Cyffes gyffredin iw dywedyd gan yr holl gynnulleidfa ar ôl y Gwenidog, gan ostwng ar eu gliniau.

HOll-alluog Dduw, a thrugaroccaf Dâd, Ni a ae­thom ar gyfeiliorn allan o'th ffyrdd di, fel defaid ar gyfrgoll; Nyni a ddilynasom ormodd ar amcaniō, a chwantau ein calonnau ein hunain; Nyni a wna­ethom yn erbyn dy sancteiddiol gyfreithiau: Nyni a adawsom heb wneuthud y petheu, a ddylesym eu gwneuthur; Ac a wnaethom y pethau ni ddylesym eu gwneuthur, Ac nid oes iechyd ynom, Eithr tydi ô Arglwydd, cymmer drugaredd arnom ddrwg-wei­thred-wŷr truain, Arbet ti hwyntwy, o Dduw, y rhai sy yn cyffessu eu beiau, Cyweiria di y sawl sydd yn edifarus; Yn ôl dy addewidion a yspysswyd i ddŷn, yng Hrist Iesu ein Harglwydd. A chaniattâ drugaroccaf Dâd er ei fwyn ef, Fyw o honom rhac llaw; Mewn duwiol, vnion, a sobr fuchedd, I ogoni­ant dy sancteiddiol Enw: Amen.

Y Gollyngdod neu faddeuant pechodau, iw datcan gan y gwenidog yn vnic.

YR Holl-Alluog Dduw, Tâd ein Harglwydd Ie­su Grist, yr hwn ni ddeisyf farwolaeth pechadur, eithr yn hyttrach ymchwelyd o honaw oddi wrth ei anwiredd, a byw: ac a roddes allu a gorchymyn iw [Page] wenidogion, i ddeclario ac i fynegi iw bobl sydd yn edifarus, absolusion a maddeuant am eu pechodau: Efe a bardyna, ac a ollwng y rhai oll sy wîr edifeiri­ol, ac yn ddiffuant yn credu iw sancteiddiol Efengyl ef. Herwydd pa ham nyni a attolygwn iddo ganiad­tau i ni wîr edifeirwch, a'i Yspryd glân, fel y byddo boddlon ganddo y pethau ydd ydym y pryd hyn yn eu gwneuthur, a bod y darn arall o'n bywyd rhac llaw yn bûr, ac yn sancteiddiol, megis y delom o'r diwedd iw lawenydd tragywyddol, trwy Iesu Grist ein Harglwydd.

Attebed y bobl, Amen.

Yna y dechreu y Gwenidog weddi yr Arglwydd â llef vchel.

EIn Tâd yr hwn wyt yn y nefoedd, sancteiddier dy Enw. Deuet dy deyrnas. Bid dy ewyllys ar y ddaiar megis y mae yn y nefoedd. Dyro i ni he­ddyw ein bara beunyddiol. A maddeu i ni ein dy­ledion, fel y maddeuwn ni i'n dyled-wyr. Ac nac ar­wain ni i brofedigaeth: Eithr gwaret ni rhag drwg: Amen.

Yna y dywaid yn yr vn modd.

Arglwydd agor ein gwefusau.

A'n geneu a fynega dy foliant.

Duw bryssia i'n cynnorthwyo.

Arglwydd prysura i'n cymmorth.

Gogoniant i'r Tâd, ac i'r Mâb, ac i'r Yspryd glân. Megis yr oedd yn y dechreu, y mae yr awr hon, ac y bydd yn wastad yn oes oessoedd. Amen. Molwch yr Arglwydd.

Ac yn ôl hynny, y gweddiau sy yn calyn, yn gystal ar brydnhawn weddi, ac ar forau weddi: a phawb yn go­stwng yn ddefosionol, y Gwenidog yn gyntaf a lefara â llef vchel.

Yr Arglwydd a fo gyd â chwi.

A chyd â'th yspryd dithau.

Gweddiwn.

Arglwydd trugarhâ wrthym.

Christ trugarhâ wrthym.

Arglwydd trugarhâ wrthym.

Yna y Gwenidog, a'r yscolheigion, a'r bobl, a ddywedant weddi yr Arglwydd yn Gamber-aec â lleferydd vchel.

Ein Tâd yr hwn wyt yn y nefoedd, &c.

Yna y Gwenidog yn ei sefyll a ddywaid.

Arglwydd dangos dy drugaredd arnom.

A chaniadhâ i ni dy iechydwriaeth.

Arglwydd cadw y Brenhin.

A gwrando ni yn drugarog pan alwom arnat.

Gwisc dy wenidogion ag iawnder.

A gwna dy ddewisol bobl yn llawen.

Arglwydd cadw dy bobl.

A bendithia dy etifeddiaeth.

Arglwydd dyro dangneddyf yn ein dyddiau.

Can nad oes neb arall a ymladd trosom, onid fydi Dduw yn vnic.

Duw glanhâ ein calonnau ynom.

Ac na chymmer dy Yspryd glân oddi wrthym.

Yna y canlyn tri Cholect, Y cyntaf o'r dydd, yr hwn a fydd yr vn ac a appwyntir ar y Cymmun. Yr ail, am dangne­ddyf. Y trydydd, am râd i fyw yn dda. A'r ddau Golect ddiweddaf ni chyfnewidir byth; onid eu dywedyd beu­nydd ar foreuol weddi, trwy yr holl flwyddyn, fel y can­lyn.

Yna llith o'r Testament newydd. Ac yn ôl hynny Nunc di­mittis yn Gamber-aec, megis y canlyn.

Nunc di­mittis. Luc. 2.29. YR awrhon Arglwydd y gollyngi dy wâs mewn tangneddyf, yn ôl dy air.

Canys fy llygaid a welsant dy ie­chydwriaeth,

Yr hon a baratoaist gar bron wy­neb yr holl bobl,

I fôd yn oleuni i oleuo y Cenhedloedd, ac yn ogoni­ant i'th bobl Israel.

Gogoniant i'r Tâd, ac i'r Mâb, ac i'r Yspryd glân.

Megis yr oedd yn y dechreu, y mae yr awr hon, &c.

Yna y canlyn y Credo, a gweddieu eraill, megis yr ap­pwyntiwyd ym-mlaen ar y Foreu weddi, ar ol Benedictus; a thri Cholect. Y cyntaf o'r dydd. Yr ail, am dangneddyf. Y trydydd am gynhorthwy yn erbyn pob perygl, fel y cā ­lyn yma rhac llaw. A'r ddau Golect ddiwethaf a ddywe­dir bōb dydd ar bryd-nhawn weddi heb gyfnewid.

Ar ddydd Nadalic Christ, dydd-gwyl Ystwyll, dydd-gwyl Fathias; dydd Pasc, y Derchafael, y Sul-gwyn, dydd-gwyl Ioan fedyddi-wr, Sainct Iacob, Sainct Barttholo­meus, S. Matthew, S. Simon a Iud, S. Andreas, a Sul y [Page] Drindod; y cenir neu y dywedir yn nesaf ar ôl Benedictus, y gyffes, neu 'r addefiad hyn o'n ffydd Ghristionogawl.

PWy bynnac a fynno fod yn gadwedic: o flaen dim rhaid iddo gynnal y ffydd ga­tholic.

Yr hon ffydd, onis ceidw pôb dyn yn gyfan, ac yn ddihalog: diammeu y collir ef yn dragywydd.

A'r ffydd gatholic yw hon: bod ini addoli vn Duw yn Drindod, a'r Drindod yn vndod.

Nid cymmyscu o honom y personeu: na gwahanu y sylwedd.

Canys vn person sydd i'r Tâd, arall i'r Mâb: ac arall i'r Yspryd glân.

Eithr Duwdod y Tâd, y Mâb, a'r Yspryd glân sydd vnrhyw: gogoniant gogyfuwch, mawrhydi go­gyd tragywyddol.

Vn-rhyw â'r Tâd, vnrhyw yw'r Mâb; vnrhyw yw'r Yspryd glân.

Digreedic Dâd, digreedic Fâb: digreedic Yspryd glân.

Anfesuredig Dâd, anfesuredig Fâb, anfesuredig Yspryd glân.

Tragywyddol Dâd, tragywyddol Fâb: tragy­wyddol Yspryd glân.

Ac etto nid ydynt dri tragywyddolion; onid vn tragywyddol.

Ac fel nad ynt dri anfesuredigion, na thri digreedi­gion: onid vn digreedic, ac vn anfesuredig.

Felly yn gyffelyb, Holl-alluog yw'r Tâd, Holl-alluog yw 'r Mâb: Holl-alluog yw'r Yspryd glân.

Ac etto nid ynt dri Holl-alluogion: onid vn Holl-alluog.

Felly y Tâd sy Dduw, y Mab sy Dduw: a'r Yspryd glân sy Dduw.

Ac etto nid ynt dri Duwiau: onid vn Duw.

Felly y Tâd sydd Arglwydd, y Mâb sydd Argl­wydd; a'r Yspryd glân sydd Arglwydd.

Ac etto nid ynt dri Arglwyddi; namyn vn Argl­wydd.

Canys fel i'n cymhellir trwy y gristianogaidd wi­rionedd: i gyfaddef bod pob person o honaw ei hûn yn Dduw, ac yn Arglwydd;

Felly i'n gwaherddir trwy'r Gatholic Grefydd: i ddywedyd, bod tri Duwiau, na thri Arglwyddi.

Y Tâd ni wnaethbwyd gan neb: ni's crewyd, ac ni's cenhedlwyd.

Y Mâb y sydd o'r Tâd yn vnic: heb ei wneuthur, na'i greû, eithr wedi ei genhedlu.

Yr Yspryd glân sydd o'r Tâd a'r Mâb: heb ei wneuthur, na'i greu, na'i genhedlu, eithr yn dei­lliaw.

Wrth hynny vn Tâd y sydd, nid tri Thad, vn Mâb, nid tri Mâb; vn Yspryd glân, nid tri Ysprydion glân.

Ac yn y Drindod hon, nid oes vn cynt, neu gwedi ei gilydd: nid oes vn mwy na llai nâ'i gilydd.

Eithr yr holl dri phersonau ydynt o gyd tragy wy­ddol: a gogyfuwch.

Ac felly ym mhob peth, fel y dywedpwyd vchod: yr vndod yn y Drindod, a'r Drindod yn yr vndod sydd i'w addoli.

Pwy bynnac gan hynny a fynno fod yn gadwedic: synied felly o'r Drindod.

Y mae hefyd yn anghenrhaid er mwyn tragywy­ddol iechydwriaeth: credu o ddyn yn ffyddlawn am gnawdoliaeth ein Harglwydd Iesu Grist.

Canys yr iawn ffydd yw, credu, a chyffessu o ho­nom: fod ein Harglwydd ni Iesu Grist, Fâb Duw, yn Dduw ac yn ddŷn.

Duw, o sylwedd y Tâd, wedi ei genhedlu cyn nac oesoedd: a dyn, o sylwedd ei fam, wedi ei eni yn y byd.

Perffaith Dduw, a pherffaith ddŷn, o enaid rhe­symol: a dynol gnawd yn hanfod.

Gogyfuwch a'r Tâd oblegit ei Dduwdod: a llai nâ'r Tâd, oblegit ei ddyndod.

Yr hwn, er ei fod yn Dduw, ac yn ddyn: er hynny, nid yw efe ddau, onid vn Christ.

Vn, nid trwy ymchwelyd y Duwdod yn gnawd: onid gan gymmeryd y dyndawd yn Dduw.

Vn i gyd oll, nid gan gymmyscu y sylwedd: onid trwy vndod person.

Canys fel y mae yr enaid rhesymol a'r cnawd yn vn dŷn: felly Duw a dŷn sydd vn Christ.

Yr hwn a ddioddefodd tros ein iechydwriaeth: a ddiscynnodd i vffern, a gyfododd y trydydd dydd o feirw.

Escynnodd i'r nefoedd, ac y mae yn eistedd ar dde­heu-law 'r Tad, Duw holl-alluog: oddi yno y daw i farnu byw a meirw.

Ac ar ei ddyfodiad, y cyfyd pob dŷn yn eu cyrph eu hunain: ac a roddant gyfrif am eu gweithredoedd priawd.

A'r rhai a wnaethant dda, a ânt i'r bywyd tragy­wyddol: a'r rhai a wnaethant ddrwg, i'r tân tragy­wyddol.

Hon yw 'r ffydd gatholic: yr hon pwy bynnac a'r ni's creto yn ffyddlon, ni all efe fod yn gadwedic.

Gogoniant i'r Tâd, &c.

Megis yroedd yn y dechreu, &c.

Fel hyn y terfyna trefn y Foreuol a'r brydnhawnol weddi trwy 'r flwyddyn.

Y Colect.

HHoll-alluog Dduw, dyro râd i nyni i ym wrthod â gweithredoedd y tywyllwch, ac i wisco arfau yr goleuni, yn-awr yn amser y fuchedd farwol hon, (pryd y daeth dy Fab Iesu Grist i ymweled â nyni mewn mawr ostyngeiddrwydd) fel y byddo i ni yn y dydd diweddaf, pan ddelo efe drachefn yn ei ogone­ddus fawredd, i farnu byw a meirw, gyfodi i'r fu­chedd anfarwol, trwyddo ef, yr hwn sydd yn byw, ac yn teyrnasu gyd â thi a'r Yspryd glân, yr awr hon ac yn dragywydd. Amen.

Yr Epistol.

NA fyddwch yn nylêd nêb o ddim, Rhuf. 13.8. ond o garu bawb ei gilydd: canys yr hwn sydd yn caru arall, a gyflawnodd y Gy­fraith. Canys hyn, Na odineba, na lâdd, na ladratta, na ddwg gam dystiolaeth, na thrachwanta; ac od oes [vn] gorchymmyn arall, y mae wedi ei gynnwys yn gryno yn yr ymadrodd hwn, Câr dy gymmydog fel ti dy hun. Cariad ni wna ddrwg i'w gymmydog; am hynny, cyflawnder y Gyfraith yw cariad. A hyn gan wybod yr amser, ei bôd hi weithian yn brŷd ini i ddeffroi o gyscu: canys yr awr hon y mae ein iechydwriaeth ni yn nês nâ phan gredasom. Y nôs a gerddodd ym mhell, a'r dydd a nessaodd; am hynny bwriwn oddiwrthym [Page] weithredoedd y tywyllwch, a gwiscwn arfau y go­leuni. Rhodiwn yn weddus, megis wrth liw dŷdd: nid mewn cyfeddach, a meddwdod: nid mewn cydor­wedd, ac anlladrwydd; nid mewn cynnen, a chenfi­gen: eithr gwiscwch am danoch yr Arglwydd Iesu Grist, ac na wnewch ragddarbod tros y cnawd, er mwyn cyflawni ei chwantau ef.

Yr Efengyl.

Mat. 21.1 A Phan ddaethant yn gyfagos i Ieru­salem, a'u dyfod hwy i Bethphage i fynydd yr Olewydd, yna yr anfonodd yr Iesu ddau ddiscybl, gan ddywedyd wrthynt, ewch i'r pen-tref sydd ar eich cyfer, ac yn y man chwi a gewch assyn yn rhwym, ac ebol gyd â hi: gollyngwch hwynt, a dygwch at­tafi. Ac os dywed neb ddim wrthych, dywedwch y y mae yn rhaid i'r Arglwydd wrthynt, ac yn y man efe a'u denfyn hwynt. A hyn oll a wnaethpwyd fel y cyflawnid yr hyn a ddywedasid trwy 'r pro­phwyd, yn dywedyd, Dywedwch i ferch Sion, wele dy frenhin yn dyfod i ti yn addfwyn, ac yn ei­stedd ar assyn, ac ebol, llwdn assyn arferol â 'r iau. Y discyblon a aethant, ac a wnaethant fel y gor­chymmynasei 'r Iesu iddynt. A hwy a ddygasant yr assyn, a'r ebol, ac a ddodasant eu dillad arnynt, ac a'i gosodasant ef i eistedd ar hynny. A thyrfa ddirfawr a danasant eu dillad ar y ffordd: eraill a dorrasant gangau o'r gwŷdd, ac a'u tanasant ar hyd y ffordd. A'r torfeydd y rhai oedd yn myned o'r blaen, a'r rhai oedd yn dyfod ar ôl a lefasant, gan ddywe­dyd; Hosanna i Fâb Dafydd: bendigedig yw 'r hwn fydd yn dyfod yn Enw yr Arglwydd: Hosanna yn y goruchafion. Ac wedi ei ddyfod ef i mewn i Ierusalem, y ddinas oll a gynnhyrfodd gan ddy­wedyd, pwy yw hwn? A'r torfeydd a ddyweda­sant, [Page] hwn yw Iesu, y prophwyd o Nazareth yn Galilea. A'r Iesu a aeth i mewn i Deml Dduw, ac a daflodd allan bawb a'r oedd yn gwerthu ac yn prynu yn y Deml, ac a ddymchwelodd i lawr fyrddau y newid-wyr arian, a chadeiriau y rhai oedd yn gwerthu colommennod: Ac a ddywe­dodd wrthynt, scrifennwyd, tŷ gweddi y gelwir fy nhŷ i, eithr chwi a'i gwnaethoch yn ogof lla­dron.

Y Colect.

Y Gwynfydedic Arglwydd, yr hwn a beraist yr holl Scrythur lân yn scrifennedic er mwyn ein athra­wiaeth, a'n addysc ni: Caniadhâ fod i ni mewn cy­fryw fodd ei gwrando, ei darllain, ei chwiliaw, a'i dy­scu, ac i'n mewn ei mwynhâu, fel y gallom trwy ddioddefaint a chonffordd dy gyssegredic air, goflei­dio ac ymgynnal wrth fendigaid obaith y fuchedd dragywyddol, yr hon a roddaist i ni, drwy ein Ia­chawdur Iesu Grist. Amen.

Yr Epistol.

PA bethau bynnag a scrifennwyd o'r blaen, Rhuf. 15.4. er addysc i ni yr scrifen­nwyd hwynt, fel trwy ammynedd a diddanwch yr Scrythyrau, y ga­llem gael gobaith. A Duw yr am­mynedd a'r diddanwch, a roddo i chwi synied yr vn peth tu ag at ei gilydd yn ôl Christ Iesu: Fel y galloch, yn vn-fryd, o vn genau, ogoneddu Duw, a Thâd ein Harglwydd Iesu Grist. O herwydd pa ham, derbyniwch ei gilydd, megis ac y derbyniodd Christ ninnau i ogoniant Duw. Ac yr wyf yn dywedyd, wneuthur Iesu Grist yn wenidog i'r enwaediad, er mwyn gwirionedd Duw, er mwyn cadarnhau yr addewidion a [wnaethpwyd] i'r ta­dau. [Page] Ac fel y byddei i'r Cenhedloedd ogoneddu Duw am ei drugaredd, fel y mae yn scrifennedig; Am hyn y cyffesaf i ti ym mhlith y Cenhedloedd, ac y canaf i'th Enw. A thrachefn y mae yn dywedyd; Ymla­wenhewch Genhedloedd, a chlodforwch ef yr holl bobloedd. A thrachefn y mae Esaias yn dywedyd, Fe fydd gwreiddyn Iesse, a'r hwn a gyfyd i lywo­draethu y Cenhedloedd: ynddo ef y gobeithia y Cenhedloedd. A Duw 'r gobaith a'ch cyflawno o bôb llawenydd a thangneddyf gan gredu, fel y cyn­nyddoch mewn gobaith, trwy nerth yr Yspryd glân.

Yr Efengyl.

Luc 21.25. ABydd arwyddion yn yr haul, a'r lleuad, a'r ser, ac ar y ddaiar ing Cen­hedloedd gan gyfyng-gyngor; a'r mōr a'r tonnau yn rhuo, a dynion yn lle­wygu gan ofn, a disgwil am y pethau sy yn dyfod ar y ddaiar: oblegid ner­thoedd y nefoedd a yscydwir. Ac yna y gwelant Fâb y dŷn yndyfod mewn cwmmwl, gyd â gallu a gogo­niant mawr. A phan ddechreuo 'r pethau hyn ddy­fod, edrychwch i fynu, a chodwch eich pennau: canys y mae eich ymwared yn nesau. Ac efe a ddywedodd ddammeg iddynt, Edrychwch ar y fligys-bren, a'r holl breniau; pan ddeiliant hwy weithian, chwi a welwch, ac a ŵyddoch o honoch eich hun, fôd yr hâf yn agos. Felly chwithau, pan weloch y pethau hyn yn digwydd, gwybyddwch fôd teyrnas Dduw yn agos. Yn wir meddaf i chwi, nid â yr oes hon hei­bio, hyd oni ddêl y cwbl i ben. Y nef a'r ddaiar a ânt heibio, ond fy ngeiriau i nid ânt heibio ddim.

Y Colect.

ARglwydd, attolygwn i ti glust-ymwrando â'n gweddiau, a thrwy dy radlawn ymweliad, go­leua dywyllwch ein calōnau, trwy ein Harglwydd Iesu Grist. Amen.

Yr Epistol.

FElly cyfrifed dŷn nyni, 1. Cor. 4.1 megis gwenidigion i Ghrist, a goruchwyl-wŷr ar ddirgeledi­gaethau Duw. Am ben hyn, yr ydys yn disgwil mewn goruchwyl-wŷr, gael vn yn ffyddlon. Eithr gennyfi bychan iawn yw fy mar­nu gennych chwi, neu gan farn dŷn: ac nid wyf chwaith yn fy marnu fy hun. Canys ni wn i'ddim arnaf fy hun; ond yn hyn ni'm cyfiawnhawyd, eithr yr Arglwydd yw 'r hwn sydd yn fy marnu. Am hyn­ny, na fernwch ddim cyn yr amser, hyd oni ddelo yr Arglwydd, yr hwn a oleua ddirgelion y tywyllwch, ac a eglura fwriadau y calonnau, ac yna y bydd y glôd i bôb vn gan Dduw.

Yr Efengyl.

AC Ioan, Matt. 11.2 pan glybu yn y carchar wei­thredoedd Christ, wedi danfon dau o'i ddiscyblion, a ddywedodd wrtho, Aity­di yw 'r hwn fy 'n dyfod, ai vn erall yr ydym yn ei ddisgwil? A'r Iesu a atte­bodd, ac a ddywedodd wrthynt, Ewch, a mynegwch i Ioan y pethau a glywch ac a welwch. Y mae 'r deillion yn gweled eil-waith, a'r cloffion yn rhodio, a'r cleifion gwahanol wedi eu glanhau, a'r byddar­iaid yn clywed: y mae y meirw yn cyfodi, a'r tlodion yn cael pregethu 'r Efengyl iddynt. A dedwydd yw 'r hwn ni rwystrir ynofi. Ac a hwy yn myned ymmaith, yr Iesu a ddechreuodd ddywedyd wrth y bobloedd am Ioan, Pa beth yr aethoch allan i'r [Page] anialwch i edrych am dano? a'i corsen yn yscwyd gan wynt: Eithr pa beth yr aethoch allan i'w weled? ai dŷn wedi ei wisco â diilad esmwyth? wele, y rhai sy yn gwisco dillad esmwyth, mewn tai brenhinoedd y maent. Eithr pa beth yr aethoch allan i'w weled? ai prophwyd? ie meddaf i chwi, a mwy nâ prophwyd. Canys hwn ydyw efe am yr hwn yr scrifennwyd, Wele, yr ydwyfi yn anfon fy nghennad o flaen dy wy­neb, yr hwn a barotoa dy ffordd o'th flaen.

Y Colect.

DErcha Arglwydd attolwg i ti, dy gadernid, a thy­red i'n plîth, ac â mawr nerth cymmorth ni, ac am y rhwystr a'r lluddias y sydd arnom, o ran anwiredd ein pechodau, bydded i'th daionus râd ti ein gwared ni yn ebrwydd, trwy ddiwygiad dy Fâb ein Hargl­wydd: i'r hwn gyd â thi a'r Yspryd glân, y byddo anrhydedd a gogoniant, yn oes oesoedd. Amen.

Yr Epistol.

Phil. 4.4. LLawenhewch yn yr Arglwydd yn wa­stadol: a thrachefn meddaf, llawen­hewch. Bydded eich arafwch yn hys­pys i bôb dŷn. Y mae 'r Arglwydd yn agos. Na ofelwch am ddim: eithr ym mhob peth mewn gweddi ac ymbil, gyd â diolchga­rwch, gwneler eich deisyfiadau chwi yn hyspys ger bron Duw. A thangneddyf Dduw yr hwn sydd vwch law pôb deall, a geidw eich calonnau a'ch meddyliau yn Ghrist Iesu.

Yr Efengyl.

Ioan. 1.19. HOn yw tystiolaeth Ioan, pan anfonodd yr Iddewon o Ierusalem offeiriaid a Le­fiaid, i ofyn iddo, Pwy wyt ti? Ac efe a gyffesodd, ac ni wadodd, a chyffesodd, Nid myfi yw 'r Christ. A hwy a ofynnasant iddo, Beth yn­teu? [Page] ai Elias wyt ti? Yntef a ddywedodd, Nagê. Ai'r Prophwyd wyt ti? Ac efe a attebodd, Nagê. Yna y dywedasant wrtho, Pwy wyt ti? fel y rhoddom at­teb i'r rhai a'n danfonodd. Beth yr wyt ti yn ei ddy­wedyd am danat dy hun? Eb efe, Myfi yw llêf vn yn gwaeddi yn y diffaethwch, Vniawnwch ffordd yr Ar­glwydd; fel y dywedodd Esay y Prophwyd. A'r rhai a anfonasid, oedd o'r Pharisæaid. A hwy a ofynna­sant iddo, ac a ddywedasant wrtho, Pa ham gan hyn­ny yr wyt ti yn bedyddio, onid yd wyt ti na'r Christ, nac Elias, na'r Prophwyd? Ioan a attebodd iddynt, gan ddywedyd, Myfi sy yn bedyddio â dwfr, ond y mae vn yn sefyll yn eich plith chwi, yr hwn nid ad­waenoch chwi: Eie yw 'r hwn sydd yn dyfod ar fy ôl i, yr hwn a aeth o'm blaen i: yr hwn nid ydwyfi dei­lwng i ddattod carrei ei escid. Y pethau hyn a wnaethpwyd yn Bethabara, y tu hwnt i'r Iorddo­nen, lle yr oedd Ioan yn bedyddio.

Y Colect.

HOll-alluog Dduw, yr hwn a roddaist i ni dy vn Mâb i gymeryd ein anian arno, ac iw eni hedd­yw o for wyn bûr: Caniadhâ i ni fod wedi ein had­genhedlu, a'n gwneuthur yn blant i ti trwy fabwys a rhâd, a pheunydd ein hadnewyddu trwy dy lân Ys­pryd, trwy yr vn-rhyw ein Harglwydd Iesu Grist yr hwn sydd yn byw ac yn teyrnasu gyd â thi yn oes oes­oedd. Amen.

Yr Epistol.

DVw, Heb. 1.1. wedi iddo lefaru lawer gwaith a llawer modd gynt wrth y tadau trwy y prophwydi, yn y dyddiau diweddaf hyn a lefarodd wrthym ni yn ei Fab, Yr hwn a wnaeth efe yn etifedd pôb peth, trwy 'r hwn hefyd y gwnaeth efe y bydoedd. Yr hwn [Page] ac efe yn ddisclairdeb ei ogoniant ef, ac yn wîr lun ei berson ef, ac yn cynnal pôb peth trwy air ei nerth, wedi puro ein pechodau ni trwyddo ef ei hun, a ei­steddodd ar ddeheu-law y mawredd, yn y goruwch-leoedd: wedi ei wneuthur o hynny yn well nâ'r Ang­elion, o gymmaint ac yr etifeddodd efe Enw mwy rhagorol nâ hwynt hwy. Canys wrth bwy o'r Ang­elion y dywedodd efe vn amser? fy Mâb ydwyt ti, myfi heddyw a'th genhedlais di. A thrachefn, Myfi a fyddaf iddo ef yn Dad, ac efe a fydd i mi yn Fab. A thrachefn, pan yw yn dwyn y cyntaf-anedig i'r byd, y mae yn dywedyd, Ac addoled holl Angelion Duw ef. Ac am yr Angelion y mae yn dywedyd, Yr hwn sydd yn gwneuthur ei Angelion yn ysprydion, a'i weinidogion yn fflani dân: Ond wrth y Mab, Dy orsedd-faingc di, o Dduw, sydd yn oes oesoedd: teyrn­wialen vniondeb, yw teyrn-wialen dy deyrnas di. Ti a geraist gyfiawnder, ac a gaseaist an wiredd, am hynny i'th eneiniodd Duw, sef dy Dduw di, ag olew gorfoledd tu hwnt i'th gyfeillion. Ac, Tydi yn y de­chreuad, Arglwydd, a sylfaenaist y ddaiar, a gwaith dy ddwylo di yw y nefoedd. Hwynt-hwy a ddarfy­ddant, ond tydi sydd yn parhau: a hwynt-hwy oll fel dilledyn a heneiddiant. Ac megis gwisc y plygi di hwynt, a hwy a newidir: ond tydi yr vn ydwyt, a'th flynyddoedd ni phallant.

Yr Efengyl.

Ioan. 1.1. YN y dechreuad yr oedd y Gair, a'r Gair oedd gŷd â Duw, a Duw oedd y Gair. Hwn oedd yn y dechreuad gŷd â Duw. Trwyddo ef y gwnaethpwyd pôb peth; ac hebddo ef, ni wnaethpwyd dim a'r a wnaethpwyd. Ynddo ef yr oedd bywyd, a'r bywyd oedd oleuni dynion: A'r goleuni sydd yn llewyrchu [Page] yn y tywyllwch, a'r tywyllwch nid oedd yn ei amgy­ffred. Yr ydoedd gŵr wedi ei anfon oddi wrth Dduw, a'i enw Ioan: Hwn a ddaeth yn dystiolaeth, fel y tysti­olaethei am y goleuni, fel y credai pawb trwyddo ef. Nid efe oedd y goleuni, eithr efe a anfonasid fel y ty­stiolaethei am y goleuni. Hwn ydoedd y gwir oleuni, yr hwn sydd yn goleuo pôb dŷn a'r y sydd yn dyfod i'r bŷd. Yn y bŷd yr oedd efe, a'r bŷd a wnaethpwyd trwyddo ef; a'r bŷd nid adnabu ef. At ei eiddo ei hun y daeth, a'r eiddo ei hun ni dderbyniasant ef. Ond cynnifer ac a'i derbyniasant ef, efe a roddes iddynt allu i fôd yn feibion i Dduw, sef i'r sawl a gredant yn ei enw ef. Y rhai ni aned o waed, nac o ewyllys y cnawd, nac o ewyllys gŵr, eithr o Dduw. A'r Gair a wnaethpwyd yn gnawd, ac a drigodd yn ein plith ni, (ac ni a welsom ei ogoniant ef, gogoniant megis yr vnig-anedig oddi wrth y Tâd) yn llawn grâs a gwirionedd.

Y Colect.

CAniadhâ i ni Arglwydd, ddyscu caru ein gelyni­on, drwy esampl dy ferthyr Sanct Stephan, yr hwn a weddiodd tros ei arteith wŷr arnat ti, yr hwn wyt yn byw yn oes oesoedd. Amen.

Yna y canlyn y Colect o'r Natalig, yr hwn a ddywedir yn oestad hyd Ddydd Calan.

Yr Epistol.

AC Stephan yn gyflawn o'r Yspryd glân, Act. 7.55. a edrychodd yn ddyfal tu a'r nef, ac a welodd ogoniant Duw, a'r Iesu yn se­fyll ar ddeheu-law Dduw. Ac efe a ddy­wedodd; wele, mi a welaf y nefoedd yn [Page] agored, a Mâb y dyn yn eistedd a'r ddeheu-law Dduw. Yna y gwaeddasant â llef vchel, ac a gaea­sant eu clustiau, ac a ruthrasant yn vnfryd arno, ac a'i bwriasant allan o'r ddinas, ac a'i llabyddia­sant, a'r tystion a ddodasant eu dillad wrth draed dŷn ieuangc a elwid Saul. A hwy a labyddiasant Stephan, ac efe yn galw a'r Dduw, ac yn dywedyd. Arglwydd Iesu derbyn fy yspryd. Ac efe a ostyng­odd ar ei liniau, ac a lefodd â llef vchel, Arglwydd na ddod y pechod hyn yn eu herbyn. Ac wedi iddo ddywedyd hyn, efe a hunodd.

Yr Efengyl.

Matth. 23 34. WEle, yr ydwyf yn anfon attoch broph­wydi, a doethion, ac Scrifennyddion: a rhai o honynt a leddwch, ac a groes­hoeliwch, a rhai o honynt a ffrewyll­wch yn eich Synagogau, ac a erlidi­wch o dref i dref: fel y delo arnoch chwi yr holl waed cyfiawn, a'r a ollyngwyd ar y ddaiar, o waed Abel gyfiawn, hyd waed Zacharias fab Barachias, yr hwn a laddasoch rhwng y Deml a'r allor. Yn wir meddaf i chwi, daw hyn oll ar y genhedlaeth hon. Ierusalem, Ierusalem, yr hon wyt yn lladd y proph­wydi, ac yn llabyddio y rhai a ddanfonir attat, pa sawl gwaith y mynnaswn, gasclu dy blant ynghyd, megis y cascl iâr ei chywion tan ei hadenydd, ac ni's mynnech? Wele, yr ydys yn gadel eich tŷ i chwi yn anghyfannedd. Canys meddaf i chwi, Ni'm gwelwch yn ôl hyn hyd oni ddywedoch, Bendigedig yw yr hwn sydd yn dyfod yn Enw yr Arglwydd.

Y Colect.

