Cyssecrlan Euan­gel Iesu Christ herwydd, yn ol trae­thiat y gan S. Matthevv. ❧Pen. j.

LLyver Y sul yn ol die natalic Christ iachae cened­leth Iesu Christ vap Dauid, vap Abrahā, Abraham a enillodd, a gavas genet­lodd Isaac. i Abrahā ganet Isa­ac: i Isaac bu Iacob. &c Ac Isa­ac a genetlodd Ia­cob. Ac Iacob a ge­netloedd Iudas, a ei vroder. Ac Iudas a genetloedd Phares, a' Zara o Thamar. A' Phares a genet­lawdd Esrom. Ac Esrom a genetlawð Aram. Ac Aram a genetloð Aminadab. Ac Aminadab a ge­netloð Naasson. A Naasson a genetlawdd Sal­mō. A Salmō a genetloð Booz o Rachab. A' Booz a genetlawdd Obed o Ruth. Ac Obed a genet­lawdd Iesse. Ar Iesse a genetlawdd Dauid V­renhin. [Page] A' Dauid Vrenhin a genetlawdd Selef So­lomon o hon oedd vvreic Vrias. A' Solomon a genetlawdd Roboam. A' Roboam a genetlodd Abia. Ac Abia a genetloedd Asa. Ac Asa a genet­lawdd Iosaphat. Ac Iosaphat a genetlawdd Io­ram. Ac Ioram a genetlawdd Ozias. Ac Ozias a genetlawdd Ioatham. Ac Ioatham a genet­lawdd Achaz. Ac Achaz a genetlawdd Ezecias. Ac Ezecias a genetlawdd Manasses. A' Ma­nasses a genetlawdd Amon. Ac Amon a genet­lawdd Iosias. Ac Iosias a genetlawdd Iacim. Ac Iacim a genetlawdd Iechonias, a' ei vroder yn-cylch amser ei orchywy­nedigaeth, caethiwed, ougiat, sy­mud. traigl i Vabylon. Ac yn ol ei treiglo hwy i Vabylon. Iechonias a genetloedd Salathiel. A Salathiel a genetlawdd Zoroba­bel. A' Zorobabel a genetlawdd Abiud. Ac Abi­ud a genetlawdd Eliacim. Ac Eliacim a genet­lawdd Azor. Ac Azor a genetlawdd Sadoc. A' Sadoc a genetloedd Achim. Ac Achim a genet­lawdd Eliud. Ac Eliud a genetlawdd Eleazar. Ac Eleazar a genetlawdd Matthan. A' Matthan a genetlawdd Iaco Iacob. Ac Iacob a genetlawdd Ioseph, gwr Mair, o'r hon y ganet Iesu yr hwn a elwir Christ. A'r oll oesoedd genedlaethae o Abra­ham i Ddauid, pedair Cenedlaeth ar ddee: ac o Dauid yd y treigl ir Babilon, pedair oes, to cenedlaeth ar ðdec: ac o'r treigl i Vabylon i yd Christ, pedair cenedlaeth ar ddec. A' genedigaeth Iesu Christ oedd val hyn, wedy dyweddio Mair ei vam ac Ioseph, cyn na ei dyvot wy ynghyt, hi a gahat yn veichior o'r Yspryt glan. Ac Ioseph y gwr hi [Page 3] can ei vot yn gyfion, ac nad ewyllysei y hortio enlli­bio hi, a amcanodd y rhoi hi ymaith dan llaw, eb wybot yn ddirgel. A' thra ytoedd ef yn bwriady hynn, wele nycha, An­gel yr Arglwydd yn ymddangos iddaw trwy gwsc, bre­uddwyt hun, gā ddywedyt, Ioseph vap Dauid, nac ofna gymeryt Mair yn wreic y-ty: can ys yr hyn a ge­netlwyt ynthei, ys ydd or yspryt glan. A' hi a escor ar ddwc vap, a' thi elwy ei Enw ef Iesu: can ys ef a gaidw iachaa ei bopul o ddywrth ei pechatae. A' hyn oll a wnaethpwyt er cyflawny, yr hyn addywetp­wyt gan yr Arglwydd twy'r Propwyt, can ddy­wedyt, Wele, synna Nycha, Riain, lle­ian, gwyry morwyn a vydd veichioc, ac a ddwc vap, a' hwy alwant y enw ef Emmanuel, yr hwn a's ddeffroes o gwscu esponir, a arwyddocaa, Duw gyd a ni. Ac Ioseph, pan dehonglir ddihunodd o hun, a wnaeth megis y gorchymynesei Angel yr Arglwydd y­ddaw: ac a gymerawdd ei wreic. Ac nyd adnabu, ef yhi, yd pan escorawdd hi ar hei map cyntaf anet cyn-enit ac ef alwodd y enw ef IESV.

❧Pen. ij.

YNo pan anet yr Iesu ym Beth-lehem dinas yn Iudeah, Yr Euāgel ar ddie Ystwyll. yn-diddiae Herod V­renhin, wele nycha, Doethion a ddeuthant or Dwyrain i Gaerusalem, can ddywe­dyt, P'le mae Brenhin yr Iuddeon y aned? can ys gwelsam y seren ef yn y Dwyrain, a' daetham [Page] y addoly ef. Pan glywodd Herod vrenhin hyn, e gynyr­fwyt, gyffroes a' chwbl o Gaerusalem gyd ac ef. Ac ef a alwodd ynghyt yr oll archoffeiriait, ac ddechry­nawdd yscri­venyddion y popul, ac. a ymovynodd ac wynt p'le y genit Christ. gwyr llen Ac wynt a ddywedysont wrthaw, Ym Beth-lem yn gvvlad Iudeah: can ys val hyn y mae yn escrivenedic trwy'r Prophwyt, Ti­thae Beth-lem yn tir Iudah nid y lleiaf wyt ym­plith Tywysogion Iudah: can ys o hanat ti y daw y tywysawc a byrth vy-popul Israel. Y no Herod ddirgel, dan llaw, yn gyfrinachol a alwodd y Doethion, ac a ymofynawdd yn llwyr ddiyscaelus pa amser yr ymddangosesei y seren, ac ef y danvones wynt i Veth-lehem, can ddywedyt, Ewch, ac ymovy­nwch yn ddiyscaelus am y map-bychan, a gwe­dy ychwi y gaffael ef, manegwch i mi drachefyn, mal y gallwyf vinae ddyvot a'i addoli ef. A' gwe­dy yddynt glywet y Brenhin, wy a ymadawsont: ac wely a'nycha, y seren yr hon a welsent yn y Dwyrein, oeð yn myned oei blaen hwy, yd yn y ddeuth a sefyll goruch y lle ydd oedd y map-bachan. A'phan wel sant y seren, llawenhay a wnethan a llawenydd mawr dros pen, ac aethont ir tuy, ac a gawsont y dyn-bychan gyd a Mair ei vam, ac a gwympesōt ir llawr, ac y addolesont ef, ac a egoresont ei tre­sawr, ac a offrymesont iddaw anregion, ysef aur, a' ystor coe­thaf thus a' myrrh. A' gwedy y rhubyddio wy can Dduw trwy hun, nad a ent ymchoelent at He­rod, Yr Euangel a [...] ddiegwyl y meibion gwi­rion. y dychwe­lesant ydd aethant trachefyn y'w gwlat rhyd ffordd arall. ¶A' gwedy yddynt ymado, wely Angel yr Arglwydd a ymddangosodd i Ioseph [Page 4] trwy gwsc, v reuddwyt hun, gan ddywedyt, Cwyn Cyvot, a' chymer y mab-bychan a' ei vam, a' ffo y chilia ir Egypt Aipht: a' bydd yno yd yny ddywetwyf yty: can ys caisiaw a wna Herod y map-bychan yw ddiue­tha. er ei ddiva. Ac ef pan gyvodawdd, a gymerth y Map, aei vam ar o hyd nos, ac a giliodd ir Aipht, ac yno y bu, hyd var­wolaeth Herod, val yn y gyflawnit yr hynn a ddy­wetpwyt gan yr Arglwydd trwy r Prophwyt, gan ddywedyt, O'r Aipht y gelwais vy Map. Y no Herod, pan weles ei siomi dwyllo gan y Dewiniō Doe­thion a ffromawdd yn aruthr, ac ef a ddanvo­nawdd savvdvvyr ac a laddodd yr oll veibion ar oeddynt ym-Beth-lehem ac yn-cwbyl o hei chyffi­nydd, o ddwyvlwydd oet, a' than hynny broydd, thervynae wrth yr amser a ymovynesei ef yn erwydd ddichlin ar Doethi­on. Y no y cyflawnwyt yr hynn a ddywetsit can Ieremias y Prophwyt, gan ddywedyt, llwyr, graf Llef a glywet yn Rhama, galar, ac wylofain griddfan ochain a chwyn­van mawr: Rachel yn wylo am hei phlant, ac ny vynnei hei chodfforddio, can nad oeddynt. Yno gwedy marw Herod, wele, Angel yr Argl­wydd a ymddangoses i Ioseph trwy hun yn yr Egypt Aipht, can ddywedyt, Cyvot, a' chymer y bach­cen ai vam, a' dos i dir Israel: can varw yr ei oedd yu caisiaw einiocs, enaid y bachcen. A' gwedy iddo ddefroi, ddyhuno gyvodi, ef a gymerth y bachcen a'i vam, ac a ddaeth i dir Israel. Eithyr pan glybu af vot Ar­chilaus yn gwladychy yn Iudea yn lle ei dat He­rod, e ofnodd vyned ynow: anid gwedy ei ryby­ddyo gan Dduw trwy vreudwyt hun, ef a giliawdd i dueddae Galilaea, ac aeth ac a drigawdd mewn [Page] dinas a elwit Nazaret, val y cyf yn y chyflawnir hynn a ddywedesit trwy 'r Prophwyti nid amgen y gel­wit ef yn Nazaraiat.

❧Pen. iij.

AC yn y dyddiae hyny, y daeth Io­an Vatyddiwr ac a precethawdd yn-diffaith Iudaea, ac a ddyvot, Edifarewch: can vot teyrnas nef yn gyfagos. Can ys hwn yw ef am bwy vn y dywetwyt gan y Prophwyt Esaias, gan ddywe­dyt, Llef criwr, vn yn llefain llafarydd yn y diffaith, paratowch ffordd yr Arglwydd: vniownwch y lwybrae ef. A'r Ioan hwnaw oedd ai ddillat o vlew camel, a gwregis o groen yn-cylch ei llwyfene lwyni: ai vwyt ef oedd keilogot rhedyn locustae a mel gwyllt. Yno ydd aeth allan atto Gaerusalem ac oll Iudaea, a'r oll wlat obopparth ō ddi amgylch Iorddanen. Ac ei batyddiwyt wy ganthaw yn Iorddonen, gan addef gyffessy ei pecho­tae. A'phan welawdd ef lawer o'r Pharisaiait at or Sadduceit yn dywot y'w vetydd ef, y dyvot wrthynt, A genedleth nadroedd gwiperoedd, pwy ach rac rybyddiawdd i ffo giliaw rac y irlonedd, llid, dial ar ddawot digofeint a ddelai? Can hynny dygwch ffrwythae teilwng i wellaat buchedd edifeirwch. Ac na veddyliwch ddywedyt ynoch [Page 5] eich unain, Y mae y genyin ni Abraham yn dat i ni: can ys dyweddaf ychwi, y gall dychon Duw o'r main hyn gyfodi i vyny blant i Abraham. Ac yr awrhō hefyt y gosodwyt y vwyall ar wreiddyn y preniae: can hyny pop pren, ar ny ddwc ffrwyth da, a dorir, a gy mynir drychir i lawr, ac a vwrir davlir yn ir tan. My­vi yn ddiau ach betyddiaf a dwfyr er gwellat buchedd edifeirwch, eithyr hwn a ddaw ar v'ol i, ys y gadarnach na myvi, a'ei escidiae nid wyf deilwng y'w dwyn: efe ach betyddia a'r Yspryt glan, ac a than. Yr hwn 'sydd aei vvogr yn ei law, ac a lana garth ei lawr, ac a gascl ei wenith yw yscupawr, anid yr gwanus vs a lysc ef a than ny ddiffo­ddir diddiffoddadwy. ¶ Yno y daeth yr Iesu o'r Galilaea i Iorddanen at Ioan, yw ve­tyddio y ganthaw. Eithyr Ioan y gohar­ddodd gwrthladd­awdd ef, can dywedyt. Mae arnaf eisiae vy-be­tyddiaw y genyti, a' thi a ddeuy atafi? Yno 'r Ie­su gan atep, a ddyvot wrthaw, Gad yr awrhon: can val hyn y gwedda y ni gyflawni pop cyfiawn der. Yno y gadawodd yddaw. A'r Iesu wedi ei vetyddio, a ddaeth yn y van i vynydd o'r dwfr. Ac wely, y nefoedd a agorwyt iddaw, ac Ioan a we­lawdd Yspryt Duw yn descen val colomben, ac yn dewot arnaw ef. A' nycha, llef o'r nefoedd yn dy­wedyt, Hwn yw vy caredic Vap, yn yr hwn im boddlonir.

❧Pen. iiij.

[Page] YNo yr aethpwyt a'r Iesu i vyny ir anialwch diffaithwch, y'w brovi demptio can ddiavol. A gwedy iddaw eb vwyta dim vm­prytiaw dd'augain diernot a dau' gain nos, yn ol hynny y newyn­awdd. Yno y daeth y provwr, methlwr, temptiwr atto, ac a ddyvot, A's ti yw Map Duw, arch ir main cerichynn vyned vod, yn vara. Ac yn­tef atepawdd ac a ddyuod, Mae yn escrivenedic, Nid gan trwy vara yn vnic y bydd byw dyn, anid trwy pop gair a ddaw o enae Duw. Yno y cym­erth diavol ef ir dinas sanctaidd, ac ei gossodes ar binnacul y templ, ac addyvot wrthaw, A's Map Duw wyt, bwrw dy hun i lawr: can ys yscrive­nedic yw, Y rhydd ef or chymyn yw Angelion am danat, ac wy ath cynhaliant dducant yn ei dwylaw, rhac taro o hanot dy droet wrth garec. Yr Iesu a ddy­vot wrthaw, Y mae yn escrivenedic trachefyn, Na themptia yr Arglwydd dy Dduw. Trache­fyn y cymerth diavol ef i vynyth tra vchel, ac a ddangosodd iddaw oll deyrnasoedd y by [...], a' ei go goniant, ac a ddyvot wrthaw, Hynn oll a roddaf y ty, a's cwympy i lawr, a'm addoli i. Yno y dy­vot yr Iesu wrthaw, Ymdyn Tynn ymaith Satan▪ can ys scrivenedic yw, Yr Arglwydd dy Dduw a addoly, ac efe yn vnic a wasanaethy. Yno y ga­dawdd diavol ef: ac wele a' nycha, Angelion a ddae­thant, ac a wnaethant wasanaeth ydd-aw. A' phan glybu 'r Iesu ddelifro ry roddi Ioan, ef a ymchoe­lawdd i Galilaea, ac a adawodd Nazaret, ac aeth ac a drigodd yn-Capernaum, yr hon'sydd wrth y [Page 6] mor yn cyffinydd Zabulon a' Nephthalim: mal y cyf- yn y chyflawnit hyn a ddywetpwyt trwy Esaias bro­phwyt, gan ddywedyt, Tir Zabulon, a 'thir Neph­thalim vvrth ffordd y mor, y tuhwnt tros Iorddonen Ga­lilaea y Cenetloedd: Y popul a oedd yn eistedd yn-tywyllwch, a welawdd oleuni mawr: ac ir ei a eisteddent yngwlat ym-bro a' gwascot angae, y cyfododd goleuni. O'r pryd hyny y dechreuawdd yr Iesu precethy, a dywedyt, Gwellewch eich bychedd: erwydd bot teyrnas nefoedd yn yn agos dynesay. yngwlat Mal ydd oedd yr Iesu yn rhodiaw wrth vor Galilea, e ganvu ddau vroder, Simon, yr hwn a elwir Petr, ac Andreas ei vrawt, yn bwrw rhwyt i'r mor (can ys pyscotwyr oeddent) ac ef a ddyvot wrthwynt, Dylinwch vi Dewch ar vy ol i, a mi a'ch gwnaf yn pyscotwyr dynion. Ac wy yn y van gan ady y rhwytae, y dilynesont ef. A gwedy y vynet ef o ddynaw, ef a welawdd ddau vroder ereill, Iaco vap Zebedeus, ac Ioan ei vrawt mewn llong gyd a Zebedeus ei tat, yn cyweiriaw ei rhwytae, ac ei galwodd wy. Ac wy eb ohir gan adael y llōg a' ei tat, y dilinesont canlynesant ef. Ac yno ydd aeth yr Iesu o amgylch oll Galilaea, gan ei dyscy yn ei Synagogae, a' phregethy Euangel y deyrnas, ac iachay pop haint, a' phob nychtot, ym-plith y popul. Ac aeth gwendit aftechyt clywedi geth, glod son am danaw trwy oll wlad Syria: ac a ddugesont ataw yr oll gleifion, ar oedd yn rhwm adwythus o amryw heintiae a chnofeydd, a'r ei cythraulic, ar lleuadigiō ei lloeric ar sawl oedd ar parlys arnyn, ac ef ai iachaodd wy. Ac y canlynawdd ef dyrva vawr o Galilea, ar Dectref Decapolis ac o Gae­rusalem [Page] ac Iudea, ac or gvvledydd tros tuhwnt i Ior­ddonen.

❧Pen. v.

A 'Phan welawdd Yr Iesu ef y dyrva, ef a es­cenawdd i'r monyth: Yr Euangel ar ddiegwyl yr oll Sainct. a 'gwedy idd­aw eistedd, y deuth eu ddiscipulon attaw. Ac ef agorawdd ei enae ac ei dyscawdd can ddywedyt, Gwyn ei byt y tlotion yn yspryt: can ys ei­ddynt teyrnas nefoedd. Gwyn ei byt yr ei gala­rus, can ys wynt a ddiddenir. Gwyn ei byt yr ei advwyn gwaredigenus: can ys wy a veddianant y ddai­ar. Gwyn ei byt yr ei'sy arnwynt newyn a'sychei am gyfionder: canys wy a borthir, ddywellir digonir. Gwyn ei byt y trugarogion: can ys trugaredd a gaffant. Gwyn ei byt yr ei glan o galō: can ys wy a welāt Dduw. Gwyn ei byt yr ei tangneddefus: cans wy a elwit yn plāt Duw. Gwyn ei byt yr ei a erlidir er mwyn gwiredd cyfiawnder, can ys eiddwynt teyrnas nefoedd. Gwyn eich byt pan ich capla, de­streulia, an-vria dynion, a'ch er­lit, a doedit pop ryw ddrwc am danoch er vy mwyn i, ac vvy yn euawc gelwyddawc. Byddwch lawen a' hyfryd, can ys mawr yw eich cyfloc yn y nevo­edd: [Page 7] erwydd velly yr erlidiesont wy 'r Prophwyti yr ei vu o'ch blaen chvvi. Chwychwi yw halen y ddayar: eithyr a chollawdd yr halen ei vlas, a pha peth yr helltire? Ny rymia thal e mwy i ddim, anid y'w vwrw allan, a'i vysyng sathry ddynion gan bawp. Chwychwi yw golauni 'r byd. Dinas a osodir ar vynyth, lan vryn ny ellir hei chuddiaw. Ac nyd eny­ant ny 'oleuant ganwyll, aei dodi hi dan hob lestr, anid ar gan­wyllhern mewn cannwyllbren, a' goleuo awna hi i bawp ar ys ydd yn tuy. Llewyr­chet velly eich goleunj garbron dynion, val yn y we­lont eich gweithredoedd da chvvi, a' gogoneðy eich Tad yr hwn ys ydd yn y nefoedd. Na thybiwch vy-dewot i y ddistrywo 'r Gyfraith Ddeddyf neir Proph­wyti. Ny ddaethym y'w destriw, anid y'w cyflaw­ny. Canys yn wir y dywedaf y chwi, Yn y ddarvo nefa' dayar, ny ddervydd, ddianc. phalla vn iod, na thitul or Dde­ddyf, yn y gwplaer oll Pwy pynac can hynny a doro 'r vn o'r gorchymynion lleiaf hyn, ac a ddysc ddynion velly, lleiaf y gelwir ef yn teyrnas nef: An'd pwy pynac a ei catwo ac ei dysco i ereill, hw­naw a elwir yn vawr yn-teyrnas nefoedd. Can ys-dywedaf ychwi, any bydd eich cyfiawnder yn ehelaethach na chyfiavvnder y Scriveny­ddion. Gwyr-llen a'r Pha risaiait, nid ewch i deyrnas nefoedd. Clywsoch val y dywetpwyt wrth yr ei gynt, Na ladd: Yr Euangel y vi. Sul gwedy Trintot. canys pwy pynac a ladd, euoc vydd o varn. Eithyr mi a ddywedaf wrthych, mae pwy pynac a ddigia wrth ei vrawt yn anynat eb ystyr, a vydd 'auoc o varn. A' phwy pynac a ddywet wrth ei vrawt, Raka, a vydd 'euoc o gwnsli Gyngor. A' phwy pynac a ddyweit, Ha ffwl, ffol yn­vyt, a vydd deilwng 'euoc o dan yffern. A' chan hyny a's [Page] dugy dy rodd i'r allor, ac ynow dyvot ith cof, vot gan dy vrawt ddim yn dy erbyn, gad yno dy off­rwn geyr bron yr allor, a' does ymaith: yn cyn­taf cytvna, heddycha cymmot ath vrawt, ac yno dabre dyred ac offrwm dy rodd. Cytuna ath wrthnepwr yn gyflym, tra vych ar y ffordd gyd ac ef, rac ith wrthnepwr dy roi yn llaw'r barnwr, beirniat, brawdwr, iustus ynat, ac ir ynat dy roddy at y gwasana­ethur rhin­gill, a'th tavly yn-carchar. Yn wir y doedaf yti, na ddauy allan o ddynow ne s taly ohanat y ny thelych yr hatling eithav.

¶ Ys clywsoch mal y dywetpwyt wrth yr ei o'r cynfyd gynt Na thor brio­das wna-odineb. Eithyr myvi a ddywedaf, ych­wy, mai pwypynac a edrych ar wreic y'w chweny chy hi, e wnaeth eisioes odinep ac yhi yn ei ga­lon. Can hynny a's dy lygat deheu ath rwystra, tyn ef allan, a' thavl ywrthyt: can mwy lles ys gwell yty, golli vn oth aylodae, na thavly dy oll corph i yffern. Hefeit a's dy law ddeheu ath rwystra, tor hi i ffordd, i maes y maith, a' bwrw ywrthyt: can ys gwell in, golli vn oth aelodae: na bod * thavly dy oll gorph i yffern. E a dywetpwyt hefyt, Pwy pynac a yrro ywr­tho, wrtho­to, y scaro. va­ddeuo ei wraic, rhoed y yddi lythr-yscar. An'd my­vi a ddywedaf ychwi, may pwy pynac a vaddeuo ei wraic ( onid o ddyethr o achos gor­dderchy ran godinep) a wna yddi­vot yn gwneuthur godineb: a' phwy bynac a brio­ta hon a yscarwyt, y mae yn gwneithur godinep. Trachefyn, chvvi a clywsoch podd mal y dywetpwyt wrth yr ei gynt o'r cynvyt, Na thwng anudon, anid taly dy dyngion, lyae dwng ir Arglwydd. An'd mi a dywedaf y chwi, Na thwng ddim yn ollawl, nag ir nef, can ys eisteddva Duw ytyw: nag myn ir ddaiar: can ys [Page 8] lleithic, troedle mainc ei draed ydyw: nag i Caersalem: Can ys dinas y Brenhin mawr ytyw: Ac na thyng ith pen, can na elly wneythy 'r blewyn gwyn na duy. Eithyr henyw bid eich ymadroð chvvi, Do, do:na ddo, na ddo Ie, ie: nag ef, nag ef. O bleit peth pynac ys y dros ben hyn, a henyw ðaw o'r mall drwc. Clywsoch mal y dywetpwyt, Llygat mall am lygat, a' daint dros. am ddaint. Eithyr mi-a ddywedaf ychwi, Na wrthne­bwch wrthleddwch] ddrwc: anid pwy pynac ath trawo ar dy gern, lechwedd rudd] dehen, tro 'r llall ataw hefyd. Ac a's canlyn erlyn neb arnat gyfraith a' dwyn dy fiacked bais y arnat gad iddo gahel dy gochyl hefyt. A' phwy pynac ath cympello i vyned villtir, does gyd ac ef ddwy. Dyro i hwn a gais, ovyn arch genyt, ac ywrth yr hwn a ewyllyfei echwyno genyt, nag throy fforð. ymchwel y maith. Ys clywsoch ðarvot dywedyt, Car Cery dy gymydawc, a' chasay dy elyn. Eithyr mi a ddywedaf y chwi, Cerwch eich gelynion: ben­dithiwch yr ei a'ch melltithiant: gwnewch dda ir sawl ach casaant, a' gweddiwch dros yr ei a wnel afrifet, sarhaed, gyrch o ar­noch eniwed y chwi, ac ach erlidiant, yn y vyðoch blāt i' ch Tad yr hwn ys y'n y nefoedd: can ys y mae ef yn peri yw haul godi ar yr ei drwc, a'r da, ac yn glawio ar y cyfiawniō a'r anghyfiawnion, O bleit a cherwch y sawl, ach caro, pa gyfloc vvobrvvy a gewch? A ny wna'r Amobry­ddot, toll­wyr Publicanot yr vn peth hynny yr vn ryw? Ac a's ym garedi­gwch ach byddwch garedigol i 'ch brodur yn vnic, pa odieth, angwanec ragoriaeth a wnewch? Ac a ny wna 'r Pub­licanot yr vn ffynyt? Byddwch chwi gan hyny yn perfeithion, val y mae eich Tad ysy yn y nefoedd, yn perfeith.

❧Pen. vj.

Gogelwch gwiliwch G*Ochelwch roddy eich eluseni yn­gwydd dynion, er mwyn cael eich gwelet ganthwynt, anyd ef, ny chewch vvobrvvy y gan eich Tad yr hwn 'sydd yn y nefoedd. Er­wydd paam pan roddych di dy al­uscni, na phar gany trwmpet vtcorn geyr dy vron, mal y gwna 'r lledrith­wyr, ffugio­lion, rhagr­thwyr, chu­dwyr hypocritae yu ei Syna­gogae ac ar yr heolydd, y'w moli gan ddynion. Yn wir y dywedaf y chwi, y mae ei cyflog gvvobr ganth­wynt. Eithyr pan wneych ti dy aluseni, na wypo dy law aswy pa beth a wna dy law ddehen, yn y bo dy alusem yn y cuddiedic dirgel, ath Tat yr hwn a wyl yn y dirgel, a dal yty ath obrwya yn yr amlwc. A' phan we­ddiychdi, na vydd val yr ffucwyr hypocritae, can ys hwy a garant sefyll, cymmyn­fae a' gweðiaw yn y ffucwyr Synagogae, ac yn-conglae yr heolydd, er mwyn cael eu gweled gan ddynion. Yn wir y dyweddaf ychwi, y mae yddynt ganthwynt ei gobr. Tithe pan weddiych, do [...]s ith stafel, si­amvr cuvicl a' gwedy cau dy ddrws', gweddia at dy Dat yr hwn 'syð yn dirgeledic, ath Dat yr hwn a wyl yn y dirgel, ath obrwya yn oleu yr amlwc. He­fyt pan weddioch, na vyddwch liawsairia wc, tafarus siaradus mal y gwrande­wir cenet [...]oedd: can ys tybiant y liawsairia wc, tafarus clywir wy dros ei haml'airiae. Am hynny na thybygwch yddynt wy: can ys-gwyr eich Tat, pa bethae ys ydd at [Page 9] nochey eisiae, cyn erchi o hanoch arno. Erwydd hyny gweddiwch chwi val hyn. Ein Tad yr hwn wyt yn y nefoedd, santeiddier dy Enw. Dauet dy deyrnas. Byddet dy ewyllys ys ar y ddaiar me­gis yn y nefoedd. Dyro y ni heddyw ein bara beu­nyddiol. A' maddae i ni ein dledion, mal y maddeu nine i'n dyledwyr. Ac nag arwein ni ym-provedi­gaeth eithyr gwared ni rhac drwc: can ys yti bieu y­mae y deyrnas, a'r nerth, ar gogoniant yn oes oe soed, Amen. O bleit a's maddeuwch i ddynion ei camweðae troseddion sarhaedae, eich Tad nefawl bieu a vaddeu hefyt i chwitheu. Yr Euangel y dydd cyntaf or Grawys. Eithyr a ny uaddeuoch i ddynion ei sa­rhaedae, ac ny vadae eich Tad i chvvi the eich sa­rhaedae.

¶ Hefyt pan vmprytioch, na vyddwch vvynep saric, trist soric val ffuant­twyr hypocritait: can ys divwyno anffurfyaw ei h' wynepae y byddant, er ymddangos i ddynion, y bot wy yn vnprydiaw. Yn wir y dywedaf wrthych vot ydyn ei gobr. Eithr pan vmprytych ty, yn y dirge lwch, yng­hudd ijr dy benn, a golch dy wynep, rac ymdangos i ddyniō dy vot yn vmprytiaw, anid ith dat yr hwn ys yd yn y cuddiedic: yr amlwc a'th dat yr hwn a wyl yn y cuddie­dic: a dal y ty yn gwyvyn mochdyn y golae. ¶Na chesclwch dresore y chwy ar y ddaear, lle mae yr ymgno, yssa pryf a rhwt yn ei llygry, a' lle mae llatron yn cloddiaw atynttrywodd, ac yn ei llatrata. Eithyr cesclwch yw' ch tresore yn y nef, lle ny's divwyna llygra 'r pryf na rhwt, a' lle ny's cloddia r llatron trywodd ac ny's llatratant. bo Can ys lle llugern llewych mae eich tresawr, yno y bydd eich calon hefeid hefyt. ¶ segl, diblye Golauni 'r corph ywr llygat: wrth hyny a byð dylygat yn hefeid sympl, e vyð dy holl­gorph [Page] yn olau. Eithyr a's bydd dy olwc lygad yn enwir ddrwc, e vydd dy oll gorph yn dy wyll. Erwydd paam a's bydd y goleuni ys ydd ynot, yn dywyll, pa veint yw'r tywyllwch hwnaw?

¶Ny ddychon dyn Yr Euangel y xv. Sul gvve­di Trintot. nep wasanaethy dau Arglwyð: can ys ai ef a gasaa'r naill, ac a gar y llall, ai ef a ymlyn wrth y n'aill, ac a escaelusa yr llall. Ny ellwch wasanethu Duw a' Mammon golud- bydol Can hynny y dywedaf yw'ch, na ovelwch am eich llyniaeth, buchedd, einioes by­wyt pa beth a vwytaoch, ai pa beth a yvoch: na'c am eich cyrph, pa beth a wiscoch: anyd yw'r bywyt yn vwy na'r bwyt? a'r corph yn vvvy na'r wisc dillat? Edrychwch ar adar yr wybr ehediait y nef can na heyant, ac ny's metant, ac ny chywenant i'r yscuporiae: ac y mae eich Tat nefawl yn y bwydo porthy wy. Anyd y-chwi well o lawer nac yntwy? A'phwy o hanoch cyd govalo, a ddychon angwanegy vn cuvydd at ei gorphola­eth vaint? A' pha am y pryderwch govelwch am dillat? Dyscwch pa wedd y mae'r lili'r maes yn tyfu: ny lavuriant, weithiant thravaeliant, ac ny nyddant: a' dywedaf wrthych na bu Selef yn ei oll 'ogoniant mor trwsiadus ac vn o'r ei hyn. Can hynny a's dillada Duw lysaeū y maes, yr hwnn ys ydd heðyw, ac yvory a vwrit i'r pop tuy ffwrn, a ny's gvvna vwy o lawer erochwi, yr ei a'r ychydic ffydd? phryder­wch Am hyny na' ovelwch, can ddy­wedyt, Beth a vwytawn? ai beth a yvwn? ai a pha beth in dilledir, gwiscir ymddilladwn? (Can ys am y pethae hynn oll yr ymovyn y Cenetloedd) o bleit e wyr eich Tat or nef nefol, vot arnoch eisiae yr oll pethae hyn. Eithr yn gyntaf ceisiwch deyrnas Duw a ei chyfiawnder, a'r oll pethae hynn a or nefroddir y­chwy. [Page 10] Ac na brydera ovelwch dros dranoeth: can ys tra­noeth a dravel, boen ovala drosto ehunan. Digon i ddiernot y bryderaddrwc ehun.

❧Pen. vij.

NA vernwch, val na 'ch barner. Cā ys a' pha varn y barnoch, ich ber­nir: ac a pha vesur y mesuroch, y mesurir y chwithae eilchwyl. A' phaam y gwely di y brycheun gwelltyn y sydd yn llygad dy vrawt, ac na ddyelli y trawst ys ydd yn dy ly­gat tyun? nai pa vodd y dywedy wrth dy vrawt, Gad i mi vwrw y maes allan y gwelltyn oth lygat, ac wele drawst yn dy lygat dyun? A ledrithri­wr, ffuātwr hypocrit, bw­rw allan yn gyntaf y trawst oth lygat tyun, ac yno y creffy canvyddy vwrw allan y gwelltyn o lygat dy vrawt.

¶Na rowchy peth 'sy cyssegre­dic, glan sāctaið i gwn, ac na thav­lwch eich perleu gemmae geyrvron moch, rac yddyn ei sathry y dan draed, a' throi drachefn ach carpio rhwygo

¶Archwch, ac ei rhoddir y-chwy: caisiwch, ac ei ceffwch: ffustwch Curwch, ac ef agorir y-chwy. Can ys pwy pynac a airch, a gymer dderbyn: a'r nep a gaiso, [Page] a gaiff: ac i hwn guro, yr agorir. Can ys pa ddyn y sydd yn eich plith, yr hwn a's airch ei vap iddo vara, a rydd garec vaen iddo? Ai a's airch ef hysc­odyn, a ddyry ef neidr sarph iddo? A's chwychwi gan hyny, prydydych a chwi yn ddrwc, a vedrwch wyddoch roi doniae rro­ddion da i'ch plant, pa veint mwy y bydd ich Tad yr hwn 'sy yn y nefoedd, petheu da roddy doniae daoedd ir ei a ar­chant arno? Can hyny, peth pynac a ewyllysoch wneythy 'r o ddynion i chwi, velly gwnew-chwi­the yddwynt wy. Can ys hynn yw'r Gyf raithDdeddyf a'r Prophwyti. Ewch y mewn ir porth cyfing: cā ys llytan eheng yw'r porth, ac llydan ywr ffordd ys y yn arweiu tywys i ddistriwiad: a 'llaweroedd ynt yn my ned y mywn trwyddo, trywodd ynovv, o bleit cyfing yw'r porth, a chul yw'r ffordd a dywys i vuchedd: ac ychydigi­on 'sy, a vedr arnei ei caffant.

