PEN. I. Am Anghenrheidrwydd Gweddi.

O Holl ddyledion Cri­stnogawl nid wyf yn gweled yr vn a gymhellir gimaint arnom yn yr Scry­thyr a gweddi. Luc. 21.36. 1 Thes. 5.17. Gweddiwch bob amser (medd ein ja­chawdwr) yn ddibaid medd yr Apostol yr hyn sydd re­swm gorthrech i ddangos ei Angenrheidrwydd. Y mae gwybodaeth a chyfrwy­ddyd yn da [...]cuddio i ni, na bu errioed vn mor anifei­laidd ar a gyfaddefai fod Duw, na byddai hefyd yn cyfaddef, fod yn rhaid ei geisio ef trwy weddi. nyni gan hynny oddiwrth y gosodiad nefol sydd i ni a [Page 8]seiliau diogeluch allwn.

1. Oddiwrth orchymyn y Tad.

2. Oddiwrth bod y mab yn ail siccrhau.

3. Odd wrth neith yr yspryd glan.

4. Oddiwrth yr anrhy­dedd a roddir vddynt hwy yn yr Scrythyr, yr rhai a fuont ardderchawg ragorol mewn gweddiau a hesyd.

5. Oddiwrth ryfeddol ef­feithiau gweddi.

6. Oddiwrth ei rhyddyd, ni ellir moi rhrwystro mal y gellir dyledion eraill.

Ac yn olaf oll, O her­wydd mae hi yw r vnig foddau, sydd (megis) yn trechu yr hollallnog, ar offeryn hynodol syn dy­chrynu ac yn gyrru Satan i ffo ai holl bleidiau: a eill yn dda (meddaf) yn fwy [Page 9]rheidiol annog yr anghen­rhwydd o honi i fod yn gy­friw, megis na ellir cyfla­wni ein gweithredoedd on galwedigaeth addiallan heb oleuni, mae r nos yn dyfod (medd ein jachawdwr) pryd na allo neb weithio: felly ni eill vn weirhred on heid­daw fod yn gymeradwy gan dduw; neu yn fuddiol i ni ein hunain, oni thyme­rir a halen Gweddi.

1. Am yr ail, gofynnwch a rhoddir i chwi (geiriau y mab ydynt) ceisiwch ac chwi a gewch, curwch ac fe egorir i chwr.

Gofynnwch trwy weddi, ceisiwch trwy ddarllain a gwrando, curwch gan wneu­thur gweithredoedd da. Mat. 7 7. Ac megis pe buasai hyn yn rhy fychan, oblegit ein syndra an ancallgarwch ni, ddywe­dyd [Page 10]y gair vnwaith, y mae yn ei ail nerthu ef drache­fn ag addewid newydd: ca­nys pwy bynnac a ofynno a dderbyn, ar hwn a geisio a gaiff, ac ir hwn a guro yr egorir. Ac ym mhellach, rhag ir cynnyg helaeth hwn, wneuthur yr addewid yn amheus, y mae yn ei roi yn gefnoccach gyd a dyfalwch, a dynnodd ef allan, on an­wydau llygredig anianol; pa ddyn sy mor withny­sig yn eich plith chwi (medd ef yr hwn os gofyn ei fab fara, rydd iddo garreg neu os gofyn ef bysgodyn a rydd ef iddo Sarph ac na wrthwynebem mor rheswm hwnnw, neu ei gam ynied trwy ein logic anystywall, y mae yn chwan [...]gi am yr vnion arfer. Os chwi gan hynny yr rhai ydych ddrwg, [Page 11]a fedrwch roi rhoddion da ich plant, pa faint mwy y rhydd eich tad yr hwn sydd yn y nefoedd bethau da ir rhai a ofynno iddo?

3. Yn drydydd, (a dy­bygech chwi) y gwneiff yr yspryd (pryd na wyd­dom ni y modd i weddio mal y dylem) gynnorthwy in gwendyd, a gwneuthur cyfryngdod trosom ac oche­neidiau anrhaethadwy (oni bai fod gweddiau yn an­genrheidiol) ir Se nctiau yn ol ewyllys Duw.

4. Yn y pedwerydd lle: geiriau y Psalmydd, Moses ac Aaron ym mlith ei offei­riadau, a Samuel ym mhlith yr rhai a alwant ar ei enw ef; ar fan honno or Pro­phwyd, Ezc. 14.14. Pe byddai y try­wyr hyn Noah, Daniel a Job yn gysryngwyr am droi [Page 12]heibio osodedig newya ac anrhaith anifeiliaid y cled­dyf, neu haint, am ddry­gioni y bobl, hwy a gaent eu gwared eu hunain yn vnig: beth a ddichon hyn ddangos i ni, ond nerth ffrwythlon gweddiau y cy­friw wyr lle byddo dim go­baith, ac nad yw creul [...]nder ffiie [...]dd dra parhaus yn cau allan faddeuant yn hollawl.

5. Yn bumed, ffrwythau rhyfeddol gweddi a oso ir allan yngwaith Josua, haul (medd ef) aros yn Gibeon a J [...]s. 10 22. thithau leuad yn nyffryu Aia­lon; yr hyn gynted ac y gofynodd, a gafas, [...]elly, ni bu vn dydd tebig oi flaen ef, nag ar ei ol ef; i dduw wrando mal hyn ar laferydd dyn Eithr os peth rhy­feddol oedd hyn: Elias (medd yr Apostol) oedd ddyn yn rhaid iddo ddiod­def [Page 13]fel ninnau, ac mewn gweddi ef a weddiodd na byddai law ac ni bu law ar y Jac. 5.17. ddaiar dair blynedd a chwe mis; ad 18. ac efc a weddiodd dra­chefn ar nef a roddes law, ar ddaiar a ddyg ei ffrwyth. A hyn a ddengys angenr­wydd gweddiau ai godi­dawgrwyd: yr hyn yn (chweched ellir meddwl ym mhellach am dano, megis ac y mae dyledion eraill o bregethu, cymuno, ymweled ar claf, rhoddi elusenau neu r cyffelyb; o waith cynhyr­fiadau yn lluddies, eisiau gallu, cyfleusdra o amser neu le yn cael eu rhwystro ollawl, nid oes na lle nag amser na gorthrymder yn y byd a ddichon luddies ymar­fer o weddio. Y mae Da­niel yn ffau y llewod, Jo­nas ym mol y morfarch, Paul a Silas yn y cyffion, pa [Page 14]wedd bynnac yn garchar­wyr, yn cael lle, pryd, ac amser, i ddyfod yn rhwydd at Orseddfaingc y Gias i weddio i ganu psalmau ac i fwynhau wrth hynny ym­wared [...]hyfeddol. Canys yma y geill y galon draethu Psa. 44.1. pethau da, pryd y tynnir y tafod allan, ac na eill fod yn bin scrifenydd buan: yma y mae calon brenin Manas­ses yn cael gliniau i blygu, pryd yr cedd gliniau y corph mewn cadwynau fel­ly, mal na allent gyn­hyrfu.

7. Yn olaf oll, fe ai cy­meryd yn adroddion ca­blaidd, oni bai fod y scry­thyr yn ei lefaru fod Jacob yn ymaflyd a Duw (ac me­gis) yn trechu bendith od­diwrtho trwy dacrder yn peri: a bod Moses, trwy [Page 15]weddi yn sefyll yn yr adwy ac yn dal llaw yr holl­alluog, ac yn peri iddo le­fain: gad im lonydd fel yr enynno fy llid iw herbyn, Ex. 32.10. ac i difethwyf hwyn. Ac yn erbyn Satan y llew rhua­dwy hwnnw, na fyddyli­wn y geill gwersi o gon­suriaeth fod a ffrwyth yn­ddynt, neu gryfder arfau, yr hwn ni wna bris o ha­uarn mwy na gwelldyn, ac efydd megis pren pwdr? nage ein Jachawdwr an dysg ni yn well, fod ffydd o honi ei hunan yn gwneu­thur llawer o bethau, eithr o honi ei hun nid i daflu allan yn ollawl y cyfriw wyrthwynebwyr heb ym­pryd a gweddi: yr wyf yn coelio (fy merched) wrth yr hyn a ddywedpwyd or blaen eich trechu chwi i [Page 16]synied mor anghenrhaid yw gweddi. Yn awr os ameu vn; neu ddywedyd, fe wyr Duw ein anghenion cyn eu gofynom: ac a arfaethodd neu a swriadodd beth a wneiff, [...]elly ni eill ein gweddiau moi gyfnewid ef, am hynny hwy a brifiant yn afraid, y mae yr atteb garllaw, iddo ef yr hwn a fwriadodd yr hyn a wna a orchymynnodd i ni hefyd ofyn; Ac nid rhagluniae­thau dirgel Duw (yr rhai ni wyddom) ond ei orchy­mynion neu orafynion dad­cudd [...]ed [...]g yn ei air ydynt reol on gweithredoedd ni, yr hon sydd raid i ni ga­lyn; na rhaid ir mab ei hu­nan ofyn yr hyn yr oedd y Tad yn barod errioed iw roi: gofyn i mi a rhoddaf de [...]fynau y ddaiar ith fed­diant. [Page 17]Yr aw [...]hon os pri­fiwn ni yn oer yn gofyn, fo eill ein gobaith rewi cyn mwynhau. Eithr oni eill taerder hyfedr yn hytrach erwino cyfiawnder na mwynhau ffafor gyda dy­nion fe eill, eithr gyda ffy­non y trugareddau, ymdre­chu i fyned i mewn ir porth cyfyng a chynnyg nerth i deirnas nefoedd, a wna llwybr egored i gael mad­deuant: yn y cyfriw achos y gwna y barnwr anghy­fion vninodeb iw dynnu ei hun allan o boen; mwy o lawer y bydd Tad y truga­reddau yn fodlon ir cyfriw ddyfodiad neu rythriad san­ctaid, in rhagflaenu ag at [...]eb cyn y galwom.

Yn olaf ei gyd, nid rhaid ini ofni y geill ein gwed­dio parhaus mewn vn modd [Page 18]rwystro gorchwylion ein amriw alwedigaethau; yr Arddwr yn y maes, y creftwr yn ei siop, Mar­tha ynghylch ei hwswiaeth, a allant weddio wrth wei­thio a gwneuthur yn well o weddio. Dos (medd yr Arglwydd) wrth Ananias a helpa Saul o Tarsus iw olwg. Canys wele ef yn gweddio, Y maelgweddiau yn dwyn bendithion yr ydym ni yn meddwl ychy­dig am danynt, ni ddylem gan hynny feddwl am wed­diau yn fwy difrifol, er mwyn meddianu y bendi­thion hynny, canys rhaid ir bendithion hynny fod o bris bychan, yr rhai ni welwn ni y talant eu gofyn.

PEN. II. At bwy y mae i ni drefnu ein Gweddiau.

I ba beth y dangosid an­genrheidrwyd Gweddi, o­ni wyddom ni yn hyderus at bwy yr hyfforddwn ein Gweddiau. Am hynny ef a osododd ein jachawdwr hyn ar lawr mor fanwl­hynod, nad rhaid i ni fwrw o amgylch am ychwaneg o yspysrwydd; Luc. 10.26. Yr Arglwydd dy Dduw a ofni, ac efe yn vnig a wasanaethi, ac iw enw ef y tyngi. Galw arno, iw glodfori a gweddio atto, ydynt y moddau yspysol o addoliad Duw, yr hyn a gydffurfied gan ein Ja­chawdwr, yn y Testament newydd allan or hen, i ber­thynu [Page 20]yn vnig i Dduw, a gywilyddiodd hawl y Tem­ptiwr o hono mal yr aeth ymaith or maes, ac ni feid­diodd demptio ymmhel­lach, oddiyma y gallwn ddal sulw, na ellir dangos trwy yr holl Destament hen neu newydd fod vn ryw rai o bobl Dduw er­rioed yn gweddio at Sein­ctiau neu Angelion, eithr yn ving at Dduw: Dim dywedyd yma o Abraham Sanctaidd, neu Sanct Peter gweddia trosom; Eithr ty­di o Dduw a glyw wed­diau, Psa. 65.2. attat ti y daw pob­cnawd. Ond chwychwi pan weddioch na ddywedwch o Sanctaidd fam Duw eithr: (Ein tad yr hwn wyt yn y nefoedd) A chwi a ellwch ym mhellach nodi fod Angelion (ac fel­ly [Page 21]Sainctiau) yn gwrthod megis mewn digllonrh­wydd y cyfrw oruchel ad­doliad a gweddiau a roddid attynt hwy. Er i ti fy nal i (medd yr Angel wrth Manoah) ni fwytai oth fara, ac os offrymi di boeth of­frwn offrwm ef ir Arglwydd, Jud. 13.16. St. Joan yn amcanu addoli Angel, yn yr vn modd, a gafas yr vn wers ddwy­waith iddo (gwel na wne­lych, Jo [...]. 19.10. & 22.9. dy gyd was di wyf fi; addola Dduw na adewch i ddyn gan hynny eich twyllo chwi am eich gwobr (gei­riau St. Paul ydynt) mewn gostyngeiddrwydd ewyllys­car, ac addoliad angelion, gan ruthro i bethau nis gwelodd. Ac onid yw yn sefyll gyda rheswm natu­rio [...], fod yr hwn y tros­glwyddom ni ein gweddia [...] [Page 22]atto yn ollwybyddydd yn gwybod y galon; ac oll­alluog i fod yn abl in helpu ni yn ein holl gyfyngderau, ac yn oll-bresennol ym mhob man, i fod bob ams [...]r gar­llaw, y pryd y galwom ar­no? Onide ni allem chwa­rau y rhagrithwyr ag ef dywedyd vn peth a med­dwl peth arall, neu fethu yn ein hamcan yn ymbil am beth gan vn ni eill mon gwaredu. Canys pa grea­dur a allwn ni yn dda fed­dylied ei fod ym mhob man, neu a ddichon ein cynorth­wyo ni bob amser, neu a ddeallai ein holl feddyliau ym mhell or blaen? ond yn vnig ein Tad yr hwn sydd yn y 'nefoedd? hyn y mae Satan yn deall ei fod yn ddinistr iw amcanion ef, mal lle na allo ef hudo dy­nion [Page 23]yn erbyn naturiaeth, i dybied nad oes vn Duw, y gallai ef or lleiaf eu pendefadu hwy, beth a ddy­lai y Duw hwnnw fod, mal y byddai y rhan fwyaf yn meddwl na byddai ef ddim arall ond y peth a ddy­chymygent hwy ai har­weinwyr, trwy y cyfriw foddau y chwanegwyd Duwiau yn ol rhifedi Di­nasoedd a chenedloedd: Jer. 2.28. ac mal hyn (megis) ar drou­ad Psal. 106.20. llaw, y trowyd gogo­niant Duw Israel i geffe­lybiaeth llo a fwytan wair. allan or vn einion y daeth Moloch a Baal gyd ag a­neirif o ffieidd-dra ac ofer­goelion y cenedloedd. Yn yr holl bethau hyn yr am­can bob amser oedd ym mhlith yr rhai doethaf, fod y gwir Dduw yn cael [Page 24]ei addoli yn vn g gan y cy­friw ddadl [...]uwyr, neu gy­fryngiad; eithr ni ymgyfo­dai y cyffredin yn vwch nar hyn a w [...]lent, ar rhan fwyaf a gyttunent ai meddy­liau [...]wynt, y ddau yn dy­fod tan argyoeddiad yr A­postol, ha wyr Atheniaid ni ddylen ni dybied fod y Duwdod yn debyg i aur neu arian, neu faen o ger­fiad celfyddyd a dychymyg Act. 17.22, 29. dyn. Y rhai ai gwnant ydynt fel hwythau (medd y Psalmydd) hyn yw yn ddisynwyr yn gyffion mal y maent hwythau. Canys Duw yspryd yw, ar rhai ai addolant ef rhaid vddynt ei addoli, Mewn yspryd a Gwi­rienedd. Y rhai a ddywe­do i chwi fod lluniau a delwau yn goffadwriaeth da i ni feddwl beth a [Page 25]ddylem ei addoli, chwi el­lwch atteb, fod y nefoedd yn datcan gogoniant Duw ar holl greaduriaid waith ei ddwylaw ef, an hyfford­da ni iw addoli ef yr hwn ai gwnaeth hwynt (mal hyn y cewch chwi ddywe­dyd vddyut hwy (mal y gorchymynnodd y pro­phwyd ir Israeliaid ddy­wedyd ir Chaldeaid ofer­goelaidd) yn eu hiaith eu hunain. Jer. 10.11. Y Duwiau ni wnae­thant mor nefoedd, dife­thir hwynt or ddauar ac oddi [...]an y nefoedd. Lla­niau iw addoli (medd vn arall) nid ydynt ond a­thrawon celwyddau a der­chafwyr athrawiaeth y cy­threuliaid, hwy a allant fodd arall mewn arfer Histori­aidd harddu adeiladaeth; eithr am addoliad y mae [Page 26]genym ni addysc y Gair; nid delw gerfiegid ond Je­su Grist croeshoeliedig yn Gal. 3.1. eich plith Galatiaid yn­fyd.

Ac am goffadwriaeth o ddioddefaint ein jachaw­dwr, pa ham na chai tori­ad y bara ac yfed y gwin yn y Sacrament oi Swpper o­laf, gael ei gyfrif yn orau celfyddyd coffadwraeth, gan weled mai ef ei hun an Luc. 22.19. weled mai ef ei hun an dysgodd Gwna hyn er cof am danaf? Ac oni chyme­rai bob gwr synwyrol bre­gethau ein jachawdwr a scrifennau yr Apostolion i fod yn well gweddillion, nag ysglodyn defnyddol o Groes Crist, ne gadwynau St. Peter iw dangos, in a­thrawiaethu ni beth a wnant in hiechydwriaeth neu a ddyscasant i ni iw canlyn.

[Page 27]7. Yn olaf oll, yn erbyn y dadleuwyr, am weddio at Seinctiau neu Angelion, yr hyn a attebodd ein jachaw­dwr ir cyfreithwr ellir ei arferu yma yn dda, Luc. 10.26. pa beth sydd scrifenedig yn y gy­fraith, pa fodd y darlleni? A ellwch chwi ddangos vn gorchymyn neu esampl am y cyfriw weddio o fewn yr holl Destament hen a ne­wydd? Neu a allwn ni feddwl mewn rheswm y bydd Seinctiau yn barot­tach i wrando, neu i sy­nied ein heisiau, neu i roi ym mlaen ein erfyniau, nan jachawdwr bendigedig, an vnig Gyfryngwr an Da­dleuwr Jesu Grist?

Cysur bychan a gafas y wraig o Canaan ar y ddauar yn ymwared Seinctiau: Mat. 15.23. gollwng hi ymaith, canys y [Page 28]mae hi yn llefain ar ein ol ni. Ni a gredwn fod y Seinctiau yn dra dedwyd­dol yn y nefoedd, ac a an­rhydeddwn eu personau ai coffadwriaeth yma ar y ddauar, yn gosod dyddiau gwylion yn yr rhai y mae eu gweithredoedd ai hathrawi­aeth yn ganmoladwy in cy­nylleidfa i ddilyn eu hag­wedd yn dduwiol. Eithr beth a wyddant hwy am danom ni, neu a allant wneuthur trosom ni o gy­frynglad yn y nefrodd nis dadcuddiwyd i ni. Adei­ladwch chwi gan hynny ar sail ddiogel (fy merched): Christ ach dysgodd chwi i ddywedyd (Ein tad yr hwn wyt yn y nefoedd) ar Ecclwys yn yr hon ich ganwyd ac ich bedyd­diwyd, ach dysc chwi fel­ly, [Page 29]Pan fyddoch yn hyf­forddi eich gweddiau yn neullduol at vnrhiw or personau (yn enw yr rhai ich bedyddiwyd) neu yn gysylltiedig at y Drindod fendigedig i chwi eu vnioni at vn Duw, yr hwn sydd dri yn vn ac yn oll. A chy­nifer a rodio yn ol y rheol hon tyngneddyf fyddo ar­a Gal. 6.26. nynt, thrugaredd ac ar Israel Duw; yr hyn gan fod yn nerthol gyd a Duw, hwy a gant yn ddiogel fwynhau ac yn fwy cyssurus os cyme­rant Swyn gy­faredd. gyd a hwynt (megis yn Antidot) ddiweddiad St. 1 Joa 5.13. Joan, sy mblant bychain, cedwch eich hunain oddi wrth eulynnod.

PEN. III. Beth a ddylem ni ei ofyn yn ein gweddiau.

I Wybod yr angenrhei­drwydd o weddi, a phwy y dylem ni weddio atto ni wna fawr gymorth i ni, oni chawn ni gyngor da beth iw ofyn, Peter a ddi­chon ymofyn, Joa. 21.22. beth a ddaw o Joan, eithr ef a gaiff sen beth yw hynny i ti? na ymosyn am yr hyn nid yw yn perthyn i ti; gwna yr hyn a archwyf fi i ti, can­lyn fi. A phan ddaeth Mam meibion Zebedi yn erfyn­wraig am ei derchafu hwynt, ir lle nid oeddynt hwy gymeradwy o hono, ni wyddom pa fath fod­lonrhwydd oer a gawsont [Page 31]gan ein jechawdwr, Mat. 10.20.35. ni wyd­doch beth yr ydych yn ei ofyn: Act. 1.7. Ac ni chafas cyd­erfyniad yr Apostolion yn­ghylch Teirnas ddauarol, ddim gwell digwyddiad. Ni pherthyn i chwi wybod yr amseroedd na r prydiau, yr rhai a osodes y Tad yn ei feddiant ei hun. Yr rhai gan hynny a obei­thiant gael ei neges, sydd raid vddynt yn vnig erfyn am y pethau a fo cymwys vddynt eu derbyn, ac i dduw eu canniattau, mal y mae y Liturgi neu lyfr yr Ec­clwys yn y dechreu yn dan­gos i ni: Rhaid vddynt o­fyn y pethau hynny a fyd­dont angenrheidiol yn gy­stal ar les yr enaid ar corph, Ps. 119.7. onide fe ddichon eu gwed­diau droi yn bechod; ac yn lle y fendith a ddisg­wilier, [Page 32]melldith haeddedi­gol a eill gwympo arnynt. Gen. 27.12. Gan hynny cyngor, y pre­gethwr, yn gystal am y genau ar troed sydd iw ga­dw gan yr holl ymbilwyr, ai gosodant eu hunain o flaen gorseddfaingc y Gras.

Yn gyntaf, dysc wrth glywed beth sydd iw wneu­thur, cyn i ti gynnyg a­berth ynfyd (heb ystyrri­aeth) mewn gobaith i fwyn­hau: Eccles. 5. ac na fydd yn ddi­bwyll ath enau, ac yn hyll ath galon, i amlhau llawer o eiriau, lle byddai ychy­dig yn fwy at y pwrpas, ac yn well gymeradwy; Canys pa fodd y geill dde­wis na phrisia y llafur yn o­fer, i erfyn gan Dduw yr hyn ni ellir moi ganiattau, o herwydd ei ewyllys dad­cuddiedig ir gwrthwyneb? [Page 33]Oddi yma y gwelwn na wasanaetha i ni, na son nag ymbil am jechydwri­aeth Judas, ar ysprydion damnedig, neu ragwybo­daeth am ddydd farn a dir­gelion Duw, yn ei ethole­digaeth neu ei wrthodedi­gaeth or blaid yma, neu r blaid accw. Ac os rhaid ir pren orwedd lle cwym­po, a bod cyflwr y marw, o waeth i well [...]n anghy­fnewidiol; yr offerennau, caneuau neu weddiau tros vn rhiw gefaill a ymada­wodd a ellir yn hawdd ac yn dda eu hepcor, yr hyn y mae rhai gwedi eu ca­marwain iw pry [...]u yn ddrud, Es [...] ac eraill iw gwer­thu mewn pris [...]nys pwy a geisiod [...] hyn ar eich llaw chwi? [...] fawr yw pryniad [...] [Page 34]a hynny a baid byth. Ar yr vn sail ni allai Samuel wed­dio tros Saul na Jeremiah i ragflaenu caethglud Ju­dah, lle yr oedd digyfne­widiol arfaeth Duw vn­waith wedi roi yn wybyd­dawl vddynt. Pethau y­sprydol gan hynny a ber­thyn in jechydwriachth, ac amserol a berthynant in cad­wedigaeth yn y cyflwr y gosedodd Duw nyni, neu an trosglwyddo i vn gwell, yn ol ei ewyllys da ai ar­facthiad, nid ein aflonyd­dol ysfa o falchder, sydd i fod yn rheol-drefn on de­fosionau cymeradwy. A hyn a ddwg i fewn yr hy­der hwnnw y mae y di­scibl anwyl yn llefaru am dano: os gofynwn ni ddim yn ol ei ewyllys efe a wren­dy arnoml ni, ac [...]s gwyd­dom [Page 35]y gwrendy beth bynnac a ofynom, ni wyddom y cawn ni yr erfyniad, a ddei­syfwn ganddo: Llawer o betruster a ddychymygir yma, pa vn a wnawn ni ai gallael gweddio tros vn a fai yn gabledig yn pechu i farwollaeth, neu yn gyn­dyn yn sefyll mewn escy­mundod, neu yn wrthryfel­gar yn erlid yr Ecclwys, ar Stât. Gan fod erfyniad y Psalmydd ar lawr mal hyn: A thi Arglwydd dduw y lluoedd deffro ti dduw Is­rael deffro i ymweled ar ce­nedloedd, na thrugarha wrth neb a wnelo anwiredd yn faleisus. Eithr gweddi y prophwyd yn erbyn y rhai y by ddai Dduw yn ei cael felly, nid yn erbyn y cy­friw yr ydym ni on drwg anwydau yn barnu eu bod [Page 36]felly; canys yr ydym ni i obeithio y goreu o bawb, ac nid i gondemnio rhag, ein bod yn gondemnedig. Oni eill Paul erlidiwr ddy­fod yn llestr etholedig? A phetr anudonwr fyned allan ac wylo yn chwerwdost? Ni roddwn ychwaneg am hyn o beth: pan elom i lefaru am regfau yn ol hyn. Beth yr ydym ni i weddio am dano: Terfynau. cyffiniau digonol el­lir ei gael yn y nefol ba­trwm a adawodd ein ja­chawdwr i ni ir pwrpas hwnnw, yn cynwys ynddo ragymadrodd erfynian a ther­fyniad; yn y rhagyma­drodd, y gair cyntaf, sydd genym [Ein] an rhydd i feddwl am vndeb, a pharch in brodyr, megis i ni ein hunain, i gau allan anghyt­tundeb, yr hyn a ddihoena [Page 37]ein amcanion goreu, a he­fyd berchi personau, i dder­chafu y cyfoethog o flaen y tlawd, ac i farnu, nad yw rhai eraill yn haeddedigol o drugareddau Duw yn gystal ac hwynt hwy eu hunain. Yr ail air [ Tad] an sicrha ni on derbyniad, a ddywaid i ni ein bod oll yn frodyr, ac nad rhaid i ni wreuthur mon cwynion, am ein anghennion at e­raill, yr rhai ni allwn ni eu galw yn Dadau, gan fod iddo ef ewyllys a gallu in cyfreldio ni, ac yn anfodlon i ni geisio ym mhellach mewn gobaith o gael mar­gen Llwyddi­ant. well: Rhy. 8.15, 15. Canys ni dderby­niasoch yspryd mabwysiad trwy r hwn yr ydym yn lle­fain Abba Dad. Gan fod yr yspryd hwn yn dwyn testiolacth gyd an hyspryd [Page 38]ni, Gal. 4.6, 7. ein bod ni yn blant i Dduw. Yr hyn a ganlyn [ yr hwn wyt yn y nefoedd] a wna bererindod at fod­dau neu relyw yn ddel­waddolaidd ofergoel. Ca­nys y mae yn derchafu ein calonnau ir nefoedd, ac at bethau nefol, megis ac y mae y Psalmydd yn ein ad­dyscu: Psa. 25. derchafaf fynghalon attat ti, Psa. 121. ac attat ti y dercha­faf fy llygaid; Psa. 122. O tydi yr hwn a breswyli yn y nefoedd. Yr hyn y mae ymarfer ein jachawdwr yn ei sicr­hau; y geiriau hyn a ddy­waid Jesu, Joa. 17. ac a dderchafodd ei lygaid ir nefoedd gan ddwyedyd fyn nhad yr awr a ddaeth. Ac yn dywedyd i ni ym mhellach fod i ni olygwr yr hwn a edrych in holl feddyliau, geiriau, a gweithre doedd pwy sydd [Page 39]fal yr Arglwydd ein Duw ni yr hwn sydd yn preswy­lio yn vchel: Psa. 113, 5, 6. ac etto ymo­stwng i edrych y pethau yn y nefoedd ac yn y dda­uar? yr erfyniau a ganly­nant, ni wneiff rhai ond chwech o honynt, eithr heb ymrafael ellir eu cyfrif yn saith. Yn yr rhain y drefn o honynt, a ddengys, mae pethau ysprydol sy n gyn­taf i edrych am danynt, ac i weddio am danynt o flaen pethau amseral: yn ol yr hyn a ddwedodd ein jachawdwr, yn gyntaf cei­siwch Deirnas Dduw ai chy­fiawnder; ac yno pethau amserol a chwanegir, megis yn elw: O herwydd hynny dewis rodd Salomon a ryn­godd fodd Duw yn gwed­dio am ddoethineb, o flaen cyfoeth, ac anrhydedd: [Page 40]Canys ni fydd arnom ni ei­siau y peth a fo goreu, ar ein lles, os rhoddwn or blaen yr erfyniad cyntaf sancteiddier dy enw, cyn holl bethau amserol. O hyn yr oedd Moses a St. Paul mor Exo. 32.32. ddichlyn, Rhy. 9.3. megis yr oedd y naill yn deisyf ei ddileu Fygu gwa­hanu. allan o lyfr y bywyd, y llall i fod yn anathema oddiwrth Grist, yn hy­trach na bwrw anair ar Dduw: vn ai oi anallu, neu doriad addewid, megis na chyflawnai yr hyn oi rwydd haelioni a gyme­rodd arno tros ei Ecclwys iw ddwyn i ben. San­cteiddio gan hynny a go­goneddu a derchafu vwch­law pob peth Fawrhydi an­feidrol enw Duw yw r peth sydd raid i ni edrych am Dame o flaen ein iechydw­riaeth [Page 41]ein hunain. Ar [ enw] a arwyddocâ yma hanfod, priodol aethau, a gorchymy­nion, rhaid iw deall nad ydynt ddim arall ond yr hyn y Bedyddiwyd ni ynddynt, yn ymgyffred, Tad, mab ac yspryd glan, y rhai gan eu bod or vn han­fod, rhaid vddynt wrth yr vn weithred a wnelom ni, gael en gogoneddu gogy­fuwch, neu eu diogoned­du.

2. Yr ail erfyniad [de­ued dy deirnas] an athra­wiaetha ni mai yn nesaf ar ol gogoniant Duw, rhaid iw edrych am barch ir Ec­clwys a gweddio trosti, yr hon gan ei bod yn filwrus yma fal y dylai, y gallai or­foleddu yn ol hyn, mal y mae hi n disgwyl: pob peth a leihao neu a dynno [Page 42]oddiwrth hyn, sy raid ei fod ym mhell allan on gweddiau ni, iw roi heibio, megis yn sail in melldithion pennaf.

3. Yn drydydd [ bydded dy ewyllys ar y ddaiar me­gis ac y mae yn y nefoedd;] yn llywodraethu ein holl ddymuniadau neu ein erfy­niau iw rheoli, yn ol cwyl­lys Duw dadcuddiedig yn ei air: gwrthwynebu neu gilio oddiwrth hynny ni wasanaetha vnwaith ddy­fod o fewn cylch ein Med­dyliau, llai o lawer yn ein erfyniau. Ac yn awr pan ddiscynnom i erfyn ym­wared i ni ein hunain.

4. Y pedweryd erfyniad [ Dyro i ni heddiw ein bara beunyddiol y modd y mae ym mhob gair yn ein dys­cu i ochelyd amgylchia­dau [Page 43]amherthynasol [ dyro] nid megis dyledus eithr oth wir haelioni; nid i vn sydd ganddo oi eiddaw ei hun, ond ir rhai o diffuant anghenrhwydd a drechwyd i ymbil gyd a nyni; nid trostynt eu hunain yn vnig, eithr tros eu brodyr hefyd, yr rhai sydd raid vddynt wneurhur y ceffelyb tro­stynt hwythau: cyfoethog a thlawd ydynt wrth borth Duw ai drugaredd, sydd rhaid vddynt fod yn erfyn­wyr vn agwedd a hynny, am ymwared presenol. [ Heddiw] ein bara beunyd­dol: rhaid iw ei ddwyn i ni trwy haelioni parhaus: lle tan enw bara y cyn­hwysir dillad, trigfâu holl bethau anghenrhaid; i ddys­cu cymedroldeb iw ymar­fer yn holl feddithiau Duw, [Page 44]felly nid yw gormodedd yn gwneuthur i fynu vn rhan on erfyniau. Ac na rwy­strir y bendithiau hyn gan ein pechodau ni.

