[Page] [Page] Y mwyaf O'R ALMANACCAU Am y Flwŷddŷn (naid) o oedran Y Bŷd——5641. Christ—-—1692.

YN DANGOS, Dyddiau 'r Flwŷddŷn, dyddiau 'r Misoedd, dyddiau 'r Wŷthnos, y dyddiau Gwŷlion a'r dyddiau hynod. Symmŷdiad yr Arwŷddion yngorph Dŷn ac Anifail, ar Awr o'r Dŷdd neu Nôs yr elont o'r naill aelod i'r llall. Codiad a Machludiad y Lleuad beunŷdd. Dyfo­diad y Lleuad i'r Deheu beunŷdd, a'r Deunŷdd a wneir o hynnŷ. Codiad a Machludiad yr Haul fel a gwasa­naetha dros bŷth. Newidiad ac Oedran y Lleuad. Y Deffygiadau a ddigwŷddant ar yr Hawl ar Lleuad. Dechreu a Diwedd y Tympau Cyfraith. Y Nodau Cyff­redinol, a'r Symmudol Ymprŷdiau. Yr Amser dewi­sol i gweirio Anifeiliaid. Athrawiaeth am ollwng Gwaed a'r Ddŷn-ac Anifail. Pen llanw 'r Mòr. (yn gy­wirach nac erioed or blaen) mewn unarddêg o fannau ynghymru, ar Amser cymwŷs i dramwŷ dros bôb man o honŷnt. Yr Awr or Nôs wrth Lewŷrch y Lleuad ar Ddeiol Haul. Sywedyddawl Farnedigaeth, yn gyntaf, am y Flwŷddŷn yn gyffredinol; yn ail, am y Misoedd yn neilltuol, y Tywŷdd drwŷ 'r Flwŷddŷn, a Chof­restr y Blynŷddoedd er pan fy llawer o bethau a a haeddent eu Cofio.

At yr hyn a chwanegwyd, Amrŷw o Ganiadau newŷddlon na bŷant erioed argra­ [...]hedig yn Gymraeg. Ac Athrawiaeth i ddysgu dar­llen Cymraeg, ac i fwrw Cyfrif.

O Wneuthuriad Tho. Jones, y Trydyddard [...]êg Agraphiad. Argraphwyd yng H [...]erladd.

Y Rhag-Ymadrodd.

NI baswn yn Ysgrifennu dim Rhagyma­drodd attoch y Leni, oni bae dybiedy byddech yn ei ddisgwyl o herwydd eich bod yn gynesin a'i gael.

Am yr Annog a yrrais attoch y Llynedd yng hylch Newyddion Misawl, nid arnafi yr oedd y Bai na besech yn en cael, ond ar Shopwyr y Wlad na besent yn gyrru attai am rai o honynt: Dywe­de rhai mai Afraid, a gwelent yrru cymhelled a Llundain am Newyddion, oblegyd fod amryw yn y Wlad a fedreu wneuthur Newyddion eu hunain, dywede er aill fod Newyddion mewn rhai mannau yn amlach na'r Arian eusus.

Os rhynga bodd i chwi yr hyn a yrrais attoch y Leni, byddwch debyg i gael rhyw amgen Ymheu­thundod y Flwyddyn nesaf, oddiwrth

Eich hen, a'ch gwastadol Wasanaethwr, THOMAS JONES
Caerludd, Hydref y 13. 1691.

Cywŷdd Marwnad am yr Anrhydeddus fardd, Edward Morîs or perthi Llwŷddion yn Sîr Ddidbŷch; o wnewthariad (Hugh Morŷs o'r un Sîr, ei wîr frawd ef yn y wenŷdd) a'r prydŷdd goref ynghymru.

BRiw, gofid, braw a gefais,
Brwŷdŷr a fŷ yn brodrio fy ais,
Briw ysgymmŷn, braisg amarch,
Braidd ŵr bŷw, briddo'r barch:
Bŷ arw saeith i beri Son,
Branaru bronnav oerion
Y gair sŷ garw ysowaeth,
O bur wîr ni bŷ air waeth,
O na bai gwêdd wŷneb gxîr,
I ni unwaith yn anwir;
Marw Edward Mawr Awdwr,
Morŷs oedd dymherŷs-wr.
Llafurwr llês, llyfrwr llon,
Lliwdeg or penthi llwŷdion;
Yn benn bardd ni bŷ'ni bŷdd
Afiaeth brŵd ŷ fâth Bryd [...]dd
Brŵd oedd ei ffrŵd Brydŷdd fraeth,
Aber ddeunŷdd Barddoniaeth.
Aer y Miwsis, air moesawl,
Am arfer mwŷnder a maw [...].
Ei hawl ddeddfawl oedd addfed,
O Helicon haela Cêd
Ni wnai anrleaith bras waith brŷs,
Na dychan, Enaid Jac [...]us.
Pêrair ŵr puro'r Araith,
Parod o r [...]m, purder Jaith,
Ni bŷ naid iw bennodau,
Boniwr o [...]dd dan benn yr Jau,
Ac os adwŷn gwŷs Edwart,
Ail i ddur yn ol ei ddurt,
Ʋchel o nerth uwchlaw'r n [...]ill,
O wŷch araith, uwch eraill.
Pâ Brydŷdd pybur aden,
A hëd i'w nod bŷd y nenn.
Gwaith ofer iw gaeth ofŷn,
Heb nêb i'm hatteb am hŷn
Bardd od ar y beirdd ydoedd,
[...] waith, blasus oedd.
Gogoniant a gae Gwŷnedd,
Cŷn ei fynd accw yn ei fëdd▪
Ein seren yn y Siroedd,
A'n tês gwŷn, a'n Twŷsog oedd
Am Edward y mae adwŷ,
Och o'r modd, ni cheir mwŷ.
Ofer mwŷ I feirdd mân,
Groes nyddu gwers anniddan.
Goganant, rhwŷgant y rhawg
Egwan accen. yn gnycciawg.
Gwelaf bart o glwyfau'r bŷd,
Gw [...]laf feddwi 'r gelfŷdd [...]d,
Dysged neu dwŷlled y dall,
Ar dwŷll eiriau 'r dall arall.
Athro gwîr aeth i'r gwerŷd,
A wnae'r gerdd yn aur i gŷd'
Sêl ddiogel, Sail ddigoll,
Swmmer gwawd, sŷ ymma ar goll.
Puler breuder i brydu,
Pwŷs fawredd farn, pos fardd 'fŷ
Hwn oedd dâl Cynghanedd dêg,
Eos doethder ysdwŷthdeg.
Ni ddoe bwngc newŷdd o'i ben,
F [...]ŷs hwŷlŷs heb flâs halen.
Am e [...]riau mêl angel oedd,
Glain Brydain glân bêr ydoedd.
Gwastad ei blethiad, a blîth.
Gardd wîn oedd ei gerdd we [...]th.
Gwenithaidd ei gan ethol,
Gwŷg a roin gwâg ar ei ol,
Gwŷr yn wael, gŵr ni welwn,
Gymro hardd, gymar i hwn.
Agoriad y gywir-waith,
A Chlo am iawn, a chlwm Jaith
Ail Homer, louw ei hymnau,
A mîl gwell am eilio gwau.
Nid fflorâs yn y deîr Jaith,
A wnae wenn wê un-waith.
[Page] Goreu gwydd Awendd wŷch,
Gwnae owdwl gaiad wŷch;
[...]i gowŷddau gwiw a ddŷg
Gwir iwn ddawn a geir yn dd [...]sg.
Carolau yn rheolau rhâd.
Cyfoethawg eu Cyfiethyad.
Englynnion angel annerch,
Fŷth i'w Swŷn afiaeth a serch.
Aeth ei benn i eitha bŷd,
A'i synvŷr er ysenŷd,
A'i Tyfod iw to 'r afiaith,
Drwg le erioed i dreinglo'r Faith.
A'i Clai Sais, ŷ Cloeau sydd,
Ar wyneb yr awenydd.
Crynnwn oll, a'i Crino a wnaeth,
Cŷff derwen. Coffadwriaeth.
Mi wylaf am a weles
Mae 'mrawd o Briawd heb wrês.
Briwo Brodŷr brô brydain,
Braenu gwisg b [...]au Awen gain,
Och alar i chwi eilwaith.
Am lester aur, meluster Faith
Tori âr gorph, Twr Eurgerdd,
Trwm iw'r Cur, Tori mur Cerdd.
Braw i daraw bradwrith.
Briw dur drwŷ ei briod aeth.
Fel y nant ir Ceunant Cudd,
Rhed y dŵr rhŷd eu de urŷdd.
By lwŷth blin i blith ei bla [...]t,
O b [...]wm vthyr bla Methiant.
Dwŷsder dig yn dostyr d [...]n.
Ei drwg helŷnt dorr Galon.
Amlach ond afiach iw dy.
Yw ochenaid na Chanu.
Er ei fawl i wyr filoedd,
[...]lam dŷsg a glanad oedd,
Y gymedethion do [...]hion dâ,
Yn ei wŷneb ni wena.
Creigiau a Sŷrth, Cur gwaew Sôn
Crŷg drydar Cerig' dridion.
Ni welwch Cerddwch y Cwm,
Ʋn Llawen-gorph yn Llangum.
Sir ddimbŷch swŷdd wŷch sŷd waeth,
Bridd o Enaid Barddoniaeth.
Am y drŷch, aur drefnwŷch draw.
Y marc hynod mae'r Cwynaw,
Brwŷdro gwlad fel brathiad bron.
Yw briw marwol brô meirion.
Och genedl, yn iach gwŷnedd
Oer och fŷth, Eurwŷch ei fêdd,
Moe'r bonedd a mawr benyd,
Marw eu Bardd. Mwya o'r bŷd.
Mawr Ffrwŷth hwn, mêr Ffraethineb.
Mwŷn iawn oedd, a mwy na neb.
Mwŷ ei Awen am ddeall
Mesur C [...]rdd a moys air Call
Mwy ei urddas na merddŷn.
Am alw duw, a moli dyn.
Clêdd' dulas Claddu ei dalent.
Trwy berfedd gwŷnedd a Gwent.
Dau wŷthgant meddant i'n mysg,
Pan gladdwŷd y pen gloew-ddŷsg.
Wŷth ddêg a naw, a thêg nôd,
Oed Jesu wedi osod,
Daiar Essex dîr isod,
Ydŷw Beddle, Claddle Clôd,
Gorffwŷsfa Cûddfa Cân:
Glwysber yw Eglwys Breian.
Arch yn barch, Er chwŷn [...]êdd.
Ydyw Enw ei dŷ anned
Odaeth ei ddawndoethaidd oedd,
I saeson yn oesoesoad.
Trais du fŷ, trist yw f'awen:
Trwch ymhwynt torwch y mhen,
Oen Duw aeth a'i Enaid êf,
I gael wŷneb goleu-nêf.
Ac i ganu gogoniant,
Glana Swŷdd i gael Enw sant,

Nid oddiwrth y prydŷdd ei hun a daeth y Gan hon i'm llaw, ond fel a Cefais i hî yn ysgrifenedig a danfonais hî i chwi yn argraphedig.

Datguddiad y Deffygiadau a ddigwyddant ar yr Haul a'r lleuad yn y floyddyn o oed Jesu. 1692.

BYdd pum Diffycirc;g yn y flwŷddŷn hon, Sef Trî ar yr haul, a dau ar y lleuad.

Y Cyntaf o hon [...]nt a fŷdd ar y lleuad, ar y 23 dŷdd o Jonawr, ynghylch dau ar y Gloch o'r Prŷdnawn, ac etto ni welir mono gyda ni O herwŷdd deheu ledander y lleuad.

Yr ail diff [...]g a fydd ar yr haul, ar y [...]6 dŷdd o chwefror, ynghŷlch pump ar y Gloch y boreu, ac ni welir mono gyda ni o herwŷdd ei fod Cyn Condi haul.

Y Trydŷdd diffŷg a fŷdd ar y lleuad, ar y 18 dŷdd or Gorphen­naf ynghŷlch pedwar ar y Gloch y boreu, hwn a fŷdd diffŷg mawr, ac a welir gyda ni as bŷdd yr awŷr yn eglur.

Y Pedwaredd diffŷg a ddigwŷdd ar yr haul, ar yr ail d dd O Awst, ychydig wedi naw y bareu, ni b [...]dd hwn ond diffŷg bychan, a braidd a gwelir ef gyda ni.

Y Pumed diffŷg a fydd ar yr haul, ar y 27 dŷdd o'r Rhagfŷr, ynghylch dau ar y Gloch or Prŷdnawn, ni bŷdd ond diffŷg bychan Jawn, ac ni chanffyddir mono gyda ni.

Sywedyddawl faredigaeth am y flwyddyn. 1692.

I Mae Deunŷdd ddigon i weithio arno y flwŷddŷn hon ac [...] dueddiad y Planedau, Ceiff llawer armod O helbul ac eraill rŷ fychan O Arian, yn Gynnar o'r flwŷdd [...]n Ceir Clywed Geisio brâd i ŵr Enwog, ac etto bydd Teb [...]g i ymddiffyn yn eneidiol, ni châdd y Cleddef etto mo'i ddigoni ar waed a Chîg dynnion, na' Twrc mo'i wala O erlid Cristianogion. Nid wŷ yn deall amgen nad'y w'r werddon beunŷdd yn Jâchhau o'i briwiau Gwaedlŷd; nac yn ammeu na bŷdd lloegr y leni yn fwŷa diangol oddiwrth Ryfel nac yr un o'i Chymydogawl de [...]rnasoedd, Penaethiaid lloegr a fendithir drwŷ roddi O dd [...]w iddynt fuddigoliaeth ar eu gelynnion, ac nid edu y Deŷrnas mor eisieu arian Arnŷnt i ymddiff; n a chadw i fynu y wîr Grefŷdd Gristionogol. Brydain a fŷdd Gwell ei thrâd, ac amlach ei harian y leni nag a fy er ys blynnyddoedd; amrŷw O elynnion y deŷrnas a dywŷsir mewn llinnynnau tua 'r nenn, y mor y leni a Gyfoethoga loeger drwŷ Sg [...]yfaethau a Gymmerir oddiar y Gelynn [...]on. Bŷdd gwell prîs ar ŷd ac enifeiliaid yn Lloeger y leni nac a fŷ er ys blynnyddoedd. Bŷdd Clwŷfŷdd ar enifeiliaid yn enwedig ar gyffylau mewn llawer o fannau, ond gobeithio nad ym Myrydain Fawor.

Disgwiliwn Glywed fod dros y mor fel y Canlyn.

