Y dosparth neur Gwahaniad.

YN yr rhain eiriau, yr vnig bwngc a safai arno megis y Cymhwysaf ar tymoreiddiaf iw bregethu ir gynyl­leidfa wahanol hon, a gaiff fod y pwngc o Schism neu yn gymraeg loiw neullduolrhwydd, megis y rhoed ar lawr yn y geiriau hyn, Na esceuluswn ein ym­gynnill ein hunain ynghyd, megis y mae a [...]fer rhai. Wrth deimlaw a dosparthu yr rhain eiriau mi af rhagof rhyd dwy eglur esmwyth o risiau. Yn gyntaf mi a brofaf i chwi trwy resymau, y rhai sydd a banlgolofn am eu hym­dd ffynniad fod y rhwyg neu y neullduaeth a wnaethb­wyd yn awr yn yr Eg wys yn bechod tra gorthrwm. Yn wir yn bechod mor orthrwm nas gwn i pa vn a wna Chri­stianogion ai gallael bod yn euog o fwy. Yn nesaf mi a holaf ac a a [...]tebaf ei rhesymau hwy, ai Tesdyn or Scry­thyr, yr rhai ydynt yn eu perswadio eu hunain ac eraill [...]ad yw eu neullduolrhwydd ynrhiw bechod. Na ei fod yn bechod gorthrwm na ymneullduid mal y maent hwythau. Yn y cyfamser mi attolygaf i chwi roddi i mi lonyddol a chariadol wrandawiad, tra y dechreuwyf ar cyntaf or rhannau hyn, a hynny a fydd i brofi ichwi fod neullduadau yr amseroedd yn bechodau tra mawrion a gorthrymion.

Ym mhlith arwydd-nodau ac adroddiadau eraill a wnaethbwyd ohonom ni ddynion, ef an gelwir [...]. Hynny yw: Creadur genedig a gwneuthuredig ac a greuwyd er cymdeithus Tu ac at gadwedigaeth a chynhedliaeth o hynny, y trefnodd Duw ein creadigaeth ni felly yn y dechreuad. Lle yr oedd creaduriaid eraill yn cymeryd eu dechreuad ai genedigaeth oddiwrth am­ryw Dadws. Ef an gwnaeth ni wyr i darddu oddiwrth vn diwahanol bâr sengl. Un Adda ac vn Efa oeddynt gy­sylldedig rieni rhyw dynawl. At rheswm o hyn yw mal y gollem ni nid yn vnig fod or vn Neu ge­nedl. rhyw a chyfathrach [Page 8]cyffredin eithr mal y gallem ni gynnal, yr vnthyw gym­deithas a heddwch disigl. Diysgog a dianwadal hefyd. Oddyma y gwelwn fod dynion (heb vn dysgawdr ond ysprydoliaeth anianol) yn yr holl oesoedd yn gochelyd neullduolr hwydd gan eu casglu eu hunain yn gyrph ffur­fiol o Ddinasoedd Trefi a gwledydd cyffredinol. Gan fod cymdogaeth cymdeithas cynnorthwy cyfnewidiol, ac ymwareddiad yn vn or dibennau mwyaf er mwyn yr hyn y gwnaeth Duw ni yn Ddynion. Ac ar y sail hon yr ymddadleuwyd, pa vn a wna crefyddwr neu Fynach ai torri cyfraith naturiaeth? O achos ei fod yn ei neull­duo ei hunan oddiwrth gefeillach dynion? Ac yr ydis yn ei osod ar lawr yn eglur gan rai on Athrawon maw­rion, sef, os efe a ymneulldua oddiwrth eraill er mwyn nebryw ddiben ond neullduolrwydd. Os ef ai didola ei hunan i fewn rhyw ogof, † coedwig neu anialwch, (mal y gwnaeth rhai, or hén grefyddwyr) nid o ran cre­fydd, ond allan o gasineb a diflasrwydd ir holl ddynol ryw eraill; yn hynny o beth rhanedig ni ellir gyfenwi mohono yn dda yn ddyn, eithr rhyw greadur gwylldach gwneuthuredig i gyfanneddu mewn ogfeuydd dyrysni anialwch neu fforestoedd.

Megis gan hynny y mae cyfraith naturiaeth yn gor­chymyn i ni gadw cefeillach a chymdeithas, felly y mae cyfraith Crist yn rhwymo ac yn gwau y cwlwm hwn yn dynnach. Yr ŷm ni eu gyd oll yn geraint wrth naturi­aeth, eithr yr ŷm ni oll yn frodyr mal yn Gristianogion. Gwyr a ymgyfathrachwyd y naill ar llall trwy vn gobaith cyffredinol, vn ffydd gyffredinol, vn Jachawdwr cyffredi­nol, vn Duw cyffredinol, ac Arglwydd a Thâd i ni oll. Ar y sail hon pan fyddo vn Cristion yn ymwahanu neu yn ymwrthod a chymdeithas y llall; oddieithr ei fod ar brifbwngc vnion o gydwybod, ac i ochel pechod, y mae yr Scrythyr yn ei alw nid neulduolrwydd syml eithr neullduolrwydd yr hon sydd Schism, hynny yw, y cyfriw noullduolrwydd ac sydd bechod Efangylaidd hefyd.

Yr hyn mal y galloch chwi ei ddeall yn eglurach, rhowch gennad i mi i ofyn i chwi mewn gwirionedd pa beth yw Schism? Yr yspysrwydd ar penodiad gorau, ohonaw a roddwydd etto yw hyn, nad yw Schism ddim yngwaneg ond neullduolrwydd o Gristianogion oddi­wrth ran honno or eglwys weledig, or hon yr oeddynt vnwaith yn aelodau, ar ryw wâg wir phansiol afreidiol seiliau. Yn y pennodiad hyn ar Schism y mae tri pheth yn ymgynnyg eu hunain ich synniad difrifol; iw wneu­thur yn Schism ffurfiedig neu Neu eglur­seiu. arwydd o neullduol­rwydd yn gyntaf rhaid iddo fod yn neullduolrwydd o Gri­stianogion oddiwrth ryw ran or Eglwys weledig, or hon yr oeddynt vnwaith yn aelodau; hynny yw (yn ol y penodiad Eclwys weledig mal y perthyn in pwrpas pre­sennol) y mae yn rhaid gwadu y cymmun ar gynylleid­fa honno o Oristianogion, gyd ar rhai y buasent vn­waith wedi eu huno ai cyfuno tan vnion drefnedig fu­gail. Yn nesaf y mae yn rhaid vddynt hwy yr rhai a ymneullduant fal hyn, eu cymeryd eu hunain at ryw Ddysgadwr arall, yr hwn mewn gwrthwynebiad ir cyn­taf y maent yn ei ddewis yn Arweinydd, ac felly eu gwneuthur eu hunain yn ddilynwyr iddo.

Yn drydydd, y mae yn rhaid vddynt gyfodi cynylleidfa newydd neu le yr Ymgasgliad, megis eclwys newydd gwa­haniad oddiwrth yr hon yr ymwahanasont.

Yn olaf, etholiad dysgawdr neu arweinydd newydd a gwahaniad oddiwrth yr hên, cyfodi yr Eclwys newydd, ymneilldno oddiwrth y gyntaf sydd raid iddo fod ar ys­gasu ac afreidiol seiliau. Canys os bydd achos a sail eu neullduolrwydd yn afreidiol yn oferwag ac yn ddian­ghenreidiol, os bydd yn tarddu mwy allau o humor, balchder neu ddeisyf newidiad neu o gasineb iw brodyr nag allan o vnrhiw gariad Cristianogawl iw cadw eu hu­nain oddiwrth bechodau: Neu neill­duaeth. Schism yw hynny yn iaith yr Scrythyr hynny yw pechod o neullduolrwydd.