ARglwydd trugarog, ni a attolygwn i ti fwrw dy ddisclair belydr goleuni ar dy Eglwys, fel y bo [Page] iddi wedi ei goleuo gan athrawiaeth dy wynfydedic Apostol ac Efangylwr Ioan, allu dyfod i'th ddoniau tragywyddol, trwy Iesu Ghrist ein Harglwydd. Amen.

Yr Epistol.

YR hyn oedd o'r dechreuad, 1. Ioan 1.1. yr hyn a glywsom, yr hyn a welsom â'n lly­gaid, yr hyn a edrychasom arno, ac a deimlodd ein dwylo am air y bywyd: (Canys y bywyd a eglurhawyd, ac ni a welsom, ac ydym yn tystio­laethu, ac yn mynegi i chwi y bywyd tragwy­ddol, yr hwn oedd gyd â'r Tâd, ac a eglurnawyd i ni,) yr hyn a welsom ac a glywsom yr ydym yn ei fynegi i chwi, fel y caffoch chwithau hefyd gymdeithas gyd â ni: a'n cymdeithas ni yn wir sydd gyd â'r Tâd, a chyd â'i Fab ef Iesu Grist. A'r pethau hyn yr ydym yn eu scrifennu attoch, fel y byddo eich llawenydd yn gyflawn. A hon yw 'r gennadwri a glywsom ganddo ef, ac yr ydym yn ei hadrodd i chwi, mai goleuni yw Duw, ac nad oes ynddo ddim tywyll­wch. Os dywedwn fôd i ni gymdeithas ag ef, a rhodio yn y tywyllwch, celwyddog ydym, ac nid ydym yn gwneuthur y gwirionedd. Eithr os rhodi­wn yn y goleuni, megis y mae efe yn y goleuni, y mae i ni gymdeithas â'i gilydd, a gwaed Iesu Grist ei-Fab ef, sydd yn ein glânhau ni oddi wrth bôb pe­chod. Os dywedwn nad oes ynom bechod, yr ydym yn ein twyllo ein hunain, a'r gwirionedd nid yw ynom. Os cyfaddefwn ein pechodau, ffyddlon yw efe a chyfiawn, fel y maddeuo i ni ein pechodau, ac i'n glanhâo oddi wrth bob anghyfiawnder. Os dy­wedwn na phechasom, yr ydym yn ei wneuthur ef yn gelwyddog, â'i air ef nid yw ynom.

Yr Efengyl.

Ioan 21.19. YR Iesu a ddywedodd wrth Betr, Canlyn fi. A Phetr a drôdd, ac a we­lodd y discybl yr oedd yr Iesu yn ei garu, yn canlyn: yr hwn hefyd a bwysasei ar ei ddwyfron ef ar swp­per, ac a ddywedasei, Pwy, Argl­wydd, yw yr hwn a'th fradycha di? Pan welodd Petr hwn, efe a ddywedodd wrth yr Iesu, Arglwydd, ond beth a wna hwn? Yr Iesu a ddywedodd wr­tho, Os mynnaf iddo aros hyd oni ddelwyf, beth [yw] hynny i ti? canlyn di fy. fi. Am hynny yr aeth y gair ymma allan ym mhlith y brodyr, na fyddei y discybl hwnnw farw: ac ni ddywedasei yr Iesu wrtho, na fyddei efe farw: ond, Os mynnaf iddo a­ros hyd oni ddelwyf, beth [yw] hynny i ti? Hwn yw'r discybl sydd yn tystiolaethu am y pethau hyn: ac a scrifennodd y pethau hyn, ac ni a wyddom fôd ei dystiolaeth ef yn wîr. Ac y mae hefyd lawer o be­thau eraill a wnaeth yr Iesu, y rhai ped yscrifennid hwy bôb yn vn ac vn, nid ŵyf yn tybied y cyn­hwysei y bŷd y llyfrau a scrifennid.

Y Colect.

HOll-gyfoethog Dduw, yr hwn y darfu i'r gwi­rioniaid ieuaingc dy dystion, ar y dydd hwn gy­ffessu dy foliant, nid gan ddywedyd, onid gan farw: Marweiddia, a lladd bob rhyw anwiredd ynom: fel y byddo yn ein ymarweddiad, i'n buchedd fynegi dy ffydd, yr hon yr ydym â'n tafod yn ei chyffessu, trwy Iesu Grist ein Harglwydd. Amen.

Yr Epistol.

AC mi a edrychais, Datc. 14.1 ac wele Oen yn sefyll ar fynydd Sion, a chyd ag ef bedair mîl, a saithugein-mil, a chanddynt Enw ei Dâd ef yn scrifennedig yn eu talcennau. Ac mi a glywais lêf o'r nêf, fel llêf dyfroedd la­wer, ac fel llêf taran fawr: ac mi a glywais lêf tely­norion yn canu ar eu telynau. A hwy a ganasant me­gis caniad newydd ger bron yr orsedd-faingc, a cher bron y pedwar anifail, a'r Henuriaid: ac ni allodd nêb ddyscu y gân, ond y pedair mîl a'r saithugein­mil, y rhai a brynwyd oddi ar y ddaiar: Y rhai hyn yw y rhai ni halogwyd â gwragedd: canys gwyry­fon ydynt: y rhai hyn yw y rhai sy'n dilyn yr Oen, pa le bynnag yr elo: y rhai hyn a brynwyd oddi wrth ddynion, yn flaen-ffrwyth i Dduw ac i'r Oen: Ac yn eu genau ni chaed twyll: canys difai ydynt ger bron gorsedd-faingc Duw.

Yr Efengyl.

ANgel yr Arglwydd a ymddangosodd i Io­seph mewn breuddwyd, gan ddywedyd, Mat. 2.13. Cyfod, cymmer y mâb bychan a'i fam, a ffo i'r Aipht, a bydd yno hyd oni ddywed­wyf i ti; canys ceisio a wna Herod y mab bychan, i'w ddifetha ef. Ac ynteu pan gyfododd a gymmerth y mâb bychan a'i fam o hŷd nôs, ac a gili­odd i'r Aipht. Ac a fu yno hyd farwolaeth Herod, fel y cyflawnid yr hyn a ddywedpwyd gan yr Arglwydd, trwy'r prophwyd gan ddywedyd, O'r Aipht y gelwais fy mâb. Yna Herod pan weles ei siommi gan y doethi­on, a ffrommodd yr aruthr, ac a ddanfonodd ac a la­ddodd yr holl fechgyn oedd yn Bethlehem, ac yn ei holl gyffiniau, o ddwy-flwydd oed, a than hynny wrth yr amser yr ymofynnasei efe yn fanwl â'r [Page] doethion. Yna y cyflawnwyd yr hyn a ddywedasid gan Ieremias y prophwyd, gan ddywedyd, Llef a glybuwyd yn Rama, galar, ac wylofain, ac ochain mawr, Rachel yn ŵylo am ei phlant, ac ni fynnei ei chyssuro, am nad oeddynt.

Y Colect.

OLl-alluog Dduw, yr hwn a roddaist i ni &c. Me­gis ar Ddydd Natalig Christ.

Yr Epistol.

Galat. 4.1. A Hyn yr ŵyf yn ei ddywedyd: dros gymmaint o amser ac y mae 'r etifedd yn fachgen, nid oes dim rhagor rhyngddo a gwâs, er ei fôd yn Argl­wydd ar y cwbl. Eithr y mae efe tan ymgeledd-wŷr a llywodraeth-wyr, hyd yr amser a osodwyd gan y tâd. Felly ninnau he­fyd, pan oeddym fechgyn, oeddym gaethion tan wy­ddorion y bŷd: Ond pan ddaeth cyflawnder yr amser, y danfonodd Duw ei Fâb, wedi ei wneuthur o wraig, wedi ei wneuthur tan y Ddeddf: Fel y pry­nei y rhai oedd tan y Ddeddf, fel y derbyniem y mab­wysiad. Ac o herwydd eich bôd yn feibion, yr anfo­nodd Duw Yspryd ei Fâb i'ch calonnau chwi yn lle­fain, Abba, Dâd. Felly nid wyti mwy yn wâs, ond yn fab: ac os mab, etifedd hefyd i Dduw trwy Grist.

Yr Efengyl.

Mat. 1.1. LLyfr cenhedliad Iesu Grist, fâb Da­fydd, fâb Abraham. Abraham a gen­hedlodd Isaac, ac Isaac a genhedlodd Iacob, ac Iacob a genhedlodd Iudas a'i frodyr. A Iudas a genhedlodd Pha­res a Zara o Thamar, a Phares a genhedlodd Es­rom, [Page] ac Esrom a genhedlodd Aram. Ac Aram a gen­hedlodd Aminadab, ac Aminadab a genhedlodd Na­asson, a Naasson a genhedlodd Salmon. A Salmon a genhedlodd Boos o Rachab, a Boos a genhedlodd Obed o Ruth, ac Obed a genhedlodd Iesse. A Iesse a genhedlodd Ddafydd frenin, a Dafydd frenin a gen­hedlodd Solomon, o'r hon a fuasei wraig Vrias. A Solomon a genhedlodd Roboam, a Roboam a gen­hedlodd Abia, ac Abia a genhedlodd Asa. Ac Asa a genhedlodd Iosaphat, a Iosaphat a genhedlodd Io­ram, a Ioram, a genhedlodd Ozias. Ac Ozias a gen­hedlodd Ioatham, a Ioatham a genhedlodd Achaz, ac Achaz a genhedlodd Ezekias. Ac Ezekias a gen­hedlodd Manasses, a Manasses a genhedlodd Amon, ac Amon a genhedlodd Iosias. A Iosias a genhedlodd Iechonias a'i frodyr, ynghylch amser y symmudiad i Babilon. Ac wedi y symmudiad i Babilon, Iecho­nias a genhedlodd Salathiel, a Salathiel a gen­hedlodd Zorobabel. A Zorobabel a genhedlodd Abi­ud, ac Abiud a genhedlodd Eliakim, ac Eliakim a genhedlodd Azor. Ac Azor a genhedlodd Sadoc, a Sadoc a genhedlodd Achim, ac Achim a genhedlodd Eliud. Ac Eliud a genhedlodd Eleazar, ac Eleazar a genhedlodd Matthan, a Matthan a genhedlodd Iacob. Ac Iacob a genhedlodd Ioseph, gŵr Mair, o'r hon y ganed Iesu, yr hwn a elwir Christ. Felly yr holl genhedlaethau o Abraham hyd Ddafydd, sydd bedair cenhedlaeth ar ddêg, ac o Ddafydd hyd y sym­mudiad i Babilon pedair cenhedlaeth ar ddêg, ac o'r symmudiad i Babilon hyd Grist, pedair cen­hedlaeth ar ddêg. A genedigaeth yr Iesu Grist oedd fel hyn: wedi dyweddio Mair ei fam ef â Ioseph, cyn eu dyfod hwy ynghyd, hi a gafwyd yn feichiog o'r Ys­pryd glân. A Ioseph ei gŵr hi, gan ei fôd yn gyfiawn, ac heb chwennych ei gwneuthur hi yn siampl, a [Page] ewyllysiodd ei rhoi hi ymmaith yn ddirgel. Ac efe yn meddwl y pethau hyn, wele, Angel yr Arglwydd a ymddangosodd iddo mewn breuddwyd, gan ddywe­dyd, Ioseph mab Dafydd, nac ofna gymmeryd Mair dy wraig, oblegid yr hyn a genhedlwyd ynddi, sydd o'r Yspryd glân. A hi a escor ar fab, a thi a elwi ei enw ef Iesu, oblegid efe a wared ei bobl oddiwrth eu pechodau. (A hyn oll a wnaethpwyd fel y cyflawnid yr hyn a ddywetpwyd gan yr Arglwydd trwy 'r pro­phwyd, gan ddywedyd, Wele, Morwyn a fydd feichi­og, ac a escor ar fâb, a hwy a alwant ei enw ef Em­manuel, yr hyn, o'i gyfieithu, yw, Duw gyd â ni.) A Ioseph pan ddeffroes o gwsc, a wnaeth megis y gor­chymynnasei Angel yr Arglwydd iddo, ac a gymme­rodd ei wraig. Ac nid adnabu efe hi, hyd oni escorodd hi ar ei mâb cyntaf-anedig, a galwodd ei henw ef Iesu.

Y Colect.

HOll-alluog Dduw yr hwn a wnaethost i'th wyn­fydedic Fâb dderbyn enwaediad, a bod yn vfydd i'r Ddeddf er mwyn dyn: Caniadhâ i ni iawn en­waediad yr Yspryd, fel y bo i'n calonnau, a'n holl aelo­dau, wedi eu marwolaethu oddi wrth fydol a chnaw­dol anwydau, allu ym-mhob rhyw beth vfyddhau i'th wynfydedic ewyllys, trwy 'r vn-rhyw dy Fâb Iesu Grist ein Harglwydd. Amen.

Yr Epistol.

Rhuf. 4.8. DEdwydd yw y gŵr nid yw yr Argl­wydd yn cyfrif pechod iddo. A ddaeth y dedwyddwch hwn, gan hynny, ar yr Enwaediad yn vnig, ynteu ar y di­enwaediad hefyd? Canys yr ydym yn dywedyd ddarfod cyfrif ffydd i Abra­ham [Page] yn gyfiawnder. Pa fodd gan hynny y cyfrif­wyd hi? Ai pan oedd yn yr Enwaediad, ynteu yn y dienwaediad? Nid yn yr Enwaediad, ond yn y dien­waediad. Ac efe a gymmerth arwydd yr Enwaedi­ad yn insel cyfiawnder y ffydd, yr hon oedd ganddo yn y dienwaediad, fel y byddei efe yn dâd pawb a gre­dēt yn y dienwaediad, fel y cyfrifid cyfiawnder iddynt hwythau hefyd: ac yn dâd yr Enwaediad, nid i'r rhai o'r Enwaediad yn vnig, onid i'r sawl hefyd a gerddant lwybrau ffydd Abraham ein tad ni, yr hon oedd ganddo yn y dienwaediad, Canys nid trwy y Ddeddf y daeth yr addewid i Abraham, neu iw hâd, y byddei ef yn etifedd y byd, eithr trwy gyfiawn­der ffydd. Canys os y rhai sydd o'r Ddeddf, yw 'r eti­feddiō, gwnaed ffydd yn ofer, a'r addewid yn ddirym.

Yr Efengyl.

A Bu pan aeth yr Angelion ymaith oddi­wrth y bugeilddynion i'r nêf, Luc. 2.15. ddywe­dyd o honynt wrth ei gilydd, awn nin­nau hyd Bethlehem, a gwelwn y peth hyn a wnaethbwyd, yr hwn a hyspy­sodd yr Arglwydd i ni. A hwy a ddaethant ar frŷs, ac a gawsant Mair, a Ioseph, a'r dŷn bach yn gorwedd yn y preseb. A phan welsant, hwy a gyhoeddasant y gair a ddywedasid wrthynt am y bachgen hwnnw. A phawb o'r a'u clywsant, a ryfeddasant am y pe­thau a ddywedasid gan y bugeiliaid wrthynt. Eithr Mair a gadwodd y pethau hyn oll, gan eu hystyried yn ei chalon. A'r bugeiliaid a ddychwylasant, gan ogoneddu, a moliannu Duw, am yr holl bethau a glywsent, ac a welsent, fel y dywedasid wrthynt. A phan gyflawnwyd wyth niwrnod i enwaedu ar y dyn bach, galwyd ei enw ef Iesu, yr hwn a henwa­sid gan yr Angel, cyn ei ymddwyn ef yn y groth.

Os bydd sul rhwng yr Ystwylla'r Calan, Yna 'r arferir [Page] yr un Colect, Epistol, ac Efengyl ar y Cymmun, ac a ddywetpwyd ar Ddydd Calan.

Y Colect.

DVw, yr hwn trwy dywysogaeth seren a ddan­gosaist dy vn Mâb i'r cenhedloedd: Caniatâ yn drugarog i ni y sawl ydym i'th adnabod yr awr hon drwy ffydd, allu yn ôl y fuchedd hon gael mwyniant dy ogoneddus dduwdod, trwy Iesu Grist ein Har­glwydd. Amen.

Yr Epistol.

Eph. 5.1. ER mwyn hyn yr wyf fi Paul yn garcharor Christ Iesu trosoch chwi y cenhedloedd, os clywsoch am orchwyliaeth grâs Duw, yr hon a roddwyd i mi tuag attoch chwi: mai trwy ddatcuddiad yr hyspysodd efe i mi y dirgelwch (me­gis yr scrifennais o'r blaen ar ychydig eiriau, wrth yr hyn y gellwch pan ddarllenoch wybod fy neall i yn-nirgelwch Christ) yr hwn yn oesoedd eraill nis eglurwyd i feibion dynion, fel y mae'r awr-hon wedi ei ddatcuddio i'w sanctaidd Apostolion a'i Broph­wydi trwy'r Yspryd; y byddai y cenhedloedd yn gyd­etifeddion, ac yn gyd-gorph, ac yn gyd-gyfrannogion o'i addewid ef yn Ghrist trwy'r Efengyl, i'r hon i'm gwnaed i yn wenidog yn ôl rhodd grâs Duw, yr hwn a roddwyd i mi yn ôl grymmus weithrediad ei allu ef. I mi y llai nâ'r lleiaf o'r holl sainct y rhodd­wyd y grâs hyn, i efengylu ymmysc y cenhedloedd anch wiliadwy olud Christ, ac i egluro i bawb beth yw cymdeithas y dirgelwch yr hwn oedd guddiedig o ddechreuad y byd yn-Nuw, yr hwn a greawdd bod peth trwy Iesu Ghrist. Fel y byddai'r awron yn hyspys i'r tywysogaethau, ac i'r awdurdodau yn y nefolion leoedd trwy'r Eglwys, fawr amryw ddoe­thineb Duw; yn ôl yr arfaeth dragywyddol yr hon [Page] a wnaeth efe yn Ghrist Iesu ein Harglwydd ni: yn yr hwn y mae i ni hyfdra, a dyfodfa mewn hyder trwy ei ffŷdd ef.

Yr Efengyl.

AC wedi geni yr Iesu yn Bethlehem Iu­dêa, yn nyddiau Herod frenhin, wele, Matt. 2.1. doethion a ddacthant o'r dwyrain i Ierusa­lem gan ddywedyd, pale y mae yr hwn a an­wyd yn frenhin yr Iddewon? canys gwelsom ei seren ef yn y dwyrain, a daethom i'w addoli ef. Ond pan glybu Herod frenhin, ese a gyffrowyd, a holl Ierusa­lem gŷd ag ef. Ac wedi dwyn ynghyd yr holl Ar­choffeiriaid, ac scrifennyddion y bobl, efe a ymofyn­nodd â hwynt pa le y genid Christ. A hwy a ddywe­dasant wrtho, yn Bethlehem Iudêa, canys felly yr scrifennwyd trwy 'r prophwyd. A thitheu Bethle­hem tir Iuda, nid lleiaf wyt ym-mhlith tywysogion Iuda: canys o honot ti y daw tywysog, yr hwn a fugeilia fy nihobl Israel. Yna Herod wedi galw y doethion yn ddirgel, a'u holodd hwynt yn fanwl am yr amser yr ymddangosasei y seren. Ac wedi eu dan­fon hwy i Bethlehem, efe a ddywedodd: ewch, ac ymofynnwch yn fanwl am y mâb-bychan, a phan gaffoch ef, mynegwch i mi, fel y gallwyf finneu ddyfod, a'i addoli ef. Hwythau wedi clywed y brenhin a aethant, ac wele, y seren a welsent yn y dwyrain a aeth o'u blaen hwy, hyd oni ddaeth hi a sefyll goruwch y lle 'r oedd y mâb-bychan. A phan welsant y seren, llawenhasant â llawenydd mawr trosben. A phan ddaethant i'r ty, hwy a welsant y mâb-bychan gŷd â Mair ei fam, a hwy a syrthia­sant i lawr ac a'i haddolasant ef, ac wedi egoryd eu trysorau, a offrymmasāt iddo anrhegion, aur, a thus, a myrr. Ac wedi eu rhybuddio hwy gan Dduw trwy freuddwyd, na ddychwelent at Herod, hwy a aethant drachefn i'w gwlâd ar hyd ffordd arall.

Y Colect.

ARglwydd nyni a attolygwn i ti dderbyn yn dru­garog weddiau dy bobl sydd yn galw arnat: a chaniadhâ iddynt ddeall a gwybod yr hyn a ddylent ei wneuthur, a chael hefyd râd a gallu i wneuthur yn un-rhyw, [...] Gri [...] ein Harglwydd. Amen.

Yr Epistol

_ Rom. [...].1.AM hynny yr wyf yn attolwg i chwi, frodyr, er trugaredd [...] Duw, roddi o honoch yn aberth byw, sanctaidd, cymmeradwy gan Dduw, yr [...] yw eich rhesymmol wasan­aeth chwi. Ac na chyd-ymffurfiwch a'r byd hwn, [...] ymnewidiwch trwy adnewy­ddiad eich meddwl, fel y profoch beth yw daionus a chymmeradwy, a pherffaith ewyllys Duw. Canys yr wyf yn dywedyd trwy y grâs a roddwyd i mi, wrth bob un sydd yn eich plith, na byddo i neb vchel-synied yn amgen nag y dylid synied, eithr sy­nied i sobrwydd, fel y rhannodd Duw i bob vn fesur ffydd. Canys megis y mae gennym aelodau lawer mewn vn corph, ac nad oes gan yr holl aelodau yr vn swydd; felly ninnau, a ni yn llawer, ydym vn corph yn Ghrist, a phôb vn yn aelodau i'w gilydd.

Yr Efengyl.

Luc. 2.41. RHieni yr Iesu a aent i Ierusalem bôb blwyddyn, ar ŵyl y Pasc. A phan oedd efe yn ddeuddeng-mlwydd oed, hwynt hwy a aethant i fynu i Ierusalem, yn ôl defod yr ŵyl. Ac wedi gorphen y dy­ddiau, a hwy yn dychwelyd, arhosodd y bachgen Iesu yn Ierusalem, ac ni wyddai Ioseph a'i fam ef. Eithr gan dybied ei fôd ef yn y fintai, hwy a [Page] aethant daith diwrnod, ac a'i ceisiasant ef ym­mhlith eu cenedl a'i cydnabod. A phryd na chawsant ef, hwy a ddychwelasant i Ierusalem, gan ei geisio ef. A bu, yn ôl tri-diau, gael o honynt hwy ef yn y Deml, yn eistedd ynghanol y Doctoriaid, yn gwrando ar­nynt, ac yn eu holi hwynt. A synnu a wnaeth ar bawb a'r a'i clywsant ef, o herwydd ei ddeall ef a'i attebion. A phan welsant ef. bu aruthr ganddynt: a'i fam a ddywedodd wrtho, Fy mâb, pa ham y gwn­aethost felly â ni? wele, dy dâd a minneu yn ofidus a'th geisiasom di. Ac efe a ddywedodd wrthynt, Pa ham y ceissech fi? oni ŵyddech fôd yn rhaid i mi fôd ynghylch y pethau a berthyn i'm Tâd? A hwy ni ddeallasant y gair a ddywedasei efe wrthynt. Ac efe a aeth i wared gyd â hwynt, ac a ddaeth i Nazareth, ac a fu ostyngedig iddynt. A'i fam ef a gadwodd yr holl eiriau hyn yn ei chalon. A'r Iesu a gynnydd­odd mewn doethineb, a chorpholaeth, a ffafor gyd â Duw a dynion.

Y Colect.

HOll-alluog a thragywyddol Dduw, yr hwn wyt yn llywiaw pob peth yn y nef a'r ddaiar, clyw yn drugarog airchion dy bobl, a chaniadhâ i ni dy dang­neddyf holl ddyddiau ein bywyd. Amen.

Yr Epistol.

GAn fôd i ni amryw ddoniau, Rom. 12.6. yn ôl y grâs a roddwyd i ni, pa vn byn­nac ai prophwydoliaeth, [prophwyd­wn] yn ôl cyssondeb y ffydd: Ai gwei­nidogaeth, yn y weinidogaeth; neu 'r hwn sydd yn athrawiaethu, yn yr athrawiaeth; neu'r hwn sydd yn cynghori, yn y cyngor; yr hwn sydd yn cyfrannu, [gwnaed] mewn symlrwydd: yr hwn sydd yn llywodraethu, mewn diwydrwydd; yr [Page] hwn sydd yn trugarhau, mewn llawenydd. By­dded cariad yn ddiragrith: casse wch y drwg, a glyn­wch wrth y da. Mewn cariad brawdol byddwch garedig i'w gilydd, yn rhoddi parch yn blaenori ei gilydd. Nid yn ddiog mewn diwydrwydd, yn wre­sog yn yr Yspryd yn gwasanaethu yr Arglwydd, Yn llawen mewn gobaith, yn ddioddefgar mewn cy­studd, yn dyfal-barhau mewn gweddi, yn cyfrannu i gyfreidiau'r Sainct, ac yn dilyd lletteugarwch. Bendithiwch y rhai sy yn eich ymlid: bendithiwch, ac na felldithiwch. Byddwch lawen gyd â'r rhai fydd lawen, ac wylwch gyd â'r rhai sy 'n wylo. Bydd­wch yn vn-fryd â'i gilydd: heb roi eich meddwl a'r vchel-bethau: eithr yn gyd-ostyngedig â'r rhai isel­radd.

Yr Efengyl.

Ioan. 2.1. A'R trydydd dydd yr oedd priodas yn Cana Galilæa: a mam yr Iesu oedd yno. A gal­wyd yr Iesu hefyd a'i ddiscyblion i'r brio­das. A phan ballodd y gwin, mam yr Iesu a ddy­wedodd wrtho ef, Nid oes ganddynt mo'r gwin. Iesu a ddywedodd wrthi, Beth sydd i mi a wnel­wyf â thi wraig? ni ddaeth fy awr i etto. Ei fam ef a ddywedodd wrth y gwasanaeth-wŷr, Beth byn­nag a ddywedo efe wrthych, gwnewch. Ac yr oedd yno chwech o ddyfr-lestri meini, wedi eu gosod, yn ôl defod puredigaeth yr Iddewon, y rhai a ddalient bob vn, ddau ffircyn neu dri. Iesu a ddywedodd wrthynt, Llenwch y dyfr-lestri o ddwfr. A hwy a'u llanwasant hyd yr ymyl. Ac efe a ddywedodd wrthynt. Gollyngwch yn awr, a dygwch at lywo­draeth-ŵr y wledd. A hwy a ddygasant. A phan bro­fodd llywodraeth-ŵr y wledd y dwfr a wnaethid yn win, (ac ni wyddei o ba le yr ydoedd, eithr y gwasa­naeth-wŷr, y rhai a ollyngasent y dwfr, a wyddent) llywodraeth-wr y wledd a alwodd ar y priod-fab, ac [Page] a ddywedodd wrtho, Pôb dŷn a esyd y gwin da yn gyntaf, ac wedi iddynt yfed yn dda, yna vn a fo gw­aeth: titheu a gedwaist y gwin da hyd yr awr hon. Hyn o ddechreu gwyrthiau a wnaeth yr Iesu yn Cana Galilæa, ac a eglurodd ei ogoniant, a'i ddiscyb­lion a gredasant ynddo.

Y Colect.

HOll-alluog a thragywyddol Dduw, edrych yn drugarog ar ein gwendid; ac yn ein holl beryglō, a'n anghenion, estyn dy ddeheu-law i'n cymmorth, ac i'n hamddeffyn, trwy Grist ein Harglwydd. Amen.

Yr Epistol.

NA fyddwch ddoethion yn eich tŷb eich hu­nain. Na thelwch i neb ddrwg am ddrwg. Rom. 12.16. Darperwch bethau onest yngolwg pôb dŷn. Os yw bossibl, hyd y mae ynoch chwi, byddwch heddychlawn â phôb dŷn. Nac ymddiel­wch, rai anwyl, onid rhoddwch le i ddigofaint: ca­nys y mae yn scrifennedic, I mi y mae dial, myfi a dalaf, medd yr Arglwydd. Am hynny, os dy elyn a newyna, portha ef: os sycheda, dyro iddo ddiod; ca­nys wrth wneuthur hyn, ti a bentyrri farwor tan­llyd am ei ben ef. Na orchfyger di gan ddrygioni, eithr gorchfyga di ddrygioni trwy ddaioni.

Yr Efengyl.

GWedi dyfod yr Iesu i wared o'r mynydd, Matt. 8.1. torfeydd lawer a'i canlynasant ef. Ac wele, vn gwahan-glwyfus a ddaeth, ac a'i haddolodd ef, gan ddywedyd, Arglwydd, os mynni, ti a elli fy nglanhau i. Ar Iesu a estyn­nodd ei law, ac a gyffyrddodd ag ef, gan ddy­wedyd, Mynnaf, glanhaer di. Ac yn y fan ei wahan-glwyf ef a lanhawyd. A dywedodd yr Iesu wrtho, Gwêl na ddywedych wrth neb: eithr dôs, [Page] dangos dy hun i'r offeiriad, ac offrymma y rhodd a orchymynnodd Moses, er tystiolaeth iddynt. Ac wedi dyfod yr Iesu i mewn i Capernaum, daeth atto ganwriad, gan ddeisyfu arno, a dywedyd, Argl­wydd, y mae fy ngwâs yn gorwedd gartref yn glaf o'r parlys, ac mewn poen ddir-fawr. A'r Iesu a ddy­wedodd wrtho, Mi a ddeuaf, ac a'i hiachaf ef. A'r canwriad a attebodd, ac a ddywedodd, Arglwydd, nid ydwyfi deilwng i ddyfod o honot tan fy nghrongl­wyd: eithr yn vnig dywed y gair, a'm gwâs a ia­chêir. Canys dyn ydwyf sinneu tan awdurdod, a chennif filwŷr tanaf: a dywedaf wrth hwn cerdda, ac efe a â; ac wrth arall, Tyred, ac efe a ddaw: ac wrth fy ngwâs, Gwna hyn, ac efe a'i gwna. A'r Iesu pan glybu a ryfeddodd, ac a ddywedodd wrth y rhai oedd yn canlyn, Yn wir meddaf i chwi, ni chefais gym­maint ffydd, na ddo yn yr Israel. Ac yr yd wyf yn dy­wedyd i chwi, y daw llawer o'r dwyrain a'r gorlle­win, ac a eisteddant gyd ag Abraham, ac Isaac, a Ia­cob, yn nheyrnas nefoedd: ond plant y deyrnas a deflir i'r tywyllwch eithaf: yno y bydd wylofain a rhingcian dannedd. A dywedodd yr Iesu wrth y canwriad, dôs ymmaith, a megys y credaist bydded i ti. A'i wâs a iachawyd yn yr awr honno.

Y Colect.

DUw, yr hwn a ŵyddost ein bod ni wedi ein go­sod mewn cymmaint a chynnifer o beryglon, ac nas gallwn o herwydd gwendid dynol, sefyll bob amser yn vniawn: caniadhâ i ni iechyd enaid a chorph, fel y bo am yr holl betheu ydd ym ni yn eu di­oddef am bechod, allu o honom drwy dy borth di eu gorfod a'u gorchfygu, trwy Grist ein Harglwydd. Amen.

Yr Epistol.

YMddarostynged pob enaid i'r awdur­dodau goruchel, Rom. 13.1. canys nid oes awdur­dod onid oddiwrth Dduw: a'r awdur­dodau sydd, gan Dduw y maent wedi eu hordeinio. Am hynny, pwy bynnac sydd yn ymosod yn erbyn yr awdurdod, sydd yn gwrthwynebu ordinhâd Duw: a'r rhai a wrthwy­nebant, a dderbyniant farnedigaeth iddynt eu hu­nain. Canys tywysogion nid ydynt ofn i weithre­doedd da, eithr i'r rhai drwg. A fynni di nad ofnech yr awdurdod? gwna'r hyn sydd dda; a thi a gai glod ganddo. Canys gweinidog Duw ydyw ef i ti er daioni: eithr os gwnei ddrwg, ofna, canys nid yw efe yn dwyn y cleddyf yn ofer. Oblegid gweinidog Duw yw efe, dialudd llid i'r hwn sydd yn gwneu­thur drwg. Herwydd pa ham, anghenrhaid yw ym­ddarostwng, nid yn vnic o herwydd llid, eithr o her­wydd cydwybod hefyd. Canys am hyn yr ydych yn talu teyrnged hesyd, oblegid gwasanaeth-wŷr Duw ydynt hwy, yn gwilied ar hyn ymma. Telwch gan hynny i bawb[eu]dyledion, teyrn-ged i'r hwn y mae teyrnged [yn ddyledus.] toll i'r hwn y mae toll; ofn i'r hwn y mae ofn; parch i'r hwn y mae parch [yn ddy­ledus:]

Yr Efengyl.

