Anglia sacra, sive, Collectio historiarum partim antiquitus, partim recenter scriptarum, de archiepiscopis & episcopis Angliæ, a prima fidei Christianæ susceptione ad annum MDXL

Author: Wharton, Henry, 1664-1695.1691

…

[blazon or coat of arms]

ANGLIA SACRA, SIVE COLLECTIO HISTORIARUM, Partim antiquitus, partim recenter scriptarum, DE ARCHIEPISCOPIS & EPISCOPIS ANGLIAE, A prima Fidei Christianae susceptione ad Annum MDXL.

Nunc primùm in Lucem editarum.

PARS PRIMA

De ARCHIEPISCOPIS & EPISCOPIS Ecclesiarum Cathedralium, quas Monachi possederunt.

[Tudor rose]

LONDINI: Impensis RICHARDI CHISWEL ad Insigne Rosae Coronatae in Coemeterio S. Pauli. MDCXCI.

[Page]

[Page v]

Reverendissimo in Christo PATRI ac DOMINO D. WILHELMO Providentiâ Divinâ Archiepiscopo Cantuariensi, Totius Angliae Primati.

Illustrissime Praesul,

OPUS alieno ferè labore compositum, adhuc imperfectum, nullâque seu Scriptorum elegantiâ seu Editoris judicio commendatum, Vestrae Clementiae nuncupare vix ausus fuissem; nisi argumenti dignitas audaciae crimen amoliretur. Aequum est enim Angliae Episcopos à throno Cantuariensi patrocinium quaerere, & totius Angliae Primatem Episcopis & vivis praeesse & defunctis patrocinari. Certè favorem vestrum non incassum ambiunt Praesules longâ serie praecedentes; qui eodem, quo vos, amplissimo munere, eâdemque vitae sanctimoniâ Ecclesiam Anglicanam rexerunt & ornârunt. Temporis quidem injuria nobis abstulit notitiam sanctissimorum Episcoporum, qui fidem Christianam Britanniae primùm intulerunt (quod Apostolicis temporibus factum fuisse argumentis non vanis ducti credimus) [Page vi] quique à primis Fundatoribus susceptam propagârunt & tutati sunt; donec gens infoelix ab Anglis expugnata, sedes mutare & in montana Insulae loca secedere coacta fuerit. Desideratur à nobis Historia optimorum Praesulum, qui hanc Insulam quingentis ferè annis fide, miraculis, aliisque virtutibus illi saeculo familiaribus, sequenti raris, illustraverunt. Nobis igitur Historiae Ecclesiasticae certitudo & sacri Ordinis successio à primâ Sedis Cantuariensis fundatione petenda est. Illa siquidem nostrae Genti, eradicatâ barbarie atque superstitione avitâ, Religionis & Literaturae elementa tradidit; illa transmissis per Insulam Verbi divini Praedicatoribus, & ordinatis Episcopis, fidem Christianam orbi Britannico postliminiò induxit, eandemque inviolatae hactenus authoritatis beneficio mille centum fermè annis conservavit. Vestrae itaque Sedi, tanquam Religionis apud nos & Purpurati Ordinis matri, hos omnes, quos praesens Volumen laudat & sequentia sunt laudatura, Episcopos debemus. Horum plures eandem vobiscum Provinciam administrârunt, vestrâque virtute tuendam transmiserunt: omnes autem ordinis atque muneris similitudine conjuncti sunt. Singulorum memoriam aut tenebris ereptam aut luce clariori à me donatam fuisse, tibi non ingratum opus esse confido. Nullum, sat scio, favoris officium denegabis iis, qui Ecclesiam, quam dignissimè regis, Anglicanam fundârunt & auxerunt; qui populos, quibus praees, à Diaboli seu vitiorum tyrannide sanctissimo labore eduxerunt; a quibus Ordinem, quem ornas, Episcopalem longâ successione devolutum accepisti; quorum dignitatis haeredem te Deus constituit. Plura quidem illis, Ecclesiam, plebem, Ordinem, atque dignitatem, debes; sed nec minori ipsos beneficio astrinxisse censendus es, qui Ecclesiam [Page vii] ab illis fundatam fortissimè tueris, &, nisi aliorum invidia obstiterit, infractam ad posteros transmissurus es. Sed neque minimi antecessoribus Episcopis praestiti beneficii loco ascribendum est, quòd auspiciis atque autoritate tuâ ipsorum memoria seu tenebris priùs involuta lucem accipiat, seu alienis erroribus vitiata restauretur. Illi suam tibi dignitatem contulerunt, Ecclesiam quam regas fundârunt, autoritatem & opes quibus prodesse possis transmiserunt: tu vicissim illorum famam apud posteros renovâsti, neve illis bonorum operum memoria intereat effecisti. Etsi enim meis vigiliis Opus istud elucubratum fuerit, mihique quòd imperfectum & argumento longè impar prodeat sit imputandum; quicquid tamen honoris Ecclesiae matri, quicquid incrementi Praesulum Anglicanorum famae ex illo accesserit, tibi rectiùs acceptum referri debet; qui mihi ad hoc aliaque Opera (quibus utilitati publicae pauxillum conferre studui) aggredienda otium & animos fecisti; qui me nullis meritis sed neque amicis intercedentibus commendatum ad clientelam tuam ascivisti, rebus sacris obeundis adhibuisti; voce, praemiis & exemplo ad urgenda literarum studia provocâsti; maximis denique, quibus mortales obstringi possunt, beneficiis devinxisti. Puduit sanè juvenem studiis non invigilare, & quacunque meliùs posset viâ Ecclesiae prodesse; cùm in Amplissimo Praesule, cui exhausta jamdiu erant omnium literarum studia, eodemque sene plusquam septuagenario, maximisque Ecclesiae & Reipublicae curis impedito, indefessam legendi scribendi (que) diligentiam viderem. Alias quidem virtutes tuas mihi inferioris subsellii viro duntaxat admirari, hanc solam imitari licuit. Tu ne alterius (impari licèt) diligentiae otium, argumentum atque pr [...]mium deesset, voluisti. Faxit Deus, ut summum, quem in Ecclesiis [Page viii] Britannicis tenes, locum diu obtineas, in Ecclesiae commodum, in Reipublicae utilitatem, in bonorum omnium solamen, utque mihi, quod postremo orandum est loco, Opus vestris auspiciis inchoatum iisdem absolvere liceat. Sic animitus vovet

Clementiae Vestrae

Ex Aedibus vestris Lambethanis, iv. Cal. Augusti MDCLXXXIX.

Sacellanus obsequentissimus ET Cliens humillimus HEN. WHARTON.

[Page ix]

PRAEFATIO AD PARTEM PRIMAM Angliae Sacrae.
De ratione totius Operis, & Scriptoribus in eo editis.

I. CUM ad rei literariae incrementum vitae à teneris annis institutae ratio, ad Ecclesiae Anglicanae honorem sacrum quo (licèt indignus) fungor munus pro viribus promovendum impellant; nullum refugiendum esse decrevi laborem, ex quo emolumenti aliquid utrique vel alteri possit accedere. In eâ igitur statione positus, in qua & otio non indigeo, & amplissima librorum cujuscunque generis fit copia, & ad omnia, quae in gente nostrâ supersunt, archiva aditus non difficilis datur, loco atque tempore opportunis utendum duxi, & aliquod aggrediendum opus, quod ad aliam stationem translatus frustra tentarem. Ad illustrandas itaque Ecclesiae Anglicanae antiquitates & res gestas, statui antiquas de rebus nostrae gentis ecclesiasticis Historias & Monumenta quamplurima è tenebris, quibus involuta delitescunt, educere & luce publicâ donare.

II. Civiles Anglorum Historias plures eruditissimi viri evulgandas curârunt, & hodienum curant. Ex Ecclesiasticis autem Historiis paucissimae prodierunt. Vix in Historiae enim justae censum venit amplissima Chartarum & Instrumentorum Ecclesiasticorum congeries, quam Cl. V. Gulielmus Dugdale in Monastico suo Anglicano dedit. Plures tamen ejusmodi Historiae supersunt; non omnibus quidem obviae, & in Bibliothecarum forulis seu Ecclesiarum archivis abditae, luce autem dignissimae, & in Ecclesiae honorem, in rei antiquariae augmentum, plurimum collaturae. Has conquirere & quascunque melioris notae evulgare statui; ut si quis aliquando, tanto operi non impar, Historiam nostrae gentis Ecclesiasticam aggressus fuerit, illi materia atque monumenta non deessent. Quas enim Harpsfeildius, Alfordus, Smithaeus, Fullerus [Page x] aliique hactenus scripserunt Historias Ecclesiasticas, longè infra argumenti dignitatem subsederunt.

III. Ista quidem Operis hujus primùm suscepti unica fuit ratio. Dum eo autem animo Bibliothecas excuterem, & monumenta Ecclesiae antiqua undique congererem; plures de Archiepiscoporum & Episcoporum Angliae Vitis Historiae sese obtulerunt. His perlectis, aliisque quorum uberrima facta est copia monumentis adhibitis, postea in mentem venit accuratam Episcoporum Angliae Historiam ex iisdem consarcinari posse. Atque hoc longè utilius & orbi literato gratius fore videbatur; si ejusmodi Historiam, non adeò elimatam quidem, nec Ughelli aut Sammarthanorum aemulam, aliis tamen antea scriptis multoties uberiorem ac certiorem, emitterem. Primam interim intentionem de antiquis Historiis Ecclesiasticis evulgandis dimittere nolui; cùm difficile non fuerit opus eâ methodo disponere, ut insigniores quae supererant rerum Ecclesiasticarum Historiae exhiberentur, & Historia Episcoporum satis ampla methodo non incertâ simul prodiret. Huic itaque perficiendo operam dedi, & in volumen secundum rejectis Historiis, quae Episcoporum certae alicujus Sedis successionem non tradiderunt, Episcoporum, quorum Sedes Cathedrales Monachi possederunt, Historiam juxta Provinciarum & antiquitatis ordinem hoc primo volumine congessi; de reliquis Angliae Episcopis tertium volumen forsan aliquando editurus.

IV. Frustra quis à nobis exspectabit, ut Hierarchiae Anglicanae Historiam eâ ubertate atque certitudine contexamus, qua suam Itali, suam & Galli contexuerunt. Apud hos enim Ecclesiarum & Coenobiorum Archiva ut plurimùm manent integra: quae nobis foelicitas hominum maleferiatorum sacrilegio ablata est. Neutiquam Anglis olim defuerunt Scriptores, qui res gestas memoriae commendarent seu in tabulas referrent: quinimo nulla Orbis Christiani regio nostram Scriptorum numero antecelluit. Horum autem pars minima ad nos transmissa est; haud ita temporis injuriâ tamen quàm sacrilegio intercepta. Perierunt pars maxima, quando avarâ saeculi superioris iniquitate Monasteria eversa sunt, Ecclesiae Collegiatae demolitae, Bibliothecae utrarumque direptae, laceratae, vilissimis usibus vel etiam flammis damnatae. Atque utinam Ecelesiae Cathedrales sacrilegorum rapinam effugere potuissent! Harum etiam aliquot Archiva homines nequissimi nutilârunt, distraxerunt, foedârunt. Id in plurimis avaritia & impietas, in nonnullis superstitio effecit. Comperi enim Episcopum quendam ante centum & quod excurrit annos, avitae superstitionis delendae praetextu, [Page xi] omnia Ecclesiae suae monumenta & Registra igni tradidisse.

V. Praeclarè tamen cum Ecclesiâ Anglicanâ actum fuisset, ni in literaturae & pietatis excidium Puritanorum gens pullulâsset. Insana ista, quodque magis indignamur, indocta tenebrionum colluvies, abducto ante quadraginta annos in partes suas popello, Episcopos & Canonicos Saeculares Ecclesiarum Cathedralium custodes sedibus suis ejecerunt, Ecclesias à mille retro annis cultui divino sacras polluerunt, Ecclesiarum tabulata diripuerunt, detruncârunt, nonnullibi etiam flammis cremârunt. Factum id ab astutioribus, ne Episcopi & Canonici aliquando restituti Chartulariorum suorum subsidio praedia & fundos ecclesiasticos repetere possent, ab aliis autem stultâ superstitione & literarum odio. His enim Patres omnes ante Reformationem nostri atque ipsimet etiam Sanctissimi Religionis Christianae apud nos Fundatores pro Antichristianis habentur; & antiqua religionis monumenta, seu sacra aedificia, seu scripta in sacris locis asservata, tanquam totidem idolatriae vestigia, sunt exosa. Ipsam etiam Anglicanam Ecclesiam, quòd Apostolicae disciplinae & primaevi in sacris obeundis decoris observantissima cum stultis insanire nollet, superstitionis & idololatriae apud vulgus insimulant; nondum illam à pristinis sordibus repurgatam ad Christianae simplicitatis normam accessisse, ritus Antichristianos adhuc usurpare. Hisce offuciis viri maleferiati credulam plebem obcaecant, in Schisma pessimum abducunt, & in sanctissimae Matris excidium incitant. Si disciplinam Antichristianam quaeras; causabuntur Ordinem Episcopalem, qui ab ipsis Apostolis exordium sumens, per omnia saecula honoris praerogativam & Ecclesiae clavum tenuit, & quamdiu in terris futura sit Ecclesia, tenebit. Si caeremonias tanto clamore impugnatas petas; narrabunt tibi Crucis signum, quod in Primitivâ Ecclesia in honore fuit, neque in nostrâ desuevisse, incusabunt infulas Sacerdotales non minùs simplices quàm decoras; praescriptam orantibus, quam neque ipsi negare audent esse piissimam, Liturgiae formulam; & Divini Numinis adorationem genibus flexis inter Eucharistiae symbola suscipienda factam. En criminum portenta, quibus Schismatici nostrates Ecclesiam optimam impugnant; eandemque patrum nostrorum memoriâ strenuè calumniando in supremum discrimen adduxerunt. Tunc quidem Numen, cujus inscrutabilia sunt judicia, sceleri prosperitatem indulsit. Non sine insigni tamen providentiâ factum credo, quòd Ecclesias Cathedrales, quas ipsas superstitionis arces nuncupare solebant, in potestatem suam redactas Puritani funditus non everterint, neque in omnibus Archiva & tabulata pessumdederint. [Page xii] Quòd si Deus, qui priscos Christianos Ethnicis persecutoribus cruciandos saepiùs concessit, Ecclesiam Anglicanam à Schismaticis opprimi iterum permiserit; vix aliud est exspectandum, quàm ut omnia apud nos antiquitatis & religionis monumenta intereant. Praeclarum superstitionis suae non immutatae indicium illi dederunt; quando tumultu in Provinciâ Somersetensi anno 1685. excitato, archiva Episcopatûs Wellensis maximo studio conquisita igne combusserunt. Atque istud quidem ad hoc opus aggrediendum argumentum non leve fuit; ne per invalescentem indies Atheorum & Puritanorum colluviem exulante à nobis religione Catholicâ, aliorum conatus praeverterentur.

VI. Historiam nostram, seu potiùs farraginem Historicam, in anno 1540. terminavi; quando Canonicis Saecularibus loco Monachorum in Ecclesias Cathedrales introductis, & restauratâ, quae plurium saeculorum incuriâ collapsa fuerat, disciplinâ insignem mutationem res ecclesiastica subiit. Ordo quidem Episcopalis continuâ serie ad nos transmissus viget, praeclaris etiam numeri, virtutis & eruditionis incrementis auctus. Praesulum autem ab hoc termino succedentium res gestae hominum memoriâ nondum exciderunt, neque ad antiquae Historiae (quam nunc illustrandam suscipimus) aetatem assurgunt. Erit tamen quandoque, quod sperare liceat, qui Episcoporum Reformatae Ecclesiae Anglicanae vitas & res gestas scripto consignaverit. Sanè tunc universo orbi Christiano constabit huic Ecclesiae nunquam defuisse Praesules sanctitate conspicuos, doctrinâ illustres, omnibus numeris consummatos; quinimo saeculis postremis illi praesedisse Episcopos, decessoribus suis antiquioribus pietate non impares, eruditione superiores, mediis autem utrâque praestantiores. Quod non eo animo dictum velim, quasi Episcopi intermedii summis ingenii & virtutis dotibus praediti non fuerint; è quibus aliqui Sanctorum albo meritò sunt ascripti, plures ob incomparabilem doctrinam stupori erant; nonnulli etiam antecessoribus palmam praeripuerunt, successoribus quibuscunque haud facilè imitandi. His siquidem annumerem Johannem Peckham Archiepiscopum Cantuariensem & Robertum Grosthead Episcopum Lincolniensem; quorum si quis Vitas latiùs tradiderit (quod mihi aliquando in animo fuit) optimam is Christiani Praesulis normam dabit. Tot tantorumque virorum ab Ecclesiâ Christi, ac praesertim Anglicanâ, egregiè meritorum tempora & res gestas luce aliquali donâsse maximae mihi voluptati fuit, atque aliis (sic voveo) non inutile erit.

[Page xiii]VII. Historias de Episcopis Angliae plures conscripserunt. In his primo loco commemorandus venit Willelmus Somerset, Coenobii Malmsburiensis Monachus & Bibliothecarius; qui Gesta Pontificum Anglorum ab anno 596, ad 1125. circiter quatuor libris complexus est. Extabant eo tempore in praecipuis Angliae Ecclesiis & Monasteriis Catalogi Episcoporum uniuscujusque Sedis, quales hodienum asservatos vidi quamplurimos. Catalogum ita (que) in Monasterio Malmsburiensi repertum Willelmus descripsit; quicquid de antiquioribus Episcopis invenire poterat apposuit, de recentioribus quae sibi erant comperta aut ab aliis delata tradidit. Quod dolendum est autem, Catalogo admodum vitioso ipse usus est; & vir illustris D. Henricus Savilius Historiam illius ex mendosissimo Codice descriptam evulgavit Londini 1596. f. Willelmi Historiam Simeon Dunelmensis Baleus de Scriptor. Angl. Cent. 2. c. 98. abbreviâsse dicitur. Extat quidem ejusmodi Abbreviatio in Bibliothecâ Lambethanâ, nullius planè pretii.

VIII. Proximo post Willelmum loco de Praesulibus Angliae Commentarium edidit Radulphus de Diceto, Decanus Londinensis; cujus Abbreviationes Chronicorum & Imagines Historiarum inter x. Scriptores Historiae Anglicanae editae habentur. Historiam is de Praesulibus Angliae à S. Augustini adventu exorsus, ad Johannis Regis Coronationem (cui ipse anno 1199. interfuit) deduxit; & de Episcopis etiam Wallensibus, quos Malmsburiensis praetermiserat, quaecunque invenire poterat congessit. Opus tamen luce indignum judicavi; ideò quòd omnia ferè ante annum 1120. ex Bedâ & Malmsburiensi hauserit, quaecunque autem ab anno 1120, ad 1199. habet, in Historias suas praedictas iisdem verbis retulerit; si Archiepiscoporum Cantuariensem demas Historiam, quae proinde in secundi voluminis calce locum habebit.

IX. Plures alios gesta Pontificum Anglorum literis olim commisisse perquam verisimile est. Nulla enim gens Historicorum feracior Angliâ fuit. Plurima certè compendia, tabulas, Indiculos, aliaque ejusmodi, de Episcopis Angliae vidi, justae tamen Historiae titulo indigna. Johannem Everisden Monachum Buriensem de Regibus & Episcopis Angliae commentatum fuisse Baleus prodidit. Excerpta Cent. 5. c. 40. ex illius Chronico manu Johannis Jocelini facta perlegi; neque aliud opus fuisse arbitror, quamvis ea solummodo quae ad Coenobium Buriense spectabant Jocelinus descripserit. Tempus Eversdeni paulò certiùs Baleo Placita Parlamentaria dab [...]nt. In his enim legitur P. 323. Abbatem S. Edmundi ad Parlamentum Carleolense anno 1307. citatum misisse Procuratorem suum Johannem de Eversden [Page xiv] Commonachum suum. Praeter hunc Nicolaus Montacutus circa annum Cent. 8. c. 25 1460. de Episcopis Angliae conscripsit librum, quem in Bibliothecâ Collegii Etonensis post centum annos asservatum fuisse Baleus & Jocelinus produnt. Ejusdem de Pontificibus Romanis librum De Script. Ang. cap. 96. in Bibliothecâ Lambethanâ inspexi, & nullius esse pretii deprehendi.

X. Hactenus de antiquis hujus argumenti Scriptoribus. Postquam autem literae meliores apud Angliam reflorescere & antiquitatis studia vigere coeperunt; primus omnium Polydorus Virgilius, Archidiaconus Wellensis, vir undequaque doctissimus, & Anglicanae Historiae peritissimus, de Praesulibus Angliae commentatus est. Opus nondum prodiit, nunquam forsan prodire dignum, inter exules Anglos asservatum. Vix enim alia praeter nuda nomina atque tempora complecti videtur. Notitiam ejus Stapletonus dedit hisce verbis. Pri [...]c. Doctr. l. 13. c. 7. Habemus omnium Episcoporum, quos annis penè mille Anglia habuit, paratum catalogum & ordinem, à Polydoro Virgilio descriptum.

XI. Majori molimine Historiam de Pontificibus Angliae adornavit Johannes Lelandus, Antiquarius nostrae gentis longè eruditissimus; qui Henrici VIII. Regis jussu atque authoritate omnes Ecclesiarum & Monasteriorum (antequam subverterentur) bibliothecas & archiva rimatus, quaecunque ad Antiquitates Anglicanas illustrandas faciebant, in adversaria conjecit: & ex his postea, otium nactus, plurima egregia de rebus Anglicanis Commentaria contexuit. Opus ejus aliis uberius de Scriptoribus Angliae Baleus compilavit, & in Centurias suas ferè integrum descripsit. Plurima ejusdem adversaria in Bibliothecis Oxoniensi, Cottonianâ at (que) aliis asservantur. Opus autem de Pontificibus nondum vidi. Simplicem ejus mentionem Cent. 8. c. 81. Baleus facit, qui alia ferè omnia scripta illius viderat. Ampliorem illius notitiam ipse Lelandus exhibuit in Commentario suo in Cygneam Cantionem. De Antonio (inquit) Dunelmensi Episcopo fusiùs in Opere, cui titulus de Pontificibus Britannicis, dicemus. Nam illorum res gestas magnâ curâ exquisivi, & majori propediem in ordinem redigam.

XII. Post viginti circiter annos Historiam Angliae Ecclesiasticam molitus est Nicolaus Harpsfeildius, Archidiaconus Cantuariensis, sed Archidiaconatu exauthoratus anno 1559. quòd juramentum de suprematu regio agnoscendo praestare nollet. Exauthorationi annis 24. superfuit, otio interim, quiete & rerum necessariarum copiâ fruens; carcere quidem (quod vult Pitseus) adeò non constrictus, ut Archiepiscopus Cantuariensis erudito labori favens, omnium Sedis [Page xv] suae Registrorum usum ipsi indulserit. Integro hoc tempore Ecclesiasticae Historiae conscribendae incubuit; eidemque Episcoporum Angliae successionem & res gestas ordine intexuit. In antiquioribus Episcopis Bedam, Malmsburiensem, Florilegum & Florentii Indiculum describere contentus, nuda plerumque nomina apposuit, de verâ successione atque Chronologiâ parum sollicitus. In sequentibus quaecunque apud Historicos sibi familiares & Registra occurrebant, apposuit; adeò tamen ut per integra plerunque saecula nuda Episcoporum nomina habeantur, & in his tam crassi errores saepiùs inveniantur, ut mirum sit hominem, cui neque industria nec ingenium defuit, tam miserè labi potuisse. Prodiit Historia illius Duaci 1622. fol.

XIII. Proximus Historiam de Episcopis Angliae universis contexuit Johannes Pitsius, exul Anglus, Commentario de Illustribus Angliae Scriptoribus edito satis notus. In hoc Opere ad Catalogum suum, quem composuit, de Archiepiscopis Cant. de Episcopis Londin. Dunelm. &c. Lectorem saepissimè remittit; & in Prolegomenis P. 59. suis se Catalogos suos Regum, Episcoporum, Apostolicorumque virorum Angliae aliquando editurum spondet. Nam omnia suae gentis monumenta (sic Author Vitae ejus habet) quae vel ad Ecclesiasticam P. 818. Hierarchiam vel ad reipublicae politiam pertinere videbantur, diligenter observans, & in Adversaria conjiciens, quatuor magna volumina collegit, Regum unum, alterum Episcoporum, tertium virorum Apostolicorum, quartum Illustrium virorum. Frustra autem aliquis Historiam Pontificum Angliae meditatur, cui ad Registra omnia & Ecclesiarum archiva aditus non patet. Gloriantur quidem Angli exules haberi penès se nobilissima nostrae gentis monumenta, à Monachis aliisque exulibus saeculo postremo in exteras regiones avecta. Si quis tamen ex Alfordi Annalibus aliorumque exulum circa res Anglicanas conatibus conjecturam fecerit; vanam esse jactantiam facilè reperiet. Vix enim ulla ab his citata monumenta seu Historias inveniet, nisi quae nostrates typis domesticis evulgârunt, aut Harpsfeildius in Opere suo protulerat. Quod Pitseum imprimis attinet, is intolerandae arrogantiae indicia dedit manifesta. Se enim sua de Scriptoribus Anglicis potissima ex Lelandi Collectaneis hausisse, Balei autem Centurias vix levi inspectione dignatum esse, prae se fert; quamvis mihi abunde compertum sit illum Lelandi opus nunquam vidisse, sed quae Baleus ex Lelando non ingratus compilavit, ipsum ex Baleo ingratissimum descripsisse.

XIV. Faeliciùs in hoc argumento desudavit R. P. Franciscus Godwinus, Episcopus Landavensis ac postea Herefordensis; qui Commentarium [Page xvi] de Praesulibus Angliae vernaculo sermone edidit Londini 1601. 4 ^o. auctiorem 1615. Latinè versum 1616. 4 ^o. opus tum ob [...]erum memoriae consignatarum praestantiam tum ob eximiam styli elegantiam laude dignissimum. Vitas Pontificum Anglorum à primâ fidei susceptione ad annum 1616. juxta Provinciarum ordinem complectitur. Breve postmodum supplementum unius vel alterius schedae anno 1621. Author dedit. Ampliorem tamen Historiam de sui temporis Praesulibus vir eruditus meditatus est, quam paginâ 333. editionis Latinae hisce verbis pollicetur. Erit fortassis tempus, quando me ad speratam in coelis patriam traslato, de meorum temporum Pontificibus scripta (quae jam nunc meditor) edi possint, sine vel metu offensae vel adulationis suspicione. Voto quidem perficiendo tempus illi non deerat, neque enim ante initium anni 1633. vivis excessit; nil tamen ejusmodi ab eo scriptum superest. Narrare solebat amico cuidam meo filius ejus Carolus Godwyn, Ecclesiae Monumethensis Vicarius, patrem auctiorem longè Commentarii sui editioonem molitum, morte praereptum fuisse; nil autem praelo paratum invenire potuit. Vereor ne & nova illa, quam molitus esse dicitur, editio famâ magis quàm re auctior fuerit. Vidi enim ipsius Episcopi Codicem, in cujus orâ additiones & emendationes suas apposuerat. Stylum quidem millenis ferè locis emendaverat, vix centenis autem Historiam seu auxerat seu correxerat. Sanè Author Reverendus de styli magis nitore quàm de rerum gestarum temporumve certitudine sollicitus fuisse videtur: ut in illo potissimùm expoliendo integros viginti annos, quos Operi praesenti sese impendisse in Praefatione dicit, exegisse non immeritò censeri possit. Vix sesquiannus enim praeteriit, ex quo Praesulum Anglorum Historiam illustrandam suscepi; meque duplo plura atque certiora invenisse non vanâ opinione ductus confido; quin & Historicorum loca, ex quibus ille sua hauserit, in singulis ferè lineis notavi. Hoc enim inter alia habemus, quod de Godwino conqueramur, illum Authorum quos sequitur nomina non apposuisse, quin & pluries datâ operâ dissimulâsse; ut alii postmodum ab ipso mutuari cogerentur, quod ipse à prioribus parum gratus accepit. Nollem quidem plagii crimen viro erudito inferre; vix tamen sine indignatione quadam insignem ejus erga illustrissimum Antiquitatum Britannicarum Authorem ingratitudinem memorare possum. Ex hoc certè integram ferè Archiepiscoporum Cantuariensium Historiam, non minimam etiam Episcoporum sequentium Historiae partem, stylo arte familiari immutato, descripsit; vix tamen semel nisi carpendi & obtrectandi animo ejusdem nomen protulit. Si quando autem res ita ferat, ut Historiae alicujus seu sententiae Author necessariò sit laudandus; verba illius hisce formulis, Addit nonnemo, Dicunt nonnulli, [Page xvii] Opinantur quidam, &c. inducere solet. Adeò Authori huic clarissimo aliquid se debere profiteri noluit. Sic etiam Camdenum, sic Baleum, sic alias injuriâ affecit. Neque enim contentus fragmenta ab his prolata ex Historiâ Dunelmensi, Radulpho de Diceto, Lelando, & aliis, surripuisse, & tanquam ex autographis (quae revera nunquam vidit) hausta Commentario suo intexuisse; integras plerunque de Episcopis narratiunculas ex aliis, Camdeno praecipuè, stylo levissimè mutato & Authoribus dissimulatis, congessit. Sic etiam in Consecrationibus & Translationibus Episcoporum ab anno 1559, ad sua tempora exhibendis, omnia ex Registris Archiepiscopalibus hausisse videri voluit. Reipsâ tamen ex Jocelini In fronte Antiq. Britan. Indiculo Episcoporum tempore Matthaei Parker Archiepiscopi consecratorum & confirmatorum, & Masoni Opere vernaculo de Ministerio Anglicano securus accepit; quod Registra consulenti facilè constabit. Omnia enim Jocelini & Masoni sphalmata descripsit. Ante haec tempora quidem Registra Archiepiscopalia Historiae suae contexendae adhibuit; adeò raptim autem & festinatò pervolvit, ut vix unicam horam singulis Registris impendisse videatur. Nonnullibi etiam fides desideratur. Quod si Episcopi enim alicujus testamentum certo die probatum inibi legerit, & diem illius obitualem alibi non invenerit, obitum ejus illo die saepissimè reposuit; quamvis morti & tabularum supremarum probationi plures plerunque dies nonnunquam etiam septimanae intercedere soleant. His adde maximam in re Chronologicâ incuriam, defectusque & errores (qui ubique occurrunt) gravissimos; & illum omnem posterorum diligentiam vicennali suo labore minimè praevertisse liquebit. In temporibus etenim antiquorum Episcoporum designandis Florilegum, Hovedenum & Florentium (quodque magis infaustum erat) commentitiarum Ingulfi Chartarum subscriptiones, nullo examine adhibito, sequi solet; annum modò à S. Michaelis Festo, modò à Natali Dominico, modò à Calendis Januarii, saepissimè autem ab Annuntiatione B. Virginis, pro diverso Authorum, quos sequitur, calculo exorditur; in nullis itidem tabulas Astronomicas & Calendarium consuluit, utrùm dies, quem consecrationi Episcoporum posuit, fuerit Dominicus. Denique Episcoporum successionem in plerisque ita mancam dedit; ut in unicâ Asaphensi Historiâ annos inter 1140, & 1540. duos qui Episcopatum neutiquam obtinuerunt immiserit, novem autem Episcopos penitus praetermiserit.

XV. Ultimo loco commemorandus venit (ideo quòd non de universis Angliae Episcopis sed Archiepiscopis duntaxat Cantuariensibus scripserit, qui tamen ad elucidandas Ecclesiae Anglicanae antiquitates [Page xviii] plus omnibus contulit) RR. P. Matthaeus Parker, Archiepiscopus Cantuariensis. Huic praesertim restitutam Historiae Anglicanae lucem debemus; ab hoc unico Ecclesiae Anglo-Saxonicae notitiam & monumenta accepimus. Ipse omni doctrinae genere cumulatissimus, antiquitati Anglicanae illustrandae plurimùm insudavit; aliisque ut eandem susciperent provinciam author fuit. Libros è Monasteriorum & Ecclesiarum Bibliothecis projectos, discerptos, & per tabernas, per foeda loca dissipatos conquisivit, melioris notae Historias luce publicâ donavit; viros eruditos ad parile studium incitavit, eosdemque voto suo obsequentes praemiis lautissimis & dignitatibus Ecclesiasticis provexit; alios in familiam suam ascivit, quos ad antiquitates nostrae gentis enucleandas muneribus provocavit, & exemplo praeivit. Hac ratione inducti plures isti Operi incubuerunt, Georgius Acworth, L. D. Willelmus Lambard Juris Anglicani peritus, Willelmus Darell Canonicus Cantuariensis, Robertus Talbot Canonicus Norwicensis, Laurentius Nowel Hospitii Lincolniensis Jurisconsultus, Franciscus Thynne, Thomas Yale L. D. Registrarius Archiepiscopi principalis, ac postea Decanus de Arcubus; aliique quamplures; quorum industriâ excerpta ex antiquis nostrae gentis Historiis & monumentis amplissima facta & in libros digesta vidi. Prae aliis autem omnibus eminuit Johannes Jocelinus, Antiquarius Archiepiscopi domesticus; cujus operâ in conscribendâ Historiâ de Antiquitate Britannicae Ecclesiae seu de Vitis Archiepiscoporum Cantuariensium Archiepiscopus usus est. Innumeras is pervolvit Historias, Saxonicae linguae notitiam primus ex recentioribus obtinuit; volumina multa Collectaneorum propriâ manu descripsit; Vitas Archiepiscoporum pluries digessit, modò tenuiori, modò uberiori stylo, antequam ea quam cernimus Historia prodiret; cui ultimam adhibuisse manum Matthaeum Archiepiscopum opinor. Prodiit demum Historia tanto molimini non impar, tanto nomine non indigna; quae in Ecclesiae Anglicanae rebus ab anno 596, ad 1575. tradendis alias (quae hactenus scriptae sunt) omnes fide, elegantiâ, ac gravitate longè superat. Maximam illi quidem injuriam fecerunt Typographi tum Londinenses tum Hanovienses. Verùm editionem perfectiorem, manuscriptis Authoris additamentis auctam, brevi exituram fore speramus.

XVI. In Historiâ Archiepiscoporum Cant. tradendâ omnem ferè nobis diligentiam Jocelinus praeclusit. In Birchingtoni itaque Historiâ notis illustrandâ, seu ad annum 1540. continuandâ, gesta moresque Archiepiscoporum describere frustra fuisset; cùm ex Antiquitatibus Britannicis ea meliùs peti possint. Unicum id agendum restabat; ut temporum ratio, quam Jocelinus aut neglexit aut conturbavit, [Page xix] uberiùs atque certiùs traderetur. Feci id itaque in Dissertatione de verâ Successione Archiepiscoporum Cant. quam juxta methodum postea receptam in Annotationes ad Birchingtoni Historiam distribuisse usque ad annum 1374. & reliquam partem Continuationis loco subjecisse forsitan praestitisset. Quo minùs id facerem improvisa corporis invaletudo in causâ erat, quae dum Birchingtoni Historia typis exprimeretur, à studiis me avocavit. Quòd si praelo iterum emitti hoc Opus aliquando contigerit; velim Historiam Radulphi Dicetensis de Archiepiscopis Cant. ab anno 596, ad 1199. (quae in secundi voluminis Calce modò collocatur) ad primi frontem transferri. Hanc excipiant Continuationes Stephani Birchingtoni ab anno 1199, ad 1374. Willelmi Chartham ab anno 1374, ad 1381. distributâ inter singulos vice Notarum paginis suppositarum Dissertatione nostrâ ad annum 1381. subjectâque ad calcem reliquâ; loco etiam suo interpositis singulis additamentis & emendationibus, quae in Voluminis hujusce fine reperiuntur.

XVII. De Scriptoribus in hac primâ Parte editis aequum est ut nonnulla praemittamus; quòd proximè faciendum est. Qui primum tenet locum, Stephanus Birchington Ecclesiae Cantuariensis Metropoliticae Monachus fuit, vico de Birchington in Insulâ Taneto oriundus. Mentio ejus habetur apud Thomam Cawston Monachum Cantuariensem, qui Historiam de Monachis Ecclesiae Christi In Archivis Eccl. Cant. Cant. duplicem scripsit, viz. quo die singuli professi fuerint ab anno 1207, ad 1486. & quo die singuli obierint ab anno 1286. Iste Birchingtonum anno 1382. solenni ritu professionem fecisse refert. Longè tamen antea se Monachorum Cantuariensium consortio adjunxisse Stephanus censeri potest. Obitum ejusdem Obituarium Ecclesiae Cant. his verbis exhibet: xii. Cal. Septembr. obiit Stephanus Brychinton, Sacerdos & Monachus nostrae Congregationis. Historiam Archiepiscoporum Cantuariensium ab illo scriptam fuisse, atque hanc, quam, nunc primùm edimus, ipsius esse ex Jocelino didici. Iste librum illius frequentissimè citat; & in Johannis Stratfordi Vitâ multa ex Birchingtoni Historiâ adducit, quae in nostrâ totidem verbis reperiuntur. Plura ejusmodi ad Historiae nostrae marginem notata occurrunt; plura alia notaveram, à Typographo perperam omissa. Quinimo idem Author Edwardi Regis & Johannis Archiepiscopi invectivas in Historiâ suâ reponens, praefatur eas se à Birchingtono accepisse, & apud alium Historicum commemoratas Antiqu. Britan. p. 224. non invenisse. Ille autem, quo Jocelinus usus est Codex, nostro uberior fuit. In antiquioribus enim Archiepiscopis multa ex Birchingtoni Historiâ citat, quae in nostrâ desiderantur; eundemque in Sudburii & Courtneii Archiepiscoporum Vitis laudat. Duplicem [Page xx] itaque Historiae suae editionem Birchingtonus adornavit. Prima, quae in anno 1368. desiit, nunc prodit, ex Codice Bibliothecae Archiepiscopalis Lambethanae ejusdem aetatis descripta. In eodem Codice habentur Historiae de Regibus Anglorum, de Pontificibus Romanis, & de Imperatoribus Romanis. Illa desinit in anno 1367. ista in anno 1378. haec in anno circiter eodem. Ab eodem Authore, à quo Historia sequens de Pontificibus Cant. omnes fuisse profectas jurare ausim. Tanta styli ac methodi similitudo in singulis intercedit. Quatuor istae Historiae extabant simul olim penès Willelmum Reede, Episcopum ab anno 1368. Cicestrensem; qui easdem resectis epistolis, invectivis, & narrationibus longiusculis, abbreviavit, verbis tamen in his quae manebant minimè immutatis. Abbreviatio extat in Bibliothecâ Cottonianâ. Julius B. 3. Ex eâ variantes Lectiones descripsi, quae ex adverso primae paginae conspiciuntur. Aliam postmodum Historiae de Archiepiscopis Cant. editionem auctiorem & ad annum circiter 1382. deductam Stephanus dedit; cujus facta est Jocelino copia, nobis frustra quaesita. Hujus Scriptoris notitiam Pitseus ex unico Jocelino Append. cent. 4 c. 39. hausit; quamvis id iniquus plagiarius pro more dissimulaverit. Plagii autem crimen turpissimo errore non injustè luit. Stephano enim aliud Opus ascribit, Episcoporum Eliensium Catalogum. Si testem quaeras, nullum laudabit. Erroris autem fontem digito monstrare possum. Legerat vir incautus apud Jocelinum nonnulla; quibus P. 246, 248. ex Birchingtono pariter ac Historiâ Eliensi narratis iste testem utrumque in margine simul adhibuerat hoc modo, Steph. Birch. Catal. Episc. Eli. Hinc arrepto errore Pitseus Birchingtonum Catalogi Eliensis authorem posuit; quod Jocelino nunquam in mentem venit. Quae ex utroque Jocelinus narravit, apud utrumque in hac primâ Collectionis nostrae parte reperiri possunt. Pitsei errorem Gerardus Johannes Vossius secutus est; quod extraneo homini De Histor. Lat. l. 3. c. 2. facilè ignoscendum erat.

XVIII. Vita, quae sequitur, Simonis Sudburii Archiepiscopi Cant. desumpta est ex prolixo Opere cui titulus est Speculum Parvulorum, in Bibliothecâ Lambethanâ asservato. Illi eadem manu scripta praefigitur istiusmodi nota Liber compositus & perquisitus Dompni Willelmi Chartham Monachi hujus Ecclesiae anno Domini MCCCCXLVIII. Monachum Cantuariensem authorem fuisse ostendunt plurima, quae in Ecclesiâ Cantuariensi post annum 1400. facta ibidem narrantur. Plures Monachos Cantuarienses hoc nomine insignitos invenio. Apud Historiam enim Thomae Cawston quidam Willelmus Chartham habitum Monasticum induisse legitur 1329. 9. Octobr. alius anno 1418. alter 1430. quartus 1473. quintus 1487. Ex his [Page xxi] alter obiit 1488. 14. Cal. Sept. cujus obitum eo die etiam Obituarium Cant. memoravit; & alium cognominem 7. Cal. Febr. obiisse retulit.

XIX. Excerpta subjeci quaedam de Roberto Winchelse Archiepiscopo ex Chronico Ecclesiae Cant. circa annum 1306. scripto, quod penès RR. in Christo Patrem D. Wilhelmum Archiepiscopum Cant. habetur. Id eo animo feci, ut ex iis lucem acciperet Birchingtoni de Roberto Historia; quae encomiastico magis quàm Historico more scripta, rerum gestarum causas atque tempora minùs accuratè distinxit.

XX. Dies Obituales Archiepiscoporum Cant. ex Martyrologio (Martilogium sequiores vocant) & Obituario Ecclesiae Christi Cant. quae in volumine quodam Bibliothecae Lambethanae pulcherrimè exarata extant, descripsi. Martyrologium à Romano in paucis discrepat, nisi quòd Sanctorum omnium Anglorum nomina suis quaeque diebus apposuerit, Obituarium autem Monachorum omnium, Archiepiscoporum, Benefactorum Ecclesiae Cantuariensis & aliorum spirituali societate Cantuariensibus conjunctorum à primâ Ecclesiae fundatione ad annum circiter 1530. dies obituales, additis plerunque insigniorum elogiis, juxta mensium & dierum ordinem complectitur. Ejusmodi Obituaria in singulis ferè Coenobiis majoribus asservabantur; in quae Monachorum & Benefactorum obitus referre solebant; & quamprimùm Codex nominibus repleri coeperit, eadem in alium Codicem describere. Hinc ex vetustioribus Ecclesiae Nero C. 9. Cant. Obituariis bina in Bibliothecâ Cottonianâ habentur; aliud recentius in Bibliothecâ Arundellianâ, omnium autem novissimum in hac nostrâ Lambethanâ; quod proinde reliqua omnia complectitur, utpote post annum 1517. conscriptum, & obitus etiam usque ad annum 1538. sequentes suis locis manu alienâ adjungens. Haec Archiepiscoporum elogia obitualia indecoris hiatibus diduxisse Typographum plurimùm piget.

XXI. Historiam Controversiae inter Archiepiscopos Cant. & Ebor. de Primatu in calce voluminis Lambethani, quod Birchingtoni Historias complectitur, scriptam inveni. Author, qui è Cantuariensi coetu prodiisle videtur, omnia quae Anselmi & Radulphi Archiepiscoporum tempora spectant ex Eadmero verbatim desumpsit. Aliam longè fabulam de hac controversiâ texunt Historici Eboracenses. Veritatem autem penès Cantuarienses fuisse, Sedemque Eboracensem Cantuariensi ab anno 1664, ad 1119. subjectam fuisse luculenter ostendemus, si quando Eboracensium [Page xxii] Pontificum historiam aggressi fuerimus. Codex noster plurimis inquinabatur mendis.

XXII. Formulas plures Professionum obedientiae canonicae Sedi Cantuariensi à Suffraganeis Episcopis olim factarum subjeci. Quando primùm Suffraganei Metropolitanis suis obedientiam profiteri coeperint, parum constat. Id autem omnibus notum est, à primaevis Ecclesiae saeculis receptum fuisse morem, ut Patriarchae ad thronos suos recenter evecti fidei suae formulas seu Symbola aliis Patriarchis scripta transmitterent; ut ex his se catholicè sentire & catholicam communionem fovere ostenderent. Sic etiam Metropolitani Patriarchis, sic Episcopi Metropolitanis suis literas non absimiles destinare solebant. Invaluit postea consuetudo, ut iisdem scriptis Episcopi Suffraganei catholicam fidem & canonicam subjectionem profiterentur. Antiquiores itaque, quas exhibemus, formulae utriusque professionem continent. Postremò resectâ fidei confessione, formula in nudam obedientiae professionem transiit. Ex Professionibus ante Normannorum adventum nullam vidi autographam. Plusquam centenas autem bene prolixas, omnesque ab invicem diversas, perlegi in Registro quodam Ecclesiae Cant. pulcherrimo congestas. Extant ferè totidem in Codice quodam Cottoniano, manu elegantissimâ ante annos 500. juxta temporis Cleopatra E. 1. ordinem digestae. Ex his nonnullae in Codice Cantuariensi desiderantur; longè autem plures in hoc habentur, quae in illo frustra quaeruntur. Ex Professionibus post Conquestum factis innumeras ferè in Archivis Ecclesiae Cant. autographas vidi. Tunc primùm formula omnibus Episcopis communis esse coepit. Solebant itaque Clerici & Officiales Archiepiscopales plura ejusmodi Instrumenta nitidè scripta comparare, relicto ad inscribendum Episcopi professuri nomen chasmate. Huic Episcopus inter consecrationem suscipiendam nomen propriâ manu inscripsit; dein formulam clarâ voce legit, lectamque Archiepiscopo in manus tradidit. Eandem Archiepiscopus Monachis Cantuariensibus in archiva Ecclesiae referendam consignavit. Quòd si Episcopus ab alio, vel extra Ecclesiam Cant. consecratus fuerit; professionem Archiepiscopo similem facere, quamprimùm illi obvius esset, tenebatur; Ecclesiam quinetiam Metropoliticam adire, & renovatam Professionis formulam super altare summum reponere. In horum instrumentorum tergo Monachi seu Notarii, Clericive, praesentes solebant inscribere Episcopi consecrati seu confirmati & Archiepiscopi consecrantis seu confirmantis nomina, consecrationis tempus, locum, aliasque circumstantias insigniores, Episcoporum etiam assistentium & testium praesentium nomina. Ex his consutis & juxta temporis [Page xxiii] seriem dispositis Monachi plurimos immensae prolixitatis rotulos contexuerunt: quales in Ecclesiâ Cant. nonnulli hodienum supersunt. Horum plures, simul ac ante-Normannicas Professiones, in Registrum quoddam transcripsit Johannes Cranborn circa annum 1360. qui nonnulla de Episcopis sui temporis scitu digna intexuit. Pauca de Episcoporum Professionibus usque ad annum 1400. manus recentior apposuit. Johannes autem Clericus erat Simonis Mepham Archiepiscopi Cant. Capellâ de Cortynton in Diocesi Sarum ab ipso donatus anno 1331. & professioni Johannis Assavensis Episcopi anno 1353. factae intererat.

XXIII. Catalogum Henrici de Estriâ & Annales Roffenses nactus sum, postquam Dissertationem de verâ successione Archiepiscoporum Cant. scripto commisissem. Illa itaque apposui; ut Chronologia Archiepiscoporum nostra ex iis seu robur seu medelam acciperet. Sanè maximè mihi gratulatus sum, quòd in S. Augustini obitu designando suffragium obtinuerim Annalium Roffensium, qui ante quingentos annos scripti plurimam fidem meruerunt. Radulphi Dicetensis Indiculum ex binis Codicibus Lambethanis perpulchris hausi.

XXIV. Dissertationem de verâ successione Archiepiscoporum Cant. operis instituti ratio exegit. Huic aliam de duobus Elfricis adjunxi. Pigebat summopere historiam Elfrici Grammatici, qui de Ecclesiâ Anglo-Saxonicâ transmissis ad posteros scriptis quamplurimis tam praeclarè meruit, adeò conturbatam, involutam, ac ferè ignotam esse. In designandis illius tempore, dignitate, & rebus gestis, me sententiam planè novam inivisse fateor; tot tamen tantisque argumentis firmatam, ut non facilè aliis rejicienda fuerit. Nullum ferè argumentum nobis adversatur, nisi quòd aetas penè centenaria Elfrico juxta calculum nostrum sit concedenda; aetas quidem rara, quae tamen apud nos exemplo non caret, quamque Herewaldus Landavensis Episcopus eodem saeculo superavit.

XXV. Annum obitûs S. Augustini Cant. & Elfrici historiam certâ luce donâsse ad elucidendam Ecclesiae Anglicanae Historiam magni erat momenti. Subjeci itaque monumenta quaedam antiqua, quae calculum seu sententiam à nobis superiùs positum confirmant. Primum in his locum tenet Chronicon breve; quod ad calcem Historiae Hugonis Floriacensis manu perantiquâ scriptum inveni in Bibliothecâ Lambethanâ. Prima ejus pars sc. ad annum 734. ex Bedae Historiâ & Epitome verbatim desumpta est, additis duntaxat annorum numeris, qui apud Bedam plerunque desiderantur. [Page xxiv] Pars posterior ab anno 1065, ad 1163. de rebus Scotorum praesertim agit; ut Scotum quendam authorem habuisse meritò quis suspicetur. Eundem Coenobii S. Crucis Edinburgensis Monachum fuisse indigitant quae de isto Coenobio ejusque Praepositis uberiùs narrantur.

XXVI. Succedit Historia Abendoniensis, quae Elfrici temporibus definiendis aliisque difficultatibus expediendis plurimum contulit. Illam decerpsi ex Annalibus Mariani Scoti seu potiùs Florentii Wigorniensis, in Bibliothecâ Lambethanâ asservatis. Codex, qui manu longè elegantissimâ exaratus est, ad Coenobium Abendoniense olim spectabat; & à Monacho quodam ejusce Coenobii ista additamenta suis quaeque annis intertexta accepit. Chronicon quoddam ab orbe condito ad annum 1083. Marianus Scotus, Monachus Moguntinus, novâ methodo conscriptum evulgaverat; quod in Angliam brevi perlatum, Monachis nostris adeò probatum est, ut id in singulis ferè Monasteriis describerent. In his Robertus Herefordensis Episcopus, omnium liberalium artium peritus, Cronicam Mariani Scoti diffusam defloravit; ut magis valere videatur Defloratio, L. 22. c. 3. quàm ingentis voluminis diffusio: prout habet Johannes Tinmuthensis in Historiâ Aureâ. Robertus ille anno 1095. obiit. Defloratio ista (sic mea fert sententia) loco integri Mariani edita est Basileae 1559, & in Historicorum Germanicorum Collectiones postea translata. Genuinum Mariani Chronicon Florentius Monachus Wigorniensis anno 1117. transcripsit, res Anglicanas singulis annis maximâ fide ac diligentiâ intexuit, & ad sua tempora deduxit. Florentii anno 1118. defuncti laborem exceperunt alii Wigornienses Monachi; resque annis sequentibus gestas apposuerunt. Hujus Historiae Wigorniensis exemplar nactus Monachus quidam Abendoniensis anno 1131. eam in Coenobii sui usum eleganter descripsit, additis his (quae nunc primò evulgamus) laciniis. Quaecunque ille de Ethelwaldo habet, ex Vitâ ejus per Wlstanum Cantorem scriptâ (extat ea apud Mabillon. Saec. Benedict. V. p. 608.) ferè hausit; reliqua de suo dedit. Nusquam meliorem Historiae Mariani ac Florentii codicem exstare arbitror. Qui Florentii enim Annales postea descripserunt, plurima Mariani resecuerunt, atque ipsos Florentii numeros saepissimè vitiârunt. Manco ejusmodi ac vitioso Codice usus est vir nobilissimus Gulielmus Howardus, qui Florentii Chronicon primus evulga vit Londini 1592. 4 ^o. Noster autem Abendoniensis habet Mariani tractatum de computo Paschali, Chronico suo vice Prae [...]ationis praemissum, & ejusdem de Concordiâ Evangelistarum librum satis prolixum, primae ac secundae Chronici partibus ad illustrandas D. N. J. Christi res gestas interpositum. [Page xxv] Caeterùm ingratus essem si dis [...]imularem Historiam Ecclesiasticam Anglicanam, praesertim antiquiorem, Monachorum Abendoniensium diligentiae plurimùm debere. Ex nullo enim Coenobio plures prodierunt Annales Saxonici, Latini, Latino-Saxonici, rerum antiquitus gestarum monumenta▪ Historiae, Chartularia, & librorum melioris notae apographa.

XXVII. Chartam Ethelredi Regis Wlfsino datam ad definienda Wlfsini tempora exhibui ex Instrumento autographo in Bibliothecâ Cottonianâ Otho A. 17.

XXVIII. De Epistolâ sequenti Alexandri Papae aqua mihi haeret. Spuriam esse tum ex insolitâ salutationis formulâ in initio, tum ex tempore malè posito in fine, constat. Nondum enim Thomas thronum Archiepiscopalem conscenderat, quando haec epistola scripta dicitur. Illam autem ex Codice ante annos circiter 270. scripto accepi; ut mirari subeat, in quem finem & à quo conficta fuerit. Thomas quidem alter erát Archiepiscopus Cant. tempore Alexandri V. Papae; qui variam subinde fortunam expertus est. Verùm in hac Epistolâ ille qui vapulat Archiepiscopus iis designatur indiciis, quae nulli nisi Thomae Becket conveniunt. Incredibile forsan videatur Papam huic Thomae, pugili suo fortissimo, ejusmodi contumelias inferre voluisse. Quamvis ortâ primùm inter ipsum & Regem contentione, nondum Thomas Papae innotuerat; vereor etiam ne in utrâque aulâ tam Regis Angliae quàm Pontificis Romani eo tempore stultitiae notam subierit, & Archiepiscopali Sede indignus haberetur. Sic enim Petrus Blesensis Epist. 4 [...]. in epistolâ circa annum 1173. scriptâ, Reginaldum Bathoniensem Electum à suspicione caedis Thomae purgans, habet. Beatus Martyr suspenderat patrem suum Episcopum Sarisberiensem. Nec mirum eo tempore videbatur, si silius afflicto patri compatiens, quandoque duriùs aut minùs consultè de dicto Martyre loquebatur. Nam & nos insensati vitam ipsius putabamus insaniam; & finem illius sine honore. Quicquid faciebat caritatis obtentu & zelo justitiae, in crimen odii & invidiae vertebatur, &c. Si ergo Bathoniensis Electus, sicut & nos omnes, vitam Martyris quandoque habuit in derisum; non est quod ei debeat imputari in crimen. Gilbertus etiam Londinensis Episcopus Thomae, Alanus in Qu [...] drilogio c. 30. antequam exularet, in os palàm dixit. Stultus hactenus fuisti; & ab hac stultitiâ, ut video, de caetero non recedes.

XXIX. De Roberto Winchelse Archiepiscopo Cant. Birchingtonus multa supra contulerat. Epistolam itaque de canonizatione ejus impetranda, praeclarum adeò de sanctitate illius testimonium [Page xxvi] rejicere nolui. Paucis post obitum annis fama increbuit de miraculis Archiva Eccl. Cant. ad sepulchrum illius factis. Harum certam sibi relationem transmitti Thomas Lancastriae Dux, magnus Angliae Seneschallus, à Conventu Cantuariensi petiit literis (quas vidi) Gallicè scriptis. Idem de his miraculis Papam mox certiorem reddidit; & Robertum Sanctorum catalogo inferri enixè postulavit. Rescribit Johannes Papa fieri id non posse, antequam miraculorum veritas solenni examine instituto comprobata fuerit. Ad examen hujusmodi instituendum Walterus Archiepiscopus, jubente Papâ, potestatem dedit Londinensi & Cicestrensi Episcopis 1319. 14. Novembr. Neque aliud postea in hac causâ factum reperio. Epistolam Walteri & Suffraganeorum à nobis editam Registrum quoddam Ecclesiae Cantuariensis dedit.

XXX. Ecclesiae Wintoniensis historiam fusè prae aliis digessit Thomas Rudburn Ecclesiae ejusdem Monachus. Novi Monasterii Wintoniensis, quod ab Hidâ nomen accepit, fuisse Monachum Baleus malè tradidit. Ecclesiae enim Cathedralis S. Swithuni Cent. 7. c. 9 [...]. Coenobitam fuisse tum ex plurimis Historiae Majoris locis tum ex Prologo ad Historiam Minorem liquet. Balei errorem Pitsius & Vossius transcripserunt. Junior dictus est iste Thomas, ut à Thomâ Cap. 879. De Hist. Lat. l. 3. c. 9. Rudburno seniore, Episcopo Menevensi, qui sub ejusdem saeculi initium Chronicon de rebus Anglicanis contexuit, distingueretur. Perperam tamen Johannes Jocelinus in Commentario MS. de Historicis Angliae, Rudburnum Seniorem Novi Coenobii Wintoniensis Cap. 89. Monachum fuisse retulit; & Historiam Junioris Majorem Vossius Seniori inscripsit. Scripsit ille Junior primùm Historiam L. 3. c. 5. brevem de fundatione, incrementis, atque Episcopis Ecclesiae Wintoniensis, à Lucio Rege ad tempora Henrici VI. Regis. Istam Cl. Usserius in Opere suo de Antiquitatibus Britannicis titulo Historiolae Wintoniensis saepiùs laudavit; nosque illam modò eodem modò Epitomes Historiae Majoris nomine insignitam crebrò citavimus; partesque ejus primam ac postremam in Opere sequenti p. 179, 180, 181, 285, 286. exhibuimus. Justa est enim Historiae Majoris, quantum ad Ecclesiae Wintoniensis res spectat, Epitome, iisdemque ferè verbis utitur: ut ab eodem Authore, quantumvis nomen illius in fronte non gerat, fuisse profectam dubitari nequeat. Scripta autem ante Historiam Majorem fuit, tempore Henrici Beaufort Episcopi, qui anno 1447. obiit. Circa annum 1440. scriptam fuisse Usserius non malè conjecit. Habetur in Antiqu. Brit. c. 6. p. 66. Bibliothecâ Cottonianâ Galba A. 15. Praecedunt in eodem Codice Annales breves Ecclesiae Wintoniensis à Bruto ad Henricum VI. Regem; qui Historiae Majoris quoad res civiles narrandas epitomen [Page xxvii] constituunt, eosdemque Authores sc. Vigilantium de Basilicâ Petri, Dolensem de gestis Dacorum super Anglos, &c. passim citant. Scripti sunt anno 1454. quod ex innumeris ferè locis constat: unicum ponam. Dedicata est Ecclesia Wintoniensis anno CLXIX. iv. Cal. Novembr. A primâ fundatione & dedicatione Winton. Ecclesiae fluxerunt anni MCCLXXXV. Post Ethelwaldi Episcopi tempora paucissima habent de Ecclesiâ Wintoniensi, in successione Regum Angliae narrandâ insumpti. Praeter haec justam de rebus Anglicis Historiam Rudburnus scripsit à Bruto ad annum 18. Henrici III. Regis, viz. Christi 1234. cui Breviarium Chronicorum titulum fecit: nos Historiam Minorem eam passim appellavimus. Inibi Regum Britonum à Bruto ad Codwalladrum, Saxonum etiam in unaquaque Heptarchiâ successionem & res gestas contexuit. Totus est in Historiâ Civili. Pauca admodum habet de Episcopis Winton. praeter nudam illorum successionem, & quae de Alwyni Episcopi & Emmae Reginae purgatione fusiùs narravit. In hac autem narrandâ Annales Wintonienses ferè verbatim descripsit. In posterioribus annis unicum penè Matthaeum Paris sequitur; & de Episcopis Winton. post annum 1150. paucissima dedit. Ubique autem tempora infoelicissimè digessit. Insigniores hujus ab Historiâ Majore diversitates in Annotationibus exhihui. Facta est enim illius copia ex Bibliothecâ Cottonianâ Nero A. 17. Scripta est ea ante Historiam Majorem. Sic enim legitur in ejusdem Prologo: Et quae hîc leviter pertranseo, in majori nostrâ Cronicâ opitulante Dei clementiâ supplebo. Et iterum ad annum 1189. de Henrici II. Regis obitu loquens ista habet. Et ista sufficiant in praesenti nostro Libello Minori. Plura dicenda sunt in Cronicâ nostrâ Majori, ut patebit intuentibus, & etiam de caeteris Anglorum Regibus. Demum itaque Rudburnus stilo uberiore & diligentiâ longè subtiliori Historiam Majorem composuit. Eam neque Baleus nec Jocelinus nec Lambardus, viderant; qui tamen perlectâ Historiâ Minori ejusmodi Opus à Rudburno adornatum fuisse collegerunt. Illam nos ex Codice Lambethano evulgavimus; resectis ut plurimùm iis quae aliunde hauserat, indicatis tamen singulis ex quibus hausta sunt fontibus. Inutile enim fuisset amplissima aliorum Historicorum fragmenta, quae historiae suae Rudburnus intexuit, exhibuisse; cùm ad Ecclesiam Wintoniensem neutiquam spectarent, & ex Authoribus suis jamdiu vulgatis meliùs peti possint. Codex Lambethanus & in fronte & in fine mutilus integram Rudburni Historiam nobis denegavit; neque Codex alter in Collegio Corporis Christi Cantabr. asservatus aliquid subsidii tulit. Incertum igitur manet, à quo tempore exorsa fuerit & in quo desierit Historia Major. Mihi tamen videtur initio ejus perpauca deesse, & ex [Page xxviii] Historiolâ Wintoniensi non malè restituta esse. In hoc opere Rudburnus ad annum 1071. continuam Ecclesiae Dunelmensis historiam à primâ Sedis Episcopalis fundatione ad annum 1083. dedit. Illam inter alias Ecclesiae Dunelmensis Historias edere nobis aliquando in animo fuit. Postea autem collatâ Simeonis Dunelmensis Historiâ, illam ex hac (paucissimis demptis) congestam esse deprehendens, omittere consultius duxi. Deest quidem apud Simeonem Willelmi Episcopi de Monachis introducendis Charta. Verùm hanc paulò corruptiorem tamen, Monasticon Anglicanum dabit tom. 1. p. 42. Historiam suam Dunelmensem Rudburnus his verbis claudit. Ista quae hîc scripsi de Dunelmensi Ecclesiâ, habui in libro Privilegiorum ejusdem Ecclesiae ex accommodatione M. Roberti Nevyle Dunelmensis Episcopi. Robertus Sedi Dunelmensi praefuit ab anno 1438, ad 1457. Atque hinc Rudburni aetas non malè definiri potest. Illam Baleus & Baleum secuti Pitsius & Vossius ad annum 1480. producunt; hac ratione moti, quòd Johannes Rossus, qui anno 1491. obiit, se Rudburni praesentiâ aliquando usum fuisse scripserit. Quem de rebus Hidensis Monasterii Baleus Rudburno inscripsit, librum ex errore superiùs indicato natum arbitror.

XXXI. Chronicon Coenobii Wintoniensis Ecclesiae succedit. Id ex Codice Cottoniano Domitian A. 13. descripsi. Partem ejus priorem, ab initio sc. ad annum 1086. Cl. V. Willelmus Dugdale ex eodem Codice evulgavit in Monastico Angl. tom. 1. p. 31. In his Annalibus, (quod de Roffensibus etiam & Wigorniensibus dicendum est) omnia retinui quae ad Historiam illius Ecclesiae vel etiam ad totius Ecclesiae Anglicanae vel Sedis alicujus Episcopalis aut Coenobii faciebant, nisi quae nullius planè pretii lectuque indigna viderentur. In iis quae historiam saecularem spectabant, hanc rationem inii, ut adhiberentur omnia alicujus momenti, quae apud alios Historicos vulgatos desunt, vel in his uberiora sive diversa habentur; quae autem apud Historias publici juris factas prostant, vel certiùs, aut sine insigni differentiâ traduntur, mitterentur. Authorem fuisse Monachum Wintoniensium ex plurimis Annalium locis constat.

XXXII. In sequenti Historiae Wintoniensis Continuatione mirabitur forsan Lector me Episcoporum omnium Wintoniensium res gestas stilo latiori prosecutum non esse. Sanè ingratum mihi semper erat ea omnia, quae antea ab aliis dicta fuerant, convasare, laudemque aliis debitam subfurari. Nos tempora prae aliis certa dedimus, res aliis intactas narravimus. Si quis uberiora [Page xxix] velit, fontes omnibus patentes petat. Willelmi Wickham & Henrici Beaufort Episcoporum vitis eleganter atque ubertim scriptis, laudem Godwinus meruisset; nisi Willelmi historiam se ex Jocelino verbis nonnihil immutatis hausisse ingratus dissimulâsset. Aliorum Episcoporum res, antequam ad Sedem Winton. transferrentur gestae, rectiùs in primarum Sedium historiis quaerendae erunt. Sic Adami Orleton historia apud Herefordenses, Petri Courtney & Ricardi Fox apud Exonienses Episcopos justiùs est collocanda. Stephani Gardineri Vita latiùs est enarranda; si quando Episcoporum post Reformationem degentium historiam susceperimus.

XXXIII. Epistolas tres de Monachis Ecclesiâ Cathedrali Wintoniensi non ejiciendis accepi ex Codice Cottoniano Vitellius E. 4. manu pervetustâ scriptas. Narrat Eadmerus Episcoporum Angliae Hist. Nov. l. 1. p. 10. conatum de eliminandis ex Ecclesiis Cathedralibus Monachis tempore Willelmi I. Regis factum. Omnes circiter, inquit, qui ex Clericali Ordine per Regem Willelmum in Angliâ constituti Pontifices erant, Monachos qui in nonnullis Episcopatibus Angliae ab antiquo vitam agebant, inde eliminare moliti sunt; & Regem ipsum in hoc sibi consentaneum effecerunt; in quo tam se effectu potituros certi extiterant, ut Walchelinus Episcopus adunatos penè quadraginta Clericos, Canonicorum more tonsurâ ac veste redimitos haberet; quos ejectis Monachis Wentonae Ecclesiae, cui praesidebat, mox intromitteret. Sola mora haec peragendi, nondum requisita ab Archiepiscopo Lanfranco licentia fuit. Lanfrancus autem, qui è grege Monastico prodierat, totis viribus obnixus Episcoporum conatum elusit, & Monachis Ecclesiarum suarum possessionem asseruit. Hac spe dejecti Episcopi, Monachos ab Ecclesiâ saltem metropoliticâ Cant. ejicere moliti sunt, Rege ac Principibus conspirantibus. Omnibus tamen praevaluit industria Lanfranci; qui ab Alexandro Papâ Ecclesias Monachis confirmari & anathema adversaturis incuti obtinuit. Sequitur Alexandri Bulla in Codice Cottoniano. Cùm autem apud Eadmerum & inter Lanfranci Epistolas & in Conciliorum tomis ea habeatur; missam feci.

XXXIV. Lantfredi Epistola praefatoria extabat inter alias Epistolas vetustissimâ manu semi-Saxonicâ exaratus in Bibliothecâ Cottonianâ Vespasian A. 14. Integer autem Lantfredi liber in alio eximiae antiquitatis atque pulchritudinis Codice Nero E. 1. habetur. Titulum habet De Miraculis S. Swithuni. Agit autem solummodo de miraculis post obitum illius patratis: de rebus enim à Swithuno vivente gestis se perparum scire Lantfredus fatetur. Inter alios libros Saxonicâ linguâ scriptos, quos penè se extitisse [Page xxx] Jocelinus refert, memoratur Depositio Swithuni per Lantfredum. Commentarium itaque Lantfredi, saltem partem ejus nonnullam, ab alio Saxonicè versam esse conjicio. Ipse autem Lantfredus circa annum 980. claruisse à Pitseo atque Vossio non malè dicitur.

XXXV. Ernulfus Roffensis Episcopus, qui Sedem ab anno 1114, ad 1124. tenuit, librum compilavit de Ecclesiae Roffensis fundatione, dotatione, chartis, placitis, aliisque rebus ad eam spectantibus. Codicem in Archivo Ecclesiae Roffensis asservatum Decanus & Capitulum Roffense benignitate summâ mihi transmiserunt. Plurimis nostrae gentis Antiquariis Textûs Roffensis titulo innotuit. In fronte libri hanc inscriptionem manus antiquissima apposuit Textus de Ecclesiâ Roffensi per Ernulfum Episcopum. Continet autem plura monumenta tam Latinè quàm Saxonicè scripta, viz. Leges Ethelberti, Alfredi, Guthrunni, Edwardi, Edmundi & Ethelredi Regum, Saxonicè; Exorcismum Ordalii, Leges Canuti Regis, Constitutiones Willelmi I. Regis, Excerpta ex decretis Pontificum, Institutiones Henrici I. Regis anno 1101. latas, successionem Pontificum & Imperatorum Romanorum, Pontificum Jerosolymitanorum & quatuor Sedium Patriarchalium, Nomina Archiepiscoporum & Episcoporum Angliae à S▪ Augustino per singulas Sedes distributa, Latinè; Judicia civitatis Lundoniae, Genealogiam Edwardi Regis ab Adamo, Genealogias omnium Angliae Heptarcharum ab Adamo, Saxonicè; Privilegia, Chartas, Ordinationes, &c. Ecclesiae Roffensis Latinè & Saxonicè. Nulla habentur in Codice, Ernulfi aetate inferiora; si demas 13. nomina in Catalogo Archiepiscoporum Cant. & 15. nomina in Catalogo Episcoporum Roff. quae ab alienâ manu diversis saeculis accesserunt; ut ex literis & atramento constat. Quaedam enim manus Episcoporum sex Ernulfum sequentium nomina adjecit; cui alia manus recentior Episcoporum novem succedentium nomina apposuit. His addenda sunt pauca quaedam de rebus tempore Johannis & Ascelini Episcoporum gestis, post folium 203. congesta. Caetera omnia manu Ernulfo coaevâ scripta sunt. Leviora forsitan haec videri possent; ni quis ea quae ad Historiam Roffensem ex hoc Codice adnotantur inspexerit. Ista enim nos praefari debuisse tunc facilè liquebit. Caeterùm aliis ingenii monumentis Ernulfus inclaruit. In his extat Epistola ad Walkelinum Wintoniensem Episcopum de Incertis Conjugiis praeclara; quam R. P. Lucas Dacherius in Spicilegio suo evulgavit tom. 2. p. 410. Habetur eadem Ernulfo inscripta in Codice vetustissimo Bibliothecae Lambethanae, vix unico apice à Dacherianâ diversa. Turpissimè verò hallucinatus est Baleus; qui Opera Cent. 2. c. 70. [Page xxxi] quaedam Arnulphi Lexoviensis Episcopi & Arnoldi Bonaevallis Abbatis Arnulpho Roffensi Episcopo inscripsit, eundemque permiscuit cum Arnulpho Presbytero, quem Romanorum Cleticorum insidiis Honorii II. Papae tempore Platina refert fuisse sublatum, Vita Honor. 2. dum in Romanae Curiae vitia acrius inveheretur. Reipsa enim Arnulphus ille Concionator toto coelo diversus erat à Roffensi nostro, qui ante incoeptum Honorii Pontificatum obiit. Veritas autem Baleo parum curae erat, dummodo Romanae Ecclesiae inimicorum numerum augere posset. Caeterùm nos insigniora Ecclesiae Roffensis monumenta ex Ernulfi farragine delectu habito exscripsimus, & nunc primùm evulgavimus.

XXXVI. Annales Ecclesiae Roffensis accepti sunt ex Historiâ amplissimâ, quae in Codice Cottoniano Nero D. 2. elegantissimè exarato reperitur. Ei manus recentior titulum apposuit; Historia Ecclesiastica Monachi Roffensis. Ab orbe condito ad annum Christi 1307. manu perpetuâ deducitur. Dein aliâ manu subjungitur Continuatio ab anno 1307, ad 1377. multò succinctior. Prima pars eadem planè est cum Historiâ, quae Matthaeo Westmonasteriensi inscripta prodiit; si ea demas, quae ad Ecclesiam Roffensem spectantia nos excepimus, & nunc primùm publici juris fecimus. Pars secunda de rebus Ecclesiae Roffensis nil omnino habet. Chronicon istud, saltem Additamenta Roffensia. Edmundo de Hadenham deberi ex Willelmi Lambardi Collectaneis didici. In his enim multa ex Chronico Roffensi Edmundi de Hadenham ad annum 1307. deducto proferuntur, quae cum nostris verbatim conveniunt. Chronicon Roffense ab anno 185, ad 1377. aliquis saeculo superiore descripserat manu pessimâ & lectu difficili. Codex (in Bibliothecâ Cottonianâ modo asservatus Nero C. 3.) Johanni Jocelini olim fuerat; cujus annotationes frequentes in margine reperiuntur. Multa iste praetermiserat. Jocelinus itaque manu propriâ omnia Chronici Roffensis quae de rebus Ecclesiasticis agunt in Collectanea sua transcripsit; de rebus autem Roffensibus nil omnino dimisit. Hujus Excerpta ad annum 1377. pertingunt. Nil tamen de Roffensi Ecclesiâ post annum 1307. in iisdem occurrit: ut eodem vel simili planè Codice Jocelinus usus fuerit. Ad calcem ejus Jocelinus ista subnotavit. Praescripta omnia desumpta sunt ex Historiâ Roffensi; quam ( ut verisimile est) tres Monachi ejusdem Ecclesiae, sese ordine in opere succedentes, composuerunt. Non est enim unus tonus totius orationis, non idem stilus, quinetiam triplex constructionis ratio. Horum Monachorum primus deduxit Historam à mundi initìo ad obitum Henrici III. viz. annum Domini 1273. quando apparet Monachum claruisse. Alter adjecit [Page xxxii] historiam Edwardi I. filii praefati Henrici, qui obiit anno Domini 1307. Reliquam persecutus est Monachus tertius. Ista usquequaque vera non sunt. Vix enim fieri potuit, ut tertiae partis author fuerit Monachus Roffensis; cum in eâ nil de Ecclesiâ Roffensi habeatur. Paulò aliter Jocelinus in Libello MS. de Historicis Angliae, cap. 77. Matthaeus Westmonasteriensis, ejusdem Coenobii Monachus, qui à collectis Chronicorum floribus etiam Florilegi nomen est sortitus—collegit Historiarum Flores in tribus libris—usque ad annum MCCCVII.—Scripsit etiam Additiones lxx▪ annorum, quibus Historiam priorem continuavit; quae sic incipiunt Sequuntur tempora duorum Regum. Cap. 78. Historia Roffensis est omnino eadem cum Historiâ Matthaei Westmonasteriensis, nisi quando agat de rebus Ecclesiae Roffensis. Ita uter ab altero Historiam mutuatus sit, difficile est mihi affirmare. Habet hanc totam Historiam Ecclesia Roffensis, &c. Post eam Historiam Roffensem sequuntur in libro Additiones lxx. annorum; quas arbitror esse quae attribuuntur Matthaeo Westm. Additiones ejusmodi à Matthaeo scriptas fuisse Jocelinus ex unico Baleo hausit, Baleo non aliud Cent 6. c. 31. argumentum erat, quàm quòd eas Calci Historiae Matthaei ad annum 1307. deductae subjectas in eodem Codice invenerit. Cùm verò aliâ planè manu, methodo diversâ, & contractiori stylo scriptae fuerint; ab alio authore confectas esse veriùs quis suspicabitur. Baleum sequuntur Pitsius & Vossius; atque ille Additiones hasce à Matthaeo in parte suâ priori ad annum 1259. memorari adjicit. Sanè Matthaeus ad librum Additamentorum lectorem remittit. Additamenta autem ista ad eadem tempora, non saeculum sequens, spectant, & Matthaeo Parisio debentur, cujus verba Florilegus incautus exscripsit. Horum etiam gratiâ Matthaei Westmonasteriensis aetatem Baleus & Baleum secuti ad annum 1377. producunt. Mea autem fert sententia Matthaeum circa annum 1307. claruisse, & in eodem Historiam suam terminâsse. Certè hanc, quae sub Matthaei nomine typis impressa circumfertur, eo tempore scriptam fuisse & in anno 1307. ultimam authoris manum subiisse constat ex plurimis Codicibus coaevis, ex aliorum Continuationibus ab hoc anno deductis, praesertim autem ex Continuatione Adami Merimuth, qui ab anno 1313. rebus maximis gerendis interfuit, & Historiam Matthaei nomine modò vulgatam ab anno 1307, ad 1343. produxit. Historiam verò suam Matthaeus neque à Monacho Roffensi nec à Wigorniensi, qui multa illi habent communia, accepit. Nil enim de utrâvis Ecclesiâ intexuit; quod fieri, vix potuisset, si utriusvis scrinia compilâsset. Neque enim Monachi in describendis in pugillares suos aliorum Annalibus res ad Authoris primi Coenobium spectantes subticere solent. Ut alias enim mittam, ipse Matthaeus Westm. qui [Page xxxiii] mediam Chronici sui partem ex Matthaeo Paris hausit, multa de Coenobio S. Albani dedit; & Monachus Wigorniensis, Annalium Wigorn. author, Annales Wintonienses Chronico suo intexens, amplam Ecclesiae Wintoniensis historiam simul exhibuit. Restat itaque vero maximè simillimum Matthaeum Annales suo Marte elucubratos ad annum 1307. deduxisse, aliisque pro suo lubitu augendos vel ulteriùs producendos transmisisse.

XXXVII. Annales Roffenses ab anno 1314, ad 1350. dedit Codex Cottonianus Faustina B. 5. Author res gestas Hamonis Episcopi Roffensis literis consignare aggressus, juxta annorum seriem digessit; & ad res minutissimas descendens, alia etiam tam in Ecclesiâ quàm republicâ eodem tempore gesta interponens, spissum opus confecit. Nos delectu habito insigniora duntaxat Hamonis gesta, quaeque in Historiâ Ecclesiasticâ & Civili magis utilia videbantur, excerpsimus; nil autem luce dignum praetermisisse spondemus. Authorem fuisse Hamonis clientem familiarem ex innumeris locis constat. Eundem Notarium publicum fuisse ipsemet saepiùs indicat. Ferè omnia enim acta fuisse dicit in praesentiâ mei Notarii publici infrascripti. Nomen tamen suum nullibi apertè exhibet. In Historiâ istâ duo Notarii publici rebus Ecclesiae Roffensis interfuisse commemorantur Willelmus de Dene & Gilbertus de Segeford. Crebriùs illius parciùs istius nomina occurrunt. Demum Willelmo hanc deberi historiam me certiorem reddidit Johannes Jocelinus in Commentario de Historicis Angliae. Cap. 73. Willelmus. Dene (inquit) fuit Ecclesiae Roffensis Notarius publicus; qui scripsit Historiam ab anno Domini MCCCXV, ad annum MCCCLVIII. in qua pertractat res gestas Ecclesiae Roffensis & Episcoporum Roffensium qui illo tempore sedebant. Incipit anno Domini MCCCXV. cedente Fr. Johanne de Grenestede. Codex autem noster (quod plurimum dolendum est) in anno 1350. desiit. Willelmus Hamonis Episcopi famulitio ab anno 1314, ad exitum vitae adhaesit.

XXXVIII. Libellus Monachorum Roffensium de electione Episcopi in Registro Islip fol. 224. extat. Indultus olim Archiepiscopis Cantuariensibus fuerat Sedis Roffensis patronatus ab Angliae Regibus. In aliis autem omnibus Ecclesiis Cathedralibus patronatu regio servato, Monachi seu Canonici Episcopum defuncti vel translati loco eligendi licentiam à Rege petere consueverunt. Monachi itaque Roffenses Sede post Johannis Episcopi obitum anno 1360. vacante, spreto Archiepiscopo eligendi licentiam sibi dari à Rege postulârunt, morem in aliis Ecclesiis receptam [Page xxxiv] praetexentes. Reclamante & patronatum Ecclesiae Roffensis ad se spectare contendente Archiepiscopo, procaces Monachi Patronatum Regis esse affirmare non erubuerunt; & ad id probandum hunc Libellum Regi obtulerunt. Ex eodem Registro f. 223. Jura Ecclesiae Roffensis accepi.

XXXIX. Historia de Episcopis Norwicensibus justò brevior est. Quicquid tamen inveniri poterat, exhibuimus. Extat in Bibliothecâ Cottonianâ Nero C. 5. Historia Anglicana bene prolixa, & in tres libros divisa. Primus (qui in Codice desideratur) agebat de rebus Britonum. Secundus de Regibus Saxonum & Normannorum usque ad annum 1298. agit. Tertius de Archiepiscopis & Episcopis Angliae inscribitur; si Sedem autem Norwicensem demas, nil habet ex Malmsburiensis Historiâ de eodem argumento non emendicatum, praeter nuda Episcoporum ab anno 1125, ad 1292. nomina. Codex ante 400. circiter annos scriptus videtur. In calce illius nota manu eâdem apposita testatur triplex hoc Opus anno 1292. conscriptum fuisse à Bartholomaeo de Cotton Monacho Norwicensi. Parti itaque secundae historiam sexennalem, tertiae septennalem Author postea adjecit. Ex secundâ parte exscripsi omnia Ecclesiam Norwicensem spectantia, factoque Annalium Norwicensium titulo edidi. Ex tertiâ parte integram Norwicensium Episcoporum Historiam desumpsi. Aliud hujusce Historiae exemplar in Bibliothecâ Lambethanâ reperitur, nulli Authori inscriptum, & sine aliqua divisionis notâ ad annum 1445. productum, ulteriùs etiam producendum, ni Codex mutilatus fuisset. Partis posterioris ab anno 1299. inchoatae Authorem fuisse Monachum quendam Norwicensem ex pluribus ejusdem locis non obscurè colligitur.

XL. Historiae Lichfeldensis ad annum usque 1347. quinque exemplaria mihi praesto fuerunt. Primum ex Bibliothecâ Cottonianâ Cleopatra D. 9. ante 300. annos exaratum. Secundum, ejusdem circiter aetatis, ad calcem Chronici insignis Lichfeldensis (quod amicus quidam possidet) reperitur, In his nullam invenire potui variationem; adeóque Historiae textum ex iisdem expressi. Reliquorum variantes lectiones in marginem rejeci. Duo enim alia exemplaria habet Bibliotheca Cottoniana: tertium mihi transmisit vir optimus Lancelotus Addison S. T. D. Lichfeldensis Decanus: Singula Authoris nomine destituta erant. Nomen ejus hoc modo expiscatus sum. Codex Cottonianus Vespasian E. 16. in usum Canonicorum Lichfeldensium à Gulielmo Whitloco exaratus est anno 1569. Iste Praefationem eidem praemisit, notas [Page xxxv] apposuit, & Continuationem ab anno 1347, ad sua tempora deductam subjecit. In Praefatione ista habet: Exscribi curavi praecipuam partem illius Chronici, quod visendum patet à laevâ subeuntibus ostium australe Cathedralis Ecclesiae. Continet enim tam fundationem ipsius Ecclesiae quàm instaurationem & successionem Episcoporum. Addit nota manu recentiore Anglicè apposita: Ista Chronica verbatim concordat cum illâ, quae in Ecclesiâ asservabatur, tabulis ligneis insculpta parieti affixis prope australe ostium. Hanc Baronis Brooks satellites dilacerârunt. Anno enim circiter 1643. impii Puritani Diocesis Lichfeldensis duce Brookesio, armis contra Carolum I. Regem piissimum motis, Ecclesiam Cathedralem Lichfeldensem obsederunt, & post diuturnum certamen expugnârunt. Expugnatae ornamenta omnia diripuerunt, partes ejus fragiliores manibus sceleratis effregerunt, firmiores bombardarum ictibus dejecerunt; Registra & Archiva omnia, cum sacris vestimentis atque libris, ignibus injecerunt. Quòd se partem duntaxat Chronicae ligneae Whitlocus exscripsisse dicat, huc referendum est. Constabat illa duplici tabellâ: altera, cui titulus erat De Episcopis Merciensis Ecclesiae, Episcoporum successionem complexa est; altera brevior Regum Heptarchiae Saxonicae & Monarcharum Angliae usque ad annum 1320. successionem dedit. Hujus rei testem habeo Franciscum Thynne, Antiquarium saeculo postremo non indiligentem. Is Collectaneis suis intulit Chronicon breve Lichfeldensis Ecclesiae; cui intextam esse dicit Tabellam quae in navi Ecclesiae servatur, tabellam autem ad annum 1320. pervenisse. Chronicon verò istud de Episcopis Lichfeld. nil omnino habet, soli Regum successioni enarrandae insumptum; adeò ut tabella memorata de Regibus duntaxat egerit necesse est. Idem Thynnus sibi famâ delatum refert Historiam hanc extare in antiquo libro cujusdam Thomae Chesterton Canonici ejusdem Ecclesiae, qui Ecclesiae anno 1303. donabatur. In hoc quidem nonnihil lapsus. Chronicon autem suum à Willelmo Whitlocke Canonico Lichfeldensi se 1583. 3. Dec. accepisse dicit. Porrò ut ad Codicem Whitloci Cottonianum revertamur; post Rogerum de Northburgh Episcopum succedit Continuatio brevis Historiae Episcoporum Lichfeld. usque ad initia Elizabethae Reginae; his praemissis, Confratribus suis Gulielmus Whitlocke S. D. Hactenus ex veteri decerpsi quaeque Tabellâ. Quod superest, vobis lectio nostra dabit. Sic quidem Codex Cottonianus. Codex autem Addisonianus, qui anno circiter 1570. scriptus est, multo uberior est, ac justam Ecclesiae Lichfeldensis à primâ fundatione ad istum annum Historiam complectitur. Author eadem, quae Whitlocus supra, de Historiâ Merciensi (sic antiquam Episcoporum Historiam in anno 1347. finitam appellare liceat) [Page xxxvi] praefatur; multa itidem de fundatione fidei Christianae in Angliâ adjicit; dein Historiam Merciensem verbatim exscribit, nonnullibi tamen apponens ea quae Beda uberiùs refert, & observationes suas ecclesiasticas (exigui ut plurimum pretii) interserens. Singulis autem juxta temporum seriem intermiscet Historiam Regum Merciorum, ac postmodum Anglorum & Normannorum. Post annum 1347. nullum quem sequatur Authorem habens, suis verbis Historiam usque ad annum 1559. contexuit. Amplior est multò ista Historia Continuatione Whitloci supra memoratâ; ita tamen ut integra Historia minor, ne verbis quidem mutatis, ex Majore conflata fuerit; si duo vel tria additamenta excipias. Totidem enim in Minore comparent, quae in Majore desiderantur. Pronum est itaque arbitrari Gulielmum Whitlocum Codicem Addisonianum in usum proprium conscripsisse; postea autem à Concanonicis suis rogatum, ut Historiam Ecclesiae Lichfeldensis in Archivis ejus servandam daret, cùm integrae suae Historiae Majoris transcribendae taedium subesset, Codicem Cottonianum contexuisse, additis post annum 1400. paucis, quae ei tunc primùm in mentem seu notitiam venerant, in Historiâ Majore antea non repositis. Ex Codice Addisoniano nos omnia ad Ecclesiam Lichfeldensem ante annum 1347. spectantia, quae in Historiâ Merciensi locum non habent, excerpsimus, & titulo Additamentorum ipsi subjecimus. Dein Historiam sequentem (omissâ Regum successione) expressimus, interjectis etiam Historiae Minoris Additamentis. Historiam autem Merciensem ex Codicum antiquorum fide evulgavimus. Authorem ejus Gulielmus Whitlocus in Historiâ suâ Majori indicavit; dum ad finem Vitae Alexandri Episcopi (quam ex Historiâ Merciensi recitaverat) ista subdit. Haec verbatim ex libro Thomae Chesterfeld Canonici Lichfeldensis scripto circa annum Domini MCCCL. Rem confirmat Registrum Stafford. Cant. in quo legitur Johannem Archiepiscopum Cant. Thomae Chesterfeld L. B. Canonico Lichfeldensi 1347. 24. Martii commisisse custodiam Spiritualium Episcopatûs Coventrensis & Lichfeldensis, quae in potestatem suam tunc (nescio qua ratione Sede Lichfeldensi tunc plenâ) devenerant.

XLI. Epistolam Leonis III. Papae ad Kenulphum Regem, atque aliam Episcoporum Angliae ad Leonem, descripsi ex Codice Cottoniano longè antiquissimo, literis Saxonicis exarato, Vespasian A. 14. Epistola Kenulphi ad Leonem, cum aliâ Leonis ad Kenulphum responsione, de eodem argumento, apud Malmsburiensem exstant lib. 1. de gest. Reg. cap. 4.

[Page xxxvii]XLII. Chronicon Ecclesiae Wigorniensis à Christo nato ad annum 1308. deducitur. Pars prior ad annum usque 1190. res gestas brevissimè perstringit; sique Episcoporum Wigorn. successionem demas, pauca habet. Postea stylo uberiore adhibito amplam rerum historiam congessit. Ab anno circiter 900, ad 1050. series annorum est perturbatissima; Codicis etiam partes Bibliopegae vitio dislocatae. Post annum 1270. multa habet cum Florilego verbatim communia Wigorniensem tamen potiùs ex Florilego quàm Florilegum ex illo descripsisse suspicor; ideò quòd in iis quae communia sunt multa repetantur, quae Wigorniensis supra aliis verbis narraverat. Historiae Wigorniensi Florilegi Historia in singulis annis nusquam immutata subnecti solet. Porrò ab anno 1270, ad 1280. inclusivè omnia ferè sunt communia Annalibus Waverleiensibus, nisi quae ad Wigorniensem Ecclesiam spectant. Ab anno autem 1281, ad 1287. Florilegus & Waverleiensis Historici nostri annos uno anticipant; ita sc. ut quae noster anno 1282. facta narrat, illi in anno 1281. reponant; & sic in sequentibus. Rectiùs illi. Chronicon à pluribus sese invicem excipientibus concinnatum fuisse clarissimè constat. Ut Praesationem enim mittam, ad annum 1219. sic legitur: Terra matris meae traditur H. fratri meo, &c. Similiter & in aliis ejusdem locis. Codex, quo usus sum, in Bibliotheca Cottonianâ Caligula A. 10. asservatur. In eo exscribendo plurima minoris momenti rejeci, insigniora atque antea inedita exhibuisse contentus.

XLIII. Vitam S. Wlstani brevem antiquitatis ergo dimittere nolui. Author ejus Hemmingus Monachus Wigorniensis opus de Ecclesiae Wigorniensis dotatione, privilegiis & possessionibus contexuit libris quinque. Extat etiamnum exemplar autographum, ab Ecclesiâ Wigorniensi ante centum annos subreptum, & in Bibliothecam Cottonianam denuo translatam Tiberius A. 13. Ex eo nonnulla evulgavit Cl. V. Gulielmus Dugdale in Monastico Angl. tom. 1. Nomen atque tempus suum multis ejusdem locis Author ipse prodidit. Sic enim fol. 138. b. habet. Hunc Libellum de possessionibus hujus nostri Monasterii ego Hemmingus Monachus & Sacerdos quamvis indignus, & conservus servorum Dei habitantium in Monasterio sanctae Genitricis Mariae sito in urbe quae Anglicè Wigorneceaster nominatur, multorum antiquorum hominum & maximè Domini Wlstani Episcopi piissimi patris nostri edoctus relatione, composui. Et fol. 188. b. Hunc libellum piissimus & reverentissimus Wlstanus hujus sanctae Sedis Episcopus scribi fecit, utilitati consulens succcessorum suorum. Vitam, quam damus, S. Wlstani inibi habetur f. 186.

[Page xxxviii]XLIV. Acta Synodi S. Wlstani; & Compositio de electione Prioris Wigorn. ex monumentis utrique coaevis, in Archivo Ecclesiae Wigorn. asservatis, hausta sunt.

XLV. Historiam Episcoporum Bathon. & Wellen. subministravit Codex Cottonianus Vitellius E. 5. quem Franciscus Thynne ex Laurentii Noelli apographo scripsit in aedibus Willelmi Lambarde apud Hallinge in Cantio anno 1592. In hoc Codice duplex Episcoporum Bathon. exstabat Historia, altera brevior, uberior altera. Habuit illa nonnulla, quae in istâ desiderantur. Utrique inter-positae erant, quas Noellus aliunde corrogaverat, Chartae nonnullae Saxonico-Latinae de terris, quas Eadredus & Eadgarus Reges servis suis vel Coenobiis Somersetensibus contulerunt. Utraque Historia reperitur etiam in magno libro Cartarum Ecclesiae Wellensis penès Decanum & Capitulum Wellense fol. 296, &c. Meum itaque Apographum ex Codice Cottoniano factum cum Wellensi Cartulario contuli; & ex ista multa à Noello omissa & corrupta restitui atque emendavi. Ex Historiâ autem Minori, quaecunque Majori defuerant, huic intexui.

XLVI. Historiam de controversiâ inter Episcopos Bathon. & Monachos Glaston. idem Laurentius Noellus descripserat, ex Laurentii autem apographo Franciscus Thynne in eundem Codicem Cottonianum transtulerat. Authoris nomen deerat. Id aliunde obtinui. Extat siquidem in Bibliothecâ Cottonianâ Tiberius A. 5. justa Coenobii Glastoniensis Historia à primâ ejus fundatione ad annum 1334. Codex enim in hoc anno mutilatus ulteriùs non pertingit; quamvis ad annum usque 1400. historiam suam Author deduxerit. Is Johannes erat Monachus Glastoniensis; qui in Praefatione praemissâ testatur, se in Historiâ Glastoniensi contexendâ Willelmi Malmsburiensis verba ab initio ad annum 1126. secutum esse, dein ab 1126, ad 1290. Adami de Domersham Monachi Glastoniensis historiam transcripsisse, ab anno autem 1290, ad 1400. historiam suo Marte prosecutum esse. Scripsit enim Willelmus Malmsburiensis Coenobii Glastoniensis Historiam; cujus plurima supersunt exemplaria. Factâ hujus collatione deprehendi Johannem verba ejus rarissimè immutâsse. Collatâ etiam Historiâ Glastoniensi Noellianâ & illa Johannis Historiae parte, quam se ex Adamo transtulisse testatur, perfectam utriusque concordiam inveni; nisi quod Noellus brevitati studens aliqua praetermiserit. Ex his quaecunque controversiam inter Episcopos Bathon. & Monachos Glaston. agitatam spectabant restitui. Reliqua [Page xxxix] autem utriusque Codicis missa feci. Adami aetas ex ipsius Historiâ certissimè constat. Se etenim pro Monasterio suo appellationem anno 1272. interposuisse testatur. Pag. 984. l. 49.

XLVII. Historiae Eliensis plura exemplaria mihi praesto erant. Ut Registra enim, Chartularia & alia Ecclesiae Eliensis monumenta mittam, quae in annotationibus ad Episcoporum historiam concinnandis subsidium tulerunt; illius, quam evulgamus, Historiae quatuor exemplaria adfuerunt. Primum atque optimum in Bibliothecâ Lambethanâ asservatur; quod Robertum Stewarde Priorem Eliensem olim habuit possessorem. Secundum in Bibliothecâ Collegii Corporis Christi apud Cantabrigiam manet, charactere pessimo conscriptum, & in anno 1434. terminatum. Huic convenit tertium; quod in Bibliothecâ Cottonianâ Titus A. 1. extat, simili charactere scriptum, eodemque anno finitum. Quartum in eâdem Bibliothecâ Nero A. 15, 16. habetur; quod in anno 1486. clauditur. Ex primo Historiae textum, ex reliquis variantes lectiones descripsimus. Historia ipsa plurium Authorum labore concinnata est; de quibus proximè est agendum.

XLVIII. Thomas primam Historiae Eliensis partem conscripsit. Is à primâ Ecclesiae fundatione exorsus, in Ricardi Abbatis ultimi obitu anno 1107. defecit. Prolixum ejus Opus extat in Bibliothecâ Cottonianâ ( Domitian A. 15.) Bodleianâ Oxoniensi, & alibi. Partem ejus priorem Cl. Mabillonius edidit Act. Benedictin. Saec. 11. p. 739. Generalem autem totius Operis Praefationem vir eruditus nequaquam viderat. Ea operis à Thoma instituti rationem exhibet, nonnullaque de Eliensi Insulâ scitu non indigna tradit. Illam proinde ex Codice Cottoniano describere & hic loci subnectere operae pretium duxi.

‘Cùm animadverterem excellentiam Elyensis Insulae, & animo versarem quae ob merita sanctarum Virginum in eâ quiescentium collata & conscripta sunt admiranda opera, & eventus Insulae ac gesta magnorum; animum contuli ad ea quae minùs per seriem annorum & temporum & Regum atque Dominorum Insulae inclita gesta, quaeve dispersè vel confusè Anglico stilo incerta sunt, & bona facta atque miracula Sanctorum Sanctarumque ibidem Deo militantium secundùm ordinem in hac Historiâ explicare temptavi. Apud nos enim hujusmodi congesta per ordinem & insimul historialiter scripta adhuc minimè habentur, nisi vita & miracula Sanctarum illic quiescentium, de Historiis, de Chronicis, de scriptis Anglicis & Latinis, [Page xl] de testamentis, de relatione collecta fidelium. Unde exarare coepi aliqua; ne quae dignè praedicanda sunt, inscripta remanerent, quasi incognita seu vetustate consumpta atque abolita. Nam diu expectatus Philosophus aut bonus Historiographus, dum stilum advertere temptaverit, in multis materiam non inveniet. Et si fortè quis Opusculum istud exprobare temptaverit; oramus ut manum myrram distillantium adponat, & opus Poetae suscipiat; ut in memoriam posteris, si explicaverit, relinquatur. De caetero parvitatem scribendi & prolixitatem tractandi ne causetur, quaeso; sciens in brevi velut repentè facta plurimorum & tempora comprehendi non posse, nisi lectorem magis fastidiret & ingrueret. Nam & regio Anglorum cùm una terra sit, plures in eâ per provincias vario sub eventu principabantur; & contigit, ut ad regnandi emolumentum primùm Ducibus, deinde Regibus sufficeret una eademque Britannia. Sed nisi flexibilem scriem Lector sedulò intendat, nunc de uno, nunc de altero regno, ac Regum nomina; variè disserentem ordinem non facilè advertet. Idcirco Historiam in tres libros distinctè per capitula partiri aggressus sum, ac singula in suis locis & quorum temporibus contigerunt enarrare. Liber verò primus constat de situ Insulae & de gloriosâ Reginâ Etheldredâ & de succedentibus ei sanctis Virginibus, quibusve infortuniis Insula subjacuit usque ad ingressionem Monachorum in Ely. Secundus autem de temporibus Monachorum in Ely, & de libertate loci, & quomodo Ecclesia renovata fuit, & de obsidione Normannorum usque ad tempora Episcoporum, quod nunc est. Et quoniam ad hujusmodi narrationem divertere Fratrum sollicitudo & gratia provocaverunt me; necessarium reor opus memorabile caritatis, & quae sumus experti, volumini commendare; quo puritas caritatis operi inserta propensiùs enitescat, pulchrâ varietate distincta; & sic initium experiar, cooperatorem omnium invocans Deum.’

Explicit Prologus;

incipit de situ Eliensis Insulae.

Omnes praeclari & nobiles suum penitus oppidum decorare & magnificare contendunt; & statum Provinciae atque suorum facta majorum memoriae digna literis commendare nonnulli intendunt. Quod rectè fit. Nos autem majorum facta sequentes, priusquam interius progrediatur Historia, videtur congrui ordinis de loci nomine narrationem incipere; quia Ely stagnensium maxima Insularum, quam omnino dignam [Page xli] titulo praedicare incipimus, opibus & oppidis magnificam, silvis, vineis & aquis aequè laudabilem omni fructu, foetu ac germine uberrimam. Dicimus autem Ely Anglicè, i. e. à copià anguillarum, quae in eisdem capiuntur paludibus, nomen sumsit; sicut Beda Anglorum disertissimus docet: quae immutato nomine meliorando Ely nuncupatur modò; scilicet Digna Dei domus, cui nomen convenit ejus. Inter civitates regionis Angliae decentissima atque nominatissima, miraculis famosa, Reliquiis gloriosa, utile & quietum videtur praeferre habitaculum. Et ut verè fatear, validâ virorum praemunita manu atque bellicosa, animis & armis hostibus ad resistendum parata. Sed ne auditorem nimis fastidiret de domesticis animantibus, de feris silvarum, de volucribus, de piscibus multis & magnis, qui per circuitum saepe capiuntur in aquis, quae maria vocantur, quanta ibi copia sit diceremus. In libro autem hujus Operis secundo juxta seriem, ubi legitur à Normannis Insula fuisse subacta, singula memorantur. Et quid amplius? Interiùs ubere glebae satis admodum laeta, hortorum nemorumque amoenitate gratissima, ferarum venatione insignis, pascuis pecorum & jumentorum non mediocriter fertilis, & piscosis fluminibus maximis undique circumdata. Non enim Insula maris est, sed stagnorum refusionibus & paludibus inaccessa, navigio adiri poterat. Sed quoniam volentibus illuc ire quondam periculosum navibus, nunc facta via est per palustre arundinetum pedibus transitui. Restat autem Insula in longitudine milliaribus vii. à Cotingelade usque ad Litleporte, vel ad Abbotesdelf nunc verò Biscopesdelf vocitatum, & in latitudine iv. hoc est à Cherchewere usque ad mare de Straham cum adjacentibus Insulis per girum, praeter Dudintone quae ex Insulâ est, in qua villulae sunt & nemora cum insulanis pertinentiis, cum aliis non sine semine incolis, cum pascuis uberrimis. Nominatur etiam ad praedictam Insulam Chateriz, ubi Abbatia est Sanctimonialium, & pagus Witleseya, atque Abbatia Monachorum de Thorneiâ. Dicitur autem Insula nunc esse in Comitatu Cantebrigiae duorum Centuriatuum, sed unus est, cum appendiciis quae deforis sunt. Atque his metis juxta antiquitus infra se constare perhibetur atque dinoscitur, hoc est, à mediate pontis Detro usque ad Upwere, & à Biscopesdelf usque ad fluvium juxta Burch quod vocatur Nien, in provinciâ Girviorum. Girvii sunt omnes Australes Angli in magnâ palude habitantes, in qua est Insula de Ely. Sed veriùs secundùm Bedae attestationem de provinciâ est Orientalium Anglorum, in ejusdem ingressu provinciae sita. Antiquitus autem, ut fertur, villa apud Cratendune, id est Vallem [Page xlii] Crati, sita fuit, ab urbe quae nunc est milliario distans; ubi ferramentorum utensilia & Regum numisma multoties reperitur antiquorum; & quòd illic hominum diu fuit habitatio, nonnullis designatur indiciis. At Deo amabilis Aetheldreda acceptâ jure dotis Insulâ à Tonberto primo sponso suo, postquam illic mansionem elegit, prope fluentis alveum in loco eminentiore habitacula posuit. Illic deinceps constructâ urbe potiùs ac decentiùs habitatur. In primitivâ etenim Ecclesiâ nascentis fidei & Christianitatis, in honore semper Virginis Mariae Monasterium ibi fuerat fabricatum per B. Augustinum Anglorum Apostolum; cujus operis Rex Aedelbrihtus primus fundator extitit; in quo ministros Dei officium complentes instituit; quos Pendae Regis exercitus, patriam atque viciniam devastans, inde postea fugavit, locumque in solitudinem commutavit. Talibus itaque fundatoribus Elge Monasterium primitus fundatum est; ut in antiquis legimus scriptis; quanquam B. Etheldreda post longam desolationem suum hîc mereatur primatum, ubi Christo servante usque impraesentiarum habetur Ecclesia; quam Sedem Episcopalem postea factam novimus, & ipsius Metropolem fore provinciae. Ab omnium namque judicio & potestate Insula admodum libera est; quòd neque Episcopus neque alicujus exactionis minister sine advocatione Fratrum se intromittat, vel rem Sanctae inquietare praesumat: quod per privilegia & munimenta suis locis pleniùs inseremus, dignum ducentes priùs historiam tractare famosae Insulae, quae floruit ac floret Christo patrocinante, praesentiâ, beneficiis atque miraculis sanctarum foeminarum, Etheldredae videlicet, Withburgae, Sexburgae, Aermenildae, quarum fuffragiis foeliciter gratulatur. Continentur illic etiam Sanctorum Sanctarumque plurimarum Reliquiae; quae post ipsas Christo famulantes in Ecclesiâ successerant usque ad tempora Danorum, videlicet Inguare Pagani Regis ac sociorum ejus, qui habitatricibus partim peremptis partim fugatis locum penitus subverterunt. Sunt autem in gremio Insulae xii. Ecclesiae cum villis campestribus & modicis insulanis; quae ab antiquo ad Coenobium tanquam Capellae ad matricem Ecclesiam pertinent; nec extra Coenobium nisi serò ad Ecclesias facta sunt Coemiteria, sed apud Ely ex totâ Insulâ defunctorum sepeliebantur corpora.

XLIX. Proximo loco sequitur Vita Sanctae Virginis & Reginae Etheldredae, Vitae à Mabillonio evulgatae planè consona, iisdemque Sectionum numeris distincta. In fine ejus sic scribitur: Explicit Liber primus de Historiâ Elyensis Insulae, in Vitam beatissimam Virginis Etheldredae, [Page xliii] & quomodo fabrica vit illic Ecclesiam, & à quibus destructa fuit. Pertingit iste Liber usque ad initia Edgari Regis, quo regnante Ecclesia Eliensis ab Ethelwoldo Episcopo restaurata est & Monachis repleta. Verbis ejus postremis Author se Historiam Eliensem libro sequenti persecuturum esse pollicetur. Primo tamen atque secundo libris in Codice Cottoniano intercedunt duae aliae Historiae de S. Etheldredâ. Prior titulum habet, De secundâ Translatione S. Etheldredae Virginis, quae facta est à Ricardo Abbate, cum caeteris Virginibus. Capitulis sex constat. Capitulo secundo Author aetatem suam indicat his verbis: Haec de translatione sacratissimae Virginis Reginae Etheldredae ad aeternam referimus memoriam; quod fidelium innumeri adhuc superstites, & patres nostri qui viderunt & adfuerunt, narra verunt nobis. Facta est autem Translatio anno 1106. Historiam istam Cl. Mabillonius se inter Acta Benedictinorum Saeculi undecimi editurum spondet. Posterior inscribitur de Miraculis S. Etheldredae; & Capitula 54. complectitur. Capite secundo Author de Ethelwoldi Episcopi donis mentionem injiciens, ista addit. Alias quoque terras quamplurimas ab aliis emens Ecclesiae adjecit; quas per singula numerare otiosi negotii est, cùm proprio alibi contineantur volumine. Unus igitur idemque Author singularum istarum Historiarum extitit. Liber enim Historiae Eliensis, qui librum hunc de Miraculis S. Etheldredae proximus excipit, secundus Ethelwoldi donis enarrandis ferè totus insumitur. Postea itidem cap. 34. ad supradicta in Libro suo primo de Virtutibus ipsius Virginis S. Etheldredae edito, Lectorem remittit. Ex pluribus hujus libri locis constat Authorem sub Hervei & Nigelli Episcoporum praesulatu in Ecclesiâ Eliensi vitam Monasticam egisse, Nigello autem superfuisse. Capite enim 29. Nigelli anno 1169. defuncti obitum narrat iisdem, quibus Historicus à nobis vulgatus, verbis. Capite 51. Gaufridum Episcopum, qui anno 1174. successit, memorat. Capite ultimo plura de seipso tradit; sibi sc. fuisse patrem literarum peritum, qui sedulò Scripturarum expositiones necnon Sanctorum gesta & vitas meditator assiduus legebat, & ea scire volentibus affectuosè disserebat: hunc librum de Vitâ S. Etheldredae Anglico idiomate scriptum sibi tradidisse, ex quo tempore summa erga S. Virginem devotio ipsum incessit. Denique capitulo 28. nomen ipsius prodit, se B. Etheldredae meritis febre liberatum esse narrans. Quoddam, inquit, quod contigit miraculum in instanti tempore in meipso Thoma nomine B. Etheldredae meritis & intercessione, dignum duxi omnibus exponere. Libro de miraculis S. Etheldredae proximè succedit Liber Historiae Eliensis secundus, hoc titulo insignitus: Liber secundus in Historiâ Eliensis Insulae, & quomodo Ecclesia est restaurata vel a quibus ditata. Prooemium ejus sic incipit. In praecedente monstratum [Page xliv] est opere, qualiter in Ely S. Etheldreda & post illius sequaces fabricaverunt, sive illic Deo complacentes vixerunt; vel a quibus locus ille fuerat desolandus, liquidè apparet. Tandem importunè compellentibus me quibusdam ex nostris, ne ab incoepto vacarem, sed gesta nostrae Insulae, ut sposponderam, exsequerer—ad rogata exequendum festino, & in unum congesto volumine applicare sive majora seu minora, ut res expostulat, praesertim qui locum restauraverunt, & illorum testamenta; quae vix & maximo labore exquisivi, & ea de vulgo in Latinum commutavi; sed singula in diversis sparsa locis demum collegi.—Operae pretium est Sanctorum facta memorari; ex quorum collegio Domini Confessor Aedhelwoldus doctrinâ & sanctitate extitit: qui Ecclesiam nostram à Danis destructam restauravit, magna illic & dignè memoranda gessit, quae non plenè in Libro Vitae illius exarata sunt. Quae dum vir egregius & prudens Herveus, primus Elyensis Episcopus, ut relatu digna compererat, de Anglico in Latinum transferri fecit. Sicque opere expleto, Librum de terris S. Edhelwoldi nominavit. Constat autem iste Liber de tempore Monachorum, prospera eorum sive adversa plenè denuntians. Capitulis 69. Liber iste absolvitur; & Historiam Ecclesiae Eliensis ab anno 970, ad annum circiter 1025. tradit. Aliud ejusdem exemplar extat in Bibliothecâ Cottonianâ Titus A. 1. cui subjicitur insigne Registrum Chartarum, donationum & privilegiorum, Ecclesiae Eliensi concessorum ab anno circiter 1070, ad 1170. Porrò in eâdem Bibliothecâ Vespasian A. 19. reperitur Liber antiquus de Vitâ S. Ethelwoldi, ab eodem Authore contextus. Prologus illi praemissus ista habet. De quo (Aethelwoldo) si cui minùs claret, & pleniùs scire desiderat; legat Librum, qui de ortu & vitâ necnon de obitu ejus contextus est; & inveniet liquido, quanti meriti quantaeque sanctitatis fuerit. Quaedam verò insignia ejus quae gesserat in vitâ suâ, in illo libro non sunt contexta, nec erant stilo exarata Latino. Quae dum vir prudens & egregius Herveus, venerabilis Eliensis Ecclesiae Episcopus, relatu digna comperibat; rogatu quorundam Fratrum mihi injunxit, ut ea de Anglico idiomate in Latinum sermonem transferrem. Cui praecepto nullatenus contraire ausus parui, & injunctum opus suscepi, ac pro facultate meâ ad unguem perducere curavi. Is autem Liber à secundo Eliensis Historiae libro diversus non est; nisi quòd in prioribus Capitulis res gestae phalerato atque uberiori stilo exprimantur, & carmina encomiastica de S. Ethelwoldo plurimis subjiciantur. Thomas in Prologo generali Historiam suam in tres libros distribui dixit; tertii autem libri argumentum neutiquam tradidit. Quinimo se libro secundo de obsidione Normamorum egisse, & quomodo Insula à Normannis fuerit subacta docuisse, & Historiae filum usque ad tempora Episcoporum perduxisse testatur. Ejus autem, qui superest, libri secundi Historia in omnibus Codicibus in anno [Page xlv] circiter 1025. clauditur: ita ut pars ejusdem potior desideretur. Nescio an tertius sit Historiae à Thomâ conscriptae liber, qui Vitae S. Ethelwoldi in Codice Cottoniano Vespasian A. 19. proximè succedit, manu antiquâ satis, longè tamen aliâ. Titulus huic est: Liber tertius in Historiâ Eliensis Insulae, constans de duorum temporibus Episcoporum (sc. Hervei & Nigelli) quid plus vel minus utile gesserint plenè insinuans. Quisquis autem Librum hunc tertium contexuerit, semet omnia ex Ricardi Historiâ desumpsisse saepiùs agnoscit. Sic enim post narratam Nigelli Episcopi intronizationem scribit. Praetermitto plurima, quae in Opusculis fratris nostri Ricardi, historiarum studiosissimi, diserti & eloquentissimi viri, pleniùs referuntur. Et Capitulo ii. Haec quidem latiùs scriberem. Sed quoniam in venerabilis jam dicti patris Ricardi Opusculis plenè inveniuntur, ad alia festinamus. Ricardum Ecclesiae Eliensis Priorem fuisse Baleus ex Lelando, Pitsius & Vossius ex Cent. 3. c. 82. Baleo, referunt; atque alia quaedam ingenii monumenta ab illo scripta memorant, aetatem verò ejus in anno 1220. malè reposuerunt. Ricardus enim Prior Eliensis alius non erat; quàm qui Prioratum anno 1177. adeptus, ante annum 1195. obiit. Atque hic quidem Historiam Eliensem supra laudatam scripsisse optimè censeri potest. Historia enim in anno 1169. terminatur; & Ricardus in Ecclesiâ Eliensi à teneris annis vitam degens, rebus gerendis interfuit. Siquidem in vetusto Ecclesiae Eliensis Registro Epistolam Monachorum Cap. 65. Eliensium inveni ad Eugenium Papam annos inter 1149, & 1154. scriptam adversùs Henricum Clericum, Archidiaconi Eliensis filium nothum, qui terras quasdam Monachis injustè subtraxerat. In hac Monachi Ricardum sic laudant. Misimus ad S. V. per Dominum Ricardum Monachum nostrum, bonae vitae & honestae conversationis à pueritiâ Monachum. Postea anno circiter 1173. Henrico Rege jubente, Ibid. cap. 101, 103. ut eligendi Episcopi causâ quinque vel sex de honestioribus Ecclesiae Eliensis personis ad seipsum in Normanniam transirent, scriptis ad Regem literis Conventus Eliensis indicavit se misisse Solomonem Priorem suum, Ricardum Subpriorem, A. Sacristam, Johannem Camerarium, &c.

L. Hactenus de Thomâ & Ricardo Eliensibus, & ipsorum Historiis. Historias hasce integras edidisse labor insanus fuisset. Se itaque foeliciter obtulit illa, quam evulgamus, utriusque Epitome, ab Authore anonymo concinnata. Illam tamen Thomae atque Ricardi nominibus inscribendam esse duxi; quoniam ex illorum monumentis, ne verbis quidem mutatis, integra fuerit conflata: quod diligenti singulorum collatione facilè patuit. Pars prior à primâ Ecclesiae fundatione ad annum 970. ex primo Thomae libro descripta est. Ad partem autem secundam, quae [Page xlvi] ab anno 970, ad 1107. pertingit, contexendam in subsidium venerunt ejusdem Liber de miraculis S. Etheldredae, Liber de translatione ejusdem, & Liber Historiae Eliensis secundus ad Episcoporum tempora deductus. Historia de Vitis Hervei & Nigelli ex Libro Historiae Eliensis tertio suprà memorato conflatus est, adhibitis insuper Libro Thomae de miraculis S. Etheldredae, & antiquo Ecclesiae Eliensis Registro, de quo mentio superiùs est facta. Caeterùm Author in epitome suâ adornanda verba Historicorum quos sequitur (Thomae sc. & Ricardi) ubique retinuit; & utrobique judicio satis laudando usus, omnia ferè scitu digna intexuit; magis tamen laudandus, si omnia lectu indigna rejecisset. Historia de Conversione Abbatiae Eliensis in Episcopatum quatuor priora Libri tertii Historiae Eliensis Capitula conficit. Bullae & diplomata ejusdem in antiquo Registro saepiùs laudato reperiuntur. Illam ex utroque Codice Johannes Seldenus evulgavit in Spicilegio suo ad Eadmerum p. 212. Nostram etiam Historiae Eliensis antiquae epitomen usque ad annum 970. Gulielmus Dugdale in Monastico Anglicano tom. 1. p. 87. antea edidit, pluribus tamen locis mutilam & hiulcam. Caeterùm ne locum insignem de utroque S. Scripturae instrumento ab Alfredo Rege Anglicè converso, à Caio, Jocelino & aliis ex Historiâ Eliensi citatum apud nostram frustra quaerat, monendus est Lector illum apud Thomam libro Historiae genuinae primo, cap. 39. reperiri, & in Vitâ S. Etheldredae à Mabillonio editâ haberi pag. 739.

LI. Historia Episcoporum Eliensium ab anno 1169, ad 1486. à duobus Monachis Eliensibus sese invicem excipientibus conscripta est. Quonam verò anno horum primus desierit, haud satis constat. Codex enim Cantabrigiensis, atque ille, quo usus est olim Godwinus, in anno 1434. defecerunt. Sic etiam Codex primus Cottonianus. Singuli autem manu recentiore descripti, parum lucis in hac re conferunt. Charactere paululùm antiquiore exaratus est Codex Cottonianus secundus. Atque hic quidem in anno 1388. deficit. Dein aliâ manu Historia ad annum 1434. scripta deducitur; cui ad annum usque 1486. diversa manus succedit. Si quis itaque Historici secundi exitum in anno 1434. posuerit, atque huic tertium, Historiae ad annum 1486. productae authorem, substituerit; non refragabor.

LII. Postremam Historiae Eliensis partem dedit Robertus Stewarde, Prior ultimus Eliensis; de quo Historia Priorum Eliensium consulenda est. Iste Codicem Lambethanum olim possederat, eundemque diligentiâ suâ egregiè auxit, suppletis aliorum Codicum [Page xlvii] subsidio lacunis, appositis unicuique Episcopo armis gentilitiis tam verbo quàm picturâ delineatis, subjunctis plurimorum historiae beneficiis & donis Ecclesiae Eliensi collatis, productâ denique historiâ ab anno 1486, ad sua tempora. Plures ille melioris notae Codices possedit, ab Ecclesiâ Eliensi in propriam (ut videtur) Bibliothecam translatos. In singulis ferè insignia sua gentilitia depingi fecit. Horum complures in Bibliothecâ Lambethanâ & Cottonianâ reperiuntur.

LIII. Historiam Ecclesiae & Episcoporum Dunelmensium à primâ fundatione ad annum 1097. stilo uberrimo conscripsit Turgotus Prior Eliensis. Illam post quinquaginta ferè annos Simeon Monachus Dunelmensis exscripsit, & tribus vel quatuor solummodo locis leviter immutatam nomini proprio inscripsit. Hujus inscripta nomini prodiit inter Scriptores x. Anglicanae Historiae edita Londini 1652. De Historiâ, & vero ejus atque adulterino pariter Authoribus Johannes Seldenus in Praefatione ad x. Scriptores fusè egit. Mihi itaque Historia Episcoporum Dunelmensium à primâ Sedis fundatione ad annum 1097. proprio Marte contexenda erat, & Hagustaldensium intexenda. Ricardi enim Hagustaldensis Historia de Episcopis Hagustald. quae unica extat, ibidem evulgata est. In adornandâ Dunelmensium historiâ usus sum Turgoti commentario genuino, sc. Simeonis interpolationes nondum passo; qualis in vetusto & pulcherrimo Codice Cottonianae Bibliothecae Faustina A. 5. extat.

LIV. Turgoti Historiam de Ecclesiâ Dunelmensi ab anno 1097, ad 1144. produxit Monachus Dunelmensis ignoti nominis; sive is Simeon Dunelmensis Ecclesiae Praecentor, sive quispiam alius fuerit. Medio certè saeculo undecimo Simeon floruit, & Turgoti Historiam in pugillares suos integram descripsit. In plurimis autem Codicibus ista Continuatio parti Historiae Dunelmensis priori sine ullâ distinctione vel intercapedine, continuato itidem capitum numero, subjuncta reperitur. Ut quod sentio autem dicam; vereor, ne Simeon ante hunc annum obierit. Baleus quidem atque illius sequaces Cent. 2. c. 98. illum anno 1164. floruisse tradunt. Clausis verò plerunque oculis Scriptorum Anglicorum aetates Baleus definivit; & Historia Simeonis de gestis Regum Anglorum in anno 1129. terminata Authorem brevi post tempore defunctum esse suadet; praesertim cùm Johannes Hagustaldensis Historiam illius continuare anno circiter 1154. susceperit; quod Simeone adhuc superstite vix ausus fuisset. Johannis equidem aetas haud ita constat. Ipsum tamen rebus, quas narrat, gestis coaevum fuisse plurima ejus loca demonstrant; quod [Page xlviii] & Seldenus antea observavit, ut mirum sit virum eruditissimum Ricardi Praes. ad x. Script. p. 26. Prioris Hagustaldensis aetatem in anno 1190. statuere potuisse. Johannis enim ipsius Historia docet Aschetillum Priorem primum Hagustald. anno 1130. obisse, huic Robertum Biseth successisse, & Ricardo lampadem anno 1143. tradidisse. Johannes itaque post Ricardum Prioratu functus est; adeò ut si aetatem ipsius in anno 1160. cum Baleo, Pitseo, Seldeno & aliis reponamus, Cent. 3. c. 31. Ricardi obitus longè ante annum 1190. statuendus erit. Ut ad Continuationem autem Historiae Dunelmensis ab anno 1097, ad 1144. redeamus; pars ejus prior, sc. usque ad mediam paginam 710. cum Continuatione inter Scriptores x. Anglicos à Twisdeno editâ verbatim convenit. In sequentibus à Twisdenianâ planè diversa est, ac multò auctior; quamvis haec in anno 1144. illa in 1154. claudatur. Non possum itaque non suspicari Simeonem Dunelmensem utramque suam Historiam sc. tam de gestis Regum, quàm de Ecclesiâ Dunelmensi, ad annum 1129. deduxisse, & in hoc anno utramque terminâsse. Eousque enim Continuatio Twisdeniana atque nostra conveniunt. Reliquam utriusque partem diversi Authores, quibus Simeonis Historiam continuare propositum fuisse videtur, conscripserunt. Nostra ex Codice Cottoniano Titus A. 2. descripta est. Complectitur ille Codex integram Dunelmensem Historiam ab anno 635, ad 1345. in unum corpus ex pluribus congestam, & in Capitula 184. distributam. In his primum habet locum Simeonis Dunelmensis (veriùs Turgoti) Historia ab anno 635, ad 1097. capitulis 96. comprehensa. Succedit Continuatio à nobis jam primùm edita, capitulis ii. constans. Dein Gaufridi de Coldingham Historia capitulis 24. proximis conficitur. Capitula 53. postrema Roberti Historiam exhibent. Mitto libellum de miraculis S. Cuthberti, his, loco non suo, interpositum. Eadem planè Historiarum Collectio ibidem extat Vespasian A. 6. nisi quòd in anno circiter 1152. mutilata deficiat.

LV. De Gaufrido nulla apud Baleum vel Pitsium mentio habetur. Fuit is Sacrista Monasterii de Coldingham in Scotiâ; Monachis tamen Dunelmensibus jure merito annumerandus. Erat enim Coenobium Coldinghamense cella Monasterii Dunelmensis; & ex eo acceptos quoscunque habuit Monachos ad idem post aliquod tempus aliis succedentibus remittere solebat. Historiam iste suam ab anno 1144, exorsus, in anno 1214. terminavit. Rebus, quas narrat, gestis testem oculatum adfuisse ex pluribus Historiae locis patet. Hujus nonnulla, quae ad Ecclesiam Dunelmensem minùs spectabant, & ab aliis Historicis vulgatis uberiùs sunt tradita, pauca tamen, praetermisi. Historiam Dunelmensem a primâ Sedis fundatione [Page xlix] ad haec circiter tempora longè majori molimine congessit Author quidam anonymus; qui praeter Turgoti, Simeonis, Continuatoris nostri & Gaufridi, quas verbatim exscripsit, Historias, [...]arragini suae intexuit innumera ferè instrumenta, Chartas, Bullas, & Brevia, ad cujusque Episcopi vel Ecclesiae illo tempore res gestas spectantia, quicquid itidem Willelmus Malmsburiensis, Rogerus Hovedenus & Johannes Tinmuthensis de Episcopis & Sanctis Dunelmensibus habent. Opus in anno 1194. clauditur, & in Bibliothecâ Cottonianâ Claudius D. 4. asservatur. Ex eo ad Historiam Dunelmensem elucidandam nonnulla hausi. Author post medium saeculum 14. scripsit.

LVI. Robertus Gaufridum excepit, & Historiam ejus ad 1336. produxit; quo demum anno semet opus suum absolvisse Author in fine testatur. Nomen ejus tum titulus Operis fronti in Codice MS. praemissus exhibuit, tum in Historiâ suâ ad annum 1307. ipse prodidit, se Monachum in Ecclesiâ Dunelmensi tunc fuisse adtestatus. Porrò Robertum istum de Graystanes cognomen traxisse, & non alium ab infoelici illo Episcopo, qui anno 1333. ritè electus & consecratus, dignitate suâ frui non est permissus, fuisse multa suadent. Robertus ex Subpriore in Episcopum electus fuerat: Subprioratu Monachi seniores fungi solebant. Noster autem Historicus ante annos saltem 26. vitam Monasticam in Ecclesiâ Dunelmensi tunc egerat. Robertus Episcopus brevi post annum 1334. vitam clausit, ex Willelmi Chambre, Walsinghami & aliorum fide: & Historici nostri opus in anno 1336. abrumpitur. Porro noster Roberti Episcopi electionem & dejectionem narrans, nullas ei laudes contulit; quod, modò alius ab Episcopo esset, iniquissimum planè fuisset. Is enim erat Robertus Episcopus; qui ob eximias virtutis & eruditionis dotes cumulatissimam laudem meruit; adeò ut judice ipso Ricardo Bury, qui Episcopatum illi praeripuit, supra omnes mortales Papatu, multò magis Episcopatu Dunelmensi, dignus Vid. pag. 767. fuerit. Laudes quidem Roberto Episcopo cumulare Historicus meritò erubuit; sic tamen electionem ejus & exautorationem narravit, ut Scriptorem propriam tunc egisse causam Lector facilè deprehendat. Caeterùm ab initio ad annum 1285. Robertus suae ferè omnia descripsit ex Ecclesiae Dunelm. Annalibus, qui in Bibliothecâ Cottonianâ Julius D. 4. asservantur. Exordiuntur Annales isti à Bruti, primi Britannorum (sic fabulae volunt) Regis temporibus▪ & in anno 1285. desinunt. De rebus Ecclesiae Dunelmensis ante annum 1070. pauxillum habent; dein historiam ejus justam exhibent. Ab anno 1204. uberiori stilo texuntur, adhibitis etiam bullis, diplomatibus, aliisque rerum gestarum instrumentis brevioribus. [Page l] Ab anno autem 1272, usque ad finem stilo longè uberrimo contexti, omnia cujuscunque generis instrumenta, & in his prolixissimum litis inter Willelmum Archiepiscopum Ebor. & Conventum Dunelmensem de jurisdictione anno 1280. motae processum, complectuntur. Ab Annalium fine ad sua tempora Robertus Historiam, utpote de rebus sibi visis & probè cognitis, proprio Marte concinnavit. Nimiâ autem ubertate usus, quamplurima perexigui momenti fusiùs retulit. Delectu itaque habito inutilia rejeci; alia compendio reddita charactere diverso exprimi feci: me tamen omnia luce digna propriis Authoris verbis exhibuisse Lectori spondere ausim.

LVII. Historiam, quae sequitur, Dunelmensem ab anno 1333, ad 1559. productam Willelmo de Chambre inscripsi, autoritate fretus Codicis Cottoniani, in quo Roberti Historiae manu recentiore exarata subjicitur pars prior Vitae Ricardi de Bury Episcopi Dunelmensis; quae ab Historiae nostratis initio vix unico verbo discedit; eâdemque manu apposita nota testatur fragmentum illud ex Willelmi de Chambre Historiâ Dunelmensi desumptum esse. Quisnam verò fuerit ille Willelmus, quove anno Historiam suam terminaverit, mihi planè incompertum est. Historiae istius copiam fecit Bibliotheca Bodleiana Oxoniensis. Codex autem, ex quo exscripta fuit, nullius Authoris nomen prae se tulit. Plura Author admiscuit scitu parum digna. Ea, libertate familiari usus, praetermisi.

LVIII. De Additamentis & Emendationibus, in Voluminis istius calce collocatis, nil opus est praefari. Errores suos fateri atque emendare virum ingenuum decet. Lectorem tamen monitum velim, maximam secundi voluminis partem typis expressam fuisse, antequam haec conscripta essent; adeò ut si quando repugnantia levis in utriusque Chronologiâ intercesserit, primae potiùs parti ejusque appendici fidem adhiberi postularem.

LIX. Ingenui est errores suos, grati animi beneficia aliena agnoscere. Mihi in hac palaestrâ desudanti subsidium tulerunt multi; qui loco postremo exorandi sunt, ut beneficia sua laudari permittant. Certè suam Bibliothecis, ex quibus maximè profeci, laudem tribuere nulla verecundia obstabit. Multa mihi dedit Bibliotheca Archiepiscopalis in Aedibus Lambethanis asservata; quae cùm amplissimâ librorum tum impressorum tum manuscriptorum supellectile instructa sit, plurima etiam de rebus nostrae gentis ecclesiasticis monumenta autographa complectitur. Huic accensenda sunt [Page li] Registra Sedis Archiepiscopalis Cantuariensis; ex quibus Episcoporum ferè omnium Provinciae Cantuariensis ab anno 1278. tempora, saepe & res gestae, certissimè sunt accepta. Quamvis enim hodienum extra Palatium Lambethanum in Archiepiscopalis Curiae primariae secretario reponantur; in illo tamen & conscripta sunt, & ad adultum usque saeculum superius in eodem custodita. Ex his duo, sc. Archiepiscoporum Mepham & Statford, interiisse mihi perquam dolebat. Hujus quidem jactura olim facta est, id enim neque Jocelinus nec Harpsfeildius unquam viderunt; alterum autem nostro saeculo est deperditum; eo enim sub superioris saeculi finem Yaleus usus est. Praeter ista, Registri Bourchier pars longè potior interiit. Post Lambethanam Bibliothecam profuit illa ex adversâ fluminis ripâ in aedibus Cottonianis posita; quae Codicum Manuscriptorum numero atque pretio omnes nostrae gentis longè superat. Ista mihi semper patuit egregiâ humanitate generosi possessoris D. Johannis Cotton, Baronetti, viri non magis ob clarissimam stirpis nobilitatem quàm eximiam virtutem & penitissimam utriusque linguae ac cujuscunque melioris literaturae scientiam summo honore recolendi. Denique, ut alias mittam, Bibliotheca Collegii Corporis Christi in Academiâ Cantabrigiensi plurima quantivis pretii monumenta atque Historias suppeditavit. Hanc primus idemque maximus antiquitatis Anglicanae restaurator D. Matthaeus Parker Archiepiscopus Cantuariensis fundavit; & in eam omnia ferè meliora atque antiquiora, quae diligentiâ atque sumptu maximis undique conquisiverat, monumenta transtulit. Illam mihi resera vit, & plurimorum Codicum exscribendorum copiam fecit ejusdem Collegii Praeses, vir scriptis eruditissimis orbi literario notissimus, Johannes Spencer, S. T. P. Decanus Eliensis, Collegii Sociis assensum humanissimè adhibentibus.

LX. Ex Bibliothecis quaecunque accepi, labore proprio eruenda erant. Fuerunt autem viri plures doctissimi, qui multa suo labore eruta atque conquisita mihi transmiserunt vel praesenti communicârunt; atque his me maximè debere profiteor. In his est Praesul omni laude major RR. P. Willelmus Lloyd, Episcopus Assavensis; qui Dissertationem meam de verâ successione Archiepiscoporum Cant. observationibus suis augere & emendationibus ad veritatem propiùs adducere dignatus est; multaque de Episcoporum Assavensium Historiâ, aliis antehac incognita, ex Adversariis suis suppeditavit. D. Johannes Battely, S. T. D. Archidiaconus Cantuariensis, Ecclesiae Metropoliticae archiva summâ diligentiâ rimatus, quaecunque è re nostrâ fore arbitratus est, collegit. D. Matthaeus Hutton S. T. P. postquam omnia Ecclesiarum Eboracensis [Page lii] & Wellensis Registra & Chartularia labore incredibili pervolvisset, & compendio reddita in pugillares suos transtulisset, Collectanea sua, quae volumina plusquam viginti confecerunt, mihi benignissimè transmisit. Plurimam illa lucem mihi in primâ hac Operis instituti parte concinnandâ contuler [...]nt, majorem adhuc in parte tertiâ adornandâ datura. Denique D. Willelmus Hopkins, S. T. B. Canonicus Wigorniensis, qui perlectis Ecclesiae Wigorniensis Registris & antiquis tabulis, multa mihi praeclara excerpta, nonnulla etiam majoris pretii integra monumenta, suâ manu descripta donavit.

Ad vitandam ambiguitatem monendus est Lector, me in notis ad antiquas Historias & in Historiis proprio labore concinnatis initium anni à Calendis Januarii ubique duxisse; nisi ubi res mensibus Januario, Februario, vel Martio, anno exeunte gestae dicantur.

[Page liii]

INDEX SEDIUM Archiepiscopalium & Episcopalium, Quarum Historia in hac primâ parte traditur.

Ex Provinciâ Cantuariensi.

CANTUARIENSIS Archiepiscopatus. Pag. 1
WINTONIENSIS Episcopatus. Pag. 177
ROFFENSIS Episcopatus. Pag. 327
NORWICENSIS Episcopatus. Pag. 395
COVENTRENSIS & LICHFELDENSIS Episcopatus. Pag. 421
WIGORNIENSIS Episcopatus. Pag. 467
BATHONIENSIS & WELLENSIS Episcopatus. Pag. 551
ELIENSIS Episcopatus. Pag. 591

Ex Provinciâ Eboracensi.

DUNELMENSIS Episcopatus. Pag. 689

[Page liv]

INDEX HISTORIARUM IN Hac Primâ Parte EDITARUM.

Quae antiquitus scripta sunt, charactere Romano, quae recenter, Italico, inferiùs exprimuntur.

De Sede CANTUARIENSI.

STephani Birchingtoni Historia de Archiepiscopis Cantuariensibus, à primâ▪ Sedis fundatione ad annum 1369.— Pag. 1
Willelmi Chartham Historiola de Vitâ Simonis Sudbury Archiepiscopi Cantuariensis ab anno 1370, ad 1381.— Pag. 49
Excerpta ex Chronico Cantuariensi de Roberti Winchelsey Archiepiscopi rebus gestis. Pag. 50
Dies Obituales Archiepiscoporum Cantuariensium ex Obituario Ecclesiae Cantuariensis. Pag. 52
Anonymi Historia de Controversiâ inter Sedes Cantuariensem & Eboracensem circa Primatum.— Pag. 65
Formulae Professionum antiquarum Archiepiscopis Cant. factarum.— Pag. 78
Formula Certificationis antiquae de electione Episcopi Suffraganei & praesentationis ejusdem.— Pag. 82
Henrici de Estriâ Catalogus de successione Archiepiscoporum Cant. & Vacationibus intermediis.— Pag. 83
Successio Archiepiscoporum Cant. ex Annalibus vetustis Roffensibus.— Pag. 85
Radulphi de Diceto Indiculus de temporibus Archiepiscoporum Cant.— Pag. 87
Jura Archiepiscopatûs Cantuariensis.— Pag. 88
Canonici Lichfeldensis Indiculus de successione Archiepiscoporum Cant.— Pag. 89
Dissertatio de verâ successione Archiepiscoporum Cant.— Pag. 89
Dissertatio de duobus Elfricis.— Pag. 125
Historia de Decanis & Prioribus Ecclesiae Cantuariensis.— [...]35
Historia de institutione Archidiaconatûs Cantuariensis.— Pag. 150
Chronicon Coenobii S. Crucis Edinburgensis.— Pag. 152
Historia vetusta Abendoniensis.— Pag. 163
[Page lv]Charta Aethelredi Regis data Coenobio Scireburnensi.— Pag. 170
Epistola Alexandri III. Papae de Thomâ Becket Archiepiscopo Cant.— Pag. 171
Epistola Walteri Reynold Archiepiscopi Cant. & Episcoporum Angliae de canonizando Roberto Winchelsey.— Pag. 173
Testimonium Walteri de Suthfeld Episcopi Norwicensis de potestate Archiepiscopi Cant. in Prioratu Cant.— Pag. 174
Beneficia pertinentia ad collationem Archiepiscopi Cant. anno 1400.— Pag. 175

De Sede WINTONIENSI.

THomae Rudborne Historia Major de fundatione Ecclesiae Wintoniensis & successione Episcoporum ejusdem ad annum 1138.— Pag. 179
Ejusdem Prologus in Historiam suam Minorem.— Pag. 287
Monachi Wintoniensis Annales Ecclesiae Wintoniensis ab anno 633, ad annum 1277. Pag. 288
Continuatio Historiae Wintoniensis ab anno 1277, ad 1540.— Pag. 315
Epistolae tres antiquae de Monachis ex Ecclesiâ Wintoniensi non ejiciendis.— Pag. 320
Lantfredi Prologus ad Historiam de miraculis S. Swithuni Episcopi Wintoniensis.— Pag. 322
Successio Priorum Ecclesiae Wintoniensis.— Pag. 323

De Sede ROFFENSI.

ERnulfi Episcopi Roffensis Collectanea de rebus Ecclesiae Roffensis.— Pag. 329
Edmundi de Hadenham Annales Ecclesiae Roffensis à primâ Sedis fundatione ad annum 1307.— Pag. 341
Willelmi de Dene Historia Roffensis ab anno 1314, ad 1350.— Pag. 356
Continuatio Historiae Roffensis ab anno 1350, ad 1540.— Pag. 378
Libellus Monachorum Roffensium anno 1360. Regi oblatus de patronatu Ecclesiae Roffensis, seu de jure eligendi Episcopi.— Pag. 384
Charta Johannis Regis de patronatu Episcopatûs Roffensis.— Pag. 386
Jura Episcopatûs Roffensis anno 1360.— Pag. 388
Consuetudines Ecclesiae Roffensis.— Pag. 390
Successio Priorum Ecclesiae Roffensis.— Pag. 392

De Sede NORWICENSI.

BArtholomaei de Cotton Annales Ecclesiae Norwicensis ab anno 1042, ad annum 1295.— Pag. 397
Ejusdem Historia de Episcopis Norwicensibus à primâ Sedis fundatione ad annum 1299.— Pag. 403
[Page lvi]Monachi Norwicensis Historia de Episcopis Norwicensibus ab anno 1299, ad annum 1446.— Pag. 413
Continuatio Historiae Norwicensis ab anno 1446, ad 1540.— Pag. 418
Successio Priorum Ecclesiae Norwicensis.— Pag. 420

De Sede COVENTRENSI & LICHFELDENSI.

THomae de Chesterfeld Historia de Episcopis Coventrensibus & Lichfeldensibus à primâ Sedis fundatione ad annum 1347.— Pag. 423
Willelmi Whitlocke Additamenta ad Historiam praecedentem.— Pag. 444
Ejusdem Historia de Episcopis Coventr. & Lichfeld. ab anno 1347, ad annum 1559. Pag. 448
Epistola Leonis III. Papae ad Kenulphum Regem de Archiepiscopatu Lichfeldensi.— Pag. 460
Epistola Episcoporum Angliae ad Leonem III. Papam.— Pag. 461
Successio Priorum Coventrensis Ecclesiae.— Pag. 463
Successio Decanorum Lichfeldensis Ecclesiae.— Pag. 465

De Sede WIGORNIENSI.

MOnachi Wigorniensis Annales Ecclesiae Wigorniensis à primâ ejus fundatione ad annum 1308.— Pag. 469
Continuatio Historiae Wigorniensis ab anno 1302, ad 1540.— Pag. 531
Hemmingi Historiola de Vitâ S. Wistani Episcopi Wigorniensis.— Pag. 541
Acta Synodi Wigorniensis anno 1092. habitae.— Pag. 542
Compositio inter Episcopum & Monachos Wigornienses de electione Prioris.— Pag. 543
Successio Priorum Wigorniensis Ecclesiae.— Pag. 546

De Sede BATHONIENSI & WELLENSI.

CAnonici Wellensis Historia de Episcopis Bathoniensibus & Wellensibus à primâ Sedis fundatione ad annum 1423.— Pag. 553
Continuatio Historiae de Episcopis Bathon. & Wellen. ab anno 1423, ad annum 1540.— Pag. 572
Adami de Domersham Historia de contentione inter Episcopos Bathonienses & Monachos Glastonienses ab anno 1192, ad 1290.— Pag. 578
Successio Priorum Ecclesiae Bathoniensis.— Pag. 586
Successio Decanorum Ecclesiae Wellensis.— Pag. 588

De Sede ELIENSI.

[Page lvii]THOMAE Monachi Eliensis Historia Ecclesiae Eliensis à primâ ejus fundatione ad annum 1107.— Pag. 593
Richardi Prioris Eliensis Continuatio Historiae Eliensis ab anno 1107, ad annum 1169. Pag. 615
Monachi Eliensis Continuatio Historiae Eliensis ab anno 1169, ad annum 1388.— Pag. 631
Monachi Eliensis Continuatio Historiae Eliensis ab anno 1388, ad annum 1486.— Pag. 666
Roberti Stewarde, Prioris ultimi Eliensis, Continuatio Historiae Eliensis ab anno 1486, ad annum 1554.— Pag. 675
Richardi Eliensis Historia de Conversione Abbatiae Eliensis in Episcopatum.— Pag. 678
Thomae Eliensis Fragmentum de dignitate Abbatis Eliensis.— Pag. 682
Successio Priorum Ecclesiae Eliensis.— Pag. 683
Genealogia Roberti Stewarde, Prioris ultimi, ab ipso conscripta.— Pag. 686

De Sede DUNELMENSI.

HIstoria de Episcopis Dunelmensibus à primâ Sedis fundatione ad annum 1096.— Pag. 691
Monachi anonymi Dunelmensis Historia de Episcopis Dunelmensibus ab anno 1096, ad annum 1144.— Pag. 705
Gaufridi Sacristae de Coldingham Continuatio Historiae Dunelmensis ab anno 1144, ad annum 1214.— Pag. 718
Roberti de Graystanes Episcopi Dunelmensis Continuatio Historiae Dunelmensis ab anno 1214, ad annum 1336.— Pag. 732
Willelmi de Chambre Continuatio Historiae Dunelmensis ab anno 1333, ad annum 1559.— Pag. 765
Historia de Episcopis Hagustaldensibus.— Pag. 694
Successio Priorum Dunelmensis Ecclesiae.— Pag. 784
Addenda & Emendanda.— Pag. 790

[Page lviii]

Errata Typographica.

Librum, postquam praelo exierit, non perlegi. Nonnulla autem Typographorum Sphalmata obiter notata subjeci, eaque à Lectoribus emendari peto.

PAG. 86. lin. 45. pro iv. Non. lege iii. Non. P. 91. col. 2. l. ult. l. si cavos. P. 103. col. 1. l. 12. pro 989. l. 988. P. 109. col. 1. l. antepenult. pro consecratum l. intronizatum. P. 130. l. 40. pro 908. l. 980. P. 133. l. 17. pro demonstrant l. demonstravit, Ibid. l. 23. pro 787. l. 987. P. 139. l. 36. pro Bisto l. Bristo. P. 408. l. 35. pro Tostes l. Toftes. P. 551. l. mediâ, pro ejus l. Sedis. P. 555. col. 1. l. 46. lege Wintoniensis & Scireburnensis. P. 530. l. 11. pro Diocesin l. Diocesi. P. 554. l. 27. pro consecratus l. consecratos. P. 538. l. 44. pro 1489. l. 1488. 18. Sept. P. 565. l. 29. pro vii. l. viii. P. 578. l. 22. pro haec l. hoc. P. 591. l. mediâ, pro MCLIV. l. MDLIV. P. 473. l. 42. pro Oswaldus & Wlstanus lege Oswaldus & Aldulfus, P. 478. l. 16. pro Cicestr. l. Cestr. P. 486. l. 45. pro Henrico l. Hugone. P. 489. l. 34. pro Henricus l. Hugo; sic etiam p. 491. l. 24. P. 491. l. ult. pro Johannes l. Jocelinus. P. 612. l. antepenult. pro quadam l. quaedam. L. ult. l. Quadragesimali. P. 619. l. antepenult. pro proditionibus l. proditionis.

In Praefatione. Pag. 17. lin. 3. pro alias lege alios. P. 21. l. penult. pro 1664. l. 664. P. 23. l. 3. l. elucidandam. P. 25. l. 29. l. silius. P. 27. l. 12. l. Cadwalladrum, l. 21. l. exhibui. P. 29. l. 22. l. Wentanae, l. 35. l. exaratas. P. 32. l. ult. l. alios. P. 33. l. ult. l. receptum. P. 37. l. penult. l. Vita.

[Page]

STEPHANI BIRCHINGTONI Monachi Cantuariensis HISTORIA DE Archiepiscopis Cantuariensibus A primâ Sedis fundatione ad annum MCCCLXIX.

ACCEDUNT

Dies Obituales Archiepiscoporum Cantuariensium ex Obituario Cantuariensi.
Historia Controversiae inter Sedes Cantuariensem & Eboracensem de Primatu, authore Anonymo.
Dissertatio de verâ successione Archiepiscoporum Cantuariensium.
Successio Priorum Ecclesiae Cantuariensis.

Alia ad Sedem Cantuariensem spectantia.

[Page]

Variantes Lectiones ad Historiam Stephani Birchingtoni▪ descriptae ex Codice Cottoniano Julius B. 3.

PAG. 1. lin. 4. DXCVII.: DXCVI.
PAG. 1. l. 13. post sacravit: & ad Orientalem plag [...]m civitatis
PAG. 1. l. 16. post successorum: suorum
P. 2. l. 24. Ethelblaudo: Ethelbaldo.
P. 2. l. 33. Ecclesia: Sedes.
P. 3. l. 3. Geulade: Genlade.
P. 3. l. 13. Bridum: Bredo [...].
P. 3. ibid. in Kalendis: iii. Kalendis. Sic etiam Codex Lamb [...]th.
P. 3. l. 21. xvii. & obiit vii.: xvi. & obiit viii.
P. 4. l. 9. post Plegmundus: qui
P. 4. l. 12. xxxiv.: xxiv.
P. 4. l. 14. Wallensis: Wellensis.
P. 4. l. 29. post utrique: Ecclesiae
P. 4. l. 32. etiam: dust.
P. 4. ibid. xxviii.: xviii.
P. 4. l. pen [...]lt. ... nis: Danis.
P. 5. l. 5. cùm: nec
P. 5. l. 7. demolitur: demolitis.
P. 5. l. 10. decimantur: detinentur.
P. 5. l. 21. iii. Calend.: iv. Calend.
P. 5. l. 27. Normannorum: Normannus.
P. 7. l. 13. xiii. Cal.: xiv. Cal. Sic etiam Codex Lambeth.
P. 7. l. 26. Pontif. sui anno xv.: sedit annis xv. &
P. 8. l. 30. post xxii.: obiit.
P. 8. l. 38, & 44. Archiepiscopatum: Archiepiscopum.
P. 9. l. 9. deflecti: avelli.
P. 9. l. 19. iste pervectores: Iste provectiores.
P. 9. l. 20. pulchrâ: publicâ.
P. 9. l. 25. consensu: consessu.
P. 9. l. 33. execrationi: consecrationi
P. 9. l. 35. appellationis: appellationem.
P. 10. l. 17. post annis ii.: mensibus xi.
P. 10. l. 26. menses: mensibus.
P. 10. l. 38. decente eum Chr.: docente eum Chr. matre su [...].
P. 11. l. 7. Sebaudiâ: Sabaudiâ.
P. 11. l. 24. post Robertus: de
P. 11. l. 27. xlvi.: xlv.
P. 12. l. 46. effectum: affectum.
P. 15. l. 5. deputari: deputârunt.
P. 17. l. antepenult. menses: mensibus.
P. 18. l. 20. Catharinae: Andreae.
P. 18. l. 21. Edwardus: Edmundus.
P. 18. l. 26. Hanoviae: Hanoniae.
P. 18. l. 31. post extremum: anno Domini MCCCXXVIII
P. 18. l. 39. post Veneris: in
P. 19. l. 18. MCCCXXIII.: MCCCXXXIII.
P. 20. l. 9. Gregorii: Georgii
P. 20. l. 11. Hamonii: Hamonis
P. 20. l. 48. Septembris: Decembris.
P. 40. l. 51. Cistr.: Cicestr.
P. 40. l. 53. Exon.: Oxon.
P. 41. l. 1. Warkele: Barkele.
P. 41. l. 2. Feres: Ferrers
P. 41. l. 4. Burgersh: Burwarsh.
P. 41. l. 45. l. 25. v. Id.: Id.
P. 41. l. 30. primi: deest.
P. 41. l. 38. Werghane: Wergrave.
P. 41. l. 44. MCCCLXXI.: MCCCLXII.
P. 46. l. 25. demolitans: demolitas.

[Page 1]

Stephani Birchingtoni HISTORIA DE VITIS Archiepiscoporum Cantuariensium.

S. AUGUSTINUS.

SAnctus Augustinus, Natione Romanus, Monachus, primus fuit Cantuariensis Archiepiscopus, missus cum sociis fermè XL. à B. Gregorio Papâ ad praedicandum Verbum Dei genti Anglorum, Anno Domini DXCVII. qui Regem Ethelbertum potentissimum usque ad flumen de Humbre fines sui imperii extendentem ad fidem Christi suis praedicationibus convertebat. Qui postquam gratiam baptismatis susceperat: amore Dei B. Augustino & Successoribus suis Archiepiscopis dedit Palatium suum & Curiam suam, & jure perpetuo habere concessit; ubi Sedem Archiepiscopalem sibi & Successoribus haberet. Et Rex ad Rayculphum, quod secus mare situm est, transiens, pro se & successoribus suis Sedem Regalem paravit. Hic Augustinus regio fultus adminiculo, Ecclesiam, quam antiquo Romanorum opere in palatio Regis olim fuisse factam didicerat, in nomine Salvatoris D. N. Jesu Christi sacravit. Cantuariae fecit Coemeterium extra muros; ubi Rex Ethelbertus rogatu Augustini parvo post intervallo temporis Monasterium in honore Beatorum Petri & Pauli fabricavit; in quo dicti Augustini & Successorum corpora necnon Monachorum & aliorum fidelium Doroberniae possent honorificè sepeliri. Augustinus in Natale Domini die plusquam X. millia Anglorum, absque parvulorum & mulierum infinito numero in aqua, quae dicitur Swalwe, sacri baptismatis lavacro regeneravit. Et ipse Augustinus ab Archiepiscopo Arelatensi ordinatus secundum missa B. Gregorii Papae; qui ei misit pallium per Mellitum, Justum & Paulinum Anno DCI. Qui quidem Augustinus Anno Domini DCIV. ordinavit Episcopos Mellitum & Justum ad praedicandum provinciae Orientalium Saxonum, qui Thamesi fluvio dirimuntur à Cantiâ, & ipsi Orientali mari contigui. Quorum Rex Segbertus nepos Ethelberti Regis sancto praedicante Mellito fidem Christi accepit. In cujus Metropoli Civitate Londoniensi ipse Rex Ethelbertus fecit Ecclesiam S. Pauli. Sanctum verò Justum in ipsâ Cantiâ, quam gens Anglorum Rovecestriam nominat, Episcopum ordinavit: ubi Rex Ethelbertus Ecclesiam in honore S. Andreae Apostoli rogatu Augustini à fundamento construxit. Sanctum Laurentium Presbyterum ordinans Archiepiscopum [Page 2] pro se, parvo post tempore migravit ad coelum VII. Cal. Junii, feriâ tertiâ: qui sedit Annis XVI. & sepultus est in Monasterio Beatorum Petri & Pauli extra muros Cantuariae.

LAURENTIUS.

Laurentius, Natione Romanus, Monachus, successit Augustino; quem ipse adhuc vivens ideo ordinavit; ne eo defuncto status Ecclesiae tam tenera & rudis inciperet vacillare: secundum quod B. Petrùs fundatâ Romae Christi Ecclesiâ Clementem sibi successorem dicitur consecrasse. Laurentius Archiepiscopus sedit annis V. III. Nonas Februarii obiit; & sepultus est, ubi Augustinus.

MELLITUS.

Mellitus, Romanus Monachus, priùs Londoniensis Episcopus, successit, ordinatus à B. Augustino. Sedit annis V. Obiit VIII. Cal. Maii. Sepultus est, ubi B. Augustinus.

JUSTUS.

Justus, Episcopus Roffensis, Monachus Romanus, successit: cui Papa Bonifacius sic scripsit: Auctoritate B. Petri firmamus praecipientes; ut in Doroberniae Civitate in posterum Metropolitanus locus totius Britanniae habeatur. Hic Justus Archiepiscopus genti Northumbrorum Paulinum Episcopum ordinavit. Quo praedicante ibidem, Eadwinus Rex baptisma cum gente suâ suscepit, anno Regni sui XI. Qui Rex Eadwinus Sedem Eboracensem S. Paulino donavit. Qui Eadwinus Anno aetatis XLIV. à Pagano Rege Merciorum & Cedwallâ Rege Britonum in gravi praelio est occisus. Sanctusque Paulinus assumptâ secum Reginâ Ethelburga rediit Cantuariam navigio; & à Justo Archiepiscopo honorificè est susceptus & Ethelblaudo Rege Cantuariae filio Ethelberti. Deinde Paulinus ab Archiepiscopo Justo suscepit Episcopatum Roffensem. Justus sedit annis III. & obiit IV. Idus Novembris; & in dicto Monasterio Petri & Pauli sepelitur.

HONORIUS.

Honorius, Romanus Monachus, successit; cui Papa primatum Ecclesiae Doroberniensis confirmavit. Et sedit annis XXVI. & obiit II. Cal. Octobr. Vacavit Ecclesia anno uno, mensibus sex.

DEUSDEDIT.

Deusdedit successit, & sedit annis X. & obiit II. Idus Julii. Vacavit Ecclesia annis III. & sepultus est in dicto Monasterio.

THEODORUS.

Theodorus, Natione Romanus, Monachus, Tharsis Siciliae natus, successit; cui Vitalianus Papa Primatum Doroberniensem confirmavit. Hic Graecâ & Latinâ linguâ eruditus, ob harum eminentiam vocatus est Magnus Theodorus, Hic Sanctum Wilfridum Archiepiscopum Eboracensem emergentibus causis deposuit, & iterum eundem restituit. Hic anno aetatis suae LXXXVIII. obiit; & sedit annis XXII. mensibus III. diebus XXVI. Vacavit Ecclesia anno uno. Et sepultus est in dicto Monasterio. Huc usque Archiepiscopi fuerunt Monachi Romani.

[Page 3]

BRICWALDUS.

Bricwaldus, Primus Anglicus, ordinatus à B. Godwino Metropolitano Episcopo Galliarum, successit; qui erat Abbas de Geulade tunc, & nunc Recolure dicitur: cui Sergius Papa primatum totius Britanniae confirmavit; & tribus Regibus tunc in Angliâ regnantibus, viz. Athelredo, Alfredo & Adulpho, super Confirmatione Primatûs Ecclesiae Cantuariensis destinavit. Et iterum super eodem primatu scripsit Episcopis Angliae universis. Hic sedit annis XXXVII. mensibus VI. diebus XXIV. & obiit V. Idus Januarii.

TADWYNUS.

Tadwynus successit, consecratus in Civitate Doroberniae à Daniele Wentano & Ingwaldo Londoniensi & aliis duobus Episcopis: cui Gregorius Papa primatum totius Britanniae confirmavit. Hic presbyter Monasterii quod vocatur Bridun fuit de provinciâ Merciorum. Iste sedit annis III. & obiit in Kalendis Augusti.

NOTHELMUS.

Nothelmus Ecclesiae Londoniensis Presbyter, successit. Hic à B. Grègorio pallium suscepit; & sedit annis V. & obiit XVI. Calend. Novembris.

CUTHBERTUS.

Cuthbertus, primò Herefordensis Episcopus, successit. Hic primò sepulturam Ecclesiae Christi Cantuariensi infra Civitatem à Romanâ Curiâ impetravit; & primus sepelitur ibidem: & sedit annis XVII. & obiit VII. Calend. Novembris

BREGWINUS.

Bregwinus, Vir magnae religionis, [successit] & sedit annis III. & obiit VIII. Calend. Septembris.

LAMBERTUS.

Lambertus, Abbas S. Augustini, successit, à Beato Papâ Paulo Stephani Papae praedecessoris sui germano, Pallium suscepit.

ATHELARDUS.

Athelardus Abbas successit; qui primò fuit Wyntoniensis Episcopus: cui Leo Papa scripsit super Primatu Ecclesiae Cantuariensis, & obiit Anno XIII.

WLFREDUS.

Wlfredus Monachus successit, qui recepit Pallium à B. Leone Papâ; & sedit Annis XXXVIII.

FLEOGILDUS.

Fleogildus, priùs Abbas, successit; & sedit anno uno, & obiit III. Calend. Septembris.

[Page 4]

CHELNOTHUS.

Chelnothus Decanus successit; qui à B. Gregorio Papâ Pallium recepit. Sedit annis XLI. & obiit.

ATHELREDUS.

Athelredus, Episcopus Wyntoniensis, successit de dono Regis Athelredi, eò quòd priùs Monachus fuit Ecclesiae Christi: & sedit annis XVIII. Vacavit Ecclesia annis duobus.

PLEGMUNDUS.

Plegmundus fuit Magister Aluredi Regis, bene literatus, successit; qui jussu Papae Formosi destitutas Ecclesias Episcoporum per Angliam instituit Episcopos, & in Urbe Dorobernii VII. Episcopos uno die consecravit: & sedit annis XXXIV.

WLFELMUS.

Wlfelmus, Episcopus Wallensis, successit; & sedit annis X. & obiit.

ODO.

Odo, Wyntoniensis Episcopus, successit; qui fuit de stirpe Daniticae gentis oriundus; qui Edwardum fratrem Athelstani, & eo mortuo Eldredum apud Kyngeston. coronavit in Reges Angliae. Idem Odo apud Rypon. profectus, Reliquias S. Wilfridi Cantuariam transtulit: & electus est in habitu Clericali, & perpendens tot Sanctos Monachos in Archiepiscopatu praecessisse, mari transito apud Floriacum Monachalia suscepit; & in Angliam rediens, Archiepiscopus ordinatus est: & sedit annis .... & obiit ....

S. DUNSTANUS.

S. Dunstanus priùs Wigorniensis Episcopus, quem Alphegus cognomento Calvus, Wentanus Episcopus Monachatûs & Presbyteratûs gradu decoravit. Item Dunstanus Eadgarum coronavit in Regem, & Edwardum filium Edgari, ac Ethelredum, in Reges Anglorum apud Kyngeston. Et iste Dunstanus primò fuit Abbas Glastoniensis, postea Episcopus Wygorniensis, & deinde Episcopus Londoniensis, non relinquens Wygorniensem Ecclesiam, sed utrique praesidens, & utramque Ecclesiam iste rexit. Hic pallium à Papâ Johanne recepit. Perduravit Dunstanus septem Regum temporibus; serviens Deo in fide ac etiam sanctitate: & sedit XXVIII. annos; & obiit XIV. Calend. Junii.

ETHELGARUS.

Ethelgarus, primò Abbas Wyntoniensis, & postea Episcopus Cicestriensis successit. Sedit annis duobus.

SIRICIUS.

Siricius Danegeld, priùs Wyntoniensis Episcopus. Hic incoepit tributum X. mille librarum argenti dare pro pace habendâ cum ... nis pro Christianis. Hic sedit annis V. & obiit.

[Page 5]

ALURICUS.

Aluricus, priùs Abbas Abendoniensis▪ & deinde Episcopus Wiltoniensis, successit. Sedit annis XI.

ALPHEGUS.

Alphegus, Wyntoniensis Episcopus, successit: cùm diu dabantur Danis XXXVI. M. librae argenti Et tandem multis provinciis Anglorum flamma demolitur. Rex Etheldredus & primates Angliae miserunt Legatos, pacem à Dauis petentes. Tum ipsi debacchantes & quasi furibundi acriter Cantuariam obsederunt. Demum Urbs capitur; Elphegus ligatur; Ecclesia Cantuariensis comburitur; & Monachi & plebs decimantur. Elphegus in carterem detruditur apud Grenwych; ubi post VII. menses variis cruciatus tormentis, tandem furentium manibus lapidatur. Sed illos Danos ira Dei consumpsit. Hic Archiepiscopus primò Abbas Bathoniensis fuit; & sedit annis VII. & Martyrio occubuit.

LIVINGUS.

Livingus Cognomento Ethelstanus, Episcopus Wellensis, successit. Sedit annis VII.

ATHELNOTUS.

Athelnotus, Filius nobilis viri Agelmari, hic Bonus vocabatur, successit; & à Benedicto Papâ Pallium recepit. Hic corpus S. Elphegi de Londonia Cantuariam transtulit; & sedit annis XVIII. & obiit III. Calend. Aprilis.

EADSINUS.

Eadsinus, Haroldi Regis Capellanus, successit; & sedit annis XI. & obiit.

ROBERTUS.

Robertus, Episcopus Londoniensis, genere Normannorum, successit; qui expulsus est de Angliâ; & sedit annis duobus.

STIGANDUS.

Stigandus, Capellanus Regis Willelmi primi. Hic in Habitu Clericali primus Archiepiscopatu functus est. Hic fuit pòst Wyntoniensis Episcopus, qui dimisso Anglorum Orientalium Episcopatu sublimiorem gradum Wyntoniensem Ecclesiam invaserat. Regis innocentis simplicitatem circumveniens, vivente Roberto Cantuariensi, Archiepiscopatum Cantuariensem obtinuit. Iste Stigandus in Concilio apud Wyntoniam celebrato, anno Domini MLXX. jubente & praesidente Rege Willelmo Bastardo, Domino Alexandro Papâ consentiente & per Legatos suos Hermen [...]redum Sedunensem Episcopum & Johannem & Petrum Cardinales suam auctoritatem exhibente, degradatur ex tribus causis: quia Episcopatum Wyntoniensem cum Archiepiscopatu tenebat injustè; & quia vivente Archiepiscopo Roberto, qui ab Angliâ vi [Page 6] expulsus est, ejus Pallio, quod Cantuariae remansit, in Missarum celebratione usus est; & quia à Benedicto, quem Romana excommunicavit Ecclesia, eò quòd pecuniis Apostolicam Sedem invasit, pallium recepit. Hic sedit annis XVII. & Wyntoniae incarceratus obiit. Vacavit Ecclesia annis duobus.

LANFRANCUS.

Lanfrancus primò Prior Beccensis, & deinde Cadomensis Abbas, natione Lombardus, omnium liberalium artium & divinarum Scripturarum & saecularium literarum scientiâ peritissimus, successit, compellente Rege Willelmo primo, eligentibus eum Monachis Ecclesiae Cantuariensis senioribus; & consecratus est à VII. Suffraganeis & aliis. Eodem anno Thomas Eboracensis Archiepiscopus ex priscâ consuetudine ab Archiepiscopo Lanfranco consecrandus venit Cantuariam. Cumque Lanfrancus ab eo professionem scriptam de professione suâ cum juramento obedientiae secundùm morem Antecessorum suorum exposceret; respondit se nunquam facturum; nisi de hâc rescriptas auctoritates legeret, & testes hujusmodi iniquitatis & rationes audiret. Tandem Lanfrancus hoc ostendit ei; & ipse aspernans omnia, non sacratus abscessit. Quod Rex audiens, graviter aestimans Lanfrancum injusta petere, & scientiâ literarum magis quàm ratione & veritate confidere. Et paucis postea diebus ad Curiam Regis veniens, à Rege audientiam postulavit; & dictis ejus rationibus Regis animum mitigavit. Anglici verò, qui rem noverant, Archiepiscopi assertionibus testimonium perhibebant. Et ita Edicto Regio communique omnium Decreto est statutum, debere Thomam ad Ecclesiam Cantuariensem matrem redire, professionem facere, Lanfranco tradere secundùm consuetudinem antiquam: in quâ professione sibi & successoribus suis absolutè nullâ conditione interpositâ, sibi obedientiam promitteret faciendam. Et sic ille Thomas rediit; quae jussa sunt, implevit; & sacratus abscessit. Hic Lanfrancus Romam pro pallio veniens, & se Papae Alexandro offerens cum humili prostratione ad pedes ejus, mox ab illo Papâ ad osculum erigitur. Cui, dixit Papa: Honorem exhibuimus. Duo Pallia ei dedit, ob signum amoris praecipui, quorum unum recepit ab altari; alterum ipse Papa, unde Missas celebrare consueverat, tradidit manu suâ. Cùm autem in Paschali Solempnitate ventilata fuerit causa de jure & primatu Cantuariensis Ecclesiae super Eboracensem Ecclesiam, hoc decernente ipso Papâ: quae causa post ventilata fuit apud Wintoniam in Regis Sitâ, in Castro postea apud Wyndesore. Et dicta Causa finem accepit in praesentiâ Regis, Episcoporum, Abbatum, diversorum Ordinum, congregatorum in Festo Pentecostes in Curiâ Regis, & in scriptis redacta, Sigillo Regio munita; quae in Ecclesiâ Cantuariensi servatur, signis Regis Willelmi, Matildis Reginae, Huberti S. R. E. Cardinalis, Alexandri Legati Papae, & ipsius Thomae Ebor. Archiepiscopi, XIII. Episcoporum & Abbatum XII. subscriptis. Hic multas bonas consuetudines fecit; easque perpetim observari debere statuit & praecepit. Hic sedit annis XIX. & obiit V. Cal. Junii. Vacavit Ecclesia quinquennio. Sepelitur ibidem.

ANCELMUS.

Ancelmus, Abbas Beccensis in Normanniâ, successit. Hujus tempore Rex venales fecit Ecclesias: & inter Regem & Ancelmum pro statu Universalis Ecclesiae laborantem discordia suscitatur. Qui Rex XXX. Coemeteria in pascua ferarum redegit. Ab Ancelmo Gyrardus Thomae Eboracensis Archiepiscopi successor, factâ professione de obedientiâ, consecratur. Hic[pro]tuitione Ecclesiae Universalis persecutione Regum Angliae passus est exilium binâ vice; & sedit [Page 7] annis XVI. & obiit XI. Calend. Maii, anno aetatis suae LXXVI. Vacavit Ecclesia annis V. & humatur in Ecclesiâ Cantuariensi.

RADULFUS.

Radulfus, Episcopus Roffensis, primo Abbas Saginensis in Normanniâ, successit: & inter eum & Thurstanum Capellanum Regis tunc Electum Eboracensem Episcopum, Radulfo professionem facere recusantem, causa per annum integrum est versata. Rex autem Henricus protestatus est ipsum professionem facere debere, aut Archiepiscopatu Eboracensi carere. Sed rebellio Thurstani finem non fuit sortita: eò quòd iste Archiepiscopus paralysis morbo correptus, & tribus serme annis usque ad obitum suum in hujusmodi infirmitate laborans, curari non poterat quovis modo. Unde Thurstanus in suâ obstinatione robustio [...] factus, arbitrabatur sibi cuncta cessisse Et sedit annis VIII. mensibus VI. & obiit XIII. Cal. Novembr. feriâ quintâ.

WILLELMUS CORBOYL.

Willelmus Corboyl, Vir eximiae religionis, Canonicus & Prior S. Osithae de Chit, successit, & Pallium à Calixto Papâ accepit. Qui legatus post Concilium Generale apud Westmonasterium ab eo celebratum omnium Episcoporum & Abbatum Angliae, pro utilitate [Ecclesiae] Anglicanae, Cantuariensem Ecclesiam dedicavit, post horribilem combustionem, IV. Nonas Maii; praesentibus non solùm Anglis, sed & exterarum provinciarum Episcopis & Abbatibus, ac Rege Henrico & Reginâ & Primoribus Regni. David Rex Scotorum affuit, & Nobilium multitudo. Et acta est haec Consecratio anno Domini MCXXXIV. Rex autem in dotem praefatae Ecclesiae Christi Capellam suam, Regina suam Ecclesiam S. Martini Dovorriae, cum omnibus pertinentiis suis & provectibus, tam in terrâ quàm in mari; & suâ Cartâ liberè confirmavit. Iste Archiepiscopus Pontificatus sui anno XV. in pace requievit. Vacavit Ecclesia annis II. mense I. & in Ecclesiâ Cantuariensi humatur.

THEOBALDUS.

Theobaldus, Abbas Beccensis, successit, consecratus Cantuariae ab Alberico Ostiensi Episcopo Apostolicae Sedis Legato ad altare Christi Cantuariensis Anno Domini MCXXXIX. VI. Idus Januarii, astantibus & cooperantibus omnibus ferè Episcopis Angliae. Post Consecrationem suam XII. Monachos de Ecclesiâ Christi Cantuariensis misit ad novam Ecclesiam Dovorrae; & eis praeposuit priorem Ascelinum Ecclesiae Cantuariensis Sacristam. Praedictus Albericus Legatus celebravit Concilium apud Westmonasterium auctoritare Innocentii Papae: Post mensem Theobaldo transfretante Romam pro Pallio profecturo. Tandem à Româ est reversus Archiepiscopus, & Primas totius Angliae, & Apostolicae Sedis Legatus. Et anno Domini MCXLVII. Apostolicis scriptis vocatus est ad Concilium ab Eugenio Papâ Remis celebratum; & petitâ à Rege Stephano licentiâ sed non obtentâ, per multos labores accessit. Egit verò Episcopus Henricus, frater Regis, invidiâ stimulante; ut si Archiepiscopus transfretaret, proscriberetur à Rege: Si verò ad Concilium non veniret, propter contemptum suspenderetur à Papâ vel deponeretur. Rex commotus, post multos sermones inter ipsum & Archiepiscopum pe [...] internuncios habitos, tandem Rex Archiepiscopum, quia terram absque licentiâ exivit, Angliam celeriter coegit exire. Postea redditûs Archiepiscopi & maneria & omnia quae habebat, rapiebantur; hominesque illius spoliabantur sine misericordiâ bonis suis. Quod audiens Archiepiscopus, apud Goseford [Page 8] in Norfolchiâ accedens, & tantum nefas tolerare non valens, totam terram Angliae interdixit; sed apud Framelyngham in Norfolchiâ inter ipsum & Regem reformatâ pace, cum honore & laetitiâ Archiepiscopus Cantuariam est perductus. Hujus autem temporibus Conventus totus Cantuariensis Ecclesiae ex quibusdam causis omnia Maneria sua cum Advocationibus Ecclesiarum in Maneriis posuit sub ordinatione dicti Archiepiscopi; ipsisque Monachis ad tempus victualia ministravit. Et tandem ad rogatum dictorum Monachorum ipse Archiepiscopus eisdem dicta sua Maneria omnia liberavit, penès se & successores suos Advocationes Ecclesiarum hujusmodi retinens in perpetuum. Hic Archiepiscopus consecravit Rogerium Cantuariensem Archidiaconum ad regimen Eboracensis Ecclesiae apud Westmonasterium VI. Idus Octobr▪ lectâ prius professione suâ Archiepiscopo Cantuariensi de obedientiâ sibi & suis Successoribus faciendâ; astantibus Richardo Londoniensi, Roberto Lincolniensi, Gilberto Herefordensi, Waltero Roffensi, & multis aliis Episcopis tunc ibidem. Et statim idem Archiepiscopus contulit Archidiaconatum Cantuariensem Thomae Beket de Londonia Clerico suo; cujus pater Gilbertus, mater verò Matildis dicebantur. Hic Theobaldus coronavit apud Westmonasterium Henricum filium Matildis Imperatricis in Regem Angliae, assistentibus Archiepiscopis duobus, & Episcopis XIV. & Comitibus, Baronibus & aliis in multitudine copiosâ. Considerans hic Archiepiscopus mutabilitatem juvenis Regis, luporum Aulicorum cupiditatem; & praedictum Thomam Archidiaconum Cantuariensem in agendis virum expertum & strenuum, in consiliis providum, in bonitate conspicuum, & in omni opere providum & discretum, & talem Aulae Regiae necessarium; ejus ope & opere sperans inter regnum & sacerdotium vinculum pacis fore firmum; ut idem Thomas officium Cancellariae haberet, egit idem Archiepiscopus quantum potuit erga Regem. Thomas Cancellarius Angliae factus, omnes Anglicos fascessiâ superavit & gloriâ; ut in brevi Rector & Magister. Hic Theobaldus XIV. Calend. Maii, Pontificatûs sui anno XXII. anno Domini MCLXI. [obiit] & vacavit Ecclesia anno I. mense I. diebus XIV.

THOMAS BEKET.

Thomas Beket, Archidiaconus Cantuariensis & Henrici Regis Cancellarius, ac praepositus Beverlaci, & Canonicus in diversis Ecclesiis, tunc in Angliâ potentissimus, & in omnium oculis gloriosus, sapientiâ praeditus, nobilitate cordis omnibus admirabilis; inimicis & aemulis terribilis, utpote Regis amicus, & in regno secundus. Hic à Wiberto Priore Ecclesiae Christi Cantuariensis assensu totius Conventûs ejusdem in Archiepiscopatum est electus, Rege Henrico tunc in transmarinis partibus existente. Factâ autem Electione, statim idem Thomas constituit sibi Magistrum qui ejus errata corrigeret, & si sortè in aliquo excederet. Et Sabbato in Ebdomadâ Pentecostes in Presbyterum ordinatus, & in crastino die S. Trinitatis ab Henrico Wyntoniensi Episcopo consecratus est; quia Sedes Londoniensis tunc vacabat, qui de jure antiquo Archiepiscopum. Archiepiscopatum consecrare deberet. Consecratus igitur III. Nonas Junii, anno aetatis suae circiter XL. astantibus omnibus ferè Suffraganeis Ecclesiae Cantuariensis praesentibus tunc ibidem. Hic post Consecrationem suam instituit Festivitatem principalem S. Trinitatis annis singulis in perpetuum celebrandam, quo die primam Missam suam celebravit. Alexander Papa Imperatoris Frederici impetum ferre non valens, navibus advectus primò apud Montem Pessulanum applicavit; secundò apud Senonas in Galliâ venit; ad quem misit Archiepiscopus literas rogans & petens, ut sibi & Ecclesiae Pallium mitteret; & ex antiquo jure debitam & consuetam [Page 9] dignitatem Metropolitani omnibus conservaret. Nuncii Papam benignum invenientes, accepto pallio, in Festo S. Laurentii sunt reversi. Anno Domini MCLXIII. congregati sunt praesules & proceres Regni Angliae apud Clarindonam in Festo S. Hilarii, ubi Henricus Rex quaesivit à Clero suas avitas Consuetudines observari. Ac ipsi cum suo primate seorsim loquentes, ex condicto responderunt, se velle illas consuetudines salvo ordine suo & jure Ecclesiae observare. Et Rex indignatus juravit verbum illud; salvo ordine meo, penitus amovendum. Sed Episcopi primati suo inhaerentes firmiter, à proposito suo non potuerunt [deflecti.] Conversi tamen minis Regis & terroribus, Archiepiscopum, qui à promisso proposuit resilire, eò quòd promissionem factam Regi suspectam habuit, deprecantur flebiliter; ut sui animi pertinaciam relaxaret. Unde miseratione compunctus Archiepiscopus, Regis voluntati parere annuit; & promisit in verbo Sacerdotii de plano se velle Consuetudines illas custodire. Similiter promiserunt Episcopi & juraverunt. Dicebatur enim quòd Rex Papae & Cardinalibus promisit; quòd ni [...]hil in praejudicium quaereret Ecclesiae, sed solùm coram suis Optimatibus honorari. Sed statim Archiepiscopo cecidit in verbo; & in brevi ad cor rediens, fortior surrexit in opere; & quae essent illae Consuetudines l. nesci [...]ns. nescientes, sed pravas esse l. su [...]picans. suspicantes, eò quòd tantâ instantiâ petebantur. Rex ait iste f. progenitorum. pervectores & Avi mei investigate consuetudines, ut scripturâ pulchrâ redigantur. Qui cùm pravitates & actus veteres revolvissent, XVI. articulos protulerunt; quos brevitatis causâ hîc dimittimus exarandos. Cumque consuetudines illas nollet Archiepiscopus confirmare; iratus est Rex valdè, eò quòd eum solum videret suis petitionibus resistere. Et curiali judicio Episcoporum consensu condempnatus est; ut sua mobilia in Regis manum ponerentur. Fugiens igitur Thomas de nocte, & subiens exilium, apud S. Bertinum & Senonensem Civitatem aliquamdiu hospitatus, tandem coram Papâ & Cardinalibus causam sui exilii cum lacrimis explicabat; & Papâ jubente apud Pontiniacum ferè per biennium morabatur: & tandem pace factâ rediit ad suam Ecclesiam, & Martyrio occubuit. In eâdem sedit annis VIII. Vacavit Ecclesia anno uno.

RICHARDUS.

Richardus, Prior Dovorrae, successit; qui cùm omnia l. consecrationi. execrationi suae necessaria fuissent parata; Ecclesiae literae novi Regis ex adversâ parte allatae sunt; & propter quandam l. appell [...]tionem. Appellationis in literis contentam satigatus est multis laboribus & expensis; & Romam veniens, contra se fortes adversarios invenit; quia cum Rege seniore quidam cum juvene, & quidam cum Electo [stabant.] Propterea Electus desperatus quasi de electione redire volens, revocatur ab Alexandro Papâ & ab eo consecratur Dominicâ, quâ cantatur Misericordia Domini: & recepto Pallio, Legatione & literis privilegii munitus, versus Angliam iter flexit: & apud Westmonasterium Concilium celebravit. Et cum Dominus Hugucius celebraret Concilium, Archiepiscopus Cantuariensis obtineret dextram in sedendo; Rogerus Ebor. Archiepiscopus innatâ arrogantiâ residere ad sinistram respuit; inter Hugucium Legatum & Cantuariensem Archiepiscopum irreverenter natibus innitens, sedere nisus est, adeò [ut] in Primatis sui gremio resideret. Ab Episcopis, Clericis & Laicis turpiter apprehensus, in terram dejectus est; & cùm baculis & pugnis impeteretur; Archiepiscopus exiliens, reddens bonum pro malo, ab olim Cantuar. Ecclesiae inim [...]cum surripuit tantae cladi. Et cùm ipse Cantuar. Archiepiscopus postea in Villâ de Wrotham nocte sobrius membra sopori dedisset in lecto suo; in visu noctis apparuit ei persona terribilis & magestativa, dicens ei semel & secundo: Tu quis es? Cui cùm Archiepiscopus timore percussus non responderet; [Page 10] subjunxit illa persona dicens: Tu es, qui dissipâsti bona Ecclesiae tibi commissa: & ego dissipabo te de terrâ, Quo dicto disparuit, & Archiepiscopus non dormivit iterum; nec mirum. Et cùm Roffam tenderet, causas tractaturus; quibusdam familiaribus suis, quae videret, cuncta enarravit. Sed vix ultimo verbo dicto subitò circumcinxit eum frigus & aegritudo; ut vix ad Villam de Hallynges veniret; ubi collicâ passione vexatus, spiritum exhalavit, anno XI. à consecratione suà; & humatus est in Ecclesiâ Cantuar. Vacavit Ecclesia Cantuar. menses IX. diebus XII.

BALDEWYNUS.

Baldewynus, Episcopus Wygorniensis successit; & pallio sibi transmisso, intronizatur in Sede suâ Cantuar. & in Terrâ Sanctâ in obsidione Civitatis de Achon obiit, & sepultus est. Postquam hic Archiepiscopus Jerusalem [iter] arripuit; rumor invaluit de Gaufrido Ebor. Electo de mandato Papae in Franciâ consecrando. Unde Episcopi stupentes Ecclesiae Cantuar. dignitatem minui, appellarunt. Huic autem Baldewyno Lucius Papa III. sic scripsit: Tibi Baldewyno Pallium transmittimus per Notarium n [...]strum Raymundum. Hic sedit annis V. Vacavit Ecclesia annis II.

REGINALDUS.

Reginaldus, Episcopus Bathon. successit; & missi nuncii ad Papam, confirmata est Electio benigne; & pallio sibi transmisso, Hic aegrotare coepit in veniendo Cantuariam apud Dogmerefeld; & cucullum induens, sub titulo Cantaur. Ecclesiae quievit in pace.

HUBERTUS.

Hubertus, Episcopus Sarum, successit; & pro pallio petendo missi sunt Nuncii ad Papam, & pallio accepto à Coelestino Papâ unâ cum Papae Legato Cantuariam sunt reversi. Hic sedit annis XI. menses VIII. Vacavit Ecclesia anno I. & in Ecclesiâ Cantuariensi est humatus.

STEPHANUS.

Stephanus, Romanae Ecclesiae Cardinalis, successit; qui per Monachos Ecclesiae Cantuariensis in Archiepiscopum est electus, & consecratus à Papâ. Hic B. Thomam Martyrem transtulit; & sedit annis XXII. & vacavit Ecclesia anno I. & in Ecclesiâ Cantuariensi sepelitur.

RICHARDUS.

Richardus, cognomento Magnus, qui prius fuit Cancellarius Lincolniensis, successit; & sedit annis II. Vacavit Ecclesia annis II. Pastore desolata.

EDMUNDUS.

Edmundus de Abendonia, Thesaurarius Sarum, successit. Hic in omni munditiâ & sanctitate decente eum Christianissimâ degens; Dominicâ, quâ cantatur Officium: Exultare Jerusalem ^f extitit consecratus. Hic post multas persecutiones & injurias, insurgentibus contra eum Monachis Ecclesiae suae Cantuariensis, sibi lites voluntate magis quàm necessitate inferentibus; & Magnatibus terrae sibi undique injuriantibus; ipse ascendens ex adverso, de [Page 11] Concilio Suffraganeorum suorum in pacis Ecclesiae perturbatores sententi [...]m Excommunicationis tulit. Et ob hoc & alia exilium passus, apud Pontiniacum per Papam commendatus, ibidem quicvit Obiit an [...] MCCXL. XVI. Cal. Decembr. Sic Matthaeus Paris ad an. 1240. Author Vitae ejus apud Surium. Martyrologium Ecclesiae Christi Cantuariensis MS. Monachus Pontiniacensis, qui Vitam ejus operosè descripsit inter annos 1240. & 1247. MS. in Bibliothecâ Lam [...]ethanâ, & Antiquitates Britannicae. Ut falsus sit Author Vitae ejus vetustae MS. in Collegio S. Trinitatis. Cantab. qui obitum ejus ponit XVI. Cal. Novembr. & Sepulturam XI. Cal. ejusdem Mensis. in Domino; & sedit annis VIII. & ab Innocentio Papâ IV. Canonizatus est anno Domini MCCXLVI. Et vacavit Ecclesia annis III. mensibus II.

BONIFACIUS.

Bonifacius, filius Comitis de Sebaudiâ, & procurator Belvacensis Ecclesiae in Burgundiâ, successit; & consecratus est Lugduni à Papâ Innocentio IV. Hic. pauperum amator erat; & magnum thesaurum pro Ecclesiâ Christi construendâ in navi Ecclesiae congregavit; qui morte praeventus, pro animâ suâ ea quae sic congregârat, fecit pauperibus erogari. Hic acquietaverat Archiepiscopatum de XXII. millibus marcarum, in quibus tenebatur per praedecessores suos Stephanum, Richardum Magnum, & S. Edmundum Archiepiscopos. Unde de Aulâ nobilissimâ, quae in palatio Archiepiscopi Cantuariensis sita est, solebat Bonifacius inter familiares suos quasi ludendo dicere, Eya per Christum, praedecessores mei Aulam istam cum magnis expensis fecerunt; sed expensas ad illam construendam nisi de summâ mutuatâ non invenerunt. Videtur quidem mihi, quòd ego illam Aulam feci; quia illorum debita persolvi. Iste Archiepiscopus cum Reginà & Edwardo primogenito suo perrexit versus Vasconiam; & postea rediit ad partes suas Sebaudiae; & ibidem mortuus est in Castro vocato S. Elenâ. Hic sedit annis XXVI. Vacavit Ecclesia annis II.

ROBERTUS rectius Kilwarby. KWARDEBY.

Robertus Kwardeby, de Ordine praedicatorum, successit, praefectus in Archiepiscopum per Papam Gregorium X. Viterbii, & in Ecclesia Cantuariensi fuerat consecratus. Postea factus est Cardinalis Episcopatûs Portuensis à Nicolao Papâ III. & sedit annis VI. Vacavit Ecclesia XLVI. septimanis.

JOHANNES de PECCHAM.

Johannes de Peccham, de Ordine Minorum, vir magnae eloquentiae, divinarum Scripturarum Doctor peritissimus, consecratus est à Papâ in Curiâ Romanâ. Hic apud Lamhethe Provinciale Concilium celebravit; & bis Cantuariensem Provinciam visitavit; & sedit annis XIII. Vacavit Ecclesia anno uno, mensibus IX. diebus IV.

ROBERTUS de WINCHELSEE.

Robertus de Winchelsee, Magnus Theologus, successit, anno Domini MCCXCV. electus à Conventu Cantuariensi qui priùs in Ecclesiâ Londoniensi fuit Archidiaconus Essexiae, à Papâ Coelestino, qui dicebatur ante Papatum Petrus de Murrone, in Romanâ Curiâ consecratus. Hic vir Dei Robertus in aetate puerili fuit toto corpore speciosus, omnibus amabilis & gratiosus, bonae indolis, docilis & ingeniosus, Grammaticamque didicit [Page 12] cautus excellenter; adeò quòd in brevi nullus temporibus anterioribus in eâ sibi existeret coaequalis: Sic vitâ, conversatione, moribus & literaturâ caeteros antecellens; quòd communi vaticinio futurus Archiepiscopus clamaretur. Itaque in adolescentiâ Parisiis studio literarum intendens, ibi in facultate illá Artium Liberalium sic profecit: quòd in brevi Magister Artium fieret ex praerogativâ nobili meritorum: & citò post in Rectorem totius Universitatis concorditer crearetur: dictosque status tam providè gesserat; quod multis retroactis temporibus nullus erat, qui hujusmodi status laudabiliùs exerceret. Inde ad universitatem transiens Oxoniensem, ibi ad statum Magistralem in Theologiâ vocatus ex condignis meritis & assumptus. Et postea Officium Cancellariatûs Universitatis Oxoniensis sibi impositum administrans, malas observantias tangentes ad diminutionem statûs Studentium, bonos inducendo, tam prudenter se habuit; quòd inde [...]. commendabilis. commendabiliter omnibus reddebatur. Postmodum Archidiaconatum Essexiae in Londoniensi Ecclesiâ assecutus & residens in eâdem, ejusdem Ecclesiae nocturnis & diurnis officiis deservivit devotè; L [...]cturam Theologiae ibidem ordinare resumendo, verbum Dei praedicando frequenter, Archidiaconatum tam per se quàm per suos in puritate vitae & conscientiae foeliciter gubernando. Tandem vacante Sede Cantuariensi Metropoliticâ, Prior & omnes de Capitulo Spiritûs Sancti gratiâ eundem concorditer elegerunt: de quâ Electione Rex, Magnates, Clerus & populus in Domino exultarunt. Cui quidem Electioni sibi praesentatae post triduum vix annuit & consensit. Postmodum idem Robertus apud Sedem Apostolicam pro confirmatione Electionis hujusmodi constitutus, in puritate vitae & moribus, in literarum eminentiâ sic effulsit: quòd majores ejusdem firmiter tenebant, se non vidisse de Regno Angliae virum in tot meritis sibi parem: adeóque ad summi Pontificatûs honorem tunc vacantem ipsum reputaverant dignum fore. Ubi post creationem Papae fuit Electio confirmata, & in Archiepiscopum consecratus, & fuit divulgatum, quòd Papa cum Cardinalem intendebat fecisse: Robertus Archiepiscopus considerans dispendium summum Cantuariensis Ecclesiae, ex causis voluntatem Papae optinuit immutari, migrandique ad suam Ecclesiam sibi licentiam impertiri. Deinde ad Ecclesiam suam veniens, in vitâ, moribus & caeteris virtutibus, non solùm ut prius, sed plus solito cor [...]scavit; & circa curae pastoralis officium diligenter insistens, subditos suos à lasciviâ ad devotionem, ab erroribus ad virtutes foeliciter inducendo: adeò quòd populi multitudo ad sermonem ejus audiendum à locis multùm distantibus confluebat; summè delectabile reputantes ipsum dicentem audire, suis doctrinis instrui ac etiam informari. Et vix potuit de passione Christi aut ejus morte dicere, legere vel praedicare quicquam nisi cum lacrimis, quae astantes ad lacrimas [...]xcitabant. Unde cùm sibi à Sede Apostolicâ attributum fuisset; ut Landavensi Ecclesiae diutiùs vacanti de Episcopo provideret; eidem de Magistro Johanne de Monemuta, Doctore in Theologiâ, prae cunctis regni probitate meritorum suorum indicio celsiore providit. Et decem Beneficia opulenta Magistris Regentibus in Theologiâ, & paulò minus contulit Bacalaureis studentibus in eâdem. Et in aliis Beneficiis, quae contulit, non sequens carnalitatis effectum, [ad] preces, minas vel munera mentis oculum non convertit. Et si quenquam promovere intendisset, si pro eo rogaretur, statim propositum immutavit. Aliorum etiam Scolarium facultatum indigentibus quibusdam 40. Solidos, quibusdam 20. annuatim fecerat ministrari. Pauperibus etiam Religiosis Mendicantibus quibusdam XX. marcas, quibusdam X. ac plus & minus contulit intuitu caritatis. In eleemosynarum largitione pauperibus hostiatim mendicantibus, debilibus & aegrotis tantam abundantiam tribuit; quòd Praelatos alios excellebat: unde quolibet Die Dominico & feriâ quintâ per annum cuilibet pauperi viventi fecit dari; quorum numerus [Page 13] tempore caristiae ad MMMM. vel circiter; & fertilitatis tempore ad tria millia se extendebat; ut communiter credebatur. Et praeter haec in quatuor Festis solempnioribus Beatae Mariae CL. denarios totidem pauperibus ad laudem S. Virginis erogari fecit; & in festo conceptionis ejusdem, & in 4. Vigiliis antedictis, & in omnibus Festis Apostolorum, & aliorum Festorum festis duplicibus C. denarios, & totidem Deest aliquid, seu p [...]nes, seu vestimenta. fecit misericorditer dispensari. Insuper languidis & confectis senio & pauperibus mulieribus in puerperio jacentibus unum panem frumenteum cum dimidio ferculo carnium & piscium, ubi degebat, fecerat assignari. Et praeter haec egenis non valentibus mendicare pro pudore, in locis quibus degebat per quatuor milliaria circumquaque vicinis fecit inquiri; quorum aliquibus de 1. denario, & aliis de 2. & aliis de 3. & 4. & aliis de 12. secundùm onera liberorum l. eisdem. ejusdem fecit per annum saepissimè provideri. Vestes suo vestitui deputatas pauperibus viris aegrotis & aliis egenis distribuit. Itaque ultra duas robas sibi noluit reservare; & sibi saepiùs jussit meliora vestimenta fieri; ut de his posset uberius respicere indigentes. Et si quicunque pro culpis subditorum aut poenis pecuniariis inflictis fuissent subditi multati, eas noluit imbursari; quin potiùs religiosis, pauperibus & in aliis piis operibus erogari. Castitatis servans mundiciam, & cum mulieribus nisi in confessione loqui noluit vel tractatum habere; manus etiam suas ab omni l. opere. onere foetido tenuit impollutas. Et licèt in judiciis & congregationibus quandam praeeminentiam appetere videretur; Collegam suorum se exhibuit Clericorum. In omnibus Horis Canonicis interfuit; & Missas solempniter decantare voluit, dum tamen sospes esset, & à principio verbi ad finem personaliter interesse: ita quòd nullius nisi solius Dei timuit potestatem. His igitur & aliis occupationibus expeditus, solebat solus in conclave modicum intrare, ostium l. obserando. observando; nolens ut quisquam quid ibi faceret, exploraret. Et communiter suspicabatur à suis, quòd se affligeret ibidem aliquando poenitentiâ corporali; eò quòd post ejus obitum in utroque femore suo ossa patuerant denudata, caro ejus livida, & humor sanguineus sanguine mixtus apparebat; quibusdam conjicientibus hoc de terrâ seu lecto duro; & aliis suspicantibus, quòd carnis aculeos ad refraenandum taliter inflixisset. Fuit insuper in mensâ affabilis & benignus, jocundus; adulatores, proditores & jaculatores & vastatores odiens & detestans. Et cùm vir esset corpulentus & bene complexionatus, ad subeundum onera curae pastoralis multipliciter incumbentia, ne prae nimietate laboris arceretur; aliquotiens ad necessariam sui corporis sustentationem gulae fugiens appetitum, uteretur lautioribus alimentis; nihilominus in animo temperantiâ aequaliter post prandium sicut ante stabilis & rectus. Et cùm ante se delicata cibaria ponerentur; ea debilibus & aegrotis senibus & mulieribus in puerperio decubantibus post modicam degustationem, & multotiens his non tactis, fecit communiter assignari, non obstante murmure Provisorum sui hospitii cibaria delicata ad suorum & servientium epulas satagentium reservare, & hujusmodi egenis de grossioribus providere; quos ob id arguere consuevit, dicens: Sanis bene convenit cibus grossus; infirmis cibus nutritivus ac etiam delicatus; & omnia cibaria incomesta suae eleemosynae fecit integrè reservari; nec aliquis hospitii sui audebat de appositis cibariis cuiquam quicquam intervertere. Virginem Mariam amore spiritualissimo praedilexit; & ipsam post Deum prae Sanctis omnibus honorabat. Unde Salutationem Angelicam finitis occupationibus necessariis, per numerum digitorum suorum, quocunque se diverteret, semper dixit: quae quasi ad numerum infinitum extendebant. Unde post ejus obitum accidit admirandum; quòd qui Domini sui devoti stantes juxta funus ejus, dum dictam Virginis Salutationem more ipsius dixissent; oculatâ fide dixerant se vidisse pollicem manûs dicti defuncti discurrere per articulos digitorum, [Page 14] prout ipse, dum vixit, consuevit facere cum devotione corporis & cordis.

Videntes autem humani generis inimici dictum virum Dei in commisso sibi regimine tam foeliciter prosperari, ex hoc condolebant, [&] ad reprimendum, animum Regis Angliae contra dictum Archiepiscopum illum inflammarunt; eò quòd ipse Archiepiscopus quibusdam exactionibus & talliis, quas ab Ecclesiâ Anglicana & clero ejusdem decreverat faciendas, noluit idem Archiepiscopus, sicut nec potuit, his conscientiâ consentire: adeò quòd ipse Archiepiscopus à gratiâ, pace & protectione Regis extrapositus, est à suis possessionibus & bonis omnibus destitutus; loco nullo, ubi caput reclinaret, aut unde victualia, equitaturam & alia necessaria sumeret, sibi dimisso: Ita quòd oportuit ipsum & suos pedibus proficisci, & ex inopiâ victualia mendicare; nisi quidam viri miscericordes de suâ adversitate compatientes, sibi & suis necessaria caritatis intuitu ministrassent. Ex his ipsius viri animus in petrâ Christo firmiter radicatus, pacem Regis transitoriam parvipendens, ad annuendum voluntati Regis in praemissis flecti non potuit vel induci. Cúmque per aliquos magni statûs viros, Regis Consiliarios, se sibi amicos & benevolos, tranquillitatis & honorum Ecclesiae zelatores existere minus veraciter confingentes, eidem Archiepiscopo persuasum fuisset; ut protectionem Regiam pro bonis suis ab ipso primitus expetitam per aliquem de suis permitteret impetrare, & sic Regis benevolentias mereri, praedictaque recuperare, & inter suos vivere in quiete: aliis verò consimilis statûs viris offerentibus, ut eidem Archiepiscopo huiusmodi protectionem impetrari facerent, eam quoque pro nichilo sibi dari. Sed vir Dei conspiciens hos & illos latenti veneno coronari, per capitis declinationem caetera corporis membra suo desiderio facilius inclinare, caputque cum membris poenis gehennalibus mancipare: cùm tot mortibus dignus esset, quot subditorum membra perderet per exempla: noluit alicui de dictis consiliis, ne tanta temeritas traheretur exquisitis coloribus in exemplum, remordente in his suâ conscientiâ, consentire; protestans coram eis [quod] in Ecclesiâ suâ morari sibi licuit cum Conventu, & ibidem liberationem percipere consuetam, protectionem hujusmodi per se vel alium nullatenus impetraret, aut impetratam seu impetrandam aliqualiter acceptaret. Hanc igitur protestationem coram suis Suffraganeis ac Clero suarum Dioecesium & provinciae inspectu fecit publicè innovari; inhibens omnibus & singulis suis subditis sub gravibus poenis, ne quis Protectionem hujusmodi sumeret aut in fraudem Canonis impetraret. Curiales verò his auditis, conjicientes quòd ex dictae liberationis confidentiâ cum eodem Conventu voluit commorari, quaeque per dampna & gravamina contra eum machinata ipsius animum non poterant immutare aut ipsum ad tristitiam provocare; Sed ex his magis hilarem & constantem & jocundum; plurimum tristabantur; & ad ipsum pervertendum & excludendum à spe liberationis hujusmodi inauditam crudelitatem invenerunt. Nam quidam viri crudeles & malefactis famosi, quodam die Mercurii, die Cinerum, Prioratum Ecclesiae Christi Cantuariensispompaticè ingredientes; & cùm Conventus ejusdem Refectorium ad prandendum introibat, ad co quinam Conventualem ibidem transeuntes, omnia victualia ad sustentationem Conventûs de potestate Ministrorum dicti Conventûs rapuerunt, & sub clausurâ [...]irmiter obserârunt. Inde ad Cellarium, bracinum, granaria, grangias & lardarium, & ad caeteras transeuntes Officinas; Celerarios, Grantarios, & omnes alios Monachos administrationibus hujusmodi praesidentes de [...]fficiis expulerunt; & omnia locorum eorum hostia obserârunt & sigillârunt; sicque serata & signata per mensem & ampliùs tenuerunt. Ita quòd per totum tempus praedictum idem Conventus ex octoginta Monachorum perso [...]is congregatis pro se & suis victualia & alia sibi necessaria capere non sinebant; [Page 15] sed eis sumere volentibus hostiliter restiterunt; honorabilium sacerdotum & aliorum Ordinum facies non erubescentes, aut viz. deferentes. differentes venerabili senectuti. Et non habentibus Monachis locum, ubi reponerent eorum capita, ex mendicatis suffragiis adquisitam Capellam B. Nicolai in dictâ Ecclesiâ ad hoc I deputarunt. deputari necessario; quod nunquam antea fuit visum. Quumque idem Conventus Statui pristino restitutus fuisset; eorum bonorum sic ablatorum maxima [pars] hostiis reseratis humanis usibus inutilis existebat. Janitores quoque portis Prioratûs pro libito collocârunt. Unde ejusdem Provinciae tota Gens & alii per eandem de diversis partibus transeuntes, tam horribile factum pensantes, & ipsius causam immunitati & honore Sanctae Cantuariensi Ecclesiae aut Conventui supradicto, cunctas Regni Ecclesias tam in obsequio servitii divini, quàm in hospitalitate, eleemosynarum largitione ac caeteris pietatis operibus praecellenti, considerantes non viz. defe [...]re. differri, sed plus quam aliam Regni Ecclesiam ad tantam penuriam tantumque desolationis opprobrium absque culpâ aut causâ rationabili descendisse; quae eis solebat esse resugium, omnes recipere cum honore, omnibus quae congruè oportuit, victualia & alia vitae necessaria miserabiliter mendicare; tot fletibus & gemitibus totam Villam Cantuariensem repleverunt; quòd à saeculo non est visum factum cum tantâ fuisse lacrimarum amaritudine deploratum. Audiens igitur dictus Archiepiscopus hujusmodi perditionis filios factum tam horribile perpetrâsse [in] ipsius Patris contumeliam, sed etiam personam suam propriam subtractionem victualium & samem nimiam victumare; ut ipsum hoc I timore. timere compellerent, à rectitudine veritatis & conscientiae deviare. Sc. quatenus hoc suam personam propriam concernebat [perum curavit] quatenus tamen praemissa ad magestatis injuriam, & Conventûs sui subversionem & necem redundabant; dictae miserabiliter fleverat & tristabatur; praesertim cùm nil sibi remansisset, unde illorum indigentiae subveniret. Idem quoque Monachi versa vice videntes se non posse paternam inopiam sublevare, plus de Patris quàm de suâ propriâ gravabantur. Sicque vicissim alter alterius detrimenta tot suspiriis, ululatibus & lacrimis deplorabant; quòd I. videbatur. videbat iterum impletum illud Propheticum, Jerom. XXX. 15. Vox in Rama audita est ploratus & ululatus multus; noluit consolari, quia non sunt. Et ne de negligentia culparetur; Regi totius facti seriem in praemissis, ac etiam poenas & pericula, in quas & quae operatores & fautores & incentores praemissorum inciderant, intimavit. Et ut hujusmodi errores & gravamina, & praecipuè Priori & Conventui suo illata, faceret revocari; exhortationibus coelestium praemiorum, terroribus poenarum infernalium cum reverentiâ debitâ monuit & induxit. Rex igitur his auditis, praemissa Priorem & Conventum concernentia, doluit vehementer, dicens: Haec de suâ conscientiâ nullatenus processisse. Unde misit hoc concitò revocari. Sed gravamina in his Archiepiscopo irrogata non revocavit; quin potiùs conturbatiùs intulit, quòd eidem Archiepiscopo alia tollerentur. Sed Archiepiscopus dixit Regi reverenter, se tot ablationibus antea denudatum, quòd nil aliud ad perdendum sibi superfuit nisi vita; quam pro Dei & Ecclesiae honore perdere ad minimum reputavit. Videns Archiepiscopus supervacuum apud Regem induratum ampliùs insistere hâc de causâ, ab ejus praesentiâ se subtraxit, Deum per se & alios exorando, ut hos errores corrigere sibi gratiam infundere dignaretur. Tandem considerans Rex dicti Archiepiscopi constantiam & ejus conscientiam, & animarum periculum grave se & suos incidisse, ob hoc didicit, ex salutaribus monitis & dictis se malignorum consiliis ad haec suisse temerè circumventum; pacem suam & protectionem & gratiam & omnia sibi oblata gratis sibi restituere imperavit. Et cum per majores de Concilio Curialium iterum eidem Archiepiscopo fuisset persuasum; ut de tantâ gratiâ sibi acceptâ, flexis genibus quanto devotionis affectu potuit, Regi gratias exhiberet, suaeque submitteret [Page 16] voluntati; sed vir Dei considerans, quod non decuit, ut in Praelaturâ tantâ servetur humilitas; quòd ex hoc regendi auctoritas invalescat, incentivumque tribuat delinquendi: spreto eorum Consilio, sibi caelitus Consilium inspiratum [sequens] Regi gratias egit in hunc modum. Benedictus Altissimus, Dominè Rex, qui lumen oculorum menti vestrae suâ per lustravit gratiâ; ut cognoscere possitis vestrum statum, & eligere quod vobis proficit ad salutem. Quibusdam Curialibus has gratias indignas tanto beneficio reputantibus, gratias petentibus ampliores, respondit coram Rege; quòd dictae gratiae meritò debebant Regi sufficere pro injuriis, quas receperat ab eodem. Unde Bonifacius Papa, intellecto quòd idem Archiepiscopus pro defensione suae Constitutionis tot persecutionum genera pertulisset; recommendationis gratiâ dixit publicè de eodem; quòd ipse solus Ecclesiae Anglicanae pugil erat invincibilis, inflexibilisque columpna.

Cumque in amicitiâ & gratiâ Regis aliquantulùm permansisset; hostis antiquus hoc à se proprium habens, ut quos improborum actuum perpetratione dejicere non valet, divinâ sibi potentiâ resistente; eorum opinionem & famam invidiae stimulo per suos dilaceret, & subvertat omnium virtutum & suarum operationum dulcedinem, & sanctitatem retorsit in amaritudinem & devia vitiorum. Unde quia ipse Praelatis & proceribus Regni f. propter. per ambulationem de Forestâ, & quaedam alia jura regali potentiâ usurpata, petentibus pro se & utilitate publicâ, se conjunxit: Regis aemulus, & suorum aemulorum fautor & temerarius censebatur. Quod pro honore Regis & Regni totiusque statûs efficere certabat, totis semper viribus zelabat; hoc ad ostentationem praeeminentiae notamque supercilii & inanis gloriae retorquebant. Zelum veritatis & justitiae congruae in maleficiis, ne traherentur ad consequentiam, puniendis severitatis & vindictae desiderium reputabant. Et de genere eorum si aliqua faciebat; hoc eum fecisse ad humanae laudis habendum praeconium mendaciter simulabant. Et per hoc & alia plura, in quibus ipsum notabilem proclamabant, cor dicti Regis ad tantum odium & inimicitias tam graves contra eundem Archiepiscopum iterum inflammârunt; quòd Rex ipsum hostem & suum inimicum censuit manifestum. Et dicto Archiepiscopo innocentiam suam in Regis personae planissimè declaranti, insultando cum iracundiae impetu magno dixit; quòd ipse Archiepiscopus aut ipsemet regnum Angliae vacuaret. His etiam non contenti dictae malignitatis diabolicae Principes, quin potiùs ad pravitatis suae fulcimentum graviorem malitiam cumulantes, ad summi Pontificis audientiam ex confictâ sanctitate mendaciter detulerunt dictum Archiepiscopum nedum contra Regem sed contra statum Apostolicum sacrorumque Canonum instituta multipliciter excessisse; propter quod meruit, ut dicebant, ad Sedem Apostolicam personaliter evocari canonicè puniendus. Quorum callidis commentis Summus Pontisex fidem adhibens excitatus, saepiùs dictum Archiepiscopum ab administratione spiritualium & temporalium suspendebat; & coram eo fecit ad certum terminum personaliter evocari. Quas quidem Suspensionem & Citationem idem Archiepiscopus sustinens reverenter, depositis omnibus suae Praelaturae insigniis, effusis orationibus ad Deum, ut haec & alia gravamina, quae saepius pertulit innocenter, in remissionem sibi cederent peccatorum; iter statim arripuit ad Curiam antedictam; & in termino sibi assignato apud Sedem Apostolicam constitutus, omnibus possessionibus suis primitus destitutus, de innocentiâ suâ & veritate plurimùm confidens, saepiùs obtulit se paratum omnibus mandatis Apostolicis obedire. Ubi ex nimiâ fatigatione per aestûs intemperiem saepiùs ad dictam Papae Curiam accedendo ibidemque diutiùs morando, morbum tam gravem noscitur incurrisse; quòd omnem membrorum suorum vigorem diutius perdidit atque motum: ubi cùm quidam magnae potentiae viri debilitatem corporis, suorumque Persecutorum potentiam, favorem [Page 17] & gratiam eis impertitam, multaque alia incommoda & dispendia ponderantes, ut aut à persecutoribus suis redimeret sibi pacem, aut ultro statui suo cederet, ipsum Archiepiscopum obnixiùs hortarentur; spem sibi promittentes, quòd ad Ecclesiae alterius regimen ex Papali gratiâ infra tempus modicum transferretur: dictus Archiepiscopus attendens se per electionem Canonicam tam puram & concordem, à Sede Apostolicâ discussione habitâ confirmatam, Domino inspirante ad statum praedictum ascendisse, seque nullius culpae conscium, ex quâ suo displicuit Creatori: de ipsius inspiratoris misericordiâ & caritatis quam fovit potentiâ roboratus, respondit se nullam pertimescere potestatem: protestans & quasi vovendo promittens, quòd pro pace praedictâ aut restitutione suâ procurandâ nunquam daret aut pro se dari promitteret munera cuicunque, nec etiam statui cederet aut se submitteret gratiae cujuscunque; Christo Matrique suae & B. Thomae Martyri totum statum suum specialiter recommendans; adjiciens quòd omnibus aemulis invitis & renitentibus, ad Ecclesiam suam cum gaudio & honore ex dispositione divinâ infra certum tempus, quod limitaverat, remearet. Tandem cùm summo Pontifici tam per insinuationes Domini Edwardi Regis Angliae, multorumque Magnatum dicti Regis, vitae ejus, morum, conversationis & famae plenam notitiam habentium, quàm ex aliis informationibus sufficientibus, & documentis literisque constitisset; veridicum & perfectum dictum Archiepiscopum esse, virumque bonum & constantem, & Ecclesiae Anglicanae & Regno plurimum profuturum, quodque omnibus insinuatis de eodem quae ob aemulis suis typo maliciae noverat processisse: I penitus. poenitens erat innocens & immunis, Summus Pontifex de hujus innocentiâ Archiepiscopi, quae tam evidenter enituit [certior factus, ad dignitatem.] Archiepiscopalem & ad omnia bona sua cum omnibus proventibus & fructibus medio tempore quacunque authoritate occupatis & perceptis plenariè restituit, & fecit restitui cum effectu.

Tandem biennali exilio dicti Archiepiscopi consummato, ad Angliam cum gloriâ est reversus: & ex ejus in Angliam reversione omnes Regni incolae Deum prae gaudio collaudab [...]nt. Ipse etiam Regnum ingressus, licèt corporali vigore debilis, spiritu tamen fortis ad caritatem, veritatem & justitiam, ac etiam ad Ecclesiae & Angliae Regni pacem, utilitatem & honorem confovendum absque acceptatione personarum cum summâ conscientiae puritate prae cunctis se exposuit indefessè; & ad omnium virtutum exercitia sublimiùs re-ascendit. Hic contra Abbatem & Conventum S. Augustini Cantuariae super Appellationibus Ecclesiarum vocatos, meliùs & pleniùs per Bullae declarationem quàm consuevit, viriliter impetravit. Hic non timuit Principem nec Magnatem neque hominem, praeter solum Deum. Regem Angliae in Parliamentis & Consiliis super suis abusionibus redarguit; & ad omne bonum, quod potuit, monuit & induxit: non permittens ipsum errare, quatenus scire potuit, quin ipsum reprimeret; ut ab oppressionibus populi & malefactis suis desisteret, & bonis operibus inhaereret. Hic tempore suo suam quasi totam Provinciam jure Metropolitico visitavit; & Ecclesiam suam Cantuariensem usque ad finem vitae suae rexit nobiliter; non parcens ipsam opprimentibus & injuriantibus: quin correctionem debitam apponeret contra illos. Hic sedit annis XIX. Vacavit Ecclesia menses IX. hebdomadâ unâ. Et XI. die Maii anno Domini MCCCXIII. obiit; & in Ecclesiâ Cantuariensi honorificè est sepultus.

[Page 18]

WALTERUS REGINALDI.

Walterus Reginaldi, de Windesore, Clericus Regis Angliae, ad ipsius preces factus est primò Wygorniensis Episcopus, & deinde primo die Octobris, anno Domini MCCCXIII. apud Prioratum de Gransello juxta Maulasaunum Vasionensis Dioeceseos per Clementem Papam V. Pont. sui anno VIII. spretâ electione concordi de Magistro Thomâ de Cobbeham Theologìae Doctore in Cantuariensem Archiepiscopum, fuit ad preces ipsius Regis ad Cantuariensem Episcopatum promotus. Hic dedit Manerium de Caldecote, quod fuit membrum dicti Archiepiscopatûs, Monachis Cantuariensibus pro solaciis eorundem. Hujus autem temporibus fuit gravis contentio inter Regem Angliae, Nobiles & Barones suscitata; cujus praetextu multi ex ipsis & militibus Angliae morte turpissimâ perierunt. Equibus Thomas Comes Lancastriae decapitatus fuit apud Pontefractum XXII. die Martii, anno Domini MCCCXXI. Et postea omnes quasi Consiliarii dicti Regis anno Domini MCCCXXVI. morte turpissimâ similiter perierunt; viz. Walterus de Stapulton tunc Exoniensis in Chepe London. decapitatus fuit XV. die Octobris dicto anno. Et Hugo Despenser Comes Wintoniensis in vigiliâ Apostolorum Simonis & Judae apud Bristol. tractus, suspensus & decollatus fuit. Et Hugo Despenser filius & Camerarius dicti Regis apud Hereford in Vigiliâ S. Catharinae fuit tractus, suspensus & penitus laceratus. Et Edwardus Comes Arundel. XVII. die Novembr. apud Salop. decapitatus fuerat dicto anno. Et Magister Robertus de Baldok Cancellarius Domini Regis captus fuit & postea mortuus est in prisonâ de Newgate London. Hic Archiepiscopus Edwardum filium dicti Regis primogenitum patre suo vivente in Regem Angliae & Philippam filiam Comitis Hanoviae in Reginam Angliae primo die Februarii apud Westmonasterium coronavit. Et tempore istius Archiepiscopi fuit tempus Ryfflariorum London. in dictâ Civitate, & extra circumquaque. Hic tempore suo jure Metropolitico Lincolniensem Dioecesin & partem Norwicensis Dioeceseos visitavit. Et sedit annis XIV. mensem I. In vigilia S. Edmundi Archiepiscopi apud Mortelak diem suum clausit extremum; & in Ecclesiâ Cantuariensi per Johannem Stratfford tunc Episcopum Wyntoniensem honorificè est sepultus.

SIMON de MEPHAM.

Simon de Mepham, Doctor Theologiae, Canonicus Cicestrensis, dicto Archiepiscopo successit per electionem canonicam & concordem Prioris & Capituli Cantuariensis: cujus Electio fuit per Johannem Papam XXII. apud Avinionem anno Domini MCCCXXVIII. sicut Canonica confirmata. Hic celebravit Concilium in Ecclesiâ Londoniensi die Veneris Festo Conversationis S. Pauli: In quo provincialia Statuta quaedam edidit utilia pro libertate Ecclesiae Anglicanae, quae incipiunt: Zelari oportet. Hic visitavit jure Metropolitico Dioeceses, Roffensem, Cicestrensem, Sarisburiensem, Bathoniensem & Wellensem. Et cùm vellet Dioecesin Exoniensem jure Metropolitico visitasse; impeditus fuit nequiter vi armatâ per Joannem Grandisono Episcopum Exoniensem, ne visitacionem suam hujusmodi impenderet, sicut ad officium si [...]um pertinuit: Sicque Archiepiscopus ille literis Regiis & aliis turbationibus illicitis de dictâ recedere Dioecesi, infecto Visitationis hujus negotio, est compulsus: Et accessit apud Maghfeld. Ibidem XII. die Octobris, anno Domini MCCCXXXIII. diem suum extremum clausit. Hic sedit annis V. mensibus VI. diebus XII. Et corpus ejus VII. Cal. Novembr. traditum suit in Ecclesiâ Cantuariensi sepulturae.

[Page 19]

JOHANNES de STRETFORD.

Johannes de Stretford, Legum Doctor eximius, qui primò fuit Lincolniensis Archidiaconus, & postmodum per provisionem Apostolicae Sedis Joannis Papae XXII. in Episcopatum Wyntoniensem vacantem post mortem Rygandi de Asserio apud Avinionem decedentis die Dominicâ in Festo SS. Johannis & Pauli anno Domini MCCCXXII. à Fratre Vitale Albanensi Episcopo Cardinale fuerat consecratus, cum officio Missae: Multae tribulationes justorum, sibi bene conveniente & aptato; prout in sequentibus apparebit. Nam cum licentiâ Papae & Cardinalium ad Angliam postmodum veniens, ad procurationem Roberti de Baldock, Cancellarii Angliae, dictum Episcopatum Wyntoniensem affectantis, innumeras tribulationes & persecutiones in diversis Angliae partibus contra justiciam est perpessus: adeò quòd nullus sibi victualia vendere, aut domos ad inhabitandum vel morandum conducere ac accommodare audebat. Et per unum annum & ampliùs variis Brevibus Regiis fuit nequiter impeditus. Tandem nullis causis, propter quas offensam Regis deberet incurrere, in ipso repertis, ad Regis gratiam est admissus apud Thonebrugge in Vigiliâ Apostolorum Petri & Pauli, anno Domini MCCCXXIII. & ibidem fidelitatem & homagium fecerat dicto Regi, qui statim praecepit Temporalia sibi liberari. Quo facto, tam in partibus transmarinis, quàm alibi, tanquam ipsius Nuncius pro ipsius jurium defensione labores sustinuit indefessos.

Postea per Isabellam Reginam Angliae adversus Hugonem & Hugonem Despenser patrem & filium concepto rancore, ipsa cum Edwardo filio suo primogenito cum multitudine armatorum Hannoniae, anno Domini MCCCXXVI. VI. die Octobris Angliam est ingressa cum principali. Consiliario Rogero de Mortuo Mari, ipsos usque ad necem hostiliter sequebatur. Quo anno coepit tempus Ryfflariorum in Anglia; & Walterus de Stapelton. Episcopus Exoniensis in Chepe London. XV. die Octob is decapitatus est; ut praedicitur. Postmodum apud Sarum anno Domini MCCCXXIX. ipso Rogero de Mortuo Mari in Comitem Marchiae praefecto, ipse dictum Episcopum Wyntoniensem tunc in Monasterio Monialium de Wiltonia hospitatum de Concilio quorundam ab hâc luce perimere ordinavit. Sed dictus Episcopus de hoc praemunitus, secretè à dicto Monasterio cum paucis de suis noctanter aufugit; in campis per totam noctem latitans; & in crastino in Manerio suo de Honiton pro tempore Concilii sibi cum magnâ instantiâ liberatur. Ibi mors sibi fuit certitudinaliter praeparata; sed iterum ipse de hoc pra munitus secretè, quodam die Dominico, quo ipse Rogerus Comes Marchiae fuit factus, de dicto Manerio aufugit, apud Wyntoniam veniens; & ibidem quibusdam familiaribus suis ipsum spernentibus prae timore apud Waltham Manerium suum accedens, ibi fuit ad insidias dicti Rogeri [mors] sibi iterumintentata. I. Qui Quo in nemore de Hordereswode prae timore latitans, in Manerio suo degens, ipse postea à suorum aemulorum furore in pace dimissus est. Et in crastino S. Catharinae ipse Episcopus post mortem dicti Rogerii Cancellarius Angliae effectus est, & Ecclesiam Wyntoniensem rexit usque ad annum Domini MCCCXXXIII, & consecrationis suae XI. quo tunc fuit ad Ecclesiam Cantuariensem translatus.

Nam sede Cantuariensi Metropolitica per mortem dicti Simonis vacante; Prior & Capitulum Cantuarien. ipsum Johannem tunc Wyntoniensem Episcopum eodem anno in crastino Commemorationis Animarum in Archiepiscopum Cantuariensem unanimiter postularunt. Et VI. Cal. Decembr. dicto anno Johannes Papa XXII. de dictâ postul [...]tione inscius, eundem Johannem Apostolicâ Authoritate de dicto Archiepiscopatu providit; & interveniente [Page 20] consensu Cardinalium, praefecit ipsum in Archiepiscopum & Pastorem-Sicque currente consensu unanimi tam Romanae Curiae quàm Prioris & Capituli Cantuariensis & Domini Edwardi Regis Angliae, in Archiepiscopum est praefectus; & super suâ praefectione hujusmodi anno Domini MCCCXXXIII. primo die Februarii apud Certeseye literas Apostolicas suae translationis recepit. Et quinto die Februarii apud Wodestoke fuit ad Temporalia dicti Archiepiscopatus admissus; & XI. die dicti mensis Literae Apostolicae super Translatione hujusmodi in Ecclesiâ Cantuariensi coram Clero & populo ibidem publicatae fuerunt. Et subsequenter in Festo S. Gregorii eodem anno apud la Rue in Comitatu Pontini Anno Domini MCCCXXXIV. ubi tunc pro Rege & Regni Angliae negotiis fuerat, per manus Hamonii Roffensis Episcopi pallium Archiepiscopale accepit. Et dicto anno die Dominica in Festo S. Dionysii fuit solempniter intronizatus in Ecclesia Cantuariensi, praesentibus provinciae suae Cantuariensis Episcopis, Domino Johanne Eltham germano Regis Angliae, aliis proceribus & magnatibus praesentibus tunc ibidem.

Eodem anno Papa Johannes obiit apud Avinionem IV. die Decembris, & XX. die dicti Mensis, Dominus Jacobus Fornerius, Abbas, Monachus, Presbyter Cardinalis in Papam eligitur; & XXVII. die mensis ejusdem in Papam coronatus, & Benedictus Papa XII. vocatus est. Qui exortâ discordiâ inter Regem Angliae Edwardum & Philippum Valoys dicentem se Regem Franciae; quod ad ipsum Edwardum ex propinquitate sanguinis dicebatur pertinere; Dominus Papa Benedictus pro reformatione pacis inter dictos Reges Dominos P. titulo S. Praxedis & Bertrandum de Monte Faventio S. Mariae in Aquino Diaconum Cardinalem Legatos & Nuncios suos misit. Ipsique Cardinales II. die Decembr. anno Domini MCCCXXVII. venientes, & usque ad XI. diem Julii, anno Domini MCCCXXVIII. moram traxerunt in Angliâ. Et IV. denarios de marcâ pro Procurationibus suis à Clero receperunt; nil quoad pacem hujusmodi proficientes ibidem.

Tum autem idem Archiepiscopus, à tempore Translationis suae usque ad annum VII. tam in partibus Angliae circa officium Cancellarii Regis & Regni Angliae, quàm aliqua alia negotia temporalia procuranda, tum propter juvenilem aetatem dicti Regis, tum propter effoeminatorum in Regno Angliae dominationem in Regno Angliae reprimendam, ac etiam in partibus Franciae negotia Angliae expedienda, multipliciter occupatus hujusmodi negotiis saecularibus, & non Ecclesiasticis, ut debebat; mundus, cui per idem tempus serviebat, volens sibi pro impensis praemium reddere & laborem, invidit, multosque & magnos elegit incentores discordiae; per quos in corde Regis & Curialium odii seminarium magnum sparsit. Ita siquidem his procurantibus, gravi dissentione eidem Archiepiscopo nondum notâ, supra dorsum ejus in partibus exteris fabricârunt; diversa flagitia impingentes, sibique insurrexerunt tanquam testes iniqui; in omnibus ex adverso malignas facientes interpretationes de eo; dicentes ipsum esse Regis & Regni Angliae proditorem; & nonnulli in mortem ipsius Archiepiscopi in Flandriae partibus machinarunt. Verùm non solùm Milites sed & Clerici hoc fecerunt▪ & pro his nequiter terminandis ipsi in necem dicti Archiepiscopi conspirantes, duxerunt Regem ad Angliam in Vigiliâ S. Andreae Apostoli, anno Domini MCCCXL. ad Civitatem Londoniensem latenter circa mediam noctem; & intrare fecerunt Turrim Londoniensem. Et primo die Septembris anno praedicto credentes ipsum Archiepiscopum apud Lamheth. fuisse; ibidem, sicut Deus voluit, tunc non erat, sed apud Cherrynge, frustrati erant à proposito quoad ipsum. Alios tamen dicto die in Civitate Londoniensi, videlicet Dominum R. Episcopum Cicestrensem Cancellarium, Rogerium Coventr. & Lichfeld. Episcopum Thesaurarium, Dominos Johannem de S. Paulo, Michaelem de Wath, & H. Stretford, Clericos Cancellarii [Page 21] Regis; Dominos Thomam de Wake, Johannem de Stonore & Richardum de Wylughby Milites, Justiciaros Regis, & J. de Pulteney Militem, & quosdam Advocatos subitò arrestari fecerunt; dictis Episcopis duntaxat exceptis. Et secundo die dicti mensis Decembris in Festo Regressionis S. Thomae ab exilio, idem Archiepiscopus in Manerio suo de Cherrynge existens, inopinatè recessit ante diem; & venit eodem die ad Ecclesiam Cantuariensem bene pro futuris evitandis periculis; [...]. praetendens. priùs tamen pro professione Monachorum dictae Ecclesiae eodem die faciendâ, sicut priùs ordinaverat, accessisse.

Die verò secundo mensis Decembris Dominus T. Scrope principalis Consiliarius Regis, & Henricus Lincolniensis Episcopus, in ea parte Consiliarii, ut creditur, die Lunae sequenti, qui ipsius Archiepiscopi facti sunt hostes in capite, [&] multa illicita ordinarunt, ut creditur, contra eum, apud Gaunt in Flandria dies suos clauserunt extremos. Sicque dictus Archiepiscopus à duobus inimicis suis fuerat ex Dei Providentiâ liberatus. Et eodem secundo die Decembris Dominus Nicholaus de Cantilupo Miles ex parte Regis cum literis Credentiae apud Cantuariam venit quasi horâ vesperarum; & praefatum Archiepiscopum in Camerâ Prioris inveniens, sibi Credentiam suam in praesentiâ Johannis Farendon, Notarii publici, astantibus ibidem multis, exposuit; atque dixit: Domine Archiepiscope, bene scitis, qualiter Mercatoribus de Lovayn in certâ pecuniâ certo die solvendâ pro Rege, estis obligati. Ex parte Regis vobis facio summonitionem: quòd paretis vos ad transfretandum: & praecipio vobis, quòd die Dominicâ proximâ sitis cum Rege London iae ad recipiendum onus vestrum. Et super his responsum petiit idem Miles. Et Archiepiscopus dixit; quòd hujusmodi negotia erant ardua & onerosa; & super his deliberare vellet, & sibi respondere per unum de suis. Et post paucos dies misit sibi super his Literas responsales & exhortatorias; ut juxta juramentum suum pacem Regni Angliae conservaret; Paresque Magnates & populum dirigeret in pace & quiete; ipsum Regem salubriter monitis fecit moneri: sed literae dicti Archiepiscopi non fuerunt auditae. Postea in Festo passionis anno Domini MCCCXL. quod Festum tunc die Veneris contingebat, idem Archiepiscopus in Ecclesiâ Cantuariensis Missam celebrans, post Offertorium verbum Dei populo praedicans, assumpsit pro themate: In diebus suis non timuit principem, Eccl. cap. XLVIII. & in suo Sermone per gradus S. Thomam multipliciter commendavit. Et in fine Sermonis seipsum de curis saecularibus potissimè circa negotia Regis & Regni Angliae procuranda, à tempore praefectionis suae in Archiepiscopum inculpavit; & de oppressionibus Cleri & Communitatis Angliae ac solutationibus Decimarum ad opus Regis procuratis meritò condempnavit: errorem suum circa haec & alia saecularia publicè recognoscens; totam vitam suam linguâ maternâ de negligentiis in Officiis divinis [&] saeculi occupatio nibus in genere recitavit; à Populo circumstante petens veniam lacrimando. Et hoc asseruit publicè; se velle jura & libertates Ecclesiasticas & viros Ecclesiae, quatenus sibi Deus dederit, protegere; & in Parliamento Clero & Communitati assistere; his & non aliis intendere, officiumque Pastorale exequi, praetermissis saecularibus, divino praesidio mediante. Et quia in odium capitis dicti Archiepiscopi quidam juxta latus Regis sibi malevoli existentes, quosdam Clericos Cancellarii Regis ac etiam Justiciarios & Milites contra Magnam Cartam indebitè arrestando, ac ipsum Archiepiscopum de proditione nequiter diffamando, necnon plura alia contra Magnam [Cartam] & libertates Ecclesiasticas attemptare notare praesumpserunt: idem Archiepiscopus volens, sicut dixit, quicquid de eo acciderit, contra praesumptores hujusmodi insurgere, Majoris Excommunicationis articulos stante Clero Civitatis Cantuariensis sacris induto vestibus & candelas in manibus suis gestante, [Page 22] cruce erectâ, in genere publicavit. Et contra omnes, Primò, qui Ecclesias suo jure privare, aut per maliciam infringere vel turbare praesumunt, libertates & liberas consuetudines Cantuariensis Ecclesiae violaverint s [...]u diminuerint; & contra privilegia eidem indulta scienter venerint, aut contra ea fecerint: immò illos qui pacem & tranquillitatem Regis & Regni Angliae injuriosè perturbare praesumunt, & ad hoc dederunt Consilium vel favorem. Secundò quòd [...]. cùm in Magna Chartâ, ut. cùm nullus liber homo in Magnâ capiatur vel imprisonetur, aut disseisiatur de libero tenemento suo, seu utlagetur, aut alio modo destruetur; inter caetera contineatur: Vox ista otiosa est. Tertiò quidam contra dictas Cartas libertatum & de Forestâ temerè venire & eas infringere moliuntur; monuit omnes, qui hujusmodi Cartas [&] Statuta ediderint, vel edita servaverint, consuetudines introduxerint, vel servaverint introductas, scriptores statutorum necnon Conciliarios, & qui secundum eas praesumpserint judicare; quòd debitè se corrigant sub poenâ excommunicationis. Quartò, qui Clericis Laicos tradit infestos opidò; qui ipsos capiunt invitos, ac quò abire voluerint liberè non permittunt: quos monuit solempniter & in scriptis. Quintò, cum omnes & singuli, qui in Cantuariensi Provinciâ alicui crimen falsò imponunt, cùm super hoc priùs non fuerat infamatus, cujus impositionis praetextu status ipsius laeditur, majoris Excommunicationis sententiâ innodantur in Concilio Oxoniensi; ac delinquentes scienter in Archiepiscopos, Episcopos, Patres spirituales, Christi Legatos, Ecclesiae columpnas, ex dignitate offensorum culpam graviorem committunt: monuit, ut ea emendarent sub poenâ Excommunicationis Majoris. Et subsequenter idem Archiepiscopus hujusmodi Excommunicationis sententias mandavit & fecit per totam Provinciam publicari ^†.

Demum IV. die Januarii, anno Domini MCCCXL. Dominus Radulphus Baro de [...]tafford, Senescallus Hospitii Regii, veniens Cantuariam cum literis Credentiae quorundam Comitum dicto Archiepiscopo directis, sibi exponens credentiam; per quam petiit declarationem Articulorum Excommunicationum in Ecclesiâ Cantuariensi publicatarum. Cui dictus Archiepiscopus, [respondit] quòd hujusmodi Excommunicationes, quas in genere publicavit, non fuerant la [...]ae per eum, sed Canones & Sanctorum Patrum Constitutiones, contra malefactores hujusmodi providè promulgatae. Nec opus tunc erat dictas Excommunicationes aliter declarare: contra Canones ac Sanctorum Patrum constitutiones eas declarant. Et idem Baro monuit dictum Archiepiscopum; ut ad praesentiam dicti Regis accederet; dele. & super negotiis ipsum Regem & Regnum suum tangentibus tractaturus. Et sic recessit idem Baro unà cum Magistro Johanne de Burton Advocato & Johanne Farendon Notario; quos ad hoc de London. secum duxit. Et post hoc audiens idem Archiepiscopus, quod Concilium Regis ipsos Clericos de Cancellariâ artare voluit, ac etiam illos de Clero ad Parliamentum Regis, necnon nonam garbarum vellerum & agnorum, sicut Praelati & Magnates Regni. Angliae Regi concesserant in subsidium guerrae suae: mandavit Suffraganeis, quòd ab illis viris Ecclesiasticis, qui Decimam tenebantur solvere juxta condictam hujusmodi, Nonam hujusmodi solvere non permitterentur quovis modo.

Posthaec die Dominicâ, sc. XVIII. die Februarii, anno praedicto, venit Cantuariam principalis incentor discordiae, Dominus Willelmus Kildesby, [...]um quibusdam Mercatoribus Brabantiae, circa horam nonam dicti diei: & post prandium Mercatores hujusmodi, ex parte Ducis Brabantiae ad dictum [Page 23] Archiepiscopum missi, ut dicebant, ad Prioratum Cantuariensem, ubi tun [...] fuerat, accesserant; cum Willelmo de Natyngdon & Galfrido Baron, Notariis, petentes colloquium habere cum Archiepiscopo supradicto. Et Dominus Thomas Brokhulle Miles, unâ cum Simone de Cherrynge Notario, ex parte dicti Archiepiscopi ad eos missus; illis ore tenus intimârunt, primò, secundò & tertiò, quòd libenter intrarent ad dictum Archiepiscopum cum Willelmo de Natyndon. sed cum Galfredo Baron sibi suspecto nullo modo ad ipsum Archiepiscopum ingressum haberent. Sicque ipsi finaliter recesserunt. Et habito postmodum cum Willelmo de Kildesby modico tractatu, dicti Nuncii ex parte Ducis Brabantiae absque mandato regio, quod nunquam factum fuerat vel visum in Angliâ, Proclamationes suas in stratâ publicâ ad Crucem extra portam Prioratûs▪ Cantuariensis praesente populo ac etiam summonito, quòd ipse Archiepiscopus ad Flandriam accederet, de debitis Regis Angliae, pro quibus obligatus fuerat, satisfacturus, & ibi moraturus quousque omnia debita fuerint persoluta. Et hoc facto, Willelmus de Kildesby à Civitate Cantuariensi & alii subitò recesserunt.

Subsequenter die Mercurii in Festo Cinerum, XXI. die mensis Februarii, dicto Anno, idem Archiepiscopus in pulpito Ecclesiae Cantuariensis praedicans verbum Dei, assumpsit pro Themate: Convertimini ad me in toto corde vestro. Joel. II. inducens populum sibi commissum ad confitendum celeriter peccata sua infra Hebdomadam proximè sequentem. Confitentibus peccata Indulgentiam XX. dierum concessit: & finito Sermone dixit populo astanti, quòd quaedam Literae Regiae fuerant Priori Ecclesiae Cantuariensis contra eum directae, quas petiit publicari. Et statim Prior hujusmodi Literas per Fratrem J. de Edecrone Monachum in audientiâ legi fecit. Quibus lectis articulatim effectus earum in linguâ maternâ publicati fuerunt: quibus Archiepiscopus ad omnia circumquaque suam innocentiam & excusationem seriatim [...]. allegavit. allegans. Et his peractis, idem Archiepiscopus monuit populum circumstantem; ut pro Rege & Reginâ Angliae ac liberis suis intercederent apud Deum. Et idem Archiepiscopus indulsit Christicolis cunctis pro statu Ecclesiae Anglicanae, dictorum Regis & Reginae, [&] liberorum, devotè rogantibus; ac etiam omnibus, qui praedicationem audierunt, de peccatis suis verè poenitentibus & confessis concessit XL. dies. Et die Jovis, in Cathedrâ S. Petri, consimiles Regias Literas contra dictum Archiepiscopum contemptas Abbati & Conventui S. Augustini Cantuariensis directas, idem Abbas singula contenta in his Literis Regiis populo astanti exposuit ac publicavit in odium dicti Archiepiscopi; ut sic fieret à cordibus Anglicorum remotus.

LIBELLUS FAMOSUS.

EDwardus Dei gratia Rex Angliae & Franciae, & Dominus Hiberniae, Prior [...] & Capitulo Cantuariensi salutem. Veteribus probatur historiis, ut ex his quae quotidie geruntur clariùs elucescit, quomodo multi ^b bonitate Principum & honore qui in ^c eos collatus est in superbiâ abutentes, nituntur interdum malitiae suae commentis Regum studia laudabilia ^d dampnare. Et ut manifestiùs quod dicimus cunctis fidelibus innotescat; à vestrâ & eorum Eandem Epistolam Johannes Tinmuthensis inseruit Historiae suae Aureae, MS. lib. 23. cap. 43. ex quâ proinde Lectiones, quae sequuntur, variantes descripsi. [Page 24] memoriâ non credimus excidisse, quòd nos dudum in annis adolescentiae ad Regni solium exaltati, in ejusdem suscepto regimine, sanis consiliis dirigi cupientes, quia Johannem tunc Wintoniensem, nunc vero Cantuariensem Archiepiscopum fidelitatis & discretionis virtute credebamus aliis praeeminere, ejus Consilio super his quae animae nostrae saluti expediunt, & Regni nostri augmentum & conservationem respiciunt, spiritualiter & temporaliter usi sumus. In ^d tantam familiaritatem est à nobis susceptus, ac illam in se humanitatem expertus; ut pater noster vocaretur, & adoraretur ab omnibus post Regem secundus. Cùmque ^e Regnum Franciae ad nos fuisset jure successorio devolutum, & à Domino Philippo de Valesio de facto notoriè occupatum: Idem Archiepiscopus nobis importunâ instantiâ persuasit, cum Principibus Almanniae & ^f aliis contra dictum Philippum foedus inire, & guerrarum dispendiis exponere nos & nostra; promittens & affirmans quòd expensas ad hoc necessarias de terrarum nostrarum proventibus, & al [...]is ^g quaesitis subsidiis abundanter fecerit ministrari: adjiciens insuper quod solummodo de personis ad bella doctis & strenuis soliciti essemus, quia ^h ipse pecuniam necessariam pro nostris necessitatibus & ipsorum ⁱ necessariis stipendiis efficaciter procuraret: Unde nos mare transito, manum ad ardua misimus, & circa bellicos apparatus immensas ut oportuit expensas fecimus: & confoederatis nobis in maximis pecuniarum summis nos obligavimus, de promisso nobis auxilio ut praemittitur confidentes. Sed heu quum in illusoris baculo arundineo, cui juxta sententiam propheticam, Isa. XXXVI 6. si innixus fuerit homo, intrabit in manum ejus & perforabit eam, fiduciam posuimus, & subtracto nobis (utinam non fraudulenter) sperato subsidio, necessitate compulsi sub usuris gravissimis quasi importabilia contraximus onera debitorum: & sic retardatâ expeditione ulteriori coacti sumus ab inchoatis magnanimiter hostium aggressibus eâ vice desistere & in Angliam remeare. Ubi expositis praefato Archiepiscopo nostris aerumnis multiplicibus, & infortuniis memoratis, convocatoque super hoc Parliamento, Praelati, Proceres, caeterique fideles ejusdem regni nostri, nonae partis garbarum, agnorum, & ^k vellerum suorum, praeter decimam nobis à Clero concessam, tale nobis dedere subsidium; quod si fideliter collectum fuisset congruo tempore, & obtentum; ad expeditionem dictae guerrae, debitorum solutionem, & inimicorum confusionem, non modi [...]um adminiculum praestitisset: & fortè secundùm multorum opinionem verisimiliter suffecisset. Idem Archiepiscopus ad dicti subsidii collectionem & aliorum nobis necessariorum ^l administrationem iterum promisit efficaciter interponere partes suas. Unde nos ejus promissionibus inhaerentes, resumptis viribus navigio ad hoc congregato versus Flandriam navigantes, commisso gravi praelio nautico cum hostibus qui in nostram & totius gentis Anglorum perniciem ^m procuraverant, misericordissimâ ejus elementiâ qui ventis ⁿ in mari imperat, non nostris meritis obtinuimus de tantorum hostium multitudine innumerosa ^o victoriam & triumphum. Quo peracto cum praegrandi exercitu pro jurium nostrorum recuperatione exinde ^p progredientes castrametati sumus prope civitatem fortissimam Tornacensem, in cujus obsidione aliquandiu ^q jugiter occupati, & continuatis expensis, & laboribus fatigati, praestolantes in silentio nobis promissum adjutorium sperabamus indies ministerio dicti Archiepiscopi in tot & in tantis nostris necessitatibus relevari. Tandem spe conceptâ frustrati, licèt per plures nuncios & diversas literas plenè significavimus praefato Archiepiscopo, & aliis Consiliariis nostris sibi adhaerentibus, nostras indigentias & pericula [Page 25] varia, quibus expositi propter defectum promissi subsidii memorati utilitatem insuper & honorem quos ex succursu pecuniae conspeximus nos posse faciliter obtinere, nullum tamen emolumentum ab eis recipere potuimus; quia sua non nostra negotia curantes, & commoda propria procurantes, frivolis excusationibus, & fucatis verborum phaleris, ^p similes ^q irrisoribus, qui (ut Esaias ait) deridendo ludificant dicentes: Manda remanda, manda remanda, expecta reexpecta, modicum ibi, modicum ibi. Unde proh dolor factum est, ut dum triumphandi super inimicos nostros arridetur nobis gratiosissime spes propinqua, praevalente penuria cogeremur inviti treugis ^r initis consentire, cum verecunda nostrae expeditionis retardatione & exultatione non modica aemulorum. Reversis igitur nobis in Flandriam, cum essemus pecunia vacui, & aeris alieni mole pressi, nec superesset quicquam in nostris aut nostrorum marsupiis unde possemus necessitatibus nostris consulere, & debita stipendia nostro obsequio militantibus erogare: compulsi sumus usurarum ^s voragini nos immergere, & humeros supponere cumulatis ^t oneribus debitorum. Tandem convenerunt ad nos amici fideles peregrinationis nostrae comites, & ^u tribulationis participes, cum quibus tractatum habuimus diligentem super optatis remediis, quibus à tanta infortuniorum tempestate possemus commodius respirare. Visum est omnibus praefatae retardationis eventum ^x tristabilem & egestatis nostrae incommoda multiplicia culpa vel desidia, ne dicamus malicia, praefati Archiepiscopi: de cujus discretione tota Regni nostri dispositio pendere videbatur, & caeterorum Officialium quos ejus Consilio super ^y Regni negocia constituimus, accidisse, & vehementer ^a injuriantes, ac contra nos ^b tacite murmurantes, super ^c quòd dictorum Archiepiscopi & Officialium insolentiam Regia mansuetudo tanto tempore ^d pati voluit incorrectam, sunt publice protestati, quòd nisi super his ^e congruum remedium celeriter adhiberetur, oporteret eos ^f se nostris obsequiis subtrahere, & ab inito foedere retroire. Et hoc utique in regni nostri subversionem, & nostram perpetuam ignominiam, & nationis Anglicanae ^g perpetuum opprobrium redundare: quod avertat temporibus nostris Clementissimi Patris benignitas, in cujus soliditate fixa est ^h inviolabiliter anchora nostrae spei. Unde nos ad disciplinam & correctionem hujusmodi nostrorum Officialium mentis aciem dirigentes, quosdam ex eis, quos ex causis probabilibus de mala administratione, justiciae subversione, ac subditorum nostrorum oppressione, acceptorum munerum corruptione, ac aliis offensis gravibus suspectos habuimus: à suis fecimus officiis prout nobis licuit amoveri: alios quoque inferioris gradûs in ⁱ his culpabiles sub tuta custodia detineri, ne si ^k libertate solita potirentur, supplantaretur eorum astutiâ executio justitiae, & deluderetur callide inquisitio veritatis: quoniam ^* eam ex dicti Archiepiscopi animi latebris eò certius & plenius elicere crederemus, quo nihil eorum quae ad informationem nostram in hac parte conferre poterant, ipsum verisimiliter latere debuerat, cui totius Reipublicae nostrae administrationem, & summam re [...]um gerendarum à multo tempore duximus committendam: sibi per fidelem nostrum Nicolaum de Cantilupo ad hoc specialiter destinatum mandavimus, quod ad nostram praesentiam, ^l qui ejus personali colloquio perfrui volebamus, Londinum venire maturiùs non tardaret. Ipse vero semper tumidus in prosperis, & timidus in adversis, [Page 26] trepidans timore, ubi non erat timor, ^a nec mortis periculum per aliquos nobis assistentes intentatum & comminatum, si ab Ecclesia Cantuariensi recederet imminere minus veraciter allegavit: quia hoc teste Deo ^b ex pura conscientia nunquam in mentem nostram cecidit: nec alicujus nobis assistentis ut credimus tetigit cogitatum, ^c quanquam Clero & populo Regni nostri malignitatis suae se merito reddidit odiosum. Nos autem qui cunctos ad nostram praesentiam accedere ^d volentes, praecipuè nostris ^e ob hoc literis vel nunciis convocatos, plenâ volumus securitate gaudere: ad convincendam ejus maliciam dilectum & fidelem nostrum Radulphum de Stafford hospitii nostri Seneschallum, ad ^f eum destinavimus, ut ei securum conductum offerret, & faceret. Nihilominus ^g Regias literas de conductu ei fecimus praesentari, iterato mandantes, quòd ad nos personaliter accederet, solicitudinem nostram informaturus super ^h nostris negotiis, quae longo tempore gesserat, ut praefertur. Ipse verò precum & mandatorum nostrorum lenitate contempta, vultu & animo indignato respondit, quòd se nostris conspectibus seu colloquiis nequaquàm conferret, nisi in pleno ⁱ Parliamento, quod his diebus ^k poterit nullatenus convocari.

Sicque idem Archiepiscopus quem Regalis benignitas beneficiis & honoribus magnificis ampliavit, & in suae familiaritatis sacrarium & unanimitatem amicitiae, & vinculum foederis accersivit, super quem sicut patrem charissimum totus noster spiritus & animus requievit: qui ^l etiam dum ejus voluntatibus per omnia acquievimus, sophisticae dilectionis faciem ^m suae mandatis benevolentiae palliatam more patris amabilis nobis praetendere consuevit, subitò in vitricum onerosum & gravem crudeliter est conversus: & beneficiis acceptis ingratus, ⁿ timoris arrogantiâ ^o beneficiatorem persequitur: & illam nobis retributionem impendit, quam juxta vulgare proverbium, Mus in pera: Serpens in gremio: Ignis in sinu, suis consueverunt hospitibus exhibere. Nam licèt in nobis ad Regale fastigium jure haereditario divina cooperante gratia sublimatis detestabile semper sit ac fuerit abuti potentiae magnitudine, qui summis desideriis affectamus clementia & lenitate cum moderamine justiciae gubernare ^p subjectos, ut optata cunctis mortalibus pace fruantur: ipse tamen nostram innocentiam, ac Consiliariorum, & Officialium nostrorum Regalem justiciam ^q persequentium fidelitatem & diligentiam convitiis lacerat: publice praedicando, & suis literis patentibus in diversis partibus publicari mandando, quod potestate Regia modernis temporibus contra justiciam opprimitur populus, Clerus confunditur, & ^r Ecclesia variis exactionibus, collectis, & talliis praegravatur. Et ^s quia nomen boni pastoris, quo hactenus semper caruit, cum sit revera juxta communem opinionem & confessionem propriam ^t publice emissam notoriè mercenarius, fallaciter nititur usurpare. Fucatum zelum vulpinae calliditatis fuco perizomate palliatum, ad liberationem Ecclesiae cujus vexationes, si quas in rebus vel personis nostro tempore sustinuit, praefati Archiepiscopi duntaxat remissioni & callidis adinventionibus, ac reprobis consiliis sunt veraciter ascribendae, nequiter simulat se habere; & quasdam excommunicationis sententias in libertatis Ecclesiasticae, & Magnae Chartae violatores in genere dudum latas, ad sugillandam opinionem nostram Regiam & praefatos Ministros Regios defamandos, ac ^u seditionem in populo nobis commisso proditoriè suscitandam, & devotionem Comitum, Procerum, & Magnarum [Page 27] Regni ^a nostri, Majestati Regiae subtrahendam, speci [...]icatis nonnullis articulis praeter & contra solitum modum in Concilio Provinciali traditum mandavit per suas literas in pluribus locis insignibus publicari. Quamobrem nos volentes (ut tenemur) integritati famae nostrae prospicere, & praefati Archiepiscopi maliciae obviare, ^b paratisque nobis & nostris ab ipsis laqueis cautiùs declinare providimus, praeter ea quae superius expressa sunt, ut ad praesens de multis ejus actibus perversis taceamus, aliqua deducere in publicam notitionem. Nempe ejus improvido consilio & ^c suasu in minore aetate constituti, tot donationes prodigas & alienationes prohibitas ac gratias fecimus excessivas, quòd per eas aerarium nostrum totaliter est exhaustum, & fiscales redditus sunt enormiter diminuti: ipsumque munerum acceptione corruptum, magnas pecuniarum summas nobis debitas quibusdam sine rationabili causâ cùm id nulla necessitas vel utilitas exposcebat comperimus remisisse, & plurimos ^d proventus & redditus qui pro nostris utilitatibus & necessitatibus conservari debuerant, suis suorumque usibus applicasse, & aliis personis male meritis erogasse. Qui etiam nedum munerum sed & personarum ^e acceptor contra votum nostrum, & praestitum nobis fidelitatis solitum juramentum ad officia publica in terris nostrae ditioni subjectis, dignis & bene meritis postpositis & ^f repulsis, indignos admisit, multaque alia animo infrunito temere attentare praesumpsit, in statûs nostri detrimentum, & dignitatis Regiae laesionem, ac populi nobis subditi damnum non modicum & gravamen, potestate ^g sibi traditâ, & commisso sibi officio abutendo; quae si in elatâ obstinatione & obstinatâ rebellione, & continuatâ perstiterit, congruis loco & tempore intendimus apertiùs declarare. Vobis firmiter injungendo mandamus, quòd haec ^h omnia singillatim & clarè in locis quibus expedire videritis publicetis, & faciatis per alios publicari piam intentionem quam habemus ad subducenda incommoda & promovenda commoda subditorum; ipsis juxta datam à Deo vobis sapientiam ⁱ efficaciter commendantes & in his taliter vos habentes, quòd vestram debeamus solicitudinem meritò commendare. Teste meipso apud Westm. XII. die Febr Anno Regni nostri Angliae XV. ^k Regni vero nostri Franciae secundo.

Excusatio Archiepiscopi, ad Libellum famosum.

REverendo Domino suo Edwardo Dei gratiâ Franciae & Angliae Regi Illustrissimo Johannes permissione divinâ Ecclesiae Cantuariensis minister humilis suus olim temporaliter, nunc autem magis in Domino, animaeque & corporis salutem & omni tempore perseverare in bono, ac reniti viriliter suggestionibus malignis & pravis quae corrumpunt faciliter bonos mores. Duo sunt quibus principaliter regitur iste mundus: sacra pontificalis auctoritas & regalis ordinata potestas, in quibus est pondus tantò gravius & sublimius Sacerdotum. Quantò & de Regibus illi in divino reddituri sunt examine rationem, Et ideo scire debet Regia Celsitudo ex illorum vos dependere judicio, non illos ad vestram posse dirigi voluntatem. Quis enim dubitat Sacerdotes Christi Regum & prinicipum, omniumque fidelium, patres & magistros censeri? 'Nonne miserabilis insaniae esse dignoscitur, si filius patrem, discipulus magistrum sibi subjugare conetur? plurimique pontificum alii Reges, alii Imperatores, excommunicasse testatur auctoritas canonica scripturarum. [Page 28] Et si speciale aliquid de personis Principum inquiratis, Beatus Innocentius Archadium Imp. excommunicationis vinculo innodavit, quia concessit Johannem Chrysostomum violenter à sede suâ expelli. Sanctus etiam Ambrosius Mediolan. Archiepiscopus pro culpâ, quae aliis sacerdotibus non adeo videbatur enormis, Theodosium Magnum Imperatorem excommunicationis percussit mucrone. Qui postea praestitâ satisfactione condigna meruit ab eodem absolvi: & de tempore certiori & de consimilibus exempla plurima possunt poni. Ideo qualescunque Pontifices, & si errore humanitus accidente, non tamen contra religionem [...]idei nullatenus excedentes, nullatenus videntur à potestate seculari posse vel debere percelli. Boni principis est contritas & concussas Ecclesias restaurare, ac novas aedificare, sacerdotes Dei honorare, & cum reverentiâ summâ tueri, adinstar pii principis Constantini dicentis, cùm ad eum fuisset delata quaestio Clericorum. Vos à nemine judicari potestis secularium Judicum, qui estis solius Dei reservati judicio juxta asseverationem Apostoli dicentis: Spiritualis homo à nemine judicatur. Consideret igitur 1 Cor. II. 15. vestra Serenitas, quanta & qualis sit filii poena divino jure & humano debita & inflicta patris verenda inhumaniter detegentis, patremque innocentem nequiter diffamantis, cui filius ut praemittitur tenetur impendere reverentiam & honorem. Paganorum Principes templorum & Idolorum suorum Pontificibus, quos Flamines appellarunt, non modicum honorem exhibuerunt & exhibent suo more. Quantò magis Christi Ministros & Pontifices revereri tenentur Christianorum Principes veri Dei, fideique Christianae cultores? Sed proh dolor, ordine praepostero & turbato, honor nobis occasione dignitatis, cui praesidemus licèt indigni, tanquam patri vestro exhibendus, conversus est in opprobrium, devotio in blasphemiam, & reverentia in contemptum. Dum vestras regias regio sigillo signatas Epistolas, quin veriùs libellos famosos per aemulos & inimicos nostros amarè dictatos & scriptos, crimina varia & multa enormia contra nos in infamiam nostri falsò fabricata convitia continentes, sicut ex ipsorum [...]ectione luculenter poterit apparere, Suffragancis omnibus nostrae Cantuar. Provinciae, Decanis, Abbatibus, Prioribus & ipsorum Capitulis aliisque viris Ecclesiasticis publicandos, in nostram utinam & non divi [...]am injuriam demandastis. Ut sic ipsorum subditorum nostrorum erga nos devotio tepesceret, & verteretur obedientia in contemptum. Ex quo inopinabili, ne dicamus facto detestabili, cunctis intuentibus ostenditur manifestè, quòd Regia potestas quae à Deo procedit secundùm dicta Salomonis Regis. Audite Reges & intelligite, discite judices finium Sap. VI. 2. terrae, quoniam data est à Domino vobis potestas, & virtus ab altissimo est infusa. Ipsum Dominum Deum in personis ministrorum & suorum sacerdotum non solùm in divinae legis injuriam judicare praesumunt, sed contra Dei legis humanae & rationis naturalis ordinem, patrem suum spiritualem & Parem terrae majorem, non vocatum, non convictum per recordum vestrum, ut vulgaribus verbis illis utamur, condemnare videmini inauditum, in animae vestrae periculum, & nostrûm omnium Parium Regni terrae Angliae praejudicium manifestum ac perniciosum exemplum. Nec quisquam calumniando causetur, quòd propter criminis conscientiam quaeramus subterfugia, ne per vos objiciendorum ineamus certamen. Novit enim Altissimus, quòd prae cunctis mortalibus vos videre corditer affectamus; ut vestri regnique pericula, subditorum vestrorum affectiones & corda, adulatione omnimodâ circumscriptâ vestrae Celsitudini intimemus; & ut gesta vestra utinam laudabilia aliis cederent in decorem juxta illud Sapientis, Componitur orbis Regis ad exemplum: & etiam ut visâ facie nostrâ reduceretis ad memoriam servitia, quae dum in vestris ageremus obsequiis, devote & fideliter [praestitimus] juxta animi nostri conscientiam; Sic Deus nos aduvet in examine ultimo, quando omnes astabunt ante tribunal Christi recepturi prout gesserint in suo corpore bonum sive [Page 29] malum. Et maxime ut coram vobis, Praelatis, Proceribus & Paribus Regni famam nostram Epistolis & libellis vestris praedictis turpiter laceratam, ac etiam suggillatam, purgatam, veram, & puram, sicut est Deo teste, duceremus in publicam notionem. Sed propter quorundam principalium Consiliariorum vestrorum vobis assistentium notorias nobis minas mortis illatas, qui in terrâ istâ non sunt sicut Joseph in Aegypto, sed sicut tyranni dominantur in solio his diebus juxta dictum Sapientis: Multi tyranni sederunt in Eccles. XI. [...]. solio, & insuspicabilis portavit diadema. Existente sic gladio in manibus furiosorum non superba elatione vel inobedientia ducti, sed currenti cedendo furori ipsorum hucusque ad vos accessum nostrum distulimus, nos metu qui in constantissimum caderet excusante; parati tamen in omnibus parêre vestrae Majestati, honore Dei & Ecclesiae suae sanctae statu & ordine nostris in omnibus semper salvis. Sane ne medii temporis intervallo hujusmodi tyrannorum potestate durante ad quam evellendam Oriens ex alto vos juvare dignetur, ut impleatur dictum Sapientis: Oportebat tamen illis sine cessatione supervenire Sap. XVI. 4. interitum exercentibus tyrannidem, infamiae nostrae clamor amplius invalescat ad detegendam innocentiam nostram, singulis articulis in ipsis libellis famosis contentis, non sophisticè sed veraciter in formâ quae sequitur respondemus.

Continent siquidem Epistolarum vestrarum seu Libelli Famosi primordia probris plena, quòd vobis dudum in annis adolescentiae ad Regni solium exaltatis, in ejusdem suscepto Regimine sanis consiliis dirigi cupientes, nostro consilio super his, quae animae vestrae saluti expediebant & Regni vestri augmentum & conservationem respiciebant, spiritualiter ac temporaliter usi fuistis; quódque postmodum Regno Franciae ad vos jure successorio devoluto & à Philippo de Valesio de facto notoriè occupato, Regiae majestati persuasimus, importune foedus inire cum Alemannis pro recuperando jure vestro; quódque solummodo de personis ad arma doctis & strenuis cogitaretis, Quia nos pecuniam necessariam pro vestris vestrorumque necessitatibus & stipendiis provideremus: & quia hujusmodi subsidio caruistis, vos gravissimo debito supponere oportuit usurarum. Ad haec Serenissime Princeps, nobis tacentibus & linguâ minimè palpitantibus, facti notorietas congruum novit dare responsum. In principio enim regiminis vestri, dum Ecclesiae Wintoniensi praefuimus, quorum consilio regebatur Majestas Regia, constat regno. Novit enim qui nihil ignorat, quòd cum quaestio de regno post mortem Regis Caroli fratris Serenissimae Matris vestrae in Parliamento tunc apud Northampton celebrato, tractata & discussa fuisset; quódque idem regnum Franciae ad vos jure haereditario extiterat devolutum: & super hoc fuit ordinatum quod duo Episcopi Wygorn. tunc, nunc autem Wintoniens. ac Coventren. & Lych. in Franciam dirigerent gressus suos, nomineque vestro Regnum Franciae vendicarent, & Philippi de Valesio coronationem pro viribus impedirent. Qui juxta ordinationem hujusmodi eis legationem injunctam tunc assumentes, gressus suos versus Franciam direxerunt: quae quidem legatio maximam guerrae praesentis materiam ministravit. Nulla fuit tunc dispositio nostra ponès vos & adolescentiam vestram vel alios in spiritualibus & temporalibus vos regentes accepta; quia tunc de Regiis negociis non intromisimus quovis modo, sed in curia Regia, qua de causâ novit Deus, omnibus fuimus odiosi. Postmodum verò Regalibus mutatis temporibus, ex quo vestrae placuit Majestati quòd vestra negotia una cum aliis vestris Secretariis tractaremus; pro pace inter duo Regna Angliae scilicet & Franciae faciendâ, considerando animarum, corporum rerumque pericula ex guerrarum voragine imminentia, institimus toto posse; pluriesque mare propterea transeuntes non absque periculis multis, laboribus, & expensis cum Praelatis variisque proceribus Regni vestri ipsius Philippi quaesivimus praesentiam personalem; mensuramque [Page 30] omnem non dicamus sufficientem sed superhabundantem ante haec tempora satis publicatam pro pace habenda obtulimus cum effectu. Ipso verò Philippo obturante more aspidis aures suas & nos audire nolente, missi fuerunt ad eundem ex parte vestra duo Legati Spirituales, scilicet Dunelmensis & nunc Winton. pro pace hujusmodi procuranda, & ex alio latere bonae memoriae Hugo Lincoln. Episcopus & Wilhelmus de Monte acuto, & Wilhelmus de Clynton. nunc Comites Sarum & Huntingdon; qui nec pacem poterant procurare nec guerrae dilationem aliquam obtinere. Sed ipsis nunciis adhuc in transmarinis partibus existentibus dictus Philippus de Valesio ad omnes partes maritimas commissiones varias mox transmisit ad interficiendum & destruendum homines & naves Angliae ubicunque in mari poterant inveniri, manum armatam nihilominus ad invadendum terram vestram Vasconiae cum omni festinatione mittendo. Sicque per ipsum Philippum & non per vos guerrâ inchoatâ juxta deliberationem & consensum Parliamenti vestri apud Westm. tunc ea occasione convocati & non solius nostri, occasione gravis saevitiae & obstinationis animi indurati Philippi praedicti Anglicos invadentis & mensuram omnimodam recusantis, & pro vestro jure in Regno Franciae adipiscendo per dictum Philippum nequiter occupato cum Alemannis & aliis foedus inire ordinatum extitit & consensum. Pro vestris verò & vestrorum stipendiis in hac parte solvendis in Concilio quodam apud Staunford tunc propterea convocato cum certis mercatoribus terrae vestrae nobis praesentibus conventiones certae factae fuerunt: de quarum forma in Cancellaria apparere poterit satis claré. Quae si observatae fuissent una cum aliis subsidiis per Clerum & populum in subsidium guerrae vestrae & magnis lanarum custumis; non solum nostro sed omni Consiliariorum vestrorum arbitrio pro tota guerra hujusmodi satisfecissent: dum tamen omnia ad hoc ordinata subsidia bene disposita & ordinata fuissent. Et satis novis vestra Majestas, quòd conventiones praedictae per nos nec violatae nec immutatae fuerunt, quódque ad manus nostras subsidia illa nullatenus devenerunt. Si ergo infortunium aliquod propter defectum pecuniae contigerit, quod nos taedet; hoc illis qui dictas conventiones fregerunt & dicta subsidia male expenderunt & dilapidaverunt, & non nobis qui portavimus pondus diei & aestus, est totaliter imputandum. ex eo maximè quòd post primum vestrum transitum non remansimus in hoc regno; Sed cum Reverendis patribus Dominis Cardinalibus & Dunelmen. Episcopo pro pacis reformatione in Franciam praecessimus, ad vos tunc in Brabantia moram facientes occasione praedicta eundo & redeundo vicibus iteratis. Et demum dicto pacis negotio tanquam desperato totaliter derelicto, vobiscum in Brabantia per aliqua tempora moram traximus, nobis utique satis gravem. Vestraeque necessitatis participes effecti, pro debitis gravissimis sub magnâ usurarum quantitate contractis, de quibus in Epistolis vestris plenior fit mentio, unà vobiscum & aliis Praelatis ac Proceribus vestri regni Angliae & pro vobis diversimodas, utinam non in praejudicium status vestri, affectione paterna quocunque circumscripto obligationes fecimus valde graves. Sicque, Serenissime Princeps, non in illusoris baculo arundineo spem vestram nostris consideratis operibus posuistis, [...]icut in Epistolis vestris dicitur, sed in baculo firmissimo illi simili in quo Jacob Jordanem transivit, & cum duabus turmis gloriose est reversus. Cum quanta enim gloria vice secunda vestra decorata est reversio, novit Deus: utinam continuetur ad Dei laudem honoremque vestrum temporibus secuturis.

Subsequenter & mirabile majus nobis imponitur in dictis Epistolis; quòd retardata expeditione vestra ulteriori coacti fuistis ab inchoatis magnanimiter hostium aggressibus ea vice desistere, in Angliam remeare, [Page 31] Convocatoque Parliamento Praelati, Proceres caeterique fideles ejusdem regni vestri nonae partis garbarum, agnorum & vellerum suorum praeter decimam vobis à Clero concessam pro expeditione guerrae vestrae subsidium concesserunt. Ad cujus subsidii collectionem & aliorum vobis necessariorum administrationem efficaciter promisimus interponere partes nostras. Cujus promissionis occasione post gloriosissimam victoriam vobis in mari à Deo concessam castrametati juxta civitatem Tornacens. In cujus obsidione per aliqua tempora fatigati spe recipiendi subsidium memoratum cogente penuria cogebamini inviti treugis initis consentire.

Princeps Serenissime, ut cum Reverentiâ devotâ loquamur: Vestra non ignorat Excellentia, quòd totius nonae subsidium ante transitum vestrum secundum, creditoribus vestris variis pro primo anno de consensu vestro ac totius Consilii vestri extitit totaliter assignatum, prout ex ipsis assignationibus luculenter poterit apparere. Et ut assignationes praedictae firmiter servarentur, pluries post transitum vestrum secundum literatorie praecepistis.

Ex quo potest manifeste liquere, quòd ad obsidionem praedictam, [...]ujus etiam obsidionis initium ignoravimus, nihil Deo teste transmittere potuimus nec promisimus destinare. Nec nobis imputari potuit dicti subsidii retardata solutio, cujus terminorum satisfactio in Parliamento extitit ordinata. Et ideo his & aliis causis nos & alii Consiliarii vestri praemissa pensantes, vestrae nunciaverant Majestati, quòd sine vestra praesentia vobis subvenire minimè potuerunt. Non ergo dici potuerunt illusores Consiliarii vestri dicentes: Manda remanda, &c. Sed servi veraces & perfecti. Non ficta sed verissima nunciantes, secundum illud Evangelii: Joan. VIII. 32. Cognoscetis veritatem, & veritas liberabit vos. Et fic fiet Domino concedente. Modicum etiam vel nihil de subsidio praedicto ante vestram secundam reversionem extitit persolutum, sed omnia ad ministrorum vestrorum praesentium manus devenient. Utinam ad honorem vestrum bene inposterum disponantur.

Ad haec Domine metuende, quod in vestris in [...]eritur Epistolis, quòd reversis vobis in Flandriam post obsidionem hujusmodi non fuit aliquid in vestris vel vestrorum marsupiis unde potuistis vestris necessitatibus consulere, & stipendia debita vestro militantibus obsequio erogare: Compulsi fuistis usurarum voragini vos immergere, visumque fuit amicis vestris fidelibus & peregrinationis vestrae participibus hujusmodi incommoda & infortunia, culpa, vel desidia, & ut praetenditur malitia nostra & aliorum vestrorum Officialium contigisse, quorum ducti consilio, ne à vestro recederent juvamine remedium volentes ponere in praemissis, quosdam vestros Officiales amovistis. Alios sub tuta custodia detineri fecistis, Credentes per informationem de commissis per eosdem plenius informari. Per Dominos Nicholaum de Cantilupo primò, & Radulphum de Stafford hospitii vestri Senescallum secundò, nobis postmodum demandastis, ut ad vestram praesentiam personalem ea occasione maturius accedere curaremus; nobis nichilominus propter timorem varium à nobis praetensum salvi & securi conductûs literas Regias destinando. Nos tamen precum & Regiorum mandatorum lenitate contempta vultu & animo indignato praetenditur tale dedisse responsum, quòd nos aspectibus & colloquiis vestris nequaquam offerremus nisi in pleno Parliamento coram Proceribus & Paribus vestri Regni. Quod Parliamentum ut testantur Literae certis de causis non expedit facere istâ vice. Reverende Domine veritate considerata perspicua praemissorum, levis est responsio ad eadem. Non enim justo Dei judicio nobis imputari potuit in Flandriam vestra reversio; cum nulla ut praemittitur, praecesserit nostra promissio, & per consequens de fraudis vel negligentiae commento nostro conqueri non poterunt vestro obsequio militantes. Novit enim Altissimus, quòd tunc & omni tempore quo vestro [Page 32] operam dedimus officio, fideliter & diligenter vestra prosecuti fuimus negocia & mandata: & juxta vulgare dictum: Ultra posse viri non vult Deus ulla requiri. De eo verò quòd fideles amici & vestrae peregrinationis Comites super his affectant congruum adhiberi remedium: credendum est, prout verba sonant, quod justo praecedente processu non voluntario sed maturo ut culpabiles pro culpa poena legitima percellant.

Quòd autem Clerici à judicio secularis potestatis exempti Laicique liberi contra leges & regni consuetudines ac contra formam Magnae Chartae capiantur & detineantur inimici, quantum qualeque sit eorum facinus qui haec agunt; non potest esse incognitum Regiae Majestati, cum pericula animarum ex his contingentia non solum sacris constitutionibus sint expressa, sed per nos & Suffraganeos nostros per totam nostram Provinciam divulgata sint, & tam clero quàm populo publicata. Et certe Domine Princeps multum timemus; quòd processus in terra vestra facti & habiti his diebus, utinam legitimi & maturi, populi vestri corda (quod absit) à vobis avertent, nisi celerius adhibeatur remedium opportunum.

Nuncii verò vestri qualia ex parte vestra nobis nunciaverunt, non possunt esse tacita vel occulta, ut puta coram Notariis & testibus publice nunciata. Quorum primus, videlicet Dominus Nicolaus de Cantilupo, literas Regias credentiae sub secreto sigillo secum deferens, credentiamque suam exponens. Nobis injunxit, nosque citavit, ut in Brabantiam infra octo dies tunc sequentes pro certis vestris Regiis debitis quibus fuimus obligati transfretando celeriter dirigeremus gressus nostros, illuc continuè moraturi donec plenè solverentur debita supradicta. Sane alius nuncius, Dominus Radulphus de Stafford quasi peregrè proficiscens & nullam secum literam deferens, nobis dixerat nudo verbo sic. Cito te, quod te trahas versus Regem. Asserens similiter nudo verbo quod minantium insidias non oportuit nos timere. Si ergo nunciata hujusmodi insertis in Epistolis vestris in ea parte clausulis consonantia fuerint, judicet justus judex. Videbuntur [...]uique circumspecto repugnantia continere, in Brabantiam videlicet divertere & in Anglia pro informationibus hujusmodi obtinendis jugiter permanere. Sciat vestra Serenitas, quòd non timor vanus, superbia, inobedientia, contemptus, vel criminis conscientia à faciei vestrae visione delectabili nos retraxit. Sed causa justissima superius allegata, aequo libramine ponderata. Et ut cum reverentia debita loquamur, licet literae Regiae conductus ad Consilia vestra veniendi, morandi & revertendi sufficientes prima facie viderentur, si ad vestra Consilia fuissemus vocati, sicuti non fuimus: Eodem tamen die quo porrectae fuerant nobis literae memoratae, directae [...]uere literae Regiae Vicecomiti Cantuar. quod nos venire faceret coram vobis & Concilio vestro London. ad respondendum super contemptu hujusmodi Breve de veniendo. Quo tamen zelo justitiae vestrae conceptum fuerat, novit Deus. Licèt ergo Regius conductus in suo casu liberam nobis tribueret recedendi facultatem, natura tamen Brevis hujusmodi coactam nobis imposuit necessitatem inimicorum nostrorum manibus remanendi. Quod non decuit nec decuisset Regiam Majestatem. Semper tamen, sicut praediximus, parati fuimus & erimus in praesentia vestra Praelatorum, Procerum ac Parium terrae ad ob [...]icienda nobis singula respondere, Statu nostro & ordine semper salvis. Illi autem qui Parliamenti Convocationem impedire nituntur, occasionem non causam legitimam praetendentes, declarationem nituntur effugere veritatis, testante veritate quae dicit Joa [...] III. [...].: Omnis enim qui male agit, odit luo [...]m.

[Page 33]Ad illud autem quod inseritur in Epistolis vestris, videlicet nos Regalis benignitatis beneficiis & honoribus magnificis ampliatos, super quem ut patrem charissimum vester animus requievit; nosque vobis in vitricum onerosum crudeliter esse conversum, beneficiorum acceptorum immemorem & ingratum, illamque retributionem impendimus, quam mus in pera, serpens in gremio, & ignis in sinu suis consueverunt hospitibus exhibere. Tacita falsitate, veritate expressa, ad ingratitudinem hujusmodi nobis Reverentia vestra salva minus veraciter impositam, & magis ex odio dictantis Epistolam quam mittentis, taliter respondemus: ad vocem veritatis. Marc. X. 29. Omnis qui dereliquerit propter me patrem vel matrem, uxorem aut [...]ilios, domum vel agros, centuplum accipiet, & vitam possidebit aeternam. Praemissa dicentem invocamus in testem, quod à tempore illo quo vestris insudavimus obsequiis, in tantum juxta scientiam ab Altissimo nobis datam cum omni fidelitate, & diligentia sicut praemisimus, negociorum vestrorum expeditioni pro honore vestro & salvatione Regni vestri animum nostrum dedimus adeo integrum ad eadem; quòd non solùm patrem & parentes, & uxorem, id est, Ecclesiam nostram & filios spirituales, domuum & agrorum nostrorum emendationem & culturam reliquimus atque curam; sed die nocteque de vobis & negociis vestris soliciti multoties transivimus noctes insomnes, nostris laboribus transmarinis & cismarinis aliqualiter non parcentes, utinam non in periculum animae nostrae, corpus exinanivimus; bona nostra temporalia expendendo quasi pauperes facti sumus.

Et si ista sunt facta vitrici, judicet qui mentiri nescit Omnipotens verax Deus: vobis enim semper fuimus pater gratus, filiis autem nostris spiritualibus, quod dolentes referimus, occasione vestri vitricus onerosus. Mus enim in pera vestra non fuimus, quia in vestris obsequiis non vestra sed nostra corrosimus, quod sentimus; serpentis prudentiam exercendo, non veneni malitiam in gremio effundendo. Ignemque divini amoris & charitatis in sinu vestro non comburentem, sed juxta nobis datum à Domino intellectum illuminantem affectu sedulo accendendo. Pro quibus, ex quo deest humana retributio, nobis retributionem impendat qui est bonorum omnium retributor.

Nec nostram apud Altissimum minuere poterit retributionem Regalium beneficiorum ampliatio nobis imposita ex malitia ut convicimus dictatoris, praesertim cùm Magnificentiam Regiam non deceret talia improperia recitare. Non enim per Principum Secularium quorumcunque collationem vel procurationem beneficiis & honoribus magnificis, quibus hactenus potiti sumus, aliqualiter ampliamur, sed per gratam Dei munificentiam, Jac. I. [...]. qui de bonis collatis nulli improperat, & omnibus tribuit affluenter.

De illo verò, quod nobis velamine quodam impingitur, nos Regis innocentiam, suorumque Consiliariorum & Officialium Regalem justitiam prosequentium & fidelitatem & diligentiam lacerare, publicè praedicando & literis demandando, quòd potestate Regia modernis temporibus contra justitiam populus opprimitur, Clerus confunditur, & Ecclesia exactionibus variis & talliis praegravatur, Si praemissa veritati nitantur, Altissimus bene novit. Vestram enim innocentiam conservare & aliis publicè praedicare mente & spiritu studuimus incessanter omni postposita fictione, pro qua conservanda Deum hactenus deprecati sumus & quotidie deprecamur; & ut subditi nostri pro statu vestro incolumi conservando & foeliciter dirigendo effunderent orationum suffragia, nostris patentibus literis pluries direximus & in posterum faciemus.

Si tamen quorundam vestrorum Officialium praesumptione damnabili absque vestra, ut credimus, conniventia contra justitiam populus plus solito sit oppressus, Clerus & Ecclesia taxationibus variis & talliis praegraventur, [Page 34] singulis evidenter apparet; cùm jam à viris Ecclesiasticis exigatur quod nullatenus concesserunt. Novis etiam legibus non voluntariis & inusitatis sic populus vester regitur his diebus; quòd ipsius substantia vix ad victum sufficiens ad ultimam (nisi Deus avertat) paupertatem in vestrum opprobrium deducetur.

Nec talia ad vestram seu Officialium vestrorum, cùm in specie nullum nominaverimus, innocentiam lacerandam diximus, proposuimus, seu publicavimus intentione sinistrâ; sed ut per ea Regia Majestas remedium apponeret eo citius opportunum, ne per illicita gravamina populi vestri affectio devotionem consuetam, quod absit, [...]. amitteret. averterent amorem in odium divertendo.

Et quia Serenitas Regia nobis imponere per suae literae dictatoris malevolam voluntatem videtur, quòd nomen boni Pastoris quo semper caruimus juxta communem opinionem & confessionem propriam, qua nos Mercenarium nominavimus, nitimur usurpare, fucatum zelum vulpinae calliditatis [...]uco perizomate palliatum ad liberationem Ecclesiae; cujus vexationes si quas in rebus vel personis vestris temporibus sustinuit, nostris duntaxat remissioni & callidis adinventionibus ac reprobis Consiliis sunt tantummodo ascribendae.

Ad quae f. respondet. respondemus veritas, sicut materia subjecta permittit. Nam veritas bonum Pastorum se nominat dicens: Joan. XI. 14. Ego sum Pastor bonus. Nullusque alius dicere se potest bonum pastorem, testante ipsa veritate quae dicit: Matth. XIX. 17. Nullus est bonus nisi solus Deus. Si ergo praedicando publicè dixerimus nos bonum pastorem non esse sed mercenarium; juxta doctrinam diximus Salvatoris dicentis: Luc. XVII. 10. Cùm omnia praecepta feceritis, dicite vos servos inutiles. Et ipsa novit veritas quod nunquam fallaciter seu alio quaesito colore nomen boni pastoris quaesivimus usurpare, sicuti non sumus nec esse possumus; sed rejectis calliditate vulpinâ & perizomate antiqui peccati velamento, tales quales sumus pro necessitatis vestrae relevamine & Regni vestri utilitate, quin potius salvatione, cum caeteris Praelatis & Cleri nostrae Provinciae Procuratoribus interposuimus partes nostras, & concedi procuravimus tallias & subsidia alia in Cleri praedicti onus maximum & gravamen, quod per vos nulla culpa nobis possit impingi, communi proverbio attestante. Si culpent alii: te me laudare necesse est.

Super eo quod nobis imponitur, quòd quasdam Excommunicationum sententias in libertatis Ecclesiasticae & Magnae Chartae violatores in genere dudum latas ad suggillandam opinionem Regiam, & ministros Regios diffamandos, ac seditionem in populo proditoriè suscitandam, & devotionem Comitum, Baronum, Procerum, & Magnatum Regni vestrae Majestati Regiae subtrahendam, mandavimus per nostras literas in locis pluribus insignibus publicari. Quia praemissa proditionis crimen in caput nostrum retorquere videntur, quo casu Rex nullus vel Dominus Temporalis judex noster competens esse potest, sicut satis superius est ostensum; protestamur palam & publicè per praesentes, quod per dicta vel dicenda in nullo statui nostro praejudicare intendimus in hac parte, sed Judicis cujuscunque Secularis examen totaliter declinare. Extrajudicialiter tamen ad nostram innocentiam detegendam bene fatemur nec possumus diffiteri; quòd excommunicationum quasdam sententias in libertatis Ecclesiae & Magnae Chartae violatores & alios, à sanctis Patribus olim latas, in genere denunciavimus & per alios fecimus nunciari. Regiam tamen personam Reginae & liberorum suorum, quatenus potuimus, excipiendo specificè atque claré. Quibus neminem diffamavimus, cùm nullum nominaverimus in eisdem. Nec per hoc in populo, salvâ dictantis Reverentiâ, seditionem proditoriè procuravimus, qui vobis in omnibus est in praesenti obediens [nec devotionem] subtrahi fecimus, qui [Page 35] vobis intendunt per omnia, sicut decet: prout mundus totus poterit intueri. Sed nobis qui novit omnia testis erit quod Magnates & populares Regni vestri quatenus nobis fuit possibile semper induximus publicè & privatim, ut vos intimè diligerent, vobis in agendis publicè assisterent, & vos toto posse juvarent.

In fi [...]e verò Epistolarum vestrarum multa videntur contra nos ad suggillationem famae nostrae dicta, & generaliter recitata, videlicet quòd vos in minori aetate constituti improvido nostro Consilio donationes prodigas, alienationes prohibitas, gratiasque fecistis aliquas excessivas, ita quòd per eas aerarium vestrum totaliter est exhaustum: ulterius asserentes quòd munerum acceptione corruptos magnas pecuniarum summas vobis debitas sine causa rationabili remisisse, pluresque fiscales redditus & proventus nostris nostrorumque usibus applicasse; quodque non solum munerum sed etiam personarum acceptor existens contra votum vestrum & praestitum vobis fidelitatis solitum juramentum, ad officia publica, in terris vestrae ditioni subjectis, dignis & bene meritis postpositis & repulsis, indignos admisimus; multaque alia animo infrunito temere attentare praesumpsimus in Statûs Regii detrimentum, & dignitatis Regiae laesionem, in damnum populi & gravamen: potestate nobis traditâ, & commisso nobis officio abutendo.

Praemissâ iterum protestatione hujusmodi, quòd Regia Majestas in his perjurium per viam criminis nobis ut videtur imponit, quo casu judex noster non estis, sicut nec esse potestis. Ad generalia tamen generaliter respondemus, quod juxta discretionem nobis à Deo datam in vestris existentes Officiis, Regiae Majestati vestrae fideliter deservivimus, sanaque Consilia judicio nostro vobis dedimus in agendis: donationibus prodigis ac alienationibus prohibitis, gratiisve excessivis, seu magnarum pecuniarum summarum vobis debitarum remissionibus sine causâ rationabili per vos factis, munerum corruptione, odio, amore vel favore, nullum fallaciter praebentes assensum, sed honorem vestrum & commodum in his & aliis pro viribus conservando. Et quia donationibus variis aliquoties restitimus, à Regiis servitoribus reportavimus saepius malas grates. Et si in specie constiterit de praemissis singulis; congruum daremus responsum.

Nostrae enim memoriae non occurrit ad praesens, quòd donationes aliquas magnas nobis praesentibus & scientibus fecerit Regia Celsitudo. His dumataxat exceptis, quas certis Comitibus per vos nuper creatis denuo ex consensu Parliamenti in Regio vestro Palatio tunc apud Westmonast. celebrati, largitione Regia contulistis, quas tunc credidimus & adhuc credimus non in praejudicium Regium factas esse, sed & ad vestrum cedere commodum & honorem. Docet enim rerum experientia, qualem locum pro vobis & regno hactenus tenuerunt, quantaque pro vobis passi sunt & patiuntur ad praesens. De excessivis verò gratiis seu remissionibus Regiâ liberalitate factis non recolimus in praesenti nisi de remissione debitorum toti populo vestro Anglicano, in ultimo Parliamento vestro nobis tunc praesentibus apud Westmonast. convocato, voluerit intelligere Vestra Serenitas; quae eâ occasione ex consensu Regio & totius Parliamenti concessa fuerat vestra majori utilitate pensata, ut Communitas nonam concederet supradictam, nec alio modo consentire voluit dicta Communitas ad nonae praedictae subsidium faciendum: quod nobis ratione praevia non poterit imputari.

Dictis vero generalibus juxta juris exigentiam specialius declaratis, ad declarata responsa dabimus fatis clara. Unum tamen non omittimus, de quo miramur nobis objectum, quod nostris & nostrorum usibus Regios applicavimus redditus & proventus: quia novit in coelo justus judex residens, quod nec terras Regias, redditus vel proventus aliquos nobis vel nostris hactenus applicavimus, nec unquam applicare voluimus; sed in vestris & parentum [Page 36] vestrorum negotiis, pro quibus triginta duabus vicibus mare transivimus, & versus Sco [...]iam eundo multoties & redeundo, aliisque variis vestris agendis in tantum de nostro expendimus, quòd de marsupiis nostris dici potuit sicut superius dicitur: Modicum ibi, modicum ibi. A principio enim guerrae usque in diem praesentem ab aerario Regio nihil recepimus trecentis libris exceptis. Sicque malum excogitatum contra nos proponitur; laborum, expensarum, & nostrae gratitudinis nullus memoriter recordatur. Ideo dicere potero cum Job: Job VI. 2. Utinam appenderentur peccata mea quibus iram merui, & calamitas quam patior in staterâ. Certè quasi arena maris haec gravior appareret. Personarum verò acceptatores, Deo teste, nunquam fuimus; sed Regiam utilitatem semper praeponere cupientes, ad officia publica quibuscunque terris & locis vestrae ditioni subjectis dignos praefecimus & praefici procuravimus, quatenus humana conditio mores hominum scire permisit juxta scientiam & possibilitatem desuper nobis datam, dona vel munera propterea à nemine admittentes. Et siquis dicere voluerit & probare, quòd munera vel pecuniam ab aliquibus receperimus occasione praemissâ; parati erimus querelantibus omnibus & etiam specificandis quandocunque Regiae placuerit Majestati secundum legem Regni & consuetudinem respondere: Honore Dei, statu & ordine nostris in omnibus semper salvis. Scientes, Serenissime Princeps, quod si sanâ conscientiâ Consilii vestri arcana vobis revelare liceret, ostenderemus apertissimè toti mundo, quibus omnium praemissorum defectus justo Dei ac hominum veracium judicio imputari debet. Haec ad Libellum famosum responsa sufficiant in praesenti: & utinam propter honorem Regium nunquam scriptus & publicatus fuisset. Quin licet famam nostram suggillare prima facie videatur; consideratis tamen considerandis & scriptis in illo, non sine proditionis Regis & Regni maculâ & animae suae periculo justo judicio evadere poterunt qui libellum hujusmodi dictaverunt, seu in his praebuerunt consilium vel consensum, vel in eo contenta ad nostram injuriam recitarunt, seu ad nostram insamiam publicarunt. Quod corde perfecto considerare dignetur Majestas Regia: quam incolumem & sibi placabilem conservare Rex ille dignetur per quem Reges regnant & Principes dominantur.

Rex contra dictum Archiepiscopum fecit postea publicari alias literas.

Literae Excusatoriae Domini Regis contra Archiepiscopum.

EDwardus Dei gratiâ Rex Angliae & Franciae & Dominus Hyberniae, Episcopis Angliae salutem. Cicatrix cordium superbia quae semper ascendit, plerumque morbos generat ex remediis, & ex medicina languorem. Et hoc probat Johannes Cantuariensis Archiepiscopus & ejus fastidiosa praesump [...]io; qui cum pridem de nobis & nostris quaedam sinistra, sicut incusatoriis literis super hoc vobis & aliis directis plenius continetur, publicè praedicasset, & ea mandasset in locis pluribus insignibus publicari; jam prioribus injuriis injurias cumulans graviores, excusationes nostras veras, quas ad med [...]lam [...]aesae dignitatis & famae Regiae providimus nostris literis intimari: nititur exquisitis machinationibus impugnare, & per novas literas vobis & aliis destinatas calumnioso calamo stiloque mendaci gravius & durius diffamare. Et lic [...]t sit de more Summorum Pontificum, Cardinalium, & Praelatorum inferiorum affatus & Regias literas benigne accipere; ipse tamen dictas excusatorias nostras justa & vera▪ quod congruis loco & tempore clare probare proponimus, continentes, detestabiles & libellos famosos intitulat: in nostro nomine maculam falsam ponens, quia si quis gerens salutis publicae custodiam, [Page 37] scripta probare crimina sit paratus, si assertionibus suis opitulata fuerit veri fides, à culpa famosi carminis excusatur, & habetur ex hoc laude dignus. Ipse etiam non servato more majorum, qui Principes suos colere solent & diligere, & pro eis obsecrationes, orationes, postulationes, ac gratiarum actiones à se & aliis fieri, facere, & ipsos instruere in spiritu lenitatis; contra nos & laterales nostros in elationis spiritu temerariae factionis & inventionis perversae telam orditur, iniquitatem suam prolongando, & quaerens solatium miserorum plures habere consortes in poena, & quod deterius est, in peccato. Suffraganeos suos & alios devotos, & fideles nostros mendacii sermonibus in nostros praecipitare sategit irreverentiam & contemptum; & quamvis apud Deum non gradus elongatior, sed vitae melioris actio comprobetur, glorians in altitudine status sui sibi tanquam Christo legato reverentiam exigit, quam nobis à se debitam non impendit. Quinimo cum ipse & alii Regni Praelati, qui de nobis Ecclesiarum suarum recipiunt Temporalia, ex debito fidelitatis juratae fidem, honorem & reverentiam debeant exhibere, solus ipse pro fide perfidiam, pro honore contumeliam, & contemptum pro reverentia reddere non veretur. Unde etsi parati simus & semper fuerimus Patres Spirituales ut convenit revereri; eorum tamen offensas, quas in nostri & regni nostri periculum redundare conspicimus, non debemus conniventibus oculis praeterire. Conqueritur idem Archiep. contra se absentem inauditum, & indefensum crimina quaedam in praefatis literis nostris excusatoriis objecta fuisse, & se capitalium scelerum judicatum; acsi nos ut fatue praetendit, processerimus criminaliter ad summam contra ipsum: quod utique non est verum, cum solius excusatoris vices dumtaxat implevimus necessitate compulsi, ne famam nostram negligere videremur. Sed videat calumniosus reprehensor, si in caput suum haec querela juste valeat retorqueri, qui nos Regem suum & Conliliarios nostros absentes, & inauditos, & indefensos, nec convictos, oppressores & transgressores falsò & malitiosè verbis assertivis descripsit. Eum meritò culpa redarguit, qui reprobatum à se crimen incurrit, & in quo alium judicat seipsum condemnat, dum in eodem ipse reprobus invenitur. Ad hoc licet non nostris utilitatibus sed propriis cupiditatibus studuerit inservire; improperat tamen & jactat se Regiis negotiis, ut verbis ejus utamur, laborum fastigio desudasse, unde Dei & hominum timet gravissimas offensas multipliciter incurrisse. Et hoc juste timere poterit, cum in illorum sorte censeatur, qui juxta Propheticum improperium docuerunt linguas suas loqui mendacium: & ut iniquè agerent, laborarunt. Caeterum ad alia quaedam fabulosa & fucata verba in ipsius literis Archiep. comprehensa, licèt ea possemus rationibus luce clarioribus confutare, ne sermonem protrahamus, duximus ad praesens non dare responsum. Sed quia non decet cum homine contentioso funem trahere, nec ejus perversitatibus consentire; vobis in fide & dilectione, quibus nobis tenemini, firmiter injungendo mandamus; quòd non obstante quocunque mandato ipsius Archiepiscopi, cui in derogationem honoris & juris Regii contra fidelitatis juramentum nobis praestitum obedire non debetis, ad publicationem eorum, quae in praefatis literis nostris excusatoriis continentur, juxta ipsarum seriem procedatis. Et quia de conservatione jurium & praerogativarum nostrarum Regalium, quae progenitorum nostrorum Regum digne recolenda prioritas magnificè defensavit, sumus, ut debemus, soliciti; ac idem Archiepiscopus ad concitandum contra nos Clerum & populum, & ad impediendum expeditionem guerrae nostrae, quam per ejus Consilium assumpsimus, quasdam denunciationes & publicationes sententiarum, excommunicationum, ac monitiones injuriosas, ac juri coronae & Regiae dignitati nostrae praejudiciales, cum per eas nitatur in multis articulis à nobis auferre jurisdictionem nobis notorie competentem, cujus cùm simus Rex inunctus, capaces esse dignoscimur, & qua nos & progenitores [Page 38] nostri scientibus & tolerantibus Summis Pontificibus ac Praelatis & Clero Regni nostri usi sumus pacificè ab antiquo, fecit & per alios fieri & publicari mandavit, in Majestatis nostrae laesionem & jurium ac praerogativarum nostrarum Regalium derogationem manifestam: vobis districtè & sub incumbenti periculo prohibemus; ne publicationes, denuntiationes seu monitiones hujusmodi indebitas, & juribus ac praerogativis Regiis derogatorias & praejudiciales, vel alia per quae fideles nostri contra nos concitari, vel expeditioni guerrae nostrae in subversionem nostri & fidelium nostrorum possit, quod absit, aliqualiter impediri, ad mandatum ipsius Archiepiscopi vel alterius cujuscunque per vos vel alios faciatis, vel quantum in vobis est, ab aliis fieri permittatis. Et si quid per vos attentatum fuerit, celeriter revocetis. Teste meipso apud Turrim London. 31. die Martii, Anno Regni nostri Angliae XV. regni vero nostri Franciae secundo.

Qualiter Archiepiscopus recessit de Cantuariâ versùs Parliamentum.

CUmque idem Archiepiscopus pro suis aemulorum vitandis insidiis in Ecclesiâ Cantuariensi à secundo die Decembris in Festo Regressionis S. Thomae Martyris ab exilio, usque in diem Mercurii XVII. diem Aprilis, anno Domini MCCCXLI. continuam moram traxisset; ipse summonitus ad Parliamentum apud Westmonasterium in quindenâ Paschae tenendum, & habitâ Protectione Regiâ salvi conductûs de veniendo & redeundo, continuatis dietis suis per Maneria Archiepiscopatûs, tandem idem Archiepiscopus in Festo S. Georgii, qui fuit primus dies Parliamenti, venit apud Lamheth. Sed illo die non ad Parliamentum accessit; & in crastino una cum London. & Cicestr. Episcopis, & magnâ multitudine Clericorum & Armigerorum apud Westmonasterium [venit]; & in introitu hostii Magnae Aulae obviavit eidem Archiepiscopo Dominus Radulphus Baro de Stafford, Hospitii Regii Senescallus, & Dominus Johannes Darsy, Camerarius Regis, cum Servientibus Armorum, dicentes sibi ex parte Regis; quòd objicienda sibi primò in Scaccario Regis respondere deberet, antequam Parliamentum intraret. Et ipse Archiepiscopus respondebat statim eis; quòd ad hoc tunc diem non habuit, sed ad interessendum Parliamento Regi unà cum Paribus dicti Regni. Nichilominus ad placendum Regi, intravit Scaccarium; & Articulis sibi expositis, dixit se velle deliberare super ipsis. Et hoc peracto, ad Cameram Regis depictam accessit; & ibi in loco Parliamenti assignato sedebat, cum London. Cicestr. Coventr. & Lichfeld. ac Menevensi Episcopis; quibus dixit: quòd haec est causa adventûs nostri. Et primò pro honore, juribus & libertatibus Ecclesiae Anglicanae. Secundò, pro utilitate publicâ & commodo Regni & populi. Tertiò, pro honore Regis, & bono Reginae ejus. Quartò, ad purgandum se in pleno Parliamento super criminibus sibi impositis & publicatis. Quintò, quòd vocatus ad Parliamentum per Breve Regis, venit ad faciendum quod sibi incumbit. Et quasi hora nona tunc erat; ex praemunitione Robertus Bourser Cancellarius Angliae prorogavit diem usque in Crastinum. Dicti Episcopi ad propria redierunt. Et in Festo S. Marci Evangelistae, idem Archiepiscopus rediit apud Westmonasterium, intrans Cameram depictam; & sedebat ibi cum Episcopis. Sed Rex tunc praesentiam suam non exhibuit; & unusquisque ad propria remeavit. Et die Jovis sequenti idem Archiepiscopus intravit Scaccarium, super Articulis sibi objectis Regis Consiliarios informavit; nil aliud faciens illo die. Die Veneris post Festum S. Marci, idem Archiepiscopus apud Westmonasterium rediens, [Page 39] obviârunt sibi in ostio Magnae Aulae Domini Johannes Darsy. Egidius de Bello campo, Radulphus de Nevyle; praecipientes sibi, ut Scaccarium intraret, super Articulis sibi objectis informationem facturus pleniorem. Quibus respondit; quòd ad Parliamentum citatus erat, & ideo locum Parliamenti intrare vellet, & non Scaccarium illâ vice: & sic recessit ad Cameram Depictam: ibi sedens cum Radulpho London. Roberto Cicestr. Simone Elien. Roberto Coventr. Radulpho Bathon. Thoma Herford. Roberto Sarum, & H. Meneven. Episcopis: ad quos Rex non curavit venire: & Adam Episcopus Wynton. & Bousser, & Johannes Darsy intrantes ad eos, ex parte Regis injunxerunt Archiepiscopo, quòd obediret & humiliaret se Regi; asserentes, quòd in eo gratiam inveniret. Quibus Archiepiscopus dixit; quòd semper fuit sibi obediens & erit, salvo ordine suo & statu, dit post haec idem Wynton. Episcopus erga Cantuariensem [dixit] quòd Literas Regias famosas contra cum publicatas, per ipsum, ut dicitur, factas non concepit; sed se excusavit ore tenus. Cui Archiepiscopus dixit nihil: sed juxta assignationem, omnes ad propria recesserunt. Et die Sabbati sequenti, in Festo S. Vitalis idem Archiepiscopus apud Westmonasterium rediens, venerunt ad eum duo Servientes Armorum, dicentes Archiepiscopo ista verba: Pater, non capiatis pro malo. Inhibitum est nobis, ne vos Cameram Depictam Regis, ubi Rex Parliamentum suum tenet, ingredi permittamus: quibus ipse Archiepiscopus dixit molestè: [Amici mei, Dominus meus Rex me Johannem Verba ista ex Byrchingtono [...]itat Parkerus, Antiq. Britan. pag. 236. Archiepiscopum ad hoc Parliamentum per Breve suum vocavit; & ego major post Regem primam vocem habere debens, jura Ecclesiae meae Cantuariensis vendico; & ideo ingressum istius Camerae peto. Sed iidem Servientes sibi & Episcopis London. & Cicestr. secum astantibus negârunt expressé. Et Archiepiscopus Crucem suam bajulans, se à dicto loco null [...]tenus recessurum asseruit, donec à Rege aliud in praeceptis haberet]. Et modico facto intervallo, accesserunt ad Archiepiscopum Johannes Darsy senior, Egidius de Bello-campo, Johannes Darsy junior, & Thomas Medham, Milites. Et voce furibundâ Johannes Darsy senior dictum Archiepiscopum sic alloquitur: En quid sacis hîc? Cui Archiepiscopus respondit: Ego ex Brevi Regis ad hoc Parliamentum vocatus, pro jure Ecclesiae meae vindicandae hîc sto & stabo ad ingrediendum Parliamentum. Cui Johannes Darsy malefico vultu dixit: Utinam ibi stes perpetuò, & nunquam recedas. Ad haec Archiepiscopus malitiam eorum considerans, dixit: Hîc est corpus paratum; de quo facere poteris, quod volueris. Animam meam spero reddere Creatori. Cui Tyrannus. Non sic, non sic: non tu ita dignus, nec nos ita fatui; sed tu inobedienter ad Ligium Dominum tuum venis. Cui Archiepiscopus. Ego tanquam obediens Domino meo Regi humiliter venio; & Crucem mea [...] hîc in manibus meis gesto: Et paratus sum hîc pro jure Ecclesiae meae mort [...]m subire. Cui Tyrannus: Non es dignus Cruce illâ, quam gestas, nec ingredi Parliamentum; quia semper fuisti malus, & falsò deservisti Domino tui Regi. Et quicunque dixerit, quòd Dominus Rex non sit seniori ductus Consilio, quàm fuit tempore tuo; mentitur per os suum: & hoc probabitur, si sit opus, in corpus cujuscunque, corpore tuo salvo propter honorem dignitatis. Et consequenter alius Tyrannus Egidius dixit Archiepiscopo. Tu maledicte in malâ horâ fuisti natus; quòd tu nobiliorem hujus mundi Principem & negotia Regni Franciae impedis, & impedivisti à diu. Cui Archiepiscopus [Maledictio Dei & B. Mariae, & S. Thomae, & mea, qui dictum Ista itider ex Byrchingtano citat Parkerus ibid. Regem impedierunt taliter, sit super eorum capita nunc & semper, Amen.] Cui Johannes & Egidius: Tunc illa maledictio super caput tuum veniet. Et Archiepiscopus dicto Johanni dixit: De verbis tuis probrosis non [...]uro. Sic maledicti Milites cum indignatione populi recesserunt. Et idem Archiepiscopus cum Episcopis praedictis adhuc ante ostium Camerae expectantes. [Page 40] Tandem exierunt Comites Northampton. & Sarum. quibus ibidem Archiepiscopus sic alloquitur: Ego Archiepiscopus Cantuariensis vocatus ad Parliamentum Regium veni, sicut teneor; sed ingredi non Sensus legendum postulat non permittor. deberent. Rogo vos Dominos, quòd hoc Domino Regi intimare velitis; ex parte meâ ipsum rogantes, quòd jus Ecclesiae Cantuariensis dignetur servare. Qui quidem Comites hoc sibi annuentes, idem Archiepiscopus postmodum cum Episcopis, & cum Domino Simone Eliensi Episcopo crucem dicti Archiepiscopi de manu suâ capiente, parvam Aulam Westmonasteriensem est ingressus; & ibidem cum Co-episcopis suis per aliquod tempus mansit. Tandemque cum ipsis Praelatis & Paribus Regni Cameram Depictam & Albam ingrediens; ubi tractatu pacis habito ab eodem Archiepiscopo Rex Angliae se retraxit. In quo quidem tractatu Adam Wynton. Episcopus caecus, tanquam amator discordiae, tunc dicti Regis Consiliarius principalis, de falsitate per Pares praedictos convictus fuit super eo, quod falsò imponebatur dicto Archiepiscopo; quòd ipse, dum erat Regis Consiliarius, quandam declarationem Homagii Regis Angliae faciendam Regi Franciae ex capite suo absque consultu fecisse l. dicebat. debebat, quòd idem Wynton. nichil scivit de tractatu aliquo nec recoluit; quia tunc fuit Nuncius Regis unâ cum Domino W. Ayreminine tunc Episcopo Norwicensi, & cum Domino Comite Hanoniae, Henrico de Percy, Johanne Sordych, ad tractandum cum Rege Franciae; & deputatus ab eo super negotio antedicto. Et quia Rex Angliae non venit ad tractandum super his cum Proceribus suis; ipsi Nuncii discordes ab invicem recesserunt. Die Dominicâ sequente idem Archiepiscopus apud Lamhetham pausavit in pace. Et eodem die Domini Johannes Darsy & Willelmus Kyllesby, totius discordiae incentores, coram Majore, Aldermannis ac Communitate Londoniae, in Capitulo Westmonasteriensi congregatis, tractatu habito, plures Articulos fabricarunt, & contra eundem exposuerunt Archiepiscopum; ut sic contra eum dictam Civitatem malitiosè excitarent. Et die Lunae sequenti, ultimo die Aprilis, simili modo Communitati Angliae hujusmodi Articuli, per conspirationem, ut praemittitur, fabricati, fuerant publicati: ut sic ipse Archiepiscopus totius Communitatis Angliae perderet voluntatem; volentes ipsum Archiepiscopum exulem fore à cordibus Anglicorum; personas [...]ue Ecclesiasticas & totum populum avertere ab eodem: nil aliud ipso die in Parliamento agentes. Primo die Maii, anno Domni MCCCXLI. idem Dominus Archiepiscopus veniens bene manè apud Westmonasterium [de omnibus Articulis sibi undecunque impositis in Ista etiam ex Byrchingtono citat Parker [...]s ibid. pleno Parliamento se optulit purgaturum. Unde electi fuerunt XII. Pares Regni Angliae; viz. London. Herford. Bathon. & Exon. Episcopi; necnon Arundel. Sarum. Huntingdon. & Suffolc. Comites: ac etiam Domini Henricus de Percy, Thomas de Wak, Radulphus Basset, & Radulphus de Nevil Barones;] ut ipsi habitis in eâ parte informationibus dicerent Regi, quod consultius sit agendum. Die Mercurii sequenti, idem Archiepiscopus in Albâ Camerâ Westmonasterii coram Rege existens, iteratò petiit, quòd de sibi impositis se posset in pleno Parliamento purgare. Sed dicti Regis Consiliarii nolebant ipsum audire. Unde idem Archiepiscopus dixit, Imminente periculo, necessitate laborare, volens se coram omnibus excusâsse publicè. Sed dicti Regis Consiliarii verba sua interrumpentes non permittebant ipsum ulteriùs prosequi; quòd continuantes Parliamentum usque in Crastinum tunc sequentem. Die Jovis in Festo Inventionis Sanctae Crucis, anno praedicto coram Rege, in pleno Parliamento apud Westmonasterium, idem Archiepiscopus cum London. Cicestr. Cistr. Sarum. Bathon. Coventr. Herford. Exon. Meneven. Dunelm. & Karolien. Episcopis, necnon Arundel. Sarum. Huntingd. Exon. Meneven. Pembrok. Suffolk. & Anegos, Comitibus; ac Westmonast. S. Augustini Cantuariens. S. Albani, S. Edmundi, & de Wynchestr. [Page 41] Abbatibus, ac etiam Dominis de Wak, de Percy, de Warkele, Henrico de Spenser, Henrico de Feres, Petro de Monteforti, Richardo Talebot, ac Johanne de Gray, Baronibus; ac domino Johanne Darsy, Camerario Regis, Bartholomaeo de Burgersh, & cum Majore London. ac Baronibus Quinque Portuum, ac Militibus Communitatis Angliae, coram Domino Rege stantibus, & pro dicto Archiepiscopo supplicantibus; Rex idem Archiepiscopum ad suam admisit gratiam, & ipsum super criminibus sibi impositis excusatum habuit undequaque.

Reassumptio Archiepiscopi ad Concilium Regis.

POstmodum post dies paucos Dominus Rex reassumpsit eundem Archiepiscopum, tanquam prudentiorem & sagaciorem totius Regni Angliae, ad suum Privatum Concilium; & factus est ei principalis Consiliarius in agendis, anno Domini MCCCXLII. [apud] Hogges in Normanniâ. Anno Domini MCCCXLVI. idem Rex Angliae pro recuperatione juris sui quod ad Regnum & in regno Franciae ex successione haereditatis obtinebat, XVII. die Julii cum Exercitu suo applicuit apud Hogges in Normanniâ: & ibidem praesens erat Bertrandus Senescallus Franciae; qui sub poenâ capitis sui erga Dominum Philippum de Valeys dicentem se Regem Franciae manuceperat; quòd cum ducentis viris armatis dictum portum de Hogges viriliter custodiret, ne rex Angliae cum suo exercitu Terram Franciae ibidem intraret. Unde ipse Mariscallus tam dictum Portum quàm apud Warflete cum palis, sicut potuit, obturavit; & ad resistendum regi Angliae cum potentiâ & manu armatâ mille equites & sex millia peditum congregavit. Sed ab eis ipsum Regem Dei potentia liberavit. Itaque Rex Angliae de inimicis suis victoriam reportavit. Quibus sic peractis, idem Cantuariensis Archiepiscopus circa bonum regimen Regni Angliae totis viribus laborabat. Post haec circa regimen curae pastoralis intentus, apud Maydestan. graviter infirmatur; & de diebus indies languescens, tandem continuatis diebus ductus fuerat apud Maghfeld: ubi condito Testamento omnia quasi per eum legata Familiae suae, dum vixit, donavit inter vivos, & ferè Testamentum suum complevit. Praedicens familiaribus suis saepiùs mortem suam, & die Sabbati in Vigiliâ S. Bartholomaei Apostoli, anno Domini MCCCXLVIII. & suae Translationis XV. idem Archiepiscopus, auditâ Missâ, de B. Mariâ, circa horam primam dicti diei in sanâ memoriâ obiit apud Maghfeld. Et ante mortem suam praedixit Magistrum Simonem de Islep suum Successorem futurum fore debere. Hic singulis diebus XIII. pauperibus de manè, [eleemosynam dedit] quibus XIII. denarios & cuilibet unum panem. Et ad nonam aliis XIII. pauperibus ante prandium; quibus unum panem album, potellum cerevisiae, potagium, bonum ferculum carnium sive piscium, omni die; & post Vesperas aliis XIII. pauperibus, quibus unum panem & unum denarium; propriâ manu, dum vixit, humiliter ministravit; praeter eleemosynas fragmentorum domûs suae ad magnam multitudinem pauperum undique confluentium; quibus largiter distribui per Eleemosynarium suum fecit: & multas eleemosynas mulieribus puerperio decubantibus; & aliis indigentibus privatas eleemosynas multas fecit. Hic erga subditos benignus & misericors nullum privando, sed potiùs in omnibus quibus potuit dispensando. Die Martis in crastino Nativitatis eodem anno corpus ipsius Archiepiscopi in Ecclesiâ Cantuariensi juxta Summum Altare in parte Australi honorificae traditur sepulturae.

[Page 42]

JOHANNES OFFORD.

Johannes Offord, Legum Doctor eximius, Decanus Lincoln. & Cancellarius Angliae successit: & ad preces Regis Angliae Clemens Papâ VI. pontificatûs sui anno VII. & VIII. Calend. Novembr. anno Domini MCCCXLVIII. spretâ Electione concordi de Magistro Thoma Bredwardyn, magno Theologo, providit eidem Johanni; & ipsum per Bullas suas praefecit in Archiepiscopum & Pastorem. Hic Johannes fuit vir magnae eloquentiae, & in Concilio providus. Ab ipso Papa multas grates reportavit; quod ipsemet vel alius effectum nullum habuit, quia ipse tempore parvo vixit. Anno Domini MCCCXLVIII. statim post finem Natalis Domini incoepit communis mortalitas gentium; & duravit continuè usque ad finem mensis Maii anno Domini MCCCXLIX. In quâ quidem pestilentiâ vix tertia pars hominum remansit in vitâ. Tunc quoque tanta r [...] ritas Presbyterorum & paucitas erat; quòd Parochiales Ecclesiae inofficiatae penitus remanserunt: & personae Beneficiatae à curis Beneficiorum suorum prae timore mortis diverterant; ubi morari poterant, nescientes. Et quia tunc nullus servitores habere poterat; necnon mendicare malentes ocio, quàm per laborem quaerere vitam suam: Dominus Rex cum suo ordinavit Concilio, & statuit; quòd quilibet homo & foemina Regni Angliae potens in corpore ad laborandum, infra aetatem LX. annorum, non vivens de mercaturâ, nec certum exercens artificium, non habens de proprio unde vivere, vel terram propriam de qua circâ agriculturam se poterit occupare, & alteri non serviens, si de serviendo requisitus fuerit; illi servire tenetur, qui illum sic duceret requirendum; quodque percipiet vadia, liberationes & stipendia consueta. Et praeterea ordinatum fuit; quòd omnes artifices & operarii pro labore non caperent ultra id quod fieri communiter consuevit. Hic Cantuariensis Electus circa finem Mortalitatis hujus in Vigiliâ S. Augustini Anglorum Apostoli apud Totenham mense Maii diem suum clausit extremum; & VII. Die Junii anno Domini MCCCXLIX. post Matutinas in Ecclesiâ Christi decantatas, secretè juxta locum ubi S. Thomas Martyrizatus fuerat, est sepultus de nocte.

THOMAS BREDWARDYN.

Thomas Bredwardyn, sacrae paginae professor Solempnis, de Parochiâ de He [...]tfeld Cicestrensis Dioeceseos oriundus, Canonicus Lincolniensis, per Electionem Canonicam & per provisionem Apostolicam successit. Hic primò erat Confessor Regis Angliae; cum quo in Regno Franciae & in Normanniâ fuerat; ipsum Regem & exercitum suum salubribus monitis docuit & exemplis; adeò quòd solius Dei potentiâ, & non in multitudine armatorum Rex Angliae tandem suorum habuit victoriam aemulorum. Hic Thomas, magnus Theologus & famosus primò post mortem Johannis de Stretford Cantuariensis Archiepiscopi per Priorem & Capitulum Cantuariensem penultimo die Augusti, anno Domini MCCCXLVIII. primitus, & deinde IV. die Junii, an. Domini MCCCXLIX. iteratis vicibus est electus. Sed Dominus Clemens Papa VI. de hujusmodi Electione inscius, & antequam praesentata fuerat Electio hujusinodi, providit auctoritate Apostolicâ eidem Magistro de hujusmodi Archiepiscopatu XIII. Calend. Julii anno praedicto. Die Dominicâ in Vigiliâ S. Margaretae eodem anno, dictus Thomas Cantuariensis Electus, apud Avinionem existens, ibidem tunc consecratus fuit in Archiepiscopum Cantuariensem in Ecclesiâ Fratrum Minorum per Dominum Bertrandum Ebrèdunensem [Page 43] titulo S. Marci Presbyterum Cardinalem, unà cum aliis Episcopis & Abbatibus astantibus aliisque Cardinalibus in Curiâ praesentibus tunc ibidem. Die autem consecrationis hujusmodi Dominus Hugo Cardinalis Tutelensis, germanus Papae, dum ipse Archiepiscopus in mensâ sederet, fecit fieri eidem Archiepiscopo magnum vituperium per quendam super asinum equitantem; de quo malè contentabantur caeteri Cardinales. Deinde Domino Papâ & Cardinalibus, ut moris est, visitatis, Archiepiscopus iter suum versus Angliam arripiens, die Mercurii XIX. die Augusti applicuit Dovorram; & dicto die apud Castrum fuerat hospitatus; & deinde progrediens, apud Chertham; & continuatis diebus veniens apud Dertford, & die Sabbati in Vigiliâ Assumptionis B. Mariae veniens ad Regem apud Eltham, ibidem liberationem Temporalium suorum habebat. Et eodem die accedens ad Manerium Roffensis Episcopi apud Lamheth. ibidem hospitatus fuit die Dominicâ in Festo Assumptionis B. Mariae, die Lunae, die Martis, & die Mercurii sequentibus: quo die Mercurii ibidem mortuus est; & die Sabbati in Festo Decollationis S. Johannis Baptistae in Ecclesiâ Cantuariensi humatus est. Sicque tres Vacationes Cantuariensis Ecclesiae in uno & eodem anno, exceptis quinque diebus, casualiter contingerunt.

SIMON de ISLEP.

Simon de Islep, Canonicus Lincoln. eidem Thomae successit per Provisionem Apostolicam, spretâ electione factâ de eo. Hic erat priùs Portitor Sigilli privati Regis, & ejus Secretarius, homo quidem Deo devotus, & hominibus gratiosus. Die Dominicâ in Vigiliâ S. Thomae Apostoli anno Domini MCCCXLIX. in Ecclesiâ S. Pauli London. per Dominum Radulphum Episcopum London. adscitis Domino Willelmo Wynton. Episcopo, & Domino J. Menevensi Episcopo, Comprovincialibus, suit auctoritate Apostolicâ consecratus, & postmodum in Ecclesiâ Cantuariensi intronizatus secretè, moderatis sumptibus & expensis. Hic visitavit Dioecesin Cantuariensem in quâ certas Ecclesiasticas personas privavit; & contra alios cum rigore processit. Et deinde Dioeceses Roffensem & Cicestrensem perfunctoriè visitans, postmodum in suis Maneriis motabatur, suos subditos per citationes multipliciter fatigando. Hic autem Palatium Cantuariense receptis ab executoribus Johannis Archiepiscopi Cantuariensis pro destructibus domorum mille Marcis, fecit nobiliter reparari; & Manerium de Wrotham penitus demoliri, & ex lapidibus ibidem Manerium de Maydestan, quod ibidem Archiepiscopus Johannes incoeperat construere, emendari fecit, novam ibidem Cameram faciendo. Hic impetravit Literas Apostolicas pro subsidio communi in relevationem suorum onerum eidem concesso per Dioecesin & provinciam Cantuariensem, videlicet IV. denariorum de Marcâ; sed per astutiam Clericorum suorum, ostensis Clero dictis Literis Apostolicis in Ecclesiâ de Maydestan, sed non lectis, à subditis suis plenam Decimam sic extorsit; & ab aliis Provinciae Cantuariensis IV. denarios de Marcâ duntaxat habuit secundùm Bullam. Anno Domini MCCCLIII. XX. die Aprilis apud Westmonasterium coram Rege Angliae, Simon Cantuariensis & Johannes Eborac. Archiepiscopi, [...]. antiquam▪ antequam contentionem super bajulatione Crucis utriusque Archiepiscopi de concessu Regis in utrâque Provinciâ faciendâ, praeter consensum Prioris & Capituli Cantuariensis privatim formâ quae sequitur concordârunt. Videlicet idem Cantuariensis Archiepiscopus & successores sui Archiepiscopi Crucem suam in Civitate, Dioecesi & Provinciâ Ebor. ante se liberè deferri facient ubicunque. Et idem Ebor. Archiepiscopus & Successores sui ibidem Archiepiscopi, in Civitate, Dioecesi & provinciâ Cantuariensi ante se liberè deferri facient absque turbatione quacunque. Sed idem Johannes Archiepiscopus & quilibet ejus Successor [Page 44] infra duas menses, quò primò Cantuariensem Provinciam post consecrationem de caetero fuerit ingressus, pro delatione pacifi [...]â Crucis ejus in Civitate, Dioecesi & Provinciâ Cantuariensi faciendâ liberè, unum Nuncium solempnem ad Ecclesiam Cantuariensem cum Imagine aureâ valoris XL. librarum sterlingorum sculptâ ad similitudinem Archiepiscopi, vel jocali altero aureo ejusdem valoris, fideliter destinabit. Et hujusmodi Nuncius ad Ecclesiam Cantuariensem dictam Imaginem vel jocale ad feretrum S. Thomae in pr [...]sentiâ Prioris vel Supprioris aut alterius offerret praesidentis. Et cum Ebor. Archiepiscopus ad Parliamentum Regis venerit; Archiepiscopus Cantuariensis tanquam Praeminentior ad dexteram partem Regis sedebit, & Ebor. in sinistrâ: Et Crux Cantuariensis in dexterâ parte lecti, & Crux Ebor. in sinistrâ. Et Cantuariensis & Ebor. Archiepiscopi, si via lata fuerit, simul incedent; sed in introitu ostiorum vel aliis locis strictis, ubi Cruces simul deferri non possunt, Crux Cantuariensis praecedet, & Crux Ebor. Archiepiscopi subsequetur. Quam quidem Compositionem Innocentius Papa VI. Pontificatûs sui anno tertio ex certâ scientiâ confirmavit, omnem defectum in eâ supplendo, non obstante quòd tunc in Compositione hujusmodi Suffraganeorum Praelatorum & Capitulerum, aliorumque consensus non intervenerit, ut debebat.

