Vande Etymologie. Het eerste Capittel. Vande Letteren en haere verdeelinghe.

VOor eerst hebben wy aen te mercken de namen der Lette­ren / en hier in accordeert de Engelsche tale met de La­tijnsche [Page 2] ende Duytsche / behalven in g, h, i.

De letteren sijn a, b, c, d, e, f, g, h, i, k, l, m, n, o, p, q, r, s, t, u, w, x, y, z.

Dese Letteren sijn verdeelt in twee soorten / vocalen / ende consonanten / ghelijck in alle andere talen.

Onse vocalen sijn defe a, e, i, o, u. van welcke vijve / twee werden dickwils in Consonanten verandert / namentlijck / i, ende u, ende dan ghemeenlijck andersints gheschreven sijn als I ofte i ende V ofte v. Ende daerom voeghen sommighe in 't schrijven van onse Letteren dese by 't Alphabet voor de letter van dien name 't welcke altijdt een vocael is / als j, i, v, u; &c. Dese vocalen i ende u werden veel tijts in Consonanten veran­dert wanneer een ander vocael na volget als in.

• Iames
• interjection
• rejoyce
• Iuniper
• salvation
• verelie
• Service
• vocation
• advantage.

Alle de Letteren uytghenomen de vocalen / sijn Consonan­len / beha [...]ven y die de kracht van beyde heeft.

Wat aengaet 't gheluyt van onse vocalen a, e, i, o, u, al hoe wel ick daer fatsoens halve wat van spreken konde: Noch­tans terwijl ick weet dat sy soo veel vant gheluydt der Duytsche vocalen niet en verscheelen dattet waerdich is het ge moet der 'eer'ingen daer mede te bekommeren; sal ick hier sulcr overslaen / niet twijfelende of ick sal hier na gelegentheyt hebben sulcke regulen te stellen die alle schijnende onder cheyt sullen wechnemen.

Oock komt de kracht en gheluydt van alle onse Consonanten in't Engels / met de Duytsche ende Latijnsche over een / oste verscheelen heel we [...]nich behalven dese navolghende.

aTen eersten is onse d soo krachtich niet; want de Duytsche 't selvighe dickwils prononceren als of het dt was: Maer wy alleenlijck en flechtelijck d.

g & hTen tweeden g ende h vallen oock swaer in onse tale door breemdelinghen gheprononcieert te worden / principaelijck in fommighe woorden: daerom is het hoochnoodich alsmen begint te leeren een School-meester ofte vrient te hulp te hebben / om haere tonghe op het rechte gheluydt van dese letteren te brenghen.

iTen derden al staet onse i als Consonant ofte vocael werdt het volkomender uytgesproken dan de Duytsche ofte Latijnsche tale vereyscht: 'T welck den scholier met weynighe hulp in 't leeren van dese navolgende Syllaben ende Exempelen / beter sal verkrijghen; dan met alle de regulen die tot dien eynde sou­de uytghevonden werden.

yTen vierden heeft y in onse Engelsche tale altijdt het geluyt van ij in Duytsch / ende somtijts bekleedt die de plaetse van [Page 3] een vocael / a [...]s in thy, my, may, way; ende somtijts van een Consonant / ghelijck: als in yeild, yoke, yarne, yesterday, yeare.

Hier is oock aen te mercken / dat in Enghels veel van onse letteren voor Cijfer ghetal (ghelijck in andere talen) gebruyckt werden / als MDCXLVI &c. veel oock van onse letteren staen somtijts voor heele woorden / waer van de leerling betijts kennisse moet hebben / gelijck als y ^e voor the y ^t voor that, y ^u voor thou. Ende wy hebben een ghebruyckelijcke abbreviatie in onse tale / ghelijck als in 't Latijn / namentlijck & voor and &c voor and so forth, ofte and so forward. i. e voor that is to say, viz voor to wit oft namely. q. d. voor as if he should say, ofte as if he would have said, ende veel dierghelijcken / als.

• Ma ^tie voor Majestie
• Ho ^ble voor Honourable
• H ^d voor Honoured
• Lo ^p voor Lordship
• R ^d voor Reverend
• S ^r voor Sir
• wor ^pll voor Worshipfull
• K ^t voor Knight
• Esq ^r. voor Esquire
• yo ^r voor your
• o ^r voor our
• m ^t voor ment
• w ^t ofte w ^th voor with
• w ^c ofte w ^ch voor which

Capit. II. Van diphthonghen.

NAdien wy ghesproken hebben van 't gheluyt der vocalen en consonanten / soo komen wy tot de Syllaben / 't welck is 't gelu [...]t van een ofte meer letteren. Een Syllabe van een letter is een enckel vocael / die een gheluydt by sich self heeft. Een Syllabe van verscheydene Letteren / is ofte een diphthongus / oft een Consonant Syllabe.

In de Engelsche tale en weten w [...] niet van de diphthonghen ae ende oe, ten sy in woorden die van de Latijnsche tale gespro­ten sijn / ofte in eygentlijcke namen die haer eyghen letteren moeten behouden / als Caesar, Aeneas, oeconomie, &c. Doch wy hebben in onse tale menichmaal twee vocalen by malkande­nen die de plaetse ende geluyt van diphthongen bekleeden / ende moghen also genaemt worden. De vertooninghe ende kracht van de welcke den leerlingen in dese na volghende exempelen ende regulen voor ges [...]elt worden viz.

• aa als in Baal, Isaac.
• ai als in b [...]aine, mountaine, faire, despaire.
• au als sauce, laud, applaud.
• aw als sawe, straw, law.
• ei als seize, receive, weight.
• ey als pr y, valley.
• e [...] als I [...]uce, rheume, Eustace
• [...]w als Iew, few, new, brew.
• ou als ounce, mountaine, trouble, bloud, gourd.
• ow als sow, Cow.
• oi als cho [...]ce, oi [...]e, void.
• ay als joyne, destroy, annoy, imploy, boy, joy.

Alle welcke diphthonghen meesten-deel haer geluydt gheven [...]helijck de s [...]ve diphthongen in de Du [...]tsche tale: doch daer sijn eenighe andere waer op wy acht moeten nemen als na­menlick.

[...]id welcke meer gheluydt gheeft op de u dan op de i als in dese woorden te fien is / fruit, suite: ende somtijdts meer op de i als op de u als in buy, build, Conduit.

ie werdt cock in Enghels essen alleens ghepronunceert als in Darts / se weten field, vield, shield, friend: ten zy dat de [...]sie van dese twee vocaelen de Syllabe doet verdeelen / als [...]n Ezeki-el, Dani-el, Gabri-el &c, cock ten w [...]ere dese iede [Page 5] leste letteren van een woord sijn / alwaer het gheen diph­thongus is maer presenteert alleenlijck een vocael ghepro­longeert / als ick u. l. op sijne bequamer plaetse sal te verstaen gheven.

ea wiens pronuntiatie ghemeenlijck over een komt met ee in Duyts als in.

• leave
• increase
• beasts
• weare
• conceave
• creature
• beare
• beneath
• feare
• ready
• weapon
• speake &c.
• heaven
• breasts

Ten sy de leste deser twee vocalen de Syllabe doet dividee [...] ren als in.

• Cre-ation.
• Chalde-ans.
• Cre-at.
• Idume-a.
• Cre-atour.