Neu os mynnwch chwi fyngwrando i yn fy egluro fy hunan mewn iaith gwr gwir ddysgedig, (yr hwn a ddir­winodd bellen in harwain ni or ogof gilf [...]chog hon) y torriad hwn ar Gymmun, y neullduaeth hyn oddiwrth Eglwys union osodedig, y dewis hwn ar Arweinydd Ne­wydd, Athro newydd dysgawdwr newydd, yn olaf, y cy­fodiad hyn ar gynylleidia newydd, neu le ir cyfarfod neillduol, ydyw yr vnrhiw bechod mewn crefydd ac yw terfysc a gwrthryfelgarwch yn y gyffredinwlad neu yr Stât. Canys wrth vnioni y matter fe gair gweled fod Schism yn grefyddol Eclwysic derfysg, mal y mae Schism Iygol a dinesic yn derfysg yn yr Stât.

Y rhain ddau bechodau er eu bod yn ymddangos in byd mewn amrafael agwedd, vn a chleddyf, ar llall ar Bibl yn y llaw. Etto y maent ill dau yn cyttuno yn hyn, eu bod yn aflonyddu yr Heddwch cyffredinol. Un hedd­wch y Stât, lle y mae gwyr yn rhwym ir gyfraith ma [...] gwyr; y llall yr Eclwys, lle y dylai wyr fod yn rhwym trwy gariad mal Cristinogion. I adael i chwi weled ym mhellach etto, pa fath bechod gorthrwm yw i pe­chod hwn o Schism neu neullduaeth: pe rhoe yr amser i mi genad mi allwn gyfodi yr yscolwyr yr hên Dadau a chymanfeuoedd cyffredinol oddiwrth y meirw a pheri vddynt bregethu or pulpyd hwn yn erbyn y pechod o neullduaeth: mi allwn ddywedyd i chwi fod yn yr amser puraf or Eclwys yn edrych ar Schismaticiaid a Hereti­ciaid megis ar Efelliaid. Un megis gelyn i Ffyd y llall megis ir Cymmun. Eithr oblegid yn ein amseroedd tywyll fod dysceidiaeth yn tyfu allan o bryd, ac i henwi hên Dâd a dybir yn ddarn o ddelwaddoliaeth; ac i gryb­wyll am Gymanfa gyffredinol iw llefaru geiriau anadny­byddus in gwyr or rhodd newydd ni. Niddywedaf fi ddim am y pechod hwn, ond y peth y mae r Scrythyr yn ei ddywedyd om blaen i.

1. Yn gyntaf mi ddymunaf arnoch wrando beth y mae St. Paul yn ei ddywedyd, yn yr achos hon yn y pen­nod [Page 11]olaf oi Epistl at y Rhufeiniaid 17 adnod trowch at y lle a delwch sulw arno yn ddyfal mi attolygaf i chwi: Yr wyf yn attolwg i chwi frodyr (medd ef) graffu ar yr rhai sy n peri anghydfod a rhwystrau yn enhyn yr athrawiaeth a ddyscasoch chwi, a chiliwch oddiwrthynt. Hynny yw mewn geiriau eraill ymwahenwch eich hunain oddiwrthynt, ac yno y mae yn rhoi hyspysrwydd a character or neull­duolwyr hynny yn y 18. adnod or pennod hwnnw: ac yn dywedyd: Canys yr rhai sy gyfriw, nid ydynt yn gwa­sunaethu ein Harglwydd Jesu Grist eithr eu bol eu hunain, a thrwy ymadrodd teg a gweniaith yn twyllo colonnau y rhai diddrwg.

Yn y rhain eiriau, y mae pedwar peth wedi eu tyn­nu yn odiaethol at y byw, ai gwneiff yn brophwydoli­aeth neu yn llun on amseroedd ni. Y cyntaf yw fod rhai yn nyddiau St. Paul yr rhai a barent wahaniadau yn yr Eclwys: Gwyr yr rhai mewn ffordd o Schism a neull­duolrwyd ai gwnaent eu hunain yn bennau ac yn dwys­wyr o gynylleidfaoedd gwahanedig.

II. Yn nesaf, y sail ar yr hon y maent yn adeiladu eu neullduolrwydd nid ydoedd ar vnion wir gyfreithlawn Scrythyr sail. Canys y mae y Text yn dywedyd yr oedd yngwrthwyneb ir athrawiaeth yr hon yr oedd yr Apostolion yn ei ddysgu ai phregethu. Eithr y gwir achos neu r sail, paham yr oeddynt mal hyn yn peri neullduaethau ydo­edd eu hawl eu hunain yn vnig; ac mal y gallent elwa wrth eu gwahaniadau. Na yr ydoedd yn gyfriw anheil­wng fudr wrengeidd-dlawd hawl vddynt eu hunain mal y dywedir yno eu bod yn ei gwneuthur i synnied ar eu bolian.

III. Y trydydd peth a haeddai eich Synniedigaeth yw y, gelfyddyd ddichellgar a arferent i dynnu y gwan i fod yn ddilynnyr vddynt, fe ddywedir yno mai trwy eiriau da ac ymadrodd teg y twyllent galonnau y rhai diddrwg, yn enwedig y diddrwg or rhyw gwannaf.

A hwy oedd y rhain y mae St. Paul mewn geiriau e­raill eithr ir vn pwrpas yn dywedyd i chwi yn y 3. pen oi all Epistl at Timothi yn y 5. s. ar 7 adu. or pennod hwnnw. Lle gan lefaru am y cyfriw dwyllwyr y dy­waid fod vddynt rith duwioldeb sancteiddrwydd gwele­dig oddiallan i dwyllo ac i hudo wrtho, ac mai tan y rhith duwioldeb hyn yr ymluscant i deiau ac yno y dygant yn gaeth wrageddos yn llwythag, bechodau wedi eu harwain gam amryw chwantau. Gwragedd ni fedrent Neu wy­bod rhagori­aeth. Waha­nu rhwng drwg a dai ai bod yn dyscu bob amser, ac heb allu dyfod vn amser i wybodaeth y gwirionedd.

Ac yn ddiau fy mrodyr, nid yw beth newydd tan yr haul gweled y rhyw gwannaf wedi eu camarwain, trwy rith sanctaidd ac Ymddangosiad teg nid yw beth newydd tan yr haul i wr a wnelo weddiau hirion fwyta i fynu di y weddw; neu i by godwr celfydd ddala y rhith druanaf a bach wedi ei abwydo a Chrefydd. Felly yr oedd yn amser yn Fachawdwr felly yr oedd yn amser St. Paul. A pha vn a wna eu hedrychiad disyml eu hymddygiad gwe­gilsyth, ei gweddiau hiriond ei geiriau da ai hymadrodd teg ai bod yn fach ac yn fagl trwy yr hyn y delir pobl weiniaid yr rowrhon, pa vn ai gwledda eu boliau. Neu wneuthur elw o dduwioldeb. Neu pa vn ai ysfa neu falchder am gael bod yn Flaenor o blaid; neu pa vn ai gwag orfoledd i gael eu tylied yn fwy sanctaidd, neu yn fwy doniol nag eraith, yw gwir ddiben a buriad yr rhaini: y rhai ydynt yr rowrhon yn peri neulldnadau: ni farnaf fi yn fyrrobwyll eithr y mae i mi beth rheswm i feddy­lied, ond nid hyn yw r cwbl.

IV. Y pedwerydd peth ar olaf a haeddai eich gwr [...]n­dawiad dyfalaf, yg fod neullduolrwydd yn y lle hwnnw yn gyfriw bechod Scrythyraidd mal y mae St. Paul yn gor­chymyn i ni ymneullduo oddiwrth y rheini, y rhai ydynt yn peri neullduaeth mal hyn, gwrandewch ar y lle mi attolygaf vnwaith etto iw ailadrodd i chwi yr wyf yn attolwg i chwi frodyr (medd ef) graffu ar yr rhai sydd [Page 13]peri anghydfod yn eich mysc, a chilio oddiwrthynt hwy, hynny yw mal y dywedais or blaen newldawch eich hu­nain oddiwrthynt. Os hwynthwy yr rhai heb vn achos gyfion a ymneullduant, ac sydd raid neullduo oddiwr­thynt, yr wyf yn gobeithio y cyfaddefwch chwi eu gyd fod neullduolrwydd yn bechod.