Yr Euangel y viij. sul gwedy Trintot.¶Y mogelwch rac y gau-proph wyti, yr ei a ða­want atoch yngwiscoedd deveit, anid o ðymewn ydd ynt blaiddiae ysclyfus raipus. Wrth ei ffrwyth ydd adnabyddwch wy. A' gasrla 'r ei grabs 'rawnwin o ya [...] ddrain? nei fficus o ydd ar pwtr yscall? Velly pop pren da a ðwc ffrwyth da a' phren pwtr drwc a ðwc ffrwyth drwc. Ny ddychon pren da, ddwyn ffrwythe drwe na phren drwc ddwyn ffrwythe da. Pop pren ar ny ddwe ffrwyth da, a drychir dorir y lawr, ac a davlir ir yn tan. Erwydd paam wrth ei ffrwyth yr adnaby­ddwch wy. Nyd pwy bynac a ddyweit wrthyf, Ar­glwyð, Arglwydd, a ddaw a i deyrnas nefoedd anid amyn yr hwn a wna ewyllys vy-Tat yr hwn yw yn y ne foedd efe a ddavv i deyrnas nefoedd.

Llaweroedd a ðiwedant wrthyf yn y dyð hwnw. [Page 11] Arglwydd, Arglwyð, a nyd ga [...] drvvy dy Enw di y pro phwydesam? a thrvvy dy enw y bwriesom allan gythraulieit? a thrvvy dy Enw y gwnaetham wei­thredoedd-mawrion? Ac yno yr cyffesaf addefaf yddyn, Ny's adnabym chwi er ioed: ewch ymaith ywr­thyf yr ei a weithiwch enwiredd. Pwy pynac gan hyny a glyw genyf y geiria e hyn, ac ei gwna, mi ai cyffelypaf ef i wr prudd doeth, yr hwn a adeilawdd ei duy ar graic: a'r glaw a syrthiodd, a'r llifddyfreð llifeiri­eint a ddaethant, a'r gwyntoedd a chwythasant, ac a ruthresont a gurason, ffust eson ðygwyðesont ar y tuy hwnw, ac ny rhwym podd: can ys ei sylfaeny ar graic. An'd pwy py­nac a glywo genyf vy-geiriae hyn, ac nys gwna, a gyffelypir i wr ffol ynfyd, yr hwn a adeiliedodd ei duy ar dyvot: a'r glaw a gwympoð, a'r llifdyfreð a ddaethant, a'r gwyntoedd a chwythesan, ac a guresont ar y tuy hwnw, ac e gwympodd, a' ei gwymp a vu vawr.

¶Ac e ddarvu, gwedy i'r Iesu ðywedyt y gairiae hyn, irdangy synny, rhyveddy a wnaeth y popul gan y ddysc ef. Can ys ef y dyscawdd wy val vn ac awturtaw, ganthaw, ac nid val y yscrifeny­ddwyr Gwyr-llen.

❧Pen. viij.

[Page] Yr Euangel y trydydd Sul yn ol yr Y st­vvyll. AGwedy y ðyvot ef y waret o'r my­nydd, llawer o bopuloedd ei dyly­nawdd. A' nycha, vn clafgoha­nawl a wyllysy ddeuth ac ei addolawdd, cann ddywedyt, Arglwydd a's wyllysy mynny, ti elly vy-glanhay. A'r Iesu a estennawdd ei law, ac ei cyhurddawdd ef, gan ddywedyt, wyllysy Mynaf, glan­haer di: ac yn y van y'ohanglwyf ef a 'lanhawyt. Yno y dyuot yr Iesu wrthaw, Gwyl na ddywe­tych Ewyllysaf wrth nep, eithr dos, ac ymddagos ir Offe­iriat, ac offryma y rhodd a orchymynawdd Moy sen, er testoliaeth yddwynt. iGwedy dyvot yr Ie­su i Capernaum, y daeth attaw Canwryð, capten can­wr Gantwriad gan ddeisyfy arnaw, a'dywedyt, Arglwydd, y mat vymachcē vy-gwas i yn gorwedd gartrefyn glaf o'r par­lys, ac mewn poen ynialus ddirvawr. A'r Iesu a dy­vot wrthaw, Mi a ddeuaf ac ei gwnaf ef yn iach. A'r Cannwriad aei atepawdd, can ddywedyt, Arglwydd, nyd wyf vi dailwug y ddawot o ha­not y dan vy- nen, do cronglwyr: eithyr yn vnio dy­wait y gair, ac ef a iacheir vy-gwas i. Can ys dynwyf vinae y dan awturtot vn arall, ac y mae genyf sawdwyr vilwyr y danaf: a' dywedaf wrth hwn. Cerða: ac efe a, ac wrth arall, Dyred: ac e ðaw, ac wrth vy-gwas, Gwna hyn: ac ef ei gwna. Pan glywodd yr Iesu hyn, e ryveddawd, ac a ðdy­vot, wrth yr ei oedd yn ei ganlyn, Yn wir, y dy­wedaf wrthych, Ny chefais gymeint ffydd, na'c yn yr Israel. A' mi a ddywedaf wrthych, y daw llawer o'r Dwyrein a'r Gorllewyn, ac a eisteddāt [Page 12] gyd ac Abraham, ac Isaac, ac Iacob yn-teyrnas nefoedd. A' phlant y deyrnas a vwrir davlir ir tywy­yllwch eithav: yscyrnygy ynow y bydd wylofain a' riccian dannedd. Yno y dyvot yr Iesu wrth y Can [...]wri­ad, Dos ymaith, a' megis y credeist, bit y-ty. A' ei was a iachawyt yn yr awr honno.

¶A' phan ddaethei 'r Iesu i tuy Petr, ef a we­lawdd y vam yug­hyfraith chwegr ef yn gorwedd, ac yn glaf or deirton, twym, or haint gw­res cryd. Ac ef a gyhyrddawdð ai llaw, a'r cryd a ei gadawodd: yn y chydodd hi i vyny a' gweini ydd­ynt. Gwedy y hwyrhay hi, wy ddugesont attavv lawer o'r ei cythraelic: ac ef a vwriawdd allan yr ysprytion a ei 'air, ac a iachaodd yr oll heinus gleifion. Yn y chyflawnit yr hyn a ðywedit can trwy Iesaias Prophwyt, can ddywedyt, Efe a gymerth ein gwendit ni, ac a dduc ein heintiae.

¶A phan welawdd yr Iesu dorfeydd lawer oei amgylch, ef a 'orchymynawdd yddwynt vyned drosodd ir lan arall. Yno y daeth ryw 'wr-lleen, ac a ddyvot wrthaw, clych Athro, Dyscawdr Meistr mi ath canlynaf i b'le­bynac ydd ai. Yno 'r Iesu a ddyvot wrthaw, Y mae daytydd ffauae gan y cadnawot llwynogot a 'chan adar y nefoedd ei nythot, an'd gan Vap y dyn nyd oes le i orphwys i ben.

¶Ac vn arall o ei ddiscipulon a ddyvot wrthaw, roi ben i lawr Arglwydd, Godde i mi yn gyntaf vyned, a chlaðy vy-tad. A'r Iesu a ddyvot wrtho. Canlyn Dilyn vi, a' gad ir meirw gladdy ei meirw hvvy.

¶A gwedy iddo vyned ir llong, ei ddiscipulon ei canlynodd. A' nycha, e gyvodes morgy m­ladd cynnwrf mawr yn y mor, yd pan guddit y llong gan y tonae: [Page] ac ef e oedd yn cyscu. Yno y daeth ei ddiscipulon a­taw, ac ei defroesant, can ddywedyt, Arglwydd, cadw ni: in collwyt e ddarvu am danam. Ac ef a ddyvot wrthynt, Paam ydd ofnwch, chwychwy havvyr a'r ffydd vechan? Yno y codawdd ef, ac y ceryðawð bygythi­awdd goharddawdd ef y gwyntoedd a'r mor: ac yno ydd aeth hi yn dawel araf hin. A'r dynion a ryvedodd, gan ddywedyt Pa ryw vvr yw hwn, pan vo 'r gwyntoedd ar mor yn uvyddhay yddaw? A' gwedy ei ddawot ef ir * lan arall, i wlat y Gergesieit, e gyfarvu ac ef ddau a cythreu­lieit diavleit ynthwynt, yr ei a ddaethen o'r beddae mon­wenti yn dra ffyrnicion, mal na allai vn-dyn vy­ned y ffordd honno. A' nycha, llefain awnaeth­ant, gan ddywedyt, Iesu vap Duw, beth y sy i ni a wnelom a thi? A ddaethast ti yma in poeni cyn yr amser? Ac ydd oedd ym-pell o ywrthynt gen­vaint o voch lawer yn pori. cythrau­lieit A'r tavly diavleit a ddei­fyfesont arnaw, gan ddywedyt, A's tavly hwry ni a­llan, gad i ni vynet i'r genvaint voch. Ac ef a ddy­vot wrthynt, Ewch. Ac wy aethant allan, ac ae­thant ir genvaint voch: a'nycha, yr oll genvaint voch a yrthiwyt, dducpwyt, ymdreiglei dros y dibin i'r mor, ac collwyt a vuō veirw yn y dyfredd. Yno y ciliawdd ffoawdd y meichiait: a' gwedy y dyvot hwy i'r dinas, menegy a wnae­thant pop peth, a' pha beth a ddarvesei ir ei oedd y diavleit ynthwynt. A' nycha, yr oll ddinas a dda­eth allan, y gyvwrdd gyvarvot a'r Iesu: a' phan ei gwel­sont, atolugy a wnaeehant iddaw, ymadel oei ter­uyneu.

❧Pen. ix.

AC ef aeth y mewn ir llong, Yr Euangel y xix. sul gwedy Trintot. ac aeth trosawdd, ac a ddeuth y'w ddinas ehun. A'nycha, wy a dducesant a­taw wr claf o'r parlys, yn gorwedd ar mewn gwely. A'r Iesu yn gweled y ffydd wy, a ddyvot wrth y claf o'r parlys, Y map, ymddiriet: madde uwyt y ty dy pechatae. A' nycha, yr ei or Gwyr-llen a ddywedet wrthyn ehunain, Y mae hwn yn hawddaf caply. A'phan welawdd yr Iesu ey meddyliae, y dyvot, Pa am y meddylywch bethae drwc yn eich calonae? Can ys pa-vn dywedyt yn anduwi­ol hawsaf ei dyywedyt, Maddeuwyt y-ty dy bechtae, ai dywedyt, Cyvot, a' rhotia? gallu, au­turat Ac er mwyn ychwy wybot vot hawddaf meddiant i Vab y dyn ar y ðaiar y vaðae pechatae, (yno y dyvot ef wrth y claf o'r parlys) Cyvot, cymer dy wely, a' dos ith tuy. Ac ef agyvodes, ac aeth ymaith yddy y ew duy ehun. Velly pan ei canvu 'r dyrva, rhyveddy a wnaethant, a gogoneddy Duw, yr hwn a roesei gyfryw awturtat i ddynion.

¶Ac val ydd oedd yr Iesu yn myned o ddynaw, Yr Euangel ar ddydd S. Matthevv. e ganvu 'wr yn eistedd wrth y ðollva a elwit Matthew, ac a ddyvot wrthaw, Dili [...]. Canlyn vi. Ac ef [Page] a gyfodes, ac ei canlynawdd. Ac e ddarvu, a'r Ie­su yn eistedd i vwyta yn y duy ef, nycha, tollwyr Publi­canot lawer a' phechaturieit, a' ddaethent ynavv, a eisteddesant i vwyta gyd a'r Iesu a' ei ddiscipu­lon. A' phan welawdd y Pharisaieit hynny, wy ddywedesont wrth y ddiscipulon ef. Paam y bwyty eich athro dyscyawdr gyd a'r Publicanot a' phecaturieit? A' phan glypu 'r Iesu, e ddyvot wr­thynt, Nid reit ir ei iach wrth physigwr veddic, anid ir ei cleifion. An'd ewch a' dyscwch pa beth yw hynn Trugaredd a physigwr ewyllyseis, vyn naf ac nyd aberth: can na ddauthym i' alw'r ei cyfiawn, amyn y pechaturie­it y ddyvot-ir-iawn.

¶Y no ydd aent discipulon Ioan ataw, gan ddywedyt, Paam yð ymprydiwn ni a'r Pharisai­eit yn vynech, ath ddiscipulon di eb vmprydiaw [...] A'r Iesu a ddyvot wrthwynt, A all plant y gwr pri­od yr yst­avell-briodas ddwyn ga­lar gwynvan tra vo'r gwr newydd weddoc priod y gyd ac wynt? An'd e ddawr dyddiae pan ddyger y newydd weddoc gwr-priawd o ddiar nynt, ac yno yð vmprydiant. Eb law hyny ny ddyd nep lain o vrethyn newydd mewn hen wisc: can ys hyn a ddylyei ei gyflaw­ny, a dynn beth o y wrth y wisc, a rhwygfa ys ydd aa yn waeth. Ac ny ddodant 'win newydd mewn llestri hen: can ys velly y torrei 'r llestri, ac y gellyngir dineu­hir, y gwin, ac y collir y llestri: an'd gwin newydd a ddodant mywn llestri newyð, ac velly y cedwit y ddau.

Yr Euangel y xxiiij. gwedi Trintot.¶Tra oeddd ef yn ymadrodd wrthwynt, nycha, y deuth ryw pennaeth, ac 'addolawdd iddaw, can ddywedyt. E vu varw veu merch yr awrhon, and [Page 14] dyred a' dod gesot dy law arnei, a' byw vydd hi. A'r Iesu a g'odes ac ei dylynawdd, ef aei ddiscipulon. (Ac wele wreic a oedd a haint gwaedlin, gwaedgerð, gweddgoll gwaedlif arnei dauddec blynedd, a ddaeth or lwyr ei tu cefyn yddaw, ac a gyfhyrddawdd ac ar, godref, hem emyl y wisc ef. Can ys hi a ddiwedesei ynthei ehun, A's gallaf gyhwrdd aei wisc ef yn vnic, iach vydd­af, mi af yn iach i'm iacheer. Y no yr Iesu ymch­welawdd, a chan y gweled hi, y dyvot, Ha verch, bydd gyssyrus: dy ffydd ath iachaodd. A'r wreic a o'r wnaethpwyt yn iach tyrfu yn yr awr hono.) A' phā ddaeth yr Iesu i duy'r pennaeth, a' gweled y cer­ddorion a'r tyrfa yn Cilwch trystiaw, y dyvot wrthwynt, Ewch ymaith: can nad marw'r vorwyn, anid cys­cu y mae hi. Ac wynt ei gwatworesont ef. A'phan yrrwyt y tyrfa allan, ef aeth i mewn ac a ymav­lawdd yn hi llaw, a'r vorwyn a gyvodes. A'r gair o hynn aeth tros yr oll tir hwnw.

Ac val yð oeð yr Iesu yn myned o yno, dau ðalliō a ei canlyne­sont dilynesont ef, gan lefain a 'dywedyt, Map Dauid trugarha wrthym. A' gwedy iddo ddyvot yr tuy, y daeth y daillion ataw, a'r Iesu a ddyvot wrthwynt, A gredwch chvvi y galla vi wneythyd hyn? Ac wy a ddywedesont wrthaw, Credwn, Ar­glwydd. Y no y cyhyrddodd ef a ei llygaid, gan ðy­wedyt, Yn ol, Wrth Herwydd eich ffydd bid y chwt. A ei lly­gaid a egorwyt, a'r Iesu a canlyne­sont oruwchmynnawð yddwynt, gan ddywedyt, Gwelwch nas gwypo nep. An'd gwedi yddwyn ymadaw, wy Yn ol, Wrth en clod­vawresont ef trwy 'r oll dir hwnw.

¶Ac wynt yn myned allan, wele nycha, wy yn dwyn attaw vudan a chythra­el ynchaw cythreulic. A' gwedi bwrw 'r cy­thraul [Page] o honavv y ymadro­ddodd dyvot y mudan: yno y rhyve­ddawdd y dyrfa gan ddywedyt, Ny welpwyt y cy­ffelip erioed yn Israel. A'r Pharisaieit a ddywe­desont, Trwy benaeth y cythreulieit y mae ef yn bwrw allan gythreulieit. A'r Iesu aeth o y am­gylch yr oll ddinasoeð a' threfi, gan ei-dyscy yn ei Synagogae, ac yn precethy Euangel y deyrnas, ac yn iachay pop haint a phob anhwyl clefyd ymplith y popul. A' phan welawdd ef y dyrfa, ef a dostur­iawdd wrthwynt, can ys ey bot gwedy i gohany hylltra­wy, a' ei goyscary val defeit eb yddyn vugail. Yno y dyvot ef y'w ddiscipulon, Diau vot hetniar y cynayaf yn vawr, ar gweithwyr yn anaml. Can hyny erchwch dei­syfwch a'r Arglwydd y cynhayafar ddanfon gwe­ithwyr y'w gynayaf.

❧Pen. x.

AC ef a elwis ei ddauðec discipul ataw, ac a roddes y ddyn allu veddiant yn er­byn ysprytion aflan, yw tavly wy all­an, ac y iachay pop tlevyd haint a' phop amhwynt anhwyl adwyth. Ac enwae y dauddec Apo­stolion yw'r ei hyn. Y cyntaf Simon, a elwit Pen [Page 15] ac Andreas ei vrawt: Iaco vap Zebedeus, ac Ioan ei vrawt. Philip a' Bartholomeus: Thomas a' Matthew y Cais, amo brydd Publican: Iaco vap Alpheus, a' Lebbeus a' ei gyfenw yn Thaddaeus: Simon y eiddigus, gwynvidus Cananit, ac Iudas Iscariot yr hwn hefyt y bra dychawdd ef. Y dauddec hyn a ddanfonawdd yr Iesu ymaith, ac a' orchymynawdd yddwynt, gan ddywcdyt, Nag ewch i ffordd y Cenedloeð, ac i ði­nasoedd y Samarieit nag ewch y mewn: a nyd ewch yn hytrach at gyfer golledic ðefeit tuy Israel. Ac wrth vyned precethwch, gan ðywedyt, Y mae teyrnas nef wedy yn gyfa­gos dynesau yn agos. Iachewch y cleifion, glanewch yr gohanglei fion ei clawr: cyfodwch y mei­rw: bwriwch allan gythreulieit. Yn ddawn, rhodd rrat yd cymere­soch er­byniesoch, yn rat rhowch. Na vedwch ar aur, nag ariant, nac pres, bath, mwnei efydd yn eich gwregysae, nag yscre­pan ir daith, na dwy bais, nag escidiae, na ffon: can ys teilwng ir gweithwr ei ymborth vwyt. Ac i pa ddinas pynac nei dref yd eloch, ymofynwch pwy 'sydd teilwng yn-ddi, ac ynaw trig wch yn yd e­loch o ddyno. A' phan ddeloch i dny cyferch­wch wcll anerchwch ef. Ac a bydd y tuy yn teilwng, dauet eich heddwch tang­neddyf arnaw: ac any bydd yn deilwng, ymch­welet eich tangneddyf atoch. A' phwy pynac a'r ny's derbyn chwi, ac ny chlyw eich gairiae, pan ymadawoch o'r tuy hvvnvv nei ordinas hono, escu twch y llwch ywrth eich traet. Yn wir y dywedaf y chwi, y bydd esmwythach ir ei o dir Sodom a' Gomorrha yn-dydd varn brawd nag ir dinas hono.

¶Nycha, ydd wy vi yn eich danvon mal defeit ymperveð ynghenol bleiddiae: byddwch am hynny pruddion. ddoe­thion [Page] mal nadroedd seirph. a' seml,gwirion mal colombenot. Eithr ymogelwch rac dynion, canys wy ach roðāt chvvi at Cwnsli Eisteddfae ac ach diargyoeð yscyrsian yn ei Syna­gagae. ffrewylliā Ac ich dugir at y llywiawdwyr a'r Brenhi­noedd om pleit i, er testiolaeth yddwynt, ac i'r Ce­netloedd. Eithr pan ich trawsroddan, na ofelwch phry­derwch pa vodd nei pa beth a ddywetoch: can ys roddir y chwy yn awr hono, pa beth a ðywetoch. Can ys nid chwy chvvi yw'r ei a ymadroddddyweit, anyd y spryt eich Tad yr hwn a dywait ynoch. A'r brawd a vradycha 'r brawd a angeu varwolaeth, a'r tat y map, a'r plant a godant yn erbyn ei tad a' ei mam Rieni, ac a barāt yddwyn varw. A'dygasoc vyddwch gan bawp e [...] mwyn vy Enw: anyd yr hwn a barao yd y dy­wedd, ef a iacheir gedwir. A' phan ich erlidiant yn y dinas hon, ffowch ciliwch i vn arall: can ys yn wir [...] dywedaf wrthych, na 'orphenwch oll ddinasoedd Israel, yny ddel nes dawot Map y dyn. Nid yw'r diso­pul uwch na ei athro, na'r gwasanaethvvr uwch na ei Arglwydd. Digon ir discipul vot val y bo [...] athro, a'r gwasanaethvvr val ei Arglwydd. A's gal­wasan wr y tuy yn Beelzebub, pa veint mwy y g [...] ­lvvan ei duylwyth ef? Nag ofnwch wy am hyny▪ can nad oes dim annudd, toedic, ar ny's dadanuðir didoijr: n [...] dim cuddiedic ar na ddaw i wybodoeth. Hyn a ddy wedaf ywch yn y tywyllwch, dywedwch yn y go­launi: a hyn a glywoch yn ych glust, precethwc [...] ar ben y tai. Ac nac ofnwch yr ei a ladd y corph, a [...] ny allant ladd yr enait: eithyr yn hytrach ofnwc [...] hwn, a ðichon ðestrywio gyfergolli yr enait y gyd a'r corp [...] yn yffern. Any werthir dau ederyn y to er fferlin [...] [Page 16] ac ny chwympa yr vn o hanynt i'r llawr heb evvy­llys eich Tad chvvi? Ac y mae hefyd eich oll wallt yn gyfrifedic. Nac ofnwch gan hynny, chwi del­wch mwy na llawer o ederynot adar yto. Pwy pynac gā hynny am cyffesso i yngwydd dynion, hwnaw a gyffessaf vinef hefyd yn-gwydd vy-Tad yr hwn 'sy yn y nefoedd, A' phwy pynac am gwad yng­wydd dynion, hwnaw a wada vi hefyd yn-gwydd vy-tad yr hwn 'sy yn y nefoedd. Na thybiwch vy­dewot i ddanfon tangneddyf i'r ddayar: ny dda­ethym y ddanfon tangneddyf anyd y cleddyf. Can ys-daethim i osot dyn y am rafaely yn erbyn ei dad a'r verch yn erbyn ei mam, ar wraic yn erbyn mam hei gwr waydd yn erbyn i chwegr. A' gelynion dyn vydd tuylwyth ei dy y hun. Y nep a garo tad ne vam yn vwy namyvi, nyd yw dei wng o hanofj. A'r nep y garo vap ne verch yn vwy na myvi, nyd yw deilwng o hanof vi. A' hwn ny chymer ei groc groes, a chalyn ar v'ol i, nyd yw deilwng o hanafi. Y nep a gatwo ei emioes vywyt e­nait, ai cyll, a'r nep a gollo ei enad om pleit i, ai caidw. Y nep ach derbynio chvvi, am derbyn i: ar nep am derbynio vi, a dderbyn hwn am danfon­awdd i. Y nep a dderbynio brophwyt yn enw Pro phwyt, a dderbyn vvobr Prophwyt: a'r nep a ðer bynso gyfiawn, yn enw cyfiawn, a dderbyn vvobr y cyfiawn. A' phwy pynac a roddo ir vn o'r ei by­chein hyn phiolet o ddwfr oer yn vnic, yn enw dis­cipul, yn wir y dywedaf ychwi, ny chyll ef ei vvobr.

❧Pen. xj.

AC e darvu, gwedy tervyny o'r Iesu orchmyny y'w ddaudder Apostoliō, ef aeth oddyno er ei dyscy a'phrece­thy yny dinafoeð wy. Yr Euangel y trydydd Snl yn Aduent. A'phā glyb [...] Ioan ac ef yn-charchar o ywrth weithredoedd Christ, e ddanvones ddau oei ddiscipulon, ac a ddyvot wrthaw: Ai [...] yw'r hwn a Doelwch ðaw, ai dysgwyl a wnawn am aral [...] A'r Iesu a atebawdd ac a ðyvot wrthynt. Doelwch Ewch a'manegwch i Ioan, y pethae a glywsoch ac wel­soch. Y mae'r daillion yn cahel ei golwc, a'r cloff­ion yn rhodiaw: a'r cleifion-gohanol wedy ei glā ­hay, a'r byddair yn clywet: y meirw y gyfodi [...], a'r tlodion yn derbyn coelvain yr Euangel. A' dedwyd [...] yw'r coelvain neb ny hwn rwystrirom plegit i. Ac wynt y [...] mynet ymaith, ef a ddechreuawð yr Iesu ddywe­dyt wrth y popul, am Ioan, Pa beth yr aethoch ir thramg­wydo wrth yvi ddiffeith i edrych am danaw? ai corsen a anialwch y [...] ­cytwei gan wynt? Eithyr pa beth yr aethoch y [...] welet? Ai siglai dyn wedy 'r wisco mewn dillat esm­wyth? gwr Nycha, yr ei ys y yn gwisco dillat esm­wyth, mewn tai Wely Brenhinoedd y maent, Eithy [...] pa beth aetho chwi yw welet? Ai Prophwyt? I [...] dywedyt ydd wyf wrthych, a' mwy no Prophwyt Can ys hwn ytyw y neb y mae yn escriwened [...] am danaw, Wely Nycha, myvi sy yn danvon vy-cena [...] rac dy wynep, yr hwn a paratoa ðy ffordd o [...] [Page 17] oth vlaen. Yn wir y ddywcdafychwi, ym-plith yr ei a genetlwyt anet o wrageð, ny chododd neb mwy nac Io­an Vatyddiwr: er hyny yr hwn 'sy leiaf yn teyr­nas nef, y 'sy, vwy nac ef. Ac o amser Ioan Vaty­ðiwr yd hyn, y treifir teirnas nefoedd, a'r treiswyr 'sy yn ei yfgliffio myn'd a hi y drais wrth nerth. Can ys yr oll Prophwyti a'r Gyfraith Ddeddyf a prophwytesont hyd Ioan. Ac a's wyllysiwch y dderbyn, hwn efe yw Eli­as, a oedd ar ddyvot.

¶Y nep 'sy yddo glustiae i glywed, clywed wrando, gwranda­wet. Eithyr i ba beth y cyffelyblaf i y genedleth hon? Cyffelyp yw i vechcynos a eisteddent ar yr heo­lydd yn marchnatoydd, ac yn llefain ar wrth ei cyfeillon, ac yn dywedyt, Canasam bib chwibanoc ywch', ac ny ddawnsie­soch neidiesoch: ys canesam alarnad ywch', ac ny chw­ynfanesoch. Can ys daeth Ioan eb na bwytanag yfet, ac meddant, Y mae diawl cythrael ganthaw. Da­eth Map y dyn yn bwyta ac yn yfet, ac meddant, Wele ddyn glwth, ac yfwr gwm, car ir Publica­not a' phechaturieit: eithyr doethinep a gyfi­awnheir gan ei phlant blant ehun. Yno y dechreawdd ef ddannot liwio ir dinasoydd, yn yr ei y gwneythesit yr ei mwyaf oei weithredredd-mowrion ef, can na ddoethent ir iāwn chymeresent edifeirwch, Gwae dydi Chorazin: Gwae dydi Bethsaida: can ys pe gwneythesit yn Tyrns a' Sidon y gweithredoedd- nerthol mawrion a wnaethpwyt yno-chwi, wy a gymresent edifeir­wch ers talm byt gynt mewn lliainsach a llytw. Eithyr ys dy­wedaf y chwy, mai ynsmwythach vydd i Tyrus a' Sidon yn-dydd varn brawdd, nac i chwi. A' thydi Capernaum, yr hon a dderchefir yd y nefoedd, ath [Page] dynnir y lawr yd yn yffern: can ys pey ymplith yr ei o Sodoma y gwnaethesit y gweithredoeð nerthol, gwyrth­fawr ma­wrion a wnaethpwyt yno ti, wy vysent yn aros yd y dyð hwn heddyvv. And mi a dywedaf y chwi, mai esmwy­thach vydd yddyntvvy o dir Sodoma yn-dydd bra­wd, nac y ti.

Yr Euangel y dydd S. Mat­thias.¶Yn yr amser hynny ydd atepawd yr Iesu, acy dyvot, Yty y diolchaf, Dat, Arglwydd nef a'daear can yty guddiaw y pethae hyn rhac y doethion a'r pruddion, a' ei dangos egluraw hwy ir ei bychain. Do Yn wir, Dad, can ys velly y bu voddlawn genyt. Pop peth a roddwyt y-my gan vy-Tat: ac nyd ed wyn nep y Map, anyd eithr y Tat: ac nyd edwyn nep y Tat anyd diethr y Map, a'r hwn yr ewyllysio 'r Map ei anyd eglurhau iddo. dywyny­gu, ðangos Dewchata vi, oll y sy yn vlinde­rawc ac yn llwythawc, a' mi a ch esmwythaf. Cy­merwch vy iau arnoch' a' dyscwch genyf, can vy-bot yn waredigennus ac yn isel o galon. A' chvvi gewch' orphoysfa ich eneidae. Can ys ve Iau 'sy hawdd, esmwyth hyfryd, a'm baich llwyth ysy yscafn.

❧Pen. xij.

[Page 18] YR amser hyny ydd aeth yr Iesu ar ddydd y Sabbath trwy r llafur yd, ac ydd oedd thwant bwyt newyn ar ei ddiscipulō, aca ddechreysont dynny tywys yr yd a'bwyta. A'phan y gwelawð y Pharisaieit, y dywedesōt wrth­aw, Wele, Synna Nycha dy ddiscipulon yn gwneythyr hyn nyd yw gyfreithlawn ei wney­thyd ar y Sabbath. Ac ef a ddyvot wrthynt, Any ddallenasoch beth a wnaeth Dauid pan oedd arno uewyn, a'r ei oeð y gydac ef? Val ddaeth ef ymewn y duy Ddyw, a' bwyta'r bara dangos, geyrbron gosot yr hwn nyd oedd gyfraithlawn iddo y vwyta, nac ir ei oeð gy­dac ef, and yn vnic ir Offeiriait? Nei any ðarlle na­soch yn y Gyfraith Ddedyf vot yr Offeiriait ar y Sabbath yn y Templ yn halogi tori'r Sabbath, ac ei bot yn ddiargyo­edd ddirgerydd? And mi a ddywedaf ichwi, vot yma vn mwy na'r Templ. Eithyr pe gwyddech pa beth yw hyn, Trugareð a ewyllysiaf ac nid a berth, ny vwriesech, ðamnesech varnesech- chvvi ar yr ei diniwet. Can ys bot Map y dyn yn Arglwydd, ys ar y Sabbath. Ac ef a dynodd o ddyno, ac aeth y'vv Synagog wy. A' nycha, ydd oedd yno vn a ei law wedy gwywo, diffrwytho dysy­chy. Ac wy a ovynesont iddaw, gan ddywedyt, Aicyfreithlawn iachay ar y Sabbath? val y gall­ent achwyn arnaw. Ac ef a ðyvot wrthwynt, Pa ðyn o hanoch vydd, ac iddo vn ddavat, ac o chwym­pa hi mewn ymaes ffos ar y dydd Sabbath, an y chy­mer ef y hi a'i chodi pwll allan? Wrth hyny, pa veint gwell yw dyn na dafat? Ac velly cyfraithlawn yw gwneythyd da ar y dydd Sabbath. Yno y dyvot ef [Page] wrth y dyn, Estyn dy law, Ac ef y hestynnawdd, a hi a wnaed yn iach val y llal'. Yno yr aeth y Pha­risaieit allan, ac ymgyggori a wnaethont yn y er­byn ef, pa vodd y gellynt ei goll [...], ddi­fetha ddiva, A' phan wy­bu yr Iesu hyny, ef aeth ymaith oddyno, a' thyrfa­vawr y dylynodd ef, ac ef y iachaodd wy oll, ac a orchymynawdd y ddyn na' pharent i adnabot chyoedent ef, yn y chy­flawnit, 'rhyna ðywedesit gan Esaias brophwyt, gan ddywedyt, Nycha vy- gwasanaethur yr hwn a ddewisais ddetholeis, vy-caredic yn yr hwn y boddheir, ymvodlo­nodd digrifir vy enait: gosodaf vy Yspryt arnaw, ac ef a ddengys varn ir Cenetloedd. Nyd ymryson ef, ac ny lefain, ac ny's clyw neb y lef, leferyð lais ef yn yr heolydd. Corsen don ysic ny's tyr ef, a' llin yn mugy ny ddiffodd ef, y ny dduco varn i vuddugoliaeth. Ac yn ei Enw ef y coelia 'r Cenedloedd. Yno y ducpwyt attaw vn a chythrael yn tho cythraulic, yn ddall ac yn vut, ac ef ai iachaodd ef, yn y lavarawdd, ac y gwelai yr hvvn vysei ddall a' mut. Ac a irdangu sannawdd ar yr oll popul, gan ðy­wedyt, Anyd hwn yw map Dauid? Eithyr pa [...] glybu y Pharisaieit hyn, y dywedesont, Nid yw hwn yn bwrw allan gythaulieit anid trwy Beel­zebub pennaeth y cythraulieit. A'r Iesu yn gwy­bot ei meddy [...]iae, a ddyvot wrthwynt, Pop teyr­nas wedy 'r ymohany ymranny yn y herbyn y hun, a a dderfydd am denei, vetha ddi­ffeithir: a' phop dinas nen duy, wedy 'r ymranny yn y erbyn e hun ny saif. Velly a's Satan a vw­rw allan Satan, y mae ef wedy 'r ympertio, ymohany ymranny yn y erbyn e hun: pa wedd gan hyny y pery saif y deyr­nas ef? Ac a's myvi trwy Beelzebub a vwriaf a­llan gythraulieit, trwy pwy vn y bwrw eich plant [Page 19] chvvi 'n wy allan? Ac am hynny y byddant wy yn varnwyr veirniait arnoch. Ac a's myvi a vwriaf allan gythreuliait trwy yspryt Duw, yno y daeth teyr­nas Dyw atoch. Can ys pavodd y dychon nebvn vyned y mewn y duy y cadarn ac cr [...]deilio. yspeilio [...]idda, dyethr iddo yn gyntaf rwymo y cadarn, ac yno y­speilio ei duy. Y nep nid yw yd a mi, ys ydd yn v'erbyn: a'r nep ny chlasga chynull, chascl gyd a mi, a 'oyscar. Er­wyð paam y dywedaf y chwi, pop pechat a serchair chabl a vaddeuir i ddynion: anyd y cabl yn erbyn yr Y­spryt glan ny vaddeuir i ddynion. A' phwy pynar a ddyweto 'air yn erbyn Map y dyn, e vaddeuir yddaw: anyd pwy pynac a ddywet yn erbyn yr Y­spryt glan, ny's maddeuir iddo, nag yn y byt hwn, nag yn y byt a ddaw. Ai gwnewch y pren yn dda, a'i ssrwyth yn dda: ai gwnewch y pren yn ðrwc, a'i ffrwyth yn ddrwc: can ys y pren a adwenir wrth ei ffrwyth. A genetleth gwiperae, pa bodd, weð ddelw y gellwch' ymadrodd bethe da daoedd, a chwi yn ðrwc? Can ys cyflawndr o ehelaethrwydd y galon, yr ymadrodd y geneu. Y dyn da o dresawr da ei galon, a ddwc allan dda-bethe: a' dyn drwc o dresawr drwc, a ddwc allan berhe drwc. Eithyr mi ddywedaf wr­thych, mai am bop gair segur a lefair ðywait dynion, y rhoddant gyfri yn-dydd varn. Can ys gan, drwy wrth dy 'airiae ith cyfiownheir, ac wrth dy 'airiae ith vwrir ver­nir.