Wrth y diffŷg a fŷdd ar y lleuad ar y 23 dŷdd O Jonawr, bygythir Rhai gwledydd a chynhyrfiad Arfau; marwolaeth i wŷr mawr; ac i anifeiliaid, ymdrechu rhwng y Gwŷr mawr ar Cyffre­din; [Page] ymladd a dinistriad mawr ar ddynnion, llyfruddio, lladrata, ac aml ddoluriau O achos gwrês yr hîn, a Sychder mawr, yr h [...]n a bair brinder a d [...]ydaniaeth. Dinistriad Tai a hên Adeiladaeth, ymryson ymhylîth y gwŷr (llenn, neu) eglewŷsig, a hynnŷ ondodid yn Rhufain ar Ittal. Helbul ac ymdaith i Frenhinoedd a Rheolwŷr.

Wrth y Diffŷg a fŷdd ar yr haul y 6 dŷdd o chwefrar, bygythir Allmain sef Germany, Flanders, a Gwledddŷdd eraill' a Phrinder ŷd, drudaniaeth a newŷn; doluriau a nodau anial, Temhestlau o wŷnt uchel neu fawr, dinistriad mawr ar ddefaid ac enifeiliaid; ac Aflwŷdd i rŷw frenin tan Arwŷdd y defewr.

Y Diffŷg a fŷdd ar y lleuad, ar y 18 dŷdd or Gorphennaf, fŷ'n arwŷddo yr un bethau ag y mae diffŷg yr haul a ddigwŷddo y chweched o chwefror.

Y Diffŷg a fŷdd ar yr haul yr ail dŷdd o Awst, a arwŷdda'r un bethau a diffŷg y lleuad ar y 23 dŷdd o Jonawr, ond yn hytrach i mae yn Arwŷddo marwolaeth Brenhinoedd a gwŷr mawr: ac os llyfesir dywedŷd y gwîr Brenin Ffraingc a lithra fwŷaf or Cwbl, ei glôd a'i gysur a ddiflanant. a'i gorph a Glwŷfa O herwŷdd ei anffortun.

Y Diffŷg a Ddigwŷdd ar yr haul y 27 dŷdd o'r Rhagfŷr Sŷ yn Arwŷddo Colledion ar y môr drwŷ demhelltau a Dryccin, Cynwrf ar Frenhinoedd, a drŷdaniaeth a newŷn ar ddynion ac emifeiliad yn Neheubarth y Bŷd.

Yr Ittal. a Rhyfain Sŷ ddrŵg iawn eu Cyflwr, Tua diwedd y flwŷddŷn, bŷdd marw eu Penaethiad, ac ymdrech am ddewis eraill yn eu lle, Prinder ŷd a newŷn a fŷdd i'th ran yn ddirfawr, a llawer a fŷdd galed arnynt drawŷ eisieu ymborth. Hysbain hefŷd a brawf or fath helŷnt, Ffraingc. Hungaria, Bohemia a Swedland, a yfant yn helaeth y Leni o Ffiol digofaint yr Arglwydd, ond or holl deŷrnnasoedd Ffraingc ŷw'r waetha ei Chyflwr, nidoedd. Yr ymladd y blynnyddoedd diweddaf ond yfregedd, wrth yr ymladd a fŷdd y Leni dros y mor.

Dechreu a Diwedd y Tympau Cyfraith yn y Corllewinol Fy­nachlus, yn y Flwdŷdŷn, 1692.

Tymp Elian sŷ 'n Dechreu, Ionawr y 23 dŷdd.
Diweddu, Chwefror y 12 dŷdd.
Tymp y Pasc sŷ' n Dechrew Ebrill y 13 dŷdd.
Diweddi, Mai y 9 dŷdd.
Tymp y Drindod sŷ 'n Dechreu, Mai y 27 dŷdd.
Diweddu, Mehefin y 15 dŷdd.
Tymp Mihangel sŷ n Dechreu, Hydref y 24 dŷdd.
Diweddu, Tachwedd y 28 dŷdd.

Y Nodau Cyffredinawl, a'r Symudawl ymprydiau yn y Flwŷddŷn, 1692.

Y Prîf, neu 'r Euraid Rifedi ŷw 02
Y Serit, neu 'r Epact ŷw 22
Llythyrenau y Sul ŷw CB
O Suliau gwedi 'r Ystwŷll i mae 02
Sul Septuagesima ŷw Ionawr y 24
Y Dŷdd cyntaf o'r Grawŷs ŷw Chwefror y 10
Sul y Pasc ŷw Mawrth y 27
Sul y Gweddiau, neu 'r Erfŷnniad ŷw Mai y 01
Dŷdd Iou derchafel, neu dderchafiad Chrîst i'r Nêf, Mai 05
Y Sul-gwŷn, ŷw Mai y 15
Sul y Drindod ŷw Mai y 22
O Suliau gwedi 'r Drindod i mae 26
Sul yr Advent, neu ddyfodiad Crîst ŷw Tachwedd y 27

Egluriad Dalennau 'r Misoedd a'u Deunydd yn yr Almanac hwn.

Y Flŷddŷn a ranwŷd yn ddeuddeg o Fisoedd, ac i bôb Mis o honynt i mae dau du Dalen yn perthyn; a'r tu Dalen cyntaf o'r ddau, (neu 'r nesaf at y Llaw aswyf) a ranwŷd yn chwech o Golofnau neu Resau.

1. Y Golofn gyntaf o honŷnt, neu 'r nesaf at y Llaw aswf (lle y gwelwch, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31) sŷ 'n dangos Dŷddiau 'r Mîs.

2. Yr ail Golofn lle y gwelwch, a, b, C, d, e, f, g, a, b, C, &c. sŷ 'n dangos Dyddiau 'r Wŷthnos, gwŷbydd­wch mae'r Llythyren fawr sŷ 'n sefyll am y Sul, sef C am yr holl Suliau cyn y 25 Dŷdd o Chwefror, B am yr holl Suliau ar ôl y 25 o Chwefror▪ fel y gwelwch y Llythyren fawr C gyferbŷn ar 3, 10, 17, 24, 31, o Ddŷddiau Io­nawr, yn dangos i chwi mai Suliau ydŷw 'r Dyddiau hynny.

3. Y Drydŷdd Golofn sŷ 'n dangos y Dŷddiau Gwŷl­ion, a'r Dŷddiau hynod, a Gwŷlmabsanctau Cymru; gwŷbyddwch fôd yr hôll Ddŷddiau sŷdd orchymmŷnne­dig iw Cadw yn Wŷlion wedi 'hargraphu a Llŷthyrennau duach neu fwŷ na'r lleill; fel y gwelwch yn y Golofn honno gyferbŷn a'r 1, 6, 25, ar 30, o Ddŷddiau Ionawr, Llythyrennau mawr duon, yn dangos i chwi mai dydd­iau Gwŷlion ydŷw y 1, 6, 25, ar 30 o Ddŷddiau Ionawr▪

4. Y bedwaredd Golofn sŷ 'n dangos pa lê y bŷdd yr Arwyddion ynghorph Dŷn ac Anifail bôb Dŷdd, fel y gweloch yn y Golofn honno gyferbŷn a'r Dŷdd cyn­taf [Page] o Ionawr, Arhped 11 B. yn dangos fôd yr Arwŷdd yn dyfod i'r Arphed ynghŷlch unarddêg ar y Glôch y Bo­reu y Dŷdd cyntaf o Ionawr, ac yn aros yn yr Arphéd o hynnŷ hŷd chwech ar y Glôch o Nôs y trydŷdd Dŷdd; sef gyferbŷn ar 3 Dŷdd o Ionawr yn y Golofn honno gwe­lwch, Mordd. 6. N. yn dangos i chwi fôd yr Arwŷdd yn ymadel a'r arphed ac yn dyfodi'r morddwŷdŷdd y trydŷdd Dŷdd o Ionawr, ynghŷl [...]h chwêch ar y Glôch o Nôs. Os mynnech wŷbod y prŷd y mae 'r Arwŷdd yn ymadel a'r Morddŷwŷdd, gyferbŷn a'r 6 Dŷdd o Ionawr, cewch weled Gliniau 2 B. yn dangos i chwi fôd yr Arwŷdd yn ymadel ar Morddwŷdŷdd, ac yn myned i'r Gliniau a'r Garrau y chweched Dŷdd o Ionawr ynghŷlch dau ar y gloch y boreu: Ac wrth hŷn o athrawiaeth gellwch wŷbod pâ lê y bŷdd yr Arwŷdd y dŷdd a fynnoch o'r flwŷddŷn. Er na chymmerodd eraill erioed gymmaint o boen a dangos yn Llawnllythŷr yr awr o'r dŷdd y byddau'r Ar­wŷddion yn: Symmŷd o'r naill Aulod ne fan i'r llall, my fi a gymmeres boen i ddangos i chwi ymma yr awr Cystal a'r dŷdd, gan-fôd y naill mor angenrheidiol ar llal.

Y deunŷdd a wneir o symŷdiad yr Arwyddion yng­horph dŷn ac anifail ŷw, i gael gwŷbod yr amser goreu, ac i ddewis amser Cymwŷs i gweirio neu dariar anifeiliaid ac ŵŷn, ac i ollwng gwaed ar ddŷn ac anifail, na chwei­ried nêb anifail neu oen pan fo'r Arwŷdd yn yr Arphed, y Gwddwf, y Cefen, a'r Galon, n'ar Coesau; o herwŷdd Rheol Sywedyddiaeth sŷ'n peri gochel tori ar anifail pan fo'r Arwŷdd yn un o'r manau hynnŷ: Goreu amser i do­ri ar, neu gweirio anifail neu oen, ŷw, pan fo'r Arwŷdd yn y Bronnau, neu'r Traed.

Na ollynged nêb waed pan fo'r Arwŷdd yn llyfodraethu 'r aelod ddolurus, nac o chwaith pan fo'r Arwŷdd yn yr Aulod a Gollynger gwaed o honi: Goreu Amser i ollwng gwaed ŷw, pan fo'r Arwŷdd bedwar symŷdiad oddiwrth yr aelod glwŷfus, a chymhelled a hynnŷ oddiwrth yr au­lod a gollynger Gwaed o honni, sef yn Esampl, os bŷdd y Dolur yn y Pen, gollwngwch Waed pan fo'r Arwŷdd yn y Cefên neu 'r Morddwŷdŷdd; os bŷdd y Dolur yng­hŷlch y Galon, neu y Cefen, i iachau hwnnw gollyngwch Waed pan fo'r Arwŷdd yn y Pen neu 'r Morddwŷdŷdd, os yn y Breichiau a bŷdd y Dolur, gollyngwch Waed yn y Goes, a hynnŷ pan fo'r Arwŷdd yn y Cluniau.

[Page] Wrth Gwrs Celfyddŷd i mae Rheolau eraill iw 'styried cyn gollwng Gwaed.

Yn gyntaf, Yr hên Phylosophyddion a gynghorasant, na ollyngid mo 'r Gwaed pan fae 'r Hin yn frŵd iawn, nac yn oer iawn, a hynny am dri o Achosion, nad oes mo 'r lle iw rhoddi ar lawr ymma.

Yn ail, Na ollyngid mo'r Gwaed ar nêb tan Bedair ar ddêg o Oed, nag ar nêb dros Driugain a chwêch o Oed, o ddigerth fôd achos angenrheidiol yn ei ofŷn, ac os byddeu y fath achos i ollwng Gwaed ar rai cŷn ieuenged, a than 14, neu cŷn hyned a thros 66, Cynghorasant na ollyngid ond ychŷdig o'u Gwaed hwŷnt, o herwŷdd go­reu pa lleia.

Yn drydydd, Cynghorasant ystyried Arfer, (hynnŷ ydŷw,) nid ŷw mor beryglus gollwng Gwaed ar y neb a fŷ arfer o waedu, ag ydŷw ar y nêb na ollynged erioed Waed arno, os bŷdd un yn o henaidd heb golli Gwaed eriod, mae 'n beryglus i hwnnw golli ei Waed.

Yn bedwaredd, Dylid ystyried Cryfder y Claf, neu 'r Afiachus cŷn gollwng ei Waed, os bŷdd Dŷn yn egwan, ni ddylid ar bôb achos bychan mo 'r gollwng Gwaed arno, ond nid ŷ'w mo'r beryglus waedu 'r Crŷf ei Gorph.

Yn bummed, Lle bo Dolur drwŷ achos gormod o Waed, dylid gollwng Gwaed rhwng newidiad y Lleuad ar Chwarter cyntaf o'i hoed; lle bo Dolur o achos Llid­naws, neu ddrŵg Anwŷdau, dylid gollwng Gwaed o Chwarter cynta 'r Lleuad i'r Llawnlloned. Pan fo Dolur yn peri Fflêms, goreu amser i ollwng Gwaed rhag hwn­nw ŷw, rhwng y Llawn-lleuad a'r Chwarter diweddaf o'r Lleuad; Lle y bo Dolur a fagodd drwŷ Brudd-der a thrymder Calon, goreu amser i ollwng Gwaed yn erbŷn hwnnw ŷw, rhwng y Chwarter diweddaf o'r Lleuad a' [...] Newid.

Yn chweched, A fo dan 20 mlwŷdd o Oed, a ddyleu ollwng Gwaed rhwng Newid y Llewad a'r Chwarter cyn­taf; Ar nêb a [...]o rhwng 20 a 35 o Oed, a ddyleu waedu rhwng y Chwarter cyntaf a'r Llawn-lleuad; Y neb a fo rhwng 35 a 50 o Oed, a ddyleu ollwng Gwaed rhwng y Llawn-lloned a'r Chwarter diweddaf o'r Llewad; Ar nêb a fo yn fwŷ na 50 o Oed, a ddyleu ollwng Gwaed rhwng y Chwarter diweddaf a Newid y Lleuad. Gwasanaethed hyn am Ddeunŷdd y bedwaredd Golofn.