A pha bechod dybygech chwi ydyw y pechod hwn o neullduolrwydd wele fe dybiai lawer ohonoch yn rhy­fedd pe dywedwu i mae pechod or cnadod yw: Ac etto y mae St. Paul yn dywedyd mae pechod y cn [...]wd ydyw: yn y 3. pen, oi lythyr cyntaf at y Corinthiaid. Ystyr­riwch yn ddyfal mi attolygaf i chwi y peth a ddywaid ef yn y lle hwnnw. Onid ydych gnawdol medd ef yno, canys tra fyddo yn eich plith chwi gynfigon a chynnen, ac ymblei­dio, onid ych chwi yn gnawdol, ac yn rhodio yn ddynol medd ef yn y 3. adnod. Hefyd pryd y dywedo vn eiddo Paul wyf fo, vn arall a ddywaid mrfi ydwyf eiddo Apollos, onid ydych shwi yn gnawdol medd ef yn y 4. 5. adnod. Os i ymwahanu ac i neullduo oddiwrth ddylynwyr St. Paul, ac iw gwneuthur eu hunain yn ddylynwyr ac yn ddisgy­blion i Apollos, neu os trwy ffordd a neullduolrwydd iw gwneuthur eu hunain yn nodau o amriw eglwysydd ir rhai yr oedd yr Aposto [...]ion yn llywawdwyr fydd pe­chod o gnawdoldeb, (mal y mae St. Paul yn dywedyd ei fod) beth a ddywedwn ni am rai pobl on amseroedd ni? Y rhai yn lle nifer o Apostolion iw gwahanu eu hunain wrthynt, ydynt yn dewis vddynt eu hunain Athrawon mor wael, mor anysgedig, mor hylithr i gamgymeryd, mal y maent yn gwneuthur yn berffaith rhynddynt, lun amryfusedd, y dall yn tywys y dall, ar ddau yn cwympo ir ffos? Nid yw yr rowrhon mal y rydoedd gynt pryd yn oedd rhai yn dwedyd my ni ydym eiddo Paul a rhai e­raidd yn dwedyd eiddo Cephas ydym mi pryd yr oedd rhai eraill yn dwedyd eiddo Apollos ym ni, eraill eiddo Ghrist ŷm ni, er bod gweuthur henwan o Grist o Paul o Cephas yn enwau o bleidiol ymwahaniad yn bechod, etto fe ddarfu i ni ddigwyddo mewn amserau a wnaeth­bwyd [Page 14]felly o neullduolrwydd; megis y mae y bobl yn eu ymwahanu eu hunain wrth eu dysgawdwyr ail gel­fyddyd yr rhai yw addysgu. Addysgwyr mor dywyll, wedi eu dwyn i fynu i gelfyddodau dwylaw. Addysgwyr a cyfodd i fynu oddiwrth wehilion y bobl. Yn olaf Addysgwyr arferedig ar triwel alwy y gof, ar Eingian, mal y mae yn gywilydd gennyf agos eu henwi yn y Pul­pyd. Nid ydys yn dywedyd yr rowrhon eiddo Paul ydym ni, eiddo Apollos ydym ninnau. Eithr eiddo Wat Tiler ydym ni, Saer Maen. eiddo Jac Câd ydym ninnau. Nyni ydym eiddo Alexander y gof efydd, eiddo Tom y Maswn ydym ninnau, Dic y Dysbaddwr, a pha vn a wna ai bod yn bechod or cnawd ymwahanu a neullduo tan y fath enwau gwledig ac yw rhain, myfi a adawaf i bob vn o ho­noch chwi a ddarllennodd St. Paul farnu.

Ac yma onibai fod amser yn beth ascellog ne pe bai yn aros fy nisysbryd i, mi allwn osod och blaen chwi lawer o fannau eraill or Scrythyr, yr rhai yn eglur a ddan­gosant fod neullduolrwydd yn bechod. Canys er ei fod mal yspryd Samuel (or hwn yr y dych yn darllain yn y Scrythyr) yn ymddangos yn arferedig, wedi ei ymwisco a mantell prophwyd, er ei fod yn sancteiddrwydd yn y genau ac yn Fedrusaidd yn ei wyneb: etto i gael oho­noch chwi weled y fath afal o Sodom ydyw. Mal y mae yn edrych ac wyneb morwynaidd oddiallan, ac nad oes dim ond pwdeni oi fewn; mi ddeisyfaf arnoch vnwaith etto wrando beth a ddywaid St. Paul amdano yn y 5. pennod at y Galatiaid adnodau 19. ar 20. or pennod hwnnw. Yr hyn y mae yn ei gyfrif vnwaith yngwaneg ym mhlith pehodau y cnawd. Megis am Esampl: Am­lwg yw gweithredoedd y cnawd (medd ef) y rhai yw torr priodas, godineb, a flendyd, anlladrwydd, delwaddoliaeth swyn gyfaredd, casineb eynhennau, gwynfydau, llid, ymrysonau, ymbleidio heresiau medd ein cyfieithiad cymreig. Eithr y geiriau yn y groeg dechreuol, (yr rhai ydynt union air Duw) a ddaw mal hyn: [...] hynny yw [Page 15]gwahaniadau, pleidiau, cenfigen llofruddiaeth, medd-dod cyfeddach ar ceffelyb. Ymbleidiau gwahania­dau. Lle yr ydych chwi yn gweled cynhen­nau sectau a Schismau yn gystal a godineb a llofruddiaeth, a gyfrifir yna gan St. Paul, ym mhlith gweithredoedd y cnawd, yr rhai ydynt yn cau dynion allan or nefoedd ai cadw allan oddiwrth Jechydwriaeth.

Llawer or cyffelyb leoedd or Scrythyr a allwn i ei roi och blaen chwi, eithr myfi am bodlonaf fy hun ag vn rheswm y chwaneg yr hwn a gaiff nid yn vnig brofi i chwi fod neullduolrwydd yn bechod, eithr yn vn or pechodau mwyaf or hwn y geill Cristion fod yn euog ohono.

I wneuthur hyn yn eglur i chwi, ty hwnt i bob ym­resymmu neu ymddadleu, y cwbl a ddywedai wrthych iw hyn synniwch yn ddyfal arno. Y mae yn rheol mewn definyddiaeth (ac y mae yn rheol ddisomedig) mae y pechodau hynny ydynt fwyaf, yr rhai ydynt yn gwrth­wynebu ac yn gwrthosod yn erbyn y rhinweddau Cristi­anogawl mwyaf. Yr rowrhon y tair rhinwedd Christia­nog mwyaf, yr rhai ydynt yn gwneuthur ac yn trefnu Cristion a osodwyd at lawr yn y 13. pennod oi Epistol cyntaf at y Cor. yn yr adnod olaf lle y mae yn dywedyd, yr rowrhon y mae yn aros. Ffydd, gobaith, a chariad per­ffaith, ar mwyaf or rhai hyn yw cariad. Mal hyn gan hynny y mae y cyflwr neu r matter yn sefyll, Anobaith yn Addewidion Duw, neu anghrediniaeth yn ei allu sydd bechod mawr iawn. Canys y mae yn bechod sydd yn gwrthwynebu ac yn torri ymaith adenydd gobaith. Heresieu cynnen neu ymbleidio styfnig, Gau gred­iniaeth. neu aros yn gyndyn mewn anaf wybyddus sydd bechod, mwy o lawer, Canys y mae yn bechod yn erbyn ffydd, pechod fydd yn ymdrechu am dynnu i lawr gwmwl ar wreichion disglaer y gwirionedd. Eithr os gwir yw yr hyn a ddywaid Saint Paul (mal y mae yn dra-diammau) os ydyw yn wir fod cariad perffaith yn fwy na ffydd ac na gobeith, Neu o am­gylch. Pelydr y. Gwirionedd. yno y mae n calyn wrth logic neu ddadleuiaith dda ar holl ganlly­niad o Reswm; mai y pechod hwnnw yr hwn sydd yn dattod ac yn gollwng yn ahydd ac yn torri Clwm tyngh­neddyf, [Page 16]y pechod hwnnw, yr hwn sydd yn dinistrio cymdeithas a chyfvndeb Gristianogawl, Chymmun. Neu ddryl­lio. yn olaf yr hwn sydd yn rhwygo ac yn dryllio restynnau cariad yn ddar­nau oddiwrth eu giiydd, y mae n bechod mmy o laver nag anghrediniaeth neu Heresi. Ar pechod sydd yn gwneuthur yr holl bethau hyn yw r pechod o neullduol­rwydd.