5. Y pumed erfyniad a rydd caueat neu ocheliad i mewn [ Maddeu i ni ein dy­ledion fal y maddeuwn ni in dyledwyr] y condisiwn neu (r) cyflwr a rydd ar lawr y rhwymedigaeth sydd yn sefyll arnom, am faddau i eraill os gobeithiwn ni gael maddeuant gan Dduw ein hunain; yr wyf yn dy­wedyd gan hynny, (medd ein jachawdwr) bendithi­wch yr rhai ach melldi­thio, gwnewch dda ir rhai ach casant, a gweddiwch tres y rhai a wnel niwed i chwi, ac ach erlidiant. Felly chwi welwch na chaiff erfyniwr anghymodol moi wrando [Page 45]yn llys y goruchaf. Ac megis na chaiff faddeuant oi ddyledion ei hun, felly ni chaiff moi ryddhau od­diwrth ruthrau cynllwyni­on, neu anturiau profedi­gaethau dinistriol, yr hyn a wna i fynu y chweched erfyniad iw ganiattâu ga­nddo ef, yr hwn yn vnig a ddichon ein cadw ni od­diwrth, an gwared ni yn yr ymdrech cryfaf rhyngom ar byd ar cnawd, a hefyd ergydiau cyfrwys nerth di­afol ei hunan, yr hyn a dddymunir yn y seithfed erfyniad ar olaf. Yr holl rhai hyn a ddengys yn, ddigonol beth sydd i ni iw ofyn, mal nad rhaid i ni fwrw o amgylch, i e­drych beth heb law hynny fydd i ni i weddio am da­no: Canys yr articloedd [Page 46]neu (r) nodau o gredo yr Apostolion ni ddangosant ond cyflwr y Deirnas hon­no, am ddyfodiad a ded­wyddwch yr hon y gwed­diwn ni yn yr ail erfyniad. A pheth ydyw carn Duw vwchlaw pob peth an cy­mydog megis ein hunain, (ond crynodeb sylweddol or deg gorchymyn) yr hyn a erfyniwn yn y trydydd erfyniad, i ewyllys Duw gael ei wneuthur yma ar y ddaiar, mal yn y nefoedd, gan ei Seinctiau, ai Auge­lion. Am fwynhau yr holl erfyniau yn ddiogelach, y mae y diwedd yn chwa­negi yr ymddiried-gwbl goel hon Canys eiddot ti (o Dad) yw r deirnas; am hynny ti a ewyllysi; [ y gallu] am hynny ti a elli; y gogoniant] am hynny [Page 47]oth anrhydedd, yr wyt (mewn modd) wedi ym­rwymo o honot dy hun, i eurglyw gweddiau dy blant, dy ddeiliaid ath erfynwyr gostyngedig, ac iw gollwng ymaith wedi selio Amen: wrth eu deisyfiadau vnion. Ni ellwch chwi gan hyn­ny (fy merched) fod yn anwybyddawl beth i wed­dio am dano, neu beth iw ochel megis amherthynas ich defosiwnau. Gan eich athrawiaethu mor gryno fyrr gan Hyfforddwaith ne­fol ein jachawdwr ei hu­nan. Digon da fyddai yn y lle nesaf, cymeryd peth sulw ac hynodi pa ymddy­giad yn ein gweddiau a el­lir ei arfer yn weddeiddiaf ac yn gymhesuraf.

PEN. IV. Am yr ymddygiad oddiallan Gweddaidd i Dd [...]fosiwnau Duwiol.

PA wedd bynnac y mae ofergoel megis gwed­dio mewn iaith anwybyd­dus ar leiniau o flaen Croes neu r cyffelyb, megis yn winwydd gwylltion a de­flid ym mhilth dail da, yn gwneuthur y cawl yn fa­rwol: 2 Bren. 4.40. etto rhaid yw gw­neuthur gwahanrediad bob amser rhwng hynny ac an­rhydedd dyledus, hwn a ofynnir, nid yn vnig gan y meddwl, eithr gan y corph hefyd. Ex [...]. 4.5. Rhaid i Mo­ses a Josua dynnu eu esgi­diau oddi am eu traed, y Jos. 5.15. y pryd y neshânt i ymddid­dan [Page 49]a Duw. Job oedd ychydig ry flaenllaw ar ei berffeithrwydd, Pan ddy­scodd yr Arglwydd ef a ddygwyd yn fuan i gyfad­def, I. 42.6. ac ai ffieiddiodd ei hun m [...]wn llwch a lludw. Ac fe ellir meddwl yn dda, mai r farn galed a adrod­der ym meriodas mab y bre­nin yn erbyn hwnnw a y­mwthiodd i mewn heb wisc periodas, a osodwyd arno yn enwedig, am ei waith yn dianrhydeddn y fan y dae­thai. Canys a ddioddefai Dywysog dauarol i Greft­wr a wahaddesid ganddo ef i wledd, ddyfod yn ddi­bris allan oi siop, yn ei wisc ddyhiraf, heb wneu­thur cyfrif, na pharch, ir gwr, neu ir lle, neu anrhy­dedd i bendefig, a fu wiw ganddo wneuthur Gimaint [Page 50]o hono: nid á Joseph yn­gwydd Pharaoh heb ei eil­lio a newid ei dàillad. A pha drallod ydoedd yno yn puro y gwyryfon cyn y ty­bid eu bod yn gymhesur i ddyfod yngwydd Ahafue­rus? Ir deunydd yma, y­mae Duw ei hun yn rhoi gwers i Aaron gystuddie­dig, am farwolaeth ddi­symmwth ei ddau feibion hyllion, Nadab ac Abihu, mi fynna fy sancteiddio gan yr rhai a ddel yn agos at­taf, ac o flaen yr holl bobl, mi fynnaf [...]od yn Ogoned­dus. Vn o ddichellion Sa­tan yw; llysenwi, dyledus anrhydedd y corph, yn Dramgwydd o ddelwaddo­liaeth. Plygu ar enw yr Jesu, sefyll ar y credo my­ned ar l [...]niau wrth dderbyn y Sacrament fendidedig, o [Page 51]Swpper yr Arglwydd, a fyn rhai eu bod yn ofergoe­laidd ym aroglu o babei­ddrwydd: megis pe bai ormodd iddo ef, yr hwn a greawdd y corph yn gy­stal ar enaid, gael dyledus anrhydedd oddiwrth y ddau. Ac oran fod y Papisti­aid yn rhy ddiflas yn gw­neuthur yn rhybell, ni ddylem ni gyflawni vn gro­nyn. Y canolbwngc gan hynny sydd rhaid ei gadw rhwng ceremoniau gwaran­tedig, ac ynfydroau ofer­goelaidd mal yn cashau y naill, na phrifiom yn halo­gedig yn y llall. Yn hyn o beth y bu ein Heglwys ni yn dragofalus vnionddoeth yn rhoddi rheswm am y Liturgia. ceremoniau yn y rhagy­madrodd in Gweddiau cyf­fredin, pa ham y tynwyd [Page 52]rhai allan, ac y cadwyd y lleill: y rhai hyn, y cyfriw nid ynt fodlon vddynt nid ydynt fodlon i unrhiw beth ond a ddelo or efail oi dy­chymygion cu hunain: a hynny yn gyffredin (mal ein arferion) ni phery yn hwy, whimsi Jud. nag y codo rhiw ffri­thoneg arall i fynu, yr hyn newydd-dra a fodlona y bobl yn fwy; y cyfriw gy­mylau heb ddwfr, brennau diffrwyth, tonnau rhuadwy y mor, yn bwrw allan ewyn oi cywilydd eu hunain; rhoddion heb râs, hudoli­aeth heb wladeiddio na cho­chi oi hachos, dichellion heb y mym [...]yn lleiaf o gydwybod neu Gristnogr­wydd; ein gorchwyl di­weddar a ddyscodd i ni mor ddinistriol y prifiasant ir Ecclwys ar Gyffredin-wlad: [Page 53]y Briwiau o hyn a ddylai yn hytrach beri i ni yn ail gas­glu ein hunain, ac edfrydu yr hyn a gollasom, yn gy­stal mewn defosionau oddi­allan, ac oddifewn, na myned rhagom yn y cyfriw lwy­brau peryglus yr rhai yn y diwedd sy rhaid vddynt ein anrheithio ni; canys y mae hyn yn digwydd, gyd ar hyn a ddywaid y prophwyd, O herwydd im pobl fy angho­fro Ier. 18.15, 16, 17. i, hwy a arogldarthant i wagedd, ac a wnaethant vd­dynt dramgwyddo yn eu ffyrdd, allan or hen lwybrau i gerdded llwybrau ffordd ddisathr i wneuthur eu tir yn anghyfannedd, ac yn chwi­baniad byth: pob vn a elo heibio iddo a fynna ac a esgwyd ei hen. Eithr gwe­lwch y digwyddiad (oni bydd edifeirwch amserol iw [Page 54]rag flaenu) megis a gwynt y dwyrain y chwala hwynt o flaen y gelyn, fyngwegil, ac nid fy wyneb a ddan­gosaf iddynt yn amser eu dialedd. Gwellhâd gan hynny yn yr amser prese­nol, i ragflaenu yr amser sydd i ddyfod, a brifiai yr amser yma yn enwedig yn fwy tymoraidd, nag ach­wynion am aeth heibio, ac na ellir moi dychwelyd.

Yr hyn y mae yr Apo­stol yn ei erchi: 1 Cor. 14.40. Gwneler pob peth yn weddaidd ac mewn trefn] sydd ac yme­styniad helaeth, ac sydd a llewych eglurach yn ein defosiwnau, ar osodiadiau ein cyrph oddiallan, nag ar serch y meddwl oddifewn.

Y cyfriw symudiadau gan hynny ar rhain;

1. Bwrw ein golwg at y [Page 55]Ddauar, curo ein monwe­sau, megis anheilwng i e­drych ar y nefoedd, o her­wydd ein gau galondyd an troseddau.

2. sefyll i fynu ar y cre­do yn arwydd on proffes rydd o hono, an ymroad byth i sefyll wrtho.

3. Derchafu i fynu [...]in golygon a'n Dwylaw tu ar nefoedd mal at orseddfa trugaredd yr vnig Dduw hwnw, at yr hwn yn vnig yr hyfforddwn ein gwed­diau.

4. Llefain cryf a dagrau, yr hyn a wna ein erfyniau Heb. 5.7. yn nerthol g [...]d ag ef, yr hwn ai gesyd yn ei gostrel, ac a ddichon ein gwared ni oddiwrth farwolaeth, gan ragweled fod yn eu med­dwl mor dda, ac yr adro­ddir hwynt yn fynych

5. Plygu y pen ar corph.

6. Plygu ar lianiau.

7. Gorwedd an holl gorph ar y ddaiar; sydd a chyffelybiaeth ac awdur­ded yn yr Scrythyr, ac a ellir ei arfer genym ni yn ein defosionau neullduol neu gyhoeddus, mal y byddo yr amriw achosion yn ymgyn­nig.

1. Am fwrw i lawr y g [...]ygon tu ar ddaiar megis anheilwng i edrych tu ar nefo [...]dd, a churo ei ddwy­fron, hynny fu agwedd y publican edifeirrol, aeth iw dy yn gyfionach or achos, nag yr aeth y Pharisead coegfalch a ryngai fodd iddo ei hun ai ffrostiad.

2. Phineas a safodd i fy­nu ac a weddiodd gan wneu­thur neu iawn farnu (y mae y gair yn ymgyffred y ddau [Page 57]feddwl) ar plâ a attaliwyd: Eglon y Brenin tew o Moab, oedd ynddo gimaint o ddai­oni a chyfodi oi orsedd­faingc, pryd yr oedd i wrando cenadwraeth oddi­wrth Dduw. Ac a eill Cristnogion dybio ei fod yn ofergoel godi i fynu yn anrhydeddus pryd y byd­dont i gyffesu eu ffydd? Ac ar Gogoniant ir Tad, ir mab, ar yspryd glan, i gyd­nabod y Drindod fendige­dig, iw roddi i Dduw?

3. Moses yn codi eu ddwy­law Exo. 13.11. i fynu a ynnillodd fud­dygoliaeth yn erbyn Ama­lec: Arfer David ai weddi yw: derchefais fy llygaid ir mynyddoedd or lle y daw fynghymmorth a byd­ded derchafiad fy nwylaw megis aberth brydnawnol. Cydffyrfiad ein jachawdwr [Page 57]yn y weddi oddidawg honno tros ei ddiscyblon [ y pethau Joa. 17.1. hyn a lefarodd yr Jesu, ac ef a gododd ei lygaid ir nef, ac a ddywedodd] dyna esampl di-wrthwynebus, am godi i fynu y golygon ar Dwylaw at Dduw, mewn gweddi.

4. Ar hwn a ddalio sulw ar David yn gwlychu ei orweddfa ai ddagrau y nos, ac yn cymyscu ei ddiod ai wylofain liw dydd: Jere­mi yn dymuno ei ben yn Psa. 6.6. Ps. 102.4. Ja. 9.11. ffynon o ddagrau: Dagrau chwerw dost St. Petr, a golchfa o ddagrau Mair i draed ein jachawdwr, ai gwallt yn eu sychu, rhaid iddo gydnabod fod dagrau a gweddi yn gwneuthur cymysgiad dedwyddol i an­nog trugaredd oddiwrtho ef, yr hwn a dywalltodd [Page 59]ddagrau tros Jerusalem, ac a wylodd o rywiogrwydd gyd ar chwiorydd oeddynt yn alaru am eu brawd Luc. 19.41. marw Lazarus. Am blygu y gliniau ar corph, Joa. 11.35. yr ym­ddygiad gostyngedig hwnw ir Israeliaid cystuddiedig, pan dderbyniasant y gena­dwri obeithiol oi ymwared, a ddichon fod yn achos iw ddilyn, a gwneuthur ar ei ol: pan glywsant ymweled or Arglwydd a meibion Israel ac iddo edrych ar eu gor­thrymder, Exo. 4.31. yna hwy a ym­grymasant ac a addolasant medd yr Scrythyr.

Apha beth yw meddwl, y gwaharddiad hwnnw rhag cwympo i lawr ac addoli lluniau, neu vnrhiw ddel­wau craill, yn yr ail gor­chymyn: eithr darfod i Dduw gadw iddo ei hunan [Page 60]y cyfriw addoliad crefyddol ar corph.

Y rhai a betrusant neu a gymerant yn dramgwyd y cyfriw fyned ar liniau, mewn gweddi, sydd raid vddynt eu gosed eu hunain yn er­byn y cyhoeddiad arbennig hwnnw i frenin; Mi ayn­gais i mi fy hunan, Esa. 45.23. y ga [...]r aeth allan om genau mewn cyfiawnder ac ni ddychwel: mai i mi y plyga pob glin y twng pob tafod: Yr vn ymddygiad pryd y gwelom ni ei gynwys in jachawdwr yn ei gnawdoliaeth, mal yn enw yr Jesu y Plygei pob glin or nefolion, ar daiarolion a than ddaiarolion bethau. Y wae yn cyd-ffurfio vndab y mab ar Tad, yr hyn y mae y newyddwyr yn gwneu­thur dadl o hono yr aw­rhon, ac yn ei wneuthur [Page 61]yn anrhydedd vddynt, ym­cecri am dano, lle y mae yn amhossibl eu gorchfygu: Ymgecri. fe fydd Salomon (gyd ar A­thrawon hyn yn awr) am fyned ar ei liniau, ac ymo­stwng, ac am ledu ei ddwy­law, tu ar nefoedd, yn ei weddi o gyssegriad y Deml 1 Bre 8.54. iw gyfrif yn anoeth. Da­niel am weddio ar ei liniau Dan. 6.10. deirgwaith yn y dydd, braidd y tybir ef yn deilwng i gael ei garu. A St. Paul a allai arb [...]d ei lafur yn plygu ei liniau i Dad ein Harglwydd Eph. 3.14. Jesu Grist tros yr Ephesiaid, oblegit bod eistedd (mal y bydd llawer ar bregethau ai pennau yn eu gwisgoedd) yn esmwythach o lawer, ac ym marn y gwyr hynny ai disge diaeth yn gystal. Ac yn ol [...]f oll lle yr wyf yn gweled fy jachawdwr yn [Page 62]cwympo ar ei wyneb, ac yn gweddio [ O dad os yw bos­sibl aed y cwppan hwn heibio odd [...]wrthyf fi, etto nid fal yr wyf fi yn ewyllysio ond fal Mat 26.39. yr wyt ti. Myfi ai tybygwn ef yn well oddiwrth ofer­goel yr hwn mewn pryd ac amser a lle y gellid ei gyf­lawni yn gymwys a ymo­styngai ei holl gorph neu wneuthur mwy (os bai bos­sibl) 1 Bre. 18.24 gosod ei wyneb rhwng ei liniau, mal y gwnaeth Elias ar fynnydd Carmel iw addoli. Yn llyfr yr hwn yr oedd ein holl aelodau yn scrifenedig y dydd y llu­niwyd hwynt, Psa. 129.16. pryd nad oedd yr vn o honynt. Trwy farn ddoeth gan hynny, y gosodwyd y 95 Psalm yn nechreu ein llyfr Gwedd [...]au Liturgia. megis blaen ymadrodd ir defosiwnau a ganlyn; lle y [Page 63]mae yr ymadrodd hwnnw [ O dowch addolwn a syr­thiwn i lawr a gostyngwn gar bron yr Arglwydd ein gwneu­thurwr] yn cydtynnu ar 132 Ps. Nt awn iw babell ef ni syrthiwn yn isel o flaen ei droedfaingc ef, a ddylai gy­wilyddio ymddygiad am­harchus rhy ormod o rai yn y Ty Gweddi; yr hyn a welai neu a dybiai y Twrci­aid, neu anffyddloniaid, fod yn ffiaidd iw arfer yn Nhemlau eu eulynnod. Ym mhellach (lle mae y mer­ched yn troseddu fwyaf) nid yw Ty Dduw le i dyn­nu allan wallt plethedig neu wisgiad o aur, neu i ymwisco a dillad, neu fyned tu hwnt y naill y llall, mewn mwy na 240 ffasiwnau neu foddion merched Sion (y mae y prophwyd yn neull­duol [Page 64]in eu henwi) eithr i ysprydau llonydd addfwyn Esa. 3.16. iw darostwng eu hunain o flaen Duw, i osod allan ei wir deilwng foliant, i wran­do ei sancteiddiolaf air, ac i erchi y pethau fyddo ang­benrhaid yn gystal ar les y corph ar enaid. Ac nid yw iw ddibrisio yr hyn a argyoeddoedd yr Apostol ynghynylleidfaoedd y Corin­thiaid, fod gwyr yn rhy­fygu gweddio ai pennau wedi ymwisco, 1 Cor. 11, a gwragedd yn bennoethion; mi fyn­nwn i chwi (fy merched) felly edrych ar eich traed pan eloch i dy Dduw, m [...]l na byddo eich gweddiau trwy ddianrhydeddus an­weddeidd-dra yn prifio yn Ynsydion. aberth ffyliaid: medrusrw­ydd a gostyngeiddrwydd rhai och neiniau chwi ydo­edd, [Page 65]nad aent iw gafell eu hunain yn yr Ecclwys cyn vddynt gyflawni parch an­rhydeddus ir ecclwyswr a fyddai yn gwenidogaethu y pryd hynny: yr hyn pa wedd bynnac y mae gwyeh vchel yr amseroedd yma yn ei weled yn ostyngfa iw mawredd; etto ef ai cymer mab Duw fel pe gwneid iddo ei hun, os gwneir ir gwaelaf oi eiddaw er ei fwyn ef; Ac fe ddatcan y fendi­gedig forwyn ei fam ef ir gwychaf, y derchafa Duw y truan ar gostyngedig, pan dynno ef i lawr y cedyrn oi eisteddfau, ac anfon ymaith y rhai goludog yn weigion. Yr ymddygiaid gostynge­dig crefyddol hwn or corph, yn addoliad Duw a esceu­lused yn gywilyddus yn ein plith ni: di ammau y [Page 66]cyfriw a ddi ystyrent weni­dogion Duw gimaint, anodd a fyddai ddwyn ar ddeall vddynt olchi traed cu mei­striaid ai dagrau, ai sychu ai cydynnau crychion: eithr yr rhai sydd vddynt glustiau i Luc 7.38. wrando a wrandawant.

1. Plygu y pen ar.

2. Corph ir ddauar. Gen. 24.26, 52.

3. Myned ar liniau.

4. Gorwedd neu syrthio Ps. 9.6. ar wyneb.

5. Codi y golwg ir ne­foedd.

6. Lledu y dwylaw ir Mat. 26.39. vnrhiw le, megis, hefyd.

7. Curo y ddwyfron gyd ar Pwblican edifeiriol y­dynt sumiadau or corph gwarantedig, Joa. 17.11. neu awdure­dig, 2. Bren. 22. trwy orchymyn ac ymarfer allan o air Duw, yr rhai pe arferid yn fyny­chach, yn amserol ac yn [Page 67]grefyddol genym yn ein gweddiau neullduol a chy­hoeddus, Luc. 18.13. yn ol esampl ein henafiaid bucheddol, an rhoddai ni i feddwl yn well am bwys y gwaith yr ydym oi amgylch, Mat. 23.6. nag unrhiw philacterau Juddewaidd neu ridens. Deut. 6.8. ac a roe flaen ar ein pwlni, ac a gynhyrfai eraill i gynnyg (megis o daerni) Iac. 5.16. ac i gymeryd trwy nerth Deirnas nefoedd, Mat. 11.12. eitr y brwdaniaeth sanctaid hyn a gyferfydd a llawr o rwy­stron iw ystyrried yn y lle nesaf.

PEN. V. Am Rwystrau a luddies neu a wna yn ofer ein Gweddiau.

GWeddi sydd mor effei­thiol yn erbyn Satan ai holl ddichellion ai ddyfn­derau, mal y gesyd ef ei holl gyfrwysdra ai hudoli­aeth iw rhwystro ai gwneu­thur yn ofer: ac am hyn­ny, yr hwn am daclo neu a ymroddo ei hunan i weddio, a fydd diogel i gyfarfod ag aneirif o rwystrau ym mhlith y cyfriw, y rhai hyn a ellir dal sulw arnynt iw gwrthwynebu yn o­falus:

1. Meddyliau gwibgrwy­drus.

2. Rhyfyg.

3. Ffrost.

4. Ofergoeliad.

5. Cynnal pechodau myn­wesig.

6 Anghymodiad.

7. Anobaith.

Ynghylch meddyliau crwydrus, ni ddylem yn enwedig wilied ar caveat yr Apostol, Iac. 1.5. Gocheliad. o bydd ar neb o honoch eisiau doethineb gofynned (nid trwy gyfryn­giad Seinctiau neu Ange­lion) eithr gan Dduw, yr hwn sydd yn rhoi yn hae­lionus i bawb ac heb dda­nod. Eithr gofynned mewn ffydd heb ammau dim, canys yr hwn sydd yn ammeu sydd gyffelyb i dony mor a chwe­lir a deflir gan y gwynt. Ac na feddylied y dyn hwnnw y derbyn ef ddim gan yr Arglwydd: y cifriw bobl (ym marn ein jachawdwr) [Page 70]ai anrhydeddant ef ai gwe­fusau, Mat. 15 8. eithr y mae eu calon­nau ym mhell oddiwrtho ef, I a. 6.26. dywedyd vn peth a med­dwl y llall; ymddangos fod cariad, Luc. 14.16. eithr ei geisio ef am y torthau, ac a ddygir y­maith gyd ag edrychiadau, ar eu gwragedd, eu hafo­dydd, ai hychen (ac ond odid pethau gwaeth) yng­hanol eu defosionau. Do­lur a fagwyd oddi fewn yw hwn, chwyn heintus or lly­gredigaeth dechreuol: yr hwn sydd raid ei ddiwrei­ddio i fynu ag Higgaion a Selah ac Hosannau a arferid er mwyn gwrando yn well (mal y mae rhai yn tybed yn brofadwy) yn yr hen Destament: a thrwy eiriau yr Apostolion, Arglwydd angwanega ein ffyd ni, yn y newydd; yr hyn a brawf [Page 71]yn fwy ffrwythlon nag vn­rhiw Philacterau Pharise­aidd.

2. Yr ail rhwystr neu at­taliaeth ellir ei gymeryd yw Rhyfyg, yr hwn a chwydda i fynu y meddyliau oi dy­lyngdod ei hun, ac a gyfrif yn fath o anheilyngdod na chai ei wrando o flaen eraill, y gwr doeth ai gesyd allan yn cu lliwiau genedigol: y mae cenedlaeth lan yn ei golwg ei hun, ac etto heb lanhau oddi wrth ei haflen­dyd. Yr rhain a ddywaid i chwi (fal y mae y prophwyd yn dangos) Sa ar dy ben dy hun, na nessa attaf si; canys sancteiddiach ydwyf na thi: Dih. 30.12. eithr beth yw barn Duw am danynt yn yr vnrhiw le? Esa. 65.5. yr rhai hyn sydd fwg yn fy ffroenau tan yn llosci hyd y dydd. wrth yr rhai hyn y [Page 72]digiodd cym mhelled, ac y dinistria y cyfriw lofrud­dion, ac a lysc i fynu eu di­nas. Y peth a gafas y pha­risead am ei Ryfyg, ar pwb­lican am ei ostyngeidd­rwydd mewn gweddi, y mae ein jachawdwr yn adrodd i ni: vn aeth adref wedi ei gyfiawnhau ychwa­neg, beth a gafas y llall nid ydym yn darllain. De­chreuad sylweddol gan hyn­ny yw, y nechreu llyfr yr ecclwys a fyn i ni gyffesu ein pechodau, ag isel ostyn­gedig edifeiriol ac vfuddol galon, mal y caffom fadde­uant am danynt trwy ei anfeidrol ddaioni ai dru­garedd ef.

Am hynny pa fodd y gallwn ni ryfygn y bydd y gweddiau hynny yn gy­meradwy, y rhai a gysylltir [Page 73]a ffrost o ddonniau dychy­mygol a chwedi cynyddu allan o hyd, erfyn canmo­liaeth yn hytrach gan glu­stiau blinedig, na bendith oddiwrth Dduw, neu Amen deallgar oddiwrth y rhan fwyaf ni wyddant beth i wneuthur a honynt? Chwi (fy merched) ellwch ddyscu gan ein jachawdwr; fod y cyfriw ymprydiau, Gweddiau, ac eluseni a wneler, yn vnig er mwyn cael eu gweled gan ddynion, heb gael dim pellach gwobr, nag anadl gwenheithwyr: Mat. 6, Canys yr rhai a hauasant wynt ni al­lant ddisgwyl gwell na chor­wynt iw fedi (mal y dywaid prophwyd vddynt) yr hwn ni wna ddim ac os gwna dieithriaid ai llwngc. Hos. 8 7.

4. Mal ffrost, felly ofer­goeliad sydd iw ochelyd, [Page 74] Ceremoniau oddiallan o ran trefn gweddeidd - dra a pharch arbenuig, (heb fod yn groes mewn vn fordd i air Duw, wedi cyttuno am danynt gan ddoeth grefyd­dol benaethiaid) ydynt yn gyttunol i ymddarostwng vddynt, eithr i droi Sacra­mentau, yn Aberthau gw­neuthur Duw o ddarn o fa­ra, rhoi ychydig lai vr­dduniant ir groes nag ir hwn a groeshoeliwyd arni, Gwneuthur meistred o er­fynion, o Seinctiau, ac An­gelion, heb awdurdod neu gomissiwn ganddynt od­diwrth Arglwydd pawb oll; na a gwaharddiad yn y gwr­thwyneb ar cyffelyb: ni eill hyn beri grâs ym mhel­lach ar law Dduw nag y mae y prophwyd yn ei a­drodd, pwy sydd yn gofyn [Page 75]hyn ar eich dwylaw chwi? y cyfriw offrymau ac aro­glau ydynt ofer a ffiaidd geni fi; megis torri gwd­dwf ci yn lle offrymu oen. Am hynny gwilied Nadab ac Abihu (er eu bod yn feibion i Aaron) y modd y denant a than dieithr o flaen yr Arglwydd, yr hyn a orchmynnodd ef beidio, rhag darfod mwy na llosei eu bysedd. Canys lle y mae gorchymyn yn gorwedd rhaid iw cadw hwnnw yn ddyfal, rhaid i ni feddwl nad ydyw ei ddanghosiad ef ei hunan ai ragscrife­niad.

5. Eithr meddyliwch ein bod ni yn ddiangol rydd oddiwrth oforgoeliad, etto fc ddichon rhwystr mwy roi yn ofer ein gweddiau; a hynny yw pechod monwe­sic. [Page 76]Yr hwn y mae llawer yn ei faethu megis anwyl­ddyn. Eithr rhaid iw rhoi hwn allan gyd ar lleill o dysgwiliwn ni ddim ffafor gan yr hwn a wrendy we­ddiau: ni wyddom (hebr dyn tlawd a iachawyd) nad yw Duw yn gwrando pecha­duriaid. Psa. 65.2. Yr hyn a broffe­sodd David oi wybodaeth ei hun. Joa. 9.31. pe edrychwn ar an­wiredd yn fynghalon, Psa. 66.18. ni wrandawsei yr Arglwydd. Fe fynnasai y gwr ieuangc a ddaeth tan redeg at ein jachawdwr, gadw ei olud, ar hawl yr oedd yn ei erfyn yn neirnas nefoedd, eithr pan ganfu ein jachawdwr yr at­taliaeth monwesic hwnw ef Mat. 10.20. aeth ymaith yn athrist. (Medd yr scrythyr) ac am yr y­dym ni yn ei ddarllain ni ddychwelodd mwy: mor [Page 77]amhossiol yw wneuthur Crist a Belial yn gyd bre­swylwyr: rhaid iw bod yn edifeiriol am bob rhyw be­chod, cyn ffrwytho vnrhyw weddiau. Er taered a fyddo Joshua gyd ag henuriaid Israel o herwydd y gorch­fygiad a gawsant gan wyr Ai, etto ni chair vn atteb arall gan Dduw ond hyn: y mae diofryd beth yn dy ga­nol di o Israel, ni elli dise­fyll o flaen dy elynion nes i Josh. 7.13. chwi gymeryd ymaith y dio­fryd beth och plith chwi. Hyn y mae yr Apostol yn cyfeirio atto, pan yw yn eiriol mor ddifrif ar ei go­rinthiaid newydd droi. Pro­fwch chwychwi eich hunain a ydych yn y ffydd, holwch eich hunain ai nid ydych yn eich adnabod eich hunain, sef bod Jesu Grist ynech oddrei­thr [Page 78]i chwi fod yn anghyme­radwy? Yr awrhon ni chy­fanneddodd Jesu Grist er­rioed, lle byddai bechod monwesig yn cadw ei drig­fa. Rhaid i weddi y pro­phwyd David yn y cyflwr hwn wneuthur ffordd in gweddiau. Psal. 139.23, 24. Chwilia fi o Dduw a gwybydd fynghalon, prawf fi a gwybydd fy me­ddyliau, a gwel a oes vn ffordd anuwiol gennyf, a thywys fi yn y ffordd dragy­wyddol. Yn yr hon ffordd.

6. Nid oes vn rhwydd­deb dedwyddol iw ddis­gwyl, os nyni y rhai a er­fyniwn danghneddyf Dduw, a ddaw heb ein cymodi an brodyr. Y mae St. Joan yn rhoi y celwydd yn eglur ir hwn, 1 Joa. 4.20. sydd yn proffessu ca­riad i Dduw ac yn cashau ei frawd; canys (medd ef) [Page 79] yr hwn ni charo ei frawd yr hwn a welodd, pa fodd y y geill ef garu Duw yr hwn ni welodd. Yr hyn a we­lom sydd yn gweithio mwy gyda ni nar hyn y clywom am dano, a phawb a ddy­waid, rhaid i mi goelio fy llygaid fy hun, o flaen chwe­dlvn arall.

Eithr y modd y mae an­ghymod an brodyr, yn rhoi yn ofer ein holl erfynniau at Dduw nid rhaid i ni gael addysg ym mhellach nag o enau ein jachawdwr ei hunan.

Yn gyntaf lle y mae yn dywedyd i ni, fod ein holl offrymau yn ofer, os bydd dim anghymod rhyngom ni an brawd, ac am hynny, cyttuna ath wrthwynebwr ar frys (medd ef) tra fydd­ech ar y ffordd gyd ag ef.