¶Yno yð atepoð rei or Gwyr llen a'r Pharisaieit gan ddywedyt, Athro, ys chwenychem welet Scrifeny­ddion ar­wydd genyt. Ac ef a atepawdd, sign, ar­goel ac a ddyvot wrth wynt, Cenedleth ddrwc 'odinabus a gais arwyð, [Page] anyd ny roir iddi, namyn arwydd y Proph wyt Ionas. Can ys val y bu Ionas tri-die a'thair nos ym-boly y wele morvil velly y byð Map y dyn dri-die a' thair-nos yn-calon y ðaiar. Gwyr Niniue a gyfyt ym-barn y gyd a'r genedleth hon, ac ei bwrw, damna barn hi: can ys yddynt vvy edifarhay wrth preceth Ionas. A' wele nycha vn mwy nag Ionas yn y man yma wele Ny­cha Brenhines y Deau a gyfyd yn y varn y gyd ar genedleth hon, ac ac y barn hi: can iddi hi ddyvot o ðiben byd eithafion y ðaiar i glywed doethinep Salomon Selef: ac wele a­nycha vn mwy na Selyf yn y man yma.

¶A' phan el yr yspryt anlan aflan allan o ddyn, efa rodia rhyd lleoeð sychion, gan gaisio gorphwysfa, ac eb gahel dim. Y no y dywait, Y mchoelaf im tuy, o'r lle y daethym: drwsio, gymēny ac wedy y delo, y caiff e yn wac, wedy'r yscupo, a' ei * addurno.

¶Yno ydd a ef, ac a gymer ataw saith yspryt ereill scelerach nog ef, y un, ac a ant y mewn ac a breswiliat drigant gyfanneddant yno: a' gwaeth vydd dyweð hynt y dyn hwnw na ei ddechraeat. Ac velly y bydd ir genedleth ddrwc enwir hon.

¶Tra ytoedd ef yn ymadroð wrth y dyrfa, nycha ei vam a'ei vrodwr yn sefyll allan, yn caisio chwed­lena ymð­iddan ac ef. Yno y dyvot vn wrthaw, Nycha, dy vam ath vrodur yn sefyll allan, yn casio ymddiðā a thi. Ac ef atepawdd, ac a dyvot, wrth hwn a venagawdd iddo, Pwy yw vy mam? a' phwy yw by-brodur? Ac ef a estennawdd ei law tu ac ac ei ddiscipulon, ac a ddyvot, wele Nycha vy mam, am broder. Can ys pwy pynac a wna ewyllys vy-Tad yr hwn y sydd yn y nefoeð, efe hwnw yw vy­brawt, [Page 20] a'm chwaer, a' mam.

❧Pen. xiij.

Y Dydd hwnw ydd aeth yr Iesu a­llan o'r tuy, ac ydd eisteddawdd wrth geir llaw'r mor: A' thorfoedd la­werion a ymgynullent attaw, yn yd aeth ef i long, ac eistedd: a'r oll dorf a safawdd ar y lan. Yno y dyvot yr adroddawdd ef wrthwynt lawer o bethae drwy ðamegion barablae, gan dywedyt. Nycha, ydd aeth heuwr ymaith i heheu. Ac val ydd oedd ef yn heheu, y cwympodd 'rei or had ym-min y ffordd, ac a ddaeth yr ar emyl, gar llaw ar gwr, wth ehediait ac y difaodd wy. Ar ei a gwympodd ar dir caregoc, lle ny chawsant vawr ddaiar, ac eb ohir, eb oludd yn ebrwyd [...] yn y man, yr eginesont, can nad oeð yddynt ddyfnedd daiar. A' gwedy cyfody yr haul, y crasasont, ac o eisiae gwreiddio, y adar crinesont. A'r ei a gwympesont ymplith yscall drain, a'r drain a gododd, ac ai tagawdd. Rei hefyd a gwympesont mewn tir da, ac a ddygesont ffrwyth, vn gwywesōt gronyn ar ei gā cyme­int ganfed, arail ar ei drigeinsed, hedin arall ar ei ddecved ar vgain. Y nep 'sydd iddo glustiae i wr­ando, gwrandawet. glywet, clywet

¶Y no y daeth y discipulon, ac y dywedesont wr­thaw, [Page] Paam yr dywedy, chwedleuy ymadroddy wrthynt ym-para­bolae? Ac ef a atepawdd ac a ddyvot wrthwynt, Can roðy i chwi wybot cyfrinach­oedd dirgeliō teyrnas nefoeð, ac na's roddwyt yddwynt wy. O bleit pwy pynac ys ydd gantho iddo, hwnw i ddo ef y rhoir, ac ef a gaiff helacth­rwydd: eythyr pwy pynac nid oes iddo, o yarno ef y dugir, ac hyn y 'sydd yddo. Am hyny yr ymadro­ddaf wrthwynt ar ddame­gion mewn parabolae, can ys wy yn gweled ny's gwelant: ac yn clywet, ny's cly­want, ac ny's dyallant. Velly ynthynt wy y cyflawnwyt Prophedolineth Esaias, yr hon a ddywait, Can glywet y clywwch, ac ny's dyell­wch, ac yn gweled y gwelwch, ac ny's canvy­ddwch. Can ys tewych­wyt brasa wyt calon y popul hyn, ac aei cluffiae pwl y clywant, a'ei lygait a wrthgay­sont, rac canvot a'ei llygait, a chlybot a'ei clustiae, a' dyall a'ei calonae, a' throi ar ymchwelyd, yn yd iach­awn i hwy. Eithyr ys gwynfy­dedic dedwydd yvvi eich llygait chvvi, can ys canvyddāt gwelant: ach clustiae, can ys-cly­want. O bleit, yn wir y dywedafychwi, mai lla­wer o Prophwyti, a' Rei cyfiawn a ddersyfesant weled y pethae yr hyn a welw-chwi, ac ny 'vv welfant, a' chlybot yr hyn a glywsoch, ac ny 'vv chlywsant.

¶Gwrandewch chwithe barabol yr heuwr. Pa­pryd pynac y clyw nep 'air, y Deyrnas, ac ef eb ei ðyall, e ddaw'r Vall Drwc, ac gipia, ysgy flia ysc [...]yffia 'r hyn a heu­wyt yn ei galon ef: a' hwn yw ef a hewyt gymerth yr had ar vin y ffordd. A' hwn a gymerth had yn y tir caregawc, yw'r vn a wrendy 'r gair, ac yn e­brwydd drwy lewenydd ei derbyn. Nid oes erhyny ha­gen wreiddin ynthaw ehun, amser, dy­mor a' thros erhyny enhyd [Page 21] yw: can ys cyclymed er cynted y daw trallod nei ganlyn o bleit y gair, yn y van y trangwy­ddir rhwystrir ef. A' hwn a dderbyn yr had ymplith y yscall drain, yw'r vn a wren­dy 'r gair: anyd gofal y byd hwn, ac yscall ehudr wydd golud, a dag y gair, twyll cy­foeth ac ef a wnaethpwyt yn yscall ddi­ffrwyth. And hwn a gymerth yr had yn y tir da, yw'r vn a wrendy 'r gair, ac ei dyall, yr vn hefyd a ffrwytha, ac ei dwc, vn ar ei ganfet, arall ar ei drugeinfet, ar-all ar ei ddecfet ar ugain. anffrwyth lawn Para­bol arall a osodes ef yddwynt, can ddywedyt. Damec

¶Teyrnas nefoedd 's ydd gyffelip i ddyn a he­uei had da yn ei vaes. Yr Euangel y pempet Sul gwedi ir Yst­wyll. A' thra vei 'r dynion yn cy­scu, e ddaeth y elyn ef, ac a heuawdd ller, ðrewc efrae ymp­lith y gwenith, ac aeth ymaith. A'gwedy ir egin dyvu, a'dwyn ffrwyth, yno yr ymddangosodd yr efrae hefyt. Ac a ddaeth gweision gwr y tuy, ac a dywedesont wrthaw, Arglwydd, a-ny heaist ti had da yn dy vaes? O b'le gan hyny y mae ynddo yr efrae? Ac yntef a ddyvot wrthynt, Y gelyn-ddyn a wnaeth hynn. A'r gweision a ddyvot wrthaw, A ewyllysy di i ni vyned a'ei chwynny cascly wynt? Ac ef a ddyvot, Na vynnaf: rac ychwy wrth glascly'r efrae ddiwreiddiaw y gwenith gyd ac wynt. Gedwch ir ddau gyddtyfu, hyd y cynayaf, ac yn amser y cynayaf y dywedaf wrth y medelwyr vedel, Cesclwch yn gyntaf yr efrae, a' rhwymwch yn yscupae y'w lloscy: a' chesclwch y gwenith i'm yscupawr.

¶Parabol arall a roddes ef yddwynt, gan dy­wedyt, Cyffelip yw Teyrnas nefoedd i 'ronyn o had mustard, yr hwn a gymer dyn a' ei heuha yn ei vaes, ys yr hwn 'sy 'leiaf o'r oll hadae: anyd [Page] gwedy tyfo, mwyaf vn or llysae ytyw, ac y mae yn bren a' phren adar vydd, yd 'n y ddel ac y mae yn bren ehediait y nef a nythy yn ei gangae.

¶Parabol arall a ddyvot ef wrthwynt, gan ddy­vvedyt, Cyffelip yw teyrnas nefoedd y lefen surdoes, yr hwn a gymer gwraic ac ei cuð mewn tri nes pheccet o vlawt, chibynet yn y sura cwbwl oll.

¶Nyn oll a ðyvot yr Iesu trwy barabolae wrth y dyrfa: ac eb ddamec parabolae ny ddyvot ef ddim wrth­wynt, yn y chyflawnit hyn a ddywetpwyt gan y Prophwyt, yn dywedyt, Agoraf vy-genae mewn da­megion ym­paravolae, a' menagaf ddirgeledigion o'r pan sail­iwyt y byd. Y no yd anfonawdd yr Iesu y dorf y­maith, ac ydd aeth ir tuy. A' ei ddiscipulon a dda­eth attaw, can ddywedyt, Esponia Agor Deongl i ni barabol efre yr maes. Yno ydd atepawdd ef ac ydyvot wrthwynt, yr hwn a heyha yr had da, yw Map y dyn, a'r maes yw'r byd, a'r had da, wyntwy yw plant y deyrnas, a'r efrae ynt blant y Vall Drwc, a'r gelyn sy 'ny heheu hwy, clescir, tyrir yw diavol, a'r cy­nayaf yw dywedd y byd, a'r medelwyr yw'r An­gelion. drancwyd­deu Megis gan hyny y tywynna, discleiria, discletnia cynullir yr efrae, ac y lloscir yn tan, velly y bydd yn-diwedd y byt hwn. yscyrnygy Map y dyn a ddenvyn ei Angelion, ac wy a gynnullant allan oei deyrnas ef yr oll rwystrae, ar ei a wnant enwiredd, ac y bwriant wy i ffw [...] ­nais dan: ynaw y bydd wylo ac wrando, gwrādawt rhiccian danned▪ Yno y eurgrawu lewyrcha yr ei cyfiawn val yr haul yn teyr­nas eu Tad. Hwn sy iddo glustiae i glywet, cly­wet.

¶Trachefyn cyffelyp yw teyrnas nefoedd i * dre­sawr [Page 22] cuddiedic mewn maes, yr hwn wedy y ddyn ei gaffael, ef ei cudd, ac o lewenydd am danaw, ef a dynn heibio, ac a werth oll ar a vedd, ac a brym y maes hwnw.

¶Trachefn cyffelip yw teyrnas nefoedd i varsiand vasnachwr var­siandwr yr hwn a gais perle da vargaritaetec, ac wedy iðo ei gaffel vn margaret gwerthfawr, yr aeth ac y gwerthodd cymeint oll ac a veddei, ac ei prynoð. dramwy, traws

¶Tragefyn cyffelip yw teyrnas nefoedd i rwyt gascl, glas­ca, a gynull tynn a vwrit yn y mor, yr hon a coe gion dyrra o bop ryw beth. Yr hon wedi bo yn llawn, a ddugant ir lan, ac eistedd a wnant, a' chlascy 'r ei da y mywn llestri, a' thavly 'r ei coe gion drwc y maes allan heibio. Velly y bydd yn-diwedd y oesoedd byd. Yr Angelion aant allan, ac a ddidolant, ditholant, holiant nailltuant yr ei drwc o blith yr ei cyfiawn, ac y tablant wy i ffwrneis dan: ynaw y bydd oesoedd wylo­fain a' ddidolant, ditholant, holiant riccian dannedd.

¶Yr Iesu a ddyvot yddwynt, A y chwi yn dyall hyn oll? Dywedesont wrthaw, yscyrnygy Ym, Arglwydd. Ydym Yno y dyvot ef wrthwynt, Can hynny pop Gwr­llen yr hwn a ddyscir i deyrnas nefoedd, a gyffely­pir i wr berchen tuy, yr hwn a ddwc allan oei dre­sawr newyddion a' henion.

¶Ac e ddarvu, gwedy i'r Iesu ddyweddyt y damegion pa­rabolae hyn, yr ymadawodd o ddyno, ac yd aeth ef y'w wlat y un, ac ei dyscawdd yn y synagogae wy, yny chwithodd synnodd arnynt, gan ddywedyt, O b'le y doeth y doethinep hyn a'r meddiātae gwethredoed-ner thol ir dyn hwn? Anyd hwn yw map y saer? Anyd y vam ef a elwir Mair, a' ei vrodur Iaco ac Io­ses, a' Simon ac Iudas? Ac anyd yw ei chwio­redd [Page] oll y gyd a nyni? O b'le gan hyny y mae gan­thaw y pethae hyn oll? Ac wy a drācwyðit rwystrit ganthaw yntho. Y­no y dyvot yr Iesu wrthwynt, Nyd yw Prophwyt eb anrydedd dye [...]thyr, amyn anyd yn ei wlat y un, ac yn y duy e­hun. Ac ny wnaeth ef vawr veddtante, wyrchiae weithrrdoedd-ner­thol yno, er mwyn o bleit ei ancrediniaeth wy.

❧Pen. xiiij.

YPryd hyny y clybu Herod y Tetrarch am Iesu, ac y dyvot wrth ei weison, Hwn yw Ioan Vatyddiwr. Ef gy­fodes o veirw, ac am hyny y gwei­thredir meddiāne gwrthiae weithredoedd-nerthol gan thaw. Can ys Herod a ddaliesei Io­an ac ei rhwyinesei, ac ei dodesei yn-carchar o bleit Herodias, gwraic Philip y vrawt ef. Can ys Ioan a ddyvot wrthaw, Nid cyfraith­lawn deddfol y ti y chahel hi. A' phan oedd yn ei vryd y roi ef yw var­wolaeth, ef efnoð y dyrva, can ys wy y cymeren [...] ef val prophwyt. A' phā getwit dydd natalic genedigaeth Herod, y dawnsioð merch Herod geyr y brō wy, a [...] y boddhaodd hi Herod. Erwydd paam y gadd [...] ­wodd ef drwy lw dan-dwng, y rhoddei yddhi beth pynac ar a archei hi. Ac yhi wedy hi addyscy gan hei [Page 23] mam, a ddyvot, Ro, Moes Dyro i mi yma ben Ioan Va­ty ddiwr mewn descl. A'r Brenhin a vn dorwc ganthaw driftawð: eithyr o erwydd ei lw, a'r ei a eisteddent y gyd ac ef wrth y vort, y gorchymynawdd ef ei roi iddi: ac ef a ddanvonawdd gennad ac a vorawdd laddawd ben Ioan yn y carchar. Ac a dducpwyt y ben ef mewn descyl, ac ei rhoet ir vorwyn vachcennes, a'hi ei duc yddy y'w mam. A'ei ddiscipulon ef a ðaethant, ac a gymer­sant y gorph ef ac ei claddesont, ac aethont ac addywedesont, i'r Iesu. A' phan ei clybu yr Iesu, ef a dynnodd o ddyno mewn llong i ddiffeithfa or nailltu. A' gwedy clybot o'r dyrva, wy y dilynesōt ef yn beoe­stric ar draet allā o'r dinafoeð. A'r Iesu aeth yma­ith ac a welodd yn beoe­stric dyrva vawr, vin [...]at. ac a dosturiawdd wrthwynt, ac ef a iachaodd y cleifion hwy.

¶A' gwedy y mynd hi yn hwyr, y daeth ei ddis­cipulon attaw, can ddywedyt, Disfaith yw'r lle yma, a'r amser awr aeth heibio: maðe, gad [...] gellwng y dyrva y­maith, i vyned ir dinasoeð y bryny yddyn vitel vwy­dydd. A'r Iesu a ddyvot wrthynt, Nid dir rhait y y ddyn vyned ymaith: Rowch chwi yddwynt beth y'w vwyta. Y no y dywedesont wrthaw, Nid oes genym anyd pemp torth a' dau pyscotyn. Ac ef y ðy­vot, Dugwch wy i mi yman. Ac e orchymy nawð ir dorf eisteð ar y glaswell [...] gweiltglas, ac a gymerih y pemp torth a'r ddau byscodyn, ac a dremiodd edrychawdd i vy­nydd tu ar nef, ac a vendithiodd, ac a dores, ac a roes y torthae y'w ddiscipulon, a'r discipulon ir dyrva. Ac wy oll a vwytesont, ac wy a ddiwall­wyt, gaw­sō ei gwala [...] ddigon­wyt. Ac a godefont o'r briwuvvyt oedd yng weðill faith bascedeit. Ar ei a vwytesent, oedd yn-cylch [Page] pempmil o wyr, eb law gwrageð a' plantys rhai bychain.

¶Ac yn y van y cympellodd yr Iesu ei ddiscipu­lon i vyned mewn llong, a' thrawenu, threiddio myned trywodd trosodd oei vlaen, tra ddanfonei ef y dyrfa ymaith. A' gwedy iddo ddanvon y dyrfa ymaith, ef dringodd i vynyth escenna wdd ir mynyd vvrtho ehun i weddiaw: a' gwedy y hwyr­hai hi, ydd oedd ef yno wrtho yhun yn vnic. Ac yno ydd oeð y llong yn-cenol y mor, ac a haldienit, a chwelit, wthit drallodit gan don­nae: canys gwynt gwrthwynep ytoedd. Ac yn y bedwerydd wylfa or nos, ydd aeth yr Iesu att­wynt, gan rodio ar y mor. A' phan welodd ei ddis­cipulon cf yn rhoddiaw ar y mor, y cythrwblit wy gan ddywedyt, Gweledi­gaeth, Ell­yll, Anys­pryd.Drychioleth yd yw, ac a waedde­son rac ofn. Ac yny man, yr ymadroddodd yr Ie­su wrthwynt, gan ddywedyt, Coeliwch Cymerwch gy­sir da. Myvi ytyw: nac ofnwch. Yno ydd at­pawdd Petr ef, ac a ddyvot, Arglwydd, a's [...] yw, arch i mi ddewot atat ar y dwfr. Ac ef a ddyvot, Dabre Dyred. A' gwedy descend o Petr o [...] llong, ef a rodioð ar rhyd y dwfr vyned i ðyvot at yr Ie­su. An'd pan welawdd ef wynt cardārn, yr ofn a wdd: a' phan ddechreua wdd soddi suddo y llefawd gan ddywedyt, Arglwydd, dianc, achup cadw vi. Ac yn y man yr estendawdd yr Iesu ei law, ac ymavlodd ynthaw, ac y dyvot wrtho, A dydi y chydig­ffydd, dydi wan o ffydd vychan o ffyð paam yr angho­eliaist, ydd amheuaist, y dowteist? y petruseist? Ac er cynted yd aethon i [...] llong, y peidiawdd y gwynt. Yno yr ei oedd yn y llong, a ddaethon ac y addolesant ef, gan ddy­wedyt, Yn wir map Dew ytwyt.

¶A' gwedi yðyn vyned trosodd, vvy ddaethan [...] i dir Genezaret. A' phan i adnabu gwyr y va [...] [Page 24] hono efo, ys danfonesāt ir wlat hono o y amgylch, ogylch, ac a ddygesont attaw yr ei oll oedd yn glei tion. Ac a atolygont iddo gael cyfwrdd ac hem emy [...] ­yn y wisc ef yn vitic: a chynnifer ac a gyfyrddawð a hi, a iachawyt,

❧Pen. xv.

YNo y daeth at yr Iesu y Gwyr-llē ar Pharisaieit, yr ei oedd o Gae­rusalem, gan ddywedyt, Paam y trosa tyr dy ddiscipuion di athraweth defod, goso­diad arddodi­ad yr Hynaif, he nuriait Henafieit? can na 'olchant ei dwylo, pan vwytaont vara. Ac ef a atepawdd ac a ddyvot wrth­wynt, A' phaam ydd y-chwi yn trosi, trose ddu, anghy freithio tori gorchy­myn Dew gan eich athrawa­eth arddodiad chwi? Can ys Dew a orchymynodd, can ddywedyt, Anrydeða dy dad ath vam: a' hwn a emelldigo velltithio tad nei vā, bid ef varw varwoleth yr angae. A chwi a ddywedwch, Pwy pynac a ddyweit wrth tad nei vam, Trwy Can y rhodd a offrymir geny vi, y daw lles yty: cyd er, na's anrhydedda ef ei dad, nei vam, digerydd, digavvl. diuai vydd. Ac vellyn y gwnaethoch 'orthymyn Dew yn over gan eich athraweth arddodiad chwi. A hypocriteid, da y [Page] prophwytodd Esaias am dano-chwi, gan ddy­wedyt, Nesau mae'r popul hynn ataf a' ei genae, a'm anrhydeddy aei gwefusae, a' ei calon 'sy ym­pell ywrthyf. Eithr ouer im anrhydeddant i, gan ddyscy yn lle dysceidaeth 'orchymynnae dynion. Y­no y galwodd ef y dyrva attaw, ac y ddyvot wrth­wynt, Clywch a' dyellwch. Hyn ar el aa y mevvn ir ge­nae, ny's budredda haloga ddyn, nanyn yr hyn a ddaw allan o'r genae, hyny a haloga ddyn.

¶Yno y daeth ei ddiscipulon, ac y dywedesom wrthaw, A' ny wyddost i, y trangwy­ddic rhwystra Pharisai­eit wrth glywet yr ymadrodd hvvn? Ac ef a atepodd ac a ddyvot, Pop plannigyn ar ny's plannawdd vy-Tad nefawl, a ddiwreddir. Gedwch yddyn [...] tywysogion deillion ir deillion ynt: ac a's y dall [...] arwein. dywys y dall, y ddau a gwympant i'r ffos.

¶Yno ydd atepawdd Petr, ac y dyvot wrtha [...] Esponia, Manec Deongl yniy parabol hwn. Yno y dyuot yr Iesu, ytych chwi etwa eb ddyall? Any Esponia, Manec wyddoch vvi, e [...] mai pop peth pynac aa ymewn ir genae, iddo vy­ned ir boly, ac a vwrir allan ir coddyn gaudy? Eithr y p [...] thae a ddant allan o'r genae, 'sy yndyvot o'r galon, ac hwy a halogant ddyn. Can ys o'r galon, y daw meddyliae drwc, ddyellwch lladd-celanedd, tori pri­odas, ffornig­rwydd godineben, lladrat, ffalsdestiolaeth, cabl­airiae. Yr ei ymolchi hyn yw'r pethae a halogant ddyn: an'd bwyta a dwylo eb ymolchi 'olchi, nyd haloga ddyn.

Yr Euagel yr ail Sul or Gsawys¶A' Iesu aeth o ddyno, ac a dynodd i duedde [...] Tyrus a' Sidon: A' nycha, gwraic o Canaan [...] ddaeth or parthae goror hynny, ac a lefawdd, can ddywe­dyt wrthaw, Trugarha wrthyf, Arglwydd, va [...] [Page 25] Dauid: y mae vymerch i mewn poen resynawl gan gythraul. Eithyr nyd atepawdd ef yddi vn gair. Yno y daeth ei ddiscipulon ataw, ac a atoly­gesont iddo, can ddyweðyt, Gelwng Dan von y hi ymaith canys mae hi yn llefain ar ein h'ol. Ac ef a ate­pawdd, ac addyvot, Ni 'm danvonwyt i anid at ddevait colledic tuy 'r Israel. Er hyny hi a ddeuth ac y addolawdd ef, can ddpwedyt, Arglwydd cym­porth vi. Ac ef a atepawdd, ac a ddyvot, Nid iawn da cymeryd bara 'r plant a' ei vwrw ir cynavon, cwnach cwn. Hichae a ddyvot, Gwir yw, Arglwydd: er hyny mae 'r cwn yn bwyta yr briwision a syrth o ddiar vwrdd y ar vort y'h arglwyddi. Yno ydd atepawdd yr Iesu, ac ydyvot wrthei. Ha wreic, mawr yw dy ffydd: bid y-ty, mal y mynych. A'hei merch a iachawyt yn yr awr honno.

Ac velly yr aeth yr Iesu o yno, ac y daeth geyr law mor Galilaea, ac a escendodd ir mynyth, ac a eisteddawdd yno, Ac a ddaeth ataw dyrvae mawr ion a' chanthwynt gloffion, deillion, mudion, efryddion anafusion, ac cranl lawer, ac eu bwrieson y lavvr wrth draet yr Iesu, ac ef y iachaodd hwy, yny ry­veddawdd y dyrva, weled y mution yn dywcdyt, yr anafusion yn iach, a'r cloffion yn rhodio cerddet, ar daillion yn gweled: a' gogoneddy Dyw yr Israel awnaethont. Yno y galwodd yr Iesu ei ddiscipu­lon attaw, ac a ddyvot. Ydd wyf yn tosturio wrth y dyrfa hon, can yddyn aros gyd a mi er ys tri-die bellach, ac nad oes ganthyn ddim yw vwyta: a'i yn newy­noc gellwng vvy maddae yn weigiō ar ei yn divwyt cythlwng ny's gwnaf ewyllsyaf, [...]ac ei gloesygy­llesmeirio ffeintio ar y ffordd. A' ei ddiscipulon a ddy­vot [Page] wrtho, O b'le y caem ni gymeint gynniver o vara yn y diffeith vvch, ac y caffei dyr va gymeint, ei gwala? Ac a ddyvot yr Iesu wrthynt, Pasawl torth 'sy genwch? A' hvvy dywedesont, Saith, ac ychydic byscodyne byscod-bychain. Yno y gorchmynnoð ef ir dyrva eistedd i lavvr ar y ddaiar. A' chymerawdd y saith torth, a'r pysco [...], ac a ddiolchawdd, ac eu tor­rawdd, ac ei rhoes yw at ei ddyscipulon, a'r discipu­lon i'r dyrfa. Ac vvy oll a vwytesont, ac a gawson ddigon: ac y godeson, o'r briwfvvyt oedd yn gwe­ddill saith cawelleit vascedeit. A'r ei vefyn yn bwyta oedd pedeirmil o wyr, eb law gwragadd a' phlantys. Y­no ydd anvones yr Iesu y dyrfa y ffordd, ac a aeth y long, a ddaeth i gyffinydd randiroeð, duedde bro, ardal, barthe Magdala.

❧Pen. xvj.

YNo y deuth y Pharisaieit a'r Sa­dducaieit, ac y temptesant ef, gan geisiaw ganthaw ddangos yðyn arwydð o'r nef. brydnawn echwydd Ac ef a atepawdd, ac a ddyvot wrthynt, Pan vo h [...] Hindda yn hwyr, y dywedwch, Hi vydd Hindda Towydd tec: can vot yr wybr yn goch. A'r borae y dyvvedvvcb, Heddiw y bydd dryc-hin tem­pestl, can vot y nef, ffyr vaven yr wybr yn goch ac yn brudd drist. A 'hy­pocriteit, [Page 26] wynep yr wybr a vedrwch i y ddyall, y­styried, syn­niaw, ad­nabot. varny, ac a ny vedrwch varny am arwyddion yr amserae? Egais y genedleth en wir, an­vad drwc a'r odinabus argoel arwydd, ac arwydd ny's roddir iði n amyn arwyð, y Proph­wyt Ionas: ac velly y gadawodd ef wy, ac y tyn­nawdd ymaith.

¶A' gwedy dyvot ey ddiscipulon i'r lan arall, ef aithei eb gof ganthynt gymeryd bara y gyd ac wynt. A'r Iesu a ddyvot wrthyut, Edrychwch, a'moge­lwch rhac surdoes leven y Pharisaieit a'r Sadducaieit. Ac wy a rysymeson yn ei plith veddyliason ynddyn y vnain gan ddy­wedyt, Hyn sy am na ddygesam vara. A'r Iesu yn gwybot y peth, a ddyvot wrthynt, Chwychwy o wanffydd ffyð vechan, paam y meðyliwch ynoch eich hun, sef can na ðygesoch vara? Anyd ychvvi yn dyall eto, nac yn cofio y pemp torth, pan oedd pempmil po­pul, a' phasawl basgedeit a gymresoch? Na'r saith torth pan oedd saith mil popul, a 'pha sawl cawe­lleit a gymeresoch? P'odd Pa'm na ddyellwchvvi, mae am y bara y dywedeis wrthych, ar ymogelyd o ha noch rac leven y Pharisaieit a'r Sad-ducaieit? Yno y dyellesont wy, na ddywedesei ef am ymoge­lyd o hanynt rac lefen bara, namin ywrth ddysc rac athraw­eth y Pharisaieit a'r Sad-ducaieit.

¶A' gwedy dyvot yr Iesu i dueðae Caisar Philip e a o vynnodd y'w ddiscipulon, Yr Euāgel ar ddydd S. Petr Apostol. Pwy medd y dywait dynyon vy-bot i Map y dyn? Ac wy a ðywedesont Rei aðywait taw mae Ioan vatyðiwr: a'rei mae Helias ac eraill may Ieremias, neu ai vn or Prophwyti. Ac ef a ddyvot wrthwynt, A' phwy ddywed­wch meddwchwi yw vi? Yno Simon Petra atepawdd, ac a ddyvot, Ti [Page] yw'r Christ Map y Duw byw. A'r Iesu a ate­pawð, ac a dyvot wrthaw Ys ded­wydd wyt Gwyn dy vyt ti Simō vap Ionas can nat cica'gwaet ei dangosawdd yty eithyr vy-Tat yr hwn ys ydd yn y nefoedd. A' mi a ðywedaf hefyt yty, mae ti yw Petr, ac ar y graic petr hynn yr adailiaf veu Eccles: a'phyrth yffern ny's graic gorvyddant y hi. Ac y-ty y rhoddaf gorchvy­ggnt egoriadae teyrnas nefoedd, a' pha beth bynac a rwymych ar y ddaear, allwydae a vydd rwymedic yn y nefoedd: a pha beth bynac a ellyngych ar y daear, a vydd gellyn­gedic yn y nefoedd. Yno y gorchymynawdd ef y'w ddiscipulon, na ddywedent i nep mai efe oedd Iesu y-Christ.

O hyny allan y dechreawdd yr Iesu ddir dangos y'w ddiscipulon, vot yn venegy ang en raid iddo vyned i Caerusalem, a' dyoddef llawer gan yr Henafieit, a' ehan yr Archoffeiriait, a'r Gwyr-llen a 'ei ladd, a' wrtho ehū yn 'ohanre­dawl chyfody y trydydd dydd. Yno Petr ai cymerth ef or chwnny nailltuy, ac a ddechreawdd y wrtho ehū yn 'ohanre­dawl geryddy ef, gan ddywedyt, Arglwydd, bydd well trugarha wrthyt tyun: ny's bydd hyn y-ty. Yno ydd ymchoelodd ef trach i gefyn, ac y dyvot wrth Petr, does ffwrth y wrehyf tynn ar v'ol i Satan: can ys rhwystr wyt ymy, can na ddy­elly y pethae sy o Dduw, namyn y pethae sy o ddy­nion. Yno y dyvot yr Iesu wrth ei ddiscipulon. A's canlyn dilyn nep vi, ymwrthoted y vn, a chymered ei groes groe a 'dilyned vi. Can ys pwy bynac, a 'wylly­sio gadw ei einioes, enaid, hoedyl vywyt, ei cyll: a' phwy pynac a gollo ei vywyt om pleit i, a ei caiff. Can ys pa les i ddyn, er ennill yr oll vyt, a groes chyll ef y enait y hun? nei pa beth a rydd dyn yn dal gyfnewyt dros [Page 27] ei Dat y gyd a' ei Angelyon, ac yno y rhydd ef i bop dyn erwydd ei weithredoedd. Yn wir y dywe­daf ychwi, vot rhei o'r sawl 'sy yn sefyll yma, ar ny vlasant, phrovant chwaethant angae, nes yddyn welet Map y dyn yn dyvot yn ei deyrnas.

❧Pen. xvij.

AC ar ol chwech diernot, y cyme­rawdd yr Iesu Petr, ac Iaco, ac Ioan ei vrawt, ac y duc wy i vy­nydd i vonyth vchel wrthyn y hun, yn an­wahanre­dawl o'r nailltuy, ac ymrythiodd geyr y bron wy, ac a ðiscleirioð dywynnodd y wynep ef val yr haul, a 'ei ddillat oedd cyn wyn­ned mor gan­naid a'r goleuni. A' nycha, Voysen ac Elias, yn ymddangos yddynt, yn ymddiddan ac ef. Yno yð atepawdd Petr, ac y dyvot wrth yr Iesu, Argl­wydd, dayw i ni vot yma: a's ewyllysy, gwn­awn yma dri phebyll, vn i ti, ac vn i Voysen, ac vn y Elias. Ac ef eto yn ymadrodd, nycha wybren olau yn ei gwascodi hwy: nycha, lef o'r wybren yn dywedyt, Hwn yw vy-caredir Vap, yn yr hwn im boðolonit: clywch ef. gwran­dewch arno ef A' phan glybu y discipu­lon hyny, y cwympesont ar ei hwynebae, ac a of­sont yn ddirvawr: Yno y daeth yr Iesu, ac ei cyhyr [Page] ddodd wy, ac a ddyvot, Cwnn­wch Cyfodwch, ac nac ofn­wch. A' chwedy yddynt dderchafael ei golwc llygaid ny welsant nep anyd yr Iesu yn wrtho y vn vnic.