Yn gyntaf y mae yn fwy pechod gwddo ei hunan, ac yngwir ffurfiad y pechod. Megis gan fod yn eithaf gwaethaf at y rhinwedd oreu a mwyaf enwedig y rhin­doedd o gariad; trwy yr hon y mynnai Grist gael oi ddilynwyr gwedi eu gwahanredu oddiwrth gwbl eraill o ddynol ryw. Canys wrth hyn y gwybydd pawb medd ef mai discyblion i mi ydych, os bydd gennych gariad iw gilydd. Mal y ge [...]lwch ddarllain yn y 13. pen o Joan ar 35. adnod, a chyttunol a hyn yw yr hyn a draddodais i chwi yma, yn fyn Nesdyn: Cyd ystyrrion bawb ai gilydd i ymannog i gariad. Heb esceluso ein cydgynnilliad mal y mae arfer rhai.

Ac mal y mae Schism neu neullduolrwydd, ar ysgyfn afreidiol sail, ynddo ei hunan yn vn or pechodau mwyaf: felly y mae ef yn vn or pechodau mwyaf hefyd yn ei effei­thiau perygbus, heb law y cascineb, cenfigen, ymryson yr hyn y mae yn eu genhedlu ym mhlith dynion o hawl a meddyliau gwahanol. Y mae yn fynych yn bentewyn yn gosod teirnasau a c [...]yffredinwledydd ar dân. Neu ym hon­no. Y maent yn wir yn cynneryd arnynt yn fawr berchnogi yr yspryd. Ac yn y dechreu yn ei ymwesco ei hunan mewn trwsiad o vfudd-dod a gostyngeiddrwydd; Eithr hwynt hwy yr rhai a ysgrisennodd Gronigloedd or Eglwys eill dywe­dyd i chwi: mai gyn gynted ar y darfu ir lledrithiadau hynny gasglu nerth wyned rhagddynt a wnaent i Ymladd Gwaedlyd, ac i fensydd gosodedig lle y darfu ir gwyt gostyn­gedig fwrw heibio ei beibloedd a chyfnewid cleddyf yr yspryd am gleddyf rhyfel. [...]ynllwyniadau y Donatistiaid yn Affric, a gwyr Joan o Leyden ym Munster ydynt

Sailiau neullduolrwydd wedi eu holi.

EIthr yma ond odid y dywaid rhai ohonoch chwi am Clywant heddyw, Beth yw hyn oll i ni? Yn dy­wedyd yr hyn a ddywedasoch hyd yn hyn, megis y rhai a yscrifennodd Romances, ef a ddarfu i chwi greu Gwrthwynebwr allan och phansi eich hunan, ac yno ei drechu ef; neu mal y gwr yn Aristotl yr hwn a ymlidi­odd ei yspryd oi flaen, yr ych chwi yn gyntaf yn llunio gwr o Awyr, ac yno yn llefain ei fod yn ffo oddiwrthych. Eithr os gorchfygu yw hyn, vn on Gwyr doniol ni, Yr hwn nid yw yscolaig yn y byd a feidr orfoleddu yn gy­stal ar wyr or Awyr a chysgodau, a Chwithau. I gael ohonoch chwi weled gan hynny, ym mod i yn vn or rhaini, Duel. yr hwn nid wyf yn dymuno ymladd Benben a gwyr noethion diarfog, nag i gyfarfod neb yn y maes, nes i ni gyttuno ar vnion hyd yr arfau. Os eich ammynedd a ddeil allan cyhyd, yr rhai a ddaethoch yma yu Ddigy­myrraeth. Yr ail ran or bregeth hon a dreulir yn Cyn­llwyn hynny, Ddihawl. yr hyn a nododd Mr. Den o Eglwys Grist yr rowrhon mewn pris amser, megis yn ddiffyg yn ein ffordd bresennol ni o ymresymmu ac ymddadleu, hynny yw na holed mor seiliau, ar yr rhai y mae y neullduadau presennol or amseroedd hyn yn sefyll, ac yn eu adeiladu eu hunain. Y seiliau hyn gan hynny yr rowrhon yn y lle nesaf a alwaf fi i roi ychydig Gyfrif a Thaledigaeth. Ac i wneuthur hyn mi grogaf i fynu bâr o bwysau och blaen chwi, chwi gewch eu rhesymmau hwy wedi eu gosod yn vn pen ir pwysau, am attebion innau yn y llall.

Ac oblegid nad oes vn Moderator neu farnwr yn ei­stedd yn y gadair i farnu (peth a ragwelais i eithr ni allwn yn dda moi amgylchu) myfi ach gwna chwi yn farnwyr y sawl am gwrandawant i heddyw. Ac oblegid fod ger­windeb a drwgdafod rhai am rhwystrodd i yn y pulpyd hwn yn gwneuthur i mi sefyll och blaen chwi megis gwr iw arrainio am Fai. My fi yn rhwydd am bwriaf fy hun ar dduw a chwithau Y wlad. Mal hynny yr af rha­gof.

Yma mal y dywedais i or blaen y geill rhai or blaid neullduol ddywedyd wrthyf, pa fodd y mae y rhan gyn­taf och pregeth chwi yn perthyn i ni? Yr ydym ni yn ymneullduo gwir yw. Eithr nid ar y gau seiliau yr rhai y buoch chwi yr holl yspaid hyn yn eu pennodi: ni gan­niattâwn yn wir, mai os torrasom ni Gymmun a chwi o ran Pleidiad, neu neullduoll hawl, neu falchder, neu o ran chwant i elw neu o wir gariad i neullduolrwydd, chwi ellech yn dda ein galw ni yn Schismaticiaid: ac ni haeddem yr enw yn dda. Eithr y sail ar yr rhon yr ymneullduwn i oddiwrthych chwi, yw, oblegid nad ydych chwi gymmwys i Gydymgynnill a nyni, Pe­chaduriaid ydych chwi, drygionus ysgelet halogedig hy­nodol Bechaduriaid. Y lleoedd lle yr ymgyfarfydd­wch nid yw yn anadlu dim ond Heintglwyf. Eich dys­gawdwyr a bregethant gau Athrawiaeth ach pobl a arfe­rant gelwyddau. Gyrchu. At vn gair ni allwn ni a diogolwch cydwybod Ymgasglu n fynych ich cynylleidfaoedd. Gan fod ymddangos yno yn anturiaeth mor beryglu [...], a phe baem ni yn ymwe [...]ed a Chlwyfdy ac yno gobeithio bod yn ddiangol oddiwrth yr haint neu bla r nodeu.

Hyn meddwch chwi (bobl dda) sydd iaith galed iawn, a pha ddelw dybygech chwi profant hyn? Wele mal y maent hwy yn tybed trwy ddwyfan eglur or Scrythyr yr hoh ni eill neb ei gwrthwynebu h [...]b ryfela yn erbyn y nef. Duy o fannau or Scrythyr meddaf a ddangoswyd ac a nodwyd i mi megis Sampson ac Achilles a gwaiwffyn [Page 19]anorchfygol yn en dwylaw. Lleodd nid ydynt yn vnig yn canniattau eithr yn gorchymyn neullduolrwydd, nay y maent yn ei orchymyn mor gyflawn, mal oni ymneull­duent a gadael ein cynylleidfaoedd ni, hwy a bechent yn dramawr meddant hwy, ac a anvfuddhauent yr Scry­thyr. A pheth yw r ddwy fan hynny?