Cùm autem Dominus Robertus de Stretton. ad preces Principis Walliae in Episcopum Coventriensis & Lichfeld. Ecclesiae electus fuisset; & idem Dominus Papa ipsius Electi & ejus literaturae notitiam non obtinens, voluit quòd dictus Electus ad Romanam Curiam veniret, examinationem personaliter subiturus. Et quia Rex Angliae pro dicto Electo scriberet Papae; & ampliùs Rex quoque interim Temporalia dicti Episcopatûs, & Archiepiscopus Spiritualia, toto tempore vacationis ejusdem habebat. Et cùm dictus Episcopatus propter insufficientiam Roberti de Stretton Electi in literaturâ & in Romanâ Curiâ examinati propter defectum literaturae repulsi, per biennium vacavisset; tandem ad preces dicti Principis idem Papa per Bullas suas examinationem dicti Electi in Anglia Archiepiscopo Cantuariensis & Episcopo Roffensi commisit. Unde dicti Principis precibus Dominus Cantuariensis Archiepiscopus excitatus, eundem Electum ad dignitatem Episcopalem insufficientem post examinationem personae suae factam tam ipse Archiepiscopus quàm Episcopus Roffensis invenientes, propter remorsum conscientiae ipsum acceptare non poterant nec volebant. Unde idem Electus non expeditus sic recesserat illâ vice. Sed postmodum idem Electus à Domino Michaele London. Episcopo, cui etiam Dominus Papa vices suas commiserat, fuerat gratiosè acceptatus, & die Dominicâ▪ in SS. Cosmae & Damiani, anno Domini MCCCLX. in Episcopum consecratus. Anno Domini MCCCLVIII. Fr. Thomas de Lile, Episcopus Eliensis, super homieidiis & roberiis & aliis feloniis in Curiâ Regis Angliae malitiosè ad sectam Comitissae de Marescal. per inquisitionem de facto convictus, & eidem secundùm consuetudinem Angliae tanquam Clericus liberatus, perpetuo carceri mancipandus, captatâ temporis opportunitate latenter aufugit; & ad Romanam Curiam veniens, Domino Innocentio Papae VI. de hujusmodi injuriis est conquestus. Unde idem Papa commotus graviter, Magistrum Johannem Lech. Officialem Curiae Cantuariensis, Dominos Willelmum Shareshul, Willelmum de Thorp. Henricum de Grene, & Willelmum de Norton. Justiciarios Regis Angliae, & Dominos Simonem Drayton Militem & quosdam alios, per literas Bullatas in ostio Ecclesiae S. Pauli London. affixas, ad Romanam Curiam peremtoriè mandavit citari; & tandem ipsos propter contumaciam excommunicatos publicè nunciari, & contra eos ad hujusmodi sententiae aggravationem processit. [...]t postea idem Dominus Simon in hujusmodi Excommunicatione decedens, per Episcopum Lincoln. auctoritate Domini Papae fuerat exhumatus; ejusque corpus in paludem viliorem [Page 45] projectum: Et idem Officialis Cantuariensis ab Excommunicatione hujusmodi absolutus. Quibus sic pendentibus, quidam Eliensis Episcopi Clerici, de Romanâ Curiâ ad Angliam destinati, Fr. Johanni Episcopo Roffensi, Thesaurario Angliae, Papales Bullas extra London. tradiderunt. Et ob hoc dicti Clerici capti, incarcerati in Turri London. & ad perpetuam poenitentiam condempnati. Hic siquidem Eliensis Episcopus, Frater Praedicator, undique litem obtinens, in Romanâ Curiâ in tribulatione & miseriâ sic decessit. Anno Domini MCCCLX. Fr. Johannes Roffensis Episcopus in crastino S. Lucae Evangelistae in Manerio suo juxta Lamheth. obiit. Cui successit per Electionem Canonicam Magister Willelmus de Wytleseye, Archidiaconus Huntyndon. & postmodum per dictum Innocentium Papam in pleno Concilio confirmatus. Et die Dominicâ in Crastino S. Agathae Virginis anno domini MCCCLXI. per Simonem tunc Cantuariensem Archiepiscopum in Capellâ de Otteforde fuerat consecratus. Anno domini MCCCLX. quasi per totum orbem incoepit pestilentia & mortalitas gentium undequaque. Fr. Thomas Lile Episcopus Eliensis obiit; cui successit dominus Simon de Langham, Abbas Westmonasteriensis Dominus Johannes Tryllek Episcopus Herefordensis; cui successit Magister Ludovicus Cherlton. Dominus Thomas Fastolf Episcopus Menevensis; cui successit Magister Adam Houghton. Dominus Michael Episcopus London. cui successit Magister Simon Suthbury. Dominus Reginaldus Brian Episcopus Wygorn. cui successit Magister Johannes Barnet. Fr. Thomas Pascal Episcopus Landavensis; cui successit Fr. Johannes Godrich. Minorum. Et isti septem Episcopi tempore mortalitatis hujus mortui; loco eorum surrogati fuerunt boni Clerici & Doctores per Innocentium Papam. Anno domini MCCCLXII. V. Id. Aprilis in Vigiliâ Ramis Palmarum obiit Robertus de Stretford Episcopus Cicestrensis apud Aldyngborne; cui successit Magister Willelmus de Lenn. Decanus Cicestrensis, Doctor Juris Civilis, per Provisionem Apostolicam. Eodem tempore Johannes Gynewell. Episcopus Lincoln. obiit, tempore suo exemptus per Sedem Apostolicam ad preces Domini Legendum put [...] D. Johannis Ducis. primi Ducis Lancastriae; cui successit dominus Johannes Bokyngham, Canonicus Lincoln. Portitor privati Sigilli Regis tempore Papae Urbani, & de ejus mandato super literaturâ apud Sanctum Omerum per duos Abbates examinatus, & idoneus ad dignitatem Episcopalem repertus, factâ relatione Papae de & super examinatione hujusmodi, idem Papa praefecit ipsum in Episcopum Lincoln. Qui die Dominicâ in crastino Nativitatis S. Johannis Baptistae, anno domini MCCCLXIII. per Dominum Willelmum Wynton, Episcopum in Capellâ Manerii sui de Werghane fuit auctoritate Apostolicâ consecratus per Bullam gratiosam. Postmodum Magister Radulphus de Salop. Bathon. & Wellen. Episcopus obiit. Cui successit per provisionem Apostolicam Dominus Johannes Barnet. Et Magister Willelmus Wytleseye Episcopus Roffensis successit ad Episcopatum Wygorn. per Translationem. Et Magister Thomas Tryllek praefectus fuit auctoritate Apostolicâ in Episcopum Roffensem; Anno Domini MCCCLXXI. apud Lamheth. VI. die mensis Januarii.

Hic Simon Cantuariensis Archiepiscopus, irrequisito Capituli sui consensu, vendidit annuum reditum XIII. damarum vel cervorum tempore pinguedinis, & aliarum XIII. damarum vel cervorum in tempore deffermesoun, ad Archiepiscopum Cantuariensem & ad Manerium suum de Slyndon. ab antiquo notorie pertinentium percipiendum annuatim à Nemoribus, Forestis, sive Chaseis Domini Comitis de Arundel. ad duos anni terminos ad opus domini Cantuariensis Archiepiscopi, qui fuerit pro tempore: ac dimisit & concessit in perpetuum nobili viro Richardo Comiti Arundell. & Surriae pro CCXL. Marcis sterlingis. Et Archiepiscopi Cantuarienses fuerunt hujusmodi [Page 46] ferarum [possessores] temporibus suis usque ad tempus alienationis factae contra juramentum suum de non alienando bona Archiepiscopatûs sui, Romano Pontifice inconsulto. Cùm autem solempnis & diligens tractatus, qui in talibus concessionibus perpetuis super alienationibus rerum Ecclesiasticarum exigitur, non fuerit juxta juris exigentiam habitus; hujusmodi venditio & concessus annui reditûs non poterit de jure subsistere; non poterit, nec debebit; praesettim cum urgens necessitas vel evidens, quare hoc fieri debuit, non subesset. Idem insuper Archiepiscopus vendidit arbores in & super terris tenentiae Cantuariensis Archiepiscopi in Waldâ crescentes, communiter vocatâ Dornedennes, ad Archiepiscopum & ad Ecclesiam Cantuariensem ab antiquo pertinentes: quas nullus dictorum Tenentium prosternere potuit vel audebat, pro suo tempore alienavit; pro facto duplicando reditum dictorum Tenentium suorum ex hâc causâ.

Eodem anno, circa finem mensis Januarii, idem Archiepiscopus in equitando de Otteford versùs Maghfeld inter Sevenok & Tonebreg, in loco lutoso & aquoso de equo suo casualiter cecidit; adeò quòd ipse quàm sub equo quàm desuper fuerat penitus madefactus. Sicque absque vestimentorum suorum mutatione necessariâ equitavit. Et dehinc apud Maghfeld veniens, ibidem in quadam lapideâ Camerâ dormiens in meridie, morbo Paralysis est percussus. Sicque ibidem morando non valens post prandium bene loqui. Tandem circa principium mensis Julii, anno domini MCCCLXIII. equitavit versùs Cherrynge suaviter in literâ. Circa idem tempus idem Archiepiscopus sumptuosè incoepit facere Aulam Scolarium in Oxoniâ in Parochiâ B. Mariae Oxon. quam vocari fecit Aulam Cantuariensem. Et quasdam Aulas Oxon, vicinas alias per nimietatem venti I. demolitas. demolitans, pro Scolaribus ibi morari volentibus de suo aerario perquisivit. In quâ quidem Aulâ Scolares in Jure Civili & Canonico & in Arte Dialecticâ sub certo numero studere debentes disposuit in parte; & illos sub regimine unius Magistri communiter vivere voluit; quibus Ecclesias de Pageham & de Ivechirche pro suâ sustentatione appropriari decrevit. Sed morte praeventus, hujusmodi opus imperfectum dimisit. Hic Archiepiscopus paralyticus apud Cantuariam per vices veniens, & quandoque apud Cherrynge rediens, & tandem principio Augusti apud Maghfeld veniens, & ibidem per annum & dimidium moram trahens: tandem die Dominicâ in crastino S. Marci Evangelistae anno domini MCCCLXVI. circa mediam noctem ejusdem diei obiit apud Maghfeld, anno Consecrationis suae XVII. Et die Sabbati, II. die Maii anno praedicto absque tumultu & expensis ante Magnam Crucem in navi Ecclesiae Cantuariensis similiter est humatus. Et die Veneris, VIII. Id. Maii anno praedicto Prior & Capitulum Venerabilem Patrem dominum Willelmum Edyndon. Episcopum Wynton. in Archiepiscopum Cantuariensem unanimiter postulârunt. Quâ postulatione eidem Episcopo modo debito praesentatâ; ipse hujusmodi postulationi dissensit, & renunciavit eidem omnino.

SIMON de LANGHAM.

Simon de Langham, primò Monachus Westmonasteriensis, deinde Abbas, & deinde Episcopus Eliensis, & Cancellarius Angliae, successit per Provisionem Apostolicam, spretâ postulatione factâ de domino Willelmo de Edyngdon. Episcopo Wynton. per Priorem & Capitulum Cantuariensem, ut praefertur. Et in Vigiliâ S. Jacobi, anno domini MCCCLXVI. Urbanus Papa VI. eundem Simonem tunc Episcopum Eliensem transtulit ad Archiepiscopum Cantuariensem sic vacantem; & V. die Novembris eodem anno Dominus Edwardus Rex Angliae in Palatio suo Westmonasterii existens, eundem Simonem Archiepiscopum sic praefectum admisit, & praestito per ipsum [Page 47] eidem Regi fidelitatis solito juramento, ac renunciatione purâ & spontaneâ per ipsum factâ de verbis praejudicialibus in Bullis suis contentis, Temporalia dicti Archiepiscopatûs eidem liberavit. Et post haec die Jovis in Festo Annuntiationis B. Mariae, anno domini MCCCLXVII. inchoante idem Archiepiscopus intronizatus fuit in Ecclesiâ Cantuariensi honorificè, sicut decet. Quae quidem Translatio, ut dicebatur, pluribus non placebat: unde de eâ quidem metricè sic ait

Exultent Coeli; quia Simon transit ab Ely.

Ad cujus adventum flent in Kent millia centum.

Hujus siquidem temporibus Papa Urbanus existens apud Viterbium, anno Pontificatûs sui VI. & anno domini MCCCLXVII. providit Ecclesiae Wynton. quae annum & ampliùs vacaverat, de domino Willelmo de Wikham Willelmo Edyngdon successit per electionem Dominus Willelmus de Wykham ad procurationem Domini Regis Edwardi. Cujus tamen electionem Dominus Papa per annum & ultra certis de causis distulit confirmare. Chron. Angl. ab Adam ad an. 1400. MS. Lambeth. Portitore Privati Sigilli Regii, aliter ad eundem per Priorem & Capitulum Wynton. concorditer electo, spretâ electione ejus; & ipsum Willelmum idem Papa praefecit in Wynton. Episcopum & Pastorem, eodem anno XII. die mensis Julii, postmodum die Dominicâ, viz. VI. Id. Octob. idem Electus Wynton. per dictum dominum Archiepiscopum Cantuariens. adscitis Dominis Simone Suthbury London. & Roberto Sarum, Episcopis comprovincialibus praesentibus, in Ecclesiâ S. Pauli London. in Episcopum Winton. fuit solempniter consecratus; & eodem die apud Lamheth. praetatus Archiepiscopus tenuit Festum Consecrationis hujusmodi maximo cum honore. Post haec idem Archiepiscopus officium Cancellarii Angliae [dimisit] statimque Rex Angliae Dominum Willelmum Wikham Episcopum Wynton. in Cancellarium suum fecit. Quo facto Archiepiscopus ipse Maneria Temporalitatis suae undique peragrans, modumque vivendi apud se prudenter disponens, incoepit esse moderatus. Et ecce quasi in principio Translationis suae ad Ecclesiam Cantuariensem infortunium sibi dicitur contigisse; ut sicut erat per stratam regiam itinerando versùs Otteford, de equo Cruciferarius suus ad terram cadens, hasta Crucis enormiter fracta fuit, sed celeriter reparata. Cùm autem idem Simon per biennium eidem Cantuariensi Ecclesiae praefuisset: idem Papa Urbanus ipsum Archiepiscopum Cantuariensem die Sabbati Quatuor Temporum, viz. XXIII. die mensis Septembris, anno domini MCCCLXVIII. in Cardinalem S. Romanae Ecclesiae ordinavit, unà cum aliis diversarum regionum Praelatis. Et ipse Papa hujusmodi creationem & ordinationem suam eidem Simoni apud Otteford die S. Fidis anno praedicto per Literas Apostolicas intimavit. Et postmodum idem Simon hujusmodi creationem in Cardinalem domino Regi Angliae in Concilio suo apud Westmonasterium convocato coram Praelatis & Proceribus regni Angliae publicavit. Quo audito, idem Dominus Rex praedictis novis mente turbatus, super his deliberatione cum Concilio suo seorsim habitâ, Temporalia Archieiscopatûs Cantuariensis tanquam vacantis in manum suam cepit. Deinde ipse Simon novus, ut praemittitur, Cardinalis, ad morandum apud Otteford pro tempore licentiatus per Regem ibidem, multi de suâ familiâ nolentes ab Angliâ recedere, recesserunt ab eodem. Et post dies paucos Sigilla & Registrum Archiepiscopatus Cantuariensis liberavit Priori Cantuariensi & Crucem Archiepiscopalem ad Ecclesiam Cantuariensem transmisit: & ipse in familiâ suâ modicâ, ut Cardinalis parcè vivendo apud Otteford ad tempus simpliciter morabatur. Et ad ejus petitionem à clero Decanatûs de Shorham IV. denarios de Marcâ secundum taxam Beneficiorum Ecclesiasticorum ejusdem solummodò reportavit: & dum apud Otteford morabatur, staurum suum vendidit, pecuniam quam potuit colligendo. Et deinde ipse Cardinalis ad capiendam licentiam à Domino Rege transfretandi, apud Westmonasterium [Page 48] die Lunae post Festum S. Hilarii accedens, apud Lamheth. tempore Concilii Regni morabatur. Et eodem anno die Mercurii, ultimo die Februarii apud Dovorram mare intravit; & die Jovis sequente, videlicet primo die Marcii transfretavit ^a Nec est mirandum, quòd dictus Simon, sic Cardinalis creatus, de Angliâ natus extitit: quia non est primus nec secundus. Anglicus Cardinalis. Nam anno domini MCCLXXIX. Nicholaus Papa IV. apud Viterbium Pontificatûs sui anno primo [fecit] ordinationem IX. Cardinalium, inter quos erat Fr. Robertus Kylwardeby, Anglicus, Ord. Praed. in Theologiâ Magister, Archiepiscopus Cantuariensis, quem fecit Portuensem Episcopum Cardinalem. Alii▪ Archiepiscopi antiquitus erant in Cardinales creati; sicut & Dominus Stephanus de Langeton. qui fecit Translationem S. Thomae Martyris gloriosi.

WILLELMUS de WITTLESEYE.

Willelmus de Wittleseye, secundus hoc nomine Willelmus Archiepiscopus Cantuariensis, qui primo fuit Archidiaconus Huntyngdon deinde Episcopus Roffensis, postea Wygorn. Episcopus, & demum ^b per Dominum Urbanum Papam V. ad Ecclesiam Cantuariensem per creationem domini Simonis Langham ultimi Archiepiscopi Cantuariensis in Cardinalem factam, vacantem apud Viterbium XI. die Octobris anno domini MCCCLXVIII. translatus, eidem Simoni in Archiepiscopatu successit, Qui die videlicet XV. Januarii eodem anno per dominum Regem Angliae ad Temporalia dicti Archiepiscopatus Cantuariensis admissus fuerat, ut est moris, fidelitatis per ipsum praestito solito juramento.

[Page 49]

VITA SIMONIS SUDBURY, Ex Speculo Parvulorum, Lib. 5. cap. 27.

IN quantum exhorrendum detrimentum inevitabileque periculum animarum se praecipitant; qui livoris faucibus praesumptione nephariâ his quos sacrosancta Ecclesia militans, nonnullis crebris miraculis & signis insolitis ostensis, Sanctorum [numero] conjungit, insidiando detrahunt, & pro posse omnem derogationem inferunt ablatrando illis; quanto poenali laqueo strictiùs arceri merentur, qui Indulgentiis Summorum Pontificum pronis rogatibus obtentibus obviant detrahendo; ac piorum corda peregrinantium dogmate pernicioso palliant & perturbant; noverit ipse, qui non fallitur neque fallit. Nihilominus nonnullos de praemissis versutis machinationibus grassantes, culpis demeritisque exigentibus, ultione divinâ vidimus nostris temporibus gravissimè afflictos pariter & punitos. Unde ut caeteri metum habeant, qui extollunt & edocent adversantia veritati; unum de multis dignum duxi memoriae commendare: quod anno Domini MCCCLXX. & in quarto Jubilaeo celeberrimi Martyris S. Thomae in parte noscitur contigisse; sed in anno Domini MCCCLXXXI. ad effectum conclusivum deducitur & finalem. Igitur supradicto anno Domini MCCCLXX. & in quarto Jubilaeo Martyris memorati, populus undique mirabiliter catervatim Cantuariam magno cordis affectu & desiderio confluebant. Sicque eodem tempore in Vigiliâ Translationis praedictae Venerabilem patrem dominum Symonem de Suthberi tunc Episcopum Londoniensem versùs Cantuariam iter suum contigit direxisse. Qui ductus spiritu erron [...]o, populum per viam versùs Cantuariam gradientem ausu temerario informabat assertivè: quòd illa Indulgentia plenaria, quae apud Cantuariam fore sperabatur, nullius commodi fuerat vel valoris. Super quo multi confluentium mente consternati dimissis vultibus in terram cum cordis amaritudine obstupescunt super prolatis eloquiis tanti Patris. Unde nonnulli mox abierunt retrorsum; nonnulli etiam elevatis vocibus maledicebant eidem Patri in faciem, dicentes & optantes acclamando, ut morte probrosâ & turpissimâ moreretur: qui tantam injuriam molestiamque inferre glorioso Martyri non veretur. Cui etiam occurrit quidam Miles de Kanciâ, ni fallor, nomine dominus Thomas de Aldoun: ira motus intrinsecus, impropetans & redarguens tanquam impatiens, praedictum Episcopum Londoniensem, prout multi alii praedixerunt, praedixit eidem dicens: Domine Episcope, quòd fecisti hanc rem seditiosam in populo contra S. Thomam; sub periculo animae meae morte nephandissimâ finies vitam tuam. Ad hoc autem succlamabant omnis populus: Amen, Amen. Procedente verò tempore, & Willelmo Withlesey Cantuariensi Archiepiscopo ex hac luce subtracto, idem dominus Symon de Suthbury Episcopus London. per Papam Gregorium XI. ad Ecclesiam Cantuariensem est translatus, IV. Nonas Maii, anno Gratiae MCCCLXXV. qui licèt Monachos Ecclesiae antedictae paternâ tenerrimâque dilectione minimè praetulerit; Ecclesiam tamen Cantuariensem cui praefuit, honoribus quibus potuit exaltavit. Duas alas enim in parte posteriori [...]usdem Ecclesiae, nec non Portam Occidentalem Civitatis à fundamentis & muros ejusdem tunc quasi praecipites erexit, & fieri fecit sumptibus propriis & expensis. Tandem anno IV. Regis Ricardi II. Vulgares seu Communes Regni, sed maximè in Cantiâ & Essexiâ, furiâ invecti sub unâ conspiratione insurrexerunt in Proceres regni, in Justiciarios, & in eos qui leges Regni observare videbantur. Qui tanquam ministri Sathanae catervatim [Page 50] Londonium properantes, praedictum dominum Simonem de Suthbery Cantuariensem Archiepiscopum inter caeteros violenter de Turri London. ubi pro ampliori securitate moram traxit, omni abjectâ humanitate extraxeru [...]t; & eum ibidem finaliter decapitaverunt XIV. die mensis Junii anno Domini MCCCLXXXI. ut vox populi, i. e. vox Dei, prout praedicitur, in suo congruo tempore impleretur. Unde dicit idem egregius Martyr S. Thomas in suâ Magna Cartâ. A saeculis enim inauditum est, quod aliquis Ecclesiam Cantuariensem laeserit; & non contritus aut correctus à Christo Domino. Ductor & praelocutor praemissorum hominum sic furentium sub nomine ficto Jakke Straw fuerat appellatus.

De Roberto Winchelse Archiepiscopo Cantuariensi Excerpta quaedam ex Chronico Ecclesiae Christi Cantuariensis MS.

ANno MCCXCIV. Confirmatio Electi Cantuariensis Roberti de Winchelse in Curiâ Romanâ à Papâ Coelestino V. VIII. Idus Septembris: & Consecratio ejusdem II. Idus Septembris in eâdem Curiâ ab Episcopo Cardinali titulo Sabino.

Eodem anno Archiepiscopus Robertus Cantuariensis de Româ veniens per Almaniam iter suum arripiens causâ guerrae jam motae, ut praedictum est, inter Reges Franciae & Angliae, applicuit apud Gernemouthe die Circumcisionis Domini. Et statim Regem adiit in Walliâ; & venit apud Aberconwey; & juramento fidelitatis praestito Temporalia sua recepit. Postea verò XV. Kalend. Aprilis Cantuariam venit: & Conventus solempniter in capis usque ad portam Coemeterii obviam processit. Et sic Conventu praecedente Ecclesiam intravit; & Sanctuaria, ut moris est, adoravit. Deinde Priorem & singulos Fratres in osculum pacis suscepit.

Anno MCCXCV. praedictus Archiepiscopus Cantuariensis Robertus Dominicâ post Festum S. Michaelis in Ecclesia suâ Cantuariensi intronizatus fuit per Henricum de Estriâ tunc Priorem ejusdem Ecclesiae & eodem die Gilbertus Comes Gloucestriae à dicto Archiepiscopo citatus venit; & fecit totum servitium suum plenariè tam in officio Senescalli quàm Pincernarii; & cepit totum feodum suum de Archiepiscopo; ut continetur in Compositione inter eosdem.

Isto anno applicuerunt duo Cardinales apud Dovoram, missi ad pacem reformandam inter Regem Franciae & Angliae; viz. Albanensis & Penestrinensis. Quibus recedentibus de Cantuariâ usque Londoniam apud Herbaldoune occurrit Archiepiscopus Cantuariensis Robertus. In occursu eorum praeceperunt Cardinales Crucem ipsius Archiepiscopi post ipsos à tergo deferri non erectam. Et ita factum est, usque dum veniret apud Osprenge. Receptis itaque Cardinalibus suis in domibus ibidem, Archiepiscopus Cruce erectâ ad Manerium suum de Octoun est reversus. Et in crastino idem Archiepiscopus comitativam Cardinalibus fecit usque Newynton sine Cruce; & apud Gillingham declinavit: & Cardinales Londoniam sunt profecti. Isto etiam anno, secundo die Augusti combustio facta fuit domorum per homines Regis Franciae in Prioratu & Villâ; & Monachus quidam ejusdem Ecclesiae Thomas nomine fuerat in Dormitorio ab eisdem alienigenis occisus.

[Page 51]Anno MCCXCVI. Rex Angliae Edwardus apud S. Edmundum Sic exmargir. erestituitur in Codice scriptum [...]rat▪ apud S. Edwardum. in Crastino Animarum Parliamentum suum tenuit; & vocati venerant ibi per literas regias Praelati & totus Clerus. Rex tandem à Clero petiit subsidium ad defensionem sui regni. Sed quoniam Clerus vocatus fuit ibidem ad mandatum Regis, & non auctoritate ecclesiasticâ; noluit ibidem finaliter respondere. Sed prorogata dies fuit quoad Clerum usque in Crastinum S. Hillarii. A▪ Laicis tamen ibidem duodecimam partem bonorum mobilium suorum sibi solvere recepit. Sed Cives & Burgenses octavam partem mobilium suorum sibi solverunt. In Festo verò S. Hillarii proximè sequenti Rex petebat à Clero, tunc Londoniae eâdem causâ congregatis auctoritate ecclesiasticâ, auxilium pro guerrâ suâ & defensione regni. Sed quia Bonifacius Papa VIII. Constitutionem novam ediderat; quòd de bonis Ecclesiasticis nulla Subventio vel Subsidium Principibus Saecularibus absque licentiâ Sedis Apostolicae speciali sub poenâ gravissimâ in eadem Constitutione contentâ [concederetur] Ideo Clerus in poenam Constitutionis incidere nolens, excusabat se de tali auxilio Regi faciendo absque licentiâ praedictâ. Rex verò turbatus deinde omnes terras & tenementa Laica feoda omnium Ecclesiasticarum personarum de Regno Angliae in manum suam capere praecepit; & ea tenuit, quousque de Clero singuli quintam partem omnium bonorum temporalium suorum & spiritualium Regi solvendo bona sua praedicta redemissent. Solus tamen Archiepiscopus Cantuariensis Robertus Regi restitit; & bona sua omnia mobilia & immobilia in manu Regis esse permisit; nec illa redimere voluit in formâ praedictâ propter poenam Constitutionis praedictae. Ita quòd spoliatus suit in omnibus possessionibus Archiepiscopatûs tam mobilibus quàm immobilibus per XXI. septimanas & V. dies. Videns tamen Rex constantiam Archiepiscopi, nec ipsum posse ad voluntatem suam inclinare per occupationem bonorum suorum, XIV. Kalend. Augusti proximè sequenti restituit eidem Archiepiscopo omnes possessiones simpliciter & absoluté.

Anno MCCXCIX. V. Id Septembr. Archiepiscopus Cantuariensis Robertus celebravit Sponsalia inter praedictum Regem Edwardum & Margaretam sororem Regis Franciae in hostio Ecclesiae Christi Cantuariensis versùs Claustrum juxta hostium Martyrii S. Thomae: & subsequenter idem Archiepiscopus celebravit Missam Sponsalium ad altare feretri S. Thomae Martyris.

Anno MCCCVIII. & ipsius Regis Edwardi secundo, Robertus de Cantuariâ Archiepiscopus rediit de curiâ Romanâ plenè restitutus. Mandavit enim Papa Domino W. qui fuit in ejus absentiâ administrator Temporalium & Spiritualium Archiepiscopatûs Cantuariensis, quòd sibi redderet omnes fructus & proventus dicti Archiepiscopatûs medio tempore perceptos; qui illud mandatum fideliter adimplevit. Ita quòd idem Archiepiscopus postea fuit ditior, quàm unquam suis temporibus priùs existebat. Et sic cessit sibi ad utilitatem, quòd fuit ordinatum ad noxam; quoniam sine causâ extitit fatigatus. Et Dominus Robertus de Awrewasch & Magister Johannes Martel, qui fuerunt missi ad Curiam contra eum, ibidem subitò expirarunt▪ Unde veri [...]ata fuit una propositio: qua consuevit dictus Archiepiscopus consolari. Nichil nocebit adversit as, ubi nulla domin [...]tur iniquitas. [Ista ex Matthaei Westmonasteriensis Continuatione MS.]

[Page 52]

Dies Obituales Archiepiscoporum Cantuariensium, ex Martyrologio & Obituario Ecclesiae Christi Cantuariensis.

AUGUSTINUS.

VII. CAl. Junii. In Angliâ civitate Cantuariae S. Augustini Archiepiscopi & Confessoris; qui missus à Beato Episcopo Gregorio, primus genti Anglorum Christi Evangelium praedicavit; crebrisque adhuc refulget miraculis.

Id. Septembr. Ipso die Translatio S. Augustini Archiepiscopi & Confessoris.

LAURENTIUS. MELLITUS.

VIII. Cal. Maii. Depositio S. Melliti Episcopi in Britannia.

JUSTUS. WONORIUS. DEUSDEDIT. THEODORUS.

XIII. Cal. Octob. Cantuariae Depositio B. Theodori ejusdem civitatis Archiepiscopi & Confessoris.

BRICHWALDUS.

VI. Id. Januar. Obiit Archipraesul Brichwaldus.

NOTHELMUS.

XVII. Cal. Novembr. Obiit Nothelmus Archiepiscopus Cantuariae.

CUTHBERTUS.

VIII. Cal. Novemb. Obiit bonae memoriae Cuthbertus condam Archiepiscopus.

BREGWINUS.

VII. Cal. Septembr. Cantuariae Depositio beatae memoriae Bregvini ejusdem civitatis Archiepiscopi & Confessoris.

[Page 53]

LAMBERTUS.

III. Id. Augusti. Obiit pi [...] memoriae Lambertus Archiepiscopus.

ATHELARDUS.

IV. Idus Maii. Obiit venerandae memoriae Athelardus Archiepiscopus; per quem Ecclesia Christi has terras olim ablatas recuperavit, Thenham, Charryngis, Celebecces, Charte, Bremlande, Burnam; & sex mansuras in Doroberniâ juxta Edburgewell.

WLFREDUS.

IX. Cal. April. Obiit Wlfredus Archiepiscopus; cujus procuratione Rex Kenulphus dedit Ecclesiae Christi Ritherlege, Kyngestulande, Ibintone, Casinb [...]ne, Elmestede, Barcham, Gravene, Apynglonde, Bynnene, Myltone, Godmersham, Byxle, Coppenstane, Gretmerse, Scaledword, Eathehorne, Langdone, Castonre, Waldyntone, Folqueslande, Botewell, Heldesrede, Tyngeland, Wamble in Middelsexiâ, Geddyng, Cumbe, Herghese, Ottforde, Borne.

FELOGELDUS.

IV. Cal. Septembr. Obierunt piae memoriae Felogeldus Archiepiscopus, Wallerannus Episcopus Rofensis, Turgedus Episcopus S. Andreae de Scotiâ.

CELNODUS.

II. Non. Februar. Obiit Celnodus Archiepiscopus; qui à Principe nomine H [...]l [...]d Villam, quae dicitur Chert, propriâ pecuniâ emit, & Christi Ecclesiae dedit.

ATHELREDUS.

II. Cal. Julii. Obiit Dominus Athelredus Archiepiscopus.

PLEGMUNDUS.

IV. Non. Augusti. Cantuariae Depositio S. Plegemundi Archiepiscopi & Confessoris.

ACHELMUS.

VI. Id. Januar. Obiit Archipraesul Achelmus.

II. Id. Februar. Obiit Achelmus Archiepiscopus.

WLFELMUS.

Dierum immediaté praecedentium alterum ad hunc perti [...]ere arbitror. At helmum enim cum Wlfelmo confundi apud Historices nostros non est infrequens.

[Page 54]

ODO.

IV. Non. Junii. In Cantiâ S. Odonis Archiepiscopi & Confessoris.

DUNSTANUS.

XIV. Cal. Junii. In civitate Doroberniâ Natale Sancti Patris nostri Dunstani Archeipiscopi; qui ab ipso matris utero sanctificatus, omne tempus vitae suae magnificè duxit; unde & glorioso fine quievit.

XII. Cal. Novemb. Cantuariae Ordinatio B. Dunstani Archiepiscopi; cujus vita quàm fuerit pontificatu digna, etiam divinâ revelatione innotuit.

ETHELGARUS.

III. Non. Decembr. Obiit piae memoriae Lotarius Archiepiscopu [...].

SIRICIUS.

V. Cal. Novembr. Obiit piae memoriae Siricius Archiepiscopus Cantuariae.

ALFRICUS.

XVI. Cal. Decembr. Cantuariae Depositio beatae memoriae Alfrici ejusdem civitatis Archiepiscopi & Confessoris.

ELPHEGUS.

XVI. Cal. Decembr. Ipso die Ordinatio S. Elphegi Cantuariensis Archiepiscopi & Martyris; quam Deus per Apostolum suum revelare dignatus est.

XIII. Cal. Maii. Eodem die S. Elphegi Cantuariensis Archiepiscopi, qui ab exercitu Paganorum post / dirutam illius urbem, post [...]ruentam innocentis populi caedem, post templi expoliationem vinctus abductus est; & per septem menses variis tormentorum suppliciis cruciatus, tandem furentium manibus Paganorum lapidatus, Martyrii coronam suscepit.

VI. Idus Junii. Eodem die Translatio S. Elphegi Archiepiscopi & Martyris de Lundoniâ in Cantiam ad Ecclesiam Christi.

LIVINGUS.

II. Idus Junii. Obiit bonae memoriae Livingus Archiepiscopus; qui dedit Mersham & Cheyham Ecclesiae Christi Cantuariae.

ATHELNOTHUS.

V. Cal. Novembr. Obiit piae memoriae Achelnodus Archiepiscopus Cantuariae.

[Page 55]

EDSIUS.

III. Cal. Novembr. Obiit Sywardus Episcopus [ Edsii Chorepiscopus.]

ROBERTUS. [ ejectus.] STYGANDUS. [ depositus.] LANFRANCUS.

V. Cal. Junii. Obiit foelicis memoriae Lanfrancus Archiepiscopus, Catholicae fidei fidelissimus observator & firmissimus roborator: qui cooperante gratiâ Dei istam Ecclesiam à fundamentis fundavit & consummavit; & multis ac honestis o [...]namentis, aliis ex auro mundissimo factis, aliis auro gemmisque para [...]is, aliis etsi sine auro ac gemmis, magnificè tamen laudandis, ornavit; multis ad religiosis Monachorum personis ditavit, multâ multúmque reverendâ religione decoravit. Hic etiam claustra, celaria, refectoria, dormitoria, caeterasque omnes officinas necessarias, & omnia aedificia infra ambitum Curiae consistentia cum ipso ambitu mirabiliter miranda aedificavit. Precioso insuper ornamento librorum istam Ecclesiam apprimè honestavit; [ex] quibus ^a quamplurimos per semetipsum emendavit. Archiepiscopum quoque Eboracensem caeterosque hujus regni Episcopos à subjectione hujus Ecolesiae resilientes ad veram & debitam subjectionem revocavit. Per l. hunc. ho [...] etiam & ipso faciente omnes illas terras, quae in anniversariâ die Regis Willelmi commemorantur, longo tempore amissas Ecclesia ista recuperavit. Extra Civitatem larga habitacula fecit; quae pauperibus & infirmis replevit; quibus de propriis rebus victum & vestitum largiri praecepit. Similiter foris Civitatem Ecclesiam B. Gregorii composuit; in qua [Page 56] Clericos posuit, à quibus morientes & unde sepulturam sibi possent praeparare non habentes, & absque pretio susciperentur, suscepti illuc differentur, delati honestè sepelirentur. In Maneriis ad Archiepiscopum pertinentibus multas & honestas Ecclesias aedificavit; multas & honestissimas domos praeparavit; quòd & Archiepiscopis essent delectationi & honori; & pauperibus hominibus, qui Archiepiscopis domos saepissimè praeparabant, essent [in] tanti laboris sublevationem. Ecclesiam etiam Roffensem à fundamentis incoepit, incoeptam honestè perfecit; quam multis & honestis decoravit ornamentis. Insuper & reverendam inibi Monachorum religionem instituit. Terras de Ecclesiâ longo tempore ablatas adquisivit; quas Monachis ad victum & vestitum habere permisit. Necnon Ecclesiam S. Albani fundavit & ferè consummavit; quam etiam multis & pretiosis ornamentis ampliavit.

Semper legatur obitus Lanfranci in ordine suo; licèt in ebdomadâ Pentecostes contigerit. Pronunciato Anniversario Domini Lanfranci Archiepiscopi in Capitulo, omnes simul Fratres procedant in Ecclesiam canentes verba mea, interim sonantibus omnibus signis. Post coenam pulsato signo ad vigilias, omnes solito more conveniant; ipsas Vigilias festivè peragant; duo tertium, tres sextum, quatuor nonum Responsorium canant. In crastino quisque Sacerdos Missam unam pro eo celebrare debet; & qui Missam non cantant, quinquaginta Psalmos l. cantent. cantet. Missa in Conventu in Albis festivè celebretur; ad quam Cantor & cum eo duo alii Fratres sint, capis induti; tres ad Responsorium, quatuor ad tractum, similiter in capis. Ad pauperes pascendos ipso die Thesaurarii debent dare quadraginta solidos. Servitium Refectorii festivè fieri debet, sicut in Festivitate unius Apostoli. Ecclesia parata permaneat, sicut in Festivitate S. Augustini; donec peragatur Servitium.

ANSELMUS. RADULPHUS.

XIII. Cal. Novembr. Obiit Radulphus Archiepiscopus.

WILLELMUS.

XI. Cal. Decembr. Obiit bonae memoriae Dominus Willelmus Archiepiscopus.

THEOBALDUS.

XIV. Cal. Maii. Obiit venerandae memoriae Dominus Theobaldus Archiepiscopus Cantuariae.

THOMAS BECKET.

IV. Non. Decembr. Eodem die Regressio S. Thomae Martyris ab exilio; quem post diuturna supplicia, quibus cotidie novus Martyr effulserat, velut aurum in fornace triphariè probatum, in thesauros Regum assumptum, septimo anno Dominus ad palmam sub gladii cautione revocavit; ac si ostensis ei gladiis voce Dominica diceretur: Amice, vide ad quid venisti.

IV. Cal. Januar. Eodem die Cantuariae Passio venerandi Patris Thomae ejusdem civitatis Archiepiscopi & Martyris gloriosi. Hic post longos exilii labores, quos pro justitiâ patienter pertulit, tandem Deo miserante reversus; [Page 57] & in Ecclesiâ suâ cum honore susceptus, in eâdem pro defensione libertatis ipsius gladiis impiorum percussus occubuit. Tali modo fortis athleta, agone suo constanter expleto, proprio sanguine laureatus, ac triumphali more insig [...]is, ad Christum, pro quo fideliter decertavit, foeliciter pervenit. Cujus gloriae Miraculorum frequentia testimonium perhibet; quae post Passionem ipsius evestigio tanta secuta sunt, & adhuc cotidie multiplicantur; quanta ret [...]o-actis temporibus pro aliquo Sanctorum vix uspiam facta leguntur.

Nonis Julii. Eodem die Translatio S. Thomae Martyris Cantuariensis Archiepiscopi, anno gratiae MCCXX. passionis autem ejusdem Martyris quinquagesimo, feriâ tertiâ. Ut eadem die & nasceretur ad poenam, & pateretur ad gloriam, & transferretur ad honorem. In cujus Translatione Passionis ipsius Dominus miracula suscitavit; ut dum novis supervenientibus vetera fuissent renovata, ex signis coruscantibus & ipse Martyr gloriosior appareret.

RICHARDUS.

XIV. Calend. Martii. Obiit piae memoriae Richardus Archiepiscopus, Monachus nostrae Congregationis; qui Ecclesias de Estria, de Moncketone, de Mepeham, & de Eynesforde nobis restituit.

BALDWINUS.

XII. Cal. Decembr. Obiit Baldwynus Archiepiscopus.

Idibus Septembr. Obiit piae memoriae Dominus Adam ^a de Chillynden, Prior Ecclesiae Christi Cantuariae, & in Archiepiscopum ejusdem Ecclesiae electus.

REGINALDUS.

VII. Cal. Januar. Obiit piae recordationis Reginaldus Episcopus Batoniensis, quondam Electus Cantuariensis; pro quo fiet servitium in Conventu, sicut pro uno Archiepiscopo.

HUBERTUS.

III. Idus Julii. Obiit Hubertus Archiepiscopus.

III. Non. Augusti. Obiit piae memoriae Hubertus Archiepiscopus ^b.

STEPHANUS.

VII. Idus Julii. Obiit bonae memoriae Dominus Stephanus Archiepiscopus.

RICHARDUS.

III. Non. Augusti. Obiit piae memoriae Richardus Archiepiscopus.

[Page 58]

EDMUNDUS.

XVI. Cal. Decembr. Eodem die Depositio S. Eadmundi Cantuariensis Archiepiscopi & Confessoris.

V. Idus Junii. Eodem die Translatio S. Edmundi Cantuariensis Archiepiscopi & Confessoris.

BONIFACIUS.

XV. Cal. Augusti. Obiit bonae memoriae Bonifacius Archiepiscopus.

Memorandum quòd anno Domini millesimo ducentesimo sexagesimo tertio Johannes de Westgate tunc Supprior & Capitulum Christi Cantuariae Prioris destituti regimine, domino Bonifacio Cantuariensi Archiepiscopo quòd faciant anniversarium ejus singulis annis post obitum suum, in formâ subteriùs scripta.

Reverendo Patri ac domino domino Bonifacio Dei gratiâ Cantuariensi Archiepiscopo, totius Angliae Primati, Johannes Supprior & Capitulum Ecclesiae Christi Cantuariae salutem & tam devotam quàm debitam in Domino obedientiam & reverentiam.

Noverit Reverenda vestra Paternitas, nos devoto corde concepisse, mente jocunda decrevisse, ac communi Fratrum voluntate ordinasse, juxta & vestrae Clementiae magnificae conscientiam quam in vobis jam invenimus, & in rebus expeditis experti sumus; omnium bonorum & beneficiorum quae in nostra fiunt & in perpetuum fiant Ecclesia, sitis particeps, speciales augentes orationes in Domino; Ut ipse actus & gressus vestros in hac vitâ prosperè & per tempora foeliciora in suâ voluntate conservet. Ad haec quòd sancta & salubris est cogitatio pro fidelibus defunctis exorare, ut à peccatis solvantur: Statuimus ut Anniversarium vestrum singulis annis post hujus vitae cursum in Ecclesiâ nostrâ festivè celebretur. Ita quòd die Anniversarii vestri quilibet Sacerdos Missam pro fidelibus celebrabit specialem. Caeteri verò Fratres inferioris Ordinis, qui Missam non celebrant vel à casu debilitatis celebrare nequeunt, quinquaginta Psalmos dicent pro animâ vestrâ. Nomen verò vestrum per totam Angliam deferri faciemus; ut in singulis Religiosorum Capitulis à praesidentibus anima vestra pleniùs absolvatur. Praesentem igitur paginam in Martyrologio nostro transcriptam annotari fecimus; ut die obitûs vestri revoluto solempniùs recitetur in Capitulo. Et eandem sigillo nostro signatam vobis transmitti curavimus: ne oblivioni tradatur humanae; & quòd piè conceptum est & à nobis salubriter ordinatum, majorum memorabiliori jugiter maneat confessione.

ROBERTUS KILWARBY.

III. Idus Septembr. Obiit bonae memoriae dominus Robertus Archiepiscopus Cantuariae, & postea factus Cardinalis.

JOHANNES PECHAM.

VI. Idus Decembr. Obiit venerandae memoriae dominus Johannes de Pecham Archiepiscopus Cantuariae, de ordine Fratrum Minorum.

[Page 59]

ROBERTUS WYNCHELSE.

V. Idus Maii. Obiit celeberrimae memoriae dominus Robertus de Wynchylse, quondam Archiepiscopus Cantuariensis; iste profectò pastor egregius, insigne speculum Praelátorum, moribus & virtutibus antecellens alios; sic cordis mundiciae pudieitiam sociavit; sic carnis stimulos subreptantes cautiùs mortificavit; ut à multis putaretur in carne praeter carnem vivere. Cujus solida constantia molestis eventibus non tepuit, nec minis terreri nec mun [...] ribus flecti potuit viam veritatis deserere. Casulam, tunicam, & dalmaticam & capam Chori pretiosissimam ac omnes libros suos Ecclesiae Cantuariensi in vitâ suâ donavit. Demum consummato malitiae mundialis triumpho, V. Idus Maii, anno gratiae millesimo trecentesimo tertiodecimo in Manerio suo de Ottforde universae carnis inevitabile solvit tributum; cujus corpus in Ecclesiâ Cantuariensi juxta altare S. Gregorii collocatur.

VI Cal. Septembr. Obiit piae recordationis dominus Thomas de Cobeham, Episcopus Wygorniensis, quondam Electus Cantuariae.

WALTERUS.

XV. Cal. Decembr. Obiit bonae memoriae Dominus Walterus Archiepiscopus; qui primò Episcopus Wygorniae & Domini Regis Cancellarius fuit; & postmodum ad primaciam Ecclesiae Cantuariensis translatus est. Vir quidem mansuetus & affabilis, & divinorum celebratione [...]alde devotus. Dedit autem Conventui Manerium de Caldecote cum bosco de Thorholde juxta bartonam nostram; & per Cartam suam confirmavit libere & quietè pro se & successoribus suis in perpetuum. Et fiet Servitium pro eo in Conventu solempniter, sicut pro Wyberto Priore.

SIMON MEPHAM.

IV. Idus Octobr. Obiit bonae memoriae Dominus Simon de Mepham, quondam Archiepiscopus Cantuariensis, totius Angliae Primas, & Apostolicae Sedis Legatus, & S. Theologiae Doctor, per Capitulum canonicè electus, & in Curiâ Romanâ confirmatus. Pro quo fiet Servitium in Conventu solempniter. Cujus testamenti executor Magister Laurentius Falstof dedit Conventui quinquaginta libras ad emendos redditus quadraginta solidorum annuatim expendendos in Anniversario ejus.

JOHANNES STRATFORDE.

X. Cal. Septembr. Obiit piae memoriae dominus Johannes Stratforde Cantuariensis Archiepiscopus; qui dedit Ecclesiae suae cappam pretiosissimam simul & mitram peroptimam & duos libros Juris, viz. unum Decretalium & alium Decretorum. Et assignavit Conventui annualem pensionem centum solidorum de Ecclesiâ de Preston & de Boctone; quas appropriavit Monasterio de Fevirisham. Pro quo fiet Servitium in Conventu sicut pro Edivâ Reginâ; & quisque sacerdos Missam unam dicet, caeteri Psalmos quinquaginta.

[Page 60]

JOHANNES UFFORD.

XI. Cal. Junii. Obiit Johannes Electus Cantuariensis.

THOMAS BRADWARDYN.

VII. Cal. Septembr. Obiit dominus Thomas Bredwarden Archiepiscopus Cantuariae.

SIMON ISLIP.

VI. Cal. Maii. Memorandum quòd sexto Kalendas Maii circa unam horam post mediam noctem anno Domini millesimo trecentesimo [sexagesimo] sexto recolendae memoriae dominus Simon de Iselep Cantuariensis Archiepiscopus apud Magefeld diem suum clausit extremum. Et certa bona Priori & Conventui Ecclesiae suae Cantuariae sub formâ quae sequitur, prout in testamento suo evidenter apparet, reliquit atque legavit. ‘Item lego Priori & Conventui, qui circa sepulturam meam laborabunt, pro onere dictae diei ad unam pitanciam decem libras. Item lego Capitulo seu Conventui meo sex duodecim discorum argenteorum, & tot salsaria argentea meliora & noviter fabricata, & quatuor pelves argenteas de armis meis, cum quatuor lavatoriis ejusdem sectae. Item viginti quator pecias argenti, & & sex ollas de argento pro vino; ut de eis ipsi Conventui in Refectorio & non alibi ministretur. Decet enim sublimitatem tanti Capituli exclusâ vanâ gloriâ honestiori praeferri ministerio & honorificentiùs deserviri. Et volo quòd ista vasa semper in dominio & possessione Conventûs remaneant. Nec liceat Priori aut cujusvis alteri singulari personae, cujuscunque statûs aut praeminentiae fuerit, nec etiam cuiquam Successori meo, contra hanc voluntatem meam ultimam & anathematis sententiam, quam ex hoc contraveniens poterit formidare, ipsa vasa aut partem eorum quamcunque sub accommodationis aut mutui cujuscunque specie, cum causâ vel sine causâ, extra dictum Refectorium recipere, nec ipsa Conventui accommodare, distrahere, deponere, aut ad aliquos usus alios transferre. Item lego Priori & ejus successoribus Prioribus Ecclesiae Cantuariae duas pelves argenteas majores & meliores praemissis, quae sunt de armis meis similiter. Item lego Priori & Conventui mille oves matrices de melioribus quas habuero tempore mortis meae. Et volo & ordino, quòd foetus earum vividi & proficui singulis annis reserventur ad numeri praedicti conservationem, vel augmentationem ejusdem; si Deus hoc permisit. Alioquin de lanâ earum proveniente semper ad minus praedictus numerus habeatur. Et quod residuum lanae fuerit, vel aliàs ipsa tota, ut praedicitur, cum aliis proventibus siqui fuerint, in aliquos usus necessarios Monachorum, in pecuniam vel aliàs, prout Capitulum assignaverit, per manus Camerarii qui fuerit, distribuatur annis singulis & fideliter dividatur: ita quòd Monachi singuli quod eis fuerit distributum habeant diebus Anniversarii mei: ut sic remunerati specialiùs pro animâ meâ valeant exorare. Et volo, quòd saltem unus, duo, vel tres Monachi ad hoc communiter electi singulis annis supervideant dictas oves; & de numero capitum ac etiam incremento agnorum & diminutione ac commodo tam ex lanis quàm ex ovibus ipsis aliunde proveniente: quorum omnium sunt computum audituri; quod & fideliter Capitulo nostro referant & declarent. Et haec omnia praeter vestimentum meum aureum, quod ante haec tempora Ecclesiae meae dedi, unâ cum quadam cappâ preciosâ, sub tali conditione, & non aliter, Lego & concedo; quòd dictus Prior & Conventus [Page 61] mihi faciant unam Cantariam perpetuam per unum de Fratribus meis, vel alium quemcunque Saecularem vel Religiosum in Ecclesiâ meâ praedictâ celebrandam seu faciendam secundùm ordinationem eorum de consensu Executorum meorum pro me & singulis Archiepiscopis tam praeteritis quàm futuris; & quòd singulis diebus sic celebrans, de quocunque celebraverit, semper hanc Orationem & secundùm formam hanc dicere teneatur. Deus qui inter Apostolicos Sacerdotes famulos tuos Dominum Simonem & Johannem ac caeteros Archiepiscopos hujus Ecclesiae Pontificali & Archiepiscopali dignitate censeri fecisti; praesta, quaesumus, ut quorum vicem gerebant in terris, eorum perpetuo consortio laetentur in coelis. Item quòd singuli Monachi sacerdotes in dictâ Ecclesiâ singulis annis quatuor vicibus, saltem in quolibet quarterio anni semel, quando Capitulo hoc placuerit ordinare, pro animâ meâ specialiter celebret Missam de Beatà Virgine cum Oratione praedictâ. Item volo & ordino, quòd Prior & Capitulum singulis annis celebrari & pulsari solempniter faciant, sicut pro aliis Archiepiscopis fieri consuevit, diem anniversarii mortis meae. Super quibus omnibus, quatenus eos concernit, literas suas faciant testimoniales sub sigillo eorum communi consignatas, & Executoribus meis protinus liberandas.’

Nonis Octobris. Obiit bonae memoriae dominus Willelmus Edynton Episcopus Wintoniensis, quondam Electus Cantuariae, benefactor noster. Qui inter caetera amicitiae bona, dedit Conventui centum marcas, videlicet cuilibet Monacho unam marcam, residuum ad usus necessarios Ecclesiae. Item dedit praefatae Ecclesiae quinque cappas, unam casulam, & tres tunicas rubeas cum appendiciis & pertinentiis suis. In cujus Anniversario solempne fiet servitium in Conventu, sicut pro uno Archiepiscopo.

SIMON LANGHAM.

XI. Cal. Augusti. Obiit venerabilis Dominus, Dominus Simon Langham quondam Archiepiscopus hujus Ecclesiae, deinde Cardinalis effectus.

WILLELMUS WITTLESEY.

VIII. Idus Junii. Obiit dominus Willelmus Wytelesee Archiepiscopus.

SIMON SUDBURY.

XVIII. Cal. Julii. Obiit bonae memoriae dominus Simon Sudbury Archiepiscopus hujus Ecclesiae.

WILLELMUS COURTNAY

II. Cal. Augusti. Obiit recolendae memoriae dominus Willelmus Courtenay Archiepiscopus hujus Ecclesiae; qui vixit in Archiepiscopatu per quatuordecim annos & ampliùs. Et plura bona in vitâ suâ fecit Ecclesiae suae Cantuariae, scilicet ad fabricam navis Ecclesiae, claustri, & murorum clausuram circa gardinum Celerarii, mille marcas & ultra suâ gratiâ contulit; unam cappam preciosam de rubio cum perilis, unam Trinitatem cum sex Apostolis ponderis centum sexaginta librarum summo Altari dedit; unum vestimentum album cum sex capis & aliud viride cum septem capis in testamento suo legavit. Monachus istius Ecclesiae, erat affabilis, pius & misericors. [Page 62] Ecclesiam de Mepham reintegravit ad usum Fratrum infirmorum; & quatuor domos fieri fecit expensis suis: pro quo fiet Anniversarium suum singulis annis sicut pro domino Simone [...]slepe quondam Archiepiscopo istius Ecclesiae; & duo Monachi pro animâ suâ celebrabunt. Item legavit Ecclesiae suae Cantuariensi sex libros preciosos, sc. Milleloquium Augustini, & unum Dixionarium in tribus voluminibus, & Doctorem de Lirâ in duobus voluminibus. Quos libros occupat Magister Richardus Courtney ad terminum vitae suae de voluntate dicti Reverendi Patris; quos libros restitui faciat ad Ecclesiam Cantuariensem dictus Magister Richardus per executores suos post mortem suam sub penâ trecentarum librarum; sicut in quodam obligatorio & indenturâ inde factâ, quae in Cancellarîâ nostrâ habentur, plenius continetur.

THOMAS ARUNDELL.

XI. Cal. Martii. Obiit recolendae memoriae Reverendissimus in Christo & Dominus Dominus Thomas Arundell Cantuariensis Archiepiscopus, totius Angliae Primas, & Apostolicae Sedis Legatus, filius spectabilis domini domini Richardi Counte Arundellae & Warrennae, primitus Episcopus Eliensis, deinde Archiepiscopus Eboracensis, & postea ad hanc sanctam Ecclesiam Cantuariensem, per ipsius Priorem & Capitulum concorditer postulatus, translatus existit. Erat autem vir eximiae scientiae, clari ingenii, in singulis agibilibus providus & circumspectus, atque in Pontificalis officii executione sedulus & multùm devotus, Regibus ipsius tempore regnantibus ac regno pro sui maturitate sani consilii multipiciter acceptatus, necnon ejusdem regni vicibus iteratis saepiùs Cancellarius. Contulitque idem Dominus Archiepiscopus huic Ecclesiae multa meritò laudanda; videlicet unum vestimentum viride cum viginti & unâ▪ cappis unius sectae, aliamque cappam de aureo panno solempni, unam mitram auream diversis gemmis & lapidibus pretiosis ornatam, unum baculum pastoralem magnum argenteum & totaliter deauratum; unum calicem aureum ad majus altare cum duobus urceolis de auro valoris ducentarum marcarum, aliumque calicem aureum ad Festum S. Thomae quadraginta libras valentem; cum aliis diversis jocalibus, tria baccilia argentea ante summum altare pendentia, quinque campanas in sonitu dulcissimas Arundell ryng vulgariter nuncupatas. Duo quoque dedit Missalia; quamplures libros pretiosos, cum aliis ornamentis Ecclesiasticis. Contulit etiam ad fabricam navis Ecclesiae mille marcas: Ecclesiam insuper Parochialem de Godmersham huic Ecclesiae annecti & uniri procuravit; ex cujus fructibus & proventibus cuilibet Monacho hujus Ecclesiae sex solidos & octo denarios in die regressionis pretiosi Martyris Thomae singulis annis in ejus memoriam distribui praecepit. Item legavit huic Ecclesiae unum librum pretiosum; in quo omnes libri B. Gregorii continentur; inhibens sub Excommunicationis majoris poenâ, quam de facto fulminavit, quòd nullus librum ipsum ab Ecclesiâ Cantuariensi quovis modo alienaret. Et post dicti Domini Archiepiscopi mortem testamenti sui sive ultimae suae voluntatis Executores dederunt Priori & Monachis hujus Ecclesiae centum libras monetae Anglicanae, secundum voluntatem ejusdem Ecclesiae tunc Prioris & Confratrum suorum distribuendas. Nec est silentio omittendum, quòd inter alia ipsius Domini Archiepiscopi facta laude digna perhenni, ipse per [...]idam sectam Vulgò Lollardorum. Lauredorum, quae tunc in regno invalescebat, ut pugil potens Ecclesiae, potenter compescuit. Et tandem Translationis suae ad hanc Ecclesiam anno decimo octavo, auno verò Incarnationis Dominicae millesimo quadringentesimo decimo tertio, undecimo Kalendas Martii, in Rectoriâ Ecclesiae [Page 63] de Hakynton fine quievit glorioso. Pro quo fiet Servitium in Conventu solempniter in perpetuum.

HENRICUS CHICHELE.

II. Idus April. Obiit Dominus Henricus Chichele Archiepiscopus hujus Ecclesiae; cujus animae propitietur Altissimus.

JOHANNES STAFFORDE.

VIII. Cal. Junii. Obiit recolendae memoriae Reverendissimus in Christo Pater & Dominus Dominus Johannes Stafforde Archiepiscopus hujus Ecclesiae.

JOHANNES KEMP.

XI. Cal. April. Obiit Reverendissimus in Christo Pater & Dominus Dominus Johannes Kempe titulo S. Rufinae sacrosanctae Romanae Ecclesiae Episcopus Cardinalis, & hujus sanctae Cantuariensis Ecclesiae Archiepiscopus.

THOMAS BOURCHIER.

III. Cal. April. Obiit Reverendissimus in Christo Pater & Dominus Dominus Thomas Bowrschyre titulo S. Ciriaci in Termis sacrosanctae Romanae Ecclesiae Presbyter Cardinalis & hujus sanctae Cantuariensis [Ecclesiae] Archiepiscopus. Qui contulit huic Ecclesiae pulcherrimam Imaginem de S. Trinitate de auro & gemmis ornatam, atque viginti septem cappas de rubio tessuto, cum toto apparatu pro sacerdote, diacono & subdiacono unius sectae.

JOHANNES MORTON.

XVI. Cal. Octobr. Obiit colendissimus in Christo Pater & Dominus Dominus Johannes Morton, Legum Doctor, quondam Rotularum Magister, deinde in Episcopum Eliensem exigitur. Et postea ad sanctam Cantuariensem Ecclesiam tanquam ad sedem superiorem transfertur. Postremò Regiae Majestatis, Universitatisque Oxonii Cancellarius efficitur: & ita à Summo Pontifice in Presbyterum Cardinalem intitulatur. Hic enim divini cultûs zelator fuit ardentissimus, & Regiae Majestatis totiusque reipublicae consultor magnificus. In viro enim isto tanta vigebat auctoritas animique virtus; ut Ecclesia Anglicana & dignitate & libertate suâ potita est. Si quid praeterea ad ipsius Ecclesiae gloriam augendam ampliandamve sibi visum fuerit pertinere; id omni studio curâque maximâ procuraret; quod verò eam offenderet, summâ cum diligentiâ propulsaret. Tanto enim amore matrem suam sanctissimam Cantuariensem videlicet Ecclesiam amplexus est; ut eam munere amplissimo, cappis scilicet octoginta albi coloris ditissimis ornatissimisque, cum omnibus aliis ad Presbyterum, Diaconum, Subdiaconumque pertinentibus, suo nomine armis propriis, ex omni parte auro purissimo desuper textis, literisque decentissimis hanc sententiam suavissimam, Deo sit gratiarum actio, componentibus, ad Dei laudem suique memoriam relinqueret donatam. Pallium etiam funerale ex nigro bisso pulcherrimum, corporibus defunctorum deputatum, auro purissimo undique circumseptum, magnâ ex suâ munificentiâ contulit. Sui denique ope sumptibusque magna pars Turris in Ecclesiae medio constructa est. Duos insuper Confratres in Universitate [Page 64] Oxoniensi studio incumbentes, ad fidem orthodoxam augendam & verbum Dei praedicandum, viginti annorum circulo post ipsius obitum, septemque dum idem Venerabilis Dominus superstes erat, suis propriis sumptibus educaverat. Plura insuper alia exaratu digna contulisset; si natura sibi vitam prolixiorem donasset. Cùm enim vitam hanc humanam ad annum ferè octogesimum Deo favente duxisset haud dubium foelicem; febris tandem quartana ipsius naturae inimica praesenti luce privavit. Et ubi à nonnullis saepissimè persuasus erat; ut sibi sepulchrum satis amplum, dignum, honorificumve construeret; non in publico, non in tumultu, sed in secreto subterraneoque loco in Criptis nuncupato, lapide duntaxat coopertus marmoreo, coram Imagine Beatissimae Virginis Mariae, quam ex intimo diligebat, sepulturae locum elegit: Ubi ipsius corpus foelicissimum jam quiescit. Quo quidem in loco duo Confratres cotidie Missas duas cum Placebo & Dirige, durante viginti annorum spatio pro ipsius animâ devotissimè celebrant. Et dictus Venerabilis Dominus illis duobus Fratribus instituit pro mercede eorum quadraginta denarios septimanatim impendi; prout in praesenti libro pleniùs continetur. Quae quidem anima ut requie perfruatur aeternâ, concedat Altissimus.

HENRICUS DENE.

XV. Cal. Martii. Obiit Dominus Henricus Dene Archiepiscopus hujus Ecclesiae.

XV. Cal. Octobr. ^a Obiit Dominus Thomas Wellys Episcopus Sidoniae a [...] Prior S. Gregorii.

XIII. Cal. Decembr. Obiit Reverendus in Christo Pater Dominus Ricardus Marten Suffraganeus; qui dedit Ecclesiae Christi Cantuariae unam mitram cum baculo suo pastorali, Frater & Benefactor noster.

[Page 65]

Anonymi Historia Controversiae inter Sedes Cantuariensem & Eboracensem de Primatu.

PAulinus vir Deo dilectus primus Norhamhumbrorum Archiepiscopus à Justo Cantuariensi Archiepiscopo ordinatur ^a, & ab Honorio Papâ primo accepit Pallium ad Dorobernensem Archipraesulem consecrandum ^b. Hac enim de causâ habuit Pallium; sicut habet Episcopus Ostiensis, qui in consecratione Papae Pallio utitur duntaxat. Iste Paulinus Regem Norhamhumbrorum Eadwynum ad fidem Christi convertit; ac ipso Rege postmodum perempto, Canciam idem Paulinus rediit ^* navigio; ac ab Honorio Cantuariensi Archiepiscopo & à Rege Egbaldo honorificè est susceptus: Eorum invitatione suscipiens Roffensis Ecclesiae praesulatum, Pallium quod à Papâ susceperat ex toto relinquens.

De SCOTIS.

Scoti postmodum missi à Scotiâ successerunt, videlicet S. Aidanus, Finanus, Colmannus. Aidanus provinciis, quibus regnavit Rex ^c Edwardus, verbum Dei praedicavit; & ab ipso Rege in insulâ Lyndefernensi sedem Episcopalem ^d ut petebat, [impetravit]. Cui successerunt praedicti. Finanus, Colmannus [qui] nec Pallio nec Urbis nobilitate voluerunt attolli. Colmanno per Wilfridum convicto & ad patriam reverso ^e, Tuda per illum Episcopatum accepit; & à Scotis Praesul ordinatus est. Quo defuncto, ipse Wilfridus ad Archiepiscopatum Ebor. eligitur ^f, & ab Alfrido Rege filio Oswy Regis mittitur in Galliam ^f consecrandus. Quo ultra mare vertente, Sanctus vir Cedda ^g intronizatur. Sed haec iniquitas ab Archiepiscopo Cantuariensi Theodoro est correcta; excussoque Ceddâ ^h intronizatur Wilfridus. Quo iterum à Rege Egfrido expulso ⁱ duo pro ipso ^k expulsi sunt de Eboraco, Bosa in Haugulstaldo, & eo defuncto Johannes pro eo ordinatur ibidem; & sic Episcopatus dividebatur in duos. Tempore verò Alfridi Regis rediit ^l in totum Episcopatum Wylfridus quinque annis, expulsis Johanne de Augustaldo & Bosâ de Eboraco. Post quinque annos Wilfrido iterum ab Alfrido expulso ^m, illi sunt sedibus l. restitut [...]. destituti. Et defuncto Alfrido, iterum Wilfridus in concordiâ susceptus ⁿ, sedem apud Haugustald habuit, Johanne in Eboracum migrante, quòd Bosa defunctus erat; & successit ^o in [Page 66] Eboraco Wilfridus Presbyter suus. Unde lis maxima inter Cantuariensem Archiepiscopum & Ebor. vertebatur: quia dicunt Cantuarienses se Wilfryd habere seniorem. Contra Eboracenses contendunt hunc juniorem ab Archiepiscopo Odone Cantiam fuisse translatum. Hoc defuncto substituitur Egbertus ^p frater ejusdem Provinciae Regis. Hic suâ prudentiâ & fratris potentiâ sedem illam in statum genuinum reformavit. Caeteri Episcopi inter Paulinum & Egbertum nichil altius quàm simplicis Episcopi vocabulo anhelarunt. Sui autem successores erant Cocna, Eadbaldus. Post Eadbaldum hi suerunt Archiepiscopi Eboracenses. Wlsius, Wygmundus, Wlferus, Atelbaldus, Rodewardus, Wlstanus, Osketel. Hic floruit tempore f. Edredi. Oldredi & Edgari Regum Angliae; habuitque successores Oswaldum, Aldulphum & Wlstanum. Hi tres fuerunt Episcopi Wygornienses & Archiepiscopi Eboracenses successivè.

De THOMA Eboracensi Archiepiscopo.

Thomas Canonicus Baiocensis in Archiepiscopum Eboracensem successit per Willelmum Regem ^q Angliae; duravitque annis XXX. Omni vitâ honestus; semper benefaciens in honore, nisi quòd primo Archiepiscopatûs sui tempore in causâ Primatûs Cantuariae certavit; dicens se nolle Cantuariensi Electo Lanfranco professionem facere, ut debebat. Postea sic ductus rationibus Lanfranci, coram eo professionem suam fecit; sicut sui Praedecessores fecerunt. Lanfrancus Romam pro debito sibi Pallio iens ^r, Remigium Lincolniensem Episcopum & Thomam Eboracensem Archiepiscopum comites itineris sui habebat. Qui simul Romam venientes, honore congruo sunt recepti. Postea Lanfrancus Alexandro Summo Pontifici praesentatur. Et ipse Papa assurgens, eum ut gressum figeret, hortatus est, subdens: Honorem, inquit, exhibuimus non tuo Archiepiscopatui, sed quem Magistro debuimus, cujus stilo fuimus in illis quae scimus imbuti. Hinc quod ad te pertinet ob reverentiam B. Petri te exequi par est. Et humiliavit se Lanfrancus ad pedes Papae: Sed mox erigitur ad osculum ejus; laetantes ad invicem illa die. Sequente verò luce negotia diversa ad invicem tractantes, calumpniatus est coram Papâ Thomas Eboracensis cum Remigio, quòd neuter eorum canonicè fuerat ad Pontificatum promotus. Eboracensis eò quòd sacri canones filios Presbyterorum, quos Religionis ordo non ornat, à sacrorum Ordinum promotione removeant; alius verò pro eo quòd factâ conventione Episcopatum à Rege Willelmo emerit, fuit indignus. Ad haec illi excusationem aliquam non habentes, redditis baculis & annulis cum curâ Pontificali ad petendum misericordiam sunt conversi. Quorum precibus se Lanfrancus exponens, coram Papâ dicens novo Regi in novis dispensationibus & dispositionibus regni necessarios oratoriâ facultate ostendit. Et his auditis Papa ad eum conversus: Tu videris, inquit; pater es illius patriae; ac consideret tua industria quid expediat in hac parte. Virgae pastorales, quas reddiderunt, ecce hîc sunt. Accipe illas; & dispensa, prout utilius Christianitati regionis illius agnoscere poteris. At ille baculos pastorales suscipiens, in praesentiâ Papae statim dictos viros suis baculis pontificalibus investivit.

[Page 67]

De GIRARDO Archiepiscopo.

Girardus, qui erat nepos Walkelini Episcopi Wyntoniensis, & ipse Gyrardus priùs Episcopus Herefordensis ^a. Literas ei misit sub hac formâ Paschalis Papâ.

Paschalis Episcopus, servus servorum Dei,

Gyrardo Eboracensi Archiepiscopo salutem & Apostolicam benedictionem.

^b Quam grave contra nos immo contra matrem tuam Sanctam Romanam Ecclesiam te non ignoramus egisse; praesentibus tamen literis tibi mandamus; ut professionem tuam Venerabili fratri nostro Ancelmo Cantuariensi Archiepiscopo facere non negligas. Audivimus enim Thomam praedecessorem tuum ex eâdem re contentionem movisse. Et cùm in praesentia Alexandri Papae causa ventilata fuisset, ex praecepto ejus, discussione habitâ, Lanfranco, successori suo & successoribus suis eadem fecisse. Nos igitur quod tunc definitum est, volumus firmum & illibatum observari.

Quanquam pravé. Sic legit Malmsburiensis.

↵

Hanc Epistolam sibi fideliter missam Girardus non legit; quia necesse non fuit. Praevenit enim jussum Apostolicum; & hortatu Regis suâ manu impositâ manui Ancelmi, pollicitus est ^c se eandem ^d objectionem & obedientiam sibi & successoribus suis in Archiepiscopatu exhibiturum, quam Herefordensis Episcopus priùs promiserat juramento.

De THOMA.

Post obitum dicti Girardi Thomas fratruelis ^e eligitur. ^f Cùm ad consecrationem suam pro more Cantuariam venire invitaretur ab Ancelmo; primò benignè respondit grates se velle hoc agere; sed petiit inducias ad agendum: & deinde ipse subterfugia quaerens; Ancelmus scripsit eidem.

Ancelmus minister Ecclesiae Cantuariensis

Thomae Electo Eboracensi salutem.

Tibi Thoma in conspectu Dei omnipotentis ego Ancelmus Archiepiscopus Cantuariensis & totius Britanniae Primas ex parte ipsius Dei. Officium sacerdotale, quod meo jussu per meum Suffraganeum suscepisti; tibi interdico; ac praecipio ne te de aliquo Pastorali curâ praesumas intromittere ullo modo; donec à rebellione, quam contra Ecclesiam Cantuariensem incoepisti, discedas; & ei subjectionem quam Antecessores tui Thomas & Girardus Archiepiscopi Eboracenses ex antiquâ Antecessorum consuetudine professi sunt, juxta ut teneris, profitearis. Quòd si in his quae coepisti magis perseverare quàm ab eis desistere delegeris; omnibus Episcopis totius Britanniae sub anathemate perpetuo interdico; ne tibi ullus manus ad promotionem Pontificatûs imponat: vel si promotus ab exteris fueris, nec pro Episcopo vel in aliqua Christianâ communione te suscipiant. Tibi quoque Thomae sub eodem anathemate ex parte Dei interdico; ne unquam benedictionem Episcopatus Eboracensis suscipias; nisi priùs professionem, quam Antecessores tui fecerunt, Ecclesiae Cantuariensi facias, ut teneris. Si autem Episcopatum Eboracensem ex toto dimiseris; concedo, ut officio sacerdotali, quod jam suscepisti, utaris.

Erat enim ^g Normanniae, & cùm in regnum Angliae redisset, [Page 68] coepit ventilare dictam causam ipso tempore Girardi. Anno incarnationis Verbi MCIX. in sede metropoli Cantuariensi in bonâ memoriâ Ancelmus Cantuariensis Archiepiscopus ad caput Archiepiscopi Lanfranci sui praedecessoris honorificè sepelitur. Evolutis postmodum paucis diebus venit in Angliam missus à Pascali Papâ Ulricus Cardinalis, Pallium Eboracensi Ecclesiae secum deferens. Ubi audivit Ancelmum vitam finisse, nam obitum ejus non longè extra Angliam famae pertulerat certitudo; consternatus animo quid faceret dubitabat, eò [quòd] Pallium à Papâ acceperat deferendum Ancelmo. Postea Henricus Rex Angliae in magnâ mundi gloriâ Lundoniae Curiam suam celebrans, quid agendum esset de consecratione Thomae Eboracensis Electi quaesivit. At ubi expositâ sibi Epistolâ Ancelmi super & de interdicto benedictionis ejus intellexit; per Robertum de Mellente Comitem sciscitatus est qui sc. ausus fuit praeter imperium Regis recipere dictam Epistolam. [Episcopi] habito Concilio statuerunt inter se, se malle suis omnibus spoliari, quàm quae Ancelmus praeceperat non obtemperare. Erant enim hi Ricardus London. Willelmus Wyntoniensis, Robertus Lincoln. Herebertus Norwycensis, Rogerus Sarum, Radulphus Roffensis, Rem [...]nilus Herefordensis, Robertus Cicestrensis, Johannes Bathoniensis, Robertus Cestrensis, & Willelmus Exoniensis. Istis firmato concilio inter se visum est Sampsonem Wygorniensem Episcopum accersendum, & quam de negotio sententiam ipse ferret perquirendum. Et respondit.

Et licèt hunc Electum Eboracensem olim ex conjuge l. fideli. fidelium susceperim; eique carnis naturam, honoris & dignitatis provectum aequissimè debeam; multò magis sanctae Cantuariensi Ecclesiae teneor, l. quae. qui me in eum, in quo sum, honorem provexit; & gratiae, quam à Domino Jesu Christo meruit, me per Pontificale ministerium fecit participem. Et propterea notum omnibus esse volo me & literis Patris nostri Ancelmi de causâ, quam nunc inter nos agimus, sanctis modis omnibus obediturum; nec unquam Ancelmum proditurum; ut is qui electus est in Archiepiscopum Eboracensem, aliquatenus consecretur, donec de subjectione suâ Ecclesiae Cantuariensi debitam & Canonicam obedientiam profiteatur. Ego enim praesens fui, quando frater meus Thomas nuper Eboracensis Archiepiscopus juxta consuetudinem antiquam eandem prosessionem Cantuariensi Archiepiscopo Lanfranco & cunctis successoribus suis fecit.

His dictis, omnes Episcopi simul ad Regem sunt reversi; dicentes constanter literas Ancelmi, de quibus Comes de Mellente sciscitatus erat, se recepisse; & contra eas nullâ ratione statuturos asserentes unanimiter. Ad quae dixit Rex. ‘Quicquid in his aliorum sententia dictet; de me constat, quòd cum Episcopis sentio; [nec] excommunicationi Patris Ancelmi aliqualiter subjacebo.’ Quibus auditis, omnes Episcopi sunt gavisi; & agentes Deo grates, pariter clamaverunt, Ancelmum adesse; & quod in corpore degens facere non poterat, jam mundo absentem causam suae Ecclesiae terminasse. Postea in laudem dicti Regis demoratum est; ut ipse dignitatem Primaciae Ecclesiae Cantuariae humiliari à nullo permitteret. Postulatus autem jussit consuetudines & scripta àntiqua Ecclesiae Cantuariensis sibi afferri, & coram eo publicè recitari. Quod & factum est. ‘Quid amplius quaeritur? dixit Rex. 'Auctoritates & privilegia Sedis Apostolicae, & quae in praesentiâ Patris & Matris meae testimonio ac confirmatione Praelatorum & Procerum Regni Angliae diffinita sunt; ut quasi de Epistolâ Ancelmi penitus taceatur; ego vobis ambagibus permitterem agitari? Immo sciat Thomas, sciat se aut subjectionem Ecclesiae Cantuariensi & obedientiam ejusque Primatibus, ut sui Antecessores professi sunt, professurum; aut Archiepiscopatui Eboracensi cessurum ex toto. Eligat autem quodcunque vult.’ Consideratis auctoritatibus, quibus Ecclesiam Cantuariensem circumvallari videbat, spretis Clericis, quorum consilio se credidisse [Page 69] dolebat, se contra eorum auctoritates nolle stare, sed morem Antecessorum suorum sequendo, & Ecclesiam ipsam deinceps diligere se velle dixit ac etiam honorare. Praecepit Rex; ut Professio, quam Thomas facturus esset, in sui praesentiâ dictaretur, scriberetur, & sigillo suo servaretur inclusa. Dominicâ autem die, quae fuit V. Kalend. Julii, jubente Rege convenerunt Ricardus Londoniensis, Willelmus Wyntoniensis, Radulphus Roffensis, Herebertus Norwycensis, Radulphus Cicestrensis, Ranulphus Dunelmensis, Herveus Brancorensis, Episcopi in Ecclesiâ S. Pauli London. pro consecratione Thomae Eboracensis Archiepiscopi Electi. Ricardus Episcopus Londoniensis, qui ipsum Thomam erat sacraturus, Professionem ab eo exegit; quae sicut erat sigillata, sic ab eo lecta est. ‘Ego Thomas Eboracensis Ecclesiae consecrandus Metropolitanus profiteor subjectionem & Canonicam obedientiam Sanctae Dorobernensi Ecclesiae & ejus Ecclesiae Electo & Consecrato & suis Successoribus canonicè intronizatis, salvâ fidelitate Domino Regi Angliae, & suâ obedientiâ ex parte meâ tenendâ, quam Thomas antecessor meus Sanctae Romanae Ecclesiae ex parte suâ professus est.’ Intererant huic Professioni idem Rex, Conradus Ecclesiae Cantuariensis Prior & Monachi plures ejus. Et lectam Professionem ab ipso Thoma eidem Episcopo oblatam accepit; & eidem Priori & Monachis tradidit, ita dicens. ‘Hanc Fratres mei Professionem suscipite; & servate in testimonio rei gestae.’ Deinde à Radulpho Cicestrensi Episcopo dictum est populo, hujusmodi Consecrationem ex recto & antiqua consuetudine debere fieri in Cantuariensi Ecclesia; & adjecit: verùm quòd Civitas Cantuariensis defuncto Anselmo Archiepiscopo [Metropolitano careret] sufficit, quòd est factum eâ ratione; quòd Episcopus Londoniensis inter caeteros Episcopos est Decanus Ecclesiae Cantuariensis; & ideo quadam speciali dignitate anteponendus est. Itaque Thomas Eboracensis consecratus est à ministro: quòd fieri Lege [...]oluit. voluit à magistro. Dum vitae praesenti superfuit; poenitudo hujus facti ab ejus animo non recessit. Quibus sic peractis, Cardinalis qui cum Pallio ad Angliam venerat, dictum Archiepiscopum illo investivit ^a; sicque Romam rediit festinanter.

De THURSTANO Electo Eboracensi.

Thurstanus Regis Capellanus ad Archiepiscopatum Eboracensem eligitur die Assumptionis B. Mariae apud Wyntoniam anno gratiae MCXIV. Postea duobus annis elapsis Convocatio Optimatum & Baronum totius Angliae apud Sarum XIII. Kal. A prilis facta est; qui in praesentiâ Regis Henrici homagium filio suo Willelmo fecerunt, & fidelitatem juraverunt eidem. Habita est ibidem causa de querelâ, quae inter Archiepiscopum Cantuariensem Radulphum & Electum Eboracensem Trustanum per annum integrum versata est. Et Electus cùm à Cantuariensi moneretur, ut Ecclesiae Cantuariensi faceret quod debuerat, & benedictionem suam Ecclesiastico more susciperet: Hic respondit; Benedictionem se libenter suscipere velle; sed Professionem, quam exigebat, se nullâ ratione facturum. Rex verò Henricus ubi animadvertit Trustanum in suâ stare pertinaciâ; protestabatur morem Antecessorum suorum tam in professione faciendâ quàm in aliis Cantuariensis Ecclesiae dignitatibus ex antiquo jure competentibus se nullo modo executurum; sed Episcopatu Eboracensi cum benedictione se potiùs cariturum; & statim Pontificatui Eboracensi renuntiavit expressè; spondens Regi Archiepiscopatum [Page 70] Eboracensem dum viveret non reclamaturum, nec calumpniam inde moturum Lege cuicunque qui. quibuscunque ibidem substitutus fuisset. Veruntamen de Lege suo [...]m. suo consilio Clericorum Romam profectus, hujusmodi Epistolam impetravit.

BULLA PAPAE.

Paschalis Episcopus, servus servorum Dei,

dilecto silio Henrico illustri Anglorum Regi salutem & Apostolicam benedictionem.

Nos auctore Deo de tuâ probitate non tantum bona sed & confidimus meliora; & ideo monemus Excellentiam tuam; ut gratiae divinae memor semper existas, quae tibi & Malmsburiensis legit [...]egni. Regi pacem & justiciae notitiam tribuit. Honorem igitur Dei & Ecclesiarum ejus in regno tuo diligenter observa, & justiciam efficaciter exequaris. Audivimus Eboracensis Ecclesiae Electum, virum sapientem & providum, sine judicio à suâ sequestratum Ecclesiâ quod nimirum divinae justitiae & Sanctorum Patrum constitutionibus adversatur. Nos quidem neque Cantuariensem Ecclesiam minui, neque Eboracensi Ecclesiae volumus praejudicium pati; sed deest apud Malmsbur. in eam Constitutionem, quae à Gregorio inter easdem Ecclesias constituta est, firmam censemus & illibatam servari. Nos ut idem Electus, ut justitia exigit, ad Ecclesiam revocetur, volentes; & siquid quaestionis inter easdem partes nascitur, praesentibus utrisque partibus in nostrâ praesentiâ pertractetur.

Hac Epistola fretus Trustanus repetit Sedem suam. Augebatur indies discidium inter eum & Cantuariensem Archiepiscopum Radulphum; quia ipse blandiciis vel minis adduci nequeat; ut ei manus ad consecrandum imponeret, nisi Professionem faceret: nec Trustanus hoc futurum sub capitis periculo promittebat. Successori autem Paschalis Papae Gelasio citra montes venienti ambo Archiepiscopi statuerunt occurrere, causarum suarum patrocinio affuturi. Calixtus, qui successerat, Remis ad celebrandum venit Concilium. Trustanus eo tempore erat cum Rege Angliae, petens ab Lege eo. eis licentiam ad dictum Concilium transeundi. Tandem optinuit, eâ interpositâ fide, ut Episcopalem benedictionem à Papâ non reciperet. Tali sponsione Lege ligatus. legatus arripuit iter suum. Sed mox, ut opportunum viderat, oblitus est Regis; & Lege Romanis. Romanos, ut suam sustinerent causam, largiter exhibuit; & à Papâ contra consuetudines omnes benedictionem Episcopalem accepit. Sanè praecesserat Trustanum ad Papam Legatus Regis Segfredus, postea Cicestrensis Episcopus, denuntiaturus Papae ne ullo modo Trustanum consecraret, aut ab aliquo nisi à Cantuariensi Archiepiscopo consecrari permitteret: & si contra hoc ipse Papa faceret, certus existeret, quòd nec pro amissione coronae suae suum propositum non Malmsburiensis legit mutaret. haberet. Et respondit Papa: ‘Ne putet Rex me de quo agitur negotio aliter acturum quàm ipse velit. Neque enim me ad hoc voluntas mea unquam tulit: ut Cantuariensis Ecclesiae dignitatem, cui tot praeclari Patres praefuerunt, laederem.’ Et his blandiciis persuasus Legatus mature rediit ad Regem. Post cujus discessum Papa, [Romanorum] jussis obnoxius, qui in amicitiam Trustani transierant, eum ^a sacravit; palàm interdicente Johanne Archidiacono Cantuariensi. Responditque ei Apostolicus: 'Nullam injustitiam Ecclesiae Cantuariensi volumus facere, sed salvis iustitiâ & dignitate illius Lege hoc. quod facimus. Id audientes frivolum judicarunt; cum discordaret factum à dicto. [Page 71] Hoc audito, Rex interdixit Trustano omnem dominationis suae terram. Quam severitatem nec tunc voluit diminuere; licèt Papa rogasset; & Papa asseruit se cum de fide, qua se Rex obligatum esse dicebat, eum auctoritate B. Petri▪ soluturum. Quod c [...]um I. frustra. frustratum fuisset; tunc quidem [res] impacata remansit. Sed anno sequenti I. cum jam, ea Malmsburiensi. tam Papa in sede Apostolatûs corroboratus, liberius quae vellet disponeret; misit Epistolam, ut aut Trustanus Archiepiscopatu potiretur, aut Rex anathemate & Archiepiscopus Cantuariensis suspensione facerdotalis officii plecterentur. Hic metus coegit Regem coeptis desistere: & sic receptus ^* est Trustanus in Sede. Et ita ille quamvis Radulphus & Willelmus Archiepiscopi Cantuarienses multas expensas effunderent; omnes allegationes eorum instantiâ suâ irritas fecit. Postea Trustanus abrenuncians saeculo & Episcopatui, factus est Monachus apud Pontem-fractum Ordinis Cluniacensis anno Domini MCXL ^a

De WILLELMO Eboracensi Archiepiscopo.

^aa Rex Stephanus anno Domini MCXLII. Archiepiscopatum Eboracensem dedit cuidam Clerico nomine Willelmo, quibusdam consentientibus, aliis dissentientibus: & I. ut audebant, reclamantibus. ex Gervasii Chronico p▪ 1357. audebant. ^b Unde cum Theobaldus Cantuariensis Archiepiscopus electione sic factâ nullatenus consentiret; frater Regis Henricus Wyntoniensis Episcopus & Apostolicae Sedis Legatus praesumptuosè ipsum Electum apud Wyntoniam ^c consecravit. Habuit itaque novus sacratus Eboracensem [Archiepiscopatum;] & vix duobus annis sedit in pace. Anno igitur Domini MCXLVII. in mediâ Quadragesimâ Eugenius Papa celebravit Concilium magnum Remis; ad quod Theobaldus Archiepiscopus scriptis & nunciis Papae cum caeteris Praelatis vocatus, petitâ à Rege sed non concessâ licentiâ, per multos labores accessit. Clerici Eboracensis Ecclesiae ad hoc accesserunt Concilium una cum Henrico Murdak tunc Abbate de Fontibus I. accusantes. accusantibus Willelmum Eboracensem Archiepiscopum; dicentes eum neque Canonicè electum nec consecratum, sed Regiâ auctoritate intrusum. Unde praefatus Willelmus convictus & depositus ab Alberico Episcopo Ostiensi ponuntiante taliter & dicente. ‘Decernimus auctoritate Apostolicâ Willelmum Eboracensem Archiepiscopum à Pontificatu deponendum; eò quòd Stephanus Rex Angliae [...]um [...]nte Electionem Canonicam nominavit.’ Cum igitur Eugenius Beatum Willelmum Eboracensem Archiepiscopum, pariter Videretur Majori legendum, minori tamen habet Gervasius in Chronico p▪ 1363. minori parte Cardinalium sibi consentiente, deposuisset; propriâ voluntate Capitulum Eboracense ad ejus mandatum conveniens ^d elegerunt in Archiepiscopum pars major Capituli Dominum Hillarium Cicestrensem Episcopum; & altera pars Henricum Murdak Abbatem de Fontibus. Idem Papa Eugenius utraque electione hujusmodi sic praesentatâ, electionem Henrici Murdak confirmavit, & aliam cassavit; ipsum [Page 72] Henricum propriis manibus ^a consecrando. Willelmus hoc modo depositus, rediit in Angliam; & mansit Wyntoniae cum Henrico Wyntoniensi Episcopo usque ad obitum Papae Eugenii; & consilio dicti Episcopi in omnibus inhaerebat. Anno Domini MCLIV. mense Januarii die S. Vincentii cum Hugo Tihes Eboracensis & Wyntoniensis Archidiaconus ad Ecclesiam Dunelmensem vacantem communiter eligeretur, Henricus Eboracensis Archiepiscopus Electionem, quantum in eo fuit, cassavit. ^b Sed praedictus Electus cum suis Electoribus appellavit [Romam;] & ibi suam consecrationem à Papâ Anastasio Eugenii Papae successore accepit. Beatus igitur Willelmus tertiâ die sequente ad Curiam Romanam accessit: quem idem Dunelmensis Episcopus honorificè suscipiens, & ejus negotia usque adeò procuravit; quòd ei restitutionem sui Archiepiscopatus Eboracensis à dicto Papâ Anastatio perquisivit; & ei Pallium, quod nunquam prius 'habuerat, impetravit. Postea Willelmus Archiepiscopus Eboracensis in Angliam rediens & suam alumpnam Wyntoniensem Ecclesiam visitans, ad Sedem propriam Eboracensem ^d veniens in solempnitate Pentecostes inter Missarum solennia veneno ^e interfectus est; & post paucos dies migravit ad Christum. ¹¹¹

De ROGERO Archiepiscopo.

Rogerus Cantuariensis Archdiaconus eodem anno electus est ad regimen Eboracensis Ecclesiae; & consecratus est à Theobaldo Cantuariensi Archiepiscopo apud Westmonasterium VI. Idus Octobris, ^f astantibus Richardo Londoniensi, Roberto Lincolniensi, Gilberto Herefordensi, Waltero Roffensi, Roberto Bathoniensi, Nigello Eliensi, Willelmo Norwycensi, & Johanne Wygorniensi. Anno gratiae MCLXXII. venit Rex Londoniam [cum] Domino Hugone Papae Legato; qui convocato Clero proposuit Concilium celebrare. Cum in medio sederet Legatus, Cantuariensis Archiepiscopus dextram optineret; Rogerus Eboracensis Archiepiscopus innatâ sibi invectus arrogantiâ, sinistram sibi debitam respuens, inter Legatum & Cantuariensem Archiepiscopum irreverenter innitens sedere visus est; adeò ut in sui Primatis gremio resideret: cum ipse [à] Clericis & Laicis turpiter dejectus est cum baculis & pugnis ad terram. Et exiliens Cantuariensis Archiepiscopus bonum pro malo reddidit: aemulum suum & Cantuariensis Ecclesiae inimicum surripuit tantae cladi. Tandem Eboracensis à terrâ resurgens cum capâ suâ turpiter discissâ, Regis prostratus vestigiis, in Cantuariensem Archiepiscopum calumpniam intulit vult mendacem. mendosam. Sed auditâ praesumptionis suae veritate, suae vesaniae dignos catulos reportavit. Dum autem ad Regem fugeret pluries; in consilio clamare coeperunt: 'Vade, vade traditor S. Thomae: 'adhuc foetent illius sanguine manus tuae illae: Rogerus semper capitalis inimicus Ecclesiae Cantuariensis erat & B. Thomae Martyris.

[Page 73]

De GALFRIDO Electo Eboracensi.

Galfridus, filius Regis Henrici sed nothus, resignavit ^a Episcopatum Lincolniensem anno suo octavo in manum Richardi Cantuariensis Archiepiscopi; & factus est Cancellarius Regis Angliae patris sui. Postea ad Archiepiscopatum Eboracensem ^b eligitur: & rumor dispersus est in Angliam; quòd ipse electus ex mandato Papae deberet in Franciâ consecrari. Unde stupefacti Episcopi videntes in hoc matris suae Cantuariensis Ecclesiae dignitatem minui; cum debeat ab antiquo Eboracensis Electus ab Archiepiscopo Cantuariensi professione praemissâ Cantuariae consecrari; factâ solempnitate Appellatio propter gravamina hujusmodi in Franciam destinata est.

Willelmus Episcopus Eliensis, Apostolicae Sedis Legatus, & caeteri

Provinciae Cantuariensis Episcopi, Archiepiscopis & Episcopis salutem.

Quantis hucusque sancta Cantuariensis [Ecclesia] immunitatibus sit gavisa; vestram notitiam credimus non latere. Inter quas [est] ne Eboracensis alibi quàm Cantuariae & ab ejusdem Ecclesiae Archiepiscopo consecretur. Unde Baldwinus Cantuariensis Archiepiscopus edoctus, antequam iter suum Hierosolymitanum arriperet, adversus Eboracensem Electum Galfridum, ne ipse ab alio quàm à se & in Ecclesiâ Cantuariensi factâ sibi professione & obedientiâ consecretur, appellavit. Nos eandem appellationem nomine Cantuariensis Ecclesiae innovamus; & ne idem I. Eboracensis. Cantuariensis Electus alibi munus consecrationis accipiat, ad Sedem Apostolicam appellamus.

Sed ex mandato Coelestini Papae Turonis ab ejusdem Archiepiscopo contra anti-qua jura Cantuariensis Ecclesiae & appellationes hujusmodi extitit ^c consecratus. Cui [cum] milites▪ Dovorrae manus ^d injecissent; ipse viriliter tenentium eum manus evasit; & Ecclesiam Monachorum S. Martini ingressus est. In qua fere per octo dies à comprovincialibus militibus januis clausis & obseratis obsessus est. Et postmodum missi milites, ut egrederetur dictam Ecclesiam, monuerunt ex parte Regis. Quo nolente, reversi sunt armati & loricati Ecclesiam ingressi, ipsum Eboracensem Archiepiscopum ab altari Crucem portantem de medio Monachorum eum defendere nolentium abstractum per medium aquae fluentis, quae Brok appellatur, eum peditem ^e duxerunt in Castrum Dovorrae. Unde consternati sunt Monachi Ecclesiae Cantuariensis [&] miserunt Monachos, ut eum repeterent; eò quòd à Cellâ Cantuariensis Ecclesiae abstractus fuisset. Qui cum à petitione tam justâ repulsi Cantuariam redirent; habito in commune Concilio sic scripserunt.

Reverendo in Christo Patri Domino Willelmo Eliensi Episcopo, Regis

Vid. Gervas. Chron. p. 1576.

Angliae Cancellario, G. Prior & Conventus Ecclesiae Christi Cantuar. salutem.

Ecce Eboracensis ab Ecclesiâ nostrâ Dovorrae ab ipso altari militum manu armatâ violenter extractus, Crucem bajulans, per abrupta locorum in Castrum Dovorrae ad carcerem pertrahitur, populo ejulante. Clamat Ecclesia; petit & repetit; ut ei restituatur ablatus. Miratur mundus in facto enormi Cantuariensem Ecclesiam tam segniùs agere, & matrem tam importabilem filiae dissimulare moerorem. Genibus itaque [flexis] vos rogat Cant. Ecclesia, ut Dominum adjurat, & ut filium interpellat; quatenus in tam arduo negotio non denegetis auxilium: quo honor Sanctae Ecclesiae conservetur illaesus.

[Page 74]

Rescriptum Cancellarii Angliae Regis.

Willelmus Dei gratiâ Eliensis Episcopus, Regis Angliae Cancellarius, Vid. Gervas [...] Chron. p. 1 [...]77.

Priori & Conventui Cantuariensi salutem.

Dilectionem vestram nullatenus pertubari volumus super eo quòd Archiepiscopus Eboracensis apud Dovorram est detentus. Vobis enim indubitanter significamus; quòd nec per nos nec de mandato nostro captus fuit in Ecclesiâ, nec detentus. Sed praecipiebamus; quod si ibidem forsitan applicaret; & fidelitatem Domino Regi, quam nunquam fecit, nollet facere; ita [cum] plenâ restitutione omnium rerum suarum & suorum reverteretur liberè apud Wiffand; quia Regi interposito juramento promiserat, quòd dum ipse Rex in suâ peregrinatione existeret, in Angliam non veniret.

Post hanc Cancellarii responsionem convocatò Concilio Episcoporum & aliorum, Archiepiscopus Eboracensis eâdem viâ, qua educebatur, ^a redditus est in Ecclesiam S. Martini Dovorrae. Factâ postmodum Episcoporum coadunatione unà cum Johanne Comite & duobus Archiepiscopis Rotomagensi & Eboracensi, anathematis sententiam in captores hujusmodi consentaneos & participes fulminarunt. Et solus Cancellarius absentavit se, fugiens Londoniam. Quem Comes sequens obsedit Londoniae: & deinde Castro Dovorrae receptus est, & Justiciarii Angliae prohibuerunt Baronibus Dovorrae, ne Cancellarium permitterent transfretare. Prae nimiâ tamen angustiâ gemens, veste virili depositâ, habitum induit muliebrem; & dum lintheo caput involutus, navem expectans; & quasi telam, quam gestabat, venundans, deambularet in littore; eundem pauperculae mulieres ceperunt, & turpiter caedentes projecerunt in terram. Unde exorto terribili clamore, accurrerunt Burgenses; eumque vix ab earum manibus extrahentes, arctiùs custodiebant; donec datâ à Justiciariis licentia ^b transfretaret. Sic igitur à suo amotus officio, cum pudore ab Angliâ est fugatus.

De Compositione Litis.

Succedentibus igitur diversorum Cantuariensium & Eboracensium Archiepiscoporum temporibus Cantuariensis Ecclesia à professione & obedientâ Eboracensis Ecclesiae abrogata est & abolita per abusum. Nova briga inter Cantuarienses & Eboracenses Archiepiscopos super bajulatione Crucis in utraque Provincia inchoavit; & per multorum Archiepiscoporum tempora non sine scripturis magnis, laboribus & expensis perduravit. Quod Excellentissimus Princeps Dominus Edwardus Rex Anglorum, ac corporum & animarum pericula considerans, ac pacem & quietem populi sui affectans, dictos Archiepiscopos sc. Dominos Simonem Islep Cantuariensem & Johannem Thoresby Eboracensem ad pacis concordiam invitavit. Qui apud Westmonasterium in ipsius Regis & aliorum praesentia quandam compositionem super bajulatione Crucium suarum fecerunt: quam Papa confirmavit postmodum sub hac forma.

[Page 75]

Confirmatio Compositionis per Innocentium.

Innocentius Episcopus, servus servorum Dei,

ad perpetuam rei memoriam.

In supremae dignitatis solio, licèt immeriti, disponente Domino constituti, de universarum orbis Ecclesiarum, quarum cura nobis imminet generalis, statu pacifico, quantum nobis ex alto permittitur, sollicitè cogitamus; ac eis quae ut inter ipsarum Ecclesiarum Antistites pacis tranquillitas vigeat, & concordiae unitas invalescat, providè facta sunt, ut illibata persistant, libenter adjicimus Apostolici muniminis firmitatem. Sanè petitio Venerabilium fratrum Simonis Cantuariensis & Johannis Eboracensis Archiepiscoporum nobis nuper exhibita continebat; quòd ortâ dudum inter Praedecessores eorum Cantuarienses & Eboracenses Archiepiscopos, qui fuerunt pro tempore, quinetiam inter eos, super eo quòd Simon Cantuariensis & ejus praedecessores se per totam Eboracensem, & Johannes Eboracensis & ipsius praedecessores praedicti se per totam Cantuariensem, Provincias Crucem erectam ante se deferre facere tam de indulto Sedis Apostolicae quàm etiam de antiquâ & approbatâ consuetudine posse dicebant; materiâ quaestionis; tandem post multas & diuturnas controversias & lites inter ipsos & eorum praedecessores praedictos super [hoc] habitas, dicti Simon & Johannes Archiepiscopi controversiis & litibus hujusmodi finem imponere, ac periculis quae exinde verisimiliter provenire poterant obviare salubriter, intentis desideriis affectantes, quandam Compositionem super praemissis inter se pro ipsorum & Ecclesiarum suarum statu pacifico & concordi fecerunt: prout Instrumento publico inde confecto, ipsorum Simonis & Johannis Archiepiscoporum sigillis munito; cujus tenorem de verbo ad verbum inseri praesentibus fecimus, plenius continetur. Quare pro parte eorundem Simonis & Johannis Archiepiscoporum nobis fuit humiliter supplicatum; ut Compositionem hujusmodi, non obstante quòd in eâ consensus venerabilium fratrum nostrorum Suffraganeorum eorum Simonis & Johannis Archiepiscoporum, ac dilectorum filiorum Praelatorum Ecclesiasticorum in eisdem Provinciis consistentium, & Cantuariensis ac Eboracensis Ecclesiarum Capitulorum, & Clericorum aliorum Provinciarum praedictarum, consensus minimè intervenerit, ex certâ scientiâ confirmare, omnemque alium defectum, si quis invervenerit, in eâ parte supplere, de benignitate Apostolicâ dignaremur. Nos itaque praedictorum Simonis & Johannis Archiepiscoporum supplicationibus inclinati, hujusmodi Compositionem ratam & gratam habentes; illam, non obstante quòd in eâ eorundem Suffraganeorum, Praelatorum, Capitulorum & Clericorum consensus, ut praefertur, minimè intervenerit, ex certâ scientiâ confirmamus; & praesentis scripti patrocinio communimus, supplentes omnem alium defectum, si quis forsan intervenerit in eadem.

Tenor verò dicti Instrumentitalis est.

In Dei nomine, Amen. Anno à nativitate ejusdem MCCCLIII. mense Anno 1352. sic Registrum MS. Eccl. Chr. Cant. Aprilis, die XX. Indictione VI. Pontificatûs Sanctissimi in Christo Patris Domini Innocentii Papae VI. anno primo, in Palatio Regio Westmonasterii Londoniensis Dioecesis, in mei Willelmi Notarii publici infrascripti & discretorum virorum Magistrorum Johannis de Lecch Decretorum Doctoris, Walteri de Merstoun Jurisperiti, ac Adae de Hiltoun Clerici, Apostolicâ auctoritate Notarii publici, testimonium ad hoc vocatorum & rogatorum praesentiâ constituti personaliter Reverendi Patres Domini Simon Cantuariensis & Johannes Eboracensis Archiepiscopi quandam Compositionem super bajulatione Crucium suarum inierunt; & ipsam in scriptis in forma sequenti redigi, & suls sigillis unanimiter communiri [fecerunt.] [Page 76] Universis pateat praesentes literas inspecturis; quòd cum propter impedimenta delationum crucium Reverendorum Patrum Dominorum Cantuariensis & Eboracensis Archiepiscoporum in suis Provinciis indifferenter per eorum utrum (que) ubique liberè faciendarum varia possent in futurum scandala provenire; mediante Illustrissimo Principe Domino Rege Angliae, in ejus praesentiâ pro bono pacis & concordiae, pro se suisque successoribus praedictorum Archiepiscopis futuris, inter Reverendos Patres Dominos Simonem Dei gratiâ Cantuariensem Archiepiscopum, totius Angliae Primatem & Apostolicae Sedis Legatum, ac Johannem eadem gratiâ Eboracensem Archiepiscopum, Angliae Primatem & Apostolicae Sedis Legatum, amicabiliter sic convenit. Inprimis quòd idem Reverendus Pater Dominus Simon Cantuariensis Archiepiscopus & successores ejusdem Archiepiscopi Cantuariense Crucem suam in Civitate, Dioecesi & totâ Provinciâ Eboracensi & per eas ante se deferri liberè facient, ubicunque, quandocunque, & quotieseunque sibi placuerit, absque turbatione & impedimento Domini Johannis Eboracensis Archiepiscopi supradicti, & cujuslibet Successoris ejusdem, seu alterius cujuscunque ipsorum nomine vel mandato, clam vel palam vel occulté. Item inter eos convenit; quòd idem Reverendus Pater Dominus Johannes Eboracensis Archiepiscopus supradictus & Successores ejusdem ibidem Archiepiscopi Crucem suam in Civitate Cantuariae & totâ Provinciâ Cantuariensi & per eas ante se ubique deferri liberè facient, quandocunque & quotiescunque sibi placuerit, absque turbatione & impedimento ejusdem Reverendi Patris Domini Simonis Archiepiscopi Cant. praedicti, & cujuslibet Successorum ejusdem, seu alterius cujuscunque nomine vel mandato suis, clam vel palam, publicè vel occulté. Sed idem Dominus Johannes Eboracensis Archiepiscopus praedictus infra duos menses post datam praesentium proximè sequentes, ac quivis ejus Successor Eboracensis Archiepiscopus infra similes duos menses à tempore quo primò Cantuariensem Provinciam post Consecrationem de caetero ingressus fuit, pro delatione pacificâ Crucis suae in Civitate, Dioecesi & totâ Provinciâ Cantuariensi absque impedimento dicti Reverendi Patris Domini Simonis Cantuariensis Archiepiscopi & cujuslibet sui Successoris in posterum faciendo, eidem Domino, Eboracensi Archiepiscopo & Successoribus suis per dictum Dominum Archiepiscopum Cantuariensem concessâ, & per eum & successores suos liberè permittendâ, unum Nuncium solempnem, viz. Officialem suum, Cancellarium suum, Auditorem Causarum, vel unum Doctorem Legum, seu unum Militem, ad Ecclesiam Cathedralem Cantuariensem cum unâ Imagine aureâ valoris XL. librarum sterlingorum sculptâ ad similitudinem Archiepiscopi Crucem in manu suâ deferentis, vel j [...] cali aliquo notabili aureo ejusdem valoris, videlicet XL. librarum: quem quidem valorem idem Dominus Rex, cum cujus voluntate & arbitrio iidem Domini Cantuariensis & Eboracensis Archiepiscopi quantum ad hoc se submiserunt, specialiter declaravit: efficaciter mittere: Et quilibet Nuncius sic mittendus, statim postquam sic destinatus & ordinatus fuerit pro delatione Imaginis vel jocalis praedicti, iter effectualiter arripere, & gressus suos versus dictam Cant. Ecclesiam continuare, & infra duos menses praedictos consummare fideliter, teneantur. Et cum hujusmodi Nunclus ad Ecclesiam ipsam Cant. sic ante jam dictam Imaginem vel jocale ad feretrum gloriosi Martyris B. Thomae dudum Cantuariensis Archiepiscopi, in honorem & reverentiam Dei ac ipsius Martyris; praemunitis ante ingressum dictae Ecclesiae Domino Priore vel Suppriore seu Praecentore ipsius Ecclesiae, si praesentes fuerint, aut saltem Monacho custode feretri ipsius; effectualiter, palam & publicè offeret & devoté. Si verò contingat dictum Dominum Eboracensem Archiepiscopum aliquem, postquam ingressus fuerit Provinciam Cantuariensem, & delationem Crucis suae per tres dies fecerit in eadem; ante finem duorum mensium oblatione [Page 77] praedicta feretro B. Thomae, ut praemittitur, non facta decedere; Successor ejus proximus quicunque ipsam oblationem pro factâ delatione Crucis suae per praefatum Praedecessorem suum realiter facere teneatur. In Parliamentis autem, tractatibus, & Conciliis Regiis, quando Cantuariensis & Eboracensis Archiepiscopi simul praesentes fuerint; quicunque Cantuariensis Archiepiscopus, quòd Cantuariensis Ecclesia antiquior & praeeminentior fore noscitur, ad Domini Regis dexteram assidebit, & praefatus Eboracensis Archiepiscopus existens pro tempore ad sinistram. Crux etiam Cantuariensis Archiepiscopi ex parte dextrâ lecti Regii seu alterius loci, in quo Regem sedere continget, & Crux Eboracensis ex sinistrâ parte, si Cantuariensis praesens fuerit, reponentur. In Conciliis verò, Convocationibus seu locis aliis quibuscunque, in quibus Cantuariensem & Eboracensem Archiepiscopos convenire continget, Dominus Cantuariensis. Archiepiscopus pro tempore existens primum locum seu sedem eminentiorem, Eboracensis verò locum alium secundum eminentiorem, optinere debebunt. Cruciferarii verò dictorum Archiepiscoporum cùm in viâ amplâ, ubi Cruces eorum deferri simul potuerint, convenerint; Cruces proprias deferentes incedere simul debent. Sed in introitu ostiorum vel in aliis locis strictis, quibus Cruces simul deferri nequeunt, Crux dicti Cantuariensis Archiepiscopi praecedet, & Crux Eboracensis subsequetur. In quorum omnium testimonium & fidem nos Simon Cantuariensis & Johannes Eboracensis Archiepiscopi sigilla nostra fecimus his apponi. Datum in Palatio Regis apud Westmonasterium XX. die mensis Aprilis anno Domini Anno 135 [...] ▪ in Registro L. Bothe Ebor. 1353. in Registro Islip. MCCCLIII. Et ego Willelmus Bradele, Wyntoniensis Dioecesis Clericus, publicâ auctoritate Notarius, praemissis omnibus & singulis sub anno, Indictione, Pontificatu, mense, die, & loco praedictis, sic, ut praemittitur, actis, gestis, & habitis, unà cum dictis testibus, praesens interfui: eaque omnia & singula sic vidi fieri & audivi; & in hanc publicam formam redegi, meoque signo consueto signavi rogatus, in fidem & testimonium praemissorum. Et ego Adam de Hiltoun, Clericus Lichfeldensis Dioecesis, publicus Apostolica & Imperiali auctoritate Notarius, praemissis omnibus & singulis, dum sic, ut praemittitur, agerentur & fierent, unà cum Magistro Willelmo Notario publico & testibus suprascriptis, sub anno, Indictione, Pontificatu, mense, die, & loco praedicto praesens interfui; eaque sic vidi fieri & audivi; & huic publico Instrumento me subscripsi, & signum meum apposui consuetum in praemissorum testimonium.

Nulli ergo hominum liceat hanc paginam nostrae confirmationis, communitionis & suppletionis infringere vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare praesumpserit: indignationem omnipotentis Dei ac Beatorum Petri & Pauli Apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum Avinione V. Calendas Martii, Pontificatûs nostri anno tertio Anno 1354. Reg. Eccl. Cant. Quamdiu Compositio ista observata fuerit, mihi parum constat. Comperio tamen Thomam Tirell Militem jocale à Willelmo Bothe Archiepiscopo Ebor. missum ad Ecclesiam Cant. detulis [...]e 1452. 30. Novembri [...]. Ex Registro W. Bothe Ebor..

[Page 78]

Professiones Episcoporum factae Sedi Cantuariensi.

Professio Eadulfi Eboracensis Archiepiscopi.

DOmino meo verè amantissimo Ethelardo Archiepiscopo, Eadulfus Eboracensis humilis Episcopus tuusque amicus, perennem in Domino salutem. Solet namque sancta Ecclesia juxta normulam paternae traditionis, gloriosissimis verbi praedicatoribus, scil. Episcopis, ex hac luce migrantibus, alios iterum Deo auspice in regimen Christianae plebis Praesules promovere. Quatinus per eos Interim. Cod. Cot. interius fides sancta augeatur; & verbum Dei non deficiat, sed magis crescat & currat & multiplicetur in laudem & gloriam Domini nostri Jesu Christi secundùm illud Psalmistae. Psal. XLV. 17. Pro patribus tuis nati sunt tibi filii. Cujus viz. Episcopi, quisquis ille est, fides primùm discutienda est, si de Domino bene ipse sentiat, quod aliis praedicare conatur: ac sic paulatim quaeritur; si docibilis, si moribus temperatus, si sobrius, si vitâ castus, si humilis, si affabilis, si misericors, si literatus, si in lege Domini instructus, si in Scripturarum sensibus cautus, si in dogmatibus Ecclesiasticis exercitatus. Ad haec, tibi amantissime Pater, me idoneum, ut fertur, non esse respondeo; tamen quantum in me purae fidei cognitionis est, tibi ociùs expedire curabo. Credo Deum Patrem & Filium & Spiritum Sanctum, atque in Trinitate Deum plenum confirmans, & totas tres personas unum Deum: Incarnationem quoque divinam non in Patre factam neque in Spiritu Sancto sed in Filio tantùm, ut qui erat in divinitate Dei Patris filius, ip [...]e fieret in homine hominis Matris filius, Deus verus ex Patre, homo verus ex Matre; qui est unus Deus, Creator omnium quae sunt cum Patre & Spiritu sancto, qui passus est verâ carnis passione, & resurrexit verâ carnis resurrectione & animae resumptione, in qua veniet judicare vivos & mortuos judicio perenni. Hoc absque ambiguitate credo, hoc laudo, hoc confiteor, & per populos praedicare desidero. In hujus etiam summâ professionis à R R. Ethelardo Pontifice eruditus, Pontificatûs licèt indignus promerui dignitatem. Cujus etiam, quanto tempore aurâ vescar aethereâ, jussionibus non reluctor; sed semper obedientiae meae humilis colla submittere curabo tibi, Ethelarde Archiepiscope, tuisque successoribus in perpetuum. Etsi diversi quondam diversa sectarentur; meae saltem obtemperantiae servatur diligentia; unde honoris experientiam percepturus sum, ac gloriosissimi quique gentis nostrae Praesules perceperunt. Nec ab re est, si ad Episcopalem B. Augustini sedem, cui prius praesidet Ethelardus Archiepiscopus, non ego tantùm sed & omnes mecum Praesules prospiciant ad Doroberniam civitatem, unde nobis omnibus Ecclesiasticae dignitatis ordo B. Gregorio dirigente ministratur. Sed te precor, amantissime Pater; ut quem solitâ pietate rudimentis fidei imbuisti, tuâ paternâ benedictione non deseras: ut quos effectuosa junxit familiaritas, beata remuneratio non separet sempiternos. Hanc praescriptam paginam ego Eadulphus Episcopus meâ propriâ manu cum vexillo. sanctae crucis Christi confirmabo & subscribo. Opto bene valeas, Pater beatissime, semper. Plurimis annis incolumitatem vestram gratulabundus audire merear.

[Page 79]

Professio Berthredi Lindisfarorum Episcopi.

EGO Berthredus divinâ favente pietate humilis Lindisfarorum Antistes, cum ambabus subnuncupatorum congregationibus Ecclesiarum, pariterque cum Abbatibus, Abbatissis & universis famulis Christi quibus praesum & à quamdiu, Sancto merito, ut credimus, beato Celnod Pontifici eximio, & suae satis fideli famosaeque Doroverniae civitatis Ecclesiae perennem inextricabilis caritatis obedientiae (que) salutem optamus. Testificor coram Deo & Christo Jesu, qui judicaturus est vivos ac mortuos, ac profiteor me unà cum caeteris commilitonibus meis, Episcopis, viz. nostris, professionem meam, quam illis praesentibus tibi tuaeque sanctae Sedis auctoritate vestro judicio fiducialiter porrexi, in quantum Dominus donabit, ut possum fideliter, impleturum: stabilemque me esse permanentem sine aliquâ dissimulatione & deceptione tibi venerande pater Celnod Archiepiscope tuisque successoribus atque tuo Metropolitano throno Dorovernensis Ecclesiae me semper humili devotione obedire velle profiteor usque ad finem vitae meae. Sic etiam orthodoxam catholicam apostolicamque fidem profiteor. Suscipio etiam decreta Pontificum, & sex Sinodos Catholicas sanctorum & antiquorum virorum; & praefixam ab eis fidem ac regulam sincerâ devotione conservo; & per omnia, sicut praedecessor meus beatae memoriae Eadwalfus Episcopus, cujus nos licèt indigni vicem tamen gerimus, praeceptis juris obedivit; tantoque humilis nostri oris documento & sanctae Sedis auctoritate subjectum me esse gaudeo; quanto me vel indoctiorem scientiâ vel infirmiorem meritis apud Deum & homines, ab illius comparatione reminiscor. Sed hoc est unum quod à te petam, & hanc requiram; ut si quid in meis actibus ineptum, pravum vel incorrectum inveneris vel audieris; statim mihi pariter modum & culpae quam egerim, & poenitentiae quam agam ostendas. Libenter enim, quae jusseris, juxta vires nostras Deo juvante complere gaudebimus. In his igitur curis pastoralibus tuae sanctae eruditionis indigemus auxilio saepissimè; ut tuâ sanctâ admonitione nos jugiter de somno ignaviae & torpore negligentiae & universis periculis eripere & suscitare digneris. Ego Berhtrede Episcopus pace confirmatâ, omnium Dei sacerdotum Ecclesiarumque sancta decreta canonum catholicorum & diffinitionem priorum modernorumque Pontificum consentiens subscripsi.

Professio Bermodi Roffensis Episcopi Ethelardo Archiepiscopo facta.

Quoscunque ad recipiendum sacerdotii apicem gratia Domini Dei nostri Jesu Christi per ora suorum fidelium vocat, hos nimirum Sanctae Ecclesiae ritus per assidua hortatur exempla & docet, quatinus ei qui inter Provinciales Episcopos Primatum habere ex concessâ desuper autoritate conspicitur, libellos fidei suae pariter & obedientiae sinceriter offerant, scil. ut tanto promptiùs alacriúsque subjectis benedictionem fa [...]ente Spiritu Sancto Praelatus impendat; quanto securior certiorque redditus fuerit de rectâ credulitate & religiosâ vitâ ipsorum, &c.

Professio Sciraburnensis Episcopi.

AThelardo Archiepiscopo confessio fidei breviter dicenda, & tamen firmiter tenenda. Heb. XI. [...]. Est enim fides sperand [...]run [...] rerum argumentum non apparentium: Ut Apostolus ait. Habeo namque unam Trinitatis majestatem in animâ meâ conditam: ut Job de resurrectione. Etenim haec spes mea in sinu meo composita. Diffidebam enim aliquid de majore gradu, quem accipere cogor; recordatus Apostolum Paulum dixisse. 1 Tim. III. 1. Qui Episcopatùm desiderat, [Page 80] bonum opus desiderat. Sed & hoc pietatis vestrae praecordiis latere non patiar; quia hujus regiminis fastigium non spontaneâ voluntate, sed plurimorum Scireburnensis Ecclesiae famulorum precibus, necnon Principum jussionibus coactus ascendi; Non. Cod. Cot. nec illo decreto, quo nos aut Rex aut Principes nostri beneficiis suis ad hoc invitent, sed cotidie, quod pejus est, miseriarum damnis Ecclesiasticos viros affligi cernimus. Non enim desiderium habui hujus ministerii laborem intrandi, quia prius coenobialis vitae congregationem circumplexi & omnem saecularem vel spiritualem sufficientiam in illâ conversatione tenui, secundùm Apostoli dictum: 1 Tim. VI. 8. Si habemus victum & vestimentum, in his contenti simus. Et maximè quia meipsum coram Deo & hominibus nimium peccatorem novi & indignum tam magni honoris etiam nomen accipere; ut quidam sapientum ait. Magnus quidem honor, sed grandis labor: Et Sanctus Gregorius pater noster in Deo. Difficilè possum alios ad littus perfectionis deducere; qui adhuc in delictorum fluctibus versor. Hoc saltem de nobis ultimis & penè pessimis dicendum est, quod sanctitatis vir de semetipso proferebat. Et alibi. Quis ergo regnum, quis opes, quis gloriam quaerit ininoxiè, si & illi extiterunt noxia, qui ea habuit non quaesita? Idcirco his sententiis admonitus, Excellentiae vestrae almitatem humillimâ prece deposco; cùm vestris obtutibus praesentabimur, si hoc vobis placet, ut gradum nobis imponatis, vestris orationibus adjuvemur, & divinis astipulationibus sustentemur: & nos cum omni humilitate promptam obedientiam vobis & verbis confitebimur & actibus subsequemur; favendo, fulciendo, firmando Archiprimatum Pontificalis apicis Metropolitanae Dorobernensis Ecclesiae Inviolabili fide. Cod. Cot. inviolabiliter sectando, laborando, certando, quamdiu vita comes fuerit, in omnibus ubique viribus meis; ut clemens omnipotens indultor adjuvet statum regni Vestri. Cod. Cot. nostri prosperis successibus. Testem invoco Deum in omnibus me sine fine mansurum absque ullâ ambiguitate usque ad calcem vitae meae perseverando ad illam praedictam Sedem, tibi Ethelarde Archiepiscope tuisque successoribus, perenni titulo crucis Christi firmando roboravi.

Professio Herfasti Helmeamensis Episcopi.

SAcris sanctae Ecclesiae institutionibus commonemur Metropolitanis nostris secundùm Canones in omnibus obedire, eisque priusquam sacremur de obedientiâ nostrâ professionem porrigere. Verùm tempore ordinationis meae sancta Cant. Ecclesia proprio fuerat destituta Pastore. Deposito enim Stigando, qui praefatum Ecclesiam expulso Archiepiscopo Roberto invaserat, usumque sibi Pallii sine Sedis Apostolicae auctoritate usurpare praesumpserat, necdum alius pro eo praefatae Ecclesiae fuerat ordinatus Antistes. Propterea ego Herfastus Helmeamensis seu Tetfortensis Ecclesiae jam sacratus Episcopus tibi Lanfrance Dorobornensis Archiepiscope scriptam de obedientiâ meâ professionem porrigo; tuisque tuorumque successorum jussionibus secundùm canones me in omnibus obtemperaturum esse promitto.

Professio Patricii Dublinensis Episcopi.

QUisquis aliis praesidet, si & ipse aliis subjaceat, dedignari non debet, sed potiùs obedientiam, quam à subjectis suis desiderat habere, propter Deum studeat praelatis sibi per omnia exhibere. Propterea ego Patricius ad regendam Dublinam Metropolem Hiberniae electus Antistes, tibi, reverende pater Lanfrance, Britanniarum Primas & Sanctae Dorobernensis Ecclesiae Archiepiscope, professionis meae cartam porrigo; meque tibi tuisque successoribus in omnibus quae ad Christianam religionem pertinent obtemperaturum esse promitto.

[Page 81]

Professio Donati Dublinensis Episcopi.

EGO Donatus electus Dublinensis Ecclesiae Antistes, quae in Hiberniâ sita est, canonicam obedientiam tibi promitto & successoribus tuis, ô Lanfrance sanctae Dorobernensis Ecclesiae Archiepiscope.

Forma professionis à temporibus Lanfranci ad media tempora Bonifacii Archiepiscopi usitatae.

EGO Ricardus Londoniensis Ecclesiae electus, & à te Reverende Pater Anselme sanctae Cant. Ecclesiae Archiepiscope & totius Britanniae Primas, Episcopus consecrandus, tibi & omnibus successoribus tuis canonicam per omnia subjectionem & obedientiam me servaturum promitto.

Formula professionis Archiepiscopi Eboracensis.

EGO Thomas Ebor. Ecclesiae consecrandus Metropolitanus profiteor subjectionem & canonicam obedientiam sanctae Dorobernensi Ecclesiae & ejusdem Ecclesiae Primati canonicè electo & consecrato & successoribus suis canonicè intronizatis, salvâ fidelitate Domini mei Henrici Regis Anglorum, & salvâ obedientiâ ex parte meâ tenendâ, quam Thomas antecessor meus sanctae Romanae Ecclesiae ex parte suâ professus est.

Forma professionis à mediis Bonifacii temporibus usitatae.

EGO Johannes Ecclesiae Cycestr. electus, & à te, Reverende Pater Bonifaci sanctae Cant. Ecclesiae Archiepiscope totius Angliae Primas, consecrandus Antistes, tibi & Cant. Ecclesiae & successoribus tuis canonicè substituendis debitam & canonicam obedientiam & subjectionem me per omnia exhibiturum profiteor & promitto secundùm decreta Romanorum Pontificum. Tuorumque & Cant. Ecclesiae jura adjutor ero ad defendendum & retinendum salvo ordine meo. Sic me Deus adjuvet. Et praedicta omnia propriâ manu subscribendo confirmo.

Forma professionis vacante Sede factae.

EGO Robertus Ecclesiae Exon. Electus Antistes Archiepiscopo Cant. futuro ejusque successoribus canonicè successuris canonicam obedientiam me per omnia servaturum promitto.

Professio Scotlandi Abbatis S. Augustini.

EGO Scotlandus Ecclesiae Beatorum Petri & Pauli & S. Augustini electus Abbas profiteor sanctae Dorobernensi Ecclesiae ejusque Vicariis canonicam subjectionem.

[Page 82]

Formula Certificatoriae Epistolae de electione alicujus Episcopi Suffraganei ad Archiepiscopum Cautuariensem missae.

VEnerando Sanctae Cantuariensis Ecclesiae Metropolitano Anselmo Clerus Ex Rotulo MS. quamplurimas ejusmodi Literas continente, ad Anselmum & Radulphum Archiepiscopos scriptas. & populus Ecclesiae Wintoniensis debitam subjectionem. Vestrae Paternitati est cognitum, quantum temporis est, ex quo accidentibus variis eventibus Ecolesia Wintoniensis suo sit viduata Pastore ac destituta Rectore: quod non solum ad nostrum, verum & ad vestrum ac omnis vestrae Dioeceseos detrimentum pertinere dinoscitur; cum totius Provinciae sollicitudinem Metropolitano constet esse commissam. Propterea elegimus ipsius Wintoniensis Ecclesiae Presbyterum nomine Willelmum, nobis sufficientissimè cognitum, natalibus & moribus nobilem, Apostolicâ & Ecclesiasticâ disciplinâ imbutum, fide Catholicum, naturâ prudentem, docilem, patientem, moribus temperatum, vitâ castum, sobrium, humilem, affabilem, misericordem, literatum, in lege Dei instructum, in Scripturarum sensibus cautum, in dogmatibus Ecclesiasticis exercitatum, & secundùm Scripturarum tramitem traditionemque Orthodoxorum & Canonum ac Decretorum Sedis Apostolicae Praesulum Constitutiones sano sensu Ecclesiasticas regulas intelligentem, sanoque sermone docentem atque servantem, amplectentem eum qui secundùm doctrinam est, fidelem sermonem, & cum modestiâ corripientem eos qui resistunt, & qui sanae doctrinae adversantur, eis resistere & redarguere praevalentem, hospitalem, modestum, suae domui bene praepositum, non Neophytum, habentem testimonium bonum in gradibus singulis, secundùm traditionem Ecclesiasticam ministrantem, ad omne opus bonum & ad satisfactionem omni poscenti rationem de eâ quae in illo est spe paratum. Quem nobis quantociùs petimus ordinari Pontificem: quatinus auctore Domino regulariter nobis praeesse valeat & prodesse, & nos sub ejus regimine salubriter militare possimus. Quia integritas praesidentium salus est subditorum; & ubi est incolumitas obedientiae; ibi sana est forma doctrinae.

Formula in praesentatione Archiepiscopi Cantuariensis.

SIcut Sanctorum Patrum auctoritas [jubet] de ipsâ Ecclesiâ nostrâ hunc Presbyterum, propter vitae munditiam, morum elegantiam, Metropolitanum nobis elegimus; nihil in ejus vitâ, quod sacris Canonibus obviaret, invenientes: Immo eum, qualem ad tantum Sacerdotium sacri Canones exigunt, cognoscentes; castum, pudicum, sobrium, in pauperes Christi largum, literis adprime eruditum, Ecclesiae Dei bene praeesse scientem, eum noveramus, in [quantum] hominibus nosse datur novimus. Unde in ejus Electionem omnium, tam Cleri quàm populi, tam divitum quàm pauperum, vota sic unanimiter convenerunt; ut nec unus inveniretur, qui de ejus promotione non laetaretur.

Formula in praesentatione Archiepiscopi Eboracensis.

^a REverendi Patres, qui vice Primatis Cantuariensis convenistis facere officium ejus, postulat Sancta Eboracensis Ecclesia sibi sullimari ad Episcopatûs officium hunc Presbyterum N. quem sicut SS. Patrum docet auctoritas, &c. [sicut in praesentatione Archiepiscopi Cantuariensis.]

[Page 83]

CATALOGUS ARCHIEPISCOPORUM CANTUARIENSIUM Ex Registro MS. HENRICI de ESTRIA Prioris Ecclesiae Christi Cantuariensis In Bibliothecâ Cottonianâ, Galba E. 4.

Isti Archiepiscopi praesidebant in Ecclesiâ Cantuariensi ab anno Domini DXCIX.

AUgustinus, qui fuit primus missus à B. Gregorio Papâ ad conversionem Anglorum, tempore Regis Ethelberti tunc regnantis in Cantiâ & usque ad fluvium Humbriae, ab Etherio Archiepiscopo Arelatensi jussu S▪ Gregorii Papae Archiepiscopus genti Anglorum ordinatus, sedit XVI. annis. Vacatio nulla.
Laurentius sedit V. annis. Vacatio nulla.
Mellitus sedit V. annis. Vacatio nulla.
Justus sedit XIII. annis. Vacatio nulla.
Honorius sedit XVIII. annis. Vacavit annum I. & VI. menses.
Deusdedit sedit X. annos. Vacavit III. annis.
Theodorus, sedit XXII. annos. Vacavit I. annum.
Bricthwaldus sedit XXXVII. annos, menses VI. dies XIV. Vacatio nulla.
Tadwynus sedit III. annos. Vacatio nulla.
Nothelmus sedit V. annos. Vacatio nulla.
Cuthbertus sedit XVII. annos. Hic primus in Ecclesiâ suâ sepultus est, & omnes successores sui praeter Jambertum.
Bregwinus sedit III. annos. Vacatio nulla.
Jambertus sedit XXVII. annos. Vacatio nulla.
Ethelardus sedit XIII. annos. Vacatio nulla.
Wilfridus sedit XXXVIII. annos. Vacatio nulla.
Fleolgildus sedit III. menses. Vacavit II. annos.
Eylnothetus sedit XI. annos. Vacatio nulla.
Athelredus sedit XVIII. annos. Vacavit II. annos.
Plegemundus sedit XXXIV. annos. Vacatio nulla.
Adhelmus sedit IX. annos. Vacatio nulla.
Wolfelmus sedit XIII. annos. Vacatio nulla.
Odo sedit XXIV. annos. Vacatio nulla.
Dunstanus sedit XXVII. annos. Vacatio nulla.
Athelgarus sedit I. annum, III. menses. Vacavit I. annum.
Siricus sedit V. annos. Vacatio nulla.
[Page 84]Aluricus sedit XI. annos. Vacatio nulla.
Elphegus sedit VI. annos & VIII. menses. Vacavit I. annum.
Livyogus sedit. VII. annos. Vacatio nulla.
Eylnothus sedit XVIII. annos. Vacatio nulla.
Eadsinus sedit XI. annos. Vacatio nulla.
Robertus sedit II. annos. Vacavit II. annos.
Stigandus sedit XVII. annos. Vacavit II. annos.
Lanfrancus sedit XIX. annos. Vacavit V. annos.
Anselmus sedit XVI. annos. Vacavit V. annos.
Radulphus sedit VIII. annos, VI. ( ¹) menses. Vacavit ^a an. I. mensem I. dies XVI.
Willelmus sedit XIII. annos, IX. menses ( ²) Vacavit II. annos, I. mensem, XIV. dies.
Theobaldus sedit XXII. annos, IV. menses ( ³) Vacavit I. annum, I. mensem, XVI. dies.
Thomas sedit VIII. annos, VI. menses XVIII. dies ( ⁴) Vacavit II. annos, V. menses ^b XXVIII. dies.
Ricardus sedit X. annos, ^c VIII. menses, XVI. dies ( ⁵) Vacavit I. annum, II. menses XXX. dies.
Baldewynus sedit V. annos, XI. menses, V. dies ( ⁶) Vacavit II. annos, XI. menses, IV. dies.
Hubertus sedit XI. annos, VIII. menses, VI. dies. ( ⁷) Vacavit I. annum, XI. menses, IV. dies.
Stephanus sedit XXI. annos, XXIII. dies. Vacavit ^d annum I. menses IV. dies XXIII.
Ricardus Magnus sedit II. annos. Vacavit I. annum, XVIII. hebdomadas.
Eadmundus sedit VIII. annos. Vacavit III. annos, II. menses, III. dies.
Bonefacius sedit XXVI. annos, VI. menses, XVIII. dies. Vacavit II. annos, X. ebdomadas, III. dies.
Robertus de Kilwarbi, de Ordine Praedicatorum, sedit VI. annos. Vacavit XLIV. septimanas, III. dies.
Johannes de Pecham, de Ordine Minorum, sedit XIII. annos, XLV. septimanas, V. dies. Vacavit annum I. menses IX. dies XVI.
Robertus de Wynchelesee sedit annos XVIII. menses VIII. dies XX. Vacavit ^e VIII. menses & XIX. dies.
Walterus sedit annos XIII. menses XI. dies III.
Exemplar aliud ejusdem Catalogi, Vitell. E. 17.

Catalogus alius MS. ibidem in his tantum discrepat à praecedenti. Jul. D. 2.

[Page 85]

Successio Archiepiscoporum CANTUARIENSIUM ex Annalibus brevibus ROFFENSIBUS à Christo ad annum MCLX.

Anno Domini DXCVI. HIC Gregorius Papa misit Augustinum ad Anglos, Indictione
Nero, A. 8 [...]
XI.
Anno Domini DCIV. Consecrato sibi in successorem Laurentio, migravit Augustinus.
Anno Domini DCXXII. Obiit Laurentius IV. Non. Februar. Succedit Mellitus.
Anno Domini DCXXVI. Obiit Mellitus VIII. Kal. Maii. Succedit Justus.
Anno Domini DCXXXIV. Obiit Justus IV. Idus Novembr. Succedit Honorius.
Anno Domini DCLIII. Obitus Honorii Archiepiscopi XII. Cal. Octobr.
Anno Domini DCLV. Consecratur Deusdedit à S. Ithamaro VII. Kal. April.
Anno Domini DCLXIV. Obitus Deusdedit II. Idus Junii.
Anno Domini DCLXVIII. Consecratur Theodorus Romae à Vitaliano VII. Kal. April. die Dominicâ.
Anno Domini DCLXIX. Venit Theodorus Archiepiscopus in Cantiam VI. Kal. Januar. die Dominicâ.
Anno Domini DCXC. Obitus Theodori Archiepiscopi XIII. Kal. Octobr.
Anno Domini DCXCII. Eligitur Brictwaldus Abbas Raculfae.
Anno Domini DCXCIII. Brihtwaldus consecratur III. Kal. Julii.
Anno Domini DCCXXXI. Obiit Brihtwaldus Archiepiscopus VI. Id. Januar. Successit Tadwynus, consecratus eodem anno IV. Idus Novembr.
Anno Domini DCCXXXIV. Obiit Tadwynus Archiepiscopus II. Kal. Febr. Succedit Nothelmus Londoniensis Presbyter.
Anno Domini DCCXXXVI. Gregorius Papa Nothelmo Pallium mittit.
Anno Domini DCCXL. Obiit Nothelmus XVI. Kal. Novembr. Succedit Cuthbertus Herefordensis Episcopus.
Anno Domini DCCLVIII. Obiit Cuthbertus Archiepiscopus VII. Cal. Novembr. & in Ecclesiâ suâ sepultus est primus, & omnes successores sui praeter Jambertum.
Anno Domini DCCLIX. Consecratur Bregewinus Archiepiscopus in die S. Michaelis.
Anno Domini DCCLXII. Obiit Bregewinus Archiepiscopus VIII. Kal. Septembr.
Anno Domini DCCLXIII. Jambertus in die Purificationis S. Mariae consecratur Archiepiscopus.
Anno Domini DCCLXIV. Jambertus à Paulo Papâ Pallium suscepit.
Anno Domini DCCXC. Obiit Jambertus Archiepiscopus II. Id. Augusti. Succedit Adelardus Abbas.
Anno Domini DCCXCIII. Ordinatur Adelardus Archiepiscopus XII. Cal. Augusti.
Anno Domini DCCXCIX. Adelardus Archiepiscopus Roman proficiscitur.
Anno Domini DCCCIII. Obiit Adelardus Episcopus. Succedit Wlfredus.
Anno Domini DCCCXII. Wlfredus Archiepiscopus Romam proficiscitur.
Anno Domini DCCCXXIX. Obiit Wlfredus Archiepiscopus; oui Feologildus successit V. Id. Junii ordinatus. III. Kal. Septembr. obiit.
Anno Domini DCCCXXX. Chelnothus Decanus III. Kal. Julii electus, VI. Kal. Septembr. consecratur.
Anno Domini DCCCLXX. Obiit Chelnothus Archiepiscopus. Succedit Adelredus.
Anno Domini DCCCLXXXIX. Obiit Adelredus Archiepiscopus. Succedit Pleimundus.
Anno Domini DCCCCXXIV. Dunstanus Archiepiscopus nascitur. Adelmo Archiepiscopo succedit Wlfhelmus.
[Page 86] Anno Domini DCCCCXXXIII. Defuncto Wlfhelmo Archiepiscopo succedit Odo.
Anno Domini DCCCCLVIII. Migravit S. Odo Archiepiscopus. Succedit Alfsinus.
Anno Domini DCCCCLIX. Alfsinus Romam proficiscens, in Alpinis frigore interit. Brihtwaldus eligitur; eoque repulso, Dunstanus consecratur.
Anno Domini DCCCCLXXXVIII. Obiit Dunstanus Archiepiscopus XIV. Cal. Junii. Succedit Edelgarus Selesigensis Episcopus; unoque anno & tribus mensibus tenuit.
Anno Domini DCCCCXC. Siricus Archiepiscopus consecratur.
Anno Domini DCCCCXCV. Obiit Siricus Archiepiscopus. Succedit Elfricus Wiltoniensis Episcopus.
Anno Domini MVI. Obiit Alfricus Archiepiscopus. Succedit S. Aelfegus Wentanus Episcopus.
Anno Domini MXII. Hîc martyrizatus est Aelfegus Archiepiscopus XIII. Kal. Maii.
Anno Domini MXIII. Livingus, qui & Aedelstanus, Wellensis Episcopus, Archiepiscopatum suscepit.
Anno Domini MXX. Livingus Archiepiscopus obiit. Succedit Athelnothus.
Anno Domini MXXII. Athelnothus Romam profectus, à Benedicto Papâ Pallium suscepit.
Anno Domini MXXXVIII. Obiit Athelnothus Cant. Archiepiscopus. Succedit Capellanus Regis Edsius.
Anno Domini ML. Edsius Archiepiscopus obiit; & succedit Robertus.
Anno Domini MLIV. Robertus Archiepiscopus ab Angliâ expellitur; & apud Gemeticum obiit. Succedit Stigandus.
Anno Domini MLVIII. Benedictus Papa Stigando Pallium mittit.
Anno Domini MLXX. Connivente Papâ Alexandro, degradatur Stigandus, instituitur Lanfrancus.
Anno Domini MLXXI. Lanfrancus Romam profectus ab Alexandro Papâ Pallium suscipit.
Anno Domini MLXXII. Obitus Stigandi Archiepiscopi.
Anno Domini MLXXXIX. Obiit Lanfrancus V. Kal. Junii. Sedit autem annis XVIII. mensibus IX. diebus II.
Anno Domini MXCIII. Eligitur Anselmus II. Non. Martii, & consecratur II. Non. Decemb.
Anno Domini MXCV. B. Anselmus Pallium suscepit ab Urbano II. Papâ Willelmo Regi missum.
Anno Domini MXCVII. Anselmus transfretat.
Anno Domini MCII. Celebratum est Concilium apud Westmonasterium praesidente B. Anselmo.
Anno Domini MCIX. Obiit Anselmus Archiepiscopus XI. Cal. Maii.
Anno Domini MCXIV. Radulfus Roffensis Episcopus VI. Kal. Maii ad Archiepiscopatum est electus.
Anno Domini MCXXII. Obiit Radulphus Archiepiscopus XIV. Cal. Novembr.
Anno Domini MCXXIII. Willelmus Prior de Chich. eligitur in Archiepiscopum die Purificationis, & XII. Kal. Martii consecratur, & à Calixto Papâ Pallium suscipit.
Anno Domini MCXXX. Ecclesia Christi Cantuariensis dedicatur IV. Non. Maii.
Anno Domini MCXXXV. Obiit Willelmus Archiepiscopus Cant. XI. Cal. Decembr.
Anno Domini MCXXXVII. Hoc anno IV. Non. Junii combusta est Ecclesia Roffensis & tota civitas cum omnibus officinis Episcopi & Monachorum; & eodem anno obiit Johannes Roffensis Ecclesiae Episcopus XII. Kal. Julii.
Anno Domini MCXXXVIII. Hoc anno ordinatus est Teobaldus Archiepiscopus VI. Id. Januarii.
Anno Domini MCXLVIII. Obiit Ascelinus Roffensis Episcopus; cui successit Galfridus frater Teobaldi Archiepiscopi.

[Page 87]

Radulphi de Diceto Indiculus de Successione Archiepiscoporum Cantuariensium, & à quibus Apostolicis Pallia susceperunt.

Papa Pallium dedit.	Archiepiscopo	Iste sedit annos.	Menses.	Dies.	Vacavit Sedes ann.	Menses.	Dies. Variantes lectiones ex alio ejusdem Codice apponuntur.
Gregorius	Augustino	XVI.
Idem	Laurentio	V.
Idem	Mellito	V.
Bonifacius	Justo	III.
Honorius	Honorio	XXVI.			I.	VI.
Idem	Deus dedit	X.			III.
Vitalianus	Theodoro	XXII.			I.
Idem	Brichtwaldo	XXXVII.	VI.	Deest. XIV.
Gregorius	Tatwino	III.
Idem	Nothelmo	V.
Idem	Cuthberto	XVII.
Paulus	Bregwino	III.
Idem	Lamberto	XXVII. XXXII.
Adrianus	Athelardo	XIII.
Leo	Wlfredo	XXXVIII.			Codex alter Sedem unic [...] mense-vac [...]sse dicit:
Johannes	Feologildo		III.
Gregorius	Ethelnotho	XLI.			II.
Adrianus	Ethelredo	XVIII.
Formosus	Pleimundo	XXXVIII. XXXIV.
Johannes	Athelmo
Idem	Alfelmo. Wlfelmo	XXXV.
Agapitus	Odoni
Johannes	Dunstano	XXVII.
Idem	Aethelgaro	I.	III.
Johannes	Sirico	V.
Idem	Aluri [...]. Elurico	XI.
Idem	Aelfego	VI.
Benedictus	Livingo	VII.
Idem	Aegelnodo	XVIII.
Alexander	Adsino	XI.
Idem	Roberto	II.
Victor	Stigando	XVII.			II.
Alexander	Lanfranco	XIX.			IV.
Urbanus	Anselmo	XVI.			V.
Paschalis	Radulpho	VIII.	VI.		IV.
Galixtus	Willelmo	XIII.	IX.		II.	I.	XIII.
Innocentius	Theobaldo	XXII.	IV.		I.	II.	XVI.
Alexander	Thomae	VIII.	VI.	XXVIII	II. I.	V.	IV.
Idem	Richardo	X. IX.	VIII. IX.	XVI. XIII.		IX▪ X.	XXVII. IX.
Lucius	Baldewino	VI.		III. XVII.	III. minùs 16 diebus.
Caelestinus	Huberto.

[Page 88]

Jura Ecclesiae Christi Cantuariensi debita post mortem Suffraganeorum suorum.

MEmorandum, quòd Dominus Archiepiscopus Sede plenâ & Prior Cantuariensis Sede Ex Bibliothecâ Cottonianâ Vitellius, E. 17. vacante, de jure & consuetudine Cantuariensis Ecclesiae debet habere omnia sigilla & annulum secundo meliorem cujuslibet Episcopi Cantuariensis Provinciae defuncti. Item de Episcopis Assavensi & Bangorensi defunctis idem Archiepiscopus Sede plenâ & Prior Cantuariensis Sede vacante, debet hebere Palefridos suos cum fraeno & sellas & capam pluvialem cum capello & similiter omnia sigilla & annulos suos secundo meliores, sicut de aliis Episcopis Provinciae Cantuariensis defunctis. Item de Episcopo Roffensi defuncto debet Archiepiscopus Sede plenâ habere Palefridum suum & cuppam suam argenteam, & mutam canum suorum currentium ac etiam omnia sigilla sua & annulum suum meliorem, & similiter custodiam omnium Temporalium Episcopatûs Roffensis, quoniam de Archiepiscopo & Ecclesiá Cantuariensi tenentur. Sede Cantuariensi vacante Dominus Rex ratione Archiepiscopatûs in custodiâ suâ existentis debet habere de Episcopo Roffensi defuncto Palefridum suum & totam mutam canum suorum currentium, & custodiam Temporalium totius Episcopatûs Roffensis & cuppam suam & annulum meliorem. Prior verò Cantuariensis habebit omnia Sigilla & annulum secundo meliorem dicti Episcopi, sicut de aliis Episcopis Provinciae Cantuariensi defunctis Sede Cantuariensi vacante. Item de Archiepiscopo Cantuariensi defuncto Dominus Rex habebit meliorem Palefridum suum & annulum suum meliorem usualem & totam mutam canum suorum currentium & cuppam suam. Prior verò Cantuariensis habebit omnia sigilla & unum annulum secundo meliorem.

Epistola Bonifacii Archiepiscopi Cantuariensis ad Henricum Regem de jure suo in Episcopatu Roffensi.

EXcellentissimo Domino suo H. Dei gratiâ illustri Regi Angliae, Domino Hiberniae, Duci Normanniae Ex Bibliothecâ Cottonianâ Vitellius, E. 5. & Aquitaniae & Comiti Andegaviae B. miseratione divinâ Cantuariensis Archiepiscopus, totius Angliae Primas, gaudium & foelicitatem vitae praesentis & futurae. Cùm Roffensis Episcopus à nobis nomine Cantuariensis Ecclesiae omnia Temporalia teneat, quae in Episcopatu suo obtinet; & servitium quod ratione praedicti Episcopatûs debet Regiae Majestati, nobis integraliter fieri debeat: Et consequenter per manum nostram servitium ab eodem Episcopo sic receptum vobis sit per nos faciendum; sicut in Cartâ Domini J. quondam Regis Angliae patris vestri (cujus transcriptum per latorem praesentium vobis transmittimus) pleniùs continetur. Excellentem Dominationem vestram duximus deprecandam; quatenus libertatem Cantuariensis Ecclesiae conservetis; servitium Militum quod deb [...]tur vobis ratione Episcopatûs supradicti non recipiendo ab alio quàm à nobis. Jura enim Cantuariensis Ecclesiae vestri gratiâ hactenus protexistis & etiam defendistis. Insuper Regiae Serenitati notum facimus; quòd cùm quaedam vestra Brevia de vestrâ Cancellariâ nuper emanaverint, ut super quibusdam debitis distringeretur idem Episcopus in quibus est vobis obligatus; & Senescalli, Ballivi & homines nostri districtiones fecissent ut debebant; praefatus Episcopus propter hoc Senescallum, Ballivos & alios homines nostros fere usque ad triginta fecit citari ad Curiam Apostolicam in praejudicium dignitatis Regiae & coronae, necnon contra privilegium vobis à Sede Apostolicâ indultum, ne Anglici extra regnum Angliae per literas Apostolicas poterint conveniri. Attendat etiam Dominatio vestra; quòd postquam dicto Episcopo inhibitionem vestram direxistis, ne nos vel nostros super talibus districtionibus vel juribus temporalibus in Curiâ Christianitatis conveniret; praedictam citationem procuravit, intendens pro posse suo jura regalia subvertere; prout apparet per facti evidentiam manifesté. Et quia factum istud periculosum est, & in perniciosum exemplum à posteris trahi possit, rogamus vos, quatenus super praemissis consilium utile & honorificum apponatis. Parati enim sumus facere in dicto negotio quod poterimus, secundùm vestrae placitum voluntatis. Valeat Excellentia vestra diu. & foeliciter.

[Page 89]

CANONICI LICHFELDENSIS Indiculus de Successione ARCHIEPISCOPORUM CANTUARIENSIUM, Additâ Dissertatione de verâ Successione Archiepiscoporum Cantuariensium.

EXtitit penes me Historia Archiepiscoporum Cantuariensium ab Augustino ad Simonem Mepham, scripta ab eodem Canonico Lichfeldensi, qui Historiam Episcoporum Lichfeldensium, quae suo loco sequetur, compilavit. Illam, cùm nihil, quod non alii uberius, contineret, typis mandare minus consultum duxi. Ejusdem tamen Chronologiam, utpote ab aliis Historicis haud parum diversam, luce non indignam judicavi.

AUGUSTINUS Consecratus anno DC. sedit annos XVI. obiit anno DCXVI.

AUgustinum anno 596. à Gregorio Papâ missum, anno 597. Angliam appulisse, ex Bedâ constat (Hist. Eccl. l. 1. & in Epitome) Antequam verò in Angliam trajiceret; in Galliae seu Germaniae partibus Episcopus consecratus est. Id Historicos nostros, atque adeò Bedam ipsum, penitus fugit. Solus Willelmus Thorn (in Chronico S. Augustini) ex vetustioris monumenti fide consecratum dicit anno 597. 16. Cal. Decem. de die quidem lapsus; de anno autem res clarissimè constat ex Epistolis Gregorii illo & sequenti annis conscriptis. Siquidem in Epistola ad Brunechildem Reginam Franciae, datâ anno 597. Indictione 1. mense Octobri (in Registro, lib. 7. ep. 5.) gratias illi agit, quòd Augustinum fratrem & Coepiscopum suum humaniter susoeperit. Anno sequente Indictione 1. datâ ad Eulogium Patriarcham Alexandrinum Epistolâ (Registr. l. 7. ep. 30.) de miraculorum dono adhuc in occidentali Ecclesiâ vigente gloriatus, narrat Augustinum à se in Angliam ad fidem praedicandam missum, & datâ à se licentiâ à Germaniarum Episcopis Episcopum factum, Miracula in Angliâ patrare; seque jam nunc literis ejus receptis didicisse, quòd in die Nativitatis Christi decem millia Anglorum baptizaverit. Ante finem igitur anni 597. Augustinus consecratus erat, & in Angliam trajecerat. Lapsus est itaque Beda noster; qui Augustinum narrat post praedicatam foeliciter in Cantuariâ fidem, Arelas profectum, & ab Archiepiscopo Etherio juxta quod jussa sancti patris Gregorii acceperat, Archiepiscopum genti Anglorum ordinatum fuisse. (l. 1. c. 27.) Reversusque, inquit, Britanniam, Laurentium & Petrum ad Gregorium Papam continuò misit: Nec mora, Gregorius responsum simul ac Pallium Augustino per Nuncios remisit. Missum autem à Gregorio Pallium fuisse anno 601. Idem prodit in Epitome. Adeò ut anno 600. consecratus ex Bedae sententiâ censeri possit. Idque omnes credidisse videntur, qui Augustinum 16. [Page 90] annis sedisse ponunt. Isto Bedae errore semel posito, pronum Lichfeldensi fuit obitum ejusdem in annum 616. referre. Siquidem Augustinum sedecim annos sedisse multos sibi suffragantes habuit, Gervasium in Actis Pontif. Cant. Radulphum de Diceto in Indiculo praecedenti, & Malmsburiensem, cujus quidem vulgati Codices habent annos 15. Manuscripti autem, tam ille Collegii Trinitatis Cantab. quàm qui Lichfeldensis à me nuncupandus est, in eodem volumine cum Chronico Lichfeldensi compactus, legunt annos 16. Quin & Abbreviatio MS. Historiae Malmsburiensis de Gestis Pontif. in Biblioth. Lambeth. eundem numerum exhibet. Ex corruptâ Malmsburiensis lectione in nonnullis Codicibus deceptus videtur Johannes Brompton, qui Malmsburiensem in rebus vetustioribus pro more secutus, annos 15. Augustino assignat. Paulò inferiùs descendunt Author Antiquitatum Britannicarum, & Polydorus Virgilius; qui illum anno 611. obiisse ponunt. Matthaeus Westmonasteriensis anno 608. Vir Doctissimus Mabillonius in Notis ad Augustini Vitam (inter Acta Benedict. Tom. 1. p. 532.) anno 607. Willelmus Thorn. (in Chronico Coenobii S. Augustini) anno 605. Florentius Wigorniensis 604. cui succinit Chronicon Anonymum breve atque antiquissimum MS. in Bibliothecâ Lambethanâ à Monacho quodam S. Crucis Edinburgensis (ut videtur) scriptum. Inter [...]ot diversas sententias veritatem expiscari haud ita facile est. Tentabimus tamen. Primò itaque id constat Augustinum neque ante annum 604. neque post annum 616. obiisse. Anno enim 604. Mellitum & Justum ordinavit Episcopos; teste Bedâ l. 2. c. 3. Anno 616. obiit Ethelbertus Cantuariae Rex. Sic Idem in Epitome. In Latinis quidem Codicibus Historiae suae, l. 2. c. 5. legitur anno 613. anno 21. ex quo Augustinus ad praedicandum genti Anglorum missus est. Verum error manifestus in numero priore cubat. Versio enim Saxonica Alfredi Regis habet [...]. Et annus praeterea 21. adventûs Augustini in annum 616. incidit. Obiisse autem Augustinum ante Ethelbertum Beda prodit l. 2. c. 3. Porro eundem VII. Cal. Junii fato cessisse Beda eodem loco narrat; de anno quo obierit, penitus silet. Et hactenus quidem caeteri omnes Historici consentiunt, neque enim Bedae refragari fas erat. Annus interim manet incompertus. In re igitur tam obscurâ tutius esset antiquiores Historicos sequi; videlicet Florentium Wigorniensem & Anonymum Lambethanum, qui Augustini obitum in anno 604. reponunt. Quin & Goscelinus, utroque antiquior, in Vita S. Augustini cap. 38. refert Laurentium ordinatum esse ab Augustino quum mortem sibi imminere iste praesentiret. Sunt autem, & in his Radulphus de Diceto, qui Laurentium isto circiter anno ordinatum produnt. Age tamen; Singulorum calculos examini subjiciamus. Anno Octavo imperii Phocatis, Indictione 13. (authore Bedâ l. 2. c. 4.) viz. anno Christi 610. Bonifacius Papa Synodum Episcoporum in Italiâ coegit; & ex Synodo Epistolam Laurentio Archiepiscopo & Ethelberto Regi inscriptam per Mellitum Episcopum Londoniensem transmisit. Ante annum igitur 610. Augustinus obiit. Tabella Ecclesiae Christi Cant. posita an. 1240. (cujus Iconem videre est in Monastico Anglicano Tom. 1. p. 24.) refert antiquam Ecclesiam fuisse dedicatam à Laurentio Archiepiscopo anno 613. anno 16. ab adventu S. Augustini in Angliam, quo anno translatum fuit corpus S. Augustini à loco, quo prius jacuit per 7. annos. Historia autem, (quae sequitur, quaeque extat in Monastico Angl. Tom. 1. p. 87.) Eliensis Coenobii dicit Ecclesiam Eliensem ab Augustino fundatam fuisse anno 607. Ex his duobus testimoniis Cl. Mabillonius (loc. cit.) concludit Augustinum anno 607. diem clausisse. Neque sic tamen res conficitur. Parum enim fidei meruit [Page 91] in re Chronologicâ Tabella post sexcentos plusquam annos posita; & ne minimam quidem fidem Historia de Fundatione Monasterii Eliensis. Mihi enim in comperto est nullam Monachorum Historiis in Coenobiorum suorum Chartis donativis aut fundatione referendis fidem esse adhibendam. Praeterquam quòd Augustinum Ecclesiam inter Orientales Anglos anno 607. posuisse, fabulam primâ facie sapiat putidissimam. Restat, ut & alios infra annum 610. subsidentes calculos exploremus. Refert Willelmus Thorn in Chronico suo ex fide libri antiqui de Vitâ & Miraculis S. Adriani, Augustinum obiisse anno 605. eodem sc. quo Gregorius Papa, anno, die 7. Cal. Junii feriâ tertiâ. Illum 7. Cal. Junii obiisse & ipse & Beda & caeteri omnes scribunt. Hinc igitur annus, quo vitâ migravit Augustinus, optimè definiri potest. Anno enim 604. dies 26. Maii seu 7. Cal. Junii incidit in feriam tertiam; nullo autem alio anno, quo Augustini obitum contigisse alii posuerunt. Anno enim 605. is dies incidit in feriam 4. anno 607. in feriam 6. anno 608. in diem Dominicum, anno 611. in feriam 4. anno 616. in feriam 4. Non alio igitur quàm anno 604. Augustinus obiisse potuit. Idem confirmat testimonium libri Antiqui à Willelmo Thorn adducti. Cùm Augustinum enim & Gregorium eodem anno obiisse tradat; & Gregorium anno 604. decessisse certissimè constet: superest, ut Augustinus anno 604. defunctus sit. Operam igitur ludunt, qui nullum non lapidem movent, ut Augustinum Monachorum Bannochorensium caedi superfuisse probent. Clementiora sanè de nostrae gentis Apostolo conjectari libet; & alia opinari Chronologia non permittit.

LAURENTIUS Sedit annos V. obiit anno DCXIX. IV. Nonas Februarii.

Compertâ Augustini Chronologiâ haud difficile erit sequentium Archiepiscoporum usque ad aetatem Bedae Chronologiam subjicere. Siquidem Augustinus obierit anno 604. & Mellitus anno 624. postquam annis 5. praefuisset; quod prodit Beda l. 2. c. 7. & Augustino Laurentius, Laurentio Mellitus sine ullo interregno successerint, quippe qui vivente adhuc Augustino consecrati fuerint; ne se defuncto status Ecclesiae tam rudis vel ad horam Pastore destitutus vacillare inciperet [Beda, l. 2. c. 4.] necesse erit Laurentium circa annum 619. obiisse: Atque illo quidem anno defunctum esse Gotselinus confirmat in Vitâ Laurentii MS. de die tamen lapsus, quem 3. Non. Febr. ponit. Die 4. Non. Februar. obiisse tradit Beda, l. 2. c. 7. de anno silens. Anno 620. obitum ejus ponit Anonymus Lambethanus Chronici brevis MS. Author anno 621. Florilegus, & Florentius Wigorn. vulgatus, 623. Florentius MS. in Bibliothecâ Lambethanâ. Neque abludunt adeò à nobis illi, qui Augustini obitum in anno 616. reponunt, Historici. Omnes enim Laurentium annis 5. sedisse volunt. Ex quo quidem calculo Laurentius anno 621. obierit, si annos plenos numeres, anno 620. cavos.

[Page 92]

MELLITUS Sedit annos V. Obiit anno DCXXIV. VIII. Calend. Maii.

Hanc quidem Melliti Chronologiam Beda nobis certam dedit, l. 2. c. 7. Florentius tamen Wigorn. anno 625. Melliti obitum retulit. Et annus quidem in Bedae Versione Saxonicâ desideratur; reperitur autem in exemplari Latino; cujus Additamenta Bedae aetate paulò inferiora sunt, forsan ab ipsomet Authore profecta: quamvis exemplar illius auctius Alfredo Regi videre non contigit. Annis 5. dies 16. addidit Radulphus de Diceto, lib. de Praesulibus Angl. cap. 1.

JUSTUS Sedit annos IX. obiit IV. Id Novembr. anno DCXXXIII.

Diem obitûs solummodo Beda notavit, l. 2. c. 18. Hinc aliis facilis errandi ansa. Malmsburiensis, Gervasius, Radulphus de Diceto, Stephanus Birchyngtonus, & Catalogus MS. Usserianus, Justum Sedi Cant. nonnisi tres annos praefuisse narrant. Et alii quidem sibi satis consoni; cùm Honorium annos 26. sedisse ponant. Pessimè autem Gervasius Chronologiam perturbavit, tribus tantummodo annis assignatis Justo, & novendecim Honorio, quem anno 653. obiisse constat; adeò ut Sedes ex illius sententiâ 7. annis vacaverit; quod tamen nullus prodidit; quin potiùs Beda invictè refutat, dicens Paulinum à Justo consecratum fuisse anno 625. (in Epitome.) Paulò melius Chronici Anonymi Lambethani Author; qui Justi mortem in annum 634. retulit: cui quidem calculo satis conveniret Gervasii supputatio de pontificatûs Honorii annis; modò ipse in caeteris sibi conveniret. Sed neque Anonymum verum attigisse arbitror. Refert enim Beda, l. 2. c. 18. Honorium Justi successorem ordinatum fuisse à Paulino Archiepiscopo Ebor. occurrente sibi in Lindocolino, antequam ab Eboraco iste fugaretur. Fugatus autem in Cantiam rediit anno 633. teste eodem in Epitome, & Simeone Dunelmensi in Epist. ad Hugonem, p. 77. Ante annum igitur 633. & Justus obiit, & Honorius successit. Quòd si tamen Paulinus eodem anno & Honorium sacraverit, & fugam inierit; haud ita multum à veritate recedet Anonymus noster; quem in reliquis satis accuratum comperimus. Nescio annon Westmonasteriensis rem propiùs attigerit: cui Justus anno 630. (Radulpho de Diceto anno 629.) defunctus est. Perpensis tamen utrinque rationibus in eam magis accedo sententiam Justum sedisse annis duntaxat 3. & obiisse anno 627. quod maxima pars Historicorum tradit. Certè Honorius à Paulino anno 633. ordinari non potuit. Justum enim sub exitu ejusdem anni obiisse Beda fidem facit l. 2. c. 18. Paulinum autem baptizasse Edwinum Regem anno 627. prid. Id. April. die Paschae, l. c. 2. 14. & exinde sedisse Eboraci annis sex. ibid. demum occiso Edwino anno 633. die 2. Octobr. fugam citato iniisse, l. 2. c. 20. Neque enim ausus fuerat Paulinus Cedwallae victoris, hostis Christianorum Romanorum capitalis, adventum praestolari; multò minùs à Lindocolino Eboracum eo imperante remeare. Porro Honorium anno 653. obiisse constat. Idem autem Foelicem [Page 93] Episcopum Orientalibus Anglis praefecit; & illi defuncto Thomam, Thomae Bonifacium, successores dedit; teste Bedâ l. 2. c. 15. l. 3. c. 20. Foelix autem sedit annis 17. Thomas annis 5. ex ejusdem calculo; adeò ut anno saltem 631. Honorius Archiepiscopatum obtinuerit.

HONORIUS Sedit annos XX. Obiit II. Cal. Octobris, anno DCLIII. Vacavit Sedes annum & sex menses.

Annum atque diem obitûs, quin & tempus succedentis Vacationis Beda dedit, l. 3. c. 20. Quo anno Pontificatum susceperit, tot sunt sententiae, quot de obitu Justi decessoris; de quo superiùs dictum est. Annis Pontificatûs 26. à se atque aliis Honorio adsignatis Radulphus de Diceto dies 55. apposuit, lib. de Praesul. Angl. cap. 1.

DEUSDEDIT Consecratus VII. Cal. April. anno DCLV. sedit annos IX. menses IV. dies II. Obiit II. Id. Julii, anno DCLXIII.

Ista omnia tradidit Beda, l. 3. c. 20. & l. 4. c. 1. nisi quod obitum illius in anno 664. juxta quod veritas postulat, certius posuerit: adeo ut annum 663. in nostro Codice errorem Librarii potiùs quam Authoris putarem. Error etiam in Bedâ deprehendi potest. Si ab anno enim 655. 7. Cal. April. annos 9. menses 4. dies 2. numeres: (quot Deusdedit sedisse Beda in utroque loco citato asserit) obitus istius in annum 664. diem 28. Julii incidet. Ut isthoc potius die illum obiisse suspicarer. Neutri calculo convenit, priori tamen propè accedit codex MS. Cantuar. à Wheloco citatus (not. ad Bedam p. 257.) qui Sedem post Deusdedit obitum vacasse refert annis 3. mens. 8. diebus 15.

THEODORUS Consecratus VII. Cal. April. anno DCLXV. obiit anno DCLXXXIX. Sedit annos XXII. menses III. dies XXVI.

Lichfeldensis nescius Episcopatum Cantuariensem post Deusdedit obitum non parvo tempore cessâsse (quod habet Beda, l. 4. c. 1.) Theodori introitum malè designavit. Bedâ enim authore, l. 4. c. 1. 2. 5. is consecratus est Romae à Vitaliano Papâ anno aetatis suae 66. Christi 668. 7. Calend. Aprilis [Calendis Aprilis male habet Author Antiquitatum Britannicarum, quique illum caeco pede sequi solet, Godwinus in Commentario de Praesulibus Angliae.] venit ad Ecclesiam suam anno 669. 6. Cal. Junii, die Dominicâ; & sedit in eâ annos 21. menses 3. dies 26. Annos 22. numerant Malmsburiensis, Radulphus de Diceto, & alii qui ad menses & dies supputandos non descendunt; rotundo numero, licèt minùs vero, contenti. Atque hinc fraus Lichfeldensi & Stephano Birchyngtono facta videtur. Uterque enim annos 22. praeter menses 3. dies 26. Theodoro assignant. Obiit Theodorus anno 690. die 19. Septembris juxta Bedam, l. 5. c. 8. cui suffragatur Martyrologium Ecclesiae Christi [Page 94] Cantuariensis MS. in Bibliothecâ Lambethanâ. Noster Pontificatûsannos à Beda datos non ab Intronizatione sed à Consecratione numerans, lapsus est; & Theodori mortem in an. 689. posuit. Alium quendam, caeteris ignotum Historicis, Archiepiscopum Wilfricum nomine Gervasius Dorobernensis confinxit, & circa hoc tempus deposuit; narrans (in Chronico Ecclesiae Cantuariensis in Monastico Angl. Tom. 1. p. 18, 19.) Cedwallam Regem anno 680. villam de Pageham cum appendiciis Wilfrico Archiepiscopo donâsse, anno itidem 687. multa Theodoro contulisse. Ut vel hinc pateat; quàm parum fidei Monachis sit adhibenda, quandocunque sui Coenobii res agitur.

BRECTWALDUS Electus I. die Julii anno DCXCI. consecratus III. Calend. Julii, intronizatus II. Cal. Septembr. anno DCXCII. sedit annos XXXVIII. Obiit V. Idus Januarii anno DCCXXX.

Non satis mirari possum, quid sibi velint Historici nostri, qui in hisce rebus à Bedâ seorsum abire sibi licitum putant. Juxta hunc enim Brictwaldus electus est anno 692. die 1. Julii, ordinatus anno sequente, 3. Calend. Juliarum à Godwino Metropolitano Episcopo Galliarum, die Dominicâ: sedit in Sede suâ pridie Cal. Septembr. Dominicâ. Sedit annos 37. menses 6. dies 14. Obiit anno 731. 5. Idus Januarii, Hist. Eccl. l. 5. c. 9. 24. Iste calculus & sibi invicem & Chronologiae consentit. Anno enim 693. dies 29. Junii in diem Dominicum reverâ incidit. Sic & in caeteris. Aliam tamen init viam Lichfeldensis, anno in singulis ferè numeris detruncato. Malè etiam Hovedenus Brictwaldi obitum in anno 732. reposuit, & Antiquitatum Britannicarum Author diem fatalem in Idus Januarii rejecit.

TATWINUS Consecratus die X. Junii, anno DCCXXX. sedit annis IV. Obiit anno DCCXXXIV.

Consecratus est die X. Junii Dominicâ; Sic Beda, l. 5. c. 24. Anno igitur 731. Eo enim anno dies X. Junii in Dominicam incidit. Quin & eo anno sacratum fuisse disertè tradit Beda in Epitome, Chronologia Saxonica ad fidem Historiae ejus à Wheloco edita, p. 520. Sedit annos 3. ex omnium praeter Lichfeldensem & Osbernum (in Vitâ Bregwini) sententiâ. Obiit anno 734. eodem scilicet quo Beda anno, ex fide Chronologiae Saxonicae, (ibid.) Anonymi Continuatoris Epitomes Bedae, Hovedeni, & Florentii. Isti duo diem etiam obitûs designant, sc. 3. Calend. Augusti: ipsis Calendis Augusti illum obiisse vult Birchingtonus.

[Page 95]

NOTHELMUS Consecratus anno DCCXXXVI. obiit anno DCCXLI. Sedit annos V.

Hactenus nobis in difficili itinere praeluxit Beda. Dein verò usque ad Normannorum tempora, omnia sunt conturbata, incerta, tenebris at (que) spinis involuta. Nothelmus Consecratus est anno 735. Sic Anonymus Continuator Epitomes Bedae, Chronicon Mailrosense, & Hovedenus. Pallium accepit anno 736. Chronol. Saxon. p. 520. & Huntindoniensis, l. 4. f. 198. Sedit annos 5. ex communi sententiâ Malmsburiensis, Birchyngtoni, Radulphi de Diceto, & his omnibus antiquioris Osberni in Vitâ Bregwini. Falsus itaque Hovedenus, qui illum anno 738. obiisse narrat: Magis eligendus videretur Florentii calculus; juxta quem an. 741. 16. Cal. Novembr. defunctus est (in obituario Cant. die 17. Cal. Novembr.) nisi quòd potior sit autoritas Continuatoris Epitomes Bedae; qui illum anno 739. obiisse dicit. Huic etiam suffragatur Westmonasteriensis.

CUTHBERTUS Sedit annos XVII. obiit anno DCCLX.

Successit Nothelmo anno 742. Sic Osbernus in Vitâ Bregwini: errore manifesto. Anno enim praecedente obierat Gregorius Papa, qui Pallium Cuthberto dedit, teste Radulpho de Diceto. Consecratus est anno 740. si Hovedeno, Florilego, & Continuatori Epitomes Bedae fides. His maximè tribuendum; quamvis Chronologia Saxonica Wheloci consecratum anno 741. refert. p. 521. Huic etiam succinit Willelmus Thorn; in eo tamen crassè hallucinatus, quod Cuthberti obitum anno 748. reponat. Sedit enim annos 17. ex fide Malmsburiensis, Birchyngtoni, & Radulphi de Diceto. Solus Osbernus annos duntaxat 15. illi attribuit. Obiisse anno 758. fidem faciunt Chronologia Saxonica, p. 523. Continuator Epitomes Bedae, & Florentius Wigorniensis. Annum 761. malè ponit Chronicon Mailrosense, 760. Westmonasteriensis. Dies obitûs contigit 7. Cal. Novembr. juxta Continuatorem Epitomes Bedae, Florentium, Gervasium, & Birchyngtonum; 8. Cal. Nov. juxta Obituarium Cantuariense.

BREGWINUS Consecratus anno DCCLXI. obiit anno DCCLXIV.

Anno 759. die S. Michaelis Chronologia Saxonica consecratum dicit, p. 523. cui quidem & Authoris antiquitas, & sequentium Archiepiscoporum Chronologia magis assentire suadent: quamvis dies S. Michaelis neque isto, neque proximis utrinque annis in Dominicam inciderit. Sedisse annos tres unica est omnium Historicorum sententia, praeter Osbernum in Vitâ ejus, qui illum anno septimo Pontificatûs sui decessisse prodit; cui quidem robur adderent Hovedenus & Mailrosensis, obitum illius in annum 765. rejicientes; nisi potiora argumenta Lambertum ante id tempus Episcopatum inisse suaderent. Quin & alter Vitae Osberno ascriptae Codex MS. obitum Bregwini anno Pontificatûs secundo ponit. Obiit itaque [Page 96] Bregwinus anno 762. (763. juxta Florilegum) die 8. Cal. Septembr. Sic Willelmus Thorn, & Florentius in Codice MS. Lambethano, quamvis impressa exemplaria legant 9. Cal. Septembr. Willelmo & Florentio de die obitûs concordant Birchingtonus, & Gervasius. Calendis tamen Septembris eundem obiisse referunt Martyrologium Ecclesiae Christi Cant. MS. & Osbernus in Vitâ ejus, quamvis alter Osberni Codex MS. notâ ad finem appositâ Bregwinum die 7. Cal. Decembr. obiisse perhibet.

LAMBRITHUS Consecratus anno DCCLXVI. sedit annos XXVII. obiit anno DCCXCIII.

Sedisse annos 27. Westmonasteriensis, Malmsburiensis, Gervasius & Catalogus Usserianus MS. disertè affirmant. Unicus Radulphus de Diceto annos 32. habet in Indiculo praemisso. Idem tamen annos 27. in Historiâ sequente, & in altero ejusdem Indiculi exemplari MS. numerat. Si annorum 27. igitur exordium à Bregwini obitu ducamus, & annos plenos numeremus; obibit circa annum 789. Malè itaque Florilegus annum 794. posuit; neque tamen Sedem aliquanto tempore vacâsse memoravit. Et sanè assumptus est ad Archiepiscopatum anno 762. 7. Id. Januar. juxta Willelmum Thorn; consecratus anno 763. die 14. post hiemem mediam. Pallium accepit anno 764. atque obiit anno 790. juxta Chronologiam Saxonicam p. 524. 525. Cui concordat Florentius Wigorn. & diem obitûs 2. Id. August. contigisse notat. Annum 789. posuit Willelmus Thorn, annos sc. pontificatûs 27. ab anno 762. supputans; de die etiam obitûs minùs convenit. Lambertum enim prid. Id. Augusti sepultum dicit. Cui favet Obituarium Cantuariense, mortem ejus 3. Id Augusti statuens. Hovedenus deni (que) & Mailrosensis illum anno 791. obiisse referunt.

ATHELARDUS Translatus anno DCCXCIV. sedit annos XXIII. obiit anno DCCCXVII.

Electus anno 790. consecratus est anno 793. 12. Cal. Augusti. Sic Florentius Wigorn. Cui lubens assentior. Is enim dies anno 793. in Dominicam incidit. Anno 790. electum fuisse Chronologia etiam Saxonica testatur p. 525. Incertior longe obitus. Inter omnes tamen convenit, si nostrum Lichfeldensem excipias, illum annos 13. Sedi Cantuariensi praefuisse. Sic Malmsburiensis, Gervasius, Radulphus de Diceto, Westmonasteriensis, & Birchyngtonus. Hos 13. annos ab electione illius inchoantes Florentius & Chronologia Saxonica obitum ejusdem in anno 803. referunt. Alii minùs rectè à Consecratione exordium ducentes, obitum in anno 805. ponunt. Sic Mailrosensis & Florilegus. Huntingdoniensis anno 804. qui illum Edelredum vocat. Gervasius itidem (in Chronico suo in Monastico Angl. Tom. 1. p. 19.) illum anno 805. villam Burne Coenobio Cant. dedisse, atque eodem anno Cuthredum Regem Wlfredo Archiepiscopo quaedam contulisse narrat. Annum 806. magis elegit Hovedenus. Obiit autem 4. Idus Maii juxta Obituarium Cantuariense.

[Page 97]

WLFREDUS Consecratus anno DCCCXIX. sedit annos XXVIII. obiit anno DCCCXLVII.

Successit anno 803. Quo quidem anno Cunredum Abbatem S. Augustini benedixit, teste Willelmo Thorn. Anno 804. pallium accepit, anno 812. Romam petiit, anno 813. rediit, anno 829. obiit. Sic Florentius Wigorniensis; quem quidem annum obitûs rectê designasse arbitror. Consentiunt enim Huntindoniensis, Mailrosensis, & Chronologia Saxonica p. 527. Solus Hovedenus annum. 831. ponit; non alia ductus ratione, quàm quòd scriptum invenerit Wlfredum obiisse anno 29. Egberti Regis, quem ipse Christi annum esse 831. supputat; quamvis alios anno 801. Egberti Regnum inchoare ibidem fateatur. Porrò eundem annos 28. sedisse referunt Malmsburiensis, & Westmonasteriensis: annos 38. Gervasius, Radulphus de Diceto, & Birchingtonus. Posteriorem autem calculum tempora sequentium Archiepiscoporum ab ipsis ejus Authoribus tradita satis superque refutant. Prior calculus (siquidem annos cavos numeres) anno 829. exeunti sc. & in Annuntiatione B. Mariae terminato, bene convenit. Et Wlfredum quidem in ipso anni fine denatum esse fidem facit Obituarium Cantuariense, obitum ejus die IX. Cal. April. contigisse narrans.

FEOLGELDUS Sedit menses III. Obiit anno DCCCXLIX.

Hunc praetermittunt Westmonasteriensis & Mailrosensis. Immeritò tamen. Ritè enim consecratus fuit; quamvis Sedem parvo tempore tenuerit. Non nisi tres sedisse mensesomnes consentiunt. Birchyngtonus quidem menses supputare parum curans, annum regimini ejus assignat. Et Radulphus de Diceto (in Historia de Praesul. Angl.) pro tribus mensibus totidem annos reposuit. Ipsemet autem veriora tradidit tam in Indiculo praemisso, quàm in Abbrev. Chron. p. 449. adeò ut error potius librarii videatur. Circa annum quo sederit, nonnulli lapsi sunt. Crassè quidem Radulphus de Diceto, qui anno 839. (Abbrev. Chron. col. 449.) omnium autem crassissimè Lichfeldensis noster qui anno 849. sedisse volunt. Certiora tradit Gervasius, Theogildum sc. electum fuisse 7. Cal. Maii, consecratum 5. Id. Junii, obiisse Calendis Septembris. Annum obitus atque adeò introitûs, dedit Chronologia Saxonica (p. 528.) viz. 830. De die solummodo obitûs litem Gervasio movent Birchyngtonus & Obituarium Cantuariense; ille Theogildum 3. Cal. Septemb. istud 4. Cal. Septemb. obiisse narrans.

[Page 98]

CEOLNOTHUS Consecratus anno DCCCLII. sedit XLI. menses; obiit anno DCCCLVI.

Plures Historici, qui praecedentium Archiepiscoporum Pontificatum ultra justum tempus produxerunt, Ceolnothi Pontificatum contrahere necesse habuerunt: neque sic tamen Chronologiae satisfecerunt. Rectius itaque Gervasius illum annos 41. sedisse perhibet. Electus enim & consecratus anno 830. juxta Florentium Wigorniensem & Chronologiam Saxonicam (utriusque tempus assignat Gervasius, viz. electionis 3. Calend. Julii, consecrationis 6. Cal. Septembr. anno nominato; qui quidem annus 831. erit, si Consecrationis dies recte positus fuerit, & rectè posuisse credendum. Eo enim anno dies iste in Dominicam incidit.) Pallium accepit anno 831. Chronol. Saxon. subscripsit Chartae Witla [...]ii Merciorum Regis datae Coenobio Croilandensi anno 833. Chartae Bertulphi Regis anno 851. Chartae Beorredi Regis anno 860. teste Ingulpho, Hist. Croiland. f. 488. 490. 492. Chartae Ethelwulfi Regis datae Coenobio Malmsburiensi anno 855. authore Malmsburiensi in Vitâ Aldhelmi. Denique obiit anno▪ 870. quod certissimè constat. Praeter Hovedenum enim, Florentium, Mailrosensem, Chronologiam Saxonicam, & Ethelwerdum testes, prodit id Author coaetaneus, Asserius in vitâ Aelfredi Regis.

ETHEREDUS Consecratus anno DCCCLVIII. sedit XVIII. annos, obiit anno DCCCLXXVI.

Ethelredum vocat Gulielmi Malmsbur. Codex MS. Lichfeldensis; Athelredum Gervasius. Ceolnotho non longè post obitum successit. Anno enim 872. obiit Hadrianus Papa, à quo pallium acceperat, authore Radulfo de Diceto: & antea anno 871. Elfredus Dux dedit illi & Ecclesiae Cantuariensi villam de Chertham, teste Gervasio in Chronico Ecclesiae Cant. in Monastico Angl. Tom. 1. p. 20. Gervasio tamen in rebus Ecclesiae suae tradendis fidem perexiguam adhiberem: nisi fortiora argumenta suppeterent. Etheredum igitur annos 18. sedisse produnt Malmsburiensis atque idem Gervasius in Actis Pontificum Cant. Obiit autem anno 888. ex fide Hovedeni, Ethelwerdi, lib. 4. & Chronologiae Saxonicae, p. 539. Annum quidem 893. habet Gervasius loco cit. Verum illi in Chronologiâ infoelicissimè omnium successit. Si enim ab obitu Lamberti, cujus tempus ferè constat, annos singulis Archiepiscopis à Gervasio assignatos in unum redigamus; Etheredi obitus non in annum 893. sed in an. 900. incidet. Magis suspiciendi Westmonasteriensis, Florentius, & Mailrosensis; juxta quos Etheredus obiit anno 889. Diem obitûs nos docet Obituarium Cantuariense, viz. prid. Cal. Julii. Post obitum ejus vacasse Sedem annis 2. Gervasius, Radulphus de Diceto, & Birchingtonus tradunt.

[Page 99]

PLEMUNDUS Consecratus anno DCCCLXXVIII. sedit annos XXXIV. obiit anno DCCCCX.

Plegmundus in aulam accitus ab Elfredo Rege anno 886. nonnisi post tres annos Ethelredo defuncto subrogatus est; teste Simeone Dunelmensi (lib. de gest. Reg. Angl.) Si Sedem igitur post Etheredi obitum anno 888. biennio vacasse perhibeamus, prout Scriptores supra citati produnt: Plegmundus anno 890. Pontificatum inibit. Atque eo quidem anno electum fuisse Chronologia Saxonica testatur, p. 539. Non multum abludit Westmonasteriensis; ex cujus sententiâ anno 889. Ethelredo successit. Electus mox Romam iter suscepit; ubi à Formoso Papa consecratus est, & Pallium accepit. Quo anno, parum liquet. Certè non ante finem anni 891. quo ipse Formosus Papatum iniit. Interim Pontificatûs gesti annos Historici nostri ab ipsius electione numerant; & annos 34. eum sedisse narrant. Sic Gervasius, Birchyngtonus, Radulphus de Diceto, Catalogus Usserianus MS. & Malmsburiensis. Impressa quidem Malmsburiensis exemplaria habent annos 33. Verum & Codex MS. Lichfeldensis, & Abbreviatio ejus MS. Lambethana annos 34. reponunt. His consonat Chronologia Saxonica, quae illum anno 923. obiisse refert, p. 554. Obitum ejus in annum 915. conjicit Westmonasteriensis; quique illum fequi solet, Godwinus, quoties Antiquitates Britannicae lucem non praeferant. Nec minùs crassè ante Westmonasteriensem erravit Rogerus Hoveden, qui Pleimundum anno 884. Sedi Cant. praefuisse refert; quem tamen ipsemet postea Ethelredo anno 888. successisse dicit. Caeterum diem obitûs Pleimundi nobis dedit Martyrologium Cant. MS. sc. 4. Nonas Augusti.

ATHELMUS Translatus anno DCCCCXI. sedit annos XIII. obiit anno DCCCCXXIV.

Athelmus in Wellensem Episcopum ordinatus est à Plegmundo Archiepiscopo una cum sex aliis Episcopis anno 905. juxta Cl. Spelmanni calculum Concil. Angl. Tom. 1. qui quidem ex Malmsburiensi (lib. 2. de gestis Reg. Angl.) tantum non constat. Plegmundo anno 923. saltem 924. successit, si Historicis optimae notae nonnullis fides Isto enim anno Athelstanum Regem ab eo sacratum legimus apud Florentium Wigorniensem & Chronicon Mailrosense Anno 915. successisse Westmonasteriensis & Godwinus scribunt. Verùm eorum in hac re calculum supra in Plegmundo rejecimus. Eadem de Radulpho de Diceto dicenda sunt, ex cujus sententiâ (Abbreviat. Chron. p. 453.) anno 914. pontificatum Athelmus iniit; Palliumque accepit à Johanne Papâ; qui nonnisi anno sequente Papatum obtinuit. Obiit post annos aliquot; inquit Gervasius in Act. Pontif. Cant. anno 924. juxta Florilegum; saltem anno 927. quo Athelstanus Rex regnum iniit. Annos 22. numerat Catalogus MS. Usserianus, ducto sc. initio à suscepto Episcopatu Wellensi, & in anno 927. terminato. Atque isto quidem anno in vivis fuisse Athelmum necesse erit, si quod plurimi produnt, Athelstanum Regem coronaverit. Diligenter enim excussâ Chronologiâ (cujus rationes fusius explicare istius loci non est) reperietur Athelstanum ante annum 927. regnum non obtinuisse. Sanè [Page 100] isti computo Wlfelmi successoris tempora minimè refragrantur, Asserit sanè Chronologia Saxonica Wlfelmum Sedem Cant. obtinuisse eodem anno, quo regnum Athelstanus, sc. anno 925. Quum verò in Athelstani introitu lapsus sit, in Wlfelmi etiam successione errabit. Sin fidem Chronologiae Saxonicae nullo modo derogandam existimemus; dicendum erit cum Hovedeno Athelstanum Regem non ab Athelmo, sed à Wlfelmo coronatum fuisse. Eo enim anno Wlfelmum successisse ponit Chronologia Saxonica p. 555. quae ob breve pontificatûs gesti tempus de Athelmo nil dicendum habuit. Sic nec Birchyngtonus. Annos quidem 12. illi assignat Abbreviatio Gulielmi Malmsbur. MS. atque ipsius Malmsbur. Codex MS. Coll. Trin. Verum de eo silent & impressa Gulielmi exemplaria & Codex MS. Lichfeldensis.

WLFELMUS Translatus anno DCCCCXXVI. Sedit annos XIV. obiit anno DCCCCXL.

Athelmo Wlfelmus successit, & in Sede Wellensi, & in Archiepiscopatu Cantuariensi: illic circa annum 923. isthic anno 925. authore Chronologiâ Saxonicâ p. 555. de cujus calculo quid statuendum sit, supra in Athelmo attigimus. Lapsus est Gervasius in Chronico Ecclesiae Cant. (in Monastico Tom. 1. p. 20.) quum illum Ecclesiae Cant. agros quosdam anno 923. comparasse refert. Ignoscendum autem illi; qui non Chronologiae, sed Coenobii sui rem agebat. Veritatem propius attigerunt Radulphus de Diceto (Abbrev. Chron. p. 453.) & Westmonasteriensis; qui introitum ejus anno 924. ponunt. Sedit annos 13. inquiunt Malmsburiensis & Gervasius. Decem solummodo agnoscunt Birchyngtonus & Westmonasteriensis, ac Westmonasteriensem secutus Godwinus. Florilegus itaque illum anno 934. obiisse scribit. Si quae tamen Monachis in donationibus Ecclesiarum suarum referendis fides sit habenda; Wlfelmus subscripsit Chartae Ethelstani Regis datae Coenobio Malmsburiensi anno 938. teste Willelmo in Vitâ Aldhelmi, par. 2. Illo quinetiam praesente Dux Eadulphus dedit Mepeham Ecclesiae Cantuarien. anno 940. teste Gervasio. in Monastico p. 20. Quòd verò restitutioni bonorum factae Ecclesiae Cant. ab Eadmundo Rege anno 941. Wlfelmum subscripsisse in libro Evidentiarum Ecclesiae Cant. dicto Thorn, col. 2221. habetur, planè commentitium videtur, & post Gervasii aetatem confictum. De Wlfelmi enim subscriptione, Gervasius, qui restitutionem Eadmundi Regis (loc. cit.) anno 941. factam narrat, penitus tacet.

ODO Translatus anno DCCCCXL. sedit annos XX. obiit anno DCCCCLXI.

Quot annis Odo sederit, vel duo praedecessores ipsius, nondum ad nostram pervenit notitiam: inquit Gervasius, in Actis Pontif. Cant. col. 1645. Nec minus incertus Radulphus de Diceto in Indiculo suo, qui tribus hisce simul Archiepiscopis annos 35. attribuit. Ex his si duos Athelmo, tredecim Wlfelmo, seu (quod magis placet) quinque Athelmo, Wlfelmo decem demus; manent Odoni viginti. Et sane istum 20. annos sedisse praeter Lichfeldensem nostrum Malmsburiensis prodit. Florilegus quidem, Radulphus de Diceto (in Historiâ de Praesul. Angl.) & Bromtonus annos 24. ponunt; tempus nimirum à Wlfelmi pontificatu injustè detractum Odoni adjicientes; ut sic vitam ejus ad annum 958. producant. Isto [Page 101] enim Odonem obiisse anno praeter Westmonasteriensem recte tradunt Florentius Wigorniensis, Mailrosensis, & Hovedenus: annos videlicet Pontificatûs viginti ab anno 938. numerantes; quo obiisse Wlfelmus optimè censeri potest. Verùm sive illo obierit anno, & Sedes triennio vacaverit; seu quod Gervasius praefert, anno 940. superfuerit: Constabit Odonem ante annum 942. saltem exitum anni 941. Sedem Cant. non obtinuisse; si Osberno & Chronologiae Saxonicae fides. Eâ enim dignitate auctus est ab Eadmundo Rege, quamprimum Ethelstano fratri successit, teste Osberno in Vitâ ejus. Ethelstanus autem decessit anno 941. 6. Cal. Novembr. juxta Chronologiam Saxon. p. 559. Ab anno igitur 941. numeratis annis 20. Odonis obitus circa annum 961. incidit. Atque eo ipso quidem anno illum obiisse Chronologia Saxonica confirmat, p. 558. Tam Osbernum autem quam Chronologum Saxonem errasse in Elsino ostendemus. Diem obitûs IV. Nonas Junii ponit Martyrologium Cantuariense MS. IV. Non. Julii Capgravius in Legenda Novâ, fol. 244.

ELSINUS Obiit anno DCCCCLXI. in Alpibus.

Quo anno Elsinus Archipraesulatum Cant. adeptus fuerit, eadem est controversia ac de Odonis obitu. Id tamen inter omnes constat, Elsinum quàm citissimè post Odonis mortem dignitatem istam obtinuisse: & suscepto Romam impetrandi Pallii causâ itinere, frigore enectum in Alpibus periisse. Factum id anno Odonis obitum sequente omnes consentiunt. Allato in Angliam rei nuncio, Brithelmus Episcopus Wellensis substitutus est; qui post paucos dies regio jussu dignitati abrenunciavit, & ad Sedem pristinam se recepit. Haec concordi omnium Historicorum voce narrantur. Ad investiganda autem rerum singularum tempora, nulla potior est via, quàm ut à Regum successione & regni statu conjecturas ducamus. Gravissima à nonnullis retro annis adoleverat contentio inter Sacerdotes Saeculares & Monachos, his possessiones Ecclesiarum & Monasteriorum, quae Canonici Saeculares ubivis ferè tenuerunt, sibi arripere annitentibus, illis avita patrimonia mordicus retinentibus. Inter has partes divisa erant omnium studia; pars Monachorum ambitionem & avaritiam detestata, Saeculares tutabatur; pars simulatae religionis fuco & praestigiis capta, Monastico Ordini adhaerebat. Istiusmodi dissidia tectis ut plurimum consiliis▪ jamdiu agitata, post saeculi decimi medium impetu maximo exarserunt. Post Edredi enim Regis obitum rerum summa ad Edmundi fratris filios juvenes Edwium & Edgarum devoluta est. Edwius natu maximus regnum capessivit. Qui Dunstani & Monachorum petulantiam exosus, illum Aulâ, in qua diu dominatus fuerat, ejecit; hos ab invadendis Saecularium fundis compescuit. Quin & nonnullibi Monachis expulsis, Clericos induxit. Immò, si Malmsburiensi (de gest. Reg. l. 2. c. 7.) fides: omnes in totâ Angliâ Monastici Ordinis homines, prius nudatos facultatum auxilio, post etiam deportatos exilio, calamitatibus indignis affecit. Eâ tempestate facies Monachorum foeda & miserabilis erat. Id minimè ferentes Monachi, Edgarum fratrem in partes traxerunt; & excitatâ plebe, illum sibi Regem statuerunt. Mercenses & Northumbri, contemnentes Edwium, elegerunt fratrem Edgarum; qui mox Dunstanum ab exilio revocavit; & Wigorniensem Episcopum constituit: anno 957. Fortunâ belli in Edgari partes propendente, pax tandem eâ lege coiit ut regnum inter [Page 102] utrumque divideretur; Thamesis fluvius imperii limes esset; omnia ab Australi parte Edwio, à Septentrionali Edgaro cederent. Pax tamen inter Clericos & Monachos nondum coiit. Edwius in suâ ditione nil non Clericis, Edgarus in suâ nil non Monachis concessit. Hinc fit, ut Monachi Historici integra convitiorum plaustra in Edwium conjecerint. Edgarum è contra, utut scortatorem perditissimum, exquisitissimis laudibus extulerint. In Edwii ditione sitae erant urbes Wintonia & Cantuaria. Edwius itaque Odoni defuncto Elsinum Episcopum Wintoniensem (Monachorum hostem infensissimum; quod ex Malmsburiensi patet, f. 114. b.) Elsino Brithelmum substituit. Hinc tam graves Monachorum in utrumque censurae: Elsinum Sedem Cant. datâ pecuniâ obtinuisse, demum inter horrendos ánimi cruciatus extinctum: Brithelmum literarum & legis Ecclesiasticae penitus ignarum, vel solo pudore adactum, ut dignitate Archiepiscopali cederet. Inanes hae caluminae. Dolebant potiùs Manachi Primatum Dunstano Antesignano suo praereptum; & nil non mali in Edwii, Elsini & Brithelmi capita cudebant. Cessit tandem seu fatis seu insidiis Rex Edwius anno 959. Integram Monarchiam Edgarus deinceps tenuit; qui ejecto statim Brithelmo, Dunstanum Cantuariensi Throno praefecit; Clericos Ecclesiis & Monasteriis eliminavit; Monachos induxit, reditibus amplissimis auxit; omnia pro arbitrio illorum fecit. Ista omnia narrant Florentius Wigorniensis, Chronicon Mailrosense, & Simeon Dunelmensis. Alio quidem anno sc. 957. Edwii mortem Chronologia Saxonica reposuit. Verùm rectè illam posuisse Authores supra citatos post subtilissimam disquisitionem clarissimè deprehendi. Ante annum igitur 959. Archiepiscopatum Cant. Elsinus & Brithelmus obtinuisse debent. Illos enim Edgarum praeficere voluisse incredibile est; qui Monachorum nutu omnia egit; & Brithelmum Sede suâ, quam recenter intraverat, injuriâ submovit, ut Dunstano locum faceret. Si Odonem itaque anno 958. obiisse, Elsinum successisse, ponamus cum Florentio, Mailrosensi, Hovedeno, & Florilego: & ex eorundem fide, hieme sequenti in Alpibus periisse: Brithelmum etiam, quamprimum istius calamitatis nuncius ad Edwii aulam advenerit, substitutum, Edwio defuncto post paucos dies ab Edgaro amotum sub exitum anni 959. rectè omnia succedent.

DUNSTANUS Translatus anno DCCCCLXII. sedit annos XXVI. obiit anno DCCCCLXXXVIII.

Ejecto Brithelmo, Dunstanus anno 960. Romam iter sucepit, Pallii obtinendi gratiâ. Sic Florentius, Dunelmensis, & Mailrosensis. A medio hujusce anni ad Maium anni 988. sunt anni 28. cavi, quot Birchingtonus, anni 27. pleni, quot Malmsburiensis & Radulphus de Diceto illum sedisse referunt. Mitto fabulosam illam Historiam Translationis ejus in Coenobium Glastoniense, quod inter Acta Benedictinorum, Saec. V. p. 713. Cl. Mabillonius evulgavit. Statuit ea Dunstanum anno 27. Pontificatûs sui obiisse, anno Domini 988. Calendis Augusti, circa diem quidem turpissimè lapsa, annum autem rectè designavit. Eundem enim ponunt Hovedenus, Florentius, Mailrosensis Gervasius, Westmonasteriensis, & Osbernus in Vitâ ejus; qui addit Dunstanum obiisse die tertio post Ascensionem Domini. Produnt alii omnes (praeter ineptam Historiam Glastoniensem) [Page 103] defunctum esse 14. Cal. Junii. Sic Florentius, Mailrosensis, Florilegus, Hovedenus, Simeon Dunelmensis, Birchyngtonus, & Mártyrologium Cantuariense MS. Anno autem memorato dies 14. Cal. Junii tertiâ post Ascensionem luce, viz. die Sabbati contigit; & die Sabbati obiisse Dunstanum narrant Simeon Dunelm. Florentius & Hovedenus. Osbernus, & illum verbatim secutus in Dunstani obitu narrando Gervasius, annos 33. regimini illius dederunt. Istorum autem errorem notâsse sat erit.

ETHELGARUS Translatus anno DCCCCLXXXVIII. sedit annum I. obiit anno DCCCCLXXXIX.

Ethelgarum Dunstano successisse anno 989. refert etiam Florilegus. Sedit annum unum; inquit Malmsburiensis. Annum unum & tres menses; sic Simeon Dunelmensis, Florentius, Mailrosensis, Hovedenus, Gervasius, Willelmus Thorn, & Bromtonus, qui Stilgarum vocat. Rectè itaque anno 989. obiisse ponitur; quod & Florilegus confirmat. Obiit 3. Non. Decembr. juxta Obituarium Cantuariense MS.

ELFRICUS Translatus anno DCCCCLXXXIX. sedit annos XI. obiit anno M.

Circa Elfricum duo insignes Controversiae discutiendae sunt. Primò an Siricium in Sede Cant. praecesserit, vel secutus fuerit? Dein an Elfricus Archiepiscopus idem fuerit cum egregio illo Elfrico, qui circa hoc tempus tot scriptis & versionibus in lucem editis enituit? De secundâ quaestione peculiari Dissertatione agemus. Quoad primam, Elfricum Siricio successisse audacter pronuncio. E parte nostrâ stant Chronologia Saxonica, Florentius Wigorniensis, Hovedenus, Mailrosensis, Simeon Dunelmensis, Radulphus de Diceto, Birchyngtonus, Bromtonus, Willelmus Thorn, & Gervasius in Actis Pontif. Cant. Ex adversâ Malmsburiensis, Westmonasteriensis, Historia Glastoniensis, (in Monastico Angl. Tom. 1. p. 7.) & alii recentiores. Id verò▪ inter omnes constat horum priorem, quisquis ille fuerit, Episcopatum iniisse anno 989. posteriorem anno 1006. vel 1005. obiisse. Quinetiam tantum non constat Siricium sedisse annos 5. Elfricum annos 11. Sic Malmsburiensis, Hovedenus, Florentius, Mailrosensis, Gervasius (in Actis Pontif. Cant.) Bromtonus, Willelmus Thorn, & his omnibus major Chronologia Saxonica. Florilegus quidem unicum tantùm annum Elfrico concedit, & anno 989. fubrogatum, anno 790. Siricio locum morte fecisse scribit. Nescio an in censum venire debeat Gervasii Historia de Donationibus Ecclesiae Christi Cant. factis (in Monastico Tom. 1. p. 21.) qui inibi versâ vice unicum Siricio, eundem nempe, quem Florilegus Elfrico, annum 790. reliquit. Anno enim 1006. Ethelredus Rex possessiones Ecclesiae Cant. confirmasse, & super hoc Chartam suam Elfrico, Archiepiscopo dedisse dicitur. Anno 991. Aschwinus Dorsetensis Episcopus reddidisse villam de Risbergh Ecclesiae Cant. & eidem Elfrico narratur. Verùm parvi haec momenti; quum in accumulandis Ecclesiae suae donationibus adeò caecutierit bonus ille Monachus, ut Siricium Archiepiscopum donationi Brithnodi Ducis anno 941. factae testem interfuisse affirmet. His praemissis, sententiae nostrae [Page 104] rationes sunt expediendae. Primò itaque unica Saxonicae Chronologiae authoritas, utpote Authoris aetate paulò inferioris, vel omnibus aliis meritò praeferri deberet. 2 ^o. Accedunt Mailrosensis, Florentius Wigorniensis & Simeon Dunelmensis, reliquis omnibus longè potiores. 3 ^o. Extat in Bibliothecâ Lambethanâ Codex MS. Historiae Florentii mirae pulchritudinis; qui in Monasterio Abendonensi (ad quod olim spectâsse nota praefixa testatur) exaratus circa annum, ut videtur, 1131. multa passim habet de rebus & Abbatibus illius Coenobii; quae in vulgatis Florentii Codicibus frustra quaeruntur. Inter alia hujusmodi additamenta, in Catalogo Episcoporum Wintoniensium Historiae praemisso (in vulgatis exemplaribus subnexo) ad Aelfegum Martyrem habetur haec nota: Hic post Alfricum suscepit Archiepiscopatum Dorobern [...]e. Non Siricius ergo sed Alfricus Elphego immediate praecessit. 4 ^o. In confesso est Elfricum Coenobium Ecclesiae Christi Cant. reformâsse; seu factum id fuerit expulsis Clericis, quod fide dignissimi narrant, seu stabilitis fortius & reformatis in melius Monachis; quod ab Alfrico factum neque ipsi negant Malmsburiensis & Westmonasteriensis; qui expulsos ab illo Clericos ficulneâ quâdam ratione ducti negant. Facta est autem haec Reformatio saltem post annum millesimum, anno 1005. juxta Willelmum Thorn; anno 1006. (quamvis Spelmannus annum 1002. substituendum censeat) juxta Diploma Ethelberti Regis super eâ re, quod suadente Elfrico scriptum extat in Conciliis Angl. Tom. 1. p. 504. quod in vetusto admodum Ecclesiae Christi Cant. Registro scriptum vidi. Non vanam veritatis speciem Diploma istud prae se fert; sic etiam Charta MS. Ethelredi Regis data Coenobio Scireburnensi anno 988. cui subscripsit Alfricus Archiepiscopus Cant. Nescio an & aliae Chartae, quas si tanti esset, in subsidium adducere possem. In Chartâ enim Ethelredi Regis datâ Coenobio S. Albani anno 996. (in Auctario Additamentorum Matthaei Paris p. 24.) Elfricus inter testes nomen apposuit. Quicquid autem sit de hujusmodi Chartis Donativis; forsan durum esset fidem derogare iis Instrumentis & Chirographis, ex quibus nil emolumenti Coenobio seu Eclesiae quaerebatur. Ejusmodi duo Instrumenta ex perantiquo Ecclesiae Christi Cant. Registro MS. descripsi; quae rem nobis controversam abunde conficient. Ex his primum continet; quomodo Siricius Archiepiscopus posuit Risburgam in vadimonium Espigo Episcopo pro nonaginta libris argenti & ducentis marcusis auri, anno 995. Indictione 7. subscriptum ab Ethelredo Rege, Siricio Archiepiscopo, Aelphego Wintoniensi, Athelstano Londoniensi, Aestano Cicestrensi, Athelstano Rovensi, Orbbryht Seolesiensi, Sigar Villanensi, Aelfrico Wiltuniensi Episcopis. &c. Instrumentum aliud sic incipit.

Anno Dominicae Incarnationis 995. Indictione 7.

ego Asewinus Dorsecestrensis Ecclesiae Pontifex reddo Ecclesiae Christi & Alfrico Archiepiscopo Metropolitanae Sedis terram de Risberghe cum libro ejusdem Ecclesiae pro salute animae meae. Quam videlicet terram Sigericus Archiepiscopus ejusdem Ecclesiae Christi, praedecessor praefati Archiepiscopi Alfrici, dedit in vadimonium pro pecuniâ quam à me mutuò accepit.

Harum quidem Chartarum falsitatem Indictio malè posita subindicat. Indictio enim 7. incidit in annum 995. Hinc tamen nihilominus patet, Siricium Elfrico praecessisse apud Monachos Cantuarienses receptum fuisse, cùm Ecclesiae suae Chartas comminiscerentur, quod factum videtur Saeculo undecimo. Postremò Malmsburiensis, qui primus omnium Alfricum Siricio praeposuit, aliisque omnibus eandem sententiam tenentibus erroris author fuit, ipse alio in loco errorem emendavit. In Gestis enim Archiepiscoporum Cant. Alfricum Siricio priorem statuit; postea verò de Episcopis Wiltoniensibus agens, certiora jam edoctus, ordinem immutavit. [Page 105] Sic enim scribit f. 142. Sextus Siricius, septimus Alfricus: qui ambo, ut superius memoratum est, Archiepiscopi fuerunt Cantuarienses. Hinc mirari subit adeò hallucinari potuisse Godvinum; qui in Commentario suo de Praesulibus Angliae dicit Alfricum in suo Archiepiscoporum Cantuariensium Catalogo Malmsburiensem non habere.

Hactenus de ordine Siricii & Elfrici. De initio atque exitu regiminis utriusque nonnulla sunt adjicienda. Successisse Elfricum Siricio, qui obiit anno 994. prodit Chronologia Saxonica p. 561. Concedi tamen poterit nonnihil intervalli. Adeoque Simeon Dunelmensis, Mailrosensis, Florentius & Hovedenus introitum ejus anno 996. reponunt; quamvis ante annum in Archiepiscopatum successisse Florentius referat. Non malè itaque Instrumenta bina MSS. Ecclesiae Christi Cant. (quae superiùs attuli) annum 995. designant. Sedit annos 11. ex concordi omnium Historicorum, praeter Florilegum, sententiâ; Obiit anno 1004. juxta Radulphum de Diceto (Abbrev. Chron. p. 461.) 1006. juxta Simeonem Dunelm. Florentium, Mailrosensem, Bromtonum & Hovedenum. Anno 1005. juxta Chronologiam Saxonicam, p. 562. cujus authoritas aliis praeferenda est. Dies obitûs contigit 16. Calend. Decem▪ juxta Martyrologium Cant. MS.

SIRICIUS Translatus anno M. Sedit annis V. obiit anno MV.

Siricius à Sede Wiltoniensi ad Cantuariensem translatus est anno 989. Ita Simeon Dunelmensis, & Willelmus Thorn, qui de Wintoniâ translatum male scribit. Successit anno 990. inquit Florentius & Westmonasteriensis. Addit iste obiisse eundem anno 1006. Verùm illius computum supra refutavimus. Sedit annos 5. ex aliorum omnium sententiâ: adeoque anno 994. obiisse rectè ponitur à Chronologiâ Saxonicâ p. 561. & Radulpho de Diceto, Abbrev. Chron. p. 461. Obiisse tamen anno 995. dicitur à Florentio Wigorniensr, anno 996. à Chronico Mailrosensi. Diem obitûs dedit Obituarium Cantuariense, sc. V. Calend. Novembris.

ELFEGUS Translatus anno MV. Sedit annos VI. menses VII. obiit anno MXII.

Successit Elfrico anno 1006. Sic Chronologia Saxonica, Gervasius, Florilegus, & his omnibus antiquior Adelardus Blandiniensis in Vitâ Dunstani MS. quam ipsi Elphego Archiepiscopo nuncupavit. Ordinatus est 16. Calend. Decembr. juxta Martyrologium Cantuariense MS. Sedit annos 6. menses 7. Ita Malmsburiensis, Gervasius & Radulphus de Diceto. A Danis interfectus obiit 1012. ex fide Florentii & Hovedeni. Malè Westmonasteriensis annum 1011. ponit. Accuratior aliis Author Historiae Translationis ejus quae sequitur. Iste sic scribit. Occubuit anno ab Incarnatione Domini 1012. Indictione 10. advesperante Sabbato Paschalis ebdomadae & inchoante Dominicâ die Octavarum Paschae, 13. Calend. Maii anno Patriarchatus 7 ^o. nativitatis autem ejus 59. Eodem die viz. 13. Calend. Maii Elphegum Martyrii tulisse palmam Florentius, Gervasius, & Martyrologium Cant. MS. produnt. Et rectè quidem. Dies enim [Page 106] 13. Calend. Maii eo anno in Sabbatum incidit. Adeò ut si annos 6. menses 7. sederit, necesse sit ut anno 1005. mense Septembri successerit; quamvis fortè anno sequenti intronizatus fuerit. Nec refragantur Adelardus & Chronologia Saxonica, quorum potior est authoritas.

LIVINGUS Translatus anno MXIII. sedit annos VII. obiit anno MXX.

Hunc alio nomine Aethelstanum vocârunt, teste Westmonasteriensi; qui illum anno 1012. Elphego successisse narrat. Rectiùs Florentius & Hovedenus annum 1013. ponunt. Sedit annos 7. Sic Malmsburiensis, Gervasius, Radulphus de Diceto, Catalogus Usserianus MS. & Birchingtonus. Obiit anno 1020. ex omnium sententiâ. Diem obitûs exhibuit Obituarium Ecclesiae Christi Cant. MS. viz. pridie Idus Junii.

ETHELNOTHUS Consecratus anno MXX. sedit annos XVIII. obiit anno MXXXVIII.

Ethelnothum, cui Boni cognomen datum est, sedisse annos 18. referunt Malmsburiensis, Radulphus de Diceto Catalogus Usserianus MS. & Birchingtonus. Solus Gervasius annos 17. assignavit. Obiit anno 1038. Sic Florentius, Huntindoniensis, Hovedenus, & Westmonasteriensis. Dies obitûs contigit 4. Calend Novembr. juxta Florentium, Gervasium, Hovedenum, Radulfum de Diceto, & Florilegum: die 5. Calend. Novembr. juxta Obituarium Cantuariense MS. die autem 3. Calend. Aprilis ex mente Stephani Birchingtoni. Die 30. Octobr. juxta Martyrologium MS. citatum ab Editoribus Actorum Sanctorum Aprilis Antverpiensibus, Tom. 2. p. 642.

EADSIUS Consecratus anno MXXXVIII. sedit annos XI. obiit anno MXLIX.

Ethelnotho successit anno 1038. Sic Mailrosensis & Westmonasteriensis. Sedit annos 11. ex concordi omnium suffragio. Anno 1043. post Edwardum Regem à se coronatum (quod anno eodem factum juxta Hovedenum) in morbum incurabilem incidens, Siwardum sibi Vicarium seu Corepiscopum ascivit. Ita Malmsburiensis, cui suffragatur Florilegus. Obiit anno 1050. juxta Florentium, Mailrosensem, Chronologiam Saxonicam, Hovedenum, & Westmonasteriensem; die 5. Calend. Novembr. authore Gervasio. Inchoatum Siwardi Chorepiscopatum Historia vetusta Abbendonensis, quae sequitur, in annum 1044. rejicit. Illum postea Sedem Roffensem obtinuisse receptus est apud omnes ferè recentiores Scriptores nostrates error, à Gulielmo Malmsburiensi derivatus. Iste etenim Siwardum quendam circa haec tempora in Episcoporum Roffensium Catalogo deprehendens, eundem fuisse ac Chorepiscopum Cantuariensem statim putavit. Hinc arreptâ occasione narrat Siwardum turpissimâ ingratitudine Eadsio seni necessaria alimenta subtrahentem. Vicariatu submotum fuisse ab Edwardo Rege, intercedente tamen Eadsio Sedi Roffensi praefectum esse. Eundem postea [Page 107] (capite de Episcopis Roffens. f. 132.) Normannorum adventui anno 1066. paucis diebus superfuisse tradit. Siwardum tamen Episcopum Roffensem in Lanfranci consecratione anno 1070. partes egisse comperimus apud eundem fol. 117. Malmsburiensem secuti sunt Thomas Rudburn in Historiâ Majori MS. l. 4. c. 4. & ab illo citatus Auctor deperditus de concordantiis Historiarum Angliae: ut Godvinum aliosque recentiores taceam. Florilegi verba in eandem sententiam Rudburnus adducit. Verùm nil tale neque in vulgatis neque in Manuscriptis ejus Codicibus reperire potui. Horum traditionem refutat obitus Siwardi Chorepiscopi; qui ante Eadsii mortem contigit ex fide Florentii, Westmonasteriensis, & Monachi antiqui Abendoniensis mox citandi: idemque Bromtonus subdubitanter refert. Sed neque credendum est Siwardum Episcopum Roffensem factum ante Eadsium decessisse. Unicum enim Siwardum Sedi Roffensi praefuisse legimus; atque illum Lanfranci consecrationi anno 1070. interfuisse novimus. Obiit Siwardus noster anno 1050. juxta Westmonasteriensem, anno 1049 juxta Florentium. Rei totius veritatem & honestiorem simul abdicati chorepiscopatûs causam nos docebit Monachus Abendoniensis Author Additamentorum ad Historiam Florentii MS. qui sub initium sequentis Saeculi ista scripsit. Anno 1049. Archiepiscopi vices moderans Siwardus aegritudine correptus, Abbandoniam à Cantiâ aeger defertur; & duobus illic mensibus lecto detentus, ab hac vitâ educitur, atque ibidem sepelitur. Diem obitûs fuisse 3. Calend. Novembr. Obituarium Cant. MS. prodit.

ROBERTUS Vix biennio expleto pulsus est anno MLI.

Hunc post amotum Siwardum Chorepiscopi Cantuariensis vices usque ad obitum Eadsii egisse Thomas Rudburn (loco citato) contendit, allatâ auctoritate Malmsburiensis; qui narratâ Siwardi depositione, dein Robertum throno Cantuariensi praefectum refert. Quod post Eadsii mortem primò factum fuisse rectiùs intelligendum est. Interim facilè concedi potest Robertum maximo Regis favore jam diu cumulatum omnia post Siwardi cessionem pro nutu administrasse. Eadsio defuncto successit anno 1050. juxta Florilegum, anno 10. Edwardi Regis, i. e. Christi 1051. juxta Huntindoniensem. Biennio sedisse Gervasius, Radulphus de Diceto, Malmsburiensis & Birchingtonus; expulsum anno 1052. Florentius, Mailrosensis & Westmonasteriensis produnt.

STIGANDUS Translatus anno MLI. depositus est anno MLXVIII. sedit annos XVII.

Stigandus Roberto expulso subrogatus est anno 1052. Sedit annos 17. (sc. plenos) juxta Malmsburiensem, Radulphum de Diceto & Birchingtonum: annos 18. (viz. cavos) juxta Gervasium: Depositus est in Synodo Wintoniensi in Octavis Paschae (viz. die 11. April.) anno 1070. (malè Bromtonus 1069.) habitâ. Ita Simeon Dunelmensis (p. 201.) Radulphus de Diceto Westmonasteriensis, Matthaeus Paris, Birchingtonus, Florentius Wigorniensis, quique Florentium pro more exscribit Hovedenus. Factum id in Synodo Windleshoriensi in crastino Pentecostes [Page 108] anno eodem habitâ, in qua degradatus est Agelricus Suthsaxonum Episcopus, malè narrant Ordericus Vitalis (lib. 4.) & Monachus Beccensis in Vitâ Lanfranci (cap. 6.) Quid verò sibi velint Gervasius, Radulphus de Diceto, Catalogus Usserianus MS. & Birchingtonus; qui Sedem post Stigandi depositionem biennio vacâsse ponunt; vix augurari possum; cùm Stigandum anno 1070. depositum non negent, eodemque Lanfrancum consecratum esse constet. Meliùs sibi constat Lichfeldensis noster; qui ut vacationi locum faciat, Stigandum anno 1068. depositum asserit. Erroris istius vix alia causa excogitari potest; quàm quòd Willelmus Rex Stigandum anno 1067. secum in Normanniam quasi captivum duxerit; & quamvis anno finito reduxerit; vix tamen ùnquam ad Sedem suam redeundi copiam indulserit.

LANFRANCUS Consecratus anno MLXX. IV. Calend. Septemb. obiit anno MLXXXIX. sedit annos XIX. Vacavit Sedes annos IV.

Nominatus est à Rege Willelmo die Assumptionis B. Virginis, viz. 18. Cal. Septembr. consecratus in Festivitate S. Johannis Baptistae, viz. 4. Calend. Septembr. die Dominicâ anno 1070. sic Eadmerus, Florentius, Simeon Dunelmensis, & Hovedenus. De tempore Consecrationis conveniunt Chronologia Saxonica (p. 563.) Malmsburiensis, Ordericus Vitalis, & Monachus Beccensis in Vitâ Lanfranci (cap. 10.) Atque illo quidem anno Decollatio S. Johannis in Dominicam incidit. Litem tamen movent Radulphus de Diceto (Abbrev. Chron. p. 483.) & Florilegus. Ille anno 1071. die 4. Cal. Septembr. Dominicâ: Iste anno eodem 8. Cal. Maii Lanfrancum consecratum asserit. Sedit annos 18. menses 9. dies 2. juxta Chronol. Sax. satis recte; annos 19. ex aliorum sententiâ; atque obiit anno 1089. 9. Calend. Junii feriâ quintâ, juxta Florentium, Hovedenum & Radulfum de Diceto: die 5. Calend. Junii, juxta Monachum Beccensem (cap. 18.) Birchingtonum, & Obituarium Cantuariense MS. die 5. Calend. Junii, feriâ 2 ^â post Octavas pentecostes, juxta Gervasium. Uterque quidem dies anno 1089. in feriam datam incidit; adeò ut quis calculus potior sit habendus, parum constet. Si conjectandum esset; vellem Lanfrancum die 9. Calend. Junii defunctum, die 5. Calend. Junii sepultum esse. Undenam verò Author Antiq. Britann. & Godwinus diem obitûs ab ipsis Lanfranco positum, viz. diem 4. Junii, hauserint; planè divinare nequeo. Post Lanfranci obitum vacavit Sedes annos 4. seu juxta alios 5. quòd facilè conciliari potest; si hîc cavos, illic plenos annos intelligamus: seu unum ab electione, alium à consecratione Anselmi computum duci supponamus.

[Page 109]

ANSELMUS Consecratus anno MXCIII. II. Non. Decembris, obiit anno MCIX. XI. Calend. Maii. Sedit annos XVI. Vacavit Sedes annis V.

Postquam vacasset Sedes annos 4. (rectiùs 3.) menses 9. dies 9. inquit Chronol. Saxonica: Lanfranco successor designatus est à Rege anno 1093. pridie Nonas Martii, primâ Dominicâ Quadragesimae; authore Malmsburiensi & Radulfo de Diceto. Consecratus anno eodem pridie Nonas Decembris, ex fide Chronologiae Saxonicae, Radulphi, Malmsburiensis, Florentii & Gervasii; ut alios taceam. Pallium Cantuariae accepit die 4. Idus Junii, referentibus Malmsburiensi & Radulpho de Diceto. Obiit anno 1109. die 11. Calend. Maii. Sic Florentius, Eadmerus, Johannes Carnotensis (in Vitâ ejus MS. cap. 16.) & Birchingtonus. Addunt Florentius & Carnotensis diem istum feriâ quartâ contigisse, atque Anselmum die sequenti sepultum esse. Singulis diebus supra positis apprimè conveniunt Tabulae Astronomicae. Sedit itaque Anselmus à Consecratione annos 15. menses 4. dies 17. Crassè igitur hallucinatur Godvinus; qui illum annos 19. sedisse perhibet. Vacavit Sedes annos 5. dies 5. juxta Abbreviationem Malmsburiensis Historiae de gestis Pontificum Angl. MS. quod ipse Malmsburiensis confirmat, Radulphum quinto die post exactum quinquennium à morte Anselmi nominatum dicens.

RADULPHUS Translatus anno MCXIV. sedit annos IX. obiit anno MCXXI. XIII. Calend. Novembris.

Nominatus est à Rege anno 1114. die 6. Calend. Maii juxta Matthaeum Paris, Radulphum, & Florentium, seu die quinto post exactum quinquennium ab Anselmi obitu juxta Malmsburiensem, Consecratus est ab Anselmo Domini Papae Legato, anno 1115. die V. Calend. Julii, & Pallium ab eodem suscepit: inquit optimae notae Chronicon à Conquestu ad annum 1321. MS. in Bibliothecâ Lambethanâ. Pallium illo die ab eo susceptum fuisse testantur etiam Florentius, Radulphus de Diceto & Eadmerus: Consecratum esse Matth. Paris. Magis tamen credendum Eadmero, qui consecratum scribit anno 1114. die 17. Maii. Sedit annos 8. menses 6. Sic Gervasius, Radulphus de Diceto & Birchingtonus; à nominatione illius calculum ducentes. Obiit anno 1122. die 13. Calend. Novembr. authore Eadmero ipsius familiari (Hist. Nov. in fine) cui suffragantur Malmsburiensis, Birchingtonus & Obituarium Cantuariense MS. Diem 3. Calend. Novemb. Gervasius malè posuit. Non tamen contemnendus Florentii Wigorniensis Continuator; qui Radulphi obitum anno 1122. die 14. Calend. Novembr. feriâ 5. contigisse ponit. Isto enim anno dies is in feriam quintam incidit. Eademque habet codex Florentii Historiae MS. Lambethanus, post novennium à Radulphi morte exaratus.

[Page 110]

WILLELMUS Consecratus anno MCXXII. sedit annos XV. obiit anno MCXXXVI.

Post Radulphi obitum vacavit Sedes menses 4. authore Radulpho de Diceto. Demum anno 1124. (rectius 1123.) Willelmus Corboil nominatus est à Rege ad Festum Purificationis, narrante eodem Radulpho & Hovedeno; consecratus anno eodem, die 14. Calend. Martii, juxta Radulphum & Continuatorem Florentii. Rectiùs Gervasius anno 1122. (sc. exeunte, seu 1123 inchoante) die 12. Calend. Martii consecratum scribit. Iste enim dies eo anno in Dominicam incidit. Anno 1130. die 4. Nonas Maii Ecclesiam Christi Cant. recenter instauratam dedicavit; Sic Gervasius atque alii. Sedit annos 15. ex mente Birchingtoni; annos 13. menses 9. ex calculo Radulphi de Diceto. Rectiùs iste. Obiisse enim Willelmum anno 1136. die 11. Calend. Decembris produnt Obituarium Cantuariense MS. & Gervasius in Chronico: quamvis iste in Actis Pontif. Cantuar. die 6. Calend. Decembr. eundem decessisse scribat. Diem 12. Calend. Decembr. Florentii Continuator praefert. Radulphum annos 15. menses 9. sedisse, Author Antiquitatum Britann. falsò existimavit.

THEOBALDUS Consecratus anno MCXXXVIII. obiit anno MCLXI.

Postquam vacasset Sedes Cantuariensis annos 2. mensem 1. dies 14. ex [...]ide Gervasii; an. 2. mens. 1. dies 13. juxta Radulfum de Diceto; Theobaldus electus est ab Episcopis Angliae in Concilio▪ Londinensi habito in adventu Domini. Sic Matthaeus Paris. Anno 1138. Sabbato proximo ante Natale, viz. IX. Calend. Januar. Sic Gervasius. Consecratum ibidem ab Henrico Wintoniensi Episcopo Matthaeus Paris malè refert. Factum enim id Cantuariae ab Alberico Papae Legato anno 1139. circa Epiphaniam Domini secundùm Mailrosensem; anno 1139. 6. Idus Januar. secundum Gervasium & Birchingtonum. Sedit annos 22. menses 4. juxta Radulphum de Diceto, ab Electione quidem numerandos. Obiit enim anno 1161. (minus recte Matthaeus 1160.) die 14. Calend. Maii ex fide Gervasii, Birchingtoni & Obituarii Cantuariensis MS. Vacavit Ecclesia annum 1. mensem 1. dies paucos; authore Gervasio: an. 1. mens. 1. dies 14. Birchyngtono, an. 1. mens. 1. dies 16. Radulpho de Diceto. Rectior Birchingtoni calculus.

[Page 111]

THOMAS Consecratus anno MCLXII. die S. Trinitatis, obiit anno MCLXX. IV. Calend. Januarii.

Archiepiscopus electus, Presbyter ordinatus est Sabbato Pentecostes (sc. in hebdomade Pentecostes) anno 1162. consecratus in Episcopum die sequente ab Henrico Wintoniensi Episcopo. Sic Matthaeus Paris & Radulphus de Diceto. Consecratus anno 1162. pridie Nonas Junii, die Octavarum Pentecostes: Sic Gervasius. Verius Birchingtonus, Chronicon Cestrense MS. & Thomas Wikes, anno 1162. die 3. Nonas Junii. Isto enim anno ea dies Dominica fuit, & S. Trinitati sacra. Sedit annos 8. menses 6. dies 28. Ita Radulphus de Diceto, unicum diem plus justò numerans. Thomas enim a sicariis interfectus occubuit anno 1170. die 4. Calend. Januarii, feriâ tertiâ: juxta Gervasium, aliosque ferè innumeros, (& in his Monachum Cantuariensem, qui Martyrio illius interfuit, & ante biennium exactum conscripsit Vitam, MS. in Biblioth. Lambeth.) Nil enim apud Historicos nostrates magis decantatum est, quam Martyrium S. Thomae. Hovedenus tamen in anno erravit, annum 1171. reponens: & Abbreviator Gulielmi Malmsburiensis MS. lepido errore diem 4. Cal. Januar. diem 4. post Calendas Januarii esse putavit; adeoque Thomae necem die quinto anni 1171. collocavit. Uterque autem defendi poterint, modò, quod nonnulli faciunt Historici, annum à Nativitate Domini exordiantur. Minùs tamen excusandi Author Autiquitatum Britan. & illius sequax Godvinus; qui in tantâ Historiae luce caecutientes, Thomae obitum die 28. Decembris contigisse scribunt.

RICHARDUS Consecratus anno MCLXXV. obiit anno MCLXXXIV. Dominicâ proximâ post Adventum Domini.

Post Thomae obitum vacavit Ecclesia Cantuariensis annis 2. juxta Birchingtonum; anno 1. mensibus 5. diebus 4. juxta Radulphum de Diceto. Qui calculum rectè posuisset; si pro anno uno duos substituisset. Sedem namque annis 2. mens. 5. diebus 4. vacâsse ex Gervasio constat. Sic enim Gervasius Electus est apud Westmonaesterium anno 1173. Dominicâ Octavarum Pentecostes, 3. Nonas Junii. Et sanè is dies illo anno in Dominicam incidit. Radulphus de Diceto tamen pridie nonas Junii electum minus rectè tradit. Sequenti die Sabbati, inquit Gervasius, ab Episcopis & Electis Angliae Clero & populo Cantuariensis Ecclesiae honorifice susceptus est, in crastino, sicut dicebatur, consecrandus. Verùm appellatione interpositâ Consecratio dilata est. Gervasio astipulatur Radulphus de Diceto (in Abbrev. Chron. p. 570.) nisi quòd Sabbatum istud, quo Cantuariae Richardus susceptus est, die 6. Idus Junii ponat; quod revera contigit die 5. Idus Junii. Minus rectè igitur Matthaeus Paris Electionem anno 1173. prid. Nonas Julii institutam refert. Richardus Electus Romam profectus, confirmatus est à Papâ anno 1174. 4. Nonas Aprilis, authore Radulpho de Diceto: consecratus ab eodem Dominicâ (secundâ) post Pascha, qua canitur ad introitum Misericordias Domini, teste Gervasio, & Hovedeno, qui post diem tertium Pallio donatum addit. Sedit annos 10. menses 8. Sic Gervasius: [Page 112] annos 9. septimanas 45. dies 5. Sic Radulphus de Diceto (in Imag. Hist. pag. 18.) annos 9. menses 9. dies 13. Idem (in Catalogo Archiepiscoporum Cant. praemisso). Obiisse Richardum anno 1184. die 14. Cal. Martii (malè Hovedenus, 14. Cal. Maii) feriâ 6. Gervasius prodit, rectissimé. Anno 1184. die 13. Calend. Martii Radulphus. Iste igitur annos pontificatûs gesti à consecratione, ille ab electione numerat. Sepultum esse Richardum in Ecclesiâ Christi Cant. die XII. Calend. Martii Gervasius refert. Crassè erravit Lichfeldensis noster; qui diem electionis Baldwini pro die obitûs Richardi posuit.

BALDWINUS Translatus anno MCLXXXIV. obiit anno MCXCI.

Post Richardi obitum vacavit Ecclesia Cant. menses 9. dies 26. juxta Gervasium: menses 10. dies 9. juxta Radulphum de Diceto. Rectè Gervasius; qui vacationem in electione Baldwini à Monachis Cantuariensibus confirmatâ terminavit. Praecesserat enim Electio ante 14. dies ab Episcopis & Clero facta; in qua si unquam aliàs, Radulphus (utpote Clericus Saecularis) vacationem terminare debuisset. Inverso itaque ordine apud Radulphum, legendum putarem: Vacavit Sedes menses 9. dies 10. Et sic quidem calculus veritati quàm proximè accederet. Electus enim fuit Baldwinus ab Episcopis Angliae in Synodo Westmonasteriensi anno 1184. Dominicâ primâ in Adventu Domini; sic Radulphus: seu quod ad idem redit, anno 1184. die 4. Nonas Decembris. Sic Hovedenus. Electio post multas tergiversationes confirmata est (seu potius de novo electus est Baldwinus) à Monachis Cantuariensibus anno eodem Dominicâ qua cantatur Gaudete in Domino (viz. Dominicâ tertiâ in Adventu Domini) Ita idem Radulphus. Contigit ea Dominica die 17. Calend. Januar. ex fide Gervasii; cui suffragantur Tabulae Astronomicae. Demum inthronizatus est anno 1185. die S. Dunstani (seu 14. Calend. Junii) authore Willelmo Thorn: quo die etiam Pallio redimitus fuit; referente Gervasio. Falsi itaque Matthaeus Paris & Radulphus; qui pallium anno 1186. ab illo acceptum scribunt. Ut alios enim mittam; Gilbertum de Glanvilla Episcopum Roffensem anno 1185. die S. Michaelis ab illo consecratum legimus apud Gervasium. Anno 1191. die 2. Non. Martii apud Dovoriam transfretavit, in Terram Sanctam profecturus. Obiit ibi in obsidione urbis Acon anno eodem die 13. Calend. Decembr. Haec Gervasius. Obitum tamen die 12. Cal. Decembr. Obituarium Cantuariense MS. posuit. Baldwinum Hierosolymam profectum obiisse anno 1191. communis est Gervasio cum plurimis aliis error; hinc videlicet natus; quòd anno demum 1191. nuncius de illius obitu in Angliam perlatus sit. Obiit autem revera anno 1190. Id ex Florilego & Johanne Bromtono constat; ex tempore Pontificatûs ab ipsomet Gervasio assignato; ex tempore Vacationis morti succedentis à Radulpho de Diceto & Catalogo M S. Usseriano posito. Mirum sane, quomodo omnia hisce circiter annis apud Gervasium (in Chronico) & Radulphum de Diceto (in Imag. Hist.) seu Auctorum errore; seu quod magis crederem, Editoris incuriâ conturbata sunt. Ut de Gervasio enim exemplum sumamus; omnia quae ad annos 1190. 1191. & 1192. refert, annis singulos praecedentibus evenerunt. Anno 1190. Episcopi Londoniensis & Eliensis consecrati dicuntur (p. 1564.) prid. Cal. Januar. Anno autem 1190. ista dies in Dominicam non incidit; anno [Page 113] 1189. incidit. Sic etiam Anno 1191. Hugo Cestrensis Episcopus Monachos Coventrenses eliminâsse dicitur (p. 1566.) Factum id anno MCXC. teste Chronico Lichfeldensi MS. Anno 1192. Clemens III. Papa obiisse dicitur (p. 1567.) quem anno 1191. mense Aprili decessisse omnes norunt. Dicuntur ibidem Episcopi Angliae convenisse Westmonasterii ad consecrationem Roberti Wigorniensis Episcopi anno 1192. Dominicâ Palmarum, sc. VII. Idus Aprilis. Annus autem is fuit 1191. quo Dominica Palmarum contigit 7. Id. April. Pari errore Baldwinus anno 1191. obiisse dicitur (p. 1566.) quem anno 1190. decessisse certum est. Sedit itaque Baldwinus annos 5. menses 11. juxta Gervasium (in Actis Pontif. Cant. p. 1678.) Rectissimè, si ab electione posteriori supputes, & in anno 1190. obitum illius ponas. Annos 6. menses 6. dies 17. juxta Radulphum de Diceto; qui duplici errore tenetur. Primus communis est Gervasii Chronico, unum sc. plùs justo annum numerans. Alter ex Librarii culpâ natus videtur. Si enim (quod facile fuit) figuram VI. pro XI. in mensium numero apud Indiculum ejus corruptè positam concedamus; & annum redundantem auferamus; Rectè uterque Codex MS. Indiculi illius Baldwini Pontificatum designabit. Sedit enim annos 5. menses 11. dies 17. ab electione priori; annos 5. menses 11. dies 3. ab electione posteriori.

REGINALDUS Electus, obiit MCXCII.

Eadem ferè de Reginaldi tempore ac de Baldwini obitu dicenda sunt. Illum enim post annum circiter ab istius morte Sedem Archiepiscopalem obtinuisse inter omnes convenit; adeò ut qui Baldwinum anno 1191. defunctum esse prodant, Reginaldum anno 1192. electum & defunctum perhibeant. Sic enim Gervasius in Chronico suo refert. Electus est à Monachis Cantuariensibus anno 1192. die 5. Calend. Decembr. Electioni consensit die 4. Nonas Decembr. Obiit apud Dogemeresfeld. 7. Cal. Januarii ejusdem anni. Paulò aliter Radulphus de Diceto in Imag. Hist. qui illum ipso die Natali Christi anno bissextili (viz. 1192.) feriâ quarta, die 29. (pessimè Godwinus 49.) ab electione suâ obiisse narrat. Illo autem anno Natale Domini in feriam sextam, dies 7. Calend. Januar. in Sabbatum incidit. Anno quidem 1191. Natale, Domini in feriam quartam incidit; atque illo anno Reginaldus defunctus est. Non tamen ipso die Natali (quod voluit Radulphus) sed sequenti, sc. die 7. Cal. Januar. Sic enim praeter Gervasium, & Obituarium Cantuariense MS. testes sunt omni exce ptionemajores Epistolae R. Clerici ipsius Reginaldi, & G. Prioris Ecclesiae Christi Cant. (quorum ille Reginaldi extremis adfuit; iste ad morientem à Conventu Cant. missus festinavit) MSS. inter Epistolas de causâ Hakintonensis Collegii in Bibliothecâ Lambethanâ. Inibi enim (lib. 2.) Clericus Dominum suum morbo correptum in Vigiliâ Natalis Domini decubuisse narrat. Prior autem Conventui rescribit; quòd Dominus Electus diem clausit ultimum nocte, postquam dies Festivitatis B. Stephani illuxit. Sepultus est in Ecclesiâ Bathoniensi die 29. Decembr. teste Radulpho de Diceto. De isto Archiepiscopo intelligenda esse opinor, quae habet Petrus Prior Ecclesiae S. Trinitatis London. in Opere prolixo Revelationum seu Visionum de statu mortuorum (quod circa annum 1200. se scripsisse dicit, lib. 1. cap. 6.) MS. in Bibliothecâ Lambethanâ. ‘Jam quartus, ut arbitror, elapsus est annus; quo Pontifex quidam in Archiepraesulem electus, citâ morte praeventus, Episcopatûs onus ante deposuit, quàm honorem [Page 114] consequeretur, ad quem petebatur, eminentioris gradûs. Exstiterat autem in abscondito interioris hominis bene religiosus, purèque devotus, asperrimo cilicio usus, &c. Verùm in Episcopali officio multa per negligentiam gravius deliquerat.———De isto plurimorum jam vulgatum assertione audivi; quòd per ipsum Miracula curationum in quibusdam debilibus & infirmis post ejus transitum divinitus fuerint perpetrata.—Verumptamen in poenis [Purgatorii] adhuc & ipsum, restante sibi proculdubio multâ praemiorum recompensatione, inveni.’

HUBERTUS Translatus anno MCXCII. sedit annos XIII. obiit anno MCCV. V. Idus Julii.

Cùm Reginaldi Electionem neque Confirmatio neque Inthronizatio subsecuta fuerit; Pontificatus ipsius in censum non venit Historicis supputantibus tempus Vacationis post Baldwini mortem. Gervasius itaque Sedem Cant. annos 2. menses 7. Radulphus de Diceto anns 3. minuos 16. diebus; Catalogus Usserianus MS. annos 2. menses 11. dies 16. vacâsse scribunt. Nulli▪ veritatem attigerunt; singuli tamen quàm proximè accesserunt. Vacavit enim Ecclesia Cant. à Baldwini obitu ad Huberti Electionem annos 2. menses 6. dies 8. ad ejusdem Inthronizationem annos 2. menses 11. dies 19. Electus siquidem est Hubertus anno 1193. die 3. Calend. Junii; inthronizatus anno eodem, die 7. Idus Novembr. teste Gervasio. Eodem quo Gervasius, illum die Radulphus de Diceto electum, Matthaeus Paris inthronizatum fuisse memorat. Sedit annos 11. menses 8. dies 12. atque obiit die 3. Idus Julii, sepultus 2. Idus Julii, feriâ quintâ. Sic Gervasius. Obiit anno 1205. 3. Idus Julii. Sic Matthaeus Paris, & Thomas Wikes; anno 1205. 3. Calend. Julii, Chronicon MS. à Conquestu ad an. 1321. die 3. Idus Julii: Obituarium Cantuariense MS. Gervasium autem cum aliis Historicis de anno convenire necesse est; in illo quippe anno dies 2. Idus Julii in feriam quintam incidit. Sedit itaque Hubertus ab electione annos 12. mensem 1. dies 17. ab inthronizatione annos 11. menses 8. dies 7. Lapsus igitur hîc, ut saepe aliàs, Gervasius: ut mirum sit Historicos nostros tam rudes Abacedarios fuisse.

STEPHANUS LANGTON Consecratus anno MCCVII. obiit anno MCCXXVIII. VIII. Idus Julii.

Vacavit Sedes post Huberti obitum annum 1. menses 11. dies 4. Sic Catalogus Usserianus MS. Recté. Anno enim 1207. Stephanus Viterbii consecratus est ab Innocentio III. Papâ die 15. Calend. Julii; juxta Matthaeum Paris & Annales Waverleienses. Die S. Trinitatis; inquit Chronicon Ecclesiae Christi Cant. MS. (ex quo supra Excerpta habes de Roberto Winchelse) Obiit anno 1228. feriâ 6 ^•. proxime sequenti Nonas Iulii (seu pridie Idus Julii.) Sic Willelmus Thorn. Legendum videtur Dominicâ proximè sequenti Nonas Iulli. Obituarium enim Cantuariense MS. Langtonum decessisse memorat die 7. Idus Julii; qui quidem anno 1228. Dominica fuit proxima post Nonas Julii.

[Page 115]

RICHARDUS Consecratus anno MCCXXIX. obiit anno MCCXXXI.

Vacavit Sedes menses 11. Successit Stephano Richardus cognomento Magnus, consecratus Cantuariae ab Henrico Roffensi Episcopo anno 1229. die S. Trinitatis, 4. Idus Junii. Sic Matthaeus Paris, Tho. Wikes, Chronicon Cestrense MS. Continuator Radulphi de Diceto, & Chronicon MS. Lambethanum ad annum 1321. pertingens. Addit Matthaeus Pallium ab eo receptum die 9. Calend. Decembr. ejusdem anni. Lapsus est Johannes Abbas Burgi in Chronico MS. qui Ricardum anno 1229. 4. Non. Augusti consecratum scribit. Sedit annos 2. juxta Birchingtonum; annos 2. mensem 1. dies 25. si calculos accuratè subducas. Obiit enim à Româ redeuns apud S. Gemmam tertiâ diaetâ citra Romam anno 1231. die 3. Nonas Augusti teste Matthaeo: Anno 1230. obiisse Thomas Wikes minùs rectè tradidit. Vacavit Sedes anno 1. septimanis 18. Catalogus Usserianus MS. forte ad electionem Edmundi calculum ducens.

EDMUNDUS Consecratus anno MCCXXXIV. in Festo Annuntiationis, obiit anno MCCXLI.

Consecratus est Cantuariae à Rogero Episcopo Londoniensi anno 1234. die 4. Non. Aprilis, Dominica qua cantatur, Laetare Ierusalem (viz. Dominicâ Mediâ Qudragesimae.) Sic Matthaeus Paris, Chronicon Cestrense MS. & Thomas Wikes. Sponte exulavit anno 1240. & apud Soyssy in Galliâ obiit anno eodem, die 16. Calend. Decembr. juxta Matthaeum; cui de die convenit Martyrologium Cant. MS. & Chronicon Ecclesiae Christi Cant. MS. anno 1240. die 16. Calend. Novembr. juxta Thomam Wikes. Vide quae supra de Edmundi obitu adnotavimus ad Birchingtoni Historiam.

BONIFACIUS Consecratus anno MCCXLIV. obiit anno MCCLXX.

Post Edmundi obitum Sedem Cant. vacasse dicit Birchingtonus annis 3. mensibus 2. Catalogus Usserianus MS. annis 3. mens. 2. diebus 3. Successit Bonifacius, electus anno 1241. confirmatus à Papâ 1243. consecratus ab eodem Lugduni 1245. inthronizatus die Omnium Sanctorum anno 1249. Ista Matthaeus Paris. Obiisse illum in Sabaudiâ anno 1270. die 15. Calend. Augusti Annales Waverleienses docent. Diem confirmat Obituarium Cantuariense MS. resque apud omnes in confesso est. Si annos igitur 26. mens. 6. dies 16. à Consecratione sederit (quod Author Antiquitatum Britannicarum refert, at (que) illum secutus Godvinus) consecratus erit anno 1244. die 3. Non. Januarii. Quod nequaquam admittendum videtur. Lugduni enim ab Innocentio Papa anno 1245. una cum Rogero de Weseham Episcopo Cestrensi sacratum fuisse Florilegus & Matthaeus Paris disertè asserunt; eodemque anno ac loco Rogerum consecratum fuisse Thomas Chesterfeld in Historiâ Episcoporum Lichfeld. confirmat. Undenam sua hauserit [Page 116] Eruditissimus Antiquitatum Britan. Author, plane augurari nequeo. Nil ejusmodi in aliquo superioris aevi Scriptore reperire potui. Undecunque autem habuerit; falsum esse constat. Consecratum Bonifacium anno 1245. Dominicâ post Epiphaniam ex Annalibus Wigorniensibus MSS. demum deprehendi.

ROBERTUS KILWARBY Consecratus anno MCCLXXII. resignavit anno MCCLXXVIII.

Defuncto Bonifacio electus est à Monachis Cantuariensibus Willelmus Chillenden Ecclesiae Cant. Prior; qui Electioni de se factae in praesentiâ Domini Gregorii Papae renunciavit anno 1273. (rectius 1272.) die 16. Calend. Octobr. authore Petro de Yckham in Historia sua MS. in Bibliotheca Lambethana. Quo facto, Robertus Kilwarby nominatus est à Papa anno 1272. in Crastino S. Jeronymi (seu ipsis Calendis Octobr.) ex fide Chronici Ecclesiae Christi Cant. MS. Consecratus est Cantuariae à Willelmo Bathoniensi Episcopo, praesentibus undecim Suffraganeis Episcopis Dominicâ primâ in Quadragesima anni sequentis. Sic Matthaeus Paris, cui astipulantur Annales Waverleienses, Chronicon Ecclesiae Cant. MS. & Thomas Wikes. Quo verò anni die id contigerit, minimè inter se conveniunt. Waverleiensis id die 4. Idus Martii, alii duo die 4. Calend. Martii ponunt. Isti rectiùs. Vix audiendus Petrus de Yckham; qui id ipsis Calendis Martii factum scribit; cùm eo anno Kalendae Martiae feriam 3. inciderint. Intronizatus est Robertus Dominica proxima post Exaltationem S. Crucis; narrante Thoma Wikes; quae quidem illo anno 15. Cal. Octobr. contigit. Pallium antea acceperat die 8. Idus Maii, ex fide Annalium Waverleiensium. Anno 1278. (malè Petrus de Yckham 1277.) Cardinalis Portuensis à Papâ creatus, Sedi Cantuariensi cessit; & Suffraganeis suis vale dicto circa Festum S. Jacobi, statim transfretavit. Sic Thomas Wikes cum aliis. Obiit die 3. Idus Septembris, juxta Obituarium Cantuariense MS. Sedem 46. Septimanas, (43. septimanas, dies 3. Catalogus Usserianus MS.) vacasse Birchingtonus scribit, quorum computi ratio me fugit; falsumque esse nullus dubito. Robertus enim dignitati suae certe non cessit ante 4. Calend. Junii; quo Willelmum Episcopum Norvicensem consecrasse dicitur à Thoma Wikes.

JOHANNES PECHAM Consecratus anno MCCLXXVIII. primâ Dominicâ Quadragesimae, obiit anno MCCXCII.

Nominatus est à Papâ ineunte anno 1279. die Conversionis S. Pauli: Sic Petrus de Yckham & Chronicon Ecclesiae Christi Cant. MSS. consecratus ab eodem primâ Dominicâ Qua dragesimae (viz. die 3. Non. Martii) juxta Lichfeldensem nostrum aliosque; Dominicâ mediâ Quadragesimae (viz. 7. Calend. April.) juxta Thomam Wikes. Idem illum obiisse refert anno 1292. circa Festum S. Nicolai, sepultum die Jovis proximâ ante Natale Domini, Diem obitus sexto Idus Decembr. contigisse Obituarium Cantuariense MS. docet. Catalogus Usserianus sedisse annos 13. septimanas 45. dies 2. narrat. Author Antiquitatum Britannicarum annos 13. septimanas 24. dies 2. illum sedisse, & die 13. Januarii obiisse asserit. Quae, si quis calculos subducat, nequaquam vera comprobaverit. Caeterùm Johannem inthronizatum fuisse anno 1279. die 8. Idus Octobris Annales Waverleienses [Page 117] produnt. Diem obitûs pariter ac locum sepulturae (Godvino ignotum) designat Registrum MS. Ecclesiae Christi Cant. his verbis: Obiit apud Mortelake 6. Id. Decembr. anno 1292. sepultus 14. Calend. Ianuar. in Ecclesiâ sua in parte Aquilonari juxta locum Martyrii B. Thomae Martyris.

ROBERTUS WINCHELSE Electus anno MCCXCII. consecratus mense Septembr. anno MCCXCIV. obiit anno MCCCXIII. die V. Idus Maii.

Post Johannis obitum vacâsse Sedem annum 1. menses 9. dies 4. Birchingtonus scribit. Rectissimè quidem; si à die 6. Id. Decembr. 1292. quo obiit Johannes, ad diem 2. Id. Septembr. quo consecratus est Robertus, numerum ducas. Duabus septimanis tempus Vacationis malè auget Catalogus Usserianus MS. Siquidem Robertus confirmatus est à Papâ Coelestino V. anno 1294. die 8. Idus Septembr. consecratus prid. Idus Septembr. à Cardinali Episcopo Sabino. Cantuariam venit anno 1295. 15. Calend. April. Intronizatus est anno eodem Dominicâ post Festum S. Michaelis (viz. die 6. Non. Octobr.) Haec omnia ex fide Chronici Ecclesiae Christi Cant. MS. Obiit anno 1313. Idibus Maii, juxta Willelmum Thorn. die 5. Idus Maii, juxta Birchingtonum & Obituarium Cantuariense MS. Vacavit Sedes menses 9. septimanam 1. authore Birchingtono: qui in posterioribus Archiepiscopis tempora optimè disposuit. Hic certè veritatem attigit.

GUALTERUS REYNALD Translatus anno MCCCXIII. die XIII. Calend. Martii; obiit anno MCCCXXVII. die XVI. Calend. Decembris.

Translatum à Sede Wigorniensi dicit Willelmus Thorn anno 1313. die 6. Non. Octobr. Nominatum eo die puto à Papâ jure provisionis Willelmum velle (quamvis id primo die Octobris factum Birchingtonus scribat) Bullas enim Translationis post menses demum aliquot accepit. Intronizatus est anno 1313. (exeunte) die 13. Calend. Martii Dominicâ Quinquagesimae: teste Thoma Walsingham (Hist. Angl. p. 103.) Pallium eo die recepisse, inthronizatum demum die 13. Calend. Maii, Author Antiquitatum Britann. asserit. Certiora omnibus tradit Registrum ejus MS. scilicet translatum fuisse Bulla Clementis V. data anno 1313. 8. Cal. Octobr. Bullam publicatam fuisse in Ecclesiâ S. Pauli die 2. Non. Januar. Pallium accepisse apud Chartham Idibus Februarii die Mercurii, intronizatum die Dominicâ sequente, viz. die 13. Cal. Martii. Sedit annos 14. mensem 1. juxta Birchingtonum, à nominatione numerandos annos 13. menses 11. dies 3. juxta Catalogum Usserianum MS. Obiit anno 1327. mense Novembri; Sic Walsinghamus: die S. Edmundi; Sic Willelmus Thorn. In Vigilia S. Edmundi Archiepisc. sic Birchingtonus. Die 15. Calend. Decembr. sic Obituarium Cant. MS. Die 16. Cal. Decembr. sic Lichfeldensis noster. Huic itaque & Willelmo convenit. Birchingtonus & Obituarium biduo distant. Litem dirimet Registrum coaevum MS. Ecclesiae Christi Cant. Inibi Walterus obiisse dicitur in Manerio suo de Mortelak die Lunae, 16. Calend. Decembr. anno 1327. post Solis occasum; sepultus in Ecclesia Cant. die Veneris 5. Cal. Decembris. Vacavit Sedes menses 6. septimanas 3. diem 1. Sic Catalogus Usserianus MS.

[Page 118]

SIMON MEPHAM Consecratus anno MCCCXXVIII. die S. Trinitatis, IV. Calend. Junii; obiit anno MCCCXXXIII. IV. Idus Octobris, die Martis.

Electus est anno 1327. die 6. Id. Decembr. Electionem ratam habuit die 12. Cal. Januar. Confirmatus est à Rege 4. Non. Januar. à Papa die 6. Cal. Maii anno 1328. consecratus mox Nonis Junii; Pallium accepit 4. Non. Julii: intronizatus die 11. Cal. Februar. ejusdem anni. Obiit anno 1333. 4. Idus Octobr. die Martis. Sepultus in Ecclesia Cant. 7. Cal. Novem. in quadam capella S. Petri ex parte Australi summi Altaris. Ista omnia exhibet Registr [...]m Eccles. Christi Cant. MS. Consecrationem dicto die peractam confirmat Willelmus Thorn; Electionem die S. Luciae falsò posuit, Obitum etiam in crastino S. Dionysii contigisse male scribit. Rectiùs Walsinghamus illum anno 1333. circa Festum S. Calixti Papae obiisse, & die 7. Calend. Novembris Cantuariae sepultum esse tradit. Diem obitus à Registro Cant. MS. assignatum confirmant Birchingtonus & Obituarium Cantuariense MS. Sedit Simon annos 5. menses 6 dies 12. juxta Birchingtoni calculum: veriùs à consecratione usque ad obitum annos 5. menses 4. diem 1. dies 17. inquit Catalogus Usserianus MS. qui Sedem post illius obitum vacasse dicit menses 4. dies 10.

JOHANNES STRATFORD

Electus est anno 1333. die 3. Nonas Novembr. electioni consensit 16. Calend. Decembris. Die 6. Calend. Decembr. Papa dissimulata Monachorum el [...]ctione illum de Sede Wintoniensi ad Cantuariensem transferendum decrevit. Anno sequente Nonis Februarii dato Regi fidelitatis juramento, admissus est ad Temporalia. Die 9. Calend. Maii Pallium accepit: intronizatus die 7. Id. Octobris. Obiit anno 1348. in Vigilia S. Bartholomaei, die Sabbati. Sic habet Registrum Cant. MS. Electionem eo die factam esse confirmant Birchingtonus & Willelmus Thorn: inthronizationem Birchingtonus & Walsingham: obitum Birchingtonus & Obituarium Cantuariense MS. provisionem Papalem, admissionem ad Temporalia, & Pallii receptionem idem Birchingtonus. Addit is Bullas Translationis papales receptas à Johanne fuisse anno 1333. Calendis Februarii, publicatas in Ecclesia Cant. die 11. Februarii. Sedit annos 13. menses 6. septimanas 4. dies 4. juxta Catalogum Usserianum MS. Rectè quidem, si pro annis 13. substituas 14.

JOHANNES UFFORD

Hic à pluribus Historicis in Archiepiscoporum Cantuariensium Catalogum non admittitur; eò quòd Consecratione nondum susceptâ obierit. Post mortem Johannis Stratford Sedi Cant. à Pontifice Romano praefectus est provisionis titulo, anno 1348. die 8. Calend. Novembr. authore Birchingtono. Bullae Papales ea de re lectae fuerunt in Domo Capitulari Ecclesiae Christi Cant. die 6. Calend. Decembr. Sic Registrum Cant. MS. [Page 119] Obiit Johannes nondum consecratus anno 1349. mense Maio, in Vigilia S. Augusti Anglorum Apostoli (viz. die 8. Calend. Junii) ex fide Birchingtoni. Die 11. Cal. Junii juxta Obituarium Cantuariense MS. die 20. Maii apud Totenhale, juxta Registrum asiud MS. Ecclesiae Christi Cant.

THOMAS BRADWARDYN

Electus est à Conventu Cantuariensi anno 1348. post mortem Johannis Stratford die 3. Calend. Septembr. pridie Nonas Septembris electioni consensit. Verùm ista Electio à Johannis Ufford provisione abrogata est. Post mortem Uffordi iterum electus est à Monachis Cantuariensibus anno 1349. pridie Nonas Junii. Electionis iteratae inscius Clemens VI. Papa eidem Archiepiscopatum jure provisionis contulit die 13. Calend. Julii. Consecratus est anno eodem die Dominicâ in Vigiliâ S. Margaretae, viz. die 14. Calend. Augusti. Ad temporalia admissus est die Sabbati in Vigiliâ Assumptionis B. Mariae, viz. die 19. Calend. Septembr. Obiit die Mercurii sequenti viz. die 15. Cal. Septembr. sepultus in Ecclesiâ Cant. die Sabbati in Festo Decollationis S. Johannis Baptistae (rectiùs in Vigiliâ Festi. Eo enim anno Festum id in Dominicam incidit.) Ista nos docent Birchingtonus & Registrum Cant. MS. Registrum tamen MS. Simonis Islip illum obiisse dicit in Manerio Episcopi Roffensis vocato La Place juxta Lamheth anno 1349. die 25. Augusti. Rectiùs puto Registrum aliud MS. die 26. obitum ponit.

SIMON ISLIP

Electus est à Conventu Cant. anno 1349. die 20. Septembr. provisus à Clemente Papa die 4. Octobr. Consecratus est anno 1349. in Vigiliâ S. Thomae Apostoli die 13. Calend. Januar. die Dominicâ in Ecclesia S. Pauli London. à Radulpho Episcopo London. Willelmo Wintoniensi & Johanne Menevesi. Pallium accepit anno 1350. in capella Manerii sui de Eyshere, in Coenâ Domini, die Jovis die 25. Martii. Sic Registrum ejus MS. Obiit anno 1366. die Dominicâ in Crastino S. Marci (viz. die 6. Calend. Maii) circa mediam noctem: sepultus in Ecclesia Cant. die Sabbati, 6. Nonas Maii. Sic Birchingtonus. Diem obitus confirmat Obituarium Cantuariense MS. & Registrum Ecclesiae Christi Cant. MS. Obiisse illum dicit Willelmus Thorn anno 1366. die Reliqu. Quaenam autem dies in Coenobio S. Augustini Reliquiis sacra fuerit, me latet.

SIMON LANGHAM

Translatus est à Sede Eliensi ad Cantuariensem provisione Papali anno 1366. in Vigilia S. Jacobi, viz. die 9. Calend. Augusti: admissus à Rege ad Temporalia sua Nonis Novembr. intronizatus anno 1367. inchoante in Festo Annuntiationis B. Mariae, die Jovis. Cardinalis renunciatus est ab Urbano Papa anno 1368. die Sabbati Quatuor temporum, 9. Calend. Octobris (die 10. Calend. Octobr. inquit Catalogus Usserianus MS.) quod Simoni per literas papales die S. Fidei innotuit, viz. pridie Nonas Octobr. Nuncio accepto ipse Archiepiscopatum post paucos dies missis Priori Cant. Cruce, Sigillo & Registro Archiepiscopalibus [Page 120] abdicavit; & exeunte anno Calendis Martii die Jovis transfretavit. Ista omnia Birchingtonus refert. Paulo aliter Registrum ejus M [...]. juxta quod translatus est Bulla Urbani Papae data anno 1366. 8. Cal. Augusti. Bulla publicata est in Capitulo Cant. die 5. Novembr. in Ecclesia S. Mariae de Arcubus die 9. Novemb. Simon admissus est à Rege ad Temporalia apud Westmonasterium die 5. Novembr. Pallium acceperat in Capella S. Stephani infra Palatium Westmonasteriense die 4. Novembr. anno 1366. Demum Cardinalis factus, antequam receperat aliquas Bullas super creatione hujus Cardinalatus seu Capelli, resignavit gratis in manus Prioris Ecclesiae Christi Cant. jurisdictionem Archiepiscopalem die 28. Novembr. anno 1368. apud Otteford. Paulo aliter Registrum MS. Ecclesiae Christi Cant. quod Cardinalem creatum fuisse die 22. Septembr. Archiepiscopatum resignasse die 27. Novembr. anno 1368. perhibet. Errat itaque Walsinghamus; qui Simonem mense Aprili iter iniisse narrat: Nec minus Willelmus Thorn, qui eundem in Vigiliâ S. Nicholai ad Sedem Cant. translatum scribit. Obiit demum die 11. Calend. Augusti juxta Obituarium Cantuariense MS. & Historiam Roffensem MS. Concordat Epitaphium ejus apud Antiquitates Britann. in quo illum postmodum à Papa in Angliam fuisse legatum, & obiisse anno 1376. in Festo Magdalenae, & Westmonasterii sepultum esse legitur. Annum atque diem obitus confirmat Chronicon MS. ab Adam ad an. 1400. in Biblioth. Lambeth. in urbe autem Avinione defunctum asserit. Nec adversatur quidem Epitaphium, si commodè intelligatur. In Vigiliâ S. Magdalenae apud Avinionem obiisse refert Johannes Flete in Historiâ Westmonast. MS.

WILLELMUS WITTLESEY

Translatus est à Sede Wigorniensi ad Cantuariensem bullâ Urbani V. datâ anno 1368. die 5. Idus Octobr. Pallium accepit in Capellâ de Lambeth anno 1369. 13 Calend. Maii, die Jovis. Sic Registrum ejus MS. Translationem illo die factum esse Birchingtonus confirmat; & Temporalia Willelmo die 18. Calend. Februarii sequentis à Rege restituta fuisse prodit. Translatum tamen scribit Catalogus Usserianus MS. die 16. Januarii: Willelmus Thorn anno 1368. in Octavis Adriani Abbatis. Diem verò Adriano sacrum apud Monachos S. Augustini Cantuarienses invenire non potui. Obiit Willelmus Wittlesey anno 1374. juxta Willelmum Thorn, &c. die 8. Idus Junii juxta Obituarium Cantuariense MS. die 5. Julii juxta Walsinghamum; die 6. Julii juxta Catalogum Usserianum MS. die 15. Maii juxta Caxtoni Chronicon Angliae MS. Post mortem ejus Monachi Cantuarienses in Archiepiscopum postulârunt Romanum quendam Cardinalem, qui Patriam antea deseruerat; quo nomine Regem maximè infensum habuerunt. Cardinalis nomen Author Antiquitatum Britann. ignorav it, Godvinus autem malè posuit, Adamum quendam Eastonum substituens; qui (ut id obiter notem ex Roberti Wakfeldi Syntagmate de Hebraeorum Codicum incorruptione) integrum Vetus Instrumentum, excepto Psalterio, de verbo ad verbum juxta Hebraicam veritatem transtulit. Verùm Eastonus, quod ex Onuphrii Catalogo constat, non nisi anno demum 1378. ad Cardinalatum assumptus est. Cardinalis à Monachis postulatus non alius erat quàm Simon Langham Willelmi Witlesey decessor, quem abdicati Archiepiscopatûs poenituisse videtur. Liquet id ex processu Postulationis MS. in Ecclesiâ Christi Cant. in quo Monachi postulant Simonem Langham Episcopum Praenestinum & Cardinalem; & in Epistolâ ad Papam de Electione illius ista elogio Electi adjiciunt: Qui dictae Ecclesiae Cantuariensi nuper praefuit plurimumque profecit.

[Page 121]

SIMON SUDBURY

Translatus est à Sede Londinensi ad Cantuariensem bullâ Gregorii XI. datâ anno 1375 die 4. Nonas Maii. Die 20. Octobris sequentis transfretavit apud Dovere pro pacis reformatione inter Angliam & Franciam. Anno 1376. reversus applicuit ad portum Sandwici die 31. Martii die Lunae: & Dominicâ, quae proxima fuit, in Ramis Palmarum (die 6. Aprilis) intronizatus fuit in Ecclesia Cant. Haec Registrum ejus MS. Translatum illo die fuisse confirmant Speculum parvulorum MS. & Chronicon MS. de rebus Angliae, in anno 1447. desinens, in Bibliothecâ Lambethanâ. Malè Walsinghamus translatum refert die 4. Idus Maii, Catalogus Usserianus MS. die 5. Nonas Maii. Intronizatum fuisse Dominicâ in Palmis testatur etiam Willelmus Thorn; qui tamen in anno quem 1375. ponit, falsus est. Decapitatus est à tumultuante plebe juxta Turrim Londinensem anno 1381. die 18. Calend. Julii, die Veneris; ex fide Walsinghami, Obituarii Cantuariensis MS. & Speculi Parvulorum MS. Malè Registrum Courtney habet, die 31. Julii.

WILLELMUS COURTNEY

Translatus est à Sede Londinensi ad Cantuariensem bullâ Urbani Papae datâ anno 1381. 5. Id. Septembr. Bullam Papalem accepit apud Croydon anno 1381. die 10. Decembr. Publicari fecit in Ecclesiâ Cant. die 9. Januarii sequentis. Die 10. Januarii Prior Ecclesiae Christi Cant. Vexillum sive Crucem Archiepiscopalem illi misit: quae die 20. ejusdem mensis tradita est. Die 5. Januarii juramentum obedientiae Papae praestiterat apud Lambeth. Quo tempore ac loco Robertus Braybrook Episcopus Londinensis & Johannes Fordham Episcopus Dunelmensis consecrati sunt per Thomam Exoniensem, Thomam Roffensem & Johannem Bangorensem, Episcopos; praesente Willelmo, sed manus non imponente, qui pallilium nondum receperat. Pallium demum accepit apud Croydon anno 1382. die 6. Maii. Haec Registrum Courtney MS. Malè igitur Catalogus Usserianus MS. Archiepiscopatus auspicia in annum 1382. diem 13. Januarii retulit. Sedit annos 14. juxta Obituarium Cantuariense MS. Adde menses 10. dies 23. Malè Author Antiquitatum Britan. illum sedisse dicit annos 15. menses 11. dies 2. Obiit anno 1396. prid. Calend. Augusti ex fide Obituarii Cantuariensis & Willelmi Thorn. Minus rectè Walsinghamus diem 3. Augusti illi obitualem posuit. Cantuariae sepultum Godwinus scribit. Veriùs Maydenstonae tumulatum esse patet ex codicillo, qui Testamento suo annexus extat inter Archiva Ecclesiae Christi Cant. Languens in extremis in interiori camera Manerii de Maydenston, voluit & ordinavit, quòd quia non reputavit se dignum, ut dixit, in sua Metropolitana aut aliqua Cathedrali aut Collegiata Ecclesia sepeli [...]i, voluit & elegit sepulturam suam in Coemiterio Ecclesiae Collegiatae de Maydenston, in loco designato Johanni Botelere Armigero suo. Atque isthic quidem Sepulchrum illius hodienum visendum restat.

[Page 122]

THOMAS ARUNDEL

Translatus est à Sede Eboracensi ad Cantuariensem bullâ Bonifacii IX. datâ anno 1396. 7. Calend. Octobr. Bullam accepit apud Lambeth. die 10. Januarii sequentis; publicari fecit in Ecclesia Cant. die 11. Januarii. Accepit Crucem Archiepiscopalem à Thoma Chillenden Priore Cant. die 12. Januarii: Pallium in Palatio Regio Westmonasteriensi anno 1399. die 10. Februarii. Haec Registrum MS. Arundel. Ut deceptus sit Author Antiquitatum Britann. qui Pallium recepisse die 10. Februarii proximo post Translationem, intronizatum die 19. ejusdem mensis scribit. Die 18. Febr. intronizatum vult Willelmus Thorn. Obiit anno 1414. ineunte, die 11. Calend. Martii. Sic Obituarium Cantuariense MS. Anno 1413. (exeunte) die 19. Februarii, Indictione 7. die Lunae, sepultus die Martis Crastino. Sic Registrum Chichele MS. Recté. Falsi igitur Walsinghamus & Godvinus; qui illum die 20. Februarii obiisse tradunt.

HENRICUS CHICHELE

Electus est à Monachis Cantuariensibus anno 1413. (exeunte) Indictione 7 die 12. Martii, die Lunae. Electioni consensit die 16. Martii, die Veneris. Electionem dissimulans Papa Johannes XXIII. illum de Sede Menevensi ad Cantuariensem solito Provisionis titulo transtulit bulla data anno 1414. 5. Calend. Maii. Admissus est à Rege ad Temporalia die 30. Maii. Pallium recepit die 29. Julii anno 1414. Electioni Monachorum Rex consensum praebuerat die 23. Martii. Haec Registrum Chichele MS. Erravit itaque Godvinus; qui Regem electionem nisi ex sententia Pontificis noluisse confirmare scribit; de Rege sc. perperam intelligens, quod Author Antiquitatum Britann. de Henrico Electo dixerat; sc. quod assensum rogatus respondit se neque consentire neque dissentire, sed Papae arbitrio rem totam committere. Quamvis nec id responsi consensûs negationem (quod vult Godvinus) includat. Non aliâ enim formulâ Pontifices Electi consensum dare consueverant. Sic Johannes Stratford, sic Thomas Bradwardyn, aliique omnes, quorum Electionis processus extant in Registro MS. Ecclesiae Christi Cant. Obiit Henricus 2. Id. April. juxta Obituarium Cant. MS. anno 1443. die 12. Aprilis juxta Epitaphium tumulo ejus inscriptum in Ecclesia Christi Cant. Malè Author Antiquitatum Britann. diem 3. Maii illi fatalem dedit.

JOHANNES STAFFORD

Translatus est à Sede Wellensi ad Cantuariensem bullâ Eugenii IV. datâ anno 1443. 3. Idus Maii. Bullam accepit Londini die 5. Augusti. Admissus est à Rege ad Temporalia die 6. Augusti. Vexillum Archiepiscopale recepit die 7. Augusti, die Mercurii. Pallium accepit die 23. Augusti, die Veneris, eodem anno. Haec Registrum Stafford MS. Sedit annos 8. menses 10. dies 13. juxta Authorem Antiquitatum Britan. Rectiùs annos 9. dies 13. Obiit anno 1452. die 8. Calend. Junii, ex fide Obituarii Cantuariensis MS. Lambethani, & Registri MS. Ecclesiae Christi Cant. Minùs rectè Godvinus die 6. Julii obiisse vult.

[Page 123]

JOHANNES KEMP

Translatus est à Sede Eboracensi ad Cantuariensem bullâ Nicolai V. datâ anno 1452. die 12. Calend. Augusti Cardinalis S. Rufinae factus (mutato duntaxat titulo. Cardinalis S. Balbinae jamdiu fuerat) alia Bulla eodem die data. Vexillum Archiepiscopale accepit in Capella de Fulham die 23. Septembr. die Sabbati: Pallium in eodem loco die 24. Septembr. die Dominicâ. Intronizatus est in Ecclesiâ Cant. die 11. Decembr. die Lunae. Haec Registrum Kemp MS. Obiit anno 1454. ineunte, die 11. Calend. April. ex fide Antiquitatum Britann. & Obituarii Cantuariensis MS.

THOMAS BOURCHIER

Electus est à Monachis Cantuariensibus anno 1454. die 9. Calend. Maii. Electione mense circiter Junio à Nicolao V. confirmatâ, Bulla confirmationis publicata est in Ecclesia Cant. die 11. Cal. Septembr. Mense Decembri sequente se Cardinalem S. Ciriaci in Thermis renunciatum esse nuncio accepit. Demum intronizatus est anno 1455. ineunte, die 7. Calend. Februar. Ista narrat Author Antiquitatum Britann. ex Registris puto. Mihi enim non nisi mutilum Registrum Bourchier videre contigit; in quo nihil de illius Translatione reperiebatur. Historia Eliensis refert illum translatum fuisse à Sede Eliensi ad Cantuariensem per Papam Nicholaum V. anno 1454. in Festo S. Bartholomaei. Illo forsan die Thomas Crucem Archiepiscopalem à Priore Cantuariensi accepit. Obiit anno 1486. die 3. Cal. April. juxta Obituarium Cantuariense MS. & Epitaphium ejus sepulchrale in Ecclesia Christi Cantuariensi.

JOHANNES MORTON

Translatus est à Sede Eliensi ad Cantuariensem bulla Innocentii VIII. data anno 1486. pridie Non. Octobr. Vexillum Archiepiscopale accepit in Capella Hospitii Eliensis in Holborne anno 1486. die 9. Decembr. Haec Registrum Morton MS. Anno 1494. die 20. Septembr. Cardinalis creatus est titulo S. Anastasioe ab Alexandro VI. Papa: quod Author Antiquitatum Britann. & Godvinus produnt. Obiit anno 1500. die 16. Calend. Octobr. juxta Obituarium Cantuariense MS. die 15. Septembr. juxta Registrum MS. Ecclesiae Christi Cant. Malè Godvinus mense Octobri obiisse scribit.

[Page 124]

HENRICUS DENE

Translatus est à Sede Sarisburiensi ad Cantuariensem anno 1500. Pallium accepit anno 1501. Sedit annos 2. Obiit anno 1503. ineunte, die 15. Februarii apud Lametham. Ista solummodo habet Author Antiquitatum Britann. neque certiora invenire potui. Diem obitus confirmat Obituarium Cantuariense MS. in Bibliotheca Lambethana; cui consonat Indiculus MS. de Consecrationibus & successione Archiepiscoporum Cant. in Bibliotheca Cottoniana (Jul. C. 2.) & Epitaphium Sepulchrale. Minus rectè itaque aliud Obituarium Monachorum Cantuariensium MS. inter Archiva Ecclesiae Christi Cant. cujus haec sunt verba: Anno 1503. obiit die 16. Februarii Reverendus in Christo Pater Henricus Deene, &c. Iste stetit Archiepiscopus quasi per tres annos; & nunquam erat installatus in propria persona in sancta Sede Cantuariensi. Iste Archiepiscopus non habuit memoriam 30. dierum, ut moris est Archiepiscoporum, propter paupertatem. Erat valde deceptus per Executores suos; multa bona reliquit post se; sed Executores sui sceleratissime furabantur, ut dictum est, &c. anno regni Regis Henrici Septimi 18.

WILLELMUS WARHAM

Translatus est à Sede Londinensi ad Cantuariensem Bulla Julii II. data anno 1503. 3. Calend. Decembr. Juramentum fidei Papae praestitit in Capella S. Stephani in Palatio Regio Westmonasteriensi die 23. Januarii sequentis. Pallium accepit in Capella de Lambeth anno 1503. (exeunte) die 2. Februarii. Haec Registrum Warham MS. Intronizatum die 9. Martii sequentis refert Author Antiquitatum Britann. obiisse autem anno 1532. die 23. Augusti, Godvinus prodit.

[Page 125]

DISSERTATIO DE ELFRICO ARCHIEPISCOPO CANTUAR [...] Utrum is fuerit ELFRICUS Grammaticus.

DE ordine, quem inter Archiepiscopos Cantuarienses Elfricus tenuit, in superiori Dissertatione egimus; atque illum Siricio succedentem ab anno circiter 995. ad 1005. vel sequentem sedisse asseruimus. Restat adhuc alia eaque longe difficilior quaestio de Elfrico Archiepiscopo discutienda; nimirum utrùm iste fuerit ille doctus Elfricus, quem Grammaticum appellare solent; & cui totum ferè quod superest Saxonicae literaturae debemus. Atque id quidem libenter crederem, quod semper optandum, eruditionis Principatum cum Ecclesiae Primatu conjunctum esse. Vereor autem, ne rationibus utrinque subductis, Archiepiscopus Cantuariensis alius à Grammatico sit statuendus.

Unum eundemque fuisse Baleus, Pitseus, & post illos cuncti ferè Scriptores nostrates opinati sunt; meque illo quondam errore abreptum fuisse fateor. Et sanè sententiae istius rationes adsunt non contemnendae. Ut omnium enim Neotericorum consentientem authoritatem mittam: uterque Elfricus Ethelwoldi discipulus fuit, & praeclaram doctrinae famam aetate suâ consecutus est: uterque acerrimus Cleri conjugati adversarius; & uterque obiisse dicitur die 16. Calend. Decembr. Dierum quidem Obitualium concordiam nulli hactenus notarunt; qui tamen Antiquitates nostrae gentis summâ solertiâ rimati sunt, Lelandus, Baleus, Pitseus, Usserius, aliique in eandem sententiam conspirant. Plurimas rationes Illustrissimus Usserius in Bibliothecâ suâ Theologicâ MS. congessit; ex quibus omnibus Hypothesin quandam efformavit; cujus Epitomen vir doctissimus Gulielmus Cave in Historiam Literariam transtulit, pag. 588. Scilicet Elfricum ante annum 956. Coenobioli alicujus Abbatem fuisse & Wulfstano Eboracensi ac Wulfino Schireburnensi Episcopis literas illo tempore dedisse. Dein Ethelwaldo praecepto [...]i in Abbatiâ Abbendoniensi post Ordgarum intermedium successisse. Mox ab Oswaldo Abbatem S. Albani circa annum 969. constitutum esse: ad Malmsburiensis Coenobii regimen anno 974. translatum. Proximo loco Cridiensem Episcopum factum, dein Wiltoniensem post Siricium, ac Devoniensem post Sidemannum. Denique ad Archiepiscopatum Cantuariensem evectum, obiisse anno 1006. Sic quidem omnia, quae de Elfrico narrata sibi constitere, Reverendissimus Primas Chronologiae conciliavit. Liceat mihi tamen pace tanti viri aliam inire sententiam, indubiis rei testimoniis freto, quae ille aut nescivit, aut minùs advertit. Neque tamen opus esse arbitror; ut Hypothesin ejus ante omnia aggrediar. Error ejus ex inferius à me dicendis in singulis penè membris sponte patebit.

[Page 126]Elfrici Archiepiscopi ordinem, quem inter Antistites Cantuarienses tenuit, supra asseruimus Illum nempe circa annum 995. Siricio in Archiepiscopatu successisse, & anno 1005. vel sequente obiisse. Neque magis dubitandum videtur, illum Siricio ad Archiepiscopatum evecto in Sede Wiltoniensi successisse, ab eâ demum ad Sedem Cantuariensem translatum. Id enim tradunt Malmsburiensis, Gervasius, Radulphus de Diceto & Chronologia Saxonica, ut alios taceam. Istius quidem Versio Latina à Wheloco confecta Episcopum prius Wintoniensem fuisse praefert. Id autem contra fidem Saxonici Chronologi manifestam. Saxonica enim sic se habent [...] Elfricus Wiltoniensis Episcopus, pag. 561. Neque meliùs Baleus (Cent. 2. cap. 21.) qui à Sede Wellensi ad Cantuariensem translatum scribit. Utcunque autem illud certum jure sit habendum; nonnulla in Historicis nostris reperiuntur, quae successionem Elfrici in Episcopatu Wiltoniensi perturbant. Ut paulò altiùs enim rem ducamus; post Odonis Episcopi translationem ad Archiepiscopatum Cant. circa annum 938. Osulfus successit ex concordi omnium sententiâ. Iste obiit anno 970. juxta Florentium. Osulfo Algarus, Algaro Elfstanus, juxta Malmsburiensem. Rectiùs verò Florentius Alfstanum Osulfo, Wulgarum Alfstano successisse ponit. Uter (que) Elfstanum Monachum Abendoniensem & S. Ethelwoldi discipulum fuisse perhibent. Neque alius est Algarus Willelmi à Wulgaro Florentii. Iste enim in Indiculo Episcoporum Historiae suae subnexo Alfstani successorem Alfgarum vocat. Alfgarum autem Alfstano successisse indicio est quod narrat Florentius; Ethelredum Regem ingentem collegisse classem, atque illi praefecisse Alfricum & Theoredum Duces, Alfstanum Wiltuniensem & Aescwinum (Dorcestrensis is fuit) Episcopos; classem demum Alfrici perfidiâ insignis victoriae jacturam fecisse anno 992. Isto quidem anno Florentius rei exitum narrat; quamvis Classi ante plures annos praefici potuerint, & Episcopus ille Wiltuniensis ante rem gestam fato cesserit. Et certè ab anno 989. Alfricus Sedem Wiltoniensem insederat atque illi etiam praecesserat Siricius; quod in superiori Dissertatione probavimus. Quem Alfstanum autem hîc vocat Codex Florentii impressus, Codex MS. vetustissimus Aelfgarum appellat. Alfgarus igitur successit Alfstano, Alfstanus Osulfo: Alfstanus is obiit anno 980. Abendoniae sepultus, juxta Historiam antiquissimam Abendoniensem, de qua infra. Exeunte forsitan anno, post Calendas Januarii. Anno enim 981. obiisse prodit Florentius. Certè consecrationi Ecclesiae Wintoniensis anno 980. die 13. Calend. Novembr. Elfstanus adfuit; teste Wolstano in Vitâ Ethelwoldi, cap. 40. Illi successor Alfgarus sedem ad annum usque 988. tenuit. Siricius enim, si Willelmo Thorn fides, ex Abbate S. Augustini Cant. Episcopus Wintoniensis ( lege Wiltoniensis) procurante Dunstano creatus est anno 988.

Elfricum ante susceptum Episcopatum Wiltoniens. fuisse Abbatem Abbendoniensem Malmsburiensis & Westmonasteriensis scribunt; idque apud omnes Neotericos pro indubio habetur. Lapsi tamen omnes. Sequitur enim Historia Abendonensis à me primùm edita; quae nullam non fidem meretur. De venerandâ ejus antiquitate Praefationem consule. Ista successionem Abbatum Abbendoniensium ab Ethelwaldo ad annum 1131. accurate contexuit; nullum autem Alfrico locum dedit. Ethelwoldo enim anno 963. successit Osgarus (quod Wolstanus etiam in Ethelwoldi Vitâ confirmat) Osgaro Edwinus anno 984. Edwino Wulgarus anno 990. Wulgaro Adelwinus anno 1017. Adelwino Siwardus anno 1030. Quod tamen errori ansam dedit; Alfricus Cantuariensis priùs fuit Monachus Abbendoniensis, ex fide Historiae supra citatae (ad annum 1006.) In eo sc. Monasterio sub eximio Monastici Ordinis instauratore Ethelwoldo enutritus fuerat; in quo & plurimi alii istius aetatis Antistites. Ab initio enim Edgari Regis ad annum circiter millesimum singuli fere Angliae Episcopi & Abbates ex Monasteriis Abbendoniensi, Glastoniensi [Page 127] & Wintoniensi delecti sunt. Adeo invaluerat Monachorum ordo; tantumque apud Reges nostros potuere Dunstanus, Ethelwoldus & Oswaldus, qui tribus hisce Monasteriis omnium primis Monachos Clericis ejectis induxerant; & quasi totidem cucullati Ordinis Seminaria instituerant.

Elfricum Cantuariensem Clericis expulsis Monachos Ecclesiae Christi Cantuariensi induxisse supra notavimus. Obiit anno 1005. (juxta alios 1006.) & Abbendoniae, unde Monachus extiterat, sepultus est; translatus ad Ecclesiam Cant. sub Canuto Rege. Ista nos docet Historia Abendonensis. Diem obitûs dedit Martyrologium Cantuariense MS. sc. XVI. Calend. Decembris. Eodem die Elfricum Grammaticum decessisse Carmen Glossario ejus, quod Somnerus edidit, praefixum refert. Suspicor tamen Carminis Authorem, nominis ac dignitatis ab utroque gestae similitudine deceptum, diem Cantuariensi proprium Grammatico malè adsignasse. Alio enim die Grammaticum obiisse argumento verisimili inferius ostendemus: & Martyrologio Cantuariensi fidem in hac re derogari nequaquam par est. Caeterùm Elfrici Cantuariensis eruditionis famam astruit non solum institutio sub doctissimo praesule Ethelwoldo, verùm etiam Bridferthi Monachi Ramesiensis coaevi fides; qui in Vitâ S. Dunstani ipsi Elfrico dicatâ illius nomen ob enormitatem divulgatae peritiae depraedicat [in Actis Sanctorum Maii, Tom. 4. p. 346.]

Ista solummodo de Elfrico Archiepiscopo Cantuariensi constant. Abbatem autem S. Albani prius fuisse admodum probabile est▪ Rationes expediam. Sic enim Johannes Capgravius in Vitâ Oswaldi praesulis Wigorniensis, postea Eboracensis. Dato illi ab Edgaro Rege & Dunstano Archiepiscopo negotio Canonicos Saeculares Monasteriis ejiciendi, Monachos introducendi, quod strenuè adimplevit; inter alios instituit in Ecclesiâ S. Albani Elfricum Abbatem; qui ad Archiepiscopatum Cantuariensem postea sublimatus fuit; in Ecclesiâ Eliensi Brithnotum Abbatem. (Legend. Nov. f. 252.) Nescio unde ista hauserit Capgravius. Sanè is, ex quo caetera ferè omnia desumpsit, Johannes Tinmuthensis in Historiâ suâ Aureâ MS. nil ejusmodi habet. Fidem tamen addit Traditio, quae inter Monachos S. Albani viguit Alfricum seu Leofricum quendam Abbatem suum ad thronum Cantuariensem demum conscendisse. Istud ex Matthaei Paris Historiâ Abbatum S. Albani patet; quamvis ipse Abbatum tempora atque successionem malè disposuisse videatur. De Parachronismis in hoc Opere admissis nonnulla in notis ad Chronicon Episcoporum Lichfeldensium adnotavimus. Forsitan & error parilis in hac re deprehendi potest. Numerat enim Ulsinum Abbatem sextum, Alfricum septimum, Ealdredum octavum, Eadmerum nonum, Leofricum decimum, Alfricum undecimum. Leofstanum duodecimum; qui tempore Edwardi Regis Confessoris Alfrico successit. Porrò si quis tempora componat; inveniet Alfricum Abbatem septimum tempore Edgari Regis floruisse. Quod cum Capgravio apprimè convenit. Alfricum enim Coenobio S. Albani & Brythnotum Eliensi eodem circiter tempore praepositos asserere videtur. Brithnotum autem Monasterio Eliensi anno 970. praefectum esse Historia Eliensis refert. Rem confirmat subscriptio Aelfrici Abbatis in Charta Edgari Regis data Coenobio Ramesiensi anno 974. (in Monastico Angl. Tom. 1. p. 236.) Iste quidem Alfricus Sedem Cantuariensem postea obtinuisse perbene potuit. Id tantum de exitu ejus Matthaeus docet; illùm plenum dierum & sanctitate praeclarum migrasse ad Dominum; seu potius, si verum fatendum esset, se nescire quid de eo factum sit. Honorem autem Archiepiscopatûs gesti non Abbati septimo sed decimo, sc. Leofrico, defert. Sic enim rem disposuit. Leofricus filius erat Comitis Cantiae, Alfricus frater ejus uterinus. Ille in Archiepiscopum Cant. electus, non consensit, asserens fratrem suum Alfricum ad hoc esse digniorem. Postea tamen consensit. Nam assumptus ad Archipraesulatum, domum suam bonis omnimodis reliquit redundantem. Et huic successit Alfricus frater; qui [Page 128] ope fratris sui Archiepiscopi fultus, multos repressit insurgentes, &c. & ejusdem auctoritate Officium S. Albani à se compositum in multis Angliae locis publicari fecit. Inepte igitur Gulielmus Watsius Matthaei Paris editor, notam hanc marginalem apposuit. Leofricus electus in Archiepiscopum non consensit, asserens fratrem suum Alfricum fuisse multò digniorem. Alfricus igitur effectus est Archiepiscopus Cantuariae: Alfricus iste dum Saecularis fuit, Regis Etheldredi Cancellarius fuit; & postea Abbas factus ab eodem Etheldredo nonnulla Coenobio suo emit. Sub Etheldredo itaque Rege Leofricus Abbatiâ cessit, Alfricus successit. Ante annum igitur 978. quod ponit Usserius, Alfricus Abbas S. Albani esse non potuit. Sed neque multò post Abbatiam sortiri potuit. Leofricus enim iste ad Archipraesulatum à Matthaeo evectus, alius non fuit, quàm Leofricus Episcopus Cridiensis; qui (prout in fronte Missalis Ecclesiae Exoniensi ab ipsomet donati scriptum reperitur) Cridionensem Episcopatum ab Edvardo Rege, cui Capellanus fuit, donatum tulit anno 1046. Sedem Exoniam transtulit anno 1050. obiit 1071. Nullum alium hujusce nominis inter Praesules Anglicos ejusdem aevi invenimus. Quòd si Alfricus tempore Etheldredi Regis Abbas fuerit; dicendum erit illum Leofrico ordine praeivisse. Certe Radulphus de Diceto (Abbrev. Chron. p. 446.) isti sententiae suffragatur. Sic enim Abbates S. Albani recenset; Wlsinum sextum, Elfricum, Eldredum, Edmarum, Aluricum decimum. Hic factus est, inquit, Archiepiscopus Cantuariensis. Cui successit in Abbatia S. Albani Leofricus Abbas undecimus, frater ipsius Elurici. Cautius igitur ordinem Radulphus disposuit; quamvis & ipse hallucinatus fuerit, Archiepiscopatum Alfrico Abbati non septimo sed decimo tribuendo. Leofricum autem Abbatem fuisse Episcopum Exoniensem idem confirmat; dum refert Leofstanum Abbatem duodecimum factum esse anno 1047. Anno enim praecedenti Leofricus Sedem Exon. adeptus fuerat. Nescio annon Matthaeus fratrum officia pariter ac ordinem immutaverit. Leofricum enim Regis Cancellarium fuisse Westmonasteriensis & Wigorniensis produnt: Alfricum nullus. Ut quod sentio dicam: si Alfricus Cantuariensis prius fuerit Abbas S. Albani; ordine fuit septimus. Et fuisse quidem non affirmo, lubens tamen concedo. Atque ista quidem scripseram, antequam vitam Oswaldi ab Eadmero scriptam perlegissem. Ex illius enim fide certissime constat Elfricum Archiepiscopum Cant. fuisse prius Abbatem S. Albani, Coenobio recens instaurato ab Oswaldo praefectum.

Ab Alfrico Cantuariensi ad Grammaticum transeundum est: & primò quidem quae de isto Malmsburiensis narrat, examini subjicienda. Extat apud Malmsburiensem tam in Historia de gestis Regum (l. 2. c. 8.) quam in Vita Aldelmi à me primum editâ p. 32. Charta Edgari Regis data Coenobio Malmsburiensi anno Domini 974. regni sui 14. quâ se Elfricum virum in omnibus Ecclesiasticum (sic in libro de gest. Reg. virum moribus Ecclesiasticis expertissimum officiis. Legendum suspicor in omnibus Ecclesiasticis expertissimum officiis) Abbatem praefecisse dicit. Huic Abbati Willelmus in Vita Aldhelmi (p. 33.) ejusmodi apponit characteres, qui Grammatico proprii sunt. Sic enim ille. Eum peritum literarum, praesertimque elegantissimum Interpretem nisi fallax tradit vetustas. Moriens reliquit aliquantos Codices, non exigua ingenii monumenta: Vitam S. Adelwoldi, antequam eam Wolfstanus operosius concinnaret: Abbreviationem Passionis S. Edmundi; Libros multos ex Latino in patrium sermonem versos. Opera ista ad Elfricum Grammaticum spectare nullus non novit. Hujus enim innumeros ferè Sermones, Tractatus, & Libros S. Scripturae è Latino in Saxonicum sermonem versos in Bibliothecis publicis etiamnum habemus. Vita Ethelwoldi ab eo contexta extat MS. (ex Bibliothecâ Fiscamnensi descripta) penes eruditissimum Mabillonium, qui prologum ejus dedit in Actis Benedictin. Saec. V. p. 608. in Notis ad Ethelwaldi Vitam à Wolstano scriptam. Quam quidem Vitam, ut id obiter notem, Wolstanum authorem habere▪ (de quo [Page 129] dubius haesit Cl. Mabillonius) ex hoc Willelmi loco jam primùm constat. Quae de illo enim Wolstani Opere dicit Aldelmus, Vitae Ethelwoldi à Mabillonio ibidem editae ad amussim conveniunt. Caeterùm Abbreviationem Passionis S. Edmundi ab Elfrico adornatam non alius memoravit. Nescio an hodie supersit. Habetur quidem Vita S. Edmundi Regis Saxonicè ab Elfrico scripta in Bibliothecâ Cotton. Jul. E. 7. Porrò de Elfrico Abbate Malmsburiensi Willelmus adjungit; quòd cum jam grandaevus esset, in Episcopum Cridiensem altatus, vix quatuor annis superfuit. Longè igitur ille alius ab Alfrico Cantuariensi; qui ex ipsius Willelmi aliorumque omnium sententia Archiepiscopatum undecim annis, & antea Wiltoniensem quinque, tenuit. Falsus ergo Cl. Usserius, qui unum eundemque ponit. Quòd vero Vir maximus Elfricum anno 978. Cridiatunensem Episcopum, anno 990. Wiltoniensem post Siricium, sicut etiam Devoniensium eodem tempore post Sidemannum fuisse factum conjiciat: pluries adhuc lapsus est. Sidemannus enim obiit anno 977. teste Florentio: aliusque Devoniensium Episcopus non fuit praeter Cridiensem. Nec minus erravit ipse Willelmus; qui Elfricum Grammaticum eundem cum Cridiensi posuit. Scripsit enim Grammaticus Vitam Ethelwoldi Kenulpho Episcopo Wintoniensi anno 1006. Elfricus autem Cridiensis jamdiu fatis cesserat: quippe qui quatuor duntaxat annis Sedem tenuit; & ante annum 991. quatuor in Abbatia Malmsburiensi successores, Ethelwardum, Kinewardum, Brichtelmum, & Brithwoldum, habuit. Brithwoldus enim Danelgeldum solvit, teste Willelmo (in Vita Aldhelmi p. 35.) Id autem vectigalis anno 991. impositum fuisse constat. Propius adhuc veritatem attingere liceret, si Charta Ethelredi Regis Ethelwerdo Abbati data (loc. cit.) cui Elfricus jam Episcopus testis adfuit, veras temporum notas exhiberet, quae Codicis vitio corruptae sunt. Id tamen praefatur Willelmus Chartam datam fuisse ab Etheldredo, dum adhuc in regno tenellus esset. Regnum iste iniit anno 978. die 18. Martii. Testes adfuerunt praeter Elfricum Escuinus Dorcestrensis Episcopus, & illi qui in superiori Chartâ (quâ Elfricus Abbas constitutus est) subscripserunt; viz. Dunstanus, Oswaldus, Ethelwoldus, tres Elfstani, sc. Londoniensis, Roffensis & Wiltunensis Episcopi. Ex his Elfstanus Wiltunensis obiit anno 981. prout supra observavimus. Adeóque Elfricus Cridiensis ante annum 985. obiit. Ista sufficiant. Cùm Chartarum autem fides meritò suspecta habeatur; non inutile erit successionem Episcoporum Cridiensium intueri. Illos sic enumerat Malmsburiensis (lib. 2. de gest. Pontif.) Edulfus, Edelgar, Elfwold, Sideman, Elfric, Elfwold. Eundem ordinem servat Florentius, qui annos plurimorum insuper exhibuit. Ethelgarus sc. obiit anno 953. Episcopatûs sui 21. Alfwoldus successit anno 953. (anno 952. juxta Florilegum; qui tamen sibi malè constans ejusdem introitum totidem verbis refert in anno 976.) sedit annos 19. obiit anno 972. Sidemannum Edgarus Rex anno 968. Coenobio Exoniensi Abbatem praefecit; anno 972. Alfwoldo successorem dedit. Obiit is anno 977. Addit Codex MS. Florentii Abbendoniae sepultum esse. Sidemanni obitum confirmant Acta Synodi Kyrtlingtoniensis (Concil. Angl. Tom. 1. p. 493.) anno 977. habitae. In ipsâ enim Synodo obiisse ibidem dicitur. Successit itaque Elfricus anno circiter 977. & circa annum 981. defunctus est. De isto Episcopo dictum puto, quod habet Historia Glastoniensis (Monastic. Angl. Tom. 1. p. 9.) Elfricus Episcopus, Monachus & Abbas Glastoniae, obiit anno 988. Annus quidem minùs convenit; neque tamen minùs verisimilis est conjectura. Authori enim istius Historiae Chronologia infoelicissimè solet succedere.

Rejectâ Malmsburiensis sententiâ, certiora de Elfrico Grammatico sunt investiganda. Id inprimis constat, illum Ethelwoldi Abbatis Abendoniensis & demum Episcopi Wintoniensis discipulum fuisse. Hoc ipse pluries in [Page 130] suis scriptis testatur; & praeceptoris virtutem & eruditionem depraedicat. Sic in praefatione primâ ad Grammaticam Saxonicam, sicut didicimus in Schola venerabilis Praesulis Athelwoldi, qui multos ad bonum imbuit. Et in praefatione secundâ dicit Dunstanum Archiepiscopum & Ethelwoldum Episcopum literas jamdiu apud Anglos sepultas in Monasteriis resuscitasse. Sanè praeclarum Ethelwoldi in hac re studium alius ipsius discipulus Wolstanus nobis in Vitâ ejus (cap. 31.) testatum dedit. Dulce namque erat ei (inquit) adolescentes & juvenes semper docere, & Latinos libros Anglicè eis solvere, & regulas Grammaticae artis ac metricae rationis tradere, & jocundis alloquiis ad meliora hortari.

Ethelwoldus Monachos Abendonienses ante, Wintonienses post Praesulatum susceptum discipulos habuit. Elfricus è Wintoniensibus fuit. Ipse enim in Epistolâ ad Kenulphum, Vitae Ethelwoldi praefixâ, sese Wintoniensem alumnum appellat. Eundem Elphegus Episcopus Wintoniensis ad Monasterium Cerneliense legavit; adeò ut Monasterium, in quo degebat, ad Episcopi Wintoniensis ditionem spectâsse jure censeatur. Poterat tamen Elfricus in utrovis Monasterio Ethelwoldi regimini subdi; modò aetas permitteret. Ethelwoldus enim (ut Johannis Tinmuthensis verbis utar, in Historiâ Aureâ MS. lib. 21. cap. 58.) expulsis de veteri Monasterio Wintoniensi Clericis, induxit Monachos de Abendonia, quibus ipse Abbas & Episcopas fuit. Ex horum autem numero Elfricum fuisse aetas ejus necdum adulta non permittit. Anno enim 963. quo Ethelwoldus ab Abbatia Abbendoniensi ad Episcopatum Wintoniensem translatus est, nondum undecimum aetatis annum superarat. Quod proximè probandum est.

Chronologiam Saxonicam à Julio Caesare ad annum Christi 1070. Abrahamus Whelocus edidit ex duplici Codice MS. altero Collegii Corporis Christi Cantab. vetustiore, altero Cottoniano recentiore. Operis totius Auctor frustra quaeritur. A diversis enim scriptum est. Codex autem Cantabrigensis notâ affixâ praefert Chronologiam istam scriptam esse ab Aelfrico anno aetatis suae 23. Quod de parte ejus posteriore nequaquam intelligendum esse satis constat. Pars itaque prior Elfricum Authorem habet: quae quidem res Ecclesiae Wintoniensis tantâ prae aliis diligentiâ persequitur; ut à Monacho quodam Wintoniensi concinnata primo intuitu videatur. Desinit ista in anno 975. primo sc. Edwardi Regis & Martyris anno: quod cuivis locum consulenti facile patebit. Ibi enim Historicus post narratum Edwardi introitum, multos illi annos precatur. In proximo autem, cujus res gestas Chronologia ista exhibet, anno, sc. 977. Edwardum Regem occisum esse narratur. Quae certe ab uno eodemque Authore proficisci nequaquam potuerunt. Elfricus igitur in anno 975. Chronologiam suam terminavit, annos jam natus 23. adeóque anno circiter 952. natus est.

Idem Elfricus post annum 908. nondum Abbatis dignitate auctus scripsit ad Wulfinum Episcopum Schiburnensem Epistolam celeberrimam, quae saepius prodiit, & Canones Ecclesiasticos, qui habentur apud Spelmannum, Concil. Angl. Tom. 1. p. 572. Spelmannus quidem (in Notis ad hos Canones, p. 583.) contendit Elfricum tunc Episcopum fuisse, ducto exinde argumento, quod Wulfino sese parem innuat, Canones suos sic exorsus: Elfricus humilis frater venerabili Episcopo Wulfino. Porro duos tantum hoc saeculo Wulfinos Episcopos fuisse, unum Scirburnensem ab anno 940. ad 958. alterum Dorcestrensem ab anno 1053 ad 1067. nullum autem utrivis Elfricum Episcopum contemporaneum reperiri. Unici Alfrici Puttae Archiepiscopi Eboracensis aetatem ad rem propius accedere. Istum enim Sedem Eboracensem ab anno 1003. ad 1051. tenuisse; adeo ut si Wulfinus cathedram Dorcestrensem paulò citius adierit, vel Alfricus Eboracensem paulò diutiùs tenuerit; Alfricus Archiepiscopus Wulfino Coepiscopo Canones inscribere commodè potuisset. Et in hanc se inclinare sententiam. Vel si concedi posset Elfricum Canonum [Page 131] Auctorem non fuisse illo tempore Episcopum; cum tamen aliunde constet Elfricum Canonum auctorem eundem cum Grammatico fuisse; & Grammaticus Ethelwoldi Wintoniensis (qui sedem iniit anno 963.) discipulus fuerit: nullo modo fieri posse, ut Wulfino Episcopo Scirburnensi anno 958. defuncto Canones isti inscriberentur. Huc redit Cl. Spelmanni sententia; quae tot ferè errores habet quot argumenta. Quòd Alfricus Putta Sedem Eboracensem anno 1003. obtinuisse dicatur; Typographi erratum arbitror. Nescire enim non potuit Vir Doctissimus Alfricum anno 1023. Archiepraesulatu Eboracensi auctum esse. Neque etiam quo anno Wulfinus Episcopatum inierit, investigare refert. Canones enim hos ante annum saltem 1006. scriptos esse clarissimè liquet ex Praefatione Elfrici Authoris ad Codicem MS. in quo Sermones Catholici▪ atque isti ipsi Canones, Saxonicè habebantur. Praefationis initium Spelmannus ibidem dedit. In ea dicit Elfricus se ab Elphego Episcopo Wintoniensi ad Monasterium Cerneliense missum, librum istum è Latino sermone in Anglicum transtulisse idioma. Ante annum igitur 1006. quo Elphegus Wintoniensis Episcopus esse desiit: & post annum 983. quo esse coepit. Poterat tamen Elfricus Canones Wulfino Scirburnensi Latinè ante plures annos scripsisse; & postea hîc loci Saxonicè convertere. Quod illi non infrequens erat libros suos è Latino Saxonice, è Saxonico Latine transferre. Potuit quidem etiam Canones ante annum 1006. compositos Wulfino Dorcestrensi post annum 1053. inscribere: quod vult Spelmannus. Nimis tamen durum videtur Elfricum Canones conscripsisse in gratiam alicujus Praesulis: quem post quinquaginta plus minus annos futurum praeviderat. Sin Wulfino Scirburnensi inscriptos dicamus; omnia optime convenient. Vitae institutum & sectae studium Wlfino & Elfrico communia fuerunt; quod amicitiam illis facile contrahere potuisset. Iste sub▪ Ethelwoldo Wintoniae, ille sub Dunstano Glastoniae enutritus (teste Historiâ Glastoniensi, p. 9.) Elfricus capitali odio in Clericos Saeculares praesertim conjugatos ubivis invectus; quod & in Canonibus ad Wulfinum prae aliis argumentis persequitur. Wulfinus ejusdem sectae studiosus, Clericis Ecclesiâ Scireburnensi ejectis confestim post acceptum Episcopatum, Monachos in Sede Episcopali instituit; authore Malmsburiensi (de gest. Pontif. lib. 2. f. 141.) In Epistolâ autem Canonibus praefixâ tantum abest; ut Wulfino se parem innuat; ut contrarium potius non obscure indicet. Sic enim Wulfinum alloquitur. Obtemperavimus j [...]ssioni tuae libenti animo; sed non aust fuimus aliquid scribere de Episcopali gradu; quia vestrum est scire quomodo vos oporteat. &c. Quod verò se Fratrem indigitet; non aliud innuit quàm se Monachum esse, usurpato vocabulo apud Monachos etiam antiquiores frequentissimo. Elfrico autem prae aliis in omnibus suis scriptis solenne est nomini proprio nomen ordinis seu dignitatis apponere. Sic enim cunctae fere illius lucubrationes exordiuntur [...] munuc vel [...], vel [...]. Denique Wulfinus iste Elfrico contemporaneus fuit. Anno enim 958. (quod vult Spelmannus) adeò non defunctus est; ut Episcopatum nondum obtinuerit. Namque anno 962. Wulfinus Abbas Westmonasterii à Dunstano Episcopo Londoniensi institutus est; ex fide Radulphi de Diceto (Abbrev. Chron. p. 456. & Hist. de praesul. Angl. cap. 3.) Hunc postea fuisse Episcopum Schireburnensem constat ex Willelmo Malmsburiensi (de gest. Pontif. lib. 2. f. 141.) qui in Wulfini Scireburnensis rebus gestis narandis eadem, quae Radulphus, de Abbatiâ Westmonasteriensi illi à Dunstano, cum esset Episcopus Londoniae, commissâ refert; anno duntaxat praetermisso. Sane Radulphum in anno hallucinatum esse libenter crederem. Dunstanum enim à Sede Londoniensi ad Cantuariensem sub exitum anni 959. translatum esse in superiori Dissertatione probavimus. Factus est idem Episcopus Londoniensis anno praecedente, ex Florentii fide: ita ut anno 959. [Page 132] vel 958. Wulfinus Abbas Westmonasterio praepositus fuerit. Et anno quidem 958. praepositum fuisse Florilegus disertè affirmat & Johannes Flete in Historiâ Westmonasteriensi. De Wulfini obitu disquirendum restat. Ante annum 978. is contigit, si Florentio simul & Malmsburiensi fides. Isto enim anno Alfwoldus ex illius sententiâ decessit; qui Wulfino in Sede Scireburnensi juxta Malmsburiensem aliosque successit. Wulsinum quendam Episcopum Wiltoniensem Evidentiae Ecclesiae Christi Cant. (col. 2223.) memorant subscripsisse donationi Etherici & Leofwennae unà cum Elfego Episcopo Wintoniensi. Factum id igitur post annum 984. quo Elfegus Episcopatum iniit. Pronum tamen est arbitrari Wulsini pro Wulgari nomine male irrepsisse. Wulgarum enim post annum 981. Sedem Wiltoniensem tulisse supra probavimus. utcunque autem conjoctura [...]se habeat: Evidentiarum istarum authoritati quàm minimum deferendum censeo. Nescio an Florentil authoritatem superet Charta Ethelredi Regis data Wlfsino Episcopo Scireburnensi & Coenobio suo anno 998. quae in Bibliothecâ Cottonianâ manu valde vetustâ & semisaxonicû reperitur, quaeque exinde descripta in hoc Volumine paulò inferiùs locum habet. In tantâ testium discordiâ quid potissimum statuendum esset mihi prorsus incerto foeliciter ad manus devenit Johannis Flete Historia Westmonasteriensis MS. Iste ex Sulcardo Monacho Westmonasteriensi, qui 50▪ circiter post Wulfsinum annis floruit, refert cap. 17. Wulfsinum Episcopum Schireburnensem ab Ethelredo Rege paulò post annum 980. factum esse, & anno circiter 998. obiisse. In eam igitur adducor sententiam Alfwoldum illum à Florentio memoratum ante Wulfsinum sedi Scirburnensi praefuisse; lapsumque esse▪ Malmsburiensem atque illius sequaces in Catalogo Episcoporum Scireburnensium texendo. Eo quo Wulfsinum Malmsburiensis loco Alfsium reponit Florentius, Ulsium Florilegus, qui eundem Elfredo anno 940. successisse ponit. Noster autem Wulfsinus inferius quaerendus est, illo circiter loco, quem Ethelricus & Ethelsius in vulgatis Praesulum Scireburnensium Catalogis obtinent. Johanni Flete fidem astruunt Chartae perantiquae Saxonicae in Historicâ Coenobii Abendoniensis MS. in Bibliothecâ Cottonianâ Claudius B. 6. Quarum plurimis Wlfsinus isto circiter tempore subscripsit. Verbi gratiâ Chartae datae anno 995. subscribunt Aelfricus Wiltoniensis Episcopus & Wlfsige Scireburnensis fol. 96. Chartae anno 995. Indictione 8. datae Aelfricus electus Cant. Arehiepiscopus & Wlfsige Scireburnensis Episcopus fol. 95. Chartae anno 996. Indictione 9. Aelfricus Cant. Archiepiscopus, & Wlfsige Scireburnensis Episcopus, f. 99. Multae quinetiam post annum 998. Chartae editae inibi singulis fere annis reperiuntur; in nullis autem harum Wlfsini nomen comparet.

Post annum 987. Elfricus missus est ab Episcopo Wintoniensi Elfego ad Monasterium Cerneliense in agro Dorsatensi; ut disciplinam Monasticam inibi institueret, rogatu Aethelmari Comitis, qui Monasterium recens fundaverat. Ista scribit Elfricus in Praefatione ad Sermones Catholicos & Canones supra memoratâ. Charta autem fundationis dicti Monasterii extat (in Monastico Angl. Tom. 1. p. 254.) data anno 987. In hoc Monasterio degens, plurimos Sermones, quos Catholicos vocat, è Latina in Saxonicam linguam transtulit: quod ipse loco citato prodit. Post annum itaque 987. Grammaticam suam concinnavit. In secunda enim Grammatices Praefatione dicit se octoginta libros Sermonum vulgari sermone reddidisse. Et totidem quidem, neque plures, annumeratis etiam Codicis Cerneliensis Sermonibus ab illo versos hodie habemus. Simplex autem Monachus adhuc fuit; utpote qui in Praefatione dicti Codicis se Monachum & Missalem Presbyterum duntaxat indigitat. Nec mirum videri debet simplici Monacho Monasterii recens fundati instituendi curam commissam esse: cùm praeter eximiam eruditionis famam Elfrici meritis accesserit, quòd Ethelwoldi discipulus fuerit. Illo enim tempore nulli ferè digni habebantur, [Page 133] qui Monasteria & Ecclesias seu regerent seu instituerent; nisi qui è Dunstani, Ethelwoldi aut Oswaldi scholis prodiissent. Hinc & ad alia Monasteria Elfricum legatum esse legimus. In Codice enim MS. Versionis Saxonicae Evangeliorum (in Collegio Corporis Christi Cantab.) sub fine Evangelii S. Matthaei, ista reperiuntur charactere Saxonico scripta: Ego Elfricus scripsi hunc librum in Monasterio Bathonio (missus puto ab Elphego Episcopo, qui primus fuerat ipse Abbas Bathoniae) & dedi Brithwoldo praeposito: teste Mareschallo in Observat. ad Versionem Anglo-Saxon. p. 490.

Post annum 1002. Elfricus scripsit Epistolam insignem (quae extat) de Sacramento Altaris ad Wolstanum Archiepiscopum Eboracensem. Duo fuerunt isto saeculo Wolstani Archiepiscopi Eboracenses. Alter obiit anno 956. die 7. Cal. Januar. juxta Florentium & Chronicon Mailrosense. Alter Aldulfo successit anno 1002. juxta Florentium & Westmonasteriensem: obiit anno 1023. 5. Cal. Junii feriâ tertiâ, juxta Florentium & Thomam Stubbs. Abbatem fuisse, quando Epistolam scripsit, ipse assumpto in fronte Epistolae Abbatis titulo demonstrant. Wolstano igitur seniori Epistola inscribi non potuit; cum Elfricus anno 987. triginta plusquam post illius obitum annis, nondum Abbatis dignitate cohonestaretur. Sunt tamen, qui Wolstano seniori scriptam volunt; quibus opposuisse sat erit Elfricum fuisse Ethelwoldi discipulum; ipsum autem Ethelwoldum non longè ante Wolstani obitum Abbatem factum discipulos sibi adscivisse: ne dicam iterum Elfricum post annum 787. simplicem Monachum fuisse; & si de aetate ejus rectè conjecerimus, in cunis adhuc, quando Wolstanus obiit, vagiisse.

Anno 1005. Elfricus, Abbas jam factus, Vitam Ethelwoldi praeceptoris conscripsit; & Kenulfo Episcopo Wintoniensi scriptam nuncupavit. Kenulfus enim successit Elphego; quem anno 1005. ad Sedem Cantuariensem translatum in superiori Dissertatione ostendimus; & ante mensem Julium anni sequentis obiit, teste Florentio Wigorniensi. Anno autem 1005. potius quam 1006. Ethelwoldi Vitam scriptam statui; ut veritati magis accedat calculus Elfrici, qui in Praefatione dicit annos viginti ab Ethelwoldi obitu transactos fuisse. Obiit Ethelwoldus medio anno 984. Sin aliis annus 1006. magis placeat; non refragabor. Cujusnam Monasterii Abbas fuerit Elfricus, minus constat. Wintoniensis tamen fuisse videtur; tum quòd Opus Kenulpho Episcopo Wintoniensi inscripserit; tum quòd Monachus Wintoniensis antea fuerit; quod supra ostendimus. In Epistola etiam nuncupatoria cùm & Abbatem & Wintoniensem alumnum se vocans, institutionis locum doceat, Abbatiae sedem taceat; unum eundemque & Abbati & Monacho fuisse locum subindicat. Rem extra dubium ponent Florentius Wigorniensis, Radulfus de Diceto, & Thomas Stubbs: qui Alfricum Puttam Archiepiscopum Eboracensem, priùs Wintoniensem Praepositum fuisse produnt. Nostrum autem Elfricum fuisse illum Archiepiscopum Eboracensem unico eodemque certissimo argumento ostendemus.

Elfricum demum Episcopali dignitate auctum esse constat ex Epistola ejus MS. in Collegio Corporis Christi Cantab. quae inscribitur: Elfrici Episcopi ad jam nunc ordinatos. Archiepiscopum apud Anglos fuisse patet ex vetusto Carmine Glossario ejus praemisso:

Praesulis hic redolent Elfrici lypsana summi:
Qui rector patriae perstitit Angligenae.
Inter Pontifices rutilans seu mystica lampas:
Defensor regni, necne salus populi.

[Page 134]Denique Archiepiscopum Eboracensem fuisse liquet ex Epistolâ antiquâ, quae in vetusto Codice Elfrici Glossario subjiciebatur, & unà cum Glossario à Somnero evulgata est. I [...]ibi Religiosus vir quidam Elfricum orans, ut illi Regium favorem in negotio quodam tenui conciliaret, eum his verbis compellat: Ita tu Sacerdos egregie Aelfrice, nostri Regis C. obtutibus semper assistis; & secreta ejusdem consilia à te non sunt abscondita; sed per tuae industriam sapientiae discernendo rimantur. Apud eundem vero multorum subvenis divitum & in [...]pum miseriis. Unde totis imploro nisibus tuae serenitatem benevolentiae, &c. Rex autem C. isto saeculo alius non fuit praeter Canutum; & Canuti Regis tempore Elfri [...]s Archiepiscopus alius non fuit praeter Eboracensem.

Rei non leve pondus accedit ex cognomento Elfrici Archiepiscopi Eboracensis: qui ab aliis Putta, à Florentio Wigorniensi Puttoc appellatur. Vocem corruptam esse jamdiu suspicabar; & pro Saxonicâ literâ [...] literam p. malè esse repositam; quod ob literarum similitudinem perfacile fuit. Tandem subsidium foelicissimè tulit Codex MS. vetustus Florentii Lambethanus; qui pro Puttoc legit [...]. Ista autem vox à voce Saxonicâ [...], quae ingenium seu doctrinam significat, derivatur. Unde & [...] & [...], Doctus seu Sapiens. Adeò ut Elfricus [...] nil aliud sit quàm Elfricus Doctus seu Elfricus Sapiens. Quod quidem cognomen jure illi datum fuit; quum ipse solus plus omnibus simul suae aetatis Anglis in rem literariam contulerit.

Alfricus itaque Wolstano juniori in Archiepiscopatu Eboracensi successit. Wolstanus obiit anno 1023. die 5. Calend. Junii feriâ 3. ex fide Florentii Wigorniensis & Thomae Stubbs. Ipse verò Elfricus obiit apud Suthwellam anno 1051. & apud Medeshamstede seu Monasterium Petroburgense sepultus est. Id iidem Authores & Radulphus de Diceto produnt: diem obitûs praetermittunt. Carmen quidem supra memoratum Glossario praefixum die 16. Calend. Decembr. illum obiisse praefert. Istum autem diem obitualem ad Elfricum Cantuariensem Archiepiscopum certiùs spectare antea adnotavimus. Praestat, ut Elfrici Eboracensis obitum inter Monachos Petroburgenses quaeramus. Siquidem is apud eos sepultus fuerit; diem ejus obitualem, quem Anniversarium vocant, illi quotannis celebrarunt. Habetur itaque MS. in Bibliothecâ Lambethanâ Consuetudinarium Monasterii Petroburgensis; cui praemittitur Calendarium. Calendario in totidem columnis seorsim positis interseruntur dies Anniversarii cujusvis mensis in illo Coenobio celebrandi. Et in his obitus Elfrici hisce verbis notatur. Die IX. Calend. Februarii. Depositio Dompui Elfrici Archiepiscopi. Sic etiam Obituarium Coenobii Ramesiensis (cujus Excerpta extant in Monastico Angl. Tom. 1. p. 239.) Nono Calend. Februarii, obiit Ailfricus Archiepiscopus.

[Page 135]

Historia Decanorum & Priorum Ecclesiae Christi CANTUARIENSIS.

Decani Ecclesiae Christi Cant. ante Normannorum tempora.

CEolnothus, ad thronum Archiepiscopalem promotus an. DCCCXXX. Decanum antea fuisse Gervasius cum aliis fidem facit.

Aegelwinus obiit VI. Cal. Augusti juxta Obituarium Cant. MS. Floruit autem tempore Ceolnothi Archiepiscopi ex fide vetusti monumenti à Somnero citati in Antiquitatibus Cant. linguâ vernaculâ scriptis, p. 275.

Egelnothus, ad Archiepiscopatum evectus anno MXX. Decanus antea fuerat, teste Gervasio atque aliis.

Godricus obiit VIII. Id. Julii, referente Obituario Cant. Elphegi is discipulus fuit; cujus Translationi à Londoniâ ad Cantuariam anno MXXIII. factae interfuit. Decanus postea factus, rem gestam Osberno narravit: teste Osberno in Hist. de Translatione Elphegi p. 145.

Henricus, Decanorum ultimus; qui jubente Lanfranco, Ecclesiam Christi Cant. jam reformante, Decani titulum in Prioris nomen commutavit. Priorem demum fuisse infra docebimus. Decanum verò antea fuisse constat ex Anonymo Authore Vitae Lanfranci operibus ejus in editione Dacherianâ praefixae, cap. 7. quae eundem in Coenobio Beccensi institutum fuisse prodit.

Alfricus obiit V. Idus Julii.

Kynsinus obiit IX. Cal. Decembris.

Mauricius obiit II. Non. Decembr.

Alsinus obiit II. Id. Decembr. Horum aetas atque ordo me penitus fugit. Nomina & obitus suppeditavit Obituarium Cantuariense MS. Plures adhuc Decani Ecclesiae Cant. praefuisse videntur; quorum nec nomina supersunt. Quòd si singulos enim hosce Decanos post Ceolnothi tempora reponamus; vix tamen octo Decani annos circiter CCL. exhaurient. Constat enim Decanos Ecclesiae praefecturam tenuisse usque restaurationem ejus à Lanfranco post annum MLXXIV. factam. Nisi quis forsitan tempus excipiat intermedium institutioni Monachorum anno MIII. & devastationi Ecclesiae anno MXII. Monachos enim Ecclesiae Cantuariensi, ejectis Canonicis Saecularibus, Elfricus Archiepiscopus primus induxit anno circiter MIII. impetrato eâ de re Diplomate Ethelredi Regis, quod extat apud Spelmannum, Concil. Angl. Tom. 1. p. 504. Clericis ejectis Decani titulum atque potestatem remansisse vix credibile videtur; tum quòd Diploma Regium Ecclesiam Monachis omnino subjiciat; cùm quòd Elfricus discipulus fuerit Ethelwoldi, qui in omnibus à se instauratis Coenobiis seu Abbates seu Priores constituit. Anno MXII. spoliatâ à Danis Ecclesiâ Monachisque omnibus, si quatuor demas, interemptis, Clerici Ecclesiam subierunt, & antiquis legibus sub Decani regimine usque ad Lanfranci tempora tenuerunt. Id, ut alios taceam, confirmat Gervasius in Actis Pontif. Cant. p. 1650. qui refert Canonicos Cathedrales, regulae Monasticae impatientes, Ecclesiam post Elphegi martyrium insedisse. Hi Praepositum suum Decanum vocabant, quem nos post ad ventum Lanfranci Priorem appellamus. Monachi tamen nonnulli, quamvis minore numero & nullâ planè authoritate freti, Clericis permixti degebant; si Eadmero fides (in Epistola ad Glastonienses de Reliquiis S. Dunstani) quod aliunde etiam comprobari [Page 136] posset. Demum anno MLXXIV. (juxta Gervasium in initio Chronici) conflagrante Ecclesiâ Cantuariensi, Canonici sedibus destituti sunt. Ecclesiam Lanfrancus▪ Archiepiscopus summâ industriâ magnificentiùs restituit; & restitutam Monachis CL. replevit, ac Prioris regimini subjecit. Ista Gervasius in Vitâ Lanfranci refert. Paria ferè Eadmerus in Hist. Nov. lib. 1. scribit. Quòd Clerici pristinas domos post restauratam Ecclesiam non obtinuerint; tum Lanfranci potentia & Monasticae religionis zelus effecit, tum authoritas Synodalis inhibuit. In Concilio enim Wintoniensi anno MLXXVI. habito decretum fuerat inter alia, Ut nullus Canonicus uxorem habeat. Canonici autem Cathedrales ferè omnes eo tempore uxorati fuerunt. Vi hujusce Canonis plurimis in Ecclesiis Canonici religionem Monasticam admittere compulfi sunt; & si qui Praebendas uxoribus cariores habuerint, cucullum induere inducti. Sic in Ecclesia Roffensi post pauculos annos Gundulpho Episcopo, consilio, auxilio, assensu & ordinatione Lanfranci vitam Monasticam instituente; Clerici consenserunt & habitum religionis devotè susceperunt: prout legitur in Chartâ eâ de re factâ apud Monasticon Angl. Tom. III. p. 1.

Priores Ecclesiae Christi Cantuariensis.