AC wedi iddo fyned i'r llong, Matt. 8.23. ei ddiscyblion a'i canlynasant ef. Ac wele, bu cynnwrf mawr yn y môr, hyd oni chuddiwyd y llong gan y tonnau: eithr efe oedd yn cyscu. A'i ddiscybtion a ddaethant atto, ac a'i deffroesant, gan ddywedyd, Arglwydd cadw ni, darfu am danom. Ac efe a ddywedodd wrthynt, Pa ham yr ydych yn of­nus, ô chwi o ychydig ffydd? Yna y cododd efe, ac y ce­ryddodd y gwyntoedd a'r môr; a bu dawelwch [Page] mawr. A'r dynion a ryfeddasant, gan ddywedyd, Pa ryw vn yw hwn, gan fôd y gwyntoedd hefyd ar môr yn vfyddhau iddo? Ac wedi ei ddyfod ef i'r lan arall i wlâd y Gergesiaid, dau ddieflig a gyfarfuant ag ef, y rhai a ddeuent o'r beddau, yn dra ffyrnig, fel na allai neb fyned y ffordd honno. Ac wele, hwy a lefa­sant gan ddywedyd. Iesu fâb Duw, beth sydd i ni a wnelom â thi? a ddaethost ti ymma i'n poeni ni cyn yr amser? Ac yr oedd ynt-mhell oddi wrthynt gen­faint o fôch lawer yn pori. A'r cythreuliaid a ddeisy­fiasant arno, gan ddywedyd, Os bwri ni allan, ca­niadhâ i ni fyned ymmaith i'r genfaint fôch. Ac efe a ddywedodd wrthynt, Ewch A hwy wedi myned allan, a aethant i'r genfaint fôch. Ac wele, yr holl genfaint fôch a ruthrodd tros y dibyn i'r mor, ac a fuant feirw yn y dyfroedd. A'r meichiaid a ffoesant: ac wedi eu dyfod hwy i'r ddinas, hwy a fy­negasant bôb peth, a pha beth a ddarfuasei i'r rhai dieflig. Ac wele, yr holl ddinas a ddaeth allan i gyfarfod â'r Iesu: a phan ei gwelsant attolygasant iddo ymadel o'u cyffiniau hwynt.

Y Colect.

ARglwydd, ni a attolygwn i ti gadw dy Eglwys a'th deulu yn wastad yn dy wîr grefydd, fel y gallont hwy oll, y sawl sydd yn ymgynnal yn vnic wrth dy nefol rad, byth gael nawdd dy ddiogel am­ddiffyn, trwy Grist ein Harglwydd. Amen.

Yr Epistol.

Coloss. 3.12 MEgis etholedigion Duw, sanctaidd ac an­wyl, gwiscwch amdanoch ymyscaroedd tru­gareddau, cymmwynasgarwch, gostyngei­ddrwydd, addfwynder, ymaros: gan gyd-ddwyn â'i gilydd, a maddeu iw gilydd, os bydd gan neb [Page] gweryl yn erbyn neb: megis ac y maddeuodd Christ i chwi, felly gwnewch chwithau. Ac am ben hyn oll, gwiscwch gariad, yr hwn yw rhwymyn per­ffeithrwydd. A llywodraethed tangneddyf Dduw yn eich calonnau, i'r hwn hefyd i'ch galwyd yn vn corph: a byddwch ddiolchgar. Preswylied gair Crist ynoch yn helaeth, ym mhôb doethineb: gan ddyscu, a rhybyddio bawb ei gilydd, mewn psalmau, a hymnau ac odlau ysprydol, gan ganu trwy râs yn eich calonnau i'r Arglwydd. A pha beth byn­nag a wneloch, ar air neu ar weithred, gwnewch bôb peth yn Enw 'r Arglwydd Iesu, gan ddiolch i Dduw a'r Tâd trwyddo ef.

Yr Efengyl.

TEyrnas nefoedd sydd gyffelyb i ddŷn a hauodd hâd da yn ei faes. Matt. 13.24. A thra yr oedd y dynion yn cyscu, daeth ei elyn ef, ac a hauodd efrau ym-mhlith y gwenith, ac a aeth ymmaith. Ac wedi i'r eginyn dyfu, a dwyn ffrwyth, yna 'r ymddango­sodd yr efrau hefyd. A gweision gŵr y tŷ a ddaeth­ant, ac a ddywedasant wrtho, Arglwydd, oni hauaist ti hâd da yn dy faes? o ba le gan hynny y mae 'r efrau ynddo? Yntef a ddywedodd wrthynt, Y ge­lyn ddŷn a wnaeth hyn. A'r gweision a ddyweda­sant wrtho, A fynni di gan hynny i ni fyned, a'u cas­clu hwynt? Ac efe a ddywedodd, na fynnaf: rhag i chwi wrth gasclu 'r efrau, ddiwreiddio 'r gwenith gyd â hwynt. Gadewch i'r ddau gŷd-tyfu hyd y cynhaiaf: ac yn amser y cynhayaf y dywedaf wrth y medel-wŷr, Cesclwch yn gyntaf yr efrau, a rhwymwch hwynt yn yscubau, i'w llwyr-losci, ond cesclwch y gwenith i'm yscubor.

Y Colect.

ARglwydd ni a attolygwn i ti wrando yn ddar­bodus weddiau dy bobl, fel y byddo i ni y rhai a gospir yn gyfiawn am ein camweddau, allu yn dru­garog gael ein ymwared gan dy ddaioni di, er gogo­niant dy Enw, trwy Iesu Grist ein Ceidwad, yr hwn sydd yn byw, ac yn gwladychu yn oes oesoedd. Amen.

Yr Epistol.

1. Cor. 9.24. ONi ŵyddoch chwi fod y rhai sy yn rhedeg mewn gyrfa, i gŷd yn rhedeg, ond bod vn yn derbyn y gamp. Felly rhedwch fel y caffoch afael. Ac y mae pob vn a'r sydd yn ymdrechu, yn ym­gadw ym-mhob peth; a hwynt-hwy yn wir, fel y derbyniont goron lygredig, eithr nyni, vn anllyg­redig. Yr wyfi gan hynny felly yn rhedeg, nid me­gis ar amcan; felly yr wyf yn ymdrechu, nid fel vn yn ei curo yr awyr. Ond yr wyfi yn cospi fy nghorph, ac yn ei ddwyn yn gaeth; rhag i mi mewn vn modd, wedi i mi bregethu i eraill, fod fy hun yn anghym­meradwy.

Yr Efengyl.

Mat. 20.1. TEyrnas nefoedd sydd debyg i ŵr o berchen tŷ, yr hwn a aeth allan a hi yn dyddhau, i gyflogi gweith-wŷr i'w win-llan. Ac wedi cytuno â'r gweith-wŷr er ceiniog y dydd, efe a'u hanfonodd hwy i'w win-llan. Ac efe a aeth allan ynghylch y drydedd awr, ac a welodd eraill yn sefyll [Page] yn segur yn y farchnadfa: ac a ddywedodd wrth­ynt, Ewch chwithau i'r win-llan, a pha beth byn­nag a fyddo cyfiawn, mi a'i rhoddaf i chwi. A hwy a aethant ymmaith. Ac efe a aeth allan drachefn ynghylch y chweched a'r nawfed awr, ac a wnaeth yr vn modd. Ac efe [...] aeth allan ynghylch yr vnfed awr ar ddêg ac a gafas eraill yn sefyll yn segur, ac a ddywedodd wrthynt, Pa ham y sefwch chwi ymma ar [...]. Dywedasant wrtho, Am na [...] neb nyni. Dywedodd [...] wrthynt, Ewch chwithau i'r win-llan, a pha beth bynnag fyddo cyfiawn, chwi a'i cewch. A phan aeth hi yr hwyr, arglwydd y win-llan a ddywedodd wrth ei oruchwiliwr, Galw 'r gweith-wŷr, a dyro iddynt eu cyfiog, gan ddechreu o'r rhai diweddaf, hyd y rhai cyntaf. A phan ddaeth y rhai a gyflogasid ynghylch yr vnfed awr ar ddeg, hwy a gawsant bob vn gei­niog, A phan ddaeth y rhai cyntaf, hwy a dybiasant y caent fwy: a hwythau a gawsant bôb vn geiniog. Ac wedi iddynt gael, grwgnach a wnaethant yn er­byn gŵr y ty: gan ddywedyd, Vn awr y gweithi­odd y rhai olaf hyn, a thi a'u gwnaethost hwynt yn gystal a ninneu, y rhai a ddygasom bwys y dydd a'r gwrês. Yntef a attebodd, ac a ddywedodd wrth vn o honynt, Y cyfaill, nid ydwyf yn gwneuthur cam â thi: onid er ceiniog y cytunaist â mi? Cym­mer yr hyn sydd eiddot, a dôs ymmaith: yr yd wyf yn ewyllysio rhoddi i'r olaf hwn, megis i titheu. Ai nid cyfreithlawn i mi wneuthur a fynnwyf â'r eiddof fy hun? neu a ydyw dy lygad ti yn ddrwg, am fy môd i yn dda? Felly y rhai olaf fyddant yn flaenaf, a'r rhai blaenaf yn olaf: canys llawer sy wedi eu galw, ac ychydig wedi eu dewis.

Y Colect.

O Arglwydd Dduw, yr hwn a weli nad ydym ni yn ymddiried mewn vn weithred a wnelom: Caniadhâ yn drugarog fod i ni drwy dy nerth, gael ein amddeffyn rhag pob gwrthwyneb, trwy Iesu Grist ein Harglwydd. Amen.

Yr Epistol.

2. Cor. 11.19. YR ydych yn goddef ffyliaid yn lla­wen, gan fôd eich hun yn synhwy­rol. Canys yr ydych yn goddef, os bydd vn i'ch caethiwo, os bydd vn i'ch llwyr-fwytta, os bydd vn yn cymmeryd gennych, os bydd vn yn ymdderchafu, os bydd vn yn eich taro chwi ar eich wyneb. Am amharch yr ydwyf yn dywedyd, megis pe buasem ni weiniaid: eithr ym mha beth bynnag y mae nêb yn hyf, mewn ffolineb yr wyf yn dywedyd, hŷ wyf finneu hefyd. Ai Hebræaid ydynt hwy? felly finneu. Ai Israeliaid ydynt hwy? felly finneu. Ai hâd Abraham ydynt hwy? felly finneu. Ai gweinidogion Christ ydynt hwy? yr ydwyf yn dywedyd yn ffôl, mwy wyf fi. Mewn blinderau yn helaethach, mewn gwialenno­diau tros fesur, mewn carcharau yn amlach, mewn marwolaethau yn fynych. Gan yr Iddewon bum­waith y derbyniais ddeugain gwialennod onid vn. Teirgwaith i'm curwyd â gwiail; vnwaith i'm lla­byddiwyd; teir-gwaith y torrodd llong arnaf; nos­waith a diwrnod y bum yn y dyfn-fôr. Mewn tei­thiau yn fynych, ym mheryglon llif-ddyfroedd, ym mheryglon lladron; ym mheryglon fy nghenedl fy hun; ym mheryglon gan y Cenhedloedd; ym mheryglon yn y ddinas; ym mheryglon yn yr ani­alwch; [Page] ym mheryglon ar y môr; ym mhery glon ym mhlith brodyr gau. Mewn llafur a lludded: mewn anhunedd yn fynych; mewn newyn a syched; mewn ymprydiau yn fynych; mewn anwyd a noethni. Heb law y pethau sy yn digwydd oddi allan, yr ym­osod yr hwn sydd arnaf beunydd, y gofal tros yr hôll Eglwysi. Pwy sy wan, nad wyf finneu wan? pwy a dramgwyddir, nad ŵyf finneu yn llosci? Os rhaid ymffrostio, mi a ymffrostiaf am y pethau sy yn per­thyn i'm gwendid. Duw, a Thâd ein Harglwydd ni Iesu Grist, yr hwn sydd fendigedig yn oes oesoedd, a ŵyr nad wyf yn dywedyd celwydd.

Yr Efengyl

GWedi i lawer o bobl ymgynnull yng­hŷd, a chyrchu atto o bôb dinas, Luc. 8.4. efe a ddywedodd ar ddammeg. Yr hauwr a aeth allan i hau ei hâd: ac wrth hau, peth a syrthiodd ar ymyl y ffordd, ac a fathrwyd, ac ehediaid y nef a'i bwyttaodd. A pheth arall a syrthiodd ar y graig, a phan eginodd y gwy­wodd, am nad oedd iddo wlybwr. A pheth arall a syrthiodd ym myscdrain, a'r drain a gyd-tyfasant, ac a'i tagasant ef. A pheth arall a syrthiodd ar dir da, ac a eginodd, ac a ddug ffrwyth ar ei ganfed. Wrth ddywedyd y pethau hyn efe a lefodd, Y neb sydd â chlustiau ganddo i wrando, gwrandawed. A'i ddis­cyblion a ofynnasant iddo, gan ddywedyd, Pa ddammeg oedd hon? Yntef a ddywedodd, I chwi y rhoddwyd gwybod dirgeloedd teyrnas Dduw, eithr i eraill ar ddamhegion, fel yn gweled na we­lant, ac yn clywed na ddeallant. Ac dymma 'r ddam­meg, Yr hâd yw gair Duw. A'r rhai ar ymyl y ffordd, [Page] ydyw y rhai sy yn gwrando: wedi hynny y mae dia­fol yn dyfod, ac yn dwyn ymmaith y gair o'u calon hwynt, rhag iddynt gredu a bôd yn gadwedig. A'r rhai ar y graig, yw y rhai pan glywant, a dderby­niant y gair yn llawen: a'r rhai hyn nid oes gan­ddynt wreiddyn, y rhai sydd yn credu tros amser, ac yn amser profedigaeth yn cilio. A'r hwn a syrthiodd ym mysc drain, yw y rhai a wrandawsant, ac wedi iddynt fyned ymmaith, hwy a dagwyd gan ofalon, a golud, a melyswedd buchedd, ac nid ydynt yn dwyn ffrwyth i verffeithrwydd. A'r hwn ar y tîr da, yw y rhai hyn, y rhai â chalon hawddgar a da, ydynt yn gwrando y gair, ac yn ei gadw, ac yn dwyn ffrwyth trwy amynedd.

Y Colect.

O Arglwydd, yr hwn wyt yn dyscu i ni na thâl dim ein holl weithredoedd a wnelom heb gariad perffaith; anfon dy Yspryd glân, a thywallt yn ein calonnau ragorol ddawn cariad perffaith, gwir rwymyn tangneddyf, a holl rinweddau da, heb yr hwn pwy bynnac sydd yn byw a gyfrifir yn farw ger dy fron di: Caniadhâ hyn er mwyn dy vn Mâb Iesu Grist. Amen.

Yr Epistol.

1. Cor. 13.1. PE llefarwn â thafodau dynion, ac Ang­elion, ac heb fôd gennif gariad, yr wyf fel efydd yn seinio, neu symbal yn tingcian. A phe byddei gennif bro­phwydoliaeth, a gwybod o honof y dirgelion oll, a phob gwybodaeth; a phe bai gennif yr holl ffydd, fel y gallwn symmudo mynyddoedd, ac heb fod gennif gariad; nid wyfiddim. A phe porthwn y tlodion â'm holl dda; a phe rhoddwn fy nghorph i'm [Page] llosci, ac heb gariad gennif, nid yw ddim llesâd i mi. Y mae cariad yn hir-ymaros, yn gymwynascar, ca­riad nid yw yn cynfigennu, nid yw cariad yn ymffro­stio, nid yw yn ymchwyddo; nid yw yn gwneuthur yn anweddaidd; nid yw yn ceisio yr eiddi ei hun; ni chythruddir; ni feddwl ddrwg; nid yw lawen am anghyfiawnder, onid cyd-lawenhau y mae â'r gwi­rionedd. Y mae yn dioddef pob dim, yn credu pob dim, yn gobeithio pob dim, yn ymaros â phob dim. Cariad byth ni chwymp ymmaith: eithr pa vn bynnag ai prophwydoliaethau, hwy a ballant: ai tafodau, hwy a beidiant: ai gwybodaeth, hi a ddiflanna. Canys o ran y gwyddom, ac o ran yr ydym yn prophwydo. Eithr pan ddelo yr hyn sydd berffaith, yna yr hyn sydd o ran a ddileir. Pan oeddwn fachgen, fel bachgen y llefarwn, fel bachgen y deallwn, fel bachgen y me­ddyliwn: ond pan aethym yn ŵr, mi a rois heibio be­thau bachgennaidd. Canys gweled yr ydym yr awr­hon trwy ddrych mewn dammeg, ond yna, wyneb yn ŵyneb. Yn awr yr adwaen o ran, ond yna yr adna­byddaf megis i'm hadwaenir. Yr awr hon y mae yn aros, ffydd, gobaith, cariad; y tri hyn, a'r mwyaf o'r rhai hyn yw cariad.

Yr Efengyl.

YR Iesu a gymmerodd y deuddeg atto, Luk. 18.31. ac a ddywedodd wrthynt, Wele, yr ydym ni yn myned i fynu i Ierusalem, a chy­flawnir pôb peth a'r sydd yn scrifenne­dig trwy 'r prophwydi, am Fâb y dŷn. Canys efe a draddodir i'r cenhedloedd, ac a watwe­rir, ac a amherchir, ac a boerir arno: ac wedi iddynt ei fflangellu y lladdant ef, a'r trydydd dydd efe a ad­gyfyd. A hwy ni ddeallasant ddim o'r pethau hyn, a'r gair hwn oedd guddiedig oddi wrthynt, ac ni wybu­ant y pethau a ddywetpwyd. A bu, ac efe yn nesau [Page] at Iericho, i ryw ddŷn dall fod yn eistedd yn ymyl y ffordd yn cardotta. A phan glybu efe y dyrfa yn my­ned heibio, efe a ofynnodd pa beth oedd hyn. A hwy a ddywedasant iddo mai Iesu o Nazareth oedd yn myned heibio. Ac efe a lefodd, gan ddywedyd, Iesu fâb Dafydd trugarhâ wrthif. A'r rhai oedd yn my­ned o'r blaen a'i ceryddasant ef i dewi: eithr efe a le­fodd yn fwy o lawer, Mâb Dafydd trugarhâ wrthif. A'r Iesu a safodd, ac a orchymynnodd ei ddwyn ef at­to: a phan ddaeth yn agos, efe a ofynnodd iddo, gan ddywedyd, Pa beth a fynni di i mi ei wneuthur i ti? Yntef a ddywedodd, Arglwydd, cael o honof fy ngo­lwg. A'r Iesu a ddywedodd wrtho, Cymmer dy olwg; dy ffydd a'th iachaodd. Ac allan o law y cafodd efe ei olwg, ac a'i canlynodd ef, gan ogoneddu Duw: a'r holl bobl pan welsant, a roesant foliant i Dduw.

Y Colect.

HOll-gyfoethog a thragywyddol Dduw, yr hwn ni chashêi ddim a'r a wnaethost, ac a faddeui be­chodau pawb y sy edifeiriol; crêa a gwna ynom ne­wydd a drylliedic galon; fel y bo i ni gan ddyledus ddoluriaw am ein pechodau, a chyfaddef ein trueni, allu caffael gennit, Dduw yr holl drugaredd, gwbl fa­ddeuaint a gollyngdod, trwy Iesu Grist ein Hargl­wydd. Amen.

Yr Epistol.

Ioel. 2.12. DYchwelwch atafi â'ch holl galon, ag ympryd hefyd ac ag ŵylofain, ac â ga­lar. A rhwygwch eich calonnau, ac nid eich dillad, ac ymchwelwch at yr Arglwydd eich Duw: o herwydd gras­lawn, a thrugarog yw efe, hwyrfrydig i ddigofaint, [Page] a mawr ei drugaredd, ac edifeiriol am ddrŵg. Pwy a ŵyr a dry efe, ac edifarhau, a gweddill bendith ar ei ôl, sef bwyd offrwm, a diod offrwm i'r Arglwydd eich Duw? Cenwch vdcorn yn Sion, cyssegrwch ympryd, gelwch gymmanfa, cesclwch bobl, cysseg­rwch y gymmanfa, cynnhullwch yr henuriaid, cesclwch y plant, a'r rhai yn sugno bronnau: deued y priod-fâb allan o'i stafell, a'r briod-ferch allan o sta­fell ei gwely. Wyled yr offeiriaid, gweinidogion yr Arglwydd, rhwng y porth a'r allor, a dywedant; Ar­bed dy bobl ô Arglwydd, ac na ddyro dy etifeddiaeth i warth, i lywodraethu o'r cenhedloedd arnynt: pa ham y dywedent ym-mhlith y bobloedd, pa le y mae eu Duw hwynt?

Yr Efengyl.

PAn ymprydioch, Mat. 6.16. na fyddwch fel y rhagrith-wŷr, yn wyneb-drist: canys anffurfio eu hwynebau y maent, fel yr ymddangosont i ddynion eu bôd yn ymprydio: yn wir meddaf i chwi, y maent yn derbyn eu gwobr. Eithr pan ymprydiech di, enneinia dy ben, a golch dy wy­neb, fel nad ymddangosech i ddynion dy fôd yn ym­prydio, ond i'th Dâd yr hwn sydd yn y dirgel; a'th Dâd yr hwn sydd yn gweled yn y dirgel, a dâl i ti yn yr amlwg. Na thryssorwch i'wch dryssorau ar y ddai­ar, lle y mae gwyfyn a rhwd yn llygru, a lle y mae lladron yn cloddio trwodd, ac yn lla­dratta. Eithr tryssorwch i'wch dryssorau yn y nef, lle nid oes na gwyfyn na rhwd yn llygru, a lle ni's clo­ddia lladron trwodd, ac ni's lladrattânt. Canys lle y mae eich tryssor, yno y bydd eich calon he­fyd.

Y Colect.

O Arglwydd, yr hwn er ein mwyn a ymprydiaist ddeugain nhiwrnod, a deugain nhôs, dyro i ni râd i ymarfer o gyfryw ddirwest, fel y byddo i ni gan ostwng ein cnawd i'r Yspryd, byth vfyddhau i'th dduwiol annog, mewn iawnder a gwîr sancteidd­rwydd, i'th anrhydedd, a'th ogoniant, yr hwn wyt yn byw, ac yn teyrnasu yn oes oessoedd. Amen.

Yr Epistol.

2. Cor. 6.1. NYni gan gydweithio, ydym yn attolwg i chwi, na dderbynioch râs Duw yn ofer: (Canys y mae efe yn dywedyd, Mewn am­ser cymmeradwy i'th wrandewais, ac yn nydd iechydwriaeth i'th gynhorthwyais: wele yn awr yr amser cymmerad wy, wele yn awr ddydd yr iechydwriaeth.) Heb roddi dim achos tramgwydd mewn dim, fel na feier ar y weinidogaeth. Eithr gan ein dangos ein hunain ym-mhob peth, fel gweinido­gion Duw, mewn ammynedd mawr, mewn cystuddi­au, mewn anghenion, mewn cyfyngderau, mewn gwialennodiau, mewn carcharau, mewn terfyscau, mewn poenau, mewn gwiliadwriaethau, mewn ym­prydaiu, mewn purdeb, mewn gwybodaeth, mewn hîr-ymaros, mewn tiriondeb yn yr Yspryd glân, mewn cariad diragrith, yngair y gwirionedd, yn nerth Duw, trwy arfau cyfiawnder, ar ddehau, ac ar asswy, trwy barch ac amharch, trwy anglod a chlôd, megis twyllwyr, ac er hynny yn eir-wîr: megis anadnabyddus, ac er hynny yn adnabyddus, megis yn meirw, ac wele byw ydym; megis wedi ein cery­ddu, a heb ein lladd, megis wedi ein tristau, ond yn oestad yn llawen; megis yn dlodion, ond yn cyfoetho­gi llawer: megis heb ddim cennym, ond etto yn me­ddiannu pôb peth.

Yr Efengyl.

YNa yr Iesu a arweiniwyd i fynu i'r anialwch gan yr Yspryd, Matt. 4.1. iw demptio gan ddiafol. Ac wedi iddo ymprydio ddeugain nhiwrnod a deugain nôs, yn ôl hynny efe a newynodd. A'r temptiwr pan ddaeth atto, a ddywedodd, Os mâb Duw wyt ti, arch i'r cerrig hyn fôd yn fara. Ac yntef a atte­bodd, ac a ddywedodd, Scrifennwyd, Nid trwy fara yn vnig y bydd byw dŷn, ond trwy bôb gair a ddaw allan o enau Duw. Yna y cymmerth diafol ef i'r ddinas sanctaidd, ac a'i gosododd ef ar binacl y deml; ac a ddywedodd wrtho, Os mâb Duw wyti, bwrw dy hun i lawr canys scrifēnwyd, y rhydd efe orchym­myn i'w Angelion am danat, a hwy a'th ddygant yn eu dwylo, rhag taro o honot vn amser dy droed wrth garreg. Yr Iesu a ddywedodd wrtho, Scrifennwyd drachefn, Na themptia yr Arglwydd dy Dduw. Tra­chefn y cymmerth diafol ef i fynydd tra vchel, ac a ddangosodd iddo holl deyrnasoedd y byd a'u gogoni­ant. Ac a ddywedodd wrtho, Hyn oll a roddaf i ti, os syrthi i lawr a'm haddoli i. Yna yr Iesu a ddywedodd wrtho, ymmaith Satan: canys scrifennwyd, yr Ar­glwydd dy Dduw a addoli, ac ef yn vnig a wasa­naethi. Yna y gadawodd diafol ef: ac wele, Angelion a ddaethant, ac a weinasant iddo.

Y Colect.

HOll-alluog Dduw, yr hwn wyt yn gweled nad oes gennym ddim meddiant o'n nerth ein hun­ain i'n cymmorth ein hunain: cadw di ni oddi-fewn ac oddi-allan, sef enaid a chorph: ac amddiffyn ni rhag pob gwrthwyneb a ddigwyddo i'r corph, a rhag pob drwg feddwl a wnâ niwed na chynnwrf i'r en­aid, trwy Iesu Grist ein Harglwydd. Amen.

Yr Epistol.

1. Thess. 4.1. YM-mhellach gan hynny, frodyr, yr ydym yn attolwg i chwi ac yn deisyf yn yr Arglwydd Iesu, megis y derbyniasoch gennym pa fodd y dylech rodio a bodloni Duw, ar i chwi gynnyddu fwy-fwy. Canys chwi a wyddoch pa orchymmynion a roddasom i chwi trwy 'r Arglwydd Iesu. Canys hyn yw ewyllys Duw, sef eich sancteiddiad chwi, ar ymgadw o honoch rhag godineb: ar fedru o bôb vn o honoch feddiannu ei lestr ei hun mewn sancteidd­rwydd, a pharch: nid mewn gwŷn trachwant, me­gis y Cenhedloedd y rhai nid adwaenant Dduw. Na byddo i neb orthrymmu na thwyllo ei frawd mewn dim: canys dialudd yw 'r Arglwydd ar y rhai hyn oll, megis y dywedasom i chwi o'r blaen, ac y tystiasom. Canys ni alwodd Duw nyni i aflendid, ond i sanct­eiddrwydd. Am hynny, y neb sydd yn dirmygu, nid dŷn y mae yn ei ddirmygu, ond Duw, yr hwn hefyd a roddes ei Yspryd glân ynom ni.

Yr Efengyl.

Mat. 15.21. A'R Iesu a aeth oddi yno, ac a giliodd i dueddau Tyrus a Sidon. Ac wele, gwraig o Ganaan a ddaeth o'r par­thau hynny, ac a lefodd, gan ddywe­dyd wrtho, Trugarhâ wrthif, o Ar­glwydd, Fâb Dafydd, y mae fy merch yn ddrwg ei hwyl gan gythrael. Eithr nid attebodd efe iddi vn gair. A daeth ei ddiscyblion atto, ac a at­tolygasant iddo, gan ddywedyd, Gollwng hi ym­maith, canys y mae hi yn llefain ar ein hôl. Ac efe a attebodd, ac a ddywedodd, Ni'm danfonwyd i ond at ddefaid colledig tŷ Israel. Ond hi a ddaeth, ac a'i ha­ddolodd ef, gan ddywedyd, Arglwydd cymmorth fi. Ac efe a attebodd, ac a ddywedodd, Nid da cymmeryd bara y plant, a'i fwrw i'r cŵn. Hitheu a ddywedodd, [Page] Gwîr yw Arglwydd: canys y mae 'r cŵn yn bwytta o'r briwsion sy 'n syrthio oddi ar fwrdd eu harglwy­ddi. Yna yr attebodd yr Iesu ac a ddywedodd wrthi, Ha wraig, mawr yw dy ffydd: bydded i ti fel yr wyt yn e wyllysio. A'i merch a iachawyd o'r awr honno allan.

Y Colect.

NI a attolygwn i ti, Holl-alluog Dduw, edrych o honot ar ddeisyfiadau dy vfydd weision, ac est­yn ddeheu-law dy fawredd i fod yn ymwared i ni yn erbyn ein gelynion, trwy Iesu Grist ein Harglwydd. Amen.

Yr Epistol.

BYddwch ddilynwŷr Duw, Eph. 5 1. fel plant anwyl: a rhodiwch mewn cariad, me­gis y carodd Christ ninnau, ac a'i rho­ddodd ei hun trosom ni yn offrwm ac yn aberth i Dduw, o arogl peraidd. Eithr godineb, a phôb aflendid, neu gybydd­dra, na henwer chwaith yn eich plith, megis y gwe­ddei i Sainct: na serthedd, nac ymadrodd ffôl, na choeg-ddigrifwch, pethau nid ydynt weddus: eithr yn hytrach rhoddi diolch. Canys yr ydych chwi yn gŵybod hyn, am bôb puttein-ŵr, neu aflan, neu gy­bydd, yr hwn sydd ddelw-addolwr, nad oes iddynt etifeddiaeth yn nheyrnas Christ a Duw. Na thwylled neb chwi â geiriau ofer: canys oblegid y pethau hyn y mae digofaint Duw yn dyfod ar blant yr anufydd-dod. Na fyddwch gan hynny gy­frannogion â hwynt. Canys yr oeddych chwi gynt yn dywyllwch, ond yr awron goleuni ydych yn yr Arglwydd: rhodiwch fel plant y goleuni, (canys ffrwyth yr Yspryd sydd ym mhôb daioni, a chyfl­awnder, a gwirionedd.) Gan brofi beth sydd gym­meradwy [Page] gan yr Arglwydd: Ac na fydded i chwi gyd­gyfeillach â gweithredoedd anffrwythlawn y tywyll­wch, eithr yn hytrach argyoeddwch hwynt. Canys brwnt yw adrodd y pethau a wneir ganddynt hwy yn ddirgel. Eithr pôb peth, wedi 'r argyoedder, a eglurir gan y goleuni: canys beth bynnag sydd yn egluro, goleuni yw. O herwydd pa ham y mae efe yn dywedyd, Deffro di yr hwn wyt yn cyscu, a chyfod oddi wrth y meirw; a Christ a oleua i ti.

Yr Efengyl.

Luc. 11.14. AC yr oedd efe yn bwrw allan gythrael, a hwnnw oedd fud: a bu wedi i'r cythrael fyned allan, i'r mudan lefaru: a'r bob­loedd a ryfeddasant. Eithr rhai o ho­nynt a ddywedasant, Trwy Beelzebub pennaeth y cythreuliaid y mae efe yn bwrw allan gy­threuliaid. Ac eraill gan ei demtio, a geisiasant gan­ddo arwydd o'r nef. Yntef yn gwybod eu meddyliau hwynt, a ddywedodd wrthynt, Pôb teyrnas wedi ym­rannu yn ei herbyn ei hun, a anghyfanneddir: a thŷ yn erbyn tŷ, a syrth. Ac os Satan hefyd sydd wedi ymrannu yn ei erbyn ei hun, pa fodd y saif ei deyrnas ef? gan eich bôd yn dywedyd, mai trwy Beelzebub yr wyfi yn bwrw allan gythreuliaid. Ac os trwy Beel­zebub yr wyfi yn bwrw allan gythreuliaid, trwy bwy y mae eich plant chwi yn eu bwrw hwynt all­an? am hynny y byddant hwy yn farn-wŷr arnoch chwi. Eithr os myfi trwy fŷs Duw, ydwyf yn bwrw allan gythreuliaid, diāmau ddyfod teyrnas Dduw at­toch chwi. Pan syddo vn cryf arfog yn cadw ei neu­add, y mae yr hyn sydd gāddo mewn heddwch. Ond pāddêl vn cryfach nag ef arno, a'i orchfygu, efe a ddwg ymmaith ei holl arfogaeth ef, yn yr hon yr oedd yn ym­ddiried, ac a ran ei anrhaith ef. Y neb nid yw gyd â mi, sydd yn fy erbyn: a'r neb nid yw yn casclu gŷd â [Page] mi, sydd yn gwascaru. Pan êl yr yspryd aflan allan o ddŷn, efe a rodia mewn lleoedd sychion, gan geisio gor­phywysdra: a phryd na chaffo, efe a ddywed. Mi a ddy­chwelaf i'm tŷ o'r lle y daethum allan. A phan ddêl, y mae yn ei gael wedi ei yscubo a'i drefnu: Yna yr â efe ac y cymmer atto saith yspryd eraill, gwaeth nag ef ei hun, a hwy a ânt i mewn, ac a arhossant yno: a di­wedd y dŷn hwnnw fydd gwaeth nâ'i ddechreuad, A bu fel yr oedd efe, yn dywedyd hyn, rhyw wraig o'r dyr­fa a gododd ei llêf, ac a ddywedodd wrtho, Gwyn fŷd y groth a'th ddug di, a'r bronnau a sugnaist. Ond efe a ddywedodd, Yn hytrach gwyn fŷd y rhai sydd yn gwrando gair Duw, ac yn ei gadw.

Y Colect.

CAniadhâ, ni a attolygwn i ti Holl-alluog Dduw, fod i ni y rhai a boenir yn rhyglyddus am ein drwg weithredoedd, trwy gonffordd dy rad ti, allu yn drugarog gael hawshâd, trwy ein Harglwydd Iesu Grist. Amen.

Yr Epistol.