Y cyntaf a gewch chwi wedi ei osod i lawr yn y 5. adnodau olaf or 6. pennod o ail Epistol St. Paul at y Co­rinthiaid. Lle y mae y geiriau yn rhedeg mal hyn. Na ieuer chwi yn anghymarus a rhai digred, canys pa gyfeillach sydd rhwng golenni a thywyllwch? a pha gysondeb sydd rhwng Christ a Belial neu pa ran sydd rhwng Teml Dduw, ac eulynod, Levit. 26.12. Esa. 52.11 Canys Teml y Duw byw ydych chwi fal y dywe­dodd Duw, mi a breswylia yuddynt, ao a rodiaf yn eu mysc ac a fyddaf yn dduw vddynt hwy, a hwy a fyddant yn bobl i mi. Oherwydd paham deuwch allan oi canol hwynt, ac ymddidalwch medd yr Arglwydd, ac na chyffyrddwch a dim aflan, ac mi ach derbynniaf chwi. Dyma y lle mawr cyntaf a adroddant i ymddiffyn eu neullduolrwydd; a fynnwch chwi yr rowrhon wrando yr ail? Hynny a gewch chwi ei weled wedi ei osod ar lawr yn y 4 adno­dau cyntaf or 18. pennod o Ddadcuddiad Joan. Lle y mae y geiriau yn rhedeg mal hyn. Ac yn ol y pethau hyn (medd Joan yno) mi welais Angel arall yn dyfod i wared or nef, ac awdurdod mawr ganddo, ar ddauar a oleuwyd gan ei ogoniant ef. Ac efe a lefodd yn groch a llef vchel gan ddywedyd, Syrthiodd syrthiodd Babi­lon fawr honno, ac aeth yn drigfa cythreuliaid, ac yn gadwraeth pob yspryd aflan, ac yn gadwraeth pob ade­ryn aflan ac atcas. Oblegid yr holl genedloedd a yfa­sant o win digofaint ei godineb hi, a brenhinoedd y dda­uar a butteiniasant gyd a hi, a marchnattawyr y ddauar a gyfythogwyd gan amlder ei mwythau hi. Ac mi glywais lef arall or nef yn dywedyd deuwch allan ohoni hi fym mhobl fel na byddoch gyd gyfrannogion oi phechodau hi, ac na dderbynnioch oi phlauau hi.

Y ddwyfan hyn or Scrythyr (os mynnwch chwi i mi fy egluro fy hun yn iaith lomedafedd yr amseroedd) meddant hwy ai daliant eu hunain allan mor eglur, fel y mae yn haws i mi ddiffoddi yr Haul, na chael atteb vddynt. Na i chwarau yn rhwydd a chwychwi, dyna y ddwy fan, ar rhain yn vnig yw r darn or Bygwth a fu achos o hyn o Ymddadleuwaith. Sialens. Canys y mae addewid i mi gan yr hon y daethym i yma iw did wyllo ai rhoi n yr iawn, os gallaf fi atteb y ddau o leoedd hyn y bydd hi o grefydd newidiol om plegid, ac ymneulldua oddiwrth y rhai ydynt yr rowrhon yn gwneuthur neullduolrwydd. Mi ai daliaf hi ar ei gair: ac mal hyn, y cynnilla ac y lluniaf fy Attebion: Marciwch hwynt mi attolygaf i chwi; Am y lle cyntaf yn y 6. pennod or ail Epistol at y Corinthiaid. Rhaid i chwi ddeall pryd yr ysgrifennodd St. Paul yr Epistol hwn, na throesid mo ddinas Corinth yn ollawl ir Ffydd, eithr ei bod yn wahanol mewn amriw grefydd, rhai oeddynt Genedloedd ac a aberthent i eulynnod, eraill a ymgofleidient yr Efengyl, ac a roesent eu hen­wau i fynu i Grist.

Er hynny ei gyd nid oeddynt felly wedi eu hymwaha­nu mewn crefydd na byddai, lle yr oeddynt yn byw yn ynghyd yn yr vn ddinas, fath ar weddeidd-dra neu weithredoedd o gymmwynasgarwch rhywiogaidd yn myned rhyngddynt. Megis am Esampl, pryd yr ai genedl­ddyn neu anghredadyn i offrwm aberth iw eulun, arfere­dig oedd er mwyn hên gymdeithas wahadd ei gefeillion Cristianogaidd i fod yn wahoddwyr iw Aberth ef; ac i fwyta oi fwyd ef, yr hyn a offrymasid iw eulun mal y gellwch ddarllein, 1 Cor. 27, 28. Ar fan lle y bwytteid yr Aberth a lle gwneid y wledd fynychaf a fyddai yn nheml yr Eulun. Mal y gellwch ddarllein, 1 Cor. 8.10. Yr rowrhon y cymmysgiad hyn ar Grefyddoedd. Y cyfar­fod hwn o Gristianogion a chenedloedd mewn Gwledd y Cenedloedd, na mewn Gwledd lle yr offrymmid y bwyd yn gyntaf ir Eulun: Na yn yr eulun hwnnw a offrymid i ddiawliaid mal y gellwch ddarllain, 1 Cor. [Page 21]10. 20. Na y cyfarfod hwn rhwng Cristianogion a Che­nedloedd mewn aberth i Eulun, ai gwaith yn bwyta gydag hwynt or aberth honno yngwir Deml yr Eulun, oedd beth mor beryglus, mor gymhesur i alw Cristiano­gion gweiniaid iw delw-addoliaeth drachefn. Mal yr oedd St. Paul yn tybied ei bod hi yn bryd addas i ddywe­dyd, na iener chwi yn anghymarus a rhai digred. Yn yr hyn adroddiad y mae yn bwrw golwg ar y gyfraith hon­no i dduw, yr hon a ellwch chwi ei darllain yn osode­dig ar lawr yn y 22. O Deuterronomi yn y 9.10.11. ad­nodau or penod hwnnw, lle y mae Duw yn dywedyd: Na haua dy winllan ag amriw hâd: Nag ardd ag ych ac assen ynghyd, na wisc ddilledyn o amriw ddefnydd, me­gis o wlan a llin ynghyd. At feddwl dirgeledig yr hon gyfraith, y mae St. Paul yma yn taro pan ddywedodd, na ieuer chwi yn anghymesur a rhai digrêd, canys bod o Gristion yn gymysgedig a chenedlddyn mewn cynlleid­fa genhedlaidd: Na bod Cristion ynghymysg ag vn di­gred ynNheml yr. Eulun, oedd olwg mwy anghymmwys, na gweled ŷch wedi ei iauo ac assen yn yr vn wedd neu i weled ŷd wedi hau a gwinwyryf yn yr yn cae. Neu i weled gwlán cymysgedig a lliain yn yr vn Dilledyn. Ar vn gair, yr oedd delwaddoliaeth y Cenedloedd mor wrthwynebus i Grefydd y Cristianogion, mal y mae St. Paul yn myned rhagddo ac yn dywedyd y gallent hw y gyn gynted gyfuno Goleuni a Thywyllwch neu wneuthur cymmod rhwng Christ a Belial, neu rwymo cwlwm pe­riodas rhwng Cyfiawnder a Phechod a gwneuthur hynny yn gymmhesur: fod or Christionogion yr rhai ydynt Demlau Duw ai yspryd glân i gyfarfod ac i fwyta, ac i ddwyn eu rhan yn Nheml yr Eulun ar Cenedloedd. Ar An­ffyddloniaid ar Cenedloedd hyn, yr rhai nid oeddynt yn cre­du ynghrist; Y Corinthiaid hyn yr rhai ni throesid ir ffydd, yr Addolwyr hyn o Eulunnod, yr rhai a ymdre­chent i ddenu Cristianogion yn ol iw delwaddoliaeth gyntaf, oeddynt hwy yr rhai yr oedd St. Paul yn erchi iw droadwyr newyddion ymneullduo oddiwrthynt.