[Page 80]Yn ail, beth a ddywedwn ni wrth hynny, nad ydym ni yn dymuno maddeu ein dyledion i ni mewn modd arall, ond tan amod (ai ail ddywedyd trachesn a thra­chefn iw gadw yn ddyfal) mal y maddeuwn in dyle­dwyr. Mas. 6.14, 15.

Ac yn olaf ond barn e­chryslon a adroddwyd yn erbyn y cono a gymerodd ei frawd erfydd ei geg, am ychydig geniogau, a ddar­fuasai iw Arglwydd faddeu iddo gynifer o dalentau? Ha was drwg maddeuais i ti yr holl ddyled honno am i ti ymbil a mi: ac oni ddy­lasit tithau drugarhâu wrth dy gydwas, megis y trigar­bevais innau wrthit ti? A ellwch chwi ddarllain hyn sy n canlyn, cymerwch ef y poenwyr, ni faddeuir ceniog [Page 81]iddo, y rhai ni [...]oddan [...] ni chant drugaredd: cyfaddas a ddaw oddiwrth yr hwn a esyd yr athrawiaeth felly y gwua fy nhad nefol i chwithau oni faddeuwch och calonnau bob vn iw frawd eu camweddau.

7. Yn olaf, cythryfwl ac anobaith a dyn ymaith holl seiliau Gweddi ac an try allan i dir Nod gyd a chain, Bren. 4.13 i ddwedyd a chydwybod euog mwy yw fy anwiredd nag y gellir ei faddeu. Neu yn wladwr doeth in crogi ein hunain gyd ag Achito­phel neu i roi enw i Acelde­ma gyd a Judas. Y cyfriw lofruddiaid a gwrthryfe­lwyr ydynt (megis) yn rhagflaenu barn Duw, ac a dybiant fod poenau vffern yn haws eu goddef, na chyd­wybod euog.

[Page 82]Bydded eich gofal chwi gan hynny (fy merched) ach gweddiau attolygu ar Dduw, ym mhlith bendi­thiau eraill, i symud oddi­wrthych y rhwystrau rhag­ddywededig ar weddiau. A­braham a gafas boen fawr pryd yr oedd yn aberthu i gadw yr adar oddiwrth ei ddifa ef. Ac hwyn gynted ac yr ymddangosodd Joshua yr Archoffeiriad yn erfy­niwr truanddlawd yn ei ddil­lad budron am gael rhy­ddhau Zech. 3.1. ei gydwladwyr oi carchar, fe saifai Satan ar ei law ddeheu iw wrthwynebu ef: gwrthwynebwch ddia­fol (medd yr Apostol) ac Ja [...]. 4 7. [...]fe a ffy oddiwrthych. Ni wneir mo hynny o nerth arfau, nag wrth ympry­dio yn vnig, neu elusenau (pa wedd bynnac yn gan­moladwy [Page 83]y modd y ma­ent) eithr trwy weddiau par­haus defosionol seiliedig ar eiriau ein jachawdwr na arwain ni i brofedigaeth ei­thr gwared ni rhag drwg. Ac ar hyn wedi ei roi ef i ffo os yspryd drwg, a ddy­chwel a saith waeth nag ef ei hun, oi gefeillion di­chellgar i ddiwadnu. Ta­rian y ffydd a fydd digo­nol i ddiffoddi holl biccel­lau tanllyd y fall, Eph. 5.18. os trinir a gweddiau beunyddol a dei­syfiad yn yr yspryd, a bod yn wiliadwrus at hyn yma trwy bob dyfal bara: megis y mae yr Apostol in siccrhau ac y cymerir mewn llaw yn gy­flawnach yn yr hyn sydd yn canlyn.

PEN. VI. Y moddau cynnorthwyol in cynhyrfu ni ym mlaen yn ein herfyniau.

YR hwn sydd ai fryd ar adeiladu twr (chwi ellwch weled pwy a dda­liodd sulw ar y peth) yn gyntaf a eistedd i lawr, a bwrw y draul, Luc. 14 28 i edrych a oes ganddo ai gorphenno, rhag wedi iddo osod y sail, ac heb allu ei orphen, ddechreu o bawb ai gwelant ei watwer ef, gan ddywedydd y dyn hwn a ddechreuodd adeiladu, ac ni allodd ei orphen. Yn hyn, mae cyflwr yr rhai a wnant eu herfynniau at Dduw wedi ei roi ar lawr: Pob math ar faglau gwa­haniaeth, hudoliaeth, atta­liaeth [Page 85]a deflir yn ei ffordd: oddieithr i ragflaeniad a chynnorthwy ddyfod oddi vchod ai arfera yn ddiwyd genym, ni phrifia ein ham­canion goreu ond cychwyni­adau, megis' sail ddechre­uol ag eisiau pwn i ddibe­nu yr adeilad: y cynnor­thwy gorau ar ein lles yn hyn o beth a ellir ei gy­frif yw:

1. Myfyrdod.

2. Addunedau.

3. Ympryd.

4. Elusenau.

5. Gofwy y claf ar ang­henus.

6. Mynych fyned ir gy­nylleidfa dduwiol, a chy­freithlon.

7. Cymeryd attom holl arfogaeth Duw, fal y gal­lom wrthsefyll yn y dydd drwg, ac gwedi gorphen [Page 86] pob peth, sefyll. 1. Y modd y mae myfyrdod a gweddi yn gyfnewidiol yn helpu y naill y llall. Y mae y Psal­mydd yn dangos yn ei fore­uol ai ddifrif gynllwyniad o honynt. Gwrando fyn­geriau Arglwydd a deall fy myfyrded. Eurglyw ar lef fyngwaedd fy mrenin am duw, canys arnat y gweddiaf yn foreu Arglwydd y clywi fy llef, yn foreu y cyfeiriaf attat, ac yr edrychaf i fynu. Yr hyn wedi iddo ef wneu­thur gan droi yn ddifrifol tros dri o lyfrau, llyfr na­tur, llyfr yr Scrythyr, a llyfr y cydwybod, (yr rhai a saif yn egored bob am­ser i bawb i edrych arnynt) y mae yn cloi i fynn ei oly­giad crefyddol ar diben dymunol hwn: bydded geir­iau fyugenau a myfyrded [Page 87] fynghalan bob amser yn gy­glwydd Psa. 19. meradwy oth flaen di O Ar­fy 14, 15. nerth am gware­dydd. Hyn oedd arfer I­saac sanctaidd (yn ddiam­mau yn ol athrylith ei Dad da Abraham) aeth allan i fyfyrrio yn y maes y min yr hwyr i weddio medd yr ymyl yn y cyfieithiad diwaethaf, gan arwyddoc­cau fod gweddi heb fyfyr­dod ond megis cenad a re­dai heb ei neges. 2. Addu­nedau eill fod yn help i weddi yn ol myrfyrdod pwyl­lig, onide hwy a allant bri­fio yn hyll ac yu bechadu­rus. Y rhai a wnaethom trwy ein Tadau bedydd an mammau bedydd, yn ein Bedydd i ymwrthod ar byd, y cnawd, ar cythrael ai holl wychder ai gwagedd a allai ein dal mewn ffordd [Page 88]vnion, (heb osodiadau pel­lach on gwaith ein hunain neu ailgyfraith Fynachaidd) pe cedwid hwynt cystal ac y gosodwyd hwynt yn ddoethgall yn y Catechism: eithr y cyfriw yw ein gwen­dyd sigledig an hysfa yn ol newydddeb, mal y mae yn rhaid i ni gael gwers ne­wydd cyn dysgu yr hen, ac ni chlywn ni flas ar Manna Nid ar­chwaeth­wn. or nefoedd, os tyf yn rhy gyffredin: chwi a wnaech yn dda am hynny (fy merched) na addunedech fwy nag a aethoch chwi tano yn barod, neu na a­ddunedoch ffordd arall ddim, ond yr hyn a fo yn tueddu i gyflawni yr hyn yn arbennig o flaen Duw ai Ecclwys a addawsoch chwi yn barod. Canys er bod vfudd dod y Recha­biaid [Page 89]i orchymynnion eu Tad Jonadab yn ganmo­ladwy yn yr Scrythyr, mal yn esampl am gadw y pu­med gorchymyn, etto y rhwym Phareseaidd am eu Corban hwy a neullduodd y plant oddiwrth vfudd­dod iw Tadau, neu roi Angenoc­tid. ym­wared vddynt yn amser ei angenrhwydd, a hybir gan ein Jachawdwr, megis cyn­nyg i gilgwthio cyfraith Dduw, mal y gallo tra­ddodiadau dynion gymeryd lle. Mor ddoeth y myn­nem ni ein gwneuthur ein hunain i berffeiddio Tecst Duw, an nodau emylau ein hunain, a gosod trefn am ffordd i gyfeirio yn vnionach ir nef, nag yr oedd ef, yr hwn yw r ffordd, y gwirionedd, Job. 14.6. ar bywed, yn wiw neu yu fodlon ganddo [Page 90]cu dangos ar ei ol. Echres oedd y digwyddia dau try­mion o Adduned anysty-Barn. 11.39. riol Jephtha. A pheth oedd adduned Saul am ladd Jo­nathan? 1 Sam. 14. &c. pe. 25. A David am ladd Nabal, ai holl deulu pa fodd a fuasai oni buasai i Dduw yn ei drugaredd roi ei law yn y gwaith? Ein addunedau gan hynny (pryd y gwne­lom rai anghyffredin) sydd raid vddynt fod, yn wa­rantedig trwy air Duw. 2. Yn gymmwys i gyflwr ein bywyd. 3. Ynghylch pethau a fyddai yn ein gallu. 4. Yn ddiniwaid i bawb heb gam a neb. 5. Yn gy­fnewidiol wrthanghenrhaid. Yn tueddu ollawl i ogo­niant Duw, daioni yr Ec­clwys ar Gyffredinwlad, lle byddom yn byw. 7. Na byddo vn modd yn llu­ddios [Page 91]neu roi i lawr gy­flawniad vnrhiw ddyledion Cristnogawl, a berthyno i ni yn gyfiawn. Addune­dau neu ymroadau or cyn­neddfau hynny, a ddichon fod yn gymorth bywiol in gweddiau, Mal. y 3. Y mae yu rhaid cydnabod mai ympryd yw yn gyffre­din yr hwn a gysylldir a gweddi; Inat. 17 2. y mae ein Ja­chawdwr yn crybwyll ry­wogaeth ar gythreuliaid nid ant allan trwy weddi yn vnig, ond trwy ym­pryd cysylldedig a gweddi lle y mae ympryd yn ein cymwyso ni atti. Y rhai sy n gweiddi am fwrw i lawr ein ymprydiau Gra­wys, y gydcorriau, ympry­diau ar nos yr wyl yn ol trefn rhagscrifenudig yn ein Heglwys, allant yn gy­stal [Page 92]weled bai ar y dydd go­sodedig am gymod i gy­studdio Levet. 23.26. eneidiau yn yr hen Destament, Num. 29.7. ac ar St. Paul am gospi ei gorph ai ddwyn yn gaeth (yn y Testament newydd) heb yr hyn ni alla­sai 1 Cor. 9.27. ei bregethu moi ryddhau ef, rhag bod yn anghyme­radwy. Goreu y gwnewch chwi gan hyuny (fy mer­ched) gadw yr ordeiniadau ar trefnau daionus gwaran­tedig hyn yn eich teuluoedd. Eich eleusenau a fydd he­laethach, i dderchafu eich gweddiau rhagddynt. Act. 10 3. 4. Yn y pedwerydd lle. Corne­lius (medd yr Angel) dy weddiau ath elusenau a ddaeth i fynu yn y goffa­dwriaeth o flaen Duw: gan ragweled bob amser na byddo nar rhain nath ym­pryd yn gymysgedig a [Page 93] gwagogoniant Phareseaidd, neu ragrith i ymddangos i ddynion, yr hyn y mae ein jachawdwr yn ein rhybud­dio am dano, megis o sur­does yn llygru yr holl does lle. 5. Y mae go­fwyo y claf neu unrhiw an­ghenus arall yn ol ein gallu yn gwneuthur ffordd lan i gael gwrando ein gweddi­au, ac ymwared in anghe­nion. Canys onid yw ein jachawdwr yn gosod y cy­friw roddion tylodion al­lan (etto nid on ei ddaw ein hunain ond y rhai tros am­ser yr ymddiriedir i ni am danynt) ar ei gyfrif ei hu­nan. Bum newnog a chwi a roesoch i mi fwyd; bu ar­naf syched a rhoesoch i mi ddiod, bum ddieithr a chwi am dygasoch gyd a chwi: noeth, dilladosoch fi, bum [Page 94] glaf ac ymwelsoch a mi, bum yngharchar a daethoch attaf. Yr hwn sydd yn craffu i anrhydeddu y cyfriw bro­fiadau bychain, gan roddi vddynt enw Bendigedig, ac yn eu coroni hwynt trwy ei anfeidrol drugaredd a de­dwyddwch tragywyddol, a wrthyd ef yr erfynniau a ddelo ar fath gyd-gefeil­lach, yn enwedig os yn eu hyrfa y cymerant boen i fod yn danghnefeddwyr? Mat. 5.9. Canys hwy a anrhydeddir ag enw neu ditl Plant Duw Yr holl radau, anhrydedd ar cymeriad da a ddeallir yn well, ac a gynnydda gyd a ni, os. 6. Byddwn ni crefyddol a chyfannedd i gyrchu ir cynylleidfau go­sodedig, yn yr amserol ar lleoedd trefnedig i gyhoe­ddus sanctaidd addoliad y [Page 95]Duw goruchaf. Nid i wran­do ac i ddal sulw yn vnig pa ddoniau sydd in dysgaw­dwyr, eithr i wrando ar yr Scrythyr ai darllain yn dref­nus, gan y Gwenidog cy­freithlon, yn ol rhagweledig ordinhad yr Ecclwys mal yr Eglurwyd yn ein calen­drau, ac i gyfuno ag ef ar darn arall or gynylleidfa i gyffesu ein pechodau, prof­fesu ein ffydd, ac vn llefe­rydd ag un galon i offrwm i fynu ein gweddiau, megis aberth o arogl peraidd o foliant a diolchgarwch in Tad yr hwn sydd yn y ne­foed trwy Jesu Grist ein vnig Arglwydd an jachaw­dwr. Dyma yr hyn y mae r Apostol yn ei erfyn; daliwn gyffes ein gobaith yn ddisigl, ac ystyrriwn bawb ei gitydd i ymanneg i gariad [Page 96]a gweithredoedd da, Heb. 10.23, 24.25. heb esceuluso ein cydgynnilliad ein hunain megis y mae ar­fer rhai. Rhai ofergoelaidd a schismaticaidd wrthodwyr, Recusan­tiaid. oeddynt y pryd hynny mal y maent yr awrhon. Ca­nys y gweddiau cysylltedig, a darllain y Scrythyrau mewn trefn, ydynt y Sail ar yr hon y mae adeiladu a chodi i fynu bregethau a a chyngorion trwy yr rhai y catechisir ac y dysgwch eich gwyddorion yn ffy­ddlon, y peth sydd iw gre­du, ar modd i weddio, a pha agwedd i gyflawni eich dyled tu ac at Dduw ach cymydogion: a pha ffydd gobaith a chariad perffaith, i wneuthur och bedydd, ac i dderbyn y Sacrament fen­digedig o Swpper yr Ar­glwydd: yn awr ym mha [Page 97]le y dysgir y pyngciau yma o jechydwriaeth (yn en­wedig gan y cyffredin) ond yn ein cynylleidfaoedd cy­hoeddus? y rhai os troi r heibio neu eu cwttogi, y rhan fwyaf or Pregethau a adeilada ychydig ychwaneg nag udcorn a fyddai yn rhoi swn aniogel tu ac at yr ymladd, yr wyf ich cynghori gan hynny (fy merched) i fod bob amser yn bresenol gyd ar cyfriw a berthynant i chwi, ym mhob vfudd-dod crefyddol, ym mhob gweddiau cyffre­din, Periodasau, Bedyddfau rhyddhau gwragedd, cladde­digaethau, neu gynylleidfao­edd gorychymynedig eraill, ar achosion arbennig neu neullduol, yn enwedig i fod yn gyfranogion o Swpper yr Arglwydd, lle y cyfrennir [Page 98]mewn trefn yn grefyddol. Canys yn y cyfriw Gy­mun o Seinctiau (nid wedi eu bedyddio felly honynt eu hunain eithr ynghi­frif Duw) chwanegwch at eich ffydd rinwedd, ac at eich rhinwedd wy­bodaeth ac at wybodaeth gymedroldeb, ac at gyme­drolder, amynedd, ac at amynedd duwioldeb, ac at dduwioldeb garedigrwydd brawdol, ac at garedigrwydd brawdol cariad. 2 Pe [...]. 5.6, 7. Y pethau, hyn yn amlhau ac yn gy­flawn ynoch ach gwnaiff chwi yn nerthol mewn gweddi, yn ffrwythlon mewn gweithredoedd da, yn gys­surus yn eich galwedigaeth, yn ddisigl a dianwadal yn eich taith ach yrfa, yn fod­lon ich cyflwr, yn ddedwy­ddol yn eich plant ach teulu, [Page 99]yn ddiddan ich cymydo­gion ach cydnabyddiaeth. Yn hytrach os goruwchwi­lir hwynt a holl arfogaeth Duw, yr hyn y mae yr A­postol yn ei roi yn glodfawr annerch attom. Ac,

7. Yn claf, ni an dygwn ein hunain megis i noddfa ddiogel, a thwr ymddiffyn, siccrhau ein gweddiau gan yr Arfogaeth hon:

1. Y mae r traed wedi Ephes. 6.15. ymwisco a pharatoad Efen­gyl tangneddyf: y cyfriw dangneddyf na ddichon y byd ei roddi; hyn an har­wain yn y ffordd vnion, ac an rhyddha rhag gaulwy­brau, neu daro ein traed wrth gyffion neu gerrig. A gydse [...] ­n. yr hwn bob amser sydd gyson iddo ei hun; ac [Page 100]ni thynnir or ueulldu gan wnniau tueddol neu hoffder o neullduaeth.

3. Y ddwyfron a amgyl­chir a dwyfroneg cyfiawn­der, nid on eiddo ein hun, yr hwn sydd or gyfraith, ond yr hwn sydd trwy ffydd Grist sef y cyfiawnder sydd o Dduw trwy ffrdd.

4. Y llaw aswy nesaf ir galon wedi ymwisco a tha­rian y ffydd, mal y pryd y byddo Satan ai biccellau tanllyd yn barod i yrru cydwybod euog i anobaith, g [...]n ddychryndod digyfne­widiol gyfiawnder Duw, y mae ffydd yn barod gar­llaw ar diffoddyn, megis a phardwn i ragflaenu y dihe­nydd. O phecha neb y mae i ni ddadleuwr gyd ar Tad, Jesu Grist y cyfion efe yw r aberth tros ein pechodau. [Page 101]Trwy friwiau yr hwn in 1 Jo [...]. 2.1, 2. jachawyd yr rhai aethem megis defaid ar gefeilorn, 1 Pet. 2.24, 25. eithr yn awr a ddychwela­som at fugail ac escob ein eneidiau.

5. Y llaw ddehau a gym­hwysir a chleddyf yr y­spryd, yr hwn yw gair Duw, yr hwn nid yw yn vnig yn ymddiffynnol ond niweidiol, bywiol a nerthol, a llymach nag vn cleddyf daufiniog, yn cyrhaeddyd trwodd, hyd wahaniad yr enaid ar yspryd, ar cymalau ar mêr: ac yn barnu meddyliau a bwria­dau y galon: hyn a wyllti­odd ac a ddychrynodd y Temptiwr wrth osod ar ein jachawdwr yn yr anialwch, or hon orfoledd y gwnaeth­bwyd ni yn gyfranogion wrth arfer yr vnrhiw arf yn vnion.

[Page 102]6. Y pen a ddiofalhauir a tharian jechydwriaeth goso­dodig ar addawidion y tad yn ein gwaredydd Jesu Grist, yn yr hwn yn vnig y bodlonir ef. Yr holl amrywogaeth hynny o Ar­fogaeth profedig, a gair ynghyd, ac a wnair yn ddeu­nydd lawn i ni.

7. Trwy weddi ac erfy­niad yn yr yspryd, Eph. 6.18. a bod yn wiliadwrus at hyn yma trwy bob dyfalbara (megis y dengys yr Apostol yno) a hynny trwy fod gwir an­genrheidrwydd yn ymddan­gos. Canys nid ydym yn vnig yn ymdrechu yn er­byn cig a gwaed, ond yn erbyn Tywysogaethau, yn erbyn galluogrwydd, yn er­byn llywawdwyr Tywyllwch y byd bwn; yd erbyn anwi­redd ysprydol mewn lleoidd [Page 103]vchel, yr hyn bethau sy raid vddynt fod yn beryglus i ni.

1. Am eu arafwch y rhai a ymgais a ni.

2. Am eu bod yn ddian­gol rhag briwiau a niwei­drwydd, gan eu bod hwy yu ysprydion, lle yr ydym ni yn gig a gwaed.

3. Am eu Tywysogae­thau, trwy yr rhai y maent yn perchnogi rhagorfraint arnom ni.

4. Am eu galluogrwydd, trwy yr hyn y byddent yn fuan yn drech na nyni.

5. Trwy eu llywodraeth mewn Tywyllni, yn yr hyn yn ddiarwybod y maglent nyni yr rhai ni welwn beth a wnawn.

6. Hwynt hwy gan eu bod yn ysprydol ac anwele­dig, nyni yn gnowdol ac [Page 104]yn egored ir holl ruthrau.

7. Hwynt hwy mewn lleoedd vchel, nyni yn y tir isaf pan fynnent i fyned ar­nom.

Y Rhagoriaeth ar man­teisiau gan hynny, gan eu bod mor aml ac mor bwy­sig, onid yw yn sefyll ar­nom ni fod yn arfog (me­gis o ben i droed) i wrth­sefyll yr holl nerthoedd hyn yn y dydd drwg; a chwedi gwneuthur oll i sefyll? yr hyn os mewn temestl an­guriol yr ofnwn mae prin y gallwn ddal allan; dychwel sy raid at ein jachawdwr trwy weddi, gyd ai Apo­stolion mewn perigl o fod­di, o feistr, feistr darfu am danom, mal y gallo godi a cheryddu y gwyntoedd ar tonnau; ac yno ta­w [...]lwch dymunol a gan­lyn. [Page 105]Yr hyn mal y gellir ei ganfod y penod nesaf a ddichon mewn rhyw fodd gyfeirio atto ai ddangos.

PEN. VII. Am wilied am atteb gra­susol oddiwrth Dduw ar arwyddion diogelaf o adnabod hynny.

NI rydd neb erfynniau at arall ond a ddis­gwyl am atteb, or modd y byddont yn sefyll. Gwei­sion Benhadad yr rhai oe­ddynt ymbilwyr mewn sach liain a rhaffau o am­gylch, eu pennau tros eu meistr, at Ahab orfoled­dus a ddalient sulw yn ddy­fal a ddeuai dim oddiwrtho ef, ar a allent hwy graffu [Page 106]arno. Ar rwymedigaeth E­ster ym mhlith y gweryfon iw dwyn at Ahasferus i ddewis brenhines. Morde­decai a rodiodd be [...]nydd o flaen cyntedd ty r gwragedd, i wybod llwyddiant Hester a pheth a wnelid iddi, y mae yn rheidiach o lawer i er­synwyr Duwiol a roesant i fynu eu gweddiau at Dduw, mewn matterion or berthy­nas oruchelaf: i wilied beth a fydd y digwyddiad o ho­nynt, mal os llwyddant y byddo eu diolchgarwch yn gyfattebol: os amgen eu gofal i chwilio allan y lle y mae yr attaliaeth, a holl ddiwydrwyd a ellir ei ar­fer iw symud ef. Ar hyn y mae r Psamydd yn ymroi: Gwrandawaf beth a ddywaid Psa. 85.8. yr Arglwyd Dduw canys efe a draetha heddwch iw b [...]bl, [Page 107]ac iw Sainct, mal na threant drachefn at ynfydrwydd. Felly Michah yn ail, y pryd nad oedd na chefaill na gwraig na phlant llai o lawer gweision i ymddiried vd­dynt mi edrychaf ar yr Ar­glwydd Mic. 7 9. (medd ef) disgwy­liaf wrth Dduw fy iachy­dwriaeth, fy Nuw am gw­rendy. Yr unrhiw ddisgwy­liad a welwn ni Habacuc yn ei broffesu, gan ddisgwyl beth a wnai Dduw yng­hylch y dinistr bygythiol oddiwrth y Caldeaid yr hwn y bu ef ddifrifol i weddio yn eu herbyn, safaf fynisgwylfa (medd ef) ac ymsafydlaf ar y Twr, ac a wiliaf i edrych beth a ddy­waid ef wrthyf, a pheth at­tebaf pan im cerydder. Ca­nys yr hwn a dybio yn ddigonol weddio, heb ddal [Page 108]sulw pa ffrwyth a ddel o honi, ellir ei, gyffelybu ir ostrids yr hon a âd ei hw­yau yn y ddaiar, ac ai cyn­hesa hwy yn y llwch heb fawr brisio beth a ddel o honynt wedi hynny. Rhaid in dichlyndod gofalus fod yn fwy na hynny, nid yn vnig i weddio yn wresog, ei­thr i wilied yn ammynedd­gar nes gweled rhyw ar­wydd ar ein daioni, am ein cyssur mewn bywoliaeth dda, a chywilydd ir rhai au cashant; nid yw Gwyrthiau i ddysgwyl am danynt yma, yn y cyfriw oleuni eglur or Efengyl, yr hon a gadarn­hawyd trwy wrthiau: eithr dal sulw ar ddigwyddiadau a ddylid, mal y gallom ddirnad, Pa cyn belled y cyrhaeddodd nerth ein gwe­ddiau.

[Page 109]Pan welodd gwas Abra­ham ai lygaid y modd y llwyddodd yr holl bethau a weddiasai ef am danynt, wrth waith parodrwydd Rebecca yn rhoddi iddo ddiod, ac yn dyfrhau ei gamelod, ni amheuodd na wrandawsai Dduw ei we­ddi.

A chyssur Hannah yn ol gweddio at Dduw am gael mab oedd eglurwch odiae­thol, na fwrid moi gobaith yn ofer.

Logic neu ymresymiaith Gwraig Manoah yn y cy­friw achosion a eill sefyll am reol, y weithred an har­wain ni at y gweithredwr, y hynny a welwn at y peth y c [...]wiliwn ar ei ol. Pe myn­nasei (medd hi) yr Argl­wydd ein lladd ni (mal yr ych chwi fyngwr yn tybed) [Page 110] ni ddyrbynuiasei ef boeth offrwm, a bwyd offrwm on llaw ni, ac ni ddenghosasei efe i ni yr holl bethau hyn, ac ni pharasei efe i ni y pryd hyn glywed y fath be­thau. Ar ddadliaith y wraig hon gan hynny, pa ham na ddichon y gwyr goreu ar gwragedd fyned ym mlaen fal hyn i gasglu a dyfalu beth a ddaw oi gweddiau duwiolaf? Y mae r Apostol at y Galatiaid yn gosod i lawr naw o ffrwythau yr yspsyd a phwy bynnac sydd yn gynysgae­ddol or rhain nid ydyw tan vnrhiw gyfraiih gondem­nedig yr rhain ydynt, 1. Ca­riad. 2. Llawenydd. 3. Tan­ghneddyf. 4. Hirymaros. 5. Cymwynasgarwch. 6. Dai­oni. 7. Ffydd. 8. Add­fwynder. 9. Dirwest.

[Page 111] Oc yn ol tywallt ein erfynniau Gal. 5.22, 23. gostyngodig at Dduw yn ol holiad didueddol ein cydwy­bodau dieuog, y cawn ein ca­riad i Dduw a dyn yn cyn­nyddu, ein llawenydd, trwy ryw ddigwyddiadau daionus yn derchafu, ein heddwch, yn gystal i mewn, ac allan, wedi ei gadaruhau, ein hir ymaros wedi ei fywhau, ein cymwynasgarwch heb ei gamarfer, ein synwyr neu ein daioni yn fwy cymerad­wy, ein ffyrdd neu ein ffy­ddlondeb yn cael ymddiri­aid ynddynt, ein addfwynder yn ynnill eraill, an cyme­droldeb tymerus mewn rhiw fesur da yn gwellhau; pa ham na allwn ni ddiben­nu neu goncludio fod ein holl weddiau wedi ei cyme­ryd i mewn, ai gosod ar y llinyn, neu r ffil yn Stafell [Page 112] Seren Duw, i feddwl ym mhellach am danynt in dai­oni an lles ni? Canys wrth ein gwaith yn rhodio yn yr yspryd mal y mae r Apo­stol Gal. 5.16. yn rhoi rheol yno) ni gawn wybod pa ffordd y mae r yspryd yn chwythu, wrth yr hwn yr ym yn byw. Ac ir rhodio hwn yn yr yspryd, y mae n rheidiol saith cydymaith.

1. Goleuni heb yr hwn nid oes na rhodio na gwei­thio. Y mae r nos yn dy­fod pryd na all vn dyn wei­thio.

2. Hyder i ddyfod o hyd ir nefoedd, Joa. 9.4. Psa. 107.30 lle mynnem ein bod yn gimaint nad ydym ni yma ond dieithriaid a Psa. 39.2 Cor. 5.6. phererynnion.

3. Cariad ir wlad ir hon yr ydym yn rhodio; wrth fod yn absenol oddywrth [Page 113]yr hon, y mae hiraeth Da­vid, pa bryd y deuaf, ac yr ym ddangosaf o flaen Duw, yr hen Simeon yn ceisio ei ly­thyrau gollyngdod yr aw­rhon Psa. 42.2. Arglwydd y gollyngi dy was i ymadel mewn tanghne­ddyf, Luk. 2.15. yn ol dy air: a dymu­niad St. Paul i gael ei ym­ddattodiad Phil. 1.23. ac i fod gyd a christ.

4. Diogelwch on bod yn y ffordd vnion atti, gwe­lwch pa fodd y rhodioch yn ddiesceulus (medd yr A­postl) nid fel anoethion ond fel doethion gan brynur am­ser oblegit y dyddiau sy ddrwg.

5. Sobrwvdd, Psa 119.1.5. canys gwyn­fydedig yw yr rhai per­ffaith eu ffyrdd, y rhai a ro­diant ynghyfra [...]th yr Argl­wydd, yr hon ai harwain yn ddiogel fendigedig.

[Page 114]6. Heddychlonrhwydd ai cyd-ymdeithwyr, gwelwch na syrthioch allan ar y ffordd (medd Joseph wrth ei frodyr) yr hyn fynychaf a wnawn trwy wag ogoniant, (hynny y mae r Apostl yn ei ddanod( gan ymannog ei gilydd gan genffigennu wrth ei gilydd, pryd y mae cyf­fredin flinderau neu fendi­thion, yn ein annog ni fwyaf i vndeb.

7. Diddanwch syn me­lysham yr holl groesan ar y ffordd ac an cyssura ni i fy­ned ym mlaen gyd a sic­crwydd or goron, a osodwyd on blaen ni: y rhai a o­cheneidiant ac a waeddant am ffieidd-dra yr amsero­edd, ac a welant (megis) llaw dduw yn dderchafe­dig i daro, a gant weled rhai wedi eu nodi (megis [Page 115]yn Ezeciel ar Dadcuddiad) Eze. 9.4. Dad. 7.3. yr hyn a allwn ni wybod ynom ein hunain, os gwe­lwn gyfluniad rhwng ein gwe thredoedd an erfyn­niau. Canys oni ddichon ef yr hwn (megis gwir Na­thaniel heb dwyll) syn ei gael ei hunan yn ostyngedig ynddo ei hunan, yn alaru am ei bechodau, yn add­fwyn wrth ei gefeillion, yn newynu a sychedu i wneu­thur daioni i bob dyn; yn drugarog wrth y truan; yn bur yn ei amcanion, yn amyneddgar yn diod [...]ef ca­mau, er mwym cyfiawn­der, ddiweddu yn ddiogel fod n [...]d o fendith wedi ei daro arno, yr hwn yw r prif nod, y mae ein gwe­ddiau yn saethu atto ond paham y rhaid i ni fyned ym mhellach yn hyn o beth [Page 116]na gweddi r Arglwydd: os gwelwn ein meddyliau yn ddidueddol yn ymdrechu i amgylchu:

1. Sancteiddio enw Duw vwchlaw pob peth.

2. I dderchafu ei Deir­nas ai ecclwys.

3. I wneuthur ei ewyl­lys yn cadw ei air.

4. I gydnabod gyd ag holl ddiolchgarwch ein ba­ra beunyddiol.

5. Ein parodrwydd i faddeu i bawb eraill ei cam­weddau yn ein herbyn, fel y gallom dderbyn maddeu­ant on holl bechodau oddi­wrtho ef.