HENRICUS, Prior à Lanfranco Archiepiscopo post restauratam Ecclesiam institutus, praefecturam tenuit usque ad Anselmi tempora, à quo successor illi datus est, teste Eadmero Hist. Nov. lib. 5. p. 108. Abbatem prius Cadomensem fuisse vult Somnerus. Errore manifesto. Nil magis enim Coenobio Cadomensi Henricus commune habuit, quàm quòd discipulus fuerit Lanfranci Prioris Beccensis, qui postea factus est Abbas Cadomensis. Nullum autem in Catalogo Abbatum Cadomensium, quem Dacherius exhibuit (Not. ad Vitam Lanfranci p. 31.) locum tenet. In illo enim Lanfranco successit Gulielmus, Gulielmo Gislebertus, huic Robertus, qui obiit anno MCVII. quo sc. Ernulfus Prior Henrici successor magistratu cessit. Addit Somnerus ex Raynerio Henricum Abbatem Belli circa annum MCIV. factum esse. Ex cujus fide id retulerit Raynerius, mihi incompertum est. Res tamen veri non est absimilis. Henricus enim in Obituario Cantuariensi locum non habet; quod quidem, si in Prioratu decesserit, vix fieri potuisse credendum est.

Ernulphus, Henrico Priori subrogatus ab Anselmo juxta Eadmerum (loc. cit.) ab eodem ad Abbatiam Burgi promotus anno MCVII. juxta Wigorniensem. Suffragatur Catalogus MS. Abbatum Burgensium (in Bibliothecâ Cottonianâ, Faustina, B. 3.) qui Ernulfum Abbatem septem annis praesedisse perhibet. Anno autem MCXIV. Ernulphus Episcopatu Roffensi à Radulpho Archiepiscopo donatus est IV. Cal. Octobr. ex Eadmeri fide p. 111. Refert idem p. 96. Ernulpho ad Abbatiam Burgi translato nullum in Prioratu successisse usque ad inthronizationem Radulphi Episcopi Roffensis, quae contigit anno MCVIII. prid. Cal. Julii, Antonio interim Subpriore res Ecclesiae curante.

Conradus, Prior ab Anselmo creatus, referente Eadmero (p. 108.) adeoque inter prid. Cal. Julii MCVIII. quo vacâsse Prioratum supra dixit, & XI. Calend. Maii MCIX. quo Anselmus obiit. Interfuit ille consecrationi Thomae Eboracensis Archiepiscopi anno MCIX. V. Cal. Julii; & instrumentum de professione obedientiae Sedi Cant. factâ in manus sibi consignatum repor [...]avit. Postea Abbas S. Benedicti de Hulmo in agro Norfolciensi constitutus est. Quo anno, non liquet. Beneficia Ecclesiae Cant. praestita Obituarium Cantuariense sic recenset.

[Page 137] ‘Hic electione beati patris Anselmi per consensum totius Conventûs Domino Ernulfo Priore ad Abbatiam de Burgh translato in Prioratu successit. Vir tam divinarum quàm saecularium literarum peritiâ sublimiter institutus, & monastici ordinis executione, magno tamen amore assiduus; qui curam tam exteriorem quàm interiorem sibi commissam quàm prudenter administraverit, ipsa sua operatione cunctis manifestari poterit. Cancellum quippe Ecclesiae, quem venerabilis Ernulphus antecessor ejus imperfectum reliquerat, ipse suâ industriâ magnificè consummavit, consummatumque egregia pictura decoravit, decoratum verò preciosis ornamentis locupletavit. Inter alia siquidem ista Ecclesiae suae dedit, schillas duo ex melioribus, tapetum peroptimum, Pallia quatuor ex majoribus & melioribus totius Ecolesiae, Pallium quoque unum bonum de mediocribus tamen; Candelabrum mirae magnitudinis de aurichalco fabricatum, habens tres hinc & tres inde ramos ex medio proprio prodeuntes stipite, unde septem recipit cer [...]os; quinque signa permaxima, quorum primum X. similiter secundum X. tertium XI. quartum VIII. quintum verò XXIV. homines ad sonandum trahunt. Veruntamen quintum signum venerabilis Prior Ernulfus primitus fecerat, sed postmodum fractum magnus Conradus refundendo magno sumptu expenso renovari fecit. In his autem ferè omnibus multùm fretus est auxilio strenuissimorum Secretariorum Adewyni videlicet & postea Edmundi. Post excessum autem beati patris Anselmi Thomas Eboracensis Archiepiscopus Conrado agente cum Episcopis Angliae professionem fecit; quam se patri Anselmo non fecisse doluerat. Postremum verò licet inter magnas adversitates quorundam malevolentia exortas, cappam pretiosissimam undique exterius auro pu [...]issimo intextam, inferius & per circuitum CXL. nolas argenteas sed deauratas habentem, nonnullis lapidibus pretiosissimis interpositis, fieri fecit; pro cujus expensione centum libras distribuit. Hic autem postea factus est Abbas Monasterii S. Benedicti de Holm, ibique XII. Kalendas Martii quievit in pace.’

Gosfridus, [rectius Gaufridus ex fide Codicis vetusti MS. Florentii] De eo nil aliud occurrit praeter quod habet Continuator Florentii Wigorniensis ad annum MCXXVIII. Vir, inquit, religionis eximiae Cantuariae Prior Gosfridus nomine, Rege Scotorum David petente & Archiepiscopo Gulielmo annuente, Abbas eligitur ad locum in Scotiâ qui Dunfermelin dicitur. Ordinatus est autem à Roberto Episcopo Ecclesiae S. Andreae. De exitu igitur constat. Initia magistratûs Gosfridi incomperta sunt. Videtur tamen Conrado post annum MCXXII. successisse. Eadmerus enim Historiâ Novorum eousque perductâ, de Conradi translatione silet.

Elmerus successit, atque obiit anno MCXXXVII. teste Gervasio (in Chronico, p. 1343.) die V. Idus Maii juxta Obituarium Cant. Lapsus igitur Balaeus (de Scriptor. Cent. 2. cap. 72.) qui illum annis XVIII. Prioratum obtinuisse scribit.

Jeremias Elmero successit anno MCXXXVII. à Theobaldo Archiepiscopo Cant. depositus circa annum MCXLIII. restitutus ab Innocentio II. Papâ (qui obiit anno MCXLIII.) sed ab Archiepiscopo statim resignare coactus. Ista refert Gervasius, p. 1343. 1312, 1359.

Walterus Durdens, Jeremiae deposito Theobaldi authoritate suffectus, eidem à Papâ restituto locum dedit, Dovoriam interim secedens. Jeremia autem paulò pòst fasces abrenunciante, Prioratum iterum obtinuit. Anno demum MCXLIX. Episcopus Coventriensis electus est. Ista Gervasius p. 1359. 1367. obiit VII. Idus Decembr. ex fide Obituarii Cantuariensis.

Walterus Parvus, Theobaldi Archiepiscopi Capellanus, Durdenti ab eo substitutus est; ab eodem depositus anno MCLIII. Ita Gervasius p. 1367. 1313. 1369. Dies obitûs incertus est. Duo enim Walteri Priores, praeter [Page 138] Durdentem, in Obituario Cantuariensi reponuntur; alter VII. Id. Januar. alter VIII. Id. Februar. defunctus. Tertii Walteri mentio alibi apud Somnerum non occurrit: illum tamen suo loco infra reposuimus, quamvis dies utriusvis obituales secernere nequeamus.

Wibertus, antea Subprior, Prioratum Theobaldi dono post deturbatum Walterum accepit. Obiit anno MCLXVII. V. Cal. Octobr. Ista Gervasius habet p. 1369. 1403. Annum obitûs confirmat Chronicon Ecclesiae Christi Cant. MS. diem Obituarium Cant. quod de Wiberto ista exhibet: ‘Hic inter multa bona opera, quae fecit, isti Ecclesiae contulit ornamenta, Sillam unam, manellum unum. Signum quoque magnum in clocario posuit, quod triginta duo homines ad sonandum trahunt. Duo magna tapeta, &c. Silvam magnam de Chartham XL. acras habentem, quam rustici longo tempore tenuerunt, diratiocinavit & Ecclesiae restituit. LXXI. solidatas redditûs Ecclesiae adquisivit; quos in die Anniversarii sic instituit expendi. Quadraginta solidos in Refectorio ad refectionem Fratrum, Viginti solidos verò ad usus Pauperum; de reliquo autem eleemosynam emendari praecepit. Aquaeductum cum stagnis & lavatoriis & piscinis suis; quam aquam ferè milliario ab urbe intra Curiam & sic per omnes ipsius Curiae officinas mirabiliter transduxit, &c.’

Odo, in electione Richardi Archiepiscopi anno MCLXXIII. primas partes tulit. Abbas demum Monasterii de Bello anno MCLXXV. factus est; authore Gervasio, p. 1422. 1432. obiit XIII. Cal. Februar. juxta Obituarium Cant. Registrum quidem MS. Ecclesiae Christi Cant. Bullam Alexandri III. Benedicto Priori inscriptam praefert anno MCLXXVII. Indictione X. die XII. Cal. Decembr. Annum autem ab alienâ manu additum constar, nondum enim Pontifices annum Domini scriptis suis adhibuerunt; & falsò additum liquet ex Indictionis numero; qui anno MCLXXVI. potius convenit.

Benedictus, Richardi Archiepiscopi Cancellarius, Odorem excepit anno MCLXXV. Abbas Monasterii dè Burgo factus ante Ascensionem Domini anno MCLXXVII. Ista Gervasius p. 1432. 1436. Obiit III. Cal. Octobr. ex fide Obituarii Cant.

Herlewinus, Richardi Archiepiscopi Capellanus, Benedicto subrogatus est anno MCLXXVII. Demum anno MCLXXIX. caecutientibus oculis officio exequendo minùs idoneus factus, Prioratum resignavit die VIII. Id. Augusti. Sic Gervasius, p. 1436. 1456. Obiit VII. Id. Maii, prout habet Obituarium Cant.

Alanus, loco Herlewini à Ricardo Archiepiscopo eodem die promotus est; anno MCLXXXVI. Abbas Theokesbiriae electus, & die XVII. Cal. Julii ejusdem anni benedictus: juxta Gervasium, p. 1456. 1480. Obitum die II. Non. Maii refert Obituarium Cant.

Honorius, quondam Baldwini Archiepiscopi Capellanus, tunc verò Coenobii Celerarius, successor à Baldwino anno MCLXXXVI. XVII. Cal. Julii datus est. Peste extinctus Romae obiit anno MCLXXXVIII. die XII. Cal. Novembr. Ista Gervasius, p. 1480. 1533. Merita illius Obituarium Cant. sic depraedicat. ‘XII. Cal. Novembr. obiit venerandae memoriae venerabilis Prior Honorius, honos & exemplum tam praecedentium quàm futurorum Priorum. Hic spretis parentibus, Prioratu & patria, pro tuendâ libertate Eccl [...]siae adiit Sedem Apostolicam. Ibi in prosecutione appellationis, quam in Ecclesiâ istâ fecerat, penè per biennium commoratus est. Quem cùm nec laboris immensitas, nec tribulationis acerbitas aliquando possent evincere, vel animum ejus ab amore & fide Conventûs sui revocare; tandem in urbe Romanâ corrupti aeris correptus pestilentiâ, unà cum quinque fratribus, qui se similiter pro Ecclesiâ suâ periculo proposuerunt, debitum solven [...] [Page 139] mortalium, in Ecclesiâ Lateranensi diem clausit extremum; ibidem honorificè sepultus est in ostio Capituli. Et fiet servitium pro eo per omnia, sicut pro Wyberto Priore.’

Rogerus Norreis, Prior à Baldwino Archiepiscopo anno MCLXXXIX. II. Non. Octobr. invito Conventu factus; anno MCXC. Abbas Eveshamensis ab eodem creatus. Sic Gervasius, p. 1551. 1564. qui quidem Abbatem Eveshamensem anno MCXCI. Rogerum à Baldwino benedictum fuisse refert; quamvis Balwinum sub exitu anni MCXC. obiisse constet. Vide quae supra annotavimus de Gervasii erroribus Chronologicis in his circiter annis in Dissertatione de verâ successione Archiep. Cant.

De Rogero ista habet Giraldus Cambrensis in Speculo Ecclesiae MS. Dist. 2. cap. 23. ‘Sicut autem S. Augustini Coenobium à Cant. Metropolis subjectione se per superbiam ex opulentiâ natam nostris diebus exemit; sic per Monachum quendam de supercilioso similiter & opulento S. Trinitatis Cantuariae Coenobio apud Evesham translatum, ibique in Abbatem promotum, Monasterium loci ejusdem à potestate Wigorniensis Ecclesiae modernis similiter temporibus exemptum fuit. De divitiis enim ad divitias assumptus, & desidiosè pariter ac deliciosè nutritus, à divitum vitiis, & individuis serè comitibus superbiâ sc. & luxuriâ non fuit exutus. Per superbiam enim matrem suam filia deseruit; & se ab ejusdem eximere gremio, debitaeque subjectionis absolvere vinculo & emancipare curavit. Ingruente verò lasciviae vitio & nimis enormiter invalescente, & vicos & villas Monasteriique maneria cuncta, tanquam equus emissa [...]ius ad omne jumentum hinniens, adeò in omnem libidinosae voluptatis illecebram, sensuales motus in nullo refraenans, perniciosas laxavit habenas; ut duodevigesimum aut ampliorem, juxta vicinam & veridicam assertionem, prolis suae sexûs utriusque numerum cum scandalo gravi, nec Deum quippe nec hominem verens aut verecundiam habens, plectiliter adimpleverit. Veruntamen quoniam sicut nullum bonum irremuneratum, ita nullum malum in terris impunitum; processu temporis Nicolaus Tusculanensis Episcopus & S. R. E. Cardinalis vice Legationis in Anglia fungens, his auditis & propensiùs animadversis, belluam hanc ejecit; & à dignitate male quaesita, quia minùs canonicè per superiores atque potentes adepta, & longe pejus administrata cum dedecore, ut decuit, debitaque confusione deposuit.’ Depositus est Rogerus anno MCCXIII. die festo S. Edmundi, authore Matthaeo Westmonasteriensi.

Osbernus de Bisto, à Baldwino Archiepiscopo promotus mense intermedio inter Octavas Epiphaniae & diem XIX. Februarii anno MCXC. ineunte. Post Baldwini obitum depositus à Monachis suis anno MCXCI. VI. Idus Maii. Ista ex Gervasio constant, p. 1564. 1570.

Galfridus, Supprior Ecclesiae Christi Cant. in Osberni locum à Monachis eodem die suffectus est; tradente Gervasio p. 1570. Anno MCXCIII. Hubertum Archiepiscopum elegit. Anno MCXCIX. Ecclesiae suae causam adversùs Hubertum Archiepiscopum in Curia Romana procuravit: ejusdemque decisioni anno MCCII. factae superfuit; quòd ex Epistolis MSS. de causa Collegii Hakintonensis liquet. Ex Somneri calculo Prioratum ad annum usque MCCVI. obtinuit. Certe anno MCCV. in vivis erat; quo Huberti Archiepiscopi compositionem cum Monachis S. Augustini factam confirmavit; teste Willelmo Thorn p. 1863.

Johannes Sittingborn, à Somnero anno MCCVI. successisse dicitur, & tempore litis gravissimae inter Johannem Regem & conventum Cantuariensem de electione Archiepiscopi Ecclesiae praesedisse. Fervebat illa contentio ab anno MCCV. ad annum MCCXIV. Viderat forsan Somnerus, in Archivis Ecclesiae Christi Cant. versatissimus, monumenta quaedam, è quibus ista eliceret. Vulgati quidem Historici litem narrantes, Prioris nomen tacent. [Page 140] Anno MCCXXXII. Johannes quidam Prior à Monachis electus in Archiepiscopum & à Rege confirmatus, electioni abrenunciare à Papa persuasus est; quòd nimis esset senex & simplex, & ad tantam insufficiens dignitatem. Ista referunt Matthaeus Paris & alter Westmonasteriensis. An Johannes is Electus non alius [...] Johanne Sittingborn fuerit, non habeo quod affirmem; affirmat tamen Somnerus; vereor ne invitâ veritate. Sanè illum in pluribus errasse constat. Ut mittam enim ordinem & Chronologiam Priorum à Conrado ad Galfridum; quem ex Gervasio Dorobernensi vir eruditus in margine libri cujusdam sui in Archivis Ecclesiae Christi Cant. hodienum asservati postea emendatum dedit; de plurimis ille silet Prioribus, quorum extat memoria in Obituario Cantuariensi MS. Id de Waltero tertio supra observavimus. Binos pariter Johannes, illi penitus incognitos, Obituarium recenset, sc. Johannem de Chetham, qui obiit VIII. Idus Julii; & Johannem alterum, qui obiit XV. Cal. Augusti; nisi quòd horum non alius ab illo, quem Johannem Sittingborn Somnerus indigitat, fuisse rectè censeri posse videatur. Willelmum itidem Priorem, qui obiit VIII. Idus Februar. Somnero ignotum, Obituarium exhibet. De Johanne autem Sittingborn vide certiora paulò infra in Johanne II.

Walterus III. Praesedit Ecclesiae Christi Cant. anno MCCXVII. quo Bullam Honorii III. Papae ipsi directam II. Id. Decembr. Indictione VI. Registrum MS. Ecclesiae Christi Cantuariensis exhibet. Bullae apponitur annus MCCXVII. Verum Indictionis numerus MCCXVII. reponendum suadet. De die obituali istius Prioris vide supra in Waltero II.

Johannes II. is nempe quem Archiepiscopum anno MCCXXXII. electum esse supra diximus. Atque hinc constat Johannem Sittingborn Galfridi successorem alium fuisse à Johanne Electo Archiepiscopo. Medius enim intercessit Walterus III. Johannem istum de Chetham cognomen traxisse arbitror, & VIII. Idus Julii obiisse, prout Obituarium Cant. habet.

Rogerus de la Lee, successit anno MCCXXXIV. obiit anno MCCXLIV. juxta Somherum; qui Compositionem inter ipsum Rogerum & Abbatem S. Augustini anno MCCXLII. initam in Appendice suâ p. 448. evulgavit. Extat eadem apud Willelmum Thorn in Chronico suo p. 1888. Obiisse dicitur in Obituario IX. Cal. Septembr. Rogerus Prior; quem ab isto diversum non fuisse opinor.

Nicholaus de Sandwico, Prioratum iniit anno MCCXLIV. decessit anno MCCLVIII. ex Somneri calculo. Mihi nil aliud de eo constat praeter id qùod habet Obituarium Cant. illum III. Id. Februar. defunctum esse.

Rogerus de S. Elphego, Prioratum ab anno MCCLVIII. ad MCCLXIII. tenuit, authore Somnero. Sanè isto anno Prioratum vacasse liquet ex Charta Johannis Westgate Subprioris & Monachorum Ecclesiae Christi Cant. Prioratu vacante datâ Bonifacio Archiepiscopo, quae superiùs extat p. 58. Obiit Rogerus die III. Cal. Octobr. juxta Obituarium Cant. Annum obitûs confirmat Chronicon Ecclesiae Christi Cant. MS. cujus haec sunt verba. ‘Anno MCCLXIII. obiit Prior Ecclesiae Christi Cant. Rogerus de S. Elphego; qui Capellam inter Dormitorium & Infirmariam honorifice perfecit. Et sequebatur in officio Prioris Adam de Chilindene Monachus ejusdem Ecclesiae.’

Adam de Chillenden, Willelmum male vocant Author Antiquitatum Britann. & Godvinus; hic ab illo deceptus, ille forsitan à Petro Yckham, in [...]ujus Chronico MS. iste W. Prior appellatur. Post mortem Bonifacii electus à Monachis Archiepiscopus per viam compromissi anno MCCLXX. anno MCCLXXII. in Curia Romana resignavit Electionem de se factam in manus Domini Papae manu propria & cum consilio suorum. Ista Chronicon Ecclesiae Christi Cant. MS. Factum id anno MCCLXXIII. die XVI. Cal. Octobr. Petrus Yckham refert, in anno designando manifeste lapsus. Obiit anno MCCLXXIV. [Page 141] ex fide dicti Chronici MS. Idibus Septembris, juxta Obituarium Cant. Falsus igitur Somnerus, qui illum anno MCCLXX. decessisse scribit.

Thomas de Ryngmere, Prior electus anno MCCLXXIV. XIII. Cal. Octobr. resignavit Prioratum anno MCCLXXXV. in Vigilia Palmarum, viz. XVI. Cal. Aprilis, habitum nigrum exuens. Induit habitum album Cisterciensis Ordinis apud Belk locum Regis in Dioecesi Wintoniensi. Haec Chronicon Ecclesiae Christi Cant. MS. refert. Depo [...]itum eo die Prioratum confirmat Registrum MS. Ecclesiae Cant. Obiit Thomas quidam Prior Cant. V. Idus Maii juxta Obituarium Cant. quod de isto dictum puto. Auditâ Thomae cessione; sic pergit Chronicon Ecclesiae Cant. M. Henricus de Bray Regis Escheatar coepit Prioratum vacantem in manus Domini Regis. Id Ecclesiae suae privilegiis & Regni legibus adversari Monachi contendebant. Res in Parliamento proximo ventilata est; & custodiam Prioratûs vacantis ad Regem minime pertinere definitum est. Sententiam Rex datâ cartâ ratam habuit. Rei gestae & sententiae latae Historia reperitur in Chronico dicto: integer autem (quem vocant) Processus atque ejus instrumenta in Registro dicto MS.

Henricus de Estria, ejusdem Ecclesiae Monachus Thomae loco electus est anno MCCLXXXV. XI. Id April. & eodem die installatus ab Archiepiscopo Cant. Johanne, juxta Chronicon Ecclesiae Christi Cant. MS. Legendum arbitror XI. Cal. April. vel VI. Id. April. Henricum istum laudat Author Antiquitatum Britann. quòd diu intermissam jurisdictionis Metroplitica vacante Sede Archiepiscopali executionem ad Ecclesiam suam revocarit. Suffragatur Chronicon dictum; quod ad annum MCCXCIII. haec habet. Post mortem Johannis Archiepiscopi Prior & Capitulum Cant. jurisdictionem Dioecesani in omnibus pacificè exercuerunt in Dioecesi Bathoniensi, Sancti David, & Sancti Asaph. Et in eisdem Dioecesibus vacantibus dicti Prior & Conventus per Officiales suos visitarunt tam Capitula Cathedralia quàm Regularia, tam clerum quàm populum, tam in capite quàm in membris, sine contradictione cujuscunque. Praesedit Ecclesiae Christi Cant. annos XLVII. ex fide Obituarii Cant. Hos si cavos ponamus; oberit Henricus anno MCCCXXXI. Et sub exitum quidem istius anni Richardum Prioratum gessisse Willelmus Thorn fi [...]em facit. Isto itaque anno Henrici obitum contigisse tantum non constat. Annos quidem duntaxat XXXVII. Somnerus regimini illius concedit, atque adeò obitum anno MCCCXXII. ponit. Verùm Simonem Mepham Archiepiscopum ab Henrico Priore anno MCCCXXIX. mense Januario intronizatum esse in Registro MS. Ecclesiae Christi Cant. legitur. Quin & ad Walteri Archiepiscopi obitum anno MCCCXXVII. ipsius Hen [...]ici Registrum MS. (in Bibliothecâ Cotton. Galba, E. 4.) deducitur. Beneficia Ecclesiae Christi Cant. ab illo collata Obituarium Cant. his verbis depraedicat: ‘Juvenis habitum Monasticum suscipiens, coepit virtutum moribus florescere, & per studium Claustralis residentiae fluenta Scripturarum sitibundo corde haurire. Prior autem postea factus, utilis & prudens dispositor in temporalibus efficitur. Conventum namque aere alieno ad tria millia marcarum oneratum suâ industriâ exoneravit; Chorum verò Ecclesiae pulcherrimo opere lapideo subtiliter inciso decenter adornavit. Ornamentis quoque Ecclesiasticis, videlicet cappis, casulis, tunicis, dalmaticis diversi coloris, & Albis, ac annulis Pontificalibus pretiosis Ecclesiam decoravit & nobiliter ditavit. Aedes etiam novas infra Monasterium & extra sumptuosas fundavit; & plurimas dirutas reparavit. Terras insuper multas, redditus & silvas in diversis Maneriis; ac libros diversarum facultatum magni pretii, plures quam aliquis praedecessorum suorum perquisivit & Ecclesiae reliquit. Qui cum XLVII. annis Prioratum laboriosè ac strenuè gubernâsset; tandem anno aetatis suae XCII. inter Missarum celebrationem post Dominici Corporis elevationem, VI. Idus Aprilis ex hac luce subtractus est, & beato fine quievit in pace.’

[Page 142] Ricardus de Oxynden, anno MCCCXXXI. VIII. Cal. Januar. Bullam Johannis XXII. Papae sibi directam accepit; [...]amque anno MCCCXXXII. X. Cal. Martii executioni demandavit. Haec Willelmus Thorn p. 2060. 2062. refert; neque ullam de eo antea mentionem factam apud vulgatos Historicos reperio. Certiora exhibet Registrum MS. Ecclesiae Christi Cant. Henrico, inquit, mortuo suffectus est Ricardus Oxynden crastinâ die post VII. Cal. Maii anno MCCCXXXI. Obiit anno MCCCXXXVIII. die IV. Augusti. Id ex Epitaphio Sepulchrali constat. Diem obitûs confirmat Obituarium Cant.

Robertus Hathbrande, Ricardo successit, & obiit anno MCCCLXX. XVII. Cal. Augusti, teste Obituario Cant. Error itaque in Epitaphio Sepulchrali, quod apud Somnerum extat, latere videtur. Id enim die XVII. Augusti Robertum obiisse praefert. Merita illius Obituarium Cant. sic enumerat. ‘Recolendae memoriae Dominus Robertus Hathbrande, pridem hujus Ecclesiae Prior, XVII. Cal. Augusti anno Domini MCCCLXX. diem suum clausit extremum. Qui mox post habitum susceptum, virtutibus & bonis moribus florere coepit, & continuavit in eisdem. Prior autem effectus, modestum, benignum & affabilem cunctis se exhibuit. In divinis quoque officiis multum simplex erat & devotus. In ministerio altaris à fletibus & lacrimis perrarò se continuit. In temporalibus etiam adeò prudens extitit & circumspectus; quòd ornamentis ecclesiasticis, libris, annulis, & variis jocalibus pretiosis Ecclesiam ditavit. Aulam quoque lapideam, quae dicitur Mensa Magistri, cum septem cameris adjacentibus pro infirmis: Cameram aliam plumbo coopertam juxta la Gloriet: Novam coquinam Conventûs: Duas magnas campanas in clocario, viz. Jesu & Dunstan; Organa magna; Subtabulam altaris S. Thomae: quamplures etiam domos infra Prioratum & extra de novo construi fecit & reparari. Maneria de Stystede, Bonyngton & Suthcherche, ac terras arabiles, boscos, prata, & pasturas, in aliis Maneriis Ecclesiae ad numerum CCC. acrarum per suam industriam perquisivit. Mariscum de Apuldoure continentem CCCLXIII. acras, & Mariscum de Elwerton includi fecit. Et praeter haec graves & intolerabiles expensas circa Dominum Regem & Reginam & suos, ac homines ad arma multiplicatis vicibus versus partes exteras suo tempore discurrentes, sustinuit & fecit. Sicque per XXXII. fermè annos Prioratum dictae Ecclesiae in temporalibus & spiritualibus exinde rexit & gubernavit; in quorum fine obdormivit in Domino.’

Ricardus Gillyngham Robertum excepit; & anno MCCCLXXVI. decessit, juxta Somnerum. Die ultimo Augusti obitum contigisse Obituarium Cantuariense prodit.

Stephanus Mongeham successit anno MCCCLXXVI. obiit anno sequenti, ex Somneri calculo. Diem obitûs dedit Obituarium Cant. XVIII. Cal. Julii is fuit.

Johannes Finch, Johannem Wynch de Wynchelse Obituarium Cant. & Registra fere omnia appellant. Prior creatus est anno MCCCLXXVII. mense Julio. Siquidem annos XIII. menses VI. & septimanas II. Prioratum gessit; atque obiit VIII. Cal. Februarii; juxta Obituarium Cant. Diem IX. Januarii Epitaphium ejus Sepulchrale apud Somnerum & Weaverum illi fatalem fuisse perhibet. Annus autem obitûs MCCCXCI. ineuns reperietur; si tempora Prioratûs sequentis conferantur.

Thomas Chillinden, promotus anno MCCCXC. exeunte, die XVI. Februarii, obiit anno MCCCCXI. die XV. Augusti circa horam nonam vespertinam. Ista prodit Registrum MS. Ecclesiae Christi Cant. Tempus obitûs confirmat Epitaphium Sepulchrale apud Somnerum & Weaverum; additque illum praefuisse annis XX. septimanis XXV. diebus V. Res gestas pluribus [Page 143] persequitur Obituarium Cant. hisce verbis: ‘Obiit recolendae memoriae Dominus Thomas Chyllynden, quondam Prior hujus Ecclesiae, Decretorum Doctor egregius. Qui ope & auxilio Reverendissimi in Christo Patris ac Domini Thomae Arundell Del grati [...] Cantuariensis Archiepiscopi, totius Angliae Primatis & Apostolicae Sedis Legati, navem istius Ecclesiae, cum Capellâ B. Mariae Virginis in eâdem sitâ opereque decenti fabricatâ, totaliter renovavit. Claustrum quoque, Domum Capitularem, magnum Dormitorium cum novâ viâ versùs Ecclesiam, & subtus domum rasturae, de novo fieri fecit. Majus verò altare cum duobus altaribus Sanctorum Dunstani & Elphegi opere argenteo, aureo ac ligneo subtiliter inciso decenter ornavit. Tria etiam altaria, duo ex parte boreali SS. Stephani & Martini, & tertium ex parte australi S. Johannis Evangelistae, laudabili picturâ & opere ligneo strenuè decoravit. Vestiarium ornamentis ecclesiasticis, videlicet cappis, casulis, tunicis, dalmaticis diversi coloris, turibulis, candelabris ac annulis Pontificalibus caeterisque jocalibus preciosis egregiè praeditavit. Preciosos insuper quampluresque libros diversarum facultatum huic Ecclesiae contulit. Privilegia quoque insignia, videlicet usum baculi pastoralis cum sandaliis & solemni benedictione post Horas praecipuas & processiones, Prioribus hujus Ecclesiae in suorum Archiepiscoporum absentiis, ac ultimam exemptionem Capituli generalis, à sanctissimo patre Domino Urbano Papâ suâ industriâ personaliter impertavit. Certa etiam aedificia intra ambitum Curiae consistentia, viz. sartrinum, granarium, stabulumque Prioris & muros cum turribus ejusdem Curiae, domosque quamplures necessarias longo tempore dirutas de novo fecit ac emendavit. Aedem quoque lapideam juxta aulam Prioris, quae vocatur Pavid chambir, cum duabus aliis cameris, lectumque Prioris in Dormitorio cum Studio & aliis domibus annexis laudabiliter reparavit. In eleemosynaria verò aulam Presbyterorum & aulam puerorum cum aliis diversis aedificiis de novo construxit. In civitate quoque Cantuariae unum Hospitium famosum, vocatum Le Cheker, cum aliis diversis mansionibus, nobiliter aedificavit. In eâdem etiam civitate Hospitium de la Crowne; Et in civitate Londoniensi redditus Roberti Lyttyll valoris XL. librarum, quos de novo reparavit, huic Ecclesiae adquisivit. In Collegio quoque Oxoniae Capellam pulcherrimam & plures cameras honestas praeparavit; quae Scholaribus ibidem studentibus delectationi sunt & honori. In manerio verò de Icham omnia aedificia, praeter columbarium & unam cameram, de novo erexit. In maneriis de Chartham & Godmersham, & in omnibus ferè aliis Maneriis ad Ecclesiam pertinentibus, multas & honestissimas domos de novo construi fecit & reparari. Hic quoque duodecimo Prioratûs sui anno ad Ecclesiam Roffensem per Priorem & Capitulum ejusdem Ecclesiae canonicè fuerat electus. Cui electioni non consensit; citius eligens in hac sanctâ Cantuariensi Ecclesiâ sub nobili Pontificis regimine deservire, quàm in aliâ Ecclesiâ Pontificali dignitate sublimari. Qui postquàm Prioratum hujus Ecclesiae XX. annis, XXV. septimanis, & V. diebus, largifluis sumptibus & expensis honorificè gubernasset; tandem in die Assumptionis B. Mariae Virginis anno Domini MCCCCXI. ab hac mundiali miseriâ subtractus, beato fine quievit in pace.’

Johannes Woodnesbergh, Prior creatus est anno MCCCCXI. in die Ordinationis S. Gregorii (viz. die III. Septembr.) Obiit anno MCCCCXXVII. [exeunte] anno bissextili, penultimo die mensis Februarii circa horam tertiam post mediam noctem. Sic Registrum MS. Ecclesiae Cant. Obitum illius non commemorat Obituarium Cant. nisi ista forsitan de eo intelligenda sint. V. Idus Augusti obiit Johannes Wodynysborow Supprior, Decretorum Doctor.

[Page 144] Willelmus Molash, in Priorem evectus anno MCCCCXXVIII. ultimo die Martii, quatuor dies ante Festum Paschae; obiit anno MCCCCXXXVII. [exeunte] die XIX. Februarii, horâ noctis quasi decimâ. Ex Registro MS. Ecclesiae Christi Cant. De illo Obituarium Cant. ista tantummodo habet. ‘Die XI. Cal. Martii obiit foelici memoriâ dignus Dominus Willelmus Moleche, hujus Ecclesiae Prior, vir magnae puritatis atque religionis, in divinis celebrandis honestus & devotus; qui hanc Ecclesiam cum grege sibi commisso X. ferme annis foeliciter gubernavit.’

Johannes Sarisbury, Sacrae paginae Professor, Prior factus est anno MCCCCXXXVII. [exeunte] die IX. Martii; tradente Registro MS. Ecclesiae Christi Cant. Obiit XIV. Cal. Februar. juxta Obituarium Cant. cu [...] suffragatur Epitaphium Sepulchrale apud Somnerum & Weaverum. Contigisse mors videtur circa exitum anni MCCCCXLV. vel introitum sequentis: successor enim post anni MCCCCXLVI. initia Prioratum sortitus est.

Johannes Elham electus videtur anno MCCCCXLVI. ineunte, die XVI. Martii. Obiit enim anno MCCCCXLVIII. [exeunte] die XX. Februarii inter horas quintam & sextam matutinam; postquam praefuisset annos II. menses XI. dies IV. ex fide Registri MS. Ecclesiae Christi Cant. & Epitaphii sepulchralis apud Somnerum & Weaverum: quamvis istud annum MCCCCXL. pro MCCCCXLVIII. & Thomae nomen loco Johannis male reposuerit. Paulò aliter Obituarium Cant. ‘Die XI. Cal. Martii obiit piae recordationis Dominus Johannes Elham Prior hujus Ecclesiae, vir bonae honestatis & religionis▪ qui hanc Ecclesiam rexit tribus fermè annis.’

Thomas Goldston, promotus anno MCCCCXLIX. die XVI. Aprilis, obiit anno MCCCCLXVIII. die VI. Augusti inter horas matutinas septimam & octavam. Ita quidem Registrum MS. Ecclesiae Christi Cant. Quinque diebus hunc calculum superat Obituarium Cant. quod Prioratum annis XIX. mensibus III. diebus XXV. ab illo administratum refert. Beneficia Ecclesiae suae praestita idem his verbis commemorat: ‘Die VIII. Idus Augusti obiit recolendae memoriae Dominus Thomas Goldston, Prior hujus Ecclesiae. Hic cùm esset vir omnibus honestissimis moribus praeditus, in fratres quidem suos pius & benignus; in omnes verò homines adeò erat humanus, affabilis atque benevolus; ut & fratribus carus & jocundus, amicis & omnibus denique hominibus amabilis, tam vulgo quàm nobilibus haberetur. In temporalium verò administratione quantae fuerit gravitatis & prudentiae, etsi aliqua ex parte magnifica quaedam ad honorem hujus Ecclesiae ab eo constructa aedificia testantur, tamen id multò & pluribus & magnificentioribus ejus operibus declaratum fuisset, nisi incidisset in ea tempora calamitosa, quae proventus Ecclesiae in alios usus necessarios distraxerunt. In primis siquidem temporibus Prioratûs illius accidit famosa totius Cantiae populi insurrectio; quae huic Ecclesiae gravissima damna tam in domesticis expensis quàm in Maneriorum nostrorum redditibus intulit. Successerunt deinde post aliquot annos bella civilia; in quibus cum magnâ gravitate & prudentiâ ita hanc Ecclesiam foeliciter gubernabat; ut eam in tantâ discordiâ Principum, quod fieri sine gravi sumptu non potuit, non modò conservaret illaesam, verùm etiam omnibus Principibus gratam atque dilectam exhiberet. Ad haec acciderunt temporibus ejus immanes atque insolitae aquarum inundationes in Maneriis hujus Ecclesiae maritimis, & praecipue in Manerio de Apuldore; ubi ut terras illius Manerii à maris irruptione defenderet, plusquam mille & ducentas libras sumptuum fudit. His igitur atque aliis temporis sui calamitatibus etsi facultas illi negata est explendi desiderii sui; tamen quanta esset illi voluntas, ut hanc Ecclesiam aedificiis & caeteris ornamentis decoraret, quanta prudentia in rebus Ecclesiae dispensandis, haec ab eo egregie constructa aedificia declarant. Aedificavit enim in Boreali parte hujus Ecclesiae Capellam [Page 145] in honorem beatae Virginis Mariae, in qua & sepultus est. Quam videlicet Capellam cum testudine lapideâ valde artificiosâ, cooperturâ & plumbo, fenestris vitreatis & aliis omnibus ad eum pertinentibus complevit. Atrii quoque ejusdem Capellae parietes cum coopertura de plumbo absque testudine construxit. Turrem quoque sive campanile in australi parte navis Ecclesiae ad altitudinem porticûs Ecclesiae supra pulchro artificio consummari fecit. Aedificavit etiam in civitate Cantuariae prope portam coemeterii unum aedificium ligneum plures mansiones continens, vocatum Anglicè Le Bole. Praeter haec in Collegio Cantuariae Oxoniae ad usum Studentium, quos mira benevolentia nutrivit & fovit, Librariam quandam satis amplam priùs incoeptam aedificari non sine magnis sumptibus ad perfectionem duxit. Dum his igitur multisque aliis praeclare ab eo rebus gestis polleret; decimo nono anno Prioratûs sui circiter VI. [...]em Idus Martii gravi infirmitate correptus est. Qua cùm V. mensibus lab [...]rasset, ea patientia & devotione quae viam illius pudicam & religiosam dece [...]t; tandem VIII. Idus Augusti cum magno moerore suorum debitum universae carnis absolvit; relicta Ecclesia, quam XIX. annos, menses III. dies XXV. foeliciter gubernaverat, ab omni onere aeris alieni libera.’

Johannes Oxne, Prior creatus est anno MCCCCLXVIII. die primo Septembris; obiit anno MCCCCLXXI. die II. Julii circiter horam decimam noctis. Ex Registro MS. Ecclesiae Christi Cant. Diem obitûs confirmat Obituarium Cant.

Willelmus Petham, Prior factus est anno MCCCCLXXI. die XIII. Augusti; obiit anno MCCCCLXXII. die XIX. Augusti, inter horas septimam & octavam matutinas. Sic Registrum MS. Ecclesiae Christi Cant. Die XIII. Cal. Septembris obitum reponit Obituarium Cant.

Willelmus Sellyng, Prior electus anno MCCCCLXXII. die X. Septembris, obiit anno MCCCCXCIV. die XXIX. Decembr. inter horas sextam & septimam matutinas. Ista Registrum MS. Ecclesiae Christi Cant. exhibet. Annum atque diem obitûs confirmat Epitaphium Sepulchrale apud Somnerum & Weaverum; quamvis anni Prioratûs ibidem assignati calculo superiori minùs conveniant. Willelmus enim annos XXII. menses V. dies XXIV. inibi praefuisse dicitur. Neque magis sibi convenit Obituarium Cant. quod obitum die II. Decembris anno MCCCCXCV. ponit; & regimini annos XXII. menses III. dies XXV. tribuit. Magis eligendus videtur Registri calculus. Certe Obituarium errasse constabit; si tempora Successoris ab eodem data conferantur. Merita Willelmi Obituarium Cant. sic enarrat. ‘Obiit recolendae memoriae Dominus Willelmus Sellyng, quondam Prior hujus Ecclesiae, Sacrae Theologiae meritissimus Professor atque praeclarissimus. Vir siquidem tam divinarum quam saecularium literarum peritia, Latina quoque & Graeca lingua apprime institutus. Hic cum esset omni morum honestate singularique vitae sanctimonia praeditus; adeò sane in eo piae religionis resplenduit probitas; ut tam vulgus quàm nobiles eum Monastici Ordinis & decus splendidum & dignissimum exemplar imitandum asseruisse probati sunt. In temporalium verò administratione quantae fuerit diligentiae atque prudentiae, haec ab eo egregie acta experte declarant. Enim vero praeter plurimos sumptus, quos continuò circa Ecclesiae cooperturam ex plumbo fecerat; aedificavit turrim quandam camerae Prioris vocatae La Gloriet contiguam. Quam quidem turrim modò Studium Prioris appellatam, opere lapideo à fundamentis erexit, erectamque interiùs decenter ornavit, ac cum cooperturâ de plumbo fenestrisque vitreatis plenè consummavit. Librariam etiam supra Capellam Prioris situatam perpulcrâ coelaturâ adornavit; quam etiam nonnullis libris instaurari fecit, ad usum maxime literarum studiis deditorum; quos miro studio & benevolentiâ nutrivit & fovit. [Page 146] Australem verò partem Claustri ad usum studiosorum Confratrum vitreari fecit; ac ibidem novos Textus, quos Carolos ex novo vocamus, perdecentes fecit. Murum etiam, qui ab Ecclesiâ S. Michaelis usque ad veterem murum hortum Conventûs claudentem se protendit, construxit. In nonnullis etiam Maneriis nostris tam ad Prioris quàm ad Conventûs singulare sölatium plurima aedificia vel ex novo construxit, vel vetera renovari adornarique fecit. Videlicet in Manerio de Ykham non solùm cameram Prioris magis delectabilem fecit; sed & Confratribus illuc causâ solatii confluentibus novum Dormitorium construxit. Itidem quoque fecit in Rectoriis tam apud Estry quàm apud Monkton. In Maneriis verò de Godmersham, Holyngborne & Orpynton; quod etiam fecit in Hospitio Prioris apud Suthwerke, mansiones Prioris longè delectabil [...]ores reddidit. Praeterea tam infra Monasterium quàm in Maneriis extra▪ [...]des plurimas & novas construxit & dirutas reparavit. In quibusdam etia [...] dominiis nostris nonnullos redditus diu perditos suâ industriâ recupera [...]t. Manerium verò de Sesalter, ubi ex multo tempore tantummodo tenebatur ad firmam VI. librarum, XIII. solidorum, IV. denariorum, suâ summâ diligentiâ ad statum praesentem videlicet ultra valorem XX. librarum redegit. Apud Apuldore etiam & Feyrfelde, cùm onus defensionis wallarum maritimarum antea soli Ecclesiae nostrae imponi solebat, quod continuò sustinere esset rever a Ecclesiae nostrae intolerabile▪ ipse suâ sagacitate non sine magnis sumptibus procuravit, ut singuli qui sub periculo maris terras ibidem haberent, ad ejusmodi wallarum defensionem contribuerent. In administratione verò spiritualis Ecclesiae nostrae jurisdictionis, Sede ipsa per mortem foelicis memoriae Thomae Bourchier Cardinalis vacante, quàm prudenter quámque circumspecte se gerebat; declarant non tam ejus pietas in tuendâ Ecclesiae libertate, quàm ejus & benignitas in fovendo bene beateque viventes, & severitas in corripiendo perditos moribus. Ab eodem quoque Domino Cardinali sua industria fecit relinqui Ecclesiae nostrae XXVII. cappas de rubio tessew, unâ cum casula & dalmaticis unius ejusque sectae. Praeterea cum ad Summum Pontificem per Regem Henricum hujus nominis Septimum gratia suae obedientiae praestandae una cum caeteris Oratoribus missus esset; munus orationis dicendae, quod summa cum laude peregit, ei delatum est. Alias item coram Rege Francorum ipse Ambassiator cum aliis destinatus elegantissimam egit orationem. Cum verò apud Curiam Romanam constitutus esset; ipse Ecclesiae suae adquisivit non solum diversa privilegia literis Apostolicis communiri; verum etiam perpetuas Indulgentias, tam peculiares Conventui, quas Stationarias vocamus, quàm caeteris fidelibus generales, in Festis anni diversis huc confluere volentibus, adeptus est. Dum his igitur multisque aliis praeclarè ab eo rebus gestis polleret; in die Regressionis ab exilio S. Thomae ea patientia & devotione, quae vitam illius pudicam & religiosam decebat, magno cum moerore suorum debitum universae carnis absolvit, anno Incarnationis Dominicae MCCCCXCV. relicta Ecclesia, quam XXII. annos, III. menses, dies XXV. ab omni onere aeris alieni liberam foeliciter gubernavit.’

Thomas Goldston, promotus videtur primo circiter die anni MCCCCXCV. Siquidem obiit anno MDXVII. die XVI. Septembris juxta Obituarium Cant. & Epitaphium Sepulchrale (apud Somnerum & Weaverum) postquam praefuisset annos XXII. menses VIII. dies XVI. ex Obituarii fide. Epitaphium quidem annos XXIV. habet praeter menses VIII. dies XIV. Error autem facile patebit; si conferatur obitus Decessoris. Beneficia Ecclesiae Cant. ab isto Priore praestita Obituarium Cantuariense uberius commemorat. ‘Obiit percelebris memoriae venerandus in Christo Pater & Dominus Dominus Thomas Goldston, hujus Ecclesiae Christi jam olim Prior dignissimus, [Page 147] ac Sacrae Theologiae Doctor insignis. Qui dum hic nobiscum hac luce mortalium potiretur in terris; & Deo & hominibus erat gratissimus▪ affabilis ac gratiosus. Deo quidem humilis & devotus; in omnes religiosus, pius & benignus; ac praecipuè suum in gregem pastor extitit suavissimus. Ipsosque Christi gregis alumnos tanquam filios uterinos benigno ac paterno affectu indesinenter aluit, fovit, ipsosque divino amore sincere dilexit. Praeterea hujus regni Magnatibus, viz. Principibus ac Dominis caeterisque hujus regni Proceribus seipsum summè amabilem exhibuit atque jocundum. Qui etiam Ambassiatores sive Oratores ad Illustrissimum Regem nostrum Henricum VII. destinatos ex ipsius Domini Regis decreto ipsos Oratores honorifice ac humanissimè suscepit; ac etiam coram eis orationes perpulchras ac satis elegantes diserte ac splendide peroravit. In nostros verò cives Cantuarienses tanta benignitate ac ignis divini ardore fervebat; ut quosque quavis▪ occasione discordiae sive dissentionis sejunctos esse dinosceret, ipsos in pristinam concordiae ac pacis unitatem gratiosè revocaret ac firmiter consolidaret. Pauperes quoque ac debiles quantâlibet egestate oppressos sive gravatos continuo relevavit, ipsorumque miseriis piè compatiendo misericorditer subvenit. Caeterùm rebus in agendis humanis disponendisque summâ prudentiâ ac divinâ sapientiâ mirificè praeditus, nunc cum Mariâ ad pedes Domini contemplando coelestia sive aeterna, nunc cum Marthâ sagaciter ac circumspectè administrando terrena sive temporalia, & Marthae & Mariae partes tanquam strenuus dispensator egregiè subiit ac magnificè supplevit. Qualiter igitur hic vir venerandus Prioratûs dignitatem adeptus, manus suas misit ad fortia; opera per ipsum egregie consummata satis declarant, ac manifestant. Primò igitur ad decorem domûs Dei, quam in vitâ suâ summe dilexerat, Turrim satis excelsam▪ Angyll Stepyll vulgariter nuncupatam, testudine pulcherrimâ concameratam ac opere decenti arificiose undique sculptam ac deauratam, cum fenestris vitreatis satis amplis & ferramentis, ope & auxilio honorabilium virorum Reverendissimi in Christo Patris & Domini Johannis Morton Cardinalis, necnon & Domini Willelmi Sellyng Prioris, in medio Ecclesiae, videlicet inter chorum & navem Ecclesiae, egregie erexit ac magnifice consummavit. Duos etiam arcus sive fornices opere lapideo subtiliter incisos cum quatuor aliis minoribus ad sustentationem dictae Turris columnis eandem Turrim supportantibus satis industrie ac prudenter annexit. In choro etiam libros nonnullos ad Dei honorem & Ecclesiae perpulcrâ literaturâ ac satis politâ exarari fecit. Magnum videlicet Gradale; quod quidem aureis literis, floribus & armis decenti picturâ inauratis pulcherrime ornavit. Missale quoque perpulchrum ad usum sacerdotum summae Missae inservientium, cum nonnullis aliis libris ad usum Fratrum Deo servientium, satis commode assignavit. Feretrum etiam sanctissimi Audoeni, in quo ejusdem Reliquiae reverenter sunt reconditae, de opere ligneo decenter inciso ac deaurato fieri fecit. Nec illud silendum est; quòd ad omnem ambiguitatis scrupulum contra sanctissimi ac Divi patris nostri Dunstani reliquias penitus tollendum, autoritate Reverendissimi Patris Domini Willelmi Warham tunc Archiepiscopi solenne scrutinium fieri fecit, praesente dicto Domino Archiepiscopo cum nonnullis aliis Venerabilibus viris Ecclesiasticis sibi in eodem Scrutinio honorabiliter coassistentibus. In cujus rei argumentum portiunculam quandam calvae venerandi capitis sanctissimi patroni nostri Dunstani Dominus Archiepiscopus dicto Priori manu propria contradidit; ut eam reverenter in quadam massa argentea & honorifice reconderet. Quam quidem massam argenteam in formam capitis dictus Prior decenter ac satis artificiose fabricari fecit; in quo eandem portiunculam capitis satis honorifice ac reverenter fecit collocari; ipsumque inter Reliquias Ecclesiae, ut decuit, voluit conservari. [Page 148] Quod quidem ab omnibus caput S. Dunstani vulgariter nuncupatur. Analogium quoque sive Aquilam aeneam propriis expensis procurari fecit. Tres etiam pannos pulcherrimos opere de Arysse subtiliter intextos, ortum Virginis cum vita & obitu ejusdem clare & splendide configurantes, in parte chori australi certis temporibus anni fecit appendi. Vestiarium quoque variis ac diversis ornamentis Ecclesiasticis, videlicet casulis, dalmaticis, tunicis, & cappis, diversi coloris ornando egregie instauravit. Duas praecipue cappas, &c. Capellam quoque Prioris diversis ornamentis, viz. casulis, curtinis ac tapetis, diversi coloris honeste decoravit: ac Oratorium dictae Capellae annexum cum clausura ex parte septemtrionali Ecclesiae contigua ad Missas in Ecclesia commode audiendas ad summam delectationem & commoditatem suis successoribus reliquit. Ad decorem igitur domûs Dei ista à nobis recensita laudabiliter ac magnifice consummavit. Extra quoque Ecclesiam aquaeductum subterraneum satis onerosum ex parte australi prope Ecclesiam ex lateribus & caemento opere testudinario firmissime constructum ad pluviarum inundationes commode recipiendas satis prudenter ac provide construxit; quae quidem pluviarum exuberantia totam Virginis Criptam cum caeteris Capellis adjacentibus ex defectu aquaeductûs nonnunquam operuerat; sicque aditum satis difficilem ad Virginem gloriosam causa devotionis visitandam omnibus illuc confluentibus omnino exhibuit. Qui quidem aquaeductus distenditur in longum à via quae ducit ab hostio Ecclesiae meridionali versus civitatem per coemiterium Ecclesiae prope fundamenta ejusdem usque ad cameram Supprioris, & à camera Supprioris per mansionem Domini Prioris usque ad caput tertii Dormitorii finaliter protenditur atque traducitur. Novum quoque aedificium vulgariter vocatum New Lodgyng juxta antiquam Priorum mansionem vocatum Le Gloriet satis pulchrum atque famosum cum cameris, coenaculis, solariis ac caeteris appendiciis idem aedificium concernentibus, cum porticu decenti versus curiam, ac cum omni apparatu ad ornatum dictae mansionis pertinente, magnificè ac laudabiliter consummavit. Vasa quoque argentea ac deaurata ad mensam Prioris non pauca non modò antiqua renovavit, verum etiam quamplura de novo satis providè comparavit. In vestiario quoque Prioris vocato Le Wardrop non modò vetera ac vetusta reparavit, sed & de novo quamplura instauravit. Et extra Monasterium Londoniis in suburbio civitatis apud Suthworke mansionem Prioris, nonnulla in eâ ac diversa in melius ac commodius transponendo, satis ingeniosè ac honorificè renovavit; quae quidem illuc adventantibus quàm summam confert delectationem. In Maneriis etiam ad Ecclesiam pertinentibus quamplura aedificia à fundamentis noviter erexit ac satis egregiè consummavit. Nam apud Chartham mansionem firmarii ac stabula Prioris cum clausurâ eorundem ex lateribus & caemento satis commodè constructa. Et apud Bekysborne in Manerio vocato Levyngsborne mansionem Prioris satis pulchram cum Capellâ annexâ in honorem Annuntiationis Dominicae ac Patronorum Ecclesiae celebriter dedicatâ, ac novam Aulam Dormitorio Fratrum adjacentem, cum mansione▪ firmarii ibidem cum omnibus aliis ad eandem mansionem pertinentibus, aedificio super portam & duobus horreis solum exceptis. Et in Manerio etiam apud Mooncton in Taneto duo horrea satis ampla cum aliis aedificiis ad idem Manerium spectantibus, praeter mansionem Firmarii. Et apud Sesalter in Rectoriâ totum aedificium horreo excepto. Et in Manerio apud Apuldoore hospitium Prioris cum duobus horreis, stabulis ac caeteris ad idem Manerium pertinentibus, negligentia Firmarii noviter exustis. Et apud Feyrfylde prope Apuldoore, ubi antiquitus nulla habitatio erat, mansionem satis honestam de novo erexit; quam cum terris adjacentibus ad firmam dimisit. Et in Aghycourte novam aulam cum diversis [Page 149] cameris annexis ad usum Firmarii ibidem. Et in Manerio de Ebney cameras satis honestas cum caminis ad eosdem pertinentibus, ad usum Firmarii ibidem. Et ut paucis concludam; in omnibus aliis ferè Maneriis tam infra Comitatum Kanciae quam extra ad Ecclesiam pertinentibus aut diruta honorifice renovavit, aut nova aedificia fundamentis erexit & egregie consummavit. Etiam praeter haec omnia ab ipso egregie consummata, in mariscis prope Apuldoore terras nonnullas salsuginosas, steriles ac satis amaras sua prudentia ac summa industria reddidit frugiferas ac satis ducles. Quae quidem terrae tendunt ad summam DC. acrarum juxta fidelem computationem easdem acras juste commensurantium. Ac denique portam Ecclesiae exteriorem versùs civitatem opere decenti ac plucherrime insculptam à fundamentis erexit. Sed necdum ad consummationem ejusdem Deo disponente attingere valens, impensas tamen ad consummationem ejusdem sufficientes ejus successori prudenter ac satis provide reliquit. His igitur ac plurimis aliis ab eo egregie peractis ac foeliciter consummatis, tandem febre acerrima correptus, summa mansuetudine ac patientia inter horam septimam & octavam post auroram, die videlicet natalitii Virginis Eufemiae, cum ingenti tristitia suorum, spiritum omnipotenti Deo, à quo ipsum acceperat, cum multimodis bonorum operum fructibus devotissime commendavit: anno scilicet Verbi incarnati MDXVII. Qui postquam hanc Ecclesiam per XXII. annos, VIII. menses, II. ebdomadas, & II. dies optime gubernâsset; ipsam ob omni onere aeris alieni liberam ac quietam summâ cum laude gloriose reliquit. Cujus animae precibus Sanctorum mediantibus propitietur Altissimus.’

Thomas Goldwell, in Prioratu successit; & annis circiter XXIII. dignitate potitus, extincto superfuit Coenobio; quod in manus Henrici VIII. Regis assentiente Conventu resignavit anno Domini MDXL. Ejectis itaque Monachis, Rex eodem anno Ecclesiam Cant. nova fundatione instauravit; & eisdem fere possessionibus dotatam, Decani & Canonicorum Saecularium ditioni postliminio subjecit.

[Page 150]

Fragmentum de Institutione Archidiaconatûs CANTUARIENSIS. [Ex Bibliothecâ Cottonianâ, Tiber. C. 9.]

A Tempore B. Augustini primi Archiepiscopi Cantuariensis usque ad tempus bonae memoriae Lanfranci Archiepiscopi per CCCCLXII. annos nullus fuit Archidiaconus in civitate vel Dioecesi Cantuariensi. Sed à tempore B. Theodori Archiepiscopi, qui sextus erat à B. Augustino, usque ad tempus praedicti Lanfranci fuit in Ecclesia S. Martini suburbio Cantuariae quidam Episcopus auctoritate Vitaliani Papae à S. Theodoro ordinatus: Qui in tota civitate & Dioecesi Cantuariensi vices Archiepiscopi gerebat in Ordinibus celebrandis, Ecclesiis consecrandis & pueris confirmandis & aliis officiis Pontificalibus exequendis ipso absente. Idem etiam Episcopus omnimodam jurisdictionem in civitate & Dioecesi Cantuariensi sede plena auctoritate Archiepiscopi ipso absente, & Sede vacante in tota Provincia auctoritate Capituli exercebat per CCCXCIX. annos usque ad tempus praedicti Lanfranci.

Postmodum tempore praedicti Lanfranci Archiepiscopi praedictus Episcopus in fata decessit. Sed idem Archiepiscopus alium substituere non decrevit. Sed postmodum concessit cuidam Clerico suo nomine Valerio totam jurisdictionem in civitate Cantuariensi tantum, exceptis Ecclesiis de patronatu Archiepiscopi & causis matrimonialibus, de quibus se nihil intromittebat. Et incoepit idem Clericus tunc primò vocari Archidiaconus Cantuariensis. Contulit etiam eidem Clerico domicilium in Cantuaria extra Northgate juxta Monasterium S. Gregorii, in quo commune residebat usque ad tempus bonae memoriae Stephani Archiepiscopi per CLIX. annos.

Postmodum verò vacante Sede Cantuariensi per mortem dicti Lanfranci, Capitulum Cantuariense exercuit omnimodam jurisdictionem tam provincialem quam Dioecesanam, salva praedicto Archidiacono jurisdictione priùs sibi concessa. Postea verò vacante eadem Sede per mortem B. Anselmi, Radulphi, Willelmi, Theobaldi, B. Thomae Martyris, Richardi, Baldwini, Huberti Archiepiscoporum, Capitulum Cantuariense omnimodam hujusmodi jurisdictionem exercebat. Durante verò vacatione post mortem praedicti Huberti Archiepiscopi, Dominus Papa Innocentius III. providit Ecclesiae Cant. in Archiepiscopum M. Stephanum de Langetone tunc Sedis Apostolicae Cardinalem; qui postea vacante Archidiaconatu Cant. per electionem M. Henrici de Sanford tunc Archidiaconi in Episcopum Roffensem, contulit Archidiaconatum Cant. M. Simoni de Langetoun fratri suo. Et quia dictus Archidiaconatus exilis erat in possessionibus; concessit eidem Simoni totam jurisdictionem Dioecesanam in Decanatibus ruralibus, exceptis causis matrimonialibus & Ecclesiis quae sunt in Maneriis Archiepiscopatûs & Monachorum, de quibus se nihil intromittebat.

Postmodum verò vacante Sede Cant. per mortem praedicti Archiepiscopi & Ricardi immediati successoris sui, Capitulum Cantuariense omnimodam jurisdictionem, ut supra, exercebat, per M. Willelmum Curteys Officialem suum, salvâ praedicto Magistro Archidiacono jurisdictione prius sibi concessâ. Subsequenter verò vacante Sede Cantuariensi per mortem B. Eadmundi Archiepiscopi, viz. anno Domini MCCXL. Capitulum Cant. omnimodam jurisdictionem [Page 151] tam Provincialem quàm Dioecesanam, ut supra, exercuit per M. Petrum dictum Lumbard officialem suum. Quem praedictus Simon Archidiaconus nitebatur postea impedire, vendicans omnimodam jurisdictionem tam Provincialem quàm Dioecesanam ad ipsum pertinere ratione Archidiaconatûs sui praedicti. Tandem multis hinc inde altercationibus habitis, omnes contentiones & calumniae inter Capitulum & praedictum Simonem motae per personalem compositionem amicabiliter conquieverunt; sicut clariùs liquet per tenorem ejusdem Compositionis.

Postmodum verò vacante Sede per mortem bonae memoriae Bonifacii Archiepiscopi, Capitulum Cant. omnimodam jurisdictionem Provincialem & Dioecesanam, ut-supra, exercebat per Fr. Galfridum de Romenal Officialem suum. Postea verò M. Hugo de Mortuo mari tunc Archidiaconus Cant. ratione talis qualis possessionis Simonis praedecessoris sui vendicabat hujusmodi jurisdictionem ad ipsum & ad Archidiaconatum pertinere. Tandem inter Capitulum & praedictum Hugonem personalis compositio intervenit, ad vitam ipsius Hugonis tantummodo duratura; prout patet per tenorem ejusdem.

Postmodum vacante Sede Cant. per translationem Domini Roberti de Kylewardeby Archiepiscopi in Episcopum Portuensem, Capitulum Cant. omnimodam hujusmodi jurisdictionem, ut supra, exercuit per M. Richardum de Stratford Officialem suum. Sed postea M. Robertus de Gernemutha Archidiaconus Cant. occasione talis qualis concessionis & commissionis factae ad tempus praedictis Simoni & Hugoni praedecessoribus suis vendicabat omnimodam hujusmodi jurisdictionem ad ipsum & ad Archidiaconatum suum pertinere, & super hoc Sedem Apostolicam appellavit; & praedictum Capitulum Cant. in curiâ Romana traxit in causam; ut patet per processum inde habitum. Sed pendente causâ in Curiâ, praedictus Robertus diem ibi clausit extremum.

Postmodum verò vacante Sede Cant. per mortem bonae memoriae Johannis Archiepiscopi, Capitulum omnimodam hujusmodi jurisdictionem, ut supra, exercuit per M. Johannem de Melveston Officialem suum. Sed M. Ricardus de Feringes tunc Archidiaconus Cant. litem sopitam per mortem praedicti Roberti praedecessoris sui in Curiâ Romanâ rèsuscitavit, & usque ad examinationem testium est prosecutus. Et dati sunt Judices de consensu partium ad examinandos testes, viz. M. R. de Rowelle Archidiaconus Bedefordiae, M. Philippus de Bardtone, & M. Johannes de Excestre, qui Bullam l. commissionis. remissionis ... receperunt.

Bonifacius Episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis M. Rogero de Rowelle Archidiacono Bedefordiae & Johanni dicto Derewyne Exoniensis & Philippo de Barthona Lichefeldensis Canonicis Ecclesiarum salutem, &c. Orta dudum inter quondam Robertum Archidiaconum Ecclesiae Cant. ex parte unâ & Priorem & Capitulum ejusdem Ecclesiae ex alterâ super hoc quod utraque partium praedictarum jurisdictionem Archiepiscopalem Sede Cant. vacante ad se spectare dicebat, &c.

[Page 152]

CHRONICON COENOBII Sanctae Crucis EDINBURGENSIS. [De quo insuperioribus Dissertationibus crebra fit mentio.]

AUthor ab ingressu Julii Caesaris in Britanniam exordium ducens, justam Bedae Epitomen usque ad annum DCCXXXIV. contexuit, appositis plerunque rerum gestarum temporibus, quae apud Bedam desiderantur. Quae Augustini adventum praecedunt, & minus ad rem nostram faciunt, & Bedae nil adjiciunt. Illa itaque missa feci.

ANNO ab Incarnatione Domini DXCVI. Gregorius Papa, divino ammonitus instinctu, anno decimo quarto praefati Principis, adventûs verò Anglorum in Britanniam anno circiter centesimo quinquagesimo, misit servum Dei Augustinum & alios plures cum eo Monachos timentes Deum, praedicare verbum Dei genti Anglorum.

Anno DXCVII. venerunt Britanniam praefati Doctores, qui fuit annus CL. adventûs Anglorum in Britanniam.

Anno DCI. misit Papa Gregorius pallium Britanniam Augustino jam facto Episcopo, & plures verbi ministros, in quibus primi & praecipui erant Mellitus, Justus, Paulinus, Rufinianus.

Anno DCIII. Edan Rex Scottorum, qui Britanniam inhabitant, venit contra Aelfridum Northanhimbrorum [Regem] cum immenso ac forti exercitu; sed cum paucis victus aufugit. Siquidem in loco celeberrimo, qui dicitur Dexastan, id est, Dexa lapis, omnis penè ejus est caesus exercitus. Quod videlicet bellum Aelfridus anno XI. Regni sui perfecit, porrò anno Phocatis qui tunc Romani Regni apicem tenebat primo. Regnavit autem praefatus Aelfridus Rex XXIV. annis.

Anno DCIV. Orientales Saxones fidem Christi percipiunt, sub Rege Sigeberto, antistite Mellito. Ordinavit Sanctus Augustinus duos Episcopos Mellitum & Justum, Mellitum ad praedicandum Provinciae Orientalium Saxonum, quorum Metropolis Lundonia civitas est; Justum verò in ipsâ Cantia ordinavit in civitate quae Rovecestria cognominatur. Eodem tempore defunctus est Deo dilectus pater Augustinus septimo Kalendarum Junii, Ethelberto Rege regnante. Successit Augustino in Episcopatu Laurentius, quem ipse idcirco adhuc vivens ordinaverat, ne se defuncto status Ecclesiae tam rudis vel ad horam pastore destitutus vacillare inciperet.

Anno DCXVI. qui est annus XXI. ex quo Augustinus cum sociis ad praedicandum genti Anglorum missus est, Aethelbertus Rex Cantuariorum post Regnum temporale, quod quinquaginta & tribus annis gloriosissime tenuerat, aeterna coelestis Regni gaudia subiit. Qui tertius quidem in Regibus gentis Anglorum cunctis Australibus eorum Provinciis, quae Humbre fluvio & contiguis ei terminis sequestrantur à Borealibus, imperabat; sed primus omnium Coeli Regna conscendit. Nam primus Imperium hujusmodi Aelle Rex Hubrensium Saxonum, Secundus Coelin Rex Occidentalium Saxonum qui lingua ipsorum Ceaulin vocabatur, Tertius ut diximus Aethelbertus Rex Cantuariorum, Tuartus Redwald Rex Orientalium Anglorum, qui etiam vivente Aethelberto eidem suae genti ducatum praebebat, obtinuit. Quintus [Page 153] Eadwinus Rex Norhanhimbrorum gentis, id est, ejus quae ad borealem Humbrae fluminis plagam, majore potentia cunctis qui Britanniam incolunt Anglorum pariter ac Britonum populis praefuit, praeter Cantuarios tantum; necnon & Mevanias Britonum Insulas, quae inter Hyberniam & Britanniam sitae sunt, Anglorum subjecit imperio. Sextus Oswaldus & ipse Norhanhimbrorum Rex Christianissimus iisdem finibus Regnum tenuit. Septimus Oswinus frater ejus è quolibet pene termino Regnum nonnullo tempore cohercens, Pictorum quoque ac Scottorum gentes, quae septentrionales Britanniae fines tenent, maximâ ex parte perdomuit ac tributarias fecit. Defunctus verò est Rex Aethelbertus die vicesimo quarto mensis Februarii, post viginti & unum annos acceptae fidei? atque in porticu Sancti Martini intra Ecclesiam Beatorum Apostolorum Petri & Pauli sepultus, ubi & Berte Regina condita est. Erat autem idem Aethelbertus filius Irminrici, cujus pater Oeric cognomento Oyse, cujus pate [...] Hengist, qui cum filio suo Oyse invitatus à Vortigerno, Britanniam primus intravit. At verò post mortem Aethelberti, filius ejus Edbald Regni gubernacula suscepit.

Anno DCXX. beatus Episcopus Laurentius Regnum coeleste conscendit, atque in Ecclesiâ Sancti Apostoli Petri juxta praedecessorem suum Augustinum sepultus est die quarto Nonarum Februariarum: post quem Mellitus, qui erat Londoniae Episcopus, sedem Dorovernensis Ecclesiae tertius ab Augustino suscepit. Justus autem adhuc superstes Rofensem regebat Ecclesiam.

Anno DCXXIV. Mellitus Archiepiscopus, postquam annis quinque rexit Ecclesiam, Eadbaldo regnante migravit ad coelos, sepultusque est cum patribus suis in saepe dicto Monasterio & Ecclesia beatissimi Apostolorum Principis die VIII. Kalendarum Maiarum. Cui statim successit in Pontificatu Justus qui erat Rofensis Ecclesiae praesul. Illi autem Ecclesiae Romanum consecravit Episcopum datâ sibi auctoritate ordinandi Episcopos à Pontifice Bonifacio.

Anno DCXXV. Paulinus à Justo Archiepiscopo ordinatur genti Northanhimbrorum antistes sub die XII. Kalendarum Augustarum.

Anno DCXXVI. Eanfled filia Eadwini Regis baptizata est cum duodecim aliis de familia ejus in Sabbato Pentecostes.

Anno DCXXVII. accepit Rex Edwinus cum cunctis gentis suae Nobilibus ac plebe perplurima fidem & lavacrum sanctae regenerationis, anno Regni sui undecimo, ab adventu Anglorum in Britanniam annus circiter centesimus octogesimus. Baptizatus est autem Eboraci die sancto Paschae pridie Idus Aprilis, & in Ecclesia Sancti Petri Apostoli; & quam ibidem ipse de ligno ubi catechizaretur atque ad percipiendum baptisma imbueretur, citato opere construxit; in qua etiam civitate ipsi doctori atque antistiti suo Paulino sedem Episcopatûs donavit.

Anno DCXXXIII. Eadwinus cum XVII. annis genti Anglorum simul & Britonum gloriosissime praeesset, è quibus sex etiam annis ipse Christi Regno militavit: rebellavit adversus eum Cedwalla Rex Britonum, auxilium praebente illi Pendâ viro strenuissimo de Regio genere Merciorum, qui & ipse ex eo tempore gentis ejusdem Regno annis viginti duobus variâ sorte praefuit; & conserto gravi praelio in campo, qui vocatur Hatfeld, occisus est Edwinus die IV. Iduum Octobrium, cum esset annorum XLVIII. ejusque totus vel interemptus est vel dispersus exercitus. In quo etiam bello ante illum unus filius ejus Osfridus juvenis bellicosus cecidit. Alter Eadfridus necessitate cogente ad Pendam Regem transfugit; & ab eo postmodum regnante Oswaldo contra fidem jurisjurandi peremptus est. Eadwino itaque Rege perempto, Paulinus Cantiam rediit.

[Page 154]Anno DCXXXIV. Justus Archiepiscopus ad coelestia Regna sullatus est quarto Iduum Novembrium die; & Honorius pro illo est in Praesulatu electus. Qui ordinandus venit ad Paulinum; & occurrente sibi illo in Lindocolino, quintus ab Augustino Dorvernensis Ecclesiae consecratus est Antistes. Cui etiam Papa Honorius misit pallium & litteras, in quibus decernit hoc ipsum quod in Epistola ad Eadwinum Regem missa decreverat; ut cùm Dovernensis Antistes de hac vitâ transierit, hic qui superest consors ejusdem gradûs, habeat potestatem alterum ordinandi in loco ejus qui transierat Sacerdotem; nec sit necesse ad Romam usque civitatem per tam prolixa terrarum & maris spatia pro ordinando Archiepiscopo semper fatigari.

Anno DCXL. Eadbaldus Rex Cantuariorum transiens ex hac vità Erconberto filio Regni gubernacula reliquit; quae ille suceptâ viginti quatuor annis & aliquot mensibus nobilissimè tenuit. Hic primus Regum Anglorum in toto Regno suo idola relinqùi ac destrui, simul & jejunium quadraginta dierum observari, principali auctoritate praecepit; quae ne facile à quopiam possit contemni, in transgressores dignas & competentes punitiones proposuit. Cujus filia Eorcangote, ut condigna parenti soboles, magnarum fuit virgo virtutum, serviens Domino in Monasterio, quod in regione Francorum constructum est ab Abbatissâ nobilissimâ vocabulo Sarâ, in loco qui dicitur Inbrigge. Nam eo tempore nec dum multis in regione Anglorum Monasteriis constructis, multi de Britanniâ Monachicae conversationis gratiâ Francorum vel Galliarum Monasteria adire solebant; sed & filias suas eisdem erudiendas ac sponso coelesti copulandas mittebant, maxime in Brige & in Cale & in Andilegum Monasterio.

Anno DCXLII. occisus est Oswaldus Christianissimus Rex Norhambrorum, commisso gravi praelio à Paganâ gente Paganoque Rege Merciorum Pendâ, à quo & praedecessor ejus Edwinus peremptus fuerat, in loco qui linguâ Anglorum nuncupatur Maserfeld, anno aetatis suae trigesimo quinto, in die quinto Mensis Augusti. Suscepit Regni terrestris sedem pro eo frater ejus Oswinus, juvenis triginta circiter Annorum; & per annos XXVIII. laboriosissime tenuit.

Anno DCXLIV. Revérendissimus Pater Paulinus, quondam quidem Eboracensis, sed tunc Rofensis Episcopus civitatis, transivit ad Dominum sexto Iduum Octobrium die. Qui novendecim annis, mensibus duobus, diebus viginti & uno Episcopatum tenuit: sepultusque est in secretario Beati Andreae Apostoli. In cujus locum Honorius Archiepiscopus ordinavit Ytamar, oriundum quidem de gente Cantuariorum, sed vitâ & eruditione antecessoribus suis aequandum.

Anno DCLI. occisus est Oswinus Rex decimo tertio Kalendarum Septembrium die, anno Regni ejus nono, in loco qui dicitur Ingetlingum. Sed & Antistes Aidanus non plus quàm duodecim post occisionem Regis, quem amabat, dies, id est, pridie Kalendarum Septembris de saeculo [...]ullatus, perpetua laborum suorum à Domino praemia recepit.

Anno DCLIII. Honorius Archiepiscopus, postquam metas sui cursûs implevit, ex hac luce migravit pridie Kalendarum Octobrium die. Et cessante Episcopatu per annum & sex menses, electus est Archiepiscopus cathedrae Dovernensis sextus Deusdedit de gente Occidentalium Saxonum. Quem ordinaturus venit illuc Ytamar Antistes Ecclesiae Rofensis. Ordinatus est autem die septimo Kalendarum Aprilis; & rexit Ecclesiam annis novem & mensibus qua [...]uor & duobus diebus. Et ipso defuncto Ytamar, consecravit pro eo Damianum; qui de genere Australium Saxonum erat oriundus. Midelangli, id est, Mediterranei Angli, sub Principe Peadâ filio Pendan Regis fidem & sacramenta veritatis perceperunt.

[Page 155]Anno DCLV. Penda periit; & Mercii facti sunt Christiani.

Anno DCLIX. Wlfhere filius Pendae sullevatus est in Regnum Merciorum, regnavitque XVII. annis.

Anno DCLXIV. ab Incarnatione Domini facta est eclipsis solis die tertio Mensis Maii, horâ circiter decimâ dici. Quo etiam anno subita pestilentiae lues depopulans primo [in] australibus Britanniae plagis, Northanhimbrorum quoque Provinciam corripiens, atque acerbâ clade diutius longè lateque desaeviens, magnam hominum multitudinem stravit. Haec plaga Hiberniam quoque Insulam pari clade premebat. Deusdedit Sextus Dorvernensis Ecclesiae Episcopus obiit pridie Iduum Juliarum: Sed & Erchonbertus Rex Cantuariorum eodem mense ac die defunctus, Etberto filio ejus sedem Regni reliquit; quam ille susceptam per XIX. annos tenuit. Colman cum Scottis ad suos reversus est; & Cedda & Wilfridus Northanhimbrorum ordinantur Episcopi. Cessante Episcopatu Dorovernensis Ecclesiae non pauco tempore.

Anno DCLXVIII. Theodorus Monachus, natus Tarso Ciliciae, vir & saecularis & divinae literaturae, & Graecè & Latinè instructus, probis moribus & aetate venerandus, id est annos habens aetatis 1. LXVI. XLVI. ordinatus est Dorvernensis Episcopus à Vitaliano Papâ sub die septimo Calend. Aprilium Dominicâ, & ita unà cum sociis sexto Idus Junii missus est. Pervenit autem Theodorus ad Ecclesiam suam secundo postquam consecratus est anno, sub die sexto Kalendarum Juniarum Dominicâ, & sedit in eâ annos viginti & unum, menses tres, dies viginti & sex.

Anno DCLXX. qui est secundus annus ex quo Britanniam venit Theodorus, Oswinus Rex Northanhimbrorum pressus est infirmitate, qua & mortuus est anno aetatis suae quinquagesimo octavo. Qui in tantum eo tempore tenebatur amore Romanae & Apostolicae institutionis; ut si ab infirmitate salvaretur etiam Roman venire, ibique ad loca sancta vitam finire disponeret; Wilfridumque Episcopum ducem sibi itineris fieri promissâ non parvâ pecuniarum donatione rogaret. Qui defunctus die quinto Kalendarum Martiarum, Egfridum filium Regni haeredem reliquit.

Anno DCLXXIII. Egbertus Rex Cantuariorum obiit mense Julio: successit (que) in Regnum frater ejus Lothere; quod ipse annos undecim & menses septem tenuit. Et Synodus facta est ad Hereford die 24. mensis Septembris, praesente Egfrido Rege, praesidente Archiepiscopo Theodoro.

Anno DCLXXV. Wolfhere Merciorum Rex postquam XVII. annos regnaverat, defunctus est, Ethilredo fratri suo relinquens Imperium.

Anno DCLXXVI. Ethelredus Rex Merciorum adducto maligno exercitu Cantiam vastavit; & Ecclesias & Monasteria sine respectu divini timoris foedavit. Eodem anno Insulam Farne vir Domini Cuthbertus [intravit] & per undecim annos mirâ animi alacritate Domino militabat.

Anno DCLXXVIII. Qui est annus Imperii Egfridi octavus, apparuit mense Augusto stella quae dicitur cometa; & tribus mensibus permanens, matutinis horis oriebatur, excelsam radiantis flammae quasi columnam praeferens. Quo etiam anno ortâ inter ipsum Regem Egfridum & reverentissimum Antistitem Wilfridum dissensione, pulsus est idem Antistes à sui sede Episcopatûs, & pro eo Bosa, Eatha & Eaded ordinati sunt Antistites à Theodoro Archiepiscopo.

Anno DCLXXIX. Anno Regni Egfridi nono, conserto gravi praelio inter ipsum & Ethelredum Regem Merciorum juxta fluvium Trente, occisus est Elwinus frater Regis Egfridi, juvenis circiter octodecim annorum, utrique Provinciae multùm amabilis. Nam & sororem ejus, quae dicebatur Ostridh, Rex E [...]ilre [...]us habebat uxorem. Cùm materies belli acrioris & inimi [...]itiae inter Reges populosque feroces videretur exorta; Theodorus Deo dilectus Antistes [Page 156] divino functus auxilio salutifera exhortatione coeptum tanti periculi funditus extinguit incendium: adeo ut placatis alterutrûm Regibus ac populis, nullius anima hominis pro interfecto Regis fratre, sed debita tantummodo multa pecuniae Regi ultori daretur. Cujus foedera pacis multo exinde tempore inter eosdem Reges eorumque Regna duraverunt.

Anno DCLXXX. Synodus facta est in campo Hetfeld de fide catholicâ, praesidente Archiepiscopo Theodoro; in qua affuit Johannes Abbas Romanus, [...]acta est Synodus sub die XV. Kalendarum Octobris, anno X. Egfridi Regis Humbronensium, Etilredi Regis Mercinensium VI. & Aldulfi Regis Est-Anglorum XVII. & Lotarii Regis Cantuariorum VII. anno Regni ejus. Quo etiam anno religiosa Christi famula Hilda Abbatissa Monasterii, quod dicitur Streneshalch, post multa quae fecit in terris opera coelestia, ad percipienda praemia vitae coelestis de terris ablata transit die XV. Kalendarum Decembrium, cùm esset annorum LXVI. quibus aequâ partitione divisis, XXXIII. primos in saeculari habitu nobilissimè conver [...]ata complevit; & totidem sequentes nobilius in Monachicâ vitâ Domino consecravit. Nobilis etiam natu erat, hoc est, filia Nepotis Edwini Regis vocabulo Hereric.

Anno DCLXXXIV. Egfridus Rex Northanhimbrorum misso Hiberniam exercitu cum Duce Berchto, vastavit miserè gentem innoxiam, & nationi Anglorum semper amicissimam; ita ut ne Ecclesiis quidem aut Monasteriis manus parceret hostilis.

Anno DCLXXXV. Egfridus Rex cum temere exercitum duxisset ad vastandam Pictorum Provinciam, multis prohibentibus amicis, & maxime beatae memoriae Cuthberto, qui nuper fuerat ordinatus Episcopus, introductus est simulantibus fugam hostibus in angustias inaccessorum montium; & cum magnâ parte copiarum, quas secum adduxerat, extinctus est, anno aetatis suae XL. Regni autem XV. die XIII. Kalendarum Juniarum. Successit autem Egfrido in Regnum Alfridus, vir in scripturis doctissimus; qui frater ejus & filius Oswini Regis esse dicebatur; destructumque Regni 1. statum. statutum, quamvis intra fines angustiores nobiliter recuperavit. Quo videlicet anno Loterius Cantuariorum Rex, cùm post Egbertum fratrem suum, qui novem annis regnaverat, ipse duodecim annis regnâsset, mortuus est octavo Iduum Februarii. Vulneratus namque est in pugnâ Australium Saxonum, quos contra eum Edricus filius Egberti aggregaverat; & inter medendum defunctus: ac post eum idem Edricus anno uno ac dimidio regnavit. Quo defuncto, Regnum aliquot temporis spatium Reges dubii vel externi disperdiderunt; donec legitimus Rex Wichtredus, id est, filius Egberti, confortatus in Regno, religione simul & industriâ gentem suam ab extraneâ invasione liberaret. Ipso etiam anno, quo finem vitae accepit Rex Egfridus, Episcopum fecerat ordinari Lindisfarnensium Ecclesiae, virum sanctum & venerabilem Cuthbertum. Ordinatus est autem Eboracae à Theodoro Dorobernensi Archiepiscopo VII. Kalendarum Aprilis, ipso die Paschae, convenientibus ad consecrationem ejus septem Episcopis, praesente praefato Rege Egfrido, quinto decimo anno Regni ejus.

Anno DCLXXXVII. Wilfridus à sede repulsus ab Egfrido Rege, post longum exilium in Episcopatum Hagustaldensis Ecclesiae est receptus. Sanctus itaque Cuthbertus sciens in spiritu appropinquare diem sui transitûs, repetiit Insulam mansionemque suam. Primâ igitur Ebdomadâ Quadragesimae feria quarta coepit aegrotare; & rursus quarta feria post mediam Quadragesimam tribus continuis Ebdomadibus in infirmitate decoctus, instante nocturnae orationis tempore, perceptis sacramentis salutaribus, decimo tertio Kalendarum Aprilis migravit ad Dominum, luna prima anno Episcopatûs sui III. anachoreseos XII. Monachatûs sui XXXIV. ex quo autem Rex Oswaldus & Aidanus Episcopus Pontificalem sedem in Lindisfarnea Insula instituerunt [Page 157] LIV. corpus illius ad Beati Petri Apostoli Ecclesiam, quae in eadem insulâ est sita, delatum est; ibique ad dexteram Altaris petrino in sarcofago repositum.

Anno DCLXXXVIII. anno autem Regni Alfridi tertio, Cadwalla Rex Occidentalium Saxonum, cum genti suae duobus annis strenuissimè praeesset, relicto Imperio propter Dominum Regnumque perpetuum venit Romam; hoc sibi gloriae singularis desiderans adipsci, ut ad limina Beatorum Apostolorum fonte baptismatis ablueretur, in quo solo didicerat generi humano patere vitae coelestis introitum; simul etiam sperans quia mox baptizatus carne solutus ad aeterna gaudia jam mundus transiret; quod utrumque ut mente disposuerat, Domino juvante completum est. Etenim illò perveniens, Pontificatum agente Sergio, baptizatus est die sancto sabbati Paschalis; & in albis adhuc positus, languore correptus, XII. Kalendarum Maiarum die solutus à carne, & beatorum est Regno sociatus in coelis: Qui vixit annos triginta imperante Domino Justiniano Augusto, anno consulatûs ejus quarto. Successit in Regnum Yna de stirpe Regiâ; tenuitque Imperium XXXVII. annis.

Anno DCXC. Theodorus beatae memoriae Archiepiscopus senex & plenus dierum, id est, annorum LXXXVIII. defunctus est; quem se numerum annorum fuisse habiturum jamdudum somni revelatione edoctus suis praedicare solebat. Mansit autem in Episcopatu annis XXII. sepultusque in Ecclesiâ Sancti Petri in qua omnium Episcoporum Dorobernensium sunt corpora deposita. De quo una cum consortibus ejusdem sui gradûs recte ac veraciter dici potest; quod Eccl. XLIV. 13. corpora eorum in pace sepulta sunt; & nomen eorum vivet in generationes & generationes. Ut enim dicam; tantum profectûs spiritualis tempore praesulatûs illius Anglorum Ecclesiae, quantum nunquam antea potuere, ceperunt.

Anno DCXCII. successit Theodoro in Episcopatum Berchtwald; qui erat Abbas in Monasterio, quod juxta hostium aquilonale fluminis Genlade positum Racwlfus nuncupatur; vir & ipse scientiâ Scripturarum imbutus, sed & Ecclesiasticis simul ac Monasterialibus disciplinis summe instructus, tametsi praedecessori suo minime comparandus. Qui electus est quidem in Episcopatum die primo mensis Julii, regnantibus in Cantia Wichtredo & Suefhardo. Ordinatus est autem anno sequente tertio die Kalendarum Juliarum dominicâ à Godwino Metropolitano Episcopo Galliarum; & sedit in sede suâ secundo Kalendarum Septembrium die dominicâ. Qui inter multos, quos ordinavit Antistites, etiam Gefmundo Rofensis Ecclesiae Praesule defuncto, Tobiam pro illo consecravit, virum Latina lingua & Graeca & Saxonica atque eruditione multipliciter instructum. Wilfridus ab Alfrido Rege iterum expulsus est, & tredecim annis exulabat; & primò Romam adiit, & inde rediit, & in Mediterraneorum Anglorum regione morabatur; multaque diu loca pervagatus, Romam adiit, Britanniam rediit, divertens ad Australium Saxonum [partes qui] pagano adhuc 1. cultul. culturae dediti [sunt.] ibi in illa patria per quinque annos docebat evangelium.

Anno DCCIII. Aethelredus, postquam XXX. annis Merciorum genti praefuit, Monachus factus, Coenredo Regnum dedit.

Anno DCCV. Alfridus Rex Norhanhimbrorum defunctus est, anno Regni sui vigesimo necdum impleto, cui succedens in Imperium filius suus Osred, puer octo circiter annorum, regnavit annis XI. & Wilfridus Episcopus in suam receptus est sedem; & IV. annis, id est, usque ad diem obitûs sui vitam duxit in pace. Sicque eximius virtute venerabilis victor conscendit alti thronum anno XLV. accepti Episcopatus; corpusque ejus perlatum est in Monasterium ipsius, quod dicitur Ripun; & juxta honorem tanto Pontifici congruum in Ecclesia Beati Apostoli Petri sepultum.

[Page 158]Anno DCCVIII. Imperii autem Regis Osredi quarto, Coenred qui Regno Merciorum nobilissime tempore aliquanto praefuerat, nobilius multò Regni sceptra reliquit. Nam venit Romam, ibidem attonsus, Pontificatum habente Constantino; ac Monachus factus, ad limina Apostolorum in precibus, jejuniis & elemosynis usque ad diem permansit ultimum. Succedente Coelredo filio Aethelredi in Regnum; qui ante ipsum Coenredum idem Regnum tenebat.

Anno DCCXI. Bertsrihtus praefectus cum Pictis pugnavit.

Anno DCCXVI. Osred Rex Norhanhimbrorum interfectus est & Coenred successit; & Rex Merciorum Ceolred defunctus est; & vir Domini Egbertus Hienenses Monachos ad catholicum Pasce & Ecclesiasticam correxit tonsuram.

Anno DCCXXV. qui erat annus septimus Osrici Regis qui Coenredo successerat, Wihtredus filius Egberti Rex Cantuariorum defunctus est IX. die Kalendarum Maiarum; & Regni, quod per triginta quatuor semis annos tenebat, filios tres Aelbertum, Eadbertum & Alfricum reliquit haeredes. Anno quoque proximo Tobias Rofensis Ecclesiae Praesul defunctus est, vir, ut supra meminimus, doctissimus. Erat enim discipulus beatae memoriae magistrorum Theodori Archiepiscopi & Abbatis Adriani; unde, ut dictum est, cum eruditione literarum vel Ecclesiasticarum vel generalium ita Graecam quoque cum Latinâ didicit linguam; ut tam notas ac familiares sibi eas quàm nativitatis suae haberet loquelam. Sepultus verò est in porticu Sancti Pauli Apostoli, quam intra Ecclesiam Sancti Andreae sibi ipse in locum sepulturae fecerat. Post quod Episcopatûs officium Aldulfus Berhtwaldo Archiepiscopo consecrante suscepit.

Anno DCCXXIX. apparuerunt Cometae duae circa solem, multum intuentibus terrorem incutientes. Una quippe solem praecedebat manè orientem; altera vespere sequebatur occidentem; quasi orienti simul & occidenti dirae cladis praesagae. Vel certe una diei, altera noctis praecurrebat exortum; ut utroque tempore mala mortalibus imminere signarent. Portabant autem faciem ignis contra Aquilonem; quasi ad accendendum Arcturum. Apparebant mense Januario; & duobus fermè septimanis permanebant. Quo tempore gravissima Saracenorum lues Gallias miserâ caede vastabat; & ipsi non multò pòst in eâdem Provinciâ dignas suae perfidiae poenas luebant. Quo anno vir Domini Egbertus ipso die Paschae, octavo Kalendarum Maii, migravit ad Dominum; & mox peracto Pascha, hoc est, septimo Idus Maii Osricus Rex Norhanhimbrorum vitâ decessit; cùm ipse Regni, quod XI. annis gubernabat, successorem pro eo▪ Ceonulfum decrevisset, fratrem illius qui ante se regnaverat Coenredi Regis. Cujus Regni & principia & processus tot ac tantis redundavere rerum adversantium motibus; ut quid de his scribi debeat, quemve habitura sunt singula finem, necdum scire valeat.

Anno DCCXXXI. Berhtwaldus Archiepiscopus longâ consumptus aetate, defunctus est die quinto Iduum Januariarum; qui sedem annis XXXVII. mensibus VI. diebus XIV. gubernabat. Pro quo anno eodem factus est Archiepiscopus vocabulo Tatwinus, de Provincia Merciorum. Consecratus est autem in Dorvernensi civitate à viris venerabilibus Daniele Wentano & Igwaldo Lundoniensi & Aldulfo Rofensi Antistitibus die X. Junii mensis Dominica: vir religione & prudentiâ insignis, sacris quoque litteris nobiliter instructus; anno adventûs Anglorum in Angliam circiter CCLXXXV.

Anno Repone DCCXXXIII. ex Chronologia Saxonica p. 520. & Epitome Bedae p. 490. DCCXXX. eclipsis solis facta est XVIII. Kalendarum Septembrium circa horam diei tertiam; ita ut pene totus orbis solis quasi nigerrimo & horrendo sicut videretur esse coopertus.

[Page 159]Anno DCCXXXIV. Luna sanguineo colore perfusa quasi horâ integrâ secundo Kalendarum Februarii circa gallicantum, dehinc nigredine subsequente ad lucem primam reversa est. In eodem verò anno Tatwinus Archiepiscopus & Beda Doctor coeli conscenderunt palatia.

Anno MLXV. ab Incarnatione Domini Sanctus Edwardus Rex, filius Aethelredi Regis, & filius Emmae filiae Ricardi Ducis Normanniae, & frater Eadmundi Irneside ex parte patris, exactis in Regno XXIII. annis & mensibus VI. & XXVII. diebus, in vigiliâ Epiphaniae foelici monte vitam laudabilem terminavit; & secundo die Haraldus consecratus est in Regem. In sequenti verò anno Willelmus Comes Normanniae venit in Angliam; & pugnavit contra eundem Haraldum Regem, & vicit eum cum exercitu suo apud Hastinge secundo Idus Octobris; & in proximâ nativitate Domini fullimatus est in Regem.

Anno Legendum videtur MLXVIII. MXLVIII. Bellum in Bledunâ.

Anno MLXIX. ex quo corpus Beati Cuthberti ab Alduno Episcopo in Dunelmum est perlatum LXXXIII. tertio verò Regni Willelmi anno, idem Willelmus Rex Anglorum quendam Robertum cognomine Cumin populis Northanhimbrorum praefecit Comitem; qui cum mille ducentis hominibus Dunelmum veniens, & ibi per domos hostiliter agens, occisus est ibi cum suis omnibus, praeter unum qui vulneratus evasit, V. Kalendarum Februarii. Unde Rex offensus ducem quendam, qui ejus mortem ulcisceretur, cum exercitu direxit. Cùm autem ad Alvertuniam venissent, etiam mane facto Dunelmum profecturi essent; tantâ nebularum densitas est orta, ut vix astantes sese alterutrum videre, viam nec ullo modo valebant invenire. Stupentibus illis quid hoc esset, & conferentibus invicem quidnam facerent, affuit qui diceret homines illos quendam in urbe sua Sanctum habere nomine Cuthbertum, qui eis in adversis semper protector adesset; quos nemo impune illo vindicante laedere valeret. Quibus auditis, ad propria sunt reversi.

Anno MLXXI. Eadwinus Dux occisus est.

Anno MLXXV. obiit Eaditha Regina. Rogerus & Radulphus Duces voluerunt tradere Regem.

Anno MLXXVI. Walthevus Comes decollatus est.

Anno MLXXVIII. obiit Hermannus Episcopus Seresberiae; & Osmundus successit.

Anno MLXXX. ventus validus in Natale Domini. Walcherus Episcopus Dunelmensis occisus est.

Anno MLXXXIII. obiit Matilda Regina.

Anno MLXXXIV. Wibertus Papa sedem accepit.

Anno MLXXXVII. obiit Willelmus Rex Anglorum; & Willelmus filius Regnum suscepit.

Anno MLXXXIX. Osmundus Episcopus constituit Canonicos triginta sex in Ecclesiâ Salesberiensi. Obiit Lanfrancus Archiepiscopus. Terraemotus factus est.

Anno MXCII. Osmundus dedicavit Ecclesiam Salesberiensem cum septem Episcopis.

Anno MXCIII. Anselmus ad Archiepiscopatum electus est.

Anno MXCIV. obierunt Malcolmus Rex Scottorum & Margarita Regina.

Anno MXCVI. Urbanus Papa iter Jerosolymis praedicavit.

Anno MXCVIII. Obiit Walchelinus Episcopus. Antiochia à Christianis capta est. Cometa apparuit.

Anno MXCIX. obierunt Osmundus Episcopus, & Urbanus Papa. Jerusalem à Christianis capta est.

[Page 160]Anno MC. obierunt Willelmus Rex junior, & Thomas Archiepiscopus senior. Henricus Regnum accepit.

Anno MCI. die natalis Domini in Basilicâ Beatae Mariae apud Bethleem [Godefridus] à Daiberto Patriarchâ unà cum Episcopis Cleroque ac populo assistentibus in Regem honorificè sacrâ unctione sullimatus & coronatus est.

Anno MCII. Rogerus ad Episcopatum Seresberiae electus est.

Anno MCIV. facta est incorrupti corporis Sancti Cuthberti translatio sive manifestatio post annos depositionis ejus CCCCXVIII. & V. menses, & XII. dies; qui est quintus annus Regni Henrici Regis, Episcopatûs verò Ranulfi sextus.

Anno MCV. Henricus Rex Baiocas incendit.

Anno MCVI. Henricus Rex Normanniam adquisivit. Cometa apparuit in mense Februarii.

Anno MCVII. ordinatio Rogeri Episcopi Sarisberiae. Obiit Eadgarus Rex Scotiae.

Anno MCVIII. obiit Gundulfus Episcopus, & Radulfus successit.

Anno MCIX. obiit Anselmus Archiepiscopus; & Henricus Rex Angliae dedit Imperatori filiam suam.

Anno MCX. Cometa apparuit in mense Junio.

Anno MCXI. Boiamundus obiit & Eulalia Abbatissa. Papa Paschalis captus est Romae.

Anno MCXIV. obiit Thomas Archiepiscopus junior.

Anno MCXV. obiit Maria Comitissa de Bolonia secundo Kalendarum Junii.

Anno MCXVIII. obierunt Paschalis Papa & Matildis Regina Angliae & Arnulfus Patriarcha & Baldewinus Rex Jerusalem.

Anno MCXIX. obiit Gelasius Papa: & terra mota est quarto Kalendarum Octobris.

Anno MCXX. Willelmus filius Henrici Regis & Ricardus frater ejus & Ricardus Comes de Cestriâ cum multis Nobilibus naufragio perierunt.

Anno MCXXII. obiit Radulfus Archiepiscopus Cantuariae.

Anno MCXXIII. obierunt Johannes Episcopus Batoniae & Robertus Episcopus Lincolniae.

Anno MCXXIV. obiit bonae memoriae Alexander Rex Scottorum septimo Kalendarum Maii.

Anno MCXXV. Magna fames, & magnum Concilium: obiit Vicecomes.

Anno MCXXVIII. coepit fundari Ecclesia sanctae Crucis de Edenesburch.

Anno MCXXIX. obiit Willelmus Episcopus Wintoniae, & Henricus consecratus est.

Anno MCXXX. Anegus Comes Muraviensis à Scottis interfectus est.

Anno MCXXXIII. eclipsis facta est Nonis Augusti.

Anno MCXXXV. obiit Henricus Rex Angliae quarto Nonarum Decembris; & Stephanus ei successit.

Anno MCXXXVI. Willelmus Cantuariensis Archiepiscopus obiit; & Richardus filius Gilleberti. Dedicatio Glascuensis Ecclesiae nonis Julii.

Anno MCXXXVII. quinto decimo Kalendarum Decembris, fuit bellum inter Scotos & Anglos.

Anno MCXXXVIII. Episcopus Salisburiae & Episcopus Lincolniae & Cancellarius capti sunt à Rege Stephano.

Anno MCXL. Stephanus Rex capitur Lincolniae à Comite Glocestriae & à caeteris qui sustentabat partem Imperatricis.

Anno MCXLVII. obiit Johannes Episcopus de Glascu. Iter Jerosolymis secundo praedicatur.

[Page 161]Anno MCL. dedicata est Ecclesia de Dunfermelin. Alwinus Abbas à curâ pastorali se sponte deposuit; & Osbertus eandem suscepit. Obiit etiam ipse Osbertus Abbas eodem anno, XV. Kalendarum Decembris.

Anno MCLII. Willelmus Abbas electus est: obiit Matildis Regina Angliae quinto Nonarum Maii. Obiit Henricus Comes Northanhumbrorum filius David Regis Scotiae secundo Idus Junii. Ascalon à Christianis capta est.

Anno MCLIII. obiit piae memoriae David Rex Scottorum IX. Kalendarum Junii Dominicâ ante Ascensionem Domini. Cui successit in Regnum Malcolm nepos ejus aetate XLII. annorum, filius Henrici praedicti Comitis Northumbriae. Obiit Eugenius Papa; Cui successit Anastasius. Et Abbas Bernardus Claraevallensis, & Eustachius Comes filius Stephani Regis Anglorum. Rader quoque Comes Cestriae, & Simon Comes Northamtoniae. Henricus etiam Archiepiscopus Eboracensis. Stephanus Rex Angliae cum Henrico nobilissimo Comite Andegaviae pacem & fidem perpetuam in die festo Sancti Leonardi Abbatis iniit. Eo die apud Scotiam, Sumerled & nepotes sui, filii scilicet Malcolmi▪ associatis sibi plurimis insurrexerunt in Regem Malcolm; & Scotiam in magna parte perturbantes inquietaverunt.

Anno MCLIV. Willelmus Archiepiscopus Eboracensis permittente piissimo Papâ Anastasio ad Archiepiscopalem Cathedram cum summo honore reversus est; & intra septem septimanas defunctus est. Hugo etiam Romae consecratus Dunelmensem Episcopatum suscepit. Maxima fames & pestilentia animalium apud Scotiam facta est. Arturus Regem Malcolm proditurus duello periit. Obiit Gaufridus primus Abbas de Dunfermelin; Et nepos ejus Gaufridus in loco ejus successit. Rogerus de Ponte Episcopi in Archiepiscopatum Eboracensem consecratus est. Obiit Stephanus Rex Angliae VIII. Kalendarum Novembris: Et Henricus Dux Normanniae XIV. Kalendarum Januarii Regni diademate insignitur. Obiit Dunecan Comes de Fif. Malcolm Rex dedit Ecclesiam de Travernent Canonicis de Castello Puellarum. Christianus in Episcopum Galwariae eodem die, quo & Rex Angliae Henricus, ab Archiepiscopo Rotomagensi apud Bermundeseiam consecratus est.

Anno MCLV. obiit Anastasius Papa; cui successit Adrianus. Obiit Ailwinus Abbas primus Ecclesiae Sanctae Crucis.

Anno MCLVI. Dofnaldus filius Malcolm apud Witterne captus est, & à patre suo incarceratus.

Anno MCLVII. Malcolm Machel cum Rege Scottorum pacificatus est. Rex Angliae Henricus exercitum duxit in Walliam; & ibi Eustachius filius Johannis cum pluribus aliis cecidit. Tandem Walenses pacem cum Rege fecerunt. Rex Scotiae reddidit Regi Angliae Northanhimbriam & Cumberlandiam. Rex autem Angliae reddit ei Comitatum Untenduniae. Fratres plures Templi Jerosolymorum in praelio corruerunt.

Anno MCLVIII. Obiit bonae memoriae Robertus Episcopus Sancti Andreae. Rex Scotiae Malcolm ivit cum Rege Angliae Henrico ad Tolosam; & ab eodem Rege Henrico gladio militiae accinctus est in Turonensi. Obiit Willelmus Comes Boloniae filius Stephani Regis. Obiit Adrianus Papa; cui successit Alexander, expulso Octaviano, qui in sedem Apostolicam profanè aspiravit. Willelmus Episcopus Muravensis missus Romam à Rege Malcolmo, à praefato Papâ Alexandro cum summo honore susceptus, ad Scotiam cum gratia & electione sedis Apostolicae remissus est.

Anno MCLX. Rex Malcolmus duxit exercitum in Galwaiam ter; & ibidem inimicis suis devictis, foederatus est cum pace; & sine damno suo remeavit. Fergus princeps Galwaiae habitum Canonicum in Ecclesia Sanctae Crucis de Ednesburch suscepit; & eis villam, quae dicitur Dunroden, dedit. Ernaldus [Page 162] Abbas de Chelcou in Episcopum Sancti Andreae electus est; & à Willelmo Muraviensi Episcopo & Apostolicae sedis Legato in ipsâ Ecclesiâ Sancti Andreae [consecratus est] & Walterus in ejus locum surrexit. Johannes in Abbatem de Chelcau electus est, & ab Hereberto Glascuensis Episcopo benedictus.

Anno MCLXI. Obiit Teodbaldus Cantuariensis Archiepiscopus. Obiit Fergus Princeps Galwaiae quarto Idus Maii.

Anno MCLXII. Obiit Willelmus Muraviensis Episcopus & Apostolicae sedis Legatus nono Kalendarum Februarii. Thomas Cancellarius Regis Angliae in Archiepiscopum Cantuariae consecratus est. Elda soror Malcolmi Regis Scotiae nupsit Florentio nobili Comiti Hothlandiae. Obiit Isaac Prior de Sconâ; & Robertus Canonicus de Jedeuadere primus Abbas in eadem Ecclesia constitutus est. Obiit Ernaldus Episcopus Sancti Andreae & Apostolicae Sedis Legatus Idus Septembris.

Anno MCLXIII. Henricus Rex Angliae pacatis transmarinis partibus ****

[Page 163]

HISTORIA COENOBII ABENDONIENSIS A primâ ejus Fundatione ad annum Domini MCXXXI. ex Additamentis Chronici FLORENTII WIGORNIENSIS, authore Monacho ABENDONIENSI.

[De qua in superioribus Dissertationibus saepiùs facta est mentio.]

INclyti Regis Edredi tempore vir Domini Aethelwoldus, qui in Monasterio Aera Mariani Scoti DCCCCLXX Aera Dionysii Exigui DCCCCXLVIII Gleastoniensi in Monachico habitu sub Abbate Dunstano Domino Jesu Christo devotè serviebat, cupiens ampliori scripturarum scientiâ doceri, decrevit ultra marinas adire partes. Sed Regina Eadgifa mater Regis memorati praevenit ejus conanima, dans consilium Regi, ne talem virum sineret egredi de regno suo: insuper asserens tantam in eo fuisse Dei sapientiam, quae & sibi & aliis sufficere posset; quamvis ad alienae patriae fines ob hanc causam minime tenderet. Quibus auditis delectatus Rex, magnam circa Dei famulum coepit habere dilectionem; placuitque ei suadente matre sua Reperitur Charta hujus donativa in Monastico Angl. Tom. 1. p. 101. data anno 955. dare Sancto viro quendam locum vocabulo Abbandoniam; in quo modicum antiquitus Monasteriolum habebatur, sed erat tunc neglectum ac destitutum, vilibus aedificiis consistens, & XL. tantum mansas possidens; reliquam verò praefati loci terram, quae centum cassatorum lustris hinc inde giratur, Regali dominio subjectam Rex ipse possidebat. Quis autem antiquorum illius primum institutor fuerit, monimento veterum accepimus; quod ^† Cissa Rex ^* Heano cuidam religiosae vitae viro ac Abbati simulque sorori ejusdem Cissae nomine locum ad omnipotentis cultum construendi coenobii dedit, quod Abbandun antiquitus appellatur, collatis ad hoc Regio munere plurimis beneficiis & possessionibus ob vitae necessarium inibi forte degentium. Verùm non multò pòst antequam insisteretur designato operi, Rex [...]pse obiit. Rex autem Ina primò donationes supradictas irritas fieri decrevit; demum facti poenitens, de suis etiam easdem longè uberius auxit; adeò Extat ea de re Charta Inae Regis, in Monastico Tom. 1. pag. 99. quae quidem CCLXXIII. cassatos numerat. ut CCL. Cassatorum descriptionem sub anno Incarnationis Dominicae DCXCIX. regali edicto sanciret, praedicto Abbate Heano regimen loci tenente. Horum posteriori tempore testamentum Principum Aethelbaldus Rex suae quoque authoritatis collatione ratum esse constituit sub Danielis antistitis & ^† Cumani ejusdem loci Abbatis attestatione.

[Page 164]Succedentibus nonnullis postea annis, Kenulfo Rege jus regium obtinente, Rethunus quidam officio Episcopali functus Abbatis locum in Abbandoniâ est adeptus. Qua tempestate idem Coenobium tam gravibus implicabatur Regis officialiumque ejus exactionibus; ut maximum suarum rerum illic commanentibus fieret taedium. Siquidem Rex ipse [plus] solito convivia sibi requirere, & homines, quos solidarios dicimus, sibi subdiurnandos consueverat commendare. Officialium autem venatorum & falconariorum Regis quisque pro posse possessiones Ecclesiae vexabant. Unde vir ille unum invenit remedium, pretio cum precibus obvius ire. Centum itaque & XX. libras necnon & C. manentes ad Regalem villam, quae Suthun dicitur, eo tenore Regi obtulit; quatinus omni post tempore in Abbandoniâ & in universis ejus possessionibus libertas praedictarum inquietudinum fieret. Cujus voluntati Rex in omnibus assensum praebuit. Habetur privilegium istud in Monastico Tom. 1. p. 100. Quod decretum anno Regni sui XXV. ab incarnatione vero Dominicâ DCCCXXI. sancitum est. His itaque peractis, Antistes ille Romam adiit; Sanctum Papam Leonem Petri Apostoli vicem tunc agentem repperit; qui ejus itineris causam audiens, benigne ut requirebat Abbendonensis loci libertatem Apostolicâ authoritate sancivit; Regique Kenulfo & caeteris in Anglia potentibus litteras dirigens, hortatus est eos ad reverentiam cultumque ejusdem loci. Quae postquam ille [...] impetra [...]it. patravit, in summâ quiete quoad vixit coenobium illud gubernavit. Post cujus discessum quid huic loci contigerit usque ad gloriosi Principis Aethelstani imperium, quia nusquam certi quicquam addiscere potui, suo meus stilus caruit officio. Rege Aethelstano regnante, & Abbendonensi coenobio praesidente Cinatho Abbate, villas quae ab incolis Swinford & Sanford vocantur & Dumeltun in Gloecestrae Comitatu sitam largitus est Anno ab Incarnatione Dominicâ DCCCCXXXI. Nec multò pòst Rex ipse obiit. Post obitum verò ejus ad tantam est solitudinem redactum; ut omnibus sibi adjacentibus possessionibus regio subactis dominio, à Monachis omnino destitueretur. Cujus infortunii malum quibus ex causis acciderit, nil veri ad meam pervenit notitiam. Veruntamen testamentorum libri possessiones Ecclesiae continentium reservati sunt Dei providentiâ; à tempore autem Inae Regis, sub quo Coenobium primò constructum est, ad hanc ejus desolationem CC. & XL. revolutio annorum fuisse reputatur.

Factumque est consentiente Dunstano Abbate secundùm Regis voluntatem, ut vir Dei Aethelwoldus praenotati loci ^† susciperet curam; quatinus in eo Monachos ordinaret regulariter Deo servientes. Venit ergo servus Dei ad locum sibi commissum; congregavitque sibi in brevi spatio gregem Monachorum, quibus ipse Abbas jubente Rege ordinatus est. Dedit ^* etiam Rex possessionem Regalem, quam in Abandonia possederat, hoc est, centum cassatos cum optimis aedificiis, Abbati & fratribus ad augmentum cotidiani victûs; & de regio thesauro suo multùm eos in pecuniis juvit. Sed mater ejus largiùs solatia munerum eis direxit.

Venit ergo Rex quadam die ad Monasterium, ut aedificiorum structuram per seipsum ordinaret; mensusque est omnia fundamenta propriâ manu, quemadmodum muros erigere decreverat: rogavitque eum Abbas in hospitio cum suis prandere. Annuit Rex ilico; & contigit adesse sibi non paucos Optimatum suorum venientes ex gente Northanhimbrorum, qui omnes cum Rege [Page 165] adierunt convivium. Laetatusque est Rex, & jussit abunde propinare hospitibus hydromellum. Quid multa? hauserunt ministri liquorem tota die ad omnem sufficientiam convivantibus; sed nequivit ipse liquor exhauriri de vase nisi ad mensuram palmi, gaudentibus Northanhimbris & vesperi cum laetitia recedentibus.

Operariorum providere alimenta Aelfstanus Monachus praecepto Abbatis curam acceperat. Accidit namque quadam die, dum Abbas more solito peragraret Monasterium; ut aspiceret illum fratrem stantem juxta fervens caldarium, in quo victualia praeparabat artificibus. Et intrans vidit omnia vasa mundissima ac pavimentum scopatum. Coxit enim carnes cotidie solus, & operariis ministrabat, focum accendens, & aquam apportans, & vasa denuo emundans. Dixitque ei Sanctus Aethelwoldus: ‘O mi frater, si talis miles Christi es, qualem te ostendis; mitte manum tuam in bullientem aquam, & unum frustum de imis mihi impiger attrahe.’ Quod sine mora fecit, non sentiens calorem ferventis aquae. Quo viso Abbas jussit deponi frustum, & nemini hoc indicare viventi. Qui cùm postea ob vitae meritum Pontificatus culmen apud Wiltonam adeptus fuisset; adveniente sui ab hac vita evocatione Abbandoniam deportatus atque sepultus est anno ab incarnatione Christi DCCCCLXXX.

Erat & puer in eodem Monasterio purae innocentiae studii, nomine Aedmerus, quem Abbas ac fratres nimium diligebant. In tali itaque aetate & gratiâ constitutus, infirmitate correptus pervenit ad vitae ultima. Cumque exitûs horam praestolaretur; subito in ecstasi factus, coelesti se interesse curiae atque ibi matrem Dei Mariam residere conspicatur. Ante eam itaque hic adolescens adducitur, atque ab eadem an cum assistentibus sibi amodo remanere, an in vitâ adhuc mortali degere velit, affabili ut semper est vultu sciscitatur. Ille nil tristitiae, nil indigentiae his, quos intendebat, adesse considerans, malle se illic dixit quam aliàs, si mereretur, jam associari. Cujus delectioni cum effectus fore promitteretur; inter visionis illius gaudia ad se reversus, Abbati suo quae viderat quaeque audierat pandit. Et ut vera esse quae narrarat probarentur; spiritus ejus à corpore exiens mox illius, quam acceperat, promissionis in Sanctorum coetu compos efficitur.

l. Ad. Ut districtioris autem vitae tramitem cùm è diversis Angliae partibus viri Dei Aethelwoldi auditâ sanctitate plurimi differenti more legendi canendique instituti ad eum convenirent atque reciperentur: volens eos in Ecclesiâ consonâ Deo voce jubilare, ex Corbiensi Coenobio, quod in Francia situm est, Ecclesiasticâ eâ tempestate disciplina famosum, viros accersiit solertissimos; ut illos in legendo psallendoque sui imitarentur.

Ad beati quoque Benedicti coenobium Floriacum de suis Monachis unum Osgarum nomine transmisit, normam vivendi, prout illic mos erat, discere ac in domum reversum socios horum quae didicerat participes efficere: Quibus rebus factum est; ut qui novitii in Ecclesiastico instituebantur discipulatu, brevi aliis in Anglia perfectiores doctioresque praedicarentur. Sanctus etiam Aethelwoldus trium Regum sibi invicem in Regno succedentium, dum regimen Abbatiae gereret, simul & Archiepiscoporum, Antistitum, Abbatum, Primatumque Regni confirmatione ac auctoritate tria privilegia de loci libertate acquisivit canonica ac regali descriptione roborata. Ea tempestate non habebantur Monachi in gente Anglorum, nisi tantum qui in Glastonia morabantur & Abbandonia. Quanta verò ipsa fratrum collectio profecerit, Regnum Angliae quamdiu constiterit testabitur; in cujus multis regionibus à patre Aethelwoldo Coenobia fundata celeberrima, ac de ejus Monachorum numero Abbendoniae electi Abbates cum Monachis & illic sunt directi. Quorum ista sunt vocabula, Heli, Burch, Torni. In quibus hujus hominis quanta fuerit probitas, l. mirandum. miranda est; cùm [quod] solus tot Ecclesias [Page 166] in Anglia construxerit, tum quòd tales discipulos habuerit, ut quidam Archiepiscopi, nonnulli Episcopi, plures verò Abbates ac Monasteriorum fundatores fierent. Ante verò quam ipse vir Sanctus ad Episcopatum eligeretur; ditatus est locus, quem regebat, scilicet Abbendonensis, sexcentis & eo ampliùs cassatis, insuper & aeternae libertatis suffultus privilegiis divina simul & Regia auctoritate conscriptis, quae laminis aureis sigillata inibi usque hodie conservantur. DCCCCLXXXV DCCCCLXIII

^* Sanctissimus Aethelwoldus venerabilis Abbas Abbendonensis Ecclesiae, à Beato Dunstano educatus, mortuo Brihthelmo Episcopatum Wintoniensis Ecclesiae suscepit; & eodem anno jussu Regis expulsis Clericis, Monachis Abbendoniensibus vetus Monasterium instituit. Hic namque Regem eximium, cujus erat Consiliarius, ad hoc maximè provocavit; ut Clericos à Monasteriis expelleret, & Monachos Sanctimonialesque in eis collocari juberet. Vice verò S. Aethelwoldi Abbendoniae Abbas constituitur Osgarus ejusdem Monasterii Monachus. Sed quia Ecclesiam Abbendonensem ante susceptum Episcopatum dedicandam reliquerat; post sui consecrationem & ipsam unâ cum B. Dunstano & aliis nonnullis Coepiscopis suis in honore Dei Genitricis Mariae consecravit V. Kalend. Januarii. DCCCCXCIX DCCCCLXXVII

Domnaniae Praesul Sidemannus obiit; cujus corpus Abbandoniam defertur, & in porticu S. Pauli Apostoli illic decenter humatur. MVI DCCCCLXXXIV

^† Sanctus Aethelwoldus Wintoniensis Episcopus, Indictione secundâ, Kalendis Augusti è saeculo migravit. Domnus etiam Osgarus Abbas Abbendoniae per idem tempus diem clausit ultimum. MVII DCCCCLXXXV

Erat tunc Major domûs regiae Aelfricus quidam praepotens, fratrem habens ^* Edwinum institutione Monachum. Hic apud Regem pretio exegit; ut frater ejus Abendoniae Abbas praeficeretur. Quod & factum est. MXII DCCCCXC

^† Edwinus Abbas Abbendonensis obiit; cui successit vir venerabilis Wulgarus. MXXVIII MVI

Alfricus Dorobernensis Archiepiscopus obiit; & sepultus est Abbandoniae, unde Monachus extiterat: sed regnante Kanuto Rege ad sedem suam translatus [Page 167] est. Cui Wintoniensis Episcopus Alfegus successit; & pro illo Kenulfus Episcopatum suscepit. MXXXIX MXVII

Pius Pastor Abbas Abbendoniae Wulgarus obiit anno XXVIII. ex quo illum divina pietas eidem Ecclesiae praefecit. Cujus Abbatis industriâ vigilante, necnon & Dei misericordiâ protegente, inter tam dissidentes in Angliâ motus Coenobium Abbendonense à Danorum devastatione permansit immune; cùm dextrâ laevâque hostium incursio passim loca universa subrueret; aut si benevolentior fieret, maximo sese pretio habitatores eorum redimere sineret. Cui in Pastoralitate Domnus Adelwinus successit. Quem Rex Kanutus pro laudabilis vitae merito secretorum suorum conscium efficiens, à noxiis sese retrahere ac recta appetere ejus suasionibus studebat. Hinc & Coenobium Abbendonense à Rege diligitur, & muneribus ejus cumulatur. Nam inter alia sua donaria capsam de argento & auro parari fecit; in qua S. Vincentii Levitae & Martyris reliquiae collocarentur. MLII MXXX

Venerabilis Abbas Abbendoniae Adelwinus obiit. Cui ex hac vitâ decedenti Siwardus ex Glestoniensi Coenobio Monachus successit, tam saecularium quàm ecclesiasticarum vigore admodum fultus. MLXVI MXLIV

Hoc anno Cantuariensis Metropoleos Archiepiscopus Edsius accitum Siwardum Abbatem Abbendoniae, quem prudentiâ plurimum vigere noverat, Regis consensu & regni Primorum Pontificatûs decoravit apice, ac Patriarchatûs sui vice ipsum fungi instituit. Nam ipse privatis uti volebat; quia aegritudine laborabat. Abbendoniensi autem Ecclesiae Aethelstanus ejusdem loci Sacrista Abbas constitutus est. MLXX MXLVIII

Vir Domini Aethelstanus Abbas Abbendoniae obiit; cui successit quidam de Monasterio S. Eadmundi Monachus, in auri argentique fabrificio operator mirificus, nomine Sperafoc. MLXXI MXLIX

Sed & Archiepiscopi vices ^* moderans Siwardus, aegritudine correptus, Abbandoniam à Cantiâ aeger defertur; & duobus illic mensibus lecto detentus, ab hac vitâ educitur; atque ibidem sepelitur. MLXXII ML

Sperafoc Abbas Abbendoniensis Londoniae Praesulatum suscepit; sed antequam esset consecratus, à Rege Edwardo est ejectus. Venerat per hós dies ad Regem quidam de Norwegiâ gente Episcopus vocabulo Rodulfus, regi propinquus. Hic Abbendonensibus Abbatis jure praeficitur. MLXXIV MLII

Rodulfus Episcopus & Abbas Abbendonensis Ecclesiae obiit; cui successit Ordricus ejusdem Monasterii Monachus.

[Page 168]Abbas Abbendoniae Ordricus postquam Domum sibi commissam honorificè MLXXXVII MLXV gubernasset, & à memoriâ Principum Apostolorum ad sua remeâsset; diutinâ coctus aegritudine, diem sortitur ultimum. Faldredus verò in eodem Monasterio Praepositurae officium exhibens, Abbatiae dominatum post illum adipiscitur. MXCIII MLXXI

Aldredus etiam Abbas Abbendoniae apud Castellum Walingafordense in captione ponitur. Sed aliquanto pòst tempore inde eductus, in manus Wintoniensis Episcopi Walchelini servandus committitur; apud quem mansit quoad vixit. Cui in Abbatiam successit Athelelmus de Monasterio Gemmetico Monachus. MCVI MLXXXIV

Abbas Athelelmus Abbendonensis Ecclesiae obiit. Cui successit Rainoldus, & ipsè Monachus Gemmeticensis Ecclesiae. MCXIX MXCVII

Decessit etiam Domnus Rainaldus Abbas Abbendoniae [post cujus obitum Rex] Abbatiam Abbandoniae & alias plures in manu suâ [usque ad obitum] tenuit. MCXXII MC

Quarto itaque mense regni illius [ Henrici I. Angliae Regis] die omnium Sanctorum per manum Episcopi Lincolniensis Rotberti Domnum Faricium ex Malmesburiensi Coenobio Monachum Abbendoniam direxit; & ut debitam illi subjectionem deferrent, Monachis mandavit: utiliorem eis fore nusquam ut rebatur posse se providere Patronum contestans. Hic itaque genere Italicus, saeculari prudentiâ cautissimus, literarum adprimè scientiâ optime eruditus; medicinae peritiâ adeò exercitatus, ut ejus solius l. antidotorum. antidotum confectionibus Rex ipse se crederet saepe medendum. Erat & Romanae Ecclesiae notus; cum & in eâ tum multis & in aliis Ecclesiis per Ausonias oras diu deguerit. Quare tantae opinionis personam Archiepiscopo Anselmo ab hac vita migrato parasset Rex substituere; nisi normâ aequitatis ejus inflexibilis quibusdam majoris ordinis Ecclesiastici suspectâ, ipsorum factione id tum perturbaretur. MCXXXIX MCXVII

Vir etiam laudabilis Domnus Faricius Abbas Abbendonensis Ecclesia, cùm ejus industria opes illius Ecclesiae multiplicatae de die in diem augmentarentur, decidit in aegritudinem: qua ex hac luce subtractus à laboribus suis beato fine quievit, XVII. videlicet regiminis sui anno, VII. Calend. Martii. MCXLIII MCXXI

Rex etiam Optimatum suorum consilio Abbendonensi Ecclesiae praefecit in Pastorem quendam bonae famae virum nomine Vincentium ex Gemmetidensi Ecclesia Monachum, cunctis qui aderant id laudantibus. Erat enim valde benignus, ac pietatis gratia plenus. Omnibus compatiebatur, omnes pro affectu diligebat.

[Page 169] ^* Vir non modicae prudentiae, duorum Episcoporum Wigornienslum, Samsonis MCXLVII MCXXV videlicet & Teovulsi, Archidiaconus Hugo nomine XII. Calend. Aprilis obiit. MCLII MCXXX

Venerabilis Abbas Abbendonia Domnus Vincentius decimo anno sui regiminis IV. Calend. Aprilis ex hac vita decessit.— ^† Prior etiam Wintoniensis Ecclesiae Ingulfus ^* nomine apud Wudestoke Abbas electus Abbendonensi Ecclesiae, à Rogero Selesberiensi Praesule VI. Idus Junii die Dominica consecratur Salesbiriae.

Additamenta ex Historiâ prolixâ Coenobii Abendoniensis à Lucio Rege ad Richardum I. Regem. MS. in Bibliothecâ Cottoniana Claudus B. 6.

INgulfus Abbas obiit ^† anno XXIX. regiminis sui, anno quarto regni Henrici II. die XIII. Cal. Octobr. cui à Rege in loco Pastoris substituitur Walkelinus, Ecclesiae Eveshamensis Monachus, vir circa possessiones Ecclesiae sibi commissae fidelis & prudens, in revocandis quoque priorum pastorum negligentiâ perditis studiosus. Qua de causâ à Rege plurimum dilectus, ab eo in Abbatem promotus est. Walkelino Abbate mortuo

Godefridus Episcopus de S. Asaph, quem Henricus II. Rex istius domûs constituit Procuratorem, IX. annis & dimidio vicem gerens Abbatis in omnibus tam in ordine intrinsecus quàm in procuratione forinsecus. Godefrido demum ab Abbatiâ amoto, ^* successit ei

Rogerus, ^† qui IX. annis & dimidio praefuit huic domui. Isto defuncto

Thomas de Husselburnâ Clericus transmissus est à Rege Henrico II. ad custodiam Abbatiae.

Amoto tandem Thoma à procuratione domûs istius, Henricus II. Rex dedit Abbatiam Abbendoniae Alfredo Priori Rovecestriae. Alfredus obiit eodem mense quo Ricardus Rex Angliae coronatus est. Successit ei

Hugo Abbas, vir bonae memoriae.

[Page 170]

Charta AETHELREDI Regis data WLFSINO Episcopo & Coenobio SCIREBURNENSI.

[De qua facta est in superioribus Dissertationibus mentio.]

ANNO Dominicae Incarnationis nongentesimo nonagesimo octavo ego Aethelredus totius Albionis Dei gubernante moderamine basileus, suadente Archiepiscopo Alfrico, de consilio meorum Principum seu nobilium inque ..... annui Episcopo Wlfsino ordinare Monachicae conversationis normam castam ... & Deo amabilem secundùm institutionem sancti patris Benedicti in ..... Scireburnensis Ecclesiae; eâ ratione videlicet, ut quisquis successor ei advenerit sive Praesul, crudelis si fuerit, facultatem ... tractare res Monachorum. Sit pastor non tyrannus ..... utilitatem secundùm pastoralem authoritatem ...... pascat suos & se servientes. Habeat ipse solus victum inter fratres. Scriptum est enim ..... esto in illis quasi unus ex illis. Regat ipse ...... substantiam Monasterii ...... ita duntaxat, ut Fratrum consilium sit ...... quicquid.... Et si quando quod absit evenerit, ut Pastor & grex discordent; semper judex ... Archiepiscopus se praebeat .... ut justa correctio sequatur. Et quia mos minimè ....... ut in Episcopali Sede Abbas constituatur; fiat ipse Episcopus eis Abbas & pater; & ipsi Fratres obedientes ei sint sicuti filii & Monachi cum castitate & humilitate & subjectione secundùm disciplinam almi patris nostri Benedicti; ut unà bravium aeternae coronae accipere mereantur. Et quoniam sicut ait Apostolus: Nos sumus, in quos fines saeculorum devenerunt; & multiplicato jam genere humano; adeò ut perplures gratiâ inopiae ruris non habentes, ubi vel arando vel fodiendo agriculturam exercentes victum adipiscantur: Insuper & crescente philargyriâ nonnullorum, ut quisque rapiat sibi quod potuerit; optimum duxerunt Priores nostri, ut omnis lis terminibus certis adnulletur; ideoque territoriae causae creberrime adsuescere nuper inter mundanos coepere, in portione quisque propriae telluris liberè excolet. Quorum ego exempla imitatus, rus praedicti .... hac cartulâ annotari censeo. Hoc est, in ipsâ Scireburnâ centum agellos & praedium Monasterii; sicut Wlfsinus Episcopus fossis sepibusque girare curavit. Deinde IX. Cassatos in agro qui ab incolis Holancumb nuncupatur. Item in Halganstoce XV. in Thornford VII. in Hradanford X. in Wonburna V. in Westum VIII. in Stawilbrycge XX. in Wulf......... euntum VIII. In Osa ..... juxta ripam maris quae dicitur Aetbun. Et quicquid Deus his auxerit ex donis ..... securitate & jugi libertate possideant Fratres inibi degentes; tribus exceptis, quae omnibus communia sunt, sc. expeditione, pontis arcisve restauratione ..... nulli ..... constructione; eò quòd Monasteriis hoc opus ind .... Si fortè, quod absit ..... donationem quispiam adnullare temptaverit & ..... deflectere; sciat se aequissimo Judici rationem ....... tuba ... in extremo examine ..... aequitas & justitia ..... manifestabuntur.

Ego Aethelredus Rex Anglorum hanc libertatem concedo .... Monasterio .. quod elegerit .... doque signaculo Sanctae Crucis hanc munificentiam ..... his testibus.

Ego Aelfricus Archiepiscopus hoc denunciatâ benedictione firmavi.

Ego Ealdulf Archiepiscopus .... atque consensi.

Ego Wlfstanus Episcopus hoc adfirmavi.

Ego Aelfheagus Episcopus consului.

[Page 171]Ego Wlfsinus Episcopus hoc meum desiderium ...... usque ....... concessi.

Ego Aethelward Dux .... corroboravi.

Ego Aelfr ...... consentaneus fui.

Ego Aelfsige Abbas .....

Ego .......

Ego Godwine Abbas.

Ego Aethelmaer M. Osthulf. Wlfget ..... Beo ... Brih .... Wlfnad .....

Epistola ALEXANDRI III. Papae ad HENRICUM II. Regem, de THOMA BECKET Archiepiscopo Cantuariensi.

[Ex Bibliothecâ Cottonianâ. Vitellius E. 10.]

ALexander Episcopus, servus servorum Dei,

excellentissimo Principi Christianissimoque filio suo Domino Regi Collegii Cant. & omnibus Archiepiscopis & Episcopis in eodem Collegio existentibus salutem & Apostolicam benedictionem.

Sancta & catholica mater Ecclesia suo sponso, qui Christus est, ineffabilis amoris dulcedine copulata, suscepit ab ipso dotes amplissimas, gratiarum ubertate foecundas, & specialiter inter eas beneficium libertatis. Voluit enim peramabilem sponsam ejus libero fidelibus praeesse dominio; ut haberet potestatem in singulos velut in filios more matris, cunctique ipsam reverentia filiali tanquam universalem matrem & Dominam honorent. Haec est enim dilecta sua arca; in quam cor ejus tam die quàm nocte invigilat indefessé. Hic est hortus illius fertilis▪ in cujus suavitatis odore praecipuè delectatur. Quis itaque non verebitur illam offendere vel injuriis provocare? Quis credere poterit sponsum in sponsae contumeliâ graviter non offendi? Quis violator Ecclesiae libertatis contra Deum & hominem quavis defensione protegitur; ut supernae virtutis malleo comminui in pulverem nequeat & favillam? Habet enim mater Ecclesia unde vehementer doleat, unde dolorem clamoribus exprimat, plena querelis; utpote gravibus injuriis lacessita & enormibus collisa sceleribus & jacturis. Dolet inquam, nec mirandum; inspicit quia qui forent ejus cari, facti sunt ejus inimici. Et qui suxerunt ipsius ubera, materni lactis refecti dulcedine, amaritudinis calicem illam compellunt proh dolor degustare. Qui foecundati per ipsam grandium ubertate bono [...]um, hostilibus eam provocare conatibus, & libertatem ejus, quantum in eis est, deprimere non verentur. O ingratitudinis damnabile vitium, res ingrata superis & terrenis, infesta res; quia omnis lex sacrosanctae Ecclesiae confunditur, dum sic matrem filii vili pendent. Hanc profectò querelam de quodam Thoma Cantuariensi Archiepiscopo per literas vestras ad Sedem Apostolicam destinatas inspeximus; & in illis reperimus, quòd sine consilio vestro renunciârit juri suo; & factus est fatuus in Aulâ Regis. Et quia renunciare non debuisset sine licentiâ nostrâ speciali; cùm in juribus cautum sit, quòd est unus casus specialis Summo Pontifici reservatus; quamvis per Simoniam, ut dicitur, fuerit electus; ideo conscientiam de puritate commendamus, & scrupulosam reprehendimus curiositatem. Ne verò religionis puritas confusa fuccumberet, vel Symoniae pravitas effugeret impunita; ab omni ordine Ecclesiastico & Archiepiscopatu illum degradamus, & stultissimum declaramus; mandantes vobis sub poenâ excommunicationis majoris, quatenus poenam condignam eidem imponatis; [Page 172] scilicet ut in arcto Monasterio recludatur, ibidem perpetuam poenitentiam peracturus. Quapropter tibi, fili carissime; praecipimus ut illum de tuâ Curiâ expellas; quia indecens est, ut qui fuerat Metropolitanus in tali sacro Collegio & inter religiosos conversatus, esset joculator sive histrio in tuâ praesentiâ. Insuper, fili carissime, si Episcopi tui regni in nostro mandato Apostolico & Archiepiscopatu nimis negligentes, quod absit, extiterint; volumus, quòd manus adjutrices extendas ad sustentandam Romanae Ecclesiae libertatem; & sic obtinebis Apostolicam benedictionem; quia post sententiam latam si incorrigibiles perstiterint, sacrosancta Ecclesia non potest ultra facere nisi invocare brachium saeculare. Ulterius, fili dilectissime, ad aures nostras pervenit; quòd aliis loco praedicti Archiepiscopi successit; & plura enormia & sinistra in tuam personam illustrissimam lingua vulgari publicè praedicabat; & similiter Apostolico consilio inconsulto & ante Pallii missionem sacros ordines ministrabat. Unde visum est nobis, quia non voluntate Papali, nec etiam potestate regali rite fuerat electus, sed contra omnium voluntates regentium similiter & habentium interesse. Unde bene possumus per istum, quod est in titulo illo de Clerico per saltum promoto; quia non fuerat electus loco sacro sc. de Claustro, ut honestum erat, nec de Episcopo ad Archipraesulis dignitatem, sed quod dolendum est, de custode carceris in Archiepiscopum. Sed quamvis ordo in electione non servabatur, Electionem illam Apostolica authoritate cassamus, irritamus & adnihilamus; & pro sua inani electione illum excommunicamus, & ad praesentiam nostram personaliter jam citamus. Praeterea secundùm fratrum nostrorum consilium secum gratiosè volumus dispensare; scilicet ut cum commensalibus & sibi servientibus ad ministrationem & communicationem interim jam habeat usque quo poterit ad sedem Apostolicam viam commode arripere; mandantes, quatinus quamcitò poterit Apostolico conspectu [...] seipsum praesentet. Sciens pro certo, nisi specialis illa dilectio, quam ad personam suam habuimus & habemus, justum motum animi nostri temperaret, poena docente cognosceret, quantum excesserit, qui spretis canonicis sanctionibus & consuetudine generali praesumserat Archiepiscopatûs officium usurpare. Scriptum Romae II. die mensis Decembris, & nostri Apostolatûs anno primo.

[Page 173]

Epistola Walteri Archiepiscopi Cant. ad Johannem XXII. Papam de Canonizando Roberto Winchelse Archiepiscopo Cantuariensi.

Litera Domini W. Archiepiscopi & Suffraganeorum suorum missa Domino Johanni Papae XXII. pro Canonizatione bonae memoriae Roberti quondam Cant. Archiepiscopi, mense Martii, anno Domini MCCCXXVI. finiente.

SAnctissimo Patri, &c. devotus suus, W. Archiepiscopus Cant. & Suffraganei ejusdem Provinciae, &c. Summi Regis ineffabilis providentiae celsitudo nullis valens ambiri limitibus aut terminis comprehendi; etsi cunctos in ipso Catholicè obdormientes coelestis beatitudinis commilitones efficiat, & praemiorum uberiorum retributione immarcessibilium aeternae gloriae prosequatur; illos tamen convenienti censurâ judicii altioribus decorat honoribus & potioribus attollit insigniis dignitatum, quos suae majestatis essentia digniores esse cognoscit, quosque commendat ingentior excellentia meritorum. Quo sacrosancta Sedes Apostolica exemplo ducta laudabili, ipsum venerando Sanctorum Cathalogo decrevit aeternaliter ascribendum, quem magnitudo factorum in terris sublimatum esse testatur in coelis; ut in ipso Christus in Ecclesiâ laudibus veneretur assiduis; qui in Sanctis suis semper est laudabilis ac etiam gloriosus. Idcirco, Pater Sanctissime, nos clamor cogit validus tam humilium quàm sublimium regni Angliae personarum, quinimo ipsa caritas nos compellit in notitiam vestrae Sanctitatis recolendae memoriae Domini Roberti de Winchelse nuper Cant. Archiepiscopi vitae insignia deducere; ad quod eo ferventiùs afficimur, quò celebris memoriae Thomas nuper Comes Lancastriae adhuc rebus degens in humanis vestrae Beatitudini super hoc scripsisse legitur; ipsius mores, vitam & conversationem vestrae Sanctitati studiosè recommendando. Animadvertere itaque dignetur vestra sancta Paternitas; quòd Dominus Robertus totam juvenilem aetatem in liberalium Artium facultatibus transcurrens, in his eminenter imbutum se reddidit; & exinde sacrae Theologiae adhaesit jugiter disciplinae. Et sic tandem innocentiae Scholaris & Magister, Cant. sedem ascendit Archiepiscopalem; totoque tempore suo ministerium sibi creditum fideliter ac studiosè complevit. Et circa morum honestatem diligenter intentus, & in divinis officiis jugiter devotus existens, sibi ipsi vitae sanctitate multipliciter proficere, aliosque praedicationibus, exemplis variis pariter & doctrinis indies instruere salubriter satagebat. Quo exemplum illius imitatus, qui querelas populi tabernaculum ingressus ad Dominum referebat, staterem gestans in manibus, lances ejusque appendebat libramine, & solum Deum habendo prae oculis, sine delectu pariter justos & pauperes supportavit. Quo quot adversitates, quot tribulationes, quot anxietates & angustias pro juribus & libertatibus Ecclesiae conservandis idem perpessus fuerat; satis notum extitit ac divulgatum. Nam ut verum fateamur; tuendo statum Ecclesiae & libertatem, captis suis facultatibus, & Clericis suis & familiâ dispersis, pedes incedere compellebatur quasi solus miserabiliter mendicando; & consequenter extra regnum Angliae relegatus; ac praediis suis & possessionibus con [...]iscatis, [Page 174] omnia constanter sustinuit, & jura Ecclesiae suae illibata conservavit. Ita quòd nichil aliud arbitramur sibi de veritate Martyris defuisse; nisi quòd prudentia, fides & sapientia Illustrissimi Regis Edwardi, sub cujus alis Ecclesiam erexit, hujusmodi atrocitati censuit esse cedendum. Ante aciem igitur oculorum vestrae Sanctitatis hiis vitae suae compendiosè expositis, quaedam miracula, quae inter alia innumerabilia pro ipso operatus est Altissimus, vestri dignissimi Apstolatûs culmini humiliter duximus praesentari: Vestrae Sanctitati flexis genibus humiliter supplicantes, ut ex his, si libeat, aliquali informatione receptâ, vestrae Beatitudinis circumspecta discretio, actibus intenta salubribus & operibus exposita pietatis, aestimet, diffiniat, ordinet, & jubeat, quid ulterius in hoc casu fuerit faciendum, ad divini nominis honorem & gloriam, fideique Catholicae exaltationem optatam.

Testimonium Walteri de Suthfeld Episcopi Norwicensis de potestate Archiepiscopi Cantuariensis in Prioratu Cantuariensi.

[Ex Registro Arundel fol. 15.]

OMnibus praesentes literas inspecturis, W. miseratione divinâ Norwicensis Episcopus salutem in Domino. Quoniam humanae fragilitatis tam infirma est conditio; quòd ea quae in praesenti vitâ aguntur, à memoriâ citò decidunt, & non rarò oblivionis tenebris obumbrantur; quaedam quae per venerabilem patrem Bonifacium Dei gratiâ Cantuariensem Electum in Ecclesia Cantuariensi fieri vidimus, ad perpetuam ejus rei memoriam in scriptis duximus annotanda. Inprimis vidimus ipsum ingredi Capitulum; quo . . . . omnes Officiales sua deposuerunt officia; & qui claves habebant, eas eidem reddiderunt. Et vidimus praefatum Dominum Electum deferre claves eorum usque ad cameram suam, & eas tradere cuidam Laico servienti suo saeculari. In creatione Prioris sic procedebat. Inprimis omnibus de Conventu in Capitulo praesentibus, inhibuit in virtute obedientiae & sub poenâ excommunicationis; ne quis eorum quenquam sibi nominaret gratia vel favore, nisi quem crederet idoneum ad regimen Prioratûs. Post haec omnibus exeuntibus Capitulum, omnes sigillatim requisivit interrogando unumquemque sic: Quis tibi videtur magis idoneus ad regimen Prioratus? Et ipse Electus propriâ manu in talibus scribebat dicta singulorum; ita quod nullus Monachus quid à quo diceretur praescire valeret. Verùm quidam Monachus sedens à remotis scribebat nomina examinatorum & personas nominatas nunc per signa nunc per figuras; prout idem Electus in animo concipiebat. Quid tamen sibi volebant illa signa vel figurae, nullus sciebat nisi ipse Electus solus. Post haec omnibus sic examinatis, vidimus Electum recedere: & eâdem nocte praefatus Electus apud Wengham in camerâ suâ nobis & aliis quos volebat praesentibus, excluso Monacho Cantuariensi, dicta sic examinatorum sibi & suo consilio legebat; & quem vellet Priorem praeficere tractabat, non multum innitens examinationi sed potiùs suae propriae conscientiae & utilitati domûs. Et cum jam ordinasset cum suo consilio de Nicolao de Sandwich creando in Priorem; in crastino reversus est ad Capitulum; & eum eis nominavit & praefecit Priorem. [Page 175] Et statim surgens, & incipiens, Miserere me Deus, ingressus Ecclesiam, ipsum Priorem installavit. Post haec volens de creatione Officialium tractare, [...]ssit in camera sua ad se venire Priorem & alios Monachos pro sua voluntate; & ibidem de personis praeficiendorum tractavit cum eis. Et postea ingressus est Capitulum; & quem volebat ad hanc vel illam nominabat Obedientiam, & officium committebat eidem; quosdam etiam, prout volebat, ad priora officia restituebat, Suppriorum sc. & alios; & hac una vice omnes infrascriptos creavit & praefecit; Priorem, Suppriorem, Praecentorem, Cellarium, Camerarium, Sacristam, Poenitentiarios extra & intra. Haec siquidem acta fuerunt apud Cantuariam die Martis proxima ante Festum Apostolorum. Simonis & Judae, & duobus diebus sequentibus anno Domini MCCXLIV. In hujus rei testimonium nos & Arc [...]idiaconus Cantuariensis, qui omnia praemissa vidimus & tractavimus, praesentibus signa nostra apponi fecimus. Scripta etiam, quae fecit Dominus Electus & Monachus cum examinarentur Monachi, similiter signavimus.

Beneficia pertinentia ad collationem sive praesentationem Archiepiscopi Cantuariensis anno MCCCC.

[Ex Registro Arundel fol. 258.]

IN Decanatu Cantuariensi III. viz. Ecclesiae S. Elphegi Cant. S. Martini Cant. & Michaelis de S. Herbaldoun.

In Decanatu de Brugge VII. viz. Praepositura de Wyngham, Ecclesiae de Ikham, Adesham, Godmersham, Chartham, Byshopesborne, & Vicaria de Godmersham.

In Decanatu de Cherryng XII. viz. Ecclesiae de Cherryng, Westwell, Cranebrok, Newendon, Sandhurst, Bydinden, Hathewelden, Plukele, Chart magna, Chart parva, Smerdenne, & Vicaria de Hedecrone.

In Decanatu de Sandwych II. viz. Ecclesiae de Dale, & de Monyngham magna.

In Decanatu de Lymene XI. viz. Ecclesiae de Aldyngton, Newechirche, Ivychirche, Wodecherche, Wytrichesham, Rokyngg, Snergate, Romeneye, Orgareswyke, Meresham, & Vicaria de Lyde.

In Decanatu de Sutton II. viz. Ecclesiae de Maydistan & de Holyngborne.

In Decanatu de Sydyngborne Ecclesia de Tunstal.

In Decanatu de Elham III. viz. Ecclesiae de Lymyng, & Saltwod, & Vicaria de Elham.

In Decanatu de Shoreham Roffensis Dioeceseos, XVIII. viz. Ecclesiae de Shorham, Sevenock, Chevenyng, Gynesford, Wrotham, Mepham, Penshurst, Chydingston, Sundresh, Bradsted, Pekham, Hegham, Orpington, Huntyngton, Northflete, Clyve, Vicariae de Wrotham & Mepham.

In Decanatu de Croydon Wintoniensis Dioeceseos XV. viz. Ecclesiae de Croydon, Cheyham, Marstham, Cherlewode, Burstowe, Horslee, Wymbledon, Bernes, Newingtoun, juxta Lambhith, Harewe, Hesee, Preston, Lambhith, Vicariae de Croydon & Harewe.

[Page 176]In Decanatu de Pagham Cicestrensis Dioeceseos XVIII. viz. Ecclesiae de Pagham, Lovente, Slynden, Tangmere, Bokstede, Omnium Sanctorum in civitate Cicestriae, Suthmallyng, Isefeld, Adburton, Vicariae de Pageham, & Maghefeld, Quatuor Praebendae apud Southmallyng in laico feodo, Praecentoriata quae habet Ecclesiam de Stanmere, Cancellaria, & Officium Sacristae.

In Decanatu de Terryng VII. viz. Ecclesiae de Terryng, Pacching, Glynde, Vicariae de Terryng, Glynde, Ryngemere, Pacching.

In Decanatu de Arcubus in Civitate London VII. viz. Ecclesiae de Arcubus, Omnium Sanctorum in Bredstret, S. Dunstani juxta Turrim, S. Pancratii, & Pensio Prioris in singulis tribus postremis.

In Decanatu de Bokkyngg Dioeceseos London. VII. viz. Ecclesiae de Bokkyng, Stist [...]de, Southchirche, Lachyndon. [Norwicensis Dioec.] Ecclesiae de Hadelegh, Illegh, Malton.

In Decanatu de Rysebergh Lincolniensis Dioeceseos IV. viz. Ecclesiae de Rysebergh, Newton, Halton, & Trenge.

[Page]

THOMAE RUDBORNE Monachi WINTONIENSIS HISTORIA MAJOR De Fundatione & Successione Ecclesiae VVintoniensis.

ACCEDUNT

Annales Ecclesiae Wintoniensis ab anno DCXXXIII. ad MCCLXXVII.
Successio Episcoporum Wintoniensium ab anno MCCLXXVII. ad Reformationem.
Epistola Monachorum Wintoniensium ad ALEXANDRUM II. Papam.
Epistola ALEXANDRI II. Papae ad Monachos Wintonienses.
Epistola ejusdem ad LANFRANCUM Archiepiscopum Cantuariensem de Monachis Wintoniensibus.
LANTFREDI Prologus Historiae de miraculis S. SWITHUNI.
Successio Priorum Wintoniensis Ecclesiae.

[Page]

[Page 179]

THOMAE RUDBORNE HISTORIA MAJOR WINTONIENSIS.

Deest initium Operis, foliis plurimis in utroque Codice desideratis. Epitomen igitur partis desideratae ab ipso Authore, prout videtur, conscriptam ex Codice MS. Cottoniano Galba A. 15. apponere erit opportunum. De hac Epitome vide plura in Praefatione.

PROLOGUS.

TEmpore quo humanae salutis benignissimus operator Jesus vera pax nostra atque perfecta proprii sub nominis titulo mundo sol nitens radioso lumine humano serenè illuxit generi plurimarum provinciarum; ut nebulosa perfidae idololatriae praeclarescerent umbracula solatio salutiferi fontis undae sordida mundi diluentis crimina, in spaciosa orbis climata fervidi caritatis igniferi sunt directi. Et cùm sic patriam illuminantium dulcissimus in omnes terras sonus exivit; devenit in Britannorum confinia, quae Anglia nunc vocitatur, per religiosissimos firmissimosque aeternae salutis bajulos sonitus tubalis evangelicae veritatis. Et quamvis per Apostolos caeterosque Christi discipulos in cunctis mundi Partibus ab fidei Christianae exordio praedicata sit fides & doctrina Evangelii; pauci tamen de populo crediderunt; & de his adhuc multi postea apostataverunt. Sed ex quo Britannia Christi fidem suscepit, semper inter eos ipsa fides remansit integra & à toto deperdito illaesa; licèt per Pelagium Haereticum & Gentiles Saxones terra sit multùm contaminata. In Walliâ enim & in Cornubiâ semper fides grossos suos protulit praefulgidos. Unde inter caeteras nationes, quas invenimus in fide praeceptâ stabiles fuisse, primus fuit populus Britannicus. Nam Francia, quae per diversas ejus provincias à sanctis patribus fidei signaculo insignita fuisset, ut puta per B. Dionysium, B. Martialem, & caeteros quamplurimos; fides tamen in illis provinciis per aliquanta temporum curricula est extincta usque ad tempora B. Remigii; qui beatus Pater Clodoveum sextum Regem Francorum cum toto sibi subjecto populo circa annum Gratiae DXX. ad Christi convertit fidem. Qui Clodoveus Rex primus fuit omnium Francorum Regum Christianus; ut scribit Henricus Huntindunesis Archidiaconus libro 2 ^o. & Vincentius Belvacensis in quartâ parte Speculi▪ Historialis, & Ranulphus Cestrensis in suo Polycronico lib. 5. cap. 3. Unde B. Remigius & ejus successores in Sede Remensi Primates totius Franciae dicuntur ac Apostolicae Sedis Legati nati. Etiam de Hispaniâ legimus, quòd fidem denuo suscepit Christi sub Papâ Cornelio circa annum Domini CCLX. ut scribit Martinus in Chronicâ suâ. Item de Africâ legitur in Chronica Martini, quòd fidem Christi iterum recepit sub Marcello Pontifice circa annum Dominicae Incarnationis CCC. Item de Italia invenimus in Gestis Romanorum Pontificum; quòd Christiana est effecta per beatum [Page 180] Papam Silvestrem circa annum Domini CCCXL. Idemque patet de caeteris Regnis ac Provinciis; quae omnia regnum Britanniae, quae Anglia nominatur, in stabilitate fidei praecessit, stetit & adhuc stat: sit benedictus conservator in altissimis. Suscepit igitur Britannia, quae & Anglia, salutifera veritatis sacramenta modo quo in sequentibus utriusque hominis conclarescet luminibus.

CAPITULUM I.

HOnore ac regio diademate gloriosus Princeps Britannorum Lucius infulatus, Christianitatis odoriferamque famam audiens, supra humanae aestimationis modum & se & regnum suum cum toto sibi subjecto populo caritativo fervore Christianorum cupiebat erudiri doctrinâ salutiferâ. Primo igitur imperii sui anno Legatos ac nuncios praeclaros ad summum Romanum Pontificem destinabat, ea quae pacis ac salutis perpetuae sunt rogitans; ut sc. tanto Principi ad viam aeternae vitae adipiscendam anhelanti concesso coelestis lavacri rivulo Christi Solis aeterni serenet radiolum. Orbe in toto tunc praesidente beatissimo Papâ Eleutherio, qui B. Petro Apostolorum Principi duodecimus in Apostolatûs successit cathedram, serenissimus Princeps Lucius sui propositi desideratissimi est consecutus effectum. Nam supra-nominatus Pontifex almifluus Eleutherius,

Qui solet excelsos clave ligare polos.
Qui praestante Deo, solvitque ligamina mundo;
Et reserat cunctis coelica regna piis.

Circa annum Dominicae Incarnationis CLXIV. ut refert ^† Venerabilis Beda de gestis Anglorum lib. 1. cap. 4. & Martinus in Chronicâ suâ, & Gildas Historicus, antiquus ille Britannorum conscriptor lib. 1. cap. 7. duos Pontifices, doctores, religiososque viros ac Monachos Faganum & Duvianum, cum plurimis ejusdem voti sibi associatis Monachis, obtutibus praesentavit regiis. Qui memoratum Principem cum totâ sibi subjectâ Provinciâ baptizantes, munusculo fidei ditaverunt insignissimo.

CAPITULUM II.

MInistratâ itaque fideliter & devotè fidelium novellae plantationi divini verbi annonâ omne delectamentum in se habente, Templisque Deorum & paganosâ purificatis superstitione, uni Deo ejusque Sanctis Ecclesias dedicantes diversas, Monachorum aliorumque Ordinatorum coetibus praenominati Antistites repleverunt. Praecipuè, ut refert Girardus Cornubiensis [Page 181] de gestis Britonum lib. 1. cap. 8. in Cathedralibus Ecclesiis Monachos coelesti conversatione praeditos introduxerunt. Fueruntque tunc in Britannia, quae modo Anglia dicitur, XXIV. Flamines, qui dicebantur Templorum summi Pontifices; & tres Archiflamines, qui tres sedes habuerunt in tribus nobilioribus Insulae civitatibus, viz. in Londonia, Eboraco, & in Urbe Legionum in Wallia, quae Kaerusk olim Britannico sermone dicebatur. Regio Britanniae quondam erat civitatibus nobilissimis XXVIII. insignita, praeter castella innumera, quae & ipsa muris, turribus, portis ac seris erant instructa firmissimis. Sic Alfredus. Civitatum nomina erant, Kaerleud i. e. London. Kaerbra [...]c i. e. Eboracum. Kaerkent i. e. Cantuaria Kaergorangon. i. e. Wigomia. Kaerlirion i. e. Leicestria. Kaerclan i. e. Gloucestria. Kaercolden i. e. Colcestria. Kaerri i. e. Cicestria, quae olim apud Saxones vocabatur Cissancestre. Kaer [...]eri i. e. Cirencestre. Kaergwent i. e. Wintonia. Kaergrant i. e. Cantebrigia. Kaerleil i. e. Lugubalia. Caerperis i. e. Porcestria. Caerdorm i. e. Dorcestria. Caerludecote i. e. Lyncolnia. Caermerthin i. e. Urbs Merlini. Caersegent i. e. Silcestria, quae super Thamesin non longè à Ridingo ponitur. Caerleon sive Caerlegion i. e. Urbs Legionum, quae postea Legecestria dicebatur, sed modò Cestria dicitur. Caerbadon i. e. Batonia, quae aliquando Urbs Athamanni vocabatur. Caerpaladgin i. e. Septonia, quae hodie vocatur Schaf [...]isbery. Caerpendragon, quae & civitas Cridiensis olim, modò transfentur ad Exoniam Sedes Episcopalis. Caerpengren i. e. Salopia. Caersnotynham i. e. Notynham. Principalis sedes Flaminum erat in urbe Wentana, quae lingua Britannica nominata est Kaergwent.

Hactenus Epitome. Dein rem prosequitur ab ultimis hisce verbis exorsa Historia Major.

* * * * * Tana quae lingua Britannica Kaergwent . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . à Flamen dicitur & Filum, i. e. Sacerdotis insignium, quasi Filamen; quia reliquias à collo per filum pendentes portabant. Vel dicitur à filo, quia ubicunque erat Sacerdos, in signum Sacerdotii deferebat Almirium; sed ingruente calore, cum ex caloris nimietate non posset illud deferre, religabat sibi capillos quodam filo; vel flosculum lanae filo in vertice ligatum deferebat, in signum Sacerdotii. Loco Flaminum praedicti Pontifices Episcopos constituerunt, & loco Archiflaminum Archiepiscopos posuerunt.

Aspiciens utroque lumine gloriosus ac Christianissimus Rex Lucius cultu verae fidei mirificè esse Regnum magnificatum, maximoque gaudio repletus, possessiones, & terraria, quae prius Templorum Flamines possederant, in meliorem usum vertens, ipsa Ecclesiis fidelium permanere concessit; augmentandoque eas, amplioribus aquis & mansis, omnique libertate sublimavit. Ecclesiam verò Wintoniensem, quam quadam speciali praerogativa dilexit, solummodò ex fundamentis renovavit, ut scribit Vigilancius in libro de Basilica Petri capit. 1 ^•. Monachis verò quousque perficeretur opus pro posse consummandum, mansiusculum cum Oratorio, Dormitorio, ac Refectorio construxit, ut scribit idem Vigilancius.

[Page 182]

CAPITULUM III. De Dedicatione Wintoniensis Ecclesiae, & de Possessionibus eidem à Rege Lucio concessis.

COmpleto renovationis opere quinto anno Conversionis regiae, dedicaverunt eam praedicti Antistites & Monachi Faganus & Duvianus in honorem sancti Salvatoris IV. Kalend. Novembris Anno gratiae CLXIX. & Monachis ipsam repleverunt Deo devotè famulantibus, ac professis sanctam Regulam à Sancto Marco Evangelista traditam; de quâ Regulâ scribit Cassianus de Institutis Monachorum libro primo. Abbatemque loci constituerunt Monachum quendam vocabulo Devotum.

Statuit insuper inclytus Princeps Lucius Episcopo & Monachis Wintoniensis Ecclesiae dari Possessiones & Praedia, quae quondam erant ejusdem Civitatis Flaminum, cum Privilegio eorundem, quorum limites extendebant; ut scribit ille antiquus Britannorum conscriptor Moracius libro primo cap. 9. per duodecim millia passuum per gyrum Civitatis Wentae, sc. ab unaquaque plagâ Civitatis in duodecim millia passuum.

Insuper, ut scribit idem Moracius ibidem, dedit praedictus Christianissimus Rex Lucius praedictae Ecclesiae, quam de novo fundaverat, suburbana Civitatis ejusdem cum privilegio Dunwallonis Molmucii. Iste Dunwallo, ut scribit idem Moracius & Gildas Historiae suae 19. & Gaufridus Monumetensis in Historia Britonum, cum sextus decimus esset Britonum Rex & Paganitate nimis obvolutus, Leges sancivit, quae Molmucinae dicebantur, usque ad tempora Willelmi Conquestoris satis celebres. Inter quae statuit, ut Civitates & Templa Deorum, viae ad illa ducentes, ac aratra Colonorum immunitate confugii congauderent: ut quicunque fugitivus sive reus ad ea confugerent, cum veniâ coram inimico suo abiret.

In diebus illis Latronum mucrones cessabant, nec erat qui violentiam alicui ingereret, erantque ab unaquaque parte Civitatis in quolibet duodenario numero passuum octo Viculi optimi. Requievit ex tunc Religio Monastica in Ecclesia Wyntoniensi quieta in pace, & pacificâ possessione, Domino jugiter conjubilans, ^a centum duobus annis, viz. à primo anno Regni Lucii Christianissimi Princips usque annum secundum Diocletiani Tyranni.

[Page 183]

CAPITULUM IV. De Persecutione Diocletiani Imperatoris in Britannia.

ANNO Gratiae CCLXVI. interfecti sunt Monachi in Wentanâ Ecclesiâ omnes praeter paucos, qui fugam inierunt; & destructum est illud nobile Coenobium à Ministris Diocletiani in Christi fideles crudelissimi Persecutoris; quum iniquissima & à retrò seculis inaudita in Christianos exercitata est Persecutio, ut refert Venerabilis Beda de Gestis Anglorum lib. 1. cap. 4. Quo Persecutionis tempore, illud exercente Maximiano Herculio Principe Militiae Exercitus praenominati Tyranni, cujus etiam Imperio plurimae destructae sunt Ecclesiae, sacrae Scripturae Volumina igni sunt tradita, multi religiosissimi Monachi & electi Sacerdotes gladio traditi sunt; qui autem superstites fuerunt cum fidelibus sibi subditis in sylvis abditisve speluncis se occuluerant. Inter quos Christi constantissimos Athletas passus est sanctus Albanus Verolamius in Urbe Verolamiâ, quae nunc Villa Sancti Albani nuncupatur, in habitu monastico supposita veste peregrini. Nam ita scribit Volensis in libro de laude Britonum cap. 15. Passus est, inquit, Sanctus Albanus Verolamius sub caracalla & cucullâ Magistri sui Amphibali Monachi & Doctoris egregii oriundi in Urbe Legionum in Walliâ Britannico sermone Kaerusk nominatâ. In cujus Urbis Ecclesia Cathedrali ac totius Walliae Metropolitana Monachus ad officium Clericatûs promotus est. Haec Volensis.

Quòd Sanctus Albanus passus sit in habitu Monachali, habetur per Bedam de Gestis Anglorum lib. 1. cap. 7. Sed loquor de libro quem composuit in linguâ Saxonicâ de Gestis Anglorum, quem scripserat Ceolwlpho Regi Northanhumbrorum, cujus copiam habui in Prioratu Canonicorum de Suthwyk, in quo libro Saxonicè sic habetur: ^* [...] hae ^a I. cuma [...]. [...] hinae [...] munucan [...]-lanae Quod latinè taliter sonat: Tunc sanctus Albanus pro ipsis prius venit; & Magister suus informavit eum & stabilivit in Fide, & praestitit ei habitum suum Monachalem. Et Thomas Walsingham in Chronicis suis, ubi agit de tempore Regis Edwardi Secundi post Conquestum, dicit, quòd anno istius Regis Edwardi, viz. Anno Dominicae Incarnationis MCCCXIV. Idem Dominus Rex in Vigiliâ Ramis Palmarum venit ad Sanctum Albanum, & obtulit beato Martyri quandam Crucem auream diversorum Sanctorum reliquiis insertam & lapidibus pretiosis, commendans se & suos Necessarios ejusdem Sancti tutelae & precibus Monachorum. Cumque suggestum fuisset ei, quòd Pater suus Chorum Sancti Albani renovasse proposuerat, desiderium Patris explere gestiens, contulit mox centum Marcas argenti & meremium apud Dynestegan quaerendum ad opus illud; jubens ut pecuniae nullo modo parcerent, quin opus illud ad honorem [Page 184] divi & beati Albani Anglorum Protomartyris irreprehensibiliter consummarent. In crastino Diei Palmarum Rex iter versus Insulam Eliensem arripuit, ubi solempnitatem Paschalem tenuit nobiliter & festivé. Quo tempore Elienses errantes dicentes se Corpus habere Sancti Anglorum Protomartyris manifestissime confutavit coram Regni Nobilibus & Monachis dicti loci. Jam cùm ad alleviandam moram suam in Monasterio oculis diversa subiret, variaque videre vellet ibidem; tandem incidit menti ejus, ut videret, quid esset contentum in feretro quod beati Albani vocant in Ecclesia memorata, dixitque Episcopo, qui tunc aderat, Eliensi: Scis, inquit, quod fratres mei apud Sanctum Albanum Corpus ejusdem Martyris putant se veraciter habere, & in hoc loco dicunt Monachi se dicti Sancti corpus tenere: Per animam Dei (inquit) volo videre, in quo loco reliquias Sancti Corporis debeo potissimum venerari. Cum Praesul verba Regis Priori & Fratribus retulisset; illi, viz. exsangues effecti, quid responderent, quidve facerent nesciebant; ex unâ parte timentes amittere tantum thesaurum, si verum esset, quod apud eos foret; ex alterâ convicti de mendacio metuentes, quia hoc praedicaverant se habere. Nesciebant enim pro tunc quid in dicto feretro contineretur. Episcopus videns suorum consternationem, animavit eos, ut confiderent; quia non ad auferendum tantum Thesaurum, sed venerandum Rex aspectum reliquiarum requisivit. Ventum est ergo in Ecclesiam, & Feretrum solutum & apertum est per quendam Monachum Alanum de Walsingham dictum, qui postea proficientibus meritis Prior factus est illius Ecclesiae, qui & ipse peritus erat in opere aurifabrili, & ideo ad solvendum feretrum tunc vocatus. Rex verò cùm vidisset cunctos clavos extractos, ad feretrum patefaciendum accessit, & levavit operculum manu sua. Et ecce vident locellum illud à summo usque deorsum quodam panno villoso ita occupatum, ut nihil possit aliud continere. In superiori vero parte vestimenti conspiciunt cruoris coagula, densè respersa, ita nova, ita recentia quasi pridiè fuissent effusa. Cum quo panno inventa est Scriptura antiqua ita se habens: Haec est Cuculla Sancti Amphibali Monachi & Sancti Albani Praeceptoris, sub qua passus est Sanctus Albanus Angliae Protomartyr sub Persecutione Diocletiani Imperatoris in omnes Christianos saevissimâ. Et fas est credere, quòd ad honorem Sancti divino miraculo sanguis ejus sit in hâc veste servatus, sicut in pulvere sui sepulchri per multa saecula legitur conservatus. Cujus pulveris massam, in qua rubebat adhuc sanguis Martyris, Sanctus Germanus Antissiodorensis Episcopus secum abstulit & detulit ad natale suum, Antissiodorae capellam construens in honorem Martyris memorati. Rex igitur & omnes assistentes de tanto miraculo stupefacti proni corruerunt in terram; & facta est non parva haesitatio, quis accederet ad deponendum operculum & feretrum contegendum. Tandem Rex ipse caeteris animosior operculum detraxit ad locum suum; & tunc primò cognoverunt Elienses, quid de Sancto Albano haberent, quid non haberent, cum oculatâ fide cernerent in dicto feretro praeter caracallam sive cucullam nihil omnino contineri. Rex verò hilarior effectus de rei compertâ veritate, dedit illis dona varia: Residuum temporis, quo mansit ibidem, ducens in summâ laetitiâ, frequenter conferens de merito Martyris Albani & gloriâ, & indicans non sine Dominicâ factum providentiâ, ut in duobus locis tam celebribus specialis veneratio Sancti Martyris haberetur. Et ait Eliensibus: Gaudete de dicto munere, gaudete de tanti Martyris meritis & sanctitate: quia si, prout dicitis, hîc Deus per illum plura facit miracula ratione vestis, credatis quòd apud Sanctum Albanum ampliora facit miracula ratione corporis illius sanctissimi quiescentis.

[Page 185]

CAPITULUM V. De Passione Sancti Amphibali Sociorumque ejus.

NON multò post passionem Sancti Protomartyris Anglorum beati Albani martyrizatus est Sanctus Amphibalus cum novem Sociis apud Villam de Redborne per tria milliaria à villâ Sancti Albani. Ipse verò sanctus Amphibalus, ut ejus habet texta Passionis, primò patefactis visceribus, & intestinis ejectis, & post lanceis confossus, occubuit, tandem lapidibus conquassatus. De novem verò sociis suis quidam occubuerunt gladiis caesi, alii lanceis transverberati, alii decapitati. Quorum corpora inventa sunt anno ab incarnatione Verbi MCLXXVIII. tempore Regis Henrici secundi, ut scribit Matthaeus Parisiacensis in Chronicis suis, agens de temporibus ejusdem Principis. Inter reliquias autem Athletae Christi Amphibali cultelli duo magni inventi fuerunt. Unus in testâ Capitis, & alter circa praecordia. Qui cultelli usque hodie apud Redborne in Capella Sancti Jacobi in magnâ habentur veneratione. In honorem istius Sancti Amphibali dedicata erat olim Ecclesia Wintoniensis; ut in sequenti capitulo declarabitur.

CAPITULUM VI. De secunda fundatione Ecclesiae Wyntoniensis, & secundo introitu Monachorum in ipsam Ecclesiam.

CUM enim multum valeant apud justum judicem Deum justorum preces assiduae; ascenderunt Lachrymae suorum fidelium in conspectu Conditoris altissimi, & sedatum est gravissimae Persecutionis ac infidelissimae percussionis jaculum fulminosum, completo viz. spatio viginti duorum annorum. Unde Christiani, qui prius in sylvis opacissimisque locis se posuerant in absconso, in publicum se ostendentes renovant Ecclesias, quae usque ad solum undique erant destructae. Quo in tempore reaedificata est Ecclesia Wyntoniensis secundò ab Christi Fidelium oblationibus: non tamen tantum spatium continebat Ecclesia, neque situs Monasterii, nec ejusdem loca, sicut prius Monasterium à Lucio Rege fundatum continebat. Eratque mensura Ecclesiae, quam primitus Rex Lucius fundaverat, secundùm Moracium Lib. 1. cap. 2. in longitudine ducentorum & novem passuum, in latitudine octoginta passuum, in altitudine nonaginta duorum passuum; ab uno cornu ex transverso Ecclesiae in alterum, erant passus centum octoginta. Situs Monasterii ex parte Orientali Ecclesiae erat centum passuum in longitudine versus, vetus Templum Concordiae, & quadraginta passuum in latitudine versus novum Templum Apollinis. Ex parte Aquilonari in longitudine erant passus centum sexaginta, in latitudine nonaginta octo. Ab occidentali plagâ Ecclesiae erant passus centum nonaginta, in latitudine centum. Ex Australi plagâ, erant passus in longitudine quadringenti quinque, in latitudine quingenti octaginta. In hâc plagâ situatum est Palatium Episcopale, domus necessariae, ac officinae Monachorum.

[Page 186]Constructa sic denuò Ecclesiâ Wentanâ, Monachi secundo ipsam reintrant, scilicet Anno Dominicae Incarnationis CCXCIII. Et tunc ad requisitionem Deodati Abbatis de novo vetus Coenobium in honorem Sancti Amphibali Sociorumque ejus constructum est, ministerium Dedicationis solempniter perficiente Constante, tunc in eadem Ecclesia pontificante, Nonas Junii; CONSTANS. ut scribunt Girardus Cornubiensis, de Gestis Britonum libr. 3. cap. 8. & Vigilantius in libro de Basilica Petri capitulo 5. Dedicata sic ac renovata Ecclesia Wintoniensis in honorem Sancti Amphibali Martyris, quae extunc hoc nomen sumpsit, sc. Vetus Coenobium. Requieverunt in ea Monachi, in ympnis & spiritualibus Canticis Domino devotissimè vacantes, fermè ducentis decem annis, usque ad adventum Cerdici sive Cerdicii Saxonici viri, qui primus extitit Occidentalium Saxonum Rex, de quo plenius in sequenti secundo libro aliqua dicentur.

Explicit Liber primus de fundatione Wentanae Ecclesiae in tempore Britonum. Incipit Liber secundus de Regibus & Pontificibus Wyntoniensibus in eorum temporibus ante Monarchiam, & de tertiâ fundatione Wyntoniensis Ecclesiae per Kynegilsum Regem.

[Page 187]

LIBER II.

CAPITULUM I. De Cerdico Rege.

CUM Provincia Britonum, quae modò Anglia nominatur, Saxonum temporibus in octo Regna divisa fuerit, viz. in Regnum Cantiae, Regnum Australium Saxonum, Regnum Orientalium Saxonum Regnum Orientalium Anglorum, Regnum West-Saxonum, Regnum Merciorum, Regnum Northamhumbrorum, quod in duo dividebatur Regna, viz. in Regnum Deirorum, quod est pars Aquilonaris citra fluvium Humbrae, & in Regnum Berniciorum, quod est pars Aquilonaris ultra flumen Humbrae. Regnum Occidentalium Saxonum, ut scribit Willelmus Malmsburiensis de Regibus Libr. primo, erat magnificentius & diuturnius, quia per Reges hujus Provinciae incoepit Monarchia totius Angliae. Regnum istud Occidentalium Saxonum incoepit à quodam Saxonico, qui Cerdicus, sive Cerdicius dictus est. Hic genere Germanus à Wodeno quippe decimus, cum Kenrico filio suo in Britanniam venit Anno Dominicae Incarnationis CCCCXCV. post mortem Hengisti Anno octavo; & applicuit in loco, qui postea de nomine ejus Cerdikysore i. e. Portus Cerdici dicebatur, ut scribit Auctor in Flores Historiarum sub Anno Gratiae CCCCXCV. Eo verò die quo applicuit Cerdicus, convenit universa multitudo Provinciae contra Cerdicum & suos, & pugnam viriliter commiserunt; sed tandem devictis Britonibus, Pagani non sine frequentibus bellis Incolarum, littora Maris ibidem magis ac magis occupare coeperunt. Ab isto Cerdico Reges Occidentalium Saxonum originem duxerunt. Venit enim in Britanniam secundùm Auctorem in Flores Historiarum anno tricesimo Regni Regis Britonum Aurelii Ambrosii, Cerdicus sive Cerdicius, super Britones plures exercens victorias. Post adventum suum Anno XXIV. Monarchiam Occidentalium Saxonúmque adeptus Regni Diadema suscepit, coronatus more gentili apud Wyntoniam in loco quem de Christi Ecclesia, i. e. Wyntoniensi, Monachis interfectis, Pagani templum fecerant Dagon anno Dominicae Incarnationis DXVI. anno secundo Regni Arthuri Regis Britonum. Isto anno Cerdicus sive Cerdicius saepius cum Arthuro confligens, pertaesus Arthurus cum Cerdicio deinceps praelia inire, foedus cum illo pepigit, & datis sibi Hampshiriâ, Suthreiâ, Wyltshirâ, Somersetoniâ, has Provincias quondam Regni sui derelinquens, tradidit in manus hostiles; quas plagas, occisis Britonibus, novis replevit Saxonibus. Mordredus verò cognatus Arthuri, Cerdicium convocans in auxilium contra Arthurum, proponens dimicare, addidit Dominio Cerdicii praeter praedictas Provincias Dorsetensem, Devoniensem & Cornubiam, quas Provincias, exceptâ Cornubiâ, Britonibus expulsis & interfectis, replevit Saxonibus. Concessit enim Cerdicius Cornubiensibus, ut sub annuo tributo ritum Christianae Religionis observarent.

Quod de Rege Arthuro quidam scribunt Chronicantes, quòd duodecies Saxones debellavit, hoc quidem ejus laudi congruit. Sed quod addunt, viz. quòd omnes Anglos sibi tributarios fecit, primum ad hoc si placeat Britonibus, minimè videtur laude dignus; quia excaecatus timore, taedio, & munere, pro tributo datur patria alienigenis, trucidantur Britones, & de Terrâ Gewyseorum fit Occidentalium Saxonum Regnum & Dominium. Dicitur [Page 188] enim Terra Gewyseorum ut scribit Auctor de Concordantiis Chronicantium, à Gewysa siliâ Claudii Caesaris, quae desponsata erat Arvirago Regi Britonum cui, Provincia, quae postmodum dicta est West-Saxonia, data est in fortem Matrimonii. Quod dicunt Arthurum circumjacentes Terras Britanniae in ditionem accepisse; quid commendabile aliena invadere, & sua negligere, & permittere ad exterminium devenire, si ita se haberet? Quod Lucium Imperatorem cum Romano exercitu Parisiis devicit, ut volunt Gaufridus Monumetensis, & Walterus Oxenfordensis Archidiaconus, quomodo stabit non sentio. Dicit enim praedictus Episcopus de Sancto Asaph Gaufridus cum praefato Archidiacono sub hiis verbis: Tunc multa millia Romanorum conciderunt, tunc & Lucius Imperator infra turmas occupatus, cujusdam lancea confossus interiit. Et tunc nullus Imperator erat in diebus Arthuri, qui Lucius vocabatur. Nam Arthurus, ^* ut scribunt Gaufridus, & Walterus coronatus est in Regem super Britones anno Dominicae Incarnationis DXV. cum quindecim esset annorum; & sic regnavit super Britones viginti septem annis, quia defunctus est anno Dominicae Incarnationis DXLII. Arthurus verò regnabat decem & novem annis tempore Justini Imperatoris, qui Justinus coronatus est (per Beatum Ivonem Carnotensem libro suo de Imperatoribus cap. 53.) anno Dominicae Incarnationis DXI. sic quòd imperabat antequam Arthurus regnaret in Britanniâ quatuor annis. Et imperavit in toto Justinus viginti tribus annis. Et etiam Arthurus regnabat octo annis tempore Justiniani Imperatoris, qui immediatè successit Justino. Et ita nullus Imperator erat, qui Lucius vocabatur temporibus Arthuri. Quomodo ergo conflictum haberet cum eo, qui non erat? Aetas Arthuri▪ non excedebat XLII. annos. Dicunt & praedicti Gaufridus & Walterus, quòd cuidam Frolloni Romae Tribuno Gallia Provincia commissa est sub Leone Imperatore, de quo Arthurus triumphavit, & Frollonem interfecit. Quod non videtur verum; cum nullus Leo imperavit diebus Arthuri. Nam ut tradit Beatus Ivo Carnotensis in Chronicis suis de Romanorum Imperatoribus cap. 59. Leo Magnus assecutus est Imperium anno Dominicae Incarnationis CCCCL. quo tempore non erat Arthurus natus in Mundo. Quomodo ergo pugnaret cum Frollone tempore primi Leonis Imperatoris, cum Leo secundus imperavit anno Dominicae Incarnationis CCCCLXVIII. & adhuc Arthurus non oritur in lucem. Leo III. imperavit anno ab incarnato Verbo DCCVIII. & antea multo tempore Arthurus moriebatur. Et ut praediximus, praefati Gaufridus & Walterus dicunt ipsum fore mortuum Anno Domini DXLII.

Anno octavo adventus Cerdici sive Cerdicii in terram Gewyseorum, viz. anno Gratiae DI. quidem Saxonicus nomine Port, & duo Filii ejus Bleta & Magla, cum duabus navibus applicuerunt in Britanniam in loco qui de nomine Portemuthae nomen accepit. Porro Ducem Regionis illius expellentes, Maris littora occupaverunt; ut scribit Auctor in Flores Historiarum sub anno Gratiae DI. Postmodum se Cerdicio subdiderunt, Provinciam illam ab ipso tenentes, anno quinto decimo Cerdici sive Cerdicii & anno Dominicae Incarnationis DVIII. secundùm Auctorem in Flores Historiarum. Sub eodem annorum numero ipse Cerdicus & filius ejus Kenricus, Britones ad praelium provocaverunt. Infirmabatur enim Utherpendragon Rex Britannicae [Page 189] Gentis, nec se potuit in latus declinare. Unde Ducem Nathanleoch Principem Militiae suae ordinavit. Convenientibus autem Saxonibus & Britonibus pugnam contra acriter commiserunt; sed Saxones aciebus perforatis Ducem Nathanleoch peremerunt. Corruerunt etiam cum eo ex Britonibus quinque millia Virorum, & Saxones cum victoriâ laetantes recesserunt, Anno XXXV. post adventum Cerdici in Britanniam, & Anno Regni ejus in Provinciâ Ocdentalium Saxonum duodecimo ipse Cerdicus & Filius ejus Kenricus, congregatis ingentibus Armatorum copiis, apud Vectam Insulam stragem magnam ibidem hominum fecerunt apud Wythgaresbyri; & locus ille dicitur Wythgaresbri propter quod postea secutum est sc. quòd ibi Wythgarus, nepos Cerdici, cui ipse Cerdicus Insulam concessit, ibi sepultus est. Et sic Cerdicus cum Filio Kenrico totam Insulam subdiderunt. Et sic Cerdicus Regno Occidentalium Saxonum potitus, cum regnâsset quindecim annis, regnum totum relinquens Kenrico filio suo praeter Insulam Vectam, quam dedit Wythgaro Nepoti suo, obiit, & Wyntoniae in Templo Dagon more Paganorum sepultus est, Anno ^† Dominicae Incarnationis DXXX.

Haec Insula Vecta barbarice dicitur Wyth: à Wythgaro Principe illius Insulae nomen sortita est; sed Latino eloquio dicitur Insula Vecta; quia nullus ibi venit vel ad Insulam ipsam aggreditur nisi navi vehatur; ut scribit Auctor de Concordantiis Anglicarum Historiarum sub literâ U. Legi etiam in quadam Chronicâ vetustissimâ, quòd Insula Vecta dicebatur, quia tempore Britonum Vectigalia regia tributa Romanorum in Insulâ illâ numerabantur & solvebantur, & etiam in Insulâ illâ quasi Stapula totius Mercandiae Regni Britanniae.

Cerdico successerunt per ordinem in Regnum Occidentalium Saxonum Kenricus, Ceaulinus, Ceolricus, Kenulphus, deinde Kynegilsus Anno Dominicae Incarnationis DCX. qui Regnum adeptus Occidentalium Saxonum vicesimo Regni sui anno ad Christi fidem conversus est cum totâ sibi subjectâ Provinciâ: & anno quarto suae Conversionis incoepit fundare Ecclesiam Cathedralem Wynton, destruens illud templum Dagon, quod Cerdicus construxerat; sed morte invalescente non potuit perficere, quod incoeperat. Propterea assignatâ totâ Terrâ in circuitu Civitatis Wentae sc. ad spatium septem milliariorum ad constructionem Sedis Episcopalis & ad sustentationem Monachorum in Ecclesiâ Wyntoniensi, opus incoeptum Filio suo Kynewaldo reliquit complendum. Sicque ritè dispositis per omnia Regni negotiis, cum regnâsset annis XXXI. diem clausit extremum, & in Wyntoniâ, quam fundare incoeperat, honorificè sepelitur; ut tradit Giraldus Cornubiensis, de Gestis Regum West-Saxonum libr. 3. cap. 6. Et idem scribit Vigilantius in libr. de Basilica Petri cap. 1.

[Page 190]

CAPITULUM II. De Sancto Birino Episcopo, & qualiter Kynegilsum Regem ad Christi fidem convertit.

ANNO ab incarnato Verbo DCXXXV, beatus Birinus ^* Pontifex, BIRINUS. Doctor egregius, & Monachus Ordinis Sancti Benedicti, qui habitum Monasticum suscepit in Monasterio Sancti Andreae Romae, quod Beatus Gregorius construxerat, missus ab Honorio venit in Terram Gewyseorum; & Regem illius Provinciae Kynegilsum nomine, cum omni populo illius Regionis ad Christi fidem convertit. Suscepit enim Kynegilsum Regem de fonte Sanctus Oswaldus Rex Northamhumbrorum, qui nutu Dei tunc contigit affuisse, cujus Filiam erat accepturus in conjugem. Et donaverunt ei ambo Reges Villam de Darkestre, ad faciendum inibi sedem Episcopalem; Kynegilsus Rex donavit, & Oswaldus confirmavit donum, testimonium Donationis perhibendo: & propter hoc dicit, donaverunt ei ambo Reges, ut scribit Auctor de Concordantis Historiarum Angliae sub litera U. Monachos ^† Ordinis Sancti Benedicti, quos secum ad praedicandum Verbum Dei adduxerat, posuit in veteri Coenobio Wyntoniae. Et anno sexto Kynewaldi Regis, ^* perfectâ fabricâ Wentanae Ecclesiae, coetuque Monachorum convenienti decoratâ, dedicavit ipsam Basilicam Christi Symmysta beatus Birinus in honorem summae ac individuae Trinitatis anno duodecimo sui Apostolatûs. Venit enim almifluus Christi Confessor Birinus in Angliam XLI. anno post adventum Sancti Augustini; qui cum quatuordecim annis Pontificatum strenuè rexisset, spiritum Coelis reddidit III. Nonas Decembris: & in Dorkecestensi Ecclesiâ corpus ejus super aurum & topazium preciosius honorificè primitus erat reconditum.

Quaestionem dignissimam piè legentibus proponimus cum supportatione eorum qui audiunt, ut non invidia mentes intellectusque objurget moventis, sed pia motio indulgentiam postulat interrogantis. Numquid cum Primas alicujus Provinciae dicatur per Florentium in Florario historiali lib. 2. cap. 18. eo quod primitus Provinciam illam vel Regnum illud vel Provinciam aliquam in Regno ad fidem convertit Christianam; sedes Wyntoniensis Ecclesiae sedes sit Angliae primaria? Augustinus primus Anglorum Apostolus immediatè à beato Gregorio in Angliam missus pro tunc adhuc Britanniam dictam nec immeritò Primas totius Angliae dicitur, quia partem aliquotam Gentis illius in propriâ personâ salutaris undae lavacro perfudit, & primus, anno Domini DXCIV. Ad Eboracensem verò Provinciam ipse Augustinus Monachus Paulinum, unum ex suis commonachis, destinavit; qui Gentem illam [Page 191] convertit ad Fidem; & ille Paulinus, quamvis non immediatè à Papâ, sed mediatè summi Pontificis Legato, fuerit directus, ipse tamen propter causam praetactam & successores sui in sede Eboracensi nomine & dignitate Primatis, ac Apostolicae Sedis Legati funguntur. Cur ergo Wyntoniensis Episcopus eodem non gaudet Privilegio? Nam beatus Birinus primus Gewyseorum Episcopus non mediante Papae Legato, sed immediatè XLI. anno post adventum beati Augustini missus est à beato Papâ Honorio, ut residuam Angliae partem permaximam quidem, quam Augustinus inconversam reliquerat, Fidei signaculo insigniret. Mirum ergo videtur hanc moventi quaestiunculam, cur non Primatis nomine & dignitate cum privilegio Wentani Pontifices sicut & caeteri Anglorum Primates quàm gloriosè praepolleant.

CAPITULUM III. De Kynewaldo Rege & Agilberto, Wino & Eleutherio Episcopis Wyntoniae.

ANNO ^* Dominicae Incarnationis DCXLVIII. & anno Regni Regis Kynewaldi VIII. beatus Birinus primus Occidentalium Saxonum Pontifex, migravit ad Dominum. Sibi Successorem providit Kynewaldus Rex de Agilberto Natione Gallo, hic Kynewaldus succedens Patri in Regnum AGILBERTUS. Patris non erat immemor praecepti, sed opus à Patre incaeptum quàm studiosius adimplevit, & multipliciter Wyntoniensem Ecclesiam nobilitavit. Hic tria Maneria veteri Coenobio Wintoniae contulit, viz.—[ Vide Annales sequentes.] Qui cum regnasset ^† XXXI. annis, quievit in Domino, & Wyntoniae in Ecclesiâ Cathedrali sepelitur sub summo Altari. Hic Kynewaldus, ut scribit Willielmus Meldunensis de Regibus lib. 1. medio tempore & ultimo optimis Principibus erat comparandus.

Iste Kynewaldus Rex, defuncto sanctissimo Patre Birino, ut diximus, ordinavit in Episcopum Wyntoniensem Agilbertum, natione Gallum, ac Monachum; qui XV. annos curam exercuit pastoralem. ^* Sed demum per [Page 192] Kynewaldum Regem expulsus factus est Episcopus Parisiacensis; ^† hic Agilbertus rogatu Oswii Regis Northamhumbrorum in partes illas deveniens causa praedicandi Verbum Dei, sicut erat Praedicator egregius, & Doctor, & Monachus, ut potest elici ex Vita sancti Eleutherii Episcopi, Wilfridum magnum puerum acris ingenii, qui XIV. aetatis suae anno Monasterium Lyndisfarnense expetiit, ad ordinem promovit Sacerdotii; ut scribit Beda de Gestis Anglorum lib. 5. cap. 19.

Expulso sic Agilberto, Wynus Natione Anglus, ac Monachus Wyntoniensis WINE. Ecclesiae, successit in Episcopatu, Anno Dominicae Incarnationis DCLXII. & Anno Regni Regis Kynewaldi XIV. ut habetur per Vigilantium in libro de Basilica Petri. Qui Wynus post biennium per Regem Kynewaldum similiter expulsus emit à Rege Merciorum Wilfero Sedem London Civitatis; ubi longo tempore Cathedram tenuit Pontificialem. Sed triennio ^* ante mortem suam poenitentiâ ductus pro Symoniâ, Episcopatum deserens, reliquam partem vitae suae in Wyntoniensi Ecclesiâ, ubi & primò infulatus est, sub monasticâ conversatione peregit, in qua corpus ejus decentissimè traditur sepulturae; ut scribit Florentius in Florario Historiali lib. 3. cap. 6. Semper apud semetipsum haec verba ruminabat. Erravimus Juvenes, emendemus Senes.

Post expulsionem Wyni, vacavit Sedes Wyntoniensis quatuor annis, & tunc ad rogatum Agilberti Episcopi Parisiacensis Eleutherius nepos ejusdem ELEUTHERIUS. Agilberti, vir demirandae Sanctitatis & Doctrinae, ac monasticae Religionis, in Pontificatum Wentanae Civitatis assumitur; & sedit annis septem, & in Dorkcestensi Ecclesia sepultus est. Hic cum sancto Adelmo Doctore & Monacho fundavit Coenobium Meldunense, ut scribit Willelmus Malmesburiensis de Pontificibus lib. 1. Istius Pontificis anno sexto, ^† obiit Kynewaldus Rex. Hic à Theodoro Archiepiscopo Cantuariae consecratus est.

Defuncto ^* Eleutherio Antistite, Anno, viz. Gratiae DCLXXIV. successit Hedda, qui prius fuit Monachus & Abbas in Monasterio, quod tunc HEDDA. Streneshalce sed nunc Whyteby nuncupatur; qui Miraculorum gloria nobiliter insignitus primum hujus Provinciae Patronum & Apostolum sanctissimum Birinum à Dorkecestra simul cum sede transtulit in Wyntoniam in Ecclesiam quae modò dicitur Apostolorum Petri & Pauli & Sancti Swythuni Confessoris, tunc dedicata erat, ut superius diximus, in honorem summae Trinitatis. Cum ista translatione concordant Beda de Gestis Anglorum, Willelmus Meldunensis, Auctor in Flores Historiarum, & Ranulphus Cestrensis in suo Polycronico. Et metricè sic scribit Lantfredus in Libro de Fundatione Wentanae Ecclesiae, qui intitulatur Liber Fundamenti.

[Page 193]

Quisquis

[...]. ad.

ut hoc templum beneficia poscere quaerit,

Impetret à Domino gaudia plena pio.

Qua Vir Apostolicus jacet almus & ille Birinus,

Has lavacro Gentes qui lavit occiduas.

Et in Decretis Theodori Dorobernensis Archiepiscopi, nunc Cantuariensis, Decreto secundo, sic habetur: Nolumus, inquit summus Anglorum Pontifex Theodorus, imo nobis non congruit, ipso Fratre nostro sanctissimo Hedda superstite, qui Ecclesiam Wentanam tam insigniter nobilitavit, authoritate summi Pontificis Agathonis tranferendo corpus beatissimi Birini Occidentalium Saxonum Apostoli, à Villa Dorkecestrensi, ubi reconditum erat, unà cum Sede in Wentanam civitatem, c [...]jus etiam labore ac studio, Apostolicoque mandato ex tunc primo confirmata est in ipsa civitate Sedes Episcopalis Dignitatis: Parochiam suam in aliquo laedere diminuend [...]. ^† Celebrataque est ista Translatio anno tertio sui Pontificatus, secundo anno Escuini Regis Occidentalium Saxonum, Anno Gratiae DCLXXVII. ut scribit Florentius in Florario Historiali libr. 3. cap. 8. Et Giraldus in Libro de Gestis Regum West-Saxonum cap. 13. Iste sanctissimus Pater ^* consecratus est in Pontificem ultimo anno Kynewaldi Regis; & cum pontificasset annis XXX. Spiritum coelo reddens, corpus in propria Ecclesia honorificè humatum est.

CAPITULUM IV. De Escuino, Kenwino, Cedwalla, Ina, Athelardo, Cuthredo, Sigiberto Regibus & de Daniele Wyntoniensi Episcopo, &c.

ANNO ab incarnato Verbo DCLXXV ^† Escuinus Kynegilsi ex Fratre Cuthgisto abnepos, successit Sexburgae in Regnum Occidentalium Saxonum. Ista Sexburga Regina erat & uxor Kynewaldi Regis: Quae post ejus obitum, Regni gubernacula suscepit. Nec deerat, inquit Willelmus Meldunensis de Regibus libr. 1. mulieri spiritus ad obeunda Regni munia. [Page 194] Ipsa novos exercitus moliri, veteres tenere in officio, ipsa subjectos clementer moderare, Hostibus minaciter infremere; prorsus omnia facere, ut nihil praeter Sexum discerneres: haec Willelmus. Addit autem Auctor in Flores Historiarum dictis Willelmi, hoc modo scribens. Sed indignantibus Regni Magnatibus, expulsa est à Regno, cum regnâsset non plenè anno uno, nolentes sub Sexu foemineo militare; propter quam quidem expulsionem in Cathalogo Regum West-Saxonum non est ponenda, & quia foemina; quamvis aliqui chronicantes eam ponant in Regum cathalogo. Expulsa sic Sexburga, regnavit Escuinus duobus annis & mortuus est. Hic Escuinus Merciis semper infestus aderat. Post mortem Escuini successit in Regnum ^a Kentwynus, filius Kynegilsi Regis, Anno Gratiae DCLXXVII. qui multipliciter Britannos infestabat, ut seribit Willelmus Meldunensis de Regibus libro primo. Et cum regnasset novem annis, humanae naturae morti obediens debitum solvit. Kentwyno successit in Regnum Occidentalium Saxonum Anno Gratiae DCLXXXVI. ^b Cedwalla regiae indolis nobile germen, Ceaulini ex fratre Cuda pronepos. Iste in tantum ante Baptismum inferviebat Pietati; ut omnes manubias quas Jure praedatorio in suos transcripserat, Deo decimaret. Igitur cum regnasset duobus annis, Romam expetiit, ubi à Sergio baptizatus est, Petrusque vocatus: Et in Albis adhuc positus languore correptus XII. Kalend. Maii die, carne solutus & Beatorum in coelis est Regno sociatus Anno Gratiae DCLXXXVIII.

Anno ab Incarnatione Salvatoris DCLXXXVIII. Ina Kynegilsi ex Fratre Cuthbaldo Pronepos, post Cedwallam successit in Regnum; & regnavit triginta octo annis. In XVII. anno Regni istius Regis Inae, sanctus Hedda Wyntoniensis Episcopus migravit ad Dominum. Hic nobilis Ina Monasterii, quod Glastonia dicitur, primus extitit Fundator; qui postea Regnum sponte deserens, amore supernae patriae anhelans, Romae inter Plebeios cum sua Regina Ethelburga vita sanctissima consenuit; ut scribit Willelmus Malmesbiriensis de Regibus lib. 1. Athelardus Rex successit ^c Inae in Regnum Occidentalium Saxonum & regnavit XIV. annis. Hic Athelardus frater erat Frydewyth Reginae, quae mater erat sanctae Frydeswythae, quae Oxoniis miraculis coruscat. Frater enim & soror ambo jacent sepulti in Ecclesiâ Wyntoniensi. Scilicet Escuinus & Kentwynus, quorum ossa postmodum tempore Henrici Blesensis Wyntoniensis Episcopi translata sunt, & propter ignorantiam qui essent Reges, & qui essent Episcopi, eò quòd non erant tituli inscripti super monumenta eorum; praedictus Henricus Episcopus posuit in sarcophagis plumbeis, Reges cum Episcopis, & Episcopos cum Regibus, simul permixtos; ut habetur in quodam libello Roberti Prioris Wyntoniensis, & postmodum Glastoniensis Abbatis, de actibus Willelmi & Henrici, Episcoporum Wyntoniae.

Athelardo successit Cuthredus ^* Anno Gratiae DCCXL. & regnavit annis XIV. cujus ossa in praedictis Sarcophagis cum ossibus aliorum Regum & [Page 195] Pontificum. Huic Cuthredo successit Sigibertus ^d Anno Gratiae DCCLIV. in Regnum Occidentalium Saxonum, & anno uno regnavit, & post ejus decessum sepultus est in Ecclesiâ Wyntoniensi. Ossa vero ejus cum ossibus aliorum Regum in Sarcophagis praedictis recondita sunt. Hujus Regis tempore DANIEL. HUMPREDUS. KINEBARDUS. ATHELARDUS. ECBLADUS DUDDA. KINEBERTUS. ALMUND. WIGTHEN HEREFRITH. EDMUND. Daniel, ^e qui post beatissimum Patrem Heddam in Wyntoniensi Ecclesiâ annis XXXIV. strenuè pontificâsset, senio confectus, Meldunum rediit, cujus Monasterii per prius Monachus erat; ubi residuum vitae sub Monasticâ Religione consumpsit, & Sanctus reputatur. Ascendebat enim Cathedram Pontificalem Anno XVII. Inae Regis, Anno viz, Gratiae DCCIV. Cui per ordinem successerunt ^f Humfridus, ^g Kyneardus. Kyneardo successit ^h Athelardus, ex Abbate Melduni; deinde mox Archiepiscopus Doroberniae, quae modo dicitur Cantuaria, dignitatem Doroberniensis Ecclesiae paulò ante per potestatem regiam Offae, s [...]il. Regis Merciorum, ad Mercios redactam, magnis laboribus ad pristinum statum revocavit. Cui successerunt per ordinem in sede Wyntoniensi ⁱ Egbladus, ^k Und, ^l Kynebirthus, ^m Almundus, ⁿ Wyderginus ^o Herefridus, ^p Edmundus. Herefridus in bello contra Danos cum Sigelmo Shireburnensi Episcopo interfectus est à Danis.

[Page 196]

CAPITULUM V. De Kenewlpho & Brictrico Regibus.

ANNO Gratiae DCCLV, post Sigeberthum regnavit Kynewlphus morum honestate, & militiae probitate merito collaudandus. Iste Kynewlphus, ut scribit Auctor in Flores Historiarum, sub Anno † Gratiae DCCLXXXVI. cum regnâsset XXVI. annis, & contra Britones, & alios multos praelia plurima laudabiliter commisisset; exulavit tandem Juvenem quendam nomine Kynechardum fratrem Sigeberti Regis Occidentalium Saxonum, quem Kenewlphus à Regno privaverat, habens illum suspectum ne respiraret ad Regnum, vel denique necem Fratris sui in ipsum vindicaret. Kynechardus verò tempori cedendum credens, dissimulans animo quasi volens aufugit. Sed mox cum furtivis Praedonum conventiculis nemorosa petens abdita, in insidiis multis expectabat diebus, propter proverbium, quo dicitur: Quod non long a mora dare solet, dat brevis hora. Interea cum Rex Kenulphus alienis à bonis moribus serviens in Villâ, quae Meritona dicitur, furtivae Veneri indulgeret, & à hoc Kynechardo supradicto compertum fuisset; cum suis Complicibus domum foris obsedit. Sed Rex qui cum parvo Comitatu, & quasi solus advenerat, ut se ab Hostibus undique vallatum comperisset, ostia domûs obclusit, sperans Latrones vel terrere Imperio vel mulcere eloquio. Sed frustra: Nam cum à multitudine Rex circumventus fuisset, dum cedere Hostibus dampnum gloriae suae arbitraretur, defensioni vacans ipsum Kynechardum crudeliter vulneravit. Hoc autem viso Kynechardus cum suis in Regem irruens ipsum interfecit. Pauci quoque ex clientelâ Regis, qui aderant, dum non manus dare, sed Dominum suum vindicare intendunt, omnes fuerunt pariter obtruncati. Continuè fama dilabitur ad Principes perempti Regis, qui non longè excubias agebant; inter quos Osricus major caeteris socios hortatur, ne tantam ignominiam inultam dimitterent. Strictis ensibus irruunt in Hostes. Kynechardus hoc videns cognationem praetendit, multa pollicetur; sed ubi nihil perfecit, suos ad resistendum accendit. Tandem regiis Ministris fortiter pugnantibus, Kynechardum cum suis omnibus peremerunt. Corpus verò Regis Wyntaniae in Ecclesiâ Cathedrali sepultum est; Kynechardi verò corpus apud Rependune, quod tunc nobile Coenobium erat & famosum, sepelitur.

Kynewlpho successit Brictricus Filius ejus in Regnum. Hic ut ampliorem gratiam apud propinquos inveniret, filiam Offae Regis Merciorum, eò quòd potentissimus Rex esset, in conjugium accepit; cujus affinitate fultus Egbertum solum regalis Prosapiae superstitem, quem metuebat, ne forte in Regnum succederet, eo expulso ut hostem fugavit in Franciam. Habuit Rex iste, ut diximus, Reginam nomine Ethelburgam Offae Regis Merciorum Filiam; quae multis suffulta honoribus miris se ambitionibus extollebat. Nam matrona tyrannide incitata omnes de Regno Nobiles ordinatos & viros Religiosos ad Regem accusare & execrari consuevit; unde & Principibus Ducibusque perosa extitit, cum Magistratibus, & Populis universis. Siquidem malefica illa ita Regem instruxit blandiciis; ut illos quos accusabat, aut vitâ aut Regno privaret. Et si hoc à Rege impetrare non potuit, veneno eos clam perdere consuevit. Erat autem eodem tempore adolescens quidam genere ac Regi valde familiaris, & amantissimus; quem * Id in annum 784. retulit Chronologia Saxonica, in annum 783. Historia Minor Rudburni. [Page 197] cum malefica Regina accusare non valeret, veneno illum extinxit. De quo veneno cum Rex ignoranter gustasset, animam subitò exhalavit. Nec tamen illa Regi dare proposuerat poculum nortis, sed adolescenti. Verumtamen ambo biberunt, & potu venenifero perierunt. Rege itaque in hunc modum perempto, mulier nequissimo timore perterrita. fugiens cum thesauris impreciabilibus nare transiit, & Carolum Francorum Regem adiens, multa ei exenia praesentavit. Cui cum astaret inter Mulieres nequissima, licèt pulchritudine pulcherrima: sic eam Rex allocutus ait: Elige Ethelburga sive Edburga quem volueris vel me, vel filium meum, qui me astat in solario, in societatem accipere conjugalem. At illa sine deliberatione, & fraeno soluto pudicitiae, respondens ait, si mihi optio daretur vel libertas eligendi; filium tuum quàm te magis diligerem, qui junior esse videtur. Tunc Rex intelligens illam explendae libidinis cupiditate ductam, eleganter respondit: Si me, inquit, elegisses, Filium meum haberes; & quia illum elegisti, nec me nec illum habebis. Contulit tamen illi Rex propter improbitatem ejus & nimiam pulchritudinem, nobile Monasterium foeminarum, in quo illa habitu deposito saeculari sub specie hypocrisis, indumento Monialium assumpto, Abbatissae vices annis paucissimis fungebatur. Nam parvo post tempore, dum quae sancta erant, exerceret; à quodam propriae Gentis ignobili viro dicitur constuprata. Mulierem ergo in adulterio deprehensam Rex à Sancto Monasterio expelli praecepit; quae deinceps miserrimè in paupertate tempora Vitae suae vituperabiliter ad finem usque perduxit. Haec Auctor in Flores Historiarum sub anno Domini DCCC. Hic Brictricus cùm regnasset XVI. annis, veneno, ut diximus, interiit & apud Warram sepelitur.

Explicit Liber secundus, incipit tertius.

[Page 198]

LIBER III.

CAPITULUM I. De Egbirto Rege & Primo Anglorum Monacha, & de Helinstano venerabili Wentanae Civitatis Episcopo.

EGBIRTUS Rex potentissimus, qui bellator egregius, qui primus totius Angliae Monarcha fuisse dignoscitur, Brictrico successit in Regnum, Anno Domini DCCC. Propter quod imprimis notandum, quod Monarchas Anglorum sub triplici membro distinguunt Chronicantes: ut habetur in libro de Concordantiis Chronicantium sub literâ M. Uno modo dicitur Monarcha Anglorum, qui cum Regnum illud in septem parti [...]batur divisiones: unus armipotens singulas Provincias cum suis Principibus suae ditioni subjugavit, & sub se regnare tributaque sibi persolvere coegit: sicut agebat Diocletianus Syriae cum Regibus, qui in suis proximis confinibus honorificè regnabant. Et talis Monarcha Anglorum etiam Egbirtus & primus in armis strenuus. Secundo modo dicitur primus Monarcha Anglorum, qui non solum alia regna conquisivit, verum etiam Reges sub se habere dominantes renuit, Regnaque sibi conquisita in Comitatus dividens. Et hoc modo primus Monarcha Anglorum nominatus est Alfridus nepos Egbirti Regis. Tertio modo dicitur primus Monarcha, qui non solum terram, sed etiam mare circumjacens Provinciae ad suum dominium primitus adquisivit, ut pacem ex omni parte retineret. Et sic dictus est primus Monarcha Edgarus Rex pacificus, nepos Edwardi senioris, & pronepos Alfredi inclyti Principis. Sed secundum sentire meum, cum benignâ supportatione tam egregii Historiographi, qui auctor extitit illius Libri in quo tractatur de Concordantiis Chronicantium, possum ponere quartum modum, quo dicitur primus Monarcha. Potest dici primus Monarcha ille, qui undique impugnatus à Barbaris sive alienigenis à propria Natione, ita quod Regnum suum ferè stat in puncto alienandi ad exteras Nationes per modum conquesti: tandem inter Principes utriusque partis talis conventio habita est, viz. ut fiat Duellum inter unum ex parte legitimi Haeredis, & alterum ex parte Usurpantis, & nemo utriusque Exercitus intromittat de pugnâ, praeter ipsos duos viros robustissimos: & cui parti cedat Victoria, sit ipse Rex solus ut Conquestor super Anglicanam Gentem. Et hoc modo potest dici primus Monarcha Anglorum Athelstanus Rex filius Edwardi senioris. Tale enim pactum habitum est inter ipsum & Regem Dacorum; & assignato Gwydone de Warwyk ut pugnet pro Patriâ ex parte Regis Anglorum; Et similiter assignato Colbrondo immani Gigante, pro parte Regis Dacorum: Et nutu Domini vicit Christianus Paganum: & sic cessit victoria Anglis, & Athelstanus Rex solus regnabat super Anglos. Tale enim Duellum nunquam accidit ab adventu Dacorum, in Angliam, qui applicuerunt in Angliam tempore Egbirti Regis, usque ad tempora hujus gloriosi Principis Athelstani: nec ut mihi videtur, quantum ad pacem Dacorum. Quia post istud Duellum regnabat solus in pace Athelstanus absque Danorum infestatione; & sic non regnabant nec Pater ejus Edwardus Senior dictus neque Avus ejus Alfredus, [Page 199] nec inclytus Princeps Egbirtus. Istis visis potest Athelstanus dici primus Monarcha, sicut quidam ipsum ita appellant. Et nescio propter quam causam aliam ab ista. Vir iste insignis Egbirtus apud Wyntoniam coronatus est in Regem in veteri Monasterio. Hic de rectâ lineâ Regalis Prosapiae processit Occidentalium Saxonum. Fuit enim filius Edmundi subreguli Merciorum, qui filius extitit Offae Regis Merciorum: qui quidem Offa erat filius Ingildis fratris Inae Regis West-saxonum. Et erant Ina & Ingildus filii Kenredi, qui fuit Celwaldi filius, & ille Cuthbaldi, qui frater erat Kynegilsi Regis, qui quidem Kynegilsus, ut dictum est, primo incoepit fundare vetus Monasterium in urbe Wyntoniâ. Hic dedit Veteri Coenobio Wyntoniensi quatuor Maneria: viz, Peckenesford, Wordiam, Aweltone, & Bedamptone. Et ^* tertio anno Regni morti obediens in Cathedrali Ecclesiâ Wyntoniensi jacet humatus.

Istius Regis tempore defuncto Edmundo Wyntoniensi Antistite successit HELINSTAN. Venerabilis ^† Helinstanus ex Monacho Wyntoniensi. Cui Rex Egbertus Anglorum Monarcha primus Filium suum commendavit Athulphum nutriendum. Qui Athulphus longo tempore cum Patre militans, tandem militiâ relictâ, ad priorem magistrum suum se transferens. Commendavit Helinstanus Athulphum Sancto Swythuno tunc Praeposito Wyntoniensis Ecclesiae, qui modo dicitur Prior Monachorum, à quo Athulphus accepit habitum Monachorum: Ac demum ab Helinstano Pontifice in gradum Subdiaconatûs promotus est: ut scribit Vigilancius libro de Basilica Petri Capitulo XI. Helinstanus in matrem omnium reversus, sepultus est in propriâ Ecclesiâ.

[Page 200]

CAPITULUM II. De Ethulpho Rege & Sancto Swythuno Wyntoniensi Episcopo.

ANNO Dominicae Incarnationis DCCCXXXVII. defuncto Egbirto Rege potentissimo, Athulphus filius ejus regnavit pro eo. Hic de Monachatu & de ordine Subdiaconatûs à Wyntoniensi Ecclesiâ assumptus, permittente Sancto Papâ Leone, in Regem est coronatus; eò quòd Pater ejus Egbirtus absque alio Haerede in fata decessit. Hic Athulphus habuit Alstanum Shireburnensem Episcopum, qui quinquaginta annis Ecclesiae praefuit Shireburnensi, in rebus forinsecis, in rebus verò Ecclesiasticis sanctissimum Patrem Swythunum: Cujus providentiâ & consilio decimam partem omnium terrarum in manibus suis existentium Ecclesiae donavit Anglicanae perpetuis temporibus liberè possidendam. Cujus Scriptum libertatis Ecclesiarum sequitur in hunc modum, quod toti concessit Angliae.

‘Regnante Domino nostro in perpetuum, dum in nostris temporibus bellorum incendia & direptiones opum nostrarum, necnon & vastantium crudelissimas depraedationes Hostium barbararum; Paganarumque Gentium multiplices tribulationes [ad] adfligendum usque ad internecionem tempora cernimus incumbere periculosa. Quam ob rem ego Ethelwlphus Rex Occidentalium Saxonum cum consilio Episcoporum ac Principum meorum, consilium salubre, atque uniforme remedium adfirmavi; ut aliquam portionem terrarum haereditariam, antea possidentibus omnibus gradibus sive famulis & famulabus Dei Deo servientibus sive Laicis, decimam mansionem ubi minimum sit, tamen decimam partem in libertatem perpetuam perdonari dijudicavi, ut sit tuta atque munita ab omnibus saecularibus servitutibus, nec non regalibus tributis majoribus & minoribus, sive taxationibus quod nos [dicimus] Wytereden: Sitque libera omnium rerum pro remissione animarum & peccatorum nostrorum Deo soli ad serviendum sine expeditione, & Pontis instructione, & Arcis munitione; ut eo diligentius pro nobis ad Deum preces sine cessatione fundant, quo eorum servitutem in aliquâ parte levigamus. Placuit autem tunc postea Episcopis Alstano Shireburnensis Ecclesiae, & Swythuno Wyntacestrensis Ecclesiae, cum suis Abbatibus & servis dictum consilium inire; ut omnes fratres & sorores nostrae unamquamque Ecclesiam omni hebdomadâ Mercurii die, hoc est Wodnesdage: omnis congregatio cantet quinquaginta Psalmos, unusquisque Prebiter duas Missas, unam pro Rege Ethelwlpho, & aliam pro Ducibus ejus huic dono consentientibus, pro mercede & refrigerio delictorum suorum. Pro Rege vivente; Deus qui justificas: pro Ducibus viventibus: Praetende Domine. Postquam autem defuncti fuerint, pro Rege Defuncto singulariter: pro Principibus defunctis communiter: Et hoc sit tam firmiter constitutum omnibus Christianitatis diebus, sicut libertas illa constituta est, quam diu Fides crescit in Gente Anglorum. Scripta est autem haec Donationis chartula Anno Dominicae Incarnationis DCCCXLIV. Indictione IV. die Quarto apud [...]lios legitur. quoque Nonas Novembris, in Civitate Wentanâ, in Ecclesiâ Sancti Petri ante Altare capitale. Et hoc fecerunt pro honore Sancti Michaelis Archangeli, & Sanctae Mariae gloriosae Domini Genitricis, simulque & beati Petri Apostolorum Principis, nec non & Sancti Patris nostris Gregorii Papae, atque omnium Sanctorum: & tunc ampliore firmitate Rex Ethelwlphus posuit Chartulam super Altare Sancti Petri. Et Episcopi pro fide Domini acceperunt,’ & postea per omnes Ecclesias transmiserunt in suis Parochiis.

[Page 201]

Ecce quòd quàm plurimum tota Ecclesia Anglicana habet venerari Wyntoniensem Ecclesiam, in qua oblatum est istud Privilegium, ut ab eâ ad alias descenderet Ecclesias. Quod autem in istà chartulâ praeponitur Alstanus Shireburnensis Episcopus Sancto Swythuno Wyntoniensi Episcopo, non aliter est ^*, nisi quia Cancellarius erat Regis, & per eum, ut per Gubernatorem (sicut erat) omnia Regni negotia disponebantur: ut ait Auctor de Concordantiis Chronicantium, sub literâ W. Haec Charta habetur in Chronicis Wilhelmi Malmesbiriensis, libro 2do.

Iste Athulphus sive Ethelwlphus in regem sublimatus, foeminam nobilissimam ac satis religiosam, nomine Osburgam, duxit in uxorem; quae filia erat Aslaci famosi Pincernae ejusdem Regis Athulphi; ex quâ quatuor filios ac Principes inclytos generavit, & unicam filiam, viz. Ethelbaldum, Ethelbyrtum, Etheredum, & Alfredum. Qui omnes per ordinem post patrem regnabant. Filiam verè ejus, nomine Ethelsytham, accepit Rex Merciorum Burthredus in conjugium: Habuit etiam quintum filium, cognomento Ethelstanum, non de matrimonio generatum; cui, ut scribit Auctor in Flores Historiarum, pater Athulphus omnia regna, quae ejus Genitor potenter adquisiverat, contulit, Occidentalium Saxonum solummodò ipse contentus Regno; propter quod factum filii sui legitimi omnes, praeter Alfredum, contra Patrem insurrexerunt; & primogenitus Ethelbaldus, ut Absalon contra David▪ qui

Aspirans regno per cunctas Israel Urbes,
Legatos misit Absalon ipse suos,
Ut veniant armis succincti, se
 
(que) sequantur.
Nam parat insigni Regis honore frui.
Insignes ad eum Proceres glomerantur in Ebron▪
Post Regem sequitur infima turba novum.

Cestrensis verò in suâ Policronicâ, lib. 1. c. 3. scribit, quòd illa insurrectio facta erat; quia in redeundo de Româ Juditham filiam Caroli Calvi Regis Francorum, quam desponsavit vicesimo anno regni sui, in Angliam secum duxit; & quia contra morem Westsaxonici regni in throno juxta se collocavit, insurrexit in eum Primogenitus suus cum multis Proceribus; ita ut traditâ Primogenito suo magnâ regni parte, vix tumultus sedaretur. Nam observatum fuerat apud eos, ne Regina sic honoraretur in odium Ethelburgae filiae Regis Offae, quae virum suum Brictricum intoxicaverat, sedens in throno juxta Regem. Alii tamen aliter scribunt; quòd▪ Filii insurrexerunt contra Patrem propter invidiam, quòd Frater minimus, viz. Alfredus, ante omnes inunctus erat in Regem jussione paternâ. Primam tamen positionem approbant Girardus Cornubiensis de Gestis Regum Westsaxonum, lib. 2. c. 1. Et Auctor de Concordantiis Chronicorum, qui dicit, quòd antequam inunctus erat Alfredus frater eorum in totius Angliae Monarcham, rebellabant Ethelbaldus, Ethelbirtus. Ethelredus cum Athelstano Shireburnensi Episcopo, propter causam primitùs positam. Hic Athulphus misit Alfredum filium suum minorem Romam; ut primus omnium Regum Angliae inungeretur in Regem à sanctissimo Papâ Leone, legationis officio in hac parte sanctissimo Swythuno Wyntoniensi Pontifice fungente anno regni nonodecimo; & quod devotè deprecabatur Rex, libenter annuebat summus Pontifex. Proximo sequenti [Page 202] anno post unctionem regiam filio Alfredo concessam pater Athulphus assumpto secum filio Alfredo, Romam adiit, limina visurus Apostolorum; ibique per annum demoratus, scolam Saxonum egregiè reparavit, quae ab Inâ Rege West saxonum primitùs erat instituta; sed anno praecedente conflagraverat. Pro hoc quod dicitur hîc de scolâ Saxonum fundatâ Romae: Notandum, quòd Ina nobilis Occidentalium Saxonum Rex, cùm pro amore Domini cum conjuge suâ regnum reliquisset, & Romae inter Plebeios residuum vitae suae transegisset, & videns nationes caeteras scolas inibi habere exceptis Anglis sive Saxonibus olim ex suâ gente & regno, bono zelo ductus scolam in Româ fundavit, & competentibus expensis dotavit pro victu Clericorum de propriâ patriâ vel Angliâ adventantium. Hanc scolam, ut diximus, combustam renovavit Athulphus Rex. Hic quoque Athulphus dum modo Romae degeret, cum publicè poenitentes ac exules ferro vinctos videret, impetravit à Domino Papâ, ut Angli deinceps extra patriam suam nunquam vincti poeniterent. Iste mitissimus in populum Domini denarium Sancto Petro de singulis domibus regni sui annuatim concessit, qui Romescot appellatur. Sic & omni anno ex tunc trecentas marcas Romam misit, viz. centum ad luminare Sancti Petri; centum ad luminare Sancti Pauli; centum domino Papae. Insuper & Ecclesias regni sui ab omni tributo regali liberavit. Decimam rerum suarum Domino obtulit. Ecce alter extra orbis climata Magnus Constantinus hic.

Propterea in signum purae affectionis, quam erga Wentanam Ecclesiam tenuit, villam de Chyltecomb cum appendiciis pro victu Monachorum ejusdem liberaliter condonavit. Nec non plurima ornamenta Ecclesiastica praedicto Coenobio veteri benignissimè largitus est; in quo corpus ejus veneratione dignum honestissimè humatum est ^†, cùm regnâsset viginti duobus annis. Iste nobilis Anglorum Basileus Athulphus, defuncto Helinpstano Wyntoniensi Antistite, anno viz. XV. regni sui, & anno Dominicae Incarnationis DCCCLII. ^‖ ordinavit sanctissimum Swythunum ex Praeposito Wyntoniensi, SWITHUN. qui modò dicitur Prior Monachorum, in Patrem & Pastorem ejusdem Ecclesiae. Quod enim Sanctus Swythunus Monachus erat, & Prior Monachorum in Wyntoniensi Ecclesiâ, videamus quid scribat Bonagratia de Villâ Dei in Epistolâ suâ ad Nigros Monachos in Angliâ, quae sic incipit: O quàm praeclara, praefulgida, & omni morum compositione praelucens est Religio Conversatioque vestra, sanctissimi Monachi! O, inquit, sanctissimi Monachi, cùm à propriâ exulans patriâ in Angliâ apud sanctissimos ac religiosos Monachos totius Regni vestri degerem in Wentanâ urbe Helinstanum venerabilem Abbatem Cathedralis [Page 203] Ecclesiae & venerabilem Swythunum ejusdem Ecclesiae Praepositum & in Professorem sacrae▪ Theologiae in studio ^* Cantebriggensi cathedratum, me inter aerumpnosa exilii discrimina speciali renumerandae recreationis gratiâ confovebant. Et Vigilancius in libro de Basilicâ Petri, capitulo 12. recitans Professionem Sancti Swythuni, quam fecit Archiepiscopo Doroberniae tunc, nunc Cantuariae, cùm in Episcopum Wyntoniensem esset consecrandus. ‘Ego Swythunus Monachus, servulus servorum Dei, licet indignus ad Episcopalem sedem electus Wentanae Civitatis Ecclesiae, imprimis confiteor tibi, reverendissime Pater Celnode Archiepiscope, continentiam meam, quam priùs in professione Monachali expressi, & dilectionem meam ad te, quod absque ambiguitatis scrupulo & absque ullâ falsitatis commentione est. Credo in Deum Patrem, & Filium, & Spiritum sanctum, natum ac passum pro humani generis redemptione & salute, cujus potestas & imperium erat ante saeculum, & Regni ejus non erit finis; & illam rectam & orthodoxam fidem, quam priores Patres nostri servaverunt, cum omni humilitate & sincerâ devotione sicut Praedecessores mei ipsi sanctae sedi Dorovernensis Ecclesiae subjecti, semper servare me velle humiliter per omnia fateor.’ Ut enim scribit Doctor Lantfredus in vitâ ipsius Sancti Patris Swythuni, quod semel apparuit Sanctus Swythunus beato Pontifici Athelwoldo successori suo, ut si fratres ejus Monachi Wyntoniensis Ecclesiae, & si qui de populo quocunque aut cujuscunque conditionis fuerit, devotionem ad eum voluerit habere & ejus auxilium implorare, Deus velit pro eo tanta ostendere, & tot gratiosa munera bonitatis suae per ejus merita concedere, quanta pro aliquo Sancto in coelis propter virtutem humilitatis, quae est Mater omnium virtutum, quâ excellentius praepollebat, dum in hoc saeculo viveret.

Jam verò valefacturus cadaver suum extra Ecclesiam praecepit tumulari, ubi postea constructa est modica Capella, quae adhuc cernitur ad Boreale ostium navis Ecclesiae. Decessit autem anno Dominicae Incarnationis ^† DCCCLXIII. Vixit Sanctus iste moribus praeclarissimis exemplum praebens omnibus, serviebatque Altissimo in timore & exultabat cum tremore. Propterea eum multis virtutibus Dominus mirificavit. Unde de ejus sanctis moribus sic scribit Doctor Lantfredus in libro de vitâ ipsius gloriosi Antistitis Swythuni metro primo.

Pauperibus victum, nudis largiris amictum,

Dividis & miseris munera larga pius.

—Et metro quarto sic scribit idem Doctor venerabilis Lantfredus.

Mente humili in tantum Praesul fuit inclytus idem;
Ut se post obitum sineret nullatenus intra
Ecclesiae propriae penetralia corpore poni.


[Page 204]Qui tactus virtute humili se sprevit, & extra
Est templum quasi vilis homo indignusque sepultus.
Innumeris signis virtutibus, atque coruscis;
In quo sermonem divini dogmatis esse,
Cemimu
 [...] impletum: Plebem qui dicit ad omnem:

 [...] Luc. XIV. 11.
 Ima subit praeceps sese exultando superbus.
Ima petens humilis contra exultabitur omnis.

Pontificavit enim sanctissimus Pater & Patronus Wyntoniensis Ecclesiae specialissimus Swythunus quatuor annis tempore regis Adulphi sive Ethelwlphi, & toto tempore Ethelbaldi regis primogeniti Athulphi, & duobus annis tempore Regis Ethelbyrti, qui secundus erat filius Athulphi. Hoc est in toto pontificabat XI annis.

CAPITULUM III. De Ethelbaldo Rege, primogenito Athulphi Regis.

DEfuncto Athulpho Rege, successit in Regnum filius ejus primogenitus Ethelbaldus; sicut Pater ejus vivens disposuerat; hoc addito, ut Ethelbaldus primogenitus regnaret in Westsexiâ, & secundus Ethelbyrtus in Cantiâ & Estsexiâ dominatum teneret: Imperium tamen totius Monarchiae remaneret Ethelbaldo; ut referunt Girardus Cornubiensis de Gestis Regum Westsaxonum, libro 2do. & Auctor in Flores historiarum, cum Mariano Scoto. Hic Ethelbaldus contra divinum praeceptum & Christiani nominis dignitatem & contra omnium Paganorum morem Juditham novercam suam in matrimonio ducens, effraenis duobus ac dimidio post patrem annis Occidentalium Saxonum apicem crudeliter gubernavit. Sed tandem sacris exhortationibus beatissimi Patris nostri Swythuni ab errore supradicto resipiscens, dimissâ Judithâ novercâ suâ, cujus torum foedaverat, peractâ poenitentiâ, tempus quo supervixit, regnum pace & justitiâ temperavit. Scribit etiam Girardus Cornubiensis de Gestis Regum Westsaxonum lib. 2do. quód tanta humilitas erat in beatissimo Swythuno; quòd quicquid regibus, quicquid principibus suadebat pro salute animarum suarum, sine murmuratione, sine contradictione dictis ipsius Sancti assensum ex toto corde praebuerint. Erat iste Ethelbaldus quantum ad crimen recitatum tanquam alter Ruben in facti commisso, non in poena: de quo Ruben scribitur in Aurorâ.

Tu Primogenitus virtus mea, tuque doloris
Principium, donis imperioque prior.
Sicut aquae liquor es effusus; crescere nunquam
Posses; laesisti nempe cubile Patris.

Iste Ethelbaldus instigante sanctissimo Swythuno Coenobium vetus munivit contra hostiles Danorum incursus; electus à Domino in Ducem super gentem Anglorum, quemadmodum Aoth defendit populum Israeliticum contra Eglon Regem; de quo metricè sic scribitur in Aurorâ.

Qui populum servet, qui dextram conterat hostis:

Illa Dei pietas pro pube mittit Aoth.

[Page 205]Qui Ethelvaldus ^‖ post quinquennium defunctus, & Shyreburniae conditus▪ Regnum reliquit fratri suo Ethelbyrto.

CAPITULUM IV. De Regno Ethelbirti, fratris Ethelbaldi, & filii Athulphi Regis.

EThilbyrtus in Regem coronatus, strenuè dulciterque illud moderatus▪ amorem populi erga se plurimum adauxit: ut Jobab, qui & Job, Rex regnum tractabat Edom. Hic multoties Danos debellavit ac devicit; prout de ipso scribunt plurimi Chronicantes. Hujus principis anno Regni tertio obiit specialis Wyntoniensis Ecclesiae Patronus & Pontifex sanctus Swythunus. Iste Ethilbyrtus Wentanam Ecclesiam perplurimum adamavit. Nam tanquam valens Imperator in sacrum templum veniens, obtulit Altari dona solempina; ut scribit Vigilancius in libro de Basilicâ Petri, cap. 56. Et postquam regnabat ^* annis quinque; morti obediens, apud Shyreburnam sibi locum elegit sepulturae.

CAPITULUM V. De Successione Etheredi in regnum Occidentalium Saxonum.

COncessum est Regnum totius Provinciae Occidentalium Saxonum post mortem Ethilbyrti Etheredo fratri suo. Qui novies uno anno contra hostes, Danos viz. conflixit variâ licet fortunâ, saepius tamen victor extiterat; interfecti à parte Danorum Comites novem, Rex unus, praeterea populus sine computo. Memorabilis prae caeteris pugna fuit, quam apud ^† Escendune fecit; ubi congregato utroque exercitu Danorum & Anglorum, Rex Etheredus contra Reges Danicos, & Alfredus frater Regis contra Duces pugnaverunt utrorumque exercituum animis erectis. Vesper jam occiduus bellum in crastinum protelavit. Facto manè Alfredus frater Regis aderat; Rex verò Etheredus divino intentus officio remanserat in tentorio. Ammonitus à suis ut ad pugnam properatet, negavit se ulterius progredi, quoad esset finis officii. Quae fides Regis multum fratrem adjuvit. Completo Dei servitio, cruce seipsum Rex consignans bellum adiit; cujus virtute & Dei miraculo Dani territi pedibus salutem committentes fugerunt▪ Caesus est ibi Rex Oseg, Duces quinque, vulgus innumerum. Reges Merciorum & Northanhybrorum, qui sibi tributarii forent, sed rebellare incipientes, viriliter perdomuit. Ecce Christianus miles cum Trajano.

Attamen primo anno Regni istius nobilis Basilei Etheredi crudelissimi Dani Civitatem Wyntoniensem depopulantes, repentinè Monasterium intrantes, [Page 206] Monachos univerfos, non unus superfuit, trucidarunt; anno ^‖ Domini DCCCLXVII. ut tradit Girardus Cornubiensis de Gestis Regum Westsaxonum; & idem scribit Vigilancius in libro de Basilicâ Petri, cap. 13. Et hoc actum est anno secundo post obitum sanctissimi Patris nostri ac Antistitis Swythuni, postquam Monachi temporibus Anglorum praedictum Monasterium inhabitabant anno CCLXXXVII. Et Canonici Saeculares intraverunt Coenobium istud permittente Rege Etheredo, graviter tamen id ferente post anni revolutionem, anno gratiae DCCCLXVIII. anno tertio Pontificatûs Alfrithi Wyntoniensis Episcopi. Hâc conditione concessit Rex Etheredus Alfritho ALFRITH. Wyntoniensi Antistiti, ut Clerici Saeculares divinum officium in veteri Coenobio Wintoniae celebrarent, viz. quoadusque Monachi invenirentur, qui pristinâ haereditate in ipsâ Ecclesiâ gauderent Domino vota laudis persolventes. Sed Monachi in aliquâ multitudine non inveniebantur in Angliâ ab illo tempore usque ad tempora pacifici Regis Edgari & sanctorum Archipraesulum Dunstani Doroberniensis & Oswaldi Eboracensis, & Sancti Athelwoldi Wyntoniensis Praesulis; ut plenius infra dicetur.

Etheredus Rex cùm humanissimè Monarchiam suam ^* quinque annis pertractasset, apud Wymbornam sepelitur: de quo merito poterit dici illud Metristae cujusdam egregii:

Obsequiis, sensu, probitate meretur amorem.

Claruit insignis laude, beatus obit.

^† Alfritho successit in Praesulatum Wyntoniensis Ecclesiae ^‖‖ Tumbertus, TUNBERT. qui Manerium de Stushelyng contulit ad fabricam ipsius Ecclesiae.

CAPITULUM VI. De Alfredo bono, qui primus omnium Britannorum & Anglorum Regum Rex erat inunctus.

COnstitutus est post decessum praeclari Principis Etheredi sive Ethelredi frater ipsius Alfredus miles invictissimus, qui natus est in Provinciâ Berkensi in villâ regia quae Wantynghe nuncupatur, qui in sacrâ Baptismatis regeneratione vocatus est Alfredus non Aluredus, sicut quidam indoctè & inhonestè pronunciant; quia hoc non erat nomen ejus, sed Alfredus ipsomet attestante qui condendo Testamentum sic scribit in linguâ Saxonicâ, quod testamentum sic incipit: [...] on [...], &c. Mater verò ejus Osburga dicebatur, foemina satis religiosa, nobilis genere & [Page 207] ingenio, quae filia erat Aslaci famosi pincernae Regis Athulphi. Qui Alfredus in infantilibus agens annis, Sancto Swythuno Wyntoniensi Episcopo traditus erat erudiendus. Nam idem Praesul egregius quondam nutritius erat Athulphi Patris sui. Hic Alfredus dicitur primus Monarcha secundo modo. Hic vir admirandae probitatis uxorem duxit de regali genere Merciorum, [...]iliam scil. Athelredi Comitis Ganiorum, nomine Ethelswytham, ex quâ genuit Filios & Filias, qui hoc ordine prodierunt in lucem. Primogenitus omnium▪ vocabatur Edmundus, quem Pater adhuc ipsomet in humanis agente secit inungi, & in Regni Monarcham coronari; qui non multò post ante Patrem mortis nexibus deprimitur, & in veteri Monasterio Wyntoniensi sepelitur; ut satis clarè patet intuentibus lapidem marmoreum tumbae ipsius, qui jacet adhuc in terrá ex boreali parte Altaris, ubi Missa matutinalis sive capitularis celebratur. Et est Epitaphium in marmore scriptum istud; Hic jacet Edmundus Rex, filius Aldredi Regis. Sic verò uno modo Alfredus vulgariter nominabatur: Erat enim secundum vulgarem opinionem quinomius, viz. A-lu-re-dus, Alnre-dus, E-lu-re-dus, Elnre-dus, Aldredus; & hoc habetur in libro de Concordantiis Chronicantium, sub literâ A. Ossa vero Edmundi Regis jam translata sunt in quoddam Sarcophagum locatum super locum nuncupatum, The holy Hole; ut invenitur in quodam Libello [Roberti] quondam hujus Ecclesiae Praepositi postmodum Abbatis Westmonasterii de Gestis Wilhelmi & Henrici Pontificum. Iste Edmundus quia vivente Patre coronatus est, sed tamen ante Patrem mortuus, Patre post Filii mortem iterum regnante, in catalogo Regum qui Monarchae extiterant, non ponitur.

Post hunc Edmundum habuit Alfredus Rex Egelswytham filiam, & Edwardum, qui post se regnabat, Elfledam filiam, quae nupsit Comiti Merciorum Etheredo, quae postquam obierat, sepulta est Gloverniae in Ecclesiâ Sancti Petri, quam ipsam cum viro suo construxerat, super ossa Sancti Oswaldi Regis, quae à Bardeneyâ ibidem attulerant. Sed & illa Ecclesiâ per Danos destructâ, Aluredus Eboracensis Archiepiscopus ex Monacho Cathedralis Ecclesiae Wyntoniensis, aliud quod in urbe nunc praecipuum Monasterium est, reparavit; in quod Monasterium ipsa Elfleda, quae Merciorum Domina dicebatur, cum viro suo translata est. In hujus Elfledae laudem Henricus Huntungdunensis Archidiaconus, libro 5to. hanc decantat Camoenam.

O Elfleda potens, ô terror Virgo virorum,
Victrix naturae, nomine digna viri.
Te quoque splendidior fecit natura puellam.
Te probitas fecit nomen habere Viri.
Te mutare docet, sed solam, nomina sexus:
Te Regina potens, Rexque trophaea parans.
Jam nec Caesarei tantum meruere triumphi.
Caesare splendidior Virgo, Virago vale.

Habuit etiam Alfredus Èthelwardum, virum literatissimum, & Philosophum in Universitate Oxenfordensi, qui sepultus est in Novo Monasterio Wyntoniae, quod modo Hyda nominatur; & Elfredam & Elgivam virgines. Ethelswytha primogenita nupsit Baldewyno Comiti Flandriae, ex qua ille genuit Arnulphum & Aldulphum. Aldulphus à Patre suscepit Comitatum Bononiae; ex Arnulpho Comites Flandriae descendêre. Elgiva verò postrema facta est Shaftoniae Abbatissa.

Nobilis iste Alfredus Regna, quae olim erant in Angliâ, in Comitatus dividebat; & ut fides Christiana in Regno suo semper cresceret, florens in virtutum floribus, Universitatem Oxoniensem fundavit. Ab ipso etiam, ut diximus, descendit Inunctio Regum Angliae. Et ut vitam aequè libraret, viginti quatuor horas, quibus dies naturalis integratur, in tres partes divisi [...]. [Page 208] Equibus octo horas legendo, scribendo, orando; octo circa corporis curam; octo circa regni negotia transegit. Ad quae distinguenda pos [...]it in Capellâ suâ candelam viginti quatuor partium, quarum dispertitâ consumptione per aedituos suos de singulis praedictis moneretur. Hic etiam ded [...]t Leges, quibus tantam pacem infudit Provinciae, ut etiam ubi semitae in quadrivium finduntur, aureas armillas homineo suspenderent, nec essent qui eas contigêre metu Legum. Construxit etiam tria Monasteria, viz. ^* Novum Monasterium Wyntoniae, & hoc sonat quia incoepit fundare, Athelneyam, & haec quidem Monachis, & Sheptoniam Sanctimonialibus, quibus praefecit filiam suam, ut diximus, Elfgivam. Mortuus ^† verò cùm regnâsset annis viginti novem, primi [...]us sepeliebatur in Veteri Coenobio Wyntoniae; sed propter deliramentum Cler [...]corum dicentium regios Manes resumpto cadavere noctibus per domos aberrare, Filius ejus Edwardùs genitoris ossa tulit, & in Novo Monasterio posuit. In [...]audem hujus inclyti Alfredi Henricus Huntyngdunensis ponit hoc versus:

Nobilitas innata tibi probitatis honorem
Armipotens Alfrede dedit, probitasque laborem;
Perpetuumque labor nomen; cui mixta dolori
Gaudia semper erant, spes semper mixta timori.
Si modò 
l. victus.
 tutus erat, ad crastina belia parabat.
Si modò victor erat, ad crastina belia pavebat.
Jam post transactos regni vitaeque labores,
Christus sit ei vera quies, sceptrumque perenne.

Hic Alfredus quendam Subulcum, ^‖ nomine Denewlphum, inveniens, ad DENEWLPH. scolas misit; qui postmodum Doctor in Theologiâ Oxoniis factus, per ipsum Alfredum Regem in Episcopum Wyntoniensem ordinatus est.

CAPITULUM VII. De Edwardo Seniore, filio Alfredi Regis.

LAetabunda, ut creditur, gaudia ac coelica intrante Alfredo milite inclyto circa annum Dominicae Incarnationis nongentesimum primum, successit filius eju [...] Edwardus, dictus Senior, qui,

Tunc juvenis nomen Regni clamatur in omen;

Ut fausto patrias titulo moderetur habenas.

Et inunctus ac coronatus est in Principem super gentem Anglicam apud Kyngeston, eodem anno quo Pater ejus decesserat; literarum cultu Patre inferior, sed potentiâ pariter & dignitate gloriosior. Nam multò latiùs fines imperii sui dilatavit. Totam revera Estsaxoniam, Estangliam, Northanhymbriam, aliasque Provincias, quas diu Dani possederant vel dono Patris sui vel indulgentiâ, de manibus illorum extorsit; Scotos & Wallenses in deditionem accepit; fundavitque Castrum Herefordense. Unde de isto praeclaro [Page 209] Principe potest illud carmen resonare in ore omnium in ipsius laudem, quod de Judâ Machabaeo canit sic Aurora:

Post Patris occasum Judas Machabaeus, ut hostes
Extinguat, gentes conterat, arma parat.
Fratribus & sociis & cognatis & amicis
Fultus & adjutus, vulnus in hoste facit.

Iste Edwardus genuit ex Egwynnâ illustri foeminâ Athelstanum & Alftedum, quem in tantum dilexerat, ut ipsomet vivente fecit ipsum Juvenem coronari in Regem; ut habetur in Libro de Concordantiis Chronicorum sub lit. A. Et etiam invenitur in Libro de Secretis Novi Monasterii Wyntoniensis: Quemadmodum Rex David fecit de filio suo Salomone, de quo metrice sic scribitur:

Ascendit Salomon, patre jubente, thronum.

Et iste Juvenis insignis ante Patrem naturae debitum solvens, sepultus est cum Patre in Novo Monasterio Wyntoniensi. Genuit etiam iste Edwardus ex Egwynnâ filiam nomine Edgytham; quae nupsit Sirichio Comiti Northanhumbrorum; quae & requiescit apud Tanwitham, & pro Sanctâ colitur. Ethelwardum genuit ex Elfledâ filiâ Elfelmi Comitis, qui instructus literaturâ, non diu vixit. Ex eâdem uxore genuit Edwynum, & sex filias, scil. Elfledam, Edgyvam, Ethestildam, Ethildam, Edgytham, & Elgivam. Prima & tertia coelibatum Domino voverunt, & apud Wyltoniam ambo requiescunt juxta Matrem tumulatae. Edgivam dedit Pater Karolo Regi Francocorum, filio Lodowici filii Caroli Calvi. Ethilda nupsit Hugoni Capet Regi Occidentalium Francorum. Edgytha & Edgyva missae sunt Henrico Alemannorum Imperatori maritandae. Quarum secundam ille locavit filio suo Othoni; alteram cuidam Duci juxta Alpes. Ex uxore, Edgyvâ nomine, genuit Edwardus duos filios Edmundum & Edredum, qui ambo post Athelstanum regnaverunt; & duas filias, Sanctam Edburgam Domino dicatam, quae in Monasterio Monialium Wyntoniensium, quod Ethelswytha mater Edwardi fundaverat, requiescit; & Edgyvam, quae nupsit Aquitanorum Principi Lodovico.

Iste Rex insignis reparavit Universitatem Cantebriggiae, à Paganis, viz. Danis, combustam. Cujus filia Elfleda Merciorum Domina, de quâ superiùs memoriam fecimus, urbes multas condidit, & reparavit; quae sunt Brenimsbyrii, Burgum supra Sabrinam, Tunneworth juxta Lychefeld, Stafford, Warewycum, Chyrysbyry, Watesbyry, Edysbyry in Forestâ juxta Cestriam, quae nunc omnino deleta est. Princeps iste incomparabilis Edwardus fecit commutationem cum Denewlpho Episcopo Wyntoniensi, pro Coemiterio Veteris Coenobii Wyntoniensis; ut fundaret in loco, ubi Coemeterium illud erat, Novum Monasterium. Et terra quam commutavit pro Coemiterio, se extendebat ad mensuram trium stadiorum & trium virgarum. Et obtinebat totum spatium à medio Coemiterii, quod modò est, cum terrâ in quâ stat Versorium, cum gardino Sacristae, & cum terrâ in quâ aedificatum est Bracinum cum Gardino Infirmorum. Totum illud spatium vocabatur olim Antiquum Coemiterium. Iste Denewlphus rexit ^‖ Episcopatum XXIV annis; & sic morti obediens, sepultus est in propriâ Ecclesiâ. Et ex tunc vacavit Sedes Wyntoniensis septem annis.

Anno Dominicae Incarnationis DCCCCIV. secundùm Wilhelmum Malmesbiriensem [Page 210] de Regibus lib. 2do. ex decreto Formosi Papae, cùm per septem annos plenos destituta fuerat Sede Episcopali omnis Regio Gewyseorum & Westsaxonum; Edwardus Rex congregavit Synodum Senatorum gentis Anglorum, cui praesidebat Pleimundus Archiepiscopus, interpretans distincta verba Apostolicae Legationis. Tunc Rex & Episcopi elegerunt sibi, fuitque consilium; & juxta vocem Dominicam; [...]Matth. IX. 37. Messis quidem multa, Operarii autem pauci; elegerunt & constituerunt singulos Episcopos Provinciis Gewyseorum. Frithestanum ad Ecclesiam Wyntoniensem, Athelstanum ad Cornubiensem FRITHESTAN. sive ad Sanctum Germanum, Werstanum ad Shyreburnensem, Aldelmum ad Wellensem, Edulfum ad Cridiensem, Australibus Saxonibus virum idoneum Bernegum, & Merciis Ceowlphum, viz. ad civitatem Dorcestrae. Iste Frithestanus discipulus fuit Sancti Grimbaldi; & ab eo suscepit habitum Monachalem; fuit enim primitus unus ex Clericis Saecularibus, qui videns Monachorum sanctissimam conversationem, saeculum reliquit, & ad religionem convolavit; ut scribit Vigilancius in libro de Basilicâ Petri, cap. 9. Hic beatus Frithestanus ob eximiam sanctitatem factus est Episcopus; & viginti duobus annis in omni sanctitate pontificavit; sed postea amore divinae contemplationis curam deserens pastoralem, ordinavit Sanctum Brynstanum loco sui Episcopum, ac ipse pauperem & Monasticam vitam usque in finem transegit; ut habetur in quodam Scripto Edwyni Monachi in Saxonicâ Linguâ, quòd sic incipit; [...]c Aead [...]n moncaen on ealden mini [...]ae, &c. in quo Scripto BRINSTAN. fit mentio confirmationis cujusdam Compositionis per Sanctum Dunstanum Archiepiscopum, per Sanctum Athelwoldum Episcopum & Sanctum Frithestanum Episcopum, medium locum tenentem inter Sanctos Dunstanum & Athelwoldum, ob reverentiam eximiae sanctitatis in eo, inter Vetus Monasterium & Novum.

Edwardus dictus Senior, cùm clementissimè Regnum Anglorum pertractabat annis ^† viginti quatuor, in Villâ Regiâ, Farundunâ nuncupatâ, diem [Page 211] clausit extremum; & Wyntoniae in Novo Monasterio, regio more, sepultus est.

CAPITULUM VIII. De Rege Athelstano, filio Regis Edwardi senioris, & de Episcopis Wyntoniensibus in ejus temporibus.

DE mundo ad coeleste Regnum translato nobili Principe Edwardo seniore, filius ejus Athelstanus apud Kyngstone coronatur in Regem. Hic E [...]gyvam sororem suam misit Henrico Alemannorum principi maritandum; quam ut superius diximus, tradidit Othoni filio suo in conjugium; qui quidem Otho post patrem imperatoriae dignitatis diademate insignitus, gemmas & equos nec non quoddam vas ex onychino transparens & politum ita subtili caelatoris arte compositum, ut verè fluctuare segetes, gemmare vites, hominum imagines movere videantur. Accidit quodam tempore, Rex Athelstanus contra Scotiam properabat, & in eundo beatum Joannem Beverlacensem visitabat, super cujus Altare cultellum suum pro vadio posuit, promittens, quod si victor rediret, cultellum digno pretio redimeret; quod & implevit. Post victoriam verò in redeundo rogavit Deum; ut prece Sancti Johannis Beverlacensis evidens aliquod signum ostenderet, quo praesentes & futuri cognoscere possent, quòd Scoti deberent de jure Anglis subjacere. Unde Rex cùm gladio suo percussisset scopulum quoddam lapideum juxta Castrum de Dunbar, qui usque hodie ad mensuram unius ulnae ex ictu ejus est cavatus; deinde in redeundo dignâ dotatione cultellum redemit. Recepit etiam Rex Athelstanus à praedicto Othone ensem Constantini Magni, in quo literis aureis nomen possessoris legebatur, in cujus capulo super crassas auri laminas figebatur clavus ferreus de quatuor quibus Christus in Cruce figebatur: Item & lanceam Caroli Magni, quâ vibratâ semper victor abibat, quam tradunt aperuisse latus Christi: Item & Vexillum Sancti Mauricii Martyris, quo Carolus usus est contra Saracenos; item partem sanctae Crucis & partem Coronae spineae; quarum aliquas partes Rex Athelstanus Monasterio de Malmesbyry delegavit; ut scribit Wilhelmus Malmesbiriensis de Regibus lib. 2do.

Princeps iste insignis Athelstanus inter plurima bella intestina unum habuit cum Danis; ubi ceciderunt ex parte Danorum Rex Constantinus cum quinque Regulis, duodecim Ducibus, & tota paenè congeries Barbarorum. Athelstanus tertio Regni sui anno Monarchiam totius Angliae suscepit sub quartâ distinctione, solusque absque aliquâ contradictione alicujus super totam Angliam regnavit; quod Alfredus Avus suus & Edwardus Pater suus, propter Danorum irruptiones & invasiones facere penitus non valebant. Nam tertio istius Athelstani Regni anno statutum fuit inter Regem Athelstanum & Regem Dacorum Anelafum, ut quilibet eorum eligeret virum fortissimum, ita quod inter eos fieret duellum pro jure Regni, ut eorum qui habuerit victoriam, Rex illius partis, quae obtinuerit victoriam, habeatur pro Rege ex jure totius Angliae. Pacto isto ex utroque parte firmato, eligitur ex parte Regis Danorum Gigas mirae longitudinis, invisus, inhumanus, ac non malae meditationis ignarus, vir inter mille ducentos quinquaginta Danos fortissimus, nomine Colbrondus. Ex parte verò Athelstani Regis Angliae eligitur Comes de Warewyke miles optimus, prudens, moderatus, sapiens, strenuus, justus, animosus & bellicosus. Unde & quasi inter sexaginta fortes ex fortissimis▪ Israel, qui ambiunt lectulum Regis Salomonis omnes tenentes gladios & ad bella doctissimi. Et iste Miles cum fortitudine animosior, nomine GWYDO. Inter hos ponitur jus Angliae. Quid plura? Statuitur locus conflictûs [Page 212] extra Borealem plagam Civitatis in quodam loco, qui modò The [...]yde Mede vocatur, olim Denemarch appellatus est, propè Monasterium de Hyda; conveniunt ambo Comes & Gigas. O viri praeveteris pugnaces; qui dum mutuos enses alter in alterum mitteret, prosiliebant ex ictibus ignes, ac si tonitrua coruscationes procrearent. Diu dubium fuit, cui praestantior vigor inesset. Quandoque enim praevalebat Comes Gwydo de Warewyk, & cedebat Gigas; cedebat Comes, & praevalebat Colbrond. Tandem post diuturnos conflictus gratiâ Dei opitulante Gwydoni conceditur victoria, & quae propria sica erat Colbrond ejusdem Gigantis amputavit caput & ambobus Regibus obtulit. Gloria & ingens laetitia Anglis; pavor & stupor maximus invasit Danos; sic vero deinceps sub pace Dani degebant, quasi homines Ligii Regis Angliae usque ad tempus Etheldredi Patris Sancti Edwardi. In signum verò victoriae reservatur eadem sica praedicti Colbrond Gigantis, cum quâ truncatum erat caput ejus à Gwydone comite de Warewyk, in Thesaurariâ Ecclesiae Cathedralis Apostolorum Petri & Pauli, & Sancti Swythuni Wyntoniae usque in hodiernum diem; & vocatur eadem sica ab Anglis Colbrond [...]s [...]x. Iste Athelstanus Constantinum Regem Scotiae & Dunwallum Regem omnium Wallensium regnis suis cedere compulit; quos postea sub se regnare permisit, gloriosius esse pronuncians Regem facere, quam Regem esse. Actum est enim Duellum inter Gwydonem de Warewyk & Gigantem Colbrandum anno Dominicae Incarnationis DCCCCXXVII. & anno ejusdem Regis Athelstani tertio.

Inclytus Princeps Athelstanus Veteri Coenobio Wyntoniensi, ut necessaria praeberentur Christo servientibus, tria maneria concessit, viz. Chylbolton, Eneford, Hamerysworde; insuper & inter caetera bona unum memoriâ dignum gessit, viz. Decretum composuit de dandis decimis in Regno suo.

Sanctus Frithestanus Wyntoniensis Ecclesiae Praesul pontificabat XVII. annis tempore Edwardi senioris, & quinque annis tempore istius Regis Athelstani: mortuus verò sepultus est in Ecclesiâ Cathedrali Wyntoniensi; cui successit BRINSTAN. Brynstanus, ^‖ quatuor tantum annis regens Episcopatum. Hic sanctus vir ex discipulo & Monacho Sancti Grimbladi factus est Wyntoniensis Episcopus. Primitus enim erat unus ex Clericis Saecularibus, scil. in Wyntoniensi Ecclesiâ; sed postmodum saeculo relicto factus est Monachus. Istum purissimae sanctitatis fuisse scribit Wilhelmus Malmesbyriensis de Pontificibus lib. 2do. Quotidiè missas pro defunctis cantabat. Singulis noctibus Coemiteria prope Civitatem Wyntoniensem circumibat dicens, Placebo et Dirige; cum commendatione pro animabus fidelium ibi requiescentium. Hoc cum quadam vice faceret in Coemiterio sanctae Anastasiae, expletisque omnibus subjungeret; Requiescant in pace; voces quasi exercitus infiniti è sepulchris audivit respondentium, Amen. Idem Dominici exempli ardentissimus executor pedes egenis omni die semotis arbitris lavabat, mensam & cibos apponens, nec pro disciplinâ famulantium reliquias abstergens. Obsequio consummato, pauperibusque dimissis, ad caeteras horas in Dei servitio complendas ibidem remanebat; orationibus, ut creditur, vacans. Quodam ergo die pro consuetudine ingressus nullâ antea interpellatus aegritudinis molestiâ subitò clam omnibus spiritu vitali caruit. Clientes qui consuetudinem ejus nossent, tunc quoque orationibus occupatum crederent, totâ die jacere passi; at verò sequenti diluculo irrumpentes inveniunt cadaver sine mente. Conclamatus est ergo, & sepulturae datus; sed cives, quia interceptum morte videbant, omnes ejus memoriam obliteravere silentio, nescientes, quod scriptum est; Non [Page 213] potest male mori, qui bene vixerit: & justus quacunque morte praeoccupatus fuerit, in refrigerio erit. Correxit id divina rectitudo longo post tempore succedente Sancto Athelwoldo Wyntoniensi pontifice hoc modo. Quadam enim nocte cum idem sanctissimus pontifex Athelwoldus solus in Oratorio sanctae Dei genitricis Mariae intentissimè devotis incumberet precibus; repentè vidit coram se astantes tres sacerdotales viros pontificalibus infulis redimitos, & aspectu praeclaros. Apparuerunt isti tres viri non in ecstasi, sed in verâ vigiliâ; ut scribit Wilhelmus Malmesbyriensis ubi supra, & etiam habetur in Vitâ ejusdem Sancti. Ostendebant enim se sanctissimo Athelwoldo hoc modo. Cumque venerandus pontifex Athelwoldus pro claritate vultûs vix posset eos aspicere; unus eorum qui propior sibi assistebat, officiosissimè eum salutans ait: Pax tibi sit, frater carissime, noster Coepiscope. Tum ille: Quis es tu inquit Domine? & qui sunt isti? At ille, ego sum, inquit Brinstanus hujus sedis quondam Episcopus; hic qui prior assistit Sanctus est Birinus, natione Romanus; alter verò beatus est Swythunus, specialis hujus urbis Patronus. Noverisque quia sicut me cum eis hîc vides in praesentiâ; ità cum eis in coelo non dispari fruor gloriâ. Cur ergo fraudor honorificentiâ mortalium, qui magnificor consortio coelestium spirituum? Finierat, & in aerem cum sociis elapsus pretiosâ sui memoriâ provincialibus appositâ nihil non venerationis deinceps emeruit. Sanctus ergò Athelwoldus divinâ revelatione instructus, facto manè in unum collectis fratribus, cuncta quae viderat, per ordinem enarravit; & beati Brynstani festivitatem singulis annis perpetualiter celebrandam instituit. Defuncto autem beato Brynstano, sepultus est in Ecclesiâ primae sedis in gente Gewyseorum.

Post decessum verò beati patris Brynstani, annuente Rege Athelstano, cum acclamatione totius Cleri & populi Elphegus, ^* ex Monacho Glastoniensi in ELPHEGUS. Pastorem eligitur Wentanae Ecclesiae. Hic ad caeterarum virtutum cumulum, quibus laudabiliter quam abundè pollebat, etiam Prophetiâ clarus fuit. Hujusce dicti duo erunt causâ exempli. Dies erat Cinerum, & Pontifex pro more poenitentes Ecclesiae liminibus excludebat: caeteros adhortatus est; ut jejunio & castitati vacantes etiam uxorias delicias abjicerent illis diebus; fructum dignum poenitentiae esse, si qui multa illicita commiseris, & licitis abstineas. Doctrinam reverenter audientibus caeteris, unus jo [...]ulari voce emissâ aliis risum excussit: non posse se temperare à convivio simul & conjugio, ut pariter abstineat à cibis & Vener [...]; quinimò uxorem, quam cubili aliquamdiu submovisset, in proximo ad usum noctis revocaturum; petulanti & vulgari verbo exaggerans fatuitatem suam. Tum vox Episcopi submurmurantis ab astantibus audita & intellecta est: Contristas me miser, nesciens quid ventura pariat dies. Duram Prophetiam vicina mors nebulonis excepit. Postero enim manè in cubiculo repertus est exanimis, à Diaboloque guttur ejus elisus. Alioque tempore ordinavit pariter ad Presbyteratûs gradum tres Monachos, viz Dunstanum, Athelwoldum, & quendam Athelstanum, qui postmodum monasticae vestis Apostata, caelibatu contempto in meretriciis amplexibus vitam effudit. Completis solempniis, sanctae recordationis Praesul adhaerentes alloquitur: Hodiè coram Deo tribus viris manus imposui; quorum duo pontificalis ordinis gratiam nanciscentur; unus in civitate Wygorniâ, deinde in Cantiâ; alter meam sedem quandoque implebit successione legitimâ; tertius voluptatum volutabro se ingurgitans miserabilem sortietur exitum. Hic Athelstanus qui pro familiaritate cognationis praesens esset, protervâ consultatione Sacerdotem invasit, Num ego ero unus ex duobus, qui [Page 214] Episcopali dignitate sullimandi sunt? Non, inquit, erit tibi pax, neque sors in eo, quem praefatus sum, ordine; neque permansurus es in eâ, quâ hominum oculis lenocinaris, veste. Quanta sanctissimae mentis dignitas, ut evidenter & sine fuco Coelorum efferret secreta? Neque enim in terram ceciderunt verba ista, sed etiam in verum solidantur per consequentia. Dunstanus & Athelwoldus angustam viam, quae ducit ad vitam, terentes insignes in praedictis Episcopatibus emicuêre; tertius latas saeculi semitas cursitavit. Haec Wilhelmus Malmesbiriensis de Pontificibus lib. 2do.

Iste nobilissimus Basileus Athelstanus pro animâ fratris sui Edwyni, quem pravo usus consilio in mari fecerat submergi, duo Coenobia construxit, viz. Mydeltone & Mychelneye; & ea praediis multis & possessionibus ampliavit; ut tradit auctor in Flores historiarum sub anno gratiae 939. Et postquam Regnum Angliae strenuè gubernasset annis XVI. ^† moriens apud Gloverniam sine liberis, apud urbem Madulf, i.e. Meldunensem ultimum diem resurrectionis expectat. In ejus laudem sic canit quidam Metrista & meritò.

Regia progenies produxit nobile stemma;
Cùm tenebris nostris illuxit splendida gemma.
Magnus Athelstanus patriae decus, orbitu recti,
Illustris probitas à vero nescia flecti.

CAPITULUM IX. De Edmundo Rege & fratre Athelstani, & de Praesulibus Wyntoniensibus in ejus temporibus.

SUccessit Athelstano Edmundus germanus ejus, apud Kyngeston coronatus, adolescens decem & octo circiter annorum, anno gratiae DCCCCXL. Edmundus genuit ex Elgyvâ Reginâ suâ filios Edwynum & Edgarum pacificum. Iste in proprium dominium Northanhymbriam & terram Cumberland, devictis Danis & expulsis, suscepit: in quâ expeditione Rex Edmundus accepit secum ossa Galfridi Abbatis & Hyldae Abbatissae, & detulit usque Gloverniam. Rex Edmundus nobilissimas civitates in Angliâ, viz. Lyncolniam, Snotingham, Derbeiam, Staffordiam, Legecestriam, quas eatenus Dani incoluerant, de manibus eorum extorsit, & luce fidei illustravit. Hic Edmundus Anelaf Danum & Paganum de sacro fonte levavit; & iste alter Heraclius, consilioque Sancti Dunstani tunc Glastonienfis Coenobii Abbatis statuenda statuit, & corrigenda correxit; illud (que) Monasterium rebus & personis plurimum nobilitavit: qui, ut scribunt Marianus Scotus & Galfridus, in septimo Regni sui anno, dum Dapiferum suum de manibus aemulorum suorum erripere vellet, interfectus ^‖ est ab illis apud Pukylchyrche, sed apud Glastoniam sepelitur. Vetus Coenobium Wyntoniae in tantum confortatus est; ut quemadmodum de Salomone, sic de eo potuit dici in diebus suis:

In Templo Regis non est audita securis;
Malleus hic tuus est, quo te patientia tundit,
Ut sic ad coeli regna politus eas.

[Page 215]In hujus Regis tempore per totum tempus regni sui pontificabat in Wyntoniensi Ecclesiâ Sanctus Elphegus, de quo supra mentionem fecimus.

CAPITULUM X. De Edredo Rege, fratre Athelstani Regis.

INgresso universae carnis semitam Edmundo, post fratrem suum Edredus successit in regnum; qui apud Kyngeston coronatur. Huic & Scoti, sicut & praedecessoribus suis, colla subdiderunt. Princeps iste nobilis multum dilexit Vetus Monasterium Wyntoniae; ita quòd crucem magnam ex auro & imaginibus aureis eidem Ecclesiae liberaliter contulerit; ut scribit Vigilancius in Libro de Basilicâ Petri. Insuper duo haec Maneria redonavit, viz. Dunton & Hussebourn. Qui dum graviter aegrotaret, Dunstanum Confessorem suum accersivit; cui festinè accedenti vox Angelorum obitum ejus clarè insonuit; Modò Rex Edredus requiescit in pace. Ad quam vocem equus, cui Dunstanus insedit, absque sessoris laesione in terram corruens exspiravit. Dunstanus autem sepelivit Regem Edredum in Veteri Monasterio Wyntoniensi. Hic etiam Edredus inter caetera pietatis insignia Coenobium Abandoniae funditus dirutum, quod Cissa pater Inae priùs fundaverat, per Sanctum Athelwoldum sicut in praesenti cernitur exaltavit. Post novem verò annos cum dimidio regni sui spiritum coelo reddens, ut diximus, corpus ejus humandum Wyntoniae in Veteri Coenobio dereliquit ^*, anno Dominicae Incarnationis DCCCCLV. Exemplum forte posteris Principibus relinquens, quemadmodum

Sic Rex sit constans, sit fortis, mollia vitans.

Ipsum constantem flectere nemo queat.

Istius Regis Edredi anno sexto ^† decessit Sanctus Elphegus Confessor & Wyntoniensis Pontifex, anno septimo decimo sui Episcopatûs, & in propriâ Ecclesiâ Cathedrali corpus ejus traditur sepulturae. Huic beato Elphego successit Alsinus in Episcopatum Wyntoniensem, vir regalis prosapiae & egregiae ALFSINUS. literaturae; si non Simoniacâ labe pollueretur. Supra modum enim aspirabat ad honorem Archiepiscopatûs Dorobernensis Ecclesiae. Unde contigit ut mortuo Odone Dorobernensi Archipraesule, iste Alsinus para [...]s advocatis, quorum manus palpaverat, subreptoque Regis Edgari edicto Cantiam intrusus est. Primoque exceptionis die non abstinuit, quin furias mente confotas evomeret, tumulum beati viri Odonis pede pulsans, animam voce lacessens; Tandem, ait, pessime senex, vivacem animam effudisti; serò meliori locum faciens abiisti; itaque quod diu cupiveram te invito teneo. Inde tibi malas gratias ago & habeo. Sed illo exacto die, cùm rabiei efflator cubili se dedisset; vidit beati viri effigiem astantem, & improperare convicium, & velox minari exitium. Ille qui volatico phantasmate se derideri cerneret vel putaret; nihilominus ad recipiendum pallium Roman per Alpes contendebat. Ibi nivali frigore gelatus nihil aliud remedii comminisci potuit, quàm ut exenteratorum equorum adhuc spirantibus extis immergeret pedes, [Page 216] quibus Sancti sepulchrum violaverat. Sed nec sic algore tepente, in mortem animâ fugiente diriguit. Tandem à servis suis multo labore in Angliam deportatus Wyntoniae sepelitur. Willelmus Malmesbyriensis de Pontificibus libro primo. Alfsine ^‖ successit Brithelmus; cui Sanctus Athelwoldus BRITHELMUS. Glastoniae Monachus, & Abbas Abandoniae, successit, & Praesulatum Wyntoniensem suscepit regendum: de quo plura inferiùs dicentur.

CAPITULUM XI. De Edwyo Rege, primogenito Edmundi Regis.

EDwyus, primogenitus Edmundi fratris Athelstani & Edredi, apud Kyngeston coronatur anno Domini DCCCCLV. Hic prae omnibus Ecclesiasticis exosos habuit Monasticae Religionis viros. Causam injustissimam talis odii recitat Willelmus Malmesbyriensis de Regibus libro 2do, Cestrensis in suo Policronico, lib. 6. c. 9. Marianus Scotus cum Alfrido. Utinam Alexandri, Scipionis & Nospurnae exempla castimoniae animum istius Regis ab illecebris revocarent. De primo narrat Vegetius de re militari, quòd cùm capta esset Virgo quaedam nobilis eximiae pulchritudinis cuidam Principi desponsata, summâ temperantiâ ei pepercit, ita ut illam respueret, sed ad sponsum intactum remisit; quâ remissâ, universae gentis & Principis mentes sibi subjugavit. De secundo narrat Valerius Maximus de Gestis Principum Romanorum; Quòd Scipio Princeps Romanus missus in Hispaniam, eo momento, quo castra intravit, edixit ut omnia, quae voluptatis causâ comparata erant, amoverentur: unde & duo millia scortorum leguntur abiisse ab exercitu. De tertio narrat idem Valerius, quòd cùm Nospurnas pulcher adolescens, cùm esset excellentis pulchritudinis & mirae speciei, & ex hoc plurium dominarum illustrium sollicitaretur aspectibus; faciei decorem confudit, & faciem suam obfuscavit, ne decor ejus esset incitamentum vel irritamentum alienae libidinis. Hic ^* duobus annis regnans, in tertio deponitur, in quarto moritur, sepultusque est in novo Monasterio Wyntoniae; quia Respublica non augetur nisi moribus virtuosis. Unde Augustinus secundo de Civitate Dei, recitans verbum Ennii Poetae, sic scribit:

Moribus antiquis stat res, Romanaque virtus.

Adeò enim erat petulans adolescens, & totus libidinibus deditus; ut beatum Dunstanum pro eo quòd eum pro suis excessibus saepiùs arguebat, multipliciter afflixerit, & exilio dampnaverit. Hic etiam in tantum Monastici Ordinis professores, & non solùm eos, verùm etiam homines & servientes eorum in totâ Angliâ priùs facultatibus suis nudatos jussit in exilium deportari. Coenobium Malmesbyriense plusquàm ducentis quinquaginta septem annis à Monachis inhabitatum stabulum fecit Clericorum; ut vult Willelmus [Page 217] Malmesbyriensis. Hujus anima, ut quidam scribunt, creditur post mortem precibus Sancti Dunstani à poenis Inferni liberatam, & in sortem Poenitentium translatam esse.

CAPITULUM XII. De Edgaro Rege pacifico, fratre Edwyni sive Edwyi.

EDgarus filius Edmundi, & frater Edwyi sive Edwini, successit fratri in Regnum. Hic Edgarus pacis amator & veritatis, aequitatis, & justitiae coelitùs à nativitate suâ in Regem designatus, apud Bathoniam coronatus est anno Domini DCCCCLX. Hic pacificus fuit, & plures leges bonas condidit, easque per totum Regnum suum observari praecepit. Hic etiam Praesulatum ^d Wyntoniensis Ecclesiae contulit S. Dunstano; qui adjuncto postea Londonensis Ecclesiae Praesulatu gemino claruit Pontificio. Tandem Odone Archiepiscopo Cantuariae defuncto, idem Sanctus Dunstanus Archiepiscopus Cantuariae est effectus. Hujus Regis Edgari pacifici tempore nunquam exercitus advenarum Angliam infestabant; cujus dominio Reges Humbrorum, Scotorum & Wallensium colla dederunt. Hic tria millia sexcentas robustas naves congregaverat ad defensionem hujus Terrae. Nec ullus ferè annus regni sui fuit, quo non necessarium aliquod fecerit, quo non Monasterium novum fundaverit. Ob haec ergo opera nullas domesticorum insidias, nullum exterminium aliorum sensit.

Istius Christianissimi Regis Edgari anno regni sui tertio, viz. anno Dominicae Incarnationis DCCCLXIII. Sanctum Athelwoldum elegit Edgarus ad ETHELWOLDUS. Episcopatum Wyntoniensis Ecclesiae; consecravit (que) illum beatus Dunstanus Dorobernensis Ecclesiae, i.e. Cantuariensis Archiepiscopus. Iste sanctissimus pater Athelwoldus primò sub Sancto Dunstano Abbate Glastoniensi factus est in eodem Coenobio Monachus; ac postmodùm Rex Edredus audiens sanctitatem Athelwoldi, instinctu matris suae Edgivae, tradidit ei quendam locum Abendonia nominatum, quo modicum antiquitùs habebatur Monasterium, quod Cissus Regulus, pater Inae, construxit, sed tunc neglectum ac destitutum. Contulitque ei Rex ad reparationem domorum de thesauro suo, ac Mater ejus largiùs munera ei direxit. Factus ibidem Abbas Athelwoldus Monachos congregavit, & in magnâ vitae sanctitate illos rexit; ut scribit Johannes in Historiâ Aureâ sub anno gratiae 960. Qui Athelwoldus postmodùm, ut dictum est, factus Wyntoniensis Episcopus, reclamavit Monachos in propriam haereditatem, viz. ad Wyntoniensem Ecclesiam inhabitandam, expulsis Clericis; qui non nisi pro tempore substituti fuerant, quousque Monachi invenirentur in aliquo numero, qui ipsam Ecclesiam habitarent. A primaevis enim temporibus Monachi erant in Wyntoniensi Ecclesiá; quod bene cernens almifluus Pontifex Athelwoldus, cum consensu Regis Edgari, & sanctissimi Dunstani Dorobernensis Archiepiscopi, & Sancti Oswaldi Eboracensis Archipraesulis, Clericos expulit à veteri Monasterio Wyntoniae, adducens illuc Monachos de Abendoniâ Sabbato in capite quadragesimae, Clericis incipientibus post communionem, viz. Servite Domino in timore, &c. quibus ipse Abbas & Episcopus extitit. Sed postmodùm respirandi ad pristinam dignitatem propositum arripientibus Clericis infra Refectorium veteris Monasterii Wyntoniae, & expectantibus cunctis cum Sancto Athelwoldo sententiam Regis praesidentis & Archiepiscopi Dorobernensis Sancti Dunstani, divinitùs vox de imagine Crucifixi in muro collocatâ regiis auribus pariterque Archipraesulis intonuit sub hac formâ, caeteris omnibus hoc ignorantibus; Absit hoc ut fiat, Absit hoc ut fiat; judicâstis bene, mutaretis non bene▪ Ad hanc vocem stabilimentum [Page 218] suscepit Ordo Monasticus, ut inhabitet in domo Domini in longitudinem dierum, maligno consilio Clericorum dissipato. Qui videntes suam nihil praevalere nequitiam, tamdiu per diversas gentis Anglorum provincias huc illucque dispersi sunt, quousque vitam finierint. Iste etiam sanctissimus pater Athelwoldus anno revoluto, annuente Rege Edgaro, Canonicos expulit de Novo Monasterio Wyntoniae, ab adventu Normanorum in Angliam Hyda dicto; & Monachos cum Abbate introduxit; ordinavit autem illis Abbatem Ethelgarum sive Algarum; qui postea Australium Saxonum Episcopus factus, demum post Sanctum Dunstanum Archiepiscopus Dorobernensis sive Cantuariensis est effectus.

Apud Wyntoniam quoque Monasterium Monialium in honorem beatae Mariae Virginis, ab Ethelswythâ, matre Edwardi senioris, primitùs fundatum, de novo reparavit, & competentibus possessionibus ampliavit. Locum quendam Ely dictum, ubi erat Monasterium Sanctae Etheldridae Virginis, pro tunc à Danis destructum, & regio fisco redactum, non modico pretio Sanctus Athelwoldus emit; Monachos ibidem ordinavit, & Brythnothum Praepositum Veteris Monasterii Wyntoniae Abbatem ipsis instituit, & locum aedificiis reparavit. Emitque à Rege Edgaro locum Medamstede tunc, nunc Burgh nominatum, Basilicamque congruis aedificiis ornatam in honorem beati Petri consecravit, Monachos inibi ordinavit; Eadulphum eis Abbatem instituit, qui post Sanctum Oswaldum Archiepiscopus Eboracensis factus est. Tertium nihilominus locum pretio acquisivit, qui propter spineta circumquaque subcrescentia Thorneia nuncupatur; & Monachos ibidem statuit, & Godmannum eis Abbatem praefecit, circa annum Gratiae DCCCCLXX. ut refert Johannes in Historiâ Aureâ.

Quod superiùs dictum est de expulsione Clericorum ab Ecclesiâ Cathedrali Wyntoniae, & introductione Monachorum, scribit Wilhelmus Malmesbyriensis, auctor in Flores historiarum, Florentius, Marianus Scotus, & plurimi alii Chronicantes: sed modò quid de illâ expulsione & introductione scribat Johannes in Historiâ aureâ videamus. ‘Sanctus, inquit, Athelwoldus jubente Rege Edgaro, anno Domini DCCCCLXIII. à Sancto Dunstano Dorobernensi Archiepiscopo Wyntoniensis Episcopus consecratus est; erant autem tunc in Veteri Monasterio Wyntoniensi Canonici nefandis moribus implicati, elatione, insolentiâ atque luxuriâ praeventi; adeò ut nonnulli eorum dedignarentur Missas suo ordine celebrare; repudiantes uxores, quas illicitè duxerant, & alias accipientes; gulae & ebrietati jugiter vacabant; quod minimè ferens Episcopus Sanctus Athelwoldus acceptâ à Rege Edgaro licentiâ expulit eos, & Monachos de Abendonâ introduxit; quibus ipse Abbas & Episcopus fuit. Misit autem Rex ministros suos, Clericis praecipiens, ut confestìm loco renunciarent, aut habitum Monasticum susciperent. Qui nimio pavore perterriti, & vitam execrantes Monasticam, intrantibus Monachis illico exierunt; sed tamen postmodùm tres illorum habitum Monasticum susceperunt. Itaque usque tunc in gente Anglorum non erant Monachi nisi in Glastoniâ & Abendoniâ.’ Haec Johannes in Historiâ Aureâ. His visis considerandum est, qualiter pro Monachis veteris Coenobii Wyntoniensis, & quod Monachi erant in illâ Ecclesiâ ab antiquis temporibus; Pacificus Rex Edgarus. Sequitur Charta Regis Edgari.

‘Ad redemptionis suae augmentum omni conatu cuncti student Orthodoxi; ut fidei, spei, charitatisque alis veluti vestium fulgore amicti, pretiosarumque splendore gemmarum adornati, sanctarum virtutum copiâ perspicui, criminum pondere semoti, terreni corporis ergastulo versantes, lachrymarumque valle cum nimio degentes certamine, totius animi cultum coelesti habitatione theorico figant meditamine. [...]Phil. III. 20. Nostra, inquit Apostolus, conversatio in Coelis est. Hinc ergò ego Edgar Domini largiente gratiâ totius Albionis [Page 219] Basileus, sedulâ procurans solicitudine, ne Catholicorum quispiam actuali degens conversatione aliquâ saecularium rerum vexatione à contemplativâ impeditus vitâ incongruè revocetur, quod olim à praedecessoribus nostris Ecclesiis Domini ad sui famulatûs obsequium egregiâ concessum libertate fuerat, renovando libentissimè recupero. Hujus rei gratiâ jura omnia praedicta & superiùs distinctis locis ordinatim novis literarum apicibus designata, Christi compunctus spiramine, justo utens judicio, ad usus Pontificum supradictae Ecclesiae vitâ religiosâ regentium, pro animae meae salute, regnique ac successorum meorum prosperitate, aeterná libertate cum optimatum meorum consilio devotus admodum restitui, omnique saeculari glorios [...] soluta dicavi servitute; ne vexatione mundanae afflictionis mens Praesulum pro nostris facinoribus intercedentium à divinâ contemplatione remota deficiendo lascesseret. In nomine almae Trinitatis ac individuae unitatis praecipio; ut succedentium temporum Episcopi ita gregem Dyrocheo. i. duplici pastu nutriant Monachorum; ut nostris temporibus per sapientium ordinatum est providentiam, & alimenta ex Chyltacombe Monachis copiose tribuant, & sine ullâ retractatione hilariter subministrent, & nullius nimietatis inquietudine perturbent; ne à vita theorica vel immoderata superfluitas, vel intolerabilis paupertas cum magno animi detrimento illos amoveat; omnia in victu & vestitu secundùm Regulae modificet praeceptum. Certè Canonici omni vitiorum naevo deturpati, inani gloriâ tumidi, invidiae livore tabidi, Philargyriae maculis obcaecati, luxuriae facibus lividi, gulae omnimodo dediti, Regi terreno non Episcopo subjecti, praefati ruris usu veterano moderno tempore pascebantur alimentis. Ebrietatem siquidem & homicidia sectantes, conjuges suas turpiter nimiâ & inusitatâ libidine amplectentes, Ecclesiam Dei rari & perpauci frequentare volebant, nec horas celebrare Canonicas dignabantur. Quo reatu ejectis cum Praeposito Canonicis, & eliminatâ immundorum spurcitiâ, Monachi in sede constituti sunt Episcopali; qui sanctis adornati virtutibus, humilitate praecipui, vigiliis, hymnis, & orationibus assidui, abstinentiâ macti, castitate perspicui, legitimè viverent, & obsequium Ecclesiae regulariter implerent. Rura absque dubio superiùs notata renovare benivolâ studui intentione; & quae injustè abstracta fuerant à Monachis ab antiquo Ecclesiam illam occupantibus Duntoun, viz. Taunton, Alresford, Cleres, Tycheburn, Wordy, Funtell, Stoke, Fermesham, Ecclesiae Dei devotus admodum ideò restit [...]; ut tali & tam necessario jocunditatis additamento Monachorum Christo humani generis Redemptori fideliter castéque servientium gregem facilius libentiusque pascerent; dum praefatis ruribus sublatis Canonicis, [qui] turpiter contra fas inhonestéque degentes in tam augustâ rerum possessione usu pascebantur perpetuo. Alantur igitur solito Monachi ab hujus vitae curis remoti, unde alebantur Canonici ab iis quae à Monachis in ipsâ Ecclesiâ degentibus olim injustè abstracta erant cum aviditate nimiâ, curis vitae recidivae intenti. Rura omnia superiùs notata Episcoporum usui peculiariter ad votum deserviant: illa verò quae Canonici olim cum Praeposito sine peculiari Praesulis dominio usu possederant veterano, haec eadem Monachi communiter ad necessarios usus jure possideant perpetuo; & cum Antistitis consilio ac juvamine bene regant, & per Praepositum fratribus cunctis necessarium, Episcopoque, uti regula praecipit, cum omni humilitate subjectum sapienter disponant. Pastum▪ ex Monachorum villis nequaquam Praesul Diocesim lustrando avidus exquirat: emptis necessariis fratrum indumentis, quicquid ex lucro villarum superfuerit, unito Episcopi fratrumque consilio hospitum necessitatibus & Ecclesiae usibus, omni scupulatione remotâ, fideliter expendatur, & non loculis▪ Episcopi peculiaribus ad animae detrimentum reclusum custodiatur. Post unius Episcopi obitum alter ex eâdem Monachorum congregatione, qui dignus sit Pontificatûs [Page 220] ordine fungi, & non aliunde eligatur. Si autem impedientibus peccatis vel imperitiâ, in eodem Monasterio talis, qui dignus sit, inveniri nequiverit; ex alio noto Monasterio Monachus, non autem Canonicus, ad tanti gradûs dignitatem, qui dignus sit secundùm meritum atque doctrinam, unanimi Regis & Monachorum ejusdem Monasterii consilio sapienter eligatur. Et non solum in hâc Pontificis electione, verùm etiam omnibus rebus regulae usus jugi teneatur custodiâ; ut in omnibus quae egerint, vel regulae normam hilariter custodiant, vel majorum cum omni devotione imitentur exempla. Electus vero nullâ superfluitate Monachos perturbet vel inquietet; nec Clericos sive Laicos in claustra vel refectorium introducat; sed Missam celebrans, Monachorum reverenter fungatur officio; ac in Refectorio quotiens voluerit comedens, eorum & non Canonicorum vel Laicorum inibi utatur obsequio. Monachos si quoslibet secum suum lustrando Episcopatum habere voluerit; illos sumat, qui provectae aetatis sunt, quorum profectu & moribus ad Christi roboretur famulatum, & non pueros vel juvenes lascivos, quorum levitate laesus in aliquibus depravetur. Rura tam à regibus, quàm à diversis Catholicis ad usus fratrum Domino largifluè collata, hujus saeculi militibus sive propinquis carnalibus pro munere quolibet adulando tribuens ad animae suae detrimentum nequaquam disperdat. Qui praedicta statuta benivolâ servare volunt [...]ate studuerit, Domini nostri Jesu Christi benedictione in praesenti saeculo perf [...]uatur, & post ejus obitum ad aeternae beatitudinis vitam Christo opitulante securus perveniat. Si quis autem philargyriâ seductus aliquid ex his, quae cum consilio sapientium praecepta sunt, vel minuere praesumpserit; deleatur nomen ejus de libro vitae; & in Jesu Christi Salvatoris mundi, ejusque Genitricis Mariae, omniumque Sanctorum persecutione maneat; & post vitae suae terminum cum Judâ Christi proditore ejusque complicibus inferni miseriâ punitus intereat, si non cum satisfactione emendaverit, quod nequiter pejorando deliquit.’ Et ista Charta auctoritate Papae confirmata est.

Ex istâ Chartâ habemus, quòd Monachi erant in Wyntoniensi Ecclesiâ ab antiquis temporibus; immo, ut dictum in primo libro, infra ducentorum annorum numerum à Christi incarnatione Monachi inhabitabant Ecclesiam Wyntoniensem. Et sic Monachi erant multo tempore ante beatum Benedictum; quia in primitivâ Ecclesiâ. Quod quidam moderni negant, affirmantes quòd qui dicebantur Monachi ante Sanctum Benedictum erant Sacerdotes & Clerici saeculares, & similiter Laici; quia omnes illi erant Custodes unius, quod est interpretatio hujus nominis Monachus; & utinam sic. Contra horum assertiones Sanctorum Patrum introducemus auctoritates. Doctor Uthredus in libello suo de institutis Monachorum, ponit quatuor distinctiones fidelium in primitivâ Ecclesiâ, viz. Apostolos▪ in gradibus Ecclesiasticis ab Apostolis constitutos, Coenobitas, & fideles Laicos. In gradibus ecclesiasticis constituti dicebantur Sacerdotes & Clerici, qui plebi Christi spiritualia ministrarent. Coenobitae dicebantur Monachi, qui in communi & sine proprio vivebant in congregatione sub Apostolis, tanquam modò sub Abbatibus degentes. Fideles Laici erant, quotquot per praedicationem Apostolorum fidem Domini suscipiebant; qui venditis suis omnibus, precium eorum ad pedes Apostolorum ponebant, & sic rebus saeculi funditùs expediti in socialem vitam [...]um Apostolis & Coenobitis transiebant, & omnem [...]uram Apostolicae diligentiae & sollicitudini committebant, & Act. XI. 45. dividebatur autem omnibus ab Apostolis, prout unicuique opus erat. De quibus Apostolus Paulus ait ad Romanos XV. Rom. XV. 25. Nunc proficiscar Hierosolymam ministrare Sanctis. Glossa! Qui rerum suarum precia ad pedes Apostolorum posuerant. Ecce generalem vitam & regularem duxerunt Apostoli & Coenobitae in primordio primitivae Ecclesiae; viz. in communi & sine proprio vivebant, & Act. IV. 32. Nullus [Page 221] eorum suum aliquid esse dicebat, sed erant illis omnia communia, nec quisquam egens erat inter illos; ut scribitur Actuum IV cap. Sed ista consuetudo vivendi in primitivâ Ecclesiâ, quoad Sacerdotes & Clericos saeculares cum fidelibus Laicis, non diu perduravit. Post ascensionem Domini Apostolis per Martyrium de medio sublatis, multi retrocedentes coeperunt rursus saeculi res ambire, easque non in communi, sicut priùs cum Apostolis & Coenobitis, sed proprio jure possidere: Et ita coepit fervor communiter vivendi in unum tepescere. Propterea quàmplures sancti Patres & probatissimi Monachi, quibus adhuc inerat fervor Apostolicus, Sancti Spiritûs aspirante gratiâ, nolentes apostatare ad saeculi curas non redibant; sed congregari in unum, sicut priùs, communiter vivere satagentes sub uno eorum, qui adhuc electus fuerat, magisterio, ut eos Apostolorum vice regeret, pristinam religionem restaurare cupiebant. Et non solum illa magnifica retinebant, quae primitus Ecclesia vel turbae credentium in Actibus Apostolorum leguntur celebrâsse; verùm etiam multa his sublimiora cumulaverant. Eusebius enim narrat in Historiâ Ecclesiasticâ lib. 2do. beatum Marcum Evangelistam primùm ad Aegyptum perrexisse, & ibi Evangelium praedicâsse; & Ecclesiam apud Alexandriam p [...]imùm constituisse; cujus sobrietatis exemplo primo ingressu ejus maxima multitudo virorum & mulierum credidit, & ab eo normam vivendi suscepit; quorum exemplo per universum mundum adolevit sancta institutio Monachorum. Philo etiam Judaeus vir disertissimus tempore Neronis▪ Imperatoris conversationes eorum qui per beatum Marcum crediderant, & abstinentiam & vitam eorum, qui vitae Monasticae inserviebant, librorum memoriae commendabat; in quibus evidentissimè abstinentium vitas, qui in Monasteriis degunt, describit ad liquidum; & specialiter in libello, quem de vitâ Theoreticâ attitulavit. Pergit author antiquitatem vitae Monasticae ex Dionysii Areopagitae aliorumque scriptis satis frigidè probare. Argumenta ejus & testimonia prolata nos luce parum digna judicavimus.

Ex praedictis ergo patet, quod Monachi erant in primitivâ Ecclesiâ distincti à Sacerdotibus, Clericis, & Plebeis sive fidelibus Laicis; & professi secundùm diversas regulas à diversis partibus ante beatum Benedictum multo tempore editas. Marcus enim Evangelista primus apud Alexandriam Monachorum Congregationem ordinavit, & regulam ipsis imposuit; de quâ regulâ loquitur Cassianus de institutis Monachorum, lib. 1mo. cap. 5to. Pachomius etiam Abbas & Pater Monachorum Thebaydae Provinciae, quae Tabennesium dicitur, vir Deo plenus fuit, cui Angelus Domini apparuit dicens; Scias te à Domino exauditum, ideo Monachos juniores collige, ac eos juxta regulam, quam à me accipies, institue. Acceptisque tabulis aereis inscriptis regulâ Monachali Monasteria fundavit: scripsitque Epistolas diversas ad Tyrum Abbatem, unam ad Cornelium, aliam ad omnium Praepositos Monasteriorum, ad fratres operarios, ut devote laborent, quod eis injungitur adimplentes: Ut habetur secundum Gennadium, de viris illustribus, cap. 7mo. Item secundùm Johannem in Historiâ Aureâ sub anno gratiae 406. Sanctus Fructuosus etiam Monachus & Episcopus Traconensis scripsit regulam Monacorum circa annum Domini CCXLV. ut habetur in vitâ ipsius; & de eo fit mentio in decretis dist. 9. q. Carnem. Hic sub Hemuliano Praeside apud Traconiam civitatem cum Augeria & Eulogio Diaconibus post carceris intrusionem flammis injectis, ut urerentur, precibus obtinuerunt. Septimâ verò nocte post passionem ipsi Judici apparuerunt, eum increpantes & ejus tormentis insultantes. Passi sunt anno Christi CCLVI. Sanctus Basilius Monachus & Doctor, ut habetur in vitâ ipsius, ac Episcopus Cappadociae, inter multa, quae scripsit, regulum composuit de institutione Monachorum. Floruit anno Christi CCCLII. Legitur etiam beatus Hieronimus post tempora Apostolorum Ambrosium & Augustinum aetate praecessisse, peragratisque priùs [Page 222] Coenobitarum & Heremitarum per deserta & Coenobiis, & Cellulis, habitu priùs Monachorum assumpto per ministerium beati Gregorii Nazianzeni, apud Bethleem Monasterium instituit▪ ibidem vitam Monasticam ducens, regulam Monachorum composuit, omnia cum fratribus communia possidendo; primitivam Ecclesiam & patres antiquos imitatus est. Istud etiam scribit de beato Hieronimo Doctor Uthredus in libello suo de instituti [...] Monachorum. Et quamvis plures alii patres tempora beati Benedicti praecedentes regulas Monachorum scripserint; ut Ferreolus, Egippius, Isidorus, Aurelianus, Johannes Cassianus; non tamen differens erat religio Monachorum illis temporibus à religione Monasticâ à tempore & post tempora beati Benedicti; sed una & eadem religio erat tunc & nunc. Pro quo ulterius notandum, secundùm enim Eusebium, lib. 2 do. Ecclesiasticae Historiae, cap. 2 do. Ante adventum Christi in carnem, immo ab ipsis parentibus nostris primis incoepit secta & religio Christiana; quod declarans beatus Augustinus libro primo Retractationum, cap. 13. ‘Res ipsa, quae nunc Christiana religio 'nuncupatur; erat & apud antiquos; non defuit initio generis humani, quousque ipse Christus veniret in carnem. Unde vera religio, quae jam est, potest appellari Christiana. Haec est nostris temporibus Christiana religio, non quia prioribus temporibus non fuit, sed quia à posterioribus hoc nomen accepit: Et sic patet, quòd res ipsa religionis Christianae fuit ab initio generis humani, sed non nomen.’ Conformiter dicitur de religione ac ordine Monachorum; quod ab initio, quo vita monastica fuerat instituta, eadem quoad rem fuerat quae & modò; quamvis sit novitas & diversitas quoad nomen. Unde à primo Benedicere Christo, qui mundum ingrediendo, in mundo progrediendo, de mundo ad patrem regrediendo semper in benedictionibus operatus est salutem nostram per servorum suorum hominum ministerio, religio Monastica instituta, & quantum ad rem eadem ab institutionis initio semper manens; licet in aliis & aliis observantiis propter diversitatem personarum, causarum, temporum, & locorum sicut Christiana religio nomen benedictionis de novo sumpsit à Patre sanctissimo re & nomine Benedicto, & specialiter ideò praeelecto tanquam ministro aptissimo ipsius primi Benedicere, qui est Christus; quatenus ab ipso summo activo Benedicere passive immediatè descenderet Benedictus; ut regulam monasticam declararet, roboraret, & ei à suo nomine perpetuae benedictionis nomen imponeret speciale. Ac ideò haec ipsa regula & religio jam nominata beati Benedicti fuerat realiter à primâ institutione Monachorum; quamvis nomen illud receperat modò tardè; sicut religio Christiana fuerat ab initio generis humani, quamvis multò posterius receperat illud nomen. Et licet quàmplures sanctissimi divinitùs inspirati varias Monachorum regulas ordinârunt; beatus tamen Benedictus quasi primo Benedicere subordinatus, de Praedecessorum suorum regulis & statutis efficaciores tolerabilioresque observantias excerpens, in asperis super omnia mitigationis moderamine perusus, illas omnes regulas stabiliens & uniens, vitae monasticae nomen benedictionis attulit perpetuo duraturum; ut sempiternae benedictionis religio veraciter nominetur. Stabilitas & morum conversio propter causam expressae distinctionis & divisionis inter veros Monachos & alios falso Monachorum nomine appellatos, praecipuè in professione monasticâ exprimuntur. Obedientia quidem continens omnia religioni necessaria, tanquam religionis materia [...]ive genus; & haec particula superaddita secundùm regulam beati Benedicti, tanquam differentia seu forma ab omni alio vivendi modo est monasticae vitae divisiva & distinctiva, & in suo esse specifico positiva, non à genere religionis, sed a quibuscunque aliis religionis speciebus seu vivendi modis formaliter condistincta.

Rex pacificus Edgarus Monasterium Glastoniae, Abendoniae, & Coenobia, quae ipso annuente Sanctus Pater Athelwoldus fundaverat▪ multipliciter locupletavit. [Page 223] Coenobiorum enim maximus & indefessus erat fundator; cooperantibus sibi sanctis Archiepiscopis Dunstano Cantuariae, Oswaldo Eboraci, & Athelwoldo Episcopo Wyntoniae. Nam tot fuerant Monasteria per Angliam de novo tunc per eum fundata, tot etiam reparata, quae per Danos primitùs fuerant complanata; quod incredulitatem generaret audienti.

Hujus serenissimi principis▪ Edgari tempore sanctissimus pater Athelwoldus transtulit beatum Birinum primum Gewyseorum Apostolum; & in scrinio de argento & auro decentissimè compositum collocavit. Nam postquam Sanctus Hedda Wintoniensis Ecclesiae Praesul corpus sancti patris nostri Birini transtulit unà cum sede à Dorkecestrensi Ecclesiâ; humatum est illud venerabile corpus in Ecclesiâ Wyntoniensi ex parte boreali summi altaris, non more Sanctorum translatum usque ad tempora istius almi pontificis Athelwoldi; ut scribit Vigilancius de Basilicâ Petri, & etiam habetur in Legendâ, quae legitur in Ecclesiâ Wyntoniensi in octavis translationis Sancti Birini. Consentiente etiam rege Edgaro, Sanctus pater Athelwoldus, expulsis Clericis à Wyntoniensi Ecclesiâ, admonitus divinâ revelatione, Sanctum Swythunum hujus Wyntoniensis Ecclesiae specialem patronum de vili sepulchro transtulit; & in scrinio argento & auro à rege Edgaro cum summâ diligentiâ fabricato honorificè collocavit anno dormitationis suae CX. Ibique ad declarandam ejusdem sanctissimi Swythuni gloriam, tantus factus est concursus populorum, tam frequens operatio miraculorum; qualis in Angliâ rarò vel nunquam ostensa est temporibus anteactis. Quamdiu enim Clerici inhabitabant Ecclesiam Wentanam, nulla per Sanctum Swythunum Deus miracula operatus est; sed ipsis ejectis statim miracula patrata sunt: ut scribit Lantfredus in ipsius gloriosi Antistitis Swythuni Vitâ, & Vigilancius in libro de Basilicâ Petri. Per hunc etiam Sanctum Athelwoldum corpora Sanctorum Frithestani, Brynstani, & Elphegi Confessoris, cum sanctissimâ virgine Edburgâ regis Edwardi senioris filiâ, [translata sunt.] Ipse etiam Sanctus Athelwoldus dedicari fecit Vetus Coenobium Wyntoniense, praesentibus Etheldredo rege & Sancto Dunstano Archiepiscopo, & octo aliis sibi cooperantibus Episcopis, anno Domini DCCCCLXXX. XIII Kalend. Novemb. Obiens ^† verò iste sanctissimus Pater Athelwoldus sepultus est infra propriam Ecclesiam ex Australi parte magni Altaris. Post obitum vero suum Domino Sanctum suum per miracula revelante, translatus est per Sanctum Elphegum suum ^‖ Successorem ELPHEGUS. ex Abbate Bathoniae; qui postea Archiepiscopus Cantuariae factus à Danis lapidatus est apud Grenewyche, & in Ecclesiâ Pauli Londonensi sepultus, sed per Cuntonem regem in Cantuariam est translatus.

Edgarus ^* rex cùm pacificè & legaliter regnâsset annis XVI. obiit, & sepultus est Glastoniae. Iste Edgarus Edmundi filius genuit Edmundum, qui obiit ante patrem, & Etheldredum, qui post eum regnavit de Elfrida filiâ Orgari ducis. De Elfledâ cognomento Candidâ filiâ [Ordmeri ducis] genuit Edwardum, qui regnavit ante Etheldredum. De Wlfridâ non Sanctimoniali, ut fertur, sed puellâ Laicâ quae timore regis seipsam velaverat, genuit [Page 224] Sanctam Edytham. Haec Edytha apud Wyltoniam requiescit, petentibus praestans beneficia pietatis. Iste Edgarus pacificus rex dedit Veteri Monasterio Wyntoniensi Manerium de Abyngton.

CAPITULUM XIII. De Sancto Edwardo Martyre, filio Edgari regis.

SAnctus Edwardus Martyr, filius Edgari regis, successit patri in regnum. Hic Edwardus à Sancto Dunstano cum caeteris Episcopis consentaneis in regem coronatur contra voluntatem quorundam Optimatum & novercae suae Elfridae; ut scribit Wilhelmus Malmesbiriensis de Regibus lib. 2 do. quae Elfrida filium suum vix septennem Etheldredum in Regem conabatur provehere; ut ipsa potius sub ejus nomine potuisset imperare. Et tunc malitiâ hominum pullulante foelicitas regni imminuta est. Tunc visus cometes, qui vel pestem provincialium, vel regni mutationem portendere pro vero asseveratur. Nec mora; secuta sterilitas arvi, fames hominum, mors jumentorum. Apud vicum regium qui vocatur Calna, casus accidit insolitus. Nam defuncto Edgaro Rege pacifico, Clerici quondam ab Ecclesiis expulsi rediviva praelia suscitârunt; ingens esse & miserabile dedecus, ut novus advena veteres colonos migrare compelleret; hoc nec Deo gratum putari, qui veterem habitationem concessisset, nec alicui probo homini, qui sibi idem timere posset, quod aliis praejudicio accidisse cerneret. Eâ de re in [...]lamores & iras prorupit populus; tumultusque ad Sanctum pervenit Dunstanum. Praecipuè proceribus, ut Laicorum est, succlamantibus, praejudicium quod Clerici passi fuerant injustè leniori consilio succidi debere. Haec Wilhelmus.

Auctor verò in Flores Historiarum hôc modo procedit: Flos & Decus Anglorum, gloria & honor Regum, cujus largitas & magnificentia totam jam Europam repleverat, anno aetatis suae XXXII. regni verò XVI. ex hâc vitâ transiens, pro regno terreno commutavit aeternum; cujus corpus Glastoniam delatum est, & ibidem more regio tumulatum. Quo defuncto, de Rege eligendo magna inter regni principes dissensio est exorta. Quidam enim filium Regis primogenitum Edwardum, quidam verò fratrem ejus Etheldredum de secundâ uxore generatum unanimiter elegerunt. Quam ob causam duo Archipraesules, Dunstanus Cantuariensis & Oswaldus Eboracensis, cum Coepiscopis, Abbatibus, Ducibusque in unum convenientes, Edwardum, ut pater ejus moriens dictaverat, elegerunt, electum consecraverunt, & in Regem quibusdam murmurantibus inunxerunt. Nam noverca ejus Alfritha filium suum Etheldredum vix septennem puerulum promovere conabatur; ut potiùs sub ejus nomine regnare videretur. Sicque post decessum ejus Regis pacifici regni status perturbatus est. Nam Principes plurimi & Optimates Monachos de Monasteriis, in quibus Rex Edgarus eos locaverat, expulerunt; & Clericos, ut priùs, loco eorum cum uxoribus induxerunt. Nam unus eorum Elferius nomine omnia pene Monasteria, quae reverendissimus Athelwoldus Wyntoniensis Praesul in provinciâ Merciorum construxerat, magnâ usus insolentiâ subvertit. Sed super his quaestionibus ad beatum Dunstanum delatis, Synodum apud Calne congregavit; ubi cum in coenaculo absente Rege propter imbecillem aetatem considentibus totius regni Senatoribus, magno conflictu hinc inde allegantium res ageretur, & Dunstanum quasi Ecclesiae murum multorum jacula convitiorum impeterent nec quaterent, suas partes cujusque ordinis viris summo studio tuentibus, solarium totum repente cum axibus & trabibus dissolvitur & concidit. Omnibus ad terram elisis, [Page 225] solus Dunstanus stans super uham trabem, quae superstes erat, probè evasit. Reliqui vel exanimati, vel perpetui languoris compede detenti. Hoc miraculum pacem contulit beato Dunstano & Monachis ab impetu Clericorum & aliorum, gratiâ divinâ operante. Prima enim Synodus pro expulsione Clericorum habita est Wyntoniae in refectorio Monachorum tempore Regis Edgari; ubi in medio partium conflictu disputationis imago dominica, quae altercantibus astabat, expresse locuta Clericos omnes & eorum fautores confusos reddidit & elingues. Haec Auctor in Flores Historiarum.

Alfrytha noverca Edwardi Regis filium suum Etheldredum omni nisu in Regem promovere studens, ut dictum est, Edwardum verbis adulatoriis circumvenire laboravit. Ille verò paternae religionis & pietatis vestigia imitatus, Regis solummodò sibi nomen retinens, Etheldredo fratri & matri ejus omnia regni negotia ordinare permisit. Cum igitur ^† Edwardus die quodam in venatione lassus. Sequitur narratio de Edwardi nece & Alfrithae novercae poenitentiâ, ex Florilego verbatim desumpta.

CAPITULUM XIV. De Etheldredo Rege, filio Edgari Regis.

ETheldredus frater Edwardi Regis & Martyris fratre occiso successit in regnum. Hic filius Alfrythae novercae Sancti Edwardi Regis, juvenis egregius, decorus aspectu, pulcher in vultu, procerus statu corporis, à Sanctis Praesulibus Dunstano Cantuariensi, & Oswaldo Eboracensi, & decem Episcopis die dominicâ ^‖ VIII. Calendas Maii in Kyngestone regni diadema suscepit. Multa contexuit Rudburnus de rebus forinsecis ad Ecclesiam Wyntoniensem nil spectantibus, ex Florilego verbatim descripta, quae idcirco omisi. Hîc loci descripsit, quae habet Florilegus ad annos 779, 780. Anno verò tertio regni sui viz. anno Dominicae Incarnationis DCCCCLXXXI. Rex Etheldredus dictus Unredi, quod Latinè sonat Inconsultus, citiùs enim consulere voluit cum suis perfidis proditoribus, qui eum blanditer decipiebant, quàm cum proceribus & fidelibus regni sui, ut erat luxuriosus valde, cujusdam Ducis filiam nomine Algyvam accepit in concubinam; ex quâ genuit filium nomine Edmundum Irynsyde. Quo utique anno Monasterium beati Petroci in Cornubiâ à Danicis devastatur piratis, qui & in Devoniâ tunc & Cornubiâ frequentes agebant rapinas, &c. Vide Westmonasteriensem ad annum 982, & 983.

Anno ab incarnato verbo DCCCCLXXXIV. & anno regni Regis Etheldredi sexto, Sanctus Athelwoldus Wyntoniensis Episcopus anno pontificatûs sui vicesimo secundo migravit ad Christum; cui Elphegus Abbas Bathoniensis, vir literatus & moribus ornatus, successit. Anno Domini DCCCCLXXXV. & regni Regis Etheldredi septimo, Alfricus filius Ducis Elferi, Comes Suthamptonensis, proditor Regis Etheldredi & totius Regni, justè à regno expellitur. Quicquid enim audiebat de Regis consilio & regni contra Dacos, ipsis Danis denudabat. Anno regni Regis Etheldredi octavo, & anno gratiae DCCCCLXXXVI. Rex Anglorum Etheldredus, &c. Sequentia [Page 226] ex Florilego descripta sunt ad annos 986, 990, 991, 992, 993, 997, 999, 1000. ubi pro Monam insulam apud Florilegum, legitur Angliam apud Rudburnum, rectiùs puto, & 1001.

Anno Domini MII. & anno regni Regis Etheldredi vicesimo quarto, Rex Etheldredus, consilio primatum suorum, Danis pro bono pacis tributum viginti quatuor [millium] librarum solvit. Auctor horum malorum praecipuus ex Anglis erat Edricus cognomento Streone, cui Rex Anglorum Etheldredus Ducatum Merciorum contulit. Hic proditor Regis & nationis suae extiterat in omnibus; cui non nobilitas, sed opes Regis gratiam promeruerunt. Erat autem iniquus ille fax hominum, dedecus Anglorum, bilinguis, versutus, secreti disseminator, dissimulare doctus, fingere paratus. Saepe ad hostes missus, ut pacis mediator, pugnam accendit; ut scribit auctor in Flores Historiarum; cum quo concordant Wilhelmus Malmesbyriensis, Henricus Huntingdonensis, & Cestrensis in suo Polichronico, cum pluribus aliis. De quo Edrico plura locis suis infra dicentur.

Anno Dominicae Incarnationis MIV. & anno regni Regis Etheldredi vicesimo sexto, Dani tantâ exarserunt crudelitate & inauditâ, quod Angliam totam sicut locustae cooperientes omnia spoliaverint, homines neci tradiderint; nec fuerit inventus quispiam, qui hostibus obviaret. Et anno sequenti multa famis miseria Angliam invasit.

Anno gratiae MVI. & anno regni Regis Etheldredi vicesimo octavo, defuncto ^* Siricio Cantuariensi Archiepiscopo, Elphegus Wyntoniensis Episcopus ELPHEGUS. successit. Hic Elphegus primò Abbas Bathoniensis, deinde beato Andreâ Apostolo apparente beato Dunstano Cantuariensi Archiepiscopo post mortem Sancti Athelwoldi Wyntoniensis Antistitis, ac insinuante, ut Elphegum in Pontificatum susciperet sub his verbis, Elphegum Abbatem Wyntoniae consecrabis Episcopum, ad honorem Praesulatûs assumptus est. Qui cum viginti duobus annis Pontificatum Wyntoniensem strenuè rexisset, in Archiepiscopum Cantuariensem electus est. Eodem anno dux perfidus Edricus, &c. Reliqua hujus anni habes apud Westmonasteriensem. In sequentibus annis usque ad 1012. de Danorum invasionibus & Elphegi Archiepiscopi passione agitur ex eodem auctore.

Haec de Sancto Elphego scribit Auctor in Flores Historiarum ad annum MXI. Wilhelmus verò Malmesbyriensis de Regibus lib. 2do. scribit; quòd Elphegus cùm cogeretur ad se redimendum, & abnueret; lapidibus & securi percussus animâ coelum glorificavit. Rex Etheldredus martyrizato Sancto Archipraesule Elphego, dedit Archiepiscopatum Cantuariae Livyngo Wellensi Episcopo, qui Livyngus aliter dicitur Ethelstanus. Cui Elphego in Episcopatum Wyntoniae eodem anno successit Kenulphus, ejusdem Ecclesiae Monachus; KENULPHUS. ut scribit Vigilancius in libro de Basilicâ Petri. Hic Kenulphus ^† sedit tribus annis non plenè; post ejus vero obitum sepultus est in Ecclesiâ Cathedrali [Page 227] Wyntoniensi. Cui successit Ethelwoldus eodem anno; & sedit ^‖ sex ETHELWOLDUS. annis, ac in Ecclesiá propriâ sepultus est. Ethelwoldo successit Alsinus, ^* & sedit in cathedrâ Wyntoniae viginti uno annis, & in eâdem Ecclesiâ sepultus est.

Supra fecimus mentionem de quâdam discordiâ inter Regem Etheldredum & Ducem Normannorum Ricardum, & de causâ discordiae. Emma uxor Etheldredi fuerat filia Ricardi Comitis Normanniae filii Wilhelmi, qui post patrem quinquaginta duobus annis illi Ducatui praefuit, &c. Sequitur historia brevis discordiae, & epistola Johannis XV. Papae eâ de re; quae apud Malmsburiensem, lib. 2. de Gestis Regum, cap. 10. totidem verbis reperiuntur. Succedit historia internecionis Danorum, & invasionis Swani Regis, & Canuti filii, ex Florilego in annis 1012, 1013, 1014, 1015. Paucis de Turkillo ex Malmsburiensi, fol. 38. b. lin. 23. additis; & post narratum incendium turris S. Frideswydae apud Oxoniam ad annum MXV. his de suo appositis—jubente Rege Ecclesia reconciliata & reaedificata est. Et tunc Clerici Saeculares introducti sunt. Priùs enim Moniales omnes cum Danis combustae sunt: ut scribit Girardus Cornubiensis de Gestis Regum Westsaxonum.

Eodem anno [viz. MXV.] defuncto Ethelwoldo Wyntoniensi Episcopo AISINUS. ^† Alsinus successit. Anno gratiae MXVI. Rex Danorum Knuto & Dux iniquus Edricus, &c. Dein res bellicas hoc anno gestas narrat, Florilegi verbis usus.

Circa hos denique dies Rex Anglorum Etheldredus ^‖‖ post magnos labores, & multas hujus vitae tribulationes IX. Calendas Maii diem clausit extremum, & in Ecclesiâ Sancti Pauli Londonensi sepultus est; cùm regnasset annis XXXVIII. secundùm Auctorem in Flores Historiarum sub anno gratiae 1016.

[Page 228]

CAPITULUM XV. De Coronatione Edmundi Ironside, filii Etheldredi Regis.

POst mortem Regis Etheldredi maxima pars regni tam Clericorum, quàm Laicorum in unum congregata pari consensu Knutonem in Regem elegit; & ad eum Suthamptoniam venientes, pacem cum eo pepigerunt, & fidelitatem juraverunt. Soli cives Londonienses & pars Nobilium, qui tunc temporis ibidem consistebant, Edmundum filium Regis Etheldredi in Regem unanimiter acclamârunt. Qui in regali culmine sublimatus, Westsaxoniam intrepidus adiit; & ob omni populo gratanter susceptus, provinciam illam suae ditioni subegit. Quibus auditis magna pars populi totius regni illi se voluntariè subdiderunt. Cnuto interim cum totâ classe suâ Londonias veniens, &c. Sequiter historia belli inter Edmundum & Cnutonem Reges gesti usque ad pacem initam & regnum divisum, ex Westmonasteriensi pro more desumpta.

Pro hâc divisione regni Angliae inter hos duos Principes, quas provincias occupaverunt, pleniùs & apertiùs ut declaretur, notandum, quòd hae duae partes regni permaximae olim continebant octo regna, de quibus occupavit Edmundus Cantiam totam, in quâ provinciâ proprius Rex sceptrum ferebat, ultra ipsam aliam non possidens: & in illâ provinciâ sunt Archiepiscopatus Cantuariae & Episcopatus Roffensis. Westsaxonia remanebat similiter Edmundo, quae has provincias continet, & erat ab antiquo regnum prae aliis virtutibus bellicis praecellens, viz. Wiltshiriam, quae olim dicebatur provincia Severnia, sive provincia Severorum, & provinciam Berkensem cum pago Dorsetensi: Quibus est Episcopus unus, cujus est módo sedes Saresbiriae, quondam erat vel Ramesburiae, vel Shyreburniae, ut vult Wilhelmus Madulvensis libro primo de Regibus. Item dominio Westsaxonum subjacuit Suthsexia, quae olim aliquanto tempore habuit proprium Regem. Eratque sedes Episcopalis ejusdem Pagi antiquitus in Seleseyâ, quae est insula circumflua ponto, ut narrat Beda de Gestis Anglorum, ubi etiam beatus Wilfridus Monasterium Monachorum ordinis Sancti Benedicti construxit. Nunc habitat Episcopus Cicestriam. Similiter Westsaxoniae subjacuerunt Suthamptoniensis provincia & Suthreyensis sive Surreyensis; quibus est Episcopus unus, qui habet sedem Wyntoniae. Pagus etiam Sumersetensis subjacuit etiam dominio Westsaxonum; qui habet Episcopum, cujus sedes olim erat in civitate Wellensi, & adhuc est, sed non principalis; ejus enim sedes principalis modo est Bathoniae. Comitatus etiam Dommoniae sive Devoniae pertinuit Westsaxoniae provinciae & similiter Cornubia, quae nunc Cornugallia dicitur. In quibus Pagis quodam erant duo Episcopatus, unus in Crydyntone, alter apud Sanctum Germanum; nunc est unus, & est sedes ejus Exoniae. Estanglia, quae paruit Edmundo, continebat infra se Pagos, viz. Cantebryggensem; & est ibi Episcopus unus, cujus sedes est apud Ely; & Norfolchiam & Suthfolchiam; & est ibi Episcopus, cujus sedes est apud civitatem Northwycensem, quondam erat apud Helmham vel Tethford. Habuit etiam Edmundus sub dominio suo Estsexiam; quae continet dimidiam Harthfordensis Pagi & Comitatum qui dicitur Estsexia; & habetur ibi Episcopus Londoniensis. Edmundus igitur in his provinciis dominabatur.

[Page 229]Cnuto verò tenuit provinciam Merciorum; qua continet hos Pagos, viz. Gloucestrensem, Wygornensem, Warewycensem, & in his est Episcopus unus, cujus sedes est Wygorniae. Sed ad Diocoesim hujus Episcopi non pertinet nisi dimidia pars Gloucestrensis Pagi. Continet etiam provincia Merciorum hos Pagos, viz. Cestrensem, Derbensem, & Staffordensem. In his est Episcopus unus, & habet partem Warewycensis & Shroverbi [...]iensis, & est sedes apud civitatem. Legionum, quae nunc Cestria dicitur, vel Coventriam, quondam erat apud Lychefield, sicut est modo, sed non fedes principalis, prima enim sedes est apud Coventriam. Insuper continebat provincia Merciorum pagos, viz. Herefordensem, & habetur ibi Episcopus unus habens dimidium Pagum Shrovesbyriae & partem Warewycensis & Gloucestriae, possidens sedem in Herefordâ. Insuper Oxenfordensem, Bugyngensem, Hartfordensem, Huntendunensem, dimidiam Bedefordensis, Northamptunensem, Legecestrensem, Lynoolniensem; quos regit Episcopus, qui modò habet sedem Lyncolniae, quondam habebat apud Dorkecestram; ut pleniùs habetur per Cestrensem in suo Polichronicon. Legecestrensis Pagus antiquitus pertinebat ad Dioecesin Eboracensem; ut scribit Wilhelmus Malmesbyriensis de Regibus libro primo. Insuper provincia Merciorum continebat infra se Pagum Snotingensem; cujus Christianitas pertinet ad Archiepiscopum Eboracensem. Olim enim habebatur proprius Episcopus, qui rexit ipsos duos Pagos Legecestrensem & Snotyngensem; cujus sedes erat in Legecestriâ. Haec Wilhelmus ubi supra. In tempore enim istius Wilhelmi bene potest esse, quòd tam Legecestrensis quàm Snotyngensis Pagus ambo erant in Diocesi Eboracensi; modo tamen eorum Christianitas pertinet ad Ecclesiam Lyncolniensem. Hae provinciae pertinebant dominio Knutonis cum totâ Northanhumbriâ, quae est ultra Humbram fluvium usque ad Scoticum mare. Erantque ibi, ut scribit Wilhelmus de Regibus libro primo, Archiepiscopus Eboracensis, Episcopus Hangustaldensis & Ripensis, Lyndisfarnensis, & Episcopus de Candidâ Casâ. Haugustaldensis & Ripensis defecerunt; Lyndisfarnensis translatus est in Dunelmum.

Rex Anglorum Edmundus Ferreum Latus dum justis in regno quasi mansuetus & pius fuit, ac terribilis apparens injustis; invidit ejus prosperitati proditor & iniquus dux Merciorum Edricus; & qualiter Regem proderet, immutabiliter cogitavit. Tandem Rege apud Oxoniam pernoctante, dum ad domum secretiorem ad exquisita naturae diverteret, filius dicti Edrici patris instinctu in foveâ delitescens secretariâ, in nocte Sancti Andreae Apostoli eundem regem cultello bis acuto inter celanda percussit, & eo lethaliter vulnerato inter viscera fugiens ferrum reliquit. Rex verò Edmundus sepultus est apud Glastoniam juxta avum suum Edgarum Regem pacificum. Planxitque eum universa Anglia nimis; quia ipso duce sperabat se posse ab oppressione Danicâ respirare. Haec scribit Auctor in Flores Historiarum sub anno gratiae MXVI. Wilhelmus Malmesbyriensis de Regibus lib. 2do. sic scribit: ‘Fama Edricum infamat, quòd favore alterius, sc. Knutonis mortem ei, i. e. Edmundo per ministros porrexit. Cubicularios Regis fuisse duos, quibus omnem vitam suam commiserat. Quos pollicitationibus illectos & primò immanitatem flagitii exhorrentes brevi complices suos effecisse. Ejus consilio ferreum uncum ad naturae requisita sedenti in locis posterioribus adegisse.’ Iste Edmundus habuit ex matre fratrem, nomine Edwynum; qui erat adolescens insignis probitatis, sed per proditorem Edricum jubente Knutone Rege à patriâ exulatus; ac postea clam in Angliam veniens apud Anglos secretò delituit, & sic defunctus apud Tavestokiam inter Monachos tumulatur. Edmundus ex Aldgythâ filiâ Sygeberti Comitis, qui erat natione Danus, habuit duos filios, viz. Edwynum & Edwardum; qui consilio [Page 230] Edrici nequissimi Ducis missi sunt, jubente Knutone, ad Regem Swevorum, ut perimerentur. Sed misertus Rex eorum, misit eos ad Regem Hunnorum, i.e. Hungarorum. Qui benignè eos suscipiens, dum aliquanto tempore inibi morarentur, Edwynus senior frater diem clausit extremum. Junior frater, scil. Edwardus Agatham sororem Reginae Hungarorum accepit in uxorem; ex quâ genuit Edgarum filium, Cristinam & Margaretam filias; de quibus postea dicetur in capitulo quarto libri sequentis. Habuit namque Rex Edmundus ex Emmâ Reginâ fratres Alfredum, & Edwardum; qui toto tempore, quo vixit Cnuto Rex, in Normanniâ tutas habuerunt latebras: Regnavit ^* iste Rex Edmundus mensibus novem.

Et sic finit tertius hujus operis liber.

[Page 231]

LIBER IV.

CAPITULUM I. De Rege Cnutone.

POst necem Edmundi Regis inclyti Cnuto regnare coepit in Angliâ anno viz. Dominicae Incarnationis MXVII. & viginti annis regnavit. Injustè quidem regnum ingressus, sed magnâ civilitate, & fortitudine regnum illud gubernaverat. Primis diebus regnum in quatuor partitus, sibi Westsaxones, Edrico, de quo superius diximus, proditori Mercios, Turkillo Orientales Anglos, Iricio Northanhumbros. Iste Knuto, ut scribit Wilhelmus Malmesbyriensis de Regibus lib. 2do. primò interfectores Edmundi, qui ultrò spe ingentis praemii rem detulerant, apud se interim celatos magnâ frequentiâ populi produxit in medium; palamque genus insidiarum professos supplicio affecit. Quomodo dictum istud Wilhelmi Malmesbiriensi debeat intelligi, inferius in eodem cap. declarabitur. Eodemque anno, Edricus, quem indignè infamare non possum, jussu Regis arte quâ multos frequenter circumvenerat, ipse quoque circumventus putidum spiritum transmisit ad inferos. Nam nescio quâ simultateortâ, dum asperiùs colloquerentur Knuto Rex & Edricus; Edricus fiduciâ meritorum beneficia Regi sua quasi amicabiliter improperans ait: Edmundum pro te primò diserui, post etiam ob fidelitatem tui extinxi. Quo dicto, Cnutonis facies immutata iram rubore prodidit. Et continuò prolatâ sententiâ, Merito igitur, inquit, & tu morieris; cùm sis laesae Majestatis reus in Deum, & in me; qui proprium Dominum mihi occideris foederatum. Sanguis tuus super caput tuum, eo quòd misisti manum in proprium Dominum. Et mox ne tumultus fieret in populo, ibidem faucibus suffocatus in Thamense flumen per faenestram praecipitatus est, quia proditionis suae poenam subire meruit talionem. De morte hujus proditoris Edrici quidam Chronicantes aliter scribunt. Dicunt namque, quòd dolo & insidiis Edrici interfecto Edmundo, ipse ad Cnutonem veniens salutavit eum dicens: Ave Rex solus. Qui interrogatus à Rege Cnutone de causâ salutationis, se Regem Edmundum pro ipsius amore interfecisse [dixit] Quod cùm Cnutoni Regi denudasset; respondit Rex dicens: Ego te hodie ob tanti obsequii meritum cunctis Proceribus regni ( l. Reddam celsiorem. ex Florilego.) superior erit & supremus. Jussit ergo eum Rex Cnuto excapitari, & caput in stipite fixum super turrim Londoniarum avibus exponi. Auctor verò de Concordantiis in isto concordans cum Auctore in Flores Historiarum, recitat verba ipsius Historiographi sub hâc formâ; Sed sive sic, sive aliter vitam finierit proditor Edricus, non multùm ad rem pertinet; quia hoc liquidè constat, quòd ille, qui multos circumvenerat, tandem est justo Dei judicio circumventus. His ita gestis, ut ait Auctor in Flores Historiarum sub anno gratiae MXVII. cum quo concordat Auctor de Concordantiis Chronicorum, sub lit. E. statuit Cnuto immutabiliter in animo suo omne genus regni gentis Anglorum perdere, vel exilio perenni eliminare, &c. Vide Westmonasteriensem ad annum 1017.