[Page] 5. Y bummed Golofn a ddengus Godiad a Machludiad y Lleuad pan ddigwyddont ar amser Nôs, hŷnny ydŷw, Godiad y Lleuad o'i Llawnlloned iw Newidiad, a'i Mach­ludiad o'i Newidiad iw Llawnlloned. Ac 'r wyf yn addaw i chwi (gan gymmerŷd o honof fwŷ o boen y Leni nag un Flwyddŷn o'r blaen,) fòd Codiad a Machludiad y Lleuad ymma yn gywirach nag y byddech arfer o'i chael, ac yn hyspysu i chwi na chamgymmerais fynudŷn y Leni Ynghodiad a Machludiad y Lleuad o ddechreu'r Flwŷdd­ŷn iw diwedd, heb ammeu na bŷdd dâ gan rai (a fo achos iddŷnt i fôd ar draed yn hwyr o Nôs, neu yn foreu cyn dydd) gael y cywir Amser o Godiad a Machludiad y Lleuad. Gyferbŷn a'r Dŷdd a fynnoch o'r Flwŷddŷn, cewch Godiad neu Fachludiad y Lleuad yn gywir yn y bummed Golofn, sef yr Awr tan A, ar Mynudŷn tan M. Gwŷbyddwch mae wrth ac arol B sŷ 'n arwŷddo Boreu, neu rhwng hanner Nôs a Chodiad Haul; ac mae N sŷ'n arwyddo Nôs, neu rhwng Machludiad Haul a hanner Nôs. Os mynech wŷbod pa amser o'r Nôs y machludo 'r Lleuad y degfed o Ionawr, gyferbyn or 10 Dŷdd o Ionawr yn y Golofn honno, cewch weled 06 [...]an A, a 38 tan M, ac uwch ben hynnŷ gyferbŷn ar 8 Dŷdd, Machludo, a chy­ferbyn ar 9 Dŷdd N yn yr un Golofn, yn dangos i chwi fôd y Lleuad yn Machludo 38 o funudiau gwedi 6 ar y Gloch o'r Nôs y 10 o Ionawr, a chyferbŷn a'r 25 o Io­nawr yn yr un Golofn gwelwch, 07. N. 24. a than y gair, (yn Codi) yr hyn sŷ'n dangos fôd y Lleuad yn Co­di 24 o fynudiau gwedi 7 ar y Glôch or Nôs y 25 o Ionawr, A chyferbŷn ar 29 Dŷdd gwelwch 01 B 2, yn dangos i chwi fôd y Lleuad yn Codi 2 fŷnud wedi un ar y gloch y boreu, y 29 dydd o Ionawr.

6. Y chweched Golofn sŷ'n dangos yr Awr ar Mŷnud [...] bŷdd y Lleuad yn y Deheu beunŷdd drwy 'r Flwŷdd­ŷn 1692, a hynnŷ yn gywirach nac a cawsoch êf erioed o'r bla [...]n.

Deallwch fôd y Lleuad yn dyfod i'r Deheu, ar ôl han­ner Dŷdd, neu rhwng hanner Dŷdd a hanner Nôs o'r Newid i'r Llawnlloned, fel a gwelwch yn y 6 Golofn, gy­ferbŷn a'r 9 Dŷdd o Ionawr, 12. tan A, a 50 tan M. yn dangos fôd y Lleuad y nawfed Dŷdd o Ionawr yn [...] Deheu 50 mŷnud wedi 12 ar y Glôch, ac os myn­nech [Page] wŷbod pa un a'i deuddeg ar y Glôch o Ddŷdd a'i o Nôs, edrychwch uwch ben hynnŷ yn yr un Golofn, a chyferbŷn ar 8 Dŷdd cewch weled N. yn Arwŷddo Nôs, neu Brŷdnawn. A chyferbŷn a'r 24 Dŷdd o Ionawr gwelwch 12. B. 50. yn dangos fôd y Lleuad yn y De­heu y Boreu, 50 mŷnud gwedi deuddeg ar y Glôch, neu wedi hanner Nôs y 24 Dŷdd o Ionawr, ac wrth hŷn o Athrawiaeth, bŷdd hawdd i chwi gael yr awr ar mynu­dŷn a bo 'r Lleuad yn y Deheu bôb dŷdd yn y Flwŷddŷn hon.

Dau ddeunŷdd a wneir o'r chweched Golofn neu Ddy­fodiad y Lleuad i'r Deheu.

1. Y pennaf, neu 'reittiaf o honnŷnt ŷw Cynnorthwŷ­ad i gael yr uniawn Amser o ben llanw neu gorllanw'r Môr mewn amryw o fannau o amgŷlch Cymru; ni chaw­soch mo lanw'r môr ymhôb man yn gywir yn fy Alma­nac hŷd y Leni; ond y Leni ac o hŷn allan (gan ddarfod i mi y Llynedd ar fy 'nrhafael ynghymru ddal sulw a'r Lanw a Thrai 'r Môr,) 'rwif yn addo i chwi gywirdeb o hynnŷ yn yr amrŷw fannau sŷ 'n canlyn.

Henwau 'r mannau lle y ceir Lla­nw 'r Môr Beunydd. Amser iw dynny oddi­wrth yr amser a bo 'r Lleuad yn y Deheu.
A. M.
Caerlleon 00 06
Y Fflint 00 30
Mostŷn 00 50
Aberconweŷ▪ 01 00
Bewmares 01 15
Porthaethwŷ 01 20
Bol y Donn 01 30
Caernarfon 02 00
Caer-Gybi 02 24
Barr Caernarfon 02 30
Y Traeth mawr 02 40

Gyferbŷn a'r hyn a fynnoch o'r mannau sy ar lawr ym­ma, cewch yr amser a ddylech dynnŷ oddiwrth yr amser a bo 'r Lleuad yn y Deheu, sef yr Awr tan A, ar Mŷnud tan M. Os mynech wŷbod pa amser o'r Dŷdd a bŷdd pen llanw wrth Gaerlleon ar y 6 D [...]dd o Ionawr; edry­chwch [Page] yn y chweched Golofn sŷ'n dangos Dyfodiad y Lleuad i'r Deheu ac yn honno gyferbŷd a'r chweched Dŷdd o Ionawr cewch 10 tan A, ac 28 tan M, yn dangos fod y Lleuad y Dŷdd hwnnw yn y deheu 28 mŷnud wedi dêg ar y Glôch, a'r B uwch ben y Dŷdd hwnnw sŷ 'n arwŷddo Boreu, neu cyn hanner Dŷdd; Ac yn y Go­lofn uchod gyferbŷn a Chaerlleon, gwelwch 00 tan A, a 06 tan M, yn Argwŷddo chwe mŷnud iw tynnŷ oddi­wrth ddeng Awr ac ŵŷth ar hugain o fynnudiau, a'r gweddill iw 10 Awr a 22 o fynudiau, sef pen llanw 'r Môr wrth Gaerlleon ar y 6 Dŷdd o Ion [...]wr ŷw 22 o fy­nudiau wedi deg ar y Gloch y Boreu. Os mynech wŷbod yr amser a bo 'r gorllanw ymmol-y-donn y 10 Dŷdd o Ionawr, gyferbŷn ar Dŷdd hwnnw cewch weled fod y Lleuad yn y Deheu 1 Awr, 30 Mŷnud or Nôs, sef o Bridnawn; Ac yn y Golofn uchod gyferbŷn a Bol-y-don gwelwch 00 tan A, a 30 tan M, neu hanner Awr iw dyn­nŷ oddiwrth Awr a hanner, yn dangos i chwi y bŷdd Pen­llanw ymmol-y-don ar un ar y glôch o Brŷdnawn, y degfed Dŷdd o Ionawr, yr un reol a wasanaetha i gael y Llanw y Dŷdd a fynnoch yn y llê a fynnoch o'r Mannau uchod.

Pan gaffoch un Llanw ar y Dŷdd, ac yn y Man y bôch yn ei geisio, a deall o honoch pa un ai Boreu, ai Prŷd­nawn a fŷdd, gwŷbyddwch fôd o'r Llanw hwnnw i 'r Llanw nesaf ar ei ôl ef ddeuddeng Awr a chwe Mŷnud a'r hugain gan gyfri fôd 60 o Fŷnudiau yn yr Awr.

Gwŷbyddwch mai goreu Amser i dramwŷ dros y Traethau, (sef rhwng Caer Heon a'r Fflint, a rhwng y Bew­mares a Sir Gaernarfon, a rhwng Conwy a Bangor, a thros y Traeth mawr) ŷw distill Trai, sef ynghŷlch chwe Awr a Chwarter o flaen neu ar ôl penllanw neu Gorllanw. Go­reu amser i fyned dros y Dŵr wrth Drêf Conwy ŷw han­ner Llanw neu hanner Trai, sêf ynghŷlch tair Awr o flaen ueu ar ôl Pen-llanw. Ond am y mannau eraill nis gwn amgen na wasanaetha pôb amser fel eu gilidd iw tram­wŷ.

2. Yr ail Deunŷdd a wneir o'r chweched Golofn, a ddengus yr amser or Nôs, wrth benŷd neu lewŷrch y Lleuad ar Ddeiol Haul: Yn gyntaf, gwŷbyddwch fôd yr Haul yn y Deheu beunŷdd ar hanner Dŷdd uniawn. Yn ail, gwŷbyddwch a cyfrifir fôd y Lleuad yn y Deheu ar ôl [Page] yr Haul rŷw faint a'u gilidd bôb amser. Yn drydŷdd, wrth gael pa faint o amser a bo 'r Lleuad yn y Deheu a [...] ôl yr Haul neu ar ôl hanner Dŷdd y gellwch wŷbod yr amser or Nôs wrth Lewŷrch y Lleuad ar Ddeial Haul. Yn bedwerŷdd, pa faint bynnag o amser a bo 'r Lleuad yn y Deheu ar ôl yr Haul, cymmaint a hynnŷ a fŷdd Llewŷrch y Lleuad ar y Deiol ar ôl yr amser a fô hi o'r Nôs.

Os newid y Lleuad i'r Llawnlloned, bŷdd y Lleuad yn y Deheu rhwng hanner Dŷdd a hanner Nôs; o'r Llawnlloned i'r Newid bŷdd yn y Deheu rhong hanner Nôs a hanner Dŷdd.

Os Llewyrcha 'r Lleuad ddechreu-nôs y degfed o Io­nawr, ymddengŷs ar y Deiol Awr a hanner llai nac a fo hi o'r nôs, oblegid, (fel y gwelwch yn yr wŷthfed Go­lofn gyferbŷn ar Dŷdd hwnnw) fôd y Lleuad yn dyfod i'r Deheu Awr a hanner ar ôl yr Haul, sef os dengus y Lleuad 5 ar y Deiol, Bŷdd hanner Awr wedi 6 o'r Nôs.

Os Llewyrcha y Lleuad yr 21 Dŷdd o Ionawr, ym­ddengus ar y Deiol yn ddêg Awr llai nac a fo 'r amser o'r Nôs, oblegŷd ei bôd y Dŷdd hwnnw yn y Deheu ddeg Awr ar ôl yr Haul, sef os dengus ei Ffenŷd 1 ar y Deial, bŷdd un arddeg o'r Nôs.

Os Llewyrcha ar Ddiwedd Nôs, neu cyn Dŷdd y 29 Dŷdd o Ionawr, ymddengus ar y Deiol 5 Awr llai nac a fó 'r Amser wrth gwrs yr Haul, o herwŷdd gwelwch yn y bummed Golofn 05 Awr, 00 Mŷnud, yn dangos ei bôd yn dyfod ir Deheu 5 ar y Glôch y Boreu, neu saith Awr cyn hanner Dŷdd, sef pan ddangoso un ar y Deiol y Bregwaeth hwnnw, bydd 6 ar y Glôch y Boreu.

Hŷn o Athrawiaeth a wasanaetha (i ddysgu i bôb dar­llennŷdd diwŷd y modd i ddeall yr amser o'r Nôs wrth Benŷd y Lleuad y Nôs a fynno or Flwŷddŷn.

Yr ail tu Dalen, neu 'r nesaf at y Llaw ddeheuf sŷdd hawdd iawn ei deall.

7. Y Golofn gyntaf (neu nesaf at y Llaw aswyf) o'r ail tu Dalen sŷ 'n dangos Dŷddiau y Flwŷddŷn, gan gyfri fôd y Flwŷddŷn yn dechreu y Dŷdd cyntaf o Ionawr.

Os mynnech wŷbod pa ddŷdd o'r Flwyddyn ŷw 'r 28 Dŷdd o Chwefror, gyferbŷn ar Dŷdd hwnnw o Chwefror gwelwch yn y Golofn gyntaf 59, yn dangos i chwi mae namynun trîugain Dŷdd o'r Flwŷddŷn ŷw yr wŷthfed arhugain Dŷdd o Chwefror.

[Page] Os mynnech wŷbod pa Ddŷdd o'r Flwŷddŷn ŷw 'r Dŷdd cyntaf o Fai; gyferbŷn ar Dŷdd hwnnw gwelwch yn y Golofn gyntaf 122 yn dangos mae 'r Dŷdd cyntaf o Fai iw 'r 122 o Ddŷddiau 'r Flwŷddŷn.

Os mynnech wŷbod pa Ddŷdd o'r Flwŷddyn ŷw 'r Dŷdd diweddaf o Rhagfyr, yno cewch weled mae 366 o Ddyddiau 'r Flwŷddyn, ŷw'r 31 Dŷdd o Rhagfyr.

Oddigerth mewn Blwŷddŷn naid nid oes ond 365 o Ddŷddiau yn y Flwŷddŷn, ac mewn Blwŷddŷn naid y Dŷdd arall a chwannegir at Mîs Chwefror.

Er nad yw arferedig roddi Dŷddiau 'r Flwŷddyn mewn Almanaccau, ac nad oes fawr Ddeunŷdd iw wnewthur o hynnŷ, (gan gael digon o le) er mwŷn ymheuthundod a rhoddais hwŷnt ar lawr y Leni.

8 Yr Wŷthfed Golofn o'r Mîs, a'r ail Golofn o'r ail tu Dalen sŷ 'n dangos dyddiau 'r Mîs, y Golofn hon sŷdd mor hawdd ei deall nad rhaid moi hysbysu i chwi▪

9. Y naw [...]ed Golofn o'r Mîs, ar drydedd or ail tu Da­len sŷ 'n dangos Codiad yr Haul Beunŷdd, gyferbŷn a'r Dŷdd a fynnoch cewch yr Awr tan A, ar Mynudŷn tan M. fel a gwelwch gyferbŷn ar dŷdd cyntaf o Ionawr yn y Go­lofn honno 8 tan A, ac 1 tan M, yn dangos fôd yr Haul yn Codi un Mŷnud gwedi wŷth ar y Glôch y dŷdd cyn­taf o Ionawr.

10 Y ddegfed Golofn or Mîs, ar bedwaredd or ail tudalen sŷ 'n dangos Machludiad yr Haul Beunŷdd, gyfer­bŷn ar dŷdd a fynnoch cewch yr Awr tan A, ar Mynudiau tan M, megis a [...]welwch yn y Golofn honno gyferbŷn ar 9 dŷdd o Ion [...]wr 4 tan A, ac 8 tan M, yn dangos fôd yr Haul yn Machludo wŷth mŷnud wedi pedwar ar y glôch y nawfed dŷdd o Ionawr.