6. Ein deisyfiadau i fod yu rhydd oddiwrth holl brofedigaethau y cnawd ar byd, yn yr rhai in difethir, os gadewir ni i ni ein hu­nain. Ac,

[Page 117]7. On ymddiffyniad rhag rhuthrau a dichellion y llew rhuadwy hwnnw yr hwn sydd bob amser yn rhodio oddiamgylch, gan geisio y neb a allo ei lyngcu. Oni ddylai y cyfriw ddeisyfia­dau calonnog, y rhai ni allant gyfodi oddiwrth ein nerth ein hunain, ein sic­crhau ni fod adroddiad ca­lonnog y weddi hon o gy­sylltiad y mab, yn cael ffafor gyd ar Tad, in buddygo­liaeth oreu ni mewn am­ser dyledus iw gyflawni.

Mal hyn y cawsoch chwi (fy mhlant anwyl) angen­rheidrwydd Gweddi, ac at bwy y mae ei thueddu, y pethau sydd i ni i weddio am danynt; ac anrhydedd cyfreithlon iw arfer wrth ofyn: yr attaliaeth a eill ei rhwystro, ar cymorth eill [Page 118]ei gwneuthur yn ffrwythlon, yr arwyddion trwy y rhai y gallwn ddywedyd or di­wedd fod ein gweddiau yn cael ffafor i gael eu derbyn. I roi diben dedwyddol gan hynny ir paratoad yma: pryd y gosodom ni ein hu­nain i weddio yr hyn (mal y dywaid yr Apostol i ni) 1 The. 5.17. sydd raid bod yn ddibaid.

1. Anherfynol Fawrhy­di Duw.

2. Ein Gwaeldra ein hu­nain.

3. Twyll a chynddeiri­ogrwydd ein gwrthwyne­bwyr, y cnawd, y byd, ar cythrael.

4. Pwys y gorchwyl, yr awn yn ei gylch, sef vn ai ein gwneuthur, ai ein an­rheithio yn ollawl.

5. Yr hawl sydd genym yn ein jachawdwr Jesu [Page 119]Grist, yr hwn a wnaeth y cymod trosom.

6. Y cyfrif diddiangol sydd i ni iw roi, ar anhy­spysrwydd or amser y gel­wir am danom.

7. Yn olaf, vnionder y farn ddigyfnewidiol, sydd raid ei ystyrried yn ddie­sceulus ac yn grefyddol ei osod at y galon, megis y gallom felly broffesu gyd ar Psalmydd: Psa. 4 8, 9. ciliwch oddi­wrthyf oll weithredwyr an­wiredd canys yr Arglwydd a glywodd lef fy wylofain, cly­bu r Arglwydd fy neifyfiad yr Arglwydd a dderbyn fy ngweddi. Y modd y gw­newch hyn yn neullduol, mi rof gais ar osod i chwi hyf­forddiad eglur, yn yr hyn a ganlyn.

PEN. I. Am bersonol neu ddirgel weddiau.

Y Cweslwin a osododd yr Apostol yw: pa ddyn a edwyn bethau dyn, 1 Cor. 2.11. ond yspryd dyn yr hwn sydd ynddo ef? Ac ni el­lir ei atteb fodd arall ond fel yr attebodd ef yn lle arall: fod yspryd yn ma­bwysiad trwy r hwn yr ydym Rhuf. 8.15, 16. yn llefain Abba Dad yn dwyn testiolaeth an hyspryd ni ein bod ni yn blant i Dduw.

Yr yspryd hwn sydd gydwybodol an llygredi­gaethau ni, ac an pechodau diogelaf; am ba rai os ein calonau an condemna ni, y mae Duw yn fwy nan ca­lonnau, [Page 124]i gospi ac i dru­garhau; Joh. 3.20, 21. fel y byddo ei gyfiawnder neu ei druga­redd yn ei dywys ef: eithr os ein calonnau nin con­demna yno y mae i ni hyder tu ac at Dduw.

Rhaid yw ymgynghori a llyffr y cydwybod yn y cyfriw achosion yn vnig: oddi yma yr oedd yr awe­nydd fiydiol ir nefol ana­dledig Psalmydd: Psa 139.1.22.4. Argl­wydd chwiliaist, ac adna­buost fi. ti odwaenest fy eisteddiad, am cyfodiad deelli fy meddwl o bell, Amgyl­chyni fy llwybr am gorwe­ddfa, ac hyspys wyt yn fy holl ffyrdd. Canys nid oes air yn fy nhafod ond wele Arglwydd ti au gwyddost oll. Ir vn deunydd yw r cyd­nabod ystyrriol hwnnw, mewn lle arall. Pwy a ddeall [Page 125]ei gamweddau, Psa. 19.12, 13, 14. glanha fi oddiwrth fy meiau cuddiedig, Attal hefyd dy was oddiwrth bechodau rhyfygus na ar­glwyddiaethant arnaf, yno im perffeithir ac im glan­heuir oddiwrth anwiredd lawer. Dyma gynnydd pe­chod, megis plentyn yn y groth. Oddiwrth symudi­adau prin ystyriol, i wneu­thur anwireddau dirgel; yr rhai oni chyfarfyddan a thiw senn gyhoeddus, hwy a feiddiant bob yn ychy­dig ymddangos ar gyhoedd, a chynyddu or diwedd ir anwiredd mawr hwnnw i serrio eu cydwybod, 1. Tim. 4.2. ai wneu­thur ef yn ddibris o vffern neu r nefoedd: y neidr hon oni leddir, yn wy a ddaw yn y man yn Sarph hedegog tra-pheryglus; yr hon yn vnig a ellir ei churo [Page 126]i lawr ai lladd trwy weddi­au personol i wrthwynebu y profedigaethau, dychryni­adau ar rhuthrau an gor­thryma yn fwyaf: yn awr yr rhain sydd vnig adna­byddus i Dduw a ninnau ein hunain; Ar Tad a wel yn y dirgel ein deisyfiadau neullduol, an gobrwya yn egored iw ogoniant, ac in lles goreu. Hyn a wyddai Jacob yn dda, ac am hyn­ny ar y newydd dychry­nllyd o fod ei frawd Esau yn dyfod a phedwar cant o wyr yn ei erbyn ef, ef ai gosododd ei hun at y weddi bersonol effeithiol yma, mal y rhoesai ofn yn ei ben ar yr achos bresennol hon: O Dduw fy uhad Abraham, a Duw fy nhad Isaac, ti Ar­glwydd yr hwn a ddwedaist wrthyf, dychwel ith wlad [Page 127]ac at dy genedl ac mi a wna ddaioni i ti, ni ryglyddais y lleiaf oth holl drugareddau di, nag or holl wirionedd a wnaethost ath was, oblegit am ffon y daethym tros yr Gen. 32, &c. Irddonen hon, ond yn awr yr ydwyf yn ddwy fintai, A­chub fi attolwg o law fy mrawd o law Esau, oblegit yr ydwyf fi yn ei ofni ef, rhag dyfod o hono ef am taro ar fam gyd ar plant. Mal hyn yr ymaflodd ef a Duw ac a gafas fendith, ac fel hyn y mae n rhaid ir holl genedlaeth o honynt wneuthur; Ps. 42.6. ai coifiant ef, ie y rhai a geisiant dy wyneb di o Jacob. Pa beth oedd yr ysbaddaden bigog yngh­nawd St. Paul ai cernodiodd ef i ostyngeiddrwydd, nid oedd neb yn gwybod hyn ond efe ei hun, eithr pa [Page 128]feddyginiaeth a welwn ni iddo gymeryd iw thynnu ymaith? dim yn y byd ond gweddi bersonol. Am y peth hyn (medd ef) mi attolygais ir Arglwydd ar fod iddo yn adel a mi. Ar atteb a dderbyniodd gan Dduw oedd dragrasusol. Digon i ti fyngras i canys fy nerth i a berffeithir mewn gwendyd. Yn yr rhain ar cyffelyb ymarfer o ddu­wioldeb, y mae i chwi Sam­pleri (fy merched) y medd ich cymhwyso eich hunain a gweddiau personol, ar bob rhiw ddigwyddiadau neullduol: pechodau mon­wesig, temptiadau cnawdol, a diffygion dirgel ydynt yn digwyddo ir gorau, ac ni wyr neb gystal ple y mae r esgid yn gwasgu a hwn ai gwisg hi: yn y cyfriw [Page 129]achos gan hynny angeno­ctid y matter a ddychy­mig yn fuan, ffurf cyfatte­bol in dymuniadau: nid oedd ar Hannah ddigllon amhlantadwy, eisiau vn i adrodd wrthi heblaw chwe­rwedd ei henaid i ddysgu iddi weddio mal hyn at yr Arglwydd: O Arglwydd y lluoedd os gan edrych yr edrychi ar gystudd dy law­forwyn, ac am cofi i, ie nid anghofi dy lawforwyn, onid rhoddi ith laforwyn fab, yna y rhoddaf ef ir Arglwydd holl ddyddiais ei einioes. Nid rhaid i mi ddywedyd y modd y ffynnodd y weddi hon, Histori Samuel a wy­ddis yn dda. Oddiwrth ofn Esther, ar yr anturi­aeth beryglus a wnaeth at fawredd-fawr Ahasferus ar taerder rheidiol am y cwyn a gymerth mewn llaw, y [Page 130]mae genym y weddi ber­thynasol hon: O fy Ar­glwydd ein Brenin ni wyt ti yn vnig, cynnorthwya fi yr hon ydwyf vnig, ac heb gynnorthwyydd ge­nyf, ond tydi, oblegit y mae yn gyfyng iawn arnaf. O Dduw cadarnach na neb, gwrando lefain y rhai dio­baith, Ester 14 3, 4, 19. gwared ni o law dry­gionus, ie gwared, fi em hofn. Y weddi hon er ei bod yn Apocriphal, gofidiau yr amseroedd yma ai gwna­eth mewn modd yn Cano­nicol. Y pe [...]yglon nid y­dynt anhebyg; y cwbl oll ym mron colli heb obaith o ymwared ond trwy gy­hoeddus a neulltuol weddi, hamddenol, ac achosawl, y rhai nid rhaid vddynt gil­gwthio y naill y llall, eithr yn ddyledus gymeryd ei cylch yn e [...] hamriw [Page 131]leoedd. Extemporal a pher­sonol ddychmygion ar a­chosion neulltuol (y rhai a ymddengys yn rhyfy­nych) y mae yn rhaid i ni eu canmol, a bod ar fath barodrwydd gyd a ni yn­ghadw; eithr mewn cynylleidfaoedd cyhoeddus, lle y mae pobl Dduw yn dy­fod ynghyd nid yn vnig i wrando, yr hyn a fyddai athrawiaeth vddynt, eithr yn enwedig i gyffesu eu pechodau, ac i broffesu eu ffydd, ac i roddi diolch i Dduw oi geneuau ei hunain mewn modd vnffurfiol am ei ho [...]l fendithiau, ac i ofyn y pethau a fyddo dyledus ac angenrheidiol yn gystal ar les y corph ar enaid, nid yn vnig vddynt eu hunain, eithr tros eu brodyr ym mha le bynnac yn wascare­dig, [Page 132]yn bresennol, neu yn orthrymedig, yn y cyfriw ddefosionau cyhoeddus, gw­yr ieuaingc, a gwyryfon, hefyd, henafgwyr a llang­ciau, pawb yn ol ei allu sy raid vddynt weithredu eu rhannau rhagscrifenedig gyd ar Gwenidog, a moli enw Duw. Rhaid vddynt oll yn vnfryd vno i ddy­wedyd Holl alluog Dduw a thrugarr [...]ccaf Dad, ni be­chasom, ac a aethom ar ge­feilorn allan oth ffyrdd di mal defaid ar gyfrgoll. Pawb i atteb cychwyniad y Gwenidog. Oi Arglwydd egor ein gwefusau an geneu a fynega dy foliant. Pawb i sefyll i fynu gyd ag ef, sy n blaenori yn y ffordd. [ Credaf yn Nuw Dad, holl alluog, gwneuthurwr nef a daiar] canys, onid oedd [Page 133]yr Hosannah gan y plant yn y Deml, yn cael ei ganmol ai gyfionhau gan ein jachawdwr yn erbyn yr rhai ni fynent glywed neb yn yr Ecclwys ond hwynt hwy eu hunain. A pha ham na eill y gynylleidfa yn gy­stal vno ar Gwenidog yn gweddio ac yn canu (neu i lefaru at y pungc) mewn gweddiau o ymadrodd di gynghanedd mewn ffurf o­sodedig, mor gydseiniol ac mewn ffurf osodedig o weddiau ar gân? a raid vd­dynt ddyfod ynghyd i ryfeddu neu i farnu ar ddoniau rhyw wenidog, ac heb gyflawni dim en hunain? Ac oes y fath Anghysondeb neu wrthwy­neb rhwng duwiol bregethu iddynion, a chyhoeddi gwe­ddiau: gosodedig i Dduw, [Page 134]mal na allant sefyll ill dau ynghyd, ar naill yn well o herwydd y llall? fe ddar­fu i wyr mor grefyddol a doethion hyd yn hyn ac ar a fedrwn ni weled) sydd yr awrhon, osod ar lawr fodd arall, yr rhain y gw­naech chwi yn dda eu ca­lyn nes eich gorchfygu chwi a rhesymau gwell nag a ddangoswyd i chwi etto.

PEN. XI. Am weddiau ir Teulu.

OS oes neb heb ddarbod, neu ragddarparu tros yr eiddo, 1 Tim. 5.8. ac yn enwedig ei deulu, neu r ceraint a ber­thyn iddo (medd yr Apo­stol) ef a widodd y ffydd, a gwaeth yw na r diffydd.

[Page 135]Yr awrhon os gorchy­mynnir hyn mewn matte­rion amserol, paham na ofynnir hwynt yn fwy di­frifol, mewn achosion y­sprydol o gimaint ac y mae r nefoedd iw rhoi o flaen y ddauar, ar enaid o flaen y corph? Psal. 127.1, 2. Canys os yr Ar­glwydd ni adeilada y ty, ofer y llafuria ei adeiladwyr wr­tho: os yr Arglwydd ni cheidw r ddinas, ofer y gwilia y ceidwaid: llafu­rio a gwilio a allwn gan hwyr a chan foreu, bwyta bara gofalwch, heb fod ddim nes, oni bydd gogo­neddus Fawrhydi ein Duw arnom ni, i lwyddo gwaith ein dwylaw, ac i roddi llw­yddiant a chwsg iw rai anwyl: Gen hynny y rhai perchen tai a ddisgwyliant fendithion y Psalm beriodas [Page 136](a arferir mor berthynasol yn ein llyfr Gweddiau ar­nynt hwy ai heiddo, rhaid vddynt mor ofalus ac oedd Abraham i gael ei hathrawi­aethu yn dduwiol, ai Cate­ceisio n dda (mal y try­chant ar deunaw, ar rhai yr ymlidiodd ef bedwar Brenin gorfo [...]eddus y Gogledd, ac a ddyg yr anrhaith a gy­merasent hwy.) Ar Duw hwn a gyfrannodd ei gy­frinach ag ef oi arfaeth i ddinistrio Sodom a Gomar­raf, Gen. 18.2.19 17. ar Arglwydd a ddy­wedodd a gelaf fi rhag A­braham yr hyn a wnaf? Canys mi ai hadwaen ef, y gorchymyn ef iw blant, ac iw dylwyth ar ei ol, ga­dw o honynt ffordd yr Ar­glwydd, gan wneuthur cy­fiawnder a barn, y ffrwyth or hon athrawiaeth deulu­aidd, [Page 137]a welwn ni yn ol hynny yngweddi a ffyddlon­deb ei brif was, yr hwn a anfonodd ef i mesopotamia i gyrchu gwraig iw fab Isaac. Gweddi y gwas sydd hynodoliawn, O Arglwydd fy meistr Abraham, attolwg pâr i mi lwyddiant heddyw, a gwna drugaredd am meistr Abraham. Yno y canlyn: yn dily n ei negesau hyn, ef a naccadd o fwyta neu yfed, nos derbyn atteb bo­dlonol, ac yno ni angho­fiodd ei ddiolchgarwch i Dduw, eithr ymgrymodd hyd lawr ir Arglwydd. Och am y fath weision yn ein plith ni Gristnogion, nid oes arnom eisiau cy­foeth, ond gofal a chyd­wybod, a rhoi esampl dda iw gwneuthur hwynt fel­ly.

[Page 138]Yn hyn o beth fe ddi­chon Job allan o wlad vz o blith y cenedloedd teby­gol, eill eilwaith fod yn ba­trwm i feistred teuluoedd eu hunain; mor foreuol y codai ef, ac mor ddiwyd i edrych ar gamgylchiadau ei feibion afreolgar? iw ben­dithio ac i offrwm poeth Job 1.5. offrymautrostynt, canys medd ef ond odid fy meibion a bechasant ac a felldithia­sant ychydig ar Dduw yn ei calonnau, felly y gwnai Job yr holl ddyddiau hyn­ny.

Am Eli nid ydym yn gweled dim drwg ynddo, o hono ei hun, yr oedd ef yn hen wr da, a diniwaid, etto eisiau cymeryd cwrs caethach ai feibion oe­ddynt mewn drygair, 1 S [...]m. 2.12. pa fath dorrgweddwf a dyn­nodd [Page 139]ef arno ei hun ai deulu.

Da y meddyliodd Da­vid mewn pryd wrth osod ei deulu (ond odid yn ol y trwmder a wnaethai rai oi blant anwylaf iddo ef) ni chaiff dyn drygionus, anffyddlon cildynnus enlli­biwr, balch cyndyn, twyllo­drus, Psal. 101. ad 6. Na (medd ef) fy llygaid fydd ar ffyddloniaid y tir, fel y trigant gyd a mi, yr hwnw a rodio mewn ffordd berffaith, hwnnw am gwasa­naetha i.

Na: os gwelir capten Cornelius yn ofni Duw yn ddifrifol, ac i fod yn ddi­frifol, ac i fod yn ddyfal ddianwadal yn ei weddiau, ni bydd arno eisiau gweisi­on yn dylwyth Ty, a mi­lwr defosionol, yr hwn y [Page 140]gallo ef ymddiried iddo yn Act. 10.7. ei fatterion pennaf, y cy­friw arwainydd yw esampl dda, i ddaioni ac athrawi­aeth gartrefol, i ragflaenu dinistr. Y mae hyn yn se­fyll yn en [...]edig mewn go­lygiad dyfal, gan ddal pob vn sy tan ein llaw iw beu­nyddol ddefosionau, ai gor­chwylion gosodedig. Ar defosionau hynny, sy raid [...]ddynt fod yn gyntaf mewn ffurf osodedig, ar cyfriw y gallo bawb yn oreu fod yn gydnabyddus a hi, wedi ei gwneuthur yn hawdd yn eiddynt hwy i ddwyn eu rhan ynddynt.

Yn nesaf y pryd ar lle ir cydr [...]diad ar cyfarfod hyn sy raid ei drefnu felly, lle y gallo y rhan fwyaf (oni allant eu gyd) fod yn bre­sennol. Lle geill mynych [Page 141]ailadrodd yr vnrhiw oso­dedig ffurf, wneuthur y cyfriw seliad mal y gallo yr anysgediccaf, ar rhai bychain ei ddysgu ar ei da­fod leferydd, yr hyn a gy­faddef yr rhai goreu eu do­niau fod yn dra-llesawl a chanmoladwy, ac yn am­hossibl ei ddysgu oddiwrth ewyllyslawn hoffder o am­rywogaeth, yr hyn a dawdd yn ei adrodd, ac yn anawdd ei ail ddywedyd gan yt rhai ai dychymygodd mor brysur.

Yr awrhon Gweddiau teuluaidd ydynt arferedig o fod foreu a phrydnawn.

Am foreuol weddi, fe g [...]ir gweled o herwydd llawer o drafferthion i lu­ddies n teulu ir vnfan, mae goreu amser yw yn ddigy­frwng o flaen ciniaw, yno [Page 140]y penteulu, neu y cymwysaf ym mhlith y gynylleidfa, a bennodo ef eill fyned ymlaen yn y modd yma.

1. Ar Gyffes gyffredin. Hollalluog Dduw a thrugar­roccaf Dad, &c. iw dywe­dyd ar ei ol gan bawb oll yn ddefosionol ar eu gliniau yno.

2. Y ddwy weddi adna­byddus hynny, vn am dan­ghneddyf, O Dduw yr hwn wyt Awdur tanghneddyf a charwr cyttundeb. Y llall am Ras ac ymdd ffyniad a ganlyn: O Arglwydd tin tad nefol holl alluog a thragy­wyddol Dduw ellir yn gym­hesur eu rhoi yn ychwaneg atti. Yn y trydydd lle dowch i fewn ar Scrythy­rau cymysgedig gyd a gwe­ddi yr Arglwydd yn ei ca­nol hwynt, mal y trefnwyd [Page 141]hwynt yn llyfr yr Ecclwys, Arglwydd trugarha wrtbym Crist trugarha wrthym, Ein tad, &c. O Arglwydd dan­gos dy drugared arn [...]m, &c. hyd y diwedd O Arglwydd glanha ein calonnau y­nom.

4. Yn ol y cymysgedig erfyniad hwnnw Ni atto­lwgwn i ti o Dad] &c. am bardynu ein gwendyd, a throi oddiwrthym gospedigae [...]hau haeddedigol, gan ein cryf­hau a gobaith a pharhad mewn sancteiddrwydd a phurdeb, fe ellir.

5. Cysylltu y weddi hon­no, a erfyn gael on gwe­ddiau beius eu derbyn yn rasusol, O Dduw yr hwn biau o naturiaeth a phriodoldeb drugarhau yn wastad a ma­ddeu, &c. Ac felly y fen­dith gyffredin Rhad ein [Page 144]Harglwydd Jesu Grist a serch Duw &c. a ddichon wneu­thur y diwedd i fynu.

Pryd nawnol weddi (i gyrchu arto yn barchedig vn ai yn ddigyfrwng o flaen Swpper, neu cyn ir teuleu ymadael iw gorphy­wysfa) eiff rhagddo yn vn ffunyd.

1. Ar gyff [...]s holl-allnog Dduw a thrugaroccaf Dad &c. neu) y gyffes arall o flaen derbyn y Cymun, Oll­alluog Dduw Tad ein Har­glwyd Jesu Grist Gwneuthu­rwr pob peth, barnwr pob dyn, &c.

2. Yno y daw y ddau golect i mewn O Duw oddi­wrth yr hwn y daw pob deisyfiadau da &c. a Go­leua ein tywyllwch &c. cyfattebol ir ddau golect yn y borau.

[Page 145]3 Yn ol hynny Argl­wydd trug [...]rha wrthym &c. ac adrodd gweddi yr Ar­glwydd (megis yn y bo­reu) chwi ellwch gymeryd y deisyfiadau byrrion i gyd atteb, oddiwrth ein g [...]ly­nion ymddiffyn ni o crist, yn rasusol edrych ar ein poenedigaethau &c. hyd y diwedd. Ac yno ni atto­lygwn i ti o Dâd &c. O Dd [...]w yr hwn biau o natu­riaeth a phriodoldeb &c. a Rhad ein Harglwydd Jesu Grist. a chwanegir mal yn y foreuol weddi.

Modd eglurach neu fwy gwarantedig am weddiau Teulu, gosodant hwy allan yr rhai ai cafas. Am da­naf fy hun rhaid i mi gyffe­su, na chyfarfu fy hir fy­fy [...]aeth ym mhlith llawer o amldra, ar cyffelyb am [Page 146]eiriau a matter mor gel­fyddgar gymwysol. Ac ni ellir mom perswadio i, neu ddwyn ar ddeall i mi, fod y gwyr dysgedig hynny ar Merthyron yr rhai oeddynt gysylltwyr on llyfr gwasa­naeth, ddim o fyrr o ran dwysder dysgeidiaeth neu dduwioldeb, ir gwyr hyn­ny, yr rhai sydd yn sefyll yn yr oes hon ar eu don­ni [...]u neu roddion, ac yn cymeryd arnynt (mal y dywedir) wellhau y Mag­nificat eithr ni wasanaetha i mi yscoi or ffordd: y mae genych yn yr athra­wiaeth flaenaf y Gweddiau teuluaidd cyffredin, am y borau ar hwyr trwy yr wythnos. Suliau a gwy­liau fe ach diwellir yn gy­hoeddus yn yr Ecclwys (yr hon a fynwn i chwi [Page 147]yn grefyddol fynych gyr­chu atti); etto y [...]ercheraw ar gwenerau yn yr wythnos allant gynwys yn fuddiol y cyfnewidiad hyn yn y weddi foreuol yn vnig.

Ar ddyd mercher by­dded eich dechrenad.

1. Arglwydd egor ein gwefusau ar cyfattebiad cyfnewidiol hynny a Go­goniant ir Tad &c. a gan­lyn.

2. Yno credo yr Apo­stolion iw adrodd gan bawb oll gan sefyll gyd ar hwn sydd yn gwasanaethu Cre­daf yn Nuw Dad oll-alluog, &c.

3. Y weddi o flaen y gor­chymynyon ellir ei adrodd ar liniau Hollalluog Dduw ir hwn y mae pob calon yn egored a phob deisyf yn gydnabyddus, &c. Yno.

[Page 148]4. Y gellir adrodd y gor­chymynion gan y Gweni­dog oi sefyll at hyn, y lleill eu gyd ar eu gliniau mal y maent yn arferedig mewn gweddiau cyhoe­ddus ddatgan ei deisyfia­dau gan ddywedyd Argl­wydd trugarha wrthym, &c.

5. Yn y pumed lle yn yngwaneg y gellir dywe­dyd y weddi tros holl estat Ecclwys Grist yma yn milw­rio ar y ddaiar, fel y mae cennych: Holl-alluog Dduw yr hwn sydd ai deirnas yn dragywyddol ai allu yn an­feidrol, trugarha wrth y gy­nylleidfa hon &c. ac yno mal or blaen o Dduw yr hwn sydd o naturiaeth a phriodoldeb yn wastad i drugarhau a maddeu &c. A Rhad ein Harglwydd Jesu Grist a wna y diwedd allan.

[Page 149]Hyn a fywha ynom gof­fadwriaeth Credo yr A­postolion (yr hyn a addaw­som ni ei broffesu ai gre­du yn ein Bedydd) ac or deg gorchymynnion, y rhai a scrifenwyd gan fys y Tad, ac ni ddiddymed errioed gan y mab, ond eu esponnio ai deongli ac erchi eu cadw yn ddyfal, rhoi heibio yr rhai hyn, eill beri i lawer (yn en­wedig irrhai dearwybod a gwirion) fod tan y cyfriw argyoeddiad ir Prophwyd, y rhai sydd yn meddwl peri im pobl anghofio fy enw Jer. 23.17. trwy eu breuddwydion, ac heb gofio i ba ryw ffydd eu Bedyddiwyd hwynt.

Am y Swydd ddydd Gwener yn y foreuol weddi y liturgi fel y mae yn [Page 150]sefyll a wasanaetha mor llawn gan Ddechreu Duw Tad or nef, &c. a diwedd a Rhad ein Harglwydd Jesu Grist, &c.

Ac felly y mae cennych chwi y gweddiau cynefi­nol arferedig gyd ach teu­lu: Os yn neulltuol heb law hynny, pan orweddoch chwi i lawr i gysgu, neu gyfodi yn y boreu y my­nnech chwi gacl rhyw [...]ath ar weddiau ich gorchymyn i Dduw, anawdd i chwi gyfarfod ag vnrhiw mwy ffrwythlawn, a eill fod yn gymwys i chwi am y borau, na honno, Hollal­luog a thragrasusol Dduw, yr wyf yn diolch i ti yn ostyngedig am y cwsg me­lus ar esmwythdra cyssurus, &c. ar llall am yr hwyr: [Page 151] O Drugarog Dduw a Thad nefol, pa vn bynnac ai cys­gu ai effro, byw ai marw dy eiddo de ydym bob am­ser &c. iw cael yn amlaf yn niwedd ein llyfrau Ec­clwysig; yr hyn oi arferu yn defosionol, an dwg ni ir cydnabod diolchgar hwn­nw, a wnai r Psalmydd: Mi orweddais ac a gysgais; ac a ddeffroais canys yr Ar­glwydd am cynhaliodd.

PEN. III. Am fendithiau a chyfar­chiadau achosawl.

BEndithion a ellir eu deall amriw fodd. Pob ffafor a wnelo Duw i ni, a ninnau yn talu dio'ch iddo ef, a elwir bendithion yn ddiragor, am yr rhain mwy ar ol hyn yma. Yma y cyfrifir Bendithion: y tyr­nau da, neu r talu diolch cymwynasau, a dymuniadau, mal y derbyniwn ni yn ar­ferol y naill oddiwrth y llall, felly Melchizadeg a fendithiodd Abraham. Ben­digedig fyddo Abram gan Dduw goruchaf meddianydd nefoedd a daiar, a bendi­gedig fyddo Duw goruchaf, yr hwn a roddes dy elyn­nion [Page 153]yn dy law, Gen. 14.19, 20. lle datce­nir fod Abraham yn dde­dwyddol trwy ffafor Duw, a Duw a glodforir ac a ogo­neddir am ffafrio Abraham felly.

Y Digofaint ar cyfrw­ysdra rhwng Esau a Jacob am fendith ei Tad sydd arwyddocad, fod bendithi­on rhieni y pryd hynny mewn cyfrif, yr rhai yr awrhon (gan lawer) y cy­frifir hwynt prin yn talu eu gofyn. Esau (nid gwr o dduwioldeb mawr) mor dy­ner y cymerth ef iw frawd ei ragflaenu ef? ac yn ofi­dus ddigllon trwy ddagrau Gen. 27.8 yn ymbil ai Dad am ei fen­dithio yntau vn agwedd. Oni chedwaist ti fendith i mi, ai vn fendith sydd gen­nyt fyn nhad, bendithia finnau, finnau hefyd, fyn [Page 154]rhad, mor ystyrriol yr oedd yn ymddangos ei hun o gimaint coll [...]d, ac yr addune­dodd ddial ar ei frawd, am ei ddisodli y modd hyn. Ni adawai Jacob ir Angel fyned heb fendith, er iddo ei chael a chloffni gyd ag hi byth ar ol hynny; i ddan­gos fod bendithion y byd hwn yn ymgefeillach a gwendyd, megis cippiad St. Paul ir trydydd nef oedd a swmbwl yn y cnawd iw gadw rhag ffrostio, yr hyn y mae yn oes ddoniol ni yn gorfoleddu gimaint yn­ddo.

Yn lle y defodau or hen Destament, y mae genym ni orchymyn yn y |newydd, a hynny oddiwrtho ef yn yr hwn y mae holl gene­dloedd y ddaiar yn fendi­gedig. Yr wyf yn dywedyd [Page 155]wrthych chwi, cerwch eich gelynton, bendithiwch yr rhai ach melldithiant, gw­newch dda ir sawl ach ca­sant a gweddiwch tros yr Mat. 5.44. rhai a wnel niwed i chwi ac ach erlidiant. A phan ddygwyd plant bychain at­to ef, efe ai cymerodd hwynt yn ei freichiau, Marc. 10.16. ac a roddes ei ddwylaw arnynt ac ai bendithiodd.

Y mae St. Pedr yn ein tywys ymlaen yn yr un­rhiw lwybr bendigedig: Canys yn ol iddo ddangos yn gyflawn ddyledion cyf­newidiol gwyr a gwragedd y naill tu ac at y llall, Am ben hyn bydawch oll yn vn­fryd (medd ef) yn cyd-oddef 1 Pet. 3.8, 9. at gilydd yn caru fel bro­dyr, yn drugarogion, yn fwynaidd, nid yn talu drwg am ddrwg, neu senn am [Page 156]senn, eithr yn y gwrthwy­neb yn bendithio, gan wy­bod mai i hyn ich galwyd, fel ir etifeddoch fendith.

Ac onid ydym ni yn darllain mal y gorchymyn­nwyd Aaron i fendithio meibion Israel yn y modd hyn: Numb. 6.23, &c. Bendithied yr Arglwydd di a chadwed ti, a llewyr­ched yr Arglwydd ei wyneb arnat, a thrugarhaed wrthit. Derchafed yr Arglwydd ei myneb arnat a rhodded it danghneddyf: felly y mae Bendith yr Apostol, yr hon sydd genym yn ein liturgi, 2 Cor. 13.14. Rhad ein Harglwydd Jesu Grist a serch Duw a chymdeithas yr yspryd glan a fyddo gyd a ni oll yn dragywydd. 2 The. 3. 1 [...]. A gydnabyddir ei fod yn gyfarchiad arferol ganddo tan ei law ei hunan, ac ydyw vn or prif resym­mau [Page 157]am gydwirio athra­wiaeth or Drindod fen­digedig: yr hyn gan y Ne­wyddiaid yn eu rhydd-dyd i brophwydo, a wrthwyne­bir drachefn yn y dyddiau yma. Mewn hyn y mae yn rhyfeddol hefyd fod ce­nedlaeth yn ein plith a be­trusant wrth weled plant yn gofyn bendith gan [...]u rhieni; ydynt hwy yn ofni rhag vddynt eu dangos eu hunain yn rhy foesol, neu swrffedu ar ormodedd o fendithion? neu ai rhaid na chyfrifir vn fendith yn ef­feithiol ond a ddelo oi ge­neuau hwy?