[Page 232]Habuit namque ex Elgyvâ Reginâ suâ Elfelmi Comitis filiâ duos filios, Swanum, viz. & Haroldum; licèt fama referat Cnutonem minimè eos generasse. Quidam verò dicunt Haroldum filium cujusdam Presbyteri in regno Daciae; qui natus eâdem nocte, quâ Regina peperit, sed filio Reginae mortuo, dum nasceretur, ipse Haroldus ad Reginam adductus pro filio Cnutonis admissus est; & sic non naturalis filius Cnutonis, sed putativus fuit iste Haroldus, secundùm quosdam Chronicantes. Cnuto Rex in principio regni exosos habuit Anglos, antequam Emmam relictam Etheldredi Regis duceret in uxorem. Sequuntur gesta Cnutonis in annis 1018, 1019, 1020, 1021, 1022, 1023, 1024. ex Florilego descripta.

Iste Cnuto Rex vetus Monasterium Wyntoniensis civitatis tantâ munificentiâ decoravit; ut aurum & argentum, splendorque gemmarum animos intuentium terreret advenarum; ut scribit Auctor in Flores Historiarum sub anno gratiae MXXV. Wilhelmus etiam Malmesbyriensis de Regibus, lib. 2do. de munificentiâ Regis Cnutonis, quantum ad Ecclesiam Wyntoniensem, sic scribit. Ita omnia, quae ipse & Antecessores sui deliquerant, corrigere satagens, prioris injustitiae naevum apud Deum fortassis, & apud homines certè abstersit. Wyntoniae maximè munificentiae suae magnificentiam ostendit; ubi tanta intulit, ut moles metallorum terreat advenarum animos, splendor gemmarum reverberet intuentium oculos. Hoc autem fecit Rex hortatu Emmae Reginae. Cnuto anno quinto decimo regni sui Romam profectus est, &c. Succedunt acta Cnutonis isthoc anno, & Epistola ejusdem Episcopis Angliae ex urbe Romanâ scriptâ; quae totidem verbis apud Malmsburiensem inveniuntur, lib. 2. de Gestis Regum, cap. 11. f. 41. b. ordine nonnihil diverso.

Erant tunc in Angliâ summi & sapientissimi viri; quorum praecipuus Egelnodus Archiepiscopus Cantuariensis post Livingum. Hic ex Decano, i.e. ex Praeposito Monachorum in Ecclesiâ Christi Cantuariae secundùm auctorem de Concordantiis Chronicantium sub lit. E. summus Sacerdos effectus multa opera commendabilia memoriâ [digna] fecit. Regem ipsum Cnutonem auctoritate sanctitudinis in bonis actibus mulcens, in excessibus plurimùm terrebat. Sedem Archiepiscopatûs Romae praesens in pristinam dignitatem reparavit. Domum rediens apud Papiam brachium Sancti Augustini Doctoris centum talentis argenti & talento auri comparatum apud Coventriam misit; quod inter Monachos Ecclesiae Cathedralis ipsius civitatis in magnâ veneratione habetur. Ejus etiam monitu Rex Cnuto ad transmarinas Ecclesias pecunias mittens, maximè Camotum ditavit: Ubi tunc florebat Fulbertus Episcopus, in sanctitate & philosophiâ nominatissimus. Qui inter caetera industriae suae documenta Ecclesiae dominae nostrae Sanctae Mariae, cujus fundamenta jecerat, summam manum mirifico effectu imposuit. Quam etiam pro posse honorificare studens, musicis modulationibus crebrò extulit. Quanto enim amore in honorem Virginis anhelaverit, poterit conjicere, qui cantus audierit coelestia vota sonantes. Extat inter caetera opuscula ejus Epistolarum volumen; in quarum unâ gratias agit Cnutoni Regi magnificentissimo, quòd largitatis suae viscera in expensas Ecclesiae Carnotensis effuderit.

Cnuto Rex potentissimus à Româ veniens, contra Scotos rebellantes hostilem expeditionem duxit; & Malcolmum Regem cum duobus aliis Regibus levi negotio superavit. Hic Cnuto rex fuit Angliae, Daciae, Norwegiae, & partis Sweviae; habuitque sibi subditos Regem Scotiae, omnes Reges Walliae, viz. Regem Demeciae, & Regem Venedociae, & Reges omnium Insularum in procinctu Angliae adjacentium. Et cùm eleganter floreret in regnis potenter acquisitis; regalem cathedram in littore maris; ut quidam dicunt, Suthamptoniae, & illud vult auctor in Concordantiis Historiarum sub literâ K. ascendentis statui fecit. Et in ea residens comminando mari dixit: Tu meae ditionis es, & terra in quâ sedeo mea est, nec est in eâ quisquam, qui impune [Page 233] meo resistere imperio ausus existat. Impero nunc tibi ne in terram meam [...]ascendas, nec vestes meas regales madefacere praesumas. Sed mare de more ascendens non praeceptis ejus obtemperans, pedes Regis & crura sine reverentiâ madefecit. Rex igitur ferè nimis tarde exiliens ait: Sciant omnes habitatores orbis variam esse & frivolam Regum potentiam, nec Regis nomine quempiam fore dignum praeter eum, cujus nutu Coelum, Terra, & Mare, cum omnibus quae in eis sunt, legibus obediunt sempiternis. Rex quoque deinceps Cnuto nunquam coronam portavit; sed coronam suam super caput imaginis Crucifixi, quae stat in fronte summi Altaris in Ecclesiâ Cathedrali Wyntoniae, componens, magnum Regibus futuris praebuit humilitatis exemplum; ut scribit Auctor in Concordantiis Historiarum sub literâ K. Iste Rex Knuto Anglorum, Danorum, & Norwegensium cum dimidio Sweciae, filium suum ex Elgyvâ Swanum super Norwegenses Regem constituit; atque filium suum Hardecanutum ex Emmâ Normannicâ susceptum in Regem Danorum coronari fecit annò gratiae MXXXV. & sic ad Angliam remeavit.

Iste Rex invictissimus Cnuto decimo octavo anno regni sui, anno viz. Dominicae Incarnationis MXXXIII. post decessum Ethelwoldi ^† Wyntoniensis Episcopi eidem Ecclesiae Alwynum virum praeclari generis ex Monacho ejusdem ALWYNUS. Monasterii ordinavit Antistitem. Iste Alwynus cognatus erat Emmae Reginae, cujus custodiae pater Emmae Ricardus primus Dux Normannorum ipsam deputavit, quum misit filiam eam in Angliam Etheldredo Regi in matrimonium copulandam. Quem Alwynum Rex Etheldredus in ducem constituit Suthamptoniensis provinciae; qui sub Rege Etheldredo multo tempore strenuissime contra Danos & Paganos militabat, & defensor patriae extitit invictissimus; ut scribit Auctor in Concordantiis Historiarum sub literâ A. Postmodùm verò Alwynus eligens potius sub aeterno quàm terreno Rege militare, factâ concordiâ inter Edmundum Regem cognomento Ferreum latus, barbaricè sive Anglicè Irensyde, & Regem Danorum Cnutonem, in propriâ provinciâ, cujus dux & comes erat, militaribus renuncians, Monachus effectus est, viz. in Ecclesiâ Wyntoniensi, habitum Monachalem ob reverentiam alti sanguinis & Regiae affinitatis dante Ethelwoldo Wyntoniensi Antistite, ac in Monachum ipsum consecrante, i. e. benedicente. In quâ Ecclesiâ aliquanto tempore elapso in aedituum Ecclesiae i. Sacristam assumptus est, ac postmodùm anno Monachatûs sui nono decimo, ut diximus, per Knutonem Regem, & hoc mediante Emmâ Reginâ, in Episcopum ordinatus est. Iste venerabilis pater Alwynus quia amore nimis consanguineorum favehat in omnibus Emmae Reginae, diffamatus est cum ipsâ Reginâ Emmâ, quae mater erat Sancti Edwardi Regis & Confessoris, apud ipsum sanctissimum Regem Edwardum sub hâc formâ.

Gloriosus ac sanctissimus Rex Edwardus in Angliam veniens coronandus, inter alios nobiles Normannorum Clericum quendam nomine Robertum secum adduxit; quem defuncto Cantuariensi Archiepiscopo, i. e. Primate totius Angliae, promovit. Qui in Archiepiscopum sublimatus, scandalum, de quo dolendum erat, contra Emmam Reginam & istum Alwynum Episcopum Wyntoniensem proposuit in tribus, viz. de consensu in mortem filii sui Alfredi, & quòd laboraret ad impediendum ne regnaret Edwardus, & de consensu turpitudinis cum Alwyno Episcopo. Super quâ diffamatione praecipiente Rege Archiepiscopus Robertus Synodum congregavit; de consilio [Page 234] sratrum, quid agendum sit, inquirit. Decretumque tale ex ore Archiepiscopi personuit; quod Emma mater Regis nudis pedibus super novem vomeres igne candentes incederet coram clero & populo in choro Cathedralis Ecclesiae Wyntoniensis: Et si poenam aliquam adustionis non sentiret, immunis foret à crimine; sin autem, poenam persolveret graviorem. Huic decreto consentiente Clero, statuitur dies, quo sententia Synodi sortiretur effectum. Quid multa? Adducta Regina & mater Regis de Monasterio Warewellae, in quo vitam artam spoliata dotibus & possessionibus suis à filio suo duxerat, pervenit Wyntoniam. Totâ verò nocte examinationis suae diem praecedente cum precibus & lachrymis pro superni omnipotentisque juvamine, tumbam visitabat Sancti Swythuni. Tandem necessitate naturae oppressa paululum obdormivir. Sopori dedita videt Dei Antistitem Sanctum Swythunum sibi assistentem, taliterque alloquentem: Constans esto filia; ego sum Swythunus, quem invocas. Sententiam tuae condemnationis ne paveas. Cùm pertransieris per ignem, flamma non nocebit te. Culpam verò hanc in te commissam d imittes filio tuo. Illucescente die scopatur pavimentum Ecclesiae, & novem vomeres ponuntur in ordine. Clerus adest & populus. Rege sedente in choro pro tribunali, producitur mater, sicque filium exorsa est: Domine inquit, & fili, Ego illa Emma, quae te genui, pro te de tuis impetita de crimine in te & Alfredum filios meos, & de consensu turpitudinis & proditionis cum hujus sedis Episcopo, invoco hodie Deum in testem in corpus meum, ut peream, si quid horum, quae mihi imposita sunt, vel mente conceperim. Benedictis igitur vomeribus discalciatur Regina, subtractis caligis, deposito peplo, rejectâ clamyde, succincta à duobus Episcopis. Hinc inde deducitur Christi famula ad poenam, flentibus ipsam ducentibus; animabant tamen eam, ne timeret. Resonat vox ab ore omnium per Ecclesiam permixtis fletibus. Sancte Swythune, Sancte Swythune, tu illam adjuva. Tantis viribus acclamabatur in coelum; ut Sanctus Swythunus vel tunc vel nunquam festinanter accurreret. Deus vim patitur, & servus suus Sanctus Swythunus quasi violenter extrahitur à coelo. Emma verò corde tacito sine clamore, elevatis sursum oculis, nullam mamphoram sive pannum ante oculos habens, Episcopis pedes ejus dirigentibus, super novem vomeres novem passus faciens, & singulos eorum totius corporis pleno premens pondere, consimilem ad Deum obtulit orationem. Deus qui liberâsti Susannam de senibus iniquis, qui liberâsti tres pueros de camino ignis, tu de incendio mihi parato per merita Sancti Swythuni me liberare digneris. Sic omnes supergressa vomeres, nec serrum vidit, nec sensit incendium. Unde & dixit Episcopis: Num quid non quod maximè petieram obtinebo? Quare a vobis ducor extra Ecclesiam, quae in Ecclesiâ examinari debueram? Erat enim procedens ulterius; & nondum sciebat, quòd sic examen injunctum consummâsset. Cui Episcopi singultiendo, prout poterant, responderunt: Domina, inquiunt, nostra, respice, jam fecisti; jam completum est id, quod complendum existimas. Respexit, & jam aperti sunt oculi ejus; & tunc primò vidit ferrum, & intellexit miraculum. Ducite me, inquit, ad filium meum; ut videat pedes meos & sciat, quia nihil mali passa sum. Reversi Episcopi cum Reginâ invenerunt filium ejus Edwardum operto capite prostratum in terrâ; jamque ei pro miseratione verba defecerant, quia erumpebant uberiùs lachrymae, & non poterat se continere. Qui cùm elevatus rem ex integro cognovisset; procidit ille sanctissimus filius ad pedes matris, veniam postulans, & dicens: Mater peccavi in coelum & in te, jam non sum dignus vocari filius tuus. Et vocato ad Regem Alwyno Episcopo, qui non sederat in ordine Episcoporum, Rex veniam cum lacrymis postulavit, & obtinuit; & virgis caesus à matre & à singulis Episcoporum, per manum enim flentis matris accepic tres ictus cum virgâ; & sic datis osculis & receptis Rex illos in gratiam [Page 235] & illi Regem in veneratione receperunt. Et redditum est Reginae & Episcopo, quicquid illis sublatum suerat. Archiepiscopus verò Robertus audiens Reginam Emmam cum Episcopo ita miraculose esse purgatam, discessit continuò in Normanniam; ibique expectans, donec à Rege, Reginâ, & Episcopo donum reconciliationis percipere mereretur; quod & postmodùm gratanter obtinuit. Pro quo miraculo Wyntoniensi Ecclesiae & Monachos inibi Domino servientibus XXI. dantur Maneria; ex dono Regis tres, viz. Portlond, Wykhelewelle, & Waymuthe. Ex dono Reginae Emmae novem, viz. Brandesbury, Bergefeld, Fyffhyde, Hoghtone, Mychelmeryshe, Ivyngeho, Wycombe, Weregravys, & Haylynge. Ex dono Episcopi novem maneria, viz. Storcham, Estmeone, Westmeone, Hentone, Wytneye, Yelynge; Mylbroke, Polhamptone, & Hodyngtone. Novem vero hi vomeres in occidentali parte claustri Wyntoniensis Ecclesiae erant humati. Rex sanctissimus Edwardus magnis post haec in vitâ suâ coepit coruscare miraculis.

Per singulos te Christe dies benedicimus omnes.
Laudamus nomenque tuum per saecula saecli.
Sit jugiter nostro laus & benedictio Christo.

Amen▪

Alwynus Praesul ^‖ sedit in Cathedrâ Wyntoniensi XV. annis; & tunc morti obediens, sepultus est in propriâ Ecclesiâ. In decessu verò suo contulit Wyntoniensi Ecclesiae mille & quingentas libras sterlingorum absque aliis jocalibus pretiosis.

Cnuto Rex potentissimus anno gratiae MXXXV. à Dennemarchiâ in Angliam veniens, cùm regnâsset super Anglos annis viginti, pridie Idus Novembris apud Septoniam diem clausit ^* extremum, & apud Wyntoniam in Veteri Monasterio sepelitur more regio, ut condecet; cujus anima gloriâ perfruatur aeternâ. Rex Cnuto Monasterium Sancti Edmundi Regis & Martyris ab Alfwyno Orientalium Anglorum Episcopo fundatum replevit Monachis anno gratiae MXX. ut referunt Radulphus de Dyceto in Chronicâ suâ, & Wilhelmus Malmesbyriensis de Pontificibus lib. 2do. & etiam de hoc dictum est supra. Iste Rex Cnuto Abbatiam Sancti Benedicti de Hulme fundavit, Monachosque ibidem sub regulâ Sancti Benedicti degentes collocavit anno gratiae MXXXI. ut refert Radulphus de Dyceto in Chronicâ suâ.

CAPITULUM II. De Haroldo Rege dicto Harefoot sive Harewode, filio Knutonis.

DEfuncto Cnutone Rege potentissimo, convenerunt apud Oxoniam ad colloquium proceres Regni; ut de novo Rege creando tractarent ibidem. Sequuntur gesta annorum 1035, & 1036. ex Westmonasteriensi deprompta.

Haroldus Rex cùm regnasset ^† annis quatuor & dimidio, apud Oxoniam defunctus est, & apud Westmonasterium sepultus. Iste Haroldus nil boni egit quamdiu regnasset.

[Page 236]

CAPITULUM III. De Hardeknuto Rege & filio Cnutonis.

POst mortem Haroldi Regis nequissimi Proceres tam Anglorum quàm Danorum in unam concordantes sententiam, miserunt Legatos ad Bregges in Flandriam ad Regem Daciae Hardekanutum, qui cum matre suâ ibidem morabatur; rogantes ut ad Angliam veniret regni diadema suscepturus. Qui consiliis magnatum illico adquiescens, aestate mediâ venit in Angliam; & gratanter ab omnibus susceptus, ab Eadsio Cantuariensi Archiepiscopo in Regem est consecratus, &c. Gesta Haroldi Rudburnus ex Florilego verbatim descripsit.

Idem Rex VI. Idus Junii spiritum exhalavit; cum regnâsset ^‖ duobus annis; & apud Wyntoniam in Veteri Monasterio juxta patrem suum Knutonem sepulturam accepit.

CAPITULUM IV. De Sancto Edwardo Rege & Confessore, filio Etheldredi Regis.

VIam universae carnis ingresso Hardekanuto Rege, frater ejus Edwardus annuente Clero & populo Londoniis in Regem eligitur, & ab Archiepiscopis Cantuariensi Eadsio & Eboracensi Alfrico cum sibi subjectis Episcopis die Paschae in Regem apud Wyntoniam consecratur. Rex Edwardus statim ut in Regem fuerat coronatus, Emmae Reginae matri suae, quae tunc apud Wyntoniam degebat, quicquid habuit in auro & argento & rebus pretiosis ei abstulit; eo quòd antequam Rex esset, nihil illi dederat quod petebat. Sed tamen praecepit sufficienter necessaria ei ministrari; & illam mandavit ibidem quietè demorari; ut ait Auctor in Flores Historiarum sub anno gratiae MXLII. Et post hoc grave scandalum imponitur Emmae Reginae & Alwyno Episcopo Wyntoniensi, mediante Roberto Cantuariensi Archiepiscopo; de quo supra fecimus mentionem capit. 1mo. Anno VI hujus Principis Edwardi obiit Alwynus Wyntoniensis Praesul, viz. anno gratiae MXLVII. Et anno gratiae MXLIX. Rex Edwardus misit Legatos ad sedem Apostolicam; ut à voto, quod fecerat, absolveretur. Voverat enim ire Romam; si regna paterna eum adipisci contingeret. Quem Papa à voto penitus absolvens ei rescripsit, sub nomine sanctae obedientiae & poenitentiae firmiter injungendo; ut expensas quas ad iter paraverat, pauperibus erogaret, & Coenobium Monachorum in honorem Sancti Petri Apostolorum principis aut novum construeret, aut vetustam emendaret, aut augeret, & sic sufficientia victualia fratribus de suis reditibus constitueret. Cui loco quicquid conferret vel collocatum esset, vel ab aliis conferendum fuisset, ut ratum esset Apostolicâ auctoritate praecepit; & quaecunque ibi privilegia instituere voluisset ad honorem Dei pertinentia concessit, & robustissimâ auctoritate confirmavit, & infractores eorum aeternâ maledictione damnavit. Revertentibus itaque in [Page 237] Angliam nunciis, revelavit beatus Petrus cuidam probabilis vitae Monacho incluso nomine Wlsino voluntatem suam, ut restitueretur locus, qui dicebatur Westmonasterium. Cumque visionem Regi suisque retulisset; Rex totius regni consilio locum praedictum restruxit, & possessionibus, reditibus & libertatibus largisluis ampliavit. Ut scribit enim Johannes in Historiâ Aureâ sub anno gratiae 1043. tempore quo Rex Cantiae Ethelbyrtus praedicante beato Augustino fidem suscepit, nepos ejus Sebertus, qui Orientalibus ( [...]. Saxonibus.) Anglis praesuit, fidem eodem Episcopo Evangelizante suscepit. Hîc in Londoniâ, quae regni sui caput habebatur, fundavit Ecclesiam beati Pauli Londoniae, & Monachos inibi instituit; & Episcopali honore Mellitum Episcopum constituens honoravit. Extra nurros verò in occidentali parte in honorem beati Petri Monasterium insigne fundavit & multis possessionibus ditavit. Quem locum per barbaros Danos & Paganos longo tempore destructum sanctus Rex & Confessor Edwardus factâ revelatione praedictâ in Monachorum habitaculum reparavit, aedificiis sublimavit, possessionibus ampliavit.

Quia verò sit hic quaedam mentio de quodam scandalo imposito Emmae Reginae & Alwyno Wyntoniensi Pontifici, de quo scandalo qualiter fuerit purgatio facta per miraculum à Deo ostensum meritis beati Swythuni Episcopi, ac Wyntoniensis Ecclesiae specialissimi patroni, sub compendio dictum est supra cap. 1mo. Et quia omissum est in illo capitulo declarare de illo Roberto Clerico egregio, qualis esset cujusve dignitatis; quia, ut videtur, vellent verba miraculi aliqualiter sonare, quòd Archiepiscopus esset Cantuariae, quum scandalum illud imposuit, quod non erat verum; ideò hic qualiter intelligendum sit, quod ibi dictum est, declarare intendimus ut verius est desiderantibus innotescere. Robertus iste vir magnae erat literaturae, alti ingenii consiliique, & Monachus Abbatiae Gemeticensis in Normanniâ; qui in omnibus favebat & fovebat Alfredum & Edwardum fratres in eorum exilii discrimine. Propterea Edwardus, ut gratissimi viri est addere beneficia beneficiis, quia ut ait Seneca 30. de beneficiis, Ingratus est, qui dissimulat; ingratus est, qui non reddit; ingratissimùs omnium, qui oblitus est. Propterea nutricium suum in exilio proposuit in gradum & dignitatem pontificatûs promovere. Veniens igitur Edwardus ut in Regem Angliae coronaretur, istum▪ Robertum secum adduxit; qui propter antiquum amorem primas partes, & aliis magnatibus praeferri in conciliis regalibus vindicabat; ita quòd secundùm Wilhelmum Malmesbyriensem de Pontificibus libro primo, quoscunque vellet deponere, deponeret, & quoscunque ei placeret, ut exaltarentur, juxta ipsius voluntatem, nemine palam contradicente quamvis murmurante, sublimaret. Omnia enim regni negotia Rex per ipsum Robertum disponebat; nec sine ipsius consilio, vel consensu aliquid agere licebat. Quia verò Alwynus Praesul Wyntoniensis suis factis parere nollet, quemadmodum nec Godwynus dux Cantiae neque filii ejus, neque sicut caeteri Magnates ei locum adulationis praebere; excogitabat, qualiter ipsum Alwynum pontificem, quomodo Godewynum ducem & duos filios suos de proditionis notâ apud Regem accusaret, & sic eum Angliâ expelleret. Misit denique Diabolus in cor ejus & mentem ipsius, ut accusatâ Reginâ Emmâ & matre Sancti Edwardi Regis de casibus capitulo primo praenotatis, & ipse Alwynus pontifex criminis particeps fieret. Causa enim praecipua inter alios & incentivum ipsius callidae machinationis erat, quia ipsa Regina Emma in Monasterio veteri Wyntoniae degens inter Monachos ipsum Episcopum Alwynum ut proximiorem consanguineum solatium & solamen permaximum suae viduitatis habebat. Quod enim dicitur in miraculo, quòd Robertus iste in Archiepiscopum sublimatus scandalum proposuit contra Emmam Reginam & Wyntoniensem Episcopum Alwynum; non sic intelligitur, quòd pro tunc erat Archiepiscopus, sed quia tempore illo propterea quòd Edsius Archiepiscopus [Page 238] Cantuariae, qui coronavit Sanctum Edwardum Confessorem in Regem, impotens erat, curam Archiepiscopatûs sui tam in spiritualibus quàm in temporalibus commisit, Vicarius Archiepiscopi extiterat; & in plerisque Chronicis in diversis locis Vicarii Archiepiscoporum sive Episcoporum, dummodo funguntur suis officiis, appellantur Archiepiscopi sive Episcopi. Et ad confirmationem hujus dicti unum Historiographum inter alios adducam in medium. Auctor in Flores Historiarum sub anno gratiae 1043. agens de his, quae acta sunt anno secundo regni sanctissimi Regis Edwardi inter caetera de Edsio Cantuariensi Archiepiscopo sic scribit. Edsius Cantuariensis Archiepiscopus infirmitate gravi detentus. i. impotens ad regendum Episcopatum propter sensûs & membrorum corporis debilitatem, Episcopatum dimisit, non renunciando Praesulatui, sed committendo Coadjutori, qui vicarius ejus erat: In loco cujus Siwardus est Archiepiscopus creatus, i. e. Vicarius effectus. Haec expositio habetur per Auctorem de Concordantiis Historiarum Angliae, sub literis E & S. Et idem Auctor in Flores Historiarum sub anno gratiae 1050. agens de his, quae gesta sunt anno nono regni Sancti Edwardi Regis & Confessoris, dicit sic inter caetera: Hoc defuncti sunt Episcopi Ednothus Dorkecestrensis & Sywardus ^* Roffensis, & Vicarius olim Edsii Cantuariensis Archiepiscopi. Sic enim post depositionem Siwardi ab officio Vicariatûs Cantuariensis Archiepiscopatûs Robertus praedictus succedens in officium ejusdem vicariatûs, non in Archiepiscopatûs dignitatem, crimina permaxima & enormia proposuit contra Emmam Reginam & Alwynum Wyntoniensem Praesulem; & ipse primus in Synodo congregatâ nomine & vice Archiepiscopi sententiam dedit supradictam in cap. 1mo. hujus libri, pro purgatione Emmae Reginae & Alwyni Episcopi. Cujus sententiae paruerunt omnes Episcopi & Clerici in Synodo existentes; timentes quid eis accideret si in aliquo contradicerent; timebant enim eum valde. Et istud sentit Auctor de Concordantiis Historiarum Angliae, sub literis E, S & R. Item quòd Siwardus supradictus non erat Archiepiscopus, sed Vicarius Edsii Cantuariensis Archiepiscopi; Wilhelmus Malmesbyriensis de Pontificibus libro ostendit, ubi dicit, quòd Edsius Archiepiscopus incurabili morbo detentus, volens adhuc in humanis existens potestati decedere, & apud Regem impetrare, ut Siwardus Abendoniensis ei succederet, ipso vivente, quia ejus Vicarius erat; quià satis notum erat Regi Edwardo, quòd in officio vicariae ingratus valde erat Siwardus Domino suo Edsio Cantuariensi Praesuli, defraudans infirmum Archipraesulem necessario victu; noluit Archiepiscopi postulationibus adquiescere; sed amoto Sywardo Abbate Abendoniensi ab officio Vicariatûs, datoque ei Episcopatu Roffensi, successit in vicariatum praedictus Robertus Monachus Gemeticensis; ut vult Wilhelmus Malmesbyriensis de Pontificibus libro primo.

Sentiens verò Robertus iste Vicarius Archiepiscopi Emmam Reginam cum Episcopo Alwyno miraculose [liberatam] ut declaratum est in 1mo. cap. hujus libri, transfretavit in Normanniam expectans reconciliationem; quam postmodùm gratiosè à Rege, Reginâ matre Regis, & Episcopo Wyntoniensi Alwyno impetravit. Impetratâ verò reconciliatione in Angliam rediens, dedit ei Rex, post decessum Elfwordi Londoniensis Episcopi, ejusdem sedis Praesulatum; qui prius Monachus erat, ut dictum est, Gemeticensis. Et postea mortuo Edsio Cantuariensi Archiepiscopo, eidem successit Robertus iste, quem in manu habemus, non plurimis annis ibi sedens. Duobus tantummodò [Page 239] annis Archiepiscopatum rexit. In secundo enim Pontificatûs sui anno Romam ivit; à quâ veniens in Normanniam apud Gemeticum sive Gemegium finem vitae invenit, ubi & requiescit. Anno Domini MLI. & anno regni sui decimo Edwardus Rex à vectigali gravissimo Anglos absolvit, &c. Succedunt gesta anni 1051. ex Florilego.

Anno regni Regis Edwardi undecimo & anno dominicae Incarnationis MLII. Emma Regina uxor Regum Angliae Etheldredi & Cnutonis, & mater Regum Angliae Hardecanuti & Sancti Edwardi, obiit; & Wyntoniae in veteri Monasterio, quod plurimum adamavit, summo cum honore traditur sepulturae. Per idem tempus Rex Wallensium Griffinus, &c. Dein invasionem Godwini Comitis & alia hujus anni ex Westmonasteriensi refert.

Robertus Cantuariensis Archiepiscopus, de quo suprà mentionem fecimus, & Wilhelmus Praesul Londoniensis cum Ulf Antistite Dorkecestrensi & suis Normannis vix evadentes, mare transierunt. Sed non multò post Wilhelmus propter bonitatem suam revocatus, in suum restituitur Praesulatum, Roberto verò Cantuariensi Archiepiscopo in transmarinis agente partibus, Stigandus, qui quondam Helmhamensi sive Teorfordensi Episcopatu dimisso, STIGANDUS. sublimiorem gradum meditatus, Wyntoniensem invaserat Episcopatum, nunc Regis Edwardi simplicitatem circumveniens, vivente Roberto Cantuariensi Archiepiscopo ipsius Angliae Metropolis pro tunc obtinuit dignitatem. Qualiter Cantuariensis Ecclesia nomen perdidit Metropolis, dicetur infra in proximo libro sub tempore Wilhelmi Conquestoris.

Anno gratiae MLIII. & anno regni Regis Edwardi duodecimo, frater Griffini Regis Wallanorum Rees nomine in loco qui Bulendune dicitur, occisus est; & caput ejus Regi Edwardo in vigiliâ Epiphaniae apud Gloverniam praesentatur. Et anno sequente, viz. anno regni Regis Edwardi tertio decimo, Edwardus Paschalem solemnitatem apud Wyntoniam celebravit. Rege igitur in hâc solemnitate ad mensam sedente, cùm Pincerna ejus ciphum regium vino plenum mensâ tenus gestaret; pedem unum ad domûs pavimentum offendit, sed altero sese pede recolligens casum evasit. Quod videns Comes Godewynus ac ( 1. Socer.) gener Regis, qui de more Regi prandenti assidebat ait: Hic frater fratri auxilium fecit. Ad quem ironicè loquens respondit Rex Edwardus dicens: Frater meus mihi modò possit auxiliari, ni fuissent insidiae Godewyni. Quod verbum Regis Godewynus nimis molestè ferens, respondit: Scio Rex, inquit, scio, quia de morte fratris tui Alfredi me habes suspectum; sed Deus, qui verax & justus est, hanc quam teneo panis buccellam non permittat guttur meum sine suffocatione transire; si unquam frater tuus per me aut per consilium meum morti propior & à vitâ remotior fuerit. Et hoc dicto Rex buccellam benedixit; quam in os ejus mittens Godewynus sibi malè conscius ab illâ suffocatur. Quidam dicunt, quòd Episcopus Wigorniensis Sanctus Ulstanus panem illum benedixit. Godewynum sic exanimem Rex videns & pallentem; extrahite inquit hunc canem, hunc & proditorem, & in quadrivio illum sepelite; indignus enim est, ut Christianam se habere gaudeat sepulturam. Quod videntes filii ejus, qui affuerunt, extraxerunt patrem de mensâ; & Rege ignorante in veteri Monasterio Wyntoniae sepelierunt eum. Tunc Rex Edwardus dedit Ducatum ejus Haroldo filio suo, &c. Reliqua hujus & sequentis anni, annorum itidem 1057, & 1059. quaere apud Florilegum.

Verba Florilegi ad annum 1059. extrema Rudburnus sic persequitur. Addunt autem aliter alii, viz. quòd Haroldus à Rege Edwardo fuerit ad hoc in Normanniam missus, ut Ducem Wilhelmum in Angliam conduceret, quem idem Rex haeredem sibi constituere cogitavit. Sic verò scribentibus non consentit Wilhelmus Malmsbiriensis, veluti recitat ipse libro 2do. de Regibus. Auctor etiam de Concordantiis Historiarum Angliae sub literá H. dicit non posse stare [Page 240] quòd Rex Edwardus mitteret Haroldum ad Wilhelmum Ducem Normannorum, ut eum constitueret in haeredem Angliae, ex quo rei veritas sonat; quòd ut superiùs recitatur, Edwardus pronus in senium, quia ipse non susceperat liberos, & Gowyni videret invalescere filios, ut scribit Wilhelmus Malmsbiriensis de Regibus libro 2do. misit ad Regem Hunnorum, i. e. Hungarorum, ut filium fratris Edmundi Ironside Edwardum cum omni familiâ suâ mitteret: Futurum ut aut ille aut filii sui succedant regno haereditario Angliae. Cùm non multò post adventum in Angliam mortuo Edwardo, Edgarus filius Edwardi, in quantum Sanctus Edwardus Rex poterat, haeres Angliae constituitur. Propterea Anglico vocabulo Edgar Athelyng, quod sonat filius Regis, dicebatur. Godewynus pater istius Haroldi, ut scribit Wilhelmus Malmsbiriensis de Regibus lib. 2do. primis annis sororem Cnutonis Regis habuit in uxorem, &c. Pergit narrare sobolem Godwini à binis uxoribus susceptam; verba Wilhelmi mutuatus ex lib. 2. de Gestis Regum, cap. 13. f. 4. lin. 46.

Anno regni Regis Edwardi nonodecimo, & anno gratiae MLX. Kynsius Eboracensis Archiepiscopus humanae naturae debitum solvit; cui successit Aldredus Wygorniensis Episcopus; cui etiam propter suam industriam commissus fuerat Herefordensis Praesulatus. Hic Aldredus ex Monacho veteris coenobii Wyntoniae factus est Episcopus Wygorniensis. Qui verò Aldredus anno sequenti, viz. anno vicesimo regni Regis Edwardi, & anno gratiae MLXI. cum Tostio Comite Romam perrexit, & à Papâ Nicolas pallium suscepit, &c. Dehinc Rudburnus Florilegum verbatim describit usque ad obitum Edwardi Regis, omissis duntaxat S. Oswini Regis miraculis.

Haec Auctor in Flores Historiarum sub anno gratiae MLXVI. Wilhelmus Malmsbyriensis de Regibus lib. 2do. ita dicit, sic loquens de hoc vaticinio: Nullus, inquit, hodie Anglus vel dux vel pontifex vel Abbas; advenae quique divitias & viscera corrodunt Angliae; nec ulla spes est finiendae miseriae. Pacificus igitur Rex Edwardus Anglorum decus, Regis Etheldredi filius, postquam viginti quatuor annis regnâsset, in vigiliâ Epiphaniae Domini feriâ quintâ pro regno temporali commutavit aeternum. Defunctus autem Rex sanctissimus in crastino sepultus est Londoniae in Ecclesiâ quam ipse novo compositionis genere construxerat. In hoc denique Rege linea regum Angliae i. progenies Regum Westsaxonum, à quibus incoepit Monarchia Angliae, defecit; quae à Cerdico sive Cerdicio primò Westsaxonum Rege ex Anglis quingentis septuaginta uno annis non legitur interrupta, ab Egbyrto Rege ducentis sexaginta & uno annis, praeter paucos Danos, qui peccatis exigentibus gentis Anglorum aliquamdiu regnaverunt. Insignis iste Edwardus Rex miraculis & prophetiae spiritu claruit. In exactionibus vestigalium parcus, quippe qui & exactores execraretur. In cibis & potibus regalis luxûs immunis. In praecipuis festivitatibus, quamvis amiciretur vestibus auro intextis, quas Regina sumptuosissimè elaboraverat, ita temperans erat; ut nec Majestati suae deesset, nec tamen supercilium attolleret, magis Dei de his munificentiam quàm mundialem gloriam mente versans. Unum erat, quo in hoc seculo animum oblectaret suum, cursu canum velocium, quorum circa saltus latratibus solebat laetus applaudere; volatu volucrum, quorum natura est de cognitis avibus praedas agere. Ad haec exercitia continuis diebus post audita manè divina officia intendebat. Caetera vir Deo voluntariè deditus inter regni negotia vivebat, ut Angelus, pauperibus hospitibusque maximè transmarinis, & religiosis Monachis benignus applaudendo, munificus dando, & ad illorum sanctitatem Monachos suae patriae invitando. Erat discretae proceritatis, barbâ & capillis cygneus, facie roseus, toto corpore lacteus, membrorum habitudine commodâ peridoneus. Haec Wilhelmus Malmsbyriensis de Regibus lib. 2do. De miraculis quibusdam istius sanctissimi [Page 241] Regis Edwardi recitat Wilhelmus Malmesbyriensis de Regibus lib. 2do. & etiam Auctor in Flores Historiarum; nec non habentur ipsa miracula in Vitâ ejusdem Regis, &c. Succedunt miracula S. Edwardi Regis ex Wilhelmo lib. 2. cap. 13. f. 51. & Florilego ad annum 1066. deprompta.

Auctor in Flores Historiarum addit de munditiâ corporis & castitate Regis Edwardi, sub hâc formâ procedens. Hoc antem de Rege sanctissimo Edwardo non est tacendum; quòd nec propriam laeserit aliquando carnis munditiam, nec alicujus mulieris pudicitiam. Habuit tamen Reginam Godewyni Comitis filiam nomine Edytham; in cujus pectore omnium liberalium artium repositum est magisterium, sed modicum in rebus saecularibus exercebat vel offendebat ingenium. Hanc quoque Rex ut conjugem tali arte tractavit; quòd nec thoro removit, nec eam virili more carnaliter cognovit. Quod utrum patris illius, qui proditor convictus erat, & familiae ejus odio▪ quod prudenter pro tempore dissimulabat; an amore castitatis id fecerit; incertum est aliquibus, qui in dubiis sinistra interpretantur. Veruntamen non benevoli, & veritati, ut videtur, dissoni dicere praesumunt; quòd Rex charitatis & pacis munere ditatus, de genere proditoris haeredes, qui sibi succederent, corrupto semine noluerit procreare. Sciebat enim Rex pacificus, quòd filia nihil criminis commisit cum patre proditore, & ideò non respuit thorum virginis; sed ambo unanimi assensu castitatem voverunt, parilique voluntate; ut scribit Auctor de Concordantiis Chronicorum sub literâ E. Neminem qui est ista perlecturus de Sancto Edwardo Rege & Confessore, quia ego Wyntoniensis Ecclesiae Monachus sum, taedeat; quae ideo scripsi, quia ut verum fatear, non delirant scribentes; immò & Ecclesiae Wentanae civitatis extiterat specialissimus benefactor & fundator. Praeter enim illa, quae suprà memoriae commendavimus cap. 1mo. dona largiflua Veteri Monasterio Wyntoniae contulerat, unum est, quòd privilegium quoddam vocatum God be gete, dedit ita liberum, veluti lingua poterit enarrare, vel mens praecogitare humana:

CAPITULUM V. De Haroldo filio Godwyni Rege.

DEfuncto, ut praedictum est, Edwardo Anglorum Rege sanctissimo, fluctuabant Proceres regni, quem sibi in Regem praeficerent & rectorem. Quidam enim Wilhelmo Normannorum Duci, quidam Comiti Haroldo Godewyni filio, alii autem favebant Edgaro cognomento Atheling filio Edwardi, qui fuit filius Edmundi dicti Irensyde Regis Angliae, cui de jure debebatur regnum Anglorum. Sed Haroldus vir callidus & astutus intelligens quia nocuit semper differre paratis, in die Epiphaniae, quâ Rex Edwardus sepultus est, extortâ fide à majoribus capiti proprio imposuit regni diadema. Post cujus promotionem frater ejus Tostius à Flandriâ veniens cum navibus quadraginta in ostio Humbrae fluminis applicuit; ubi piraticum exercens ab Edwyno & Morcaro fratribus de provinciâ pulsus in Scotiam vela direxit. Qui ibidem Regi Noricorum, i. e. Northwygensium Haroldo dicto Harvagre in obviam veniens, foedus per fidem cum eo pepigit. Habet enim Northwegia tria vocabula, viz. Northwegia, Norregia; Norica, & inhabitantes vocantur Northwygenses, Norregenses, Norici. Verùm ad hoc Rex Noricorum in Angliam trecentis cogonibus advectus, ut eam subjicere conaretur, tandem in Northanhumbriâ rerum depopulationi insistens Morcherum Comitem cum hominibus regionis bello victum infra Eboracum [Page 242] intrusit. Quo divulgato Rex Anglorum Haroldus cunctis viribus collectis illuc cum festinatione contendit. Cùmque ad villam, quae Stanford dicitur, pervenisset; invenit ibi adversarios praedictos; ubi licèt difficile credatur, unus solus Noricus in ingressu pontis stans, multis ex Anglis interemptis omnes à transitu repercussit. Invitatus iste Noricus ab Anglis ad deditionem, ut tanti roboris homo largam clementiam Anglorum experiretur, invitantes ridebat; subinde rugato vultu increpitans, imbecillis animi homines esse, qui nequirent uni resistere. Nemine itaque propius accedente, quòd inconsultum aestimarent cum illo cominùs congredi qui salutis omne viaticum desperatus effunderet; unus ex collateralibus Regis jaculum ferreum in eum eminùs vibrat; ut scribit Wilhelmus Malmesbyriensis de Regibus lib. 2do. Auctor verò in Flores Historiarum dicit, eum sagittâ fuisse percussum. Idem dicit Archidiaconus Lyncolniensis in Chronicis suis. Auctor verò de Concordanties Historiarum Angliae approbat dictum Wilhelmi dicens: quod plùs utebantur in bellis Angli ante Conquaestum jaculis, quàm sagittis: & hoc satis clarè apparebit, cùm de Wilhelmo Conquaestore libro sequenti agendum sit. Jaculo verò ille Noricus dum gloriabundus proludit, ipsâ securitate incautior terebratus victoriam Anglis concessit. Continuo enim libero transitu exercitus trajectus Noricos palantes à tergo cecidit. Rex Noricorum Haroldus Harvagre & Tostius sive Tostinus frater Haroldi Regis Anglorum interempti; Regis Noricorum filius cum omnibus navibus domum clementer est remissus. Haroldus triumphali eventu superbus, nullis partibus praedae comilitones remunerare dignatus est. Quapropter multi, quo quisque poterat, dilapsi, Regem ad bellum Hastingense proficiscentem reliquerunt. Nam praeter stipendiarios & mercenarios milites paucos admodum ex provincialibus habuit. Unde cum suis quos ductabat post novem menses & aliquot dies accepti regni, astutiâ Wilhelmi Normannorum Ducis circumventus occisus est. Utinam Haroldus non perjurus fuisset; & disciplinam Aristotelis, quam dedit Alexandro Magno, secutus fuisset; fortè Dei auxilio, & non dubium, ut aliquibus videtur, vicisset Wilhelmum; quam doctrinam recitat Gilbertus in Historiâ Alexandri cap. 1mo. sic metricè.

Cumque vel intrâris victis tradentibus urbem;
Vel si restiterint, portas praefregeris urbis:
Thesauros aperi, plue donativa maniplis.
Vulneribus crudis & corde tumentibus aegro,
Muneris infundas oleum; gazisque reclusis,
Unge animos donis, aurique appone liquorem.
Haec aegrae menti poterit medicina mederi.
Sic inopi dives, largusque medetur avaro.
At si fortè animo res non respondeat alto;
Copia si desit, vel si minuatur acervus;
Non minuatur amor, nec desit copia mentis.
Allice pollicitis, promissaque tempore solve,
Munus enim confert, mores irretit avaros,
Occultat vitium, genus auget, subjicit hostem.
Non opus est vallo, quos dextera dapsilis ambit.
Nam seu pax vigeat, seu rupto foedere pacis
Regnet & in toto discordia saeviat orbe;
Principibus dubiis subitumque timentibus hostem
Est dare pro muro solidique muniminis instar.
Non murus non arma ducem tutantur avarum.

[Page 243]Iste Haroldus quamvis semetipsum propriis manibus coronâsset; nunquam tamen Rex inunctus erat; ut scribit Auctor de Concordantiis Historiarum sub literâ H. Distulit enim recipere regiam inunctionem, quousque Aldredus Eboracensis Archiepiscopus sanitati restitueretur; gravi enim infirmitate pro tunc detinebatur. Noluit enim inungi à Stigando Cantuariensi Archiepiscopo; quia injustè duos pontificatus, viz. Cantuariensem & Wyntoniensem detinuit. Archipraesul verò Eboracensis Aldredus ab infirmitate minimè convaluit usque ad mortem seu occisionem Haroldi. Quod autem Radulphus de Dyseto Londoniensis Decanus, & quidam alii scribunt; quòd iste Haroldus consecratus est ab Aldredo Eboracensi Archiepiscopo in Regem Angliae, hoc intelligendum est, quia Aldredus Archiepiscopus sic consensit consecrationi▪ non quòd egit, seu dedit munus consecrationis in actu. Et sic exponit praedictorum Historiographorum scripta Auctor de Concordantiis Historiarum Angliae sub literâ H. Qui Haroldus postquam coronam portasset non uno anno, occisus in bello apud Hastingum, sepultus est apud Waltham in Ecclesiâ, quam fundaverat, & collegium Canonicorum Saecularium inibi constituerat.

[Page 244]

LIBER V.

CAPITULUM I. De Regibus Angliae post Conquaestum, & de Pontificibus Wyntoniensis Ecclesiae eorum temporibus, & de Wilhelmo Conquaestore, & quando & à quibus Normannia incaepit.

QUIA verò in hoc primo Capitulo tractaturi sumus de Wilhelmo cognomento Bastard Duce Normannorum, qualiter Angliam conquisivit; primò convenit videre & considerare seriem generationis & ordinem Ducum, quorum progenies adhuc in Angliâ regnat. Primò igitur incipiendum est ab illo Dano, qui Rollo vocabatur, à quo Duces Normannorum initium sumpserunt. Rollo iste natione Danus erat, qui maximè stipatus milite in Angliam veniens, locorum depopulationi vacavit. Est autem Dacia sive Danemarchia maris Insula, rerum & hominum maximo fertilitate foecunda; cujus Reges antiquitus sancitâ lege statuerunt, ut scribunt Radulphus de Dyseto, Wilhelmus Malmesbyriensis, Auctor in Flores Historiarum, Auctor de Concordantiis Chronicorum sive Historiarum Angliae; ut nimis insula esset hominibus repleta, viri audaciores de propriis migrare sedibus cogerentur. Ex hâc denique expulsorum sorte Rollo supradictus fuisse asseritur, vir strenuus & potens; cujus pater, retento primogenito filio ut sibi succederet, Rollonem à se transmisit, ut haereditatem armis quocunque sors concederet, obtineret. Illo igitur ut praedictum est, in Angliam appulso, indigenae statim praelium cum ipso commiserunt. Sed multis suorum interfectis, caeteri de loco certaminis aufugerunt. Rollo igitur cùm post maris pericula ad sui suorumque recreationem in Angliâ hyemaret; visum est sibi de nocte dormienti supra se & exercituum suum examen apum volitare, & cum stridorè australem petere regionem, perque maris medium ad terram volando pervenire. Ubi etiam congregatim in frondibus arborum diversarum insidentes, omnemque mox regionem perlustrantes, coeperunt in locis diversis variorum flores colorum in locum unum congregare. Evigilans itaque Rollo, post visionem secum pertractat; ejusque interpretationem diligenter examinans, requiem sui laboris suorumque in eisdem partibus, ubi apes viderat descendisse, conjectat. Mare igitur ipse & commilitones ingrediuntur, flanteque ad votum vento emersis fluctibus pelagi, Gemeticum veniunt; ubi quandam virginem sacram nomine Ametruden, quam ab Angliâ asportaverant, in capellâ sancti Vedasti pontificis super altare relinquunt. Quorum adventum Franco Rothomagensis Archiepiscopus recognoscens, & de possibilitate resistendi diffidens, decrevit utilius fore pacem ab eis quaerere, quàm illos ad arma in sui perniciem provocare. Qui festinus viator ad illos veniens, pacem petens. impetravit, eamque foedere fidelissimo confirmavit. Suscepto itaque Rollo regionis dominio Rothomagum adiit; & eleganter destructae civitatis moenia reparavit; circumjacentes regiones occupavit; castella in locis congruis firmavit; & terram totam, quae tunc Neustria modò verò Normannia ab ipsis Norrensibus dicitur, [Page 245] sub suâ potestate recepit. Dicebantur enim Rollo & sui Norrenses; quia Dacia & Norregia sub uno sceptro tunc temporis, quùm Rollo venit in praedictam provinciam, regebatur; ut scribit Auctor in Concordantiis Historiarum sub literâ R. Antequam iste Rollo venit in Normanniam, Dani multo tempore illuc venerunt; & qualiter libet hîc interserere. Japhet junior filius Noe genuit Magog, &c. Ducum Normanniae successionem & res gestas pertexens Rudburnus▪ amplam sex▪ priorum librorum Wilhelmi Gemeticensis de Ducibus Normanniae epitomen exhibuit, ipsis Wilhelmi verbis ut plurimum retentis. Edwardus postmodùm completo termino vitae foelicis anno ^† ab Incarnatione Domini MLXV. migravit ad Dominum. Sed haec Chronica in dicto isto viz. quòd Edwardus Rex Anglorum eo quòd carebat haerede, haeredem constituerat Wilhelmum Normannorum Ducem, non potest stare; prout plenius declaratur supra libro quarto cap. 4 [...]o. Nam haec Chronica, quae hic inseritur in hoc capitulo, est de Normanniâ; & ideò nimis multum in favorem Normannorum edita in quibusdam locis.

Regnum Edwardi post ejus decessum continuò Haroldus invasit, spretâ fidelitate, quam Duci Wilhelmo juraverat. Circa dies istos stella radiis longiùs protensis per noctium quindecim spatium coeli faclem illustravit. Considerans itaque Dux Wilhelmus Haroldum viribus roborari, classem ad tria millia navium festinanter in Pontino construxit apud Sanctum Walericum. Inde vento flante secundo velis in alto expansis appulit Penenesellum; ubi statim firmissimo vallo Castrum condidit. Quod committens militibus, festinus Hastingas venit, & aliud Castrum ibi firmavit. Haroldus Anglorum contrahens multitudinem, Duci festinanter occurrit. Dux legionibus militum in ordinibus tribus dispositis intrepidus obviam Haroldo processit. Haroldus in primo congressu militum lethaliter vulneratus occubuit. Angli versâ facie fugae subsidium petierunt. Fortissimus igitur Dux ab inimicorum strage reversus, corporibus suorum charorum sepultis, iter arripuit quod tendit Londinum. Sed divertens ad Castrum Walyngford transmeato vado fluvii legiones ibi in castro collocare praecepit. Inde Londoniam est aggressus. Londonienses datis obsidibus, Ducem Wilhelmum receperunt in Principem; qui die natalis Domini ab omnibus tam Normannorum quàm Anglorum proceribus in Regem est electus anno Dominicae Incarnationis MLXVI. & ab Aldredo Eboracensi Archiepiscopo in Regem coronatur.

Circa dies istos Eustachius Comes Boloniensis, quorundam Anglorum versutiis depravatus, Doveriae Castellum nisus est involare. Qui noctis in conticinio mare transfretans, diluculo cum militum exercitu copioso Castellum obsedit, totisque viribus expugnare praecepit. Milites Odonis Episcopi Baiocensis, milites etiam Hugonis de Monte forti, quibus erat commissa Castelli custodia, patefactis portis, repente foras porruunt unanimiter, consertoque certamine cunctos abigunt ab obsidione. Comes Eustachius cum paucis ad mare divertens aufugit navigio. Rex Wilhelmus tunc temporis in Normanniâ morabatur; qui post ea cunctis, pro quibus venerat, ad votum dispositis, Roberto filio suo primogenito Ducatum Normanniae tradidit; & sic in regnum remeans, plurimos ejusdem gentis repperit, quos Dacorum ab ejus fidelitate conspiratio praevaricatrix averterat. Qui Regis Wilhelmi formidantes adventum, furtim ut maximi terroris festinum suasit consilium, in quandam unius Comitatûs partem, aquis pariter & sylvis inaccessibilem, se [Page 246] contulerunt, quod propriâ linguâ Dunelmum nuncupaverunt; ex quo diversos crebriùs agitantes excursus, Swani Danorum Regis praestolabantur subventum. Quorum conatus temerarios Rex ut agnovit, perductis Normannorum copiis ad confutandam eorum contumaciam perrexit quantocius. Porro duo filii Regis Haroldi Regem Hyberniae Dirmetum pro juvamine conferendo sunt aggressi. Qui cum LXVI. ab Hyberniâ redeuntes navibus, Anglos ocyus repetierunt, rapinis & incendiis populum terrae exterminantes. Quibus Bryennus Eudonis Ducis Britanniae minoris filius cum suis obvius, protinùs cum eis sub unâ die manus conseruit, caesis Hybernensium bellatoribus septingentis. Reliqui fugientes è certamine navium praesidio necis exitium evaserunt. Rex autem Wilhelmus ad hostium arcendos excursus tutissima castella per loca stabiliens opportuna, militum electissimorum robore communivit. Tandem bellorum tempestate conquiescente, totius Angliae monarchiae potentiùs habenas temperat, & gloriâ prosperitatis potitur. Ista ex Wilhelmi Gemeticensis lib. 6. cap. 39, ad 41. compendio sunt descripta. Sequuntur plura alia ex diversis ejusdem libri capitulis parili methodo desumpta.

Haec de Chronicis Normanniae dicta sufficiunt. Modò ad propositum nostrum prosequendum, quod est tractare de Wilhelmo Duce Normannorum qualiter Angliam conquisivit, affectuosiùs mens nostr [...] versabitur in hoc capitulo; prout in primis promisimus. Ut enim reperi in quadam vetustissimâ Chronicâ, & intitulabatur Chronica Danorum in Angliâ regnantium; Iste Dux Normannorum Wilhelmus erat Helenae filius tertiae filiae Ricardi Saburpyr pelliparii Clitonis Edmundi Irensyde. Matthaeus verò Parisiacensis vocat matrem Wilhelmi Matildem; sed Autor in Flores Historiarum cum Auctore de Concordantiis Chronicorum, & quamplures alii Chronicantes appellant eam Helenam. Qui Edmundusinsignis princeps habuit ex Algythâ filiâ Sygeferthi Northanhumbrorum Comitis duos filios, viz. Edwynum & Edwardum, & filiam unicam, quam propter improbitatem seu illecebritatem ipsius litera silet nominar [...]. Nam hanc Pelliparius supra nominatus concubitu fornicario cognovit. Clito verò Edmundus ut agnovit suam filiam illegitime impraegnatam, tam virum quàm concubinam exlegavit. Qui Normanniam petentes, vir arte suâ mechanicâ victum & caetera necessaria, prout pauperem vitam gerentibus congruit, aliquanto tempore sibi & mulieri praegnanti adquisivit. Tandem postremo infortunio paupertatis nimium aggravati, mendicare ostiatim sunt compulsi. Qui quidem Pelliparius cum uxore suâ longo tempore mendicantium vitam ducens, venerunt ambo ex casu ad palatium Ducis Normannorum Ricardi secundi. Erat enim ipsa silia Clitonis Edmundi eleganti specie; quae stans ad portam palatii Ducis Ricardi cum viro suo & tribus filiabus inter alios mendicantes, invenit gratiam mulier & mater in oculis janitorum, qui custodiebant introitus Palatii. Qui statim nunciaverunt Duci Ricardo ante ulteriorem portam palatii foeminam speciosissimam & facie pulcherrimam cum viro & tribus filiabus stantem & eleemosynam pro Jesu amore petentem; asserentes pro firmo, non posse quin de nobili orta esset genere. Dux Normannorum Richardus haec audiens, jussit eam cum pueris & marito adduci ad se. Qui omnes introducti, & ante conspectum Ducis proni in terram procidentes, ac ipsum, ut decet, humiliter adorantes, optatum receperunt solamen. Interrogabat enim Dux matrem puellarum, unde esset, & de quâ progenie orta? At ipsa humiliter respondet, se in Angliâ exortam & de regali genere. Helena verò, quae minor filia erat, sex viz. aut septem annorum, pomum tenuit in manu pulcherrimum, & Ducem intuens in birrum Ducis projecit. At Dux pomum recipiens gratias puellae intulit dicens; Certè & ista erit nutrita in palatio meo; elegit enim me amore speciali prae caeteris. Providit itaque Dux nobilis Ricardus pro patre, matre, & sororibus puellae possessiones sufficientes ad eorum [Page 247] victum & vestitum, ita quod de caetero mendicare minimè indigerent. Referebat enim mater Helenae filiam se esse filii Regis Anglorum Edmundi; sed quia se ignominiosè habebat erga patrem, discrimen exilii passam. Dux ut novit eam de regali prosapiâ ortam, multùm ipsam honorabat. Helena verò plurimis annis in curiâ Ducis Ricardi degens, aetatemque adolescentiae attingens, propter elegantem speciem, quâ enituit, inaestimabiliter filio Ducis secundo natu & fratri Ricardi tertii Roberto placuit. Exarsit namque supra modum in concupiscentiam ipsius; sed ne patrem offenderet ad tempus abstinuit. Tandem patre, viz. Duce Ricardo defuncto, Robertus filius ejus successit in Ducatum. Qui statim Princeps Normannorum effectus Helenam secum uxorio modo retinuit; non tamen matrimonium inter ipsos erat solemnizatum. Vovebat enim Robertus Dux se non velle uxorem ducere matrimoniali jure sibi copulatam, quousque Terram Sanctam visitâsset. Peractâ verò peregrinatione in redeundo versus natale solum Dux Robertus obiit; sed ante incoeptam peregrinationem Robertus Dux per septem annos ex Helenâ praenominatâ filium habuit nomine Wilhelmum, qui post patrem in Ducatum successit. Hic est ille Wilhelmus dictus Bastard Angliae Conquaestor, quèm in manu habemus. De nativitate istius Wilhelmi ita scribit Auctor in Flores Historiarum sub anno gratiae MXXX. Robertus Ricardi secundi Normannorum Ducis alter filius, &c. Vide locum, quem Rudburnus verbatim descripsit unà cum initio anni sequentis.

Wilhelmus Dux Normannorum cùm cognovit Haroldum, de quo in ultitimo capitulo quarti libri mentionem fecimus, diademate post mortem Edwardi redimitum, per nuncios illum leniter de rupto foedere increpavit, &c. Sequitur historia expeditionis Wilhelmi Ducis in Angliam usque ad dispositionem aciei in campo Hastingensi, ex Florilego verbatim desumpta; his verbis duntaxat additis de Vexillo ad Wilhelmum à Papâ misso;—in quo depingebantur tres Leopardi glauci, ut quidam volunt, tres leones glauci.

Deinde partes adversae acies disponunt; sed Angli, qui noctem totam insomnem fatigati transegerant, manè adhuc in seipsis penè deficientes contra hostes incunctanter procedunt, pedites omnes cum bipennibus consertâ ante se scutorum protectione, cuneum impenetrabilem ordinaverunt. Matthaeus Parisiacensis in Chronicâ suâ agens de gestis Wilhelmi Conquaestoris dicit; quòd Angli in ipsâ die belli erant fatigati, eò quod nocte praecedente vacabant ineptis vigiliis, comessationibus, potationibus, nihil cogitantes quid superventurâ die eis eveniret. Erant enim in potibus inebriati; quòd vix stare potuissent in praelio. Aliter scribit Auctor in Flores Historiarum, dicens, quòd Anglis eo die belli saluti fuisset consultum & eventum, ni Normanni more suo fugâ simulatâ consertas acies dissolvissent. Rex Haroldus pedestris juxta vexillum stabat, &c. Dein Rudburnus praelii Hastingensis historiam ex Florilego prosequitur, usque ad finem libri primi singula describens; ubi notandum illum Florilegi narrationem in Anglorum submissione terminare; descriptionem autem morum Haroldi quae sequitur, incipiens: Rex autem Haroldus in multis patrissans, aliaque usque ad finem libri Mariano Scoto in suis Additamentis libro 2do. accepta referre.

Ut enim scribit Auctor de Concordantiis Historiarum Angliae, duae causae principales fuerunt, quare Dux Wilhelmus in Angliam venerit. Prima, quia Alfredus cognatus suus & frater Sancti Edwardi Confessoris per proditionem comitis Godewyni patris Haroldi occisus fuit, & quàm plures alii Nobiles de Normanniâ, quos secum adduxerat, ut dictum est in quarto libro, decimati & cum eo occisi sunt. Secunda causa erat, quia Haroldus in perjurium lapsus tum pro regno sibi promisso, tum pro filiâ suâ, quam Haroldus vilificaverat, & regnum sine jure invaserat. Et non mirum, si regnum Angliae tunc temporis devenisset ad exteras nationes; quia teste Salvatore [Page 248] in Evangelio; ( Matth. XII. 25.) Omne regnum in se ipsum divisum desolabitur. Illis diebus bis orta est divisio in regno Anglorum. Prima facta est, quum Haroldus sibi imposuit diadema. Quidam enim Baronum consenserunt in Edgarum Athelyng, de quo superiùs dictum est libro quarto. Quidam consenserunt in Wilhelmum Ducem Normanniae: quidam in Haroldum. Secunda divisio erat, quum Dux Wilhelmus in Angliam applicuit, & Haroldus à pugnâ Scotorum & Noricorum cum victoriâ rediit; eò quòd ipse Haroldus omnem praedam & manubria in proprios usus, nulli quicquam impertiendo, convertit. Unde commilitones ejus plurimùm indignantes à Rege Haroldo unanimiter recesserunt; sicque secundò facta est divisio in regno; ut tradit Matthaeus Parisiacensis in Chronicà suâ de gestis Regum Haroldi & Wilhelmi.

Wilhelmus victor effectus in subsequenti die natalis Domini secundum quosdam, anno viz. Domini MLXVI. apud Londoniam Rex totius Angliae acclamatus, & coronatus est. Quidam ^‖ verò dicunt, quòd fuit coronatus Londoniae anno Dominicae incarnationis MLXVII. ab Aldredo Eboracensi Archiepiscopo cum magnâ exultatione cleri & populi, & Rex acclamatus Dominicae Nativitatis die. Noluit munus consecrationis à Stigando Cantuariensi Archiepiscopo suscipere; eò quòd illegitimè occupaverat illius dignitatis excellentiam. Et etiam tunc temporis vacavit sedes Londoniensis; cujus sedis Episcopo spectat in absentiâ Archiepiscopi Cantuariensis Regis coronatio, nisi aliter decreverit Archiepiscopus.

Wilhelmus in Regem sublimatus pacificè tractabat Nobiliores regni Angliae, post fidelitatis juramentum ab ipsis sibi praestitum, quamdiu fidem ei servabant; sed postquam rebellare coeperunt, homagiis iterum ab ipsis acceptis, datisque obsidibus, omnibus, qui ad regnum aspiraverant, factus est terrori. Civitatibus quoque dispositis & castellis, propriisque ministris impositis, ad Normanniam cum obsidibus Angliae & thesauris impretiabilibus navigavit. Quibus incarceratis & sub salvâ custodiâ deputatis, ad Angliam denuò remeavit; ubi commilitonibus suis Normannis, qui in bello Hastingensi patriam secum subjugaverant, terras Anglorum & possessiones ipsis expulsis successivè manu distribuit affluenti; & modicum illud, quod eis remanserat, factus jam de rege tyrannus sub jugo detrusit perpetuae servitutis. Et cùm se viderat in sublimi elevatum, & in fastu regni confirmatum; in alium virum subitò est mutatus; Nobiles terrae, quos antiquus sanguis ex antiquo sublimaverat, proh dolor! exhaeredando.

Ab Ecclesiâ Wyntoniensi abstulit tria maneria, viz. Estmeone, Westmeone, & Weregraves. Et à novo Monasterio Wyntoniae, quod nunc Hyda dicitur, vi abstulit, & militibus suis dedit ista maneria, viz. Aburthoun cum quatuor hydis & dimidio, Popham cum duobus hydis & dimidio, Cranburn cum octo hydis & dimidio, Draytonam juxta Nywetonem cum quatuor hydis, Swarewetonam cum tribus hydis & unâ virgatâ & dimidiâ, & Weststrattonam cum quinque hydis; quae omnia Edwardus senior filius Alfredi Regis fundator ipsius Monasterii eidem dedit. Edmundus Rex filius Edwardi senioris dedit eidem Monasterio Lygeput cum duobus hydis, Bekendenere cum decem hydis pro animâ suâ & patris sui Edwardi cum pertinentiis; sed Wilhelmus Conquaestor ea abstulit, & militibus suis dedit. [Page 249] Edredus Rex frater Edmundi, & filius Edwardi dedit novo Monasterio Wyntoniae, quod nunc Hyda nominatur, Andevere cum quinque hydis, & Wherewellam cum triginta hydis cum pertinentiis & privilegiis. Quae omnia Rex Wilhelmus Conquaestor pro voluntate suâ abstulit, & militibus suis dedit. Edwynus Rex dedit novo Monasterio Wyntoniae, quod modò Hyda nominatur, Sotewelle cum decem hydis & Ecclesiam cum pertinentiis & privilegiis; quod manerium cum Ecclesiâ Wilhelmus Conquaestor pro utilitate suâ ab ipso Monasterio vi abstulit. Etheldredus Rex filius Edgari Regis dedit novo Monasterio Wyntoniensi, quod modò dicitur Hyda, Lammere cum tribus hydis & Ecclesiam, & in insulâ Etha Meton cum duabus hydis. Badingborn cum quatuor hydis, Velokedone cum tribus hydis, Estede cum unâ hydâ, & in insulâ de Porteseye Frederingtone cum quatuor hydis, Suthingewerthe cum duabus hydis, & apud Berntone juxta Wherewellam unam hydam, & apud Wrefordi unam hydam, & pratum quod jacet juxta Kyngesmille, quod dicitur Mune; & hoc Wilhelmus abstulit, & militibus suis dedit. Cnutus Rex dedit novo Monasterio Wyntoniae, quod Hyda nominatur, Draytone juxta Byketone cum quinque hydis, & crucem nobilissimam de auro cum lapidibus pretiosis, & multis sanctorum reliquiis decenter ornatam, & duas magnas imagines auro & argento bene ornatus. Quae omnia Wilhelmus Conquaestor vi abstulit. Brythwynus Comes dedit Opwarneforde cum octo hydis permissione & licentiâ Etheldredi Regis. Quod manerium à novo Monasterio Wyntoniae Wilhelmus Conquestor pro voluntate suâ abstulit. Hugo Portuensis comes dedit novo Monasterio Wyntoniae Bedhamtone cum decem hydis & Ecclesiam cum pertinentiis & privilegiis permissione & licentiâ Sancti Regis Edwardi Londoniae: Quod manerium Wilhelmus Conquaestor pro voluntate suâ abstulit, & militibus suis tradidit▪ Robertus dapifer Hugonis de Portu dedit novo Monasterio Wyntoniae Fideleswerthe cum decem hydis, & sex cum pertinentiis & privilegiis permissione & licentiâ Sancti Edwardi Regis. Sed Wilhelmus Conquaestor illud ab ipso Monasterio rapuit injustè, & militibus suis tradidit. Consimili modo se habuit Wilhelmus tyrannus aliis Monasteriis, & caeteris Nobilibus Angliae. Unde Nobiliores de regno indignati ad Regem Scotorum Malcolmum confugerunt, &c. In sequentibus Westmonasteriensem exscribit à medio anno 1067. ad medium annum 1070.

Anno gratiae MLXX. Wilhelmus Rex Concilium magnum in octavis Paschae apud Wyntoniam celebravit cum totâ Ecclesiâ Anglicanâ; ubi multa regnum contingentia mutata sunt. Stigandus Archiepiscopus Cantuariensis degradatus est ignominiose; plures quoque Episcopi & Abbates ibidem depositi sunt. Solus inter omnes Angliae praelatos Egelwynus Dunelmensis Episcopus videns fratrum injustas oppressiones, condolens & zelum Dei habens, exulavit spontaneus ab Angliâ; & violentos oppressores vinculo excommunicationis innodavit. Stigandus iste primitùs erat Orientalium Anglorum Episcopus, STIGANDUS. viz. Helmhamensis Eccclesiae tandem ut scribit Wilhelmus Malmesbiriensis de Pontificibus, sublimiorem gradum meditatus, ^* Wyntoniensem Pontificatum invaserat; at ut habetur in Gestis Pontificum libro primo: ‘Non solùm eo Episcopatu contentus, sed etiam innocentis Regis Edwardi simplicitatem circumveniens, Archiepiscopatum Cantuariensem decem & septem annis injustè detinuit. Quaecunque posset aliis praeripere, sibi abscondere, nunquam avaritiae suae satisfecit. Sacros honores Ecclesiarum hos sibi pecuniâ comparans, istos aliis linguâ vendicans. Prorsus publicas nundinas ex Episcopatibus & Abbatiis faciens; & ibi cupiendi modestiam admittens, [Page 250] ubi quod cuperet, deesset. Nonne illud belluinae rapacitatis dices, quòd Wyntoniae Episcopatum & Cantuariae Archiepiscopatum, praeterea multas Abbatias, solus ipse possidebat; quae singula satis superque sufficerent alicui probo viro. Sed his ponit Wilhelmus Malmesbiriensis de Pontisicibus quandam derisoriam excusationem, sic inquiens: Sed ego conjicio illum non judicio, sed errore peccâsse; eo quòd homo illiteratus, sicut plerique & penè omnes tunc temporis Angliae, qui Monachi non erant, nesciret, quantum delinqueret; rem Ecclesiasticorum negotiorum sicut publicorum actitari existimans. Quare nunquam Pallium à Româ meruit; quamvis & ibi venalitas multùm operetur; nisi quod quidam Benedictus Apostolicae sedis pervasor ipsi misit Pallium gratulatus, quòd eum, quem alii Archiepiscopi ducebant ludibrio, ipse Papam appellâsset. Sed illo Papâ non multum post dejecto, omnia ejus facta evacuata; decretumque erat consilio salubri, non eum potuisse dare legitimè pallium, qui justè non habuisset Papatum. Non resipuit super his Stigandus, sed perstitit, parùm cogitans de animarum salute, tantùm forensi frueretur honore. Interea Wilhelmus Comes Normanniae Angliam veniens, armis provinciam perdomuit; cùm & Dei promissio suffragaretur, & nonnullae causae suppeterent, quas non infirmas ipse arbitraretur. Qui cùm & belli Hastingensis victoriâ & Castelli Doverensis deditione terrorem sui nominis sparsisset, Lundoniam venit. Venienti Stigandus cum potentissimis Anglis processu & favore suo applausit. Consertisque loquelis, Wilhelmus eum Stigandum in patrem & Archiepiscopum, ipse Wilhelmum in Regem & filium recepit. Veruntamen coronam regni de ejus manu Rex detrectavit suscipere; astutiâ, quâ consueverat, prohibitores ex parte Apostolici subornans. Nec multò post in Normanniam navigans, sub velamine honoris renitentem secum traxit; ne quid perfidiae se absente per ejus auctoritatem in Angliâ pullularet. Inter quae difficile dictu est, quantis eum excepit officiis, dignanter ubicunque locorum assurgendo, & contra eum in omnibus Episcopatibus Normanniae & Abbatiis longâ serie pompae procedi faciendo. Sed quicquid his tegebatur involucris erupit in clarum, veniente in Angliam Ermenfredo Sedunensi Episcopo Legato Alexandri Papae; qui ad voluntatem Regis coacto praefato Concilio Stigandum deposuit fidem Wilhelmi appellantem, & violentiam reclamantem. Et quamvis ille se blandè excusans, praeceptum Papae objectaret; non tamen opinionem affectatae depositionis exclusit, quòd cum toto aevo in vinculis Wyntoniae habuerit. Ibi ergo Stigandus tenui victu vitam toleravit; quòd ei parum de fisco inferebatur, & ipse ingenitâ mentis duritiâ nihil de suo inferri pateretur. Qui & hortantibus amicis & praecipuè Reginâ Edwardi Sancti relictâ Edytha, ut se delicatiùs vestiret & pasceret, per omne sanctum jurabat, non se habere nummum nec valens. Huic sacramento soliditatis vim abfuisse probavit ingens vis opum post mortem ejus in subterraneis specubus inventarum. Ad quarum indicium ut veniretur, auxilio fuit clavicula collo exanimati dependens, quae familiaris scrinii esset custos. Ea serae immissa manifestavit per chartas inventas & qualitatem metallorum & quantitatem ponderum.’ Quod dicit hic Wilhelmus Malmesbiriensis, & est de Pontificibus libro primo, viz. quòd Rex Wilhelmus tenuit Stigandum in vinculis; dicit Auctor de Concordantiis sub literâ S. non est verum; sed Wilhelmus inquit somniavit, quum ita scripsit. Habuit enim Wilhelmus eum in salvâ custodiâ, viz. in Castro Wyntoniae; infra quam custodiam diverteret quo vellet, sed extra limites ei non liceret. Honestissimè enim cum eo tractavit, dimittens ei in pace omnes thesauros auri & argenti, & aliarum rerum, quos ante depositionem suam habebat, & nihil ex omnibus accepit Rex quamdiu Stigandus viveret. Atramen Stigandus ne minimum nummum ex omnibus divitiis super semetipsum [Page 251] expendere voluit. Eo verò defuncto assignavit Rex Wilhelmus corpus ejus sepeliri in Ecclesiâ Cathedrali Wyntoniae, & crucem magnam ex argento cum duabus imaginibus in thesauro ipsius Stigandi inventam ex omnibus pretiosissimis divitiis quas Rex invenerat Ecclesiae Wyntoniensi pro animâ Stigandi solummodò transmisit. Iste Stigandus rexit Episcopatum Wyntoniensem viginti duobus annis, & in eâdem Ecclesiâ sepultus est. Stigando in Archiepiscopatum Cantuariensem successit Lansrancus Monachus, vir eleganter literatus & moribus multimodis ornatus; qui inter caetera magnifica opera librum composuit de Sacramento Altaris fidem roborando Catholicam. Iste Lanfrancus a Wilhelmo Duce Normannorum, antequam Angliam conquisivit, Abbas efficitur Cadamensis; & post in Regem Anglorum sublimatus post Stigandum primatem totius Angliae ipsum Lanfrancum Wilhelmus constituit. Iste Lanfrancus natione Longobardus, ex ingenuis parentibus ortus fuit. Literarum vir iste insignis, liberales artes; quae jamdudum in Galliâ sorduerant, & ferè erant extinctae, acumine sui ingenii fecit reviviscere, &c. Sequitur Lanfranci vita ex Wilhelmo Malmesburiensi verbatim descripta (de Pontificibus Angl. lib. 1.) usque ad finem Epistolae Bonifacii Papae ad Ethelbertum Regem. Ad cujus calcem Rudburnus ex occasione mentionis de Ecclesiâ Christi Cantuariensis inibi factae ista subjungit.

Quia verò fit in hâ Epistolâ mentio quodammodo de fundatione Ecclesiae Christi Cantuariae; aliquid diffusius de ipsâ fundatione in sequentibus pertractandum est. In civitate Doroberniae, quae modò Cantuaria dicitur, beatus Augustinus Ecclesiam reperiens antiquo Romanorum fidelium opere factam, eam in nomine sancti Salvatoris Dei & Domini nostri Jesu Christi consecravit, atque ibidem sibi & sucessoribus suis habitationem statuit; ut patet per Bedam de Gestis Anglorum libro 1mo. Non enim statuit Cathedram Patriarchatûs, ubi nunc Abbatia stat sancti Augustini, sed in Ecclesiâ sancti Salvatoris, quam Monachis repleverat. Fuerunt enim in eâdem Ecclesiâ Monachi inhabitantes, sed in numero pauci, ex quo priùs fundata erat a Romanis fidelibus usque in hodiernum diem; quamvis saeva gentilitas in caeteris locis ubique Monachos à terrâ delevit. Monachis tamen ibidem commorantibus Gentiles ministrabant panem, vinum, & oleum, & caetera vitae necessaria; ut habetur per Auctorem de Concordantiis Historiarum Angliae. In hâc Ecclesiâ antequam Rex Cantuaritarum Ethelbyrtus fidem Christianam susceperat, Bertha uxor ejus, quae Christiana erat de gente Francorum, ritum fidei Christianae inter Monachos observabat. Nam eâ conditione praedicto Regi Ethelbyrto erat desponsata, & à parentibus tradita; ut ritum fidei ac religionis suae cum Episcopo, quem ei adjutorem fidei dederant, nomine Leodhardo, inviolatum servare licentiam haberet. Et hoc erat causa, quare tam citò Rex Ethelbyrtus paruit praedicationi Sancti Augustini & Commonachorum snorum.

Interea baptizato Rege Ethelbyrto cum totâ suâ provinciâ, cujus adjutorio usus beatus Augustinus, convocavit ad suum colloquium Episcopos sive doctores Britonum provinciae, i. Walliae, pro tunc sicut & nunc, ut scribit Beda de Gestis Anglorum libro 1mo. cap. 32do. Quod dum esset statutum, venerunt septem Britonum Episcopi, &c. Succedit historia de colloquio Augustini & Episcoporum Britannicorum, de strage Monachorum Bannochoriensium, & de occasione conversionis Anglorum ex Bedâ, lib. 2. cap. 2. 1. desumpta.

Elegit etiam beatissimus Augustinus locum ad Monasterium construendum non longè à civitate Dorobernensi, i. Cantuariensi ad Orientem; in quo ejus hortatu Ethelbertus Rex Ecclesiam beatorum Apostolorum Petri & Pauli à fundamentis construxit, ac diversis donis ditavit; in quâ ipsius Augustini & omnium Episcoporum Dorobernensium simul & Regum Cantiae poni corpora possent. Quam tamen Ecclesiam non ipse Augustinus, sed successor [Page 252] ejus Laurentius consecravit anno gratiae quingentesimo nonagesimo Error manifestus. sexto [...] ▪ Primus autem ejusdem Monasterii Abbas Petrus Presbyter fuit; ut scribit Beda de Gestis Anglorum libro primo. Hic etiam christianissimus Rex Ethelbertus construxit Ecclesiam Sancti Pauli Londoniae, Monachosque ibi instituit, & Ecclesiam Roffensem, Monachosque inibi constituens. Hic solus in Regibus Cantiae usque ad flumen Humbre imperii fines extendit, & pacem habens cum provincialibus. Qui pro merito sanctitatis Sanctorum catalogo est ascriptus. Primus enim omnium Regum gentis Anglorum coeli regna conscendit. Dein vitam Lanfranci repetens Rudburnus Malmsburiensem exscribere pergit. Primo itaque loco succedit Epistola Bonefacii Papae ad Justum Archiepiscopum; cui historiam de Egbaldo Rege & fugâ Laurentii Archiepiscopi Rudburnus ex Bedâ subjecit: dein Epistolae Honorii Papae ad Honorium Archiepiscopum, Vitaliani ad Theodorum, Sergii ad Ethelredum, Alfridum & Adu [...] fum Reges. Huic postremae noster ista subjunxit.

Isti tres Reges, quibus Sergius Papa hanc praedictam Epistolam scripserat, non erant Monarchi in Angliâ sed Provinciales Reges. Etheldredus namque qui fuit tertius filius Pendae Regis, qui primis ex Saxonibus regnavit in Provinciâ Merciorum, quartus Rex imperabat Merciis. Qui postquam regnâsset triginta annis, apud Bardeneyam in Monachum tonsus est, & non multo post in Abbatem assumptus est. Et isti Etheldredo scripsit Sergius Papa; ut potest elici ex scriptis Auctoris in Flores Historiarum libro primo, & sub anno gratiae sexcentesimo nonagesimo secundo; ubi inter caetera sic scribit. Hoc anno Wilfridus Eboracensis Archiepiscopus, &c. Consule Florilegum, quem Rudburnus verbatim exscribit.

Et quia Wylfridum istum sanctissimum patrem in manibus habemus; aliquid ulterius de ejus sanctitate intermiscendum est, quod scribit venerabilis Beda Presbyter in historiâ Anglorum. Quum divisum erat Regnum Angliae olim in septem sive octo regna; secundum regnum fuit regnum Suthsexiae sive Australium Saxonum; quod incoepit sub nobilissimo Duce Elle circa tricessimum annum à primo adventu Anglorum. Hic Elle littora maris in Suthsaxoniâ occupavit, & magis magisque sibi regionis spatia adquisivit, & multa contra Britones bella gessit. Nam ut fertur, congregato exercitu maximo Saxonum pugnavit contra Britones apud urbem munitissimam Andredescestre; ubi post multas & lettiferas congressiones urbem non sine magnâ suorum amissione expugnavit; omnesque Britones ibidem inventos cum mulieribus & parvulis interfecit in ore gladii. Et quia ibi tot suorum damna receperat, ita urbem solotenus destruxit, quòd nunquam postea est reaedificata; locus tamen nobilissimae urbis videtur transeuntibus usque in hodiernum diem. Ella autem Rex cùm regnâsset potentissimè annis XVII. mortuus est; cu [...] successit filius ejus Cissa, & eorum progenies post eosdem usque ad Athelwoldum, qui primus Regum Suthsaxonum per Sanctum Byrinum Episcopum ad fidem Christi conversus est, & baptizatus in Provinciâ Merciorum praesente ac suggerente Rege Wlfe [...]e, à quo etiam egressus de fonte, &c. In sequentibus reliqua capitis 13. lib. 4. Bedae describuntur.

Interea superveniens cum exercitu Cedwalla juvenis strenuissimus, nondum fonte Baptismatis renatus, de gente Gewyseorum, cùm exularet à patriâ suâ, interfecit Regem Athelwoldum; ac provinciam illam saevâ caede ac depopulatione attrivit. Sed mox expulsus est à ducibus Regis Berchuno & Aldhuno, qui deinceps regnum Provinciae tenuerunt. Quorum prior postea ab eodem Cedwalla, cùm esset Rex Gewyseorum, occisus, & Provincia graviori servitio subacta. Sed & is qui post Cedwallam regnavit, simili modo Provinciam illam afflictione gravissimâ plurimo annorum tempore mancipavit. Quare factum est, ut toto illo tempore Episcopum proprium habere nequi [...]et. Sed revocato domum Wylfrido primo suo Antistite ipsi Episcopo [Page 253] Gewyseorum, i. Occidentalium Saxonum, qui essent in Wentanâ civitate, subjacuerunt. Tandem postmodum anno Dominicae Incarnationis septingentesimo quinto ex Synodali decreto statutum est; ut provincia Australium Saxonum, quae eatenus ad civitatis Wentanae, cui tunc Daniel praeerat, Parochiam pertinebat; & ipsa Provincia Australium Saxonum proprium haberet Episcopum. Consecratusque est eis primus Antistes Edbertus, qui erat Abbas Monasterii beatae memoriae Wylfridi Episcopi, quod dicitur Selesey; cui successit Ella, quo defuncto. Episcopatus discrimen magnum incurrebat. Nam cessavit Episcopatus per multum tempus. Sicque hoc regnum Suthsaxonum processu temporis valde minoratum est; donec in aliorum Regum jura pertransut, i. e. Westsaxonum. Postquam ergo Cedwalla regno potitus est Gewysedium sive Gewysorum; coepit & insulam Vectam, quae eatenus erat tota Idololatriae dedita; ac stragicâ caede omnes indigenas exterminare, ac suae Provinciae homines pro his substituere contendit; votoque se obligans, quamvis nondum regeneratus in Christo, quòd si cepisset insulam, quartam partem ejus simul & praedae Domino daret. Quod ita solvit, ut huic Wylfrido Episcopo, qui tunc fortè de gente suâ superveniens aderat, utendam pro Domino affirmaret. Est autem mensura ejusdem insulae juxta aestimationem Anglorum mille ducentarum familiarum. Inde data est Episcopo possessio terrae trecentarum familiarum. At ipse partem, quam accepit, commendavit cuidam de Clericis suis, cui nomen Brectwym, & erat filius sororis ejus, dans illi Presbyterum nomine Hiddila, qui omnibus, qui salvari vollent, verbum ac lavacrum vitae ministraret. Unde in Provinciâ eorum, qui de eâdem insulâ credendo salvati sunt, duo Regii pueri, fratres viz. Arnualdi Regis insulae, spirituali sunt Dei gratiâ coronati. Hoc ergò ordine postquam omnes Britannorum Provinciae Christi fidem susceperant, suscepit & insula Vecta. Sicque transiit dominium Suthsaxonum, quod incoepit anno Dominicae Incarnationis quadringentesimo nonagesimo primo, post mortem Hengisti anno tertio; & factum est dominio Regum Westsaxonum. Reges Suthsaxonum dominabantur aliquanto tempore in Suthsexiâ; eratque sedes Episcopalis ejusdem pagi antiquitus in Seleseyâ, modò est apud Cicestriam. Haec quae dicta sunt de hâ Provinciâ Suthsaxonum, scribit Beda de Gestis Anglorum. Wilhelmus verò de Gestis Pontificum libro tertio Rectiùs in fine. lib. 2. de eadem Provinciâ sic scribit: ‘Percensitis omnibus Episcopatibus Westsaxoniae, ad Australium Saxonum Episcopos ordo narrandi dirigitur. Provincia illa collimitatur ex unâ parte Westsaxonibus, ab alterâ Cantuaritis; Occidentalium Regum ditioni semper subjecta cum regulis, postquam Cedwalla Regem eorum Edelwalk bollo fudit. Is Edelwalk suadente Rege Wlfero baptizatus in Merciâ, beatissimum Wylfridum à sede suâ exulantem benigno dignatus hospitio, Episcopatûs etiam sede extulerat loco qui Selesige dicitur, nec nisi uno introitu potest adiri, mari undique circumgyratus. Veruntamen, ut dixi, Rege occiso, & Wilfrido qui ibidem Monasterium aedificaverat, domum redditâ pace regresso, multis annis Episcopatus vacavit: spectabatque interim Pontificatûs administratio ad Wintoniensem Antistitem, &c.’ Sequuntur Epistola Sergii, Gregorii, Leonis, Formosi, & Joannis Pontificam Romanorum, & reliqua Epistola Lanfranci ad Alexandrum Papam, ex Malmsburiensi (loco cit.) desumptae.

Succubuit tantis rationibus Thomas; & placitum ad moderationem transferens, libenter conditioni concessit animum, ut ulterior ripa Humbre fluminis esset principium suae Diocoesis, citerior esset limes Parochiae Cantuariensis. Erat enim tunc temporis Lanfrancus in doctrinâ & mundi sapientiâ famosissimus; quem venerabiliter suspiceret Apostolicus Alexander. Porrò Wilhelmus Rex in omnibus ei assurgebat, aggaudebatque & ei & aliis, quos in bono fervore audivisset, permisitque ei concilia congregare, quorum unius [Page 254] actio haec est. ‘Anno Incarnationis Dominicae MLXXV. regnante Wilhelmo Rege anno nono; congregatum est Concilium in Londoniâ praesidente Lanfranco Archiepiscopo Dorobernensi, considentibus secum Thomâ Archiepiscopo Eboracensi & caeteris Episcopis, Roffensis Ecclesia per id tempus pastore carebat, Lyndiffarnensis qui & Dunelmensis Episcopus canonicam excusationem habens concilio interesse non potuit. Et quia multis retro annis in Anglico regno usus Conciliorum absolverat, renovata sunt nonnulla, quae antiquis etiam fuerant Canonibus definita. Ex Concilio igitur Toletano quarto, Milevitano, atque Bracharensi statutum est; ut singuli secundùm ordinationis suae tempora sedeant, praeter eos qui ex antiquâ consuetudine sive suarum Ecclesiarum privilegiis digniores sedes habent. De quâ re interrogati sunt senes & aetate provecti, quid vel ipsi vidissent, vel à majoribus atque antiquioribus veraciter ac probabiliter ipsi vidissent vel audivissent. Super quo responso petitae sunt induciae, ac concessae usque in crastinum. Crastinâ autem die concorditer perhibuere; quòd Eboracensis Archiepiscopus ad dexteram Dorobernensis sedere debeat, Lundoniensis Episcopus ad sinistram, Wentanus juxta. Si verò Eboracensis desit; Londoniensis ad dexteram, Wentanus ad sinistram.’ Et sic claret, quòd Wyntoniensis Praesul non secundùm ordinationis suae tempus, sicut caeteri Pontifices, sedet in Conciliis sive in Convocationibus, sed secundùm dignitatem suae Ecclesiae quartum locum semper sive tertium ab Archiepiscopo Cantuariensi tenet. Et rogo carissimi hanc Chronicam inspecturi sive perlecturi; qualem gradum excellentioris dignitatis seu privilegii in Anselmo venerabili Cantuariensi Archiepiscopo recepit, ut creditis, ipsa Patriarchalis totius Angliae Ecclesia? Ut enim ventum est ad Concilium apud Barum, ubi Apostolicus Dominus Urbanus ante corpus sancti Nicholai constratum tapetibus & palliis ipse casulâ cum pallio amictus tribunal ascendit, caeteri cum cappis sedebant. Omnibus ergo suum locum ex antiquo vendicantibus, Anselmus humilitate summus quo poterat assedit. Exciderat animo summi Pontificis ingruente tumultu, ut ei locum delegaret. Sed erroris admonitus est quaestionis necessitate à Graecis propositâ, probare volentibus Spiritum sanctum non à Patre procedere. Hanc ergo quaestionem dum expedire tentans magis involveret, Graecis contra non improbabiliter occurrentibus, Anselmi recordatus exclamat vividè; tonitruum vocis aedis capacitas & turbae multiplicitas ingeminant. Pater & magister Anselme Anglorum Archiepiscope ubi es? Ille ubi se vocari audivit, in pedes constitit. Quem Apostolicus compellans: Nunc, inquit, magister opus est scientiâ, opus eloquentiae tuae operâ: Veni ascende huc & defende matrem tuam Ecclesiam, quam Graeci labefactare conantur. Succurre ergò quasi à Deo huc missus. Continuo cuncti astantes & assidentes oculos & ora in eum conversi percunctari coeperunt, quis esset? Annitentibusque proximis ad concessum Apostolici levatus sedere jussus est juxta Romanum Archidiaconum, cui ante Papam sedere moris est. Includamus, inquit Papa Urbanus, hunc in orbe nostro, tanquam alterius orbis Papam. Nec moratus omnibus palam exposuit Papa, qui genus, unde domo, cujus scientiae, cujus facundiae, quàm religiosus, quanta pro fidelitate Romanae Sedis passus esset. Dilatusque in posteram diem quaestionis tractatus, quamvis Anselmus statim respondere non dubitaret. Sed sequenti die solito maturiùs coetu coacto promotus in editum ita pertractavit quaestionis latera, ita penetravit & enebulavit intima; ut Latini clamore testarentur gaudium, Graeci de se praeberi dolerent ridiculum, nullus porro inops & inanis scientiae discederet. Sensa illius sermonis procedenti tempore luculenter digessit in libro de Processione Spiritûs Sancti facto. Tunc verò ubi verbum absolvit, omnes in illum oculos & ora conversi, hic laudare fidem, ille scientiam, omnes eloquentiam. Sedato fragore, quem laus ejus suscitaverat, intendens in eum [Page 255] summus Pontifex ait. Benedictum sit cor & sensus tuus & os, & sermo oris tui sit benedictus. Celebrato sic Concilio, omnibusque Episcopis Gallicanis sedes suas agnoscentibus, nulloque recordante aliquem Cantuariensem Archiepiscopum concilio Romano interfuisse, posita est ei sedes in coronâ cum Archidiacono Romanae Ecclesiae, & in aeternum jus sibi & successoribus suis transcripta.

Post Stigandum, qui contra decreta Canonum ambas sedes occupaverat Cantuariensem viz. & Wyntoniensem, in sede Wyntoniensi Stigando deposito successit in Episcopatum Wentanae civitatis Walkelinus, ^† vir magnae WALKELINUS. literaturae, doctor in Theologiâ egregius, in studio Parisiacensi cathedram ascendit magistralem, consanguineus enim erat Wilhelmi Conquaestoris & natione Normannus. Hic primis temporibus suae consecrationis Monachos Ordinis Sancti Benedicti supra modum exosos habebat; ut habetur in Gestis Pontificum lib. 2do. c. 30. Unde & trecentas libratas terrae Monachis Ecclesiae suae auferens, suis & successorum suorum usibus implicuit. Iste Walkelinus incitavit omnes Episcopos Angliae ad expellendum Monachos à Cathedralibus Ecclesiis in Angliâ, ut habetur in Gestis Pontificum libro primo, cap. 7mo. ubi sic habetur. ‘Jamque enim Episcoporum livor increverat volentium ab Episcopalibus sedibus Monachos Clericis immissis extrudere. Auctor hujus factionis fuit Walkelinus Wentanus, ad caetera bonus, sed in hoc ad pravum consiliis susurronum flexus, plusquam quadraginta Canonicos cappis & superpelliciis ornaverat introducendos in propriam Ecclesiam Monachis expulsis, si potuisset trahere Regem Wilhelmum & Archiepiscopum Lanfrancum in suum consensum. Regem Wilhelmum in sententiam traxit; & toto conatu elaborabat; ut Archiepiscopi Lanfranci consensum eliceret. At ille Archiepiscopus Lanfrancus auditum facinus exhorruit; & tot potentum excogitatas machinas, ut casses aranearum, solo intuitu dissolvit. Quinetiam ne idem auderent posteri, egit, ut Alexander Papa scriptis inhiberet. Magnum id & laudandum, ut quod sedula Sanctorum benignitas tempore Regis Edgari inchoaverit, iste gloriosus Archi-Praesul labefactari non permiserit, quamvis iniquâ comparatione factum hujus cum illorum facto pensitetur. Nam illi totius Angliae magistri arridente Rege facilè quod vellent efficerent; iste autem solus contra tot obsistentes rem profligaverit & vicerit. Abbatiam Sancti Albani per Paulum Abbatem, quem ibi constituit, in eum, quo nunc est, statum provexit. In Roffensi Episcopatu Clerici servientes vix ad quaternarium numerum assurgere poterant, & ipsi quotidiani panis egentes. Hos per Gundulphum Episcopum sustentans sumptibus propriis Monachos ad quinquaginta introduxit; quibus Villâ permagnificâ datâ procuravit, ut non solùm non afficerentur inopiâ, sed etiam victualium gauderent copiâ.’ Walkelinus postmodùm super proposito nefando vehementer doluit; & Monachus in propriâ Ecclesiâ factus: 'Monachos ut filios fovebat, dilexit ut fratres, honorabat ut Dominos; nihil minus pro dissimilitudine vestis exhibens eis vel adjutorii vel familiaritatis. Istud habetur in Gestis Pontificum lib. 2do. cap. 2do. Quod autem ponitur hic dissimilitudo vestis, intelligitur de habitu pontificali superposito Monachali; ut scribit Actor de Concordantiis Chronicantium sub literâ V. ‘Nullum conviciis incessere, pronuncians quòd Episcopalis gravitas suam indignâ maculâ respergat gloriam, si in pauperiorum descendat [Page 256] contumeliam.’ Iste Walkelinus Episcopus constituit Symeonem fratrem suum, virum gloriosum ac religiosum, in Priorem Ecclesiae suae, qui postmodùm factus est Abbas Elyensis. Symeone sic translato, contulit Walkelinús Episcopus Prioratum Wyntoniensis Ecclesiae Godefrido cuidam ex Cameraco genito: ‘Qui religione & literaturâ insignis fuit. Literaturam protestantur Epistolae samiliari illo & dulci stylo editae; maximéque Epigrammata, quae Satirico modo absolvit, praeterea versus de Primatum Angliae laudibus. Quid quòd omne divinum officium, quod vetustate quadam obsoletum, nativâ excultum venustate fecit splendescere. Religionis & hospitalitatis normam pulchrè inchoatam delineavit in Monachos; qui hodie in utrisque ita Godefridi formam sectantur, ut aut nihil aut parum eis desit ad laudis cumulum. Denique est in eâ domo hospitum terrâ marique venientium, quantum libuerit, diversorium sumptu indeficienti, charitate indefatigatâ. Inter haec inerat sancto viro morum humilitas; ut nihil ex illo unico Philosophiae promptuario redoleret nisi humile, procederet nisi dulce. Quantula verò potest videri haec ejus laudatio? Quotus verò quisque est, qui vel minimùm imbutus literis non alios infra dignitatem suam opinetur, tumido gestu & pompatico incessu prae se ferens conscientiam literarum? Veruntamen ne quid perfectionis sanctae deesset animae; multis ille annis grabatum fovit camino diuturnae tabis peccata excoctus.’ Walkelinus Episcopus fieri fecit turrim Ecclesiae Wyntoniensis, ut modò cernitur; coetum Monachorum in ipsâ Ecclesiâ augmentavit; & postquam strenuè rexisset Wyntoniensem Ecclesiam viginti septem annis, quievit in Domino; illum nempe

Atropus occurit, Lachesis traxit, reparavit
Clotho colum dirè; patriae flos coepit abire.
O Walklyne pater salveris, quòd locus ater
Nunquam te violet, qui malè semper olet.
Sed plausu plena cuncto Paradisus amoena
His animam teneat atque fovere queat.
Sitque pater tibi dux, sit rector, sit tibi vita.
Filius, & sua crux lux tibi fiat ita. 
Amen.

Sicque viam universae carnis Walkelyno ingresso, in propriâ Ecclesiâ sepultus est idem Praesul benignissimus, ut ita dicam. Sed & quamvis Monachos omnes in Angliâ, & Ecclesiam suam in principiis deliciarum exosos habuisset; infra breve tamen poenituit, & quod per prius inordinatè in animo conceperat, religiosissimè corripuit; & restitutionem de malefactis ordini Monachorum illatis cum omni humilitate fecit. Et hoc mihi & omnibus in testimonium suae satisfactionis devenit; quia obitum suum tam solemniter celebrat Wyntoniensis Ecclesia, tanquam pro speciali Benefactore suo; quod non faceret, si ingratus eidem Ecclesiae minimum extitisset. Jacet enim ejusdem Praesulis venerabile corpus humatum in navi Ecclesiae ad gradus sub Pulpito, in quo erigitur crux argentea magna Stigandi Archiepiscopi cum duabus imaginibus argenteis magnis, ad pedes viz. Wilhelmi Gyffard quondam Wyntoniensis Episcopi; & in lapide marmoreo superposito sculpuntur hi versus;

Praesul Walklynus istic requiescit humatus,

Tempore Wilhelmi Conquestoris cathedratus.

Anno gratiae MLXXI. & Regis Wilhelmi primi quinto, cum Angli à Normannis nimis injuriosè tractarentur; ad Helyensem Insulam & Insulam Thorneiae fugientes, ibi castra refugii facientes, Herewardum militem in armis strenuissimum sibi ducem praefecerunt, &c. Dein reliqua hujusce anni, [Page 257] & gesta annorum quatuor sequentium Rudburnus ex Florilego mutuatus (isthoc duntaxat addito, Waltheofum Comitem Wintoniae decollatum esse) Ecclesiae Dunelmensis exhibet historiam, quam inter alia de Sede Dunelmensi scripta inferiùs collocandam duxi. A rebus Dunelmensibus enarrandis Author ad res gestas anni 1083. saltn facto transit.

Anno gratiae secundùm computationem Auctoris in Flores Historiarum MLXXXIII. Idus Aprilis obiit Matildis Regina, uxor Wilhelmi Regis, filia Baldewyni Comitis Flandriae; & sepulta est Cadomi in Monasterio Sancti Stephani, quod ipsa cum viro suo à fundamentis construxerat, & nobiliter dotaverat; anno XVII. regni Wilhelmi. Istius Matildis consilio Wilhelmus Rex pacificè cum Anglis tractabat, quamdiu ipsa vixisset; post mortem verò ipsius Matildis omnem induit tyrannidem. Unde statim misit Justitiarium per totam Angliam singillatim per Comitatus; & inquirere fecit & diligenter perscrutari, quot acrae vel jugera terrae, quidque uni militi sufficere posset; fecitque inquirere de urbibus & villis & viculis, ad quid in solidum ascenderent. Inquisivit etiam, quot animalla possent sufficere ad unius hydae culturam. Quid hîc vocatur Hyda; notandum quòd tria grana ordei sicca & rotunda faciunt pollicem, duodecim pollices faciunt pedem, tres pedes faciunt ulnam, quinque ulnae & dimidia faciunt perticam, & viginti perticae in longitudine & quatuor in latitudine faciunt unam acram. Item unus denarius, qui dicitur Starelyng, rotundus sine tonsurâ ponderabit XXXII. grana frumenti in medio spicae; viginti denarii faciunt unciam, & duodecim unciae faciunt libram secundùm cursum Angliae, id est, viginti solidos. Octo librae frumenti faciunt lagenam, octo lagenae faciunt modium secundùm mensuram Londoniarum, & est octava pars quarterii. Item ducentae quinquagintae librae Sterlingorum faciunt bussellum. Item quatuor virgae terrae faciunt Hydam, i. sexaginta quatuor acrae terrae. Quinque Hydae terrae faciunt Feodum militis s. trecentae acrae terrae & viginti. Quodlibet Feodum militis dabit pro scutagio quadraginta solidos. Dimidium Feodum militis, i. e. CLX. acrae terrae, dabit pro scutagio viginti solidos. Item pro XVI. parte feodi militis, i. e. viginti acrae terrae dabit pro scutagio viginti quatuor denarios, obolum, & quadrantem Item pro decimâ parte Feodi militis, i. e. triginta tres acrae terrae dabit pro Scutagio quatuor solidos. Item pro quintâ parte Feodi militis, i. e. LXIV. acrae terrae dabit pro Scutagio octo solidos. Item pro unâ hydâ & quartâ parte hydae dabit pro Scutagio X. solidos, i. e. I. Octoginta. viginti quatuor acrae terrae. Item pro tertiâ parte Feodi militis, i. pro CVI. acris terrae & dimidiâ dabit pro Scutagio XII. solidos. Fecit etiam Wilhelmus Rex de fluminibus, paludibus & sylvis, quem censum redderent per annum, & quot milites essent in unoquoque Comitatu regni. Quae omnia in scriptis redacta & Westmonasterium delata, in thesauris Regum usque hodie reservantur. Deinde de unoquoque aratro, i. e. hydâ terrae, totius regni sex solidos cepit argenti. Hîc incaepit magna oppressio in Angliâ & manifesta. Consimile fecit, immo magis detestabile, anno regni sui quarto, pessimo usus consilio, omnia Anglorum Monasteria exspolians, auro & argento insatiabiliter apporiavit; & ad majora sanctae Ecclesiae opprobria calicibus & feretris non pepercit. Episcopatus quoque & Abbatias omnesque qui Baronias tenebant, & eatenus ab omni servitio saeculari libertatem habuerant, sub servitute statuit militari. Inrotulans singulos Episcopatus & Abbatias pro voluntate suâ, quot milites sibi & successoribus suis hostilitatis tempore voluit à singulis exhiberi. Et Rotulos hujus servitutis Ecclesiasticae ponens in thesauris, multos viros Ecclesiasticos huic constitutioni pessimae reluctantes à regno fugavit. Eodem tempore factus est magnus Liber; qui habitus est in thesauro Westmonasterii, & alius in thesauro Ecclesiae Cathedralis Wyntoniae, vocatus Domysday; & vocatur sic, quia nulli parcit, sicut nec magnus dies judicii. Anno verò sequenti, [Page 258] viz. anno octavodecimo regni sui, instillato in auribus Regis quòd propter injustas & frequentes exactiones & oppressiones ejus universitas regni conspiraverat contra ipsum, Rex Wilhelmus in festo Pentecostes apud Westmonasterium coepit homagium hominum totius Angliae & juramentum fidelitatis, cujuscunque essent Feodi vel tenementi. Eodem tempore per priùs Henricum filium suum juniorem cingulo donavit militari. Extorta igitur maximâ pecuniae summâ, de quibus aliquam sophistice causam poterat invenire, in Normanniam innumeris maledictionibus laqueatus transfretavit.

Erat Rex Wilhelmus Bastard amator ferarum. In tantum hujusmodi bestiolas dilexit; quòd qui cervum caperet vel capreolum, exoculabatur, nec erat qui patrocinaretur. Amabat enim Rex ferus feras, ac si esset pater ferarum, humanam postponens charitatem. Unde asseritur, quòd per triginta & amplius milliaria, ubi erat hominum mansio, terra culturâ fructifera nec non frugifera, extirpatis domibus cum pomoeriis & hooris, & etiam Ecclesiis cum Coemiteriis, in Forestam vel potius in deserta & ferarum lustra Rege jubente sit redacta. Quae Foresta Nova Foresta usque in praesens appellatur. Ad castra verò construenda omnes suos superabat Antecessores; armorum & militiae amator fuit incomparabilis. Verumptamen pacis amator extitit singularis, sitiens sanguinem homicidarum & latronum, & ultor scelerum inexorabilis. Acierum dispositor & rector prudentissimus; & bellator, quasi esset Marti confoederatus, fortunatissimus & invictissimus. Unde qui diu prudenter Normanniam tanquam jure haereditario, Coenomanniam armis sibi adquisivit; Britannicam, Amoricam subjugavit, in Angliâ quoque solus regnavit. Scotiam & Walliam subegit. Omnes sibi Rebelles etiam conterminos potenter ac prudenter edomuit. Tantaque pax suis regnavit temporibus; quòd puella virguncula auro onusta indempnis ac intacta Angliam potuit peragrare. Iste Rex Wilhelmus tria Coenobia fundavit. Unum in Angliâ in honorem Sancti Martini apud Hastyng, quod de Bello nuncupatur; ubi consertum legitur praelium inter ipsum & Haroldum. Quo in loco Monachis institutis, ut pro animâ Regis Haroldi & aliorum ibidem occisorum divina celebrarent, constituit; Coenobiumque illud congruis possessionibus ampliavit. Et Abbatiam de Bermondesey in Suthreyâ. Aliud Monasterium unà cum uxore suâ Matilde in Normanniâ apud Cadomum construxit; quod in honore Sancti Stephani Protomartyris consecratum praediis optimis & donariis magnificis insignivit.

Iste Wilhelmus ex Reginâ Matilde liberos multos generavit, Robertum, s [...]. Wilhelmum, Ricardum, & Henricum. Quorum primogenitus Robertus adhuc patre vivente Normanniam sibi negari molestè ferens, in Italiam abiit irâ succensus; ut filiâ Bonefacii Marchionis sumptâ adversaretur patri partibus illius adjutus. Sed hâc petitione frustratus, Philippum Francorum Regem contra patrem suum excitavit. Quare ipsius benedictione & haereditate cassatus, Angliâ post mortem patris sui caruit, Ducatu Normanniae vix retento; ut infrà pleniùs patebit. Maledixit enim Wilhelmus Roberto filio suo propter hanc causam praetactam. Quam maledictionem, antequam obiret▪ expertus est evidenter. Ricardus magnificus & bonae indolis adolescens & Dux Beormae, primaevae florem juventutis acerbâ morte praevenit. Tradunt enim ipsum in novâ Forestâ, quam pater suus de novo construxerat, quae nova Foresta modò appellatur, ut superiùs diximus, cervos insequentem morbum lethalem incurrisse, in loco viz. quem Rex pater ejus destructis villis, ut suprà dictum est, & Ecclesiis subversis in sylvam redegerat densissimam & habitaculum bestiarum. Quidam scribunt, quòd praedictus Ricardus sic cervos insequendo ictu sagittae vulneratus in saepe nominatâ Forestâ interiit; & sepultus est in Ecclesià Cathedrali Wyntoniae. Filiae Regis Wilhelmi quinque erant; quarum Coecilia Cadomis Abbatissa fuit. Constantia Comiti Britanniae Alano erat in conjugium data. Tertia verò Adala Stephani Blesensis [Page 259] Comitis uxor fuit. Viro tandem defuncto, apud Mercenniacum Sanctimonialis habitum suscepit. Quarta Haroldo Anglorum Regi promissa fuerat, ut praediximus. Et quinta Aldefonso Galiciae Regi jurata erat; quarum duorum nomina penitus non audivi.

Rex praeterea Wilhelmus in adolescentiâ primâ castitatem adeò respexit▪ ut publicè diceretur ipsum in foeminâ nihil posse. Verumptamen ex Procerum sententiâ matrimonio addictus, ita se habuit; ut pluribus annis nullius probri suspicione notaretur. Subjectis humilis apparebat & facilis, inexorabilis erat rebellibus. Diebus singulis Missae assistebat, matutinos hympnos & vespertinos diligenter cum Horis regularibus audiebat. Wilhelmus Rex solitus erat coronari ad Natale Domini Wygorniae, ad Pascha Wyntoniae, ad Pentecosten Londoniae. Et haec de moribus ejus dicta sufficiant. Istius Regis Wilhelmi anno regni sui vicesimo primo & anno Domini MLXXXVI. secundùm computationem Auctoris de Concordantiis Chronicorum, in Provinciâ Walliarum quae Ros vocatur, inventum est Walwennii sepulchrum▪ qui fuit Arthuri Regis Britonum ex sorore nepos, super ripam maris, longitudinem habens quatuordecim pedum. Regnavit autem in eâ parte Britanniae, quae usque hodie Walweytha vocatur; vir in militiâ & in omni animositate famosissimus, ut tradunt Britones.

Rex Wilhelmus erat Legum amator & emendator studiosissimus. Unde apud Londoniam consilio Baronum suorum fecit summonire per universos Angliae Comitatus omnes Nobiles sapientes & suâ lege eruditos; ut eorum leges & consuetudines audiret. Et licèt Rex Wilhelmus leges Norfolchiae, Cantebriggiae & Deirae, ubi quondam maxima pars Danorum & Norwegensium inhabitabat, priùs magis approbaverat, & eas per totum regnum observari praeceperat; pro eo quòd omnes Antecessores ejus Duces & ferè omnes Barones Normanniae Nothwygenses extitissent, & quòd de Northwegiâ olim venissent. Sed postea ad preces Communitatis Anglorum Rex adquievit. Qui deprecati sunt, quatenus permitteret sibi leges proprias & consuetudines antiquas habere, in quibus vixerant patres eorum & ipsi autem eis nati & nutriti sunt, sc. leges Sancti Edwardi. Et ex illo die magnâ auctoritate veneratae & observatae sunt prae caeteris regni legibus leges Sancti Edwardi; quae quidem priùs inventae sunt, & constitutae fuerunt tempore Regis Edgari avi sui. Verumptamen post mortem ipsius Regis Edgari usque ad coronationem Sancti Regis Edwardi, quod tempus continet annos sexaginta septem, praedictae Leges sopitae sunt & penitus pretermissae. Sed postquam Rex Edwardus in regno fuit sublimatus, consilio Baronum Angliae legem▪ sexaginta septem annis sopitam excitavit, excitatam reparavit, reparatam decoravit, decoratam confirmavit; & confirmata vocata est lex Sancti Edwardi Regis, non quòd ipse priùs adinvenisset eam, sed cùm praetermissa fuisset & penitus oblivioni dedita à morte avi sui Regis Edgari, qui primus inventor ejus fuisse dicitur, usque ad sua tempora viz. sexaginta septem annis. Unde ex praecepto Regis Wilhelmi electi sunt de singulis totius Angliae Comitatibus duodecim viri sapientiores; quibus jure jurando injunctum erat coram Rege Wilhelmo, ut quoad possent recto tramite neque ad dexteram neque ad sinistram declinantes legum suarum consuetudinumque sancita patefacerent, nil praetermittentes, nil addentes. Aldredus autem Eboracensis Archiepiscopus, qui Regem Wilhelmum coronaverat, & Hugo Londoniensis Episcopus per praeceptum Regis scripserunt propriis manibus omnia, quae praedicti jurati dixerunt. A legibus namque sanctae matris Ecclesiae sumentes exordium, quia per eam Rex & regnum solidum subsisten [...]i habent fundamentum, leges & libertates & pacem ipsius concionati sunt dicentes: Omnis Clericus, &c. Sic enim incipiunt Leges Sancti Edwardi. Sancivit namque primùm leges in Britanniâ ( [...] ▪ Dunwallo. Dumwallonis Molmucii, cujus leges Molmucinae dicebantur, usque [Page 260] ad tempora istius Wilhelmi Conquaestoris satis celebres. Inter quae statuit, ut civitates & templa Deorum, viae ad illa ducentes, ac aratra colonerum immunitate confug [...]i gauderent. Deinde Mercia Regina Britonum uxor Gwetelini Regis, à quâ Provincia putatur Merciorum denominata, legem edidit discretione & justitiâ plenam, quae lex Marcia vocabatur. Has duas leges Gildas Historicus transtulit in Latinum, & Rex Alfredus postmodùm de Latino in Saxonicam transmutavit, quae Merchelege Saxonicè dicebantur. Ille quoque Alfredus legem anglicè conscriptam superadjecit, quae Westsexenelage Saxonicè vocabatur. Tandem Danis in hâc terrâ dominantibus, tertia lex emanavit, quae Danelage dicebatur. Ex his tribus legibus Sanctus Edwardus tertius ante Conquaestum unam legem communem edidit; quae Leges Sancti Edwardi usque hodiè vocantur. De quibus nonnulla vocabula adhuc frequentata, inserere dignum duxi.

Mundebryche,: i. e. laesio Majestatis, Gallicè blesuure de Court ou de loys.
Trithbryche,: i. e. fractio pacis.
Mys [...]remuynge: i. variatio loquelae in Curiâ.
Scheaunwynge,: i. e. propositio mercimonii, Gallicè Displeyure de Marchaundyse.
Hamsokne vel Hamfare,: i. e. insultus factus in domo.
Forstallynge,: i. e. coactio vel obsistentia facta in stratâ regiâ.
Frythesockne,: i. e. tutatio in jurisdictione, Gallicè seureute en defens.
Infangthef pelfyn inward,: i. e. infra suum cupere reum, Gallicè dedemez le [...]en athachement de laron.
Saka,: i. e. jurisdictio, Gallicè Court justice forfet onacheson.
Soka,: i. e. secta curiae, & inde dicitur Sokne: sed Sokne dicitur aliquando interpellatio majoris audientiae.
Wergelthef: Anglicè Eschape, Gallicè Solte de laron.
Thean,: i. e. laudare auctorem, Gallicè Renoch garant; & quandoque dicitur sequela nativorum.
Fythwyte,: i. e. amerciamentum pro conflictu.
Wardwite: hoc est, esse quietum pro Wardis factis, Gallicè sursise de garde.
Bloodwyte,: i. e. amerciamentum pro effusione sanguinis.
Flythwyte,: i. e. emenda proveniens pro contentione.
Leyrwyte,: i. e. emenda pro corruptione nativae.
Gultwyte,: i. e. emenda pro transgressione.
Scot,: hoc est esse quietum de quadam consuetudine, sicut de omni tallagio ad opus Vicecomitis vel ejus Ballivorum, vel ad opus Ballivorum Domini.
Hydage: vel Talage, i. tallagium datum Danis, i. tres denarios de qualibet hydâ terrae.
Wapentak: & Hundred idem sunt; quia procinctus centum villarum solebat reddere arma in adventu Domini.
Lestage,: i. e. consuetudo exacta in nundinis & mercatis.
Stallage,: i. e. exactio pro statione in plateis tempore nundinarum.

Haec expositio vocabulorum praedictorum habetur per Ranulphum Cestrensem in suâ Polychronica, ubi agit de Alfredo. Alibi verò legi ista vocabula explanata sub formâ quae sequitur.

Soka,: hoc est secta de homagio in Curiâ Domini secundùm consuetudinem regni.
Sak,: hoc est placitum & emenda de transgressione homagii in Curiâ Domini, quia Sak anglice Achesun gallicè, & dicitur Forsi [...]hesak idem quod purquele à chesun & Sak dicitur pur forfet.
Tolle,: hoc est quòd vos & homines vestri de toto homagio vestro sitis quieti de omnibus mercatis de tolneto, & de rebus emptis & venditis.
Them,: hoc est quòd habeatis totam generationem villanorum vestrorum cum eorum sectis & catallis, ubicunque in Angliâ inventi fuerint, excepto [Page 261] quòd si quis Nativus quietus per unum annum & unum diem in aliqua Villâ privilegiatâ manserit; ita quod in eorum Communitatem sive Communam scilicet Gyldhallam & tanquam civis receptus fuerit, eo ipso à villenagio sit liberatus.
Infangenethef,: hoc est quòd latrones capti in Dominio vel in Feodo vestro, & de suo latrocinio convicti, in Curiâ vestrâ judicentur.
Utfangenethef,: hoc est quòd latrones de terrâ vestra, vel de Feodo vestro extra terram vestram vel Feodum vestrum capti cum latrocinio ad curiam vestram revertantur, & ibidem judicentur.
Hamsokene,: hoc est, quietum esse de amerciamento pro ingressu hospitiorum violenter & sine licentiâ contra pacem Domini Regis, & quòd teneatis placita de hujusmodi transgressione factâ in terrâ vestrâ in curiâ vestrâ.
Grythbreche,: hoc est pax Domini Regis infracta, quia Gryth Anglicè, Pax Latinè, & Pees Romanè.
Bloodwyte,: hoc est esse quietum de amerciamentis pro sanguine fuso, & quòd teneatis inde placitum in curiâ vestrâ, & habeatis amerciamenta inde provenientia; quia Wyte Anglicè, misericordia Latinè.
Pleythwyte,: hoc est esse quietum de amerciamentis pro medlettis, & quòd teneatis inde placitum in Curiâ vestrâ, & habeatis amerciamenta inde provenientia; quia Plyth Anglicè, Medelee Romanè.
Flythwyte,: hoc est esse quietum de contentione & convitiis, & quòd teneatis placita inde in Curiâ vestrâ, & habeatis inde amerciamenta; quia Flyth Anglicè, Tensun Romanè.
Ferdewyte,: hoc est esse quietum de amerciamentis, cùm quis utlagus fugitivus veniat ad pacem Domini Regis sponte vel licentiatus.
Flemenfryth,: hoc est quòd habeatis catalla sive amerciamenta hominis vestri fugitivi.
Leyrwyte,: hoc est, quòd capiatis emendationem ab ipso qui corrupit nativam vestram sine licentiâ vestrâ.
Chyldwyte,: hoc est, quòd capiatis geresum an de nativâ vestrâ corruptâ & praegnatâ sine licentiâ vestrâ.
Forstalle,: hoc est esse quietum de merciamentis & de catallis arestatis infra terram vestram, vel exarestatis, & teneatis & habeatis placita inde in Curiâ vestrâ de hujusmodi catallis arestatis infra terram vestram, & amerciamenta inde provenientia.
Scot,: hoc est esse quietum de quadam consuetudine, sicut de communi tallagio ad opus Vicecomitis vel ejus Ballivorum.
Geld,: hoc est esse quietum de consuetudinibus servilibus quae quondam dari consueverunt, siout Hornguld & his similibus.
Hydeage,: hoc est esse quietum, si Dominus Rex talliaverit totam terram per hydas.
Caruage,: hoc est esse quietum, si Dominus Rex talliaverit totam terram per carucas.
Daneguld,: hoc est esse quietum de quadam consuetudine, quae currit aliquo loco, quam quondam Dani levaverunt in Angliâ.
Hornguld,: hoc est esse quietum de quâdam consuetudine exactâ pro talliâ sc. de quâcunque bestiâ cornutâ.
Wapentake,: hoc est esse quietum de sectâ de quadam consuetudine pro placitis captis vel assignatis in nundinis vel mercatis.
Shewynge,: hoc est esse quietum de atachiamentis in quâdam Curiâ & coram quibuscunque de querelis ostensis & non advocatis.
Myskennynge,: hoc est esse quietum de amerciamentis pro querelis coram quibuscunque sive transumptivè prolatis.
Burghbreche,: hoc est quietum esse de transgressionibus in Civitate vel in Burgo contra pacem factis.
Wardwyte,: hoc est, quietum esse de consuetudine pro Wardis factis.
Averpany,: hoc est esse quietum de denariis dandis pro Averragio Domini Regis.
Hundredpany,: hoc est esse quietum de denariis dandis vel aliis consuetis faciendis praepositis Hundredi.
Bordhalpany,: hoc est esse quietum de quadam consuetudine exactâ pro tabulis levatis.
Tithyngpany,: hoc est esse quietum de tallagio decimae per consuetudinem.
Burgbote,: hoc est esse quietum de auxilio dando ad reficiendum Burgum, Castrum, vel muros prostratos.
Bryggebote,: hoc est quietum esse de auxilio dando ad pontes reficiendos. Haec vocabula ponuntur in Chartis Privilegiorum diversorum locorum.

Anno Domini MLXXXVII. Rex Anglorum Wilhelmus in Normanniâ moram faciens, aliquantulum se continuit ab inimicitiis cum Rege Francorum contractis. Cujus Rex Francorum Philippus abutens patientiâ, opprobiosè fertur dixisse: Rex, inquit, Anglorum jacet Rothomagi, cubile fovens more parturientium foeminarum; sed cùm post partum sese purificaturus ad Ecclesiam exierit, centum millia candelas cum eo veniam oblaturus. Hiis igitur, & hiis similibus Rex conviciatus, adveniente mense Augusto, quùm segetes in agris, botri in vineis, & poma in viridariis copiam sui ostendunt; coacto exercitu copioso Franciam infestus aggrediens omnia conterit, omnia depopulatur; nihil erat quod animum commoti Regis placaret, vel injuriam contumeliosè acceptam multorum dispendio mitigaret. Postremò maritimam civitatem injectis ignibus concremavit; succensâ illic sanctae Mariae Ecclesiâ cum duabus reclusis; quae nec in tali necessitate putarunt suas fore aediculas deserendas. Quo actu exhilaratus Rex dum suos incitavit, ut ignibus adjiciant pabulum, prope flammas accedens, ignium calore & autumnalis aestûs inaequalitate morbum incurrit. Auxit praeterea aegritudinis ejus molestiam; quòd praeruptam fossam equus Regis transiliens, interiora dirupit insidentis. Quo nimirum dolore acriter afflictus Rothomagum remeavit. Roberto filio suo, non tamen benivolo corde vel sereno vultu, Normanniam delegavit; indignum eum reputans regali dignitate. Sed nec ipse Robertus ipsum Ducatum gratanter suscepit. Verumptamen ut patrem pacaret moriturum, & solvens maledictionem eidem daret benedictionem; promisit ei Hierosolymitanam peregrinationem pro ejus animâ magnificè consummare: Quod & in postremo implevit. Wilhelmo autem Rufo filio suo Angliam sc. Conquaestum suum assignavit; supplicans ut Anglos, quos crudeliter & veluti ingratus malè tractaverat, mitiùs confoveret. Possessiones verò maternas cum thesauris impreciabilibus Henrico filio suo, quem plùs dilexit, relinquens, obnixiùs deprecabatur; ut de parte ejusdem thesauri sufficienti nobile construeret Coenobium pro animae suae redemptione. Multum se confitebatur peccâsse in Anglorum Nobilitatem, quos falsis decepit pollicitis. Et hoc satis competenter complevit Henricus apud Redyng. Ritè ergo ordinatis rebus universis, octavo Idus Septembris viam universae carnis est ingressus. Anno Regni sui vicesimo primo, Ducatûs verò quinquagesimo secundo, vitae suae septuagesimo, anno gratiae MLXXXVII. & in Monasterio Cadomi, quod ipse fundaverat, unà cum conjuge suâ Matilde sepultus est, ubi erat videre mundi miseriam, viz. quòd tantus Europae terror & honor sepulturam sine calumniâ habere non potuit. Nam ibi Miles quidam palam inhibuit sepulturam fieri, dicens illud solum esse suum, violenterque ab eo sublatum, nec debere quempiam in rapinâ sepeliri. Quod Henricus sentiens, qui solus ex filiis suis tunc aderat, centum libras illi militi dedit. Nam Robertus primogenitus [Page 263] tunc patriam debellabat. Wilhelmus Rufus Angliam navigaverat, qui tunc apud Wyntoniam eruptis paternis thesauris pro patris memoriâ erogaverat.

Quia verò sunt nonnulli, qui affirmant dictis suis, quamvis nullam habeant auctoritatem, quòd iste Wilhelmus Conquaestor non fundaverat Novam Forestam, sed filius suus Wilhelmus Rufus; quidam dicunt absque ullâ etiam auctoritate, quòd Rex Johannes ipsam Forestam fundaverat; ideo hîc inseram, quod super hâc re scribit Wilhelmus Malmesbiriensis de Regibus lib. 3. qui prope tempora ipsius Wilhelmi extiterat. Filios, inquit, habuit Wilhelmus Rex quatuor, &c. Dein omnia verbatim exscribit, quae Wilhelmus habet de prole, fratribus, & habitu corporeo Conquestoris; & in his Capitulum claudit.

CAPITULUM II. De Wilhelmo Rufo Rege & filio Wilhelmi Conquaestoris.

WIlhelmus Rufus coronatus est in Regem post mortem patris die Sanctorum Cosmae & Damiani anno Domini MLXXXVII. juvantibus eum Wlstano Wygorniensi Episcopo & Archiepiscopo Lanfranco, qui eum nutriverat & militem fecerat; & regnavit tredecim annis mense minùs. Quod audiens Robertus primogenitus, qui tunc in Almanniâ exercitum contra fratrem congregaverat, Normanniam redit, cujus mediam partem praeter castella Henrico fratri suo inpignoravit; ut exercitum contra fratrem suum Wilhelmum conduceret. Tandem apud Hamptoniam applicuit. Cui Rex Wilhelmus misit nuncios, qui dicerent ei: Frater tuus Wilhelmus non se clamat Regem sed subregulum sub te, & per te regnaturum, qui illo major es, melior & natu prior; non usurpavit si placet, quod ad tempus pro tuâ absentiâ suscepit; ut jam quia coronatus petat, ut sub te regnet, solvendo annuatim tria millia Marcarum; & qui alteri supervixerit, honores utriusque possideat. Robertus velut arundo statim consensit, exercitum dimisit, Neustriam rediit, nil nisi promissa referens. Tota ferè nobilitas Angliae voluerat erexisse Robertum in regem, excepto Lanfranco Archiepiscopo Cantuariensi cum Wlstano Episcopo Wygorniensi.

Rex Wilhelmus quaedam Castella in Normanniâ Roberti adquisivit, custodes pecuniâ corrumpens, & Regem Franciae, ne suo fratri faveret, impediens; sicque Normannia diu fluctuabat, modò uni, modò alteri favens; donec Robertus Cenomanniam, & Rex Wilhelmus quaedam Castra in Normanniâ obtineret. Interea tertius frater Henricus infrendens, quòd nil sibi de terris impertiebatur, montem Michaelis occupavit; utrumque fratrem vicissim incursavit. Ut ergo quadam die Rex Wilhelmus tabernaculum suum egressus, cum paucis irruit in multos hostes ipse improvisus; sed equo suo sub femoribus suis occiso ipse per pedem diu tractus probitate suae loricae salvatus est, ne laederetur. Miles autem qui eum dejecerat, manum ad capulum gladii aptavit, ut Regem feriret. Cui Rex: Quiesce nebulo, Rex Angliae sum ego. Tremuit vocem vulgus militum, alterum equum Regi adducunt. Quo ascenso, inquirit quis eum dejecerit. Ego, ait miles ille qui hoc fecerat, nec putavi Regem dejicere sed militem. Et Rex per vultum delutatus, & tu, inquit, mihi de caetero carior eris. Cùm autem Henricus ab utrisque fratribus ita obsideretur, ut aqua sibi deficeret; misit ad Robertum fratrem suum, virum utique lenioris animi, dicens: Impium fore aquam negare, quae omni homini mortali & bestiis communis est; magis namque civile foret pugnare virtute militum quàm violentiâ elementorum. Tunc ille aquam concessit. Quod Rex Wilhelmus audiens, derisit factum dicens: Siccine didicisti ô Roberte [Page 264] hostes debellare, potum praebens? Cui Robertus: Numquid aquam praeponderas fratri, dimittens eum mori? Si eum amiserimus, quem alium fratrem haberemus? Ad haec Rex Wilhelmus resolvit praelium, ambos fratres in Angliam secum ducens.

Istius Wilhelmi tempore viz. anno Domini MLXXXIX. Lanfrancus Cantuariensis Archiepiscopus obiit nono Kalendas Aprilis. Qui inter caetera, &c. Sequitur de gestis Lanfranci, de magnanimitate Malcolmi Regis Scotorum, de fundatione Ecclesiae Tinmuthensis, & de peste Fuldensi ex Matthaei Paris Historiâ ad annos 1089, 1090, 1091.

Wilhelmus Rex secundus dictus Rufus anno Domini MXCII. anno regni sui quinto, apud Gloverniam jacebat tempore Quadragesimali, gravi oppressus infirmitate. Promisit enim ex tunc timore mortis & aegritudinis leges emendaturum, & in domo Domini pacem positurum. Quâ de causâ dedit Archiepiscopatum Cantuariae Anselmo Abbati Beccensi viro venerabili; atque Roberto cognomento Bloet Cancellario suo dedit Episcopatum Lyncolniensem. Sed ex quo sanus effectus est, ostendit seipsum deteriorem, [dolens] eo quòd eosdem Episcopatus pretio non vendiderit. Hoc anno translata est principalis sedes Episcopalis ab Ecclesiâ Wellensi in Bathoniam (qui Episcopatus tertius fuit Westsaxonum) in Somersetensi Pago pro copiâ fonticulorum ibidem ebullientium ita dictam. Haec translatio facta est per laborem sive ad instantiam Johannis, qui fuit sextus decimus Episcopus apud Wellas natione Turonicus, assensum praebente Rege Wilhelmo, muneribusque intervenientibus. Monasterium verò apud Bathoniam, ad quod translata est praedicta sedes Episcopalis, fundavit Offa Rex Merciorum, ipse videlicet Offa, qui fundavit Abbatiam Sancti Albani Anglorum Protomartyris. Et quia fit hîc mentio de Beato Anselmo, libet aliquid sub compendio de eo tractare. Sic enim scribitur in Gestis Pontificum. Post Lanfranci defunctionem vacavit sedes Archiepiscopatús Cantuariensis annis plùs quatuor. Rex enim Wilhelmus Rufus malorum susurronum consiliis plùs justo credulus, omnes sibi reditus annumerabat, &c. Succedit Anselmi vita ex Malmsburiensi, paucis omissis, descripta ex lib. 1. de Gestis Pontificum à folio 122. b. lin. 41. ad fol. 124. à lin. 15. Dein pergit Rudburnus Anselmi consecrationem & alia quaedam narrare ex Matthaeo Paris ad annum 1094.

Anno Domini millesimo nonagesimo quinto, & anno regni Wilhelmi junioris octavo, translata est sedes Episcopalis à Theodfore ad Northwycum ab Hereberto Losyngâ, qui ex Abbate Ramesiensi à Wilhelmo Rufo emit Praesulatum Thedford. Apud Theodford olim erat sedes Episcoporum Orientalium Anglorum. Pro quo notandum, prout scribit Wilhelmus in Gestis Pontificum, lib. 2do. Primus Orientalium Anglorum Episcopus fuit Foelix, &c. Hoc loco Rudburnus integrum Wilhelmi capitulum de Episcopis Orientalium Anglorum (lib. 2. de Gestis Pontificum) in opus suum transcripsit. Exin prosequitur Ansclmi exilium, expeditionem in Terram Sanctam motam, & vitam Wlstani Episcopi Wigorniensis; Matthaei Paris (ad annos 1094, 1095. ) verbis compendio datis.

Eodem anno, mense Martio, Gwalterus cognomento Savor, vir nobilis & strenuus, cum ingenti multitudine primus omnium Cruce-signorum iter Peregrinationis arripuit. Qui in loco quidam Cnutoch vocato in confinio Turcorum posito cum triginta millibus peditum Cruce-signatorum & equitum quingentis interfectus est; ducatum belli praebente Petro Heremitâ, qui secundò post Gwalterum iter peregrinationis suscepit. Petrus cum reliquiis exercitûs apud Constantinopolim remansit, Principum adventum praestolando. Circa istud tempus Dux Godefridus Lotharingiae & Robertus Dux Normannorum, qui ultimus omnium Cruce-signatorum iter peregrinationis suscepit, Terram Sanctam petivit. Eodem anno Dux Normannorum Robertus Curthose, frater Wilhelmi Rufi Regis, strenuitate magnanimus, venit in Angliam, fratribus [Page 265] suis antequam peregrinaretur valedicturus, simul & ab eis consilium & auxilium cum favore fraterno postulaturus. Quem Rex Angliae Wilhelmus & Henricus frater ejus cum omni reverentiâ susceperunt. Dux autem Robertus dulci colloquio affatur utrumque, dicens: Nostis fratres charissimi, quòd pater noster Wilhelmus Rex Anglorum magnificus nobis dixerit moriturus, viz. quòd quum Angliam sibi subjugâsset, multos hujus regni Nobiles multipliciter afflixit veritatem transgrediendo. Gravi igitur ductus poenitentiâ in extremis mihi coram vobis praecepit, ut nactâ temporis opportunitate onus peregrinationis pro salute animae suae & meae & animarum vestrarum fratrum meorum assumerem. Et ecce nunc tempus idoneum. Ego ergo paternae exhortationis non immemor, cruce, vos nostis, pro ipso & nobis consignor. Unde sicut nobis commune est negotium, commune sit & suffragium. Unde attentiùs supplico; quatenus mihi de thesaurorum vestrorum copiis peregrinatori velitis impertiri. Cui Rex Wilhelmus tam fratris quàm patris oblitus beneficiorum, torvo vultu respondit: Thesauris multis multum indigeo. Amicus enim tuus Rex Francorum, mihi ut noceat, insidiatur. Nolo pro te thesauro destitui, vel in aliquo decrescere vel depauperari. Cui Dux iratus: O fratrum medie, sed degener, tu me primogenito supplantato regnum Angliae opulentissimum nequiter invasisti, quo & nequiter abuteris. Et si mihi succurrere dedignarere, animae patris nostri, qui te in Regem creavit, tenereris patrocinari. Et cùm ad jurgia erigerentur, compescuit eos Henricus frater eorum junior intumentes; ad quem versâ facie Dux ait: Et tu frater de subsidio postulato quid dicis? Memorare quaeso quantum thesaurum tibi delegavit pater noster. Cui Henricus: Nosti frater, quòd mihi injunxit pater noster pro redemptione animae suae exinde unum nobile fundare Coenobium, ad quod necesse habeo auri & argenti copiis habundare. Verumptamen ut asseris, commune nobis est negotium istud; unde non possum tibi penitus deesse. Commota namque fuerant viscera ejus affectu fraterno. Commodabo tibi, inquit, mille libras argenti. Et Rex Wilhelmus erubescens, ex quo vidit misericordiam Henrici, mitigato animo ipsi Duci Ducem millia librarum argenti commodavit, interposito Ducatu Normanniae pro pignore. Cui Dux gratias agendo adquiescens supplicat; ut tutor Normanniae incolas non depauperaret, lucos non explanaret, terminos non abbreviaret. Quod benignè concessit uterque fratrum. Et sic valedicto ipsis, recessit Dux magnificus Normannorum Robertus. Circa istud tempus fabricata est & perfecta Ecclesia Northwycensis; & pro Clericis Monachi foeliciter subrogantur. Anno Domini millesimo nonagesimo septimo, anno verò regni Regis Wilhelmi decimo, obsessa est civitas Nicaea, &c. Qui verò nomina aliarum civitatum scire desiderat, inspiciat Chronicam Matthaei Parisiacensis Monachi Sancti Albani Protomartyris Angliae, ubi agit de actibus Wilhelmi Rufi Regis Anglorum. Ex eo historiam rerum à Cruce-signatis auno 1097, & 1098. gestarum compendio redditam Rudburnus exhibet.

Eodem anno (viz. MXCVIII.) obiit Walkelinus Wyntoniensis Episcopus, postquam strenuè rexerat Wyntoniensem Ecclesiam viginti septem annis; de quo in praecedenti Capitulo mentionem fecimus: & in propriâ Ecclesiâ sepultus est. Et ex tunc vacavit sedes Wyntoniensis plusquam duobus annis, immo fere tribus annis. Nam Wilhelmus Rex post mortem Walkelini tenuit Episcopatum Wyntoniensem in manu propriâ usque ad mortem ipsius, viz. ab anno Domini MXCVIII. usque ad annum Domini MC. Quo anno moritur Wilhelmus Rex, & Henricus frater ejus coronatur. Qui quidem Henricus Rex primo regni sui anno, viz. anno Domini MC. dedit Episcopatum WILHELMUS GIFFARD. Wyntoniensem Wilhelmo Gyffard. Sed quoniam ad voluntatem Regis quosdam Episcopos, qui institutiones à Rege susceperant, Anselmus Cantuariensis Archiepiscopus noluit consecrare, vel cum eisdem communicate, [Page 266] Rex versus in animum pravum contra eum irâ incanduit vehementi. Praecepitque Rex Henricus Girardo Eboracensi Archiepiscopo, ut eos consecraret. Sed Wilhelmus Gyffard timens Sancti Anselmi rigorem, sprevit consecrationem Eboracensis Archiepiscopi. Quare Regis injusto judicio à regno Wilhelmus Gyffard est eliminatus tertio anno post dationem praedictam, anno viz. Dominicae Incarnationis MCII. Et sic stetit Wilhelmus Gyffard non consecratus minister Ecclesiae Wyntoniensis per septem annos, viz. usque ad annum ab incarnatione verbi MCVII. Quo anno consecratus est Wilhelmus Gyffard ab Anselmo Cantuariensi Archiepiscopo apud Cantuariam die Dominicâ III. Idus Augusti. Et sic secundùm Auctorem de Concordantiis totum illud tempus à morte Walkelini usque ad obitum Regis Wilhelmi junioris, quo etiam obitûs anno coronatus erat Henricus primus frater ejusdem Wilhelmi Rufi, quando Rex Henricus dedit Episcopatum Wyntoniae praedicto Wilhelmo Gyffard, assignatur pro tempore vacationis solummodo. Unde & quidam Chronicantes illos septem annos ante consecrationem Wilhelmi connumerantes inter annos Pontificatûs ipsius, dicunt ipsum pontificâsse annis viginti octo; sed in rei veritate non pontificabat consecratus nisi viginti uno in totum aut viginti duobus annis. Anno enim Gratiae MCVII. consecratus est in Episcopum Wyntoniae ab Anselmo Cantuariensi Archiepiscopo; & anno Gratiae MCXXIX. Henricus Blesensis post ipsius Wilhelmi obitum successit in Episcopatum.

Anno gratiae MXCIX. & anno regni Wilhelmi Rufi duodecimo XIII. Kalendas Julii Christiani coeperunt urbem Acon. Postea verò Jerusalem pergunt Christiani; obsessâque civitate capta est à Godefrido & Roberto Normannorum Ducibus & aliis Nobilibus quàm plurimis. Ingressusque est universus exercitus sextâ feriâ horâ nonâ mense Julio, decimâ die mensis, anno Domini MXCIX. ex quo fideles Christiani peregrini votum & viam tantae peregrinationis assumpserunt anno nono. Civitas sancta Jerusalem in sublimibus montibus sita est; ut habetur in Chronicâ Matthaei Parisiacensis. Vide locum apud Matthaeum Paris, quem Rudburnus transcripsit à pag. 51. lin. 50. ad pag. 52. lin. 12.

Sed ad majorem horum declarationem & etiam sitûs totius terrae sanctae, dignè duximus hîc inserendum, quae venerabilis pater Dominus Jacobus de Vitriaco Jerosolymitanus Patriarcha & Apostolicae sedis [...]egatus in libro suo, quem de conquaestu Terrae Sanctae composuit, & etiam quae frater Brocardus Ordinis Fratrum Praedicatorum in libro suo de Terrâ Sanctâ scribit: in cujus Prologo sic idem Brocardus notabiliter procedit. ‘Cum in veteribus Historiis legamus, sicut dicit Beatus Jeronymus, quosdam lustrâsse provincias, maria transisse, ut ea, quae ex libris noverant composita viderent; quid mirum si Christiani terram illam, quam Christi sonant Ecclesiae universae, videre & visitare desiderent? Verùm ego frater Brocardus Ordinis Praedicatorum videns quosdam affici desiderio ea saltem aliqualiter imaginari, quae non possunt praesentialiter intueri, & cupiens eorum desiderio satisfacere, quantum possum, terram ipsam, quam pedibus meis pluries pertransivi, & quantum potui, consideravi, & notavi diligenter, & studiosè descripsi; scire volens, quòd nihil in hâc descriptione posui, nisi quod vel praesentialiter in locis ipsis existens vidi vel stans in montibus aliquibus vel locis aliis, ubi accessum habere non potui à Syrianis vel Saracenis aut aliis terrae habitatoribus, diligentissimè, quod quaerebam, interrogans annotavi. Totam terram ipsam à Dan usque Bersabee & à mari Mortuo usque ad mare magnum, qui sunt ejus termini, aut pedibus, ut dictum est, perambulavi; vel oculis, ubi accessum habere non potui, diligenter consideravi. Advertens autem quomodo possem hoc describere, ita ut posset à legentibus imaginatione comprehendi, cogitavi centrum aliquod ponere in eâ terrâ, & circa illud totam [Page 267] terram modo debito ordinare. Et ad hoc elegi civitatem Aconensem tanquam plus aliis notam, quae tamen non est in medio sed in Occidentali ejus fine supra mare sita; & ab ipsâ pertraxi quatuor lineas, quatuor mundi partibus correspondentes; & quamlibet quartam divisi in tertiam, & in singulis divisionibus posui civitates & loca in scriptis magis nota; ut singulorum locorum situs posset de facili reperiri, ad quam partem mundi esset collocata.’ Haec Brocardus in Prologo.

Incipit Divisio Terrae sanctae per loca & Provincias secundùm Jacobum de Vitriaco & Brocardum.

SCiendum autem est in principio, quòd terra ista, quam Sanctam dicimus, &c. Hoc loco Rudburnus integrum ferè Brocardi librum (qui typis olim excusus prostat) nonnullis resecatis & stilo nonnihil immutato, exscripsit usque ad finem capitis 2di. lib. 2di. Rudburnus quidem Jacobum Vitriacum etiam sequi prae se fert. Quantum autem augurari possum, ipse Vitriaci librum nunquam vidit; ea solummodò Vitriaci habens quae Brocardus in opus suum transcripsit, & plurima sanè ex eo se transcripsisse ipse sub fine cap. 1. lib. 1. agnoscit. Prologus Brocardi▪ qui superiùs invenitur, evulgato multò brevior est & valde diversus. Illum itaque solum exprimendum duxi. Caeterùm Rudburnus ad lib. 2. cap. 2. §. 5. Brocardi (ubi de Sirorum & Graecorum fide disseritur) sequentem de Concilio Florentino suâ aetate celebrato narrationem intexuit.

Graeci similiter Christiani sunt, sed Schismatici, [...]isi quòd in magnâ parte Concilio generali sub Domino Gregorio Papâ decimo ad obedientiam Romanae Ecclesiae redierunt. Haec sunt verba Brocardi de reditu Graecorum ad obedientiam Romanae Ecclesiae. Sed pro hoc ulteriùs notandum, quòd anno Dominicae Incarnationis millesimo quadringentesimo tricesimo septimo Dominus Papa Eugenius quartus Concilium Basiliae per Praelatos & Doctores celebratum transtulit cum consensu Cleri sui per sententiam suam ad civitatem Ferrariae; [...]ui translationi patres Basileae congregati consentire noluerunt, affirmantes Papam Romanum Concilium generale non posse dissolvere, nec ad alium locum transferre legitimè absque consensu ejusdem Concilii sic dissoluti vel translati; eo quòd sic ordinavit & statuit Concilium sacrum Constantiense in capite quod incipit, Frequens, Concilium generale esse super Papam in authoritate. Unde Papae & praedictae translationi per sententiam Papae a Basileâ Ferrariae Basilienses contradixerunt; & Dominum Papam Eugenium quartum citaverunt, ut compareret Basilieae, recepturus & subiturus quod Basilienses judicarent. Et etiam sic mandaverunt, ut sententiam suam de translatione Concilii à Basileâ Ferrariae revocaret; aliter enim affirmabant se ipsum Papam excommunicare & à Papatu per sententiam suam deposituros. Quod & postea indiscretè fecerunt. Sed isti citationi Papa Eugenius, qui ante Papatum vocabatur Gabriel, non obedivit, nec Basileae comparuit, nec sententiam suam de translatione Concilii à Basileâ ad civitatem Ferrariae revocavit. Sed anno Dominicae Incarnationis millesimo quadringentesimo tricesimo octavo Ferrariae Concilium generale celebravit, consentiente Clero Graecorum & Latinorum in magno numero, in praesentiâ Johannis Imperatoris Romeorum, i. e. Graecorum sedentis in cathedrâ bassâ à terris non multum elevatâ à sinistris Papae, & in praesentiâ Domini Joseph de ordine Sancti Basilii Monachi Episcopi. Et iste Joseph fuit Patriarcha Constantinopolitanus, qui sedebat etiam à sinistris Papae post Imperatorem Graecorum. Et in dexterâ parte Papae ex opposito Imperatoris Graecorum fuit sedes parata Imperatori Romanorum, qui ibi non interfuit. Et in praesentiâ istorum & Praelatorum ac Magistrorum copiosae multitudinis fuit decretum, Concilium generale [Page 268] ibidem Ferrariae legitimè congregari & ibidem celebrari. Decreto publicato in ambone, i. e. pulpito per Episcopum, & sic viginti limitati ex parte Graecorum & viginti limitati ex parte Latinorum electi fuerunt ad arguendum & respondendum in materiis & articulis Graecorum, in quibus contra Latinos Ecclesia Graecorum à veritate diu recesserat. Quorum unus articulus fuit, Spiritum Sanctum procedere à Patre & Filio; quod negabant Graeci dicentes, Spiritum Sanctum à Patre non à Filio procedere. Iste alius articulus fuit: Animas & spiritus dampnatorum puniri ante finale judicium, & animas [impiorum] immediatè post separationem à corpore puniri, & animas sanctorum sine morâ post exitum à corporibus beatificè & clarè Deo frui; quod negabant Graeci dicentes, haec poenalia, & beatitudinem in finale judicium reservari. Item alius Articulus fuit; Animas plurimorum in Purgatorio fuisse, Graecis negantibus Purgatorium esse. Item quòd licitum fuit addere Symbolo illi quod in Missis canitur, illud de Spiritu Sancto, Qui à patre filioque procedit; licet in uno Concilio priori dedaratum fuit, Spiritum Sanctum à Patre procedere per Filium; Graecis asserentibus, quòd non licebat addre, nec mutare Symbolum illud. Item alius articulus fuit, quòd Papa Romanus fuit in regendâ Ecclesiâ Domini verus successor Sancti Petri Apostoli, & caput praeeminens in auctoritate ante quemcunque Patriarcham & quemcunque alium Praelatum, & quòd Constantinopolitanus Patriarcha secundus post ipsum Papam est in dignitate. Et in istis Articulis Graeci videntes se evidentiis Scripturarum & Sanctorum Doctorum testimoniis & rationibus Latinorum non posse satisfacere, nec allegata per Latinos posse evacuare, subscripserunt & fatebantur Ecclesiam Latinorum veram fidem in praedictis tenuisse, & Graecam Ecclesiam deviasse a veritate. Et Dominus Joseph Patriarcha per octo dies ante mortem suam subscripsit, Spiritum Sanctum procedere à Patre & Filio: & mortuus est, & sepultus infra octo dies, postquam illi articulo subscripserat; quia aliis articulis non subscripsit, quia dum ibi viveret, pertractati & decisi ibidem non fuerant; & sepultus fuit anno Dominicae Incarnationis millesimo quadringentesimo tricesimo nono tertio Idus Junii in civitate Florentiae inter Fratres Praedicatores; ad quam Civitatem Dominus Papa transtulit illud Concilium à Ferrariâ Civitate propter pestem Ferrariae dominantem. Eodem anno in crastino Nativitatis Sancti Johannis Baptistae Basilienses per suam sententiam in scriptis Dominum Eugenium vocatum & Basileae non comparentem excommunicaverunt, & nequiter à Pontificatu per suam sententiam deposuerunt. In quâ sententiâ & depositione vocali & non reali fuit unus Cardinalis, sc. Arelatensis titulo Sanctae Ceciliae, & undecim Episcopi, quorum septem fuerunt Episcopi titulati, habentes nomen non populum subjectum, & fuerunt ibidem septem vel octo Abbates. In quâ depositione nulli Embassiatores alius regni nec Civitatis nec Universitatum nec Ducum interfuerunt, nec consenserunt illi depositioni. Et in eodem anno Domini post istam sententiam Basiliensium sic indiscretè prolatam, Graeci praedicti in Concilio Florentiae celebrato subscripserunt in publicâ sessione Domini Papae & Imperatoris Romeorum, i. e. Graecorum, & in praesentiâ Orientalis & Occidentalis Ecclesiae, sc. Graecorum & Latinorum, fatentes & confitentes fidem Latinae Ecclesiae in omnibus articulis praedictis. Quae subscriptio fuit ab eis facta & scripta anno Dominicae Incarnationis millesimo quadringentesimo tricesimo nono in octavis Sanctorum Apostolorum Petri & Pauli, sc. in vigiliâ Translationis beati Thomae Martyris & Archiepiscopi Cantuariensis. Et fuit illa subscriptio Graecorum & Latinorum facta Florentiae in publicâ sessione Domini Papae & Ecclesiae Graecorum & Latinorum; & subscripserunt omnes Praelati eorum ibidem existentes, exceptis tribus; & fuerunt in numero triginta sex de Praelatis & Episcopis Graecorum, qui subseripserunt. Et in Concilio praedicto Ferrariae & Florentiae fuerunt tantùm [Page 269] quatuor Doctores de Angliâ, qui fuerunt Doctores sacrae Theologiae & Ordinis fratrum Carmelitarum, sc. Magister Johannes Kylynghal Provincialis, Magister Johannes Thorp, Magister Wilhelmus Thorp frater ejus, & Magister Walterus Hunt, qui fuit unus de viginti Doctoribus supra nominatis, qui fuerunt deputati ad disputandum & respondendum in materiis Graecorum in illo Concilio Ycumenico. Ycumenicus autem est, i. Orbicularis sive Universalis secundùm Graecos, quando de toto orbe Christianitatis veniunt ad Concilium. Quando enim una pars sive patria à Concilio excipitur; tunc Concilium illud non est Orbiculare sive Universale; sicut si Francia, Italia, Hispania, & aliae patriae venirent ad Concilium seclusâ Ecclesiâ Graecorum sive Graeciâ; tunc Concilium illud non est Ycumenicum, i. Orbiculare, sive Universale; quià non veniunt de toto orbe sive rotunditate totius Christianitatis. Et ideò quia de toto Ecclesiâ, sc. Graecorum & Latinorum Florentiae convenerunt; ideo Graeci vocant illud Concilium Ycumenicum, i. Orbiculare sive Universale. Et octo fuerunt Concilia Ycumenica ante istud Concilium Florentiae secundùm Graecos. Unde nunquam fuit post primam separationem Graecorum ab Ecclesiâ Latinorum tanta & talis unio. In illâ enim Unione quae fuit sub Gregorio nono in Concilio Lugdunensi, Patriarcha fuit in Concilio, qui non habuit, ut dicunt Graeci, potestatem decidendi vel subscribendi nomine Ecclesiae Graecorum; sed Ecclesia Graecorum dedit ei potestatem, ut idem Patriarcha cum Latinis in illo Concilio Lugdunensi conferret & allegata & responsa Latinorum reportaret, & secum in Graeciam conferret, sed nihil cum Latinis contra Ecclesiam Graecorum vel ejus assertiones idem Patriarcha concluderet. Et tamen idem Patriarcha non consentiente Ecclesiâ Graecorum, nec Imperatore eorum cum Dominis temporalibus, conclusit cum Latinis in illo Concilio Lugdunensi; & viginti sex conclusiones abjuravit nomine suo & Ecclesiae Graecorum; quae isti abjurationi non consensit tunc. Sed in isto Ycumenico Concilio, i. e. totius orbis Christianitatis Concilio Florentiae celebrato anno Dominicae Incarnationis millesimo quadringentesimo tricesimo nono fuit Dominus Imperator Romeorum, i. e. Graecorum Johannes Palaeologus cum Dominis suis temporalibus, cum Patriarchâ ipsorum Constantinopolitano & quadraginta Praelatis, i. e. Episcopis; & omnes Praelati Graecorum subscripserunt fidem Latinorum, i. e. Ecclesiae Occidentalis in die Sabbati ante Festum Sanctorum Apostolorum Petri & Pauli coram Imperatore & se ipsis Graecis. Tres tamen Graeci non subscripserunt de Praelatis, quorum unus fuit Episcopus Ephesinus habens titulum Episcopalem Civitatis Ephesinae, ubi fuit Sanctus Johannes Evangelista; non tamen illam Civitatem rexit, sed tantum illius titulum habuit; & alius Praelatus Graecus fuit mortuus Ferrariae, & Patriarcha Joseph fuit mortuus ante istam subscriptionem, & sepultus Florentiae tertio Idus Junii, tamen per octo dies ante mortem suam subscripsit, & affirmavit articulum de Spiritu sancto, s. Spiritum Sanctum procedere a Patre & Filio. Alii enim articuli, in quibus posteà subscripserunt, non fuerunt in morte Patriarchae disputati & conclusi. Et Imperator Graecorum in Sabbato praedicto ante Natalitia Sanctorum Apostolorum Petri & Pauli suis Praelatis dixit: Volo exonerare conscientiam meam, & onero. Vos sicut respondebitis coram summo Deo, deducto omni honore meo & timore & omni occasione in contrariam remotâ, dicatis an scitis vel possitis evacuare allegata, argumentationes Latinorum & eorum responsiones vestris argumentis; & habentes Deum solum prae oculis onero vos dicere, quae intelligitis, & an poteritis ista evacuare an non. Et responderunt decem Praelati; quòd non sciverunt nec potuerunt evacuare allegata Latinorum. Dignum ergo est, dixit Imperator, ut subscribatis. Et sic in octavâ die Sanctorum Apostolorum Petri & Pauli subscripserunt omnes Praelati Graeci, exceptis tribus, publicè in Ecclesiâ majori Florentiae, & fidem Latinorum in praedictis articulis [Page 270] decreverunt, Domino Papâ eodem die, sc. die Lunae Missam de Spiritu Sancto celebrante. Et iste Dominus Papa fuit Venetus, i. e. de Venetiâ ortus, & saecularis Sacerdos, & non privatae Religionis, neque professionis singularis, quando fuit electus in Cardinalem per Gregorium duodecimum. Et exhibuit in Concilio illo expensis suis propriis omnes Graecos in Concilio numero sexcentos. Et fuerunt decem & novem Doctores sacrae Theologiae & unus in Jure Canonico, qui disputarent cum quadraginta Graecis in articulis praefatis. Doctores autem Angliae ibi non fuerunt, exceptis quatuor praedictis Carmelitis; quia nec salvum conductum nec tutam viam habere potuerunt, resistentibus pluribus & specialiter Duce Burgundiae tunc praecipuo inimico regni Angliae. Et licèt Papa pro salvo conducto pro Anglis illi Duci scriberet; tamen obtinere tunc non potuit. De Graecis etiam addit Brocardus in libro suo de Terrâ Sanctâ, quòd sine dubio dicuntur multis erroribus implicati; sed hoc de eis communiter dici potest, quòd apud eos Praelati sunt Monachi & multae abstinentiae, & conversationis mundae, & devoti sunt valdè. Communiter Praelatos multùm honorant, &c. Exin Brocardi verba Author prosequitur usque ad finem cap. 2di. lib. 2di. ut suprà annotatum est. Demum ad Cruce-signatos reversus, regnum Hierosolymitanum à Roberto repudiatum, Godefrido datum hisce verbis narrat.

Et haec de hiis dicta sufficiant. Captâ ergo, ut diximus, sanctâ Civitate Jerusalem ab inclytis Principibus Godefrido & Roberto Normannorum Duce, cum Principes in ipsâ sanctâ Civitate in quiete & laetitiâ spirituali quievissent, viz. in Sabbato Ramis palmarum, convenerunt octavâ die tractaturi per gratiam Spiritûs Sancti, ut aliquem de suo eligerent collegio, qui praesit Civitati Regiae ac regioni regiam ritè obtinens dignitatem. Et cùm diligenter susis orationibus, & accensis super altaria cereis, commissisque eorum singulis candelis extinctis, ut per accensionem indicium panderetur divinae voluntatis. Denique cùm in Sabbato Paschali, quae octava dies est hujus conventionis, Robertus Dux Normannorum apud Jerosolimam inter caeterosastaret, expectans ignem de supernis in cereum alicujus descendere; cereus ipsius Roberti Ducis Normannorum ter divinitùs accensus est; ter, quod sine lachrymis recitare nequeo, clam extinxit, electioni de se divinitus factae nullatenus consentiens. Ab omnibus enim in Regem Jerosolymorum electus est; sed auditâ morte fratris sui Wilhelmi Regis Angliae, regnum Jerosolymitanum non reverentiae contuitu recusavit, sed aut laborum metu, aut regni Anglicani cupidine; quâ de causâ nunquam postmodùm in bello fortunatus fuit. Tandem omnes relicto Duce Roberto, unanimiter, constanter, imo obstinatè contradicente, Ducem Godfridum consonantes gaudenter elegerunt; & electum sepulchro Domini cum laudibus & ympnis solempniter erubescente Duce Roberto praesentaverunt. Et hoc meritò, ut primus ad capturam qui intravit, primus & dignissimus in dominatu acclamaretur. Erat nempe iste Robertus. Dein Rudburnus Roberti Ducis mores ex Malmsburiensi fol. 86. depingit; & Wilhelmi Regis necem ex Matthaeo Paris refert.

Tandem Wyntoniae deportatur, & in Ecclesiâ Cathedrali sepelitur in medio Chori. Haec Mattheus Parisiacensis de morte Regis Wilhelmi Rufi. Quid verò Wilhelmus Malmesbiriensis de istius Regis morte scribit, dignum duximus in sequentibus interserendum. Multa, inquit, de ipsius interitu & praevisa & praedicta homines ferunt, &c. Vide locum quem Rudburnus exscripsit à fol. 70. b. lin. 54. ad fol. 71. à lin. 44.

Pauci rusticanorum cadaver▪ in rhedâ caballariâ compositum Wyntoniam in Episcopatum devexêre, cruore undatim per totam viam stillante. Ibi infra ambitum turris multorum Procerum conventu, paucorum planctu terrae traditum. Neque desuêre opiniones quorundam dicentium, ruinam turris, quae posterioribus annis accidit, peccatis illius contigisse; quòd injuria fuerit [Page 271] illum sancto tumulari loco, qui totâ vitâ petulans & lubricus, moriens etiam Christiano caruerit viatico. Sed videtur, quòd hîc contrarietus possit oriri; ut enim habetur in scriptis Wyntoniensis Ecclesiae, Walkelinus Episcopus Wyntoniae turrim illam fabricavit, qui anno undecimo Wilhelmi Regis Rufi obiit, & non invenitur post illam fabricationem quae facta est per Walkelinum, turrim ill [...]m cecidisse; quia fortissima turris facta est, & adhuc extat secundùm latomos firmissima inter omnes hujusmodi turres in Regno Angliae. Ad istud respondendum est; quòd veritas taliter opinantium, quòd pro peccatis Wilhelmi Regis Rufi eo ibidem sepulto turris ipsa cecidi [...] ▪ habetur isto modo. Walkelynus ejusdem sedis Episcopus in vitâ suâ turrim ipsam non fecit fieri; sed post ipsius mortem antiquâ turri ipsius Ecclesiae, sepulto in eâ Wilhelmo Rege Rufo, cadente, de maximâ quantitate sive summa pecuniae, quam Walkelynus Praesul suae Ecclesiae legavit in suo decessu ad ejusdem Ecclesiae necessaria providenda, sufficiens portio sumpta est pro sumptibus ad novam Turrim fabricandam. Et quia de bonis ipsius Walkelyni fabricata est, quamvis post mortem ejus; tamen nomen fundatoris ipsius Turris, sicut dignum est, sibi retinet; quae Turris usque hodie firmissimè stat. Istud est dictum Auctoris de Concordantiis Historiarum Angliae sub literâ U. Ipse enim Auctor multa scribit de Ecclesiâ Wyntoniensi, in quâ quondam nutritus erat▪ Jam ad dicta Wilhelmi Malmesbiriensis de Rege Wilhelmo Rufo redeamus. Si quis verò desiderat scire corporis ejus qualitatem, &c. Quaere locum Malmsburiensis à Rudburno descriptum à fol. 70. à lin. 52. ad fol. 70. b. lin. 53. dein à fol. 69. à lin. 12. ad fol. 70. à lin. 48. istâ duntaxat clausulâ aliunde interjectâ. Iste Rex Wilhelmus non permisit orationes fieri pro eo aut pro Ecclesiâ: Orate, inquit, quod vultis; ego faciam quod placet mihi.

Haec Wilhelmus Malmesbiriensis de Regibus libro quarto. Matthaeus Parisiacensis in Chronicâ suâ de isto Rege Wilhelmo Rufo ita scribit. Rex Anglorum Wilhelmus cognomento, capite & mente Rufus & vulpinus fuit. Monasterium Sanctae Mariae Eboraci de rapinis & extorsionibus, quibus regnum Angliae & Normanniae multipliciter afflixit, fundavit. Et reaedificavit Civitatem Karleoli per annos trecentos desolatione Danicâ desolatam; & ex Australibus Angliae finibus, viz. ex terrâ Gewyseorum illuc habitatores transmisit. Urbem verò quondam insignem Alclud vocatam, sub tempore Britonum & Pictorum ad solum destructam circa annum Gratiae octingentesimum septuagesimum vastantibus Danis partes Northanhumbrinas, hanc urbem sic destructam reliquit. In quo loco Britanniae illa fuerat constructa, varia sunt scripta Auctorum. Beda dicit de Gestis Anglorum libro primo capitulo duodecimo, illam fuisse constructam ad Occidentalem sinum illius marini brachii, quod olim separabat Pictos à Britannis, ubi Vallum Severi sive murus extenditur. Iste famosus ad Occidentem terminatur; & sic videtur secundùm ipsum, quòd non multum distet à Lugubalia, i. e. Kaerlyl, quia & ipsa ad finem illius muri ponitur. Volunt aliqui, quòd Alclud sit illa, quae modò vocatur Aldeburg, quod sonat Villam veterem, quae ponitur apud flumen Ouse non longè à Burbrigge, quae distat ab Eboraco quindecim milliaribus ad Occidentem. Alii volunt, ut Alclud sit urbs ista, quae nunc vocatur Burghame in Borealibus finibus Westmerlond juxta Cumberlond super flumen Edenae sita; cujus adhuc miranda apparent vestigia. Ebran [...]us Rex illam condidit. Iste Wilhelmus Rufus perversorum semper usus est, consilio. Quicquid mali poterat, id semper agebat; suis nequam, alienis nequior, sibi nequissimus. Subjectos omnes continuis tallagiis vexabat, vicinos guerris, & exactionibus assiduis provocabat; nec respirare poterat Anglia sub ipso miserabiliter suffocata. Ipse namque, & qui ei famulabantur omnia rapiebant, omnia conterebant & subvertebant, adulteria violenter & impunè committebant. Quicquid fraudis & nequitiae antea non erat, hiis temporibus [Page 272] pullulavit. Ipsâ die, quâ obiit in proprio tenebat Archiepiscopatum Cantuariensem, Episcopatum Wyntoniensem, & Saresbiriensem cum duodecim Abbatiis, quos aut vendebat, aut ad firmam dabat, aut in manu suâ tenebat. Nec luxuriae scelus exercebat occultè, sed ex impudentiâ coram sole. Clerum omnem exosum habuit. Et quamvis operibus fuisset levis, in verbis tamen stabilis fuerat; adeò ut si cui bonum, aut malum promitteret, inde securus esse posset. Et cùm esset pecuniae avidissimus, quoddam tamen semel gessit memoriâ dignum. Defuncto namque quodam Abbate semel in Angliâ, duo Monachi collectâ magnâ pecuniae summâ Regem adeunt, ut Abbatis officium alter alterum supplantando obtineret. Cum quibus quidam eâ intentione tertius perrexit; ut Abbatem constitutum humiliter domi reduceret. Cùmque coram Rege duo starent, & unus altero plura promitteret, Rex à tertio Monacho tunc tacente, quid dare vellet, inquisivit. At ille nihil se promittere, aut dare velle, respondit. Accede ergo tu, Rex inquit, solus dignus es tam sacrum onus subire. Iste etiam Wilhelmus Rex fecit magnam Aulam Westmonasterii ad placita regni tenenda. In diebus hujus Regis, ut scribit Mattheus Parisiacensis, sub anno viz. Domini MXCI. qui est quartus regni hujus Regis, in Fuldensi Coenobio lues exitialis adeò grassata est, &c. Vide Matthaei locum, quem Rudburnus etiam suprà descripserat. Huic narratiunculae succedit Historia fundationis ordinis Cisterciensis ex Malmsburiensi desumpta à fol. 71. b. lin. 10. ad fol. 72. b. lin. 8.

Haec Wilhelmus Malmesbiriensis. De primo Abbate Cisterciensium, qui de Monasterio Molesmo in Burgundiâ venerat, in quo sunt Nigri Monachi Ordinis Sancti Benedicti, & in Cistellenses, i. e. Cistercienses aliquanto tempore dominabatur; & fecit secundùm quod docuit, & alios facere compellebat, & post relictâ hâc Religione ad Molesmense Coenobium rediit, qui quidem Abbas Robertus vocabatur; scribuntur hii versus;

Abba Molismensis niger es bis Sancte Roberte.

Ordo Cistercensis caepit fundamina per te.

Cui successit Albericus, cui Stephanus qui & Hardingus; sub quo Sanctus Bernardus, cùm viginti duorum annorum esset aetatis, habitum Religionis assumpsit; ut scribit Martinus in Chronicâ suâ de Ponti [...]icibus & Imperatoribus. Quod autem quidam Chronicantes scribunt, quòd anno octavo Regis Henririci Beuclerk viz. anno Dominicae Incarnationis millesimo centesimo octavo Ordo Cisterciensis incepit, hoc intelligitur secundùm Mattheum Parisiacensem in Chronicâ suâ, ubi agit de tempore Regis Henrici primi, de quibusdam Monachis Monasterii sanctae Mariae Eboraci, viz. de Priore cum duodecim Monachis, qui Religionem istam incaeperunt primitùs in Angliâ, sed non diu permanserunt in ipsâ Religione, ut dicunt Monachi Monasterii Sanctae Mariae Eboraci; quia eò quòd sine licentiâ extra Monasterium abierunt, ad pristinam Religionem revocati sunt observandum. Sic ergo Wilhelmus Rufus Rex Anglorum obiit anno Dominicae Incarnationis millesimo centesimo, regni sui anno tertio decimo, Nonas Augusti quarto, aetatis suae quadragesimo quarto.

[Page 273]

CAPITULUM III. De Rege Henrico primo post Conquestum, dicto Beuclerk.

ANno Domini millesimo centesimo, eodem viz. anno quo frater suus Wilhelmus Rex junior obierat, Henricus apud Westmonasterium à Mauricio Londoniensi Episcopo Nonas Augusti, quarto viz. post obitum fratris die, in Regem coronatus est, coronam illi imponente Thomâ Eboracensi Archiepiscopo. Nam Beatus Anselmus tun [...] exulabat. Coronatus est cùm esset triginta unius annorum, maximè annuente Henrico Warwycensi Comite. Iste solus paterno funeri omnium fratrum suorum affuit; propter ea benedictione paternâ, maternâque hereditate thesaurisque multum ditabatur. Hic tertio paterni regni anno in thoro regio genitus, postmodum in liberalibus artibus in Universitate Cantebriggiae suum primum protrivit tyrocinium, factusque est inibi Magister in Artibus. Istum aliquando à fratre suo Wilhelmo laesum pater perspiciens, hausto spiritu Prophetiae, consolatus est dicens: Ne fleveris fili; & tu Rex eris. Hic Henricus ultimo paterni regni anno, aetatis verò suae nonodecimo, à patre suo factus est Miles. Hoc anno Anselmus Cantuariensis Archiepiscopus rediit ab exilio. Misit namque Rex Henricus ad eum nuncios, ut de exilio rediret ad pastoralem sui regiminis curam. Anselmus sic rediens ab exilio, desponsavit Matildem filiam Malcolmi Regis Scotiae Henrico Regi Angliae, ex quâ genuit Wilhelmum & filiam unam, nomine & honestate matrem repraesentantem. Pro genealogiâ hujus Matildis est notandum, quòd Rex Anglorum Edmundus Ferreum latus Anlicè Irensyde filius Etheldredi Regis Angliae, non ex Emmâ uxore legitimâ sed ex concubinâ genitus, habuit duos filios Edwynum, sc. & Edwardum. Hii duo pueri Edmundo patre interempto jussu Knuti Regis missi sunt ad Regem Swevorum, ut perimerentur; sed miseratione ejus conservati, misit eos Rex Swevorum ad Regem Hunnorum. Quos Rex terrae, ut cognovit qui essent, benignè eos retinuit. Deinde citò post major obiit, & junior Edwardus Agatham sororem Reginae Hunorum, i. e. Hungarorum duxit in uxorem; ex quâ genuit Edgarum, Christinam & Margaretam; quae Margareta posteà nupta fuit praedicto Malcolmo Regi Scotiae. Christina verò in sanctimoniali habitu consenuit apud Rameseyam. Edgarus, qui dictus est Adelyng, sine liberis discessit. Habuit enim Margareta filios ex Malcolmo Rege Scotiae Edwardum, Edgarum, Alexandrum & David, qui post patrem regnaverunt in Scotiâ successione continuâ. Senior frater Edwardus in bello cum patre occubuit; caeteri regnaverunt, ut dictum est. Habuit enim haec Margareta Regina filias Matildem, sc. & Mariam. Matildem Rex Angliae Henricus primus Wilhelmi Conquaestoris filius, ut diximus, duxit in uxorem. Mariam Eustachius junior Comes Bononiae similiter duxit in uxorem. Haec Matildis Regina Henrici primi Regis Angliae fuit velo sacro Deo dicata, ac professa. Propter quam causam noluit consentire patri neque matri suadentibus, ut tam excellentissimum Principem causâ pacis reformandae in maritalem thorum acciperet. Tandem ad ultimum quia consideravit, quòd melior foret obedientia quàm victima, Abbatissae hoc suggerentis paruit judicio, maledicens fructui ventris sui affuturo. Beatus Anselmus Archiepiscopus, ut dictum est, solemnia desponsationis celebravit. Qualis verò vindicta de isto zelotypio, quo Christum de sponsâ suâ Rex Henricus defraudaverat, similiter & ex maledictione fructûs per devotissimam Reginam subsecuta sit, partim [Page 274] in immediatè sequentibus, partim cùm de Henrico secundo & de matre ejus filiâ istius nobilissimae Reginae nomine Matildi pertractabimus. Nam primogenitus istius Henrici Regis cognomento Beuclerk ex Matilde filiâ Malcolmi Regis Scotiae nomine Wilhelmus post fidelitatem & homagium praestitum ab omnibus Magnatibus & Nobilissimis, & omnibus Plebanis, submersus est cum multis nobilibus non longè à terrâ, mari existente tranquillissimo quando absorbebantur, patrem in Angliam prosperè navigantem sequi gestiens, anno viz. Dominicae Incarnationis MCXX. anno regni Regis Henrici vicesimo. Isti omnes qui submersi fuerunt, vel ferè omnes, ut fertur, sodomiticá labe polluebantur. Iste Wilhelmus primogenitus Henrici palam comminatus fuerat Anglis; quòd si aliquando dominium super eos acciperet; quasi boves ad aratrum trahere eos faceret.

Rex Henricus assensu totius Cleri & Populi Londoniis congregati, pollicitis amplioribus, blandis sermocinationibus, legum [...]mendationes quibus oppressa fuit injustè Anglia tempore Wilhelmi patris sui, & hoc juramentorum firmissimâ assertione confirmabat, Chartam libertatum promissarum inde confectam, quae sic incipit: Henricus Dei gratiâ Rex Angliae Hugoni de Bokelond Vicecomiti, &c. Ex [...]at apud Matthaeum Paris ad annum 1100. Factae autem sunt hujus tenoris tot chartae, quot sunt Comitatus in Angliâ; Et expedienter fabricato Sigillo consignatae sunt Rege sic jubente. Transmissae sunt & positae in Abbatiis singulorum Comitatuum ad hujusmodi rei perpetuandam memoriam. Successu verò temporis, quùm maligno spiritu instigante poenituit Regem hoc fecisse, sublatae sunt hae cartae diversis viribus vel fallaciis, vix tribus remanentibus, viz. apud Cantuariam, apud Sanctum Albanum, & apud Monasterium Sanctae Mariae Ebora [...]l.

Beatus Anselmus Cantuariensis Archiepiscopus, dummodo exulabat, procurabat in Curiâ Romanâ; quòd nullus Praelatus, Episcopus vel Abbas vel Clericus investituras alicujus Ecclesiasticae dignitatis de manu suscipiat Laicorum. Unde Henricus Rex concessit Cathedralibus & Conventualibus Ecclesiis Angliae primò ex concessione regiâ & permissione licentiam eligendi aliquem de earum gremio in Episcopum vel Abbatem, & hoc ad instantiam Domini Paschalis Papae. Nam à tempore Conquaestûs usque ad istud tempus Reges pro suis temporibus Episcopos in Episcopatibus & Abbates in Abbatiis ad eorum voluntatem praefecerunt, & quibuscunque voluerant, contulerunt.

Proptereà dedit Henricus Rex Episcopatum Wyntoniensem Wilhelmo Gyffard; & continuò de possessionibus suis cunctis ad Episcopatum pertinentibus liberam dedit potestatem. Sed in hoc facto, ut ait Matthaeus Parisiacensis in Chronicâ suâ de tempore hujus Regis, tam patrissans quàm fratrissans Wilhelmum Gyffard investivit contra nova statuta Concilii. Et quoniam ad voluntatem Regis quosdam Episcopos, qui institutiones à Rege susceperunt, Beatus Anselmus noluit consecrare, vel cum eisdem communicare; Rex versùs in arcum pravum contra eum irâ incanduit vehementi. Propter quod iterum transfretat Beatus Anselmus Cantuariensis Archiepiscopus; & mansit in partibus transmarinis ufque ad annum octavum Regis Henrici. Et cum Beato Anselmo Wilhelmus Gyffard toto tempore exulabat. Sprevit enim Wilhelmus Gyffard consecrari ab Archiepiscopo Eboracensi Girardo, cui praecepit Rex ut ipsum Wilhelmum consecraret. Quare Regis injusto judicio Wilhelmus Gyffard à regno est eliminatus; ut superiùs dictum est in praecedenti Capitulo. Sequuntur gesta anni 1101. ex Florilego descripta.

Anno tertio regni Regis Henrici primi, viz. anno gratiae millesimo centesimo secundo, Rogerus ad Episcopatum Saresbyriensem est electus. Et haec erat prima electio omnium Ecclesiarum Cathedralium in Angliâ sive Conventualium [Page 275] post Conquaestum; ut scribit auctor de Concordantiis Historiarum Angliae sub literâ R. Hunc Rogerum habebat Rex Henricus à secretis, cujus maximè utebatur consilio. Nam & ante regnum omnibus suis praefecerat Rex primùm Cancellarium, mox Episcopum constituerat, prudentiam viri expertus. Solerter amministrati Episcopatûs▪ officium spem infudit; quòd majori dignus haberetur munere. Itaque totius regni moderamen illius delegavit justitiae, sive ipse adesset Angliae sive moraretur Normanniae. Refugit Episcopus tantis se curis involvere; nisi tres Archiepiscopi viz. Anselmus, Radulphus, Wilhelmus, & postremo Papa injunxissent ei munus obedientiae. Satagit ita fieri Henricus Rex, non nescius, quòd fideliter sua tractaret commoda Rogerus. Nec defuit ille spei regiae; sed tantâ integritate, tantâ se agebat industriâ, ut nulla contra eum conflaretur invidiâ. Denique plerumque Rex triennio, nonnunquam quadriennio & eo ampliùs in Normanniâ moratus, cùm in regnum reverteretur deputabat Justiciarii modestiae, quòd nihil aut parum inveniebat molestiae. Inter haec Ecclesiastica officia non negligere, sed cotidie manè omnia honestè persolvere; ut expeditiùs & tutiùs caeteris posset accedere: Pontifex magnanimus, & nullis unquam parcens sumptibus, dum quae facienda proponeret aedificia praesertim consummaret. Quod cùm alias tum maximè in Saresbiriâ est videre. Fecit enim ibi aedificia spatio diffusa, numero pecuniarum sumptuosa, specie formosissima. Ita justè composita ordine lapidum, ut junctura perstringat intuitum & totam maceriam unum mentiatur esse saxum. Ecclesiam Saresbiriensem & novam fecit, & ornamentis excoluit; ut nulli in Angliâ cedat, sed multas praecedat; ipseque non falsò possit dicere Deo: Psalm. XXIII. 8. Domine dilexi decor [...]m domûs tuae. In veteri Anglorum Wilhelmus Malmesbiriensis non compotans annos de isto Rege Henrico sic scribit. Ista quae de Rogero Episcopo Rudburnus tradit, hausit ex Wilhelmo Malmsburiensi lib. 5. fol. 91. quem in sequentibus exscribere pergit à fol. 91. à lin. 19. ad lin. 45. & fol. 91. b. lin. 53. usque ad fol. 96. à lin. 30. ne verbo quidem mutato, istis duntaxat ex suo Wilhelmi codice additis ad fol. 94. à lin. 52. quae in nostris exemplaribus desiderantur,—Apostolorum; & ibi unxit eum Hostiensis Episcopus inter scapulas & in brachio dextero. Posthaec à Domino Apostolico ad Altare eorundem Apostolorum deductus, & ibidem—.

Huic ut antè fatus sum filia Regis Angliae nupta, exhibebat patrem fortitudine, matrem religione. Contendebat in eâ pietas industriae; nec quod magis probares, facilè discerneres. De isto Henrico Imperatore plura inferiùs dicentur; sed ista hic sufficiunt dicta. Modò ad ea quae alii Chronicantes de Rege Angliae Henrico Beuclerk scribunt, & nos cum favore legentium pennam dirigamus. Hoc anno viz. secundo regni Regis Henrici Beuclerk & anno Dominicae Incarnationis MCI▪ incoepitordo Templariorum.

Anno Dominicae Incarnationis MCII. & anno regni Regis Henrici tertio, De his quae acciderunt anno tertio regni Regis Henrici Beuclerk. secundùm Authorem in Flores Historiarum Beatus Anselmus Cantuariensis Archiepiscopus tenuit Concilium Londoniis in Ecclesiâ Sancti Pauli, &c. Vide locum. Sed Auctor de Concordantiis Historiaerum Angliae dicit Auctorem istum in Flores Historiarum & cum ipso opinantes in hoc à veritate deviare. Quia hoc Concilium celebratum est anno secundo regni Regis Henrici, anno viz. Dominicae Incarnationis MCI. ut superiùs in principio hujus Capituli declaratum est. Ut enim declarat Auctor de Concordantiis Historiarum Angliae sub literâ H. Primo anno regni sui, eodem viz. anno, quo frater suus Wilhelmus Rufus obiit, anno sc. Dominicae Incarnationis MC. Anselmum revocavit ab exilio; qui Anselmus eodem anno matrimonio copulavit Regi Henrico Matildem filiam Malcolmi Regis Scotiae & Margaretae Reginae. Et non [Page 276] multo post celebrationem nuptiarum Rex Malcolmus in eodem anno rediit in Scotiam; & quamdiu vixerit, ultra non est reversus in Angliam. Quomodo ergo Anselmus Cantuariensis Archipontifex in praesentiâ duorum Regum celebraret viz. anno gratiae MCII. & qui erat annus regni Regis Angliae Henrici primi tertius? Item dedit Episcopatum Wyntoniensem Henricus Rex Wilhelmo Gyffard Cancellario suo primo anno regni sui, qui Wilhelmus Gyffard à Rege investitus recusavit consecrationem suam à Girardo Eboracensi Archiepiscopo, quemadmodum velle Regis erat, secundo anno regni Regis Henrici, & hoc statim in initio regni viz. anno Dominicae Incarnationis MCI. quum Anselmus Archiepiscopus videns contra investituras Ecclesiarum se nihil prodesse, eò quod cor Regis versum sit in arcum pravum, ut dictum est, exilium elegit, & cum eo Wilhelmus Gyffard à regno eliminatus est. Et ideo dictum istud Auctoris in Flores Historiarum non videtur posse stare. Succedunt gesta annorum 1103, 1104. ex Florilego, congestis ex Matthaeo Paris, quae de Roberto Duce Normanniae in sequentibus etiam annis refert.

Anno Dominicae Incarnationis MCV. & anno Regis Henrici primi sexto, De his quae acciderant anno sexto Regis Henrici primi. David Rex Scotorum & frater Matildis Reginae Anglicè nominatae, Mold the good Queen usque in hodiernum diem, Henrico Rege Anglorum existente in Normanniâ, venit in Angliam; ut sororem sibi valde dilectam fraternâ ductus dilectione visitaret. Qui cùm quâdam die in thalamum ejus supervenisset; domum invenit Leprosis plenam. Regina in medio stans, deposito pallio suo lintheo se praecinxit, & aquâ pelvi impositâ coepit lavare & extergere pedes singulorum; genibusque deflexis ore & oculis, deformes deosculabatur. Quod frater admirans, ait: Quid facit soror ac Domina mea nobilissima? Certè si Rex sciret ista, os vestrum labiis regiis nunquam deoscularetur. Et illa subridens ait: Pedes Regis aeterni quis nescit labiis Regis morituri esse praeferendos in paupere illius ministro qui ait: [...]Matth. XXV. 40. Quod uni ex minimis meis fecistis, mihi fecistis. Peractoque praeclarissimae pietatis officio, fratrem cum omni corporis humanitate, & cordis alacritate recepit, altera Martha, in domum suam. Haec autem Regina beatissima inter alia pietatis opera versùs Occidentalem Londoniarum plagam unam domum ad Leprosorum sustentationem cum oratorio & officinis aedificavit. Et vocatur Hospitale Sancti Aegidii. Et est istud Hospitale in Holborne.

Anno gratiae MCVI. & anno regni Regis Henrici primi septimo secundùm De his quae acciderunt anno septimo regni Regis Henrici I. Auctorem in Flores Historiarum, constitutus est in Ecclesiâ Sanctae Mariae de Suthwerk London Ordo Canonicorum; quam Ecclesiam fundavit Wilhelmus Gyffard Wyntoniensis Episcopus: Et Henricus Rex multa Castella obsedit in Normanniâ. Sequuntur gesta annorum undecim proximè succedentium ex Westmonasteriensi, paucis admodum de Matthaeo Paris interjectis, deprompta. De suo autem istas solummodo lacinias Rudburnus▪ dedit, viz. ad annum 1107. Consecrati sunt Wilhelmus Wintoniensis, Rogerus Sarum, Remelinus Herefordensis, qui secundùm quosdam dicitur Reymundus, secundùm verò quosdam Reginaldus, & ad annum 1110. Monachi Novi Monasterii Wintoniensis translati sunt ad Hydam extra civitatem, quae data est eis in escambio.

Anno Domini MCXVIII. & anno regni Regis Henrici primi nono decimo, De anno nonodecimo regni Regis Henrici I. obiit Matildis Regina Angliae, Anglicè usque in hodiernum diem appellata Molde the Good Quene; & secundum Auctorem in Flores Historiarum Wyntoniae in Veteri Monasterio sepulta est. Et idem habetur in scriptis ejusdem Monasterii. Nam habetur consimile Epitaphium ejusdam in quodam [Page 277] lapide marmoreo posito super locum sepulturae ipsius Reginae in cryptâ Orientali: Hic jacet Matildis Regina filia Margaretae Reginae Scotiae, & uxor Regis Henrici primi, ab Anglis vocata Molde the Good Queen. Attamen in quibusdam Monasteriis Angliae fit tumba ipsius, ac si ibidem jaceret; sed in rei veritate sepulturae locum habuit in praedicto Veteri Coenobio Wyntoniae. Cujus sanctissimae Reginae ossa modò per Henricum Blesensem & fratrem Regis Stephani ac nepotem hujus Regis Henrici primi ex sorore Adalâ translata sunt & posita in sarcophago plumbeo cum ossibus nobilissimae Frytheswydae Reginae matris Sanctae Frytheswydae virginis, supra locum vocatum, The Holy Hole. De cujus bonitate & morum probitate dicere per singula si volumus, dies deficiet; cujus animae misereatur Altissimus. Reliqua hujus anni gesta, uti &▪ sex sequentium annorum ex Florilego & Matthaeo Paris desumuntur. Notandum tamen Antipapam, quem Mauricium ipsi ( ad annum 1121.) appellant, Burdinum à Rudburno rectiùs vocari. Ad finem anni 1124. ista adduntur.

Eodem anno [viz. MCXXIV.]▪ facta est concordia inter Wilhelmum Gyffard Wyntoniensem Episcopum & Monachos ejusdem Ecclesiae; & Episcopus restituit eis omnia ablata. Exin post exhibita ex Florilego anni 1125. gesta, & ex Wilhelmi Malmsburiensis Historiâ Novellâ anni 1126. gesta Rudburnus sic progreditur.

Sed tamen antequam ulteriùs procedamus recitando scripta Wilhelmi de istâ materiâ, videndum est, quid quidam alii Chronicantes de praedicto Henrico Imperatore Alemannorum sentiant. Ranulphus Cestrensis recitat in suo Policronicon, agens de tempore regni Regis Henrici primi; quòd iste Henricus Imperator post patris sui carnalis incarcerationem, ac postea quia similiter patrem suum spiritualem, viz. Papam custodiae carcerali tradidit, tandem poenitentiâ ductus, imperium relinquens in veste peregrini clam aufugit; & sic in Angliam veniens, in civitate Cestrensi quamdiu superstes esset, vitam heremiticam duxit, seipsumque Godestallum nominavit. Nesciebat enim Imperatrix, quò devenerat; aestimabat enim ipsum Imperatorem aliquo casu infortunii mortem incurrisse; sive per Neptunicas artes, sive per alias malignorum spirituum calliditates. Quaesivit tamen diligenter dilectum, & non invenit; vocavit, sed non respondit sibi. Quod cùm patri retulisset, misit nuncios solempnes ad Imperatricem filiam suam, ut ad se quàm citius veniret. Quod & fecit, secundùm patris desiderare permaximum. Et sic secundùm istos post longam & diuturnam & diligentem inquisitionem, ac ad ultimum inventione minimè habitâ, misit ad patrem, qui auditâ relatione, ut dictum est, nuncios solempnes pro filiâ. Sed priusquam ulterius de adventu Imperatricis in Angliam stylum dirigamus; notandum, quòd iste Wilhelmus Malmesbiriensis, & similiter Auctor in Flores Historiarum, & quidam alii, connotant annos hujus Henrici primi Regis ab incarnati Verbi centesimo primo; quem quidem annum faciunt annum primum Henrici Regis, & non attendunt partem anni centesimi Dominicae Incarnationis; quâ parte regnavit post mortem fratris, qui interfectus est die ad Vincula Sancti Petri, & ipse Henricus quarto die post obitum fratris in Regem sublimatus est. Auctor verò de Concordantiis Historiarum Angliae ipse sequitur connotationes ab anno centesimo Dominicae Incarnationis, & ponit ipsum annum primum regni Henrici primi Regis, quae secundùm ipsum est verior connotatio. Haec ideo hic scribo; ne quis miretur de nostrâ in hâc parte computatione annorum; quia sequimur Auctorem de Concordantiis Chronicantium Angliae. Et sic acta vicesimi septimi anni regni Regis Henrici primi hîc terminantur cum anno regni ipsius vicesimo sexto. Sequuntur gesta anni 1127. ex Malmsburiensis Historiâ Novellâ & Westmonasteriensi, gesta anni 1128. ex Westmonasteriensi solo.

[Page 278]Item obiit eodem anno [viz. MCXXVIII.] prae memoriae Dominus ^‖ Wilhelmus Gyffard Wyntoniensis Episcopus. Qui venerabilis pater Ecclesiae sibi WILHELMUS GIFFARD. commissae non minùs studens prodesse quàm praeesse, in suavem memoriae suae posteris redolentiam ea quae hic exprimuntur, jamdudum Ecclesiae profectibus assignata, sed processu temporis potius de voluntate, quàm de ratione injustè ablata in debitum pristinum reducens statum, totam s [...]. omnino oblationem ebdomadae Pentecostes, & Ecclesiam de Clerâ ad ministerium Altaris jure perpetuo restituit, & dimidiam piscaturam de Boteleia pari devotione in augmentum victûs Monachorum devotus reddidit. Ipse verò ut in praemissis factum praedecessoris sui Walkelini corrigens, in dignam & specialem memoriae suae laudem jus Patronatûs omnium Ecclesiarum, quae sunt in Maneriis Monachorum, nullo sibi vel successoribus suis jure Advocationis in eisdem Ecclesiis in posterum retento, Priori & Conventui liberè in perpetuum possidendum debitâ resignatione restituit. Et ne quis processu temporis aliquâ temeritate seu malignitate contra factum suum venire audeat; omnes infractores vel violatores memorati sui facti sub generali clausulâ debitâ cum solempnitate vinculo anathematis innodavit.

Sequitur Chartae tenor Privilegii quantum ad jus Patronatûs Ecclesiarum à Wilhelmo Gyffard Wyntoniensi Episcopo eidem Wyntoniensi Ecclesiae concessi.

WIlhelmus Dei gratiâ Wyntoniensis Episcopus praesentibus & futuris fidelibus salutem & benedictionem. Noverit universitas vestra, quòd praedecessor meus Dominus Walkelinus Episcopus, postquam suscepit Episcopatum, dimidiavit omnia quae pertinebant ad Ecclesiam Wyntoniensem, medietatem sibi & aliam medietatem Conventui assignans. Postea Symeon frater ejus, primus in Ecclesiâ Prior factus, resignavit Episcopo omnes milites, qui pertinebant ad partem Conventûs pro diversis expensis. Episcopus deinde apruntavit trecentas libras terrae de parte Monachorum ad Ecclesiam faciendam; quâ perfectâ, restituerentur eis sine omni occasione. Procedente tempore favente eodem Priore usurpavit sibi jus Patronatûs omnium Ecclesiarum suarum & Ecclesiam de Ellendune ad libros faciendos: Conventui debitâ resignatione restitui, & praesenti chartâ confirmavi & dignitates eorum & libertates, possessiones & consuetudines, & omnia jura sua. Dominus etiam Rex Henricus praecepit & prohibuit, ne aliquis eos vexaret, infra civitatem vel extra, neque in ullo loco, & ne manus apponeret in illis, quae ad cos pertinent sine eorum assensu. Hoc idem praecepto regio sub anathemate confirmavi, adjiciens, quòd quicquid in praejudicium eorum fiet, pro infecto habeatur. Et ut liberi sint standi pro se & Ecclesiâ suâ; & ne aliqui successorum meorum, nec aliqui alii quicquam auferunt ab eis de jure suo, malum potiùs quam bonum exemplum sequendo, non attendentes nomen patris & pastoris magis deligant, & beneficia filiis adulterinis, nepotibus & [Page 279] parentibus, quàm filiis spiritualibus, quibus loco Dei praesunt & per quos ferè omnia bona sua possident. Hanc chartam dedi dictis Monachis meis ad munimentum; ut diligentiùs orent pro salute animae meae, & Praedecessorum & Successorum eam manutenentium & Regum & omnium Benefactorum suorum, coram Rogero Episcopo Sarum, & Bernardo Episcopo de Sancto David, Ricardo Archidiacono, Ricardo Gere, Capellanis meis, Gaufrido Catel, Wilhelmo de Pontearch, & pluribus aliis. Quicunque hanc chartam firmam & stabilem esse permiserit; sit ei à Deo gratia & misericordia. Si verò aliquis contra eam fuerit, vel eam deleverit; deleat Deus nomen ejus de libro vitae, nisi se emendaverit.

Sequitur Charta restitutionis ejusdem Wilhelmi Pontificis de Ecclesiis Dominicorum Maneriorum totius Prioratûs.

WIlhelmus Gyffardus Dei gratiâ Wyntoniensis Episcopus omnibus Baronibus & Ministris suis Francis & Anglis Salutem & Benedictionem Dei. Sciatis me reddidisse Deo & beato Petro & Ingulfo Priori & Monachis quasdam Ecclesias, quas ab eis injustè aliquando abstuleram, sicut eos inveni saisitos, quando veniebam ad Episcopatum, tali consideratione, ut Clerici mei, qui eas nunc tenent, de jure & manu Prioris eas teneant, quamdiu vixerint, & talem redditum ei reddant, qualem eo tempore reddebant eadem & Ecclesiae. Post obitum vero eorum liberè permaneant in manu Prioris. Sunt autem hae Ecclesiae, de Alwarestoke, de Drokeneford, de Estsexentum, de Crundele, de Aweltunâ, de Fyfhidâ, de Patteneiâ, de Wembergâ, de Celboldyntonâ, de Wils, de Nutstill, de Millebrok, de Weseneistunâ, de Wordiâ, de Portland, de Elledunâ. Praeterea quicquid ad honorem Prioratus pertinet, sive in Praepositis Maneriorum, sive in servientibus Curiae providendis atque constituendis, ita plenè & perfectè concedo & confirmo ei qui nunc à Deo & à me consilio & assensu communi Monachorum ordinatus est, sicut ipsum Prioratum aliquis Antecessorum suorum aliquo tempore meliùs habuit. Si quis huic nostrae concessioni faverint, & ad hoc ut rata firmaque permaneat, adjuverint; augeat eis Dominus gratiam & misericordiam. Si quis verò haec pervertere & adnihilare temptaverit; Dei maledictione & meâ se sciat alligari, nisi resipiscat, & emendatione congruâ, quod malefecit, emendet. Hujus rei testes & confirmatores fuerunt Rogerus Episcopus Sarum, Bernardus Episcopus de Sancto David, Gaufridus Cancellarius, Ricardus Archidiaconus, Rogerus de Meleford, Ricardus Gere, Bernardus Capellani Episcopi.

Iste Praesul incomparabilis Wilhelmus Gyffard existens Wyntoniensis Episcopus habitum suscepit Monachalem in popriâ Ecclesiâ. Unde & Epitaphium istud metricè confectum ponitur, insculpitur in lapide marmoreo superposito loco sepulturae ejusdem in navi Ecclesiae Cathedralis Wyntoniae, viz. ante magnam Crucem, quam dedit Stigandus Archiepiscopus eidem Wyntoniensi Ecclesiae, ad cujus etiam pedes jacet Walkelinus ejusdem sedis Praesul humatus.

Wilhelmus Gyffard Praesul jacet hîc tumulatus;

Qui suscepit adhuc vivens habitum Monachatûs.

Iste Wilhelmus Gyffard ex Cancellario Regis Henrici & regni Angliae factus est Episcopus Wyntoniae; qui qualis quantus fuerit in Ecclesiâ Dei, & qu [...]d vir alti sanguinis extiterat; ostendit titulus Monasterii Sancti Benedicti & Sanctae Hildae Wytebiensis Ecclesiae metricè in ejus laudem sic compositus.

[Page 280]

Gallia flet prolem, Wyntonia filia patrem;
Qui venit magni de semine Karolo-magni.
Nobilitando genus clarum de sydere sydus,
Cui Deus haud vilis curam commisit ovilis;
Ut pro se regeret quos condidit, atque foveret.
Forma sacerdotis, decus ordinis, & vita lucis
Ornas, instituis, regali tramite ducis.
Qui te noverunt, notum fieri voluerunt,
Ac descripserunt quicquid potius potuerunt.
An placeat Christo laus tanta revolvere sisto.
Qui novit purè meritis, qui sunt sibi curae,
Quicquid sit scriptum verum vel carmine fictum;
Judicio totum Jesu discerno relictum.
Ergo precamina sundite concina concio Cleri,
Ut super aethera coelicus incola possit haberi.
Nos quoque vobiscum pastus coelestis ibiscum,
Post hoc naufragium maris accipiamus in aevum.
Dulce sit examen apud hunc, quod firmet & Amen.

Item lachrymando de morte istius nobilis Praesulis Wyntoniensis Wilhelmi Gyffard metricè sic scribit Ecclesia Radyngensis de novo sundata.

Dum misero mundo mortem morsus dedit Adae;
Mordentem potuit sub iniquâ ponere clade:
Unius morsus communem fundere mortem,
Innotuit natis & in unam ducere sortem.
Omnes inde rei sumus, ut pariter moriamur,
Peccantisque patris vestigia dura sequamur.
Quid juvat ergo reos factos pro sorte parentis
Divitiae, census, & abyssus plurima mentis?
Quid juvat immensas ventris protendere pestes?
Quid juvat intextas auro perquirere vestes?
Si sensus si divitiae, si splendida coena
Propagare necis possent restringere fraena.
Nestoreos pluresque dies hic continuâsset,
Et formare dies per saecula multa parâsset.
Sed valet hiis minimè spatiosum tempus haberi.
Nil igitur prodest per praedia longa teneri.
Non potuit per divitias confundere mortem,
Dives enim pariter subit hanc cum paupere sortem.
De paribus memores capiunt sibi fata futuri.
Non gerit exemplum solus generis perituri,
Totus in exemplo mundus fugit; ast fugientem
Currit ad hunc homo, sed sequitur trux poena sequentem.
Hiis ergo memor esto tui sortisque propinquae.
Exitium fugiens vir gaudia tanta relinque.
Sed memorate pater, quem vita pudica probavit,
Quem pia simplicitas dignum Deitate paravit,
Elysias hic carpe vias sedesque piorum;
Tartareas nunquam subeas, poenásve malorum.
Nobilis ordo patrum, cor, dextra, facetia, virtus.
Te vir honeste nimis vivere non faciunt.
Dives eras Wilhelme, probus, pietatis amator.
Extendêre dies non tamen ista tuos.


[Page 281]Contemptor laudis, laudanda sequendo beatus,
Ecclesiae sanctae tutor amicus eras.
Multa tibi species fuit & sapientia multa,
Cultus honestatis sobrietasque comes.
Formosam faciem, procerum corpus habebas.
Laetitiam vultûs moribus exuperans.
Tu miseros pasti, gazas super astra levâsti.
Et largus cunctis, & tibi pauper eras.
Odisti mundum, lutulenta negotia mundi.
Justitiâ fervens, turpibus asper eras.
Praesulis officio, pastoris honore levatus,
Subjectis socius, inferior sociis.
Pes fueras claudis, caecis mutabile lumen,
Portans invalidos, qui cecidêre levans.
Os tu plebis eras, Regis secretior auris;
Illum subjectis, se sibi concilians.
Ecce subis mortem; quam nulla scientia tollit
Delitiae nullae, nullus honoris amor.
Transitus iste gravis, gravis haec mutatio carnis;
Cùm caro fit vermis, vermis & ipse cinis.
Ex pietate suâ, quâ nos in mente reformat,
Indiscreta Trias te super astra ferat.
Wilhelmus fratres naturae debita solvit;
Ecclesiae Praesul Wyntoniensis erat.
Hoc in honore virum sese prudenter agebat,
Praeclaris ornans moribus officium.
Ecclesiae curam, Regi reddebat honorem;
Debita distinguens Caesaris atque Dei.
Vita genus, vel honor, discretio, sive potestas
Compellebant hunc libera verba loqui.
Pontificale decus cum Nobilitatis honore
Huic nomen dederant & satis extulerant.
Simplex & rectus fuit & sub utroque modestus;
Sic nec crudelis sive remissus erat.
Stantibus auxilium, fuit & relevatio lapsis,
Ecclesiae decus & gloria Pontificum.
Haec bene firma fuit tali suffulta columpna:
Illos consilio juvit & auxilio.
Religione Deum, plebemque colebat amore.
Sic fuit eximii nominis & meriti.
Jam prope jam Clerus jam paene Monasticus Ordo
Hoc defecerunt deficiente patre.
Plebs commissa sibi tali viduata parente,
Nunquam se similem sperat habere virum.
Anglia gaudebat vivo, nunc plorat ademptum;
Nam multum patriae proderat ille suae.
Anglia Pontificem, Normannia deflet alumpnum;
Nam Praesul fuit hîc, traxit at inde genus.
Sed quia post mortem jam nemo potest revocari
Ad nos nec fletu, nec prece nec pretio;
Jam Dominum fratres, jam toto corde precemur,
Ut regni coeli gaudia dentur ei. 
Amen.

[Page 282]Saepe igitur meritò recommendandus Praesul Wyntoniensis Wilhelmus Gyffard die quâ obiit Apostolicae Sedis erat Legatus per totam Angliam, Scotiam, & Walliam; sicque in senectute bonâ saeculo vale faciens, sepultus est in propriâ Ecclesiâ in navi Ecclesiae prope gradus subpulpiti, ad caput Walkelini praedecessoris sui pedes habens extensos; cujus Epitaphium monumenti metricè suprà recitatum est.

Anno Dominicae Incarnationis MCXXIX. & anno regni Regis Henrici De anno tricesimo regni Regis Henrici I. primi tricesimo, secundùm Auctorem in Flores Historiarum, Philippus filius Regis Francorum, &c. Consule Florilegum, cujus verbis subjicitur narratio de crinito poenitente ex Wilhelmi Historiâ Novellâ fol. 99. b. lin. 20.

Hoc anno Wilhelmo Gyffard successit in Episcopatum Wyntoniae ^* Henricus Blesensis, frater Regis Stephani & nepos istius Regis Henrici ex sorore Adalâ. HENRICUS. Hic Henricus primaevis temporibus Monachus apud Cluniacum efficitur, postmodùm fit Episcopus Gurtonensis. Deinde à Rege isto Anglorum Henrico datur Abbatia Glastoniensis ei in commendam, Papâ hoc annuente; ad ultimum fit Episcopus Wyntoniensis. Wilhelmus senior Rex Angliae sive Conquaestor filiam habuit nomine Adalam, quae nupsit Stephano Blesensi Comiti, qui genuit ex eâ quatuor filios, sc. Ottonem Soliacensem Comitem, Stephanum, qui huic Henrico Regi successit in regnum Angliae; Henricum istum Gurtonensem Episcopum ac posteà Wyntoniensem Pontificem, & Theobaldum magnum, à quo Theobaldo nati sunt quatuor filii, sc. Henricus Comes Campaniae, Theobaldus Comes Blesensis, Stephanus Comes Saccecacensis, & Wilhelmus Archiepiscopus Senonensis & posteà Remensis. De isto Henrico Blesensi ac Wyntoniensi Episcopo plura dicenda sunt in sequentibus. Succedunt gesta anni 1130. ex Wilhelmi Historiâ Novellâ à fol. 99. b. lin. 33. ad fol. 100. à lin. 43. additis in fine nonnullis ex Florilego. Istis etiam loco postremo subjectis [Obiit Algodus primus Prior S. Mariae de Suthwerk quod Monasterium fundavit Willelmus Gyffard Wintoniensis Episcopus; cui Algodo successit Algarus.] Dein gesta anni 1131. ex utroque congesta; quodque de gestis anni 1132. Wilhelmus habet à fol. 100. b. lin. 9. ad lin. 23.

Eodem anno viz. [MCXXXII.] tricesimo tertio anno regni sui Henricus Rex Anglorum fecit novum Episcopatum apud Karleolum; & posuit ibi primum Episcopum nomine Athelwlphum Sancti Oswaldi Priorem, cui peccata solitus erat confiteri. Hic autem creatus Antistes, in Ecclesiâ sedis suae Canonicos posuit Regulares, & eam multis honoribus ampliavit. Hoc anno nascitur Henricus Rex posteà secundus. Eodem anno defunctus est Robertus Cestrensis Episcopus; qui Rege concedente sedem Cathedralem transtulit ad Coventreyam, & locum illum caput constituit Merciorum. Habet ille Episcopatus usque hodie tres sedes, viz. Cestrensem, Lychefeldensem, & Coventrensem. Cestria dicitur urbs Legionum; unde sciendum, prout aliàs scripsimus, quòd duplex est urbs Legionum Britannicè vocata Kaerlegion, vel Kaerleon. Una est in Demeciâ, i. e. Suthwalliâ, quae dicitur Kaeruske, ubi Usca flumen cadit in Sabrinum mare juxta Glomerganciam, à Belino Rege Britonum quondam constructa, quae Metropolis fuit Demeciae. Dicta est urbs Legionum, eò quòd ad instantiam Reginae Vespasiano & Arvirago concordatis missae sunt aliquae Legiones Romanae in Hyberniam. In quâ urbe tres fuerunt egregiae olim Ecclesiae, ut scribunt Ganfridus Monumetensis & Walterus Oxenfordensis, viz. una Julii Martyris virginum choro venustata. Alia [Page 283] beati Aaron Canonicorum ordine nobilitata. Tertia verò Metropolitanâ sede totius Cambriae Monachis fuit insignita; de quâ postmodùm usque Menevyam sedes illa est translata. In hâc urbe Amphibalus doctor sancti Albani extitit oriundus. De quâ materiâ diffusiùs tractavimus in primo libro praesentis laboris. Est & alia urbs Legionum. Urbs quaedam in confinio Angliae ad prospectum Kambriae inter duo marina brachia Dee & Messee situata, quae tempore Britonum caput fuit & Metropolis Venedociae, i. Northwalliae, cujus fundator fuit Marius Rex Britonum. Haec autem aliquando vocata Britannicè Kaerleon, Latinè Legecestria, nunc autem dicta est Cestria urbs Legionum; eo quod ibidem hyemarent Legiones militares, quas Julius Caesar ad subjugandum Hyberniam, & postmodùm Claudius Caesar ad subigendum Orchades Insulas inde transmiserat. Sequuntur gesta anni 1133. ex Westmonasteriensi, paucis ex Parisio additis; dein in anno 1134. obitus Roberti Ducis ex utroque.

Anno Dominicae Incarnationis MCXXXV. & anno regni Regis Henrici primi tricesimo sexto Henricus Rex in Normannia cùm die quadam à venatu redisset, apud Sanctum Dionysium in sylvâ Leonum de muraenâ comedisset avidiùs, quam amare prae caeteris cibariis consueverat; & cùm medici eam ei prohibuissent, Rex minimè adquievit. Cùm autem naturâ succumbente invaluisset infirmitas; Rex Henricus in fata concessit, cùm regnâsset annis completè triginta quinque, & à Nonis Augusti usque ad Kalendas Decembris, i. e. quatuor mensibus, diebus quatuor minùs, i. e. in tricesimo sexto anno regni sui. Hic Rex magnificus pro redemptione animae suae Coenobia fundavit de Radyng, de Cirencestre, de Prato ante Rothomagum, & de Mortuomari. Construxit etiam, ut fertur secundùm Wilhelmum Malmesbyriensem de Pontificibus libro primo, Rex iste Henricus Monasterium de Hydâ extra muros Wyntoniae, quod priùs infra urbem fuerat. In quod Monasterium translati sunt Monachi Novi Monasterii anno Domini MCX. & anno regni Regis Henrici undecimo. Quo etiam anno Anselmus Cantuariae Archiepiscopus obiit. Municipia verò praeter turres & Castella viginti quinque Henricus Rex construxit opere sumptuoso, &c. Exin Rudburnus sepulturam Henrici Regis narrat ex Matthaeo Paris, obitum pariter & sepulturam ex Wilhelmi Historiâ Novellâ à fol. 100. b. lin 25. ad fol. 101. à lin. 5. His succedunt elogia Serlonis, Lanzonis & Godefridi ex ejusdem Historiâ Veteri, à fol. 96. b. lin. 46. ad fol. 97. b. lin. 42.

CAPITULUM IV. De tempore Regis Stephani.

ANno Dominicae Incarnationis MCXXXV. undecimo Kalendas Januarii, vicesimâ secundâ die post mortem avunculi sui Henrici, Londoniae Stephanus Comes Boloniae coronatus est in Regem Angliae à Wilhelmo Cantuariensi Archiepiscopo, antequam corpus Henrici Regis sepulturae traderetur, & contra sacramentum fidelitatis, quod Matildi Imperatrici de regno Angliae nunquam sibi usurpando praecipuè jurâsset; diadema regni, Deum temptans, & fidem violans, temere invasit. Unde obtenebrans benivolae intentionis oculos in Matildem Imperatricem per Hugonem Bygot Henrici Reg [...] senescallum praestito juramento, sicque probante cavillosè coram Archiepiscopo Cantuariae, quòd Rex Henricus in extremis agens Imperatricem exhaeredavit, Stephanum sic successorem constituendo. Omnium serè Episcoporum, Comitum & Baronum, qui per prius juraverunt Matildi de successione regni, [Page 284] pervertit in Stephanum, virum quidem strenuum & audacem, sed contra juramentum suum Imperatrici factum. Die Sancti Stephani Londoniis coronatus est, qui prius sacramentum Imperatrici praestiterat. Qua propter idem Wilhelmus Archiepiscopus Cantuariae minimè per annum supervixit; & omnes Magnates regni, qui Stephano juramentum fecerant, miserum sortiti sunt finem. Fertur etiam, quòd hostia Christi die coronationis Regi Stephano porrecta, subito disparuit. Coronatus Rex Stephanus juravit coram Proceribus apud Oxoniam, 1mo. quòd Praelaturas vacantes in manu suâ non teneret. 2do. Quòd neminem de sylvis propriis implacitaret. 3do. Quòd Electionibus canonice celebratis consentiret, & electos continuo investiri permitteret. 4to. Quod nullius Clerici sylvas in manu retineret, sicut Rex Henricus secerat. 5to. Vovit Danalwed, i. e. de qualibet Hydâ terrae duos solidos, quod Antecessores ejus accipere consueverant pro sustinendâ gwerrâ contra Danos, nec tempore pacis voluerunt remittere, ipse benignè in perpetuum condonaret. Haec autem specialiter & alia multa generaliter se juravit servaturum. Sed humani generis inimico procurante, fidem in omnibus enormiter violans, nihil horum quae promiserat, observavit. Haec Matthaeus Parisiaconsis. Auctor verò in Flores Historiarum dicit, quòd ad praedictam Coronationem Regis Stephani tres solummodo fuerunt Episcopi cum Archiepiscopo Cantuariae Wilhelmo. Rex autem Stephanus statim coronatus thesaurum, quem avunculus suus Henricus congesserat, occupavit sc. centum millia librarum, exceptis vasis aureis & argenteis & gemmis impretiabilibus. Wilhelmus Malmesbiriensis in Novellâ Anglorum Historia de Coronatione Regis Stephani ita scribit. Interea Stephanus Comes Moritonii & Bononiae, &c. Vide Willelmi locum, quem transcripsit Rudburnus à fol. 101. à lin. 5. ad lin. 23. & dein Chartam Stephani Regis de libertatibus ex eodem dedit, atque ista subnotavit.

Notandum hîc sicut & in praecedenti Capitulo, quòd antiquitus Reges Angliae enumerabant annos regni eorum, in quibus regnabant completè, & non quantitatem anni praecedentis, quam tenebant post mortem Praedecessoris. Nam iste Rex Stephanus coronatus est anno Dominicae Incarnationis MCXXXV. quo anno Rex Henricus primus obiit; & tamen non scribit Stephanus Rex hunc annum primum annum regni sui, quamvis in isto anno primitus & ipse regnabat, sed annum sequentem. Unde plurimi Historiographi falluntur quantum ad computationem annorum regni diversorum Regum; eò quòd non attendunt istam regni descriptionem. Coronatus est ergo Stephanus, &c. Ad Wilhelmi verba redit fol. 101. à lin. 22. & persequitur usque ad lin. 30. Postremò reliqua hujusce anni gesta ex Matthaeo Paris & Florilego breviter enarrat. Anni 1136. gesta referre exorsus, Willelmi Novellam Historiam describit à fol. 101. à lin. 39. ad 101. b. lin. 51. omissâ Stephani Regis Chartâ, quam suprà posuerat.

Eodem anno [viz. MCXXXVI.] obiit Wilhelmus Cantuariensis Archiepiscopus. Et Henricus Episcopus Wyntoniae abstulit pollicem manûs Sancti Jacobi de Radyngo, & dedit Ecclesiae suae. Sequuntur gesta anni 1137. ex Florilego simul & Wilhelmo desumpta.

Hoc anno Henricus Wyntoniensis Episcopus incoepit facere domos de Wlveseye & alias in maneriis pertinentibus ad Episcopatum Wyntoniae, & similiter Hospitale Sanctae Crucis juxta Wyntoniam. Sequuntur quaecunque habet Wilhelmus de gestis anni 1138. obsidio Bedfordensis & expeditio Davidis Scotiae Regis in Angliam ex Matthaeo Paris.

Circa haec tempora [viz. annum MCXXXVIII.] obiit magister Hugo de Sancto Victore juxta Parisiam, litteris & religione summus. De quo ferunt, quòd cum in extremâ infirmitate laboraret, & nullum cibum retinere posset, corpus tamen Dominicum sibi dari instanter postulavit. Fratres verò ejusturbationem [Page 285] sedare volentes, simplicem oblatam non consecratam attulerunt hostiam. Quod ille in spiritu recognoscens, ait: Deus misereatur vestri fratres; cur mihi illudere voluistis? Iste non est Deus meus. Mox illi Eukaristiam consecratam attulerunt. Quod ille videns sed retinere non valens, erectis manibus ait: Ascendat filius ad patrem & Spiritus ad Deum, qui creavit illum; & statim expiravit. Volunt tamen alii, quòd iste Hugo propter ingentem vomitum non posset Eucharistiam retinere; & cùm hâc de causâ fratres ei verum sacramentum afferre noluissent, rogavit ut saltem super latus ejus Sacramentum poneretur. Quo facto, latus infirmi se aperuit & hostia corpori se immersit. Haec Wilhelmus Mimacensis Episcopus in Rationale Divinorum.

In sequentibus Author librum Wilhelmi Historiae Novellae secundum ab initio usque ad finem anni 1140. fol. 105. b. lin. 30. verbatim exscribit, additis in sine anni 1140. nonnullis ex Matthaeo Paris de Stephani Regis & Roberti Comitis captione & liberatione mutuâ. Post haec gesta anni 1141. ex Matthaeo Paris & Westmonasteriensi narrantur. Postremò ad Malmsburiensem reversus, Novellam ejus Historiam pergit exscribere à fol. 105. b. lin. 32. (ubi priùs desierat) ad 107. b. lin. 32. Et in his quidem deficit uterque Codex MS. magno Anglicanae Historiae dispendio. Quod unicum igitur restabat, sequentis Historiae Epitomen brevissimam ex eodem Codice MS. quem in fronte operis laudavi, descriptam subnexui; rem tamen paulò altiùs, à Normannorum sc. adventu, repetendo.

Inter Alwynum, qui annis XV. sedit, & Henricum Blesensem fuerunt Episcopi tres per spatium LXXX. annorum, viz.

Stigandus, qui magnam Crucem ex argento cum imaginibus argenteis in pulpito Ecclesiae contulit; sedit annis XXII. & jacet in sarcophago plumbeo ex australi parte altaris summi juxta Cathedram Episcopalem.

Walkelinus, natione Normannus, qui turrim in medio Chori cum quatuor columnis à fundamentis renovavit; seditque XXIX. annis; & in navi Ecclesiae ante gradus pulpiti jacet humatus. Hujus Episcopi anno XXIV. dilectus Deo Godfridus, qui miraculis coruscat, factus est Prior Wyntoniae.

Willelmus Gyffarde, Domini Regis Cancellarius, non de genere Anglorum; qui Monachus in Ecclesiâ suâ factus est; qui Pentecostalia huic Ecclesiae contulit: Sedit annis XXVIII. sepultusque est in medio voltae in navi Ecclesiae ad gradus pulpiti ad caput Willelmi Episcopi. Hujus anno VII. obiit Godfridus Prior Wyntoniae; qui in Prioratu vixit XIII. annis. Qui humatus est in domo capitulari in sinistrâ parte versùs Orientem, miraculis coruscans. Cui successit Gaufridus.

Henricus Blesensis, frater Regis Stephani, ex Abbate Glastoniensi. Qui S. Thomam in Archiepiscopum consecravit Cantuariensem; & in omnibus ei favorabilis extitit, & consolator in tribulationibus suis mirificus. Iste benignissimus Praesul Henricus in tantum dilexit suam Ecclesiam; quòd omnia quae habuit minima forent. Pedem S. Agathae, magnam crucem cum imaginibus de auro purissimo ad majus Altare, & alia ornamenta plurima, quae lingua non potest enarrare, suae Ecclesiae contulit. Dedit etiam Manerium de Elme propter causas praenominatas & alias quamplurimas magis impugnantes, c [...]m de provinciâ Angliae actum sit. Huic Henrico Episcopo Lucius Papa pallium misit anno Domini MCXLII. volens apud Wyntoniam Archiepiscopum constituere & secundum Angliae Primatem, & septem ei Episcopos, qui olim ad regnum Westsaxonum pertinebant, additâ natâ Legaciâ. Sed subortis multorum murmurantium indignantiumque nec non invidentium contradictionibus, ad tempus dissimulavit Papa cum silentio propositum suum consummare; volens in posterum vitâ comite invitis murmuratoribus, sicut [Page 286] justum fuerat, propositum suum confirmare. Sed Papa non diu superfuit: ut scribit Matthaeus Parisiensis in Historiâ Regis Stephani. Iste Henricus sedit annis XLIII. & sepultus est in Ecclesiâ suâ coram summo Altari. Cui successerunt per ordinem.

Ricardus Toclyn, qui Manerium de Hamme redemit, & de Cuoel emit, & s [...]ae contulit Ecclesiae. Seditque annis XVII. & sepultus est ad aquilonarem partem summi Altaris Choro proximè.

Godefridus Lucy, ad altare B. Mariae ad finem cum aliis voltam, ubi extra Capellam B. Virginis humatus est; cùm sedit XVII. annis.

Petrus de Rupibus, qui Ecclesiae Wyntoniensi extitit in omnibus specialis pater & a [...]icus. Qui pedem S. Philippi suae Ecclesiae contulit cum plurimis aliis ornamentis. Sepultusque est in Ecclesiâ suâ; cùm sedit annis XXXIV.

Willelmus Rale, qui sedit annis X.

A [...]domarus, frater Henrici III. qui sedem occupavit annis XII. cujus corpus ad aquilonarem plagam altaris reconditum est.

Johannes Gervays, annis VI.

Nicolaus Ely, hujus Ecclesiae specialis patronus, XII. annis.

Johannes de Pontissarâ, cujus assensu inter ipsum & successores suos & Priorem & Conventum Ecclesiae suae facta est compositio; quòd de caetero Priores forent perpetui, cùm antea erant dativi. Sedit annis XXIV. & sepultus est ex aquilonari plagâ majoris Altaris.

Henricus Wodelok, ex Priore ejusdem Ecclesiae. Multa ornamenta huic Ecclesiae contulit; & sedit annis XIII. sepultusque est ad gradus Chori.

Johannes Sendale, sedit annis IV.

Rigaldus de Asserio annis III.

Johannes Stratford sedit X. annis; & postmodùm Archiepiscopus Cantuariae ordinatus est.

Adam Orleton XII. annis.

Willelmus de Edyngdone sedit XXI. annis. Hic multa ornamenta & jocalia suae Ecclesiae contulit; & sepultus est in eâdem Ecclesiâ in Capellâ propriâ.

Willelmus de Wykeham, qui navem Ecclesiae cum alis, prout nunc cernitur, renovari & voltari fecit; aliaque quamplurima beneficia suae Ecclesiae contulit. Seditque annis XXXVII. & in Ecclesiâ suâ in opere quod fecit honorifice in Capellâ ad Australem plagam tumulatus est.

Henricus Beaufort, frater Henrici IV. & S. R. E. Presbyter Cardinalis, successit in Episcopatum.

[Page 287]

THOMAE RUDBORNE PROLOGUS In Historiam suam Minorem.

MUlti nobiles ac pietatis studio maximè operam dantes viri extiterunt, qui prioribus saeculis Monasteria, Ecclesias, Xenodochias, in quibus ut à ministris in his degentibus devotè Deo vacaretur, quamplurimas fundavere. Quorum beneficia Deo placabilia sustentatis horum donis gratuitis minimè recognoscere est maximam ingratitudinem incurrisse; per quam ut degeneres possent à paternâ possessione exhaeredari. Et quia nostris temporibus, qui nostris Fundatoribus super hanc ingratitudinem maximè sunt invigilantes, & ad quaestiones ab ipsis motas de nominibus Fundatorum, de eorum donis & donatis, de eorum sepulturis, nos minimè propter ignorantiam eorum petitionibus satisfacientes, efficimur illis omnibus exosi & despicabiles; poenitetque eos sic nos sufficienter suis donativis ditâsse & pavisse. Rogatus ergo à fratribus Wintoniensis Ecclesiae Monachis, ut ego Commonachus & confrater ejusdem Ecclesiae Thomas Rudborne de penuriâ ac tenuitate meâ qua habundo, inspectione Chronicorum aliquod libellum compendiosum de Regibus ac caeteris regni Magnatibus, qui essent fundatores & benefactores Ecclesiae Anglicanae, componerem. Cupiens igitur ipsis religiosis viris secundùm ingenii mei exigentiam voluntati in aliquo parere, istud subsequens Breviarium Chronicorum de Regibus, Episcopis, Comitibus, Baronibus scribere disposui, excerptum de libris & dictis Sanctorum Bedae & Gildae, & de libris & scriptis venerabilium in Christo Patrum M. Thomae Rudborne Menevensis & M. Johannis Langdene Roffensis Episcoporum, & Archidiaconi Lincolinensis, Archidiaconi Oxenfordensis, Gaufridi Monumetensis, & Matthaei Parisiacensis, virorum honorabilium, ad complacentiam & utilitatem dictorum fratrum; ne locus detur otio, cùm otiositas inimica sit animae. Et secundùm Philosophorum honestum delectabile magis delectat & animos hominum ab otiositatis vitio repellit, quàm si fuerit honestum minimè delectans, puta obscura Doctorum scripta & difficilis sacrae paginae intelligentia; quae illos, qui non sunt profundioris scientiae, lectores efficiunt pigros & somnolentos, ne carpant viam, ut convallium legant lilia. Sed narrationes de Regibus, de Episcopis, de caeteris Magnatibus, & quae in eorum temporibus acciderunt audire vel legere, cùm sint quaedam honesta, maximè delectant & elucidant sensum audientis & legentis infirmiori scientiâ obvolutum. Ista propterea perspiciens, Britannorum & Anglorum Regum, Episcoporum & Procerum medullam Cronicorum inserui. Et incipit haec Cronica ab adventu Bruti in Britanniam usque ad octavum decimum annum Henrici Regis tertii. Et super quae hic leviter pertranseo, in majori nostrâ Chronicâ opitulante Dei clementiâ supplebo. Et si quid nimis praesumptuosè in opere & indiscretè cancellavi; prudentiorum in hac facultate Doctorum correctioni me recommendo.

[Page 288]

ANNALES Ecclesiae Wintoniensis, Ab anno DCXXXIII. ad annum MCCLXXVII.
Authore Monacho Wintoniensi.

ANno DCXXXIII. Kinegilsus filius Celrici Rex Wes [...] saxoniae. Istum baptizavit S. Birinus Episcopus. Baptizatur ab eodem Birino filius Kinegilsi Kinewalchus; & om [...]e [...] Saxones ejusdem regni credentes baptizati sunt. Iste dedit S. Birino civitatem Dorcacestram; ut sederet interim in eâ, donec conderet Ecclesiam tanto [...]ace [...]dote dignam in regiâ civitate. In votis enim ejus erat in Wintoniâ aedificare templum praecipuum; & collectis jam plurimis ad opus aedificii, terram totam ambientem Wintoniam à centro Wintoniae usque ad circumferentiam ab omni parte lineâ exeunte septem leucas habentem aedificandae Ecclesiae in dotem dare disposuit. Quae quia letiferâ praeventus aegritudine per se complere non potuit; vicario usus est; vocatumque ad se filium suum Kinewalchum fecit [...]urare coram S. Birino in animam suam, quòd ipse Ecclesiam sede Episcopali dignam construeret in Wintoniâ, & terram quam circinaverat eidem Ecclesiae ad opus ministeriorum ejus ex parte suâ Deo offerret, & in jus perpetuum confirmaret.

Anno DCXXXIX. Kinewalchus filius Kinegilsi. Iste post vexationes quas pertulit à Pendâ Rege Merciorum propter repudium filiae suae, Ecclesiam pulcherrimam construxit in Wyntoniâ; & totam terram, quam Pater voverat Ecclesiae, contulit & confirmavit. Agilberto verò Episcopo Dorcacestriae successore Birini diffugiente ad votum Regis sedem transferre Wyntoniam, Rex qui linguam Agilberti (quia Gallus erat) parum noverat, fecit sibi nactâ occasione sac [...]ari in Episcopum novae Sedis quendam Saxonem nomine Wine; & divisa est una Diocesis in duas. Apposuit Kinewalchus Rex post oblationem patris factam de Chiltecumbâ, de suo proprio dono ditare Wintoniensem Ecclesiam; cui tria Maneria, sc. Duntun, Alresford & Wordiam contulit; & in illâ humatus est.

Anno DCLXX. Escuinus cognatus Kinegilsi Rex Westsaxonum: Iste humatus est Wintoniae.

Anno DCLXXII. Centuinus Kinegilsi filius de acquisito Rex Westsaxonum, Wintoniae quiescit.

Anno DCLXXXIII. Ina Rex Westsaxonum, dedit iste Ecclesiae Wintoniensi in Vectâ insulâ, quae nunc dicitur Wicth, in loco qui vocatur Ewerlande XXX. hidas terrae, & in Bresdingâ L. hidas.

[Page 289]Anno DCCXXI. Ethelardus Rex Westsaxonum. Hujus conjux Fritheswitha Regina dedit Wintoniensi Ecclesiae Tantonam de suo patrimonio. Et ipse Ethelardus de suâ parte addidit ad praedictum Manerium ad opus ejusdem Ecclesiae VII. mansas.

Anno DCCXXXV. Cutredus cognatus Ethelardi Rex Westsaxonum. Hic dedit in Vectâ insulâ Wintoniensi Ecclesiae apud Muleburnam XL. hidas & apud Banewadam XXV. hidas & apud Witthingebam XXII. hidas & terram quae vocatur Drucam, & Manerium quod vocatur Clera.

Anno DCCC. Egbertus Rex Westsaxonum. Hic totius insulae Monarchiam adeptus, non est oblitus pro collato sibi honore Deo gratias reddere; qui dedit Deo & Wintoniensi Ecclesiae in Vectâ insulâ apud Cawelburnam XXX. hidas, apud Scaldeblotam XLII. hidas & IV. villas, sc. Drokenesford, Wordiam, Aweltonam, & Beddintonam. Sepultus est tandem in Ecclesiâ Wintoniae.

Anno DCCCXXXVII. Edulfus filius Egbirti Rex Angliae. Iste fuerat Subdiaconus in Ecclesiâ Wintoniensi; & quia Rex Egbirtus non habuit alium haeredem, dispensante summo Pontifice assumptus an dicam retractus fuit ad regnum de Clericatu. Iste totam terram de dominico suo decimavit, & decimam quamque hidam contulit Conventualibus Ecclesiis per regionem. Et hinc factum est, ut totam ex integro terram de Chiltecumba nomine decimae pro unâ solâ hidâ Wintoniensi Ecclesiae restitueret, quam Kinegilsus & Kinewalchus Reges priùs dederant, sed inter istius & illorum tempora alienata fuerat ab Ecclesiâ. Dedit etiam idem Rex Edulfus eidem Wintoniensi Ecclesiae ad augmentum Tantoniae CXLIII. hidas terrae, & II. Maneria, sc. Brichtwellam & Wembergam eidem contulit Ecclesiae, in qua & sepultus est.

Anno DCCCLXXII. Eluredus filius Edulfi Rex Angliae. Iste fecit in Wintoniâ in coemiterio Episcopalis Ecclesiae novum Monasterium; quod multis ditatum possessionibus S. Grimbaldo dedit, ut sic illum retineret in Angliâ. Iste Regum Anglorum ante dies suos rude & incompositum, totum erudivit & informavit ad regulam. In proverbiis ita enituit, ut nemo post illum amplius. Rex Eluredus sepultus est in Novo Monasterio apud Wintoniam. Iste Eluredus dedit ad augmentum Tantoniae villam quae dicitur Rinctune, ad opus Wintoniensis Ecclesiae.

Anno DCCCCI. Edwardus filius Eluredi Rex Angliae. Hujus filia fuit S. Edburga, cujus sacrum corpus in Wintoniâ requiescit apud Nunnemenstre sine fallaciâ; licet Monachi de Malverna se falsò jactite [...]t illud habere. Iste dedit Ecclesiae Wintoniensi IV. Maneria, sc. Husseburnam, Whitchurche, Owertonam & unam Stokam. Dedit & Novo Monasterio, quod pater suus erexit in Wintoniâ, praedia multa; in quo quiescit humatus.

Anno DCCCCXXIV. Edelstanus filius Edwardi Rex Angliae. Iste dedit Wintoniensi Ecclesiae caput S. Justi Martyris & tria Maneria, sc. Chilbeldi [...] tam, Enedford & Eismereswordam. Monasterio etia [...] ▪ Malmesberiae multa contulit; in quo humatus fuit.

Anno DCCCCXLVI. Edredus frater Edmundi Rex Angliae. Corpus ejus in Wintoniâ sepultum est; cui adhuc vivens duo Maneria dudum amissa restituerat, sc. Duntonam & Hesseburnam.

Anno DCCCCLIX. Edgarus frater Edwii filius Edmundi Rex Angliae. Non fuit in Angliâ Monasterium sive Ecclesia, cujus non emendaret cultum vel aedificia. In Wintoniensi Ecclesiâ & Novo Monasterio, quod nunc ab eventu dicitur de Hida, Monachos posuit loco Clericorum; quia Clerici illi nomine tenus Canonici frequentationem chori, labores vigiliarum & ministerium altaris Vicariis suis utcunque sustentatis relinquentes, & ab Ecclesiae conspectu ne dicam Dei plerunque absentes septennio, quicquid de Praebendis percipiebant locis & modis sibi placitis absumebant. Nuda fuit Ecclesia intus & [Page 290] extra; quia Vicarii non habebant unde eam vestirent & tegerent, nec Praebendarii qui praedicebantur talibus poterant intendere: vix inveniretur unus & is sorte coactus, qui vel pauperem pallam aut calicem quinque solidorum conferret altari. Rex Edgarus ista considerans, & dolens tam divites eleemosinas collatas Ecclesiae non in Ecclesiâ nec in ministris Ecclesiae nec in pauperibus expendi, mandavit Trasonibus & saepe consuluit per Episcopum eorum Athelwoldum & per Dunstanum Archiepiscopum; ut bona Ecclesiae non sine causá percipientes in Ecclesiâ perpetuò facerent stationem. Canonicis mandata Regis & monita surdâ aure transeuntibus, & nolentibus singulis pro annuo canone mille librarum auri vel per annum esse Claustralibus, Rex instans proposito, & malens per Canonicos quàm per aliud genus arctioris religionis administrari negotium, ablatas quibusdam eorum Praebendas contulit Vicariis, quos viderat in Ecclesiâ perstantes assiduò. Sed & illi promoti in Canonicatum, Vicarios sibi facientes, facti sunt similes vel vagaciores & saeculariores prioribus. Rex itaque circa correptionem Canonicorum nihil proficiens, postquam genuinum fregit in illis, de Ecclesiâ & de Novo Monasterio illos ejiciens, & Monachos in locis illorum constituens, illorum dispersionem istorum aggregationem à Papâ Johanne XIII. ratam haberi meruit & confirmari. His ita factis, Rex Edgarus Novum Monasterium ampliavit possessionibus; & Wintoniensi Ecclesiae dedit Manerium quod dicitur Awintona, & apud Itinstokam X. hidas, & apud Madanlegam III. hidas, & apud Breoudunam XIII. hidas & apud Aderingefeldam II. hidas & apud Thucam VII. hidas. Rex Edgarus habuit duos filios, Edwardum ex legitimâ suâ Reginâ, & Ethelredum ex relictâ Ethelwoldi Comitis filiâ. Qui Ethelwoldus Wintoniensi Ecclesiae villam de Wilitha dederat; quem Rex pulchrae uxoris gratiâ in forestâ de Werewelle telo transjecerat.

Anno DCCCCLXXIX. Ethelredus frater Edwardi Martyris Rex Angliae. Iste dedit Wintoniensi Ecclesiae Hawntam & Sudtunam, & hidam & dimidiam in loco qui dicitur Celseshord, & duas piscaturas apud Brendefordam cum unâ virga [...]â terrae, & apud Ginnahetche cum terrâ adjacente; & Duntonam bis amissam restituit.

Anno MXXXV. Rex Canutus dedit Wintoniensi Ecclesiae terram trium hidarum quae vocatur Hille, & feretrum ad reliquias S. Birini magnum & magni, & candelabrum argenteum cum VI. brachiis, qualia modò in Ecclesiis videmus pretiosissima de aurichalco, & II. signa; & in eâdem Ecclesiâ sepultus est.

Anno MXLII. Hardecanutus Rex oppetiit apud Lametham improvisâ morte praeventus; & sepultus est in Ecclesiâ Episcopali apud Wintoniam. Tempore Hardecanuti Regis Emma Regina morabatur Wintoniae, multùm familiaris Elwino Wentanae tunc civitatis Episcopo: Omnia in regno potens, plurimis referta divitiis, solo contenta filio qui regnabat, & soli intenta Pontifici quem colebat. Non deerant qui in Neustriam nunciarent Edwardo matris cum Episcopo suspectam familiaritatem; Episcopum esse in causâ praecipuum, quòd mater filiorum suorum alterum ( Eluredum sc. à Godwino Comite insidiis sublatum.) non flere [...] alterum non exhiberet. Emma Regina mater Hardecnuti pro animâ Hardecnuti Regis dedit Wintoniensi Ecclesiae plurima ornamenta in auro & argento, in gemmis & vestibus pretiosis, & duo Maneria, sc. Westwode & Periperminster. Habebat enim Regina illa multa Maneria, quae Ethelredus Rex illi in dotem dederat; & Cnutus & Hardecnutus Reges in jus haereditarium confirmaverant, quibuscunque vellent assignanda locis & conferenda personis.

Anno MXLIII. Edwardus filius Ethelredi Rex Angliae, post mortem Hardecnuti venit Wintoniam incognitus plebeio amictus habitu; quandoque in curiâ matris quandoque in domo Episcopi comedens, sed ignotus, affectus eorum sedulus explorabat. Demum agnitus, in Regem electus & consecratus [Page 291] est Wintoniae. Iste instituit & cartâ confirmavit, ut quoties ipse vel aliquis successorum suorum Regum Angliae diadema portaret Wintoniae vel Wigorniae vel Westmonasterii, Praecentor loci recipiat de fisco ipsâ die dimidiam marcam & Conventus centum sumnellos & unum modium vini. Haec Carta est apud Westmonasterium. Iste accepit in conjugem Editham filiam Godwini, ab utroque perpetuâ virginitate servatâ. Godwinum ante omnes homines honorabat; matrem suam nec colebat nec publicè confundebat. De Neustriâ accersivit quosdam, qui sibi benefecerant exulanti, inter quos & Robertum, quem prius Episcopum Londini, & postea fecit Archiepiscopum Cantuariensem. Hujus Archiepiscopi crebras suggestiones Rex Edwardus mente revolvens, ad tantum acerbitatis perductus est vir mali nescius; ut Godwinum Comitem, qui illum Regem fecerat, & cujus filiam desponderat, de regno cum filiis suis expelleret: Matri suae Emmae Reginae quicquid in hoc mundo possederat usque ad pretium quadrantis auferret, & illam in Abbatiâ de Warewellâ retrusam cum summâ parcitate saceret exhiberi; Alwinum Wentanum Episcopum, matris ut dicebatur amasium, omnibus patrimonii sui praediis spoliatum extra terminos civitatis Wentanae proferre pedem sub capitis periculo prohiberet. Godwinus cum filiis suis regnum egreditur. Alwino Episcopo sedes sua mutatur in carcerem. Regina apud Warewellam custodiae tradita, sed minùs arctam quàm filius dictaverat habens custodiam, permissa est scribere omnibus Episcopis quos sibi fidos crediderat & dolores suos exponere. Forma scriptorum talis erat: ‘Se de Pontificis dedecore plùs torqueri & erubescere quàm de proprio; paratam se Dei probare judicio Pontificem injustè diffamatum nunquam carnem suam tetigisse; nunquam se vel illum contra Regem aliquid egisse vel agere voluisse. Accederent ad Regem Episcopi, & intercederent pro Coepiscopo; inducerent modis omnibus illum, ut matris pro se & Episcopo purgationem reciperet. Bonam conscientiam publicè impetitam de crimine non debere nisi publicâ satisfactione purgari, placere sibi candentis ferri examen. Tantum apponant, ut Rex jubeat examen fieri in Ecclesiâ S. Swithuni Wintoniensis. Securam se esse de Sancti suffragio pro conscientiae testimonio. Si in exequendo negotio moram secerint, se morituram, ne paupertas sua rideatur diutiùs: quia, Nil habet infoelix paupertas durius in se, Quàm quòd ridiculos homines facit. Regem filium suum, si plùs eligat nec convictam nec confessam matrem punire quàm purgationem ejus admittere, ab omnibus hominibus infamandum. Omne etenim vitium tantò conspectius in se Crimen habet, quantò qui peccat major habetur. Filius hodie matrem persequitur, Rex Reginam, qui & manum misit in Christum Domini.’

Singuli Episcoporum, ad quos Regina scripserat, rescriptis se invicem consuluerunt; & die condicto convenientes ad Regem, convenerunt eum super querelis suae matris & precibus. Rex Edwardus, ut erat mirae simplicitatis & innocentiae, qui nihil unquam egit perperam nisi ex alterius suggestione, allegationibus Episcoporum se sustinuisset facillim [...] superari, & quicquid in matrem aut Episcopum falsâ seductus credulitate crudelitatis admiserat, non solùm sine recipiendâ satisfactione purgatoriâ temperâsset, immo ipse veniam petiturus ad arbitrium Episcoporum de praesumptione satisfecisset; nisi Robertus Archiepiscopus quem Rex adsciverat obstitisset. Tanti fuit homo ille in oculis Regis; ut si diceret nigram cornicem esse candidam, Rex citiùs ori illius quàm oculis suis crederet. Consummatum fuisset ipsâ die negotium ad honorem matris & filii; nisi cùm assisterent filii Dei coram Domino, affuisset inter illos etiam ille Satan. Robertus Archiepiscopus non rogatus partis se sortioris faciens advocatum, talibus Coepiscoporum industriam illudere conatus est, & avertere mentem Regis à matre. ‘Convenistis fratres Dominum meum Regem pro matre suâ ferâ non foeminâ: ut vobis parcam, non vestris sed illius verbis retorquetis crimen matris in filium. En scelus, ecce Jovem [Page 292] placidum nimis, hanc nimis aulam! Quae sceleris tractat coram Jove de Jove causam. Ausa est impudentissima mulierum in Regem injurias diffamationum evomere; & illum frequentatorem suum, qui scit simulare sanctitatem, qui de virtute locutus clunem agitat, illum Cujus ad essigiem non tantum meiere fas est; ut Regem reum sacrilegii faceret, ausa est Christum Domini nominare. Notate malitiam mulieris. Ad hoc tantùm Elwinum suum Christum Domini nominavit; ut Rex qui manum misit in illum, pro sacrilegio plecteretur. Sed accedamus ad causam. Foemina vult purgare Pontificem. Et quis purgabit eam; quae dicitur consensisse in necem filii sui Eluredi, & procâsse venenum Edwardo? Sed esto: quòd authoritatem habeat supra sexûs conditionem, quia Regina est. Si vultis ut consentiam in inauditam à saeculis purgationem; & vos consentietis, ut ego disponam genus examinis; quòd si penitus illaesa pertulerit, me in Deum & Regem reum condemnabitis honore privandum, & purgatis honores pristinos restituetis. Totam culpam Regis, quam nullam esse praesumo, in me recipio. Non vos suspendam diutiùs: foemina illa infamis pro seipsâ quatuor, pro Episcopo quinque, sc. novem continuos passus super novem ignitos vomeres faciat nudatis pedibus. Si titubaverit, si singulos vomeres pleno pede non presserit, si quantulumcunque laesa fuerit; sententia proferatur in maechum & fornicariam. Uterque religionis arctissimae perpetuò claustri recludatur in carcerem. Noveritis etiam, quòd plùs de indulgentiâ quàm de rigore procedit sententia; quae non dicam decernit sed sustinet pedali examine crimen capitale purgari.’ Placere videbatur & Regi & Episcopis, quod Archiepiscopus decreverat; & die nominato statuitur convenire Wintoniam.

Ad Reginam refertur sententia; quae non minùs inde turbata est quàm si vocaretur ad nuptias. Reginam taliter examinandam praeconatur fama per regnum; tantusque populorum fit concursus ad civitatem Wentanam, quòd nunquam antea illic unâ die tot visi sint homines convenisse. Rex ipse S. Edwardus venit Wintoniam; nec defuit unus ex omnibus regni Magnatibus praeter Robertum Archiepiscopum, qui apud Douram aegritudinem simulabat; ut si fortè aliter accideret quàm sperabat, posset sine impedimento profugere; & ita factum est.

Regina de mandato Regis reducta est Wintoniam de Warewellâ; & totâ nocte proximè praecedente diem agonis sui pervigilavit ad sepulchrum S. Swithuni. Non est opus ut dicam, quòd toto corde oraverit, quòd parum nocte illâ dormierit, quòd vota fecerit, ut in tanto mereretur salvari discrimine. Et tamen dormire nolens dormitavit paululum; & vidit B. Swithunum sibi assistentem, & haec audivit dicentem sibi. Constans esto filia; ego sum Swithunus quem invocas; ego tecum sum, ne paveas. Confundentur qui te persequuntur; quia cùm transieris per ignem, flamma non nocebit te. Tu autem remittes hanc noxam filio tuo. Die facto convenit ad Ecclesiam Cletus & populus; & Rex ipse sedebat pro tribunali. Regina producitur ante filium; & an velit prosequi quod promiserat, convenitur. Quae

Respondere parat; meruitque silentia vultus.
Postquam foemineo rediit mens mota stupore;
Gratia verborum tenero distillat ab ore.

Domine, inquit, & fili. Ego illa Emma quae te genui, pro te de tuis impetita de crimine in te & Eluredum filios meos, & de consensu turpitudinis & proditionis cum hujus sedis Episcopo, invoco bodie Deum testem in corpus meum, ut peream, si quid horum quae mihi imposita sunt vel mente commiserim. In pavimento Ecclesiae scopato novem vomeres igne candentes ponuntur in ordine. Quibus breviter benedictis, subtrahuntur Reginae calcei & caligae; [Page 293] & posito peplo & rejecto flamine succincta à duobus hinc inde Episcopis ducebatur ad tormentum. Flebant qui eam ducebant Episcopi; & qui mult [...] plus timebant quàm illa, animabant illam ut non timeret. Fit per Ecclesiam fletus intolerabilis; & fuit omnium vox una dicentium S. Swithune, S. Swithune, tu illam adjuva. Si interim reboâssent tonitrua, non audirentur à populo; tantis viribus tantis vocibus clamabatur in coelum, ut S. Swithunus vel tunc vel nunquam festinanter accurreret. Deus vim patitur, & servus suus Swithunus extrahitur violenter de coelo. Regina sine clamore hanc ineundo faciebat orationem. Deus qui liberâsti Susannam de senibus iniquis, qui liberâsti tres pueros de camino ignis, tu de incendio mihi parato per merita S. Swithuni me liberare digneris. Videte miraculum. Episcopis pedes illius dirigentibus, super novem vomeres novem passus faciens, & singulos eorum totius corporis pleno premens pondere, sic omnes supergressa vomeres, nec ferrum nudum nec sensit incendium. Unde & dixit Episcopis. Nunquid quod maximè petieram non obtinebo? Quare me ducitis extra Ecclesiam, quae in Ecclesiâ debueram examinari? Erat enim procedens ulteriùs, & nondum sciebat quòd consummâsset examen. Ad quod Episcopi, sicut singultiendo poterant, responderunt. Domina nostra respice, jam fecisti; jam res acta est, quam faciendam existimas. Respexit, & aperti sunt oculi ejus; & tunc primò vidit ferrum, & intellexit miraculum. Ducite me, inquit, ad filium meum: ut videat pedes meos, & sciat quia nihil mali passa sum. Reversi Episcopi cum Reginâ, inveniunt illum operto capite prostratum in terrâ; jamque ei pro miseratione verba defecerant, quia erumpebant cum verbis lacrimae, & non poterat se continere. Qui c [...]m elevatus rem agnovisset ex integro; procidit ille Sanctissimus ad pedes matris dicens: Mater peccavi in coelum & in te; jam non sum dignus vocari filius tuus. Ad quem mater: Vocetur ad te Elwinus Episcopus; & cùm illi satisfeceris, de me citiùs veniam consequeris. Vocato ad Regem Episcopo, qui non sederat in ordine Episcoporum, Rex veniam cum lacrimis postulat & meretur; & virgis caesus à singulis Episcoporum, per manum flentis matris tres ictus accepit. Et sic datis osculis & receptis, [...]ex illos in gratiam, & illi Regem in venerationem receperunt; & redditum est Reginae & Episcopo quicquid illis sublatum fuerat. Declamatus est jubente Rege in Ecclesiâ & in atrio exteriùs per plorantes populos modus & ordo miraculi; & conversus est tam subito fletus illorum in risum, quòd simul videres illos ridentes & flentes.

Regina Emma donata omnibus Maneriis dotis suae, quae illi priores Reges confirmaverant, non est oblita liberatoris sui; deditque ipsâ die S. Swithuno in oblationem pro IX. vomeribus IX. Maneria, quorum haec sunt nomina: ......... Elwinus Episcopus de suo patrimonio dedit S. Swithuno alia IX. Maneria, quae sic nominantur: ......... Rex ipse Edwardus donationes Reginae & Episcopi ratas habuit & confirmavit; & insuper de suo dominico dedit S. Swithuno duo Maneria, sc. Meones & Portlande, & terram V. hidarum, quae vocatur Wrockeshale. Regina & Episcopus certabant se invicem superare in ornamentis faciendis Ecclesiae S. Swithuni de thesauris suis. Sed ille superatus est; quia vel illa plùs potuit, vel plùs dilexit decorum domûs Dei.

Anno MXLVII. Elwinus Episcopus mortuus est; & Stigandus illi successit; qui de donis Emmae Reginae condidit magnam crucem cum duabus imaginibus, sc. Mariae & Johannis; & illas cum trabe vestitas auro & argento copiosè dedit Wintoniensi Ecclesiae.

Anno MLII. Emma Regina migravit à saeculo, & sepulta est in Ecclesiâ S. Swithuni Wintoniensis.

Anno MLIII. Godwinus Comes obiit. Githa uxor Godwini, foemina multas habens facultates, pro animâ ejus multis Ecclesiis in eleemosinâ multa [Page 294] contulit; & Wintoniensi Ecclesiae dedit duo Maneria, sc. B [...]eodonam & Eramkumbam, & ornamenta diversi generis.

Anno MLXIX. Aldredus, qui de Monacho Wintoniensi Episcopus Heresordensis, & de hoc Archiepiscopus Eboracensis factus est, Regem publicè excommunicavit; quia contra jus Ecclesiasticum se habebat in regno; nec multò post de vitae hujus inquietudine ad quietem transivit.

Anno MLXX. Petrus & Johannes Cardinales ab Alexandro Papâ missi pervenerunt in Angliam; & coacto Concilio ad voluntatem Regis Stigandum Archiepiscopum & alios plures Episcopos & Abbates degradaverunt assensu & voluntate Willelmi Regis. Rex autem Archiepiscopatum Cantuariensem Lansranco Abbati Cadomensi, Thomae Eboracensem, Walkelino Episcopatum WALKELINUS. Wintoniensem concessit. Eodem verò anno quicquid auri vel argenti in Ecclesiis fuerat, abstulit Rex. Stigandus Archiepiscopatum Cantuariensem, & Episcopatum Wintoniensem, & multas Abbatias antea solus possidebat; publicas nundinas ex Episcopatibus & Abbatiis faciens; sacros honores Ecclesiarum hos sibi comparans pecuniâ, istos aliis linguâ venditans. Sed ego conjicio illum errore peccâsse, quòd homo illiteratus esset, & quòd nesciret quantum delinqueret, rem Ecclesiasticorum negotiorum sicut publicorum actitari debere existimans. Nunquam verò à Româ Pallium meruit.

Anno MLXXII. Hoc anno Stigandus, qui dudum Archiepiscopus, jussu Regis captus & in Wintoniae oppido positus est; ubi e [...]si invitus luit quicquid in Archiepiscopatu deliquit. Graviùs enim memor am [...]ssorum torquebatur, quàm delectaretur habendo. Ibi demum mortuus, & i [...] Ecclesiâ Wintoniensi, cui aliquantulo praefuerat tempore, honorificè sepultus est. Dederat autem idem Stigandus Ecclesiae Wintoniensi maximam crucem cum duabus imaginibus auro & argento optimè compositis. Eodem anno Wlurico Novi Monasterii Abbate degradato, Rewalanus loco ejus substituitur.

Anno MLXXIII. Sciendum, quòd Rex Willelmus quolibet anno, dum quietus fuerat, ter coronari consueverat, Wigorniae ad Natale, Wintoniae ad Pascha, Londoniae ad Pentecosten.

Ab antiquo constitutum est, & in Concilio Lanfranci Archiepiscopi diffinitum; ut in Conciliis Archiepiscopus Eboracensis ad dextram Dorobernensis sedeat, Lundoniensis Episcopus ad sinistram, Wintoniensis Episcopus juxta Eboracensem. Si Eboracensis desit; Lundoniensis ad dextram, Wintoniensis ad sinistram: caeteri in ordine sicut fuerint ordinati.

Anno MLXXIX. Walkelinus Episcopus à fundamentis Wintoniensem caepit reaedificare Ecclesiam.

Anno MLXXXII. Simeon, vir virtutis amator, frater Walkelini Episcopi, ex Praeposito Wintoniensi, quem nos Priorem vocamus, Abbas Eliensis factus est; & Godefridus ejusdem loci Monachus vir perfectae bonitatis & pietatis loco ejus substituitur. Quantae autem discretionis & bonitatis & caritatis praedicti praepositi Simeon & Godefridus fuerint, testantur quae adhuc sunt in Wintoniensi Ecclesiâ illorum donaria. Dictus itaque Simeon frater fuerat Walkelini Episcopi & Monachus de S. Audoeno. Factus itaque Prior Wintoniensis, cùm videret Monachos in Refectorio carnibus assiduè vesci, fecit exquisita piscium parari cibaria & dari eis. Illi autem delectati in his, rogabant hujusmodi eis donari cibaria, & tunc velle abstinere à carnibus. Datae sunt autem eis pisces; & abstinuerunt à carnibus.

Anno MLXXXIV. obiit Hugo Episcopus Londinensis, & Arsastus Episcopus Nordfolchiensis. Wlunodus Abbas Certesiae dimisit morte praeventus Abbatiam Odoni. Alicia successit Beatrici in Abbatiá Monialium Wintoniensium.

Anno MLXXXVI. Henricus Regis filius Miles factus est; & tres Capellani Registres susceperunt Episcopatus, Mauricius Londoniensem, Willelmus [Page 295] Nordfolchiensem, Robertus Cestriensem; & Geroldus Monachus Wintoniensis Abbatiam de Cranebornâ, quam transtulit ad Teokesberiam. Cristina virgo Deo devota Regis filia Sanctimonialis facta est apud Rumesiam. Fertur Regem concessisse Episcopo Walkelino ad perficiendam Ecclesiam quam inchoaverat Wintoniensem tantum lignorum de Hanepinges, quantum quatuor diebus & noctibus per carpentarios acquirere poterat. Carpentariis igitur innumerabilibus congregatis, totum nemus in praefixo termino solo dejectum est & ad Wintoniam deductum. Post haec venit Rex per Hanepingam, & postquam respexit illuc, admirans quasi in extasi factus: Nunquid fascinatus sum? an amens effectus? ubi inquit sum? Nonne hîc juxta Wintoniam nemus habui valde delectabile? Agnitâ denique re gestâ, in furorem versus est. Walkelinus itaque sumptâ circa se vetustâ capâ, impetravit ab ostiariis Regis ingressum usque in Regis cameram. Ad pedes autem ejus procidit. Domine, inquit, novi quòd multos habeas Clericos & Capellanos promovendos; & ob hoc contra me quaeris occasionem. Accipe ergo, si placet, quem mihi dedisti Episcopatum. Reservato mihi cum amicitiâ tuâ officium, quod dudum in Capellâ tuâ habui. Quid multa? Postremò Rex, certè, inquit, Walkeline ego nimis prodigus largitor, & tu nimis avidus extitisti acceptor. Pacificatur itaque Regi, cum amoris redintegratione ad Episcopatum suum rediit.

Anno MLXXXVII. Londonia cum Ecclesiâ S. Pauli combusta est. Stigandus Episcopus Cicestriae de hoc saeculo migravit.

Anno MLXXXVIII. Gila Wellensis Episcopus decessit; successitque ei Johannes Regis Capellanus & Medicus; qui datâ Regi multâ pecuniâ sedem Episcopalem Bathoniam transtulit. Godefridus Cicestrensis Episcopus obiit; & successit ei ........ Radulfo Abbate Wintoniensi defuncto, commisit Rex Abbatiam Radulfo Passeflabere Capellano suo.

Anno MLXXXIX. commisit Rex Radulfo Passeflabere Archiepiscopatum Cantuariensis defuncto Lanfranco. Ipse autem Regi quicquid inde aliquo modo lucrari poterat, ut de ejus cogitaret promotione, donavit.

Anno MXC. Rex abstulit magnum thesaurum de Wintoniensi Ecclesiâ.

Anno MXCI. Radulfus Episcopatum Cicestriae suscepit, & Herebertus Abbas Ramesiae Episcopatum de Nordfolchiâ, & Willelmus Episcopatum Dunelmensem. Ecclesia Croilandiae combusta est.

Anno MXCII. commisit Rex Radulfo Passeflabere Episcopatum Lincolniensem & Abbatiam Certesiae. Odo enim Abbatiam Abbas dimisit, nolens eam de Rege more Saecularium tenere. Praedictus verò Radulfus, vir quo in malo nemo subtilior, Ecclesias sibi commissas expoliavit bonis omnibus; & divites simul & pauperes ad tantam deduxit inopiam, ut mallent mori quàm sub ejus vivere dominatu.

Anno MXCIII. In praesentiâ omnium ferè Episcoporum atque Abbatum Angliae cum maximâ exultatione & gloriâ de veteri Monasterio Wintoniensi ad novum venerunt Monachi VI. Idus Aprilis. Ad Festum verò S. Swithuni factâ processione de novo Monasterio ad vetus, tulerunt inde feretrum S. Swithuni, & in novo honorificè collocaverunt. Sequenti verò die Domini Walkelini Episcopi coeperunt homines primùm vetus frangere Monasterium; & fractum est totum in illo anno, excepto portico uno & magno altari.

Anno MXCIV. Fuit magna discordia inter Archiepiscopum Thomam & Robertum Electum Lincolniae, pro eo quòd Archiepiscopus Episcopatum Lincolniensem sibi dixit esse debere subjectum, & quia prohibuit ne ab Anselmo consecraretur. Robertus denique tria millia marcarum Regi donavit; ut Episcopatum Lincolniensem de subjectione Archiepiscopatûs Eboracensis liberaret. Quod & factum est, datis Archiepiscopo duabus Abbatiis, sc. de Selebi & S. Oswaldi in Gloecestriâ. Inventae sunt Reliquiae S. Swithuni aliorumque [Page 296] plurimorum Sanctorum sub altari Veteris Monasterii. Simeon Abbas decessit.

Anno MXCVII. Transfretavit-Rex, & regnum Walkelino & Radulfo Passeflabere commisit. Radulfus XVI. Ecclesias carentes Pastoribus sub tutelâ suâ habebat Episcopatus & Abbatias, quas ad extremam paupertatem perduxit. Ecclesiae quibus Pastores praeerant, dabant singulis annis Regi CCC. vel CCCC. marcas, aliae plus, aliae verò minus. In tantâ erant tam ordinati miseriâ quàm Laici; quòd taedebat eo [...] vi [...]ae corum.

Anno MXCVIII. Venerabilis & piae [...]moriae Walkelinus Episcopus migravit ad Dominum, quem toto corde d [...]rat. Mandaverat enim ei Rex die Natalis Domini post incaeptum Missa [...]um officium; ut absque omni dilatione CC. libras ei transmitteret. Ipse a [...]m intelligens, quòd absque rapinâ pauperum vel thesauri Ecclesiarum exsp [...]iatione ad praesens hoc facere non poss [...], pro hujusmodi rebus atque similib [...] [...]aedebat eum vitae suae; & factà oratione p [...]tiit, ut eum de hac aerumnosâ vitâ [...]riperet. Quod factum est X. die sequente. Erat itaque vir perfectae pietatis & sanctitatis, imm [...]nsaeque prudentiae, & [...]antae demum abstinentiae, ut nec carnes nec pisces comederet, nec cerevisiam vel vinum biber [...] nisi rarissim [...], & tunc permodicum. Semper se cum Monachis habebat; & quoties celebrabat Missarum solennia in Capellâ suâ Wintoniensi, Diaconum & Subdiaconum Monachos habebat. Non enim minùs Conventum suum diligebat, quàm si omnes Dii essent. Ecclesiam Wintoniensem in religione & numero Monachorum & in domorum aedificiis plurimùm melioravit. Sed primùm quidem novus advena Monachos exosus fuerat; sed facilè correctus, umbraticum il [...]ud odium saepe deploravit. Deinceps fovens eos ut filios, diligens ut fratres, honorans ut dominos, nonnunquam eis auxilium & familiaritatem exhibuit. Nullum conviciis incesserat, pronuntians quòd Episcopalis gravitas suam indignâ maculâ respergeret gloriam, si in pauperiorum descenderet contumeliam. Unum est permaximè quod doluit; quòd ad CCC. libratas terrae Monachis auferens suis & successorum usibus implicuit.

Anno MXCIX. Radulfus factus est Dunelmensis Episcopus. Osmundus Sarum Episcopus obiit. Ille idem Osmundus construi & consecrati fecit Sarum Ecclesiam.

Anno MC. Rex à sagittâ perforatus est in Novâ Forestâ à Waltero Tirel, & sepultus in Ecclesiâ S. Swithuni Wintoniensi. Henricus autem frater ejus in Regem consecratus à Maurico Londoniensis Episcopo apud Londoniam. WILLELMUS GIFFARD. Dedit itaque Rex Willelmus nominatus à Rege anno 1100. consecrationem à Girardo Archiepiscopo Ebor. accipere noluit; ne injuriam Anselmo Cantuariensi facere [...]. Consecratus demum est ab Anselmo Cantuariae 1107. 3. Idus Augusti. Canc [...]llarius erat trium Regum, Willelmi I. Willelm [...]ii. & Henrici I. abrogato illi plù▪ semel officio, atque iterum restituto. Primò ita (que) Cancellarius erat sub exitum Willelmi I. & initia Willelmi II. atque eo titulo infignitur in donatione Willelmi I. factâ Ecclesiae S. Petri de Scrobesbiri; quod constat ex Inspeximus Henrici III. Chart. 51. H. 3. m. 1. Cancellarium fuisse inter annos 1093. & 1100. constat ex Subscriptione ejus ad Chartam Willelmi II. Regis datam Ecclesiae Roffensi, cui subscribit etiam Robertus Lincolniensis Episcopus, in Textu Roffensi f. 181. Roberto igitur & praeivit & successit in Cancellariatûs munere. Eundem Cancellarium fuisse inter annos 1 [...]00. & 1108. liquet ex. chartâ Henrici Regis datâ Gundulfo Episcopo Roffensi, ibid. f. 187. & ex aliâ ejusdem datâ Ecclesiae Roffensi in Registro Roffensi cap. 6. Anno 1103. Waldricum quendam Cancellarium Regis fuisse comperio in Textu Roffensi f. 220. Willelmo Cancellario suo Episcopatum Wintoniensem, sed ipse eam no [...]uit suscipere nisi de Anselmo Archiepiscopo. Odoni reddidit Abbatiam Certesiae. Roberto Episcopo Cestriae dedit Coventriam. Radulfus Passeflabere in carcerem trusus est. Hugo de Monacho Wintoniensi Abbas Novi Monasterii factus est.

[Page 297]Anno MCI. Evasit de carcere Radulfus de Passeflabere, & profectus est ad Ducem Normanniae. Item coronatus est Rex apud Wintoniam ad Pascha; suscepitque Gifardus Episcopatum Wintoniensem assensu Anselmi. Dux Robertus venit in Angliam cum CC. navibus, & cum eo Radulfus Passeflabere. Post multa autem incommoda regno illata pacificati sunt fratres, s [...]. quòd Rex daret ei singulis annis MM. libras. Radulfo autem reddidit Episcopatum suum.

Anno MCII. Londonia bis combusta est, Wintonia semel, & Gloecestria cum Abbatiâ. Rogerus Cancellarius Regis factus est Episcopus Sarum.

Anno MCIII. Willelmus Giffard Episcopatum Winton. amisit, quia noluit illum de Geroldo Archiepiscopo Eboracensi recipere; & Romam profectus est. Reversusque idem Episcopatum suum suscepit omnibus bonis intus exteriúsque exspoliatum.

Anno MCVI. Edulfus Monachus Wintoniensis suscepit Abbatiam de Malmesberiâ.

Anno MCVII. Consecrati sunt Willelmus Giffard & Rogerus Sarum ab Anselmo Archiepiscopo. Ernulfus Prior Cantuariae suscepit Abbatiam de Burgo; Hugo Monachus Wintoniae Certesiae, Petrus Gloecestriae. Obiit Mauricius Londoniensis Episcopus. Godefridus Prior Wintoniensis venerabilis memoriae decessit; successitque ei Gaufridus Monachus loci ejusdem. Turris Ecclesiae ejusdem cecidit Nonis Octobris.

Anno MCVIII. Radulfus Episcopus Cicestrensem fecit dedicari Ecclesiam. Gundulfus Episcopus Rovecestriae obiit; deditque Archiepiscopus Anselmus Episcopatum Radulfo Abbati de Sais. Decessit Geroldus Archiepiscopus Eboracensis, & successit ei quidam Clericus Regis Thomas nomine. Ricardus etiam Clericus Comitis de Belesme Episcopatum Londoniensem suscepit.

Anno MCIX. Geroldus Abbas Theokesbiriae Regis animum nolens nec valens satiare muneribus, Abbatiâ relictâ ad Ecclesiam Wintoniensem, cujus professus fuerat, reversus est.

Anno MCX. Fecit Rex transponere Monasterium S. Grimbaldi de atrio Episcopalis Ecclesiae in suburbium civitatis ad aquilonem cum Monachis & Reliquiis. Robertus Theokesbiriae Abbas factus est.

Anno MCXI. Willelmus Episcopus Gaufridum Priorem deposuit; & assensu Conventûs substitutus est Gaufridus, qui fuit Hordarius. Eodem anno dedit Episcopus Willelmus Regi, vellet vel non, DCCC. marcas. Illo anno combusta est Cantuaria & Tantonia & Oxonia, & multae aliae urbes. Ipso anno depositae sunt Reliquiae S. Adelwoldi de veteri feretro, & impositae in novo. Interfuit autem Regina & tres Episcopi & quinque Abbates.

Anno MCXIII. Petrus Abbas Gloecestriae decessit; successitque ei Willelmus Monachus Ecclesiae ejusdem.

Anno MCXIV. Suscepit Episcopatum Wigorniensem Theobaldus. Eodem anno migravit Archiepiscopus Eboracensis Thomas; successitque ei Turstanus. Archiepiscopatum Cantuariensem suscepit Radulfus, qui fuerat Episcopus Rovecestriae. Ecclesia Cicestriae combusta est. Archiepiscopus Cantuariensis dedit Episcopatum Rovecestriae Ernulfo Abbati de Burgo, Abbatiam de Burgo Johanni Monacho de Seis.

Anno MCXV. Reginaldus Episcopus Herefordensis decessit; successitque ei Gaufridus.

Anno MCXVI. Facta est discordia inter Archiepiscopos; quia Eboracensis à Cantuariensi consecrari nolebat, gratis Archiepiscopatum dimisit. Eodem anno quaesivit Papa à Rege quasdam consuetudines; quas nunquam praedecessores sui habuerant. Qua de re misit Rex ad eum Radulfum Archiepiscopatum Cantuariensem, & Herebertum Episcopum Norvicensem, & Hugonem [Page 298] Abbatem de Certesie. Obiit Robertus Cestrensis Episcopus, & Herlewinus Abbas Glastoniensis.

Anno MCXVII. Reversi sunt à Romano Pontifice Turstanus Archiepiscopus Eboracensis, & Herebertus Norwicensis Episcopus, & Hugo Abbas Certesiae: Radulfus Cantuariensis Archiepiscopus remansit in Normanniâ cum Rege. Robertus primus Prior locum Meretonii accepit. Gilebertus Abbas Westmonasterii obiit.

Anno MCXVIII. Edulfus Abbatiam Malmesberiae sine causâ amisit.

Anno MCXIX. Gaufridus Herefordensis Episcopus obiit. Kalixtus Papa tenuit Concilium apud S. Remigium; & consecravit Turstanum Eboracensem Archiepiscopum. Gaufridus factus est Abbas S. Albani. Henricus Comes de Warewich obiit.

Anno MCXXI. Dedit Rex Ricardo Clerico suo Episcopatum Hereford. Roberto Episcopatum Cestrensem, Ewerardo Episcopatum Norwicensem, & Abbatiam Westmonasterii Hereberto Monacho ejusdem loci, & Abbatiam Abbandoniae Vincentio, & Abbatiam Glastoniae Sefrido Monacho de Sais.

MCXXII. Fuit enormis & non tam narranda quàm tacenda discordia inter Episcopum Willelmum Wintoniensem & Monachos suos pro dilapidatione, & praecipue pro IX. Ecclesiis, quae de Maneriis Monachorum fuerant, quas eis abstulit. Nescientes igitur quid eis agendum esset, crucium pedes invertunt sursum & capita deorsùm; & processionem nudis pedibus contra Solis cursum & morem Ecclesiasticum fecerunt; ut sicut Episcopus contra decreta canonica victûs eis necessaria in Ecclesiâ Deo deservientibus abstulit, sic ipsi Ecclesiae contra jus & decreta Ecclesiastica deservirent. Fovebant autem partem Monachorum Rex; Episcopi verò partem fovebant omnes ferè Capitanei Angliae. Gloecestria cum Ecclesiâ S. Petri combusta est.

Anno MCXXIII. Hoc anno defuncto Radulfo Cantuariensi Archiepiscopo successit Willelmus de Curbuil Prior S. Osithae; consecratusque est à Willelmo Giffard Wintoniensi Episcopo. Theobaldus Wigorniensis Episcopus decessit.

Anno MCXXIV. Facta est concordia inter Willelmum Giffard & Monachos mediante Rege. Jussu enim Regis venit Episcopus solus in Capitulum Monachorum. Monachi verò, ut eis mandaverat Rex, nudi pedes & corpore ad pedes illius prociderunt, omnem pro delicto satisfactionem spondentes. Visâ itaque humilitate & compunctione eorum, procidit ipse ad pedes illorum; ut erat vir pietatis perfectae & mitissimus hominum; reddiditque eis omnia interrogata; & cartâ suâ haec & alia multa sub anathematis vinculo confirmavit Conventui perpetuò possidenda.

Anno MCXXV. Mutilati sunt omnes monetarii totius Angliae, exceptis tribus apud Wintoniam. Johannes de Crema generale Concilium apud Londonias tenuit. Radulfus ut fertur Passeflabere apud praedictum Johannem de incontinentiâ & multis aliis quae non decent sanctos accusatus est; sed degradandus citatus multoties, multas excusationes opponens citationibus, non apparuit judicio. Quocirca legatus venit Dunelmum, honorificéque susceptus est. Post vina cor bene bibentium laetificantia, captus est & accensus Legatus amore virginis mirae pulchritudinis neptis Pontificis. Convenit eam; conventa thalamum ejus thorumque moribus instituenda Romanis, ut ei ab Episcopo fuerat imperatum, ingressa est. Ingressâ illâ thorum, thalamum ingreditur Episcopus cum Clericis & pueris, poculisque & luminaribus noctis tenebras claritate suâ radiantibus. Circumstantesque Legati lectum, clarâ voce clamabant: Benedicite, benedicite. Iste inde stupefactus, Quid, inquit, facitis pro S. Petro? Domine, ait Episcopus, nostrae consuetudo est patriae, quòd quoties quis generosus nupserit, hic ei ab amicis debetur honor & reverentia. Surge ergo, & bibe quod in hoc quem porto calice est. Quod si renueris; [Page 299] certè ecce jam bibiturus es calicem, post quem ultra non sities. Vellet denique vel nollet surrexit; & nudatus usque ad inguen, bibit ad novam nuptam dimidium quod erat in Pontificis calice. Discessitque inde Pontifex, jam non sollicitus de Pontificatûs amissione. Legatus verò priusquam diesceret, cum concubinâ suâ & blando dedecore inde fugiens, quàm citò potuit Romam reversus est.

Anno MCXXVI. Gaufridus Prior obiit.

Anno MCXXVII. Randulfus Episcopus Dunelmensis obiit.

Anno MCXXVIII. ^† Willelmus Wintoniensis Ecclesiae Episcopus; compatientissimus & piissimus hominum, migravit ad Dominum. Hic vir venerabilis & suavis memoriae post infestationes Monachis Wintoniensibus per pravorum hominum suggestionem & instinctu nefario illatas, & post factam inter eos concordiam, tanquam cor suum universos dilexit & singulos, in tantum quòd quoties venit aliunde Wintoniam, ad Ecclesiae ostia descendit, & factâ oratione cum gemitu & quandoque cum lacrimis Conventum adiit, sive in Claustro sive in Refectorio esset, deditque super eos benedictionem suam. Quoties verò poterat, occasionem quaerebat esse cum illis; ita ut meridianam suam solitus esset facere cum illis in illorum Dormitorio, & in Refectorio cum eis reficere, etiam ad coenam quandoque, & tamen in novissimo loco cum Novitiis. Demum siquidem suscepto Monachatu in Infirmariâ Monachorum Deo spiritum reddidit.

Anno MCXXIX. ^‖ Henricus nepos Regis Henrici ex sorore Adelâ, frater HENRICUS BLESENSIS. Stephani Comitis Moretonii & Boloniae, postea Regis, ex Abbate Glastoniae Episcopus Wintoniensis factus est.

Anno MCXXX. Robertus Episcopatum Herefordensem suscepit.

Anno MCXXXIV. Henricus Wintoniensis Episcopus Legationis officium gerebat in Angliâ.

Anno MCXXXVIII. fecit Henricus Episcopus aedificare domum quasi palatium cum turri fortissimâ in Wintoniâ, castellum de Merdonâ & de Fernham & de Wantham & de Duntonâ & de Tantonâ.

Anno MCXXXIX. Rogerus Episcopus Sarum obiit, & Archiepiscopus Eboracensis.

Anno MCXLI. Stephanus Rex à Roberto Comite Gloucestriae captus est. Imperatrix igitur a Domino Legato Henrico Wintoniensi Episcopo & omnibus ferè Capitaneis Angliae apud Wintoniam in Dominam suscepta est, suscepitque omnium homagium & fidelitates. Londonienses tamen non fecerunt fidelitatem, aut si fecerunt, hoc inviti. Licèt autem fecerint annon, semper ei insidiabantur; ita ut cùm fortè fuisset Londoniae, illam capere modis omnibus tentaverunt; sed praemunita relictis supellectilibus suis clanculò cum suis aufugit. Factâ demum inter Legatum & Imperatricem discordiâ, Imperatrix cum suis Castellum tenuit regium & orientalem partem Wintoniae & Burgenses cum eâ, Legatus cum suis Castrum suum cum parte occidentali & Londoniensibus. Quid multa? Combusta est civitas & depopulata. Ecclesia Sanctimonialium combusta & Ecclesia de Hidâ; & excrustata est magna Crux, inventaeque sunt in illâ plusquam D. marcae argenti & auri XXX.

Anno MCXLIII. decessit Innocentius Papa, successitque Caelestinus. Henricus Episcopus tempore praedicti Innocentii Papae propter nimiam dilectioonem, quae fuit inter eos, Romam profectus est. Quo anno profectus fuerit, [Page 300] non affirmo. Sed ipse exegit apud Papam, quòd de Episcopatu Wintoniensi Archiepiscopatum faceret, & de Abbatiâ de Hidâ Episcopatum, & quòd Episcopatum Cicestriae sibi subjiceret. Et hoc fecit propter crebram decertationem quae fuit inter Episcopum & Archiepiscopum Cantuariensem. Iste enim major videri voluit quia Archiepiscopus, ille quia Legatus.

Anno MCXLV. Gaufridus Abbas S. Albani obiit; & successit ei Radulfus.

Anno MCXLVI. obiit Robertus Comes Gloecestriae. Hic Robertus vir bonus atque fidelissimus Magnatum totius Angliae, cùm fautores Henrici Episcopi Wintoniensis Ecclesiam Sanctimonialium Wintoniae & de Werewellâ & Ecclesiam de Hidâ incenderent; pepercit Ecclesiae S. Swithuni, cùm eam facilè posset si vellet comburere.

Anno MCXLVII. exulatus est Archiepiscopus Eboracensis Willelmus ab Archiepiscopatu suo. Henricus autem Wintoniensis Episcopus propter sanctitatem ejus, & quia eum ordinaverat & consecraverat, honorifice eum in domum suam suscepit cum suis, & necessaria sicut sibi & suis invenit. Ille autem, quantum potuit, & quantum passus est Henricus Episcopus, cum Monachis Wintoniensibus fuit; & illorum sanctitatem tanquam Angelorum dilexit, comedens & bibens cum illis, & in Dormitorio illorum dormiens.

Anno MCXLVIII. decessit Robertus Episcopus Herefordensis; successit (que) ei Gilibertus Folioth Abbas Gloecestriae.

Anno MCXLIX. profecti sunt Romam Monachi plerique de Hidâ contra Hugonem de Lens Abbatem suum, appellato priùs Abbate ipso ab eisdem Monachis pro quibusdam controversiis quae vertebantur inter eos. Appellaverant etiam iidem Monachi Henricum Episcopum de dilapidatione thesauri Ecclesiae suae, & maximè de excrustatione magnae crucis Ecclesiae suae & ablatione.

Anno MCL. translatae sunt Reliquiae sanctorum Confessorum Birini, Swithuni, Aeddae, Birstani, Elfegi. Obiit Gaufridus Abbas S. Albani; cui successit Robertus de Gorram.

Anno MCLI. Henricus Episcopus Wintoniensis Romam profectus est purgare se coram Summo Pontifice de his quae imponebantur ei à Bernardo Abbate Clarewallensi & Monachis de Hidâ & multis aliis. Pacificatus Papae post multas cavillationes & multa munera ab Episcopo data, & multò plura promissa, cum priori potestate suâ reversus est ad propria.

Anno MCLII. obiit Theobaldus Blesensis frater Henrici Episcopi, & Gilebertus de Clarâ, & Radulfus de Perronâ.

Anno MCLIV. Willelmus Archiepiscopus Eboracensis pacificatus suis mediante Episcopo Henrico, cùm reversus esset de exilio, veneno extinctus est, ut fertur, ab Archidiacono suo misso veneno in calice suo.

Anno MCLV. Robertus Episcopus Exoniae, & Matildis Abbatissa Rumesiae, & Robertus de Gorram Abbas S. Albani obierunt.

Anno MCLIX. obierunt Walterus Cestrensis Episcopus, & Ingulfus Abbas Abendoniae, & Rogerus de Hevesham, & Willelmus Comes de Warennâ in regressu de obsidione Tolosae.

Anno MCLX. obierunt Robertus Episcopus Exoniae, & Aluredus Wigorniae.

Anno MCLXI. Magister Bartholomaeus Episcopus Exoniensis factus est, & Ricardus Pecche Cestriensis. Londonia combusta est, & Wintonia, & Cantuaria, & Exonia.

Anno MCLXII. Thomas consecratus est in Archiepiscopum apud Cantuariam ab Henrico Wintoniensi Episcopo in praesentiâ XIV. Episcoporum in Octavis Pentecostes, quinque annis Cancellariae functus officio, aetatis verò tae annum agens XLIV.

Anno MCLXIII. dimisit Gilbertus Folioth Episcopatum Hereford. & suscepit [Page 301] Episcopatum London. Rogerus verò Glauconiensis Comitis filius factus est Episcopus Wigorn. & Robertus de Melundino Episcopus Hereford. consecratique sunt ab Archiepiscopo. Eodem anno dedicavit Archiepiscopus Thomas Monasterium de Radingâ, praesente Rege Henrico & multis Angliae Magnatibus. Henricus de Exsexâ victus est à Roberto de Munford, & factus est Monachus Radingae.

Anno MCLXIV. obierunt Willelmus frater Regis & Rogerus Abbas de Radingâ & Walkelinus Abbas Abendoniae.

Anno MCLXVI. obierunt Robertus Episcopus Bathoniensis & Robertus de Chenni Episcopus Lincolniensis & Robertus de Melun Episcopus Herefordensis, & Robertus de Gorram Abbas S. Albani, cui successit Simeon, & Gaufridus Comes de Mandewillâ.

Anno MCLXVII. magna Crux consecrata est ab Henrico Episcopo.

Anno MCLXVIII. obierunt Robertus Comes Leicestriae & Patricius [...]ege Comes Episcopus Sarum.

Anno MCLXIX. obierunt Nigellus Episcopus Elyensis & Hilarius Cicestrensis.

Anno MCLXX. obiit Symeon Abbas S. Albani.

Anno MCLXXI. Henricus ^* Wintoniensis Episcopus, quo nemo unquam pudicitior vel prudentior, nemo misericordior, vel in rebus ecclesiasticis augendis vel decorandis sollicitior, migravit ad Dominum, quem toto corde dilexerat, & cujus ministros Monachos sc. & alios quosque Religiosos tanquam ipsum Dominum honoraverat: Cujus anima in sinu Abrahae requiescat. Obiit Selidus Abbas.

Anno MCLXXII. coronatus est Henricus filius Regis Henrici cum Margaretâ uxore suâ filiâ Regis Francorum Lodovici apud Wintoniam. Quidam Rogerus Sacerdos ictu fulminis periit in Ecclesiâ de Andivre nocte Natalis Domini.

Anno MCLXXIII. Ricardus Prior Cant. electus est in Archiepiscopum Cant. Ricardus ^† Archidiaconus Pictaviensis Kalendis Maii electus est in RICARDUS. Episcopum Wintoniensem, Gaufridus Ridel in Elyensem, Robertus Foliot in Herefordensem, Johannes Decanus in Cicestrensem, Robertus Prior Winton. in Abbatem Glastoniensem.

Anno MCLXXIV. Ricardus & caeteri Electi, de quibus suprà scriptum est, ordinati sunt & consecrati II. Non. Octobr.

Anno MCLXXV. Walterus Prior Winton. factus est Abbas Westmonasterii, & Thomas Prior Montis-acuti Abbas de Hida, & Prior Bermundesiae Abbas Abbendoniae.

Anno MCLXXVIII. combusta est & redacta in pulverem Ecclesia de Theokesberiâ. Eodem anno obiit Fromundus Abbas Theokesberiae. Willelmus Abbas Ramesiae Abbas Cluniacensis factus est.

[Page 302]Anno MCLXXX. obiit Rogerus Ebor. Archiepiscopus. Eodem anno Thomas Abbas de Hidâ renunciavit Abbatiae suae. Nocte Vigiliae S. Swithuni accensa est monetaria in Wintoniâ; & egressus inde ignis consumit majorem partem & meliorem Wintoniae.

Anno MCLXXXII. innotuit se primùm S. Barnabas apud Hidam per miracula à Deo meritis ejus perpetrata; & tunc coepit renovari & meliorari eadem Ecclesia.

Anno MCLXXXIV. obierunt Ricardus Cant. Archiepiscopus & Girardus Cestrensis Episcopus & Waleranus Roffensis. Glastonia tota combusta est.

Anno MCLXXXV. Venit Patriarcha Jerosolimitanus in Angliam; receptusque fuit honorificè apud Wintoniam ad processionem, praesente tunc Rege & omnibus ferè Episcopis & Abbatibus totius Angliae. Johannes Abbas de Hidâ Romam profectus est propter pallium Baldewini Electi Cant. Gilebertus de Glanwilla Roffensis Episcopus factus est.

Anno MCLXXXVI. Bartholomaeus Exoniensis Episcopus obiit.

Anno MCLXXXVII. Robertus de Melun de Subpriore Wintoniensis Ecclesiae factus est Abbas Malmesberiae. Johannes Prior Wintoniensis Ecclesiae, vir bonae simplicitatis, migravit ad Dominum; cui successit Robertus filius Henrici.

Anno MCLXXXVIII. Introducti sunt in Ecclesiâ Wintoniensi viri armati; qui minimè metuentes mittere manus suas in Christos Domini, quosdam de ministris Dei extraxerunt nesario quorundam Magnatum instinctu atque imperio. Eodem anno migravit ad Dominum Ricardus bonae memoriae Wintoniensis Episcopus.

Anno MCLXXXIX. suscepit Episcopatum Wintoniensem Dominus ^‖ Godefridus de Luci, & Ricardus Thesaurarius Episcopatum London. & Willemus GODEFRIDUS DE LUCI. Cancellarius Regis Episcopatum Elyensem. Obiit Gaufridus Ridel Episcopus Elyensis.

Anno MCXC. Ricardus Rex Angliae iter arripuit versùs Jerosolimam cum Baldewino Cant. Archiepiscopo & Huberto Walteri Episcopo Sarum & Radulfo de . . . . . . . . . .

Deest in Codice folium unum aut alterum.

. . . . . . . . . . . . Johannes de Custances, nepos Archiepiscopi Rothomagensis, Wigorniensis Episcopus factus est.

Anno MCXCVII. Willelmus de Longo-campo Elyensis Episcopus & Regis Cancellarius viam ingressus est moriens, quam vivens promeruerat; & Pictaviis ubi decesserat sepultus est; homo quidem prudentiâ saeculi & gratiâ labiorum mirâ aestimatione insignis, & quo nemo unquam in integritate semel conceptae dilectionis fidelior extitit; qui & meritò Pater Monachorum poterat appellari, nisi cùm olim utrumque teneret gladium auctoritate Apostolicâ & Regiâ consiliis consensisset religioni adversantium, ut in magno Concilio suo apud Londonias ejectionem Monachorum de Coventre quantum in ipso fuerat confirmâsset. In Normanniâ obierunt Willelmus Comes Sarum [Page 303] & Willelmus de ( sc. Bellocampo.) Specioso-campo, viri quidem generositate naturae ac liberalis animi benignitate valde illustres; quorum mors immatura ingentem moestitiam parentibus suis intulit & amicis. Magister Martinus Monachus, olim Prior de Tudford, licèt non electus canonicè, Abbas tamen Certesiae factus est, cuicunque piguit vel cui non, vivente adhuc altero Abbate. In cujus susceptione quasi infaustum aliquod accidit prognosticon. Cùm enim ad processionem à Conventu de more susciperetur; serviens quidam deprendens pallia statim ut ingressus est Abbas Ecclesiam corruit; & tam cito minister introitûs sensit poenam, quàm citò ministraturus Abbas Abbatiae suscepit honorem. Ricardus frater H. Episcopi Sarum Decanus Sarum effectus est. Eustachius Cancellarius Regis, vir multae scientiae & discretionis, in Episcopum Eliensem electus est. Accessit ad Risum Regem Walliae Petrus Episcopus Menevensis, deprecans eum paterno affectu, ne pacem sanctae Dei Ecclesiae & Domini sui Regis Anglorum turbaret. Sed Episcopus super his nihil proficiens, conviciatus & plurimùm exacerbatus de curiâ recessit. Sequenti verò nocte à Rege missi filii infideles Episcopum staminiâ tantum femoralibusque indutum de stratu suo extraxerunt; donec per manus hominum Willelmi de Breus ereptus est. Manè verò facto citatis Episcopus Archidiaconibus suis & totius Episcopatûs Presbyteris, cum illis pariter Regem & Regis filios cum totâ terrâ suâ anathemate perculit. Intravit igitur sicut aqua in interiora obstinati Regis & sicut oleum in ossibus ejus Episcopi maledictio; & defunctus est sub anathematis vinculo non post multos hos dies. Grifinus autem paulo patre clementior cum fratribus suis & amicis ad Episcopum accessit, misericordiam cum lacrimis postulans, debitam omnem subjectionem & reverentiam Domino suo Regi Anglorum & sibi exhibiturum promittens. Episcopus igitur sub hac conditione vapulato Regis defuncti corpore jam faetido, vapulatis & filiis, cum mortuo vivos eorumque terram absolvit assensu & auctoritate Domini Archiepiscopi Cantuariensis.

Anno MCXCVIII. Eustachius Cancellarius Regis consecratus est apud Londoniam ab Archiepiscopo Cant. in Episcopum Eliensem VIII. Idus Martii. Hugo de Nunante Episcopus Cestrensis in languorem decidit. Monachi Coventrenses introducti sunt in Ecclesiam suam; & Prior de Wenloc Magister Jorbertus Prior eorum effectus est. Episcopus Sarum imperio Domini Regis de omnibus possessionibus suis disseisiatus transfretavit mense Februarii. Dominus Godefridus Episcopus Wintoniensis transfretavit X. Cal. Aprilis; reversus est in Angliam mense Junii; XVI. Cal. Augusti apud Pevenese applicuit. Gaufridus filius Petri, vir ingenuus & specialis amator Wintoniensis Ecclesiae, fecit transferri patrem suum, qui fuerat ejusdem loci Monachus conversus ad succurrendum, de caemiterio Monachorum in Ecclesiam & ibi honorificè recondi in praesentiâ Abbatis de Theokesberiâ & Abbatis de Hidâ & aliorum plurimorum virorum nobilium VIII. Idus Maii. Obiit Simon Abbas de Persorâ apud Bermundeseiam IV. Idus Maii. Archiepiscopus Eboracensis pacificatus est Regi fratri suo, mediante Episcopo Wintoniensi Godefrido; susceptique eum Rex in osculo pacis. Hugo de Nunant Episcopus Cestrensis introductis Monachis de Coventre in Ecclesiam suam, de qua per eundem Episcopum ejecti f [...]erant, post diutinum languorem & poenam intolerabilem miseram vitam meritâ morte terminavit VI. Cal. Aprilis in Parasceve; & in Ecclesiâ Becci Herlewini sepultus est. Herbertus Pauper Episcopus Sarum reversus de Normanniâ cum gratiâ Domini Regis, applicuit in Angliam VI. Idus Junii. Walterus Prior Bathoniensis, vir multae scientiae & religionis, apud Werewellam vitam in Christo finivit. Hic de Subpriore Hidensi pro bonâ sanctitatis suae famâ Prior Bathoniensis factus, postquam Monachos Monastico Ordini ad unguem informaverat, cogitans intra se quàm frivola gloria mundi, Quàm rerum fugitivus honor, quàm nomen inane Praelatus, malens [Page 304] sibi tantùm prodesse quàm aliis praeesse, contulit se ad Cartusienses. Ubi cùm quidam Monachus Hidensis venisset causâ visendi eum, & vidisset eum circa ollas & olera valde intentum, qui multùm paulò antè intenderat circa salvandas animas, quasi cum irrisione ait. Domine pater, quod facis est Kere, quod tractas Kerewiwere. Ille autem ad se reversus post non multos hos dies tam prece quàm praecepto magistrorum intelligens quòd sanctius est multas animas quàm solam salvare, ad Prioratum suum reversus est, & ibi se strenuè usque ad obitum suum habuit; sepultusque est apud Bathoniam II. Cal. Junii. Lumbardus Judaeus commodavit conventui X. libras & unam marcam in Vigiliâ S. Swithuni. Gaufridus de Muschampo, qui fuerat Archidiaconus de Clivelande, Episcopus Cestrensis factus est, & consecratus ab Archiepiscopo Huberto Walteri in Ecclesiâ Cant. XI. Cal. Julii. Petrus Menevensis Episcopus, vir religionis eximiae, & tam vitae forma quàm informatio morum, fracto fragilis luteo corporis vase migravit, ab eo stolâ immortalitatis vestiendus in coelis, pro quo in terris multas multoties mundi pressuras perpessus est. Magister Anselmus Monachus Radingae factus est Abbas de Persorâ. Eustachius Sacrista de Mideltonâ ejusdem Ecclesiae Abbas effectus est. Ricardus Nigelli quondam Eliensis Episcopi filius & Regis Henrici Apotecarius & demum Londoniensis Episcopus, vir venerandae & piissimae recordationis & scientiae, cujus singula verba singulis quibus loquebatur visa sunt stillare dulcedinem, Exiit è medio, corpusque reliquit inane, IV. Idus Septembris. Iste vir benignissimus & misericordissimus in tantum totius Angliae potentes & industrios viros praecelluit; quòd illius respectu omnes reputari poterant & reputabantur avari. Sciens itaque & memoriter recolens, quòd nil turpe magis, nil pejùs honores Inquinet excelsos quàm coena negata potentis; exactissimae liberalitatis & munificentiae vir ille, cujus est in coelesti benedictione memoria, omnes ad mensam suam admittebat, nisi quos propria malitia aut reproba vita repulerat. Mense Septembri obiit Johannes de Custances Wigorniensis Episcopus.

Anno MCXCIX. obierunt Andreas Abbas de Burgo, & Juliana Abbatissa Rumesiae mense Februario. Ricardus Rex apud oppidum Chaulew telo perfossus est VII. Cal. Aprilis, obiitque VIII. Idus ejusdem mensis, die videlicet Martis. Sepultumque est corpus ejus ad pedes patris sui Henrici Regis apud Fontem Everardi. Scitu quidem dignum est, quòd dictus Rex sepultus est cum eâdem coronâ & caeteris insignibus regalibus, quibus praecedenti quinto anno coronatus & infulatus fuerat apud Wintoniam. Magister Willelmus Pica electus est in Abbatem Glastoniae. Matildis patria soror Walteri Walerandi facta est Abbatissa Rumesiae III. Non. Junii. Hugo Abbas Radingae Cluniacensis Abbas factus est. Dedicata est Ecclesia Cicestriae à Sefrido ejusdem loci Episcopo II. Idus Septemb. Johannes Rex coronatus est apud Westmonasterium die Ascensionis Domini, sc. VI. Kal. Junii.

Anno MCC. inchoata est & perfecta turris Wintoniensis Ecclesiae. mense Martio obiit Odo Abbas de Bello; cui successit Johannes de Duvrâ Monachus Cantuariensis. Eodem verò anno obiit Willelmus Simplex Abbas Ramesiae; & successit ei Yvo Prior de Burgo. Eodem etiam mense Prior S. Albani nomine Acharius factus est Abbas de Burgo. Obiit Willelmus Postard Abbas Westmonasterii. Radulphus de Arundel, qui fuerat Prior de Herlie, factus est Abbas Westmonasterii. Johannes de Grai, qui fuerat Archidiaconus Oxon. factus est Episcopus Norwicensis; & consecratus est apud Londoniam ab Archiepiscopo Huberto Walteri. Eodem anno consecratus est Gilda filius Willelmi de Breus Episcopus Herefordensis. Obiit piae & sanctae recordationis Hugo Episcopus Lincolniensis, qui fuerat Prior Cartusiae.

Anno MCCI. mediâ ferè horâ noctis Sanctorum septem Dormientium enormis quaedam & nimis luctuosa evenit dissonantia inter duos pseudofratres de [Page 305] Hidâ & geminos ejusdem loci Abbates. Unde perplures plurimam, quam non moruerant, poenam perpessi sunt & grave dispendium.

Anno MCCII. Dominus Wintoniensis Godefridus de Lucy constituit Confratriam pro reparatione Ecclesiae Winton. duraturam usque ad quinque annos completos. Obierunt Gaufridus Comes de Pertico, & Alanus Abbas Theokesberiae, qui fuerat Prior Cantuariensis. Hoc anno formata & confirmata est pax & concordia inter Dominum Cantuariensem & Monachos loci ejusdem per arbitros eis à Summo Pontifice datos super causâ quae vertebatur inter eos pro Ecclesiâ de Lameiâ; quam Dominus Cantuariensis fabricari fecerat in praejudicium, ut putabatur, Cantuariensis Ecclesiae. Forma haec est: ‘Eustachius Eliensis Episcopus, Abbas S. Edmundi, Lincolniensis Decanus loco Domini H. Episcopi Lincoln. constitutus, electi arbitri à Domino Cantuariensi & Conventu juxta formam compromissi, pro bono pacis & tranquillitatis providimus & ordinavimus; ut si placet Domino Cantuariensi aedisicare Ecclesiam apud Lameiam, hoc modo fiat. Aedisicet ubi voluerit, dummodo non sit super fundamenta operis illius quod auctoritate Domini Papae dirutum est. Instituantur in Ecclesiâ illâ Canonici ordinis Praemonstratensis; ita quòd non sint plures quàm XX. nec pauciores quàm XIII. Hanc Ecclesiam poterit dotare Dominus Archiepiscopus usque ad quantitatem C. librarum annuarum de Ecclesiis ad ipsum pertinentibus, vel de aliis bonis quae possidet nomine Cant. Ecclesiae, exceptis Ecclesiis de Moncketon, de Estrie, de Hemesford & de Mepeham, & Ecclesiis quae sunt in maneriis Monachorum, & exceptis aliis rebus quae coram nobis in quaestionem ductae sunt. Erit autem Ecclesia illa mediocris, juxta numerum personarum praefatum & praedictam dotem modificata; habito etiam respectu ad . . . . . . mediocritatem aedificandi Ecclesiam, quibus utuntur Canonici ejusdem Ordinis. Sanè ad tollendam omnem materiam suspicionis & scandali, providimus, ne in Ecclesiâ illâ Archiepiscopi ordines aut concilia aut consecrationes Episcoporum aut benedictiones Abbatum non celebrent aut crisma conficient. Nec facient Archiepiscopi congregationem Saecularium, & dotent de bonis Cant. Ecclesiae sine assensu Conventûs. Clerici verò habeant Ecclesias quas modò tenent, quoad vixerint, sub annuâ pensione. Post obitum verò singulorum ad Ecclesiam Cant. revertentur.’

Anno MCCIV. obiit Godefridus de Lucy Episcopus Wintoniensis III. Idus Septembris. Obiit Alianora Regina & Sefredus Episcopus Cicestriae.

Anno MCCV. obiit Hubertus Walteri Archiepiscopus Cant. VI. Idus Julii ^* Petrus de Rupibus Romae à Papâ Innocentio III. consecratus est in Episcopum PETRUS DE RUPIBUS. Wintoniensem Dominicâ proximâ ante Festum S. Michaelis.

Anno MCCVI. Petrus Wintoniensis Episcopus Româ reversus, apud Wintoniam solenni processione receptus est, & intronizatus Dominicâ in Ramis Palmarum VII. Idus Aprilis.

Anno MCCVII. M. Stephanus de Langeton consecratus est in Archiepiscopum Cant. à Domino Papâ Innocentio apud Viterbium XV. Cal. Julii. Hoc anno natus apud Wintoniam Henricus filius Regis Johannis de Reginâ Isabellâ Kalendis Octobris vocatur nomine avi sui Henrici.

[Page 306]Anno MCCIX. Regina Isabella peperit filium nomine Ricardum in die Epiphaniae.

Anno MCCXIII. Johannes Rex absolutus est à Pandulfo Domini Papae Legato die S. Margaretae apud Wintoniam, durante tamen interdicto.

Anno MCCXVI. Lodovicus applicavit in Tanet Sabbato post Ascensionem. Johannes Rex terga dedit; licet facilè posset resistere. In Vigiliâ Pentecostes venit Johannes Wintoniam & Galas Legatus. In crastino Pentecostes sc. feriâ secundâ veniente Lodovico, Rex recessit cum Petro Wintoniensi Episcopo, qui die Pentecostes excommunicaverat Ludovicum & omnes suos fautores. Rex autem tradidit Castrum Wyntoniense Savarico de Maulyon ad custodiendum cum civitate; qui statim post discessum Regis Suburbium igne succendit, & recessit. Ludovicus obsedit Castrum; & post multos dies traditum est ei Castrum per consilium dicti Savarici; & postea in brevi coepit caetera Castella Hantescyrvae. Obiit Johannes Rex XIV. Cal. Novemb. apud Newerk; & corpus ejus humatum est Wygorniae. Et Henricus filius ejus annorum X. coronatus in Regem est die Apostolorum Symonis & Judae apud Gloverniam à Legato Gales & multis aliis.

Anno MCCXVII. Ricardus Episcopus Cicestriae translatus est us (que) Sarum.

Anno MCCXXI. Petrus Episcopus Wintoniensis profectus est apud S. Jacobum. Idem Episcopus suscepit crucem.

Anno MCCXXII. obiit Ranulfus Episcopus Cycestriae, cui successit Radulphus de Nova-villâ. Obiit Johannes de Hydâ; cui successit Walterus ejusdem Ecclesiae Monachus.

Anno MCCXXIV. Petrus Episcopus Wyntoniensis in plenâ Synodo excommunicavit molestatores & insurgentes contra jura Ecclesiae. Ecclesia de Montesfonte dedicata est.

Anno MCCXXVII. Petrus Episcopus Winton. & Willelmus Episcopus Exon. arripuerunt iter versùs Terram Sanctam.

Anno MCCXXVIII. obiit Stephanus Archiepiscopus Cant. Nonis Julii. Ricardus Episcopus Sarum factus est Episcopus Dunelmensis. Walterus Monachus Cant. electus est in Archiepiscopum.

Anno MCCXXIX. Robertus de Byngeham factus est Episcopus Sarum. Ricardus Cancellarius Lincolniensis factus est Archiepiscopus Cant.

Anno MCCXXX. Henricus Rex rediit in Angliam; post Festum Omnium Sanctorum in majori Ecclesiâ Wintoniensi cum solenni processione à Conventu susceptus est, praesente Ricardo Archiepiscopo Cant. cum quibusdam Suffraganeis suis.

Anno MCCXXXI. obiit Rogerus Archidiaconus Wintoniensis peregrinus. Ecclesia S. Aegidii Wintoniae combusta est. Petrus Episcopus Wintoniensis reversus est à Terrâ Sanctâ, receptus in Ecclesiâ suâ die S. Petri ad Vincula; & optulit pedem S. Philippi.

Anno MCXXXII. Henricus Rex commisit Petro Episcopo Wintoniensi plurimos Comitatus & Castella in custodiâ & Petro de Rywalles & Thesaurariam suam. M. Johannes Blundus electus est in Archiepiscopum Cant. sed cassatus à Domino Papâ. Puer quidam nomine Stephanus cruciatus est & occisus à Judaeis Wintoniae XVI. Cal. Novembris.

Anno MCCXXXIII. Magister Eadmundus Thesaurarius Sarum electus est in Archiepiscopum Cant. & à Domino Papâ confirmatus.

Anno MCCXXXIV. consecratus est M. Eadmundus in Archiepiscopum Cantuariensem IV. Non. Aprilis. Orta est dissentio inter Regem Henricum & Petrum Episcopum Wintoniemsem & Petrum de Ryvallis. Inhibita eorum transfretatio est apud Dovere; & in Vigiliâ Apostolorum Petri & Pauli venerunt apud Wintoniam. In Depositione S. Swythuni venit Ricardus Syward & multi alii, quaerentes Petrum de Ryvallis; quem [Page 307] minim [...] invenientes, equos Episcopi & Prioris violenter abduxerunt. Episcopus verò hujusmodi invasores excommunicavit; & interdicta est Ecclesia & tota civitas. Manè autem poenituerunt, & absoluti sunt. In crastino reconciliata est Ecclesia & civitas. Petrus Episcopus Wintoniensis in crastino Cinerum profectus est Romam, transfretavit IV. Non. Martii. Eodem mense pacisicati sunt idem Episcopus Petrus & Monachi S. Swithuni die S. Cuthberti per W. Officialem & Magistrum R. de Stamford.

Anno MCCXXXV. M. Robertus Grosseteste factus est Episcopus Lincolniensis XV. Cal. Julii.

Anno MCCXXXVI. Petrus Episcopus Wintoniensis à Româ rediens venit Wintoniam in die S. Andreae. Quaedam balaena capta fuit apud Molebrok mense Septembri; quae adjudicata fuit coram Rege Priori & Conventui.

Anno MCCXXXVIII. obiit Petrus Episcopus Wintoniensis V. Idus Julii. Eadmundus Archiepiscopus Cant. à Româ reversus venit in Angliam mense Februario.

Anno MCCXXXIX. Edwardus primogenitus Regis Henrici & Alianorae Reginae natus est Londoniae XIV. Cal. Julii. Item Willelmus de Ralye consecratur in Episcopum Norwicensem ab Eadmundo Archiepiscopo Londoniae. Otto Legatus interdixit Ecclesiam Wintoniensem; quia non poterit videre thesaurum.

Anno MCCXL. Postulatio ^† Willelmi de Raleye Episcopi Norwicensis in WILLELMUS DE RALEY. Episcopum Wintoniensem VI. Idus Junii. S. Eadmundus transfretavit; quia non potuit facere officium suum pro Rege & Ottone Legato; & obiit apud Punteny XI. Cal. Septemb. & sepultum fuit corpus ejus in Abbatiâ de Pontiniaco.

Anno MCCXLI. feretrum S. Swithuni fractum est flabello de turri cadente. Reliquiae ejusdem Sancti ostensae sunt XVI. Cal. Junii. M. Nicolaus de Franham consecratus est in Episcopum Dunelmensem V. Idus Junii. Obiit Gilbertus Marescallus V. Cal. Julii. Walterus frater ejus factus est Comes de Penbrok.

Anno MCCXLII. Henricus Rex & Alianora Regina venerunt Wintoniam V. Cal. Maii. Die Apostolorum Philippi & Jacobi venit Regina in Capitulo Wintoniensi receptura societatem. Die Translationis S. Nicolai Rex & Regina, Ricardus Comes frater Regis & R. Marescallus miserunt se in mare apud Portesmuthe versùs Wasconiam.

Anno MCCXLIII. Rex rediens de Wasconiâ applicuit apud Portesmuthe VII. Cal. Octob. & in Vigiliâ S. Michaelis venit Wintoniam. Die Apostolorum Petri & Pauli Willelmus de Raleye translatus est in Episcopum Wintoniensem & confirmatus; qui in Vigiliâ Natalis venit Wintoniam, sed intrare [Page 309] non potuit. Et accessit nudis pedibus ad singulas portas civitatis, quae clausae fuerunt contra ipsum praecepto Regis. Hoc viso recessit; & in crastino S. Thomae Martyris venit ad portam de Kyngate, praedicans populo verbum Dei. Quâ praedicatione finitâ, interdixit matricem Ecclesiam & caeteras Ecclesias infra muros civitatis existentes; & excommunicavit Monachos & Clericos & Majores civitatis & omnes Ballivos ejus. Item transfretavit IX. Cal. Martii; quia quidam machinabantur ei malum. Bonifacius admissus est ad Sedem Cant. & à Domino Papâ confirmatus in Nativitate B. Mariae.

Anno MCCXLIV. Electus Cantuariensis venit in Angliam die S. Gregorii. Willelmus Episcopus Wintoniensis ad mandatum Regis reversus est in Angliam; & dedit ei Rex osculum pacis. Solutum est interdictum Wintoniensis Ecclesiae die Decollationis S. Johannes Baptistae; & recepit idem Willelmus Episcopus possessionem Episcopatûs. Rogerus Praecentor Sarum consecratus est in Episcopum Bathoniensem III. Idus Septembris à Willelmo Episcopo Wintoniensi; & Fulco Basset in Episcopum Londoniensem ab eodem Willelmo apud Londoniam. Alienora Regina peperit filium nomine Eadmundum XVII. Cal. Februarii.

Anno MCCXLV. Reversio Episcopi Willelmi Wintoniensis à Concilio Lugdunensi: venit Wintoniam X. Cal. Julii. Privilegium quoddam redditum est Monachis Wintoniensibus, quod dolosè per Willelmum Episcopum fuerat sublatum.

Anno MCCXLVI. dedicatio Ecclesiae Belli-loci Regis XV. Cal. Julii a Willelmo Episcopo Wintoniensi. Henricus Rex habuit apud Wintoniam grande Colloquium Idus Julii; ubi saisivit Comitissam de Warennâ de virgâ Marescalli.

Anno MCCXLVII. Walterus Prior Wintoniensis III. Non. April. de Prioratu suo discessit; cui successit Johannes de Calceto. Willelmus de Ebor. consecratus est in Episcopum Sarum II. Idus Julii à Fulcone Episcopo Londoniensi. Rex fuit Wintoniae ad Natale. Obiit Rogerus Episcopus Bathoniensis.

Anno MCCXLVIII. Nova moneta fabricata est apud Wintoniam post Octavas Epiphaniae. Obiit Walterus Abbas de Hidâ; successit Rogerus de S. Walerico. Item V. Cal. Junii, sc. die Ascensionis, cecidit flabellum de turri S. Swithuni, quando classicum vespertinum pulsabatur, & ferè contrivit J. Monachum. Justiciarii itinerantes in crastino S. Hilarii apud Wintoniam, sc. Henricus de Bathoniâ, Rogerus de Cobham, Willelmus de Wilton & Rogerus de Cerne. Nicolaus Episcopus Dunelmensis renunciavit Episcopatui suo ad Purificationem B. Mariae.

Anno MCCXLIX. Rex tenuit Pentecosten suam apud Wintoniam. Bonifacius Archiepiscopus Cant. applicuit in Angliâ die S. Matthaei Apostoli; & eodem die convocatum fuit generale Capitulum apud Exoniam; sed prolongatum fuit usque ad Festum S. Kalixti Papae apud Londoniam, quia tunc omnes Praelati Exoniae non convenerant. Bonifacius Cantuariae intronizatus est in Festo Omnium Sanctorum. Item Rex tenuit Natale suum apud Wintoniam; & Bonifacius Cant. Archiepiscopus celebravit Missam; ubi Rex inimicos suos de Wasconiâ fecit sibi tributarios. Johannes de Calceto Prior Wintoniensis est electus in Abbatem de Burgo; cui successit Willelmus de Tanton die S. Scolasticae Virginis. Transfretatio Willelmi Episcopi Wintoniensis & Episcopi Lincolniensis & aliorum plurimorum post mediam Quadragesimam.

Anno MCCL. Orta est gravis dissensio inter Bonifacium Cant. Archiepiscopum & inter Fulconem Londoniensem & Canonicos S. Pauli pro visitatione faciendâ in ipsâ Ecclesiâ. Item obiit Willelmus Episcopus Wintoniensis Turonibus, & Kalendis Septembris ibidem sepultus est in Ecclesiâ S. Martini. [Page 310] Electus est ^‖ Adomarus frater Regis Angliae ad Episcopatum Wintoniensem ADOMARUS DE LEZIGNAN. II. Non. Novembr. & XIX. Cal. Februarii à Domino Papâ confirmatus est. Henricus Rex tenuit Natale suum apud Wintoniam.

Anno MCCLI. Henricus Rex fuit in die Pentecostes apud Wintoniam. Dominus Adomarus Electus Wintoniensis applicuit in Angliâ apud Doveram die Natalis S. Johannis Baptistae; qui in crastino Magdalenae venit Wintoniam, & cum magnâ processione susceptus est Domino Rege praesente & multis aliis. Dedicatio Ecclesiae de Heyles Comitis Ricardi Nonis Novembris.

Anno MCCLII. post Octavas Paschae data fuit diffinitiva sententia à Domino Papâ pro Domino Bonifacio Cant. Archiepiscopo contra Episcopum & Canonicos Londonienses pro visitatione faciendâ in ipsâ Ecclesiâ & in cunctis Ecclesiis provinciae suae. Henricus Rex tenuit Natale suum apud Wintoniam. Obiit M. Ricardus de Wyce Episcopus Cicestriae VI. Idus Aprilis; cui successit Johannes cognomento Episcopus, Canonicus ejusdem Ecclesiae. Magna discordia inter Bonifacium Cant. Archiepiscopum & Adomarum Electum Wintoniensem pro advocatione Hospitalis B. Thomae Martyris de Suthwerk. Tandem pacificati sunt.

Anno MCCLIII. In Festo S. Trinitatis, quod fuit XVII. Cal. Julii, Henricus Rex Angliae fuit apud Wintoniam; & inde perrexit apud Portesmuthe ad transfretandum in Wasconiam. Convocatio omnium Abbatum & Priorum Nigri Ordinis facta fuit apud Exoniam in crastino S. Matthaei Apostoli propter quoddam privilegium à Domino Papâ omnibus Episcopis Angliae transmissum in gravamen Ordinis Monastici. Obiit Robertus Grosseteste Episcopus Lincolniensis IV. Non. Octobr. cui successit Henricus de Lexingtoun Canonicus & Decanus ejusdem Ecclesiae per electionem XVI. Cal. Junii. Item obiit Hugo de Rupibus Archidiaconus Wintoniensis. Item orta est magna dissentio inter Monachos Wintonienses & Adomarum Electum Winton. quare Willelmus de Tanton Prior transfretavit ad Papam.

Anno MCCLIV. Regina in Vigiliâ Pentecostes venit Wintoniam; & sextâ feriâ recessit versùs Portesmuthe ad transfretandum in Wasconiam cum Edwardo primogenito suo ad Regem. Consecratus est Henricus de Lexingtoun in Episcopum Lincolniensem Dominicâ post Ascensionem à Bonifacio Cant. Archiepiscopo apud Londoniam. Obiit Hugo Eliensis Episcopus, quondam Abbas S. Eadmundi; cui successit M. Willelmus de Kylkenni Cancellarius Domini Regis. Willelmus Prior Wintoniensis venit Romam; cui Innocentius Papa ante obitum suum dederat de consensu fratrum annulum, mitram, baculum & alias dignitates. Quare adiit Curiam Romanam fuit causa haec; quia Dominus Adomarus Electus ipsum privaverat Prioratu suo & caeteros Obedientiarios suis obedientiis, quòd renuerunt reddere compotum de bonis Ecclesiae apud Wlvensiam coram fidelibus Episcopi, sicut anteà facere consueverant.

Anno MCCLV. obiit Walterus de Gray Archiepiscopus Eboracensis. Dominus [Page 310] Rex vo [...]uit pacificare Adomarum Electum & Monachos Wintonienses. Sed Conventus sperabat meliorem pacem consequi per Dominum Papam; & ideo renuit pacem, & non deceptus fuit.

Anno MCCLVI. Pacificati sunt Adomarus Electus & Monachi Wintonienses. M. Egidius de Bridport electus est in Episcopum Sarum, & confirmatus à Domino Papâ, & consecratus a Domino Bonifacio Cant. Archiepiscopo V. Idus Marcii. Magister Sewallus Electus Eboracensis consecratus est X. Cal. Augusti in Ecclesiâ suá Eboracensi. Obiit Abbas de Middeltonâ; cui successit Willelmus de Tanton quondam Prior Wintoniensis, qui obligaverat Kavorcinis Ecclesiam Wintoniensem in VII. millibus marcarum propter placitum quod fuit inter Adomarum Electum & Monachos Wintonienses. Unde dictus Adomarus Electus solvit dictis Kavorcinis pro dictis Monachis IV. . . . . . marcas unà die apud Londoniam; pro quarum medietate Conventus Wintoniensis communi consensu & voluntate concessit dicto Electo & suis successoribus in perpetuum insulam de Portlande cum membris de Waynnie, Wylarum, & Helewelle; & fuit confirmatum tam per Papam Alexandrum quàm Regem. Justiciarii itinerantes sederunt apud Wintoniam post Festum S. Hilarii, quorum R. Walerandus fuit capitalis. Adomarus Wintoniensis Electus transretavit in patriam suam die Conversionis S. Pauli; & rediit Dominicâ proximâ post Festum Exaltationis S. Crucis.

Anno MCCLVII. In octavis Assumptionis B. Mariae fuit Convocatio omnium Praelatorum apud Londoniam coram Bonifacio Cant. Archiepiscopo ad tractandum de statu Anglicanae Ecclesiae. Sed imperfectum fuit negotium propter gwerram Regis in Walliâ. Obiit Episcopus Exoniensis; cui successit Magister Walterus Archidiaconus Surreyae mense Februario.

Anno MCCLVIII. Rex tenuit Pentecosten suam apud Wintoniam; & inde recessit usque Wodestok. Convocatio Comitum & Baronum & omnium Magnatum Angliae apud Exoniam ad Parliamentum; & inde venientes Wintoniam circa Festum depositionis S. Swithuni, commorabant ibidem usque post Translationem S. Benedicti. Ubi exulârunt Willelmus de Valentiâ, Galsridus & Gwydo fratres ejus; & Adomarus Electus frater eorum, saevitiâ & austeritate Baronum compulsus, eligere debuit aut carcerem subire cum uno de fratribus praedictis ad voluntatem Baronum, aut cum aliis fratribus suis terram exire tanquam exul. Auditis hujusmodi conditionibus, timens seditionem Baronum, elegit potiùs cum dictis transfretare. Fuit etiam tunc temporis discordia inter Dominum Regem & Edwardum filium suum; sed in Capitulo S. Swithuni Winton. sunt pacificati. Obiit Abbas Westmonasterii tunc temporis Wintoniae. Andraeas de Londoniâ, quem dictus Electus Priorem fecit Wintoniensem, Prioratum suum resignavit IV. Idus Julii; & eodem die per compromissionem electus est iterum in Priorem ratione minarum Ricardi Comitis Gloucestriae & aliorum Magnatum. Dedicatio Ecclesiae Sarum III. Calend. Octobris. Convocatio omnium Magnatum Angliae Londoniae ad Festum Translationis S. Edwardi. Dicto Adomaro Electo adhuc vivente & in Curiâ Romanâ pro jure suo existente, Monachi Wintonienses elegerunt Henricum de Wengham V. Non. Januarii in Episcopum Wintoniensem per formam compromissionis. Item in Octavis Purificationis B. Mariae facta fuit Convocatio omnium Episcoporum & Abbatum Angliae apud Londoniam coram Archiepiscopo Cant. & Magnatibus Angliae; & duravit Parliamentum usque ad Quadragesimam.

Anno MCCLIX. Dominus Hugo Bigot, Gilbertus de Preston & Robertus Walerandus Justiciarii venerunt Wintoniam X. Cal. Junii; ubi Walterus de Scoteneye pro morte W. de Clare equis distractus, & pòst in patibulo suspensus est. Henricus de Wengham electus est in Episcopum Londoniensem.

[Page 311]Anno MCCLX. Rex venit Wintoniam VIII. Cal. Septembr. & solenni processione susceptus. Johannes de Calceto Abbas Burgi factus est Thesaurarius Angliae. Praefatus Adomarus Wintoniensis Electus à Domino Papâ Alexandro consecratus in Episcopum Wintoniensem, obiit Parisiis in Vigiliâ S. Nicholai, sc. pridie Non. Decemb. Interdicta fuit Ecclesia S. Swithuni Winton. in Vigiliâ Epiphaniae per Albericum Domini Papae Notarium; sed solutum fuit interdictum in Vigiliâ Conversionis S. Pauli. In crastino Purificationis facta fuit Electio apud Wintoniam de Episcopo; ubi LIV. Monachi de Conventu & Oliverus de Tracy, qui se gerebat pro Archidiacono Surreyae, Magistro P. de S. Omario vero Archidiacono Surreyae in Curiâ Romanâ existente pro jure suo qui expulsus fuerat per potestatem saecularem, elegerunt Willelmum de Taunton Abbatem de Middeltoun in Episcopum; & septem alii Monachi illius Conventûs elegerunt Andream de Londoniâ Priorem suum. Quam quidem electionem Dominus Papa postmodum cassavit: ut infrà.

Anno MCCLXI. Andreas Prior S. Swithuni per quandam submissionem coram Bonifacio Archiepiscopo Cant. confectam Prioratu se privavit. Idem ad Dominum Papam pro illo facto & pro negotio electionis appellavit: & nuncios solennes cum exeniis pluribus Curiae destinavit: sed in vacuum laboravit. Obiit Johannes Episcopus Cicestriae; cui successit Magister Stephanus, caeteris Canonicis pauperior; qui per quorundam invidiam, ut dicitur, fuit electus. XIV. Cal. Aprilis delatum est cor Adomari quondam Episcopi Wintoniensis apud Wintoniam, & juxta magnum altare decenter humatum; ubi plurima coruscant miracula.