DYwedwch i mi y rhai ydych yn chwen­nych bôd tan y Ddeddf? Gal. 4.21. onid ydych chwi yn clywed y Ddeddf? Canys y mae yn scrifennedig fôd i Abraham ddau fâb: vn o'r wasanaeth-ferch, ac vn o'r wraig rydd. Eithr yr hwn oedd o'r wasanaeth-ferch, a aned yn ôl y cnawd: a'r hwn oedd o'r wraig rydd, trwy 'r addewid. Yr hyn bethau ydynt mewn alegori: canys y rhai hyn yw y ddau Destament, vn yn ddiau o fy­nydd Sina, yn cenhedlu i gaethiwed, yr hon yw Agar: Canys yr Agar ymma, yw mynydd Sina yn Arabia; ac y mae yn cyf-atteb i'r Ierusalem sydd yn [Page] awr, ac y mae yn gaeth hi a'i phlant. Eithr y Ieru­salem honno vchod, sydd rydd, yr hon yw ein mam ni oll. Canys scrifennedig yw, Llawenhâ di yr am­mlhantad wy, yr hon nid wyt yn heppilio: torr allan a llefa, yr hon nid wyt yn escor: canys i'r vnic y mae llawer mwy o blant nag i'r hon y mae iddi wr. A ninneu, frodyr, megis yr oedd Isaac, ydym blant yr addewid. Eithr megis y pryd hynny, yr hwn a anwyd yn ôl y cnawd a erlidiai yr hwn a anwyd yn ôl yr Yspryd: felly yr awrhon hefyd. Ond beth y mae 'r Scrythur yn ei ddywedyd? Bwrw allan y wasanaeth-ferch, a'i mab: canys ni chaiff mab y wa­sanaeth-ferch etifeddu gyd â mab y wraig rydd. Fe­lly, frodyr, nid plant i'r wasanaeth-ferch ydym, ond i'r wraig rydd.

Yr Efengyl.

Ioan 6.1. YR Iesu a aeth tros fôr Galilæa, hwnnw yw môr Tiberias. A thyrfa fawr a'i can­lynodd ef, canys hwy a welsent ei arwyddi­on, y rhai a wnaethei efe ar y cleifion. A'r Iesu a aeth i fynu i'r mynydd, ac a eisteddodd yno gyd â'i ddiscyblion. A'r Pasc, gŵyl yr Iddewon, oedd yn agos. Yna 'r Iesu a dderchafodd ei lygaid, ac a welodd fôd tyrfa fawr yn dyfod atto, ac a ddywedodd wrth Phi­lip, O ba le y prynwn ni fara, fel y caffo y rhai hyn fwytta? (A hyn a ddywedodd efe iw brofi ef: canys efe a wyddei beth yr oedd efe ar fedr ei wneuthur.) Philip a'i hattebodd ef, Gwerth dau can ceiniog o o fara nid yw ddigon iddynt hwy, fel y gallo pôb vn o honynt gymmeryd ychydig. Vn o'i ddiscyblion a ddywedodd wrtho, Andreas brawd Simon Petr, Y mae ymma ryw fachgennyn, a chanddo bum torth haidd, a dau byscodyn: ond beth yw hynny rhwng cynnifer? A'r Iesu a ddywedodd, Perwch i'r dynion eistedd i lawr. Ac yr oedd glas-wellt lawer yn y fan [Page] honno. Felly y gwŷr a eisteddasant i lawr, ynghylch pum mîl o nifer. A'r Iesu a gymmerth y torthau, ac wedi iddo ddiolch, efe a'u rhannodd i'r discyblion, a'r discyblion i'r rhai oedd yn eistedd: felly hefyd o'r pyf­cod, cymmamt ac a fynnasant. Ac wedi eu digoni hwy, efe a ddywedodd wrth ei ddiscyblion, Cesclwch y briwfwyd gweddill, fel na choller dim. Am hynny hwy a'i casclasant, ac a lanwasant ddeuddeg basced­aid o'r briwfwyd, o'r pum torth haidd, a weddillasei gan y rhai a fwyttasent. Yna y dynion, pan wel­sant yr arwydd a wnaethei 'r Iesu, a ddywedasant, Hwn yn ddiau yw y Prophwyd oedd ar dyfod i'r bŷd.

Y Colect.

NI a attolygwn i ti Holl-alluog Dduw, edrych o honot yn drugarog ar dy bobl: fel y do iddynt trwy dy fawr ddaioni, gael byth eu llywodraethu mewn enaid a chorph, trwy Iesu Grist ein Har­glwydd. Amen.

Yr Epistol.

CHrist wedi dyfod yn Arch-offeiriad y daionus bethau a fyddent, Heb. 9.11 trwy Dabernacl mwy a pherffeithiach, nid o waith llaw, hynny yw, nid o'r adeiladacth ymma, nid chwaith trwy waed geifr a lloi, eithr trwy ei waed ei hun yr aeth efe vnwaith i mewn i'r Cyssegr, gan gael i ni dragywyddol rhyddhâd. Oblegid os ydyw gwaed teirw a geifr, a lludw anner wedi ei daene­llu ar y rhai a halogwyd, yn sancteiddio i burei­ddiad y cnawd; pa faint mwy y bydd i waed Christ, yr hwn trwy yr Yspryd tragywyddol a'i hoffrymmodd ei hun yn ddifai i Dduw, buro eich cydwybod chwi oddi wrth weithredoedd meir­won, i wasanaethu y Duw dyw? Ac am [Page] hynny y mae efe yn Gyfryngwr y Cyfammod ne­wydd, megis trwy fôd marwolaeth yn ymwared oddi wrth y trosseddau oedd tan y Cyfammod cyn­taf, y cai y rhai a alwyd dderbyn addewid yr etife­ddiaeth dragywyddol.

Yr Efengyl.

Ioan 8.46 PWy o honoch a'm argyoedda i o bechod? ac od wyfi yn dywedyd y gwir, pa ham nad ydych yn credu i mi? Y mae yr hwn sydd o Dduw, yn gwrando geiriau Duw; am hynny nid ydych chwi yn eu gwrando, am nad ydych o Dduw. Yna 'r attebodd yr Iddewon, ac y dywedasant wrtho ef, Ond da yr ydym ni yn dywedyd, mai Samaritan wyt ti, a bôd gennit gythrael? Yr Iesu a attebodd, Nid oes gennif gy­thrael, ond yr wyfi yn anrhydeddu fy Nhâd, ac yr ydych chwithau yn fy ni-anrhydeddu inneu. Ac nid wyfi yn ceisio fy ngogoniant fy hun: y mae a'i cais, ac a farn. Yn wîr, yn wîr, meddaf i chwi, os ceidw neb fy ymadrodd i, ni wel efe farwolaeth yn dragywydd. Yna y dywedodd yr Iddewon wrtho, Yr awron y gwyddom fod gennit gythrael: bu Abraham farw, a'r Prophwydi, ac meddi di, Os ceidw neb fy yma­drodd i, nid archwaetha efe farwolaeth yn dragy­wydd. Ai mwy wyt ti nag Abraham ein tad ni, yr hwn a fu farw? a'r prophwydi a fuant feirw: pwy yr wyt ti yn dy wneuthur dy hun. Yr Iesu a attebodd, Os wyfi yn fy ngogoneddu fy hun, fy ngogoniant i nid yw ddim: fy Nhâd yw 'r hwn sydd yn fy ngogo­neddu i, yr hwn yr ydych chwi yn dywedyd mai eich Duw chwi yw. Ond nid adnabuoch chwi ef: eithr myfi a'i hadwaen ef: ac os dywedaf nad adwaen ef, myfi a fyddaf debyg i chwi, yn gelwyddog: ond mi a'i hadwaen ef, ac yr wyf yn cadw ei ymadrodd ef. Gorfoledd oedd gan eich tad Abraham weled fy nydd [Page] i: ac efe a'i gwelodd hefyd, ac a lawenychodd. Yna y dywedodd yr Iddewon wrtho, Nid wyt ti ddeng­mlwydd a deugain etto, ac a welaist ti Abraham? Yr Iesu a ddywedodd wrthynt, Yn wir, yn wir, me­ddaf i chwi, cyn bôd Abraham, yr wyf fi. Yna hwy a godasant gerrig iw taflu atto ef. A'r Iesu a ymgu­ddiodd, ac a aeth allan o'r Deml.

Y Colect.

HOll-gyfoethog a thragywyddol Dduw, yr hwn o'th garedigol serch ar ddŷn, a ddanfonaist ein Ia­chawdur Iesu Grist i gymmeryd arnaw ein cnawd, ac i ddioddef angau ar y groes, fel y gallai bob rhyw ddyn ddilyn esampl ei fawr ostyngeiddrwydd ef: Ca­niadhâ o'th drugaredd fod i ni ganlyn esampl ei ddio­ddefaint, a bod yn gyfrannogion o'i gyfodiad, trwy yr vnrhyw Iesu Grist ein Arglwydd. Amen.

Yr Epistol.

BYdded ynoch y meddwl ymma, Phil. 2.5. yr hwn oedd hefyd yn Ghrist Iesu: yr hwn ac efe yn ffurf Duw, ni thybiodd yn drais fôd ogyfuwch â Duw: eithr efe a'i dibrisiodd ei hun, gan gymmeryd arno agwedd gwâs, ac a wnaed mewn cyffelybiaeth dynion: a'i gael mewn dull fel dŷn, efe a'i darostyng­odd ei hun, gan fôd yn vfydd hyd angeu, îe angeu 'r groes. O herwydd pa ham Duw a'i tra-derchafodd yntef, ac a roddes iddo Enw, yr hwn sydd goruwch pôb Enw: fel yn Enw Iesu y plygei pôb glîn o'r ne­folion, a'r daiarolion, a than-ddaiarolion bethau: ac y cyffesei pâb tafod fôd Iesu Grist yn Arglwydd, er gogoniant Duw Tâd.

Yr Efengyl.

ABu wedi i'r Iesu orphen y geiriau hyn oll, Mat. 26.1. efe a ddywedodd wrth ei ddiscyblion, chwi a wyddoch mai gwedi deu-ddydd y mae 'r [Page] Pasc, a Mab y dŷn a draddodir i'w groes-hoelio. Yna yr ymgasclodd yr Arch-offeiriaid, a'r Scrifēnyddion, a Henuriaid y bobl, i lŷs yr Arch-offeiriad, yr hwn a elwid Caiaphas: a hwy a gyd-ymgynghorasant fel y dalient yr Iesu trwy ddichell, ac y lladdent ef. Eithr hwy a ddywedasant, Nid ar yr ŵyl, rhag bôd cyn­nwrf ym mhlith y bobl. Ac a'r Iesu yn Bethania, yn nhŷ Simon y gwahan-glwyfus, daeth atto wraig a chenddi flŵch o ennaint gwerth-fawr, ac a'i ty­walltodd ar ei ben, ac efe yn eistedd wrth y ford. A phan welodd ei ddiscybliō, hwy a sorrasant, gan ddy­wedyd, I ba beth y bu y golled hon? Canys fe a allasid gwerthu yr ennaint hwn er llawer, a'i roddi i'r tlodion. A'r Iesu a wybu, ac a ddywedodd wrthynt, Pa ham yr ydych yn gwneuthur blinder i'r wraig? canys hi a weithiodd weithred dda arnaf. Oblegid y mae gennych y tlodion bôb amser. Canys hi yn hyn i'm claddu i. Yn wir meddaf i chwi, pa le byn­nag y pregether yr Efengyl hon yn yr holl fyd, myne­gir yr hyn a wnaeth hi hefyd, er coffa am dani hi. Yna 'r aeth vn o'r deuddeg, yr hwn a elwid Iudas Iscariot, at yr Arch-offeiriaid, ac a ddywedodd wr­thynt, Pa beth a roddwch i mi, ac mi a'i traddodaf ef i chwi? A hwy a osodasant iddo ddeg ar hugain o arian. Ac o hynny allan y ceisiodd efe amser cy­faddas i'w fradychu ef. Ac ar y dydd cyntaf o wŷl y bara croyw, y discyblion a ddaethant at yr Iesu, gan ddywedyd wrtho, Pa le y mynni i ni barotoi i ti fwytta 'r Pasc? Ac yntef a ddywedodd, Ewch i'r ddinas at y cyfryw vn, a dywedwch wrtho. Y mae 'r Athro yn dywedyd, Fy amser sydd agos: gyd â thi y cynhaliaf y Pasc, mi a'm discyblion. A'r discyblion a wnaethant y modd y gorchymynna­sei [Page] 'r Iesu iddynt, ac ac a baratoesant y Pâsc. Ac wedi ei myned hi yn hwyr, efe a eisteddodd, gyd â'r deuddeg. Ac fel yr oedynt yn bwytta, efe a ddy­wedodd, Yn wir yr wyf yn dywedyd i chwi mai vn o honoch chwi a'm bradycha i. A hwythau yn drist iawn, a ddechreuasant ddywedyd wrtho, bôb vn o honynt, Ai myfi yw, Arglwydd? Ac efe a attebodd, ac a ddywedodd, Yr hwn a wlŷch ei law gyd â mi yn y ddyscl, hwnnw a'm bradycha i. Mâb y dŷn yn ddiau sydd yn myned, fel y mae yn scrifennedig am dano: eithr gwae 'r dŷn hwnnw trwy 'r hwn y bradychir Mâb y dŷn: da a fuasei i'r dŷn hwn­nw pe na's ganesid ef. A Iudas yr hwn a'i bra­dychodd ef a attebodd, ac a ddywedodd, Ai myfi yw efe, Athro? Yntef a ddywedodd wrtho, Ti a ddywedaist. Ac fel yr oeddynt yn bwytta, yr Ie­su a gymmerth y bara, ac wedi iddo fendithio, efe a'i torrodd, ac a'i rhoddodd i'r discyblion, ac a ddy­wedodd, Cymmerwch, bwyttewch, hwn yw fy nghorph. Ac wedi iddo gymmeryd y cwppan, a diolch, efe a'i rhoddes iddynt, gan ddywedyd Yfwch bawb o hwn. Canys hwn yw fy ngwaed o'r Te­stament newydd, yr hwn a dywelltir tros lawer, er maddeuant pechodau. Ac yr ydwyf yn dy wedyd i chwi, nad yfaf o hyn allan o ffrwyth hwn y win­wydden, hyd y dydd hwnnw pan yfwyf ef gyd â chwi yn newydd, yn nheyrnas fy Nhâd. Ac wedi iddynt ganu hymn, hwy a aethant allan i fynydd yr Olewydd. Yna y dywedodd yr Iesu wrthynt, Chwy-chwi oll a rwystrir heno o'm plegid i: ca­nys scrifennedig yw, Tarawaf y bugail, a defaid y praidd a wascerir. Eithr wedi fy adgyfodi, mi a âf o'ch blaen chwi i Galilæa. A Phetr a atte­bodd, ac a dy wedodd wrtho, Pe rhwystrid pawb o'th blegid ti, etto ni'm rhwystrir i byth. Yr Iesu [Page] a ddywedodd wrtho, Yn wir yr wyf yn dywedyd i ti, mai'r nôs hon, cyn canu o'r ceiliog, i'm gwedi deir­gwaith. Petr a ddywedodd wrtho, Pe gorfyddei i mi farw gyd â thi, ni'th wadaf ddim. Yr vn modd he­fyd y dy wedodd yr holl ddiscyblion. Yna y daeth yr Iesu gyd â hwynt i fan a elwid Gethsemane, ac a ddywedodd wrth ei ddiscyblion, Eisteddwch ymma, tra 'r elwyf a gweddio accw. Ac efe a gymmerth Petr, a dau fâb Zebedaeus, ac a ddechreuodd driftâu, ac ymofidio. Yna efe a ddywedodd wrthynt, Trist iawn yw fy enaid hyd angeu, arhoswch ymma, a gwiliwch gyd â mi. Ac wedi iddo fyned ychydig ym­mlaen, efe a syrthiodd ar ei wyneb, gan weddio, a dy­wedyd, Fy Nhâd, os yw bossibl, aed y cwppan hwn heibio oddi wrthif: etto nid fel yr yd wyfi yn ewyllysio, ond fel yr ydwyt ti. Ac efe a ddaeth at y discyblion, ac a'u cafas hwy yn cyscu, ac a ddywedodd wrth Petr, Felly, oni ellych chwi wilied vn awr gŷd â mi? Gwili­wch agweddiwch, fel nad eloch i brofedigaeth. Yr ys­pryd yn ddiau sydd yn barod, eithr y cnawd sydd wann. Efe a aeth drachefn yr ail waith, ac a weddi­odd, gan ddywedyd, Fy Nhâd, onis gall y cwppan hwn fyned heibio oddi wrthif, na byddo i mi yfed o hono, gwneler dy ewyllys di. Ac efe a ddaeth, ac a'u cafas hwy yn cyscu drachefn: canys yr oedd eu llygaid hwy wedi trymhau. Ac efe a'u gadawodd hwynt, ac aeth ymmaith drachefn, ac a weddiodd y drydedd waith, gan ddy wedyd yr vn geiriau. Yna y daeth efe at ei ddiscyblion, ac a ddywedodd wrthynt, Cyscwch bellach, a gorphwyswch: wele y mae 'r awr wedi ne­ssau, a Mâb y dŷn a draddodir i ddwylo pechaduriaid. Codwch, awn: wele, neffaodd yr hwn sydd yn fy mra­dychu. Ac efe etto yn llefaru, wele, Iudas vn o'r deu­ddeg, a ddaeth, a chŷd ag ef dyrfa fawr a chleddyfau a ffynn, oddi wrth yr Arch-offeiriaid, a Henuriaid y [Page] bobl. A'r rhwn a'i bradychodd ef, a roesei arwydd iddynt, gan ddywedyd, Pa vn bynnag a gusanwyf, hwnnw yw efe: deliwch ef. Ac yn ebrwydd y daeth at yr Iesu, ac a ddywedodd, Hanffych well Athro, ac a'i cusanodd ef. A'r Iesu a ddywedodd wrtho, Y cy­faill, i ba beth y daethost? Yna y daethant, ac y rhoe­sant ddwylo ar yr Iesu, ac a'i daliasant ef. Ac wele, vn o'r rhai oedd gŷd â'r Iesu, a estynnodd ei law, ac a dynnodd ei gleddyf, ac a darawodd wâs yr Arch-offeiriad, ac a dorrodd ei glust ef. Yna y dywedodd yr Iesu wrtho, Dychwel dy gleddyf i'w le: canys pawb a'r a gymmerant gleddyf, a ddifethir â chle­ddyf. A ydwyt ti yn tybied na's gallaf yr awr hon ddeisyf ar fy Nhâd, ac efe a rydd yn y fan i mi fwy nâ deuddeg lleng o Angelion? Pa fodd ynteu y cyf­lawnid yr Scrythyrau, mai felly y gorfydd bôd? Yn yr awr honno y dywedodd yr Iesu wrth y torfeydd, Ai megis at leidr y daethoch chwi allan, â chleddy­fau a ffynn i'm dal i? yr oeddwn i beunydd gŷd a chwi yn eistedd yn dyscu yn y Deml, ac ni'm dalia­soch. A hyn oll a wnaethpwyd fel y cyflawnid Scry­thyrau y Prophwydi. Yna 'r holl ddiscyblion a'i ga­dawsant ef, ac a ffoesant. A'r rhai a ddaliasant yr Iesu a'i dygasant ef ymmaith at Caiphas yr Arch-offeiriad, lle 'r oedd yr Scrifennyddion a'r Henuriaid wedi ymgasclu ynghŷd. A Phetr a'i canlynodd ef o hirbell, hyd yn llŷs yr Arch-offeiriad; ac a aeth i mewn, ac a eisteddodd gŷd â'r gweision, i weled y diwedd. A'r Arch-offeiriaid, a'r Henuriaid, a'r holl gynghor, a geistasant gau dystiolaeth yn erbyn yr Iesu, fel y rhoddent ef i farwolaeth, ac ni's caw­sant: ie er dyfod yno gau-dystion lawer, ni chaw­sant: eithr o'r diwedd fe a ddaeth dau gau-dyst ac a ddywedasant, Hwn a ddywedodd, Mi a allaf ddini­strio Teml Dduw, a'i hadeiladu mewn tri diwrnod. [Page] Achyfododd yr Arch-offeiriad, ac a ddywedodd wrtho, A attebi di ddim? Beth y mae y rhai hyn yn ei dy­stiolaethu yn dy erbyn? Ond yr Iesu a dawodd. A'r Arch-offeiriad gan atteb a ddywedodd wrtho, Yr yd­wyf yn dy dynghedu di trwy 'r Duw byw, ddywe­dyd o honot i ni ai tydi yw y Christ, Mab Duw. Yr Iesu a ddywedodd wrtho, Ti a ddywedaist: eithr me­ddaf i chwi, ar ôl hyn y gwelwch Fâb y dyn yn ei­stedd ar ddeheulaw 'r gallu, ac yn dyfod ar gymmylau 'r nef. Yna y rhwygodd yr Arch-offeiriad ei ddillad, gā ddywedyd, efe a gablodd. Pa raid i ni mwy wrth dy­stion? wele, yr awron clywsoch ei gabledd ef. Beth dy­bygwch chwi? Hwythau gan atteb a ddywedasant, Y mae efe yn euog o farwolaeth, Yna y poerasant yn ei wyneb, ac a'i cernodiafant: eraill a'i tarawsant ef â gwiail, gā ddywedyd, Prophwyda i ni, ô Christ, pwy yw'r hwn a'th darawodd. A Phetr oedd yn eistedd allan yn y llys: a daeth morwynig atto, ac a ddywe­dodd, A thitheu oeddit gŷd ag Iesu y Galilæad. Ac efe a wadodd ger eu bron hwy oll, ac a ddywedodd, Ni's gwn beth yr wyt yn ei ddywedyd. A phan aeth efe allan i'r porth, gwelodd vn arall ef: a hi a ddy­wedodd wrth y rhai oedd yno, Yr oedd hwn hefyd gŷd a'r Iesu o Nazareth. A thrachefn efe a wadodd trwy lw, Nid adwaen i y dŷn. Ac ychydig wedi, daeth y rhai oedd yn sefyll ger llaw, ac a ddyweda­fant wrth Petr, Yn wir yr wyt titheu yn vn o ho­nynt, canys y mae dy leferydd yn dy gyhuddo. Yna y dechreuodd efe regu, a thyngu Nid adwaen i y dŷn. Ac yn y man y canodd y ceiliog. A rhefiodd Petr air yr Iesu, yr hwn a ddywedasei wrtho, Cyn canu o'r ceiliog, ti a'm gwedi deir-gwaith. Ac efe a aeth allan, Pen. 27. ac a wylodd yn chwerw-dost. A phan ddaeth y boreu, cyd-ymgynghorodd, yr holl Arch-offeiriaid, a Henuriaid y bobl, yn erbyn yr Iesu, fel y rho­ddent [Page] ef i farwolaeth. Ac wedi iddynt ei rwymo, hwy a'i dygasant ef ymmaith, ac a'i traddodasant ef i Pontius Pilat y rhaglaw. Yna pan weles Iudas, yr hwn a'i bradychodd ef, ddarfod ei gon­demnio ef, bu edifar ganddo, ac a ddug drachein y deg ar hugain arian i'r Arch-offeiriaid, a'r Henuri­aid, gan ddywedyd, Pechais, gan fradychu gwaed gwirion. Hwytheu a ddywedasant, Pa beth yw hynny i ni? edrych di. Ac wedi iddo daflu 'r arian yn y Deml, efe a ymadawodd, ac a aeth, ac a ym­grogodd. A'r Arch-offeiriaid a gymmerasant yr arian, ac a ddywedasant, Nid cyfreithlawn i ni eu bwrw hwynt yn y drysor-fa: canys gwerth gwaed ydyw. Ac wedi iddynt gyd-ymgynghori, hwy a brynasant â hwynt faes y crochenydd, yn gladd-fa dieithraid. Am gynny y galwyd y maes hwnnw. Maes y gwaed, hŷd heddyw. (Yna y cyflawnwyd yr hyn a ddywedpwyd trwy Ieremias y prophwyd, gan ddywedyd, A hwy a gymmerasant y deg ar hugain arian, pris y prisiedig, yr hwn a brynasent gan feibion Israel, Ac a'u rhoesant hwy am faes y crochenydd, megis y gosodes yr Arglwydd i mi.) A'r Iesu a safodd ger bron y rhaglaw: a'r rhaglaw a ofynnodd iddo, gan ddywedyd, Ai ti yw Brenin yr Iddewon? A'r Iesu a ddywedodd wrtho, Yr wyt ti yn dywedyd. A phan gyhuddid ef gan yr Arch-offeiriaid a'r Henuriaid, nid attebodd efe ddim. Yna y dywedodd Pilat wrtho, Oni chlywi di faint o bethau y maent hwy yn eu tystiolaethu yn dy erbyn di? Ac nid attebodd efe iddo vn gair: fel y rhyfe­ddodd y rhag-law yn fawr. Ac ar yrŵyl honno yr ar­ferei y rhaglaw ollwng yn rhydd i'r bobl vn carcha­ror, yr hwn a fynnent. Ac yna yr oedd ganddynt garcharor hynod, a elwid Barabbas. Wedi idd­ynt gan hynny ymgasclu ynghŷd, Pilat a ddywe­dodd [Page] wrthynt, Pa vn a fynnwch i mi ei ollwng yn rhydd i chwi? Barabbas, ai yr Iesu, yr hwn a elwir Christ? Canys efe a wyddei mai o genfigen y tra­ddodasent ef. Ac efe yn eistedd ar yr orsedd-faingc, ei wraig a ddanfonodd atto, gan ddywedyd, Na fydded i ti a wnelych â'r Cyfiawn hwnnw: canys godde­fais lawer heddyw mewn breuddwyd o'i achos ef. A'r Arch-offeiriaid a'r Henuriaid, a berswadiasant y bobl, fel y gofynnent Barabbas, ac y difethent yr Iesu. A'r rhaglaw a attebodd, ac a ddywedodd wr­thynt, Pa vn o'r ddau a fynnwch i mi ei ollwng yn rhydd i chwi? Hwytheu a ddywedasant, Barabbas. Pilat a ddywedodd wrthynt, Pa beth gan hynny a wnaf i'r Iesu, yr hwn a elwir Christ? Hwythau oll a ddywedasant wrtho, Croes-hoelier ef. A'r rhaglaw a ddywedodd, Ond pa ddrwg a wnaeth efe? Hwy­theu a lefasant yn fwy, gan ddywedyd, Croes-hoelier ef. A Philat, pan welodd nad oedd dim yn tyccio, ond yn hytrach bôd cynnwrf, a gymmerth ddwfr, ac a ol­chodd ei ddwylo ger bron y bobl, gan ddywedyd, Di­euog ydwyfi oddi wrth waed y cyfiawn hwn: edrych­wch chwi. A'r holl bobl a attebodd, ac a ddywedodd, Bydded ei waed ef arnom ni, ac ar ein plant. Yna y gollyngodd efe Barabbas yn rhydd iddynt: ond yr Ie­su a fflangellodd efe, ac a'i rhoddes iw groes-hoelio. Yna mil-wŷr y rhaglaw a gymmerasant yr Iesu i'r dadleudŷ, ac a gynnullasant atto yr holl fyddin A hwy a'i dioscasant ef, ac a roesant am dano fantell o scar­lat: A chwedi iddynt blethu coron o ddrain, hwy a'i gosodasant ar ei ben ef, a chorsē yn ei law ddehau, ac a blygasant eu gliniau ger ei frō ef, ac a'i gwatwarasāt, gan ddywedyd, Henffych well, Brenin yr Iddewon. A hwy a boerasāt arno, ac a gymerasant y gorsen, ac a'i tarawsant ar ei ben. Ac wedi yddynt ei wat war, hwy a'i dioscasāt ef o'r fantell, ac a'i gwiscasant â'i ddillad [Page] ei hun, ac a'i dygasant ef ymmaith i'w groes-hoelio. Ac fel yr oeddynt yn myned allan, hwy a gawsant ddŷn o Cyrêne, a'i enw Simon, hwn a gymmhella­sant i ddwyn ei groes ef. A phan ddaethant i le a elwid Golgotha, yr hwn a elwir Lle 'r benglog, hwy a roesant iddo iw yfed finegr yn gymmyscedig â bustl: ac wedi iddo ei brofi, ni fynnodd efe yfed. Ac wedi iddynt ei groes-hoelio ef, hwy a rannasant ei ddillad, gan fwrw coelbren: er cyflawni y peth a ddywetpwyd trwy 'r prophwyd, Hwy a rannasant fy nillad yn eu plith, ac ar fy ngwisc y bwriasant goel-bren. A chan eistedd hwy a'i gwiliasant ef yno. A gosodasant hefyd vwch ei ben ef, ei achos yn scri­fennedig, HWN YW IESV, BRENIN YR IDDEWON. Yna y croes-hoeliwyd gyd ag ef ddau leidr, vn ar y llaw ddehau, ac vn ar yr asswy. A'r rhai oedd yn myned heibio a'i cablasant ef, gan yscwyd eu pennau, a dywedyd, Ti yr hwn a ddinistri 'r Deml, ac a'i hadeiledi mewn tridiau, gwared dy hun: os ti yw Mâb Duw, descyn oddi ar y groes. A'r vn modd yr Arch-offeiriaid hefyd, gan watwar, gŷd â'r Scrifennyddion a'r He­nuriaid, a ddywedasant, Efe a waredodd eraill, ei hunan ni's gall efe ei waredu: os brnein Is­rael yw, descynned yr awron oddi ar y groes, ac ni a gredwn iddo. Ymddiriedodd yn Nuw: gwa­reded efe ef yr awron, os efe a'i mynn ef: canys efe a ddywedodd, Mâb Duw ydwyf. A'r vn peth hefyd a edliwiodd y lladron iddo, y rhai a groes-hoeliasid gyd ag ef. Ac o'r chweched awr y bu tywyllwch ar yr holl ddaiar, hyd y nawfed awr. Ac ynghylch-y nawfed awr y llefodd yr Iesu â llef vchel, gan ddywedyd, Eli, Eli, Lama Sabachthani? hynny yw, Fy Nuw, fy Nuw, pa ham i'm gadewaist? A rhai o'r sawl oedd yn sefyll yno, pan glywsant, a [Page] ddywedasant, Y mae hwn yn galw am Elias. Ac yn y fan, vn o honynt a redodd, ac a gymmerth yspwrn, ac a'i llanwodd o finegr, ac a'i rhoddes ar gorsen, ac a'i diododd ef. Ar llaill a ddywedasant, Paid, edrychwn a ddaw Elias i'w waredu ef. A'r Iesu, wedi llefain drachefn â llef vchel, a ymadawodd â'r yspryd. Ac wele, llen y Deml a rwygwyd yn ddau, oddi fynu hyd i wared: a'r ddaiar a gry­nodd, a'r main a holltwyd. A'r beddau a agorwyd: a llawer o gyrph y sainct a hunasent, a gyfodasant; ac a ddaethant allan o'r beddau ar ôl ei gyfodiad ef, ac a aethant i mewn i'r ddinas sanctaidd, ac a ymddangosasant i lawer. Ond y canwriad, a'r rhai oedd gŷd ag ef yn gwilied yr Iesu, wedi gweled y ddaiar-gryn a'r pethau a wnaethid, a ofnasant yn fawr, gan ddywedyd, Yn wîr Mâb Duw ydoedd hwn. Ac yr oedd yno lawer o wragedd yn edrych o hir-bell, y rhai a ganlynasent yr Iesu o Galilæa, gan weini iddo ef: ym-mhlith y rhai yr oedd, Mair Magdalen, a Mair mam Iaco a Ioses, a mam meibion Zebedaeus.

Yr Epistol.

Esa. 63.1. PWy yw hwn yn dyfod o Edom, yn gôch ei ddillad o Bozrah? hwn sydd hardd yn ei wisc, yn ymdaith yn aml­der ei rym? my-fi yr hwn a lefaraf mewn cyfiawnder, ac wyf gadarn i iachâu. Pa ham yr ydwyt yn gôch dy ddillad, a'th wiscoedd fel yr hwn a sathrei mewn gwin-wrŷf? Sethrais y gwinwrŷf fy hunan, ac o'r bobl nid oedd vn gŷd â mi; canys mi a'i sathraf hwynt yn fy nîg, ac a'i mathrafhwynt yn fy llidiawgrwydd; a'u gwaed hwynt a daenellir ar fy nillad, a'm holl [Page] wiscoedd a lychwinaf. Canys dydd dial sydd yn fy nghalon, a blwyddyn fy ngwaredigion a ddaeth. Edrychais hefyd, ac nid oedd gynnhorthwywr; rhyfeddais hefyd am nad oedd gynhaliwr; yna fy mraich a'm hachubodd, a'm llidiawgrwydd a'm cyn­haliodd. Ac mi a sathraf bobl yn fy nig, ac a'i me­ddwaf hwynt yn fy llidiawgrwydd: a'u cadernid a ddescynnaf i'r llawr. Cofiaf drugaredd yr Arglwydd, a moliant Duw, yn ol yr hyn oll a roddodd Duw i ni, ac amlder ei ddaioni i dŷ Israel, yr hyn a roddodd efe iddynt yn ôl ei dosturiaethau, ac yn ôl amlder ei drugareddau. Canys efe a ddywedodd, diau fy mhobl ydynt hwy, meibion ni ddywedant gelwydd, felly efe a aeth yn iachawdur iddynt. Yn eu holl gystudd hwynt efe a gystuddiwyd, ac Angel ei gydrycholdeb a'u hachubodd hwynt; yn ei gariad, ac yn ei druga­redd y gwaredodd efe hwynt: efe a'u dygodd hwynt, ac a'u harweiniodd yr holl ddyddiau gynt. Hwythau oeddynt wrth-ryfel-gar, ac a ofidiasant ei Yspryd sanctaidd ef, am hynny y trôdd efe yn elyn iddynt, ac yr ymladdodd yn eu herbyn. Yna y cofiodd efe y dy­ddiau gynt, Moses a'i bobl, gan ddywedyd, mae 'r hwn a'u dygodd hwynt i fynu o'r môr, gyd â bugei­liaid ei braidd? mae 'r hwn a osododd ei Yspryd sanc­taidd o'i fewn ef? Yr hwn a'u tywysodd hwynt â de­heu-law Moses, ac â'i ogoneddus fraich, gan hollti y dyfroedd o'u blaen hwynt, i wneuthur iddo ei hun Enw tragywyddol, yr hwn a'i harweiniodd hwynt trwy y dyfnderau, fel march yn yr ynialwch, fel na thra [...]ng wyddont, fel y descyn anifail i'r dyffryn y gwna Yspryd yr Arglwydd iddo orphywys: felly y tywysaist dy bobl, i wneuthur i't Enw gogonedus. Edrych o'r nefoedd, a gwêl, o annedd dy sancteiddrw­ydd, a'th ogoniant: mae dy zêl, a'th gadernid, lluoso­grwydd dy dosturiaethau, a'th drugareddau tu ac [Page] attafi? a ymattaliasant? Canys ti yw ein tâd ni, er nad edwyn Abraham ni, ac na'n cydnebydd Israel, ti Arglwydd yw ein tâd ni, a'n gwaredudd: dy Enw sydd erioed. Pa ham Arglwydd y gwnaethost i ni gyfeiliorni allan o'th ffyrdd? ac y caledaist ein calon­nau oddiwrth dy ofn? dychwel er mwyn dy weision, llwythau dy etifeddiaeth. Tros ychydig ennyd y me­ddiannodd dy bobl sanctaidd; ein gwrthwyneb-wŷr a fathrasant dy Gyssegr di. Ny-ni ydym eiddot ti, erioed ni buost yn arglwyddiaethu arnynt hwy, ac ni elwid dy enw arnynt.