Yr Athrawiaeth hon a ddichon gael croesaw gan glustiau merwinllyd, a gw­rageddos truain, eithr chwy­chwi (fy merched) a wnewch yn well ganlyn llwybrau [Page 158]eich henafiaid bucheddol, yn ol athrylich y Duwiol fre­nin David, yr hwn yn ol cyssegriad arbennig o gy­hoeddus addoliad Duw gyd ai Ddeiliaid, a ddychwelodd (medd y Text) i fendithio ei dy. Yn eich tai gan hynny bydded y fath ofal, na chlywer na rhegi na thyngu, Eph. 5.3. na chelwyddau, na serthedd nac ymadrodd ffol, yr rhai nid ydynt weddol, ac nad elont heibio ym mhlith eich plant ach gweision yn ddiargyoedd: Na adewch vddynt gynnyg bwyta neu yfed, heb ras o flaen bwyd, ac ar ei ol, Darn o argra­phiad Judas a rag-brophw­ydwyd ym mhell or blaen gan y Psalmydd, yw hwn: hoffodd felldith a hi a ddaeth iddo, ni fynnai fendith a hi a bellhaodd oddiwrtho: [Page 159]ymadawiad diweddaf ein jachawdwr oddiwrth eu ddiscyblion a adroddir mal hyn, Luc. 24.51, 52. ef a gododd ei ddwy­law ac ei bendithiodd hwynt ac fe ddarfu tra r oedd yn eu bendithio hwynt ymadael o hono [...]ddiwrthynt, ac efe a ddygbwyd i fynu ir nef. Luc. 24.50, 51. Oddiyno pan ddy­chwelo ir farn, o gimaint y mae yn s [...]fyll arnom ni, ein cael gyd ar bendigedig ar ei law ddehau ef i eti­feddu Bendith dragywydd. A pha beth ydyw cyfeir­chiadau Cristnogawl ond bendithion, trwy rhai yr ydym yn datcan yr ewyllys da diffuant sydd genym i holl blant Duw. Brenin Toi a anfonodd y Tywy­sog Joram ei fab i gyfarch David ac iw fendithio ef. Y mae Brenin, Saul yn [Page 160]myned i gyfarfod Samuel 1 Sam. 13.10. (iw gyfarch ef (medd y Tecst) nôt yr ymyl iw fen­dithio ef. Ac nid rhaid mo gyflawni hyn yn vnig i rai mawrion neu rai on cydna­byddiaeth ni: Canys os eich brodyr a gyferchwch yn vnig (medd ein jachaw­dwr) beth a wnewch chwi mwy nag eraill? ond yw y publicanod yn gwneuthur felly? Pan ddeloch chwi i dy (dyma ei orchymyn iw Apostolion) cyferchwch well Mat. 10.12, 13. iddo ac os bydd y ty yn deilwng deued eich tangh­neddyf arno: ac oni bydd yn deilwng dychweled eich tanghneddyf attoch. Tei­lwng ac anheilwng gan hyn­ny ellir eu cyfa [...]ch, yr hyn y mae yr Apostol yn ofa­lus iw wneuthur yn nechrau a diwedd y rhan fwyaf [Page 161]oi Epistolau: Pa fath rôl neu gof-restr o gyfeirchion sydd genym ni yn y penod olaf at y Rhyfeniaid, gyd a rhoi cenad i gyfarch y naill y llall a chusan san­ctaidd. Yr hyn braidd y gwel eddigedd rhai Crist­nogion fod yn gymera­dwy.

Cyfarchiad yr Angel i Gedeon, yr Arglwydd sydd Birn. 6.12. gyd a thi wr cadarn ner­thol. O ddyrnwr iw dder­chafu i fod yn flaenor gor­foleddus.

Y cyfriw gyfarchiad oedd oddiwrth yr Angel Gabriel Luk. 1.29. a nerthodd y fendigedig wy­ryf i groesawu ymddiddan ag ef. A phan glybu Eli­zabeth gyfarchiad y fen­digedig forwyn y plen­tyn yn y groth a la­modd medd y Tecst ac [Page 162] Elizabeth a lanwyd ar yspryd glan.

Ym mhlith beiau eraill i Nabal furlyd anfoe [...]ol (yr hwn a fu fyw fel mochyn a marw fel ci) hyn a nodir am vn or rhai pennaf; fod gwas cymedrol yn rhoi ei feistres yn adnabyddus i Ddafydd, anfon cennadau or anialwch i gyfarch ein Meistr, ac yntau yn eu rhegi hwynt.

Eithr cyfarchiad bono­ddigaidd Boaz iw fedelwyr, yr Arglwydd fyddo gyd a chwi, ai hattcb gweddaidd hwynt iddo yntau: yr Ar­glwyd ath fendithio, a goff­heuir i fod yn athrylith iw ganlyn yn y cyffelyb a­chos.

Bydded gan hynny yn brif arwydd och gostyn­geiddrwydd ach arafwch [Page 163](fy anwyl ferched) fod yn hael och bendithion ach cy­feirchiadau gweddol, nid yn vnig ir rhai och am­gylch yn eich ty, eithr ich cymydogion, i ddieitriaid, na ir rheini yr ych chwi yn meddwl na ddygant ddim ewyllys da i chwi. Canys fel mae atteb ara­faidd yn troi ymaith ddi­gofaint, felly cyfarchiad rhywogaidd ryw bryd, a wna elynion yn gefeillion ac esceuluso lle y dylid ei gyflawni a dry gefeillon yn gaseion, oddiwrth benaethi­aid y mae n dwyn ymaith y tybygoliaeth o falch [...]er, a dirmyg; mewn rhai cy­dradd, neu iselradd, nod o dauogrwydd ac anwe­ddeidd-dra. Ym mhawb oll: y mae yn dangos dei­syfiad Duwiol i gadw [Page 164]mewn arfer orchymyn yr Apostol, es yw bossibl, yn gimaint ac y mae ynoch chwi, Rhy 12.18. byddwch heddychlon a phob dyn; ac nid yw ein jachaw­dwr yn gwrthddwedyd i hynny, na chyferchwch neb ar y ffordd, neu yr hyn a ddywaid y discybl anwyl am gau ddysgawdwr, na dderbyniwch ef i dy, 2 J [...]a. ad 10. ac na ddywedwch duw n rhwydd wrthe. Gan roi rheswm ar lawr: Canys yr hwn sydd yn dywedyd wrtho Duw yn rhwydd, sydd gyfran­nog ei weithredoedd drwg ef. C [...]nys yn y cyntaf, nid ydis yn gwahardd cy­farchiad yn ollawl, ond sefyll ar gyflawniadau me­drusder, yr hyn a allai rwystro dibendod buan ar y gorcwyl oedd mewn llaw. Ac yn yr olaf rhagwybo­daeth [Page 165]a ragdybir, fod y cyfriw yn dyfod i hudo (megis y gwnaeth y Sarph i Efa) ac am hynny ydynt iw gollwng ymaith, yn hy­trach a cherydded yr Ar­glwydd di, nag, Zech. 3.2. a Duw yn rhwydd iw gyssuro. A hyn a allwn ni ei gymeryd yn rheol wrth anturiaeth ar vnrhiw weithred. Os gellir rhoddi Duw yn rhwydd iddi a chydwybod diogel: Hos. 8.7. ewch ym mlaen a llwy­ddwch: Job 8.14. onide yr rhai a hauo y gwynt nid ydynt gyffely­bol i fedi dim ond corwynt lle byddo gwe y pryf co­pyn, ac yscubau destryw; ac ni ddaw yr rheini yn wiscoedd ac ni chuddiant hwy chwaith mo honynt eu hu­nain ai gweithredoedd.

PEN. IV. Am Psalmau Hymnau a chaneuau ysprydol.

YMae ymrafael ym mhlith dysgedig am y rhagoriaeth sydd rhwng y rhain: eithr nid yw hyn­ny at ein pwrpas ni.

Hyn a ddywaid St. Pen. 5.13. Jaco sydd gunonicol; A oes neb yn eich plith mewn adfyd, gweddied, a oes neb yn es­mwyth arno, caned Psal­mau: Pa beth nid baledau neu riwys nau or amseroedd, ond Psalmau, Eph. 5.18, 19. a hymnau, ac ysprydol gerdd: felly y mae St. Paul yn athrawiae­thu yr Ephesiaid iw wneu­thur, nid o ormodedd o win ond o lawnder yr yspryd. Nid yn vnig mewn cydsain [Page 167]ag eraill, eithr yn llefaru wrthym ein hunain, pan fyddom or neulldu, Pen. 3.16. gan ganu a phyngciau yn ein ca­lonnau ir Arglwydd. Ar yr vn cywair y try ef y co­lossiaid. Y cyfriw fath y mynnai ef eu bod hwynt oll (yn yr rhai y preswylia gair Duw yn helaeth, ym mhob doethineb) i ddysgu, ac i rybuddio bawb ei gi­lydd mewn Psalmau (mal y mae rhai n tybed) lla­ferydd ac offerynnau or miwsic gorau; a hymnau i foli Duw ai llef yn vnig, a chaniad ysprydol, o fy­fyrdodau neullduol ar bob achos digwyddedig. Ac o­nid yw yn nod enwedigol fod ein jachawdwr er mwyn profi ei jechydwriaeth cy­flawn yn gosod y Psalmau, gyda chyflawnder y gyfraith [Page 168] ar prophwydi? Na, ni chawn ond prin weled vn rhan or Testament hen mor fynych yn crybwyll am dano yn y newydd, ar hwn yr ydym ni yn ei alw Psalmau Da­fydd: O herwydd efe oedd y prif Awdur o honynt. Saith or Psalmau hyn, a dybir in jachawd wr eu canu gyd ai ddyscyblion (yr rheini yw yn ol y cyfrif cyffredin or 112 ir 119.) yn ol ordeinhad ei Supper diweddaf, pryd yr oedd yn myned tu ai ddiodde­faint.

Hwn sydd Scrythyr e­glur: Hezechia y brenin ar Tywysogion a ddyw [...]da­sant wrth y lefiaid, am fo­liannu yr Arglwydd, nid yn eu dychymyg ex tem­pore, yn eu hadgyweiriad parchedig o addoliad Duw [Page 169]ai Deml, eithr a getriau Da­fydd ac Asaph y gweledydd. Ac a neccausent hwy oi w­neuthnr? Felly hwy a folian­nasant a llawenydd, 2 Cro. 29.29, 30. ac a ymo­styngasant ac a addolasant. Ar y gweddio, ar canu y cyfriw foliant i Dduw gan St. Paul a Silas yngharchar yn y modd caethaf; ysgydwyd seiliau y carchar trwy ddai­argryn, y drysau a daflodd yn egored, rhwymau y car­charorion a ollyngwyd yn rhydd, a cheidwad y car­char a ddychrynodd i ddy­fod yn Gristion, fo ryfed­dai ddyn gan hynny beth y mae r dynion hynny yn ei feddwl, yr rhai ydynt mor danbaid yn erbyn miw­sic Ecclwys ag offerynnau cyttunol? A dorrent hwy dannau telyn David (pe bai ef fyw yr awrhon) a [Page 170]throi allan Asaph ai frodyr am ffidleriaid, neu glerwyr coegion? Mae n dda nad oedd y lliaws o lu nefol yr rhai a ganai yr Authem o Luk. 12.13, 24. gyd-ddiolchgarwch am ene­digaeth ein jachawdwr [ go­goniant yn y goruchaf i Dduw, ac ar y ddaiar tang­neddyf, i ddyanion ewyllys da] yn descyn cyn ised a chlyw y gwyr hyn; pe buasent fc allesit nodi rhyw­both ynddi i fod yn brin mewn cywair, neu yn ol y gan newydd o osodiad y gwyr yma. Fe gystuddiai galon pob Cristion duwiol, ystyrried yn ddifrifol fod lle yr oeddem ni yn cael or blaen ddarllain trwoedd y Psal [...]au hyn bob mis, ar Testament newydd (ond y Dadeuddiad) deirgwaith bob blwyddyn, at digwy­ddiadau [Page 171] [...]wyaf in adeiladu neu yn lleshau or hen De­stament vnwaith yn y flwy­ddyn, i roi gair Duw mewn trefn yn adnabyddus ir bobl yr hyn sydd raid iddo fod yn sail a rheol or holl bre­gethu, gweddio, ac ym­arweddiad cristnogawl;) yr awrhon y cryfriw adgywei­riad a hyfforddir inni, mal nas gwyddom lym mha le yr ydym neu beth iw ddis­gwyl, Act. 20.27. ond na cheiff yr hwyaf fo byw fod byth yn gydnabyddus (trwy y modd ar dyll newydd hwn yn­gwasanaeth yr Ecclwys) a holl gyngor Duw; ac (oni rynga bodd ir Gwenidog) y deg gorchymyn, or hen Destament nou weddi yr Arglwydd, or newydd, byth in chaiff y bobl anys­gedig en gwybod: Eithr [Page 172]am yr amriw arferion, neu ddeunydd cyfaddas or Psal­mau yn neullduol, y Trae­thawd nodedig hwnnw, o waith hen Dad a gyfleu­wyd o flaen y Psalmau, ar gynghanedd, eill fod yn hyfforddiad buddiol; yn yr hyn y gosodir i lawr 99. o achosion, pa Psalmau a arferwn ni yn wahanredig in diddanwch mwyaf.

I chwi (fy merched, fe ddichon fod yn ddigonol) gymmeryd ich defosionau neullduol y faith Psalmau a elwid gan yr henafiaid, 7. Psalm edifeirwch; y rhai ydynt y 6.32.38.51.102.130.143. ac a adroddid yn arferol bob wythnos, vn ar bob dydd gosodedig, yr hyn oedd orchwyl bu­cheddol, Ond os tybir yn well y gyffes a grybwyllir [Page 173]or blaen yn y Teulu yn eich gweddi beunyddol, fo­reu, a hwyr, fe ddichon fod yn deilwng och llafur ddal sulw ac ystyrried am­riw waith y chwe diwrnod yn y creadigaeth (mal y rhoddir hwynt ar lawr yn Genesis) gyda chysegriad Gen. 1. y Sabbaoth, ac yno i dde­wis saith o Psalmau allo wasanaethu, mal yn drame­lus a pherthynasol eglurhad o bob vn o honynt.

Fal hyn yn gyfaddas ir goleuni gwaith y dydd cyn­taf, y mae gennych y 27. yr Arglwydd yw fyngoleuni, am jechydwriaeth rhag pwy yr ofnaf, &c.

Am y ddaiar ar môr a luniwyd y trydydd dydd. mor gymhesur yw 24. Psalm, Eiddo r Arglwydd y ddaiar ai chyfiawnder, y [Page 174] byd ac a breswylia ynddo, ca­nys efe ai seiliodd ar y mo­roedd, ac a sicrhaodd ar yr afonydd, &c.

Yn yr vnrhiw drefn yr Haul y lleuadd ar Ser, y rhai a greuwyd yn y ffur­fafen y pedwerydd dydd, a gymerir mewn ystyrriaeth hynodol yn yr 8. Ad. 3. Psalm, Pan edrychwyf ar dy nefoedd gwaith, Ad. 4 dy fysedd, y lloer arfer, yr rhai a ordeiniaist. Wele mor odiaethol yw 'r deunydd a wna ef o ho­no, ymlygyn in cyfarwy­ddo ni beth a ddylem ni ei wneuthur yn myfyrrio ar ei holl greaduriaid eraill. Arglwydd beth yw dyn, i ti iw gofio a mab dyn i ti i ym­weled ag ef.

Yn vn, deunydd a wnair wrth ystyriaerh pyscod y mor, ac adar yr awyr, y [Page 175]rhai oeddyot waith y pumed Ad. 25. dydd, yn y 140. Psalm.

Ac am y chweched dydd yn yr hwn y creuwyd dyn, ar anifeiliaid ac oll eraill o drigolion y ddauar iw wa­sanaethu ef, mor gymwys yw: y 139. Psalm, O Ar­glwydd chwiliaist ac adna­buost fi, ti adwaenost fy eisteddiad am cyfodiad doelli fy meddwl o bell &c. ni chuddiwyd fy sylwedd oddi­wrthit, pan im gwnaeth­bwyd yn ddirgel, ac im cy­wreiniwyd yn iselder y ddaiar dy lygaid a welsant fy a­nelwig ddeunydd, ac yn dy lyfr di y scrifenwyd hwynt oll sef: fy aelod [...]n.

Yn olaf ei gyd y 92. Psalm a ddwg y titl yma Psalm neu gan ar y dydd Sabboath (cydffurfiol ar hwn y mae genym ni y [Page 176]seithfed, a dydd yr Argl­wydd) yn yr hwn y gal­lwn synnied yr hyn ni wyr gwr anoeth, ac ynsyd ni ddeall hyn.

1. Beth sydd iw wneu­thur yn ei gyssegru ef [ Da yw moliannu r Arglwydd a Ad. 6. chanu mawl ith enw di y goruchaf.

2. Ar ba amser gosode­dig, yn enwedig [ A my­negi y boreu am dy druga­redd, Ad. 1. Ad. 2. ath wirionedd y nos­weithiau].

3. Ar fath brydferthwch arbennig [ ar ddectant ac ar y nabl ac ar y delyn yn fyfyrriol. Unrhiw a fyddo cyfaddas, neu a fywhatho ein gweddiau, ein moliant, neu ein diolchgarwch.

4. Ar ba ryw sail? o herwydd i dduw yn gwneu­thur yn llawen trwy eu [Page 177] weithredoedd; ac am hyn­ny y dydd hwn yn enwe­dig a ddylid ei osod allan i orfoleddu, gan roddi di­olch am weithredoedd ei ddwylaw ef, yr hyn a son­nir am dano yn y pedwe­rydd gorchymyn ei human, mewn chwe diwrnod y gwna­eth yr Arglwydd nef a daiar y'mor, ac oll sydd ynddo. Beth y mae hyn yn ei fe­ddwl, ond bod, yn enwe­dig ar y dydd hwnnw gyd ag holl ddiolchgarwch a moliant, yr holl bethau hyn iw ystyrried mewn my­fyrdodiu duwiol, a gwe­ddiau gwahanredol, clod­foredd a diolch i ddyfod i mewn ar hynny, yn ol de­fosionau neullduol pobrhyw ddyn ai ddeallgarwch, heb law y gwasanaeth cyhoe­ddus.

[Page 178]5. Ym mha fodd y rhaid gwneuthur hyn mae a Psal­mydd hefyd yn ein cy­morth ni, a gloria Pairi [O Arglwydd mor ogone­dd [...] yw dy weithredoedd, ath feddyliau ydynt ddyfn iawn].

6. Y mae ef yn dywe­dyd am yr rhai ydynt yn myned tros hyn, megis tros orchwyl gwael digy­frif, nad ydynt ond gwyr annoethion ac ynfydion, yr hwn a saetha i fynu mal gwyrdd lysieuyn yn fuan iw dorri i lawr iw roi yn ymborth i anifeiliaid; lle y mae y gwir dduwiol, ar rhai a gadwo yn ddyledus ddydd yr Arglwydd, (yn ol ei ordinhad sanctaidd ei hun).

1. Yn ca [...]l derchafu ei merth mal corn yr vnicorn.

2. Eu eneinio ag olew pur o yspryd Dduw.

3. J flodeuo mal palmw­ydden a gynnyddo tan bwy­sau.

4. Ac a leda o amgylch fel y cedar yn libanus hob yn waethaf i wyntoedd a thymestloedd.

5. A gant weled eu ge­lynnion yn digaloni, ac yn cwympo i wradwydd, yn ol cu dymuniad.

6. Lle byddont hwy eu hunain yn sefyll yn rym­mus, ac yn blodeuo yn ny Dduw: ac yn dwyn ffrwyth mwy yn eu hoedran nag oedd nerth eu dyddiau or blaen yn eu roddi.

Y mae rhai yn bwrw y 150. Psalmau yn y modd hyn: y deg a deugain cyn­taf, a ddylai ein cynhyrfu ni yn enwedig i edifeirwch [Page 180] calonnog, neu o eigion ca­lon: yr ail i ystyrriaeth tru­garedd Duw, ai gyfiawnder: y trydydd i fyfyrrio ar dde­dwyddwch tragywyddol i Psa. 139. ad. 6. gael ein croesawu ag Halelu jab, ac a diolchgarwch, eithr os attebwch i hyn Dyma wy­bodaeth ry ryfedd i mi vchel yw, ni fedraf oddiwrthi.

Cymerwch gan hynny mewn ffordd fer rach y tri Psalmau hynny yr rhai yn dda a ellir eu galw prege­thoedd David.

Yn y cyntaf or rhain (yr hwn yw 37.) Ad. 1. &c. y mae i chwi eli neu blastr rhag digio wrth weled llwyddi­ant y drygionus, ac stat angenog yr rhai (ym marn gwyr o ddeall) a haeddai well.

Yn yr ail, yr hon yw r naw a d [...]ugain y c [...]wch [Page 181] arlloesiad i ymchwydd yr rhai o godiad diweddar, Stat yr rhain nid yw ddim gwell na r anifeiliaid a ddi­fethir: hynny a osodir al­lan yn helaethach yn y 73. Ad. 27, &c. 37.38. Psalm: in curo ni allan o­ddiwrth bob gwagedd by­dol, ac in tynnu ni i lynu yn dynn wrth Dduw, canys hyn­ny a ddaw i ni a gwir dan­ghneddyf or diwedd: y pre­gethau hyn ni thrwmlwytha moch coffadwiaeth ai ha­nibendod, eithr a ddyscir yn hawdd gennych chwi, ac a ddysgir ich rhieni. A chan weled fod gennych gane­uau Miriam a Deborah, gyd ag vn Hannah yn yr hen Destament a Magnificat y fair forwyn yn y newydd: wedi ei roi ar lawr mor ganonical; y cyfriw batry­mau a ddylai eich cynhyrfu [Page 182]chwi i fynu) ac i ymadel ach prif ddifyrrwch bydol (megis y gwnaeth y Gwra­gedd Heberacc ai drychew i Exod. 38.8 wneuthur noc ir babell) i osod allan foliant ac addo­liadd Duw, hyd eithafon eich gallu. O curwch eich dwylaw ynghyd yr holl be­bloedd, o cenwch i Dduw a llef gorfoledd, o cenwch foli­ant in brenin ni, canys Duw yw Brenin yr holl Ddauar, cenwch foliant (iddo) a deallgarwch. Ac oni wnewch bob amser mewn Psalmau parhaus, etto ar oll achosion, mewn ocheneudiau, neu er­gydiadau, [...]estyn y pennod nesaf.

PEN. V. Am Ergydiadau achosawl.

WRth Ergydiadau y deellir y cyfriw we­ddiau neulltuol, megis pan welom, clywom, neu feddwl, am vnrhiw beth o anghe­nefinol berthynas, y [...]wn ein hunain yn ddigyfrwng at Dduw, ac mewn erfyn­ni [...]n byrrion, moliant, dei­syfiadau, ueu ddiolchgarwch, osod ar lawr ein defosionau bucheddol.

Yn y cyfriw ni ellir rhag­scrifennu vn ffordd osode­dig, eithr yr achos ei hunan a wna i fynu y gwaith a ymbil, mal y bo yn gyd­nerthol fel y mae yn bra­thu, a dyffyg y geiri­au a wnair i fynu ag ewyl­lysfryd calonnawg.

[Page 184]Yn y cyfriw gyffes er­gydiol y torrodd yr Israe­liaid allan ar y golwg or tan or nefoedd i ddifa A­berth Elijah (yr hyn a fe­thodd gan yr holl Baali­aid er ynfydu ai torri eu hunain ag ellynnod, gael gan eu eulynuod ei wneu­thur) yr Arglwydd ef sydd 1 Bren. 18, 39. Dduw, yr Arglwydd efe sydd Dduw, gan syrthio ar eu wyneban wrth ei ddywedyd. Felly David wrth glywed fod Achitophel gyfrwys­drefn wedi troi yn fradwr yn ei erbyn ef, O Arglwydd (medd ef) tro gyngor Achi­tophel i ynfydrwydd. A pha ynfydrwydd a allai fod yn fwy gweledig nag wedi 2 Sam 17.29. trefnu ei deulu yn ddoeth­gall, gadw cebustr iw gro­gi ei hunan?

[Page 185]Nid oedd gan frenin Asa ddim amser (pan syr­thiodd Zerah yr Ethiopiad yn ei erbyn ef, a mil o fi­loedd o wyr) ond ymroi ei hunan yn vnig ir ergy­diadau hyn, a gweddio: O Arglwydd nid yw dd [...]m i ti gynnorthwyo, pa vn byn­nac ai gyda llawer ai gyd ar rhai nid oes ganddynt gryf­der: Cynnorthwya di ni O Arglwyd ein Duw, canys pwyso yr ydym arnat ti, ac yn dy enw di y daethom yn erbyn y dorf hon, O Ar­glwydd ein Duw ni ydwyt ti, na orfoledded dyn in herbyn. Ac onid oedd y llwyddiant ar ol, mor gy­flym, ac oedd y deisyfiad yn drefnusgall: Canys yr Arglwydd a drawodd yr E­thiopiaid o flaen Asa nc o flaen Juda ar Ethiopiaid a ffoasant.

[Page 186]Ar gwynfan byrr y dys­gyblion at ein jachawdwr mewn temestl, Athro ai di fatter gennit ein colli ni? efe a gododd i fynn ac a gery­ddodd y gwyntoidd, ac a ddy­wedodd wrth y môr gostega, tawela, ar gwynt a beidiodd, a bu dawelwch mawr. Mar. 4 38. Rhaid i beryglon disymwth gael ymwared cyfattebol: ac o ba'le y gobeithir am danynt, ond oddiwrtho ef yr hwn fydd bob amser yn bresen­nol ym mhob lle, ac ni ddisgwyl ond i ni alw arno, mal y gallo ein gwaredu ni.

Mal yr ydych yn rhag­weled gan hynny (fy mer­ched) bod gennych ddry­froedd poeth mewn paro­drwydd, neu feddyginaeth cyfaddas i achosion disym­mwth, rhag yn y cyfamser [Page 187]cyn y gellir eu cael ir neb y byddoch yn dymuno o­reu iddo, oi heisiau, ir rhei­ni, drengu: mwy o lawer y dylech chwi fod gennych gar llaw; ac ar dafod le­ferydd, y cyfriw fannau or Scrythyrau, i seilio deisy­fiadau ac ergydiadau da ar­nynt, yr rhai mewn anei­rif ddigwyddiadau damwei­niol, y cewch chwi achos i wneuthur deunydd o ho­nynt: y cyfriw y mae llyfr yr Ecclwys yn eu bennodi i chwi, nad rhaid i chwi fy­ned ym mhellach.

I sefyll ar ychydig or mannau mwyaf hyfforddus, er mwyn cyfodi i fynu e­naid gogwyddedig digalor, beth a ddichon brifio mwy cyssurus na r hyn a gyfar­fyddwn ni gyntaf at lawr dyrnu neu drothwy ein gwa­sanaeth: [Page 188] Pa bryd bynnac y byddo edifar gan bechadur Ezec. 46.2. ei bechodau o ddyfnder ei galon, mi a ollyngaf tros gof ei holl anwiredd ef medd yr Arglwydd. Beth mwy ffrwythlon i symud barne­digaeth Duw am ein amryw Jer. 10 24. anwireddau na hynny a ddywaid y prophwyd ala­rus: Cerydda ni O Argl­wydd etto yn dy farn, nid yn dylid, rhag it yn gwneuthur yn ddiddim. Hyfforddiad eglu­rach ni ell r meddwl am dano i bechadur cyfeilior­nus, na hwnnw or mab afradlon newynllyd: mi af at fyn nhad ac a ddywedaf wrtho, fy nhad mi bechais yn erbyn y nefoedd ac yn dy erbyn di ac nid wyf mwyach yn deilwng im galw yn fab i ti: y mae eich plant ach gweision gwirionaf yn gyd­nabyddus [Page 189]o lyfr yr Ecclwys ar erfynniau taerllyd hyn: Arglwydd egor ein gwefu­sau, an genau a fynega dy foliant: O Dduw gwna frys in gwared, o Arglwydd pry­sura in cymmorth. O Argl­wydd dangos dy drugaredd arnom, a channiatta i ni dy jechydwriaeth, O Arglwydd na wna a nyni yn ol ein an­wireddau: Rhag ein gelyn­nion ymddiffyn ni O Crist; yn rasusol edrych ar ein poenedigaethau ar cyffelyb.

Yr rhain a wneir yn gydnabyddus vddynt wrth eu mynych adrodd, yr hyn y mae rhai ai geilw pennau edafedd neu bottes, yn me­ddwl ychydig am ergydiad byrr David, O Arglwydd mi bechais, a gas yr atteb hwn yn y man, yr Argl­wydd a faddeuodd dy bechod, [Page 190]ni biddi farw. Neu hwnnw or [...]wblican symlwedd Duw tr [...]garha wrthyf bechadur, ar digwyddiad o hynny i fyned ef i wared iw dy yn hytrach wedi ei gyfiawn­hau nar pharesead coegfalch, er ei araithiad. Ac mae hyn o leshad yn y tywalltiadiau byrrion, nad ydynt sail i wahaniadau, mal y mae gweddiau hirion, ac y mae yn haws eu cofio gan bawb, yn barod îw harfer pryd na cheffir lle ac amfer i we­ddiau hwyach;

I roi i chwi archwaeth mewn rhai pethau neull­duol.

Ar ein deffroad cyneaf yn y borau, pwy ni eill a chalon ac a dwylaw, ac a llygaid derchafodig tu ar nefoedd ddywedyd, Ar­glwydd dercha lewych dy [Page 191]wynepryd arnom: a chroe­sawu ymddangosiad y go­leuni, a hwn neu r cyfriw dywalltiad, Duw a druga­rhao wrthym, ac an bendi­thio, Psa. 67.1. a thewynned ei wyneb arnom? wrth wisco am da­nom ein hunain mor gym­hesur a fyddai hynny o eiriau yr Apostol (yr rhai a droesant Dad sanctaidd) iw gymhwyso at yr achos: y nos a gerddodd ym mhell, Rhy 13.12. ar dydd a nefaodd, canni­atta (O Arglwydd) i mi fw­rw oddiwrthyf weithredoedd y tywyllwch a gwisco am danaf arfau y goleuni, me­gis y gallwyf rodio yn we­ddus megis wrth liw dydd nid mewn cyfeddach, a me­ddwdod nid mewn cydor­wedd, ac anlladrwydd, nid mewn cynnen a chynfigen: eithr mal y gallwyf wisco [Page 192]am denaf yr Arglwydd Jesu Grist; (mwy angenrheidiol i guddio noethni fy enaid, na dillad im corph) a phei­dio a gwneuthur y cyfriw ragddarbod tros y cnawd (mal yr arferir yn gyffredin) er mwyn cyflawni eu drachw­antau ef.

Yn yr vn agwedd, bydded ym mhell oddiwrth ddelwa­ddoliaeth, pryd yr ymol­chom, weddio: golch fi yn llwyr ddwys oddiwrth fy an­wiredd, a glanha fi oddiwrth fy mhechod. Canys yr wyf yn cydnabod fynghamweddau am pechod sydd yn wastad gar Psal. 51.2, 3. sy mron.

Ar ein myned allan: par i mi wybod y ffordd y rhodi­wyf, Ps. 143.8. canys attatti y derchafaf fy enaid.

Wrth glywed y cloc, wats, neu ddiol, dysg i mi [Page 193]Arglwydd gyfrif fy nyddiau, fel y dygwyf fynghalon i ddo [...]thineb.