Maer somtijts heeft ea 't gheluydt van ie in Duyts als in yeare, heare, appeare; ende somwijlen alleenlijck van a als in heart; doch (mijns bedunckens) waer het beter dat de e daer inne souden gheluydt worden.

oo wiens pronuntiatie over een komt met oe in duyts / als in foole, stoole, poole, moone, good, food.

ee Dit komt oock met de durtsche pronuntiatie van ie over een als in dese woorden blijckt / wheele, feel, thee, see, mee, beer, steeple, feed, bleed.

eo heeft 't gheluydt van ie in Duyts / als in people, behalven in eenighe woorden alwaer sy het distinct gheluydt van e ende o hebben doch soo volkomelijck niet als wanneer sy apart staen / als in. Ieopardie, geometrie, George, ende anneer de lefte van de twee de Sillabe divideert als in More-over.

oa wiens gheluydt oock met oo in duyts over-een komt / als in cloath, cloathed, boate, goale, broad, ten zy wanneer die laetste van dese twee vocalen de Syllave af-deelt als in Mo-ab, Io-ab,

Maer onder alle onse diphthonghen sijnder gheen onsekerder om daer regulen van voor te stellen als onse oe die somtijts ghepronuntiert werdt ghelijck oe in duyts als in Shoe, doe, shoes &c, Maer meermaels ghelijck oo in duyts als in.

• toe lees [...] too
• goe lees [...] goo
• foe leest foo
• moe leest moo

[...]a wanneer die ghebruyckt werden als een diphthongus / ge­ben alsdan haer gheluydt ghelijck aa als in guard gaard: Maar wanneer u achter g ofte q tot beter klang van dese letteren komt dan luydt het andersints / even ghelijck de Duytschen gemeenlijck dese woorden prononti [...]ren Gualter, quarrell.

Dit selke mach van ue gheserdt werden / die de kracht van u berliest in guest gest: Maer in quest, guerdor, &c. vereyscht het de kracht van u.

Niet veel onghelijcker is uo als in quoth: doch dese diphthon­gus werdt weynich in de Engelsche tale ghebruyckt.

Capit. III. Van Consonant-Syllaben, ende veel noo­dige observatien aengaende het lesen ende 't geluyt der woorden.

EEn Consonant-Syllabe / is het gh [...]ne welcke neffens een vocale ofte diphthongus / een o [...]te meer Consonanten in sich heeft / waer van woorden gemaeckt werden; en daer van su'len wy nu spreken / met 't onderscheyt der pronuntiatie van dieu / soo verre als onse tale eenigh verschil niet de Neder­lansche heeft. By occasie van dieu sal ick oock alle sulcke obser­vatien inbeeren als tot dese sake neodigh fijn / so in 't lesen als gheluydt der woorden in onse tale: waermede ick het eerste deel van Enghelsche Etymologie eyndighen sal: waer door het recht lesen ende gheluyt der woorden gheleert wordt.

Maer hier in en kan ick niet versekeren / dat ick bequame regulen voor fal stellen tot onderwijsinghe in elcke fluck die in onse taele voor soude moghen vallen / om dat het swaer valt exempelen in andere talen te vinden waer mede men het rechte geluyt van veele Syllaben in de Engelsche tale voorstellen kan: Even wel hope ick daer soo verre in te gaen / datter weynigh dinghen in onse tale ghevonden sullen worden verscheelende van de duytsche maer den leerling sulcke goede onderwijsinghe daerinne hebben sal waer door hy mei heel weynighe moeyte tot goede perfectie sal konnen geraken.

Ende daerom denckt my goed ten eersten alsulcke exempelen [Page 7] voor te stellen waerin de pronuntiatie van onse tale eenighsins swaer is: welcke voor eerst wel gheleert sijnde / sal den leer­ling bevinden / dat hy een goeden voortgangh inde pronuntiatie en 't gelu [...]t der woorden ghedaen heeft / ende andere dingen sullen daer door te eerder begrepen ofte verstaen worden.

• Ad, ed, id, od, ud.
• Ag, eg, ig, og, ug.
• As, es, is, os, us.
• Ba, be, bi, bo, bu.
• Ca,
  No­ta dat ce en ci ghe­luyt moe­ten wor­den als se si.
  ce, ci, co, cu.
• Fa, fe, fi, fo, fu.
• Ga, ge, gi, go, gu.
• Ia, je, ji, jo, ju.
• Qua, que, qui, quo.
• Sa, se, si, so, su.
• Bab, beg, big, bog, bug.
• Dad, ded, did, dod, dud.
• Dag, deg, dig, dog, dug.
• Gag, geg, gig, gog, gug.
• Hag, heg, hig, hog, hug.
• Iag, jeg, jig, jog, jug.
• Cha, che, chi, cho, chu.
• Pha, phe, phi, pho, phu.
• Sha, she, shi, sho, shu.
• Tha, the, thi, tho, thu.
• Wha, whe, whi, who;
• Ath, eth, ith, oth, uth.
• Atch, etch, itch, otch, utch.
• Ach, ech, ich, och, uch.
• Glad, bled, flid, chod, chud.
• B [...]ad, legge, pigge, log, mug.

Exempelen voor de pronunceeringhe van ch in 't voorste-deel van een Syliabe. chap, chapple, chamber, Charles, chest, ch. cher­rie, chiefe, chose, churle, children, chide.

ch in't eynde van een Syllabe / als which, watch, such, much, fetch, filch, witch, preach, match, stretch, pitch, botch, butcher.

Die voor vremdelingen beyde moeyelijck vallen vermits het swaer valt eenighe exempelen in andere talen te vinden tot onderrechtinghe van de rechte pronuntiatie; doch sommighe segghen dat het gheluyt geeft na de Spaensche: daerom sal het den leerling profijtelijck zijn eenighe hulpe hier in te ghebruyc­ken / want sonder goede pronunciatie v [...] dien kan hy swaer­lijck van een Engels-man verstaen werden.

Maer ch in 't eynde oft in 't begin van een Syllabe in He­breeusche ende Griecksche woorden ende eyghen of propere na­men / werden na de Duytsche maniere gepronuncieert / als in Melech, Melchisadech, Alchymie, Catechisme.

c Door e ofte i heeft het gheluyt gelijck s, c doch seer fijn en scherp / als in faced, center, circle: Maer voor a, o, en u heeft altijdt het gheluyt van k, als in came kame / come kome / cun­ning kuuning.

Maer c in 't eynde van een woord met e daer aen volghende heeft het gheluyt van s als te voren gheseyt is / doch met een fijnder / dunner / en een maniere van sluytende geluyt / als in place, lice, race, grace, trace, malice, truce, mice, surplace, price, sluce, whence, thence, vice, justice.

de in 't eynde van een woord / een ander d daer voor gaende / is een overvloedigh ghebruyck van schrijven / 't welcke ons dickwils ontmoet inde Engelsche tale; d de. waer door den leerling [Page 8] (hem in ander talen onbekent zijnde) in 't lesen ofte pronuncite­ren deser tale seer verabuseert kan worden / indien hy van te boren gheen generale reghelen tot sijnder onderwijsinghe ont­fangen heeft: Daerom moet den leerling hier aen mercken / dat dde in't eynde van een woordt 't se van een ofte meer Syl­laben / niet meer kracht en heeft als een enckele d of d alleen / ende mach in't lesen gheen ander gheluydt hebben / als in de volgende exempelen ghesien kan worden.

• adde leest ad
• gladde leest glad
• fedde leest fed

• bedde leest bed
• padde leest pad
• madde leest mad

dgExempelen voor de pronunciatie van dg.

• edge
• judgement
• Sedge
• Silvedge
• knowledge
• Hedge-hog

e e in 't eynde van een Syllabe / een enkel Consonant vol­gende / indien daer een ander vocael in de selve Syllabe voor is / 't sy in't eynde of int midden van een woordt / werdt met sijn eyghen krachtigh gheluydt niet / gheprononceert / maer dient alleenlijck somtijdts tot de verlenginghe der Syllabe / als in dese exempelen blijckt beside, before, life, wife, wise, attire, haire, safety, abode, whereof. d'welcke ghelesen moet wor­den als of sy aldus in duytsch gheschreven waren / namentlijck besijd / befoor / lijf / wijf / wijs / attijr / hayr / saafty / abood / wheerof.