Deuwch allan oi canol hwy ac ymddidolwth medd ef yn y 17 or penod hwnnw. Neu (yn iaith y lle) deuwch allan oi canol hwy ac ymddiddolwch medd yr Arglwydd, ac na chyffyrddwch a dim aflan, ac mi ach derbynniaf chwi: Yr rhain eiriau nid ydynt ond llinyn a drawyd yn gyn­taf, Esay 22.11. gan y propbwydd * Esay yn gyntaf ac a lefarwyd ganddo ef am neullduolrwydd yr Idde­won oddiwrth Ddelwaddoliaeth y Cenedloedd. Ac mai hyn ydyw vnion ddeongliad a chyfieithiad y lle, a ym­ddengys i nebryw bynnac a gydystyrrio r gyffelybiaeth, or hyn y mae St. Paul yn ei lefaru yma, a hynny y mae ef yn ei lefaru yn y 10. pennod oi Epistol cyntaf at y Corinthiaid or 19. ir 30. adnod or penod hwnnw. Gan fod hyn gan hynny felly, gadewch i mi ofyn, ir dyn zelaidd brydiol, yr rhai ydynt yn ymhyfrydu mal hyn mewn neullduaeth, yw y gwyr oddiwrth yr rhai y maent yn ymneullduo yn gyfriw anffyddloniaid, yn gyfriw genedloedd, yn gyfriw addolwyr ar Eulunnod, ac y mae St. Paul yn ei bennodi yma? Ydynt hwy yn gweled vnrhiw Dduwiau o aur wedi eu sefydlu yn ein Temlau ni? Neu ydynt hwy yn gweled vnthiw lun o arian yn cael ei addoli neu Aberthu iddo gan ein cynylleidfa ni: Oes yr vn ohonom ni yn gwneuthur gweddiau at gyff neu geubren? Neu oes yr vn ohonom yn llosci arogldarth i Garreg? Na os gwe­lant hwy yn dda gadewch vddynt ein holi ni wrth eu Ca­techism oi nêullduol gyfarfod. Ond ydym ni yn cyfaddef yr vn Duw ac y maent hwythau. Onid ydym ni yn cre­du yn yr vnrhiw Jesu Grist? Ydym ni yn prege [...]hu E­fengyl arall? Neu obeithio bod yn gadwedig, wrth vn enw arall ond ei vn ef? Onid adeiladwyd ein cynylleidfa ar Graig yr Scrythyr? Ond Christ yw n maen congl ni, ai A postolion ef yw r sail? Onid ydym ni yn cyttuno ag hwynt hwy ym mhob peth ond lle y maent hwy yn anghyttuno ar Scrythyr? Megis am Esampl? Yr ydym ni yn Maentimio ac yn dywedyd fod neullduoltwydd yn bechod. Y maent hwythau yn Maentimio ac yn dyr wedyd ei fod yn ddled Cristianogawl.

Yr ydym ni yn dangos y Text sydd yn dywedyd, vn Arglwydd, vn ffydd, vn Bedydd; hw ynt hwy a ddangosant y Text a ddywaid, rhaid i ddynion gael eu bedyddio ddwy­waith? Nyni a ddywedwn os plentyn Duw a dyr gy­fraith Dduw, fod plentyn Duw yn pechu. Rhai oho­nynt a ddywaid nad ydyw Duw yn gweled vnrhiw be­chod yn ei blant. Yn olaf nyni a ddywedwn am yr Scrythyr, mal y mae St. Peter yn llefaru am Epistolau Paul, Fod rhyw bethau ynddynt anodd iw deall, y mae yr anyscedig yn eu gwyrdroi iw dinistr eu hunain. Y maent hwy yn dywedyd mai dynion doniawg anyscedig ydyw y deonglwyr ar esponwyr gorau or Scrythyr; Pa beth y maent yn ei feddwl with wyr doniawg ni holaf amda­no yma. Eithr yr hyn a ddywedaf yw hyn, oblegit ein bod ni yn amrafaelio mewn Opiniwnau, y maent yn ym­wah [...]nu eu hunain oddiwrthym ni, na i fwrw attom ni le mor gywilyddys or Scrythyr, in gwneuthur ni heb fod ddim gwell nag anffyddloniaid a chenedloedd, ac Addol­wyr eulunod; ac in cablu ni a gair Duw, a rhoi i ni ddy­chan or Scrythyr.

A fyddent hwy yn gweled yn dda ein gwaith ni pe troem ni attynt hwy y lle sydd yn dywedyd, Gwae chwi Ragrithiwr Arweinydd deillion ir deillion, yr rhai sydd yn hidlo gwybed ac yn llyngeu Camelod? A fyddent hwy yn ei weled yn dda, pa penodem le or Scrythyr, a pheri iddo ei galw hwy, yn feddan gwyngalchog, vr rhai ydynt yn ymddangos yn deg a glân od diallan, ac heb ddal dim ond drewi a phydrni oddifewn? Drachefn a gymerent hwy mewn parth da os dychymygem attynt hwy y lle sydd yn dywedyd am wyr, ac vddynt rith duwioldeb, eithr yn gwadu y gallu ohonaw? Gwyr yr rhai mal yr hên Phari eaid, a gweddiau hirion yn eu geneu a ym­luscant i dai, ac yno a ddaliant wragedd truain yn garcho­rorion? Yn olaf a fyddent hwy fodlon pe gosodem y lle hwnnw attynt a ddywaid? Megis Jannes a Jambres yn gwrthsefyll Moses, felly y mas y gwyr hyn yn gwrthwynebu y gwirionedd?

Gwyr o feddyliau llygredigol, gwrthodedig o ran ffydd (yn y groeg) [...]. Gwyr Cibddall, gwag o farn ynghylch gwir wybodaeth or ffydd? Oni chymerent mewn parth da, paham na chadwant reoledigaeth vniondeb, a Chyfiawnder, yr hyn yw i wneuthur i ni, megis y mynnent i ninnan wneuthur vddynt hwythau?

Eithr yma ond odid y dywaid rhai ohonoch am cly­bu heddyw, nid ydym ni yn ymneullduo oddiwrthych, o ran eich bod yn Anffyddloniaid ollawl, yn Baganiaid neu yn Genedloedd; eithr o ran eich bod yn dwyn enw Cristianogion, ac etto vn fywioliaeth ar cenedloedd. Er nad ydych yn addoli Eulunod, etto y mae Cybydd-dra yn eich plith, yr hwn y mae St. Paul yn ei alw Delwadde­liaeth. Col. 3.5. Ac er eich bod yn broffesu Christ, etto yr ydych yn rhodio yn Afreolus, ac ydych yn gwneuthur y pecho­dau hynny yr rhai yr oedd yr rhai a Wadasant Grist yn ei wneuthur. Er na welwn ni vnrhiw dduwiau o aut ac arian yn eich Temlau, etto pe deuem ni yno ni allem weled cynylleidsa ogyfriw bobl ac y mae St. Paul mewn lle arall yn erchi i ni ymneullduo oddiwrthynt. Megis am Esampl, trowch at y 3 penod oi Ail Epistol ef at y Thesoloniaid ar 6 adnod. Onid yw ef yn ein gorchy­myn ni yno yn enw yr Arglwydd Jesu, dynnu ohonoch ymaith oddiwrth bob brawd ar sydd yn rhodio yn afreolus, ac nid yn y traddodiad a dderbynniodd ef genym ni. Ac onid yw y lle hwn yn ddigon-golau trowch at y 5 pen. O Epist. cyntaf St. Paul at y Corinthiaid, hyd at y 11 adnod, ond yw ef yn dywedyd yno, os oes vn dyn a elwir yn frawd, yn fasweiddwr, neu gybydd, neu gribddeiliwr neu ddelwaddolwr, na difenwr neu feddwr, na thorwr periodas, gyd ar cyfriw nid ydym ni i gadw cymdeithas, nag ydym nag i gydfwyta.

Yr wyf yn addef fod St. Paul yn dywedyd hynny, ac yt ydwyf yn gweled yn gymhesur, y dylai St. Paul gael vfudd dod iddo a gwneuthur ar ei ol.