¶A' mal y descendent o'r mynyth, y gorchymy­nawdd yr Iesu yddyn gan ddywedyt, Na ddywe­dwch y weledigaeth i nep, yn y chyvoto Map y dyn o veirw. A' ei ddiscipulon a ovynawdd iðo, gan ddywedyt, Pa'm gan hyny y dyweit y Gwyr llen vot yn ddir rait i Elias ddyvot yn gyntaf? A'r Iesu a atepawdd ac a ðyvot wrthyn. Diau y daw Elias yn gyntaf, ac yr adver bop peth edvryd ef oll. Eithr mi ddywedaf ychwi, ddyvot o Elias yr awrhō, weithian, bellach eisioes, ac na's adnabuont vvy ef, a' gwneythyd o hanynt yddo beth bynac a vynesont: velly y dervydd bydd i Vap y dyn ddyoddef ganthwynt vvy. Yno y dyellodd y disci­pulon y vod ef yn dywedyt wrthwynt am Ioan Vatyddiwr.

¶A' gwedy eu dyvot at y dyrva, y daeth ataw ryvv ddyn, ac benlinioð, ostyngodd aeth ar ei 'liniae iddo, ac a ddyvot, Arglwydd, trugarha wrth vy map: can yvot ef yn lleuadic lloeric, ac ydd ys yn ddrwc wrthaw: can ys mynech y cwymp ef yn tan, a' mynech yn y dwfr. A' mi y dugym ef at dy ddiscipulon di, ac ny alla­sant wy y iachay ef. Yno ydd atepawdd yr Iesu, ac y dyvot, A genedleth, anffyddlawn a' throvaus, gwrthnesic thraw­sedic, pa hyd bellach y byddaf gyd a chwi? pa hyd bellach ych dyoddefaf? dugwch ef yma ataf i. A'r Iesu a ys dwr­diodd geryddodd y cythrael, ac ef aeth allan o hanaw: a'r bachcen a iachawyt yn yr awr hono. Yno y daeth y discipulon at yr Iesu or neilltu wrtho ehun, ac a ddywedesont, Paam na allem ni vwrw ef a­llan? [Page 28] A'r Iesu a ddyvot wrthwynt, O bleit eich ancrediniaeth: can ys yn wir y dywedaf y chwi, pe bei y chwi ffydd cymeint ac yvv gronyn mwstard chvvi ddywedwch wrth y mynyth hwn, Ysymud o ddyma draw, ac ef a ysymuta: ac ny bydd dim analluawc ampossibil ychwy. An'd nyd a allan y rhywiogeth hwn, amyn gan weddi ac vmpryd.

¶Ac val ydd oeddent vvy yn tramwy, cynired aros yn-Galilaea y dyvot yr Iesu wrthwynt, Ef a ddervydd rhoddi Map y dyn yn-dwylo dynion, ac vvy ei lladdant, eithyr y a'r trydydd dydd y cyfyd ef: a' thristay a wnae­thant yn ddirfawr.

A' gwedy ey dyvot i Capernaum, yr ei oedd yn derbyn arian y deyrnget, a dreth, cei­mogen pen ddaethant at Petr, ac a ddywedesont, Any'd yw eich athro chvvi yn taly teyrnget? Ef a ddyvot, Ydyw. Ac wedy y ðy­vot ef ir tuy, yr Iesu a ei rhac achubodd vlaenodd ef, gan ddywedyt. Beth a meddi dybygy di Simon? Pwy gan Y gan bwy y cymer Brenhinedd y ddaiar deyrnget, nei arian pen dreth? y gan ei plant, ai gan estronieit? Petr a ddyvot wrthaw, y gan estranieit. Yno y dy­vot yr Iesu wrthaw, Gan hyny y mae'r plant yn vreiniol rhyddion. Er hyny, rac y ni y rhwystro hwy, do­es ir mor, a' bwrw vach, a' chymer y pyscotyn cyn­taf a ddel i vynydd, ac wedy yt' agory ei safyn eneu, ti a gai ddarn o vgein ceinioc: cymer hynny a' dyro droso vi a' thi.

❧Pen. xviij.

Yr Euangel ar ddydd Mi bacael. YR amser hynny y deuth y discipulon at yr Iesu, can ddywedyt, Pwy 'sy vwya yn-teyrnas nefoedd? A'r Iesu a alwawdd ataw blentyn vachcenyn, ac ei gosodes yn ei cenol cyfrwng, ac a ðyvot, Yn wir y dywedaf wrthych, a ddiei­thyr eich troi ymchwelyt, a' bot mal cenol bachenot nid ewch i deyrnas nefoeð. reibychein Pwy bynac can hyny a ymlselo y­mestyngo mal y bachcenyn hwn, hwnw yw'r mw yaf yn-teyrnas nefoedd. plentyn A' phwy pynac a dderbyn gyfryw drangwy­ðo, gwimpo vachcenyn yn vy Enw, a'm derbyn i. A' phwy bynac a wddwg rwystro vn or ei bychein hynn a credant yno vi, gwell oedd, iddaw pe crogit maē melin am ei tramcw­ddion, cwympe vwnwgl, a' ei voddy yn eigiawn y mor. Gwae'r byt o bleit tramcw­ddion, cwympe rhwystrae: can ys an­genreit yw dewot rhwystrae: er hyny gwa e'r dyn hwnw. y gan yr vn yd el y trancwyð rhwystr. Can hyny a's dy law nai dy droet ath rhwystra, tor wy yma­ith, a' thavl ywrthyt: gwell yw yty vy net i vywyt, yn gloff, ai yn efrydd anafus, nath tavly ac yty ddwy law, a' dwy dau droet i dan tragavythawl. Ac a's dy lygat ath rwystra, tynn al [...]an, a' thavl y wrthyt: gwell yw yty vynet i vywyt ac vn llygat, na'c a dau lygat, dy davly i dan yffern. Mogelwch Gwelwch na anvrioch, salwch thremygoch yr vn o'r ei bychein hynn: canys dywedaf y chwi, pan yw yn y nefoeð vot y Aggelō wy bop amser yn tremio, edrych gwelet wynep vy-Tat yr hwn [Page 29] ys y yn y nefoedd.

Can ys daeth Map y dyn i lachay ym wared, ach­up diane gadw yr hyn a go­llesit. Beth a dybiwchvvi? A's byddei i ddyn gan davat, a' myned o vn o hanynt ar ddisperot, ddidro, goll, ar ddi­gren a ny ad ef y namyn vn pempugam [...]a' myned ir my ny­ddedd a' cheisio yr hon aethesei ar ddysperot? Ac a's byð yddo y chael hi, yn wir y dywedaf y-chwi, mae mwy llawen yw ganthaw am y ddavat ho­no, nag am y namyn vn pemp vcain nyd aethent ar ddispirot. Velly nid yw ewyllys eich Tat ysy yn y nefoedd, bot cyfergolli yr vn or ei bychainhyn. Eb law hyny a's gwna pecha dy vrawt ith erbyn, does, a' dywait iðo ci vai. cherydda ef ryngot ac ef yn vnic wrth y vn: a's ef ath wrendy, enilleist dy vrawt. Ac as ef ni'th wrendy, cymer gyd a thi eto vn nei ðau, val y bo gan enae dau nei dri o testion ally grymio sefyll o bop gair. Ac a's ef ny bydd gwiw gantaw eu gwrandaw, dy­wait wrth yr Eccleis: ac a's ef ny vynn wrandaw 'r Eccleis chwaith, bit ef y-ty megis anffyddlō a'chollwr Cenedlic a Phublican. Yn wir y dywedaf, ychwi, Pa bethe pynac a rwymoch ar y ddaiar, a rwymir yn y nef­oedd, a' pha bethae bynac a ellyngwch ar y ddaiar, a ellyngir yn y nef. Trachefyn, yn vvir y dywedaf wrthych, a's cydsynnia dau o hanoch ar yn y ddaiar ar ddim oll, beth bynac ar a archant, y rhodir yðynt y gan vy-Tat yr hwn 'sy yn y nefoedd. Can ys ymp'le pynac ydd ymgynnull dau n'ei dri, yn vy Enw i, yno ydd wyf yn ei perfedd cenol wy.

¶Yno y daeth Petr ato ef, ac a ddyvot, Yr Euangel y xxij. Sul gwe­dy Trintot. Argl­wydd, pa sawl gwaith y pecha vy-brawt im er­byn, ac y maddeuaf yddaw [...] ai yd seithwaith? Yr [Page] Iesu a ddyvot wrthaw, Ny ddywedaf y-ty, yd sei­thwaith, anid yd ðec a thru­gein waith, sef ccccxx, nid amgen eb rivedi seithwaith y ddecwaith seith­waith. Am hynny y cyffelypir teyrnas nefoedd [...] ryw Vrenhin, y pwy vynnei gael cyfrif aei can e [...] weision. A' phan ddechreysei gyfrif, e dducpwyt vn attaw, a oedd yn ei ddylet o ddec mil o yncylch lx.li. oedd pop talent cyffredin talen­tae. A' chā nadoeð ganto ddim oei daly, e 'orchy mynawdd ei Arglwydd y werthy ef, a' ei wreic, a ei blant, ac oll oedd yn ei helw a veddei, a' thaly yr ddlet. A'r gwas a gwympawdd i lawr, ac atolygawdd iddaw, ca [...] ddywedyt, Arglwydd, gohiria, heddycha, pwylla, bydd dda dy amyneð oeda dy ddigoveint wr­thyf, a' thalaf y-ty y cvvbl oll. Yno Arglwydd y gwas hwnw a drugarhaodd wrtho, ac ei gellyn­gawdd, ac a vaddeuawdd iddaw y ddled. A' gwe­dy myned y gwas ymaith, e gavas vn oe gydweisi­on gyve [...] ­llion, yr hwn oedd yn y ddlet ef o gant ceiniawc, ac a ymavlawdd yntaw ac ei llindagawdd, ga [...] ddywedyt, Tal i mi vy dy ddlet. Yno y syrthiawd [...] ei gyveill wrth y draet ef, ac a atolygawdd yðaw can ddywedyt, Esmwy­tha. Oeda dy ddigoveint wrthyf, a thalaf y-ty y cvvbyl oll. Ac ny's mynnei gwnai ef, any [...] myned a'ei vwrw ef yn-carchar, y'n y dalei yr ðlet A' phan weles ei gyveillion ereill y pethae a wneithit dda­roedd, ydd oedd yn ddrwc dros pen ganthwynt, a [...] a ddeuthant, ac a vanegesant y ew h'arglwydd y [...] oll pethae a ddarvesynt. Yno y galwawdd ei A [...] ­glwydd arnaw, ac a ddyvot wrthaw, A was nall drwc, maddeueis yty yr oll ddyled, can yty we­ddiaw arnaf. Ac a ny ddylesyt tithe tosturia [...] wrth dy gydwas gyveill, megis ac y tosturiais i wrth ti? A' llitiaw a wnaeth ei Arglwydd, ac ei rhoðes [Page 30] ef ir poenwyr, y'n y dalei ei holl ddylet iddaw. Ac velly yr vn ffynyt y gwna veu nefawl Dat i chwi­thae, any vaddeuwch o'ch calonae, pop vn ydy y'w vrawd eu sarhaedae, trespasae cam weddae.

❧Pen. xix.

AC e ddarvu, gwedy ir Iesu 'orphen yr ymadroddion hyny, ef a ymada­wodd a Galilaea, ac a ddaeth i dueddae ffi­nion Iudaea y tuhwnt y Iorddonē. A' minteiceð thorfoedd lawer y dylinodd ef, ac ef y iachaodd wy yno.

Yno y daeth y Pharisaieit attaw, gan y demp­ [...]io ef, a' dywedyt wrthaw, Ai cyfreithlon i wr yscar, vaddeu, roi ymaith wrthddot ei wraic am bop bai. achos? Ac ef a ate­ [...]awdd ac a ddyvot wrthwynt, A'ny ddarllena­sach, pan yw i'r vn y gwnaeth vvy yn y dechren, yn wryw a' benyw ei gwneythyd hwy, dywedyt ac a ddy [...]ot, O bleit hyn y gad y dyn dad a' mam ac y ymgassyll­ta, cyda gly [...]n wrth ei wraic, ac ylldau y byddant yn vn [...]nawt? Ac velly nid ynt mwyach yn ddau, anyd [...]n cnawd. Na bo i ddyn gan hyny ymgassyll­ta, cyda 'ohany yr [...]yn a yscar gyssylltodd Duw. Wy a ddywetesont wr­ [...]haw, Paam gan hyny y gorchymynodd Moysen [Page] roi llythr ymadaw, gyru yscar, a'i ‡ gellwng hi ymaith? Ef [...] ddyvot wrthwynt, Moysen erwydd caledrwydd eich calonae, a' oddefoð yw'ch wrthðot eich gwra­geð: eithr o'r dechreu nyd oeð hi velly. A' mi dywe­daf ychwi, mai pwy pynac a wrthddoto ei wraic anyd, dyethr am puteindra 'odinep, a' phriody vn arall, y vo [...] yn godinibu toripriodas, a' phwy pynac a briota hon, a y­scarwyt, a dyr briodas. Yno y dyvot ei ddiscipulo [...] wrtho, A's velly y mae 'r peth, helhynt devnydd rhwng gw [...] a' gwraic, ny da gwreica priodi gvvraic. Ac ef a ddyvo [...] wrthwynt, Ny all pawp gynnwys dderbyn y gair peth hyn anyd yr ei y rhoed yddwynt. Can ys y mae 'r ei y [...] ddiweir ar a anet velly o groth ei mam: ac y mae' [...] ei yn ddiweir, a wnaed yn ddiweir gan ddynion a cy mae'r ei yn ðiweir, a ei gwnaeth yhunain y [...] ddiweir er mvvyn teyrnas nefoedd. Y nep a all dde [...] ­byn hyn, derbyniet.

Yno y ducpwyt ataw 'rei bychain, er iddo ddo­dy ei ddwylo arnaddynt, a' gweddio: a'r discipu­lon y ceryddawdd wy. A'r Iesu a ddyvot, Ged [...] ­wch ir ei bychein, ac na 'oharddwch yddynt dd [...] ­vot atafi: can ys ir cyfryw 'rei y mae teyrnas n [...] oedd. A' gwedy iddo ddody ei ddwylo arnaddynt ydd aeth ef ymaith o ddyno. Ac wele A' nycha, y dae [...] vn, ac y dyvot wrthaw, Athro da, pa beth da dda a w [...] ­af, val &.c. yn y chaffwyf vuchedd dragyvythawl? [...] ef a ddyvot wrthaw, Paam y gelwy vi yn dda nyd da neb, anyd vn, ys ef Dyw: and a's wylly [...] vyned y myvvn i'r bywyt, cadw 'r gorchymynio [...] Ef a ddyvot wrthaw ynte, Pa 'r ei? A'r Iesu ddyvot, Yr ei hynn, Na ladd: Na wna odi­ [...]ap thor brioda [Page 31] Na ledrata: Na ddwc gamtestiolaeth. Anryde­dda dy dad ath vam: a' cheri dy gymydawc mal ty vn. Y gwas gwr-ieuanc a ddyvot wrthaw, Mi ged­wais hyn oll o'm ieuntit: beth 'sy yn eisiae i mi e­to? Yr Iesu a ddyvot wrthaw, A's wyllysy vot yn perfeith, does, gwerth 'sy ar dy clw genyt, a' dyro i'r tlodiō a' chai thi gai dresawr yn y nefoedd: a' dyred a' dilyn vi. A 'phan glybu y gwr-ieuanc yr ymadroð hwn, yr aeth ymaith ffwrdd yn drist: canys ydd oedd ef yn ber chen da lawer. Yno y dyvot yr Iesu wrth ei ddis­cipulon, Yn wir y dywedaf wrthych, mae yn an­hawdd ydd a 'r cyfoe­thawc goludawc i deyrnas nefoedd. A' thrachefyn y dywedaf y chwi, Haws i gamel vy­ned trwy gray 'r nodwydd ddur, nac i'r goludawc vyned y mewn y deyrnas Duw. A' phan glybu y ddiscipulon ef hyn, irdang sanny awnaethant yn aru­thyr, gan ddywedyt, Pwy gan hyny all vot yn gadwedic? A'r Iesu a edrychawdd arnyn, ac a ðy­vot wrthynt, Gyd a dynion ampossibil yw hynn, anyd gyd a Duw pop peth sy yn alluoc possibil. Yr Euangel ar ddydd ym chweliat. S, Paul

¶Yno Petr atepodd ac addyvot wrtho, Nycha nyni a adawsam pop peth, ac ath ddilynesam di: a' pha beth a vydd y-ni wrthode­sam Ar Iesu a ddyvot yddynt, Yn wir y dywedaf wrthych, mae pan eisteðo Map y dyn ar yn eisteddva ei 'ogoniant, chwychwi yr ei a'm vawrhyni canlynawdd yn yr adgenetleth, a eisteðwch hefyt ar ddeuddec eisteddva, ac a vernwch dauðec llwyth yr Israel. A' phwy bynac a dilinio edy tai, wrthoto ney vroder, neu chwioreð, neu dat, neu vam, ne wraic, nei blant, nei diredd, er mwyn vy Enw i, ef a dderbyn ar y canvet, a'bywyt tragyvythavl a [Page] veddianna etivedda. An'd llawer or ei cyntaf blaenaf, a vyddāt yn olaf, ar ei olaf yn vlaenaf.

❧Pen. xx.

Yr Euangel ar y Sul Septua­gesima. CAnys teyrnas nefoedd 'sy debic y duyluwr berchen tuy, yr hwn aeth allan a' hi yn dyðhay i gyflogy gweith­wyr y'w 'winllan. Ac ef a gytu­nawð a'r gweithwyr er ceiniaw [...] y dydd, ac y danvonoð hwy yw winllan. Ac ef aeth a lan ynghylch y drydedd awr, ac a weles eraill yn sefyll yn segur yn y yr heol varchnat, ac aðyvot wrthwynt. Ewch chwi­the hefyt i 'm gwinllan, a' pheth bynac a vo cyfi­awn mi ei rhof y chwy. Ac wynt aethāt y maith▪ Trachefyn yddaeth ef allan ynghylch y chwechet a'r nawet awr, ac a wnaeth yr vn ðmoð, Ac ef aet [...] allan yn-cylch yr vnved awr arddec, ac a gafas e­reill yn sefyll yn segur, ac a ddyvot wrthynt. Pa­am ydd y chwi yn sefyll yma yn hyd y dydd yn se­gur? Dywedesont wrtho, Am nad oedd nep i [...] cyflogy. Ef a ddyvot wrththynt, Ewch chwitha [...] hefyt i 'm gwinllan, a' pheth bynac a vo cyfiaw [...] chwi ei cewch. A' phan aeth hi yn echwydd hwyr, y dy vot perchen Arglwydd y winllan wrth ei 'orchwiliw [...] [Page 32] Galw yr gweithwyr, a' dyro yddynt ei cyfloc, can ðaechrae or hei dywethaf yd yr ei cyntaf. A' phan ðeuth yr ei a gyflogesit yn-cylch yr vnvet awr arðec, cahel a wnacth pop vn geinioc. A' phan ðeuth yr ei cyntaf, wy dybiesōt y cahēt vwy, eithr hwythae hefyt a gawsant bob-vn geiniawc. A' gwedy ydd­wynt gahel, murmur, manson, grwytho grwgnach a wnaethant wrth wr y tuy, gan ddywedyt, Ny weithiodd yr ei olaf hyn anid vn awr, a' thi ei gwnaethost yn gystal a ninae r' ei a ddygesam bwys y dydd a'r tes. Ac ef a atebawdd i vn o hanwynt ac addyvot, Y cyfeill carwr, nid wyf yn gwnaethy dim cam a thi: Anid er cei­niawc y cytuneist a mi? cymer cyfeill y peth 'sydd i ti, a' dos ymaith: mi a ewllysiaf roddy ir olaf hwn, megis ac y tithef, Anid iawn i mi wneythyd a vynwyf am yr eiddo vyhun y s'y i mi vyhun? a ytyw dy lygat ti yn ddrwc am vy-bot i yn dda? Velly y bydd yr ei olaf yn vlaenaf, ar ei blaenaf yn olaf: can ys lla­wer a alwyt, ac ychydigion a ðewyswyt ddetholwyt.

A'r Iesu ascennodd aeth i vynydd i Gaerusalem, ac a gy­merth y deuddec discipulon wrthyr yunain o'r nailltuy ar y fforð ac a ddyvot wrthyn, Nycha nyny yn myned i vy­nydd i Gaerusalem, a' Map y dyn a roddir i'r An­choffeirieit ac i'r Gwyr-llen, ac wy y barnan ef i angae, ac y roddant ef i'r Cenedloedd er yddyn watwor, a'ei ffrewyllio yscyrsiaw, a' ei groes hoelio grogi: a'r trydyð dydd y cyfyd ef drachefyn.

¶Yno y deuth ataw mam plant Zebedens y gyd a hei meibion, can ei addo i, Yr Euāgel ar ddydd S. Iaco Apostol. ac erchy ryw beth ganto. Ac ef a ddyvot wrthei, Peth a vynny? Y hi a ddyvor wrthaw, * Caniata ir ei hynn vy-deu [Page] vaip gahel eistedd, vn ar dy ddeheulaw, ar llall ac dy law asau aswy yn dy deyrnas. A'r Iesu a atepawð ac a ddyvot, Ny wyðoch beth y archwch. A ellweb yvet o'r phiol cwpan ydd yfwy vi o hanavv a'ch batyðiaw a'r batydd y batyddier vi? Dywedesont wrthaw Gallwn. Ac ef a ddyvot wrthwynt. Diogel ydd yfwch o'm cwpan ac ich batyddier, a'r batydd i'm batydier i ac ef gantavv, eithyr eistedd ar vy-deheu­law ac ar vy llaw aswy, nid yw vanvi i mi y roi: eithyr e roddir i'r sawl y darparwyt y ganvy-Tat. A' phā glypu, glywodd gigleu 'r dec ereill hyn, coec vn ganthynt sory awnaethant wrthy ddau vroder. Can hyny yr Iesu ei galwodd wynt ataw, ac a ddyvot, Ys gwydoch mae penaetheit y Cenetloedd a arglwyðiant arnaðwynt, a'r gwyr mawrion, ae gwrthlywiant wy. Ac nid velly y byð yn ych plith chwi, anid pwy pynac a vynno vot yn wr mawr yn eich plith chwi, byddet yn wenidawc wasa­naethwr y chwy, a' phwy pynac a vynno bot yn pennaf yn eich plith, bit e yn was y'wch, megis, ac y deuth Map y dyn nyd y'w wasanaethy, 'na­myn er gwasanaethu, ac y roddy ei eneic, eini­oes vywyt yn bryniant tros lawer.

Ac wyntwy yn myned yffordd o Iericho, y dily­nodd tyrfa vawr ef. A' nycha, ddau ddeillion yn eistedd ar vin y ffordd, pan glywesont vot yr Iesu yn myned heibio, y llefesont, gan ddywedyt, A [...] ­glwydd vap Dauid trugara wrthym. A'r dyrfa y ceryddawdd vvy, yn y thawent a son: wythe a lefa­son vwyvwy yn vwy, gan ddywedyt, Arglwydd vap Da­uid trugara, wrthym. Yno y safodd yr Iesu, ac [...] galwadd wy ac a ddyvot, Beth a ewyllisiwch i [...] [Page 33] y wneythyd ywch'? Dywedesont wrthaw, Argl­wydd, bod agori ein llygait. A'r Iesu gan dostu­riaw a gyhyrddodd a ei llygait: ac yn y van y cy­merth ey llygait leufer olwc, ac vvy y dylynesont ef.

❧Pen. xxj.

APhan ddaethant yn gyfagos y Ca­erusalem a'i dyuot hwy i Bethpha­ge i vynyth Oliuar, Yr Euangel y Sul cyntaf o'r Aduent. yno yd aduo­nes yr Iesu ddau ddiscipl, can ddy­wedyt wrthynt, Ewch ir pentref y sy ar eich cy­fer gyferbyn a chwi, ac yn y ebrwydd man, chwi a gewch asen yn rhwym, ac llwdyn ebol gyd a hi: gellyngwch wynt a' dygwch atavi i mi. Ac a dywait nep ðim wrthych, dywedwch, vot yn rraid ir Ar­glwyð wrthynt: yn y man ef y gellwng hwynt. A' hyn ot' a wnaethpwyt, y gyfloni yr hyn a ðoytp wyt trwy'r Prophwyt, yn doydyd. Dywedwch i verch Sion, Wele Nycha, dy Vrenhin yn dyvot atat' yn vfydd, mwyn war, ac yn eistedd ar asen, ac ebol llwdn a­sen, weddol. Y discipulon a aethant, ac a wnae­thant mal y gorchymynawð yr Iesu yðwynt, ac a ddugesont yr asen a'r ebol, ac a ddodesont ei di­llat arnynt, ac ei gesodesont ef ar vchaf arnwynt. A' thyr­va ddir vawr a daneusont ei ddillat ar y ffordd: e­reill [Page] a doresont gangae o'r gwydd, ac ei tanusont rhyt y ffordd. A'r dyrfa a oedd yn mynet o'r blaen, a'r ei oedd yn dyvot ar ol a lefent, can dywedyt Iacha, ca­dw, ymwa­red Hos-anna i vap Dauid: bendigedic vo yr hwn ys y yn dywot yn Enw yr Arglwydd, Hos-anna rhwn wyt yn y nefoedd goruchaf. A' gwedy ei ðy uot i Gaerusalem, y dinas oll a gynnyrfodd, can ddywe­dyt, Pwy yw hwn? A'r tyrvae a ddywedesant. Hwn yw'r Iesu y Prophwyt o Nazaret, yn-Ga­lilea. A'r Iesu a aeth y mewn i templ Dduw, ac ei taflawdd hwynt y gyd allan yr ei oedd yn gwer­thy ac yn prynu yn y templ, ac a ddymchlawdd y lawr vyrddae yr newidwyr-arian, a' chadeiriae yr ei oedd yn gwerthy colombenot, ac a ddyvot wrthwynt, Mae yn escrivennedic, Y tuy meu vi tuy gweddi y gelwir, eithyr chwi ei gwnaethoch yn' ogof llatron.

Yno y daeth y daillion a'r cloffion attaw, yn y Templ, ac ef y iachaodd wy. A' phan welawdd yr Archoffeiriait a'r Gwyr-llen y ryveddodae a wnaethoeðoedd ef, a'r plant yn llefain yn y templ, ac yn dywedyt, Hosanna vap Dauid, y bu salw, goec, gan thynt soresont, ac y dywedesont wrthaw, A glywy di yr hyn a ddy­weit yr ein? A'r Iesu a ddyuot wrthynt. Ie, Cly­wais Do: A­ny ddarllenasech erioed, Trwy Oenae 'r ei-bychein, a'r ei ar vronae yn sugno y perffeithieist voliant?

Yno y gadawodd ef wynt, ac aeth allan o'r di­nas i Bethania, ac a letuyodd yno. A'r borae ac ef yn ad ymchwelyd ir dinas, ydd oedd arno new­yn. Ac wrth weled fficuspren ar y ffordd, yd aeth ataw, ac ny chafas ddim arnaw, namin dail yn [Page 34] vnic, ac y dyvot wrthaw, Na bo i ffrwyth dyvu o hanot ar nat' byth mwyach. Ac yn y van ebrwydd y crinodd gwywoð y fficuspren. A' phan ei gwelawdd y discipulon, y ryveddesant, gan ddywedyt, Mor Pan'd ebrwydd y gwywodd y fficuspren? A'r Iesu a atepawdd ac a ddyvot wrthynt, Yn wir y dywedaf wrthych, pei byddei genych y chwi ffydd ac eb amhen, ddowto petrusaw dim, ny w­newch yn vnic yr hyn a' vvneythym i ir fficuspren, a­nyd hefyt pe dywedech wrth y mynyth hwn, Cy­mer dy vn y ffwrdd, a' bwrw dy vn ir mor, ys dervyð hyny vydd. A' pha beth a archoch yn-gweddi, a's cre­dwch, chvvi ei derbyniwch.

A' gwedy y ðyvot ef ir Templ, yr Archoffeiriait, a' Henafieit y popul a ddaethan ataw, val yr oeð ef yn adrodd-dysc, ac a ddywedesont, Wrth pa awturtot y gwnai di y pethae-hyn? a' phwy a roes y ti yr awdurtot hyn? Yno ydd atepawdd yr Ie­su, ac y dyvot wrthwynt, A' myvy a ovynaf i chwi, vn-peth, yr hwn a's manegwch y-my, a' mi­nef a venagaf y chwi wrth pa auturtot y gwnaf i y pethae hyn. Betydd Ioan o b'le yð oedd? ai o'r nef, ai o ddynion? Yno y rhysymesont yn ei plith y una­in, gan ddywedyt, A's dywedwn, mai o'r nef: ef a ddyweit wrthym, Paam gan hyny na's credech yddaw? Ac a's dywedwn mae O ddynion, mae ar nam ofyn y popul: can ys bot pavvp oll yn cymeryd Ioan mal Prophwyt. Yno ydd atepesont i'r Iesu, gan ddywedyt, Ny wyddam ni. Ac ef a ddyvot wrthwynt, Ac ny's dyweda vinef y chwi wrth pa auturtot y gwnaf vi hyn.

And beth dybygwchvvi? Ydd oedd i wr ddau [Page] vap, ac ef a ddaeth at cyntaf yr hynaf, ac a ddyvot, H [...] vap does a' gweithia heddyw yn vy-gwinllan. Ac ef aatebodd ac a ddyvot, Nyd af vi: an'd gwedy e­difarhay arno, ydd aeth. Yno y daeth ef at yr ail, ac a ddyvot yr vn ffynyt. Ac ef a atepawdd, ac a ddyvot, Mi af vvnaf, Arglwydd: ac nyd aeth ef. Pa vn o'r ddau a wnaeth ewyllys y tad? Dywedyt o hanynt wrthaw, Y cyntaf. Yr Iesu a ddyvot wr­thynt, Yn wir y dywedaf wrthych', yr aa 'r Pub­licanor a'r putenieit o'ch blaen chwi i deyrnas Duw. Can ys daeth Ioan atoch mewn ffordd yn ffordd gwiredd, cyfiawnder vni­ondep, ac ny chredesoch iddo ef: and y Publicanot a'r puteinieit ei credesont ef, a' chwychwi, er y chvvy weled, ny's edifarhaech gwedy, yd yn y chredech ef

Clywch barabol arall, Ydd oedd ryw berchen tuy yr hwn a blannodd 'winllan, ac y caeawdd hi o yamgylch, ac a wnaeth ynthei bwll winwascpren, ac a adeiladawdd dwr, ac ei gosodawð llogawdd hi i llafurwyr dir­ddiwilliawdwyr ac aeth i wlad bell. A 'phan ne­sawdd amser-y ffrwythae, e ddanfonawdd ei wei­sion at y llafurwyr tir-ðiwilliawdrō y dderbyn y ffrwythae hi. A'r tir-ðiwilliawdwyr a ddaliesont y weision ef, ac a vayddesont vn, ac a laddasont arall, ac a lapyddiesont vn arall. Trachefyn yd anfonawdd weision ereill, mwy na 'r ei cyntaf: ac wy a wnae thant yddwynt yr vn ffynyt. Ac yn ddywethaf oll yd anvonawdd ef ei vap y vn, gan ddywedyt, My a barchan vy map, A 'phan welawdd y tir-ðiwi­lliawdwyr y map, y dywedesont yn y plith y vna­in, Hwn yw 'r etivedd: dewch, llaðwn ef, a' chyme cwn y dref tad etiteddiaeth ef. Yno y cymeresont ef, ac ei [Page 35] tavlesont allan o'r winllan, ac ei lladdasont. Can hyny pan ddel Arglwydd y winllan, beth a wna ef ir tir-ðiwilliawd wyr hyny? Wy a ddywedesont wrtho. Ef a ddifetha yn ffyrnic graulawn y dynion drwc hyny, ac a osyd lloca ei winllan i dir-ddiwilli­awdwir ereill, yr ei y rodant yðo y ffrwythae yn y hamserae. Yr Iesu a ddyvot wrthwynt, Any ðar­lleneso-chwi erioed yn yr Scrythurae, Y maen yr hwn a wrthddodawdd yr adailiadwyr, hwnw a wnaethpwyt yn ben congyl? Hyn oedd weithred yr Arglwydd, a 'rhyvedd yw yn ein golwc llygait ni. Am hyny y dyweda [...] wrthych, y [...]ymerir teyrnas Duw y arnoch, ac y rhoddir i genedl a ddwc y ffrwyth hi. A' phwy pynac a gwymp [...] ar y maen hwn, ef a ddryllir: ac ar pwy pynac y cwymp, y mal ef yn chw [...]lvriw vswydd vriwion. A' phan glyb [...] 'r Archoffeiti­eit a'r Pharisaieit e [...] damegion barabolae, y gwybuont mai am danynt wy y dywedesei ef. Ar wy yn ceisiaw ei ddala ymavlyt ynðo, a ofnesant rac y bopul, canys ydd­ynt y gymeryd ef val Prophwyt.

❧Pen xxij.

Y No ydd atepawd yr Iesu, ac a lavarawdd wrthwynt dr [...]chefyn ym-parabolae, gan ddywedyt, Yr Euangel yr xx. Surgwed Trintor. Cyffelyp yw teyrnas nefoed i ryw Vrenhin a wnaethoedd briodas yddy yw vap, ac a ddanvonawdd ei [Page] weision i 'alw yr ei a ohaddesit ir briodas, ac ny vy nnesont wy ddawot: Trachefyn yd anvones ei weision er-eili, gan dywedyt, Dywedwch wrth yr ei a 'ohaddwyt, Wele, paratoais vy-giniaw: vey ychen am lledvegi­not pascedigion a ladwyt, a' phop peth ys y parat: dewch i'r priodas. Ac wy vn ddiystyr ganthwynt, ac aethant ymaith, vn y'w vaes duy ac arall ymghylch ei varsiandi y'w vasnach. Ar lleill A e y relyw a ddaliesont y y weision ef, ac ei gwarthruddiesont, ac a ei llaðe­sont. A' phan glypu yr Brenhin, y llidiawdd, ac a ddanvones allan ei lueddwyr, divaedd ac a Ar lleill ddinistri­awdd y lladdwyr hynny, ac a loscawdd eu dinas. Yno y dyvot ef wrth ei weision, Y n wir y briodas ys y parat: anid yr ei a [...]hodefit, nidoeddent tei­lwng. Ewch gan hyny allo ni'r priffyrð, a' chyn­niuer y gaffoch, gohaddwch. i'r briodas. Yno n gweision hyny a ethant alla [...] ir priffyrdd, ac a gesclesont yng hyt gynn [...] oll ac gawsont, ðrw [...] a' da: yr eisfedd­wyr, y gwe­steion ac a lanwyt y briodas o 'ohaddwyr. Yno 'r Brenhin e ddeuth y mewn, y weled wedd y gohaw­ddwyr, ac a ganvu yno ddyn uid oedd gwisc prio­das amdauaw. Ac ef a ddyvot withaw, Y cyvei l, pa briodas­wise ddelw yd aethost y mewn yma, eb vot am d [...] nat ny ddeuth gair oei ben gwise priodas? Ac ynte a'riccian aeth yn vut. Y no y dyvot y Brenhin wrth y gweision, Rwymwch y d [...]aer a'ei ddwylo: cymerwch ef ymaith, a' tha­vlwch i'r tywyllwch eithav: ynaw y bydd wylo­fain, a'riccian ac y feyrnygy dannedd. Can ys llawer a ohaddir elwir, ac ychydicion a ddywysir Yr Euangel y xxiij. Sul gwe dy Trintot. ddetholir.