Yr Efengyl.

Marc. 14.1 AC wedi deu-ddydd yr oedd y Pasc, a gwyl y bara croyw: a'r Arch-offeiri­aid a'r Scrifennyddion a geisiasant pa fodd y dalient ef trwy dwyll, ac y lladdent ef. Eithr dywedasant, Nid ar yr wŷl, rhag bôd cynnwrf ym­mhlith y bobl. A phan oedd efe yn Bethania, yn­nhŷ Simon y gwahan-glwyfus, ac efe yn eistedd i fwytta, daeth gwraig a chanddi flwch o ennaint, o nard glwyb gwerth-fawr, a hi a dorrodd y blwch, ac a'i tywalltodd ar ei ben ef. Ac yr oedd rhai yn an­fodlon ynddynt eu hunain, ac yn dywedyd, I ba beth y gwnaethpwyd y golled hon o'r ennaint? Oblegid fe a allasid gwerthu hwn vwchlaw trychan ceiniog, a'u rhoddi i'r tlodion. A hwy a ffrommasant yn ei herbyn hi. A'r Iesu a ddywedodd, Gedwch iddi; pa ham y gwnewch flinder iddi? hi a wnaeth weithred dda arnafi. Canys bôb amser y cewch y tlodion gyd â chwi, pan fynnoch y gellwch wneuthur da iddynt hwy: ond myfi ni chewch bob amser. Hyn a allodd hon, hi a'i gwnaeth: hi a achubodd y blaen i eneinio [Page] fy nghorph erbyn y claddedigaeth. Yn wir meddaf i chwi, pa le bynnag y pregether yr Efengyl hon, yn yr holl fyd, yr hyn a wnaeth hon hefyd, a adroddir er coffa am deni. A Iudas Iscariot, vn o'r deuddeg, a aeth ymmaith at yr Arch-offeiriaid, i'w fradychu ef iddynt. A phan glywsant, fe fu lawen ganddynt, ac a addawsant roi arian iddo. Yntef a geisiodd pa fodd y gallai yn gymmwys ei fradychu ef. A'r dydd cyntaf o ŵyl y bara croyw, pan aberthent y Pasc. dywedodd ei ddiscyblion wrtho; I ba le yr wyt ti yn ewyllyfio i ni fyned i baratoi i ti, i fwyttâ y Pasc? Ac efe a anfonodd ddau o'i ddiscyblion, ac a ddywe­dodd wrthynt, Ewch i'r ddinas, a chyferfydd â chwi ddŷn yn dwyn steneid o ddwfr: dilynwch ef. A pha le bynnag yr êl i mewn, dywedwch wrth ŵr y tŷ, Fôd yr Athro yn dywedyd, Pa le y mae 'r llettŷ, lle y gall­wyf, mi a'm discyblion, fwytta 'r Pasc? Ac efe a ddengys i chwi oruwch-stafell fawr wedi ei thanu, yn barod: yno paratowch i ni. A'i ddiscyblion a aeth­ant, ac a ddaethant i'r ddinas, ac a gawsant megis y dywedasei efe wrthynt, ac a baratoesant y Pasc. A phan aeth hi yn hwyr, efe a ddaeth gyd â'r deuddeg. Ac fel yr oeddynt yn eistedd, ac yn bwytta, yr Iesu a ddywedodd, Yn wir meddaf i chwi, vn o honoch yr hwn sydd yn bwytta gyd â myfi, a'm bradycha i. Hwythau a ddechreuasant dristâu, a dywedyd wrtho bôb vn ac vn, Ai myfi? ac arall, Ai myfi? Ac efe a attebodd ac a ddywedodd wrthynt, Vn o'r deuddeg, yr hwn sydd yn gwlychu gyd â mi yn y ddyscl yw efe. Mab y dŷn yn wir sydd yn myned ym­maith, fel y mae yn scrifennedig am dano, ond gwae 'r dŷn hwnnw trwy 'r hwn y bradychir Mâb y dŷn: da fuasai i'r dŷn hwnnw pe na's ganesid. Ac fel yr oedd­ynt yn bwytta, yr Iesu a gymerodd fara, ac a'i bendi­thiodd, ac a'i torrodd, ac a'i rhoddes iddynt, ac a [Page] ddywedodd, Cymmerwch, bwyttewch, hwn yw fy nghorph. Ac wedi iddo gymmeryd y cwppan, a rhoi diolch, efe a'i rhoddes iddynt: a hwynt oll a yfasant o honaw. Ac efe a ddywedodd wrthynt, Hwn yw fy ngwaed i o'r Testament newydd, yr hwn a dywelltir tros lawer. Yn wir yr wyf yn dy­wedyd wrthych, nad yfaf mwy o ffrwyth y win­wydden, hyd y dydd hwnnw, pan yfwyf ef yn newydd yn nheyrnas Dduw. Ac wedi iddynt ga­nu mawl, hwy a aethant allan i fynydd yr Ole­wydd. A dywedodd yr Iesu wrthynt, Chwi a rwy­strir oll o'm plegid i, y nos hon: canys scrifennedig yw, Tarawaf y bugail, a'r defaid a wascerir. Ei­thr wedi i mi adgyfodi, mi a âf o'ch blaen chwi i Galilæa. Ond Petr a ddywedodd wrtho, Pe by­ddai bawb wedi eu rhwystro, etto ni byddaf fi. A dywedodd yr Iesu wrtho, Yn wir yr ydwyf yn dy­wedyd i ti, heddyw o fewn y nos hon, cyn canu o'r ceiliog ddwy-waith, y gwedi fi deir-gwaith. Ond efe a ddywedodd yn halaethach o lawer, Pe gor­fyddai i mi farw gyd â thi, ni'th wadaf ddim. A'r vn modd y dywedasant oll. A hwy a ddaethant i le yr oedd ei enw Gethsemane: ac efe a ddywedodd wrth ei ddiscyblion, Eisteddwch ymma tra fyddwyf yn gweddio. Ac efe a gymmerth gyd ag ef Petr, ac Iaco, ac Ioan, ac a ddechreuodd ymofidio, a thristau yn ddirfawr. Ac efe a ddywedodd wrthynt, Y mae fy enaid yn athrist hyd angeu: arhoswch ym­ma, a gwiliwch. Ac efe a aeth ychydig ym-mlaen, ac a syrthiodd ar y ddaiar, ac a weddiodd, o bai bossibl, ar fyned yr awr honno oddi wrtho. Ac efe a ddywedodd, Abba Dad, pob peth sydd bossibl i ti; tro heibio y cwppan hwn oddi wrthif: eithr nid y peth yr ydwyfi yn ei ewyllysio, ond y peth yr ydwyt [Page] ti. Ac efe a ddaeth, ac a'u cafodd hwy yn cyscu, ac a ddywedodd wrth Petr, Simon, ai cyscu yr wyti? oni allit wilio vn awr? Gwiliwch, a gweddiwch, rhag eich myned mewn temtasiwn: yr yspryd yn ddiau sydd barod; ond y cnawd sydd wan. Ac wedi iddo fy­ned ymmaith drachefn, efe a weddiodd, gan ddy­wedyd yr vn ymadrodd. Ac wedi iddo ddychwelyd, efe a'u cafodd hwynt drachefn yn cyscu, (canys yr oedd eu llygaid hwynt wedi trymhau) ac ni wyddent beth a attebent iddo. Ac efe a ddaeth y drydedd waith, ac a ddywedodd wrthynt, Cyscwch weithian, a gorphwyswch: digon yw, daeth yr awr: wele, yr ydys yn bradychu Mab y dŷn i ddwylo pechaduri­aid. Cyfodwch, awn; wele, y mae yr hwn sydd yn fy mradychu yn agos. Ac yn y man, ac efe etto yn llefaru, daeth Iudas, vn o'r deuddeg, a chyd ag ef dyrfa fawr â chleddyfau a ffynn, oddi wrth yr Arch­offeiriaid, a'r Scrifennyddion, a'r Henuriaid. A'r hwn a'i bradychodd ef a roddasai arwydd iddynt, gan ddywedyd, Pwy bynnac a gusanwyf, hwnnw yw; deliwch ef, a dygwch ymmaith yn siccr. A phan ddaeth, yn ebrwydd efe a aeth atto, ac a ddywedodd, Rabbi, Rabbi, ac a'i cusanodd ef. A hwythau a roe­sant eu dwylo arno, ac a'i daliasant ef. A rhyw vn o'r rhai oedd yn sefyll ger llaw, a dynnodd ei gleddyf, ac a darawodd wâs yr Arch-offeiriad, ac a dorrodd ymmaith ei glust ef. A'r Iesu a attebodd, ac a ddy­wedodd wrthynt, Ai megis at leidr y daethoch all­an, â chleddyfau, ac â ffynn i'm dala i? Yr oedd­wn i beunydd gyd â chwi yn athrawiaethu yn y Deml, ac ni'm daliasoch: ond rhaid yw cyflawni 'r Scrythyrau. A hwynt oll a'i gadawsant ef, ac a ffoesant. A rhyw ŵr ieuangc oedd yn ei ddilyn ef, wedi ymwisco â lliain main ar ei gorph noeth, a'r [Page] gwŷ ieuaingc a'i daliasant ef. A hwn a adawodd y lliain, ac a ffôdd oddi wrthynt yn noeth. A hwy a ddygasant yr Iesu at yr Arch-offeiriad: a'r holl Arch-offeiriaid, a'r Henuriaid, a'r Scrifennyddion, a ymgasclasant gyd ag ef. A Phetr a'i canlynodd ef o hirbell, hyd yn llys yr Arch-offeiriad: ac yr oedd efe yn eistedd gyd â'r gwasanaeth-wŷr, ac yn ym­dwymno wrth y tân. A'r Arch-offeiriaid, a'r holl gyngor, a geisiasant dystiolaeth yn erbyn yr Iesu, i'w roi ef i'w farwolaeth, ac ni chawsant. Canys llawer a ddygasant gau dystiolaeth yn ei erbyn ef, eithr nid oedd eu tystiolaethau hwy yn gysson. A rhai a gy­fodasant, ac a ddygasant gam-dystiolaeth yn ei erbyn ef, gan ddywedyd, Ni a'i clywsom ef yn dywedyd, Mi a ddinistriaf y Deml hon o waith dwylo, ac mewn tridiau yr adeiladaf arall, heb fôd o waith llaw. Ac etto nid oedd eu tystiolaeth hwy felly yn gysson. A chyfododd yr Arch-offeiriad yn y canol, ac a ofynnodd i'r Iesu, gan ddywedyd, oni attebi di ddim? beth y mae y rhai hyn yn ei dystiolaethu yn dy erbyn? Ac efe a dawodd, ac nid attebodd ddim. Dra­chefn yr Arch-offeiriad a osynnodd iddo, ac a ddywe­dodd wrtho, Ai tydi yw Christ, Mâb y Bendigedig? A'r Iesu a ddywedodd, Myfi yw: a chwi a gewch weled Mab y dŷn yn eistedd ar ddeheu-law y gallu, ac yn dyfod ynghwmmylau y nef. Yna 'r Arch-offeiriad, gan rwygo ei ddillad, a ddywedodd, Pa raid i ni mwy wrth dystion? Chwi a glywsoch y gabledd: beth dybygwch chwi? A hwynt oll a'i condemnasant ef, ei fôd yn euog o farwolaeth. A dechreuodd rhai boeri arno, a chuddio ei wyneb, a'i gernodio, a dywedyd wrtho, Prophwyda. A'r gwei­nidogion a'i tarawsant ef â gwiail. Ac fel yr oedd Petr yn y llys i wared, daeth vn o forwynion yr Arch-offeiriad: a phan ganfu hi Betr yn ymdwymno, [Page] hi a edrychodd arno, ac a ddywedodd, Titheu hefyd oeddit gyd â'r Iesu o Nazareth. Ac efe a wadodd, gan ddywedyd, Nid adwaen i, ac ni wn i beth yr wyt yn yn ei ddywedyd. Ac efe a aeth allan i'r porth: a'r ceiliog a ganodd. A phan welodd y llangces ei dra­chefn, hi a ddechreuodd ddywedyd wrth y rhai oedd yn sefyll yno, Y mae hwn yn vn o honynt. Ac efe a wadodd drachefn. Ac ychydig wedi, y rhai oedd yn sefyll ger llaw a ddywedasant wrth Petr drachefn, Yn wir yr wyti yn vn o honynt, canys Galilæad wyt, a'th leferydd sydd debyg. Ond efe a ddechreu­odd regu, a thyngu, Nid adwaen i y dŷn ymma yr ydych chwi yn dywedyd am dano. A'r ceiliog a ga­nodd yr ail waith: a Phetr a gofiodd y gair a ddy­wedasei 'r Iesu wrtho, Cyn canu o'r ceiliog ddwy­waith, ti am gwedi deir-gwaith. A chan ystyried hynny efe a wylodd.

Yr Epistol.

YR Arglwydd Dduw a agorodd fy nghlust, Esa. 50.5. a minneu ni wrthwynebais, ac ni chiliais yn yn fy ôl. Fy nghorph a roddais i'r cur-wŷr, a'm cernau i'r rhai a dynnai 'r blew, ni chuddiais fy ŵyneb oddiwrth wradwydd, a phoeredd. O her­wydd yr Arglwydd Dduw a'm cymmorth, am hynny ni'm cywilyddir, am hynny gosodais fy ŵyneb fel callestr, a gwn na'm cywilyddir. Agos yw 'r hwn a'm cysiawnhâ; pwy a ymryson â mi? safwn yng­hŷd, pwy yw fy ngwrthwynebwr? nessaed attaf. We­le 'r Arglwydd Dduw a'm cynnorthwya, pwy yw'r hwn a'm bwrw yn euog? wele hwynt oll a heneiddiant fel dilledyn, gŵyfyn a'u hyssa hwynt. Pwy yn eich mŷsc sydd yn ofni'r Arglwydd: yn gw­randaw ar lais ei wâs ef, yn rhodio mewn tywy­llwch, [Page] ac heb lewyrch iddo? gobeithied yn enw 'r Ar­glwydd, ac ymddirieded yn ei Dduw. Wele chwi oll y rhai ydych yn cynneu tân, ac yn eich amgylchu eich hunain â gwreichion: rhodiwch wrth lewyrch eich tân, ac wrth y gwreichion a gynneuasoch; o'm llaw i y bydd hyn i chwi; mewn gofid y gorweddwch.

Yr Efengyl.

Mar. 15.1. AC yn y fan y boreu, yr ymgynghorodd yr Arch-offeiriaid gyd â'r Henuriaid, a'r Scrifennyddion, a'r holl gyngor, ac wedi iddynt rwymo 'r Iesu, hwy a'i dygasant ef ymmaith, ac a'i traddoda­sant at Pilat. A gofynnodd Pilat iddo, Ai ti yw Bre­nin yr Iddewon? Yntef a attebodd, ac a ddywedodd wrtho, Yr wyt ti yn dywedyd. A'r Arch-offeiriaid a'i cyhuddasant ef o lawer o bethau. A Philat drachefn a ofynnodd iddo, gan ddywedyd, Onid attebi di ddim? wele faint o bethau y maent yn eu tystiolaethu yn dy erbyn. Ond yr Iesu etto nid attebodd ddim; fel y rhyfeddodd Pilat. Ac ar yr wyl honno y gollyngai efe yn rhydd iddynt vn carcharor, yr hwn a ofynnent iddo. Ac yr oedd vn a elwid Barabbas, yr hwn oedd yn rhwym gyd â'u gyd-terfysc-wŷr, y rhai yn y der­fysc a wnaethent lofruddiaeth. A'r dyrfa gan groch­lefain, a ddechreuodd ddeisyf arno wneuthur fel y gwnaethai bôb amser iddynt. A Philat a attebodd iddynt, gan ddywedyd, A fynnwch chwi i mi ollwng yn rhydd i chwi Frenin yr Iddewon? (Canys efe a wyddai mai o gynfigen y traddodasai yr Arch-offeiri­aid ef) A'r Arch-offeiriaid a gynhyrfasent y bobl, fel y gollyngai efe yn hytrach Barabbas yn rhydd idd­ynt. A Philat a attebodd, ac a ddywedodd drachefn wrthynt, Beth gan hynny a fynnwch i mi ei wneu­thur i'r hwn yr ydych yn ei alw Brenin yr Iddewon? [Page] A hwythau a lefasant drachefn, Croes-hoelia ef. Yna Pilat a ddywedodd wrthynt, Ond pa ddrwg a wnaeth efe? A hwythau a lefasant fwy fwy, Croes­hoelia ef. A Philat yn chwennych bodloni 'r bobl, a ollyngodd yn rhydd iddynt Barabbas, a'r Iesu wedi iddo ei fflangellu, a draddododd efe i'w groes-hoelio. A'r milwŷr a'i dygasant ef i fewn y llys, a elwir Prae­torium: a hwy a alwasant ynghŷd yr holl fyddin, ac a'i gwiscasant ef â phorphor, ac a blethasant goron o ddrain, ac a'i dodasant am ei ben: ac a ddechreuasant gyfarch iddo, Hanffych well, Brenin yr Iddewon. A hwy a gurasant ei ben ef â chorsen, ac a boerasant arno, a chan ddodi eu gliniau i lawr, a'i haddolasant ef. Ac wedi iddynt ei watwar ef, hwy a ddioscasant y porphor oddi am dano, ac a'i gwiscasant ef â'i ddill­ad ei hun, ac a'i dygasant allan iw groes-hoelio. A hwy a gymmellasant vn Simon o Cyrene, yr hwn oedd yn myned heibio, wrth ddyfod o'r wlâd, sef tâd Alexander a Rufus, i ddwyn ei groes ef. A hwy a'i harweiniafant ef i le a elwid Golgotha: yr hyn o'i gyfieithu yw, Lle 'r benglog: ac a roesant iddo i'w yfed win myrhllyd; eithr efe ni's cymmerth. Ac wedi iddynt ei groes-hoelio, hwy a rannasant ei ddillad ef, gan fwrw coel-bren arnynt, beth a gai bob vn. A'r drydedd awr oedd hi, a hwy a'i croes-hoeliasant ef. Ac yr oedd yscrifen ei achos ef wedi ei hargraphu, BRENIN YR IDDEWON. A hwy a groes­hoeliasant gyd ag ef ddau leidr; vn ar y llaw dde­heu, ac vn ar yr asswy iddo. A'r Scrythur a gy­flawnwyd, yr hon a ddywed, Ac efe a gyfrifwyd gyd â'r rhai anwir. A'r rhai oedd yn myned heibio a'i cablasant ef, gan yscwyd eu penneu, a dywedyd, Och, tydi yr hwn wyt yn dinistrio y Deml, ac yn ei hadei­ladu mewn tridiau; gwared dy hun, a descyn oddi ar y groes. Yr vn ffunyd yr Arch-offeiriaid hefyd [Page] yn gwatwar, a ddywedasant wrth ei gilydd, gyd â'r Scrifennyddion, Eraill a waredodd, ei hun ni's gall ei wared. Descynned Christ Brenin yr Israel, yr awr hon oddi ar y groes, fel y gwelom, ac y credom. A'r rhai a groes-hoeliasid, gyd ag ef, a'i difenwasant ef. A phan ddaeth y chweched awr, y bu tywyllwch ar yr holl ddaiar, hyd y nawfed awr. Ac ar y nawfed awr y dolefodd yr Iesu â llef vchel, gan ddywedyd, Eloi, Eloi, lamma sabachthani? yr hyn o'i gyfieithu yw; Fy Nuw, fy Nuw, pa ham i'm gadewaist? A rhai o'r rhai a safent ger llaw, pan gly wsant, a ddywedasant, Wele, y mae efe yn galw ar Elias. Ac vn a redodd, ac a lanwodd yspwrn yn llawn o finegr, ac a'i dododd ar gorsen, ac a'i diododd ef, gan ddywedyd, Peidiwch, edrychwn a ddaw Elias i'w dynnu ef i lawr. A'r Ie­su a lefodd â llef vchel, ac a ymadawodd â'r yspryd. A llen y Deml a rwygwyd yn ddwy, oddi fynu hyd i wared. A phan welodd y Canwriad, yr hwn oedd yn sefyll ger llaw gyferbyn ag ef, ddarfod iddo yn llefain felly ymado â'r yspryd, efe a ddywedodd, Yn wîr, Mab Duw oedd y dŷn hwn. Ac yr oedd hefyd wrag­edd yn edrych o hir-bell: ym-mhlith y rhai yr oedd Mair Magdalen, a Mair mam Iaco fychan, a Iose, a Salôme: y rhai hefyd pan oedd efe yn Galilæa, a'i dilynasant ef, ac a weinasant iddo: a gwragedd eraill lawer, y rhai a ddaethent gyd ag ef i fynu i Ie­rusalem. Pan ydoedd hi weithian yn hwyr, am ei bôd hi yn ddarpar-ŵyl, sef y dydd cyn y Sabbath; Daeth Ioseph o Arimathæa, cynghorwr pendefigaidd, yr hwn oedd yntef yn disgwil am deyrnas Dduw; ac a aeth yn hŷ i mewn at Pilat, ac a ddeisyfodd gorph yr Iesu. A rhyfedd oedd gan Pilat o buasei efe farw eusys: ac wedi iddo alw y Canwriad atto, efe a ofynnodd iddo a oedd efe wedi marw er ysmeityn. [Page] A phan wybu gan y Canwriad, efe a roddes y corph i Ioseph. Ac efe a brynodd liain main, ac a'i tyn­nodd ef i lawr, ac a'i hamdôdd yn y lliain main, ac a'i dodes ef mewn bedd a naddasid o'r graig; ac a dreig­lodd faen ar ddrws y bedd. A Mair Fagdalen a Mair mam Iose, a edrychasant pa le y dodid ef.

Yr Epistol.

LLe byddo Testament, Heb. 9.16. rhaid yw dig­wyddo marwolaeth y Testament-ŵr. Canys wedi marw dynion y mae Testament mewn grym, oblegid nid oes etto nerth ynddo, tra fyddo y Te­stament-ŵr yn fyw. O ba achos ni chyssegrwyd y cyntaf heb waed. Canys gwedi i Moses adrodd yr holl orchymmyn, yn ôl y gyfraith, wrth yr holl bobl, efe a gymmerodd waed lloi a geifr, gyd â dwfr, a gwlân porphor, ac yssop, ac a'i taenellodd ar y llyfr, a'r bobl oll: gan ddywedyd, Hwn yw gwaed y Testa­ment a orchymynnodd Duw i chwi. Y Tabernacl hefyd, a holl lestri y gwasanaeth, a daenellodd efe â gwaed, yr vn modd. A chan mwyaf trwy waed y purir pob peth wrth y Gyfraith, ac heb ollwng gwaed nid oes maddeuant. Rhaid oedd gan hynny i bortreiadau y pethau sy yn y nefoedd, gael eu puro â'r pethau hyn: a'r pethau nefol eu hunain ag aber­thau gwell nâ'r rhai hyn. Canys nid i'r Cyssegr o waith llaw, portreiad y gwîr Gyssegr, yr aeth Christ i mewn, ond i'r nêf ei hun, i ymddangos yn awr ger bron Duw trosom ni: nac fel yr offrymmei ef ei hun yn fynych, megis y mae yr Arch-offeiriad yn myned i mewn i'r Cyssegr bob blwyddyn, â gwaed arall: oblegid yna rhaid fuasei iddo yn fynych ddioddef er dechreuad y bŷd: eithr yr awron vn­waith [Page] yn niwedd y bŷd yr ymddangoses efe, i ddeleu pechod, trwy ei aberthu ei hun. Ac megis y gosod­wyd i ddynion farw vnwaith, ac wedi hynny bôd barn: felly Christ hefyd, wedi ei offrymmu vn­waith i ddwyn ymmaith bechodau llawer, a ym­ddengys yr ail waith heb pechod, i'r rhai sy yn ei ddis­gwyl, er iechydwriaeth.

Yr Efengyl.

Luc. 22.1. ANessaodd gwyl y bara croyw, yr hon a elwir y Pasc. A'r Arch-offei­riaid a'r Scrifennyddion a geisia­sant pa fodd y difethent ef: oblegid yr oedd arnynt ofn y bobl. A Sa­tan a aeth i mewn i Iudas, yr hwn a gyfenwid Iscariot, yr hwn oedd o rifedi 'r deuddeg. Ac efe a aeth ymmaith, ac a ym­ddiddanodd a'r Arch-offeiriaid, a'r blaenoriaid, pa fodd y bradychei efe ef iddynt. Ac yr oedd yn llawen ganddynt: a hwy a gyttunasant ar roddi arian iddo. Ac efe a addawodd: ac a geisiodd amser cyfa­ddas iw fradychu ef iddynt, yn absen y bobl. A daeth dydd y bara croyw, ar yr hwn yr oedd rhaid lladd y Pasc. Ac efe a anfonodd Petr ac Ioan, gan ddywedyd, Ewch, paratowch i ni'r Pasc, fel y bwyt­taom. A hwy a ddywedasant wrtho, Pa le y mynni baratoi o honom? Ac efe a ddywedodd wrthynt, Wele, pan ddeloch i mewn i'r ddinas, cyferfydd â chwi ddŷn yn dwyn steneid o ddwfr: canlynwch ef i'r tŷ lle yr êl efe i mewn; a dywedwch wrth ŵr y tŷ, Y mae 'r Athro yn dywedyd wrthit, Pa le y mae 'r [Page] lletty, lle y gallwyf fwytta 'r Pasc gyd â'm discyb­lion? Ac efe a ddengys i chwi oruwch-ystafell fawr, wedi ei thanu: yno paratowch. A hwy a aethant, ac a gawsant fel y dy wedasei efe wrthynt, ac a bara­toesant y Pasc. A phan ddaeth yr awr, efe a eistedd­odd i lawr, a'r deuddeg Apostol gŷd ag ef. Ac efe a ddywedodd wrthynt, Mi a chwennychais yn fawr fwytta 'r Pasc hwn gyd â chwi, cyn dioddef o honof. Canys yr ydwyf yn dywedyd i chwi, Ni swyttâf fi mwyach o honaw, hyd oni chyflawner yn nheyrnas Dduw. Ac wedi iddo gymmeryd y cwppan, a rhoddi diolch, efe a ddywedodd, Cymmerwch hwn, a rhennwch yn eich plith. Canys yr ydwyf yn dy­wedyd i chwi, nad yfaf o ffrwyth y winwydden, hyd oni ddêl teyrnas Dduw. Ac wedi iddo gymme­ryd bara, a rhoi diolch, efe a'i torrodd, ac a'i rhoddes iddynt, gan ddywedyd, Hwn yw fy nghorph, yr hwn yr ydys yn ei roddi trosoch: gwnewch hyn er coffa am danaf. Yr vn modd y cwppan hefyd wedi swp­peru, gan ddywedyd, Y cwppan hwn yw 'r Testa­ment newydd yn fy ngwaed i, yr hwn yr ydys yn ei dywallt trosoch. Eithr wele law 'r hwn sydd yn fy mradychu, gŷd â mi ar y bwrdd. Ac yn wîr, y mae Mâb y dŷn yn myned, megis y mae wedi ei luniaethu: eithr gwae 'r dŷn hwnnw, trwy 'r hwn y bradychir ef. Hwythau a ddechreu­asant ymofyn yn eu plith eu hun, pwy o ho­nynt oedd yr hwn a wnai hynny. A bu ymryson yn eu plith, pwy o honynt a dybygid ei fôd yn twyaf. Ac efe a ddywedodd wrthynt, Y mae brenhinoedd y cenhedloedd yn arglwyddiaethu arnynt: a'r rhai sy mewn awdurdod arnynt, a el­wir yn bendefigion. Ond na fyddwch chwi felly: eithr y mwyaf yn eich plith chwi, bydded [Page] megis yr ieuangaf, a'r pennaf, megis yr hwn sydd yn gweini. Canys pa vn fwyaf, ai'r hwn sydd yn eistedd ar y bwrdd, ai'r hwn sydd yn gwasanaethu? ond yr hwn sydd yn eistedd ar y bwrdd? eithr yr yd­wyfi yn eich mysc, fel vn yn gwasanaethu. A chwy­chwi yw y rhai a arhosasoch gŷd â mi yn fy mhro­fedigaethau. Ac yr wyfi yn ordeinio i chwi deyrnas, megis yr ordeiniodd fy Nhâd i minneu, fel y bwyttaoch ac yr yfoch ar fy mwrdd i yn fy nheyrnas, ac yr eisteddoch ar orseddfeydd, yn barnu deuddeg­llwyth Israel. A'r Arglwydd a ddywedodd, Simon, Simon, wele, Satan a'ch ceisiodd chwi, i'ch nithio fel gwenith: eithr mi a weddiais trosot, na ddiffy­giei dy ffydd di: ditheu pan i'th droer, cadarnhâ dy frodyr. Ac efe a ddywedodd wrtho, Arglwydd yr yd­wyfi yn barod i fyned gyd â thi i garchar, ac i angeu. Yntef a ddywedodd, Yr wyf yn dywedyd i ti Petr, Na chân y ceiliog heddyw, nes i ti wadu dair gwaith yr ad weini fi. Ac efe a ddywedodd wrthynt, Pan i'ch anfonais heb na phwrs, na chod, nac escidi­au; a fu arnoch eisieu dim? A hwy a ddywedasant, Na ddo ddim. Yna y dywedodd wrthynt, Ond yn awr, y neb sydd ganddo bwrs, cymmered, a'r vn modd gôd: a'r neb nid oes ganddo, gwerthed ei bais, a phryned gleddyf. Canys yr wyf yn dywedyd i chwi, fôd yn rhaid etto gyflawni ynofi y peth hyn a scrifennwyd, sef, A chyd â'r anwir y cyfrifwyd ef. Canys y mae diben i'r pethau am danafi. A hwy a ddywedasant, Arglwydd, wele ddau gleddyf ymma. Ac efe a ddywedodd wrthynt, Digonyw. Ac wedi iddo fyned allan, efe a aeth, yn ôl ei arfer, i fynydd yr Olewydd: a'i ddiscyblion hefyd a'i canlynasant ef. A phan ddaeth efe i'r man, efe a ddywedodd wrth­ynt, Gweddiwch nad eloch mewn profedigaeth. Ac efe a dynnodd oddi wrthynt tu ag ergyd carreg, [Page] ac wedi iddo fyned ar ei liniau, efe a weddiodd, gan ddywedyd, O Dâd, os ewyllysi droi heibio y cwppan hwn oddi wrthif: er hynny nid fy ewyllys i, ond yr eiddot ti a wneler. Ac Angel o'r nef a ym­ddangosodd iddo, yn ei nerthu ef. Ac efe mewn ym­drech meddwl, a weddiodd yn ddyfalach, a'i chwys ef oedd fel defnynnau gwaed, yn descyn ar y ddayar. A phan gododd efe o'i weddi, a dyfod at ei ddiscybli­on, efe a'u cafodd hwynt yn cyscu gan dristwch: ac a ddywedodd wrthynt, Pa ham yr ydych yn cyscu? codwch, a gweddiwch nad eloch mewn profedig­aeth. Ac efe etto yn llefaru, wele dyrfa, a hwn a el­wir Iudas, vn o'r deuddeg, oedd yn myned o'i blaen hwynt, ac a nesaodd at yr Iesu, iw gusanu ef. A'r Iesu a ddywedodd wrtho, Iudas, ai â chusan yr wyti yn bradychu Mâb y dyn? A phan welodd y rhai oedd yn ei gylch ef, y peth oedd ar ddyfod, hwy a ddywedasant wrtho, Arglwydd, a darawn ni â chleddyf? A rhyw vn o honynt a darawodd wâs yr Arch-offeiriad, ac a dorrodd ymmaith ei glust dde­hau ef. A'r Iesu a attebodd ac a ddywedodd, Goddefwch hyd yn hyn, Ac efe a gyffyrddodd â'i glust, ac a'i iachaodd ef. A'r Iesu a ddywedodd wrth yr Archoffeiriaid, a blaenoriaid y Deml, a'r Henuriaid, y rhai a ddaethent atto, Ai fel at leidr y daethoch chwi allan â chleddyfau, ac â ffyn? Pan oeddwn beunydd gyd â chwi yn y Deml, nid estyn­nasoch ddwylo i'm herbyn: eithr hon yw eich awr chwi, a gallu 'r tywyllwch. A hwy a'i daliasant ef, ac a'i harweiniasant, ac a'i dygasant i mewn i dŷ 'r Arch-offeiriad. A Phetr a ganlynodd o hirbell. Ac wedi iddynt gynneu tân ynghanol y neuadd, a chyd­eistedd o honynt, eisteddodd Petr yntef yn eu plith hwynt. A phan ganfu rhyw langces ef yn eistedd wrth y tân, a dal sulw arno, hi a ddywedodd, yr [Page] oedd hwn hefyd gyd ag ef. Yntef a'i gwadodd ef, gan ddywedyd, O wraig, nid ad waen i ef. Ac ychydig we­di, vn arall a'i gwelodd ef, ac a ddywedodd, Yr wyt ti­theu hefyd yn vn o honynt. A Phetr a ddywedodd, O ddŷn, nid ydwyf. Ac ar ôl megis yspaid vn awr rhyw vn arall a daerodd, gan ddywedyd, Mewn gwirion­edd, yr oedd hwn hefyd gyd ag ef: canys Galilæad yw. A Phetr a ddywedodd, Y dyn, ni's gwn beth yr wyt yn ei ddywedyd. Ac yn y man, ac efe etto yn llefaru, canodd y ceiliog. A'r Arglwydd a drôdd, ac a edry­chodd ar Betr: a Phetr a gofiodd ymadrodd yr Ar­glwydd, fel y dywedasei efe wrtho, Cyn canu o'r cei­liog, y gwedi fi deir-gwaith. A Phetr a aeth allan, ac a wylodd yn chwerw-dost. A'r gwŷr oedd yn dal yr Iesu, a'i gwatwarasant ef, gan ei daro. Ac wedi iddynt guddio ei lygaid ef, hwy a'i tarawsant ef ar ei wyneb, ac a ofynnasant iddo, gan ddywedyd, Pro­phwyda, Pwy yw 'r hwn a'th darawodd di? A llawer o bethau eraill gan gablu, a ddywedasant yn ei erbyn ef. A phan aeth hi yn ddydd, ymgynnu­llodd Henuriaid y bobl, a'r Arch-offeiriaid, a'r Scri­fennyddion, ac a'i dygasant ef iw Cyngor hwynt, gan ddywedyd, Ai ti yw Christ? dywed i ni. Ac efe a ddywedodd wrthynt, Os dywedaf i chwi, ni chred­wch ddim: ac os gofynnaf hefyd i chwi, ni'm hatteb­wch, ac ni'm gollyngwch ymmaith. Yn ôl hyn y bydd Mâb y dŷn yn eistedd ar ddeheu-law gallu Duw. A hwy oll a ddywedasant, Ai Mab Duw gan hynny ydwyti? Ac efe a ddywedodd wrthynt, Yr ydych chwi yn dywedyd fy môd. Hwythau a ddywedasant, Pa raid i ni mwyach wrth dystic­laeth? canys clywsom ein hunain o'i enau ef ei hun.