Ende somtijdt streckt het weynigh ofte niet tot prolonga [...]ie / tot kennisse van w [...]ken onderscheydt den leerling door prack­tijcke ofte oeffeninghe haest sal konnen gheraken.

• sawe leest Saw
• Iewe leest Iew
• dombe leest domb
• performe leest perform

• owne leest own
• serve leest serv
• meane leest mean
• moone leest moon

Behalven in eenige eygen of propere namen / ofte woorden die haren oorspronck van andere talen hebben; alwaer [...] in 't eynde van een woordt sijnen gheluydt vereyscht / als in Penelope, Epitome &c

ffe ffe in't eynde van een woord / heeft ghemeenlijck niet meer kracht noch geluyt als van een enckele f, daeromme isset oock een onnodigh ghebruyck in onse tale / als van dde te voren gheseyt is ghelijck als voor.

• Scoffe leest Scof
• chaffe leest chaf
• staffe leest staf

• graffe leest graf
• muffe leest muf
• stuffe leest stuf.

Onse g wert somtijdts ghepronuncieert als g in Duytsch / oft g in 't Griecksch / als in glad, God, governe, Gog, g Magog Galilee, gather.

Somtijts heeft het meer het gheluyt van j Consonant / ofte nae de maniere van de Fransche tale: als in.

• genesis
• George
• age
• marriage
• generation
• geographie
• sage
• bondage
• ingage
• equipage
• mortgage
• lineage
• heritage
• strange
• chaunge
• Savage
• prodigeous
• pigeon
• besiege

Aengaende 't gheluydt van welcke letter g, u. l. dese naevol­ghende regulen tot u. beter onderwijsinge in acht sult nemen / namentlijck. g voor a, o, oo, u, heeft altijdt sijn proper of eyghen gheluyt als in Gad, Gamaliel, God, gum, good &c: Maer voor e, i, ofte y, verandert het menichmael in j Conso­nant / als in gentle, jentle / ginger jinjer / generation jeneration.

De destinctie waer van en kan met kennisse en sekerheydt niet gestelt werden / al hoewel den leerling eenige conceptien vertoont moghen werden op het observatie in 't lesen als na­mentlijck ge voor m, of n, of de diphthongus eo, geeft altijdt 't gheluyt van j Consonant als in gem, gentry, George, leest jem / jentry / jeorge. &c.

ge voor d, l, r, s heeft een variabel gheluydt / als in hanged hanged / estranged estranjed / gelly, jelly / geld geld / singer singer / danger danjer / rangest ranjest / singest singest / &c.

Maer ge voor t ofte w is altijt eygenstijck / als in get, gew, gether, &c.

gg by malkander staende met e daer achter / heeft dickwils (jae meestendeel) in't lesen niet meer gheluyt en kracht als een enckele g, gge ende schijnt een overvloedigh ghebruyck in onse tale te sijn gelijck te voren van dde aengemerckt is / als in dese exem­pelen vertoont wert.

• egge leest eg
• legge leest leg
• pigge leest pig

• dogge leest dog
• hogge leest hog
• dugge leest dug

Voorder is het aen te mercken / dat wanneer g de vocael i volght ende n ofte h in't selve woord den g volght / dan heeft de g sijn eyghentlijcke ende natuerlijck gheluydt so niet. gn gh

Maer dient alleenlijck tot volkomender en strotklinghender geluyt van de Syllabe als in Signe, raigne, sighe, right, bright, mighty; welcke na de Duytsche tale ghelesen moghen werden sijn / rayn / fijh / rijt / brijt / mijty. uytgheseyt wanneer in een woord van veele Syllaben / de letter n de g volght ende een i vocael achter de n komt / welcke de n van de g voert / a's in Signification, benignity &c. uytghenomen, eenighe weynighe woorden / die het gheluydt van g ende voeren als ghelijck competitoren / als benigne, oppugne, condigne, en dier­ghelijck / welcke met grooter arbe [...]dt en morte, ghepronun­ceert werden om dattet woorden sijn van niet meer dan twee: syllaben. h.

Alhoewel dath in onfen alphabet / een ander name heeft / even­wel heeft het 't felve gheluyt in onse tale als inde Duytsche wanneer die als een enckel Consonant staet: Maer wanneer die met ofte by andere Cons [...]nanten ghevoeght is / dan valt het de breemdelingen moeyelijcker te pronuncieeren / als hier boven geobserveert kan werden in de pronunciatie van ch ende hier nae in andere faken bevonden sal worden.

j. Con­son:Exempelen voor de pronunciatie van j Consonant / Iacob, Iames, Iesus, Ieremiah, Iohn, Ioshua, Iustice, Ierusalem, jac­ket, jade, jag, jakes, jam, janisary, Iaques, jar, joy, jussle.

Alwaer aenghemerckt moet werden / dat de ghene die onse g pronunciecren kan wanneer de selve van sijn eygen propere ghelurt degenereert / die kan dan onse j Consonant oock pro­nuncieeren: want die twee zijn by ons van een geluyt.

Ende tegenwoordigh kan ick het nerghens naerder by ghe­lijcken als by gi [...] in de Fransche tale / hoewel het noch niet volkomelijck over een komt met het gheluydt van onse j Con­sonant.

ke ke achter c wert selden in Engels gepronuntieert / en schijnt een overvloedighe maniere van schrijven te zijn / om het woort volkomender gheluydt te gheven / en tot vercortinghe van den vocael die voor gaet. Daerom wanneer dese twee conso­nanten t' samen in een Syllabe staen / dan zijn die niet meer in gheluyt dan de enckele k of c als in crack crac / brecke brek, rocke roc / mocke mok / mucke muk.

IeVoorders moet het oock aenghemerckt werden / dat le in het eynde van een woort / en somtijls in 't midden / niet gepro­nunticert wert als in andere talen indien een ander Consonant voor de l gaet: Maer moet dan liever gelijck el gepronuncieert werden / als little, stable, people, visible, bridle, wimble, eagle, troublesome, nimble, Apostle, noble, tabernacle, able, recepticle, circle, &c.

Evenwel en heeft el so volkomen geluyt niet als in het woort bell / maer 't gheluyt van e werdt (by maniere van spreken) in gheswolghen / gelijck of het moghelijck waere Bl, cl, dl, fl, gl, pl &c. sonder e te prononceeren.

Alwaer u.l.b menighmael achter m in verscheydene Engelsche woorden gheschreven vint a [...]s Combe, do [...]be, wombe, ms tombe en diergelijcke / daer moet u. l. [...]enmercken dat b sijn volkomen geluyt niet en heeft oock isset woort in 't gelu [...]t so niet als het gheschreven staet / maer of gh [...] in D [...]ts wil [...]e seggen Coom / dom / woom / toem &c. Maer indien b de S [...]llabe di [...]ideert / dan heeftet sijn ghebruyckelijck ende eyghen gheluyt al fonde m voorgaen; als nom-ber, com-ber, com [...]nation &c.

Oock wanneer mn t' samen in een Syllabe fijn / 'twe [...]ck selden in onse taele ghebeurt / dan wert de n nie [...] [...]tgesproken als in hymn [...] leest hym. mn

Van [...]n in't eynde van een Syl [...]abe met de [...] achter aen daer van mach gese [...]t werden als boven van dde gese [...]t is / nament­lijck dattet een overvloedige maniere van schryven is / en heeft maer 't gelu [...]t van een enckele n als voor henne, penua, Anne, nne leest hen / pen / An.

Van ghelijcken ne achter m in't eynde van een Syllabe / heeft in pronuntialie gheen gheluyt / als in solemne leest solem, mne

Ph 't s [...] in 't begin ofte eynde van een Syllabe heeft het ghe­luyt van f in Duytsch / als Pharaoh leeft Faraoh / Phal [...]iel Faltiel / Phineas Fineas / Epitaph [...] / Philip Filip / phleagme Fleam / phlegmatique, ph fleg [...] [...] fanta­sie / philosophy filosofy / blasphemy blasfemy / [...] feasant / Elephant elefant / Orphan orfan / prophet profet / triumph triumf &c.