¶Yno ydd aeth y Pharisaieit, ac a gymersont gygeor pa vodd y dalient ef yn e [...] ymadrawdd. Ac [Page 36] wy addanvonesont attaw ei ddiscipu [...]on y gyd a'r Herodiait, can ddywedyt, Athro, gwyddam dy vot yn gywir 'air wir, ac yn dyscy ffordd Dduw yn-gwi rionedd, ac nyd oes arnat bryder vndyn: erwydd oval nep: can nad wyt yn edrych gywir ar wynep dynion. Dywet y-ni gan hynny, beth a dyby di? Ai iawn taly treth ir ymerodr rhoddy teyrnget i Caisar, ai nyd yw? A'r Iesu yn gwy­bot y malis drigioni wy, a ddyvot, Paam im provwch temp­twch vi chwychwi ffug wyr hypocriteit? dangoswch ymy arian vath y deyrnget. Ac wy a roeson attaw geini­awc. Ac ef a ddyvot wrthynt, Pwy pie'r ddelw hon a'r arscrifen argraph? Dywedesont wrthaw, Yr Empe­rawtr Cai­far. Yno ydyvot ef wrthwynt, Rowch gan hyny yr eiddo ys ydd i Caisar, i Caisar, a' rhowch i Dduw y pethe ys yð y eiddo Duw Dduw. A' phan glywsant wy hyn, rybeddy awnaethant, a' ei ady a' myned ymaith.

Y dydd hwnw y daeth y Zadducaieit ataw, (yr ei a ddywedan nad oes adgyfo­diat cyfodedigaeth) ac ovy­nesont iddo, gan ddywedyt, Athro, eðyvot Moy­sen, a's bydd marw vn, eb yddo blant, priodet ei vrawd y wraic ef, a chyfodet had yddy y'w vrawt. Ac ydd oedd gyd nyni saith broder, a'r cyntaf a brio­dawdd wreic, ac a vu varw: ac ef eb hiliogeth idd­aw, a adawodd ei wreic y'w vrawt. Yr vn ffynyt yr ail, a'r trydydd, yd y saithfed. Ac yn ðywethaf oll y bu varw'r wreic hefyt. Can hyn yn y adgyfodi­ad cyfo­dedigaeth, gwraic i bwy o'r saith vydd hi? can ys oll pop vn y cawsei hi. Y no ydd atepawdd yr Ie­su ac y dyvot wrthynt, Crwydro, Myned ar ddidro, gwibio, Cyfeiliorny ydd ych, eb wybot yr Scrythurae, na meddiant Dyw. O bleit yn y cyfodedigaeth nid ynt yn gwreica, nag yn [Page] gwra, namyn bot val Angelion Dew yn y nefoedd, Ac am gyfodedigaeth y meirw, any ddarllenysoth hyn a ddywetpwyt wrthych gan Dduw, yn dy­wedyt. Mi yw Duw Abraham, Dew Isaac, a' Dew Iaco? Dew nid yw Ddew 'rmeirw, namy [...] ir y bywion. A' phan glybu 'r popul hyny, rhyve­ddy a wnaethant am ei ddysceidaeth ef.

¶ Yr Euangel y xviij. Sul gwe­dy Trintot.A' gwedy clybot o'r Pharisaieit ddarvot i'r Ie|'oystegu y Saddukaieit, wynt a ymgynullesant ir vn-lle. Ac vn o hanwynt yr hwn oed Gyfreithiwr a ymofynawdd ac ef, er ei demtiobrovi gan ðywedyt, A­thro, pavn ywr gorchymyn mawr yn y Gyfraith Ddðdyfi Yr Iesu a ddyvot wrthaw, Cery yr Arglwydd dy Dduw yn dy, ath o'th oll calon, ac o'th oll eneit, ar o'th oll veddwl. Hwn yw'r cyssevm, prifcyntaf a'r gorchymyn mawr A'r ail ys y gyfelip i hwnn, Cery dy gymydaw [...] mal tithaw, tithau, ti­thef tuhun. Yn y tithaw, tithau, ti­thefddau orchymyn hynn y crog, glyn, cynwysirsaif yr oll Ddeðyf a'r Prophwyti. A' gwedy ymgafcly o'r Pharisaieit yn-cyt, y govynnawdd yr Iesu yddwynt, can ddywedyt, Peth a dybygwch chwi am y Christ? map i piei map ef ys ef, o bwy ir hanyw bwy ytyw? Dywedesont wrthaw, Map Dauid. Ef a ddyvot wrthwynt, can hyny pa vodd y mae Dauid yn yr yfpryt yn y y 'alw ef yn Arglwydd, can ðywedyt, Dyweda wð yr Ion Arglwydd wrth vy Arglwydd, Eisredd ar vy-deheulaw y ny 'osotwyf dy 'elynion yn lleithic droet­vainc y-ty? Ac a's galwadd Dauid ef yn Arglwyð pywedd y mae ef yn Vap iddaw? Ac ny vetrawdd nep vn-dyn atep gair iddaw, ac ny llyvasawð veiddiawdd nep o'r dydd hwnw allan ymofyn ymgwestioni ddim ac ef mwyach.

❧Pen. xxiij.

YNo y dywedoð­dyvot llavarawdd yr Iesu wrth y dyrva, a' ei ddiscipulon, gan dy­wedyt, Y mae 'r Gwyr-llen a'r Pharisaieit yn eistedd yn-cadair Moysen. Yr oll bethae gan hyny ar a ddywedant ywch am ei ca­dw, cedwch a' gwnewch: an'd wrth ar ol ei gweithredoedd na wnewch: can ys dy­wedyt a wnant, eb wneythy'r. O bleit wy rwy­mant veichiae trymion, ac anhawdd ei dwyn, ac dodant gesodant ar yscwyddae dynion, ac wy y vnain nid ysgogant. ys mutant ac vn oei bysedd. Ei oll weithre­doedd a wnant er ei gweled o ddynion: can ys llydany ei phylacte­ria cadwadogion, a wnant, ac estyn fimbria. em­plynae ei gwiscoedd, a' chary y lle vchaf yn-gw­leddoedd, a' chael y prif eisteddleoedd mewn cym­mynfae, a' chyfarch-gwell yddyn yny marchnato­edd, a' ei galw gan ðynion Rabbi, Rabbi, Eithr na'ch galwer gan ddynion Rabbi: can ys vn dyscyawdr ys ydd y chwi 'sef yvv, Christ, a' chwychwi oll broder yd ych. Ac na 'alwch neb yn dad yw'ch ar y ddaiar: can nad oes anyd vn yn Tad y chwi yr hwn ys ydd yn y nefoeð. Ac nach galwer yn dodorici [...]. ðys­codron: can ys vn yw eich doctor [...] dyscyawdr chwi, ys ef [Page] Christ. A'r mwyaf yn eich plïth, byddet ef yn was ywch'. Can ys pwy pynac a ymddyrcha y vn, a ostyngir i­selir: a' phwy pynac a ymisela ehnn, a dderchefir.

Can hynyA' gwae chwychvvi 'r Gwyr-llē a'r Pharisaieit, ffuantwyr hypocriteit, can ychwi gan teyrnas nefoedd rhac ge­yrbron dynion: canys ychunain nyd ewch ymewn, ac ny's gedwch ir ei a ddauent y mewn, ddyvot y mywn. Gwae chwychvvi yr Gwyr-llen a'r Phari­saieit hypocriteit: can ys eich bot yn llwyr ysy vwyta tai y gwragedd gweddwon, ac wrth liw gweðiae hirion: erwydd pa bleit yd erbyniwch varn dry­mach. Gwae chwychvvi 'r Gwyr-llen a'r Pharisa­ieit hypocriteit: can ys-amgylchiwch vor a' thir wneythy 'r vn proselyt o'ch proffes eich vnain: a' gwedy y gwneler, ys gwnewch ef yn proselyt ddaublygach y [...] vap i yffern na chwi ych vnain. Gwae chwychvv dywysogion daillion, yr ei a ddywedwch, Pwy py­nac a dwng i'r Templ, nid yw ddim: an'd pwy py­nac a dwng i aur y Templ, y mae ef daublyc mwy, ddau gwaeth yn gwney thyd ar gam. mewn dled Chvvychvvi ynfydion a' deillion, pa vn vwyaf ai'r aur, ai'r Templ rhon 'sy yn sanctei­ddion 'r aur? A' phwy pynac a dwng i'r allor, ni yw ddim: an'd pynac a dyngo i'r offrwn ys ydda nei y mae ef yn ðledwr yngham. Chvvychvvi ynfydion a' [...] llion, pwy vn vwyaf, ai 'r offrwm, ai'r allor a san [...] ­teiddia 'r offrwm? Pwy pynac gan hyny a dwn [...] i'r allor, a dwng iddi, ac i'r oll y sy arnei. A' phw [...] pynac a dwng i'r Templ, a dwng iddi, ac i hwn [...] breswyl, daria dric ynthei. A' hwn a dwng ir nefoedd, a dwn [...] i eisteddfa Dew, ac i hwn a eistedd arnei.

Gwae chwychvvi 'r Gwyr-llen, a'r Pharisaie [...] [Page 38] hypocriteit, canys decymwch y myntys, ac anis, a' chwmin, ac ych yn gellwng he [...]bio maddae pethae dwysach trymach o'r Ddeddyf, 'sef barn, a' thrugaredd a' ffyddlondep. Y pethae hyn oeð angen raid, y ddy­lesech ðir ychvvi ei gwneythyd, ac na va ddeuit y llaill. Chvvychvvi dywysogion dei [...]lion, yr ei a hidlwch wybedyn ac a draflyngwch gamel.

Gwae chwychvvi wyr-llen a'r Pharisaieit hypo­critieit: can ys-glanewch y tu allan i'r cwpan, a'r ddescl: ac o'r tu mewn y maent yn llawn gormail, cribdail, ys­peil, praidd trais a' gormoddedd. Tydi Pharisai dall, glanha carth yn gyn taf y tu mewn ir cwpan a'r ddescil, val y bo'r tu a­llan yn lan hefyt. Gwae chwychvvi 'r Gwyr-llen a'r Pharisaieit, hypocriteit: can ys ich cyffelypir i veddae gwedy ei canny, gwyngal­chy gwyn hay, yr ei a we ir yn bryd­ferch o ddyallan, ac o ymywn y maent yr llawn es­cyrn y meirw, a' phop a flendit. Ac velly ydd y­chwithe: can ys o ddiallan yr ymddangoswch i ðy­nion yn gyfion, ac o ymewn ydd ych yn ilawn ffuant, truth hy­pocrisi ac enwiredd.

Gwae chwi 'r Gwyr-llen a'r Pharisaieit hypo­criteit: can ys ych bot yn adailiat beddae 'r Pro­phwyti, ac yn trwsio, cy­menny addurnaw beddae, medrodae monwenti y gwirioni­eit cyfio­wnion, ac yn dywedyt, Pe bysem yn-dyddiae eyn tadae, ny vesem ni gyfranogion ac wynt yn-gwa­ed y Prophwyti. Ac velly ydd ych yn testiolaethy y chwy ych hunain ych bot yn blant ir ei a laddawð y Prophwyti. Cyflawnwch chwithae hefyt vesur eich tadae. A seirph genedlaethae gwiperot, pa vodd y gallwch ddianc rac barn yffern?

¶Erwydd paam nycha, Yr Euāgel ar ddydd S. Ste­phan. ydd wyf yn danvon at­och Prophwyti, a'doethion, ac Scrivenyddion, [Page] ar ei a hanynt a yscyrsiwch yn eich cynulleid­vaen synagogae, ac a erlynwch erlidiwch o ddinas dref i dref, mal y del arnoch chwi yr oll waed gwirian a'r a ddineuwyt ellyngwyt ar y ddaear, o waet Abel gyfiawn yd yn-gwaet Za­charias vap Barachias, yr hwn a laðesoch rhwng y Templ a'r allor. Yn wir y dywedaf wrthych, y daw hyn oll ar yr oes y genedlaeth hon, Caerusalem, Caerusalem, yr hon wyt yn lladd y Prophwyti, ac yn llapyddiaw yr ei addanvonir atar', pa sawl gw­aith y myneswn glascy gasclu dy blant ynghyt, megys y cascla yr iar hei chywion y dan hei adanedd, ac ny's mynech? Wely Nycha, e adewir ychwy eich cat­tref yn ddiffaith ancyvanedd. Can ys dywedaf wrthych n'ym gwelwch yn ol hyn, yd yny ðywedoch, Ben­digedic yw'r hwn a ddaw yn Euw yr Arglwydd.

❧Pen. xxiiij.

A'R Iesu a ddynnodd allan ac a aeth i ffordd o'r Templ, a'ei ddis­cipulon a ddaethan attaw y ddan­gos iddo adailiadaeth y Templ. A'r Iesu a ddyvot wrthynt, Any wellwch chvvi hyn oll? yn wir y dy­wedaf ychwi, ny edevvir yma garec ar eu gylydd va­en ar vaen, a'r ny vwrir i lawr. Ac val ydd eisteða [Page 39] ef ar vynyth olew­wydd olivar y daeth ei ddsscipulon attaw wrthe hun o'r neilltu, gan ddywedyt, Maneg y ni pa bryd y byd y pethae hyn? a' pha argol arwydd vydd oth ddyvo­diat, ac o ddiwedd y byd? A'r Iesu a atepawdd ac a ddyvot wrthyn, y mogelwch rac i neb ych hudo twy llo chwychvvi. Can ysdaw llawerion yn vy Enw i, gan ddywedyt, Mi yw Christ, ac a dwyllant law­eroedd. Ac e vydd i chwi glywed am rybeloeð a' so­nion am ryveloedd: gwelwch na'ch trolloder: can ys Raid dir yw bot cyflavvni y pethae hyn oll, eythyr nadoes etwa diwedd derbyn. Can ys cyvyt cenedl yn erbyn cenedl, a' theyrnas yn erbyn teyrnas, ac e vydd y cornwyt cowyn, chwaren nodae, a' newynae a 'dayargrynedigaethae mewn amravel vannae. Ac nyd yvv hyn oll anyd dechre­uad y doluriau gofidieu. Yno ich rhoddant chvvi ich gor­thrymy, ac i'ch lladdant, ac ich caseir gan yr oll genedioedd er mwyn vy Enw i. Ac yno y tranc­wyddir rhwy­strir llawerion, ac y bradychant ygilydd, ac y casa­ant ygylydd. Ac e gyfyd gau prophwyti lawer, ac a dwyllant lawerion. A'chanys yr ehelaetha amylhaiff en­wireð, ef a oera cariat llawerion. Eithyr y nep a barhao yd y diweð, hwn a [...]acheir vydd cadwedic. A'r E­uangel hon y or deyrnas a precethir trwy 'r oll vyt, er yn testoliaeth i'r oll genedloedd: ac yno y erdaw 'r y bydd dywedd tervyn,

Can hyny pan weloch ffiaidð, ang­hyfanedd. ffieidtra y diffeithwch, yr hyn a ddywedpwyt y gan Ddaniel Brophwyt, synniet yn sefyll yn y lle sanctaidd (y nep ai darlleno, ysty­ried) yno yr ei a vont yn Iudaea ffdant ciliant ir myny­ddedd. Y nep a vo ar ben y tuy na ddescendet i gy­ [...]eryd dim allan oei duy. A' hwn a vo yn y maes, [Page] nac ymchweled dra i gefyn i gy [...]chy gymeryd ei ddillat. A' gwae 'r ei beichiogion, a'r ei yn daly bronae yn y dyddiae hyny. Ond A' gweddiwch na ffoat, ffodu riaeth y chwi cilio bo ich cilia [...] y gayaf nac ar y dydd Sabbath. Can ys y pry [...] hyny y bydd gorthrymder mawr, cyfryw ac na bu er dechrae'r byt yd yr awr hon, ac ny bydd. Ac o ðy­eithyr byrhay y dyddiae hyny, ny's chedwid vn dyn iacheir neb cnawdð: eithyr er mwyn yr dewesedi­gion etholedigion y cwttogir byr­heir y dyddiae hyny. Yno a's dywait nep wrthych. Wele, lly'ma Christ, nei ll'yma, na chredwch. Ca [...] ys-cyfyd gau Gristie, a' ffeils gau-prophwyti, ac a ddangosant arwyddion mawr ac rhyveddo­dae aruthroeð, y [...] y thwyllent, pe bei possibil, y gwir ddewisiait etholedigion. Nycha, ys dywedeis yw'ch yny blaen, Gan hy­ny a's dywedant, wrthych, Wele Nycha, y mae ef yn y anialwch diffaith, nac ewch allan, Nycha y mae ef me­wn dirgelfae, na chredwch. O bleit val y daw' [...] lluchet vellten o'r Dwyrein, ac y tywynna yd y Gorlle­wyn, velly hefyt y bydd dyfodiat Map y dyn. Ca [...] ys p'le pynac y bo yr abo celain yno ydd ymgascla 'r ery­rod. Ac yn y van wedy gorthrymdere y dyddia [...] hyny, y tywylla tywyllir yr haul, a'r leuad ny rydd [...] goleuni, a'r ser a syrthiant o'r nef, a' nerthoedd y nefoedd a yscydwir, yscogir gynnyrfir gyffroir. Ac yno yr ymddengys ar­wydd Map y dyn yny nef: ac yno y bydd oll llwy­thae 'r ddayar yn cwynvanu ac wy a welant Va [...] y dyn yn dyvot yn wybrenae'r nef, y gyd a meddiant nerth a' gogoniant mawr. Ac ef a ddenfyn ei Angelio [...] gyd a llefvawr yr trumpet vtcorn, ac wy a gasclant yr e­tholedigion yn-cyd, o'r pedwar gwynt ac o'r eitha­foedd bygylydd i'r nefoedd. Dyscwch weithia [...] [Page 40] ddamec barabol y ffycuspren: pan yw ei gangen yn dy­ner, a' ei ddail yn blaguraw tarddy, ys gwyddoch vot yr haf yn agos. Ac velly chwithe, pan weloch hynn oll, gwybyddwch vot teyrnas Ddevv yn agos, 'sef wrth y drws. Yn wir y dywedaf wrthych, nad cherdd aa yr oes hon heibio, yn y ddarvo wneler hyn oll. Nef a' daiar aan heibio, eithyr vy-gairiae i nyd an heibio. Ac am y dydd hwnw a'r awr nys gwyr nep, nac An­gelion y nef, anyd vynhadi y Tad meu vi yn vnic. Ac val ydd oedd dyddiae Noe, velly hefyt vydd dyvodiat Map y dyn. O bleit val ydd oeddent yn y dyddiae ym-blaen diliw yn bwyta, ac yn yfet, yn gwreica, ac yn gwra, yd y dyð ydd aeth Noe ir llong Arch, ac ny wybuont dim, yn y ddeuth y llif diliv a' ei cymeryd wy oll y ffordd, ac velly vydd dyvodiat Map y dyn. Yno y bydd dau wr ddyn yn y maes, vn a gymerir ac aralla wrthodir adewir. Dwy vydd yn maly mewn ym-me­lyn, vn a dderbynir gymerir, a'r llall a edevvir. Byddwch eb gyscu, yn effro Gwili­wch am hyny: can na wyddoch pa awr y daw eich Arglwydd. A' gwybyddwch hyn, pe gwyddiat gwr y tuy pa awr wylfa y dauei'r lleitr, ef a wiliesci yn ddilis, ac nyadawsei gloddio ei duy trywodd. Can hyny byddwch chwithe parot: can ys yn yr awr ny 's tybiwch yd aw Map y dyn. Pwy wrth hyny 'sy was ffyddlon a' phrudd, disoml doeth, yr hwn a 'oso­dawdd ei Arglwydd yn or' chvvilivvr ar ei dulwyth duylu, y roddi bwyt yddynt yn ei amser dympor? Gwyn ei vyd y gwas hwnaw yr vn pan ddel ei Arglwyð ei caiff yn gwneythyd velly. Yn wir y dywedaf ywch' y gesyt ef yn oruchvvilivvr ar ei oll gyfoeth, 'olud dda. And a's dy­weit y gwas drwchwnw yn ei galon, Ef a ohiria oeda [Page] vy Arglwydd ei ddyvoddiat, a' dechrae curo, fusto bayðy e [...] gydweision, a' bwyta ac y fed y gyd a'r [...]rwyscon meðwon ef a ddaw Arglwydd y gwas hwnaw yn y dyd [...] nyd edrych am danaw, ac yn yr mewn awr a'r ny's gwyr ef: ac ef a ei gwahan ef, ac a ddyd yddo ei ra [...] y gyd a'r hypocritieit: yno y bydd wylofain a' rriccian ac y [...] ­cyrnygy dannedd.

❧ Pen. xxv.

YNo y cyffelypir teyrnas nefoedd i ðe [...] morwniō gwyryf, yr ei a gymeresont ei lampe ll [...] gyrn, ac aethant i gyhwrdd gyfarvot a [...] gvvr-priawd, A' phemp o hanynt o­edd yn gyhwrdd bruddion, a' phemp yn yn vydion. ddoethion, ddiseml Yr ei ynfydion a gymereson [...] ei llugyrn, ac ny chymeresont oleo y gyd ac wyn [...] A'r ei pruddion a gymersant oleo yn ei llestri y gyd a ei llampe llucern. Ac a'r priawd yn trigo yn hir gohirio, yr hepi­awdd ac yr hunawdd pavvp oll. Ac am haner no [...] y bu llef, gri, gwaedd, diaspad gawri, Nycha y priod yn dyvot: ewch all­an y gyhwrdd ac ef. Yno y cyfodawdd yr oll vorynion we­ryfon ac a drwsiesōt addurnasont ei llugyrn. A'r ei ynfyd [...] a ddywedesont wrth y pruddion, Moeswch Rowch i n [...] o'ch oleo chvvi, can ys diffoddawdd eyn llucern ni▪ A'r ei pruddiou a atepesant, gan ddywedyt, Rac [Page 41] na bo digon i ni ac y chwithe: ewch yn hytrach ac yr ei 'r 'sy yn gwerthy, a' phrynwch y chwiych hu­nain. A' thra oedent yn myned i bryny, y daeth y priawd: a'r ei oedd yn parat, aethon i mywn y gyd ac ef i'r neithior priodas, ac a gaywyt y porth. Gwe­dy hyny y daeth y morynion gweryfon ereill, gan ddywe­dyt, Arglwydd, Arglwydd, agor y ni. Ac ef a ate­pawdd ac a ddyvot, Yn wir y dywedaf ywch', nid adwaen i ddim o hanoch. Na chys­gwch Gwiliwch am hyny: can na wyddoch na 'r dydd na'r awr y daw Map y dyn. Can ys teyrnas nefoedd ys y val gwr dyn yn my­ned-i-wlad-bell, a alwei ei weision, ac a roes ei dda attwynt. Ac i vn y rhoddes bemp pop talent gyffredin a dalei dru­geinpunt talent, ac i arall ddwy, ac i arall vn, i bop vn erwyð ei nerth, all [...] 'rym, ac yn y van yddaeth o y gartref. Yno hwn a dder­bynesei y pemp talent, aeth ac a vasnachodd ac wynt, ac elwodd eni lodd bemp talent ereill. A'r vnffy­nyt, hwn a dderbyniesei ddwy dalent, a enillod ynteu ddwy ereill. An'd hwn a dderbyniesei yr vn, aeth ac ei claddodd yn y ddaiar, ac a guddiodd arian, vwnei vath ei Arglwydd, A' gwedy llawer o amser, y daeth Ar­glwydd y gweision hyny, ac a gyfrifawdd a' hwy. Ac yno y daeth hwn a dderbynesei bemp talent, ac a dduc bemp talent eraill, gan, ddywedyt, Argl­wydd, pemp talent a roist attaf: wele, yr enilleis a hwy bemp talent ere ill. Yno y dyvot ei Arglwydd wrthaw. Wi Da- iavvn was da a' ffyðlawn, Ys buo [...]t ffyddlawn ar, mewn yn ychydigion, mi ath 'osodaf di vn oru­chaf ar lawer: docs, da­bre dyred y mewn i lawenydd dy Ar­glwydd. A' hwn a dderbyniesei ddwy dalent, a ddaeth ac a ddyuot, Arglwydd, dwy dalent a roist [Page] ataf: wele ddwy ereill a eneilleis ac wynt. Ei Ar­glwydd a ðyuot wrthaw, Da iavvn was da a' ffyð­lon, ys buost ffyddlon yn ychydigion, mi ath 'osodaf yn oruchaf ar lawer: dyred y mewn i lawenydd dy Arglwydd. Yno hwn a dderbynesei 'r vn talent, a ddaeth ac a ddyvot: Arglwydd, ys gwydwn mai gwr dyn caled oeddyt, yn medi lle ny's heyaist, ac yn cascly, theneist lle ny 'oyscereist: ac am hyny ydd ofneis, ac ydd aethym ac a guddieis dy dalent yn y ddaear: wel' dyma iti, a bieffy ys ydd yn daudi. A' ei Arglwydd a atepawdd ac a ddyvot wrthaw, Ti was mall drwc, a' hwyrvryd dioc, gweddyt' vy-bot yn meti lle ny's heuais, ac yn cascly lle ny 'oyscereis. Am hyny y dylesyt ddodi arian, bath vy monei i at y cyf newidwyr, ac yno wrth ddyvot adref y caetho­ddwn cawswn i y meu vi gyd ac enill, mancais elwach. Cymerwch am hyny y dalent y arnaw, a' rhowch i hwu 'sy ganthaw ddec talent. Can ys i bob vn a vo ganthaw, y rhoddir, ac ef gaiff ehelaethrw­ydd, ac o ddiar y gan hwn ny'd oes ganthaw, ys hyn 'sy ganthaw, a ddugir y arno. Am hyny bwriwch tavlwch y gwas an vuddiol i'r tywyllwch eithav: yno y bydd wylofain ac rriccian yscyrnygy dannedd.

A' phan ðel Map y dyn yn ei 'ogoniant a' ei oll Angelion sainctavvl y gyd ac ef, yno ydd eistedd ac eisteddfa ei 'ogoniant. A' geyr y vron ef y cynnu­ [...]ir yr oll genedloedd, ac ef y didol, partha gohana hwy y wrth y gylydd megis y dithol, holha didol y bugail y defait y wrth y geifr. Ac ef a 'osyt y devait ar ei ddeheulavv, ar ceifr ar yr aswy. Yno y dyweit y Brenhin wrth yr ei vo ar ei ddeheulavv, Dewchvvi vendigeidion vynhad vy-Tad: meddian­nwch etineddwch y deyrnas'sy yn parot i chwier [Page 42] pan wnaeth­pwyt sailiwyt y byd. Can ys-bum yn newynoc, a' chvvi roesoch i mi vwyt: bu arnaf sychet, a' rhoe­soch i mi ddiot: bum yn ddyn osp, estrō diethr, a lletuyesoch vi: Bum noeth, a dilladesoch vi: bum egwan glaf, ac ym­welsoch a' mi: bum yn-carchar, a' daethoch ataf. gofwyeso­chvi Yno ydd atep yr ei cyfion yddo, gan ddywedyt, Arglwydd, pa bryd ith welsam yn newynoc, ac ith vwydesā porthesam? nei yn syche­dic a syched arnat, ac y rhoesam yty ddiot? A' pha bryd ith welsam yn ddyn diethr, ac ith letuysam? nei yn noeth, ac ith ddilladesam? Ai pa bryd ith welsam yn glaf, nei yn-carchar, ac yd aetham atat? A'r Brenhin a etyp, ac a ddy­weit wrthwynt, Yn wir y dywedaf y-chwi, yn gymeint a gwneythyd o hanoch ir vn lleiaf om broder hynn, ys gwnaethoch i mi. Yno y dyweit ef wrth yr ei vo ar yr llavv aswy, Ymade­wch Tynnwch y wrthyf yr ei melltigedic, ir tan tragyvythawl, yr hwn a paratowyt i ddiavol, ac y'w angelion. Can ys bum newynoc, ac ny roesoch y my vwyt: hu ar naf sythet, ac ny roesoch ymy ddiot: bum ddyndi­eithr, ac ni'm lletuyesoch: bum noeth, ac ny'm di­lladesoch: bum wan, lesc glaf, ac yn-carchar, ac ny'm go­fwyesoch ny ym­welsoch a mi. Yno ydd atepant wy hefyt yðo, gan ddywedyt, Arglwydd, pa bryd ith welsam yn ne­wynoc, ai yn sychedic, ai yn ddyndiethr, ai yn no­eth, ai yn glaf, ai yn-carchar, ac ny buam ith wei ni? Yno ydd atep ef yddwynt, ac y dywait, Yn wir y dywedaf wrthych, yn gymeint na's gwnethoch ir vn o'r ei lleiaf hyn, ny'w ny's gwnaethoch i minef. A'r ei hyn aant i boen dragyvythawl, ar ei cyfion i vuchedd vywyt tragyvythawl.

❧Pen. xxvj.