Anno MCCLXII. obiit Ricardus Comes Gloucestriae, apud Twekesbiriam sepultus. S. Ricardus Episcopus Cicestrensis canonizatus est. Cassatâ electione Wintoniensi non vitio personae sed aliunde quaesitâ occasione, M. ^* Johannes JOHANNES DE EXONIA. Exoniensis, Cancellarius Eboracensis, stans in Curiâ Romanâ, in Episcopum Wintoniensem consecratus est. Obiit Egidius Episcopus Sarum; electus est Walterus de Wyle Subdecanus Ecclesiae Sarum, invidiâ ut dicitur mediante. Andreas Prior Wintoniensis per Johannem Episcopum cedens Prioratui quamvis invitus, culpis suis exigentibus apud Hidam mittitur incarcerandus. Unde exiens per cantelam & fraudem, talia adinvenit falsitatis commenta, quòd meritis B. Thomae Martyris sit à compedibus & carcere liberatus. In cujus signum ipsi compedum annuli apud Cantuariam, ipso eos cum superscriptione offerente, pro ludibrio, ne dicam pro miraculo, reservantur. Obiit Johannes de Chauce Abbas de Burgo, Thesaurarius Angliae.

Anno MCCLXIII. post Pascha N. de Traci, W. Bonquer, Willelmus de Englesfeld & Adam de Granvile Justiciarii Itinerantes sederunt apud Wintoniam, sibi invicem dicentes, & non quae Regis sed quae sua sunt quaerentes. Andreas Prior Wintoniensis Curiam Romanam adiit. Obiit Rogerus de S. Walerico Abbas de Hidâ. Wintonienses in seipsos & suos vicinos insurgendo, tam intus quàm extra saecularium & Ecclesiasticarum personarum possessiones praeripiebant, & ad contribuendum coegerunt, sub specie juris Regis malitiam palliantes.

Anno MCCLXIV. quarto Nonas Maii Wintonienses contra Priorem & Conventum S. Swithuni insurrexerunt, & portam Prioratûs & portam quae vocatur Kingate cum Ecclesiâ S. Swithuni supra & universis aedificiis & redditibus [Page 312] Prioris & Conventûs prope murum combusserunt; & quosdam de Prioratu infra septa Monasterii nequiter interfecerunt. IV. Non. Septemb. obiit Magister . . . . . de Karvilla Thesaurarius Sarum.

Anno MCCLXV. obiit Radulphus Prior Wintoniensis▪ VIII. Idus Julii; cui successit Valentinus ejusdem Ecclesiae Monachus XII. Cal. Augusti. Item civitas Wintoniae capta fuit per Simonem de Monteforti juniorem XVII. Cal. Augusti. Item obiit Agnes Abbatissa B. Mariae Winton. III. Cal. Septemb. Item III. Idus Septemb. venit Henricus Rex Wintoniam; qua die electa est Eufemia Monacha illius Ecclesiae in Abbatissam, & recepta à Rege eâdem die. Interdicta est Ecclesia Wintoniensis in Vigiliâ S. Nicolai; & die quartâ sequenti relaxatum fuit illud interdictum. Item XVII. Cal. Januarii interdicta est civitas Wintoniae infra & extra propter ingressum Simonis de Monteforti junioris; & in Vigiliâ B. Thomae Apostoli relaxatum fuit illud interdictum.

Anno MCCLXVI. obierunt Walterus de Cantilupo Wigorniensis & Norwicensis Episcopi. Eodem anno suspensi sunt ab officio & beneficio Londoniensis & Cicestrensis Episcopi per Dominum Ottobonum; qui post suas appellationes transfretavit. Similiter Dominus Johannes Episcopus Wintoniensis tunc temporis suspensus Romam profectus est. M. Nicolaus de Ely electus est in Episcopum Wigorniensem; & consecratus est Dominicâ proximâ ante Festum S. Michaelis. M. Walterus Giffard ab Episcopatu Bathoniensi ad Archiepiscopatum Eboracensem postulatus, à Domino Papâ confirmatus est.

Anno MCCLXVII. quarto Nonas Augusti venit Dominus Legatus Wintoniam, & cum solenni processione receptus est; qui die S. Oswaldi Regis & Martyris Ecclesiam S. Swithuni visitavit; & VII. Idus Augusti Prioratum, quem Valentinus priùs resignaverat, ordinavit, & custodes in Prioratu constituit, & omnem curam concessit eisdem. Et inde profectus est dictus Legatus versùs Walliam ad pacificandum Principem Walliae cum Rege. Item XIX. Cal. Augusti venit Dominus Edwardus apud Wintoniam; & inde ad insulam Vectam profectus, eam cepit & custodiae suorum mancipavit. Item III. Calend. Novemb. venit Dominus Rex Wintoniam, & cum solenni processione receptus est. Item V. Idus Decemb. venit Legatus Wintoniam, & ad Abbatiam de Hidâ declinavit; qui cùm unà cum Domino Rege Festum Natalis Domini celebrâsset ibidem; quinto die sc. in Festo B. Thomae Martyris manè recedens interdixit dictam Abbbatiam de Hida & Ecclesiam propter quandam pugnam factam inter homines ipsius Legati & homines Abbatis; & duravit illud interdictum per quatuor septimanas.

Anno MCCLXVIII. obiit Johannes Episcopus Wintoniensis in Curiâ Romanâ Viterbii XIII. Cal. Februarii; cui successit ^† Nicholaus de Ely Episcopus NICOLAUS DE ELY. Wigorniensis VI. Cal. Martii per ordinationem Domini Papae Clementis; qui in crastino Apostolorum Philippi & Jacobi à Domino Rege receptus, in die Pentecostes sc. VI. Cal. Junii apud Wintoniam cum solenni processione susceptus est & intronizatus, & Missam solenniter celebravit. Item XIX. Cal. Maii celebravit Dominus Legatus Concilium suum Londoniae in Eccesiâ S. Pauli; ubi varias constitutiones & statuta praecepit observari. Item ad instantiam Domini Legati in crastino depositionis S. Swithuni Valentinus in Priorem Wintoniensem restitutus est, ordinatione tamen Legati illaesâ remanente. Item M. Godefridus Giffard Cancellarius Domini Regis in Episcopum [Page 313] Wigorniensem electus, à Domino Rege est susceptus & ab Archiepiscopo confirmatus. Item XVIII. Cal. Novemb. tenuit Dominus Rex Parlamentum suum apud Wintoniam; in quo fecit Edwardum filium suum Senescallum Angliae: & ibidem tenuit Rex suum Natale; ubi constituit dictum Edwardum custodem Londoniae & omnium castellorum suorum in Angliâ.

Anno MCCLXIX. tertio Nonas Junii consecratus est Johannes Breton in Episcopum Heresord. apud Waverley à Domino Nicolao Episcopo Wintoniensi. Item IX. Cal. Septemb. Dominus Ricardus Rex Alemanniae reversus applicuit, & venit Wintoniam. In crastino S. Michaelis venientes Justiciarii de Forestâ apud Wintoniam, sc. Dominus R. de Clifford & socii sui, ibidem sederunt usque ad Festum Omnium Sanctorum. Interim & alii Inquisitores ad inquirendum de feloniâ & proditione factis Domino Regi per Comitatum. Item translatum est corpus S. Edwardi Regis, &c. [ Vide reliqua apud Annales Wigornienses.]

Anno MCCLXX. Parlamentum omnium Magnatum Angliae in quindenâ Paschae ad tractandum de vicesimâ & de itinere Crucesignatorum sc. Domini Edwardi & aliorum Magnatum regni. Quod cùm diu tractatum esset; tandem compromiserunt omnes se posituros in ordinatione Domini Ricardi Regis Alemanniae, ut quod ille pronuntiaret omnes tenerent. Cujus pronuntiationi non consentiebant Gilbertus Comes Gloverniae & multi alii. Unde prolongatum fuit illud negotium usque post octavas S. Johannis Baptistae. Post octavas S. Johannis convenerunt ferè omnes Magnates apud Londoniam ad tractandum de praemissis. Interim orta est discordia inter J. Comitem de Warennâ & Alanum la Zuche coram Justiciariis de Bauco Londoniae; ubi dictus Alanus letaliter fuit vulneratus, unde postea obiit. Dictus etiam Comes de Warennâ die Dominicâ post Festum S. Petri ad Vincula apud Wintoniam juramento XXV. Militum praestito, quòd ex praecogitatâ malitiâ non perpetravit dictum facinus nec in contemptu Domini Regis, per MCC. marcas pacificatus est Domino Regi. Item Dominus Edwardus, &c. [ Reliqua dabunt Annales Wigornienses.] Item Dominus Rex Festum Natalis Domini celebravit in Castro Wintoniensi; & in crastino B. Thomae Martyris inde recessit versùs Londoniam.

Anno MCCLXXI. quinto Cal. Augusti sederunt apud Wintoniam Justiciarii ad deliberandum carcerem & ad inquirendum super aliis, sc. Dominus W. de Wyntershylle & alii. III. Non. Januarii obiit Walterus de la Wyle Episcopus Sarum, &c. [ Vide Annales Wigornienses.]

Anno MCCLXXII. recessit Dominus Rex de Wintoniâ post Epiphaniam, &c. [ prout apud Annales Wigornienses.]

Anno MCCLXXIII. post Festum S. Hilarii factâ Convocatione, &c. [ Reliqua habes apud Annales Wigornienses.]

Anno MCCLXXIV. Andreas, qui quondam fuit Prior Wintoniensis, de Curiâ Romanâ reversus, &c. [ Reliqua verbatim ferè exscripsit Author Annalium Wigorn. praeter ea quae sequuntur.]

Eodem anno dictus Robertus Archiepiscopus Cant. causâ visitationis transitum suum faciens per Episcopatum Wintoniensem, in crastino S. Katerinae venit Wintoniam; & ibi à Domino Episcopo loci ac Clero & populo honorificè susceptus est cum processione. Qui feriâ III. & feriâ IV. sequentibus fecit suam visitationem in Prioratu S. Swythuni, & feriâ V. in Abbatiâ Sanctimonialium B. Mariae ibidem, & III. Non. Decemb. in Abbatiâ de Hidâ. Inde progrediens per alia Monasteria ipsius Episcopatûs, celebravit Festum Natalis Domini apud Byterne manerium Episcopi Wintoniensis prope Suthamptoun.

Anno MCCLXXV. die XVIII. Cal. Aprilis peperit Alianora Regina Domino Edwardo Regi Angliae apud Wyndesoram filiam, & vocavit eam Isabellam. [Page 314] Eodem anno, &c. [ Caetera quaere apud Annales Wigornienses.]

Anno MCCLXXVI. cùm dissensio inter illos de civitate Wintoniensi orta annis pluribus elapsis usque ad haec tempora perdurâsset, & eorum discordia coram Domino Rege esset demonstrata; praecepit Dominus Rex & injunxit, ut pax inter eos haberetur, ne ampliùs inde clamorem audiret. Quâ quidem occasione iram sui remittens, concessit eis omnia quae ad villam pertinebant in pristino statu obtinenda; & abscessit versùs Lutegershalle & Marlebergam VII. Cal. Februarii. Sequenti quidem die convenientes quidam ex parte Domini Regis, pacem inter illos reformabant. Quo facto, Majorem suum elegerunt & Praepositos, ac Baillivos ut pro more antea erat substituerunt. Eodem anno ortâ contentione inter Monachos S. Swithuni Winton. & Nicholaum Episcopum ejusdem, eò quòd omnes ferè de Conventu parti Andreae quondam Prioris adhaerebant, nitentes ipsum habere in Prìorem; Valentinus, qui tunc Prior extitit, sinistro ductus consilio se sponte submisit & Prioratum resignavit. Unde dictus Episcopus maneria ipsius Prioratûs in manus suas cepit circa Festum S. Dunstani, ac tenuit usque ad gulam Augusti; & Alexandrum tunc Suppriorem à suo Supprioratu & quosdam alios à suis obedientiis amovit, & Gilbertum de Froylle Monachum fecit Suppriorem. Tandem ex parte Domini Regis venientes apud Wintoniam & Decanus Sarum & quidam Miles, ut pacem inter partes reformarent, dictus Episcopus de eorum consilio praedictum Valentinum in pristinum statum Prioratûs restituit die S. Petri ad Vincula apud Merdonam; & duos instituit de novo Obedientiarios, Infirmarium videlicet & Custodem Anniversariorum. Processu verò temporis dictus Dominus Episcopus volens uti potestate & consuetudine praedecessorum suorum, praefatum Valentinum▪ Prioratu suo totaliter privavit, non tamen sine causâ ut dicitur; & Johannem de Durevillâ Monachum ejusdem Monasterii, natione Normannum, Priorem creavit, instituit, & installavit per Officialem suum III. Non. Decemb. anno eodem. Hoc anno III. Idus Januarii, horâ vespertinâ venit Dominus Rex Edwardus, &c. [ Reliqua exhibent Annales Wigornienses.]

Anno MCCLXXVII. quarto Idus Januarii, Lunâ videlicet secundâ, audita sunt primò tonitrua apud Wintoniam, sc. mediâ nocte, cum inundatione pluviae subsequente, licèt clarum fuerit tempus in die. Item mense Februarii & mense Martii inundatio pluviarum continua, &c. [ Caetera habent Annales Wigornienses.]

[Page 315]

SUCCESSIO Episcoporum Wintoniensium Ab anno MCCLXXVII. ad Reformationem.

JOHANNES DE PONTOYS.

DEfuncto Nicolao, Monachi Wintonienses Robertum Episcopum Bathon. Registr. Peckham f. 68. electione factâ Antistitem sibi asciverunt. Electum Johannes Cant. Archiepiscopus ob crimen pluralitatis Beneficiorum olim commissum rejecit virtute canonis à Concilio Lugdunensi anno 1274. lati. Rejecto Bathoniensi, Monachi elegerunt Richardum de la More Archidiaconum Annal. Wigorn. Winton. & Subdecanum Lincoln. 1280. 6. Novembr. Admissus is à Rege fuit, sed ab Archiepiscopo Ecclesiasticae disciplinae observantissimo ob idem pluralitatis crimen reprobatus. Romam igitur petiit, inito itinere 1281. 5. Cal. Martii; & pro confirmatione electionis suae obtinendâ multum desudavit. E contra Archiepiscopus missis ad Curiam procuratoribus nullum non lapidem movit, ut illum Episcopatu excluderet; tantâ usus instantiâ, ut nisi res pro voto cederet, Archiepiscopatum abdicare decreverit. Sic enim ad Procuratores suos scribit. Nec excidat à memoriâ vestrâ vel linguis cùm expedit; Registr. Peckham f. 143. quòd presens Electus Wintoniensis primus est qui pro pluralitate beneficiorum extitit in Angliâ ab Episcopali repulsus honore. Quem si per gratiam vel quoquo modo confirmari contingat; confusum reputamus totius Angliae Cleri statum, nec nobis ex tunc forè honestum in Angliâ remanere. Insurgent enim filii Diaboli, detentores Beneficiorum sacrilegi, contra nos uno impetu; qui nunc sunt de honoribus desperati. Electio demum à Papâ cassatâ est anno 1282. Waverley. haud ita tamen ob importunas Archiepiscopi preces, quàm quia Ricardus ne obolum quidem pro confirmatione habendâ Simoniae metu dare vellet. Ricardo exauthorato, Papa Episcopatum contulit M. Johanni de Pontissara Registr. Gisfard Ebor. Archidiacono Exoniensi, Juris civilis in urbe Mutinâ ante 12. annos Professori; & in Curiâ Romanâ consecrari fecit. Nunquam quidem electum fuisse Rotulus Cantuariensis Ecclesiae dicit: rite tamen electum fuisse 1282. 9. Rot. Profess. autogr. 5. Junii sui-ipsius Registrum affirmat. Temporalia ipsi restituta sunt ex mandato Regis 1282. 11. Augusti. Iste anno 1284. finem dedit controversiae; Pat. 10. E. 1. m. 6. quae inter Episcopos & Monachos Winton. circa custodiam temporalium Prioratûs vacantis frequenter exarsit. Factâ enim compositione mutuâ, Prior Registr. de Pontoys. & Conventus Episcopo & successoribus suis in perpetuum habenda concessit maneria de Drokensford, Alrarestok cum Goseport & Harontre, cum tenentibus eorum de Heling, & Hamelettam de Cnoel. Pro his autem Episcopus vicissim pro se & successoribus suis concessit & remisit totum jus quod habuit in temporalibus Prioratûs S. Swithuni durante quavis vacatione, & in omnibus maneriis & terris Prioratum spectantibus; salvâ duntaxat Episcopo & successoribus advocatione seu patronatu ejusdem: ita tamen, quòd potestatem habeat ponendi unicum servum in Prioratu nomine recognitionis patronatûs sui, cui durante vacatione Capitulum necessaria subministrabit. Obiit [Page 316] apud Wolesey 1304. 4. [juxta alios 3.] Decembr. in australi pariete chori Annal. London. Chron. Winton. breve. Ecclesiae Wintoniensis sepultus.

HENRICUS WOODLOCK.

Henricus Woodlock, aliàs de Merewelle, à loco natali puto, dictus, Prior Registra Winchelsey, Woodlock, Morton. Ecclesiae Wintoniensis, successit, electus à Monachis suis 1305. sub initio Februarii, confirmatus ab Archiepiscopo in principio Quadragesimae die 3. juridico post Festum S. Matthiae, temporalia obtinuit à Rege die 12. Martii, Pat. 33. E. 1. m. 26. consecratus ab Archiepiscopo in Ecclesiâ Cant. 1305. 30. Maii, intronizatus die 10. Octobr. Exulante Roberto Archiepiscopo, Edwardum II. Regem Registr. Cant. coronavit, 1308. 24. Februarii. Plurima dona contulit Ecclesiae de Merewelle; in qua Henricus Blesensis Episcopus Collegium quatuor Sacerdotum Registr. suum. olim fundaverat, à Petro Episcopo anno 1226. multis auctum. Obiit anno Annal. London. 1316. 29. [juxta alios 28.] Junii apud Farnham.

JOHANNES DE SANDALE.

Henrico subrogatus est Johannes de Sandale, Kendale Walsinghamo malè Pat. 6. E. 2. pat. 1. Registr. Ebor. Registr. Cant. Registr. Morton. Chron. breve Winton. Registr. Prioratus de Suthw. appellatus, Clericus Regis. Is Locumtenens Thesaurarii Regis constitutus fuerat 1312. 4. Octobr. anno sequenti Thesaurarius; Canonicus Ebor. admissus 1314. 6. Maii, Cancellarius Angliae anno 1315. creatus: Episcopus Wintoniensis electus 1316. mense Augusto. Obiit anno 1319. die 2. [juxta alios 8.] Novembris apud Suthwerk, in Ecclesiâ S. Mariae ibidem sepultus.

RIGAUDUS DE ASSERIO.

Post Johannis obitum Monachi Wintonienses Adamum commonachum Registr. Priorat. de Suthwerk. Johannes Trikelowe in Annal. Willelmus Dene in Hist. Registr. Cranborn. Henr. Blanford in Contin. Jo. Trikelowe. Registr. Reynold. suum die 30. Novembr. elegerunt. Verùm antehac auditâ Johannis morte, Papa provisionem Episcopatûs Winton. sibi reservavit, eidemque invito Rege praefecit Rigaudum de Asserio, nuncium suum in Angliâ per plures annos, & Canonicum Aurelianensem. Consecratus is fuit ex mandato Papae ab Episcopis Londinensi, Eliensi, & Roffensi in Coenobio S. Albani 1320. 16. Novembr. & professionem obedientiae Waltero Archiepiscopo apud Cantuariam renovavit 1321. 16. Januarii. Obiit apud Avinionem in Curiâ Romanâ 1323. 12. April. Nuncius mortis ejus ad Archiepiscopum delatus est 1323. 25. April. Malè itaque Chronicon breve Winton. obitum ejus in diem 11. Martii retulit.

JOHANNES DE STRATFORD.

Post▪ Rigaudi obitum, Johannes de Stratford, Archidiaconus Lincoln. & Registr. Cant. Chron. breve Winton. Birchington. Canonicus Eboracensis, in Curiâ tunc presens, ad Episcopatum Winton. à Papâ provisus est die 20. consecratus à Vitali Cardinali Albanensi die 26. Junii anno 1323. non autem 1322. quem Birchingtonus malè posuit. Rex Robertum de Baldok, Archidiaconum Midlesexiae, Cancellarium suum, Rigaudo successorem designaverat; & Episcopatum à Johanne praereptum aegrè Will. Dene. ferens, illi temporalia restituere diu recusavit. Anno demum sequenti Johannes sub finem mensis Junii Regis gratiam & temporalia Episcopatûs sui Registr. Cant. obtinuit; professionem Archiepiscopo fecit apud Mortelak 1324. 1. Dec. apud Cantuariam renovavit 7. Decemb. Anno 1325. Willelmo de Melton Dugdal. Orig. Jurid. Archiepiscopo Ebor. summo Scaccarii Thesaurario constituto die 30. Julii, iste Locumtenens Thesaurarii factus est 6. Nov. Anno 1331. Cancellarius Angliae renunciatus est in Parlamento die 28. Nov. Sigillum Roberto fratri [Page 317] custodiendum tradidit 1333. 23. Junii. Eodem anno electus ad Archiepiscopatum Cant. 3. Nov. Cancellarius iterum constitutus est. 1335. 6. April▪ [...]ato sibi Vicario Roberto fratre. Tertiò etiam Cancellariatûs munere donatus est 1341. 28. April.

ADAM DE ORLETON.

Adamus Episcopus Wigorniensis, Legatione tunc fungens in aulâ Galliae Adam Merimuth in Contin, Florilegi. Regis, redemptâ malis artibus Galli gratiâ, precibus ejus ad Sedem Wintoniensem transferri à Papâ obtinuit, inconsulto Rege Angliae, qui Papae in alterius gratiam scripserat. Rex igitur jure merito iratus, temporalia illi restituere distulit usque ad 1334. 16. Sept▪ quo die rogatus ab omnibus Episcopis in Parliamento London. coactis, temporalia reddi jussit. Translatus fuerat Regist. Priorat▪ de Suthwerk. Adamus à Papâ 1333. 1. Dec. Obiit 1345. 18. Julii, multis annis ante obitum caecus.

WILLELMUS DE EDYNDON.

Willelmus Edyndon, summus Angliae Thesaurarius, quod muneris suscepit 1345. 10. April. Rege precibus intercedente provisus est à Papâ ad Sedem Thorn. Hist▪ col. 2082. Wintoniensem eodem anno. Electus quidem fuerat à Monachis Winton. è grege suo quidam Johannes Devenesche; cui in Willelmi gratiam rejecto Papa beneficium ecclesiasticum majoris pretii proximè vacaturum in Angliâ reservavit. Vacante igitur mox Abbatiâ S. Augustini, Abbas creatus est. Willelmus Episcopus factus, pluribus adhuc annis Thesaurarii munus summâ laude gessit, ad Cancellariatum Angliae promotus 1357. 19. Febr. Post Simonis Islip mortem Archiepiscopus Cantuariensis electus 1366. 10. Registr. Cant. Maii, diem ultimum imminere praesentiens, oblatam dignitatem adire noluit. Eodem anno die 11. Sept. Testamento condito praecepit, ut de bonis suis Registr. Langham. expenderetur ad perfectionem navis Ecclesiae Cathedralis Winton. à se inchoatae, & ad subsidium domûs sive Cantuariae de Edyngdon à se fundatae. Reliqua Domibus Religiosis quamplurimis & famulis suis legavit. Obiit 1366. 8. Octobr. juxta Registrum Langham, die 7. Octobr. juxta Obituarium Cant. rectiùs. Astipulatur enim Chronicon Anonymum insigne, additque Galba E. 7. ipsum omnem ferè thesaurum suum seipso vivente pauperibus erogâsse, & apud Edyngdon sepultum esse in loco quem ipse fundaverat, & viris religiosis, qui Bon-hommes vocantur, repleverat.

WILLELMUS WICKHAM.

Post Edindoni obitum Monachi Wintonienses sub ejusdem anni finem Willelmum Wickham, Privati Sigilli Regii Custodem, Rege sic volente, concorditer elegerunt. Natus is apud Wickham in agro Hantonensi, ex infimâ [...]orte ad summam dignitatem mirâ industriâ & foelicitate emersit; favore & beneficiis ecclesiasticis ab Edwardo Rege, cui diutiùs fideliter inservierat, adeò cumulatus, ut anno 1366. mense Junio praeter Archidiaconatum Lincoln. valoris annui 350. librarum, 13. Praebendas è pinguioribus in variis Registr. Langham. Ecclesiis Cathedralibus, & Ecclesiam de Manyhynet in Diocesi Exon. tenuisse memoretur. Electionem ejus nescio quam ob causam Papa diu confirmare distulit; à Rege tamen interpellatus administrationem Episcopatûs eidem contulit 1366. 11. Dec. quo nomine spiritualia Sedis Winton. Willelmus ab Archiepiscopo Cant. accepit 1367. 22. Febr. Post integrum annum Urbanus Papa electione dissimulata Episcopatum illi provisionis titulo donavit 1367. 12. Julii. Consecratus est Londini in Ecclesiâ S. Pauli à Simone Archiepiscopo [Page 318] 1367. 10. Octobr. Cancellarius Angliae circa eadem tempora die 17. Birchinton p. 47. Registr. Langham. & Morton. Septembr. renunciatus. Anno 1376. Johannis Lancastriae Ducis insidiis favore Regio, quem hactenus illaesum expertus fuerat, excidit; & dignitate su [...] pariter ac possessionibus spoliatus est. Causam Godwinus sibi notam datâ operâ reticere voluit. Scire autem volentibus Monachus Eveshamensis, qui Ranulphi Cestrensis Polychronicon continuavit, dabit. Refert is Willelmum de regiae prolis successione sollicitum, Edwardo Regi suggessisse, ‘quòd Philippa Regina quondam uxor ipsius dictum Ducem in utero suo nunquam portavit, sed supposuit eum pro filio; quod ob timorem Regis celavit, sed ante mortem suam, ut idem Episcopus asseruisse dicitur, ut debuit, sibi fatebatur; & ei injunxit, ut hoc Domino suo, cum videret opportunum, mandaret. Propter quod idem Dux singens colorem eum persequendi, imposuit sibi, quòd falsus fuit patri suo diversis modis, quando ipsius extitit Cancellarius. Unde erat Regi in magnâ summâ pecuniae condemnatus. Pro quâ condemnatione in manus Regis omnia ejus Temporalia erant capta anno 1376. nec sibi ante mortem Regis (quae medio anno sequenti contigit) fuerant restituta. Et licèt totus Clerus & tota Communitas preces funderent pro eisdem, non tamen fuerant exauditi.’ Post Johannis obitum rebus iterum gerendis admotus, Cancellarius Angliae constitutus est 1389. Registr. Arundell. 4. Maii. Obiit anno 1404. 27. Septembris.

HENRICUS BEAUFORT.

Henricus Johannis Lancastriae Ducis ex Catharinâ Swinfordâ filius, Episcopus Lincolniensis, Henrici Regis fratris sui operâ Willelmo successor per Registr. Arundell. Papalem provisionem datus, spiritualia Episcopatus Winton. accepit ab Archiepiscopo Cant. in Palatio Episcopi Londinensis 1405. 18. Martii. Quater Angliae Dugdal. Orig. Juridic. Cancellarius factus est; primùm anno 1404. dein anno 1414. exin anno 1417. 12. Octobr. munus deposuit 1418. 23. Julii. Anno denique 1424. 16. Julii magni Sigilli custodiam accepit. Anno 1426. Cardinalis Ecclesiae Romanae titulo S. Eusebii à Martino Papá die 23. Junii renunciatus, galerum Regist. Stafford accepit die 25. Martii sequentis. Obiit 1447. 11. April. annis non minùs quàm divitiis gravis. Testamento ante biduum condito, singulis ferè totius Obituar. Cant. Angliae Ecclesiis Cathedralibus & Coenobiis vasa argentea gemmasque ingentis pretii, & nominatim Ecclesiae Wellensi vasa argentea deaurata ponderis Registr. Well. 283. unciarum, & summam 148. librarum, legavit.

WILLELMUS WAYNFLET.

Willelmus Waynflet, Canonicus Wellensis ab anno 1433. & Collegii regalis Etonensis Praepositus, à Nicolao Papâ ad Wintoniensem Sedem provisus Regist. Stafford 1447. 10. Maii; professionem obedientiae Archiepiscopo Cant. fecit in aedibus Lambethanis 1447. 16. Junii, consecratus die 30. Julii sequentis. Cancellarius Dugdal. Orig. Juridic. Angliae constitutus est 1457. Octob. 11. & in eo munere Georgium Nevil Episcopum Exon. successorem habuit 1460. 25. Julii. Erravit Godwinus, qui illum ab anno 1449, ad 1458. Cancellariatum tenuisse scribit. In illo siquidem temporis intervallo Cancellarii ordine fuerunt Johannes Stafford Archiepiscopus Cant. Johannes Kemp Archiepiscopus Ebor. 1450. Ricardus Comes Sarum 1454. & Thomas Bourchier Archiepiscopus Cant. cui successit Willelmus noster anno 1457. Obiit iste 1486. 11. Augusti.

PETRUS COURTNEY.

Post medii anni vacationem Petrus Courtney huc à Sede Exoniensi translatus [Page 319] est bullâ Innocentii Papae datâ 1487. 29. Jan. mense Februario à Monachis Registra Morton & Remp. provisionis Papalis insciis ritè electus. Obiit anno 1492. die 22. Septembris.

THOMAS LANGTON.

Thomas Episcopus Sarum Wintoniam translatus, Spiritualia quae vocant, Regist. Morton. seu jurisdictionem spiritualem Sedis Winton. ab Archiepiscopo Cant. sibi commissam accepit 1493. 24. Junii. Obiit anno 1500. paulò antè 10. Octob. quo die Spiritualia Episcopatûs Winton. à Monachis Ecclesiae Cant. Sede Archiepiscopali vacante, in manus suas accepta sunt. Paucis ante obitum diebus Registr. Cant. Vitell. A. 16. ad Archiepiscopatum Cant. Johannis Morton morte nuperâ vacantem electus est, teste Chronico Londinensi; quod quidem obitum ejus mense Januario contigisse refert, errore manifesto▪

RICARDUS FOX.

De Ricardo Foxo à Sede Dunelmensi ad Wintoniensem post Langtoni obitum translato▪ rebusque ab illo Wintoniae gestis nil habeo quod adjiciam Godvini dictis, nisi quòd anno 1528. 14. Sept. obierit. Obit Cant.

THOMAS WOLSEY.

Wintoniensem Episcopatum per Foxii mortem vacantem Thomas Wolseius Archiepiscopus Eboracensis, qui nil tunc non poterat, Rege annuente & Papa è contra hiscere non audente, arripuit & jure commendatorio tenuit, relicto Liber niger Archidiaconi Cant. p. 63. Episcopatu Dunelmensi, quem priùs eodem jure tenuerat. Installatus est Wintoniae per procuratorem 1529. 11. April. Obiit anno 1530. 29. Novembr.

STEPHANUS GARDINER.

Post quatuor fermè annorum vacationem Wintonia Episcopum accepit Stephanum Gardiner anno 1534. consecratum; qui Reformationi Ecclesiae se invito & pro viribus adversante factae superfuit.

[Page 320]

EPISTOLAE TRES DE MONACHIS ex Ecclesiâ Wintoniensi non ejiciendis.

[Ex Bibliothecâ Cottonianâ Vitellius E. 4.]

EPISTOLA Wintoniensis Ecclesiae ad Alexandrum II. Papam, Anno ab Incarnatione Domini nostri Iesu Christi MLXXI. Indictione IX.

DOmino sancto & in Christo semper venerabili, universali Papae Alexandro, Occasionem istarum Epistolarum vide apud Rudburnum pag. 245. & Eadmerum Hist. Nov. l. 1. p. 10. humilis fratrum congregatio in Ecclesiâ Sanctorum Birini, Swithuni & Adelwoldi Deo deserviens in civitate Wentanâ fideles orationes cum aeterno famulatu per omnia saecula. Inter innumeras omnium contritorum Anglicae Ecclesiae querelas, ô omnium moerentium unica respiratio & periclitantium desiderabilis portus Domine Papa, extremae prolis vestrae paternâ aure incumbite querimoniae; & qui omnium vos invocantium gemitibus compati debetis ex officio pastoralitatis susceptae, singultibus quo (que) nostris & precibus quaesumus adestote pro Dei & B. Petri amore. Videatis nos humi prostratos coram majestate Apostolicae Sedis vestrae, supplicantes videlicet & obtestantes per viscera misericordiae Dei nostri & per pietatem B. Petri & hujus universalis matris Ecclesiarum, quae sinu praecellentissimae benignitatis ad se confugientes protegere consuevit; ne patiamini nos humilem Christi gregem nativo professionis nostrae septo violenter ejectos irruentibus lupis exponi; in quo sc. Ecclesiae septo ab ipsâ infantiâ plantati & radicati, & vicissim bonis usi & mala perpessi, jam per multa annorum saecula inolevimus; ita videlicet ut ipsa antiquitas jam nobis pro auctoritate esse posset, etsi nullum auctorem haberemus. At inclitus & à Deo electus Rex Edgarus, pater B. Edwardi Regis & Martyris & sanctarum Virginum Edgithae & Alfgivae, ipse quoque adhuc in humanâ vivens carne plurimâ declaratus sanctitate, cùm per matrices Ecclesias Clericos à foeminarum consortio non posset compescere, habito Synodali Concilio per S. Dunstanum Cantiae Archiepiscopum & S. Adelwoldum Wintoniae Praesulem cum aliis totius Britanniae Episcopis Coenobitis, instituit tres Anglorum Ecclesias, Metropolitanam sc. Cantiam & Wentoniam & viz. Wigorniensem. Wyrensem Ecclesiam, de eisdem Clericos castitatem profitentes ad Monasticam exhortatus vitam. Quorum sanctorum Episcoporum merita, ut omnino sanctitati vestrae non sint incognita, prior Cantianae Archipraesul Ecclesiae adhuc mortalis saepe Angelorum choris legitur interfuisse, eorumque harmoniam auditam retinuisse & discipulos suos docuisse. Alter quoque noster sc. patronus S. Adelwoldus in utero matris [Page 321] Deo sanctificatus praegnanti genitrici demonstratur divinitus hoc modo. Videt enim futurorum usa visione, sibi in ore crevisse quasi speciem excelsissimae arboris, ejusque universos ramos innumeris coopertos dependentibus cucullis. Demonstratâque cuidam Sancto visione, didicit se in utero ferre patrem & instructorem multorum Monachorum in diversis locis. Quod verum fuisse in eo etiam adhuc evidentissimè edocet gratia Dei omnipotentis. Qui post multa constructa Coenobia, cùm Praesul esset in nostrâ, cui adhuc sub B. Petro deservimus, Ecclesiâ jam tunc Canonicorum officiis Clericalibus deditâ; eumque exosum haberent, quòd ab eo pro suâ arguerentur incontinentiâ, ab eis veneno potatus, interiùs desaeviens virus orationis repressit antidoto, & mortis caruit periculo. Ex eorum tempore defluxerunt plusquam centum anni; sibique invicem successerunt in sede beati Patroni quamplures Dei gratiâ sanctissimi Apostolici; & nullius tempore minitati sumus à loco nostro expelli. Quòd verò nunc vestro terremur tempore, precamur item itemque millies vestris paternis provoluti pedibus; ut malivosorum suggestione posthabitâ, paternè agatis in nobis vos pro amore B. Benedicti & supradictorum terrae nostrae patronorum suppliciter exorantibus; ut nos & loco nostro reinseratis clementiùs, & Apostolicâ vestri auctoritate, ne denuo evelli possimus, per privilegii vestri gratuitum propugnaculum stabiliatis intentiùs. Nos verò quod pravâ consuetudine in nobis est declamatum, ex vestrae paternitatis institutione emendare conabimur per Dei gratiam & auxilium.

Epistola Alexandri Papae vel Rescriptio.

ALexander Episcopus, servus servorum Dei, congregationi Monasterii Wintoniae salutem & apostolicam benedictionem. Legati nostri, qui ad partes vestras missi Concilium ibi celebraverunt, sicut à plerisque majoribus & antiquioribus gentis vestrae se didicisse confessi sunt, Ecclesiam vestram à vetustâ constitutione in ordine & officio atque cultu Monachorum extitisse nobis indicaverunt. Sunt etiam nonnulli, qui asserunt ferè omnes majores Ecclesias ejus terrae consuetudinem Monastici Ordinis ex eo cepisse & tenuisse, quòd S. Augustinus Legatus beatissimi Papae Gregorii & ejus terrae praedicator, quos perceptâ fide ad obsequium divini ministerii & Ecclesiasticos ordines perducere potuit, in hâc formâ religionis & cultu praecipuè constituit & ordinavit. Quibus quoniam longè nos impares esse cognoscimur, statuta mutare vel infringere indignum esse ducimus, praesertim cùm ea Catholicae fidei eruditionibus obesse non invenimus. Unde per praesentiâ scripta statuimus & confirmamus; ut Ecclesia vestra in eo statu Monastici Ordinis, quo hactenus mansit, deinceps sine omni laesione & perturbatione consistat. Vos autem ut carissimos filios admonemus; quatinus propositum vestrae professionis eâ sinceritate & studio de die in diem adjuvante Domino in melius proficiendo peragatis; ut ex interiori conscientiâ vestrâ servitus & devotio divino conspectui placeat, & exterioris forma conversationis nulli reprehendendi vos occasionem tribuat; sed omnibus exemplum sanctitatis & erga diligentiam vestrae religionis amorem & desiderium confirmandae dilectionis praebeat. Caeterùm si quis audaci temeritate vel pravo studio hunc statum & ordinem Ecclesiae vestrae mutare vel confundere attemptaverit; proculdubio sciat se iracundiam Apostolicae Sedis incurrere, & nisi cesset anathematis in se judicium provocare.

[Page 322]

Epistola Alexandri Papae ad Landfrancum Doroberniae Archiepiscopum.

ALexander Episcopus, servus servorum Dei, in Christo fratri Lansranco Cantuariorum Archiepiscopo salutem & Apostolicam benedictionem. Pervenit ad aures nostras, quòd Monasterium Wintoniae multas persecutiones & indignas oppressiones ab his sustineat, quorum immoderata pravitas ordinem & officium Monachorum inde ejicere ac prorsus expellere certat. Verùm quia nobis non leve videtur tam antiquas Constitutiones, & ut dicitur à B. Augustino praedicatore ejus terrae profectas & ductas, subitâ & inconsultâ permutatione diruere; nec eas Catholicae fidei eruditionibus obviare videmus: fraternitatem rogando monemus ut his qui talia conantur prudenti defensione resis [...]at, & praefatum Monasterium à statu & ordine Monasticae congregationis labefactari aut destitui quoad potest nullatenus patiatur neque permittat. Praeterea de liberatione capti Episcopi, quod experientiae tuae commisimus, valde miramur, an hoc tua praetermiserit negligentia, an Regis poenam adjiciens contempserit inobedientia. Per praesentium etiam latorem dilectionem tuam interpellare curavimus; ut quae apud te impetrare desiderat, dummodo concedenda sint, tua sibi benignitas pro nostrâ caritate concedat.

Lantfredi Epistola praemissa Historiae de Miraculis S. Swithuni Episcopi Wintoniensis.

DIlectissimis fratribus Wintoniae commorantibus in S. Petri Coenobio quod nuncupatur Vetustissimum, jugis concordia, salus ac perhennis gloria, gaudium inenarrabile, splendor sine fine, pax sempiterna, caritas continua, hîc & in coelo multiplicetur à Domino. Licèt carissimi ac affabiles adelphi per universam ferme Europam sint divulgata penitus Miracula, quae praepotens auctor miraculorum dignatus est largiri gentibus Anglorum per S. Swithuni meritum; tamen ne tanta Dei beneficia queant posteritatem latere succedentem, nequissimus cunctorum pravis actibus hominum, utpote nullâ divinae praerogativâ scientiae, nullâ fultus bonitatis autoritate, verùm vestris obtemperans jussionibus, vestris confisus orationibus, tremens ad tantam pelagi magnitudinem accessi; & quasi stillam de undis oceani, ita de plurimis Sancti miraculis perpauca decerpsi. Quapropter efflagito conditorem rerum; quatinus non meum respiciat meritum sed affectus jubentium. Vos etiam pro meis precor orare delictis; ne me seducat spiritus falsitatis. Nimirum animus terrenis inretitus curis nihil veritatis excogitare poterit; nisi priùs fallacis caligines erroris spiritus scientiae & pietatis expulerit. Et quoniam perparum scimus de signis mirabilibus, prodigiis ac virtutibus, quae Sanctus iste in suà gessit orationibus vitâ: nimirum ut inquit Priscianus auctor Grammaticae artis peritissimus, studiis literarum transeuntibus in negligentiam per scriptorum inopiam: veniamus ad ea quae post ejus obitum indubitanter sunt peracta ad viri Dei tumulum. Idcircoque accessimus maximè ad evolvenda hujus Sancti miracula; quoniam ut beneficia Dei dignissimum est laudare, & justissimum [...]um nescientibus praedicare; sic impiissimum est illa silendo negare, & nequissimum eadem ignorantibus non enarrare. Humanus animus istius est naturae; ut quotiescunque legendo didicerit vel audiendo sacros actus antiquorum vel mores patrum, relinquat cordis duritiam deseratque mentis contumaciam sectatricem vitiorum, & inclinetur ad misericordiam, secteturque humilitatem magistram virtutum.

[Page 323]

SUCCESSIO PRIORUM Ecclesiae Wintoniensis.

QUAE de Monachis Ecclesiam Winton. ab ipso anno 169. inhabitantibus Rudburnus refert, merae sunt naeniae. Illam Canonicis Saecularibus repletam puto, quando Kenwalchius Rex illuc Sedem Episcopalem à Dorcestriâ anno circiter 663. transferri voluit. Multis quidem Rudburnus (supra pag. 217, &c.) probare nititur Monachos in Ecclesia Winton. primitùs institutos, Edwii Regis tyrannide brevi tempore locum Canonicis Saecularibus dedisse, eundemque Ethelwoldi Episcopi favore sub Edgaro Rege recuperâsse. Incassum verò. Mihi enim tantùm non constat Canonicos Saeculares Ecclesiam Winton. à primâ fundatione insedisse, usquedum ab Ethelwoldo Episcopo anno circiter 963. injuriâ expulsi essent. Ut alios enim sententiae meae testes mittam, Eadmerus in Vitâ Oswaldi Archiepiscopi Ebor. Vol. 2. par. 2. p. 193. Canonicos tempore Odonis Archiepiscopi Ecclesiam tenuisse disertè tradit; idemque refert Johannes Tinmuthensis in Historiâ Aureâ. Prae aliis autem fidem meretur Monachus Ramesiensis, qui Vitam S. Oswaldi anno circiter millesimo (certè ante annum 1006.) conscripsit. Is Oswaldum Decanum Wintoniensem factum esse narrans, haec habet. In diebus illis non Monastici viri nec ipsius sanctae institutionis regulae erant in regione Anglorum. Sed erant religiosi & dignissimi Clerici; qui tamen thesauros suos non ad Ecclesiae honorem sed suis dare solebant uxoribus. Praeposito Canonicorum Decani titulus datus erat. Successio Decanorum nos penitus fugit; neque aliorum nomina occurrunt praeter Oswaldum, quem Decanum curâ Odonis Archiepiscopi factum dignitate abdicatâ ad Monachos Floriacenses ante annum 938. recessisse Eadmerus refert, & Swithuni, quem ex Praeposito Ecclesiae Winton. Episcopum esse factum anno 852. Rudburnus suprà affirmavit. Anno demum 963. circiter Canonicis ab Ethelwoldo ejectis, Monachi de Abendoniâ introducti sunt, datusque ipsis Praepositus, quem Priorem vocant,

Brithnothus, Abbas Eliensis anno 970. ab Ethelwoldo factus, teste Historiâ Eliensi & Rudburno suprà p. 202.

Brithwoldus, Hunc Brithnotho in Prioratu successisse, & ad annum usque 1006. tenuisse, levibus tantùm (ut verum fatear) conjecturis ductus suspicor. Opinor tamen; eundemque illum fuisse Brithwoldum Praepositum, cui Elfricus Monachus Winton. librum S. Matthaei à se Saxonicè versum anno Suprà p. 133▪ circiter 987. donavit, & ad Episcopatum Wiltoniensem anno 100 [...]. evectum esse. Brithwoldum sanè Wiltoniensem isto anno consecratum esse infra ostendemus, & Alfricum eodem circiter Prioratum Winton▪ obtinuisse suprà demonstravimus; ut Brithnotho Brithwoldum, Brithwoldo Alfricum successisse non possim non suspicari.

Elfricus, ad Archiepiscopatum Ebor. anno 1023. evectus; de quo satis superque in Dissertatione peculiari superiùs positâ. Ab hoc anno desideratur Successio Priorum usque ad annum 1070. nisi forsitan,

[Page 324] Wlssigius Praepositus, qui anno 1065. obiisse dicitur, Wintoniensis (quod Chron. breve Winton. vetus. mihi videtur) perhibeatur.

Simeon, Walkelini Episcopi frater, à Walkelino, ut videtur, Monachis Annal. Winton. Winton. praefectus, ejusdem operâ Abbas Eliensis factus est 1082▪

Godefridus, loci Monachus, ex urbe Cameraco ortus, successi [...] anno 1082. à Walkelino Episcopo suffectus, religione & literaturâ insignis juxta Malmsburiensem, De gestis Pontif. l. 2. f. 140. qui librum Epistolarum, & Epigrammata satyrica, & versus de Angliae Primatum laudibus ab illo conscripta memorat. Extat adhuc liber Epigrammatum in Bibliothecâ Cottonianâ Vitellius A. 12. Obiit diuturno morbo confectus, anno 1107.

Gaufridus, loci ejusdem Monachus, Godefridum excepit 1107. depositus à Annal. Winton. Willelmo Episcopo anno 1111.

Gaufridus alius, Coenobii Hordarius, à Willelmo Episcopo substitutus anno Annal. Burton Monastic. l. 272. 1111. Abbas Burtonensis factus est anno 1114. Obiit 1151. 2. Augusti. Scripsit ille Vitam S. Modwennae Virginis. Notari non indignum est primos 7. Abbates Burtonenses è Coenobio Wintoniensi delectos fuisse.

Eustachius, obiit anno 1120.

Hugo successit Eustachio anno 1120. Horum nomina atque successionem exhibent Annales vetusti Wintonienses inediti in Bibliothecâ Cotton. Vitellius A. 17.

Gaufridus III. obiit anno 1126. juxta Annales Wintonienses suprà editos.

Robertus, Abbas Glastoniensis electus anno 1173. sin Glastoniensi Historiae magis credendum sit, 1171.

Walterus successit, ad Abbatiam Westmonasteriensem translatus anno 1175. juxta Annales Winton. 1176. ex mente Johannis Flete. Scripsit ille librum de gestis Willelmi & Henrici Episcoporum Winton. à Rudburno aliquoties citatum.

Johannes, obiit anno 1187. Annal. Winton.

Robertus filius Henrici successit eodem anno.

S. electus in Abbatem Burtonensem, confirmatus est à Rege 1214. 23. Jan. [ Pat. 15. Johan. par. 1. m. 5. apud Prynn. vol. 2. p. 352.] Illum Historia Coenobii Burtonensis non agnoscit. Certè brevi admodum tempore praesedit. Rogerus enim Normannus Abbas factus est anno 1215. Annal. Burton.

Walterus, obiit anno 1239. Walterus quidam Prior Winton. obiisse die 10. Annal. Waverley. Novembr. in Obituario Cantuariensi dicitur.

Andreas, natione Brito, successit à Rege invitis Monachis intrusus 1239. Annal. Teokesber. Hist. Roff. ut Willelmum Valentinum in Episcopum Winton. eligi per fas & nefas efficeret. Obiit anno 1243.

Walterus, Prioratum resignavit 1247. 3. April. Illi Rex injuriâ Episcopo Annal. Winton. facta Prioratum anno 1243. contulerat. Eundem itaque omnesque complices Annal. Teokesbir. suos Episcopus excommunicavit, & civitatem supposuit interdicto.

Johannes de Calceto, sive de Chauce, successit 1247. Abbas Petriburgensis Annal. Teokesbir. electus 1249.

Willelmus de Tanton, subrogatus est Johanni 1249. 10. Febr. ad Abbatiam Annal. Winton. Middletonae translatus post medium annum 1256. Episcopus Wintoniensis à Monachis electus fuit 1261. 3. Febr. sed rejectus à Papâ, Episcopatu excidit.

Andreas de Londoniâ, ab Adomaro Episcopo Electo invitis Monachis suffectus Annal. Winton. 1256. post sumptuosissimam litem adversùs alium Priorem à Monachis electum Romae agitatam, vi nummorum à Papâ confirmatus est. Postea tamen exulante patrono suo Adomaro, Prioratum resignavit 1258. 12. Jul. & Ma [...]. Paris. eodem iterum die à Monachis vi minarum electus est, resignare denuo coactus à Bonifacio Archiepiscopo 1261.

Radulfus Russel successit, qui obiit 1265. 8. Julii. Annal. Winton.

[Page 325] Valentinus subrogatur 1265. 21. Julii, resignavit medio anno 1267. restitutus Annal. Winton. 1268. mense Julio, in crastino depositionis S. Swithuni; resignavit iterum anno 1276. ab Episcopo restitutus die 1. Augusti, & ab eodem privatus Annal. Wigorn. Annal. Winton. Annal. Wigorn. Annal. Waverley. die 3. Decemb. ejusdem anni.

Johannes de Durevillâ, natione Normanus, ab Episcopo Conventu invito suffectus 1276. 3. Decemb. obiit anno 1278.

Adam de Farnham, Prior factus est anno 1279. Sede Winton. vacante post Nicolai Episcopi obitum, se visitationi Johannis Cant. Archiepiscopi subjicere recusavit. Excommunicatus igitur ab Archiepiscopo ob inobedientiae Registr. Morton & Peckham. crimen 1282. 10. Julii, sese cum Monachis suis Archiepiscopo submisit, & absolutus est 1282. 31. Aug. & visitationem pro more subiit. Obiit ante annum 1284.

Willelmus de Basynge, Prioratum resignavit anno 1284. obiit anno 1288. Registr. de Pontoys. 3. April. teste Registro Prioratûs de Twinham.

Willelmus de Basynge II. electus à Monachis, confirmatus est ab Archiepiscopo Id. 1284. 25. Aug. Obiit 1295. mense Maio.

Henricus Wodelock, aliàs de Merewelle, electus 1295. die Lunae proximâ ante Id. & Registra Woodlock & Morton. Festum S. Barnabae, viz. die 6. Junii, Episcopus Winton. electus est anno 1305.

Nicolaus de Tarente, confirmatus ab Henrico Episcopo 1305. 29. Julii, Registr. Woodlock. obiit anno 1309. mense Julio.

Ricardus de Enford, confirmatus ab eodem Episcopo 1309. 25. Aug. supersuit Id. anno 1325.

Alexander, Prior erat annis 1332, & 1346. quod ex Registro Coenobii de Hidâ Domitian A. 14. f. 214, 219. constat.

Hugo de Basyng. Hugoni cuidam Priori Winton. Willelmus Edyndon Episcopus Registr. Langham. 20. libras legavit anno 1366. ad orandum pro animâ ipsius; & Hugonem de Basyng anno 1382. Prioratum tenuisse in Registro Collegii Wickhamici Wintoniensis comperio.

Robertus de Rodeburne, praefuit annis 1385, & 1393. quod ex eodem Registro liquet.

Thomas Nevyle, isto Prioratum tenente Ecclesia Winton. ab Archiepiscopo Registr. Morton. Cant. jure Metropolitico visitata est 1404. 17. Octobr.

Willelmus Aulton, Coenobio Winton. praesedit annis 1444, & 1447. Willelmus Regist. Stafford quidam Prior Winton. die 10. Januarii obiisse in Obituario Cantuariensi fertur.

Ricardus Marlborough, ex Hordario Prior factus, non longè post annum Reg. Morton. 1447. successit.

Henricus Berle, Prioratum gessit anno 1457. Reg. Coll. Winton. Registr. Cant.

Thomas Sylkestede, tempore ipsius, sede utraque Cant. & Winton. tunc vacante, Ecclesia Wintoniensis visitata est à Conventu Cantuariensi 1501. 27. Febr. Monachi tunc inerant Conventui Winton. 35. Valor annuus proventuum Coenobii mille librae.

Willelmus Basynge, Prioratum tenuit anno 1538. Idem, puto, Prior Registr. Coll. Winton. ultimus Coenobium suum 1539. 15. Nov. tradidit in potestatem Henrici Regis, qui exauthoratis Monachis Canonicos Saeculares, quibus hodienum Ecclesia subest, postliminio reduxit.

[Page 326]

Ne vacaret haec pagina, apposui elogium maximi Praesulis Willelmi Waynflete Episcopi Wintoniensis ex Epistolâ nuncupatoriâ Fr. Laurentii Gulielmi de Savonâ S. T. D. Ord. Minor. in Conventu Londinensi, libro suo, cui titulus est Triumphus amoris D. N. J. Christi, anno 1485. conscripto praemissâ.

OPerae praetium fore existimavi, Reverendissime Pater ac colendissime Domine, librum hunc caritati vestrae dirigere, tradere ac consignare; ut res amore & caritate referta ad patrem misericordiae Dominumque clementissimum referatur; in cujus gremio blandè ac benignè suscepta foveatur, & pastorali auctoritate illustrata ac defensata, pleniùs rutilet, securiùs degustetur, diutiúsque in suo robore conservetur. Ut quod mea tenuitas majestati atque praestantiae tantarum rerum conferre non potuit; pastoralis authoritas, veneranda canities, consummata prudentia, laudata praedicataque à multis sapientia, multis verò in rebus probata per pietatis opera caritas, quae vestro in pectore conquiescunt, conferant & conservent. Optimo ergo jure, Reverendissime Pater, hunc librum, quasi amoris divini fasciculum, in sinu gremioque vestro fovendum conservandumque tradiderim; & tanto aequiùs atque congruentiùs, quanto major est benignitas, caritas atque misericordia, quae passim atque publicè ubique in populo de tanto Pontifice praedicatur. Quippe cùm nullus omnino existat, qui ad tanti Patris misericordiae sinum confugerit, qui multâ cum clementiâ se susceptum fuisse non asserat. Addamus autem id quod nullâ invidiâ obscurari, nullâ tergiversatione negari, nullâ denique detractorum perfidiâ deleri potest. Quanta videlicet fuerit liberalitas, quanta charitas in pectore tanti Pontificis; quandoquidem Collegium tam magnificum, tam amplum & speciosum, tot sumptibus, tantâ cum sollicitudine, construi omnino & ab ipsis fundamentis usque ad summum elevari complerique fecit. In quo tot venerabiles Sacerdotes ad cultum Dei sanctissimum officiosissimè constituti, tot Baccalarii sacratissimae Theologiae, tot Magistri Artium, tot sacrarum literarum studentes, continuè foventur & sustentantur; ut sacris literis honestissimisque bonarum artium disciplinis libero animo incumbant, hauriantque hujusmodi disciplinas, maxima ornamenta humanae vitae; & has postquam adepti fuerint, aliis utiliter ac sine invidiâ impertiantur. Addamus autem, quàm speciosum Templum, quàm magnificum, quàm solenne, cum suis ornamentis, libris, casulis, jocalibusque, divino cultui dignè peragendo deputatis, eodem in Collegio constructum sit; spatiosumque Claustrum suis columnis sustentatum atque ornatum, pulcherrimisque deambulatoriis circumvallatum. Quàm splendida insuper Bibliotheca, cunctarum paenè facultatum diversorumque Doctorum voluminibus constructa atque munita. Quàm insuper aprico situ aquarumque circumfluentium commoditate maximâ circumdata existat tantorum aedificiorum spatiosa moles. Ut non modò Sacerdotum atque Studentium apta, commodissima, atque delectabilis mansio sive Collegium nomen sortitum sit; quin & longè veriùs Paradisus quaedam deliciarum animi & corporis dici mereatur. Omittimus alia complura, quae multis in Ecclesiis variisque locis & splendidissimis aedibus, quotidianisque & piis operibus, erga pauperes jussu piissimi Pastoris distributa conspiciuntur quotidiéque elargiri videntur. Hoc solùm de Collegio, quod gloriosae Apostolissae D. N. J. Christi Magdalenae dedicatum est, sufficiens utique speculum & exemplar esse dinoscitur contestans ac praedicans, quanta sit caritas in pectore tanti Pontificis constituta.

[Page]

ERNULFI Episcopi Roffensis COLLECTANEA DE REBUS ECCLESIAE ROFFENSIS. A primâ Sedis Fundatione ad sua Tempora.

ACCEDUNT

EDMUNDI DE HADENHAM, Monachi Roffensis, Annales Ecclesiae Roffensis ab anno DCIV. ad annum MCCCVII.
WILLELMI DE DENE Historia Roffensis ab anno MCCCXIV. ad annum MCCCL.
Successio Episcoporum Roffensium ab anno MCCCL. ad Reformationem.
Libellus Monachorum Roffensium de jure eligendi Episcopi.
Jura & Consuetudines Episcopatûs Roffensis.
Successio Priorum Ecclesiae Roffensis.

[Page]

[Page 329]

ERNULFI Episcopi Roffensis COLLECTANEA De Rebus Ecclesiae Roffensis. A primâ Sedis Fundatione ad sua Tempora.

[Ex Textu Roffensi, quem composuit Ernulfus.]

Nomina Episcoporum Roffensium.

I. JUSTUS ^a, obiit iv. Idus Novembris.
II. ROMANUS ^b.
III. PAULINUS ^c, obiit vi. Idus Octobris:
IV. YTHAMAR ^d.
[Page 330]V. DAMIANUS ( ^e).
VI. PUTTA ( ^f).
VII. CUICHELMUS ( ^g).
VIII. GYBMUNDUS ( ^h).
IX. TOBIAS ( ⁱ).
X. ALDUULFUS ( ^k).
XI. DUNNO ( ^l).
[Page 331]XII. EARDULFUS ( ^m).
XIII. DIORA ( ⁿ).
XIV. WEORMUNDUS ( ^o).
XV. BEORNMODUS ( ^p).
XVI. TADNOTHUS ( ^q).
XVII. BADENOTHUS ( ^r).
XVIII. CUTHUULFUS ( ^s).
[Page 332]XIX. SUITHULFUS ( ^t).
XX. BURHRICUS ( ^u).
XXI. CEOLMUNDUS ( ^x).
XXII. CYNEFERTHUS ( ^y).
XXIII. AELFSTANUS ( ^z).
XXIV. GODUUINUS I. ( ^a).
XXV. GODUUINUS II. ( ^b).
XXVI. SYWARDUS ( ^c).
XXVII. ERNOSTUS ( ^d).
[Page 333]XXVIII. GUNDULFUS ( ^e).
XXIX. RADULFUS ( ^f).
XXX. ERNULFUS ( ^g).

Donationes Ecclesiae Roffensi factae.

ANno ab Incarnatione Domini DC. Rex Ethelbertus fundavit Ecclesiam S. Andreae Apostoli Rofi; & dedit ei Prestefeld, & omnem terram quae est ad Meduwaie usque ad Orientalem portam civitatis in Australi parte, & alias terras extra murum civitatis versùs partem Aquilonalem.

Anno ab Incarnatione Domini DCCXXXVIII. Eadberhtus Rex Cantuariorum dedit Ecclesiae S. Andreae Apostoli Hrofi Stokes, & terram x. aratrorum in Hou quae vocatur Andscohesham, & commendavit Ealdulfo Episcopo.

Anno ab Incarnatione Domini DCCLXIV. Offa Rex Merciorum, & Sigeredus Rex Cantiae donaverunt Ecclesiae S. Andreae Aeslingeham cum omnibus appendiciis suis, sc. Freondesberiam & Wicham, videlicet xx. aratrorum; & commendaverunt Earduulfo Episcopo. Item Rex Offa & Ecbertus Rex Cantuariorum dederunt Ecclesiae S. Andreae Bromgeheg; & commendaverunt Episcopo Dioran, & postea Episcopo Waermundo.

Ecgberhtus Rex Cantiae dedit Ecclesiae S. Andreae Heallingas, id est, terram x. aratrorum; & commendavit Episcopo Dioran.

Anno ab Incarnatione Domini DCCLXXXVIII. Offa Rex Merciorum dedit Ecclesiae S. Andreae Trottesclib; & commendavit Waermundo Episcopo. Obiit Offa Rex Anglorum ii. Idus Augusti.

Coenuulf Rex Merciorum dedit Ecclesiae S. Andreae Borcstealle; & commendavit Beornmodo Episcopo.

Anno ab Incarnatione Domini DCCCXXXVIII. Ecbertus Rex Westsaxonum & Cantuariorum dedit Ecclesiae S. Andreae magnas libertates, & ista Maneria, Hallinges & Snodigland; & commendavit Episcopo Beornmodo.

Anno ab Incarnatione Domini DCCCXLI. Aetheluulf Rex Occidentalium Saxonum dedit Ecclesiae S. Andreae Holanbeorgestun; & commendavit Episcopo Beornmodo.

Anno Dominicae Incarnationis DCCCLXXX. Aetheluulf Rex Saxonum [Page 334] dedit Ecclesiae S. Andreae Cucolanstan; & commendavit Suuithuulfo Episcopo.

Eadmundus Rex Anglorum dedit Ecclesiae S. Andreae Meallingas; & commendavit Episcopo Burhrico.

Quidam praepotens ac probus homo nomine Brihtricus cum uxore Aelfsuuithá dederunt Ecclesiae S. Andreae Damtunam & Langafeldam & Daerente & Falcheham; & commendaverunt Aelfstano Episcopo.

Anno Dominicae Incarnationis DCCCCLV. Edgarus Rex Anglorum dedit Ecclesiae S. Andreae Bromleage; & commendavit Aelfstano Episcopo.

Anno Dominicae Incarnationis DCCCCXCV. Ethelred Rex Anglorum dedit Ecclesiae S. Andreae Wldeham & Litlanbroc; & commendavit Episcopo Goduuino. Idem dedit Ecclesiae S. Andreae Stantun & Hiltun, sc. xv. mansas terrarum; & commendavit Episcopo Goduuino.

Willelmus primus Rex Anglorum reddidit Fracenham terram S. Andreae Lanfranco Archiepiscopo, quam iniqui injustè abstulerant, & ipse justè reddidit Gundulfo Episcopo. Sic etiam Stoches terram S. Andreae eripuit ipse Lanfrancus de invasione tyrannorum; & reddidit praedicto Gundulfo Episcopo & Monachis ejusdem. Idem Willelmus Rex reddidit Roffensi Ecclesiae Denintunam & Falcheham olim injustè ablatas. Praeterea inter caetera bona magna, quae eidem Ecclesiae in vitâ suâ fecit, imminente articulo mortis suae centum libras ei dedit, & tunicam propriam regalem, & cornu eburneum, & alia plura ornamenta. Obiit is V. Idus Septembris.

Willelmus filius Willelmi Regis dedit Ecclesiae S. Andreae Manerium suum Lamhytham; & commendavit Gundulfo Episcopo. Idem concessit libertates, quas Ecclesia Roffensis huc usque obtinuit; & suá Cartâ confirmavit omnium praedictorum dona. Obiit IV. Nonas Augusti.

Lanfrancus Archiepiscopus dedit Ecclesiae S. Andreae Manerium Hedenham ad victum Monachorum; quod concessit praedictus Willelmus filius Willelmi Regis. Obiit Lanfrancus V. Cal. Junii.

Estunam Manerium idem Rex Willelmus filius Willelmi dedit Ecclesiae S. Andreae; & commendavit Episcopo Gundulfo.

Nobilissimus Rex Henricus multa bona contulit, scilicet Ecclesias de Boxle, de Eilesford, Derenteford, Suttune, cum Capellis de Wilmintune, & de Kingesdune, item Ecclesias de Chiselherste & de Wlewich, item Decimas de Strodes & de Chealkes, & alia multa.

De Placito apud Pinendenam inter Lanfrancum Archiepiscopum & Odonem Baiocensem Episcopum.

TEmpore magni Regis Willelmi, qui Anglicum regnum armis conquisivit & suis ditionibus subjugavit, contigit Odonem Baiocensem Episcopum & ejusdem Regis fratrem multò citiùs quàm Lanfrancum Archiepiscopum in Angliam venire, atque in Comitatu de Cant. cum magnâ potentiâ residere, ibique potestatem non modicam exercere. Et quia illis diebus in Comitatu illo quisquam non erat, qui tantae fortitudinis viro resistere posset, propter magnam quam habuit potestatem, terras complures de Archiepiscopatu Cantuarberiae & consuetudines nonnullas sibi arripuit, atque usurpans suae dominationi ascripsit. Postea verò non multo tempore contigit praefatum Lanfrancum Cadomensis Ecclesiae Abbatem jussu Regis in Angliam quoque venire, atque in Archiepiscopatu Cantuarberiae Deo disponente totius Angliae regni Primatem sullimatum esse. Ubi dum aliquamdiu resideret, & antiquas Ecclesiae suae terras multas sibi deesse inveniret, & suorum negligentiâ [Page 335] antecessorum illas distributas atque distractas fuisse repperisset; diligenter inquisitâ & bene cognitâ veritate, Regem quàm citiùs potuit & impigrè inde requisivit. Praecepit ergo Rex Comitatum totum absque morâ considere, & homines Comitatûs omnes Francigenas, & praecipuè Anglos in antiquis legibus & consuetudinibus peritos, in unum convenire. Qui cùm convenerunt, apud Pinendenam omnes pariter consederunt. Et quoniam multa placita de diratiocinationibus terrarum & verba de consuetudinibus legum inter Archiepiscopum & praedictum Baiocensem Episcopum ibi surrexerunt, & etiam inter consuetudines Regales & Archiepiscopales, quae primâ die expediri non potuerunt; eâ causâ totus Comitatus per tres dies ibi fuit detentus. In illis tribus diebus diratiocinavit ibi Lanfrancus Archiepiscopus plures terras, quas tunc tenuerunt homines ipsius Episcopi, videlicet Herbertus filius [...]vonis, Turoldus de Hrovecestriâ, Radulfus de Curva-spinâ, & alii plures de hominibus suis; cum omnibus consuetudinibus & rebus, quae ad easdem terras pertinebant, super ipsum Baiocensem Episcopum & super ipsos praedictos homines illius & alios; scilicet Derlinges, Estoces, Prestetuna, Damtuna, & multas alias minutas terras. Et super Hugonem de Monte-forti diratiocinavit Hrocinges & Broc; & super Radulfum de Curva-spinâ lx. solidatas de pasturâ in insulâ Grean. Et omnes illas terras & alias diratiocinavit ita liberas atque quietas; quòd in illâ die qua ipsum Placitum finitum fuit, non remansit homo in toto regno Angliae, qui aliquid inde calumniaretur, neque super ipsas terras etiam parvum quicquam clamaret. Et in eodem Placito non solùm istas praenominats & alias terras, sed & omnes libertates Ecclesiae suae & omnes consuetudines suas renovavit, & renovatas ibi diratiocinavit soca, saca, toll, team, flymena-fyrmthe, grithbrece, foresteal, haimfare, infangennetheof, cum omnibus aliis consuetudinibus paribus istis vel minoribus istis, in terris & in aquis, in sylvis, in viis, & in pratis, & in omnibus aliis rebus infra civitatem & extra, infra burgum & extra, & in omnibus aliis locis. Et ab omnibus illis probis & sapientibus hominibus qui affuerunt fuit ibi diratiocinatum, & etiam à toto Comitatu concordatum atque judicatum; quòd sicut ipse Rex tenet suas terras liberas & quietas in suo dominico, ita Archiepiscopus Cantuarberiae tenet suas terras omnino liberas & quietas in suo dominico. Huic Placito intersuerunt Goisfridus Episcopus Constantiensis, qui in loco Regis fuit, & justiciam illam tenuit; Lanfrancus Archiepiscopus, qui (ut dictum est) placitavit, & totum diratiocinavit; Comes Cantiae, videlicet praedictus Odo Baiocensis Episcopus; Ernostus Episcopus de Hrovecestrâ; Aegelricus Episcopus de Cicestrâ, vir antiquissimus & legum terrae sapientissimus, qui ex praecepto Regis advectus fuit ad ipsas antiquas legum consuetudines discutiendas & edocendas in unâ quadrigâ; Ricardus de Tunebrigge, Hugo de Monte-forti, Willelmus Dearces, Hamo Vicecomes, & alii multi Barones Regis & ipsius Archiepiscopi, atque illorum Episcoporum homines multi; & alii aliorum Comitatuum homines etiam cum isto toto Comitatu, multae & magnae auctoritatis viri Francigenae scilicet & Angli. In horum omnium praesentiâ multis & apertissimis rationibus demonstratum fuit; quòd Rex Anglorum nullas consuetudines habet in omnibus terris Cantuariensis Ecclesiae nisi solummodo tres. Et illae tres quas habet consuetudines hae sunt. Una, si quis homo Archiepiscopi effodit illam regalem viam quae vadit de civitate ad civitatem. Altera, si quis arborem incidit juxta regalem viam, & eam super ipsam viam dejecerit▪ De istis duabus consuetudinibus, qui culpabiles inventi fuerint, atque detenti dum talia faciunt, sive vadimonium ab eis acceptum fuerit sive non, tamen ad insecutionem ministri Regis & per vadimonium emendabunt quae justè emendanda sunt. Tertia consuetudo talis est. Si quis in ipsâ regali viâ sanguinem fuderit aut homicidium, vel aliud aliquid [...]ecerit quod nullatenus fieri licet, si dum hoc facit deprehensus atque detentus [Page 336] fuerit; Regi emendabit. Si verò deprehensus ibi non fuerit, & inde absque vade datâ semel abierit; Rex ab eo nichil justè exigere poterit. Similiter fuit ostensum in eodem placito; quòd Archiepiscopus Cantuariensis Ecclesiae in omnibus terris Regis & Comitis debet multas consuetudines justè habere. Etenim ab illo die quo clauditur Allelujah, usque ad Octavas Paschae siquis sanguinem fuderit, Archiepiscopo emendabit. Et in omni tempore tam extra Quadragesimam quam▪ infra quicunque illam culpam fecerit, quae Cilduuite vocatur; Archiepiscopus aut totam aut dimidiam emendationis partem habebit: infra Quadragesimam quidem totam, & extra aut totam aut dimidiam emendationem. Habet etiam in ei [...]dem terris omnibus quaecunque ad curam & salutem animarum videntur pertinere. Hujus Placiti multis testibus multisque rationibus determinatum finem postquam Rex audivit, laudavit, laudans cum consensu omnium Principum suorum confirmavit; & ut deinceps incorruptus perseveraret, firmiter praecepit. Quod propterea scriptum est hîc, ut futurae in aeternum memoriae proficiat; & ipsi futuri ejusdem Ecclesiae Christi Cantuarberiae successores sciant, quae & quanta in dignitatibus ipsius Ecclesiae à Deo tenere atque à Regibus & Principibus hujus regni aeterno jure debeant exigere.

De Fracenham.

WIllelmus gratiâ Dei Rex Anglorum Episcopo Erfasti, Balduuino Abbati, Picoto & Rotberto Malet Vicecomitibus & caeteris fidelibus meis salutem. Sciatis quòd ego concessi Archiepiscopo Lanfranco Manerium qui vocatur Fracenham; sicuti Heroldus tenebat eâ die quando mare transivi, & sicuti Turbertus & Gotinus ab ipso Heroldo tenebant; in omnibus terris, pratis, paschuis, sylvis, rusticis, & sochemanis, & caeteris omnibus.

[...] ▪

Quomodo Lanfrancus terras extractas Ecclesiae S. Andreae & alias acquisitas Monachis contradidit; & de Gundulfo Episcopo.

PRaeterea notandum, ac fidelibus omnibus futuris maximè temporibus, quantae valentiae quantaeve Ecclesiae Christi Cantuarberiae necnon & Ecclesiae S. Andreae Hrovecestriae hic piae memoriae Lanfrancus Archiepiscopus utilitati & honori dum vixit extiterit, sciendum est. Hic▪ namque non solùm illas, quae superi [...]us nominatae sunt, terras Ecclesiae Christi, verùm etiam ex diversorum dominatione tyrannorum Ecclesiae Hrofensi suae ratione prudentiae ac sapientiae adquisivit; acquisitas verò Ecclesiae, unde antiquorum negligentiâ fuerant extractae atque dispersae, contradidit; videlicet Denitu [...]am, Stoches, Falcenham & Fracenham, de manibus praedicti Baiocensis Episcopi & hominum suorum & aliorum hominum quasi quadam placitorum violentiá extorsit. Et haec non solùm sed & alia bona ad opus Monachorum, quos eidem Ecclesiae ipse primùm instituit, quoad vixit impendit. Institutis verò servitio Dei & sancti Apostoli Andreae omnia, quae illorum victui vel vestitui necessaria fore videbantur, certo apparatu praeparare procuravit. Annitente tamen ac per omnia suffragante beatae memoriae Gundulfo Episcopo, quem ipse Monachum & Sacristam S. Mariae Beccensis Ecclesiae, dum ipse [Page 337] quoque Prior ejusdem fuit Ecclesiae▪ merito sanctitatis ac beatae religionis prae caeteris omnibus adamavit; adamatum verò post se in Angliam quàm citiùs potuit venire fecit; & eum omni domui suae immo rebus omnibus suis quas in Archiepiscopio habuit solum post sese prae omnibus aliis praeposuit. Praepositum autem atque in omni sapientiae & prudentiae sensu diu probatum, tandem divino admonitus instinctu, à sese devotè consecratum praedictae Ecclesiae praefecit Antistitem. Qui xxxi. annis inibi superstes existens, Ecclesiam S. Andreae, pene vetustate dirutam, novam ex integro ut hodiè apparet aedificavit. Officinas quoque Monachis necessarias, prout loci necessitas pati potuit, omnes construxit. Ipsos etiam Monachos xxii. suscepit, susceptos verò sanctae religionis habitu induit; indutos postmodùm sacris Ordinibus aptos vel sanctae religionis benedictione dignos ipsemet benedixit, consecravit, & quantâcunque valuit diligentiâ & per se & per alios in Dei timore & amore semper instruxit; instructos quidem post Deum super omnia amavit, honoravit, atque in eo quod potuit omnibus diebus vitae suae beneficiis multimodis augmentare non cessavit. Et cùm non ampliùs in intróitu Episcopatûs sui quàm quinque invenisset in Ecclesiâ S. Andreae Canonicos; die quâ saeculo praesenti decessit; plusquam sexaginta Monachos bene legentes & optimè cantantes in servitio Dei & Apostoli sui Deum timentes & super omnia amantes reliquit. Sed inter caetera quae illis beneficia nonnulla contulit, unum illis dignum memoriâ fecit. Fracenham, quod (ut dictum est) ab alienorum injustâ potestate Archiepiscopus prudentiae suae ratione Lanfrancus extorsit, & ad victum Monachorum aeternaliter fore constituit, Gundulfus Episcopus, quia ipsum Manerium longinquis regionibus à Hrovecestrâ nimis erat remotum, ipsum Manerium in suâ ac suorum omnium retinuit manu successorum; atque pro illo licentiâ & consilio saepedicti Archiepiscopi Lanfranci Wldeham Monachis aeternaliter dedit; malens quidem sese ac suos successores annuis laboribus equitando victum ibi tam longè quaeritare, quàm Monachos vel ejusdem villae pauperes homines singulis annis in annnonam deportando fatigare.

De Falchenham.

INter caetera beneficia ipsius Archiepiscopi, Falchenham quoque (sicut supra diximus) ab injustâ extorsit Baiocensis Episcopi potestate; partim auxilio magni Regis Willelmi, pro quâ re Radulfus Cadomensis Monachus ejus tunc existens Capellanus, ad Regem ipsum pro ipso auxilio in Normanniam fuit transmissus, partim pactione pecuniae videlicet lx. librarum, quas Archiepiscopus Regi illi promisit se daturum; unde xxx. libras accepit, xxx. ei condonavit. Tandem literis Regis, quas secum Radulfus Episcopo detulit, ac pecuniâ promissâ adeptus est Archiepiscopus ipsum Manerium; statim illud constituens ad victum Monachorum, xv. reddens firmam dierum.

Quomodo Willelmus Rex filius Willelmi Regis rogatu Lanfranci Archiepiscopi conce [...]sit & confirmavit Rofensi Ecclesiae S. Andreae Apostoli ad victum Monachorum Manerium nomine Hedenham; quare Gundulfus Episcopus Castrum Rofense lapideum totum de suo proprio Regi construxit.

ALiud quoque beatae memoriae Gundulfus Episcopus non minùs memorabile illis contulit beneficium, [...]ed omni potiùs omnibus saeculis venturis dignum veneratione. Castrum etenim, quod situm est in pulchriori parte Hrovecestrae, pro regiâ concessione illius doni, quod saepe dictus Archiepiscopus [Page 338] praedictae Ecclesiae ad victum Monachorum disposuerat, dare Manerium videlicet quod situm est in Comitatu de Bucingeham nomine Hedenham, non enim aliter ut ratum permaneret ipsi Ecclesiae illud absque Regis concessione potuit dare, quia pater Regis illud dederat Archiepiscopo in vitâ suâ tantùm, ut sullimatus fuit in Archiepiscopio. Unde Willelmo filio ejus ipsum patrem succedente in regno, ab Archiepiscopo & Episcopo de ejusdem Manerii concessione requisitus, respondit centum libras denariorum habere se velle pro ipsâ concessione. Quod postquam Archiepiscopus & Episcopus audierunt, consternati valde pariter responderunt, illam tantam pecuniam neque tunc in promptu sese habere, nec etiam unde eam acquirere potuissent sese scire. Duobus autem amicis utrique parti faventibus, Rodberto videlicet filio Haimonis & Henrico Comite de Warwic, hinc regium honorem & integram ejus observantibus voluntatem, hinc verò amicitiae favorem & pro Dei amore Ecclesiae praedictae magnificum & profuturum honorem, Regi consuluerunt, quatinus pro pecuniâ, quam pro concessione Manerii exigebat, Episcopus Gundulfus, quia in opere caementarii plurimùm sciens & efficax erat, Castrum sibi Hrofense lapideum de suo construeret. Quod ubi Archiepiscopo & Episcopo innotuit, tunc proculdubio magis consternati dixerunt & regiae concessioni ex toto sese abnuere, etiam & ipsum Manerium in profundo maris potiùs situm iri malle, quàm praedictam Ecclesiam S. Andreae futuris temporibus regiis exactionibus mancipari debere. Nam quotiescunque quidlibet ex infortunio aliquo casu in Castro illo contingeret aut infractione muri aut fissurâ maceriei; id protinus ab Episcopo vel Ecclesiâ exigeretur usu reficiendum assiduo. Sicque Episcopus & Ecclesia futuri saeculi temporibus omnibus summâ districtione regiae summitteretur exactioni. Isto itaque metu perterritus uterque, Absit hoc à me, inquit Archiepiscopus; absit quoque à me, inquit & Episcopus. Responsum hoc audiens Comes Henricus, quasi modestae stimulis irae commotus; honestatis dans concitò fremitus, inquit: Hactenus meâ aestimatione ratus sum Archiepiscopum Lanfrancum unum ex viris universi orbis extitisse sapientissimis; nunc autem nec insipientiae (quod absit) esse dico, neque illâ quidem qua dudum sapientiâ callebat impraesentiarum vigere ullatenus asserere audeo. Quid enim gravedinis, inquit, in hoc est, Castrum ad ultimum majus pro xl. libris ad voluntatem Regis facere, factum verò Comiti vel Vice-comiti Comitatûs seu aliis etiam quibus Regi placuerit monstrare, monstratum etiam ex omni parte integrum liberare, semel verò liberato sese penitus expedire, nec unquam ulteriùs inde se intromittere, nec etiam eò respicere? Ad hoc Regem adversùs Episcopum vel Ecclesiam futurae servitutis occasionem nullatenus quaerere, immo potiùs eos ab omni servituti liberare, atque sicut Regem decebat pro Dei timore & saeculi honore in summâ libertate eos conservare velle. His ergo & aliis nonnullis hujuscemodi rationibus tandem acquievit Archiepiscopus. Igitur hoc pacto coram Rege inito, fecit Castrum Gundulfus Episcopus de suo ex integro totum, costamine ut reor lx. librarum. Quod quamdiu in saeculo subsistere poterit, pro Gundulfo Episcopo manifesto indicio quasi loquens erit, aeternum quidem illi ferens testimonium; quòd Manerium Hedenham Ecclesiae & Monachis S. Andreae ab omni exactione & calumniâ Regis & omnium hominum permanebit liberrimum & quietissimum in saecula saeculorum.

Concessio Willelmi Magni Regis.

WIllelmus Dei gratiâ Rex Anglorum Haimoni Dapifero & omnibus suis teignis in Episcopatu Roffensi salutem. Mando & praecipio, ut eas consuetudines, quas Ecclesia S. Andreae Rofensis civitatis habuit in terris vestris, [Page 339] seu in annonâ, seu in porcis, vel aliis rebus, tempore Edwardi Regis, habeat, & vos exolvatis.

De Contentione inter Gundulsum & Pichot.

TEmpore Willelmi Regis Anglorum magni, patris Willelmi Regis ejusdem gentis, fuit quaedam contentio inter Gundulfum Hrofensem Episcopum & Pichot Vicecomitem de Grendebruge pro quadam terrâ quae erat de Fracenham & jacebat in Giselham, quam quidam Regis serviens Olchete nomine Vicecomite dante praesumpserat occupare. Hanc enim Vicecomes Regis esse terram dicebat; sed Episcopus eandem S. Andreae potius esse affirmabat. Quare ante Regem venerunt. Rex verò praecepit, ut omnes illius Comitatûs homines congregarentur; & eorum judicio cujus terra deberet rectiùs esse probaretur. Illi autem congregati terram illam Regis esse potiùs quàm B. Andreae timore Vicecomitis affirmaverunt. Sed cùm illis Baiocensis Episcopus, qui Placito illi praeerat, non bene crederet; praecepit ut si verum esse quod dicebant scirent, ex seipsis duodecim eligerent, qui quod omnes dixerant jurejurando confirmarent. Illi autem cum ad consilium secessissent, & inibi à Vicecomite per internuntium conterriti suissent▪ revertentes verum esse quod dixerant juraverunt. Hi autem fuerunt Edwardus de Cipenham, Heruldus & Leofuuine saca de Ex [...]inge, Eadric de Giselham, Wlfuuine de Landuuade, Ordiner de Berlingeham, & alii sex de melioribus Comitatûs. Quo facto, terra in manu Regis remansit. Eodem verò anno Monachus quidam Grim nomine, quasi à Domino missus, ad Episcopum venit. Qui cùm audiret hoc quod illi juraverant; nimium admirans, & [...]os detestans, omnes esse perjuros affirmavit. Ipse enim Monachus diu Praepositus de Frachenham extiterat, & ex eâdem terrâ servitia & costumas ut de aliis terris de Frachenham susceperat, & unum ex eisdem qui juraverant in eodem Manerio sub se habuerat. Quod postquam Episcopus Hrofensis audivit; ad Episcopum Baiocensem venit, & Monachi verba per ordinem narravit. Quae ut Episcopus audivit, Monachum ad se venire fecit, & ab ipso illa eadem didicit. Post haec verò unum ex illis qui juraverant ad se fecit venire; qui statim ad ejus pedes procidens, confessus est se perjurum esse. Hinc autem cùm illum qui priùs juraverat ad se venire fecisset; requisitus se perjurum esse similiter confessus est. Denique mandavit Vicecomiti, ut reliquos obviàm sibi Londoniam mitteret, & alios duodecim de melioribus ejusdem Comitatûs, qui quod illi juraverant verum esse confirmaverant. Illuc quoque fecit venire multos ex melioribus totius Angliae Baronibus. Quibus omnibus Londoniae congregatis, judicatum est tam à Francis quàm ab Anglis illos omnes perjuros esse; quandoquidem ille, post quem alii juraverant, se perjurum esse fatebatur. Quibus tali judicio condemnatis, Episcopus Hrofensis terram suam ut justum erat habuit. Alii autem duodecim cùm vellent affirmare iis qui juraverant se non consensisse; Baiocensis Episcopus dixit, ut hoc ipsum judicio ferri probarent. Quod quia se facturos promiserunt, & facere non potuerunt; judicantibus aliis sui Comitatûs hominibus, trecentas libras Regi dederunt.

[Page 340]

DONATIONES.

AEGelricus Presbyter de Caetham, qui quondam Canonicus Ecclesiae S. Andreae extiterat, pro animâ uxoris suae Godgyfae, & pro eo quòd sepelierunt eam honorificè Monachi, dedit eis unam mansam reddentem xii. denarios per annum.

Aelfuuine [...] [...]unu [ Presbyteri filius] cum uxore suâ dederunt Ecclesiae S. Andreae & Monachis illic Deo servientibus unum mariscum infra insulam de Grean pro animabus suis in perpetuum. Pro quo beneficio ipsi Monachi servitium in fine promiserunt facere, sicuti pro fratre & sorore.

Golduuinus Presbyter de Rovecestrâ dedit Ecclesiae S. Andreae dimidiam Hagam in Rovecestrâ pertinentem ad Freondesberiam. Pro quo beneficio Monachi S. Andreae juxta petitionem suam fecerunt ibidem filium suum Monachum.

Haec Conventio habita est inter Monachos Roffenses & uxorem Rodberti Latimarii. Haec mulier tenebat quandam terram de Freondesburiâ, quae post mortem suam Monachis Roffensibus cedere debebat. Diu ergo ante mortem suam placuit ei, ut terram eandem redderet S. Andreae & Monachis. Monachi verò pro hac re magis confirmandâ dederunt illi lx. solidos; quos postea Brodo Presbyter, qui ejus filiam habebat, callidè extorsit, &c. Hujus conventionis sunt testes Rodbertus Presbyter filius Golduuini Presbyteri, &c.

Gislebertus Clericus de Hedenham concessit Ecclesiae Roffensi S. Andreae tres hidas terrae, quas habuit in suo dominico in Hedenham, eâ conventione quòd quando ipse voluerit fiet ibi Monachus. Et hoc idem concessit & confirmavit Radulfus filius suus ex toto. Postea fit mentio Osmundi generi Gisleberti.

[Page 341]

ANNALES Ecclesiae Roffensis, Ex Historiâ Ecclesiasticâ EDMUNDI DE HADENHAM Monachi Roffensis.

ANno DCIV. Augustinus Archiepiscopus Cant. sacravit Justum primum Roffensem Episcopum; ut commemorat Beda cap. III. lib. II. & Presbyteros ad serviendum Deo in Ecclesiâ Roffensi ordinavit; ad quorum victum Rex Ethelbertus unam portionem terrae dedit, quam vocavit Prestefeld, eò quòd Presbyteri Deo servientes jure perpetuo eam possiderent.

Anno DCXXXIV. hoc tempore Roffensis Ecclesia pastorem non habens, quomodo curam illius rexit Paulinus; habetur in xx. capite libri II. Bedae.

Anno DCXLIV. S. Paulinus Archiepiscopus quondam Eboraci, sed tunc Roffensis Antistes, migravit ad Dominum; in cujus loco Honorius Archiepiscopus sacravit Itamarum Anglum genere, vitâ & eruditione antecessoribus suis aequalem.

Anno DCLXIX. Puttha Roffensis Episcopus ordinatus est à Theodoro Cant. Archiepiscopo.

Anno DCXCIII. Brithwaldus Archiepiscopus Cant. post Gibmundum Roffensis civitatis Episcopum, Thobiam Praesulem consecravit, virum sc. Latinâ linguâ & Graecâ multipliciter eruditum.

Anno DCCXV. hoc anno Thobias Roffensis Episcopus obiit; post quem Episcopatûs officium. Aldulphus Bertwaldo Archiepiscopo consecrante suscepit.

Anno DCCXXXVIII. Eadbertus Rex Cantuariae dedit Ecclesiae S. Andreae Apostoli Roff. Stokes, & commendavit Eldulfo Episcopo; Rege Ethelberto & Nothelmo Archiepiscopo testibus, & hanc donationem confirmantibus.

Anno DCCL. Ethelbirtus Rex Cantuariorum haereditavit S. Andream Apostolum de Woldeham; & commisit illud Erdulfo Episcopo.

Anno DCCLXII. Sigeredus dimidiae Cantiae Rex dedit Eardulfo Episcopo Roffensi terram juris sui quasi unius & semis jugeri in civitate Roffi ad augmentum Monasterii B. Andreae, jacentem ab aquilonari parte Monasterii, & pertingentem usque ad septentrionalem murum praefatae civitatis, intra terras quas antea ab Oriente & Occidente possederat; Eadberto Rege Cantiae & Bregwino Archiepiscopo confirmantibus.

Anno DCCLXIV. Offa Rex Merciorum & Sigeredus Rex Cantiae dederunt Ecclesiae S. Andreae Roffensis Eslingeham, Frendesberiam & Wicham, viz. xx. aratrorum, & commendaverunt Eardulfo Episcopo; Eadberto Rege & Bregwino Archiepiscopo confirmantibus.

[Page 342]Anno DCCLXXVIII. Egbertus Rex Cantuariae dedit Ecclesiae S. Andreae Roffensis Hallinges & quandam partem terrae apud Bromleye; Lamberto Archiepiscopo crucis signo confirmante.

Anno DCCLXXXVIII. Offa Rex Merciorum dedit Roffensi Ecclesiae & Episcopo ejusdem loci nomine Wermudo Trottesclyve; Lamberto Archiepiscopo confirmante.

Anno DCCLXXXIX. Offa Rex dedit Ecclesiae Roffensi & Wermudo Episcopo terram unius aratri apud Bromleiam, & terram in civitate Roffi ad augmentum Monasterii; Lamberto Archiepiscopo subscribente.

Anno DCCCIV. Beornredus Roffensis Antistes diem clausit extremum. Cui successit Puthricus in Episcopatum.

Anno MLVIII. Siwardus Abbas de Certeseyâ consecratur Episcopus ad SIWARDUS. Roffensem Ecclesiam.

Anno MLXXV. Sywardus Roffensis Episcopus obiit; cui successit Arnustus, Beccensis Monachus. Tempore verò praedicti Sywardi veniens à Normanniâ in Angliam, paucis diebus supervivens, fatum explevit; derelictâ Ecclesiâ miserabili & vacuâ omnium rerum, indigentiâ intus & extra. In eâ enim quatuor tantùm Canonici erant; qui victu exili & indumento plebeio vitam tolerarent. Has miserias corrigere parans sapientissimus Archiepiscopus Lanfrancus Arnustum Beccensem Monachum loco dedit. Sed ARNOSTUS. is in eo anno tantùm dimidio vixerat. Volens autem Lanfrancus Archiepiscopus, ut ex more antiquorum in Ecclesiâ Roffensi Monachus succederet, cogitare coepit, qui hoc onus sibi injunctum portare valeret. Cogitanti tandem Gundulfi istius occurrit sanctitas, quae jam certis experimentis satis ei GUNDULFUS fuerat approbata. Ordinatur itaque vir verè dignissimus Episcopatu Gundulfus in Ecclesiâ Dorobernensi xii. Cal. Aprilis, anno ab Incarnatione Domini MLXXVII. undecimo verò adventûs Normannorum in Angliam sub Comite Willelmo, Rege postmodum Anglorum nobilissimo. Consecratus autem ex more propriam tendit invisere Sedem; tripudiantibus turbis Rofensem ingreditur urbem; Pontificali sedi intronizatus inducitur; Praesul omni veneratione ex eo habetur. Ista ferè verbatim ex Gundulphi Vitâ, quam Author in sequentibus ferè totam intexuit.

Anno MCXIV. Radulfus Roffensis Episcopus ad Archiepiscopatum Cant. RADULFUS. eligitur v. Cal. Maii. Praedictus Radulphus inter caetera bona quae fecit Ecclesiae suae Roffensi, dedit duas casulas optimas, & aliam ad Missam majorem, & tres capas, & Albam pretiosam cum amictu lapidibus pretiosis inferto, & stolam, &c. & parvum feretrum ex unâ parte argenteum; & Textum pulchrum deauratum, in quo vita & historia S. Andreae; & duo pallia ad pendendum. Dedit etiam decimam de Yfeld, Wenninate & de Dune.

Anno MCXV. consecratus est Ernulfus Abbas de Burgo in Roffensem Episcopum; ERNULFUS. qui multa bona Ecclesiae suae contulit. Intercaetera verò bona sua dedit Ecclesiam de Hadenham, & dimidiam hidam & unam hagham terrae, & Ecclesiam de Codinton & de Kingesleye. Fecit etiam Dormitorium, Capitulum, Refectorium. Et fecit fieri casulam principalem cum arbore de auro brudatam, & capam principalem cum skillis argenteis, & albam cum amictu lapidibus pretiosis inserto, &c. & Textum cum Evangeliis & lectionibus in principalibus diebus, & Missalem & Benedictionale & Capitulare, & duo candelabra argentea deaurata, & nobili opere constructa, & ampullam vinariam ad Missam argenteam & deauratam, & dalmaticam principalem, & alias duas de labo serico, &c. Et notandum, quòd non est aliquis Monachus de Angliâ natus postea factus Episcopus Roffensis, qui possit annotari inter Benefactores Ecclesiae suae, nisi Ernulphus.

[Page 343]Anno MCXXIII. Ernulfus Roffensis Episcopus obiit; cui successit Johannes JOHANNES [...] ( ^a) primus; qui dedit Ecclesiam de Frendesbury cum Capellâ de Strodes. Dedit etiam casulam & Albam paratam, & amictum cum lapidibus, & stolam, & phanum, & tapetum majorem, & crucem cum pede de argento. Transtulit corpus Ithamari Episcopi. Incoepit & plura bona facere; sed non permansit in suo robore. Nam melius bonum non incipere, quàm post incoeptum retrorsum ire.

Anno MCXXXVIII. Johannes Roffensis Episcopus obiit. ( ^b) Eodem anno JOHANNES II Ecclesia Roffensis & tota civitas combusta est cum omnibus officinis Monachorum.

Anno MCXLII. Ascelinus ( ^c) Prior Doveriae factus est Roffensis Episcopus; ASCELINUS. qui dedit Ecclesiam de Suthflete ad anniversarium ejus; & confirmavit terram Radulphi Clerici in Borstalle, & somam Bedae Comitissae in London. & hidam dimidiam in Hadingham, quae fuit Radulphi Clerici. Iste primùm praesumpsit dare Officialitates & Serviantias in Ecclesiâ Roffensi. Et notandum, quòd bonum quòd fecit non habet effectum. Quod autem de malo fecit, semper perseverat à tempore. Gundulfi Episcopi primus Pistor fuit quidam Herebertus tam Episcopi quàm Monachorum. Quod contigit, quia Episcopus assiduè morabatur apud Roffam propter combustionem officinarum. Peractis officinis, recessit Herebertus pistor cum Episcopo; cui successit Wlfricus; quem educandum commendaverat Gundulfus Episcopus W. Celerario: cui Celerarius dedit Eilaf fratrem ipsius in adjutorium subpistorem. Ventilator primus erat Robertus Brente pater Hereberti Russel; & illud officinae accepit post mortem patris sui. Mortuo Wlfrico, successit praedictus frater ejus Eilaf in magisterium pistoriae; & Galfridus filius Wlfrici in subpistoriam, quam antè habuit idem Eilaf. Horum temporibus animadvertit Conventus de magnis damnis. Quod pro vero comperientes, expulerunt omnes quatuor de Curiâ, omnino Episcopo inconsulto. Galfridus solus recuperavit subpistoriam de gratiâ Prioris & Conventûs; quòd duxerat sororem Sylvestri Celerarii. Post mortem Eilaf rogatu Walteri Episcopi suscepit illud officium Gilbertus de manu Ernulfi Prioris in domo Infirmorum. Humfridus Costard, Willelmus Blundus, Grafferdus. Grafferdo repulso successit simoniacè Ethelstanus filius Athelerdi per Ascelinum Episcopum. His temporibus venit quidam Legatus, Hincmarus Tusculanensis Episcopus; qui multas correxit injurias ab eodem Ascelino Monachis illatas. Inter caetera facta est mentio de Galfrido; qualiter à famulatu infirmorum fratrum contra [Page 344] voluntates Monachorum expulsus fuerat. Evocans autem Episcopum Legatus jussit in virtute obedientiae, ut amoveret praedictum Ethelstanum. Et statim coram omnibus qui aderant restitutus est Grafferdus. Dixit autem Legatus Episcopo; quòd non debuisset hoc fecisse pro baculo suo. Post Grafferdum tulerunt Monachi Willelmum Freode de Bracino, & posuerunt in loco Grafferdi; & in loco Willelmi posuerunt in Bracinum Elredum fratrem Jordani Supprioris. Et notandum, quòd tunc temporis non erant perpetui Servientes sed annui. Post Willelmum Freode ceperunt Monachi de lavendriâ Robertum Spicard rogatu Osberni de Scapeiâ Monachi; in cujus loco posuerunt in lavendriâ Hamonem Pinel. Post Robertum Spicard successit Matthaeus Piscator. Post Matthaeum Willelmus de Westerfeld, post Willelmum Robertus Milcsop, & caeteri. Et notandum, quòd Prior illis temporibus ordinavit omnes Servientes.

Anno MCXLVI. Ascelinus Episcopus Roffensis obiit. Eodem anno Eugenius Papa possessiones Ecclesiae S. Andreae Roffensis confirmavit in hunc modum. ‘Eugenius Episcopus, servus servorum Dei dilectis filiis Brieno Priori Ecclesiae B. Andreae Roffensis & ejus Fratribus tam praesentibus quàm futuris, regularem vitam professis in perpetuum. Ad hoc universalis Ecclesiae cura nobis à provisore omnium bonorum Domino commissa est; ut religiosas diligamus personas, &c. Quapropter dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus annuimus; & praefatam Andreae Apostoli Ecclesiam, in quâ divino mancipati estis servitio, sub B. Petri & nostrâ protectione suscipimus, & praesentis scripti privilegio communimus: statuentes, ut quascunque possessiones, quaecunque bona tam ex dono quàm & concessione bonae memoriae Lanfranci, Anselmi, Radulfi, Theobaldi Cantuariensium Archiepiscoporum, & Gundulfi Roffensis Episcopi, Willelmi & Henrici Anglorum Regum, aliorumque fidelium impraesentiarum justè & canonicè possidetis, aut in futurum poteritis adipisci, firma vobis vestrisque successoribus & illibata permaneant. Concessionem autem vobis rationabiliter factam ab Ernulfo Episcopo vestro de Synodalibus denariis, & scripti ejus paginam confirmatam & ratam esse censemus. Praeterea concordiam, quae inter vos & venerabilem fratrem nostrum Ascelinum Episcopum vestrum per praefatum Theobaldum Cant. Archiepiscopum de Lambethâ & quibusdam aliis possessionibus justè & canonicè facta est, ratam & firmam esse decrevimus. Praeposituram quoque ipsius civitatis, sicut hactenus super homines vestros & Episcopi & praepositurae Regis quartam partem rationabiliter habuistis, socam etiam & sacam, tol & team, & infangtheof, caeteras quoque consuetudines & libertates vestras, vobis confirmamus, &c. Data trans Tiberim per manum Roberti S. R. E. Cardinalis Presbyteri & Cancellarii v. Calend. Maii, indictione VIII. anno Incarnationis Dominicae MCXLVI.’ Pontificatûs verò Eugenii III. Papae anno ii.

Anno MCXLVIII. Walterus ( ^d) consecratur in Episcopum Roffensem; WALTERUS. qui dedit terram, quae pertinet ad mandatum pauperum in Borstalle. Et sciendum, [Page 345] quòd in Coenâ Domini ad mandatum pauperum non erant olim nisi duo denarii; & ipse accrevit tertium denarium. Dedit etiam casulam de viridi cyclade, & albam paratam, & stolam & fanum, & pallium de cyclade, unde facta est dalmatica & duae paraturae Albarum; & duas Albas paratas, quas habuit in Capellâ suâ; & dalmaticam & tunicam, quae secundae principales sunt, & calicem aureum, & textum Evangeliorum aureum, & cristallum cum balsamo, & mitram.

Anno MCLIV. Adrianus Papa Roffensem Ecclesiam insignivit privilegiis in hunc modum. ‘Adrianus Episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis Reginaldo Priori Ecclesiae B. Andreae Roffensis ejusque Fratribus, &c. Religiosis desideriis dignum est facilem praebere assensum.’ Sequitur Bulla prolixa admodum; in quâ omnes Ecclesiae Roffensis terrae & proventus sigillatim annumerantur & confirmantur.

Anno MCLXXVII. Roffensis Ecclesia cum omnibus officinis & totâ urbe infra & extra muros secundò combusta est iii. Idus Aprilis, anno XCVII. ex quo Monachi in eâdem Ecclesiâ instituti sunt.

Anno MCLXXVIII. Alexander Papa confirmavit omnia privilegia antecessorum suorum, quae concessa fuerant Ecclesiae Roffensi. ‘Alexander Episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis Silvestro Priori S. Andreae Roffensis ejusque Fratribus, &c. Religiosam vitam professis Apostolicum docet adesse praesidium, &c.’ ut suprà in Bullâ Alexandri III.

Anno MCLXXXII. Walterus Episcopus Roffensis viam universae carnis ingressus est; cui successit Gualerannus ( ^e): qui dedit Ecclesiae suae Psalterium GUALERANNUS. [Page 346] glossatum, & Epistolas Pauli, & Sermones M. Petri, & mitr [...]am, & casulam rubeam, & dalmaticam aurisriso optimè ornatam, & stolam, & phanum, &c.

Anno MCLXXXIV. obiit Gualerannus Roffensis Episcopus; cui successit Gilbertus ( ^f) Archidiaconus Lexoviensis, qui multa mala Monachis Ecclesiae GILBERTUS DEGLANVII. suae intulit, & multis possessionibus privavit: de quo inferiùs dicemus.

Anno MCCI. Sanctus Willelmus du Pert martirizatur extra civitatem Roffensem; & in Ecclesiâ Cathedrali Roffensi sepelitur, miraculis coruscando.

Anno MCCXIV. durante adhuc Interdicto obiit Gilbertus Roffensis Episcopus; qui xxx. annis Episcopatum tenuit. Hic cùm consilio suo faventibus quibusdam Ecclesiae suae Monachis venisset ad Dormitorium; effractâ magnâ cistâ, tulit magnum Sigillum, necnon & cartas Regum & privilegia Pontificum; non obstante sententiâ priùs latâ à Summis Pontificibus, Archiepiscopis, & Episcopis praedecessoribus suis. Constructo namque & ab eo fundato novo opere de Strodes, fundum praedicti operis ab Ecclesiâ suâ praedictâ vi abstulisse refertur. Abstulit etiam omnes Ecclesias, quas Reges, Archiepiscopi & Episcopi dederunt; necnon praesentationes, dispositiones Vicariorum, sicut superiùs dictum est, numero xv. suo patronatui fraudulenter appropriavit. Praedecessor verò suus bonae memoriae Gundulphus ordinavit numerum Monachorum sexagenarium; qui quidem numerus usque ad adventum istius Gilberti Ecclesiae Roffensi laudabiliter ministravit. Sed in adventu ejus eorundem Monachorum praedia quaedam, reditus & praebendas usque ad quingentas libras in perpetuum delevit. Iste octavus fuit à Gundulpho; magnas omni tempore suo machinationes Ecclesiae suae paravit: Officiales dedit, Serviantias constituit; exenium per quandam compositionem Fratrum factam sibi adjudicavit. Pensiones Ecclesiae praedictae ordinavit de quibusdam ab eâ raptis, de aliquibus modicum, de quibusdam verò nihil. Nec mirum, si injustus Pontifex injustè judicavit. Ut breviter autem de eo concludamus; omnia quaecunque bona vel honesta Gundulphus dum viveret studuit ordinare, iste destruere diligenter insistebat. Hoc tempore magna fuerat perturbatio in Ecclesiâ Roffensi; cujus occasione Prior & Conventus multa bona, unà cum argento quo Lanfrancus feretrum S. Paulini decoraverat, in placito inter eos & Episcopum vendiderunt. Iste Borealis de Northumbriâ oriundus, satis manifestavit vera esse quae de partibus illis dicuntur, quòd ab Aquilone prodit omne malum. Decreta B. Gregorii in hac parte parvi-pendens, qui dicit, ‘ut Episcopi nullam molestiam Abbatibus, vel Monasteriis Monachorum inferre praesumant. Sub perpetuâ securitate & quiete Domino adjuvante absque ullius gravamine permaneant. Indicimus igitur in nomine Domini nostri Jesu Christi, & ex auctoritate Apostolorum Principis prohibemus, cujus vice huic Ecclesiae Romanae auctore Domino praesidemus; ut nullus Episcoporum ultra praesumat de redditibus vel rebus vel cartis Monasteriorum vel de cellis quae ad ea pertinent, quocunque modo qualibet exquisitione minuere, nec dolos vel minutiones aliquas facere.’ Iste verò Legista dictum vulgare evidenter implevit; quia cùm leges Legistae sustinere tenentur, leges totaliter destruunt & confundunt. Hic cùm Cancellarius esset Regalis, matris Ecclesiae bona cancellare non desiit spiritualis. Defunctus [Page 347] est autem praedictus Gilbertus, primus Ecclesiae Roffensis perturbator; & sepultus à parte Boreali praedictae Basilicae, inter fundatores confundator; cujus sepulchro titulum satis ei competentem patres praedecessores imposuerunt; qui sic incipit,

Laude Dei clausâ, fuit hic hac clausus in aulâ.

Luce Jovis lux septima moesta silentia fregit.

Congruè laude Dei clausâ moritur, cujus vita laudem canentium ora conclusit plurimorum. Et ut apertè dicamus, in tantum in eum, ut creditur, ultio divina excrevit; ut sanctae Ecclesiae, quae pro Haereticis & perfidis Judaeis exorat, in transitu istius nequaquam divina celebrare permitteretur. Quia ipso vivente per septennium duravit totius Angliae Interdictum. Quo defuncto & tumulato, statim solutum est Interdictum.

Anno MCCXV. post Festum S. Michaelis Rex Johannes Castrum Roffense obsedit, in quo erant quidam Barones strenuissimi, videlicet Willelmus de Albineto cum multis aliis. Quibus quùm Robertus filius Walteri, qui Londini cum universo exercitu deses & otiosus jacebat, tenebatur succurrere, noluit. Unde Castrum memoratum miserabiliter captum est; & depraedata est Roffensis Ecclesia, adeò ut nec pixis cum corpore Christi super altare remaneret. Et Nobiles capti, & apud Corf in carcerem detrusi, ad voluntatem Regis vix viventes sunt redempti.

Eodem anno ( ^g) Benedictus Praecentor S. Pauli London. consecratus est in BENEDICTUS Roffensem Episcopum viii. Calend. Martii.

Anno MCCXXV. Henricus III. Rex dedit Monachis Roffensis Ecclesiae Ecclesiam de Hertelepe; cujus donationem Stephano Cant. Archiepiscopo & ejusdem loci Conventu approbantibus & cartis suis confirmantibus; Ricardus dictus Prior de Derente electus est in Priorem Roffensem. Item magnum fossatum circa civitatem Roffensem incoeptum est.

Anno MCCXXVI. Benedictus Episcopus Roffensis obiit.

Anno MCCXXVII. Introitus in novum Chorum Roffensem. Eodem anno electus est & consecratus M. ( ^h) Henricus de Sanford in Episcopum Roffensem HENRICUS DE SÁNFORD. in hunc modum. Mortuo bonae memoriae Benedicto Roffensi Episcopo, & in die S. Thomae Apostoli honorificè sepulto, transmisimus quosdam de Fratribus nostris ad Dominum Cantuariensem Stephanum Archiepiscopum, petentes eligendi licentiam. Nobis igitur praecavere volentibus, ne Ecclesia diutiùs esset sine Pastore quasi vidua, Capitulum subivimus ad electionem; & maturiori facto consilio in die S. Protomartyris Stephani, invocatâ Spiritûs S. gratiâ, perfecimus electionem, unanimi voto consentientes concorditer in personam M. Henrici de Sanford Archidiaconi Cantuariensis. Et publicatâ electione & factâ appellatione, incontinenti transmisimus ad Archiepiscopum quosdam de Fratribus nostris, sc. R. Priorem de Derente, W. Sacristam & J. Camerarium, referentes eidem electionem jam factam. Quo audito Dominus Archiepiscopus egit gratias Domino pro personâ Electi & pro Capituli nostri concordiâ. Progressu verò temporis praepedita est electionis confirmatio [Page 348] per Monachos Cantuarienses; eò quòd vendicabant baculum pastoralem Roffensis Ecclesiae mortuo Pastore debere deferri ad Ecclesiam Cant. ante consirmationem Roffensis Electi. Nobis tandem & ipsis constitutis in praesentià Domini Cantuariensis apud Maidestone, nobis petentibus electionem nostram confirmari, & illis contradicentibus, compromissum est in arbitros, & confirmatus est Electus noster praemissâ legitimâ examinatione super electione. Et ductus est Electus in Capellam, Priore Roffensi incipiente Te Deum laudamus. Decisa est igitur lis mota inter Monachos Cant. & Roffenses per arbitros electos apud Londoniam in Vigiliâ S. Johannis ante portam Latinam: ut absoluti sint Monachi Roffenses ab impetitione Cantuariensium. Tandem convocatis Episcopis consecratus est Magister Henricus Electus Roffensis apud Cantuariam in capellâ Archiepiscopi, praesentibus cum Domino Archiepiscopo Episcopis Wintoniae & Exoniae, viz. in die Translationis S. Andreae; qui tandem in die Octavarum ejusdem Apostoli in Ecclesiâ propriâ honorifice est receptus & intronizatus.

Anno MCCXXXII. Henricus Roffensis Episcopus, quùm in Sabbato quo cantatur Sitientes venite ad aquas, apud Sydingeburniam praesente Electo Cantuariensi parato transalpinare Ordines celebrâsset; astante Clero & populo sermonem faciens, fiducialiter protestatus est dicens: Gaudete omnes in Domino sratres, scientes indubitanter, quòd uno & eodem die nuper exierunt de Purgatorio Rex quondam Anglorum Ricardus & Stephanus Cant. Archiepiscopus cum uno Capellano ejusdem Archiepiscopi, ad conspectum divinae majestatis migraturi; & in illâ die nonnisi illi tres de locis paenalibus exierunt. Et his dictis meis sidem adhibeatis plenissimam & certam; quia mihi & cuidam alii tertiá jam vice hoc per visionem revelatum est ita manifestè; quòd ab animo meo omnis dubitationis ambiguitas removetur.

Anno MCCXXXV. obiit Henricus de Sanford Roffensis Antistes vi. Cal. Martii; & electus est ( ⁱ) M. Ricardus de Wendover vii. Calend. Aprilis in RICARDUS DE WENDOVER. crastino Annuntiationis Dominicae. In eodem tempore mota est lis inter Archiepiscopum & Conventum Roffensem super electione Roffensis Episcopi: qui appellaverunt pro libertate Ecclesiae suae & jure Ecclesiae suae ad sedem Papalem; & missis duobus Fratribus & quibusdam aliis Clericis, obtinuerunt literam à Domino Papâ Gregorio ad Judices, viz. ad Dominum Abbatem de Waldene & Dominum Priorem de Mertone & Archidiaconum Nortamptoniae. Quibus demandatum fuit à Domino Papâ, ut insra iv. menses post susceptionem literarum causam terminarent, aut eam diligenter instructam ad Sedem remitterent Apostolicam. Et vacabat Roffensis Ecclesia per totum annum.

Anno MCCXXXVI. Miserunt Monachi Roffenses nuncios suos secundò ad Curiam Domini Papae cum relatione causae electionis suae, viz. Fratrem A. de Granvillâ & Symonem de Clyve ii. Idus Martii. Quae relatio reprobata est à Domino Papâ, eò quòd non facta est in causâ litis contestatio. Et rescripsit Dominus Papa iterum aliis Judicibus, ut causam pleniùs instructam ad Sedem remitterent Apostolicam. Redierunt autem dicti Nuncii in Octavis Nativitatis B. Mariae in Angliam cum mandato Domini ad Judices per Curiam Romanam super eandem causam.

Anno MCCXXXVII. Nuncii Roffensis Ecclesiae tertiò petierunt Curiam Romanam cum relatione causae suae xiii. Calend. Martii; & steterunt in Curiâ per totum annum, impediti per guerram inter Dominum Papam & Imperatorem Alemannorum, & per dissensionem Cardinalium, & rursum [Page 349] per expectationem adventûs Domini Eadmundi Cant. Archiepiscopi ad Curiam Romanam pro dictâ causâ Ecclesiae Roffensis.

Anno MCCXXXVIII. data est sententia pro Monachis Roffensibus à Domino Papâ super controversiâ motá inter Archiepiscopum & eosdem Monachos de Episcopo sibi eligendo. Vocatusque est pluries Dominus Archiepiscopus ad audientiam Domini Papae eodem die, ut interesset sententiae; qui existens in curiâ, noluit comparere nisi per Procuratores, viz. M. Symonem de Langeton Archidiaconum Cant. & Magistrum T. de Frakeham. Et confirmatus est eodem die à Domino Papâ Electus Roffensis M. Ricardus de Wendover die S. Cuthberti. Et ob hanc causam factum est Festum S. Cuthberti duplex in Ecclesiâ Roffensi, quod priùs fuerat in Albis. Et redierunt dicti nuncii Roffenses cum summâ victoriâ à Sede Apostolicâ XVII. Calend. Augusti. Consecratus est igitur M. Ricardus Electus Roffensis apud Cantuariam in crastino S. Edmundi Regis in Ecclesiâ S. Gregorii; quòd Archiepiscopus suspenderat Ecclesiam Cant. à divinorum celebratione; assistentibus Archiepiscopo Rogero Nigro Londoniensi, Roberto Grosseteste Lincolniensi, & Hugone Eliensi, & Radulpho de Nevile Cicestrensi Episcopis & Archidiacono Cant. cum Nobilium Clericorumque multitudine, praemissa debità postulatione à Ricardo Priore Roffensi. Installatus est idem Episcopus in die B. Andreae Apostoli apud Roffam per M. Symonem Archidiaconum Cantuariensem.

Anno MCCXXXIX. in crastino S. Johannis Baptistae electus est Willelmus de Hoo Sacrista in Priorem à Monachis Roffensibus in praesentiâ Domini Ricardi Episcopi. Eodem etiam anno mota est quaestio inter Priorem & Conventum Roffensem & fratres Hospitalis de Strode per literas Domini Papae super Ecclesiis de Eylesforde & de S. Margaretâ & de S. Michaele; qui ex utráque parte consenserunt in arbitros, sc. Abbatem de Lesnes & Magistrum W. de Ligesfelde & M. Walterum de London Officialem Domini Episcopi Roffensis, consentiente etiam Ricardo Episcopo Roffensi. Qui auditis diligenter hinc inde propositis & allegationibus, & testibus utriusque partis productis & diligenter examinatis, protulerunt arbitrium pro Monachis Roffensibus; & destructa est compositio facta olim per violentiam inter Dominum Gilbertum Episcopum Roffensem & Priorem & Conventum ejusdem loci; & adjudicata est Monachis praefatis Ecclesia S. Margaretae in perpetuum, cum octodecim marcis de Ecclesiâ de Eylesforde, absque duabus marcis quas priùs Camerarius Roffensis recipiebat. Quod actum est in Vigiliâ S. Margaretae.

Anno MCCXL. data est sententia à Domino Cancellario S. Pauli London. per consensum Domini Legati pro Domino Gregorio de Romanio praesentato à Priore & Conventu Roffae ad Ecclesiam de Boxle xv. Calend. Martii; & sic praesentatus obtinuit Ecclesiam illam. Dedicatum est altare in Capellâ Infirmariae Roffensis in honore B. Virginis Mariae ii. Calend. Martii à Domino Johanne Episcopo Suffraganeo Domini Eadmundi Cant. Archiepiscopi; qui confisus de Dei misericordiâ, omnibus ibidem causâ orandi venientibus omnibus Festivitatibus gloriosae Virginis, necnon in Anniversario dedicationis dicti Altaris, confessis & verè poenitentibus, de sibi injunctâ poenitentiâ xv. dies in perpetuum duraturos relaxavit. Eodem anno dedicata est Ecclesia Roffensis à Domino Ricardo Episcopo ejusdem loci & Episcopo de Bangor Nonis Novembris. Eodem tempore miserunt Prior & Conventus Roffensis procuratorem suum ad Curiam Romanam contra Archiepiscopum Cantuariensem pro Ecclesiâ de Northflete & aliis negotiis, sc. Robertum Monachum; qui mortuus est in Curiâ.

Anno MCCL. concessa est quaedam Bulla Monachis Roffensis Ecclesiae de [Page 350] Serviantiis ab Episcopo non donandis ab Innocentio iv. Papâ in hunc modum. ‘Innocentius Episcopus &c. Dignum arbitramur & congruum, ut Ecclesia suffraganea Metropolitanae, cujus debet imitari vestigia, moribus & consuetudinibus se conformet. Cùm igitur inter te frater Episcope ex unâ parte & vos filii Prior & Conventus ex alterâ super sergentariis Laicorum & Obedientiariis Roffensis Ecclesiae ac aliis diversis articulis fuisset coram nobis aliquam diu litigatum; nos volentes, &c. Dat Lugduni vii. Id. Julii, Pontisicatûs nostri anno viii.’

Anno eodem obiit Ricardus de Wendover Roffensis Episcopus iv. Idus Octobris apud Frakenham, & sepultus est apud Westmonasterium. In cujus loco electus est M. ^l Laurentius de S. Martino xiv. Cal. Novembr. & confirmatus LAURENTIUS DE S. MARTINO. est apud Lugdunum à Bonifacio Cant. Archiepiscopo in octavis Purificationis B. Mariae. Arripuerunt etiam iter versùs Curiam Romanam Alexander de Glanvillâ Roffensis Prior & Fr. Osbernus de Stoke & Fr. Adam de Essex pro causâ electionis in die S. Bricii; & steterunt in Curiâ Romanâ per xxi. hebdomadas; ita quòd venerunt ad Ecclesiam suam cum gloriosâ victoriâ in Vigiliâ Palmarum, sc. vi. Idus Aprilis.

Anno MCCLI. consecratus est M. Laurentius de S. Martino in Episcopum Roffensem apud Lugdunum à Domino Bonifacio Archiepiscopo Cant. die Palmarum, sc. v. Idus Aprilis. Eodem anno obiit Alexander Prior Roffensis iii. Nonas Martii; obiit autem modo qui sequitur. Cùm praedictus Roffensis Episcopus, quem idem Alexander unicè diligebat, quippe qui eum creaverat, Conventum Roffensem coadunâsset, & in eodem Capitulo cum Priore praenominato praesideret; coepit ab eis institutiones Officialium vendicare. Coepit etiam districtissimis inquisitionibus à singulis perscrutari de ipsorum Maneriis, & quibus munimentis & auctoritatibus essent super eisdem Maneriis roborati. Ex quibus Maneriis duo sibi vendicans, maximum sc. & minimum, dicebat ea de jure non Conventui sed Episcopo debere competere. Cúmque super hac quaestione Priorem juberet sine dilatione respondere; Prior ad tam gravis exactionis tonitruum stupefactus, substomacans etiam quòd ab illo tam celeriter impeteretur quem sic promoverat, tantis doloris & iracundiae fluctibus est absorptus; quòd nec unum verbum proferre voluit. Sed mox obmutescens, & pallore nimio suffusus, ante vesperam viam universae carnis ingrediens, successorem habuit virum pacificum & modestum nomine Symonem de Clyve, qui tunc Sacristae fungebatur officio.

Anno MCCLVI. Laurentius de S. Martino Roffensis Episcopus transfretavit ad Curiam Romanam; ubi impetravit canonizationem B. Willelmi Martyris, qui in Ecclesiâ Roffensi requiescit. Praeterea impetravit appropriationem trium Ecclesiarum ad Episcopatum suum, sc. Ecclesiam de Yselham, quae ad patronatum dicti Episcopi spectabat; & alias duas Ecclesias, sc. de Frendesbery & de Derteford, quae fuerunt de Patronatu Monachorum Roffensium, quas quidem habuerunt olim in proprios usus, viz. Ecclesiam de Frendesbery quae spectabat ad Eleemosynariam, & Ecclesiam de Derteford ad Cameram. Et hac de causâ noluit summus Pontifex dictas Ecclesias sibi appropriare, antequam dicti Monachi jus suum resignarent; & ita dictae Ecclesiae remanent annuatim pensionariae per constitutionem dicti Pontificis, viz. Ecclesia [Page 351] de Derteford x. marcarum & Ecclesia de Frendesbery x .... marcarum. Ita quòd dictus Episcopus appropriavit dictis Monachis duas Ecclesias, sc. Ecclesiam S. Wereburgae de Ho cum pertinentiis & Ecclesiam de Suttone cum adjacentiis, per resignationem M. Willelmi de Lichefeld. Quam dictam Ecclesiam de Suttune bonae memoriae Gundulfus Episcopus Monachis priùs dedit in proprios usus. Quam quidem Ecclesiam Gilbertus de Glanevillâ à praedictis Monachis vi abstulit, & alia multa bona; sicut praenotatum est. Iste suit primus qui dedit Serganciis terras; quod nullus ante ipsum fecit; & permisit ipsas vendere. Iste verò Laurentius per multum tempus Senator Romanorum fuisse dicitur.

Anno MCCLXII. frater Johannes de Rensham eligitur in Priorem Roffensem, Magistro N. Officiali & fratre R. de Lewis singulorum vota scrutantibus, Symone de Cleve debilitato Prioratum resignante.

Anno MCCLXIV. Johannes Comes Warrennae venit cum Domino R. de Leyburne & quibusdam aliis Rofam, ut civitatem & castrum munirent & custodirent. Comes verò Leicestriae & Barones, qui erant Londoniae & apud Tonebrigge, hoc audientes, venerunt cum multitudine gravi; & villam obsederunt, & viriliter pugnaverunt. Sed parte adversâ strenuè resistente, illâ die nil perfecerunt, excepto quòd horrea S. Andreae & quasdam alias officinas combusserunt extra murum existentes, suburbio circumquaque & aulâ regiâ Castri à Domino R. de Leyburne primitùs combustis. In crastino autem die, quo Dominus pro peccatoribus extitit crucifixus, Symon Comes pontem & propugnacula superaedificata mirabili artis ingenio fecit concremare. Sicque post multas plagas stragesque suorum civitatem est ingressus, .... de Clara ex parte aliâ cum multitudine armatorum illam hostiliter impugnante & praevalente; quasi uno momento & unâ horâ, sicuti inter se condixerunt, circa horam vespertinam ingressi. Tota civitas & quicquid in eâ, ut moris est, praeda fiebat diripientium. Ecclesiam insuper B. Andreae satellites Diaboli gladiis evaginatis introgressi, filios ipsius & quosque repertos in eâ cum timore & horrore crucifixerunt cum Domino qui patitur in suis electis; auro & argento aliisque pretiosis inde violenter ablatis. Multae etiam Regum chartae & munimenta alia, Ecclesiae Roffensi necessaria, in Capellâ Prioris extiterunt deperdita & dilacerata. Quidam etiam Monachi ipsius Ecclesiae nocte illâ custodiebantur incarcerati. Equites verò in equis armati circa altaria discursantes, quosdam ad illa confugientes nefandis manibus extraxerunt. O luctuosa funestaque dies, in qua nobilis Ecclesia Roffensis cum omnibus contentis in eâ vilium hominum facta fuit praedatio, qui ipsi non plus honoris seu reverentiae quàm vilissimo prostibulo seu tugurio deferebant! Portae siquidem ejus circumquaque exustae sunt, chorus ejus in luctum, & organa ejus in vocem flentium sunt concitata. Quid plura? loca sacra, utpote Oratoria, Claustra, Capitulum, Infirmaria, & oracula quaeque divina, stabula equorum sunt effecta; & animalium immunditiis spurcitiisque cadaverum ubique sunt repleta.

Anno MCCLXXIV. obiit Laurentius Roffensis Episcopus in crastino SS▪ Marcelliani & Petri; & sepultus est honorificè in Basilicâ sedis suae juxta magnum altare à parte boreali. Eodem anno successit ^m Walterus de [Page 352] Mertonâ Cancellarius novi Regis Edwardi; & consecratus est apud Gillingham WALTERUS DE MERTON. à venerabili patre Domino Roberto de Kilwardeby Cantuariensi Archiepiscopo. Qui quidem Walterus ante tempus electionis suae Domum Scolarium in Universitate Oxoniensi honorificè construxit, & eam amplissimè dotavit, ad sustentationem Scholarium studentium in arte Dialecticâ & Theologicâ in perpetuum. Idem verò post ejus consecrationem duo Maneria sc. Colehamberi & Middeltone de novo Episcopatui acquisivit. Et licèt fuerit magnae auctoritatis & potentiae; tamen Priori & Conventui nil boni fecit, vel etiam bonum notabile procuravit.

Anno MCCLXXVIII. obiit Walterus de Mertone Episcopus Roffensis; & sepultus est honorificè in Ecclesiâ eâdem in parte Boreali juxta sepulchrum S. Willelmi. Successit ⁿ Johannes Monachus & Praecentor Ecclesiae praedictae; JOHANNES DE BRADEFELD. qui consecratus erat apud Lamehithe à Roberto de Kilwardeby die Dominicâ proximâ post Ascensionem Domini unâ cum Electo Norwicensi. Iste Johannes de gremio Monasterii alitus & ad Scholas missus, & in Monachorum oculis tantam gratiam & favorem invenit; quòd gravibus missis & expensis in patrem & pastorem Ecclesiae suae ipsum eligentes gratanter promoverunt; quem reputabant tam humilem & quietum habiturum in Episcopatu, sicut & in Claustro. Quia inter caeteros virtutum flores, in fronte Pastoris floret humilitas. Promotus autem in Episcopum, de Claustralibus nihil curabat, de Priore parum cogitabat, Serviantias contulit, Officiales instituit, exenium S. Andreae percepit. Nam sperabant Monachi, priusquam eligeretur, immo putabant ipsum habuisse imitatorem Gundulphi; sed mutatus in virum alium, insectator Gilberti efficiebatur. Ecce quae merita reddit filius matri suae, cujus ubera suxit, & cujus adipe satiatus est? Quùm ad Pastorum officium aliquis anhelat; humilem & placabilem se omnibus reddit; nulli est odiosus, nulli injuriosus; libertates Ecclesiae tuetur, ac pro eâdem agonizatur totâ virtute. Sed cùm baculum Pastoris apprehenderit; subitò delabitur de superlativo in comparativum; de comparativo in positivum. Ita quòd secundùm Psalmistam, Psal. XIV. 1. Non est qui faciat bonum, non est usque ad unum. Et de assimili Versificator egregius

Optimus esse soles; te fecit honor meliorem.

Aestimo quòd fies de meliore bonus.

Anno MCCLXXXI. à Festo Nativitatis Domini ferè usque ad Purificationem gelu frigoris atque nivis abundantia tanta fuit, quantam senes illius temporis antea in Angliâ non senserunt. Quinque namque arcus pontis Londinensis, & pons Roffae totus corruit & asportatus est; & à Roffâ usque ad Strodam siccis vestigiis transierunt.

Anno MCCLXXXIII. obiit Johannes Episcopus Roffensis in die S. Gregorii Martyris; & sepultus est in Ecclesiâ eâdem à parte Australi juxta ostium THOMAS DE INGLETHORP. excubitorum. Successit M. ^o Thomas de Ynglethorp, Decanus S. Pauli [Page 353] London. & consecratus est apud Cantuariam v. Nonas Octobris à venerabili Archiepiscopo Cant. Fr. Johanne de Peccham de ordine Minorum.

Eodem anno dimisit Johannes de Renham Prioratum Roffensem ante Festum Nativitatis Domini. Successit Fr. Thomas de Woldeham in Vigiliâ Natalis Domini. Istius autem Episcopi temporibus orta est dissensio inter ipsum Episcopum & Priorem; eò quòd Monachis Officiales in domo suâ constituit, Sergantias plùs ad nocumentum quàm ad commodum Ecclesiae contulit. Exenium etiam S. Andreae percepit minùs justè; asserens haec omnia sui juris esse. Et Prior è contra recalcitravit quantum potuit. Requisitus igitur super hoc Archiepiscopus dixit Priori: Descendam & videbo. Declinante autem Archiepiscopo apud Roffam, absente Priore, idem Episcopus sibi occurrit. Intrantibusque illis Capitulum Monachorum, Archiepiscopus ad collegium fecit collationem, finitoque sermone Monachis infit: Non huc intravimus ut Metropolitanus in praejudicium Episcopi seu Ecclesiae, sed ut Patronus istius Ecclesiae. Et assumpto in testimonium quodam Justiciario tunc praesente, nomine Solomon de Roffâ, quòd Rex de hujusmodi non intromitteret defectu Patroni; haec palam omnibus referebat. Post haec amoto Episcopo & omnibus aliis, exceptis praenominatis & juratis Archiepiscopo, Claustralibus etiam ab Officialibus segregatis, super praemissis eos diligenter examinavit. Et examinatione completâ, inclinavit Archiepiscopus c [...]tiùs veraedictioni Claustralium quàm Officialium. Tunc vocato Episcopo ad se dixit. Ex insinuatione fidelium accepimus, quòd Ecclesiae Roffensi injuriamini, contra voluntatem Prioris & Seniorum Capitulum hujusmodi faciendo, Officialibus duntaxat parti Episcopi cohaerentibus. Tunc Archiepiscopus ad Episcopum: Domine tu malefacis. Et Episcopus ad Archiepiscopum: Praedecessores mei ita fecerunt. Et Archiepiscopus. Per S. Franciscum si Angelus hoc fecisset, malè fecisset; si praedecessores vestri hujusmodi incumbebant possessioni, titulum tamen & causam praetermittere non debetis. Quia satis succedit in vitium, qui alterius injuriam continuat & errorem. Et sic Episcopus se retraxit, & saniori consilio adhaerere coepit.

Anno MCCXCI. obiit bonae memoriae M. Thomas de Ynglesthorp Episcopus Roffensis. Hujus corpus xvi. Calend. Junii, viz. die Jovis proximâ ante Festum S. Dunstani Archiepiscopi traditum fuit sepulturae cum solennitate debitâ in eâdem Ecclesiâ juxta magnum Altare ex parte australi. Hic vir laudabilis, mitis & affabilis, jocundus & hilaris, ac in mensâ dapsilis, locetur cum beatis. Evolutis autem aliquantis diebus post tumulationem istius Episcopi, exivit Conventus processionaliter apud Frendesbury pro pluviâ postulandâ. Erat enim eis ventus contrarius; ita quòd irruente turbine in eorum oculos, vix Processionalia sua potuerunt intueri. Et celebratâ ibidem Missâ, rogavit Prior Magistrum de Strode; ut per pomoerium suum sibi & suis transire liceret. Hoc Magistro concitò aspirante subdit: Et ultra statum meum, si necesse foret. Duo autem fratres Hospitalis illius hoc audientes indignati sunt; & domui suae in hac parte praejudicium oriri arbitrantes, ad posticum quo Monachi egressuri erant, cum ribaldorum sequelâ properabant, & transitum eorundem impedire conabantur. Accedentes igitur Monachi ad posticum, liber egressus minimè patebat. Unus autem ex astantibus Monachis Magistrum aggreditur: Nonne transeundi licentiam▪ nobis concessisti? Et Magister: Et concessi, & iterum concedo. Tunc quidam Monachus postico diruto, arrepto fratre nomine Johanne de Eshe, projecit in sterquilinium. Et alii lanceas vexillatas gestantes in manibus exploratores postici abigebant. Alii tollentes òaculos è manibus ribaldorum, quendam uxoratum Clericum à culpâ non à poenâ absolvebant. Illis sanè eidem Clerico plenam indulgentiam denegantibus, subsequitur absolutio Archiepiscopi. His verò peractis [Page 354] praetereuntes Monachi Litaniam cantabant Domine miserere Christe. Et statim subsequitur Letania major Out, out, out. Et sic cessavit Processio hujus in loco usque adhuc.

Posthaec electus fuit Fr. ^p Thomas de Woldeham. Sed ob injurias à Clericis THOMAS DE WOLDEHAM Domini Archiepiscopi sibi irrogatas eidem electioni penitus renunciavit. Et eligendi licentiâ petitâ & obtentâ, iteratò Monachi eundem elegerunt; mentaliter opinantes malorum cursum mutatum in melius; quòd etiam errata corrigeret pro quibus pugnârat, & quasi uberrimè flebat, dum Prior exstiterat. Consecratus autem apud Chartham in Festo Epiphaniae Domini, pressurae quam amarissimè tempore sui Prioratûs sustinuit, parum meminebat. In crastino Epiphaniae successit Johannes de Reyneham in Prioratum.

Anno MCCXCII. sederunt Justiciarii Itincrantes Cantuariae; ubi super catellis fugitivorum & libertatibus furcarum inter Episcopum Roffensem & Monachos Ecclesiae ejusdem, prout in cartis Regum eorundem Monachorum continetur, fuerat placitatum. Eatenus erat quidam Solomon, non ille peritissimus de Bibliâ, sed de Roffâ; qui propter suam injusticiam ab officio & consilio Domini Regis amotus fuerat. Hic Justiciarios, in quantum potuit, contra Monachos excitavit; quòd Episcopatum Roffensem, quem votis omnibus concupivit, Monachis contradicentibus non obtinuit. Et sic Justiciarii suâ falsâ instigatione obcaecati, plùs parti Episcopi quàm Monachorum inclinantes, ipsos Monachos proprio jure abdicârunt. Jurati verò metu ducti, jus Monachorum celabant inviti. Unus ex eis perceptus amicus, in xx. solidis fuerat amerciatus. Hinc caeteri perterriti redimebant tempus, quia dies mali erant. Prosternatis igitur furcis apud Frendesburye, supersederunt Justiciarii pro tempore feriato à Festo S. Margaretae Virginis usque ad Festum S. Michaelis. Mirum in modum infra tempus illud manifestam injuriam sequitur vindicta. Fuit quidam Ballivus apud Malling, Gilbertus nomine; qui festinus prosternationem furcarum primus referre cupiens, versus Episcopum iter arripuit. Quo in itinerando buccellam panis accipiente, simul cum buccellâ statim mortem gustavit. Senescallus quidem Domini Episcopi Henricus de Hehum, semper dans consilium Achitophel, infirmatus expiravit. Vicecomes Cantiae statim occubuit. Et Dominus Solomon, ut ipse retulit, intoxicatus per Officialem Domini Episcopi nomine Gynandum, diem clausit extremum. Qui Gynandus postea captus, incarceratus, concatenatus, per patriam damnatus, in prisonâ Episcopi recipitur. Tandem solenniter purgatus, apud Grenwicum liberatur. Audientes igitur Justiciarii mortem supradictorum, timuerunt valde. Et quidam eorum apud Roffam accedentes, poenitentes ac gementes, Priori & quibusdam aliis de Conventu dixerunt. Sapientiâ Solomonis nequiter decepti, injustè & incircumspectè processimus contra vos; & quare non indicastis nobis? Utinam scivissemus jus vestrum & munimenta vestra! Sed proh dolor, non est per nos reversio. Commendetur ergo memoriae; fortè visitabit vos Dominus coram aliis Itinerantibus tempore opportuno.

Anno MCCXCIV. obiit Johannes Renham Prior Roffensis. Successit Thomas de Shelfordiâ.

Anno MCCCI. Fr. Thomas de Shelford dimisit Prioratum Roffensem [Page 355] propter debilitatem corporis. Post Festum Purificationis successit Johannes de Greenstreet.

Anno MCCCIV. erat quidam Dacianus, cognomento Stephanus de Dane, Constabularius Castri Roffensis, Monachorum adversator ibidem in quantum potuit. Hic concitavit cives Roffenses contra ipsos Monachos; ut eos talliarent de his quae merè sunt spiritualia, viz. de clausu suo & Prestefelde, ubi tallagium nunquam dare consueverunt. Sed quidam è fratribus contra hoc decertans coram Baronibus è Scaccario, usque ad decisionem negotii viriliter elaborabat. Et sic quieti Monachi à jugo servitutis illius. Idem Dacianus ab officio est suspensus.

Anno MCCCVII. concessit Rex Monachis Roffensibus appropriationem terrae de Ores, quae de feodo Monachorum fuit; & suâ chartâ confirmavit.

[Page 356]

WILLELMI DE DENE Notarii Publici Historia Roffensis Ab anno MCCCXIV. ad MCCCL.

ANno Domini MCCCXIV. cedente fratre Johanne de Grenestrete officio Prioris, frater Hamo de Hethe in Vigiliâ Translationis B. Andreae Apostoli, VIII. Id. Maii, in Capitulo Roffensi ad nominationem fratrum per Dominum Thomam de Woldeham tunc Episcopum praesectus est in Priorem. De qua quidem praefectione quidam invidentes per M. Willelmum de Briston erga Dominum Walterum tunc Archiepiscopum Cant. procurârunt ad visitandum Capitulum Roffense & Diocesin. Habebat tunc Archiepiscopus potestatem visitandi per Commissarios per privilegium Clementis VIII. Hervicus de Stanton & alii Justiciarii in Cantiâ itinerantes apud Roffam tunc extiterunt. Missis igitur literis Archiepiscopi ad Capitulum ad suam recipiendam visitationem, pro centum equis cum pertinentiis procurari se velle per Capitulum praemunivit. Factâ ideo providentiâ pro adventu Archiepiscopi pro numero tot equorum, tandem personaliter venire se excusans, tres Clericos viz. M. Willelmum de Knapton Archidiaconum Norwicensem, Thomam de Chertham, & Robertum de Norton loco ipsius constituit. Videns tunc Prior quòd providentiam factam pro adventu Archiepiscopi finaliter perderet, ad diem quo visitârunt Commissarii, Capitulum, vicinos Milites & probos homines de patriâ vocavit ad expendendum providentiam praedictam; & sic introitum suum uno & eodem die habuit, & Visitatores recepit. Dominus autem Episcopus dicto die personaliter interesse noluit, per praedictos invidentes instigatus; licèt plurimùm per Priorem fuisset interpellatus. Recedente itaque Episcopo paucis de suis ibidem dimissis, multum doluit Prior atque erubuit pro eo quòd eidem Episcopo per septennium in officio Capellani astitisset, & credebat quòd eò citiùs hunc honorem impendisset. Visitantibus ergo Commissariis Capitulum, compertum erat per plures fratres, quòd Prior per quinque vix nominatus assumptus erat in Priorem, & unus alius per viginti & majorem partem Capituli nominatus repulsam patiebatur. Super quo Prior positus fuit ad rationem coram eisdem Commissariis; quibus respondebat protestando, quòd ejus responsio in praejudicium nulli cederet, dicens quòd sufficienter fuit nominatus & de consensu omnium hujusmodi nominationi consensit, & ductus fuit ad installandum eo renitente per compulsionem totius Conventûs, & omnes sibi tunc obedierunt ut Priori suo sine contradictione aliquali. Tunc Visitatores Conventum interrogârunt, si vera essent quae Prior dixit; qui omnes responderunt, quòd sic. Et Visitatores dixerunt: Quare nos tuncsic trufâstis de Priore vestro talia deponendo? Producit etiam Prior literam Episcopi ad hujus nominationis probationem. Nitebatur multùm Knapton ad depositionem Prioris, per invidentes corruptus. Tunc Priorem ab officio dimiserunt. Duravit illa Visitatio in Diocesi Roffensi à Festo Translationis S. Benedicti usque Festum Paschae proximè sequens.

[Page 357]Multa discrimina passus est tunc Prior, eò quòd invenit Ecclesiam in DC. libris aere alieno oneratam, & bona Ecclesiae distracta & alienata, & multos Fratres rebelles, & finaliter Ecclesiam ita desolatam, ut nisi affuisset consolatio divina, Ecclesia nunquam fuisset relevata. Unde Prior magnum conflictum habuit pro dispersis colligendis & habitis conservandis contra Episcopum & Walterum de Fynchyngfeld. Tandem tamen de manibus Walteri terras de Forstalle & Bedesham, & CC. marcas, & Ecclesias de Hertlepe & de Hoo, quas habebat ad firmam & compotum, Prior evicit & eripuit, &c.

Anno sequenti orta fuit dissentio inter Episcopum & Capitulum pro exenio S. Andreae detento per J. de Grenestrete tunc Priorem; & postea per Priorem H. per tres annos continuatum. Percepit tamen Episcopus▪ & fuit in possessione percipiendi partem exenii antedicti quolibet anno, atque de triginta annis debitis de Maneriis de Frendesbery & Stoke.

Anno tertio a praefectione Prioris H. circa Purificationem B. Mariae Virginis aegrotavit Thomas de Woldham Episcopus Roffensis. Quo vergente ad THOMAS DE WOIDHAM. occasum, res Episcopatûs plurimum distrahebantur per malam custodiam suorum. Venit ergo ad eum Prior per unum diem ante mortem ipsius; & coram Episcopo prostratus, veniam petiit de commissis contra eum. Petiit etiam absolutionem & revocationem omnium sententiarum latarum per ipsum in Capitulo Roffensi; quae omnia Episcopus benignè concessit atque dedit. Obiit ultimo die Februarii; cujus obitus Priorem per triduum latebat periculose apud Bromlegh. Quarto verò die obitûs sui venit Prior cum executoribus de ejus sepulturâ tractaturus. Ordinato die sepulturae, scripsit Prior Priori Cant. & omnibus Abbatibus & Prioribus circumvicinis, ut ejus sepulturae interessent.

Defuncto igitur Episcopo, Monachos de Waleton ad interessendum electioni clam vocavit propter metum deprecantium magnorum. Nam Archiepiscopus pro suo Cancellario, Domina de Badelesmere pro M. Thomâ de Northwode▪ literas direxerunt. Quorum preces & omnium aliorum magnorum ac aspirantium multorum Capitulum obaudiens, assignato die ad eligendum, per viam scrutinii concorditer Priorem suum Hamonem de Heth elegit HAYMO DE HETHE. anno à Nativitate Domini ^a MCCCXVI. xv. Cal. Aprilis. Praesentatus fuit idem Electus Waltero Cant. Archiepiscopo apud Lambeth ut Patrono & xi. Cal. April. admissus ab eodem; & datus fuit dies opponere volentibus ad comparendum ubicunque xiii. Cal. Maii. Quo die adveniente in Capellâ de Lamheth, & nullo oppositore comparente, pronuntiatâ electione per M. Andream de Bregge, Fratribusque J. de Westerham Monacho & G. de Mepeham Sacristâ productis & juratis ad instruendum officium, datus fuit dies iv. Non. Maii ad audiendam pronuntiationem productorum. Quo die adveniente▪ dicto Electo comparente & confirmationem suae electionis petente, respondit Archiepiscopus, quòd ligatae fuerunt manus ejus, & quòd non potuit ulteriùs procedere, quia Papa provisionem Ecclesiae Roffensis ad opus Fratris Johannis de Puteolis Gallici, Confessoris Dominae Reginae, reservavit. Habitoque super hoc tractatu diligenti quid foret faciendum, tandem de consilio totius Concilii Archiepiscopi & majorum Doctorum Angliae idem Archiepiscopus signavit Domino Papae Johanni XXII. quòd electio praecessit per unum diem reservationem, & totum processum habitum coram ipso. Et [Page 358] consultum ^b erat Electo, ut nullo modo Curiam Romanam adiret, nullo tamen cogitante de Constitutione Cupientes, de Elect. lib. vi. Sic Electus misit M. Robertum de Redeswelle Juris Civilis Docto [...]em, & Sacristam praedictum ad Curiam pro causá ipsius. Quibus Procuratoribus Nonis Maii versùs Curiam iter arripientibus, ix. Cal. Junii ad Curiam applicuerunt; praesentatisque literis Archiepiscopi & exposito negotio Domino Papae per Willelmum de Testâ S. Ciriaci in Thermis Presbiterum Cardinalem, tandem Papa ad prosecutionem dicti Cardinalis de consensu Procuratoris Reginae sc. Johannis de Jargolio Gallici, totum negotium ad partes Angliae Dominis Gaucelino titulo SS. Marcellini & Petri Presbytero & Lucae S. Mariae in Viâ latâ, Cardinalibus tunc existentibus in Angliâ commisit; quòd si electionem invenirent canonicam & de personâ idoneâ esse celebratam, & Electum de jure suo non [...]ecidisse per Constitutionem Cupientes pro eo quòd iter versùs Curiam non arripuit infra mensem à tempore notificationis reservationis praedictae sibi factae, & electionem reservationem praedictam praecessisse, eundem confirmarent & facerent consecrari: sin autem, infirmarent, & silentium imponerent Electo memorato.

Commissionem praedictam Electus recepit apud Roffam ix. Cal. Septembr. & eandem misit per M. Andream de Bregges, & R. de Selham Monachum, & Willelmum de Dene Notarium, Cardinalibus praedictis tunc apud Dunelmum existentibus; qui Procuratoribus praedictis Electi diem praefixerunt proximum juridicum post Festum S. Lucae. Quo die adveniente coram praedictis Cardinalibus in Palatio Episcopi London. Procuratores Electi comparuerunt, &c. [ Post multes dies juridicos, cùm electio ritè facta fuisse comprobata esset, & Electus doctrinae examen subiisset;] demum xv. Cal. Febr. Cardinales in dubium revocârunt, an Electus teneretur observare Constitutionem Cupientes. Super hoc Papam consulere decreverunt. Consultationem verò factam cum toto processu coram eis habito per Fredericum Electum Saonensem confirmatum ad Curiam transmiserunt. Electus verò Roffensis Nicolaum de Bereham L. D. & Willelmum de Dene Notarium suos constituit Procuratores ad prosequendum negotium in Curiâ Romanâ. Domina verò Regina misit J. de Jargol. Procuratorem suum ad Curiam ad impediendum. Direxit namque Dominus Rex Angliae literas supplicatorias Papae & Cardinalibus pro expeditione Electi Roffensis praedicti. Et Domina Regina è contra scripsit eisdem pro ipsius Confessore; & literas Regis & trium Reginarum Franciae supplicatorias Papae similiter & Cardinalibus dirigendas procuravit. Praesentatis igitur processu & consultatione & literis, Papa vehementer admirabatur, quòd Regina Angliae contra preces Domini sui [...]scribere ausa fuit, &c. [ Ipsius tamen intercessioni magis detulit; adeò ut spretâ Auditorum, quibus causa commissa fuerat, relatione pro Electo factâ, in id unicè intenderet,] ut electionem si posset, per aliquem rigorem juris enervaret.

Pendente sic negotio usque adventum Cardinalium de Angliâ, & illis in Curiâ existentibus, iii. Id. Novembris Papa in Consistorio secundùm formam prioris commissionis in Angliâ factae dictum negotium recommisit terminandum: & illi suis Auditoribus Petro de Nogareto & Sefrido de Vesano illud idem commiserunt. Propositis igitur coram eis toto processu & allegationibus [Page 359] partis utriusque, Petrus de Nogareto, qui semper adversabatur Electo, dubia nova adinvenit. Inter quod erat, an Electus teneretur comparere personaliter coram Cardinalibus in Curiâ & ipsius electionis petere confirmationem? Quod cùm Procuratores Electi & amici intellexerant; de consilio eorum omnium deliberatum fuerat mittere pro Electo, ut ad Curiam veniret festinanter. Receptis igitur ille literis de veniendo die Circumcisionis, die Sabbati proximo post Festum Conversionis S. Pauli ad Curiam venit, & Cardinalibus judicibus suis se praesentavit, & pro expeditione negotii sui continuè institit. Porrò interim Regina Angliae animum Regis allexerat ad deprecandum Papam & Cardinales pro ipsius Confessore; & factum est, ut Rex preces contrarias sub uno sigillo fieri jussit. Unde mirabantur Cardinales, & inconstantiae imputabant. Scripsit etiam supplicando Adamarus Comes Pembrochiae Cardinalibus pro eodem hoc modo; ‘Quia nobis supplicavit Fr. J. de Puteolis Dominae Reginae Angliae Confessor, ut vos pro Episcopatu Roffensi sibi conserendo excitaremus ad interponendas partes vestras erga Dominum Papam.’ Hanc literam Papa postea vidit & legit; & ab illo tempore propter ipsius manifestam ambitionem Fratrem repellere nitebatur, & Electum expedire praecepit. Die igitur Sabbati proximâ post Festum S. Gregorii convenientibus xvi. Auditoribus pro suis consiliis dandis, & diligenti habitâ investigatione singulorum, ex iis xii. concordârunt, quòd Electus per Constitutionem Cupientes à jure suo nullatenus cecidit, & quòd Electio ejus de jure esset confirmanda. Quod cùm Domino Papae in Consistorio per G. Cardinalem esset intimatum; jussit statim Papa Electum expediri. Datus fuit hinc dies Electo ad audiendam pronuntiationem, viz. die Sabbati in Passione Domini; infra quem diem praedictus G. Cardinalis per preces Regis & Reginae Angliae corruptus, intimavit Papae, quòd contraria consilia per majores Curiae recepisset; & sic institit, quòd Dominus Papa dictum negotium ad se revocavit; Cardinale se exuente, quòd versùs Parisios pro pace reformandâ inter Gallicos & Flandrenses erat statim profecturus.

Tunc de negotio omnes desperabant, in tantum quòd Monachus socius Electi derelicto solo Electo ad partes redire properavit. Multi verò Anglici interim pro Episcopatu Roffensi lubendo erga Papam & Cardinales per literas Regis Angliae & varia promissa procurando institerunt, nil tamen perfecerunt. Johannes de Jargolio Procurator Reginae & ipsius Eleemosynarius, qui reservationem procuravit, videns se non posse procurationis suae expeditionem consequi quam optavit, & pro qua immensas expensas apposuit Papam exenniendo & Cardinales ac advocatos remunerando, in Vigiliâ S. Andreae Apostoli, cujus tamdiu impediverat jus, coepit pro nimiâ angustiâ ut dicebatur graviter infirmari, & die Dominicâ sequenti in Curiâ subitò moriebatur. Quin & Johannes de Nanton, Camerarius Reginae, qui eandem reservationem similiter procuraverat, judicio Dei apud Derteford de equo suo cadens expiravit.

Tandem ad instantem procurationem W. de Testâ Cardinalis ultimo die Aprilis factâ mentione Domino Papae in pleno Consistorio pro negotio terminando, surrexit Jacobus de Columpnâ Cardinalis, & dicebat Papae: Pater sancte, neque Electus neque Confessor Reginae Angliae Episcopatum obtineat Roffensem; sed tertio detur. Institerat diu pro Fr. Laurentio de Gloucestriâ, Theologo & Monacho, Priore de Boxgrove, tunc in Curiâ existente; ut Papa sibi contulisset. Cui Papa statim respondit: Certè non faciemus; absit quòd sic faceremus. Et continuò Domino Lucae Cardinali soli negotium commisit terminandum. Lucas Cardinalis sex Auditores majores de Palatio consuluit, qualiter esset procedendum; qui omnes dixerunt, quòd Electus fuit de jure confirmandus. Re ad Papam in Consistorio relatâ die Lunae proximâ ante Festum S. Mariae Magdalenae, Papa praecepit Lucae Cardinali, ut Electum juxta consilia sibi data confirmaret.

[Page 360]Interim autem aegrotavit Electus usque ad mortem, & graves patiebatur vomitus atque fluxum; & ferè extinguebatur propter nimiam corruptionem in civitate & calorem. Propterea extra civitatem ad Castrum vocatum Ponserewe in unâ liturâ fecit se deportari. Audiens verò Lucas Cardinalis, quòd Electus de civitate recessisset, instigatus per aliquos aemulos, per cursorem Electum citavit in hospitio ejus, ut in Vigiliâ S. Mariae Magdalenae pronuntiationem compareret auditurus, sperantes quòd ad diem non venisset. Statim Procurator Electi apud Ponserewe misit, & hoc Electo nunciavit. Electus igitur se fecit per aquam ad civitatem transvehi; & à duobus tentus se fecit duci ad domum Cardinalis Lucae. Et comparente ipso, dicebat Cardinalis, quòd Ecclesiam Roffensem diu languentem diutiùs languere non permitteret; & auctoritate Domini Papae Electum confirmavit. Quo facto Electus iteratò in lectum decidit; & per infirmitatem quinque septimanis ejus consecratio erat ad ipsius magnum damnum prorogata. Veniens tunc ad Curiam Fr. Robertus Wirsop Ordinis S. Augustini, unus adspirantium ad Episcopatum Roffensem, cum literis Regis & Procerum Angliae pro Episcopatu habendo, Electum invenit confirmatum. Unde multùm dolens, expectavit tamen, sperans mortem Electi graviter infirmantis, ut [...]ic optinuisset Episcopatum. Tandem convalescente Electo, & ab Cardinali Hostiensi per assignationem Domini Papae ^c Dominicâ proximâ post Festum S. Bartholomaei in Ecclesiâ Fratrum Praedicatorum Avinione consecrato, c [...]ncti aspirantes spe suâ defraudati prosequi cessârunt. Erant autem duo Abbates Graeci Monachi de Regulâ S. Basilii, eodem die cum Episcopo benedicti. Tunc institit contidiè pro Bullis suis habendis; sed impeditus fuit non per Constitutionem Cupientes, sed per pecuniam habere volentes, ab illo die consecrationis suae usque ad diem Veneris proximum post Festum S. Dionysii; quo die recessit de Curiâ sine Bullis, defectu pecuniae ipsum cogente: accepta à Papâ, quem à Cardinali Testâ introductus visitavit, licentiâ Dominicâ proximâ post Festum Exaltationis S. Crucis. Postea in Vigiliâ S. Michaelis horâ vesperarum coram Camerario pro communi servitio in MCCCCXL. florenis se Episcopus obligavit. His ita gestis, Episcopus dicto die Veneris, ut praemittitur, de Curiâ recessit anno MCCCXIX. & in Vigiliâ Omnium Sanctorum apud Dovoriam applicuit, dimisso Scutifero in Curiâ ad portandas Bullas; & de Dovoriâ ivit apud Saltwode in personatu, Bullas expectando per tres septimanas. Die verò S. Clementis Bullas recipiens, Cantuariam perrexit; & factâ ibi quadam professione ^d consuetâ à Suffraganeis in Romanâ Curiâ consecratis, & publicatis Bullis▪ suis, usque Archiepiscopum est profectus. Diebus verò Dominicâ & Lunae sequentibus in Capitulo Roffensi & in Curiâ de Arcubus London. Bullas similiter fecit publicari.

Proficiscente Episcopo ad quaerendum Archiepiscopum, invenit eum apud Sleford Diocesim Lincoln. visitantem; & praesentatis eidem Archiepiscopo rescriptis Apostolicis die Dominicâ primâ Adventûs Domini, factis professione, obedientiâ & fidelitate, à custodiâ Temporalium & Spiritualium Episcopatûs Roffensis Archiepiscopus ex tunc se amovit, & ea Episcopo reddidit & restituit; & scripsit Domino Regi & Reginae pro Temporalibus, quae in eorum manu fuerunt, ut & ea Episcopo liberarent. Procedente ulteriùs Episcopo apud Eboracum, ubi tunc Rex erat, se eidem praesentavit; & traditis sibi literis Archiepiscopi, assignatus fuit ad faciendum fidelitatem pro manerio de Middylton & Cobehamberg coram Clericis Cancellariae; & factâ ibi fidelitate [Page 361] literas patentes Regis habuit ad Escheatorem citra Trentam pro liberatione Maneriorum praedictorum die S. Nicholai. Dominus Hugo le Despenser tunc Camerarius Regis praedictas literas impedivit, quousque pro feodo suo contra omnem justitiam & consuetudinem per regnum Angliae priùs usitatam ab Episcopo decem libras extorquendo recepisset. Recedente igitur Episcopo de Eboraco, apud Borstall pervenit in Festo Natalis Domini ibidem morando. Et quòd Capitulum Roffense Priore carebat, intronizationem acceleravit, & secit die S. Hilarii, viz. in Octavis Epiphaniae. In crastino verò intravit Capitulum; & Fr. Johannem de Westerham praefecit in Priorem. Deinde rediit ad videndum & visitandum Mane [...]ia Episcopatûs; & invenit omnia destructa & distracta, & ita malè custodita, quòd in septennio non possent reparari.

Forma autem obedientiae & fidelitatis, quam die Dominicâ iv. Non. Decembr. anno MCCCXIX. in Capellâ Castri de Sleford Dominus Hamo Roffensis Episcopus Waltero Cant. Archiepiscopo in mei Notarii publici & testium subscriptorum praesentiâ praestitit, hîc sequitur.

‘Ego Hamo Ecclesiae Roffensis Episcopus profiteor Ecclesiae sanctae Cant. canonicam subjectionem & reverentiam & obedientiam; tibique venerabili Patri Domino Waltero Dei gratiâ Cant. Archiepiscopo totius Angliae Primati & successoribus tuis canonic [...] intrantibus fidem & canonicam obedientiam ac subjectionem promitto. Necnon adjutor ero ad defendendum, retinendum & conservandum jura & libertates ac consuetudines Ecclesiae Cant. praedictae pro posse meo.’ Et hoc propriâ manu subscribo.

‘Jeo Hamon par la soeffraùnce de Dieu Evesqe de Roucestre serray foil & loyal a vous Sire Wauter par la grace de Dieu Ercevesque de Canterbire & Primat de tut Engleterre; & leaninent frai les services & les custumes, qe les terres & les possessions deivent, qe jeo cleym de vous tenir; si Dieu moy ayde & ses saemtuaries.’

Sequitur Historia prolixa de processu litium inter Hamonem Episcopum & Walterum Archiepiscopum de proventibus Episcopatûs Roffensis Sede vacante ab Archiepiscopo pro more perceptis, de praesentatione ad Ecclesiam de Northone vacantem factâ ab Archiepiscopo ratione custodiae Temporalium Episcopatûs Roff. post confirmationem Hamonis in Curiâ Romanâ, & de restitutione implementorum ad maneria Episcopatûs pertinentium, quae sub custodiâ Archiepiscopi amota fuerunt.

Anno regni Regis Edwardi filii Regis Edwardi xiii. Dominicâ primâ Adventûs Fr. Hamo Episcopus Roffensis Spiritualia & Temporalia Episcopatûs sui à Waltero Archiepiscopo Cant. recepit: qui post ipsius intronizationem toto anno sequenti in Episcopatu suo residens cum paucâ familiâ, circa reparationem domorum Episcopatûs & culturam terrarum plurimùm insudavit. Et quia de proprio non habebat unde viveret; Clerus Roffensis magnam subventionem in exeniis & pecuniâ, viz. de marcâ duodecim denarios, ei faciebat.

Anno MCCCXX. Hamo Roffensis Episcopus rogatus interfuit consecrationi Rigaudi Electi Winton. in Ecclesiâ S. Albani Dominicâ primâ post Festum S. Martini. Hiemavit postea Episcopus Hamo apud Trottysclyve, correctiones visitationis suae, quam ante Festum S. Michaelis praecedens in Capitulo & Diocesi Roffensi fecerat, faciendo, & pro pecuniâ colligendâ ad solvendum pro communi servitio in Curiâ Romanâ plurimùm sollicitando. Pro qua solutione boscum de Elmestede in Bromlegh vendidit pro ducentis marcis. Angebatur enim in Festo Purificationis sequenti illud servitium solvere, quod extendebatur ad summam MCCCCL. florenorum, quos tunc solvit; ac praeterea diversis creditoribus C. marcas, quas mutuaverat pro animalibus emendis ad carucam pro terris excolendis. Visitante insuper Episcopo Hamone Monasterium de Hegham, octo Moniales fecit professas.

[Page 362]Obiit tunc Johannes de Westerham Prior; quo die Veneris proximo ante Festum Purificationis sepulto, loco ipsius sratrem J. de Speldherst Celerarium ad nominationem fratrum eodem die Episcopus praefecit. Celebrare postea Ordines in Sabbato quatuor temporum in Ecclesiâ Cathedrali Roffensi proposuit, & fecit. In Coenâ Domini ibidem Chrisma celebravit; & duobus diebus sequentibus Missas celebravit; ac post Pascha apud Frakeham commorans, per unum mensem Decanatum de Iselham visitando. Deinde apud Filchestowe se divertens, Monachos visitaturus, ubi septem diebus morabatur, per mare de illinc transiens, in Vigiliâ SS. Petri & Pauli in marisco Omnium Sanctorum in Hoo applicuit.

Anno MCCCXXI. in crastino Festi S. Leonardi Rex apud Tonebrige agens Episcopo Roffensi denunciando supplicavit; quòd Monasterium Mallyngense, quod per Abbatissam dicti loci destructum esse, sicut per querelam omnium Monialium acceperat [dixit,] adiret, defectusque corrigeret, Abbatissamque, quae fratris sui Bartholomaei de Badlesmere ausu temerario multa mala fecerat, deponeret omni modo. Igitur Episcopus tanti Domini denuntiationem ac pericula imminentia ponderans, mox ad visitandum Moniales scripsit; ibique multas querelas contra Abbatissam per omnes Moniales depositas; ad quas Abbatissa consilium non habens nescia respondere, gratis cessit vel invita. Rursus ad electionem seu potiùs nominationem novae Abbatissae Episcopus procedens, quandam Dominam Agnetem de Leyburne Conventus elegit in Abbatissam, electionis formâ sc. nominationis de consuetudine non observatâ.

Post Parlamentum Londini solutum recedente Episcopo versùs Trottysclyve ubi hiemavit, per Stone transiens, ibi Abbatem de Lesnes Rogerum de Derteford, cujus electionem apud Grenewych paulò ante confirmaverat, ei munus benedictionis impendit. Deinde apud Roffam veniens, Johannem de Grenestrete quondam Priorem defunctum sepelivit; & in crastino ejus sepulturae, viz. die Sabbati quatuor temporum in Adventu Domini Ordines celebravit.

Anno MCCCXXII. Rex Parlamentum convocavit in tres▪ septimanas Paschae apud Eboracum. Soluto Parliamento Episcopus Roffensis per Neworke repedavit; quùm per Suthfolchiam, Northfolchiam, Holondiam, Lyndeseyam, & apud Bartone Humbram transiens, ad Eboracum venit. Summa expensarum suarum XXXIII. librae per v. septimanas eundo, redeundo & morando cum xi. equis. Et non sic evasisset, nisi l. victualia. vectigalia navigio transvexisset; quia hoc anno erat magna caristia bladi. Morabatur tunc Episcopus apud Hallyng per totam aestatem, domos dirutas reparando.

Rex tunc convocavit Praelatos & Proceres regni apud Ripoun in Festo S. Martini; & dehinc assignavit eos apud Eboracum ad tractandum & consulendum de repulsione Scotorum, qui totam patriam de Blackemor & Holdernesse & de Eboraco usque ad Scotiam depraedaverant & combusserant, captâ praedâ magnâ cum obsidibus nullo persequente Scotiam redierunt. In quo tractatum Communitas decimum, Cives sextum denarium concesserunt. Igitur ad rogatum Regis Praelatis & Clero per Archiepiscopum Cant. apud Lyncoln. convocatis in Festo S. Hilarii, Archiepiscopus ibidem congregatis Regis indigentiam exponens, de consilio & auxilio Regi faciendo Praelatos & Clerum interpellavit. Clerus verò asserens, quòd Papa Regi duas decimas concessisset, hoc sufficere debere pro auxilio. Consilium itaque responsionem & deliberationem suam in scriptis Archiepiscopo & Praelatis tradidit; quam deliberationem Archiepiscopus & Praelati ad Regem incautè mittentes; Rex ob hoc ad iram provocatus, Justiciarios & alios magnos ad inducendum Clerum per minas & blanditias Lyncolniam destinavit. Clerus quoque exin constantior effectus, respondebat se nolle recedere à suâ primâ deliberatione; cujus tenor talis est.

[Page 363] ‘Super eo quod injungitur Religiosis & Clero, quòd deliberent super auxilio & consilio impendendis Domino nostro illustri Regi Angliae, expositis indigentiâ ipsius & periculo imminenti; videtur Religiosis & Clero totius Cant. provinciae jam praesentibus sanum esse consilium, quòd Dominus noster Rex, Magnates & Proceres in universo in principio Deo & orationibus Ecclesiae devotè se studeant commendare, & ab injustis exactionibus & oppressionibus Ecclesiae & Ecclesiasticis personis ac populo illatis desistant, & alliciant corda subditorum. Quantum ad subsidium ex parte dicti Domini Regis petitum, unanimiter respondent; quòd cùm sanctissimus Pater Johannes Papa XXII. attentis causis & rationibus ex parte Domini Regis nunc expressis, volens sibi de sufficienti subsidio quantum facultates Ecclesiae Anglicanae suppetunt providere, eidem concesserit Decimam biennalem; non licet Religiosis nec Clero nec possunt ultra concessionem hujusmodi absque offensâ & contemptu Sedis Apostolicae quicquam concedere istâ vice; cùm illud onus jam impositum per Dominum Papam sit personis Ecclesiasticis nimis grave & importabile multis, tum propter defectum annonae anni instantis & aliorum praecedentium, tum propter caristiam imminentem & graviorem futuram, ut verisimiliter formidatur, ac etiam propter praestationes varias & insolitas & oppressiones alias non ignotas, quas Religiosi & Clerus hactenus tolerârunt. Vobis igitur Rev. Patri ac Domino Waltero Dei gratiâ Cant. Archiepiscopo totius Angliae Primati Religiosi & Clerus vestrae Provinciae in istâ congregatione praesentes, istam deliberationem suam exhibentes, humiliter supplicant & devotè; quatinus praemissis omnibus & singulis per vos in subsidium Religiosorum & Cleri si placet ponderatis, ipsam deliberationem veritate fultam benignè admittere dignemini, ac Religiosos & Clerum vestrum erga Dominum nostrum Regem clementer & misericorditer in hac parte excusare; eisdemque saepiùs ac diu fatigatis, consideratis locorum distantiis & viarum discriminibus, velitis si placet, solutâ Congregatione praesenti, tribuere licentiam recedendi.’

Tempore isto tantus timor & vecordia atque miseria omnes invaserant; quòd nullus ausus est palam loqui veritatem. Unde factum est, quòd nonnulli regni destructionem & miseriam necnon & desolationem amaro animo deflentes, scripturas querulas continentes has lamentationes solo projecerunt. ‘Petitur à Clero Cant. Provinciae super remedio providendo contra Scotos inimicos Regis & regni ac Ecclesiae & totius populi Anglicani. Et utinam qui hujusmodi petunt consilium, necessitatem & causam adverterent petendi! Est enim regnum in casu periclitationis, nisi Deus avertat: sicut clamat populus ex causis infrascriptis. Imprimis, ut asseritur, plerique Magnatum errant in fide Catholicâ, in articulo sc. refurrectionis, & in sexto praecepto Decalogi; caracteribus, carminibus, praestigiis & sortilegiis & Merlini vaticiniis fidem adhibent aenigmaticis, ne dicam de spiritibus inclusis. Deum non verentur, proximum non diligunt, Ecclesias & loca sacra depraedant & expoliant, libertates ipsius impugnant, &c.’

Hiemavit hoc anno Episcopus apud Stone, Festum Natalis Domini ibidem celebrando; & post Festum versùs Hallynge divertens, vineam destructam excolere fecit per totam Quadragesimam. Multùm sollicitus & cogitativus reparationi domorum Episcopatûs dirutarum vacavit diligenter. Secessit igitur versùs Trottysclyve, Festum Paschae celebraturus; & post Festum pistrinum & novam boveriam fecit ibidem; quorum sumptus ad xxv. libras se extendunt, excepto proprio meremio. In Festo siquidem S. Georgii veterem aulam de Hallynges diruere fecit & novam inchoare; quae per annum integrum & septimanas xv. fuit in faciendo; cujus custus cxx. librae. Meremium tamen de bosco Hospitalis de Strode, viz. lxvi. arbores; reliquum de proprio fuit. Molendinum de Holbergh simul eodem tempore novum factum [Page 364] fuit de meremio de Perstede, & custavit x. libras. Aestivavit itaque Episcopus, & in Pentecoste fuit apud Trottisclyve. Post quod Festum magna pars familiae ipsius ad vagandum per noctes assueta, ac etiam otio plusquam operi studens, & propterea ab Episcopo redarguta, nolens corripi [...]ese, conspirantes multi insurrexerunt contra eum; quos Episcopus statim licentiari fecit sine spe redeundi. Et hoc ipsius domestici sunt machinati. Circa Festum S. Barnabae prae nimiâ curiositate & tristitiâ ingratitudinis suorum Episcopus graviter aegrotare coepit, & usque ad Festum Omnium Sanctorum sic languebat, antequam convaluit.

Anno regni Regis Edwardi XVII. intrante [Christi MCCCXXIII. medio] Rex Episcopo Roffensi literas destinavit; ut simul cum Abbate Rameseyae Regem Franciae adiret, & nun cium portaret p [...]o prorogatione homagii Ducatûs Aquitaniae, & pace reformandâ cum F [...]drensibus. Qui considerans conditiones Regis & Magnorum & eorum varietatem, negotiique difficultatem, propriam insufficientiam ac corporis invaletudinem, expensas & laborem, & quòd grates nullas reportaret; cum l [...]teris excusatoriis Clericum Regi apud Beverlacum mittens, à nuncio praedicto faciendo se petiit excusari, propter infirmitatem praedictam. Qui denique prece multâ magnorum excusatus, & alius pro eo ad idem subrogatus, absque Regis indignatione jussus est domi remanere. Episcopus apud Bromlegh hiemavit. Johannes de Frendesbury Rector Ecclesiae de Bromlegh, & Executor testamenti Thomae de Woldham Episcopi Roffensis eodem tempore submisit se gratiae & ordinationi Episcopi super lite diutinâ inter eos habitâ de defectu implementorum domorum Episcopatûs & legati non soluti; & in Curiâ de Arcubus comdemnatus fuit in cc. libris. Episcopus post Festum Purificationis apud Hallinge se divertit; & in Quinquagesimâ sequenti fuit apud La Place; ubi Seneschallus Archiepiscopi Walteri Magister J. de Rodeswelle & alii de familiâ Archiepiscopi Thomae de Heth & aliis de familiâ Episcopi Roffensis, qui barras super wallos Thamisiae ad praeparandum viam carectae Episcopi ducentis harnesia de Thamisiâ apud hospitium Episcopi praestruebant, insultum facere nitebantur, sed non praevalueruut. Tribus septimanis Parlamentum duravit. Quo soluto Episcopus apud Hallynge rediens in die Annuntiationis B. Virginis, per totam aestatem illic commorans, residuum operis faciendi de Aulâ complere fecit. Ante Pentecosten per unam septimanam vocatus ad consilium Regis Londoniam, Bromlegh perrexit; & ibi tribus septimanis aegrotavit; unde à dicto concilio fuit excusatus. Rex tunc apud Tonebregge in Festo S. Johannis Bapt. veniens, Episcopum ad faciendum servitium suum in dicto Festo invitavit. Episcopus Domino Regi apud Malling occurrit ad salutandum eum; & usque Tonebregge secutus est eum, Festum cum eo celebrans. Episcopus Winton. M. Johannes de Stratforde ibidem Regi fuit reconciliatus; qui M. Roberto Baldok Regis Cancellario instigante, quia Episcopatum ab ipso fraudulenter surripuit ut dixit, multas persecutiones sustinuit.

Anno regni Regis Edwardi XVIII. [Christi MCCCXXIV.] circa Festum Exaltationis S. Crucis Agnes de Leybourn Abbatissa de Malling obiit; & die Sabbati quatuor temporum sequenti Episcopus apud Mallyng ultro progrediens, eodem die Monialibus omnibus instantissimè acclamantibus, Loram de Retlyng, omni ingenio & discretione praelaciae ac regiminis carentem, in Abbatissam Episcopus praefecit licèt invitus, sciens eam insufficientem & ignaram; & in crastino eam benedixit: cujus benedictio Monasterii fuit maledictio. Episcopus tunc Abbatissae inhibuit, ne ancillae suae corrodium daret, sicut fieri malè consuevit; earumque sigillum commune sequestravit, inhibens ne praeter ipsius Episcopi licentiam petitam & obtentam eo uteretur. Episcopus apud Hallyng hiemavit, & in novâ Aulâ Festum S. Andreae [Page 365] celebravit; cui festo Abbates & Priores. D. Henricus de Cobeham, Militesque plures, aliique de patriâ valentes interfuerunt. Eodem tempore molendinum de Borstalle factum est novum; & custavit in omnibus lx. marcas.

Anno regni Regis Edwardi XIX. [Christi MCCCXXV.] Archiepiscopus Eboracensis ad officium▪ Thesaurariae assumptus fuit in Parlamento Westmonasterii inchoato in Festo Translationis B. Thomae. Cui facto Walterus Archiepiscopus Cant. contradixit in quantum potuit, dicens quòd duae Cruces in unâ provinciâ portari non deberent; sed non praevaluit jure clamando. Archiepiscopus igitur Cant. Archiepiscopum Ebor. pro bajulatione Crucis suae per totam civitatem London. excommunicari mandavit. Nichilominus Eboracensis in Anniversario boni Regis Edwardi pro ipsius animâ apud Westmonasterium Missam celebravit, tamen sine Pallio. In crastino dicti Anniversarii Cant. Archiepiscopus in Parlamento in viridi camerâ Eboracensi Archiepiscopo se confabulando sociavit, cùm tamen de suo mandato ipsum sciret excommunicatum. Quod Episcopus Roffensis cùm perpendisset, Archiepiscopum Cant. leniter praemuniendo est allocutus, ut ab ipsius societate & communicatione secederet, quem excommunicari demandavit. Episcopus apud Trottisclyve Natale Domini celebravit; & post tres septimanas apud Hallynge declinans, per totam Quadragesimam & aestatem sequentem circa clausuram murorum & reparationem novarum Capellae & Camerae cum totâ familiâ suâ multùm desudavit.

Anno regni Regis Edwardi XX. [Christi MCCCXXVI.] Rex Archiepiscopo Viennensi & Episcopo Auriacensi Domini Papae ac Reginae Angliae nunciis occurrit, ad tractandum de reditu Reginae, filii Regis, & Comitis Cantiae exulantium, sicut vulgariter dicebatur; qui modicum ibi proficientes, ab invicem discesserunt. Rex per Ledes versûs Roffam progrediens, occurrit ei Episcopus Roffensis apud Bexledowne; & equitando versùs Roffam causam itineris sui Episcopo exposuit. Deinde Hugo de Spenser filius Episcopo inter alia retulit; quòd Archiepiscopus & Episcopus nuncii praedicti petierunt ex parte Reginae securitatem ad Regem redeundi cum filio & Comite antedictis; quibus responsum fuit, quòd securitatem exigere non oporteret, sed securè & salvo redire possent; & ut hoc facerent, Rex pro eis multoties misit; sed Rogerus de Mortuo-mari redire dissuasit, mortem comminans si redierint. Valde conquestus est dictus Hugo de Spenser Episcopo de Willelmo Norwicensi Episcopo; quòd Regem tradiderat Angliae, & ideo factus est Episcopus; asserens quòd Rex Angliae non habuisset pacem in divitiis, si Regina & Episcopus Norwicensis & eorum complices discordiam inter Reges non suscitâssent. Rex quoque in Camerâ Prioris Episcopo dixit; quòd quaedam Regina olim Domino suo Regi in praeceptis obedire nolens, à dignitate regali deposita fuit. Cui Episcopus dixit: Malas gratias habeat, qui hoc vos docuit: quin ulteriùs dixissent, quomodo duo Consiliarii Regis Assueri Aman & Mardocheus sibi invicem invidentes, unus eorum fuit suspensus & alter sublimatus: adjiciens, quòd hanc materiam praedicâsset in praesentiâ Regis apud Tonebregge, si Rex misisset. Ad quod Dominus Hugo respondit, quòd fuisset mirabilis praedicatio, quia eum tangebat. Et Rex ait: Non pepercisset tibi, Domine Hugo, Episcopus in praedicando. Et subjunxit Episcopus; quòd in praedicationibus & in confessionibus audiendis quilibet sacerdos dicere debet omnem veritatem non plùs parcendo majori quàm minori. Et his dictis Episcopus recessit. In crastino post meridiem conduxit Regem versùs Gravesende; & in equitando Rex dixit Episcopo. Quando vis petere aliquid à me? Multa fecisti pro me & Domino Hugone; & nunquam retribui tibi. Multa feci pro his qui ingrati sunt mihi, quos promovi ad statum magnum, & facti sunt mihi hostes in capite. Et ideo Domine Hugo, praecipio [Page 366] tibi; quòd si Episcopus Roffensis quicquam habeat facere, fiat. Ad quod dixit Hugo: Domine libentissime; quia bene meruit, & erga vos bene se semper habuit. Episcopus itaque à Rege & Hugone licentiâ petitâ, cum eorum benevolentiâ apud Hallynges divertit; & nunquam postea Regem vidit.

Regina & sequaces sui die Mercurii ante Festum S. Michaelis in Angliâ applicuerunt. Cujus adventu audito Rex & adhaerentes sui fugerunt ad partes Bristolliae; quas Regina cum filio & totâ sequelâ ac omnes. Majores regni & totus populus seditiosus, qui semper sunt & fuerunt proni ad seditionem, insecuti sunt. Walterus Archiepiscopus Cant. Episcopis London. Winton. Exon. Wigorn. & Roffensi apud Lamheth in quindenâ S. Michaelis convocatis, tractatum de Episcopis mittendis ad Regem & Reginam pro pace reformandâ in Ecclesiâ S. Pauli habere proponens, Roffensis Episcopus dissuasit Archiepiscopo, ne in civitatem vel ultra Thamisiam transiret ad tractandum; exponens ei quòd corda totius populi ab Episcopis aversa fuerant, & omnes Episcopos oderunt, quia totum malum quod contigit in Angliâ, pigritiae, fatuitati & ignorantiae Episcoporum fuit imputatum; & omnes Reginam dilexerunt, & Regem oderunt. Tunc in crastino apud Lamheth omnes Episcopi vocati convenerunt ad tractandum de duobus mittendis ad Regem & Reginam. Wintoniensis ire concessit, si socium haberet. Caeteris ire negantibus, tandem omnes Episcopi Roffensem rogaverunt, ut cum eo iret; qui totaliter se excusavit. Die Mercurii proximâ ante Festum S. Lucae convenerunt in civitate London apud la Gyld Hall omnes majores & minores, consilium ineuntes, quomodo Episcopos London. & Exon. & alios Regis Justiciarios ad Fratres Praedicatores tunc cóngregatos dolo caperent & occiderent, & mercatores in civitate depraedarent, acceptâ occasione de adventu Reginae, quòd Reginae adhaerere nolentes proditores regni publicè censerentur. Unde factum est, quòd in certis locis positae sunt insidiae ad explorandum adventum Episcopi Exon. Qui cùm venisset, & ad Ecclesiam S. Pauli confugisset; in hostio Ecclesiae à malefactoribus comprehensus, extractus, percussus & graviter vulneratus, traxerunt eum per plateas & vicos usque ad magnam Crucem in Chepe filii Diaboli, non verentes manum ponere in Christum Domini. Sed eum spoliantes, & vestibus suis exuentes, ausu crudeli pejores quàm Pagani, virum utique fidelem, providum & discretum ac regno valdè necessarium truculenter decapitârunt, caput de corpore abscissum super collistrigium statuentes, corpus canibus ad corrodendum projicientes, & ad sepeliendum prohibuerunt.

Episcopus Roffensis in camerâ suâ sedens ad mensam, & magnum tumultum audiens, misit ad Archiepiscopum ad explorandum quidnam esset. Compertum est Archiepiscopum & suos omnes versùs Cantiam fugisse. Episcopum autem Roffensem, qui ad ipsius rogatum dimissis ad se omnibus equis ibi remansit, de eventu rei non praemunivit. Episcopus Roffensis statim considerans loci & temporis pericula, pedes cum suis fugit apud Lesnes, ubi pernoctavit; & in crastino apud Stone cibum sumens, apud Hallynges se recepit. Tunc conturbata est tota terra; & in circuitu impii ambulantes, animalia & alia bona pacificorum, quos hostes Reginae dixerant, sub tali colore ubique depraedantes abduxerunt. Episcopus Roffensis nummosus reputabatur; & praemunitus fuit per J. de Scapeyâ Monachum Roffensem, qui in toto conflictu cum Episcopo Londoniae & per viam fuit, ne ad Roffam veniret, propter insidias paratas ad eum capiendum. Hoc audito mox ingressus est batellum Episcopus; & de nocte usque Boxlee navigans, ibi pernoctavit. In crastino apud grangiam Abbatis cibum sumens, horâ vesperarum apud Roffam equitavit cum paucis. In viâ obviam habuit quosdam de Roffâ malefactores, qui Episcopo insultum fecissent, si ausi fuissent. Mansit tunc Episcopus in Ecclesiâ [Page 367] Roffensi per totam septimanam, Festum Omnium Sanctorum vocatis melioribus & vicinis ad mensam inibi celebrans. Post prandium apud Hallynge secessit. Post cujus recessum convenerunt multi malefactores ad Ecclesiam, quia ad mensam invitati non fuerant, tumultum magnum facientes quaesitâ opportunitate depraedandi Ecclesiam, & non inventâ confusi recesserunt. Post Festum S. Nicolai die Dominico Episcopus apud Maydeneston cum Archiepiscopo bis literis interpellatus fuit, & tunc verbotenus, ut ejus in comitivâ apud Wallingford, ubi Regina tunc morabatur, omni modo veniret; sed hoc facere Episcopus expressè recusavit; adjiciens, quòd erga Reginam fuit excusatus. Miserat enim fratrem minorem Johannem de Heth ad Reginam apud Gloverniam ad eum excusandum. Episcopus Archiepiscopo dissuasit, ne Londoniam cum excommunicatis ad Parliamentum veniret; sed persuadens ut ad Ecclesiam Cant. iret, ubi Majores de regno ad ipsum confugerent ad tractandum; sed non profuit, quia Verba ferit vento, qui praedicat infatuato. Plus enim timuit Reginam, quàm Regem Coeli.

In crastino Epiphaniae apud Westmonasterium omnes Praelati, Comites, Barones atque populus in multitudine magnâ, & praecipuè cives Londonienses, cum magno strepitu ad Parliamentum Reginae regnantis convenerunt. In quo per Herefordensem Episcopum, adhaerentibus sibi multis aliis Episcopis, propositum fuit; quòd si Regina Regi adhaereret, occideretur ab eo. Et tandem quaesitum fuit, quem mallent regnare patrem Regem vel filium; & hoc primo die Parliamenti. Et congregatis in Parliamento per eundem Episcopum injunctum fuit; quòd quilibet ad suum hospitium iret, & in crastino post sumptionem cibi & potûs omnes potati redirent, & quaesitioni Episcopi responderent horâ tertiâ. Quibus redeuntibus iteratò, propositâ eâdem quaestione, quidam ex abundantiâ cordis, quidam metu ducti, nonnulli tacitè propter metum Londoniensium, quaestioni respondere nolentes. Tandem unâ voce omnium Filius in Regem sublimatur; factis sibi homagiis, in magnam Aulam novum Regem duxerunt, dicentes, Ecce Rex vester. Archiepiscopus Cant. Walterus publicè praedicavit: Vox populi vox Dei. Wintoniensis Episcopus addidit: Cujus caput infirmum, caeteramembra dolent. Herefordensis subdidit: Vae terrae, cujus Rex puer est. Et pace factâ in populo per T. Wake & Londonienses sibi adhaerentes, Ave Rex in excelsis proclamatur. In qua proclamatione Episcopus Roffensis stans in excelsis cum aliis Praelatis & Majoribus regni, quia non cecinit cum aliis, nec consensit canere Gloria, laus & honor Regi novo; malè est depressus, & comminatus ad mortem. Episcopus Roffensis licèt à Justiciariis ad faciendum fidelitatem Regi, sicut caeteri Praelati, [interpellatus fuisset] nullam tamen fecit; sed misit Archiepiscopum ad respondendum pro eo. Archiepiscopus Eboracensis, Episcopi London. Roffensis & Carleolensis, cum aliis non consenserunt.

Interim Londonienses sibi metuentes de crudelitate patratâ in Episcopum Exon. ad palliandum iniquitatem eorum Archiepiscopos Cant. Ebor. & Dublin. & caeteros Episcopos ad Parlamentum congregatos apud Gyld Halle venire coegerunt; ubi omnes Episcopi, Eboracensi, Londoniensi & Carleolensi exceptis, jurârunt manutenere & defendere jura & libertates civitatis London. in praesentiâ Comitis Cantiae & multitudinis immensae; qui ad videndum fatuitatem Episcoporum, quomodo Machumeto sacrificabant, confluxerunt. Ubi Walterus Archiepiscopus Cant. opprobria & convitia multa sustinuit à Londoniensibus; & vadiavit eis l. dolia vini pro concordiâ habendâ; & in exeundo aulam ita malè depressus fuit, quòd turpiter accidit sibi. Episcopus Roffensis in praesentiâ Notarii viz. Nicholai Northe & testium ad hoc vocatorum protestatus fuit; quòd non fuit intentionis suae jurare, nisi salvo ordine suo, & salvis omnibus contentis in Magnâ Cartâ.

[Page 368]Anno MCCCXXVII. post coronatum Edwardum juvenem Regem, in quâ coronatione Episcopi Norwicensis & Roffensis Letaniam canebant, regnavit Rogerus de Mortuo-mari & Regina imperavit circiter iv. annis. Episcopus verò Roffensis per Praelatos & alios Magnos regni pro collatione Ecclesiae de Bromlegh nimium infestatus, de Parlamento recedens usque Trottisclyve, per totam Quadragesimam ibi morabatur. In secundâ hebdomadâ Quadragesimae Rex & Regina mater versùs Cantuariam peregrinantes, Episcopus Roffensis die Sabbati dedit eis obviàm, & cum novo Rege in mensà fuit. In crastino Episcopus Reginae duas pelves argenteas praesentans precii xx. marcarum, cum benevolentiâ Regis & Reginae apud Trottisclyve remeavit. Quod videntes malefactores praedones de patriâ, confusi, Episcopum depraedare qui comminabantur, à tali comminatione cessârunt. Die Dominicâ mediae Quadragesimae subsequenti M. Jacobus de Berkelee consecratus fuit in Episcopum Exon. cui consecrationi Cicestrensis & Roffensis Episcopi Cantuariae interfuerunt: ubi cives Cantuarienses exemplo Londoniensium seditiosè commoti, omnia officia & ordinationem totius Festi vendicabant; quia per totum regnum in singulis Comitatibus, Burgis & villis malefactores dominabantur. Quod videns Episcopus Roffensis, post Pascha apud Hallynges se divertens, coepit curiam de Hallynges versùs Coemiterium muris claudere altis. Cameram Clericorum, lardarium, & coquinam novas fecit; & morabatur ibi per totam aestatem & hiemem usque Festum Purificationis. Nec est praetereundum, quomodo post Festum S. Trinitatis in aestate praedictâ omnes de Roffâ ad depraedandam Ecclesiam Roffensem Cathedralem conspirantes, sub quaesito colore habendi ingressum in Ecclesiam nocte & die ad ministrandum infirmis viaticum; & denegato eis introitu, ostia Ecclesiae hostiliter in multitudine armatá invadentes, ostia fregerunt, & per totam noctem usque in crastinum usque ad horam tertiam Monachos inclusos obsidentes; nescio quo pacto tumultus conquievit. Eodem anno die S. Edmundi Confessoris obiit Walterus Archiepiscopus Cant. apud Mortelak; & sepultus est in Ecclesiâ Cant. die Veneris proximâ post Festum S. Katerinae, cujus sepulturae affuerunt Wintoniensis & Roffensis Episcopi. Episcopus Roffensis confirmavit Johannem Abbatem de Lyesnes in Festo S. Andreae. Post Circumcisionem Domini Londoniam adiit: pro appropriatione Ecclesiae de Burnedish cum Episcopo Norwicensi tractavit, & negotium terminavit. Eodem tempore appropriavit Ecclesiam de Westerham Capitulo Cant. retentâ sibi pensione x. solidorum singulis annis.

Anno ii. regni Regis Edwardi tertii [Christi MCCCXXVIII.] Episcopus die Jovis post Festum Purificationis apud Trottisclyve secedens, ibi sedit per totum annum; & Curiam ejus muris altis circumcinxit, cameram novam pro Episcopo, & alteram pro Clericis ac coquinam fecit. Summa expensarum C. marcae. In Vigiliâ Nativitatis B. Johannis Bapt. obiit Willelmus Noble carissimus frater Episcopi. In crastino Nativitatis S. Mariae Symon Archiepiscopus Cant. de Curiâ Romanâ veniens consecratus, & per Roffam transiens, pro fidelitate faciendâ & temporalibus recipiendis ad Regem perrexit. Idem Archiepiscopus & ejus fratres M. Edmundus & Fr. Thomas de Mepham nimiùm sollicitantes pro Clericis & familiâ ad serviendum sibi habendis, quia in toto regno Angliae idoneum seu sufficientem ad ejus obsequium invenire nescierunt, Angelos & non homines quaesierunt ad hoc opus. Tandem tamen de familiâ nulli alteri convenienti se valavit; quod exitus rei postea probavit. Die octavâ ante Festum Natalis Episcopus Roffensis accepit literas Comitum Kanciae & Marescalli continentes, quòd omnibus aliis praetermissis Londoniam veniret ad tractandum cum eis & Praelatis super magnis periculis imminentibus Regi & regno; ‘eò quòd Rex in multitudine armatorum innumerosâ equitabat, patriam devastando, res & bona Ecclesiae & [Page 369] regnicolarum contra Magnam Cartam & juramentum in coronatione ipsius praestitum diripiendo & capiendo, necnon & fideles suos regni Pares destruendo.’ Quibus Comitibus Episcopus rescribendo pro infirmitate suâ se excusavit. Archiepiscopus verò Episcopo scripsit, ut illuc veniret & sibi assisteret omni modo; cui misit excusationem similem. De quo Archiepiscopus commotus coepit dicere: Episcopus Roffensis in quiete se delectat. Ad quem unus de suis placendo dixit. Episcopus Roff. vult esse A. per se, per se solitarius. Quod verbum cùm Episcopo innotuisset, respondit Episcopus. Malo esse A. perse, quàm cum literis aliis, i. e. Praelatis Londoniae congregatis sillabicari. Mirabatur enim Episcopus, quòd Archiepiscopus in profunditate hyemali Londoniam ire disposuit cum juvenibus ac improvidis ac imperitis super causis coloratis, exquisitis ac Archiepiscopum latentibus, retro Regem conventicula faciendo, tractaturus. In crastino Purificationis B. Mariae Episcopus Roffensis sepelivit Johannam de Hadlee Priorissam de Heygham; & loco ipsius Matildam de Colcestre Priorissam confirmavit apud Grenewych.

Anno III. regni Edwardi tertii [Christi MCCCXXIX.] per Quadragesimam & aestatem Episcopus visitavit Diocesin Roffensem; & in Vigiliâ novi Festi corporis Christi dedit obviam Regi redeunti de partibus transmarinis; & in ipso Festo missas Regis celebravit, & cum Rege comedit. Rogatus tunc Episcopus, ut ad consilium Regis apud Wyndlesore veniret, illic venire se excusavit; quia difficile, grave ac sumptuosum foret pauperi Episcopo Roffensi Parlamenta Regis & Concilia ubique in regno sequi, nec sufficiunt facultates Episcopatûs ejus id facere, sufficit tamen sibi Londoniam ad Parlamentum venire. Archiepiscopus tunc consilio suo vocato, disposuit provinciam visitare; & aggressus est primò pauperiorem & impotentiorem invadere Episcopum Roffensem, quia eum faciliùs potuit superare; quem ad visitandum recepit die Lunae proximâ post Festum S. Michaelis cum lxxx. equis per unum diem & noctem. Summa expensarum die visitationis xxiv. librae. Nulla dona dedit Clericis nec Officialibus. In visitatione, quam Episcopus Roffensis in Diocesi Roffensi exercuit, Johannem de Frendesbury Rectorem Ecclesiae de Bromlegh privavit propter inobedientiam; & Ecclesiam contulit M. Hugoni de Penebregg, quem tamen Johannes vi extrusit. Idem Johannes misit Capellanum suum cum aliis pluribus apud Roffam; qui cùm ad summum altare Ecclesiae Cathedralis Roffensis pervenissent, Capellanus faventibus sibi quibusdam de Monachis superpellicio & stolâ indutus, candelam accensam & campanulam in manu tenens, Episcopum nominatim excommunicavit. Quam excommunicationem Episcopus postea per totam Diocesin fecit revocari; & Clericum excommunicantem graviter punivit. Visitante tunc Archiepiscopo Diocesin Roffensem, inhumaniter & durè ac injustè contra Episcopum Roffensem egit, ac malè eum tractavit, expensas multas injuriosas sibi imponendo. Residenti itaque Episcopo apud Hallyng die Jovis ante Festum S. Martini misit Archiepiscopus Clericos suos ad examinandum Episcopum super delatis per Capitulum Roffense in visitatione suâ. Fuerunt enim haec delata. ‘Hamo Dei gratiâ Roffensis Episcopus concedere consuevit Rectoribus Ecclesiarum suae Diocesis literas vagas dispensationis pro non residendo. Item non defendit jura & libertates Ecclesiae suae. Item prosterni fecit boscum de Cobehambery & de Stone, &c. Item non circuit Episcopatum suum, sicut tenetur, pro officio Episcopali impendendo, sed moratur apud Hallyng & Trottysclyve, & pueros ubique non confirmat. Item rarò praedicat in Diocesi suâ. Item praefecit Priorem Roffensem, qui nunc est, quamvis eum scivit illegitimum. Item quòd in electione Prioris Roff. facit scrutinium cum Clericis suis, nullo Monacho adjuncto. Item quòd Fr. Johannem de Wodestok sibi de incontinentiâ delatum [Page 370] non correxerit. Item quòd est impatiens, & de facili excandescit in homines. Item quod est inconstans in dictis, promissa non adimplens. Item quòd plures Monachos Roffenses deposuit ab officio & incarceravit absque sufficienti criminum objectorum probatione. Item quòd ponit diversos Officiarios in Prioratu Roffensi usque ad viginti & ampliùs contra privilegia Ecclesiae Roff. ubi non debuit ponere nisi quatuor vel quinque. Item quòd deputat consanguineos suos & alios ad hujusmodi officia; qui in ipsis officiis non ministrant, sed subrogant alios, quibus medietatem stipendiorum debitorum assignant. Item quòd licèt ab antiquo fuisset ordinatum, quòd quoties Episcopus Roffensis solemnizaret Festum S. Andreae in dictâ Ecclesia & in aulâ suâ ibidem, perciperet à Capitulo quoddam exenium aestimationis x. librarum, & non aliter; Episcopus se Festum ibidem solempnizaturum saepius simulans, exenium recepit, & onus non subiit supradictum. Item quòd tenementum apud Frakenham tradidit fratri suo in feudum pro minimo pretio. Item quòd tradidit Hospitale de Strode saecularibus personis gubernandum contra ordinationem factam in fundatione domûs; ipsique custodes saeculares praedictum Hospitale destruxerunt. Item quòd recepit dimidiam marcam argenti pro redditione ratiocinii testamentorum.’ Super his & aliis Episcopus positus ad rationem, respondendo omnia facta sua justificavit; & sententialiter diffinitivè ab officio Archiepiscopi dimissus fuit; mediante tamen pecuniâ. Haec & alia plura Monachi Capituli sui procurârunt; licèt Episcopus multa bona eis secerit, & benè laboraverit in statu Prioris & Episcopi, Ecclesiam oneribus multis & gravaminibus relevando. Sed non mirum; quia naturale est Monachis Roffensibus & consuetum Episcopos & Priores suos benemeritos toto nisu prosequi & diffamare, ac si possent à statu suo amovere. Sic enim Thomas de Woldham Thomam de Ingilthorp & Johannem de Bradefeld in visitationibus Archiepiscoporum est prosecutus; & semper necesse est, quòd Episcopi Roffenses habeant baculum paratum ad defendendum contra Monachos.

Anno IV. regni Regis Edwardi tertii [Christi MCCCXXX.] ordinatum fuit, quòd Regina uxor Regis, quia gravida fuit & impraegnata, die Dominicâ in Quinquagesimâ coronaretur. Et coronata fuit à Symone Archiepiscopo Cant. Herefordensi & Roffensi Episcopis Letaniam canentibus. Accidit paulò post, quòd Archiepiscopus Cant. in Curiâ Romanâ excommunicatus fuit. Propter quod apud Mortelak multis diebus solitarius residens ab omni labore quievit. In quindenâ post Pascha Praelati & Clerus per Archiepiscopum apud Lamheth vocati fuerunt pro contributione Regi faciendâ; ubi Praelati pro parte Regis procurati omnes, excepto Roffensi Episcopo, ad contribuendum consenserunt. Norwicensis cum Roffensi contendebat pro dissensu. Propter quod Roffensis ad hospitium suum pergens, noluit in crastino ibi venire, nisi fuisset pro eo missum. Sed omnibus expectantibus eum, & ipso Episcopo redeunte, Officialis Cant. qui locum tenebat Archiepiscopi absentis, sic exposuit. Quòd si contingeret D. Papam duas decimas Regi concessisse; quaesivit an Regi ultra concessum esset contribuendum? Respondit Episcopus Roffensis, quòd nullo modo est contribuendum. Cujus responsioni totus Clerus convocatus adhaerebat; quia consensus omnium & dissensus ab ipso Roffensi dependebat. Parliamentum habitum est mense Novembri. Ab illo Archiepiscopus Cant. propter bajulationem Crucis Archiepiscopi Ebor. se absentans, convocatis Suffraganeis suis quaesivit ab eis, an contra Eboracensem sibi vellent adhaerere. Illis omnibus expresse negantibus, solus Roffensis sibi adhaesit. Archiepiscopus interrogavit Episcopum Roffensem, quid esset facturus. Episcopus respondit; quòd petitâ licentiâ [...] Rege, & factâ monitione & comminatione in Parliamento, ne quicquam contra statum & jus Ecclesiae Cant. tractarent vel statuerent, ad partes secederet, [Page 371] & à Parlamento absentaret. Tunc majores de concilio Archiepiscopi dixerunt, quòd Rex Temporalia Archiepiscopi caperet in manibus suis. Quibus Episcopus. Major honor non posset Archiepiscopo accedere, quàm si pro justitiâ & causâ Ecclesiae ipsius persecutionem pateretur: adjiciens, quòd multa commoda per hoc sequerentur: viz. quòd tunc haberet bonam causam superfluam & inutilem familiam amovendi, ac subsidium à Clero suo petendi & obtinendi; & quòd per illam viam & non aliam relevabitur. Placuit Archiepiscopo consilium ejus; sed non est secutus illud.

Anno quinto regni Edwardi III. [Christi MCCCXXXI.] in primâ septimanâ Quadragesimae Episcopus perrexit videre defectus & ruinas aedificiorum Ecclesiae Roffensis; & inveniens tam in Ecclesiâ quàm in officiis omnibus domos omnes reparatione magnâ indigere, pro domibus reparandis, Refectorio & longo pistrino noviter aedificandis, cc. libras Capitulo tradidit; ultra cccc. marcas, quas eis antea dedit ad aedificia Maneriorum Capituli reparandá & stauro instauranda. Die S. Lucae proximò sequenti Episcopus Cancellum, quem novum fecerat, & Ecclesiam de Iselham jure proprio dedicavit. In Festo SS. Simonis & Judae, mortuo jam Rectore de Burnedish; misit Clericos suos cum Procuratore pro inductione Ecclesiarum de Catyngton & de Burnedish habendâ, factâ inductione per Officialem Archidiaconi Suffol [...]. Visitavit tunc jure proprio Decanatum de Iselham; & in crastino S. Martini coepit visitare, & in Festo Nativitatis terminavit. Die Sabbati quatuor temporum ad petitionem Monachorum S. Edmundi in Ecclesiâ de Iselham proprio jure ordinario Ordines celebravit. Quo die summo mane quidam M. Herveus Bermere commissionem unam ad celebrandum Ordines ibidem auctoritate Willelmi de Hermine Norwicensis Episcopi Episcopo Roffensi offerens, rogando ut illam admitteret, & ne in praejudicium Domini sui Norwicensis Episcopi Ordines celebraret. Cui Episcopus respondit; quod jure proprio & non auctoritate Norwicensis Episcopi Ordines celebrare ibidem intendebat. Fuerunt enim superstites in Monasterio & villâ de Bury & in Archidiaconatu Sudburiae Monachi, Presbyteri & Clerici multi; qui antiquitus à Laurentio, Waltero, Johanne, Thomâ de Ingelthorp & Thomâ de Woldham Episcopis Roffensibus in Ecclesiis de Iselham & Frekenham sacros majores & minores Ordines receperunt. Episcopus Norwicensis pro dictâ Ordinum celebratione plurimùm commotus, litem illi in Curiâ Cant. movit; sed incassum, productis ab Episcopo Roffensi sententiis eâ de re ab Archiepiscopis Huberto, Bonifacio, & Johanne Pecham in favorem suae Sedis olim latis.

Anno VI. regni Regis Edwardi III. [Christi MCCCXXXII.] factum est Londoniae Concilium Regis in Festo S. Hilarii. In quo Concilio Episcopus Roffensis licèt absens, tamen vocatus, si pecuniam effudisset, Regis Thesaurarius fieri potuisset. Sed nullam obtulit; ideo nullum officium obtinuit. Sequuntur plura alia Episcopi hoc anno gesta, notatu [...] parum digna.

Anno VII. regni Regis Edwardi III. [Christi MCCCXXXIII.] Episcopus Roffensis illo toto Autumno apud Trottisclyve commorans, die Dominicâ prox. post Festum Assumptionis B. Mariae apud Maghfeld Archiepiscopum Symonem in magnâ tristitiâ sedentem videre perrexit ad consolandum eum & consulendum, quòd per omnes vias satageret à sententiâ qua ligatus erat absolvi. Qui quidem Archiepiscopus cùm respondisset, se parum curare de absolutione; Episcopus Roffensis apud Trottisclive rediit. Die verò Jovis ante Assumptionem B. Mariae apud Roffam veniens, Johannis de Speldhurst tunc Prioris resignationem officii Prioratûs in scriptis admittens, Johannem de Scapeyâ Doctorem in Theologiâ ad nominationem Capituli modo antiquitus usitato praefecit in Priorem. Modus verò antiquitus talis est; quòd omnes Monachi in Capitulo congregati, & ad hoc specialiter per Episcopum praemuniti, exceptis Monachis in cellâ de Filchestowe qui ad id vocari non [Page 372] debent, Episcopus vota singulorum singillatim scrutans sic dicendo, Quem nominas tu in Priorem? Factoque hujusmodi scrutinio & habitâ collatione cum Clericis de meritis, zelo & numero personarum nominantium per Episcopum, idem Episcopus unum de nominatis, quem suis judicio & reputatione magis idoneum invenerit, assumens, sic nominato administrationem spiritualium & temporalium committit. Et statim ab omnibus Prior sic ad stallum suum ducitur, Episcopo prosequente & dicente benedictionem super installato. Postea Episcopus coram omnibus in Capitulo constitutus omnibus praecipiet, quòd Priori suo obediant. Fuit Prior ille optimis moribus & conditionibus, in scientiâ & literaturâ multipliciter insignitus; quem Episcopus à juventute educaverat, materiam bonam in eo praevidens, & habitu Monachali postea induit; quòd Ecclesiae proficeret in futurum, spem habuit bonam: quod rei exitus postea approbavit. Die Lunae ante Nativitatem B. Mariae Episcopus ad videndum novas domos apud La Place, quas fieri fecerat, est profectus; & sic per Dertford ad videndum fenestram in Cancello Ecclesiae, quam similiter fecerat fieri; & deinde apud Stone ad ordinandum novam wallam contra Thamisiam. Die verò Lunae proximâ post Festum S. Matthaei Capitulum Roffense visitavit. Die Martis post Festum S. Paulini in aurorâ Symon Archiepiscopus Cant. apud Maghfeld obiit; quem Episcopus Roffensis die Martis post xiv. dies obitûs sui in Ecclesiâ Cant. sepelivit. Celebravit Festum S. Andreae Episcopus apud Trottisclive; & exenium S. Andreae de Monachis Roffensibus toto tempore suo pacificè percepit.

Anno viii. regni Regis Edwardi III. [Christi MCCCXXXIV.] Dominicâ mediâ Quadragesimae Episcopus Roffensis literas Johannis Cant. Archiepiscopi deprecatorias recepit; quòd Pallium sibi directum per Papam ad eum apud Eboracum deportaret. Roffensis tunc Episcopus Pallium apud Trottisclyve per v. septimanas & ampliùs expectavit, & ad eundum se paravit. Tandem Archiepiscopus pro nuncio Regis mare transiens, & in Pontino apud la Garde moram faciens, Episcopo Roffensi iteratò scripsit, quòd ad ipsum cum Pallio festinaret. Recepit Episcopus Roffensis Pallium in Capellâ de Hallyng die Lunae ante Festum S. Georgii; & mare transiens die Sabbati sequenti, Pallium cum Bullis Papae Archiepiscopo liberavit in Ecclesiâ villae de Rue prope la Garde in Pontino; & mox ad partes Angliae remeavit; cum magno tamen periculo & incommodo propter tempestatem in mari iter peregit. Episcopus aestivavit apud Hallynge; excepto quòd per xii. dies post Exaltationem S. Crucis in Parliamento Regis fuit Londoniae, & quòd in Intronizatione Johannis Cant. Archiepiscopi die Dominicâ in Festo S. Dionisii praesens fuit.

Forma dandi Pallium Johanni Archiepiscopo Cant. anno MCCCXXXIV. die xxiv. Aprilis.

Ad honorem Dei omnipotentis & B. Virginis & SS. Petri & Pauli & D. Papae Johannis XXII. & S. R. E. necnon & Cant. Ecclesiae tibi commissae, tradimus tibi Pallium de corpore B. Petri sumptum, plenitudinem videlicet Pontificalis officii; ut utaris eo infra Ecclesiam tuam certis diebus, qui exprimuntur in privilegiis ei ab Apostolicâ Sede concessis.

Item forma Juramenti.

Ego Johannes Archiepiscopus Cant. ab hac horâ in antea fidelis & obediens ero B. Petro sanctaeque Apostolicae Romanae Ecclesiae & Domino meo Johanni Papae XXII. suisque successoribus canonicè intrantibus. Non ero in consilio aut consensu vel facto, ut vitam vel membrum [perdant] vel capiantur malâ captione. Consilium verò, quòd mihi credituri sint per se aut [Page 373] nuncios seu per literas, ad eorum damnum me sciente nemini pandam. Papatum Romanum & regalia S. Petri adjutor eis ero ad retinendum & defendendum, salvo meo ordine, contra omnem hominem. Legatum Apostolicae Sedis in eundo & redeundo honorificè tractabo, & in suis necessitatibus adjuvabo. Vocatus ad Synodùm veniam, nisi praepeditus fuero canonicâ praepeditione. Apostolorum limina singulis trienniis visitabo aut per me aut per meum nuncium, nisi Apostolicâ absolvar licentiâ. Possessiones verò ad mei Archiepiscopatûs mensam pertinentes non vendam neque donabo neque impignorabo neque de novo infeudabo vel aliquo modo alienabo, inconsulto Romano Pontifice. Sic me Deus adjuvet & haec sancta Dei Evangelia.

Anno ix. regni Regis Edwardi III. [Christi MCCCXXXV.] Episcopus Roffensis integrum ferè annum in litigando adversùs Episcopum Norwicensem in Curiâ Cant. insumpsit.

Anno x. regni Regis Edwardi III. [Christi MCCCXXXVI.] Episcopus Norwic. ad Parlamentum Regis, licèt graviter infirmus, spe tamen officium in Curiâ Regis obtinendi veniens, ut dicebatur, die Mercurii proximo post Festum Annuntiationis B. Mariae ex hac vitâ inopinatè est subtractus: cujus animae remittat Deus injuriam quam Ecclesiae Roffensi fecit. Asserunt tamen quidam ipsius Secretarii, quòd ante mortem suam totum processum, quem in Curiâ contra Roffensem fecerat, per literas suas patentes revocavit. Die Veneris in crastino S. Jacobi Episcopus apud Roffam fuit invitatus ad ponendum fundamentum novi Refectorii; pro cujus fundatione & facturâ & aliorum aedificiorum licèt aliàs Priori mille marcas tradidisset, nunc tamen specialiter ad inchoandum novum Refectorium Priori & Conventui tradidit c. marcas; alioquin inchoatum non fuisset. Die verò Lunae in crastino Nativitatis B. Mariae Capitulum visitavit. In quâ visitatione J. de Hwytefeld Monachus Roffensis istud Thema proposuit, 1 Reg. xvii. 8. Fratres tuos visitabis: quod quidem thema sic est prosecutus. ‘Dominus Episcopus istud Capitulum habet visitare ut fratres; & non ut alios subditos; quia per ipsos est creatus & promotus; & si non fuisset Monachus, Episcopus non fuisset. Et adjecit: Non potest Dominus Episcopus dicere Capitulo suo, sicut dixit Johannes Norwicensis Episcopus Capitulo suo, viz. Johan. xv. 16. Non vos me elegistis, sed ego elegi vos; quia Fratres nostri de Capitulo elegerunt eum.’ Hoc verò modo coram Conventu, Clericis & Laicis multis ibi congregatis ad vituperium Episcopi sermonem suum continuavit totum. Et fortè non sine causâ; quia in Infirmitorio à Fratribus pro unâ lagenâ vini ad sic dicendum fuit conductus. Finito sermone, Episcopus verba sequentia Thematis sic est profecutus. ‘Filius noster hic thema assumpsit, Fratres tuos visitabis. Sed ubi omisit, nos incipimus; & cum quibus ordinati sunt disce. In quibus verbis astruxit, quòd visitandi sunt ut filii; & non ut fratres, & ut discipuli & non ut magistri. Et ad hoc quod dixit, quòd per eos extitit promotus, respondit Episcopus; quòd quantum studuerunt uno die in eligendo promovere, tantum & decies plus falsè & malitiosè laboraverunt & viribus totis institerunt ad dejiciendum jam promotum; & sic quicquid meruerunt in electione, demeruerunt; quoniam illum quantum in eis fuit dejecisse voluissent si praevaluissent.’ Et finiendo sermonem suum respondit Episcopus; quòd in nullo Monachis tenebatur. Orta est tunc dissensio inter Episcopum & Priorem; eò quòd Prior ex confidentiâ quorundam magnorum Episcopum & quosdam de suis parvi-pendebat & gravari clam procurabat, de tempore praeterito parum cogitans. Hoc tamen fecit ut juvenis de meritis suis & virtutibus se extollens, & insufficientiam Episcopi fortè parvi-pendens. Sed qualitercunque inter Episcopum & Priorem stet lingua bilancis, valeat tamen semper Ecclesia Roffensis. Tunc verò [Page 374] Episcopus Diocesin totam visitavit; & in Vigiliâ S. Michaelis rediit apud Hallynge. Die Lunae in quindenâ S. Hilarii apud Westmonasterium Comes Cornubiae frater Regis est sepultus. Johannes Cant. Missam celebravit, Henricus Lincoln. Evangelium, & Thomas Hereford. Episcopi Epistolam cum mitris indutis legerunt; quod nunquam antea visum fuit, nisi in Ecclesiâ Lugdunensi, ubi omnes Canonici portant mitras super capita; & ideo qui in novitatibus semper delectantur, novo semper sensu abundant, & non veterascunt.

Anno xi. regni Regis Edwardi III. [Christi MCCCXXXVII.] inter Episcopum & Priorem de serviantiis redimendis multoties extitit tactum. Unde factum est, quòd Prior pro licentiâ Regis habendâ lxxx. libras diversis obtulit, & promisit de bursâ Episcopi solvendas inscio Episcopo. Quod cùm Episcopus intellexisset, pecuniam quam habuit apud Roffam fecit alibi deportari. Attraxerat enim ea pecunia corda quorundam ad machinandum mirabilia. Sed amotâ illâ pecuniâ pro parte cessavit illa machinatio. Episcopus grangias de Brumheye, Frendesbury & Denyton, necnon & domos Manerii de Stone cum domo vaccarum apud Hallyng, in magnis sumptibus fecit reparare; similiter apud Middilton unam novam grangiam, & apud Frekenham molendinum novum ventricium fieri fecit. Die Veneris ante Translationem B. Thomae Martyris fuit Episcopus Cantuariae, & Ecclesiam Cathedralem reconciliavit: & iterum erat Cantuariae in Festo S. Andreae pro consecratione Episcopi Cicestrensis.

Anno xii. regni Regis Edwardi III. [Christi MCCCXXXVIII.] Episcopus Roffensis die Dominicâ proximâ post Festum Translationis B. Thomae in Capellâ Archiepiscopi apud Lamhethe praesens fuit cum aliis Episcopis in consecratione Episcopi London. quem Episcopus Cicestrensis Vicarius Archiepiscopi in remotis agentis consecravit.

Anno xiii. regni Regis Edwardi III. [Christi MCCCXXXIX.] Episcopus misit sex homines ad arma cum equis coopertis ad defendendam costeram Cantiae adversùs insultus Gallicarum Navium.

Anno xiv. regni Regis Edwardi III. [Christi MCCCXL.] Episcopus misit octo homines armatos suis sumptibus apud Sandwycum ad conducendum Regem ultra mare. Ipse autem apud Hallynge & Trottisclive moram fecit; & in Festo S. Andreae exenium S. Andreae, quod Gundulphus ordinavit, integrè percepit. Interfuit etiam Cantuariae in consecrationibus Episcopi Wigorn. in Dòminicâ Palmarum sumptibus ipsius Episcopi Wigorn. & Episcopi London. mediocriter procuratus secundâ Dominicâ Quadragesimae. Qui quidem Episcopus London. cùm moram traheret in hospitio ipsius Episcopi Roffensis apud La Place ad requisitionem Domini Cant. Archiepiscopi avunculi ipsius Episcopi London. camera illic incendebatur. In Vigiliâ S. Andreae Episcopus Roffensis Monasterium de Liesnes visitavit. Rex circa Festum S. Hilarii vocavit Archiepiscopum Cant. in Ecclesiâ suâ Cant. commorantem ad Concilium suum Londoniae tentum. Qui venire se excusans propter pericula quae metuebat, asserens se libenter velle ad Parliamentum Regis sed non ad Consilia venire. Nam animus Regis ab Archiepiscopo & benevolentia totaliter fuit subtracta.

Anno xv. regni Regis Edwardi III. [Christi MCCCXLI.] Abbas de Liesnes, cùm per Episcopum suum repertus fuisset inobediens, incorrigibilis & rebellis, necnon super criminibus multis convictus, bona Conventûs decoquens, adeò quòd Canonici sui nec victum nec vestitum haberent; jure cogente à statu suo est privatus. Qui sic privatus appellavit, Romam petiit, & languens ibi diu expectavit. Episcopus Roffensis cum suis tenentibus solvit Regi pro suâ decimâ lanâ in Cantiâ xii. libras & semissem.

[Page 375]Anno xvi. regni Regis Edwardi III. [Christi MCCCXLII.] Episcopus apud Trottisclyve per totum annum residens, Refectorium, Dormitorium & alios defectus in Ecclesiâ sumptibus suis pro majori parte fecit reparare.

Anno xvii. regni Regis Edwardi III. [Christi MCCCXLII.] Episcopus Roffensis in crastino Festi Corporis Christi Capitulum visitavit. Et sic inde discedens, Monasterium Monialium de Hegham similiter visitans, & deinde per Hoo parvulos confirmando transiens, apud Hallynge repedavit; ibique tunc die Veneris ante Festum S. Johannis Bapt. Abbati de Liesnes cvi. libras, xiii. sol. solvit pro quodam annuo redditu vi. marcarum, vi. sol. viii. den. uni Presbytero celebranti in Ecclesiâ Roffensi annuatim in perpetuum solvendo ab eisdem Abbate & Conventu de Liesnes.

Anno xviii. regni Regis Edwardi III. [Christi MCCCXLIII. Episcopus Campanile novum Ecclesiae Roffensis petris atque lignis altiùs fecit levare & illud plumbo cooperire, necnon & quatuor campanas novas in eodem ponere, quarum nomina sunt haec, Dunstanus, Paulinus, Itamarus, atque Lanfrancus. Volens Rex amicitiam & potentiam contra Regem Franciae sibi ampliare, misit Priorem Roffensem & D. Willelmum Trussell ad Regem Castelli in Hispaniâ in civitate Burgensi tunc existentem pro maritagio filii Regis Castelli & haeredis sui & filiae Regis Angliae. Qui Prior & Willelmus nunciun [...] gratis accipientes, illud foeliciter & discretè perfecerunt.

Anno xix. regni Regis Edwardi III. [Christi MCCCXLIV.] Episcopus circa Festum S. Michaelis feretra SS. Paulini & Ythamari de marmore & alabastro fecit renovare; pro qua quidem renovatione CC. marcas dedit.

Anno xxiii. regni Regis Edwardi III. [Christi MCCCXLVIII.] obiit Johannes de Stratford Archiepiscopus Cant. apud Maghfeld, dux Regis & ejus Consiliarius principalis in vitâ suâ; & ideo post mortem ipsius pro mercede suâ omnia ejus bona confiscantur, possessiones & praedia destruuntur. Toto hoc tempore Episcopus Roffensis moram fecit apud Hallynges & Trottisclive, sollicitus de mirabilibus mundi; & Ordines celebravit in utroque loco certis interstitiis temporum. Eodem anno pestis antea inaudita in Angliâ desaeviebat. Episcopus Roffensis de modicâ familiâ suâ iv. Sacerdotes, v. Scutiferos, x. homines de ministerio, vii. Clericos juvenes, & vi. pagetos perdidit; & sic non remansit in aliquo officio qui sibi serviret. Apud Mallinges fecit duas Abbatissas; & mox obierunt. Nec remanserunt ibidem nis [...] iv. Professae & quatuor non professae Moniales; de quibus Episcopus uni spiritualia alteri temporalia custodienda commisit, quia non inveniebatur sufficiens persona ad officium Abbatissae. In hac pestilentiâ plures Capellani & stipendiarii Curati noluerunt sine excessivo salario deservire. Hos Episcopus Roffensis dato ad Archidiaconum Roff. mandato anno MCCCXLIX. die xxvii. Junii, sub poenâ suspensionis & interdicti jussit eisdem stipendiis deservire. Plures etiam Clerici beneficiati, numero Parochianorum per pestem adeò diminuto, ut de reliquis oblationibus vivere non possent, beneficia sua deserverunt. Hos Episcopus mandavit Parochias suas repetere; & Rectoribus seu Vicariis Beneficiorum exilium, quorum proventus annui ad verum valorem x. marcarum se non extendunt, licentiam dedit annuatim unum Annuale vel alium Missarum numerum, pro quibus aequalia debeantur stipendia, à suis Parochianis vel alienis undequaque recipere, hujusmodi exilitate proventuum durante.

Post mortem Archiepiscopi Papa ad preces Domini Regis M. Johanni de Offord ejus Cancellario Archiepiscopatum dedit, viro debili & paralitico; qui pecuniam magnam undique mutuans ad magnam summam, inutiliter Papam eam exeniavit & presentavit, & totam perdidit; quia non multùm pòst vixit, sed die Ascensionis Domini obiit, & in Ecclesiâ Cant. est occultè [Page 376] sepultus, electus non consecratus; & sic multos creditores depauperando destruxit. Nam his temporibus in foro venalium majora Beneficia & pinguia sunt cara; quòd vix vel nunquam emptores beneficiorum lucrum inde possint reportare, sed omni eorum tempore langueant indigendo. Sicuti nostris temporibus plures vidimus beneficiatos esse semper atque vivere in egestate & angariâ. De quibus Fr. Thomas de l. Lyld. London de Ordine Praedicatorum Episcopus Eliensis unus fuit, & multi alii quorum non est numerus. Et nichilominus non obstante tantâ caristiâ semper emptores inveniuntur ad confusionem Ecclesiae & destructionem. Per idem tempus Capitulum Cant. M. Thomam Bradewardyn de Condennâ Roffensis Dioceseos oriundum, quem mox post mortem Archiepiscopi elegerant, secundò nunc elegerunt; & priusquam electio ad Papam pervenit, Papa M. Thomae more solito dedit Archiepiscopatum Cant. malens grates habere ipsemet quàm eligentes. Sed post collationem suam Dominus Rex pro Electo scripsit, qui aliàs eum impedivit. Sed quòd dolendum est dicere, Archiepiscopatus ita est destructus per tot vacationes & malam custodiam atque per solutiones factas Curiae Romanae; qu [...]d diebus nostris non creditur posse reparari. A diebus B. Thomae non est visum vel auditum, quòd Ecclesia Cant. in rebus & possessionibus necnon & in oneribus insolitis, ut diebus istis existit, depauperata extiterit & destructa. Igitur M. Thoma de Curiâ Romanâ revertente consecrato, versùs Londoniam festinavit, & in Hospitio Episcopi Roffensis apud La Place per quatuor dies infirmus pausans obiit. Tunc mox Capitulum Cant. M. Simonem de Islepe Clericum Regis elegit; & ad preces Regis Papa misit sibi in Angliâ Bullas confirmationis & consecrationis cum onere consueto. Qui in Ecclesiâ S. Pauli London. ab Episcopis London. Winton. & Wigorn. est consecratus. Unde Monachi Cantuariensis indignati, offensi & murmurantes poenituerunt de facto suo. Archiepiscopus verò Archiepiscopatum suum rebus omnibus & possessionibus spoliatum & destructum inveniens & denudatum, quò se verteret ignorabat.

Anno xxiv. regni Regis Edwardi III. [Christi MCCCXLIX.] per totum illum annum Episcopus Roffensis senex & decrepitus apud Trottisclyve morabatur, languens & dolens de subitâ mutatione saeculi; quia in omnibus Maneriis Episcopatûs aedificia & clausurae corruebant, & vix Maneria illo anno de centum libris respondebant. Praeterea in Monasterio Roffensi tanta fuit victualium inopia, quòd Monachi ad triturandum panem suum sunt coacti. Prior tamen omnibus bonis abundabat. Sed quia Prior Roffensis per quosdam Gallicos viz. Comitem de Ew & Camerarium de Kambrevile, qui apud Cam in Normanniâ capti erant & in Angliam ducti, gratiam & amicitiam Papae & Regis Franciae adeò adquisierat; quòd parum de suâ curâ & officio curabat, immò veriùs parvi-pendebat statum suum. Et tamen ^e Episcopus Roffensis in tempore illo Episcopatum in manus Papae ad opus ipsius Prioris resignaverat. Et Rex Priorem Papae honorabiliter & sufficienter scribendo commendavit; sed ipse Prior tantum confidebat de amicitiâ supradictâ; [Page 377] quòd statum Episcopalem necnon & Prioratûs Roffensis pro nichilo reputans, propriae voluntati & prudentiae inhaerendo, omnium amicorum ipsius & aliorum audientium obloquium & vituperium incurrebat. Episcopus Roffensis Abbatias & Monasteria de Liesnes & Mallyng visitans, invenit ea ita destructa per malam diutinam custodiam; quòd durante isto saeculo usque ad diem judicii creditur ea non posse reparari. Dominicâ primâ mensis Augusti Archiepiscopus Cant. Symon de Yslepe Ecclesiam suam intrans, festum tenuit in Refectorio Monachorum ad vitanda solita excessiva & superflua communia, quae Deo odiosa sunt, & quorum memoria cum sonitu perit, & facientes ea pro magno tempore depauperat. Nam festa intronizationum & consecrationum Episcoporum & incoeptionum Clericorum in Universitatibus plùs ad ostentationem, jactantiam & pompam fiunt quàm ad honorem.

[Page 378]

SUCCESSIO Episcoporum Roffensium Ab anno MCCCLII. ad Reformationem.

JOHANNES DE SHEPEY.

HAymo Episcopus munus abdicare anno 1349. in animo habuit. Successor Will. Dene in fine. illi Regis favore & Monachorum votis designatus est Johannes de Schepey, S. T. P. Prior Roffensis Ecclesiae; qui meritorum & amicorum fiduciâ ad altiorem dignitatem aspirans, apud Papam effecisse videtur, Registr. Islip. ne Hamonis resignatio rata haberetur. Episcopatum igitur invitus Hamo usque ad obitum tenuit. Isto demum defuncto anno 1352. Monachi licentiâ eligendi ab Archiepiscopo die 27. Decembr. acceptâ, Johannem Priorem suum ad Episcopatum rite elegerunt. Eundem antea Papa solito provisionis titulo sedi Roffensi praefecerat, Bullâ 1352. 22. Octobr. datâ. Consecratus sub initium anni 1353. temporalia & spiritualia Episcopatus sui à Roberto Pat. 30. E. 3. par. 3. m. 10. Priore Cant. Archiepiscopi tunc in transmarinis agentis Vicario, accepit 1353. 28. Februarii. Summus regni Thesaurarius anno 1356. constitutus, Walsingham p. 173. id muneris adhuc anno 1358. administravit. Obiit anno 1360. 19. Octobr. in manerio suo vocato La Place juxta Lametham. Registr. Islip.

WILLELMUS WITLESEY.

Monachi Roffenses licentiâ eligendi ab Archiepiscopo acceptâ 1360. 23. Registr. Islip. Octobr. Willelmum Witlesey Archidiaconum Huntindoniensem, & Archiepiscopi Cant. in Spiritualibus Vicarium, Episcopum elegerunt. Electum Innocentius Papa jure provisionis confirmavit 1361. 31. Julii. Spiritualia Episcopatûs sui Willelmus ab Archiepiscopo accepit 1361. 28. Nov. Temporalia, interposito priùs de fide Sedi Cant. praestandâ juramento, die 25. Decembr. Birchington p. 45. Consecratus est anno sequenti die 6. Februarii; Wigorniam translatus 1363.

THOMAS TRILLECK.

Thomas Trilleck, in Jure Licentiatus, Canonicus Wellensis admissus 1329. Registr. Islip. 20. April. postea Decanus Ecclesiae S. Pauli London, ad Episcopatum Roffensem (priùs electus à Monachis) provisus est ab Urbano Papâ 1364. 6. Martii. Spiritualia ab Archiepiscopo recepit 1364. 23. Julii, temporalia 26. Decemb. Birchington p. 45. Continuatio Higdeni. consecratus demum apud Lametham 1365. 5. Januar. Sic enim Birchintoni locum emendandum sentio. Obiit anno 1372. circa Natale Domini.

THOMAS DE BRYNTON.

Post Trillegi obitum Monachi licentiâ eligendi ab Archiepiscopo datâ 1372. Id. 27. Dec. Priorem suum Johannem de Hertley in Episcopum elegerunt. Electum Registr. Witlesey. Gregorius Papa rejecit; & loco ejus Episcopatum Thomae de Brynton [Page 379] jure provisionis contulit 1373. 31. Jan. Is Decretorum Doctor, & Ecclesiae Norwicensis Monachus, cùm perlustratis Angliae gymnasiis Romam adveniret, Bale Cent. 12▪ cap. 12. non vulgaris eruditionis famâ Papae gratiam nactus, summus ab ipso Romanae Sedis Poenitentiarius renunciatus fuerat. Episcopus Roffensis creatus, Spiritualia Sedis suae ab Archiepiscopo accepit 1373. 20. Martii, temporalia Walsingham p. 336. ab eodem 8. April. Postea Ricardo II. Regi à Confessionibus admotus, obiit anno 1389. Bromtonum vocat Monachus Eveshamensis, Higdeni Continuator; qui plura de illo habet.

WILLELMUS DE BOTLESHAM.

Rejecto Johanne Barnet, quem Monachi elegerunt, Urbanus vi. Papa Episcopatum Registr. Courtney. Willelmo de Botlesham, Ordinis Praedicatorum, Episcopo Landavensi donavit 1389. 27. Aug. Istum enim jamdiu charum habuerat; quia secum permanserat in persecutionibus suis tempore quo apud Luceriam fuit obsessus: P. 337. ut verbis utar Walsinghami, qui eundem Johannem minùs rectè appellat. Translatus à Papâ ad Sedem Roffensem, spiritualia & temporalia ab Archiepiscopo Cant. juramento fidelitatis praemisso, apud Lametham 1389. Registr. Arundell. diebus 14, & 15. Decembr. recepit. Obiit anno 1400. mense Februario. Mors enim ejus Archiepiscopo nunciata est 1400. 26. Febr.

JOHANNES DE BOTLESHAM.

Johannes de Botlesham, Juris Licentiatus, medio anno 1398. Vicarius Registr. Scrope. erat Generalis Archiepiscopi Ebor. Postea in familiam Archiepiscopi Cant. ascitus, Episcopatum Roffensem anno 1400. adeptus est, consecratus à Thomâ Registr. Arundell. Archiepiscopo in Ecclesiâ Cant. die 4. Julii. Testamentum condidit 1404. 15. April. & ante 24. diem Aprilis obiit.

RICARDUS YONG.

Ricardus Yong, Episcopus Bangorensis, provisus erat ad Episcopatum Registr. Arundell. Roffensem à Bonifacio Papâ 1404. 28. Julii. Papâ autem post bimestre tempus defuncto, translatio nondum completa authoritate caruit. Provisionem quidem ratam habuit Innocentius Bonifacii successor; verùm Ricardus penès Angliae hostes (Wallos rebelles puto) in captivitate detentus, novam Sedem adire non potuit; & procuratores ipsius admittere Archiepiscopus recusavit. Ut Sedes enim diu vacaret, maximè interfuit Archiepiscopo; cui pro more redditus ejus durante vacatione cesserunt. Hominis misertus Innocentius Papa literis ad Archiepiscopum datis 1406. 22. April. illum per procuratores admitti jubet. Rescribit Archiepiscopus se non abnuere, Bullas autem translationis sibi nondum à Ricardo transmissas. Inter haec moritur Innocentius; succedit Gregorius XII. qui translationem Ricardi 1406. 11. Novembr. confirmavit. Tandem igitur aliquando Ricardus temporalia & spiritualia Sedis Roff. ab Archiepiscopo obtinuit factâ professione apud Lametham 1407. 2. Maii. Anni tamen translationis illius in scriptis publicis à Bonifacii Registr. Chichley. bullâ editâ numerantur. Testamentum condidit 1418. 17. Oct. & ante decem dies exactos obiit.

JOHANNES KEMP.

Johannes Kemp, L. D. Archidiaconus Dunelmensis, electus à Monachis Id▪ Roffensibus 1419. mense Januario, provisus est à Martino Papâ die 26. Junii, admissus ab Archiepiscopo ad temporalia pariter ac spiritualia die 9. Sept. eodem [Page 380] circiter tempore consecratus. Natus is fuerat in parochiâ S. Gregorii de Wye Dioc. Cant. ubi postea collegium Sacerdotum fundavit ad latus occidentale Registr. Kemp. Ebor. Coemiterii Ecclesiae, titulo Collegii SS. Gregorii & Martini de Wye; primumque Registr. Chichley. illis praepositum Ricardum Ewan constituit 1448. 14. Jan. Cicestriam translatus est 1421. 28. Febr.

JOHANNES LANGDON.

Translato Cicestriam Johanne, electus est à Monachis Thomas Spofford Registr. Chichley. Abbas Coenobii S. Mariae Ebor. quem ante consecrationem susceptam Papa Herefordiam transtulit 1421. 17. Nov. eodemque die ad Episcopatum Roffensem provisionis titulo evexit Johannem Langdon. Monachus is in Ecclesiâ Reg. Molash. Tho. Cawston Hist. de Monachis Cant. Christi Cant. anno 1398. admissus, S. T. B. 1400. creatus, summâ eruditionis laude enituit; & inter alia ingenii monumenta in lucem edita, scripsit Chronicon de rebus Angliae, quod Thomas Rudburnus in Praefatione ad Historiam Minorem laudat. Doctorem Theologiae apud Oxoniam creatum fuisse Balens asserit; & ni me multum fallit memoria, illum Collegii Cantuariensis apud Cent. 7. cap. 68. Oxoniam, Monachorum Cant. eo tempore proprii, Custodem fuisse, quando Roffensis Episcopus constitutus est, in Registro Cant. deprehendi. Certè Subprior Monachorum Ecclesiae Cant. antea fuerat & in Synodi Londinensis anno 1411. sessione primâ concionem habuit. Consecratus est Cantuariae ab Henrico Archiepiscopo 1422. Dominicâ S. Trinitatis. Missus ad Concilium Basileense ineunte anno 1434. obiit ibidem ante exitum anni die 30. Septembr. Obit. Cant. Corpus in Angliam reportatum Londini sepultum fuisse Baleus docet.

THOMAS BROUNS.

Thomas Brouns, aliis Brown, utriusque Juris Doctor, Decanus Ecclesiae Registr. Chichley. Sarum, & per plures annos Archiepiscopi Cant. in spiritualibus Vicarius, consecratus est in Episcopum Roffensem ab Henrico Archiepiscopo apud Cantuariam 1435. 1. Maii; & sequenti die tam spiritualia quàm temporalia sedis suae ab eodem restituta accepit. Ad Concilium Basileense ablegatus; ut decessoris vices inibi suppleret, dum rebus in Concilio gerendis operam navaret, Episcopus Norwicensis renunciatus est bullâ Eugenii Papae datâ 1436. 19. Septembr.

WILLELMUS WELLS.

Thomae Spofford ad Episcopatum Roffensem electo successit in Abbatiâ S. Registr. Stafford & Chichley. Mariae Ebor. Willelmus Wells; idemque Thomae Brouns Episcopi ad Norwicum translati locum excepit, consecratus anno 1436. Dominicâ in Ramis Palmarum. Anno 1440. ad Papam & Imperatorem à Rege legatus est. Testamentum Bekinton. epist. f. 134. condidit 1444. 7. Febr. quod post obitum ipsius in Curiâ Archiepiscopali probatum est die 14. Maii sequentis. Obitum die 2. Martii intermedii contigisse Godwinus scribit. Undenam id hauserit, incertum. Falsum autem esse constat ex Registro Stafford. Anno enim 1444. 26. Febr. Archiepiscopus Robertum East receptorem omnium temporalium proventuum Ecclesiae Roff. vacantis constituit; & die 3. Martii Monachi Roff. licentiam eligendi Episcopum ab Archiepiscopo postulârunt, die sequenti concessam.

JOHANNES LOWE.

Johannes Lowe, è Comitatu Wigorniensi oriundus, in Collegio Wigorniensi Bale Cent. 7. cap. 91. Fratrum Eremitarum S. Augusti à teneris annis educatus, literarum & [Page 381] provectioris ingenii famâ Doctoratûs gradum adeptus, Prior Coenobii Augustiniani apud Londinum, & demum Ordinis sui Provincialis constitutus est. Instructissimam libris undique conquisitis in Conventu suo Londinensi bibliothecam Regist. Stafford. posuit; plures & ipse libros elucubravit. Tandem Episcopus Asaphensis, & ex Asaphensi Roffensis evasit, translatus ab Eugenio Papâ 1444. 22. April. spiritualia & temporalia à Johanne Cant. Archiepiscopo accepit die 14. Junii sequentis. Obiit anno 1467. in Ecclesiâ Roffensi sepultus.

THOMAS ROTHERAM.

Thomas Scot, Rotheram à loco natali dictus, successit. Is licentiam consecrationis extra Ecclesiam Cant. suscipiendae obtinuit 1468. 27. Martii, Lincolniam Registr. Cant. translatus anno 1471.

JOHANNES ALCOCK.

Johannes Alcocke, Decanus Capellae Regiae S. Stephani apud Westmonasterium, Registr. Cant. Custos Rotulorum constitutus est 1462. 29. April. Anno 1472. Episcopatum Roffensem adeptus est, indultá ei licentiâ consecrationis extra Ecclesiam Cant. suscipiendae 1472. 13. Martii. Anno sequenti die 20. Sept. Magni Sigilli custodiam accepit. Wigorniam translatus est anno 1476.

JOHANNES RUSSELL.

Johannes Russel, ab anno 1472. Archidiaconus Berkesiensis, ad Episcopatum Registr. Well▪ & Cant. Roffensem promotus, licentiam consecrationis extra Ecclesiam Cant suscipiendae tulit 1476. 20. Septembris. Edwardi Principis pueritiae regendae admotus, Lincolniam translatus est anno 1480.

EDMUNDUS AUDLEY.

Edmundus Audley, Artium Magister, Canonicus Wellensis admissus 1475. Registr. Well. Ebor. Cant. 27. Oct. Eboracensis 1478. 29. Oct. Roffensis Episcopus anno 1480. renunciatus, licentiam consecrationis extra Ecclesiam Cant. suscipiendae obtinuit die 18. Septembr. Herefordiam translatus est medio anno 1492.

THOMAS SAVAGE.

Thomas Savage, L. D. Canonicus Ebor. admissus 1451. 25. Jun. postea Registr. Ebor. Cant. & Morton. Decanus Capellae Regiae Westmonasteriensis factus; ad Episcopatum Roffensem evectus, licentiam consecrationis extra Ecclesiam Cant. suscipiendae à Conventu Cant. impetravit 1493. 13. April. Provisus antea fuerat ab Alexandro Papâ 1492. 3. Dec. Londinum demum translatus est sub exitum anni 1496.

RICARDUS FITZ-JAMES.

Ricardus Fitz-James, S. T. P. Vicarius de Mynhead in agro Somersetensi, Registr. Well. Bourchier, Cant. & Warham. Canonicus Wellensis admissus 1475. 4. Martii, Custos Collegii Mertonensis apud Oxoniam à Thomâ Archiepiscopo Cant. constitutus 1483. 20. Martii, Episcopus Roffensis creatus, licentiam consecrationis extra Ecclesiam Cant. suscipiendae obtinuit 1497. 17. Maii. Cicestriam translatus est ineunte anno 1504. Post translationem enim completam Spiritualia Episcopatûs in Archiepiscopi manus accepta sunt 1504. 20. Febr.

[Page 382]

JOHANNES FISHER.

Johannes Fisher, honestis parentibus apud Beverlacum in agro Eboracens [...] Geo. [...]ilius in Vitâ ejus. natus anno 1459. post prima literarum elementa in Scholâ Ecclesiae Collegiatae Beverlacensis hausta, Cantabrigiam missus, altiorum disciplinarum studio in Aula S. Michaelis foeliciter incubuit, Artium Magister anno 1491. S. Theologiae Doctor 1501. creatus; brevi post Willelmo Melton praeceptori suo ad Cancellariatum Eboracensis Ecclesiae translato in Praefecturâ Aulae dictae successit; & supremum Academiae magistratum anno 1501. atque iterum 1504. gessit. Crebrescente rarae eruditionis famâ, Margaretae Comitissae Richmundanae à sacris est adscitus; ipsique author erat, ut in literarum & pietatis incrementum duo magnifica Collegia, alterum Christo, alterum D. Johanni Evangelistae sacrum, apud Cantabrigiam fundaret & amplissimis redditibus dotaret: annua quinetiam stipendia Theologiae Praelectori in utraque Academiâ in perpetuum solvenda assignaret. Anno 1504. Episcopus Roffensis à Rege designatus, à Julio Papâ confirmatus est editâ Provisionis bullâ die 14. Re [...]istr. Warham. Octobris. Praesul certè optimus, & nullis non laudibus dignus, seu eruditionem spectes, quae longè supra vulgus Theologorum posita est; seu vitae sanctitatem, qua ad Apostolici temporis Episcopos propiùs accessit. Nec minori curâ Cancellarii sibi ab Academiâ Cantabrigiensi demandatum quàm Episcopi munus obiit; reformatis Academicorum moribus, sublevatâ paup [...]rtate, studiis provectis. Cui dum officio sedulus incumberet, Collegii Reginalis Praefecturam sibimet à Sociis anno 1505. delatam non aspernatus, triennio administravit. Collegium insuper D. Johannis, quod Margareta Comitissa anno 1513. defuncta imperfectum reliquerat, curâ totius operis ipsi demandatâ, foeliciter consummavit; & praeter edita in Collegii usum statuta saluberrima, fundis & redditibus non contemnendis de suo auxit: ut bibliothecam suo tempore instructissimam mittam eidem donatam, sed aliorum injuriâ subreptam, & consilium de tertio Collegio apud Cantabrigiam propriis sumptibus construendo initum. Anno 1512. Concilio Lateranensi, à reliquis Angliae Praesulibus legatus, interfuit. Anno 1529. divortium matrimonii inter Henricum Regem & Caturinam Reginam olim initi acriter oppugnavit; tanto quidem partium studio abreptus; ut errorem viro erudito indignum passus, fidem & favorem adhibuerit deliris somniis Elizabethae Barton Sanctimonialis Cantianae; quae revelationem coelitus datam ementita, iniquos adversùs Regis divortium rumores in vulgus sparsit. Hujus praestigiis patrocinium dedisse Episcopus ineunte anno 1534. convictus, carceris poenam & bonorum omnium confiscationem meruisse adjudicatus est. Libertatem autem simul ac bona redemit, datâ Regi ter mille librarum summâ, quae integros unius anni proventus ex Episcopatu Roffensi prodeuntes valere eo tempore censebatur. (si Authori Vitae ejus fides sit habenda.) Eodem circiter tempore lata fuerat Lex in Comitiis regni publicis, Regis & Annae Bolenae conjugium confirmans, regnique successionem proli regiae ex illâ suscipiendae annectens, additâ juramenti formulâ, quod ejusce gratiá à Magnatibus regni praestari deberet. Id Fisherus praestare nolens, in carcerem datus est 1534. 21. April. Sententia in ipsum lata in sequentibus regni Comitiis anno eodem exeunte habitis confirmata fuit; decretumque est Episcopatum Roffensem à die 2. Januarii sequentis vacaturum. Nullus tamen ipso vivente Episcopatum vacantem accepit. In eodem Parlamento lege publicâ sancitum fuerat, omnes suprematum regium oppugnantes vel abnegantes laesae majestatis crimine deinceps teneri. Suprematui regio Episcopus & olim palam obnitebatur, & nuper in privatis colloquiis obnixus dicebatur; vix tamen capitis discrimen adiisset, nisi Paulus III. Papa intempestivo admodum consilio usus, [Page 383] dignitatem Cardinalitiam, titulo S. Vitalis Presbyteri Cardinalis, illi contulisset 1535. 21. Maii, insigniis Cardinalitiis Calesiam usque transmissis. Eâ re Henricus Rex maximè commotus, Episcopum judicio sisti & oppugnati suprematûs poenam evestigio subire jussit. Sententiâ igitur 1535. 17. Junii à Judicibus prolatâ, capite truncatus est in colli prope Turrim Londinensem die 22. ejusdem mensis, in Coemeterio Ecclesiae Omnium Sanctorum de Berking dictae in urbe Londinensi sepultus.

JOHANNES HILSEY.

Johannes Hilsey, S. T. D. ex Academiâ Cantabrigiensi, Ordinis Praedicatorum, & Conventûs Dominicani Londinensis Praeses, post Fisheri mortem sufficitur, non tamen ante annum 1537. consecratus. Conventum Dominicanorum Londinensem jure commendatorio simul rexit, eundemque Regi in manus tradidit 1538. 10. Nov. Reformationi Ecclesiae suo tempore inchoatae favebat.

NICOLAUS HETHE.

Nicolaus Hethe, S. T. D. Henrici Regis Eleemosynarius, successit, electus Registr. Cranmer. 1540. 26. Martii, consecratus in Ecclesiâ S. Pauli die 4. Aprilis.

[Page 384]

LIBELLUS A Monachis Roffensibus Anno MCCCLX. oblatus de Jure eligendi EPISCOPI.

EThelbertus Rex fundavit Ecclesiam Roffensem; & dedit Manerium de Hallinges S. Justo Roffensi Episcopo primo.

Ethelbertus Rex dedit Manerium de Snodelonde Bernardo Episcopo Roffensi.

Kenewolphus Rex Cantiae dedit Manerium de Borstall Dyoranno Episcopo Roffensi.

Ethelwolphus Rex dedit Manerium de Cuculstane Swyndulpho Episcopo Roffensi.

Offa Rex dedit Trottesclyve Wermundo Episcopo.

Aupredus Rex dedit Manerium de Frekyngham Burrico Episcopo Roffensi.

Edmundus Rex dedit Mallvnge eidem Episcopo.

Ethelredus Rex dedit Manerium de Stone Godrico Episcopo Roffensi.

Eadgarus Rex dedit Manerium de Bromlee Ethelstano Episcopo Roffensi.

Gauleramnus Archidiaconus Baiocensis in Episcopum à Monachis Roffensibus [electus fuit,] qui consecratus est in partibus transmarinis tempore Ricardi Archiepiscopi Cant. qui obiit anno MCLXXXIII. Baldwynus successit.

Mortuo Gauleranno Episcopo, literas Domini Regis suscepimus in haec verba. ‘Edwardus Dei gratiâ Rex Angliae, &c. Priori & Conventui Roffensis Ecclesiae salutem. Mando vobis, quatinus omni occasione remotâ tu Prior & duodecim de Monachis tuis discretis sitis apud Westmonasterium [coram] me vel Justiciariis meis in crastino S. Andreae Apostoli, parati facere electionem in Episcopum in Ecclesiâ vestrâ; & ibi vobiscum habeatis literas de Capitulo vestro patentes de ratihabitione illius electionis. Teste Ranulpho de Glanvillà apud Westmonasterium, per Osbertum de Camerâ.’ Euntibus igitur Monachis, & de licentiâ Domini Regis redeuntibus ut in Capitulo Roffensi fieret electio, unanimi assensu Capituli electus M. Gilbertus de Glanvillâ tunc temporis Archidiaconus de Lisewys in Pastorem. Quo facto, literas Domini Regis suscepimus in haec verba.

‘Henricus Dei gratiâ Rex Angliae &c. Priori & Conventui Roffensis Ecclesiae salutem. Audito qualiter negotium processit in eligendo vobis Episcop [...]; gavisi sumus, & quòd pacificè & unanimiter in electione vestrâ egistis, multimodas vobis gratiarum referimus actiones. Personam siquidem electam idoneam esse credimus regimini Ecclesiae, nobisque & vobis confidimus per gratiam Dei pro [...]uturam, & quòd ejus promotio communiter nobis provenit commodo pariter & honore. Rogamus itaque, ut personae eidem [Page 385] debitam reverentiam & obedientiam exhibeatis & honorem, caram etiam & dilectam habeatis.’ Teste &c.

Tunc processu temporis missi sunt Monachi apud Ottesord ad Dominum Archiepiscopum Baldewynum; à quo impetraverunt Electum suum confirmari. Et notandum, si objicitur quòd Dominus Archiepiscopus dixit in confirmatione suâ sic Do tibi Episcopatum Roffensem; quia verba hujusmodi usitata sunt in confirmationibus faciendis; & ideo non nocet, quia praecesserat electio in Capitulo; quod nullus probare potest nisi illi qui interfuêre electioni, scilicet qui sunt de Collegio. Et moneri debet, quòd Dominus H. de Cobham & alii decedentibus Episcopis Roffensibus gerebant custodiam Episcopatûs nomine Regis, & de exitibus respondebant ad Scaccarium Domini Regis.

Mortuo Gilberto Roffensi Episcopo, literas Domini Nicolai Tusculanensis Episcopi tunc temporis Legati suscepimus in haec verba. Nicholaus Dei gratiâ Tusculanensis Episcopus, Apostolicae Sedis Legatus, dilectis filiis Priori & Capitulo Roffensi salutem. Mandatum Domini Papae suscepimus in haec verba: ‘Innocentius Episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri Nicolao Tusculanensi Episcopo, Apostolicae Sedis Legato, salutem & Apostolicam benedictionem. Prudentiam tuam in Domino commendamus; quòd Roffensi Episcopatu vacante, cùm super ipsius custodiâ quaestio verteretur inter carissimum in Christo filium nostrum Johannem Angliae Regem illustrem & venerabilem fratrem nostrum Stephanum Cant. Archiepiscopum S. R. E. Cardinalem; tu sicut accepimus, sine praejudicio utriusque ipsam accepisti custodiam detinendam. Ut autem eidem Episcopatui in spiritualibus & temporalibus utiliter consulatur; fraternitati tuae per Apostolica scripta mandamus; quatinus injungas ex parte tuâ Roffensi Capitulo, ut absque morae dispendio personam idoneam sibi praeficiant canonicè in Pastorem, & requirant regium assensum. Tuque vocatis qui fuerint vocandi, cognoscas ad quem tempore vacationis pertineat ipsius Episcopatûs custodia; eique illam assignes, ad quem cognoveris pertinere, nisi fuerit ei priùs de Pastore provisum.’ Dat. Viterbii Idus Septembr. Pontificatûs nostri anno xvii. Hujus igitur auctoritate mandati absque morae dispendio vobis praeficiatis personam idoneam in Pastorem; salvâ auctoritate Domini Papae, si quae literae Apostolicae apparuerint. Dat. &c.

Ex tenore literarum istarum patet apertiùs, quòd Dominus Papa voluerit nos gaudere electione Canonicâ; & istas literas habemus penès nos. Et memorandum, quòd Dominus Legatus residens in Capitulo nostro monuit nos saepiùs, ut eligeremus auctoritate literarum Domini Papae; & commendavit quosdam de suis, asserens illos dignos honore Episcopali. Sed casu distulimus electionem. Processu verò temporis pervenerunt ad nos literae Domini Regis; in quibus continebatur de eligendo & providendo nobis Pastorem: de caetero intenderemus Domino Archiepiscopo Cant. sicut consuevimus intendere Domino Regi & suis praedecessoribus. Qualiter autem intendebamus Domino Regi, ex praedictis patet. Istae literae resederunt penès Archiepiscopum, nobis reclamantibus. Cùm igitur accessisset ad nos Dominus Archiepiscopus Stephanus, & nos saepiùs invenisset difficiles, eò quòd timebamus mutationem statûs Ecclesiae nostrae; asseruit non esse timendum, sed promisit fideliter se fore egregium & sollicitum pastorem & tutorem Ecclesiae de Roffâ. Tandem cùm esset diutiùs & saepiùs tractatum inter nos de eligendo pastore; & essemus solliciti providere virum idoneum secundùm Deum utilem & Regi & regno, qui esset gratiosus in conspectu tam Regis quàm Archiepiscopi; pervenit ad nos fama & opinio Magistri Benedicti Praecentoris S. Pauli, pro quo etiam Dominus Archiepiscopus spospondit & defixit animam suam. Habito igitur inter nos diligenti tractatu, & quandoque cum Archiepiscopo [Page 386] tum in thalamo Prioris tum apud Hallynge, praefiximus diem electioni nostrae, festum sc. S. Luciae Virginis. Veniente igitur ad nos Domino Archiepiscopo & residente in Capitulo, & praemonente attentiùs & exorante, ut provideremus nobis Pastorem secundùm Deum, virum quidem discretum, providum, moribus ornatum, idoneum ad executionem officii Episcopalis, qui commodè sciret & posset vices ejus supplere in omnibus; intulimus dicentes: Domine Pater, sumus eligere. Et nobis recedere volentibus à Capitulo, dixit M. Simon frater Domini Cantuariensis. Non debetis exire; sed Dominus meus exibit; quia electio facienda est in Capitulo. Et hoc dicto exivit Dominus Archiepiscopus & frater ejus cum eo. Quo facto, tractavimus diligenter de personâ Magistri Benedicti & de personis quorundam aliorum. Sed quoniam praevaluerat fama & opinio M. Benedicti, quem Dominus Archiepiscopus in multis commendaverat, & alii quamplures dignis laudibus extulerunt; unanimi assensu concorditer praedictum Benedictum elegimus in Pastorem. Tunc vocato Domino Archiepiscopo, recitata est electio coram eo, & tandem publicata. Et sine morae dispendio direximus duos de Monachis, sc. Willelmum tunc Priorem de Rente & Willelmum de Hoo socium ejusdem pro eo Parisiis; quia tunc ibidem rexit in Scolis. Qui revertens in Angliam, apud Herges confirmatus est, & tandem apud Oseneiam in die Conversionis S. Pauli cum honore consecratus.

Charta Johannis Angliae Regis de Patronatu Episcopatus Roffensis.

HEnricus Dei gratiâ Rex Angliae & Franciae & Dominus Hiberniae, omnibus [...]y Registro Warham [...]ol. 114. ad quos praesentes literae pervenerint salutem. Inspeximus irrotulamentum cujusdam Cartae Domini Johannis quondam Regis Angliae progenitoris nostri in haec verba. ‘Johannes Dei gratiâ Rex Angliae, Dominus Hiberniae, Dux Normanniae & Aquitaniae, Comes Andegaviae, Archiepiscopis, Episcopis, Abbatibus, Comitibus, Baronibus, Justiciariis, Vicecomitibus, Praepositis, & omnibus Ballivis & fidelibus suis salutem. Sciatis nos pro salute animae meae & antecessorum & successorum nostrorum Regum Angliae, de communi consilio Comitum, Baronum & aliorum fidelium nostrorum, reddidisse & concessisse Deo & Ecclesiae Christi Cant. & venerabili Patri nostro Stephano Cant. Archiepiscopo totius Angliae Primati & S. R. E. Cardinali patronatum Ecclesiae Episcopalis Roffensis cum omnibus pertinentiis, dignitatibus, libertatibus & liberis consuetudinibus suis. Ita quòd vacante illâ Sede Episcopali, custodiam & ordinationem illius Ecclesiae idem Archiepiscopus & successores sui habeant liberè & pacificè in perpetuum ut patroni. Ita quòd in ordinatione illius Ecclesiae de Episcopo & Episcopi electione nec ante nec post electionem Episcopi regius requiretur assensus; sed totum ad Archiepiscopum quicunque fuerit pertinebit. Episcopus autem vel Electus loci illius Temporalia, quae prius vocabantur Regalia, de manu praedicti Archiepiscopi & successorum suorum plenariè recipiet; & fidelitatem ei faciet de feodis pertinentibus ad Ecclesiam illam Episcopalem, tanquam Patrono ejusdem Episcopatûs. Servitia autem, quae nobis inde & haeredibus nostris debentur, Episcopus qui pro tempore ibi fuerit faciet praedicto Archiepiscopo & successoribus suis in perpetuum tanquam Dominis & Patronis; & ipse Archiepiscopus & successores sui eadem servitia per manus suas nobis & successoribus nostris facient. Faciet quoque Episcopus Roffensis [Page 387] nobis & haeredibus nostris fidelitatem tanquam Principi, sed non propter feodum. Quare volumus & firmiter praecipimus, quòd praedictus Archiepiscopus & successores sui praedictum Patronatum Episcopatûs Roffensis, cum custodiâ & ordinatione ejusdem cùm vacaverit, habeant & teneant liberè & quietè, pacificè, integrè, plenariè, cum omnibus pertinentiis, dignitatibus, libertatibus, & liberis consuetudinibus suis, in perpetuum; sicut praedictum est. Prohibemus autem ex parte Dei omnipotentis & B. Mariae & omnium Sanctorum & nostrâ; ne quis contra hanc piam & liberam redditionem & concessionem nostram venire praesumat. Quod si quis fecerit, maledictionem Dei & B. Mariae & omnium Sanctorum ac nostram incurrat. Testibus Dominis, W. Londoniensi, P. Wintoniensi, R. Eliensi, E. Herefordensi, J. Bathoniensi & Glastoniensi, H. Lincolniensi Episcopis, R. Comite Cestriae, W. Marescallo Comite Pembrokiae, W. Comite Arundellae, W. Comite Warennae, W. Comite de Ferrariis, S. Comite Wintoniae, W. Briwerre, Roberto filio Walteri, Galfrido de Maundevillâ, Ricardo de Muntfich, Thomâ de Erdinton. Dat. per manus M. Ricardi de Marisco Cancellarii nostri apud Novum Templum Londoniae xxii. die Novembris anno regni nostri xvi.’ Nos autem tenorem irrotulamenti Cartae praedictae ad requisitionem Henrici Chicchelee nunc Archiepiscopi loci praedicti duximus exemplificandum per praesentes. In cujus rei testimonium has literas nostras fieri fecimus Patentes. Teste meipso apud Westmonasterium vii. die Julii, anno regni nostri xiii.

Irrotulatur in memorandis Scaccarii de anno xiii. Regis Henrici VI. inter recorda de Termino Paschae, rotulo xi. ex parte Rememoratoris Thesaurarii in quodam processu tangente Henricum Archiepiscopum Cantuariensem.

REX Priori ac Monachis Roffensibus ac liberè tenentibus de Episcopatu Pat. 16. Johan. Regis, n. 11. salutem. Sciatis quòd reddidimus venerabili Patri nostro Domino Stephano Cantuariensi Archiepiscopo patronatum Episcopatûs Roffensis cum omnibus pertinentiis, tanquam jus suum. Et ideo vobis mandamus, quòd ei tanquam Domino & Patrono ejusdem Episcopatûs sitis in omnibus intendentes. Et in hujus rei testimonium has literas, &c. Teste Domino P. Wintoniensi Episcopo apud Novum Templum London. xxii. die Novembris, anno regni nostri xvi.

[Page 388]

JURA Episcopatus Roffensis Anno MCCCLX.

Subscriptae Ecclesiae pertinent ad [...]lationem Episcopi Roffensis qui pro tempore fuerit.

ECclesia de Suthflete, quae taxatur ad xxx. marcas.

Ecclesia de Bromlegh, quae taxatur ad xxx. marcas.

Ecclesia de Stone, quae taxatur ad xxxii. marcas.

Ecclesia de Snodelonde, quae taxatur ad x. libras.

Ecclesia de Cukestoun, quae taxatur ad xii. marcas.

Ecclesia de Woldeham, quae taxatur ad x. marcas.

Ecclesia de Troteschyne, quae taxatur ad x. marcas.

Ecclesia S. Clementis in Roffâ, quae non taxatur propter exilitatem.

Ecclesia de Langefeld, quae taxatur ad v. marcas.

Ecclesia de Frakenham Decanatûs de Selham immediatae jurisdictionis ejusdem, quae taxatur ad xxxiii. marcas.

Subscriptae Vicariae pertinent ad collationem ejusdem.

Vicaria Ecclesiae de Frendesbery appropriatae Episcopatui Roffensi.

Vicaria Ecclesiae de Derteford eidem appropriatae.

Vicaria Ecclesiae de Iselham, immediatae jurisdictionis Roffensis, eidem appropriatae.

Vicaria de Brundische Norwicensis Dioceseos etiam appropriatae pertinet ad praesentationem Episcopi Roffensis sede plenâ.

Subscriptae Ecclesiae pertinent ad compraesentationem Episcopi & Capituli.

Capitulum tamen nihil juris habebit nisi duntaxat appositionem sigilli sui.

Scilicet Dominus Episcopus nominare habet & scribere, & Capitulum apponere sigillum.

Ecclesia de Retherfeld Cicestrensis Dioceseos, quae taxatur ad lxxx. marcas.

Ecclesia de Mixebery Lincolniensis Dioceseos.

Ecclesia de Henle Lincolniensis Dioceseos.

Ecclesia de Stourmouth Cantuariensis Diocescos.

Ecclesia de Norton ejusdem Dioceseos.

Subscriptae Ecclesiae sunt pensionariae Episcopatui Roffensi.

Ecclesia de Estgrenewych, appropriatae Abbati de Gandavo.

Ecclesia de Levesham, appropriatae Abbati de Gandavo.

[Page 389]Ecclesia de Derlyngge, appropriatae Prioratui de Bermundeseye.

Ecclesia de Cobeham, appropriatae Prioratui de Bermundeseye.

Ecclesia de Legh appropriata Prioratui de Tonebrigge.

Ecclesia de Westreham appropriata Prioratui Ecclesiae Christi Cant.

Ecclesia de Eselyngham in Hoo, x. solidos.

Ecclesia de Lamheth Wintoniensis Dioceseos, v. marcas.

Subscriptae Vicariae pertinent ad praesentationem Magistri Hospitalis de Strode, de consensu tamen expresso Episcopi.

Vicaria de Eylesford.

Vicaria de Hallynges.

Item Episcopus Roffensis habet praeficere Cantorem, Celerarium & Sacristam in Ecclesiâ Cathedrali Roffensi ad nominationem Prioris & Capituli; & debent induci & investiri.

Subscripta Officia pertinent ad collationem Episcopi infra Prioratum Roffensem.

Officium Portarii sive Janitoris.

Officium Coci primi & secundi.

Officium Pistoris primi & secundi.

Officium Pandoxatoris primi & secundi.

Officium Sartoris primi & secundi.

Officium Lotricis, & alia minuta, de quibus non constat ad praesens; & vocantur praedicta officia Serviantiae.

Confert etiam sub his verbis Serviantiam talis officii vacantis. Tibi conferimus, & te investimus in eâdem ad beneplacitum nostrum revocandâ, vel quamdiu nobis placuerit.

Item percipiet praefatus Episcopus singulis annis in Festo S. Andreae à Priore Roffensi magnum exenium, quod vocatur Exenium S. Andreae.

Item percipiet ii. pelliceas pro frigore à Camerario dictae Ecclesiae.

Item Capellanus ejusdem percipiet à Priore pro necessariis suis xl. solidos vel iv. marcas.

Item percipiet praefatus Episcopus de Abbatissâ de Mallynges unum aprum, ut creditur, & certam portionem cerae pro decimis vinearum de Hallynges.

Item confert Archidiaconatum Roffensem.

Item praeficit Custodem Hospitalis novi Operis de Strode.

Sciendum est, quòd dictus Episcopus habet plenam jurisdictionem & inductionem in omnibus Ecclesiis collationis suae, & Archidiaconus nullam.

Item consimilia habet in Vicariis Ecclesiarum appropriatarum Hospitali de Strode; & hac ratione, quia illae Ecclesiae dudum pertinebant ad collationem Domini Episcopi Roffensis.

[Page 390]

Excerpta quaedam ex Consuetudinario Roffensi.

OMnes Episcopi Roffenses à Gundulfo ad Gualerannum dati fuerunt per Reges & Archiepiscopos. Successit tunc Gilbertus electus à Capitulo; qui pro juribus & praediis Ecclesiae recuperandis & congregandis, quae per injuriam & desidiam antecessorum erant alienata, detracta & dispersa, viriliter multùm insudavit. Siquidem in Registris Cantuariensi & Roffensi haec scripta invenit. Cantuariensis, Roffensis, & Londinensis Ecclesiae contemporaneae sunt; & Roffensis semper usque ad tempora Normannorum Regibus in capite de regalibus servitiis intendebat. Antequorum tempora Cantuariensis Ecclesia Co-episcopos habere consueverat apud S. Martinum commorantes, fundo juxta posito ad victum & vestitum pauperrimè dotatos; quorum corpora ibidem tumulata sepulchra adhuc apparentia manifestant. Hi Archiepiscoporum absentium defectum supplentes, sacramenta ecclesiastica conficiebant. Quorum ultimo Lanfranci temporibus de medio sublato, Archiepiscopus vir magnanimus, decentiorem sibi Vicarium providere desiderans, Gundulfum tunc temporis Roffensem Episcopum convenit; ut officium illud in se susciperet, necnon & de septem militum servitio Regi principaliter debito de ipsius Regis assensu & q [...]asi medio responderet, & de duabus marcis Vicecomiti solvendis pro libertatis conservatione. Et ad horum solummodo distractionem faciendam licet servienti de Otteforde venire apud Trotesclyve, & non alibi; nec aliquam summonitionem ex parte Regis vel alterius admittere debet nisi per Archiepiscopum. Et si ad mandatum ipsius quocunque ierit, insuper & ad officium exequendum, procurationem infra notatam instituit.

Hae sunt Consuetudines, quae debentur à Domino Cantuariensi Archiepiscopo Eadem habentur in Additamentis ad Textum Roffensem Ernul [...]i Episcopi fol. 220. Episcopo Roffensi, sc. cùm ad petitionem Archiepiscopi aliquò proficiscitur Episcopus, quotquot diebus iter fecerit in eundo, moram faciendo vel redeundo, singulis diebus percipiet xx. solidos sterlingos. Similiter Archiepiscopatu vacante cùm officium Episcopale exercuerit. Quòd si cum Archiepiscopo ierit, in optione erit Archiepiscopi, vel omnia necessaria ei invenire, vel ut ipse & Clerici sui & Servientes ad mensam cum eo comedant. Et ad vesperam habebit duos cereos idoneos, & xiv. majores candelas & xxv. minores, ad numerum sc. xxv. equitaturarum, & vinum & cerevisiam abundantem, & quinque solidos singulis diebus ad familiam & equos. Si autem Archiepiscopus non potuerit aliquâ interveniente causâ officium suum exercere, vel Archiepiscopatus vacaverit; vices ejus debet supplere Roffensis Episcopus modo praedicto, tam in consecrationibus Regum quàm Episcoporum, & in omnibus aliis ad officium Archiepiscopale spectantibus, cum praedictâ procuratione. Hoc officium exercuit Gilbertus toto tempore Baldwini Archiepiscopi in Syriâ agentis, & postea vacante Archiepiscopatu; & procurationem accepit. Fundavit etiam Gilbertus Hospitale de Strodes; & Ministros instituit ad vivendum regulariter, & ad recipiendum pauperes concurrentes. Gilberto successit per electionem Benedictus Thesaurarius Regis; qui fecit omnes aulas Episcopatûs. Et illi Henricus de Sanford, Philosophus magnus; cui Ricardus Wendover de Bromlegh; cujus electionem S. Edmundus Archiepiscopus infirmare nitebatur, dicens quòd provisio Ecclesiae Roffensis de Episcopo sibi & successoribus suis competebat. Capitulum verò tunc ab eo ad Curiam Romanam appellans, per triennium in Curiâ litigabat. Latá denique sententiâ pro Capitulo contra Archiepiscopum, Ricardus in [Page 391] Curiâ confirmatus [...]uit, & Cantuariae in Monasterio S. Gregorii à S. Edmundo consecratus. Cui successit Laurentius. Hic appropriationem trium Ecclesiarum mensae Episcopali impetrans, contra Bonifacium Archiepiscopum pro scutagio & aliis libertatibus placitando composuit. Cui successit &c.

Anno Domini MCCLVI. intravit Laurentius Episcopus Roffensis Capitulum Ecclesiae Roffensis, Domino Symone Priore tunc praesente ac toto Capitulo congregato, proposuit damna gravia & expensas, quae passus fuit occasione discordiae & litis pro defensione jurisdictionis & statûs ejusdem Roffensis Ecclesiae contra Bonifacium Cant. Archiepiscopum, & seu potiùs contra Regem & Reginam fautores ejusdem Archiepiscopi. Et quòd hujusmodi occasione oportuit eum adire Sedem Romanam non sine magnis laboribus & sump [...]ibus, pro eo quòd de iis non potuit in Angliâ contra eundem Archiepiscopum per Curiam Regis justitiam obtinere. Ad haec subjecit; quomodo ipse non tantum bona Episcopatûs Roffensis, quae ad hoc minimè suffecerunt, sed etiam patrimonialia bona & aliunde quaesita mobilia & immobilia in praedicta consumpserit, utpote sine quibus non poterat sustinuisse tam grandia onera expensarum. Quinetiam cum hujusmodi bonis suis & aliis de dicto Episcopatu provenientibus in dictâ discordiâ adeò fuit exhaustus, quòd vix habuit pro se & familiâ suâ interdum esui necessaria; quòd etiam non potuit mutuum invenire; & aliquo anno contigit dictâ guerrâ durante, quòd praeter redditus annuos vix de Maneriis omnibus ad Episcopatum spectantibus lx. marcas sterlingorum percepit.

[Page 392]

SUCCESSIO PRIORUM Ecclesiae Roffensis.

ECclesiam Roffensem ante Gundulphi tempora insederunt Canonici Saeculares. Refert quidem Author vitae Gundulphi famam ad Lanfrancum delatam Monachos olim inibi sedem habuisse. Sic enim illo tempore ferebant Monachi, Ecclesias Cathedrales & Conventuales sibimet olim datas, à Saecularibus ereptas fuisse. Hoc commento usi, & Lanfranci favore innixi, plurimas sibi Ecclesias deturbatis Saecularibus obtinuerunt. Res enim parum nota impudenti mendacio facilè obduci potuit; & Monachi prae aliis clamosi ope Archiepiscoporum è grege suo primis Normannorum temporibus delectorum praevaluerunt. Quod Ecclesiam Roffensem attinet, non aliam puto Monasticae religionis inibi olim vigentis rationem adduci potuisse, quàm quòd primi Episcopi fuerint Monachi. Certè Siwardus Episcopus anno 1075. moriens Ecclesiam Canonicis Saecularibus subditam reliquit, licèt frequentibus rapinis & sacrilegio tàm miserè depauperatam, ut vix quinque Canonicis alendis sufficeret. Illo circiter tempore Lanfrancus Monachos Ecclesiae Vita Gundulsi p. 280. Cantuariensi induxerat; eosdemque Roffensi inducere volens, Episcopatum Gundulpho hac conditione dedit, ut eliminatis Saecularibus, religionem Monasticam in Ecclesiâ suâ institueret. Canonici quidem, summâ rerum inopiâ animos fracti, manus facilè dederunt, nonnulli etiam cucullam induerunt. Introductis Monachis, Lanfranci liberalitate & Gundulfi diligentiâ Ecclesia & reddituum & aedificiorum amplitudine mirum in modum brevi adaucta est. Primus Ecclesiae Roffensi Prior à Gundulfo datus est

Ordouuinus, de quo frequens fit mentio in Textu Roffensi. Subscripsit ille Monastic. tom. 3. p. 2. Chartae Gundulfi Episcopi de institutione Prioratûs 1089. 20. Sept. datâ. Plurimis quidem antea annis vivente adhuc Lanfranco Monachi introducti fuerant, istâ demum Chartâ confirmati. Ordowinus Prioratum ante obitum deposuisse, & iterum accepisse videtur. Abdicavit annos inter 1089. & 1096. Successit

Arnulfus. Extat enim in Archivis Ecclesiae Cant. Charta autographa Arnulfi Prioris Roffensis; subscribunt Letardus Portarius & Henricus filius ejus. Ille Prior Ecclesiae Cant. anno 1096. constitutus, Abbatiam Petriburgensem anno 1107. Episcopatum Roffensem 1114. obtinuit.

Radulfus, Monachus Cadomensis, cum Lanfranco in Angliam pervenit, & Ernulfo in Prioratu Roffensi anno 1096. successisse videtur. Certè Radulphus Abbas de Bello medio anno 1107. electus, in antiquâ Historiâ de Bello, In biblioth. Cotton Domiti [...] A. 2. tunc cùm in Abbatem electus est, Roffensis Ecclesiae Prioratum sub Gundulpho Episcopo strenuè administrâsse dicitur: quod & Ordericus Vitalis confirmat. Vita Gundulfi p. 292. Gundulpho morienti anno 1108. adfuit, frustra à Monachis Roff. in Episcopum experitus.

[Page 393] Ordowinus, post Radulphi translationem Prioratum iterum suscepit anno Fol. 198. 1107. In Textu enim Roffensi chartae Gundulfi Episcopi Ecclesiae Mallingensi datae subscribunt simul Ordowinus Prior & Radulphus Abbas de Bello. Idem Prioratum sub Ernulfo Episcopo tenuisse ibidem dicitur; atque adeo anno Fol. 193. 196. 1115. superfuit.

Letardus, Ecclesiae Roff. ante annum 1096. Ostiarius, Prior erat Ernulfo Text. Roff. f. 192. Additament. ad Text. Roff. f. 207. Obit. Cant. Annal. Roff. Episcopatum administrante.

Brianus, praefuit anno 1145. Confirmationem possessionum Ecclesiae suae ab Eugenio Papâ obtinuit 1146. Obiit die 5. Decembris.

Reginaldus, confirmationem privilegiorum Ecclesiae Roff. ab Adriano Papâ impetravit anno 1154. Die 29. Aprilis obiisse dicitur in Obituario S. Augustini Cant.

Ernulfus II. Prioratum tenuit tempore Walteri Episcopi, atque isto, ni Annal. Roff. fallor, ordine.

Willelmus de Borstalle, ex loci Celerario Prior ante Silvestrum factus memoratur in antiquo Ecclesiae Roff. Registro, Vespasian A. 22.

Silvester, ex Celerario Prior factus, possessiones Ecclesiae suae ab Alexandro Annal. Roff. Papâ confirmari obtinuit anno 1178. Fecit is Refectorium & Dormitorium & tres fenestras in Capitulo versùs Orientem.

Ricardus, ex Priore Roff. Abbas Burtonensis factus anno 1182. obiit 1188. Annal. Burton. Monast. 1. p. 272. 19. April.

Alfredus, Abbas Abendoniae ab Henrico II. Rege creatus est annos inter Hist▪ Abendon. 1185. & 1189.

Osbernus de Scapeyâ, ex Sacristâ Prior factus, dum Sacristae adhuc munus obiret, perfecit Historias M. Petri & Breviarium de Capellâ Infirmarii, & Isaiam glossatum Ascelini Episcopi, & librum de Claustro Animae, & Psalterium magnum quod est in Choro cum catenâ, & fenestram ad altare S. Petri, & alia multa: prout habet Registrum Roff. modò citatum.

Radulphus de Ros, praefuit anno 1199. quod ex Additamentis ad Textum Fol. 118. Roffensem constat. Dum Sacrista adhuc esset, fecit bracinum, & cameram Prioris majorem & minorem, & domos lapideas in Coemiterio & hosteleriam, & grangiam in vineâ, & stabulum; & fecit magnam Ecclesiam tegere & plurimam partem plumbare; & alia multa, referente Registro Roff. suprà laudato.

Helia [...], Prior fecit plumbare magnam Ecclesiam; & stabulum fecit sibi & successoribus suis lapideum; & partem Claustri versùs Dormitorium plumbare fecit; & Lavatorium & ostiam Refectorii fieri fecit. Ista de illo habet Registrum saepe dictum.

Willelmus, anno 1222. Prioratum gessisse in Registro quodam Ecclesiae Roff. (in Bibliothecâ Cotton. Domitian A. 10.) traditur.

Ricardus de Derente, electus est in Priorem Roff. anno 1225. post Octavas Pentecostes in crastino Synodi; prout habet Chronicon breve Roffense Vespasian A. 22. Eundem annis 1228, 1236, & 1238. praefuisse constat ex Annalibus Roff. Registro Roff. supra citato, & Florilego.

Willelmus de Hoo, loci Sacrista, in Priorem electus est 1239. 25. Junii. Annal. Roff. Dum Sacristae adh [...]uc manere fungeretur, construi fecit totum Ecclesiae Roffensis chorum ab alis Australi & Boreali de oblationibus factis ad feretrum S. Willelmi. Postea Prior per biennium, quòd noluit consentire venditioni bosci de Chetindone, nimiâ persecutione persecutus, mutato habitu apud Wobbourne Monachus obiit. Ista refert Registrum antiquum Ecclesiae Roff. Vespasian A. 22.

Alexander de Glanvillâ, electus anno 1242. Obiit moerore subito confectus Chron. breve Roff. Annal. Roff. Id. 1252. 5. Martii.

Symon de Clyve, Ecclesiae Sacrista, successit anno 1252. Corpore debilitatus resignavit 1262.

[Page 394] Johannes de Renham, aliis Rensham, electus 1262. resignavit 1283. mense Dec. Sic enim Edmundus & Benedictus Monachi Roff. Annalium & Chronici brevis authores rem obducunt. Verè autem à Johanne Cant. Archiepiscopo Ecclesiam Roff. jure Metropolitico visitante est depositus anno 1283. circa Natale Domini. Causam Archiepiscopus attulit in decreto depositionis, quod in Registro suo extat. Invenimus, inquit, Priorem suspectum haberi de inhonestâ procur átione Registr. Pecham sol. 87. electionis Domini Johannis nuper Episcopi, & in id multa consumpsisse mobilia; & quaedam alia dicitur alienâsse perpetuò non sine scrupulo Symoniae; de quibus etiam in nullo se rationabiliter excusavit. Datum est Decretum 1283. 24. Oct. & Johannem ab officio Prioris citra Natale Domini penitus absolutum esse denuntiat.

Thomas de Woldeham, electus 1283. 24. Dec. ad Episcopatum Roffensem Annal. Roff. & Chron. breve. provectus est exeunte anno 1291.

Johannes de Renham seu Reyneham, ad Prioratum iterum electus est 1292. Id. 7. Jan. obiit anno 1294.

Thomas de Schulford seu Shelford, successit anno 1294. resignavit 1301. Id.

Johannes de Greenstreet, electus 1301. mense Februario, abdicavit 1314. Id.

Hamo de Hethe, Prior electus 1314. 8. Maii, ad Episcopatum Roff. electus W. Dene, & Chron. breve. est 1317. consecratus 1319.

Johannes de Westerham, praefectus ab Hamone Episcopo in Priorem 1320. Id. 14. Jan. Obiit 1321. die. 30. Januarii sepultus.

Johannes de Speldherst, loci Celerarius, in Priorem à Monachis electus, Id. & ab Episcopo praesente confirmatus 1321. 20. Jan. resignavit 1333. 12. Augusti.

Johannes de Scapeiâ, sive Shepey S. T. P. successit, ad Episcopatum Roff. Id. promotus sub finem anni 1352.

Robertus de Suthflete, custos Cellae de Filchestowe, Johanni subrogatus est Chron. breve Roff. anno 1352. obiit anno 1361.

Johannes de Hertlepe seu Hertley, ejusdem Cellae Custos, electus est 1361. Id. & Registr. Courtney. 6. Aug. resignavit 1380. 6. Novemb.

Johannes de Scapeyâ, loci Supprior, electus 1380. 14. Decembr. Prioratum Eadem, & Registr. Chichley. administravit annis 39. obiit 1419. 2. Augusti.

Willelmus Tunbrygg, electus à Monachis, confirmatus est ab Archiepiscopo Registr. Chichley. Cant. (Sede Roffens [...] tunc vacante) 1419. 21. Aug. Willelmus quidam anno 144 [...]. praefuisse in Registro Ecclesiae Roff. Faustina C. 5. legitur. Eodem Prioratum tenente Ecclesia Roff. ab Archiepiscopo visitata est 1444. mense Martio. Regist. Stafford.

Johannes, Prior anno 1445. in Registro Roff. mox citato reperitur. Apostolat. Ben. in Append. p. 207. Registr. Morton. Registr. Warham. Registr. Cranmer.

Willelmus Wold, nomen ejus apud Reynerium occurrit. Isto circiter tempore Prioratu functus videtur.

Willelmus Bishop, anno 1496.

Willelmus Frysell, Prior factus est 1509. 11. Septembr.

Walterus Philips, Prior ultimus, Conventum in manus regias tradidit 1540. mense Martio. Rex autem eodem anno Monachis emissis Canonicos Saeculares introduxit, primumque Ecclesiae de novo fundatae Decanum Walterum constituit.

[Page]

BARTHOLOMAEI DE COTTON Monachi Norwicensis ANNALES Ecclesiae Norwicensis Ab anno MXLII. ad annum MCCXCV. ET HISTORIA DE Episcopis Norwicensibus Ad annum MCCLXXXXIX.

ACCEDUNT

Continuatio Historiae de Episcopis NORWICENSIBUS ab anno MCCLXXXXIX. ad annum MCCCCXLVI. authore Monacho Norwicensi anonymo.
Successio Episcoporum NORWICENSIUM ab anno MCCCCXLVI. ad Reformationem.
Successio Priorum Norwicensis Ecclesiae.

[Page]

[Page 397]

BARTHOLOMAEI DE COTTON Monachi Norwicensis ANNALES Ecclesiae Norwicensis.

ANNO MXLII. Stigandus factus est Episcopus East-Angliae.

Anno MXCI. Dominus Herbertus Episcopus suscepit Episcopatum Theofordensem.

Anno MXCIV. v. Idus Aprilis Episcopatus Theofordensis translatus est Norwicum ab Herberto Episcopo. Hic Herbertus ex Abbate Ramesiensi empto Praesulatu factus est Episcopus Theofordensis; sed postmodùm poenitentiá ductus Romam profectus est, & symoniacum baculum & annulam Papae resignavit. Veruntamen Apostolicae Sedis indulgentiá propitiante restitutus est.

Anno MXCVI. Norwicensis Ecclesia fundata est à Domino Herberto Episcopo.

Anno MCXIX. Herbertus Episcopus Norwicensis heu diem clausit extremum!

Anno MCXXI. Eborardus Episcopus Norwicensis consecratus est.

Anno MCXLV. Eborardus Episcopus Norwici recessit è Norwico.

Anno MCXLVI. Helias Prior Norwicensis obiit.

Anno MCXLIX. Eborardus Episcopus Norwicensis Fontineo vitam finivit.

Anno MCL. apud Norwicum S. Willelmus puer translatus est à coemiterio in Capitulum. Tempore sub eodem Willelmus de Turbes consecratus est in Episcopum Norwicensem.

Anno MCLVIII. Ricardus Prior Norwicensis obiit.

Anno MCLXXI. Ecclesia Norwici combusta est.

Anno MCLXXIV. Willelmus de Turbes Episcopus Norwicensis obiit.

Anno MCLXXV. Johannes Oxoniae consecratus est in Episcopum Norwicensem.

Anno MCC. Johannes Oxoniae Episcopus Norwici obiit; cui Johannes de Grei successit.

Anno MCCI. Girardus Prior Norwici obiit; cui successit Willelmus de Walsham.

Anno MCCV. Johannes Episcopus Norwicensis in Archiepiscopum Cant. ad petitionem Johannis Regis postulatus est. Anno autem sequenti electio à Papâ cassata est.

Anno MCCIX. Gaufridus Archidiaconus Norwicensis ad Scaccarium Regis intendens negotiis, coepit secretiùs cum sociis suis sermocinari de sententià in Regem illatâ; dicens non esse tutum viris beneficiatis in obsequio Regis excommunicati ulteriùs immorari. Et his dictis ad propria non licentiatus [Page 398] recessit. Quo postea per ministros Regis capto indutus ferreâ, tam victualium penuriâ quam ipsius copiae ponderositate compressus, migravit ad Dominum.

Anno MCCXIV. Johannes de Grey Episcopus Norwicensis obiit.

Anno MCCXVII. Willelmus de Walsham Prior Norwicensis obiit; cui successit Ranulfus.

Anno MCCXVIII. Ranulfus Prior Norwicensis factus est Episcopus Cicestrensis; & Pandulfus venit Legatus in Angliam.

Anno MCCXIX. Willelmus Ode de Norwico factus est Prior Norwicensis.

Anno MCCXXII. Pandulfus Norwicensis Electus ordinem suscepit Sacerdotis, & in Episcopum consecratus est à Papâ Honorio. Eodem anno Ranulfus Cicestrensis obiit.

Anno MCCXXVI. Pandulfus Norwicensis Episcopus obiit; cui successit Thomas de Blunvile consecratus. Et Praedicatores & Minores coeperunt habitare in Norwico.

Anno MCCXXXIII. visitatio facta est per Thomam Episcopum Norwicensem in Episcopatu suo per mandatum Domini Papae, & per alios alibi.

Anno MCCXXXV. Willelmus filius Odae Prior Norwicensis obiit; cui Si mon de Elmham successit installatus.

Anno MCCXXXVI. Thomas de Blumvile Episcopus Norwicensis obiit. Tempore sub eodem Simon Prior Norwicensis electus est in Episcopum ejusdem Ecclesiae.

Anno MCCXXXIX. cassatus est Simon Prior Norwicensis, ejusdem I. Ecclesiae. domûs Electus. Eodem anno electus est Willelmus de Ragele ad Episcopatum Norwicensem.

Anno MCCXLI. Monachi Wintonienses in multis oppressionibus constituti, Willelmum de Ragele Norwicensem Episcopum in Episcopum Wintoniensem postulârunt. Eodem anno orta est discordia magna & ira inter Regem Henricum & Willelmum de Ragele quondam Episcopum Norwicensem, eo quòd postulationi de se factae non consensit in Episcopum Winton.

Anno MCCXLIII. confirmatur à Papa Willelmus de Ragele quondam Norwicensis Episcopus in Episcopum Wintoniensem invito Rege.

Anno MCCXLIV. Rex saniori usus consilio, Episcopum Wintoniensem Willelmum à partibus transmarinis revocavit, gratiam suam & ablatorum restitutionem pollicendo. Eodem anno Walterus de Suthfeld eligitur ad Episcopum Norwicensem; qui anno sequenti consecratus est.

Anno MCCLVII. Walterus de Suthfeld Episcopus Norwicensis obiit; & electus est Simon de Waltone & confirmatus. Eodem anno Simon Prior Norwici, vir eximiae sanctitatis, vi. Idus Junii obiit; cui Rogerus de Skerningâ successit.

Anno MCCLVIII. Dominicâ in passione Domini consecratus est Magister Simon de Waltone in Episcopum Norwicensem vi. Idus Martii. Tempore sub eodem concessa est ad relevationem exhaeredatorum vicesima pars omnium bonorum de viris Ecclesiasticis tam de temporalibus quàm de spiritualibus, tamen secundùm taxationem Domini Walteri de Suthfend quondam Episcopi Norwicensis. Eodem anno in crastino Circumcisionis obiit Simon de Waltone Episcopus Norwicensis; cui successit Rogerus de Skerninge consecratus.

Anno MCCLXVI. electus est Nicalaus de Bramtone in Priorem Norwicensem, & xiv. Kal. Maii confirmatus, & à Ricardo Gernun Camerario Norwici installatus per mandatum Rogeri Episcopi. Eodem tempore xvii. Kal. Januarii post .... Barones praefati venerunt de Insulâ apud Norwicum, ut civitatem comprehenderent. Cives verò praeparaverunt se ad resistendum. Sed Barones corde audaciores, viribus prudentiores, virtute nobiliores, civitatem viriliter aggressi sunt; & eam sibi in brevi horâ potenter subjugarunt. Dominus [Page 399] J. de Evile dux eorum. Et intrantibus illis in civitatem, quamplurimos occiderunt, alios ceperunt & sub vigilanti custodiâ posuerunt. Et totâ nocte & manè usque ad horam quasi undecimam civitatem depraedârunt. Et omnibus congregatis, cum captivis suis ad Insulam praefatam cum gloriâ & victoriâ triumphaliter remeârunt.

Anno MCCLXVIII. xi. Kal. Martii heu obiit Nicolaus de Bramtone Prior Norwicensis; & vii. Kal. Martii cum magnâ sollemnitate & honore ab Episcopo Rogero sepultus est: cui successit Willelmus de Brunham installatus.

Anno MCCLXXII. In die Apostolorum Petri & Pauli, horâ qua Conventus Norwici prima psallebat, facta sunt tonitrua magna & coruscationes & fulgura, sèd & ictus tonitrui in tantâ fortitudine simul in turrim Ecclesiae Sanctae Trinitatis Norwici descendit; quòd lapides quamplurimos de praefatâ turri horribiliter evulsit, & in terram violenter prostravit, & eam non mediocriter deturpavit. Sed & omnes fratres prae timore de choro fugerunt, exceptis tribus, quorum unus cecidit in terram quasi mortuus, & caeteri duo psalmodiam pro modulo suo sustentabant, quousque caeteri reversi, unde creditur à pluribus, quòd ista acciderant in praesagium futuri & majoris infortunii. Eodem anno cives in crastino S. Laurentii obsederunt Curiam Monachorum per girum; qui cùm per insultum non potuerunt habere ingressum, apposuerunt ignem videlicet ad magnas portas Monasterii, ultra quas erat quaedam Ecclesia parochialis; & eas cum praedictâ Ecclesiâ & cum omnibus ornamentis, libris & imaginibus & cum singulis in eadem contentis combusserunt. Item apposuerunt ignem in eodem instanti ad magnam domum eleemosynarum, & ad portas Ecclesiae, & ad magnum campanile; quae omnia cum campanis statim combusta sunt. Quidam verò ex ipsis extra turrim Sancti Georgii ignem in magnum campanile, quod fuit ultra chorum, per balistas traxerunt; ex quibus ignibus tota Ecclesia praeter Capellam beatae Mariae miraculosè salvata est; combusserunt Dormitorium, refectorium, aulam hospitum, infirmariam cum Capellâ; & quasi omnia aedificia Curiae consumpserunt igne. Quam plures de familiâ, aliquos Subdiaconos, aliquos Clericos, aliquos laicos, in claustro & infra septa Monasterii interfecerunt; aliquos extraxerunt; & in civitate morti tradiderunt, aliquos incarceraverunt. Post quae ingressi, omnia sacra vasa, libros, aurum & argentum, vestes & omnia alia, quae non fuerunt igne consumpta, depraedati fuerunt: Monachos omnes, praeter duos vel tres, à Monasterio fugantes. His non contenti, malitiam suam usque ad tertium diem continuaverunt, comburendo, interficiendo, depraedando. Quae cùm patefacta fuerunt Domino Henrico III. Regi; multum condoluit, & destinavit literas suas ad omnes portus Angliae & ad omnia maritima, quòd si qui de Norwico fuissent inventi, quòd fuissent capti & detenti, quousque aliud ab ipso reciperent in mandatis. Similiter mandavit omnibus Episcopis & Magnatibus regni Angliae; quòd die Sancti Egidii comparerent coram ipso ad sanctum Edmundum, consilium daturi, qualiter contra praedictos malefactores fuisset procedendum. Eo anno Dominus Rogerus Episcopus tunc temporis convocavit totum Clerum suae Diocaeseos apud Eyam in crastino Decollationis Sancti Johannis Baptistae pro praemissis; & de eorum consilio omnes praedictos malefactores in genere, aliquos etiam nominatim, excommunicavit & denunciavit excommunicatos, monitione in formâ juris precedente; Civitatemque Norwicensem Ecclesiastico subposuit interdicto; & in prolatione ejusdem sententiae dies clarissima versa est quasi in noctem, & quoddam tintinnabulum in campanili eodem tempore fractum cecidit. Eodem anno die Sancti Egidii tenuit Dominus Rex Parliamentum suum apud Sanctum Edmundum; & de consilio Magnatum Angliae personaliter accessit Norwicum ad vindicandum facinus praedictum; & ibidem venit ad festum Exaltationis Sanctae Crucis; & ad petitionem Domini Regis Episcopus relaxavit interdictum, [Page 400] dum Rex fuisset in civitate. postea Justiciarii Domini Regis fecerunt quosdam ex delinquentibus equis trahi ad furcas, postea suspendi, demum corpora eorum comburi; quod divites perpendentes, muneribus corruperunt Justitiarios, liberos homines patriae, consilium Domini Regis, & etiam xlviii. milites cinctos gladio juratos, ita quod tunc cessavit punitio; & per falsitatem & malitiam imposuerunt multa falsa Willelmo de Brunham tunc temporis Priori. Propter quae liberatus fuerat carceri Domini Episcopi; & omnia maneria spectantia ad Prioratum seisita fuerunt in manum Regis, scilicet ea quae inventa fuerunt in custodiâ suâ. Tota etiam civitas & omnes libertates eidem civitati concessae captae fuerunt in manu Domini Regis; & Rex assignavit custodes ad custodiendum civitatem nomine suo. Quamplures etiam de civitate, timentes adventum Regis, fugerunt extra civitatem; qui ferè postquam Rex recesserat, omnes reversi sunt. Et erat dolendum, quòd in praedicto facinore quamplures Sacerdotes & alii Clerici infra sacros & extra existentes, quamplures etiam forinseci de patriâ, fuerunt consentientes & agentes. Dolendum est insuper, quòd xlviii. milites decepti per aliquos de ipsis majores muneribus corrupti, dixerunt falsò & malitiosè; quòd Ecclesia fuit combusta per ignem intus existentem malè custoditum. Dicebant tamen, & hoc verum, quòd cives fecerunt insultum & apposuerunt ad portas & ad alia loca, &c. Tradidit Dominus Rex maneria Conventûs Norwicensis residua in custodiâ Prioris de Binham sub hac formâ, quod inveniret omnia necessaria Conventui Norwicensi, residuum salvo custodiret sine wasto, quousque aliud haberet in mandatis; & ea quae fuerunt in manibus Obedientiarum, non fuerunt seisita nec tradita in alicujus extran [...]i custodiâ. Sub eodem tempore vi. Kal. Octobris recessit Rex à Norwico; & in crastino frater Willelmus de Brunham renunciavit Prioratum Norwici sponte, purè & absolutè in manibus Episcopi apud Thorp tunc infirmi. Statim post Kal. Octobris electus est Willelmus de Kirkeby in Priorem Norwicensem, & eodem die confirmatus apud Thorp, & in crastino installatus per Willelmum de Ho Praecentorem ad mandatum Episcopi; qui impetravit maneria extra manus Regis sine aliqua retentione. In die Sancti Lucae Evangelistae proximò sequente renovatum est interdictum in civitate Norwicensi per praedictum Episcopum. Eodem anno Rogerus Episcopus interdictum in civitate Norwici à vigiliâ Natalis Domini usque in crastinum Epiphaniae relaxavit, & eodem die iteratò illud renovavit. Eodem anno ad petitionem Roberti de Kilwarbi nondum in Archiepiscopum consecrati fuit interdictum in civitate Norwici relaxatum usque in Octavas Paschae, & eodem die sequenti fuit tertiò innovatum. Eodem anno circa festum Omnium Sanctorum missi sunt procuratores Norwici ad Curiam Romanam contra cives Norwicenses cum serie totius facti sub sigillis quatuor Suffraganeorum Ecclesiae Cantuariensis. Sub eodem anno Dominicae Incarnationis Idus Februarii obiit Willelmus de Brunham, quondam Prior Norwici.

Anno MCCLXXV. cùm quatuor millia marcarum fuissent petita ex parte Prioris & Conventûs Norwici; mediantibus Decano Sarum & Domino Thomâ de Clare, & à civibus duo millia marcarum oblata, Dominus Rex ordinavit in hunc modum. ‘Edwardus Dei gratiâ, &c. habito super praemissis prudentium virorum consilio, in nomine Patris & Filii & Spiritûs Sancti dictum nostrum pronunciamus in hunc modum. In primis dicimus & ordinamus; quòd omnes actiones & querelae, quas habebant vel habere poterant ad invicem usque ad hanc diem vel ratione vel occasione, remittant hinc inde; & quòd dicta communitas reddat Priori & Conventui ad reparandum seu reaedificandum Ecclesiam & Prioratum praedictas iii. millia marcas ad terminos infra scriptos, videlicet quolibet anno centum Marcas, medietatem scilicet ad quindenam Pentecostes, & aliam medietatem ad quindenam Sancti Martini, [Page 401] quousque dicta summa fuerit persoluta. Dicimus etiam & ordinamus; quòd dicta Communitas fieri faciat unum vas aureum ponderis x. librarum auri, pre [...]ii centum librarum argenti, ad tenendum Corpus Christi super altare dictae Ecclesiae, in honore corporis Christi in eâdem Ecclesiâ perpetuò remanendum. Dicimus insuper & ordinamus; quòd dicti Prior & Conventus faciant ex quacunque parte voluerint introitum dicti Prioratûs absque damno vel praejudicio alieno. Adhuc dicimus & ordinamus; quòd praedicti Episcopus, Prior & Conventus bonâ fide in Curiâ Romanâ & alibi sumptibus communitatis, exceptis expensis quas faciet nuncius praedictorum Episcopi, Prioris & Conventûs qui ibit ad Curiam Romanam ad impetrandam relaxationem sententiarum latarum in dictam communitatem Norwicensem, procurent, quòd dicta communitas & eorum civitas à sententiâ excommunicationis & interdicti & aliis latis in ipsas rationibus & occasionibus supradictis absolvantur, & dictae sententiae totaliter relaxentur. Et si forte super praemissis vel eorum aliquo dubitationem oriri contigerit; nos ad declarandum & interpretandum dubitationem hujusmodi retinemus nobis plenariam potestatem. Datum apud Westmonasterium v. die Octobris, anno regni nostri tertio.’ Eodem anno Calendas Novembris Rogerus Episcopus Norwicensis relaxavit interdictum in civitate Norwici.

Anno MCCLXXVI. post diem Palmarum Frater Robertus Archiepiscopus Cantuariensis misit litteras suas Prioribus de Ordine Praedicatorum & Minorum de Norwico; ut absolverent excommunicatos de civitate Norwici auctoritate suâ & Episcopi Norwici, qui vices suas sibi commiserat, ut dixit.

Anno MCCLXXVII. die Sancti Vincentii obiit Rogerus Episcopus Norwicensis. Eodem anno circa Festum Sancti Johannis Baptistae obiit Johannes Papa; cui successit Nicolaus. Eodem anno die Sancti Matthiae Apostoli Willelmus de Middletone electus est in Episcopum Norwicensem; & quinto decimo die sequente fuit confirmatus.

Anno MCCLXXVIII. die Dominicâ proximâ ante Ascensionem Domini Willelmus de Middleton in Episcopum Norwicensem est consecratus. Eodem anno Dominicâ primâ Adventus Domini fuit dictus Willelmus Episcopus inthronizatus. Eodem die dedicavit magnam Ecclesiam Sanctae Trinitatis Norwicensis; in quâ dedicatione fuerunt praesentes & condedicantes Johannes de Chisil Episcopus Londoniensis, Thomas de Cantulupe Herefordensis, & Stephanus Waterfordensis Episcopi, & Archiepiscopus Sagiensis. Erant etiam praesentes Dominus Edwardus Rex, Regina, plures Comites & Barones, & caeteri Magnates.

Anno MCCLXXXVI. iv. Nonas Aprilis dedicata est Ecclesia magnae Gernemutae à Willelmo de Middletune Episcopo Norwicensi in honore Sancti Nicolai Episcopi; & translatum est Festum Dedicationis usque in diem Translationis Sancti Nicholai sequentem ab eodem Episcopo, qui etiam dedicavit Coemiterium ipso die.

Anno MCCLXXXVIII. bonae memoriae W. de Middletone Episcopus, Norwicensis reversus de Wasconiâ; qui dum ibi fuerat, Senescallus Domini Regis in civitate Burdegalensi effectus erat; qui in esculentis & poculentis aliis prae caeteris Magnatibus Angliae ibi moram trahentibus se exhibuit recommendatum; & mox post ejus reversionem in Angliam viam universae carnis ingressus est. Cujus corpus sepultum erat in Capellâ Domini Norwicensis Episcopi; scilicet die Dominicâ post Festum Nativitatis B. Mariae. Eodem die accesserunt ad Regem duo Monachi Norwicenses, ab eo licentiam petituri, ut moris erat in Angliâ, eligendi; ipsumque Regem invenerunt in regno Aragoniae. Petitâ ab eo licentiâ & obtentâ, die Sabbati proximâ ante Festum Sancti Martini domum reversi sunt; statueruntque Monachi diem Jovis scilicet Sancti Martini ad electionem perficiendam; & processerunt in [Page 402] electionem per modum compromissi; & compromiserunt in viii. viris fide dignis; qui omnes elegerunt Magistrum Radulsum de Walpol Archidiaconum Eliensem in Episcopum & Pastorem Ecclesiae Norwicensis. Quae quidem electio tunc displicuit omnibus & singulis de totâ Diocesi Norwicensi, & omnes unanimiter maledicebant totum Conventum, & maximè eligentes. Factá electione destinârunt ad ipsum quendam nuncium cum totius Conventûs consensu. Postmodùm accesserunt ad ipsum Electum tres Monachi, humiliter & devotè interpellantes, ut electioni de se factae benignum praestaret assensum. Quo praestito dictus Electus unà cum duobus Monachis accesserunt ad Dominum Regem in partibus transmarinis; ipsumque inveniebat apud bonam Guardam in ingressu Aragoniae. Quo invento petierunt ab eo, ut electioni de Praedicto Electo factae regium praestaret assensum; qui pro voto [...]ocoso animo annuebat; reversique sunt in Angliam die Conversionis Sancti Pauli; & ibi die Dominicâ sequente venerunt ad Curiam Archiepiscopi Cantuariensis, qui cum multiplici gaudio fuerant ibi recepti; & die Martis sequente dictum Electum sollemniter apud Suthmallinge confirmavit; & statum Monachorum, vitam pariter & honestatem Norwicensium occasione suae electionis publicè & solemniter recommendavit; & dicto Electo ad consecrationem suam celebrandam apud Cantuariam in mediâ Quadragesimâ terminum praefixit. Eodem anno electus est Magister Willelmus de la Cornere in Episcopum Sarum, & apud Cantuariam consecratur. Eodem anno, videlicet vii. Idus Martii, in crastino Sancti Foelicis Episcopi, obiit Willelmus de Kirkeby Prior Norwicensis; cui successit Henricus de Lakenham. Eodem anno combusta erat Ecclesia Fratrum Praedicatorum apud Sanctum Botulfum unà cum Refectoriis & aliis domibus; & plures seldae cum diversis generibus mercium ibidem combustae sunt.

Anno MCCLXXXIX. Radulfus de Walpole Episcopus Norwicensis visitavit Diocesim suam.

Anno MCCXC. Dominus Robertus de Clarâ & Prior Sanctae Trinitatis Londoniae incarcerati sunt pro ipso, quòd ipsi citârunt Dominum Edmundum Comitem Cornubiae in Palatio Regis apud Westmonasterium, quòd compareret coram Archiepiscopo. Commotus etiam Rex valdè, & jussit eos custodiri in Turri Londoniae; & dicebat Palatium suum privilegiatum esse à Sede Romanâ, & quòd nullus ibi debeat citari.

Anno MCCXCV. citatus est Prior Norwicensis ad Parliamentum Regis per tale Breve: ‘Edwardus Dei &c. dilecto nobis in Christo Priori Norwicensi salutem. Quia super quibusdam negotiis nos & Regnum nostrum ac vos caeterosque Praelatos de eodem Regno tangentibus, quae sine vestrâ & eorum praesentiâ nolumus expediri, Parliamentum nostrum tenere & vobiscum super his colloquium habere volumus & tractatum; vobis mandamus in fide & dilectione quibus nobis tenemini, firmiter injungentes; quòd sitis ad nos apud Westmonasterium primo die mensis Augusti proximo futuro, vel saltem infra tertium diem subsequentem ad ultimum, nobiscum super dictis negotiis tractaturi & vestrum consilium impensuri; & hoc nullo modo omittatis. Teste meipso apud Westmonasterium xxiv. die Junii, anno regni nostri xxiii.’

[Page 403]

BARTHOLOMAEI DE COTTON Monachi Norwicensis Historia de Episcopis Norwicensibus.

I. ^a CHristianissimo Rege Orientalium Anglorum Sigeberto regnante, primus Episcopus fuit ^b FAELIX natione Burgundus; qui Sigeberto in Galliâ exulanti familiaris effectus, Angliam cum eodem post mortem Eorpwaldi venit; eoque regnum Provinciae sortito, Episcopus ordinatus totam ad fidem praedicando convertit. Hic Scolas literarum opportunis locis constituit; & in civitate sedem habuit, quae nunc Silthestowe vocatur supra mare in orientali parte Suffolchiae. Hic cùm xvii. annis Ecclesiam rexisset, sepultus est in Dommoc civitate sedis suae. Sed postea inde translatus est apud Seham; ubi aliquando secundùm quosdam fuit Sedes Episcopalis; quae est villa juxta stagnum Eliense: qui locus postea destructus à Danis, corpus ejus quaesitum & repertum, in Ramesiensi Coenobio humatum est. Cui successit.

II. THOMAS ^c Diaconus suus, ex Girviorum provinciâ oriundus. Cui successit post v. annos

III. BONIFACIUS ^d, qui & Bersigel, genere Cantius. Hic xvii. annis praefuit. Cui successit

IV. BISI [...]Bisi, aliis Bosa nominatus, consecratus est à Theodoro Archiepiscopo post medium annum 669. Anno 673. interfuit Synodo Herudfordensi. Brevi pòst ipso adhuc superstite, sed gravissimâ infirmitate ab administrando Episcopatu prohibito, duo sunt pro illo Aecca & Badwine electi, & consecrati Episcopi; ex quo usque hodie Provincia illa duos habere solet Episcopos. Beda l. 4. c. 5. Factum id anno 673. Florentius, 674. Westmonasteriensis & Pseudo-Asserius scribunt., vir venerabilis, à Theodoro Archiepiscopo institutus. Tandem morbo correptus is locum dedit. Defuncto itaque Bisi, duo Episcopi Provinciam illam usque ad tempus Egbriti Regis Westsaxonum rexerunt; quorum unus sedebat apud Dommoc, & alter apud Elmham; ut infrà patebit.

[Page 404]

Episcopi apud Elmham.

I. BEDWINUS ^a.
II. NORTHBERTUS ^b.
III. ETELATUS ^c.
IV. EDELFRIDUS ^d.
V. LAMFERTUS ^e.
VI. ATHELWLVUS ^f.
VII. WNFERTHUS ^g.
VIII. SIBBA ^h.
IX. HUNFERTUS ⁱ.
X. HUMBRITTUS ^l.

Episcopi apud Domoc.

I. ETTA ^a.
II. EASCULPHUS ^b.
III. EADREDUS ^c.
IV. CUTHWINUS ^d.
V. ALBERTUS ^e.
VI. EGLAFUS ^f.
VII. HARDREDUS ^g.
VIII. ALSINUS ^h.
IX. TITEFERTUS ⁱ.
X. WEREMUNDUS ^l.
XI. WILREDUS ^m.

Hi duo Episcopi erant Orientalium Anglorum, sc. Wnfertus, qui & Alherdus, Elmamensis, & Thithefertus Domucensis, quùm Offa Rex regnavit, & fecit Episcopatum apud Lichefeld.

Humbrittus & Wilredus Episcopi erant Orientalium Anglorum tempore Ludecani Regis Merciorum & Egbritti Regis Westsaxonum. Sed eodem Ludecano & antecessore ejus Burthredo incursantibus provinciam, & Episcopis necessariorum copiâ destitutis, ex duobus unus factus est, & apud Elmham sedem obtinuit.

[Page 405]

Episcopi utriusque Sedis.

XXVI. ADULPHUS ^a. Hic fuit tempore Regis Edwini.
XXVII. AFFRICUS ^b.
XXVIII. TEDREDUS ^c.
XXIX. TEDREDUS ^c.
XXX. EDELSTANUS ^d.
XXXI. ALGARUS ^e ▪ Sanctus, qui per visionem cognovit decessum S. Dunstani Archiepiscopi.
XXXII. ALWINUS ^f.
XXXIII. ELFRICUS ^g.
[Page 406]XXXIV. ELFRICUS, iste fuit Prior Eliensis ^h.
XXXV. STIGANDUS, ⁱ sed ejectus; pro quo
XXXVI. GRIMKETEL electus, tenuit duos Episcopatus, scil. Orientalium Anglorum, & Orientalium Saxonum, vel Australium Saxonum secundùm quosdam & veriùs. Sed tandem Stigandus tantum procuravit; ut sibi Australium Saxonum Episcopatum procuravit, Grimketel dejecto, & fratri suo Egelmero Episcopatum Orientalium Anglorum. Unde praedictus successit frater ejus.
XXXVII. AGELMARUS, ^l scil. frater Stigandi, cui successit

Episcopi Thetfordenses.

XXXVIII. ARFATTUS, ^m Hic transtulit sedem de Elmham apud Tefordiam tempore Willelmi Regis ex edicto Concilii, ut prius dictum est. Hic fuit antè Capellanus Regis Willelmi.
XXXIX. WILLELMUS DE BELFAGO, ⁿ vir egregius, praedicto successit; & apud Thefordiam similiter sedit; & isti duo tantùm.

[Page 407]

Episcopi Norwicenses.

XL. HERBERTUS ^o successit Willelmo tempore Willelmi junioris, cognomento Losinga. Hic priùs fuit Prior Fiscamni, postea Abbas Ramesiae; & pater suus Robertus Abbas Wintoniae. Hic Herbertus in Pago Oxoniensi natus, Fiscamni Monachus, post ejusdem loci Prioratum strenue administratum, translatus à Rege Willelmo, qui secundus ex Normannis obtinuit imperium, Rameseiae Abbatis jure praelatus est; unde post exactum terminum ad Orientalium Anglorum Episcopatum electus & consecratus est. Erat quippe vir omnium literarum tam saecularium quàm divinarum imbutus scientiâ, facundiâ incomparabili, venustus corpore, jocundus aspectu, ut solo visu plerunque à nescientibus quòd esset Episcopus deprehenderetur. Mentis quippe gratia radiabat in vultu; & morum tranquillitas corporis officium suo famulatui subigebat. Fide integer, spe erectus, quicquid agebat, quicquid loquebatur, sapientiâ disponebat, confirmabat veritate, caritate saporabat, temperabat modestiâ; & omne bonum, cujus maximè visceribus affluebat, supponebat judicio, ut eandem ipse consequi mereretur. Vir igitur prudentis consilii, vagae sedis non ferens injuriam; quae nunc in vico qui Elmham dicitur in sacello ligneo, nunc verò apud Tefordense opidulum in alienae possessionis Ecclesiâ, sive in aliis quibuslibet locis pro singulorum Episcoporum lubitu habebatur; multum sibi locum Norwici comparavit pecuniâ primò à Regibus Willelmo secundo & Henrico, deinde ab ipsius loci civibus; in quo in S. Trinitatis nomine incoepit & majori ex parte perfecit Ecclesiam. Congregatis in eâ sexaginta & eo ampliùs Monasticae disciplinae viris, ibidem tam sibi quàm successoribus suis Episcopalem cathedram collocari & in perpetuo consecrari à Domino Paschali Papâ obtinuit. Monachorum quoque paci consulens & securitati, oblationes Ecclesiae ab omni exactione liberans, Monachorum omnino esse censuit, eorum usibus omnimodis profuturis▪ Sed & possessiones discrevit; quarum partem non modicam tam à Rege Henrico quàm à caeteris fidelibus ipsius Regis assensu multo labore & precio acquisierat; ut liquidò constaret, quae Monachorum quaeque Episcopalibus usibus deservirent. Nec parum quoque in hoc vir sagacis ingenii providit posteritati; quòd hinc Monachorum inde Episcopales officinas seorsim constituit; ne popularis frequentia, qua Episcopus carere non potest, Monasticae paci inquietudinem generaret: manifestis declarans indiciis, quàm studiosus religiosae traditionis aemulator extiterat. Nec priùs destitit, quàm constitutionem suam Apostolicae & Regiae auctoritatis privilegiis confirmaret; Apostolici anathematis mucrone feriendum obtinens, si quis Monachos expellere vel temerè vexando fatigare, vel eorum bona auferre, minuere, retinere moliretur. Praeterea ut Sanctorum patrocinia sibi compareret; alias praeclari operis constituit Ecclesias; primam in colle, qui Episcopali Ecclesiae interjecto flumine imminet, secundam Norwici in Curiâ Episcopi, tertiam apud Elmham, [Page 408] quartam Levinae, quintam Gernemutae, i. e. ad hostium Gerni fluminis; quas omnes perpetuo jure Monachorum tradidit dominio. Foel ix religiosorum collectio, si tali ei pastore diutius uti licuisset! O dira, O misera mortalium conditio, ea citiùs deperire, quae nobis diutius constare praeoptamus! O diem omni lacrimarum fonte plangendam, aeternis damnandam tenebris; quae mundum tanti viri praesentiâ viduaverit! obiit enim Herbertus Episcopus, vir per omnia catholicus, aeternam mundo sui nominis suis in operibus memoriam relinquens: multoque omnium comprovincialium dolore sepultus est in ipsâ Episcopali Ecclesiâ, quam ipse stabilierat possessionibus, librisque & diversi generis ornamentis ditaverat, ante dominicum altare in sacrophago tanti viri humatione digno. Transiit autem anno ab Incarnatione Domini MCXIX. Pontificatûs autem sui vicesimo nono, xi. Cal. Augusti, sub Rege Henrico primo, praesidente Romanae Ecclesiae Domino Papâ Gelasio, regnante Domino N. J. Christo, cui cum Patre & Spiritu S. honor & gloria in saecula saeculorum. Iste Herbertus apud Tefordiam Monachos Cluniacenses instituit. Unde licèt quidam Simoniae culpam ei imponant; quòd à Rege Willelmo Episcopatum per adulationem & pecuniam adquisivit, quòd tunc temporis Reges sine omni electione pro lubitu suo conferebant Episcopatus, licèt injustè: mihi tamen videtur, quòd excusatur per Apostolum dicentem;
Ephes. v. 16.
Redimentes tempus, quia dies mali sunt; & per Decratalem qui dicit, quòd licitum est Clerico emere jus Ecclesiae suae de manu laici, si aliter habere non possit. Veruntamen vir prudens in omnibus, tandem sentiens conscientiam suam laesam aliquantulum, Romam profectus, annu [...]um & baculum resignans, & culpam suam confitens, indulgentiam & restitutionem bonis actibus exigentibus à Domino Papâ meruit. Vacante Episcopatu Norwicensi annis tribus post mortem ejus, successit ei

XLI. EBORARDUS ^p Archidiaconus Salesberiae, qui consecratus est à Radulpho Archiepiscopo. Hic decessit apud Fontanum anno Pontificatûs sui xxix. iv. Idus Octobris, anno gratiae MCL. sub Rege Stephano. Et nota quòd Episcopatus Norwicensis iv. habet Archidiaconatus, & xlv. Decanatus.

Archidiaconatus Norwicensis habet XII. Decanias.
Norwicum & Taverham.	Holt.	Brecles.
Blafend.	Walsingham.	Lenniam.
Ingewerth.	Tostes.	Thetford.
Sparham.	Busele.	Fleeg.

Archidiaconatus Norfolciensis habet XII. Decanias.
Reppes.	Waxtonesham.	Rokelund.	Hecham.
Hunlierd.	Brock.	Kenewik.	Dunham.
Depwade.	Redenhale.	Fincham.	Hengham.

Archidiaconatus Suffolchiae habet XIII. Decanias.
Ludingland.	Wayneford.	Plumestede Cod. alter. Plumesgate.	Gipewyth.
Dosemere.	Hoxene.	Lose. Cleydone.	Samford.
Harleford.	Donewik.	Colneyse.	Wileford.

Archidiaconatus Suthburiae habet VIII. Decanias.
Fordham.	Stowe.	Sutbire.	Hertismere.
Tinghoe.	Tedwardistre.	Blakeburne.	Clare.

De domibus Religiosis Norffolchiae & Suffolchiae. Habet autem Episcopatus Norwicensis plura Coenobia Religiosorum. Sed praecipua sunt Abbatia S. Edmundi, S. Benedicti de Monachis; & Prioratus de Buthlee, & Prioratus S. Trinitatis, & etiam S. Petri de Gipewico de Canonicis. Habet etiam plures demos de Monialibus, & plures de Ordine Praemonasterii, & plures de Ordine de Symplingham, & plures Prioratus de Ordine Cluniacensi, & Abbatiam de Sibbetone de Ordine Cistercensium.