Wrth gymeryd vnrhiw waith on galwedigaeth mewn llaw, gogoneddus faw­redd ein Harglwydd an Duw afo arnom ni; O llwydda di waith ein dwylaw, ie llwy­dda di weithredoedd ein dwylaw; yr hyn oni allwn ei erchi a chydwybod dda, rhaid eu attal, a pheidio a chymeryd y gwaith mewn llaw. Yn olaf oll, yn ein claf wely, geirian tywalltedig Jacob a fydd cymeradwy, a chyssurus, mi wiliais am dy techydwriaeth di o Argl­wydd. Gen. 49.18. Gyd ar hen Simeon yn y Testament newydd i gadw cymdeithas iddo, yr awrhon Arglwyddy gollywn­gi dy was mewn tangneddyf, canys fy llygaid a welsant [Page 194]dy iechydwiriaeth, yn adna­bod ac yn disgwyl arno ef am fy Jechydwriaeth; fy Arglwydd am Jachawdwr Crist Jesu. Gweddi yr hwn wrth roi i fynu yr yspryd, sydd rhaid iddo fod yn ei­ddo ni, yn ein trangcedi­gaeth, o Dad ith law di y gorchymynnaf fy yspryd. Y diwedd dedwyddaf a ddi­chon ein holl ddefosionau ein dwyn ni iddo. Yn y cy­famser ni gawn gyfarfod yn y dyffryn hwn o drueni, a llawer o ddigwyddiadau i alaru am danynt, yr hyn y modd y cyflawnir y pennod nesaf a ddengys.

PEN. VI. Am alarnadau ac achwyni­on yn ot tristwch.

NI ddarllenwn yn yr hên Destament am blyg llyfr, Ezec. 2.10. lle yr oeddyd wedi scrifennu or ty fewn, ar ty allan Alan, gruddfan a gwae: A llef a glybuwyd yn Ramah (mal yr ail-adro­ddir yn y Testament new­ydd) galar, ac wylofain, ac ochain, mawr, Rachel yn wy­lo am ei phlant ac ni fynnai Mat. 2.18. ei chyssure, am nad oeddyn [...]. Cymeryd galar i fynu, yma­drodd yr Scrythyr yw, ar ymarfer o honi yn arferol. Galarnadau, a ragscrifennir am Teir a Pharaoh, y mae gen Saul alarnad gosodedig o waith David am ei orch­fygu [Page 196]yn athrist; a Jona­than ei fab gwych ar y my­nydd melldigedig Gilboa, yn yr hwn y galwyd mer­ched Israel i wylo twstynt hwy, tan yr rhai yr oe­ddynt yn mwynhau y cy­friw addurnwisc a dedwy­ddwch. 2 Sam. 1.22. Eithr yr holl gan­torion a chantoressau ai gw­naethon 2 Cro. 35.25. yn ddosod yn Is­rael, Zac. 12.11. lefaru am Josiah yn eu galar-nadau, yr hwn a lâs yn Hadadrimon yn ny­ffryn megiddo, am yr hyn y Scrifennodd y Prophwyd J [...]remi: oddiwrth yr hwn y mae i ni Alarnadau iw canlyn, am ddinistr yr Ec­clwysar Stâ [...] a ddigwydd­oedd yn ei amser e [...]. Oni bai fy mhen yn ddyfroedd, Jer. 9.1. am llygaid yn ffynonnau o ddagrau, mal y gallwn wylo ddydd a nos am laddedi­gion [Page 197]merch fymhobl. Cnei­fia dy walld O Jerusalem, a bwrw i ffordd, a chyfod gwynfan yn y lleoedd v [...]hel. Onid gwaeth gennych chwi y fforddolion oll, gwelwch ac edrychwch oes y fath ofid am gofid i: yno y try ar yr Arglwydd: edrych Argl­wydd a gwelii bwy y gwna­ethost fel hyn, a fwyttu y gw [...]agedd eu ffrwyth eu hun, plant o rychwant o hyd: a leddir yr offeiriaid ar propfiwydi ynghyssegr yr Arglwydd? mor oeri­on o [...]dd y Beirdd neu r poe­tau ac areithwyr y cened­loedd, iw cyffelybu ir adrodd on gwresog yma. Yr oedd gan Esay y cyffe­lyb, cyn dyfod y ddinistr a ragwelodd ef, a ddeuai ar ei wlad am eu phechodau: edrychwch oddiwrthif, mi [Page 198]wylaf yn chwerw na lafu­riwch fynghyssuro am ddi­nistr Pen. 5.16. merch fy mhobl.

Ac och, och, yw byrdwn y galarnad a ragddywed­dodd Amos, yn y ceffelyb g [...]flwr, yr hyn y rhaid ir dinaswyr, ar arddwyr, a phawb a fedro alaru gyme­r [...]d i fynu, pan fyddo yr Arglwydd yn ddigllon, yn anfon pwys ei gospe [...]ae­thau arnynt, y cyfriw fara o wylofain a diod gymys­gedig a dagrau, a wnaeth y Prophwyd David yn fy­nych yn ymborth brenhi­nol iddo, pryd yr oedd llifeiriant Belial yn ei ddy­chrynu ef, deliwch sulw mor ddifrif a chalonnog yw ef yn ei amriw erfynniau at Dduw, yr rhai a hyllt y nefoedd vchaf, i ddwyn bend [...]h (megis ar drais). [Page 199]Ai yn dragywydd y bwrw r P [...]a. 77.7, 8, &c. Arglwydd heilio? ac oni bydd ef bodlon mwy: a ddar­fu ei drugaredd ef tros byth, a balla ei addewid ef yn ces oesoedd t a anghofiodd Duw drugarhau: a gaeodd ef ei drugareddau mewn soriant▪ A pha gysondeb mwy a thrueni yr amseroedd ga­larus hyn, na hynny or dri­geinfed Psalm, O Dduw, bwriaist ni ymaith, gwasge­raist ni, a sorraist: dychwel altom drachefn: gwnaethost ir ddaiar grynn a holldaist hi: iacha ei briwiau canys y mae yn crynn dangosaist ith bobl galedi diodaist ni a gwin madrondod, pan y­styrrioch gan hynny (fy merched) yr hyn a fynnwn i chwi yn ddifrifol ac yn gydwybodus wneuthur, y dirmyg dianrhydeddus, a [Page 200]gwaeth na balogedigrwydd y cenedloedd, a gwympodd yn ddiweddar ar addoliad Duw, tan liw oddysg yn rymus­ach ac yn gaethach ag adgy­weiriad purach, chwi ellwch gymeryd attoch achwyn y Psa. 12.1. Psalmydd: Achub Argl­wydd, canys darfu y trugarog, o herwydd palledd y ffyddlo­niaid o blith meibion dyn­ion: yr anuwolion o ro­diant o amgylch pan dd [...]r­chafar [...] y gwaelaf o feibi­on dynion. A throwch ar­gyoeddiad ein jachawdwr yn weddi angenrheidiol.

O Arglwydd dy dy di, a ddylid ei alw ai gydna­bod yn dy Gweddi. Eithr gwêl of a wnaethbwyd yr awrhon nid yn vnig yn o­gof lladron ond yn Stabl i geffylau, Esa. 34.14. ac yn orphywysfa i Zim ac ohim a chywion y [Page 201]ddylluan, i chwarau ei rhan yno. Gwyr a chyneddfau gwaeth na r cenedloedd, a ddaethant ith etifeddiaeth, Psa. 79.1. halogasant dy deml sanctaidd, gosodasant Jerusalem yn gar­neddau, &c.

2. Pan wneloch gyfrif wrthych eich hunain, y modd y mae pethau a gyssegrw­yd i Dduw, wedi eu diei­thro i ddeunyddiau mell­digedig, taro y bugeiliaid, a gwasgaru y praidd, a hyn­ny nid gan ddieithriaid, ond ynghartref yn nhai fyn­gharedigion, mor dymho­raidd y cofir hynny or pe­dwaredd ar ddeg a thrigain Psalm: Pa ham Dduw in Z [...]c. 13.6. bwriaist heibio yn dragy­wydd, ac y myga dy ddigo­faint yn erbyn defaid dy borfa? dy elynnion a rua­sant ynghanol dy gynylleid­faoedd, Psa. 74.44. gosodasant eu ban­nerau [Page 202]yn armyddion, gan dorri i lawr y gwaith cer­fiedig (a osodwyd i fynu ith addoliad) ai bwyill, ac ai mwrthoelion. Psa. 83.4. Dyweda­sant deuwch a difethwn hwynt mal na byddeut yn genedl wwyach, mal y cy­merom dai Duw in med­diannau ein hunnin. Onid yw bryd gan hynny i holl Gristnogion da i lefain: Cyfod O Dduw dadleu dy ddadl, cofia dy wradwydd gan yr ynfyd beunydd.

3. Ar y golygiad erchill or gyffredinwlad flodeuog hon, mor glod fawr yn ddiweddar ym m [...]lith y ceneddloedd cyfnesaf, ac yr awrhon mor drwcciannus, pwy a eill ddewis na chy­mero i fynu y galarnadau hynny or Prophwyd, fy [...]ol, fy mol gofidus wyf o [Page 203] barwydennau fynghalon, mae fynghalon yn terfyscu ynof ni allaf dewi am it glywed sain yr vdcorn o fy enaid a gwaedd rhyfel, dinistr ar ddinistr a gyhoeddwyd, canys yr holl dir a anrheithiwyd a hyn i gyd a wnaethbwyd gan blant ynfydion, yr rhai ydynt ddoeth i wneuthur drwg, eithr gwneuthur da Jer. 4.1 [...], &c. ni fedrant.

Ac oni ddichon ein dio­ddefiadau neullduol ein hu­nain yn troi ni ir adroddiad alarus or 69 Psalm: Achub fi o Dduw canys y dyfroedd a ddaethant i mewn hyd at fy enaid. Soddais mewn tom dyfn lle nid oes sefyllfa daethym i ddyfnder dyfroedd, Psa. 96.1. ad. 21. ar ffrwd a lifoedd trosof. Gwarthrudd a dorrodd fynghalon, yr ydwyf mewn gofid: a dysgwyliais am rai [Page 204]i dosturio wrthif, ac nid oedd neb, ac am gyssur­wyr, ac ni chefais neb. Ac yn ddiogel ffalsder cefeil­lion, a thwyll rhagrithwyr, gorfoleddiadd digywilydd y gwaelaf or bobl, a eill.

5. Ein thoddi i achwyn mal Job, y rhai sy ieuan­gach na mi sy yn fyngwat­war, y rhai a ddiystyrraswn eu tadau iw gosod gyd a Job 30.1, 8, 9. chwn fy nefaid. Llefain y byddid ar eu hôl megis ar ol lleidr: Meibion yr ynfyd, a meibion rhai anenwog oeddynt, gwaelach nar dda­uar oeddynt. Ac yn awr eu cau hwy wyf fi ac myfi sydd yn destyn iddynt. Y maent yn fy ffieiddio yn cilio ym mhell oddiwrthif, ac nid arbedant boiri yn fy wy­n [...]b.

[Page 205]6. Wrth synnied a bw­rw golwg ar ein anallu ein hunain i roi ychydig achles in cystuddiau briwedig, mor fywiol y mae yr nyn a ddywaid Esay yn tywalld ein gruddfanau allan. O fy­nghulni fy-nghulni, gwae fi, yr rhai anffyddlon a wnae­thont yn anffyddlon, ie gwna­eth yr anffyddlon or fath anffyddlonaf. Dychryn, a ffos a magl fydd arnat tis, ar bwn a ffy rhag trwst y dychryn a syrth yn y ffos, ar hwn a gyfodo o ganol y ffos a ddelir yn y fagl.

7. Yn olaf oll, os oedd llygaid David yn llifeirio allan o ddagrau am na chadwai ddynion mo gy­fraith Dduw, pa afonydd o wylofain a ddylai redeg hyd ein gruddiau ni, wrth weled ein trawseddwaith [Page 206]cyndyn tan wialen wradwy­ddus gospedigaeth Duw? ie, yngolwg Moses ar gy­nylleidfa alarus (o herwydd bod y pla yn eu plith) yr aeth Zimri ddigywilydd ym mhlaen o chosbi bureinllyd, Num. 25.6. yn lle gwir ostyngeidd­rwydd ni gawn wthio ar­nom weniaith gwatworus, ar cwn a brifia yn fwy trugarog wrth Lazarus dru­andlawd, Luc. 16.19. na Dives berpho­redig, ac nag yr vn or ym­borthlawn wilwyr. Wrth yr holl gwbl, b [...]th sydd i ni iw ddywedyd? ond o Dduw ir hwn y perthyn dial, Ti o Dduw ir hwn y perthyu dial dangos dy hun &c. Ac in cyssuro ein hu­nain yn hyn o beth, mae yn ninistr Sodom or nef le i Lot i gael ymwared i ddi­angc; a Baruch a geiff ei [Page 207] einioes yn ysglyfaeth, Jer. 45.5. i ba le bynnac yr eso. Yn ministr y Deml ar Ddinas yr hon oedd hawddgarwch yr holl ddaiar, nod a osodir ar yr rhai a ocheneidiant ac a waeddant am y ffieidd-dra a Ezec. 9.4. wnair yn ei chanol hi: mal yn nydd y dial y gellir my­ned trostynt hwy ai hym­ddiffyn. Dad. 7. Ar hyn y gallwn ddiweddu yn ddiogel gyd ar Psalmydd cyfarwyddi­aith gimaint yn y peth hyn, ac a ddichon vn o blant Duw: Psa. 126.5, 6. yr rhai sydd yn hau mewn dagrau, a fedant mewn gorfoledd, yr hwn sydd yn myned rhagddo ac yn wylo gan ddwyn had gwerthfawr, gan ddyfod a ddaw mewn gorfoldd dan gludo ei es­cubau. O ran adrodd y cy­friw orfoledd, ni allwn arfer yn hyfforddwaith y cynnor­rhwyan a ganlyn.

PEN. VII. Am annogaeth a chyssurau tu ac at bob math ar sirioldeb a hoiwder.

Y Cyfriw yw ein dyl­dra lledfeddod an hur­trwydd, wedi cwymp Ad­dd an gwrthwynebiad ffiei­ddiol at bob daloni, mal er ei dderchafu trwy ras ai hyfforddi ir llwybrau eglu­raf sy n arwain i ddedwy­ddwch, etto heb ei bywhau beunydd, hi a edrych yn ol gyd a gwraig Lot ac mal y ceffyl neu assen, yr rhai ni chynllynant mo honom, ddim hwy nag y tynnir hwy i hynny gan y ffrwyn ar wenfa a fo yn ein dwy­law. Oddi yma y mae y Psalmydd yn synnied yn [Page 209]odiaethol y marwgwsg cyn­fydedig hwn: nid llai na seithwaith mewn vn Psalm yn erfyn ar y Physygwr ysprydol Aqua vitae yn yr ymadroddion hyn neu r cyffelyb; Bywha fi O Ar­glwydd yn ol dy air, yn dy ffordd yn ol dy gariadol gare­digwydd. Psa. 119.25, 37, &c. Ac nid yw r A­postol bendigedig yn tybed yn ddigon roddi ei Scol­haig Timothi i oddef cy­studd, oni chysylltai ef at 2 Tim. 2.3, &c. hynny, ail ennyn dawn Duw yr hwn oedd ynddo, gan ei roi ary gorau ir eithaf yn yr alwedigaeth a osodasai yr Ecclwys arno ef. Pan ddywedodd y bobl i Barti­meus ddall (yr hwn a ge­ryddent or blaen am ei waith yn gweiddi:) fod yr Jesu yn sefyll ac yn galw Mar. 10.46, 50. arno ef. Oh mor gyflym [Page 210]y cyffrodd y cerdottyn dall, ymaith y tastai ei gochol, i tynu y cyfododd, ac aeth at Jesu yn oreu y medrodd, ef a jachawyd yn y man ac a gynllynodd ar ei ol yn gy­flym, gan foliannu y rho­ddwr nefol or fath fendith anrhaethadwy. Y cyfriw gyssurns ac hyderus hoiwder a orchmynnodd yr Argl­wydd ei hunan mewn modd neullduol ir pen llywydd Joshuah. Oni orchmynnais it, ymgvysha ac yw wrola, nag arswyda ac nag ofna; canys yr Arglwydd dy Dduw sydd gyd a thi i ba le bynnac yr Jos. 1.9. elych: ym mhlith dann [...]dd, gwaiwffvn, a saethau a tha­fodau ei elynnion cyn lly­med ar cleddyf, a rhwydau i faglu ei draed, a phydew i lyngcu ei gorph ei gyd, deliwch sulw y modd y [Page 211]mae y prophwyd David yn ei gyssuro ei hun: Parod yw Jynghalon o Dduw parod yw fynghalon canaf a chan­molaf. Psa. 108. Deffro fy ngogoniant, deffro nabl a thelyn deffroaf yn forau. Ac fal dyma r ba­rod ewyllysgar gyssurus ad­doliad, Psa. 28. y ga on yn llemain o lawenydd, clodfori Duw ar aelod gorau a feddom. Hynny a brophwydwyd iw gyflawni yn ol in jachaw­dwr adeiladu ei Ecclwys o Juddewon ar cenedloedd. Psa. 10 3. Yn nydd dy nerth mewn har­ddwch sancteiddrwydd o groth y wawr &c. neu mal y mae y cyfieithiaid diweddar, dy bobl a fyddant ewyllyscar yn nydd dy nerth mewn har­ddwch dy sancteiddrwydd o groth y wawr y wawr y mae gwlith dy enedigaeth di. Yn addfwyn yn descyn yn ddefnynuau aneirif.

[Page 212]Am osod einioes a cha­lon yn yr Addoliad rhydd­lawn ewyllys, yr hwn sydd yn vnig gymeradwy o flaen Duw pan ddelo yn ol ei hyfforddiad ei hun, y mae tri pheth yn yr Scrythyr, ac yn llyfr ein Heglwys ni yn enwedig hynodol i ni.

1. Cyhoeddiadau oddi­wrth Dduw.

2. Cynny fiadau o ho­nom ein hunain.

3. Annog rhai eraill.

1. Or rheini a gyfenwir cyhoeddiadau cyssurus, chwi ellwch ddal sulw ar y saith yma yn enwedig.

1. Or hyn yr aeth Bre­nin David yn Herawd, blant gwrandewch arnaf fi Psa. 34.11. dyscaf i chwi ofn yr Ar­glwydd. Eich Athro a fydd frenin a phrophwyd, eich dysc a sydd râd, eich dys­ceidiaeth [Page 213]a fydd gyfriw ac ach gwna chwi yn ddedwydd yn dragywydd.

Ac o herwydd (ond odid) fe ddichon ddyfod yn fwy cymeradwy i rai oddiwrth ymadrodd merch, Salomon y mab a ddwg ddothineb yn ei ymdaclu ei hun, ac yn anfon allan ei morwy­nion i wahadd pawb a chwenycho ddysgu i wledd fawr, yn eu Thy ardder­chawg a adeiladwyd ar saith golofn: y mae yn llefain o fannau vchel y ddinas, gar llaw r ffordd lle mae llwybrau lawer, pwy bynnac sydd anichellgar, troed i mewn yma ac wrth anoeth y mae hi n awedyd, Dib. 9.1, &c. deuwch bwytewch om bara ac yfwch om gwin, a gymyscais.

Yn y trydydd lle, yr hyn a ddywaid Isaiah a ddylid [Page 214]ei wrando yn ddyfal: Ho deuwch ir dyfroedd bob vn y mae syched arno, (am lony­chiad ysprydol yr hwn sydd yn anherfynol tu hwnt i gys­surau cnawdol) prynwch a bwytewch, ie deuwch prynwch win a llaeth heb arian ac heb werth. Paham y gwer­riwth fara am yr hyn nid yw fara, ach llafur am yr hyn nid yw yn digoni? gwran­dewch yn ddyfal arnaf fi, a bwytewch yr hyn sydd dda, Esa. 55.1, &c. ac ymhyfryded eich enaid mewnbrasder.

Ac i Ragflaenu pob dy­chymyg a thybygoliaeth fod tristwh yn cydymdei­thio a bywyd Duwiol, ac yn gosod thwym arnom, an byrhau hi o bob cymdei­thas gyssurus, y mae cyhoe­ddiad ein jichawdwr ei hunan (yn bedwerydd) in [Page 215]siccrhau ni ir gwrthwyneb: Mat. 11.18, &c. deuwch attaf fi bawb ac sydd yn flinderog ac yn llwythog, ac mi a esmythaf arnoch, cy­merwch fy iau arnoch, a dys­gwch gennif, canys addfwyn ydwyf, a gostyngedig o ga­lon, chwi a gewch orphyws­fa ich eneidiau: canys fy iau sydd esmwyth, am baich sydd yscafn: fe gymered hyn i lyfr ein Eglwys ni am y prif sail o annogaeth a oso­dwyd o flaen cymeryd Swp­per yr Arglwydd, derche­fwch eich calonnau, yr ydym yn cu derchafu hwy ir Ar­glwydd, gadewch i ni roddi diolch in Harglwydd Dduw y mae yn addas ac yn gyfion ddyled i ni wneuthur hynny Ar hyn.

5. Y dylid gwrando yn ddifrifol ar wahadd y Bre­nin mawr i swpper perio­das [Page 216]ei fab, wele mi baratoais fynghinio, Mat. 22.4. fy ychen, am pas­gedigion a laddwyd, deuwch, ir beriodas: ac heb droi heiblo ag escusion i fod yn absennol, neu ei halogi trwy ymwthio yn ddianrhyde­ddus i mewn heb wisc be­riodas, Mat. 7. canys nid á hyn [...]eibio heb farn drom­ddwys.

Ac nid yw y chweched Cyhoeddiad o lai digwy­ddiad dowch alian o hori fy mhobl, mal na byddoch gyd gyfrannogion oi phecha­dau hi, ac na dderbynnioch oi phlauan hi. Cymerwch fel y mynnoch y naill ai am eich glanhau eich hu­nain oddiwrth y Babilon neu y gwradwydd o ba­beidd dra, neu o Schismati­ciaid, neu o gybyddion by­dol, y cyflwr sydd or cy­friw [Page 217]bwys, mal oni roddwn ni ymaith y cyfriw gydym­deithas neu gefeillach, a cawn ni golli y rhagor­freintiau, or.

Seithfed cyhoeddiad ar olaf, ac y mae r yspryd ar briodferch yn dywedyd, iy­red: ar hwn sydd yn clywed dyweded, Tyred ar hwn sydd a syched arno, deued, ar hwn sydd yn ewyllysio cymered ddwfr y bywyd yn rhad. Dad. 12.17. Pa synwyr mor hurtiedig, pa serch a hudwyd felly, pa galon mor garegog na wneiff y cyfriw gynnygion (os metha ganddynt ynnill vn) or lleiaf arafu neu hwyrfrydu dyn oddiwrth y moddau neu yr yrfau pe­ryglus, yr hyn y mae y byd, y cnawd, ar cytrhael, yn ein gosod ni arno?

I gryfhau y rhadau hyn­ny [Page 218]a gynnygir mor rhwydd­lan; y coffadwriaeth neu r memorandum hyn a ddichon fod yn dda iw gadw mewn parodrwydd.

1. Cofia dy greawdwr yn nyddiau dy ieuengtyd, Ecl. 16.5. tra byddo y gallu ar amser i wneuthur hynny; canys ni wyddost ti pa cyn gynted y gellir dy ddifuddio di o honynt.

2. Cofia wraig Lot, Luc. 17.30. na chwympa yn ol or fuchedd dda, yn yr hon yr wyt rhag i ti fod mewn colled, na ellych di fyth moi hyn­nill.

3. Cofia Dives, Lot, a Lozarus, na feddyliwn fyw yn ddanteithio! yma, ac na elwir mo honom byth yn ol hyn i roddi cyfrif.

4. Cofia y Sabboath iw gadw yn sanctaidd; nid [Page 219]yn gwrando Gimaint ar waith gwyr eraill yn lle­faru, ac ar addoliad Duw ein hunain ym mhrydfer­thwch ei sancteiddrwydd: A chyd ystyrriwn bawb ei gi­lydd. Heb. 10, 24, 25. i ymannog i gariad a gweithredoedd da, heb esceu­luso ein cyd gynnilliad ein hunain (megis y mae arfer rhai) eithr annog bawb ei gi­lydd, a hynny yn fwy o gi­maint ach bod yn gweled y dydd yn nesau hyn a dynn ym mlaen.

Y pumed memento, 2 Tim. 2.8. Cofia gyfodi Jesu Grist o had Da­fydd o feirw, gan yspeilio Tywysogaethau, ac awdurdo­dau, efe ai arddangosodd hwynt ar gyhoedd, gan ymor­foleddu arnynt, Col. 1.15. ynddo ei hun ar y groes. Gan ein [...]hyddhau ni felly o gae­thiwed Satan, a phwrcasu i [Page 220]ni Deirnas dragywyddol. Wrth ymdeithio ir bon, rhaid i ni lafurio i gyn­nal y gwan a chymeryd.

Y chweched memento in jachawdwr gyd a nyni, mwy bendigedig iw rheddi na der­byn.

Ac etto wedi gwneuthur y cwbl oll, in cadw rhag dadwneuthur oll drachefn, angenrheidiol fydd gyme­ryd memento Jud. Yn y lle olaf: Eithr chwi o rai anwyl ceisiwch y geiriau a rag ddywedwyd gan Aposto­lion ein Harglwydd Jesu Grist: ddywedyd o honynt i chwi y bydd yr vmser di­weddaf watworwyr yn cer­dded, Jud. ad 17, 18. yn ol en chwantau anuwiol eu hunain. Eithr pa fodd y canfyddwn ni ragor rhyngddynt a gwyr gonest, gan weled eu bod [Page 221]yn addurno eu holl wei­thredoedd a gwisg sanctei­ddrwydd, ac yn gosod allan eu bwriadau bridiol ar broffes ddewisaf o Seintr­wydd? Y 19. adnod yno a ddengys i ni yn eglur, y rhai hyn ydynt y rhai syn eu di­doli eu hunain, yn anianol, heb fod yr yspryd ganddynt. Y Didolwyr, anghrogyniaid, ysprydwyr, a ddeorwyd yn yr oes hon, yr rhai yr ydis yn tybed fod carennydd rhyngddynt, ar tri o lyffaint oedd yn dyfod allan o safn y ddraig, Ded. 16.15. y bwys [...]fil ar gau brophwydi, y rhai a esyd deirnasoedd, a gwledydd, yn erbyn yr oen, ai ddilyn­wyr nes cu difa ollawr yn rhyfel Armagedon.

Yma y gellir rhoi cy­nifer cyffelyb o rybuddiau, neu caveat i ochel: ac oli [Page 222]oddiwrth ein jachawdwr yn ddigyfrwng megis.

1. Edrychwch rhag twyllo o neb chwi, Mar. 13.5. gan roddi gau Grist, neu gau brophwyd i chwi.

2. Edrychwch beth a Mat. 24, 5, 7. glywoch neu beth a wran­dawoch.

3. Gwiliwch wâg ogoni­ant yn eich gweithredoedd gorau, o Eluseni, ywprydio, neu weddie. Mar. 4, 24.

4. Gochelwch rhag bod Luc. 8.18. y goleuni sy ynoch chwi yn diwyllni, Mat. 6. gan fwriadu cam ddiben, a thybio yn rhydda och sancteiddrwydd Luc. 11.35. mewn ceffylybrwydd i e­raill.

5. Rhaid i wyr gymeryd gofal am gysylltu doethiuib Je [...]. 9.4. y Sarph a diniweid wydd y glomen: yr hyn a dden­gys y peth y mae y Pro­phwyd [Page 223] Jeremi yn ei roi ar lawr yn helaech: gocheled pawb ei gymydog, ac na choelied neb ei frawd, ca­nys pob brawd gan ddi­sodli a ddisodla a phob cy­mydog a rodia yn dwyllo­drus.

6. Cymerwch o [...]al i o­chelyd cybydd-dra; canys yr amlder a feddo gwr, nid yw yn ei wneuthur yn dde­dwyddol, ond en rhoddi, yn dda, yr hyn os esceu­lusir yn gywilyddys a brifia yn fynych yn wenwyn ir perchennog: ac yn sclyfaeth ir rhai ai treulio n ddrygi­onus.

7. Chwychwi sydd o fe­dyliau gwell, gochelwchar­noch eich hunain, rhag pwy­fo ar eich calonnau vn am­ser a gormodedd neu fe­ddwdod, [Page 224]neu ofalon y byd hwn, ac felly dyfod er dydd o­laf arnoch yn ddiarwybod: canys megis magl y daw ar yr holl rai a drigant ar wy­neb yr holl ddaiar.

Eithr fe ddyweded digon os cofir yn dda ai arferu, ond both a ddichon rhybudd neu goffhâ caveat neu mu­mento, neu orch ymyn or nefoedd ffrwytho neu le­shau, os byddwn ni yn nif­fyg i ni ein hunain, heb ply­gu clust i wrando, neu ga­lon i groesawu, beth a ddy­waid yr yspryd wrth yr ecclwysi, ac ynddynt hwy wrthym ninnau yn neull­duol?

8. Yma gan hynny y daw i mewn yr annogae­rhau hynny, y thai ym mhlith defynyddion a elwir neullduol adroddion, yn yr [Page 225]rhain gan ddatroi attom ein hunain, ym mha gyflwr bynnac y byddom, yr ydym ni yn gosod goruchel egni ein eneidiau, hynny yw, y deall, ar ewyllys, i gyffuro a diddanu ein synhwyrau gwywedig, an cydwybodau, ar seilia nefol ni phallant byth. Ac mal hyn yn llu­sern in traed, ac yn oleuni in llwybrau, y mae y pro­phwyd David genym ni yn llawer o fannau, yn dan­gos mal y geill ein petruso ni. Ym mha fan hynodol i ddechrau yng hanol en ely­nion gwangcus a ddaethai arno i fwyta ei gnawd, mor gyssurus y mae ef yn ei ddadebru ei hunan? yr Arglwydd yw fy llewych am jechydwriaeth, pwy gan hynny a ofna? yr Arglwydd yw nerth fy mywyd: pwy [Page 226]gan hynny a ddylwn ni ei ofni? ac ar watwor ei wr­thwyncbwyr, a gawsai ryw gyfyngder arno, ac a edli­wient ai ddannedd, Ps. 42.12. pa le y mae ei Dduw ef yr awrhon? y mae yn gwrthgilio atto ei hun, h [...]b ddychwelyd drwg anwydau yn gwneuthnr ei safydle yn dda yn eu her­byn: Ps. 42.11. pa bam ith ddarostyn­gir fy eneid? a pha ham y terfysci ynof, ymddiried yn nuw, canys etto y moliannaf ef sef iechydwriaeth fy wy­neb am Duw: Ps. 10. 3.2. fy enaid ben­dithia r Arglwydd, a chwbl sydd ynof ei enw sanctaidd ef: fy enaid mola yr Ar­glwydd, molaf yr Arglwydd yn fy myw, canaf im Duw tra fyddwyf. Y cyfriw ym­ddiddan a chalon oedd gan y wraig druan a orthrymid gan y dyfrlif gwaed, pe [Page 227]gallwn ond cyfwrdd ai wisc ef, Mar. 5.26. mi fyddwn iach ac mor dewel yn yr vn agwedd y mae Job yn rhoi heibio golle­dion ei dda ai blant. Noeth y daethum i o groth fy mam a noeth y dychwelaf yno, yr Arglwydd sydd yn rhoddi yr Arglwydd a ddygodd ymaith, bengidedig a fyddo enw r Arglwydd.

3. Yn olaf oll, er mwyn annog eraill, nid yn vnig pob math ar bobl sydd raid galw arnynt, yn yr ymadroddion hyn, neu r cyffelyb. O molwch yr Ar­glwydd rhoddwch ddiolch ir Arglwydd, cenwch ir Ar­glwydd ganiad newydd. Yr rhai ydynt mor gynefin ac ynt gyssurus, eithr hefyd anife [...]liaid a chreaduriaid mudion syd raid eu cyrchu i mewn i ganu eu rhan pob [Page 228]perchen anadl molianned yr Ps. 150. Arglwydd: ydyw y clo cyngan ar y Psalmau, rhued y mor a chured y llifeiriant eu dwylaw, gorfoledded y mynyddoedd ynghyd o flaen yr Arglwydd, byddwch law­en yn yr Arglwydd, y rhain ar cyfriw ddewisedig fan­nau a osodwyd yn llyfr yr Ecclwys, wedi eu gwneu­thur yn gynefin i chwi ach eiddaw, (fy merched) eill wasanaethu i wneuthur miw­sic nefol i chwi yn y gwa­hanieth, ar cythryfwl mwyaf a ddichon y byd hwn roi arnoch: Canys ni phalla yr Arglwydd iw boll, ac ni wr­thyd ei etifedd [...]aeth, eithr rhoi amynedd vddynt yn am­ser adfyd, nes cloddio pwll ir anuwiol. Psa. 42.3. Corsennau yssig ni ddryllir, ac ni ddiffo­ddir y llin a fo yn mygu. [Page 229]Y defaid a gaiff borfa las, ar llewod newyn, y blawd ni dderfydd yn y celwrn, na r olew yn yr Stên, nes y dêl mwy cyflawn changder, 1 Bren. 17. bw­rw eich gofal gan hynny ar Dduw (fy merched) yn 1 Pet. 5 7. eich holl gyfyngderau, ca­nys y mae yn gofalu am danoch chwi, a byddwch fodlon ir hyn a ganiattào ef i chwi: canys ef a ddy­wad ni adawaf fyth mo ho­not, ac nith wrthoda. An ja­chawdwr yr hwn a ddywaid i ni y cawn orthrymder yn y byd hwn, a bod yn gyfrano gion ag ef yn ei ddiodde­f [...]int, an cyssura ni yn hollawl er hynny, ar diweddiad hwn: byddwch o gyssur da mi a Joa. 16.3. orchfygais y byd.