Yr Euangel y Sul nesafo vlayn y Pasc. AC e ðarvu, gwedy i'r Iesu 'orphen y gairie hyn oll, ef a ddyvot wrth ei ddiscipulon, Chwiwydddoch, mae o ar ol vewn y ðauddydd y mae 'r Past a' Map y dyn a roddir ddodi ar y groes y'w groci. Yno ydd ymgynnullawð yr Archo­ffeiriait a'r Scrivennyddion, a' Henaf­gwyr Henyddion y popul i nauað yr Archoffeiriat, a elwit Caiaphas ac a ymgyggorefont py vodd y dalient yr Iesu trwy ddichell vrad, a' ei ladd. Eithyr wynt a ddywetfōt. Nyd ar yr 'wyl, rac bod epnnwrf ym-plith y werin po­pul. Ac val yð oedd yr Iesu ym-Bethania yn-tuy Simon 'ohanglat, e ddaeth ataw wreic, ac gyd a hi llestrait, golwrch vlwch o irait gwerthvawr, ac ei tywall­dawdd ar ei benn, ac ef yn eistedd ar y bwrð wrth y vort. A' phan weles ei ddiscipulon, wy a ddigiesont sorasont, gan ddywedyt, Pa rait yr afrat hyn y gollet hon? can ys ef a [...] esit gwerthy er irait hwn er lawer, a'i roddi ef ir tloti­on. A'r Iesu a wybu, ac a ddyvot wrthwynt, Paam ydd ych yn ymliasu ar molesty yr wreic? can ys hi a weithiawdd weithret ða arnaf. Can ys y tlodion a gewch yn bob amser wastat yn eich plith, a' my vy-ny's cewch yn oystat gyd a chwi. Can ys lle y tywall­tawddd [Page 43] hi yr irait hwn ar vyg-corph, er mwyn v'angladd vy-claðedigaeth hi gwnaeth. Yn wir ydywedaf wrthych, Pa le bynac y precether yr Euangel hon yn yr oll vyt, hyn yma hevyt a wnaetb hi, a vene­gir er coffa am denei, Y no yr aeth vn o'r dauddec, yr hwn a elwit Iudas Iscariot, at yr Archoffei­riait, ac a ddyvot vvrthynt, Pabeth a rowch i mi, a' mi y vradychaf rroddaf ef y-chwy? Ac wy a' osodesont iddaw popvn oeð yn cylch pe­dair a'di­mae o'n cy­fri ni. ddec arugain o ariant. Ac o hynny allā, y caisiawdd ef amser-cyfaddas yw vradychy ef. Ac ar y dydd cyntaf o wyl y bara- cri, crai croew, y discipulon a ðaethant at yr Iesu gan ddywedyt wrthaw, P'le y myny i ni paratoi iti y vwyta 'r Pasc? Ac yntef a ddyuot, Ewch ir dinas ar gyfryw at ryw vn, a dy­wedwch wrthaw, Yr athro a ddywait, Vy amser ys ydd agos, cyd a thi y cynhaliaf, y Pasc mi am discipulon. A'r discipulon a wnaethant mal y gorchmynesei 'r Iesu yddwynt, ac a paratoesont y Pasc. Ac gwedy ei mynet hi yn echwydd, gosper hwyr, ef a eiste­ddawdd i lawr gyd a'r daudder. Ac mal ydd oedēt yn bwyta, y dywedawð, Yn wir y doedaf wrthych, y bradycha vn o hanawch vyuy. Yno yr aethant yn trist, dryc­verth athrist dros ben, ac a ddechraesont bop-vn ddywedyt wrthaw. Ac myvi Arglwydd? Ac ef a atepawdd ac a ddyvot, Yr hwn a vlych drocha ei law gyd a mi yn y ðescil, hwn a'm bradycha. yn ficr Diau Map y dyn a gerdda, mal y mae yn ercrive nedic o hanaw, anid gwae 'r dyn hwnaw, trwy 'r hwn y bradycher Map y dyn: ys da vesei ir dyn hw­naw, pe na's genesit erioet. Yno Iudas yr hwn y bradychawdd ef, a atepawdd ac a ddyvot, Ai [Page] myvi yw ef, Rabbi Athro? Ef a ddyvot wrthaw, Ty ei dywedaist. Ac val yr oeddynt yn bwyta, e gym­erth yr Iesu 'r bara: a' gwedy iddaw vendigo, ddiolch vendithi­aw, ef ei torawdd, ac ei roddes ir discipulon, ac a ddyvot, Cymerwch, bwytewch: hwnn yw vy­corph. Ac ef a gymerth y phiol cwpan, a' gwedy iddo ddiolch, ef ei rhoddes yddynt, can ddywedyt, Yf­wch bawp oll o hwn. Can ys hwn yw vy-gwaet ys ef gwaed o'r testament Newydd, yr hwn a ddineir, ellyngir, ffrydijr dywelltir tros lawer, er maddauant pechotae. Mi ddywedaf wrthych, nad yfwyf o hynn allan o'r ffrwyth hwn ir y wynwydden yd y dydd hwnw, pan ydd yfwyf ef yn newydd gyd a chwi yn-teyrnas vy-Tad. A' gwedy yddwynt ddywedyd gras ne e­myn canu psalm, ydd aethant allan i vonyth Olivar. Yno y dyvot yr Iesu yr wrthynt, Chwychwi oll a dramgwy­ddir, gwym pir rwystrir heno o'm pleit i: canys escrivenedic yw, Trawaf y bugail, a' deveit y gorlan, cadw vagat a 'oyscerir. Eithyr gwedy 'r adgyvodwyf, ir af och blaen ir Galilea. Ac Petr atepawdd, ac a ddyvot wrthaw, Pe rhon rhan i bawp ac ymrwy­stro oth pleit ti, eto ni 'im cramgwy ddir rhwystrir i byth. Yr Iesu a ðyvot wrthaw, Yn wir y dywedaf wrthyt, mae yr nos hon, cyn cathly canu yr ceili oc, i'm gwedy deirgwaith. Petr a ðyvot wrthaw, Pe gorvy­ddei i mi varw gyd a thi, eto ny'th wadaf. Ar vn modd hefyt y dyvot yr oll ddiscipulon. Yno ydd aeth yr Iesu gyd ac wynt i van a elwit Gethse­mane, ac a ddyvor wrth y discipulon. Eisteddwch yma, yd yn yd tra elwyf a gweddiaw accw. Ac ef a gy­merth Petr, a' dau-vap Zebedeus ac a ðechreawð ddrycver­thy tristau, ac ymovidiaw yn tost. Yno y dyvot yr Iesu [Page 44] wrthynt, Trist iawn yw vy enait ys yd angae, Aro swch yma, a' gwiliwch gyd a mi. Ac ef aeth ychy­dic pellach, ac a gwympodd ar ei wynep, ac y we­ddyawdd, can ddywedyt, Vynhad Vy-Tad, a's gellir, aed y phiol cwpan hwn ywrthyf: na vyddet hagen, yn ol vy ewyllys i, anid yn ol dy ewyllys di. Yno y daeth at y discipulon, ac ei cafas wy yn cyscu, ac a ddyvot wrth Petr, Paam? a ny allech' wiliaw vn awr gyd a mi? Gwiliwch, a' gweðiwch rac eich my ned mewn ym-provedigaeth: dilys diau vot yr yspryt yn pa­rat, eithyr y rnawt ys ydd 'wan. Ef aeth trachefn yr ailwaith ac a weddiawð, can ddywedyt Vynhad Vy-Tat, any's gall y cwpan hwn vynet ywrthyf, eb orvod i mi ei yvet, byddet dy ewyllys. Ac ef a ddeuth, ac y cavas wy yn cyscu trachefyn: can ys ei llygait wy oedd drymion, Ac ef ei gadawodd wy ac aech y­maith drachefyn, ac a weddiawdd y trydeð waith, can ddywedyt yr vn gairiae. Yno y daeth ef at ei discipulon, ac a ddyvot wrthynt, Cuscwch bellach a' gorphwyswch: wele nycha, mae'r awr wedy ne­say, a' Map y dyn a roddir yn-dwylaw pechatu­rieit. Cyvodwch, awn: nycha, y mae geyr llaw yr hwn a'm bradycha. Ac ef eto yn dywedyt hyn, synna, yti. nycha, Iudas, vn or dauddec a ddaeth yn dyvot a' thorf vawr cyd a' ef a chleddyvae a' chlwpae ffynn, ywrth yr Archoffeiriait a' henurieit y popul. A' hwn aei bra dychawdd ef, a royðesei arwydd yddynt, can ddy­wedyt, Pwy'n bynac a gysanwyf, hwnw ytyw, deliwch ef. Ac yn ebrwydd e ddaeth at yr Iesu, ac a ddyvot, Nos dayt Henpych-well Rabbi Athro, ac ei cusanawð. A'r Iesu a ddyvot wrthaw, Y cydymaith cyvaill car y ba beth y da­ethost? [Page] Yno y deuthant ac y roesont ddwylo ar yr Iesu, ac ei daliesant. A' wele nycha, vn or ei oedd gyd a'r Iesu, a estennawdd ei law, ac a dynnawdd ei gleddyf, ac a drawawdd was yr Archoffeiriat, ac a dorawdd ei glust ymaith. Yno y dyvot yr Ie­su wrthaw, Dod dy gleðyf yn ei wain le: can ys pawp a'r a gymerant gleddyf, a chleddyf eu collir. Ai wyti yn tybiet, na's gallaf yr awrhon exchy weddiaw ar vy-Tad, ac ef rydd i mi vwy na dauddec rhifedi mawr lleng o Angelion? Can hyny pa vodd y cyflawnir yr Scrythurae y ddyvvedant, y gorvydd gwnethur bot velly▪ Yn yr awr hono y dyvot yr Iesu wrth y durfa, Chwi a ddeuthoch allan megis yn erbyn at leitr a chle­ddyfae ac chlw pae a' ffynn im dal i: ydd oeddwn baunyð yn eistedd ac yn dangos dyscy 'r popul yn y Templ yn eich plith ac ni'm daliesoch. A' hyn oll awnaethpwyt, er cyflawny'r Scrythure 'r Prophwyti. Yno yr oll ddiscipulon ei gadasant, ffoesont ac a dangos giliesant. Ac wynt a ðaliesant yr Iesu, ac aethant ac ef at Ca­iaphas yr Archoffeiriat, lle ydd oedd yr Gwyr llen Scrive­nyddion ar Henyðiō, Henaif Henuriait wedy'r ymgascly yn-cyt. Ac Petr y cynlynawdd ef o hirbell yd yn nauadd llys yr Archoffeiriat, ac aeth y mewn, ac a eisteddawdd gyd a'r gweision i weled y diwedd diben. A'r Archoffei­rieit a 'r Henureit, a'r oll diwedd gymmynva y geisiesōt gaudestiolyeth yn erbyn yr Iesu, yw senedd ddody ef i angae. Ac ny's roddi cawsant neb, ac er dyvot yno la­wer gaudystion, ny chawsont chwaith. Ac o'r dy­wedd y deuth dau gau dystion, ac a ddywedesont, Hwn yma a ddyvot, Mi allaf ddinistrio, ddysperi ddestryw Templ Dduw, a' hei adaillat mewn tri-die vvarnot. Yno [Page 45] y cyfodes yr Archoffeiriat ac a ddyvot wrthaw, A atepy di ddim? Pa peth yvv pan vo reihyn yn testo­laethy yn dy erbyn? A'r Iesu a dawodd. Yno ydd atepawdd yr Archoffeiriat, ac a ddyvot wrthaw, Mi ath orchymya [...] can, obleit dyngaf trwy'r Duw byw, ddywedyt o hanot i ni, a's ti ywr Christ Map Duw. Yr Iesu a ddyvot wrthaw, Tu ei dywedeist: eithyr mi a ddywedaf wrthych, ar ol hynn y gwelwch Vap y dyn, yn eistedd ar ddeheu gallu Duvv, ac yn da­wot yn cymyle wybrenae'r nef. Yno y ðrylliaw [...] rhwygawdd yr Archoffeiriat ei ddillat, can ddywedyt, Ef a gablawdd: pa reit i ni mwy wrth testion? nycha, clywsoch y gabl ef. Peth dybygwch chwi? Wy a atepesant, can ddywedyt, Mae ef yn dailwng o auawc i angae. Yno y poeresont wy yn ei wynep, ac ei bonclustie sant cer nodiesont: ac eraill y trawsant ef a ei * gwiail, gan ddywedyt, Prophwyta i ni, Christ, pwy yw hwn ath trawodd? Petr oedd yn eistedd allan hwnt yn y nauadd, ac a ddaeth swiðwiail morwynic attaw, ac a ddyvot, Ac ydd oeddyt ti y gyd ac Iesu o'r Galilea. llys Ac ef a watawdd geyr ei bron wy oll, ac a ddyvot, bachsenes Ny's gwnn beth ddywedy. A' phan aeth ef allan ir porth, y gwelawdd morvvynic arall ef, ac a ddy­vot wrth yr ei oedd ynow, Ydd oedd hwnn hefyt gyd ac Iesu o Nazaret. A' thrachefyn ef a' wa­dawdd drwy lw gan dyngu, Nyd adwaen i'r dyn. Ac y­chydic gwedy, y deuth attaw 'rei oeð yn sefyll geyr llaw, ac a ddywedesont wrth Petr, Yn wir ydd wy yw ti yn vn o hanwynt, can ys bot dy lediaith yn dy gyhudd [...]w gyhoeddy. Yno y drechreawdd ef ymdynge­dy ymregy, a' thyngy, can ddyvvedyt, Nyd adwaen i'r dyn. Ac [Page] yn y man y canawdd y ceiliawc. Yno y cofiawdd Petr 'airie 'r Iesu yr hwn a ddywedesei wrthaw, Cyn canu yr ceilioc, tu a'm gwedy deirgwaith. Y­no ydd aeth ef allan ac ydd wylawdd yn chwerw dost.

❧Pen. xxvij.

A' Phan ddeuth y borae, yð ymgyg­gorawð yr oll Archoffeiriait a' He­nurieit y popul yn erbyn yr Iesu, er ei roddy i angae, ac aethant y­maith ac ef yn rhwym, ac ei rhoe­āt Pontius Pilatus y presidens, Raglaw lywiawdr Yno pan weles Iudas aei, brady­chawdd, ei varnu, ddienyddy ady ef yn auawc, e vu edivar gan­thaw, ac a dduc drachefn y dec arucain ariant i [...] Archoffeiriait, a'r Henurieit, gan ddywedyt, Pe­chais can vradychy gwaet gwirian. Wythae a ðy­wydesont, Peth yw hyny i ni? edrych ti. Ac we­dy yddaw davly yr ariant yn y Templ, ef a ymada­wodd, ac aeth, ac a ymgrogawdd. A'r Archoffe­iriait a gymeresont yr ariant, ac a ddywedesont, Nyd cyfreithlawn i ni ei bwrw wy yn y tresordy Corbá, can ys gwerth gwaet ytyw. A' gwedy yddynt y [...] gydgyggori, wy brynesont ac wynt vaes y cro­chenydd [Page 46] i gladdy ospion, di­eithreit, estronion, alltudion pererinion. Ac am hyny y gel­wir y maes hwnw werwyt Maes y gwaet yd y dydd heddyw. (Yno y cwplawyt yr hynn a ddywet­pwyt trwy Ieremias y Prophwyt, y ddywait, Ac wynt a gymersont ddec ar ucain ariant, gwerth y gwerthedic, yr hwn a brynesōt gan plāt 'r Israel. Ac wynt eu roesont am vaes y crochenyð, megis y gossoddes yr Arglwydd ymy) A'r Iesu a safawð geyr bron y president, llywyawdr, a'r llywyawdr a ovy­nawdd yddo, can ddywedyt, Ai ti'r Brehin yr Iuddaeon? A'r Iesu a ddyvot wrthaw, tu ei dy­wedeist. A' phan gyhuddwyt ef can yr Archoffei­wait ar Henurieit, nyd atepawdd ef ddim. Yno y dyvot Pilatus wrthaw, A ny chlywy veint o pe­thae y maent wy yn ei roi yn dy erbyn? Ac y nyd atepawdd ef yddo i vn gair, val y rryweddawdd y llywawdr yn vawr. Ac ar yr wyl hono ydd gnotaei ar­verei y deputi, presidens llywiawdr ellwng ir popul vn carcharor yr hwn a vynnent. Yno ydd oedd ganthwynt gar­charor hynot honneit a elwit Barabbas. A' gwedy yð­ynt yingasclu yn-cyt, Pilatus a ðyyvot wrthynt, Pa vn avynwch i mi ellwng y chwi, Barabas ai Iesu yr hwn a elwir Christ? (canys ef a wyðiat yn dda mae o genvigen y roðesent ef. Ac ef yn eisteð ar yr 'orseddvainc, ei wraic a ddanvonawdd attaw gā ðywedyt, Na vit i ti awnelych ar gvvr cyfiawn hwnnw, can ys goddefais lawer heðyw mewn breuddwyddion o ei a chos.) A'r archoffeiriait a'r Henureit ymneheð, ymbil ymlewyð awnaethēt a'r bobl er mwyn govyn Barabbas, a' dienyddu cholli'r Iesu. A'r llywyaw­dur a atepawdd, ac a ddyvot wrthynt, Pa vn o'r [Page] ddau a vynwch i mi ei ellwng ychwy? Wyntae a ddywetsant Barabbas. Pilatus a ðyvot wrthynt Peth a wnaf ynte i Iesu yr hwn a elwir Christ? Wy oll a ddywedesont wrthaw, Croger ef. Yno y dyvot y llywyawdur, An'd pa ddrwc y wnaeth ef? Yno y llefesont yn vwy, can ddywedyt, Croeshoe­ler, croeser Croger ef. Roer ar y groes Pan welawdd Pilatus na thycyei dim yddaw anid bot mwy o gynnwrf yn cody, ef a gymerth ddwfr, ac a' olches ei ddwylaw geyr bronn y dyrfa po­pul, can ddywedyt, diargyoeð Gwirian wyf y wrth waet y cyfiawn hwnn, edrychwch-chwi arnoch. A'r oll popul a atepawð ac a ðyvot, Bid y waet ef arnam ni ar ein plant. Ac val hynn y gellyngawdd ef Barabas yddynt, ac ef a ffrewilli­awdd yscyrsiodd yr Iesu, ac y rhodes ef yw groesi groci. Yno milwyr y llywiawdr a gymeresont yr Iesu ir dadlaeduy, ac a gynulle­sont attaw yr oll vyddin gywdawt, ac ei dihatresōt dioscesont, ac roesant am danaw mantell purpur huc coch, ac a blethesont co­ron ddrain ac ei dodesont ar ei benn, a' chorsen yn ei law ddeheu, ac a blycesont ei glinie geir ei vron, ac ei gwatworesont, Nawdd daw arnat vrenhin gan ddywedyt, mantell purpur Henpych­well Brenhin yr Iuddeon, ac wynt a boereso [...] arnaw, ac gymersont gorsen ac ei baeðesont trawsont a [...] ei ben. A' gwedy yddwynt ei watwary, wy ei dihatresōt di­oscesont ef o'r huc, ac ei gwiscesont ef aei ddillat ehun. ac aethant ac ef yw groest groci. Ac a'n hwy yn oyvot mynet allan, eu cawsant ddyn o Cyren, a elwit Simon: a hwn a gompellasant i ddwyn y groes gro [...] ef. A' phan ddaethan i le a elwit Golgotha, (ys ef yw hynny y Benglogva.) Wy roesont yddaw yw yfet vinegr yn gymyscedic a bystyl: a' gwedy yðo [Page 47] ei vlasy brovi, ny vynnawdd ef yvet. Ac wedy yðynt y groesi grogy ef, wy ranesont ei ddillat, ac a vwrie­sont gwtysae, gyttae goelbrenni, er cyflawny y peth, y ddywet­pwyt trwy 'r Prophwyt, Wy a rannasant vy-di­llat yn eu plith, ac ar vy-gwisc y bwriesont goel­bren. Ac wy a eisteddesant ac ei gwiliesont efyno. Ac'osodefont hefyt vch ei benn ei achos yn escrive­nedic Hvvn yvv Iesu y Brenhin yr Iudaeon. Yno y crog­wyt ddaw leitr y gyd ac ef, vn ar ddehau, ac arall ar aseu afwy. A'r ei oedd yn mynet heibio, y caple­sant ef, gan siglo ysgytwyt ei pēnae, a' dywedyt, Ti yr hwn a ddestrywi 'r Templ, ac ei adaily mewn tri-die, cadw dy hun: a's tu yw Map Duw, des­cen oyar y groes o groc. A'r vn modd yr Archoffeiriait y gwatworesont ef y gyd a'r Scrivenyddion, a'r Henurieit, a'r Pharisaieit gan ddywedyt. Ef a ware­dawdd eraill, ac nyd all ef y ymwared ehun: a's Brenhin yr Israel yw ef, descennet yr awrhon oyar y groes o groc, ac ni a gredwn ydd-aw. Mae e yn ymði­ [...]iet ynnyw, nei i dduw. yn-Duw, rhyðhaet ef yr a wrhon, a's myn ef ei gahel: can ys ef a ddyvot, Map Dew ytwyf. Yr on peth hefyt a ddanodent eidliwiesont ydd-aw, y llatron, [...]r ei a grocesit gyd ac ef. Ac o'r chwechet awr, y bu [...]ywyllwch ar yr oll dir ðaiar, yd y nawvet awr. Ac [...]n cylch y nawved awr y llefawdd yr Iesu a llef [...]chel, gan ddywedyt, Eli, Eli, lamasabachthani? ys [...]f yw, Vynuw Vy-Duw, vy-Duw, paam im gwrtho­ [...]eist? A'r ei o'r sawl oedd yn sefyll yno, pan glyw­ont, a ðywedesont, Mae hwn yn galw ar Elias. [...]c yn y van vn o hanynt o redawð, ac a gymerth [...] yspong ac ei llanwodd o vinegr, yspwrn ac a ei dodes [Page] ar gleisiesont gorsen, ac a roes iddaw yw yfet. Ereill [...] a ddywesont, Gad iddo: edrychwn, a ddel Elia [...] y waredy ef. Yno y llefawdd yr Iesu drachefyn [...] llef vchel, ac ef a vaðeuawdd yr yspryt. Ac wele A' nycha len y Templ a rwygwyd yn ðau, or cwr vcha yd y isaf, a'r ddaear a grynawdd, a'r main a gleisiesont holl [...] wyt. a'r beddae a ymogeresont, a' llawer o gyrp [...] y Sainct yr ei a gyscesent, a godesent, ac a dda [...]thant allan o'r beddae ar ol y gyfodiat ef, ac aetha [...] y mewn ir dinas sanctaidd, ac a ymddangoseson [...] i lawer. Pan weles y cann-wriad, ar ei oedd gy [...] ac ef yn gwylied yr Iesu, y ddaiar yn cryny, a'r p [...] ­the awneythesit, wy ofnesont yn vawr, can dd [...] ­wedyt, Yn wir Map Duw ytoedd hwn. Ac yd­oedd yno lawer o wragedd, yn edrych arnavv o be [...] yr ei a gynlynesent yr Iesu o'r Galilea, gan ei wasa­naethu w [...] ­ni yddaw. Ym-plith yr ei ydd oedd Mair Magd [...] ­len, a' Mair mam Iaco ac Ioses, a' mam pla [...] Zebedeus.

A' gwedi y myned hi yn hwyr, y daeth gwr g [...] ­ludawc o Arimathaia, a' ei enw Ioseph, yr hw [...] vesei yntef yn ddiscipul ir Iesu. Hwn aeth at P [...] ­latus, ac archoð gorph yr Iesu. Yno y gorchym [...] ­nawdd Pilatus bot roddy y corph. Ac velly y c [...] ­merth Ioseph y corph, ac ei amwiscoð amdoes mewn [...] lliein glan, ac ei dodes yn ei veð, ve­drod vonwent newyd [...] yr hwn a doresei, naddasei drychesei ef mewn craic, ac a dreiglod [...] vaen lech vawr wrth ar ddrws y veddrod vonwent, ac aeth maith. Ac ydd oedd Mair Vagdalen a'r Mair [...] ­all yn eystedd gyferbyn a'r bedd.

A'r dydd dranoeth yn ol paratoat y Sabbath, [...] [Page 48] ymgynullawdd yr Archoffeiriat a'r Pharisaieit at Pilatus, ac a ddywed esont, Arglwydd, e ddaw in cof ni ddywedyt o'r hudwr twyllwr hwnw, ac ef etwa yn vyw, O vewn tri-die y cyfodaf, gorchymyn gan hyny gadw y veddrod bedd yn ddilys yd y trydydd dydd, rac dyvot ei ddyscipulon o hyd nos a'ei ladrata ef ffvvrd, a' dywedyt wrth y popul, Ef a gyfododd o veirw: ac velly y byð y dydro cyfeilorn dyweddaf yn waeth na'r cyntaf. Yno y dyvot Pilatus wrthyn, ymae genwch wyliadwriaeth: ewch, a' dioge­lwch val y gwyddoch. Ac wy aethan, ac a ddioge­lesant y bedd drwy'r y gan y wiliadwriaeth, ac a inseli­eson y maen llech.

❧Pen. xxviij.

YNo gan yr hwyr yn-diweð y sabbath, a'r dydd centaf o'r wythnos yn dechrae dyddhay, cleisio gwawrio, y daeth Mair Mag­dalē a'r Vair arall i edrych y beð. A' nycha, y budayar-gryn mawr: can ys descendodd Angel yr Aagl­wydd o'r nef, a' dyvot a' threiglo y lech y wrth y drws, ac eistedd arnei. A' ei wynepryd ðrych [...]edd val lluched mellten, a' ei wisc yn wen val eiry. A'rac [...] ofn ef yd echrynawdd y ceidweid, ac aethon val [Page] yn veirw. A'r Angel y atepawdd ac a ddyvot wr [...] y gwragedd, Nac ofnwch: canys gwn mai cai [...] ydd ych yr Iesu yr hwn a groeshoel­wyr, a roed ar y groes grogwyt: nyd ef yma­can ys cyfodawddd, megis y dyvot: dewch, gw [...] ­lwch y van lle y doded yr Arglwydd, ac ewch a' [...] ffrwst, a' dywedwch y'w ddiscipulon gyfody o ha­naw o veirw: a' wely nycha ef yn ych racvlaeny i Ga­lilea: yno y gwelwch ef: nycha ys dywedais y'wch Yno yð aethant yn ebrwyð o'r beddrod vonwent gan o [...] a' llawenydd mawr, ac a redasan i venegy y'w ddis­cipulon. Ac a ^on hwy yn myned y venegy y'w ddis­cipulon of, a' wele nycha 'r Iesu yn cyhwrdd ac wyn gan ddywedyt, Hyn bych­well, Dydd da ywch. Dyw ich cadw. Ac wy a dda [...]thant, ac a ymavlesont yn ei draet, ac ei addol [...]sont. Yno y dyvot yr Iesu wrthwynt, Nac o [...]wch. Ewch, a' dywedwch im broder val yn yd elo [...] i Galilaea, yno y gwelant vi.

A' gwedy y myned hwy, wele nycha y daeth yr [...] o'r wiliadwriaeth i'r dinas, ac venegesont i'r Ar­choffeiriait, yr oll a'r wnethesit. Ac wy a yngy [...] llesont y gyd a'r Henafiei [...] Henyddion, ac a ymgyggores [...] ac a roeson arian lawer ir sawdwyr milwyr, gan ddywe­dyt, Dywedwch, Eddaeth ei ddlscipulon o h [...] nos, ac y lladratesont ef a ni yn cyscu. Ac a chly [...] y Raglaw llywiawdr hyn, ni a ymnehe­ddwn ei dygwn ef i gredy, ac a [...] cadwn chwi yn ddiogel ddigollet. Ac wy a gymereson [...] yr ariantae, ac a wnaethant val yr addyscwyt w [...] ac y gyhoeðwyt y gair hwn ym-plith yr Inðaeo yd y dydd heddyvv.

Yno yr aeth yr vn discipul ar ddec i Galilaea, [...] mynyth lle y trefnesei gosodesei'r Iesu yddwynt. A' pha [Page 49] welsant ef, yr addolasont ef: a'r ei a ameuesāt, dowtiesont betrusesant. A'r Iesu a ddaeth, ac a ymadroddawdd wrthwyn, veddiant, allu gan ddywedyt, E roed i mi oll awturtot yn y nef ac ar yn ddaiar. Ewch gan hyny, a' dyscwch yr oll genetloedd, gan ei batyddio hwy yn Enw y Tad, a'r Map, a'r Yspryt glan, gan ddyscy yddwynt gadw bop peth a'r a 'orchymynais y chwy: a' wele ny­cha, ydd wyf vi gyd a chwychvvi yr oll ddy­ddian yn 'oy­stat yd diweð y byt. A­men. *

❧Pen. j

DEchrae 'r Euangel Iesu Christ vap duw: mal ydd yscrifenir yn y Prophwyti, Wele Nycha vi yn danvon vy-cenat rac dy wynep, yr hwn a arlwy paratoa dy ffordd rhagot, yndywydd oth vlaen. Llef yr vn yn lefain yn y diffaith, yvv, Paratowch ffordd yr Arglwyð: vnion wch y lwybrae ef. Ioan oed yn baryddyaw yn y amalwch diffaith, ac yn precethy be­tydd gwellad emendaat bucheð, er maddeuant pechotae. Ac e daeth allan attaw oll wlad Iudaia, ac wy o Caesusalem, ac ei bedyddiwyt oll ganto yn afon Iorddonen, can yddwynt cyffessy ei pechotae. [Page 50] Ac e wiscit Ioan o vlew camel, a' gwregis croen o ddyamgylsh ei llwyfenni lwyni: ac ef a vwyta ei ceilogot rhedyn locustae a' mel gwyllt, ac a precethei gan ddywedyt, Ys daw ar vy ol i, vn cadarnach no mivy, yr hwn nid wyf deilwng i estwng grymy a' datod carrae ei wadna [...] escidi­ae. Diau yvv mivi ach batyddiais chwi a' dwfr: ac efe a'ch betyddia chvvi a'r Yspryt glan.

Ac e ddarvu yn y dyddiae hynny, ddyvot [...] ys daeth Ie­su o Nazaret dinas yn Galilaia: ac ei betyddiwyt y gan Ioan yn Iorddonen. Ac yn ebrwydd gwe­dy iddo ddyvot i vynydd o'r dwfr, y gwelawdd Ioan y nefoeð wedy 'r agor i hollti, a'r Yspryt glan yn descend arnaw megis colomben. Yno y bu llef llais o'r nefo­edd, yn dyvvedyt, ys Ti yw vy-caredicol Vap, yn yr hwn im boddheir, digrifir boddlonir. Ac yn y man y dyr, gw­thia gyrrodd yr Yspryt glan ef ir diffeithvvch. Ac ef a vu yno yn y di­ffeithvvch dauugain diernot, a' Satan yn ei Brovi dēp­tio: ac ydd oedd ef y gyd a'r aniuelieit gwyltion bwystviledd, a'r An­gelion vyddent y'w wasana­ethi weini ef.

A' gwedy darvot rhoddy Ioan yn-carchar, y daeth yr Iesu i'r Galilaea, gan precethy Euangel teyr­nas Duw, a' dywedyt: Ys cyflawnwyt yr amser, ac y mae teyrnas Dhuw geyrllaw: edifarhewch, a' chredwch yr Euangel.

Ac val y rhodiei ef wrth vor Galilaea, ef a we­lawdd Simon, ac Andreas ei vrawt, yn bwrw rhwyt ir mor, (can ys pyscotwyr oeddynt.) Yno y dyvot yr Iesu wrthynt, dylynwch­vi Dewch ar vo'l i, ac ich gwnaf yn pyscotwyr dynion. Ac yn y van y ma­ddeuosont ei rhwytae, ac y dylynesont ef. A' gwe­dy iddaw vyned ychydic ym-pellach o ddyno, ef a [Page] welawdd Iaco vap Zebedeus, ac Ioan ei vrawt, val ydd oeðynt yn y llong yn cyweirio ei rhwytae. Ac yn yman y galwodd ef wy: ac wy a adawfant ei tad Zebedeus yn y llong y gyd a' ei gyfloc-ddy­nion, ac aethant ffwrdd ar y ol ef.

Yno ydd aethont y mevvn y Capernaum, ac yn e­brwydd ar y dydd Sabbath ydd aeth ef y mewn ir Synagog ac y dyscawdd ef vvynt. Ac irdangy aruthro a wnaechant wrth ei ddysceidaeth ef: can ys ef y dyscawdd wy mal vn ac awturtot cantaw, ac nyd mal y Gwyr-llen.

Ac ydd oedd yn y Synagog wy ddyn ac ynthaw yspryt aflan, ac ef a lefawdd, gan ddywedyt, Och, pa beth 'sy i ni a wnelom a thi r Iesu o Nazret [...] A ddaethost ti in dinistry, diva? colli ni? Ith adwaen pwy wyt, nid amgen y Sanct eiddo Duw. A'r Iesu a ei ceryddoð, coddawdd ys­dwrdiodd, gan dywedyt, Ystaw, a' dyred allano hanaw. A'r yspryt a flan y rhwygodd ef, ac a wae ddawdd a llef vchel vawr, ac a ddeuth allan o hanaw. Ac wy oll a ddechrynesont, y nyd ymofynnent yn ei plith, gan ddywedyt, Pa beth yw hyn? pa ryvv ddysc newydd yw hon? can ys gorchymyn ef ir y­sprytion aflan trwy veddiant awturtot, ac vvy uvyddant yddaw. Ac yn ebrwydd ydd aeth son am danaw dros yr oll wlat yn-cylch Galilaea.

Ac cy er cynted yd aethant allan o'r Synagog, myned a orngant y mevvn i duy Simon ac Andre­as, y gyd ac Iaco ac Ioan. Ac ydd oedd mam gwreic chwegr Simon yn gorwedd yn glaf o'r cryd, haint-gwres, ac yn lleigys y dywedesont wrthaw am denei. Ac ef a ddaeth ac ei cymerth hi teirtron, twymyn. erbyn hei llaw, ac ei [Page 51] dyrchafodd i vynydd, a'r haint-gwres hei gada­vvodd eb 'ohir, a hi aeth y weini yddynt. Ac wedy yhwyrhay hi, a' myned haul i yma [...]hlud, i lywenydd lawr, y ducesont a­taw bavvpoll a'r oeddent yn gleifion, a'r ei oedd yn gythreulicion. A'r oll ddinas a ymgascloð yd wrth y drws. Ac ef a iachaodd lawer a'r oeddent yn gleifion o amrafael heintiae: ac a vwriodd allan lawer o gythreulieit: ac ny's gadawdd i'r cythrae­lieit ddywedyt ydd adwaenent ef. Ac yn dra borae ar y cynddydd y cyfodes yr Iesu, ac aeth allan ac y dynnodd i le diffaith, dirgel disa­thr, didreigl ddyn ar ddieithr, ac ynovv y gweddiawð. A' Simon, a'r ei oeddent gyd ac ef, ei dylynesont, ef. A' gwedy yddwynt ei gahel, y dywedesont wr­thaw, Y mae pawp yn dy gaisiaw. Yno y dyvot ef wrthynt, Awn ir trefi nesaf, val y precethwyf yno hefyt: can ys er mvvyn hyn y daethym allan. gohāgla [...] Ac ef a precethawð yn y Synagogae hwy trwy'r oll Galilaea, ac a vwriodd allan gythraulieit. adolwyn iddo

Ac e ddaeth ataw ddyn clavrllyt gan phenlino weddiaw arnaw, a' myned ar liniae iddaw, a' dywedyt wr­thaw, A's ewyllysy, gelly vy- carthy glanhau. A'r Ie­su a dosturiawdd, ac a estendawdd ei law, ac y cyhyrddawdd ef, ac a ddyvot wrthaw, Ewyllysaf: carther glanhaer di. Ac er cynted y dyvot ef hyn, yr yma­dawodd y clwyf go­han ai'r clwy mawr clefri ac ef, ac y glanhawyt. A' gwedy gorchymynyn o hanaw iddo yn galec ddirfing, ef ei danfones ymaith eb oludd, ac a ddyvot wrthaw, Gwyl na ddywetych ddim i nep, and tyn ymaith, ac a' dangos dy hun ir Offeiriat, ac offrwm dros dy 'lanhat y pethae a 'orchymynawdd Moysen, ymðāgos er testiolaeth yddwynt. Yntef wedy iddo vyned y­maith, [Page] a ddechreawdd venegi llawer o bethae; a' chyhoeddy y peth chwedyl: val na allai 'r Groec, ef Iesu mwy vyned yn amlwc i'r dinas, eithyr ydd oedd ef allan yn lleoeð diffaith: a' daethāt attaw o bop ban, bopparth bop man.

❧Pen. ij

GWedy ychydic ddyddiae, ef aeth y mewn i Capernaum dragefyn, ac a glypwyt y vot ef yn tuy. Ac yn y man, yr ymgasclent llawer ygyt yd na weddyn bellach anen mwyach, nac yn y lloedd wrth y drws: ac ef a prece­thawdd y gair yddwynt. Yno y daeth attaw 'r ei yn dwyn vn claf o'r parlys, a ddygit y gan petwar. A' phryt na allent ddyvot yn nes ataw gan y ymsang dorf, dynoethididoï y to a wnaethāt lle ydd oedd ef: a' gwedy yddwynt ei gloddio trw­yddaw, y gellyngesont y lawr vvrth raffe y gwely glwth yn yr hwn y gorweddei'r dyn a'r parlys arnaw. A' phan weles yr Iesu y ffydd wy, y dyvot wrth y claf o'r parlys, ha Vap, maddeuwyt yty dy pecho­tae. Ac ydd oedd yr ei o'r Gwyr-llen yn eistedd yno, ac yn ymresymy yn ei calonae, Paam y dywait hwn gyfryw gabl? pwy a all ddygon vaddae pecho­tae any Duw y yn vnic hun? Ac yn ebrwydd pan wybu [Page 52] 'r Iesu yn ei yspryt, yddwynt veddwl val hyn yn­thyn y unain, y dyvot wrthynt, Pa 'r a ymrysymy ydd ych am ar y pethae hyn yn eich calonae? Pa vn hawsaf ai dywedyt wrth y claf o'r parlys, Maðeu­wyt yty dy pechote? ai dywedyt, Cwyn Cyvot, a' chymer ymaith dy wely veddiant lwth a' rhodia? Ac val ygwypoch, vot i vap y dyn chyvot awturtot yn y ðaiar i vaðae pechotae (eb yr ef wrth y claf o'r parlys) Wrthyt y dywedaf, cyfot, a' i vyny chymer ymaith dy wely 'lwth, a' thynn ffwrð ith duy dy vn. Ac yn y man y cyfodes, ac y cymerth ei 'lwth ymaith, ac aeth allan yn y gwydd wy oll, yn y sannawdd a'r bawp, a' chlodfori gogoneðy Duw, gā dywedyt, Er ioed ny welsam ni cyfryw beth.

¶Yno ydd aeth ef drachefyn tu parth a'r mor, a'r oll popul a dynnawdd ataw, ac ef a ei dyscawdd hvvy. Ac val ydd aeth yr Iesu heibio, ef a' welawð Levi vap Alphaeus yn eistedd wrth y ‡ dollfa, ac a ddyvot wrthaw, dylyd vi. Ac ef a godes, ac ei dy­lynawdd ef.

Ac e ddarvu a'r Iesu yn eistedd i vwyta yn y duy ef, Publicanieit lawer, a' phechaturieit a eistedde­sont a gyd a'r Iesu, a' ei ddiscipulon: can ys yr oeð llawer ac yn y ðylyn ef. A' phan welawð y Gwyr­llen a'r Pharisaieit, y dywedesont wrth ei ddisci­pulon ef, Paam yw iddaw vwyta ac yfet y gyd a' Publica not a' phecaturieit? A' phan ey clypu 'r Iesu ef a ddyvot wrthynt, Nid rait ir ei iach wrth y physigwr meddic, ond amyn i'r clefion. Ny daethy mi y alw 'r ei cyfion, amyn y pechaturieit ar lawn i edifeirwch. A' discipulō Ioan a'r Pharisaieit y ymprydynt, ac a ddaethant ac a ddywedesont wrthaw, Paam yr [Page] vmpridia discipulō Ioan ar ei y Pharisaieit athrei di eb vmprydio? discipulon A'r Iesu a ddyvot wrthynt, A eill plant yr ystafell-briodas vmpridiaw, tra vo'r Pri­awt cyd a hwy? tra vo'r Priawt y canthwynt, ny's gallant vmprydiaw. Ac ys daw'r dyðiae pan ðycer y Priawt y arnynt canthynt, ac yno ydd vmprydiant yn y dyddiae hyny. Hefyt ny wnia nep lain o vrethyn newydd mewn dilledyn gwisc hen: ac os amgen anyd ef y llain ne wydd a dyn ymaith y cyflawnder y wrth gan yr hen, a gwaeth vydd y rhwygiat. Ac ny ddyd nep win uewydd mewn potennae, [...]otelae llestri hen: ac anyd e y gwin ne­wydd a ddryllia 'r llestri, a'r gwin a ddyneuir, dywelltir gerdd allan, a'r llestri a gollir: eithyr gwin newydd a ddodi [...] mewn llestri newyddion.