Som [...]ijts hebben wy in woorden van de plurael nomber pp met e, ppe [...] daer achter in 't eynde van een Syllabe 't welck niet anders uytgesproken wert als ps, dan foo ick meene een cor­ruptie in onse schrijven is / als / trappes, whippes, shippes: leest traps / whips / ships.

Voorder staet het aen te mercken dat in de Engelse taele wanneer re na een ander r volght / het gheluyt van r [...] niet en heeft: rre Maer schijnt een overvloedich gevruyck in onse taele te zijn 't welck wel na gela [...]en mochte werden / als starre, starres, jarre, warre, carre, deferre, firre, aboo [...]re, curre. d'welcke alsoo wel gheschreven mochten worden ghelijckse ghepronun­cieert worden / star / stars / jar / war / car / defer / fir / ab­hor / cur.

Exempelen voor de pronuntiatie van i in 't begin van een Syllabe: Safety, safe, selle, sist, solt, supper, sommer, some, same &c.

Van de s in 't eynde van een Syllabe als / this, kisse, thus, neverthelesse, transgresse.

Ende het heeft sijn geluyt wat fijnder en dunner dan de Ne­derlanders haere s in het woort sijner pronuncieeren / en by na ghelijck sy de s in Sacrament uytspreken.

Doch somtijts heeft het de kracht en het gheluydt van z als in dese woorden / was, is, his, praise, glase, grase, grease, [Page 12] please, ease, pease, those, nose, whose, guise, wise, cheese, squeess, s [...]eese, freese, chuse, loose, use, excuse: en veele an­dere / 't welck den leerling metter tijt ervaren sal.

sseAenmerckt hier oock dat sse in 't eynde van een Syl [...]abe oock dickwils een overvloedighe maniere van schrijven in onse tale is ghelijck ick te vooren van dde hebbe gheseydt; en heeft niet meer gheluyt als een enckele s ghelijck men door dese exempe­len sien kan / Crosse cros / righteousnesse righteousnes / distresse distres / wildernesse wildernes.

shExempelen voor de pronuntiasie van sh in 't begin van een Syllabe, shall, shell, sheaf, shift, shirt, shop, shovel, shun shuffle.

Van sh in 't eynde van een Syllabe. Marsh, harsh, fish dish, flesh, lash, dash, gash, nash.

esMerckt dat enckel s alser een e voorgaet in 't eynde van een woordt dat den name van eenigh dingh is / gemeenlijck het teec­ken van't plurael nomber (of getal van veele) is als.

Ende somtijts veroorsaeckt het niet dat woordt tot meerder Syllaben in't plurael als het in't getal van een was / als inde voorgaende exempelen: Maer somtijts maeckt het wederom een ander Syllabe als in dese.

Ende veele andere / die door oeffeninghe en observatie wel gevonden fullen werden.

thDe pronuntiatie van th in een Syllabe is een van de swaersie dingen (voor een van een ander natie) die in onse Engelsche taele te vinden is; en daerom heeft den leerling daerinne de grootste hulp van doen / om 't rechte gheluydt te bekomen / waer toe hem dese navolgende exempelen dienen sullen. vir the, thing, thither, there, them, though, thorow, through, fithence, death, hath, faith, saith, without, with, within, froth, broth, cloath, both, seeth, afforeth, north, south, both, moneth. &c.

ti voor een vocael in 't midden of corpus van een woort moet ti gepronuntieert werden ghelijck si, als.

• pronuntiation leest pronunsiasion
• Congregation leest Congregasion
• alteration &c, leest alterasion

&c.

v Consonant heeft in onse tae [...]e gemeenschap met f, v maer heeft altijt een groover en gemaeckelijcker gheluyt als f waer van de pronuntiatie seer wel by de duytsche v vergeleken mach werden inde navolgende woorden / vader / voeren / vier / looven / &c. kan mede door d'oeffeninge van dese en diergelijcken exempelen gheleert werden vir. live, give, lives, have, gave, twelve, move, grove, above, brave, grave, wives &c.

Alwaer aen te mercken staet / dat wanneer een nomen substan­tivum met se in't getal van een eyndight / so maeckt het dickwils 't ghetal van veele door de verandering van f in v als sing. wife, life, theefe, knife plur: wives, lives theeves, knives &c.

Aenmerckt als ue achter g in't eynde van een woort staet / een ander Sillabe altijt niet en veroorsaeckt / maer dient alleenlijck om het geluyt te bekrachtigen; als [...]o [...]gue, tongues, plague, gue rogue Hague, Prague; die geluyt geve als of se / tung / tungs / plaag / roog / Haag / Praag / &c. geschreven waeren.

Maer u achter g in't begin of corpus van een woort dient tot verhardinghe des gelu [...]ts / als guile guilt &c. gu ende somtijts isset gelijck een halve consonant met g gelijck het oock somtijts ach­ter q staet als guerdon, language, quarter, quaternion. &c.

Oock so sult ghy somtijts vinden que in 't eynde van woorden achter den vocael j, que alwaer het gheluydt moet hebben als ck als Catholique, rhetorique, publique, Cinque &c. leest Catholick / rhetorick / publick / Cinck &c.

Somtijts mach de ue in Enghelsche woorden oock gherekent werden voor een diphthongus / om dattet het gheluyt heeft van de diphthongus eu of ew: ue 't welck so menighmael geschiedt als de ue de vocaels plaetse bekleedt als due, true, ensue, pursue, leest dew / trew / ensew / pur ew &c.

wh in 't begin van een Syllabe valt vreemdelinghen oock heel swaer als what, where, whit, whome, which, when, whence, whither, wherefore &c. die door gheene exempelen die ick tot noch toe in de duytsche taele bevonden hebbe konnen uytgeleyt worden.

Merckt / dat ie in't eynde van een woort in d'Engelsche tale dickwils so veele is als y ende moet als ij in Nederduytsch ghe­pronuntieert werden / exempel onlie, verelie, trulie, angrie, heartie, ie froathie; leest only verely / truly / angry / hearty / froathy &c.

Ick bekenne datter veele andere regulen behoorden voorge­stelt te werden / indien het mijn oogen-merck ware de Enghel­schen in haere eyghen taele te onderwijfen: Maer in dese sake houde ick het ghenoegh sulcke dinghen te noteeren die een Nederlander (ofte andere vreemdelingen die de Nederlantsche [Page 14] taele gheseert hebben) mogen behulpsaem zijn / in't gene waer­in onse Enghelsche taele verschillende is vande naturelijcke spraeke der [...]hener die ick hier door aenghenomen hebbe te onderrichten. Tot welcken e [...]nde de voorghemelde observa­tien aengaerde d [...] [...]etteren / vocaelen / diph / honghen / en S [...]llaben met haere respectijve pronuntiatie / en gheluydt der woorden (verhoope ick) ghenoegh sullen zijn. Ende in't voorby gaen laet den leser hier (eens voor al) aenmercken / dat indien hy iets vint waer van hier boven gheen reghel ghesteldt is dat mach hy na den wijse sijner eyghen naturelijcke (of Nederlant­sche) taele vrijelijck pronuntieren / tot dat hy van my ofte je­mand anders een grond-regel ter contrarie hooren sal.

Wat de puncten / distinctien / en andere directien om recht te schrijven aengaet ('t welcke Orthog [...]ayme is) heb ick gheensins willen aenroeren noch daer van spreken / als in dese saecke onnoodigh zijnde / vermi [...]s wy daer in gheen andere regu­len en hebben / als wat de Latijnsche / Nederlandt­sche / en andere taelen mede brenghen; ende het voor­stellen van dien soude defe volumen al te groot maecken om voor een gheringhe penningh te koopen / en de reghelen veel te veele om in een korten tijdt gheleert te werden.