XLII. WILLELMUS ^q dictus Turbe, anno Domini MCL. Eborardo successit. Hic fuit genere Normannus, ab adolescentiâ Monachus Norwicensis, denique Prior ejusdem loci, deinde ab eodem conventu electus in Episcopum, & consecratus à Theobaldo Cant. Archiepiscopo. Hujus tempore combusta fuit Norwicensis Ecclesia. Hic anno Pontificatûs sui xxv. obiit xvi. Cal. Februarii; & sepultus est in Ecclesia sua Norwicensi. Huic successit,
XLIII. JOHANNES primus ^r, qui dicebatur Johannes de Oxoniâ, anno Dom. MCLXX. Hic fuit Decanus Sarisberiensis. Hic consummavit Ecclesiam ab Herberto incoeptam; & Infirmariam aedificavit, & multa bona Monachis fecit. Hic etiam Ecclesiam S. Trinitatis de Gipwico & officinas ejusdem incendio consumptas reaedificavit; & Ecclesiam consecravit ibidem. Hic anno Pontificatûs sui xxvi. decessit, iv. Nonas Julii; & sepultus est ante magnum Altare cum praedictis, sc. Herberto & Willelmo, anno Domini MCC. & Regis Johannis anno secundo. Cui successit,
[Page 410]XLIV. JOHANNES DE GRAY ^s, Clericus & Justitiarius Domini Regis Johannis, anno Domini MCCI. & anno Regis Johannis II. Hic fecit aulam & totam choream aedificiorum apud Geywode. Hic postulatus fuit in Archiepiscopum Cant. Sed postulatione ejus cassatâ apud Curiam Romanam, electus & consecratus est ibidem consensu Domini Papae Stephanus de Langedone in Archiepiscopum Cantuariae. Hic anno Pontificatus sui xiv. transiit xv. Cal. Novembris; & sepultus est apud Norwicum: & vacavit Sedes vii. annis, cui tandem successit
XLV. PANDULPHUS ^t Domini Papae Legatus; qui post electionem suam Romam reversus, consecratus est à Domino Papâ Honorio anno Domini MCCXXII. & Regis Henrici tertii sexto. Hic archam cum reliquiis Monachis dedit. Hic anno Pontificatûs sui v. transiit, sc. xvi. Cal. Octobris; & sepultus est apud Norwicum in matrici Ecclesia. Cui successit,
XLVI. THOMAS DE BLUNVILE ^u, & à Stephano Cant. Archiepiscopo consecratur anno Domini MCCXXVI. & Regis Henrici XI. Hic anno Pontificatûs sui x. transiit, xvi. Cal. Septembris: & vacavit Sedes iii. annis. Cui tandem successit,
[Page 411]XLVII. WILLELMUS DE RALEE ^w anno Dom. MCCXXXIX. & Regis Henrici tertii xxiii. Et anno Pontificatûs sui iii. postulatus est ad Episcopatum Wintoniensem; & anno sequenti confirmatus & consecratus, & anno Domini MCCL. obiit apud Turonas. Cal. Septembris. Cui successit in Norwico
XLVIII. WALTERUS DE SUTHFELD, ^x Regens in Decretis apud Parisios, anno Domini MCCXLIII. electus, & anno sequenti consecratus est. Hic fecit Hospitale S. Egidii in Norwico, & possessionibus ditavit. Hic etiam fecit novam Capellam B. Mariae in Cathedrali Ecclesiâ Norwicensi; ubi postea sepultus est anno Pontificatûs sui xiii. xv. Cal. Junii, anno Regis Henrici III. xli. qui etiam locus meritis ejus usque in hodiernum diem miraculis coruscat.
XLIX. SIMON DE WANTON ^y Domini Regis Henrici Clericus & Justitiarius, ei successit anno Domini MCCLVIII. qui eodem anno vi. Idus Martii in Episcopum est consecratus à Bonifacio Archiepiscopo Cant. Hic viii. anno Pontificatûs sui transiit, iv. Nonas Januarii, & sepultus est in Capellâ praedictâ, quam aedificavit Walterus Episcopus. Cui successit,
L. ROGERUS DE SKERNYNG ^z, Prior Ecclesiae ejusdem & Monachus, anno Domini MCCLXV. & Regis Henrici III. xlix. & anno sequenti consecratus est ab Archiepiscopo. Tempore hujus combusta est Ecclesia Norwicensis à civibus Norwicensibus, anno ultimo Regis Henrici III. Hic anno Pontificatûs sui xii. sc. die S. Vincentii Martyris, transiit anno Regis Edwardi V. Cui successit,
[Page 412]LI. Magister WILLELMUS DE MIDDLETONE ^a, Archidiaconus Cant. qui anno Domini MCCLXXVIII. Dominicâ post Ascensionem consecratus est ab Archiepiscopo Cant. Roberto de Kylwardby, & primá Dominicâ Adventûs Domini sequentis intronizatus. Quo die Ecclesiam Norwicensem, nunquam antea dedicatam, dedicavit, praesente Rege Edwardo & Episcopis & Magnatibus plurimis, anno Regis Edwardi v. Hic anno Pontificatûs sui xi. ultimo die mensis Augusti transiit, & sepultus in capellâ Walteri Episcopi ad caput ejusdem. Cui successit,
LII. Magister RADULPHUS DE WALPOL ^b, Archidiaconus Eliensis, die S. Martini electus, & in medio Quadragesimae consecratus apud Cantuariam a Domino Johanne de Pecham Archiepiscopo Cant. anno Domini MCCLXXXVIII. & Regis Edwardi XV. qui anno Pontificatûs sui xi. translatus ad Episcopatum Eliensem, à Bonifacio Papâ VIII. qui stetit per ii. annos & plus usque ad diem S. Cuthberti; & decessit xiii. anno primae consecrationis suae eodem die quo consecratus fuit, & sepultus est in Ecclesiâ Eliensi. Cui successit,
LIII. JOHANNES ^c Prior Eliensis, ex dono Bonifacii praedicti, eodem anno quo praedictus Radulphus translatus fuit ad Ecclesiam Eliensem: in crastino S. Trinitatis anno Domini MCCLXXXXIX. fuit consecratus à Domino Roberto de Winchelse Archiepiscopo Cant. anno Regis Edwardi XXVI. Hic procuravit confirmationem de primis fructibus à Domino Papâ Clemente.

[Page 413]

CONTINUATIO Historiae Bartholomaei Cotton DE Episcopis Norwicensibus.

Authore Monacho Norwicensi anonymo.

LIII. QUIN & instrumenta praedecessorum suorum Episcoporum Norwici, & aliorum fidelium multorum, super Ecclesiis & Ecclesiasticis bonis Monachis concessa, coram se exhiberi faciens; eadem omnia de verbo ad verbum ex Decreto exemplari fecit innovari & publicari; & omnia praedicta instrumenta concessit, ratificavit & confirmavit. Hic etiam Ecclesiam de Westhale appropriavit ad Cantariam quatuor Capellanorum in Capellâ S. Johannis ex parte Occidentali Ecclesiae, quam sumptibus suis honorificè construxit. Hic etiam contulit decem libratas in Cresyngham officio Camerariae ad augmentationem vestimentorum Monachorum. Et Ecclesiam suis vestimentis pretiosis ac aliis ornamentis quamplurimum decoravit. Hic obiit anno Pontificatûs sui xxvi. Cui successit Willelmus Ayremym Episcopus.

LIV. WILLELMUS AYREMYN ^a, Clericus Domini Regis, ex collatione Papae factus Episcopus Norwici anno. Domini MCCCXXV. Qui Ambassiator Regis factus ad Curiam Romanam missus est; & oblitus Ambassiationis suae causam, impetravit sibi ipsi à Domino Papâ Episcopatum Norwici. [Page 414] Quo audito Rex misit Satellites ad Norwicum, ut eum comprehenderent. Sed occultatus à Monachis, latuit in Ecclesiâ suâ; ipsiusque per amicos inter ipsum & Dominum Regem facta est concordia. Hic postea in sublevationem officii Celerarii contulit cc. libras, eo pacto ut Celerarius & Subcelerarius post mortem dicti Willelmi pro animâ ejus omni die celebrarent vel facerent celebrari. Hic obiit anno Pontificatûs sui xi. Cui successit in Episcopum

LV. ANTONIUS DE BEEK ^b, Magister in Theologiâ, Clericus in Curiâ Romanâ, ex donatione Papae, anno Domini MCCCXXXVI. factus est Episcopus Norwici. Hujus tempore voluit Archiepiscopus Cant. Winchelse visitâsse Capitulum & Dioecesin Norwicensem. Sed quòd non perfecerat ordinem suum in visitando alias Dioeceses secundùm jura; ideo Episcopus & Capitulum restiterunt ei unanimi consensu; appellantes ad Curiam Romanam, & resistentes ei viis & modis. Postquam verò Archiepiscopus in personâ suâ in pulpito praeparato ante portas Ecclesiae super vacuam terram pro parte exposuerat causam suam; impeditus tum à Burgensibus villae, non complevit velle suum. Supervenit enim Monachus Norwicensis, qui in pulpito Rationibus evidentibus, vel omnibus videntibus. omnibus evidentibus visitationis causam Archiepiscopi declaravit esse nullam. Hic etiam pòst convocatis Priore & senioribus apud Hewyngham; ubi investigatâ & disputatâ electione & praefixione Monachorum in majoribus officiis: tandem compertum est per seniores Monasterii, quòd electio Officiariorum ad majora officia tantùm pertinuit ad Priorem & Seniores, praefixio autem eorundem soli Episcopo pertinebat. Hic verò obiit anno Pontificatûs sui vii. à ministris propriis, ut dicitur, subitò intoxicatus. Eodem anno successit

LVI. WILLELMUS BATEMAN ^c, Doctor Juris Civilis, natus de Norwico, & Archidiaconus Norwicensis, Auditor Curiae Romanae, electus à toto Capitulo in Episcopum Norwicensem anno Domini MCCCXLIII. Hic primos fructus omnium Ecclesiarum Norwicensium vacantium, post multas lites & controversias inter Episcopum & Dioecesin, Episcopatui per Bullas Apostolicas perpetuò confirmavit. Hic etiam duo Collegia in Universitate Cantabrigiae fundavit, viz. S. Trinitatis, & Annunciationis B. Mariae vocatum Gunwyle-hale; quae ditavit redditibus & aedificiis, exstruxit ad commendationem perpetuam Clericorum. Hic contulit summo altari Norwicensi imaginem magnam S. Trinitatis in Tabernaculo, totam de argento & deauratam, ad magnum valorem. Item minorem imaginem S. Trinitatis, cum reliquiis ponderis xx. librarum. Hic similiter appropriavit Ecclesiam de Frenge officio Prioris ad illum finem, quòd perpetuaretur una Cantaria pro animâ ejus ad primum altare in Choro; ita ut unusquisque ibi celebrans per septimanam reciperet duos solidos, quod & factum est. Etiam statuit, quòd de eâdem Ecclesiâ de Frenge unusquisque Monachus reciperet iv. solidos ad duo Festa, viz. omnium Sanctorum, & S. Thomae ad Nativitatem Domini. Statuit insuper, quòd quilibet Monachus reciperet duos solidos de Priore S. Leonardi ad Festum S. Johannis Baptistae: & de Infirmario & Praecentore iv. solidos, scil. ad duos anni terminos viz. Assumptionis B. Mariae & Conceptionis. Item statuit, quòd panis & cervisia Monachorum custodirentur per Monachum in futurum. Hic in tantum libertates, immunitates & jura Ecclesiae dilexit; quòd nec propter timorem Regis nec aliorum Magnatum [Page 415] quorumcunque ea voluit permittere mutilari. Unde Dominum Robertum de Morle propter direptiones Factas. fatigatas per eum in maneribus & parcubus, non obstantibus Brevibus Regiis, immo non obstante quòd Dominus Rex Edwardus omnia Temporalia Episcopo pertinentia in manus suas confiscaverat, dictum Dominum Robertum nudis pedibus capite discooperto publicam & sollemnem poenitentiam subire coegit: Ita ut idem Dominus Robertus in tunicâ suâ cum cereo ponderante vi. libras in manu suâ veniret, & ad summum altare Ecclesiae Cathedralis offerret, veniam pro delictis humiliter supplicando. Hic postea reconciliatus Domino Regi, electus est à toto Parliamento; ut cum Domino Henrico Duce Lancastriae ad Curiam Romanam pro declarando jure Edwardi Regis, quod habuit in regno Franciae ratione matris suae, dirigeret gressus suos. Quò cum pervenisset, omnibus ritè peractis, viam universae carnis foeliciter est ingressus. Cui successit

LVII. THOMAS PERCY ^d, ex dono Summi Pontificis ad interventum Domini Henrici Ducis Lancastriae, frater Comitis Northumbriae, Bacularius in Artibus, Universitatis Oxoniensis, anno Domini MCCCLVI. Hic primò deceptus per Clericos, voluit appropriâsse omnes Decanias pertinentes Ecclesiae Cathedrali Capellae S. Mariae de Campis. Sed impeditus per Monachos, & postea pleniùs edoctus, de exhaeredatione juris Ecclesiae Cathedralis summè poenituit; & integer Monasterio ex animo factus est amicus. Hic ad reparationem Presbiterii, quod in magno vento prostratum est per Campanile, viz. in Festo S. Mauri Abbatis, contulit cccc. marcas ex propriis thesauris. Hic impetravit subsidium à toto Clero Diocesis Norwicensis ad reparationem dicti Presbiterii, viz. novem denarios de librâ. Hic obiit anno Pontificatûs sui xiv. Cujus executores Willelmus Swynflet & alii fecerunt appropriari officio Praecentoris ad illum effectum, quòd idem Praecentor pro animâ dicti Thomae Episcopi perpetuò celebraret vel faceret celebrari ad altare dicti Thomae. Vacante sede Norwicensi, stetit Dominus de Spencer in guerris Domini Papae; qui prece & precio fratri suo Henrico Spenser Episcopatum Norwicensem impetravit. Et vacavit tunc sedes Episcopalis fermè per duos annos.

LVIII. HENRICUS SPENSER ^e, consecratus fuit in Curiâ Romanâ; & postea veniens in Angliam ad Ecclesiam suam, per Archidiaconum Norwici inthronizatus est ..............

LIX. ALEXANDER ^f ...................... Sequenti verò die Alexander Prior convocato Capitulo, de consensu omnium ordinavit; quòd in Festo Exaltationis S. Crucis procederent ad electionem futuri Pontificis solemniter percelebrandam. Erga quam diem omnes & singuli, qui habebant jus in electione, publicè sunt citati. Allucescente itaque die praedictâ [Page 416] Exaltationis S. Crucis, Prior & Conventus ad electionem unanimiter accesserunt in Capitulo, praesidente Alexandro Priore. Habitoque sermone & perlectâ Decretali à Magistro Willelmo Stukle, qui vias canonicas in jure nominatas eis recitabat. Et dum haec agerentur, inopinatè surrrexit Dominus Thomas Lynne Supprior, ut credebatur, ad instinctum Alani Qwaplode Praecentoris, nullo de Conventu hoc conjiciente, ivit ad Dominum Alexandrum Priorem Ecclesiae, & tangens eum dixit: Ego Thomas Lenne nomine meo & nomine Capituli eligo istum virum Dominum Alexandrum in Pastorem & Episcopum Ecclesiae Norwicensis. Omnibus verò de Conventu mirantibus, & tacentibus, nullo reclamante, Magister Willelmus Stukle altâ voce incoepit: Te Deum laudamus. Surgentes autem omnes duxerunt eum in Ecclesiam, collocantes ante summum altare; ubi K. Frater electionem sic canonicè factam publicavit. Quâ electione, ut moris est, per Procuratores Capituli Henrico Regi post Conquaestum IV. praesentatâ, Rex electionem acceptare renuit; & Electum apud Winsoram Castellum fermè per annum imprisonavit: se asserens nunquam sufferre dictum Electum gaudere dignitate Pontificali in Ecclesiâ Norwicensi. Sed tandem Rex precibus Reverendissimi Patris Thomae Arundell tunc Cant. Archiepiscopi, aliorumque Regni Magnatum devictus, suum consensum & favorem post biennium Electo attribuit. Et sic pluribus fatigatus laboribus, anno Domini MCCCCVIII. Henrici verò Regis Quarti IX. à praedicto Thomâ Archiepiscopo consecratus est. Qui ad Ecclesiam suam divertens, plurima bona circa reparationem sui Palatii & maneriorum Episcopi, totaliter quasi per incuriam Henrici Spenser praedecessoris sui ruinam minantium, peregit. Hic obiit anno Pontificatûs sui vi. Henrici V. primo; & sepultus est in Ecclesiâ suâ Cathedrali in Capellâ B. Mariae ad pedes piae memoriae Walteri Episcopi. Cui successit

LX. Magister RICARDUS CURTTENAYE ^g, in utroque Jure Licentiatus, & Cancellarius Oxoniae, per electionem Capituli Norwicensis, ad instantiam Henrici Regis V. qui anno Domini MCCCCXIII. à Domino Thomâ Arundell Archiepiscopo Cant. praesente Rege Henrico V. & diversis regni Magnatibus, apud Cantuariam honorificè consecratus est. Hic enim sanguine extitit nobilis, staturâ procerus, facie decorus, linguâ facundus, omnique corporis venustate perornatus. Qui plurimis Regis & regni negotiis praepeditus, nunquam installatus fuit. Hic transfretavit in Normanniam cum Rege Henrico V. Qui quidem Rex festinanter terram Normanniae ingressus, properavit ad obsedendum villam vocatam Arleflete. In quâ obsessione praedictus Episcopus diem clausit extremum, Pontificatûs sui anno ii. xviii. die Cal. Septembris sub Rege Henrico V. & tumulatus est apud Westmonasterium in sepulturâ Regum in Septentrionali parte à feretro S. Edwardi Regis, in ipsius hostii ingressu pone magnum Altare. Cui successit per electionem Capituli Norwicensis

[Page 417]LXI. Dominus JOHANNES WAKERYNG ^h, vir per omnia pius & pudicus, castus, munificus, dapsilis & mansuetus, Custos privati Sigilli Regii. Cujus promotionis tempore schisma quasi generale fuit in Ecclesiâ. Tres enim regnaverunt Antipapae. Et igitur ne regnum Angliae cuiquam scismatico in aliquo confaveret, Electus praedictus per Henricum Chichele Cant. Archipraesulem confirmatus & consecratus fuit sub Rege Henrico V. anno regni sui iv. & anno Domini MCCCCXVI. Quo tempore celebratum fuit sacrum Concilium Constantiense, ad quod destinatus fuit cum aliis Ambassiatoribus per Regem Henricum praedictus Episcopus. Cujus sacri Consilii labore cessavit Schisma praedictum; & in eodem Concilio electus fuit in Papam Martinus V. qui post suam Intronizationem praedicti Domini Episcopi confirmationem & consecrationem gratanter ratificavit. Hic perfecit claustrum in opere lapideo ex parte Occidentali ab hostio aulae hospitum; plurimisque jocalibus Monasterium ditavit; & obiit in Domino Pontificatûs sui anno x. die v. Idus Aprilis, Regis Henrici VI. anno ii. & sepultus est in Ecclesiâ suá Cathedrali ante altare S. Georgii: ubi perpetuam unius Monachi pro se & suis stabilivit Cantariam. Cui successit

LXII. Magister WILLELMUS ANEWYK ⁱ, Legum Doctor & Custos privati Sigilli Regii; qui consecratus est ab Henrico Cant. Archiepiscopo in Ecclesiâ S. Pauli Londoniarum sub Henrico VI. anno regni sui iv. anno Domini MCCCCXXVI. Qui Pontificatûs sui anno x. translatus est ad Episcopatum Lincolniae; ubi dies suos per plures annos in magno honore ducens, bono fine in Domino pausavit; & fieri fecit ex suâ gratiâ majus hostium Occidentale cum fenestrâ supereminente in Ecclesiâ Cathedrali Norwicensi. Cui successit in Episcopatu Norwicensi

LXIII. Magister THOMAS BROWNE ^l, utriusque Legis Doctor, Episcopus Roffensis. In cujus tempore cives Norwici contra matricem insurrexerunt; & eam penitus conculcare ac privare suis libertatibus studuerunt. Contra quos praedictus Episcopus per se & per suos amicos ac per multimodas expensas viriliter se opposuit; tanquam turris fortitudinis pro libertate domûs Domini. Veruntamen in diebus ejus litis molestia in toto non est sedata, nec pacis jocunditas ad plenum redintegrata. Hic obiit apud Hoxon Pontificatûs sui anno ix. viii. Idus Decembris, sub Rege Henrico VI. anno regni sui xxvi. & sepultus est in Ecclesiâ suâ Cathedrali, in navi Ecclesiae, coram altare Crucifixi sumptibus ejus praeparatum. Cui successit per electionem Capituli Norwicensis viâ Spiritus Sancti .........

[Page 418]

SUCCESSIO Episcoporum Norwicensium Ab anno MCCCCXLVI. ad Reformationem.

LXIV. WALTERUS LYHERT.

EPiscopatum Norwicensem Johanni Stanberio Etonensis Collegii Praeposito Bale Cent. 8. cap. 34. ab Henrico Rege donatum Willelmus Polus Comes Suffolciensis praeripuit, & Capellano suo à Papâ conferri obtinuit. Is erat Walterus Lyhert, aliis Hart dictus, S. Theologiae Baccalaurens, Rector Ecclesiae de Hyham Registr. Bekynton. in Diocesi Wellensi, & Collegii Orialensis apud Oxoniam Praefectus, Episcopus Regist. Stafford. Norwicensis provisione Papali renunciatus est 1446. 24. Jan. consecratus apud Lametham die 27. Februarii sequentis. Anno 1449. à Rege & Praesulibus Angliae in Sabaudiam legatus, Foelici Antipapae author fuit, ut renunciato Papatu pacem Ecclesiae donaret. De beneficiis ab ipso Ecclesiae Norwicensi collatis Godwinum consule. Neque enim aliorum verba exscribere libet. Multa utrique Academiae beneficia tum erectis aedificiis tum libris donatis Epitaph. apud Weaver p. 795. contulit. Obiit 1472. 17. Maii.

LXV. JACOBUS GOLDWELL.

Jacobus Goldwell, Decanus Sarum, Edwardo IV. Regi ab Epistolis, olim Aulae S. Georgii in Academiâ Oxoniensi Praeses, Waltero successit, ad Temporalia admissus à Rege 1473. 25. Febr. Ecclesiam de Magnâ Chart in Diocesi Cant. unde ortum traxisse videtur, vetustate fatiscentem restituit, magnâque Weaver. loc. ci [...]. ex parte [...]eaedificavit. Collegium itidem Omnium Animarum Oxon. cujus alumnus olim fuisse dicitur, uberrimis beneficiis ditavit. Obiit 1499. mense Februario, juxta Registrum Morton, 1498. 23. Nov. juxta Obituarium Cant.

LXVI. THOMAS IAN.

Thomas Jan, Legum Doctor, Canonicus Wellensis & Windlesorianus, Archidiaconus Registr. Morton. Lib. ruber. Well. Registr. Cant. Essexiensis, & Decanus Capellae Regiae, Jacobo in Sede Norwicensi subrogatus, confirmatus est ab Archiepiscopo 1499. 24. Julii; licentiam consecrationis extra Ecclesiam Cant. suscipiendae impetravit 1499. 17. Octobr. Praedia nonnulla Collegio Novo Oxoniensi, ex quo olim prodierat, donavit. Obiit 1500. mense Septembri. Spiritualia enim post obitum suum in Capituli Cant. potestatem sunt accepta 1500. 28. Sept.

LXVII. RICARDUS NIX.

Jano substituitur Ricardus Nix, Legum Doctor, Rector Ecclesiae de Warmouth Registra Savage, Well. Fox. Ebor. in Diocesi Dunelmensi. Canonicus Residentiarius Ecclesiae Wellensis iste admissus fuerat 1492. 27. Febr. Vicarius Generalis Ricardi Fox Episcopi [Page 419] Wellensis 1492. 10. Maii, Archidiaconus Wellensis 1494. 10. Julii, Canonicus Registr. Cant. Eboracensis 1494. 30. Julii. Licentiam consecrationis extra Ecclesiam Cant. suscipiendae obtinuit 1501. 17. April. Ecclesiae Norwicensis laquear Weaver. p. 796. pulcherrimè deauravit; atque alam ejusdem aquilonarem construxit: caeterùm nullis non vitiis, si Nevillo Historiae Norwicensis authori fides, infamis, & effraeni praecipuè libidine exaestuans. Extremâ senectute Reformationi Ecclesiae foeliciter inchoatae tam praefractè adversatus est; ut quamvis Papae suprematum solenni juramento abnegâsset, clandestinum tamen cum Curiâ Romanâ commercium habere non sit veritus. Ad Regem delatus, & criminis convictus, carceri, quem Marescalli vocant, diu mancipatus est. Remissâ demum senectutis intuitu offensâ, brevi pòst obiit (ante plures annos oculis captus) 1536. 14. Jan. in album Monachorum Cantuariensium religionis ergo ascriptus. Sic enim habet Obituarium Cant. Die 19. Cal. Febr. obiit Dominus Ricardus Nyx Episcopus Norwic. frater & benefactor noster. Paucis ante obitum suum diebus binos sibi Chorepiscopos ascivit. In nuperis enim regni Comitiis lata lex fuerat, ut in majoribus Episcopatibus Chorepiscopi (Suffraganeos Episcopos Senatus-consultum vocat) instituerentur, eâ ratione eligendi, ut Episcopus duos Regi praesentaret, atque ex his Rex quem magis vellet ad Chorepiscopatum Registr. Cranmer. designaret. Hac methodo electi Johannes Salisbury, antea Prior Monasterii de Horsham, & Thomas Mannyng, Prior de Butley, à Thomâ Archiepiscopo Cant. simul consecrati sunt apud Lametham 1536. 19. Martii, huic apud Gipeswicum, illi apud Thetfordiam Sede datâ.

LXVIII. WILLELMUS REPPS.

Willelmus Reppis, aliàs Rugge, S. Theologiae Doctor, in Aulâ Gonvilii apud Cantabrigiam educatus, dein Abbas S. Benedicti de Hulmo factus, inter Theologos Cantabrigienses strenuè laboravit ut de Henrici Regis nuptiarum divortio sententiam ab Academicis, qualem Rex voluerat, obtineret; quod Reg. Cranmer. & denuo effecit. In hujusce laboris mercedem successor Ricardo Nix à Rege designatus, electus est à Monachis 1536. 31. Maii, confirmatus ab Archiepiscopo die 28. Junii. Ne tamen integrâ frueretur dignitate; paulò pòst susceptum Episcopatum fundos & maneria Sedis suae omnia redditibus Coenobii sui de Hulmo in perpetuum commutare coactus est, praetextu quidem ampliandarum Episcopatûs possessionum, quamvis reipsâ veteres Episcopatûs fundi novos infinitis parasangis excederent. De resignatione ipsius, rebusque post annum 1540. gestis, alio loco agendum est.

[Page 420]

Successio Priorum Ecclesiae Norwicensis.

MOnachos in Ecclesiâ Norwicensi primùs instituit Herbertus Episcopus anno circiter 1100. Duplicem Priorum Norwicensium ad annum usque 1344. successionem exhibuit Henricus Spencer Episcopus Norwic. in libro suo Memoriali Claudius E. 8. Plerosque etiam Bartholomaeus in Annalibus suis dedit. Reliquos aliunde hausimus, nomina eorundem usque ad annum 1471. monumentum quoddam Ecclesiae Norwicensis repraesentavit.

Ingulphus, Prior primus, obiit die 16. Januarii.

Helias, obiit 1146. 22. Octobr.

Ricardus, obiit 1158. 16. Maii. Malè Westmonasteriensis obitum ipsius in annum 1168. retulit.

Elricus, obiit die 11. (in altero exemplari die 12.) Junii.

Tancredus, obiit die 15. Junii.

Girardus successit anno 1185. obiit 1201. 17. Decembr.

Willelmus de Walsham, obiit 1218. 14. Febr. in altero exemplari 23. Febr.

Ranulphus de Warham, Episcopus Cicest. sub initium anni 1219. factus est.

Willelmus filius Odonis, obiit 1235. 12. April.

Simon de Elmham, obiit 1257. 8. Junii, vir eximiae sanctitatis, & eminentis literaturae, judice Matthaeo Paris.

Rogerus de Skerninge, electus in Priorem 1257. 21. Augusti, in Episcopum Norwicensem 1266. 23. Januarii.

Nicolaus de Bramtoun, loco Rogeri electus, ab Episcopo confirmatus est 1266. 18. April. obiit 1269. 19. Febr.

Willelmus de Brunham, rectiùs Burnham, resignavit 1272. 27. Septembr. obiit 1273. 13. Febr. juxta Bartholomaeum, 12. Febr. juxta Spencerum.

Willelmus de Kirkeby, electus 1272. 1. Octobr. obiit 1289. 9. Martii.

Henricus de Lakenham, recessit 1309. obiit 1311. 21. Octobr.

Robertus de Langele, obiit 1326. die 24. (in exemplari alio, die 22.) Sept.

Willelmus de Claxtoun, obiit 1344. 16. Augusti.

Simon Bohonum successit.

Laurentius Leeke Simonem excepit. Hunc anno 1354. praefuisse comperio. Registr. Islip.

Nicolaus de How proximè memoratur.

Alexander Totington, Episcopus Norwicensis ex Priore veterano (Walsinghami Reg. Arundel. verbis utor) electus 1406. 14. Sept.

Robertus Burnham praefuit annis 1411, 1415, 1425. Reg. Arundel. & Chichley. Reg. Chichley.

Willelmus Worsted, missus ad Concilium Basileense nomine totius Cleri Angliae protestationem de suprematu Regis Angliae in temporalibus interposuit anno 1432. exeunte. Extat ea in Registro Willelmi Molash Prioris Ecclesiae Cant. f. 206.

Johannes Heverland, Prior erat anno 1445. Reg. Stafford.

Johannes Mallet successit.

Thomas Bohonum, obiit anno 1471.

Johannes Bonwelle eodem anno suffectus.

Willelmus, quo Prioratum administrante Ecclesia Norwicensis à Johanne Reg. Morton. Cant. Archiepiscopo visitata est anno 1499. mense Aprili. Monachi tunc in [...]rant 47. & in his Willelmus Castleton.

Robertus, ad Abbatiam S. Albani dono Regis translatus sub exitum anni 1529. Hall. f. 184.

Willelmus Castleton Prioratum tenuit anno 1536. Idem (ut videtur) Priorum Reg. Cranmer. ultimus Coenobium suum anno circiter 1540. tradidit Regi, qui Monachorum loco Canonicos Saeculares substituit.

[Page]

THOMAE CHESTERFELD Canonici Lichfeldensis HISTORIA DE Episcopis Coventrensibus ET LICHFELDENSIBUS A primâ Sedis fundatione ad annum MCCCXLVII.

ACCEDUNT

Additamenta ad eandem Historiam, authore WILLELMO WHITLOCKE Canonico Lichfeldensi.
Continuatio ejusdem Historiae ab anno MCCCXLVII. ad annum MDLIX. Eodem Authore.
Epistola LEONIS III. Papae ad Kenulphum Merciae Regem de Archiepiscopatu Lichefeldensi.
Epistola Episcoporum Angliae ad LEONEM III. Papam.
Successio Priorum Coventrensis Ecclesiae.
Successio Decanorum Lichfeldensis Ecclesiae.

[Page]

[Page 423]

THOMAE CHESTERFELD Canonici Lichfeldensis HISTORIA De Successione Episcoporum Coventrensium & Lichfeldensium.
Incipit de Episcopis Sanctae Merciensis Ecclesiae, quae nunc Lichesfeld dicitur.

^a INterfecto Pendâ Rege paganissimo Merciorum ab Oswio Rege Northanhumbrorum, fratre sc. sancti Regis Oswaldi; cùm idem Rex Oswius Christianus regnum ejus acciperet; & gentem Merciorum finitimarumque Provinciarum ad fidem Christi converteret: primò fundatâ Ecclesiâ Merciensi & eâ factâ Cathedrali, sc. ab Incarnatione Domini DCLVII. Codex Cotton. Vespas. E. 16. Sic etiam Codex Lichfeld. DCLVI.

[Page 424]

DUIMA.

^b Duima factus est primus Episcopus Merciorum & Mediterraneorum Anglorum, Lindisfarorum, Wicciorum, finitimarumque Provinciarum. [Page 425] Paucitas enim Sacerdotum cogebat unum Antistitem duobus populis praefici. Beda dicit, quòd iste Duima natione Scotus à Finano Northanhumbranae gentis Episcopo ordinatus, cùm sub pauco tempore non paucam plebem Domino adquisisset; defunctus est apud Mediterraneos Anglos in regione quae vocatur Infeppingum anno Domini DCLVIII. Rexit Ecclesiam Merciensem annis ii.

CELLACH.

^c Cellach desuncto Duimâ suscepit Episcopatum Merciorum; & ipse similiter de Scotorum natione. Qui non multo post relicto Episcopatu reversus est ad Insulam Hii, anno Domini DCLIX.

TRUMHERE.

^d Trumhere natione Anglicus, sed à Scotis Episcopus ordinatus, post Cellach Episcopatum Merciorum rexit annis iii. Quod temporibus Regis Wlferi factum est; obiitque anno Domini DCLXII.

JARUMANNUS.

^e Jarumannus Anglicus, sed à Scottis Episcopis ordinatus, post Trumhere rexit Episcopatum Merciorum annis iv. sub Rege Merciorum Wlfero; & obiit anno Domini DCLXVII.

CEDDA.

^f Cedda Sanctus, Anglicus, Jarumanno successit. Iste Cedda priùs fuit consecratus Episcopus Ecclesiae Eboracensi à Wine Episcopo Wintoniensi anno [Page 426] Domini DCLXIII. Et rexit Ecclesiam Eboracensem annis tribus; tamen pallium non optinuit. Postea cùm redargutus esset à Theodoro Cantuariensi Archiepiscopo, quòd non erat ritè consecratus; humiliter cessit, & in Monasterio suo Lestingay, unde priùs Abbas fuerat, secessit. Deinde Jarumanno Merciorum Episcopo defuncto, Sanctus Cedda per eundem Theodorum Cant. Archiepiscopum Ecclesiae Merciensi Cod. Cotton. 1, & 2. Lichesfeldensi postulatus, & Episcopus factus est anno Domini DCLXVII. Qui cùm eandem Ecclesiam Lichesfeldensem duobus annis & dimidio gloriosè rexisset; migravit ad Dominum vi. Non. Marcii anno Domini DCLXX. & Lichesfeldiae sepultus est.

WINFRIDUS.

^g Winfridus Anglicus successit S. Ceddae; qui per Theodorum Archiepiscopum Cant. datus & consecratus, rexit Ecclesiam Lichesfeldensem annis [Page 427] iii. sub Wlfero Rege. Deinde propter meritum cujusdam inobedientiae Theodorus Archiepiscopus offensus, eundem Winfridum de Episcopatu deposuit anno Domini DCLXXIII Cod. Cotton. 1, & 2. DCLXXIV▪ Qui rediit ad Monasterium suum, quod dicitur Adberwe; ibique vitam religiose finivit.

SEXWLFUS.

^h Winfrido deposito, Theodorus in loco ejus ordinavit Episcopum Sexwlfum; qui erat constructor & Abbas Monasterii quod dicitur Medhamstede, i. e. Petresborugh. Iste Sexwlfus sub Regibus Merciorum Wlfero & Ethelredo rexit Episcopatum Lichesfeldensem annis xx. & obiit anno Domini DCXCIV. Dust ultima periodus in Cod. Cotton. 1, &. 2. Tempore Ethelredi Regis Merciorum & Sexwlfi Episcopi Episcopatus Lichesfeldensis in duas Parochias dividebatur, videlicet, in Lichesfeldensem & Legecestrensem.

HEDDA.

ⁱ Post Sexwlfum Episcopum Provincia Merciorum duos habuit Episcopos, scil. Heddam Lichesfeldiae, & Wilfridum Leogecestriae. Sed Wilfridus [Page 428] postea ejectus: Hedda solus ambas Parochias regebat. Per istum Heddam Episcopum Dedicata. Codex Cotton. Vitell. C. [...]. constructa est Ecclesia Lichesfeldensis ix▪ Id. & Codex Lichfeld. ii. Kal. Januar. anno Domini DCC. Et ossa S. Ceddae Episcopi translata sunt in eandem. Hedda verò post Ecclesiam constructam supervixit annis xxii. Cod. Lichfeld. xxi. & mortuus est anno Domini DCCXXI.

ALDWINUS.

^l Post Heddam Aldwinus, qui & Wor nominatur, Episcopus consecratus, similiter regebat ambas parochias, scil. Lichesfeldensem & Legecestrensem Annis viii. & obiit anno Domini DCCXXIX. Ista ad lit, sequentia amittat Cod. Cot. 1. Deinde tempore Athelbaldi Regis Merciorum & hujus Aldwini Episcopi, consecrationis suae anno tertio, Episcopatus Lichesfeldensis divisus fuit in quinque Parochias, videlicet, in Herefordensem, Wygorniensem, Lichesfeldensem, Legecestrensem, & Lindisiensem; Aldwinusque rexit Episcopatum Lichesfeldensem post divisionem in quinque Parochias annis sex; & obiit anno Domini DCCXXXIX Cod. Cot. 2. DCCXXX. Aldwino defuncto divisio Episcopatûs Lichesfeldiae in quinque Parochias, ut supra notatur, confirmata est circa annum Domini DCCXXXII. Lichesfeldenses hi subsequentes sunt Episcopi post divisionem.

Huitta. Cod. Cot. 1, & 2. WICTA.

Defuncto Aldwino, iterum divisa est (Merciorum Diocesis) in duas parochias Leicestrensem & Cestrensem seu Lichfeldensem. Verba sunt Textûs Roffensis: quibus consonat Malmsburiensis; nisi quòd apertè hallucinatus, Dorcestrensem Episcopatum eodem tempore institutum velit. Legecestrensem accepit Totta, Lichfeldensem Wicta. De Tottâ alibi agendum est. Wicta, aliis Wita, in Textu Roffensi Hwita, in Codice Lichfeldensi Malmsburiensis Witta dictus, Aldwino successit in sede Lichfeldensi anno 737. & Synodo Cloveshoviensi anno 747. interfuit; neque postea aliquid de ipso occurrit. Obitum in anno 752. reponit uterque Codex Cottonianus. Wicta Episcopus post Aldwinum rexit Episcopatum Lichesfeldensem annis vi. & obiit anno Domini DCCLII. Id. DCCXXXVI.

HEMELE.

ⁿ Hemele Episcopus rexit Episcopatum annis xv. & obiit anno Domini DCCLII.

CUTHFRITHUS.

^o Cuthfrithus Episcopus rexit Episcopatum annis Quatuor Cod. Lichfeld. tribus; & obiit anno Domini DCCLV.

[Page 429]

BERTHUNUS.

^p Berthunus Episcopus rexit annis iv. & obiit anno Domini DCCLIX.

[Page 430]

HIGBERTHUS.

Higberthus Episcopus rexit annis v. & obiit anno Domini DCCLXIV.

ALDULFUS.

Aldulfus Lichesfeldensis Archiepiscopus, Consecratus est anno DCCLXIV. Ista inter [...]erit Cod. Cot. 1, & 2. rexit Provinciam Merciorum & Orientalium Anglorum annis xxxvi. & obiit anno Domini DCCCXII. Co [...]. Cot. 1. DCCC. Cod. Cot. 2. DCCC. Hujus Aldulfi tempore Offa Rex Merciorum ab Adriano Papâ impetravit & obtinuit, ut sedes Archiepiscopatûs Merciorum esset apud Lichesfeldiam; & quòd omnes Pontifices Merciorum Provinciae Archiepiscopo Lichesfeldensi subjicerentur, videlicet Wigorniensis, Herefordensis, Legecestrensis, Sidnacestrensis; & etiam Episcopi Orientalium Anglorum, scil. Helmamensis, & Domucensis, vocabaturque Archiepiscopus Lichesfeldensis Aldulfus. Nam Papa Adrianus primus misit ei Pallium. Remanserunt autem Archiepiscopo Cant. quatuor Episcopi, videlicet Londoniensis, Wintoniensis, Roffensis, & Selesiensis. Horum Episcopatuum quidam adhuc manent, quidam venali ambitu alteris Episcopatibus sunt uniti. Fuit enim sedes Metropolis apud Lichesfeld toto tempore istius Aldulfi Archiepiscopi. Post mortem verò ejus Kenulfus Rex Merciorum impetravit à Papâ Leone successore Adriani Papae & optinuit; quòd Sedes Metropolis Cantuariensis Ecclesiae, quae per Regem Offam spoliata fuerat, dignitati pristinae restitueretur.

[Page 431]

HEREWINUS.

^q Herewinus Lichesfeldensis Episcopus successit Aldulfo; rexitque Episcopatum annis v. Cod. Cot. uterqu [...] & Cod. Lichfeld. xi. & obiit anno Domini DCCCXVII. Iidem. DCCCXII.

ATHELWALDUS.

^r Athelwaldus Lichesfeldensis Episcopus successit Herewino Consecratus est anno DCCCXVIII. Cod. Cot. uter (que).. Per istum Athelwaldum Episcopum Canonici instituti sunt primò in Ecclesiâ Cathedrali Lichesfeld anno Domini DCCCXXII. sub Chelwlfo Rege Merciorum, Huictâ tunc existente Canonicorum Praeposito. Erant enim tunc in Ecclesiâ Lichesfeldensi Canonici xx. Cod. Lichfeld. xix. cum suo Praeposito, quorum xi. fuerunt Presbiteri, & ix. Diaconi. Athelwaldus autem rexit Episcopatum Lichesfeldensem annis xxxv. & obiit anno Domini DCCCLVII. Cod. Cot. uter (que). DCCCXLVII.

HUNBERTHUS.

^s Hunberthus Lichesfeldensis Episcopus rexit annis xx. & obiit anno Domini DCCCLXXVII Cod. Cot. 1. DCCCLXVII. Cod. Cot. 2. DCCCLXVI.

[Page 432]

KYNEBERTHUS.

^t Kyneberthus Lichesfeldensis Episcopus rexit annis xx. Cod. Lichfeld. xxiii. & obiit anno Domini DCCCXC.

TUNFRITHUS.

Bumfrithum vocat Malmsburiensis vulgatus, Tunfrithum autem Codices MSS. Tumbrihtum Florentius, qui eundem tempore Burhredi Regis Merciorum & Alfredi Regis Westsaxonum Episcopatum gessisse scribit. Burhredus regnum tenuit ab anno circiter 852, ad 874. Alfredus ab 872, ad 901. adeò ut si Thomae calculus admittatur, Tunfrithus soli Alfredo contemporaneus fuisse censendus erit. Tunfrithus Episcopus rexit annis xxx. & obiit anno Domini DCCCCXX.

AELLE.

^x Aelle Episcopus, qui & Alwinus, rexit annis xxiv. sub Athelstano Rege totius Angliae; & obiit anno Domini DCCCCXLIV.

ELGARUS.

^y Elgarus Episcopus rexit annis xvi. & obiit anno Domini DCCCCLX.

KYNSIUS.

^z Kynsius Episcopus rexit annis xiv. & obiit anno Domini DCCCCLXXIV.

WINSIUS.

Winsius Episcopus rexit annis xviii. & obiit anno Domini DCCCCXCII.

AELFEGUS.

^a Aelfegus Episcopus rexit annis xv. & obiit anno Domini MVII.

GODWINUS.

Godwinus Episcopus rexit annis xiii. & obiic anno Domini MXX.

LEOFGARUS.

^b Leofgarus Episcopus rexit annis vi. Cod. Lichfeld. vii. & obiit anno Domini MXXVII.

BRITHMARUS.

^c Brithmarus Episcopus rexit annis xi. & obiit anno Domini MXXXVIII.

[Page 433]

WLSIUS.

^d Wlfius Episcopus rexit annis xvi. Hujus Wl [...]ii Episcopi tempore, videlicet anno Domini MXLIV. Leofricus Comes Herefordiae ampliavit & quasi de novo reaedificavit Monasterium Coventriae, ditavitque illud divitiis amplissimis; & ejectis sanctis Monialibus, quae ibidem Deo servierant à tempore Knuti Regis Dacorum & Anglorum primi fundatoris ejusdem Monasterii, idem Leofricus Monachos ibidem primò fecit institui. Praefecit eisdem Monachis Leofwinum Abbatem; qui postea defuncto Wlsio Episcopo, à Rege Edwardo Sancto datus, Episcopus Lichesfeldensis factus est. Wlsius obiit anno MLIV.

LEOFWINUS.

Leofwinus Lichesfeldensis Episcopus, qui fuit Abbas Coventriae, rexit annis xi. Cod. Cot. 2. xii. & obiit anno Domini MLXVI.

Post adventum Normannorum. PETRUS.

^e Petrus Lichesfeldensis Episcopus à Rege Willelmo Bastard datus, consecratus est anno Domini MLXVII. Sedes Lichesfeldensis translata est in Cestriam tempore Lanfranci Cant. Archiepiscopi, qui sedem transtulit anno Domini MLXXV. per Petrum Lichesfeldensem Episcopum. Et sciendum est, quòd à Principio. Cod. Cot. uter (que). tempore fundationis Ecclesiae Lichesfeldensis Viz. anno Domini DCLXVI. Ii [...]em. usque ad tempus Lanfranci Archiepiscopi Cant. semper fuit Sedes Cathedralis apud Lichesfeldam tantùm, sine conjunctione alicujus alterius Ecclesiae. Petrus tunc Cestrensis Episcopus obiit anno Domini MLXXXVI. qui solus apud Cestriam sepultus est.

ROBERTUS DE LYMESY.

^f Robertus de Lymesy, secundus Cestrensis Episcopus, consecratus est anno Domini MLXXXVIII. Quae uncis inclusa sunt, ex Cod. Cot. utro (que) interferuntur. [Erat in Cestrensi Diocesi quoddam Coenobium Coventreia nomine, quod Comes magnificentissimus Leofricus cum Godefâ uxore suâ construxerat tanto auri & argenti spectaculo, ut ipsi parietes Ecclesiae angusti viderentur esse receptaculis thesaurorum. Hoc Robertus iste Cestrensis Episcopus comperiens, ambitione possidendi ipsas gazas impetravit transferri ad Coventreiam Sedem suam. Et sic] Sedes Lichesfeldensis [Page 434] praedicta migravit de Cestriâ ad Coventreiam anno Domini MXCV. per Robertum de Lymesy secundum Cestriae Episcopum, & primum Episcopum Coventriensem: qui solus ad Cestriam ordinatus erat per collationem Domini Regis Willelmi Ruffi; quia usque ad illa tempora Reges conferebant omnes Episcopatus in Angliâ per investituram annuli & baculi. Robertus de Lymesy Episcopus obiit Kal. Septembr. anno Domini MCXVI. & apud Coventriam sepultus est.

ROBERTUS PECTHE.

( ^g) Robertus Pecthe successit Roberto de Lymesy, per Regem Henricum seniorem datus; qui consecratus est anno Domini MCXVII. Robertus Pecthe Episcopus Coventr. obiit xi. Cal. Septembris anno Domini MCXXVII. & apud Coventriam sepultus est.

ROGERUS DE CLINTOUN.

( ^h) Rogerus de Clintoun Coventriensis Episcopus, per Regem Henricum seniorem datus, consecratus est anno Domini MCXXVIII. Qui Ecclesiam Lichesfeldensem erexit tam in fabricâ quàm in honore, numerum Praebendarum augendo, Castrum Lichesfeldense muniendo, villam vallo vallando, milites infeodando. Et tandem signaculo Crucis assumpto Jerosolimam petens, apud Antiochiam obiit xvi. Cal▪ Martii. Cod. Lichfeld. Maii anno Domini MCXLVIII. & ibidem sepultus est. Iste Rogerus fecit has Ecclesias Praebendas Ecclesiae Lichesfeldensi annexas, sc. Hardewic, Hinutoun, Arnmerston. Id. Drinnerstoun, Offechirche, Waspretoun, Sutham, Oleftoun, & Ecclesiam S. Trinitatis de Coventriâ.

GUALTERUS DURDENT.

( ⁱ) Gualterus Durdent▪ qui fuit Prior Cantuariae, successit Rogero de Clintoun; qui per Regem Stephanum datus est, Monachis Coventrensibus & Canonicis Lichesfeldensibus propter electionem discordantibus. Nam tunc primò concessa erat eis à Rege licentia Episcopum eligendi. Iste Walterus Episcopus Coventrensis & Lichesfeldensis consecratus est vi. Nonas Octobris à Theobaldo Cant. Archiepiscopo anno Domini MCXLIX. Gualterus Durdent Episcopus obiit anno Domini MCLXI. & Coventreiae sepultus est. Rexit Episcopatum annis xii.

[Page 435]

RICARDUS PECTHE.

( ^l) Ricardus Pecthe post mortem Walteri Episcopi consensu Monachorum Coventrensium & Canonicorum Lichesfeldensium, voluntate Regis Henrici II. mediante, Episcopus Coventrensis consecratus est anno Domini MCLXII. Ricardus Pecche Episcopus in fine vitae suae Canonicum induit habitum in Ecclesiâ S. Thomae Martyris juxta Staffordiam; quam ipse de Episcopio fundaverat. Tandemque obiit Nonis Octobris anno Domini MCLXXXI. & in eâdem Ecclesiâ S. Thomae sepultus est.

GERARDUS DE PUELLA.

( ^m) Gerardus de Puellâ, Clericus S. Thomae Martyris, per Monachos Coventrenses & Canonicos Lichesfeldenses concorditer electus Episcopus Coventrensis & Lichesfeldensis, consecratus est anno Domini MCLXXXIII. sub Rege Henrico II. Iste Gerardus Episcopus obiit pridie Idus Januarii anno Domini MCLXXXIV. & apud Coventreiam sepultus est. Rexit Episcopatum anno uno.

HUGO DE NONANT.

( ⁿ) Hugo de Nonant, quondam Clericus ejusdem S. Thomae Martyris per Monachos Coventrenses & Canonicos Lichesfeldenses electus est Episcopus [Page 436] Coventrensis & Lichesfeldensis. Consecratus est anno Domini MCLXXXVI. sub Rege Henrico II. Iste Hugo de Nonant Episcopus ejecit Monachos de Monasterio Conventrensi; & loco eorum instituit Canonicos Saeculares anno Domini MCXC. Qui Canonici manserunt ibidem annis vii. Postea septennio elapso, ad instantiam Regis Ricardi tunc regnantis, qui eidem Hugoni Episcopo fuerat offensus, per Hubertum Cant. Archiepiscopum & Apostolicae Sedis Legatum Monachi Coventrenses in Monasterio suo sunt introducti; Hugone de Nonant Episcopo tunc in Normanniâ moram faciente. Causa enim offensionis Regis Ricardi fuit, eò quòd Robertus de Nonant, frater Hugonis Episcopi praedicti, ad Henricum Imperatorem, qui tunc Regem Ricardum tenuit in carcere, cum litteris Regis Franciae & Johannis Comitis Moretoun venerat; ut liberationem Regis Ricardi disturbaret. Unde dictus Rex Ricardus causam adventûs ejusdem Roberti ignorans, rogavit eum pro se obsidem esse; qui negavit. Quâ de re Rex Ricardus iratus; quàm citiùs liberatus fuit, jussit Hugonem de Nonant Episcopum, fratrem ejusdem Roberti, spoliari de suo Episcopatu anno Dom. MCXCIV. & Robertum fratrem ejus in carcere retineri apud Dovore omnibus diebus vitae suae. Postea anno revoluto Rex Ricardus reddidit Hugoni de Nonant Episcopatum suum pro quinque millibus marcis argenti. Hugo de Nonant Episcopus Coventrensis & Lichesfeldensis obiit vi. Kal. Aprilis anno Domini MCXCIX. & apud Cadomum in Normanniâ sepultus est, ubi obiit.

GALFRIDUS DE MUSCHAMP.

( ^o) Galfridus de Muschamp successit Hugoni, ad monitionem Huberti Cant. Archiepiscopi & Domini Papae Legati per Monachos Coventrenses & Canonicos Lichesfeldenses electus, Episcopus Coventrensis & Lichesfeldensis consecratus est Idibus Martii apud Westmonasterium anno Domini MCXCIX. sub Rege Ricardo. Per istum Galfridum Episcopum medietas Ecclesiae de Wolveye facta est Praebenda Lichesfeldensis. Galfridus de Muschamp Episcopus obiit ii. Nonas Octobris anno Domini MCCVIII. & apud Lichesfeldiam sepultus est tempore Interdicti. Rexit Episcopatum annis x.

WILLELMUS DE CORNHULL ( ^p).

Galfrido Episcopo defuncto, Monachi Coventrenses per seipsos tempore Interdicti elegerunt Josbertum Priorem suum in Episcopum Coventrensem; decretumque suum ad Stephanum Cant. Archiepiscopum in transmarinis agentem transmiserunt. Quod audiens Rex Johannes, portum maris prohibuit: Priorem de Baroniâ suâ dissaysavit; quam etiam postea intervenientibus trecentis marcis recuperavit. Deinde electione de praedicto Josberto [Page 437] Priore pendente, Canonici Lichesfeldenses ad mandatum Domini Regis per se elegerunt Walterum de Gray in Episcopum. Unde & utraque electio, scil. de Josberto Priore & de Waltero de Gray, per Pandulfum Legatum adnullata est, Archiepiscopo Cant▪ tunc in transmarinis agente. Postea per Monachos Coventrenses & per Canonicos Lichesfeldenses, de concilio & voluntate dicti Legati, in quem vota sua contulerant Canonici Lichesfeldenses, in Willelmum de Cornhull Archidiaconum Huntindoniensem pariter consentientes, idem Willelmus in Episcopum Coventrensem & Lichesfeldensem electus, Episcopus Coventrensis & Lichesfeldensis consecratus est viii. Kalend. Februarii anno Domini MCCXV. sub Rege Johanne. Iste Willelmus Episcopus Capitulo Lichesfeldensi primò liberam in Domino concessit potestatem eligendi aliquem de gremio in Decanum Lichesfeldensis Ecclesiae. Confirmata est haec Concessio per Papam Honorium III. Nam antea usque ad hoc tempus Episcopus solebat conferre Decanatum sicut & Canonicatum. Unde defuncto Radulpho de Nevill Decano Lichesfeldensi, cui Rex Johannes Sede vacante tempore Interdicti Decanatum contulerat, Canonici Lichesfeldenses convocato Capitulo ad electionem Decani primò processerunt; elegeruntque canonicè Willelmum de Mancestre in Decanum; qui confirmatus est ab eodem Willelmo Episcopo, anno Domini MCCXXII. Willelmus de Cornhull Coventrensis & Lichesfeldensis Episcopus obiit xiv. Kalend. Septembris anno Domini MCCXXIII. & Lichesfeldiae sepultus est. Rexit Episcopatum annis viii.

ALEXANDER DE STAVENBY ( ^q).

Post obitum Willelmi Episcopi ortâ contentione inter Ecclesias de Coventreiâ & de Lichesfeldiâ de electione futuri Episcopi, profectus est ad Regem Galfridus Prior pro Ecclesiâ Coventrensi, & Willelmus Decanus pro Ecclesiâ Lichesfeldensi, ad postulandam licentiam eligendi. Quibus Dominus Rex licentiam dedit, pronuntiante verbum Regis Hugone de Burgo Justiciario sub hac formâ verborum. Dominus Rex concedit licentiam eligendi Coventrensem Episcopum omnibus illis, qui debent & consueverunt eligere. Quibus verbis utraque pars contenta fuit. Dictus verò Willelmus Decanus in praesentiâ Domini Regis denuntiavit Priori Coventrensi; quòd si crederet aliquam partem se vel Ecclesiam Coventrensem habere in electione; certis die & loco conveniret utraque Ecclesia ad tractandum de electione. Priore verò istud omnino recusante, dictus Decanus invocans testimonium Regis & Magnatum sibi assidentium super denuntiatione illi factâ, necnon & Stephani Cant. Archiepiscopi ibidem praesentis, appellationem coram eodem Cant. Archiepiscopo interposuit; ne ad electionem Monachorum Coventrensium aliquem Electum admitteret, confirmaret, vel consecraret. Exinde recedentibus partibus, & adeuntibus singulis suam Ecclesiam, Conventus Coventrensis contempto in omnibus Capitulo Lichesfeldensi elegit praefatum Galfridum suum Priorem, publicans Electionem in Ecclesiâ Coventrensi, & praesentans Electum suum cum decreto Archiepiscopo Cant. confirmandum: qui confirmationem ejus distulit; tum quòd Canonici Lichesfeldenses appellaverant, tum quòd regium consensum non optinuerant. Scripsitque Archiepiscopus [Page 438] Domino Regi; quòd Electioni factae regium praestaret assensum; vel causam reseriberet, quare non praestaret. Rex verò rescribens allegavit; quòd Electio fuit contentiosa maximè, cùm Lichesfeldenses appellassent; nec rei contentiosae regium tenebatur assensum praestare. Et appellavit Dominum Papam; ne Cant. Archiepiscopus ipsum Electum confirmaret. Archiepiscopus verò▪ Canonicos Lichesfeldenses citari fecit; quòd comparerent certâ die, proposituri si quid canonicum haberent contra Electionem. Convenientibus partibus coram Archiepiscopo apud Lameth, proposuerunt Canonici Electionem ipso jure fore nullam, eò quòd celebrata fuit post appellationem ab eis legitimè interpositam; illis contemptis & exclusis, qui consueverunt electioni interesse. Unde Dominus Cant. processit ad cassationem Electionis per os Magistri Alexandri de Maltham Officialis Domini Cant. in hunc modum. Nos igitur auctoritate Cant. Ecclesiae Electionem factam à Momachis Coventrensibus sine Canonicis Lichesfeldensibus infirmandam duximus & cassandam. Latâ igitur sententiâ contra Monachos Coventrenses, & cassatâ Electione illorum, Monachi infra decem dies praesentiam Domini Papae appellantes, Romam profecti sunt. Post haec comparentibus Monachis in praesentià Domini Papae ex unâ parte, & procuratoribus Lichfeldensibus ex alterâ; post multas altercationes Dominus Papa factum Archiepiscopi Cant. circa cassationem Electionis de Galfrido Priore auctoritate Apostolicâ confirmavit. Deinde Dominus Papa Honorius III. tractavit de providendo Ecclesiis Coventrensi & Lichesfeldensi de pastore. Et vocatis partibus utriusque Ecclesiae petiit, quòd conferrent vota sua in eum. Procuratores verò Lichesfeldenses institèrunt; quòd libere possent eligere per se; cùm non demeruissent, sicut Monachi, ut jure eligendi privarentur hac vice; nec tamen explere potuerunt. Immo semper instabat Papa; quòd Procuratores Lichesfeldenses vota sua conferrent in eum. Tandemque concilio quorundam Cardinalium Procuratores Lichesfeldenses genibus flexis coram Papâ, optulerunt unum pileum in manus Papae, dicentes: Pater Sancte, nos sumus hîc tres Canonic [...] habentes potestatem à Capitulo eligendi Episcopum. Nos illam potestatem in manibus vestris committimus; ut vice Ecclesiae nostrae nobis provideatis de Pastore. Et ita pileum Papa accepit; & quaesivit à Monachis, si vellent consentire. Quibus negantibus, & dicentibus se nunquam velle cum illis eligere: respondit Papa. Certè nichilominus fiet. Tandem acclamantibus pluribus, quòd facerent voluntatem Papae; consenserunt. Dominus verò Papa Honorius III. providit eodem die de pastore utrique Ecclesiae tam Coventrensi quàm Lichesfeldensi, assignans illis Magistrum Alexandrum de Stavenby; quem idem Papa postulantibus Canonicis, Monachis verò postulare nolentibus, in Vigiliâ Paschae ordinavit in Presbiterum; & die Paschae in crastino consecravit Episcopum unà cum Episcopo Parisiensi, sc. iii. Kalend. Aprilis anno Domini MCCXXIV. tempore Regis Henrici III. Iste Alexander Episcopus auxit numerum Praebendarum in Ecclesiâ Lichesfeldensi per Praebendas de Terven & de Welintoun, quas fecit. Et etiam exaltavit & ditavit Ecclesiam Lichesfeldensem in multis utilitatibus. Adhuc autem lite pendente in Curiâ Romanâ inter Ecclesias de Coventreiâ & de Lichesfeldiâ post mortem Papae Honorii, tandem partibus diu fatigatis, & ut parceret earum laboribus & expensis, Papa Gregorius IX. de consilio Cardinalium terminavit causam in hunc modum; videlicet quòd unâ vice in Coventrensi Ecclesiâ Conventus Coventrensis & Capitulum Lichesfeldense electionem Episcopi celebrent, & alterâ vice similiter ab utrisque in Ecclesiâ Lichesfeldensi Electio celebretur. Et sic causa terminata est anno Domini MCCXXVIII. Alexander Coventrensis & Lichesfeldensis Episcopus obiit vii. Kalend. Januarii anno Domini MCCXXVIII. Cod. Lichfeld. MCCXXXVIII. & Lichesfeldiae sepultus est.

[Page 439]

HUGO DE PATISHULL.

^r Hugo de Patishull post mortem Alexandri in Coventrensi Capitulo à Monachis Coventrensibus & à Decano & Canonicis Lichesfeldensibus, unum Collegium quoad hoc facientibus, primus post provisionem Apostolicam in Coventrensem & Lichesfeldensem Episcopum & pastorem electus est. Qui consecratus est anno Domini MCCXL. sub Rege Henrico III. Per istum Hugonem Ecclesia de Colewich facta est Praebenda Lichesfeldensis. Hugo de Patishull Coventrensis & Lichesfeldensis Episcopus obiit vi. Idus Decembris anno Domini MCCXLI. & Lichesfeldiae sepultus est ante altare S. Stephani. Rexit Episcopatum anno uno & dimidio.

ROGERUS DE WESEHAM.

^s Hugone defuncto, congregatis Monachis Coventrensibus & Decano & Canonicis Lichesfeldensibus in Capitulo Lichesfeldensi super Electione celebrandâ; quidam eorum elegerunt Fr. Willelmum Praecentorem Ecclesiae Coventrensis in Episcopum; & quidam elegerunt Abbatem de Evesham. Unde ad Sedem Apostolicam appellatum est. Altercatione igitur factâ super dictâ Electione in Curiâ Romanâ, Papa Innocentius iv. utroque Electo dimisso, providit & contulit Episcopatum Coventrensem & Lichesfeldensem [Page 440] Domino Rogero de Weseham Decano Lincolniensi, qui tunc ad Concilium Lugdunense venerat. Consecratusque est Rogerus de Weseham ibidem apud Lugdunum per Papam Innocentium IV. anno Domini MCCXLV. tempore Regis Henrici III. Iste Rogerus Episcopus auxit numerum Praebendarum in Ecclesiâ Lichesfeldensi per Praebendas de Rintoun & de Bobenhul & etiam de Boultoun, quae est Archidiaconatui Cestriae annexa. Willelmus de Mancestre Decanus Lichesfeldensis obiit vii. Idus Februarii anno Dom. MCCLIV. Et Radulphus de Sempingham in Decanum electus anno eodem & confirmatus est. Per idem tempus Monachi Coventrenses & Canonici Lichesfeldenses composuerunt inter se [&] scripto sigillisque firmârunt; quòd semper in electione Episcopi pares quoad numerum eligentium censeantur, anno Domini MCCLV. Rogerus de Weseham Coventrensis & Lichesfeldensis Episcopus cùm rexisset Episcopatum annis xi. propter invalitudinem corporis de licentiâ Summi Pontificis sponte cessit oneri sui Episcopatûs circa Festum S. Nicholai anno Domini MCCLVI.

ROGERUS DE MEYLAND.

^t Post haec congregatis Monachis Coventrensibus & Decano & Cano [...]icis Lichesfeldensibus in Coventrensi Capitulo, elegerunt concorditer Rog [...]rum [Page 441] de Meyland in Episcopum Coventrensem & Lichesfeldensem, sc. xi. Cod. Cot. uterque. ii. Kalend. Februarii anno Domini MCCLVI. Rogerus de Weseham, qui cessit Episcopatui Coventrensi & Lichesfeldensi, obiit xiv. Kalend. Junii anno Domini MCCLVII. & Lichesfeldiae sepultus est. Et post ejus obitum vi. Idus Martii anno eodem Rogerus de Meyland sic electus in Episcopum Coventrensem & Lichesfeldensem apud Cantuariam consecratus est. Radulfus de Sempingham Decanus Lichesfeldensis obiit x. Kalend. Aprilis, viz. die Dominicâ qua cantatur Laetare Jerusalem, anno Domini MCCLXXX. Et Johannes de Derby infra quindenam Paschae proximè sequentis in Decanum Lichesfeldensem electus est; & postea anno eodem à Rogero Episcopo est confirmatus. Per istum Rogerum de Meyland Coventrensem & Lichesfeldensem Episcopum adauctae sunt hae Ecclesiae & factae Praebendales Ecclesiae Lichesfeldensis, viz. Ecclesia de Boultoun per proximum Praedecessorem suum ordinata & per istum confirmata defuncto Rectore ejusdem, Ecclesia dé Flixtoun, Ecclesia de Sondiaker, & parva Pypa. Rogerus de Meyland Episcopus Coventrensis & Lichesfeldensis obiit xvii. Kalend. Januarii anno Domini MCCXCV. & Lichesfeldiae sepultus est. Sedit annis xxxviii.

GUALTERUS DE LANGETOUN.

( ^u Gualterus de Langetoun post mortem Rogeri de Meyland per Monachos Coventrenses & Decanum & Canonicos Lichesfeldenses in Capitulo Lichesfeldensi congregatos concorditer & pacificè in Episcopum Coventrensem & Lichesfeldensem electus est x. Kalend. Marcii anno Domini MCCXCV. Gualterus de Langetoun Episcopus Coventrensis & Lichesfeldensis per Cardinalem Albanensem apud Cambreye consecratus est xi. Kalend. Januarii anno [Page 442] Domini MCCXCVI. sub Rege Edwardo III ^x. Johannes de Derby Decanus Lichesfeldensis obiit iv. Idus Octobris anno Domini MCCCXIX. Successitque ei Stephanus de Segrave, electus in Decanum Lichesfeldensem Vigiliâ S. Nicholai proximè sequenti; & postea à Waltero Episcopo confirmatus est mense Septembri anno Domini MCCCXX. Iste Walterus Episcopus Clausum Lichesfeldense muro lapideo circumcinxit. Feretrum magnum pro Reliquiis Sancti Ceddae precii duarum millium librarum praeparavit. Castrum de Eccleshale & Manerium de Heywode prostravit, & de novo reaedificavit. Unum calicem & duas fialas de auro purissimo precii octoginta librarum, & unam Crucem de auro purissimo lapidibus preciosis undique ornatam precii ducentarum librarum, & vestimenta plurima & preciosa precii inaestimabilis, magno Altari Lichesfeldensi donavit. Magnum pontem ultra Vinarium Cod. Lichfeld. Vivarium Lichesfeldense construxit. Vicarios Lichesfeldenses domibus, quibus inhabitant in Clauso Lichesfeldensi, feoffessavit; eisque cuppam argenteam ponderis quinque marcarum largitus est; & eisdem Vicariis viginti solidos annuos in augmentum eorum communae de Ecclesiâ de Tibbesshulf ordinavit. Fabricam Capellae B. Mariae, ubi sepultus est, fundavit; & pecuniam sufficientem ad eandem Capellam plenè construendam in Testamento suo legavit & dimisit. Paviagium Lichesfeldense per xxi. annos duraturum, & alias quamplures libertates Ecclesiae Lichesfeldensi concessas, ab illustri Rege Edwardo III. impetravit. Gualterus de Langetoun Coventrensis & Lichesfeldensis Episcopus, postquam haec & alia plurima beneficia Ecclesiae Lichesfeldensi contulisset; apud Londoniam obiit v. Idus Novembris anno Domini MCCCXXI. & apud Lichesfeldiam sepultus est Nonis Decembris. Rexit Episcopatum annis xxv.

ROGERUS DE NORBURG.

Post mortem Walteri de Langetoun Episcopi, Monachi Coventrenses & Decanus & Canonici Lichesfeldenses in Capitulo Coventrensi simul convevenientes super electione futuri Episcopi celebrandâ: & post longum tractatum de eâdem, ortâ contentione inter eosdem Monachos ex unâ parte & Canonicos [Page 443] Lichesfeldenses ex alterâ de quadam Compositione factâ tempore Rogeri de Weseham Episcopi, videlicet quòd Monachi Coventrenses & Canonici Lichesfeldenses erunt pares in electione Episcopi quoad numerum eligentium: quam Compositionem scripto & eorum sigillo firmatam Monachi penitus negantes, & ad electionem per se procedere minantes: Canonici Lichesfeldenses, ne hoc facerent, ad Sedem Apostolicam appellârunt. Monachi verò appellatione contemptâ, spretis Canonicis, ad electionem per seipsos procedentes, Henricum Priorem suum in Episcopum Coventrensem elegerunt. Quod videntes Canonici Lichesfeldenses, appellationem suam renovantes, contra eundem Electum & Monachos direxerunt ad Curiam Romanam. Interim Dominus Papa Johannes XXII. providit & contulit Episcopatum Coventrensem & Lichesfeldensem Rogero de Norburg ^y. Qui postea apud Abbatiam de Halis per Thomam Wigorniensem Episcopum auctoritate Apostolicâ cum aliis quinque Episcopis sibi assistentibus, v. Kalend. Julii Episcopus Coventrensis & Lichesfeldensis consecratus est anno Domini MCCCXXII. Stephanus de Segrave Decanus Lichesfeldensis in Archiepiscopum Armachanum per Papam Johannem XXII. apud Avinionem consecratus est iii. Kalend. Maii anno Domini MCCCXXIV. Et idem Johannes Papa citò pòst contulit Decanatum Lichesfeldensem cuidam Vasconi nomine Rogerio de Covenis; qui postea installatus fuit per Procuratorem die Dominicâ in crastino Commemorationis Animarum anno Domini MCCCXXV. Qui quidem Procurator juravit in animâ dicti Rogeri Domini sui, antequam installatus erat; quòd observaret statuta & [...]omnes consuetudines antiquas & approbatas Ecclesiae Lichesfeldensis, prout Praedecessores sui in omnibus observaverunt: sicut in Statutis continetur. Hic obiit in partibus transmarinis: & contulit Dominus Papa Decanatum Johanni Garsiae; qui installatus est per Procuratorem. Iste Johannes postea praefectus est in Episcopum Marciliensem per Papam Benedictum XII. & contulit idem Benedictus Decanatum Lichesfeldensem Magistro Ricardo Radulphi Doctori in Theologiâ; & installatus est idem Ricardus in propriâ personâ xii. Kalend. Maii anno Domini MCCCXXXVII. Idem Ricardus electus in Archiepiscopum Armachanum, & consecratus apud Exoniam à Venerabili Patre Domino Johanne de Grandisono Episcopo Exoniensi & aliis Episcopis tribus anno Domini MCCCXLVII. Postea eodem anno Symon de Borisley Decanus Lichesfeldensis praefectus per Papam Clementem VI. installatus est Lichesfeldiae in propriâ personâ vi. Idus Januarii. [ Hic desinit Codex noster. Codex Cottonianus sequentia adjecit.] Rogerus Episcopus propter ingentia beneficia, quae Walterus Langton Praedecessor suus in templum, civitatem & Episcopatum Lichefeldensem contulit, illius corpus intulit in sepulchrum magnificentius ad australe cornu principis Altaris; & ipse juxta sepultus est, postquam rexisset Ecclesiam sibi creditam annis xxxviii.

[Page 444]

ADDITAMENTA AD HISTORIAM Veterem Lichfeldensem, Ex Historiâ Lichfeldensi recentioris cujusdam scriptâ circa annum MDLXXV.

[Gulielmus Whitlocke, Canonicus Lichfeldensis, is fuisse videtur.]

ANNO salutis humanae DCCIII. Wlferi filius Cenredus fit Merciorum Addit. i. Rex, quinquennio regnans post resignationem regni factam per Ethelredum patruum suum; qui [relicto regno] apud Bardeneye attonsus est in Monachum. Kenredus verò post quinquennium regni Romam profectus anno Domini DCCX. reliquum vitae complevit. Ante Monachatum patris genitus in regno Merciorum successit Kenredo Ceolredus, viii. ferè annis dedecorosè regnans. Ecclesiarum jura impedivit fregitque, Sanctimonialiumque turpis fit stuprator. Cùm splendidè inter suos Comites convivium celebraret; sine confessione & viatico discessit; & Lichefeldiae sepultus est. Sic Historiola Lichfeldensis.

Aldulphus Lichefeldensis Archiepiscopus rexit provinciam Merciorum & Addit. ii. Orientalium Anglorum annis xxxvi. annuente Adriano Romano Archiepiscopo, Archiepiscopali fungens autoritate anno salutis humanae DCCLXXVII. Hujus Aldulfi tempore, &c. Haec ex Historiolâ Lichfeldensi.

Antiquissimae Praebendae Lichefeldensis Ecclesiae per venerabilem Athelwaldum

Addit. iii.

Episcopum [institutae] ordine.

Praebenda in Ecclesiâ Praebendali de Berkiswiche.
Praebenda in Ecclesiâ Praebendali de Weeford.
Praebenda in Ecclesiâ Praebendali de Sallow.
Praebenda in Ecclesiâ Praebendali de Hondesum.
Praebenda in Ecclesiâ Praebendali de Tachebrocke.
Praebenda de Freeford.
Praebenda in Ecclesiâ Praebendali de Eccleshall.
Praebenda de Bishophull.
Praebenda in Ecclesiâ Praebendali de Ologtonâ, quia duae sunt in dictâ Ecclesiâ.
Praebenda in Ecclesiâ Praebendali de Ichinton.
Praebenda de Curburgh.
Praebenda in Ecclesiâ Praebendali de Terven, quae fuit subrogata in loco antiquissimae Praebendae de Burton in Wirhall.
Praebenda de Gayâ minori.
Praebendà de Gayâ majori.
[Page 445]Praebenda in Ecclesiâ Praebendali de Longedon.
Praebenda de Stotfold.
Praebenda in Ecclesiâ Praebendali de Prees.
Praebenda in Ecclesiâ Praebendali de Colwiche.
Praebenda in Ecclesiâ Praebendali de Bruwode.
Praebenda in Ecclesiâ Praebendali de Alrewas.
Praebenda in Ecclesiâ Praebendali de Wolveye, quae divisa est in Praebendam & Rectoriam, & populus est indivisus.

Sciendum quòd Praebendae tres, sc. Sondiacre, Hida, & Pipa minor, institutae sunt locis trium Praebendarum quae de bursâ communi solvebantur.

Ethelredo regnante super universos Anglos, & Alphego Episcopo Ecclesiam Addit. iv. Lichfeldensem Diocesinque moderante, nobilis foemina Wulfruna vidua Microcosmi concessit Collegio per se inchoato in Wulverhampton decem jugera cassatarum; ut pro ea fierent orationes ibi. Dedit alla decem jugera cassatarum in memoriâ conjugis sui, & pro Elthredâ tertiâ vice alia decem jugera cassatarum. Erat haec unica filia Microcosmi & Wulfrunae. Sigwicke Metropolitanae urbis Archiepiscopus facultatem concessit construendae Basilicae & Collegii de Wulwerhampton per manum notarii & seribae Regis Ethelredi in mense Octobris in Dominico die, xvii. Calend. Lunâ xxii. Indictione vii. anno Domini nostri Jesu Christi DCCCCXCVI. Dotatio & confirmatio literis Saxonicis in pergameno conscripta in ruderibus muri reperta est laminâ plumbeâ inclusa circa annum Domini MDLX.

Anno ab Incarnatione MIV. Indictione ix. tempore Ethelredi Regis Angliae Addit. v. patris S. Edwardi Regis & Confessoris, quidam nobilis nomine Wulfricus cognomento Apol construxit Abbatiam de Burton vocatum; deditque ei omnem haereditatem paternam appreciatam DCC. libris; & quoniam nondum utebantur sigillis, fecit donum suum his confirmari subscriptionibus; prout in Chartâ continetur:

Ego Ethelred Rex Anglorum hoc donum perpetuâ dicavi libertate▪
Ego Athelstane filius Regis.
Ego Sigbich filius Regis.
Ego Edmundus filius Regis.
Ego Edred filius Regis.
Ego Cadinge filius Regis.
Ego Edgar filius Regis.
Ego Alfric Archiepiscopus composui.
Ego Wulstane Archiepiscopus conclusi.
Subscripserunt alii Episcopi decem, Dux unus & certi Abbates. Haec sumpsimus ex quodam vetustissimo Codice Lichfeldensi.

Petrus itaque Cestrensis factus Episcopus [à Willelmo Conquaestore] posuit Addit. vi. Cathedram in Ecclesiâ S. Johannis, ibidem Decanum & certos Canonicos instituens, perquirens fundos & redditus unde alerentur. Cùm per Henricum VIII. ex consensu Parliamenti decimae de omnibus ecclesiasticis beneficiis concederentur; in Ecclesiâ S. Johannis Decanus fuit, octo Praebendarii, & decem Vicarii.

Robertus de Lymesy. Hic de unâ trabe divitis Ecclesiae Coventrensis corrosit Addit. vii. quingentas marcas argenti; quas apud Lichefeldiam in magnas aedificationes insumpsit. Fuit iste Robertus charus Regi Henrico I. a quo Romam mittitur coram Romano Pontifice pro Rege contra Anselmum de praesiciendis Episcopis per Regem cum annulo & baculo.

Robertus Peech. Sub eo Cestriae in S. Wereburgae templo Canonici sunt in Addit. viii. Monachos conversi.

[Page 446] Walterus Durdent. Huic Episcopo Waltero & suis successoribus Rex Stephanus Addit. ix. concessit potestatem cudendae monetae. Item Henricus II. concessit Episcopo de Coventry in perpetuum MD. acras ad perticam xxv. pedum de assertis & forestam de Canock cum illis lxxx. acris quae sunt apud Bruodam.

Hugo de Nonant. Iste Hugo perquisivit à Rege Richardo I. Episcopatui Addit. x. villas de Canock & Ridgley. Londini etiam emit domos pro se & successoribus suis Episcopis. Quorundam etiam statutorum Ecclesiae suae Cathedralis author fuit.

Rex Johannes, cùm esset Comes Moritoniae, donavit Ecclesiae Cathedrali Addit. xi. Lichefeldensi jus patronatûs Ecclesiae Parochialis de Bakewell, confirmans impressione sui sigilli in templo Cathedrali Lichfeldensi, praesente Episcopo Domino Hugone Nonant, certis Nobilibus sois ministris, & ministris Ecclesiae. In regno confirmatus, omnia Ecclesiae indulta ratificavit.

Willelmus de Cornhull. Inter caetera ejus benevolentiae erga Ecclesiam suam Addit. xii. Lichfeldensem indicia, manent per eum donata communae Canonicorum Ecclesiae de Hope, Capella de Tydswell, Eclesia de Ernleye, Ecclesia de Canoco, Ecclesia de Rugley, cum earum pertinentiis ad communam panis & cerevisiae. Galfridus Muschamp Episcopus Coventrensis donavit communae Ecclesiae Lichefeldensis, quae supra modum tenuis erat, xx. marcas annuas de Ecclesiâ de Hope ad cerevisiam.

Alexander de Stavenby. Henricus III. Rex huic Alexandro Episcopo concessit Addit. xiii. & etiam successoribus suis; ut liberè condant testamenta sua de omnibus rebus suis mobilibus & immobilibus; ita ut nec Reges nec Constabularii manus intendant vel impediant dispositionem eorum, ut antea consueverunt. Willelmus Mancester Decanus & Capitulum Ecclesiae Cathedralis Lichefeldensis suis scriptis approbârunt piam intentionem Episcopi sui Domini Alexandri; quòd magnificis donis Ecclesiam de Lichefeld; & quòd vice Praebendalis Ecclesiae de Burton in Wirhall, quae ab antiquo fuerat Praebendalis, donârit Ecclesiam de Tervin; Ecclesiamque ipsam de Tervin hospitale fecit & hospitium naufragantibus. Burtona istis diebus annectitur Collegio D. Johannis in Lichefeldiâ. Erant tunc certae Praebendae in Ecclesiâ Cathedrali Lichefeldensi, quae Bursariae appellabantur; quòd de bursâ Domini Episcopi, ut scribitur, salarium receperunt. Una Praebenda erat in quatuor marcis, altera verò in totidem, tertia in tribus marcis. Praebendae autem de Sondiacre, Hida, & Pipa vice illarum extinctarum constitutae sunt.

M. Nicolaus de Legâ, Canonicus Lichfeldensis ac Praebendarius Praebendae bursariae quatuor marcarum, ad haec tempora perquisitis domibus & terris Cantariam in Ecclesiâ Cathedrali instituit; cujus Cantarista salarium accepit vii. librarum annuarum. Obiit Nicolaus de Legâ Lichefeldiae mense Junii anno Domini MCCLXVIII. Hugo Sotesby Canonicus etiam Lichfeldensis Cantariam S. Radegundis virginis instituit. Pro salario assignavit in perpetuam eleemosynam omne jus quod habuit in servitio & redditu sex hominum de Wittinton & septimi de Elmhurst, & etiam de servitio quod habuit quatuor aliorum hominum de Wittinton, redditum quatuor solidorum, & unum burgagium apud stalla Lichfeld. anno sc. salutis humanae MCCXLII. Inter alia Domini Alexandri Episcopi benefacta relatu dignum est; quòd constituto salario vi. librarum & x. solidorum aut circiter, Presbyterum in Ecclesiâ Lichfeldensi servire voluit, qui Cantarista perpetuus D. Ceddae vocaretur.

Dominus Hugo Patishull emptas & perquisitas terras dedit Decano & Capitulo. Addit. xiv. Decanus & Capitulum assignavit Vicariis Choralibus domus; & fundi sunt juxta Oratorium de Stowe. M. Petrus Rodenor Canonicus & Cancellarius Ecclesiae Cathedralis Lichfeldensis legavit cc. libras ad pios usus anno Domini MCCLXXV. Idem annuo redditu donavit Succentorem in perpetuum.

[Page 447] Rogerus de Weseham. Hic paralysi correptus, cessit oneri sui Episcopatûs Addit. xv. sponte; & donatus est pensione ex Episcopatu. Cessit fatis xiv. Cal. Julii anno salutis humanae MCCLVII. & Lichfeldiae sepultus est. Ejus corpus quiescit sub Oratorio ligneo ex adverso monumenti Doctoris Radclife.

Rogerus Meiland, consaguineus Regis Henrici III. Subdiaconus & Canonicus Addit. xvi. Ecclesiae Cathedralis Lichfeldensis, electus est concorditer per Canonicos Lichfeldenses & Monachos Coventrenses in Episcopum Coventrensem & Lichfeldensem: sacratus Cantuariae vi. Idus Martii anno Domini MCCLVII. Ecclesiam de Boulton defuncto Rectore in Ecclesiâ Cathedrali Lichefeldensi confirmavit Praebendam. Ecclesias etiam Parochiales de Flixton & de Sondiacre & Parvâ Pipâ fecit Praebendales. Pensionem xx. librarum ex Ecclesiâ parochiali de Wigan exeuntem, concessam per Rectorem ejusdem Magistrum W. Langton Canonicum Lichfeldensem, Canonicis, Vicariis & pauperibus confirmavit. Possessiones penè amissas revocavit. Communam Canonicorum diurnam à vi. denariis ad xii. auxit. Privilegia, consuetudines & Praebendas Decano & Capitulo confirmavit. Legavit successoribus boves vel lx. marcas. Obiit grandaevus anno Domini MCCXCV. sepulturae datur ad Cathedram Domini Episcopi die xvii. Cal. Januarii.

Anno Domini MCCXCI. mensis Maii die iv. civitas Lichfeldiae & tota habitatio Fratrum Minorum combusta sunt.

Walterus de Langeton, ad mansum Vicariorum duas Canonicorum domos Addit. xvii. assignavit. Vicariis dedit cuppam argenteam, & xx. solidos annuos in augmentum illorum communae de Ecclesiâ de Tibbeshull. Palatium Domini Episcopi & domos aliquot Canonicorum aedificavit. Anno salutis humanae MCCCX. castrum de Eccleshale & manerium de Heywode prostravit, &c.

Anno Domini MCCCXV. vii. Idus Aprilis combustum fuit campanile cum campanis in clauso Lichfeldensi. Instituit praeterea in suâ Cathedrali Ecclesiâ ordinationem, ut duo Presbyteri Capellanos in perpetuum imbuerent; quorum alter Cantarista dicebatur B. Mariae Cantariae cum annuo stipendio v. librarum xv. solidorum, alter Cantarista Regum Angliae & Regis Edwardi primi & etiam secundi cum salario annuo circiter v. librarum. Perquisiverat infra x. milliaria urbis London. manerium de Grenford, quod proposuerat ad pios usus dare Ecclesiae suae Cathedrali; sed ad voluntatem Regis Edwardi I. liberè Regi dedit. Unde Rex ad vota Episcopi concessit Ecclesiae Cathedrali Lichfeldensi jus advocationis Ecclesiae de Worfeld in Comitatu Salopiae & jus patronatûs Ecclesiae de Cestreton in Comitatu Warwick. Ex hac Vicarii ex dono Capituli recipiunt redditus; ex alterâ Dominus Decanus & Canonici Residentiarii templum instaurant. Summam pecuniae cc. marcarum praestitit ad solutiones faciendas, donec stati redditus solvantur. Reliquit Ecclesiae moriens DCCCCiV. marcas. Et postquam haec & alia quamplurima beneficia Ecclesiae Lichfeldensi contulisset; apud Londoniam obiit v. Idus Novembris anno Domini MCCCXXI. & apud Lichefeldiam Nonis Decembris sepultus est per fratrem Episcopum Glascuensem. Iniquior erga venerandum hunc Patrem fuit Bonifacius VIII. Papa Romanus, ad delationes malevolorum adigendo Episcopum ut Romae se purgaret: quod factum est sub triginta manibus.

Rogerus Norbrige, Archidiaconus Richmond, post Walterum Langton consecratus Addit. xviii. Episcopus, &c. Certae Praebendae ad haec tempora in Ecclesiâ Lichfeldensi per Romanum Pontificem collatae sunt. Turris ad portam Occidentalem perfecta est, & fossa Clausi mundata, sumptibus Capituli.

[Page 448]

Ejusdem Authoris CONTINUATIO Historiae Lichfeldensis Ab anno MCCCLIX. ad annum MDLIX.

Author res gestas Praesulum & Canonicorum Lichfeldensium à morte Roberti Norbrige scripto commissurus, Historiam Decanorum altiùs repetit.

De Decanis.

AThelwaldus Episcopus Lichfeldensis, post Duinam primum ejusdem Ecclesiae Episcopum numero decimus septimus, in anno salutis humanae DCCCXXII. Chelwlfo tunc super Mercios regnante, instituit in suâ Cathedrâ Lichfeldensis Ecclesiae xx. Canonicos; quorum Huitta quidam constitutus est Praefectus, nominabaturque Praepositus Canonicorum. Ex reliquo grege fuit ipse Presbyter, decem erant Presbyteri, & novem Diaconi. Non liquet, quibus temporibus Praepositus Canonicorum transmutatus sit in Decanum.

Dominus Ricardus Peche Episcopus Coventrensis & Lichfeldensis condolens tempore hostilitatis Decanatum ad nihilum ferè fuisse redactum, dedit D. Ricardo de Dalam Decano Lichfeldensi ad augmentum Decaniae terras & redditus circa annum MCLXX. De Decanis aliis non legimus nec ante hunc nec post usque ad annum Domini MCCXX. per L. annos incertum qui fuerint Decani. Tunc contulerat Dominus Rex Johannes sede Episcopali vacante Lichfeldensi Decanatum Lichfeldensem cuidam Radulpho de Nevill; qui mortuus est ad haec tempora. D. Willelmus Cornhull istis temporibus Lichfeldensis Episcopus Capitulo Lichfeldensi primò concessit potestatem eligendi aliquem de gremio in Decanum suum. Confirmavit hanc concessionem Romanus Episcopus Honorius III. Antea Episcopus solebat conferre Decanatum sicut & Canonicatum. Primò elegerunt Canonici in Decanum M. Willelmum de Mancetor, qui confirmatus est à Domino Cornhull Episcopo anno Domini MCCXXII. Willelmus de Mancetor cessit fatis vii. Idus Februarii in anno Domini MCCLIV. In illis xxviii. annis, quibus summâ cum laude praefuit, instituit Cantariam D. Petri nomini dicatam. Cantarista salarium recepit annuum v. librarum & circiter xv. solidorum. Eodem anno M. Radulphus de Sempringham per Canonicos in Decanum electus, confirmatus est per Dominum Rogerum Weseham Episcopum. Instituit Cantariam S. Andreae ad annuum salarium v. librarum & ampliùs. Obiit M. Radulphus de Sempringham anno Domini MCCLX. Praefuit vi. annis. M. Johannes Derbye Praebendarius in Ecclesiis Wellensi & etiam Sarisburiensi, infra quindenam Paschae sequentis in Decanum per Canonicos Lichfeldenses electus, confirmatus est à Domino Rogero Weseham Episcopo. Obiit M. Johannes de Derbye Decanus iv. Idus Octobris in anno Domini MCCCXIX. [Page 449] Dominus Walterus Episcopus illius corpus honorificè sepelivit. M. Stephanus Segrave per Canonicos in Decanum Lichfeldensem electus in Vigiliâ S. Nicolai, confirmatur per Dominum Walterum Episcopum in anno Domini MCCCXX. Postquam causas Capituli cum maximis expensis contra Monachos Coventrenses in Curiâ Romanâ optimè curâsset; per Romanum Episcopum effectus est Archiepiscopus Armachanus. Vix quinque annis praefuit Capitulo.

ROGERUS NORBRIGE.

Rogerus Episcopus ad australem partem Chori juxta angulum altaris construxit magnificum sepulchrum ex albo lapide ad translationem corporis Praedecessoris sui Domini Walteri. Rogerus ipse, sicut mandavit, sepultus est sub marmore juxta monumentum à se extructum pro D. Waltero Episcopo. Corpus verò praedicti Domini Walteri Episcopi quod xlix. annis terrâ contectum in loco minùs decenti juxta Capellam B. Mariae jacuerat, ad humilem petitionem Capituli Lichfeldensis & M. Hugonis de Hopwas Custodis Spiritualitatis Episcopatûs Coventr. & Lichfeld. Sede vacante, ex autoritate Reverendissimi Domini Simonis Cant. Archiepiscopi, Magnatiensis Episcopus transtulit, & in monumento novo tum parato condidit, peractis de more sacris, die xviii. mensis Maii in anno Domini MCCCLX. Tunc facta est distributio x. Marcarum, pauperibus singulis denarios recipientibus. Tempore verò Translationis corporis Domini Walteri quondam Episcopi Decanus Lichfeldensis fuit M. Johannes Buckingham; sed abfuit, & praecedebant Canonici M. Johannes de Melborne locum tenens Decani, M. Rogerus de Massington Cancellarius, Johannes de Pynot, Robertus de Walkinton, Alanus de Conyngburgh, Hugo de Hopelwas, Johannes Mardys, Ricardus Bowke, Robertus de Byrtington, Johannes de Sulgrave, & Rogerus Dorthburgh.

ROBERTUS STRETTON.

^a Eximius vir Robertus Stretton, utriusque Juris Doctor, unus Auditorum Rotae in Curiâ Romanâ, post mortem Rogeri de Norburgh Episcopi consecratus est Episcopus Coventr. & Lichfeld. anno Domini MCCCLX. die Dominicâ, v. Cal. Octobr. Sedit annis xxv. Moriens Ecclesiae donavit cc. marcas; quarum bona pars in usum Vicariorum Choralium collata fuit per ejus executorem testamenti M. Thomam Stretton Lichfeldensem. In domo Capitulari per reverendi Patris mortem declaratur Sedes Episcopalis esse vacua anno Domini MCCCLXXXV. Aprilis die quarto. Corpus conditum est in Oratorio S. Andreae. Lichfeldensis Decanus tunc erat M. Willelmus Packington in remotis agens; qui quidem resignabat officium Decani ultimo Aprilis in anno Domini MCCCXC.

[Page 450]

WALTERUS SKIRLAW.

^b Dominus Walterus Skirlow, utriusque Juris Doctor, consecratus fuit Episcopus Lichfeldensis & Coventrensis die Dominicâ, xix. Cal. Februarii anno salutis humanae MCCCLXXXV. Quum Lichfeldiae sedisset anno uno; translatus est primò ad Ecclesiam Cathedralem Bathoniensem, postea fit Episcopus Dunelmensis. Obiit Dunelmi anno Domini MCCCCVI. Per executores testamenti sui Decano & Capitulo & etiam caetui Vicariorum munificus fuit in tantum, ut tam publicè quotannis in templo quàm privatim inter Vicarios pro eo fierent preces xxiv. die Martii.

RICHARDUS SCROPE.

^c M. Richardus Scrope, ex nobili Scrupporum familiâ originem ducens, Cantabrigiae primò Artium inde utriusque Juris Professor, post Cancellarius praedictae Academiae & Decanus Cicestrensis, Episcopus Lichfeldensis & Coventrensis consecratus est Janniae, ubi tunc Curia Romana residebat, die ix. Augusti, in anno Domini MCCCLXXXVI. Mense Augusto in suâ personâ installatus Lichfeldiae, praesente Rege Ricardo II. cum Magnatibus, sequens praestitit juramentum. ‘Ego Ricardus Scrope Episcopus Lichfeldensis & Coventrensis ero fidelis Ecclesiae Lichfeldensi. Jura & libertates ejusdem defendam contra omnes pro meo posse. Possessiones ejusdem Ecclesiae injustè dispersas & facultates ejusdem pravè alienatas congregabo. Statuta & statuenda ac consuetudines antiquas approbatas & assuetas, cùm eas vel ea noverim, observabo. Possessiones ad mensam Episcopalem spectantes non alienabo.’ Sic me Deus adjuvet & haec sancta Dei Evangelia. Quo juramento praestito, Dominus Rex Angliae dixit. Certè Domine magnum praestitisti juramentum.

Dominus Hugo Calvelei, Eques Auratus, instituit Collegium D. Bonifacii in villâ Bunberiae in Diocesi Lichfeldensi circa annum Domini MCCCLXXXVIII.

Anno MCCCLXXXVIII. die Veneris xix. Augusti, praesentibus in domo Capitulari Domino Episcopo Scrope, Magistris Cheyney, Morton, Stretton, & Thomâ Stretton. & Willelmo Balshaw, & Magistro Sutton non residentiario, [Page 451] ordinata fuit allocatio trium denariorum dietim pro quolibet Vicario, & de cohabitatione eorundem, in tribus Indenturis, quae roboratae sunt sigillis Episcopi, Decani & Capituli, & Vicariorum.

Anno MCCCXC. post resignationem Decani Packington, M. Thomas Stretton electus est in Decanum Lichfeldensem; & confirmata est electio per Dominum Episcopum. Tunc temporis lorica forisfacta est Capitulo ad pretium unius marcae pro effusione sanguinis in Coemiterio.

Anno Domini MCCCXCIV. assentientibus Domino Scrope Episcopo & Residentiariis die Veneris post Festum Annuntiationis B. Mariae, in domo Capitulari omnes Canonici convenerunt; & quia onerabatur Ecclesia expensis cc. marcarum pro appropriatione Ecclesiae de Worfeld communae Capituli auctoritate Romani Episcopi pro defensione introituum & reddituum & pro emendatione Caparum, unanimiter concordatum est super Decimâ biennali, sc. ut quilibet Praebendarius solveret quolibet horum duorum annorum duos solidos pro qualibet librâ secundùm ratum suae Praebendae.

Anno Domini MCCCXCV. Executores ultimae voluntatis Richardi de Bermincham Canonici tunc defuncti fundârunt Cantariam ad altare S. Andreae cum salario quatuor librarum annuarum.

Anno MCCCXCVII. Dominus Episcopus Scrope visitans Ecclesiam Cathedralem, in domo Capitulari cum consensu Capituli decrevit; quòd ex pecuniâ relictâ per Dominum Walterum de Langton ducentae Marcae cederent in relevationem Canonicorum Residentiariorum & Vicariorum ad modum praestiti: ut in ordinatione Baggae gratiae continetur.

Anno Domini praedicto Dominus Ricardus Episcopus translatus est à Sede Episcopali Lichfeldensi & Coventrensi ad Metropoliticam Ecclesiam Eboracensem vi. Nonis Julii, anno ix. Pontificatûs Bonifacii ix. Ordinavit ante translationem, datâ sufficienti pecuniâ Capitulo Lichfeldensi, ut in Ecclesiâ Cathedrali Lichfeldensi Anniversarium pro eo celebraretur annuatim Junii die viii. nempe illo die decollabatur.

JOHANNES BRUGHILL.

^d Johannes Brughill, ex Ordine Fratrum Praedicatorum, qui fuit Confessor Domini Richardi Regis, à Sede Landavensi translatus est ad Ecclesiam Cathedralem Lichfeldensem & Coventrensem circa initium mensis Septembris in anno Domini MCCCXCVIII. Installatus fuit in Festo Nativitatis B. Mariae. Dominus Decanus Stretton, octo Residentiarii, plures Praebendarii non residentes, & Vicarii obviaverunt ei nudipedi ad introitum Coemiterii juxta Occidentalem portam templi, processionaliter Chorus induxit eum ad sedem Episcopi. Juramentum praestitit idem quod praedecessor ejus Dominus Scroupe. Completâ installatione Dominus Rex Richardus in Palatio celebravit convivium, omnes ministros Ecclesiae invitans. Aderant cum Rege Archiepiscopi Cantuariensis, Eboracensis, Dublinensis, alii Episcopi & Nobiles. Bonus hic Pater potestatem dedit Vicariis, ut beneficia obtinerent unâ cum officiis suis Lichfeldiae commorantes. Sed Archiepiscopus Cant. in suâ Metropoliticâ visitatione cassavit benevolam concessionem benevoli Episcopi. Cantuariensis Archiepiscopus in suâ visitatione in anno Domini [Page 452] MCCCCII. mense Junii in domo Capitulari Lichfeldiae, praesentibus omnibus Canonicis, ex voluntate eorum ordinavit, ut decima triennalis levaretur de singulis Praebendis duorum solidorum quolibet anno de qualibet librâ solvend. ad Festa Nativitatis S. Johannis Baptistae & Purificationis B. Mariae, sc. pro facturâ stallorum in Choro, pro recuperandis certis pensionibus substractis, Winwick, Bernford, S. Katerinae, S. Petri, S. Stephani; & pro recuperatione caparum. Folio Registri 64. Junio.

Dominus Episcopus Brughill multifariam de omnibus ordinibus Ecclesiae benemeritus, beneficii loco obtinet, ut pro vino tanquam de benefacto oretur publicè in Ecclesiâ Cathedrali. Vitâ functo anniversarius cum distributione pecuniarum decernitur iii. Idus Septembris. Similiter Monachi Coventrenses fecêre, annuatim distribuentes civ. solidos. Praefuit annis xvii.

M. Johannes de Odenbie, Archidiaconus Derbiae, Praebendarius de Bishophull, executor ultimae voluntatis Domini Burghill Episcopi, construxit domum pro Cantaristis circa haec tempora in Clauso cohabitare incipientibus de bonis magnâ ex parte praedicti Episcopi.

JOHANNES CATRICKE.

^e Johannes Catricke ex Cathedrali Ecclesiâ Menevensi ad Ecclesiam Lichfeldensem & Coventrensem translatus est mense Maii in anno Domini MCCCCXV.

M. Robertus Wolveden ex Praecentore electus in Decanum Lichfeldensem post mortem Thomae Stretton in anno Domini MCCCCXXVI.

WILLELMUS HEYWORTH.

^f Willelmus Heyworth, homo sagacis ingenii, ex Abbate Monasteri [Page 453] Albanensis consecratur Episcopus Lichfeldensis & Coventrensis in Capellâ Domini Episcopi Londinensis apud Fulham die xxviii. Novembris in anno salutis humanae MCCCCXX. obiit die x. Aprilis anno MCCCCXLVI.

M. Roberto Wolveden fatis cedente mense Novembri, M. Johannes Verney eligitur in Decanum Lichfeldensem, confirmaturque à Domino Willelmo Episcopo in anno MCCCCXXXII. Episcopus Willelmus Heyworth dedit Sacristae Ecclesiae Cathedralis Lichfeldensis ac Magistro Gildae B. Mariae civitatis Lichfeld. ad usum pauperum indigentium quendam fundum in Baconstrete situatum inter tenementa Vicariorum, reddendo Episcopo unam rosam ad Festum Baptistae si petatur. Decanus Stretton & Capitulum confirmavit in Festo S. Katerinae in anno Domini MCCCCXXIV.

WILLELMUS BOTHE.

^g Willelmus Bothe, vir discretus, ex Rectore Ecclesiae Parochialis de Prescotte in Comitatu Lancastriae consecratur Episcopus Lichfeldensis & Coventrensis in Ecclesiâ Cathedrali D. Pauli London. die ix. mensis Julii in anno Domini MCCCCXLVII. Post quintum consecrationis annum translatus est ad sedem Archiepiscopalem Ecclesiae Eboracensis.

NICOLAUS CLOOSE.

^h M. Nicolaus Cloose, Theologiae Professor, socius Regalis Collegii Cantabrigiae, Episcopus Carliolensis, Willelmo Bothe translato ad Eboracensem Ecclesiam, transfertur ad Ecclesiam Lichfeldensem & Coventrensem in anno Domini MCCCCLII. Infra annum decessit.

REGINALDUS BOLARS.

ⁱ Reginaldus Bolars, primò Abbas Glocestrensis, deinde Herefordensis Episcopus, translatus est ad Ecclesiam Lichfeldensem & Coventrensem mense Aprili in anno Domini MCCCCLIII. regnante Henrico VI. Recepit Bullas Translationis apud Fulham iii. die mensis Aprilis anno praedicto. Praesuit Ecclesiae Coventrensi & Lichfeldensi annis vi.

JOHANNES HALSE.

^l D. Johannes Halse datus est Episcopus Ecclesiae Cathedrali Lichfeldensi & Coventrensi per Regem Henricum VI. consecratusque est Coventriae in Ecclesiâ Cathedrali in Capellâ S. Clementis die xxv. mensis Novembris in anno Domini MCCCCLIX. Obiit anno MCCCCXC. die Dominicâ die iii. Octobris, optimè meritus de omnibus ordinibus Christianorum; & Lichefeldiae sepultus est. Reperit hic pius Pater statum Ecclesiae corruptiorem. [Page 454] Evocavit ergo ex Academiis eruditos & discretos viros, quos Praebendis & regimini Ecclesiae praefecit: Dominum Salter, utriusque Legis Professorem, qui sub hoc & tribus Pontificibus subsequentibus Cancellarius fuit; Thomam Mylley, qui à libellis & Registrarius D. Episcopo fuit: Hic splendidas aedes latericias juxta stagnum ad Occidentem posuit pro Canonicis Residentiariis: & Henricum Ediall, qui contiguas & proximas magnificentiùs aedificavit: magnificum etiam virum Georgium Strangwaies, Theologiae Professorem, qui similes posuit ad Orientalem partem Clausi. Sub hujus Pontificatu providit Deus Ecclesiae Lichefeldensi Decanum Dominum Johannem Yotton, Theologiae Professorem insignem; qui fundos Ecclesiae donavit ad alendum Presbyterum in perpetuum, qui vel Theologus esset, & Evangelium D. N. J. Christi gratis in circumjacentibus Ecclesiis praedicaret; vel Juris Prosessor, & causas pauperum necessariò litigantium in Consistorio Domini Episcopi Lichefeldensis gratis procuraret. Multi praeter istos egregii viri Ecclesiae ornamento fuerunt; inter quos emicuit Jacobus Berisforde, qui in Collegio S. Johannis infra Academiam Cantabrigiensem constituit reditus ad duos Scholares perpetuò alendos.

In anno Domini MCCCCLXXXIX. die xvii. Martii, die Mercurii inter horam septimam & octavam post meridiem Johannes Whelpdale Capellanus Regis Henrici VI. Praebendarius de Ternim, diem clausit extremum.

Anno Domini MCCCCXCII. die Jovis, xxv. Octobris, circa horam sextam manè M. Thomas Ileywood, Decanus Lichfeldensis proximus post Johannem Verney, suae ultimae voluntatis executores constituens M. Thomam Mille, Thomam Reynauld & Paicston Sacristam, diem clausit extremum. Triennio ante mortem xl. libras in Capitulo donavit ad aedificationem Bibliothecae latericiae juxta domum Decani. Aliqua ex infinitis ejus beneficiis alibi perscribentur. Residentiarii tum erant Mille, Strangways, & Halse.

M. Johannes Yotton, sacrae Theologiae Professor, fit Decanus Lichfeldensis anno Domini MCCCCXCIII. Centum marcas ad fabricam dedit, incipiens residere. Sic tunc Magister Egerton. Doctor Richardus Salter, Praebendarius de Hondesacre, post Alreweys, solvendo centum marcas incoepit residere ad Festum Baptistae in anno MCCCCLXXXVI.

WILLELMUS SMITH.

^m Willelmus Smith, Archidiaconus Surreyae, per Regem Henricum VII. praeficitur Arthuri Principis consiliis, & anno Domini MCCCCXCII. circa initium mensis Aprilis Episcopus consecratur Lichfeldensis & Coventrensis. Hic bonus Pater Xenodochium pauperum & Scholam Grammaticam in civitate Lichfeldensi instituit cum magnificis aedibus. Post quartum annum, quem Lichfeldiae federe coeperat, ad Cathedralem Ecclesiam Lincolniensem translatus, collocavit Oxonii magnificum Collegium de Aeneo-naso. Et in parochiâ de Prescot in Comitatu Lancastriae in villâ Farnworth, ubi & ipse & parentes ejus originem habuêre, curavit ut pensio annua x. librarum perpetuò solveretur Grammaticam docenti.

JOHANNES ARUNDELL.

ⁿ Johannes Arundell, ex nobili Arundellorum prosapiâ genitus, consecratus [Page 455] est Episcopus Lichfeldensis & Coventrensis die vi. Novembr. in anno Domini MCCCCXCVI. ad Episcopatum verò Exoniensem translatus est penultimo Junii in anno Domini MDII. Paulò pòst repentino morbo correptus, Londini vitam finivit; & in Ecclesiâ S. Clementis juxta Strand sepelitur.

Collegium de Mancetor permissione Willelmi Episcopi erigitur circa haec tempora.

Bibliotheca latericia perficitur per Decanum Yotton in anno MD.

M. Ricardus Delfes inchoavit residere in anno MDII.

M. Jacobus Berfford Praebendarius de Pipâ minori obiit Residentiarius MDXX.

M. Thomas Mille Praebendarius Praebendae de Dorsett Residentarius donavit certas terras ad alendum pauperculas mulieres in Bacon-strete. Splendidas aedes infra Clausum, quas hoc anno MDLXXV. Magister Sale inhabitat, erexit. Obiit penultimo Januarii, anno Domini MDIV. Corpus, ut ipse voluit, conditum est ad pedes Episcopi Domini Halse.

M. Georgius Strangeweys, primò Praebendarius de Stotfold, deinde de Colwich, Canonicus Residentiarius, erexit splendidas aedes; quas hoc anno MDLXXV. M. Arthurus Dudley inhabitat.

M. Henricus Ediall, Canonicus Lichfeldensis non residentiarius, aedificavit latericias aedes juxta aedes Magistri Milli.

GALFRIDUS BLYTHE.

^o Galfridus Blythe, ut ipse de se scribit, in Scholarem Collegii Regalis Cantabrigiae adscitus anno Domini MCCCCLXXXVI. secundo anno postquam rexit in Artibus, Archidiaconus Cliveland & Praebendarius Strenshall in Ecclesiâ Eboracensi, & non longè pòst Decanus ejusdem Ecclesiae factus est. Regis Henrici VII. legatione fungitur ad Ladislaum Hungariae Regem. Rediens anno Domini MDIII. mensis Septembris die xxvii. Lichfeldensis & Coventrensis Episcopus consecratus est. Viginti annis continuis praefectus fuit Marchiae Walliae. Hujus Episcopatus insignis fuit dignissimo Decano Domino Jacobo Denton, Regalis etiam Collegii Cantabrigiae alumno, utriusque Juris Professore; qui aquaeductum patefecit Vicariis & Cantaristis; & adjumento Domino Episcopo fuit in extruendâ domo pro Choristis Ecclesiae Lichfeldensis, quorum numero addi quatuor novos curavit, perquisitis & constitutis redditibus unde nutrirentur. Templum tunc temporis reparatur & ordinatur; ad cujus instaurationem contulit Dominus Episcopus L. quercus & xx. libras; dedit etiam in ornatum templi aulaea pretii xx. librarum, & Imagines argenteas D. Ceddae & S. Katerinae. Per xxxii. annos, quo tempore praefuit Ecclesiae, nihil detrimenti passa est nec in terris ad firmam ponendis, nec in Praebendarum advocationibus concedendis. Londini migravit è vitâ, & Lichefeldiae sepultus est.

Decanus Yotton secundo die Augusti inter decimam & undecimam horam nocte diem clausit extremum, sepultus quarto Augusti in anno Domini MD. . . . . .

[Page 456]M. Radulphus Collingwood, Decanus praefectus eodem anno, inchoavit residentiam primo Januarii. Solvit ad fabricam centum▪ marcas.

M. Radulphus Collingwood, Theologiae Professor, & Praebendarius de Dorset, post Yotton Decanus Lichfeldensis factus mense Januario, in more habuit primus & solus omnium Decanorum concionem ad populum quolibet die Dominico habere ad tempus horae dimidiatae.

M. Jacobus Denton, utriusque Juris Professor, per collationem Domini Galfridi Episcopi admissus est ad Praebendam de Stotfold per suum procuratorem Dominum Salter anno MDIX. Proximè post Dominus Collingwood in propriâ personâ factus Decanus Lichfeldiae installatus est.

Venerabilis vir Arthurus Sutton aliàs Dudley admissus fuit ad Praebendam de Pipâ parvâ vacante per mortem Pauru Episcopi anno MDXXI. die xix. Decembris per Procuratorem.

Anno Domini MDXXIV. Thomas Wolseus Archiepiscopus Ebor. & Cancellarius, Romanaeque Ecclesiae Legatus, ad erectionem Collegii in Ecclesiâ Christi in Academiâ Oxoniensi, & Collegii & Scholae de Ipswich ubi ipse natus fuit, ex authoritate Romani Pontificis suppressit certa minora Coenobia, & inter illa Monasterium sive Coenobium Virginum de Farewell. Hujus Coenobii fundi perquisiti sunt a Domino Episcopo Blythe & Decano Denton & Capitulo Lichfeldensi ad pios usus in Ecclesiâ.

Nec memoriae excidere debet, quòd bonus Pater Episcopus Blyth, dum sedulò officio Praesidentis incumbit in Marchiâ Walliae, proditionis insimulatus est ab aemulis; sed judicio regiorum Consiliariorum liberatus est anno XIV. regni Henrici VIII.

ROLANDUS LEE.

^p Rolandus Lee in Hospitio S. Nicholai infra Academiam Cantabrigiae Pontificii & Civilis Juris Professor, Domini Galfridi Coventrensis & Lichfeldensis Episcopi Cancellarius aliquamdiu fuit. Eo sublato, ex Praebendario de Corburgh consecratus est Episcopus Lichfeldensis & Coventrensis apud Croidon xix. die mensis Aprilis anno Domini MDXXXIV. Per illustrissimum Principem Henricum VIII. praeficitur & iste Marchiae Walliae ix. annis, quo tempore Episcopatum rexit. Iste Marchiam latrociniis purgavit. Istius etiam consilio Rex illam provinciam in Comitatus distribuit. Liberatus est & ille à crimine laesae majestatis judicio Regii Concilii, cujus insimulabatur falsò ab aemulis. Adscivit hic Episcopus in Senescallum familiae providum virum Richardum Walkerum ex ludo literario sive Grammaticali scholâ Lichfeldensi. Cui post sacros Ordines contulit▪ Rectoriam in Wirhall, Decanatum S. Johannis in Cestriâ, & Praebendam de Price in Ecclesiâ Cathedrali Lichfeldensi, Archidiaconatus etiam de Stafford & Derbiae. Fit praeterea Henrico VIII. à sacris, Sacellanum vocamus, Rector Ecclesiarum▪ Parochialium de Gotham & Leeke, & Decanus Ecclesiae Cathedralis Cestriensis. Tanti hic fuit apud Dominum suum Episcopum; ut executor constitutus sit illius ultimae voluntatis. Obiit Episcopus Salopiae die xxiv. Januarii, anno sui Episcopatûs x. Corpus Salopiae conditum est.

[Page 457]Serenissimus Princeps Henricus VIII. die xvi. Julii, anno regni sui xxxiii. saiutis verò humanae MDXLI. ad incrementum religionis & commodiorem eruditionem subditorum suorum, ex Monasterio D. Wereburgae in civitate Cestriae non ita multò antè suppresso per literas suas patentes erexit Episcopalem Sedem, & certis limitibus distinxit Diocesin, magnâ ex parte minuto Lichfeldensi & Coventrensi Episcopatu: ut de Eboracensi Metropoliticâ Ecclesiâ & Archidiaconatu Richemundiae nihil dicam. Archidiaconus Cestriae cum amplâ suâ jurisdictione & Praebendâ de Bolton avulsus est à Lichefeldensi Cathedrali Ecclesiâ, & adjicitur Cestriensi. Deus in aeternum fortunet progressum ex religioso animo & pio proposito institutum.

Fuit quidem Archidiaconus ^q Cestriae omnium Archidiaconorum Dioceseos Cestrensis, Lichfeldensis & Coventrensis facilè princeps ab initio. Coventrensis, Staffordensis, Salopiensis, & Derbiensis Archidiaconi in exterioribus ministeriis Eeclesiasticis habebantur quasi oculi Domini Episcopi; solus Archidiaconus Cestrensis jure pervetusto gavisus & usus est stallo in Choro Lichfeldensi & voce in Capitulo: in urbe Lichfeldensi magnificas habuit aedes. Petrus Lichfeldensis Episcopus decreto Synodi Londinensis sub Lanfranco Cant. Archiepiscopo celebratae, qui ad Ecclesiam S. Johannis in Cestriâ jussus est sedem suam transferre, posuit ibi paucos Canonicos; & Archidiacono Cestrensi domos, circa annum salutis MLXX. Episcopus Lichfeldensis & Coventrensis Dominus Rogerus Meiland, nepos Henrici III. Regis, Ecclesiam parochialem de Bolton fecit Praebendalem in Ecclesiâ Lichfeldensi, annexuitque Archidiaconatui Cestrensi circa annum Domini MCCLX. Insigniores viri Archidiaconatu Cestriae semper sunt donati. Dominus Robertus Grossetest seu Grouthead, Latinè Capito dictus, qui factus Lincolniensis Episcopus circa annum MCCL. non passus est Innocentium IV. Romanum Pontificem Italos pueros nostri sermonis ignaros Praebendis & Rectoriis in Ecclesiâ Cathedrali & Diocesi suis praeficere, primò fuit Archidiaconus Cestrensis. Archidiaconus etiam Cestrensis à Baleo scribitur fuisse Johannes Basingus, vir in trivio & quadrivio ad plenum eruditus, ut Parisiensis verbis utar, circa annum salutis MCCL. Et Ricardus Fitzrauf seu filius Radulphi Cestrensis Archidiaconus per Regem Edwardum III. effectus, pòst Lichfeldensis Decanus, ad extremum Armachanus Archiepiscopus, omni literarum genere floruit. Ut infinitos alios omittam; nostrâ ferè memoriâ eximii viri D. Johannes Vesey aliàs Harman Exoniensis Episcopus & D. Cuthbertus Tunstallus Dunelmensis Episcopus per hunc Archidiaconatum ad altiores gradus ascenderunt. Postremus D. Gulielmus Knight, juris Caesarei Professor, in domo Capitulari Lichfeldiae Archidiaconus Cestrensis installatus est anno MDLII.

Dignissimo Decano Doctore Denton, dum causas regias apud Ludlow tractaret, postquam xi. annis Capitulum Lichfeldense moderatus esset, mortuo & sepulto, D. Richardus Sampson Lichfeldensis Decanus ad voluntatem Regis Henrici VIII. effectus est. Sed nec hic diu perstitit, sed in Episcopum Cicestrensem praefectus est; locumque dedit M. Richardo Williams, qui fuit à Sacris Regi Henrico VIII. illique charus, quòd in ordinandis majoribus operibus in architecturâ multùm valeret.

Anno xxx. Henrici VIII. Regis statuae Divorum è templis sublatae sunt, & scrinia argentea & aurea, unà cum gemmis & aliis ornamentis annexis ad [Page 458] fiscum regium delata sunt. Sed supplicatione Rolandi Episcopi beneficus Rex permotus D. Ceddae scrinia necessariis Cathedralis Ecclesiae usibus gratiosè donavit.

Anno Henrici VIII. Regis xxxiii. authoritate Parliamenti decretum est, ut Decanus & Capitulum Lichfeldense per se aequivaleret, ac si Capitulum Coventrense permaneret. Tunc etiam decretum, quòd Episcopatus Cestrensis & Episcopatus Sodorensis à jurisdictione Cant. Archiepiscopi eximerentur, & Archiepiscopo Ebor. subjicerentur unà cum suis Diocesibus.

RICHARDUS SAMPSON.

^r D. Richardus Sampson, de Hospitio S. Clementis in Academiâ Cantabrigiensi Legum Professor, Cicestrensis Episcopus, ab Ecclesiâ Cathedrali Cicestrensi ad Coventrensem & Lichfeldensem Cathedralem Ecclesiam translatus est Lambethae xii. die Martii in anno Domini MDXLII. Iste etiam per Henricum VIII. praeficitur Walliae; at sub Rege Edwardo VI. ab ejus administratione submovetur. Moritur apud Eccleshall anno Domini MDLIV. Septembris die xxv.

Richardus Williams Decanus Lichfeldensis, quòd viduam in uxorem duxerat, in Consistorio Domini Episcopi Lichfeldensis privatur officio Decani & omnibus aliis Ecclesiasticis beneficiis.

RADULPHUS BANE.

^s Radulphus Bane, de Collegio S. Johannis in Academiâ Cantabrigiensi S. Theologiae Professor, Hebraicae linguae peritissimus, postquam Parisiis Hebraicas literas per aliquot annos docuisset, in patriam rediens, anno salutis humanae MDLIV. Ecclesiae Lichfeldensis & Coventrensis Episcopus consecratus est. Pro temporis ratione quantum licuit egit, ut Ecclesia temporis iniquitate penè obruta ab injuriis vindicaretur, & alienatas possessiones reciperet. Serenissimae Dominae nostrae Reginae Elizabethae sacramentum ex decreto Parliamenti praestare recusans, de lege privatus est Episcopatu ipso facto. Paulò post Islingtoniae juxta Londinum decedens è vitâ ex calculo in vesicâ, ibidem sepultus est anno Domini MDLIX. postquam praefuisset Episcopatui Lichfeldensi quadriennio.

Post privationem à Decanatu Lichfeldensi Ricardi Williams, Johannes Rambrigius in Academiâ Oxoniensi Theologiae Professor fit Decanus Lichfeldensis sub regno Reginae Mariae. Regnante Reginâ Elizabethâ, nemine cogente Angliâ egrediens, & in Flandriâ oberrans, â latronibus occisus est.

THOMAS BENTHAM.

^t D. Thomas Bentham, in villâ Shirborne in Comitatu Eboracensi honestis parentibus natus, in Collegio Magdalenensi infra Academiam Oxoniensem foeliciter in omni genere doctrinae educatus à puero, ibique Theologiam professus, inque transmarinis Academiis per certos annos foeliciter in studiis versatus, Linguae Sanctae callentissimus, Graeci non minùs quàm Latini sermonis peritus, per Serenissimam Dominam nostram Reginam Elizabetham [Page 459] Lichfeldensi & Coventrensi Episcopatui praeficitur anno primo sui regni in anno ab orbe per Christum redempto MDLIX. consecratus autem est à Matthaeo Cantuariensi Archiepiscopo apud Lambetham xxiv. die mensis Martii in eodem anno: à Duinâ primo Lichfeldensi Pontifice ordine sexagesimus quintus.

Memoriale ex Archivis Ecclesiae Lichfeldensis.

Civitas Lichfeldensis olim ex bello Liches nominata fuit. Et sunt ibi duo Monasteria; quorum unum vocatur Statio S. Ceddae, quod est in Orientali plagâ, ubi S. Cedda orationes & praedicationes populo faciebat; quod nunc vocatur Stow. Aliud verò Monasterium in Occidentali plagâ in honorem B. Virginis Mariae construitur. Clausum fossatis & septis, à Regibus Merciorum olim pluribus donis decoratum; ubi sedes Episcoporum posita est. Et est illud Monasterium situm inter Leman Sych & Way-cliffe. Clausum verò hujus Monasterii dividitur in duas partes; quarum altera dicitur Major, altera Minor. In majore Clauso locus Episcopi construitur in angulo versùs Orientem in parte boreali; & continet in se in longitudine cccxx. pedes & in latitudine clx. pedes. Locus verò Decani juxta locum Episcopi existens, continet in se medietatem loci Episcopi in longitudine & latitudine. Caetera verò loca Canonicorum circa praedictum Monasterium constituta continent singulatim medietatem loci Decani; exceptâ illâ mansione quae fuit M. Odonis de Bikennar, quia ipse perquisivit ab Episcopo quandam placeam in Lemanskey, & eam inclusit de petrâ. Sunt & in praedicto Clauso xxvi. mansiones cum mansione Episcopi. Mensurantur locà per pedes regales.

[Page 460]

EPISTOLA Leonis III. Papae AD Kenulphum Regem.

DOmino excellentissimo filio Coenulpho Regi Merciorum seu omnibus dilectissimis Episcopis atque gloriosissimis Ducibus Leo Papa. Inclitae excellentiae vestrae per harum transvectores literarum videlicet Bryne Presbyterum & Cildas seu Ceolberht ministros, vestros recepimus apices; quos relegentes, plenos fide & olitanâ traditione erga B. Petrum Principem Apostolorum ejusque vicarium repperimus roboratos. Et sicut Praedecessores vestri Christianissimi Reges semper ex eâdem B. Petri Ecclesiâ fontem veritatis hauriebant & inreprehensibilem orthodoxamque fidem; ita & vestra excellentia protectricem & doctricem prorsus utens usque tenus amplectere & tenere habebit. Quòd verò inquisistis, unde contigisset, quòd beatae recordationis Adrianus Papa & antecessor noster Dorovernensis Episcopi auctoritatem contra morem minuisset, & in duas Archiepiscopias sedes auctoritate suâ confirmaret; ad quod veraciter respondimus, quòd non aliter hoc fecisset nisi pro eo quòd Rex vester praecellentissimus Offa suis literis testatus est, ut in id omnium vestrûm una voluntas & unanima esset petitio vel propter vastitatem terrarum vestrarum & extensionem regni vestri, nec non & aliis quam plurimis causis & utilitatibus. Pro his praecipuè causis honorem Pallii Merciorum Episcopo Dominus Adrianus Apostolicus direxit. Illud verò quod in vestris referebatur apicibus nos interrogare, si summi Pontificatûs auctoritas in civitate Lundoniâ, ubi B. Augustinus S. Gregorio dirigente honorem Pallii percepit, Canonicâ licentiâ possit haberi: nos nequaquam illis summi Pontificatûs autoritatem tribuere audemus; sed primatum illum, sicuti Doroverni constitutus est, primam sedem & concedimus & censentes promulgamus: quia sanctus & venerabilis praedecessor noster Coelestinus Papa nos docuit inquiens: Non sit vana gloriatio; Palliatis Episcopali more qui Episcopi sunt sequantur. Et ideo Canonicè oportet illum Primatem existere atque vocari, & per ordinem, sicut à praedecessoribus nostris constituitur, Archiepiscopalem sedem ita venerare & honorare in omnibus. De illâ verò Epistolâ, quam Aedelheardus reverentissimus & sanctissimus nobis emisit, quemadmodum poposcit vestra excellentia, eademque liquidiùs relegentes sicut decebat, sanctitati ejus enucleatius reddidimus responsum; quia nos de Clerico illo apostatâ, qui ascenderat in regnum, similem illum deputantes Juliano Parabatae, anathematizantes abjicimus, salutem animae ejus procurantes. Nam si adhuc in ipsâ persisteret iniquá actione; nobis celeriter enuntiare studemini; ut nos Apostolicum commonitorium omni generalitati tam Principibus quamque cuncto populo insulae Brytanniae morantibus adhortantes mittimus; ut eum à nequissimo expellere regno, & salutem animae [Page 461] illius procurare. Nam pro hujusmodi regi valde nimisque beatificavimus & laudavimus fratrem nostrum praefatum Archiepiscopum; quia pro fide orthodoxâ animam suam posuit. Vestram autem scientes fructificatam in omnibus bonis praecelsâ scientiâ ad memoriam deducimus; qualiter sanctae recordationis quod Offa Rex provictoris regni quam tenuit B. Petro auctori suo Signiferum & Comitem in ipso regno utens atque amplectens coram Synodo tam omnibus Episcopis seu Principibus atque Optimatibus cunctoque populo insulae Brytanniae morantibus, quamque & nostri fidelissimi missi Georgii & Theophilacti, sanctissimis Episcopis votum vovit eidem Dei Apostolo B. Petro clavigero regni coelorum; ut per unumquemque annum, scilicet quantos dies annus habuerit, tantos mancusas eidem Dei Apostolo Eccles [...] nimirum CCCLXV. pro alimoniâ pauperum & luminariorum concinuatione emittere, quod & fecit; ut tam ipse quàmque in posteris ejus qui ipso regno tenere videntur, usque in perpetuo propter ejusdem regni victorias B. Petro suis almis suffragiis concedente. Et si vestra excellentia ampliores victorias & honores in ipso habere regno cupit; instar persolvens per eam amplius quàm amplius in perpetuum permaneat confirmatum, ut ipse Dei Apostolus semper per vos in ipso victoriam concedat regno, & in vitâ aeternâ cum Sanctis omnibus sine fine vos regnare faciat.

EPISTOLA EPISCOPORUM Angliae ad LEONEM Papam.

OMnes Episcopi & sacerdotes totius Britanniae Insulae venerabili Papae Leoni salutem in Christo. Notum fore cupimus almitati vestrae, sicut legimus in historiis Anglorum scribente Bedâ Historiographo & laudabili Doctore nostro; quòd non tam ingens labor incumbebat anterioribus nostris, scilicet Pallii gratiâ Romam usque fatigari, quemadmodum postea mos inolevit. Scripsit namque ipse praefatus Doctor, quòd beatus Papa Gregorius Augustinum praedicatorem genti Anglorum direxerit non Episcopum ordinatum sed Monachum, cum aliis ejusdem religionis cooperatoribus. Ipse namque Augustinus post conversionem praedictae gentis ab Etherio Arelatensi Archiepiscopo Archiepiscopus ordinatus est; juxta quod jussa sancti Patris Gregorii acceperat. Postea verò Augustinus successorem sibi Laurentium adhuc vivens ordinavit; exemplum sequens B. Petri principis Apostolorum, qui Clementem adjutorem & successorem sibi consecrâsse perhibetur. Post Laurentium Mellitus sedem Dorovernensis Ecclesiae suscepit; & post Mellitum Justus; qui ambo susceperunt scripta exhortatoria à Pontifice Romanae & Apostolicae Sedis Bonifacio, datâ sibi ordinandi Episcopos autoritate; cujus auctoritatis ista est forma. Dilectissimo fratri Justo Bonifacius. Pallium per latorem praesentium fraternitati tuae benignitatis studiis invitati direximus; concedentes etiam tibi ordinationes Episcoporum exigente opportunitate Deum praeveniente misericordiâ celebrare; ita ut Christi Evangelium plurimorum adnuntiatione in omnibus gentibus, quae nec dum conversae sunt, dilatetur, & caetera. Nam iste Justus antea ab Augustino Episcopus ordinatus est, sicut & Mellitus. Ipse quoque Justus ordinavit Paulinum Episcopum; & Honorius Papa misit Pallium ipsi Paulino; ubi gentem Nordanhymbrorum cum suo Rege ad fidem Christi Paulino evangelizante conversam esse didicit. Qui Paulinus post [Page 462] obitum praedicti Justi Honorium Dorovernensi Ecclesiae Archiepiscopum ordinavit; cui etiam praefatus Papa Honorius misit Pallium & literas, in quibus continentur haec. Dilectissimo fr [...]tri Honorio Honorius salutem. Juxta vestram petitionem & filiorum nostrorum Regum▪ vobis per praesentem nostram praeceptionem vice B. Petri Apostolorum Principis autoritatem tribuimus; ut quando unum ex vobis divina ad se jusserit gratia evocari, is qui superstes fuerit alterum in loco defuncti debeat Episcopum ordinare. Pro qua etiam re singula vestrae dilectioni Pallia pro eâdem ordinatione celebrandâ direximus; ut per nostrae praeceptionis autoritatem possitis Deo placitam ordinationem efficere; quia ut haec vobis concederemus longa terrarum marisque intervalla, quae inter nos ac vos obsistunt, ad haec nos condescendere coegerunt; ut nulla possit Ecclesiarum vestrarum jactura per cujuslibet occasionis obtentum quoquo modo provenire; sed potiùs commissi vobis populi devotionem pleniùs propagare. Deus te incolumem custodiat dilectissime frater. Item Albinus vel Alquinus maximus librarius scripsit ad Offam Regem Anglorum dicens; quòd Archiepiscopus semper ab Archiepiscopo debeat ordinari, & Pallium ei debere mitti à Domino Apostolico. Sed Regum dissentiones hanc turbaverunt ordinationem; ita ut non potuit fieri quod fieri debuit; quamvis sancti Canones firmissimè decrevissent nunquam ob Regum dissentiones Ecclesiastica statuta violari debuisse. Tunc temporis impleverunt sancti & Apostolici viri illud laudabile praeceptum Salvatoris nostri dicentis: Matth. X. 8. Gratis accepistis; gratis date. Tunc sine viribus elanguit Simoniaca Haeresis; quia non pecuniâ emebatur donum Dei, sed gratis, sicut ipse jusserat, donabatur. Timendum est tamen vendentibus gratiam Dei hoc quod Petrus Apostolus Simoni dicebat: Act. VIII. 20. Pecunia tua tecum sit in perditione; non est tibi pars neque sors in sermone hoc.

[Page 463]

SUCCESSIO PRIORUM Coventrensis Ecclesiae.

INsigne Monasterium Coventriae fundârunt Leofricus Merciorum Comes Hoveden f. 25. Chron. Galfridi Pr. de Cov. MS. Hist. Lichfeld. & Godiva uxor anno Domini MXLIII. Id ad culmen perductum ab Archiepiscopo Cant. Edsio iv. Non. Octobris dedicatum est, Abbate Leofwino cum xxiv. Monachis in eodem instituto: tot & tantis redditibus atque ornamentis à piis fundatoribus ditatum; ut omnia Angliae Monasteria auri, argenti & gemmarum copiâ antecelleret. Harum cupidine allectus divitiarum Robertus de Lymesy Episcopus Cestrensis, mortuo Leofwino Abbate, custodiam Abbatiae à Rege impetravit, & Episcopatûs sui sedem ad Coventriam transtulit anno MXCV. Ex eo tempore Monasterium Coventriae loco Abbatum Priores habere coepit. In Ecclesiis enim Cathedralibus, quibus Monachi insederunt, Episcopus Abbatis vices supplevit. Coventriae sederunt post Robertum de Lymesy Episcopi quinque, viz. Robertus de Peche, Rogerus de Clinton, Walterus Durdent, Ricardus Peche, Gerardus Puella; qui se Coventriae Episcopos solummodo, omisso Lichfeldiae titulo, nominare solebant. Post Gerardi mortem Hugo Nonant Episcopus sedem Episcopalem ad Lichfeldiam postliminio retulit. Ecclesia tamen Coventrensis mansit Cathedralis, & paria cum Lichfeldensi in electione Episcopi communis suffragia obtinuit, usque ad extremam dissolutionem sub Henrico VIII. Rege.

Leofwinus, Abbas primus, Episcopus Lichfeldensis factus est anno 1053.

Leofwinus, Abbas ultimus, interfuit Synodo Londinensi anno 1075. obiit paulò ante annum 1095.

Laurentius, Priorum primus occurrit, quamvis plures ante ipsum Prioratum Dugdal. Antiq. Warwic. p. 105 tenuisse neutiquam sit dubitandum. Frequens de eo fit mentio in Monastico Angl. Tom. iii. p. 220, 235. ubi res ab illo gestae annis 1144, 1149, & 1162. memorantur. Obiit demum anno 1179. 4. Cal. Febr. Post obitum Obituar. S. Augustini Cant. ipsius Prioratus integro quadriennio vacavit.

Moyses, Ricardi Cant. Archiepiscopi Capellanus, medio anno 1183. in Priorem electus est die ante electionem Gerardi Pucellae Episcopi [ex Monastico Tom. iii. p. 220.] Ipsum pariter ac Monachos omnes Hugo Episcopus è Monasterio Coventrensi ejecit anno 1190. Canonicis Saecularibus ipsorum loco institutis. Obiit Moses in exilio apud Romam anno 1198. 17. Cal. Augusti, ex fide Obituarii Cantuariensis.

Joybertus seu Jorbertus, Prior de Wenloc, Monachis anno 1198. 15. Cal. Februarii ab Huberto Archiepiscopo jussu Papae denuo restitutis Prior datus est. Is anno 1208. post Galfridi Episcopi mortem ad Episcopatum à Monachis suis electus, contradicentibus Canonicis Lichfeldensibus dignitate excidit. Obiit anno 1216. 18. Cal. Julii. Ex Matthaeo Paris, Annalibus Winton. & Historiâ Lichfeldensi.

[Page 464] Galfridus, loco ipsius Prior electus anno 1216. 16. Cal. Augusti, post Willelmi Cornhull Episcopi obitum anno 1223. Episcopus à Monachis Coventrensibus est electus. Repugnante autem Capitulo Lichfeldensi, electio ab Archiepiscopo Cant. & Honorio Papâ cassata est, [ex Historiâ Lichfeldensi.] Iste Galfridus scripsit Chronicon MS. hodienum asservatum, quod vidit Vir Cl. Gulielmus Dugdale, & ex eo descripsit dies obituales trium praecedentium Priorum & electionem ipsius Galfridi, in Antiq. Warwic. p. 105. Obiit anno 1236. juxta Annales Theokesberienses.

Rogerus, obiit anno circiter 1248.

Willelmus Prior fuit anno 1249, & 1257.

Henricus Irreys, Prior Coventr. in Episcopum electus est à Monachis suis anno 1321. Quod sine assensu Capitul [...] Lichfeldensis factum, frustra fuit. Obiit Henricus post annum 1342.

Willelmus de Dunstaple Prioratum tenuit anno 1349.

Willelmus de Greenburgh Prior erat anno 1361.

Jacobus de Horton anno 1391. Monasterio Coventrensi praefuit.

Rogerus Cotton praefuit anno 1396.

Ricardus Crosby, Prior erat anno 1399, & 1414. Ex Registro Chichley.

Ricardus Notyngham. praefuit anno 1437. obiit sub initium anni 1453. Ex Registro Kemp.

Johannes Shotteswell, Subprior, loco Ricardi electus anno 1453. mense Martio. Ex Registro Kemp.

Thomas Derham, obiit anno 1481. April. 21.

Ricardus Shaw, Prior fuit anno 1495, & 1499. Ex Registro Morton.

Willelmus Polesworth, anno 1500.

Johannes Webbe, vir eruditus, judice Balaeo, Prioratum tenuit anno 1523. De Scriptor. par. 2. p. 73.

Thomas Weford Prior anno 1533. Registr. Cranmer.

Thomas Camswell, Priorum ultimus, Monasterium in manus regias resignavit anno 1539. die 15. Januarii; & annuum stipendium 185. marcarum à Rege accepit.

Valor annuus reddituum Prioratûs tempore dissolutionis aestimabatur 731. lib. 19. sol. 5▪ den.

[Page 465]

SUCCESSIO DECANORUM Ecclesiae Lichfeldensis.

CLericos Saeculares Episcopis Lichfeldensibus à primâ Sedis fundatione Ex Historiâ Lichfeldensi & aliis. adhaesisse & Ecclesiae Cathedrali in sacris obeundis inserviisse dubio caret. Primus autem Ethelwaldus Episcopus certas illis Praebendas quibus alerentur viritim consignavit, & Hu [...]ctam titulo Praepositi Canonicorum praefecit. Factum id circa annum 822. Quo tempore Praepositi Decanorum nomen assumpserint, quive Canonicis seu Praepositi seu Decani ad saeculum usque duodecimum vergens praesuerint, penitus latet.

Ricardus de Dalam Decanorum primus occurrit; cujus tempore Decanatus ad exilem censum antea redactus, à Ricardo Episcopo amplis reditibus anno circiter 1170. est dotatus. Nomen ejus in Monastico Angl. tom. 3. saepiùs invenitur.

Radulphus de Nevill, Decanus à Johanne Rege, Sede vacante, tempore Interdicti creatus est annos inter 1208, & 1214. Obiit anno 1222.

Willelmus de Mancestriâ, electus anno 1222. à Canonicis Lichfeldensibus, quibus Willelmus de Cornhull Episcopus Decanum suum eligendi potestatem primus commiserat. Antea enim Episcopi Decanos pro arbitrio designare solebant. Obiit Willelmus anno 1254. 7. Februarii.

Radulphus de Sempringham, Academiae Oxoniensis Cancellarius, Archidiaconus Lichfeldensis factus est anno 1253. Decanus post Willelmum anno 1254. obiit anno 1260. Ista docent Annales Burtonenses, quibus suffragatur etiam Willelmus Whitlock. Magis tamen adhibendum arbitror Thomae de Chesterfeld, qui Radulphi obitum in annum 1280. (exeuntem) 23. Martii protelat. Character enim, quem apponit, istum sc. diem cum Dominicâ mediâ Quadragesimae compositum fuisse, veritati adamussim congruit.

Johannes de Derby electus est anno 1281. in fine Aprilis, obiit 1319. 12. Octobr. Ipsum ad Parlamentum literis regiis saepiùs evocatum fuisse, annis sc. 1295, 1300, 1302, 1304. comperio. Neque enim illo saeculo infrequens Dugdal. Summ. Parl. p. 9, 29, 41, 45. erat, ut Decani celebriorum Ecclesiarum Cathedralium unà cum Abbatibus & Prioribus Monasteriorum ad supremum Ordinum consessum adsciscerentur.

Stephanus de Segrave, Academiae Cantabrigiensis Cancellarius anno 1306. Decanus Lichfeldensis electus est 1319. 5. Decembr. confirmatus ab Episcopo anno 1320. mense Septembri. Demum ad Archiepiscopatum Armachanum in Hiberniâ evectus, consecratus est 1324. 29. April.

Rogerus de Covenis, natione Vasco, Johannis XXII. Papae provisione Decanatum obtinuit, per Procuratorem installatus 1325. 3. Nov. Huic in partibus transmarinis defuncto successit provisionis Papalis beneficio

Johannes Garsias, seu Gasquy, postea Episcopus Massiliensis à Benedicto Papâ anno 1334. creatus.

Ricardus filius Radulphi, S. T. P. Archidiaconus Cestrensis▪ pietate & eruditione clarissimus, ad Decanatum à Papâ provisus, installatus est 1357. [Page 466] 20. April. ad Archiepiscopum Armachanum promotus anno 1347.

Symon de Borisley, Decanatum provisione Papali obtinuit anno 1347. installatus 1348. 8. Januaril.

Johannes Buckingham Decanus erat anno 1360. Idem (ni fallor) Episcopus Lincoln. anno 1363. factus est.

Willelmus Packinton Decanatum resignavit 1390. 30. April.

Thomas Stretton electus anno 1390. obiit anno 1426.

Thomas Wolveden, Ecclesiae Lichfeldensis Praecentor, fit Decanus anno 1426. Obiit anno 1432. mense Novembri.

Thomas Verney electus est anno 1432.

Thomas Ileywood successit, anno demum 1492. 25. Octobr. defunctus.

Johannes Yotton S. T. P. subrogatus est anno 1493. obiit die 2. Augusti anno 1510. quantum auguror.

Radulphus Collingwood, S. T. P. Yottono successit. Annum Historia Lichseldensis hoc in loco corrupta non expressit. Id tamen anno 1510. contigisse opinor. Isto enim anno Radulphus Collingwood Archidiaconatum Coventrensem Dugdal Antiq. Warwic. p. 127. die 2. Octobris deposuit.

Jacobus Denton, L. D. & Canonicus Windesoriensis, successit paulò ante annum 1519. Decanatum tenuit annis 11. Anno 1524. in Hiberniam à Rege legatus, ut nuperas regni seditiones sedaret, & pro arbitrio puniret seu condonaret.

Ricardus Sampson L. D. paulò ante annum 1530. successit, ad Episcopatum Reg. Cranmer. Cicestrensem promotus anno 1536.

Ricardus Williams, Decanatu donatus est ab Henrico Rege, cui à Sacris erat, anno 1536.

[Page]

MONACHI WIGORNIENSIS ANNALES DE REBUS Ecclesiae Wigorniensis A primâ ejus fundatione ad annum MCCCVIII.

ACCEDUNT

Continuatio Historiae de Episcopis WIGORNIENSIBUS ab anno MCCCII. ad annum MDXL.
Vita brevis S. WLSTANI Episcopi Wigorn. authothore HEMMINGO Monacho Wigorniensi coaevo.
Acta Synodi apud Wigorniam à S. WLSTANO habitae anno MXCII.
Compositio inter Episcopum & Monachos Wigornienses facta anno MCCXXIV. de electione Prioris.
Successio Priorum Wigorniensis Ecclesiae.

[Page]

[Page 469]

MONACHI WIGORNIENSIS ANNALES DE REBUS Ecclesiae Wigorniensis.

COnsiderantes pro multis causis in religione Cronicas esse necessarias, istas vobis de vetustis rotulis neglectisque schedulis excerpsimus; & quasi de sub mensâ Domini fragmenta colligimus, ne perirent. Non enim debet vestras urbanas aures offendere rudis & inculta Latinitas, qui soletis in Scripturis magis sensui quàm verbis incumbere, fructui potiùs quam foliis inhaerere. Nec mirandum, si liber annuatim augmentatur, ac per hoc à diversis compositus, in alicujus fortè manus inciderit, qui proloquens fecerit barbarismum. Vestri itaque studii erit; ut in libro jugiter schedula dependeat, in qua cum plumbo notentur obitus illustrium virorum & aliquod de regni statu memoriale, cùm audiri contigerit. In fine verò anni non quicunque voluerit, sed cui injunctum fuerit, quod verius & melius censuerit ad posteritatis notitiam transmittendum, in corpore libri succinctâ brevitate describat; & tunc veteri schedulâ subtractâ, nova imponatur.

Anno DCLXXX. ( ^a) tempore Athelredi Regis Merciorum & Theodori Archiepiscopi constituta est Sedes Episcopalis Wigornensis Ecclesiae. Boselus BOSELUS▪ Episcopus primus. Et vixit annis xi.

Anno DCLXXXIX. Bosel Wigorniensis Episcopus primus obiit; cui successit Ostforus ^b. OSTFORUS▪

[Page 470]Anno DCXCII. Ostforus Wigorniensis Episcopus II. obiit.

Anno DCXCIII. Sanctus Egwinus ( ^c) III. Episcopus Wigorniensis consecratur; EGWINUS. qui Abbatiam de Evesham construxit.

Anno DCCXVII. Sanctus Egwinus Episcopus Wigorn. III. obiit; cui Wilfridus ( ^d) successit. WILFRID. MILRED.

Anno DCCXLII. Wilfridus Wigorn. Episcopus obiit; cui Milredus ( ^e) successit.

Anno DCCLXXV. Milredus V. Wigorn. Episcopus obiit; cui Wermundus ( ^f) successit. WERMUND.

Anno DCCLXXVIII. Wermundus VI. Wigorn. Episcopus obiit: cui Thilherus ( ^g) Abbas de Beorcleâ successit. TILHERUS.

Anno DCCLXXX. Offa Rex dedit Ecclesiae Wigorn. Groppethorne, Netherton, Elmelewe, Cherton, Hampton, Bengeworthe, & magnam Bibliam cum duabus armillis ex auro.

[Page 471]Anno DCCLXXXI. Tilherus VII. Wigorn. Episcopus obiit; cui Heathoredus HEATHORED ( ^h) successit.

Anno DCCLXXXII. Othredus Dux dedit Ecclesiae Wigorn. Stoke & Schepstone.

Anno DCCXCVIII. Heathoredus VIII. Wigorn, Episcopus obiit; qui dedit nobis Ictacumbe; cui successit Denebertus ( ⁱ). DENEBERHT

Anno DCCCXXII. Denebertus ix. Wigorn. Episcopus obiit; qui dedit nobis de patrimonio suo Manerium de Herforton: cui successit Heabertus HEABERHT. ( ^l).

Anno DCCCXXXII. S. Kenulfus Rex Merciorum obiit; qui dedit Ecclesiae Wigorn. Hynewike, Halle, Bradewe, Humelte, Lockesleye.

Anno DCCCXLVI. Heabertus X. Wigorn. Episcopus obiit; qui dedit nobis Crokleye; cui Alheunus ( ^m) successit.

Anno DCCCLII. Berwlfus Rex Merciorum obiit; qui dedit Ecclesiae ALHUNUS. Wigorniae Mucton & Grimelewe. Cui successit Burhedus Rex; qui dedit nobis Wlvardelewe.

Anno DCCCLXXII. Halheunus XI. Wigorn. Episcopus obiit; cui Werefridus ⁿ successit. Hic unus magistrorum Aelfredi Regis extitit; & jussu WEREFRITH illius libros Dialogorum B. Gregorii Papae de Latinâ in Anglicam linguam transtulit.

[Page 472]Anno DCCCCXV. Werfertus XII. Wigorn. Episcopus obiit, qui dedit nobis Mernanclive. Cui Aethelhunus ( ^o) Abbas de Beorclea successit. AETHELHUN

Anno DCCCCXXII. Aethelhunus XIII. Episcopus Wigorn. obiit; cui Wilferthus ( ^p) successit. WILFERTH.

Anno DCCCCXXIX. Wilferthus XIV. Wigorn. Episcopus obiit; cui Kenewoldus ( ^q) successit. KYNEWOLD.

Anno DCCCCLV. Rex Anglorum Edredus obiit; cui Edwius filius germani sui Edmundi Regis successit. Hic Rex dedit nobis Tepsinton.

Anno DCCCCLVII. Kenewoldus XV. Wigorn. Episcopus obiit; qui dedit nobis Oddingleye & Lawarne.

Anno DCCCCLVIII. Dunstanus ( ^r) Glastoniensis Abbas ab Odone Cant. DUNSTANUS Archiepiscopo Episcopus Wigorniae consecratur.

Anno DCCCCLX. S. Odo obiit; cui Dunstanus Wigorniensis Episcopus successit.

Anno DCCCCLXII. Religiosus Monachus Oswaldus, ( ^s) Archipraesulis OSWALDUS. Odonis fratruelis, ad Wigornensem Ecclesiam eligitur Episcopus.

Anno DCCCCLXIX. S. Oswaldus Wigorniensis Episcopus Monachos primò Wigorniae constituit.

Anno DCCCCLXXI. Winsinus S. Helenae Presbyter anno iii. conversionis suae Monachis Wigorniensis Ecclesiae primus Prior instituitur.

Anno DCCCCLXXII. Oswaldus Wigorniensis Episcopus Eboracensem Archiepiscoparum suscepit.

Anno DCCCCLXXXIII. Oswaldus Monachos apud Westburi constituit.

Anno DCCCCLXXXIV. Idem apud Persoram; ubi primus Abbas Fulbertus.

[Page 473]Anno DCCCCLXXXV. Idem apud Winchelcumbe, ubi primus Abbas Germanus.

Anno DCCCCLXXXVI. Fundata est Ecclesia de Remesheye ab Oswaldo cum Aylwino Comite.

Anno DCCCCLXXXVIII. Sanctus Oswaldus suis precibus resuscitavit Fulbertum Abbatem Persorae.

Anno DCCCCXCI. Sanctus Oswaldus Archiepiscopus Monasterium de Ramesey in honorem S. Benedicti Abbatis consecravit; & Monachos de Wigorniâ ibidem primò instituit.

Anno DCCCCXCII. Praesul transivit Oswaldus, & astra petivit. Cui successit venerabilis Aldulfus ( ^t) Abbas de Burgo S. Petri, & ipse Archiepiscopus ALDULFUS. Ebor. sedit annis xi. & dimidium.

Anno . . . . . . . . . . . . Wlstanus ( ^u) Episcopus Wigorniensis, & ipse Archiepiscopus WLSTANUS. Ebor. sedit annos xxii.

Anno . . . . . . . . . . . . Leoferbius ( ^x) Episcopus Wigorn. sedit annis xi. LEOFSIUS.

Anno . . . . . . . . . . . . Brithegus ( ^y) Episcopus Wigorn. sedit annos vi. BRIHTEAGUS

Anno . . . . . . . . . . . . Livingus ^z Episcopus Wigorn. sedit annos xv. LIVINGUS.

[Page 474]Anno . . . . . . . . . . . Aldredus ( ^a) Episcopus Wigorn. & ipse Archiepiscopus A [...]DREDUS. Ebor. sedit annos xxi.

Anno MLVIII. Aldredus in civitate Glovernâ principalem Ecclesiam in honore S. Petri dedicavit; & Wlstanum Wigorniensem ibidem Abbatem constituit; sicque Jerusalem profectus est.

Anno . . . . . . . . . . . . Wlstanus ( ^b) Episcopus Wigorn. sedit xxxiii. annis. WLSTANUS▪ iv. mensibus, & iv. diebus.

Anno MLXXXIV. Incoeptio operis Wigorn. Monasterii per S. Wlstanum.

Anno MLXXXV. Major Malvernia fundata est per Alwium Monachum.

Anno MXCII. Anselmus consecratus est in Archiepiscopum Cant. à Thomâ Archiepiscopo Eboracensi. Tunc primò vocati sunt Cantuarienses Archiepiscopi; qui priùs totius Angliae Metropolitani vocabantur. Rex Willelmus concessit Anselmo Abbatiam S. Albani in alodium.

Anno . . . . . . . . . . . . Obiit S. Wlstanus Episcopus Wigorniensis.

Anno . . . . . . . . . . . . Sampson ( ^c) Episcopus Wigorn [...]edit annos xvii. SAMPSON.

Anno MCXII. Sampson XXV. Wigorn. Episcopus obiit.

Anno MCXIII. Civitas ( ^d) Wigornia cum principali Monasterio & Castello [Page 475] igne cremata est xiii▪ Cal. Julii [...] Thomas ( ^e) Prior Wigorniensis▪ & Colemannus▪ Monachus & Capellanus B. Wlstani, obierunt. Teolfus ( ^f) THEOLFUS. XXVI. Episcopus, Regis Capellanus suscepit Episcopatum Wigorniensem▪ Wigorniensis Ecclesia cum castello & villâ & uno Monacho & viginti hominibus combusta est. Obiit Petrus Abbas Gloucestriae; cu [...] successit Dominus Willelmus Monachus ejusdem domûs, & benedicitur in Ecclesiâ Cathedrali Wigorniae. Sacri [...]ta Wigorn▪ recepit capam ejus de Same [...] ▪ cum vestimento; & honestè p [...]ocuravit Conventum Wigorn.

Anno MCXV. Radulfus Archiepiscopus Pallium suscepit▪ v. Kal. Julii, & Teolfum in Episcopum Wigorn. consecravit. Wilfridus Episcopus S. David & Reignelmus Here [...]ordensis obierunt: & pro Wilfrido Bernardus, & pro Reignelmo Gaufridus Episcopi consecrantu [...].

Anno MCXVIII. Dominus Florentius Wigorniensis Monachus decessit Nonis Julii.

Anno MCXX. Radulfus Cant. Archiepiscopus Clericum quendam David nomine Walensem natione apud Westmonasterium consecravit ad Episcopatum Bangorensis Ecclesiae.

Anno . . . . . . . . Theolfus obiit, qui sedit annos xi. Successit illi Simon ( ^g) SIMON. XXVII. Episcopus Wigorn. qui sedit annis xxv.

Anno MCXXXIX. obiit Walterus de Lacy Abbas Gloucestriae; cui successit Gilbertus.

Anno MCXLVII. obiit Robertus Episcopus Herefordensis; cui successit Gilbertus Abbas Gloucestriae. Item successit Gilberto in Abbatem Hamelinus.

Anno . . . . . . . . . . Johannes de Pageham ( ^h) XXVIII. Episcopus Wigorn. JOHANNES DE PAGEHAM sedit annis vii.

[Page 476]Anno . . . . . . . . . . Aluredus ( ^c) XXIX. Episcopus Wigorn. sedit annis iv. ALUREDUS.

Anno MCLXII. Fromundus factus est Abbas Theukesburiae, & benedicitur Wigorniae. Sacrista Wigorn. recepit capam▪ ejus cum vestimento parvi pretii. Visitavit Conventum de pitantiâ competenti.

Anno MCLXIII. Rogerus ( ^d) filius Comitis Gloncestriae ad Pontificatum ROGERUS. Wigorn. eligitur.

Anno MCLXIV. Rogerus consecratur in Episcopum Wigorn. Kal. Septembris.

Anno MCLXV. Rogerus Wigorn. Episcopus intronizatur iv. Non. Februarii.

Anno MCLXVII. Rogerus Episcopus Wigorn. transfretavit. Robertus Episcopus Hereford. iv. Kal. Martii obiit, & G. Archidiaconus Wigorn. successit.

Anno MCLXX. Willelmus de Bello-Campo obiit; & ad ostium Capituli Wigorn. sepelitur.

Anno MCLXXI. fundatus est Prioratus S. Aegidii Abbatis parvae Malverniae à duobus fratribus, qui nati fuerant apud Betkeforde. Primus enim erat Prior sc. Jocelinus, secundus Prior Edredus. Habitum religionis & regulam B. Benedicti & consuetudines à Capitulo Wigorn. [acceperunt.]

Anno MCLXXII. Rogerus Episcopus Wigorn. Roman petiit, Regem excusaturus, quòd nec ejus mandato nec voluntate Archiepiscopus occisus est. Abbatia de Wiggemore fundata est isto anno.

Anno MCLXXIV. Dominus Rogerus Abbas Persorae obiit. Item Robertus Foliat consecratur Episcopus Herefordensis.

Anno MCLXXV. Turris nova Wigorn. corruit.

Anno MCLXXVI. Andreas Abbas Cirecestriae obiit.

Anno MCLXXVII. Canonici Waltamenses Saeculares amoti sunt. Matthaeus Archidiaconus Gloucestriae obiit. Succedit Dominus Willelmus de Norhale.

Anno MCLXXVIII. Monasterium Teokesburiae incendio conflagravit. Fromundus Teukesburiae Abbas obiit. Ricardus de Lucy construxit Ecclesiam de Lines.

[Page 477]Anno MCLXXIX. obiit Hamelinus Abbas Gloncestriae; cui successit G. Carbones. Rogerus Episcopus Wigorn. obiit. G. benedicitur Wigorniae die Assumptionis S. Mariae. Sacrista Wigorn. habuit capam ejus cum vestimento; & misit Coventui per Capellanum suum pro pitantiâ lx. solidos.

Anno MCLXXX. Translatio S. Frideswidae Oxoniae ii. Idus Februarii. Baldewinus ( ^e) Abbas de Forde consecratur in Episcopum Wigorn. die S. BALDWINUS. Laurentii.

Anno MCLXXXI. Henricus Abbas Winchecombae obiit. Successit Crispinus ejusdem loci Prior, & benedicitur Wigorniae in translatione S. Wlstani. Sacrista accepit capam cum vestimento; & misit Conventui per Celerarium suum xl. solidos.

Anno MCLXXXII. Robertus factus est Abbas Teokesburiae; benedicitur Wigorniae in festivitate B. Michaelis. Sacrista Wigorniae accepit capam cum vestimento; & misit Conventui per Capellanum suum xl. solidos. Crispinus Abbas Winchecumbae & W. Episcopus Roucestriae, & O. Abbas Malmesberiae obierunt.

Anno MCLXXXIII. Translatio S. Egwini Evesham.

Anno MCLXXXIV. Baldewinus Episcopus Wigorn. electus est in Archiepiscopum Cantuariae.

Anno MCLXXXV. obiit Hugo de Mortuo-Mari fundator Abbatiae de Wiggemore.

Anno MCLXXXVI. obiit Robertus Foliot Episcopus Hereford; cui successit Willelmus le Ver. Willelmus de Norhal ( ^f) factus est Episcopus Wigorniae. WILLELMUS DE NORHALE

Anno MCLXXXIX. Radulphus Prior obiit; successit Magister Senatus, Monachus ejusdem domûs. Tota ferè Wigornia igne combusta est. Willelmus de Stoke Monachus Wigorniae factus est Abbas Sireburniae.

Anno MCXC. obiit Willelmus Wigorn. Episcopus, & Radulfus de Glanvile, & Baldewinus Archiepiscopus. Defuncto Willelmo Wigorn. Episcopo v. Non. Maii, Robertus ( ^g) eligitur Id. Julii. ROBERTUS.

[Page 478]Anno MCXCI. Robertus Wigorn. Episcopus consecratur.

Anno MCXCIII. Robertus Wigorn. Episcopus obiit. Henricus ( ^h) Abbas HENRICUS DE SOLIACO. Glastoniae ii. Idus Decembris consecratus est in Episcopum Wigorn. Herebertus Archidiaconus Cantuariae eligitur in Episcopum Sarum.

Anno MCXCV. Hugo Dunelimensis & Henricus Wigorn. Episcopi obierunt. Item Alanus Prior Hospitalis Jerusalem consecratus est in Episcopum de Bangor.

Anno MCXCVI. venerabilis vir M. Johannes de Constantiis ( ⁱ), Decanus JOHANNES DE CONSTANTIIS. Rothomagensis factus est Episcopus Wigorn. & consecratur xiv. Cal. Novembr. Magister Senatus, Theologus & Prior Wigorniae, cessit Prioratui die S. Edmundi Regis. Successit Dominus Petrus, Monachus ejusdem Ecclesiae.

Anno MCXCVII. obiit Willelmus Eliensis Episcopus, Domini Ricardi Regis Cancellarius, & Willelmus Comes Sarum, & Willelmus de Bello-Campo.

Anno MCXCVIII. ordinantur Gaufridus Episcopus Cicestr. & Anselmus Abbas de Persore. Obierunt Hugo de Nonant Episcopus Cestriae, & Petrus Episcopus de Sancto David, & Ricardus London. Episcopus, & Walterus Prior Bathoniae & Johannes Episcopus Wigorniensis. Item Galfridius filius Petri Justiciarius Angliae factus est. Bonae memoriae Dominus Johannes de Constantiis & optimae conversationis obiit; cujus sanctitatis refulgent insignia. Nam corpus ejus sacrum cum indumentis Pontificalibus usque hodie manet integrum & incorruptum. Monachi Coventriae recuperant Ecclesiam suam cum omnibus pertinentiis; quibus praeficitur Gorbertus Prior de Wenloch. Symon Abbas Persorae obiit. Anselmus succedit; & benedicitur Wigorniae die Omnium Sanctorum. Sacrista noster habuit capam ejus de Pal cum vestimento. Misit Conventui pro pitanciâ iv. marcas.

Anno MCXCIX. Magister Maugerius ( ^l) Archidiaconus Eboracensis eligitur MAUGERIUS. in Episcopum Wygornensem; & ab Archiepiscopo Cant. cassatur, quia non erat legitimus; unde Curiam appellavit. Videns autem Papa elegantiam tanti viri, eum in Episcopum Wygornensem confirmavit; & illud pulchrum [Page 479] Decretale pro eo composuit, quod sic incipit Innotuit. Aegidius de Brewes eligitur in Episcopum Herefordensem.

Anno MCC. Helias Abbas Radingae benedicitur. Maugerius consecratur Romae à Papâ Innocentio; & rediens Wigorniam intronizatur. W. de Verdun factus est Archidiaconus Gloucestriae.

Anno MCCI. Miracula de S. Wistano incoeperunt xiv. Kal. Februarii; quae per totum annum & ampliùs adeò crebrescebant, ut nunc xv. nunc xvi. uno die curarentur ab omnibus languoribus.

Anno MCCII. Ecclesia Cathedralis Wygorniae cum omnibus adjacentibus ei officinis & magnâ parte civitatis xv. Kal. Maii igne conflagravit alieno quartâ nocte Paschatis. Die S. Aegidii venerunt Wygorniam ex mandato Domini Papae Hubertus Archiepiscopus Cant. Eustachius Elyensis, & Abbates duo de S. Edmundo & de Wlburnâ, inquisituri de miraculis S. Wlstani; & oppressi à gloriâ multitudinis curatorum & eorum testium recesserunt gaudentes. Alanus Abbas Theokesbiriae obiit; qui fuerat Prior Ecclesiae Christi Cant. Monachi Wigornienses viz. Walterus de Bradewas & Randulfus de Hevesham cum sociis Româ prosperè redierunt; qui illuc post Epiphaniam ierant cum literis Huberti Cant. Archiepiscopi & omnium Episcoporum Angliae testantium mirabilia, quae Deus per merita B. Wlstani in Ecclesiâ Wigorniensi operatus est: quas in eundo Deus à periculo maris per merita ejusdem Patris mirabiliter & misericorditer liberavit. Tradidimus totam terram nostram de West ad firmam hominibus villarum à Festo S. Laurentii in xv. annos. Dominus Thomas de Erdinton Miles recepit de nobis ad firmam Alnuston & Schepeweston à Pascha usque ad xvi. annos pro xxx. libris annuis.

Anno MCCIII. Beatissimus Wlstanus canonizatus est Romae ix. Cal. Maii cum magnâ solennitate. Duellum in Curiâ Prioris inter Godefridum de Elsiston & Odonem de Miregros. M. Willelmus Bles Cantor Lincoln. consecratur in Episcopum Lincoln. Rogerus de Mortuo Maii fidelitatem juravit Ecclesiae Wigorniensi de xx. solidis de Wurbenli. W. Sacrista de Theokesbiria benedicitur in Abbatem ejusdem Domûs. Deposito Petro Priore in Vigiliâ Natalis Domini, successit ei Randulphus eâdem die. Anselmus Abbas Persore, Willelmus de Stotevil obierunt.

Anno MCCIV. Gervasius benedicitur in Abbatem Persorae apud Wygorniam. Symon Archidiaconus Wellensis consecratur in Episcopum Cicestr. Ossa B. Wlstani pridem ab Episcopo Johanne de Constantiis noctu & irreverenter levata, noctu etiam reponuntur ab Episcopo Malgerio. Obiit Petrus quondam Prior Wygorniae.

Anno MCCV. Aegidius Episcopus Hereford. confirmavit nobis pensionem xl. solidorum in Ecclesiâ de Lindrugge. Episcopo Malgerio adjudicata fuit sententialiter possessio subjectionis Abbatiae de Hevesham; sed adhuc restabat quasi de proprietate. Henricus Prior Glovetniae succedit Thomae Abbati ejusdem loci defuncto; & benedicitur Wigorniae die S. Michaelis. Magister W. Subdecanus Lincoln. vir bonus & justus, occiditur in Ecclesiâ Cathedrali Lincoln. à quodam Subdiacono die Dominicâ.

Anno MCCVI. Sententiatum est Romae pro Ecclesiâ de Hevesham; ut sit exempta in capite; & facta est commissio de va [...]e. Petrus de Rupibus Episcopus Winton. consecratus Romae, intronizatur Dominicâ Palmarum apud Wintoniam. Jocelinus consecratur in Episcopum Bathoniae apud Radingam die S. Trinitatis ab Episcopo London. O. persona de Lindrugge & Prior Wygorniae concordati sunt sub tali formâ; quod Ecclesia de Lindrugge solveret nobis singulis annis c. solidos ad duos terminos, ad Festum S. Michaelis l. ad Festum S. Mariae in Martio l. & ipse habebit omnes decimas de Mora & de Neweh. excepto faeno. Hinewich data est ad firmam hominibus villae [Page 480] usque ad xv. annos pro▪ lii. quarteriis frumenti per annum & xv. quarter iis avenae, & unâ marcâ argenti, & unâ carratâ faeni, & unâ straminis. Willelmus Episcopus Lincoln. in Vigiliâ Ascensionis, Henricus Marescallus Episcopus Exon. in Octobri, Martinus Abbas Certesiensis, Abel Sacrista Wigorn. die S. Johannis ante Port. Lat. Rogerus Dod Decanus Wig. obierunt.

Anno MCCVII. Rex fecit tallagium per Angliam de tertiadecimâ; Episcopos nec Ecclesias Cathedrales nec eorum feoda taxavit. Defuncto A. personâ de Herforton, dedimus Ecclesiam M. Roberto de Clipston. Rex Johannes cùm circa Festum▪ Nativitatis B. Mariae venisset Wygorniam; & post solemnem processionem, cum qua sus [...]eptus fuit, ad tumbain B. Wlstani aliquamdiu orâsset; accessit ad eum Randulphus tunc ejusdem loci Prior, rogans quatenus ei libertatem in quatuor Maneriis donaret, Lindrugge, Wuleward, Stoke & Clivâ, cum pertinentiis suis. Qua libertate donatâ & regali signo confirmatâ, centum etiam marcas, quas ei pro libertate illâ reddere t [...] nebamur, ad claustrum & officinas nostras reficiendas condonavit. W. Archiepiscopus Rothomagensis, Symon Episcopus Cicestr. Senatus quondam Prior Wigorn. obierunt. Galfridus Archiepiscopus Ebor. quòd n [...]luit dare Regi tertiamdecimam de Archiepiscopatu suo nec finem facere, sicut Cant. Ecclesiae Suffraganei facerunt, dissaisitus est & in exilium pulsus. Hernorton quae diu fuerat ad firmam pro xii. marcis, tradita est ad firmam hominibus ejusdem villae pro xxiv. marcis, & xii. quarteriis avenae ad xii. annos à▪ Festo S. Lucae. Bureston quae fuerat ad firmam pro viii. marcis, tradita est ad firmam pro xii. Isto anno ix. Cal. April. incoepit Interdictum generale per Angliam, & Episcopi pro depressione Ecclesiae secesserunt in Franciam.

Anno MCCVIII. Eustachius Elyensis, Maugerius Wigorn. W. London. Episcopi executores Interdicti, & Aegidius Hereford▪ transfretârunt in Gallias, gratis exilium subeuntes. Episcopus Dunelmensis Philippus, & G. Coventrensis obierunt. Galfridus de Mariscis cepit in Hiberniâ super Regem Angliae nobilem civitatem Limeric & alia plura castella; quod Rex suspicatus fuisse per Willelmum de Breaus, mandavit eum ut ad Curiam veniret; qui venire renuit, & castella sua in Walliâ munivit. Unde Rex magnum exercitum congregans, super eum properavit. Sed Willelmus de Breaus redditis v. castellis & obsidibus & mille marcis, Regem fecit redire. Sed eodem anno cùm exercitus Regis iterum properaret super eum; relictis terris suis & castellis fugit in Hiberniam cum totâ familiâ suâ, nolens contra Dominum suum arma ferre.

Anno MCCIX. Regina Isabella nocte Epiphaniae peperit Ricardum postea Regem Alemanniae. Magna tribulatio fuit hoc anno & praeterito super omnes Ecclesiasticas personas; quia à curâ Christianitatis omnes ferè Laici pedem retrahebant; [...]ed victualium plena fuit abundantia. Stoka rediit in manus Camerarii. Cuidam propter immane & inauditum scelus quod perpetraverat injunctum est à M. Petro de Corboil Archiepiscopo Senonensi; ut omnibus diebus Veneris totâ vitâ suâ carnibus vesceretur, & aliis diebus abstineret. Hugo Archidiaconus Wellensis signifer Domini Regis xiii. Cal. Januarii consecratur in Episcopum Lincoln. Indultum est à Domino Papâ, ut singulae Ecclesiae Conventuales celebrarent semel in hebdomadâ. Randulphus Prior Wigorniae conquisivit in Curiâ Domini Regis totam terram Hugonis de Guihteton; & factum est Chirographum inter eos in eâdem Curiâ▪ Henricus Archidiaconus Stafford. eligitur in Episcopum Exoniensem. Walterus de Grai Cancellarius Domini Regis eligitur in Episcopum Coventrensem. Episcopi executores causae Cantuariensis ad mandatum Domini Regis venerunt in Angliam de pace tractaturi; sed infecto negotio redierunt.

Anno MCCX. In vigiliâ Circumcisionis Domini incoepit gelu tam forte▪; quòd Sabrina sicut & alia flumina congelatus fuit usque ad iv. milliaria ultra [Page 481] Gloucestriam: ita quòd hominibus & equis se praebebat transmeabilem, & duravit usque ad noctem S. Valentini; & infra iv. dies tota glacies dissoluta sine damno disparuit. Dominus Rex grave & inauditum tallagium fecit super omnes Ecclesias Angliae tam Parochiales quàm Conventuales, cujuscunque religionis essent vel conditionis, ita quòd nec etiam leprosis parceretur. Unde & ab Ecclesiâ Wigorniensi ducentas marcas exegit, & unam caretam cum quatuor equis. Dedimus Ecclesiam de Lindrugge Radulpho fratri Prioris Randulphi. Recepimus in Ascensione Domini Ecclesiam de Verubure ad firmam totâ vitâ M. Radulphi de Stok pro xx. marcis annuis. Willelmus de Breaus evadit in Franciam; uxor ejus & haeres capti & incarcerati fame pereunt. Mauricius nepos Episcopi factus est Archidiaconus Gloucestriae.

Anno MCCXI. Rex exulavit Walterum de Laci; quia non dimisit uxorem suam filiam Willelmi de Breaus. Rex talliavit in principio Quadragesimae omnes Clericos Angliae. Wulvardelewe rediit in Annuntiatione in manus Prioris. Stephanus Archiepiscopus Cant. cassavit electiones Walteri de Grai Cancellarii & Archidiaconi Staffordensis. Bradewas rediit in manus Prioris. Rex Johannes cum magno exercitu profectus super Lewelinum Principem Norwalliae, quatuor Castra in terrâ ejus firmavit. Sed Lewelinus ad pedes Regis veniens, cum eo ob gratiam filiae Regis quam pridem in uxorem acceperat; remisit etiam Domino Regi omnes terras suas, praeter Snaudone & Anglesiam & aliam parvam terram ultra Snaudone supra mare; & obsides dedit de fidelitate. Dedit etiam decimam vaccarum & xl. dextrarios & xl. chascurs. Prior in Festo S. Johannis Baptistae recepit ad firmam Ecclesiam de Bergâ singulis annis pro xviii. marcis. Duo Clerici nuncii Domini Papae venerunt in Angliam propter pacem Ecclesiae; sed infecto negotio redierunt. Randulphus Prior fecit novam assisam in firmis; & adjecit redditui Infirmariae lx. solidos annuos de terrâ Hugonis de Guihteton. Willelmus de Stok iii. Non. Aprilis Abbas Sireburn. Willelmus de Breaus in angusto exul, obierunt.

Anno MCCXII. Facta est socialis conventio inter Ecclesiam Wygorn. & Ecclesiam de Stratflur. Lewelinus & alii Principes totius Walliae ascitis sibi undecunque copiis militaribus castra de novo per Walliam constructa capiunt, comburunt & dejiciunt; & crebris irruptionibus Marchias nostras inquietant. Londonia magnâ ex parte comburitur cum ponte & ultra & citra pontem; & multa millia hominum combusta & aquis submersa perierunt. Infirmi per Angliam communicantur. Cùm Rex iret versùs Cestriam super Walenses, & pervenisset usque ad Notingeham; nunciatum est ei quòd Magnates Angliae absoluti à fidelitate ejus ipsum caperent. Unde revocato exercitu ipse remansit. Robertus autem filius Walteri fugit in Franciam, Eustachius de Vesci in Scotiam; alii cum Rege pacificati remanserunt. In Octobris initio concessam est O. Bolt molendinum de Neweh. per cartam Conventûs usque x. annos pro lx. solidis. Quidam de Hiberniâ, cui trimo abscissa fuerat lingua, curatur ad tumbam S. Wlstani. Propter quod miraculum idem ipse Dominus cognomento Pippard aedificavit magnam Ecclesiam in Hiberniâ in honore B. Wlstani Episcopi & Confessoris; & dedit Ecclesiae Wigorn. praedictum locum cum xxx. carucatis terrae. Stephanus Cant. Archiepiscopus & Coepiscopi exules, Thomas de Erdinton & alii nuncii Regis vadunt Romam. Archiepiscopus misit Priori causam officialitatis. G. Archiepiscopus Ebor. J. Archiepiscopus Dublin. R. Episcopus Bangor. S. Abbas S. Edmundi, & in octavis S. Johannis Baptistae Maugerius Episcopus Wigorn. obierunt.

Anno MCCXIII. H. Archidiaconus Stafford eligitur & consecratur in Archiepiscopum Dublin. Recepimus ad firmam de W. de Mauno tres partes prati de Doddeham usque ad x. annos; sed totum datum est prae manibus. [Page 482] Defuncto W. de Weremorâ, rediit Cropthe cum Nederton in manus Prioris & Codeston in manus Camerarii. Radulfus Prior ii. die Decembris eligitur in Episcopum Wygorn. & electioni subscriptum est à toto Conventu. Sed postmodum suggestione Nicholai Tusculani Episcopi Legati Angliae recessum est ab Electione illâ.

Anno MCCXIV. Interdictum solutum est iii. die Julii; quod duraverat per vi. annos & iii. menses. Walterus de Grai ( ^m) Cancellarius Domini Regis WALTERUS DE GRAY. in Episcopum Wygorn. eligitur xx. die Januarii, confirmatur v. die Februarii, consecratur v. die Octobris. Simon Apuleus, Decanus Ebor. eligitur & consecratur in Episcopum Exon. primo die Octobris. Randulphus Prior Wygorniae per consilium Legati renuncians electioni de se factae in Episcopum Wygorniensem, xxii. die Januarii eligitur, & benedicitur xxiii. die Februarii Eboraci à Legato in Abbatem Evesham. Abbas Selebi transfertur in Abbatem Ramesiae. Hugo Prior Theokesbiriae electus in Abbatem ejusdem Domûs, benedicitur in Ecclesiâ Wygorniae ab Aegidio▪ Episcopo Hereford. ad mandatum W. Wygorniensis [...]. Episcopi. Clerici. Silvester factus est Prior [Wigorn.] xii. Cal. Februarii. Walterus Episcopus Wigorn. dedit nobis Ecclesiam de Clivâ in proprios usus. Episcopus Walterus recuperavit super Fiandum de Wileton, qui desponsaverat haeredem R. de Overci, Eston & Ablinton cum advocationibus Ecclesiarum & advocationem Ecclesiae de Giate. Radulfo autem remansit manerium de Giate, & duae hidae & dim. in Ablinton. Willelmus Archidiaconus Huntindon. consecratur in Episcopum Coventrensem. Johannes de Grai Episcopus Norwicensis obiit.

Anno MCCXV. Dominus Silvester de Evesham Monachus Wigorn. factus est Prior ejusdem Ecclesiae xii. Cal. Februarii. Willelmus Archidiaconus Huntindoniae consecratur in Episcopum Coventrensem viii. Cal. Februarii. Walterus de Grai Episcopus Wigorn. dedit Priori & Conventui Ecclesiam de Clivâ juxta Evesham in proprios usus. Tradidimus ad firmam Clivam pro xl. marcis, Seggesburie pro xxviii. marcis, Stoke pro xxvi. libris, Dominicum Wulvarl. & Bureston pro viii. libris usque ad xii. annos. Martinus Abbas Blanch-Land. consecratur in Episcopum Bangorensem xvi. die Junii. Bernardus Monachus Teokesbiriae eligitur in Abbatem ejusdem Domûs. Pandulfus Romanus genere, Subdiaconus Domini Papae, eligitur praecepto Domini Papae in Episcopum Norwicensem. Terminus firmae de Mora & Neweh. prorogatur ad xvi. annos. Prior & Episcopus cum aliis Praelatis omnibus profecti sunt Romam ad generale Concilium. Walterus de Grai Episcopus Wigorn. transfertur in Archiepiscopum Ebor. apud Romam in Generali Concilio. Reginaldus filius Willelmi de Breaus desponsavit filiam Lewelini quondam Principis solius Norwalliae, nunc Principis totius Walliae. Hugo de Mortuo-Mari fecit fidelitatem de Wrbehall in Capitulo Wigorn. de xx. solidis annuis, quos antecessores sui Ecclesiae praedictae contulerant per manus quorundam percipiendos; quibus eo quòd redditum suum non redderent ejectis, precio ipse praedictam terram suscepit redditum redditurus. Generale Concilium celebratum est Romae in Ecclesiâ Lateranensi sub Innocentio III. Papâ. Hic Innocentius sedit Papa Romae annis xxiii. & in vi. anno Papatûs [Page 483] sui canonizavit beatissimum Wlstanum Wygorn. Episcopum, & composuit orationem ipsius Sancti, quae sic incipit, Spiritum nobis Domine tuae caritatis.

Anno MCCXVI. Silvester Prior Wigorniae rediit de Concilio Romano; iii. SILVESTER DE E [...]ESHAM die Aprilis eligitur in ( ⁿ) Episcopum Wigorn. in Capitulo Wigorn. & consecratur iii. die Julii à Papâ Innocentio III. & intronizatus fuit die Nativitatis B. Mariae. Petrus benedicitur in Abbatem Theokesbiriae eâdem die. Cepimus ad firmam de Thomâ de la Mare vineam de Doddeham ad xx. annos. Henricus Decanus Hereford. eligitur in crastino Purificationis, & consecratur xv. Cal. Januarii à Silvestro Episcopo Wigorn. praecipiente Legato in Episcopum Hereford. assistentibus Episcopis de Mide, de S. Asaph, de S. David, & Landavensi. Civitas Wigorniae malo usa consilio, subdidit se Lodovico primogenito Regis Franciae; & recepit nomine ejus W. filium W. Marescalli. Sed die S. Kenelmi supervenientibus Comite Cestriae, Faukisio & aliis regni fidelibus, licèt se cives ad stuporem obsidentium viriliter se defenderent; tandem per Castrum non usquequaque fideliter observatum irrumpunt in urbem, & cives adhuc ad propugnacula se defendentes ex insperato ceperunt; & per exquisita tormenta quicquid habuerunt & amplius eis abstulerunt. Milites etiam ad custodiam civitatis relictos à juvene Marescallo fugâ sibi consulente ad praemunitionem patris ut dicebatur, ab Ecclesiâ Cathedrali, ad quam captâ civitate fugerunt, violenter abstraxerunt; & Ecclesiam Cathedralem depraedaverunt; & ccc. marcas à Monachis exegerunt; ita quòd oportebat opus feretri S. Wlstani fusum in solutionem dictae pecuniae tradere; sed & omne instaurum illorum abstulerunt in capite & in membris. Sed & nos ad cumulum malorum tanquam excommunicati, eo quòd divina celebravimus inimicis Regis existentibus in civitate, suspensi, vix die Assumptionis relevati fuimus. Johannes Rex Angliae obiit apud Newewerke in crastino S. Lucae; & sepultus est in Cathedrali Ecclesiâ Wygorn. coram magno Altari inter SS. Oswaldum & Wlstanum: ut verificetur illud quod dictum est in Merlino: Et inter Sanctos collocabitur. S. Camerarius Wigorn. factus est Prior ejusdem loci in Octobri. Willelmus Supprior Wigorn. eligitur in Abbatem Alencestriae; quo non consentiente electioni, M. ejusdem Ecclesiae Monachus eligitur. Willelmus de Bradewe dimisit Supprioratum ad preces Episcopi, sc. ut adhaereret ei: sed citò pòst infirmatus, remansit in Claustro.

Anno MCCXVII. Episcopus grave fecit tallagium super Clericos totius Episcopatûs. Castrum Wygorniae nobis redditum est tanquam jus nostrum usque ad motam turris Vigiliâ Paschatis per literas Regis sub sigillo W. Marescalli tutoris ejus; & Episcopus Silvester excommunicavit omnes qui venirent contra. In crastino S. Marci visi sunt inter coenam duo Soles à Johanne de Gloucestriâ Monacho & aliis Monachis. Quinto Cal. Maii in vespere factus est Sol rubeus [...]icut sanguis, & sic duravit per multos dies. Ricardus, Episcopus Cicestriae transfertur in Episcopum Salesburiae. Ricardus de Marisco consecratur in Dunelm. à Waltero de Grai Archiepiscopo Ebor. apud S. Oswaldum Gloucestriae. Terminus firmae Halle & Ginel & Hinewik prorogatur per xii. annos. Magister Alexander Abbas Cirecestriae obiit apud Kemeseye, & sepelitur Wygorniae.

Anno MCCXVIII. Ecclesia Cathedralis Wygorniensis dedicata est vii. Id. Junii in honore Sanctae Dei Genitricis Mariae & B. Petri Apostoli & sanctorum Confessorum Oswaldi & Wlstani, sc. majus Altare in honore S. Mariae & S. [Page 484] Oswaldi, & medium in honore S. Petri & S. Wlstani, à venerabili Episcopo Wygorniensi Silvestro, astantibus ei juvene Rege Henrico, & Petro Winton. Ricardo Salisbur. Hugone Hereford. Radulfo Cicestr. Londoniensi, Norwicensi, de Sancto David, de Landaf, de Sancto Asaph, & de Bangor Episcopis; & de S. Edmundo, de S. Albano, de Westmonasterio, de Radingâ, de Habindonia, de Ramesie, de Burgo, de Gloucestria, de Salopia, de Bristoll, de Cirecestria, de Evesham, de Theokesbiria, de Winchecumba, de Persora, de Bardeny, de Alecestriâ Abbatibus, & aliis Abbatibus & Prioribus multis de diversis Angliae partibus: praesentibus etiam nobilibus viris de Estsex & de Hereford Comitibus, Waltero de Laci, Waltero de Clifford, Hugone de Mortuo-mari, Waltero de Bello campo, Willelmo Briwerre, Johanne Marescallo, Roberto Corbet, Johanne Extraneo Baronibus, & aliorum Nobilium multitudine infinitá. Eâdem die post dedicationem translatum est corpus gloriosi Confessoris S. Wlstani in feretrum. Randulphus Prior & Monachus Norwicensis consecratur in Episcopum Cicestriae viii. Idus Januarii. Episcopus Silvester institit ad deafforestationem Horewellae & Ambresberiae; & obtinuit pro viii. mensibus. Obtinuit etiam nundinas S. Wlstano iv. diebus ante Festum S. Barnabae. Stephanus Archiepiscopus Cant. diu detentus Romae, cum gratiâ Curiae Romanae revertitur Angliam. Abbas quondam Belli-loci datur Ecclesiae de Carduil in Episcopum à Legato Gualâ iv. Nonas Augusti. Bonae memoriae Silvester Episcopus Wigorn. obiit apud Ramesiam xvii. Cal. Augusti; & sepultus est Wigorniae xiii. Cal. Augusti. Guala Legatus non consentiens Conventui Wigorn. ut eligerent sibi Episcopum de Capitulo suo, post appellationes omissas & iteratas in Concilio Winton. dedit nobis Episcopum invitis & reclamantibus Willelmum Blesensem ( ^o) Archidiaconum de Bukingham; in quem postea consensimus per WILLELMUS DE BLEIS. consilium & preces Domini Cantuariensis. Willelmus Archidiaconus Bukinghamiae consecratur in Episcopum Wigorn. & intronizatur v. Kal. Novembris. Willelmus de Bradewe factus est Sacrista Wigorn. Magister W. Scottus factus est Archidiaconus Wigorn. in Decembri. Thomas de Erdinton sapientissimus & facundissimus obiit Wigorniae xiii. Cal. April. cucullatus, & Adam Amisii, & Nicholaus de Powik Monachi, & Johannes de Bramcestre Archidiaconus Wigorniensis.

Anno MCCXIX. Hugo Foliot Archidiaconus Salopiensis in Junio eligitur, & in Octobri consecratur in Episcopum Herefordensem. Terra matris meae traditur H. fratri meo liberè tenenda pro xx. solidis annuis; & Homagium ejus receptum fuit à Simone Priore, praesentibus W. de Bradewe Sacristâ, Rogero de Bathoniâ Celerario, Ernaldo de Beverburn Monachis, Radulfo de Kintheton milite, Gervasio de Walton, Johanne Senati Personâ de Bradewe, Ricardo de Grunel Janitore, Roberto de Walton Chamberlango, qui habuit cappam pro homagio, Johanne Paschali, & aliis. Willelmus Blesensensis Episcopus Wigorn. celebravit Synodum Wigorn. tertiâ die post Festum S. Matthaei; in quâ appellatum fuit ab Abbate Evesham, quia non potuit mitratus interesse, & primum locum post Episcopum obtine [...]e. Prior Goldcliviae consecratur in Episcopum Landavensem in Octobri. Dedimus Ecclesiam S. Andreae Simoni de Walton. Ricardus Persona S. Martini factus est Decanus Wigorn. succedens Reginaldo Personae S. Andreae. Albreda de Bradewe, [Page 485] Hugo de Mapenour Episcopus Herefordensis, Willelmus Marescallus custos Regis & Regni, Robertus de Mortuo Mari, Ricardus de Brechene Monachus Wigorniensis, obierunt.

Anno MCCXX. Episcopus Willelmus fecit hîc intus singularem examinationem de statu interiore & exteriore; nitens ut videbatur ad depositionem Simonis Prioris per suggestionem ut putabatur aliquorum; sed Priore appellante & saniore parte Conventûs nihil actum est. Abbas Fontanensis factus est Episcopus Hely, Pandulpho Legato & Domino Cantuariensi id agentibus auctoritate Domini Papae, cassatis priùs Romae Magistro de Eboraco & Willelmo de Burgo Archidiacono Norwicensi. Magnae campanae fusae sunt sub W. de Bradewe Sacristâ & à Willelmo Episcopo consecratae in honore S. Salvatoris & ejus Genitricis, & hauteclere in honore s. Johannis Evangelistae cum pari suo. Hoc anno apposuit Deus glorificare Sanctum suum Wlstanum in miraculis pluribus, sed praecipuè die solemni Paschae post Agnus Dei in curatione surdi & muti, qui simul & semel ab utroque curatus est incommodo; quod tanto jocundius, quanto inusitatius. Willelmus de Mandevil Comes Essexiae dedit Sacristariae Wigorn. redditum c. solidorum per Cartam suam. Ricardus de S. Martino junior Supprior, W. de Eport quondam Sacrista, Johannes Poher, Radulfus de Cinhteton Februario, Robertus de Lech Persona de Stoke, obierunt. Ecclesia Novi loci à Petro Episcopo, Winton. fundata ab eodem dedicata est v. Cal. Octobris.

Anno MCCXXI. Willelmus de S. Mariae Ecclesiâ Episcopus London. cessit Episcopatui; cui successit Eustachius de Faukebrigâ. Justiciarii itineraverunt in hoc Comitatu in crastino Trinitatis, sc. Martinus de Pateshull & socii ejus. Ubi diratiocinavimus ad vocationem de Duderhulle contra Willelmum de Stutevillâ & Margaretam de Say uxorem ejus. Ecclesia de Duderhulle dedicatur; & ibidem benedicitur v. Idus Julii Thomas Prior de Winchecumbâ in Abbatem ejus Domûs; unde portavimus capam ejus & vestimentum; & praedictus Abbas respexit Capitulum Wigorn. pro professione suâ Ecclesiae factâ de pitanciâ satis abunde. Pandul [...]us deponit insignia Legationis. Walterus Prior Leministriae factus est Abbas Salopesbiriae. Per S. Wlstanum suscitatus fuit puer de Pecton defunctus; & pugil nomine Thomas de Eldesfed exoculatus & ementulatus in duello in prato de Kingesham juxta Prioratum Wigorn. oculos recepit & virilia miraculosè per merita gloriosi Pontificis Wlstani; & postea suscepit habitum in Hospitali praedicti Sancti & honorificè ibi diu vixit. Unde versus de eo. Sexu privatus fit vir; videt exoculatus. Veniunt literae Domini Papae; quibus indultum fuit Priori & successoribus [...]uis, ne amoveri [possint] nisi causâ cognitâ per Judices à Papâ delegatos, & sepulchrum confirmatum. Sed appellante Episcopo & literas accusante, coactus est Prior Romam ire; & profectus est die Veneris post Festum Omnium Sanctorum, & transfretavit die S. Clementis, portans secum literas Conventûs de mutuandis cccc. marcis, & xl. marcas ad expensas. Magister W. de Lichfeld remansit in servitio Conventûs pro v. marcis annuis; & profectus est cum Priore. Episcopus Willelmus contulit personatum Ecclesiae de Duderhulle cuidam nepoti suo auctoritate Concilii; cùm Prior priùs appellâsset. W. de Bradewe deponitur de Sacristâ; & Osbertus substituitur. Eâdem die excommunicantur tres Monachi ab Episcopo; sed ad mandatum Archiepiscopi absolvuntur. Postea contradictum fuit Episcopo volenti ingredi in Capitulum cum Clericis; & appellatum est ad Archiepiscopum. Magister Abbas Robertus Winchecumbiae obiit. Willelmus Episcopus London. renuntiavit Episcopatui. Subrogatus est ei Eustachius, & consecratus est à Roffensi Episcopo. Petrus Episcopus Winton. profectus est ad S. Jacobum. Quidam Presbyter crucifigi se fecit à duabus mulieribus.

[Page 486]Anno MCCXXII. Prior noster Symon suspenditur ab officio à Papâ propter quasdam falsas literas ad opus ejus & Conventûs impetratas per quendam Cursorem. Episcopus etiam Româ reversus, eundem deposuit; & Willelmum Normannum substituit, majore parte Conventûs appellante. Idem etiam Episcopus miro modo Conventum afflixit, suspendens, excommunicans, injurias & damna plurima inferens; donec Archiepiscopus Prioratum sequestravit. Symon Prior suspensus rediens absolvitur; & quia ab iniquo judicio Episcopi appellavit, reexcommunicatur, & Romam revertitur; contra quem Episcopus misit Michaelem Archidiaconum Gloucestriae. Adeò magna tempestas ventorum, imbrium & tonitruorum orta est circa Festum S. Andreae; ut extra stragem modicarum domorum, magnae arbores gardinorum & sylvarum evellerentur; & duae minores turres Wygorniae corruerunt. Hylarius & Osbertus Sacrista obierunt. Obiit Ranulphus Episcopus Cicestriae.

Anno MCCXXIII. magna controversia inter Conventum Wygorn. actorem & Episcopum super injuriis: item inter Willelmum Normannum & Conventum. Electi sunt nepos Willelmi Briwerre Willelmus in Episcopum Exon. Walterus Malus-Clericus in Episcopum de Carduil. Abbatia de Persorâ cum maximâ parte villae xiii. Cal. Junii conflagravit. Symon Apuleus Episcopus Exon. & Willelmus de Cornhull Episcopus Coventr. & Symon Prior hujus loci, obierunt. Obiit etiam Symon Episcopus London.

Anno MCCXXIV. incoeptum est novum opus frontis Wigorn. Ecclesiae, Episcopo Willelmo jaciente fundamentum. Willelmus nepos Willelmi Briwer ii. Cal. Maii consecratur in Episcopum Exon. Faukisius alienigena & ignobilis, qui sanctam Wigorn. Ecclesiam olim sacrilegâ invasione depraedaverat, in multis confidens opibus, quas turbato Angliae regno nequam praedo congesserat, castrum de Bedeford munitissimum, in quo Henricum de Breibrok unum Justiciariorum Regis captum incluserat, contra Regem detinere praesumpsit. Quod Rex cum machinis bellicis & grandi post Pentecosten exercitu obsessum post viii. septimanas expugnavit & solo tenus diruit. Fratrem etiam ejusdem Faukisii & alios ferè centum, qui se Regi dederant, suspendit; & Faukisium exulavit. Henricus Abbas Gloucestriae x. Cal. Septembris obiit. Thomas de Bredon Prior Gloucestriae benedicitur die S. Mauri apud Wigorniam in Abbatem ejusdem Ecclesiae. Sacrista noster habuit capam ejus cum vestimento de Samere; & respexit Conventum Wigorn. de pitanciâ satis curialiter. Cumanus de Cremâ suscepit à Priore & Conventu Wigorn. literas procurationis ad impetrandum & contradicendum; & cartam de dimidiâ marcâ annuatim percipiendâ, donec dederimus ei Beneficium ad valentiam x. marcarum, & unam marcam singulis annis quibus steterit pro nobis in Curiâ Romanâ pro expensis: & profectus est die S. Laurentii de Oxoniâ. Advocatio Capellae de Berge adjudicata est Conventui Wigorn. apud London. contra Dominum de Berge; & consolidata est matrici suae de Liverburi, & data est Domino Martino de Pateshull. In crastino S. Leodegarii convenientibus in Capitulo Wigorniensi Domino Stephano Cant. Archiepiscopo, & Dominis Jocelino de Bathon. & Henrico Lincoln. Episcopis, & R. de Evesham & Symone de Radingâ Abbatibus, & M. Stephano de Ckenton Cancellario Domini Cant. & aliis multis, pro reformandâ pace inter Dominum Willelmum Wigorn. Episcopum & Conventum ejusdem Ecclesiae, item inter Willelmum quondam Priorem Malverniae & Conventum praedictum; tandem compromissione factâ à partibus in praenominatis personis sex sub juramento standi eorum▪ provisioni super omnibus quaestionibus motis, pax reformata est mediante pacis osculo secundùm tenorem autentici dictorum Provisorum. In crastino S. Edmundi praefecit nobis Episcopus in Priorem secundùm formam provisionis venerabilem virum M. Willelmum de Bedeforde Priorem de Tinemuthâ.

[Page 487]Anno MCCXXV. Confraternitas hujus Ecclesiae incoepit in Januario die S. Wlstani, duratura per septennium. Humbreton, Fepsinton, Tibreton, Hernorton & Lippard & omnes aliae novae Forestae per Angliam sunt deforestatae. Galfridus de Burgo consecratur in Episcopum Hely, & Abraham in Episcopum S. Asaph. Facta est concordia personalis inter Willelmum Priorem Wigorn. & Walterum Rectorem Ecclesiae de Bredon super decimis agrorum & vellerum & omnibus aliis minutis decimis Curiae de Codeston pro viii. solidis annuis, salvo jure utriusque. Prior aedificavit in Augusto novam domum suam cum appendiciis; & consummavit in Decembri. Dedimus Ecclesiam de Tiberton Roberto Capellano Decano Wigorn. & Ecclesiam S. Martini Cumano Lumbardo Procuratori nostro. Nobile Torneamentum factum fuit apud Wigorniam; sed Episcopus excommunicavit omnes tornetores. Willelmus Briwerre dedit nobis calicem aureum ad pondus iv. marcarum, nisi propter combustionem vel famem vel necessariam redemptionem non amovendum. Episcopus de Hely quondam Abbas Fontanensis, Johanna de Mortuo-Mari uxor Willelmi de Bello-campo, Johannes de Newenton Monachus Wigorn. Ricardus Decanus Wigorn. obierunt.

Anno MCCXXVI. mortuo Reginaldo de Scortegrave firmario revertitur Stoka in manus Camerarii in Martio. Prior Leministriae benedicitur in Abbatem Radingae. M. Willelmus Scotus Archidiaconus Wigorn. eligitur in Episcopum Dunelm. sed Rex non consensit. Dedimus Ecclesiam de Seggeburg Heliae de Bradewe. Suscepto Petro de Eport inter Fratres Minores, dedimus Ecclesiam de Stoke Anketillo de Parco. Justiciarii itinerantes venerunt Wigorniam die Veneris ante Festum S. Nicholai. Thomas nepos Huberti de Burgo consecratur in Episcopum Norwic. Dominicâ proximâ ante Natale Domini. Willelmus Blesensis Episcopus Wigorn. reddidit nobis situm sartrini nostri ad Occidentem Ecclesiae. Symon Abbas Radingae, Willelmus Comes Saresburiae, Ricardus de Marisco Episcopus Dunelm. Bartholomaeus Monachus Wigorn. Teobaldus Persona de Seggebury, Pandulphus Episcopus Norwic. obierunt.

Anno MCCXXVII. M. Henricus de Saltford Archidiaconus Cant. die S. Marci consecratur in Episcopum Roffensem. Homines de Scepewe finito termino firmae suae in Annuntiatione B. Mariae, prorogârunt firmam suam usque ad viii. annos per incrementum xx. solidorum & medietatis proventuum. Radulfus de Wylenton consummavit Capellam B. Mariae in Abbatiâ S. Petri Gloucestriae; & dedit reditum ad sustentationem duorum sacerdotum ibidem in perpetuum divina celebrantium. Willelmus de Maundevil Comes Essexiae obiit in Januario; qui dederat [...]n dotalitium Ecclesiae Wigorn. redditum c. solidorum. Willelmus Archiepiscopus Ebor. & [...]. Walterus. Willelmus Episcopus Carduliensis profecti sunt in Britanniam minorem pro filiâ Comitis ducendâ Regi in uxorem. Item alii missi sunt in Austriam; ut peterent filiam Ducis in uxorem. Item missi sunt alii ad Regem Galaetiae pro assumendâ filiâ ejus Regi in uxorem. Sed omnes infecto negotio redierunt. Hugo de Mortuo-Mari obiit.

Anno MCCXXVIII. Ricardus Episcopus Sarum transertur in Episcopum Dunelm. Stephanus Cant. Archiepiscopus, Henricus Dublinensis, Eustachius London. Thomas Elyensis, Thomas Abbas Gloucestriae, obierunt.

Anno MCCXXIX. M. Ricardus Magnus consecratur in Archiepiscopum Cant. Radulfus Abbas Evesham, Radulfus de Pateshull, obierunt.

Anno MCCXXX. Lewelinus vocato Willelmo de Breusa ad Festum Paschale in dolo, suspicans eum adulteratum fuisse cum uxore suâ, membris succisis fecit eum suspendi in patibulo innocentem, ut dicebatur, & inculpabilem; & castrum suum munitissimum de Roeld solo tenus diruit. Radulphus de Mortuo-Mari duxit in uxorem filiam Lewelini conjugem quondam [Page 488] Regnerii de Breusâ. Quidam liberae conditionis de manerio de Kyderm. recuperavit communem pasturam apud Witfeld pertinentem ad manerium de Wlvard. coram Justiciariis itinerantibus apud Wigorniam in crastino Trinitatis. Thomas Prior Eveshamiae benedicitur in Abbatem ejusdem domûs ab Episcopo Coventrensi. E. Thesaurarius Hereford. consecratur in Episcopum Landavensem. Henricus de Bamton Celerarius Cunicestriae benedicitur apud Wigorniam in Abbatem ejusdem domûs die Natalis Domini. Prior dedit Domino Regi in subsidium guerrae suae xxiv. marcas. Solvimus itidem Domino Papae pro decimâ nostrâ xx. libras. Gilbertus de Clare Comes Gloucestriae, Gilbertus de Lacy, Mauricius de Gaunt, Reimundus de Burgo, Walterus Abbas Cunicestriae, Margerie de Say, & alii nobiles, obierunt.

Anno MCCXXXI. Anselmus nepos Marescalli consecratur apud Cantuariam in Episcopum Menevensem. Ecclesia de Novoburgo assignatur ad inveniendum vinum Conventui Gloucestriae. Conflagratis Brewen & Radenoura cum Ecclesiis, & factâ magnâ strage laicorum & Clericorum à Walensibus, sc. à Lewelino & complicibus suis; & ob hoc communi consilio Episcoporum Angliae & Officialium Domini Cantuariensis excommunicatis, & terris eorum ecclesiastico interdicto suppositis, Rex firmavit castrum Matildis; quod mutato nomine vocatur Maugre Lewelin. Dicta verò sententia confirmata à Domino Papâ, denuntiabatur per totam Angliam singulis Dominis & Festis. Tradidimus Herferton ad firmam hominibus ejusdem villae usque ad x. annos, Fepsinton hominibus villae usque ad viii. annos, & dominicum de Pensex Edwino rotario tantùm in vitâ suâ pro tertiâ garbâ. Inveniemus autem ei singulis annis xviii. homines ad metendum, &c. Defuncto Ricardo Cant. Archiepiscopo prope Reatum, R. de Nevill Episcopus Cicestr. Cancellarius postulatur in Archiepiscopum.

Anno MCCXXXII. reprobatâ postulatione Cancellarii in Archiepiscopum, Conventus Cant. elegerunt Priorem suum in Martio; & profectus Romam, ad voluntatem & instantiam Domini Papae cessit dictae Electioni. Postea obtentâ liberâ electione, elegerunt Magistrum J. Blundum Theologum; & profectus est Romam. Firma de Alveston rediit in manus nostras, &c. Die S. Vitalis facta fuit Confaederatio inter Abbatem & Conventum Westmonasterii & nos; secundùm quod continetur in Cartis hinc inde confectis. Emimus molendinum de Doddeham cum homagio & servitio cujusdam hominis. Item emimus terram Willelmi de Mannis apud Doddeham. Henricus Rex confirmavit nobis situm Castri. Item dedit nobis advocationem Ecclesiae de Bremesgrave. Justiciarii itinerantes sederunt apud Coventriam circa Festum S. Johannis. Justiciarii itinerantes de Forestâ sederunt apud Wigorniam in crastino Translationis S. Thomae. Rex tenuit Natale apud Wigorniam. Mortuo Petro Teokesbiriae Abbate, successit ei R. Prior ejusdem Ecclesiae; & benedicitur Wigorniae à Willelmo de Bleys Episcopo die Pentecostes. Sacrista noster habuit capam ejus de Baudek cum vestimento parvi pretii; & misit Conventui xl. solidos pro procuratione suâ. Translato Abbate de Hales ad Abbatiam de Wolbek, successit ei R. Canonicus ejusdem Ecclesiae; & benedicitur in Abbatem apud Wigorniam. Fecit redemptionem pro vestimentis suis; & respexit Conventum Wigorn. pro pitantiâ xx. solidis. Mortuo Thomâ Abbate Winchelcumbae, successit ei Henricus ejusdem Ecclesiae Sacrista, & benedicitur Wigorniae Dominicâ Laetare Jerusalem. Sacrista habuit capam ejus de Pal cum vestimento; & misit Conventui pro procuratione suâ xl. solidos. Mortuo M. Abbate Alincestriae, successit ei B. ejusdem Ecclesiae Celerarius, & benedicitur Wigorniae die S. Oswaldi Archiepiscopi. Sacrista habuit capam ejus cum vestimento parvi pretii; misit Conventui per Celerarium suum pro procuratione suâ dimidiam Marcam.

[Page 489]Anno MCCXXXIII. Dominicâ Quinquagesimae Dominus Episcopus sopitâ controversiâ inter ipsum & Priorem Majoris Malverniae super subjectione & visitatione, admissus fuit solemniter cum processione apud Malverniam, & procuratur. In crastino intravit Capitulum, & praedicavit causâ visitationis. Willelmus de Mapenoste petens jus in terrâ Willelmi de Manus, quietum nobis clamavit totum jus quod se habere dicebat. Dominus de Doddeham confirmavit nobis quicquid habemus in Doddeham. xvi. Cal. Junii Episcopus celebravit Synodum. Mortuo Willelmo Normanno, manerium de Clivâ rediit in usus nostros ad Festum S. Johannis; & traditur ad firmam hominibus illius▪villae, excepto molendino, à Festo S. Johannis in v. annos. Cassatâ Romae electione M. Johannis Blundi, Conventus Cant. elegit M. Eadmundum de Abendon. Mortuo Ricardo Abbate S. Edmundi, successit ei ejusdem loci Prior.

Anno MCCXXXIV. Dominicâ Quadragesimae Dominus Episcopus procuratus fuit causâ visitationis apud Majorem Malverniam. Dominicâ Laetare M. Eadmundus de Abendoniâ consecratus fuit in Archiepiscopum Cant. & insignitus pallio apud Cantuariam. Mortuo Gilberto Abbate de Persorâ, successit ei Rogerus ejusdem Ecclesiae Monachus; & benedicitur in Abbatem apud Wigorniam. Sacrista habuit capam & albam. Satisfecit Conventui in procuratione pro xl. solidis. Rex procurante Archiepiscopo recepit ad pacem suam Henricum de Burgo, & fratres Marescalli, & Gilbertum Basset, & Ricardum Sward; & die Pentecostes cinxit Gilbertum Marescallum cingulo militari, & Comitem de Penbroc apud Wigorniam. Mora rediit in manus nostras. Cedente D. Abbate de Bristoll, Willelmus ejusdem Ecclesiae Prior successit; & benedicitur in Abbatem apud Wigorniam. Satisfecit Sacristae de albâ & capâ, & Conventui de procuratione, sc. xl. solidis. Emimus residuum terrae Aluredi de Penhull. De consensu Domini Episcopi & nostro & M. Michaelis salvo jure suo facta fuit provisio per M. Michaelem Grimel & Willelmum de Tinton Rectorem Ecclesiae de Kemeseye super Ecclesiâ S. Helenae; videlicet quòd cassatâ pensione vii. marcarum quam percipere consuevimus, tota jurisdictio dictae Ecclesiae & Capellae de Eleines, sc. citra Sabrinam, residebit in perpetuum penès Episcopum; & tota jurisdictio Capellae de Wik & de Wichenforde cum pertinentiis residebit in perpetuum penès Conventum in proprios usus, salvis honestis Vicariis. Henricus Foliot Herefordensis Episcopus obiit.

Anno MCCXXXV. Willelmus de Cirencestriâ factus est Monachus in Vigiliâ S. Dunstani. Coepimus molendinum de Sepeston ad firmam, &c. Episcopus de consensu Capituli contulit Sacristariae Ecclesiam de Fubbury salvâ Vicariâ, & de eâdem per Sacristam Conventui die anniversario unam marcam. Factâ provisione super Ecclesiâ S. Helenae, remansit in usus nostros portio in Occidentali parte Sabrinae, & jus praesentandi Vicarios ad Capellas de Wik & de Wichenforde, & Episcopo portio apud Eleines facto ibi Vicario, salvâ decimâ de dominico Albarum Sororum & jus instituendi Vicarium apud S. Helenam, excepto redditu Civitatis quem assignavit Capitulo apud Carnar. cassatis viii. marcis quas percipere consuevimus. Justiciarii itinerantes de omnibus placitis sederunt apud Wigorniam circa Festum S. Kenelmi. Mortuo Philippo de Muttun, uxor ejus fecit finem Priori pro haerede, sc. pro relevio, gardâ & maritagio, pro x. marcis. Dedimus Regi xxx. marcas. Henricus de Sanford Episcopus Roucestriae, Abbas S. Albani, M. Michael Rector S. Helenae obierunt.

Anno MCCXXXVI. mortuo Willelmo de Furnellis, optentâ gratiâ Domini Regis super advocatione Ecclesiae de Bremesgrave Willelmus de Bleys Episcopus contulit nobis Ecclesiam illam in proprios usus, salvâ Sacristariae Capellâ de Grafton; & ordinatâ Vicariâ admisit Vicarium ad praesentationem [Page 490] nostram. Confirmavimus Canonicis de Keynesham c. solidos de Ecclesiâ S. Wereburgae Bristoll. Confirmavimus Monialibus de Uske Capellam. Confirmavimus Monachis de Malverniâ Majori decimas de dominico suo apud Malverniam & apud Powik. Walterus de Bello-campo obiit die S. Guthlaci. Mortuo Willelmo de Bleys Episcopo xv. Cal. Septembr. impetratâ licentiâ à Domino Rege, elegimus nobis in Episcopum M. ( ^p) Walterum de Cantilupo WALTERUS DE CANTILUPO. iii. Cal. Septembr. Confirmatur xii. Cal. Octobris. Thomas de Blunwiliâ Episcopus Norwicensis obiit. Mortuo Thomâ Abbate Eveshamiae, successit ei Ricardus Prior de Hurlege. Contulimus Ecclesiam S. Andreae Ricardo de Coventry Clerico Electi. Willelmus de Bello-campo fecit homagium Episcopo; & tenebatur ei pro relevio in lxxv. libris, quas legavit fabricae Ecclesiae. Legavit insuper cc. libras.

Anno MCCXXXVII. confirmavimus Abbati & Conventui Radingae Ecclesiam de Ruginton. Emimus molendinum de Sepweston, &c. Walterus de Cantilupo Wigorn. Electus ordinatur à Domino Papâ in Diaconum Viterbii ii. Non. April. & in Presbyterum xiv. Cal. Maii; & consecratur ab eodem v. Non. Maii; & praesentibus Rege & Reginâ Angliae, & Reginâ Scotiae, & Legato, & Domino Cantuariensi, & caeteris Regni Magnatibus, intronizatur iii. Id. Octobris. Contulimus Matthaeo de Cantilupo Ecclesiam de Croppethorn, & Magistro G. de Persorâ Ecclesiam de Herferton, & M. Thomae de Johannestoun Ecclesiam de Stok. Legatus celebravit Concilium in Octavis S. Martini; in quo privavit Beneficiis Ecclesiasticis eos qui successerunt patribus immediatè. Esus carnium interdictus est Monachis, salvâ constitutione Regulae. Episcopus visitavit Majorem Malverniam & caeteras domos religiosas Episcopatûs; & correxit corrigenda. Concessimus M. Hamelino singulis annis xii. marcas; donec provisum ei fuerit in beneficio ecclesiastico. Ricardus Episcopus Dunelm. & Ricardus Comes Cestriae, & Robertus de Bathoniâ obierunt.

Anno MCCXXXVIII. ex mandato Domini Papae unanimi consensu Domini Walteri de Cantilupo Episcopi Wigorn. & Domini Alexandri Coventr. & Lichfeld. Episcopi facta fuit limitatio inter Episcopatus Wigorniensem & Coventrensem; ita quòd tota villa de Duddel. cum Ecclesiis & earum pertinentiis lege Diocesanâ pertinebit ad Episcopum Wigorn. Situs verò Castri ejusdem villae & cella Monachorum cum pertinentiis suis in Comitatu Stafford. pertinebit ad Episcopum Coventrensem. Emimus pratum de Hampton, &c. Dominus Legatus legitimavit Clericos illegitimos. Conventus Rovecestriae obtinuit nomine possessionis in causâ Electionis contra Dominum Cantuariensem. Walterus de Cantilupo Episcopus movit placitum contra Petrum de Salso Marisco de villâ de Upton, &c. Et Dominus Episcopus iterum visitavit Majorem Malverniam, & correxit corrigenda. Petrus Winton. & Alexander Coventr. Episcopi obierunt.

Anno MCCXXXIX. dedimus Ecclesiam S. Clementis Magistro R. de Coderuge. Willelmus de Ralege consecratur in Episcopum Norwicensem. M. Matthaeo de Grimelewe privato Beneficio auctoritate Concilii contulimus [Page 491] Capellas de Grimelewe & de Hanawe, R. tunc Decano Wigorn. Episcopus dedicavit Conventuales Ecclesias de Majori Malverniâ, de Winchecumbâ, de Alencestriâ, de Teokesberiâ, de Gloverniâ, & de Persorâ. Emimus molendinum de Alveston, &c. Dominus Episcopus visitavit Conventum Gloucestriae; & motâ quaestione super visitatione singulari, recognitum suit à Conventu in Capitulo coram saecularibus, quòd ex officio suo singularem potuit facere inquisitionem. Motâ quaestione versùs Dominum Petrum de Salso Marisco super manerio de Upton, Dominus Episcopus obtinuit coram Justiciariis de Banco compositione amicabili annuum redditum c. solidorum & advocationem Ecclesiae, & quoddam pratum & duas mansuras apud Upton, & servitium dimidii militis, de residuo incremento de Upton remanente Domino Petro. Radulphus de Maydeneston Episcopus Hereford. transtulit se ad Ordinem Fratrum Minorum. Dominus W. de Cantilupo pater Domin [...] Episcopi obiit.

Anno MCCXL. Dominus Episcopus obtinuit nundinas à Domino Rege apud Blockel per v. dies, & apud Stratford per iv. & apud Alvichurch per iii. & mercatum apud Alvichurch seriâ iv. Justiciarii de Forestâ sederunt apud Wigorniam per xv. posteriores dies Februarii. Cepimus Horsleye ad firmam, &c. Dedimus Ecclesiam S. Andreae Sampsoni, & Ecclesiam S. Swithuni Johanni Capellano. Episcopus celebravit Synodum die S. Annae. Dedimus Ecclesiam de Yccumbe W. de Scordiche. Episcopus contulit Eleemosynariae Wigorn. de eâdem Ecclesiâ annuum reditum trium marcarum: sicut Carta ipsius testatur. Confirmavit etiam decimas & pensiones nostras, & decimas Sacristariae. Dedimus Papae cxl. marcas. Henricus de Pateshull consecratur in Episcopum Coventrensem. Tam Conventuales quàm Parochiales Ecclesiae dederunt subsidium Papae. Dominus Wigorniensis consecravit Episcopum Herefordensem. Edmundus Cant. Arthiepiscopus & de Landaf Episcopus, & Warennae & Lincolniae Comites obierunt.

Anno MCCXLI. pacificati sunt Episcopus & R. de Gurnay; ita quòd molendinum de Redwik remaneret Episcopo, & praeterea annuus redditus x. librarum. Legatus & Wigorniensis Episcopus ac alii vocati ad Concilium Romanum transfretârunt. M. Nicolaus de Farneham consecratur in Episcopum Dunelmensem. Justiciat ii itinerantes sederunt apud Wigorniam post octavas Paschae. Fecimus pacem cum personâ & liberis de Neweh. &c. G. Comes Marescallus, Soror Arthuris Comitissa Hereford. G. Basset, J. Biset, obierunt.

Anno MCCXLII. Comes Ricardus & Dominus Episcopus applicuerunt in Angliam. Dedimus Domino Regi in subsidium transfretationis in Gasconiam xx. libras argenti. Episcopus visitavit Conventum Gloucestriae; & factâ singulari examinatione, correxit corrigenda: unde Prior & quidam alii amoti fuêre. Visitavit etiam Conventum S. Augustini Bristoll; & Willelmo Abbate cedente successit Camerarius de Keynesham, benedictus apud Wigorniam: Satisfecit Conventui de procuratione & Sacristae de capâ cum vestimento. Visitavit & alias domos religiosas. Mortuo Hugone de Clivâ recepimus herietum ejus, &c. Episcopus celebravit Ordines apud S. Oswaldum Gloucestriae. Contulimus Michaeli Ecclesiam de Croppethorn, & D. Vicariam ejusdem, & R. de Coderugge Capellas de Grimelewe & de Hallawe, & A. Ecclesiam S. Clementis. Mortuo Thomâ Priore Malverniae Majoris, Episcopus vacante Prioratu habuit inde custodiam; & factâ examinatione super electione J. succedentis coram Abbate & Conventu Winchecumbae confirmavit eum; & per Officialem Episcopi installatur, factâ Episcopo canonicâ obedientiâ, Abbate Westmonasterii se opponente. Mortuo Willelmo Priore successit R. Sacristarius in Vigiliâ S. Edmundi. Johannes Episcopus Bathon. & Thomas Comes Warewik obierunt.

[Page 492]Anno MCCXLIII. Emimus terram Willelmi de Bodeham apud Wlvardel, &c. Dedimus R. Vicarium de Clivâ, & P. Capellano Capellam S. Clementis. Mortuo W. Archidiacono Wigorn. successit Vincentius, installatus per Subpriorem vice Prioris. Mortuo H. Abbate Gloucestriae successit W. Prior ejusdem loci; qui die quo installari debuit, morte praeventus decessit. Cui successit Johannes Praecentor ejusdem loci. Sacrista percepit albam & capam tam pro W. non installato quàm pro Johanne installato. Satisfactum fuit Conventui de procurationibus. Willelmus de Ralege Episcopus Norwic. transfertur per Dominum Papam in Episcopum Wintoniensem. Bonifacius avunculus Reginae confirmatur in Archiepiscopum Cant. Prior dedit Regi unam cuppam, & Reginae alteram. Thomas Monachus Eveshamiae eligitur in Abbatem ejusdem domûs.

Anno MCCXLIV. Emimus terram Symonis de Solers apud Doddeham, &c. Confirmavimus compositionem inter Episcopum & J. Poer super escambio terrarum apud Fladebur & Wichenef. Dedimus W. Capellano Vicariam de Wichenef. Dominus Papa dedit M. Rogerum de Sarum in Episcopum Bathon. propter dissensionem inter Capitula Bathoniense & Wellense. M. Walterus eligitur in Episcopum Northwicensem. Fulco Basset consecratur in Episcopum London. Thomas Monachus Eveshamiae benedicitur in Abbatem ejusdem loci. Electus Cant. ordinatur in Presbyterum ab Episcopo. Cantuariensis Electus dedit M. Ricardo de Wichio authoritate Concilii Episcopatum Cicestriae, Rege contra appellante. Radulphus de Nevil Cancellarius Episcopus Cicestriae obiit.

Anno MCCXLV. Bonifacius avunculus Reginae consecratur à Domino Papâ in Archiepiscopum Cant. Dominicâ post Epiphaniam. M. Ricardus de Wichio, cui Dominus Papa contulerat Episcopatum Cicestriae Rege reclamante, cassatâ viciosâ electione Roberti Passelewe, consecratur à Domino Papâ Dominicâ post cineres. Dominus Rex petiit auxilium à domibus religiosis per Angliam ad maritandam filiam suam primogenitam; cui dedimus c. solidos & cuppam argenteam. In crastino S. Augustini Cant. M. Archidiaconus Gloucestriae sententialiter, culpis suis exigentibus, auctoritate Domini Episcopi privatus est omni officio & beneficio. Archidiaconatus collatus est ab Episcopo Magistro W. Lupo, & Ecclesia de Stratford Magistro N. de Widebroc. Dominus Episcopus iturus ad Concilium transfretavit in Vigiliâ Ascensionis. Dominus Papa consecravit & dedit M. Rogerum Decanum Lincolniae in Episcopum Coventrensem. Walterus Marescallus Comes de Penbroc obiit, & Ansel frater ejus, antequam in saisina esset dicti honoris ante Natale. Aèrnalius Camerarius obiit.

Anno MCCXLVI. David Princeps Walliae obiit primâ die Quadragesimae; successerunt ei filii Griffini primogeniti fratris sui. Dominus Rex admisit in gratiam suam Episcopum Cicestrensem, & restituit ei Temporalia. Facta est distributio divisionis haeredibus Marescalli in octavis S. Johannis Baptistae. Dominus Walterus rediit à transmarinis apud Wigorniam die S. Jacobi. Dominus Carleolensis transtulit se ad ordinem Praedicatorum. Incoepta est Abbatia apud Hayles. Comitatus Wigorn. amerciatus fuit super xl. marcis pro falso judicio; & judicatum fuit à Justiciariis de Banco, quòd Hundredum de Oswaldeslawe non debet adjuvare ad hujusmodi amerciamentum.

Anno MCCXLVII. Molendinum de Mulderham cessit perpetuò in usus nostros in Purificatione. Mortuo Roberto Episcopo Sarum, successit ei Willelmus de Eboraco. Cedente H. Abbate de Winchecumbâ, successit J. Celerarius ejusdem domûs; & benedicitur in Abbatem apud Wigorniam à Domino Episcopo Hereford. ad mandatum Domini Episcopi Wigorn. Sacrista recepit albam & capam cum vestimento. Abbas solvit Conventui xl. solidos pro procuratione. Dedimus Capellas de Doddeham & Kinthwike W. Capellano. [Page 493] Dedimus in subsidium Domini Papae. Justiciarii itinerantes de Forestâ sederunt apud Wigorniam à die S. Martini usque ad Festum S. Nicholai. Jus patronatûs Ecclesiae de Haleford cessit in perpetuam jurisdictionem Wigorniensis Episcopi de consensu Prioris & Conventûs de Kenilworth. Episcopus Menevensis, de S. Asaph, & Robertus de Bathoniâ obierunt.

Anno MCCXLVIII. Dedimus Capellam de Tyburton Willelmo de Legâ, & Capellas de Doddeham & de Knithinton W. Capellano, ita quòd singulis Capellis singulos inveniet Capellanos. Formata est pax inter Episcopum & Abbatem Eveshamiae & ejusdem loci Conventum post Conceptionem S. Mariae. M. Thomas Walensis factus est Episcopus Menevensis. M. Willelmus de Button factus est Episcopus Bathoniensis.

Anno MCCXLIX. Justiciarii itinerantes sederunt apud Wigorniam ab octavis Epiphaniae usque ad Festum S. Scolasticae, sc. Rogerus de Thurkilby, Gilebertus de Preston, M. Symon de Walteris, Johannes de Cobeham. Dedimus in subsidium Domino Regi xv. marcas. Dominus Wigorniensis consecravit Episcopum de S. Asaph, assistentibus sibi de Bangor & de Mithe Episcopis. W. de Braci quietam clamavit communiam de Tiburton, &c. Contulimus Ecclesiam de Seggesbury W. Clerico, & Capellam de Tyburton W. Capellano. Orta est discordia inter Dominum Episcopum & W. de Bello-campo propter wreccum navium & captionem carrucarum & averiorum ejusdem Episcopi contra libertates Ecclesiae.

Anno MCCL. Dissentio inter Episcopum & nos super quibusdam articulis Hundredi de Oswaldeslawe. xiv. Cal. Junii Episcopus transfretavit iturus f. Lugdunum. Londoniam contra W. de Bello-campo. Magister W. de Powyke remansit de consilio nostro pro x. marcis. ii. Kal. Julii manè factus fuit terrae motus. Sententia lata fuit pro Episcopo in Curiâ Romanâ apud Lugdunum contra W. de Bello-campo super excommunicatione, quam dictus Episcopus in ipsum tulit pro violentiâ ab illo illatâ contra libertates Hundredi de Oswaldeslawe.

Anno MCCLI. Mortuo R. Abbate Persorae, successit ei Gler Monachus de Feskam. Willelmus de Cantilupo frater Domini Episcopi obiit. Dominus Episcopus rediit à Curiâ Romanâ, susceptus cum processione die S. Dunstani. Willelmus de Bello-campo & excommunicati sui absoluti fuerant ab Episcopo in formâ Ecclesiae, Rege & Magnatibus regni praesentibus, die S. Edwardi. Rex admisit Episcopum in gratiam suam. Ecclesia de Heyles dedicata fuit ab Episcopo & aliis, quartâ die post Festum Omnium Sanctorum. Margareta filia Regis Henrici nupsit filio Regis Scotiae apud Eboracum in crastino Natalis Domini cum solennitate maximâ.

Anno MCCLII. Dominus Cantuariensis obtinuit à Domino Papâ, quòd possit visitare singula Capitula tam Religiosorum quàm Canonicorum Saecularium cum procurationibus. Postea impetratum fuit à Domino Papâ per commune consilium Praelatorum & Cleri, quòd Procurationes taxatae fuerunt. Dedimus Vicariam Capellae de Wicheneford Petro Capellano, & Capellam S. Clementis de Wygorn. J. Capellano. Mortuo Ricardo de Condicate Priore die S. Michaelis, successit ei Thomas installatus die Omnium Sanctorum, qui officio l. Subprioris. Prioris xxxii. annis & ampliùs functus fuit. Custodia Prioratûs medio tempore remansit integrè & absolutè tam in interioribus quàm exterioribus in manus Supprioris & Celerarii; Rege Henrico proferente sententiam, quòd custodia Prioratûs non ad ipsum pertinuit tempore vacationis. Dedimus Capellam de Herferton Sampsoni de Bremesgrave. Dedimus Capellas de Doddeham & Kinthwyk G. Capellano.

Anno MCCLIII. Dedimus pro taxatione carrucarum & redituum nostrorum in subsidium tallagii Domini Papae, sicut caereri Religiosi & Clerici, plusquam xvii. marcas. Dedimus Domino Regi in subsidium transfretationis [Page 494] in Gasconiam xl. marcas. Tradidimus ad perpetuam firmam molendinum de Muldeham, &c. Mortuo Thomá Archidiacono Gloucestriae Rectore Ecclesiae de Stoke, dedimus eandem M. Simoni de Walton. Ricardus Episcopus Cicestr. pro quo Dominus miracula operatus est, & S. Robertus Groceteste Episcopus Lincolniae obierunt. Confoederatio inter nos & Conventum de Wenlok, & inter nos & Conventum Abendoniensem. Obiit Hugo de Rupibus Archidiaconus Wintoniensis.

Anno MCCLIV. Congregatio omnium Abbatum & Priorum nigri Ordinis apud Oxoniam in crastino S. Matthaei Apostoli propter quoddam privilegium à Domino Papâ omnibus Episcopis Angliae transmissum in gravamen Monastici Ordinis. Tradidimus M. Symoni de Walton manerium nostrum de Herferton ad firmam, &c. Taxatio generalis tam de temporalibus quàm de spiritualibus facta fuit per Angliam exceptis Baroniis.

Anno MCCLV. Contulimus Ecclesiam de Seggesberege Willelmo nepoti Prioris. Justiciarii itinerantes sederunt apud Wigorniam iv. Nonas Julii per xv. dies; & iterum sederunt post Festum S. Michaelis per xv. dies. Confirmavimus Monialibus de Wystan situm loci earum & caetera eis collata. Dedicata fuit Ecclesia earum apud Wystan ii. Idus Julii. Piae memoriae Dominus Walterus de Gray Archiepiscopus Ebor. qui legavit nobis insignia Capellae pretiosa, decessit. Thomas Eveshamiae Abbas decessit. Dedimus Domino Regi pro taxatione Spiritualium vii. lib. xiii. den. ob. & pro taxatione Temporalium xix. lib. x. den. ob. Confoederatio inter nos & Conventum de Burgo. Dedimus Domino Regi pro warrennâ unam marcam auri, &c.

Anno MCCLVI. Die Paschae installatus fuit per Priorem Magister H. de Cantilupo Archidiaconus Gloucestriae. Obtinuimus à Domino Rege custodiam boscorum nostrorum infra Forestas de Pekham & Kinfar, datis ei l. marcis, & Reginae v. marcis, & Cancellario ii. marcis, & Clericis vii. solidis. Contulimus Ecclesiam de Wlvardelewe Magistro J. de Winton. Sewallus Archiepiscopus Ebor. consecratus fuit ab Episcopo Wigorn. ad mandatum Domini Papae. Willelmus Episcopus Sarum obiit; cui successit Aegidius de Bridport. Hugo Prior Eveshamiae installatur in Abbatem Eveshamiae die S. Egwini. Dedimus Magistro J. Ecclesiam S. Andreae. Emimus terram, &c. Cedente W. Archidiacono Wigorn. successit ei ..........

Anno MCCLVII. M. Simon de Walton confirmatur in Episcopum Norwicensem feriâ sextâ post Festum S. Petri ad Vincula. Quo confirmato, dedimus Ecclesiam de Stoke Domino M. de Cantilupo. Consecratur Dominicâ qua cantatur, Isti sunt dies. Intronizatur in octavis sc. die Palmarum. Episcopi de Coventriâ & de Excestriâ consecrati fuerunt cum Domino Norwicensi. Dominus Eboracensis excommunicatur ab Archiepiscopo Cant. ad mandatum Domini Papae. Dominus Episcopus recuperavit returnum Brevium à Domino Rege, &c.

Anno MCCLVIII. Perambulatio facta fuit & limitata ad mandatum Domini Regis inter manerium de Norton & de Alvechirche. M. Harlotus nuncius Domini Papae venit in Angliam; solvimus ei pro procuratione xl. solidos Convenit inter nos & Abbatem Radingae super tenementis apud Tydinton, &c. Sewallus Archiepiscopus Ebor. obiit. Mortuo Ricardo Episcopo Lincoln. successit Ricardus Decanus.

Anno MCCLIX. Rotunda Tabula sedit apud Warewyk circa Festum Assumptionis B. Mariae. Mortuo Fulcone Episcopo London. successit Henricus de Wingham Cancellarius. Quidam Româ missi in Angliam à Domino Papâ, interfecti sunt Londoniae in conspectu totius populi. Terra & tenementa W. de Credynton cum molendino cesserunt in usus nostros, &c.

Anno MCCLX. Dominus Cantuariensis Dominicâ proximâ ante Festum Exaltationis S. Crucis visitavit cum Clericis suis Dominum Episcopum & [Page 495] Conventum. Solvimus pro procuratione suâ iv. marcas. Mortuo Thomâ Priore, successit ei Ricardus de Dumbelton Celerarius, & installatur in Vigiliâ Natalis Domini. Custodia Prioratûs medio tempore remansit integrè & absolutè tam in interioribus quàm exterioribus in manu Supprioris & Celerarii. Mortuo M. de Cantilupo, contulimus Ecclesiam de Stoke Sampsoni de Bremesgrave. Dedimus Ecclesiam de Humelton R. de Canthtebruge Clerico Domini Wigorniensis. Capitulum generale Fratrum Minorum sedit Wigorniae.

Anno MCCLXI. Justiciarii itinerantes venerunt apud Wigorniam in octavis S. Johannis Baptistae, sc. G. de Preston, M. de Lutlebury, G. de Leuken, W. de Englesfeld; & totus Comitatus eos admittere recusavit; quòd vii. anni nondum erant elapsi, postquam Justiciarii ibidem ultimò sederunt. Summitas clocherii Ecclesiae Evesham conflagravit fulgure. Obtinuimus decimas de Monewode spectantes ad Ecclesiam de Bremere à Magistro H. de Langley Rectore Ecclesiae de Upton juxta Wichenford. Contulimus Ecclesiam de Bradewe Magistro G. de Doverdale, & H. Decano Wigorn. Ecclesiam S. Andreae. Hoc anno Andreas Prior S. Swithuni per quandam submissionem coram Bonifacio Archiepiscopo confectam Prioratu se privavit. Item ad Dominum Papam tam pro hac submissione quàm pro negotio electionis appellavit, & Curiae Romanae nuncios destinavit. Delatum est cor Adomari Episcopi apud Wintoniam, & in parte boreali magni Altaris humatum est; ubi plura coruscant miracula.

Anno MCCLXII. Justiciarii itinerantes de Forestâ sederunt apud Wigorniam in octavis Paschae, sc. Dominus A. Laruche, N. de Romesi, & Magister W. de Poywik. Maxima occisio Walensium per D. Rogerum de Mortuo-Mari & alios Marchisos hoc anno. Dedimus Ecclesiam de Lyndrugge Emerico de Breauce; & Dominus Herefordensis confirmavit nobis x. marcas percipiendas annuatim de eâdem. Contulimus Ecclesiam de Humelton Magistro J. de Scheldeslewe. Obiit Ricardus de Clare Comes Gloverniae, & apud Theokesbyrie sepultus est. Ortâ dissentione coram Summo Pontifice super electione Episcopi Winton. Dominus Papa contulit dictum Episcopatum M. Johanni de Exoniâ Cancellario Ebor. cassatâ priùs electione factâ de W. de Taunton, tamen non vitio personae sed aliunde quaesitâ occasione. Item obiit Aegidius Sarum. Andreas Prior Wintoniae malè gratè cedens Prioratu, culpis suis ut dicitur exigentibus, per Johannem Episcopum apud Hidam mittitur incarcerandus. Unde exiens per cautelam & fraudem, talia adinvenit falsitatis commenta; quòd meritis B. Thomae Martyris sic à compedibus & carcere liberatus est.

Anno MCCLXIII. Ecclesia de Bremere cum suis pertinentiis, quas Sampson habuit de nobis ad firmam, rediit in manus nostras, &c. Andreas Prior Wintoniae Curiam Romanam adiit. Simon Comes Leicestriae & Barones parti suae adhaerentes, volentes promissiones Oxonienses à Domino Rege eis concessas in omnibus observari, insurrexerunt contra dictum Dominum Regem & suos fautores, discurrentes cum vi armatâ per Angliam subjugando sibi castella, Civitates & Burga. Dominus Rex & Barones compromiserunt in Dominum Regem Franciae; quòd dictis suis starent & ejus arbitrio de provisionibus Angliae observandis. Qui ut dicebatur ob favorem Dominae Reginae & Domini Edwardi dictas provisiones cassavit omnino; & Cartam libertatis Angliae, unde provisiones praedictae fuerant extractae, adjudicavit bonam; & in tantum erravit. Dicti Barones audientes contrarietatem dicti Domini Regis, & ipsius corruptionem intelligentes, contra sententiam suam appellârunt, & dictis suis renunciârunt de plano. Dominus R. Comes de Ferrariis, Dominus P. de Monteforti, & R. filius Comitis Simonis Leicestriae & alii Magnates venerunt apud civitatem Wygorniae cum exercitu magno, & [Page 496] ob [...]ederunt eam; & post plurimos insultus eam ceperunt ii. Cal. Martii; & quicquid extra Ecclesiam poterant invenire, depraedaverunt unà cum toto Judaismo; quosdam autem Judaeos ceperunt & imprisonaverunt, & quosdam occiderunt. [ Sequitur in hoc & sequentibus annis Historia satis ampla & just [...] discordiae inter Henricum Regem & Barones. Quae cùm ad res Wigorniensis Ecclesiae minùs spectet, & apud Matthaeum Paris & Matthaeum Westmonasteriensem uberior habeatur; illam praetermittere consultum duxi.]

Anno MCCLXIV. Communitas Wintoniensis in se & suos vicinos circumquaque insurgentes, portam Prioratûs Winton. cum redditibus suis prope portam & Ecclesiam S. Swithuni ultra portam de Kingate combusserunt; & homines Prioratûs, quos attingere potuerunt, infra septa Monasterii inter [...]ecerunt. Celebratum est Episcoporum Concilium in Angliâ apud Radingam; ubi data fuit sententia in genere super omnes contradicentes provisionem Oxon.

Anno MCCLXV. Pridie Idus Februarii obiit piae memoriae venerabilis Walterus de Cantilupo ^q Episcopus Wigorn. apud manerium suum de Blockelewe; & sepultus est cum magno honore in Ecclesiâ suâ Cathedrali Wygorniensi juxta magnum Altare. Obiit Radulphus Russel Prior Wintoniae, & Agnes Abbatissa B. Mariae Winton. Ottobonus S. Adriani Diaconus Cardinalis ab Apostolicâ Sede missus Legatus applicuit apud Dovere iii. Cal. Novembr. Qui in Angliam missus est ad confirmandam Anglicanae Ecclesiae pacem, & discordiae lollium quod inter Barones & regios complices inimicus homo seminârat evellendum & destruendum. Legatus verò quasi ex praecellenti Regi favens, Episcopos Londoniensem, Wigorniensem, & Cicestrensem, quia Comiti Leycestrensi in quibusdam favorabiles extiterant, ab officio suspendit & beneficio. Episcopum verò Winton. eâdem sententiâ innodavit. Aliis tamen de causis & ipsis Episcopis autoritate Papali, qua fungebatur, injunxit; ut Summum Pontificem in propriis personis adirent, super objectis & objiciendis coram eo responsuri, & pro meritis accepturi quod Apostolica dictaret authoritas.

Anno MCCLXVI. Hoc anno M. Nicholaus ^r Archidiaconus Elyensis NICOLAUS DE ELY. [Page 497] eligitur in Episcopum Wigorn. vii. Idus Maii; confirmatur xiii. Cal. Julii; consecratur xiii. Cal. Octobr. & intronizatur vi. Cal. ejusdem. Item Londoniensis, Wintoniensis, & Cicestrensis Episcopi per Othonem Legatum ab officio & beneficio sunt suspensi ratione cujusdam Concilii apud Radinges editi; & Romam profecti sunt. Obiit Margareta Comitissa Lincolniae, & Petrus de Sebaudiâ Comes Richemundae. Item vi. Idus Julii natus est Domino Edwardo filius primogenitus vocatus Johannes apud Windleshore.

Anno MCCLXVII. Pridie Nonas Augusti Dominus Otho Legatus visitavit Ecclesiam Wintoniensem; & ipsam invenit indebitam de decem mille marcis & ampliùs. Dominus Rex tenuit Natale suum apud Wintoniam cum Othone Legato; qui in recessu suo Abbatem & Conventum de Hidâ interdixit ratione cujusdam contentionis inter homines eorum habitae. Ventus vehemens in crastino S. Hilarii, per quem cecidit turris S. Katerinae. Obiit Johannes Episcopus Winton. in Curiâ Romanâ xiv. Cal. Februarli; & Viterbii sepultus est. Cui successit M. Nicolaus de Ely: qui à Sede Wigorn. usque ad Sedem Winton. translatus est, & ab Othone Legato est confirmatus.

Anno MCCLXVIII. Nono Cal. Maii Dominus Otho Legatus celebravit Concilium suum Londoniis. In crastino Depositionis S. Swithuni Valentinus Prior Winton. per Dominum Nicolaum Episcopum Prioratui est restitutus. Nicolaus de Hely Episcopus Wigorn. postulatur ad Ecclesiam Wintoniensem; cui successit Godefridus Giffard ^s, Domini Regis Cancellarius; GODEFRIDUS GIFFARD. qui appropriavit nobis tunc Ecclesiam de Grimelewe cum Capellâ de Hallawe. Octobonus Legatus iter arripuit repatriandi; & iv. Idus Julii misit se in mare. Obiit Petrus de Eggeblanche Episcopus Herefordiae; cui successit Johannes le Bretun, & à Bonifacio Cant. Archiepiscopo confirmatus, & à Nicolao Wintoniensi Episcopo consecratus apud Waverleye.

Anno MCCLXIX. Obiit Warinus de Bassingeburne, miles probus & fidelis. Dominus Rex perendinavit Wintoniae per xi. septimanas, sic per totum Autumnum. S. Edwardus à veteri feretro in novum translatus est; praesente Domino Henrico Rege, qui secundùm edictum suum coronam portare disposuit, sed non portavit. Unde vendicantibus sibi jus & consuetudinem de pincernariâ Wintoniae & Londoniae civibus, noluit Dominus Rex ut quis eorum serviret propter discordiam & periculum quod posset imminere; sed [Page 498] jussit utramque partem discumbere. Unde Londonienses indignantes recesserunt. Wintonienses verò remanserunt, comedentes & bibentes in Curiâ; & cum licentiâ Domini Regis recedentes remeárunt ad propria. Dominus Rex tenuit Natale suum apud Wintoniam. Obtinuimus jurisdictionem Officialitatis vacante Sede Episcopali Wygornensis Ecclesiae, factâ compositione super hoc inter Archiepiscopum Cant. & Capitulum Wygornense.

Anno MCCLXX. Dominus Edwardus in Castello Wintoniae petitâ a Domino Rege licentiâ transfretandi versùs Terram▪ Sanctam, venit in Capitulo Winton. Nonis Augusti, & accepit licentiam à Conventu; rogans humiliter ut orarent; & sic iter suum versùs▪ Portesmuthe ubi transfretare proposuerat arripuit: & cum eo W. de Valentiâ, Dominus Thomas de Clare, Dominus Rogerus de Clifford & multi alii. Qui mutato proposito Cantuariam adierunt; & apud l. Dovoriam. Doroberniam transfretaverunt xiii. Cal. Augusti Annal. Winton. xiv. Cal. Septembris. Item x. Cal. Augusti Annal. Winton: xv. Cal. Augusti obiit Bonifacius Archiepiscopus Cant. Et venerunt Monachi Cant. apud Wintoniam ipsius mortem nuntiantes Domino Regi, & petentes licentiam eligendi; quam circa Festum Assumptionis B. Virginis apud Clarendone obtinuerunt; & eligentes suum Priorem in Archiepiscopum, praesentaverunt [...]um Domino Regi apud Wodestoke in crastino Nativitatis B. Mariae Virginis. Quod negotium Dominus Rex distulit usque ad Festum Translationis Sancti Edwardi. Obiit Eufemia Abbatissa Sanctae Mariae Winton. xii. Calendas Decembris; cui successit Lucia Priorissa ejusdem Monasterii; quam Dominus Rex in Vigiliâ Sancti Nicholai sibi praesentatam in Castro Wintoniensi▪ gratanter recepit. Justiciarii itinerantes de Forestâ sederunt apud Wigorniam. Dominus Henricus filius Regis Alemanniae interfectus fuit Viterbii ad Missam suam à Guidone de Monteforti in Ecclesiâ S. Silvestri iv. Idus Martii, cujus ossa delata sunt in Angliam xii. Cal. Junii, & sepulta apud Hayles juxta Senchiam Reginam matrem suam.

Anno MCCLXXI. Hoc anno iii. Non. Januarii obiit Walterus de la Wyle Episcopus Saresbiriae; & electus est M. Robertus de Weychamton Decanus Sarum vii. Cal. Martii. In secundâ hebdomadâ Quadragesimae fecit Dominus Episcopus Nicolaus Winton. suam visitationem in Ecclesiâ Winton. feriâ ii. & apud Hidam feriâ iii. & in Abbatiâ de S. Mariâ feriâ iv. & postea per Episcopatum. Item feriâ ii. Quadragesimae convocatio Episcoporum apud Radinges ad tractandum de jurisdictione Cant. Ecclesiae; utrùm ipsi Episcopi deberent obedire Capitulo Cant. annon. Et factis interlocutoriis appellatum est à Monachis Cant. ad Sedem Apostolicam, ne aliquid attemptetur in praejudicium Ecclesiae suae. Item convocatio Abbatum & Priorum Nigri Ordinis apud Oxeneford post clausum▪ Pascha; ubi praesidentes suerunt de Evesham & de Winchecumbe Abbates. Obiit Dominus Johannes filius Domini Edwardi primogenitus; qui in custodiâ Domini Ricardi Regis Alemanniae existebat, & sepultus apud Westmonasterium. Item obiit Dominus Philippus Basset in fine mensis Octobris; & sepultus est apud Stanley. Justiciarii it inerantes de Forestâ sederunt apud Wygorniam. Hoc anno tenuit Dominus Rex Natale suum apud Wintoniam in castello; & moram traxit ibidem causâ infirmitatis suae usque post Epiphaniam Domini.

Anno MCCLXXII. Recessit Dominus Henricus Rex de Wintoniâ post Epiphaniam; quia Justiciarii itinerantes sc. M. Rogerus de Seyton & socii sui sedere debebant ibidem. Item obiit Rex Ricardus Alemanniae apud Berchamstede, & sepultus est apud Hayles. Cui successit Edmundus filius ejus in haereditatem Comitatûs Cornubiae; & suum fecit homagium Domino Regi. Idem factus est miles à Domino Rege iii. Idus Octobris sc. in Festo S. Edwardi Regis apud Westmonasterium. Item hoc anno, sc. xvi. Cal. Decembr. Henricus iii. Rex Angliae obiit apud Westmonasterium; & die Dominicâ [Page 499] sequente sc. die S. Edmundi Regis & Martyris, sepultus est in Monasterio novo Westmonasterii ante magnum altare. Antequam corpus Regis Henrici traditum esset sepulturae Gilbertus Comes Gloverniae in praesentiâ Domini Archiepiscopi Ebor. & aliorum Episcoporum, Comitum & Baronum ibidem existentium, nullius coertione sed propriâ voluntate ductus, tactis sacrosanctis corporale praestitit juramentum, quòd pacem regni pro viribus custodiret, & fidelitatem Domino Edwardo tanquam Domino suo per omnia observaret. Similiter dictus Archiepiscopus Ebor. & etiam▪ Herefordensis & Warenniae Comites & multi alii qui tunc praesentes erant ibidem. Item cùm Dominus Papa vacante Sede Cant. per resignationem Prioris Cant. qui electus fuerat in Archiepiscopum, quam apud Sedem Apostolicam fecerat, Ecclesiae Cant. providisset de Fr. Roberto de Kilwardeby de Ordine Praedicatorum; idem Robertus die Dominicâ proximâ ante Festum B. Luciae Virginis & Martyris, sc. iii. Id. Decembr. per Episcopum Exon. spiritualia Ecclesiae Cant. recepit apud Londonias, & feriâ ii. temporalia Archiepiscopatûs; & feriâ iii. sequente traditum fuit sibi sigillum Officialitatis ejusdem. Piae memoriae Dominus Ricardus de Dumbelton, Deo & hominibus amabilis, Prior Wygorniensis Ecclesiae obiit, & sepultus est à Godefrido Episcopo in claustro cum praedecessoribus suis. Cui successit Dominus Willelmus de Cirencestre Sacrista ejusdem Ecclesiae.

Anno MCCLXXIII. Hoc anno post Festum S. Hilarii factâ convocatione omnium Praelatorum Angliae & aliorum Magnatum regni apud Westmonasterium post mortem illustris viri Regis Henrici III. convenerunt Archiepiscopi & Episcopi, Comites & Barones, Abbates & Priores, & de quolibet Comitatu quatuor Milites, & de qualibet civitate quatuor. Qui omnes in praesentiâ Dominorum Walteri Archiepiscopi Ebor. Rogeri de Mortuo-Mari, Roberti Burnel tunc Bathoniensis Ecclesiae Electi, qui in loco Domini Edwardi Regis Angliae praefuerunt, sacramentum eidem Domino Edwardo tanquam terrae Principi praestiterunt, & de pace regni [...]ideliter & firmiter custodiendâ praeceptum susceperunt. Ubi Dominus Walterus de Mertone Cancellarius constitutus est; & ut moram trahat apud Westmonasterium tanquam in loco publico usque adventum Principis injunctum est eidem. Et ibidem provisum est, quòd nulli sint Justiciarii itinerantes usque adventum Principis, sed f. Tantùm. totum in Banco. In eâdem Convocatione venerunt duo nuncii Domini Papae Londoniam; qui supplicationem ipsius Clero regni destinatam, sc. ut decimam omnium bonorum ecclesiasticorum per biennium Domino Edwardo & ejus germano pro eorum damnis & expensis in Terrâ Sanctâ factis concederent, ostenderunt. Super hoc deferentes & ostendentes quosdam articulos Apostolicae potestatis, super quibus inquirerent; prout inferiùs continetur, videlicet. [ Vide Articulos apud Annales Waverleienses p. 227.]

Item eodem anno Henricus de Sandwich Episcopus Londinensis, qui per Octobonum Legatum, ut suprà dictum est, suspensus fuerat & ad Curiam Romanam destinatus, de ipsâ Curiâ est reversus circa Purificationem B. Mariae gratiâ Domini Papae adepta; qui obiit eodem anno mense Augusti, & sepultus est in Ecclesiâ S. Pauli London. Dominicâ primâ Quadragesimae sc. iv. Cal. Martii consecratus fuit Fr. Robertus de Kylewardebi in Archiepiscopum Cant. apud Cantuariam; non tamen intronizatus, quia Pallium dignitatis à Curiâ Romanâ nondum susceperat. Quo postmodum sc. viii. Idus Maii suscepto & sibi imposito per manus Nicolai Winton. & Walteri Exon▪ Episcoporum apud Tenham, incathedratus fuit mense Septembri circa Nativitatem B. Mariae. Item concessa est decima Ecclesiarum & Religiosorum Domino Edwardo & ejus germano ad supplicationem Domini Papae, & soluta pro duobus annis ferè hoc anno. Item vi. Idus Maii transfretaverunt Winton. Wigorn. & Exon. Episcopi in occursu Domino Edwardo, qui ipso anno [Page 500] de Terrâ Sanctâ reversus Parisios venit, & inde reversus est in Wasconiam. Hoc anno Fr. Robertus Archiepiscopus Cant. xiv. Cal. Januarii visitavit Episcopum Wigorn. & in crastino cum Clericis suis [...]. à Conventu. Conventum procuratus fuit in Refectorio.

Anno MCCLXXIV. Hoc anno M. Johannes de Chishulle consecratus est in Episcopum London. Penultimâ die Aprilis. Sic Annales Winton. iii. Cal. Julii. Item eodem anno obiit Robertus de Stichulle Episcopus Dunelmensis in suâ reversione à Concilio Lugdunensi: cui successit Robertus de Halilande Monachus Dunelm. & consecratus est à Waltero Ebor. Archiepiscopo. Edwardus Rex de Terrâ Sanctâ & de Wasconiâ reversus, ii. die mensis Augusti in Angliam applicuit apud Doroberniam; & die Dominicâ proximâ post Assumptionem B. Mariae sc. die S. Magni Martyris xiv. Cal. Septembr. per impositionem manuum Roberti Archiepiscopi Cant. unctus est in Regem, & coronatus apud Westmonasterium, praesente Domino Rege Scotiae & illustrium virorum copiosâ multitudine. Item M. Robertus de Wychamton Electus Sarum in Concilio Lugdunensi consecratus est per dictum Archiepiscopum Cant. & die Dominicâ proximâ post exaltationem S. Crucis est intronizatus apud Sarum. Item eodem anno dictus R. Archiepiscopus Cant. visitavit Episcopatum Winton. & celebravit Natale suum apud Biterne, & Dominus Rex Natale suum apud Wodestoke. Item Andreas quondam Prior Winton. de Curiâ Romanâ reversus venit Wintoniam vi. Cal. Februarii in manu forti cum multitudine armatorum; & positis per Episcopum Winton. custodibus in Ecclesiâ S. Swithuni ne ingrederetur; tertiâ die sequenti insultum fecerunt qui secum venerunt, ut in possessionem dicti Prioratûs per vim induceretur. Unde Dominus Episcopus per Fratres Praedicatores petito respectu usque in crastinum ut sibi meliùs consuleret, vocatis undique fidelibus suis munivit Ecclesiam. Quo facto videns praefatus Andreas quòd non potuit propositum suum complere, recessit ii. Cal. Februarii manè. Episcopus verò convocatis omnibus Sacerdotibus de civitate in Capitulum S. Swithuni excommunicavit & excommunicare fecit dictum Andream & omnes Monachos ejusdem Monasterii, qui dicto Andreae in facto tam praesumptuoso consilium vel auxilium praestiterunt; & civitatem Winton. ipso die posuit sub interdicto. Septimâ die sequente, quae fuit vii. Idus Februarii, factâ inquisitione per illos de civitate de his qui dicto Andreae consilium & auxilium praestiterunt quando dictum insultum fecit, dictus Episcopus ad instantiam multorum fide dignorum interdictum relaxavit. Cùm autem hujusmodi contentio hinc inde mota ad audientiam Domini Regis pervenit per xxiv. juratos de civitate, quòd non poterant ipsam civitatem regere & pacem custodire ob tales & tantos pacis perturbatores; missi sunt à Domino Rege D. Rogerus de Mortuo-Mari & Nicholaus de Stapeltone Justiciarii Wintoniam; qui diligentem fecerunt inquisitionem super omnibus [...]upradictis. Unde plures culpabiles inventi capti & incarcerati fuerunt. Quidam autem latenter fugam inierunt Quanquam ad tempus addunt Annales Winton.. Archidiaconus quidam Roffensis, qui ob causam praefati Andreae tanquam judex ipsius venerat Wintoniam & moram per aliquod tempus fecerat ibidem, cùm ad vii. articulos sibi per praedictum Rogerum de Mortuo-mari objectos, in quibus dicebatur se egisse contra pacem regni, noluisset respondere, tanquam pacis perturbator & Regiae Majestatis contemptor, ductus est in Castrum Wintoniense Praecepto dicti Rogeri. Id., & ibidem retentus per plures dies. Tandem liberatus per literas Domini Regis mediante interventu Episcoporum & multorum Clericorum ad propria remeavit; & post paucos dies defunctus est. Non multò quidem pòst obiit frater ejus Laurentius de S. Martino Episcopus Roffensis: Cui successit Walterus de Mertonâ, per Conventum Roffensem canonicè electus, & à Domino Roberto Cant. Archiepiscopo Confirmatus & consecratus xii. Cal. Nov. apud Roffam. Id. confirmatus xii. Cal. Novembris. Item eodem anno confectum est sacrum Crisma die Coenae apud Waverle à venerabile patre D. [Page 501] Nicholao de Ely loci Diocesano; qui die eodem cum Clericis suis majoribus comedit in Refectorio Monachorum, propriis tamen sumptibus. Item anno eodem sc. xviii. Cal. Aprilis peperit Alienora Regina Domino Edwardo Regi Angliae filiam, & vocavit eam Ysabellam. Willelmus de Cirencestre Prior Wygornensis obiit; cui successit Dominus Ricardus de Feckeham Camerarius in Festivitate S. Matthaei Apostoli.

Anno MCCLXXV. Hoc anno Robertus Burnel in Episcopum Bathoniensem est electus, & à Roberto Cant. Archiepiscopo confirmatus, & consecratus apud Londoniam vii. Idus Aprilis, qui tunc die Palmarum habebatur. Item anno eodem obiit Johannes le Breton Hereford. Episcopus; cui successit M. Thomas de Cantilup [...] canonicè electus, & à saepedicto Roberto Cant. Archiepiscopo confirmatus. Item in quindenâ Paschae factâ Convocatione omnium Magnatum Regni Londoniis, ubi Dominus Edwardus Parliamentum suum tenuit. In quo quidem Parliamento quasdam novas leges constituit ad communem utilitatem totius Regni. Item mense Octobri circa Festum S. Lucae Evangelistae Rex Angliae tenuit aliud magnum Parliamentum apud Westmonasterium; in quo quasdam alias leges constituit inter Judaeos observandas. Ubi de communi consensu Archiepiscoporum, Comitum, Baronum, & omnium Magnatum totius regni concessum fuit dicto Domino Regi quintumdecimum omnium laicarum possessionum Regni in subsidium causâ suae novitatis & etiam causâ expensarum factarum in Terrâ Sanctâ. vii. Cal. Julii fuit duellum in pasturâ de Hardewik pro Ecclesiâ de Temedebyr; sed factâ pace remansit Ecclesia cum Abbate de Lyre. vii. Idus Julii fuit duellum pro ballivâ de Hembury; & pugil Episcopi vi [...]it pugilem Philippi de Stok. Item obiit Humfridus de Bohun Comes Herefordiae; & apud Lantoniam juxta Gloucestriam sepelitur. Per idem tempus datis à nobis xxx. marcis Domino Roberto de Mortuo-mari, remansit nobiscum advocatio Ecclesiae de Underhulle. Hoc anno Justiciarii itinerantes sederunt Wigorniae. Item anno eodem peperit Domina Alienora Regina Angliae filium apud Baionam in Vasconiâ in Vigiliâ S. Katerinae Virginis; & baptizatus est à Waltero Exoniae Episcopo, & vocatum est nomen ejus Alfonsus post Regem Hyspaniae, qui eum ibidem de sacro fonte levavit; & confirmatus fuit ab Archiepiscopo Auxicano. Rex ad Parliamentum Westmonasterii, &c. Reliqua hujus anni▪ Westmonasteriensis verbatim descripsit.

Anno MCCLXXVI. Hoc anno iii. Idus Januarii horâ vespertinâ venit Edwardus Rex primo post reversionem suam à Terrâ Sanctâ & Alienora Regina ad Castrum Wintoniense; & die sequente causâ orationis & reverentiae Sanctorum adivit Monasterium S. Swithuni; ubi ab Episcopo loci & Conventu cum solemni processione receptus est. Et cùm per plures dies ob Parliamentum suum ibidem moram traxisset; venit Gasto de Biernâ in conductu Domini Rogeri de Clifford xii. Cal. Februarii; qui sequenti die juxta ordinationem Regis Franciae Domino Edwardo Regi se repraesentans, & ipsius gratiae se submittens de omnibus transgressionibus quas contra Dominum Regem se fecisse dicitur, detentus est in dicto Castro quasi incarceratus, sub custodiâ tamen honorificâ; qui postmodùm s [...] ▪ Primo die Maii. Addun [...] Annal. Winton. ad mandatum Domini Regis ductus est Londoniam, & ibidem in pleno Parliamento liberatus sub tali formâ; viz. adiret Curiam Domini Regis Franciae, ibidem pro meritis recepturus prout idem Rex duxerit ordinandum. Item in eodem Parliamento concessit Dominus Rex, & demandavit per totam Angliam; quòd Cartae de communibus libertatibus, quae tempore Henrici Regis avi Regis Henrici patris sui factae fuerunt, & etiam de Forestis, in suo robore per omnia permanentes observentur. Item inter haec contigit, quòd cùm Alienora filia quondam Simonis de Monte-forti Comitis Leycestriae, quae vivente patre afficata fuit Leulino Principi Walliae, conducenda esset à partibus Gallicanis per mare [Page 502] usque ad Walliam▪ ut dictus Leulinus eam secundùm formam Ecclesiae duceret in uxorem; capta fuit prope Bristoul & Almericus frater ejus cum eâ & duo Fratres Praedicatores de Walliâ & quidam miles de Franciâ & eorum familia. Quae captio cùm Domino Regi constaret, ex ejus mandato ab invicem separati, & ad varia Castra sunt transmissi custodiendi. Item xvi. Calend. Julii in Vigiliâ S. Botulfi Abbatis celebrata est Translatio S. Ricardi quondam Cicestrensis Episcopi in Ecclesiâ suâ Cathedrali Cicestriae à venerabili patre Roberto Archiepiscopo, praesentibus Rege Edwardo & Majoribus natu totius Angliae cum multitudine Praelatorum: in qua Translatione & etiam pòst plurima coruscant miracula. Item ortâ dissentione inter Monachos S. Swithuni & Nicolaum de Ely Wintoniensem▪ Episcopum, eò quòd ferè omnes de Conventu parti Andreae quondam Prioris adhaerebant, nitentes ipsum habere Priorem. Sed Dominus Episcopus eorum propositum revocans, inimicum quendam nomine Valentinum ejusdem domûs Monachum in Priorem promovit; quem die S. Birini Episcopi proximè sequenti Prioratu suo totaliter privavit, & Johannem de Urnullâ Monachum ejusdem Ecclesiae natione Normannum Priorem instituit. xvii. Cal. Augusti Willelmus de Bello-Campo Comes Warewik venit Wigorniam horâ Completorii; quòd falsus rumor venit ad eum, quòd pater ejus Willelmus projectus fuit de sepulchro. Sed aperto sepulchro ipse & alii filii ejus cognoverunt eum certis signis; & sic recessit. iv. Cal. Octobris Rex Edwardus venit Wigorniam; Calendis Octobris discessit versùs Evesham. Post Festum S. Michaelis facta fuit concordia inter Willelmum Comitem de Warewyk & Ricardum Priorem Wigorniae de placito Curiae, datis eidem Comiti centum libris; & chirographum in Curiâ Regis levatum fuit. Post Pascha ad Parliamentum, &c. Reliqua habet Florilegus.

Anno MCCLXXVII. obiit Walterus de Mertonâ Episcopus Roffensis; cui successit Johannes de Bradefend Monachus & Praecentor Roffensis Monasterii. Item hoc anno Fr. Johannes de Wik, & Johannes de Harley habitum Monachalem in Ecclesiâ Wigorn. in Vigiliâ Omnium Sanctorum à Domino Ricardo de Feckeham tunc Priore susceperunt. Item Dominus Edwardus Rex, &c. Caetera descripsit Florilegus, non tamen verbatim ut superiora, sed in compendium redacta.

Anno MCCLXXVIII. Hoc anno mense Januarii obiit Reginaldus Episcopus Norwicensis; qui Monachus extiterat dicti Monasterii. Cui successit M. Willelmus de Middeltone tunc Archidiaconus Cantuariensis, à Conventu Norwicensi electus, à Roberto Archiepiscopo confirmatus & consecratus apud Lameie iv. Non. Junii. Item durante adhuc dissentione inter Nicolaum Episcopum Winton. & Conventum S. Swithuni, venerunt de Glastingebirye & de Radinges Abbates, Ordinis ipsorum anno eodem praesidentes; quorum instantiâ & consilio dictus Episcopus Conventui remisit omnem rancorem quem versùs eum habuit, & ad pacis osculum singulos Monachos admisit xi. Cal. ....... exceptis tamen his qui in Curiâ Romaná tunc agebant. Item viii. Cal. Martii declinavit Robertus Archiepiscopus Cant. apud Sarum causâ visitandi ibidem; ubi à Domino Roberto Episcopo loci & Canonicis illius honorificè receptus est. Qui eodem anno à Domino Papâ Nicolao in Cardinalem Portuensem vocatus, & circa Festum Nativitatis B. Johannis Baptistae resignato Archiepiscopatu versùs Curiam Romanam transfretavit. Item in solemnitate Paschali fuit Dominus Edwardus & Regina apud Glastoniam cum Abbate loci; ubi Dominus Rex tumbam Arturi fecit aperire. Tamen causa à pluribus ignoratur; & ossa ipsius Regis inventa collegit, & in thesaurariâ ipsius Monasterii decenter deponi fecit, quousque ea possit honorificentiùs collocare. Item in medio mensis Octobris Dominus Edwardus Rex tenuit magnum Parliamentum apud Westmonasterium; ubi fuit [Page 503] Rex Scotiae, & fecit Domino Regi Angliae homagium suum de terris quas tenet in Twedale & Westmerlond; salvo tamen Regi Angliae jure suo quod se habere dicit in terrâ Scotiae & Lowenesce. Item dedicata est Ecclesia Cathedralis Norwicensis pridie Cal. Decembris à venerabili patre Willelmo de Middeltone Episcopo loci, praesente Domino Rege & Cleri & populi infinitâ multitudine. Item xiv. Cal. Decembr. de consilio & prudentiâ Domini Regis unâ die & unâ horâ diei per totum regnum Angliae capti sunt & incarcerati omnes Judaei de regno pro retunsione monetae. Quorum domus & diversoria diligenti scrutinio fuerunt inquisita, & reperta infinita pars reconsionis, quae totaliter cedebat ad fiscum regium ad magnum damnum terrae. Et dicti Judaei ad Turrim London. detenti, & anno sequenti magna pars illorum suspensi, & multi Christiani qui ipsorum complices inventi sunt. Item hoc anno die S. Matthaei Apostoli, quae tunc feria quarta erat, dedicata est Basilica de Waverle in honore gloriosae Virginis Mariae à venerabili patre Domino Nicholao Winton. Episcopo, qui universis eâdem die praesentibus piâ devotione annum relaxationis indulsit, & xl. dies omnibus praemissum locum visitantibus & frequentantibus, de injunctâ sibi poenitentiâ; anniversarium per octavas dictae Dedicationis concessit perpetuò duraturum. Volens igitur dictus Pontifex ex abundanti gratiâ & devotione, ut universa cum summâ laude quae tantae solemnitati congruunt adimplerentur, cunctis eodem die ad dictam solennitatem advenientibus propriis sumptibus victualia splendidè ac copiosè usque ad quadrantem novissimum ministravit; & hoc non solùm primâ die, fed etiam ferè per novem dies solennitatis continuos locum dictum adeuntes in victualibus sustentavit. Suis etiam omnibus Clericis & Laicis inhibuit districtè, ne de his quae sibi in Dedicationibus jure feodali debebantur modicun [...] quid vendicarent, sed ab eo retributionem omnium horum expectarent. Erant autem in dictâ celebritate Abbates sex & alii Praelati, quamplures Milites & matronae, plebis etiam promiscui sexûs tanta multitudo quòd ad plenum dinumerari non potuit. Numerus tamen discumbentium primâ die vii. mille & lxvi. utriusque sexûs aestimabatur secundùm distributionem & computationem ferculorum; qui praefati Pontificis diffusâ largitate opulenter refecti, glorificantes & laudantes Deum omnes ad propriâ remeârunt. Item circa Festum B. Margaretae Virginis facta fuit quaedam ordinatio inter Nicolaum Winton. Episcopum & Conventum S. Swithuni, de consensu Domini Regis cepit Prioratum in manu suâ, & custodem dicti Prioratûs constituit Dominum Willelmum de Breybeof, & per eundem dictum Conventum fecit ministrari. Item obiit Robertus de Kylewarbi Cardinalis Portuensis. Item ii. Idus Aprilis Assisa fuit super montem Malverniae inter Episcopum Hereford. Thomam de Cantilupo & Comitem Gloucestriae Gilbertum; quae dixit chaciam esse solius Episcopi usque ad cacumen montis. iii. Idus Octobris Rex Edwardus venit Wigorniam; cui occurrit Lewelinus: & in crastino viz. die S. Edwardi Rex dedit ei Elianoram filiam Simonis de Monteforti in uxorem. Rex Edwardus regiam dignitatem cupiens ampliare, &c. Reliqua habet Westmonasteriensis.

Anno MCCLXXIX. Hoc anno iv. Idus Martii Regina Angliae peperit filiam apud Wodestok; & vocata est ....... Item Dominus Rex custodiam Prioratûs S. Swithuni Nicolao loci Episcopo integrè resignavit; qui Adam de Farnham ejusdem Ecclesiae Monachum in Priorem promovit, & alios quamplures suae parti adhaerentes constituit Obedientiales pro suo libito voluntatis. Item circa Festum B. Johannis Baptistae applicuit in Angliam Fr. Johannes de Peccham de Ordine Fratrum Minorum, à Domino Nicolao Papâ Cant. Archiepiscopus praefectus & consecratus; & iii. Cal. Augusti factâ convocatione Episcoporum Provincialium apud Radinges quaedam generalia statuta promulgavit, & viii. Idus Octobris habuit ingressum suum apud Cantuariam [Page 504] praesente Domino Rege & Episcopis & alils quampluribus Magnatibus terrae. Item hoc anno in crastino Apostolorum Philippi & Jacobi depositus fuit Fr. Rogerus de regimine Abbatiae de Bruere; cui successit Robertus de Estal Monachus ejusdem loci. Item Fr. Warinus Abbas de Cumba ulterius abbatizare noluit; cujus cessionem admisit pater Abbas, quibusdam Abbatibus sibi assistentibus; & successit eidem Fr. Jordanus de Twangham tunc Prior Waverleyae. Item obiit Walterus Giffard Ebor. Archiepiscopus; cui successit M. Willelmus Wikewane Thesaurarius Ecclesiae Ebor. qui Curiam Romanam adiit, & ibidem à Domino Papâ admissus & confirmatus est. Item vi. Idus Septembris Fr. Johannes de Derlingtone de Ordine Praedicatorum admissus est & confirmatus apud Waltham in Diocesi London. ab Archiepiscopo Cant. Item obiit Ricardus de Graveshende Episcopus Lincoln. cui successit M. Oliverus de Lexintone Decanus Lincoln. qui à Conventu unanimiter electus est, & ab Archiepiscopo Cant. confirmatus apud Lamhethe in quindenâ Paschae. Item hoc anno tenuit Dominus Rex Natale suum apud Wintoniam; & moram traxit ibidem usque post Epiphaniam. Qui annus Regis Edwardi septimus, &c. Reliqua vide apud Florilegum.

Anno MCCLXXX. Hoc anno in crastino Epiphaniae recedente▪ Rege à Castro Wintoniae versùs Novam Forestam, reversus est Cancellarius ejus Londoniam; ut apud Westmonasterium quasi in loco certo omnes indigentes & Brevia petentes & jura sua prosequentes remedium invenirent ibidem. Item in crastino S. Hilarii sederunt Justiciarii de Forestâ apud Wintoniam. Item pridie Idus Januarii obiit foelicis recordationis Dominus Nicolaus Wintoniae Episcopus; & in Basilicâ gloriosae Virginis Mariae de Waverleye, quam nuper dedicaverat, cum summâ devotione à venerabilibus patribus Dominis Willelmo Norwic. & Roberto Bathon. Episcopis xiv. Cal. Martii traditur sepulturae. Qui Dei misericordiâ & B. Virginis gloriosae beatorumque Apostolorum Petri & Pauli Omniumque Sanctorum meritis confidentes, universis fidelibus vere poenitentibus, qui pro animâ dicti Pontificis hîc vel alibi orationes fecerint speciales, quorumque Diocesani ratum hoc habuerint, lxxx. dies de injunctâ sibi poenitentiâ relaxârunt. Item obiit Johannes de Chishulle Episcopus London. post quem electus est Fulco Lovel in Episcopum London. qui electioni de se factae nullâ ratione voluit acquiescere. Quod videntes Canonici Ecclesiae S. Pauli iteratò postulabant licentiam eligendi; qui vocatis vocandis & qui interesse debuerant, elegerunt M. Ricardum de Graveshende per modum compromissi; qui à Domino Rege admissus & à venerabili patre Johanne Archiepiscopo consecratus est apud Coventrey. Item in Cathedrali Ecclesiâ Winton. vocatis vocandis & qui interesse debuerunt, die S. Benedicti Abbatis in mense Martii communiter totus Conventus per modum compromissi postulârunt Robertum Burnel Episcopum Bathon. in Episcopum Wintoniae. Pro quâ postulatione missi sunt ad Curiam Romanam nuncii solemnes; sed Dominum Papam ad hoc flectere non potuerunt: dicente dicto Domino Papâ ipsum Robertum Burnel sufficiens habere beneficium; & ideo electionem de eo factam totaliter cassavit. Sed idem Dominus Papa de gratiâ suâ speciali Conventui Wintoniae concessit, quòd iteratò eligerent, & de tali Episcopo & pastore sibi providerent, qui tam Clero quàm populo meritis fieret necessarius. Interim obiit Walterus Episcopus Exon. mense Junii. Cui successit M. Petrus de Exoniâ; & à Domino Johanne Cant. Archiepiscopo confirmatus & consecratus apud Cantuariam. Item post reversionem nunciorum Ecclesiae Winton. de Curiâ Romanâ iterum convenit in unum Conventus S. Swithuni cum duobus Archidiaconis Wintoniensi & [...]. Surriensi. Sarum die S. Leonardi; qui eodem die unanimi consensu elegerunt M. Ricardum de la More professorem Theologum in Episcopum suum & Pastorem. Qui statim ad Dominum Regem transmissus, & ab eo benignè admissus, [Page 505] & postea ad Archiepiscopum per compromissores praesentatus est; qui dictam electionem confirmare recusavit. Et ideo tam Electus quàm Conventus ad Sedem Apostolicam appellârunt. Item pridie Non. Septembr. obiit Nicholaus III. Papa. Item M. Thomas de Bek Thesaurarius Domini Regis electus in Episcopum Carduil, & à Domino Willelmo Archiepiscopo Ebor. confirmatus & consecratus. Item Justiciarii itinerantes sederunt Wintoniae, sc. Solomon de Rovecestre, D. Ricardus de Boylande, Robertus Fulco, & Willelmus de Breybeof. Item obiit Dionisius Abbas Belli-loci Regis. Rex, Pontifices & Principes Anglicani, &c. Caetera dabit Matthaeus Westmonasteriensis.

Anno MCCLXXXI. Hoc anno Ricardus de la More Wintoniensis Electus cum suis compromissoribus ratione suae appellationis factae coram Domino Johanne Archiepiscopo versùs Curiam Romanam profecti sunt; & v. Cal. Martii mare ingressi in quadam scaphâ prospero vento transierunt. Item ix. Cal. Maii Fr. Willelmus de Gisors tunc Celerarius Belli-loci Regis electus est in Abbatem illius loci; Abbatibus de Waverle, de Gratiâ Dei, & de Thame tunc praesentibus. iii. Cal. Aprilis dedimus Ecclesiam de S [...]ke Prioris M. Willelmo de Chirintone. v. Cal. Maii dedimus Ecclesiam de Seggesbery Roberto Capellano de Dudrehulle. vi. Cal. Maii Godefridus Episcopus Wigorn. ejusdem civitatis primum lapidem pavimenti [posuit]. Item memorandum quòd anno regni Regis Edwardi vii. Templarii implacitaverunt nos de Ecclesiâ de Bremesgrave coram Justiciariis de Banco in Octavis Trinitatis. Et Prior venit, & dixit quòd non potuit respondere sine Rege; & protulit Cartam Regis Henrici patris praedicti Edwardi, quae statim fuit ibidem inrotulata de verbo ad verbum. Et fuit alius dies datus partibus, & interim loquendum cum Rege; & sic continuati sunt dies de termino in terminum usque ad Parliamentum post Pascha anno regni Regis Edwardi ix. In quo Parliamento fuit Carta adjudicata bona, &c. Edmundus Comes Cornubiae fundavit Oxoniae Monasterium Cisterciensium Monachorum eâ intentione, ut pro tribus sacerdotibus saecularibus, quos pater ejus Ricardus pro animâ suâ divinâ voluit celebrare, sex Monachi, de quibus magis confidebat, Deum devotiùs exorarent. Obiit Henricus Dominus de Harleye, qui habuit sex filios Monachos ex conjuge suâ Johannâ: unum apud Wygorniam nomine Johannem qui impetravit indulgentiam MCLXXXV. dierum pro animabus praedictorum Henrici & Johannae; alium apud Bellum-locum Regis juxta Southamtone nomine Ricardum; tertium apud Hayles nomine Willelmum; quartum apud Bordesleye nomine Walterum; quintum apud Rouforde in Schirwode nomine Nicolaum; sextum apud Necteleye supra mare nomine Rogerum; quorum animabus propitietur Deus. Eodem tempore recepimus ab executoribus bonae memoriae Domini Nicholai de Ely Winton. Episcopi XXX. marcas ad pitanciam, & unam bibliam, praeter I. marcas, quas priùs nobis liberaliter donavit. Et Sacrista N. de Norton cepit ab eisdem executoribus lx. marcas ad turrim Ecclesiae reaedificandam. iv. Non. Decembr. fuit inquisitio de novis domibus apud Bremesgrave, &c. Vigiliâ Natalis Domini Rex Edwardus venit Wygorniam; & die S. Stephani discessit versùs Kemeseye. Cùm falsa assisa adjudicâsset Johanni de Grafton advocationem Capellae de eâdem villâ, quae ordinata fuit ad luminaria circa Regem Johannem invenienda; Ricardus Prior Wigorn▪ impetravit attinctam in curiâ Domini Regis, & placitavit per vi. annos propter varias & fraudulentas adversariorum dilationes; tandem Rex jussi [...] ut omni modo pax fieret aut attincta procederet, & sic die S. Vincentii Rege existente apud Cirencestre Johannes de Grafton recognovit advocationem Capellae de Grafton pertinere ad Priorem, datis eidem lxxxv. marcis, & Johanni de Cave v. marcis, qui ibidem habebatur pro perfon [...]. Quidam miles Petrus de Maule nomine implacitavit Abbatem [Page 506] de Witebi per breve Regis; contra quod Abbas proposuit rationabiles exceptiones, quas Justiciarii nolebant admittere, sed coegerunt ipsum respondere ad principale. Ita ventum est ad Assisam, quae dixit contra Abbatem. Unde perdidit tunc xxxvi. carucatas terrae & medietatem villae illius & medietatem portûs & duo molendina & xx. marcas. Quod cùm Rex certissimè cognovisset, jussit Abbatem iterum habere seisinam omnium perditorum; salvo jure militis, si per melius Breve vellet iterum placitare. iii. Cal. Martii dedimus Ecclesiam S. Swithuni M. Petro de la Flage.

Anno MCCLXXXII. Hoc anno venerabilis Thomas de Cantilupo Romam proficiscitur pro injuriâ sibi illatâ ab Archiepiscopo Johanne de Peccham; & à Summo Pontifice cum magno honore suscipitur; & ibi infirmatus recessit ad Abbatiam S. Severi extra Urbem Veterem, ibique viii. Cal. Septembr. diem clausit, & transivit ad aeternum. Cujus corpus ibidem coctum fuit; & aquâ illâ projectâ in quodam secreto loco, statim ut dicunt fons vivus emanavit, ibique multa miracula postea evenerunt. Ossa ejus delata sunt & sepulta apud Herefordiam; cor suum legavit Domino Edwardo Comiti Cornubiae. Simon de Wyre Cantor Wigorn. versùs Romam iter arripuit viii. Idus Aprilis. xviii. Cal. Maii Ricardus Abbas Teukesburiae obiit. Papâ Martino jubente Archiepiscopus Cant. & Suffraganei sui x. Cal. Maii Emericum de Monte-forti de custodiâ eduxerunt. Idus Martii praesentibus Priore Ordinis S. Augustini de Lodelawe, Domino Brienno de Bromtone & aliis militibus & multis aliis apud Kinlet apparuerunt tres Soles, unus in Oriente, alius in Occidente, tertius in Meridie. xviii. Cal. Junii Rex Edwardus venit Wigorniam; & ibi cum Magnatibus tenuit Parliamentum, qualiter Lewelinum Principem Walliae expugnaret, qui pacem regni Angliae homicidiis & incendiis pessimè perturbavit. ix. Cal. Junii Thomas de Kemeseye benedicitur in Abbatem Theokesburiae apud Wigorniam die S. Trinitatis à Godefrido Episcopo loci ejusdem. Sacrista habuit capam ejus de Baudekyn cum floribus de liz, & vestimentum cum stolâ & maniplo cum grifonibus; & curialissimè Conventum procuravit, mittens per Celerarium suum unum dolium vini Philippo Priori & aliud dolium Conventui & xl. solidos. Item Dominus Johannes de Ganeworthe Abbas Winchecumbae, qui multa bona domui suae adquisierat, cessit curae pastorali; cui successit Dominus Walterus de Wykewone Celerarius domûs ejusdem, & benedicitur à Godefrido Episcopo Wigorn. Sacrista habuit capam ejus de burello pal & vestimentum rubeum cum leonibus; & misit Conventui unum dolium vini pro exhibitione suâ. Kalendis Augusti Willelmus Abbas Eveshamiae obiit. Episcopus Godefridus visitavit Monachos majoris Malverniae; qui accusaverunt Priorem suum crimine pessimo. Unde postea contigit, quòd v. Cal. Octobr. cùm Episcopus sederet ad mensam apud Kemeseye, iv. Monachi de eâdem domo prostraverunt se ante Episcopum iteratò conquerentes de Priore; qui in crastino rediit, & Priorem deposuit: ille depositus fugam iniit, & scandalo addidit apostasiam. Kalendis Octobris Episcopus visitavit Conventum Wigorn. & recepit procurationem. vii. Cal. Novembr. Rogerus de Mortuo-mari obiit. viii. Idus Novembr. apud pontem de Angleseyâ xv. milites & xxxii. armigeri nobiles & nominati & mille pedites cum eis territi à Walensibus, cùm vellent fugere à facie arcûs, impediebantur à mari fluctuante, & ferè omnes submersi sunt quasi plumbum in aquis vehementibus. Hoc anno post Festum B. Michaelis Fr. Johannes de Peccham Archiepiscopus Cant. Provinciale Concilium celebravit, &c. Caetera vide apud Westmonasteriensem & Annales Waverleienses ad annum 1281.

Anno MCCLXXXIII. per totam Angliam ubicunque Regii ministri aestimabant esse pecuniam de Decimâ collectâ in subsidium Terrae Sanctae; eodem tempore v. Cal. Aprilis venerunt cum equis & armis, & quae invenerant [Page 507] asportabant. Sed in Prioratu Wigorn. nullum depositum invenerunt. Ad instantiam Johannis de Kirkebi gratis dedimus Regi ad guerram suam in Walliâ xxx. marcas. Rex cepit tricesimam ab omnibus his, qui nihil ei gratis dederunt, secundùm aestimationem omnium bonorum à termino S. Michaelis praeteriti habitorum usque ad eundem terminum iterum habendorum. iii. Cal. Maii exiit hoc edictum. vi. Cal. Maii Johannes Episcopus Rovecestriae obiit. vii. Idus Maii factâ convocatione Londoniae omnium Praelatorum Provinciae Cant. Archiepiscopus & Suffraganei sui promiserunt Regi existenti in Walliâ quandam summam pecuniae inter se communiter providendam. Sed Religiosi & Clerici multis modis priùs gravati, huic consilio non adquieverunt, sed usque ad quindenam post Festum S. Michaelis distulerunt ad talia respondere. vi. Idus Maii dedimus Ecclesiam S. Andreae Willelmo de Winchecumbe. xvii. Cal. Junii dedimus Ecclesiam de Humeltone Roberto Paet de Wygorniâ. xiv. Cal. Julii Vicecomes Wigorn. cepit W. de Ledebury & complices suos per praeceptum Regis; qui per multum tempus sententiâ majoris excommunicationis fuerant innodati, quia idem W. apud Majorem Malverniam nomen Prioris contra justiciam usurpavit. iv. Non. Augusti quidam Willelmus, priùs frater de Wenloc postea princeps latronum, captus cum equo ducebatur ad judicium de Oswaldeslawe cum equis & armis, ne ab aliis latronibus eriperetur; & ibi prout meruit accepit. Eodem anno Robertus le Ster dedit Priori & Conventui pratum in Dudleyâ ad sustentationem trium equorum, qui specialiter intitulantur Claustralibus spatiaturis. Rex tenuit Parliamentum apud Acton ad instantiam Roberti Burnel Episcopi Bathon. Post S. Michaelis Johannes Archiepiscopus & Clerus tricesimam Regi omnium spiritualium per biennium concesserunt; ita quòd ante Festum Omnium Sanctorum anni sequentis ista pecunia non exigatur. Episcopus Godefridus admisit terram de Kinthewyk; ne majorem Malverniam visitaret, sicut ipse aliquando fecit, & sui praedecessores Episcopi Wigorn▪ fecerant ab antiquo. vii. Cal. Decembr. Rex Edwardus, subjugatâ totaliter Walliâ, venit Wygorniam gratiâ visitandi S. Wlstanum, erga quem amorem habuit specialem. Rex Edwardus per totam Angliam cepit tricesimam omnium Temporalium; sed allocavit pecuniam eidem liberaliter priùs datam. Quidam Nobilis nomine Johannes Giffard providit locum Oxoniae extra muros, & possessiones dedit ad sustentationem xiii. Monachorum, quos de Conventu Gloucestriae elegit; volens animam suam & animam Matildis de Longespeye quondam uxoris suae à professoribus S. Benedicti in perpetuum benedici. Kal. Januarii dedimus Ecclesiam de Seggesbery M. Johanni de Buterly tunc existenti in Curiâ Romanâ. Reliqua exhibet Florilegus ad annum 1282.

Anno MCCLXXXIV. obiit Reginaldus de Hamme Abbas Gloucestriae; cui successit nobilissimus vir morum elegantiâ & parentum nobilitate Dominus Johannes de Gamages Prior Herefordensis; & benedicitur à Godefrido Episcopo Wigorn. Sacrista habuit capam ejus de baudekin cum vestimento. Misit Conventui ad pitanciam c. solidos per Fr. Johannem de Harleye Monachum Wygorniae. vi. Idus Julii Episcopus visitavit apud Wigorniam. Regina peperit filium apud Kaernervan, quem vocavit nomine patris sui Edwardum, viii. Cal. Maii. Torneamento apud Kaernarven existente, multi Nobiles cum in quodam solario tripudiarent impudicè, corruente domo miserabiliter corruerunt. xiv. Cal. Septembr. Alfonsus filius Regis obiit. Aurifaber Londoniensis vulnerans Clericum fugit ad Ecclesiam B. Mariae de Arcubus: propter quod amici ipsius vulnerati & ejus concubina custodem praedictae Ecclesiae ut se absentaret quadam nocte pecuniâ corruperunt; & eâdem nocte illum aurifabrum in eâdem Ecclesiâ ferro occiderunt, obturantes vulnus bombace, & in Ecclesiâ fune suspenderunt; facientes famam quòd seipsum interfecit. Sed postea cognitâ veritate, custos qui absentavit se, perpetuo [Page 508] carcere damnatur; interfectores equis trahebantur, & ejus concubina comburebatur. xi. Cal. Novembr. M. Walterus Scamail consecratus fuit apud Sunninges in Episcopum Salesberiae. Post octavas Epiphaniae Justiciarii itinerantes sederunt apud Warewik. Rex Edwardus praecepit, ut collectores quindecimae omnium spiritualium essent Londoniis in crastino clausi Paschae cum omnibus rotulis & ureragiis trium annorum praecedentium, & cum primâ solutione vicesimae anni intrantis ab Episcopis ei concessae. Rex Edwardus apud Aberconwey, &c. Vide caetera apud Westmonasteriensem ad annum 1283.

Anno MCCLXXXV. tertio Idus Aprilis dedimus Vicariam de Hallawe Ricardo Capellano de Bradewas. iii. Non. Julii Johannes Archiepiscopus apud Malverniam majorem visitavit; & Conventum ibidem absolvit à sententiâ excommunicationis. Rex die Assumptionis fecit filiam suam nomine Mariam velari apud Ambresbury cum xiii. puellis filiabus Nobilium. Item dedit arma xliv. militibus apud Wintoniam die Nativitatis B. Mariae. Item statuta sua per totum regnum Angliae jussit firmiter observari. Item cepit scutagium per totam Angliam. Item Willelmus de Wykewone Archiepiscopus Ebor. obiit; & sepultus fuit apud Pontiniacum. ii. Non. Novembr. dedimus Ecclesiam de Iccumbe M. Radulfo de Wivile. viii. Idus Januarii cecidit nix alta; per quam pontes confracti fuerunt, & plures homines perierunt. Die S. Marci apud Caernarvon Snoudoniae natus est Regi filius, &c. Reliqua dabit Florilegus ad annum 1284.

Anno MCCLXXXVI. Hoc anno obiit Alexander Rex Scotiae xv. Cal. Aprilis. xviii. Cal. Julii dedimus Ecclesiam de Stoke Willelmo de Hengam. Nonis Julii Elianora mater Regis suscepit habitum Sanctimonialis apud Ambresburiam, Rege interim in Galliâ existente. ii. Non. Augusti dedimus Ecclesiam S. Swithuni M. Roberto Peet. iv. Cal. Januarii obiit Ricardus de Feckeham Prior Wygorniae; & in die Circumcisionis à Godefrido Episcopo in Ecclesiâ fuit sepultus. Cui successit Philippus Aubin Subprior ejusdem domûs, in crastino Epiphaniae Prior creatus, & in die S. Wlstani fuit installatus. Die Purificationis B. Mariae dedimus Ecclesiam de Lindruge M. Johanni de Buterleyâ. v. Idus Februarii dedimus Ecclesiam de Seggesbury Nicholao de Dumbelton Subdiacono; quam noluit accipere, quia audivit quòd M. Johannes de Buterley eam resignavit in manus Episcopi tempore vacationis Prioratûs Conventu ignorante. ix. Cal. Martii Godefridus Episcopus intravit Capitulum cum Saecularibus, quaedam dura propositurus. vi. Cal. Martii Episcopus & Prior litem distulerunt. xiv. Cal. April. Willelmus Episcopus Landavensis obiit. Per idem tempus misimus procuratorium cum certo Procuratore ad Curiam Romanam. De terrâ Franciae Rex Philippus egrediens. Reliqua habet Florilegus ad annum 1285.

Anno MCCLXXXVII. quinto Cal. Aprilis primò ostendit Deus mundo sanctitatem Thomae de Cantilupo Episcopi Herefordensis per miracula manifesta. vi. Idus Aprilis Episcopus Godefridus sepelivit Robertum de Mortuo-mari coram altari SS. Simonis & Judae in Ecclesiâ Wigorniae Cathedrali. Justiciarii itinerantes sederunt apud Gloucestriam à Festo clausi Paschae usque ad Festum S. Johannis Baptistae, &c. v. Idus Junii Res Ab-meraduc non ferens injurias à ministris Regis sibi & aliis illatas, tria castra prostravit, & Constabularios cum omnibus aliis interfecit. Quidam pestilentes venenum vino miscuerunt; quo potu M. Hugo de Evesham Cardinalis vi. Cal. Augusti vitam finivit temporalem. Res Ab-meraduc se subdidit voluntati Regis tunc in Galliâ existentis. Illis diebus rumor ferebatur, quòd Guido de Monteforti navigans versùs Curiam navali bello superatus à Rege Aragonum xv. millibus interemptis captus fuit. xviii. Cal. Octobris propter periculum ignis amota fuit camera juxta capellam Infirmariae; quam qui iterum reaedificat, [Page 509] hoc eveniat ei quod reaedificanti Jerico legitur Josue imprecatum. vii. Cal. Octobris Episcopus Godefridus visitavit curialiter. vi. Cal. Decembr. Abbas Westmonasterii Willelmum de Ledeburi Priorem Majoris Malverniae deposuit; cui successit Ricardus de Eston, qui erga Willelmum de Wykewone aliquando extitit ingratus. vii. Cal. Februarii dedimus Vicariam de Gimele Simoni de la Frithe Capellano. Quia bestiae sylvae transeuntes terminos Herefordenses frequenter ibant & non revertebantur; Gilbertus Comes Gloucestriae super Malverniae montes fossatum fecit. iv. Idus Martii praesentavimus ad Ecclesiam Omnium Sanctorum Willelmum de Werministre. ii. Non. Martii M. Robertus de Fangef Archidiaconus Gloucestriae obiit apud Voxhole; & xvi. Cal. April. sepultus fuit Wigorniae ante altare S. Crucis in Ecclesiâ Cathedrali. Illis diebus juxta Wroccestre in loco quidem Bilebury per quendam incantatorem Diabolus coactus cuidam puero apparuit; & urnas & navem & domum cum immenso auro ostendit. Ecclesia de Bernwelle ictu fulguris cremabatur. vii. Cal. Aprilis Monasterium de Middeltoun in Wiltechire ignis consumpsit.

Anno MCCLXXXVIII. octavo Cal. Maii ignis veniens de incendio pistrini & bracini Ecclesiae Persorensis clocherium primò invasit, & totam ferè cremavit Ecclesiam, & de villâ plusquam xl. mansiones. Tanta fuit copia frumenti & raritas monetae; quòd quarterium vendebatur pro xviii. denariis. Die S. Jacobi in nundinis S. Botulfi ignis multorum mercatorum bona consumpsit. Pluribus expensis est facta domus beverensis; Antè fuit camera, sic parva capella coquina. xiv. Kal. Octobr. Episcopo Godefrido celebrante Ordines apud Westburie, Thomas de Wich. Cantor Wigorn. secundùm consuetudinem antiquam vocavit vocandos. Sed Johannes Ebroicensis Archidiaconus Gloucestriae nepos Episcopi asserebat idem officium ad se pertinere. Unde innuente Episcopo Cantor violenter expulsus à Cancello fuerat; & statim appellavit pro statu Ecclesiae Wigorniensis. ix. Cal. Octobr. apud Oxoniam in Prioratu S. Benedicti generale Capitulum extitit Monachorum. Per idem tempus [Episcopus] nitebatur Ecclesias Maneriorum suorum annectere ad Praebendas de Westburie. x. Cal. Januarii quibusdam Fratribus profitentibus, sicut mos est, in praesentiâ Domini Godefridi Episcopi, post Missam Stephanus de Witton Commonachus noster porrexit Episcopo literas inhibitorias; ne pendente in Curiâ Cantuariensi hujus appellationis negotio quicquam in partis praejudicium appellantis attemptaret. Et statim appellavit idem Stephanus Sedem Apostolicam, & pro tuitione curiam Cantuariae. Post haec mox Episcopus intravit Capitulum, & sic incoepit: Ego huc veni, ut corrigerem excessus cotidianos. Cui respondet Prior: Non pertinet ad vos Pater. Et Episcopus: Nonne facitis mihi professionem? Et Prior: Non, sed Deo & Ecclesiae. Et iterum idem Stephanus appellavit; ne Episcopus tractando seu etiam aliqualiter faciendo contra ipsorum consuetudines & compositionis vim, seriem vel effectum. Deinde donationem factam de Archidiaconatu Wigorn. sede Romanâ vacante revocavit; quia illam Dominus Papa infirmavit. v. Idus Novembr. dedimus Ecclesiam de Bradewas Domino Waltero le Ster. vi. Idus Januarii Procurator Domini Francisci Archidiaconi Wigorn. installatus fuit post Vesperas per Nigellum le Waleys. iii. Idus Januarii Prior & sui non obtentâ pace & quiete, coram Episcopo renovaverunt provocationes & appellationes. xix. Cal. Februarii venit Episcopus cum suis ad ostium Capituli, petens ingressum ad corrigendum excessus cotidianos. Cui Prior respondit: Domine Pater ingredere secundùm compositionem in nomine Domini; & secundùm quod vos hactenus fecistis & antecessores vestri. Sed Episcopus noluit. Propterea appellavimus, & copiam ei dedimus. Post haec Episcopus appellavit; sed nobis copiam negavit. xvii. Cal. Februarii misit Episcopus Clericos suos cum sigillo suo; & concessit [Page 510] omnia spiritualia esse in eo statu in quo fuerunt xv. Cal. Octobr. hoc est pridie antequam Cantor expulsus esset apud Westbury, & compositionem antiquam stare in robore suo, & omnia mota causâ litis perpetuò non moveri, & mediantibus xl. marcis temporalia de Alveston suo tempore dimittebat; & per suum manifestè testabatur se ibi de amerciamentis tenentium Prioris nihil unquam per ministros suos recepisse. Sequitur de liberatione Principis Salernitani.

Anno MCCLXXXIX. tertio Nonas Junii obiit Johannes de Fernley Officialis Wigorn. ii. Non. Junii apud Bremesgrave Episcopo ibidem celebrante Ordines, non permisit Cantorem exercere officium suum; immemor pacis factae, quam credimus esse Wallicam & inanem. Ante Pascha apud Bredone thesaurus Episcopi diminuebatur per fures usque ad valorem cc. marcarum. Die S. Jacobi M. Galfridus de Norwico consilio nostro adhaesit. iii. Non. Augusti Episcopus Godefridus extorsit à nobis ad Sacristariam Capellam de Graftone, quam recuperavimus in curiâ Regis, non allocans nobis pro laboribus & expensis, quae per veram computationem ad cc. libras ascendunt per vii. annos placitando. ii. Idus Augusti post continuam moram trium annorum in transmarinis partibus Rex Edwardus & Regina applicuerunt apud Douram. A vi. Non. Julii usque ad iii. Cal. Augusti pro majori parte tempus pluviosum extitit & ventosum. Die S. Aegidii contra adnexionem Ecclesiarum ad Praebendas de Westbury Bulla venit. vi. Idus Novembr. apud Radinges dicta Bulla coram Judice ...... fuit audita. xvii. Cal. Januarii Willelmus de Braci fuit sepultus apud Malverniam Majorem. Miracula multa Deus ostendit in Capellâ de Abendon; quam Edmundus Comes Cornubiae praecedenti anno admonitus in somnis aedificavit in loco, ubi B. Edmundus Confessor communem accepit nativitatem. iii. Idus Februarii habuimus diem apud Radingam; sed Decanus Eveshamiae, qui fuit Judex delegatus, non venit, sed literam excusatoriam illuc misit. Kal. Martii corpus cujusdam civis Wygorniae nomine H. Poche, resistentibus Fratribus Minoribus multis, Sacrista vi obtinuit, & in coemiterio nostro tradidit sepulturae. vi. Non. Martii Henricus de Culdewelle Abbas Persorae obiit in manerio suo quod Leye ab incolis nunoupatur. xiv. Cal. Aprilis eidem successit Willelmus de Leya Celerarius ejusdem domûs; & fuit benedictus in Abbatem apud Withindon. Sacrista noster habuit capam ejus de baudekin & vestimentum de serico cum arboribus. Remisimus ei exhibitionem Conventûs propter combustionem Ecclesiae illius. Nonis Martii G. portavit literas Regis & Reginae & aliorum Magnatum; ut nos confirmaremus adnexionem Ecclesiarum ad Praebendas de Westburie. iii. Idus Martii Joiosa uxor Roberti de Mortuo-mari juxta eundem ad altare SS. Simonis & Judae traditur sepulturae. xv. Cal. April. Rex Edwardus declinans Monachos Eveshamiae tanquam immunditias, apud Offenham fecit moram. Et xiii. Cal. April. Rex venit ad Feckeham, & xi. Cal. April. venit Wigorniam, cum processione ab Episcopo & Conventu susceptus. Et in crastino Missâ solemni de S. Wlstano auditâ, apud Humelton comedit, & ad Feckeham rediit. Item Vigiliâ Annuntiationis inquisitionem cepit de toto Comitatu; & Forestarios & quosdam alios de venatione indictatos incarceravit. Memorandum quòd Fratres Minores mendaciter nos ad Archiepiscopum accusabant, quòd à nobis fuerunt graviter caesi & vulnerati: & ad aures Regis pervenit hujusmodi rumor falsus. Per idem tempus de sepulturâ taliter fuit ordinatum. In Cathedrali Ecclesiâ post Missam dictam pro mortuo, proviso quòd Ecclesia nihil perdat, si Fratres Minores possunt legitimè probare quòd corpora sibi sunt legata, ea liberè ad suam efferant sepulturam. Archiepiscopus accusantibus Fratribus pro eis nostro Episcopo haec verba scripsit; quòd Monachi spoliis & plagis cum aliis injuriis in facto cujusdam funeris ab eis contra justitiam ablati ipsos nequiter [Page 511] & crudeliter gravaverunt. Et addidit: Nos non intendimus istam nequitiam dimittere incorrectam; qui plagas Fratrum nec debemus nec possumus sine lacrimis tolerare.

Anno MCCXC. Quarto Cal. April. unusquisque indictatorum de venatione invenit sex plegios coram Hugone de Turbervile, qui eum manucaperent in periculo corporum suorum & omnium rerum veniendi coram Rege Nonis Aprilis apud Wodestoke, quae die fuit tunc feria iv. in ebdomadâ▪ Paschae, Regis judicium vel misericordiam audituri. Sed quia non fuit alia judicii aequitas nisi Regis voluntas; taxata fuit Episcopi redemptio ad D. marcas, & Prioris ad cc. Die Martis in hebdomadâ Pentecostes x. Cal. Junii nuncii nostri amicis procurantibus convocati fuerunt coram consilio Regis; ubi vivâ voce exposuerunt damna & pericula quae possent contingere Ecclesiae Wygornensi, si Ecclesiae pertinentes ad donationem Episcopi in Ecclesiâ de Westburi essent Praebendales: & lecta carta S. Wlstani, ubi jacta fuit ejus maledictio quâ innodantur qui à Monachis auferunt illum locum. Rex personaliter ad Consilium venit, nunciis interim recedentibus. Rex audito negotio & intellecto, nuncii revocantur. Tunc coepit Cancellarius tepidè exponere Regis voluntatem. Sed Rex hoc intelligens, proprio ore nunciis sic respondit. Bene vellem, si vos velletis, Ecclesias fieri Praebendales. Sed damnum Ecclesiae vestrae nolo. Facite quod vobis videbitur expedire. Praeterea Consilium Regis intelligens omnes Praebendas Lincolnienses praeter v. in manibus esse Romanorum, & Archidiaconatum Wigorn. similiter, & sic quae possent ad Regem fortè spectare tempore vacationis ad Papam devolvi, non adquievit; quòd Ecclesiae quae quoquam modo ad Regis donationem possent venire, fierent Praebendales. Et Gilbertus Comes Gloucestriae ait. Ecclesiae pertinent ad Baroniam; ideo status Ecclesiarum non potest mutari plusquam Baroniae. Pridie Cal. Maii idem Comes Johannam filiam Regis duxit uxorem. viii. Idus Junii venerunt nobis literae de Curiâ Romanâ de Archidiaconatu tenendo ad firmam pro xc. marcis; & in Festo S. Johannis Baptistae coepimus, &c. Rex habens custodiam H. de Mortuo-mari, praesentavit Priori Johannem Gunni ad Ecclesiam Omnium Sanctorum, & Prior Episcopo; & x. Cal. Julii accepit administrationem. vii. Idus Julii Johannes filius Ducis Brabanciae duxit uxorem Margaretam filiam Regis Angliae. vi. Idus Julii de facto non de jure installati fuerunt apud Westburi Nigellus Walensis, Johannes de Redberne, Johannes de Bereford. v. Idus Julii apud Abindon Monachorum fuit Capitulum generale. Literae Archiepiscopi venerunt ad Episcopum, jubentes eum corpus H. Poche exhumatum Fatribus Minoribus reddi sepeliendum; aut Priorem & Conventum citare, quòd proximo die juridico ante Ad Vincula S. Petri coram Archiepiscopo ubicunque esset comparerent; & eos qui manus violentas in Fratres injecerunt. Vigiliâ S. Jacobi Godefridus Episcopus personaliter cepit inquisitionem; & per Clericos & Laicos juratos invenit, quòd ultima voluntas defuncti fuit in coemeterio B. Mariae sepeliri: & quòd nullus Fratres per malum tetigit, sed turbâ comprimente ad cumulos fimi offenderunt & ceciderunt. In crastino S. Jacobi in viâ publicâ juxta Herforton Priore transeunte, Forestarii à garcionibus ejus arcus & sagittas abstulerunt, & ex utrâque parte cornibus ululabant; & ad hanc injuriam▪ patria convenit. iii. Cal. Septembr. ignis exiliens de carbonibus negligenter extinctis Ecclesiam S. Andreae de Wichio & majorem partem villae incendio conflagravit. Kal. Octobr. M. Willelmus de Luda consecratur in Episcopum Elyensem. vii. Idus Novembr. Episcopus Godefridus cum cxl. equis venit; & per tres dies visitavit cum magnâ multitudine, procuratus primo die tantùm. In camerâ Prioris cubavit. Secundo die pro statu suo & Conventûs Prior appellavit. Quartâ die Episcopus iratus discessit; quia injustis Praebendis de Westbury majores Ecclesias Episcopatûs per sigillum nostrum noluimus adnectere [Page 512] & confirmare. iv. Cal. Decembr. Elianora Regina obiit; & Londoniis xvi. Cal. Januarii sepulta fuit. Die S. Luciae Officialis Archidiaconi Priorem monuit per literas Archiepiscopi; ut infra xv. dies funus H. Poche Fratribus redderetur, aut ex tunc Prior & majores de domo suspenderentur. Hinc fuit provisum & per Fratres mendaces firmiter promissum; quòd clam cum qua possent modestiâ cadaver asportarent. Sed vice versâ in crastino S. Thomae Apostoli cum magnâ pompâ & tumultu, privilegium suum populo maternâ linguâ exponentes, & omnes quos poterant ad spectaculum invitantes, ad confusionem nostram per magnam plateam cum cantu tumultuosè illud efferebant. Nonis Martii W. Poenitentiarius & H. de Cornera per praeceptum Godefridi Episcopi cineres populo dederunt, & poenitentes emiserunt; Priore interim in Capitulo Conventui praedicante. Sed postea cineres Prior benedixit, & Conventui dedit; nec de officio Episcopi se intromisit. iii. Idus Martii Edwardus Rex pro animâ Reginae nuper mortuae c. marcas nobis misericorditer perdonavit: & cogitans Scotiam subjugare, in antiquis Cronicis de jure Regum Angliae quaesitum & inventum est. x. Cal. April. litera Episcopi patens venit; in qua nobis multa inusitata & praejudicialia patuerunt; contra quam per tabellionem statim fuerat appellatum.

Anno MCCXCI. Tertio Cal. Maii contra gravamina Godefridi Episcopi eidem literam misimus inhibitionis. Villam & Ecclesias Lichfeld. & habitationem Fratrum Minorum, excepto Clauso & Ecclesiâ Canonicorum, ignis combussit. Die vi. Maii scripsit nobis Godefridus Episcopus nescio quid cogitans, quòd in crastino veniret ad nos de arduis negotiis statum nostrum & ordinem tangentibus tractaturus; & venit. Sed mediante Roberto Burnel Bathoniensi Episcopo tunc Cancellario, Episcopus noster statuta, quae nos sub poenâ excommunicationis observare jusserat, per sententiam revocavit. Et ut omnes lites hinc inde usque ad finem mensis Octobris sub spe pacis quiescerent, provisum est. Tunc confirmavimus scriptum inter Episcopum Wigorn. & Comitem Gilbertum Gloucestriae de fossato Malverniae; in quo dicitur quòd Vigiliâ Assumptionis duo dami & Vigiliâ Nativitatis Domini duae damae dabuntur Episcopo annuatim; & nobis idem dabitur Sede vacante. v. Idus Maii Johanna Comitissa Gloucestriae peperit filium à Bathoniensi baptizatum; cui nomen imponitur Gilebertus. ii. Idus Maii apud Kemesey coram Episcopo Bathon. Episcopus Wigorn. statuta malitiosa cassavit, adnullavit & revocavit, & concessit quòd Prior & Conventus ab exactione scutagii de Toteston & de Lanverne sint immunes; & super hoc ipsis faciet omnem securitatem, quam sciverint providere. iv. Idus Junii in Hiberniâ apud Corc. Fratrum Minorum fuit Capitulum generale; ubi Fratres Hibernenses venerunt armati cum quadam Bullâ; pro qua ortâ contentione contra Anglicos pugnaverunt, & multis mortuis & vulneratis hinc inde, Anglici tandem urbis auxilio cum Ordinis scandalo superabant.

Bullae Papales sunt Fratribus exitiales.

Qui quondam mites, faciunt nunc praelia, lites.

v. Cal. Julii Regina Alienora mater Regis apud Ambrebury obiit Sanctimonialis; & iv. Idus Septembr. Rege praesente & multis Praelatis Augliae ibidem sepulta fuerat cum honore. Nonis Augusti praesentavimus ad Ecclesiam de Humelton Magistrum H. de Raggeleye. Rex personaliter apud Bergevein inquisivit per xxiv. veritatem de Castro, quod rebellante Comite Herefordiae Comes Gloucestriae per vim construxit. Citò post hoc Rege transeunte per Herefordiam, Justiciarii illius de majoribus Herefordiae fecerunt judicium: sed justitiam Deus novit. v. Idus Novembr. Rex Edwardus venit Wigorniam. In crastino S. Martini Rex discessit versùs Fladebury. Dedimus ad petitionem [Page 513] Regis cuidam servienti suo per nostras literas victum & vestitum. Papa concessit Regi decimam omnium spiritualium secundùm verum valorem per vi. annos in subsidium Terrae Sanctae. Die S. Luciae innotuit nobis, quòd Episcopus Godefridus contra statum Capituli nostri Bullam pessimam impetravit. xix. Cal. Januarii dedimus Ecclesiam de Pakinton cuidam, cujus nomen & mores & faciem ignoramus. Prior factus fuit custos obventionum collectarum ad Terram Sanctam à Concilio Lugdunensi usque nunc & per vi. annos qui sequuntur in Episcopatu Cestriae & Wigornensi. vi. Idus Januarii Fraude Capellani caput asportatur Alani. Die xiii. Februarii Archiepiscopus celebravit Concilium Provinciale; qualiter Terra Sancta recuperari valeat, & recuperata in posterum conservari. Et si Fratres Hospitalis S. Johannis & Fratres Militiae Templi Hierosolymitani ad unius Ordinis unitatem seu religionis unionem auctoritate Apostolicâ sint uniendi. Et decrevit, quòd quilibet Episcopus, quod melius & efficacius sibi videbitur, in scriptis mittat auditoribus assignatis; & ipsi de omnibus consiliis inter se eliciant quid Archiepiscopus Domino Papae potuerit pro consilio destinare. Rex actor & judex libertates decrevit suas esse, quas Marchienses & patres eorum habuerant ab atavis. vi. Idus Martii Rege procurante Papa misit quosdam, qui inquirerent verum valorem nostrorum temporalium undecunque. Liberiores nobis fuerunt Pharaonis Aegyptii sacerdotes. Gen. xlvii. Joseph subjecit omnem terram Pharaoni praeter terram sacerdotum. En ut cernitis, & nos & terram nostram Pharao possidet.

‘Edwardus Dei gratiâ Rex Angliae, Dominus Hiberniae, & Dux Aquitaniae, dilectis sibi in Christo Priori & Conventui Wigorn. salutem. Mittimus vobis sub sigillo Scaccarii nostri praesentibus appenso transcripta quarundam literarum quae in Thesaurariâ nostrâ resident tenorem qui sequitur continentes.’ A tuz iceaus ki ceste lettre verrount, &c. Literas vide apud Florilegum ad annum 1291.

Anno MCCXCII. duodecimo Kal. Maii in parte aquilonari principalis altaris ad detrimentum fundamenti Ecclesiae M. Johannes habuit sepulturam. Fratres de Papâ Nicholao & de Archiepiscopo Johanne Cant. sic dicebant: Solem & Lunam sub nostro habitu nos habemus. Sed iv. Non. April. Sol cognovit occasum suum. v. Non Maii obstaculum navium cum serurâ in gurgite de Teukesbury patria delevit. Die S. Trinitatis per violentiam Processionum compugnantium sanguis in Ecclesiâ fundebatur; & tamen ut creditur non tetigit pavimentum; quod demum viii. Idus Junii nobis innotuit manifestè; qui post hoc simplici corde in Ecclesiâ celebrabant, à celebratione abstinuerunt, donec cum eis Episcopus dispensâsset. Et ecclesiasticum officium totaliter in Capitulo dicebatur usque ad Vigiliam B. Barnabae, quando Episcopus pollutam Ecclesiam purificavit. v. Idus Junii, sc. in Translatione S. Benedicti, per Nicholaum Sacristam templi facies adornatur, ponendo tabulas ex utrâque parte imaginis Matris Dei, continentes multarum imaginum pulcherrimam comitivam.

Lux magis est clara, quo major ponitur ara.

Et stat in altari frons sine fronte pari.

Miracula inchoata in die S. Trinitatis ad tumbam Adae Monachi Gloucestrensis, ad honorem nominis Christi fidelium excitant devotionem. Praedicatores & Minores mali interpretatores caveant, ne in hoc facto jure dici debeant Antichristi. Die Assumptionis B. Mariae obiit M. Radulfus de Pirie. xv. Cal. Septembr. dedimus Ecclesiam de Wlvardelew Magistro G. de Norwys. v. Cal. Septembr. Capitulum concessit M. Thomae de Lughore pensionem xl. solidorum, donec providerimus in beneficio competenti. Ad Festum [Page 514] S. Michaelis apud Norham Capitulum generale Monachorum fuerat celebratum; & iterum erit Oxoniae anni circulo evoluto. vii. Cal. Novembr. Robertus Burnel Episcopus Bathoniae obiit Cancellarius, Regi tam utilis, plebi tam affabilis, omnibus amabilis; vix nostris temporibus illi similis invenietur. iv. Cal. ejusdem dedimus Ecclesiam S. Martini Waltero de Kemesey Clerico Episcopi. Die S. Clementis fuit Robertus Episcopus Bathon. in Ecclesiâ Wellensi tumulatus: & Johanna Comitissa Gloucestriae in castro de Kaerfili post partum filiae purificata. In crastino S. Nicholai Johannes de Peccham Archiepiscopus Cant. apud Mortelake mortem invenerat temporalem; & xiv. Cal. Januarii cum suis antecessoribus habuit sepulturam;

Sol obscuratur, sub terrâ Luna moratur;

Ordo turbatur, stellarum lux hebetatur.

Die S. Johannis Apostoli apud Theokesbury venit spiritus procellae cum tonitruo & fulgure vehementi; ex quibus ignis comburens & non illuminans exiit, & combussit Clocherii summitatem. Hoc anno Justiciarii itinerantes natione Aquilonares, sc. Johannes de Berewyk & alii, in aestate apud Herefordiam, & in hyeme apud Salopesbiriam placitabant; & post natale Domini apud Lichfeld incoeperunt; sed ad Staffordiam fuerant revocati. Eo tempore Hugo de Crasingham & Willelmus de Mortuo-mari Clericus & alii natione Occidentales in partibus Aquilonis Justiciarii extiterunt. Idibus Februarii M. Robertus de Winchelseye Archidiaconus Estsexiae in Cantuariensem Archiepiscopum fuerat electus.

‘Mun Seignur Sire Edward Rey de Engleterre è sovereyn seignur du Reaume de Escoce, jeo Johan de Baillol Reys de Escoce devenk vostre homme lyge de tot le reaume de Escoce oue les aportenaunses, e od kant ki apent le quel ieo tenk e dey e dreyt e cleym pur moy e pur mes heyrs Reys de Escoce tenyr heritablement de vus e de vos heyrs Reys de Engleterre de vie e de membre e de terrien honur countre totes gens ki poent vivere ou mourir: e le Reys le receit en la furme sauue seon dreyt e le dreit autri. i. cest homage fu fet au Neof Chastel sur Tyne en Engleterre le jour Seint Estienne, le an de grace MCC.’ nonante e deus, e du regne le Reys Edward XXI.

Anno MCCXCIII. decimo sexto Cal. Junii M. Willelmus de Marchia in Bathoniensem Episcopum consecratur. Barones quinque Portuum dolentes socios suos à Normannis truncatos, inter canes suspensos & excoriatos, Idibus Maii cum homicidis navale praelium commiserunt, & interfectis bellatoribus & nautis navium CCXLVi. cum praedâ maximâ victores Anglici redierunt: per multitudinem navium numerositas interfectorum poterit cogitari. Londonienses per caedem civium & direptionem rerum & libertatum se offendisse quondam Regem vel propinquos ejus possunt infallibiliter aestimare. Nam Daviticam offensam contra Joab & Semei Solomonis sapientia vindicavit. Cùm Thomas Monachus in Curiâ Romanâ vi. annos & amplius continuâsset; xvi. Cal. Julii rediit debilitatus, & gravatus quòd sede Romanâ vacante ejus mora inutilis videbatur. iii. Non. Septembr. Altare splendidum splendidius efficitur per appositionem tabulae Passionis. xv. Cal. Octobr. quia in arenti terrâ stat Ecclesia de Wlvardeley; dedimus Magistro G. de Norwiko Ecclesiam de Overebury, quae irriguam terram habet. xii. Cal. Octobr. apud Bristolliam Edwardus Rex Henrico Comiti de Barres Elianoram filiam suam primogenitam dederat in uxorem: & Archiepiscopus Dubsinensis ecclesiasticum officium adimplevit.

Mos hujus terrae non est confessa referre.

Funus Walteri super hoc vult testis haberi.

[Page 515]Qui existens Lector Fratrum Minorum Herefordiae, cujusdam viri confessionem audivit, & eam detexit. Unde postea confitens erubuit, & in irâ Fratrem illum cum secure in capite percussit, & ei imposuit silentium sempiternum. v. Idus Januarii dedimus Ecclesiam de Wlvardeley M. Willelmo Hondsum de Gloucestriâ. Die xvi. Februarii venit Clericus Regis cum oblatione Regali, & obtulit B. Wlstano monile aureum & ad magnum Altare duos pannos aureos; quia tunc Rex cogitaret quòd transiret in Franciam festinanter. Eodem die Capitulum ordinavit, quòd qualibet hebdomadâ pro Rege tres Missae celebrentur de S. Wlstano, donec Rex ad Angliam prosperè rediret.

Gallorum levitas Germanos justificabit.
Italiae gravitas Gallos confisa necabit.
Gallus subcumbet Aquilae victricia signa.
Mundus adorabit: erit urbs vix Praesule digna.
Constantine cades & equi de marmore facti,
Et lapis erectus in alta palatia Romae.
Terrae motus erit. Quae non procul auguror esse.
Mille ducentenis & nonaginta sub annis
Et tribus adjunctis, consurget Aquila grandis.
Papa citò moritur; Caesar regnabit ubique;
Sub quo cessabit tunc vana gloria Cleri.

Anno MCCXCIV. Regem Angliae absorbuit immoder [...]tus amor mulieris Gallicae & neptis propriae; cui incauti internuncii promittebant, quòd si Regem Franciae cum Gasconiâ feofaret, illam mulierem cum Gasconiâ feofatam reciperet, ut optavit. Sed Rex Anglorum fraudem Gallicam non advertens, contra consilium suorum fidelium, & praecipuè Johannis de Langeton Cancellarii, his diebus per Cartam sigillo suo signatam de Gasconiâ Regem Franciae feofavit. Sed non multò pòst Rex Franciae omnia quae Rex Angliae in transmarinis partibus habuit, proprio judicio abstulit violenter. Haec est causa, quare Rex Angliae indignabatur, sc. à muliere se contemni & Francorum fraudibus se decipi vel deludi. Circa Pentecosten habito consilio cum suis militiam electam cum multitudine peditum & classe terribili; ut Francorum superbiam flammâ & ferro mediantibus edomaret. Sed erat eis ventus contrarius; & ferè usque ad Assumptionem in partibus de Portesmuthe exercitus morabatur. Et haec interim contigerunt. xix. die Junii edictum, quòd indictati de latrocinio vel de morte hominis vel de Forestâ & de feloniâ qualicunque vel proscripti, qui possent salvos manucaptores per se vel per amicos invenire, qui Regis exercitum versùs Vasconiam vellent sequi; Rex quantum in se est concedit omnibus talibus pacem suam. Scito per ministros Regis summâ saccorum lanae diligenter scrutatâ in Angliâ & inventâ, Rex decrevit, quòd de singulis saccis lanae approbatae v. marcas, & de sacco communis lanae iii. marcas Regi redderent venditores. Die iv. regii scrutatores in omnibus locis suspectis scrinia signabant, ubi maximum depositum putabatur. Rex Angliae sciens quia victoria de coelo est, per literas petiit, quatinus ab omnibus sic oretur, ut Regis Regum dextera assumptum negotium sic disponat, quatinus Deo cedat ad gloriam, & ad regni Angliae commodum & honorem. Rex noster per nuncios solemnes misit Regi Alemanniae lx. mille libras; ut ejus esset amicus & inimicis ejus totaliter inimicus. Et eundo his rebus prosperè peractis, redeundo cùm essent naves Angliae cxl. Gallici cum navibus ccxx. cum eis navale praelium commiserunt. Et xix. die Julii Gallicis illis interfectis, & xl. navibus submersis, cum clxxx. navibus captis, victores Anglici redierunt. Sed quia quosdam socios optimos amiserant, non fuit victoria sine luctu. Primâ die Septembris Rex venit sero ad S. Wlstanum, [Page 516] & à Conventu audivit solemnes versus de ipso Sancto, & Missam in crastino Episcopo celebrante. Et obtulit ad tumbas iv. firmacula aurea cum vi. marcis; & versùs vesperam rediit ad Persoram. Die xix. Septembris Rex habuit colloquium Londoniae cum omnibus Episcopis & Archidiaconis & Abbatibus; & Clerus ibi similiter habuit Procuratores. Ubi licèt inviti omnium bonorum suorum medietatem Regi publicè concesserunt. Et tale edictum fuit propositum; quòd quicunque huic exactioni contradicerent, à regno & Regis gratiâ fierent alieni. Die xxii. M. Willelmus de Monte-forti intrando ad Regem subitò cecidit & exspiravit. Wallicis videbatur, quòd nimis opprimebantur custodibus Anglicanis. Convenerunt igitur xxix. die simul; & omnes Anglicos, quos apprehendere poterant, cum mulieribus & parvulis peremerunt. Idibus Octobris convenientibus nobis in unum, omnia onera portabilia & importabilia libenter suscepimus; quando ix. Fratres cum Priore de subtractione providè pròvidebant, praeter diminutionem panis cotidiani, quem nobis B. Wlstani sanctitas dereliquit, qui communiter dicitur quòd hoc non fieret anathemate interdixisse. Die xxi. Novembris Rex Edwardus venit Wigorniam, & die S. Katerinae Missam audivit de S. Wlstano Priore celebrante; & in crastino versùs Cestriam iter sumpsit. Die viii. Decembris Walenses cum igne & armis undique hostiliter Rex invasit. Circa idem tempus Rex cepit decimam bonorum omnium liberorum, & sextam partem Ecclesiarum infra x. marcas aestimatarum; & de propriis maneriis & de civibus & mercatoribus idem fecit. x. Cal. Januarii M. Willelmus de Gloucestriâ Ecclesiam de Wlvardeleye resignavit; & in Kalendis ejusdem repraesentatus fuerat ad eandem. M. Robertus Electus Cantuariensis à Domino Papâ invitis Fratribus Minoribus consecratur; & applicuit apud Gernemuthe primâ die Januarii, ut audivi. vi. Idus Januarii Episcopo in grabbato apud Hercelbun decumbente, Thomas de Hundelep & Thomas de Wich. provocationes & citationem Curiae Cant. super Praebendis & aliis graviminibus coram eo publicè innovabant. Die xiii. Februarii Comes Herefordiae cum aliis Nobilibus & patriae Comitivâ amovit obsidionem Wallensium circa Castrum de Bergeveni, & terram eorum combussit, & maximam praedam abduxit, & populum sine numero intersecit. Die v. Martii Willelmus de Bello-campo Comes Warewik commisit bellum cum Wallensibus in loco qui dicitur linguâ eorum Meismeidoc; & prostravit ex illis de nobilioribus DCC. viros, praeter submersos & lethaliter vulneratos. Sed Madocus Ap Lewelin eorum Princeps cum dedecore vix evasit. Sequuntur res Anglorum in Vasconiâ hoc anno gestae.