[...] farchwŷliad y Mîsoedd cewch newid ac oed y Lle [...]d mo'r llawnllythŷr na bo rhaid ymma mo'u heg­luro i chwi.

Tan o [...]dran y Lleuad ymhôb Mîs cewch weled hên gan, a elwid yr amser a gwnaed wh) nt) Englynion; yr rhain a wnaed gŷnt i Fisoedd y Flwyŷddyn; y rhan mwŷaf sŷ 'n dadlu mae Aneurin Gwawdrydd a'u gwnaeth; i mae Do­ctor Davies yn dywedŷd fôd Aneurin Gwawdrydd yng­hanol ei Ardderchawgrwŷdd yn y Flwŷddŷn o Oed Iesu 510, ac os yŵ 'r Gân cyn hyned a hynnŷ, i mae er pan wnaed hi 1182, o Flynnyddoedd. Y Gwîr Anrhŷdeddus [Page] Dâd yn Nuw Humphrey Arglwŷdd Escob Bangor, a welodd yn dda drefnu i mi Argraphu yr hên Englynion hŷn, er mwŷn Henadwriaeth, a Choffadwriaeth o'r hên Gymmaeg.

Yn canlŷn yr hên Englynion cewch Sywedyddawl Far­nedigaeth am dreigl y Bŷd bôb Mîs o'r Flwŷddŷn 1692. Rwifi 'n tybied nad ellwch wadu na ddywedais cyn ne­sed i'r Gwîr ac odid o un arall hŷd yn hŷn, ac i rwŷf yn meddwl a gallaf hynnŷ o hŷn allan, ond os camgymeraf unwaith, Cnaf a fydda gyda rhai, a pha dywedwn y gwîr bôb amser, Cythraul a fyddwn gydag eraill, ac am hyn­nŷ nid ydwŷ'n disgwŷl ond y fath Farnedigaeth ac a gaffo eraill o'r un Gelfyddŷd.

Yn ddiweddaf cewch fy amcan am y Tywŷdd, ac yn wîr cymmerais fwŷ o boen i geisio 'r Tywŷdd yn gywir y leni nac un amser o'r Blaen, yn enwedig yn amser Cynhauaf Gwair ac ŷd.

Onidodid bydd rhai Y sgolheigion yn beio arnaf am fod mor helaeth yn egluro Dalennau 'r Misoedd, ac yn dywedyd mae eisieu rhyw beth ar all i lenwi 'r Papur a wnaeth i mi fod mor gyflawn yn hyn: o Atteb i'r rheini rwyfi'n dywedyd nad er mwyn eu bath a cymmerais gymmaint o boen, ond er mwyn y Cymru anllythrennog druain, yr rhain nad oedd ganddynt mo'r digou o Arian i fyned i Farchnad y Saesneg a'r Lading, i ddyblu e [...] Cappiau a Dysgeidiaeth.

JONAWR. 1692.
Dŷddiau 'r Mîs. Dŷddiau 'r Wŷthnos. Y Dŷddiau Gwŷli­on, a'r Dŷddiau hynod. Yr Arwŷ­ddion yng­horph Dŷn ac Anifail. Codiad, a machludi­ad y Lleu­ad. Dyfodi­ad y Lleuad i'r De­heu.
A.   M. A.   M.
1 a Enwaediad Crist. Arph. 11. B. 01 B. 43 06 B. 21
2 b Bodfan, ac Abel. Arphed. 03   22 07   15
3 C Dydd Sul. Mordd. 6. N. 04   35 07   59
4 d Methulalem. Morddwŷ­dŷdd. 05   30 08   50
5 e Seimon. 06   20 09   37
6 f Dydd ystwyll. Gliniau 2. B. 07   00 10   28
7 g Cêd Escob. Gliniau. 07   40 11   21
8 a Erhard. Coesau, 1. N. Machludo. 12 N. 08
9 b Mercell. neu 05 N. 30 12   5 [...]
10 C 1 Sul gwedi 'r yst. Ysgeiriau. 06   38 01   30
11 d Hygŷn. Traed. 1. B 07   44 02   14
12 e Llwchaern. Traed. 08   47 02   54
13 f Elian Escob. Pen. 2. N. 09   32 03   13
14 g Ffelics. Pen ac 10   41 03   47
15 a Maurus. Wŷneb. 11   57 04   52
16 b Marchell. Gwdd. 2. B. 12 B. 56 05   37
17 C 2 Sul gwedi 'r yst. Gwddwf. 02   09 06   21
18 d Prisca. Ysgwŷ. 2. B 03   18 07   10
19 e Wastan. a Breichiau 04   24 08   02
20 f Ffabian. Bron. 4. N 05   25 08   59
21 g Annes, neu Agnes. Bronnau. 06   17 10   00
22 a Finsent. Cefen. 5. N. 07   00 10   56
23 b Tymp yn dechreu. a'r Galon. 07   34 11   54
24 C 3. Sul gwedir yst. Bol. 4. N. Yn Codi. 12 B. 50
25 d Troead St. Paul. a'r Perfedd 07 N. 24 01   43
26 e Policarpus. Clun. 4. N. 08   35 02   34
27 f Joan, Aeron. Cluniau. 09   53 03   23
28 g Samuel. Arph. 7. N. 11   38 04   14
29 a Oenig. Dirgelwch. 01 B. 02 05   00
30 b Merth. Charl. 1. Mordd. 9. N. 02   16 05   43
31 C Sul Sexagesima. Morddwŷd. 03   00 6   10
Cyfarchwiliad JONAWR. 1692.
Dyddiau 'r flwŷdd Dyddau'r mîs. Haul yn

Lleuad yn newid yr 8 dŷdd ynghylch 9 y boreu.

Un chwarter oed, 16 dŷdd, ynghŷlch 3 or, prŷdhawn

Llawn lloned y 23 dŷdd, ynghŷlch 2 or pr.

Trî chwarter oed y 30 dŷdd ar 6 y boreu.

Codi Mach lud.
A. M. A. M.
1 1 8 1 3 56
Mîs Ionawr myglŷd Dyffrŷn,
Blîn Trilliad, Treiglad Clerddŷn.
Cul brain, an aml llais gwenŷn.
Gwâr buches, diwres odŷn.
Gwael Gŵr an wiw ei ofŷn.
Gwae a Gâr ei drî gelŷn.
Gwîr a ddywedodd Cynfelŷn,
Goreu Canwŷll Pwŷll i ddŷn.
2 2 8 0 4 0
3 3 7 59 4 1
4 4 7 57 4 3
5 5 7 56 4 4
6 6 7 55 4 5
7 7 7 54 4 6
8 8 7 53 4 7
9 9 7 52 4 8
10 10 7 51 4 9 Ni bydd ond ychydig ymladd y mîs ymma, ond Ceir Clywed fôd peth ymryfusedd rhwng penadur a Gŵr en­wog, ac ni bŷdd hynnŷ baseu deuddŷdd o siarad. Bŷdd Sôn mawr am ddarparu mwŷ o Arian Tuagat oresgŷn Ffraingc, ac ni bŷdd lai angen Fraingc am arian na gwledŷdd eraill, bŷdd rhai yn bry­sŷr ar ddyfeisio Cydfadwriaeth yn gynnar or flwŷddŷn, etto gwell a fy­ddeu iddŷnt wasdatta. Y Brenhin­oedd a'u mîlwŷr a fyddant glau iw gilŷdd.
11 11 7 50 4 10
12 12 7 48 4 12
13 13 7 47 4 13
14 14 7 45 4 15
15 15 7 43 4 17
16 16 7 42 4 18
17 17 7 40 4 20
18 18 7 38 4 22
19 19 7 36 4 24
20 20 7 35 4 25
21 21 7 33 4 27
22 22 7 31 4 29
23 23 7 30 4 30
24 24 7 28 4 32 Pôb mâth ar dywŷdd ar ddechreu 'r mîs hwn, aml gafodŷdd o ôd neu ôd­wlaw, a chenllŷsg weithieu, a gwŷnt uch­el iawn ar gyrsiau. Têg a rhewlŷd tuar ail Sul. Rhai Cafodŷdd ynghŷlch y try­dŷdd Sul. Rhewlŷd a theg drachefen dros wŷthnos or lleia, aml gafodydd oerion o eira neu ôdwlaw ar dd [...]wedd y mîs.
25 25 7 26 4 34
26 26 7 24 4 36
27 27 7 22 4 38
28 28 7 20 4 40
29 29 7 18 4 42
30 30 7 17 4 43
31 31 7 15 4 45
CHWEFROR. 1692.
Dyddiau'r mîs. Dyddiau'r wŷthnos. Y Dyddiau Gwŷli­on, a'r Dyddiau hynod. Yr Arwŷ­ddion yng­horph Dŷn, ac Anifail. Codiad, a machlud­iad y Lleuad. Dyfodiad y lleuad i'r deheu.
A.   M. A.   M.
1 d Rridget. Morddwŷd. 3 B 21 7   23
2 e Purediga. Mair. Glini. 10. B. 4   15 8   19
3 f Llywelŷn. A Garau. 5 Codi. 5 9   13
4 g Gilbart. Coesau 9 n. 5 52 10   00
5 a Agatha. Coesau, neu 6   16 10   42
6 b Dorothy. Sceiriau. 6   14 11   29
7 C Sul ynŷd. Traed 10 B. Machlud. 12 N 13
8 d Solome. Traed. 6 N 38 12   46
9 e Apolon. Nos ynyd Pen. 10 N. 7   43 1   37
10 f Alexander. y Pen, a'r. 8   44 2   13
11 g Sother. Wŷneb. 9   49 2   54
12 a Tymp yn diwedd. Gwdd. 8 B. 10   54 3   36
13 b Cyhoedd W. a. M. Gwddwf. 12   3 4   20
14 C Dydd falandein Ysgwŷ. 6 N. 1 B 9 5   8
15 d Ffaustin. A Breichi. 2   16 5   58
16 e Polycharn. Bron. 11 N. 3   16 6   51
17 f Hugo. Dwŷfron. 4   11 7   47
18 g Undebyst. Brwŷden. 4   45 8   45
19 a Sabin. Cefen. 1 B. 5   30 9   40
20 b Eucharyst. A'r galon. 6   2 10   40
21 C 2 Sul or Grawŷs. y Bol. 1 B. yn Codi. 11   34
22 d Cadair Peder. A'r Prefedd. 6 N 28 12 B 26
23 e Egbert Frenin. Cluniau 1 B. 8   4 1   17
24 f Intercal. Pedrain. 9   31 2   9
25 f Gwyl Matthias Arphed 2 B. 10   48 3   3
26 g Nestor. Dirgelwch 12 B 3 3   54
27 a Fortunatus. Mordd. 9 B. 1   17 4   44
28 B 3 Sul or grawŷs. Morddwŷd. 2   24 5   37
29 c Oswald. Gliniau 2 N. 3   15 6   28
Chyfarchwyliad CHWEFROR. 1692.
Dyddiau'r flwydd. Dyddiau'r mîs. Haul yn

Lleuad yn newid y 7 dŷdd, ynghylch 5 y boreu.

Un chwar. oed y 15 dŷdd a'r 6 y boreu.

Llawnlleuad yr 21 dŷdd, a'r hanner nôs.

Trî chwarter oed y 28, dŷdd, ar 8 'r nôs.

Codi mach ludo
A. M. A. M.
32 1 7 13 4 47
Mîs Chwefrol anaml Ancwŷn.
L [...]afurus Pâl ac olwŷn.
Cnawd gwarth o fynŷch gysswŷn.
Gwae heb raid a wnêl achwŷn.
Tri Phêth a dru drŵg wennwŷn.
Cyngor gwraig, murn a Chynllwŷn.
Pen Ci ar foreu wennwŷn.
Gwae a Laddodd ei forwŷn.
33 2 7 11 4 49
34 3 7 9 4 51
35 4 7 7 4 53
36 5 7 5 4 55
37 6 7 3 4 57
38 7 7 1 4 59
39 8 6 59 3 1
40 9 6 57 3 3
41 10 6 55 5 5 AR y seithfed dŷdd o'r mîs ymma i mae 'r lleuad dan ddiffŷg yn uniawn ar gyfer braint nôd Brenin Ffraingc. Hynnŷ sŷ 'n arwŷddo y daw llawer o newŷddion drŵg atto ef oddiar fôr a thîr y mîs hwn ar nessaf. Nid oes dim ymladd, nag fawr sôn am Ryfela drwŷ 'r mîs ymma: Ond ymgynghori yn ddirgel a wnâ llawer am ddarparu yn erbŷn Rhyfel yr hâf nessaf.
42 11 6 53 5 7
43 12 6 51 5 9
44 13 6 49 5 11
45 14 6 47 5 13
46 15 6 45 5 15
47 16 6 43 5 17
48 17 6 41 5 19
49 18 6 39 5 21
50 19 6 37 5 23
51 20 6 35 5 25 GWŷntiog iawn ar ddechreu 'r mîs, ac aml gafodŷdd, o ôdwlaw oer, ac eira mewn gwledŷdd uchel. Ac ynghŷlch yr un fath yr ail wŷthnos, aml gafodŷdd oerion, a hîn siomgar heb fawr degwch, a gwŷnt anhyweth. Peth Tegcach ynghŷ­lch y Trydŷdd sul dros ychydig ddyddiau, aml gafodŷdd drachefen Tua 'r Trydŷdd arhugain dŷdd, heb fawr newid o hynnŷ hŷd ddiwedd y mîs.
52 21 6 33 5 27
53 22 6 31 5 29
54 23 6 29 5 31
55 24 6 27 5 33
56 25 6 25 5 35
57 26 6 23 5 37
58 27 6 21 5 39
59 28 6 19 5 41
60 29 6 17 5 43
MWARTH. 1692
Dyddiau'r mîs. Dyddiau'r wŷthnos. Y Dyddiau Gwyli­on, a'r Dyddiau hynod­ Yr Arwŷ­ddion yng­horph Dŷn­ac Enifail­ Codiad, a machlu­diad y Lleuad. Dyodiad y lleuad ir deheu.
A.   M. A.   M.
1 d Gwyl D [...]ewi Gliniau, a 4 B. 00 7 B. 18
2 e Siad, Mawthwl. garrau 4   34 8   6
3 f Noe fam Ddewi coesau 2 B. 5   00 8   49
4 g Adrian ysgeiriau 5   14 9   36
5 a Theophilus Traed. 2. n. 5   30 10   20
6 B 4 Su [...] o'r grawŷs Traed. 5   42 11   00
7 c Thomas a Sannan Traed. machlud 11   42
8 d Philomen Pen 2 B. 6 N. 52 12 N 22
9 e Prydferth ac wŷ [...]eb. 7   56 1   2
10 f Cyhŷd dydd a nôs gwddw. 2 n 9   5 1   45
11 g Owŷn gwddwf. 10   8 2   29
12 a Gregory gwddwf. 11   16 3   15
13 B 5 Sul o'r Grawŷs ysgwŷdd 1 b 12   20 4   6
14 c Merthyri Candŷn a Breichie 1 B. 20 4   57
15 d Wŷnebog Bron. 6. B. 2   14 5   51
16 e Cyfodiad Lazerus Bronau 2   58 6   44
17 f Padrig Wŷddel cefen 11 B. 3   43 7   40
18 g Joeph gŵr Mair ar galon 4   15 8   36
19 a Cynbryd Bol. 1 N. 4   38 9   30
20 B Sul y Blodau ar Perfedd 5   2 10   23
21 c Bened cluniau 1. n yn Codi 11   14
22 d Benediged Pedrain 6 N. 39 12 B. 04
23 e Godffridus arphed. 1. n 7   54 12   59
24 f Sophia dirgelwch 9   17 1   52
25 g Beichio [...]i. Mair mordd. 4. n. 10   32 2   44
26 a Catilus morddwŷd 11   45 3   38
27 B Sul y Pasc. glinia. 11. n 12 B. 45 4   31
28 c Rupert a garrau 1   56 5   25
29 d Eutachius gliniau 2   16 6   14
30 e Guido coesau 10. b 2   46 7   02
31 f Balbina. ysgeiriau 3   15 7   49
Cyfarchwyliad MAWRTH. 1692.
Dydiaur flwŷdd. Dyddiau'r mîs Haul yn

Lleuad yn newid y 7 dŷdd, ynghŷlch 11 o [...]r nôs.