Ende dit voorgheseyde sal dienen voor 't eerste deel van de Etymologie / 't welcke wel gheleert en in 't werck ghesteldt sijnde na de meeninghe des Autheurs / ('t welck in een korten tijdt moghelijck is te doen) en twijffele ick niet / of eenigh ver­standich leerlinck alwaer hy van de Enghelsche taele noch soo bremdt / evenwel sal hy machtich zijn alles wat hem daerin soude moghen voorkomen durdelijck en promptelijck te 'esen en pronuncieeren / en daer door te meer kenniffe hebben om de dictionarissen te ghebruycken tot significatie van woorden / en sal met veele meerder snelheyt in 't leeren verstaen en spreken van de Engelsche taele voortgaen.

Cap. I. Van den nomen Substantivum en adjectivum.

IN onse Enghelsche tale hebben wy acht deelen der spraeke ghelijck inde Latijnsche / w [...]er van d'eerste ghenaemt wort nomen ofte een naem / om dat he [...] in sich begrijpt de namen van alle dinghen die ghesien / ghevoelt / gheijoort / ofte ver­staen moghen werden: als a man, een man; sicknes, sieckte; the voyce, de stemme; good, goet; great, groot; Edward, Edwardus; Iohn, Ian &c.

In naemen isset hier noodsakelijck van twee soorten te spre­ken Substantivum en adjectivum.

De substansivum / is sulcken name die by sich selven (of alleen) bestaen kan / en vere [...]scht met gheen ander woordt vereenight te werden om sijnen significatie te toonen: als / an house, een Hurs; the dyall, de wijser; the king, den Koning &c.

Daer zijn drie, dinghen den nomen Substantivum aengaende / die heel noodich zijn om weten / om onse Enge'sche taele recht te konnen verstaen en spreken / als namentlijck / partijcklen / ghe­tallen / en casus.

W [...] ghebruycken in onse tale twee parlijcklen / namentlijck a ofte an, waervoor de Duytschen een ghebruycken; als a man, een man: an house, een Huys: ende the waervoor de Duyt­schen [Page 16] her en de gebruycken als the horse, het paerdt; the house het hurs; the King, de Koning. Ende de ghene die 't gebruyck van een ende het ofte de vers [...]aen als partijcklen by de namen in't duytsch gevoegt / konnen oock 't gebruyck van a of an, ende the in onse Engelsche tale wel verstaen. Alleenlijck dat wy eeni­ge dis [...]inctie of onderscheyt in't ghebruyck van a ofte an, maken / 't welck a dus is wanneer de nomen (ofte name) voor welcke de partijckel ghestelt is met een Complete consonant begint / soo gebruycken wy de partijckel a, als a man, a dog. Maer indien het begint met een letter dat eyghentlijck een vocael is / ofte maer een aspiratende consonant / dan ghebruycken wy de par­tijckel an, als / an oxe, an apple, an house.

2 Gelijck in vele andere talen / also in onse Engelsche taele / weten wy van geen meer als twee ghetallen (of numeri): sin­gularis en pluralis, ofte 'tgeta' van een / en 'tgetal van meer. De singularis spreeckt maer van een / als stone steen / tree boom: de pluraiis spreeckt van meer; als / stones steenen / trees boomen. Tis oock aen te mercken dat int keeren van een nomine substan­tivo uyt het singular in plural [...] soo voenhen wy in 't eynde van 't woord, ofte n met sommige veranderinge / 't welck den leerling door d'oeffeninghe en observantie der volghende regelen haest ervaren sal / als.

Maer hier is aen te mercken / dat wanneer de singularis met s, se, sse, ce, ge, ch, sh, ofte x eyndicht / dan werdtet door de byvoeginghe van s of es pluralis gemaeckt / als witnesse wit­nesses, horse horses, crosse crosses, place places, pledge, pledges, cage, cages, patch patches, fish fishes, box boxes. Ende in soodani­ghen ghelegentheyt maeckt het formeeren van de pluralis dat de nomen substantivum een Syllabe meer heeft als het in de sin­gulari hadde / als grace, gra-ces; pledge, pledg-es, ende alle de boorgaende exempelen in desen regel.

Maer wanneer de singularis met eenige andere letteren eyn­dicht / dan is de pluralis door de by voeginghe van s geformeert sonder eenighe vermeerderinghe der Syllaben in't woordt als.

• clog clogs,
• key keys
• seal seals
• web webs,
• Conney Conneys,
• ram rams
• robe robes
• flie flies
• game games
• rod rods
• toe toes
• gun guns.
• bee bees
• shoe shoes
• bone bones
• fee fees
• pew pews
• bar bars
• lee lees
• book books
• bough boughs
• tree trees
• bell bells.

Maer in de formeeringhe van 't pluralis sijn vese anomali [...] of woorden die geen regel hebben: welcke den leerling wel moet aen mercken / als namentlijck.

• foot feet
• leafe leaves
• loaf loaves
• tooth teeth
• sheafe sheaves
• turf turves
• goose geese
• beefe beeves
• wolfe wolves
• louse lice
• theefe theeves
• brother brethren
• mouse mice
• knife knives
• child children
• staffe staves
• life lives.
• hose ende pease veranderen in 't plurali niet.
• calfe calves
• wife wives

'T pluralis werdt gelijckerwijs door de vy-voeginghe ban en geformeert als van.

• oxe oxen
• chick chicken
• man men door Contractie
• woman women door Contractie

3 Daer sijn oock in naemen (of nomina) ses casus in beyde getallen / waer van men 'tonderscheyt aldus mach voorstellen.

Casus nomina [...]ivus gaet altijdt voor 't verbum / en answoordt de vrage wie ofte wat; als the master teacheth, de meester leert: the waters doe flowe, de wateren vloyen; a man loveth, een man bemint.

De genitivus casus heeft ghemeenlijck dit teecken of (i. e van) en antwoordt op de vraghe wiens ofte waer van / a's; the learning of the master de gheleertheyt van den meester. the crying of frogs, 't gheerijnt der kick-vorssen.

Ofte anders is de genitivus casus van de nominativo ghefor­meert door de byvoeginge van s wanneer van possessie ghespro­ken wort / als the Master's bookes, des Meesters boecken / the [Page 18] mans wisdome de wijsheydt des mans: an horsses strength, de sterckte van een paert an asses burden, een Esels last: the chic­kens meat, het eten der kickens: the childrens bread, het broodt der kinderen: my fathers house, mijn vaders hurs. 'T welck [...]a de Duytsche maniere van spreken is / Godes sone / of de sone Godts. Ende in sulcken ghevalle werdt de casus genitivus altijd voor de nominativum gestelt / als Abraham's God, in plaet­se van the God of Abraham.

De dativus casus werdt ghemeenlijck bekent door het teecken to (i. e. aen of tot) ende antwoordt op dese vraghe / aen of tot wien? of aen of tot wat? als / I give a book to the master, i. e Ick geve een boeck aen den Meefter / I gave 12 pence to the watchmen. i. e. Ick gaf 12 peningen aen de wachters.

De accusativus casus bolght d' verbum en antwoordt op de braghe wie ofte wat / als I read virgil, i. e. Ick lees Virgi­lium: I love the elders, i. e ick bemin de ouderlinghen. Ten sy wanneer het door een prepositie (die voor gaet) de casum accu­sativum ghemaeckt werdt / als I goe towards London, i. e Ick gae na London toe.

Merckt oock / dat de accusativus casus ende het nominativu [...] ghelijck sijn in't maken van Engelsche woorden / en verscheelt alleenlijck door d' verbom daer het voor ofte achter komt / als / the Master teacheth the Schollar i. e. de Meester leert den Scho­lier; (alwaer the Master de nominativus casus wert / en the Scholler de casus accusativus.) the waters did overflow the cities. .i e. de wa­teren overvloerden de Steden: the fire burned the bay-reek i. e. het vier verbrandet den Hoy-berch.