Anno MCCXCV. Rex post Pascha cum septies ....... navibus bellicis intravit Angleseyam; & eodem tempore cum his qui oderunt pacem erat pacificus, recipiendo xi. millia Wallensium ad pacem suam. Sed voluntas Regis indeterminata Wallensium pax fuerat illâ vice. Tunc fundato Castro, quod vocatur Beaurmareys, & deputatis ibi custodibus, superiores partes Snoudoniae pertransivit. Deinde mandavit Domino Willelmo Comiti Warewik, quòd in partibus Meronnith sibi occurrat. Et Comes in manu validâ xiii. die Maii de Mungomeri movit castra. Transeunte Rege ad partes Walliae meridionales, Abbas de Stratflur stultè promisit Regi, quòd certo die & loco Comitatum de Cardigan adduceret ad pacem Regis. Sed Rege cum exercitu armato diutissimè expectante, ibidem de Wallensibus nullus venit. Ideo iratus dixit: Accendite, accendite. Et sic ignis qui nunquam dicit, Sufficit, similiter Abbatiam & patriam involvebat. Postea Morgan, qui illius patriae Princeps dicebatur, Comite Warewik ducente, cum DCC. viris venit ad pacem Regis. Die xxix. Maii, qui tunc fuit dies Trinitatis, ignis negligenter ad vesperas deportatus habitaculum Fratrum Minorum Staffordiae totum crudeliter examinavit. Die viii. Junil Walterus Persona de Tredinton [Page 517] obiit. v. Cal. Julii venerunt Londonias Praenestinus & Albanensis Episcopi Cardinales cum multâ comitivâ; sed signa Papalia non habebant. Die iv. Julii Rex misit Johannem Buceturte versùs Vasconiam ducentem xii. millia peditum electorum. Die xx. Julii Rex & sul manè Wigorniam navigio venerunt; & die eodem vesperas, & in crastino Missam de S. Wlstano fecit solemniter decantari: & obtulit firmaculum xi. marcarum B. Wlstano, & unum c. solidorum B. Oswaldo, & duos pannos nobiles ad altare. Deinde post Missam Rex flexis genibus coram S. Wlstano, astante Priore & Cantore, dixit: Quid retribuam B. Wlstano pro omnibus, quae suis sanctis precibus retribuit mihi? Hoc exiguum voveo coram Deo & Sanctis ejus, sustentationem trium Monachorum & duorum cereorum coram Sancto ardentium, cùm providebitur meis sumptibus adquietabo. Duo nuncii Domini Papae duplicem Procurationem sc. vi. marcas ubicunque Ottobonus procurationem habuit, exigebant. Gallici portum de Dovere invaserunt, & partem combusserunt, multa asportaverunt, foeminas rapuerunt, Monachum infirmum occiderunt, & recesserunt. Sed iterum redierunt, ut facinus ampliarent; & sic cc. de sociis suis amiserunt, praeter eos quos absorbuit aqua maris. Ultimo die Julii Madocus Ab Lewelin ducente Domino Johanne Haveringe venit cum suâ familiâ ad pacem Regis. Eodem tempore Conan apud Brekenoc, fingens se esse leprosum, capitur & Regi mittitur; qui reclusit eum, non tamen vii. diebus, sed donec posset inter lepram & lepram discernere secundum legem. Ad Vincula S. Petri Rex tenuit Parliamentum Londoniis; ubi uterque Cardinalis pro guerrâ, quae orta est inter Regem Angliae & Regem Franciae, de pace publice praedicavit. Quibus Rex respondit; quòd adquiesceret paci, quae idonea sibi & suo esset regno: sed quòd confoederatus fuit Regi Alemanniae, ideo sine ejus assensu contra suum honorem esset pacem concedere sive treugam. Deinde auditis gravaminibus regni Angliae, Cardinales cum Clericis Angliae ad Regem Franciae redierunt; & alii nuncii Regi Alemanniae mittebantur. Die xiv. Septembris apud Hereford Conan, unus ex quatuor Ducibus Wallicorum qui infideliter portabant arma contra Regem, equis ad suspendium trahitur sub cratem. Thomas de Turbervile miles de familiâ Regis convictus fatebatur, quòd Rex Franciae promisit ei Walliae principatum, si Regem & regnum perderet Anglicorum; & spospondit, & quaerebat opportunitatem saepissimè quomodo Regem interficeret; quod non permisit Deus. Ideo viii. die Octobris Londoniae per larvales homines teterrimos coram Judicibus ductus, dixit judicandus. In hoc negotio non sum solus. Et super corium bovinum tractus, ne concitò moveretur, nec Deum nec Sanctum aliquem invocavit; sed sine devotione & impoenitens suspendebatur. iii. Non. Octobr. dedimus Ecclesiam de Doddeham cum Capellâ de Kinthwyk Roberto de Barnebi, petente Priore, postpositis omnibus parentibus Monachorum. Die xxiii. Julii Episcopus Godefridus contulit M. Thomae de Stoke Ecclesiam de Kemesey, & M. Johanni de Evereus Ecclesiam de Tredinton, & M. Waltero Burdun Archidiaconatum Gloucestriae. Papa Bonifacius contulit Ecclesiam de Blokele Bartholomaeo de Ferentino vacantem per mortem Petri de Escoce, qui obiit Anagniae vii. Idus Augusti procurando Ecclesias Episcopi fieri Praebendales contra commodum Ecclesiae Wigorn. Die xiii. Novembr. Robertus de Clifford duxit uxorem filiam Thomae de Clarâ neptem Comitis Gileberti. Post diem Animarum iv. Monachi cum Ricardo de la Linde Clerico testes fuerunt recepti & examinati Londoniis in Ecclesiâ B. Mariae de Arcubus ad probandum, quòd Episcopus Ecclesias de patronatu suo in Ecclesiâ de Westburie praebendavit. Et ad Festum B. Katerinae idem fuit factum de vii. senibus & valetudinariis per Magistrum W. Brun Rectorem Ecclesiae de Lak in Ecclesiâ Wygornensi. Die vii. Decembris Gilebertus Comes de Clarâ & Hereford obiit; & xxii. die apud Teukebury cum patribus suis eum Godefridus [Page 518] Episcopus sepelivit. Die xxviii. Novembris Rex ad Archiepiscopum Robertum sic personaliter loquebatur: Vobis regratior de curialitate anno praeterito mihi factâ. Sed quòd vestro adjutorio plùs indigeo nunc quàm tunc; ideo peto, quòd sicut promisistis idem adjutorium ad guerram meam ulteriùs impendatis. Tunc Archiepiscopus habito consilio cum Clero bonorum Ecclesiae Regi decimam offerebat. Sed Rex hoc pro nihilo reputavit; & suos Justiciarios ad eos misit, qui minando consulebant ut Regi facerent voluntatem, & contradictorum nomina eis traderent. Tunc Archiepiscopus: Absit ut inter caput & membra divisio fiat ulla; ad unum & idem voluntas omnium inclinatur. Item Archiepiscopus dixit Praelatis Ecclesiae: Consulite de his; sed noscite quòd sine adjutorio se & vos Rex non potest defendere contra hostes. Responderunt: Juvabimus de periculo; quòd fortè Papa dicet; Clerus fovet illos, qui contra jura destruunt Christianos. Et illi: Regem nostrum sustinemus; qui repetit suum quod Regi tradidit infideli, sed regnum non appetit alienum. De difficultate, quòd per multas praestationes, sc. decimae, vicesimae, tricesimae & hujusmodi, Rex thesauros Ecclesiae exhausit. Et illi: Ideo Clerus minus praestare poterit istâ vice. Tunc Archiepiscopus de consilio Cleri Regi obtulit illud idem sc. decimam; hoc tamen addito, quòd si in sequenti anno bona pax non fuerit vel treuga de qua spes pacis concipi non potuerit, Regem secundùm quod potuerint adjuvabunt. Quam conditionem vultu placido Rex accepit. Rex constituit certos custodes super omnes possessiones ad transmarinos Monachos vel Canonicos pertinentes; & unicuique per hebdomadam xviii. denarios jussit dare. Et si in propriâ custodiâ res suas voluerint tenere; unusquisque vi. manucaptores, quorum quilibet xx. libratas terrae habuerit, Regi inveniet; quòd de extentâ rebus impositâ ad Regis Scaccarium fideliter respondebit. Die xv. Januarii apud Plimhuthe in Cornubiâ Edmundus germanus Regis & Henricus Comes Lincolniae cum xxv. Baronibus & mille equis coopertis & x. millibus peditum transfretabant. Die iii. Januarii Rogerus Episcopus Cestriae sepultus fuit apud Lichfeld; & plures ibi fuerunt, qui ad exequias illius funeris transactis xxx. annis libentiùs venissent. Die ix. Januarii M. Reginaldus de Henton familiares Clericos Episcopi juratos examinavit de Praebendationibus factis in Ecclesiâ de Westburi, reclamante Capitulo Wigorniensi. Die xi. Januarii obiit Nicholaus de Dumbelton; pro quo tenemur solvere annis singulis l. solidos Sacerdoti Saeculari celebranti pro animâ ejus, dum duraverint l. marcae, in quibus ei communitas tenebatur; & Eleemosinariae xii. librae remittebantur, ut fiat pro mortuo partitio secundùm conscientiam distribuentis. Ante Pascha Rex venit contra Scotos cum MMD. equis coopertis & xl. millibus peditum electorum. Tota lingua Walensium de Glamorgan elegerunt sibi Capitalem, viz. Rees ap Morgan; qui subitò coeperunt expugnare Comitem Gloucestriae; & castra de Morlers & Kenles & alia plura ceperunt & prostraverunt; & sic mota est guerra inter Comitem & homines suos. Item Rex penetravit totam Walliam juxta castrum de Morlers; omnes Walenses de dominio Comitis Gloucestriae Rex suscepit ad pacem suam contra voluntatem dicti Comitis; & dedit eis custodem Dominum Walterum Hackelute. Item Rex rediit de Suthwalliâ versùs Northwalliam; & à Northwalliâ iter arripuit versùs Londoniam pro adventu duorum Cardinalium, qui missi fuerant ad tractandum de pace inter Reges Franciae & Angliae; & responso accepto redierunt in Franciam. Item Rex Angliae cum maximo exercitu iter arripuit versùs Scotiam; quia Rex Scotiae contra homagium suum, quod fecerat Regi Angliae, adhaerebat Regi Franciae; volens prodere Dominum suum Regem Angliae de dominio regni Scotiae. Item Cardinalis Albanensis rediit de Franciâ in Angliam, & venit ad Regem apud Berewik in Scotiâ ad tractandum de pace.

[Page 519]Anno MCCXCVI. In die Paschae, qui tunc contigit die Annuntiationis Domini, Widonem filium Willelmi Comitis Warewyk cum multis aliis filiis Nobilium Rex accinxit gladio militari. Penultimo die Martii Rex civitatem Berewyk vi & armis superatam ante vesperam expugnavit; & iratus exercitus pro morte Ricardi fratris Comitis de Cornubiâ & pro quibusdam nautis interfectis, multos de civibus interfecit. Cùm audisset Comes Patritius, quòd uxor ejus & filii in castro suo de Donbar obsidebantur; cum ccccxxxvi. equis coopertis & vi. millibus peditum acceptis à Rege venit ut obsidionem Scoticam amoveret. Et ob iter audivit, quòd adversariis suiis redditum esset Castrum. Sed nihilominus castrum circumdedit obsidione. Et xxvii. die Aprilis Comes de Marinon & Alexander de Bailol cum M. equis, ex quibus quingenti fuerant ferro cooperti, & x [...]. millibus peditum super nostros de Scotiâ venerunt. Cum quibus commiserunt Johannes Comes de Warrenna & Willelmus Comes Warewik cum aliis Nobilibus Anglicanis, dimissis pueris regiis ad custodiam castri. Ad quos Ricardus Siward & Willelmus de Seint-Cler exierunt, sed non redierunt. Et commisso praelio Ingramum de Bailol & Episcopum de Aberden & Patricium de Graham cum multis Nobilibus & tribus millibus peditum per agros mortuos reliquerunt; & nullus de nostris cecidit, sed tantùm fuerunt duo milites vulnerati. Et obsessi Regi castrum in crastino reddiderunt; quod Rex Comiti Patricio redonavit; & nobiliores infra inventos suis fidelibus tradidit custodiendos, ut Comiti Warewik Comitem de Aseles, & sic de aliis. Edmundus frater Regis in Gasconiâ obiit, ducendo exercitum Anglicorum. Vi [...] magnae perfectionis & eximiae sanctitatis Dominus Philippus cognomento Aubin, Prior Ecclesiae Cathedralis Wygorniae, Nonis Julii obiit; & [...]um Abbas Eveshamiae vi. Idus postea sepelivit. Cui successit Symon de Wyre Subprior ejusdem domûs; quem iii. Idus ejusdem mensis praefecit Episcopus in Priorem. In mense Augusti Johannes quondam Rex Scotiae ductus Londoniis à Rege deputatam recepit comitivam, cum qua ab urbe potuit egredi & per spatia xx. leucarum per patriam spatiari. Thomas de Seggesberye Commonachus noster habens de pitanciâ nostrâ xx. libras anni praeteriti, xv. Cal. Octobr. iter arripuit versùs Romam. ix. Cal. Octobr. Symon Prior fuit installatus per Officialem Archidiaconi; cui Godefridus loci ejusdem Episcopus & Willelmus Comes Warewik & Edmundus de Mortuo-mari per suam praesentiam honorem maximum in convivio faciebant. Jacobus de Bello-campo miles defunctus in senectute bonâ, amicus Ecclesiae Wigorn. Non. Octobr. in eâdem meruit sepulturam. Willelmus de Molendinis iii. Cal. Novembr. morte praeventus, partem Orientalem Ecclesiae S. Oswaldi, quam de terrâ levaverat, non perfecit. Ad altare S. Crucis, ubi nunc jacet, vasa sufficientia providebat, & annuum redditum xii. solidorum ad luminaria susti [...]enda, &c. xix. Cal Februarii convenientibus in unum apud Londoniam Roberto Archiepiscopo & Clero; non videbant viam per quam Regi quicquam possent promittere aut donare propter quaedam verba in Constitutione Papae Bonifacii VIII. sic incoeptâ: ‘De fratrum nostrorum consilio auctonitate Apostolic [...] statuimus; quòd quicunque Praelati Ecclesiasticaeque personae Religiosae vel Saeculares quorumcunque Ordinum, conditionis seu statuum, collectas vel tallias, decimam, vicesimam seu centesimam suorum & Ecclesiarum proventuum vel bonorum Laicis solverint vel promiserint vel se soluturos consenserint, aut quamvis aliam quantitatem, portionem aut quotam ipsonum proventuum vel bonorum, aestimationis vel valoris ipsorum, sub adju [...]orii, mutui, subjectionis, subsidii vel doni nomine seu quovis alio titulo, modo vel quaesito colore, absque autoritate Sedis Apostolicae; nec non Imperatores, Reges seu Principes, Duces, Comites seu Barones, potestates, Capitanei, Officiales seu Rectores, quocunque nomine cense [...]tur, divitatum, c [...]strorum vel quorumcunque [Page 520] locorum constitutorum ubilibet; & quivis alius cujuscunque prae eminentiae, conditionis & statûs, qui talia imposuerint, exegerint vel receperint, aut apud aedes sacras deposita Ecclesiarum vel Ecclesiasticarum personarum ubilibet arrestaverint, saisiaverint seu occupare praesumpserint; vel arrestari, saisiri aut occupari mandaverint; aut occupata, saisita seu arrestata receperint; nec non omnes qui scienter in praedictis dederint auxilium, consilium vel favorem, publicè vel occultè; eo ipso sententiam excommunicationis incurrant.’ Die Purificationis B. Mariae in Capellâ de Walsingham juraverunt pro Rege de pactis tenendis Hugo le Despenser & Dominus Walterus de Bello-campo; & pro Comite Flandrensium Dominus de Bomund & Dominus de Cut de certis articulis. Et maritagium inter Edwardum filium Regis & filiam Comitis factum est; & habebit centum millia marcarum, ut ducat filiam Comitis Flandriae in uxorem. Thesaurum Comitis Cornubiae sumptibus Comitis ad Londoniam Rex adduxit de castro, quod Berchamstude Anglicè nominatur. Clerus cum B. Laurentio regiae voluntati thesauros Ecclesiae non exponens, sicut priùs frequenter fecerat, iram regiam sic accendit; ut contra Clerum ita scriberet universum. Sed caveat unusquisque, ne Papalis dignitas offendatur. ‘Edwardus Dei gratiâ, &c. Vicecomiti Wigorniae salutem. Propter aliquas certas causas tibi praecipimus; quòd omnia laica feoda totius Cleri in baillivâ tuâ tam Archiepiscoporum, Episcoporum & Religiosorum quàm aliorum Clericorum quorumcunque, cujuscunque statûs existant, unà cum bonis & catellis in eisdem inventis, sine dilatione capiatis in manum nostram, & ea salvò custodire faciatis; ita quòd nec ipsi nec aliquis per ipsos ad ea manum imponant, donec aliquid inde praeceperimus; & hoc nullo modo omittatis. Teste meipso apud Ely xii. die Februarii.’ Et in aulâ Regis Johannes de Meringham publicè proclamavit; ne quis causas in curiâ Regis Religiosorum defenderet vel Clericorum; sed Laicorum causae procederent sicut priùs: & quòd Religiosi & Clerici fuerunt extra pacem & defensionem regiam, pronuntiavit: & quòd nullum Breve transgressionis de Cancellariâ exiet pro Religioso vel Clerico qualicunque, quocunque modo gravati suerint contra pacem. iii. Cal. Februarii tale fuit Regis consilium, quòd praeciperet praescriptam duritiam fieri contra Clerum. Sed dies illa dies irae; quia eâdem die meliores & nobiliores de exercitu Regis in Gasconiâ oppressi Gallicâ multitudine ceciderunt. Item contra Religiosos & Clericos fuit propositum hoc edictum. ‘Omnia mobilia sua perdent, nisi Regis voluntatem fecerint citra Pascha; & feoda annexa Ecclesiis vel haereditate contingenda per annum in suis manibus Rex tenebit: post hoc per breve eschaetae capitales Domini feodum recuperabunt. Ex tunc tales nec ement nec vendent; nec praesumat aliquis talibus deservire, seu aliàs communicet quoquo modo. Et si resistant spoliatoribus, incarcerentur.’ vi. Idus Martii dedimus Ecclesiam B. Swithuni M. Henrico de la Lec. xv. Cal. April. dedimus Henrico de Bluntesdone v. marcas annuae pensionis. Item Dominus Papa Bonifacius in favorem Ecclesiasticae libertatis autoritate Apostolicâ sub majoris excommunicationis sententiâ inhibuit, ne Praelati & Ecclesiasticae personae, cujuscunque dignitatis, statûs aut conditionis existant, sub adjutorii intuitu aut doni nomine, Imperatoribus, Regibus seu Principibus absque Sedis Apostolicae autoritate & licentiâ aliqua de caetero conferant subsidia.

Anno MCCXCVII. In Vigiliâ Annuntiationis Londoniis in Convocatione Praelatorum coram Archiepiscopo tres Milites & tres Clerici nuncii Domini Regis schedulas Gallicè scriptas praetendebant; ne ipsi vel per eos aliqui contra Dominum Regem vel aliquem suorum vel sibi adhaerentium vel protectionem habentium aliquid consulere vel agere attemptarent. In fine Concilii dixit Archiepiscopus. Universos & singulos propriis conscientiis [Page 521] vos dimitto. Sed mea conscientia pro Rege, protectione vel alio colore dare pecuniam non permittit. Papa Bonifacius VIII. Clero Franciae ita scripsit. ‘Licèt constitutionem ediderimus pro ecclesiasticâ libertate; non tamen fuit nostrae mentis intentio ipsi Regi aliisve Principibus Saecularibus in tam arcto, necessitatis articulo, praecipuè ubi ab extrinsecis injusta timetur invasio, & ab intrinsecis ejusdem regni subversio formidatur, ac etiam Praelatorum, Ecclesiarum, personarum ecclesiasticarum eminens periculum imminet, viam subventionis excludere; quo minùs ipsi Praelati, Ecclesia, Ecclesiasticaeque personae libero arbitrio atque sponte de nostrâ licentiâ pro communi defensionis auxilio, in quo proprium cujuslibet interesse conspicitur, Principibus ac sibi ipsis provideant juxta suarum modum facultatum.’ x. Cal. Junii dedimus quintam partem bonorum nostrorum, sc. LX. libras; ut regia protectio defenderet nos & nostra. xii. Cal. Maii Johannes Chainel missus à Rege cepit lanam & pelles laneas & salita coria cujuscunque fuerant ad opus Regis. Et simpliciores facientes de lanâ propriâ sibi vestes, comprehendebantur, ut majestatis regiae contemptores. Item Rex praecepit; quòd Vicecomes c. boves crassas & cc. arietes in Comitatu suo ante Pentecosten modis omnibus provideret. Papa Bonifacius VIII. Monachos non diligit nec quoscunque alios Religiosos; quia his depositis in Ecclesiis nobilibus plantat contra statuta evangelica Saeculares. Suscepimus firmam Archidiaconatûs Wigorniae ad quinquennium, solvendo xc. marcas Londoniis annuatim. Die S. Laurentii Robertus Archiepiscopus in Convocatione Praelatorum Londonii dixit Clero: Cùm depressionem Ecclesiae coram Rege tangerem; respondit Rex: Si Clerus dederit mihi bonorum suorum congruam portionem ad guerram meam; antiquas cartas libertatum & cartas de Forestâ faciam firmiter observari. Ideo consulatis; Primò utrùm liceat nobis Regi contribuere. Secundò de contributionis quantitate. Tertiò quid petendum de libertate. Quartò de Regis magnâ necessitate. Ad primum articulum dicunt; quòd videtur eis quòd non; & hoc propter poenam statuti, nisi priùs petita licentia Summi Pontificis fuerit & obtenta; quia in tali redemptione esset titulus & color quaesitus: nec decet nec expedit Praelatis absque Proceribus tam communia negotia pertractare. Ad secundum articulum & tertium dicunt; quòd pendent de primo. Ad quartum dicunt; quòd Principis instans indigentia ipsos non excusaret de poenâ statuti. Veruntamen cùm Dominus Rex de beneplacito suo decreverit statum Ecclesiae depressum relevare; ipsum eo libentiùs de bonis suis per aliquam viam licitam liberaliter, specialiter respicient & gratanter. Cùm quidam Praelati conscientiam habeant de protectione regiâ, quam de bonis Ecclesiarum suarum redemerant licèt inviti, & ideo se abstinent; ad minus petunt, quòd via aliqua ordinetur, per quam hujusmodi scrupulo subveniatur. Multitudo est in causâ; & ideo tali periculo citiùs esset subveniendum. Archiepiscopus mandavit Episcopis; quòd per quemlibet Episcopum personaliter in suâ Cathedrali Ecclesiâ denunciarentur omnes illi Cal. Septembr. excommunicati; qui bona Ecclesiae & Ecclesiasticarum personarum praeter voluntatem & gratam permissionem eorundem consumpserint vel abstulerint. Sed acceptâ prohibitione Domini Regis Godefridus noster Episcopus scripsit nobis. Expedit ut executionem publicationis quorundam articulorum, quos pridie vobis transmisimus, supersedere curetis. Sed tamen x. Cal. Octobr. per Decanum & alium illa executio publicè pronuntiatur. Contra quam Rex evidenter coram testibus publicis Notariis appellavit in qualibet Ecclesiâ Cathedrali. vi. Cal. Octobr. cùm ministri regii exigerent sextam partem infra burgum bonorum omnium & octavam extra burgum; responsum fuit eis per Comitatum. Rex Henricus aliquando promisit communicati regni; quòd libertates Magnae Cartae & Forestae concederet [Page 522] & confirmaret, si daretur ei quintadecima quam tunc petebat. Sed pecuniâ acceptâ libertates tradidit oblivioni. Ideo quando habuerimus libertatum seisinam, gratis dabimus pecuniam nominatam. xiii. Cal. Septembr. sepulta fuit in Ecclesiâ Cathedrali Matildis de Evereus juxta locum ubi Episcopus frater ejus disposuit sublimiùs sepeliri. Die S. Lucae Simon Prior per commissionem Godefridi Episcopi suscepit professionem iv. Monachorum; & ex illis junior extitit Marmeducus. Scoti effraenati per xl. leucas in Angliâ fuderunt multum sanguinem innocentem. Ideo Archiepiscopus Robertus in crastino S. Nicholai ut pastor bonus, motus de Christi ovibus non defensis, in Convocatione Cleri providit; quòd quisque Diocesanus per Clericos colligeret decimam Episcoporum & Religiosorum secundùm verum valorem ad stipendia bellatorum, qui possent vim vi repellere in hac parte. Rex de omni populo cepit nonam. Et secundùm taxationem Northwycensem decimam Clericorum Clerici, ut decuit, colligebant. Declaratio excerpta. ‘Ad eum qui condidit, interpretatio noscitur pertinere. Declaramus, quod Constitutio ipsa vel ejus inhibitio ad donaria vel mutua Ecclesiasticarum personarum omni coactione vel exactione cessante se aliquatenus non extendat; feuda censualia sive jura, servitia debita praefata Constitutio non includit. Et quòd compositionis vel transactionis titulo cum Rege & aliis Dominis temporalibus, ut ante Constitutionem poterant, liberè valeant convenire. Addicimus insuper, si pro universali vel particulari defensione necessitas immineret; se nequaquam extendit Constitutio memorata, quin Rex à personis Ecclesiasticis petere & recipere subsidium vel contributionem possit, inconsulto etiam Romano Pontifice. Clericos non clericaliter viventes eadem Constitutio non defendit.’ Rex Edwardus ducens exercitum in Flandriâ inutiliter contra hostes, Cartam de Forestâ & Cartam Magnam de libertatibus sigillo regio confirmavit; & petitiones Baronum per suas literas approbavit; & quòd decimae, vicesimae, tricesimae & hujusmodi de caetero non exigantur nisi per commune consilium. Ante Purificationem facta fuit perambulatio de Forestâ de Kynefare, &c. x. Die Februarii perambulatio circa Forestam de Feckeham. ii. Idus Martii Rex applicuit apud Doveram; & v. Non. Maii misit oblationem Sanctis, sc. monile aureum & ix. candelas ad tumbas, & xiv. solidos in argento.

Anno MCCXCVIII. sexto Cal. Aprilis obiit M. Willelmus de Ludâ Episcopus Eliensis. iv. Cal. April. cùm Rex Edwardus veniret versùs Londoniam; caminum Regis ignem pestiferum eructavit, qui combussit Aulam minorem & cameras circumstantes; & Ecclesiam Westmonasterii invasit, sed gratia divina per manus fortium ignis impetum reprimebat: Et occulto Dei judicio omnia alia aedificia Monachorum praeter Capitulum in carbones & cineres convertebat. ix. Cal. Junii Walterus praeceptor Fratrum S. Wlstani spiritum Deo reddidit; qui primus de habitu illorum illius loci praeceptor extitit & promotor. In hebdomadâ Pentecostes apud Eboracum omnia quae priùs Baronibus & Communitati terrae Rex concessit, non timore territus sed merâ voluntate & sine precio confirmavit. Et ideo in praesenti meruit amari; & futuris temporibus benedici. Nonis Junii Willelmus Beor Monachus Gloucestriae incoepit de Theologiâ; & talentum à Deo sibi traditum non abscondit. Doctrina divina congruè committitur his qui habent habitum B. Augustini, qui cum suis Commonachis Christianae fidei extitit primus doctor. Willelmus de Bello-campo Comes de Warewik graviter infirmatus, in absentiâ omnium amicorum per consilium Fr. Johannis de Olneye condidit testamentum; qui avertit voluntatem ejus, ne cum praedecessoribus suis in Cathedrali Wigorn▪ sed inter Fratres Minores sibi eligeret sepulturam. Qui v. Idus Junii obiit. Deinde habuit solemnes vigilias in Conventu Persorensi [Page 523] & in Ecclesiae Wigornensi. Tandem Fratres cum corpore tantiviri, quasi victores captâ praedâ, v. Cal. Julii per plateas & vicos civitatis circuibant, & spectaculum cuilibet faciebant: & sic in loco sepelierunt, ubi nondum quisquam positus fuerat, in quo tempore hyemali mersus dicetur meliùs quàm sepultus, ubi olera crescere quondam vidi. ii. Idus Julii exercitus Regis impugnabat castrum de Drillintone; & qui intus fuerant se in crastino reddiderunt. Et xvii. Cal. Augusti ad templum de Lystone, ubi Rex fuit, exercitus remeavit. Et xii. Cal. horâ nonâ Rex intelligens inimicos subitò venientes, usque ad Lynescu fraenis equorum non depositis cum exercitu processit, & in armis pernoctavit. Et in crastino, sc. die Magdalenae Rex cum exercitu usque ad horam tertiam equitavit. Et tunc vidit inimicos in montibus & vallibus quasi cc. millia peditum; & mille fuerunt equites aestimati. Et cùm Rex festinanter appropinquaret; inimici se intra loca suae defensioni congrua retraxerunt. Sed Rex per acies bene ordinatas ibi eos jusserat expugnare. Et primus congressus talis fuit, quòd nunquam inter Christianos bellum fortius videbatur. Et ultima acies primitùs obviavit; & ex illis per aestimationem l. millia ceciderunt, praeter eos qui in pelago perierunt. Arbitrium Papae Bonifacii VIII. & Benedicti Gaetani inter Edwardum Regem Angliae & Philippum Regem Franciae. Infra tempus, &c. Clerus Oxoniae injuriis Burgensium provocatus, sine reversione de illâ discedere disponebat. Sed tandem per communes arbitros inter eos pax laesa fuit taliter reformata. Duo majores suo perpetuò ab illo officio removentur. Duodecim discordiae amatores in illo municipio ampliùs non manebunt; & sex magis rei voluntatem regiam expectabunt. Et communitas villae pacabit Clero cc. marcas infra annum pro laboribus & expensis. In crastino B. Clementis venerunt ad Oxoniam tres Monachi de Conventu Malmesbiriae suo perpetuo ibidem moraturi; quorum unus in Festo B. Katerinae Prior perpetuus per Dominum Johannem Giffard fuerat institutus. iii. Idus Novembris A. & A. & R. coram Johanne Episcopo Landavensi susceperunt habitum professionis. N. Abbas de Hales primum diem novi anni habuit novissimum vitae suae. xiv. Cal. Novembr. dedimus Ecclesiam de Croppethorn M. Petro de Piriton, cui specialiter tenebamur. ii. Cal. Januarii obiit Umfredus Comes Herefordiae; & in Monasterio de Waledene sepelitur. viii. [Cal.] Februarii Johannes Canonicus de Hales in Abbatem ejusdem domûs à Ricardo Herefordensi Episcopo fuit apud Bosebury benedictus. Kal. Februarii stella comata & rubea versùs Austrum in vespere videbatur, quae versùs Orientem claros radios praetendebat.

Anno Domini MCCXCIX. M. Robertus de Lech persona de Martle per fas & nefas ab adolescentiâ suâ nummorum numerum augmentavit; & ille avarus iv. Id. Aprilis à praedonibus peremptus pecuniam perdidit atque vitam. Defuncti funus patriae [nec] vir dolet unus. iii. Idus Maii M. Petrus de Piriton ad Ecclesiam de Croppethorn fuit iterum praesentatus. iv. Cal. Junii Johannes Giffard obiit; qui Monachis Ordinis S. Benedicti Oxoniae studentibus locum contulit spatiosum; & apud Malmesbury habuit sepulturam. vi. Cal. Julii Johannes Episcopus Landavensis reconciliavit Ecclesiam Persorensem; quia custos Ecclesiae muliebri consilio infatuatus, in loco illo sacrato ignem obtulit alienum. iv. Cal. Julii Ricardo de Stoctone Capellano Wycheneforde vacantem contulimus Vicariam. Eo die concessimus M. Roberto de Dovebrige annuatim duas marcas, dum in Curiâ Romanâ nostra negotia procurabit. Et eo die litera absolutionis à Roberto Archiepiscopo portabatur. Rex promisit communitati terrae per literas sigillo suo signatas; quòd in quindenâ post Festum S. Michaelis nova perambulatio forestas Regis ab aliis nemoribus separabit, & ex tunc libertates Angliae erunt in omnibus observatae; [Page 524] & hoc Regis mandatum fuit in urbe Wigorn. maternâ linguâ iv. Non. Julii publicè proclamatum. In Suburbio Wigorn. quidam accendentes ignem immoderatum die S. Laurentii circa opera cupiditatis, unde flamma exiit & plateam versùs S. Johannem ex utrâque parte circa mediam noctem totaliter devoravit. Eâ tempestate Abbas S. Augustini Bristoll veniens ad Eilmendesbury & inclinatâ jam die multi armati intraverunt subito super eum, inter quos noti milites & alii de patriâ videbantur; & ea quae Abbas pro domûs suae utilitate secum habuit rapuerunt, & Senescallum suum propter veritatem & justitiam peremerunt. vi. Idus Septembr. Margareta soror Philippi Regis Franciae in Angliam applicuit apud Dovere; per cujus adventum captivi nostri liberè redierunt de custodiâ Gallicanâ. Quam Edwardus Rex iv. Idus ejusdem valde manè in Ecclesiâ Cantuariensi cepit in conjugem & consortem: Et Robertus Archiepiscopus quod ad officium ecclesiasticum pertinet adimplevit. xii. Cal. Octobr. dedimus Ecclesiam S. Clementis Henrico de Hereford Capellano. vii. Cal. Novembr. Simon de Clifford miles in Ecclesiâ Cathedrali Wigorn. coram altari S. Johannis Baptistae habuit sepulturam. iii. Cal. Novembr. absente custode castri Gloucestriae omnes Scoti de vinculis carceralibus evaserunt, & multam armaturam quam invenerant asportabant. ii. Non. Novembr. Godefridus Episcopus imposuit nomen Prioris Minoris Malverniae Johanni de Dumbelton, qui priùs fuit Monachus Wigorniensis. Monachi Ecclesiae Eliensis in caritate fundati & radicati Priorem proprium in Episcopum elegerunt. Sed quidam conspexerunt sub eo sibi illicita non licere; & cùm se dolerent assueta relinquere, Johannem de Langetone nominabant. Tandem ambo Electi coram Papâ constituti, neuter eorum obtinuit hunc honorem. Sciens verò Papa scientiam & virtutes quae Pontifici conveniunt in Priore, contulit ei Norwycensis Ecclesiae Praesulatum; qui xvii. Cal. Septembr. à Roberto Archiepiscopo apud Cantuariam consecratus; & intronizatus in Cathedrâ fuit ut decuit ad Natale. In crastino Animarum Archiepiscopus Praelatis & Procuratoribus Provinciae Cant. apud Novum Templum arcanum consilium demonstravit. Et dicebatur tunc omnibus, quòd quicunque ostenderet alicui alteri hoc secretum, majoris excommunicationis fulmine feriretur. Et Episcopi ibi non praesentes si audire voluerint quid sit dictum; poena eis comminata quae sit hoc secretum revelantibus exponatur. vii. Idus Decembr. M. Henricus de Newynton suscepit procuratorium nostrum ad exigendum libros & alia omnia, quae Thomas de Seggesbury Monachus Wigorn. possidebat; qui in Romanâ Curiâ viii. Cal. Octobr. obiit, & inter Fratres Praedicatores Ananiae sepelitur. vi. Idus Januarii Johannes de Bradenestok in Capitulo à Priore coram pluribus absolutus cereum vii. librarum obtulit in Ecclesiâ Cathedrali, qui arbebit inter Horas Canonicas atque Missas; & per septennium eum quolibet anno semel secundùm pondus pristinum renovabit. ii. Idus Martii ad Parliamentum Regis Londoniis Archiepiscopus & Praelati caeteri convenerunt. Et auditâ Regis voluntate, majores regni communi consilio responderunt. Cùm acceperimus securam seismam de boscis nostris & libertatibus saepiùs promissis; ad reprimendam Scotorum insaniam vicesimam libenter dabimus nostro Regi. Sed Archiepiscopus cum Clero Regi dare decimam non promisit neque vicesimam illâ vice. Iste annus extitit jubileus.

Anno MCCC. Kalendis Maii Johannes de Bello-campo in Ecclesiâ Wigorn. habuit cum suis antecessoribus sepulturam. v. Non. Maii Hugo le Despenser Justiciarius Forestae ad Hospitale S. Wistani omnes Forestarios de Feckeham cum patriâ convocavit; & illis qui culpabiles de viridi vel venatione dicebantur pecuniam imposuit moderatam, ut quod factum est differatur usque ad adventum Justiciariorum itinerantium de Forestâ; & pronuntiavit [Page 525] publicè ex parte Regis, quòd antiqua Carta de Forestâ erit in omnibus articulis observanda. iv. Non. Maii Regis oblatio talis erat; ad majus Altare baudekinus & vii. solidi cum candelâ. S. Wlstano firmaculum aureum specialiter mittebatur, & viii. candelae illuminandae coram Sanctorum capitibus atque tumbis. Bonifacius Papa statuit de consilio fratrum; quòd Praedicatores & Minores in Ecclesiis Parochialibus non praedicabunt nisi priùs petitâ licentiâ & obtentâ; & quòd de legatis quocunque modo ipsis Fratribus Rectores Ecclesiarum possunt petere quartam partem. xi. Cal. Junii ad petitionem M. Willelmi de Hondsum dedimus Ecclesiam de Wlvardele cuidam Scolari Stephano fratri suo. iii. Cal. Junii perambulatio Forestae de Feckeham per, &c. viii. Idus Junii M. Reginaldus de Heydon per praeceptum Archiepiscopi fidelem fecit examinationem de Symone le Chamberleng, utrùm infra annum probationis an post apud Minorem Malverniam habitum projecerit Monachalem. Eodem tempore Albi Monachi de Oxoniâ hoc infortunium pertulerunt: nimis elevantes locum habitationis suae, propter cursum aquae impeditum prata patriae perierunt. Hinc Kal. Julii patria gravata divertit fluminis impetum super illos; ita quòd fuerunt domus eorum aquâ fluminis adimpletae. Dicebatur, quòd iv. Non. Junii Margareta Regina in manerio de Brothertone peperit filium, qui Thomas in baptismate vocabatur. ii. Idus Junii apud Cantuariam M. Johannes de Aldrebi fuit in Episcopum Lincolniae consecratus. iii. Idus Junii Godefridus Episcopus misit Officialem M. Robertum de Gloucestriâ & Johannem de Rodeberne Priorem & Capitulum visitare: coram quibus venientibus M. Galfridus & duo Monachi extra ostium Capituli provocando dixerunt. Non estis aliqualiter admittendi, nec debetis visitationis officium exercere; quia hoc esset contra compositionem hactenus observatam. Archiepiscopus nolens arare in bove & asinâ in diocesi suâ, viii. Praedicatoribus & viii. Minoribus tantùm dedit licentiam praedicandi & confessiones audiendi, cùm per Rectores vel Sacerdotes ecclesiarum ad hoc officium sunt vocati. xiv. Cal. Septembr. Godefridus Episcopus emisit hujusmodi commissionem, invalitudine corporis impeditus, M. Roberto de Gloucestriâ & Fr. Nicolao de Norton Sacristae ad visitandum Priorem & Capitulum. ‘Vobis committimus vices nostras, hoc modo videlicet, ut vos Sacrista quatinus contingit spiritualia soli visitetis, & de factis & excessibus quos inveneritis corrigatis; quoad temporalia vos Officialis & Sacrista praedicti simul hujus correctionis & visitationis officium & ea qualitercunque contingentia sub formâ debitâ impleatis.’ Capitulum communiter ordinavit, quòd ad Nativitatem B. Mariae cuilibet Monacho xviii. denarios Infirmarius providebit; ut singuli sibi provideant species quas cognoverint suis qualitatibus convenire. In fine Augusti in exercitu peditum paucitas victualium, frigidi aeris asperitas, Regem redire de Scotiâ coegerunt. Et citò pòst nautae Quinque Portuum classem xxviii. navium expugnabant; & Scotorum xv. millia peremerunt, & insequebantur eorum Principem fugientem. xi. Cal. Octobr. Oxoniae Monachi Ordinis S. Benedicti generale Capitulum celebrabant; ubi Walterus Abbas Westmonasterii praesidebat; qui decrevit, quòd de esu carnium quilibet Praelatus, sicut viderit expedire, potest cum suis subditis dispensare; & decrevit preces prolixas omittere inter horas hactenus observatas. Et dubito quòd futuris temporibus superfluum videbitur Pater Noster. Rumor vulgaris fuit, quòd Kal. Octobr. Edmundus Comes Cornubiae raptus fuit subitò de hac vitâ, relinquens Regem haeredem suum; qui dictum Comitatum contulit Thomae filio suo juniori. Ad praeceptum Archiepiscopi in provinciâ Cantuariae Clerus contribuit de qualibet marcâ iv. denarios ad reformandum statum Ecclesiae variis oppressionibus fatigatae; inter quas Regis protectio nos contra Papae sententiam non protexit. Kal. Januarii [Page 526] dedimus Ecclesiam de Humelton Johanni de Bradewas, quam Henicus de Raghel Rector negligens multo tempore tenuit contra jura. Eodem tempore Ecclesia dedit decimam, sed invitè. Ad Natale Domini Johannes de Dumbelton dimisit Parvae Malverniae Prioratum; & xvi. Cal. Februarii Willelmo de Molendinis Monacho ejusdem domûs Episcopus imposuit illud onus. vii. Id. Februarii Rex Edwardus filium suum Principem Walliae nominavit; & per idem tempus ei Cestriae contulit Comitatum. xv. Cal. Januarii obiit Walterus de Wygorniâ Abbas Alincestriae; cui successit Robertus de Oudebi, ejusdem dum viveret Capellanus. iii. Non. Martii obiit Ricardus de Estone Majoris Malverniae dictus Prior; cujus bonitatem plures sentient non habendo. ii. Idus Martii Robertus de Wynclelsé Archiepiscopus Cantuariae venit ad Wigorniam; & in Capitulo praedicavit. Deinde eodem die apud Wyke Godefridum Episcopum infirmum & debilem visitavit; & ut decuit extitit procuratus. Idus Martii Archiepiscopus Priorem personaliter & caeteros Monachos per Clericos suos visitavit; & exiens ad Aulam Prioris cum suâ familiâ se convertit; quia magna Aula hospitum & domus aliae fuerunt occupatae per multos hospites non vocatos. Carta Regia, quam Prior habet in custodiâ, confirmans ultimam perambulationem, eo die in castro Comitatui fuit publicè recitata; & seisinam diu desideratam patria cum canibus mox accepit. xiii. Cal. April. quando Archiepiscopus ^a intravit Capitulum, dies tribulationis & increpationis dies iste. Quia deposuit tunc Subpriorem, Praecentorem, Camerarium; sed Nicolaum de Norton, Regist. Winchelse fol. 283. Sacristam & tertium Priorem & Pitanciarium, septa Monasterii per annum ne exeant, suspendebat. x. Cal. April. Rex Edwardus & Archiepiscopus cum multis aliis Nobilibus fuerunt apud Hayles; quando Edmundus Comes Cornubiae ibi suscepit debitam sepulturam. Anno ab origine mundi MMMMMDV.

Anno MCCCI. Kalendis Aprilis gaudium Paschale in Ecclesiâ Lantoniae juxta Glocestriam turbabatur; quando Paschalem cereum reformando Ecclesiam & iv. campanaria cum campanis incendium devoravit. xvi. Cal. Maii Rex venit Wigorniam; in cujus Comitatu Regina praegnans extitit illâ vice. xiii. Cal. ejusdem Rex memor voti sui antiqui, advocationem Ecclesiae de Wrhfeld Priori & Conventui contulit ad sustentationem trium Monachorum & duorum cereorum in festis B. Wlstani & octavis jugiter ardentium, & ad majorem Missam cotidiè sint accensi; & praecepit istud negotium per cartam regiam roborari: deinde versùs Kemeseiam navigavit. Nonis Maii annuente Archiepiscopo Wydo Comes Warewyk sepelivit matrem suam in Ecclesiâ Fratrum Minorum Wygorniae juxta Comitem patrem suum; licèt ipsa vivens alibi disposuerit sepeliri. Nonis Junii Laurentius Monachus Gloucestrensis inter Doctores Theologiae sedem meruit & honorem. iii. Idus Julii Symon Prior Prioratum cum suis pertinentiis in manibus Archiepiscopi similiter resignavit. xvi. Cal. Augusti Johannes de Wyke Subprior tunc feriâ iv. nobis praefectus fuerat in Priorem; & xiv. Cal. Augusti Archiepiscopum visitavit; & xiii. Cal. ejusdem installatus vicinos de patriâ convocavit. xiv. Cal. Aug. dum Archiepiscopus Conventum Majoris Malverniae visitaret; M. Willelmus de Gloucestriâ de multis articulis contra nostrum Episcopum confectis strictè sub anathemate seniores Monachos Wigorn. requisivit. Nonis Augusti apud Wodestok Regina peperit: Nominat Edmundum partum [Page 527] Regina secundum. xi. Cal. Octobr. apud Norhamton Monachi S. Benedicti tenebant Capitulum generale. iv. Non. Octobr. Johanna Comitissa Gloucestriae peperit filium; quem viii. Idus ejusdem Johannes Episcopus Landavensis Thomam in baptismate nominavit. Ad Festum Omnium Sanctorum innotuit nobis, quòd duplicem decimam & quintamdecimam dabimus nostro Regi: & per decretum Papae per tres annos Romae nos decimam persolvemus. iii. Cal. Decembr. Domina de Clifford dicta Comitissa sepulturam habuit Wygorniae in dexterâ parte altaris in Ecclesiâ Cathedrali. ii. Non. Aprilis in Cantiâ quidam Robertus cognomine Le Porsare fuit nequiter interfectus; cujus vitam Deo fuisse placidam multis miraculis declaratur. Godefridus Episcopus acceptâ resignatione Willelmi de Doverâ appropriavit nobis Ecclesiam de Duderhulle; & Johannes Prior xi. Cal. Februarii introductus fuit in eam per M. Symonem de Wynetone Clericum Episcopi specialem coram vicinis de patriâ & majoribus de Wychenford qui tunc erant. Expletis xxxiii. annis & iv. mensibus cum xiv. diebus Pontificatûs Episcopi Godefridi vii. Cal. Februarii die Veneris circa Completorium spiritum reddidit creatori; & ii. Non. Februarii sepultus fuit in Ecclesiâ Cathedrali Wygorniae per Johannem Episcopum Landavensem. Johannes Prior tempore vacationis Cathedrae Wygorniensis veniens, ut debuit, visitare; cui Conventus Teukesbiriae & Monachi Gloucestriae & Wynchekumbiae & Canonici Cirecestriae cum januis clausis pertinaciter restiterunt; & ratio eorum fuit, quòd bis in illo anno priùs fuerant visitati.

Anno MCCCII. M. Johannes de S. Germano Monachus Wigorn. electus fuit in Episcopum Wygornensem viii. Cal. April die Dominicâ, & vii. l. Idus. Cal. April. à Rege receptus fuerat cum honore. Unus de instructoribus examinatus dixit, quòd Electus Wygorniae requisitus à compromissariis invitus & etiam cum lacrimis consensit electioni de se faciendae, volens divinae resistere voluntati; & ideo Archiepiscopus distulit confirmare. vi. Idus Junii Episcopi & Praelati provinciae Cantuariae apud Novum Templum Londoniae universaliter fuerant congregati. v. Nonis Junii concessimus M. Radulfo de la Le Procuratori nostro in Curiâ Romanâ xl. solidos; & si eidem in ecclesiastico beneficio sit provisum, illa pensio statim cesset. ii. Idus Julii magna pars ruens in Dormitorio nostro, quae a multo tempore ruinam minabatur, nostram negligentiam manifestat. xvii. Cal. Augusti electionem Elyensem Archiepiscopus reprobavit. Kal. Septembr. quidam juvenis Monachus contra consilium Prioris & Magistri sui indiscretè à cibo & potu & somno abstinens, ut cantum meliùs memoriae imprimeret, circa mediam noctem turbato cerebro fratrum nequiem perturbavit; cui petenti caput S. Wlstani fuit allatum, & Sanctus ei in somnis dixit: Caput meum super tuum positum fuit; ecce ego venio cum capite meo, & sanus factus es. Et amovit schedulam de vertice ejus, dicens: Nisi ego intervenissem, usque ad Festum S. Oswaldi in istâ debilitate perdurâsses. In crastino S. Michaelis tradidimus ad firmam Hermitagium quod vocatur Hemeryeschirche in parvâ Pakintonâ. Hoc anno obiit M. Willelmus de Marchiâ Episcopus Bathoniae; cui successit M. Walterus de Haselesaw Decanus Wellensis, confirmatus à Roberto Cant. Archiepiscopo, est consecratus in die SS. Symonis & Judae, & intronizatus die Natalis apud Wellas, die Epiphaniae apud Bathoniam. Die Circumcisionis vendidimus unam liberationem Adae de Piriae civi Wigorniae & Gunnildi uxori ejus ad vitam eorum tantùm pro l. libris, viz. unum panem Monachalem & duas lagenas melioris cerevisiae & unum ferculum de carne vel pisce. xvi. Cal. Novembr. Johannes de S. Germano Electus Wygorniae coram Domino Papâ cessit juri suo; & ix. Cal. Novembr. Papa Fr. Willelmum de Geynesberhu de WILLELMUS DE GEYNESBURGH. Ordine Minorum creavit in Episcopum Wigorn. vii. Cal. Decembr. Apud [Page 528] Caveresham Humfredus Comes Herefordiae accepit Ysabellam filiam Regis Angliae in uxorem. Infra Natale quidam defamatus & in villâ Wygorniae incarceratus fugit ad Ecclesiam Cathedralem; quem viri sanguinum & dolosi ad exteriores domos Coemiterii vocaverunt; & ne rediret ad Ecclesiam, ostium vergens ad coemiterium firmaverunt; quos trinâ ammonitione praemissâ Sacrista cum tribus sociis, nisi ab hac stultitiâ desisterent, excommunicari publicè denuntiavit. Post haec pedes ejus vinculis ferreis constrinxerunt, & custodiam multorum adhibuerunt, qui eum vicissim caederent, & ne effugeret custodirent; quem ita afflictum terram Regis abjurare in eodem loco coegerunt. Tunc Ballivi civitatis Ricardus Colys & Adam de Pirie extiterunt; qui pro hoc delicto cum suis ministris venientes, stare mandatis Ecclesiae juraverunt; & iii. Non. Februarii post processionem ad ostium Ecclesiae publicè poenituerunt. ii Non. Feb. coram Johanne Priore, Sede vacante, Henricus Fouke cum suis sociis ad altare B. Mariae fecerunt solemnem professionem. xiv. Cal. Martii Dominus Walterus de Bello-campo Senescallus Regis obiit apud Chalefonte; & vi. Cal. Martii inter Fratres Minores Londoniae habuit sepulturam. M. Johannes de S. Germano Monachus Ecclesiae Wygorn. in Episcopum & Pastorem Ecclesiae supradictae die Annuntiationis Dominicae canonicè electus, & a Domino Rege vii. Idus Aprilis honorificè susceptus, Metropolitano cum debitâ reverentiâ praesentatur; à quo ne munus consecrationis inconsulto Papâ obtinere posset, ob instructorum depositionem impeditus, appellatione interpositâ impecuniosus ac absque Procuratore Capituli & comite Monacho Curiam Romanam inconsultiùs adiens, ibidem jure suo per Apostolica mandata in manibus ejusdem resignato, Sedes Wygornensis Fr. Willelmo de Gaynesborhu de Ordine Minorum gratiosè confertur; quique per manum ........ in Episcopum & Pastorem saepedictae Ecclesiae consecratur; & apud Wygorniam v. Idus Junii juxta consuetudinem Ecclesiae Anglicanae reverenter intronizatur. Et sic Ecclesia Wygorn. non personae Electi defectu aliquo nec Electionis aliquali vitio, sed inopiâ solummodo pecuniae tam nobili thesauro eâ vice miserabiliter vacuatur.

Anno MCCCIII. septimo Idus Aprilis & in nocte Paschae apud Beoleye de candelâ negligenter portatâ exiit ignis immoderatus, & combussit Curiam Wydonis de Warewik cum equis & curribus & omni apparatu, quem ibi habebat. vi. Cal. Maii misit Rex solemnem oblationem, sc. ad magnum altare pannum auro textum, & ad feretrum B. Wlstani monile aureum centum & ampliùs solidorum & ix. candelas maximas & xxviii. solidos de argento. vi. Idus Maii Robertus Archiepiscopus Cantuariae motus nescio qua voluntate, privavit Monachos Wygorniae de Ecclesiâ de Doderhulle, quam Godefridus Episcopus eis contulit gratiosè. Abbatem Gloucestriae & Abbatem Teukesburiae rebelles tempore vacationis sententia Judicum de Arcubus condemnavit. iii. Non. Junii inter Regem Franciae & Regem Angliae fuerunt foedera pacis publicè Londoniis proclamata & terra Gasconiae Regi Angliae totaliter restituta est. v. Idus Junii fuit intronizatio Episcopi Willelmi de Gaynesborhu; sed expensas intronizationis Conventus noluit super se assumere illâ vice, ne postea in consuetudinem verteretur.

Anno Domini MCCCIV. Die S. Kenelmi Regis obiit Dominus Edmundus de Mortuo-Mari; & sepultus est in Abbathiâ de Wiggemor; & circa Festum B. Mariae Magdalenae redditum est castrum de Strillinge Regi Angliae; & sic sedata est tota guerra Scotiae, quae totaliter restat pro voluntate Regis disponenda. Item die S. Annae matris S. Mariae obiit Fr. Ricardus Frend coquinarius Wygorniae.

Anno MCCCV. Insurrexerunt iterum Scoti contra Dominum Regem Angliae per abettum Roberti Bruys Comitis de Karrik; qui interficere fecit nobilem [Page 529] virum Dominum Johannem dictum Le Redecomyn fraudulenter in Ecclesiâ Fratrum Minorum apud Donfres, eò quòd eidem contra Dominum Regem Angliae in suà rebellione renuit consentire; & primum vulnus mortale eidem inflixit ante altare. Hoc anno Justiciarii Domini Regis, qui vocantur Trailbastun, primò itineraverunt per Angliam; & sederunt apud Wygorniam ........ & apud Herefordiam post Festum S. Johannis Baptistae, & apud Salopiam post Festum S. Michaelis. Eodem anno captus est Dominus Willelmus dictus le Waleis, qui fuerat Capitaneus gentis Scotorum contra Dominum Regem Angliae multo tempore; qui ob merita sua morti addictus apud Londoniam primò ad colla equorum trahebatur ad patibulum, postea suspensus, deinde decollatus, postea evisceratus, & viscera igne concremata; postremò corpus ejus divisum est in quatuor partes, quae ad quatuor partes Scotiae missae fuerant suspendendae.

Anno MCCCVI. Die Annuntiationis Dominicae memoratus Robertus le Brys fecit se coronari in Regem Scotiae. Item die Pentecostes accepit Dominus Edwardus filius Regis Angliae cingulum militiae à patre suo apud Westmonasterium; & facti fuerunt Milites Rogerus de Mortuo-mari filius Edmundi de Mortuo-mari & Edmundus de Arundel unà cum aliis Bachilariis numero circiter ccc. quorum pars maxima profecti sunt in Scotiam unà cum Domino Edwardo filio Regis praedicti.

Anno MCCCVII. obiit Dominus Johannes de Gamages Abbas S. Petri Gloucestriae xv. Cal. Maii; & fuit vir eximiae religionis & magnae perfectionis; & die Dominicâ qua cantatur Misericordiae Domini manè transiit ad Dominum, & fuit litera Dominicalis B. Hic fuerat Monachus in eâdem Ecclesiâ per lxii. annos; Abbas fuit xxi. annis; & fuit sepultus feriâ iii. à Domino Willelmo de Geynesburhu Episcopo Wigorn. & à multis Abbatibus in eádem Ecclesiâ cum magno honore juxta ostium Claustri; cujus facies adeò laeta apparuit & rubea, ac si eum nulla infirmitas tetigisset. Cui successit Dominus Johannes Choky, Supprior ejusdem loci; & benedicitur apud Hertulbury feriâ iv. in hebdomadâ Pentecostes. Sacrista noster habuit capam ejus de baudekyn cum vestimento secundùm antiquam consuetudinem Ecclesiae nostrae; & fuit installatus die Apostolorum Petri & Pauli. Item obiit Dominus Nicolaus Abbas de Habendon; cui successit Dominus Ricardus de Clive Episcopi Wigornensis Bachilarius in Theologiâ & Monachus ejusdem Ecclesiae. Hoc anno venit quidam Cardinalis in Angliam, tractaturus cum Magnatibus regni de maritagio inter Dominum Edwardum filium Regis Edwardi & Ysabellam filiam Regis Franciae. Eodem anno missi sunt apud Herefordiam Episcopi Londoniensis Radulfus de Baldac & Mimatensis per Dominum Papam ad inquirendum districtè de miraculis per merita venerabilis Thomae de Cantilupo perpetratis; & traxerunt moram ibidem fere per dimidium annum. Item Comes Assoles & Dominus Symon Frisel proditores Scotiae suspensi sunt apud Londoniam, diversis poenis afflicti. Item hoc anno obiit nobilissimus Rex Angliae Dominus Edwardus apud Karlel in Translatione S. Thomae Martyris: qui regnaverat annis xxxiv. mensibus viii. diebus v. & sepultus est apud Westmonasterium in Vigiliâ Apostolorum Symonis & Judae. Item hoc anno coronatus est Dominus Edwardus filius Edwardi in Festo S. Matthiae Apostoli apud Westmonasterium. Item capti sunt omnes Templarii per totam Angliam iv. Idus Januarii. Item Dominus Edwardus dedit euidam simplici Bachilario de Gasconiâ nomine Petrus de Gavelleston Comitatum Cornubiae & neptem suam in uxorem filiam Comitis Gloverniae. Item Dominus Walterus de Langeton Episcopus Cestriae detentus est in custodiá Domini Regis.

Anno MCCCVIII. In crastino nativitatis B. Johannis Baptistae Dominus Petrus de Gavarston memoratus in exilium relegatus est ab Angliâ per prudentiam [Page 530] Comitum & Baronum & per assensum Domini Regis certis de causis, nunquam in Angliam iterum reversurus, & per sententiam latam solemniter per Archiepiscopum Cant. & alios Episcopos nonnullos, & omnes & singulos qui ejus reversionem ab exilio in Angliam unquam consilio, auxilio procurarent vel favore. Item post Festum S. Michaelis Dominus Rogerus de Mortuo-mari iter arripuit versùs Hyberniam; & ibi Dominus Galfridus de Genevilla feofavit eundem & Dominam Johannam uxorem suam de omnibus terris & tenementis quas habuerant vel habere poterant in totâ Hyberniâ: & postea intravit Ordinem Fratrum Praedicatorum in Festo S. Andreae Apostoli.

Subuectitur in Codice Genealogia Familiae de Mortuo-Mari dictae; quae in Diocesin Wigorniensi sedem habuit, & frequentem in his Annalibus mentionem obtinuit. Illam itaque disjungere nolui.

Postquam S. Edwardus Rex & Confessor ab hac luce migravit; Willelmus Conquaestor regnum Angliae strenuè obtinuit, & in ipsius Regem Angliae gloriosè extitit coronatus interessentibus CCLX. militibus suae victoriae participibus, quos à partibus Franciae & Normanniae secum adduxit, & in his Domino Radulpho de Mortuo-mari milite omnium strenuissimo. Qui quidem habuit filium & haeredem Hugonem de Mortuo-Mari fundatorem Abbatiae de Wigmore; qui quidem habuit uxorem Dominam Matildem filiam Domini Willelmi Longaespatae Ducis Normanniae; de qua genuit Rogerum Dominum de Wygmore; qui quidem desponsavit Dominam Milesaunt filiam Comitis de Derby; de qua genuit Radulphum de Mortuo-mari Dominum de Wigmore. Qui quidem Radulphus desponsavit Gladusam filiam Leuellini Principis Walliae, de qua genuit Rogerum Mortimer: cui quidem [...] desponsavit Dominam Matildem de Breuse filiam primogenitam Domini Willelmi de Breuse & Evae filiae Willelmi Marescalli, qui dicebatur Vetus Marescallus; de qua genuit Edmundum Mortimer. Qui quidem Edmundus duxit in uxorem Margaretam filiam Domini Willelmi de Fendelles de Hispaniâ; de qua genuit Rogerum Mortimer primum Comitem. Qui desponsavit Dominam Johannam Genyvile; de qua genuit Edmundum Mortimerum secundum Comitem. Qui quidem Edmundus desponsavit Elizabethan filiam Bartholomaei de Badelesmere, de qua genuit Rogerum 3m. Comitem. Qui quidem Rogerus duxit in uxorem Dominam Philippam filiam Domini de Montaghu Comitis Sarum; de qua genuit Edmundum 4m. Comitem. Qui quidem duxit in uxorem Dominam Philippam haeredem Domini Leonelli Ducis Clarentiae secundi geniti Regis Edwardi III. de qua genuit Rogerum de Mortimer 5m. Comitem. Qui quidem Rogerus duxit in uxorem Dominam Alienoram filiam Domini Thomae Holonde Comitis Cantiae; de qua genuit Edmundum Comitem & Annam. Quae quidem Anna desponsata erat Ricardo Comiti Cantebrigiae; & quia dictus Edmundus obiit absque liberis, tota haereditas descendit ad Dominum Ricardum Eboracensem filium dictorum Ricardi & Annae.

[Page 531]

CONTINUATIO HISTORIAE DE Episcopis Wigorniensibus Ab anno MCCCII. ad MDXL.

WILLELMUS DE GAINSBOROUGH.

MOrtuo Godefrido Giffard, Monachi Wigornienses è coetu proprio elegerunt Chronic. Coenobii de Hales. virum optimum Johannem de S. Germano 1302. 25. Martii. Electionem Rex Edwardus dato assensu die 7. Aprilis confirmavit. Archiepiscopo autem confirmationem suam denegante, Romam itum est. Lite adhuc pendente, Electus in Curiâ Romanâ praesens, seu morae impatiens, seu Papae voluntati obsecundans, juri suo cessit 1302. 17. Octobr. Saepiùs Johannes iste in Archivis Ecclesiae Wigorn. memoratur. Anno enim 1301. ad officium Prioris inter sex alios Episcopo praesentatos nominatus est. Anno 1302. ex Academiâ Parisiensi, ubi studiis operam dabat, ad electionem Episcopi evocatur. Anno 1315. in Epistolâ Academiae Parisiensis ad Priorem Wigorn. scriptâ hoc titulo laudatur. Rev. Doctor M. J. de S. Germano confrater vester humilis & membrum nostrum venerabile, in sacrâ paginâ actu regens. Superfuit anno 1317. Cedente Johanne, Papa (Bonifacius VIII. is erat, qui Pontificiam authoritatem per fas & nefas ampliare contendit) novo planè exemplo usus, tam Rege quàm Capitulo Wigorniensis inconsultis, Episcopum Wigorniensem creavit Willelmum de Geynsborough, Ordinis Minorum Theologum, die 24. ejusdem mensis; eundemque paucis Bale cent. 4. cap. 91. post diebus consecravit. Willelmus sanè non vulgari eruditionis & ingenii famâ tunc enituit; quippe qui Theologiam in Coenobio Minoritarum Oxonii, ac postea Romae in sacro Palatio praelegerat; atque ipsi Edwardo Regi in pretio est habitus, ad Philippum Franciae Regem propter pacem ineundam olim legatus. Accepti tamen ipso inconsulto Episcopatûs crimen Rex ipsi impunè cedere nequaquam permisit. Cùm temporalia enim Episcopatûs ipsi restituit apud Wyndesoram 1303. 4. Febr. scriptam exegit renuntiationem Pat. 31. E. 1. m. 39. clausulae illius Bullae Papalis, in qua Papa prae se tulit se illi committere administrationem Spiritualium & Temporalium Episcopatûs praedicti. Inolevit hinc consuetudo, quae ad Reformatam usque Ecclesiam Anglicanam obtinuit; Instrumenta autog. plurima. ut Episcopi in accipiendis à Rege Temporalibus renunciarent in scriptis omne jus, quod praetextu Provisionis Papalis in Temporalia Episcopatuum habere possent, seque ea soli Regis liberalitati accepta referre protestarentur. Neque hac tamen protestatione Rex Edwardus pacatus, Willelmo audaciam non sine gravi multâ condonavit. Episcopus enim pro verbis illis in judicium tractus, finem fecit cum Rege in Cancellariâ pro mille marcis solvendis Pat. 34. E. 1. m. 22. ad voluntatem Regis, quamvis postea Rex officiis Episcopi, quae summâ [Page 532] fide & diligentiâ praestitit, delinitus, mulctam ipsi remisit 1306. 21. Martii. Reg. Cranborn. Quod Spiritualem attinet jurisdictione, eam ab Archiepiscopi Cant. Vicario sub initium anni 1303. acceperat, factâ priùs ad magnum altare Ecclesiae Metropoliticae professione obedientiae canonicae; quam quidem professionem (sic temporum illorum consuetudo ferebat) in Archiepiscopi praesentiâ, quamprimum ad ipsum advenit, renovavit. In Ecclesiâ Wigorn intronizatus erat Chron. de Hales. 1303. 9. Junii. Memoriâ non indignum est, quò fundorum Episcopalium illo tempore conditio magis pateat, quod de Temporalibus Episcopatûs Wigorn. Placita Parlam. 31. E. 1. p. 335. anno 1302. vacantis inveni. Temporalia Episcopatûs erant in manu Regis, quousque seminaverit totum semen hyemale & quadragesimale. Quae blada sic seminata Episcopus emebat à Rege pro DXii. marcis. Anno 1307. Willelmus à Rege in Galliam legatus, ut de matrimonio inter Edwardum filium Regis Annal. de Lanercost. primogenitum & Isabellam Galliae Regis filiam ineundo tractaret, [...]m quidem pro voto confecit; ipse autem in reditu veneno, ut creditur, extinctus, cum maximâ familiae suae parte, interiit. Anno 1308. ineunte obitum contigisse opinor. Quod de portentosâ istius circa Papae infallibilitatem doctrinâ Godwinus retulit, id sicut alia quamplurima ex unico accepit Baleo, qui in conviciis effundendis non quicquid verius, sed quicquid acerbius esset, scribere voluit.

WALTERUS REYNOLD.

Petrum Foxum Sabaudum post Willelmi obitum à Papâ subrogatum fuisse, sed electione Walteri priùs factâ repulsam tulisse Godwinus refert; quod nullibi à me compertum est. Episcopatum autem adeptus est Walterus, Reginaldi cujusdam pistoris Windesoriensis filius, Edwardi I. Regis Capellanus, & Edwardi II. juventuti regendae praefectus, Canonicus Ecclesiae S. Pauli Registr. Ecclesiae Cant. Pat. 1. E. 2. par. 1. m. 21. Claus. 4. E. 2. m. 6. dorso. Reg. Reynold. London. & Rector Ecclesiae de Wymbeldone, consecratus à Roberto Archiepiscopo in Ecclesiâ Cant. 1308. 13. Octobr. Thesaurarius Angliae constitutus fuerat 1307. 22. Augusti, Cancellarius postea renunciatus 1311. 6. Julii. Cantuariam translatus est 1313. 24. Sept. Bullâ Papali, quae publicata est in Ecclesiâ S. Pauli 1314. 4. Januarii.

WALTERUS DE MAYDENESTON.

Anno 1313. die 1. Octobr. Papa provisionis titulo dedit Episcopatum Wigorn. Waltero de Maydeneston, viro utique diffamato in Angliâ de inhonestâ conversatione Cont. Florilegi. & vitâ. Verba sunt Adami Merimuthensis, Canonici Londinensis, qui in Curiâ Romanâ tunc praesens erat, à Waltero Episcopo Wigorn. missus ad prensandum sibi Archiepiscopatum. Aderat etiam in Curiâ Walterus Maydenston; & Episcopatum Wigorn. Raynoldi translatione vacantem sibi conferri obtinuit. Illi etiam Papa Pallium Archiepiscopo deferendum commisit, Registr. Ecclesiae Cant. cum quo appulit apud Dovoriam 1314. 12. Febr. idemque Archiepiscopo die sequenti tradidit. Plura de illo non reperio.

THOMAS COBHAM.

Successit Papae dono Thomas Cobham, vir supereminentis literaturae, multisque virtutibus redimitus, inquit Walsinghamus. Illustri genere in agro Hist. Angl. in an. 1313. Cantiano natus is fuerat; & in Academiâ Cantabrigiensi bonis literis institutus videtur. Cancellarius enim ejusce Academiae fuit, eoque nomine in Missâ Benefactorum memoratur. Canonicus Wellensis factus est 1299. 13. Registr. Well. Dec. Archidiacocus Lewensis ante exitum anni 1301. Praecentor Eboracensis Reg. Winchelse Reg. Grenfeld. 1312. 14. Julii, Canonicus S. Pauli London. ante annum 1313. Vir tantâ eruditionis famâ, tam egregiâ insuper vitae sanctimoniâ illustris; ut vix alio quàm Boni seu Probi Clerici titulo innotesceret, & ad summam Ecclesiae Anglicanae dignitatem omnium votis jampridem designaretur. Post obitum [Page 533] demum Roberti Winchelsey in Archiepiscopum à Monachis Cantuariensibus Reg. Ecclesiae Cant. unanimi suffragio electus est 1313. 28. Maii. Ipse Parisiis tunc agebat, & literas Capituli de electione suâ ibidem accepit die 6. Junii; electioni consensit die 8. Junii, Regi Angliae apud Parisios tunc degenti à Capituli Procuratoribus praesentatus die 9. Junii, Rex inducias accepit usque ad 24. Junii; & Electo tunc iterum apud Pontoyse praesentato, rem usque ad reditum in Angliam distulit. Assensum siquidem electioni canonicae viri omnium judicio dignissimi palàm denegare vix ausus est; interim autem apud Papam precibus & muneribus egit, ut Walterus Episcopus Wigorn. Archiepiscopatum consequeretur. Thomas itaque de assensu regio desperans, à Pontiniaco ad Curiam Romanam Avinione tunc positam illico discessit. Walterus missis ad Papam Procuratoribus, qui amplissimis mandatis instructi ipsum modò Archiepiscopum atque etiam successores suos in quacunque vellent pecuniae summâ Camerae Apostolicae persolvendâ obligare possent, Curiam Romanam, apud quam omnia erant venalia, facilè in partes suas traxit; & rejecto Thomâ Archiepiscopus renunciatus est. Ut id faceret Papa, se provisionem Sedis Cant. bullâ 1317. 27. April. sc. ante Thomae electionem, datâ sibi reservâsse commentus est; eoque praetextu usus, electionem irritam fuisse declaravit. Neque tamen defuit sibi Thomas; qui electionem suam strenuè defendit; nec ut ipsi renunciaret, ullis conditionibus adduci potuit. Papa quidem, ut vir optimus repulsam aequiùs ferret, Episcopatum Wigorniensem jure provisionis ipsi contulit eodem die quo Archiepiscopatum Waltero, sc. Reg. Reynold. 1313. 24. Sept. Verùm vir generosus oblatam sibi minorem dignitatem accipere dedignatus, majorem sibi jure debitam dari postulavit, tantâ verborum fiduciâ usus; ut & Curiam Romanam & Regem Angliae plurimùm exacerbaverit. Ad. Merimuth. Wigorniensis itaque Episcopatus Waltero Maydenston datus est; & Thomas Curiam indignatus reliquit, in Angliam tamen metu Regis intrare non ausus; donec intercedente Waltero Archiepiscopo cum Rege in gratiam redierit. Papam quinetiam magnitudo meritorum brevi conciliavit; adeò ut vacantem iterum Episcopatum Wigorn. ipsi contulerit; & à Cardinali Hostiensi 1317. 11. Cal. Julii (Junii legendum puto) apud Avinionem Johannes London. in Chron. consecrari fecerit. In Angliam appulit mense Novembri; & cum solenni Monachorum processione Ecclesiam Cant. die 15. Nov. ingressus, professionem obedientiae Archiepiscopo praestandae coram magno altari innovavit. Reg. Cranborn. Plura ab illo conscripta Baleus recenset. Nescio an ex his ulla supersint. Cent. 4. c. 98. Certè rei literariae Praesul eruditissimus tam liberalitate quàm scriptis profecit. Bibliothecam enim supra veterem Congregationis domum Oxoniae Antiq. Oxon. l. 2. p. 48. anno circiter 1320. inchoavit; & quamvis fato immaturo abreptus manum illi supremam non admoverit, pecuniam tamen ad consummandum & libros Reg. Reynold. Obit. Cant. ad instruendum eam plurimos Universitati legavit. Obiit 1327. 27. Augusti.

ADAM DE ORLETON.

Post Thomae obitum Monachi Wigorn. Wlstanum de Bransford Priorem Registr. Ecclesiae Cant. Reg. Reynold. suum ritè elegerunt. Electionem Rex assensu suo confirmavit 1327. 8. Sept. Archiepiscopus 3. Octobr. Eundem tamen Archiepiscopus (quamvis à Rege pluries requisitus) consecrare distulit, donec ipse mense medio sequenti obierit. Archiepiscopo defuncto, Rex Capitulo Cant. mandavit, ut Wolstanum consecrari facerent. Frustra autem. Et Archiepiscopus enim & Capitulum Papae offensam sunt veriti. Papa enim Episcopatum jure provisionis contulerat Adamo Episcopo Herefordensi tunc in Curiâ Romanâ pro Ad. Merimuth. negotiis Angliae Regis expediendis praesenti, Bullà datâ paulò ante 1327. 25. Sept. Postea anno 1333. quaesitâ malis artibus Galli Regis gratiâ, hujus intercessione Jocelin p. 219. Walsingham p. 133. ad Wintoniam invito Angliae Rege transferri obtinuit authoritate Papali die 1. Decembr. Rex Angliae itaque illum in Curiâ Romanâ mense [Page 534] Aprili 1334. accusari fecit; interpositâ appellatione, ne vir tot criminibus infamis ad altiorem gradum promoveretur. Accusatio tribus ferè articulis constitit: sc. quòd Robertum Baldok Clericum & Cancellarium Regis violenter comprehendi & incarcerari fecerit 1326. mense Novembri; quòd eodem mense apud Oxoniam praedicaverit esse Edwardum Regem tyrannum, sicque subditos ejus ad ipsum deponendum & incarcerandum incitaverit; & quòd ipsius consilio Isabella Regina à marito recessit. Accusationem Adamus elusit; & Regis gratiam notâ vafritie adeptus, eodem anno possessionem Episcopatûs Winton. accepit. Responsio illius ad accusationem supra dictam extat in calce Scriptorum x. Anglic. col. 2763. Primus erat omnium Episcoporum Angliae (si Stigandum & Ricardum Pauperem excipias) qui à secundo ad tertium Episcopatum translatus est. Unde Versificator quidam illius temporis hoc illi tristichon posuit.

Trinus erat Adam; talem suspendere vadam.
Ex archivis Castri de Bel­voir.
Thomam despexit, Wlstanum non bene rexit.
Swithunum maluit. Cur? quia plus valuit.

SIMON MONTACUTUS.

Simoni Montacuto (linguâ vulgari Montagu) Episcopatum Wintoniensem Hist. Dunelm. conferri Rex voluerat. Hunc autem Adamo Papa contulit; & Simonem ipsi in Sede Wigorniensi suffecit. Illum demum ab Ecclesiâ Wigorniensi ad Eliensem per Benedictum XII. Papam translatum fuisse sub initium anni 1337. Historia Eliensis tradit.

THOMAS DE HEMENHALE.

Successit Thomas, Monachus Ecclesiae Norwicensis; de quo Registrum Ecclesiae Cant. à Johanne Cranborn scriptum ista habet. Iste Thomas Wigorn. Episcopus primò electus fuit in Episcopum Norwicensem. Et quia negotium hujus electionis in Angliâ non valuit expediri; idem Electus se transtulit ad Curiam Romanam; & ibi moram faciens aliqualem, obtinuit Episcopatum Wigorn. de collatione Domini Benedicti XII. quem propriis manibus consecravit. Subsequenter in Vigiliâ Translationis B. Thomae Martyris (sc. die 6. Julii) anno 1337. praefatus Episcopus Wigorn. fecit in Ecclesiâ Christi Cant. coram magno altare professionem suam in formâ infrascriptâ, praesentibus, &c. Ad Episcopatum Norwicensem à Commonachis suis electum fuisse post mortem Willelmi Ayremin anno Reg. Norwic. 2. 1336. in Archivo Norwic. Ecclesiae reperio, provisione autem Antonio de Beck factâ rejectum. Frater Thomas de Hemenhale inibi appellatur, nomine sc. ducto à natali vico, qui septimo circiter lapide à Norwico versùs Austrum dissitus in Provinciâ Norfolcianâ habetur. De obitu nil constat.

WOLSTANUS DE BRAUNSFORD.

Tandem aliquando post continuam 7. Episcoporum à Papâ provisorum successionem Monachi Wigornienses Episcopum à semetipsis electum acceperunt, Wolstanum sc. Priorem suum. Confirmatus is fuit à Vicario Archiepiscopi apud Cantuariam 1339. 20. Martii; & ibidem consecratus est à Roberto Reg. Cranborn. Reg. Radulphi de Salop. Well. Reg. Eccl. Can [...] Cicestrensi Episcopo Dominicâ in Ramis Palmarum, viz. die crastino. Obiit apud Hertlebury 1349. 6. Augusti. Temedum fluvium apud Braunsfordam vicum natalem in agro Wigorniensi ponte conjunxit.

JOHANNES DE THORESBY.

Wolstani defuncti loco Monachi Wigorn. elegerunt Johannem de Evesham Reg. Eccl. Cant. Priorem suum ante diem 11. Sept. verùm electo frui non licuit. Clemens [Page 535] enim Papa Johannem Menevensem Episcopum ad Wigorniam transtulit bullâ datâ 1349. 4. Sept. eidemque Archiepiscopus spiritualia commisit 1350. 11. Reg. Islip. Claus. 23. E. 3. p. 1. in 8. dorso. Reg. Thoresby Ebor. Jan. Iste anno 1350. summus Angliae Cancellarius renunciatus est, tradito sibi magno Sigillo die 16. Junii. Ad Eboracum translatus est medio anno 1352.

REGINALDUS BRIAN.

Johanni successit in utrâque Sede, tam Menevensi sc. quàm Wigorniensi, Reg. Islip. Reginaldus Brian. Professionem is Archiepiscopo apud Lametham fecit, & spiritualem Episcopatûs Wigorn. jurisdictionem ab eodem accepit 1353. 7. April. Anno 1361. ad Sedem Eliensem ab Innocentio VI. Papâ translatus, translatione per eum minimè acceptatâ obiit. Verba sunt Bullae Papalis successori datae. Nec tamen translationem repulisse Reginaldum opinor, sed antequam compleri posset obiisse. Peste siquidem extinctus est apud Alvechirche 1361. 10. Decembr.

JOHANNES BARNET.

Johannes Barnet, Thomae de Insulâ Episcopi Eliensis Capellanus, Rectoriâ Reg. Elien. de Derham ab isto donatus est anno 1351. postea Canonicus Residentiarius Reg. Paul. Ecclesiae Paulinae London. Archidiaconus Londinensis, quo nomine ad Parlamentum Summon. ad Parl. anno 1363. à Rege adscitus est, & demum Archidiaconus Essexiensis, ad Episcopatum Wigorniensem exeunte anno 1361. electus est. Eidem Reg. Drokensford. Innocentius Papa provisionis bullam contulit 1362. 10. Januar. spiritualia Archiepiscopus commisit 1362. 4. Martii. Eodem anno magnus Angliae Reg. Islip. Thesaurarius constitutus est; & ad Episcopatum Wellensem translatus est Pat. 37. E. 3. p. 1. m. 27. 1363. 24. Novembr.

WILLELMUS WITLESEY.

Willelmus Witlesey successit, Simonis Islip Archiepiscopi Cant. consanguineus, Reg. Ecclesiae Cant. Hist. MS. de Pontif. Rom. ab Episcopatu Roffensi ad Wigorniensem translatus 1364. 6. Martii, authore Birchingtono. In Academiâ Cantabrigiensi literis institutus videtur. Custos enim Domûs S. Petri Cantab. anno 1349. fuit; libros (que) suos omnes ejusdem Domûs Scholaribus moriens legavit. Ex Academiâ à Simone Archiepiscopo Jocelin p. 253. evocatus, factus est ipsius in Curiâ Romanâ Procurator, postea Vicarius generalis, & Officialis seu Decanus de Arcubus, Archidiaconus Huntindoniensis, ac Rector Ecclesiarum de Croidon & Cliff. A Wigorniâ demum ad Reg. Witlesey. Cantuariam translatus est 1368. 11. Octobr.

WILLELMUS DE LENNA.

Sedem Wigorniensem Willelmi Witlesey translatione vacantem eodem die sc. 1368. 11. Octobr. Urbanus V. Papa contulit Willelmo Cicestrensi Episcopo. Reg. Witlesey. Huic Archiepiscopus spiritualia 1369. 31. Maii commisit. Obiit 1373. 18. Novembr. Reg. Courtney.

HENRICUS WAKEFELD.

Walterus de Legh, Ecclesiae Wigorn. Prior, in Episcopum à Capitulo ritè Monachus Evesham in Continuat. Higdeni. electus, à Papâ injustè cassatus est; ut locum faceret Henrico de Wakefeld Archidiacono Cantuariensi & Hospitii regii Thesaurario, quem ad Ecclesiam Eliensem anno 1373. electum in Thomae Arundelli gratiam Papa non minùs injustè cassaverat. Huic itaque bulla provisionis data est 1375. 12. Sept. Professionem fecit apud Lametham 1375. 3. Octobr. Consecratus est apud Hatfeldiam Reg. Sudbury. in Eliensis Episcopi Capellâ ab Episcopis Eliensi, Roffensi & Herefordensi Reg. Elien. 1375. 28. Octobr. Thesaurarius Angliae factus est 1377. 11. Januarii. Pat. 50. E. 3. p. 2. m. 4. [Page 536] Obiit 1395. 3. Martii inter redeundum à Parlamento Londinensi apud Blokesley. Die 11. Martii obitum contigisse Godwinus prodit. Verùm mihi sunt authores Monachus Eveshamensis coaevus, & Johannes Jocelinus in Collectaneis suis. Vespasian A. 9.

TIDEMANNUS DE WINCHCOMB.

Post Henrici obitum Monachi Priorem suum Johannem Grene elegerunt. Jamdiu autem Sedes Episcopales pro Canonicorum seu Monachorum arbitrio conferri & Papa & Rex noluerant. Successit enim Henrico (verbis Walsinghami Hist. p. 352. utor) ad preces Regis Papali provisione quidam Monachus Cicestrensis (lege Cisterciensis) Regis Physicus, dictus Robertus Tydeman, spretâ & cassatâ electione legitimâ M. Johannis Grene. Paulò fusiùs Monachus Eveshamensis in Biblioth. Lambeth. Continuatione Polychronici. Successit Tidemannus, quondam Monachus de Hayles, postea Episcopus Landavensis, postremò ad Sedem Wigorn. translatus est in Conversione S. Pauli proximè sequenti (mortem Henrici Wakefeld.) Cujus utrique installationi Rex interfuit. Hunc de Winchcomb dictum esse Registrum ipsius docet. Quòd Robertum Walsinghamus appellat, error videtur. In Registro enim Arundell Ricardus Clifford post obitum Tidemanni O. B. successisse dicitur. Obiit Tidemannus 1401. 10. Junii. Vacavit Ecclesia Monachus Evesham. mensibus 4. His circiter temporibus Baleus Willelmum Badby Ordinis Carmelitani, Johanni Lancastriae Duci à confessionibus sacris, Episcopum Wigorn. Cent. 6. c. 71. electum esse, & non diu superfuisse tradit. Ut haec monumentis nostris concilientur, vix laborandum esse censeo, cui multis indiciis constat quàm parum fidei Baleo sit habendum. Si qua tamen ejus ratio adhibeatur; hoc potissimum loco post Tidemanni obitum Willelmi electionem reponerem. Quatuor enim menses Tidemanni morti & Ricardi Clifford electioni intercessisse Monachus Eveshamensis prodit.

RICARDUS CLIFFORD.

Ricardus Clifford, Clericus Ricardi II. Regis, summâ apud ipsum gratiâ potitus, quo nomine aulâ regiâ anno 1388. à Baronibus rebellibus ejectus est, Walsingham p. 334. ex Archidiacono Cantuariensi Episcopus Bathoniensis à Bonifacio Papâ renunciatus fuerat ante medium annum 1401. Rex autem Henricus Episcopatus pro Papae arbitrio conferri noluit. Ricardo itaque, quamvis sibi à Privato Sigillo esset, temporalia Episcopatûs reddere recusavit, Henricum Bowet legitimè electum fuisse causatus. Quod tamen maximè in Ricardi laudem fecit, populi Angliae universi Procuratores in Parlamento coacti à Rege suppliciter postulabant 1401. 3. atque iterum 5. Martii; ut Ricardo acceptae provisionis Rot. Parlam. 2. H. 4. Papalis veniam indulgeret, ipsumque Episcopatu Bathoniensi, non obstantibus severis adversùs Provisiones legibus, frui permitteret. Respondit Rex id nequaquam fieri posse, Bowetum enim legitimè electum esse; suum tamen favorem Ricardo non defuturum. Ricardum itaque Papa ad Wigorniam Reg. Arundell. transtulit, Bullâ datâ 1401. 19. Aug. Consecratus is fuit à Thomâ Archiepiscopo Cant. in Ecclesiâ S. Pauli London. 1401. 9. Octobr. Electum eo die fuisse dicit Monachus Eveshamensis, errore facili. Londinum demum translatus est Ricardus 1407. 22. Junii.

THOMAS PEVERELL.

Thomas Peverell, Ordinis Carmelitani Theologus, à Landavensi sede ad Wigorniensem translatus est à Gregorio xii. Papâ 1407. 4. Julii. Professionem Reg. Arundell. Archiepiscopo apud Glocestriam fecit 1407. 20. Novembr. Obiit 1418. (exeuntem intellige) 1. Martii, in Ecclesiâ Wigorn. sepultus, authore Cent. 7. c. 49. Baleo, cui in Carmelitarum rebus tutò credi potest. Ipse enim Carmelita, [Page 537] Ordinis sui annales summâ diligentiâ pervolverat. Quod 1417. 1. Martii Godwinus habet, typograhi erratum arbitror: sua enim ex Baleo hausit. Antiquitatum Oxoniensium Author Peverellum 1417. 23. Augusti obiisse, & in Par. 1. p. 104. Ecclesiâ Carmelitarum Oxon. sepultum fuisse tradit. Veriorem autem esse Balei calculum confirmat petitio Monachorum Wigorn. ad Regem pro licentiâ eligendi post Peverelli obitum, data 1419. 9. Martii; quae inter Epistolas Tiberius B. 6. Bekintoni reperitur.

PHILIPPUS MORGAN.

Philippus Morgan, utriusque Juris Doctor, Menevensis Diocesis, ad Episcopatum Reg. Chichley. Par. 1. p. 22. Wigorn. provisus est à Martino V. Papâ 1419. 19. Junii; & professione Archiepiscopo factâ per Procuratorem suum die 9. Septembr. spiritualia accepit, consecratus in Ecclesiâ Cathedrali Rothomagensi 1419. 3. Decembr. Reg. Morgan. Hunc, Normanniae tunc Cancellarium existentem, Henricus Rex Registr. Caro [...] Bothe Heresord. Reg. Chichley. invictissimus deputaverat 1418. mense Novembri ad tractandum apud Alenconiam cum Legatis Ludovici Galliae Delphini. Ad Episcopatum Eliensem translatus est 1426. 27. Februarii.

THOMAS POLTON.

In Actis Concilii Regii sub Henrico VI. reperio conclusum inibi fuisse 1426. 14. Jan. ut Thomas Polton Cicestrensis Episcopus ad Episcopatum Wigorn. transferretur. Hunc itaque Martinus V. Papa, praestito pro more Bullae provisionalis ministerio, transtulit 1426. 27. Febr. eidemque Archiepiscopus, Reg. Chichley. acceptâ obedientiae professione, Spiritualia commisit 1426. 26. April. Ad Curiam Romanam pro regiis negotiis expediendis profecturus, testamentum condidit 1432. 6. Decembr. quod post mortem ejus in Curiâ Archiepiscopali probatum est 1433. 18. Octobr.

THOMAS BOURCHIER.

Post Thomae Polton obitum Papa Episcopatum Wigorn. Thomae Brouns Literae autogr. Cleop. E. 3. Decano Sarum in Concilio Basiliensi tunc praesenti jure provisionis contulit; scriptisque ad Regem literis enixè petiit, ut provisionem ejus ratam haberet. Rex è contra datis ad Thomam literis jubet, ut provisioni renunciet; aliter se nunquam passurum, ut aliquem in Angliâ, nedum Wigorn. Episcopatum obtineat. Datis insuper ad Papam literis, se provisioni neutiquam consentire dicit. Vult autem Thomam Bourchier consanguineum suum ab illo provideri; atque eâ conditione Thomae Brouns Episcopatum Roffensem dari concedit. Regi Papa, sedente Concilio Generali, adversari non ausus, morem gessit; atque ita Episcopatum Wigorn. obtinuit Thomas Bourchier, Willelmi Comitis de Ew & Comitissae Staffordiae filius, & Henrici Comitis Essexiae frater, Hospitii Nevilliani apud Oxoniam alumnus, ejusdemque Academiae ab anno 1434, ad 1437. Cancellarius, Decanus itidem S. Martini Registr. Well. London. Provisus est ab Eugenio Papâ 1434. 9. Martii. Professionem Archiepiscopo Reg. Chichley. fecit 1435. 20. April. Ante hunc itaque diem consecratus non erat; Temporalia tamen à primâ Bullarum publicatione ipsi permissa opinor, aetatis autem defectu consecratum non esse. Neque enim obiit ante annum 1486. Vacante interim Episcopatu Eliensi, ipse à Monachis postulatus est Hist. Elien. mense Januario anni 1436. invito Rege, & à Papâ confirmatus. Bullas tamen Papales eâ de re accipere seu Sedem Eliensem adire ausus non est, metu legum patriarum, quae bullas Pontificias absque licentiâ regiâ accipientibus gravissimas poenas irrogârunt. Ad eandem autem Sedem Rege concedente Reg. Stafford. denuo translatus est 1443. 20. Decembr.

[Page 538]

JOHANNES CARPENTER.

Translato ad Eliensem Sedem Bourchiero, Johannes Carpenter S. T. D. ad Reg. Stafford. Wigorniensem eodem die sc. 1443. 20. Dec. ab Eugenio IV. Papâ provisus est. Professione apud Lametham facta, spiritualia ab Archiepiscopo accepit 1444. 28. Febr. Collegii Orielensis apud Oxoniam Socius is olim fuerat, & ex Socio Praepositus, Academiae quinetiam Cancellarius annis 1437. & 1438. Quo munere perfunctus, in Synodo totius Cleri apud Londinum habitâ 1438. 6. Octobr. peroravit, petens confirmationem decreti Synodalis anno 1421. Reg. Chichley. sanciti de promovendis ad Beneficia majoris pretii ecclesiastica Academicis. Postquam Episcopatum adeptus est, nil magis cordi habuit, quam matris Academiae Antiq. Oxon. par. 2. p. 362. 104. aedificia & redditus amplificare. Post annum enim 1447. aliquam sumptuum partem in Aulâ B. Mariae Oxon. aedificandâ impendit. Anno 1476. Orielensibus suis ex testamento supremo detulit latifundia quaedam in Comitatu Oxoniensi, quibus Socium unum è Diocesi Wigorn. natum enutriri voluit. Donavit etiam hebdomadalem 4. solidorum exhibitionem sex pauperioribus Scholaribus ex aequo dividendam. Aulam insuper B. Mariae iisdem transcripsit; librosque sacros & ornamenta varia Ecclesiae B. Mariae contulit in usum Praefecti & Scholarium ejusdem Collegii. De magnificâ ejusdem liberalitate in restaurando & dotando Collegio Westberiensi Godwinum consule. De obitu illius nil reperio, nisi quòd testamentum anno 1476. condiderit.

JOHANNES ALCOCK.

Successit Johannes Alcock anno 1476. si Godwino fides; mihi enim introitus illius penitus est imcompertus, Registro ejus in fronte mutilato. Illum Synodo Londinensi ineunte anno 1481. interfuisse, neque antea memoratum, Reg. Bourchier. comperio. Anno 1484. fundavit Capellam S. Trinitatis juxta Ecclesiam S. Trinitatis de Kingston super Hull; & Cantariam perpetuam in eâdem posuit. Reg. Rotherham Ebor. Illum Baleus, qui de paucissimis aequa sensit, ob vitae sanctimoniam & egregiam abstinentiam summopere praedicat, neminem per Angliam majori Cent. 8. c. 57. sanctitatis nomine insignitum fuisse asserens. Plura quinetiam Opuscula ad pietatem ferè spectantia ipsi conscripta refert. Ex his libellum, cui titulus Mons Perfectionis, ante annum 1500. typis expressum vidi. Ad Episcopatum Eliensem translatus est sub exitum anni 1486.

ROBERTUS MORTON.

Alcocum excepit Robertus Morton, Legum Doctor, Archidiaconus Wintoniensis, Johannis Morton Archiepiscopi Cant. ex fratre nepos; qui licentiam consecrationis extra Ecclesiam Metropoliticam accipiendae à Capitulo Cantuariensi obtinuit 1487. 24. Januarii. Rotulorum Praefectus 1479. 30. Reg. Eccl. Cant. Maii constitutus fuerat.

JOHANNES GIGLIS.

Johannes Giglis sive de Liliis LL.D. gente Italus, patriâ Lucensis, Pontificis Romani in Angliâ Quaestor erat titulo Collectoris Camerae Apostolicae, Canonicus Reg. Stillington. Wellensis admissus est 1478. 7. Dec. In Synodo Londinensi anno 1481. coactâ primam concionem habuit die 21. Martii; & in eâdem decimam à Clero Reg. Bourchier. Papae concedi incassum flagitavit. Anno 1489. authoritatem ab Innocentio VIII. Papâ accepit usuram, simoniam, furta, homicidia, rapinas, adulteria, stupra & quaecunque ferè crimina remittendi; praeterea indulgendi & Bulla in Registro Morton. f. 18. dispensandi, ut tam bona aliena quàm fraude acquisita salvâ conscientiâ aliquis retinere posset, solutâ aliquâ eorum parte Papae Commissariis seu eorum vices agentibus. Neque minùs proprio quàm Papali lucro prospexit, Episcopatum [Page 539] Wigorn. anno 1497. adeptus virtute Bullae Papalis die 30. Augusti Reg. Giglis. datae. Spiritualia ab Archiepiscopo 1497. 18. Oct. accepit, per Procuratorem Reg. Morton. installatus 1498. 12. April. Obiit 1498. 25. Augusti.

SILVESTER GIGLIS.

Episcopatum Johannis morte vacantem dono Papali accepit Silvester, illius ex fratre nepos, Camerae itidem Apostolicae in Angliâ Collector; quod muneris usque ad obitum retinuit. Provisus est 1498. 24. Dec. installatus Reg. Giglis. per Procuratorem 1499. 6. April. Anno 1512. Concilium Lateranense à Rege missus adiit. Obiit in Curiâ Romanâ 1521. 16. April. Reg. Warham.

JULIUS DE MEDICIS.

Post Silvestri obitum Leo X. Papa Episcopatum Wigorn. contulit patrueli suo Julio de Medicis, Juliani filio, quem ex Ordinis Hierosolymitani Milite Cardinalem & Archiepiscopum Florentinum anno 1513. creaverat. Julius Onuphrius. Sedem Wigorn. 1521. 31. Julii acceptam titulo Administratoris integro anno tenuit, & post medium annum 1522. abdicavit. Titulus ipsi fuerat: Julius Reg. Warham. miseratione divinâ tituli S. Laurentii in Damaso Presbyter Cardinalis, Romanae Ecclesiae Vicecancellarius, necnon perpetuus Commendatarius seu Administrator Ecclesiae Cathedralis Wigorniensis.

HIERONYMUS DE GHINUCCIIS.

Successit Adriani Papae dono Hieronymus Ghinuccii sive de Nugutiis, homo Reg. Warham. Italus, bullâ Provisionis datâ 1522. 26. Sept. installatus per Procuratorem Reg. Wigorn. 1523. 2. Martii. Rege tamen Angliae intercedente, saltem permittente, Hist. Reform. Angl. p. 88. 148, &c. Episcopatu auctum fuisse arbitror. Ipsi enim perquam utilis fuit; & pro negotiis ipsius in regionibus externis multùm & fideliter laboravit, saepius in Hispaniam, semel in Italiam legatus; adeò ut anno circiter 1533. & Henricus Angliae & Franciscus Galliae Reges dignitatem Cardinalitiam illi conferendam à Clemente VI. Papâ expeterent. Maximo Henricum beneficio ante biennium devinxerat, sedulò conquisitis in Italiâ & Hispaniâ Theologorum definitionibus adversùs matrimonium Regis & Caterinae Reginae olim initum. Anno tamen 1535. mutatis affectibus id proemii à Rege tulit; ut lege publicâ in Parlamento latâ mense Martio Episcopatu amoveretur, eo nomine quòd alienigena esset & in parochiâ suâ non resideret.

HUGO LATIMER.

Hugo Latimer, in Provinciâ Lecestrensi natus, in Academiâ Cantabrigiensi Bale cent. 8. c. 85. institutus, praeclaram probitatis & doctrinae famam obtinuit. Anno 1534. de propagato in Academiâ Cantab. Lutheranismo accusatus fuisse dicitur. Hist. Reform. p. 32. Anno tamen 1530. comperio quendam Hugonem Latimer A. M. ab Academiâ Cantabrigiensi deputatum cum Warhamo Archiepiscopo aliisque Instrumentum Originale. Episcopis & Theologis consedisse, & unà cum illis Versionem S. Scripturae Anglicam pluresque Lollardorum libros damnâsse. Anno 1534. Annae Reginae à sacris admotus, ejusdem favore Episcopus Wigorniensis anno 1535. renunciatus est, die 20. Augusti installatus. Vir quidem raro pietatis infucatae Reg. Wigorn. zelo & simplicissimis moribus praeditus, sive autem nimio animi impetu seu judicii elimati defectu incautus & parùm prudens. Anno 1539. latis lege publicâ sex articulis fidei qui ab omnibus teneri atque doceri deberent, Latimerus assensum inhibuit, dissimulare tamen nefas habuit. Abdicato itaque 1539. 1. Julii Episcopatu, ad vitam privatam rediit, & integro ferè decennio Stow in Chron. p. 616. sacris manum non adhibuit.

[Page 540]

JOHANNES BELL.

Latimero subrogatus est Johannes Bell, LL.D. Regis Capellanus & Consiliarius, [...] Cranmer. Reg. Wigorn. Archidiaconus Glocestrensis; Sylvestri, Julii & Hieronymi Episcoporum Wigorn. Vicarius generalis; quem à Capitulo Wigorniensi ritè electum Archiepiscopus apud Lametham confirmavit 1539. 11. Augusti. Henrici Regis Procurator fuerat anno 1529. in causâ divortii coram Wolseio & Campegio Cardinalibus tractandi; & anno sequenti Oxoniam à Rege amandatus Antiq. Oxon. par. 2. p. 72. fuerat ad roganda Theologorum eâ de re suffragia. Postquam Episcopatum obtinuit, Collegio Baliolensi Oxon. (cujus olim alumnus fuerat) dedit praedia & redditus nonnullos in parochiâ Clerkenwellensi prope Londinum, ad alendos in Collegio dicto Scholares duos è Diocesi Wigorn. oriundos. Superfuit anno 1540.

[Page 541]

VITA S. WLSTANI Episcopi Wigorniensis. Authore HEMMINGO Monacho Wigorniensi.

LArgifluâ Dei omnipotentis gratiâ praeordinante, & beatâ semperque Virgine Mariâ (ut par est credere) suffragante, adjunctâ simul beati Oswaldi intercessione, ALUREDUS Archiepiscopus venerabilem virum WULSTANUM, nondum ad Episcopatûs apicem electum, Aedituum constituit Wigornensis Ecclesiae. Vidit enim in illo castitatem vigere, aliasque diversas virtutes in eo mansionem habere: Illum laude dignis moribus praeditum fore, nec suam vitam caeterorum ducere more: Mundanam omnino pompam despicere, & coelestem duntaxat inhianter concupiscere. Unde non solùm ab ipso Aldredo Archiepiscopo, verùm etiam ab omnibus, Regibus videlicet, Ducibus & Principibus, honorabatur & summo affectu diligebatur. Dignis eum quique attollebant honoribus, & ob religionis cultum diligebant prae omnibus; quos ipse mutuâ caritate, ut erat columbinae simplicitatis, in Christi complectebatur visceribus. De die verò in diem ad meliora proficiens, Deique adjutorio virtutes virtutibus addens, Prioratum Wigornensis Ecclesiae dispensatione divinâ coactus est suscipere. Quod tamen potius causâ obedientiae quàm adipiscendae suscepit gloriae. Venerabilis interea Comitissa Godgiva, famâ bonitatis ejus auditâ, totis illum coepit diligere visceribus, & in diversis hujus saeculi subvenire necessitatibus. Cujus siquidem precibus Comes Leofricus, conjunx videlicet suus, duas terras, Blacawella & Wulfordilea vocatas, illi donavit; quas antea Dani caeterique Dei adversarii vi abstulerant, & ab ipsâ Wigornensi Ecclesiâ penitus alienaverant. Alteram quoque terram; quam incolae illius Ikacumb nuncupant, filius praefati Comitis Aelfgarus nomine à quibusdam optinuit, & pro suae remedio animae praedicti viri Dei juri tradidit. Cernens autem venerandus Archiepiscopus ALDREDUS hunc servum Dei bonis operibus insudare, nichil de terrenis curare, solummodo coelestibus inhiare, in Episcopatum Wigornensis Ecclesiae decrevit eum sullevare. Quod sicut disposuit mente, licèt multùm reniteretur ille, non multò pòst implevit opere. Suscepto itaque tanti honoris culmine, qualiter illud Deo se protegente tenuerit, quàm sanctis operibus decoraverit, nullus edicere poterit. Mansit autem in Episcopatu xxxii. annis, mensibus iv. & iii. septimanis. Prioratum verò Wigornensis Ecclesiae suscepit pro ipso frater illius Aelfstanus nomine; qui terras tres, Lenc videlicet, & Dunhamstede & Pecceslea, suâ acquisivit strenuitate. Ipse etiam servus Dei Wulstanus in hac qua manemus heremo adhuc manens, omnibus omnia fiebat, ut omnes Christo lucrari posset. A Willelmo quoque Rege caeteris ampliùs amabatur, caeteris ampliùs majoris minorisque gloriae viris pro vitae suae merito honorabatur. Cui poscenti dedit terram duorum cassatorum, quae Cullaclis dicitur, & alteram xv. cassatorum, quae Aelfestun nominatur. Has insuper terras, Mittun scilicet & Eastun, & duas Lynderycgeas & Penhyl & Grimanleah sibi reddidit. Quae ille omnia Thomae venerabili Priori, qui Prioratum post Aelfstanum optinuit, commisit. Molendinum quoque apud Northwican & quartam partem terrae ad usus fratrum donavit. Et Monasterium, quod in Westbirie situm est, ejusdem Prioris Thomae custodiae mancipavit. Quod videlicet Monasterium beatus Oswaldus priùs exstruxit, Monachis stabilivit, & terris hominibusque illas excolentibus ditavit. Verùm post mortem illius sic à perversis diaboli filiis, scilicet à piratis, vastatum est; ut non remaneret nisi unus solummodo Presbiter, qui divinae servitutis officium [Page 542] rarò explevit. At recordandae memoriae Wlstanus post susceptum Episcopatûs honorem illud reaedisicavit; terris, hominibus & vestimentis ad Dei servitium pertinentibus nobilitavit, ibidemque secundùm loci positionem Monachos coadunavit; & Monasterium cum omnibus quae ibi erant Ecclesiae Wigorniensi subjugavit.

ACTA SYNODI apud Wigorniam à S. WLSTANO habitae anno MXCII.

✚ EGO Wlstanus gratiâ Dei Wigornensis Episcopus decrevi Synodum congregare in Monasterio Sanctae MARIAE in criptis, quas ego à fundamentis aedificavi, & per misericordiam Dei postea dedicavi. Haec Synodus habita est anno Dominicae Incarnationis MXCII. Indictione xv. Ad hanc Synodum invitati convenerunt omnes sapientissimae personae de tribus Comitatibus nostrae Dioceseôs, Wigracestriae videlicet, Glaucestriae, Warewicciae; eò quòd ego longaevus dierum, imbecillitatem corporis mei sentiens, & finem vitae meae instare intelligens, cupiebam res ecclesiasticas nostrae curae commissas canonicè tractare, & quae (que) emendanda forent illorum sapienti consilio corrigere & emendare. Nostrá itaque humilitate in hac Synodo praesidente, orta est quaestio inter duos Presbiteros, Alfnothum scilicet Presbiterum Sanctae Elenae & Alam Presbiterum Sancti Albani, de parochiis & consuetudinibus Ecclesiarum suarum. Horum Presbiterorum altercatio Sanctam Synodum multùm detinuit. Hanc litem ego canonicè discindere cupiens, jussi seniores quosque & quibus notissimae essent antiquae institutiones Ecclesiarum seu parochiarum Wigracestriae, veritatem edicere, tam de supradictarum, quàm de omnium Ecclesiarum urbis Wigracestriae, antiquissimis institutionibus & parochiis. Et cùm inter supradictorum Presbiterorum disceptationem auditus est à Sanctâ Synodo clamor filiorum Ecclesiae, Monachorum videlicet, quòd ipsi dampna paterentur suorum redituum, quos justè habere debuissent de suá Ecclesiâ, Sanctae Elenae scil. propter tam diuturnam Presbiterorum▪ discordiam jussi, sicut de institutionibus caeterarum Ecclesiarum, sic etiam de hujus matris Ecclesiae institutione dicerent. Ad harum rerum scrutinium ex nostro praecepto fuerunt, Thomas Prior, Alfere Secretarius, Godricpirl Camerarius, Uhtred Cantor, Agelric Archidiaconus, Edwine frater ejus, Frideric, Agelmar Presbiter, cum aliis quamplurimis, quos ad hoc elegi. Hi omnes igitur communi habito consilio reversi in Sanctam Synodum, affirmaverunt nullam esse parochiam in totâ urbe Wigrac. nisi tantum matris Ecclesiae. Ecclesiam verò Sanctae Elenae vicariam hujus matris Ecclesiae extitisse à temporibus Aethelredi Regis & Theodori Archiepiscopi, qui locum tunc fundaverunt, & ibi BOSELUM primum Episcopum constituerunt anno Incarnationis Domini DCLXXX. Indict. vii. Haec institutio à tempore supradicti Boseli per tempora omnium Episcoporum hujus Sanctae Ecclesiae per manus Clericorum in hac sede servientium inconvulsa servata est usque ad tempora beati OSWALDI Archiepiscopi, qui opitulatione Aedgari Regis & auctoritate pii patris Dunstani Cantuariensis Archiepiscopi de irregulari conversatione Clericorum in regularem conversationem & habitum Monachorum transtulit & mutavit hujus Ecclesiae congregationem anno Dominicae Incarnationis DCCCCLXIX. Indict. xii. Hujus pii patris OSWALDI temporibus Wynsius, Sanctae Elenae Presbiter, Vicarius hujus Sanctae matris Ecclesiae extitit. Hic idem monitis Sancti OSWALDI, cum caeteris qui in Clecali habitu huic Ecclesiae utcunque serviebant, mundo posthabito, Monasticae [Page 543] religionis habitum suscepit, & claves Ecclesiae Sanctae Elenae, quarum ipse sicut Vicarius custos extiterat, cum terris, decimis, caeterisque redditibus, ad communem usum Monachorum reddidit. Wynsio proinde Monacho facto cum caeteris qui secum sponte converti elegerunt; tam praedicta Ecclesia quàm caeterae, quae nunc usque Monachorum sunt Ecclesiae, terrae, sepulturae vel quaelibet aliae consuetudines seu dignitates ecclesiasticae, quae Clericorum quasi propria hactenus extiterant, in jus Monachorum transierunt, & in communem usum illorum redactae sunt, assensu Regis Eadgari & Beati DUNSTANI, Sanctique OSWALDI Archiepiscoporum. Anno tertio conversionis Winsii Presbyteri beatus Oswaldus Prioratum ei super Monachos hujus Ecclesiae concessit assensu ejusdem Regis. Concessit etiam illi omnibusque suis successoribus Prioribus hujus Ecclesiae Decanos esse super omnes Ecclesias suas & Presbiteros; ita videlicet quòd nullus Decanus, nullus Archidiaconus de Monachorum Ecclesiis seu Clericis se intromittat nisi per Priorem Ecclesiae. Omnes ecclesiasticas consuetudines Prior sicut summus Decanus Episcopi pro suis Ecclesiis Episcopo persolvat. Harum rerum, sicut ab antecessoribus nostris didicimus, & his nostris temporibus sub antecessore vestro ALDREDO & vobis hactenus servatas vidimus, testes sumus. Hoc igitur testimonium ego Wlstanus verum comprobans, litem Presbiterorum sedavi; & veram comprobationem testimonio hujus Sanctae Synodi literis nostris & Sigillo corroboravi; cavens ne à modo de his rebus in hac sanctâ & matre Ecclesiâ inter Monachos & alias quaslibet personas dissensio sive scandalum oriatur. Servantibus haec vita aeterna donetur in coelestibus. Qui autem fregerit, vel in pejus mutaverit, cum Diabolo & Angelis ejus perpetuis dampnetur cruciatibus. AMEN.

Titulus in dorso, Privilegium Sancti Wlstani de Ecclesiâ S. Elenae. & Sancti Wlstani.

Compositio inter Episcopum & Monachos Wigornienses anno MCCXXIV. inita de electione PRIORIS.

NOverint universi praesentes literas inspecturi, quod cùm inter Dominum Vide Annales Wigorn. in anno 1224. W. Episcopum Wigorn. & Conventum ejusdem Ecclesiae ex uno latere variae quaestiones essent obortae, tam super institutione cujusdam W. quondam Prioris de Malvern, quem praedictus Episcopus dicto Conventui praefecerat in Priorem, quàm super institutione & destitutione Priorum aliàs pro tempore faciendâ: Item pro custodiâ dicti Prioratus Prioratu vacante, & super provenientibus tumbae & feretrorum beati Wulstani, super pensionibus & debitis Conventui ad mandatum Episcopi detentis, nec non super modo ingrediendi Capitulum, & dampnis & expensis & quaestionibus, & aliis injuriis hinc inde vario modo sicut dicebatur illatis. Item cùm ex alio latere inter dictum Conventum & praefatum W. quem illis dederat in Priorem, ob institutionem ejusdem W. aliis quaestionibus & injuriis hinc inde illatis, similiter orta esset nonnulla contentio; viris providis & discretis pluries inter eos de pace reformandâ convenientibus in Capitulo Wigorn, Dominis S. Cantuar. Archiepiscopo & J. Bathon. & H. Lincoln. Episcopis, nec non de Evesham & de Rading Abbatibus, cum aliis discretis viris, dicti Episcopus & Conventus Wigorn. super omnibus quaestionibus similiter inter se motis in dictos Dominos Cantuar. Bathon. & Lincoln. & memoratos Abbates de Evesham & de [Page 544] Rading & Magistrum S. de Eketun Clericum dicti Domini Cantuar. quos compositores amicabiles elegerunt, spontaneâ voluntate compromiserunt, super sacrosancta jurantes, quòd eorum starent ordinationi in omnibus quaestionibus inter ipsos obortos. Secedentibus igitur in partem dictis Compositoribus, & nunc ad hanc partem nunc ad illam habentibus regressum, ut habitâ frequenti collatione eos faciliùs ad concordiam revocarent, tandem pensato statu Ecclesiae Wigorn. & considerato animarum periculo quod imminebat, ponderatis etiam variis circumstantiis illud negotium tangentibus, magnâ super hoc cum viris discretis habitâ deliberatione, ita ad honorem Dei & Ecclesiae, ad pacem etiam & tranquillitatem partium concorditer ordinârunt. Imprimis ut dictus W. quondam Prior Malvern. quicquid juris habuit vel sibi vendicavit in Prioratu Wigorn. absolutè & simpliciter resignaret; quod & in eorum praesentiâ sine dilatione fecit ibidem. Factâ igitur resignatione, providerunt quòd idem W. ad honestam sustentationem suam Manerium de Clive, quod est Prioris Wigorn. omnibus diebus vitae suae in usus proprios retinebit in eâdem integritate qua consuevit dictus Conventus & Prior eorum illud manerium retinere, salvâ Conventui Ecclesiâ ejusdem villae cum decimis rusticorum & liberorum tenentium & aliis pertinentiis, praeterquam de dominico manerii quod apud memoratum W. sicut dictum est, remanebit. Providerunt autem, quòd idem W. nichil alienet vel aliquid tempore suo faciet, quo minùs dominium manerii cum pertinentiis post decessum ipsius ad Conventum revertatur in eâdem integritate quâ illud recepit. De debitis etiam à dicto W. praetextu hujus litis contractis, praemissâ taxatione praemissorum, & dicti W. sacramento obsecuto, statuerunt, quòd Conventus Wigorn. vel eorum Prior ipsi pro expensis illis centum marcas persolvat, ita ut in Festo Natalis Domini proximè venturo percipiet viginti quinque marcas, [& in sequenti Festo Annunciationis B. Virginis viginti & quinque marcas] & in sequenti Festo Nativitatis beati Joannis Bapt. viginti & quinque marcas, & residuas viginti & quinque marcas in sequenti Festo beati Michaelis. De Monachis etiam, qui fuerunt dicto Episcopo vel memorato W. providerunt, quòd ipsi ad Conventum in bonâ pace & gratiâ revertantur; ita quòd ad invicem omni injuriâ sepultâ, & rancore semoto, se fraternâ caritate pertractent. Ordinârunt etiam, quòd hac vice nullum habeant Priorem de domo suâ; sed dictus Dominus Wigorn. de extraneis Monachum aliquem, quem secundùm conscientiam suam idoneum reputaverit, excepto dicto W. jam amoto, eis hac vice praeficiat in Priorem. De caetero autem vacante Prioratu sic providerunt ordinationem faciendam; ut Conventus septem Monachos, quos voluerit, de gremio suo (injunctum est tamen, ut de melioribus hoc faciat) Episcopo suo praesentet; qui necesse habebit unum ex illis septem, quem voluerit, illis praeficere in Pricrem; quem quidem Episcopus Wigorn. non poterit amovere, nec alium Priorem deinceps nisi ex justâ causâ, sicut praedecessores sui facere consueverunt. Circa custodiam autem Prioratûs vacantis ordinatum est sub hac formâ; ut Dominus Episcopus Wigorn. vacante Prioratu Ecclesias ad praesentationem Prioris & Conventûs spectantes, quas interim vacare contigerit, liberè conferat personis idoneis. Custodias etiam & eschaetas, nec non maritagia, liberum tenementum etiam conferat, si acciderint hii casus Prioratu vacante; toto residuo tam in capite Prioratûs & maneriis eorum quàm in Ecclesiis, quas habent in usu proprio, nec non in aliis beneficiis seu redditibus, ad solius Conventûs custodiam pertinente; nec per collationem Ecclesiarum, Custodiarum, Eschaetarum, Maritagiorum, quae fiet ab Episcopo Prioratu vacante, aliquid Conventui vel Priori praejudicium generetur; quin Priore eis ordinato, ad ipsos aliâ vice spectet ordinatio seu praesentatio omnium praemissorum, cùm iterum vacaverint vel acciderint Prioratu non vacante. Propter praemissa non differatur ordinatio Prioris vel protrahatur; [Page 545] sed quanto commodiùs fieri poterit, vacante Prioratu destinabit Conventus ad Episcopum suum, ubicun (que) fuerit in Angliâ, aliquos de gremio suo, qui ei septem Monachos nominatos à Conventu per literas patentes Conventûs praesentent; ut sic ordinatio sine difficultate procedat. Si verò Episcopus exiturus sit regnum, ad quascun (que) partes iturus; statuet aliquem loco suo, qui unum de septem nominatis à Conventu eis Priorem praeficiat vice suâ: sive jam Prioratu vacante ipse regnum egredi statuerit, sive eo agente extra regnum contigerit Prioratum vacare; ut undi (que) provideatur Ecclesiae, ne per absentiam Episcopi Priore remaneat desolata. Et si nemine constituto loco sui, qui possit, sicut dictum est, praeficere, contigerit Episcopum egredi regnum; ne vel sic per negligentiam vel desidiam Episcopi contingat ordinationem Prioris impunè differri; hoc in poenam ipsius statuerunt, ut sive ante egressum ipsius vacaverit Prioratus, sive postea, nichil interim per ipsum vel suos de dictis Ecclesiis, Custodiis, Echaetis vel Maritagiis conferatur, sed illâ vacatione pertineant ad solum Conventum. De proventibus autem tumbae & feretrorum B. Wolstani ita statuerunt; ut medietas eorum de caetero spectet ad Episcopum, medietas ad Conventum; & ad custodiam illam Episcopus pro parte suâ & Conventus pro parte suâ quos voluerint custodes, honestos Clericos vel Monachos, deputabit. Circa ingressum verò Episcopi sive modum ingrediendi Capitulum ita providerunt; ut cùm voluerit Episcopus Capitulum eorum intrare, praemuniat Conventum, utrùm tractare velit de spiritualibus seu ordinem tangentibus, vel potiùs de temporalibus; & si veniat de spiritualibus seu ordinem tangentibus tractaturus, solus sine Clericis moretur, dum tractaverit de praemissis. Sive verò tractaturus veniat de temporalibus, liberè cum Clericis suis saecularibus Capitulum ingrediatur. Sed si inciderit aliquid tractandum de spiritualibus seu ordinem tangentibus; statim Clerici saeculares sine difficultate recedent, Episcopo solo interim sine Clericis suis saecularibus remanente. Provisum est etiam, quòd omnes pensiones vel redditus seu beneficia, quae consueverunt Prior & Conventus percipere in Ecclesiis Diocesis Wigorn. & de novo sunt retenta, ipsis statim & sine difficultate restituantur; & Episcopus eis pensiones seu redditus nomine perpetui beneficii confirmabit. Omnia autem alia debita, exceptis praemissis, dampna etiam & expensa, & alia hinc inde petita, ordinârunt dicti Provisores ad invicem remittenda. Et quòd Dominus Episcopus omnem cum suis eis offensam, rancorem & indignationem remittat, ipsos ad pacis osculum benigniùs admittendo; & quòd ipsi & alii Monachi, qui fuerant Domino Episcopo vel memorato W. unà cum eodem W. ad invicem sibi rancorem & indignationem remittant, pacis osculo mediante; quod & factum est ibidem in praesentiâ Provisorum. Si verò viderit dictus Episcopus Ecclesiam Wigorn. reconciliandam, eò quòd nuper sine auctoritate illius fuerit reconciliata; liberè eam reconciliet, dum tamen sine praejudicio Monachorum. Injunxerunt etiam Provisores partibus in virtute praestiti juramenti; ut in singulis Capitulis fideliter ordinationem praemissam observent: Statuentes nichilominus ipsam futuris temporibus ab Episcopis & Monachis Wigorn. qui pro tempore fuerint, in perpetuum observandam. Si quid verò in quaestionibus jam motis forsitan fuerit hic omissum; iidem Provisores hoc ordinationi suae plenariè reservârunt. Huic igitur ordinationi in scriptis redactae apposuerunt Sigilla sua dicti Provisores, injungentes dictis Episcopo & Conventui, ut & ipsi similiter Sigilla sua apponant, & Priorem cum creabitur inducant similiter ad consentiendum praemissis, & quòd etiam Sigillum suum apponat. Datum in Capitulo Wigorn. anno Domini millesimo ducentesimo vicesimo quarto, die Jovis proximâ post Festum Beati Michaelis.

[Page 546]

SUCCESSIO PRIORUM Ecclesiae Wigorniensis.

CAnonicos Saeculares in Ecclesiâ Wigorniensi à primâ ejus fundatione usque ad Oswaldi tempora consedisse constat ex Actis Concilii Wigorn. sub Wlstano habiti, aliisque certissimis testimoniis. Quibus artibus Oswaldus Canonicis ejectis Monachos induxerit, Eadmerus refert in Vitâ illius. Vol. 2. p. 202, 203. Coenobium ille Monachis in Sede Episcopali construxit anno 969. Canonici tamen adhuc Ecclesiam matricem tenuerunt, neque Monachis locum cesserunt Annal. Wigorn. & Teokesbir. ante annum 971. quando Prior constitutus est.

Wynsinus, sive Wynsius. Hunc, antea Ecclesiae Wigorn. Canonicum & Ecclesiae parochialis S. Helenae adjacentis Presbyterum, Oswaldus induxit, ut in Monachorum claustra transiret anno 969. factâ (si opinari fas sit) Prioratûs donandi promissione. Illum enim ad Ramesiense Coenobium paulò antè à se positum ablegavit, ut religione Monasticâ institueretur; nulli tamen interim Prioratum contulit, sed Wynsinum anno posthac tertio ad Wigorniam revocatum Monachis primum praefecit. Paucissimi ex Canonicis habitum Monasticum induisse videntur. Refert enim Monachus Ramesiensis, qui Oswaldi Vitam uberi atque affectato stilo ante annum 1005. digessit, illum quamplurimos Monachos ex Ramesiâ unà cum Wynsino accivisse. Monachorum Praefectus in Ecclesiis Cathedralibus tunc quidem saepiùs, posteà autem solo, Prioris titulo innotuit: in antiquis tamen Ecclesiae Wigorn. monumentis eundem quatuor nominibus insignitum reperio, sc. Prioris, Praepositi, Primi, & Decani. Singula saepiùs occurrunt in antiquissimo Hemmingi codice de possessionibus Ecclesiae Wigorn. anno circiter 1094. scripto. Postea reliquis antiquatis, unicum Prioris nomen obtinuit: quamvis in Epistolis Osberti de Clarâ Prioris Westmonast. qui ab anno 1108, ad 1140. claruit, Warinum Priorem Wigorn. Decani titulo aliquoties compellatum inveniam. Obiit Wynsinus ante annum 992.

Aethelstanus, Prioratum tenuit tempore Oswaldi Episcopi. Chartis enim hujus tempore confectis subscribunt apud Hemmingum modò Winsige Primus, modò Aethelstan Primus.

Aethelsinus, obiit die 7. Julii.

Aethelsinus alter, obiit die 4. Decembris. Horum duorum Wigorn. Decanorum, sic enim dicuntur, nomina atque obitus exhibuit vetustissimum Ecclesiae Wigorn. Obituarium, literis Saxonicis exaratum, ex quo plerosque obitus Jo. Jocelinus manu propriâ descripsit. Ordo autem & tempora eorundem pariter ac Godwini sequentis penitus latent. Alterum tamen Aethelsinum Ethelredi Regis tempore praefuisse liquet. Sic enim in Registro Wigorn. Ecclesiae Noelliano legitur. Villas de Swinford in Staffordscire Aegelsinus quondam Decanus Wigorn. homo prudens in saecularibus, ita ut Regis Consiliarius extitit, ut Wlstani Episcopi relutione didici, à Rege Ethelredo emit Ecclesiae pro ducentis libris argenti.

[Page 547] Godwinus. Nomen ejus occurrit in antiquissimo Ecclesiae Wigorn. Registro, ex quo pleraque excerpta dedit Laurentius Noellus, vir antiquitatum Anglicanae gentis studiosissimus, in Collectaneis suis Vespasian A. 5.

Aethelwinus, sive Agelwinus, obiit die 26. April. ex Obituarii dicti fide. Huic proximè successit▪

S. Wlstanus, Agelwino subrogatus est ab Aldredo Episcopo teste Florentio, post annum itaque 1046. Bromtonus & Ranulfus Cestrensis illum anno 1058. Prioratum adiisse narrant, nostrum sc. Wlstanum confundentes cum Wlstano alio Monacho Wigorniensi, quem Abbatem Glocestriae ab Aldredo illo anno factum fuisse Annales Wigorn. Florentius, & Chronicon Glocestrense referunt. Hinc etiam Ingulfus lapsus Wlstanum nostrum ex Priore Wigorn. Abbatem Glocestr. ex Abbate Episcopum Wigorn: evasisse scribit. Certè ante annum 1058. Wlstanus Prioratum obtinuit. Refert enim antiquum Ecclesiae Wigorn. Registrum Leofricum Ducem & Godivam ejus uxorem Aldredo Episcopo tunc sedente reddidisse Blackwellam Ecclesiae tempore S. Wlstani Florentius. cùm fuit Prior. Obiit autem Leofricus 1057. 31. Augusti. Vir eruditus W. Hopkins, Canonicus Wigorn. in Ecclesiae suae monumentis versatissimus, retulit mihi se alicubi legisse Wlstanum anno 1050. Priorem fuisse factum. Iste collapsum Coenobii Wigorn. statum egregiè restauravit. Cùm Danorum enim invasionibus & intestinis dissidiis res Ecclesiastica ita succubuisset, ut pro numeroso Monachorum grege, quem Oswaldus hîc loci instituerat, vix duodecim superfuissent; ipse miserum Ecclesiae suae statum sublevavit, & ad numerum quinquagenarium Monachos adauxit. Anno demum 1062. ad Episcopatum promotus, Prioratum dereliquit.

Aelfstanus, Wlstani frater, ipsi ad Episcopatum transeunti successit anno 1062. authore Hemmingo in brevi, quae praemittitur, Wlstani Vitâ.

Aegelredus. Hujus mentionem facit Eadmerus in Prologo ad Vitam Dunstani hisce verbis: Subprioris & Cantoris officium in Ecclesiâ Cantuariensi strenuissimè Vol. 2. p. 212. per multum temporis administrabat; & postmodum ob religiosam prudentiam Wigornensi Ecclesiae sub beatae memoriae Wlstano Episcopo praelatus erat. Hemmingus quidem in Vitâ S. Wlstani refert Thomam post Aelfstanum Prioratum obtinuisse à Wlstano sibi commissum: ut vir eruditus supra memoratus suspicatus fuerit Aegelredum non alium à Thomâ fuisse; cùm frequens Monachis esset binis nominibus uti. Memet suspicio subiit Aegelredum eundem fuisse cum Agelrico sive Alrico Archidiacono, cujus nomen in plurimis apud Hemmingum chartis ab anno 1088, ad 1095. confectis subscriptum occurrit. F. 192, 193, &c. In Coenobiis enim, quae jus Archidiaconale in praediis & Ecclesiis suis obtinuerunt, erat Monachus qui Archidiaconi titulo & munere insignitus est. Sic, Jo. Flete in Hist. Westm. ut alios mittam, Ricardum de Crokesley ex Archidiacono Abbatem Westmonasterii anno 1246. electum esse legimus. Verùm utraque suspicio fortioribus è contra argumentis expugnatur. Monachis enim in conversione duntaxat nomina sua commutare erat familiare; Aegelredum autem hoc nomine, dum Subprioris officio apud Cantuarienses fungebatur, innotuisse ex Eadmero liquet; ut diversitatem nominum insignem taceam. Thomae enim nomen illo apud nos saeculo solis Normannis, Aegelredi solis Anglis in usu erat. Neque etiam Agelricus ille, qui Chartis apud Hemmingum subscripsit, Archidiaconus erat Conventûs, sed potiùs Episcopi Wigorn. Sic enim vetustissimum Ecclesiae Wigorn. Registrum habet. Mortuo Wlstano Willelmus Rex relevamen 185. librarum à tenentibus Episcopatûs Wigorn. exegit, & in his 5. libras ab Alrico Archidiacono. Monachum autem fuisse Episcopi Archidiaconum exemplo caret. Eadmero interim, qui se Aegelredo familiarem fuisse dicit, fidem abrogare nefas est: ut Hemmingi verba de successione non immediatâ accipere sit necesse. Nec refragantur quidem verba. Illic enim operam dedit non successionem Priorum Wigorn. sed beneficia Ecclesiae Wigorn. [Page 548] à Wlstano praestita exhibere. Cùm nullum itaque insigne beneficium Wlstanus Aegelredo Prioratum tenente praestiterit; hunc intactum praetermisit.

Thomas, chartae Wlstani Episcopi 15. hidas in Alfestun Ecclesiae Wigorn. donanti 1089. 20. Maii subscripsit, & iterum chartae ejusdem Ecclesiam de Westbiri donanti 1093. apud Hemmingum f. 192, 193. Obiit 1113. 4. Florentius. Octobris.

Nicolaus, Prior à Theobaldo Episcopo constitutus, obiit 1124. 24. Junii Malmsbur. in Vitâ Wlstani l. 3. c. 17. Contin. Florentii MS. feriâ 3. Liber vulgatus feriam 4. perperam habet.

Guarinus sive Warinus. Huic Willelmus Malmsburiensis Vitam S. Wlstani à se conscriptam anno circiter 1140. nuncupavit. Eundem Osbertus de Clarâ in Epistolâ ad Simonem Episcopum Wigorn. sic memorat. Petitio venerabilis viri Wigornensis Ecclesiae Decani obtinuit à me religioso favore Warini, Epist. f. 45. &c. Guarinum anno 1140. praefuisse constat ex Monastico tom. 1. p. 470. Eidem Henricus I. Rex anno (ut videtur) 1130. apud Wigorniam Archiv. Wigorn. positus Chartam dedit.

Radulphus obiit 1143. ex fide Annalium Winchelcumb.

David successit 1143. depositus 1145. Ex iisdem, & Annal. Teokesbir.

Osbertus sive Osbernus, successit 1145. & eodem anno defunctus est. Ex Annal. Winchelc. iisdem.

Radulphus de Bedeford, successit anno 1146. Iste quinque Episcopos Wigornienses Diceto Imag. Hist. p. 631. sc. Johannem anno 1150. Aluredum 1158. Rogerum 1163. Baldwinum 1180. & Willelmum 1186. ordine elegit, & Archiepiscopo consecrandos Annal. Winchelc. Cent. 3. cap. 10. Annal. Wigorn. Annal. Teokesbir. Annal. Wigorn. praesentavit. Obiit anno 1189.

Senatus successit 1189. ex loci Praecentore Prior factus, vir eruditionis non infimae, qui plurima scripsisse à Baleo dicitur. Unicam ejus lucubrationem vidi. sc. Expositionem in Canonem Missae, opus non inutile. Prioratum Senatus sponte abdicavit 1196. 20. Novembr. obiit 1207.

Petrus successit 1196. depositus 1203. 24. Decembr. obiit 1204.

Randulphus de Evesham, à loco natali cognominatus, successit 1203. 24. Id. & Hist. Evesham. Decembr. Episcopus Wigorn. electus 1213. 2. Decembr. Episcopatum à Nicolao Papae Legato coactus est commutare Abbatiâ Eveshamensi, ad quam electus est 1214. 22. Januarii. Obiit 1229. 17. Decembr. Vacavit Prioratus anno ferè integro, Waltero Episcopo post diutinam moram consecrato.

Silvester de Evesham, Prior electus 1215. 21. Januarii, Episcopus 1216. 3. Annal. Wigorn. April.

Simon, loci Camerarius, successit 1216. mense Octobri, à Willelmo Episcopo Id. & Archiva Wigorn. depositus 1222. Papam appellavit, & pendente lite obiit 1223.

Willelmus Normannus, Malverniae Prior, Simoni deposito subrogatus est Annal. Wigorn. ab Episcopo 1222. reclamante Conventu. Post biennalem litem in arbitros Compositio supra. p. 544. utrinque compromissum est. Horum decreto Willelmus jus suum resignavit 1224. 3. Octobr. assignato sibi manerio de Clive.

Willelmus de Bedeford, Prior antea Tinemuthensis, Monachis Wigorn. ab Annal. Teokesbir. Episcopo praefectus est 1224. 4. Octobr. Obiit 1242. 29. Octobr. Willelmum quendam Priorem Wigorn. antea Monachum S. Albani fuisse Thomas Walsinghamus in Historiâ Coenobii S. Albani refert. Hunc non alium ab isto fuisse Nero D. 7. arbitror. Tinemutha enim Cella erat Monachorum S. Albani.

Ricardus de Gundicote, Prior ab Episcopo nominatus est 1242. 17. Novembr. Annal. Teokesbir. Annal. Wigorn. installatus die 19. ejusdem mensis. Obiit 1252. 29. Septembr.

Thomas, loci Supprior, successit, installatus 1252. 1. Nov. Obiit sub exitum Annal. Teokesbir. anni 1260.

Ricardus de Dumbleton, loci Celerarius, installatus est 1260. 24. Decembr. Annal. Wigorn. obiit 1272. Hujus tempore Capitulum Wigorn. Ecclesiae composuit cum Bonifacio Archiepiscopo Cant. circa jurisdictionem Episcopalem Sede Wigorn. [Page 549] vacante exercendam hac lege, ut in omni vacatione Prior Archiepiscopum de Archiva Lambeth. & Tiberius E. 4. Episcopi vacatione certiorem reddat, & Archiepiscopus Priorem sine morâ constituat Officialem suum durante vacatione; utque Prior rationem Officialitatis suae Archiepiscopo reddat, & reservatâ sibi parte tertiâ duas tertias emolumentorum omnium Archiepiscopo persolvat. Facta est Compositio 1268. 28. Julii, & etiamnum observatur.

Willelmus de Cirencestre, loci Sacrista, successit; ex septem Monachis à Annal. Wigorn. & Registr. Giffard. Conventu juxta Compositionem anno 1224. initam praesentatis ab Episcopo delectus 1272. 21. Decembr. Obiit 1274.

Ricardus de Feckenham, loci Camerarius, ex 7. Monachis à Conventu die Id. 21. Sept. praesentatis nominatus est ab Episcopo 1274. 25. Sept. Obiit 1286. 29. Decembr.

Philippus de Aubin, alias de Worcester, ex Subpriore Prior per Episcopi designationem Id. evasit 1287. 6. (juxta Annales Wigorn. 7.) Januarii, installatus die 19. ejusdem mensis. Obiit 1296. 7. Julii. Post ejus mortem Capitulum Monachos 7. elegit die 11. Julii; & ex his

Symon de Wire, aliàs Wirecester, loci Subprior, nominatus est ab Episcopo Id. 1296. 13. Julii. Resignavit is (à Roberto Archiepiscopo coactum arbitror) 1301. 13. Julii.

Johannes de la Wyke, Subprior, ex 7. Monachis à Conventu die 16. Julii Id. & Registr. Eccl. Wigorn. electis nominatus est ab Episcopo 1301. 18. Julii, installatus die 20. Julii. Obiit 1317. 5. Octobr. Quo defuncto Capitulum 7. Monachos nominavit die 20. Octobr. Ex his

Wolstanus de Braunsford ab Episcopo praefectus est 1317. 21. Nov. ad Episcopatum Registr. Ecclesiae Wigorn. Wigorn. electus 1338. consecratus 1339.

Symon le Botiler, ex septem Monachis à Conventu 1339. 12. April. nominatis Registr. Bransford. delectus est ab Episcopo die 13. Aprilis. Obiit eodem anno.

Symon Crompe, simili ratione ab Episcopo praefectus est 1339. 6. Nov. Id. Obiit 1340. 10. April.

Johannes de Evesham, S. T. B. ex septem à Conventu die 21. April. nominatis Id. praefectus est ab Episcopo 1340. 22. April. Bullam de Pontificalium infularum Registr. Courtney. usu sibi & successoribus suis à Clemente VI. Papâ impetravit 1351. 8. Januar. atque aliam ejusdem argumenti ab Urbano V. Papâ 1365. 14. Febr. Reg. Eccl. Wigorn. Obiit 1370. 27. Martii.

Walterus de Legh, loci Eleemosynarius, ex septenis à Capitulo die 2. Aprilis Reg. Eccl. Wigorn. electis nominatus est ab Episcopo 1370. 4. April. Obiit anno 1388.

Johannes Green S. T. P. loci Infirmarius, ex septem Monachis à Capitulo Id. die 21. Aug. nominatis electus est ab Episcopo 1388. 22. Aug. Obiit anno 1395.

Johannes de Malvern, loci Sacrista, ex septenis à Conventu die 15. Sept. Id. electis praefectus est ab Episcopo 1395. 19. Sept. Obiit ante annum 1423.

Johannes Fordham, Ricardum Beauchamp Wigorniae Comitem Isabellae Comitissae Monastic. vol. 1. p. 158. Reg. Stafford. Well. desponsavit 1423. & filium ex hoc conjugio susceptum anno sequenti baptizavit. Eundem annis 1434, & 1435. praefuisse aliunde constat: tempus autem introitûs latet; adeò ut incertum sit, quisnam fuerit Johannes Prior Wigorn. qui à Clero Anglicano inter alios missus Concilium Constantiense anno 1416. adiit. Fordhamus obiit ineunte anno 1438.

Thomas Ledbury, ex septem à Conventu die 13. Febr. nominatis electus est Reg. Eccl. Wigorn. Reg. Bourchier. Episc. ab Episcopo 1438. 14. Febr. Obiit sub exitum anni 1443. vel introitum sequentis.

Johannes Hertilbury, ex septem Monachis à Capitulo die 15. Jan. electis Registr. Episc. designatus est ab Episcopo 1444. 16. Jan. Obiit 1455. 16. Dec.

Thomas Musard successit, atque obiit anno 1469. Archiva Wigorn.

[Page 550] Robertus Multon, loci Celerarius, ex septenis die 14. electis praefectus est Reg. Eccl. Wigorn. ab Episcopo 1469. 16. Aug. Obiit anno 1492.

Willelmus Wenloke, loci Sacrista, ex septem Monachis die 24. Junii nominatis Id. praefectus est ab Episcopo 1492. 2. Julii. Obiit anno 1499.

Thomas Mildenham, loci Sacrista, ex septem die 21. Julii electis designatus Id. est ab Episcopo 1499. 4. Sept. Obiit anno 1507.

Johannes Weddesbury, praefectus ante 1507. 16. Sept. Obiit anno 1518.

Willelmus Moore, Subprior, ex septem Monachis à Capitulo die 27. Sept. Id. nominatis electus est ab Episcopo 1518. 2. Octobr. Prioratum abdicavit ineunte anno 1536. assignatis sibi maneriis de Crowle & Grimley, quae usque ad adultum Elizabethae regnum quietè tenuit. Willelmum More L. B. Episcopum Colcestrensem, Sedis Eliensis Suffraganeum, consecratum Londini in Coenobio Fratrum Praedicatorum 1536. 20. (nisi legendum sit 22.) Octobr. Registr. Cranmer. reperio. Hunc non alium à nostro fuisse opinor.

Henricus Holbech, Prior Nigrorum Monachorum Cantabrigiae studentium, Id. successit, lege quidem hactenus receptâ non electus, sed per viam compromissi 1536. 13. Martii, Rege electionem ejus literis Conventui datis praecipiente & electum confirmante die 22. Martii. Idem Episcopus Suffraganeus Registr. Cranmer. Sedis Wigorniensis titulo Bristoliensis Episcopi apud Lametham consecratus est 1538. 24. Martii, & Prioratum simul tenuit. Anno demum 1540. 18. Jan. Monachis ex Ecclesiâ Wigorn. quam annis 569. insederant, regio mandato ejectis, Canonici Saeculares denuo sunt introducti; quibus Henricus titulo immutato Decani loco praefuit; donec medio anno 1544. Episcopus Roffensis creatus, Decanatum Johanni Barloo tradiderit.

[Page]

CANONICI WELLENSIS HISTORIA DE EPISCOPIS Bathoniensibus & Wellensibus A primâ ejus fundatione ad annum MCCCCXXIII.

ACCEDUNT

Continuatio ejusdem Historiae ab anno MCCCCXXIII ad annum MDXL.
ADAMI DE DOMERSHAM Monachi Glastoniensis Historia de contentione inter Episcopos Bathonienses & Monachos Glastonienses ab anno MCXCII. ad annum MCCXC.
Successio Priorum Ecclesiae Bathoniensis.
Successio Decanorum Ecclesiae Wellensis.

[Page]

[Page 553]

HISTORIA DE Episcopis Bathoniensibus & Wellensibus A primâ Sedis fundatione ad annum MCCCCXXIII.

Authore Canonico Wellensi.

Nomina Episcoporum in Somerset à tempore Danielis Episcopi anno ab Incarnatione DCCIV. [ Ista de Daniele Episcopo initium faciant Historiae Minoris Wellensis, à Majori quae sequitur diversae. Reliqua ejusdem Historiae Majori intexui.]

DANIEL.

DAniel ( ^a) consecratus in Episcopum Congresberye; qui transtulit Sedem Episcopalem à Congresberye ad Welliam. Hic inter Regem Inam & Adelburgam nuptias celebravit; & Reginâ mediante Manerium de Tydesto [...] ▪ Cod. alter. Tyderton nuncupatum ab eodem Rege sibi & successoribus suis impetravit. Qui cùm sedisset in Episcopatu xliii. annos; relictâ terrâ morientium transivit ad terram viventium. Huic successit Sigarius Episcopus, quem supplantavit Alwynus. Alwynus post obitum Sigari [Page 554] vixit xiii. diebus. Cui successit Britellinus, huic Burwoldus, huic Leovingus, huic Bridelwynus, huic Alwynus, huic Brithelwynus, huic Merewyt, huic Dudoco, &c.

Historia Episcoporum Bathoniensium & Wellensium.

Sequitur Prohaemium de tempore primaevae inchoationis Sedis Episcopalis Welliae, in qua à sui principio successerunt seriatim xvi. Episcopi, quorum ultimus fuit Johannes natione Turonensis, qui transtulit Sedem Wellensem in Bathoniam, & fuit primus Bathoniensis Episcopus. Cui successerunt in Sede Bathoniensi xx. Episcopi; prout legentibus inferiùs pleniùs patebit.

Anno Domini DCCCCI. ^b Edwardus cognomento Senior, primus sc. ante Conquaestum Normannorum, post patrem suum Alfredum aliàs Aluredum super totam Angliam coepit regnare. Cujus anno iv. sc. anno Domini DCCCCV. Formosus Papa propter magnam carentiam Episcoporum in Angliâ per literas suas Apostolicas Regi & populo Anglorum directas maledictionem suam transmisit loco benedictionis, quam olim sanctus Papa Gregorius [Page 555] illuc transmiserat; eò quòd in pluribus locis Ecclesiae Cathedrales in Angliâ vii. annis fuerunt Episcoporum solatio destitutae. Unde factâ per Plegmundum Archiepiscopum Cant [...]strictâ interpretatione dictarum literarum Apostolicarum in praesentiâ Regis praedicti, idem Plegmundus precibus regiis inclinatus vii. Episcopos unâ die apud Cantuariam consecravit. Un um in Merciâ apud Dorcehster juxta Walingford idem Rex & Archiepiscopus posuerunt, cujus Sedes est nunc apud Lincolniam. Secundum verò posuerunt Episcopum apud Selesey super Australes Saxones, cujus Sedes est hodie apud Chichester. Tertium posuerunt apud Wintoniam, cujus Sedes usque hodie ibidem celebris perseverat. Quartum apud Schireburnam, cujus Sedes est nunc apud Sarisberiam. Ulteriùs praefati Rex & Episcopus tres Ecclesias Collegiatas concordi consensu in Cathedrales Ecclesias erexerunt. Quarum prima fuit Ecclesia Collegiata S. Germani in Cornubiâ, in qua quintum posuerunt Episcopum. Secunda fuit Ecclesia S. Crucis Cridintoniae in Devoniâ, in qua in Ecclesiam Cathedralem erectâ sextum posuerunt Episcopum. Quorum quinti & sexti Episcoporum Sedes Episcopales citò postea fuerunt in unam redactae; & illa in Exoniam fuit translata, ubi in magno honore usque hodie perseverat. Tertia Ecclesia Collegiata fuit S. Andreae Welliae, quam Dominus Rex & Archiepiscopus in Cathedralem Ecclesiam erexerunt; ad quam dictus Rex praefato Archiepiscopo primum praesentavit Episcopum nomine Athelmum, priùs Abbatem Glasconiae; qui ab eodem Archiepiscopo primus in Episcopum Wellensem extitit ordinatus: & totus Pagus Somersetiae fuit sibi in Diocesin assignatus. Et sic clarè patet, quòd Somersetia tempore hujus Regis Edwardi primi anno DCCCCV. proprium primò recepit Episcopum, quae priùs sub Episcopatu Scireburnensi fuerat constituta. Sedes tamen Episcopalis Wellensis postea tempore Regis Willelmi Rufi per quendam Johannem de Touris Episcopum Wellensem, annuente eodem Rege, in Bathoniam fuit translata, ubi usque hodie manet. Ortâ tamen postea inter Canonicos Wellenses & Monachos Bathonienses grandi discordiâ, utrùm in [Page 556] Ecclesiâ Bathon. vel in Ecclesiâ Wellensi Episcopalis Sedes praecipuè remaneret; Canonicis Wellensibus asserentibus translationem Sedis Episcopalis Wellensis non posse locum tenere, eò quòd dicta Translatio facta sit praeter eorum consensum, juris ordine minime observato, utpote nullâ necessitate cogente, nec aliqua causâ legitimâ id poscente. Cujus discordiae Robertus, quondam Monachus Lewensis, tertius Bathoniensis Episcopus, finem fecit; qui à Sede Apostolicâ impetravit, quòd in utrâque Ecclesiâ Sedes Episcopalis de caetero maneret; nomen tamen Bathoniae debet praeponi. Et sic usque hodie vulgus observat.

Ad veriora, nobis tamen haud magis nota, accedimus. Invaluit enim apud plerosque nostros Historicos sides de septem Episcopis à Plegmundo Archiepiscopo apud Cantuariam unâ die consecratis, & mandato Formosi Papae eâ de re anno 904. vel sequenti ad Plegmundum misso. Rem narrant Malmsburiensis, Florilegus & Registrum Cantuariense in anno 905. Dicetensis in anno 909. Indiculus Episcoporum ad calcem Florentii 7. Episcopos unâ die consecratus habet; de anno autem & mandato silet. Integram rem praetermittunt Chronologi plures Saxonici, Florentius & Historici potiores. Formosi Papae Epistolam imprimis fictam esse constat. Ipse enim sub initum anni 996. obiit; Edwardus autêm Rex anno 90 [...]. primùm regnare coepit. Sequentium saeculorum religio vetuit; ne res tanti momenti ecclesiastica ▪ Papâ inconsulto fieret; atque hinc Papale mandatum intercessisse Historici sequiores crediderunt. Necesse igitur erat Bullam consingere; quamvis miselli homunciones Chronologiae ignari temporibus malè compositis fraudem prodiderint. Dein quae de septennali Sedium Episcopalium in totâ Westsaxoniâ vacatione iidem Historici narrant, planè falsa sunt. Wintoniae enim Denewlphus sedit ab anno 879, ad 909. testibus Florentio & Chronologiâ Saxonicâ: & Asserius Sedi Schireburnensi ab Alfredo Rege praepositus, ante annum 909. non obiit. Porrò annus 905. novorum Episcopatuum fundationi & Parochiarum distributioni minùs erat accommodus. Dani Northumbriam & Eastangliam tunc insederunt; neque Mercii ad Edwardi Regis nutum adhuc spectabant. Utrosque autem▪ Edwardus frequentibus praeliis hoc ipso anno debellavit, atque anno sequenti pace factâ in ditionem accepit. Ab anno 906, ad 910. pax ubique per Angliam obtinuit; omnesque totius gentis Provinciae Edwardi nutum suscipiebant. Hoc igitur potissimum tempore Ecclesiae diuturno bello aff [...]ctae damna resarciri, novae Sedes institui, & singularum limites definiri opt [...]é possent▪ Sanè tam constans est traditio de 7. Episcopis uno die à Plegmundo ordinatis; ut ei sidem temerè abrogare nollem. In his designandis Historico nostro reliqui omnes conveniunt. Factum id anno 909. fuisse solus Dicetensis (in Abbrev. Chron. p. 453.) narrat; forsitan & solus veritatem attigit. Denewlfum Episcopum Winton. & Asserum Scireburn. hoc anno oblisse tantùm non constat▪ Ealhardum Episcopum Dorcestr. circa annum 897. obiisse Chronologia Saxonica docet▪ neque alium ipsi subrogatum reperio ante Kenulfum, qui inter septem Episcopos à Plegmundo consecratus dicitur. Seolesiénsium Episcoporum successio adeò est obscura; ut ex eâ nullum in utram vis partem argumentum duci queat. In hoc igitur propendeo; ut septem Episcopos simul à Plegmundo consecratos fuisse concedam, & annum à Diceterisi positum non rejiciam. Neutiquam tamen dissimulandum arbitror, me in Excerpta quaedam Historiae à Monacho quodam Abendoniensi ante exitum saeculi decimi conscriptae incidisse; in quibus sic legebatur. Anno 904. quia per annos plenè 7. tota Westsaxonia vacâsset Episcopis, Australium etiam Saxonum Provincia, & Australium Merciòrum; Rex cum Archiepiscopo Plegmundo singulis Provinciis Gewissorum, singulos Episcopos ordinari constituit, in quinque sc. parochias Sedem distribuens, quod ante [...] duo possederant. Ordinati sunt ergo septem unâ die. Frithestanus ad Winton. Aethelstanus ad Cornubiensem primus, Werstanus ad Scireburnensem, Aethehelmus ad Fontanensem primus, Eadulfus ad Cridiatunensem primus, Suthsaxonibus quoque Beornocus, & Suthmerciis Caenulfus apud Dorcacestram nostram. Neque sic tamen res conficitur. Praeterquam enim, quòd qua fide Excerpta fuerint facta, nullatenus constet; Monachus iste Abendonensis manifesto errore tenetur. Si enim novorum Episcopatuum Praesules anno 904. consecrati fuerint; septem simul Episcopi consecrari non poterant: Nondum enim Sedes Wintonlenses & Scireburnenses vacârunt. Sin autem septem fuisse simul ordinatos statuatur; ordinatio anno 904. fieri non potuit. Hoc igitur modo rem conciliari & difficultates maximas eximi posse arbitror. Edwardus Rex & Plegmundus Archiepiscopus communi consilio atque authoritate Synodum anno 904. vel sequenti coegerunt; & in eâdem decreverunt, ut tres novi Episcopatus in Westsaxoniâ instituerentur. Isti ex parochiiis Episcoporum Wintoniensis & Scirubernensis assumendi erant. Horum autem Episcopatus ipsis viventibus mutilare iniquum duxerunt; praesertim cum eorum uterque de Rege & republicâ egregiè meruisset. Rem itaque conficiendam decreverunt, quamprimum hos Episcopos è vivis excedere contigerit. Sic etiam olim integra Westsaxonia, quae ad Episcopi Winton. ditionem spectabat, post Heddae Episcopi obitum anno 703. in duas Dioceses divisa fuerat; atque aliae parochiarum divisiones Sede Episcopali vacante fieri solebant. Anno autem 909. commodum accidit, quòd uterque Episcopus tam Wintonlensis quàm Scireburnensis obierunt. Mercia itidem Australis in Edwardi ditionem anno 906. redacta Episcopo carebat; quinetiam Suthsaxonia eodem tempore Pastore suo viduata est. Tribus igitur novis Episcopatibus in Westsaxoniâ institutis, & Episcopis ad quatuor antiquas Sedes tunc vacantes à Rege nominatis, Plegmundus septem simul Episcopos anno 909. consecravit.

↵

ATHELMUS.

Athelmus ^a primus Episcopus Wellensis. Illi successit

WLFELMUS.

Wlfelmus ^b, secundus Episcopus Wellensis. Quo post dictum Adelmum ad Sedem Cantuariensem translato, successit ei

ELFECHE.

Elfeche ^c, tertius Episcopus Wellensis; quem Martilogium Ecclesi [...] Wellensis vocat Elfegum. Cui defuncto successit

WLFELMUS.

Wlfelmus ^d, quartus Wellensis Episcopus. Cui successit

BRITHELMUS.

Brithelmus ^e, Monachus Glasconiae, quintus Episcopus. Iste fecit Archidiaconatum [Page 557] Glastoniae, & procurante S. Dunstano dedit illum Abbati & Conventui Glasconiae liberum ab omni consuetudine Episcopali. Huic successit

KYNEWARDUS.

Kynewardus ^f, sextus Episcopus. Huic successit

SIGARUS.

Sigarus ^g, Abbas Glastoniensis, septimus Episcopus. Cui successit

ADELWYNUS.

Adelwynus ^h, aliter Ealwynus, octavus Episcopus Wellensis. Cui successit

BURWOLDUS.

Burwoldus ⁱ, nonus Episcopús; de quo nihil loquitur Willelmus Maimsberiensis nec in libro suo de Pontificibus, nec in libro suo de Regibus, quod potui reperire. Martilogium tamen Ecclesiae Wellensis ipsum commemorat. Et in eâdem Ecclesiâ Wellensi cernitur sepulchrum nomini suo ascriptum▪ Cui successit

LEOVINGUS.

Leovingus ^l, decimus Episcopus Wellensis, qui & Elfstanus dictus est, [Page 558] tempore Regis Ethelredi. Post S. Elfegum ad Sedem Cantuariensem translatus est. Cui successit▪

EATHELWYNUS.

Eathelwynus ( ^m), Abbas Eveshamiae, XI. Episcopus Wellensis. Cui successit

BRITHWINUS.

Brithwinus ( ⁿ), XII. Episcopus, qui supplantavit Eathelwinum, & ipsum de Sede Episcopali dejecit; qui postea reversus, Brithwinum à Sede suâ ejecit. Brithwinus verò tandem reversus, Eathelwinum de Sede suâ Episcopali Wellensi ejecit. Quo ejecto, ambo brevi postea mortui sunt. Sed Brithwinus supervixit xiii. diebus tantummodo. Quibus defunctis successit

MEREWNIT.

Merewnit ( ^o), Abbas Glastoniae, XIII. Wellensis Episcopus, qui & Brithwinus dictus est. Cui successit

DUDOCOUS.

Dudocous ( ^p) sive Dudoc, XIV. Wellensis Episcopus, de Saxoniâ in partibus Alemanniae oriundus. Hic villas de Congresberye & Banewelle à piissimo Rege S. Edwardo Confessore sibi & suis successoribus impetravit. Qui cùm sedisset xxvii. annis, vii. mensibus, & vii. diebus, obdormivit in Domino. Huic successit

[Page 559]

GISO.

Giso Hasban ( ^q), XV. Wellensis Episcopus, natione Lotharingus, de civitate Hasbaniensi, ex vico S. Trudonis, Capellanus S. Edwardi Regis & Confessoris. Hic cùm in quadam Ambassiatâ cum aliis à dicto Rege ad Apostolicam Sedem missus fuisset pro quibusdam negotiis conscientiam dicti Regis moventibus; Apostolicus sibi contulit Sedem Wellensem. Et sic in Episcopum consecratus est Romae die Paschae, i. e. xvii. Cal. Maii, anno Domini MLX. Hic invenit tantùm v. Cod. alter. x. Canonicos in Ecclesiâ Wellensi, tam bonis mobilibus & ornamentis ecclesiasticis quàm possessionibus ad Ecclesiam suam spectantibus per Haroldum Comitem Cantiae & Westsexiae spoliatos, & publicae mendicitati subjectos. Unde à Domino suo S. Edwardo Rege Manerium. Hist. minor. possessionem de Wedmore, & de Reginâ Edithâ terram quae Werke. Id. Merken & Mode [...]ey vocatur, ad sui & fratrum suorum sustentationem impetravit. Deinde post mortem Edwardi Regis praefatus Haraldus regnum Anglorum invasit in Festo Epiphaniae Domini apud Lambhith; ubi ipse praeter consensum Procerum capiti suo propriis manibus regium diadema imposuit. Is statim omnes possessiones dicti Gisonis & Canonicorum Wellensis Ecclesiae perpetim confiscavit. Sed juvante S. Andreâ dictae Ecclesiae Patrono, impius super iniquitate suâ paulò tempore gavisus est. Regnavit tamen in Angliâ à vi. die Januarii usque ad xi. diem Novembris proximè sequentis. Quo die in loco, ubi nunc est Monasterium & villa de Bello in Suthsexiâ, in praelio inter ipsum & Willelmum Ducem Normanniae inito est occisus. Nam vi. anno Episcopatûs Gisonis Willelmus Dux Normanniae armatâ manu Angliam ingressus, illam in lxxii. diebus totaliter conquisivit. Et die sequenti, i. e. feriâ secundâ in die Natalis Domini, fuit in Regem Angliae coronatus; & citò postea fere omnes possessiones ab Ecclesiâ Wellensi per Haraldum ablatas Gisoni restituit, exceptis quibusdam ad Monasterium S. Petri Glocestriae applicatis, & exceptis Congresburye, Banewell & Kilmington & Paucis. Cod. alter. plurimis aliis. Anno tamen xi. regni sui restituit Banewell; & donavit eidem Episcopo & suis successoribus Jatton cum Ecclesiâ. Giso etiam Ecclesiam de Wynesham à quodam proedecessore suo alienatam de manibus cujusdam Ealsiae recuperavit; & iterum eandem villam de manibus dicti Regis Willelmi Conquestoris Ecclesiae Wellensi restitui procuravit; nonon maneria de Combe S. Nicholai, Wormestorre, Lutton. Cod. alter. Lydtun à quodam Arsero in Willelmi Regis praesentiâ comparavit. Auxit numerum Canonicorum in Ecclesiâ Wellensi; fecitque eis Claustrum, Dormitorium & Refectorium, & unum de eis nomine Isaac fecit eis Praepositum. Et cùm sedisset circiter xxviii. annos, obdormivit in Domino: sepultus in Ecclesiâ Wellensi prope altare à parte Septentrionali; sicut Dudocus praedecessor ejus à Meridie. Cui successit

JOHANNES.

Johannes ( ^r Turonensis, arte Medicus, in Episcopatum Wellensem successit. [Page 560] Qui destructis Claustro & aliis aedificiis solennibus per venerabilem Gisonem ad usum Canonicorum constructis, Canonicos foràs ejectos inter populares habitare coegit; & fundum, in quo priùs habitabant, sibi & suis successoribus usurpavit; Palatiumque suum Episcopale ibidem construxit. Et licèt ipse confractus senio inde poeniteret; tamen aedificia Canonicorum destructa minimè reparavit, nec fundum eis injustè ablatum restituit. Hic etiam inconsultis Canonicis Wellensibus & praeter eorum consensum transtulit Sedem Episcopalem Wellensem in Abbathiam Bathoniensem; & redditus pertinentes ad mensam Abbatialem Monasterii Bathoniensis mensae suae Episcopali univit; & dimisso nomine Episcopatûs Wellensis, primus omnium fecit se Bathoniensem Episcopum appellari. Hic etiam urbem Bathoniae à Rege Willelmo II. sibi & successoribus suis emit pro quingentis marcis argenti. Et cùm sedisser in Episcopatu circiter xxxvi. annis, obiit grandaevus, sepultus in Ecclesiâ Bathoniensi, quam ipse à fundamentis construxerat. Tempore hujus Johannis Episcopi Johannes Archidiaconus terras Ecclesiae Wellensis & praeposituram Canonicorum sibi indebitè usurpavit; dicto Episcopo non resistente, sed potiùs annuente. Unde Canonici Wellenses ad pristinam inopiam fuerunt redacti, & publicae mendicitati subjecti. Johanni de Tours primo Bathoniensi Episcopo successit

GODEFRIDUS.

Godefridus ( ^s), natione Teutonicus, secundus Bathoniensis Episcopus; qui movit quaestionem contra Johannem Archidiaconum pro terris Canonicorum Wellensium & eorum Praepositurâ recuperandis. Sed non praevaluit; obsistentibus sibi Henrico I. Rege & Rogero Episcopo Sarum, qui partes Johannis fovebant injustè. Unde Godefridus post litem diutinam taedio multùm confectus, cùm sedisset circiter xiii. annos, obiit; sepultus in Ecclesiâ Bathoniensi.

[Page 561]

ROBERTUS.

Robertus ( ^t), tertius Bathoniensis Episcopus, Monachus Coenobii Lewensis; quem Henricus Episcopus. Wintoniensis commodo illuc acceperat, ut Monasterio suo S. Swithuni ad tempus praeesset; & postea Glasconiam ipsum transmisit, ut res Abbatiae ibidem disponeret, eò quòd non rectè eorum aratra incedebant; Godefrido successit. Hic Ecclesias de Northcory & Pederton à Rege Stephano impetravit; necnon terras & Praeposituram Ecclesiae Wellensis per Johannem Archidiaconum nuper distractas & flebiliter dissipatas eidem Ecclesiae restituit; auxilio & consilio Regis Stephani mediante. Ordinavit etiam in Ecclesiâ Wellensi Decanum & Subdecanum, Praecentorem & Succentorem, Thesaurarium & Cancellarium, quem vocavit Archiscolam in statutis Ecclesiae Wellensis, quae ipse primus edidit omnium in eâdem. Tum Decanus, Subdecanus, &c. non habebant tunc temporis illa beneficia eis annexa, quae eorum successores nunc habent in Ecclesiâ antedictâ. Pacificavit etiam Monachos Bathonienses & Canonicos Wellenses super quadam lite inter ipsos suscitatâ, ut praedicitur in Proaemio. Complevit fabricam Ecclesiae Bathoniensis per Johannem Turonensem inchoatam. Dedicavit Ecclesiam Wellensem, praesentibus Gocelino Sarum, Simone Wigorn. & Roberto Herefordensi Episcopis. Multas ruinas ejusdem Ecclesiae destructionem ejus in locis pluribus comminantes egregiè reparavit. Distinxit Praebendas Ecclesiae Wellensis, quae fuerunt primitus in communi; & de novo fundavit in eâ duas, viz. Jatton & Hyswish in marisco, cui annexuit Ecclesiam de Compton Episcopi. Cùmque sedisset annis xxxi. Hist. minor. xxix. mensibus iv. obdormivit in Domino. Post cujus mortem vacavit Episcopatus annis viii. mensibus viii. & diebus xv.

REGINALDUS.

Reginaldus ^u, quartus Bathoniensis Episcopus, natione Lumbardus, aetatis In margine xxiv. ut nonnulli tradunt. xxxiii. annorum, in Romanâ Curiâ consecratus successit. Qui acquisivit [Page 562] à Rege Richardo I. ad Terram Sanctam armatâ manu peregrè transeunte manerium de Northcory cum terrâ de Wrentich & Hacch. Cod. alter. Hautre; & dedit illud Canonicis Wellensibus ad commune suum augmentum. Fundavit Hospitale S. Johannis Bathoniae. Hic etiam primus omnium fecit villam▪ Welliae liberum Burgum; & Burgenses ejusdem exoneravit in perpetuum ab operibus servilibus, quibus ipsi fuerant multum priùs oppressi. Multas Praebendas in Ecclesiâ Wellensi fundavit de novo; multaque alia bona fecit tam Bathoniensi quàm Wellensi Ecclesiis. Et cùm sedisset in Episcopatu Bathoniensi annis xxvii. obiit, sepultus in Ecclesiâ Bathoniensi.

SAVARICUS.

Savaricus ^x, quintus Episcopus Bathon. successit annis xii. qui fuit consanguineus Henrici Imperatoris Alemanniae, qui Regem Angliae redeuntem è [Page 563] Terrâ Sanctâ per Leopoldum Ducem Austriae captum in carcere diu detinuit minùs justè. Hic obtinuit ab Imperatore, quòd idem Rex aliter non deberet carcere liberari, nisi priùs eidem Savarico & successoribus suis concederet Monasterium Glastoniae in excambium pro civitate Bathoniae. Et cùm Rex gravissimam pro suâ libertate redemptionem plenariè solutam ac ex tunc diram incarcerationem & annualem perspiceret se non posse aliter è carcere liberari, nisi votis Imperatoris annueret in hac parte; misit pro Abbate Glastoniae; qui in Alemanniam ad Dominum Regem accessit: & Episcopatu Wigorniae ei collato, Savaricus Abbathiam Glastoniae obtinuit; quam Apostolicâ, Regiâ & ordinariâ authoritate mensae suae Episcopali univit, ipsamque ad terminum vitae suae tenuit sic unitam; transtulitque Sedem suam Episcopalem illuc, & se fecit Glastoniensem Episcopum publicè appellari. Hic erexit Ecclesias Parochiales de Ilmestre & Longe-Sutton in Praebendas Ecclesiae Wellensis; quarum primam Abbati de Muchelney, secundam Abbati de Athelney & eorum successoribus contulit in perpetuum possidendas. Hic etiam Episcopatum suum & Ecclesiam Wellensem multis possessionibus ampliavit; & de novo concessit Burgensibus Wellensibus libertatem quam Reginaldus concesserat. Hic etiam Archidiaconatum Bathoniae Priori & Conventui Bathoniensi & eorum successoribus integraliter possidendum concessit. Savarico tandem defuncto, & apud Bathoniam tumulato, Eustachius Prior Glastoniae & ejusdem loci Conventus, faventibus eis Rege Henrico & Reginâ cum caeteris regni Magnatibus, à Papâ petierunt, ut Episcopi Bathonienses à possessione Monasterii eorundem amodo privarentur, & quòd in pristinum statum Monasterium reduci deberet. Quorum petitionem Papa ad tempus distulit exaudire, pro eo quòd Ecclesia Bathoniensis vacationis suae tempore legitimo caruit defensore.

JOCELINUS.

Jocelinus ^y, sextus Bathoniensis Episcopus, successit Savarico annis xxxvii. Cod. alter. xxxvi. Contra quem statim in suis primordiis dictus Eustachius Prior & Monachi Glastoniae coram Papâ gravem quaestionem moverunt; petentes quòd dictus Episcopus & omnes successores sui deberent à possessione dicti Monasterii in perpetuum amoveri: & quòd dictum Monasterium deberet sub regimine Abbatiali ad pristinum statum restitui & reponi. In qua lite idem Episcopus ad tempus viriliter se defendit. Quod considerantes Rex & Regina ac caeteri Magnates regni parti dictorum Monachorum faventes, quòd Episcopus non potuit facilè ad eorum votum in hac parte convinci, quandam inter partes [Page 564] concordiam procuraverunt; videlicet quòd dictus Episcopus permitteret in audientiâ Apostolicâ definitivam sententiam contra se fieri, & in rem judicatam transire; & ipse retineret in perpetuum sibi & successoribus suis maneria de Winscombe, Pokilchurch, Blakeford, & Cranemere, ac advocationes Ecclesiarum de Winescomb, Pokilchurch, Aysheberye, Cristyn malford. Cod. alter. Cristin, Manfelde, Bockland, & liberae Capellae de Blakeford. Quod & factum fuit; & sic pax inter partes praedictas fuit reformata. Iste Episcopus perquisivit de Hugone Lincolniensi Episcopo maneria de Congresberye, Chedder & Axbrige, tenenda à Domino Rege ad perpetuam feodi firmam. Isti duo Episcopi Jocelinus & Hugo Lincolniensis fundârunt Hospitale S. Johannis Wellensis. Jocelinus fundavit multas Praebendas in Ecclesiâ Wellensi de novo, dotavit etiam omnes dignitates, personatus & officia dictae Ecclesiae in formâ adhuc durante: ipsamque Wellensem Ecclesiam vetustatis ruinis enormiter deformatam prostravit, & à pavimentis erexit dedicavitque; assignans ei in dotem ad augmentum communae Canonicorum Manerium de Winescombe cum Ecclesiâ; multosque alios redditus ad augmentum dictae Ecclesiae perquisivit, unde Ministri usque hodie sustentantur. Vicarios in Ecclesiâ singulis Praebendariis ordinavit; tribus exceptis, quibus non provisit morte praeventus. Hic sibi similem anteriorem non habuit, nec huc usque visus est habere sequentem. Tandem defunctus, in medio Chori Welliae honorificè sepelitur. Hic primo anno consecrationis suae servitium B. Mariae in Ecclesiâ Wellensi fecit cotidie decantari. Capellas etiam cum cameris de Welles & Woky notabiliter construxit.

ROGERUS.

Rogerus ^z, septimus Bathoniensis Episcopus successit; qui priùs fuit [Page 565] Praecentor Ecclesiae Sarum, electus in Bathoniensem Episcopum per Priorem & Capitulum Bathoniae, reclamantibus & appellantibus Decano & Capitulo Ecclesiae Well. Habitoque suae electionis decreto, statim igitur ad Curiam Romanam accessit; ubi cùm pervenisset, cernens quòd nullum jus in Episcopatu praedicto sibi per electionem suam competere potuit, eò quòd electio sua fuit omnino invalida, supplicavit Papae, quatinus electione & appellatione rejectis sibi mero motu de Episcopatu dignaretur providere authoritate Apostolicâ; ne per hujus litis dependentiam Ecclesia praedicta diu vacaret & gravia dispendia tempore vacationis suae pateretur: quòd & factum fuit. Et sic à Romanâ Curiâ rediit infra breve Bathon. Episcopus consecratus. Decanus tamen & Capitulum Wellense contra Priorem & Capitulum Bathoniense in Romanâ Curiâ fortiter prosequebantur pro injuriâ eis in hac parte illatâ, eò quòd absque sui culpâ eorum mediante dolo Bathoniensis Episcopi electione illâ vice fuerint privati injustè. Unde Episcopus Rogerus in tantum ita instantiùs penès Papam procuravit; quòd ipse pacem fecit inter partes praedictas; & formam apposuit in eorum mutuis electionibus de caetero faciendis; quae usque hodie observatur. Hic Rogerus donavit Capitulo Wellensi custodiam Decanatûs ejusdem Ecclesiae pro toto tempore vacationis ejusdem, quotiescunque, qualitercunque & quandocunque dictum Decanatum vacare contigerit deinceps. Dedit etiam eis duas partes omnium fructuum, reddituum & proventuum ad Ecclesias parochiales in totâ Diocesi Bathoniensi spectantium toto tempore vacationis earundem; qui quidem ad Episcopum & Praedecessores suos spectabant. Tertiam verò postea dedit Archidiaconis suis; ut ipsi & eorum Officiales dictos fructus Ecclesiarum per mortem vacantium colligerent, & dictis Decano & Capitulo de duabus partibus integrè responderent. Hic Rogerus cùm sedisset in Episcopatu suo annis tribus, obiit, Bathoniae sepultus.

WILLELMUS BYTTON I.

Willelmus Button. Cod. alter. Bytton ^a primus, vii. Bathoniensis Episcopus, successit. Hic voluit abstulisse à dictis Decano & Capitulo donationes per dictum Rogerum eis concessas; ipsosque longo tempore impedivit de possessione Ecclesiae de Congresberye, quam bonae memoriae Jocelinus praedecessor suus appropriaverat ad augmentum communae Canonicorum Welliae residentium, cùm vacaret post mortem Rectoris ejusdem. Unde dicti Decanus & Capitulum ad Curiam Romanam directè, & tuetoriè Cantuariensem Archiepiscopum, [Page 566] appellârunt; qui post paucas expensas hinc inde effusas pacem fecit inter partes. Et inde idem Episcopus dictam Ecclesiam de Congresberye mensae Capitulari de novo univit; & ex tunc illi & eorum successores praefatas Ecclesiam & donationes eis priùs concessas, ut praedicatur, possederunt pacificè & quietè. Iste convocatâ Cleri sui Synodo Generali. Cod. alter. speciali, edidit Constitutiones in Bathoniensi Diocesi obbservandas, quas Synodales appellant. Et cùm sedisset annis xvii. obiit, & Welliae in novâ Capellâ B. Mariae Virginis tumulatur.

WALTERUS GYFFARD.

Walterus Gyffarde ^b, IX. Bathoniensis Episcopus, successit. Hic fuit Thesaurarius Angliae. Et cùm sedisset in Episcopatu annos ii. translatus fuit ad Episcopatum [...]. Eboracensem. Dunelmensem. Cui successit

WILLELMUS BYTTON II.

Willelmus Button. Cod. alter. Bytton ^c secundus, X. Episcopus Bathoniensis; & cùm esset Decanus Bathoniensis, successit Waltero Gyffarde; & sedit vii. annis, & in Australi parte Chori Wellensis quiescit; ubi ad praesens multis fulget miraculis.

ROBERTUS BURNELL.

Robertus Burnell ^d, Thesaurarius Angliae, XI. Bathoniensis & Wellensis [Page 567] Episcopus, successit annis xviii. & Welliae in navi Ecclesiae solenni tumbâ sepultus est. Hic Episcopatum multis franchesiis & libertatibus ornavit; parentelam suam multùm ditavit, & ipsos magnis honoribus exaltavit. Idem aulam Episcopalem Welliae sumptibus suis fieri fecit; & bona per ipsum & praedecessores suos Ecclesiae Wellensi appropriata chartis regiis & munimentis roborari procuravit.

WILLELMUS DE MARCHIA.

Willelmus de Marchiâ ^e, Thesaurarius Scaccarii Angliae, XII. Bathoniensis Episcopus, sedit annis x. & in Ecclesiâ Wellensi ex parte australi in muro inter ostium Claustri & altare S. Martini sepelitur. Ad cujus tumbam olim multa praeclara fiebant miracula.

WALTERUS HASELSHAWE.

Walterus Haselshawe ^f, XIII. Bathoniensis Episcopus, sedit vii. annis; &. Welliae sepelitur in navi Ecclesiae juxta altare ubi prima Missa matutinalis indies celebratur.

[Page 568]

JOHANNES DROKENSFORD.

Johannes Drokynsforde ^g, Custos Garderobae & Locum-tenens Thesaurarii Angliae, XIV. Episcopus Bathoniensis, sedit annis xix. Iste Episcopatum suum plurimis aedificiis solennibus insignivit; libertates per Reges Episcopatui suo concessas non solùm literatoriè renovavit, sed etiam ampliavit; & quoad ditationem & exaltationem familiae suae similis fuit praedecessori suo Roberto Burnell. Et Welliae sepelitur ante altare S. Johannis Baptistae.

RADULPHUS DE SALOPIA.

Radulphus de Salopiâ ^h, XV. Episcopus Bathoniensis, pater insignissimus, & eleemosynarum largitor copiosus. Hic fuit electus per Decanum & Capitulum Wellense ac Priorem & Capitulum Bathoniense, & per Cantuariensem Archiepiscopum consecratus, non obstante generali Episcopatuum collatione ad Sedem Apostolicam reservatâ per Papam Johannem XXII. Unde postea obtinuit per Sedem Apostolicam declarari reservationem hujusmodi pro illâ vice ad Sedem Bathoniensem non debere extendi. Hic appositis laboribus magnis & expensis non modicis, procuravit à Rege deafforestari maneria de Chedder & Axbrigge existentia tunc infra Forestam de Mendepe. Et ejus Maneriorum deafforestatio fuit in ejus perambulatione certis metis & bundis inter eandem Forestam & dicta Maneria positis evidenter distenta. Hic etiam annuente Rege omnes feras dictae Forestae venando destruxit: & [Page 569] sic violentia Forestariorum cessavit, qua ipsi communem plebem solebant indies opprimere. Hic etiam Episcopale Palatium apud Welliam forti muro lapideo circumcinxit; & aquam undique circumduxit. Quandam habitationem perpulchram pro Vicariis & Choristis Ecclesiae Wellensis, loco ad aedificandum impetrato, suis sumptibus construxit; ipsumque locum sic constructum eisdem Vicariis & successoribus suis ad perpetuam ipsorum cohabitationem liberè dedit, & donum chartis regiis confirmavit, absque aliquo redditu inde reddendo praeter Orationes Dominicas & Salutationes Angelicas. Perquisivit etiam x. Marcas. Cod. alter. libras annui redditûs solvendas dictis Vicariis & successoribus per manus suas & successorum suorum. Univit Ecclesiam plebanalem de Chyw mensae suae Episcopali; decimas terrarum dominicalium manerii de Chyw & jurisdictionem ordinariam totius Parochiae sibi & successoribus suis tantummodo reservando. Residuum verò omnium decimarum & reddituum ad dictam Ecclesiam de Chyw qualitercunque spectantium assignavit Vicario ejusdem Ecclesiae pro tempore existenti; ut inde ipse solvat annuatim Priori & Capitulo Bathoniensi xx. marcas de novo, & v. marcas eis debitas ab antiquo, & viii. Hist. minor. v. marcas annuas inter praesentes Ministros Ecclesiae Wellensis dividendas in obitu suo ibi tenendo. Multa etiam vestimenta ecclesiastica pretiosa dictis Ecclesiis Bathoniensi & Wellensi in testamento suo reliquit; quae in eis usque hodie perseverant. Palatium Episcopale Wellense muro lapideo batellato & cornellato cum fossatis claudere fecit. Construxit de novo Capellam de Wynescombe. Cod. alter. Wyvelescombe, & totam Curiam de Claverton, & unam Cameram honestam valde sumptuosam apud Evercrich. Quibus completis, cùm sedisset xxxiv. annis, in Vigiliâ Assumptionis B. Mariae anno MCCCLXIII. apud Windlescourt Hist. minor. Wyvelescombe obdormivit in Domino, sepultus in Presbyterio Ecclesiae Wellensis inter gradus Chori & summum altare in tumbâ de alabastro, cui imago supponitur valde conforma figurae illius. Unde plures Indulgentiae sunt concessae omnibus locum ejus sepulturae visitantibus & devotè pro animâ ipsius Radulphi orantibus.

JOHANNES BARNET.

Johannes Barnet ⁱ, Thesaurarius Angliae, xvi. Episcopus, sedit tribus annis; & postea ad Sedem Eliensem translatus fuit.

JOHANNES DE HAREWELL.

Johannes Harewell ^l, nobilissimi Principis Edwardi primogeniti Regis [Page 570] Edwardi III. in Vasconiâ Cancellarius, xvii. Episcopus, successit annis xix. mensibus iv. qui die vii. Martii anno MCCCLXVI. consecratus est apud Burdeaux in Ecclesiâ Collegiat [...] S. Severini per Heliam Archiepiscopum Burdegalensem ascitis duobus aliis Episcopis. Iste ad constructionem Occidentalis turris in parte Australi Wellensis Ecclesiae duas partes expensarum apposuit; ac pro vitro Occidentalis fenestrae ejusdem Ecclesiae centum marcas persolvit; duasque magnas campanas in dictâ turri Australi pendentes fieri fecit propriis sumptibus. Dedit etiam eidem Ecclesiae unum Missale pretii xx. librarum, & certa vestimenta ecclesiastica pretiosa. Et Welliae quiescit humatus ante altare S. Kalixti. Cui successit

WALTERUS SKYRLAWE.

Walterus Skirlawe ^m, utriusque Juris Doctor, priùs Cestrensis Episcopus, xviii. Episcopus Bathoniensis, annis ferè tribus; deinde ad Ecclesiam Dunelmensem fuit translatus. Cujus executores dederunt Ecclesiae Wellensi pro obitu suo ibi tenendo xxxi. capas choristales albas pretii, ut creditur, cl. librarum. Cui successit

RADULPHUS ERGHUM.

Radulphus Erghum ⁿ, Legum Doctor, xix. Episcopus; qui ix. die Decembris apud Bruges in Flandriâ anno MCCCLXXV. consecratus est in Episcopum Sarum; ubi sedit Episcopus per xii. annos integros, & ulteriùs à ix. die mensis Decembris usque ad Festum Exaltationis S. Crucis anno MCCCLXXXVIII. quo die apud Cantabrigiam praesentatae fuerunt sibi literae Apostolicae de translatione suâ factâ ab Episcopatu Sarum ad Episcopatum Bathon. Et eâdem die Rex Richardus II. contulit sibi Temporalia sua. Sedit in Episcopatu Bathon. annis xii. mensibus vi. diebus vi. & in navi Ecclesiae Wellensis sepelitur juxta altare S. Edmundi Episcopi. Iste dedit Decano & Capitulo Wellensi patronatum Ecclesiae de Pokulchurche, & l. marcas in subsidium expensarum factarum circa unionem dictae Ecclesiae ad mensam Capitularem & alia onera in Ecclesiâ Wellensi supportanda, ac unum messuagium in Welliâ, quod vocatur le George, ad supportanda quaedam alia onera per ipsum limitata. Dedit etiam eisdem unum calicem auri cum paten [...] pretii liv. librarum, unum Missale pretii xxii. librarum, duas pelves argenti deauratas pretii xx. librarum, & unum osculatorium pretii viii. librarum. Fecit etiam construi per Executores suos in vico vocato la Mounterye mansiones pro xiv. Capellanis in dictâ Ecclesiâ Wellensi indies celebrantibus. Cui successit

[Page 571]

HENRICUS BOWET.

Henricus Bowet ^o, Legum Doctor, xx. Episcopus, apud Bathoniam electus à majori parte Capitulorum Bathoniensis & Wellensis. Sed Pap [...] spretâ electione ipsius providit venerabili viro Richardo Clifford Archidiacono Cantuariensi, Custodi Privati Sigilli Regii, de Episcopatu praedicto. Cujus provisioni Rex Henricus IV. noluit consentire. Ideo Richardus, quia liberationem Temporalium Episcopatûs praedicti à Rege non potuit obtinere, dictam provisionem penitus refutavit, vacationemque Sedis Episcopalis Wigorniensis modico tempore expectavit, de qua Papa statim sibi providit; ac postea Henrico contulit dictum Episcopatum Bathoniensem. Qui sedit ibi annis ferè viii. deinde translatus ad Sedem Eboracensem. Cui successit

NICOLAUS BUBWITH.

Nicholaus Bubwith ^p, xxi. Episcopus, vir utrobique discretus ac in spiritualibus & temporalibus circumspectus & providus, maneriorumque Episcopatûs sui sedulus reparator. Ipse priùs fuit London. deinde Sarum, postea Bathoniensis Episcopus. Ipse etiam antiquas libertates Episcopatûs sui literis regiis confirmavit, & eundem Episcopatum suum novis libertatibus ampliavit.

Ob reverentiam bonae memoriae Radulphi Erghum nuper Bathoniensis Episcopi hos viros praedictos, temporibus suis magnificos, praesentibus recitare curavi; ipsorumque nomina per oblivionem modernis ferè incognita ad memoriam futurorum novae scripturae beneficio commendavi. Quorum animas quaeso pro beneficiis nobis in terris largitis omnipotens Dominus collocare dignetur in coelis de suâ ineffabili bonitatis clementiâ.

[Page 572]

CONTINUATIO HISTORIAE DE Episcopis Bathoniensibus & Wellensibus Ab anno MCCCCXXIV. ad annum MDXL.

JOHANNES STAFFORD.

NIcolao successit vir perquam nobilis juxta ac eruditus Johannes Stafford, Mill. C [...]tal. honor. p. 432. filius natu nonus Humfredi Stafford Comitis Staffordiae, postea Ducis Buckinghamiae creati 1444. 14. Sept. & in praelio Northamtunensi occisi 1460. 10. Julii, Abbatis-villae in Provinciâ Dorcestrensi natus, ad multiplices honores & dignitates successivè provectus. Ex causarum Advocato Jocelin p. 286. Vicarius generalis ab Henrico Archiepiscopo Cant. constitutus, postea adjunxit Decanatum S. Martini London. & Praebendas in Ecclesiis Lincolniensi & Saresberiensi. Ab Henrico V. Rege Privati Sigilli Custos ab Henrico Pat. 1. H. 6. p. 1. m. 15. VI. summus Angliae Thesaurarius 1422. 18. Dec. renuntiatus, munus abdicavit 1426. 18. Martii. Eundem Ecclesiae Wellensis Canonicum Nicolaus Episcopus Reg. Bubwith. anno 1413. Decanum 1423. creavit. Demum Nicolao successor designatus, in Ecclesiâ Fratrum Praedicatorum Londini consecratus est 1425. Reg. Stafford. Well. 27. Maii in Festo Pentecostes. Anno 1432. Cancellariatum Angliae die 28. Febr. sibi delatum suscepit, & ad annum usque 1450. administravit. Hoc Dugdal. Chron. Ser. p. 60. munere ab Episcopalibus officiis in Diocesi suâ obeundis avocatus, Johannem Olensem Episcopum 1437. 10. Martii sibi Suffraganeum ascivit. Anno 1442. 10. April. Henricus Archiepiscopus gravi senecture fractus, datis ad Eugenium Epist. Bekinton. f. 53. Papam literis, ut Archiepiscopatum abdicare sibi liceret, enixè petiit; & Johannem Wellensem Episcopum, quem subrogari sibi voluit, hoc elogio cohonestavit. Fidenter ac securè in testimonio conscientiae meae carissimum fratrem meum Johannem Bathon. Episcopum, regni Angliae Cancellarium, ut patrem maximè meritum, & pro utilitatibus dictae sanctae Sedis, si universa virtutum dona, quae in eo concurrunt, quae (quod non dubito) S. V. nota esse debent, pensentur, summè necessarium, ad praesidentiam ejusdem sanctae Sedis V. S. humiliter recommendo. Profectò si praeter eminentem scientiam suam & caeteras virtutum dotes, quibus faciliter reliquos superat, nobilitatem sanguinis, potentiam amicorum necessariorumque suorum, ac hospitalitatis gratiam in eo probè attendimus; non puto facilè inveniri posse, qui usquequaque in aptitudine, habilitate & merito ad tantum regimen commodè subeundum meritis sibi possit aequari. Ejusdem argumenti literas Henricus Rex ad Papam dedit 1442. 24. April. Ibid. f. 54. qui Johannem Papae antea commendaverat, si Henricum mori contigerit, 1440. 2. Sept. Archiepiscopatum tamen Henricus ante obitum non dereliquit; cui Johannes anno 1443. auspicatò successit, bullâ Papali provisus die Reg. Stafford. Cant. 13. Maii, à Rege admissus die 6. Augusti.

[Page 573]

THOMAS DE BEKYNTON.

Johannem excepit Thomas, vir egregiè eruditus, & insignis eruditorum Chaundler in Vitâ ejus. patronus. Beckhamptonae in Somersetensi pago natus, in Collegio Wiccamico Wintoniensi bonis literis institutus est. Exin in Socium Collegii Novi Oxon. anno 1408. ascitus, Legum Doctor & Academiae Cancellarius creatus Antiq. Oxon: p. 134. est. In aulam regiam evocatus, Henrico VI. Regi adolescentulo à studiis, provectiori ab epistolis admotus est; multisque titulis & dignitatibus cumulatus. Erat enim S. Leonardi prope Hastinges in Diocesi Cicestr. & Suttonae Reg. Chichley. in Diocesi Saresber. Rector, Decanus Curiae Archiepiscopalis de Arcubus dictae ab anno circ. 1430. Cancellarius Humfridi Glocestriae Ducis, Archidiaconus Buckinghamensis, Canonicus Eboracensis 1435. 7. Julii, Wellensis Reg. Ebor. & Well. 1439. 21. April. admissus. Maximis regni negotiis & secretioribus Regis consiliis ab anno circiter 1430. ad acceptum Episcopatum adhibitus, & Privati Sigilli Custos ante exitum anni 1432. renuntiatus, maximam fidei, prudentiae & doctrinae famam tulit. Incredibilis certè diligentiae & in rebus agendis solertiae indubia argumenta hodie supersunt plura ab ipso conscripta vel congesta literarum, instructionum, orationum, foederum, aliorumque monumentorum res in Angliâ quin & universo orbe Christiano suo tempore gestas spectantium volumina. Ex his tria vidi perinsignia. Primum in Bibliothecâ Archiepiscopali Lambethanâ asservatum continet plurimas ipsius Epistolas seu proprio seu regio nomine scriptas, aliorumque seu ad ipsum seu ad Regem, dum Regi ab epistolis esset, missas; aliaque ejus aetatis praeclara monumenta quae in manus ipsius inciderunt, sine ullo ordine congesta. Haud dissimile est secundum, quod in Bibliothecâ Cottonianâ habetur; nisi quòd Tiberius B. 6. hoc intuitu congestum videatur, ut Formularii loco inserviat. Innumera ferè in eo reperiuntur instrumenta, epistolae, orationes, pacta, aliaeque formulae rerum in Angliâ & Galliâ gestarum ab anno 1417. Tertio, quòd ibidem extat, ipse titulum dedit: Opus compil [...]tum per Thomam Bathoniensem Episcopum Tiberius B. [...]2. ex literis, allegationibus, conclusionibus, conventionibus & tractatibus, nonnullisque aliis negotiis concernentibus jus & titulum Regis Angliae ad regnum Franciae, cum aliis multis quae eâ occasione secuta sunt. Incipit à tempore Edwardi III. Regis, & ad media Henrici VI. tempora deducitur. Inibi inter alia habentur Historiae valde prolixae seu Diaria duarum Legationum à Rege Henrico VI. missarum. Prima titulum habet Acta & processus in Conventione Atrebatensi anno 1435. Secunda Acta in Conventione pro tractatu pacis habitâ in march [...]s Calesiae anno 1439. Huic adfuerunt ex parte Regis Angliae Henricus Cardinalis Winton. Archiepiscopus Ebor. Episcopi Norwic. & Menev. qui Calesiam appulerunt die 26. Junii. Eos die crastino secutus est Bekyntonus Regis Secretarius. Angliam reversi appulerunt die 2. Octobris. Idem in Vasconiam à Rege medio anno 1442. legatus, diurnalem totius itineris atque legationis Historiam conscripsit; quae in Registro Caroli Booth Episcopi Hereford. locum habet. Anno 1433. mense Novembri domo inferiori Reg. Chichley, vol. 2. Convocationis Cleri Angliae praesedit; quando▪ nomine totius Cleri sententiam ab Episcopis rogati proposuit Concilium generale solo Papae Romani nutu dissolvi posse: adeóque ab Eugenii fide discedendum non esse, si Papam alterum à Basileensi Concilio creari contigerit. Tandem anno 1443. diuturni laboris praemium accepit Episcopatum Bathoniensem. Defuncto siquidem Henrico Archiepiscopo Cant. Rex Johannem Bathoniensem Episcopum Henrico, Thomam Johanni subrogari voluit. Thomas scriptis ad Blondum Foroliviensem Papae Secretarium, quocum maxima sibi intercessit familiaritas, literis 1443. 27. April. regium consilium ostendit; utque rem Papae citò expediendam commendet, petit. Bullas provisionis Eugenius Papa edidit 1443. Reg. Stafford. 13. Maii. Harum autoritate spiritualia Episcopatûs Bathon. Thomas ab Archiepiscopo [Page 574] obtinuit die 5. Octobr. Consecratus est autem à Willelmo Lincoln. Episcopo, assistentibus Willelmo Sarum. & Nicholao Landav. in Ecclesiâ Reg. Bekynton. Collegiat â veteri Etonensi 1443. 13. Octobr. & mox in Ecclesià novâ ejusdem Collegii vix semiconstructâ sub papilione ad altare erectum supra locum ubi Rex Henricus, fundator magnificus, primum posuerat lapidem, primam Missam Pontificalibus indutus celebravit. Episcopatum adeptus, regiis negotiis & consiliis adhiberi non desiit. Suffraganeum enim sibi Episcopum constituit 1443. 24. Nov. Jacobum Achadensem Episcopum; ipsoque ad Sedem Bangorensem translato, Johannem Tinensem Episcopum, Canonicum Regularem Ord. S. Augustini, 1459. 17. Octobr. sibi Suffraganeum ascivit. Anno 1445. antiqua inter Episcopum Bathon. & Monachos Glaston. contentio Epist. Bekinton. f. 92, 93. recruduit. Episcopus Coenobium visitando rem persunctoriè transegisse non contentus, subtile examen de Monachorum moribus & disciplinâ instituit. Abbas è contra visitationem ab Episcopo tamdiu continuari posse negavit. Rei exitus incompertus latet. Beneficia ab ipso praestita Ecclesiae Wellensi & Collegiis Wiccamico & Lincolniensi Oxon. nullus facilè numerabit. Multa Godwinus memoravit, & legata ab illo in supremis tabulis sigillatim recensuit. His tantum addere liceat; quòd 1452. 13. Jan. consecravit altare quod erexerat in Capellâ, quam in Ecclesiá Wellensi juxta Presbyterium construi Reg. Bekynton. fecerat in honore B. Mariae Virginis & S. Thomae Martyris: & die 15. Januarii Pontificalibus indutus ornamentis, quae in consecrationis die antea gestaverat, in quibus itidem sepeliri voluit, sepulchrum suum infra dictam Capellam solenniter consecravit. Obiit Praesul optimus 1465. 14. Januarii, in hoc tantùm infoelix, quòd piissimum alumnum at (que) Dominum Henricum VI. Regem seeptro spoliatum & carceri indignè mancipatum ante quadriennium viderit.

ROBERTUS STILLINGTON.

Successorem Bekintono dedit Paulus Papa Johannem Free, Collegii Baliolensis apud Oxoniam Praefectum. Natus is Londini, & Oxoniae educatus, exteras Academias visendi studio peregrè profectus, elegantiores literas & utriusque Bale cent. 8. cap. 38. linguae scientiam haud vulgarem à Guarino Oratore praestantissimo accepit. Dein Medicinam apud Ferrariam, Florentiam & Patavium professus, Romam postremò advenit; ubi summâ eruditionis famâ intercedente maximorum virorum amicitiam nactus, in ipsius adeò Papae Pauli II. notitiam devenit; & ei nuncupavit nonnullas veterum Graecorum Historias Latinè à se versas. Hoc beneficio devinctus Papa Episcopatum Bathoniensem Bekintoni morte vacantem ipsi jure provisionis contulit. Romae autem vir doctissimus post mensem ab accepto munere exactum non sine veneni suspicione è medio sublatus obiit. Substituitur Robertus Stillington favore regio. Iste Collegii Omnium Animarum Oxon. alumnus, & Aulae Profundae ibidem Praeses, Canonicus Wellensis Ecclesiae admissus est 1445. 2. Aug. Cancellarius Reg. Bekynton. Episcopi Well. 1447. 6. Junii (tunc Legum Doctor) Anchidiaconus Tauntonesis 1450. 20. April. Canonicus Eboracensis 1451. Decanus Capellae Regiae 1460. Privati Sigilli Custos 1461. Decanus S. Martini London. 1463. summus Reg. Bourchier. Angliae Cancellarius 1468. 8. Junii, quo munere usque ad annum 1473. perfunctus est. Canonicè electum & mense Aprili 1465. consecratum fuisse Dugdal. Orig. Jurid. p. 70. Godwinus perhibet. Contra ipsius Stillingtoni Registrum refert illum ab Archiepiscopo Cant. 1466. 11. Jan. fuisse confirmatum, & à Georgio Archiepiscopo Ebor. apud Westmonasterium in Hospitio Eboracensi consecratum 1466. 16. Martii. Familiae regiae Eboracensis cliens, assiduam ac fidelissimam ipsi operam praestitit adversùs Lancastrensem familiam: quod favorem Edwardi Regis & dignitates amplissimas ipsi primùm conciliavit, postmodum autem exitio erat. Anno enim 1475. legationem viro ecclesiastico Stow p. 449. [Page 575] parum convenientem ab Edwardo obire jussus, in Britanniam minorem trajecit, ut Henricum Richmondiae Comitem, unicum familiae Lancastrensis haeredem, illi in manus dedi postularet. Impium facinus abhorruit Dux Britanniae, & innocentem juvenem Regi aemulo in carnificinam tradere recusavit. Importunè Robertus instabat, majori sanè quàm Episcopum in re invisâ deceret diligentiâ usus. Unde Lancastrensium, si quando rerum summam adepti fuerint, vindictam veritus, Eboracensium parti tutandae strenuam impendit operam; atque adeò ipsius Ricardi sceleratissimi tyranni, qui Edwardi fratris filiis immani parricidio sublatis regnum invaserat, partes propugnare non erubuit. Medio demum anno 1485. sublato tyranno, regnoque ad Henricum Comitem delato, Robertus ab Aulâ relegatus est; nunquam tamen poenas daturus videbatur, nisi reatum priorem alio posthac crimine cumulâsset. Anno etenim 1486. Lambertus quidam, ex infima plebe juvenis, à Margeretâ Burgundiae Ducissâ subornatus, & à Willelmo Simonis Sacrificulo Oxoniensi edoctus, ut personam indueret Edwardi Comitis Warwicensis, proximi Eboracensis familiae haeredis masculini, coronam tanquam lege patriâ ad se spectantem vendicavit, & conscripto ope Margaretae & Anglorum quorundam Procerum exercitu Angliam invasit. Huic Robertus impensè favit, titulum laudavit, monitis quoscunque potuit ad arma socia concivit, nescio an & praesens suppetias tulerit. Profligatis Lamberti asseclis ineunte anno 1487. Robertus Oxoniam fugiens, ibi tanquam in asylo delituit, se studiorum causâ illuc advenisse prae se ferens. Antiquitus enim Academiae indultum fuerar, Antiq. Oxon. par. 1. p. 234. ut nullum ibi studentibus negotium regii ministri facesserent. Id ubi rescivit Rex, datis ad ipsum literis, propediem coram se comparere jussit. Detrectante Episcopo, alias ad Academicos Rex transmisit: velle se ut illum Edwardo Willoughby Sacellano suo ad Aulam regiam deferendum tradant. Renuunt Academici, affirmantes Episcopum studiorum gratiâ secum commorari, nec sine libertatis Academicae injuriâ tradi posse. Rescribit Rex se omnia Registra consuluisse, nullibi autem ejusmodi privilegium Academiae indultum invenisse. Tandem precibus & mandatis regiis repetitis factum est, ut Academici Episcopum à nunciis regiis prehendi dissimularent. Prehensus Windlesoram ductus est 1487. mense Octobri, & usque ad obitum in carcere adservatus. Obiit anno 1491. apud Ecclesiam Wellensem sepultus in Reg. Morton. Capellâ, quam juxta Claustra construxerat, pulcherrimâ. Contigit obitus non quidem (quod vult Godwinus) sub exitum Junii, sed mense Maio. In Libro enim Rubro Wellensis Ecclesiae reperio Thomam Tinensem Episcopum à Capitulo Wellensi 1491. 15. Maii petiisse licentiam ad exequendum officium circa sepulturam corporis Roberti Episcopi Bath. & Well. nuper defuncti. Thomam istum Sedis Wellensis Suffraganeum à Bekintono Episcopo constitutum anno 1459. fuisse supra memoravimus. Episcoporum iste Wellensium Suffraganeus permansit integris annis 54. Nomen illi erat Thomas Reg. King. Cornish. Praepositus Orialensis Collegii Oxon. factus est anno 1493. Cancellarius Ecclesiae Wellensis 1499. 17. April. Obiit 1513. 3. Julii.

RICHARDUS FOX.

Postquam novem ferè mensibus Sedes vacâsset, Ricardus Foxus, Praesul sapientissimus, ab Exoniâ ad Welliam translatus est bullâ Innocentii VIII. Papae 1492. 8. Febr. ad Dunelmensem Sedem provectus sub exitum anni 1494. Spiritualia Reg. Morton. Episcopatûs Well. post translationem ejus in manus Archiepiscopi Cant. accepta sunt 1494. 12. Decembr. & penès eundem remanserunt usque ad initium anni 1496.

OLIVERUS KING.

Foxo in utraque Sede, Exoniensi illâ, Bathoniensi istâ, successit Oliverus [Page 576] King, Archidiaconus olim hujus Diocesis Tauntonensis. Spiritualia Episcopatûs Bathon. ab Archiepiscopo accepit 1496. 8. Jan. & in Ecclesiâ Wellensi Reg. Morton. Liber ruber Well. die 12. Martii inthronizatus est. Translatum fuisse primùm 1495. 6. Nov. Godwinus refert. Bullae provisionis isto die editae videntur. Oliverus dirutâ veteri Bathoniensi Ecclesiâ, aliam magnifici operis inchoavit, & ad fastigium Camden Britan. p. 171. ferè perduxit. Manum autem supremam imponere morte immaturâ abrepto non licuit. Quam si absolvisset, Ecclesiam paucis Angliae Cathedralibus secundam Bathonia habuisset. Multum in eâ Priores sequentes insudârunt, & penè perfecerant; quando facrilegi quidam, favente temporis iniquitate, laminas plumbeas abripuerunt, & pecuniam ad opus perficiendum collectam interverterunt. Postea quidem virorum piorum devotio damna resarcivit; ita tamen ut Ecclesia hodierna ad magnificentiam ab Olivero Episcopo delineatam neutiquam assurgat. Obiit iste 1503. 29. Augusti, ex fide Libri Rubri Wellensis; cui Registrum Ecclesiae Cant. parum discordat, obitum mense Septembri obiisse referens. Sedes Cant. tunc vacavit. Quamobrem Spiritualia Episcopatûs Bathon. in Capituli Cant. potestatem devenerunt, Willelmo Archiepiscopo in manus consignata 1504. 24. Jan. Hinc Reg. Warham. deceptus Godwinus Oliverum isto die obiisse credidit.

HADRIANUS DE CASTELLO.

Hadrianus de Castello, homo Italus, Corneti natus, ob eximiam literaturam Bale cent. 13. cap. 44. & elegantem linguae Latinae dictionem summopere celebratus, ab Innocentio VIII. Papâ ad componendas Scotiae turbas anno 1488. legatus, Londinum advenit. Auditâ ibi Jacobi Scotiae Regis à suis nefariè interempti nece, Hall. Chron. p. 5. f. 20. consedit, & in Johannis Morton Archiepiscopi Cant. notitiam brevi pervenit. Is singularem hominis prudentiam atque eruditionem admiratus, idoneum esse censuit, qui negotia Regis & Ecclesiae Anglicanae in Curiâ Romanâ procuraret. Regi ab Archiepiscopo commendatus, provinciam sibi à Rege commissam suscepit, atque ita administravit, ut neque fides neque solertia in ipso desiderari possent. Hujus operâ tum apud Innocentium tum apud Alexandrum Papam Rex diu usus, tandem insigni dignitate remunerandum esse decrevit. Primò itaque Episcopatum Herefordensem contulit, postea Bathoniensem. Ad hunc Rege annuente per Julium II. Papam provisus est 1504. 2. Aug. Presbyterum Cardinalem titulo S. Chrisogoni Alexander Reg. Warham. VI. Papa ipsum anno superiori renuntiaverat; cùm priùs Quaestor Pontificis in Angliâ primarius & Prothonotarius Apostolicus, authore Baleo, fuisset. Certè isto innotuit titulo, quando Henrici Dene Archiepiscopi Pallium in Jocelin p. 302. Angliam anno 1501. attulit. Anno 1504. 13. Octobr. Rex datis ad Oratores suos Romae agentes literis jubet, ut Hadriano Cardinali Temporalia Episcopatûs Bathon. recepto priùs fidei juramento, tradant. Die 20. Octobr. Hadrianus Reg. Warham. Spiritualia Episcopatûs per Procuratores suos ab Archiepiscopo accepit; eodemque die apud Welliam intronizatus est per Procuratorem alium. Is erat vir libris conscriptis clarissimus Polidorus Virgilius aliàs Castrellen, Lib. ruber Well. Papae Subcollector in Angliâ. Hic Archidiaconatum Wellensem Hadriani dono postea adeptus, installatus est 1508. 6. Febr. & integram dehinc aetatem in Angliâ exegit. Certè decretis Synodi Anglicanae medio anno 1536. de abrenunciando suprematu in rebus Ecclesiasticis Papali & regio agnoscendo, aliisque religionis articulis, praesens subscripsit. Subscriptionem ejus autographam vidi. Ut ad Hadrianum autem redeamus; ille elocato Anglis redemptoribus & postremò Cardinali Wolseio Episcopatu Bathoniensi, Romae C [...]vendish in Vitâ Walseii, c. 4. suaviter sese oblectavit, immensis adquisitis divitiis, adeò ut Opulenti Cardinalis titulum obtineret. His divitiis Alexander Papa inhians, hominem unà cum aliis quibusdam Cardinalibus veneno decrevit tollere. Ad coenam igitur invitatis vini veneno infecti lagonam praeparavit. Fatali autem pincernae errore [Page 577] ipse vinum sceleratum hausit, & interiit 1503. 18. Augusti. Alexandri insidias Guiccia [...]din Hist. Ital. l. 6. p. 201. Hadrianus effugit; suâ tamen ambitione exitium sibi tandem conscivit. Ingenii enim & opum suarum viribus sretus Pontificatum ambire coepit, ejusque adipiscendi spem conceperat ex fatidicae mulieris vaticinio, quae cum pleraque ipsi de rebus futuris interroganti vera praedixisset, assirmavit fore, ut Leone Jovius in Vitâ Leonis l. 4. p. 77. Papâ morte immaturâ sublato succederet vir senex nomine Hadrianus, obscuro loco natus, literarum studiis insignis, qui sacros honores solâ nixus virtute sine ullâ majorum commendatione meruisset. Haec omnia sibi adamussim congruere ratus, Hadrianus fortunae suae deesse noluit. In Leonis itaque caput cum Alphonso Petruccio Cardinali aliisque conjuravit, necem ei per venenum Id. p. 75. molitus. Conjuratione detectâ Petruccius capitali poenâ affectus est; reliquis data vitae spes, modò scelus admissum liberè confiteri vellent. Factâ ejusmodi confessione Hadrianus & reliqui conjuratores vitas redemerunt; gravi tamen pecuniâ multati sunt, & Cardinalitiâ dignitate exuti 1518. 2. Julii. Haud constantem tamen forè Leonis fidem de conservandâ vitâ Hadrianus suspicatus, brevi pòst messoris habitu urbe clam aufugit; & locis incertis delitescens, nusquam postea comparuit. Sagae oraculo (ne id taceam) fides nequaquam deerat. Pontificalem enim thronum post Leonem conscendit Hadrianus Batavus, vir obscuri generis, literaturâ autem insignis & annis gravis. Nostri Hadriani in Episcopatu Bathoniensi post Thomae Tinensis obitum Registr. ejus. Suffraganei erant Thomas Lacedaemonensis, Thomas Solubriensis, & Johannes Majorensis Episcopi.

THOMAS WOLSEY.

Hadriano dignitatibus ecclesiasticis nudato, magnus ille Cardinalis Thomas Wolseius, Archiepiscopus Eboracensis, Episcopatum Bathoniensem sibi Reg. Warham. Pa [...]. 10. H. 8. par. 1. Reg. Wolsey. Well. à Leone Papâ jure provisionis delatum 1518. 30. Julii suscepit, Temporalibus à Rege acceptis die 28. Augusti; & usque ad Aprilem anni 1523. Commendatoris titulo administravit.

JOHANNES CLERK.

Wolseio substitutus est ipsius in Cariâ Romanâ Procurator ac Regis Orator Polydor. Virgil. lib. 27. Johannes Clerk, Legum Doctor, Decanus Windesoriensis; qui Rotulorum custodiam 1522. 20. Octobr. sibi à Rege commissam acceperat, & secretioribus Act. Concil. H. 8. consiliis ante annum 1520. admotus fuerat. Huic Leo Papa Bullas provisionis contulit 1523. 26. Martii. Ipse plures post acceptum Episcopatum Reg. Warham. annos legationibus pro Rege obeundis exegit. Ab anno ferè 1523, ad 1527. Hall. par. 6. f. 158. in Galli Regis Aulâ Legatus resedit. Anno 1527. Angliam reversus, rebus maximis gerendis adhiberi non desiit. Suffraganeos interim sibi constituit Willelmum Abbatem de Bruton Majorensem Episcopum, & Thomam Abbatem Registr. ejus. de Monteacuto Solubriensem Episcopum. Anno 1533. in Synodo totius Cleri praesens, suffragium pro matrimonio cum uxore fratris defuncti licitè Hist. Reform. 1. p. 129. ineundo solus ex Episcopis tulit. Anno 1540. ad Clivensem Ducem legatus, ut Annae sororis ab Henrico Rege repudiatae rationem redderet, veneno (ut perhibent) in Germaniâ infectus, non sine gravi difficultate sub exitum anni repatriavit, & Londini obiit 1541. 3. Januarii, in Monialium Coenobio ibidem Weaver Monum. p. 427. sepultus. Suffraganeus illi datus fuerat Willelmus Finche, Prior de Bremar, titulo Episcopi Tauntonensis consecratus 1538. 7. April. Reg. Cranmer.

[Page 578]

ADAMIDE DOMERSHAM Monachi Glastoniensis, Historia Controversiae Inter Episcopos Bathonienses & Monachos Glastonienses.

HEnricus de Juliaco, Abbas Glastoniae à Ricardo I. Rege factus, priùs fuit Prior de Bermondsey; vir de regiâ stirpe progenitus; quem laudare non vererer, si sese apposuisset in protectionem domûs Dei Israel, & non sicut mercenarius videns lupum fugisset. Hic teras Ecclesiae suis impendens, multaque contra voluntatem Conventûs attemptans, eorum provocavit indignationem; sicque oriuntur odia & detractationes. Interim Richardus Rex Jerosolimam proficiscitur anno secundo regni sui. Anno deinde tertio pòst rediens, à Duce Ostricensi captus est, & Imperatori ut Domino suo traditur. Savaricus quidam erat circa Imperatorem, consanguineus ejus & Cancellarius; qui à Rege jam vincto obtinuit Episcopatum Wellensem; eò quòd ei multas impenderet humanitates & obsequia. Et quoniam Episcopatus non videretur sufficere▪ quùm esset ambitiosus & prodigus; petiit etiam Abbatiam Glastoniensem in suo Episcopatu sitam. Ad Imperatoris preces Rex concessit, in arcto positus, maximam partem regni sui si sic peteret concessurus; ut postea liber testabatur; datâ tamen Regi villâ Bathoniae in excambium pro Abbatiâ. Quam concessionem sic à Rege extortam à Coelestino Papâ tunc senio confecto, praemissâ multiplici falsâ suggestione, confirmari sibi obtinuit, Abbate & Conventu Glastoniae totum haec penitus ignorante. Ut autem citiùs Monasterium invaderet Savaricus, Henricum Abbatem spe magnae promotionis in Alemanniam ad Regem accersiri procuravit. Qui ante Festum S. Petri ad Vincula, comitatus Eustachio Cumin Monacho & Ricardo de Beverlaco, ad Regem profectus venit apud Agenoye; & in die S. Aegidii ab eo receptus est in osculum pacis, hoc dicente. Si priùs venisses chare cognate, priùs liberatus fuissem; & ut citò sim liber, oportet dare Savarico in augmentum Episcopatûs sui Abbatiam Glastoniensem; ad quod me arctat Imperator, procurante Savarico cognato suo. Verùm hoc solatium habebo, in excambium urbem Bathoniae; quae, ut dicitur, valet annuatim centum libras; & providebitur tibi in Episcopatu Wigorniensi, qui modò vacat. Jussitque, ut Savaricum hac de re conveniat. Recessit igitur in Angliam, praemissis servis, ut omnia mobilia quae possent Glastoniae venditioni exponant. Ipse statim post Festum S. Michaelis rediit, atque moratus est usque ad Adventum Domini: Conventu istarum rerum penitus ignaro. Posthaec Savaricus impetrato à Rege, Cantuariensi Archiepiscopo Huberto, & Willelmo Eliensi, aliisque Magnatibus literis supplicatoriis ad Papam de uniendo Bathoniensem & Glastoniensem Ecclesias, suggerendo quòd inimicitiae quaedam perpetuae inter illas alioquin sopiri nequirent; ad Coelestinum Papam senio confectum nuncios misit. Henricus parum ante Adventum Domini Londoniam vocatus est. Quo profecto, Haraldus Prior Glastoniae cum Roberto de Wanton & Johanne Cusinton Monachis ad vocationem Savarici venit Bathoniam; à quibus petiit ubi esset eorum Abbas. Respondent, Londini. Absolutiestis, inquit, ab eo; & ego sum Abbas vester. Eodem die [Page 579] anno MCXCII. venerunt nuncii Savarici Glastoniam Magister R. de Lechelade & R. Capellanus; & domum cum omnibus pertinentibus authoritate Regiâ in manus Savarici seisaverunt, prudenti usi consilio, Priore jam absente tunc capite. Eodem tempore saisita est pro Rege urbs Bathoniae in argumentum Simoniae evidens. Prior reversus inveniens ministros Savarici omnia regentes in Conventu, Sedem Apostolicam appellavit; appellationemque suam scriptam super altare B. Andreae apud Welles posuit sub hac formâ.

‘Sanctorum Patrum & sanctorum Canonum statuunt sanctiones; quòd cùm Ecclesiarum jura & libertates longissimis temporibus obtenta in suâ debent stabilitate firmiter conservari, nec ullius impulsione aut molestiâ aliquatenus immutari. Ecclesia siquidem Glastoniae à primâ fundatione suâ in statu Abbatiae noscitur constituta; & hunc statum longissimis retro temporibus obtinuit; & ipsam in eodem statu suo Romanorum Pontificum veneranda clementia suis multipliciter privilegiis communivit. Et quoniam Dominus Bathoniensis pro voluntate suâ praefatae Ecclesiae statum contra Romanorum Pontificum privilegia nititur immutare; quoniam ipsius Ecclesiae maximum detrimentum imminet & gravamen; nos Monachi Glastonienses unanimi consensu totius Capituli Sedem Apostolicam appellamus: nos & antiquum Ecclesiae nostrae statum, jura, libertates, privilegia sub protectione beatorum Petri & Pauli & sacrosanctae Romanae Ecclesiae ponentes; ne aliquatenus immutetur, aut juri ipsius aut libertati vel privilegiis in aliquo derogetur; & ab istâ Ecclesiâ quamprimum appellamus.’

Abbas Henricus Londoniam veniens, statim eligitur Episcopus Wigorniae; & paulò pòst Dominicâ tertiâ Adventûs Domini fuit consecratus. Glastoniam deinde rediens, die S. Thomae Apostoli divina celebravit▪ à ministris Savarici officiatus. Post duos dies Wrimpton adiit, & inde Wigorniam; ubi haud multò pòst obiit. Rex Richardus eodem anno in Quadragesimâ domum venit; & ad Pascha Wintoniae coronam portavit anno sexto regni sui: quò venit Haroldus Prior cum aliquot Monachis. Cui occurrit Cancellarius Willelmus Eliensis Episcopus, qui Savarico favebat, dicens. Multum fuit litigatum in Alemanniâ inter Henricum & Savaricum; & ad tollendas lites Rex consilio Archiepiscopi & aliorum Romam misit ...... Episcopum & Decanum Eboracensem ad Curiam; ut Ecclesia vestra & Bathoniensis unirentur. Expectate igitur donec nuncii revertantur. Qui si obtinuerint▪ inanis est labor vester. Sin minus; revertimini, & consilio Regis utimini. Eodem anno Rex in Normanniam transivit; ad quem missi sunt duo Monachi à Conventu, ut ad pristinum statum reducere ad Abbatem dignaretur. Quibus benignè responsum; quòd de hoc libenter cogitaret tempore opportuno: multùm enim ei displicere, quod vi mortisque metu fecerat. In Quadragesimâ sequenti Savaricus Turonis existens recepit privilegium Coelestini de uniendis Ecclesiis ad vitandam discordiam, & cum eo literas executorias Archiepiscopi Cantuariensis, quas simul misit in Angliam ad Decanum Wellensem, ut Hubertum Archiepiscopum supplicaret, ut mandatum Apostolicum exequeretur. At Archiepiscopus negotia simulans rem prolongavit; sed Autumno sequenti Decanus & nuntii venerunt Glastoniam; ubi privilegium Priori & Monachis legerunt multùm confusis. Fit Capitulum die sequenti super his; & in die S. Matthaei miserunt Jordanum de Spinowas Subpriorem cum Ricardo Cantatore & Henrico Infirmario Wellias appellantes Sedem Apostolicam pro se & Ecclesiâ suâ super hoc facto; terminum appellationis suae praefigentes in Festo Petri & Pauli, exhibentes Decano appellationem in scripto. Et paulò pòst Londinum profecti, idem fecerunt coram Archiepiscopo, Episcopo Sarum. & aliis. Savaricus his auditis ipse Roman advolat cum regiis literis supplicatoriis pro se (si de conscientiâ Regis nescio) ubi inhibitionem obtinuit, ne Monachi Abbatem eligerent; quam per [Page 580] nuncios suos Magistrum Arnulfum & Willelmum Subdecanum Wellensem Decano Wellensi transmisit; qui eam statim Glastoniam misit Monachis publicandam in Februario tribus annis post abscessum Henrici Abbatis. Prior non fuit domi: literae oblatae sunt Subpriori, qui absente Priore negavit se recepturum. Publicè igitur leguntur; Monachi verò recesserunt audire recusantes. Prior postridie reversus, Subpriorem ad Archiepiscopum mittit ad renovandam coram ipso appellationem. Interrogavit is, num priorem appellationem essent prosecuti? Negant illi. Quibus Archiepiscopus▪ Vos vultis somniando negotia perficere; sed Savaricus non dormit. Jamdudum possessionem habuisset; ni ego me exposuissem. Interim Savaricus obtinuit literas executorias Archiepiscopo; ut Monachi de caetero Bathoniensi Episcopo talem exhiberent obedientiam, qualem solent Abbati; & quòd responderent Hugoni Clerico & Bardulfo de Ivorâ Militi procuratoribus ejus in spiritualibus & temporalibus, donec ipse veniret. Veniunt cum his literis Glastoniam Hugo & Bardulfus; publicè legunt. Putant Monachi optimum factu esse ad tempus cedere malis, expectantes Dei gratiam. Mandato igitur Papae & Archiepiscopi parent; recipiunt procuratores Hugonem & Bardulfum; administratores regii illis cedunt.

Monachi igitur inermes, consilii inopes penuriâ expensarum in negotio hoc tepidi devenerunt. Savaricus interim multis modis in eos saevit; quoscunque eorum negotia sua procurantes suos fugitivos appellavit, capiebat, spoliabat & miserè tractabat, maxime defuncto Rege Richardo. Eos tamen interim plurimùm adjuvavit M. Martinus de Suremis; qui transformato habitu pro illis saepe transiit mare, & per invia insidias vitans Curiam Romanam petiit; & illic negotia Conventûs per amicos cognatosque suos huic admodum praesentes egit suis sumptibus de proprio patrimonio. Huic obtulit Savaricus, ut infeudaret ei Manerium de Domersham; si cessaret à defensione Monachorum. Verùm vir constans moveri non potuit nec corrumpi. Circa idem tempus mittuntur ad Regem Richardum in NOrmanniam à Manachis, quùm Savaricus inductus esset in possessionem, Johannes de Lusinton & Willelmus Pica; ubi accepto responso benigno, Johannes Glastoniam rediit. Willelmus Romam cum regiis literis de hac re supplicatoriis ad Coelestinum Papam proficiscitur; & ut Savarico contradiceret, ibi moratur; conversione novitius, professione Medicus. Interim discursum est utrinque à Savarico & Conventu jam ad Regem, jam ad Archiepiscopum cum querelis. Interim Johannes Cusington & Eustachius Cumin Monachi à Rege è Normanniâ redeunt, quò missi fuerant, literas regias Justiciariis suis deferentes; in quibus continebatur, quòd Abbathiam Glastoniae in manus regias reciperent: quod & factum est ad Festum Decollationis S. Johannis. Savaricus advolat ad Archiepiscopum Cant. supplicat ut curaret ut mandato Papae obediretur. Obtinet literas Conventui inhibitorias ut antea; quas detulerunt Decanus Wellensis & Prior de Briwedon parum ante Nativitatem B. Mariae & publicè legerunt. Ad Festum Michaelis rediit Româ Willelmus Pica. In viâ scripsit Priori se obtinuisse quod petebatur. Voluit mitri ad se Johannem & Eustachium Monachos; ut secum Regem adirent: quod factum est. Deinde Glastoniam reversi dixerunt se obtinuisse tum alia, tum ut Abbatem eligerent; literasque à Rege ad Papam Innocentium mortuo jam Coelestino; quòd metu mortis vel carceris ad priora coactus esset, aliasque literas ad Cardinales amicos. Ita ad electionem consentiunt Monachi, ut eorum esset Abbas Willelmus Pica. Mittitur ad Scaccarium Regis Haroldus Prior cum aliis, ut confirmaretur. Postridie quo illi discesserunt, [...]venit Glastoniam à Savarico Magister Alanus Officialis & Nicholaus de Lovers, denuntiantes Monachis, quòd Savaricus Episcopus in Manerio suo de Melvers excommunicaverat Willelmum Picam & fautores ejus. Postridie igitur Jordanus de [Page 581] Spinerwaus, Robertus Giffard, Ricardus de Stelesey venenum inclusum aperientes appellaverunt; ne aliqua fieret electio contra privilegium Savarici. Subprior eos in carcerem conjici jussit: recantant caeteri; solus Jordanus contumax in carcerem detruditur, ibidem per xx. hebdomadas & plures custoditus. Willelmus Prior Glastoniae rediens ut Electus recipitur; qui evectus magnam coepit exercere authoritatem, externis talliam ruricolis imponendo difficilem, internis subtrahendo à ministris quae Savaricus concesserat ad gratiam impetrandam. Unde magnam statim incurrit indignationem.

Interim Savaricus electionem authoritate literarum Papae cassavit; Electum excommunicavit, ac Pandulpho Legato Papae & Archiepiscopo Cant. literas obtinuit, quas fecit promulgari per omnes Ecclesias. Willelmus electus à die S. Nicholai ad Purificationem B. Mariae Glastoniae omnia praesens regebat. Tunc in Normanniam ad Regem Richardum cum aliquot Monachis transivit, inde Romam, ubi moratus est usque ad mortem Regis, quae citò pòst evenit. Interim Eustachius Rothomagi à Savarico comprehensus in carcerem conjicitur; eodem tamen die ab Archiepiscopo liberatus Glastoniam revertitur. Die Jovis ante Dominicam Passionis Decanus Wellensis literas deferens, quòd Archiepiscopus interdicebat Monasterium, excommunicabatque Priorem & totum Conventum, quia communicaverant Willelmo Picae contra privilegium Savarici. Qui interdicto parentes, miserunt ad Archiepiscopum pro absolutione. A quo mittuntur literae Abbati de Schirburne & Abbedesbery; ut illi Glastoniam cum aliquo Clerico Episcopi receptâ à singulis juratoriâ cautione quòd starent mandato Ecclesiae, eos absolverent, reservata sibi correctione: quod & factum est ad Pascha. Die octavo pòst venerunt Glastoniam Abbates de Malmesburye & Evesham cum authoritate ab Archiepiscopo; qua excessus correxerunt, & ut dehinc Savarico obedirent mandârunt. Moritur Rex Richardus: Savaricus obtinet à Johanne possessionem Glastoniae; procurante etiam Archiepiscopo Cant. & aliis obtinuit incathedrari ibi. Venit Glastoniam Savaricus in die Pentecostes in manu validâ, non sicut decuit Pastorem. Et cùm non admitteretur à Monachis; fecit ostia confringi, etiam seras Ecclesiae & Thesaurarii; arreptis vestimentis fecit indui Canonicos Wellenses & alios Saeculares; & processionaliter in Ecclesiam introductus est; occurrentibus viii. Monachis, sc. Jordano de Spinerwaus, Eustachio Camerario, Ricardo de Selesiâ, & aliis Ecclesiae proditoribus. Et illic est intronizatus. Omnes verò reliquos Monachos, qui appellaverunt, ab Ecclesiâ fugatos eliminavit; totâ die illâ & nocte Claustrum cum manu armatâ gladiis extractis & fustibus obsedit; nec aliquos praeter illos octo admisit, praeter Infirmarium; ubi inclusos excommunicatos denuntiavit, fameque punivit, nec aquam illis concessit. Postridie omnes in Capitulum vocavit, ubi praestitâ cautione absoluti sunt, & praesentibus multis etiam Laicis verberati sunt; quibusdam metu aliis blanditiis se subjicientibus. Reliquos renitentes gravissimis calumniis & damnis lacessivit. Extorsit tamen subscriptionem proprii nominis ab unoquoque vi; & scriptum sigillo Ecclesiae communivit. Priorem Haraldum & fideles degradavit; aliosque suos fautores eorum loco substituit, recepto fidei juramento. Jacobum quendam Priorem fecit; qui tempore Henrici Abbatis à Prioratu ob scelera degradatus fuit.

Die Commemorationis S. Pauli sequente Glastoniam ad Capitulum venerunt Willelmus de S. Fide Praecentor Wellensis, Thomas Dinant Subdecanus, Jocelinus postea Episcopus, Johannes de Ronâ, cum multâ manu Laicorum, ad enervandam Monachorum constantiam. Monachi nec metu nec blandimentis cedentes, timore in Ecclesiam fugientes se ad Altaris officium praeparabant, sacris induti vestibus; i. e. Stephanus de Marisco, Walterus Niger, Henricus Bagge, Willelmus de Abbedeston tunc Diaconi, Galfridus de Langeport [Page 582] Subdiaconus; qui à praedictis Clericis vi comprehensi sunt juxta Altare. Stephanus crucem tenens per virilia inhonestè est arreptus, eodem Willelmo praecipiente semetipsum per alios abstrahi; ut Stephanus sine violentiâ Laicorum sit violenter abstractus. Monachi praefati in carcerem sunt conjecti; vesperè verò Welliam adducti sunt in jumentis: ubi per octo dies in carcere fuerunt cum ludibrio & opprobriis; post ad diversa Monasteria sunt transmissi. Mittuntur interim à Monachis Romam Willelmus de Abbedeston & Magister Adam Monachi, & M. Martinus de Suremis Clericus; qui à servis Savarici Episcopi extra Wintoniam sunt comprehensi, equis & pecuniâ spoliati, in compedibus sunt detenti. Evasit tamen callidê Magister Martinus; reliqui duo ad diversa Monasteria missi. Conventus his intellectis, eorum loco mittit Eustachium & Philippum de Pisâ; qui Londini à Savarici ministris intercepti sunt. Liberati verò tandem, Eustachius ad Regem transfretavit; Philippus cum Martino Romam adiit; ubi dicitur Willelmum Picam & confratres ante eorum adventum fuisse mortuos.

Vacante Ecclesiâ de Strete, Monachi Magistrum Martinum de Suremis praesentabant. Savaricus verò dedit eam Johanni Chaurt. Mittitur à Mochis Thomas de Edinton, qui Ecclesiae de Strete pro iis acciperet possessionem corporalem: Henricus Bagge etiam de Capellâ de Wanton. Sed Ministri Savarici ita eos tractabant; ut Thomas inde dicatur interiisse: Henricus in compedibus detentus, donec juraret se contra Savaricum nunquam quicquam acturum. Interea Willelmus Pica literas revocationis super excommunicatione in se & suos impetravit. Savaricus verò omnibus rebus dispositis Romam proficiscitur; quem secuti sunt Monachi Jordanus de Spinerwaus, Reginaldus de Pewton, & Wazo; ubi lis utrinque agitata est seriò. Tandem verò Innocentius electionem Willelmi Picae cassavit; & ad ministros Savariei mandatum misit, ne Monasterii bona dilapidarent. Interim Willelmus Pica litem sequens veneno, ut dicitur, à Savarico procurato tollitur è medio cum quibusdam collegiis suis. Obtinet literas Innocentii Savaricus; ut obediant ei Monachi.

Interim Savaricus, ne Monachi suas procurationes consignarent, sigillum Capituli Abbati S. Augustini de Bristoll & Priori Glocestriae commendavit. Monasterium jubente etiam Papâ interim in manibus Huberti Archiepiscopi & Eustachii Episcopi Eliensis mansit. Interim M. Martinus de Suremis obtinuit literas Pontificis ad Judices delegatos; ut inducerent Savaricum ad satisfaciendum Monachis de omnibus injuriis & damnis eis ab eo illatis infra duos menses; alioquin Monasterium ad statum antiquum reducerent. Monachi verò dolo Savarici circumventi literas has minimè prosequebantur, qui singulis & universis humiliter scripsit, multaque promisit. Judices autem variis modis impediti, mandatum minimè exequebantur: quapropter aliud etiam mandatum Apostolicum receperunt. Quare partes convocatae sunt ad S. Albanum die Jovis post Nativitatem B. Mariae; ubi constitutum est, ut possessionum pars cederet Episcopo Savarico, reliquum Monachi tenerent; & multa alia, quae admodum prolixè in exemplari declarantur.

Thomas Haroldus iterum fit Prior. Savaricus verò haud multò pòst diem clausit extremum anno MCCV. & Pontificatûs sui xiii. Monachi igitur respirantes, de reformatione Papam sollicitabant. Rex etiam Johannes & Magnates hoc ipsum literis postulabant; etiam Ecclesia Wellensis, ut lite vacaret. Interim Thomas Prior Glastoniae multa optimè constituit & fecit. Jocelino verò Wellensi, fratre Hugonis Lincolniensis Episcopi, Episcopo Bathoniensi constituto, Monachi Glastoniae contra eum ad Papam scripserunt; quia tempore Savarici semper strenuissimè contra eos laboraverat. Thomas Prior Romam proficiscens anno MCCXV. Trecis moritur; cui successit Eustachius Cumin, vir pius & prudens. Interim perpetua fuit contentio [Page 583] cum Jocelino Episcopo in Curiâ Romanâ & domi. Tandem verò fit pax mandato Honorii Papae; compositioque facta Romam defertur à Willelmo Capellano & Michaele de Ambresbery Monachis ad confirmationem. Quibus Glastoniam reversis in Octavis Petri & Pauli, die B. Grimbaldi Willelmus in Abbatem eligitur. Quem Bathoniensis à Conventu sibi praesentatum tanquam Patronus admisit in Vigiliâ Translationis S. Benedicti; & in crastino eundem benedixit tanquam Di [...]cesanus anno MCCXIX. Forma verò concordiae factae fuit ista: ut remaneant Episcopo & successoribus suis in perpetuum Maneria de Wynescumb, Pokeleschirche, Blakford & Cranemere, cum omnibus suis pertinentiis. Ad Monachos verò reverterentur Maneria subscripta de portione ipsius Episcopi, quam priùs habuerat, viz. Mere, Bokelond, Kinton, Cristmaleford, Badbury, & Assebury, exceptis advocationibus Ecclesiarum eorundem Maneriorum, praeterquam de Mere. Acta sunt haec anno Domini MCCXVIII. in Octavis S. Johannis Evangelistae. His ita peractis, Willelmus & Michael Monachi versùs Curiam Romanam iter arripuerunt; ubi unionem praedictam penitus dissolvi, & liberam facultatem Abbatem eligendi juxta regulares observantias impetraverunt; privilegio & aliis literis super unione per Episcopum obtentis penitus irritatis. Revocationem quoque privilegii de usu ornamentorum Pontificalium & vestimenta sacerdotalia benedicendi per Papam Coelestinum priùs concessi pro Abbate obtinuerunt. Et ita Monasterium Glastoniae, quod privatum fuerat dignitate Abbatiae anno MCXCII. usque ad annum Domini supradictum videlicet MCCXVIII. per xxvi. annos, per dictum Dominum Papam Honorium restistutum est, quamvis non in toto, ad statum pristinum, sub regimine Abbatis gubernandum. Willelmus Abbas electus anno MCCXIX. obiit anno MCCXXIII. die xiv. Cal. Octobr. sepultus in Capitulo. Monachi quùm convenire non possent de electione Abbatis, judicium ad Davidem Abbatem S. Augustini Bristoll, Aegidium Priorem Cartusiensem, & M. Willelmum de Bardeney Archidiaconum Wellensem agente Jocelino, qui tunc praesens erat, remiserunt: protestantes nihilominus se Robertum Priorem Bathoniae sponte non admissuros. Willelmus de Bardeney promisit se nullo modo in eum consensurum. Tunc, inquit, malam guttam mihi imprecer. Hac spe seducti Monachi, de compromissione literas suas patentes eisdem fecerunt. Jocelinus verò Episcopus Bathoniensis electores inclinans, Robertum tunc multis renitentibus Monachis Abbatem procuravit; eundemque in Ecclesiâ Bathon. benedixit die xxi. Octobris, virum sanè civilem, modestum, pium & bonum. Willelmus verò Bardeney postea apud Domersham guttâ periit.

Robertus Abbas multum, ut statum antiquum Monasterii revocaret, laboravit; multaque obtinuit privilegia; & Monachos in summam religionis arcem provexisset, si per discordias licuisset. Sed Monachi, qui coacti receperunt, eò quòd Capellanus Savarici eorum subversoris fuerat, ejus imperium aegrè tulerunt. Abbas è contrario minùs eis cedebat. Monasterium igitur ita divisum continuò incurrit dispendium; olim dispersa revocari cessatum, possessa minimè strenuè defendere. Tandem verò senex considerans regimen detractantium jugum non obtemperantium, saluti suae & eorum quieti consulens, sponte se de regimine deposuit die Jovis hebdomadâ Passionis anno MCCXXXIV. Calendis Aprilis, cùm praefuisset annis quasi xi. & reversus est Bathoniam. Et provisum fuit ei singulis annis, quoad vixit, de lx. libris auri. Michael de Ambresburye successit, die Martis sequenti unanimi omnium consensu electus, die S. Marci benedicitur à Jocelino Episcopo Bathoniensi anno MCCXXXV. Maximos conflictus habuit cum Jocelino Episcopo Wellensi, & eo mortuo cum Rogero Praecentore Bathoniensi successore suo, tum pro aliis rebus tum pro iv. Maneriis & advocatione vii. Ecclesiarum; quae missis Romam Roberto de Pereton & Willelmo de Briton Monachis [Page 584] Papali decreto non obtinuit. Interim mortuo etiam Rogero Episcopo Bathoniensi, successit Willelmus de Bucton Archidiaconus Wellensis; cum quo certatum etiam est, sed frustra. Michael Abbas plurima ornamenta contulit Ecclesiae. Tandem cùm senio gravaretur, & caligine oculorum se ineptum regimini reputans, & requiem expetens, Abbatiam in manus Willelmi Bathoniensis Episcopi resignavit anno MCCLII. Calend. Martii; qui quidem Episcopus illi cameram cum Capellâ & horto infra septum Monasterii cum aliis pluribus commodis constituit anno MCCLII. cùm sedisset annis ferè xviii. Memorandum, quòd Episcopus in cessione Abbatis nihil omnino abstulit de instauro aut aliis rebus Abbatiae.

Rogerus de Forde, Glastoniae oriundus, loci tunc Camerarius, successit, aetate provectus, literatissimus, facundissimus, eâdem hebdomadâ electus quâ cessit Michael, iv. Nonas Martii, benedictus apud Wellas vii. Id. Martii. Qui licèt antea Wellensibus devotus, Abbas factus strenuè contra eos jura Monasterii defendit. Unde non permittens Episcopum medium fieri inter ipsum & Regem sicut priùs, debita servitia Regi per suos immediatè ministrare voluit; unde lites maximae oriuntur. Renovavit etiam planctum praedecessoris sui de iv. Maneriis & vii. Ecclesiis. Quod quùm jam ad terminum ducere sperâsset; morte praeposterâ interemptus est apud Bromlegh manerium Episcopi Roffensis anno MCCLXI. vi. Non. Octobr. & Londini apud Westmonasterium sepultus est.

Robertus de Pereton, undè etiam oriundus erat, successit, à Conventu unanimi consensu electus mense Novembri anno MCCLXI. Vir aetate mediocris, &c. Memorandum, quòd defuncto Willelmo primo Episcopo Bathoniensi dicto de Bucton, successit Dominus Walterus Giffarde, Regis Henrici amicissimus; qui factus est statim regni Angliae Cancellarius. Hic impetravit literas regias; quòd non obstante deadvocatione, qua Rogerus Abbas Glaston. se deadvocaverat se tenere feuda vel aliquid aliud de Episcopis Bathon. Episcopi Bathonienses medii essent inter Regem & Abbatem Glastoniae; & dicti Abbates forent intendentes Episcopis tanquam Dominis & patronis suis. Quibus Abbas multis laboribus & expensis obviare conatus est; vi tamen regiâ compulsus est pacem cum Episcopo facere & componere, quamvis non ad libitum. Nam per hanc Compositionem remanserunt Episcopo iv. Maneria & advocatio vi. Ecclesiarum. Quam compositionem licèt idem Episcopus & Willelmus successor illius expeterent totis viribus in Curiâ Regis chirographari; tamen nunquam ad effectum pervenire poterant, pro eo quòd Dominus Edwardus Regis Henrici primogenitus contra eandem pacem & compositionem factam viriliter resistebat. Nec multò post idem Edwardus adiit Terram Sanctam, Rex verò Henricus obiit xvi. Cal. Dec. anno MCCLXXIII. Abbas autem phtisi laborans, sentiensque finem imminere, audiens quòd Dominus Edwardus novus Rex patronatum Glastoniensis Monasterii sibi libenter applicaret, misit Fr. Johannem de Taunton ad Regem trans mare ad illius explorandum beneplacitum; accepitque mandatum ab eo, quòd à nullo alio praeterquam ab ipso eligendi Abbatem licentiam postularent. Revertens verò in Vigiliâ Paschae, Abbati adhuc viventi omnia declaravit; qui nocte sequenti mortuus est. Quo die Mercurii pòst cognito, Senescalli Episcopi ceperunt fidelitatem ab omnibus ministrantibus infra curiam; unicuique eorum aliquem adjungentes; & per maneria singula singulos Baillivos ordinantes. Quo etiam die Fr. Adam de Domersham in formâ debitâ appellavit pro statu Monasterii. Et eâdem die circa vesperam venit Dominus Johannes de Musseres, custos Castri Bristolliae, nomine Regis ad capiendam seisinam Monasterii; cui facilè patuit ingressus, fugientibus Episcopalibus universis. Mansit illic per x. dies; reliquitque Gaufridum Foliot custodem nomine Regis. Post quindenam profecti sunt ad Regem ultra mare Fr. Paulus & Johannes [Page 585] de Taunton pro licentiâ eligendi. Quibus reversis cum licentiâ, venerunt nuntii Wellenses fortiter appellantes. Verùm Fratres unanimi consensu elegerunt in Abbatem Johannem de Taunton. Publicatâ igitur electione, missum est decretum electionis Diocesano Episcop [...]; ut eum con [...]rmaret, & electo munus benedictionis imperideret. Signata fuit etiam litera Domino Regi mittenda, supplicando ut electioni factae regium praeberet tanquam Patronus assensum. [...]igitur Conventûs cum suo Electo iter arrlpuerunt versùs Dominum R [...]gem [...] Ad q [...]e [...] cùm pervenissent; ipsam electionem acceptans eidem consensit; atque diem eis praefixit, qùa comparerent coram eo in Angliâ, die octavo Assumptionis B. Mariae. Interim mandavit Dominus Rex Episcopo Bathon. seu ejus locum tenenti; quòd eodem similiter die compat [...]r [...]t, ut quod sibi compet [...]r [...] videret in [...]ac parte execqueretur.

Joh [...]nne [...] de Ta [...]ton, Doctor [...]n Theologiâ, Abbas electus Glastoniae, & Decanus Wellensis coram Rege apud Windleshores die dicto cum omnibus Wellensibus [comparuit.] Ubi judicatum est Regem esse patronum; & Electus admissus est ab eo tanquam à vero patrono; qui cum literis regiis procuratores Episcopi adivit, petens munus benedictionis; qui post moram reverso Episcopo, ad eum referebant rem. Verum Episcopus responsis frustratorlis tempus protraxit, donec circa Festum S. Andreae mortuus est. Petivit igitur benedici Electus ab Archiepiscopo Cant. ad quem devoluta est. Qui causâ ventilatā electionem cassavit die Veneris proximâ post Festum S. Valentini anno MCCLXXIV. tum quia Electus munus benedictionis non quaestvit infra tempus à jure statutum, tum quia non fuit petita licentia à quo deberet. Attamen de officio suo providit dicto Monasterio de dicto Fr. Johanne de Taunton; & in Abbatem eum benedixit anno MCCLXXIV. Et eodem die Archiepiscopus Robertum Electum Bathoniensem consecravit, retentâ tamen sibi p [...] [...]te benedicendi Abbatem. Post haec significavit Archiepiscopus Domino Regi literis suis patentibus; quòd providerat Ecclesiae Glaston. de Abbate & Pastore; rogans ut eidem Abbati Temporalia Abbathiae suae restitueret, quae in manu suâ tenebat nomine custodiae secundùm consuetudinem regni sui. Verùm quia Dominus Rex Robertum jam in Episcopum Bathon. consecratum, quem sibi à primâ juventute amicissimum & familiarem habuerat, ex amissione patronatûs Monasterii Glaston. perpendit turbatum; volens ejus animum qualitercunque refocillare, liii. libras, quas ex Rertonâ Bathon. & de Cungresbury annuatim percipere solebat, in augmentum sui Episcopatûs dicto Episcopo remisit in perpetuum. Veruntamen quòd hanc gratiam Episcopo noluit Rex sibi omnino fore damnosam; de terris Monasterii Glaston. voluit sibi recompensari. Sed Abbate Johanne nullâ ratione adquiescente, & quòd dicebatur quòd idem Abbas habebat jus & clameum ad recuperandum iv. Maneria & advocationes vi. Ecclesiarum, quae Robertus quondam Abbas Glastoniae praedecessor suus contra voluntatem suam remiserat Waltero Episcopo, eò quòd advocatio Abbathiae Glaston▪ tanquam jus Regis ad manus ipsius esset reversa, ac per hoc remissio maneriorum ac advocationum Ecclesiarum esset quasi penitus adnullata; distulit Rex Abbati committere Temporalia praedicta; quous (que) componeret cum Bathoniensi Episcopo de maneriis & advocationibus Ecclesiarum praedictis. Facta fuit ergo quaedam compositio inter eosdem Robertum Episcopum & Johannem Abbatem, & in Curiâ Regis chirographata. Sic (que) factum est, ut Rex, qui quondam hujusmodi compositioni restiterat contra Episcopum, jam propter affectionem quandam eandem fieri celeriter compelleret. Ex praemissis igitur pater, qua difficultate Johannes Abbas Glaston. non sine gravibus laboribus & expensis possessionem & libertates ipsius Monasterii sit adeptus. Obiit iste apud Domersham nocte Festi B. Michaelis anno Domini MCCXC. Corpus Glastoniae sepultum est.

[Page 586]

SUCCESSIO PRIORUM Ecclesiae Bathoniensis.

Coenobium apud Bathoniam primus posuit Offa Rex anno 775. Temporis injuria collapsum & à Danis demum incendio deletum restauravit Osbern. in vitâ Elphegi p. 124. Edgarus Rex, & S. Petro dicavit. Primus restaurati Abbas fuit Elphegus, qui ad Episcopatum Wintoniensem anno 984. evectus est. Ex sequentibus Abbatibus duos solummodo reperio, Stigandum quem anno 1067. praefuisse Harpsfeildius ex Catalogo quodam Bathoniensi (nescio qua fide) Hist. Eccl. p. 254. Florentius. refert; & Alfsium sive Elsi, quem Synodo Londinensi anno 1075. interfuisse, & diem supremum anno 1087. obiisse constat. Vacantem istius obitu Abbatiam Johannes Wellensis Episcopus à Willelmo Rege obtinuit anno 1088. & Registr. Well. in Ecclesiâ Bathoniensi Sedem Episcopalem collocavit. Ab eo tempore Abbatis privilegia atque emolumenta Episcopo cesserunt; [...] Monachis Praefectus ab Episcopo datus titulo Prioris praefuit. Integram [...]orum successionem frustra quaesivi; quotquot autem invenire potui, Episcopis promote subjeci.

Petrus praefuit anno 1159, & 1175. Registr. Well.

Walterus, ex Subpriore Hidensis Monasterii Prior Bathoniensis factus, post Annal. Winton. aliquot annos in Prioratu exactos Monachus Cartusiensis factus est. Sed brevi post Bathoniam reversus Prioratum recepit, & apud Werewellam obiit 1198. 31. Maii. Registr. Well.

Robertus, Walterum excepisse videtur. Certè praefuit ab anno 1205. & ad Abbatiam Glastoniensem electus anno 1223. benedictus est die 21. Octobr. Hist. Glaston. Reg. Drokensford. Reg. Well. & Liber ruber. Prynn. vol. 3. p. 871. Reg. Radulfi de Salopiâ. Id.

Thomas, Prioratum tenuit annis 1237, 1239, 1243.

Walterus, praefuit annis 1264, & 1275.

Thomas, Prior erat anno 1300.

Robertus de Cloppecote, praefuit annis 1303, 1321. sepultus est 1332. die Cinerum. Episcopus licentiam eligendi Monachis dedit die 27. Februarii.

Robertus de Suttone, à Monachis electus, ab Episcopo confirmatus est anno 1332. mense Martio. Papa autem, cujus provisionibus & usurpationibus nil intactum manebat, Prioratum Thomae Christy jure provisionis contulerat. Bullis igitur Papalibus prolatis, exauthoratus est Robertus 1332. 24. Sept. & eidem Prioratus de Dunster & pensio annua 20. librarum concessa sunt die 24. Octobris sequentis. Ejus loco

Thomas Christy admissus est 1332▪ 24. Sept. virtute provisionis Papalis; sed Id. brevissimo tempore dignitati malè partae superfuit.

Robertus enim Prioratum tenuit anno 1333. mense Junio; alius tamen à Id. Roberto Sutton. Supradictam enim pensionem Priori de Dunster anno 1335. solutam invenio.

Johannes de Iford. Hunc Wolstanus Wigorniensis Episcopus adulterii in Id. Diocesi suâ commissi coram se convictum fuisse ad Radulphum Bathoniensem [Page 587] Episcopum retulit anno 1346. Radulphus propterea illum à Prioratu deposuit; nisi forsitan criminis pudore cesserit vel interierit. Prioratum enim anno 1347. vacasse comperio.

Johannes incerti cognominis successit. Johannes enim Prior anno 1363. in Registris Ecclesiae Wellensis, memoratur.

Johannes Dunster, praefuit anno 1406. obiit 1412. 6. Febr. Reg. Bubwith.

Johannes de Telesford, electus est 1412. 10. Martii, confirmatus ab Episcopo Reg. Bubwith, & Stafford. 23. Martii. Obiit anno 1425. Reg. Stafford, & Bekinton. Reg. Bekynton, & Well.

Willelmus Southbroke, praefuit anno 1426. obiit 1447. 7. Junii.

Thomas Lakok, electus 1447. 16. Sept. confirmatus est 25. Sept. Praefuit anno 1451.

Ricardus Prior Bathoniensis anno 1476. in Historiâ Theokesberiensi (in Monastico tom. 1. p. 160.) memoratur.

Johannes Cantlowe, praefuit anno 1489. Eodem Prioratum tenente Coenobium Reg. Morton, Well. & King. Bathoniense Archiepiscopus Cant. visitavit anno 1494. Obiit 1499. mense Augusto.

Willelmus Bird, electus est 1499. 31. Aug. sed rejectus ab Episcopo, & mediante Reg. King. Cant. & Clerk. Conventu ab eodem demum authoritate propriâ collatus & admissus. Hujus tempore Capitulum Cantuariense, Sede utrâque vacante, Ecclesiam Bathoniensem visitavit 1503. 2. Octobris. Obiit 1525. 22. Maii.

Willelmus Holway, electus est 1525. 2. Julii. Reg. Clerk.

Willelmus Gibbs, Prior ultimus, multùm novae Ecclesiae Bathoniensis structurae Monastic. 1. p. 185. insudavit. Temporis autem iniquitate coactus, Regi Coenobium Bathoniense cum aedificiis, fundis & redditibus suis transcripsit 1539. 27. Januarii. Ipse pensione 8. librarum annuâ & aedibus lautis in urbe Bathon. donatus, privatam deinceps vitam egit. Conventus eo tempore valere annuatim consebatur 617. lib. 2. sol. & 3. den. vel juxta alios 695: lib. 6. sol. & 1. den.

[Page 588]

SUCCESSIO DECANORUM Ecclesiae Wellensis.

DEcanum in Ecclesiâ Wellensi primus instituit Robertus Episcopus. Hist. Well. Factum id ante exitum anni 1139. Chartae enim institutionis (quae in Registro Drokensford habetur) subscripsêre Willelmus Cant. Thurstinus Ebor. & Rogerus Sarum Episcopi. Ab eo tempore Ecclesia Wellensis Decanis subdita permansit. Horum accuratus, si usquam aliàs, Indiculus expectari meritò potuisset à Godwino, qui plusquam 30. annis Canonicus Residentiarius Ecclesiae Wellensis erat, & archiva ejus adhuc integra inspexit. Nuper enim direpta sunt, & impio furore mutilata ac discissa à Schismaticis in rebellione Somersetensi anno 1685. motâ. Integris tamen monumentis usus vir eruditus plerosque errores admisit, & Decanorum tempora non adeò subtiliter distinxit. Nos successionem paulò magis castigatam damus.

Ivo, Decanorum primus, à Roberto Episcopo anno circiter 1139. praefectus, Reg. Eccl. Well. superfuit anno 1159.

Ricardus de Spakeston, Decanatum tenuit anno 1164. & tempore Reginaldi Id. Episcopi post annum 1174. Decanum fuisse anno 1160. Godwinus refert; quod fide ipsius dictum sit.

Alexander, tempore Reginaldi & Savarici Episcoporum, atque anno 1205. Id. praefuit.

Leonius, Decanus erat annis 1213, & 1215. Id.

Radulphus de Lechlade, praefuit tempore Jocelini Episcopi, qui ab anno Id. 1206, ad 1242. sedem tenuit.

Petrus de Cicestriâ, Decanatum obtinuit annis 1220, 1226, 1229, 1235. Id.

Willelmus de Merton Petro successit, & anno 1236. praefuisse in Registro Ecclesiae Well. memoratur.

Johannes Saracenus, Papae Subdiaconus & Capellanus, Decanatu potitus Id. & Claus. 34. H. 3. m. 15. est annis 1242, 1247, & 1250.

Aegidius de Brideport Decanus subscripsit Compositioni inter Abbatem & Placita Parlam. p. 392. Monachos Abendonienses initae 1253. 20. Dec. Episcopus Saresburiensis post medium annum 1256. creatus est.

Edwardus de la Cnoll, electus est 1256. mense Septembri, obiit 1284. 16. Reg. Eccl. Well. Sept.

Thomas de Button, electus 1284. 15. Nov. ex Decano Wellensi Episcopus Id. & Pat. 20. E. 1. m. 19. Exoniensis sub exitum anni 1292 evasit.

Willelmus Burnell obiit anno 1295. Reg. Well.

Walterus de Haselshaw, Decanatum anno 1298. tenuisse in Registro Wellensi dicitur; eundemque Episcopum Wellensem anno 1302. creatum fuisse constat. Manet igitur difficultas inextricabilis de Petro de Insulâ, qui Decani Dugdal. summon. ad Parl. p. 29, 45. Wellensis titulo ad Parlamentum à Rege vocatur annis 28, 30, & 32. Edwardi I. Regis. Idem Canonicus Eboracensis 1311. 25. Febr. admissus in Registro Grenfeld legitur. Suspicor Petrum fuisse Subdecanum vel Archidiaconum Wellensem.

[Page 589] Henricus Husee Decanus in Registro Wellensi anno 1302. memoratur. Cantariam is insignem in Ecclesiâ Wellensi fundavit.

Johannes Godele successit ante annum 1308. Obiit 1333. 6. Febr. Canonicus Reg. Grenfeld. Eboracensis admissus fuerat anno 1306.

Ricardus de Bury, aliàs de S. Edmundo, Decanus electus 1333. 8. Martii in Registro Wellensi, admissus autem virtute provisionis Apostolicae 1333. 20. Febr. in Registro Radulphi de Salopiâ dicitur. Ad Episcopatum Dunelmensem ante exitum ejusdem anni provectus est.

Wibertus de Litleton, electus est 1334. 23. Febr. Anno 1335. 5. Febr. Reg. Well. & Radulfi Salop. nondum ab Episcopo installatus fuerat. Obiit 1335. mense Augusto.

Walterus de London, electus medio anno 1335. obiit 1350. mense Aprili. Id.

Johannes de Carleton, Archiepiscopi Cant. Cancellarius, successit ante Februarium Id. & Dugdal. Summon Parl. p. 260. anni 1351. ad Parlamentum à Rege vocatus 1356. Obiit 1361. mense Augusto.

Willelmus de Camel, Ecclesiae Wellensis Praecentor, ad Decanatum electus Reg. Well. 1361. mense Septembri, consentire noluit.

Stephanus de Pympel, electus est 1361. mense Septembri, die electionem Id. Willelmi proximè sequenti. Obiit 1379. 2. Febr.

Johannes Fordham, electus est 1379. 22. Febr. unanimi Canonicorum numero Id. 33. suffragio. Decanatum autem autoritate literarum Papalium Robertus Stretton vendicavit. Johannes tamen Decanatum retinuit, donec Episcopus Dunelmensis medio anno 1381. creatus fuerit.

Thomas de Sudburiâ, L. D. praefuit annis 1385, & 1389. Id. & Chartae antiq. Vespas. B. 13.

Nicolaus Slake, Decanatum tenuit anno 1396. si Godwino fides. Eundem Archiepiscopi Cant. sententiâ anno 1401. amotum fuisse Registrum Bowet docet: ut locus desit Henrico Beauford, quem Cancellarium Oxoniensem & Decanum simul Wellensem anno 1398. fuisse Author Antiquitatum Oxon. scribit.

Thomas Tuttebury, ab Archiepiscopo Cant. 1401. 14. Nov. collatus est ad Decanatum, cujus advocatio ob diuturnam vacationem ad ipsum devoluta fuerat, Reg. Bowet. & ab Episcopo Wellensi admissus die 26. Novembr.

Thomas Stanley Decanus erat anno 1403. obiit. 1410. 11. Martii. Id. & Reg. Bubwith. Reg. Bubwith.

Ricardus Courtney, electus 1410. 27. Maii, confirmatus est ab Episcopo die 19. Junii. Canonici in Ecclesiâ Wellensi tunc numerabantur 52. Ricardus ad Episcopatum Norwicensem transiit anno 1413.

Thomas Karneka successit, & ejusdem anni mense Septembri defunctus Id. est.

Walterus Metford L. B. confirmatus est ab Episcopo 1413. 8. Nov. praefuit Id. & Reg. Chichley. anno 1420.

Johannes Stafford L. D. confirmatus est ab Episcopo 1423. 9. Sept. Episcopus Reg. Bubwith. Wellensis consecratus est 1425. 27. Maii.

Johannes Forrest confirmatus est 1425. 19. Nov. Huic senectute fracto Reg. Stafford, & Bekinton. quatuor Coadjutores ab Episcopo dati sunt 1444. 12. Octobr. Obiit 1446. 25. Martii.

Nicolaus Carent L. D. annorum circiter 32. electus est 1446. 22. Aug. confirmatus Reg. Bekinton. die 27. Aug. In electione ipsius aderant per se vel procuratores suos Canonici 52. Papa Decanatum jure provisionis contulerat Johanni de la Vere aliàs Dalberd▪ magno Regis Angliae Eleemosynario. Episcopus autem Nicolaum confirmaverat, antequam Johannes Bullas suas praesentaret. Utrùm Johannes postea admissus fuerit, haud satis constat. Illum Registra Wellensia non agnoscunt. Nicolaus tamen Papa eum in Bullâ provisionis ad Episcopatum Menevensem 1447. 15. Sept. datâ Decanum Wellensem appellat. Reg. Stafford. Certè Nicolaus Decanatum anno 1460. tenuit. Reg. Bekinton.

[Page 590] Henricus Webber Decanus erat anno 1466. Vacavit Decanatus 1467. 3. Reg. Stillington. Maii.

Willelmus Witham, L. D. praefuit anno 1469. obiit 1472. 16. Julii. Id.

Johannes Gunthorp, vir impensè literatus, postquam in utrâque Academiâ Bale cent. 8. cap. 42. Anglicâ bonis studiis operam dedisset, in Italiam profectus, Guarini Veronensis disciplinae se tradidit. Domum reversus, Archidiaconus Essexiensis, Privati Sigilli Custos, & magnus Regis Eleemosynarius creatus est. Reg. Stillington. Reg. King. Liber ruber Well. Reg. King. Decanus autem Wellensis electus 1472. 18. Dec. confirmatus 1473. 19. Jan. Obiit 1498. 25. Junii.

Willelmus Cousyn, Archidiaconus Bathoniensis admissus est 1497. 17. Martii. Decanus Wellensis electus 1498. 25. Dec. confirmatus 1499. 15. April.

Thomas Winter, Decanatum anno 1525. obtinuisse à Godwino dicitur.

Ricardus Woolman, praefuit anno 1535. & 1536. medio. Reg. Clerk, &c.

Thomas Cromwell, Essexiae Comes, Henrici Regis in Spiritualibus Vica [...]ius generalis, & primarius in rebus agendis Minister, vir Laicus, Decanatum Wellensem ab anno 1537. pessimo exemplo tenuit. Capite plexus est 1540. Stow p. 580. 28. Julii.

Willelmus Fitzwilliams successit anno 1540. Reg. Cranmer.

[Page]

THOMAE, Monachi Eliensis, Historia Eliensis a primâ Ecclesiae fundatione ad annum MCVII.

RICHARDI, Prioris Eliensis, Continuatio Historiae Eliensis ab anno MCVII. ad annum MCLXIX.
Monachi Eliensis Anonymi Continuatio Historiae Eliensis ab anno MCLXIX. ad MCCCLXXXVIII.
Monachi Eliensis Anonymi Continuatio Historiae Eliensis ab anno MCCCLXXXVIII. ad annum MCCCCLXXXVI.
ROBERTI STEWARDE, Prioris ultimi Eliensis, Continuatio Historiae Eliensis ab anno MCCCCLXXXVI. ad annum MCLIV.

ACCEDUNT

RICHARDI Eliensis Historia de conversione Abbatiae Eliensis in Episcopatum.
THOMAE Eliensis Fragmentum de dignitate Abbatis Eliensis.
Successio Priorum Ecclesiae Eliensis.
Genealogia ROBERTI STEWARDE Prioris ultimi, ab ipso conscripta.

[Page]

Carmen Anonymi Historiae Eliensi praemissum.

Haec sunt Elyae, Lanterna, Capella Mariae,
Atque Molendinum, multum dans vinea Vinum.
Continet insontes, quos vallant undique pontes.
Hos ditant montes; nec desunt flumina, fontes.
Nomen ab anguillâ ducit Insula nobilis illa.

[Page 593]

THOMAE, Monachi Eliensis, Historia Eliensis A primâ Ecclesiae fundatione ad annum MCVII.

Incipit Cronicula de Genealogiâ S. Etheldredae Virginis & Reginae; & de fundatione & statu Ecclesiae Elyensis.

^a ANno Domini CLVI. Lucius illustris Rex Britonum, auditâ famâ Christianitatis, Epistolas misit Eleuthero; petens ab eo, ut ab eo Christianitatem acciperet. Beatus verò Pontifex, cognitâ ejus devotione, duos religiosos doctores misit ad illum; qui verbi Dei incarnationem praedicantes, abluerunt ipsum cum totâ gente suâ sacro baptismate. Ortâ verò persecutione jussu Diocliciani Imp. supervenit Maximianus Herculius in Britanniam; Ecclesiasque subvertit: & Christianitas, quae à tempore Lucii Regis cix. annis intemerata permansit, ferè deleta est. Quo tempore passus est S. Albanus, anno ab incarnatione Domini secundùm Cronicam Mariani CCLXXXVI.

Anno ab incarnatione Domini CCCCL. regnante in Britanniâ Vortegirno, Thomas lib. 1. num. 1. Angli-Saxones in Britanniam tribus longis navibus sunt advecti; quorum duces fuerunt Horsa & Hengistus. Qui de tribus Germaniae fortissimis populis advenerant, i. e. Saxonibus, Jutis & Anglis. De Jutarum origine sunt Cantuarii & Vectuarii. Haec est gens, quae Vectam insulam tenet. De Saxonibus venerunt Orientales, Meridiani & Occidui Saxones. De Anglis, h. e. de illâ patriâ quae Angulus dicitur, venerunt Orientales, Mediterranei Angli, & tota Northanimbrorum progenies, secundùm Bedam, lib. 1. cap. 15.

De Adventu S. Augustini in Angliam.

Anno Incarnationis Dominicae DXCVI. S. Augustinus à Papâ Gregorio transmissus est in Angliam. Ethelbertum Regem Cantiae ad fidem convertit▪ [Page 594] Postea S. Augustinus ivit Arelas; & ab Etherico ejusdem civitatis Episcopo genti Anglorum Episcopus consecratus est. Reversusque Britanniam, misit continuò Romam Laurentium▪ Presbyterum & Petrum Monachum; qui B. Gregorio gentem Anglorum fidem Christi suscepisse ac se Episcopum factum esse referrent. Sanctus verò Gregorius plures cooperatores misit ac verbi ministros. Misit etiam literas; in quibus significavit se Pallium direxisse; simul & insinuat qualiter Episcopos in Britanniâ constituere debuisset; scribens in haec verba: Quia nova Anglorum Ecclesia, &c.

Qualiter S. Augustinus construxit primam Ecclesiam in Insulâ.

^b Anno Domini DCVII. B. Augustinus xi. anno adventûs sui in Angliam Ecclesiam construxit in Ely in honorem B, Mariae Virginis in loco qui Cratundene. Codex Cotton. 1. Cradundene dicitur, i. e. Vallis Crati, milliario ab Urbe quae nunc est distans: cujus operis Rex Ethelbertus. Cod. Cot. 2. Ethelbritus fundator extitit; in quo Ministros officium Dei complentes instituit; quos Pendae Regis exercitus inde postea fugavit, locumque in solitudinem commutavit. Non erat in totâ Insulâ nisi tantum una Ecclesia à B. Augustino facta.

Qualiter S. Etheldreda construxit Ecclesiam in eminentiori loco.

Anno DCLXXIII. virgo Etheldreda in Ely in eminentiori loco Monasterium construxit prope fluentis alveum; & coetum utriusque Sexûs sub Monachili habitu congregavit; quibus ipsa prima facta fuit Abbatissa à S. Wilfrido Antistite. Et ita succedente tempore durabat sancta Religio sub Abbatissarum regimine Rectiùs Codex Cotton. uterque legit 197. Sic & noster inferiùs calculum instituit. cxc. annos, usque Dominicae Incarnationis DCCCLXX. in quo quidem anno Ecclesia Eliensis à Paganis combusta est. Ex ipsis autem Clericis, qui depraedati fuerant, post aliquot annos viii. reversi sunt. Dein ipsis alii succedendo porticus Ecclesiae resarcientes, Archipresbyterum & Praepositum inter se constituerunt. Et ita sub ipsorum naufragosâ gubernatione fluctuans vacillabat Ecclesia Eliensis c. annis.

De Martirio B. Edmundi Regis & Martiris.

Anno DCCCLXX. S. Eadmundus Rex Orientalium Anglorum martirizatus est à Paganis. Inguare & Ubba, post decessum S. Etheldredae cclx. anno aetatis suae xxix. regni sui xv.

Introductio Monachorum per S. Ethelwoldum.

Anno Incarnationis Dominicae DCCCCLXX. regni gloriosi Regis Edgari anno x. ex quo virgo Etheldreda fabricas illic incoepit, anno CCXCVII. à devastatione Monasterii c. Beatus Ethelwoldus Winton. Episcopus, factâ conventione cum Rege, emit ab ipso ex integro totam adjacentem regionem praedictae Insulae; & ipsam Ecclesiam ab Inguare destructam innovavit; Presbyteros [Page 595] inde expulit, Monachosque introduxit; & virum religiosum nomine Brythnodum eis ordinavit Abbatem. Praedictus Abbas Brythnodus anno x. regiminis sui à Reginâ Elstrithâ martirizatus est. Floruit autem sancta Religio sub Abbatum regimine cxxxix. annis, Abbatibus x.

Transmutatio Abbatiae in Episcopatum.

[ Verba uncis inclusa aliunde irrepsisse videntur, in Monastico desiderata. Anno Domini MCVIII. regni verò Regis Henrici primi auno ix. facta est transmutatio Abbatiae in Episcopatum per Papam Paschalem anno Pontificatûs sui x. unde mansit & manet adhuc sub pastorali curâ.] Anno Domini MXX. tempore Canuti Regis, qui quartus à Rege Edgaro regnabat, Alwynus Episcopus Elmamensis, sed priùs Monachus Eliensis, praecepto ipsius Regis in Betrycheswyde, i. e. in Bury, primò Monachorum catervam induxit; quosdam de Ely, quosdam de Holm ibi collocans, anno Elsini Abbatis Eliensis secundi xxxviii. post introductionem Monachorum in Ely per B. Ethelwoldum Episcopum annis xlix.

Incipit Libellus, breviter Compilatus. Cod. Cot. 1. comprehensus; in quo continetur Genealogia & Vita B. Etheldredae & sororum suarum; & de statu etiam Eliensis Ecclesiae à tempore primae fundationis usque ad haec tempora nostra.

De origine Regis Annae, patris sanctarum Virginum.

ANna Rex Orientalium Anglorum, filius Eni, de regio genere, vir optimus, Tho. l. 1. n. 2. nupsit Hereswydae sorori S. Hyldae Abbatissae; ex quibus geniti sunt duo filii, Adulfus & Jurminus, & quatuor filiae, primogenita Sexburga, Tho. l. 1. n. 3. Ethelberga, Etheldreda, & Withburga. Praefatus Anna occiditur à Pendâ Rege Merciorum anno regni sui xix. ab Incarnatione verò Domini DCLIV. Tho. l. 1. n▪ 11. & in loco qui Blydeburch. Cod. Cot. 2. Blytheburg. 1. Blydburgh nuncupatur, sepelitur corpus ejus; ibi usque in praesentem diem piâ devotione fidelium veneratur. Illic etiam sepultus est Jurminus filius ejus; sed apud Betrychesworde, quod nunc S. Eadmundum appellant, postea translatus est, & honorificè collocatus. Turbatis hujuscemodi Tho. l. 1. n. 12. rebus, Hereswytha post interitum Annae sponsi sui mundum despiciens, apud Gallias peregrina in Monasterium Cale secessit. Illic regularibus subdita disciplinis, coronam aeternam expectabat. Praedicto igitur Annâ mortuo, Tho. l. 1. n. 13, 14. successit ei in regnum Adelherus frater ejus; in cujus tempore in loco qui dicitur Wenno, Monasticon legit. Ikenno, Monasterium construitur à S. Botulpho. Praefatus Rex interfectus est anno regni sui secundo ab exercitu Oswy Regis Northanhumbrorum. Cui successit frater ejus tertius nomine Ethelwoldus. Cod. Cot. uterque. Edewoldus, homo bonus ac verus Dei cultor, juxta quod frater ejus Anna fuerat. Quo defuncto, successit ei in regnum Adulfus nepos ejus, filius Annae fratris sui: cujus filia Edburga Abbatissa in Rependunâ famulo Dei Guthlaco sarcophagum plumbeum lintheumque transmisit; in quo idem vir Dei post suum obitum locaretur & circundaretur.

Sexburga nupsit Erconberto Regi Cantiae anno v. regni patris sui; quibus Tho. l. 1. n. 5. nati sunt duo Reges, Egbertus & Lotharius, & duae filiae, Ermenilda & Erkengota. Sexburga verò post obitum Obiit is anno 664. teste Bedâ viri sui, qui xxiv. annis imperium rexit, aliquamdiu viriliter regno praefuit; donec impuberes annos Egberti filii sui in robur virilis aetatis reformaverat. Commendato ei demum imperio, vestem jocunditatis deposuit; habitumque moeroris suscepit: tandem apud Schepeyam [ Ista uncis inclusa recentior quis in margine adnotarat, in Codice Cotton. & Monastico non reperta. Insula de Schepeyâ dicta erat à Mideltone oppido & ei suberat; ejus ethimologia à balatu nomine Anglico Schepeya est sortita & vocata; & est in occidentali parte Cantuariae sita, bona, fortis & fertilis, infra mare, cum Castello de Quynborow] in Cantiâ votum suum dirigit; ubi novum habitaculum virginibus sacris, quas sibi associaverat, construxit; quae etiam [Page 596] ab Egberto filio suo precio redemptas possessiones Ecclesiae adjecit; in quâ lxxvii. discipularum sibi adjunxit Collegium. Nocte autem quadam cum S. Sexburga sopori se dedisset; Angelus Domini apparuit ei per visum, dicens: Scias quòd non post multos hos dies multis annis evolutis desertores Dei regnum hoc invadent diripiendum, invasum oppriment & affligent. Quod tunc completum in se ferè tota Anglia est experta; quando ab Aquilone ruit tempestas super habitatores terrae, Inguare & Ubba navali certamine cum triumpho regnum ingressis & saeviente gladio caedem Ecclesiae Dei intentantibus generalem. Considerans itaque S. Sexburga desolationem in regno suturam, sicut ab Angelo Dei acceperat; concepit affectu quod effectus prodidit, vitam Tho. l. 1. n. 38. videlicet pauperiorem arripere & se sub alterius potestate redigere. Accessit ad filias suas, eisque voluntatem suam ostendit; & Ermenildam filiam suam eis Abbatissam praefecit. Cùm igitur cunctâ, quae inchoaverat, honestè complesset; & totius Cantiae tertiam partem ad usus Ecclesiae emptam in manus earum collocâsset; acceptâ licentiâ & datis benedictionibus, B. Sexburga discessit; nec sine dolore & fletu facta est inter illas lamentanda divisio. In principatu igitur Virginum B. Ermenildâ remanente, gloriosa Sexburga in Insulam Eliensem proficiscitur; ubi à S. Etheldredâ sorore suâ tunc ibidem Abbatissâ accipitur, & cum triumpho introducitur; & post obitum B. Etheldredae eidem in Monasterii regimine successit, anno Domini DCLXXIX. ubi l. Sacco. sago & cilicio contenta, strata mollia recusabat; juges orationibus dies, juges etiam continuabat noctes; balnearum usus tanquam seminaria venenata refugit. Tandem cùm bonum certamen certâsset, spiritumque suum in manus Tho. l. 1. n. 59. Creatoris pridie Nonas Julii commendâsset; sepulta est condecenti loco, post beatam sororem suam; ubi virtutum suarum merita florere non desinunt; semperque ejus praeconia accipiunt incrementa; ut in Libro gestorum illius enarratur.

Ermenilda filia S. Sexburgae nupsit Wlfero Regi Merciorum, filio Pendae Regis; quibus nata est Werburga. Praefato Wlfero post xvii. annos ad aeterna Obiit anno 675. authore Bedâ. Tho. l. 1. n. 60. regna migrante, Ermenilda Regina apud Cantiam in Monasterio de Shepeiâ confugit; ubi genitrix sua Sexburga choris Virginum praeluxit; & sub eâ habitum religionis suscepit. Tandem recedente B. Sexburgâ de Shepeiâ, ipsam Abbatissam ibidem praefecit; quae successu temporis canonicâ electione Sexburgae matri suae apud Ely defunctae in ministerium Abbatissae successit; ubi à cunctis dignè suscepta, mater omnium est effecta. Quantae verò sanctitatis & pietatis ipsa extiterit; vita ejus atque sua mors preciosa pleniùs attestantur. Transit enim ab hoc saeculo Idus Februarii; & in Elyensi Monasterio cum beatâ genitrice suâ & virginali materterâ suâ Etheldredâ tumulata quiescit.

Werburga filia S. Ermenildae post mortem patris sui intravit Monasterium S. Etheldredae apud Ely; sicut legitur in Vitâ suâ; priusquam mater idem Monasterium intravit; cujus sanctitatem cùm Rex Ethelredus patruus suus Tho. l. 1. n. 46. comperisset; eam inde cepit; & principatum Monasteriorum Sanctimonialium, quae in regno suo pollebant, ei tradidit. Sponsa igitur Domini Werburga cùm quibusdam Ecclesiis praeesset, post dilectae suae genitricis obitum iure praelationis etiam Monasterium Elgae suscepit. Cùm ergo omni familiae Tho. l. 1. n. 61. & Monasteriis sibi creditis prae nimiâ caritate optaret adesse; & è contra nulli tolerabile videretur suâ dulci praesentiâ carere; elegit cum divinâ praescientiâ & voluntate Hehanburge Monasterio corpore requiescere. Quamobrem praecepit Hehanburgensi familiae; ut ubicunque migraret ex hac luce, ipsi incunctanter venirent, corpusque ejus ad Monasterium portarent. Depositâ itaque Werburgâ in Coenobio, quod Trykkengham. Cod. Cot. 1 Trytengeham appellatur, cujus Depositio iii. Nonas Februarii celebratur; nocte Depositionis suae supervenerunt Hehanburgenses; & corpus ipsius de Ecclesiâ Trytengham rapiunt, & ad Ecclesiam [Page 597] Hehanburgensem cum ingenti laetitiâ deducunt & sepeliunt: & post ix. annos corpus ejus integrum vestesque nitidissimae apparuerunt. Tandem in Cestriam, ubi nunc requiescit, translata est B. Werburga.

In Anglico legitur, quòd Sexburga in Ecclesiâ de Shepeia, quam construxit, Tho. l. 1. n. 60. à Theodoro Archiepiscopo velamen sanctitatis accepit; atque ibidem filia sua Ermenilda sub eâ nomen religionis spreto regni culmine postea sumpsit; quae dum iter apud Ely paravisset, filiam suam Werburgam pro se in ministerio Abbatissae, sicut diu optaverat, constituit. Erkengota soror S. Ermenildae ad exteras nationes & ad loca transmarina demigrans, sacros Monasteriorum conventus peregrina circuit; & ad quoddam Coenobium in regione Francorum constructum in loco, qui dicitur Brige, devenit; ubi sub Abbatissâ vocabulo Sarâ Deo servivit usque ad finem vitae suae; & post ejus decessum sepultum est corpus ejus in Ecclesiá Prothomartiris Stephani.

Ethelberga secunda filia Annae & Hereswythae dilectam perpetuae virginitatis Tho. l. 1. n. 5. gloriam in magnâ corporis continentiâ servavit. Nam eo tempore necdum multis Monasteriis in regione Anglorum constructis, Multi, sic legit Monasticon & Codex Cotton. multum de Britanniâ Monachicae conversationis gratiâ Francorum vel Galliarum Monasteria adire solebant; & filias suas ab eisdem erudiendas ac sponso coelesti copulandas mittebant; inter quas erat Sedrida Tho. Siderida. Cod. Cot. Syderda filia uxoris Annae Regis Orientalium Anglorum ex alio viro procreata, & filia naturalis ejusdem Regis Ethelberga; quarum utraque cùm esset peregrina, pro merito virtutum in Monasterio Lingensi Abbatissa est constituta. Cùm igitur B. Ethelberga diem ibi clausisset extremum; post vii. annos obitûs sui corpus ejus ita intemeratum invenitur, ita ut à criminalis concupiscentiae corruptione erat immune; quod & à loco, in quo priùs erat sepultum, in Ecclesiam B. Stephani est translatum; cujus videlicet Natalis ibi solet cum magnâ gloriâ celebrari die Nonarum Juliarum.

Etheldreda, tertia soror, apud Orientales Anglos in loco famoso Exnynge Tho. l. 1. n. 6. nuncupato orta, ut Beda testatur, lib. 4. de gestis Anglorum, cap. 17. Annae Regis Orientalium Anglorum extitit filia, de matre vocabulo Ereswythâ. Cod. Cot. 1. Tho. l. 1. n. 7, 11. Hereswydâ; quae à Tomberto Principe Girviorum Australium postulatur in conjugium: cui licèt invita à parentibus est desponsata, biennio ante intersectionem Annae patris sui, Anna enim interfectus est anno 654. Chronol. Sax. Tho. l. 1. n. 15. ab incarnatione Domini anno DCLII. & ab eodem Sponso suo, cum quo fermè triennio sub jugo maritali vixit in virginali contubernio, Insulam accepit in dotem; secundùm Bedam ubi priùs. Elge à copiâ anguillarum, quae in eisdem paludibus capiuntur, nomen accepit; quae mutato nomine meliorando Ely nuncupatur modò, sc. ‘Digna Dei domus, cui nomen convenit ejus:’ vel sicut quidam disserunt, Elge ex duobus verbis Hebrajcis vocatur. El enim Tho. l. 1. n. 33. dicitur Deus, Ge terra, quod sc. Dei terra sonat. Dignè quidem Insula tali onomate signatur; quae ab initio Christianitatis & fidei in Angliâ Dominum Jesum Christum mox credere coepit & colere. Tomberto igitur defuncto, mox virgo Etheldreda ad propriam domum in Ely descendit, in sancta viduitate per quinquennium permanens; ubi vanos mundi honores fugiens, silentium semper & vitam prorsus ignobilem affectans [Locus autem ille difficultate Tho. l. 1. n. 15. adeundi & arboribus hinc inde circundatus, habens aquas de supercilio collis tenues sed irriguas] quasi in heremum habitare coepit; & quos praecipuae noverat religionis esse, admodum in amicitiam sibi copulavit. Eodem verò tempore Egfridus in finibus Aquilonis inter Anglos sc. Rex Northanhymbrorum. Tho. l. 1. n. 23. tenens imperium, inflammatur in Virginis amorem: cui anno sexto post interfectionem patris sui unanimi voluntate parentum datur in conjugium. Cùmque per xii. annos matrimonii lege teneretur; noluit differre ulteriùs quod mente concepit. Vix à viro suo obtentâ lioentiâ, virgo & regina intravit Monasterium S. Ebbae [Page 598] Abbatissae, quae fuit amita Regis Egfridi apud Coludi [vel Cawode vii. milliaribus ab Eboraco,] accepto velamine Sanctimonialis habitûs ab antistite Wilfrido: ubi per anni spatium didicit quòd Matth. xi. 30. jugum Domini suave est & onus ejus level. Demum Rex Edfridus in matrimonium eam concupivit resumere; Tho. l. I. n. 25. & instinctu suorum illam de Monasterio conabatur eripere. Nec mora; ad Monasterium, ubi sancta Virgo degebat, festinanter ascendit. Quo audito, mater Congregationis Ebba ex solâ fugâ praesidium fore suggerit; nec quiescendum, donec in domum suam in Ely perveniat. Ipsa ob hoc gemens & anxia, exit & fugit; & digressa jam ambitum loci cum duabus Dei ancillis Sewennâ & Sewerâ, collem eminentem, qui prope ColdeburChesheved; Tho. l. I. n. [...]6. quod Latinè Caput Coldebirti dicitur, adiit & ascendit; ubi Deus aquas multiplices effudit; & locum, quò sacrae Virgines ascenderant, aquâ circundedit; & sicut ab incolis loci illius accipitur, per vii. dies continuos sine cibo & potu in oratione consistentes eas occuluit; donec Rex Edfridus, qui Tho. l. I. n. 27. nullum locum ipsas aggredi invenit, in stuporem versus de loco recessit, & Eboracum rediit; Ermenburgamque sibi matrimonio copulavit; nec deinceps S. Wilfridum affectu ut antea coluit; sed diu iram sub tacito pectore gessit contra illum; & expectatâ horâ ob istiusmodi causam eum de sede sui Episcopatûs expulit Factum id anno 678. Tho. l. I. n. 40.: qui apud Ely cum B. Etheldredâ morabatur; ubi tunc & quotiescunque necessitas poposcerat, jura officii Episcopalis administravit. Pulsus ab Episcopatu Wilfridus, Romamque iturus, ubi navem ascendit, flante Favonio Fresiam est appulsus; ubi prius opus evangelicum coepit, & multa millia Barbarorum ad fidem convertit; hiememque ibidem cum novâ Dei plebe foeliciter exegit. Postea verò Fresiam reliquit, Romam adiit; ubi Benedicti Papae & plurimorum Episcoporum judiciis absque crimine accusatus fuisse, Episcopatuque dignus fuisse inventus est. Britanniam rediit; Provinciam Suthsaxonum Christo credere fecit; ubi etiam jacet apud Reponam.

WILFRIDUS sanctis meritis & nomine dignus,
Quindecies ternos postquam egit Episcopus annos,
Transiit, & gaudens coelestia regna petivit,
Attactus multis post tempora longa periclis.

Sanctimoniales autem in rupis vertice degentes, cùm sitis ariditate nimiùm Tho. l. I. n. 28. aestuantes gravarentur; Ebba venerabilis Abbatissa Etheldredam commonet Deum Christum orare, ut gustum aquae praestet illis in hac sitis necessitate; qui de petrâ potavit populum suum in Deserto. Et fusâ intentiùs ad Deum oratione cum summâ mentis devotione, fons aquae juxta eam confestim erupit lucidissimae; atque ad preces ejus, quod per naturam non habuit, ad gratiam Dei arida rupes aquas perfudit; quae in usum ipsarum sufficerent, nec necessitati deessent, & usque in aevum manare non cessant. Unde potum sumentes, Deo gratias egerunt; & infirmis & adhuc saluberrimam praestat. Insuper memorabile & prae caeteris mirabile est; quòd vestigia pedum illius ascendentis & descendentis in latere montis infusa tanquam in calidâ cerâ nunc usque ostenduntur ad laudem Domini N. J. Christi. In hoc enim facto, si diligenter attendimus, quatuor memoranda satis admiratione digna perpendere possumus. Primum, quòd misericorditer Deus illas ab oppressione Regis protexit. Aliud, quòd mare suas aquas ad earum munimentum tanquam pro muro effudit. Tertium, quòd Rupes, in Monastico. rupis aspera in siti earum aquas donavit. Quartum, quòd duricia terrae velut suae oblita naturae more mutato ad tactum Plantae. Monastic. & Cod. Cotton. Praelatae illius mollescere coepit. Demum B. Etheldreda assumptis secum praesatis ancillis, à loco atque provinciâ recessit; & ad flumen, quod dicitur Humbre, proveniens; cujus alveo lenis aurae pulsu transito in portum Tho. l. I. n. 30. Wyntryngham prosperè est advecta; sed inde quasi stadiis decem ad viculum [Page 599] divertens in modum Insulae paludibus fere circumdatum, Alfham nominatum, cum jam dictis puellis hospicium petiit & accepit. Ibique paucis diebus mansitatis Domino Ecclesiam construxit. Inde B. Etheldreda iter arripuit; sed ex insolito labore nimiùm fatigata, in loco umbraculi se collocavit atque Tho. l. I. n. 31. dormivit. Cùm de sompno evigilata post paululum surrexisset; invenit baculum itineris sui, quem ad caput suum antea fixerat aridum & diu inveteratum, jam viridi cortice accinctum fronduisse ac folia produxisse. Crevit ergo lignum illud, & facta est fraxinus, maxima cunctarum arborum illius provinciae; appellaturque locus ille Etheldredestowe usque in hodiernum diem: quod Latinè sonat Pausatio Etheldredae. Facta est etiam illic Ecclesia in honore B. Virginis ad laudem Domini nostri Jesu Christi, qui mirabilis est in Sanctis suis.

Interea B. Etheldreda per innumera itinerum discrimina & labores diversos Tho. l. I. n. 33. ad suam possessionem rediit in Ely cum ancillis suis, Annum Monasticon non agnoscit. anno Domini DCLXXII. illicque cum debito honore suscepta Insulam possedit; quam Huna sacerdos secutus fuit. Ibique Monasterium habere desideravit incorrupta Christi famula, secundùm Bedam, quoniam de eorundem Orientalium Anglorum Tho. l. I. n. 34. [ Vocem ex Bedâ restituimus l. 4. c. 19. provinciâ] ipsa originem duxit; sub quâ nonnulli vivere decertabant, & filias suas ab eâ informandas tradiderunt. Inter quas Werburga filia Ermenildae advenit; & ab eâ normam religionis accepit & didicit. Sed Tho. l. I. n. 35. tunc temporis in Insulâ non erat nisi una Ecclesia à B. Augustino Anglorum Apostolo facta apud Cradundene. In primitivâ enim Ecclesiâ nascentis fidei & Christianitatis B. Augustinus Ecclesiam ibi fabricavit in honore semper Virginis Mariae anno ab Incarnatione Domini DCVII. adventûs sui in Angliam anno xi. Cujus operis Rex Ethelbrithus primus fundator extitit: in quo Ministros Dei officium complentes instituit; quos Pendae Penda Rex Estangliam vastavit anno 654. Regis exercitus inde postea fugavit, locumque in solitudinem commutavit, & praefatam Ecclesiam ad solum destruxit, lxvii. annis antequam S. Etheldreda fabricas incoepit in Ely. Sed B. Etheldreda postquam illic mansionem elegit, prope fluentis alveum in loco eminentiori habitacula posuit; praedictamque Ecclesiam renovare ac reformare summo opere curavit; & dum reaedificata ut primitus in honore Sanctae Dei genitricis Mariae fuit, innumerabilibus virtutibus Deo operante refulsit. Sicque solutis prioris fundamenti reliquiis, nova omnia praeparavit. Ipsa siquidem B. Etheldreda post modicum auxilio fratris sui Adulfi Regis majore inibi constructo Monasterio Virginum Deo devotarum, mater & virgo & exemplis vitae coepit esse & monitis; quarum usibus ex integro Insulam constituit; & per dilectum suum Wilfridum Romae nut [...] Apostolico corroborandum destinavit; qui ibidem à Papâ Benedicto privilegium super Elgae Monasterium accepit; quatinus auctoritate S. Petri contra improborum irruptiones securius staret. Sed antequam de Româ rediit, S. Etheldreda de hoc saeculo migravit. In Cronicis verò Latinis & Anglicis habetur; quòd anno ab Incarnatione Domini DCLXXIII. virgo Etheldreda fabricas incoepit in Ely; atque in brevi coetum utriusque sexûs Deum timentem sub tramite vitae regularis collegit; sicut Beda L. 4. c. 19. scripsit, dicens, in ejusdem Deo dicatae Virginis Translatione communem congregationem hinc fratrum illinc sororum circumstetisse sepulchrum ejus. Unde intelligitur viros & mulieres in eodem simul Monasterio caelibem actitare vitam; atque in Ecclesiâ diutiùs servatum, ut ipsa statuerat, donec locum & patriam Dani visitaverunt: quod etiam apud Coludi [Cawode] & in multis Anglorum Ecclesiis fuisse testatur Historia Anglorum. Secundùm Bedam post annum ex quo ipsa velamen Sanctimonialis habitûs apud Coludi suscepit, facta est Abbatissa in Ely.

Nec Rem narrat Beda l. 4. c. 25. Tho. l. I. n. 32. diu post discessum S. Etheldredae de Coludi, Monasterium Virginum, quod apud Coludi situm fuerat, in quo habitum religionis suscepit, per [Page 600] culpam incuriae flammis consumptum est: quod tamen à maliciâ inhabitantium in eo, & praecipuè illorum, qui majores esse videbantur, contigisse omnes qui nôrunt facilè potuerunt advertere; quod hic minimè praeteritur. Sed non defuit puniendis admonitio divinae pietatis; qua correpti per jejunia, fletus & preces iram à se, ad instar Ninivitarum, justi Judicis averterent. Erat namque in eodem Monasterio vir de genere Scotorum, Adamannus nomine, ducens vitam in continentiâ & orationibus multùm Deo devotam. Hic occupatus noctu vigiliis & psalmis, vidit subitò astare sibi quendam incogniti vultûs; cujus praesentiâ cùm esset exterritus, dixit illi ne timeret; & quasi familiari eum voce alloquens; Bene facis, inquit, tempore nocturnae quietis non sompno indulgere, sed vigiliis & orationibus insistere & sedulò Deum deprecari. Totum hoc Monasterium ex ordine perlustrans, modò singulorum lectos inspexi; & neminem praeter te solum erga sanitatem animae suae occupatum reperi. Sed prorsus omnes viri & foeminae aut somno torpent inerti, aut ad peccata vigilant. Virgines quoque Deo dicatae contemptâ reverentiâ suae professionis, ad invicem sponsarum in periculum sui statûs adornant; aut externorum sibi virorum amicitiam comparant. Unde meritò loco huic & habitatoribus ejus de coelo vindicta flammis saevientibus praeparata est. Quod mox Matri Congregationis vocabulo Ebbae, quae Deo dignam Etheldredam in religionem susceperat, & in filiam adoptatam nutrierat atque docuerat, curavit indicare. At illa de tali praesagio meritò turbata dixit: Quare non citiùs hoc compertum mihi revelare voluisti? Qui respondit. Timui propter reverentiam tuam; ne fortè nimiùm conturbareris. Sed tamen hanc consolationem habebis; quòd in diebus tuis haec plaga non superveniet. Quâ visione vulgatâ, loci illius accolae aliquantulùm paucis diebus timere, & seipsos intermissis facinoribus castigare coeperunt. Verùm post obitum ipsius Abbatissae redierunt ad pristinas sordes; immò sceleratiora fecerunt. Et cùm dicerent, pax & securitas; extemplò praefatae ultionis sunt poenâ multati. Proh dolor! Concitae nimirum illis extiterat judicium eversionis; quòd non merebantur gratissimae Virginis suffragari consortio; cujus praesentiâ frustrati, impiè & perversè agentes, incorrigibiles permanserunt: ut nec divino conversi ammonitu, nec venerabilis Etheldredae compuncti devotione, ob scelerum enormitatem & se & locum perdidisse, sicut Beda meminit, agnoscuntur.

Postquam Beda, l. 4. c. 19. Tho. l. I. n. 36. autem B. Etheldreda gradum Abbatissae in Ely suscepit, nunquam lineis seu laneis vestibus uti voluit; raróque, praeter majora solennia vel arctiorem necessitatem, plùs quàm semel in die manducavit. Quòd si non infirmitas gravior prohibuisset; ex tempore matutinae Sinaxeos usque ad ortum diei in Ecclesiâ precibus intenta perstitit. Et post vii. annos ex quo gradum Tho. l. I. n. 41, 42, 43. Abbatissae susceperat, quodam tumore maxillae pressa, rapta est ad Dominum; & aequè ut ipsa jusserat, non alibi quàm in medio suorum juxta ordinem quo transierat, in ligneo locello sepulta est. Cui successit in ministerium Abbatissae soror sua Sexburga. Transiit Die viii. Cal. Julii. Sic Florentius Wigorn. impressus. Codex autem MS. vetus Bibliothecae Lambethanae rectè legit ix. Calend. Julii. autem S. Etheldreda ix. Cal. Julii, anno Domini DCLXXIX. sub Regibus Anglorum, fratre ejusdem videlicet Adulfo Orientalium & Lothario filio S. Sexburgae Cantuariensium: Cujus exequias celebravit S. Huna sacerdos; qui de ordine Monachorum & Presbiter S. Etheldredae fuisse perhibetur. Qui insuper, sicut ab ipsâ mandatum acceperat, in coemeterio Ecclesiae juxta suos sepelivit; & post venerandum illius obitum non in Ecclesiâ constitit; sed in palude eâdem prope Ely ad quandam modicam insulam secessit, quae ejus nomine Huneya vocatur; solitariam Tho. l. I. n. 44. ibi eligens vitam, ubi quamdiu vixit, gloriosam vitam duxit. Ad cujus tumbam multi recuperandae sanitatis gratiâ accedentes, sospitatem ipsius recuperâsse meritis plerique testantur. Quod quidam cognoscentes, secretè ejusdem reliquias, sarcofago postea fracto, apud Thorneyam portantes posuerunt; [Page 601] sperantes à Domino ejus patrociniis gratiam & misericordiam.

In anno quo Dominus venerabilem virginem Etheldredam ad perhennem Tho. l. I. n. 45. coelestis vitae gloriam ab hac vitâ corruptibili provexit, mirum & admirandum accidit de quodam illius ministro Miraculum; quod Beda Lib. 4. c. 22. saluti multorum intellexit enarrandum. Inter Egfridum enim Regem Northanimbrorum jamdudum sponsum ejusdem Virginis & Etheldredum Regem Merciorum conserto gravi praelio juxta flumen Trenta, ubi occisus est Alwynus frater Egfridi Regis, cujus sororem Ostridam praedictus Rex Etheldredus habuerat uxorem: inter alios de militiâ ejus Juvenis nomine Ymma occisus est; qui die & nocte similis mortuo jacebat; tandem resumpto spiritu revixit, prout potuit, vulnera sua alligavit. Demum levavit se, & coepit ire; sed citò captus est à viris hostilis exercitus; & ad Dominum suum, Comitem videlicet Etheldredi Regis, adductus. At ille suscipiens eum, curam vulneribus ejus egit; & ubi sanari coepit, ne fugeret, vinciri praecepit; sed vinciri non potuit. Mox verò ut abire coeperat; qui eum vinxerat; ejus vincula sunt soluta. Interea Comes coepit mirari & interrogare, quare ligari non posset. Ille respondit: habeo fratrem nomine Tunna Presbyterum & Abbatem Monasterii in Civitate quae ab ejus nomine Tunnacestria vocatur; qui me interfectum putans, pro me Missas crebras facit. Et si nunc in aliâ essem vitâ; ibi anima mea per ejus intercessionem solveretur à poenis. Cùm verò vinculis teneri non posset; vendidit eum Londoniae Freso cuidam; sed nec ab illo, cùm illuc duceretur, ullatenus potuit alligari: sed horâ quùm Missae fiebant solvebatur. Et cùm vidisset qui eum emerat, vinculis non posse cohiberi; donavit ei facultatem sese redimendi, si posset. At ille [dato] jurejurando, ut ad illum rediret vel pecuniam ei pro se mitteret; venit Cantiam ad Lotharium Regem, qui erat filius Sexburgae sororis S. Etheldredae reginae; qui & ipse quondam ejusdem Reginae minister fuerat, i. e. pincerna. Petiit & accepit ab eo precium redemptionis suae; ac suo Domino, ut promiserat, pro se misit. Qui primò ad fratrem suum reversus, cuncta quae illi solatia in adversis provenissent, ex ordine replicavit: Cognovitque eo referente illis maximè temporibus sua fuisse vincula soluta, quibus pro se Missarum fuerant solempnia celebrata; sed & alia quae periclitanti illi commoda contigissent & prospera, per intercessionem fraternam & oblationem hostiae salutaris coelitus sibi fuisse donata intellexit. Multi haec audientes à praefato viro, accensi sunt fide ac devotione pietatis; & ad orandum vel eleemosinas faciendas vel ad offerendas Deo victimas pro ereptione [suorum] qui fide saeculo migraverunt. Intellexerunt enim, quòd sacrificium salutare ad redemptionem valeret animae & corporis sempiternam.

Cumque Beda l. 4. c. 19. B. Etheldreda sexdecim annis fuisset sepulta; placuit Sexburgae Abbatissae ossa ejus de terrâ levari, & in locello novo posita in Ecclesiam transferri. Tho. l. I. n. 47, 48, &c. Aperto igitur sepulcro, corpore ejus in lucem prolato, ita incorruptum inventum est, ac si eodem die fuisset defuncta sive humo data. Sed & linthiamina omnia, quibus involutum erat ejus corpus, integra & nova apparuerunt: quorum tactu variis passionibus afflicti curabantur. Necnon & loculum, in quo primò sepulta est, l. Nonnullis oculos, ex Bedâ. nonnullos oculis dolentibus saluti fuisse perhibent. Loto igitur sanctissimae Virginis corpore, novisque vestibus induto, in Ecclesiam B. Virginis Mariae, quam à fundamentis construxerat, defertur; & in sarcofago, quod de Grauntecestriâ fuerat allatum, reponitur; in quo quidem sarcofago nulla reperitur junctura, ubi lapis lapidi caemento connectitur. Sic enim operculum unitum est suo vasculo; ut nulla divisionis sit similitudo; nullatenus valet aperiri, nec qualiter arte dissolvi. Secundùm Bedam Lib. 4. c. 19. praedictum Sarcofagum juxta muros civitatis de Grauntecestriâ fuit repertum, de marmore albo pulcherrime factum, operculo quoque l. Similis, ex Bedâ. simul lapidis aptissimè tectum. Facta est igitur haec Translatio Rectiùs anno 695. siquidem Etheldreda obierit 679. & Translatio post 16. annos facta sit 3. ut supra dictum est. anno Domini [Page 602] DCLXXIX. sub die Kalend. Novembr. xvi. De loco autem, in quo primò Tho. l. 1. n. 52, & 55. corpus ejus fuerat sepultum, fons aquae oritur lucidissimae; qui hucusque manare non desinit.

Post decessum verò Sanctarum praedictarum Ecclesia Elgae minimè vacavit Tho. l. 1. n. 62. ab opere Dei; immò virtus divini cultûs sub regimine beatarum foeminarum, non tepescente sed magis ac magis fervescente fervore disciplinae regularis ac custodiae Monasticae professionis, multorum annorum evolventibus orbitis floruit usque ad annum Incarnationis Dominicae DCCCLXX. In quo quidem Tho. l. 1. n. 66. anno Ecclesia Eliensis à Paganis Inguare & Ubbâ igne consumpta est, extinctis Sanctimonialibus & omnibus qui intus erant. Et sic ipsa sancta religio, quae à B. Etheldredâ in eâdem Ecclesiâ fuit instituta, quae cxcvii. annis sanctissimè duraverat, est deleta. Inter ipsos erat unus caeteris crudelior; Tho. l. 1. n. 67. qui dum tumulum S. Etheldredae intueretur, thesaurum ibi positum arbitrabatur. Propter quod bipenni, quam manibus suis gestabat, foramen fecit in tumulo marmoreo; quod huc usque apparet. Quo facto, confestim oculis ejus à capite divinitus evulsis, sacrilegam ibi finivit vitam: quod cernentes caeteri, ulteriùs Virginis glebam inquietare non praesumpserunt. Ad ultimum verò flammâ & ferro cuncta consumuntur; totus ferè Clerus trucidatur; Tho. l. 1. n. 68. adducitur in captivitatem quisque residuus. Sicque locus miserè tacebat à cultu divini officii omnino desolatus; nullus, qui ministerium implebat, remanet. Ex ipsis denique Clericis, qui depraedati fuerant, post aliquot annos octo reversi sunt: qui, prout poterant, porticus Ecclesiae resarcientes divinum officium solvebant. Verùm ipsis alii succedendo Clerici non canonicè immò irreligiosè vitam duxerunt; de quibus quoddam mirabile contigit; videlicet, quòd unus eorum, Alfelmus nomine, sub personâ alterius Tho. l. 1. n. 70. de illo, qui errori & facinori eorum consenserat, asseruit & scripsit. [In Anglorum gente Edredo regnante, Coenobia ab utriusque sexûs Canonicis nomine non dignitate erant occupata diutissimè.] Contigit quoque ut Monasterium Elgae sub eorum transiret dominio: quorum Archipresbyter, Praepositus & Magister instinctu Diaboli ausus est sepulchrum sacrae Virginis violare, Tho. l. 1. n. 71. hac ratione, ut sciret an virgo Etheldreda tunc carne maneret integra. Dixit namque: Si virgo tam sancta ut olim in praesenti jaceret Basilicâ; per eam plurima Deus fecisset miracula. Tunc unus ex sacerdotibus ei dixit. Idcirco didascole, tales profers sermones, quòd noviter ad Insulam istam ex aliâ Provinciâ venisti. Virtutum miracula minimè vidisti, quae Conditor rerum peregit per hujus sacrae Virginis merita; ex quibus de pluribus pauca tibi referam; quae paulò antequam huc adventares sunt patrata. Quaedam matrona, quae circiter sex annos erat paralitica; quidam adolescens per septem Tho. l. 1. n. 72. n. 73. n. 74. n. 75. n. 76. annos mutus; quaedam puella à nativitate caeca post transacta decem annorum spatia; quidam juvenis manum habens aridam: Item manus servulae cujusdam sacerdotis die Dominico in orto olera colligentis lignum, quod manu tenebat & unde herbas evellere desiderabat illicitè, tam firmiter adhaesit, quòd nullus hominum per quinque annos eum potuit dirimere; per merita S. Etheldredae curati sunt. Quapropter te moneo Magister, ut ab illicitis inchoamentis cesses. Qui noluit à sceleratissimo conamine cessare; sed convocavit quatuor juvenes ex Clericali ordine; quos conduxit in ruinam faciles & condempnationem perpetrato crimine. Qui accipientes surculos marathi, Tho. l. 1. n. 77. unde Compta. Monastic. & Cod. Cotton. coperta fuit superficies pavimenti, quosque ponentes in sarcofagi foramine, quod priùs bipenni Pagani in eodem fuerat factum, post dirum Magistrum omnes ausi sunt corpus sanctae Virginis tangere; nec adhuc voluit quiescere, sed utrùm vestes ejus integrae essent affectavit videre. Accipiens igitur candelam, adhaesit virgulae; & per foramen immisit tumuli; quae cecidit super sacras vestes ejus, ac mansit donec tota cremata eas contingere flammâ metuente. Qui nec adhuc cessavit; sed virgam in uno capite acuit, & [Page 603] vestibus Virginis infixit; quas usque foramen pertraxit; & quòd nullam laesionem habebant, coepit mirari. Qui confestim ingentem machaeram arripuit; & exiguam inde particulam de omnium suasione incidit: caeteris sodalibus quatuor, videlicet praedictis juvenibus, ipsam vestem sursum trahentibus & omni virtute retinentibus. Quae postquam sceleratorum contactu est violata, ita ab eorum immundis manibus est subtracta: sicut retulit Presbiter, qui hujus criminis fuit particeps; quasi eam infra tumbam duo fortissimi milites retraherent; & quasi ipsa adhuc Virgo sancta vivens eis diceret: Nec Dei nec meam habeatis gratiam; quòd ausi estis corrumpere sindonem meam. Quid multa? Mox ingens pestis arripuit domum illius sacerdotis; quae conjugem ejus ac liberos ejus citâ morte percussit; totamque progeniem funditus extirpavit. Ipsum quoque ad alterum commigrantem locum post paucos dies deduxit ad infernum; quoniam non purgavit per poenitentiam scelus commissum. Sed & de quatuor ipsius fautoribus divina ultro peremit duos ociùs. Tertius cùm esset institutus officiis literalibus, Ecclesiasticis ac Sacerdotalibus; ita protinus in amentiam versus, quicquid scivit est oblitus; quasi nil didicisset penitus. Qui adhuc vivens luit poenas de tam grandi facinore; quia per singulos menses perdit sensum mentis vigore deficiente Lunâ aetatem quam habebat repente. Quartus verò fuit praelibatus Presbiter Alfelmus; qui & ipse gravi aegritudine correptus, fermè per Septem. Cod. Cot. 1. octo menses mansit paraliticus; donec parentes sui moesti ac dolentes, quibus erat unicus, detulerunt eum cum pluribus muneribus ad corpus beatissimae Virginis. Qui dum ibidem ipsâ vigilarent nocte, promittentes per sacramenta satisfactionem; meruit eorum aeger recipere sanitatem per virginis almae Etheldredae intercessionem. Et manè glorificantes cosmi redemptorem, laeti reversi sunt ad eorum mansionem. Ecce quid infideliter dubitantis temeraria generavit praesumptio? Ecce quid injusta justè promeruit actio? Habeant ex hoc quilibet sacrarum Virginum indigni attrectatores reliquiarum; quòd non nisi cum cordis mundiciâ & humilitate id debent praesumere.

Sed nec quidem Ecclesia sic ab iniquorum cessavit Presbyterorum dominio; Hîc desinit Thomae liber primus. verùm sub eorum naufragosâ gubernatione usque ad decimum regni Regis Eadgari annum fluctuabat. Hujus Regis tempore duo de Magnatibus Regis, Sygidwoldus Episcopus, natione Graecus, & Thurstanus genere Danus, visâ Tho. l. 2. c. 3. loci habitudine, magis eum cupiditate quàm devotione à Rege petierunt. Cúmque pari ambitione decertarent; ne alter de alterius vel contemptu insultaret vel obtentu invideret; medium se interjecit quidam, qui erat Regi à secretis, nomine Wlstanus de Delham; & hic divino magis instigatus nutu quàm humano ductus affectu, ne alteri eorum cederet avarae petitionis effectus, Regem hac oratione convenit. Domine Rex, cùm tuae saluti, honori atque regno cuncti providere debent; nemo nostrûm consulit istorum petitioni adquiescendum. Locus enim sanctus & celebris est, talibus indignus possessoribus; cujus antiquam dignitatem, ne ignoranter peccare cogaris, paucis tibi, si jusseris, expedire non differam. Exposuitque Regi per ordinem loci dignitatem, vitam & miracula gloriosae Virginis Etheldredae & sororum suarum. Quo audito, S. Ethelwoldus Wynton. Episcopus, qui erat Confessor Tho. l. 2. c. 4. Domini Regis & secretorum conscius, super auditis nimiùm delectatus, emit à Rege praedictam Insulam integraliter ab omni jugo regalis exactionis liberam & quietam in perpetuum. Cujus Regis auctoritate Ethelwoldus Episcopus Wynton. praedictos Presbyteros inde expulit; & Ecclesiam ipsam ab Inguare destructam & per centum annos desolatam atque regio fisco detentam diligenter innovavit; Monachosque introduxit; & virum religiosum nomine Brythnothum, Wynton. Ecclesiae Praepositum, eis ordinavit Abbatem. Acta sunt haec anno Incarnationis Dominicae DCCCCLXX. ex quo autem Etheldreda fabricas illic incoepit CCXCVII. à devastatione verò Monasterii anno [Page 604] C. Clericos quidem Monachilem habitum suscipere consentientes in Monasterium suscepit, renuentes de Monasterio expulit. Multas quoque terras tam per se emptas quàm ab ipso Rege gratis datas, cum donis & ornamentis variis, atque privilegio regiae authoritatis confirmatas, Deo & S. Etheldredae totum commendavit; aliasque terras quamplurimas ab aliis emens Ecclesiae adjecit. Contulit etiam Ecclesiae nonnulla ornamenta, capas viz. plures, sed unam insignis operis. Dedit etiam in auro & argento multa preciosa & magna; quae temporum vicissitudine infortunii ab Ecclesiâ distracta penitus consumuntur. Ipse iterum post haec accessit ad Regem Edgarum; factâque conventione ex integro emit ab eo totam adjacentem regionem praedictae Insulae; sc. hydas terrae quas Rex infra Insulam habuit, sed & dignitatem & Socam septem hundredorum & dimidii, duorum videlicet infra Insulam, quinque verò & dimidii in Provinciâ Orientalium Anglorum; & quinque hydas apud Meldeburne, & tres hydas cum dimidiâ apud▪ Aerningeforde. Hist. Thomae. Hernyngstede, & xii. hydas apud Northwolde, datis mutuò lx. hydis, quas ipse de dono Domini sui Adelstani Regis apud Hertyngham habuerat; datoque insuper precio centum librarum, cùm aureâ Cruce mirifico opere politâ Reliquiisque refertâ; quam gloriosus Rex in munimentum donorum suorum & loci libertatem cum textu mirifico super altare S. Etheldredae in Ely gratanter obtulit. Has igitur terras à Rege emptas cum omnibus regiis consuetudinibus & cum privilegio▪ aeternae libertatis corroboratas, S. Ethelwoldus Deo & S. Etheldredae obtulit. Unde collectis omnibus terris, quas ipse infra aquas & paludes & mariscum de Ely adquisivit, Deoque & S. Etheldredae dedit, inventae sunt lx. hydae. Item praefatus Rex dedit S. Etheldredae xl. hydas terrae in pago qui dicitur Tho. l. 2. c. 5. Hatfelde. Ipse etiam dedit S. Ethelwoldo Manerium de Suthburne, eo pacto, ut ipse transferret Regulam S. Benedicti de Latino in Anglicum; quod idem Episcopus S. Etheldredae obtulit. Idem Rex clamidem suam de insigni purpurâ ad modum loricae auro undique contextam illuc contulit; de quâ Infula facta est. Dedit etiam de suâ Capellâ capsides & philateria, cum nonnullorum Sanctorum reliquiis, indumentorum quaeque insignia.

BRYTHNOTHUS primus Abbas.

Praefatus autem Abbas Brythnodus à memorato Rege donatus, à B. Dunstano Archiepiscopo atque Ethelwoldo Ventano Praesule Ecclesiae Elyensis consecratus, gregem Dominicum discretè atque sollicitè sub regulari moderamine instituit. Hic erat eximiae prudentiae summaeque abstinentiae, & in exequendis negotiis solerter intentus: nunc nova fundamenta jaciens in loco, & rura non modica adjiciens. Ipse fecit beatarum Virginum imagines; quas auro & argento gemmis (que) pretiosissimè texuit; & juxta altare duas à dextris & duas à sinistris statuit; quae & in dedicatione Willelmi Regis excrustare, & quaeque meliora Ecclesiae ornamenta ablata sola nuda ligna hactenus valent intueri. Item in tempore ipsius Abbatis Crux Christi loquelas edidit in protectionem Monachorum apud Wynton. dicens: Absit hoc ut fiat; Absit hoc ut fiat: videlicet ut personae intromissae de Ecclesiis expellantur & expulsae restituantur. Interim praedictus Abbas tunc Ecclesiae suae viriliter instabat; quam cum summâ intentione à Danis quondam subversam ad perfectum erigere laborabat. Ex parte enim lapsa velut nova non sine grandi labore adimplevit; ac deinde tectis reparatis quae fuerant igne consumpta, templum rursus aedificatum non minùs eximium aut eminens quàm priùs apparuit. Tandem deprecatione fratrum tam Abbas quàm Episcopus Ethelwoldus dedicationis diem obtinuerunt à beatissimo Archipraesule Dorobernensi Dunstano, tempore assignato die sequenti Purificationis S. Mariae; cum quo multi Pontifices & Ecclesiarum Pastores ad tam festivam solempnitatem celebrandam [Page 605] convenerunt. In primis officinas Monasterii benedictionibus repleverunt; & suâ auctoritate locum, & quae alicujus fidelium largitione ibidem collata fuerant scripto consignantes, adhibitis excellentissimi Regis Edgari privilegiis, cum quibus universa confirmârunt. Post haec dedicationem incoeperunt in benedictionibus dulcedinis, in capite Ecclesiae titulum B. Petri Apostolorum Principis ponentes, & in australi parte memoriam sanctae Dei Genitricis semper Virginis Mariae; & diem exultabilem solempniter celebrantes, juxta ritum dedicationis templi in hymnis & confessionibus Deum benedicebant. Sicque post sancta Missarum veneranda officia, edentes & bibentes in Domino continuis vii. diebus festum agebant; ac demum in laetitiâ magnâ unusquisque remeavit ad propria.

Idem Abbas transtulit corpus S. Witburgae de Derham apud Ely: de cujus origine & integritate legitur, quòd Withburga adolescentior filiarum Annae sublimiter est nata, quod regnum coeleste consequendum, & juxta mare cum suâ nutrice in quodam vico paterni juris nutrienda tradebatur Holkam vocitato; ubi processu temporis in memoriam ipsius Ecclesia est constructa; quae Anglicè Withburgstowe. Cod. Cot. 1. Withburwestowe dicitur. Praefata autem Virgo audito patris sui interitu, ad Sanctimonialem professionem confugit; ubi in umbrâ alarum Dei sperans suaviter requievit. Sed inde ubi nutrita fuit, recedens quasi viginti milliaribus, apud Derham in humilem locum paterni juris devenit; illic solitariè volens vivere elegit, ubi Monasterium condere satagebat. Cúmque Domino suo templum conderet; contigit ut nichil victualium praeter siccum panem haberet, quod operariis aedificii apponeret; ob▪ quod ad Genitricem Dei confugit; eamque querulis precibus pro instanti urgere coepit necessitate. Cui inter preces paululùm dormitanti astitit Virgo Maria, docens eam non sollicitari de victu corporeo nec cogitare de crastino. Mitte, inquit, diluculo puellas ministras ad proximum pontem silvestris fluvii. Ibi observantibus illis diatim occurrent duae ferae lactifluae; quas tractabiliter mulgentes solacium victui vestro interim administrabunt. Sic ancilla Domini coelitus edocta, mittit manè multrices ad pontem praemonstratum, qui ferè uno stadio distat à Monasterio, quo stans silva grato irrigatur fluvio; unde continuò duae assiliunt cervae; quae se familiariùs quàm domestica animalia praebebant multurae. Has singillatim astantes vel succedentes mulgebant manus virgineae; tantamque lactis ubertatem in vasa sua expresserunt, ut ydriam plenam duo viri injecto per ansas vecte humeris suis efferrent; & omnibus domi communis haec copia sufficeret. Quae supernae largitatis beneficia cum cotidiano usu per aliquod tempus abundanter proficerent; Praepositus ipsius villae, vir pravi ingenii, coepit tanta miracula aut parvipendere aut irridere. Dehinc livore, cupiditate, superbiâ & indignatione agitatus, adductis canibus nitebatur insontes feras captare; contemptis sc. commodis, quae Dominicae exhibebant familiae. At illae exacerbatae & absterritae, procul in suas silvas aufugere. Villicus verò non tam bestiis quàm Dei domesticis gratuitò noxius, suae malevolentiae sine dilatione poenas solvit. Nam eâdem horâ dum emissario equo feras insectatur fugaces; equus in obstantem sepem urgentibus calcaribus incurrit; sepisque acutâ sude transfixus ilia, dum resiliendo tergiversatur, sessor superbus supino capite excutitur, fractâque cervice exanimatur. Ablato autem lacte ferino, non defuit Dominus gregi suo; sed rediit qui defuerat victus tempore opportuno. Psal. xxxiv. 10. Inquirentes autem Dominum non deficient omni bono; qui mannam de coelo pluit; qui Sampsonem de mandibulâ asini potavit; qui Elyam per corvum, item per viduam Sareptoriam pavit; & in multis Sanctis deificè copiosus extitit. Commendatis demum pupillis suis aeterno Regi, de hoc saeculo migravit xvi. Calend. Aprilis, anno DCCXLIII. & in Coemiterio Ecclesiae Derhamensis sepelitur; & post annos ferè lv. sine corruptione corpus ejus inventum est, & in Ecclesiam, quam ipsa ibidem [Page 606] condiderat, translatum anno Domini DCCXCVIII. ubi usque tempora Regis Edgari servabatur, i. e. usque ad annum Domini DCCCCLXXIV. & ita requievit in praedictâ Ecclesiâ clxxvi. annis. Anno igitur Domini DCCCCLXXIV. Abbas Brithnothus de consensu Regis Edgari & Episcopi Ethelwoldi S. Withburgam de Derham in Ely fecit transferri viii. Id. Julii, & juxta sorores suas sepeliri; ibique requievit cxxxii. annis, h. e. usque ad annum Domini MCVI. in quo quidem anno Abbas Ricardus in novum Monasterium eam transtulit: sicut posteriùs docetur. De loco autem illo, in quo primò sepulta fuit apud Derham, fons aquae lucidissimae emanat.

Praefatus Abbas Bridnodus, quòd solus ad omnia attendere non suffecit, concordiâ fratrum virum honestum ex eis Leonem nomine sibi commilitonem extrinsecus posuit; & rei familiaris praeposituram sibi commisit. Hic suâ industriâ fines regionis Elgae metiri inchoavit; & quantâ auctoritate locus innititur, ostendit. Hic etiam fecit Crucem argenteam; quae Crux Leonis Praepositi nominatur; in quâ forma corporis Christi ingenio artificis cavata Sanctorum reliquias Vedasti & Amandi continebat: quam Nigellus Episcopus de Ecclesiâ asportavit. Memoratus Abbas in hunc modum est martirizatus anno ab Incarnatione Domini DCCCCLXXXI. Quodam die contigit Abbatem Bridnodum ad Curiam Regis Edelredi pro Ecclesiae negotiis proficisci. Cis Geldesdune per silvam, quae Nova Foresta vocatur, ibat; ubi, ut sertur, ad usus naturae remotiora loca repetiit; cavens, ut erat homo simplex & magnae verecundiae, undique circumspexit. Reginam fortè sub quadam arbore offendit nomine Aelstritham, suis veneficiis vacantem. Quo viso, non absque luctu & pavore ingenti in talibus se perceptam ingemuit: peritissima verò in arte mecanicâ, ut fertur, habebatur. Sed vir Domini ex hujuscemodi rebus turbatus nimiùm, quantociùs inde recessit; & ad Regis Curiam deveniens, magnificè susceptus, Ecclesiae suae negotia citiùs adimplevit. Itaque munificentiâ Regis perfunctus & exhilaratus, ad sua redire viam repetivit; & ne Reginam licèt abhorrens declinaret, ad ejus descendit Aulam; quam fortuitò ab omnibus vacuam penitus invenit. Tum celeriter Reginae innotuit illius adventus. Illa verò petivit cum festinatione; ut ad illam solus veniret; quòd cum eo de salute animae suae nonnulla secretè tractare habuit, mandavit. Cui ingresso plures enormitates lasciviae nimis favorabiliter & inverecundè locuta est; precibus & promissis illum veluti Sanctum Joseph mulier impudica si posset incontinentiae sibi nodis allicere; aestimans fraude malignâ Sanctum Dei in scelere secum commisceri; quoniam per illum metuerat detegi à malitiâ, quam illam exercere invenit. Ille viribus & verbis obstat, negat & abhorret. Unde in furorem commota, evocatis ex suo nequam famulatu ancillis; & quia concepit dolorem, peperit iniquitatem; beatum virum neci tradere jussit: nolens eum superstitem, quem fore dubitavit suorum aliquando scelerum proditorem. Excogitat, quomodo illum extinguat, corpore à vulnere reservato immune, non apparente laesione. Admonet eas mucronum copulas in igne fervere; & sub acellis Sancti Abbatis imprimi usque dum spiritum excutiat. Quo facto, clamavit intrinsecus, velut tali infortunio pavefacta. Unde ministri Abbatis & qui cum illo venerant adcurrunt Monachi. Eum subitâ morte praeventum ab eis audiunt & ingemiscunt. At illi ex eventu nimiùm dolentes, & voces lugubres emittentes, corpus Domini sui vehiculo imponentes, in Ely ad suam detulerunt Ecclesiam; nullum vulneris in eo comperientes indicium, sepulturae tradiderunt. Martirizatus est itaque primus sanctae Elyensis Ecclesiae Abbas; unius mulierculae suffocatus machinationibus: optans magis incidere in manus hominis, quàm legem Domini derelinquere: cujus anima cum Sanctis omnibus regnatura aeterna in coelis promeruit gaudia. De Reginâ verò sinistrum nemo [Page 607] aliquid vel saltem mutire, sive malum in ipsam praesumpsit inferre sermonem. Poterat hoc verbum cunctos latere diuciùs: nisi quòd eadem de sceleribus, de suis veneficiis & nefandis operibus Dei miseratione compuncta; & maximè de interitu gloriosi Regis Edwardi primogeniti sui, quem palàm cunctis suis circumventum insidiis, ut proprius ejus filius Ethelredus levaretur in Regem, injustè peremisse confessa est; pro quo Coenobium Sanctimonialium de Werewelle ex suis opibus fecit: ubi omnibus diebus vitae suae in luctu & poenitentiâ permansit; & quali morte Brydnodum Elyensem Abbatem interfecit, ut praesignatum est, gemens & anxia ostendit: in quo loco tam in rebus quàm in possessionibus multa demum beneficia contulit.