Un chwarter oed y 15 dŷdd, ar 6 or nôs.

L'awnlloned y 22 dŷdd, ynghŷlch 8 y boreu.

Trî chwarter oed y 29 dŷdd, ar 11 boreu.

codi mach [...]ud.
A. M. A. M.
61 1 6 15 5 45
Mîs mawrth mawr rhyfig Adar.
Chwerw, oer-wŷn ar ben talar.
Hwŷ fŷdd hindda na heiniar,
Hwŷ 'peru llîd na Galar.
Pôb bŷw Ar vnig a ysgar,
Pôb Edn a edwŷn ei gymmar.
Pôb pêth a ddaw trwŷ 'r ddaear.
Ond y marw mawr ei Garchar.
62 2 6 14 5 46
63 3 6 12 5 48
64 4 6 11 5 49
65 5 6 9 5 51
66 6 6 [...] 5 52
67 7 6 6 5 54
68 8 5 4 5 56
69 9 6 2 5 58
70 10 6 0 6 0 Ar ddechreu'r mîs hwn bŷdd llawer yn brysur yn arlwuo pôb mâth ar gyfreidiau yn erbŷn Rhyfel ar dîr. Ceir Clywed llawer yn Achwŷn fôd eu trethi yn drymion, a llawer a 'medŷ yn ewŷllys­gar a'u harian ar gystal achos ag a'u gofynno. Brenin Ffraingc a Geiff Gol [...]ed ar y môr ynghylch hŷn, ac ni bŷdd llai enill Lloeger no cholled Ffraingc. Gwŷr Ffraingc a ysgyrnygant ddannedd eisio Cael Cyfle i ddial eu llîd ar y saeson drachefen, ond ofer fŷdd iddŷnt y mîs ymma.
71 11 5 58 6 2
72 12 5 56 6 4
73 13 5 54 6 6
74 14 5 52 6 8
75 15 5 50 6 10
76 16 5 48 6 12
77 17 5 46 6 14
78 18 5 44 6 16
79 19 5 42 6 18
80 20 5 40 6 20
81 21 5 38 6 22
82 22 5 36 6 24
83 23 5 34 6 26 Gwŷnt uchel ar ddechreu'r mîs, yn gwneud llawer o ddrŵg ar fôr a thir, a Rhai Cafodŷdd o genllŷsg, pêth Rhew ynghŷlch y sul Cyntaf, aml ga­fodŷdd o wlaw oer neu ôdwlaw yr ail wŷthnos, ar eger ynghŷlch yr ail sul. Gwŷntiog ar ôl hynnŷ, têg a thymherŷs ar ol y llawn lleuad. Gwŷntiog ac oer a chafodŷdd digllon ar ddiwedd y mîs, a mîs chwdlŷd iawn a fŷdd hwn.
84 24 5 32 6 28
85 25 5 30 6 30
86 26 5 28 6 32
87 27 5 26 6 34
88 28 5 24 6 36
89 29 5 22 6 38
90 30 5 20 6 40
91 31 5 18 6 42
EBRILL. 1692.
Dyddiau 'r mîs. Dyddiau'r wŷthnos Y Dyddiau Gwŷli­on, a'r Dyddiau hŷnod. Yr Arwŷ­ddion yng horph Dŷn, ac Enifail. Codiad, a machlud­iad y. Lleuad. Dyfodiad y lleuad ir deheu.
A.   M. A.   M.
1 g Troead Mair Mag Tra. 10 N. 3 B. 36 8 B. 28
2 a Aeth Mair i'r Aip. Traed. 3 Codi. 55 9   10
3 B Sul Pasc bychan Traed. 4   11 9   50
4 c Turnog, Ambros. Pen, 10 B. 4   30 10   29
5 d   y Pen, a'r. 4   43 11   11
6 e Llywelŷn. Wŷneb. Machlud. 11   53
7 f Ethelwal Frenin. Gwddw 1B. 8 N. 26 12 N. 36
8 g Mynediad Crist. gwddwf. 9   18 1   23
6 a Albinus. Ysgwŷ. 9 B. 10   32 2   12
10 B 2 Sul gwedir Pasc. Breichiau. 11   31 3   4
11 c Coroni [...]d W. 3. & Bron. 2 N. 12   28 3   56
12 d Mari 2. 1689. Bronnau. 1 B. 16 4   50
13 e Justin. Cefen. 8 N. 1   54 5   45
14 f Tiburtius. a'r Gal [...]n. 2   20 6   30
15 g Oswald. y Bol. 9. N. 2   50 7   31
16 a Padarn. ar Perfedd. 3   13 8   22
17 B 3 Sui Gwedir Pasc. Clun. 11 N. 3   34 9   12
18 c Oswŷn. Cluniau. 3   57 10   4
19 d Timothy. Arph. 11 N. 4   18 10   55
20 e Cadwaladr, Frenin. Neu 'r. yn Codi. 11   47
21 f Seimon. Dirgelwch. 8 N. 20 12 B. 41
22 g Beuno, Dyfnog. Mordd. [...] B. 9   32 1   36
23 a Gwŷl Siorsyn sais. Morddwŷd. 10   40 2   31
24 B [...] Sul Gwedir Pasc. Gliniau. 6 B. 11   36 3   24
25 c Gwyl St. Mart. a garau. 12 B. 20 4   15
26 d Clari, Cletus, Coesau. 4 N. 12   57 5   4
27 e Walburg Fre [...]in. Coesau. 1   22 5   49
28 f Fitalus' Ferthur. Traed. 4 B. 1   46 6   32
29 g Ganed ein Brenhin­es Mari, 1 [...]62. Traed. 2   6 7   14
30 a Traed. 2   22 7   54
Cyfarchwyliad EBRILL. 1692.
Dyddiau'r flwŷdd Dyddiau'r mîs. Haul yn

Lleuad yn newid y 6 dŷdd, ar 4 or prŷd­nawn.

Un chwarter oed, y 14 dŷdd ar 5 boreu.

Llawnlleuad yr 20 dŷdd, ar 6 or nôs.

Tri chwarter oed, yr 28 dŷdd ar 5 y boreu.

Codi Mach ludo.
A. M. A. M.
92 1 5 18 6 42
Mîs Ebrill wŷbraidd Gorthir,
Lluddedig ychen, llawn tîr.
Cnawd osb er nas Gwahoddîr.
Gwael Hŷdd Chwareus Clust-hîr.
Aml bai pawb Ile nî cherîr.
Gwŷn ei fŷd y Cywîr.
Cnawd difrawd, ar blant enwir.
Cnawd wedi traha trang-hîr.
93 2 5 16 6 44
94 3 5 14 6 46
95 4 5 12 6 48
96 5 5 10 6 50
97 6 5 8 6 52
98 7 5 6 6 54
99 8 5 4 6 56
100 9 5 2 6 58 YNghŷlch dechreu 'r mîs hwn bŷdd ysbeilio mawr ar y môr onidodid Rhwng Holand a Scotland, a Cholli llawer o Longau drwŷ demhestlau o wŷnt, &c. Ceir Clywed llawer o newŷddion y mîs ymma, a Rhan fwŷaf o honŷnt a fŷdd anwîr▪ Nid oes dim arwŷdd ymladd yn y mîs ymma, ond Prysurdeb mawr yn darparu tuagat ymladd ym mîs mehefin ar Gorphenaf. Prysur iawn a fŷdd dyn­nion drŵg, yn Iladratta newŷddion o Loeger i Ffraingc.
101 10 5 0 7 0
102 11 4 58 7 2
103 12 4 56 7 4
104 13 4 54 7 6
105 14 4 52 7 8
106 15 4 50 7 10
107 16 4 48 7 12
108 17 4 46 7 14
109 18 4 44 7 16
110 19 4 42 7 18
111 20 4 40 7 20
112 21 4 38 7 22
113 22 4 36 7 24 MAe 'r Tywŷdd ar ddechreu 'r mîs hwn megis ag yr oedd ar ddiwedd y mîs diweddaf, ar ôl newid y lleuad Cym­mylog a rhai Cafodŷdd oerion, a thua'r Trydŷdd sul ar wŷthnos ar ol hynnŷ bŷdd gwŷntiog iawn, a Rhai Cafodŷdd oerion o odwlaw a Chenllŷsg, a thua di­wedd y mîs Gostega 'r gwŷnt ond par­heiff y Tywŷdd yn oer ac aml gafodŷdd.
114 23 4 34 7 26
115 24 4 32 7 28
116 25 4 30 7 30
117 26 4 29 7 31
118 27 4 27 7 33
119 28 4 25 7 35
120 29 4 23 7 37
121 30 4 21 7 39
MAI. 1692.
Dyddiau 'r mis. Dyddiau 'r wŷthnos. Y Dyddiau Gwŷli­on, ar Dyddiau hynod. Yr Arwŷ­ddion yng­horph Dyn ac Anifail. Codiad, a machlud­iad y Lleuad. Dyfodi­ad y lleuad ir deheu.
A.   M. A.   M.
1 B Gwŷl St. Philip, a y Pen. 4. n. 2 B. 36 8 B 34
2 c St. Iago y Pen ar 2 Codi 57 9   14
3 d Dyfais y Groes Wŷneb. 3   12 9   56
4 e Melangell gwddw 4B. 3   32 10   39
5 f Dydd Iou Derch. Gwddwf. 3   54 11   25
6 g Joan yn yr olew ysgwŷdd 1n Machlud. 12 N 15
7 a Staniflos ysgwyddau 9 N. 35 1   6
8 B 6 Sul gwedi'r Pasg Bron. 8 n. 10   21 1   59
9 c Nicholas Bronnau 11   23 2   53
10 d Pencrate Dwŷfron 12   3 3   48
11 e Cristian Cefen 1 B. 12 B. 37 4   41
12 f Sulien, a Mael ar Galon 1   5 5   33
13 g Penusus Bol. 3 B. 1   25 6   23
14 a Bonifface ar Perfedd. 1   42 7   12
15 B y Sul Gwyn, Clunie 6B. 2   2 8   00
16 c Granog Cluniau 2   25 8   48
17 d Dynstan Arph. 10B. 2   45 9   39
18 e Sewel Esgob dirgelwich 3   13 10   31
19 f Sara Mordd 11B. 3   46 11   24
20 g Barnard Morddwŷd yn Codi. 12 B 19
21 a Collen Gluniau 4n. 9 N. 30 1   14
22 B Sul y Drindod. a 10   18 2   7
23 c Wiliam Gaurau 10   54 2   58
24 d Esther Coesau 1B. 11   27 3   45
25 e Urbanus esgeiriau 11   50 4   30
26 f Edward Traed. 11B 12 B. 12 5   12
27 g Mihangel Traed 12   29 5   53
28 a Jonas Traed 12   47 6   33
29 B 1 Sul gwedi'r dri. Pen. 1 B. 1   00 7   14
30 c Wigand Wŷneb 1   16 7   53
31 d Petronel gwddw. 1 n. 1   34 8   36
Cyfarchwŷliad MAI. 1692
Dyddiau r flwŷdd. Dyddiau'r mîs. Haul yn

Lleuad yn newid, y 6 dŷdd, ynghylch 6 boreu.

Un Chwarter oed y 13 dŷdd, ar 9 y bor.

Llawnlleuad yr 20 dŷdd ar 3 y boreu.