De vocativus casus is het ghene waer mede wy tot een ander roepen of spreken.

De a blativus casus is ghemeenlijck vergheselschapt met een prepositie den ablativum casum dienende / als / of ofte from the Master. Ende dese sijn ghemeenlijck teeckenen van de ablativi casus, te weten / in, with, through, for, from, by, ende oock than nae den Comparativus gradus; als greater than Alexander. stronger than Hercules. Ende so veel sal wegens den nomen sub­stantivum genoech zijn.

Nu daer is een ander soorte van naemen / welcke ghenoemt werden adjectiva, om dat de selve sonder een Substantivum niet en konnen staen; ende dienen om de qualiteyt van de Substanti­vum te vertoonen. als / a good man: A stubborne son: faire weather: a prosperous voyage: an angrie woman: stil waters &c. waervan ghy de form en beduydinghe vinden sult in de dictio­naris ofte vocabulaer en andere boecken tot dien eynde be­hulpsaem.

Voorders staet het hier aen te mercken / dat al 't geene hier vorens wegens de nomen (of naem) in't ghenerael verclaert is / den adjectivum so wel toebehooren als de Substantivum, vermits de adjectivum altijdt met de substantivum gaet / ofte een substan­tivum in sich selve begrepen ofte verstaen heeft.

Ende daerom sullen de instituien ofte reghelen voor partijc­klen / getallen / ende casus te voren gestelt / ghebruyckelijck zijn voor de nomen adjectivum.

Alleenlijck staet het den leerlinck te weten / waerop hy in zijn Engels spreken sorghbuldelijck moet letten / dat onse ad­jectivum, 'tzy in getal ofte casus / sijn terminatie niet en ver­andert: Maer behoudt altijdt de selve forma en letteren in al­le getallen en casus / dien het in nominativo casu singulari heeft; alsmen in dese nabolgende woorden sien can / a good Scholler learneth good instructions, from a, good master, by reading good bookes, and useing good indeavours, neglecting no good oppertu­nities. Waerin u. l. sien kont / dat good die de nomen adjectivum is / sijn terminatie ofte form van letteren nimmermeer veran­dert. Ende diergelijck staet het in andere exempelen.

Oock Adjectiven wiens beduydingen vermeerderen ofte ver­minderen mogen / konnen Comparatie ofte vergelijckinghe for­meren; ofte vergeleken worden. Van Comparatie zijn daer drie graden gelijck in't Latijn / ende andere taelen; te weter / positi­vus, Comparativus en Superlativus.

In onse Engelsche tale vormen wy de Comparativus gemeen­lijck door toe-voeginge van er aen 't eynde van de positivi / ofte door 't gebruyck van de adverbium more met ende voor de posi­tivum. De Superlativus wert door 't toe-doen van est aen't eynde van de positivum geformeert; ofte door het stellen der adver­bium most ofte very voor ende met de positivus: als in dess na­volgende exempelen gesien can worden.

Vytghenomen eenighe weynighe / die haere Comparativum en Superlativum alsoo uyt haere positivo door toevoeginghe van et en est niet en konnen vormen; maer maken een verandering van't woordt: als / good, better, best, evill, ill, bad, naught; worse; worst, &c, Even wel moghense alle vergheleken wer­den door more ende most, houdende de form van de positivus: Behalven much ende many, die een b [...]sondere form van verge­lijckinghe hebben / te weten / much; more, ofte moe, very much ofte most &c. Many; more; very many, ofte most &c. Des­gelijcks / little; lesse; least: ende nigh, die haeten Superlati­vum nighest ofte next maeckt: mitsgaders / farre; farther; farthest. Ende in sommige adjectiven is most achter de positivum gestelt / als jnner, innermost, ofte inmost: utter ofte outer; uttermost, utmost, outmost, outermost: upper; uppermost: under, under­most: nether; nethermost: former; foremost: hinder; hindermost ofte hinmost.

Wy hebben oock diminitive adjectiven / die vande voorgaen­de gheformeert sijn / ofte door toevoeginghe van ish in 't eynde van de positivus, ofte door het voorstellen van het teecken some­what, ofte a little aende positivus; als van white komt whitish, of­te somewhat white: van black, komt blackish somewhat black, ofte a little black &c. Ende door desen reghel werden somtijts Substantiven adjectiven in gelijckenis gemaeckt / als van child komt childish &c. Desghelijcx oock door ly ende like: als / van man komt manly: van Christian komt Christianlike, ende meer andere / hier te langhe om te verhalen.

Wy hebben oock privitive adjectiven / die uyt de positivus gefor­meert werden door het voorstellen van vn, im, ofte in, aende posi­tivus: als van godly wordt vngodly gemaeckt: van wise, unwise: van equal, unequal: van patient impatient: van temperate, intem­perate &c. Ende dan is de beduydinge heel contrarie ofte strijdich tegens de beduydinge van de eerste positivus. Dan de selfde natu­re en significatie sijn adjectiven heformeert uyt Substantiven door by voeginge des partijckels lesse: als van guilt komt guilt­lesse; van blame, blamelesse &c.

Ende dus vele sal ghenoegh zijn in dese gheleghentherdt ghe­sproken te werden van 't eerste deel der sprake / namentlijck een nomen beyde Substantivum ende adjectivum.

Cap. II. Van den pronomen ofte by-naeme.

NAest aen den nomen hebben wy in de deelen der sprakt een pronomen, om dat het den nomen seer ghelijck is; ende wordt in't vertoonen ofte 't verhaelen eenigher dinghen ghebru [...]ckt / ende heeft inde Enghelse taele driederley foorten / namentlijck / personale, dem [...]ltrativum, ende relativum. De personaele zijn drie / die de drie personen in beyde getallen denoteeren. als /

Ende werden aldus in haere casen berandert te weten.

1 De pronomen I maeckt in alle andere casen inde numero singularime, met het teecken des casus, als te boren in de nomen geseyt is: ende inde casu nominativo plurali we, ende inde an­dere casen plurale us, met het teeken des casus als vooren. Behoudelijck dat waunees in de casu genitivo van possessie ge­sproken wort; wert myne ende our in plaetse van of me, of us, ge­bruyckt: als in plaetse van the books of me, seggen wy my bookes; ende in plaetse van the bookes of us segghen wy our bookes.

2 Thou maeckt de andere casen van 't getal van een thee, en inde nominativo plurali yee; ende in de andere you, met de tee­kenen als vooren: tensy dat wanneer in de casu genitivo van possessie ghesproken wert / alsdan werden thine en your in plaet­se van of thee, of you gebruyckt: als in plaets van the horse of thee, ghebruycken wy thine horse; en in plaets van the land of you, segghen wy your land.

3 He is genus masculinum en casus nominativus van 't ghetal van een / het welck de femininum in de selve casus she ende het neutrum it maeckt: ende in alle andere casen van 't ghetal van een / het masculinum him, het femininum her, en het neutrum it. Ende in de nominativo plurali, altijdt they in omni genere, en in de andere casen them: de welcke door de voorighe teeckenen onderscheyden werden als boven geseyt is.

4 Van dese drie personalen zijn ghelijcke dry possessiven ghe­komen: de singnificatie en declineeren waer van / aldus in 't korte aengemerckt mogen werden te weten.

5 Van gelijcke natuere zijn our ende your, wanneer die beyde Singulariter en pluraliter ghebruyckt werden / gelijckse in sulc­ke saecken sijn / alwaer meer als een persoon possesseuren zijn / ende als de possessie of erf-deel van 't getal van een is.

6 My ende myne houden hare form altijdt alleens so wel in 't getal van een als van meer / ende bewijsen haer verschil alleen­lijck door 't teecken der casus: uytgheseydt dat wanneer de Substantivum (die volght) met een Consonant begint / dan seg­ghen wy my als my father, my wife, en wanneer het met een vocael ofte met een aspideerende Consonant begint / alsdan seg­gen wy myne, als myne aunt, myne hands.