Yr Efengyl.

WRth ddywedyd hyn, 1. Cor. 11.17. nid ydwyf yn eich canmol, eich bod yn dyfod yng­hŷd, nid er gwell, ond er gwaeth. Canys yn gyntaf, pan ddeloch ynghŷd yn yr Eglwys, yr ydwyf yn clywed fod amrafaelion yn eich mysc chwi, ac o ran yr wyfi yn credu. Canys rhaid yw bôd hefyd heresiau yn eich mysc; fel y byddo y rhai cymmeradwy yn eglur yn eich plith chwi. Pan fyddoch chwi gan-hynny yn dyfod ynghŷd i'r vn lle, nid bwyta swpper yr Argl­wydd ydyw hyn. Canys y mae pôb vn wrth fwytta yn cymmeryd ei swpper ei hun o'r blaen, ac vn sydd a newyn arno, ac arall sydd yn feddw. Onid oes gennych dai i fwytta ac i yfed? Ai dirmygu yr ydych chwi Eglwys Dduw? A gwradwyddo y rhai nid oes ganddynt? Pa beth a ddywedaf wrthych? a ganmolaf i chwi yn hyn? nid wyf yn eich canmol. Canys myfi a dderbyniais gan yr Arglwydd yr hyn hefyd a draddodais i chwi; bod i'r Arglwydd Iesu y nos y bradychwyd ef, gymmeryd bara. Ac wedi iddo ddiolch, efe a'i torrodd, ac a ddywedodd, Cym­merwch, bwyttewch, hwn yw fy nghorph, yr hwn a dorrir trosoch: gwnewch hyn er coffa am danaf. Yr vn modd efe a gymmerodd y cwppan wedi swpperu, gan ddywedyd, Y cwppan hwn yw 'r Testament newydd yn fy ngwaed, gwnewch hyn cynnifer gwaith bynnac yr yfoch, er coffa am da­naf: Canys cynnifer gwaith bynnac y bwyta­och y bara hwn, ac yr yfoch y cwppan hwn, y dangoswch farwolaeth yr Arglwydd hyd oni ddelo. Am hynny, pwy bynnac a fwytâo y bara hwn, [Page] neu a yfo gwppan yr Arglwydd yn annheilwng, euog fydd o gorph a gwaed yr Arglwydd. Eithr holed dŷn ef ei hun, ac felly bwytaed o'r bara, ac yfed o'r cwppan. Canys yr hwn sydd yn bwytta, ac yn yfed yn annheilwng; sydd yn bwytta ac yn yfed barnedigaeth iddo ei hun, am nad yw yn iawn farnu corph yr Arglwydd. Oblegid hyn y mae llawer yn weiniaid ac yn llesc yn eich mysc, a lla­wer yn huno. Canys pe iawn farnem ni ein hu­nain, ni'n bernid. Eithr pan i'n bernir, i'n ceryddir gan yr Arglwydd, fel na'n damner gyd â'r bŷd. Am hynny, fy mrodyr, pan ddeloch ynghyd i fwytta, arhoswch ei gilydd. Eithr os bydd newyn ar neb, bwytaed gartref, fel na ddeloch ynghyd i farnedig­aeth. Ond y pethau eraill mi a'u trefnaf pan ddel­wyf.

Yr Efengyl.

Luc. 23.1. A'R holl liaws o honynt, a gyfodasant, ac a'i dygasant ef at Pilat; Ac a ddechreuasant ei gyhuddo ef, gan ddy­wedyd, Ni a gawsom hwn yn gŵyr­droi 'r bobl, ac yn gwahardd rhoi teyrn­ged i Caesar, gan ddywedyd mai efe ei hun yw Christ frenin. A Philat a ofynnodd iddo, gan ddywedyd, Ai ti yw brenin yr Iddewon? Ac efe a attebodd iddo ac a ddywedodd, Yr wyt ti yn dywedyd. A dy­wedodd Pilat wrth yr Arch-offeiriaid a'r bobl, Nid wyfi yn cael dim bai ar y dŷn hwn. A hwy a fuant daerach, gan ddywedyd, Y mae efe yn cyffroi 'r bobl, gan ddyscu trwy holl Iudæa, wedi dechreu o Gali­læa hyd ymma. A phan glybu Pilat sôn am Gali­læa, efe a ofynnodd ai Galilæad oedd y dŷn. A phan ŵybu efe ei fôd ef o lywodraeth Herod, efe a'i hanfo­nodd ef at Herod, yr hwn oedd yntef yn Ierusalem y [Page] dyddiau hynny. A Herod, pan welodd yr Iesu, a lawenychodd yn fawr: canys yr oedd efe yn chwen­nych er ystalm ei weled ef, oblegid iddo glywed lla­wer am dano ef: ac yr ydoedd yn gobeithio cael gweled gwneuthur rhyw arwydd ganddo ef. Ac efe a'i holodd ef mewn llawer o eiriau: eithr efe nid at­tebodd ddim iddo. A'r Arch-offeiriaid a'r Scrifen­nyddion a safasant gan ei gyhuddo ef yn haerllyg. A Herod a'i filwŷr, wedi iddo ei ddiystyru ef, a'i wat­war, a'i wisco â gwisc glaerwen, a'i danfonodd ef drachefn at Pilat. A'r dythwn hwnnw yr aeth Pilat a Herod yn gyfeillion: canys yr oeddynt o'r blaen mewn gelyniaeth â'i gilydd. A Philat, wedi galw ynghŷd yr Arch-offeiriaid, a'r llywiawd-wŷr, a'r bobl, a ddywedodd wrthynt, Chwi a ddygasoch y dyn hwn attafi, fel vn a fyddai yn gŵyr-droi 'r bo­bl: ac wele, myfi a'i holais ef yn eich gŵydd chwi, ac ni chefais yn y dŷn hwn ddim bai, o ran y pethau yr ydych chwi yn ei gyhuddo ef am danynt: na Herod chwaith: canys anfonais chwi atto ef, ac wele, dim yn haeddu marwolaeth ni's gwnaed iddo. Am hynny mi a'i ceryddaf ef, ac a'i gollyngaf ymmaith. Canys yr ydoedd yn rhaid iddo ollwng vn yn rhydd iddynt ar yr ŵyl. A'r holl liaws a lefasant ar vn­waith, gan ddywedyd, Bwrw hwn ymmaith, a go­llwng i ni Barabbas yn rhydd. (Yr hwn, am ryw derfysc a wnelsid yn y ddinas, a llofruddiaeth, oedd wedi ei daflu i garchar.) Am hynny Pilat a ddywe­dodd wrthynt drachefn, gan ewyllysio gollwng yr Ie­su yn rhydd. Eithr hwy a lefasant arno, gan ddywe­dyd, Croes-hoelia, croes-hoelia ef. Ac efe a ddywe­dodd wrthynt y drydedd waith, Canys pa ddrwg a wnaeth efe? ni chefais i ddim achos marwolaeth ynddo: am hynny mi a'i ceryddaf ef, ac a'i gollyng af yn rhydd. Hwythau a fuant daerion â llefau vchel, [Page] gan ddeisyfu ei groes-hoelio ef: a'u llefau hwynt a'r Arch-offeiriaid a orfuant. A Philat a farnodd wneuthur eu deisyfiad hwynt. Ac efe a ollyngodd yn rhydd iddynt yr hwn am derfysc a llofruddiaeth a fwriafid yngharchar, yr hwn a ofynnasant: eithr yr Iesu a draddododd efe i'w hewyllys hwynt. Ac fel yr oeddynt yn ei arwain ef ymmaith, hwy a ddalia­sant vn Simon o Cyrene, yn dyfod o'r wlâd, ac a ddodasant y groes arno ef, iw dwyn ar ôl yr Iesu. Ac yr oedd yn ei ganlyn ef liaws mawr o bobl, ac o wragedd: y rhai hefyd oedd yn cwynfan, ac yn ga­laru o'i blegid ef. A'r Iesu wedi troi attynt, a ddy­wedodd, Merched Ierusalem, nac ŵylwch o'm ple­gid i, eithr ŵylwch o'ch plegid eich hun, ac oblegid eich plant: Canys wele, y mae 'r dyddiau yn dyfod, yn y rhai y dywedant, Gwyn eu bŷd y rhai amhlan­tadwy, a'r crothau ni heppiliasant, a'r bronnau ni roesant sugn. Yna y dechreuant ddywedyd wrth y mynyddoedd, Syrthiwch arnom: ac wrth y bryni­au, Cuddiwch ni. Canys os gwnant hyn yn y pren îr, pa beth a wneir yn y crin? Ac arweinwyd gyd ag ef hefyd ddau ddrwg-weithred-wŷr eraill, iw rhoi iw marwolaeth. A phan ddaethant i'r lle a elwir Cal­uaria, yno y croes-hoeliasant ef, a'r drwg-weithred­wyr: vn ar y llaw ddehau, a'r llall ar yr asswy. A'r Iesu a ddywedodd, O Dâd, maddeu iddynt: canys ni wyddant pa beth y maent yn ei wneuthur. A hwy a rannasant ei ddillad ef, ac a fwriasant goel­bren. A'r bobl a safodd yn edrych: a'r pennaethi­aid hefyd gŷd â hwynt, a watwarasant, gan ddywedyd, Eraill a waredodd efe, gwareded ef ei hun, os hwn yw Christ, etholedig Dduw. A'r milwŷr hefyd a'i gwatwarasant ef, gan ddyfod atto, a chynnyg iddo finegr, A dywedyd, Os tydi yw brenin yr Iddewon, gwared dy hun. Ac yr [Page] ydoedd hefyd arscrifen wedi ei scrifennu vwch ei ben ef, â llythyrennau Groeg, a Lladin, ac E­brew, HWN YW BRENIN YR IDDEWON. Ac vn o'r drwg-weithred­wŷr a grogasid, a'i cablodd ef, gan ddywedyd, Os tydi yw Christ, gwared dy hun a ninnau. Eithr y llall a attebodd, ac a'i ceryddodd ef, gan ddywe­dyd, Onid wyt ti yn ofni Duw, gan dy fôd dan yr vn ddamnedigaeth? A nyni yn wir yn gysiawn: (canys yr ydym yn derbyn yr hyn a haeddei y pe­thau a wnaethom) eithr hwn ni wnaeth ddim allan o'i le. Ac efe a ddywedodd wrth yr Iesu, Arglwydd cofia fi, pan ddelych i'th deyrnas. A'r Iesu a ddywedodd wrtho, Yn wîr meddaf i ti, Heddyw y byddi gŷd â mi ym mharadwys. Ac yr ydoedd hi ynghylch y chweched awr, a thywyllwch a fu ar yr holl ddaiar hyd y nawfed awr. A'r haul a dywyllwyd, a llen y Deml a rwygwyd yn ei cha­nol. A'r Iesu gan lefain â llef vchel a ddywe­dodd, O Dâd, i'th ddwylo di y gorchymynnaf fy yspryd. Ac wedi iddo ddywedyd hyn, efe a dreng­odd. A'r Canwriad pan welodd y peth a wnaeth­pwyd, a ogoneddodd Dduw, gan ddywedyd, Yn wîr yr oedd hwn yn wr cyfiawn. A'r holl bob­loedd, y rhai a ddaethent ynghŷd i edrych hyn, wrth weled y pethau a wnaethpwyd, a ddychwelasant, gan guro eu dwyfronnau. A'i holl gydnabod ef a safasant o hirbell, a'r gwragedd, y rhai a'i canly­nasent ef o Galilæa, yn edrych ar y pethau hyn. Ac wele, gŵr a'i enw Ioseph, yr hwn oedd gyng­horwr, gwr da a chyfiawn. (Hwn ni chyttu­nasei â'u cyngor, ac â'u gweithred hwynt,) o Arimathæa dinas yr Iddewon, (yr hwn oedd yntef yn disgwil hefyd am deyrnas Dduw.) [Page] Hwn a ddaeth at Pilat, ac a ofynnodd gorph yr Ie­su. Ac efe a'i tynnodd i lawr, ac a'i hamdôdd mewn lliain main, ac a'i rhoddes mewn bedd wedi ei naddu mewn carreg, yn yr hwn ni roddasid dŷn erioed. A'r dydd hwnnw oedd ddarparwyl, a'r Sabbath oedd yn nesau. A'r gwragedd hefyd, y rhai a ddaethent gyd ag ef o Galilæa, a ganlynasant, ac a welsant y bedd, a pha fodd y dodwyd ei gorph ef. A hwy a ddychwelasant, ac a baratoesant bêr-arog­lau ac ennaint, ac a orphwysasant ar y Sabbath, yn ôl y gorchymmyn.

Y Colectau.

HOll-alluog Dduw, ni a attolygwn i ti edrych o honot yn rasusol ar dy deu-lu hwn ymma, tros yr hwn y bu foddlawn gan ein Harglwydd Iesu Grist gael ei fradychu, a'i roddi yn nwylaw dynion anwir, a dioddef angau ar y groes, yr hwn sydd yn hyw ac yn teyrnasu gydâ thydi a'r Yspryd glan, yr awrhon ac yn dragywydd. Amen.

HOll-alluog a thragywyddol Dduw, trwy Ys­pryd pa vn y llywodraethir ac y sancteiddir holl gorph yr Eglwys, derbyn ein erfynion, a'n gweddi­au, y rhai yr ydym ni yn eu hoffrwm ger dy fron di dros bob gradd o ddynion yn dy sanctaidd gyn­nulleidfa, fel y bo i bob aelod o honynt yn ei alwedig­aeth a'i wasanaeth, allu yn gywir, ac yn dduwiol dy wasanaethu di, trwy ein Harglwydd Iesu Grist. Amen.

O Drugarog Dduw, yr hwn a wnaethost bob dŷn, ac ni chas-hei ddim ar a wnaethost, ac ni fynnit farwolaeth pechadur, onid yn hyttrach ym­chwelyd o honaw a byw: trugarhâ wrth yr holl [Page] Iuddewon, Twrciaid, Anffyddlonion, a Hereticiaid, a chymmer oddi-wrthynt bob anwybodaeth, caled­wch calon, a thremyg ar dy air: ac felly dwghwynt adref, wynfydedic Arglwydd, at dy ddefaid, fel y bônt gadwedic ym-mhlith gweddilliō y gwîr Israeliaid, a bod yn vn gorlan, dan yr vn bugail Iesu Grist ein Harglwydd, yr hwn sydd yn byw ac yn teyrnasu &c. Amen.

Yr Epistol.

YGyfraith, Heb. 10.1. yr hon sydd ganddi gys­cod daionus bethau i ddyfod, ac nid gwir ddelw y pethau, ni's gall trwy yr aberthau hynny, y rhai y maent bob blwyddyn yn eu hoffrym­mu yn wastadol, bŷth berffeithio y rhai a ddêl atti. Oblegid yna hwy a beidiasent â'u hoffrymmu, am na buasei gydwybod pechod mwy gan y rhai a addo­lasent, wedi eu glanhau vnwaith: Eithr yn yr aber­thau hynny y mae adcoffa pechodau bob blwyddyn. Canys amhossibl yw i waed teirw a geifr, dynnu ymmaith bechodau. O herwydd pa ham y mae efe wrth ddyfod i'r bŷd, yn dywedyd, Aberth ac offrwm ni's mynnaist, eithr corph a gymmhwysaist i mi. Offrymmau poeth, a thros bechod, ni buost fodlon iddynt. Yna y dywedais, Wele fi yn dyfod (y mae yn scrifennedig yn nechreu y llyfr am danaf) i wneu­thur dy ewyllys di, ô Dduw. Wedi iddo ddywedyd vchod, Aberth, ac offrwm, ac offrymmau poeth, a thros bechod ni's mynnaist, ac nid ymsodlonaist yn­ddynt, y rhai yn ôl y Gyfraith a offrymmir; yna y dywedodd. Wele fi yn dyfod i wneuthur dy ewyllys di, ô Dduw: y mae yn tynnu ymmaith y cyntaf, fel y gosodei yr ail. Trwy yr hwn ewyllys yr ydym ni wedi ein sancteiddio, trwy offrymmiad corph Iesu Grist vnwaith. Ac y mae pob offeiriad yn [Page] sefyll beunydd yn gwasanaethu, ac yn offrymmu yn fynych yr vn aberthau, y rhai ni allant fyth ddileu pechodau: eithr hwn, wedi offrymmu vn aberth dros bechodau, yn dragywydd a eisteddodd ar ddeheu­law Duw: o hyn allan yn disgwil hyd oni osoder ei elynion ef yn droed-faingc iw draed ef. Canys ag vn offrwm y perffeithiodd efe yn dragwyddol y rhai sy wedi eu sancteiddio. Ac y mae yr Yspryd glân hefyd yn tystiolaethu i ni: canys wedi iddo ddy­wedyd o'r blaen, Dymma 'r Cyfammod, yr hwn a ammodafi â hwynt ar ôl y dyddiau hynny, medd yr Arglwydd, Myfi a osodaf fy nghyfreithiau yn eu calonnau, ac a'u scrifennaf yn eu meddyliau: a'u pechodau, a'u hanwireddau, ni chofiaf mwyach. A lle y mae maddeuant am y rhai hyn, nid oes mwy­ach offrwm tros bechod. Am hynny, frodyr, gan fôd i ni rydd-did i fyned i mewn i'r Cyssegr trwy waed Iesu, ar hŷd ffordd newydd, a bywiol, yr hon a gyssegrodd efe i ni, trwy 'r llen, sef ei gnawd ef: a bod i ni Offeiriad mawr ar dŷ Dduw: nesawn â cha­lon gywir, mewn llawn hyder ffydd, wedi glânhau ein calonnau oddiwrth gydwybod ddrwg, a golchi ein corph â dwfr glân. Daliwn gyffes ein gobaith yn ddisigl, canys ffyddlon yw 'r hwn a addawodd. A chyd-ystyriwn bawb ei gilydd, i ymannog i gariad a gweithredoedd da: heb esceuluso ein cyd-gyn­hulliad ein hunain, megis y mae arfer rhai, ond an­nog bawb ei gilydd, a hynny yn fwy, o gymmaint a'ch bod yn gweled y dydd yn nesau.

Yr Efengyl.

Ioan. 18.1. GWedi i'r Iesu ddywedyd y geiriau hyn, efe a aeth allan, ef a'i ddiscyblion, tros afon Cedron, lle 'r oedd gardd, i'r hon yr aeth efe [Page] a'i ddiscyblion. A Iudas hefyd yr hwn a'i brady­chodd ef, a adwaenei y lle: oblegid mynych y cyrcha­sei yr Iesu a'i ddiscyblion yno. Iudas gan hynny, wedi iddo gael byddin, a swyddogion, gan yr Arch-offeiriaid, a'r Pharisæaid, a ddaeth yno â lanternau, a lampau, ac arfau. Yr Iesu gan hynny yn gwy­bod pôb peth a oedd ar ddyfod arno, a aeth allan, ac a ddywedodd wrthynt, Pwy yr ydych yn ei gei­sio? Hwy a attebasant iddo, Iesu o Nazareth. Yr Iesu a ddywedodd wrthynt, Myfi yw. A Iudas, yr hwn a'i bradychodd ef, oedd hefyd yn sefyll gyd â hwynt. Er cynted gan hynny ac y dywedodd efe wrthynt, Myfi yw, hwy a aethant yn ŵysc eu cef­nau, ac a syrthiasant i lawr. Am hynny efe a ofyn­nodd iddynt drachefn, Pwy yr ydych yn ei geisio? A hwy a ddywedasant, Iesu o Nazareth. Yr Iesu a attebodd, mi a ddywedais i chwi mai myfi yw: am hynny os myfi yr ydych yn ei geisio, gedwch i'r rhai'n fyned ymmaith: fel y cyflawnid y gair a ddyweda­sei efe, O'r rhai a roddaist i mi, ni chollais i'r vn. Si­mon Petr gan hynny a chanddo gleddyf, a'i tynnodd ef, ac a darawodd wâs yr Arch-offeiriad, ac a dorrodd ymmaith ei glust ddehau ef: ac enw y gwâs oedd Malchus. Am hynny yr Iesu a ddywedodd wrth Petr, Dôd dy gleddyf yn y wain: y cwppan a roddes y Tâd i mi, onid yfaf ef? Yna 'r fyddin, a'r milwriad, a swyddogion yr Iddewon, a ddaliasant yr Iesu, ac a'i rhwymasant ef, ac a'i dygasant ef at Annas yn gyntaf: canys chwegrwn Caiaphas, yr hwn oedd Arch-offeiriad y flwyddyn honno, ydoedd efe. A Chaiaphas oedd yr hwn a gynghorasei i'r Idde­won, mai buddiol oedd farw vn dŷn tros y bobl. Ac yr oedd yn canlyn yr Iesu Simon Petr, a discybl arall: a'r discybl hwnnw oedd adnabyddus gan yr Arch-offeiriad, ac efe a aeth i mewn gyd â'r Iesu, i lŷs yr [Page] Arch-offeiriad. A Phetr a safodd wrth y drws allan. Yna y discybl arall, yr hwn oedd adnabyddus gan yr Arch-offeiriad, a aeth allan, ac a ddywedodd wrth y ddrysores ac a ddug Petr i mewn. Yna y dywedodd y llangces oedd ddrysores, wrth Petr, Onid wyt titheu o ddiscyblion y dŷn hwn? Dywedodd yntef, Nac ŵyf. A'r gweision a'r swyddogion gwedi gweneuthur tân glo, o herwydd ei bôd hi yn oer, oeddynt yn sefyll, ac yn ymdwymno: ac yr oedd Petr gyd â hwynt yn sefyll, ac yn ymdwymno. A'r Arch-offeiriad a ofynnodd i'r Iesu am ei ddiscyblion, ac am ei athrawiaeth. Yr Iesu a attebodd iddo, Myfi a leferais yn eglur wrth y byd: yr oeddwn bôb am­ser yn athrawiaethu yn y Synagog, ac yn y Deml, lle mae 'r Iddewon yn ymgynnull bôb amser: ac yn ddirgel ni ddywedais i ddim. Pa ham yr wyti yn gofyn i mi? gofyn i'r rhai a'm clywsant, beth a ddy­wedais wrthynt: wele, y rhai hynny a ŵyddant pa bethau a ddywedais i. Wedi iddo ddywedyd y pe­thau hyn, vn o'r swyddogion, a'r oedd yn sefyll ger llaw, a roddes gernod i'r Iesu, gan ddywedyd, Ai felly yr wyt ti yn atteb yr Arch-offeiriad? Yr Iesu a attebodd iddo, Os drwg y dywedais, tystiolaetha o'r drwg; ac os da, pa ham yr wyt yn fy nharo i? Ac Annas a'i hanfonasei ef yn rhwym at Caiaphas yr Arch-offeiriad. A Simon Petr oedd yn sefyll, ac yn ymdwymno: hwythau a ddywedasant wrtho, onid wyt titheu hefyd o'i ddiscyblion ef? Yntef a wadodd, ac a ddywedodd, Nac ŵyf. Dywedodd vn o weision yr Arch-offeiriad, câr i'r hwn y torrasei Petr ei glust, Oni welais i di gŷd ag ef yn yr ardd? Yna Petr a wadodd drachefn, ac yn y man y canodd y ceiliog. Yna y dygasant yr Iesu oddi wrth Caiaphas, i'r dad­leu-dŷ: a'r boreu ydoedd hi; ac nid aethant hwy i mewn i'r dadleu-dŷ, rhag eu halogi, eithr fel y gallent [Page] fwytta y Pasc. Yna Pilat a aeth allan attynt, ac a ddywedodd, Pa achwyn yr ydych chwi yn ei ddwyn yn erbyn y dŷn hwn? Hwy a attebasant, ac a ddy­wedasant wrtho, Oni bai fôd hwn yn ddrwg-wei­thredwr, ni thraddodasem ni ef attat ti. Am hyn­ny y dywedodd Pilat wrthynt, Cymmerwch chwi ef, a bernwch ef yn ôl eich cyfraith chwi. Yna yr Iddewon a ddywedasant wrtho, Nid cyfraith­lon i ni lâdd nêb. Fel y cyflawnid gair yr Iesu, yr hwn a ddywedasei efe, gan arwyddocau a ba angeu y byddei farw. Yna Pilat a aeth drachefn i'r dad­leu-dŷ, ac a alwodd yr Iesu, ac a ddywedodd wrtho, Ai ti yw Brenin yr Iddewon? Yr Iesu a attebodd iddo; Ai o honot dy hun yr wyti yn dywedyd hyn, ai eraill a'i dywedasant i ti am danafi? Pilat a at­tebodd, ai Iddew wyf fi? dy genhedl dy hun, a'r Arch-offeiriaid, a'th draddodasant i mi: beth a wnaethost ti? Yr Iesu a attebodd, Fy mrenhiniaeth i nid yw o'r bŷd hwn, pe o'r byd hwn y byddei fy mrenhini­aeth i, fy ngweision a ymdrechent, fel na'm rhoddid i'r Iddewon: ond yr awron nid yw fy mrenhini­aeth i oddi ymma. Yna y dywedodd Pilat wrtho, wrth hynny ai brenin wyt ti? Yr Iesu a attebodd, Yr ydwyti yn dywedyd mai brenin wyf fi: er mwyn hyn i'm ganed, ac er mwyn hyn y daethym i'r bŷd, fel y testiolaethwn i'r gwirionedd: pôb vn a'r sydd o'r gwirionedd, sydd yn gwrando fy lleferydd i. Pilat a ddywedodd wrtho, Beth yw gwirionedd? Ac we­di iddo dywedyd hyn, efe a aeth allan drachefn at yr Iddewon, ac a ddywedodd wrthynt, Nid wyfi yn cael dim achos ynddo ef. Eithr y mae gennwch chwi ddefod, i mi ollwng i chwi vn yn rhydd ar y Pasc: a fynnwch chwi gan hynny i mi ollwng yn rhydd i chwi frenin yr Iddewon? Yna y llefasant oll dra­chefn, gan ddywedyd, Nid hwnnw, ond Barabbas: [Page] a'r Barabbas hwnnw oedd leidr. Pen. 19. YNA gan hyn­ny y cymmerodd Pilat yr Iesu, ac a'i fflangellodd ef. A'r milwŷr a blethasant goron o ddrain, ac a'i go­sodasant ar ei ben ef, ac a roesant wisc o borphor am dano: ac a ddywedasant, Henffych well, Brenin yr Iddewon, ac a roesant iddo gernodiau. Pilat gan hynny a aeth allan drachefn, ac a ddywedodd wrthynt, Wele yr ŵyfi yn ei ddwyn ef allan i chwi, fel y gwypoch nad ŵyfi yn cael ynddo ef vn bai. Yna y daeth yr Iesu allan, yn arwein y goron ddrain, a'r wisc borphor. A Philat a ddywedodd wrthynt, Wele y dŷn. Yna yr Arch-offeiriaid a'r swyddogion, pan welsant ef, a lefasant, gan ddy­wedyd, Croes-hoelia, croes-hoelia ef. Pilat a ddy­wedodd wrthynt, Cymmerwch chwi ef a chroes-hoeliwch: canys nid ŵyfi yn cael dim bai ynddo. Yr Iddewon a attebasant iddo, Y mae gennym ni gyfraith, ac wrth ein cyfraith ni, efe a ddylei farw, am iddo ei wneuthur ei hun yn Fâb Duw. A phan glybu Pilat yr ymadrodd hwnnw, efe a ofnodd yn fwy: ac a aeth drachefn i'r dadleu-dŷ, ac a ddywe­dodd wrth yr Iesu, O ba le yr wyt ti? Ond ni roes yr Iesu atteb iddo. Yna Pilat a ddywedodd wrtho, Oni ddywedi di wrthif fi? oni wyddost di fôd gen­nyf awdurdod i'th groes-hoelio di, a bod gennyf awdurdod i'th ollwng yn rhydd? Yr Iesu a at­tebodd, Ni byddei i ti ddim awdurdod arnafi, oni bai ei fôd wedi ei roddi i ti oddi vchod: am hynny yr hwn a'm traddodes i ti sydd fwy ei bechod. O hynny allan y ceisiodd Pilat ei ollwng ef yn rhydd: ond yr Iddewon a lefasant, gan ddywedyd, Os gollyngi di hwn yn rhydd, nid wyt ti yn garedig i Caesar: pwy bynnag a'i gwnelo ei hun yn frenin, y mae yn dywedyd yn erbyn Caesar. Yna Pilat pan glybu yr ymadrodd hwn, a ddug allan yr Ie­su, [Page] ac a eisteddodd ar yr orsedd-faingc, yn y lle a elwir y Palmant, ac yn Hebrew Gabbatha. A darpar-ŵyl y Pasc oedd hi, ac ynghylch y chweched awr: ac efe a ddywedodd wrth yr Iddewon, Wele eich Brenin. Eithr hwy a lefasant, Ymmaith ag ef, ymmaith ag ef, croes-hoelia ef. Pilat a ddy­wedodd wrthynt, A groes-hoeliaf fi eich Brenin chwi? A'r Arch-offeiriaid a attebasant, Nid oes i ni frenin ond Caesar. Yna gan hynny, efe a'i tra­ddodes ef iddynt i'w groes-hoelio: a hwy a gym­merasant yr Iesu, ac a'i dygasant ymmaith. Ac efe gan ddwyn ei groes, a ddaeth i le a elwid lle 'r Benglog, ac a elwir yn Hebrew Golgotha: lle y croes-hoeliasant ef, a dau eraill gyd ag ef, vn o bôb tu, a'r Iesu yn y canol. A Philat a scrifennodd ditl, ac a'i dododd ar y groes. A'r fcrifen oedd, IESV O NAZARETH, BRENIN YR IDDE­WON. Y titl hwn gan hynny a ddarllennodd llawer o'r Iddewon: oblegid agos i'r ddinas oedd y fan lle y croes-hoeli wyd yr Iesu, ac yr oedd wedi ei scrifennu yn Hebrew, Groeg, a Lladin. Yna Arch-offeiriaid yr Iddewon a ddywedasant wrth Pilat. Na scrifenna, Brenin yr Iddewon, eithr dywedyd o hono ef, Brenin yr Iddewon ydwyfi. Pilat a at­tebodd, Yr hyn a scrifennais, a scrifennais. Yna 'r mil-wŷr wedi iddynt groes-hoelio yr Iesu, a gym­merasant ei ddillad ef, (ac a wnaethant bedair rhan, i bôb milwr ran) a'i bais ef: a'i bais ef oedd ddi­wniad, wedi ei gwau o'r cwrr vchaf trwyddi oll. Hwythau a ddywedasant wrth ei gilydd, Na thor­rwn hi, ond bwriwn goel-brennau am deni, eiddo pwy fydd hi: fel y cyflawnid yr Scrythur sydd yn dywedyd, Rhannasant fy nillad yn eu mysc, ac am fy mhais y bwriasant goel-brennau. A'r mil-wŷr a wnaethant y pethau hyn. Ac yr oedd yn sefyll [Page] wrth groes yr Iesu, ei fam ef, a chwaer ei fam ef, Mair gwraig Cleophas, a Mair Fagdalen. Yr Iesu gan hynny pan welodd ei fam, a'r discybl, yr hwn a garei efe, yn sefyll ger llaw, a ddywedodd wrth ei fam, o wraig, wele dy fab. Gwedi hynny y dywedodd wrth y discybl, Wele dy fam. Ac o'r awr honno allan, y cymmerodd y discybl hi iw gartref. Wedi hynny yr Iesu yn gwybod fôd pôb peth wedi ei orphen weithian, fel y cyflawnid yr Scrythur, a ddywedodd, Y mae syched arnaf. Yr oedd gan hyn­ny lestr wedi ei osod yn llawn o finegr: a hwy a lanwasant yspwrn o finegr, ac a'i rhoddasant yng­hylch ysop, ac a'i dodasant wrth ei enau ef. Yna pan gymmerodd yr Iesu y finegr, efe a ddywedodd, Gorphennwyd; a chan ogwyddo ei ben, efe a roddes i fynu yr yspryd. Yr Iddewon gan hynny, fel nad arhoei y cyrph ar y groes ar y Sabbath, o herwydd ei bôd yn ddarpar-wyl, (canys mawr oedd y dydd Sabbath hwnnw) a ddeisyfiasant ar Pilat, gael torri eu hesceiriau hwynt, a'u tynnu i lawr. Yna y mil-wŷr a ddaethant, ac a dorrasant esceiriau y cyntaf, a'r llall, yr hwn a groes-hoeliasid gyd ag ef. Eithr wedi iddynt ddyfod at yr Iesu, pan welsant ef wedi marw eusys, ni thorrasant ei esceiriau ef: Ond vn o'r mil-wŷr a wanodd ei ystlys ef â gwayw­ffon, ac yn y fan daeth allan waed a dwfr. A'r hwn a'i gwelodd a dystiolaethodd, a gwîr yw ei dy­stiolaeth: ac efe a ŵyr ei fôd yn dywedyd gwîr, fel y credoch chwi. Canys y pethau hyn a wnaethpwyd, fel y cyflawnid yr Scrythur, Ni thorrir ascwrn o honaw. A thrachefn, Scrythur arall sydd yn dy­wedyd, Hwy a edrychant ar yr hwn a wanasant. Ac yn ôl hyn, Ioseph o Arimathæa, (yr hwn oedd ddiscybl i'r Iesu, eithr yn guddiedig rhag ofn yr Iddewon) a deisyfiodd ar Pilat gael tynnu i lawr gorph yr Iesu. [Page] A Philat a ganiadhâodd iddo. Yna y daeth efe, ac a ddug ymmaith gorph yr Iesu. A daeth Nicodemus hefyd, (yr hwn ar y cyntaf a ddaethei at yr Iesu o hŷd nos) ac a ddug myrr ac aloes ynghymmysc, tua chan-pwys. Yna y cymmerasant gorph yr Iesu, ac a'i rhw ymasant mewn llieiniau, gyd ag aroglau, fel y mae arfer yr Iddewon ar gladdu. Ac yn y fan­gre lle y croes-hoeliasid ef, yr oedd gardd, a bedd ne­wydd yr yn ardd, yn yr hwn ni ddodasid dŷn erioed. Ac yno, rhag nesed oedd darpar-ŵyl yr Iddewon am fôd y bedd hwnnw yn agos, y rhoddasant yr Iesu.