Tri chwarter oed y 27 dŷdd, ar 8 or nôs.

codi Mach ludo
A. M. A. M.
122 1 4 19 7 41
Mîs mai, difrodus geilwad.
Clŷd Clawdd i bôb digariad.
Llawen hên, di archennad.
Llafar Côg a Bytheiad.
Hawdd Cymmod lle bo Cariad,
Hyddail Coed, hyfrŷd anllad.
Nid hwŷrach yn y farchnad.
Groen yr oen na chroen y ddafad.
123 2 4 17 7 43
124 3 4 16 7 44
125 4 4 15 7 45
126 5 4 14 7 46
127 6 4 13 7 47
128 7 4 12 7 48
129 8 4 11 7 49
130 9 4 10 7 50 Nîd ydŷw 'r planedau yn bygwth dim ymladd yn y mîs ymma, er bôd Llawer yn disgwŷl hynnŷ, a llawer iawn o sôn am Ryfela, ond aml Ladratta ar for a thîr, a fŷdd ddiwedd y mîs diwe­ddaf a dechreu hwn. Ceir Clywed farw Gŵr enwog ynghŷlch Canol y mîs, a hynnŷ ondodid yn Llundain. Bŷdd paro­drwŷdd mawr tuagat ymladd ar y Tîr ar môr yn y mîs hwn, ond ni threwir mo'r dyrnodiau dan y mîs nesaf.
131 10 4 9 7 51
132 11 4 8 7 52
133 12 4 7 7 53
134 13 4 6 7 54
135 14 4 5 7 55
136 15 4 4 7 56
137 16 4 3 7 57
138 17 4 2 7 58
139 18 4 1 8 59
140 19 3 59 8 1
141 20 3 58 8 2
142 21 3 57 8 3 Tywŷdd têg iawn a Ryngo fôdd i bawb a fydd y Rhan fwyaf or mîs ymma tesog ac eglur a sŷch o dd [...]chreu'r mîs hŷd y trydŷdd sul, heb ddim Gwlaw o ddigerth drwŷ dyranau ynghŷlch y deuddegfed dŷdd. Tua'r llawn lloned bŷdd Cymmylog, a thyranau a gwlaw mewn Rhai mannau. Têg iawn dra­chefen o'r pedwaredd ar hugain dŷdd hŷd ddiwedd y mîs.
143 22 3 56 8 4
144 23 3 55 8 5
145 24 3 54 8 6
146 25 3 53 8 7
147 26 3 52 8 8
148 27 3 51 8 9
149 28 3 51 8 9
150 29 3 50 8 10
151 30 3 50 8 10
152 31 3 50 8 10
MEHEFIN. 1692.
Dyddiau 'r mîs. Dyddiau 'r wŷthnos. Y Dyddiau Gwŷli­on, a'r Dyddiau Hynod. Yr Arwŷ­ddion yng­horph Dŷn ac Anifail. Codiad, a machlud­iad y Lleuad. Dyfodiad y lleuad i'r deheu.
A.   M. A.   M.
1 e Tecla. Gwddwf 02 B. 13 09 B. 18
2 f Gwŷfen. ysgwŷ. 10 n 02   43 10   06
3 g Erasmus. ysgwydd 03   23 10   56
4 a Hedrog. ysgwydd Machlud. 11   51
5 B 2 Sul gwedi 'r drin. Bron 2. B. 09 N. 16 12 N. 41
6 c Narbert. Bronnau 10   00 01   42
7 d Paul. Cefen. 5 B. 10   34 02   36
8 a William Esgob. ar Galon. 11   04 03   28
9 f Barnim. y bol. 8. B. 11   25 04   20
10 g Margaret. ar Perfedd. 11   47 05   08
11 a St. Barnabas. Clunie 1. n. 12   05 05   57
12 B 3 Sul gwedi 'r Dr. Cluniau. 12 B. 25 06   44
13 c Sannan. Arphed 4. n. 12   45 07   31
14 d Elis. Basil. Dirgelwch. 01   11 08   20
15 e Trillo. Mordd. 9. n. 01   41 09   12
16 f Elian. Curig. Mordd— 02   22 09   53
17 g Mylling. wŷdŷdd. 03   07 11   01
18 a Homer. Glinie. 1. B. yn Codi. 11   55
19 B 4 Sul gwedi 'r Dr. a garrau. 09 N. 06 12 B. 47
20 c Regina. Coes. 10. B. 09   37 01   35
21 d Alban. Coesau. 10   02 02   21
22 e Gwenfrewi. Traed 7 n. 10   26 03   05
23 f Basilus. Traed 10   46 03   46
24 g Gwŷl. St. Jo [...]n fed. Traed. 10   57 04   26
25 a Elogins. Pen. 10. B. 11   12 05   06
26 B 5 Sul gwedi 'r Dr. ac wŷneb. 11   27 05   44
27 c Y 7 Gysgaduriaid. gwdd. 9. n. 11   47 06   26
28 d   gwddwf. 12 B. 08 07   08
29 e S. Peter a S. Paul. Gwddwf. 12   35 07   53
30 f Ymchwel Paul. Ysgwŷ. 6. B. 01   12 06   40
Cyfarchwyliad MEHEFIN. 1692.
Dydiau 'r flwŷdd. Dyddiau 'r mis. Haul

Lleuad yn newid y 4 dŷdd, ar 4 or Prŷdnawn. Un chawarter oed yr 11 dŷdd, ar 1 or Prŷdnawn. Llawnlleuad y 18 dŷdd, ynghylch 3 or Prŷdnawn.

Trî chwarter oed y 26 dŷdd ar drî or Prŷdnawn.

Yn Codi Yn mach lud.
A. M. A. M.
153 1 3 49 8 11
Mîs Mehefin hardd Tiroedd.
Llyfn môr, llawen meirianedd.
Hîr gain Ddŷdd, heini gwragedd.
Hylaw Praidd, hyffordd mignedd.
Duw a Gar bôb Tangnhefedd.
Diawl a bair bôb Cynddrygedd.
Pawb a chwenŷch anrhydedd.
Pôb Cadarn Gwan ei ddiwedd.
154 2 3 49 8 11
155 3 3 48 8 12
156 4 3 48 8 12
157 5 3 47 8 13
158 6 3 47 8 13
159 7 3 46 8 14
160 8 3 46 8 14
161 9 3 46 8 14 DYma'r mîs a gwneir y gweithre­doedd ynddo, nid oedd yr ymladd y blynyddoedd diweddaf ond Cellwer wrth yr hŷn a fŷdd y mîs ymma, ni bŷdd y milwŷr yn segur yn Fflanders, Brabant, Bruges, Mentz, Bamberg, Spain, Hungary, Slavonia, Moravia, Dalmatia, Buda, Toledo, Narhon na Stargard y mîs ymma. Lleddir aneirif o wŷr, a Char­cherir llawer. Rhai Twŷsogion a Sy­rthiant (ymhylîth llawer o wŷr enwog eraill.) Yn enwedig un Pendefig daîo­nus a fŷdd mewn perŷgl mawr, yr holl alluog dduw a'i hymddiffynno o ddwŷlo ei elynion, Bydd Arswyd mawr yn Llundain, a [...] yn neheubarth a gorllewin Lloeger, Rhag i'r ffraingc-wyr dirio yno y mis ymma, ond gobe [...]thio na w [...]ân ond b [...]gw [...]h.
162 10 3 46 8 14
163 11 3 46 8 14
164 12 3 46 8 14
165 13 3 46 8 14
166 14 3 46 8 14
167 15 3 46 8 14
168 16 3 47 8 13
169 17 3 47 8 13
170 18 3 47 8 13
171 19 3 48 8 12
172 20 3 48 8 12
173 21 3 49 8 11
174 22 3 49 8 11
175 23 3 50 8 10
176 24 3 51 8 9
177 25 3 52 8 8
178 26 3 52 8 8 RHai Cafodydd o wlaw ar ddechreu 'r mis ar ol y Sul Cyntaf, bydd Tyranau a Cha­fodydd dwysion mewn Rhai mannau, ac ynghylch yr ail sul chwanega'r Glybaniaeth, a bydd Tymhestlau mwy o wlaw a thyranau. Ar ol, y llawn lleuad bydd mwll ac aml Gafodydd ac a beru fellu hyd ddiwedd y mîs.
179 27 3 53 8 7
180 28 3 54 8 6
181 29 3 55 8 5
182 30 3 56 8 4
GORPHENAF. 1692.
Dyddiau'r mîs. Dyddiau'r wŷthnos. Y Dyddiau gwŷli­on, a'r Dyddiau hynod. Yr Arwy­ddion yng­horph Dŷn ac Anifail. Codiad, a machlud­iad y Lleud. Dyfodiad y Lleuad i'r deheu.
A.   M. A.   M.
1 g Aaron Breichiau. 1 B. 56 9 B. 36
2 a Gwŷl Fair. Bron. 11 B. 2   50 10   31
3 B 6 Sul gwedi'r dri. Bronnau. 4   00 11   28
4 c Huldrich. Cefen 3. n. machlud. 12 N. 25
5 b Esaias Brophwŷd. a'r galon 9 N. 4 1   20
6 e Ersull. y bol. 4. n. 9   26 2   14
7 f Thomas, a Child. a'r perfedd 9   50 3   1
8 g Y Saith Frodŷr. Cluniau 7 n 10   9 3   50
9 a Ganed mair fagda. cluniau 10   29 4   38
10 B 7 Sul gwedi'r dri. arph. 10. n. 10   50 5   26
11 c Benedict. arphed 11   13 6   15
12 d Henry. neu dirgel. 11   43 7   9
13 e Doewan. mordd▪ 2 b. 12 B. 17 8   2
14 f Garmon, banaf. morddwŷd 1   1 8   54
15 g Dŷdd gwŷl Swith. glinie. 10 b 1   55 9   47
16 a Cynollo. a garau 2   54 10   39
17 B 8 Sul gwedi'r dri. coesau 5. n. 4   0 11   29
18 c Edward. neu esgeiri yn Codi 12 B. 16
19 d Dyddiau'r Cŵn yn dech au 8 N. 22 1   1
20 e Joseph. traed 4. b. 8   43 1   50
21 f Daniel. traed. 9   00 2   30
22 g Mair Fagdalen. y pen 4. n 9   1 [...] 3   10
23 a Apolinarus. a'r 9   32 3   44
24 B 9 Sul gwedi'r dri. wŷ nneb. 9   47 4   23
25 c Gwyl St. Iago. gwddw. 4 b 10   [...] 5   5
26 d Martha. y gwddwf. 10   33 5   49
27 e Anna. ysgwŷdd 3n 11   3 6   35
28 f Samson. yfgwŷddau 11   41 7   25
29 g Beatrice. bron. 11. n. 12 B. 32 8   21
30 a Abdon bronnau 1   37 9   13
31 B 10 Sul gwed drin. Dwŷfron. 2   54 10   13
Cyfarchwyliad GORPHENAF. 1692.
Dyddiau'r flwydd Dyddiau'r mîs Haul yn

Lleuad yn newid y 4 dŷdd ar un y bor.

Un Chwarter oed y 10 dŷdd, ynghŷlch 7 o'r prŷdnawn. Llawn lleuad yr 18 dŷdd, ynghlch pedwar y boreu.

Trî chwarter oed y 26 dŷdd, ynghŷlch 8 y Bor [...]u.

Codi mach lud
A. M. A. M
183 1 3 57 8 3
Mîs Gorphennaf myglud gwair,
Taer tês, toddedig isair.
Ni chàr gwiliaid hîr Gyngrair,
Ni lwŷdd hîl Corph Aniwair.
Llwm ydlan, lled-wâr Cron ffair.
Llwŷr ddielid mel mawrair.
Gwîr a ddywod m [...]b maeth mair.
Duw a farn, Dŷn a Lefair.
184 2 3 58 8 2
185 3 3 58 8 2
186 4 3 59 8 1
187 5 4 0 8 0
188 6 4 1 7 59
189 7 4 3 7 57
190 8 4 4 7 56
191 9 4 5 7 55
192 10 4 6 7 54 I Mae □ ♄ a ♂ ar ddechreu'r mis hwn, yn dangos y bŷdd blinfŷd mewn llawer o fannau, ac amla chwaryddiaeth a fŷdd ymladd mewn amrŷw wledŷdd, Rhai ma­nnau yn Ffraingc a drochir mewn gwaed y mîs ymma. Paris a fŷdd anesmwŷth, Spaine a Hyngary a brofant flàs y Cleddef yn helaeth y mîs hwn. Tua diwedd y mîs Ceir Clywed sôn am yr ymladd mawr a fŷ ar ei ddechreu. Rhŷw ŵr Enwog yn Llundain a fŷdd Tebŷg i roi ei ffiol i gadw y mîs ymma. Lloeger a ddyleu roddi mawr ddiolch i dduw am eu gwared odd­iwrth y fàth ddrychineb ag a Syrthiodd ar wledŷdd eraill.
193 11 4 7 7 53
194 12 4 8 7 52
195 13 4 9 7 51
196 14 4 10 7 50
197 15 4 12 7 48
198 16 4 13 7 47
199 17 4 15 7 45
200 18 4 16 7 44
201 19 4 18 7 42
202 20 4 19 7 41
203 21 4 21 7 39
204 22 4 23 7 37
205 23 4 24 7 36
206 24 4 26 7 34
207 25 4 27 7 33 TYwŷdd anwadal a llawer o Lybyr­wch y Rhan fwŷaf o'r mîs hwn, Cynhaiaf pydrŷd iawn i wair. Os bŷdd ychvdig ddyddiau tuntu heb wlaw, dis­gwiliwch hynnŷ o'r wŷthfed i'r pedwaredd arddeg dŷdd, ac or trydŷdd arhugain i'r wŷthfed ar hugain dŷdd.
208 26 4 29 7 31
209 27 4 30 7 3 [...]
210 28 4 32 7 28
211 29 4 34 7 26
212 30 4 36 7 24
213 31 4 38 7 22
AWST. 1692.
Dyddiau 'r mîs. Dyddiau 'r wŷthnos. Y Dyddiau Gwŷli­on, a'r Dyddiau Hynod. Yr Arwŷ­ddion yng­horph Dŷn, ac Anifail. Codiad, a Machlu­diad y Lleuad. Dyfodiad y lleuad i'r deheu.
A.   M. A.   M.
1 c Dŷdd Awst. y Cefen. 1B. 4 B 16 11 B 11
2 d Moses. a'r Galon. Machludo. 12 N 6
3 e Pendefig. y Bol. 1 B. 7 N. 44 1   00
4 f Aristarkus. a 'r perfedd. 8   14 1   56
5 g Oswald Frennin. Cluni. 1 B. 8   34 2   39
6 a Gwedd newid Jesu. Cluniau. 8   56 3   21
7 B 11 Sul gwed. drin. Arph. 2 B. 9   22 4   21
8 c Illog o hirnant. Dirgelwch. 9   48 5   13
9 d Laurence. Mordd. 7 B. 10   24 6   5
10 e Gilbart. Morddwŷd. 11   5 6   57
11 f Clera Forwŷn. Glinie 6 N. 11   55 7   49
12 [...] Difenw. Gliniau, a 12 B. 54 8   41
13 a Hippolitus. Garrau. 1   54 9   30
14 B 12 Sul gwed, drin. Coesau. 1 B. 3   00 10   19
15 c Gwŷl Fair. Coesau. 4   9 11   4
16 d Rochus. Traed. 11 B. 5   5 11   49
17 e Hart fford. Traed. yn Codi. 12 B 30
18 F Helen. Pen. 10 N. 7 N. 29 1   10
19 g Sebaldus. a 'r wŷneb. 7   43 1   50
20 a Bernard. Gwdd. 11 B. 8   00 2   40
21 B 13 Sul gwed, drin. Gwddwf. 8   17 3   11
22 c Gwŷddelan. Ysgw. 11 N. 8   40 3   54
23 d Zeacheus. ŷddau. 9   7 4   38
24 e Gwyl Bartholom. Ysgwŷdd. 9   39 5   28
25 f   Bron. 10 B. 10   27 6   20
26 g Irenaes. Bronau. 11   25 7   10
27 a Dyddiau 'r Cwn. di Cefen. 11 B. 12 B. 36 8   8
28 B 14 Sul Gwed, drind. ar Galon. 1   49 9   5
29 c Jefan. y Bol. 11 B. 3   17 10   3
30 b Felix. Perfedd. 4   33 10   55
31 e Adrian Esgob.   6   17 11   52
Cyfarchwyliad AWST. 1692.
Dyddiau'r flwŷdd Dyddiau 'r mîs. Haul yn

Lleuad yn newid, yr A [...]l dŷdd ar 9 boreu.