Ac e ddarvu ac ef yn myned trwy'r llafnr yd ar y dydd Sabbath, vot ei ddiscipulon wrth y ffordd ymddaith, yn dechrae tyny 'r tywys. A'r Pharisaieit a ddywe­desont wrthaw, Wely Nycha, paam y gwnant ar y dydd Sabbath, yr hyn nyd rydd cyfroithlon? Ac ef a ðy­vot wrthynt, A ny ddarllenesoch er ioed pa beth awnaeth Dauid, pan oedd arno eisie, a' newyn, efe, a'r ei oedd gyd ac ef? Po'dd yr aeth ef i duy Dduw yn-dyddiae Abiathar yr Archoffeiriat, ac y bwytaodd y bara gosod, dodi, dangos, yr ei nyd cyfreithlon ei bwyta n'amyn ir Offeiriait yn vnic, ac ei rhoes hefyd ir ei oedd gyd ac ef? Ac ef a ðyvot wrthwynt, Y Sabbath a wnaed er mvvyn dyn, ac nyd dyn er mvvyn y Sabbath. Erwydd paam Map y dyn 'sy Arglwydd ys ac ar y Sabbath.

❧Pen. iij

AC ef aeth y mywn drachefyn ir sy­nagog, ac ydd oedd yno ddyn ac iddo law wedy gwywo. Ac wy ei dysawyliesont a iachai ef hwnw ar y dydd Sabbath, val y caffent achwyn arnaw. Yno y dyvot ef wrth y dyn a'r llaw 'wyw, Cyvot, a' sa yn y pervedd cenol. Ac ef a ddyvot wrthwynr, Ai cy­freithlawn gwneythy tvvrn da ar y dydd sabbath, ai gwneiythy drwc? achup einioes cadw enaid ai lladd? Ac wythea a ddystawsont. Yno ydd edrychawdd ef o y amgylch arnaddynt yn dddigllawn can gwyno­fain gyd­doluriaw o bleit, gan rrac caledrwydd y calonae hwy, ac a­ddyvot, wrth y dyn, Estend dy law. Ac ef ei esten­dawdd: aei law a gwyno­fain adverwyt yn iach val y llall.

A'r Pharisaieit aethon ymaith, ac yn y man ydd ymgygoresont gyd a'r Herodiait yn y erbyn ef, pa vodd y difaent, difethent collent ef. A'r Iesu ef a ei ddiscipu­lon a enciliawdd i'r mor, a' lliaws mawr y dyly­nawdd ef o' Galilaea ac o Iudaia, ac o Gaerusa­lem, ac o Idumaea ac o'r tuhwnt i Iorddonen, a'r ei o gylch Tyrus a' Sydon, pan glywsont veint a wnaethei ef, a ðaethant attaw yn lliaws mawr. Ac ef a ddyvot wrth ei ddiscipulon ar am vot llon­gan yn parat iddaw, o bleit y dyrfa, rac yddyn y [Page] wascy ef. Can ys llawer a iachaesei ef, yn yd oe­ddent yn pwyso ato arnaw, er ei gyhwrdd cynnife [...] ac oedd a heiniae phlae arnynt. A'r ysprytion aflan pa [...] welsant ef, a gwympesont i lawr geyr ei vron, a [...] a lefasant waeddesant, gan ddywedyt, Ti yw 'r Ma [...] Duw. Ac ef ei ysdwrdiawdd yn dost ddirvawr, ra [...] yddyn y amlygy gyhoeddy ef. Yno yr escennawdd ef [...] mynyth, ac a alwodd attaw yr ei a ewyllysiawd [...] ef, a' hwy a ddaethant ataw. Ac ef a' ossodes dau­ddec, y vot o hanwynt y gyd ac ef, val yd anvone [...] ef wy i precethy, a' bod yddwynt veddiant i iacha [...] heintiae, ac y vwrw allan gythraelieit. A'r cynta [...] oedd Simon, ac ef a ddodes i Simon enw, Pe [...]r, Yno Iaco vap Zebedaeus, ac Ioan, brawt Ia [...] (ac a ddodes enwae yddwynt Boanerges, yr hy [...] yw meibion y amlygy daran) ac Andreas, trwst a' Philip, a Bartholomeus, a' Matthew, a' Thomas, ac Ia­co, vap Alphaeus, a' Thaddaeus, a' Simon y Ca­naneit, ac Iudas Iscariot, yr hwn hefyt ac ei brady chawdd ef, a' hwy a ddaethant ir tay edref. A'r dyr [...] a ymgynullawdd drachefyn, val na allent gym­meint a bwyty bara. A' phan glypu ei gereint gyfnesa [...]sieit, wy aethan allan y ymavlyd ynthaw: can [...] ­bieit y vot ef ymaes oei gof o ddyeithr ei bwyll.

A'r Gwyr-llen a ddaethent o Caerusalem, ddywedesont, vot Beelzebub gantaw, ac m [...] trwy pennaeth y cythraelieit y bwrei allā gythra­elieit. Yno ef y galwodd wy ataw, ac a ddyvo [...] wrthwynt mewn damegion ym-parabolae, Pa vodd y gall Sa­tan yrry vwrw allan Satan? Can ys a bydd teyrnas wedy r' ymranny yn y herbyn ehun, nyd all y dey [...]nas [Page 54] houo sefyll. Ac a's ymranna tuy yn y erbyn ehun ny ddychon y tuy hwnw barhay sefyll. Velly a's cyfyt Satan yn y erbyn hun, ac ym ranny, tranc, dywedd dyben ny all ef barhay, amyn bod tervyn iddo. Ny ddygon nep vyned y mewn i tuy yr cadarn a' dwyn ymaith ei dda lestri, dyeithyr iddo yn gyntaf rwymo yr cadarn hwnw, ac yno cribdeilio yspeilio ei duy.

Yn wir y dywedaf y chwi, y in aðauir oll pecho­tae i blant dynion, a' pha gablae, bynac y cablāt: an'd pwy pynac a gabl yn erbyn yr yspryt glan ny chaiff vaddeuant yn dragyvyth, any'd bot yn euoc y varn dragyvythawl, can yddyn ddywedyt, vot iðo, yntho ganthaw yspryt aflan.

Yno y daeth ei vrodur a' ei vam, a' safasant allā, ac a ddanvoneson ataw, ac a' alwason arnaw. A'r popnl a eisteddawdd oei amgylch ef, ac a ddy­wedesont wrthaw, Wele Nycha, dy vam, a'th vroder yn dy geisiaw allan. 'Ac ef y atepawdd wy, gan ddywedyt, Pwy yw vy mam a'm broder? Ac ef a edrychawdd o y amgylch ar yr ei, 'oedd yn eistedd yn y gylchedd yn ei o gylch, ac a ddyvot, Wele, Llym a Nycha vy mam a'm broder. Can ys pwy pynac a wnel ewyllys Duw, hwnw yw vy-brawt, a'm chwaer a' mam.

❧ Pen. iiij

[Page] AC ef a ddechreawdd drachefyn pr [...] ­cethy yn-glā y mor, a' thyrfa vaw [...] a ymglascawdd ataw, yn yd aeth ef y long, ac eistedd yn y mor, a'r oll popul oedd ar y tir wrth y mor. A [...] ef a ddyscawdd yddwynt laweredd ar ddame­gion, cyffe­lypwrae­thae ym-parabolae, ac a ddyvot wrthwynt yn y ðysc ef. Gwrandewch: Nycha, ydd aeth heywr allan y heheu. Ac e ddarvu val ydd oedd ef yn heheu, cwympo o vn, rei beth wrth vin y ffordd, ac a ddaeth ehediait yr awyr y nef ac ei bwyteson, ysyson difasont. A' pheth a gwym­podd ar dir caregawc, lle nid oedd iddo vawr ða­iar, ac yn y van yr eginawð, can nad oedd iddo ðyfnder daiar. A' phan godaw haul, y diwrydy­wyt yr gwre­sogwyt ef, a' chan nad oedd yddo wreiddyn, y [...] gwywawdd. A' pheth a gwympiawð ymplith yr yscall [...] drain, a'r drain a dyfeson ac ei tageson, val [...] roddes ffrwyth. A' pheth arall a gwympiod [...] mewn tir da, ac a roddes ffrwyth ac a eginawdd i vynydd, ac a dyfawdd, ac a dduc, peth ar ei ðec­fed ar vgain, peth ar ei drugainvet, a' pheth [...] ei ganvet. Yno y dyvot ef wrthwynt, Y nep 's [...] ganthaw glustiae i wrandaw, gwrandawet. [...] phan ytoedd ef vvrtho y hun, yr ei oedd yn y gylc [...] ef y gyd a'r dauddec, a ymovynesont iddaw am parabol. Yno y dyvot wrthwynt, Y chwi y rho­ddwyt gwybot dirgeledigaeth teyrnas Dduw an'd ir ei 'n 'sydd allan, y gwnair yr oll petha [...] hyn drwy parabolae, pan yw yn gweled, y gw [...] ­lant, ac ny chanvyddant: ac yn clywed, y cly [...] ­ant, ac ny ddyellant, rac bod yddyn byth ymch [...] [Page 55] elyt a chael maddae yddyn ey pechotae. Ac ef a ðy­vot wrthyn, Any wyddochvvi y parabol hwn? a' pha weð y dyellech synnyech, ystyriech gwybyddechvvi yr oll parabolae ereill? Yr heuwr hvvnvv a heuha yr gair. A'r ei hyn yw'r sawl a dderbyniant yr had wrth vin y ffordd, yn ei yr heuwyt y gair: ac 'wedy y clywont, y daw Satā yn y man, ac a ddwc ymaith y gair y heuesit yn y calonae wy. A'r vn ffynyt yr ei a dderbyniant yr had yn y tir caregawc, yw 'r ei hyny, y sawl gwedy yddyn glywed y gair, yn y man yd erbyniant ef yn llawen gyd a llewenydd, ac nid nes yddyn wraidd yn­thyn y hunain, ac velly dros amser ydd ynt: yno pan goto blinder gorthrymder ac ymlit o bleit y gair yny man eb ohir y trwckian rhwystrir wy, A'r ei a dderbyniaut yr had ynghyfrwng y drain, yw'r sawl a wrandawant y gair: and trwckian bot gafalon y byd hwn, twyll, hud cyvoeth a' prydece somiant golud a' chwantae pethae erei l yn dyvot y mewn ac yn tagy 'r gair, ac ei gwneir ef yn diffrwith. A'r ei a dderbyniasōt had mewn tir da, yw'r sawl a w­randawant y gair ac ei derbiniant, ac a ddugan ffrwyth, vn gronyn ðec ar vgain, ara l drugain, ac a rall gāt. Hefyd e ddyvot wrthynt, A oleuir ðaw canwyll yw gesot y dā hob, vwiscl vail a y dan y vort, ac nid yw gesot ar gyhoedd gannwyllbren? Can nad oes dim cuddiedic, a'r na's a mlyger: ac nid oes dim dirgel, a'r nyd el yn Gwelwch. 'olau. Ad oes i neb ir vn glustiae i glywet, clywet. Ac ef a ðyvot wrthynt, Gwelwch. Gwiliwch pa beth a glyw wch. A pha vesur y mesuroch, y mesurir y chwithe: ac y chwi yr ei a glywch y rhoðir y chwanec. Can ys i hwn ysy gantho, y roddir yddaw, a' chan hwn [...]y'd oes, y dugir y arno, meint ac ysy ganthaw.

[Page]Hyfyd e ddyvot, Velly ytyw teyrnas Dew, va [...] pe bwriai ddyn had i'r ddaiar, a' chyscu, a' chod [...] nos a' dydd, ac eginaw o'r had a' thyvu i vynydd ac efe eb wybot pa vodd. Can ys y ddaiar a ddw [...] ffrwyth o hanei y hun, yn gyntaf yr eginin, yn [...] hyny yr y yd, llafur grawn yn llawn yn y tywysen. Ac er cy [...]ted yr ymddangoso 'r ffrwyth, yn y van, ar hynt, y rhydd eb 'ohir y dyd ef cryman ynthavv, can ys dyvod y cynayaf.

Ef a ddyvot hefyt, I ba beth y dyvalwn tybygwn dey [...] ­nas Dyw? ai a pha gyffelyprwydd y cyffelypw [...] hi? Cyffelyp yvv i 'ronyn mustard, yr hwn pan ha­uer yn y ddaiar, yw'r lleiaf o'r oll hadae y sy yn [...] ddaiar: eithyr gwedy yr hauer, e dyf i vynydd, a [...] mwyaf yw o'r oll llysae, ac e ddwc gangae maw­rion, y'n y allo adar yr awyr ehediait y nef nythu y dan y w [...] ­scawt ef. Ac a llawer o gyfryw barabolae y pre [...] ­thawdd ef y gair yddwynt, megis ac y gallent wrandaw. Ac eb parabolae ny'd ym adrodda [...] ef ddim wrthynt: ac ef a ðeonglodd a ddatodoð, a agorodd esponiawdd yr oll bet [...] y'w ddiscipulon o'r neilltu wrthyn y hunain.

A'r dydd hwnw gan yr hwyr, y dyvot ef wrth­ynt, Awn trosawdd ir 'lan arall. A' gady y dyrv [...] a wnaethant, a ei gymeryd ef val ydd oedd yn [...] llongan: ac ydd oedd hefyd llongae eraill y gyd [...] ef. Ac e gyfodes ystorm cawod vawr o wynt, a'r tona [...] a daflasant ir llong, y'n yd oeð hi 'nawr yn llaw [...] Ac ydd oedd ef yn y pen-ol-ir-llong yn cyscu [...] glustoc, ysmwythfa 'obenydd: ac wy ei diffroesōt dihunasont, ac a ddywed­sont wrthaw, Athro, Ai Anyd gwaeth genyt [...] ein colli ni? Ac ef a gyfodes y vynydd, ac a geryddoð ysd [...] ­diodd y gwynt, ac o ddyvot wrth y mor, ys Ta [...] [Page 56] nag yngan. Yno y goystegawdd y gwynt, ac hi aeth yn galm goys tad daweelvvch mawr: Yno y dyvot ef wr­thwynt, Paam ydd ych mor ofnus? podd pa vodd yvv na'd oes ffydd genych? Ac wy a ofnesont yn ddir­vawr, ac a ddywedesont wrth y gylydd, Pwy yw hwn, can vot y gwynt a'r mor yn gwrando arno vwyddhay iddaw?

❧Pen v.

AC wy ðaethā drosoð ir 'lan arall i'r mor, y wlat y Gadarenieit. A' gwe­dy y ðyvot ef allā o'r llōg, yn y man y cyhyrðodd cyfarvu ac ef o'r monwenti ðyn yn yr hwn ydd oedd yspryt aflan: beddae yr vn oeð ai drigfa yn y monwen­ti, ac ny alleinep y rwymo ef, na'g a chadwynae, [...]an yddo pan rwymit ef yn vynech a lleffetheirie a chadwyni, ef a ddrylliei vyscei 'r cadwyni yn ddrylliae, ac [...] dorei 'r lleffetheiriae yn chvvilfrivv, ac ny allei [...]ep y ddofi warhay ef. Ac yn 'oystat nos a' dydd [...]dd oedd ef yn llefain yn y myneddedd, ac yn [...] monwenti, ac yn ei drychy, ffusto guro ehun a main. A' [...]han ganvu ef yr Iesu o hirbell, y rhedawdd ac [...]r a ddolawdd ef, ac a lef a wdd a llef groch, vawr vchel ac a [...]dyvot, Beth 'sy i mi a vvnelvvyf a thi Iesu vap [...] Duw goruchaf▪ ith gorchy­mynaf tyngedaf trvvy Dduw [Page] na phoenych vi. Can ys ef a ddywedesei wrthaw Dyred y maes o'r dyn yspryt aflan.) Ac ef a ovy­nawdd iddo, Pa enw 'sy iti? Ac ef a atepodd, gan ddywedyt, Lleng 'sydd enw i mi: can ys lliosawc llaw [...] ym. Ac ef ei gweddiawdd yn daer vawr, na ddanvo­nei ef ddim hanynt allan o'r wlat. Ac ydd oeddy y­no yn y mynyddae genvaint vawr o voch yn p [...] ­ri. A'r oll ddieifyl gythraelieit atolygesant iddaw, ga [...] ðywedyt, d Anvon nyni i'r moch, val y gallom vy­ned oei mewn vvy. Ac yn y man y rhoes yr Ies [...] gennad yddwynt. Yno ydd aeth yr ysprytion a­flan y maes, a' myned y mewn ir moch, a' rhed [...] o'r cadw genvaint bendro-mwnwgl o ddiar y dyffwys, dibin ga [...] lan i'r mor, (ac yð oeddent yn-cylch dwyvil ovod ar eu bodwyt yn y llyn mor. A'r meichieid a ffoes [...] ac a venagesont hyny yn y dinas, ac yn y wlat, wy a ddaethant at yr Iesu, ac a welsant yr vn vesei a chy­thrael yntho yn gythraelic, ac a lleng ynddaw, yn [...] stedd ac yn wiscedic, ac yn ei iawn synwyr: ac of [...] a wnaethant. A'r ei a ei gwelawdd, a venega tr [...] yddwynt, pa beth a wneithit i'r vn y bysei 'r cy­thrael ynthaw, ac ynghylch am y moch. Yno y dechre [...] ­sont y weddiaw ef, ar vyned ymaith oei cervynae, ffiniae go [...] ­wy. A' gwedy iddo vyned y mewn llong, y gw [...] ddiawdd arnaw yr hwn a vesei'r cythrael ynth [...] ar gael bot y gyd ac ef. A'r Iesu ny cheniadoð oddefaw [...] yddaw, eithyr dywedyt wrthaw, Dos ymai [...] ācref ich tuy, at taudi, dwylwyth yr ei yspysy, hō ­ny, ddatcan sy i ti, a' menag yddynt y ueint bethae a wnaeth yr Arglwydd y-ty, a' pho [...] y trugarhaodd wrthyt'. Ac ef aeth ymaith, ac ddechreawdd yspysy, hō ­ny, ddatcan gyhoeddy yn y ddec­ [...]ref in Decapolis pa bet [...] [Page 57] eu meint a wnaethoeð yr Iesu yddaw: a' phawp a ryveddesont.

A' gwedy myned yr Iesu trosodd mewn llong i'r tu arall, ydd ymgasclawdd tyrfa vawr ataw, ac ydd oedd ef wrth 'lan y mor. A' nycha y deuth a­taw vn o r [...]olwyr benaethieit y Synagog, a' ei enw oedd Iairus: a' phan y gwelawdd ef, y cwympoð dygwydd­awdd i lawr wrth ei draed, ac adolwyn yn vawr yddaw, gan ddywedyt, Y mae vy merch ym-brō marw: adolvvyn yty ddyvot a gesot dody dy law arni, val ydd iachaer hi, a'i byw. Yno ydd aeth ef gydac ef can­tho, a' thorfvawr ei dilynawð, ac y gwascasont ef. (Ac yð oeð ryw wraic ac arnei waed-lif es dau­ðec blynedd, ac a ddyoddefesei laweredd gan la­wer o phisigwyr veddigon, ac a drauliesei gymeint ac oeð yn ar ei helw, ac eb dycio lesy dim iddi, 'namyn y my­ned hi yn waeth­waeth vwy gwaeth. Pan glypu hi son am yr Iesu, y hi a ddaeth yn y dyrfa y tu ol cefyn, ac a gy fyrddawdd ay wisc ef. Can ys hi ddywedesei, A's caf gyfwrdd a y ddillad wiscoedd ef, im iacheir i. Ac yn ebrwydd y sychawdd rhodiat ffynnonell y gwaet hi, a' hi a wybu synniawdd yn hei chorph ddarvot hiachay o'r wialenot, ffrewyll pla honno. Ac yn y man pan wybu r' Iesu yn daw ehun vyned rhinwedd nerth o honaw allā, ef a droes o yamgylch yn y ymsang, vyddin dyrfa, ac a ddyvot, Pwy a gy­fyrdawdd a'm dillat? A' ei ddiscipulon a ðywede­sont wrthaw, ti wely y dyrfa yn dy wascy, ac a ddywedy di, Pwy a gyfyrddawdd a mi? Ac ef a edrychawð o yamgylch, y weled hō a wnaethesei hyn. A'r wreic gan ofny a' chryny: can ys-hi a wyddiat beth a wnathesit ynthei, a ddaeth ac a [Page] gwympoð geyr y vron ef ac a ðyvot iðo yr oll wit oneð. Ac ef a ðyvot wrthi, Ha verch, dy ffyð ath ia­chaoð da y de­lych cerða yn tāgneðyf, a'byð iach ywrth oth pla.) Ac ef etwa yn ymaddrodd, y deuth rei y wrth ywrth duy't pēnaeth y Sinagog gan ðywedyt, E vu varw dy verch: pa volesty afloinydy a wnai di mwy ar yr athro y Dy frod [...] Cy Er cynted y clypu 'r Iesu adroð y gair hwnw, y dyvot efwrth bēnaeth y synagog, Nad ofna: cre [...] yn vnic. Ac ny adoð ef ynep yw ei ddilyn, a [...]nyn [...] Petr ac Iaco, ac Ioan brawt Iaco. Yno y daeth ef i duy Reolwr pennaeth y Synagog, ac y gwelawið y twrwf, a'r ei oeð yn wylo, ac yn irad ochain yn vav [...]. Ac ef aeth y mywn, ac a ddyvot wrthynt, Pa dy [...] fu, ac wylo ydd ych? ny bu varw yr vachcenes dyn-bach ond cyscu amyn hunaw y mae. Ac wy y gwatworent el: ac ef y bwrioddrhoes wy oll y maes, ac a gymerth dad▪ a mam yr lodes, grynfastes y dyn-bach, a'r ei oedd y gyd ac ef, ac aeth [...] mywn lle ddoed yr yr lodes, grynfastes enaeth yn gorwedd, a 'cha [...] yma vlyd yn llaw yr enaeth, y dyvot wrthei, Ta­litha cumi, yr hyn yw oei ddeongyl, Yr vorwyn enaeth (wrthyt' y dywedaf) cyvot. Ac yn ebrwydd y cy­fodes yr enaeth, ac y rhodiawdd: canys dau-dde [...] blwydd oed ytoedd hi. A' irdang, sānedigaeth braw anveidrawl aeth ynðynt. Ac ef a 'orchymynawdd yddwynt yn g [...] ­eth na chae nebun wybot hyny, ac a ddyvot am roi bwyt iddi.

❧Pen. vj

AC ef aeth ymaith o ddyno, ac a ðe­uth yw wlad yhun, a'ei ddiscipu­lon ei dy- canlynesont. A' gwedy dyvot y Sabbath, y dechreawdd ef ci dyscyyn y Synagog, a' sanny bra­wychy a wnaeth kawer a'r y clyw sent ef, gan ddywedyt O b'le y cafas hwn y pethae hynn? a' phara ddoethinep yw hon, hwn hyn a roed iddaw, can ys gwnair cyfryw wyrthiae ner­thoedd trwy y ddwylo ef? Anyd hwn yw'r saer map Mair, brawd Iaco, ac Ioses ac Iudas a' Simon? ac anyd yw y thwiorydd ef gyd a nyni? Ac wy rwystrit ynthaw ef. Yno y dyvot yr Iesu wrthynt, Nyd bydd yw Prophwyt yn ddianrydedd any'd yn ei wlad y un, ac ym-plith y genedl y vn, ac yn y duy hun. Ac ny allei ef yno wneythy 'r neb vn miragl, rhinwedd nerth yn amyn gesot ei ddwylo ar y chydic gleifion a' ei hia chay. Ac ef a ryveddawdd erwydd, o bleit, achos am y ancrediniaeth wy, veddiant allu ac ef a gylchynawdd y trefi o gwmpas bop-parth, gan ey dyscu.

Ac ef a alwodd y dauddec atavv, gosymdda­ith, taith, si­wrnai, ac a ddechreu­awdd y danvon wy bob ddau a' dau, ac a roddes y­ddwynt arian yn i pyrse auturtot yn erbyn ysprytion aflan, ac a 'orchymynawdd yðwynt, na chymerent dim rywesci­diae y'w hymddeith amyn ffon yn vnic: na'c y screpan, na bara, nac siacked efydd yn ei gwregysae. Anyd yhesci­cidiay hwy a' rywesci­diae sandalae, ac na wiscēt dwy rywesci­diae bais. rywesci­diae [Page] Ac ef a ddyvot wrthynt, ymp'le bynac ydd eloch y mywn i duy, yno vv ydd aroswch y'n yd eloch o ddynovv. A pha'r ei bynac ny 'ch derbyniant, ac ny 'ch gwranda­want clywant, pan eloch i fford o ddyno, escu­twch y llwch ysy dan eich traed er yn testiolaeth y­ddwynt. Yn wir y dywedaf y chwi, y bydd esmwy thach i Sodoma ai Gomorrha yn-dydd varn brawd, nac i'r dinas hono.

Ac wy aethan ymaith ac a procethesant, ar we­llay o ddynion ei buchedd. A' llawer o gythraelieit a vwriasant wy allan: ac wy a eliesont, angenesāt, iresant eneiniesant a [...] oleo lawer o gleifion, ac ei hiachesont.

Yno y clypu 'r Brenhin Herod am danavv (canys eglaer oedd y enw ef) ac y dyvot, cyhoedd honeid Ioan Vatyddi­wr a gyfodes o' veirw, ac am hyny y gweithredir gwyrthie nerthoedd trwy ddaw ef. Ereill a ddywedesont, mai Elias ytyw: ac ereill a ðywedesōt, mai Proph­wyt yw, ai vegis vn o'r Prophwyti. A' phan gly­pu Herod, y dyvot, Hwn yw Ioan yr hwn a laddeis dor­reis i ei ben: ef e a godwyt godes o veirw. Can ys He­rod y hun a ddanvonesei genadon, ac a dyaliesei Io­an, ac ei rhwymesei ef yn-carchar o bleit Herodi­as, yr hon oedd 'wraic Philip y vrawd ef, can iddo y phriody hi. Can ys Ioan a ddywedesei wrth Herod, Nyd cyfreithlon vot i ti, gadw y ti gael gwraic dy v­rawt. Am hyny ydd oedd Herodias yn dalha gvvg iddo, ac yn chwenychy y ladd ef, ac ny's gallei. Can ys Herod a ofnei Ioan, o bleit iddo wybot y vot ef yn 'wr cyfiawn, ac yn ddwywol sanct, ac y par­chei ef, ac wrth y glywet ef, y gwnai ef lawer o pe­the, ac ei gwrandawei yn llawen ewyllysgar. A' phan [Page 59] oedd yr amser yn luyddwyr temporaidd, a' Herod ar ei ddydd genidigeth yn gwneythyr gwledd y'w ben­deuigiō a'ei dains gaptenieit a'goreugwyr Galilaea: a' gwedy y verch yr vnryvv Herodias ddyvot y mewn a vachcenes dawnsio, a' boddhay boddloni Herod a'r ei oeð yn cyddeisteð wrth y vort, y dyvot y Brenhin wrth y vachcenes vor wynnic, Arch y genyf mi beth bynac a vynnych, a' mi ei rhoddaf yty. Ac ef a dyngawdd iddi, Beth bynac a erchych i mi, mi ei rhoddaf yty, pe hyd ha­ner by-teyrnas. Ar yhi aeth allan, ac a ddyvot wrth ei mam, Peth a archaf? Hithe a ddyvot, Pen Ioan Vatiddiwr. Yno y daeth hi yn y man, ar ffrwst lle yn diwyd me­wn awydd at y Brenhin, ac a archawdd, gan ðy­wedyt, Wyllyswn roddy o hanot i mi sef yr awrhon mewn descyl ben Ioan Vatyddiwr. Yno bot myned o'r Brenhin yn athrist: eto er mwyn y llw, wrth y bwrdd ac er mvvyn yr ei oedd yn cyd eisteð dorodd ar y vort, ny myn­noð ef y gwrthot, throsgwy­ddo, phallu, gommeð hi. Ar yn y man yd anvones y Brenhin grogwr, ac 'orchmynawdd ðwyn y ben ef. Ac yntef aeth ac a dorodd laddawdd y ben ef yn y carchar, ac a dduc y ben ef mewn descyl, ac ei roes i'r vachcenes vorwyn, a'r vorwyn ei rhoes yddy y'w mam. A' phan y clypu y ddiscipulou ef, y daethant, ac y cy­meresant ei gelain gorph, ac ei dodesont mewn beð ym-mon­went.

A'r Apostolió ymgynullesont ynghyd at yr Iesu, ac a venegesont iddo bop peth oll, ac ar a wnaethent, ac a dangosesēt ddyscesent-i-ereill. Ar ef a ddyvot wrthwynt, Dewchwi ych unain o'r neilltu ir diffeithwch, a' gorphwyswch encyd, wers y chydigin: can ys yð oedd kawer yn dyvot ac ac yn myned: val na chaent enhyt, ar­vod encyd i [Page] vwyta. Am hyny ydd aethant mewn llong yn ohan­rhedawl o'r ueilltu i le diffaith anial. Eithyr gweled o'r werin wy yn myned ymaith a' bot llawer yn y adnabot ef, ac yn rhedec ar draet yd yno o'r oll ddimasoydd, ac y rhacvlaenesont wy yno, ac a ymgasclasont, ataw. Yno ydd aeth yr Iesu allan, ac a welawdd dyrva vawr, ac a dosturiawdd wrthwynt, can y bot wy val deuaidd eb yddyn vugail: ac a ddechre­awdd ddyscy iddyn laweroedd. Ac yr ynawr awrhon pan ddaroedd llawer o'r dydd, y daeth eu ðiscipulō ataw, gan ddywedyt, Llyma le diffaith, ac y hi yr owon yn llawero'r dydd: Gellwng wy ymaith, val y gallō vyned ir pentrefi a'r trefi o yamgylch, a' phryny ydddyn vara: can nad oes ganthynyddyn ðim y'w vwyta. Ynref a atepoð ac addyvot wrthwynt, Rowch chwi yddynt beth y'w vwyta. Ac wy a ðy­wedesont wrthaw, A awn ni a' phryny dau-cant ceiniogwerth o vara, a' ei roi yðyn yw ywyta? Y­no y dyvot ef wrthynt, Pa sawl torth'sy genwch­ewch ac edrychwch. A' phan wybuont, y dywede­sont, Pemp, a 'dau byscodyn. Ac ef a 'orchymy­nawdd yðwynt beri-yddwynt oll eistedd, yn vyrð­eidiae ar y glaswellt gwellt glas. Yno ydd eisteðesont yn y vyrðeidieu garvanae, o vesur cantoeð a'dec a'dau geiniae. Ac ef a gymerawdd y pemp torth, a'r ddau pysco­ dyn, ac a edrychawdd y vynydd ir nefoedd, ac a ði­olchawdd, ac a dorawdd y bara, ac a ei rhoes at ei ddiscipulon, yw dodigesot geyr y bron wy, a'r ðau pyscodyn a ranawdd ef yn y plith wy oll. Velly bwyta o hanynt a' chael ei digon gwala. A' hwy gy­meresant ddau ddec bascedeit o'r briw vwyt ion, ac o'r [Page 60] pyscawt. A'r ei a vwytesynt, oedd yn-cylch pemp­mil o wyr. Ac yn y man y parawdd ef yw ddiscipu­lon vyned ir llong, a 'rhacvlaeny trosawdd ir 'lan arall hyd Bethsaida, tra ddanvonei ef y bobul werin ymaith. A' gwedy iddo y danvon wy ymaith, y tynnodd ef ffwrdd ir mynydd i weðiaw. A' gwedy y myned hi yn hwyr, yr oeð y kong yn-cenol y mor, ac yntef yn vnic y hun ar y tir. Ac ef ei gwelawð yn vlin dra vaelus arnyn wrth rwyfo, (can vot y gwynt yn wrthwynep yðynt) ac yn-cylch y bedwared gadwa­dwriaethwyl fa o'r nos, y daeth ef atwynt, yn rhodio gorymddaith ar y mor, ac ef a vynesei vyned eb y llaw hwy. A' phan welsant wy ef yn rhodio rhyd gorymddaith ar y mor, y tybiesont may yspryt, dry chioleth ellyll ytoeð, ef ac a 'waeddesant. Can ys wy oll y gwelsont ef, ac a dechrenesont: an'd ar y chwaen yr chwedley­oddymddiddanodd ac wynt, ac y dyvot wrthint, Cyssiriwch, myvi yw, nac ofnwch. Yno yr escendodd ef atwynt ir llong, ac y peidi­awdd y gwynt, ac aruthrol dros ben yr aeithei sannedi­geth braw ynthy nt y vnain, a ryveddy a orugant. O bleit nad ystyriesent yr hyn a vvnaethesit ynghylch y tortheu hyny, can ddarvot caledy eu calonae.

A' dyvot trosawdd a wnaethant, a myned i dir Genezaret, a' thiri [...] dyvot ir 'lan. A' gwedy yddyn ðy­vot o'r llong, yn y man ydd adnebuont ef, ac a gylchredesant trwy 'r oll vro hono o y amgylch o­gylch, ac a ddechreysont ddwyn o ddyam­gylch hwnt ac yma mewn gwclyae glythae y sawl oll, oedd yn gleifion, ir lle clywent y vot ef. Ac y b'le bynac yð elei ef y mewn i drefi nei ddinasoedd, ai i bentrefi, wy ddodent ei cleision yn y march­natoed [...] yr heolydd, ac ei gweddient ar gael [Page] o hanynt gyhwrdd ys haychen y na ba [...]and wisc ef. A' chy­niuer a gyfyrdd­awdd ac ef a ei cyvyrddawdd, a iachawyt.

❧Pen vij.

Y discipulon yn bwyta a dwylo eb 'olchi. Tori gorchymyn Dew gan athraweth dyn. Pa beth a haloga ddyn. Am 'wraic o Syrophaenissa. Iachay yr mudan. Y werin y yn moli Christ.