PEN. I. Am Gyffesoedd.

GWeddiau ar gyho­edd ydynt y cy­friw a gyssegrir yn barchedig yn y lloedd, ar amseroedd a ordeinir mewn [Page 232] ffurf osodedlg, a ragscrifen­nir ir offeiriad ar bobl gan Ecclwysi gwahanredol, o fewn eu neullduol lywo­draeth. Y cyfriw oedd hon­no o fendithio y bobl gan yr offeiriad: nid mewn am­riw ffurf neu ymadroddi­on, mal y gwelai ef fod yn dda, eithr yn y cyfriw foddau, ar geiriau, a or­chmyned gan dduw ei hun. Ar Arglwydd a lefarodd wrth Moses gan ddywedyd, llefara wrth Aaron ai fei­bion, gan ddywedyd. Yn y modd hyn y bendithiwch blant yr Israel, gan ddy­wedyd wrthynt, yr Argl­wydd ach bendithio ac ach ca [...]wo, llewyrched wynebpryd yr Arglwydd arnoch, ac a fyddo grasusol wrthit, der­chafed ei wynebpryd arnoch a rhodded i ti danghnefedd, [Page 233]Ac felly y gosodant fy enw ar feibion Israel a mi ai bendithiaf hwynt, yr enw hwn a fynnai rai ei fod yn arwyddoccau y drindod fendigedig, o herwydd Je­hovah new Arglwydd a ai­ladroddir yma deirgwaith, ir hon y mae r fendith honno wedi ei chydffuifio yn dda, yr hon a roddir yn arferol gan y rhan fwyaf or Ta­daw iw plant, yn enw y tad, Mat. 28.19. y mab, ar yspryd glan. Ac yn yr vnrhiw ffurf yn ddiddadl y gorchmynnir bedyddio holl blant Cristi­anogion. Yn yr vn ffunud, nid oedd yn ei ddewis ef yr hwn a anrhegai ei flaen ffrwyth, i gydnabod ei ddi­olchgarwch yn yr ymadro­ddion ar cyfnewidiau y gwelai ef fod yn dda, neu fal y dychymygai ef ei hun, [Page 234] rhaid i ti lefaru (mal y mae y text yn gorchymyn i ti) a dywedyd o flaen yr Arglwydd dy Dduw, Siriad ar ddarfod am da­no oedd fy nhad, ac efe a ddiscynnod ir Aipht, ac a ymdeithiodd yno ag y­chydig bobl, ac a aeth yno yn geneddl fawr gref ac aml. Ar Aiphtiaid an drygodd ni, a chystuddia­sant ni, a rhoddasant ar nom gathiwed caled, A phan waeddasom ar Ar­glwydd Dduw ein tadau, clybu yr Arglwydd ein llais ni, a gwelodd ein cystudd, an llafur an gor­thrymder, ar Arglwydd an dug ni allan or Aipht a llaw gadarn, ac a braich estynnedig, ac ofn mawr ac arwyddion ac a rhy­feddodau: ac efe an dug [Page 235]ni ir lle hwn, ac a roes i ni y tir hwn, sef tir yn lli­feirio o laeth a mêl. Ac yn awr wele mi ddygais flaen ffrwyth y tir a ro­ddaist ti i mi o Arglwydd.

Felly y mae Hosea yn cyn­ghori Israel i edifarhau, Cymerwch eiri [...]u gyd a chwi a dychwelwch at yr Argl­wydd, dywedwch wrth [...], ma­ddeu yr holl anwiredd, der­byn ni yn ddaionus, a tha­lwn it loi ein gwefusau, Hos. 14.2. felly yn eu hympryd arferedig, ni threulid mor amser yn anhymoraidd, mewn hwyr­frydig Addysgu neu trwy ddifyfyrriol gipiadau i osod allan ddonniun y llefarwr, neu i flino defosiwn y gw­randawyr; Eithr (fal y mae y prophwyd yn erchi) wy­led Gweinidogyon yr Argl­wydd rhwng y porth ar allor, [Page 236]a dywedant: arbed dy bobl o Arglwydd ac na ddyro dy etifeadiaeth i warth, ir ce­nedloedd i lywodraethu ar­nynt, pa ham y dywedant ym mlith y bobloedd pa le Joe. 2.17. y mae eu Duw hwynt? Y ffyrdd hyn mewn cynyl­leidfaoedd cyhoeddus oe­ddynt cymhelled oddiwrth gyfnewid yn y Testament newydd, mal y perffeithir y Swm i fynu yngweddi yr Arglwydd, ac felly ei drosglwyddo gan yr Apo­stolion ir holl rai a ddeu­ent ar ol. Mal y gellir hy­nodi nad oedd vn Ecclwys osodedig, nad oedd iddi ryw weddiau cyffredin yn yr rhai y gallai y bobl vno ar Gwenidog yngwasana­eth Duw; fe ddichon plant ar rhai gwirion gael eu athrawiaeth wrth glywed [Page 237]yr vnrhiw eiriau iw hadrodd beunyddol, ac nyd i ddyfod yn vnig megis edrychwyr i Chwaryddfa, i glywed llawer ac i ddyscu ychydig, a gwneuthur dim, megis na byddai i bawb oll hawl yngwasanaeth Duw, yn ol eu gallu ai galwedigaeth, ac na ellid goddef Hosannah o enau plant bychain a rhai yn sugno.

Gweddiau cyhoddus eill fod, un ai

• 1. Cyffesoedd.
• 2. Ymbiliau taerllyd.
• 3. Vfudd erfynniau.
• 4. Cyfryngdodau.
• 5. Diolchgarwch.
• 6. Clodfawredd.
• 7. Bygythiau neu Co­minasionau.

Am Gyffes gyhoeddus, beth a ellir ei grynoi ai ddy­chymyg yn fwy effeithiol a chyflawnach na honno a ar­ferir ar ein mynediad ni in defosiwn. Hollalluog Dduw a thrugaroccaf Dad, ni ae­thom ar gefeilorn allan oth ffyrdd di mal defaid ar gyfrgoll, &c.] ar llall o flaen derbyn Swpper yr Arglwydd, Holl-alluog Dduw Tad ein Harglwyddd Jesu Grist, Gwneuthurwr pob peth, Barnwr pob dyn, yr ym yn cydnabod ac yn ymofidio tros ein amriw bechodau &c. yr rhain sydd rhaid i chwi ac ich plant fedru ar eich tafod laferydd, i fod yn barod bob amser mewn holl gyfyngder a thrymder am bechod, neu grugynnau mwy peryglus or cydwybod: yn y clwyf [Page 239]hwn y cafas y Psalmydd efmwythder presennol; dy­wedais cyffesaf yn fy erbyn Psa. 32.5 1 Joa. 1.9, 10. fy hun fy anwireddau ir Ar­glwydd, a thi a faddeuaist anwiredd fy mhechod. Hyn y mae r Apostol yn ei gan­mol am ragorol feddygi­niaeth: O chyfaddefwn ein pechodau. Eithr os dywe­dwn, na phechasom, yr y­dym yn ei wneuthur ef yn gelwyddog, ai air nid yw ynom. Y mae y prophwyd Daniel yn adrodd yn oleu­lawn y modd y gweithiodd gyd ag ef, Canys hwyn gyntaf ac y gwnaeth ef ei daer ddifrifol weddi trosdo ei hun, ai gyd garcharwyr ym mabilon; je, a mi etto yn llefaru ac yn gweddio (medd y Text) ac yn cyffesu fy mhechod, a pechod fy mhobl Israel, ie a mi etto [Page 240]yn llefarn mewn gweddi, y gwr gabriel gan ehedeg yn fuan a ddaeth ac am cy­fyrddodd i, i roi i mi fod­lonrhwydd. Dau. 9.20, 21. Mor fuan yn eu gorchwyl ydyw gweddi galonnawg a chyffes. Cyn gynted ac y dywad David mi bechais yn erbyn yr, Ar­glwydd. Yr attebodd y Pro­phwyd: yr Arglwydd a dyn ymaith dy bechod ti, ni chai di farw. Cyn gynted ac y cydnabyddo ef lithro ei draed, ef a gaiff yn y man achos da i ddywedyd: dy drugaredd di o Arglwydd am cynhaliodd. Yn amlder fy meddyliau om mewn, dy ddiddanwch di a lawenycha fy anaid. Canys fal y mae chwdu yn ol gormodedd o lothineb, yn esmwythau ar y ddwyfron, felly y mae cyffes ir cydwybod yn ol [Page 241]bauch ebychiol a bechod a wneler. Ac er mwyn hyn i arferu yr odlau neu r Psal­mau yn ein llyfr Gweddi­au, ai canu yn ddefosio­nol, Arnat Arglwydd mae fy mhwys om calon ddwys ofalus, &c. Ac na thro d' wyneb Arglwydd glan oddiwrth vn truan agwedd, &c. Ac fymddiriaid Ar­glwydd ynot ti &c. a fydd yn esmwythder mawr i enaid cystuddiol. Ar rhai sydd vddynt archwaeth a blas cryfach yngair Duw a eill wneuthur math ar Letani gyffesawl vddynt 'eu hunain, cymwys ir amse­roedd o orthrymder y by­ddont yn byw ynddo. Me­gis am esampl.

1. [Am laddiad brawd gyd a Cai, yr hwn yn ddiachos a lafruddiodd [Page 242]ei frawd diniwaid.]

[2. Am ein dianrhy­dedd annaturiol gyd a Cham a chwarddodd am ben di­noethni ei Dad.]

[3. Am ein halogedigr­wydd dirmygus gyd ag Esau yr hwn a werthodd ei enedigaeth fraint am ddys­gled o gawl.]

[4. Am ein cyssegrledrad gyd ag Achan, yr hwn a anturiodd yn ddrygio­nus ar yr hyn a gyssegra­swyd i Dduw, iw ddinistr ei hun ai eiddaw.]

[5. Am ein gwrthryfel cythreulig gyd a Corah, ai ddilynwyr of, yn erbyn Moses ac Aaron preladiaid Duw yn yspryddol ac am­serol.

[6. Am 'ruthro yn ani­feiliaidd ar offeiriadau Duw gyd a Doeg iw difa hwynt [Page 243]mal y gallai ef gael rhan yn anrheithio eu meddian­naus.]

[7. Am wrthryfel an­naturiol gyd ag Absalan yn erbyn ei garueiddiaf Dad; fe ddarfu i ni O Arglwydd wrthwynebu y nefoedd, a thynnu i lawr ddial arnom ein hunain. Eithr Cerydda ni O Arglwydd am hynny yn dy farn, nid yn dy gyn­ddaredd, rhag ein difa, ac na byddo dim mwy o ho­now.]

Ac os chwychwi (fy mer­ched) a fynnech, yn fwy hynodol, ei gymhwyso at eich rhyw chwi, chwi el­lwch ei roddi yn y modd yma.

[1. Gyda gwraig Lot yn gadael ei gwr ac edrych yn ol at anllywodraeth So­dom.

[2. Gyd a Dinab yn cerddetri allan iw chywi­lydd ei hun i ddigio ei brodyr, ac anfodloni ei thad.]

[3. Gyd a dichellion meistres Joseph, yn erbyn ei gwas diwair.]

[4. Gyd a gwraig am­hwyllig Job i chwanegi cystuddiau at gystuddiau mwyaf, ei gwr gorthryme­dig.]

[5. Gyd a Gwatwor Michal am grefydd dde­fosional David ei gwr, mal pe buasai yn anweddol i wr mawr oi le ef fod yn ostyngedig i Dduw]

[6. Gyd a balchder mer­ched Sion yn gosod allan eu gwychder ir byd, Esa. 3. mewn vn ar vgain o foddau.]

Gyd ar gwragedd judde­waidd creision, ni chwrnwn [Page 245]ar weinidogion Duw, megis y gwnaethont hwy ar pro­phwyd Jeremi yn yr Aipht, ac a ddywedasant wrthynt mewn geiriau eglur, dywe­dont a fynnont, ni wnawn fal y mynnem, an gwyr an cyfiawnha ni yn hynny, mal y cymerasont yn llaw yno. Yn yr holl ddidref­nau anghysbell hynny, neu rai o honynt, y tynnasom dy gyfion farn arnom, eithr arbed ni Arglwydd daionus, arbed dy bobl yr rhai a brynaist ath werth­fawroccaf waed, ac na lidia wrthym yn dragywydd: yr hyn an harwain i ymbi­liad yr all fath ar weddi gy­hoedd.

PEN. II. Am Ymbiliau.

YN ol cyffes, y gellir m [...]ddwl am ymbil yn orau, trwy yr hyn y gallwn ni, yn oll gwybod yr hae­ddem amriw gospedigaeth am ein ancirif bechodau, lefain allan ar Dduw gydar. Psalmydd, [...]f 1103. os creffi ar an­wiredd [...]u Arglwydd, O Ar­gluydd pwy a saif? ac i syrthio i mewn i lyfr yr Ecclwys, o Arglwydd na wna a ni yn ol ein pechodau, ac na obrwya ni yn ol ein anwireddau. Acir deunydd yma yn llawn-lythyr yw yr ymbiliad a ganlyn. O Dduw drugarog dâd, yr hwn ni, dd [...]rmygi ochonaid calon gustuddiedig, &c. a hwn ac [Page 247]vn arall yn ei ddilyn nid yw waeth ei ddeunydd nag yntau: Nyni a attolygwn i ti o drugarog Dâd, yn dru­garog edrych ar ein gwen­dyd, ac er gogoniant dy enw, tro oddiwrthym yr holl ddry­gau yr rhai o wir gyfiawn­der a haeddasom, &c. Ac yma y gellir cymeryd i mewn y llaferydd cyfnewi­diol rhwng yr offeiriad ar bobl, yn y rhai hyn: O Arglwydd cyfot, cymorth a gwared ni er mwyn dy enw. O Dduw ni a glywsom an clustiau, &c. Ac am hynny yn awr O Arglwydd cyfot, cymorth gwared ni er mwyn dy anrhydedd. Mal y gal­lom ni bob amser a llafe­rydd ac a chalonnau cyttu­nol, yn y pwngc vchaf broffesid a dywedyd Go­goniant ir tad ar mab, [Page 248] &c. A pha beth yw yr ail gyfrif hynny ar beryglon (yn ein gweddiau neull­duol) yn cyfodi megis myg­darth oddiwrth ein pecho­dau, yn ymgasglu i gwm­mwl du oddialedd; i oche­lyd yr hwn y llefwn ni ag vnfryd yn y Letani, Arbed ni Arglwydd daionus, a gwared ni Arglwydd daio­nus. Beth ydynt hwy ond cynifer o ymbiliau am fy­mud dihenyddiau cyfion, yr rhai oni bai hynny an di­fethent ni ollawl? Nid heb achos gyfyon gan hyn­ny y cynghorai St. Paul, Timothi Escob (yr hwn a adawsai ef yn Ephesus, i osod athrawiacth yr Ec­clwys ai discybliaeth) me­gis y cai ef mewn Athra­wiaeth lafurio iw troi hwynt oddiwrth newydd­deb, [Page 249]chwedlau ac ymrysym­mau aniben ynghylch ia­choedd, neu r cyfriw ddad­leuon cynnenus heb due­ddiad o adeiladaeth, ac am drefn discybliaeth, ef a fyn­nai osod yn y lle cyntaf, wrth drefnu addoliad cy­hoeddus, 1 Tim. 2.1. ymbiliau gweddiau deisyfiadau a thalu diolch, tros bob dyn, ond yu en­wedig tros frenhinoedd, a phamb sy mewn awdurdod, yr hon addysg pe buasit yn ei gorchymyn yn iawn, gan y rhai a gymerant arnynt fod a donnian mwy vddynt, nag iw brodyr, ai chadw yn well gan eu dilynwyr brydiol, neu Zelaidd, ni buasai arnom ni fawr ei­siau y cyfriw ymbiliau lei­twrgiaidd.

[1. Oddiwrth Greulon­deb Herodaidd.]

[2. Phareseaidd falais ra­grithiol.]

[3. Angrhediniaeth Sa­duceaidd anifeiliaidd.]

[4. Tra vchel fradwri­aeth Judas.]

[5. Vffernol wrthwyne­bion Simon Magus ac Eli­mas.]

6. Gwarwor trefnus a chelwydd llyfn Ananias a Saphira.]

7. Cythryfwl a therfysg aruthrol y dwylaw Gref­twyr, y gof arian, ar gof efydd, i luniaw yr Ecclwys ar Stât ar eu Heingion hwy, y modd y mwrthhoclient hwy) i ail-adrodd drachefn, a thrachefn; Gwared ni Arglwydd daionus.]

Bydded eich gofal gan hynny (fy merched) yn y cyfriw lefain soniarus ( gw [...] ­ [...]wch yma Grist n [...]u accw [Page 251]Grist) wele chwi a gewch ei weled ef wrth y cyfriw afon, yn ailfedyddio, neu gyfarfod ag ef yn y cyfriw gyd gyfarfod, yn arferu dysgu neu gyfrannu ei ddon­niau) bydded eich gofal meddaf na ymadawoch ar hên ffordd, yr hon sydd iddi warant o fod yn dda, oddiwrth yr hen o ddyddiau, ac i lynu yn dynn wrth dduw gyd ar Psalmydd, ac Luc. 21.19. yn eich amynedd meddie­nwch eich hunain, (yn ol addysg ein jachawdwl) yn y gorthrymderau mwyaf, heb ollwng tros gof y cynghor hwnnw, a roe r prophwyd difrifol-drist: Jer. 18.14.50. ni ddylid dewis dyfroedd di­eithr o flaen ffynonnau ry­degog ydynt gartref, na llwybrau disathr, o flaen yr hên ffyrdd yn yr rhai [Page 252]y rhodiodd ein tadau yn ddi­ogel heb dramgwyddo. Er mwyn cyflawniad or hyn: gweddiau a welir yn ang­henrhaid, ac am hynny cym­hwysaf iw ystyrried am deni yn y trydydd lle.

PEN. III. Am Weddiau neu er­fynniau.

ERfynniau ydynt weddi­au, a gyfeirir at Dduw er mwyn diwallu ein ang­henion, neu lwyddo ein bwriadau an amcannion duwiol, pa vn bynnac ai ysprydol ai amserol. Or hyn y mae llyffr Gweddiau yr Ecclwys yn drysordy, yn cynwys yr holl bethau daion [...]s, newydd a hên, y [Page 253]sydd iw [ddymuned, a he­fyd yn fagazin neu Stafell­arfau yn yr hon y mae yr arfogaeth honno gan Dduw iw chael, i wrth-sefyll yn erbyn Twysogaethau, aw­durdodau, a llywawdwyr bydol dywyllwch y byd hwn, Eph. 6.12, 13. a drygau ysprydol yn y nefolion leoedd, os par­hawn ni a gweddiau oll ac erfynniau, a gwilio at hynny a dyfal bara, yn ol cyngor yr Apostol i ni. Canys yma yn ol cyffes on pecho­dau, a thaer ymbil i ochel cospedigaeth, mor drefnus hwylgar yr arweinnir [ni ym malen i fod yn Erfynwyr gostyngedig am danghne­ddyf ac ymddiffyniad? Yr hyn a drefna y dedwy­ddwch mwyaf ar a ellir ei ddisgwyl yn y byd yma. Yr awrhon am y cyntaf, y [Page 254]mae genym y gweddiau y­ma, O Dduw yr hwn myt Awdwr tanghneddyf a cha­rwr cyttundeb, &c. Ac O Dduw oddiwrth ba vn y daw p [...]b cyngor da, a dei­syfiad sanctaid, &c.

Am yr ail, yr rheini, O Arglwydd ein tad nefol holl alluog a thragywyddol Dduw, yr hwn an dygodd ni yn ddiangel hyd dechreu y dydd heddiw, ymddiffyn ni ynddo ath gadarn allu, &c. A, Goleuo ein tywyl­lweb ni a attolygwn i ti, a thrwy dy fawr drugaredd ymddiffyn ni, &c. Yr rhai syn dal fod yr rhain ar cyfriw erfynniau, yn llai effeithiol o herwydd eu bod yn gyffredin, ac felly wedi eu cymhwyso i eneuau plant bychain, a rhai yn sugno bronnau or deall lleiaf, ym [Page 255]mhlith cyffredin, allant yn gystal ddibrisio yr haul ar lleuad, sy n rhoddi eu lle­wyrch yn gystal ir Tywy­sog ac ir gwrongyn, a bw­rw ymaith yr holl desdyn or Scrythyr, o ran nad yw yn dyfod bob wythnos mewn cyfieithiad newydd.

Yr rheini hefyd a chwe­nychai fwy o amldra, megis mwy croesawgar iw chwan­tau hwy, (yr rhai ni fod­lonai M [...]nna or nefoedd yn hir mo honynt) os cyme­ran [...] y boen i arferu gyd ag arafwch a symlrwydd calon, y deuddeg a phe­dwar vgain, yr rhai nid ydynt ddim arall, ond er­fynniau bywiol a pherthy­nasol, gwedi eu llunio ai cymhwyso at yr amser or flwyddyn, allan o Desdyn­nau yr Epistoloedd ar Efan­gylau [Page 256]am y Suliau ar Gwy­liau, ni chaiff weled mor fath withen o Ddefosiwn yn rhedeg mewn vnrhyw gymmorth, neu lawforwyn, neu yn yr ymarfer o Ddu­wioldeb, a ddichon lenwi y newynog a phethau da, pryd y gallo y goludog yn ei ddewisder mingrynnaidd gael ei anfon ymaith mewn eisiau. Lle ar y ffordd; o bwriwn ni olwg ar y Le­tani, pa beth yw r holl ddeisyfiadau angenrhediol hynny (y rhai y darfu i fe­ddyliau crefyddol llawer o ocsoedd eu gasglu ynghyd) ar rhai y mae hên ag ieuang, tlawd a chyfoethog, megis yn cyd gynnyg trais ai lle­fain ir orseddfa Rhad ( ni attolygwn i ti ein gwrando Arglwydd daionus.) Beth yw hyn ond Swm ein holl [Page 257]erfynniau yn vn gadwyn, yn yr hon y mae i ni oll ran, yr hyn y bydd anawdd ir gwyr ar donniau goreu feddwl am dano? O pa fath amlder rhyfeddol o ddewis a ellir ei gael yma. Megis pan edrychom ni ar yr Scrythyrau, id dechrau ar colect hwnnw or ail Sul or Adfent. Bendigedig Dduw, yr hwn a beraist yr holl Scrythyr yn scrifene­dig er ein haddysg ni, &c.

Pan gymerom mewn llaw, heu ddechreu vnrhiw or­chwyl on galwedigaeth, i beri bendith arno, ar weddi a wyddis mor dda, Rhag­flaena ni Arglwydd yn ein holl weithredoedd ath rad­lawnaf hoffder, &c.

Wrth ddechreu ar ein gweddiau, mor gymhesur yw honno. Cynnorthwya ni [Page 258] yn drugarog yn ein gweddiau an erfynniau, &c. Neu yr hwn a ganlyn. Hollallnog Arglwydd a thragywyddol Dduw, caniatiâ ni attoly­gwn i ti, vnioni sanctei­ddio, a llywio, &c.

Ac yn ol gwrando pre­geth mor dduwiol a gwe­ddol yw yr erfynniad hwn­nw? Caniattâ ni attoly­gwn i ti oll alluog Dduw am y geiriau a glywsom heddiw an clustiau oddial­lan, &c.

Ac i gloi ar ein holl weddiau, yr hyn sydd yn cloi ar wnsanaeth y Cy­mun? Oll-alluog Dduw, yr hwu a addewaist wran­do eirchion yr rhai a ofyn­nant yn enw dy fab, &c.

Y maent hwy yn anhei­lwng i weddio neu i gael eu gwrando, y rhai a wr­thodant [Page 259]y cyfriw ffynon­nau adnabyddus o ddyfro­edd bvwiol, ac a gloddia­sant iddynt eu hunain by­dewau, bydewau wedi tor­ri na ddalient ddyfr, neu (ond odid) peth cymys­gedd o Marah neu Merth­bab; yr hwn ni ein har­wain ni i ffynonnau y cy­fryngdod, yr rhai nesaf a ganlyn.

PEN. IV. Am Gyfryngdod.

YM mhlith y [...]hywiau hynny ar weddiau, ir rhai y mae yr Apostol yn cynghori yn enwedig, gwe­ddiau o gyfryngdod a gan­lyn ddeisyfiadau, yr rhai ydynt erfynniau a roddir i fynu at Dduw tros eraill, tros yr rhai yr ydym ni yn rhwym i weddio, vn ai o ran naturiaeth, cyfraith, neu gariad Cristnogawl. Tan y titl neu r enw yma gan hynny, y daw yr holl weddiau hynny sydd ge­nym ni tros yr Ecclwys yn gyffredinol, ac yno yn fwy gwahanredol, tros benae­thiaid, blaenoriaid, cyny­seifiaid, cefeillion, gelyni­on, a phawb sydd yn vnig, [Page 261]ac yn orthrymedig, ar gael o honynt ymwared; ar holl rai a fyddont, mewn yr fa buchedd dda, iddynt hwy gael eu hymddiffyn ai cussuro.

Ir cyfriw weddiau y mae r Psalmydd yn cynghori holl bobl o feddyliau da yn enwedig, pan ymgyn­hyllont ynghyd, O gwe­ddiwch (medd ef) am he­ddwch Jerusalem, llwydded y rhai ath hoffant, heddwch fyddo o fewn dy ragfur, a ffyniant yn dy balsau: er mwyn fy mrodyr am cefeillion y dywedaf yn awr heddwch fyddo i ti, er mwyn ty yr Arglwydd ein Duw y ceisiaf-i ti ddaioni. Felly y gweddiodd Samuel tros Saul, nes i Dduw ddywe­dyd yn eglur iddo ef ei wrthod ef. A chyhyd a [Page 262]hynny mewn cariad perffaith yr ydym ni i weddio tros yr rhai afreolaf, nes i Dduw eglurhau trwy eu torri hwy ymaith, fod eu cyflwr yn anobeithiol, yr hyn ni wa­sanactha i ni fod yn phy hy iw lagfarnu, gan weled fod yr hon oedd a saith gy­thraol ynddi, i fyned yn wasanaethyddes tra - vfudd garedigol in jachawdwr; ar hwn ydoedd yn erli­diwr creulenaf, yn cymeryd y boen fwyaf ym mhlith yr 1 Cor. 15.10. Apostolion. Yr oedd go­baith gwan o gadwediga­eth St. Peter yn y carchar, gwedi ir cleddyf roi r dynged i dorri pen St. Jago; a Herod wedi ymroi yn ollawl i fodloni yr Judde­won gwaedlyd. Act. 12.5. Peter gan hynny a gadwyd yn y car­char (medd y Tecst) eithr [Page 263] gweddi (sef cyfryngdod) yn ddyfal a wnaethbwyd at Dduw trosto ef. Ac onid oedd y digwyddiad mor rhyfeddol? Angel a wa­redodd Petr, ar Juddewon a dwyllwyd am a ddisgwy­lient. Ni feddyliai lawer am St. Paul (yr hwn a 2 Cor. 4. gafas y ffafor iw gippio i fynu i beradwys, i glywed geiriau anrhaethadwy: yr rhai nid oedd gyfreithlon i ddyn eu hadrodd) y by­ddai rhaid iddo eisiau cy­fryngdod vnrhiw oi droa­digion, yr rhai yn ddiwe­ddar, a ddysgasai ef vddynt wyddor Cristianoldeb; etto ni welwn beth a scrifen­nodd ef at y Thessoloniaid, 1 Thess. 5.25. fy mrodyr, gweddiwch tro­sof fi. Ac at yr Hebreaid, gweddiwch trosom ni canys yr ydym yn credu fod ge­nym [Page 264]gydwybod dda gan ewyllysio fyw yn onest ym mhob peth. Na nid oedd na Pharaoh na Simon Ma­gus mor galon galed, er eu bod ym mustl chwerwedd na fynrent, ac na ddymu­nent gyfryngdod gweision Duw. Gweddiwch ar yr Ar­glwydd (medd Pharaoh) ar Exod. 9.28. na byddo taranau na chen­llysc. Act. 8.24. A Gweddiwch chwi trosof fi at yr Arglwydd mal na ddel dim or pethau a ddywedasoch (medd Ma­gus). Am hynny y goso­dodd St. Jago y hi n rheol ym mhlith y ffyddloniaid, cyffeswch eich pechodau bawb iw gilydd a gweddiwch tros eu gilydd fel ich iachaer. Y ddau eli hynny a wna feddyginiaeth enaid godi­dawg, i bobrhyw friwiau ysprydol a sictodau. Ac [Page 265]am hynny mae cenym ni amriw ffurf effeithiol o gy­fryngdod a gweddio yn llyfr ein Eglwys. mal y gallaf fi yn dda arfer y geiriau wrthych chwi, a ddywedodd Boaz wrth Ruth oni chlowch chwi fy mer­ched, nag ewch i loffa i faes arall, ac nag ewch oddiyna. Canys yma y cewch yr hyn ach bodlona. Y pa­trwm o weddi a gawsom gan ein jachawdwr tros ei Apostolion, ei ddilynwyr ai droadigion, Joan 17. Megis y cawsom ei weddi gyffredin ef am bob peth angenrheidiol, Mat. 6. Yn gydffurfiol ar hwn y llu­niwyd y weddi odiaethol yn llyfr ein Hecclwys, tan y titl o Gweddiwn tros holl Stât Ecclwys Grist sydd yn milwrio yma ar y ddaiar, [Page 266]yn y geriau hyn. Hollall­uog a thragywyddol Dduw, yr hwn trwy dy Apostol sanctaidd an dyscaist, i wneu­thur ein gweddian an er­fynniau attat, ac i roi di­olch tros bob dyn, &c. Y weddi yma fydd raid ei dyscu ar dafod leferydd, ai harferu bob amser ar bob achosion. Ac yn neulltuol oni welwn ni weddiau ym mhellach tros y Brenin, y frenhines, ar frenhinawl hiliogaeth, Escobion, ar holl eglwyswyr, yn drefnus yn canlyn y naill y llall. Ir vnrhyw arfaeth y mae y gweddiau cyfnewidiol hyn­ny rhwug yr offeriad ar bobl, O Arglwydd dangos dy dru­garedd arnom, a chaniatta i ni dy iechydwriaeth, O Argwydd. Cadw y Brenin, &c. Yr hyn y gellir dysgu [Page 267]ich rhai bychain ei adrodd gan atteb y naill y llall. Y cyffelyb weddiau a gyd­adroddir mewn periodas tros y pleidiau a beriodir: O Arglwydd cadw dy was ath llaforwyn, yr rhai sydd yn ymddiried ynot, &c. Yn ymweliad ar claf; O Ar­glwydd cadw dy was yr hwn sydd yn ymddiried ynot, &c. Ac ar gyfarfod gwra­gedd, a elwir rhyddhau yn gyffredin, O Argylwydà cadw y wraig hon dy wa­sanaethyddes yr hon sy n ymddiried ynot, &c.

Perswadiwch eich hu­nain (fy merched) nad yw y peth hyn iw di-ystyru ai rhoi heibio. Y symlrwydd yma i ddyfod at Dduw a chalonnau da, [...]c a med­dyliau gostyngedig mewn vfudd dod in mam yr Ec­clwys, [Page 268]yr hon an hyffordd­odd ni mal hyn, a fydd mwy cymeradwy iddo ef a mwy gwerthfawr na saith allawr Balac, Pf. 69 31. a Balam yn cyrchu prophwydoliaeth oddiyno, ie nag aberth O fustach (i arfer geiriau y Psalmydd) corniog carnol. Canys nid â dychymygi­on trwyadl, neu odidaw­grwydd ymadrodd y rhyn­gir bodd Duw (mal y dywaid yr Apostol) nid 1 Cor. 2.1. yw doethineb y byd hwn iddo ef ond ynfydrwydd, ai deirnas ef nid yw yn sefyll mewn geiriau ond mewn gallu os ein calonnau gan hynny ni n condemna, mae Duw yn fwy nan calon, [...]c awyr bob peth. Ac yno (medd yr Apostol bendi­gedig) os ein calon ni n condemna y maie genym hy­der [Page 269]ar Dduw, 1 Joa. 2, 20 21, 22. a pha beth bynna [...] a ofynnom, yr ydym yn ei dderbyn gonddo ef, os cadwn ei orchymynnion ef, a gwneuthur y pethau a ryngo fodd yn ei olwg ef. Ac felly ni allwn ddiwedd gyd ar gwr wrth fodd ca­lon Duw, y gostyngedig a ystyrria hyn ac a fydd law­en, ceisiwch yr Arglwydd yn ei Ffordd aeh enaid a fydd byw.