Un Chwarter oed y 9 dŷdd, ar 2 y boreu.

Llawnlleuad yr 16 dŷdd, ar 6 or Prŷd­nawn.

Trî chwarter oed y 24 dŷdd, ynghŷlch 9 o'r nos.

Codi Mach lludo.
A. M. A. M.
214 1 4 40 7 20
Mîs Awst, molennog morfa.
Llon-gwennŷn, llawn modrwŷda.
Gwell Gwaith Crymman na bwa.
Amlach dâs na chwaryddfa.
Ni Lafur, ni weddia,
Nid Teilwng iddo ei fara.
Gwîr a ddwod saint Brenda,
Nid llai 'cyrchîr drŵg na dâ.
215 2 4 41 7 19
216 3 4 42 7 18
217 4 4 44 7 16
218 5 4 46 7 14
219 6 4 48 7 12
220 7 4 49 7 11
221 8 4 51 7 9
222 9 4 53 7 7
223 10 4 55 7 5 Y Diffŷg a fŷdd ar yr haul yr ail dŷdd o r mîs ymma Sy'n arwŷddo marwol­aeth i lawer o wŷr enwog, a hynnŷ yn enwedig yn yr Ital a Rhufain, Bohemia, Turkey a'r Alps. Ondodid Ceir Clywed hefŷd Losgi Rhŷw drêf neu ddinas yn y mîs ymma, Duw a ymddiffynno Caerodor yn nant Badon (sef Brysto) a phob trêf arall ym Myrydain fawr oddiwrth y fàth dramgwŷdd, ymladd mawr mewn amrŷw fannau a fŷdd yn y mîs ymma.
224 11 4 57 7 3
225 12 4 58 7 2
226 13 5 0 7 0
227 14 5 2 6 58
228 15 5 4 6 56
229 16 5 6 6 54
230 17 5 8 6 52
231 18 5 10 6 50
232 19 5 12 6 48
233 20 5 14 6 46
234 21 5 16 6 44
235 22 5 18 6 42
236 23 5 20 6 40 Bŷdd beth Tegcach y mîs ymma na 'r mîs diweddaf, ebrwŷdd gafodŷdd ar ddechreu 'r mîs. Yr ail wŷthnos bŷdd gwŷnt uchel a phêth gwlaw. Ac yn y drydedd wŷthnos bŷdd Rhai Cafodŷdd o wlaw a Chenllŷsg, a mêllt a Thyrannau mewn Rhai mannau, ac a beru yn dywŷ­dd anghroesafus hŷd ynghŷlch y Sul diweddaf o'r mîs, ac o hynnŷ allan bŷdd Tywŷdd teg iawn hŷd ddiwedd y mîs.
237 24 5 22 6 38
238 25 5 24 6 36
239 26 5 26 6 34
240 27 5 28 6 32
241 28 5 30 6 30
242 29 5 32 6 28
243 30 5 34 6 26
244 21 5 35 6 25
MEDI. 1692.
Dyddiau 'r mîs. Dyddiau 'r wŷthnos. Y Dyddiau Gwŷli­on, a'r Dyddiau hynod. Yr Arwŷ­ddion yng horph Dŷn, ac Anifail. Codiad, a machlud­iad y Lleuad. Dyfodiad, y Lleuad i'r deheu
A.   M A.   M.
1 f Silin. Cluni. 11 B. Machlud. 12 N. 40
2 g Sulien. Cluniau. 7 N. 7 1   28
3 a Gregory. Arph. 11 B. 7   31 2   24
4 B 15 Sul gwed. drin. Arphed. 7   55 3   18
5 c Marchell. Mordd. 2 N 8   29 4   11
6 d   Morddwŷd. 9   10 5   04
7 e Dynstan. Gliniau. 8N 9   56 5   58
8 f Ganedigaeth Mair. Glmiau. 10   53 6   53
9 g Delwfŷw. a Garrau. 11   59 7   42
10 a Nicholas. Coesau 5 B. 1 B. 4 8   27
11 B 16 Sul gwed. drin. Coesau. 2   12 9   16
12 c Cyhŷd dŷdd a nôs. Traed 4 N. 3   13 9   59
13 d Telemmog. Traed. 4   24 10   40
14 e Gŵŷl y Grog. Traed. 5   20 11   20
15 f Nicodemus. y Pen. 5. B. yn Codi 12 B. 1
16 g Edritha. A'r wŷneb. 6 N. 00 12   37
17 a Lambert. Gwddw6N. 6   33 1   21
18 B 17 Sul gwed. drin. Gwddwf. 6   55 2   3
19 c Theodor. Gwddwf. 7   20 2   47
20 d Eustachus. Ysgw. 5 B. 7   51 3   36
21 e Gwŷl S. Matthew Breichiau. 8   32 4   28
22 f Maurus. Bron. 2 N. 9   22 5   18
23 g Joel. Dwŷfron. 10   22 6   11
24 a Tegla forwyn. y Cef. 10 N 11   32 7   4
25 B 18 Sul gwed. drin. A'r Galon. 12 B. 57 8   0
26 c Cybrian. Y bol. 12 N 2   20 8   52
27 d Judeth. A'r Cylla. 3   51 9   46
28 e Lioba. Clun. 11 N 5   14 10   36
29 f Gwŷl s. Mihangel Cluniau. 6   40 11   29
30 g Nidan. Arph. 11 N. 7   7 12 N. 12
Cyfarchwyliad MEDI. 1692.
Dyddiau'r flwyddŷn. Dyddiau 'r mls. Haul Yn

Lleuad yn un chwarter oed y 7 Dŷdd, ynghŷlch 11 y boreu.

Llawn lleuad y 15 Dŷdd chwarter awr Cŷn hanner Dŷdd.

Tri chwarter oed y 23 Dŷdd, ar 11 y boreu.

Newidio y 31 Dydd, ynghylch 4 o'r prŷ­dn [...]wn.

Codi. mach ludo.
A. M. A. M.
245 1 5 37 6 23
MIS medi, mŷdr' ynghanon.
Addfed oed ŷd ac Aeron.
Gwaew Gan hiraeth fy 'nghalon.
Golwg drŵg ar dylodion.
Gwaetha Gair, gwaethrudd dynnion.
Gwaetha dâ drwŷ anudon.
Traha a threisio gweinnion.
A difa 'r etifeddion.
246 2 5 39 6 21
247 3 5 41 6 19
248 4 5 43 6 17
249 5 5 45 6 15
250 6 5 47 6 13
251 7 5 49 6 11
252 8 5 50 6 10
253 9 5 52 6 8 NID ŷw'r planedau yn addaw ond ychydig ymladd ar feusŷdd y mis ymma: Ond Gan fod ♂ yn Cysylltu a ☿ yn ♎ (yn y Seithfed tŷ or addurn ar fyn­nediad yr haul ir ♎,) a bod ☿ yn arglwydd­iaethu'r pedwerŷdd Tŷ, hynnŷ Sŷ'n tys­tiolaethu yn Eglur yr ymesŷd Gwŷr Ffra­ingc yn Erbŷn Rhŷw Ddinas neu dre fawr, ag ondodid Cymmerant hi mewn ychy­dig amser, a hynnŷ ynghylch diwedd y mis, a'r dref honno a fŷdd o'r tu Gorlle­wŷn i Ffraingc ondodid. Ni cheir mo'r newŷdd o hŷn yn Lloeger hŷd ynghŷlch Ganol y mis nesaf.
254 10 5 54 6 6
255 11 5 56 6 4
256 12 5 [...]8 6 2
257 13 6 0 6 0
258 14 6 2 5 58
259 15 6 4 5 56
260 16 6 6 5 54
261 17 6 8 5 52
262 18 6 10 5 50
263 19 0 12 5 48
264 20 6 14 5 46
265 21 6 16 5 44
266 22 6 18 5 42 OER ar ddechreu 'r mis a pheth gw­ [...]aw. Gwŷntiog a llaith yr ail wŷth­nos. Teg ar ol yr ail Sul, ac awelog. Gw­law oer ynghŷlch y Trydŷdd Sul, o'r Try­dŷdd Sul i'r 28 dŷdd bŷdd gwŷntiog iawn, a llawer o wlaw mewn Rhai mannau. Gwl­ŷb ac oer Jawn ar ddiwedd y mis.
267 23 6 20 5 40
268 24 6 22 5 38
269 25 6 24 5 36
270 26 6 26 5 34
271 27 6 28 5 32
272 28 6 30 5 30
273 29 6 32 5 28
274 30 8 34 5 26 Gwnaed pawb (a fo ganddynt ydau addfed allan) eu goreu ar eu Ceisio i fewn ynghylch Canol y mis.
HYDREF. 1692.
Dyddiau 'r mîs. Dyddiau 'r wythnos. Y Dyddiau Gwŷli­on, a 'r Dyddiau Hynod. Yr Arwŷ­ddion yng­horph Dŷn, ac Anifail. Codiad, a machlud­iad y Lleuad. Dyfodiad y lleuad i'r deheu.
A.   M A.   M.
1 a Germon. Arphed. Machlud. 01 N 16
2 B 19 Sul gwed. Dr. mordd. 1. B 06 N 39 02   10
3 c Gerdard. wŷdŷdd 07   17 03   07
4 d F [...]ransis. morddwŷd 08   04 04   02
5 e Cynhafal. Gliniau 3. B 08   58 04   57
6 f Fflŷdd. a garrau. 10   02 05   49
7 g Marcell. Coes. 11. B. 11   06 06   38
8 a Cynnog. Cammar. Coesau. 12   12 07   25
9 B 20 Sul gwed. Dr. Traed. 11. n 01 B 14 08   09
10 c Trifon. Traed. 02   20 08   50
11 d Nicasius. Richard. Traed. 03   29 09   32
12 e Edward. Pen. 11. B. 04   10 10   10
13 f Telemach. ac wŷneb. 05   14 10   40
14 g Tudur. Gwdd▪ 12. n 06   34 11   30
15 a Mihangel fechan. Gwddwf. Yn Codi 12 B 13
16 B 21 Sul gwed. Dr. Gwddwf. 05 N 34 12   57
17 c Etheldred. Ysgw. 11. B 06   02 01   44
18 d Gwŷl St. Luc. Efeng Breichiau. 06   40 02   33
19 e Ptolomy. Bron. 11. n. 07   27 03   24
20 f Gwendolina. Bronnau. 08   27 04   22
21 g 11000 Gwŷryfon. Dwŷfron. 09   36 05   08
22 a Mari sala. Y. Cefn. 2. B 10   47 06   00
23 B 22 Sul gwed. Dr. ar Galon. 12 B 16 06   52
24 c Cadfarch. Y Bol. 6 B. 01   26 07   42
25 d Crispin. ar perfedd. 02   47 08   32
26 e Amandus. Clun. 8. B. 04   10 09   22
27 f Ymprŷd. Cluniau. 05   39 10   14
28 g St. Selm. a St. Iud. Arph. 8. B. 07   06 11   06
29 a Narcustus. Dirgelwch. Machlud. 12   00
30 B 23 Sul gwed. Dr. mordd. 9. B. 05 N 10 12 N 55
31 c Dogfael. Morddwŷd. 05   55 01   54
Cyfarchwyliad HYDREF. 1692.
Dyddiau 'r flwŷddŷn. Dyddiau 'r mis. Haul Yn

Lleuad yn 1 chwarter oed y 7 Dŷdd yng­hŷlch 1 y boreu.

Llawnlleuad y 15 Dŷddd, ar 5 y boreu.

Tri chwarter oed y 22 Dŷdd, ar 9 o'r nos.

Newidio y 29 Dŷdd, ar haner Dŷdd.