Yno ydd ymgasclawdd y Pharisa­ieit attaw, a'r ei o'r Scrifuc­nyddion Gwyr-Hen [...] a ddaethant o Gaerusalem. A phan welsant 'r ei o'r discipulon yn bwyta bwyt a dwylo budron cyffredin (ys ef yw hyny eb ei golchi) yr cwynesot achwynesont. (Can ys y Phari­saieit a'r ol Iuddeon, dyeithr yðynt' olchy ei dwylo yn vynech 'orchestol, ny vwytaant, gan ðalha a thra­weth yr Henait Henaifeit. A' phan ddelont o'r varcet varchnat, o ddyethyr yðyn ymolchy, ny vwytant: a' llawer o bethae eraill ynt, a'r a gymerasant vvy arnynt ei cadw, vegis golchiadae phiolae, diot lestri cwpanae, ac ysteni, a' llestri efydd, pres ne elydn ac e­vyddenneu a' borde byrddae. Yno y govynodd y Pha­risaieit a'r Gwyr-llen iddaw, Pa am na rodia dy ddiscipulon di gwelye ar ol herwydd athraweth yr Henaifieit, a nyd bwyta bwyt a dwylo eb olchi: Yno ydd ate­bei ac y dywedei yntef wrthynt, Can ys da y pro­pwytawdd Esaias am dano-chwi affuantwyr, truthwyr hypocritae, vegis yð escrivenir, Y popl hyn am anrhydeða i aei gwefusae, a'ei calon 'sy pell draw hwnt o ddywrthyf. Ar ouer im anrydeddant i, gan ddyscu yn lle dys­ceidiaeth [Page 61] 'orchynynae dynion. O bleit ydd ych yn rhoi gorchymyn Duw heibio, ac yn cadw athraw­eth dynion, vegis golchiadae ysteni a' chwpanae, a' llawer o gyffelyp bethae ydd ych yn ei 'wneythyr. Ac ef a ðyvot wrthynt, Ys da iavvn, y gwrthod gomeðwch chwi 'orchymyn Duw, val y catwoch eich athraweth eich unain. Can ys Moysen a ddyvot, Anry­dedda dy dad a'th vam: a' Phwy pynac a vellti­thia dad neu vam, bid varw ar, yr ange o'r varwoleth. A' chwi ddywedwch, A's dywait vndyn wrth dad nei vam, Corban, ys ef yw hyny, Trwy'r rhoð a offry­mir genyfi, y daw lles yty, rhydd vydd ef. Ac ny addefwch e­dwch iddo mwyach wneythy'r dim lles y'w dad na ei vam, gan ychwi ddiawdu [...] ­dodi ddirymio gair Duw, can eich athraweth eich hunain yr hwn a ordinesoch osodesochwi: a' llawer o ryw gyffelyp pethae hyny a wnewch, Y­no y galwodd ef yr oll dyrfa ataw, ac a ðyuot wr­thynt, Gwrandewch vvi oll arnaf, a' dyellwch. Nid oes dim allan o ddyn, a ddychon y halogy ef, pan el oei vewn: eithyr y pethae a ddaw allan o ha­naw, yw'r ei a halogant ddyn. A's oes gan nep glustiae y wrando, gwrandawe [...] glywed, clywet. A' phan ddaeth ef ymywn i duy o y wrth y popul werin, y gouynodd ei ddiscipulon iddo o bleit y ddamec parabol. Ac ef a ddy­vot wrthwynt, Velly a y tych chwithe hefyt yn ddiddyall: A ny wyddoch am pan yw pop peth o ddy allan a el o vewn dyn, na all y halogy ef, can nad yw yn myned o vewn ei galon, yn amyn i'r bo­ly, ac yn myned allan i'r gauduy yr hwn yw car­thiat yr oll vwydydd: Yno y dyuot ef, Y peth a ddaw allan o ddyn, hyny a haloga ddyn. Can ys [Page] y ddymewn 'sef o galon dynion y daw deillia meddy­liae drwc mall, tori-priodasae, godinebae, lladd-ce­lain, llatrata, trachwāt cupydddra, enwiredd, aflendit scelerdra, dichell, haerllycrwydd cenvigen llygad drwc, cabl-air, balchedd, ampwyll. Yr oll ysceleroedd hyn a ddawan ddon o ddy­mywn, ac a halogan ddyn.

Ac o yno y cyfodes ef, ac ydd aeth i gyffinydd Tyrus a' Sidon, ac aeth y mewn y duy, ac ny vynesei y neb gael gwybot: an'd ny allei ef vot y [...] guddiedic. Can ys gwreic, yr hon oedd ei merchan, bachcenes merch vach ac iddi yspryt aflan, a glypu son am danaw ac a ddaeth ac a gwympodd wrth y draed ef (A'r wreic oedd 'roeges Groec, a' Sirophenissiat o genedl) a hi ervyniawdd iddo vwrw allan y cythrael o h [...] merch. A'r Iesu a ddyvot wrthei, Gad yn gyntaf borthi y plant: can nad iawn da cymeryd bara 'r pl [...] a' ei davly i'r cianot, cw nach, cwn bychain cynavon. Yno ydd atepodd hi a [...] y dyuot wrthaw, Diau, Arglwydd: eto eisioes [...] vwyta 'r cynavon y dan y vord o vriwson y plan [...]. Yno y dyuot ef wrthi, Am yr ymadrodd hwn do [...] ymaith: ydref ef aeth y cythrael allan o'th verch. A gwedy y dyuot hi adref y'w thuy, hi a gavas y cy­thrael gwedy ymadel, a' ei merch yn gorwedd [...] y gwely.

Yr Euangel y xij. Sul gwe­dy Trintot.Ac ef aeth drachefn ymaith o ffiniae Tyrus [...] Sidon, ac a ddaeth yd vor Galilea trwy pec [...] cyffiniae y DecapolisDectref. Ac wy a dducesont attaw [...] byddar, ac ac attal dywedyt arnaw, ac a atolyge­sont iddaw ‡ 'osot ei law arno. A' gwedy idda [...] ei gymeryt ef or neilltu allan o'r tyrfa, ef a este [...] ­nawdd ey vyssedd yn ei glustiae, ac a boyrawdd [Page 62] ac a gyfyrddawð a ei davot ef. Ac ef a edrychawð ir nef, can vcheneidiaw, ac a ddyvot wrthaw, Hipatha Ephphatha ys ef yw, ymagor. Ac yn y man ydd ymagorawdd ey glustiae, ac ydd ymellyngawdd llinynrhwym ei davot, ac ef a ddyvot yn groyw, ia­wn, llawn­llythr eglur. Ac ef a 'orchymynawdd yddwynt, na ddywedynt i nep: an'd pa vwyaf y goharddei yðwynt, mwy o lawer y cyhoedd­entmanegynt, a' brawychy eb wedð a wnaethant, can ðoedyt Da Tec y gwnaeth ef pop peth: ir bydd­air y par gwna ef glywet, ac ir mution ddywedyt.

❧Pen. viij

YN y dyddyae hyny, Yr Euangel y vij. Sul gwe­dy Trintot. pan oeð tyrva dra-mawr ac eb gantwyut ddim yw vwyta, yr Iesu a 'alwawdd ei ðiscipulon ataw, ac a ðyvot wrth­wynt, Ydd wyf yn tosturiaw wrth y tyrfa, can ys yddwynt aros y gyd a mi er ys tri-die, ac nid oes Ganthwynt dim yw vwyta. Ac a's gellyngak maddeu af anvonafwy ymaith ar ei cyth­lwnceb vwyt y'w teie ehunain, wy ffa intianloysygant ar y ffordd: can ys yr ei o hanaddynt a ddeuthant o bell. Yno ydd atepawdd ei ddiscipulon iddo, O ble Paweð y dychon dyn borthy'r ei hynn a bara yma yn y diffeith? Ac ef a o vynnawdd ydd wynt, Pasawl torth ys ydd [Page] genwch? Ac wy a ddywedesont, Saith. Yno y gorchymynawdd ef yr tyrfa eistedd ar y ddaear: ac ef a gymerawdd y saith torth, ac wedy iddo ddio­lvvch, eu torawdd, ac eu rhoddes yddy y'w ddiscipu­lon yw dody gesot geyr en bron, ac wy ei gesodesont geyr bron y popul. bendico, Ac ydd oedd ganthwynt ychy­dic pyscot bychain: ac wedy iddo ddi [...]lch vendithiaw, ef archawdd yddwynt hefyd ei gesot geyr eu bron. Ac wy a vwytesont, ac a gawsont digon, ac wy a godesont o'r briwvwyt oedd yn-gweddill, saith basgedeit, (a'r ei vysent yn bwyta, oedd yn-cylch pedeir-mil) ac velly ef yd gellyng­awdd anvonawdd wy ymaith.

Ac ar y chwaē ar hynt ydd aeth ef i long gyd ei ddiscipu­lon, ac y ðaeth i randiroeð barthae Dalmanutha. A'r Pharisaiait a ddaethan allan, ac a ddechreusont ymofyn ym­ddadle ac ef, gan geisiaw gantaw arwydd o'r nef, a' chan ei brovi demptio. Yno yr a roes ebwch vcheneiddioð ef yn brovi ddwys: yn ei yspryt, ac y dyuot, Pa geisio at­wydd y mae'r genedleeh hon? Yn wir y dyweda [...] y chwi, drwm na's rhoddir arwyð ir genedlaeth hon.

Ac ef y gadawodd wy, ac aeth i'r llong drache­fyn, a's ac a dynnodd ymaith dros y dwfr.

Ac anghofio a wnaethent gymeryd bara, ac ni [...] oedd ganthwynt amyn vn dorth yn y llong. Ac ef a orchmynawdd yddynt gan ddywedyt, Gwili­wch, ac ymogelwch rac swrdoes leven y Pharisaieit, a' rac leven Herod. A' resymy a wnaethant wrthei gylydd, gan ddywedyd, Hyn 'sy can Nyd oes ddim bara genym. A' phan ei gwybu 'r Iesu, y dyvot wrthwynt, Pa resymy ddych velly, can na'd oes genwch vara? a nyd ychvvi yn ystyriaw synniaw etwa, [Page 63] nag yn deally? A ytyw eich calonae eto genwch wedy 'r ddalluargaledu? Oes llygait genwch ac ny chā vyðwch? ac oes i chwi glustiae, ac ny chlywch? Ac any ddaw yn eich eof? Pan doreis y pemp torth ym plith pempmil, pa sawl bascedeit o vriwvwyt a gymre­soch godesoch Dywedesont wrthaw, Dauddee. A' phan doreis saith ymplith pedeir mil▪ pa sawl bas­eedeit gvvedd [...]l o vriwfwyt a godesoch? Dywede­sont wythae, Saith. Yno y dyvot ef wrthwynt, P'wedd yvv na [...]ynniwchydyellwch? Ac ef a ddaeth i Beth­saida, ac wy a dducesont ataw ddall, ac a ddeisyfe­sant ei gwe­ddieson ar iddo y gyfwrdd ef. Yno y cymerawdd efy dall erwydd erbyn, ei law, ac ei arwenw [...] y maes tywysawdd allan o'r dref, ac a boyrawdd yn ei lygait, ac a ddodes 'osodes ei ddwylaw arno, ac a ovynawdd iddaw a welei ef ddim. Ac ef a oremiodd edrychodd i vynydd, ac a ddyuot, Mi welaf ddynion: can ys gwelaf wy yn rhodio gorym­ddaith, malphe mal petyn breniae. Gwedy hyny, y geso­des ef, ei ddwylo drachefyn ar y lygait ef, dadedrych ac y pa­rawdd iddo malphe edrych-drachefn. Ac ef a edverwyt iddo ei olvvc, ac ef a welawdd bavvp oll o bell ac yn eglur eglaer. Ac ef a ei danvonawð ef a-dref y'w duy, gan ddywedyt, Ac na ddos ir dref, ac na ðywait i nep yn y dref. A'r Iesu aeth allan, ef a ei discipulō i Caesarea Philippi. Ac ar y ffordd yr ymovyn­nawð ef a ei ddiscipulon, gan ddywedyt wrthynt, Pwy 'n medd dynion ytwy vi? Ac wy a atebesont, yr ei a ddvvvait mai Ioan Vatydiwr: a'r ei, Elias: a'r ei mai vn o'r Propwyti. Ac ef a ddyvotwrthynt, [...] 'phwy'n meddw-chwi ytwy vi? Yno yð atepawð Petr ac y ddyuot wrthaw, Tydy yw'r Christ. Ac ef [Page] a 'orchymynawdd yn dynn gaeth yddynt na vanege [...] hyny i nep am danaw. Yno y dechreawdd ei dyscy y byddei angenrad ddir y Vap y dyn ddyoðef llawer o betha [...] a' ei gwlio, goddiargyweddy y gan yr Henaifieid, a chan y Archoffeiriait a'r Gwyr-llen, a' dviva, ddyvetha chael ei ladd, ac [...] vewn tri dic-yfody drachefyn. Ac ef a adrodes y gair peth hyny yn ddiledlef 'olae. Yno y cymerth Petr ef [...] ailltu, ac a ddechreodd ei geryðy, ragy arno roi iddo sen. Yno ydd [...] ymchoelawdd ef, ac ydd edrychawdd ar ei ddisci­pulon, ac yrrhoes-sen i Petr, gan ðywedyt, Ty [...] o ywrthyf ar v'ol i, Satan: can na ddyelly, ystyry synny bethae Du [...] eithr pethae dynion.

A' gwedy iddo 'alw y bobyl, y dyrva werin attaw gyd aei di­scipulon▪ a' dywedytwrthynt, Pwy pynac a [...] ­llysa ddyvot ar v'oli, ym wrthodet ac ef yhun, [...] chymered i vyny ei groes groc, a' dylynet vi. Can y pwy pynac a ewyllysa gadw ei einioes, ei cyll: [...] phwy pynac a gyll ei enaid, hoydyleinioes er vy mwyn [...] Euangel, ef ei caidw. Can ys pa les i ddyn, er [...] ­nill yr oll vyt, a 'cholly ei enaid? ond eithyrAi pa peth a ry dyn yn gyng wer­th, werthyd ymdal dros ei eneit? Can ys pwy pyna [...] a Neu wrido om pleit i, n'am geiriae ym-plith yr [...] ­dinebus a'r bechadurus genedlaeth hon, o ble hwnw y cywilyddia ynte [...] y gwiliyðio gwrida Map y dyn hefyt, pan ddelyn gogoniaut ei Dat y gyd a'r Angelion sanctus.

❧Pen. ix

AC ef a ddyvot wrthwynt, Yn wir y dywedaf wrthych, pan yvv bot r'ei o'r sawl 'sy yn sefyll yman, a'r ny's chwaithāt provant archwayddant o angae nes gwe­led yd pan welont. Deyrnas Duw, yn dyvot mewn gyd a gallu meddiant yn ei nerth. Ac ar ben chwech diernot gwedy y cymerth yr Iesu Petr ac Iaco ac Ioan, ac aeth a' hwy i vynydd i vonyth vchel or llailleu nailltu wrthyn y hunain, ac ef a llailleuymrithiodd geyr y bron wy. A' ei ddillat a dywynoð ddysclaeriawdd, ac oedden dra thanneit val yr eiry, mor ganneid na vedr. vn pānwr neb pannydd ar y ddayar ei gwneythy 'r. Ac a ym­ddangoses yddynt Elias gyd ef a Moysen, ac ydd oeddent yn chwedleua llavaru ymddiddan a'r Iesu. Yno ydd ate­podd Petr, ac y dyuot wrth yr Iesu, Athro Rabbi, da ywi ni vot yman: a' gwnawn i ni dri lluestai phebyll, vn y ti, ac vn i Voysen▪ ac vn i Elias. An'd na wy­ddiat ef beth yr oedd yn ei ddywedyt: can ddarvot yddyn ddechryny. Ac ydd oedd cwmwl rhwn wybren a'r y gwascodawdd wy, a' llef a ddeuth allan o'r wybrē, gan ddywedyt, Hwn yw vy Map caredic: gwrande­weh cly­wch ef. Ac yn ddysyvyt ydd edrycheson o ddam­gylch, ac ny welsont mwyach nebun, o ddyeithr yr Iesu yn vnic y gyd ac wynt. Ac a 'n hwy yn des­cend i lavvr o'r mynyth, ef a 'ornchmynnawdd yð­ [...]nt, na vynegent i vndyn neb pa bethe a welsent anyd pan gyvodit Map y dyn o veirw drachefyn. A' hwy a gatwesant y chwedl peth hwnw wrthyn y hun, ganymofyn bavvp a'ei gylydd, pa heth oedd hyny, [Page] Cyvodi o veirw drachefyn? A' gofyn iddo a orugā [...] can ddywedyt, Paam y dywait y Gwyr-llen y byd raiddir i Elias ddyuot yn gyntaf? Ac ef atepawdd ac a ddyuot wrthynt, Elias yn ddiau a ddaw, yn gyntaf yc a edvryd yr oll bethae: a' megis yð escri­uenwyt am o Vap y dyn, rhait iddo ddyoðef llawer oedd a chael ei ðiddymio, bod mewn anvri, ei go ddy, sarhay ðiystyry. Eithr ys dywedaf wrthy [...] ddarvot i Elias dyvot (a gwneythyd o hanwy [...] iddo'r hyn a vynesont) vegis ydd escriuenwyt an danaw.

A' phan ddaeth ef at ei ddiscipulon, y gwelaw [...] ef dyrva vawr o ei h'amgylch, a'r Gwyr-llen y [...] ymðadlae yn i her­hyn hwyac wynt. Ac yn ebrwydd yr oll pop [...] pan welsant ef, a ddechrenent, ac a redent ataw ac a gyfarchent-well yddo. Yno y gowynawd [...] ef ir Gwyr-llen, Pa ymddadle ydd ych yn yn i her­hyn hwy ei [...] plith eich hun? Ac vn or dyrva a atepawdd ac [...] ddyvot, Athro, ys dygais vy map atat, ac ynddo idd [...] yspryt iuut: yr hwn p'le pynac y cymer ef, a [...] rhwyg dryllia, ac y mal y bwrw- yntef-ewyn ac ydd rhieiayscy [...] ­nyga ei ddanedd, ac y curia dihoena: a' dyweda [...] wrth dy ddiscipulon am y vwrw ef y maes, ac [...] allasant. Yno ydd atepodd ef iddo▪ ac y dyvot, [...] genedlaeth anffyddlon▪ pa hyd bellach weithian y by ddafgyd a chwi? pa hyd weithian ich dyoddefai [...] Dugwch ef ata vi. Yno y ducesont ef attaw: [...] er cynted, cy gynted yn gymmedr ac y canvu yr yspryt ef, ey briwodd drylli­awdd, ac ef a gwympodd yr llavvr ar y ddaiar, ga [...] ymdreiglo ymereinio, a' goloforio maly-ewyn. A' govyn a oruc [...] y'w dat, Er pa bryd y Beth 'sy o amser er pan ddarvu iddo [...] hyn? Ac ef a ddyuot, Er yn vachcen, o [...]abolaeth vap. A' mynech [Page 65] tavl ef yn tan, ac i'r dwfr yw gyfergolli ef: eithyr a's gelly di ddim, cymporth ni, a thrugarka thosturia wrth­ym. A'r Iesu a ddyvot wrthaw, A's medri gelly di gre­dy hyn, pop peth sy alluawe possibil i hvvn a gredo. Ac yn ddiohir tad y bachcen gan lefain gyd a dacrae dei­grae, a ddyuot, Arglwydd, Ydd wyf yn credy Credaf: cymmorth vy ancrediniaeth. Pan welawdd yr Iesu vot y popul yn dyvot- atavv-ar ei rhedec, ef a vygythwð gerydd­awdd yr yspryt aflan, gan ðywedyt wrthaw, ys dwr­diawdd Tydi yspryt mut a' byddar, mi a 'orchymynaf yty, cerdda dy­red allan o hanaw, ac na ddos mwyach yndaw ef. Yno llefain o'r yspryt, ac y carpodd drylliodd ef yn dost, ac a ddaeth allan, ac ydd oedd ef val vn marw, y'ny ðywedeilhawer, Evu va­rw y varw ef. A'r Iesu a gymerth ei law ef, ac ei Evu va­rw derchafawdd, cwnnodd ac ef a gyfodes y vynydd. A' gwedy y ddyuot ef ir tuy, ei ddiscipu­lon a 'ovynent iddo yn dan llaw ddirgel, Paam na's ga­llem ni y vwrw ef allan? Ac ef a ddyvot wrthynt, Y rhyw hwn nyd all mewn vn modd ðyvot allan, anyd trwy gan 'weddi, ac vmpryd.

Ac wy a ymadawsan o ddyno, ac aethant trwy Galilaea, ac nyd 'wyllesei gael o nep wybot. Can ys dyscawdd ef ei ddiscipulon, a dywedawdd wr­thynt, Map y dyn a roddir yn-dwylo dynion, ac wy y divethant lladant ef, a' gwedy y lladder, ef gyvyd tra­gefyn y trydydd dydd. Eithyr nyd oedden vvy yn deally yr ymadrodd hwnw, ac ofn oedd arnyn y­mofyn ac ef. Gwedy hyny y daeth ef i Caperna­um: a' phan oedd ef yn tuy, y govynnawdd ydd­ynt, Pa beth oedd yr hyn a ymddadleuech yn eich plith eich hunain, rhyd y ffordd? Ac wy a dawson [Page] a son: can ys ar hyd y ffordd yr ymddadleynt aei gylydd, pwy 'n vyddei bennaf. Ac ef a eifteddawd, ac a alwodd y deuddec, ac a ddyvot wrthyn, A' deisyf nep vot yn gyntaf, e gaiff vot yn olaf ddywe­thaf oll, ac yn was weinidoc i pawb oll. Ac ef a gy­merth vachcenyn ac ei gesodes yn y cenol, perfedd cyfrwng wy, ac ei braicheid­iodd cymerawddyn ei vreichie, ac a ddyvot wrth­wynt, Pwy pynac a dderbynio yr vn o gyfryw vechcynos yn vy Enw i, a'm derbyn i: a' phwy pynac a'm derbyn i, nyd myvi a dderbyn ef, anyd hwn a'm danvones i.

Yno ydd atepawdd Ioan iddo, gan dywddyt, Athro, ys gwelsam vn yn bwrw allan gythreliei [...] gan drwy dy Enw di, yr hwn nyd yw yn eyn dylyn ni, a' goharddefam ef, can na chanlyn ðylyn ef ny ni. A'r Iesu a ddyuot, Na' oherddwch ef ddim: can nad oes vndyn nep a wna viraclwrthiae trwy gan vy Enw i, ac a a [...] yn hawdd ddywedyt drwc am danaf. Can ys pwynac nyd yw yn eyn erbyn, 'sy gyd a ni, ar ein part trosom. A' phwy pynac a roddo i chwi phiolet gwppaneit o ddwft y'w yfet er mvvyn vy Enw i, can y chwi vot yn deiryd pcr­thyn i Christ, yn wir y dywedafwrthych, ny cho [...] ef ei gyfloc vvobrvvy. A' phwy pynac a sa rhaorwystro r' vn o'r ei bychain hyn, agredant yno vi, gwell oedd iðo yn vwy hytrach pe gesodit maē melin y amgylch ei wddwfvwnwgl, a ei davly i'r yn y mor. Can hyny a's dy law ath rwystra, tor y hi ymaith: gwell yw y-ti vyned y mewn i'r bywyt, yn anavusefrydd, na [...] yn a' dwy law vyned iyffern i'r tan ny ddiffo­ddir byth an diffoðadwy, lle ny bydd marw y pryf hwy, ac ny ddiffodd y tan byth. Ac a's dy droet ath rwystra, trycha tor e ymaith: [Page 66] gwell yw yty vyned yn gloff i'r bywyt, nac ac yti ddwyddau droet dy davly i yffern i'r tan andiffodda­dwy, lle ny's marw y pryf hwy, ac ny's dyffydd y tan byth. Ac a's dy lygat ath rwystra, tynn ef a­llan: gwell yw i ti vyned i deyrnas Duw yn vn­llygeidioc, nag a' dau lygad genyt, dy davly i y­ffern dan, lle nyd marw y pryfwy, a'r tan ny ddi­ffyð byth. Can ys pop dyn a helltir a than: a' phop aberth a helltir a halen. Da yw halen: and a's bydd yr halen yn ddivlas, a' pha beth y temperir ef? Bid y chwi halen ynoch eich vnain, a' bid heddwch tan gneddyf genwch bavvp wrth ei gylydd.

❧Pen. x

AC ef a gyvodes o yno ac aeth i dueddae, barthaeffi­niae Iudaia rhydy tu hwnt i Ior­ddonen, a'r vintai a dwyscodd gyrchodd a­taw drachefyn, ac val ydd oedd gy­nefin, ef y dyscaiwy drachefyn. arverol, y gnotaei Yno y daeth y Pharisaieit a' gofyn iddo a oedd rydd i wr vaddae, ellwng ðyr ryroi ymaith ei wraic, gan yddyn ei demptio ef. Ac ef atepodd ac a ddyvot wrthynt, Peth a 'orchmynawdd Moysen y chwi? Dywe­desont wythe, Moysen a 'oddefawdd bot yscri­ueny llyver ymdawiat llythyr yscar, a'ei rhoi hi ymaith. Yno ydd atepodd yr Iesu, ac y dyvot wrthynt, Am gale­drwydd [Page] eich calon chvvi ydd escriuenawð ef y gor­chymyn hwn ychwy. And yn-dechreuat y cread [...] ­riaeth y gwnaeth Duw hwy gwryw a' benyw. Achos hyn y gad dyn ei dad a' eï vam, ac a ymwasc, ysgrolingirlyn wrth ei wreic. Ac wy ill dau a vyðant vn gwplyso, gymparo, gyda cnawd yd nad ynt mwyach yn ddau 'namyn vn cnawd. Can's yr hyn a gwreica gyssyllta Duw na 'ohanet dyn. Ac yn [...]uy y govynent ei ðiscipulon iðo drachefyn am y peth hwnw. Ac ef a ddyvot wrthynt, Pwy pynac y ddyr 'ymaith ei wraic a' vachcenosphriody vn arall ef y wna 'odineb yn y berbyn hi. Ac a's gwreic y ddyr 'ymaith hei gwr, a' gwra phriodi vn arall y ma [...] hi gwneithy'r godinep.

Yno y ducesant ys dwrdi­entblant-bychain ataw er iddo ei cyhwrdd: a'ei ddiscipulon a vechcynos geryddent yr ei'a ddaethei ac wynt. A' phan ey gwelawdd yr Iesu sori a oruc ef, a' dywedyt wrthynt, Gedwch i'r ys dwrdi­ent [...] bychain ddyuot ata vi, ac na'w goherddwch▪ can ys o'r cyfryw y mae teyrnas Duw. Yn wir y dy­wedaf wrthych, Pwy pynac ny's erbyma deyrnas Duw, megis bachcenyn, nyd a ef y mewn ddim yddi. Ac ef ei braicheidiawdd wy, ac a dodes'osodes ei ddwylo arnaddynt, ac a ei bendithiawdd.

A' gwedy iddo vyned rracddoallan i'r ffordd, y daeth vn yn rhedec, ac a estyngodd benlinioð iddo, ac a vynawð yddaw, Athro da, beth a wnafi, y gael meðian [...] bywyt tragyvythawl? A'r Iesu a ðyvot wrthaw, Paam y gelwy vi yn ða? nyd da vndyn nebun anyd vn, 'sef Duw. ti 'wyddost y gorchmynion, Na thor brio­da,wna odineb. Na ladd nep. Na ladrata. Na ffalstesto­laytha. Na wna eniwed i neb. Anrydodda dy dad [Page 67] a'th vam. Yno ydd atepodd ef, ac y dyuot wrthaw, Athro, hyn oll a gedweis o'm ieunctit. A'r Iesu a dremsodde drychawdd arnaw, ac ei carawdd, ac a ddyuot wrthaw, Mae vn peth yn eisiae, ddefficiol ol iti, Does a'gwerth cymeint oll ac y veddych sy yti, a' dyrho i'r tlodion, a' thi gai dresawr yn y nef, a dyred debre, canlyndilyn vi, a chymer dy groeschy­vot dy groc ar d'yscvvydd. A' phruddhau wrth gan yr y­madrodd hyn awnaeth ef, a' thynny y maith yn athrist: can vod iddo lawer o dda veddiantae: A'r Iesu a edrychawdd o ei amgylch, ac a ddyuot wrth ei ddiscipulon, Mor anhawdd yr ay sawl ys y a chyvoeth yngolud ar ei helw i vevvn y deyrnas Duw. A' ei ðis­cipulon a ofnesont gan ddechrynesont wrth ei eiriae. A'r Ie­su atepawdd dragefyn, ac a ddyuot wrthwynt, Ha veibion, mor anhawð yw ir ei a ymddire­sont, drustāt mewn cyfoeth ymddiriedāt yn-goludoeð, vyn'd y mewn teyrnas Duw. Haws ach yw i gamel vyn'd drwy grau 'r nodwydd, nag i gyvoe­thawc 'oludawc vyn'd y mewn teyrnas Duw. Ac wy­the ddechrynesont yn-vwy-o-lawer, gan ddywe­dyt writhyn ei hunain, Gan hyny, velly pwy all A' phwy a ddichon vod yn gatwedic? A'r Iesu a edrychodd arnynt, ac a ðyuot, Gyd a dyniō ampossibl yvv hyn, and nyd gyd a Duw: can ys pop peth 'sy possibil gyd a Duw.

Yno y dechreawdd Petr ddywedyt wrthaw, Wele, ys gwrtho­desamNycha, ys gadawsam ni bop peth, ac ath ddily­nesam di. Yr Iesu a atepodd ac a ddyuot, Yn wir y dywedaf i chwi, nyd oes nep ar wrthodadd adawodd duy, 'nei vroder, nei chwiorydd, neu dad, neu vam, neu wreic, neu blant, ne diroedd o'm pleid i a'r Euangel, a'r ny's derbyn ar y canvet yr awr­hon yn gyn­nyrchiol y pryd hyn: tai, a' broder, a' chwioredd, a' [Page] mamae, a' phlant, a' thiredd y gyd ac erlidiae, ac yn y byd yr oes a ddaw vuchedd dragyvythawl. Eithr llawer ar 'sy yn cyntaf, a vyddant yn olaf, a'r ei olaf yn gyntaf.

Ac ydd oeddent vvy ar y ffordd yn dringo, mynd i vyny escend i Ga­erusalem, a'r Iesu a ai o'i blaen, a' ofny, sanny dechryny a wnaethant, ac val ei dilynent, yr ofnesont, a'r Iesu a gymerth y dauddec drachefyn, ac a ddechreu­awdd ddywedyt yddyn pa pethae a ðygwyðei ddelei yddo, gan ddyvvedyt, Ll'yma Nycha, ni yn escend i Gaerusalem a' Map y dyn a roddir at yr Archoffeirieit, ac at y Gwyr-llen, ac wynt y barnant ef i angae, ac y rhoddant ef at y Cenetloedd. Ac vvy y gwatwo­rant ef, ac ei yscyrsiant, ac y boyrant arnaw, ac ei lladdant: eithyr y trydyð dydd y cyvyt ef drachefyn.

Yno y daeth ataw Iaco ac Ioan meibion Zebe­daeus, gan dywedyt, Athro, ni 'wyllesem wney­thyr o hanot i ni yr hyn a ddeisyfem. Ac ef a ddy­vot wrthynt, Beth a 'wyllysech i mi y wneythyd y chwi? Wythe a ddywedesont wrthaw, Dod Cania­ta i ni gael eistedd vn ar dy ddeheulavv, a'r llall ac dy lavv aseu yn dy 'ogoniant. A'r Iesu a ddynot wrthynt, Ny wyddoch pa beth a erchwch. A ellw­ch- vvi yfed o'r phiol cwppan yr yfa vi o hanavv, a'ch be­dyddio a'r betydd y betyddier vi? Ac wy dywet­sont wrthaw, Gallwn. A'r Iesu a ddyvot wrth­ynt, Diau yr yfwch o'r cwppan yr yfa vi o honavv, ac ich betyddijr a'r betydd yn yr hwn im betyddier inef: anyd eistedd ar vy llavv ddeau ac ar vy llavv aseu, nyd eiddof vi, mi biae, phiae vi yw vau ei roddy, anyd ei roi a vvnair i [...] ei y paratowyt. A' phan glypu 'r dec ereill hyny, y [Page 68] dechreusont vot yn salw gan­thyntsory wrth Iaco ac Ioan. A'r Iesu y galwodd wy ataw, ac a ddyvot yddynt, Chvvi wyddoch daw mai yr ei 'sy hoff ganthynt lywodraethu ymplith y Cenedleedd y harglwyddiaethant wy, a'r sawl 'sy vawrion yn ey plith, a arverant o aw­durtot arnaddynt. Eithyr nyd velly y bydd yn eich plith chwi: an'd pwy pynac a' wyllysio vot yn vawr yn eich plith chwi, byddet was wenidoc y chwy. A' phwy pynac a ewyllisia vot yn benaf o hano­chwy, byddet was pavvp oll. Can ys-a' Map y dyn ny ðaeth i gahel gwasna­ethy gweini iddo, anyd i weini, a' rhoi ei vywyt einioes yn bryniant bridwerth dros lawer.

Yno yd aethant i hIericho: ac val yð oeð ef yn myned allan o hIericho ef gyd ai ddiscipulon, a' thorf mintai vawr, Bartimaeus vap Timaeus dyn dall a eisteddai ar vin y ffordd yn cardota. A' phan glypu mai'r Iesu o Nazaret oedd yno, ef a ddechreuawdd lefain a' dywedyt, Iesu vap Da­uid trugarha wrthyf. A' llawer y ceryddent ef, er iddo dewi: yntef a lefai yn vwy o lawer, Ha vap Dauid, trugarha wrthyf. Yno gorsefyll o'r Iesu, a' gorchmyn y 'alw ef: ac wy e alwasant y dall, gā ddywedyt wrthaw, Cymer gyssyr: cyfod, mae ef yn dy 'alaw. Yno y tavlodd ef ei gochyl ymaith, ac a gyvodes ac a ddaeth at yr Iesu. A'r Iesu 'a­tepodd ac a ddyuot wrthaw, Beth a ewyllysy w­neythyd o hanof yty? A'r dall a ddyuot wrthaw, Rabboni. Arglwydd, bot ymi adweled cael o hanof vy-golwc. Yno y dy­uot yr Iesu wrthaw, Dos ffwrdd, dy ffydd ath cadwoddiachaodd, Ac yn y man y cafas ei 'olwc, ac y dilynwys can­lynodd ef yr Iesu rhyd y ffordd.

❧Pen xj.

A' Gwedy yðyn ddynesay i Caeru­salem, i Bethphage a' Bethania hyd ym mynyth yr olew­wydd olivar yd anvo­nes ef ddau o ei ddiscipulon, ac y dyuot wrthwynt, Ewch ymaith i'r dref'sy gyferbyn a chwi ar eich cyfor, a' ac er chy cynted y deloch y mevvn yddi, chvvi gewch ebol wedy i rwymo, ar ucha rhwn nyd ei­steðawð neb vn-dyn erioed: gellyngwch ef a' dugwch. Ac a dywait nebun wrthich, Paam y gwne wchvvi hyn? Dywedwch vod ei eisie ar yr Arglwyð yn rhaid i'r Arglwydd wrthaw, ac eb 'oludd ef ei denfyn yd yma. Ac vvy aethant ymaith ac a gawsont ebawl yn rhwym wrth y drws oddyallan, mewn trofa, cyffi­inydd, gohā ­fa, ebach &c. cysswllt dwyfforð a' ei ddillwng a wnaethant. A'r ei o'r sawl a se­fynt yno, a ðywedent wrthynt, Beth a wnechwi­yn gillwng yr ebawl? Wythe a ddywetsont wr­thynt, val ygorchmynesei'r Iesu yddynt. Yno y gadawsont yddyn vynd ymaith.