7 Van ghelijcken mach van thy en thine ghesproken werden.

Oock wanneer men een vrage beantwoorden sal / als whose book is this? dan segghen wy it is myne, not thine.

Maer soo het door her, our, ofte your beantwoort wert / dan segghen wy hers, ours, yours: als, it is hers or ours, not yours or theirs. Andersints houden our ende your altijdt de selfde for­me in alle casen in beyde getallen / ende werdt door het teecken van de casus onderscheyden.

8 Dese personaelen en possessijven zijn somtijts oock met selfe gecomponeert / houdende de selve forme in cafen met de perso­nalen ofte possessijven waer van sy gecomponeert zijn / door by­voeginge van 't woort selfe ofte my selfe in 't getal van een / e [...] selues in 't getal van meer als.

De pronomina demonstrativa zijn drie / en werden so genoemt om dat sy op eenige dinghen wijfen. als.

Waer vande leste oock me [...] self ghecomponeert mach wer­den / als the self same.

De andere twee met same ofte self same, als / this same, this self same. that same, that self same thing, these same, these self same, those same, those self same things or persons.

De pronomina relativa zijn oock drie; alsoo ghenoemt om dat se aen jetwes refereren daer te voren van ghesproken is / ende [...]e zijn.

who is het nominativus casus in 't ghetal van een / ende re­fereert alleenlijck op persoonen (mannen en geesten) en maeckt in alle andere casen whom, gedistingueert zijnde door het terc­ken der casus, als te voren bewefen is. which ende that zijn in­differentelijck aen yets gerefereert; als the man which spake to me. Ofte the man that spake to me.

That beduyt somtijts so vele als that which als I gave you that you asked, voor that which you asked. Ende also werdt what oock menighmael gebruyckt / als I brought what you bade me: voor / that which you bade me.

Oock staet hier aen te mercken / dat wanneer het woort that gekeert mach worden in which, daniffet een relativum: ander­sins is het een Conjunctie. als / I have read the book that (which) you lent me: Ick hebbet boeck geleesen dat ghy my geleent hebt. I wish that I might goe hence: Ick wensche dat ick van hier mochte gaen.

Hier is oock aen te mercken dat where, here, ende there, met [Page 24] een sekere prepositie daer toe geanneroert (sulex als about, at, by in, of, unto, with &c.) werdt somtijts voor which, this, en that gestelt; als wherein, voor in which; hereby, voor by this; there­with voor with that.

Who, which, en what, zijn oock interrogatijven: als who brought this cheese? wie heeft dese kaese ghebracht? which is the way to Leyden? welck is de wegh nae Leyden? what doe you say to me? wat seght ghy aen my?

Ende soo veele zy ghenoegh voor de pronomina (ofte by-na [...] men) in dit stuck.

Cap. III. Van 't verbum. (ofte woord.)

HEt volghende-deel der spreken is een verbum / het welcke een woordt is / dat met modus en tempus (i. e. maniere en tijd) ghedeclineert werdt / en beteeckent actie ofte passie: als I goe; I love; I am loved; it irketh; it is written.

Ende sy zijn ofte personael / als I teach; ofte impersonael / als it behoveth. Van beyde welcke soorten den leerling ver­scheyden exempelen in den dictionario daer te voren van ghe­sproken is vinden sal.

Verben (ofte woorden) van actie zijn ofte Suppletijve ofte ab­soluyte.

Suppletijve woorden zijn teeckenen en supplementen waer door eenighe actie op-ghemaeckt en in allen mooden en tensen onderscheyden werdt: en kan op de volgende manniere uytghe­druckt ofte gheformeert werden.

De perfecte voegt have aen de imperfecte / als,

I might have &c. Ick moghte hebben &c.

De pluperfecte voeght had als.

I might have had &c. Ick moghte gehadt hebben. &c.

De future voeght hereafter (i. e hier nae) aen de teghenwoor­dige. als / I may hereafter. hier nae soude ick mogen,

In den infinitivo modo

In de perfecte en pluperfecte.

to have or had▪ hebben of gehadt.

Soo dat door de kennisse van de voorgaende Suppletijven / ghy­weten kont hoe ghy eenige verbum van actie formeren n sult na [...] dese volgende maniere / 't sy met ofte sonder het teecken.

In den subjunctivo modo. Dese tegenwoordige tijdt is even al [...]eens gheformeert als d [...] legenwoordighe tijt van de indicativi modi, met een conjunctie als when &c ofte by aldien het de kracht van wenschinge heeft / soo isset met would God ofte God graunt: ende wanneer het de kracht heeft van de potentialis, dan werden dese teeckenen may ofte can daer by geboegt als te voren in de Suppletijven.

De reste van de tijden (of tensen) zijn nae de selve regel ghe­formeert / met de Suppletijve teeckenen als voren. Welcke ick om kortheyts wille / nac-late in't breede te verhalen / dencken­de dat de ghene die maer een weynigh kenniffe in grammatica hebben / het selve lichtelijck sullen begrhpen door 't gene ick al­rede voorgestelt habbe. Ende voor de gene die daer gheen ken­nis in hebben soudet maer confusie veroorsaken om de bessche [...] ­den heydt van formen [...]e multipliceeren.

Merckt / dat indien ing aen d'absolute verbum van actie geboeght werdt / soo maeckt het in onse tale een participium van de tegenwoordige tijt / als love, loving: teach, teaching: d'welcke als een participium gebruyct mach werden / als he came running: ofte als een adjectivum genomen van een verbum: om dat het dickwils de plaetse van een adjectivum bekleedt / als / a loving man; a teaching master. Ten sy dat het participium een ander adjectivum volght / ende dan mach het de plaetse van een Sub­stantivum bekleeden / als my loving of thee; thyne hating of mee.

Na den verbum activum moeten wy leeren hoemen de passijve stemme van een absolute verbum formen sal.

Dat ghedaen wordt door de Suppletiven am ofte be, toe­boeghende het verbum gelijck het in de perfecte tijdt geformt is ('t welck is loved, taught, slain) naer dese volghende ma [...] niere.

De perfecte is geformt door have bin, hast bin, hath bin; als te voren.

De pluperfecte vorght bin aen had, hadst, als te voren,

De perfecte ende pluperfecte tijden zijn door toedoeninge van have bin, ofte should have bin, had bin ofte should had bin ghe­formt; als door de voorgaende exempelen gheleert kan werden.

Desgelijcx is de futurum door toe-doeninge van shal ofte wil be hereafter &c.

Ende dus vele sal ghenoegh van de verba personalia ghespro­ken te hebben.

Daer zijn oock eenighe verba die impersonaliter ghebruyckt werden te weten / wanneer daer gheen veranderinge der per­soonen is / als I, thou, he &c: Maer werden in de stemme des derden persoon singularis alleenlijck ghebruyckt het [...]eyc­ken it daer voor hebbende: als.

En 't selve is door alle wooden en tijden met het supplement van het teecken daer van / gevormt / als voren.

Ende dus vele van verben ende participien soo verre als in dese sake noodigh is.

Cap. IIII. Van de deelen der sprake die indeclinabel ofte onveranderlijck zijn.

DE [...]deelen der spraecke daer wy noch van te spreken hebben / zijn de ghene die ongedeclincert zijn / te weten die hare sor­me door getal ofte casus niet en veranderen: waer van daer hie [...] sijn. Adverbium, Conjunctio, prepositio, interjectio. Van de welcke het genoegh sal zijn hare forma ende beduydinge voor t [...] stellen / mitsgaders sulcke observatien als in dese saecken noo­dich zijn om haer ghebruyck te vertoonen.