Codi. mach ludo.
A. M. A. M.
275 1 6 36 5 24
MIS Hydref hŷ-draul ech el.
Chwareus Hŷdd, Chwŷrn awel.
Gnawd yspeilwŷ yn ryfel.
Cnawd lladrad yn ddiymgel.
Gwae 'r dŷn n [...] ddawr pan ddel.
Rhychni nid rhwŷdd ei ochel.
Angeu a ddaw yn ddiogel,
Ammeu fŷdd y Dŷdd y del.
276 2 6 38 5 22
277 3 6 40 5 20
278 4 6 42 5 18
279 5 6 44 5 16
280 6 6 46 5 14
281 7 6 48 5 12
282 8 6 50 5 10
283 9 6 52 5 8
284 10 6 54 5 6
[...]85 11 6 56 5 4
[...]86 12 6 58 5 2 NI Bŷdd dim vmladd yn y mis ymma, mwŷa gwaith a wneir yn y mis hwn a fŷdd Cau 'r adwŷau a wnaed y misoedd or [...]laen, Tua diwedd y mis daw newŷdd­ion dâ i Loeger: a chenadon oddiwrth frenhinoedd eraill at Frenin Lloeger i Ge [...] ­sio Cytundeb a heddwch. Dadlyddion y Deŷrnas Sef y Parliament a eisteddant, ac a Gyttunant (ar amrŷw bethau er da­ioni i 'r Deŷrnas) y mis hwn neu ddechreu 'r nessaf.
[...]87 13 7 0 5 0
[...]88 14 7 2 4 58
[...]89 15 7 4 4 56
[...]90 16 7 6 4 54
[...]91 17 7 7 4 53
[...]92 18 7 9 4 5 [...]
[...]93 19 7 11 4 49
[...]94 20 7 13 4 47
[...]95 21 7 15 4 45
[...]96 22 7 16 4 44
[...]97 23 7 18 4 42
[...]98 24 7 20 4 40 NID oes ond ychydig iw ysgrifennu am y Tywŷdd y mis yma, diammeu mae tegca hin ag a gaed er mis mai a geir yn y mis hwn, or Dŷdd Cyntaf o hono, hŷd y 18 Dŷdd, bŷdd deg ac eglur, a Glas rew ar fareuau. Ac o hynnŷ i ddiwedd y mis, bŷdd gwŷntiog a go deg, heb ond ychŷdig neu ddim gwlaw.
[...]99 25 7 22 4 38
[...]00 26 7 24 4 36
[...]01 27 7 25 4 35
[...]02 28 7 27 4 33
[...]03 29 7 29 4 31
[...]04 30 7 30 4 30
[...]05 31 7 32 4 28
TACHWEDD. 1692.
Dyddiau 'r mîs. Dyddiau 'r wŷthnos. Y Dyddiau Gwŷli­on, a 'r Dyddiau Hynod, Yr Arwyddion, yng­horph Dŷs ac Anifail. Codiad, a machlud­iad y Lleuad. Dyfodiad y lleuad i'r deheu.
A.   M. A.   M.
1 d Gwyl yr holl Sc. Glin. 11. B 02 N 50 02 N 50
2 e Gwyl y Meirw. a Garau. 07   50 03   44
3 f Cristiolus, clvdog. Coesau, 8. n 03   56 04   35
4 g Ganed ein Brenin Coesau, neu 10   03 05   24
5 a Grad y Powdr G. Esgeiriau. 11   08 06   05
6 B 24 Sul gwed. Dr. [...]raed, 6. B. 12   13 06   51
7 c Cyngor, Cynfar. Traed. 01 B 20 07   30
8 d Post Brydain. Y Pen. 6. n. 02   22 08   10
9 e   a'r wŷneb. 03   17 08   48
10 f Agleth. Pen ac wŷn 04   30 09   29
11 g Marthin. Gwdd. 7. B. 05   24 10   10
12 a Cadwalad. Padarn. Gwddwf. 06   30 10   52
13 B 25 Sul gwed. Dr. Ysgwy. 5. n. Yn   Godi. 11   40
14 c Gadfrael. a Breich­iau. 04 N 33 12 B 28
15 d Neileg. iau. 05   37 01   19
16 e Edmund Esgob. Bron. 2. B. 06   15 02   12
17 f Hugh Esgob. Dwŷfron. 07   22 03   04
18 g Galasins. Y Cef. 8. E. 08   31 03   56
29 a Elizabeth. a'r galon. 09   49 04   47
20 B 26 Sul gwed. Dr. Y Bol. 1. n. 11   09 05   37
21 c Dygain. ar perfedd. 12 B 26 06   24
22 d Mary Sala. Clun. 5. n. 01   43 07   12
23 e Clement. Cluniau. 03   0 [...] 0 [...]   01
24 f Crysogon. Arph. 7. n. 04   27 0 [...]   50
25 g Catherine. Dirgelwch. 05   56 09   42
26 a Lins ferthŷr. Mordd. 9. 07   09 10   36
27 B Sul yr Adfent. morddwŷd 08   27 11   33
28 c Od [...], Ruffus. Glin. 11. n. Machlud 12 N 29
19 d Sadwrnŷn. Gliniau 05 N 39 01   24
30 e Gwŷl St. Andrew. a garau. 06   32 02   18
Cyfarchwyliad TACHWEDD. 1692.
Dyddiau 'r flwŷddŷn. Dyddiau'r mis. Haul Yn

Lleuad yn un chwarter oed, y 5 Dŷdd ar 6 o 'r nos.

Llawn lleuad y 13 Dŷdd 11 o 'r nos.

Tri chwarter oed yr 21 Dŷdd, ar 6 y boreu.

Newidio y 27 Dŷdd, ar 11 o 'r nos.

Godi. mach ludo.
A. M. A. M.
306 1 7 34 4 26
MIS Tachwedd, Tuchan merŷdd.
Bras llydnod, llednoeth Coedŷdd.
Awr a ddaw drwŷ ly wenŷdd.
Awr drist drosti a dderfŷdd.
Y dâ nid eiddo 'r Cybŷdd.
Yr hael a 'u Rhoddo 'pia 'r bŷdd.
Dŷn a dâ'r bŷd a dderfŷdd.
Dâ nefawl tragywŷddawl 'fŷdd.
307 2 7 35 4 25
303 3 7 37 4 23
309 4 7 39 [...] 21
310 5 7 40 4 20
311 6 7 42 4 18
312 7 7 43 4 17
313 8 7 44 4 16
314 9 7 46 4 14 LLawer o gennadon oddiwith y naill frenin at y llall (ynghŷlch Cytun­deb a heddwch) a fŷdd y mis ymma, ond ofer ŷw Ceisio hynnŷ etto; Rhai pobl gynfigenus a ymegniant i godi a chyhoedd­i Celwŷddau yn ddlgwilŷdd, ond gwell a fyddeu i iddŷnt wastatta, ni thyccia eu di­chellion drŵg etto; ni cheiff y goreu o bobl y bŷd mo'r bŷw yn ddi farn gan y fath Siamasiaid.
315 10 7 47 4 13
316 11 7 49 4 11
317 12 7 50 4 10
318 13 7 51 4 9
319 14 7 53 4 7
320 15 7 54 4 6
321 16 7 56 4 4
322 17 7 58 4 2
323 18 8 0 4 0
324 19 8 1 3 59 OER a rhysymol teg ar ddechreu 'r mis, odwlaw neu eira ynghŷlch y nawfed Dŷdd. Rhewlŷd a go deg or deg­fed Dŷdd hŷd yr unfed ar bymtheg. O hynnŷ hŷd y pumed ar hug [...]i [...] Dŷdd Tywŷdd hagar jawn yn gwahadd pawb at y Tâu a'r Cwppwrdd, a Rhew ac eira ddigon ar ddiwedd y mis mewn gwled­ [...]dd uchel onid wŷfi ;n Cam-gymmerŷd. Bŷdd Cŷn anwuled y mawn a'r gwenith yn y mis ymma, a hoff [...]ch gan y merched, ddangos eu dillad gwaelaf na ' [...] Crwŷn gwnaf.
325 20 8 2 3 58
325 21 8 3 3 57
327 22 8 4 3 56
328 23 8 5 3 55
329 24 8 6 3 54
330 25 8 7 3 53
331 26 8 7 3 53
332 27 8 8 3 52
333 28 8 9 3 51
334 29 8 9 3 51
335 30 8 10 3 50
RHAGFYR. 1692.
Dyddiau 'r mis. Dyddiau 'r wŷthnos. Y Dyddiau Gwŷli­on, a 'r Dyddiau Hynod. Yr Arwŷ­ddion yng­horph Dŷn, ac Anifail. Codiad, a machlud­ [...]ad y Lleuad. Dyfodiad y lleuad i'r deheu.
A.   M. A.   M.
1 f Grwst. Coesau. 5. B 07 N 33 03 N 07
2 g Llechid. Esgeiriau. 08   41 03   53
3 a Castianus. Traed. 1. n. 09   42 04   38
4 B 2 Sul Adfent. Traed. 10   54 05   20
5 c Cowrda. Traed. 12   00 06   00
6 d Nicholas Esgob. Y Pen. 3. B. 01 B 0 [...] 06   39
7 e Ambros. ar wŷneb. 02   05 07   18
8 f Ymddwŷn mair. Gwdd. 2. n. 03   08 07   58
9 g Joachim. Gwddwf. 04   14 08   31
10 a Miltiades. Gwddwf. 05   15 09   25
11 B [...] Sul Adfent. Ysgwŷ. 2. B. 06   23 10   14
12 c Llywelŷn. Breichiau. 07   22 11   02
13 d Lucia, U. Bron. 9. B. Yn   Codi. 11   54
14 e Nicasius. Bronnnau. 04   51 12 B 49
15 f Anan, Asar. Y Cef. 10. B 06   04 01   42
16 g Misael. ar galon. 07   22 02   35
17 a Tydecho. Y Bol. 8. n. 08   37 03   26
18 B 4 Sul Adfent. ar Cyllaf. 10   00 04   15
19 c Nemel. Clun. 12. n. 11   26 05   00
20 d Amon. Cluniau. 12 B 48 05   48
21 e Gwŷl St. Thomas. Cluniau. 02   07 06   34
22 f Y 30 Merthyron. Arph. 1. B. 03   26 07   25
23 g Fictoria. Dirgelwch. 04   48 08   17
24 a Adda ac Efa. Mordd. 4. B. 06   04 09   11
25 B Natalic Crist. Morddwŷ. 07   04 10   06
26 c Gwŷl St. Stephen. Gliniau. 9. B 08   09 11   01
27 d Gwŷl St. Joan. a garrau. Machlud. 11   56
28 e Gwŷl y Gwirionied Coese 2. n. 05 N 07 12 N 48
29 f Jonathen. Coesau. 06   18 01   37
30 [...] Dafŷdd Frenin. Traed. 9. n. 07   26 02   22
31 a Silvester. Traed. 08   23 03   05
Cyfarchwyliad RHAGFYR. 16 [...]
Dyddaiu 'r flwŷddŷn. Dyddiau 'r mis. Haul Yn

Lleuad yn 1 chwarter oed y 5 Dŷdd. 3 o'r prydnawn.

Llawnlleuad y 13 Dŷdd, ar a o 'r prŷd­nawn.

Tri chwarter oed yr ugeinfed Dŷdd at 3 or prŷdnawn.

Newidio y 27 Dŷdd, ar 2 o'r prŷdnawn.

Codi. mach ludo.
A. M. A. M.
336 1 8 10 3 50
MIS Rhagfŷdd, byrddŷdd, hir nos.
Brain yn 'regin, brwŷn yn 'rhos.
Tawel Gwenŷn ac Eos.
Trin yng-hyfedd diweddnos.
Adail dedwŷdd yn ddiddos.
Adwŷth diriaid heb achos.
Yr hoedl er hŷd ŷw ei haros.
A dderfŷdd yn nŷdd ac yn nos.
337 2 8 10 3 50
338 3 8 11 3 49
339 4 8 11 3 49
3 [...]0 5 8 11 3 49
341 6 8 11 3 49
342 7 8 12 3 48
343 8 8 12 3 48
344 9 8 12 3 48
345 10 8 12 3 48 GAN fod ☍ ♄ a ♂ ar ddechreu 'r mis, Rhaid ŷw barnu fod hŷnnŷ yn llidio meddyliau llawer i ddarparu yn enbŷn yr hen gelfyddŷd (o ymbassio) yr hâf ne­saf, nid gwiw disgwŷl heddwch etto dros amrŷw flynyddoedd, er na bo dim ym­ladd yn y mis hwn, ni bŷdd bodlonrhw­ŷdd na chyttuneb rhwng y Teŷrnasoedd a syrthiasant allan er ys blynyddoedd, Llo­egor Sŷ happusaf a Goref ei helŷnt o'r holl deurnasoedd ar Sŷdd mewn arfau yn er­bŷn ei gilŷdd.
346 11 8 12 3 48
347 12 8 12 3 48
348 13 8 12 3 48
349 14 8 12 3 48
350 15 8 12 3 48
351 16 8 12 3 48
352 17 8 12 3 48
353 18 8 11 3 49
354 19 8 11 3 49
355 20 8 11 3 49
356 21 8 10 3 50
357 22 8 10 3 50
358 23 8 9 3 51 GEllir Rhoi mwŷ o hyder ar wastad­rwŷdd y Tywŷdd y mis ymma nag yn 'r un o fisoedd yr hâf, pa hin byn [...]ag a fo 'r Sul Cyntaf or mis hwn di ameu a p [...]ru hynnŷ heb fawr newid hŷd y Sul diweddaf or mis: ac ond odid hynnŷ a fŷdd ha [...]ar a chaled, ac o'r Sul diweddaf i ddiwedd y mis bŷdd Tymherus, a theg ir amser or flwŷddŷn.
359 24 8 8 3 52
360 25 8 7 3 53
361 26 8 6 3 54
362 27 8 6 3 54
363 28 8 5 3 55
364 29 8 4 3 56
365 30 8 3 57
366 31 8 2 3 58

Cof-Rester y Blynyddoedd er pan fy 'r pethau Sy'n Canlyn

  ER pan Greodd Duw 'r Bŷd, i mae o flynŷddoedd, 5641
  Er pan fŷ'r dwfr Deluw, i mae o flynyddoedd, 3585
  Er pan ddinistried Sodom a Gomorrah, i mae o flynyddoedd, 3593
  Er pan ddinistried Troy, i mae o flynyddoedd, [...]873
  Er pan Anwŷd Crist, i mae o flynyddoedd, 1692
  Er pan Groeshoelwŷd Crist, i mae o flynyddoedd, 1659
  Er pan dderbyniodd Brydain fawr y Grefŷdd Gristionogawl. 1512
  Er pan oresgynnodd Duc William y Deŷrnas hon, i mae, 626
  Er pan ddyfeisied Gynnau Seuthu, i mae o flynydd [...]dd, 314
  Er pan ddyfeisied argraphu Ll [...]frau, i mae o flynyddoedd, 252
  Er pan fŷ Brâd y Powdr Gwnn, i mae o flynyddoedd, 187
  Er pan fŷ 'r Cydfradwriaeth mawr yn y Werddon, yr amser a lladdwŷd mwŷ na 200000 o'r Prodesdaniaid, 51
Er pan fŷ,r ym­laddfa yn. Edge-Hill, Hydref, 23. 50
Branfford, Tachwedd, 12. 50
Newberi, yn gyntaf, medi, 20. 49
Maston-moor, Gorphenaf, 2. 48
Newberi, yr ail waith, Hydref, 28 48
Nasbi, Mehefin, 2. 47
Caer-frangon, Hydref, 45
Caer-werydd, neu Lancester, 44
  Er pan dored pen yr Arch-Esgob o Gaer Gant, neu Centerbury. 48
  Er pan dorwŷd pen y Brenin Charles y Cyntaf, 44
  Er pan Aned ein Brenin William, Tachwedd, 4. 42
  Er pan fŷ farw Olfyr Crumwel, 34
  Er pan ddychwelodd y Brenin Charles yr ail i L [...]eger, 32
  Er pan Aned ein Brenhines mari, ebrill, 30. 30
  Er pan fŷ 'r Cornwyd yn Llundain, par fý farw, 100000. 27
  Er pan Llosgwŷd Llundain, 26
  Er pan Llosgwŷd llawer o dai yn Southwark, yn Llunden, 14
  Er pan ddarguddied Cydfradwriaeth y Papistiaid, 14
  Er pan fŷ 'r Seren gynffonnog fawr, yn Rhagfyr, 1 [...]
  Er pan fŷ Rhew mawr anferrhol, 8
  Er pan fŷ farw Brenin Charles yr ail, Chwefror, 6. 7
  Er pan dored pen y Duc o fynwŷ, garphenaf, 7
  Er pan ddaeth ein Brenin William i Loegr; Tach, 5. 4
TERFYN.

This keyboarded and encoded edition of the work described above is co-owned by the institutions providing financial support to the Text Creation Partnership. Searching, reading, printing, or downloading EEBO-TCP texts is reserved for the authorized users of these project partner institutions. Permission must be granted for subsequent distribution, in print or electronically, of this EEBO-TCP Phase II text, in whole or in part.