Eithr pa fodd y mae hyn yn profi fod yn rhaid vddynt ymwrthod an cynylleidfaoedd ni? Fod y cyfriw wyr yn ein plith ni, ac y mae St. Paul yn eu penodi yno, sydd wi­rionedd rhy eglur iw wadu; Eithr ydyw ein holl gyny­lleidfa ni yn gasgledig or cyfriw wyr? Ai meddwon eu gyd ydynt? Ai godinebwyr eu gyd? Ai di-fenwyr eu gyd oll? Ai cribddeilwyr eu gyd oll? Ydynt eu gyd ir offeiriadau ar bobl mor gyffelyb y naill ir llall, megis pryd yr ymgyfarfyddom nid ydynt yn gwneuthur cyny­lleidfa yr Eglwys, eithr torf ymgasgledig o Bechadu­riaid? Neu ydynt ond rhai yn vnig? Ar rheini ond odid y rhan leiaf ydynt euog or Pechodun hynny. Na meddy­liwch eu bod hwy y rhan fwyaf y rhai ydynt euog or pe­chodau hynny? Etto chwi wyddoch fod ein Jacnawdwr Christ yn cyffelybu yr Eglwys i faes a hauid a had da; eithr yno y mae yn dywedyd i ni hefyd, y bydd hyd ddi­wedd y byd, ym mhlith yr hâd da efrau a chwyn yn tyfu yn gyfan, drachefn yn y 13 pen, O S. Math. yn y 47 ar 48 adnodau or pen. hwnnw, Y mae yn cyffelybu Teir­nas Dduw yn y byd hwn yma, ir rwyd a deflid ir môr, ac a gasglodd o bob rhyw beth, drwg gystal a da. A pheth yw y meddwl o hyn o Bysgodau cymesgedig, mi ddymu­naf arnaf chwi darllain yr 49 ar 50 adnodau or pennod hwnnw; lle y mae yn dywedyd: mai, yn ni wedd y byd ac nid tan hynny, Yr â yr Angylion allan ac a ddidolant y rhai drwg o blith y rhai cyfiawn, [...], medd y groeg dechreuol, hwy a Ddidolant y drwg o ganol y cyfiawn, yr hyn sydd yn profi yn Eglur i ni, y bydd cym­ysgiad yma yn oestadol yn Eglwys Dduw ar y ddauar nes dyfod y didoliad neu y neullduolrwydd diweddaf hyn: i ymwahanu neu im ddidoli gan hynny oddiwrth yr holl gynylleidfa, o achos bod rhai dynion drygionus ynddi, sydd waith mor anrhesymol, a phe baech yn gwrthod maes o yd, oblegit fod hal chwyn yn tyfu yno, neu yn ym wrthod a maes o wenith, o ran ei fod yn dwyn peth efrau,

Heb law hynny, mi chwenythwn wybod, hyd ym [...]ha le yr estynnant hwy feddwl y Testyn hwnnw: lle mae St. Paul yn dywedyd nad ydynt hwy i fwyta gyd a brawd, yr hwn sydd Feddwyn, neu Odinebwr, neu Ddifenwr, neu Gribddeilwr.

A estynnant hwy hynny at bob math ar ddyn sydd fel­ly! Os gwnant, o bydd i Wraig feddywn yn wr, y mae yn rhaid iddi hi ymneullduo oddiwrtho oblegit et fod yn feddwyn, Onis gwna hi, pob gwaith y bwytao hi gyd ag e, Y mae hi yn anvfuddhau i St. Paul: ac ym mhob pryd a gymero hi gyd ag ef, y mae hi yn pechu yn erbyn yr Scrythyr. Wrth yr vn rheswm hefyd os byddi fab feddwyn yn dad, thaid iddo ef symud ei fwrdd neb gy­meryd ei luniaeth gyd ai Dâd. Ac felly e sydd vn di­doliad yngwaneg nar rheini y mae y Scrythyr yn llefaru amdanynt: Ganys y mae honno yn vnig yn dywedyd i ni y daw yr amser pryd y gwahenir y mab oddrwith y Tad, ar Fam oddiwrth y Ferch. Eithr os yw y deon­gliad hwn yn vnion gywir, y mae yn rhaid ir wraig ym­wahanu ai thorri ei hunan oddiwrth ei gwr gwallgofus hefyd.

Na rhowch genad i mi i fyned vn ris, ym mhellach, etto os yw pechodau rhan yn sail vnion ddigonol i ymddidoli oddiwrth y Cwbl gyfan, paham nad ydyn [...] hwy yr rhai ŷnt yn ymneullduo, yn ymrannu ac yn cwympo oddiwrth ynt eu hunain ellwaith? Canys ge­dewch i mi ofyn yma, a hynny heb ddigofamr. Ydynt hwy eu gyd mos ddiddrug, mor bur, mod lân as mor wag o bechod, mal nad oes vn Frawd [...]freol [...] yn eu Plith hwy; ydyw eu lle hwynt o gyfarfod [...]eullduol yn gyfriw fath ar Gaerselem newydd, mal mad oes nag vn meddwyn, nag vn godinebwr nag vn difenwr yn myned i mewn? Mi ddymunwn nad ai yr vn fy mcodyr. Yno ni elwid mohonom ni y Gwehidogion cyn fynyched, Yn gu [...]di [...] yn fugeiliaid Eulun [...]d yn [...] An­ghrist, yn offeiriadau Baal, gan dafodau yr rhai os dy­waid [Page 27]Saint Jago y gwir a os;odwyd ar dan o uf­fern.

Onid yw meddwl Saint Paul yn y lle hwnnw, yn peri i ni neullduo oddiwrth y cwbl oll, o ran bod rhai yn ddrygionus ar ba ryw sail vnion y maent hwy yn tor­ri crefydd a nyni? Ai am ein bod ni yn pregethu mewn Eglwysydd? Y maent yn deiau Gweddi i Dduw. Gwedi ei gwneuthur iddo ef trwy Dduwioldeb a Chrefydd ein Tadau, yr rhai pe baent yn fyw yr rowrhon, anhawdd iawn y galwent y gwyr hynny yn Seinctiau yr rhai a ddewisent scubor na gut moch oflaen Teml gyssegredig. Neu, ai oblegit bod Heresi neu ddelwaddeliaeth yn gymmysgedig an Ffurff ni vnwaith O weddi Cyffredin? Pe buasai chwi welwch fe dynnwyd y tramgwydd hwnnw heibio. Neu ydym ni yn erlid neu drechu neu eu gyr­ru hwynt ymaith on cynylleidfaoedd? Yr ydym ni cyn belled oddiwrth hynny mal y gwelwch chwi eu bod hwy yn barod i orchymyn in Cynylleidfaoedd cyhoeddus ni ymgrymmu a phlygu r glin iw cyfarfod neullduol hwy. Pa reswm cyfrinachol arall ai gwahana hwynt mal hyn oddi­wrthym ni, ni fedraf fi mewn vn feddwl, oddieithr ei fod wedi ei blygu yn guddiedig yn nirgelwch a chwmwl y 18 pen. or Dadcuddiad, yr hwn ydyw eu lle arall or Scry­thyr ai cawr mal Hercules gadarn a osodwyd attaf fi i wneuthur eu didoliad yn dda. Oddiwrth yr hyn le ty­wyll or Scrythyr wedi y symudwyf y llen gudd ar gochol gysgodog, mi wnaf ben a diwedd ar y bregeth hon.