Yr Epistol.

GWell ydyw, os ewyllys Duw a'i mynn, 1. Pet. 3.17. i chwi ddioddef yn gwneuthur daioni, nag yn gwneuthur drygioni: Oblegit Christ hefyd vnwaith a ddioddefodd tros bechodau, y Cyfiawn tros yr ang­hyfiawn; fel y dygei ni at Dduw, wedi ei farwol­aethu yn y cnawd, eithr ei fywhau yn yr Yspryd: Trwy 'r hwn yr aeth efe hefyd ac a bregethodd i'r ysprydion yngharchar, y rhai a fu gynt anufydd, pan vnwaith yr oedd hir-ammynedd Duw yn aros yn nyddiau Noe, tra y darperid yr Arch, yn yr hon ychy­dig, sef wyth enaid, a achubwyd trwy ddwfr. Cyffe­lybiaeth cyf-attebol i'r hwn, sydd yr awron yn ein hachub ninnau, sef bedydd (nid bwrw ymmaith fu­dreddi y cnawd, eithr ymatteb cydwybod dda tu ac at Dduw,) trwy adgyfodiad Iesu Grist, yr hwn sydd ar ddeheu-law Duw, wedi myned i'r nef, a'r Angelion, a'r awdurdodau, a'r galluoedd, wedi eu darostwng iddo.

Yr Efengyl.

Matth. 27 57. WEdi ei myned hi yn hwyr, daeth gŵr goludog o Arimathæa, a'i enw Ioseph, yr hwn a fuasei ynteu yn ddiscybl i'r Iesu: hwn a aeth at Pilat, ac a ofyn­nodd gorph yr Iesu. Yna y gorchymyn­nodd Pilat roddi 'r corph. A Ioseph wedi cymme­ryd y corph, a'i hamdôdd â lliain glân: ac a'i gosod­odd ef yn ei fedd newydd ei hun, yr hwn a dorrasei efe yn y graig, ac a dreiglodd faen mawr wrth ddrws y bedd, ac a aeth ymmaith. Ac yr oedd yno Fair Magdalē a Mair arall, yn eistedd gyferbyn a'r bedd. A thrannoeth, yr hwn sydd ar ôl y darpar-wyl, yr ymgynhullodd yr Arch-offeiriaid a'r Pharisæaid at Pilat, gan ddywedyd, Arglwydd, y mae yn gôf gen­nym ddywedyd o'r twyllwr hwnnw, ac efe etto yn fyw, Wedi tri-diau y cyfodaf. Gorchymmyn gan hyn­ny gadw y bedd yn ddiogel hyd y trydydd dydd, rhag dyfod ei ddiscyblion o hŷd nos, a'i ladratta ef, a dy­wedyd wrth y bobl, Efe a gyfododd o feirw: a bydd yr amryfusedd diweddaf yn waeth nâ'r cyntaf. A dy­wedodd Pilat wrthynt, Y mae gennych wiliadwri­aeth, ewch, gwnewch mor ddiogel ac y medroch. A hwy a aethant, ac a wnaethant y bedd yn ddiogel, ac a seliasant y maen.

Y Colect.

HOll-alluog Dduw, yr hwn drwy dy vnig-anedig fab Iesu Grist, a orchfygaist angeu, ac a agoraist i ni borth y bywyd tragywyddol; yn vfydd yr atto­lygwn i ti, megis (drwy dy râd yspysawl yn ein ha­chub) ydd wyt yn peri deisyfiadau da i'n meddyliau: felly trwy dy ddyfal gymmorth, allu o honom eu dwyn i berffeithrwydd cyflawn, trwy Iesu Grist ein Harglwydd, yr hwn sydd yn byw, ac yn teyrnasu gy­dâ thydi a'r Yspryd glân, yr awr hon ac yn dragy­wydd. Amen.

Yr Epistol.

OS cyd-gyfodasoch gŷd â Christ, Colos. 3.1 ceisi­wch y pethau sydd vchod, lle y mae Christ yn eistedd ar ddeheu-law Duw. Rhoddwch eich serch ar bethau sydd vchod, ac nid ar y pethau sy ar y ddaiar. Canys meirw ydych, a'ch bywyd a guddiwyd gyd â Christ yn Nuw. Pan ymddangoso Christ, ein bywyd ni, yna hefyd yr ymddangoswch chwithau gyd ag ef mewn gogoniant. Marwhewch gan hynny eich aelodau, y rhai sy ar y ddaiar, godineb, aflendid, gwŷn, dryg-chwant, a chybydd-dod, yr hon sydd eu­lyn-addoliaeth: o achos yr hyn bethau y mae digo­faint Duw yn dyfod ar blant yr anufydd-dod. Yn y rhai hefyd y rhodiasoch chwithau gynt, pan oeddych yn byw ynddynt.

Yr Efengyl.

Ioan 20.1. Y Dydd cyntaf o'r wythnos, Mair Magdalen a ddaeth y boreu, a hi etto yn dywyll, at y bedd, ac a we­les y maen wedi ei dynnu ymmaith oddi ar bedd. Yna y rhedodd hi, ac a ddaeth at Simon Petr, a'r dis­cybl arall, yr hwn yr oedd yr Iesu yn ei garu, ac a ddywedodd wrthynt, Hwy a ddygasant yr Argl­wydd ymmaith o'r bedd, ac ni wyddom ni pa le-y dodasant ef. Yna Petr a aeth allan, a'r discybl arall, a hwy a ddaethant at y bedd: ac a redasant ill dau ynghyd: a'r discybl arall a redodd o'r blaen, yn gynt nâ Phetr, ac a ddaeth yn gyntaf at y bedd. Ac wedi iddo grymmu, efe a ganfu y llieiniau wedi eu gosod: er hynny nid aeth efe i mewn. Yna y daeth Simon Petr yn ei ganlyn ef, ac a aeth i mewn i'r bedd, ac a ganfu y llieiniau wedi eu gosod: a'r nap­cin a fuasei am ei ben ef, wedi ei osod, nid gyd â'r llieiniau, ond o'r nailltu, wedi ei blygu mewn lle arall. Yna yr aeth y discybl arall hefyd i mewn, yr hwn a ddaethei yn gyntaf at y bedd, ac a welodd, ac a gredodd. Canys hyd yn hyn ni ŵyddent yr Scry­thur, fôd yn rhaid iddo gyfodi o feirw. Yna y discybli­on a aethant ymmaith drachefn at yr eiddynt.

Y Colect.

HOll-alluog Dduw, yr hwn drwy dy vnig-anedig fab Iesu Grist a orchfygaist angau, ac a agoraist i ni borth y bywyd tragywyddol: yn vfydd yr attoly­gwn i ti, megis (drwy dy rad espysol yn ein hachub) ydd wyt yn peri dyseifiadau da i'n meddyliau, felly trwy dy ddyfal gymmorth allu o honom eu dwyn i ben da, trwy Iesu Grist ein Arglwydd, &c. Amen.

Yr Epistol.

PEtr a agorodd ei enau, ac a ddywedodd, Act. 10.34 Yr wyf yn deall mewn gwirionedd, nad ydyw Duw dderbyniwr wyneb. Ond ym-mhôb cenhedl, y neb sydd yn ei ofni ef, ac yn gweithredu cyfiawn­der, sydd gymmeradwy ganddo ef. Y gair yr hwn a anfonodd Duw i blant Israel, gan bregethu tang­neddyf trwy Iesu Grist, efe yw Arglwydd pawb oll. Chwy-chwi a wyddoch y gair a fu yn holl Iudæa, gan ddechreu o Galilæa, wedi y bedydd a bregethodd Ioan: y modd yr eneiniodd Duw Iesu o Nazareth â'r Yspryd glân, ac â nerth, yr hwn a gerddodd o am­gylch gan wneuthur daioni, ac iachau pawb a'r oedd wedi eu gorthrymmu gan ddiafol: oblegid yr oedd Duw gyd ag ef. A ninnau ydym dystion o'r pethau oll a wnaeth efe yngwlad yr Iddewon, ac yn Ieru­salem, yr hwn a laddasant, ac a groes-hoeliasant ar bren. Hwn a gyfododd Duw y trydydd dydd, ac a'i rhoddes ef i'w wneuthur yn amlwg, nid i'r bobl oll, eithr i'r tystion etholedig o'r blaen gan Dduw, sef i ni, y rhai a fwytasom, ac a yfasom gyd ag ef, wedi ei ad-gyfodi ef o feirw. Ac efe a orchymynnodd i ni bre­gethu i'r bobl, a thystiolaethu mai efe yw 'r hwn a ordeiniwyd gan Dduw, yn farn-wr byw a meirw. I hwn y mae'r holl Brophwydi yn dwyn tystiolaeth, y derbyn pawb a gredo ynddo ef faddeuant pecho­dau, drwy ei enw ef.

Yr Efengyl.

WEle, Luc. 24.13 dau o honynt oedd yn myned y dydd hwnnw i dref a'i henw Emmaus, yr hon oedd ynghylch trugain stâd oddi wrth Ierusalem: ac yr oeddynt hwy yn ymddiddan â'i gilydd, am yr holl bethau hyn a ddigwyddasent. A bu, fel yr oeddynt [Page] yn ymddiddan, ac yn ymofyn â'i gilydd, yr Iesu ei hun hefyd a nesaodd, ac a aeth gyd â hwynt. Eithr eu llygaid hwynt a attaliwyd, fel na's adwaenent ef. Ac efe a ddywedodd wrthynt, Pa ryw ymadroddion yw y rhai hyn yr ydych yn eu bwrw at ei gilydd, dan ro­dio, ac yn wynebdrist? Ac vn o honynt a'i enw Cleo­pas, gan atteb a ddywedodd wrtho, A wyt ti yn vnig yn ymdeithydd yn Ierusalem, ac ni wybuost y pe­thau a wnaethp wyd ynddi hi, yn y dyddiau hyn? Ac efe a ddywedodd wrthynt, Pa bethau? Hwythau a ddywedasant wrtho, Y pethau ynghylch Iesu o Nazareth, yr hwn oedd ŵr o brophwyd, galluog mewn gweithred a gair, ger bron Duw a'r holl bobl. A'r modd y traddodes yr Arch-offeiriaid a'n llywo­draeth-wŷr ni ef, i farn marwolaeth, ac a'i croes-hoe­liasant ef. Ond yr oeddym ni yn gobeithio mai efe oedd yr hwn a waredei 'r Israel: ac heb law hyn oll, heddyw yw 'r trydydd dydd, er pan wnaethpwyd y pethau hyn. A hefyd rhai gwragedd o honom ni, a'n dychrynasant ni, gwedi iddynt fôd yn foreu wrth y bedd: a phan na chawsant ei gorph ef, hwy a ddae­thant, gan ddywedyd weled o honynt weledigaeth o Angelion, y rhai a ddywedent ei fôd efe yn fyw. A rhai o'r rhai oedd gyd â nyni, a aethant at y bedd, ac a gawsant felly, fel y dywedasei y gwragedd; ond ef ni's gwelsant. Ac efe a ddywedodd wrthynt, O ynfydion, a hwyr-frydig o galon, i gredu 'r holl be­thau a ddywedodd y prophwydi. Ond oedd raid i i Grist ddioddef y pethau hyn, a myned i mewn iw ogoniant? A chan ddechreu ar Moses, ar holl broph­wydi, efe a esponiodd iddynt yn yr holl Scrythyrau, y pethau am dano ei hun. Ac yr oeddynt yn nesau i'r dref lle yr oeddynt yn myned: ac yntef a gymmerth arno ei fôd yn myned ym-mhellach. A hwy a'i cym­mellasant ef, gan ddywedyd, Aros gŷd â ni, canys y [Page] mae hi yn hwyrhau, a'r dydd yn darfod. Ac efe a aeth i mewn i aros gŷd â hwynt. A darfu, ac efe yn ei­stedd gyd â hwynt, efe a gymmerodd fara, ac a'i ben­dithiodd, ac a'i torrodd, ac a'i rhoddes iddynt. A'u lly­gaid hwynt, a agorwyd, a hwy a'i hadnabuant ef: ac efe a ddifannodd allan o'i golwg hwynt. A hwy a ddywedasant wrth ei gilydd, Onid oedd ein calon ni yn llosci ynom, tra ydoedd efe yn ymddiddan â ni ar y ffordd, a thra 'r ydoedd efe yn agoryd i ni 'r Scrythy­rau? A hwy a godasant yr awr honno, ac a ddych­welasant i Ierusalem, ac a gawsant yr vn ar ddêg wedi ymgasclu ynghŷd, a'r sawl oedd gŷd â hwynt, yn dywedyd, Yr Arglwydd a gyfododd yn wir, ac a ymddangosodd i Simon. A hwythau a adroddasant y pethau a wnaethesid ar y ffordd, a pha fodd yr ad­nabuwyd ef ganddynt, wrth dorriad y bara.

Y Colect.

HOll-alluog Dâd, yr hwn a roddaist dy vn Mâb i farw dros ein pechodau, ac i gyfodi drachefn dros ein cyfiawnhâd: Caniadhâ i ni felly fwrw ym­maith sur-does drygioni ac anwiredd, fel y gallom yn wastad dy wasanaethu di ym-mhurdeb buchedd a gwirionedd, trwy Iesu Grist ein Harglwydd. Amen.

Yr Epistol.

HA-wŷr frodyr, Act. 13.26 plant o genedl Abra­ham, a'r rhai yn eich plith sydd yn ofni Duw, i chwi y danfonwyd gair yr iechydwriaeth hon. Canys y rhai oedd yn presswylio yn Ierusalem, a'u tywy­sogion, [Page] heb adnabod hwn, a lleferydd y Prophwydi, y rhai a ddarllennid bob Sabbath, gan ei farnu ef, a'u cyflawnasant. Ac er na chawsant ynddo ddim achos angeu, hwy a ddymunasant ar Pilat ei ladd ef. Ac wedi iddynt gwblhau pôb peth a'r a scrifenna­sid am dano ef, hwy a'i descynnasant ef oddi ar y pren, ac a'i dodasant mewn bedd. Eithr Duw a'i cyfododd ef oddiwrth y meirw. Yr hwn a welwyd, dros ddy­ddiau lawer, gan y rhai a ddaethei i fynu gyd ag ef o Galilæa i Ierusalem, y rhai sydd dystion iddo wrth y bobl. Ac yr ydym ni yn efangylu i chwi, yr adde­wid a wnaed i'r tadau, ddarfod i Dduw gyflawni hwn i ni eu plant hwy, gan iddo ad-gyfodi 'r Iesu. Megis ac yr yscrifennwyd yn yr ail Psalm, Fy mâb i ydwyt ti, myfi heddyw a'th genhedlais. Ac am iddo ei gyfodi ef o'r meirw, nid i ddychwelyd mwy i ly­gredigaeth, y dywedodd fel hyn, Rhoddaf i chwi sicr drugareddau Dafydd. Ac am hynny y mae yn dy we­dyd mewn psalm arall, Ni adewi i'th Sanct weled llygredigaeth. Canys Dafydd wedi iddo wasanae­thu ei genhedlaeth ei hun trwy ewyllys Duw, a hu­nodd, ac a ddodwyd at ei dadau, ac a welodd lygre­digaeth. Eithr yr hwn a gyfodes Duw, ni welodd lygredigaeth. Am hynny, bydded hyspys i chwi. Ha­wŷr frodyr, mai trwy hwn yr ydys yn pregethu i chwi faddeuant pechodau. A thrwy hwn y cyfiawn heir pob vn sydd yn credu, oddi wrth yr holl bethau, y rhai ni allech drwy gyfraith Moses gael eich cyfi­awnhau oddiwrthynt. Gwiliwch gan hynny, na ddel arnoch y peth a ddywedpwyd yn y Prophwydi, Edrychwch, ô ddirmyg-wŷr, a rhyfeddwch, a diflen­nwch: canys yr wyf yn gwneuthur gweithred yn eich dyddiau, gwaith ni chredwch ddim, er i neb ei ddangos i chwi.

Yr Efengyl.

YR Iesu a safodd ynghanol ei ddiscyblon, Luc. 24.36 ac a ddywedodd wrthynt, Tangneddyf i chwi. Hwythau wedi brawychu, ac ofni, a dybiasant weled o honynt ys­pryd. Ac efe a ddywedodd wrthynt, Pa ham i'ch tral lodir, a pha ham y mae meddyliau yn co­di yn eich calonnau? Edrychwch fy nwylo a'm traed, mai myfi fy hun ydyw: teimlwch fi, a gwelwch, ca­nys nid oes gan yspryd gnawd ac escyrn, fel y gwe­lwch fôd gennifi. Ac wedi iddo ddywedyd hyn, efe a ddangosodd iddynt ei ddwylo a'i draed. Ac a hwy etto heb gredu gan lawenydd, ac yn rhyfeddu, efe a ddywedodd wrthynt, A oes gennych chwi ymma ddim bwyd? A hwy a roesant iddo ddarn o byscodyn wedi ei rostio, ac o ddil mêl. Yntef a'i cymmerodd, ac a'i bwyttaodd yn eu gŵydd hwynt. Ac efe a ddywed­odd wrthynt, Dymma 'r geiriau a ddywedais i wrth­ych, pan oeddwn etto gŷd â chwi, bôd yn rhaid cy­flawni pôb peth a scrifennwyd ynghyfraith Moses, a'r Prophwydi, a'r Psalmau, am danafi. Yna yr ago­rodd efe eu deall hwynt, fel y deallent yr scrythyrau. Ac efe a ddywedodd wrthynt, Felly yr scrifennwyd, ac felly yr oedd raid i Grist ddioddef, a chyfodi o feirw y trydydd dydd: a phregethu edifeirwch, a maddeu­ant pechodau yn ei enw ef, ym-mhlith yr oll genhed­loedd, gan ddechreu yn Ierusalem. Ac yr ydych chwi yn dystion o'r pethau hyn.

Y Colect.

OLl-alluog Dduw &c. Megis ar y Cymmun Ddydd Pâsc.

Yr Epistol.

1. Ioa. 5.4. BEth bynnag a aned o Dduw, y mae yn gorchfygu 'r bŷd: a hon yw 'r oruchafi­aeth sydd yn gorchfygu y bŷd, sef ein ffydd ni. Pwy yw 'r hwn sydd yn gorch­fygu 'r bŷd: onid yr hwn sydd yn credu mai Iesu yw Mâb Duw? Dymma yr hwn a ddaeth trwy ddwfr a gwaed, sef Iesu Grist: nid trwy ddwfr yn vnic, ond trwy ddwfr a gwaed: a'r Yspryd yw 'r hwn sydd yn tystiolaethu, oblegid yr Yspryd sydd wirionedd. Oblegid y mae tri yn ty­stiolaethu yn y nêf, y Tâd, y Gair, a'r Yspryd glân: a'r tri hyn vn ydynt. Ac y mae tri yn tystiolaethu ar y ddaiar, yr Yspryd, a'rdwfr, a'r gwaed: a'r tri hyn, yn vn y maent yn cyttûno. Os tystiolaeth dynion yr ydym yn ei dderbyn, y mae tystiolaeth Duw yn fwy: canys hyn yw tystiolaeth Duw, yr hon a dystiolaeth­odd efe am ei fâb. Yr hwn sydd yn credu ym Mâb Duw, sydd ganddo y dystiolaeth ynddo ei hun: hwn nid yw yn credu i Dduw, a'i gwnaeth ef yn gelwy­ddog, oblegid na chredodd y dystiolaeth a dystiolaeth­odd Duw am ei Fâb. A hon yw 'r dystiolaeth, roddi o Dduw i ni fywyd tragywyddol: a'r bywyd hwn sydd yn ei Fâb ef. Yr hwn y mae y Mâb ganddo, y mae y bywyd ganddo: a'r hwn nid yw ganddo Fâb Duw, nid oes ganddo fywyd.

Yr Efengyl.

Ioa. 20.19. YNa, a hi yn hwyr y dydd cyntaf hwn­nw o'r wythnos, a'r drysau yn gæad, lle yr oedd y discyblion wedi ymgas­clu ynghyd, rhag ofn yr Iddewon, daeth yr Iesu, ac a safodd yn y canol, ac a ddywedodd wrthynt, Tangne­ddyf i chwi. Ac wedi iddo ddywedyd hyn, efe a [Page] ddangosodd iddynt ei ddwylo, a'i ystlys. Yna 'r dis­cyblion a lawenychasant, pan welsant yr Arglwydd. Yna y dywedodd yr Iesu wrthynt drachefn, Tang­neddyf i chwi: megis y danfonodd y Tâd fi, yr ŵyf finneu yn eich danfon chwi. Ac wedi iddo ddywedyd hyn, efe a anadlodd arnynt, ac a ddywedodd wrth­ynt, Derbyniwch yr Yspryd glân. Pwy bynnac y maddeuoch eu pechodau, maddeuir iddynt: a'r eiddo pwy bynnac a attalioch, hwy a attaliwyd.

Y Colect.

HOll-alluog Dduw, yr hwn a roddaist dy vn Mâb i ni yn aberth tros bechod, a hefyd yn esampl o fuchedd dduwiol, dyro i ni dy râs, fel y gall­om byth yn ddiolchgar dderbyn ei anhraethawl les­hâd ef; a hefyd beunydd ymroi i ganlyn bendigedig lwybrau ei wir lanaf fuchedd ef. Amen.

Yr Epistol.

HYn sydd rasol, 1. Pet. 2.19 os yw neb o herwydd cydwybod i Dduw yn dwyn trist­wch, gan ddioddef ar gam. Oblegid pa glôd yw, os pan bechoch a chael eich cernodio, y byddwch dda eich ammynedd? eithr os a chwi yn gw­neuthur yn dda, ac yn dioddef, y byddwch dda eich ammynedd, hyn sydd rasol ger bron Duw. Canys i hyn i'ch galwyd hefyd, oblegid Christ yntef a ddio­ddefodd trosom ni, gan adel i ni esampl, fel y canly­nech ei ôl ef. Yr hwn ni wnaeth bechod, ac ni chaed twyll yn ei enau. Yr hwn pan ddifenwyd, ni ddifen­wodd drachefn, pan ddioddefodd ni fygythiodd: eithr rhoddodd ar y neb sydd yn barnu yn gyfiawn. Yr hwn ei hun a ddûg ein pechodau ni yn ei gorph ar y [Page] pren: fel gwedi ein marw i bechodau, y byddem byw i gyfiawnder: trwy gleisiau yr hwn yr iachawyd chwi. Canys yr oeddych megis defaid yn myned ar gyfeiliorn: eithr yn awr chwi a ddych welwyd at fug­ail ac Escob eich eneidiau.

Yr Efengyl.

Ioa. 10.11. CHrist a ddywedodd, myfi yw 'r bugail da: y bugail da sydd yn rhoddi ei enioes dros y defaid. Eithr y gwâs cyflog, a'r hwn nid yw fugail, yr hwn nid eiddo y defaid, sydd yn gweled y blaidd yn dy­fod, ac yn gadel y defaid, ac yn ffoi: a'r blaidd sydd yn eu sclyfio hwy, ac yn tarfu y defaid. Y mae'r gwâs cyflog yn ffoi, oblegid mai gwas cyflog yw, ac nid oes ofal arno am y defaid. Myfi yw y bugail da; ac a ad­waen yr eiddof fi, ac a'm had weinir gan yr eiddo fi. Fel yr edwyn y Tad fyfi, felly yr adwaen inneu y Tad: ac yr ydwyf yn rhoddi fy enioes dros y defaid. A defaid eraill sy gennif, y rhai nid ŷnt o'r gorlan hon: y rhai hynny hefyd sy raid i mi eu cyrchu, a'm llais i a wrandawant, a bydd vn gorlan, ac vn bugail.

Y Colect.

HOll-alluog Dduw, yr hwn wyt yn dangos i bawb sy ar gyfeiliorn lewyrch dy wirionedd, er eu dwyn i ffordd cyfiawnder: Caniadhâ i bawb a dderbynier i gymdeithas crefydd Grist, allu o ho­nynt ymogel cyfryw bethau ac y sydd wrthwyneb iw proffess, a chanlyn y sawl bethau oll ac a fyddo yn cydtuno â'r vn-rhyw, trwy ein Harglwydd Iesu Grist. Amen.

Yr Epistol.

ANwylyd, yr wyf yn attolwg i chwi, 1. Pet. 2.11. megis dieithriaid a phererinion, ym­gedwch oddi wrth chwantau cnawdol, y rhai sy yn rhyfela yn erbyn yr enaid: gan fôd a'ch ymarweddiad yn honest ym-mysc y Cenhedloedd: fel, lle maent yn eich go­ganu megis drwg-weithredwŷr, y gallont o herwydd eich gweithredoedd da a welant, ogoneddu Duw yn nydd yr ymweliad. Ymddarostyngwch oblegid hyn i bôb dynol ordinhâd, o herwydd yr Arglwydd: pa vn bynnag ai i'r brenin, megis goruchaf: ai i'r llywiawd-wŷr, megis trwyddo ef wedi eu dan­fon er dial ar y drwg-weithredwŷr, a mawl i'r gwei­thred-wŷr da. Canys felly mae ewyllys Duw, fod i chwi trwy wneuthur daioni, ostegu anwybodaeth dynion ffolion: megis yn rhyddion, ac nid â rhydd­did gennych megis cochl malis, eithr fel gwasanaeth­wŷr Duw. Perchwch bawb. Cerwch y brawdoli­aeth. Ofnwch Dduw. Anrhydeddwch y brenin.

Yr Efengyl.

YR Iesu a ddywedodd wrth ei ddiscy­blon, Ychydig ennyd, ac ni'm gwelwch: Ioan 16.10. a thrachefn ychydig ennyd, a chwi a'm gwelwch, am fy môd yn myned at y Tâd. Am hynny y dywedodd rhai o'i ddiscyblion wrth ei gilydd, Beth yw hyn y mae efe yn ei ddywedyd wrthym, Ychydig ennyd, ac ni'm gwelwch: a thrachefn, ychydig ennyd, a chwi a'm gwelwch: ac, Am fy môd yn myned at y Tâd? Am hynny hwy a ddywedasant, Beth yw hyn y mae efe yn ei ddywedyd, Ychydig ennyd: ni wyddom ni beth y mae efe yn ei ddywedyd. Yna y gwybu 'r Iesu eu bôd hwy yne wyllysio gofyn iddo, ac a ddywedodd [Page] wrthynt, Ai ymofyn yr ydych â'i gilydd am hyn, oble­gid i mi ddywedyd, Ychydig ennyd, ac ni'm gwelwch, a thrachefn ychydig ennyd, a chwi a'm gwelwch? Yn wîr, yn wîr, meddaf i chwi, chwi a wŷlwch ac a alerwch, a'r bŷd a lawenycha: eithr chwi a fyddwch dristion, ond eich tristwch a droir yn llawenydd. Gwraig wrth escor sydd mewn tristwch, am ddyfod ei hawr: eithr wedi geni y plentyn, nid yw hi yn cofio ei gofid mwyach, gan lawenydd geni dŷn i'r bŷd. A chwithau am hynny ydych yr awron mewn tristwch: eithr mi a ymwelaf â chwi drachefn, a'ch calon a lawenycha, a'ch llawenydd niddwg neb oddi arnoch.

Y Colect.

HOll-gyfoethog Dduw, yr hwn wyt yn gwneu­thur meddyliau yr holl ffyddloniaid i fod o vn ewyllys: Caniadhâ i'th bobl, fod iddynt garu yr hyn yr wyt yn ei orchymyn, a deisyfu yr hyn yr wyt yn ei addo, fel ym-mhlith amrafael ddamweiniau y byd, allu o'n calonnau gwbl aros yn y lle y mae gwir lawenydd iw gaffael, trwy Grist ein Harglwydd. Amen.

Yr Epistol.

Iaco 1.17. POb rhoddiad daionus, a phôb rhodd berffaith, oddi vchod y mae, yn discyn oddiwrth Dâd y goleuni, gyd â'r hwn nid oes gyfnewidiad, na chyscod troedi­gaeth. O'i wîr ewyllys yr enillodd efe nyni, trwy air y gwirionedd, fel y byddem ryw flaen­ffrwyth o'i greaduriaid ef. O achos hyn, fy mrodyr anwyl, bydded pôb dŷn escud i wrando, diog i lefaru, diog i ddigofaint. Canys digofaint gŵr, nid yw yn cyflawni cyfiawnder Duw. O herwydd pa ham, rho­ddwch heibio bôb budreddi, a helaethrwydd malis, [Page] a thrwy addfwynder derbyniwch yr impiedig air, yr hwn a ddichon gadw eich eneidiau.

Yr Efengyl.

YR Iesu a ddywedodd wrth ei ddiscy­blon, Ioan 16.5. yn awr yr wyf yn myned at yr hwn a'm hanfonodd, ac nid yw neb o honoch yn gofyn i mi, I ba le yr wyt ti yn myned? Eithr am i mi ddywedyd y pethau hyn i chwi, tristwch a lanwodd eich calon. Ond yr wyfi yn dywedyd gwirionedd i chwi, buddi­ol yw i chwi fy myned i ymaith: canys onid âfi, ni ddaw y Diddanudd attoch: eithr os mi a âf, mi a'i hanfonaf ef attoch. A phan ddêl, efe a argyoedda y bŷd o bechod, ac o gyfiawnder, ac o farn. O bechod, am nad ydynt yn credu ynofi: o gyfiawnder, am fy môd yn myned at fy Nhâd, ac ni'm gwelwch i mwy­ach: o farn, oblegid tywysog y bŷd hwn a farnwyd. Y mae gennif etto lawer o bethau iw dywedyd i chwi, ond ni ellwch eu dwyn yr awron. Ond pan ddêl efe, sef Yspryd y gwirionedd, efe a'ch tywys chwi i bôb gwirionedd: canys ni lefara o honaw ei hun, ond pa bethau bynnag a glywo, a lefara efe, a'r pe­thau sy i ddyfod a fynega efe i chwi. Efe a'm gogo­nedda i, canys efe a gymmer o'r eiddof, ac a'i myne­ga i chwi. Yr holl bethau sy eiddo 'r Tâd, ydynt ei­ddofi: o herwydd hyn y dywedais mai o'r eiddofi y cymmer, ac y mynega i chwi.