PEN. II. Am Ddiochgarwch.

DA y dylai Ddiolch­garwch ddilyn Gwed­diau o gyfryngdod; yr hwn yw r vnig daledigaeth a ddisgwyl Duw, am yr anfeidrol fendithiau a dy­walldodd ef a [...]nom ni. Ym mhlith Aberthau yr hên Destament, hon o ddiolch a hynodir yn bennaf iw hiro ag olew llawenydd, Levi. 7.12. Psal. 20 4.15. a wna ir wyneb ddisglei­rio. Yn hyn o beth mae r Psalmydd yn gyflawn: mal y mae yn anawdd iwch weled dim y mae ef iw ddat­can yn eglurach. Yn y 92 Psalm yr hon a elwir 7 Psal. am y dydd Sabbaoth nid oes un gychwynfa iddi [Page 271]ond trwy ddôr diolchgar­wch. Da yw moliannu r Ar­glwydd, a chanu mawl ith enw di y goruchaf, a my­negi y boreu am dy druge­redd ath wirionedd y nos­weithiau, ar ddectant ac ar y nabl, ac ar y delyn yn fyfyrriol, nid oeddid yn dal miwsic Ecclwysawl yn yr oes honno yn ddel­waddoliaeth, eithr ei gy­meryd yn help ac yn gy­morth i osod allan fawi Duw a diolchgarwch. Am gyflawniad yr hon ddyled, y mae cynifer o rwymau arnom, mal y mae y pro­phwyd yn llefain o eisiau ymadrodd, Beth a dalaf ir Arglwydd am ei holl ddon­niau i mi: ac yn ymroi am dano ei hun; Psa. 116.12. Molaf yr Ar­glwydd yn fy myw canaf Psa. 145. im Duw tra fyddwyf: [Page 272] gann gynhyrfw eraill ir vnrhiw ddyled. Molwch yr Arglwydd medd ef canys da yw canu in Duw ni, o herwydd, Psa. 47.1. hyfryd yw, ie gwedd­us yw mawl.

Ond pa raid i ni fyned ym mhellach lle y mae genym ni ddefod ac arfer ein Jachawdwr in harwain ni? i ti yr ydwyf yn diolch o Dâd Arglwydd nef a da­uar, am i ti guddio y pethau hyn rag y doethion, [...] 11.25. a rhai deallus, ai dadcuddio hwynt ir rhai bychain: ie O Dâd canys felly y rhyng odd bodd i ti. Yn cyttuno a hwn, y mae gynym ni ffurf hela­eth am dalu d [...]olch, heb law llawer eraill (in han­nog ni ein hunain, ac eraill) o waith y Prophwyd bren­hinol. Ps 136.23. Clodforwch yr Argl­wydd canys da yw, o herwydd [Page 273] ei drugaredd sydd yn dra­gywydd. Clodforwch Dduw y Duwiau, oblegit ei drugar­edd sydd yn dragywydd. Clod­forwch Arglwydd yr argl­wyddi, e herwydd ei dru­garedd sydd yn dragy­wydd.

Ar y sail hon yr ymd­dangosai y pedwar ar hu­gain o henuriaid yn arwy­ddoccâu holl Ecclwys y ffyddloniaid: gan syrthio ar eu hwynebau a moli Duw, gan ddywedyd yr ydym ni diolch iti o Argl­wydd Dduw hollualluog, Dad. 111, 16, 17. yr hwn wyt, yr hwn oeddit, ar hwn sydd i ddyfod oblegit di a gymeraist dy allu mawr ac a deirnasaist.

Oddiwrth yr rhain ar cyf­felyb batrymau y tynnwyd ffurfoedd a moddau ein lly­frau ecclwysig.

[Page 274]Diolch am law yn amser fychder, [ O Dduw ein Tad nefol yr hwn trwy dy ragluniaeth grasusol a beraist y cynner ar diweddar law i ddescyn ar y ddaiar, &c.]

Am hin deg, [ o Argl­wydd Dduw, yr hwn yn gy­fiawn an darostyngaist ni trwy dy ddiweddar blâ o anfeidrol law a dyfroedd, &c.]

Am helaethrwydd, [ Yr hwn oth raslawn ddaiom a wrandewaist ddefosionol weddiau dy Ecclwys, &c.]

Am heddwch a buddy­goliaeth, [ Holl-alluog Dduw yr hwn wyt Dwr ca­darn o ymddiffyn ith weision yn erbyn wyneb eu gelynn­ion, &c.]

Am ymwared oddiwrth y plâ nodau [ O Arglwydd [Page 275] Dduw yr hwn an | barcho­llaist ni am ein pechodau, &c.]

Yn ol derbyn Swpper yr Arglwydd, [ Holl-alluog a thragywyddol Dduw ni a ddiolchwn yn ostyngedig i ti am iti ein porthi ni yr rhai yn ddyledus a dderby­niasom y dirgeledigaeth san­ctaidd hyn, &c.]

Ac yn olaf ei gyd, tan ditl gweddiau gosodedig yn gyffredin yn niwedd llyfr yr Ecclwys, pa fath gyflawn ffordd ar dalu di­olch sydd genym ni, a ddechrau yn y modd hyn? [ Anrhydedd a moliant a rodder i ti, O Arglwydd Dduw holl-alluog, anwylaf Dad am dy holl drugareddau ath caredigrwydd cariadol a ddangosaist ti i ni, &c.] Yr hwn a ddiwedda ar [Page 276]tra duwiol angenrheidiol erfynniad hwn iw arfer bob amser ar bob achos, Bydded dy law alluog ath frauch es­tynnedig yn wasdad in ymd­diffyn, &c.]

Ich rhyw chwi hefyd (fy merched) diolch gwragedd yn ol geni plentyn nid yw iw adael allan, yr hyn a elwir yn gyffredin, Eccl­wysa gwragedd (er bod yr amseroedd diweddar yn ei dybed yn ofergoel neu yn ddelwaddoliaeth:) yn yr hyn [ yn gimaint a rhyngu bodd ir holl-alluog Dduw oi ddiaent roddi i ti ddiogel ymwared, ath cadw yn y mawr berigl wrth enedigaeth dyn lach.] Ef a elwir ar­noch i fod yn ddiolchgar och calon ac i weddio a geiria [...] y Psalmydd Derche­fais lly [...]ygaid ir mynyddo­edd, [Page 277]or fan y daw fy iechy­dwriaeth: fynghymorth a ddaw oddiwth yr Argl­wydd, yr hwn a wnaeth nef a daiar. At hyn a ganlyn nith lysc yr haul y dydd na r lleuad y nos, &c. nid yw amherthynasol, megis y mae rhai yn ei gymeryd) yn gimaint ai fod yn tra­ddodi holl gadwedigneth i Dduw bob amser, ym mhob lle yn ein cyfyngder mwyaf. Pryd y rhoddir i chwi ddiolchgarwch mwy defo­sionol, diwyd a dysgedig, ar seiliau, ac Awdurdod diogelach (fy merched) chwi ellwch fodloni eich cydwybod i wneuthur de­unydd o hono. Yn y cy­famser chwi ach eiddaw ellwch ymborthi ar y llunia eth a ganniattaodd eich [Page 278]mam yr Ecclwys yn dra­helaeth i chwi; ac heb fwrw o amgylch am newid mamaethod yr rhai yn brin a brifiant yn naturial i chwi.

PEN. VI. Am Glodfawredd.

MAwl neu glodforedd yw cydnabod dyledus odidawgrwydd anherfynol Duw, adroddedig yn ei weithredoed o allu, trug­aredd, a Barn, y mae y fath garennydd rhyngddo a diolchgarwch; mal y maent yn gyffredin yn my­ned ynghyd, ac yn arferol iw cymeryd vn tros y llall. Megis yn y Psalm hwnnw, Dy holl weithredoedd ath Psa. 145.10. Ad. 1.2. clodforant, O Arglwydd, ath Sainct ath fendithiant. Derchafaf di fy Nuw o fren­in a bendithiaf dy enw byth [Page 280]ac yn dragywydd: beunydd ith fendithiaf ath enw a folaf byth ac yn dragy­wydd.

Er hynny, pa ddelw bynnac yr arferir derchafu, moliannu, bendithio, neu da­lu diolch i Dduw, at yr vn arfaeth, etto fe dichon mo­liant berthynu i odidawgr­wydd, ir hwn nid ydym ni rwym i ddiolch, lle mae diolch yn cau moliant oi mewn am ganniattau i ni fendith am yr hon yr ydym ni yn rhwym i fawrygu y Rhoddwr.

Yn yr hên Destament, y rhai a geisiant ffurfoedd ir tuedd yma, a gant weled fod holl Psalmau David yn y dechreuad i ddyfod tan y titl o lyfr o glodforedd, nid, o ran y gellid galw yr holl Psalmau oi fewn felly, [Page 281]eithr o herwydd bod y rhan fwyaf felly, sydd yn rhoddi cyfenwad ir cyfan.

Ensamplau o foliaut i chwi (fy merched) a ddi­chon fod yn berthynasol mal honno o Miriam, a go­fir i bob hiliogaeth a ddel ar ol, iw dilyn, yn y geiri­au hyn. A Miriam y bro­phwydes chwaer Aaron, a gymerodd dympan yn ei llaw, ar holl wr [...]gedd ae­thant allant ar ei hol hi, a thympanau ac a dawnsiau (nid oedd vn y pryd hyn­ny mor betrusol a gweled bai arnyut) a dywedodd Miriam wrthynt, Ex. 15.10, 21. cenwch ir Arglwydd, canys gwna­eth yn ardderchog, bwriodd y march ar marchog ir môr. O pa fath ynfy­drwydd godidawg yw pan fyddo y naill yn ceisio [Page 282]rhagori ar y llall, ac yn ymdrechu pwy a gaiff foli Duw yn fwyaf am y bendi­thiau a dywalltwyd arnynt yn yr vnrhyw laferydd o gydgerdd yw cân Deborah a Barac am ladd y Pen­blaenor Sisara: Am ddial dialeddau Israel, Baru. 5.2. ac ymgym­ell or bobl, Bendithiwch yr Arglwydd, &c. wrth cyffelybiaeth ir hyn, nid yw r nod uchaf o farddonia­eth ac awenydd y cened­loedd yn seinio ond coegwag ddifyw.

Ac na thybier fod y gwragedd da O Bethlehem a foliannai Dduw am ene­digaeth Obed, Taid Brenin, David yn anheilwng i wn­euthur ar eu hol yn y cy­ffelyb achos. Ar Gwragedd a ddywedasant wrth Naomi, bendigedig fyddo r Arglwydd [Page 283]hwn nith adawodd di heb gyfathrachwr, fel y gelwid ei enw ef yn Israel, ac efe a fydd i ti yn adferwr eini­oes ac yn ymgeleddwr ith Ruth 4.14, 15. penwynni; canys dy wawdd neu dy ferch ynghyfraith yr hon ath gar di a blantodd i­ddo ef, a hon fydd well i ti na saith o feibion.

Hymn neu gan Hannah ddiolchgar a droir ar yr vn cywair; Am enediga­eth ei mab Samuel. A Han­nah a weddiodd ac a ddywe­dodd, llawenychodd fyngha­lon yn yr Arglwydd fynghorn a dderchafwyd yn yr Argl­wydd, fyngenau a ehangwyd ar fyngelyn [...]ion, canys lla­wenychais yn dy iechydwri­aeth di. Eithr ardderchawg vwchlaw y cwbl oll yw r Magnificat neu r [...]gan o foli­ant a diolch or fendige­diccaf [Page 284]forwyn fam a ged­wir yn llyfr ein Hecclwys ni iw hailadrodd bob am­ser lle mae gostyngeiddr­wydd yn ei deichafiad mwyaf, yn gosod y cwbl oll at ogon [...]ant Ddw, ac yn llewyrchu beunydd ar dda­ioni r Etclwysydd wedi roi allan yn dra-bywiol, ef a edrychodd arnaf fi vn truan gan wneuthur cyfrif o isel ac anystyrriol gyflwr ei law­forwyn, heb synnied ar wy­chder cynnyddol y cyfoe­thog ar galluog, ef a gofiodd ei drugaredd am iechydwri­aeth ac ymwared Israel yn ol yr addewid a wnaeth­bwyd in Tadau, ac am hynny fy enaid a fendithia ac a fawryga yr Arglwydd, am hyspryd a lawenychodd (nid am ddim a dal ei glodfo [...]i ynof fi eithr) yn Nuw yn [Page 285]vnig fy iachawdwr. O na fe­ddyliai y rhai beilchion or amserau yma am hyn o beth. Yr esampl hon yn vnig a fyddai ddigonol i dynnu i lawr eu golygiadau vchelfalch ai gosciadau ne­wyddion ffringc-glymmau: gan weled fod y fendigo­diccaf ym mhlith oll ferch­ed, ai serch y ffordd arall.

Y ceffelyb awenydd yw r Benedictus hwnnw o waith Zachari sanctaidd Bendige­dig neu mawledig fyddo Arglwydd yr holl ddaiar, gwasanaethwch yr Arglwydd mewn llawenydd, deuwch oi flaen ef a chan. O ewch i m [...]wn iw byrth ef a diolch, ac iw gynteddau ef a mawl, diolchwch iddo a bendithi­wch ei enw. Ac fe haeddai ei nodi fel megis y mae r llyfr o gant a deg a deu­gain [Page 286]o Psalmau yn dechreu a Bendigedig yw r gwr (neu llawer bendith sydd ar y gwr hwnnw) ni rodiodd yngynger yr anuwolion, ond a gusanodd y mab, ond a drefnodd ei lwybrau at Dduw, ir hyn y mae y deg a daugain cyntaf yn enwedig yn ei arwain ef; ac ni saif yn ffordd pechadu­riaid. Yn ei ymddwyn ei hun oddiwrthynt, mal peth tra-pheryglus: mal y mae yr ail deg a deugain yn ei dywys: felly y mae y try­dydd deg a deugain, yn ei dynnu ef ai eiddaw oddi­wrth eisteddfa y gwatwar­wyr; ac yn ei dderchafu i fynu a Psalmau o raddau, ac haleluiak i ddiolch ac i glodfori Gwneuthurwr ac ymddiffynnwr pob peth, gan gloi a selio i fynu y cwbl [Page 287]oll ar diben hwn Pob per­chen anadl molianned yr Arglwydd, molwch yr Argl­wydd.

Am hynny na fydded ein Te Deum [Tydi a folwn o Dduw ti a gydn­abyddwn yn Arglwydd] neu y Benedicite y caniad a ganlyn: [Oll weithredoedd yr Arglwydd bendithiwch yr Arglwydd molwch ef a mawrhewch yn dragywydd] iw tybed yn oforgoelaidd neu ormodedd yn llyfr ein Hecclwys ni, am na chaw­sant mor Awdurdod gano­nicol honno, yr hon a gafas yr Scrythyrau or blaen, rhag in pregethau ni, an mawl an gweddiau di rag­fyfyrriol fod o herwydd hynny i fwrw yn eu her­byn, ac felly pregethu i fod yn ddigoel, megis mewn [Page 288]cymydogaeth ryagos wei­thiau i Apocripha. Bydded yn ddigon gan hynny, fod y cyfriw weddiau sanctaidd, ac sydd vddynt ai sail yn yr Scrythyr lân, oddiwrth yr hon mal bannau ein ffydd y tynnwyd ac y lluniwyd, i ddealldwriaeth a choffad­wriaeth oll, ar na ellir eu haddysgu ai hathrawiaethu yn, fwy adeiladus a nerthol. Felly [Gogoniant ir tad ac ir mab ac ir yspryd glan] a addroddir cyn fynched i gynal i fynu yr Athrawiaeth or Drindod fendigedig yn erbyn yr hereticiaid hên a newydd: ar felus hudol­wawd Angelaidd a arferir yn ol derbyn Swpper yr Ar­glwydd [ Gogoniant i Dduw yn yr vchelder, ac yn y ddaiar ta [...]ghneddyf ewyllys da i ddy­nion. Nith folwn nith fendi­thiwn [Page 289]nith addolwn, nith ogoneddwn di, i ti yr ydym ni yn diolch am dy fawr ogo­niant, O Arglwydd, &c. sydd or cyfriw gasgliadau, mal y dichon gwyr ieuangc a gwyryfon, hên wyr a bech­gin glodfori enw yr Argl­wydd, mal y mae r Psalmydd yn eu cynghori hwy i wneu­thur. Gyd ar hwn y gallwn ddiweddu yn ddiogel yn yr hyn y mae llyfr ein Heccl­wys yn ei gymeryd yn dde­chreuad. O dowch, canwn ir Arglwydd, &c. Llewenyched ac ymhyfryded ynot ti y rhai oll ath ceisiant: dyweded y rhai a garant dy iechydwria­eth bob amser mawryger yr Arglwydd.

PEN. VII. Am Cominasiwn neu regfâu.

COminasion yn llyfr ein Heglwys ni, sydd ran o ddysgeidiaeth yr Ecclwys, lle yr ydis yn adrodd barre­digaethau Duw yn erbyn troseddwyr hynodol, iw dy­chrynu hwynt oddiwrth eu harferau cynhwynol, ac i beri i eraill ymattal rhag eu canlyn hwynt yn eu ffyrdd meldigedig, yr rhai trwy eu geneuau eu hunain a alwent yn felldige­dig.

[Page 292]Y Sail i hyn o beth yw y seithfed ar hugain o Deuteronomt gyd ag ychydig cyfnewidiad o eiriau a mat­ter, iw roi yn gyfaddas in hamser ni. Ac ir vn di­ben y mae y gwaeau hyn a adroddir gan ein Ja­chawdwr ( Mat. 23.) yn e [...]byn Scrifenyddion a pha­raseaid rhagrithiol; yn hyn nid eiff ei amser allan byth tra-glofo [...]rir allan yr vnrhiw b [...]chodau, ac y tybir hwynt yn rheol dda, ac heb edi­farhau am danynt o eigi­on calonnau ym mhli­th proffeswyr Cristianoga­eth.

Carenydd agos sydd rhwng y Ceminasion hwn ag escumundod yr Ecclwys, trwy r hwn y cedwir allan droseddwyr cyndyn hyno­dol [Page 293]oddiwrth ddawn Cy­mun y Sainct, ac ai traddo­dir i Satan (mal y Corin­thiad godinebus ymlosga­idd gan St. Paul) i ddi­nistr 1 Cor. 55. y cnawd, fel y byddo yr yspryd yn gadwedig yn nydd yr Arglwydd Jesu Christ.

Yr arferion gwarante­dig ac awdurol hyn, gan y ddysgeidiaeth gynfydedig iw ystyrried fel y dylent, a ddylai fagu dychryndod anesmwyth ynghydwybo­dau y rhai a orwedd tan y cyfriw farn o felldithiau. Canys na thwyller chwi, Gal. 6. ni watworir Duw, yr hwn ni fynn esceuluso moi Ec­clwys, rhagorfreintiau yr hon o rwymo a rhyddhau yma ar y ddaiar, Mat. 18.18. ydynt mewn scrifengof yn y nefoedd. [Page 294]Ac os cymerwn ni ei fod yn fatter gwael, gael ein cyfrif gan bobl Dduw, me­gis yn angrist neu bwblican, ym mynediad olaf y ffyddlo­niad, ar vfudd weision i Jerusalem newydd, ni allwn ni ddisgwyl gwell cyfran na chael ein cau allan gyd ar cwn a dewiniaid, a phutain­wyr, a delwaddolwyr, ar holl gelwyddwyr, a phob vn sydd yn caru ac yn gwneu­thur D [...]. 21.8. & 21.11. celwydd ir, tywyllwch eithaf lle bydd wylofain a rhincian dannedd, ar pryf heb farw ar tân heb diffo­ddi.

Eithr yr hyn sydd o fwy deunydd a lles (i chwi fy merched) a mwy cyson at weddi, yr hon sydd, genym mewn law yw rhe­gi nen felldithio, pa cym [Page 295]mhelled y mae, iw ochel âi ffieiddio, ac etto mewn rhyw achosion yn safa­dwy.

Y cyfriw regfau gan hyn­ny a ddichon fod ar gre­aduriaid anrhysymol neu rysymol.

Felly y melldithir y Sarph Gen. 3.14. vwch oll anifeiliaid, am fod yn offeryn i ddiafol i hudo dyn.

Y Tir a felldiged er mwyn dyn, a ymroesai mor hawdd i ddiafol i droseddu gorchymyn ei wneuthurwr.

Vn agwedd yn y Testa­ment newydd ni ddarfu ir ffigusbren ni dygai ddim ond dail yn lle ffrwyth ddiangc rhag melldith ein Jachawdwr bendige­d [...]g.

[Page 296]Nid yw y pethau hyn in ymarfer ni ond i ddal sulw arnynt in addysgu ni megis na lwydda dim heb fendith Duw: felly pan felldithio y daioni lleiaf, neu ronyn o gyssur ni ellir ei ddisgwyl.

Arfer llawer pan dramg­wyddo neu dripio eu ceffyl, ddymuned neu ddy­wedyd diafol ath cymero, neu pan fyddo dim yn­gwrthwyneb eu hewyllys erchi ynghrog y bo neu r cy­ffelyb.

Y cyfriw felldithiau y­dynt gamarferion arghy­mwys mewn Cristianoga­eth, ac ni roddant fwy o fodlonthwydd na r hyn y mae r Psalmydd yn llefaru am danynt: Hoffodd fell­dith a hi a ddaeth iddo i [Page 297]ni fynnai fendith a hi a bell­haodd oddiwrtho.

Melldithiau yn erbyn creaduriaid rhesymol, a aill fod yn erbyn y cyfriw ac ydynt gablwyr Duw neu halogwyr o enw Duw, ai addoliad, dinistrwyr neu erlidwyr ei Ecclwys ai Seinc­tiau, Treiswyr a gorthrym­wyr cyfreithiau iachus, a rhydd-dyd eu gwledydd. Neu yn erbyn personau eraill neu gefeillacho­edd yr rhai trwy drose­ddau neullduol a wnaethont gam a ni neu an hei­ddaw.

Fod Cablwyr a Halogwyr enw Duw ai addoliaeth, Dinistriwyr, ac Erlidwyr ei Ecclwys ef ai Sainctiau, gortrechwyr cyfreithiau a rhydd-dyd eu gwlad, neu [Page 298]wneuthur ceisiau, tu ac at hynny, yn gorwedd tan felldith Duw, a holl bobl dda, ni eill neb amau, a ddarllennodd am y bachgen a labuddied i farwolaeth am Gabledd Levit. 24.14. ac Achan ai holl deulu a labuddiwyd ac a loscwyd am gyssegrledrad, Josua 7.22. Meroz a felldi­thiwyd yn chwerw greu­lon, am na ddaethent yn gynorthwy i bobl Dduw yn erbyn cedyrn. Barn. 5.23.

Felly am y Psalmau hynny i Ddauid y 83. ar 109. ar cyfriw ddigwyddi­adau mewn rhai eraill, nid [...]haid moi cymeryd ollawl­am gimaint o brophwydol­iaethau, beth a ddigwydda ir drygionus, ond weithiau [Page 299]yn rhegfau i erfyn cyfiawn­der Duw, i roi dialedd arnynt, yr rhai a barhant yn gyfan yn ei bywoliaeth gyn­dyn. Archolla lwynau yr rhai a godant yn erbyn yr Arglwydd neu ei Ecclwys ef, gwaith Moses yn ben­digo gelynnion Levi, Deut. 33.11. Y neb nid yw yn caru yr Arglwydd Jesu Grist bydded Anathema Ma­ranatha medd St. Paul, 1 Cor. 16.22. Ac or vnrhyw Zel frydiol y llefarai ef yn er­byn y rhai a fynnai fath arall ar Efengyl newydd, ym mhlith y Galatiaid pen­chwiban. Gal. 1.8. Eithr pe byddei i ni neu angel or nef, Anathema. efangylu i chwi amgen na r hyn a efangyla­som i chwi bydded fell­digedug. [Page 300]Megis y rhag ddywedasom, felly yr yd­wyf yr awrhon drachefn yn dywedyd, os efangyla neb i chwi amgen, Anathema. na r hyn a dderbyniasoch, bydded felldi­gedig. Fel dyma felldith ar felldith, a thebygol fod yr erlidwyr damnedig yn ym­gasglu tan ryw ben i wrth­wynebu gwirionedd Duw. Lle y mae y rhegfa neu y felldith (felly welwch) mewn achos gyffredinol, wedi ei lefelu ai osod yn erbyn pe­chodau, yn hytrach na pher­sonau y troseddwyr. Canys yr rheini os gwêl Duw fod yn dda, trwy weddi ac edi­feirwch eill ddychwelyd drachefn; megis Petr yn ol gwadu ei feistr, pryd y rhe­godd ac y tyngodd nad ad­wae [...]ai ef mor dyn. Mat. 26.74.

[Page 301]Hyn oll a saif ac a gyt­tuna yn dda ac athrawia­eth, ac ymarfer rywogei­ddia ein Jachawdwr: Yr wyf yn dywedyd wrthych chwi cerwch eich gelynion, bendithiwch yr rhai ach melldithiant, gwnewch dda ir rhai ach casant a gwe­ddiwch tros yr rhai ach er­lidiant ac a wnel niw d i chwi, Mat. 5.44. Canys camau personol neu neilldu­ol rhwng vn ac arall, a ellir ac sydd raid eu ma­ddeu, lle y mae y felldith yn ddyledus yn dragywydd i wrthwynebwyr holl wir danghneddyf, a duwioldeb. Oddiwrth yr hwn y mae i ni y pennod vchaf o gariad perffaith yn ei ing ai gy­fyngder caethaf, ac eithaf ar y Groes tu ac at ei [Page 302]ddihenyddwyr gwatworus anifeilaidd, O Dad maddeu iddynt canys ni wyddant beth y maent yn ei wneuthur, Luc. 23.24. Mal hyn Pan ddifenwyd ni ddifenwodd drachefn, pan ddioddefodd ni fygythiodd, 1 Pet. 2.23.

Ni ddaeth errioed y fath eiriau oi enau bendigedig ef, sef mi allaf faddau ond ni ollyngaf fi fyth tros gof; mi gaf amser i dalu r ech­wyn adref i chwi, neu mell­dith Dduw ir hwn a wna­eth gam a myfi, mor gy­threulig, neu y cyffelyb: nid felly, y mae ef yn ei orchymyn ei hunan yn vnig ir hwn a farna yn gy­fion, yr hwn a ddadleu tros y gwirion, Psa. 35.1. yn erbyn y rhai a ddadleuant iw erbyn; ac a ymladd ar rhai a ymla­ddant [Page 303]ag efo; ac a ddywaid wrth ei enaid myfi yw dy iechydwriaeth. Canys i mi y mae dial, Rhuf. 12.19, 20. myfi a dalaf medd yr Arglwydd, am hyn­ny os dy elyn a newyna por­tha ef, os sycheda dyro iddo ddiod, canys wrth wneuthur hyn ti a bentyrri farwor tân­llyd am ei ben ef.

Ac yn ol y tynerwch ar tawelwch Cristnogawl hyn, nid wyf yn amau, nad oedd yspryd Duw yn hyfforddi yn vnion y Duwiol ddysge­dig Gysylltwyr o lyfr gweddiau ein Hecclwys, i roddi i mewn y weddi ga­riadol honno a lefarir at Dduw ar ddydd Gwener y croglith (mal y galwn ni ef) tros bob math ar bobl, ar y dioddefodd ein Jachaw­dwr trostynt, mal gan gre­du [Page 304]ynddo ef y gallont afa­aelio yn yr vnig foddau oi Hiechywdriaeth. [Tru­garog Dad yr hwn a wna­ethost bob dyn, ac ni chashei ddim ar a wnaethost, ac ni ewyllysit farwolaeth pe­chadur, eithr yn hytrach dychwelyd o hono a byw, trugarha wrth oll Iudde­won Tyrciaid anghredyni­aid a Hereticiaid, &c.

If cyfriw gariad a ben­dith in galwyd ni oll (mal y mae yr Apostol in a­thrawiaethu) fel yr etifeddom y fendith.

Brenin David yw yr esampl, yn gosod ei deulu (mal y dywedwyd or blaen) ni allai oddef i vnrhiw, an­ffyddlon, Psa. 101.1. Cildynnus enllibwr, Balch, Drygionus, celwyddog dichellgar, i aros o fewn ei dy ef. Ac os chwychwi (fy [Page 305]merched) a ddisgwyliwch fyth fendithiau Duw arnoch chwi, neu eich eiddaw, na chynwyswch fyth yn eich plith ddianrhydeddus gryb­wyll o enw sanctaidd Duw, na chelwydd, Tyn­gu rhegfau, drwg absen, cellwair halogaidd yn enwe­dig am air Duw, neu ei weinidogion, ymddiddan bu­drbwdrllyd, a lygra foesau da. Eithr dyrnodiwch (megis) yn y pen ach argyoeddiad ach ceryddau mwyaf effe­thiol. Yr hyn os gwnewch yn grefyddol mewn Zel a brydserch i ogoniant Duw, ac nid o ymddygiad drwg­naturus i dywallt allan eich afrywiogrwydd anweddaidd yno ich gwaredir O law mei­bion estron, genau yr rhai a lefara wagedd, ac y mae eu deheulaw yn ddeheulaw ffal­ster, [Page 306]felly y bydd eich meibi­on fel planwydd yn tyfu yn eu ieuengctyd, ach merched fel congl fain nadd, wrth gyffelybrwydd palas. Felly y bydd, eich celloedd yn llawn, yn trefnu pob rhyw luniaeth, an defaid yn dwyn miloedd a myrddiwn yn ein heolydd. Ach ychen yn gryfion i lafu­rio heb na ruthro i mewn, na myned allan na gwaedd yn eich heolydd.

Ac fel hyn (fy merched anwyl) yr ych chwi yn cael y rhodd oreu, yr hyn a allai fy stât ddinistriol fydol i, ym mhlith cynifer o waha­niadau amhwyllig, gasglu ynghyd i chwi, yn yr hyn y gellwch chwi ddal sulw a nodi i mi fy rhwymo fy hun o bwrpas ir Scrythyrau a llyfr yr Ecclwys heb chwa­negi vnrhiw fannau neu [Page 307]droddion o vnthiw Awdur arall (y rhai er hynny ydynt gyflawn a buddiol yn y modd hyn) neu weddi om gwneuthuriad fy hun, i gael o honoch chwi ddeall, y cewch chwi ddigonedd yn y ddau lyfr hynny, os goso­dwch chwi eich calon i wneuthur vnion ddeunydd o honynt, heb fyned o am­gylch am hyfforddiadau ne­wydd goweirio.

Mi ddiweddaf ar colect a osodir am y pedwerydd sul yn ol yr ystwyll, yr hwn a wasanaetha yn gymesur ir amseroedd yr ydym ni yn byw ynddynt, ac a ganmol­wyd i ni gan eich Taid sion Prideaux fy nhad anwyl, pryd yr oeddwn yn fachgen, yn amser y pla nodeu, y gei­riau yw r rhain:

[Page 308] O Dduw yn hwn a wyddost ein lob wedi gosod mewn cimaint cynifer o beryglau, mal oberwydd gwen­dyd dynol na allwn bob amser sefyll yn union, caniatta i ni iechyd enaid a cho­rph, mal y byddo am yr holl bethau yr yd­ym yn eu ddiodd ef am bechod, allu o honom trwy dy borth di eu gorfod ai gorchfygu trwy Grist ein Har­glwydd. Amen.

[Page 309]Ar hwn y gellwch chwanegi (o mynnwch) y colect am yr ail Sul or grawys.

Hollalluog Dduw, yr hwn wyt yn gwe­led, nad oes genym ddim meddiant on nerth ein hunain in cymorth ein hunain, cadw di ni oddifewn ac oddinllan sef enaid a chorph, ac ymddi­ffyn ni rhag pob gwr­thwyneb a ddigwy­ddo [Page 310]ir corph, a rhag pob drwg feddwl a wna niwed ir enaid trwy Jesu Grist ein Harglwydd, Amen. Yr hwn ach gwnel chwi ach eiddo yn gyfrannogion hela­ethlawn o bob am­serol, ysprydol, a nefol fendithiau o­ddiallan o ddifewn yn dragywydd. Ir hwn gyd ar Tad ar yspryd glan, tri pherson ac vn Duw, [Page 311]y byddo oll anrhy­dedd, gallu, maw­rhydi mewn gwe­ddi moliant, a di­olchgarwch, [iw roddi] yr awr hon ac yn dragywydd. Amen.