• here hier.
• there daer
• where waer
• any where ergens
• elswhere, elders / op een ander plaetse.
• every where, over al
• within binnen
• without buyten. &c.

• ever. immermeer / oyt
• never nimmermeer / noyt
• to day: van daghe / hedon.
• yesterday gisteren
• now: nu &c.

• once: eens
• twice: tweemael
• thrice: driemael &c.

• after that, daer nae.
• before that: te voren.

• howe? hoe?
• wherfore? waerom?
• how so? hoe soo?

• truly: seeker.
• yea: alsoo / jae.

• no, not: neen / niet.
• [...]n no wise: geensins.

• behold: siet daer:

• learnedly, geleerdelijch.
• well. te degen / wel.

Ende alle de gene die van nomina adjectiva door toe­voeginghe van ly gemaeckt sijn als learned, learnedly, valiant, valiantly, happy, happily. ende vele andere soorten.

Noteert oock dat sommige adverbien door terminatie ofte teecken vergheleken moghen werden: als / oft, ofter, oftener, more oft, ofte [...] most oft. Soldome, seldomer, more seldome, seldomest [Page 32] Maer adverbien in ly, werden altijdt vergheleeken door het teeken: als / wisely, more wisely, most wisely. &c.

Conjunctien voegen woorden en sententien ofte reden by een; on sijn als dese die volgen.

• and. ende
• also. oock
• nor, neither. noch / oock niet
• not only. niet alleen.
• but also. Maer oock.
• either, or; of / ofte.
• although. alhoewel.
• But Maer / doch.
• Moreover. wyders.
• Further. voorts. &c.

Prepositien zijn woorden / die in't ghebruyck voor andere ge­steldt werden / of in appositie / als into Amsterdam, ofte in Com­positie / als intollerable. Ende zijn als de navolgende.

• to, unto. na toe / tot.
• at, by. by.
• before. voor / eer dan
• about. omtrent.
• against. tegen.
• without. buyten.
• between. tusschen.
• within binnen
• beneath. onder.
• besides. dichte by.
• through. deur.
• neare. nac by.
• for, om.
• after. achter &c.

Merckt hier / dat d'Enghelsche somtijdts in plaetse van de prepositie to den partijckel a ghebruycken; als I goe a field. voornamentlijck voor verbalen; als / I goe a fishing. I goe a hunting &c.

Den Interjectie is een woordt dat een haestighe passie ofte [...]laghte der sinnen uytbeeldt; ende is soodanigh als volght.

Daer sijn oock andere reghelen en observatien / die ick tot be­ter perfectie en volkomentheydt van dit werck / hadde konnen boorstellen / weghens accenten / puncten / en andere dinghen / die hier niet eens aengheroert werden / om datse in onse tale meesten deel met andere talen over-een komen / en dat mijn voornemen alleenlijck is (als ick te voren verklaert hebbe) de breemdelinghen hier sulcke regulen voor te stellen / waer door [Page 33] neffens de hulpe die sy in haer eyghen tale hebben / sy tot de rechte kennisse en 't spreken onser Engelsche tale moghen ghe­raken. 'T welcke ick tot hier toe ghedaen hebbe / met soo veel sorghe en u [...]druckeliche [...]dt als mijnen tijdt ende andere importante affairen wilde toelaten.

Ende soo veel voor d'eerste ofte Etymologicale deel des En­gelschen School-meesters.

Cap. I. Van Syntaxis.

HEbbende tot hier toe vande pronuntiatie der letteren / vo­caelen / Syllaben / en woorden; mitsgaders de ghedeel­ten der sprake / soo vele als den Engelsche Etymologie aengaet ghesproken: nu soude wy tot de regelen van Sijntaxis komen / 'twelcke is de behoorlijcke en rechte connexie ende vast bindinghe van de deelen der sprake aen en onder hun selven / na de rechte vorme ende ordre.

Maer vermits ick onwilligh ben den leerling in sijn ghemoet met onnoodighe reghelen te beswaren / ofte hem op te groote kosten in 't koopen van dit boecksken te jaghen; wilde ick wel / dat het in een woord aenghemerckt mochte werden / dat de gene die de Duytsche ofte Latijnsche tale / en de reghelen van Etymologie gheleert heeft / en de woorden die hy in Enghelsch spreken moet kent (waerinne hem den Dictionarium vele helpen kan) sal door sijn eygen naturelijcke sprake / ofte de constructie van eenighe andere tale / oock weten hoe hy sijne woorden inde Engelsche tale t'samen voeghen moet. Doch hy moet wel toe sien / dat hy sijne woorden niet nae de Duytsche ofte La­tijnsche maniere stelt / in welcke talen menighmael eerste in't spreeken en schrijven ghestelt wordt dat inde constructie ofte verklaringhe lest komt. waer teghens wy in onse Engelsche ta [...]e onse spraecke ghemeenlijcken meest na de ordre van de con­structie ordineren / niet anders als of school-jonghens een woord na den andere verbatim moste verklaren / als.

1 He hath well administred his office.

d. i. hy heeft wel bedientsijn ampt.

hy heeft sijn ampt wel bedient.

2 Th [...] is need of diligence.

d. i. Daer is nood van naersticheyt.

daer is naersticheyt van noode.

[Page 34]3 He is worthy to be loved.

d. i. Hy is waerdigh te worden bemint.

Hy is waerdigh bemint te worden.

4 If myne honour remaine whole and undamnified,

I regard not the damage of myne estate.

d: i. Indien mijn eer blijft geheel ende onbeschadight: ick en passe niet op de schade van mijn goet.

Als mijn eer gheheel ende onbeschadight blijft; en passe ick op't verlies van mijn goet niet,

Behoudende dat in het schrijven ofte spreken van relativen / sulcx als / whom, which, what, whose, &c. ghebruycken wy de selve order in Syntaxis, als de Duytsche en Latijnsche doen / als in dese volghende sententien ofte redenen ghefien kan werden.

1 Without delay I will doe (what) thou hast commanded.

datis:

Dat ghy bevolen hebt sal ick sonder vertoeven (ofte uyt­stel) volbrenghen.

2 Blessed is he (whose) transgression is forgiven and (whose) fin is covered. Blessed is the man unto (whom) the Lord imputeth not iniquity, and in (whose) spirit there is no guile.

dat is:

Welgelucksalich is hy wiens overtredinghe vergheven is / ende wiens sonde bedeckt is. welgelucksalich is de mensche / dien de Heere d'ongerechticheydt met toe en rekent / en in wiens geeft geen bedroch en is.

Behalven oock dat wy in 't formeeren van dichten ende rij­men de vrijicheyt der Poeten gebruycken / die soo veel op d'or­dre des Syntaxis niet en letten / als op de mate en loope haerer gedichten: en daerom stellen sy de woorden voor ofte achter / na dat het best in de versen te passe homt.

Cap. II.

Maer om te bestuyten en alle de boorgaende reghelen door oeffeninghe dienstich te maken / en den leerling tot meerder perfectie in dese sake te brenghen / soo sal't hem ongetwijffelt profijtelijck zijn / dat hy sich in't lesen ende van buyten leeren der redenen / phrasen / spreeckwoorden / en andere volghende discoursen deffent. Want daer mede sal hy sich behelpen niet al­leen in 't verstaen en kennisse der naemen van dinghen / en­de konsten; maer sal de taele oock veel suyverder en eleganter spreecken. Ende vermits dat de vreese des Heeren de eerste ende voornaemste dingh is daer wy ons moeten in oeffenen: soe sal ick den leerling eenige stucken van Goddelijcke leeringe ten eersten voorste len / waerinne het scer van noode is dat een yge­lijck sich exerceert: daerna sal ick de fin met verscheydene ver­maeckelijcke redenen en spreucken varverschen; ende eynde­lijck den leser eenige nuttelijcke 't famen / sprekingen brieven / en andere gemeyne en noodwendighe stucken voor-houden.