Y Colect.

ARglwydd, oddi-wrth ba vn y daw pob daioni, caniadhâ i ni dy vfydd weision, allu o honom trwy dy sanctaidd ysprydoliaeth di, feddwl y pethau [Page] a fo vnion, a thrwy dy ymgeleddus dywysogaeth eu gwneuthur yn ddibennus, trwy ein Harglwydd Iesu Grist. Amen.

Yr Epistol.

Iaco 1.22. BYddwch wneuthur-wŷr y gair, ac nid gwrandawŷr yn vnic, gan eich twyllo eich hunain. Oblegio os yw neb yn wrandaŵr y gair, a heb fod yn wneu­thur-wr, y mae hwn yn debyg i ŵr yn edrych ei wyneb-pryd naturiol mewn drych. Canys efe a i hedrychodd ei hun, ac a aeth ymmaith, ac yn y man efe a anghofiodd pa fath ydoedd. Eithr yr hwn a edrych ar berffaith gyfraith rhydd-did, ac a bar­hao ynddi, hwn heb fôd yn wrandaŵr anghofus, ond gwneuthur ŵr y weithred, efe a fydd dedwydd yn ei weithred. Os yw neb yn eich mysc yn cymme­ryd arno fôd yn grefyddol, heb attal ei dafod, ond twyllo ei galon ei hun, ofer yw crefydd hwn. Cre­fydd bur a dihalogedig ger bron Duw a'r Tâd, yw hyn, ymweled â'r ymddifaid, a'r gwragedd gwedd­wen, yn eu hadfyd, a'i gadw ei hun yn ddifrycheu­lyd oddi wrth y bŷd.

Yr Efengyl.

Ioan 16.23. YN wîr, yn wîr, meddafi chwi, pa bethau bynnag a ofynnoch i'r Tâd yn fy enw, efe a'u rhydd i chwi. Hyd yn hyn ni ofyn­nasoch ddim yn fy enw i: gofynnwch, a chwi a gewch, fel y byddo eich llawe­nydd yn gyflawn. Y pethau hyn a leferais wr­thych mewn damhegion: eithr y mae yr awr yn dy­fod pan na lefarwyf wrthych mewn damhegion mwyach, eithr y mynegaf i chwi yn eglur am y Tâd. Y dydd hwnnw y gofynnwch yn fy enw: ac nid [Page] wyf yn dywedyd i chwi, y gweddiafi ar y Tâd tro­soch: Canys y Tâd ei hun sydd yn eich caru chwi, am i chwi fy ngharu i, a chredu fy nyfod i allan oddi wrth Dduw. Mi a ddaethym allan oddi wrth y Tâd, ac a ddaethym i'r bŷd: trachefn yr wyf yn gadel y bŷd, ac yn myned at y Tad. Ei ddiscyblion a ddy­wedasant wrtho, Wele, yr wyti yn awr yn dywedyd yn eglur, ac nid wyt yn dywedyd vn ddammeg. Yn awr y gwyddom y gwyddost bôb peth, ac nad rhaid it ymofyn o neb â thi: wrth hyn yr ydym yn credu ddy­fod o honot allan oddi wrth Dduw. Yr Iesu a'u hattebodd hwynt, A ydych chwi yn awr yn credu? Wele, y mae yr awr yn dyfod, ac yr awron hi a ddaeth, y gwascerir chwi bôb vn at yr eiddo, ac y gadewch fi yn vnic: ac nid wyf yn vnic, oblegid y mae y Tad gyd â myfi. Y pethau hyn a ddywedais wrthych fel y ca­ffech dangneddyf ynof. Yn y bŷd gorthrymder a gewch: eithr cymmerwch gysur, myfi a orchfygais y bŷd.

Y Colect.

CAniadhâ ni a attolygwn i ti Holl-alluog Dduw, megis ac yr ŷm ni yn credu ddarfod i'th vnig-ane­dic fab ein Harglwydd dderchafel i'r nefoedd: felly bod i ninnau â meddyl-fryd ein calon allu ymdder­chafel yno, a chyd ag ef drigo yn wastadol.

Yr Epistol.

Y Traethawd cyntaf a wnaethum, Act. 1.1. ô Theophilus, am yr holl bethau a dde­chreuodd yr Iesu eu gwneuthur a'u dys­cu, hyd y dydd y derbyniwyd ef i fynu, wedi iddo trwy yr Yspryd glân roddi gorchymmynion i'r Apostolion a etholasei. I'r rhai hefyd yr ymddangosodd efe yn fyw wedi iddo [Page] ddioddef, trwy lawer o arwyddion siccr, gan fôd yn weledig iddynt tros ddeugain nhiwrnod, a dywe­dyd y pethau a berthynent i deyrnas Dduw. Ac we­di ymgynnull gŷd â hwynt, efe a orchymynnodd idd­ynt nad ymadawent o Ierusalem, eithr disgwyl am addewid y Tâd [...] hwn, eb efe, a glywsoch gennyfi. Oblegid Ioan yn ddiau a fedyddiodd â dwfr, ond chwi a fedyddir â'r Yspryd glân, cyn nemmawr o ddyddiau. Gan hynny wedi eu dyfod hwy ynghyd, hwy a ofynnasant iddo, gan ddywedyd, Argl­wydd, ai 'r pryd hyn y rhoddi drachefn y frenhi­niaeth i Israel? Ac efe a ddywedodd wrthynt, Ni pherthyn i chw i ŵybod yr amseroedd, na'r prydiau, y rhai a osodes y Tâd yn ei feddiant ei hun: eithr chwi a dderbyniwch nerth yr Yspryd glân wedi y de­lo efe arnoch; ac a fyddwch dystion i mi yn Ierusa­lem, ac yn holl Iudæa, a Samaria, ac hyd eithaf y ddaiar. Ac wedi iddo ddywedyd y pethau hyn, a hwynt hwy yn edrych, efe a dderchafwyd i fynu: a chwmmwl a'i derbyniodd ef allan o'u golwg hwynt. Ac fel yr oeddynt yn edrych yn ddyfal tua'r nêf, ac efe yn myned i fynu, wele, dau ŵr a safodd ger llaw idd­ynt, mewn gwisc wen: y rhai hefyd a ddywedasant, Chwi wŷr o Galilæa, pa ham y sefwch yn edrych tu a'r nêf: yr Iesu hwn, yr hwn a gymmerwyd i fynu oddi wrthych i'r nêf, a ddaw felly yn yr vn modd ac y gwelsoch ef yn myned i'r nêf.

Yr Efengyl.

Mar. 16.14. YR Iesu a ymddangosodd i'r vn ar ddêg, a hwynt yn eistedd i fwytta, ac a ddannododd iddynt eu hanghrediniaeth, a'u calon-galed­wch: am na chredasent y rhai a'i gwelsent ef wedi adgyfodi. Ac efe a ddywedodd wrthynt, Ewch i'r holl fŷd, a phregethwch yr Efengyl i bob creadur. Y neb a gredo, ac a fedyddier, a fydd cadwedig: eithr [Page] y neb ni chredo a gondemnir. A'r arwyddion hyn a ganlynant y rhai a gredant, Yn fy enw i y bwri­ant allan gythreuliaid: ac â thafodau newyddion y llefarant: seirph a godant ymmaith, ac os yfant ddim marwol, ni wna iddynt ddim niwed: ar y clei­fion y rhoddant eu dwylo, a hwy a fyddant iach. Ac felly yr Arglwydd, wedi llefaru wrthynt, a gymme­rwyd i fynu i'r nef, ac a eisteddodd ar ddeheu-law Dduw. A hwythau a aethant allan, ac a bregetha­sant ym-mhôb man, a'r Arglwydd yn cydweithio, ac yn cadarnhau 'r gair, trwy arwyddion y rhai oedd yn canlyn. Amen.

Y Colect.

O Dduw, frenin y gogoniant, yr hwn a dderchef­aist dy vn Mâb Iesu Grist â mawr oruchafiaeth i'th deyrnas yn y nefoedd: Attolwg i ti na âd ni yn anniddan, eithr danfon i ni dy Yspryd glân i'n didd­anu, a dyrcha ni i'r vn fan lle yr aeth ein Iachawdur Christ o'r blaen; yr hwn sydd yn byw, ac yn teyrnasu yn oes oesoedd.

Yr Epistol.

DIwedd pôb peth a nesaodd: 1. Pet. 4.7. am hynny byddwch sobr, a gwiliadwrus i wedd­iaw. Eithr o flaen pôb peth bydded gen­nych gariad helaeth iu ac at ei gilydd: canys cariad a guddia liaws o becho­dau. Byddwch leteugar y naill i'r llall, heb rwgnach. Pôb vn megis y derbyniodd rodd, cyfrennwch â'i gi­lydd fel daionus orchwylwŷr amryw ras Duw. Os llefaru a wna neb, llefared megis geiriau Duw: os gweini y mae neb, gwnaed megis o'r gallu y mae Duw yn ei roddi: fel ym mhôb peth y gogonedder Duw trwy Iesu Grist, i'r hwn y byddo yr gogoni­ant, a'r gallu, yn oes oesoedd. Amen.

Yr Efengyl.

Io. 15.26. PAn ddêl y Diddanudd, yr hwn a anfonaf i chwi oddi wrth y Tâd, sef Yspryd y gwirio­nedd, yr hwn sydd yn deilliaw oddi wrth y Tâd, efe a dystiolaetha am danafi. A chwithau hefyd a dystiolaethwch, am eich bôd o'r dechreuad gyd â mi. Y pethau hyn a ddywedais i chwi, fel na rwystrer chwi. Hwy a'ch bwriant chwi allan o'r Synago­gau: ac y mae 'r awr yn dyfod, y tybia pwy bynnag a'ch lladdo, ei fôd yn gwneuthur gwasanaeth i Dduw. A'r pethau hyn a wnânt i chwi, oblegid nad adnabuant y Tâd, na myfi. Eithr y pethau hyn a ddy­wedais i chwi, fel pan ddêl yr awr, y cofioch hwynt, ddarfod i mi ddywedyd i chwi.

Y Colect.

DVw, yr hwn ar gyfenw i heddyw a ddyscaist ga­lonnau dy ffyddloniō, gan anfon iddynt lewyrch dy lân Yspryd: Caniadhâ i nyni trwy yr vnrhyw Ys­pryd, ddeall yr iawn farn ym-mhob peth, a byth la­wenychu yn ei wynfydedic ddiddanwch ef, trwy ryg­lyddau Iesu Grist ein Iachawdur, yr hwn sydd yn byw, ac yn teyrnasu gyd â thi yn vndeb yr vn-rhyw Yspryd, yn vn Duw heb drangc na gorphen. Amen.

Yr. Epistol.

Act. 2.1. WEdi dyfod dydd y Pentecost, yr oeddynt hwy oll yn gytûn yn yr vn lle. Ac yn ddisym­mwth y daeth sŵn o'r nef, megis gwynt nerthol yn rhuthro, ac a lanwodd yr holl dŷ, lle yr oeddynt yn eistedd. Ac ymddangosodd iddynt dafodau gwahanedig megis o dân, ac efe a eisteddodd ar bôb vn o honynt. A hwy oll a lanwyd â'r Yspryd glân, ac a ddechreuasant lefaru â thafodau eraill, megis y rhoddes yr Yspryd iddynt ymadrodd. Ac yr oedd yn trigo yn Ierusalem, Iddewon, gwŷr buche­ddol [Page] o bôb cenedl dan y nêf. Ac wedi myned y gair o hyn, daeth y lliaws ynghyd, ac a drallodwyd, o her­wydd bôd pôb vn yn eu clywed hwy yn llefaru yn ei iaith ei hun. Synnodd hefyd ar bawb, a rhyfeddu a wnaethant, gan ddywedyd wrth ei gilydd, Wele, onid Galilæaid yw y rhai hyn oll sy yn llefaru? A pha fodd yr ydym ni yn eu clywed hwynt, bôb vn yn ein hiaith ein hun, yn yr hon i'n ganed ni? Parthiaid, a Medi­aid, ac Elamitiaid, a thrigolion Mesopotamia, a Iudæa, a Chappadocia, Pontus, ac Asia: Phrygia, a Phamphilia, yr Aipht, a pharthau Libya, yr hon sydd ger llaw Cyrene: a dieithriaid o Rufein-wŷr, Idde­won a phroselytiaid, Cretiaid, ac Arabiaid, yr ydym ni yn eu clywed hwynt yn llefaru yn ein iaith ni, fawrion weithredoedd Duw.

Yr Efengyl.

YR Iesu a ddywedodd wrth ei ddiscy­blon, O cherwch fi, Ioan 14.15. cedwch fy ngor­chymmynion. A mi a weddiaf ar y Tâd, ac efe a rydd i chwi Ddiddanudd arall, fel yr arhoso gyd â chwi yn dragywy­ddol: Yspryd y gwirionedd, yr hwn ni ddichon y byd ei dderbyn, am nad yw yn ei weled, nac yn ei adnabod ef: ond chwi a'i hadwaenoch ef, o herwydd y mae yn aros gyd â chwi, ac ynoch y bydd efe. Nis gadawaf chwi yn ymddifaid: mi a ddeuaf attoch chwi. Etto ennyd bach, a'r byd ni'm gwêl mwy: eithr chwi a'm gwelwch, canys byw wyf fi, a byw fyddwch chwi­thau hefyd. Y dydd hwnnw y gwybyddwch fy môd i yn fy Nhâd, a chwithau ynofi, a minneu ynoch chwithau. Yr hwn sydd a'm gorchymynion i ganddo, ac yn eu cadw hwynt, efe yw'r hwn sydd yn fy ngharu i: a'r hwn sydd yn fy ngharu i, a gerir gan fy Nhad i: a minneu a'i caraf ef, ac a'm hegluraf fy hun iddo. Dy­wedodd [Page] Iudas wrtho, nid yr Iscariot, Arglwydd, pa beth yw'r achos yr wyt ar fedr dy eglurhau dy hun i ni, ac nid i'r byd? Yr Iesu a attebodd ac a ddywed­odd wrtho, Os câr neb fi, efe a geidw fy ngair, a'm Tâd a'i câr yntef, a nyni a ddeuwn atto, ac a wnawn ein trigfa gyd ag ef. Yr hwn nid yw yn fy ngharu i, nid yw yn cadw fy ngeiriau: a'r gair yr ydych yn ei glywed, nid eiddofi ydyw, ond eiddo y Tâd a'm han­fonodd i. Y pethau hyn a ddywedais wrthych, a mi yn aros gyd â chwi. Eithr y Diddanudd, yr Yspryd glân, yr hwn a enfyn y Tâd-yn fy enw i, efe a ddysc i chwi yr holl bethau, ac a ddwg ar gof i chwi yr holl bethau a ddywedais i chwi. Yr wyf yn gadel i chwi dangnheddyf, fy nhangnheddyf yr yd wyf yn ei rhoddi i chwi: nid fel y mae y bŷd yn rhoddi, yr wyfi yn rho­ddi i chwi: na thralloder eich calon, ac nac ofned. Clywsoch fel y dywedais wrthych, Yr wyf yn my­ned ymmaith, ac mi a ddeuaf attoch. Pe carech fi, chwi a lawenhaech am i mi ddywedyd, Yr wyf yn myned at y Tâd: canys y mae fy Nhad yn fwy nâ myfi. Ac yr a wron y dywedais i chwi cyn ei ddyfod, fel pan ddel, y credoch. Nid ymddiddanaf â chwi nem­mawr bellach: canys tywysog y byd hwn sydd yn dy­fod, ac nid oes iddo ddim ynofi. Ond fel y gwypo 'r bŷd fy môd i yn caru y Tâd, ac megis y gorchymyn­nodd y Tâd i mi, felly yr wyf yn gwnenthur.

Y Colect.

Duw, yr hwn &c. Megis ar ddydd y Sul-gwyn.

Yr Epistol.

Act. 10.34 PEtr a agorodd ei enau, ac a ddywedodd, Yr wyf yn deall mewn gwirionedd, nad ydyw Duw dderbyniwr wyneb. Ond ym-mhôb cenhedl, y neb sydd yn ei ofni ef, ac yngwe, thredu cyfiawn­der, [Page] sydd gymmerad wy ganddo ef. Y gair yr hwn a anfonodd Duw i blant Israel, gan bregethu tang­neddyf trwy Iesu Grist, efe yw Arglwydd pawb oll. Chwy-chwi a wyddoch y gair a fu yn holl Iudæa, gan ddechreu o Galilæa, wedi y bedydd a bregethodd Ioan: y modd yr eneiniodd Duw Iesu o Nazareth â'r Yspryd glân, ac â nerth, yr hwn a gerddodd o am­gylch gan wneuthur daioni, ac iachau pawb a'r oedd wedi eu gorthrymmu gan ddiafol: oblegid yr oedd Duw gyd ag ef. A ninnau ydym dystion o'r pethau oll a wnaeth efe yngwlad yr Iddewon, ac yn Ieru­salem, yr hwn a laddasant, ac a groes-hoeliasant ar bren. Hwn a gyfododd Duw y trydydd dydd, ac a'i rhoddes ef i'w wneuthur yn amlwg, nid i'r bobl oll, eithr i'r tystion etholedig o'r blaen gan Dduw, sef i ni, y rhai a fwytasom, ac a yfasom gyd ag ef, wedi ei ad-gyfodi ef o feirw. Ac efe a orchymynnodd i ni bre­gethu i'r bobl, a-thystiolaethu mai efe yw'r hwn a ordeiniwyd gan Dduw, yn farn-wr byw a meirw. I hwn y mae'r holl Brophwydi yn dwyn tystiolaeth, y derbyn pawb a gredo ynddo ef faddeuant pecho­dau, drwy ei enw ef. A Phetr etto yn llefaru y geiri­au hyn, syrthiodd yr Yspryd glân ar bawb a oedd yn clywed y gair. A'r rhai o'r enwaediad a oeddynt yn credu, cynnifer ac a ddaethent gyd â Phetr, a synna­sant, am dywallt dawn yr Yspryd glân ar y cenhed­loedd hefyd. Canys yr oeddynt yn eu clywed hwy yn llefaru â thafodau, ac yn mawrygu Duw. Yna yr attebodd Petr, A all nêb luddias dwfr, fel na fedy­ddier y rhai hyn, y rhai a dderbyniasant yr Yspryd glân, fel ninnau. Ac efe a orchymynnodd eu bedy­ddio hwynt yn enw yr Arglwydd: yna y deisyfiasant arno aros tros ennyd o ddyddiau.

Yr Efengyl.

Ioan 3.16 FElly y carodd Duw y bŷd, fel y rho­ddodd efe ei vnig-anedig Fâb, fel na choller pwy bynnag a gredo ynddo ef, onid caffael o honaw fywyd tra­gywyddol. Oblegid ni ddanfonodd Duw ei Fâb i'r bŷd, i ddamnio 'r bŷd, ond fel yr achubid y bŷd trwyddo ef. Yr hwn sydd yn credu ynddo ef, ni ddemnir: eithr yr hwn nid yw yn credu, a ddamnwyd eusys: o herwydd na chredodd yn enw vnig-anedig Fâb Duw. A hon yw 'r ddam­nedigaeth, ddyfod goleuni i'r bŷd, a charu o ddynion y tywyllwch yn fwy nâ 'r goleuni: canys yr oedd eu gweithredoedd hwy yn ddrŵg. O herwydd pôb vn a'r sydd yn gwneuthur drŵg, sydd yn casâu y goleu­ni, ac nid yw yn dyfod i'r goleuni, fel nad argyoedder ei weithredoedd ef: Ond yr hwn sydd yn gwneuthur gwirionedd, sydd yn dyfod i'r goleuni, fel yr eglurhaer ei weithredoedd ef, mai yn Nuw y gwnaed hwynt.

Y Colect.

Duw yr hwn, &c. Megis ar ddydd y Sulgwyn.

Yr Epistol.

Act. 8.14. PAn glybu yr Apostolion yn Ierusalem, dderbyn o Samaria air Duw, hwy a anfonasant attynt Petr ac Ioan. Y rhai wedi eu dyfod i wared, a weddia­sant drostynt, ar iddynt dderbyn yr Ys­pryd glân. Canys etto nid oedd efe wedi syrthio ar nêb o honynt, ond yr oeddynt yn vnic wedi eu bedy­ddio yn enw yr Arglwydd Iesu. Yna hwy a ddoda­sant eu dwylaw arnynt, a hwy a dderbyniasant yr Yspryd glân.

Yr Efengyl.

YN wîr, yn wîr, meddaf i chwi, Io. 10.1. yr hwn nid yw yn myned i mewn drwy 'r drws i gorlan y defaid, eithr sydd yn dringo ffordd arall, lleidr ac ys­peiliwr yw. Ond yr hwn sydd yn my­ned i mewn drwy 'r drws, bugail y defaid ydyw. I hwn y mae y dryssor yn agoryd, ac y mae y defaid yn gwrando ar ei lais ef: ac y mae efe yn galw ei ddefaid ei hun erbyn eu henw, ac yn eu harwain hwy allan. Ac wedi iddo yrru allan ei ddefaid ei hun, y mae efe yn myned o'u blaen hwy: a'r defaid sydd yn ei ganlyn ef, oblegid y maent yn adnabod ei lais ef. Ond y dieithr ni's can­lynant, eithr ffoant oddi wrtho: oblegid nad adwae­nant lais dieithriaid. Y ddammeg hon a ddywedodd yr Iesu wrthynt: ond hwy ni wybuant pa bethau yd­oedd y rhai yr oedd efe yn eu llefaru wrthynt. Am hyn ny yr Iesu a ddywedodd wrthynt drachefn, Yn wîr, yn wîr, meddaf i chwi, myfi yw drws y defaid. Cynni­fer oll ac a ddaethant o'm blaen i, lladron ac yspeil­wŷr ŷnt: eithr ni wrandawodd y defaid arnynt. Myfi yw y drws: os â neb i mewn drwofi, efe a fydd cad­wedig: ac efe a â i mewn ac allan, ac a gaiff borfa. Nid yw lleidr yn dyfod ond i ledratta, ac i ddestrywio, myfi a ddaethym fel y caent fywyd, ac y caent ef yn helaethach.

Y Colect.

HOll-alluog a thragywyddol Dduw, yr hwn a roddaist i ni dy weision râd, gan gyffessu ac addef dy wîr ffydd, i adnabod gogoniant y dragywyddol Drindod, ac yn nerth y duwiol fawredd i addoli yr [Page] vndod: Nyni a attolygwn i ti, fod i ni trwy gader­nid y ffydd hon, gael ein hamddeffyn oddi-wrth bob gwrthwyneb, yr hwn wyt yn byw, ac yn teyrnasu, yn vn Duw byth heb ddiwedd. Amen.

Yr Epistol.

Datc. 4.1. YN ôl y pethau hyn yr edrychais, ac wele ddrws wedi ei agoryd yn y nêf, a'r llais cyntaf a glywais oedd fel llais vdcorn yn ymddiddan â mi; gan ddywedyd, Dring i fynu ymma, a mi a ddangosaf i ti y pethau sy raid eu bôd ar ôl hyn. Ac yn y man yr oeddwn yn yr ys­pryd: ac wele, yr oedd gorsedd-faingc wedi ei gosod yn y nêf, ac vn yn eistedd ar yr orsedd-faingc: A'r hwn oedd yn eistedd oedd yn debyg yr olwg arno i faen Iaspis a Sardin: ac yr oedd enfys o amgylch yr or­sedd-faingc, yn debyg yr olwg arno i Smaragdus. Ac ynghylch yr orsedd-faingc yr oedd pedair gorsedd-faingc ar hugain: ac ar y gorsedd-feingciau y gwe­lais bedwar Henuriad ar hugain yn eistedd, wedi eu gwisco mewn dillad gwynion: ac yr oedd gan­ddynt ar eu pennau goronau aur. Ac yr oedd yn dy­fod allan o'r orsedd-faingc, fellt, a tharanau, a lleisi­au: ac yr oedd saith o lampau tân yn llosci ger bron yr orsedd-faingc, y rhai yw saith Yspryd Duw. Ac o flaen yr orsedd-faingc yr ydoedd môr o wydr, yn debyg i grystal: ac ynghanol yr orsedd-faingc, ac ynghylch yr orsedd-faingc, yr oedd pedwar anifail yn llawn o lygaid o'r tu blaen, ac o'r tu ôl. A'r anifail cyntaf oedd debyg i lew, a'r ail anifail yn debyg i lo, a'r trydydd anifail oedd ganddo wyneb fel dŷn, a'r pedwerydd anifail oedd debyg i eryr yn ehedeg. A'r pedwar anifail oedd ganddynt, bôb vn o honynt, [Page] chwech o adenydd o'u hamgylch, ac yr oeddynt oddi fewn yn llawn llygaid: ac nid oeddynt yn gorphy­wys ddydd a nôs, gan ddywedyd, Sanct, Sanct, Sanct, Arglwydd Dduw Holl-alluog, yr hwn oedd, a'r hwn sydd, a'r hwn sydd i ddyfod. A phan fyddo yr anifeiliaid yn rhoddi gogoniant, ac anrhydedd, a diolch, i'r hwn oedd yn eistedd ar yr orsedd-faingc, yr hwn sydd yn byw yn oes oesoedd, y mae y pedwar Henuriad ar hugain yn syrthio ger bron yr hwn oedd yn eistedd ar yr orsedd-faingc, ac yn addoli yr hwn sydd yn byw yn oes oesoedd: ac yn bwrw eu coronau ger bron yr orsedd-faingc, gan ddywedyd, Teilwng ŵyt o Arglwydd, i dderbyn gogoniant, ac anrhydedd, a gallu: canys ti a greaist bôb peth, ac o herwydd dy ewyllys di y maent, ac y crewyd hwynt.

Yr Efengyl.

YR oedd dŷn o'r Pharisæaid, Io. 3.1. a'i enw Nicodemus, pennaeth yr Iddewon. Hwn a ddaeth at yr Iesu liw nôs, ac a ddywedodd wrtho, Rabbi, nyni a ŵyddom mai dyscawdur ŷd wyt ti, wedi dyfod oddi wrth Dduw: canys ni allei neb wneuthur y gwrthiau hyn yr wyt ti yn eu gwneuthur, oni bai fôd Duw gyd ag ef. Iesu a attebodd ac a ddywedodd wrtho, Yn wîr, yn wîr, meddaf i ti, oddieithr geni dŷn drachefn, ni ddichon efe weled teyrnas Dduw. Nicodemus a ddywedodd wrtho, Pa fodd y dichon dŷn ei eni, ac efe yn hên? a ddichon efe fyned i groth ei fam eilwaith, a'i eni? Iesu a attebodd ac a ddywe­dodd, Yn wir, yn wir, meddaf i ti, oddieithr geni dŷn o ddwfr ac o'r Yspryd, ni ddichon efe fyned i mewn i deyrnas Dduw. Yr hyn a aned o'r cnawd, sydd gnawd: a'r hyn a aned o'r Yspryd, sydd yspryd. Na [Page] ryfedda ddywedyd o honosi wrthit, Y mae yn rhaid eich geni chwi drachefn. Y mae'r gwynt yn chwythu lle y mynno: a thi a glywi ei sŵn ef, ond ni wyddost o ba le y mae yn dyfod, nac i ba le y mae yn myned? Felly y mae pôb vn a'r a aned o'r Yspryd. Nicodemus a attebodd ac a ddywedodd wrtho, Pa fodd y dichon y pethau hyn fôd? Iesu a attebodd ac a ddywedodd wrtho, A wyt ti yn ddyscawdur yn Israel, ac ni ŵyddost y pethau hyn? Yn wîr, yn wîr, meddaf i ti, mai yr hyn a wyddom yr ydym yn ei lefaru, a'r hyn a welsom yr ydym yn ei dystiolae­thu; a'n tystiolaeth ni nid ydych yn ei derbyn. Os dywedais i chwi bethau daiarol, a chwithau nid ydych yn credu; pa fodd, os dywedaf i chwi bethau nefol, y credwch? Ac ni escynnodd nêb i'r nêf, oddi eithr yr hwn a ddescynnodd o'r nêf, sef Mâb y dŷn, yr hwn sydd yn y nêf. Ac megis y derchafodd Moses y sarph yn y diffaethwch, felly y mae yn rhaid derchafu Mâb y dŷn: fel na choller, pwy bynnag a gredo ynddo ef, onid caffael o honaw fywyd tragwy­ddol.

Y Colect.

DVw, yr hwn wyt wir nerth i bawb oll ac y sy yn ymddiried ynot, yn drugarog derbyn ein gwe­ddiau: A chan na ddichon gwendid ein marwol anian wneuthur dim da hebot ti, Caniadhâ i ni gymmorth dy râd, fel y bo i ni gan gadw dy orch­mynion, ryngu bodd i ti ar ewyllys a gweithred: trwy Iesu Grist ein Harglwydd.

Yr Epistol.

ANwylyd, carwn ei gilydd; 1. Ioan 4.7. oblegid ca­riad o Dduw y mae: a phôb vn ac sydd yn caru, o Dduw y ganwyd ef, ac y mae efe yn adnabod Duw. Yr hwn nid yw yn caru, nid adnabu Dduw: oblegid Duw cariad yw. Yn hyn yr eglurwyd ca­riad Duw tu ac attom ni, oblegid danfon o Dduw ei vnic-anedig Fab i'r bŷd, fel y byddem fyw trwy­ddo ef. Yn hyn y mae cariad, nid am i ni garu Duw, ond am iddo ef ein caru ni, ac anfon ei Fab i fôd yn iawn dros ein pechodau. Anwylyd, os felly y carodd Duw ni, ninnau hefyd a ddylem garu ei gilydd. Ni welodd neb Dduw erioed: os carwn ni ei gilydd, y mae Duw yn trigo ynom, ac y mae ei gariad ef yn berffaith ynom. Wrth hyn y gwyddom ein bôd yn trigo ynddo ef ac yntef ynom ninnau, am ddarfod iddo roddi i ni o'i Yspryd. A ninnau a welsom, ac ydym yn tystiolaethu, ddarfod i'r Tad ddanfon y Mab, i fod yn Iachawdwr i'r bŷd. Pwy bynnag a a gyffeso fod Iesu yn Fab Duw, y mae Duw yn aros ynddo ef, ac yntef yn Nuw. A nyni a adna­buom, ac a gredasom y cariad sydd gan Dduw tu ac attom ni. Duw cariad yw: a'r hwn sydd yn aros mewn cariad, sydd yn aros yn Nuw, a Duw yn­ddo yntef. Yn hyn y perffeithiwyd ein cariad ni, fel y caffom hyder ddydd farn: oblegid megis ac y mae efe, yr ydym ninnau hefyd yn y bŷd hwn. Nid oes ofn mewn cariad, eithr y mae perffaith gariad yn bwrw allan ofn: oblegid y mae i ofn boenedigaeth: a'r hwn sydd yn ofni ni pherffeithiwyd mewn cariad. Yr ydym ni yn ei garu ef, am iddo ef yn gyntaf ein caru ni. Os dywed nêb, Yr wyf yn caru Duw, ac efe yn casau ei frawd, celwyddog yw: canys yr hwn nid yw yn caru ei frawd yr hwn a welodd, pa fodd [Page] y gall efe garu Duw yr hwn ni's gwelodd? A'r gor­chymmyn hwn sydd gennym oddi wrtho ef, bôd i'r hwn sydd yn caru Duw, garu ei frawd hefyd.

Yr Efengyl.

Luc 16.19. YR oedd rhyw wr goludog, ac a wiscid â phorphor a lliam main, ac yr oedd yn cymmeryd bŷd da yn helaeth­wych beunydd: Yr oedd hefyd ryw gardottyn, a'i enw Lazarus, yr hwn a fwrid wrth ei borth ef yn gorn wyd­lyd: ac yn chwennychu cael ei borthi â'r briwsion a syrthiei oddi ar fwrdd y gwr cyfoethog, ond y cŵn a ddaethant, ac a lyfasant ei gornwydydd ef. A bu, i'r cardottyn farw, a'i ddwyn gan yr Angelion i fynwes Abraham: a'r goludog hefyd a fu farw, ac a gladd­wyd. Ac yn vffern, efe a gododd ei olwg, ac efe mewn poenau, ac a ganfu Abraham o hirbell, a Lazarus yn ei fynwes. Ac efe a lefodd, ac a ddywedodd, O dâd Abraham, trugarhâ wrthif, a danfon Lazarus, i drochi pen ei fŷs mewn dwfr, ac i oeri fy nhafod: canys fe a'm poenir yn y fflam hon. Ac Abraham a ddywedodd, Hâ fâb, coffa i ti dderbyn dy wynfyd yn dy fywyd, ac felly Lazarus ei adfyd, ac yn awr y diddenir ef, ac y poenir ditheu. Ac heblaw hyn oll, rhyngom ni a chwithau y siccrha wyd gagendor mawr: fel na allo y rhai a fynnent, dramwy oddi yma attoch chwi, na'r rhai oddi yna, dramwy at­tom ni. Ac efe a ddywedodd, Yr wyf yn attolwg i ti, gan hynny, o dâd, ddanfon o honot ef i dŷ fy nhâd: Canys y mae i mi bump o frodyr; fel y tystiolaetho iddynt hwy, rhag dyfod o honynt hwythau hefyd i'r lle poenus hwn. Abraham a ddywedodd wrtho. Y mae ganddynt Moses a'r Prophwydi; gwranda­want arnynt hwy. Yntef a ddywedodd, Nag ê, y [Page] tâd Abraham; eithr os â vn oddi wrth y meirw at­tynt, hwy a edifarhânt. Yna Abraham a ddywe­dodd wrtho, Oni wrandawant ar Moses a'r proph­wydi, ni chredant chwaith, pe codei vn oddi wrth y meirw.