Yr ydis yn dywedyd yno i St. Joan glywed Angel yn llefain yn groch ac yn dywedyd, Syrthiodd syrthiodd Babi­lon fawr honno; ac aeth yn drigfa cythreuliaid, ac yn gad­wraeth pob yspryd aflan, a phob aderyn atcas; mal y gellwch ddarllain yn yr ail adnod or pennod hwnnw: yr ydis yn dywedyd ym mhellach, iddo ef glywed llefe­rydd arall or nef yn dywedyd, Deuwch allan ohoni hi fym mhobl, fel na byddoch gyd gyfrannogion ei phechodau hi, ac na dderbynnioch oi phlauau hi? Mal y gellwch ddarllain yn y 4 adnod or pennod hwnnw: lle wrth gwymp Ba­bilon, [Page 28]y maent yn deall cwymp Eglwys loegr, wrth drigfa y cythreuliaid, cadwriaeth ysprydion aflan, a chadwriaeth a­dar atcas: Y maent yn deall ein Eglwysi plwyfol ar cy­nylleidfaoedd yr rhai a ymgyfarfyddant yno; yr rhai me­ddant hwy ydynt y fath Gadwriaeth o adar aflan, lleodd mor llygredig, mor llawn o ddrygioni a phechod, mal y darfu i Dduw megis trwy ei yspryd, trwy lef or cymylau lefaru wrthynt deuwch allan ohonynt fy mhobl, didol­wch eich hunain oddiwrthynt, rhag i chwi fod yn gyfran­nogion oi pechodau ac yn gydfeddianwyr oi Phlauau. Fel dyma, vn ai rhaid iddo fod fal hyn eu deongliad hwy or lle hwnnw; onidè ni wasanaetha mewn vn modd i ddal ar draed ac i wrantu eu didoliad hwy. Os dywedaf fi, wrth drigfa cythreuliaid a chadwriaeth adar aflan, nid ydis yn meddwl mae ein cynylleidfa eglwysic ni ydyw, oddiwrth yr rhain y maent hwy yn ymddidol i nid ydynt ond adei­ladu ty o wellt, a dewis y tywod yn lle sail. Yr wyf yn hys­bys mai hyn yw r gwir ddeongliad a roes y gwr bonhe­ddig or lle hwn, yr hwn a fu yn ymresymmu ac yn ym­ddadleu a myfi yr rowrhon, mewn ymddadl arall a fu thyngddo ef yn ddiweddar a Mr. Gibson o Chinner.

Eithr yr rowrhon a wrandewch chwi fy marn i am y deongliad ynfydwyllt yma? Cymerwch gan hynny fal hyn ym mhlith niferoedd o Esponwyr a deonglwyr llyfr y Dadcuddiad, mi a gyfarfum ag vn yr hwn pan ddaeth i ddeongli y Saith Angelion yr rhai a chwythynt y Saith Vdcu. n ef a ddywedai mai Luther yr oeddid yn ei feddwl wrth vn or Angelion, wrth vn arall y frenhines Elizabeth. A phan ddaeth i ddeongli y meddwl or locustiaid a e­ Cappiau pedwar Congl. scynnodd or pwll diwaelod a choronau am eu pennau, wrth y locustiaid yr oedd yn deall yscolheigion or Vni­fersiti neu gyffredin-lle; ac wrth y coronau ar eu pennan, ef a ddeallai eu cycyllau cornelog: Yn fy meddwl i y mae y rhyw hyn o bobl yn vn ffunyd yn chwareu felly ar lle hwn or d [...]dcuddiad. Y maent yn gweled gweledigaethu rhyfeddol ynddo yr hyn ni welodd St. Joan errioed.

[Page 31]Maddeuwch i mi mi attolygaf i chwi yr rhai ydych or blaid heneiddiaf ar anrhydeddusaf, fy mod i mor llawen a hyn yn fy mhulpyd; yr ydis yn fyngwthio i, i fod [...]e [...]lu pryd y cyfarfyddwyf a phobl a chwatânt ar Scrythyr mal y mae gwyr [...]ynnfeddylgar yn arfer o chwareu ar cymylau. Canys mi a adwaenwn rai gwyr Hypocondriac, yr rhai a ddychmygent iddynt eu hunain gyffyleu yn hedeg, lluoedd ascellog, llongau yn mordwyo dan hwyliau yn yr awyr. Na megis yr adwaenwn i rai, yr rhai (yn gyffelyb ir dyn synfeddylgar yr hwn a dybiodd ei fod ei hun yn Vrinal) a dybient weled dwy ryfelgâd yn yr awyr ac a gamgyme­ralant gymylau a meteorau neu oruchelion, am Filwyr Udcurn Drwmoedd a gynnau mawrion. Felly nid rhyfe­ddod gennyf fi, fod ein gwyr ni syn eu tybio eu hunain yn Ddoniawg yn camgymeryd y Dadcuddiad fal y maent: neu vddynt hwy weled anghenfiloedd ynghymylau yr Scrythyr. Lle y mae yr Scrythyr yn oleuaf, prin iawn y deallant hwy hi. Pa fodd gan hynny y caent hwy yr ego­riadau ir fath brophwydoliaeth dywyll ac yw hon?

Eithr yma y dichon rhywyn ddywedyd wrthyf, Gwydr irdrwngc, os hwynt hwy a gam gymerasant y lle pa fodd yw eich de­ongliad chwi ohono? Wele fy neongliad i yw yr vnrhiw ac y mae St. Joan ei hun yn ei draddodi, Dad. 14.8. Lle y mae r Angel yn ei ddeongli ei hun yn yr vnrhiw eiriau, ac a ddywaid, Syrthiodd syrthiodd Babilon, y ddinas fawr honno oblegit hi a ddiododd yr holl genedloedd a gwin llid ei godineb. A pha beth oedd y ddinas fawr honnos. Wele y ddinas a adeiladwyd ar saith o frynniau: mal y penno­dir mewn man arall or dadcuddiad. Y Ddinas fawr yr hon ydoedd Frenhines y cenedloedd; sef Dinas Rufain, yr hon a osodai gyfreithiau ir holl fyd, i addol [...] ei gau Dduwiau ac i fod yn gyfrannog oi Delwaddoliaeth, pryd yr ydoedd yn drigfa i Emerodwyr y cenedloedd. A hon yw y ddinas fawr yr hon y mae St. Joan yn ei galw Ba­bilon; vn, ai oblegit wrth lefaru am ei chwymp ai dini­str hi, nid ydoedd yn gweled yn ddiogel moi galw Ru­fain wrth ei henw priodol neu vnion ei hun, rhag, os [Page 301]gwnai ef hynny iddo dynnu erlid ar y Cristianogion. Neu oblegit megis yr oedd Babilon yn brif ddinas i E­merodraeth Persia felly Rhufain oedd y brif ddinas y pryd hynny o Emerodraeth y Rhufainiaid. Ar fyrr eiriau, hon yw r ddinas fawr, yr hon y pryd hynny ydoedd yn brif llys Ddelwaddoliaeth, Brenhines Caudduwioliaeth, Ac am hynny wedi ei hunion enwi gan yr Angel yr hwn Wradwydd. a lefarodd wrth St. Joan. Trigfa y cythreuliaid, a chadwr­aeth adar aflan. Ac or Babilon hon, y Rhufain hon, y ddi­nas honno o gymysg [...]dd y pryd hynny, y parai Angel yr Arglwydd ir Cristianogion or amseroedd hynny ddyfod allan ai didoli eu hunain, rhag vddynt fod yn gyfranno­gion oi phechodau hi, ac yn gyd feddianwyr oi phlauau hi. Eithr i ddywedyd mal y dywedant hwy mae Eglwys loegr yw r Babilon fawr honno: neu ein Eglwysi plwyfoedd, Cynylleidfa blwyfol. oddiwrth yr rhai yr ymddidolant hwy, yw trigfa y cy­thraeliaid, neu gadwraeth ysprydion diffa [...]th ac adar aflan, a grybwyllir yn y penod hwn. Sydd yn gyfriw ddernyn o anwybodaeth yn gystal ac enllib gwradwyddus Ze­laidd, yr hyn ni byddant byth abl iw brofi, nes y gallont beri i Capitol Rhufain sefyll yn heolydd Llundain, neu nes y gallont beti i Tiber redeg lle y mae ein T êmesis ni Caer ludd. yr rowrhon, neu nes vddynt gyfnewidio y gwledydd yn y Mappiau a gwneuthur môr y ganolwlad i lifeirio ar ein tywod brutannaidd ni, ac ym mhellach na hyn ni throseddaf ar eich ammynedd; Ymddidoliad na m helaethu fy hunan i brofi i chwi fod neullduolrwydd yn bechod.