Elsius. God. Cot. 1. ELSINUS, Abbas II.

Primo igitur Abbate Bridnodo mortuo, Episcopus Ethelwoldus jubente Rege Edelredo alium nomine Elsinum in loco ejus constituit, & ipsum benedixit. Hic à dicto Rege carus & honoratus multùm extitit; sed maximè circa Ecclesiae suae utilitatem assiduus: unde locum suum sublimiùs augere cupiens, reliquias sanctae Virginis Wendredae à vico de Merch intulit in Ely, in scrinio ex auro & lapidibus decenter aptato imposuit; & quidem super haec omnia Regem convenit; & taxato precio ab eo emit xix. Cassatos in Cadenhyo, Strethele & Lynton; pro quorum possessione idem Abbas eidem Regi contulit appensuram auri purissimi juxta magnum pondus Normannorum. Post haec cùm idem Rex diem clausisset extremum; successit ei in regnum Edmundus filius suus, cognomento Ferreum Latus; qui Dei adjutorio audacter contra Anno 1016. exercitum Danorum occurrit [ad] montem qui Assendum nuncupatur; strenui militis & boni Imperatoris officium exequebatur. Hostes similiter omnes perterreret; si perfidi Ducis Edrici non essent insidiae, totusque ferè globus nobilitatis Anglorum illic caesus est; qui nullo in bello majus unquam vulnus quàm ibi acceperunt: ubi Ednodus Lincoln. Episcopus, Ramesyensis quondam Praepositus, & Wlsius. Cod. Cot. uterque. Wlsinus Abbas, qui ad exorandum Domino pro milite bellum agente convenerant, interfecti sunt; & fratres de Ely; ut mos est Ecclesiae, qui cum reliquis accederant illuc, prostrati sunt; & reliquiae Virginis almae Wendredae, quas secum attulerant, ablatae, nec usque nunc Ecclesiae sunt restitutae. Fertur enim, tunc quòd ab ipso Canuto oblatae sunt in Doroberniâ repositae. Nec diu post haec Rex Edmundus rediens Lundoniam perimitur dolo praedicti Edrici, veru ferreo in secreta naturae transfixus, dum in secessu sederet; & sepultus cum avo suo Edgaro Glastoniae; filiis ejus & fratribus nullam regni portionem existimantibus. Sed Canutus ab omni Anglorum populo in regnum levatur. Infra duos annos tres Reges Angliae praefuerunt; ut adimpleretur, quod S. Dunstanus ad Regem Ethelredum locutus est in sermone Domini. Cujus Reginam Aelfgivam. Cod. Cot. 1. Elgivam, alio nomine Emmam, idem Rex Canutus in conjugium accepit; quae sicut in illius tempore Elyensem Ecclesiam honoribus decoravit & donis, ita & sub isto illam augmentare intendit. Insignem quoque purpuram aurifriso undique cinctam fecit; & partes auro & gemmis preciosis mirifico opere velut tabulatis adornavit; illicque obtulit: ut nulla alia in Anglorum regione talis operis & precii inveniatur. Opus quippe illius materiam praecellere videtur. Atque caeteris Sanctis nostris pannum sericum unicuique, licèt minoris precii, auro & gemmis intextum obtulit; quae penès nos hactenus reponuntur. Fecit etiam indumenta altaris, magnam pallam viridis coloris insignem cum laminis aureis; ut in facie altaris per diem solempnem celsiùs appareret. Defuper bissus sanguineo fulgore in longitudinem altaris ad cornua ejus attingens usque ad terram cum auri friso, altitudinem habens, spectaculum decoris magni precii administrat. Praedictus Abbas Elsinus post multam gloriam multasque possessiones [Page 608] Ecclesiae adquisitas, obiit, cùm sedisset xxxviii. annis; & juxta praedecessorem suum in Ecclesiâ est conditus, anno ab Incarnatione Domini MXIX. ^c.

LEOFWYNUS, Abbas III.

^d Huic successit Leofwynus; qui à suis dejectus, cum Egelnodo Dorobernensi Archiepiscopo petente pallium Romam perrexit; & in conspectu Benedicti Papae de criminibus sibi objectis se purgavit; & sic in gratiam suorum recipi meruit. Hic cùm sedisset annis tribus, obiit.

LEOFRICUS, Abbas IV.

Et successit ei Leoffricus, ipsius loci Praepositus. Hos duos Abbates benedixit Alwynus Elmamensis Episcopus; tam Rege Canuto praecipiente, quàm toto Conventu id petente. Hic in septimo anno sui regiminis obiit.

LEOFFINUS, Abbas V.

Cui successit Leoffinus; qui jubente Rege Canuto ab Egelnodo Archiepiscopo Dorobernensi apud Walewych est sacratus. Hic insignia ornamenta Ecclesiae suae contulit, viz. Albam praeclaram cum amicto & cum superale cum stolâ & manipulo ex auro & lapidibus contextis, atque Infulam rubeam mirando opere subtus & desuper floribus retro extensam, & velut quodam tabulatu gemmis & auroante munitam. Idem statuit nutu & favore Regis firmas consignando, quae per annum Ecclesiae in cibum sufficerent. Schelforth. Cod. Cot. uterque. Shelforth coluit firmam duarum ebdomadarum, Stapleford. Id. Stapilford unius, Litilbyry duarum, Trippelawe duarum, Hauchestone unius, & Newton unius, Meldeburne duarum, Grantedene duarum, Tostes unius, & Cotenham unius, Wynelyngham unius, Dittone duarum, Hornyngesey duarum, Stewchewerch duarum, Balesham. Cod. Cot. uterque. Botlesham duarum, Catenho quatuor, Swafham dierum trium, Spaldewyke duarum ebdomadarum, Somersham duarum, Bluntesham unius, Colne unius, Hertherst. Cod. Cot. Hertest unius, Drencheston. Cod. Cot. 1. Drynkeston. 2. Brenchestone unius, Batelesdene duarum, Hecham duarum, Berkyng duarum, Nedyng unius, Wederyngsete unius, Brecham duarum, Pulham duarum, Thorp & Derham duarum, Northwolde duarum, Feltwelle duarum; Merham verò ad vehendum firmam Ecclesiae de Northfolke, & ad suscipiendos ingredientes & egredientes de Monasterio. Et haec si quid minùs statuto suis conferrent temporibus; Insula ad hoc deputata reliquum suppleret.

Tempore Regis Canuti Alwinus. Cod. Cot. uterque. Elwynus Episcopus Elmamensis, sed priùs Monachus Elyensis, praecepto ipsius Regis in Betrychesworth, i. e. Bury, primò Monachorum catervam induxit, anno ab Incarnatione Domini MXX. secundùm Cronicam Mariani; quosdam de Holm, quosdam de Ely ibi collocavit; eisque subsidia affluenter contulit; auxilium impedente Thurchillo Comite; praefecitque eis Abbatem nomine Uvium; Presbyteros quoque, qui ibi inordinatè vivebant, aut in eodem loco ad religionis culmen erexit, aut datis eis aliis rebus in alia loca mutavit; & post multa beneficia sacris locis collata, demum [Page 609] relicto proprio Episcopatu ad contemplativam quietem in Eliensi Coenobio reversus; ubi usque ad finem vitae permansit. Praedictus Abbas Leoffinus, cùm multa commoda suae Ecclesiae gessisset. obiit anno secundo Regis Edwardi, & ab Incarnatione Domini anno MXLIV. xv. annis Ecclesiae praefuit. Sepultus est in Ecclesiâ juxta Praedecessores suos ^e.

WILFRICUS, Abbas VI.

Ipso igitur defuncto, idem Rex Wilfricum cognatum suum Abbatem ad jam dictum Coenobium apud Wynton de Novo Monasterio assumpsit; ibique à Stigando Dorobernensi Archiepiscopo benedici fecit, ii. anno regni sui, ab Incarnatione verò Domini MXLIV. Tempore istius Abbatis villa de Estre cuidam ad tempus vitae teneri conceditur. Idem Abbas emit Manerium de Bercham pro xxv. marcis auri. Hic habuit quendam fratrem nomine Gudmundum; quem nimis carnaliter dilexit; cui absque titulo & subscriptionis testimonio subscripta Maneria dimisit; & hoc non manifestè, ne Monachis innotesceret; partem videlicet de Marham cum Curiâ Villae Lyvermere, Nachentune, Acholt, Bedenesdene, Gerboldsham ^f. Hic cùm diem clausisset extremum; frater ejus supradictus Gudmundus nequaquam praedictas terras reliquit; sed factâ conventione cum Abbate Turstano, qui ei successerat, ut quamdiu viveret, teneret. Sed citiùs Normannis regnum obtinentibus, miles illorum quidam Hugo de Munford easdem terras invasit, & hactenus Ecclesiae detinuit. Post decessum Abbatis Wilfrici, qui sedit annis xxii. Stigandus Doroberniae Archiepiscopus Abbatiam de Ely & Episcopatus atque Abbatias plurimas sibi assumpsit; & quibus voluit personis conferebat. Ipso suggerente Rex Aroldus praedictum Turstanum ab eodem Stigando benedici fecit anno Domini MLXVI. Praedictus verò Stigandus fecit unam casulam inaestimabilis facturae & pretii, quam contulit Ecclesiae Elyensi; quâ nulla in regno ditior atque pretiosior aestimabatur; quae postea à Rege Willelmo est sublata, & in thesauris Wynton. reposita. Hic etiam fecit crucem magnam deargentatem desuper totamque, cum Imagine Domini nostri Jesu Christi ad magnitudinem fermè illius, atque similis operis Imagines Sanctae Dei Genitricis & S. Johannis Evangelistae ex aere fabrefactas; quas Nigellus Episcopus & plura alia postmodum abstulit ab Ecclesiâ.

TURSTANUS, Abbas VII.

Praefatus Abbas Turstanus apud Wycheford fuit genitus; & in Ecclesiâ de Ely à pueritiâ tam Anglicè quàm Latinè sufficienter edoctus. Tempore cujus Rex Aroldus, Godwyni Ducis filius, ab exercitu Willelmi Ducis Normanniae, Edwardi Regis consobrini, interficitur & cum eo Majores Angliae in Festo Kalixti Papae anno Domini MLXVI. Deinde idem Willelmus Dux Normannorum victor existens, in die Nativitatis Domini sc. feriâ secundâ apud Westmonasterium est consecratus in Regem Angliae ab Aldredo Eboracensi Archiepiscopo; quòd Stigandus Cantuariae Archiepiscopus ab Alexandro Papâ tanquam Schismaticus suspensus erat. Unde idem Stigandus à facie Regis Willelmi fugiens, in Ely devenit; ad cujus mandatum Egfridus, quem prius Abbatem de S. Albano constituerat, cum thesauris illius Ecclesiae & reliquiis ejusdem Sancti in Elyensem Insulam advenit. Item timore praedicti Regis Nobiles Angliae ad Ely confugerunt. Inter quos fuit Herewardus. Cod. Cot. 1. Herwardus vir strenuus; & diu loci firmitate muniti contra Regem rebellârunt. Unde [Page 610] Rex gravi indignatione commotus, cuncta bona Ecclesiae diripere jussit; & consilio [...]. Walteri. Willelmi Herfcrdensis Episcopi aliorumque Consiliatorum ejus quaecunque bona ac praedia Ecclesiae, quae foris erant, suis Militibus divisit. Monachi igitur Elyenses cognoscentes mala, quae de bonis suis fiebant, graviter doluerunt; & habito consilio Regem adierunt apud Warwyk, anno videlicet septimo, ex quo seditionem adversùs eum commoverunt; & ut gratiâ ejus cum loci sui libertate ac bonorum suorum redintegratione potirentur, mille marcas Regi contulerùnt. Propter quod totum quod in Ecclesiâ ex auro & argento erat, viz. cruces, altaria, scrinia, textus, calices, patenas, pelves, situlas, fistulas, cifos, scutellas aureas & argenteas; insuper imaginem S. Mariae cum puero suo sedentem in trono mirabiliter fabricatam; quam Elsius. Cod. Cot. 1. Alfinus Abbas fecerat de auro & argento, similiter imagines sanctarum Virginum multo ornatu auri & argenti, Monachi spoliaverunt ad solvendum praedictam summam pecuniae. Istis tempore praedicti Abbatis Turstani contingentibus, idem Abbas dies suos complevit; & ad patres suos est positus anno ^g Domini MLXXI. & v. suscepti sui gradûs anno, regnante praefato Willelmo. Qui cognito praedicti Abbatis decessu, ad Ely misit; & quicquid optimum in ornamentis & in rebus aliis ibi fuisse didicerat, in thesaurum suum jussit asportari; similiter pondus auri & argenti multum, quod in Wynteworth. Cod. Cot. 1. Wynteworde inventum erat. Unde fratres vasa altaris demolita & dampna loci reparare cogitabant. Casulam quoque insignem, quam Stigandus Archiepiscopus eis contulerat, sicut dictum est, S. Etheldredae abstulit; & in thesauris suis Wynton. posuit. Unde Ecclesia huc usque caruit.

THEODEWYNUS, Abbas VIII.

^h Deinde idem Rex Theodewynum Monachum l. Gemeticensem. Gemesciensem, curiis Normanniae satis cognitum, in Ely constituit Abbatem; qui Abbatiam noluit suscipere, nisi priùs Rex ad eam revocaret quicquid inde abstulerat. Restitutis itaque spoliis Ecclesiasticis, Elyensem Abbatiam accepit; qui capam nivei candoris valdè insignem parari fecit; & unam tabulam ante altare ex auro & argento admirandi operis, in cujus medio tronus cum imagine Domini, & per girum imagines ex argento penitus deaurato, atque hinc inde zonis lapidibus preciosis exornatae. Super divitias regionis Angliae praecipuum aestimabatur, quam Nigellus postea Episcopus comminuit, & omne preciosum de Ecclesiâ. Praefatus Abbas post duos annos & dimidium sine Abbatis consecratione defungitur anno Domini MLXXIV. & Godefridum Monachum, qui individuus Comes ei adhaeserat, tanquam Vicarium loco sui relinquens; qui septem ferè annis fidelis Procurator remansit ejusdem Ecclesiae; non minùs, quàm si Abbas fuisset, ejus inserviens utilitati. Ipse impetravit à Rege; quatenus Abbathiae totius possessiones jurari faceret. Anno igitur Domini Anno 1080. 4. Non. April. Sic Thomas habet l. 2. c. 74. rectiùs. MLXX. facta est discussio libertatis Eliensis Abbathiae; quae Regis Willelmi defensione xiv. annis fuerat neglecta. Cui discussioni interfuerunt quatuor Abbates, plurimique Vicecomites & Milites probati Francigenae & Angli etiam de quatuor Comitatibus, sc. Essex, Hertford, Huntyngdon, & Bedeford. [Page 611] Est autem libertatis hujus veneranda quietatio; ut sancta Regina integerrimè sua possideat ab inicio; ut Regum Edgari, Eadelredi, Eadwardi comprobatur privilegiis; quòd haec Sanctorum & maximè Edelwoldi restaurata sunt studio, & ab omni saecularium potestate copiosè redempta commercio; & malignè renitentibus conscripta & conclamata dampnationis imprecatio. Hanc validissimam discussionem & cautissimam institutionem, ne quâ possit inquietari calumpniâ, provida & benevola se Regis accinxit industria; praeceptis eam roborans, edictis confirmans, beneficiis augens, Cartisque ejus muniens. Praedictus Procurator Godfridus, quae in thesauris Ecclesiae suae reppererat, describi fecit. Ipse à Rege Willelmo ad Malmesberiensis Ecclesiae regimen est translatus sine consecratione, anno Domini MLXXXI.

SYMEON, Abbas IX.

ⁱ Symeon Prior Wynton. frater Walkelini Pontificis ejusdem Ecclesiae, Abbas Elyensis Ecclesiae delegatur; qui contra morem atque loci dignitatem & Regis praeceptum, nescientibus Ecclesiae filiis, benedictionem percepit à Remigio Lincoln. Episcopo. Statuit enim Rex Edwardus, & Victor Papa confirmavit, Abbates Elyenses sine subjectionis obedientiâ à quocunque mallent Episcopo ordinandos; quâ libertate praecedentes Abbates usque ad ejus usi sunt tempora. In suâ tamen Ordinatione hanc conditionem obtinuit; ut Episcopus hoc jus contra Abbatem sequentem non vendicaret. Nactus igitur locum officii, praeterita studia novis ampliavit operibus: novo sc. Ecclesiam Elyensem suscitans fundamento, reliquasque officinas toto nisu coaedificavit. In tempore ipsius Willelmus Comes Warennae miserabili morte obiit, Thomas de mirac. S. Etheldredae cap. 11. Cap. 6. propter quasdam Villas; quas fratribus Elyensibus violenter detinuit. In tempore etiam suo quidam Frater nomine Edwynus, qui mentem excesserat, per merita S. Etheldredae sanatur. Hunc enim stantem ad Completorium ad exeundum de choro, antequam horae illius officium compleretur, Diabolus suadebat. Quem statim cunctis stupentibus exeuntem crudeliter arripuit; totam ipsius mentem vertens in furorem. Erat enim ibi tunc unus de Monachis Winton. Godricus nomine, qui pro suâ sanctitate Monachis Elien. in exemplum religionis ab Abbate est adductus. Hic, ut postea retulit, vidit quendam nigrum quasi puerum cucullam adolescentis manu fortiter tenentem, & eum post se violenter trahentem. Item tempore suo duo muti à nativitate ad corpus Cap. 7. S. Etheldredae auditum recuperaverunt. Item tempore suo Pycotus Cap. 8. Vicecomes Cantabrigiae, genere Normannus, propter multa incommoda, quae gessit huic Ecclesiae, quò venerit, cui diffugerit, vel qualiter interierit, ignoratur. Item tempore suo Gervasius servus dicti Picoti valdè infestus erat Cap. 9. hominibus S. Etheldredae; omnesque ejus possessiones quacunque potuit gravedine impugnabat. Cui quadam nocte B. Etheldreda cum duabus sororibus suis instar Abbatissae cum baculo Pastorali astitit; & aculeum baculi sui loco cordis tanquam eum perfossurus inseruit. Demum S. Witburga & S. Sexburga duris baculorum suorum stimulis eum pupugerunt. Ille verò gemitu terribili & clamore horribili expiravit. Item tempore suo Deus precibus Cap. 10. S. Etheldredae placatus, indignationem suam & iram de hoc loco avertit. Praedictus enim Abbas contumeliosè à Monachis correptus, eò quòd indebitè benedictionem ab Episcopo Lincoln. susceperat, apud Regem obtinuit; ut decem Monachos de Wynton. adduceret; quibus tam interius quàm exteriùs ministeria subegit. Unde incommoda huc usque Ecclesia graviter perpessa dolebat. Item tempore suo Scotia tota contra Regem Willelmum rebellavit. [Page 612] Propter quod ipse praecepit custodiam xl. Militum habere in Insulâ. Unde Abbas conduxit milites; clientes etiam & ingenuos, qui sibi adhaerebant, plures praecinxit armis; habuitque ex consuetudine secundùm jussum Regis praetaxatum militum numerum, infra aulam Ecclesiae victum cotidiè de manu Celerarii capientem atque stipendia: quòd intolerabiliter locum vexavit. Nec diu post Rex in Franciam properavit; ubi oppidum Rathiatum & omnes in eo Ecclesias, & duas Reclusas succendit; sed in ipso obitu rediit l. Reditu obiit, sepultusque est Cadomi. Praefuit enim genti Anglorum xx. annis & vi. mensibus. Cui successit Willelmus Rufus filius ejus; qui debitum servicium, quod pater suus imposuerat, ab Ecclesiis violenter exegit. Abbatiae verò de Ely absque minoratione quater viginti Milites: quadraginta sc. ex eis quos pater suus in Insulâ ob custodiam indixerat teneri, iste nunc ex debito sibi compellit in expeditione parari. Propter quod Abbas ingemiscens, Deumque invocans judicem pro his quae sibi egerunt, cùm vii. annos in Abbatiâ complevisset; factus est impotens sui; nil praeter languorem per vii. annos continuos intendere potuit. Mancipia verò ipsius Abbatis, & caeteri in quibus confidebat, capite debilitato recesserunt in locum suum; & relictus est solus languens atque tabescens. Unus autem illorum, quem de imo extulit Abbas, cernens Dominum suum cunctis oneri esse atque despectui, quandam ruris partem in victum sibi usurpavit de jure Ecclesiae. Multi etiam alii plura rapuerunt; quorum posteri usque in hunc diem attestantur se tenere de dono Symeonis Abbatis. Tandem verò Abbas secum excogitat suorum retundere superbiam. Convocavit ad se Judices regni; ut ipsi loco suo res Ecclesiae protegerent adversùs inimicos. Moxque ingressi thesauros inquirunt; multos Reg. vetus Eli. cap. 16. contumeliis afficiunt; Monachisque annonam licèt brevem constituunt; unoquoque sc. anno dari ad opus Fratrum ad vestimenta eorum lxx. libras, ad coquinam eorum lx. libras, & ad sagimen ducentos porcos, qui in curiâ pascuntur, & totum caseum & butirum, excepto hoc, quod est in firmâ Praepositorum; & unaquaque ebdomadâ vi. treyas frumenti, & x. treyas brasei, ad luminaria Monasterii, praesentem Ecclesiam cum sepulturâ villae, & totum quicquid ad S. Bothulphum cum festivitate: & si tantùm fuerit de vino; habebunt in xii. Lectionibus caritatem & in Sabbato; sui autem medietatem medonis habebunt. Sicque externi usque ad ipsius Abbatis obitum cuncta Monasterii interiùs & exteriùs pro velle disponunt. Angustiis igitur constrictus Abbas Symeon, aetatis suae transiens annum centesimum, & sui regiminis anno xiii. ab Incarnatione Domini MXCIII. die S. Edmundi migravit ad Dominum; locumque sui officii suâ & aliorum Abbatum per vii. annos viduatum praesentiâ post obitum suum dereliquit & contristavit, anno Domini MC.

RICARDUS, Abbas X.

^l Deinde Abbatia Eliensis donatur Ricardo Monacho Beccensi à Rege Henrico fratre praedicti Regis Willelmi ei in regnum succedente. Ipse enim anno Domini MC. Nonis Augusti die Dominico in Westmonasterio à Mauricio [Page 613] London. Episcopo est consecratus in Regem, & à Thomâ Eboracensi coronatus; & eodem die coronationis suae Abbatiam S. Edmundi dedit Roberto filio Hugonis Comitis Cestrensis, & Abbatiam de Ely Ricardo filio Gilberti Comitis; cujus uterque parens de regiâ stirpe descendens, illustrem sobolem sub veste Monachicâ in Beccensi Monasterio dedicârunt. Cùm igitur successu temporis praefatus Ricardus à Rege praefato ad regimen Ecclesiae Elyensis esset promotus; ipsum primò aggreditur Robertus Lincoln. Episcopus; dicens sui juris esse, ut eum in Abbatem benediceret; cui juri decessorem ejus Symeonem decessori suo Remigio causatus est obedisse. Ricardus verò violentam in Symeonem indebitamque illius benedictionem fuisse protestans, jure suae Ecclesiae & plurimâ auctoritate se ab illius benedictione desendit; timens ne maledictionem pro benedictione incurreret, si contra jus suum se benedici pateretur. Post Episcopalem conflictum regalis ira eum infestavit, instinctu aemulorum ipsum quoad tria accusantium, sc. quòd nimis pompaticè ad Curiam Regis accessit; quòd per omnia praeceptis Regis noluit obedire; quòd quendam mimum ejus sibi conviciantem turpiter de domo suâ ejecit. Propter haec Rex de Abbatiâ eum expulit; baculumque suum sibi reddi jussit. Qui Romam appellans, baculum ad Ecclesiam Elyensem per fratrum licentiam recessurus reposuit. Sicque Abbas à Rege praegravatus Romam [ivit,] & in praesentiâ Paschalis Papae causam suae necessitatis exposuit; à quo in gratiam susceptus, & in magnâ veneratione habitus, impetrans quod petierat, auctoritate Apostolicâ Ecclesiae Elyensi est restitutus. Ubi Ecclesiam suam à praedecessore suo incoeptam aedificavit; in quam quidem Ecclesiam corpus S. Etheldredae transtulit in conspectum de veteri Ecclesiâ, i. e. de loco in quo S. Sexburga eam collocaverat, ubi & S. Ethelwoldus postea destructam Ecclesiam renovans, eam intemeratam, irremotam & inconspectam & non sub terrâ delitescentem sed desuper eminentem, sicut invenit, reliquit.

Translatio Sanctarum Virginum per Ricardum Abbatem facta.

Ex Thomae libro de translat. S. Etheldr.

Facta est haec Translatio anno Domini MCVI. sub die Kal. Octobr. Thomas legit. Novembr. xvi. quo quidem die prima ejus Translatio à S. Sexburgâ facta tanquam una cum novâ celebratur. Eodemque die facta fuit Translatio Sanctarum Sexburgae, Withburgae & Ermenildae condecentissimâ ordinatione; ut omnium esset una solempnitas, quibus erat una fides, unus spiritus & una caritas. Collocatâ itaque decenter primiceriâ Etheldredâ contra majus altare, sepulchra Sanctarum Sexburgae & Ermenildae, quae S. Ethelwoldus plumbo ex utrâque parte signaverat, aperuerunt; quarum glebas more conditionis humanae reperiunt defluxisse. In sericis namque & sindone mundâ corpus S. Sexburgae, seorsim ossa, & seorsim pulverem invenerunt; & utramque partem in singulis scriniis ex ligno compactis in monumento lapideo, ut Beatus reliquerat Ethelwoldus; quam ad Orientem versùs pedes S. Etheldredae solempniter reposuerunt. Reliquias verò S. Ermenildae in nudo sepulchri pavimento absque velamine invenerunt à B. sic Ethelwoldo repositas. Quas colligentes in mundissimo panno, & pulverem per se involventes, in pristino Mausoleo reposuerunt; & ad Austrum in dextris S. Etheldredae haud dissimili diligentiâ locaverunt: & utrumque Mausoleum plumbo iterum Abbas Ricardus resignavit. Virginea autem gleba S. Witburgae integra & vestibus & membris tota apparuit; sicut primitus erat imposita. Lignea etiam theca ferr [...]is cum clavis exesis, cum quâ in Ely fuerat delata, servata & illaesa. Interea quidem Senior ex Apostolico ovili Westmonasterii Warnerus nomine, ut inter plures convenerat, mirâ fidei audaciâ accessit; virginea membra passim tangit; & vestigiis, manibus & brachiis flexibiles artus reverenter attollit: exclamansque Dei mirabilia, plures ad spectandum attraxit. Verumptamen tectum nivalibus [Page 614] operimentis decorem nullius irreverentia attigit. Candet Domino rosatis genis facies, spiraculo vitae inspirata; vernant suâ integritate stantia ubera; florent Paradisiacâ amoenitate innuba membra. Istud etiam vidit Herbertus Episcopus de Thetford, & alii plures, qui huic Translationi interfuerunt. Imposito igitur operculo, & clauso diligenter sarcofago, in quo priùs jacuerat, de veteri Monasterio in novum eam transtulerunt ad beatam sororem suam; & contra Orientem ad latus suum eam componunt. Ab illo igitur die coepit idem Abbas S. Withburgam pro suâ integritate singulari devotione venerari; thecamque argenteam ei fecisset, si diu vixisset. Aliae namque occupationes variis eum modis ab hoc opere retardabant; & maximè quòd Episcoporum Lincoln. calumpnias contra se de mutando in Episcopatum Elyensi Coenobio cassare nitebatur. Ipse quidem primus hanc causam occultè penès Regem agebat. Cujus favorem consecutus, nuncios ad Apostolicum eodem anno super hoc direxit negotio. Idem Abbas ab Episcopo Ranulpho Dunelmensi villam de Hadham, quam violenter per Clericos London. Ecclesiae suae abstulit, justâ diffinitione coram Rege abegit; sicut Carta Regis ostendit. Ipse anno sui regiminis vii. in lecto decedente Sanctamque Withburgam prope se assistere cernentè obiit; & in crastino in Monasterio est sepultus. Nuncii autem qui Romam adierunt, auditâ Domini sui morte, negotium dimiserunt.

Jam patet, quod exordium Ecclesia Elyensis habuit à primâ fundatione usque ad tempora Episcoporum. A tempore enim, quo primò coepit Monachos habere, hoc est, à tempore regni Regis Edgari decimo, usque ad annum regni Henrici I. nonum, h. e. cxxxix. annis, hos ad invicem succedentes sibi Abbates habuit, Brithnodum, Alsynum, Leofwynum, Leoffricum, Leoffinum, Wilfricum, Turstanum, Theodwynum, Symeonem, & Ricardum. Qui domûs suae oppressionem non ferens, calumpnias aemulorum justâ refellit oratione; Regum & Apostolicorum fultus auctoritate, viriliter sua ex hostibus abegit: ostendens palàm Ecclesiam suam, ex quo illic Monasterium constructum est, primò à S. Augustino Anglorum Apostolo, per beatum videlicet Regem Ethelbrithum, deinde sub beatissimâ Etheldredâ & ei succedentibus foeminis sacris, & nunc quoque tempore Abbatum, libera constitit, nullius praepedita jugo subjectionis; sed quemcunque magis optabant vel diligebant, Archiepiscopum sive Episcopum ad sua sacranda vocabant: Episcopum verò Lincoln. nil juris inde habere aut exigere debere innotuit; pluribusque asseruit privilegiorum testimoniis. Sed quùm Ely suae parochiae confinis esse cernitur; arbitratur illam sed falsò, sibi assiduis molitur accusationibus subjicere. Unde licèt post multa contumeliosè illata, ductor gregis Domini Abbas Ricardus prudenter secum tractavit locum ipsum in majorem provehere dignitatem, ac penitus malignantium versutias hominum retundere: & ut in Episcopatum commutaret, secretò à Rege obtinuit. Tamen non ipse, sed qui ei successerat, negotium peregit.

[Page 615]

RICHARDI, Prioris Eliensis, Continuatio Historiae Eliensis Ab anno MCVII. ad annum MCLXIX.

Processus, qualiter Abbatia mutabatur in Episcopatum.

[ Cod. Cotton.] Prologus de temporibus Episcoporum.

SAncti Spiritûs, qui unicuique, prout vult & quantum vult, inspirat & infundit, assit mihi gratia; qui licèt inscius sum & indignus manum mittere ad calamum propter & exilem sensum meum ac nimis obtusum; ferventi tamen animo sed multùm paventi ductus, ad honorem Dei & sanctae suae Virginis Etheldredae gloriam, de statu Elyensis Ecclesiae & de Pastoribus & praelatis Ecclesiam regentibus illam ab anno Incarnationis Dominicae MCVIII. regni verò Henrici Regis primi anno ix. usque ad praesens; necnon de Miraculis quibusdam, quae per merita ejusdem Virginis gloriosae nostris temporibus ab ipso facta sunt, à quo bona cuncta procedunt; suis locis scribere intendo: non de meipso praesumens, sed praeceptis majorum meorum, prout teneor, humiliter obediens: in Dei auxilio & almae Virginis Etheldredae patrocinio firmiter confidens. Opus incoeptum in Dei nomine toto, sicut dederit, persequar conamine; ut Deum ac Dominum nostrum Jesum Christum in Sanctis suis praesertim in suâ Sanctâ Virgine Etheldredâ glorificandi posteris relinquatur exemplum; & ut devotio populi ad ipsam sanctam Virginem ampliùs excitetur: necnon & ut Christus Jesus per ipsam & per sua merita devotis fidelibus suis sanitatem corporum ac salutem animarum ex suâ admirabili potentiâ frequentiùs operetur.

HERVEUS, primus Episcopus Eliensis.

^m Post mortem Ricardi Abbatis mittitur à Rege Henrico ad Coenobium Ricardus Hist. genuin. cap. 1. [Page 616] Elyense Herveus Pangornensis Episcopus, à suo Episcopatu Herveus gessit in campo azureo duo aurea bacula Episcopalia in modum Crucis S. Andreae, in capite mitram auream. per violentiam ejectus; ut ibi de rebus Ecclesiae ad tempus sustentaretur; donec Rex pleniùs deliberâsset, quid de eo esset facturus. Ipse igitur illuc veniens, gratiâ, conversatione & mirabili prudentiâ, omnium penè Monachorum sibi alligavit affectum; ut si fieri posset, eum sibi Episcopum adoptarent. Quam circa sic affectionem aspiciens, coepit paulatim quibusdam circumlocutionibus loci utilitatem eis proponere, fratrum animos attemptare, & multa jocunda promittere: si Abbatiam in Episcopatum promovere, & seipsum vellent in Episcopum suscipere. Ad quod efficiendum suum quoque eis promisit auxilium, dum tamen suum illi praeberent assensum. Ipsis autem facilè ad eum conversis, ipse Regem adiit; Rex petita concessit. Robertum Lincolniensem Episcopum ad colloquium invitavit; ut quia ille locus in ejus Episcopatu videbatur, sine ejus conniventiâ non fieret ista mutatio; ne Diocesis ejus pateretur injuriam; si inconsulto suo Episcopo alius in eam induceretur Episcopatus. Postea oportuit, ut futurus Episcopatus aliquam haberet parochiam; quam sibi impertiri de Lincolniensi Ecclesiae canonica justitia cum aequâ compensatione postulabat. Datum est itaque Manerium de Spaldwyk Lincolniensi Ecclesiae in jus perpetuum pro commutatione Episcopalis curae super pagum Cantebrigiensem. Et finito hoc inter Regem & Robertum Episcopum secreto negotio, Monachis omnino inconsultis Ecclesiae filiis & ignorantibus, Herveus Episcopus cum literis regiis ad confirmandum hoc propositum Romam destinatur. Quò veniens, impetravit quod petiit: Ad Regem & Archiepiscopum Anselmum & comprovinciales Episcopos literas Apostolici Paschalis super causâ suâ quales optabat, reportans. Quibus Ric. c. 3. visis, assensum eorum obtinuit; & sequenti anno totum negotium suum consummavit: anno videlicet Domini MCVIII. Pontificatûs autem Papae praedicti anno x. Quo etiam anno idem Rex Henricus Abbatiam Elyensem ad Episcopalem Sedem mutavit; & eundem Herveum Episcopum eidem Ecclesiae praefecit.

Confirmatus igitur Herveus in Episcopum, studiis omnibus res Ecclesiae suae Ric. c. 5. augere curavit; & varia impedimenta, in quibus Ecclesiam obligatam invenit, toto annisu vivaciter abolevit. Erant autem plures res Episcopatûs violenter tenentes; quorum potentia partim ex datâ Regi pecuniâ, partim ex propinquorum copiâ succrescens, invito Episcopo imminutionem Pontificis & quaedam Pontificatûs officia in rebus extrinsecis aliquamdiu obtinebant; ipsumque Pontificem quibusdam factionibus frequenter infestabant. Horum malignitatem aegrè ferens Episcopus, sano consilio tandem molitus est eam extirpare; miserum reputans tot Laicis subjectam habere cervicem. Praeterea quaedam jura regalia de custodiâ apud Norwycum de xxv. solidis & quinque denariis & obolo ad opus vigiliarum Norwycensium eum onerabant; gravesque operationes eidem CAstello debitas molestas habebat. Terras quoque Episcopatûs nonnulli per surreptionem invaserant; Episcopo nec respondere nec servitium dignantes facere. Primùm itaque Regis animum quo potuit modo sibi allexit; & tantâ donorum, amicorum, precum copiâ, gratiâ, instantiâ apud eum obtinuit: ut custodiam Norwycensem sibi & hominibus suis valde onerosam suis cervicibus deponeret, & ad sui Castelli jus perpetuâ donatione converteret. His etiam ejectis, qui magisterium Insulae contra ejus dominium usurpaverant; & remissis operationibus & consuetudinibus & vigiliis, Norwicensis castelli stipendiis, subjectisque suo dominatui aut penitus expulsis, qui terras Ecclesiae de eo recognoscere noluerant. Quadraginta etiam libras de illis centum libris, quas praedicta Ecclesia solebat dare de scutagio, à Rege sibi remitti impetravit; & de xl. solidis de Wardepany. Cod. Cot. 1. Wardpam, qui requirebantur de terrâ suâ, se & homines suos absolvit; & de his omnibus [Page 617] cartas perpetuae libertatis singillatim de unoquoque negotio proprias adquisivit.

Ipse impetravit locum de Chateriz. Ric. Chartriz; & Ecclesiae suae jure perpetuae possessionis adjecit. Ipse etiam impetravit, quòd Ecclesia sua sit libera de omni tholoneo ubique per Angliam. Praefuit igitur Herveus Episcopus Ecclesiae Elyensi; Ric. c. 7. in cujus parochiâ est Thorney Monachorum & Sanctimonialium de Chatriz & Canonicorum de Bernewell. Sed victum Monachorum Elyensium de rebus Episcopalibus divisit, statuens eis pro multis, latis & optimis particulas terrarum steriles, & vix aliquas fertilis glebae; quae Sibi. Ric. si nec advenientibus hospitibus ad annonam sufficiunt; ut legitur in gestis Pontificum Anglorum: quòd Episcopatus de Ely cùm mille & Octingentarum. Ric. octoginta librarum pretii aestimaretur; nequaquam numerus loci debitus scilicet lxx. Id. lxxii. Monachorum ac servorum totidem; sed multò minus viz. xl. Id. & Cod. Cot. 2. lx. minutissimè sustentantur; quorum usui disponente Deo atque ditioni cuncta Episcopi fuerant distributa atque disposita. Jam enim tutum se intelligens Episcopus à Rege, eos minorare in omnibus cogitat: licèt ipsi nunquam eonsentirent scripto vel alicujus testimonio; sed suspirando gementes tacebant, ne viderentur Regi dissentire. Terrarum igitur nomina, quas Monachis per Cartam suam concessit, sunt haec. ‘Infra Insulam, Suttoun, Wycham, Wycheford, Wynteword, Tydbrythsey, Stunteneya, cum xxiii. millibus anguillarum, quae adjacent Manerio, & omnes apparatus & oblationes altarium matris Ecclesiae ad sustentandas ejusdem Ecclesiae necessitates, & Ecclesiam S. Mariae de Ely cum terris & decimis & omnibus rebus ad ipsam Ecclesiam spectantibus; & nominatim totam decimam de Bertonâ in Ely, & unâ vaccariâ in Bela & Stretham, sub hac divisione, ut duae partes pertineant ad domum hospitalitatis, tertia verò ad necessaria Monachorum; quatuor quoque pensas casei in Dereford, & sex pensas salis in Tyryngtoun; quinetiam ligna in Somersham & Bluntesham; sicut meliùs habuerunt tempore praedecessorum in exordio. Et super ripam de Bluntesham unam mensuram terrae cum quinque acris, ubi colligantur ligna, & cum octo acris prati, unde pascantur boves, qui ligna attrahunt: vineam etiam suam in Ely, sicut habuerunt, antequam ad Episcopatum venirem: & sex piscatores ad piscandum in aquis ubi solebant, cum eorum mansionibus. Extra Insulam, in Cantebrigscirâ, Hawkestoun, Newtoun, Shelford, Meldbourn, Melred, Swafham, & xii. sceppe frumenti & brasei, quas debent haeredes Hardwyni de Scalariis. In Suffolchiâ, Bergham. Cod. Cot. 1. Berecham, Wynestoun, Stoca, Meltoun, Balderesey, Suthburium, Brythwellam, cum Rixmerâ; Soca quoque quinque hundredorum & dimidii, Lakynghythe, Undeley, Shepey, Fotysthorpe, ad mandatum Monachorum: Et xxx. millia allecum de Dunewyco. Concedo eis etiam omnes servientes suos de omnibus ministeriis, ut eos cum suis mansuris liberè possideant; universa dona, quae eisdem ante tempus Episcopatûs mei sive tempore meo data sunt, vel in posterum dabuntur, sive in terris, sive in Ecclesiis, sive in Decimis, sive in piscariis, sive denariis, sive in quocunque redditu, quem eis quilibet fidelium hactenus contulerit, sive postmodum collaturus sit. Omnia autem praescripta, insuper & Curiam suam, ipsis concedo cum universis libertatibus & consuetudinibus; quae in terris, quae mei juris sunt, servantur; nichil prorsus excipiens, ita ut aliquis posterorum meorum ipsorum rebus vel omnino se intromittat; nisi quòd eosdem cum omnibus possessionibus suis fideliter & indesinenter protegat & defendat.’

In tempore praedicti Episcopi haec contigerunt miracula; videlicet quòd Thomas de mirac. S. Etheldr. cap. 12. turris Ecclesiae S. Petri, quae in portâ fuit sita, à summo cacumine nocte igne fulguris erat accensa; sed subveniente Dei misericordiâ ab igne mirabiliter est erepta; Item quidam contractus, nomine Witgarus, ad tumbam S. Etheldredae fanatur. Item quidam ydropicus, nomine Baldewynus, similiter Cap. 44. [Page 618] quaedam mulier contracta, per merita S. Etheldredae curatur. Item tempore Hervei ipsius S. Edmundus colono cuidam de villâ Exnynge in visu apparuit; Cap. 43. atque suscitans his eum verbis alloquitur dicens: Vir bone, quae dico diligenter attende; quae tibi jubentur efficaciter comple; & surgens ad Episcopum de Ely properanter ascende; eique meo nomine dices, quatinus mihi paret viam, qua Dominam meam beatissimam Etheldredam adire queam. At ille mox in Ely, sicut jussum fuerat, ad Episcopum festinavit; & mandatum, quod accepit, illi denunciavit. Qui ut talia audivit, prae gaudio flevit; & si fortè valeat hoc implere, à pluribus inquisivit. Et cùm negotium multis commodum suscipere nemo praesumeret; ipsius Ecclesiae Monachus quidam Johannes nomine accedens, naturâ, verbo & vultu simplicissimus, coram Episcopo obtulit se dicens opus hoc & velle & cum Dei adjutorio posse perficere. Nam postea jussus ab ipso Episcopo, à terrâ de Soham coepit metiri atque arundinetum in viam sternere; alveosetiam fluminum ponticulis cinxit. Sicque ubi ille Deo dilectus in brevi proficiens opus coelitus provisum explevit, per invia paludum usque in Ely viam semitae fecit; mirantibus cunctis atque Deum benedicentibus. Item tempore hujus Britstanus compeditus & in carcerem trusus Londoniae, Ric. c. 8. à vinculis suis solvitur per S. Benedictum, S. Etheldredam, atque Sexburgam, Tho, de mirac. Etheldr. c. 13. eundem in carcere visitantes. Item quidam à dolore capitis liberatus est, adjungens genae suae boias, quibus praedictus Britstanus ligatus fuit; Tho. c. 14. quas secum apud Ely detulit. Item Magister Radulphus [Ludimagister Donewicensis] Id. c. 15. per invocationem nominis S. Etheldredae ab inflatione gutturis liberatur. Id. c. 16. Item quidam Miles de Berningeham Tho. Beringham omnibus membris destitutus, pristinae sanitati est restitutus. Item in tempore suo quidam nobilis [Robertus de Alta-ripa] habitum Monachalem apud Ely suscepit; qui ante ingressum suum Tho. c. 17. Deo & S. Etheldredae contulit Manerium de Estune; quod Ecclesia diu liberè possedit, donec praedictus Episcopus illud cuidam consanguineo suo distribuit.

Post haec idem Herveus finem vitae suae instare sentiens, prae nimiâ senectute Ric. c. 9. decidit in languorem; & ad Monachatum se praeparat; sed variis causis mediantibus rem tamdiu differre cogitur inde, donec morte superveniente defungitur: cùm Ecclesiae Elyensi praefuisset annis xxii. anno Dom. MCXXXIII. iii. Cal. legunt Ricardus & Codex Cotton. 2. Calend. Septembris; & pridie Kalend▪ ejusdem in Ecclesiâ Elyensi sepultus quievit. Post cujus obitum possessiones Ecclesiae regia manus statim involvit; & Magistros crudeles Monachis praeposuit. Circa illud tempus S. Etheldreda apparuit, cuidam Militi nomine Roberto de Altâ ripâ; promittens ei remedium salutis. Item B. Etheldreda visa fuit orare in quadam Capellâ: in unâ manu Psalterium tenuit, in aliâ verò cereum accensum. Desunt ista in Codice Cotton utroque. Herveus Episcopus contulit Ecclesiae Eliensi unam Albam de serico; cujus paratura de aurifriso optimo per girum consuitur, cum coliario uno. Item unum favonem, unam casulam quae vocatur Pascha floridum; duo magna tapeta, & unum baculum pastoralem in superiori parte deauratum, &c.

NIGELLUS, Episcopus II.

ⁿ Mortuo igitur Herveo primo Episcopo Elyensi, postquam Ric. c. 10. Fert gules, in tribus manibus argenteis, coronam, clavem, crumenam aureas. xxii. annis sedisset, Monachis petentibus concessit Rex Henricus; ut non alium, sed quendam Clericum suum Nigellum Thesaurarium suum eligerent. Rege igitur imperante [Page 619] & favente apud Burnam. Sic Ricard [...]s & Cod. Cot. 2. Burnham. Cod. Cot. 1. Buriam in Episcopum datus est anno tertio obitûs Praedecessoris sui, v. Kalend. Juni [...], anno Domini MCXXXIII. & à Willelmo Archiepiscopo Cant. est consecratus anno eodem apud Lambythe 3. Cal. Oct. Cod Cotton. alter & Ricardus, malè. Ric. cap. 11. Kalend. Octobris. Hic ad Episcopatum suum veniens, cum magno honore intronizatur. In crastinum verò Capitulum Fratrum ingessus, exhortationis eis verba praetendit; & se velle magis eos omnibus diligere spospondit; resque sanctè tueri, dispersa congregare, & congregata illibatè servare fatetur. Haec latiùs in Opusculis Ricardi fratris nostri Historiarum studiosissimi inveniuntur.

Interea Regis Thesaurarius & custos reipublicae extiterat, Londoniam adiit; & cuidam nomine Radulpho. Ri [...] Ric. c. 1 [...]. Ranulpho totius Episcopatûs curam commisit. Qui ut jura praediorum possessionum (que) Monachorum usurparet, malignis susurrationibus Episcopum saepiùs circumvenit; & nisi divinâ miseratione impediretur, religionem & Monachos in exterminium adduxisset. Item Episcopus dedit praeceptum in suis initiis, quatinus per manus memorati Ranulphi cuncta Ecclesiae possessio exteriùs describeretur; ut sciat quid habeat vel quid recipiat in dominio in censu aut in milite; ne jus sibi competens & à loco distracta alienetur, sed ab omni personâ, cujuscunque conditionis sit regularis vel saecularis, excutiat, ut quae sua sunt secundùm patrum decreta & institutiones Conciliorum illibata recipiat atque possideat. Ad quod nihilominus consequendum, utriusque Regis, veteris scilicet bonae memoriae Henrici ipsius maximè judicio & justitiâ, quae hîc inseruntur, recepit possessiones; sicut novi nunc Regis Stephani mansueti autoritate in omnibus protendit. Infra Insulam verò Coveneya, Mephale▪ Cod. Cot. 1. Mepale, extra Stewcheworde, Wrattyng, Stretele, Redingas, Tripelaua, Impetuna, Pampesworda, Grauntesdene, Tyryngtoun, Merham, Cotenham, Snaylewelle, Beremotesdoun, Taderege, Chintesdoun. Haec quoque & alia Episcopus de invadentibus possessiones S. Etheldredae potenter abegit; & apud Wyndilbyry praesidentibus judicibus Radulpho Basset & Alberico de Ver, coram novem Hundredis, tam veteris Regis auctoritate antea, quàm nunc novi Regis praecepto, Ecclesiae sunt adjudicata & conclamata. Post haec memoratus Episcopus jussit bona Ecclesiae interius describi; Ric. c. 14. [Page 620] ut sciret, quae & quanta illic inveniret. Quintâ enim die Januarii fecit Tho. de mirac. S. Etheldr. c. 24 videre totum thesaurum Ecclesiae S. Etheldredae in auro & argento, in palliis, in libris, & omni genere ornamentorum eidem Ecclesiae pertinentium. Post hoc praefatus Episcopus surripuit Monachis res suas, & Ranulpho eorum adversario commisit; qui eos crudeliter affligit, Priorem & Monachos suos suâ potestate proscripsit; debitos famulos ejecit, novos introduxit, non qui famularentur, sed insidiarentur: mutat officia, tollit subsidia, minuit victualia, detinet redditus, arcet exitus; vallis & sepibus & custodiis omnem intercludit semitam; ne de illâ violentiâ possent ad publicam ire querimoniam. Itaque videntes illi se hoc modo incarceratos, flagellum Domini sub expectatione misericordiae patienter sustinebant, orationibus & jejuniis adeuntes Sanctarum corpora, in quarum patrocinio considebant. Eratque vigilia S. Leonardi Confessoris, cùm haec eis supervenerat afflictio. Sicque totus ille annus transiit; & Monachis summam egestatem patientibus, magnam in sequenti anno iram Dei passuris, de rebus eorum insolescebat ille Ranulphus. Et Monachis Elyensibus per biennium miserè afflictis manus Domini jam parat occurrere; ut illum nefarium Tyrannum, quem nulla frangebat misericordia, ultio praeoccuparet divina. Unde nefando praeventus instinctu, ad subvertendam patriam complices sibi allexit: sed per S. Etheldredam detectus, Ric. c. 15. proditionis conscius fugam iniit. Eâdem enim vigiliâ S. Leonardi, quâ ante duos annos ipse super res Monachorum se extulerat, nequissima proditio revelari coepit. Quidam enim occultus horror de tanti propositi immanitate eum invaserat; & de suorum fide non satis fidebat. Sumptis secum quae poterat, fugâ sibi consuluit; & totam causam suis reliquit. Monachis igitur S. Etheldredae meritis liberatis à crudeli Tyranno, magno exultant tripudio, Dominum & almam ejus Virginem laudibus attollunt. Dei igitur judicio & Ric. c. 16. S. Etheldredae perterritus praefatus Episcopus reddit Monachis bona sua, non tamen plenè omnia; quae & Cartâ suâ confirmavit.

Quinto autem Praesulatûs sui anno, qui est quartus regni Regis Stephani, & Ric. c. 21. etiam multò antea, ubique locorum in Angliâ & Normanniâ fuerunt rapinae & homicidia; jamque coeperant mala fieri in terrâ latronibus grassantibus; Baronibus Domino suo Regi fidem violantibus & sibi rebellare parantibus, & rebus undique dissidentibus. Non enim fidem invenit in terrâ; ut compleretur, quod per quendam Sapientem longè praedictum fuerat de illo: Nocebit possidenti & impiis impietas. Pius quippe ac mansuetus cùm esset Rex, dives, corpore validus, & tunc temporis fortissimus virorum super omnes Orientales probatur extitisse. Sed jam ad contextum Historiae revertamur. Primum igitur hujus mali exordium coepit in Angliâ Baldewynus de Ryverys, & Episcopus Nigellus, malignorum instinctu, Monachis obnixè dissuadentibus, contra Regem munitionem in Ely ex lapide & caemento statuerat firmissimum; quod virtute S. Etheldredae crebrò dissolvebatur. Unde ad aquam prope machinas construxit munitionem de lignis factam, aggere cinxit, & Alherede nihilominus reparatum custodiae mancipavit. Cognoscentes hoc potentes quidam patriae habito sermone cum Episcopo pactum stabiliunt per suum auxilium locum contra Regem firmissimè tenere. Quo audito Rex exercitum misit ad impugnandam Insulam. Sed frustratis ensibus diu laboraverunt. Quibus Rex descendens in auxilium, Alrehede. Cod. Cot. uterque. Alherede applicuit, illic congregatis navibus, & innexis desuper Cratibus. Ric. crateribus vadum equitibus transmeabilem fecit. Et mox ut intelligunt adesse Regem, abjectis armis milleni & milleni hostium territi ante faciem ejus fugientes, absconderunt se per paludem in faeno & speluncis; cùm pauci illorum si restitissent, Regem cum suis facilè prosternerent. Episcopus verò nocte ante discesserat cum tribus tantùm sociis; & ad Anno 1140. ineunte. Dominam Imperatricem, quae tunc Gloucestriae morabatur, iter arripuit; sicque illaesus evasit. Monachi autem hoc timentes vehementer plangebant. [Page 621] Intendunt esse causam immensi discriminis & dampni continui Ecclesiae; tamen illi pro certo Episcopum multipliciter exorantes prostrati supplicabant; quatinus pro Dei timore & Sanctarum Virginum reverentiâ & gradûs sui honore à temerariâ praesumptione ac iniquorum consilio desistens, debitum Regi obsequium impenderet. Sed ad hoc penitus non adquievit. Propterea Rex jussit omnia, quae illius erant, seisiri in manu suâ. Tunc Monachi excusantes se apud eum, & minimè conscios esse consilii vel commissi Episcopi, & ne offensum vindicet in eis victum subtrahendo vel dampnum loco inferendo, miserabiliter efflagitant. Ille benignus & pius ut erat pectore, non solùm innoxios donavit; verùm etiam Cartâ suâ omnia illorum in pace constituit at (que) dimisit. Rex autem Stephanus, postquam in Ely advenit; milites Episcopi castellum de Alherede relinquere coegit, suis custodiendum tradidit; & res totius Episcopatûs tam exteriùs quàm interiùs in manu suâ accepit. Episcopum verò bonis omnibus destitutum dejecit, dejectum exuit. Idcirco Episcopus Gloucestriae, ubi secesserat, cùm necessaria, prout consueverat, minimè haberet; fui, qui ad ipsum confugerant, egestate laborabant: Ipse enim solatium non admittebat in exilii discrimine; & oratio fiebat à Monachis filiis suis sine intermissione ad Deum pro eo. Et consilio tandem inito nuncios misit Romae, summo Pontifici gravamina suae Ecclesiae designare & exspoliationem sui ostendere: Alexandrum videlicet Monachum Ecclesiae nostrae & postea Priorem, virum bene religiosum, doctum & eloquentem Latinâ, Gallicanâ & linguâ Anglicâ; & caeteros, qui secum aderant viri scientiâ & dignitate praeclari. Et negotium strenuissimè agentes, acceperunt ab excellentiâ Romanae dignitatis ad Archiepiscopum & Episcopos Angliae, & ad Rothomagensem Archiepiscopum literas de restituendo Nigello Episcopo in sedem suam.

Nec diu post haec duo effluxerant anni; & ecce cùm dicerent; Pax & securitas; incautos iterum oppressit repentina calamitas. Dirigitur enim in Ely à Rege Stephano cum militari manu in armis strenuus Comes Gaufridus de Mannawillâ, associante ei Comite Gileberto; ut homines Episcopi, qui tunc latenter affugerent, inde abigeret, aut gladiis truncaret. Qui festinus adveniens, hostilem turbam fugavit; milites verò teneri jussit; & equis impositos pedes eorum sub equis ligatos spectante populo usque in Ely perduxit; ac sibi occurrentes Monachos cum crucibus & sanctuariis, ut saltem vel sic furorem Tyranni lenirent, vix serò in gratiam suscipere dignabatur. Crimen verò super eos objecit frendens, & comminans ipsorum interitum & loci sancti desolationem; vulnusque jam proximè illatum crudeli indignatione renovavit: succidens eis penitus victum & possessiones eorum. Super hoc quippe Regem Stephanum compulsi adierunt; quos devotè suscipiens, non Ric. c. 23. solùm benigno consolabatur alloquio, sed hoc mandatum Comiti pro eis direxit; & sua omnia in integrum restituit.

Reversus itaque Episcopus valdè à cunctis optatus ad sedem suam tandem in Ely per diversos labores & inediae mac [...]rationem, necdum binis in exilii discrimine annis completis; & honestissimè tam Monachorum concentu quam plebium occursu debitâ cum devotione suscipitur: totumque Episcopatum cum munitione de Atheldre [...]e. Ric. Alrehede. Cod. Cot. uterq [...]. Alherede, fultus auxiliis Dominae Imperatricis, à Gaufrido de Mannavilla & Gileberto Comite, qui Insulam ex parte Regis invaserant, obtinuit; & ibat quotidiè proficiens in necessitatibus loci, officio ministerii sui diligenter intentus, Monachos & familiares jam ut dilectos filios & assuetè consultos habuit & in cunctis agendis ascivit; gratum eis & benevolum se intentiùs exhibuit; errata corrigere, bona addere proposuit; quod proculdubio fecisset, si perversitas suorum id fieri non metuisset, videlicet Gocelini de Ely, Radulphi Dapiferi, Alexandri pincernae; quorum instinctu bona interiùs diripere & possessiones Ecclesiae coactus est exponere. Interim crescentia undequaque in regno mala decidium minitabant▪ regni negotia penitus [Page 622] nutare videbantur. Fortes in suis confisi munitionibus, invadunt res Ecclesiarum, & vastant; ac postpositis nemoribus infra moenia venabantur. Numisma quoque & aes & commercii formam quisque apud se transmutavit, minuit & adulteravit in suis finibus, & quam voluit impressit imaginem; prout dragmam de Ely, quod integrum servabatur ex argento electo ac pondere publico per Episcopum extitisse memoratur.

His ita gestis, sedit Rex Stephanus in sede regni; & siluit terra in conspectu ejus. Et veniens Londoniam, quae caput est Angliae, occurrerunt ei pacifici suscipientes illum magno cum honore. Ibi consilio adunato Cleri & populi, Episcoporum atque Abbatum, Monachorum & Clericorum, plebisque infinitae multitudinis, praesidente Romanae Sedis Legato fratre Domini Regis Henrico Wynton. Episcopo, & Theodbaldo quem nuper Archiepiscopum Cant. fecerat; de statu regni cum illis tractavit; & ut in hostes pacis & patriae sententiam ecclesiasticae severitatis promulgarent indixit. Cùm invicem causae ab alterutro agerentur; Presbyter quidam Vitalis nomine conquestus est coram omnibus; quòd Dominus Elyensis Episcopus eum non judiciali ordine de suâ Ecclesiâ expulerit. Huic per omnia ille Legatus savebat, & fuffragari voluit. Cujus etiam machinationem quidam magnae autoritatis & prudentiae viri adversùs Dominum Nigellum Episcopum parati insurrexerunt: illum ante Domini Papae praesentiam appellaverunt, sinistra ei objicientes plurima, maximè quòd seditiones in ipso concitaverat regno, & bona Ecclesiae suae in milites dissipaverat; aliaque ei convicia blasphemantes improperabant. Episcopus verò Elyensis pro tam imminenti sibi negotio auxilium Dominae Imperatricis & suorum colloquium requirendum putavit. Qui dum pergeret, homines Regis undique pervagantes loca obtinuerunt; semper in Episcopum Nigellum universi penè si quid malè & perversè inferre potuissent, parati. Quem apud Warrham fortuitu obviam habentes, invadunt, absque miseratione bonis suis dispoliant; equos & indumenta, insuper Capellam optimam, quam Episcopus secum de Ecclesiâ tulerat, incontaminatis manibus rapiunt. Similiter Albam optimè paratam pallio pulcherrimo superaurato, quam S. Ethelwoldus dedit Ecclesiae, & duas Albas in paraturis pallii, & duas stolas cum favonibus, quarum unam decentissimam dedit Alsinus Abbas; & duas tunicas & duas dalmaticas & duas cappas Alsini Abbatis; & infulam viridem, quam dedit Aelfwara Domina, bene aurata cum listâ operata: & turribulum operculo ex argento superauratum cum cathenis argenteis, quod dedit Alsinus Abbas; & duas ampullas argenteas, calicem de argento bene auratum, textum de auro cum Reliquiis; privigilium unum, pro quo Ecclesia postea expendit quinquaginta duas marcas; unam pallam altaris. Et sublatis omnibus, in suum redierunt praesidium. Sed tamen Episcopus, qui quaerebatur, Deo suffragante illaesus evasit; & pro voto impetrans quae à Dominâ Imperatrice poposcerat, in Ely properanter advenit, iter ad Romam in proximo suscepturus: licèt interea insidias per circuitum & depraedationes ab hostibus gravissimè toleraret.

Quamobrem cùm nulla copia rerum suarum ad exequendum tanti itine [...]is laborem sufficeret; collectos in unum, quos sibi admodum familiares putaverat, secretiùs convenit, Gocelinum videlicet cognomento de Elye, Willelmum de Laventonâ, Hubertum Clericum, Willelmum cognomine Monachum, Henricum Peregrinum, Ranulphum Holof. Cod. Cot. uterque. Hoslof, Alexandrum Dapiferum; quibus usus est in omnibus Achitofel in dampnis Ecclesiae; quatinus super infortunii hujus discrimine quid utilius intelligerent, palàm insinuent. At illi ut de thesauro Ecclesiae acciperet, incunctanter ammonere satagunt. Sed ne tumultus aut seditio fieret in populo & inter Monachos; villam de Haddestock, quam diu calumniati fuerant, eis reddidit, & Cartâ suâ confirmabat & perpetuò consignabat. Cúmque id Monachis exorando suggereret; tandem cum [Page 623] lacrimis & gemitu non sponte sed coacti sic oblatum suscipiunt: ut redditâ illis possessione & jugiter concessâ, infra tres menses reditûs sui in integrum reformaret quicquid extulerit; quae hîc assignanda non praeterimus. Calicem videlicet aureum de quinque marcis auri, de feretro S. Etheldredae ccxxxvi. marcas argenti, & duos margines de ii. marcis argenti; & duas bacinas argenti de sex marcis, duo candelabra de sedecim marcis. Dehinc paratis sumptibus affluenter Romam petiturus, per multam asperitatem laboris iter invadit; Anno 1144. ubi ante conspectum Domini Pontificis Lucii non solùm adversùs se inimicorum querelas justâ ratione fefellit; verùm de objectis sibi criminibus se excusavit. Et judicio omnium à perversorum inquietudine, fultus & adjutus multipliciter auxiliis Archiepiscopi Theobaldi, absolvi meruit.

Sed dum Episcopus moras diu faceret; quotidie injuriis angustiabatur domus ejus & pressuris. Insuper homines Regis erga locum fratrum Ely insidias unanimiter paraverunt. Adversùm quos cùm custodes Insulae non sufficerent rebellare; Gaufridum Comitem tunc adversarium incendiis patriam & seditionibus perturbantem suscipiunt. Cui etiam Castrum de Ely atque Alrehede ob firmamentum tuitionis submiserunt. Hic totus in rabiem invectus, Rameseiam nobile Monasterium invadens, fugatâ Monachorum catervâ custodiam posuit; similiter apud Benwick in ipso transitu aquarum. Inde recessum habuit per Ely quietè. Fordham quoque contra hostes sibi cum validâ manu firmare usurpavit. Propterea Rex Stephanus irâ graviter accensus, omnia haec reputavit ab Episcopo Nigello machinari; & jussit evestigiò possessiones Ecclesiae à suis undequaque distrahi in vindictam odiorum ejus. Succisâ igitur Monachis rerum facultate suarum, nimis aegrè compelluntur in Ecclesiâ, maximè ciborum inediâ. Unde non habentes stipendia victuum, gementes & anxii, reliquias thesaurorum, quae parvo in loco residuae erant, viz. de octo feretris argentum quod inveniunt & aurum sumpserunt; quae deinceps minimè sunt reformata. Oppresserat enim fames omnem regionem; & aegra seges victum omnem negaverat; per viginti milliaria seu triginta non bos non aratrum est inventus, qui particulam terrae excoleret; vix parvissimus tunc modius emi poterat ducentis denariis. Tantaque hominum clades de inopiâ panis sequuta est; ut per vicos & plateas centeni & milleni ad instar uteris inflati exanimes jacerent: feris & volatilibus cadavera inhumata relinquebantur. Nam multo retro tempore talis tribulatio non fuit in cunctis terrarum regnis. Potentes per circuitum latè vastando, milites ex rapinâ conducunt; villas Dehinc omnia usque ad Nigelli chartam in codice nostro desiderata, ex alio codice Collegii Corporis Christi Cantab. restituenda curavi; & frequentia codicis Cantabrigiensis sphaimata ex Codice Cottoniano emendavi. comburùnt; captivos de longè ducentes miserabiliter tractabant: pios alligabant in compedibus, & nobiles in manicis ferreis. Furit itaque rabies vesana. Invicta laetatur malitia: non sexui, non parcunt aetati. Mille mortis species inferunt, ut ab afflictis pecunias excutiant: fit clamor dirus plangentium; inhorruit luctus ubique moerentium; & constat fuisse completum, quod nunciatur in Apocalypsi Joannis: Apoc. ix. 6. quaerent homines mori & fugiet mors ab eis. In his tamen dolorum eventibus inter scandalorum discrimina securè navigavit, & gloriosissimè Dei Ecclesia floruit.

Haec omnia Episcopo quamvis Romae longius commoranti satis innotuerunt; & gratia Domini Papae sublimiter donatus, his munimentis tandem roboratus contra deprimentum ingenia, ad domum gaudens rediit, id est apud Ely; ubi tremens residebat, nec inde transire audebat nisi militum septus & satellitum multitudine. Nam ipso antea foris tardante, Comes supradictus Gaufridus interim ab exercitu Regis interiit; sicque Dei judicio patriae vastatore sublato virtus bellatorum, qui secum manum ad perniciem miserorum firmaverunt, plurimum labefactata est; cognoscentes Dominum Christum fideli suo Regi de hostibus dare triumphum, & adversantes ei potenter elidere, ad hoc expavit cor inimicorum illius; & facti sunt amici, qui pridem eum impugnabant, fidem & obsequia spondentes per omnia. Inde etiam Episcopus [Page 624] maximè territus, Regem timuit Stephanum tunc nimis offensum, ideo quòd seditiosos patriae adversùs illum instigaret, susciperet, in cunctis opitularetur, foedus cum eo saepiùs inchoatum minimè servâsset, & obsidem quem pro tuendâ pace dedit callidè subtraxerit. Praeceperat quippe Rex suis tunc bona Episcopi undique diripere; quod ipsi non segniter implere parabant. Saeviunt, quaeque consumunt & sibi vendicant. Episcopus velut alto vulnere saucius, tanti discriminis se reum esse ingemuit; Dei miserecordiam & Beatae Etheldredae suffragium flebilibus vocibus implorabat assiduis; ut quae suis in omni tribulatione non desinit misericorditer subvenire, aliquando propter amorem Domini sui Jesu Christi nunc dignetur ei adesse in praesentis tribulationis articulo. Et quidem sensit celeri effectu sibi esse collatum, quod devoto affectu exorabat; per sanctae Virginis meritum. Nam cùm diu nemo de illo ad Regem audebat ferre sermonem; casu advenerat ad Episcopum facundissimus Clericus quidam; praeclarus genere, à Rege honoratus & valde amatus, nomine Ricardus de Ponte Card [...]. Hic negotium pro Episcopo suscepit, ad Regem detulit, delatum ad exitum perduxit; ut securè & sine dubio in praesentiâ Regis veniret; obtinuit, & quamcunque posset cum illo pacem vel conditionem stabiliret: & factum est. Cúmque die statuto adductus fuisset à propinquis & nobilibus Regni ante Regem in Gepeswych. Cod. Cot. 1. Jepisvych villâ Regiâ; vix tandem supplicatione multorum concordiam vel gratiam ab eo impetrare Valuit. Cod. Cotton. potuit. Sic tamen ut sub obtentu pecuniae, ter-centarum viz. marcarum argenti, insuper filium suum obsidem daret iterum, quem adolescentem in Monasterio nutriebat; pro quo, & per quem magnis & multis laedebatur Ecclesia incommodis.

Conventione igitur fide & sacramento firmatâ, recessit Episcopus à Rege, pacis & concordiae munimentum accipiens. Rex itaque spem sibi promissam accelerat; & Episcopo ad persolvendum nulla rerum suarum copia suffecerat. Argumenta componit ingenii, aestimans circumloquendo Monachos minùs peccati se scire obnoxium, si quod residuum erat de Ecclesiâ surriperet. Et ascitis primoribus domûs suae, per quos in multis & magnis abuti cognoscebatur, Gocelino viz. cognomento de Ely, Willelmo de Laventunâ, Alexandro Dapisero, & aliis, quorum nomina in praesenti capitulo tanguntur, his monet blandâ circumventione Monachos adire, animos eorum temptare, prece aut promisso quolibet modo ad consensum emollire; ut saltem de ornamentis Ecclesiae ducentas marcas argenti tantùm liceret assumere: quod illi audientes, nimiùm moesti effecti, quoniam intendunt domum Dei omni decore interiùs expoliandam, ei unanimiter contradicunt. Ille autem urgente necessitate perpetim rogando insistit, spondens, promittens jurejurando infra annum se cuncta pro certo restauraturum in melius: insuper villam de Hadestoke cum appendiciis suis eorum usibus perpetuò concessurum miserabiliter efflagitando asseruit; & fidejussores id sacramento affirmaturos produxit: sicque jugiter perseverat in prece, donec quod rogaverat assecutus est in munere. Coepit itaque de feretro Sanctae Etheldredae lxxiv. marcas argenti, & de fronte xxv. marcas: nam alteram partem Feretri, h. e. in dexterâ, antea ceperat: & de tabulâ ante Altare lxiv. marcas argenti, & ii. marcas auri, & iii. uncias & dimidiam, de duabus Imaginibus versùs altare B. Mariae & S. Johannis lvii. marcas argenti; & ii. marcas auri & dimidiam. Coepit in candelabris xviii. marcas, Turrem. Cod. Cot. 2. crucem magnam argenti, quam ferre solebamus diebus festis xvii. marcas, & ii. uncias auri, iii. cruces cepit xxv. marcas & ii. Cod. Cotton. vi. marcas auri & unciam & dimidiam, & calicem iii. marcarum argenti. Haec omnia benè operata fuerunt; & haec cepit Episcopus Nigellus de Ecclesiâ sub his fidejussoribus; ut si quando sinistrâ fortunâ aliquâ ipse impeditus fuerit in tantum ut ipse thesaurum reparare non queat, ipsi de suo proprio redderent pro eo, & damnùm Ecclesiae restaurarent; & in conspectu fratrum [Page 625] unanimiter consistentium hoc servandum in manu Tomberti Prioris affidaverunt & juraverunt, Willelmus viz. Archidiaconus de lx. marcis, Gocelinus de Ely xl. marc. Ernulphus medicus de x. marc. Petrus Clericus de x. marc. Alexander Clericus de xx. marc. Gilbertus Capellanus de x. marc. Albertus Anglicus de x. marc. Henricus Peregrinus de xv. marc. Hubertus Clericus de v. marc. Willelmus de Schelforde de xx. marc. Summa cc. marc. habetur, quam supradicti viri, sicut praediximus, se reddituros pollicitari sunt, licèt Episcopus nunquam aliquid inde reddidisset. Episcopus etiam manu suâ illud se servaturum super altare majus affidavit; & chartâ suâ Manerium de Hadstoke ad operationes Ecclesiae in usibus Monachorum perpetuo confirmavit.

Sed nec adhuc recordatus est beneficiorum aut dilectionis, quae patri compatientes in suis necessitatibus impenderunt: immò ad disperdendum res Ecclesiae manus ejus est iterum extensa. Consilio igitur praedictorum fide jussorum omnes Ecclesiae usus in jus suum convertit; quam sacris vasis penitus exinanitam non jam divini cultûs sed suorum collateralium optabat esse Habitaculur Cod. Cotton. habitationem. Saevus semper Monachis & infestus; ut non discerneretur hominibus magis quàm Deo bellum intulisse. Tulit igitur reliquias ornamentorum templi Domini, quondam coronati nunc verò languentis & ad terram miserè prostrati; & posuit in vadimonium Episcopo Lincolniensi; Casulam viz. beatae memoriae Edgari Regis, & cinctorium imprimis & albam cum amictu Turstani Monachi ejusdem Ecclesiae Praepositi, & stolam illius, quae prorsus in unâ vice amitteretur, nisi Monachi celeriùs de xxxix. marcis argenti, ut rogaverat, ei succurrerent; quas vix cùm adquisissent; subtrahentes sibi de victu & vestitu, per manum Prioris qui tunc erat dederunt. Sed suscipiens, in suos expendidit usus; atque alterâ vice die peremptorio statuto Monachis, ut ea tunc acquietarent vel deinceps carerent; & dedit Ecclesia lxvii. marcas argenti per manum Willelmi Sacristae. Iterum pro vadimoniis, quae exposuit ante Episcopo Londoniensi, Nicolao similiter Clerico magnum calicem & crucem argenteam, unde tunc reliquiae inclusae furatae sunt, redemit nunc Ecclesia lvii. marcis & vi. solidis & octo denariis. Item pro parvo textu aureo & pro ansá argenteâ dedit v. marcas cuidam de Thetford; & praeterea uno anno abstulit de Sacristariâ xxiv. marcas & vi. solidos. Antea verò praedictam crucem & textum similiter pro nummis transposuerat Judaeis apud Cantebrigge, quae gloriosus Rex saepe dictus Edgarus ob signum libertatis suae ac munificentiae ibi donavit: & ne tanto muniminis titulo frustrarentur, Monachi dederunt cc. marcas per manum Willelmi Prioris. Insuper oblationes, & redditus, & totum quod venerat ad altare Sanctae Etheldredae per tres annos, in aucupibus & venatoribus suis expendidit. Quod enim in terris & vicis & reditibus & possessionibus egerit, clamor vulgi diffamat, & ipsa nimietas insolentiae procul ostendit.

Talium nempe auctores extiterunt & rei praefati Clerici, Gocelinus viz. summus in consilio, versutus ingenio, primus in dolo, nulli secundus in flagitio. Hic Herveum Episcopum in suis initiis callidè circumveniens, pro voto sibi allexit. Etiam dominum suum, qui eum nutriverat, Thurstanum ipsius Ecclesiae Praepositum & Monachum apud Regem Henricum accusatum de ministerio Eliminavit▪ Cod. Cotton. eliminatum voluit; in quo sic fraudulenter subire non timuit. Cúmque meritò rependere loco deberet omne bonum quod habuit; è contrario malum pro bono ille reddit; & calicem ex auro Wlwyni Monachi quatuor marcarum & dimidiae perdere fecit. Insuper collegam sibi adjunxit in astutiâ consimilem Osebertum▪ Cod. Cot. Esebertum cognomento de Wachesham; qui tanquam unus Dioclesianus & alter Maximinianus, ambo Dei & Sanctae Etheldredae extiterunt inimici, non cessabant bona ejus surripere, minuere, alienare, & plagâ inestimabilis damni infligere curabant: quod in multis crudeliter impleverunt. Et quidem Gocelinus ductor belli, postquam noctu virginis [Page 626] Etheldredae tumulum ausu temeratio irrumpere praesumpserat, sicut legitur, quòd omnis violenta praedatio efficitur cum tumultu, & ipse totus furiâ invectus audacter invasit, priùs manum apposuit; aurum, argentum, lapides pretiosos, ornatum omnem in securi & asciâ evellendo projicit; destinatos in scelere arguendo obsecrat sine morâ domini Episcopi jussa implere; nesciens miser, quòd repentè divinitus in ultionem sacrae Virginis Etheldredae gravissimas foret poenas luiturus. Nam dolore nimio pedum improviso occupatus, quem Medici podagra Graecè nuncupant, gressu omni destituitur; talique infortunio longè decoctus, correctionem de coelo impatienter ferens, noluit adhuc intelligere ut bene ageret, nec de pravae consuetudinis errore reversus est, quo tempus sacerdotii sui vivendo luxuriosè consumpserat, & Substantiam. Cod. Cotton. salariam praepositurae suae in superbiâ & abusione totam dissipaverat; verùm in paupertate & aerumnâ vitam finivit; & non tantùm ille, sed quotquot fuerunt conscii de suâ temeritate, minimè sunt compuncti; quia nunc periit memoria eorum cum sonitu: quod debitis locis plenè describam.

Alius verò de consilio malignantium, Willelmus supra memoratus de Shelford, comes in universis paratus ad scelus, cum ligonibus, cum malleis, cum fabrorum instrumentis temerè processit; super feretrum secundus ipse manum injecit, aes inde tulit; sed factum doluit mox amarissimè. Cùm enim esset dives valdè, & nullius egerit; casu in tantam devenit inopiam, ut nec etiam vitae necessaria haberet. Consumptisque omnibus quae illius erant, quid ageret, quò se verteret, ignoravit. Tandem multum diu postulans, vix à fratribus in Ely meruit ad Monachatum suscipi; ubi in luctu, in lacrymis, in vigiliis, in orationibus persistens, reatum ingemuit, reliquum vitae spacium verè poenitendo explevit.

Deinde Prior Thombertus & Secretarius Radulphus consentientes consilio nequam, qui murum se ponere deberent pro domo Israel, favore & humanâ decepti gratiâ, Episcopo in desideriis animae suae paruerunt; cùm Deo esset magis obediendum quàm hominibus; & qui hominibus placent Psal. liii. 5. confusi sunt, quoniam Deus sprevit eos; sicut mirabilis patefecit eventus: subitò justi judicis Dei vindictam scilicet & reatûs supplicium senserunt; & vexati sunt attribulatione malorum & dolore infirmati, nec fuit qui adjuvaret. Ex his superior paraly si morbo incurabili percussus, omni penè membrorum motu ac linguae privatur officio. Alter vulnere correptus lethali, prae nimiâ doloris angustiâ facies illius tumescere coepit, quae totam maxillam verterat in saniem, & molestiae gravitas in vulnus dissipaverat. Sicque continuè in suppliciis gementes utrumque inutilem reddit languor; quibus cùm nulla medicorum experientia proficeret; longè exitialiter cruciati, dolendo exitu vitam terminaverunt, Deo vindice & sanctâ Etheldredâ: ideo quòd posuerunt adversus eam mala pro bonis, & odium pro dilectione; cùm eos enutrivit & exaltavit, ipsi autem contemnentes spreverunt eam.

In posterum verò Radulphus Halof. Cod. Cot. Elof, qui hanc domum privavit optimâ pallâ xl. precii librarum, praesertim in possessionibus multis & bonis loci disperdendis atque surripiendis suasit atque semper fautor existebat, nunc quidem judicio Dei morbo preventus est subito sub mammâ illius vesicâ quam Phisici. Cod. Cotton. medici carbunculum vccant; unde secatus curari non potuit. Inde Richardus de Sancto Paulo offendiculum doloris incurrit. Tam mirabiliter languit, quòd à cognatis omnino & notis spernebatur. Willelmus verò Archidiaconus in ipsà Ecclesiâ S. Etheldredae, cùm quodam diecontra Episcopum Dominum suum placitaret, repentè coram omnibus simul surdus factus est & elinguis. Quid multa? à Monachis in Infirmariam deportatur; per septimanam multiplici aegritudine dispendio fatigatus, sine motu corporis nono die expiravit.

In tempore praedicti Episcopi multa Miracula contigerunt per merita Sanctae Etheldredae. Item in tempore suo quidam per fraudem sibi usurpavit villam [Page 627] de Stewcheword. In hoc quippe tempore Rex piissimus Anglorum Stephanus, cum prope xix. annos regnum, sed laboriosissimè & cum multâ difficultate, tenuisset, morbo dysentyriaco aegrotavit, quo & mortuus ést [...] cui successit in regnum Henricus cognatus ejus, quem post se haeredem elegerat, natus Dominae Matildis, quondam Imperatricis, veteris Henrici Regis hliae, à Gaufrido Venerabili. Codex Cotton. Niveralle patre Andegavensi Comite genitus qui susceptus in Regem & à Theobaldo Archiepiscopo Cantiae consecratus, leges iniquas prohibuit, pacem diu ablatam reformavit, transgressoribus poenam indicit, Castella adulterina diruit, seditiosos de regno expulit; nullus adversus eum praevaluit, sola tantùm pars inimica Wallensium non molliebatur. Collegit autem aes multum nimis & aurum & argentum in expensis militum, ad Tholosam civitatem Aquitaniae impugnandam; suae ditioni eam tunc addere cupiebat. Cernens verò Episcopus Nigellus Dominum Regem in tanto negotio pecuniis egere, condictum accepit ab eo, atque ministerium inter Curiales; videlicet Thesaurariam emit quadrigentis libris filio suo Ricardo. Cod. Cotton. rectiùs. Francisco nomine, apud Monasterium in Ely educato, magnae calliditaris & prudentiae juveni, à quo & per quem Domus illa non parvis laedebatur adversis. Cúmque non haberet unde redderet; vestes & vasa ac quaeque concupis [...]ibilia de domo sanctae Etheldredae surrepsit, dicens sibi semper sufficere quae illi [...] erant: insuper pallam eximiae paraturae auri & gemmarum; quam Emma Regina in velamentum sepulchri sacrae Virginis obtulerat, accepit, atque Monachis invitis Episcopo Lincolniae pro nummis exposuit; quam similiter alterâ vice, ut scriptum est suprà, cum aliis bonis Ecclesiae transposuit; sed Monachi ex su▪ is inopiis, ne tantus ornatus fraudaretur à loco, redemerunt. Contigit namque tunc Episcopum Lincolniensem pro causis suae Ecclesiae Romam ire, Praesulatum agente Domino Papâ Eugenio; cui ob gratiam illius captandam offerre voluit eandem pallam. Sed ut vidit Dominus Papa Apostolicus, & ipsam diligentiùs intuens clarâ luce, precium tanti vestimenti admiratus, intellexit de aliqua famosâ & antiquâ fuisse Ecclesiâ. Inquisivit, unde tale ornamentum veniret; & cùm deprehendisset de Ely fuisse; sub interminatione Apostolicâ jussit illuc remotâ omni occasione suum reportare ornamentum. Expletis igitur negotiis, ex quibus compulsus est Episcopus Romanos adisse apices, Angliam rediit, secum reserens eam quam detulerat pallam; aurum cupiens de eâ emollire. Invenit autem aurifices & aurifrisorias, qui votum suum de opere explerent; & illi manus apponunt, forcipes applicant, preciosam aurifrisam scindere parant; sed ut lapis aut aes contra acurissima ferramenta dirigunt. Temptant iterum atque iterum; sed inanis fit conatus ipsorum. Scimus enim & confidimus ex voluntate sanctae Virginis fieri debuisse. Nam Monachi illic velum matris suae cum gemitu lamentabantur fuisse abstractum; & dato precio, quod injustè amiserunt, denuo receperunt, gratias agentes illi pro cunctis beneficiis ejus.

Postea memoratus Episcopus fuit suspensus à Papâ Hadriano pro bonis Ecclesiae suae dispersis; & ab eodem Papâ à sententiâ relaxatus, precibus & postulationibus Regis Henrici & Archiepiscoporum & Episcoporum Angliae; tali tamen conditione, ut in praesentiâ Theobaldi Archiepiscopi Cant. jurejurando promitteret, ut bona Ecclesiae suae, pro quibus suspensionis sententiam meruit, restauraret, alienata & distracta ad Ecclesiam renovaret. Unde idem Papa eidem mandavit; quòd si Comes Willelmus Warennae, Comes de Clare, Comes Albemarlae, Gaufredus Martelli, Henricus filius Geroldi, Robertus filius Unfridi, & Johannes de Port, bonorum praefatae Ecclesiae detentores fuerint; ‘eos studeas diligentissimè convenire, ut omnes possessiones Elyensis Ecclesiae, quas per violentiam & contra justitiam, sicut dicitur, detinere praesumunt, in integrum, si ita est, postpositâ omni occasione & excusatione [Page 628] restituant. Quod si facere contempserint; eos ex tunc, omni appellatione cessante, auctoritate nostrâ excommunicationis vinculis astringatis, & ipsos tanquam membra Diaboli ab omnibus parochanis vestris usque ad condignam satisfactionem faciatis evitari.’ Dat. Laterani xvii. Cal. Februarii. Item praedicto Episcopo mandavit Thomas Cant. Archiepiscopus; quòd Sacristariam Elyensem, quàm cuidam Clerico uxorato tradiderat, Monachis restitueret, sub his verbis. ‘Thomas Cant. Archiepiscopus, N. Eliensi Episcopo. Vestrorum Eliensis Ecclesiae Monachorum querimoniam accepimus, quòd vos Sacristariam ejusdem Ecclesiae, quam, sicut asserunt, in exordio vestrae promotionis eis concessistis pro suâ voluntatis arbitrio disponendam, quasi in vestrum dominium revocâstis, subtractâ Monachis omni de eâ disponendi potestate, eamque cuidam Clerico uxorato, praeter aliarum consuetudinem Ecclesiarum, tradidistis. Quod quoniam juri, ut dictum est, & consuetudini planè videtur contrarium; fraternitati vestrae praesenti scripto mandamus, ut hoc debitâ celeritate corrigatis, Monachisque quod suorum est liberè satagatis restituere. Praeterea ea, quae de thesauro Ecclesiae pro necessitate vestrâ subtraxistis sive pro pecuniâ mutuandâ sive aliâ de causà, monendo consulimus, ut quantociùs studeatis revocare, & juxta promissionis vestrae promissum congregare non differatis. Minùs enim decens est & honesta hujusmodi actio adversùm vos, & pro vestris viribus sopienda. Suffecerit nobis ad praesens vos diligenter commonere; veruntamen si clamor iteratus ad nos redierit, Monachis in justitiâ suâ non poterimus deesse. Idem Archiepiscopus eidem aliud mandatum direxit sub his verbis, Thomas Archiepiscopus N. Eliensi Episcopo. Ad quaestionem vestrorum Eliensis Monachorum vos non semel commonuisse de satisfaciendo recolimus; & quoniam commonitioni nostrae eis pulsantibus nondum paruistis; vocamus vos in praesentiam nostram tertiâ die post Ad vincula S. Petri, eisdem Monachis omni frustratoriâ dilatione remotâ respondere paratum tam de Sacristariâ quàm de distractione thesauri: ut saltem praecipienti pareatis, qui noluistis obedire commonenti. Neque dissimulare possumus aut debemus, quin nostrum exequamur officium; neque personae alicujus acceptionem in judicio aut volumus aut habere debemus.’

His verò diebus vir nobilis quidam, Robertus Camerarius Comitis Britanniae, usque ad mortem infirmatus est. Qui dum mortem sibi imminere praesensit, Monachatum petiit, atque habitum sanctae religionis, ut rogaverat, à Monachis Elyensibus suscepit. Insuper cellam apud Deneyam, quam ipsi Monachi sub eo fundaverunt, secum jure perpetuo illis tradidit possidendam atque concessit; & coram plebe & totâ illius cognatione Cartâ suâ confirmavit. Item tunc temporis Monachi Elyenses emerunt ab Albrico Pycot partem suam de Deneiâ. Cod. Cot. 1. Deneys, remanente tamen ad usus illorum Elmeneyâ cum terrâ quam pater dicti Albrici dedit illis in Villâ de Beche, i.e. sex acras terrae cum uno cartilagio. Praedictas collationes confirmavit Episcopus Nigellus sub his verbis. ‘Nigellus Dei gratiâ Episcopus Elyensis universae Ecclesiae Catholicae filiis praesentibus & futuris perpetuam salutem. Ad nostrum proculdubio spectat officium bonorum hominum pia studia provehere; & quae ab eisdem ad Dei honorem & ob animarum medelam salubriter disponuntur, Episcopali auctoritate sancire. Ea propter dilectorum filiorum nostrorum Roberti Camerarii Comitis Rychemundiae & Alberici Pycot piae devotioni aggratulantes, donationem quam ipsi Deo & B. Jacobo & B. Leonardo & Reg. Monacho nostro & fratribus nostris Monachis Elyensibus Deo servientibus in Insulâ quae vocatur Deneya, tam de insulâ ipsâ quàm de insulâ aliâ quae vocatur Elmeneya, & de Ecclesiis de Wilburham. Cod. Cot. 1. Wilbircham & de Wendeyâ, cum decimis omnibus ad eas pertinentibus, de novâ etiam garbâ dominii sui de [Page 629] de Wilburcham & de Wendeyâ & de terris extra praefatas Insulas, & de quibuscunque redditibus & eleemosynis praedicto loco ad frequentandum ibidem divinum officium & ad fratrum ibidem conversantium sustentationem assignatis; juxta quod in Cartis eorundem Domini Roberti & Alberici continetur: ratam habemus, & firmam atque stabilem in perpetuum fore Episcopali auctoritate decernimus. Si etiam isti praedicti vel quilibet alii fideles, divino instinctu admoniti, de bonis sibi à Deo collatis mobilibus praefato loco beneficia de caetero contulerint; nihilominus divino ibidem famulatui & fratrum ejusdem loci tam futurorum quàm praesentium usui praememoratâ officii quo fungimur potestate confirmamus. Et ne quis eos temere inquietare aut perturbare audeat, & possessiones sive libertates loci illius auferre vel diminuere praesumat; sub excommunicationis edicto prohibemus. Veneratores autem & benefactores hujus loci benedictionis Dei & nostrae participes statuimus.’

Istis sic peractis, aegrotavit paterfamilias Nigellus Elyensis Episcopus; & Ric. c. 24. erat languor tam vehemens, ut vix aliquantulum flatûs in eo remaneret. Sed Thomas de mirac. S. Etheldt. cap. 29. mitto tantae pestis infortunium; & quàm triste nobis inde procederit, postea ostendo. Mulier quaedam admodum pauper in Ely degebat, de fratrum alimoniâ sustentata, sub specie religionis vivens, vigiliis & multâ abstinentiâ corpus domabat à desiderio suo. Quadam igitur nocte in sompnis huic visum fuit, quasi in Ecclesiâ ad hostium staret, quod respicit ad altare B Etheldredae, & intraret Domino supplicando ac Sanctis illic quiescentibus. Ibi respexit adstans ex desuper altare foeminam Sanctimonialem procedere & per gradus ad illam usque procedere, caput sursum & oculos erigere, dicentem: Videsne bona mulier, quomodo Haec. Ric. hîc universa perditum vadunt, & non est qui cogitet? Tulerat autem sub pallio suo baculum, quem in altum erigens, coram illâ dixit: In baculo isto extinxi hostes & disperdentes bona loci hujus; & protinus ex Dei jussione illos qui supersunt similiter per illum conteram, in vindictam almae Virginis & Reginae Etheldredae. Ad haec mulier respondit: Domina mea, nomen tuum, & quae es, edicito; ut veraciter sciam de quo talia audierim. Et illa: Ego sum, ait, Withburga, cujus virginitatem dignatus est Dominus, coelestis sponsus, copulare sorori sacratissimae Etheldreda. Quod. Id. & Cod. Cot. 1. Quae verò audisti & vidisti, fiducialiter enarra; atque orandum cùm manè huc adveneris, obviam habebis Monachum Augustinum; illi revelabis archana mea ultima. In his mulier valde territa de sompno erexit; & sicut ei ostensum fuerat, jam dictum Monachum invenit ad suum introitum obviam procedere; cui Visionis ordinem enarravit. Ille ut audivit, vehementer obstupuit, & dixit: Indubitanter his fidem adhibeo; nec miror, si malè nobis contingat; quòd in dispendiis semper Domûs hujus attendimus. Et non multùm postmodum adveniente Paschali festivitate, sedens in Ecclesiâ Episcopus oppressus est infirmitate validâ; vix aliquatenus Medicorum pigmentis relevari potuit. Sicque per tres continuos annos portabatur in sede clientum manibus, corporis medio privatus omnino; in confessione & obsecratione ad Deum jugiter perseverat usque ad ultimum vitae suae tempus. Sed neque sic conversus est, ut benefaceret Jacob & domui Juda. Decessit autem anno Incarnationis Dominicae MCLXIX. Episcopatûs verò sui xxxvi. iii. Calend. Junii, sextâ feriâ, horâ nonâ. Et die Dominicâ post à Willelmo venerabili Monacho, Norwycensi Episcopo, sepultus est, & honorificè collocatus in Ecclesiâ B. Etheldredae juxta altare S. Crucis, anno Henrici Junioris Regis Anglorum xvii. Veruntamen ante obitum suum concessit & Cartis suis confirmavit; ut Monachi de Ely liberè & in pace teneant Ecclesias; & ne aliquis Successorum suorum eos inquietet de tenuris suis.

[Page 630]Mortuo igitur Episcopo, filius suus Ricardus, Elyensis Ecclesiae jugiter Tho. de mirac. c. 30. adversarius, ad Regem ultra mare velociter ascendit; timens sibi malum parari, si quem mitteret Ecclesia, ipsum praecederet. Apud quem in multis Monachos accusans, in tantum exasperatum reddidit, narrans de eis sinistra pluria & inhonesta; quòd Dominus Rex in Angliam mittens jussit Priorem de Ely à suo Monasterio deponi & Monachos bonis omnibus proscribi. Nigellus Episcopus contulit Ecclesiae unam Albam cum paraturâ auro consutam cum mirabilibus bestiis & avibus, cum propriâ amicta & lapidibus circundatam & ad modum collarii optimè ornatam; cum uno lapide albi coloris qui vocatur Sama, & duas casulas, unam nigram auro per girum circumligatam, aliam crocei coloris cum avibus rubeis consutam; & unam capam, quae vocatur Gloria Mundi.

[Page 631]

MONACHI ELIENSIS Continuatio Historiae Eliensis Ab anno MCLXIX. ad annum MCCCLXXXVIII.

GALFRIDUS RIDEL, Episcopus III.

( ^o) PRaedicto Episcopo successit Galfridus Rydel, Archidiaconus Fert unum cantonem in scuto or. Cantuariensis. Hic enim cùm à Monachis Elyensibus fuisset electus, & in communi audientiâ purgâsset innocentiam suam, quòd mortem S. Thomae Archiepiscopi neque verbo neque facto neque scripto scienter procuravit; in die Ascensionis in Ecclesiâ suâ solempniter intronizatus. Consecratus est à Ricardo Cant. Archiepiscopo anno Domini MCLXXIV. pridie Non. Octobris, anno xxi. regni Regis Henrici praedicti. Hic sedit annis xiv. additis septimanis xlv. & diebus iii. xii. Cal. Septembris anno Domini MCLXXXIX. anno primo Regis Ricardi, Wyntoniae obiit intestatus; & ideo bona sua universa confiscata sunt. Pecuniam numeratam habebat repositam tria millia marcarum argenti, ducentis marcis praedicto numero superadditis. Suppellectilis suae numerus tam in auro quàm in argento, tam in equis quàm in vestibus, tam in blado quàm in stauramentis, in immensum excrevit. Ipse dedit nobis tres capas rubeas de Samyth, aurifriso & floribus aureis per girum listatas; quarum unam cum nodo argenteo infixo lapidibus; & unam casulam rubeam de Samyth; & unam Albam, cujus paratura auro constellata est: & infulam, & nobilem pannum altaris, & multa ornamenta per Praedecessorem suum alienata redemit; & duo latera feretri S. Etheldredae, & partem cumuli de argento perpulchrè reparavit. Cathedram magni Altaris & medietatem Chori depixit. Novum opus usque Occidentem cum turre usque ad cumulum ferè perfecit. Hic etiam dedit & Cartâ suâ confirmavit centum solidos de scaccario suo singulis annis à Sacristâ Elyensi percipiendos ad quatuor anni terminos assuetos, ad unum cereum parandum ante majus altare Ecclesiae illius; [Page 632] ita quòd tam diebus quàm noctibus continuè sit accensus. Item xxvi. solidos & viii. denarios de assartis in Somersham & Stokkyng pro bonâ pitanciâ Conventûs & potagio de rys & bonâ servisiâ per ii. dies habendâ.

WILLELMUS DE LONGO-CAMPO, Episcopus IV.

( ^p) Huic successit Willelmus de Longo-campo; qui fuit Arma Willelmi de Longo-campo sunt Palye or, verry argent & asur. Cancellarius Regis Ricardi, ejusque Justiciarius totius Angliae. Ipse à Monachis Eliensibus fuit electus anno Domini MCXC. & pridie Cal. Januarii cum Ricardo London. apud Lambythe est consecratus. Hic in Epiphaniâ Domini, concurrentibus Episcopis multis ad diem festum, Intronizationem suam solempnem fecit cum magno apparatu. Unde quidam Versificator sic ait:

Praevisis aliis, Elyensia festa videre;

Est quasi praevisâ nocte videre diem.

Tunc demum ad notitiam suam pervenit & Episcoporum caeterorum in festo suo apud Ely secum existentium, quòd sepulcrum Galfridi praedecessoris sui fuit [Page 633] violatum; quoniam annulus Pontificalis, quem sepulturae traditus habuit in digito, fuerat latenter subtractus. In pulpitum ascendentes Episcopi violatores tam facientes quàm consentientes sub anathemate concluserunt.

Praefatus igitur Episcopus ad petitionem Regis Ricardi Angliae, officium Legationis in totâ Angliâ, Walliâ, & in partibus Hiberniae à Papâ Clemente suscepit. Ipse anno Domini MCXCI. à facie Johannis Comitis fugiens, apud Dovere in veste muliebri comprehenditur; sed non multùm pòst dimissus, mare transiit, impetrans literas Domini Papae. Dum autem Romam tenderet pro negotiis Regis expediendis; completis à die Consecrationis suae vii. annis, xxx. diebus, obiit apud Pictavium pridie Calend. Februarii, anno Domini MCXCVII. anno Regis Ricardi vii. Sepultus est autem in Abbatiâ quâdam Ordinis Cistersiensis, quae vocatur Abbatia de Pinu. Cor verò ejus jacet reconditum in parvâ tumbâ marmoreâ prope altare B. Martini.

Ipse appropriavit Ecclesiam de Wrattyng de jure patronatûs ad recreationem infirmorum, & decem marcas in Ecclesiâ de Melrede ad sustentandam hospitalitatem. Ipse assignavit in certis Maneriis suis de unaquaque acrâ dominii sui unam garbam bladi bonam unoquoque anno percipiendam, ad inveniendum tres cereos honorabiles & competentes perpetuò & continuè ardentes in Ecclesiâ de Ely; duos videlicet ante corpus B. Etheldredae, & tertium in choro ante altare S. Petri: salvo quarto cereo, quem Galfridus praedecessor suus instituit ante majus altare. Ipse insuper ordinavit; ut in die anniversarii sui dentur pauperibus xiii. eytendeles de frumento, & Conventui ii. marcae in Bluntesham de c. acris, quas dedit Ecclesiae ad faciendum anniversarium suum. Ipse dedit Ecclesiae suae unam Albam de serico, & casulam rubeam cum gemmis preciosis, & iii. tapeta, x. pallas & cortinas, iv. capas, iii. tabulas, & crucem auream cum reliquiis, capsam argenteam cum filatorio aureo. Oleum S. Demetrii, oleum de sepulcro S. Mariae, ii. ampullas, & pixidem cristallinam, ii. capsulas eburneas, capsam cum dente S. Petri. Ipse solvit Henrico Imp. pro Regis Ricardi redemtione de thesauro Ecclesiae suae octies xx. marcas: pro quâ quidem redemptione subscripta deficiunt in Ecclesiâ Elyensi, ix. textus mediocres, & iii. parvi, quinque Cruces argenteae & duae parvae, quae ad processionem ferebantur; unus magnus calix preciosus & bene deauratus; iii. alii calices de plano opere deaurati, quorum unus fuit in Capellâ infirmorum; Item v. calices argentei sine auro, quorum unus fuit in Capellâ de Chetesham, & alius in Capellâ de Dounham, & una patena sine calice, & unus urceus argenteus ad aquam ferendam, & unus urceolus argenteus, & frontalis argenteus, & magnum turribulum argenteum; item unus textus Edgari Regis magni pretii.

EUSTACHIUS, Episcopus V.

( ^q Praedicto Episcopo successit Eustachius; qui fuit Decanus Eustachius Episcopus in scuto de ermines fert un cheveron azur, & tres billets gules. Sarum. Ipse fuit electus ad regimen Ecclesiae Elyensis iv. Id. Augusti anno Domini MCXCVII. anno Regis Ricardi ix. & apud l. Westmonasterium. Monasterium consecratus. Hic sedit annis xvi. mensibus xi. diebus xxi. iii. Non. Februarii obiit anno [Page 634] Domini MCCXV. anno regni Johannis xvi. & sepultus est in Ecclesiâ Elyensi prope altare S. Mariae. Hic dedit Ecclesiae suae vii. cappas, & iii. infulas, ii. albas, xii. pallas, iv. tunicas, pulcrum pallium altaris, calicem aureum, pixidem propter Eukaristiam auream, iv. ampullas argenti, ii. bacinas argenti, turribulum & acerram argenti; ii. filateria pulchre fabrefacta cum lapidibus, sub quibus reliquiae S. Thomae Martyris & aliorum Sanctorum continebantur. Crucem parvam auream continentem Lignum Dominicum, & baculum pastoralem. Ipse construxit novam Galileam à fundamentis versùs occidentem.

Ipse cum Willelmo London, Maugerio Wygorn. Episcopis per praeceptum Papae sententiam generalis interdicti in regno Angliae promulgavit, anno Domini MCCVIII. regni Regis Johannis x. ix. Cal. Aprilis, feriâ ii. post primam Dominicam Passionis Domini. Eustachius Episcopus Elyensis, Willelmus London, Maugerius Wigorn. & Herfordensis Episcopi recesserunt ab Angliâ anno Domini MCCVIII. Et anno sequenti Stephanus Cant. London. & Elyensis Episcopi ex mandato Regis Johannis venerunt in Angliam de pace tractaturi. Sed infecto negotio Gallias redierunt. Duravitque praedictum Interdictum usque ad annum Incarnationis MCCXIV. qui erat annus xvi. regni Regis Johannis.

Ipse dedit quinque marcas ad inveniendum unum cereum coram altari S. Mariae; & duas marcas & dimidiam dedit Monachis ejusdem loci ad anniversarium suum faciendum. Ita quòd eodem die Monachi habeant ad pictanciam una marcam; & xx. solidos eodem die in usus pauperum expediantur de c. solidatis terrae in Berkyngham & ejus partium, quas perquisivit de Hamelino Comite Warennae. Ipse remisit Ecclesiae Elyensi le Rome acre. Ipse appropriavit nobis Ecclesiam de Steucheworthe de jure patronatûs nostri, in recompensationem tallagii consueti per Prioratum. Ipse etiam contulit Ecclesiam de Ympyngton de jure patronatûs Episcopatûs ad augmentationem librorum.

Post obitum dicti Episcopi electus est Galfridus de Burgo Archidiaconus Norwicensis; à cujus electione Monachi resilientes, cùm non esset Electio publicata, elegerunt Robertum Eboracensem, qui sine consecratione, pendente tamen lite, tenuit Episcopatum ferè per quinquennium: & ipse dedit nobis Ecclesiam de Witlysey. In tempore namque quo praefatus Robertus tenuit Episcopatum, vacabant plures Ecclesiae in Episcopatu Elyensi per mortem Stephani de Rydel consanguinei praedicti Galfridi Rydel Episcopi; quas omnes praedictus Robertus tempore suo contulit.

JOHANNES DE FONTIBUS, Episcopus VI.

( ^r) Anno regni Regis Henrici iii. cassatis electis Galfrido Fert Solem, Lunam & 7. stellas or in campo azureo. & Roberto, data est Ecclesia Eliensis à Pandulpho Legato & Stephano Cant. Archiepiscopo auctoritate Apostolicâ [Page 635] Johanni Abbati de Fontibus; qui consecratus est apud London à Stephano Cant. Archiepiscopo vii. Id. Marcii, mediâ Dominicâ Quadragesimae. In die Annuntiationis S. Mariae in sede suâ gloriosè est receptus. Hic sedit annis v. septimanis viii. diebus ii. & obiit pridie Non. Maii apud Dounham anno Domini MCCXXV. & sepultus est in Ecclesiâ Elyensi versùs altare S. Andreae. Ipse dedit cappam preciosam, duas insulas, tunicas quatuor, & Albas quatuor, pallas, & baculum pastoralem, duas bacinas argenti. Ipse insuper dedit decimas de Hadham ad anniversarium suum faciendum. Ipse dedit Ecclesiam de Wycheford de jure Patronatûs nostri Salvâ competenti Vicariâ v. marcarum, addit Registrum Elien., & Ecclesiam de Melrede Hanc ab Eustachio priùs donatam confirmavit. Id. ad hospitalitatem sustinendam ex toto concessit. Nunc verò in pavimento coram magno altari ad pedes Johannis de Crandene requiescit, tectus duobus lapidibus marmoreis.

GALFRIDUS DE BURGO, Episcopus VII.

( ^s) Huic Episcopo successit Galfridus de Burgo, qui fuit Fert 3. flores ermines in campo azureo. Archidiaconus Norwycensis. Ipse post mortem Johannis Episcopi convenientibus Fratribus in Capitulum, Rogerus Prior invocato Spiritu sancto elegit in pastorem & patrem Elyensis Ecclesiae Galfridum Norwycensem Archidiaconum, consentientibus caeteris omnibus atque subscribentibus. Qui consecratus est à Stephano Archiepiscopo Cant. apud London. in die Apostolorum Petri & Pauli anno Domini MCCXXV. Hic sedit annis iii. mensibus vi. diebus ii. & obiit xvi. Calend. Januar. anno Domini MCCXXVIII. & sepultus est in Ecclesiâ Elyensi ex parte Boreali chori. Ipse dedit turribulum argenteum deauratum, & duas bacinas argenti intus deauratas, Albam, & pallas plures. Ipse dedit centum acras terrae in Bluntesham; & ordinavit anniversarium suum celebrandum eo modo, quo celebratur anniversarium Episcopi Willelmi. Ipse dedit ducentas acras de more in marisco de Wysbech ad augmentationem Prioratûs. Ipse etiam fecit magnam partem cumuli de feretro S. Etheldredae deaurari; ad oristam autem faciendam dedit magnum & magni precii discum argenteum. Ipse dedit Sacristae Ecclesiam S. Andreae Cantebrigiae.

HUGO DE NORTHWOLDE, Episcopus VIII.

( ^t Praedicto Episcopo successit Hugo de Northwold, qui Fert in duobus scutis suis arma S. Etheldredae & S. Edmundi. fuit Abbas de S. Edmundo. Iste per compromissionem in septem Fratres Elyensis Ecclesiae factam eligitur in Episcopum [Page 636] Elyensem, à Domino Papâ postulandus. Electus igitur & à Domino Papâ per Procuratores suos in Curiâ Romanâ confirmatus, ipso in Angliâ existente, consecratus est iv. Non. Junii, anno Domini MCCXXIX. anno regni Regis Henrici tertii xii. Hic fedit xxv. annis, septimanis ix. diebus ii. & obiit viii. Idus Augusti, anno Domini MCCLIV. anno regni Regis praedicti xxxviii. Ipse prae omnibus praedecessoribus suis pollet aedificiis, praevalet beneficiis. Ipse enim construxit aulam Episcopalem in Ely, in Dittoun, in Schipdam, & in caeteris Maneriis suis ferè in omnibus construxit aedificia. Ipse etiam aedificavit novum opus Ecclesiae nostrae versùs Orientem à fundamentis; quod Presbiterium nuncupatur; quod quidem opus in xvii. annis perfecit; circa quod opus construendum expendit quinque millia librarum & quadringentas libras, xviii. solidos, viii. denarios, praeter robas. Ipse etiam construxit de novo turrim ligneam versùs Galileam ab opere caementario usque ad summitatem. Ipse appropriavit nobis Ecclesiam de Wycheham ad tunicas de jure patronatûs nostri, & terram arabilem apud Berkyng precii x. marcarum, ad anniversarium suum faciendum. Ipse etiam contulit nobis vii. cappas, iv. Albas, iii. casulas, vi. tunicas, stolas, & amictas multas & bonas. Novo opere constructo, tota Ecclesia Eliensis dedicata erat anno Domini MCCLII. xv. Cal. Octobris, in honorem B. Mariae, B. Petri, & B. Etheldredae Virginis, in praesentiâ Domini Regis Henrici III. & Domini Edwardi filii ejus.

WILLELMUS DE KIRKENNY, Episcopus IX.

( ^u) Huic successit Willelmus de Kyrkenny; qui fuit Cancellarius Fert 5. Lunulas or. in scuto gules. Henrici III. Regis Angliae. Ipse fuit electus anno Domini MCCLIV. & consecratus à Bonifacio Cant. Archiepiscopo apud Beleyse in Sabaldiâ anno Domini MCCLV. [ Numerus iste ex Codice Cottoniano restituitur. xviii.] Kalend. Septembr. Hic sedit anno uno, septimanis v. diebus ii. Obiit xi. Calend. Octobr. anno Domini MCCLVI. apud Sugho in Hispaniâ, ibique fuit sepultus, anno regni Regis praedicti xl. Sed cor suum apud Ely fuit allatum, & in majore Ecclesiâ Elyensi prope altare S. Andreae Apostoli honorificè collocatum. Ipse appropriavit nobis de jure Patronatûs nostri in praediis nostris Ecclesiam de Meldeburne & Ecclesiam de Swafham. Item contulit Ecclesiae Elyensi unam capam, quae vocatur Theofile propter historiam de miraculo Theofili quae consuitur in eâdem; & legavit Ecclesiae cc. marcas, ad inveniendum duos Capellanos pro animâ ejus in perpetuum divina celebrantes.

[Page 637]

HUGO DE BALSHAM, Episcopus X.

( ^x) Huic successit Hugo de Balsham, qui fuit Supprior Fert 3. palos pe [...] pendiculares. Elyensis. Ipse fuit electus à Monachis Elyensibus Idibus Novembris anno Domini MCCLVI. anno regni Regis Henrici xl. Sed quòd tam à Rege Henrico quàm ab Archiepiscopo Bonefacio Cant. cassata fuit sua electio, ad Curiam Romanam appellavit; ubi fuit confirmatus pridie Non. Octobr. ab Alexandro Papâ IV. anno Domini MCCLVII. à quo etiam fuit consecratus pridie Idus Octobris anni ejusdem. Hic sedit annis xxviii. septimanis xxxiv. diebus verò vi. & obiit anno MCCLXXXVI. xvi. Cal. Julii apud Dodyngton, anno regni Regis Edwardi xiv. & sepultus fuit in Ecclesiâ majori Elyensi coram magno altari (cor autem ejus juxta altare S. Martini in Ecclesiâ sepelitur) viii. Calend. ejusdem mensis à venerabili patre Thomâ Roffensi Episcopo. Ipse contulit nobis de jure Patronatûs Episcopatûs duas Ecclesias, videlicet Ecclesiam de Foxtoun ad augmentationem Eleemosinariae, & Ecclesiam de Wysbech ad recreationem Fratrum in Refectorio reficientium.

JOHANNES DE KIRKEBY, Episcopus XI.

( ^y Huic successit Johannes de Kyrkeby, qui fuit Decanus Fert in scuto argenteo leonem rapacem sables. Wymburnensis, & Thesaurarius Regis Edwardi. Ipse anno Domini MCCLXXXVI. vii. Calend. Augusti in hunc [Page 638] modum fuit electus. Elyensi Ecclesiâ per mortem Hugonis de Balesham vacante, petitâ à Rege praedicto tunc Parisiis existente licentiâ eligendi & obtentâ, dieque eligendi à Fratribus Elyensibus statuto, sc. vii. Calend. Augusti, vocatis omnibus qui debuerunt, voluerunt & potuerunt commodè interesse; post Missam de Spiritu S. ipso die ad magnum altare solempniter celebratam, convenientes omnes in Capitulo, unanimi assensu & voluntate quasi per inspirationem Spiritûs Sancti, in Dominum Johannem Kyrkeby omnes consenserunt; & sic Johannes Prior Elyensis praefatum Johannem Kyrkeby vice ipsius & totius Conventûs sui ex rogatu eorundem in Episcopum Elyensem die supradicto elegit sub hac formâ. In nomine Patris & Filii & Spiritûs S. Amen. Ego frater Johannes Prior Elyensis Ecclesiae vice meâ & totius Conventûs ejusdem Ecclesiae eligo in scriptis Dominum Johannem de Kyrkeby Clericum in Episcopum & Pastorem Ecclesiae Elyensis supradictae; virum utique honestum, providum & discretum in spiritualibus, & in temporalibus circumspectum. Et electionem de ipso factam tam in Capitulo coram fratribus quàm in majori Ecclesiâ ad magnum altare coram Clero & populo in scriptis solempniter publicavit. viii. Idus praedicti mensis praedictus Johannes de Kyrkeby fuit praesentatus dicto Regi Edwardo tunc apud Melunam. Cod. Cot. 2. Melunham juxta Secanam in Franciâ existenti; & xvi. Cal. Septembr. ejusdem anni fuit confirmatus à fratre Johanne de Pecham Archiepiscopo Cant. apud Saltwode in Kantiâ; à quo etiam praefatus Johannes fuit promotus ad ordinem sacerdotalem apud Faversham xi. Kalend. Octobr. ejusdem anni; & in crastino ab eodem consecratus in Cathedrali Ecclesiâ Cant. & ix. Cal. Januar. ejusdem anni fuit intronizatus à Magistro Ricardo de Ferynges Cant. Archidiacono. Ipse sedit annis iii. septimanis xxvi. diebus iii. & Rectiùs Codex Cotton. uterque legit vii. Cal. April. obiit viii. Calend. April. die videlicet Palmarum, circa horam completorii apud Ely anno Domini MCCXC. & sepultus fuit à Magistro Radulpho de Walpole Norwycensi Episcopo in Ecclesiâ Elyensi coram cruce ex parte Boreali chori ante altare S. Johannis Baptistae, iii. Calend. dicti mensis, scilicet in die Coenae Domini. Hic dedit ad anniversarium suum celebrandum in crastino Annunciationis B. Mariae hospitium ex opposito Fratrum Minorum in civitate London. vocatum le Belle; ita quòd Pitanciarius habeat unam marcam pro pitanciâ Conventûs, & Eleemosinarius duas marcas ad opus pauperum.

WILLELMUS DE LUDA, Episcopus XII.

Willelmus de Ludâ, Anglicè Lou [...] (quo nomine in diplomate regio 23. E. 1. appellatur) successit. Consecratum hunc fuisse 1290. 1. Octobr. Thomas Wikes, Annales Wigorn. & Registrum Cant. concordant. Obiit anno 1298. die 25. Martii secundùm Eliensem nostrum, die 27. Martii juxta Annales Wigorn. die 28. juxta Obituarium Eliense. Huic successit Willelmus de Ludâ electus ad regimen Fert in superiore parte scuti unum chequer or & arg. in inferiore leopardi faciem in campo nigro. Ecclesiae Elyensis, Decanus S. Martini London, Archidiaconus Dunelmensis, & Domini Regis Edwardi Camerarius, Thesaurarius, & Clericus Garderobae; quasi per inspirationem Spiritûs S. eo modo quo praedecessor suus ad dictum regimen fuerat electus, iv. Non. Maii anno Incarnationis Dominicae MCCXC. & Regis praedicti xviii. qui in Vigiliâ S. Trinitatis ejusdem mensis à fratre [Page 639] Johanne de Pecham Cant. Archiepiscopo apud Tenham in Cantiâ ad ordinem Diaconatûs fuit promotus, & eodem die ibidem ab eodem confirmatus, & xvi. Calend. Octobr. apud Bokkyng in Essexiâ à dicto Archiepiscopo in Presbyterum ordinatus, & die Dominico proximo post festum S. Michaelis ejusdem anni in Ecclesiâ B. Mariae de Ely ab eodem Archiepiscopo confirmatus, & eodem die à Magistro Ricardo de Ferynges Archidiacono Cant. in sede suâ fuit installatus. Obiit in festo Annuntiationis, anno Edwardi Regis xxvi. sepultusque est ex parte Australi Ecclesiae inter duas columpnas juxta magnum altare ad introitum veteris Capellae B. Mariae. Sedit annis vii.

RADULPHUS DE WALPOL, Episcopus XIII.

^a Corpore namque dicti Episcopi tradito sepulturae, Fert aurum super fessam inter duas cheverous sabl. tres cros [...]etas aureas. petitâ à Domino Rege, prout moris est, eligendi licentiâ & obtentâ, Prior Johannes Saleman & totus Conventus Elyensis certum statuerunt diem in futuri Pontificis electione procedendi. Die verò praefixo adveniente, vocatis vocandis, & omnibus qui debuerunt, voluerunt & potuerunt praedictae interesse electioni; post Missam de Spiritu S. ad magnum altare celebratam, ingressi sunt omnes pariter in Capitulo; & Hymno, Veni Creator, dicto cum Collectâ, Deus qui corda, & lecto Decretali, Qua-propter: tractabant inter se per quam viam in dictâ electione vellent procedere. Placuit namque quibusdam Fratribus non sine magno dispendio Ecclesiae viam scrutinii in illâ electione tenere: quae quidem via processivè fuit observata in maximâ Prioratûs Elyensis desolatione & jacturâ. Nam major pars Capituli, ut creditur, sanior & sanctior Johannem Saleman ejusdem Ecclesiae Priorem in Episcopum suum Elyensem elegit & Pastorem. Altera verò pars elegit Dominum Johannem de Langtoun, Domini Regis Edwardi Thesaurarium. Unde in collatione factâ zeli ad zelum, & numeri ad numerum, & meriti ad meritum, schisma erat inter eos & discordia; pro quâ adhuc in praesenti luit Ecclesia. Quapropter dicta electionis causa coram Domino Roberto Cant. Archiepiscopo magnis laboribus & expensis diu est ventilata, & in modico expedita. Unde frater Petrus de Reche, Monachus Elyensis & Procurator Electorum Johannis Saleman Prioris, sentiens se & suos coelectores ex causis probabilibus & verisimilibus conjecturis fore gravandos, à Curiá Cant. ad Sedem Romanam appellavit. Et sic partibus utrisque coram Domino Papâ Bonifacio comparentibus, & negotia Electionis praedictae proponentibus, Dominus Papa ut judex justus habitâ consideratione de ipsius electi Johannis habilitate & sincerâ ipsum eligentium caritate, nolens eum si posset à suo proposito frustrari, dedit ipsis Monachis de novo licentiam & potestatem liberam eligendi; si fortè possent voto eligendi concordari. Sed nec sic consentientes, recesserunt discordes. Idem itaque Dominus Papa, sicut Pastor discretus & pater benignus, nolens ipsum Johannem Saleman super aemulos suos praeficere, sed alium super eos Pastorem subrogare; Magistrum Radulphum de Walpole, sacrae paginae Professorem, & Episcopum Norwycensem, de illâ Ecclesiâ ad Elyensem transtulit Ecclesiam; & dictum Johannem Salman Episcopum praefecit Norwycensem, anno Domini MCCXCVIII. Iste autem Johannes Norwycensis Episcopus quondam Prior [Page 640] nostrae Ecclesiae Elyensis, gratam semper voluntatem ad istam gerebat Ecclesiam. Ipse nobis contulit quoddam vestimentum croceum, cappam sc. & casulam cum dorsali imaginibus brudato, & duas tunicas. Contulit etiam ad inspectionem Claustralium librum perpulchrum Decretorum, & librum similiter Decretalium cum Glossâ Ordinariâ & Innocentii; cujus memoria cum laude in perpetuâ sit benedictione. Sedit autem dictus Radulphus Eliensis Ecclesiae Episcopus annis ferè tribus; & obiit xiii. Calend. Aprilis anno Domini MCCCI. finiente. Sepultus est in Ecclesiâ Elyensi coram summo altari in pavimento Calend. April. anno Domini MCCCII. incipiente.

ROBERTUS ORFORDE, Episcopus XIV.

^b Huic successit Robertus de Orforde, Prior Elyensis, electus Fert tres coronas or tribus clavibus or perforatas, in campo gules. à Conventu per viam compromissi xviii. Calend. Maii anno Domini MCCCII. Publicatâ ejus Electione, ac caeteris dictam electionem concernentibus peractis; deducta est causa illius Electionis coram Domino Roberto Cant. Archiepiscopo examinanda tam de formâ Electionis quàm de personâ Electi. Die itaque statuto ad procedendum examinationi Electionis & Electi, Dominus Archiepiscopus multùm se reddebat difficilem erga Electionem pariter & Electum, objiciens sibi minùs sufficientem literaturam; & quantum ad ipsum pertinebat, dictam cassabat Electionem. Ob quam causam dictus Electus ad Curiam appellavit Romanam. Unde Cant. Ecclesia in excellenti suâ potestate & praeeminenti dignitate propter nimium Pontificis rigorem est maximè vulnerata. Nam ante istius causae devolutionem ad Curiam Romanam per interpositam appellationem, Dominus Cant. cassare poterat & conferre dignitatem. Nunc autem cassare potest, conferre nequaquam; quoniam Curiae jam reservatur Romanae, & inter causas majores reputatur. Et praeparans Electus se cum suis, omni quâ poterat celeritate versùs eandem Curiam iter coepit arripere in Electionis suae prosecutione. Cùm autem ad Curiam Apostolicam venissent; & negotia sua coram Papâ Bonifacio exposita fuissent: Examinatores certi sunt constituti super dictae Electionis negotio & personâ Electâ diligenter examinandis. Quibus cum diligentiâ requisitâ & deliberatione circumspectâ examinatis, invenerant processum dictae Electionis secundùm Canones ritè & legitimè fuisse prosecutum, & ipsum Electum tam in scientiâ quàm in moribus aequè commendabilem; quem Domino Papae multùm recommendabant. Et tunc Dominus Papa statuit diem, in quo Electus personaliter compareret coram ipso in suo Consistorio. Adveniente itaque die, comparuit dictus Electus cum viris peritis de Consilio suo coram Domino Papâ, assidentibus sibi Cardinalibus, in pleno Consistorio: & statim jussit Dominus Papa processum Cantuariensis contra Electum sibi ostendi. Ipse verò Electus confidens in Domino, processit solus de consilio suo; & accedens propiùs ubi Dominus Papa residebat cum Cardinalibus: Unde omnes in stuporem versi, maximè fuerunt attoniti: Et dixit Domino Papae: Pater Sancte, si placet, cum benedictione [Page 641] vestrâ ego vobis ostendam processum Domini Cant. contra me factum. Et coepit proponere coram eis dictum Processum dilucidè & eleganter; ita quòd omnes qui audierant, mirati sunt. Et inter caetera dixit. ‘Pater Sancte, Dominus Cant. tria mihi fecit argumenta; recitans illa coram Papâ & Cardinalibus: & ad primum argumentum tale dedi responsum; & ad secundum sic respondi. Ad tertium verò, quod difficile mihi erat valde & quasi implicabile, non Theologicè respondebam sed Logicè pro evitandâ conclusione.’ Ad quod Dominus Papa & Cardinales maximum eruperunt in risum; Domino Papâ dicente. Certè fili bene respondisti. Non te invenimus, sicut scripsit nobis frater noster Cantuariensis, vas vacuum; immò vas omni bonitate & scientiâ repletum te esse approbamus. Et suam confirmavit Electionem; ac ibidem celebrari fecit ipsius Consecrationem. His itaque negotiis foeliciter expeditis, iter versùs Angliam statim arripuit; & ad suam Elyensem Ecclesiam prosperè pervenit; plusquam xv. millibus librarum aere alieno oneratus. Cui occurrit Cantuariensis Archidiaconus, praetendens ad se pertinere ipsum Episcopum intronizare. Ad quem Episcopus Robertus: 'Non ex aliqua auctoritate, quam te praetendis habere in me, verùm 'Apostolicâ Sedem meam ingredior auctoritate: & sic factum est. Sedit autem dictus Robertus Episcopus annos vii. & ultra; & obiit apud Dunham xii. Calend. Februar. anno Domini MCCCIX. & sepultus est ante magnum altare in pavimento juxta Radulphum de Walpole praedecessorem suum. Ipse dedit nobis unam Albam bonam brudatam cum imaginibus, cum amictâ, stolâ & favone ejusdem sectae, & unam casulam bonam cum duabus tunicis de Tulesamyt, & duas cappas tenues cinerei coloris, & Portiforium preciosum, quod modò est in Capellâ Prioris:

JOHANNES DE KETENE, Episcopus XV.

^c Defuncto igitur praedicto Roberto de Orforth Elyensi Fert tres mitras or in campo nigro. Episcopo, petitâ itaque licentiâ à Domino Rege Edwardo post Conquestum II. & obtentâ, Prior Elyensis Johannes de Fresyngfelde & totus Conventus Elyensis ingressi sunt Capitulum, praefigentes diem certum procedendi ad futuri Pontificis electionem. Interim autem Rex & Regina & multi Nobiles Regni, Comites & Barones, scripserunt Priori & toti Conventui, subnixè rogantes pro quodam Clerico generoso Magistro Bonifacio de Salute Lumbardo; ut ipsum eligere vellent in Episcopum suum Elyensem & Pastorem. Unde statuto die ad Electionem procedendi cum continuatione & prorogatione dierum sequentium adveniente, vocatis vocandis, & aliis quae in hac parte ritè requiruntur peractis, ingredientes unanimiter in Capitulum, Prior & Conventus tractaverunt inter se per quam viam in Electione praedictâ vellent procedere. Placuit tandem singulis fratribus viam compromissi tenere. Electi sunt itaque Compromissarii septem, & onerati similiter & adjurati in virtute aspersionis sanguinis Jesu Christi; ut ad honorem Dei & utilitatem Ecclesiae respectum non habentes ad acceptandas personas, sed secundùm Deum & suas sanas conscientias idoneum sibi eligerent Pastorem; limitato eis tempore ab horâ Capituli ejusdem diei usque ad ignitegii pulsationem in eâdem die. Et statim Compromissarii praedicti de Capitulo recesserunt, & in locum quendam secretum se receperunt: Tractantes ad invicem diversimodè de personis diversis praeficiendis: quibusdam eorum asserentibus Abbatem de Burgo Godefridum quòd expediret Ecclesiae fore postulandum, [Page 642] aliis verò Magistrum Radulphum de Fodryngeys Elyensem Archidiaconum, quibusdam autem illum Clericum generosum, pro quo Rex & Regina & Optimates terrae scripserunt. Dicti verò Compromissarii sic inter se dissidentes, nec in aliquam personam certam infra tempus eis limitatum consentientes, infecto negotio pro illo die post ignitegium, tunc enim expiravit potestas illorum, reversi sunt ad Conventum, nunciantes Fratribus, quòd nichil profecerunt. In sequenti verò Prior & Conventus totus ingressi sunt Capitulum; & placuit Fratribus omnibus & singulis novos eligere Compromissarios, qui vice suâ & totius Capituli virum sibi idoneum eligerent in Pastorem. Qui utique onerati & jurati sicut in die praecedenti, recesserunt; & infra tempus eisdem limitatum fratrem Johannem de Ketene, virum bonum & honestum, in spiritualibus & temporalibus satis circumspectum, & ejusdem Ecclesiae Eleomosinarium, in Episcopum suum & Pastorem concorditer elegerunt; & ipsam Electionem mox in Capitulo coram Priore & toto Conventu publicaverunt. Quo facto, Hymmum Te Deum laudamus: altâ voce statim incoeperunt. Et dictum Hymnum decantantes, Ecclesiam sunt ingressi, dictam Electionem publicaturi. Himno jam finito, quidam Robertus Swafham Monachus & Praecentor Elyensis, silentio facto, vice suâ ac vice Prioris & Conventûs Elyensis pronunciare coepit coram Clero & populo ibidem congregato processum totum praecedentis vacationis & subsequentis electionis, multùm commendando Electum; dicens: ‘Ipsum esse virum bonum & justum, mansuetum & pium, in temporalibus & spiritualibus multipliciter circumspectum: & si quis contra ipsum Electum nostrum seu ipsius electionem maliciosè objicere proposuerit, contra quemcunque seu quoscunque tales & omnes sibi adhaerentes provoco & appello in his scriptis:’ & tunc demum nominavit Electum. Affuit enim tunc ibi Notarius quidam latitans in abscondito, expectans & explorans, si quod fortè calumpniosum ex ore pronunciantis ipsam Electionem raperet; quod interpretatione sinistrâ constra Electum objicere posset. Sed nil pro suo proposito reportans, surrexit dicens: 'A Christo sit ille maledictus, qui hanc te cautelam docuit: & recessit confusus. Per totum tempus Electionis Magnates quidam, Comes videlicet de Arundell & alii quamplures Milites & Armigeri, moram traxerunt in Ely: rogantes instantiùs & obsecrantes pro diversis personis eligendis, quidam pro uno, quidam pro alio suo amico. Cognito tandem, quòd Monachi ejusdem Ecclesiae confratrem suum elegissent, omnes ad propria recesserunt. Deducto namque dictae Electionis negotio coram Domino Cant. Archiepiscopo examinando simul & confirmando, & omnibus dictam Electionem concernentibus canonicè peractis; à Domino Archiepiscopo Electus cum difficultate quadam est confirmatus, & in brevi postea consecratus. Ipse autem sedit annos ferè vii. & obiit pridie Idus Maii anno Dom. MCCCXVI. & sepultus est in pavimento coram summo altari in ordine vicis suae ad partem Borealem. Haec autem ornamenta Capellae suae delata sunt ad Ecclesiam suam Elyensem post obitum suum: videlicet una cappa rubea de Samyt bene brudata cum imaginibus in tabernaculis, cum uno nowche nobili de argento cum salutatione protractâ in amayl saphiri coloris; una casula rubea bona de velvet, cum quatuor tunicis ejusdem sectae: una casula nigra cum cappâ & quatuor tunicis ejusdem coloris, cum aurifrisis de orpeel; duae cappae blanci coloris tenues; una situla argenti pro aquâ benedictâ, cum aspersorio argenteo: duo calices argentei & deaurati; quorum unus est in Capellâ Prioris, & alius datus est Capellae S. Mariae ad tabernaculum; & unus bonus liber, vocatus Summa Confessorum.

[Page 643]

JOHANNES HOTHUM, Episcopus XVI.

^d Post mortem quoque praedicti Johannis de Ketene Arma Johannis Hothum sunt barrulae octo partium asurae & argenteae, in uno cantone aureo unus mertlelus sables. Episcopi, electus est quasi per inspirationem Spiritûs S. Dominus Johannes de Hothum, Clericus Domini Edwardi II. post Conquestum Regis Angliae illustris; & à Domino Cant. Archiepiscopo confirmatus & consecratus anno Domini MCCCXVI. In cujus anno Pontificatûs v. & Incarnationis Dominicae MCCCXX. Frater Johannes de Fresyngfeld, Ptior Elyensis, viribus corporis coepit destitui; & impotens factus corpore & imbecillis, cùm Prioratum viriliter rexisset per annos ferè xviii. coram Venerabili Patre Domino Johanne de Hothum Elyensi Episcopo cessit Prioratui Elyensi, xiv. Calend. Martii in Festo S. Julianae Virginis & Martyris. Ipse enim in tempore quo erat Prior, multa bona fecit Ecclesiae. Perquisivit namque & appropriari fecit ad augmentationem Prioratûs terram & tenementum in Ely vocatum le Brays, & quaedam tenementa in Dounham, terram & tenementum in Wycham & Suttoun quondam Johannis Pyhym. Perquisivit etiam post cessionem suam quaedam tenementa in Ely pro anniversario suo annuatim tenendo; tenementum videlicet vocatum Lythgates & Barkeres cum quodam alneto vocato Lythgates holt appropriari fecit Eleemosinario Elyensi pro erogatione pauperibus distribuendâ in die anniversarii. Quaedam similiter tenementa quondam Johannis Joye appropriari fecit pitanciariae de Suttoun pro bonâ pitanciâ dandâ Conventui eodem die anniversario.

Die & anno, in quibus frater Johannes Fresyngfeld cessit Prioratui, frater Alanus de Walsyngham praefectus fuit in Suppriorem per eundem Venerabilem patrem Dominum Johannem Elyensem Episcopum. Et in brevi post cessionem supradictam electus erat frater Johannes de Crandene per viam compromissi in Priorem Elyensis Ecclesiae, à praedicto Patre Reverendo Johanne Episcopo confirmatus. Praedictus verò frater Alanus remansit Supprior usque ad Festum S. Thomae Apostoli in anno sequenti per xliv. septimanas; & tunc factus fuerat Sacrista per Venerabilem Patrem supradictum, anno Domini MCCCXXI. Fuit autem Sacrista usque ad xxv. diem mensis Octobris anno Domini MCCCXLI. ferè per xx. annos. In cujus tempore multa & varia onera gravia valde officio Sacristariae, & maximè eodem anno suae praefectionis, evenerunt. Nam in nocte ante diem Festi S. Ermenildae, post matutinas in Capellâ S. Katerinae decantatas, eò quòd in Choro propter imminentem ruinam illas decantare Conventus non audebat. Factâ namque processione ad feretra in honore S. Ermenildae, & Conventu in Dormitorium regrediente, vix paucis Fratribus in lectulis suis ingressis, & ecce subitò & repentè [...]uit Campanile super Chorum cum tanto strepitu & fragore; veluti putabatur [Page 644] terrae motus fieri; neminem tamen laedens nec opprimens in ruinâ. Aliud etiam contigit mirabile, miraculo potiùs ascribendum quàm naturae; quòd in illâ horribili ruinâ & lapidum collisione maximâ, unde tota ferè tremebat Elyensis villa, illa tamen pulcra & magna fabrica eminens supra Sanctarum Virginum sepulcra, protegente Deo & meritis suae dilectae Virginis Etheldredae, ut speratur, ab omni laesione salvata est & fracturâ: Unde Christo sit gloria. Ex quo eventu dampnoso nimis & lamentabili praefatus Sacrista Alanus dolens vehementer & tristis effectus, quò se verteret vel quid ageret ad tantam ruinam resarciendam, penitus ignorabat. Sed resumpto Spiritu, in Dei adjutorio & suae piissimae matris Mariae, necnon & in meritis S. Virginis Etheldredae plurimùm confidens, manum misit ad fortia; & primò lapides & ligna, quae conciderant in illâ ruinâ, cum magno labore & expensis variis extra Ecclesiam fecit apportare; & ipsam de pulvere nimio, qui ibi erat, celeritate qua potuit emundare; & locum in quo novum Campanile fuisset constructurus, per viii. partes arte architectonicâ mensuratas, in quibus viii. columnae lapideae totum aedificium supportantes erigerentur, & infra quas Chorus postea cum stallis esset construendus, fodere fecit & scrutari; Opus lapideum incoeptum est anno 1322. finitum 1328. Reg Elien. donec inveniret locum solidum, ubi firmamentum operis securè possit inchoare. Illis siquidem viii. locis sic, ut praedicitur, sollicitè scrutatis, lapidibus & arenâ firmiter condensatis; tunc demum illas viii. columnas cum subsequenti opere lapideo inchoavit. Quod quidem usque ad superiorem tabulatum per vi. annos consummatum anno Domini MCCCXXVIII. Et statim illo anno illa artificiosa structura lignea novi Campanilis summo ac mirabili mentis ingenio imaginata, super praedictum Opus lapideum aedificanda fuit incoepta, Opus ligneum inchoatum est anno 1328. finitum 1342. Id. & maximis & onerosis expensis, praesertim pro lignis grossis structurae praedictae necessariò congruentibus longè latéque requirendis & difficultate maximâ tandem inventis magno precio comparatis; ac per terram & per mare apud Ely adductis, necnon & per ingeniosos artifices sculptis & fabricatis, atque in ipso opere artificiosè coadunatis; honorificam & optatam auxiliante Deo sortita est consummationem.

viz. Sumptus. Custus novi Campanilis per xx. annos tempore fratris Alani de Walsyngham Sacristae mmcccc. librae, vi. solidi, xi. denarii, unde de donis ccvi. librae, xii. denarii. Custus novae Camerae juxta Infirmariam per tres annos lx. librae, xvii. solidi, ix. denarii & obolus. Custus novi muri juxta cimiterium cum seldis ibidem perquisitis, unà cum constructione novarum domorum, portarum & murorum per circuitum in Sacristariâ per xii. annos clxxx. librae, xiii. solidi, xi. denarii & quadrans. Unde pro quatuor seldis perquisitis xi. librae, x. denarii. Perquisitio de Brame Gacele xlii. librae. Perquisitio duarum partium de Brame ultra perquisita, scilicet de Walsham & de Baas clxxx. librae, x. librae, xiii. solidi, vi. denarii. Custus de la Bougre ix. librae, xv. solidi, ix. denarii. Memorandum, quòd nichil computatur superiùs de cibo & potu, equis, carreccis, & omnibus aliis. Summa totalis receptorum in Sacristariâ per xx. annos tempore Fratris Alani Walsyngham 4953. Cod. Cot. uterque. mmmmmDCCCCLiii. librae, xvii. solidi. Unde de officio mmmmmDCCXLVii. librae, iv. sol. x. den. ob. qu. & pro novo opere de donis & contributis ccvi. lib. xii. sol. qu. Summa omnium expensarum & librarum tam pro officio quam pro novo opere mmmmmmxciv. librae, xviii. sol. x. den. ob. qu. Unde pro officio mmmDCLXXXV. lib. xix. sol. vii. den. ob. & pro expensis circa novum opus mmccccviii. lib. xix. sol. iii. den. ob. Novus Chorus factus erat tempore Edwardi III. Regis anno xii. anno Domini MCCCXXXVIII. & sequentibus per fratrem R. de Saxmundham, qui recepit de executoribus Domini Johannis Hotham Episcopi xl. solidos, & de aliis Officiariis & ollâ & convocationibus Fratrum plures pecunias. Ipse autem Johannes Episcopus fecit novum pontem lapideum apud Castelhyth & expedivit in cv. solidis, vi. denariis, anno Edwardi III. Regis xiii.

[Page 645]Verum quia scribitur: Dives est omnis iniquitas societate plurimâ; quoniam eodem anno quo Campanile corruit, aliud contigit infortunium sibi valde taediosum; quod non obstante urgente necessitate pro praedictae ruinae reparatione, plusquam xx. libras argenti, sicut fatebatur, exposuit in inquisitione hujusmodi negotii & prosecutione. Nam quidam malignae mentis homines, filii Diaboli, suae salutis immemores, ingressi sunt nocturno tempore S. Etheldredae Basilicam; & Crucem auream, quam contulit gloriosus Rex Edgarus Elyensi Ecclesiae ob signum libertatis suae atque munificentiae, patibulo latitudinis unius palmi affixam, cum duabus Imaginibus de auro & cum laminis aureis, ac mirifico opere auri purissimi trifarie vocato perulis & gemmis preciosis adornato; duos etiam textus cum laminis argenteis, furati sunt; & ad partem australem turris exterioris in loco dicto Qwenesboure Crucem praedictam & Imagines aureas omni cum ornatu pretioso de patibulo, necnon & laminas argenteas de textibus praedictis abstraxerunt; & nuda ligna furtivè spoliata ibidem reliquerunt; & dictam Crucem cum Imaginibus, & quidquid residuum quod preciosum erat, secum London detulerunt. Et cum ibidem pervenissent; ille autor sceleris & doli artifex, qui major erat inter eos, praedictam Crucem arripuit, & brachia ad corpus ferè reclinavit; super incudem posuit, malleum accipiens, manum erexit, & dictam Crucem cum Imaginibus frangere & conflare excogitavit. Sed in ipso conatu operis ipsum terruit virtus Christi & Mariae Virginis; ita quòd manum ad percutiendum erectam deorsum dirigere non potuit. Unde stupidus & quasi amens effectus, poenitentiâ quadam licèt infructuosâ dixit: Timeo istud execrabile factum confusio fiet omni nostrûm. Et accipiens Crucem & imagines, panniculo lineo involvit; & in quadam cloacâ irreverenter & latenter projecit, & abiit. Sed justum Dei judicium non sinebat eum in suis operibus perversis diutiùs delitescere. Immo modicùm pòst cum suis complicibus captus est, & apud Newgate London cum eisdem positus in carcere. Ubi cùm parumper in vinculis jacuisset: Visio quaedam unâ noctium sibi apparuit. Propter quam in terrorem maximum & stuporem versus horridum, terribilem clamorem emisit. Quo audito prae timore autem exterriti sunt custodes & incarcerati omnes. Et accensâ lucernâ ingressi sunt carcerem, tanti clamoris horribilis quaerentes causam. Quibus miser ille respondit. Apparuit mihi jam virgo Deo dilecta Etheldreda Sancta, vehementer me objurgans & terribiliter comminans, pro sacrilegio quod commisi in Ecclesiâ suâ Elyensi. Et exposuit eisdem res gestas per ordinem; qualiter praedictas Crucem & Imagines aureas de Elyensi tulit Ecclesiâ, & panniculo involvit lineo, & in cloacâ projecit; non designans eis locum usque ad fratris Roberti de Bykelyng, Feretrarii & Monachi Elyensis, adventum. Qui quidem frater Robertus diversa loca perambulavit, ad▪ inquirendum si fortè alicubi sanctas illas reliquias invenire posset. Tunc Londoniae nutu, ut creditur, divino affuit; & auditis hujusmodi rumoribus ad locum carceris properavit. Quo veniente palàm sibi & cunctis astantibus locum, ubi dictam Crucem & Imagines projecit, indicavit. Et continuò dictus frater Robertus cum Ballivis Civitatis ad locum designatum perrexit; & illas sanctas Reliquias de illo loco spurcissimo innumeris sordibus & faetoribus abhominabiliter inquinatas assumpsit, & majoribus civibus illius Civitatis ostendit; coram quibus tantam invenit gratiam, quòd Crucem & Imagines secum ad Elyensem detulit Ecclesiam. In cujus adventu ob Crucis sanctae reverentiam totus Conventus ad valvas Ecclesiae processit [...]i obviàm. Et dictus frater Robertus ibi coram Clero & populo de dictae Crucis inventione & miraculis factis aedificatorium retexuit fermonem.

Item de eâdem Cruce aliud quoque Miraculum de hac sanctâ Cruce, in quodam libro antiquitatis vocato Domysday inventum, huic miraculo censemus breviter annectendum. Tempore namque Stephani Regis Anglorum [Page 646] contigit Nigellum Elyensem Episcopum magnam ipsius Regis incurrere offensam. Propter quam sedandam & pacificandam oportebat ipsum Episcopum maximam effundere pecuniae summam. Quapropter reliquias thesaurum Ecclesiae sibi assumpsit; inter quas Crucem auream Edgari Regis cuidam Judaeo Cantebriggiae pro pecuniâ mutuandâ impignoravit. Quam verò Crucem quidam ex Judaeis perfidae mentis & voluntatis perversè assumpsit, & arrepto cultello ipsam Imaginem diu punxit in oculo; & statim rivus sanguinis exiliens tenuis lineam produxit longiùs, in tantum quòd partem inferiorem patibuli madefecit, & suo rubore confecit. Potuit enim istud Miraculum cunctos latuisse perpetim; sed Deus & Dominus omnium voluit hoc fieri manifestum; & sic per ipsos Judaeos fuerat detectum. Unde contigit quòd ipsi Judaei reverenter & summo timore deinceps servarent, si quid in signo crucis aut figurâ Domini sibi impignoratum admitterent.

Ipse insuper frater Alanus Sacrista multa interim & varia à fundamentis in officio Sacristariae construxit aedificia. Nam ex parte Boreali juxta villam in longum à cimiterio parochiali Ecclesiae usque ad officium Eleemosinariae murum erexit lapideum, bonum & altum; & alterum à loco ubi incoepit usque ad angulum Capellae S. Mariae; cingens muris lapideis totum officium Sacristariae. In angulo quoque Boreali juxta Cimiterium cameram lapideam quadratam plumbo tectam construxit. In cujus parte superiori est Camera quaedam cum mensâ quadratâ ad calculandum & ad proventus officio pertinentes recipiendum. Sub qua est duplex camera muro lapideo divisa, una pro seldâ aurifabri, & alia pro quodam parvo cellario pro vino officii cùm habeatur reponendo. Duas alias domos muris lapideis & tectas tegulis similiter construxit; unam longam diversa habentem receptacula pro necessariis officiis diversis & artificiis, cum coquinâ similiter & pistrino; & aliam domum pro molendino equino, & cum muro interposito pro lardario. Construxit etiam cameram lapideam plumbo tectam pulcram valde contiguam in Infirmariâ, habentem cameram superiorem cum duobus caminis, & inferiorem cum uno largo camino & puteo aquae, cum parvo cellario, sub custodiâ Infirmarii qui pro tempore fuerit, & dispositioni Prioris & Conventûs post obitum ipsius Alani remansuram. Idem verò frater Alanus cum magno labore suo & industriâ ac sumptibus maximis & onerosis, praeter expensas sumptuosas circa fabricas & structuras praedictas, perquisivit ad Ecclesiam Eliensem de Rogero de Wygenale, Nicholao de Walsham & Johanne de Baas Rectore Ecclesiae de Buctoun tria mesuagia apud Brame; quae per sepes, [...]oveas profundas & fossata erecta arboribus diversis spinis & tribulis obtecta, inter se separatim divisa; nunc autem extirpatis arboribus, spinis, tribulis, avulsis, abstractis, crestis etiam fossatorum prostratorum, & foveis rejectis, per sudores maximos & labores in unum sunt redacta, & in planiciem terrarum arabilium conversa. Perquisivit etiam de eisdem Rogero, Nicholao & Johanne lxxxvi. acras & dimidiam & unum rodum terrae arabilis in diversis peciis; xxvii. acras prati falcabilis, cum separali pasturâ, & cum arundineto adjacente, & piscariâ vocatâ Herewardesbeche, xii. denariatus redditus assisae per annum provenientes de tenementis de Brays, unum mesuagium in quo Willelmus Meche manere solebat: & duas seldas aedificatas cum mesuagio quod fuit Domini Johannis le Yans, cum uno gardino dicto mesuagio adjacente, cum omnibus juribus & appendiciis quibuscunque ad dictum tenementum quovis modo spectantibus: quae omnia in utilitatem & usus Conventûs disposuit fore convertenda.

Nunc autem revertendum est ad opera insignia Venerabilis Patris nostri Domini Johannis de Hothum Elyensis Episcopi; qui Ecclesiam suam à perversis calumpniatoribus & regiis exactoribus in diebus suis viriliter protexit, & multa bona Ecclesiae suae fecit. Ipse verò contulit Conventui & Priori [Page 647] quoddam Manerium in Nortwold vocatum Dageney; pro quo excambiatum fuit cum Thomâ de Chepham quoddam aliud Manerium in Lytilbury in Comitatu Essexiae vocatum Overhalle & Netherhalle cum Merecrofte & aliis pertinentibus quibuscunque. Quod quidem Manerium ad officium Celerariae jam est appropriatum. Contulit etiam & appropriari fecit modo quo supra Anno 1333. Reg. Elien. quandam vineam pulcram in Holburne in suburbio London. cum aliis tenementis diversis in eadem In Temsestrete in parochia omnium Sanctorum. Id. civitate; necnon & tenementa diversa in Ely, quae nunc vocantur le Celerers Rents; prout per cartas de tenementis praedictis Priori & Conventui confectas pleniùs continetur. De proventibus namque & proficuis dictorum tenementorum deducendae sunt expensae certae annuatim faciendae in die anniversario ejusdem patris nostri Johannis Episcopi, in errogatione Centum solidorum. Id. pauperibus distribuendâ, & bonâ pitanciâ Centum solidorum. Id. eodem die Conventui exhibendâ; necnon cuilibet Fratri de Conventu unâ duplicibus praesidentium xii. denarios pro gratiis conferendis, & quicquid residuum fuerit commodi seu emolumenti provenientis de tenementis supradictis, ex integro cedat & remaneat officio Celerarii ad supplendam pro parte dicti officii exilitatem. Perquisivit etiam nobis à Domino Rege Edwardo III. post conquestum Cartam vacationis Episcopatûs. Ipse verò fieri fecit illam Novum opus super candelabrum. Reg. Ely. magnam fabricam pulcram valde, incipientem ab opere bonae memoriae Hugonis de Northwolde, protendentem ad novam fabricam chori. Cujus expensae ad mmxxxiv. libras, xii. sol. viii. denar. ob. qu. se extendunt.

Nota Miraculum de Vicario de Westoun. Praetereundum non est sub silentio quoddam Miraculum, quod fecit Dominus ad aedificationem multorum meritis S. Virginis Etheldredae, anno Domini 1333. Cod. Cot. 1. MCCCXXXI. & Pontificatûs dicti Domini Johannis de Hothum xvi. Vir quidam vitae laudabilis in villâ de Westoun juxta Spaldyng Lincoln. Dioceseos natus & educatus, Henricus nomine, qui à juventute suâ semper crescens in meliùs; ita quòd per processum temporis in sacris ordinibus constitutus, in sacerdotio suis exigentibus meritis fuit demum ordinatus. Qui postmodum propter conversationis honestatem & morum probitatem, ad Vicariam Ecclesiae de Westoun praedictam fuit praesentatus, & in ipsam Vicariam Vicarius inductus & institutus; qui Ecclesiam suam sibi commissam per multa dierum spatia honestissimè rexit, & Parochianos suos verbo pariter & exemplo saluberrimè instruxit. Sed circa annum Domini MCCCXXXII. contigit dictus Vicarius adversâ valetudine detineri; & maxilla vehementer coepit intumescere & gravi vexari dolore; ita quòd loqui non poterat, vel aliquid aliud praeter salivam, & hanc de difficili, deglutire. Unde omnes amici & familiares sui de vitâ ipsius desperantes, nil aliud nisi mortem in proximo sibi imminentem aestimabant. Erat autem amicus suus vir quidam religiosus Dominus Johannes de Bergham, Monachus & Supprior Ecclesiae Conventualis de Spaldyng. Audiens ipsum dirâ aegritudine laborantem, venit ad eum, visitandi gratiâ, & si in quo poterat confortandi. Et accedens ad locum, in quo jacebat, quaesivit de statu suo. Sed non respondit ei verbum, eò quòd loqui non poterat. Visum tamen & auditum ante omnes alios sensus, praeter gustum & loquelam, sanos & liberos habebat. Et dixit ei Vir ille religiosus. ‘Henrice, audistine aliquando de illâ gloriosâ Virgine S. Etheldredâ de Ely; qualiter Deus per merita ipsius multa & varia operatur miracula? Praesertim de illo morbo, in quo tu jam laboras, qui dicitur Squinancia; quoniam ex hac infirmitate & ipsa decessit. Est etiam ibi quaedam benda, quae in collo morientis fuit circumligata, celerem patientibus hanc infirmitatem meritis S. Virginis conferens sanitatem. Ideo tibi consulo, sicut amico meo carissimo, eo quòd non loqui vales, totâ mentis tuae devotione Deo & Beatae Virgini te commendes, atque ipsam apud Ely te visitaturum toto corde devoveas; si te a lecto aegritudinis tuae convalescere & sanum fieri contingat.’ Et ille elevatis oculis ac manibus devotionem [Page 648] qua potuit erga Deum & Sanctam Virginem ostendit; & per signa exteriora patuit, quòd consilio dicti Senis adquievit. Et ille confortans aegrotum simul & exhortans recessit. Sequenti autem nocte coepit paulisper dormire; & Sanctimonialis quaedam foemina decora sibi apparuit dormienti, sciscitans ab eo qualiter secum erat; & comfortavit eum. Et apprehendens digitum suum proprium, in imo gutturis sui forinsecus posuit, & illum leniter attrahens sursum per locum ubi vim sentiebat doloris, quousque digitus ille pervenisset ad pauces infirmi: & statim disparuit. Ille verò confestim evigilans, oscitavit fortiter; & erupit in os ejus quaedam massa congelata instar ossis vel lapidis indurata. Et exponens illam in manum suam, statim locutus est, vocans famulum suum; & dixit ei: Citò accende candelam, & veni ad me. Et accensâ candelâ venit ad Dominum suum, admirans valde, quòd its subitò loquebatur. Et ipse aperiens manum suam, vidit massam illam habentem mensuram unius pollicis & ampliùs in longitudine & in maximâ quantitate: & convalescens de diebus in dies, sanus factus est. Narravitque amicis suis & aliis quamplurimis per ordinem illam quam viderat Visionem; quomodo per merita B. Etheldredae à suâ liberatus est infirmitate. Et postmodum nactâ opportunitate, vota quae pollicebatur Deo & Sanctae Etheldredae, decrevit maturiùs explere. Et assumens secum massam illam sic congelatam, iter versùs Ely arripuit. Et cùm ibi pervenisset, ad feretrum sanctae Virginis accessit, sua persolvens vota laudis. Quo peracto, fecit sibi accersiri Monachum quendam, fratrem Willelmum de Spaldyng; quoniam sibi notus erat & familiaris à tempore quo idem frater Willelmus fuerat Saecularis: narravitque sibi & confratribus totam istius Miraculi seriem; rogans attentiùs, quòd Priori & Conventui illud innotesceret. Et addidit dicens: Non sum ego falsidicus, teste Deo; ut narrem vobis blandiendi causâ falsa & vana & frivola. Sunt manifestè vera & aperta, quae circa me Deus meritis suae Sanctae Virginis operatus est magnalia. Et continuò dictam massam congelatam tradidit praedicto fratri Willelmo; deprecans eum assiduè, ut sumptibus suis argento faceret illam includi, & ad feretrum S. Etheldredae ad perpetuam hujus Miraculi memoriam dependi: quod ita factum est. Supplicavit etiam fratribus; quòd ob honorem & reverentiam S. Etheldredae Virginis, ut si qui illorum in partibus suis advenissent, ad illum familiariter declinavissent; quoniam illos gaudenter susciperet, & de eorum adventu laetus foret. Et valedicens Fratribus, ad propria recessit.

Cùm autem saepedictus Pater Venerabilis, Johannes de Hothum Episcopus annos fermè xx. Ecclesiam Elyensem strenuissimè rexisset; paralisi percussus, ex quibus duobus annis aegrotavit; & obiit apud Somersham xviii. Cal. Febr. nocte praecedente Festum S. Mauri Abbatis, anno Dom. MCCCXXXVI. Ipse enim inter alia bona, quae fecit Ecclesiae, contulit nobis unum calicem aureum, cum duobus urceolis aureis, & tertio urceolo pro vino. Impositus erat lapis preciosus vocatus Rubye, & in urceolo pro aquâ optima margarita. Contulit etiam unam capam preciosam cum imaginibus & perulis insertis optimè brudatam auro. Et unum vestimentum album, cum capâ, casulâ, & tribus tunicis ejusdem sectae; unum etiam vestimentum nigrum, cùm tribus capis, unâ casulâ & tribus tunicis nigris. Ipse autem sepultus est in Ecclesiâ suâ Cathedrali apud Ely, & honorificè collocatus ad partem Orientalem altaris in choro versùs magnum altare, sub quadam pulchrâ structurâ lapideâ, cum imagine Episcopi de Alabastro super tumulum ipsius erectâ, cum vii. candelabris ex uno stipite decentissimè procedentibus; & circa siquidem Imagines de creatione hominis & ejectione ejusdem de Paradiso; quatuor etiam Imagines Regum armatorum, & iv. Dracones ad iv. partes ejusdem structurae. [Fuit hic Episcopus praecipuus persuasor ad deliberandum Additamentum Roberti Steward. Scotis Ragmans Rolle & Nigram Crucem.]

[Page 649]

SYMON DE MONTE-ACUTO, Episcopus XVII.

^e Post mortem nempe illius missi erant certi Fratres per Fert 3. bendas undulantes azur in campo or, & in medio inscutum tribus rhombis depictum. Capitulum ad Dominum Regem Edwardum III. post Conquestum pro licentiâ eligendi & providendi Ecclesiae nostrae viduatae de idoneo Pastore ab ipso humiliter postulandâ. Verumptamen Rex ipse & Ministri sui multum se reddebant difficiles ad dictam licentiam concedendam; & illam diu differebant. Quae tandem multis laboribus & expensis ac difficultate maximâ vix erat concessa. Quâ obtentâ, electus fuit concorditer per viam compromissionis frater Johannes de Crandene, Prior Elyensis, iv. Id. Martii in Festo S. Gregorii, anno Domini supradicto. Sed ipsum Electionis negotium pro retardandâ eligendi licentiâ in tantum fuit protelatum; per quod per Dominum Papam Benedictum XII. Ecclesiae Elyensi vacanti fuerat provisum per Domini Symonis de Monte-Acuto translationem de Wygorniensi Ecclesiâ ad Elyensem. Et sic electio de fratre Johanne de Crandene concorditer facta per Capitulum, per provisionem Papalem fuerat frustrata.

Frater namque Johannes de Crandene, Prior Elyensis, dilectus Deo & hominibus, cujus memoria in benedictione sit sempiternâ. Diebus enim suis cum omni pace & tranquillitate ac sacrae religionis dulcedine, sicut pastor pacificus, toto cordis conamine Conventum suum tractavit caritativè. Ipse enim fabricari fecit ad hospitium Prioris novam Capellam mirandi decoris, in quâ Deo vota laudis ex affectu reddit cordis; ubi etiam nocturnas excubias ac spirituales meditationes per dies & noctes frequentius exercebat. Nam sicut illi, qui continuè secum erant à secretis, testati sunt, quòd qualiter nocte consuevit assurgere & Capellam suam solus adire, nisi magnâ praepediretur infirmitate; ubi coepit diutiùs orare & preces Deo multiplices cum gemitu cordis efferre; ac se & Ecclesiam suam & omnia Ecclesiae negotia Deo devotè recommendare. Fecit autem fieri unam novam Cameram ex opposito Capellae praedictae, ad Aquilonem; ubi quandoque cum Fratribus suis spirituales habuit tractatus, jura Ecclesiae & utilitates ac negotia Ecclesiae necessaria concernentes. Habuit etiam ibidem studium suum pro libris cùm sibi vacaverat inspiciendis. Item scribere fecit unum pulcrum Missale & unum Benedictionale; quae in Capellâ remanent Prioris. Contulit etiam ad magnum altare duas pelves argenteas nobiles & pulcras; quarum labra sunt per girum deaurata & in fundo amayl inserta in opere artificioso argenteo & bene deaurato. Contulit etiam eidem altari unum dorsale magnum & pulcrum cum tapetis & bancalibus ejusdem sectae; quae quondam fuerunt bonae memoriae Johannis de Hothum Elyensis Episcopi. Quae quidem dorsale & bancalia dedit sibi Dominus Johannes de Hothum Miles post mortem avunculi sui; de quibus jam fiunt tapeta pro magno altari & altari in choro, & bancalia super formas in choro sternenda in Festis principalibus. Ipse autem pulcher erat aspectu, & corpore formosus, ac in oculo omni apparuit gratiosus. Ita quòd Venerabilis Domina Philippa, nobilis Anglorum Regina, ipsum in amicitiam [Page 650] praeclaram collegit & familiaritatem, tum propter amabilem & graciosam ipsius affabilitatem & eloquentiam, tum propter gratam & multùm sibi acceptabilem in quodam adventu suo apud Ely susceptionem ac solempnem & splendidam mensalem procurationem, necnon & munerum magnorum in fine sibi & suis largicionem. Contulit enim sibi Domina Regina quandam robam preciosam cum omnibus garniamentis de velvet murreo squirillis aureis pulverizato; qua induta erat in die Purificationis suae post partum Principis excellentissimi Domini Edwardi filii sui primogeniti. De quibus verò garniamentis tres capae efficiuntur; quarum una de aurifriso perulis albis & armis S. Etheldredae & Comitis Annoniae brudato fieri fecit in vitâ suâ. Reliquas verò duas & unam casulam cum vi. tunicis post obitum suum successor suus Prior Alanus honestissimè fecit apparari. Idem namque Johannes Crandene Prior perquisivit quoddam Hospitium in Cantebriggiâ pro Scolaribus nostris Monachis ibidem hospitandis. Sed postea pro quibusdam beneficiis Ecclesiae nostrae Elyensi factis per Venerabilem Patrem Magistrum Willelmum Bateman Norwicensem Episcopum, concessum fuit & collatum dictum Hospitium Scolaribus de Aulâ S. Trinitatis Cantibrigiae; cujus Aulae cum Scolaribus dictus Pater Reverendus fuerat Fundator primus. Cùm ipse Pater noster praeamabilis & Pastor piissimus per xx. circiter annos nobis praefuisset; nos quasi desolatos relinquens, viam universae carnis est ingressus vii. Kalend. Octobr. anno Domini MCCCXLI. & sepultus est in Ecclesiâ Elyensi in pavimento ad pedes tumuli Johannis de Hothum Episcopi versùs magnum altare; sicut idem ipse Johannes Episcopus, ut dicitur, quasi spiritu Prophetico dixit. Nam cùm Missam quodam die celebrâsset in Ecclesiâ ad magnum altare; post Missam revertens ad Vestiarium, indumenta Pontificalia depositurus, contigit baculum suum Pastoralem in eodem loco, in quo modò sepultus est, confringi. Et conversus ad Priorem, qui iter secum comitabatur, dixit. Prior, inquit, hic erit locus sepulturae meae; & tu hîc ad pedes meos in posterum sepelieris; quod & postmodum factum est. Unde Versificator quidam Epitaphium scribens sic ait.

Hanc aram decorat de Crandene tumba Johannis:
Qui fuit hîc Prior ad bona pluria pluribus annis.
Praesulis hunc Sedes elegit Pontificari;
Praesulis ante pedes ideo meruit tumulari.

Corpore ejus Ecclesiasticae, ut praemittitur, tradito sepulturae ultimo die mensis Septembris anno supradicto, electus fuit frater Alanus de Walsyngham, Sacrista Elyensis, per viam compromissi ejusdem Ecclesiae concorditer in Priorem. Nam statuto die Electionis faciendae, xxv. videlicet die mensis Octobris anno Domini MCCCXLI. convenerunt in domo Capitulari Elyensi frater Richardus de Copnamford Supprior Elyensis, ac omnes Fratres & singuli ejusdem Capituli, de electione futuri Prioris invicem tractaturi. Lectâ denique Decretali Quapropter, & omnibus ipsam Electionem concernentibus ritè peractis, & legitimè invocatâ Spiritûs Sancti gratiâ, placuit Fratribus omnibus & singulis viam compromissi in ipsa Electione tenere. Tractantibus itaque illis inter se de Compromissariis eligendis & sollicitè disceptantibus, placuit tandem omnibus Confratribus Ecclesiae praedictae fratri Nicholao de Copnamford Suppriori unanimiter & concorditer voces suas committere, & eidem plenam & liberam potestatem dare; ut ipse frater Nicholaus vice suâ & singulorum Fratrum de Capitulo eligeret unum de Confratribus ejusdem Capituli in Priorem Prioratûs praedicti, quòd ipsum admitterent in Priorem suum & acceptarent, quemcunque formâ superiùs expressâ duxerit eligendum. Qui quidem frater Nicholaus Supprior supradictus f. Onus. omnes hujusmodi [Page 651] compromissi in se suscipiens, infra horam sibi à Capitulo limitatam fratrem Alanum de Walsyngham Sacristam Elyensem vice suâ & vice omnium fratrum Elyensis Ecclesiae elegit in Priorem. Et circa horam nonam ejusdem diei dictam electionem primò coram Conventu in pleno Capitulo, deinde ad magnum altare Ecclesiae Elyensis supradictae coram Clero & populo ibidem congregato solempniter & apertè coepit publicare. Processus verò ipsius Electionis coram Venerabili Patre Domino Symone de Monte-Acuto Dei gratiâ Elyensi Episcopo & coram discreto consilio suo pro examinatione in illâ faciendâ erat demum deductus. Inventum est, quòd secundùm sacros Canones in materiâ & formâ in Electione praedictâ fuisset legitimè prosecutum. Et statim praedictus pater Venerabilis Symon Elyensis Episcopus dictam electionem gratanter confirmavit, xiii. Calend. l. Decembr. Codices tamen concordant. Septembris. Et in die sequenti, in Festo scilicet S. Edmundi Regis & Mar [...]iris, fratrem Alanum Priorem Elyensem in loco debito in Ecclesiâ Elyensi installavit. Hoc eodem die, ut starent simul in mensâ apud Dunham, rediens pariter illum secum adduxit.

Idem namque pater & pastor noster benignissimus Dominus Symon noster Elyensis Episcopus ad exemplum Symeonis sacerdotis magni, ut in Ecclesiastico legitur, in vitâ suâ suffulsit Domum, in diebus suis corroboravit Templum. Ipse enim circa fabricam novae Capellae S. Mariae ex parte Boreali suae Cathedralis Ecclesiae incoeptam multas & largas tradidit expensas; & totâ mentis intentione ad finem perfectum illam ducere desideravit. Sed quod vehementer dolendum est, morte praeventus fabricam praedictam secundùm suum propositum consummare non potuit. Immo cuidam simplici Monacho Elyensi, fratri Johanni de Wysbeche, qui Christi fidelium eleemosinis dictam Capellam à fundamentis incoepit, prout Deus secum disposuit, perficiendam reliquit. Qui quidem frater Johannes in honore semper Virginis Mariae in Festo Annunciationis suae fabricam dictae Capellae incoepit anno Domini MCCCXXI. incipiente. Cujus fabricae lapidem primum posuit vir Venerabilis & artificiosus frater Alanus de Walsyngham tunc temporis Supprior Elyensis. In incoeptione namque dictae Capellae dictus frater Johannes modicum habuit pecuniae in manibus vel in thesauris in tanti operis prosecutionem. Sed in auxilio divino firmiter confidens, omnipotenti Deo & B. Mariae seipsum totum & opus praedictum devotissimè recommendavit: orans Deum jugiter & deprecans assiduè, ut in omni necessitate suâ sibi succurreret pietate. Et Deus omnipotens, qui suâ benignâ miseratione pauperem facit & ditat, humiliat & sublevat; ipsum fratrem Johannem nec multum locupletem nec multùm inopem in toto ipsius operationis tempore non reliquit. Sed quodam aequo veluti libramine, ne in prosperis se extolleret, aut in adversis deficeret, aequanimiter custodivit. Contigit autem eum quadam vice quosdam socios suos Monachos, quosdam etiam Saeculares convocare; illosque subnixè rogare, ut unâ secum ad fodiendum locum per quadratum, ubi totius fabricae foret fundamentum, in certâ horâ inter eos constitutâ pariter convenirent ipsumque adjuvarent. Adveniente denique tempore designato nocte quadam venerunt, & fodere coeperunt; singuli separatim, unusquisque in loco sibi assignato. Contigit autem praedictum fratrem Johannem secundùm sortem suam in loco certo per se solum fodere. Et volenti, ut creditur, Deo, suis ignorantibus sociis cunctis, urnam aeneam pecuniâ plenam, quasi ex industriâ ibidem depositam, ad relevandam pro tempore suam indigentiam, per se solum invenit. Et transactâ ferè totâ nocte in ipso diluculo minutissimè coepit pluere, ac fodientes aliquantulum taedere. Et convocans socios suos laborantes, dixit: Eya, fratres mei & consortes laboris, multum, vobis regracior; quòd jamdiu bene laborâstis; & vobis bonum est nunc modicum pausare post laborem. Ideo commendo vos Deo; qui vobis condignam rependat pro labore [Page 652] mercedem. Illis verò recedentibus, solus ipse remansit in loco; & urnam illam prout potuit secretiùs tulit; & in Dormitorio [...]f. Subter lectum. lectum suum reposuit; & pecuniam de illâ rubigine denigratam sumpsit, & rubiginem ab illâ confricando calce & aquâ detersit; & stipendia operariorum ex illâ, dum duraverit, persolvit. Et interim à Christicolis ad locum vicissim accedentibus nunc majus nunc minus, quicquid potuit, pro continuatione operis non solùm rogando verùm etiam mendicando sumere non erubuit. Et cùm sic vitam suam in laboribus variis ducens, cum domigerio magno mendicando, mutuum accipiendo; & res quas ex licentiâ sui ordinis habere poterat, venditioni exponendo; unà cum subsidio Reverendi Patris supradicti Domini Symonis Episcopi & aliorum Venerabilium virorum necnon & communis plebis eleemosinis per annos xxviii. & septimanas xiii. opus praedictum sollicitudine maximâ continuâsset; & structuram lapideam, simul cum Imaginibus infra Capellam & extra numero cxlvii. praeter minutas Imagines in tabulâ supra altare, & praeter Imagines ad hostium introitûs in Capellâ; opus etiam ligneum plumbo tectum, & agabulum orientale, cum duabus fenestris ex utrâque parte Capellae ferro & vitro pulcherrimè apparatis, consummâsset; anno Domini MCCCXLIX. xvi. Calend. Julii, tempore communis pestilentiae ex luce migravit; ac officium suae custodiae absque onere aeris alieni Successori suo quietum reliquit. Et depositum ad valorem centum librarum & ampliùs, cum jocalibus & numeratâ pecuniâ pro residuo Operis praedicti perficiendo, post obitum suum inventum erat reservatum.

Praedictus quoque pater benignus Dominus Symon Episcopus, cùm sedisset annis viii. & modicùm plus; xx. die mensis Junii anno Domini MCCCXLIV. obiit; & sepultus est apud Ely in Novâ Capellá S. Mariae coram altari ejusdem Capellae; circa cujus fabricam sumptuosas fecit expensas, ut superiùs expressum est. Ipse verò reliquit Ecclesiae suae post obitum suum quaedam vestimenta bruni coloris, talentis quasi aureis intexta; duas videlicet capas, & unam casulam, cum iv. tunicis ejusdem coloris.

THOMAS DE LYLDE, Episcopus XVIII.

Thomas de L'Isle (sic enim dicitur in Rot. 11. R. 2.) Latinè de Insulâ (quo nomine in Registro suo appellatur) professionem obedientiae Sedi Cant. in Ecclesiâ Metropoliticâ 1348. 9. Sept. fecisse dicitur in Registro Cranborn. Provisus à Papâ videtur medio anno 1345. non tamen ante annum 1351. consecratus, siquidem rectè habeat diploma appropriationis de Caxton ab illo datum 1357. 7. Julii, anno consecrationis nostrae 6. Verùm xi. pro vi. legendum suspicor; & Historiae nostrae illum apud Avinionem statim post provisionem factam consecratum fuisse affirmanti fidem potiùs adhibeo. Eundem enim Episcopalia officia in Diocesi suâ anno 1346. peregisse ex Registro suo constat. Temporalia ejus post homicidi crimen fal ò impositum in manum Regis accepta sunt ante exitum anni 1356. neque unquam illi restituta sunt. Eadem enim penès Regem fuisse 1357. 11. Febr. 1361. 29. Aug. & 1. Oct. & 11. Nov. comperio. Thomam Collegii S. Petri Cantab. benefactorem fuisse Godwinus malè retulit. Post mortem quoque dicti Symonis Episcopi frater Fert in tribus rundellis tres Reges Coloniae or in campo gules. Alanus Prior Ecclesiae praedictae & Fratres omnes & singuli ejusdem Ecclesiae ingressi sunt Capitulum suum Elyense die vi. mensis Julii anno Domini MCCCXLIV. de die praefigendo procedendi ad Electionem futuri Pontificis tractaturi: habitâ super hoc licentiâ Regiâ; & diem crastinum, i. e. diem septimum ejusdem mensis Julii cum continuatione & prorogatione dierum subsequentium unanimiter praefixerunt, & de consensu expresso omnium statuerunt. Et subsequente dicto die vii. mensis Julii praedicti, post Missam de Spiritu Sancto in Ecclesiâ [Page 653] Cathedrali praedictâ ipso die manè celebratam, praedictus frater Alanus & caeteri Monachi omnes & singuli in domo suâ Capitulari se congregaverunt, & ibidem inter se tractaverunt, per quam formam ad praedictam Electionem maturiùs & cautiùs esset procedendum. Et statim tunc ibidem idem frater Alanus Prior & omnes fratres Monachi singillatim & nominatim requisiti asseruerunt, & quilibet illorum singillatim requisitus asseruit expressè sibi placere in dictae Electionis negotio per formam procedere compromissi. Et subsequenter praedictus frater Alanus Prior & caeteri Monachi omnes inter se super Compromissariis in eâ parte eligendis tractantes, in septem Monachis ejusdem Capituli consenserunt; dantes eisdem septem plenam & liberam potestatem vice suâ & vice totius Capituli eligendi personam idoneam in Episcopum & Pastorem sibi & Ecclesiae suae viduatae. Et statim dicti Compromissarii de Capitulo recesserunt; & in locum secretum seorsim se receperunt. Et invocatâ Sancti Spritûs gratiâ, primo de diversis personis praeficiendis inter se tractare coeperunt. Et tandem in fratrem Alanum Priorem Elyensem vota sua unanimiter direxerunt; & ipsum in Episcopum suum Elyensem & Pastorem infra tempus eis limitatum elegerunt; & ipsam Electionem primò coram Fratribus in Capitulo, deinde in Ecclesiâ Cathedrali Elyensi coram Clero & populo, palàm & apertè puplicaverunt. Sed ante dictae Electionis confirmationem Dominus Papa Clemens VIII. ex suae potestatis plenitudine fratrem Thomam de Lylde de Ordine Praedicatorum in Episcopum Elyensem praefecit; & sic Electio de praedicto Alano facta, sicut Electio sui Praedecessoris fratris Johannis de Crandene, frustrata erat similiter per Papalem reservationem. Tempore verò Patris nostri Venerabilis Domini Thomae Elyensis Episcopi contigit Miraculum, huic exili opusculo meritò annectendum.

Regnante Dei gratiâ Domino Edwardo III. post Conquestum, Rege Anglorum victoriosissimo, anno Incarnationis Dominicae MCCCXLIX. & regni ejusdem Regis xxiii. ac Pontificatûs ejusdem Patris nostri Reverendi Thomae Elyensis Episcopi anno quinto; quidam Armiger, natione Anglus, in rebus bellicis strenuus, & arma bellica ab adolescentiâ suâ viriliter prosecutus, optimi viri filius Johannis de Hyntoun vocitatus cum fratre suo Domino Willelmo de Hyntoun milite in transmarinis partibus & in Regno Hispaniae in exercitu Christiano contra inimicos Crucis properavit ad bellum: Qui cum caeteris Christianis contra Saracenos viriliter dimicavit. Contigit autem in illâ die bellum vehementer urgeri. Et cùm varius sit eventus bellorum; quòd nunc hos nunc illos consumit gladius, multi utriusque exercitûs corruerunt. Inter quos miles ille strenuus cecidit Willelmus de Hyntoun, & ipse Hugo in illo conflictu lanceâ dirè confossus est in osse lumborum suorum; & ita firmiter & pro [...]undè dicta lancea intravit in osse, quòd illam evellere pati non potuit prae dolore. Unde de humanâ ope desperans, ad divinum confugit adjutorium; B. Etheldredam crebriùs & devotè invocans ac suppliciter efflagitans, ut Deus meritis almae suae Matris ipsum in illâ arta necessitate suâ consolaretur pietate. Et statim post manum misit ad lanceam; & illam ita leniter extraxit, ac si in carne solùm fuisset infixa; sed ex nimio labore vulneris ac in illo conflictu oppressione laboris fatigatus, in lectum decidit graviter infirmatus. Qui super Medicos & Chirurgicos varios medicinam secundùm artem suam sibi porrigentes, nullo illorum potuit curari medicamine: sed semper interim invocavit dilectam matronam Etheldredam; ut suis precibus sacrosanctis Dominum Deum exoraret, quod à dirâ aegritudine, quam patiebatur, ipsum clementer liberaret. Illi verò in oratione & devotione perseveranti apparuerunt quadam nocte quatuor venerabiles matronae religiosae: quarum una, ut sibi visum fuerat, caeteris honore praecellens pannum sericum ad modum manutergii vario colore diversimodè listatum gestabat in brachiis. Dixit ad illum; Amice, qualiter est tecum? At ille: Valde malè. [Page 654] Et confortans illum dixit: Confide fili; sanus eris in brevi. Et accipiens pannum sericum, inclinavit se; & involvit lumbos ejus hiante vulnere sauciatos. Et sic ex illo tactu confortatus est, quòd vix aliquem sentiebat dolorem; & sicut postea fatebatur, quòd ipse nunquam in totâ vitâ suâ tam delectabile tamque suave corpori vel carni suae aliquoties sensit adhaesisse. Et erigens se Virago illa venerabilis, ait ad illum: Ubi est lancea illa, cum qua vulneratus fuisti? At ille respondit, dicens: Nescio Domina mea reverenda. At illa: Quaere illam diligenter, & inventam after ad me apud Ely. Et continuò quatuor illae Matronae venerabiles disparuerunt. Et ipse paulatim convalescens, nichil aliud medicinae ulteriùs vulneri apposuit nisi tantùm lanam & oleum; & tempore modico sanus factus est per merita, ut creditur, B. Etheldredae Virginis. Quinetiam dictam lanceam quaerere fecit diligenter per triduum: sed tandem inventa est in custodiâ cujusdam militis praedicto Hugoni familiaris. Assumens namque caput lanceae praedictae, detulit illam secum in Angliam. Et cùm venisset ad Elyensem Insulam, ipse cum fratre suo Radulpho de Hyntoun ad illam pervenit Ecclesiam; & ad feretrum B. Etheldredae illud obtulit cum summâ devotione; ac super paxillum ferreum ibidem ad Miraculi hujus memoriam infixit.

Aliud quoque contigit Miraculum anno Domini MCCCLV. & regni Domini Edwardi III. post Conquestum illustris Regis Angliae anno xxix. Vir quidam bonus & religiosus, Dominus Johannes Lavenham, Monachus Ecclesiae S. Regis Edmundi, circa Passionem Domini in Quadragesimâ coepit infirmari; & morbo squinanciae in collo, gutture & maxillis graviter intumescere, & vehementer vexari; ita quòd manducare vel bibere seu etiam loqui non poterat. Unde nil aliud nisi mortem ipsius credebant aestimandum. Quapropter certi Fratres de Conventu deputati fuerant ad custodiendum, confortandum, & cùm opus fuerat, consulendum fratrem infirmum; sicut moris est inter Religiosos facere Fratribus in extremis languentibus: ut diligenter observantes statum infirmi, proponendo sibi crebriùs verba aedificatoria de Passione Christi, de misericordiâ Dei, & alia hujuscemodi consolatoria; ut sic expectarent aut fratris languidi meliorationem, aut ultimi spiritûs exhalationem. Ipse verò interim toto ex corde jugiter & devotè in mente suâ, eò quòd loqui non valebat, Deum deprecatus est; ut meritis S. Etheldredae dolorem, quem dirè passus est, leniret: et si suae pietati complaceret, sanitati iterum restitueret. His itaque gestis, circa Parasceven Domini aegrotus ille paululùm coepit dormire. Visionem quandam habuit; quòd fuit in unâ parvâ Capellâ, quae infra illam Ecclesiam erat statuta; & ibi quaedam venerabilis matrona, religionis habitu induta, sibi apparuit: quae confortans eum, collum ipsius, guttur & maxillas, ubi dolorem sentiebat, circumquaque manibus suis leniter palpavit; & hoc facto, se egredi dissimulavit. Et paulò pòst reversa, dixit ad illum: Duos annulos habes aureos. Offer unum ex his apud Ely ad me; quoniam illum habere volo de te: & his dictis disparuit. Et statim evigilans, clarè locutus est, vocans socios suos, quos secum habuit pro suâ custodiâ deputatos: qui audientes illum loquentem, admirati sunt valdè; & magno repleti gaudio, sciscitabantur ab eo, quomodo tam subitò loqueretur, qui multis retrò diebus verba proferre non potuit. At ille exponens eis Visionem quam vidit; & quòd per merita S. Virginis Etheldredae citò sanus fieret, asseruit. Unde quidam eorum praetextu istius Miraculi S. Etheldredam apud Ely nudis pedibus peregrinando se visitaturos promittebant; alii verò alia vota emittebant, qui postmodùm vota sua devotissimè persolvebant. Denique vir ille praefatus Dominus Johannes, cùm sanus fuerat & validus corpore, iter apud Ely pedibus gradiens coepit arripere, & illum annulum aureum per S. Etheldredam requisitum secum deferre. Quò perveniens, dictum annulum saphiro nobili ornatum, habentem & minuta granula lapidum diversorum [Page 655] in circulo per girum, obtulit B. Etheldredae maximâ mentis devotione; ubi feretrum ipsius Virginis ostenditur populo venienti ad honorem & laudem Dei & hujus Miraculi ostensionem.

Restat jam scribendum de praedicto patre & pastore nostro fratre Thomâ de Lylde de Ordine Praedicatorum, Elyensi dudum Episcopo. Ipse enim praefectus erat in Episcopum Elyensem per Dominum Papam Clementem VIII. anno Domini MCCCXLIV. mense Julii circa Festum S. Jacobi, & in Curiâ Avinionensi consecratus. In ipsà autem Consecratione vas quoddam vitreum vino plenum super altare erat positum: sicut moris est Curiae Episcopos consecrari. Et circa salutaris hostiae consecrationem sine tangentis manu in altari confractum est subitò & divisum; ac vinum, quod erat in vase, super altare discurrit effusum. Et qui praesentes aderant, hoc videntes, maximum arbitrati sunt praesagium fuisse futurorum. Nam in Episcopatu suo multa postmodum adversa erat passurus. Eodem autem anno Angliam est ingressus, & à Domino Rege susceptus; ac traditis sibi suis Temporalibus in primâ Dominicâ Adventûs ejusdem anni erat apud Ely solempniter intronizatus. In primiciis namque suis splendidus valde fuit in mensà. Milites quoque & Armigeros valentes patriae, ac Juris utriusque peritos, in magnâ copiâ ad suas robas & ad suum consilium retinebat; ut in Parliamento & aliis locis communibus Militum & Armigerorum ac aliorum Servientium multitudine vallatus, inter caeteros Regni Proceres apparuit gloriosus. Videns denique tantam sibi familiam nimis onerosam & in modico proficientem, quibusdam de electis secum retentis, caeteros verò quodam discretionis sarculo de suâ familiâ resecavit. In omnibus ferè causis, quas tune temporis ventilabat, foeliciter sibi & prosperè succedebat. Egregius namque Praedicator extitit; & per varia loca suae Dioceseos discurrens, velut fidelis dispensator & prudens, familiae Dominicae mensuram tritici distribuendo, verbum Dei in populo sibi commisso ferventi animo disseminavit. Sed inimicus homo furtim venit & latenter; & in electo tritico superseminavit zizania; & invidiae suae antiquae nodum dissolvens, nimis illum fecit exosum populo terrae. Praesertim ex eo, quòd in Sermonibus suis misericordiam maximè commendabat: quam quidem misericordiam in se delinquentibus, justitiâ quadam nimiâ quasi in severitatem mutatâ, quam prohibet Scriptura dicens: Eccl. vii. 17. Noli esse nimis justus▪ absque satisfactione condignâ de facili non concedebat. Quamvis idem pater & pastor noster in seipso bonus erat; quibusdam tamen adulatoribus & sinistra narrantibus, qui sibi erant à secretis, aures patulas & nimis credulas exhibebat. Nam quorundam malignorum instinctu, non sui proprii animi motu, ut creditur, erga Priorem & Conventum multùm se reddebat difficilem; in tantum quòd ad opus Ecclesiae argillam fodere & arenam, sicut in omnium Episcoporum temporibus consueverant, ad magnum scandalum sibi nimis diu denegavit. Crebris interim precibus & variis petitionibus Prior & Conventus, nunc per epistolas, nunc per Fratres Capituli iteratis vicibus sibi missos, suae Paternitati deprecati sunt; ut argillam, zabulum & arenam ad fabricas Ecclesiae habere poterant, ut solebant. Ipse verò absque suae specialis gratiae rogatu licentiam zabulum habendi & arenam, ut superiùs dictum est, concedere recusavit. Tunc tandem Prior & Conventus ad placandum ipsius animum Epistolam sibi miserunt deprecatoriam, mentionem suae specialis gratiae facientem. Epistolam illam gratanter acceptans, & ne in consequentiam traheretur in posterum, integram & clausam Conventui tradendam in Capitulum postmodum reportavit: & deinceps argillam fodiendi, zabulum simul & arenam ad opus Ecclesiae Priori & Conventui, ut hactenus usi fuerant, liberam concessit facultatem.

Postmodum namque, quod maximè dolendum est, oritur contra ipsum lamentabile infortunium. Nam quidam iniquitatis filii, suae salutis immemores, [Page 656] quasdam domos Dominae de Wake in mesuagio suo de Colne in Comitatu Huntyngdoniae noctanter combusserunt; & totum crimen maliciosè super Episcopum & quosdam de suis imposuerunt. Super quo Brevia Regia emanaverunt, certis Domini Regis Justiciariis ad inquirendum de hujusmodi incendii actoribus & fautoribus directa. Qui apud Yakesle sedentes, Milites & Armigeros ac alios de patriâ valentes coram eis ibidem fecerunt convenire. Et captâ inquisitione per xii. Juratos de praedictis Militibus & aliis, qui super sacramentum suum erant onerati, quòd in hujusmodi negotio incendii fideliter ac diligenter inquirerent; & quos hujusmodi sceleris reos invenirent, dictis Justiciariis notificarent. Ipsi verò seorsum paulisper recedentes, in dictis negotiis tractaturi; & cùm in causâ concordes essent, ut dixerant, quosdam nominati actores esse sceleris, & Episcopum illis consentientem asserebant. Justiciarii autem dicta illorum non acceptantes, injunxerunt eis iterum per sacramentum suum; quòd inter se diligenter investigarent, si Episcopus actor esset criminis cum caeteris criminosis, vel non. Et inter se modicùm colloquentes, dixerunt tamen injustè Episcopum cum caeteris reum esse. Et statim fuit Episcopus finaliter condempnatus in nongentis libris argenti Dominae Wake pro dampnis suis plenariè persolvendis: quae quidem pecunia in brevi posteidem extitit persoluta. Thomas autem Episcopus retinens in memoriâ illud Sapientis: ‘Esto forti animo, cùm sis dampnatus iniquè:’ Fortis erat in adversis, & inter aspera viriliter incedens; super injuriâ sibi allatâ remedium habere cupiens, Brevia impetravit Regia super convictione superjuratorum, qui in primâ Sessione apud Yakesle falsum contra ipsum tulissent testimonium. Et hoc per numerum duplicem Juratorum paratus est juris ordine declarare. Et cognoscendi in hac causâ recti Regis Justiciarii fuerant deputati. Citati sunt enim ad comparendum coram eis Huntyngdoniae certo die valentiores patriae; qui ad diem assignatum ibidem congregati, & ad veritatem in hac parte dicendam parati comparuerunt. Sedentes autem pro tribunali Justiciarii praedicti petierunt statim dictamentum Sessionis apud Yakesle, processum ejusdem Sessionis Justiciariorum & Juratorum nomina continens, sibi ostendi. Quibus responsum est; quòd fuit in manibus quorundam virorum, de quibus erant ibidem duo praesentes. Accersiti erant illi duo, & super hoc requisiti. Responderunt, quòd id minimè obtinuerunt. Dixerunt autem; quòd Miles quidam modicùm ab Huntyngdon distans, dictamentum illud habuit custodiendum. Nuncius quidem continuò à Justiciariis est ad Militem missus, ipsum ex parte illorum suppliciter deprecans, quatenus dictamentum eis mitteret indilatè; quoniam ibi sedebant totâ die quasi ociosi & taedio nimis affecti dictamentum expectantes praenominatum; quòd sine illo in causâ procedere non potuerunt. Respondens autem Miles dixit Nuncio; quòd pro certo in suâ non erat custodiâ, sed in custodiâ alterius illorum, qui priùs eodem die apud Huntyngdon coram Justiciariis erant vocati & de re praedictâ requisiti. Regressus est qui missus fuerat, sedentibus adhuc Justiciariis, renuncians eisdem quid à Milite audierat. Jusserunt Justiciarii viros praedictos iterum inquiri; qui saepiùs iteratis vicibus vocati & per totam Curiam quaesiti, minimè sunt inventi. Advesperascente jam die surgentes Justiciarii infecto negotio recesserunt. Episcopus autem Thomas nolens sic vecorditer ab incoeptis desistere; sed ut Injuriatores sui ad satisfactionem de illatis sibi injuriis reducerentur, viis & modis legitimis, quibus poterat, coepit viriliter attemptare. Et cùm in prosecutione causae praedictae modicùm se senserat profecisse; quoniam aemuli sui ex adverso conati sunt, & processum ipsius causae in quantum poterant impedire.

[Page 657]Videns itaque Episcopus, quòd ab aemulis suis praedictis fuisset sic illusus, ad praesentiam Domini Regis, ubi in lusum avium cum falconibus, comitantibus secum Militibus quibusdam & Armigeris, spaciabatur, accessit; & suam Regiam Magnificentiam humiliter requisivit, quòd de injuriis sibi illatis fieri juberet justitiae complementum. Rex autem continuò advocans sibi quendam Militem Dominum Richardum de la Vache, qui crat ibidem; ut verba quae inter ipsum & Episcopum dicenda forent, posset audire & postmodum testificare. Rex enim ait ad Episcopum: Domine Episcope, causa quae inter te & dilectam nostram Blanchi [...] Wake filia erat Henrici Comitis Lancastriae. consanguineam Dominam Wake vertitur, nobis & Proceribus nostris ac Populo Regni nostri odiosa valde fore perhibetur. Item ex illâ dampna plurima personarum, subversiones & pericula multa evenire forsitan potuerunt in futurum. Quapropter causam praedictam accipere intendimus in manus nostras; & non ut tua voluntas in omnibus fiat neque sua; sed per viam mediam incedendo, quòd pax inter vos volente Deo & concordia reformetur. Episcopus autem dixit ad Regem. Excellentissime Domine, jubeat si placet Serenitas vestra; quòd secundùm legem Regni & justitiam discuti valeat inter nos causa praenominata. Cui Rex, ut fertur, Milite prius vocato praesente, dixit: Et quis te prohibet in regno nostro legem habere vel justitiam? At ille respondit, dicens: Domine, sic est quòd legem in causâ mea habere non possum neque justitiam; potestate, ut credo, regiâ praepeditus. Rex autem audito hoc verbo, contra Episcopum commotus erat vehementer; & ait: Certè tu Thomas de Lylde falsum dicis. Nunquam enim fuisti praepeditus; sed legem habebis, absque tamen favore legis. Episcopus verò cum Regis indignatione à loco recessit, parùm vel nichil in causâ confortatus. Modico pòst tempore lapso, Rex in Parliamento suo Londoniae coram Praelatis regni & Proceribus ibidem congregatis dixit Episcopo Elyensi: O Thoma de Lylde, tu nuper nobis imposuisti, quòd in causâ tuâ legem habere non potuisti, nostrâ potestate regiâ praepeditus. At ille negavit expresse coram Rege & Magnatibus, dicens se nunquam talia verba protulisse. Ad quem Rex irâ succensus magnâ dixit: Certissimè tu Thoma de Lylde mentiris apertè; talia enim verba▪ dixisti: Et advocavit in testem illum Militem; qui verba, quae inter Regem & Episcopum in praemissis locuta fuerant, audivit; & regiis dictis testimonium perhibuit, dicens Episcopum ipso praesente & audiente talia verba dixisse. Videntes autem Dominus Archiepiscopus & alii Episcopi animum Regis contra Episcopum Elyensem nimiùm fuisse commotum, surrexerunt; & coram Regegenua flectentes, ipsius suppliciter efflagitabant clementiam; ut Episcopum Elyensem in suam reciperet gratiam, & sibi misericorditer indulgendo & suam regiam remitteret offensam. Episcopus verò interim stetit crectus, & quasi cogitans quid diceret in hoc casu aut quid ageret; nec se aliquantulum inclinavit: de quo plures qui affuerant, mirati sunt. Rege autem in irâ adversùs Episcopum conceptâ perseverante, recessit Episcopus, saciem Regis de caetero ampliùs non visurus.

Contigit namque post haec, ut Episcopo jam nimis afflicto major adhuc addita est afflictio. Nam quidam ejus Cubicularius nomine Redulphus, genere Normannus, ortâ inter ipsum & quendam Dominae Wake familiarem Willelmum de Holm saevâ discordiâ, incidit in eundem Willelmum, & hoste incitante antiquo interfecit illum. Quòd cùm audisset Episcopus, ingemuit; & tactus dolore cordis intrinsecus ait. Coartor undique. Nunc scio verè, quòd absque dispendio magno & discrimine non possum evadere: quoniam, ut ita dicam, totum pondus praelii versum est in caput meum; quoniam gentes patriae vicinae totum hujus homicidii causam & flagitium mendaciter & maliciosè super eundem imposuerunt. Die verò sequenti, comitante secum Sacristâ Elyensi fratre Roberto de Suttoun, iter cum suis versùs Londoniam arripuit; & ab ingressu Manerii sui de Somersham circundante illum inopinatè turbâ [Page 658] malorum quous (que) pervenisset ad S. Ivonem, quaedam Margareta de Holm soror ipsius interfecti, mulier quidem maliciosa valde, adjunctis secum perversis hominibus, unà cum Henrico Colne ipsi Episcopo nimis infesto, clamoribus magnis & tumultibus prosecuta est, ad instar Semei filii Gemini de cognatione Saul; ut Regum ii. legitur. Qui ingressus contra Regem David fugientem filium suum Absolon, projiciens lapides & lutum, maledicebat Regi dicens: Egredere vir Belial, egredere vir sanguinum: ecce premunt te mala quae fecisti. Sic & illa clamans & clamore terribili vociferans, dixit. Harrow ubique legit Codex Cot. 1. Harron super te, Thoma de Lylde, harron, harron super te homicida pessimè, harron super te. Tu enim interfecisti fratrem meum Willelmum de Holm. Harron super te, harron. Episcopus verò conversus ad mulierem, simplici voce & lugubri dixit. Mulier injustè me persequeris. Innocens sum à sanguine fratris tui. Non enim illum interfeci; nec unquam illum interficere jussi; sed me invito & nesciente omnino interfectus fuit: novit Deus. Et Henricus de Colne & alii scelerati viri & perversi, qui secum erant, similiter insultantes Episcopo, convicia, opprobria, verba contumeliosa & varia improperiorum genera horribili strepitu inferebant. Et sic illum prosecuti sunt, antè & retro, à dextris & à sinistris, usque ad S. Ivonem; per mediam villam clamantes duxerunt & vociferantes; quòd tota Villa per illorum strepitum commota est, in tantum quòd Episcopus cum suis, relictis cariagiis suis ibidem cum victualibus, pontem vix transire poterat, & sic manus illorum evadere, ac ad Manerium suum de Grantesdene velociter equitando horâ prandendi pervenit. Vidit autem Episcopus tanta sibi taedia imminere atque dispendia futura, cautè respiciens & timens, ne fortè per maliciam hominum, quae magna tunc erat contra ipsum, Temporalia sua posse, quamvis non demeruit, confiscari; & sic modicum haberet, per quod in suâ necessitate sibi poterit subvenire. Discreto & utili usus consilio, scripsit literas ad omnes & singulos Maneriorum suorum ministros, illis districtè praecipiens, quòd omnia bona sua mobilia, averia & catalla, supplementis Maneriorum duntaxat exceptis, cautelâ tamen convenienti, celeri exponerent venditioni. Et pecuniam pro rebus suis venditis acceptam in manibus Mercatorum deposuit custodiendam; ut cùm his opus haberet, suis iterum usibus resolvendam. Sedente modicum pòst Coronatore illius patriae, & de morte dicti jam interfecti per inquisitionem xii. hominum legalium de vicineto districtiùs quaerente; onerati sunt xii. homines praedicti ex parte Regis per eundem Coronatorem super sacramentum suum; ut de interfectoribus hujus mortui, & omnibus aliis, qui eis in hac feloniâ praebuerunt consilium, auxilium vel favorem, seu quenquam illorum post factam feloniam receptârunt, diligentem inter se tractatum haberent; & quid in praemissis per Sacramentum suum invenirent, indilatè sibi fideliter significarent. Qui quidem Jurati super hac causâ inter se tractantes, praenominatum Radulphum Episcopi Cubicularium principalem Willelmi de Holm fuisse interfectorem, & Episcopum neci ipsius consentientem, ac quosdam alios sibi adhaerentes & auxiliantes asseruerunt; Episcopum verò dictum Radulphum post feloniam factam receptâsse similiter affirmaverunt. Quod utique falsum fuit, & ex mendaci suspicione omnino processit: quoniam Episcopus in mortem ipsius nullo tempore consensit; nec ipse Radulphus in comitivâ suâ post homicidium accessit, nec ab illo usquam postmodum visus est. Sed statim ut de morte audivit, [...]. Accersens. accersiri Willelmum de Stanstede Senescallum suum & totius suae Insulae Elyensis custodem, sibi firmiter injungendo mandavit; quòd secundùm jura Regni homicidam illum per totam Ballivam suam diligentiùs inquireret; & si illum fortè alicubi inveniret, tanquam Regis Felonem secundùm legem in regno traditam illum per omnia judicaret. Cùm autem dicta per praefatos xii. Juratos in inquisitione per Coronatorem dudum captâ, & ad inquirendum super morte praefati Willelmi de [Page 659] Holm oneratâ, coram Justiciariis de Banco Domini Regis fuissent devoluta: vocatus est Thomas de Lylde Episcopus Elyensis ad comparendum coram dictis Justiciariis, super sibi objiciendis in causà praemissâ responsurus. Qui ad diem assignatum sedentibus pro tribunali Justiciariis supradictis comparuit, comitantibus secum & astantibus ad ipsum locum Judicii Dominis Cantuariensi Archiepiscopo & Episcopo Roffensi. Cui statim objectum erat per Justiciarios praedictos; quòd ipse contra justitiam & pacem Regni consentiens fuerat in mortem cujusdam Willelmi de Holm felonicè interfecti, consilium praebens & auxilium; ac ipsum interfectorem quendam Radulphum Carles post feloniam factam scienter receptavit, & in suâ comitivâ retinuit. Episcopus autem dictus Justiciariis respondit, dicens; quòd non ex voluntate suâ nec suâ scientiâ sed ipso invito & ignorante dictus Willelmus de Holm occisus fuit; quòd ipsum Radulphum post feloniam factam nunquam vidit, nec ipsum receptavit. Et hoc per pares suos, cùm ipse erat de paribus Regni unus, discuti & discerni se sponte supposuit. Justiciarii verò super hoc convocaverunt patriam xii. Juratorum, non de Paribus terrae, ut Episcopus pro se allegavit & petiit, sed de plebeiis; & illos xii. Juratos super sacramentum suum oneraverunt, ut inter se diligenter inquirerent, an Thomas de Lylde Episcopus Elyensis consentiens fuerat neci Willelmi de Holm nuper interfecti, consilium impendens vel auxilium, aut ipsum Radulphum post feloniam scienter receptaverit vel non. Jurati autem in casu praedicto modicùm inter se tractantes, dixerunt; quòd Thomas de Lylde Episcopus Elyensis in mortem Willelmi de Holm nunquam consensit, praedictum tamen Radulphum post perpetratam feloniam receptavit scienter. Justiciarii verò ipsum Episcopum de receptatione felonis Regis contra pacem Regni tanquam Clericum per legem illorum convictum judicârunt: & statim omnia Temporalia sua tam Episcopatûs Elyensis, quàm alia tempore Episcopatûs sui per ipsum Episcopum perquisita, in manus Domini Regis judicialiter per eosdem sunt seisita & confiscata.

Cùm vidisset Episcopus Thomas Temporalia sua confiscata, & se coram non suis videlicet de receptatione felonis Regis, ut praedicitur, diffamatum esse; cùm per eos super hoc convinci non poterat, eò quòd sui Judices non erant. Cupiens itaque juris ordinem ad sua restitui, accessit ad Dominum Cant. Archiepiscopum, rogans illum suppliciter cum omni justiciâ requisitá, ut super diffamatione praedictâ suam Canonicam admitteret purgationem. Dominus autem Cant. justis Episcopi petitionibus libenter ac favorabiliter annuens, virum venerabilem & discretum Magistrum Willelmum de Wythelysey, Archidiaconum Huntyngdoniensem, Judicem sibi in praemissis constituit & deputavit. Qui quidem Judex proclamare fecit certis in locis; quòd si quis objicere vellet, sciret vel intenderet contra Thomam de Lylde Episcopum Elyensem, quare ad purgationem suam Canonicam super diffamatione sibi impositâ admitti non debeat; veniat objiciens ille quicunque fuerit apud Manfeld Cant. Dioceseos, & paratus ibidem sit personaliter die certo per Judicem praedictum assignato in dictâ proclamatione exequendâ. Venientes verò praedicti Episcopus & Archidiaconus, comitantibus cum eis fratre Roberto Suttoun Sacristâ Elyensi & aliis viris valentibus apud Manfeld in diem praefixum, in Ecclesiâ parochiali ejusdem Villae sederunt: & Dominus Archidiaconus judex ad praemissa deputatus per praeconem suum fecit proclamare; ut si quis ibidem praesens esset, qui contra Thomam de Lylde Episcopum Elyensem objicere vellet, quòd in dictam sibi purgationem Canonicam admitti non debet; veniat nunc coram Judice ibi praesente & pro tribunali sedente in hac causâ, & objiciat si quid habeat in hac parte objiciendum; & dicta sua admitterentur, ac per viam justitiae discuterentur. Et hoc idem saepiùs in die iteratis vicibus jussit proclamare. Nemine quidem per diem [Page 660] totum ad objiciendum comparente, circa vesperum ejusdem diei facta fuit peremptoria proclamatio; quòd si aliquis ibidem esset, qui adhuc objicere vellet, quòd tunc demum sine morâ veniret; quòd post illam horam in posterum via objiciendi cuiquam ulteriùs non pateret. Sed nec tunc quoquam comparente, Judex praedictus in causâ praemissâ sententiam tulit diffinitivam, excludens cuicunque objiciendi de caetero facultatem. Recesserunt autem inde tam Episcopus quàm Archidiaconus, & caeteri qui cum illis erant, iter arripientes ad Archiepiscopum; nunciaverunt eidem res gestas per ordinem; qualiter certis die & loco pro proclamatione exequendâ assignatis personaliter affuerunt, & proclamationem praedictam saepiùs per idem iteratis vicibus ritè & legitimè praeconizare fecerunt: sed nullus interim comparuit ad contradicendum, quin ad purgationem Thomae de Lylde Episcopi Elyensis de jure foret procedendum. Unde Episcopus Thomas dictum Archiepiscopum suppliciter rogavit ac instantissimè petiit; ut super diffamatione sibi objectâ suam admitteret purgationem; nec non diem & locum, ubi & quando cum suis Compurgatoribus ad se purgandum in hac parte compareret, certitudinaliter assignaret. Cui Dominus Archiepiscopus ait. ‘Dilectissime mi frater Domine Episcope, adquiesce rogo consiliis meis; & tibi volente Deo meliùs fortè propitietur. Vade priùs, ut consulo, ad Dominum nostrum Regem, & reconciliare sibi. Quoniam, ut spero, illum tibi invenies gratiosum. Et tunc redeas; & omnia purgationem tuam concernentia pro libito consequêris, & ad statum tuum pristinum in omnibus sine dubio restituêris.’ Ad quem Episcopus Thomas: ‘Domine Pater, jam enim ritè peracta sunt omnia, quae ante purgationem meam recipienda canonicè sunt requisita. Nunc autem nichil aliud restat, nisi quòd vos, prout de jure tenemini, ac vestro incumbit officio pastorali, diem mihi & locum velitis assignare; ut de diffamatione mihi impositâ possim canonicè me purgare. Quapropter vestram, ut priùs, venerabilem rogo Paternitatem, quòd meam in hoc casu potero purgare innocentiam, diem adhuc mihi assignetis.’ Respondit Archiepiscopus, dicens: ‘Diem tibi & locum, cùm oportuerit, assignabo. Nec tibi nec tuae purgationi in aliquo derogare intendo; licèt aliquantulum differo pro utilitate majori, ut causa tua cum Regis assensu consilio maturiori poterit terminari.’ Illo autem consiliis Archiepiscopi non adquiescente, recesserunt alterutrum ab invicem, se postea non visuri.

Intellexit Episcopus Thomas animum Regis esse contra ipsum nimis exasperatum, ac plures & graves se habere adversarios, qui de ipso mala citiùs Domino Regi procurarent quàm bona; & in suâ causâ culpam agnoscere, ubi culpa non erat, se reputans non teneri. Idcirco maliciis hominum cedere, & corporis proprii pericula meritò formidanda censuit potiùs declinare, & ad partes transmarinas clàm securus transfretare. Recessit igitur ab Angliâ Pastor & Pater noster praedictus xix. die mensis Novembris per diem Sabbati anno Domini Factum id anno 1358. Walsinghamus & Birchingtonus volunt. Rectiùs tamen noster. MCCCLVI. & mari transito ad Villam de Bruges pervenit; & paululùm ibi moram traxit. Deinde ad Curiam Avinionensem proficiscitur, ac Domino Papae & Cardinalibus de illatis sibi injuriis multiplicibus conqueritur. Et exponens eisdem dilucidè & apertè in pleno Consistorio totius causae suae ordinem & processum, subjecit se in omnibus & causam suam praedictam diffinitioni Domini Papae & Cardinalium; ut secundùm Deum & aequitatem justam in causâ suâ pronunciarent sententiam. Qui examinantes causam praedictam diligenter & deliberatò, invenerunt in processu adversùs Episcopum facto plurima libertati Universalis Ecclesiae maximè repugnantia. Ideo causam ipsam non solùm ipsius Episcopi personalem, verùm etiam totius Ecclesiae Catholicae causam esse universalem, diffinitivâ sententiâ determinabant. Ipse verò petiit continuè à Domino Papâ omni justitiâ requisitâ Judices sibi dari in causâ. Et Dominus Papa petitionibus justis annuens cum [Page 661] favore, certos sibi Judices ad cognoscendum in causâ praedictâ inter ipsum & suos adversarios deputavit; ut per formam juris procedentes, complementum justitiae sine personarum acceptione facerent inter partes. Judices itaque praedicti multos post edicta publica Clericos & Laicos, Milites & Armigeros diversos decreverunt fore vocandos & citandos; ut ad instantiam Thomae de Lylde Elyensis Episcopi super sibi objiciendis certo die juridico personaliter comparerent in Curiâ responsuri. Illis autem ad diem praefixum non comparentibus, ad instantiam partis accersitis, Judices praedicti sententiam Excommunicationis in non venientes pro suâ contumaciâ fulminabant; decernentes eosdem contra diem certum vocari, & ad comparendum ibidem personaliter coram dictis Judicibus peremptoriè citari. Et super hoc edicta citatoria in Angliam fuerant delata, & in variis Ecclesiis parochialibus & aliis locis communibus lecta & publicata. In quibusdam verò Ecclesiarum hostiis erant affixa; ut per illa loca transeuntes, citatorum nomina palàm in eis legere possent & intueri: ita ut per eadem dicta citati de ignorantiâ non poterant legitimè excusari. Sed nec sic quidem comparebant, nec Procuratores pro eis responsuros in Curiâ constituebant. Propter quod Judices praedicti in causâ procedentes, pro multiplicatis illorum offensis censuras utique multiplicabant, & illos cum suis communicantibus excommunicabant. Unde quidam de excommunicatis praedictis carnis universae viam interim sunt ingressi, & Ecclesiasticae traditi sepulturae. Sed virtute quorundam processuum in Curiâ contra illos factorum, eorum cadavera in conditionis humanae horrorem de suis sepulcris sunt extracta, & de loco sacro longiùs projecta. Hoc autem plures arbitrati sunt genus fuisse nimiae severitatis; quod sepulturam quietam esse humatis hominum corporibus non indulsit. Propter quod Episcopus & sui maximam Regis indignationem & regni Procerum incurrebant. Quapropter Commissio Regia certis Justiciariis fuit directa ad inquirendum, qui essent fautores Episcopi Elyensis in publicatione & prosecutione literarum Apostolicarum, citationes & censuras in certi regni personis continentium, consilium sibi in his vel favorem aut auxilium impendentes. Justiciariis siquidem super praemissis inquisitionem capientibus, quidam verò viri Religiosi & Saeculares, Clerici & Laici fuerant indictati. Ex quibus quidam capti erant & incarcerati, ac variis afflicti injuriis, poenâ duplici, corporali & pecuniariâ, sunt multati. Quidam verò amicorum consiliis adquiescentes, se Regis gratiae summiserunt, & viâ leniori transierunt.

Episcopus autem, non obstante Regis indignatione aut amicorum suorum prosecutione, ab incoeptis suis non desistit: sed suae causae processum viis & modis legitimis cum censurarum additionibus, quasi actor indefessus, contra suos adversarios continuavit. Unde factum est, quòd quidam Thomas de Senauntoun Clericus, de Curiâ veniens Romanâ, quasdam secum literas detulit Apostolicas, continentes censuras graves quibusdam personis Angliae infligendas, ac ad publicandum & prosequendum vim & effectum illarum certis Regni Episcopis directas. Captus est cum quodam Armigero Thomâ de Chyltoun, adjuncto secum socio altero, qui sibi in auxilium occurrebant. Adducti sunt Londoniam, incarcerati, fame ibidem & inediâ nimis afflicti. Justiciariis Regis erant postmodum praesentati, ac demum apud Newgate missi▪ unde in magnâ miseriâ spiritum ultimum exhalabant. Cùm autem rumores de morte virorum istorum ad aures pervenissent Episcopi; ipse dolens nimis & tristis effectus, ad Dominum Papam accessit; & de atrocitate tantâ suis nunciis illatâ flebiliter conquestus est, & quòd ad hortandum suos adversarios nullus ibidem audebat accedere metu mortis. Unde Dominus Papa edicta jussit scribi publica, quae in valvis Palatii erant affixa; & omnes, quorum nomina in illis edictis fuerant conscripta, sanxivit personaliter fore citatos. Unde processus incoepti in Curiâ contra citatos per edicta, ac si [Page 662] essent personaliter praesentes, de die in diem, de termino in terminum sunt continuati; quousque citati praedicti excommunicationis & interdicti sententiis & aliis censuris gravibus finaliter fuerunt innodati.

Interim verò tractatus pacis & concordiae inter Episcopum & suos in hac parte adversarios per quosdam Procuratores à Domino Rege Angliae & Magnatibus in hac causâ ad Curiam transmissos habitus fuerat & longo tempore continuatus. Sed ante finalem & concordem tractatûs hujusmodi expeditionem, Episcopus Thomas, cujus memoria cum benedictione inter electos Dei Antistites connumeretur, diem vitae suae clausit extremum. Cùm autem iste Episcopus noster Thomas Ecclesiae suae Eliensi annis Annis xvii. Cod. Cot. uterque. fere xvi. praefuisset, ix. Calend. Julii in Festo Depositionis S. Virginis Etheldredae & Vigiliâ Nativitatis S. Johannis Baptistae in Curiâ obiit Avinionensi, anno Dom. MCCCLXI. In Ecclesiâ S. Praxedis juxta Avinionem inter Sorores Ordinis fratrum Praedicatorum solempniter est sepultus.

Ipse verò paulò ante suum recessum de Angliâ quaedam vestimenta sub custodiâ Sacristae sibi & suae Elyensi Ecclesiae deposuit conservanda: duas videlicet C [...]pas ex panno de serico purpurei coloris vineis intexto rubeis; unam Casulam cum tribus Tunicis, duabus Stolis, tribus Favonibus, & tribus Albis cum paraturis ejusdem sectae, de panno serico purpureo supradicto. Deposuit etiam Episcopus penès praedictum Sacristam unum Calicem argenteum & deauratum cum ii. urceolis de argento, & unam situlam argenteam pro aquâ benedictâ, cum aspersorio, & duobus parvis campanis pro Capellâ similiter de argento. Sed haec omnia vestimenta simul & vasa argentea in manus Domini Regis per suos ministros quasi devoluta, sunt seisita fisco. Rex tamen ex clementiâ suâ omnia praedicta vestimenta simul & vasa argentea in usus Elyensis Ecclesiae perpetuò fore statuit remansura. Quae quidem ad perpetuam Thomae de Lylde Elyensis Episcopi memoriam & Domini Regis Edwardi III. post Conquestum munificentiam in Elyensi Ecclesiâ conservantur.

REGINALDUS BRYAN, Postulatus.

^g Post mortem quoque nostri Elyensis Episcopi Thomae Fert in scuto aureo tres pilas azureas. Dominus Papa Innocentius praefecit nostrae Elyensi Ecclesiae vacanti Dominum Reginaldum Bryan Episcopum tum Wygorniensem & ad Sedem transtulit Elyensem. Sed morte praeventus celeri, nec ad Ecclesiam suam in Ely unquam pervenit; nec se in Spiritualium vel Temporalium administratione aliquotiens intromisit. Praedicto namque Domino Reginaldo pro tempore tantùm modico Elyensi Episcopo jam defuncto, Prior & Conventus duos miserunt Confratres de Capitulo pro impetrandâ à Domino Rege eligendi licentiâ. Qua concessâ & per literas regias obtentâ, reversi sunt Fratres praedicti ad Capitulum, ipsas secum Regis licentiae literas deferentes. Non multùm verò pòst ingressi sunt Capitulum Prior & Conventus, diem certum inter se statuentes procedendi ad futuram novi Pontificis electionem. Die autem statuto adveniente, Prior & omnes Fratres & singuli totius Conventûs unanimiter in Capitulum se congregantes, invocatâ primò Spiritûs Sancti gratiâ, & literis Regiis de licentiâ eligendi lectis, cum illo Capitulo Quapropter, ut moris est: tractare coeperunt inter se, per quam viam in ipso Electionis negocio vellent procedere. Placuit tandem Fratribus omnibus & singulis per viam procedere compromissi. Electi sunt denique Compromissarii quinque; qui seorsim & separatim se invicem subtrahentes, coeperunt inter se de personâ idoneâ Ecclesiae suae viduatae praeficiendâ diligenter tractare. Et [post] plures personas merito commendabiles nominatas inter [Page 663] ipsos, in virum tandem venerabilem & discretum Dominum Johannem de Bokyngham Clericum direxerunt vota sua; & ipsum in Episcopum suum Elyensem & Pastorem concorditer elegerunt. Verùm quia causa dictae suae Electionis in Summi Pontificis arbitrio & gratiâ magnâ dependebat; quandam Domino Papae scripserunt Epistolam Prior & Conventus, supplices pro illorum Electo petitiones continentem sub eo qui sequitur tenore. Sanctissimo in Christo Patri & Domino nostro Domino Innocentio dignâ Dei providentiâ, &c. Dominus tamen Papa distulit adhuc providere nostrae vacanti Ecclesiae▪ Epistolâ nostrâ pro Electo nostro deprecatoriâ minimè acceptâ.

SYMON LANGHAM, Episcopus XIX.

^h Summus tandem Pontifex desolationem diuturnam Arma ejus sunt Tignum pinnis decoratum de rubro, inter Trifolia viridia tria. Elyensis Ecclesiae paterno compatiens affectu, consilio ductus divino potiùs quàm humano, Venerabili patri & discreto providoque Pastori Domino Symoni de Langham Abbati Westmonasterii, x. die mensis Januarii anno Domini MCCCLXI. Episcopatum contulit Elyensem: & ipsum Patrem Reverendum & S. Benedicti Regulae Professorem de Ecclesiâ Sancti Petri Westmonasterii ad Ecclesiam Sancti Petri & Sanctae Virginis Etheldredae super Congregationem Professionis ejusdem transtulit apud Ely. Qui consecratus erat à Domino Symone Cantuariensi Archiepiscopo; & in Festo Decollationis S. Johannis Baptistae in Ecclesiâ suâ Elyensi solempniter intronizatus anno Domini MCCCLXI. finiente. Praedictus verò Venerabilis Pater Dominus Symon Episcopus zelo domûs Dei succensus, videns multa incommoda Ecclesiae Elyensi & Episcopatui provenire, eò quòd implementa Episcopatûs tempore Vacationis post decessum Episcoporum in manus Domini Regis capta erant; perquisivit à Domino Rege Edwardo III. ut eadem implementa suis successoribus in posterum remaneant: & quòd Episcopus quisque die Intronizationis suae ad hostium Occidentale Ecclesiae juramentum praestabit ad illa & alia jura & libertates Ecclesiae observanda; ut in Cartâ Regis Edwardi III. pleniùs continetur. Statuit igitur Dominus Rex; ut Anniversarium suum singulis annis teneatur à singulis Episcopis Elyensibus, & alia onera facienda: ut patet per Cartam Domini Regis. Nec silentio praetereundum est, quòd praedictus Venerabilis Pater noster & Episcopus novam Ecclesiam Parochialem S. Crucis ex parte Aquilonari Monasterii dedicavit, & Missam solempniter in eâ celebravit. Post Missae verò celebrationem omnibus rite peractis, vestimentum cum omnibus ornamentis, in quo sacra misteria peregit, Ecclesiae suae contulit; videlicet unam Casulam rubeam de velvet cum leonibus de perulis albis brudatam cum duabus tunicis, & unam Capam cum tribus Albis, & duabus stolis & favonibus ex eâdem sectâ, & unum Pallium magnum coram altari dependentem, & unum parvum pannum super altare ex eâdem sectâ. Est ibi etiam tertia tunica; quam frater Petrus de Stapleford tunc temporis Secretarius sumptibus suis fieri fecit de eadem sectâ. Cùm verò [Page 664] praedictus Pater Dominus Symon de Langham Ecclesiae Elyensi quinque annis completè strenuè praefuisset; translatus est ad Archiepiscopatum Ecclesiae Cant. per Papam Urbanum VI. anno Domini MCCCLXVI. Domino Symone de Islep, Dei gratiâ nuper Archiepiscopo, sene & pleno dierum viam universae carnis ingresso. Cùm autem Ecclesiam Cant. annis tribus strenuissimè rexisset; famâ bonitatis ejus & scientiá circumquaque volitante, Dominus pater Romanus Pontisex Urbanus VI. in Presbyterum Cardinalem titulo S. Sixti eum praefecit. Qui duas capas de panno deaurato viridis coloris de Curiâ Romanâ pro memoriale suo ad Ecclesiam misit Elyensem. Cujus memoria inter electos Dei Antistites semper connumeretur.

JOHANNES BARNET, Episcopus XX.

ⁱ Huic successit Dominus Johannes de Bernet Episcopus Ar [...]ma Johannis Barnet Episcopi sunt unum Saltorium sables, & in scuti capite sacies Leopardi ejusdem coloris in campo argenteo. Bathoniensis, translatus ab Ecclesi â Bathoniensi ad Episcopatum Elyensem per Papam Urbanum VI. ▪anno Domini MCCCLXVI. & die Assumptionis S. Mariae in Ecclesiâ suâ Elyensi solempniter intronizatus. Iste verò Venerabilis pater noster & Episcopus aetate provectus, senex & plenus dierum, viribus corporis ferè destitutus. cùm sedisset annis vi. gravi infirmitate correptus, mortuus est apud Hatfeld, feriâ tertiâ in Ebdomadâ Pentecostes, vii. Id. Junii. Delatus verò ad Sedem suam Episcopalem, sepultus est in Ecclesiâ Elyensi juxta magnum Altare ex parte Australi Ecclesiae anno Domini MCCCLXXIII. Ipse verò fecit fieri tres fenestras in Presbiterio ex parte australi Ecclesiae & duas ex parte aquilonari. Dedit etiam Ecclesiae suae vi. capas, unam casulam cum tribus tunicis, & unum pannum dependentem coram altari, de unâ sectâ, videlicet de blueto, cum bestiis & cressanutis de auro. Vacabat Sedes Episcopalis per annum non completum.

THOMAS ARUNDEL, Episcopus XXI.

^l Post mortem itaque Patris praedicti Johannis Episcopi Arma Thomae Arundell sunt in rubeo campo bordurato bordurâ ingradatâ aureâ Leo rapax ejusdem metalli. petitâ licentiâ à Domino Rege Edwardo III. & obtentâ, Prior Elyensis & totus Co [...]ventus p [...]r viam compromissi elegerunt sibi in Episcopum Dominum Henricum de Wakefeld, virum bonum, discretum & honestum, & D [...] mûs Regiae Thesaurarium. Scripserat tamen Dominus Rex Capitulo specicialiter pro Fratre Johanne Woderone, ipsius Regis Confessore. Ipsam verò Electionem primò coram Fratribus in Capitulo, dein in Ecclesiâ Elyensi coram [Page 665] Clero & populo palàm & apertè dictus Prior publicavit. Sed cassatâ dictâ Electione, Dominus Papa Gregorius ex suae potestatis plentitudine contulit Episcopatum Elyensem Domino Thomae de Arundel filio Roberti Comitis Warennae & Arundell, die S. Ypoliti Martyris, anno Pontificatûs dicti Gregorii Papae tertio, aetatis verò praedicti Thomae Episcopi Elyensis xxii. anno Domini MCCCLXXIV. & consecratus erat apud Otford in Cantiâ à Venerabili patre Domino Willelmo Archiepiscopo Cant. Dominicâ in Octabis Paschae, v. Id. Aprilis. Et eâdem Dominicâ duobus annis evolutis in Ecclesiâ Elyensi solempniter est intronizatus. Qui suffulsit domum Dei, & in diebus suis templum Domini corroboravit; hostes Ecclesiae comprimens & repellens, Ecclesiae suae multa bona adjiciens; construendo aedificia pul [...]ra & sumptuosa in suo Palatio & in aliis maneriis Ecclesiae pertingentibus. Ipse verò contulit Ecclesiae suae unam tabulam de auro magni precii, plenam Reliquiis Sanctorum, cum magnis margaritis, rubiis & saphiris, precii ccc. marcarum. Quae tabula quondam fuit Regis Hispaniae, & postea Domini Edwardi nobilissimi Principis Anglorum: de quo idem Venerabilis Pater praedictam tabulam emit, & suae Ecclesiae, ut praefertur, contulit. Construxit portas domûs de Holborn Londoniae. Dedit etiam unam capam, casulam, duas tunicas, & unam Albam preciosam, cum aliis Albis paratis de rubeo velveto, brudato cum magnis griffonibus deauratis: Cujus memoria in benedictione sit sempiternâ. Praedictus verò Venerabilis Pater Dominus Thomas de Arundell cùm Ecclesiam suam Elyensem xiv. annis, mensibus v. diebus xviii. strenuissimè rexisset; translatus est in Archiepiscopum Eboracensem: & postea in Archiepiscopum Cantuariensem. Vacabat Sedes Elyensis per xiii. dies.

[Page 666]

MONACHI ELIENSIS Continuatio Historiae Eliensis Ab anno MCCCLXXXVIII. ad annum MCCCCLXXXVI.

JOHANNES FORDHAM, Episcopus XXII.

^m PRaedicto Domino Thomae de Arundel successit Dominus Arma Jonannis Fordham sunt in campo nigro unum cheveron inter tres cruces floratas aureas. Johannes de Fordham Episcopus Dunelm. translatus ab Ecclesiâ Dunelm. ad Ecclesiam Ely. per Papam Bonefacium anno Domini MCCCLXXXVIII. quinto Kalend. Octobr. Ipse namque reverendus Pastor & Pater noster, [...]enex & plenus dierum, cùm sedisset Meliùs Codex Cotton. annis xxxvii. mense i. septimanis iii. diebus iii. annis xxxvii. mensibus vii. diebus iii. gravi infirmitate detentus & correptus, mortuus est in Manerio suo apud Downham, feriâ secundâ, in Vigiliâ S. Edmundi Regis & Martyris, xiii. Cal. Decembris; & delatus ad Ecclesiam Elyensem, sepultus est in novâ Capellâ B. Mariae, quasi ad Occidentalem partem mediae Capellae, anno Domini MCCCCXXV. Ipse verò contulit Ecclesiae suae ad magnum altare duas bacinas argenteas & deauratas magni precii pro Sacerdote celebrando in Festis principalibus. Item dedit pro Capellâ suâ quinquaginta libras. Sedes Rectiùs itidem Codex Cotton. septimanis xxi. diebus vi. vacavit xxii. septimanis & vi. diebus.

PHILIPPUS MORGAN, Episcopus XXIII.

ⁿ Post mortem verò Venerabilis Patris nostri Domini Arma Philippi Morgan sunt tria capita lancearum argentea & sanguine tincta in campo sables. Johannis de Fordham, missi sunt certi Fratres per Capitulum ad Dominum Regem Henricum VI. post Conquestum pro licentiâ eligendi & providendi Ecclesiae nostrae viduatae de idoneo Pastore ab ipso humiliter postulandâ. [Page 667] Qua obtentâ, Petrus Ely Prior Elyensis & totus Conventus ingressi sunt Capitulum, praefigentes diem certum, sc. Nonis Januarii, in Vigiliâ Epiphaniae, anno Domini MCCCCXXV. procedendi ad futuri Pontificis electionem. Interim Rex & alii Domini & quidam Pontifices scripserunt Priori & Conventui, subnixè rogantes pro Magistro Willelmo Aunewyke, Doctore utriusque Juris, Regis Confessore, & Privati Sigilli Custode; ut ipsum eligerent in Episcopum suum Elyensem & Pastorem. Unde statuto die ad Electionem procedendi, cum continuatione & prorogatione dierum sequentium, adveniente; vocatis vocandis, & aliis quae in hac parte ritè requiruntur peractis; post Missam de Spiritu Sancto in Ecclesiâ Cathedrali praedictâ ad magnum altare ipso die manè solempniter celebratam, ingredientes unanimiter in Capitulum Prior & Conventus tractaverunt inter se, per quam viam in Electione praedictâ vellent procedere. Et statim omnes fratres unanimi consensu & voluntate quasi per inspirationem Spiritûs Sancti in Dominum Petrum Ely ejusdem Ecclesiae Elyensis Priorem consenserunt; & ipsum in suum Pastorem & Episcopum elegerunt; & ipsam Electionem primò coram Fratribus in Capitulo, deinde in Ecclesiâ Elyensi coram Clero & populo, palàm ac manifestè publicaverunt. Sed ante dictae Electionis confirmationem, Dominus Papa Martinus V. ex suae potestatis plenitudine Magistrum Philippum Morgan, utriusque Juris Doctorem, de Ecclesiâ Wygorniensi ad Ecclesiam transtulit Elyensem anno Domini MCCCCXXV. penultimo die mensis Februarii. Et habuit liberationem Temporalium ejusdem Episcopatûs xxii. die mensis Aprilis anno Domini MCCCCXXVI. ab Excellentissimo Domino nostro Rege Henrico VI. anno regni sui quarto. Et sic Electio de Domino Priore Elyensi facta, frustrata erat per Papalem Reservationem. Et post Translationem, ut praedictum est, factam in Curiâ Romanâ, distulit Intronizationem suam per annum integrum & tres septimanas & duos dies; & vii. Cal. Martii in Vigiliâ S. Matthaei Apostoli, quae tunc contingebat in Dominicâ Sexagesimae, fuit solempniter intronizatus. Ipse verò Venerabilis pastor & pater noster cùm sedisset annis ix. septimanis xxvi. & diebus iv. gravi infirmitate detentus diem clausit extremum in Manerio suo de Hatfeld, viii. Cal. Novembris anno Domini MCCCCXXXIV. & sepultus est Londoniae in Domo Cartusiensi. Executores Testamenti ejus fuerunt Dominus Episcopus Willelmus Grey Lincolniensis, Dominus Radulphus Crowmwelle Baro Thesaurarius Angliae, & Dominus Johannes Typtot Baro; qui in suâ Ecclesiâ nunquam pro animâ Domini Philippi Episcopi aliquid celebrare fecerunt. Sed post diem sepulturae ejus minimè in aliquo loco pro eo orare statuerunt; sed post mortem Philippi Morgan Episcopi Elyensis omnia in suos usus asportaverunt: nec debita ejus solverunt postea, ut mos est, Ecclesiae Elyensi; sed adhuc debent pro pascuis & pasturâ animalium tempore Vacationis, & terris aratis & compostis, pro libris & organis, &c. lxiii. libras, viii. solidos, praeter Capellam.

[Page 668]

LODOWICUS LUSCHBURG, Episcopus XXIV.

^o Mortuo autem supradicto Venerabili Patre Philippo, Fert chekey ar. & az. in le argent est un rondel gules in lazur est un flore de lice or. missi erant duo Fratres ad Dominum Regem Henricum VI. pro licentiâ eligendi & providendi Ecclesiae viduatae [Page 669] de idoneo Pastore ab eo humiliter postulandâ. Qua obtentâ, Prior & Conventus ex assensu Domini Regis supradicti Capitulariter congregati, unanimiter postulaverunt Magistrum Robertum l. Fi [...]z. hug [...]. Phehu Episcopum Londoniensem in Patrem & Pastorem; quem Deus, cujus ditioni omnia sunt supposita, antequam Postulatio de se facta extitit sibi praesentata, ab hac luce subtraxit. Qui obiit apud Seynt Osyes. Sicque infecto negotio Fratres missi domum redeuntes iterum; Prior & Conventus alium diem ad electionem futuri Pontificis praefixerunt secundùm tenorem & formam prioris literae ac licentiae Domini Regis. Sed ante Electionem misit Dominus Rex unam literam commendaticiam per Dominum Johannem Tiptofte Priori & Conventui pro Magistro Thomâ Rothburn Episcopo Menevensi. Demùm literâ Regiâ non obstante & informatione ac consilio dicti Domini Typtofte, Prior & Conventus in non minimum dampnum Ecclesiae postulaverunt Magistrum Thomam Bowser Episcopum Wygorniensem in Episcopum Elyensem, filium videlicet Comitissae de Stafford; & praesentaverunt per duos Monachos Postulationem eidem apud Oxoniam Cancellario ejusdem Universitatis tunc existenti. Quî dictos Fratres suscepit gaudenter; & misit eos Domino Regi Londoniam, ut assensum & confirmationem peterent dicto Postulato. Sed quia Postulatio praedicta non fuit facta de Episcopo Menevensi, ut supra, nec Capitulares tenorem literarum Regis voluerunt observare; dictus Dominus Rex renuit admittere Postulationem. Attamen dictus Episcopus Wygorniensis misit nuncios suos ad Summum Pontificem Eugenium IV. pro Postulatione de se factâ in Ecclesiâ Elyensi. Qui, ut dictum erat, confirmavit Postulationem praedictam; & misit Bullas suas dicto Postulato: Qui tamen eas recipere minimè audebat sine benevolentiâ Domini Regis, ne caderet in poenam cujusdam Statuti Praemunire facias vocati de provisionibus faciendis, &c.

Interim autem dictus Dominus Rex ex assensu consilii sui concessit Episcopatum Elyensis Ecclesiae Domino Lodowico Luscburg. Cod. Cot. 2. Lushborn Archiepiscopo Rotomagensi, Presbytero Cardinali titulo iv. Coronatorum, & Cancellario Franciae & Normanniae, ac Consanguineo dicti Domini Regis, in Commendam dicto Archiepiscopatui Rotomagnesi; ex eo quòd dictus Archiepiscopatus fuit parvi valoris propter guerras ibidem saepiùs exortas. Qui dictus Dominus Archiepiscopus misit ad praefatum Papam Eugenium, donationem & processum Domini Regis eidem in scriptis exhibendo; supplicando quatinus Paternitati suae sanctae illam sub modo & formâ supradictis confirmare placeret. Ille verò cum consilio fratrum suorum Cardinalium concessit praedicto Lodowyco pro perpetuo administrationem Ecclesiae Elyensis in Commendam, revocando Bullas Episcopo Wygorniensi priùs destinatas; prout pleniùs in suis Bullis continetur Domino Regi missis. Sicque iste Venerabilis Episcopus & Cardinalis tam à Papâ quàm à Rege accepit administrationem Spiritualium & Temporalium Ecclesiae Elyensis, anno Domini MCCCCXXXVII. & iii. die mensis Aprilis, anno Domini Regis xvi. de Cancellariâ suâ; ut in magno rotulo de termino Hilarii pleniùs ibidem patet. Praeterea ad recipiendum praedictum Episcopatum misit dictus Dominus Lodowycus ad Dominum Regem pro Temporalibus habendis Magistrum Willelmum Erardi, Sacrae Theologiae Professorem, & Cantorem Ecclesiae Rotomagensis, in nomine suo; qui omnibus & singulis verbis Domino Regi & coronae suae praejudicialibus in literis Bullatis supradictis contentis coram ipso palàm & expressè renunciavit, & gratiae ipsius Regis humiliter se submisit; sicut per Instrumentum publicum super hoc confectum & coram ipso in Cancellariâ suâ exhibitum plenè liquet. Quo facto, Dominus Rex volens cum eo gratiosè agere, ab ipso fidelitatem accepit; & eidem in nomine Domini sui seisinam omnium Temporalium Episcopatûs secundùm laudabilem usum istius Ecclesiae Elyensis liberavit. Sed Dominus Henricus Archiepiscopus Cant. diu stetit [Page 670] penès & contra Regem; ne Spiritualia aut Temporalia sub praedictâ formâ praedicto Administratori neque suo Procuratori supradicto liberarentur: eò quòd non intravit per Archiepiscopum, nec licentiam ab eo petiit, nec literas ad Episcopum obtinuit. Et medio tempore dictus Procurator Domini Rotomagensis accepit seisinam dicti Episcopatûs Elyensis tam in Spiritualibus auctoritate Domini Papae, quàm in Temporalibus auctoritate Domini Regis Angliae. Hoc videns Archiepiscopus Cant. citavit quosdam Clericos dicti Procuratoris in Ecclesiâ S. Mariae Cantabridgiae, ut comparerent coram se Lambythae Londoniae die juridico sibi responsuri super certis articulis &c. Et quòd non comparuerunt, eos denunciavit ut contumaces esse suspensos in Ecclesiâ Elyensi. Postea misit praedictus Procurator dicti Administratoris ad Curiam Romanam pro absolutione habendâ pro Clericis suis; & obtinuit literas Absolutionis Domino Willelmo Priori Ecclesiae Elyensis; qui auctoritate literarum Domini Papae eos absolvit. Postea verò cùm praefatus Archiepiscopus Cant. considerâsset, quod non potuit resistere potestati Papali neque Regiae; concessit dictam Administrationem dicto Administratori in nomine Domini sui petenti ad terminum vitae suae.

Ex illâ quidem Vacatione diutinâ, quae continuavit per duos annos, unum quarterium & ix. septimanas, perdidimus plusquam D. marcas praeter laborem. Eo tempore deposita erant omnia vasa argentea Prioratûs, & duae bacinae preciosae deauratae, quas contulit nobis Dominus Johannes Fordham Episcopus. Haec & alia jocalia sunt alienata, &c. Illud verò etiam non est praetereundum, sed in posterum praecavendum & dolendum; quod cum anxietate cordis refero; scilicet, qualiter cùm filii verae lucis unicaeque matris nostrae Ecclesiae & congregationis in fraternâ dilectione & concordiâ omnes fuimus radicati secundùm illud Ecclesiae: Psal. cxxxii. 1. Ecce quàm bonum & quàm jocundum habitare fratres in unum? Noster capitalis Inimicus, cui proprium est animas quiescentium suâ invidiâ perturbare atque tunicam Domini inconsutilem lacerare, zizaniam dissentionis inter Fratres seminavit & divisionis; per quam gregem Dominicum nitebatur ingredi, dispergere ac superare; sub formâ sequenti, ut lucidiùs patefiet; videlicet anno Domini MCCCCXLIII. & Pontificatûs ejusdem Archiepiscopi supradicti anno vi. & ultimo, exorta erat magna controversia inter quendam Magistrum Johannem Fabri, Vicarium generalem ipsius Archiepiscopi nostri, & Priorem istius Ecclesiae; pro eo quòd praedictus Vicarius Generalis in absentiâ Prioris tunc Londoniae existentis removebat quendam Fratrem Johannem Yaxham ab officio Supprioratûs; praetendendo quòd quemcunque quandocunque & ubicunque sibi placuerit, ad libitum suum auctoritate Domini sui Officiarios suos removere ac alios praefigere potuit absque consilio & assensu Prioris praedicti aut aliorum Confratrum Seniorum. Cod. Cot. 2. suorum. Et sic praefixit Fratrem Thomam Wellis, cum quo tenebat medietas Conventûs in quaestione, facto & praefixione. Prior cùm audisset hoc fieri, tunc Londoniae existens, ad Curiam de Arcubus appellavit; obtinendo inhibitionem, ne praedictus Vicarius Generalis de praedicto officio Supprioratûs se ultra intromitteret. Necnon inhibuit eidem Thomae, ne de caetero in illo officio ministraret; sed ut praedictus Frater Johannes Yaxham officio Supprioratûs, ut per priùs, uteretur: Cui adhaerebat quasi altera pars Conventûs. Attamen Appellatione & Inhibitione supradictis non obstantibus, uterque illorum duorum possessionem illius Officii Supprioratûs, quam habere praetendebat, quamdiu potuit, custodiebat unusquisque super alterum usurpando. Sed ecce inauditum, nec priùs, ut puto, visum; quod non sine cordis dolore referre valeo. Duo praesidentes in Choro pariter signa percusserunt: ambo simul Capitulum tenebant. Unus delinquentes proclamavit; alter poenitentiam imposuit; unus aliquem punire voluit, sed ille ei ut praesidenti obedire noluit; & è converso. Sicque effusa est contentio super princip [...]s [Page 671] & religionis Rectores; in tantum quòd conturbati sunt omnes qui videbant eos sic facientes. Unde verificari potuit, quod legitur in sacrâ paginâ: iii Reg. xvi. 21. Divisus est populus iste in duas partes; & media pars sequebatur Thebin, quod interpretatur palea vel bonus mihi; ut constituerent eum Regem: & altera pars sequebatur Amri, quod interpretatur Populi Magister aut Magisterium. Sed praevaluit qui erat cum Amri, populo qui sequebatur Thebin: iii. Regum, xvi. Capitulo. Continuavit autem ista divisio xxvii. septimanis. De appellationibus verò, inhibitionibus, caeterisque actibus interim factis tam per Visitationem tempore Vacationis, quàm aliis temporibus; magnum patet per processum, &c.

Et sedit praefatus Archiepiscopus annis vi. & mensibus vi. & obiit in manerio suo apud Hatfeld anno Domini MCCCCXLIII. die xviii. mensis Septembris: cum quo nunquam aliquis Ecclesiae nostrae Monachus colloquium habuit. Ubi post mortem cùm erat exenteratus, ejus intestina in Ecclesiâ de Hatfeld fuerunt humata. Cor verò ad Ecclesiam Rotomagensem ultra mare fuit delatum; & corpus ipsius cum magnâ reverentiâ & solempnitate ad Ecclesiam Cathedralem Elyensem extitit deportatum, ac honorificè sepultum inter duas columpnas marmoreas juxta altare Sanctarum Reliquiarum. Missis verò caeterisque Serviciis solempniter peractis, Executores illius contulerunt Ecclesiae unam bonam Crucem argenteam & deauratam, cum duabus Imaginibus S. Mariae & S. Johannis. Obtulerunt etiam summo Altari duo pallia, unam casulam, duas tunicas cum Albis & aliis ornamentis eisdem pertinentibus, & xi. capas. Et omnia ista erant de unâ sectâ, videlicet cum vitibus viridibus & oloribus aureis intexta. Ac etiam dederunt cuilibet Monacho vi. solidos, viii. denarios. Pro quibus animae ejus propicietur Deus: Amen. Sedes vacavit ab xviii. die mensis Septembris usque xvi. diem mensis Martii.

THOMAS BOWCER, Episcopus XXV.

^p Mortuo autem supradicto patre Lodewyco, successit Arma Thomae Bowcer sunt una Crux ingradata gules, inter quatuor water-bogets sables, in campo aureo. per Postulationem, Rege consensum praebente, Magister Thomas Bowser, Wygorn. Ecclesiae Episcópus; qui priùs erat electus, licèt tunc non obtinuit, anno Domini MCCCCXLIII. & Henrici Regis VI. anno xxii. Et per Papam Eugenium IV. de praedictâ Ecclesiâ Wygorniensi ad Ecclesiam Elyensem translatus xii. die mensis Martii; & recepit omnes pecunias Episcopatûs à termino S. Andreae usque ad Festum Annuntiationis B. Mariae ad valorem ccxcv. librarum, quas solvimus Domino Regi; & tamen Episcopus noluit permittere nos illas colligere aut habere nec recognitiones alleviare, in grave dampnum & dispendium Ecclesiae nostrae. Ipse autem distulit installari per biennium, sc. usque in feriam iii. post Dominicam Passionis in tertio anno. Necnon incarceravit Tenentes feodi nostri in Ely, Brame, & Mephale, & alibi; nec voluit liberare eos Ballivo nostro per indenturam secundùm formam & ordinationem landi nostri. Ac etiam cum consilio Johannis Hay Senescalli ejus & Hausty amerciavit Dominum Priorem & alios Confratres nostros Officiarios, eos graviter affligendo. Qui saepiùs rogatus per preces, dona ac [Page 672] exenia ei exhibita; sed pulchra persaepe promisit; flores non fructum ab ipso collegimus tanquam ab arbore inutili. Qui etiam excepto die Installationis suae nunquam Missam aut solempne servicium in suâ Ecclesiâ Cathedrali celebrare voluit. Ipse sedit annis x. septimanis xxiii. & diebus v. Deinde translatus est ad Ecclesiam Cant. per Papam Nicholaum V. in Festo S. Bartholomaei anno Domini MCCCCLIV. Et Sedes vacavit per xiv. dies, sc. usque ad vi. diem mensis Septembris. Postea dedit nobis c. marcas ad reparationem Campanilis nostri; quas solvit pro nobis in Decimis pro Rege. Sed post mortem dedit in recompensationem primae electionis suae unum Salvatorem pretii maximi, & alia.

M. WILLELMUS GRAY, Episcopus XXVI.

^q Translato autem, ut supra dicitur, Domino Thomâ Fert in campo rubeo bordurato bordurâ ingradatâ argenteâ [...]eonem rapacem ejusdem metalii. Bowser ad Ecclesiam Cantuariensem, Papa Nicholaus V. contulit Episcopatum Elyensem Magistro Willelmo Gray, Procuratori Domini Regis in Curiâ Romanâ. Cui Dominus Rex Henricus VI. dedit Temporalia Episcopatûs vi. die mensis Septembris anno regni sui xxxiii. Et installatus erat in Festo S. Cuthberti anno Domini MCCCCLVIII. feriâ tertiâ, in valde turbidâ, frigidâ in gelu & magnâ nive. Qui sedit annos xxiv. ebdomadas xi. & dies ii.

Anno Domini MCCCCLXXVII. ad Festum S. Valentini Dominus Henricus Peterborow, Prior Ecclesiae Eliensis, coepit esse mutus, nec poterat rectè loqui; cui nulla medicina subvenire poterat: & sic permansit usque Festum S. Laurentii, & tunc moriebatur anno Domini MCCCCLXXX. Ac etiam Dominus Willelmus Gray Episcopus Eliensis coepit infirmari Londoniae circa praedictum Festum S. Valentini; & post Pascha sequens venit ad Ely, & ibi in Palatio suo per certum tempus moram trahens in infirmitate, recessit ad Manerium suum in Dounham; nec poterat à suâ infirmitate liberari, sed magis coepit aegrotare usque ad mortem. Et quia Prior non potuit sanitatem recuperare; Dominus Episcopus ex consensu Prioris praedicti ad Festum S. Johannis Baptistae anno MCCCCLXXVIII. constituit Fr. Johannem Soham, tunc Suppriorem, coadjutorem & ministratorem omnium bonorum spiritualium & temporalium. Postea in Festo S. Annae sequenti Henricus Prior ex consensu Episcopi resignavit Prioratum suum cum omnibus pertinentiis, per Fr. Willelmum Tylney vices suas gerentem, in manibus Domini Episcopi apud Dounham in gravi infirmitate existentis. Et Conventus obligavit se solvere annuatim praedicto Henrico xl. libras pro se, Capellano suo & omnibus suis servientibus, & dare ei cameram in Infirmariâ, & omnia bona ad corpus, lectisternia, & omnia bona & tenementa quae emit, vel pertinebant ad se.

His factis, in Festo S. Sampsonis feriâ tertiâ recepimus licentiam ab Episcopo eligendi novum Priorem; & eodem die Missâ de Spiritu S. solenniter [Page 673] celebratâ in Capitulo coram Domino Edwardo Conysborow Archiepiscopo Armacano in Hiberniâ, Ricardo Robinson Archidiacono Eliensi, Magistro Talbot Officiali, &c. Tunc Fr. Johannes Soham Supprior & praesidens inter eos medio sedens surrexit; & commendatione personae praehabitâ, nominavit Fr. Rogerum Westmenster Sacristam praedictae Ecclesiae; & tunc omnes Fratres simul nullo negante conclamabant ipsum Rogerum fore Priorem. Tunc Electus adductus erat ad summum altare; & datâ benedictione super eum ductus erat in cameram Sacristae in Infirmariâ. Feriâ quartâ sequenti examinabatur in Capellâ B. Mariae per diversa argumenta Doctorum; & post illam examinationem & confirmationem ivit in Chorum ad stallum Prioris: ubi Archidiaconus dixit, Ego installo te; & Officialis ait, Pono te in stallum tuum. Et tunc intravit Capitulum, & recepit obedientiam à singulis fratribus. In Dominicâ sequenti, i. e. in Festo S. Ethelwoldi, novus Prior pro die installationis suae fecit grande convivium cum magnâ solempnitate multorum generosorum & aliorum.

Anno Domini MCCCCLXXVIII. quarto die mensis Augusti, i. e. die Martis, circa horam quintam post nonam obiit Dominus Willelmus Gray Episcopus Eliensis apud Dounham; & feriâ quartâ sequenti post nonam adductus erat ad Ecclesiam Cathedralem Eliensem cum omnibus ferè Presbyteris totius Insulae & magnâ solemnitate cum torchis & equis & uno equo portante Capellam suam cum ornamentis & apparatu; & post nonam ejusdem diei dictae sunt exequiae in Choro solemniter pro eo. Feriâ quintâ sequenti tumulatus erat cum duabus Missis ad summum altare, primâ de S. Mariâ cum Saecularibus Presbyteris & Clericis, secundâ verò pro Defunctis cum Priore & Conventu Monachorum. Sepultus est inter duas columpnas marmoreas ex boreali parte Ecclesiae per feretrum S. Albani & S. Ermenildae ad corneram Capellae Johannis Alcock.

Iste ad reparationem magni Campanilis dedit....... Item ad cameram Prioris unum lectum cum celere & curtenis blodii coloris. Item ad Vestiarium die tumulationis suae pro Capellâ suâ unam bonam capam de rubro velveto pretii xxvi. librarum. Item crucem argenteam cum baculo argenteo. Item unam casulam viridem cum favonibus & stolis & albis. Item unum calicem, unam campiniliam argenteam, duo urceola argentea. Item unam bonam palmam pro capâ faciendâ de caeruleo fatino. Item duo alba pallia de serico cum fesonibus auri. Item duo aulaea pro altari. Item tres equos libitinas portantes. Item decoravit caput S. Sexburgae cum argento & auro & pretiosis lapidibus ad valorem lxxx. librarum. Item Osculatorium argenteum ad Capellam B. Mariae.

JOHANNES MORTON, Episcopus XXVII.

^r Septimo autem die mensis Augusti, i. e. die Veneris Fert quaterniatim gules & ermines unum caput caprae argent. proximè sequenti diem tumulationis Episcopi defuncti, nuncius Domini Regis statim venit cum literis regiis, ut statim procederemus ad electionem, & ut eligeremus M. [Page 674] Johannem Murton, Legum Doctorem, Clericumque Rotulorum Domini Regis Edwardi IV. qui proximo die, non habitâ licentiâ Domini Regis eligendi Episcopum, electus erat à nobis quasi per viam S. Spiritûs, non habito processu eligendi, sed potiùs ad instantiam Regis, in Festo S. Ermenildae, i. e. octavo die mensis Augusti in die Sabbati, in absentiâ quorundam Fratrum non vocatorum. Eodem die missi sunt Fratres Thomas Wells Seneschallus terrarum, & Alexander Wytlessey Praecentor ad Dominum Regem cum literis ad praesentandam personam Electi, & aliis literis ad Electum, ut consentiat electioni de se factae. Dominus Electus recepit Bullas à Domino Calixto Papâ xxiv. die mensis Decembris; & Temporalia Episcopatûs Elyensis à Domino Rege Edwardo iv. die mensis Januarii; ac etiam consecratus erat à Domino Cardinali Archiepiscopo Cant. apud Lambetham in Dominicâ ante Purificationem B. Mariae, sc. xxxi. die mensis Januarii. Et vacavit Episcopatus v. menses.

[Page 675]

ROBERTI STEWARDE Prioris ultimi Eliensis Continuatio Historiae Eliensis Ab anno MCCCCLXXXVI. ad annum MDLIV.

JOHANNES ALCOCKE, Episcopus XXVIII.

^sJOhanne Morton ad Archiepiscopatum Cant. translato, Fert mitram intertria caprarum capita. successit in Episcopatu Eliensi Dominus Johannes Alcock anno Henrici VII. Regis secundo. Vir fuit bonis omnibus amabilis. Decoravit omnia penè Maneria sua novis aedificiis. A fundamentis extruxit novam Aulam Palatii sui de Ely cum galleriâ ibidem. Quod sibi supererat, in hospitalitatem consumpsit. Fecit novum Collegium Cantabrigiae, quod nominatur Collegium nominis Jesu. Obiit primo die Octobris anno Domini MD. Henrici septimi xvi. die Mercurii, & corpus sepultum est in Capellâ quam ipse faciebat juxta tumulum S. Ermenildae; quia ipse Johannes fecit illam Capellam; & emebat tabulam super altare, & duas hostias; & emit terras ad inveniendum Sacerdotem celebrantem in illâ Capellâ; & habebit pro celebratione septimanatim xii. denarios. Item dedit nobis c. marcas de manumissione Hunston naturaliter servilis ad reparationem Ecclesiae.

RICHARDUS REDMAN, Episcopus XXIX.

^tHuic successit Richardus Redman xxvi. die Septembris, Arma sunt tri [...] pulvinaria. anno Henrici septimi xvii. Sepultus est inter duas columnas prope summum altare versùs Boream.

[Page 676]

JACOBUS STANLEY, Episcopus XXX.

^‖Richardo Redman successit Jacobus Stanley, frater Comitis Fert quaterniatim duos Leones rapaces & sex rhombos. de Derbye. Is rarò aut nunquam apud Ely hospitavit, sed apud Somersham per totam aestatem, ubi luxuriosè cum quadam foeminâ victitabat. Adveniente verò hieme discessit in Comitatum Darbiae, ubi hibernabat. Erat iste Jacobus armis quàm libris peritior. Sepultus est apud Manchester.

NICHOLAUS WEST, Episcopus XXXI.

^uJacobo Stanley successit Nicholaus West, Legum Fert unum cheveron inter tres rosas. Doctor, ac Capellanus Dominae Reginae Katerinae consortis Regis Henrici Octavi. Natus fuit hic ex humili stirpe apud Putney juxta Fulham Londoniensis Dioceseos, cui erat pater Johannes West pistor; ut ex Testamento dicti Episcopi colligi potest. Aedificavit Capellam sumptuosam apud Elye. In magno honore tam in Episcopatu quàm alibi diu vixit. Tandem ob nimiam suam indulgentiam in causâ Divortii dictae Dominae Reginae, & minùs officiosam incuriam, Dominus Rex Henricus VIII. in ipsum graviter animadvertit. Cujus iracundiam non ferens dictus Episcopus, in morbum dilapsus est; ex quo, adjuvante dolore quodam antiquo, nempe fistulâ in ano & podagrâ, citò pòst obiit, videlicet vi. die Aprilis anno regni Regis Henrici Octavi xxiv. Sepultus est in Capellâ, quam ipse fecit.

THOMAS GOODERICK, Episcopus XXXII.

^xCui successit Thomas Gooderick, factus Episcopus xxi. die Aprilis anno Henrici Octavi xxv. vir generosus, Juris Civilis Professor, ac Domini Regis Henrici VIII. Capellanus. Vir erat justus, mansuetus, hospitalis, [Page 677] misericors, amans omnes & ab omnibus amatus. Legatus erat in Franciam missus; per Edwardum Regem Cancellarius Angliae erat constitutus. Demum Rege Edwardo mortuo, ac Mariâ Reginâ regnante, omnibus sursum & deorsum quasi euntibus, Dominus Episcopus hujusmodi innovationes ex animo abhorrens, coepit languere apud Manerium suum de Somersham; ac dolore calculi graviter eum infestante, ibidem obiit.

Juramentum Episcopi qui installatur.

Jurabitis secundùm formam & vim praesentis Cartae Regiae; quòd solvi facietis implementa vel eorum pretia in praedictâ Cartâ regiâ contenta Successori vestro Episcopo Eliensi. Ac etiam orari facietis in Missis, & similiter in pauperibus distribui, pro salute animae Edwardi III. Regis Angliae. Caeteraque omnia in eâdem Cartâ contenta observari fideliter facietis; secundùm quod ipsius Cartae effectus & vigor exigunt & requirunt.

Promittimus.

[Page 678]

RICARDI Monachi Eliensis HISTORIA De conversione Abbatiae Eliensis in Episcopatum.

Historia conversionis Abbatiae Eliensis in Episcopatum.

^a Incipit Liber tertius in Historiâ Elyensis Insulae, constans de duorum temporibus Episcoporum, quid plus vel minus utile gesserunt plenè insinuans. [Page 679] Quomodo post mortem Ricardi Abbatis Episcopus Pangornensis Herveus de suâ Sede ejectus, ab Henrico Rege dirigitur in Ely, ut inde Procurationem haberet; qui Fratrum animos blanditiis & circumlocutionibus sibi allexit, ut ipsam Ecclesiam de Abbatiâ in Episcopatum mutarent, & ipsum susciperent in Episcopum. Ad quod confirmandum eisdem Monachis ignorantibus Romae destinatur à Rege.

POST mortem igitur Ricardi Abbatis mittitur à Rege ad Elyense Coenobium Herveus Pangornensis Episcopus, à suo Episcopatu per violentiam ejectus; ut ibi de rebus Ecclesiae ad tempus sustentaretur, donec Rex pleniùs deliberâsset quid de eo esset facturus. Est autem Pangor Monasterium in Walliis, tot habitatoribus plenum; ut sicut Beda refert, si in septem partes divideretur, non minus quaeque portio quàm trecentos homines haberet. Hîc cùm Episcopatu fungeretur Herveus, gentem efferam nimiâ austeritate tractabat; videns tantam in moribus eorum perversitatem, quam nemo facilè posset tolerare. Unde quòd Episcopali timori nullam servabant reverentiam, gladium bis acutum ad eos domandos exercuit; nunc crebro anathemate, nunc propinquorum & aliorum hominum eos coercens multitudine. Nec minor fuit eorum contra eum rebellio. Tanto periculo ei insistebant; ut fratrem ejus perimerent; simili modo eum punituri, si possent in eum manus injicere. Expavit Episcopus ingruens infortunium; plurimisque suorum interfectis aut graviter vulneratis, videns quòd anima sua quaereretur, ut congruos haberet defensores, ad Regis Angliae confugit patrocinium, utile sibi consecutus exilium. Rex autem ejus adventum ut famosi tunc temporis & religiosi Episcopi benignè suscipiens, ad Eliensem Ecclesiam destinatum, procurationem inde accipere eum constituit. Ipse verò illuc veniens, gratiâ, conversatione ac mirabili prudentiâ omnium penè Monachorum sibi alligavit affectum; ut si fieri posset, eum sibi Episcopum adoptarent, [ &c. prout supra in Historiâ Eliensi p. 616. usque ad]—quales optabat reportans. Quarum textum hîc subscribi nec otiosum est nec onerosum.

Quòd Herveus à Domino Papâ mandatum obtinuit ad Regem Henricum de promovendo Abbatiam de Ely in Episcopatum, & de constituendo eum illic in Episcopum.

‘Paschalis Episcopus, servus servorum Dei, dilecto in Christo filio Henrico glorioso Regi Anglorum salutem & apostolicam benedictionem. Omnipotenti Deo gratias agimus, qui talem te Regem nostris temporibus constituit; qui & terrenum regnum sapienter ad honorem Dei gubernas, & aeterni Regis sollicitudinem ant [...]e oculos mentis portas. Postulâsti siquidem à nobis per literas; ut in loco qui Ely dicitur, novus ex Apostolicâ auctoritate Episcopatus constituatur: quia Lincolniensem Episcopatum tantae magnitudinis esse dixisti; ut ad peragenda ea quae Episcopalis sunt officii, unus Episcopus nullatenus sufficere possit. Pro quo & devotionem tuae voluntatis [Page 680] laudamus, & dispositioni assensum praebemus; ita tamen ut in celebri loco constituatur; ne nomen Episcopi, quod absit, vilescat. Ad hoc enim Episcopus constituitur; ut populum Dei & verbis doceat, & vitâ informet, & ad verum pastorem Domini commissarum sibi animarum lucra reportet. In his quoque, de quibus rogâsti, licèt quaedam ibi inordinata videantur; tuae tamen voluntati refragari nequaquam valemus. Novit praeterea gloria vestra Dompnum Herveum Episcopum, quem vita & scientia commendat non modica, nimiâ Barbarorum ferociâ & persecutione de Sede suâ expulsum, & multâ fidelium fratrumque suorum caede fuisse fugatum. Cujus ut scientia fructum qui non perit afferre, & vita bonum valeat Dei populo exemplum praebere; volumus & rogamus, ut siqua eum apud vos vacans Ecclesia vocaverit, ibi auctoritate Apostolicâ constituatur; ne infructuoso diu silentio torpeat, qui vitae coelestis documenta in scientiâ & moribus portat. Omnipotens Deus Apostolorum suorum precibus & vos & prolem vestram custodiat, & coeleste post terrenum vobis regnum concedat. Dat. xi. Cal. Decembris.’

Alias quoque literas misit Papa eidem Regi, quarum hic textus est. Quòd auctoritate Apostolicâ Episcopatus in Ely constituitur.

‘Paschalis Episcopus, servus servorum Dei, Venerabili fratri Anselmo Cantuariensi Archiepiscopo & caeteris comprovincialibus Episcopis salutem & Apostolicam benedictionem. Inter caetera regna terrarum ad Apostolicae Sedis dilectionem atque obedientiam Anglorum regnum specialiter pertinere Apostolicae Sedis scripta & Anglicarum Historiarum series manifestabant. Quae nimirum causa sollicitudinem nostram propensiùs impellit illius Regni Ecclesias familiariùs confovere, & earum dispositionibus sollicitiùs invigilare. Lincolniensem itaque Episcopatum tam spatiosum ex filii nostri Regis vestrisque literis agnovimus; ut ad ea, quae Episcopalis sunt officii, peragenda unus nullatenus sufficere possit Episcopus. Quapropter ex voluntate Lincolniensis Episcopi postulat à nobis idem carissimus filius noster & Christianissimus Rex Anglorum Henricus; quatinus in parte unâ Episcopatûs ipsius ex Apostolicae Sedis permissione novus Episcopatus constituatur, in loco videlicet qui Ely vocatur. Cujus nos petitionibus, quòd religiosae videbantur, assensum libenter praebuimus; & Episcopatum in loco praefato constituendi ex Apostolicâ authoritate licentiam damus; statuentes ut Sedes Episcopalis in loco praedicto constituta omni deinceps tempore perseveret: Parochiam quoque, quam vestra fraternitas cum praedicto fratre Lincolniensi Episcopo & Regis providentiâ eidem Episcopatui assignaverit, perpetuò possideat. Porrò de Monasterio, in quo Sedes Episcopalis constituitur, Anglicorum Monasteriorum, in quibus Episcopi sunt constituti, consuetudo servabitur. Hujus Constitutionis conservatores omnipotentis Dei & Apostolorum suorum benedictione perpetuò perfruantur. Amen.’

His suae confirmationis Herveus susceptis Epistolis, Angliam cum Apostolicâ benedictione properavit, Regem & Archiepiscopum adiit, literas eis ostendit, assensum eorum obtinuit; & in sequenti anno totum negotium consummavit; anno videlicet Dominicae Incarnationis MCVIII. Pontificatûs autem Domini Paschalis II. Papae anno x. Quo etiam anno Rex Henricus Abbatiam Eliensem ad Episcopalem mutavit Sedem; & eundem Herveum Pangornensem Episcopum eidem Ecclesiae praefecit, confirmans eum sequentibus Cartis.

[Page 681]

Carta Regis Henrici, quomodo Abbatiam de Ely in Episcopatum transmutavit.

‘In nomine sanctae & individuae Trinitatis, Patris, Filii & Spiritûs Sancti, Anno ab Incarnatione Domini MCVIII. Indictione . . . . anno verò Pontificatûs Domini Paschalis II. Papae x. & regni quoque mei similiter x. Ego Henricus providente divinâ clementiâ Rex Anglorum & Normannorum Dux, Willelmi Magni Regis filius, qui Edwardo Regi haereditario jure successit in regnum; videns & Ecclesiae messem in regno meo multam esse, & agricolas quidem paucos & ob hoc plurimùm laborantes in messe, & in ipsâ Lincolniensem Ecclesiam multâ plebe foecundam; ex auctoritate & consilio praedicti Papae Paschalis & assensu simul & prece Roberti Lincolniensis Episcopi, qui tunc Ecclesiae praedictae praesidebat, & totius Capituli sui, cum ipso annuente Domino Anselmo beatae memoriae Cantuariensi Archiepiscopo & Thomâ II. venerabili Eboracensium Archiepiscopo, & universis Episcopis & Abbatibus totius Angliae, sed & omnibus Ducibus, Comitibus & Principibus regni mei; Elyense Monasterium, in quo quidem usque in tempora mea Abbates fuerant, cum Cantebregensi Provinciâ, quantum videlicet ad jus Lincolniensis Ecclesiae pertinebat, cum duabus Abbatiis Thorneiâ videlicet & Chaterich, in Episcopalem Sedem, sicut & caeteros Episcopatus regni mei, liberam & absolutam perhenniter statuo & confirmo. Et pro subjectione & omnibus Episcopalibus consuetudinibus ad supradictam Lincolniensem Ecclesiam pertinentibus absolvendum, consilio & assensu praedicti Papae Paschalis, de beneficiis ejusdem Monasterii Villam nomine Spaldewic cum omnibus appendiciis suis, quae in territorio Huntendonae sita est, cum omnibus consuetudinibus ad villam praedictam pertinentibus, supradictae Lincolniensi Ecclesiae & Roberto ejusdem Sedis▪ Episcopo & successoribus suis, sicut eam unquam Elyense Monasterium liberiùs & quietiùs tenuit▪ jure perpetuo tradidi possidenda. Primùm siquidem Londoniis apud Westmonasterium in solemnitate Pentecostes de negotio isto in praesentiâ meâ coram foelicis memoriae Anselmo Archiepiscopo & universis Episcopis & Abbatibus & Proceribus regni mei tractatum est; & eorum omnium communis assensus est favorabiliter consecutus. Post mortem praedicti Pontificis Anselmi ex auctoritate Domini Papae Paschalis, sicut jam supra dictum est, in Concilio apud Castrum Notingham habito in die Translationis B. Etheldredae Virginis, Sedis ejusdem foeliciter per misericordiam Dei terminatum est & definitum [negotium] xi. Kalend. Novembris.’

Qualiter Herveus Episcopus Ecclesiam suam de Ely & res ipsius ab injustâ oppressione eripuit.

Confirmatus ergo in Episcopatu Herveus, studiis omnibus res Ecclesiae suae augere curavit, &c. prout supra in Historiâ Eliensi, pag. 616.

[Page 682]

THOMAE Monachi Eliensis Fragmentum de dignitate Abbatis Eliensis. [Ex Thomae Monachi Eliensis parte secundâ Historiae Eliensis MS. in Bibliothecâ Cottonianâ Titus A. 1. fol. 19.]

Quòd Ecclesia de Ely locum administrandi in Regis Curiâ ex consuetudine obtinet.

ADjecit itaque gloriosus Rex [Ethelredus] gloriâ & honore Elyensem donare Ecclesiam, sicut pollicitus fuerat, quando eum illuc cum matre & nobilibus regni S. Ethelwoldus adduxerat tempore fratris sui Edwardi Regis; ubi coram multitudine plebis ad sepulchrum beatae Virginis, cui affectu & multâ devotione deditus erat, se servum deinceps illius fore spospondit. Qui postea suscepto regno, alterius Regis se intelligens esse mancipium, sui Regis praecepta regaliter observabat; & sponsam ejus Ecclesiam tanquam matrem suam donis & obsequiis sullimabat & privilegiorum fune subligabat. Sicque suam consummans propositum, aeternam sibi propagavit memoriam; ut & finis esset sine fine, & ad eum qui fine caret finem perveniret. Hinc igitur pius oculus suum ad sequentia transferat aspectum; & digno intuitu rerum magis quàm verborum perscrutans seriem, jocundi Regi per hoc dispositissimam illius benevolentiam congaudeat. Statuit verò atque concessit; quatenus Ecclesia de Ely ex tunc & semper [in] Regis Curiâ Cancellarii ageret dignitatem; quod etiam aliis, S. Augustini videlicet & Glestoniae, Ecclesiis constituit: ut Abbates istorum Coenobiorum vicissim assignatis succedendo temporibus annum trifariè dividerent, cum Sanctuariis & caeteris ornatibus altaris ministrando. Abbas quoque Eliensis Coenobii semper in die Purificationis S. Mariae ad ministratorium opus procedebat in ipso Februarii mensis initio; & sic ipse Abbas, vel quem de Fratribus destinaret, quantum temporis ei suppletebat, per iv. menses tertiam videlicet anni partem cum summâ diligentiâ illic officium reverenter supplevit. Dein alii, quos diximus, residuum anni per assignata sibi tempora explicabant. Hoc autem consuetudinis ab ipso renovationis suae tempore apud Ecclesiam ad magnam loci provectionem & libertatem fuisse memoratur; nec ab aliunde impeti aut subjici patiebatur; donec Anglia sub Normannorum jugo miserè depressa ex omni pristino spoliatur honore. Unde Eliensis Ecclesia quondam famosissima, inter filias Jerusalem speciosa quae fuerat, misera calamitatis nunc oppressa amaritudine, & princeps provinciarum facta est sub tributo.

[Page 683]

SUCCESSIO PRIORUM Ecclesiae Eliensis.

POst Ricardi Abbatis ultimi Eliensis obitum anno 1107. Herveus Episcopus Bangorensis Abbatiam biennio administravit. Anno 1109. Abbatiâ in Episcopatum conversâ, Abbatis potestas in Episcopum translata, & ab isto Monachorum praefectura Priori commissa est. Priorum Eliensium nomina atque ordinem Robertus Stewarde indiculo ad calcem Historiae Eliensis contexto exhibuit. Caetera aliunde hausimus.

Vincentius Priorum Eliensium primus fuit. Obiit ante Herveum Episcopum.

Henricus successit, Herveo Episcopatum adhuc tenente. Obiisse videtur in [...]er annos 1131, & 1133.

Willelmus Prioratum Nigelli Episcopi dono obtinuit anno 1133. haud diu post à rerum Ecclesiae suae exteriorum administratione injuriâ depulsus. Rem narrat Ricardus in Vitâ fusiore Nigelli hisce verbis. Agebat tunc temporis in Prioratu Eliensis Ecclesiae venerabilis Monachus Willelmus; quem in primo anno Episcopatûs idem Episcopus Priorem constituerat, quoniam in ecclesiastico regimine & Monasticâ probatus conversatione, intus & foris utilis & fidelis Domino suo & Fratribus probabiliter extiterat. Hunc ergo talem timens ille funestus Radulfus (cui Episcopus Episcopatum admistrandum commiserat) se in Domini sui gratiâ praevenire, rerum exteriorum gubernatione malefico privavit artificio; assumens in rebus Fratrum tirannidem, nec Deum timens, nec Sanctos honorans, quorum obsequio Fratres illi erant ascripti. Radulfo post biennium fugiente, Willelmus in integrum restitutus est.

Tombertus, saepiùs Combertus dictus, praefuit annos inter 1144, & 1154.

Alexander successit ante annum 1154. & obiit ante annum 1169. Registr. Eli. Id.

Solomon, priùs Ecclesiae Praecentor, Romam à Conventu annos inter 1149, & 1154. legatus, successit tempore Nigelli Episcopi; & Abbas Thorneiensis anno 1177. creatus est, authore Johanne Abbate Petriburg. in Chronico suo.

Ricardus, loci Supprior, Prioratum accepit anno 1177. vir pro saeculi captu non ineruditus. Scripsit Historiam Eliensem & alia à Baleo memorata Cent. 3. cap. 82. Eliensem Historiam nos supra edidimus, ab alio quodam Monacho Eliensi non malè defloratam, resectis declamationibus & miraculorum narrationibus. Historicum nostrum Prioratu Eliensi auctum fuisse habemus ex Baleo; qui id à Lelando pro more hausisse videtur. Quòd autem Baleus eundem anno 1220. claruisse scribit, falsum esse luculenter constat. Ricardus enim Prior Roberto successori locum cesserat ante annum 1196. neque alius unquam Ricardus Prioratum Eliensem gessit.

Robertus de Longo-campo, Anglicè Longfeild, Willelmi Eliensis Episcopi frater, dono fraterno Prioratum sortitus est post annum 1189. Post fratris obitum ad Abbatiam S. Mariae Eboracensem electus est 1197. 17. Martii, ab Huberto [Page 684] Archiepiscopo apud Colcestriam benedictus die 23. ejusdem mensis; teste Dicetensi in Imag. Hist. p. 696. Nota tamen antiqua, ad marginem Historiae Eliensis addita, refert illum vivente fratre suo electum fuisse in Abbatem Ebor. & post decessum fratris ad Abbatiam eandem translatum esse.

Johannes de Stratfeld, alibi Straget dictus, Eustachii Episcopi electionem ab Huberto Archiepiscopo confirmari apud Westmonasterium 1198. 1. Martii praesens postulavit. Obiit ante annum 1215.

Hugo successit tempore Eustachii Episcopi.

Rogerus, electus tempore Johannis Episcopi, superfuit Galfrido Episcopo.

Galfridus Brigham successit post annum 1229. obiit ante annum 1254.

Walterus successit, Hugone Norwold Episcopatum tenente. Obiit die 13. Obituar. Eli. & Reg. Eli. Maii, post annum 1254.

Robertus de Leverington Prioratum proximus obtinuit; & post annum Id. 1258. obiit die 12. Septembr.

Henricus Banns successit. Hunc anno 1272. Prioratum tenuisse, & ante Registr. Eli. exitum anni 1273. obiisse, mihi compertum est.

Johannes de Hemingston electus est anno 1273. praefuit anno 1286. obiit Obit. Eli. die 9. Novembr. Iste dedit Conventui 40. solidos ad celebrandum suum Anniversarium.

Johannes de Shepred sive Scheperede fuccessit tempore Johannis Kirkby Episcopi, Reg. Eli. atque ipsi defuncto superfuit.

Johannes Saleman sive Salmon, ad Episcopatum Norwicensem provisus Reg. Winchelse. est à Bonifacio Papâ 1299. 15. Julii.

Robertus de Orford, ad Episcopatum Eliensem electus est 1302. 14. April. Hist. Eli.

Willelmus de Clare successit, & brevissimo tempore superfuit.

Johannes de Fresyngfelde Prior erat sub initum anni 1310. Resignavit Hist. Eli. 1320. 16. Febr. postquam Prioratum 18. ferè annis administrâsset.

Johannes de Crandene successit anno 1320. Obiit 1341. 25. Sept. Id.

Alanus de Walsingham ex Sacristâ loci Prior electus 1341. 25. Octobr. ab Id. Episcopo confirmatus est die 19. Novembr. Superfuit anno 1345. Hunc ob artis aurifabrilis peritiam Walsinghamus laudat in anno 1314.

Epitaphium tumulo illius inscriptum sequitur.
Flos operatorum, dum vixit, corpore sanus,
Hic jacet ante Chorum Prior hic tumulatus Alanus.
Annis bis denis vivens fuit ipse Sacrista,
Plus tribus his plenis Prior ens perfecit & ista.
Sacristariam quasi funditus aedificavit;
Mephale, Brame etiam, huic Ecclesiae cumulavit.
Pro veteri turre, quae quadam nocte cadebat,
Hanc turrim, propriè quam cernitis, hic faciebat.
Et plures aedes quia fecerat ipse Prioris;
Detur ei sedes coelo pro fine laboris.

Johannes Bucton successit.

Willelmus Walpole, Prioratum sponte resignavit anno 1401. Reg. Arundell. Id. & Reg. Elien.

Willelmus Powcher, priùs Abbas de Walden, installatus est in Prioratu Eliensi 1401. 21. Octobr. Aulam Infirmariae Monachorum construxit anno 1417. eodemque anno vetustam inter Episcopum & Monachos Elienses litem de jurisdictione Reg. Eli. ecclesiasticâ aliisque articulis compositione factâ terminavit. Inter alia convenit, ut Sacrista Eliensis in perpetuum haberet jurisdictionem ecclesiasticam in Hospitali S. Johannis Bapt. & in Capellanos Cantariae super le Grene in civitate Eliensi, tanquam Vicarius Episcopi, item in duabus Ecclesiis parochialibus infra civitatem Eliensem, officio Sacristariae olim appropriatis, [Page 685] item in maneriis Ecclesiae Eliensis juxta Eliam, viz. Tyrbitsey, Brame, Stunteney, Thorney, Northney, Quaveney & Shepey, exceptis duntaxat haereseos causis.

Edmundus Walsingham illi successit.

Petrus de Ely, in Episcopum electus sub finem anni 1425. per provisionem Hist. Eli. Papalem Philippo Morgan factam ab Episcopatu excidit.

Willelmus Wells Prioratum proximo loco obtinuit. Praesuit anno 1438. Id.

Henricus Peterborough Prioratum abdicavit 1478. 26. Julii, obiit 1480. Id. 10. Augusti.

Rogerus Westminster ex Sacristâ Prior electus est 1478. 28. Julii, die sequenti Id. installatus.

Robertus Colvile successit. Ipso Prioratum tenente Ecclesia Eliensis (utrâque Reg. Cant. Sede vacante) à Capitulo Cantuariensi visitata est 1500. 30. Octobr.

Willelmus Witlesey praefuit anno 1515. quo Ecclesia Eliensis à Willelmo Reg. Warham. Warham Archiepiscopo Cant. visitata est.

Johannes Cotingham successit, ante annum 1522. defunctus.

Robertus Wellys, aliàs Stewarde, Priorum ultimus fuit. Primum nomen, quod à loco natali traxisse videtur, usque ad Monasterium Eliense eversum usurpavit; prout in multis apud Registrum Cranmer instrumentis comparet. Anno 1536. unâ cum Willelmo More ad Episcopatum Suffraganeum Colcestrensem capessendum ab Episcopo Eliensi praesentatus est Regi. Rex autem Morum maluit. Anno circiter 1539. consilio de Monasteriis ubivis per Angliam evertendis inito, ipse Monasterium Eliense Regi libenter transcripsit; aliosque Abbates & Priores, ut idem facerent, impigris precibus & argumentis impulit. Canonicis itaque Saecularibus in Ecclesiam Eliensem Monachorum loco brevi post introductis, ipse primus illorum Decanus à Rege constitutus est. Decanatum adeptus, nomen gentilitium Stewarde homo ventosus deinceps adhibuit; & nobilitatis suae opinione inflatus, familiae suae genealogiam scriptis commendavit. Hanc subjicere aequum duxi; ne Robertus, cui ob restitutam Historiam Eliensem plurimum debemus, unicam suscepti laboris mercedem perderet.

[Page 686]

GENEALOGIA ROBERTI STEWARDE Prioris ultimi Eliensis, ab ipso conscripta.
Incipit Genealogia Roberti Stewarde Domini Prioris Eliensis, breviter extracta è rotulis Heraldorum anno MDXXII.

I. FUIT quidam vir nobilis ex Scoticâ gente natus nomine Banquho. Erat hic Thanus Regis Scotiae in Loquhabriâ: & Regi maximè placuit, quòd fuit ille & fortis & foelix in rebus bellicis. Altiùs quàm hunc Banquhonem nulla memoria, nulli libri, nullus Heraldus, Seneschallorum stirpem eradicare possunt. Tandem Rege Malcolmo II. occumbente, & Machabeo nefario Rege, potiùs Tiranno, regnante; insidias Banquhoni omni conatu quibus eum posset afferri stravit; eumque ad epulas aulicas invitat. Banquho nil mali suspicans, venit cum Fleancho filio suo unico superstite. Et coenâ finitâ, ut demum decessit Banquho cum filio suo, caterva nebulonum in eum insilit, vulnerat & trucidat. At Fleanchus per tenebras evasit. Periit anno Domini MXLVIII.

II. Fleanchus jam in Gualliam fugit; quia maximè metuit Machabei Regis crudelitatem, qui jam tot & tantos Scoticae Nobilitatis viros sustulisset. Et à Traherno Gualliae Rege, Caradoci filio, humaniter tractabatur; qui habuit pulcram filiam Guentam; quam unicè amavit Fleanchus, cum qua clàm nuptias contrahit. Gravidaque facta est, & filium peperit nomine Walterum. Quòd cùm Trahernus Rex intellexisset, Fleanchum interemit, & filiam Guentam prisonae mandavit; quae brevi pòst mortua est.

III. Walterus Fleanchi & Guentae filius, Guallus natus, post patris caedem & matris mortem ruri educandus mittitur. Et cùm decimum octavum ageret annum, Guallicum quendam, qui eum Nothum nuncupavit, occidit; & in Scotiam fugit, Malcolmo Canmore tunc regnante: à quo gratissimè acceptus est, & apud quem tandem ob praeclaras res bellicas gestas admirandâ quadam virtute, eum Militem fecit, & magnum Seneschallum Scotiae creat, multis sibi donatis praediis; à quo nomen Stuard omni suae sequelae in Scotiâ, Angliâ, Franciâ & Norvegiâ defluxit. Obiit circiter annum aetatis suae xlii. Habuit filium Alanum.

IV. Alanus Seneschallus, aliàs Stuart, egregius quoque fuit Miles. Egregia patravit apud Terram Sanctam sub insignibus Godofredi Boloigniensis. Viriliter se gessit adversùs Stephanum Regem Angliae apud Abarton.

V. Alexander Alani filius fuit perpulchrè edoctus in rebus divinis. Sed in rebus bellicis quanquam magnâ strenuitate semper se gessit, infoelix tamen evasit. Demum ille jam senescens in Coenobio Clarevallensi statuit [...]ucullum Monachalem suscipere. Sed dissuasus, Coenobium egregium Pas [...]etum construxit; ubi mortuus inhumabatur.

[Page 687]VI. Walterus Seneschallus, à Dundevaile dictus, Alexandri filius, multa praeclara in rebus bellicis gessit; & cum S. Lodovico Galliarum Rege apud Sanctam Terram militavit. Tres illi erant filii; Robertus, qui filiam unicam & haeredem Roberti de Cruce de Croxton in uxorem suscepit, à quo Comites Linaxei originem ducunt: Johannes, qui post Carthaginem captam in obsidione de Thunise aliàs Massour periit; & Alexander.

VII. Alexander, filius Walteri à Dundevaile, Miles, Hachonem Norvegiae Regem devicit apud Largin; & Elsfridum Regis nepotem & primarium exercitûs Norvegiani ductorem propriâ manu interemit. Recuperavit ad Scoticam ditionem Araine & Boyd insulas. Recuperavit novam Insulam. Regi Angliae adversùs Lewlinum Gwallum in open mittitur. Frater ejus Johannes duxit haeredem de Bouthill in uxorem, ex quâ genuit Walterum; qui duxit Marioriam filiam Roberti Bruis Regis, ex qua genuit Robertum Stuart primum ejus nominis Regem Scotiae.

VIII. Andreas, Alexandri filius natu minimus, sed virtute maximus. Cujus corporis statura ultra vulgarem vergebat magnitudinem. Bis singulari certamine hic Andreas cum Balliolo pugnavit: primò mitiùs; sed secundò bile flagrante in ipsum vehebatur, ensemque rupit. Tum ingenti conto nodoso assumpto, quo carectarii sublevant onera, qui fortè prope humi jacebat, tantis verberibus Balliolum est vapulatus, (nam egregiè erat strenuus) quòd si Henricus Balliolus opem haud tulisset, proculdubiò occu [...]berét. Hinc Seneschalli nodosum baculum in armis ferunt; prout fusiùs postea intelliges. Intestinis bellis Scotiae finitis, mittitur Andreas Regi Francorum in opem adversùs Navarrae Regem; à quo astu capitur, & septuagenarius senex vulneribus sauciatus flebiliter expiravit. Habuit unicum filium Alexandrum.

IX. Alexander Andreae filius, cùm pater diem obiit, & is in Galliâ apud Regem fuit; deinque postea, ut Regis stipendiarius, ibidem moram traxit. Demum decedentem Rex propriâ manu eum Militem fecit; & quodam Chirographo sigillo suo sigillato se & suos succedentes honoravit. Sic incipit: Charles par le grace de Dieu Roy de France a tous gens d' Escoce salut, &c. Tenor ejus est breviter; ut ipse Alexander ob sua & paterna merita, tum sui succedentes in perpetuum, ferrent supra fessam suam scacatam inscutum argenteum cum Leone rubro à baculo nodato aureo oppresso, aut hoc inscutum tantùm pro eorum scuto armorum. Et gessit hic Alexander utraque insignia conjuncta, cum hac subscriptione. ‘Singul [...] cùm valeant; sunt meliora simul.’

X. Johannes filius Alexandri, Scotus natus, in Angliam venit eo tempore, quo Jacobus haeres Scotiae in Franciam tendens apud Flamboroughe ventis urgentibus applicuit. Et moram cum Scotico principe in aulâ Regis trahens, in amorem cujusdam ancillae Reginae nomine Mariae Talmache incidit; cui pòst nupsit. Et in fidem Regis Henrici IV. Angliae est juratus. Ob hoc Heraldi eum nuncupaverunt Scotanglum. Demum quodam Milite ab Henoâ in Angliam veniente, paraturo militaria facinora, apud Smitfeld London hastiludia constituuntur, in quibus in quodam cursu adversùs f. Dominum. Divum Cateleium ita conquatiebatur Johannis spina, quòd brevi pòst expiravit; & inhumatur apud Fratres Carmelitas Londoniae. Habuit duos filios, quorum uterque appellabatur Johannes. Junior postea erat Vicecomes London. unam filiam Candoram.

XI. Johannes major filius Johannis Stuard Militis, die quo coronabatur [Page 688] Regina Katherina Henrici V. conjux, Miles creatur, & Dapifer Regineus eo erat die. Postea cùm adoleverat, Capitaneus de Risebanc factus erat; & tandem apud Ponthoise à Gallis cum filio suo Thomâ capitur. Mulcta amborum statuitur, viz. viginti quatuor millia salutorum. In cujus Castri captione vulneratus & claudus factus est. Duxit filiam Thomae Kiriell Militis. Constitutus erat custos Elionorae Cobham Ducissae Glocestriae proditionis accusatae.

XII. Thomas Steward filius Johannis Steward, egregius & peritus erat navita sive pilota. Habuit filium Richardum ex primâ conjuge per filiam Johannis Hamerton Militis, & Galfridum ex secundâ conjuge.

XIII. Richardus filius Thomae Stuard duxit filiam & haeredem Johannis Burley. Habuit filios Nicholaum & Thomam. Obiit vivente patre Thomâ.

XIV. Nicholaus Steward filius Richardi, ex Hospitio Medii Templi London. Jurisperitus. Habuit filios Richardum, Robertum Dominum nostrum Priorem, Simeonem, Nicholaum, & alios.

XV. Simeon steward filius Nicholai, ex Johannâ filiâ & haerede Edwardi Besteney de Soham in Comitatu Cantabrigiae genuit Robertum, Edwardum, Marcum, Johannem, Thomam, Augustinum, Simeonem, Nicholaum, Aliciam, Margaretam, Aliciam juniorem, & quatuor liberos plures in cunis occumbentes. Inhumatur hic Simeon apud Lakingheth in Comitatu Suffolchiae.

Hîc depinguntur antiqua Insignia Familiae Seneschallorum; viz. in scuto argenteo fessa scacata cum azureo & argenteo: necnon augmentata à Carolo VI. Francorum, viz. inscutum cum Leone rubeo, ac inscutum simpliciter.

Francorum Carolus sic vult haec Stemmata ferri.

Singula cùm valeant, sunt meliora simul.

[Page 689]

HISTORIA DE Episcopis DUNELMENSIBUS. A primâ Sedis Fundatione ad annum MXCVI.

Monachi anonymi Dunelmensis Historia de Episcopis DUNELMENSIBUS ab anno MXCVI. ad annum MCXLIV.
GAUFRIDI Sacristae de Coldingham Continuatio Historiae Dunelmensis ab anno MCXLIV. ad annum MCCXIV.
ROBERTI DE GRAYSTANES Episcopi Dunelmensis Continuatio Historiae Dunelmensis ab anno MCCXIV. ad annum MCCCXXXVI.
WILLELMI DE CHAMBRE Continuatio Historiae Dunelmensis ab anno MCCCXXXIII. ad annum MDLIX.

ACCEDUNT

Historia de Episcopis HAGUSTALDENSIBUS.
Successio Priorum Dunelmensis Ecclesiae.

[Page]

[Page 691]

HISTORIA DE Successione Episcoporum Dunelmensium A primâ Sedis fundatione ad annum M XC VI.

S. AIDANUS.

REGE Northamhunbrorum piissimo Edwino, cujus auspiciis fides Aquilonaribus Beda, l. [...]. c. 20. l. 2. c. 1. 2-5. Angliae regionibus primùm est illata, interfecto 633. 12. Octobr. & Paulino Archiepiscopo ab urbe & provinciâ Eboracensi fugato, Aquilonaris Anglia pastore biennio caruit. Anno autem 635. Oswaldus, devicto priùs Cadwallâ & recepto Northanimbriae regno, legatione ad Scotos, inter quos olim exulans Christianâ religione imbutus fuerat, missâ, Episcopum sibi suaeque genti destinari petiit. Missus à Scotis Episcopis vir austerioris animi, nominis ignoti; qui cùm apud Anglos, ob linguae forsan ignorantiam, parum proficeret, neque pro dignitate exciperetur; Scotiam reversus, ad Episcopos in Synodo coactos retulit esse Anglos indomitae ac barbarae mentis, doctrinae Christianae parum capaces. Concilio intererat Aidanus, Presbyter sanctissimus, Monachicâ disciplinâ in insulâ Hii institutus; qui ad sacerdotem (neque enim constat, an Episcopus fuerit) è Northumbriâ▪ reversum conversus, aequiora de vicinâ gente speranda esse dixit, quòd si fides parum incrementi ipso apud Anglos praedicante susceperit, id nimiae praedicantis austeritati, non populi audientis incredulitati acceptum referri debere contendens; mittendum esse virum mollioris ingenii, qui indomitae gentis animos lenitate & simplicitate prudenti captaret. Placuit res conventui, communique consilio ista Aidano provincia est demandata. Aidanus, gradu Episcopali suscepto, provinciam adiit, & foelicitate summâ administravit, favente numine, & cooperante Rege sanctissimo Oswaldo, qui sermones Aidani linguam Anglorum nondum perfectè callentis linguâ vulgari populo circumstanti reddidit. Northanimbriam Ardanus anno 635. intravit; & in insulâ Lindisfarnensi Turgotus, l. 1. c. 2. sedem, quam petiit, ab Oswaldo accepit. Insula ea perquam exigua est in Aquilonari Angliae littore, ab Insulâ majori aestuantis solummodo maris fluctibus divisa; quae incolarum sanctitate exinde insignita Insula Sacra, Anglicè Halieland, dici coepit. Quod vir antiquitatum nostrarum scientissimus Collect. V [...]spac. A. 5. Willelmus Lambardus tradit, Sedem Lindisfarnensem olim Mairnolensem nuncupatam esse; id me alibi legisse non memini. Quantumvis autem arcta fuerit Sedes, Diocesis erat latissima. Toti [...]iquidem Northumbrorum regno Episcopi Lindisfarnenses praefuerunt, juxta disciplinam apud antiquos Anglos usque ad Theodori Archiepiscopi tempora receptam, qua singulis regnis singuli Episcopi praesederunt. Paulino itaque in ditione successerunt, neutiquam tamen in dignitate. Paulinus enim Pallio utebatur, & Metropolitani titulum, quamvis nondum sibi constitutis Suffraganeis, obtinuit. Aidanus autem, ejusque ad Wilfridum usque successores, è Scotiâ prodeuntes, Metropolitanam [Page 692] dignitatem nec noverunt quidem nec affectârunt; cumque Romano Pontifice, qui istam Paulino dignitatem contulerat, nil commune habuerunt. Praeterquam enim quòd nullos exterae gentis Episcopos sibi [...]uperiores agnoverint, diem Paschalem ritu adhuc alieno, à quartadecimâ sc. Lunâ calculum ducentes, celebrârunt. Colmannum quidem Eboracae civitatis Metropolitanum De Vitâ Wilfridi, cap. 10. Episcopum Heddius appellat: quod non ita intelligendum est, ac si titulum istum Colmannus usurpaverit, sed quòd Wilfrido aliisque Metropolitanis postea dictis in hac sede praeiverit. Utcunque autem Aidanus aliam à Romanâ in reliquis ferè Anglo-saxonum provinciis usurpatâ disciplinam coluerit; summâ tamen veneratione ab Honorio Archiepiscopo Cant. ejusque Suffraganeis Beda, l. 3. c. 25. semper est habitus; adeò ut de Paschatis observatione litem ipso vivente movere noluerint. Obiit Praesul sanctissimus, postquam Aquilonari Angliae annis 17. praefuisset, anno 651. 31. Augusti, moerore confectus ob necem optimi l. 3. c. 19. Regis Oswini, qui suorum insidiis die 20. ejusdem mensis sublatus fuerat. Aidanus in Ecclesiâ suâ Lindisfarnensi est sepultus; cujus reliquiarum partem Colmannus in Scotiam anno 664. recedens secum abstulit. Quod Glastoniae Id. l. 3. c. 26. demum conditus fuerit, inane est Monachorum Glastoniensium commentum.

FINANUS.

AIdano è vitâ sublato subrogatus est à Scotis Episcopis Finanus, ejusdem Beda, l. 3. c. 25. Turgot. l. 1. c. 4. Coenobii Hiiensis Monachus; qui in insulâ Lindisfarnensi Ecclesiam Episcopali sede congruam (Bedae verbis utor) de robore secto totam composuit more Scotorum & arundine texit. Eam postea Theodorus Archiepiscopus Cant. in honore B. Petri dedicavit; & Eadbertus Episcopus ante saeculi exitum ablatâ arundine plumbeis laminis tectum simul ac parietes cooperuit. Erat Finanus moribus sanctissimis praeditus, & in [...]ide inter Saxones promovendâ longè diligentissimus; adeò ut plus omnibus sui temporis Anglorum Beda, l. 3. c. 21, 22. Episcopis eâ in re profecerit, conversis ad fidem Peadâ Merciorum & Sigiberto Saxonum Orientalium Regibus, ordinatisque Diumâ Ceddi Episcopis, qui Regum istorum patrocinio adjuti populos illis subjectos sacris Christianis imbuerent. Disciplinam autem à Scotis receptam, & inprimis Paschatis observandi morem mordicus tuebatur; quamvis à Ronano quodam, gentili Id. l. 3. c. 25. suo, sed in Italiae & Galliae partibus instituto, acriter eo nomine saepius impeteretur. Nondum tamen res in schisma erupit. Obiit Finanus anno Christi 661. Episcopatûs sui decimo. Diem obitûs exhibuit Martyrologium Ecclesiae Cant. hisce verbis. XIII. Cal. Martii, in Scotiâ S. Finani Presbyteri & Confessoris, magnae virtutis viri. Istum à nostro non alium putarem, quamvis Capgravius Finanum Episcopum die 10. Septembr. obiisse Legend. Nov. f. 148. scribat.

COLMANUS.

SUccessit Colmanus, à Scotis Episcopis ipse Scotus ordinatus; qui Northanimbriae Beda, l. 3. c. 25. triennio praefuit. Eo praesidente controversia de Paschali observatione & Clericali tonsurâ in immensum exarsit, neque ampliùs dissimulari potuit. Coactâ itaque ab Oswio Rege Episcoporum & virorum doctorum utriusque partis Synodo apud Monasterium Streneschalcense ineunte anno 664. magnum & solenne certamen committitur. Scotorum partes Colmanus, Romanorum Wilfridus Presbyter asseruit. Iste B. Petri & Romanae Sedis authoritatem, ille S. Johannis Apostoli & antiquam patrum traditionem praetexuit. Auditis utrinque argumentis Oswius Rex in [Page 693] Wilfridi partes concessit; atque ipsi etiam Episcopi Anglici, qui à Scotis Episcopale munus acceperant. Hujus rei indignatione motus Colmanus, Id. l. 3. c. 26. abdicato Episcopatu, assumptisque secum suis quotquot Romanae disciplinae accedere noluerunt, in Scotiam statim recessit. De Episcopatu apud Inisbofindam postea gesto, & obitu qui anno 676. contigisse dicitur, consulendus est RR. Usserius in Antiqu. Britann. p. 499.

TUDA.

POntificatum Northanimbriae à Colmano derelictum suscepti Tuda, olim Beda, l. 3. c. 26. inter Australes Scotos séu Pictos institutus & Episcopus ordinatus; qui Romanam tonsuram & calculum Paschalem more gentis suae sectatus erat. Picti enim ad fidem conversi fuerant operâ Niniani Episcopi, qui disciplinam Id. l. 3. c. 4. Ecclesiasticam Romae didicerat. Brevi admodum tempore Tuda Sedi Lindisfarnensi praefuit, peste eodem anno abreptus, & in Monasterio Pegnaleth Id l. 3 c. 26. dicto honorificè sepultus; idque ante medium (ut videtur) annum 664. exactum. Ceddam enim illi successorem designatum esse constat ante diem 14. Julii, quo Deus dedit Archiepiscopus decessit. Post Tudae obitum Sedes Lindisfarnensis per annos 14. Episcopo proprio caruit. Northanimbria quidem Episcopis eo tempore neutiquam est viduata. Praesedit enim ab anno 664. ad 669. Ceadda, à 669. ad 678. Wilfridus, & toti quidem Provinciae; in Deirorum autem regione moram praecipuè facientes, ab Eboraco urbe titulum ducere maluerunt. In Lindisfarnâ interim vitam egerunt plures utriusque gentis Monachi, viri sanctissimi; quibus Colmanus Northanimbriâ excedens Eatam dari Abbatem ab Oswio Rege impetraverat. Iste unus ex duodecim pueris fuerat, quos Aidanus primo Episcopatûs sui tempore ex Anglorum gente familiari disciplinâ erudiendos acceperat; & ante Aidani obitum Coenobium Mailrosense rexerat. A Mailrosensi Abbatiâ ad Lindisfarnensem Turgot. l. 1. c. 6. translatus, anno 664. S. Cuthbertum secum transtulit, & Lindisfarnensibus Priorem constituit. Anno demum 678. Theodorus Archiepiscopus Cant. qui Wilfridum de pluribus Episcopis in amplissimâ Northanimbrorum provinciâ constituendis saepiùs incassum interpellaverat, assentiente Ecgfrido Beda, l. 4. c. 12. Rege tres Episcopos auctoritate propriâ ordinavit, Bosam sc. Eboraci, Eatam Hagustaldi, & Eadhedum in provinciâ Lindisiensi, quae ad Northanimbros eo tempore jure belli spectabat; relictâ Wilfrido Lindisfarnâ, antiquâ Episcoporum Northanimbriae sede. Re auditâ Wilfridus injuriam sibi Heddius, cap. 23. factam clamat, Regem adit; dissimulante Rege Papam appellat, & Romam se confert. Illum itaque Episcopis Lindisfarnensibus annumerandum non esse censui; quùm divisioni à Theodoro factae minimè consenserit, & potestatem suam infra tam angustos limites coerceri noluerit. Quamobrem in nullo Episcoporum Dunelmensium catalogo locum habet.

[Page 694]

Episcopi Lindisfarnenses.

EATA.

CUM Lindisfarnensi Ecclesiae Eata Turgot. l. 1. c. 9. 14. annis Abbatis loco praefuisset, eidem annis 7. auctoritate Episcopali praefuit, ab anno sc. 678. quo consecrari meruit, ad 685. ineuntem, quo Cuthbertum successorem accepit.

S. CUTHBERTUS.

AD Hagustaldensem sedem, & cùm ista magis placeret, ad Lindisfarnensem electus est Cuthbertus, vir ob egregiam sanctitatem omni veneratione dignus; quamvis ineptissimis fabulis & portentis nonnulli sequioris aevi Historici memoriam ejus contaminaverint. Natus is in septemtrionali Turgot. l. 1. c. 3. Anglia, ex humili genere (nam pastoritiam vitam adolescens duxit) originem traxit. Nugatur Capgravius, qui regio sanguine in Hiberniâ natum, patre Muriardacho, matre Sabinâ refert. Vix ex ephebis egressus, Beda l. 4. c. 27. Monasterium Mailrosense anno 651. intravit; seque [...]atae Abbatis & Boisili Prioris disciplinae subdidit. Anno 664. Eatam ad Lindisfarnensem Abbatiam secutus, ejusdem Coenobii Prioratum accepit, & annis 12. administravit: regionibus interim circumvicinis fidem Christianam maximâ sedulitate praedicans, verae pietatis tam verbo quàm exemplo aliis magister factus. Anno 676. relicto Lindisfarnensi Coenobio, Farnen insulam (rupes ea horrida est haud procul sita) se contulit; L. 4. c. 28. ubi precibus & rerum divinarum contemplationi novennio ferè solus vacavit. Anno 684. tempore autumnali habitâ ad Twi [...]ordam Synodo, decretum est ab Ecgfrido Rege, Theodoro Archiepiscopo & pluribus qui intererant Episcopis; ut deposito Trumberto Sedes Hagustaldensis Cuthberto regenda committeretur. Multis [...]ac de re legatis simul ac literis Eremita sanctissimus interpellatus, à solitariâ vitâ trahi non potuit; donec Ecgfridus Rex & Trumwine Pictorum Episcopus, insulam Farnen adnavigantes, [Page 695] animum ejus expugnarent. Quum autem Lindisfarnen, olim sibi familiarem, quàm Hagustaldum mallet; locum illi cessit Eata Lindisfarnensis Episcopus, & Hagustaldum transiit. Anno sequenti die 26 Martii, quae Paschalis erat, consecratus est apud Eboracum à Theodoro Archiepiscopo, assistentibus sibi septem Episcopis. Annis duobus in Episcopatu exactis, mortem imminentem Turgot. [...]. 1. c. 10. praesentiens, Farnen insulam repetiit; ubi post duos menses ingravescente morbo sanctissimam animam coelo reddidit 687. 20 Martii, feriâ 4. Mitto miracula ab ipso vivente & post mortem patrata; quae Beda & sequiores scriptores uberrimè coacervârunt. Id prae omnibus certò constat, corpus ejus multis post sepulturam saeculis incorruptum permansisse. Episcopatum Beda l. 4. c. 29. vacantem wilfridus Hagustaldensis Episcopus integro anno administravit.

EADBERTUS.

CUthberto subrogatus est Eadbertus; Vir, teste Bedâ, scientiâ Ibid. Scripturarum divinarum, simul & pr [...] ceptorum coelestium observantiâ, ac maxime eleemosynarum operatione insignis. Id. l. 4. c. 30. Anno 698. mense Martio S. Cuthberti corpus ex Farne insulâ Lindisfarnam transtulit; & die 6 Mart. ejusdem anni vitam finivit, sub feretro S. Cuthberti Turg. l. 1. c. 1▪ tumulatus; postquam annos 10. praesedisset.

EADFRIDUS.

SUccessit Eadfrith, alibi Egfrith, & Florent. Eadferht dictus, anno 698. Hic Bedae author erat, ut S. Cutberti Vitam Turg. l. 1. c. 1▪ tam prosâ quàm carmine conscriberet, & oratorium Sancti viri in insulâ Farne vetustate collapsum à fundamentis restauravit, Scripsit is manu propriâ in Id. l. 2. c. 12▪ usum Cuthberti, dum in coenobio Lindisfarnensi sub ipso patre adhuc vivente militaret, pulcherrimum Evangeliorum Latinorum Codicem; quem Ethelwoldus successor auro gemmisque [Page 696] ornavit; Bilfridus anachorita depinxit, & Aldredus Presbyter versione Saxonicâ interlineari auxit. Extat hodienum idem ipse Codex in Bibliothecâ Cottoniana asservatus Obiit Eadfridus anno 721. Episcopatûs Flor. Wigorn. sui 24.

ETHELWOLDUS.

EThelwoldus, Mailrosensis priùs Monasterii Abbas, ante Abbatiam B [...]da l. 5. c. 13. Turg. l. 1. c. 12 autem susceptam S. Cuthberti discipulus & minister, Lindisfarnensem Episcopatum post Eadfridum accepit, & sedecim annis tenuit; nullâ re memorabili gestâ insignis, nisi quòd Crucem lapideam fabricari fecerit, quae multis post saeculis maximam religionis famam apud aquilonares Anglos obtinuit. Episcopatum anno 724. adiisse videtur. Turgotus enim annum Lib. 1. c. 13. L. 1. c. 14. Christi 729. cum Episcopatûs sui quinto & iterum 735. cum undecimo anno componit: ut vacatio ferè triennalis praecessisse censenda sit. Ethelwoldo praesidente Ceolwlfus, rex Northanimbrorum piissimus, abdicato regno vitam Monasticam in Coenobio Lindisfarnensi Id. l. 2. c. 1. amplexus est anno 738. villasque plures & redditus amplissimos Ecclesiae secum detulit. Ethelwoldus anno 740. defunctus est, authore anonymo Bedae Epitomes continuatore, cui Mailrosensis suffragatur; quamvis Florentius annum 739. posuerit.

CYNEWLFUS.

EThelwoldo successit Cynewlf, aliis Kenulf dictus, anno 740. in Annal. Mailr. diuturno Episcopatu maximas aerumnas passus. Anno enim 750. Offâ quodam de regio genere ad S. Cuthberti corpus confugiente, & ab inimicis persequentibus abstracto & interfecto, Eadbertus Rex id Episcopo connivente factum esse suspicatus, ipsum in arce Bebbanburch (hodie Bamburgh) captivum teneri praecepit, commissâ interim Friothuberto Hagust [...]ldensi Episcopo parochiae Lindisfarnensis curâ, [Page 697] donec relaxatis vinculis Kynewlfus ad Id. l. 2. c. 4. suam Ecclesiam Rege veniam indulgente rediret. Anno demum 780. Episcopatûs sui 41. Cynewlfus senio & labore confectus, suas in Ecclesiae regimine vices Higbaldo delegavit; ut ipse curis levatus quieti & orationi deinceps vacaret. Triennio superfuit, anno 783. defunctus. Sic quidem Turgotus & Mailrosensis tradunt; quamvis Florentius & Annales Saxonici Petriburgenses secessionem ejus in annum 779. mortem ille in annum 781. iste in 782. referant.

HIGBALDUS.

COadjutorem potiùs quàm successorem Higbaldum sibi ascivisse Cynewlfus videtur. Annos enim Pontificatùs ab Higbaldo gesti Turgotus à L. 2. c. 4. Cynewlfi morte numerat. Consecratus est Higbaldus anno 780. apud Socca Annal. Petriburg. Sax. L. 2. c. 5. byrig, saltem anno sequenti, quem Turgotus alibi designavit; & Episcopatum à consecratione annis 22. à Cynewlfi morte annis 20 tenuit. Utrumque enim numerum Turgotus diversis locis exhibuit. Anno 793. Dani aquilonares Angliae plagas ferro flammâque vastantes, Ecclesiam etiam Lindifarnensem die 7 Junii depraedati sunt, plurimis Monachorum interfectis aliis submersis, dirutis altaribus, & abreptis thesauris. Ecclesiae tamen aedificium integrum adhuc stetit; & Clerici plurimi unà cum Episcopo ad sacrum B. Cuthberti corpus multo pòst tempore permanserunt. Narrant quidem Chronologia Saxonica & Florentius Wigorniensis Ceolwlfum Episcopum Lindisfarnensem è Diocesi suâ anno 794 fugisse. Verùm Lindisfarorum hunc fuisse Episcopum satis constat; quaeque Godwinus de sublato per Higbaldum B. Cuthberti corpore ex Malmsburiensi refert, ad secundam Danorum invasionem sunt referenda. Obiit Higbaldus 803. 25. Maii. Malè Turg. l. 2. c. 9. Annales Saxon Petriburg▪ obitum 803. 24. Junii contigisse narrant. Annum [Page 698] etiam 802. Florentius, 804. Florilegus malè designârunt.

ECGBERT.

ECgbertus in Higbaldi locum electus, Id. ibid. ab Eanbaldo Archiepiscopo Ebor. Eanberto Hagustaldensi & Baldulso Witternensi Episcopis consecratus Annal. Petrib. est apud Bigwell 803. 11. Junii. Sedit annis 18. Obiit itaque 821. quamvis Florentius 819. reponat.

HEATHUREDUS.

ECgberto Heathuredus successit, & in Episcopatu novem annos Turg. l. 2. c. 5. transegit, anno 830. defunctus▪ Florentius tametsi annis regiminis ab 819. ductis, obitum illius in anno 828. reponat.

ECGREDUS.

EPiscopatum Lindisfarnensem proximus accepit Ecgredus seu Eg Turgot. ibid. fridus, vir natu nobilis, & beneficiis Ecclesiae suae collatis insignis. Aedificatâ enim apud Norham Ecclesiâ, corpus Ceolwlfi Regis illuc transtulit; ipsamque villam cum duabus aliis, sc. de Geddeworde & Geinforde, quas cum Ecclesiis suis aedificaverat, villas etiam Elecliffae, Wilecliffae, & Billinghamiae, Ecclesiae Lindisfarnensi contulit. Obiit anno 16. Episcopatûs sui, anno Christi 845. Sic enim Wigorniensis & Westmonasteriensis produnt.

EANBERTUS.

EAnbertus, aliis Egbertus & Eadbertus, Turgot. ibid. Florentius. Mat. Westm. Ecgredo subrogatus, Sedi Lindisfarnensi annis 8 praefuit, anno 854 è vitâ sublatus. Hosce tres Episcopos inter Lindisfarnenses ab Hagustaldensibus distinctos eâ ratione retuli; quòd quamvis nulli ipsorum tempore fuerint Episcopi Hagustaldenses, ipsi tamen ditione suâ contenti Hagustaldensem Diocesin non attigerint. Primus [Page 699] omnium Eardulfus post extinctos Ricardus Hag. l. 1. c 1. Hagustaldenses Episcopos Diocesis utriusque curam gessit.

[Page 694]

Episcopi Hagustaldenses.

EATA

EAta, Abbas Lindisfarnensis, primus ad Episcopatum Hagustaldensem ordinatus est apud Eboracum à Theodoro Archiepiscopo anno 678. Wilfrido autem cui Lindisfarnensis Episcopatus relictus fuerat, è totâ Northanimbrorum provinciâ statim exeunte, Eata in Monasterio suo Lindisfarnensi commoratus, utrumque Episcopatum triennio administravit. Beda l. 4. c. 12. Turgot. l. 1. c. 9. Heddius c. 23.

TRUMBERT.

THeodoro Archipraesuli statutum erat plures Sedes Episcopales procrescente fidelium multitudine constituere. Eatam itaque duplici Episcopatu diu frui non concessit: isto autem in Ecclesia suâ Lindisfarnensi vitam ducente, alium Ecclesiae Hagustaldensi Antistitem dare decrevit, Trumbertum sc. alibi Tunbertum dictum, qem anno 681. consecravit. Depositus est Tunbertus ab eodem Archiepiscopo in Synodo Twifordensi sub exitum anni 684. Causa depositionis letet. Successor illi designatus est S. Cuthbertus; cui cùm Sedes Lindisfarnensis magis placeret, Eata Lindisfarnensem in ejus gratiam abdicavit, & Hagustaldensem accepit. Beda l. 4. c. 28.

EATA.

EAta receptum Episcopatum Hagustaldensem brevi admodum tempore administravit. Ecgfrido enim Rege anno 685. 20. Maii interfecto successit Alfridus frater; atque hujus regni anno primo Eata mortem obi t. Beda l. 4. c. 26. l. 5. c. 2.

S. JOHANNES.

EAtam excepit S. Johannes, Beverlacensis postea à loco sepulturae dictus, vir eruditionis non infimae [Page 695] & sanctitatis eximiae; cujus miracula, dum apud Hagustaldum adhuc ageret, patrata Beda ubertim narrat, l. 5. c. 2, 3, 4, 5, 6. Sedi Hagustaldensi unico anno praefuit, ad Eboracum post Bosae obitum translatus anno Alfridi Regis secundo, sc. ante medium annum 687.

WILFRIDUS.

JOhanne ad Eboracum translato, Alfridus Rex Wilfrido Ecclesiam suam Hagustaldensem restituit; eidemque post breve temporis intervallum sedem Eboracensem amoto Johanne reddidit. Id quidem Heddius cap. 42. prodit; quamvis de Eboracensi sede Wilfrido restitutâ Beda atque alii taceant. Utcunque autem, id certò constat Wilfridum Ecclesiae Hagusstaldensi usque ad expulsionem secundam, quae anno 692. contigit, praefuisse. Dein utriusque sedis, Eboracensis scilicet & Hagustaldensis, curam Johannes 13. annis gessit. Anno demum 705. exeunte Wilfridus in Synodo Niddensi denuo restitutus Episcopatum Hagustaldensem recepit, & annis 5. solùm rexit. Eboracensem enim Johannes adhuc tenuit. Maxima Ecclesiae Hagustaldensi beneficia Wilfridus contulit; adeò ut primus ejus fundator meritò sit habendus. Ecclesiam enim amplam & speciosam, B. Andreae sacram, ibidem ex lapidibus politis anno circiter 674. construxit; & invisâ hactenus Cisalpinis gentibus architecturâ usus, columnis, porticibus & anfractibus viarum aliquando sursum aliquando deorsum per cochleas circumductis (Heddii verba sunt) distinxit. Amplam hujus Ecclesiae descriptionem exhibet Ricardus Hagustaldensis lib. 1. c. 3. qui tres alias minores Ecclesias à Wilfrido apud Hagustaldum fundatas esse refert. Coenobium itidem virorum religiosorum in Ecclesia majori posuit; quibus ipse Abbatis vice praefuit; & post restitutionem extremam reliquum ferè vitae inter eosdem exegit. Obiit 709. 12. Octobr▪ in Coenobio suo Ripensi sepultus. [Page 696] Moriens Coenobii sui Hagustaldensis praef [...]cturam Accae Presbytero charissimo delegavit. Beda l. 5. c. 3. 20. Heddius cap. 21. 42. 61. Ricardus Hagust. l. 1.

ACCA.

WIlfrido successit Acca ipsius discipulus, & unicus laborum socius: Bosae Eboracensis Episcopi antea discipulus, atque ipso defuncto in Wilfridi famulitium ascitus. Vir (teste Bedâ) in S. Scripturis doctissimus, in Ecclesiasticae institutionis regulis [...]olertissimus, praecipuè autem cantûs ecclesiastici more Romano obeundi peritissimus. Ecclesiae suae aedificium multifario decore & praeclaris operibus ampliavit. Acquisitis undique Apostolorum & Martyrum reliquiis, plura altaria in venerationem illorum posuit, distinctis in hoc ipsum intra muros Ecclesiae porticibus. Sed & historias pas. sionum eorum, unà cum caeteris Ecclesiasticis voluminibus, summâ industriâ congregans, amplissimam ibi bibliothecam fecit. Nec non & vasa sancta & luminaria aliaque hujusmodi, quae ad ornatum divinae domûs pertinent, studiosissimè paravit. Haec Beda l. 5. c. 21. Donaria ejusdem Ecclesiae suae collata Heddius celebrat de Vita Wilfridi cap. 21. ipsum Ecclesiae parietes auro & argento decorasse, & altaria purpurâ & serico induisse narrans. Lubens haec commemoro; ut priscam gentis nostrae devotionem & in sacris magnificentiam Lectores intueantur; neve ornamenta Ecclesiarum pretiosa à primaevae (inter nos) fidei simplicitate aliena habeantur. Praefuit Acca sedi Hagustaldensi annis circiter 24. Bedae amicitiâ conjunctissimus, & ejusdem [...] assiduus. Anno demum 733 si Florentium, 732. si Ricardum Hagustaldensem audis, à Sede suâ depulsus exulavit. Ratio fugae incomperta est. Inanis est siquidem, quam Ricardus protulit, illum secessisse sc. ut Episcopalem Sedem in Candidâ Casâ fundaret. Fundata enim (seu [Page 697] potius restaurata) fuerat, antequam Beda Historiam suam absolverit, viz. ante annum 731. & eidem Pecthelmus Episcopus adhuc praefuit. Obiit Acca 740. 20. Novembr. juxta secretarium Ecclesiae suae Hagustaldensis sepultus. Ric. Hagulstad. l. 1. c. 14.

FRIOTHUBERTUS.

ACcae recedenti substitutus est Frio thubertus aliis Fruidbert, & Fredebert & Frithebert appellatus. Consecratus tamen non est ante annum 735. Quo primùm anno Ecgbertus Archiepiscopus Ebor. consecrator ejus▪ Pallium accepit, authore vetusto Epitomes Bedae Continuatore. Ricardus Hagulstadensis & Matthaeus Westm. illum 734. 8. Sept. consecratum produnt. Dies autem ista Dominica non erat. Consecratum fuisse 735. 11. Sept. opinor. Sedit annis 34. ex omnium sententiâ, calculo sc. ab Accae secessione ducto. Obiit 766. 23. Decembr. Ricardus Hag. l. 1. c. 16. Annales Petriburg. Sax.

ALHMUNDUS.

ALhmundus, seu Alcmundus, consecratus est 767. 24. April. juxta Ricardum Hagustald. & Hovedenum; quamvis dies anno non conveniat, & 26 Aprilis fuisse censendus sit; nisi potiùs Alcmundus anno 767. electus & 768. 24. April. consecratus fuerit. Obiit 781. 7. Sept. ex fide Ricardi, Hovedeni, & Mailrosensis, 780. 7. Sept. juxta Annales Petriburg. Sax. 779. 7. Sept. authore Florentio. Ricardi calculus justior videtur.

TILBERTUS.

TIlbertus, quem Hovedenus & Textus Roffensis Gilbertum, alii Tilherum nominant, consecratus est apud Wlfeswelle 781. 2. Octobr. testibus Ricardo & Hovedeno. De die omnes conveniunt; quamvis Annales Petriburg▪ anno 780. Florentius 779. consecratum fuisse velint, nec tamen [Page 698] quivis annorum dictorum diem 2. Octobris Dominicum habuit; ut conjecturae meae in Bregwino Archiepiscopo Cant. antea prolatae non possim non favere, sc. Episcopos in veteri Saxonicâ Ecclesia nonnunquam extra Dominicum diem consecratos esse. Tilbertus Synodo Calcuthensi interfuit anno 787. & anno 789. obiit, in Ecclesia suâ sepultus.

AETHELBERHTUS.

AETheberht seu Ethelbreth Witternensis Episcopus, relictâ Candidâ Casâ, ad quam anno 778. consecratus fuerao, Hagustaldensem Episcopa um anno 789 accepit, & annis 8. rexit. Obiit apud Bartun 797. 16. Octobr. in Ecclesiâ Hagustaldensi tumulatus.

HEARDREDUS.

HEardredus sive Headredus, apud Wudafordam consecratus est ab Eanbaldo Archiepiscopo & Higbaldo Episcopo 797. 30. Octobr. Obiit anno 800. His Ricardus & Annales Petriburg. Sax. fidem faciunt; quamvis anno 797. dies 30. Octobr. in feriam 2. inciderit. Rectiùs igitur Florilegus die 29. Octobr. consecratum scribit.

EANBERHTUS.

EAnberhtus, seu Heanberht, sive Eadbert vel Osbert, consecratus est apud Ethingaham anno 800. Obiit anno 814 prout Ricardus tradit l. 1. c. 18, 19. anno 806. juxta Annales Petriburg. Saxon. aliosque optimae notae Annales Saxonicos in Bibliothecâ Cottonianâ Domittan A. 8. quorum calculum confirmat (si quae saltem fides Monachorum chartis sit habenda) Charta Coenobio Winchelcumbensi à Kenulpho Rege anno 812. data: cui Tilferdus Episcopus subscripsisse deprehenditur, in Monastico tom. 1. p. 187.

[Page 699]

TIDFERTHUS.

TIdferth, aliis Tilferd & Thiffriddid dictus, Eanberto successit anno 806. & post aliquot annos provinciâ excedens, in itinere versùs Romam defunctus est. Tempus Episcopatûs ejus latere Ricardus scribit; ab ultimâ tamen Sedis vacatione ad secundam Danorum invasionem anno 875. factam annos 54. intercessisse pluries dicit; adeò ut Tidferthi obitus anno 821. sit reponendus. Post mortem ejus Hagustaldensis Diocesis cum Lindisfarnensi coaluit; qua de re plura apud Lindisfarnenses vide.

EARDULPHUS.

EPiscopatum Lindisfarnensem post Eanberti obitum Eardulphus anno 854. Turgot. l. 2. c. 5, 6, &c adeptus est. Isto praesidente Anglia frequentibus Danorum invasionibus miserè devastata est, Barbaris neque aetati nec sexui parcentibus, nullâque locorum religione motis. Hos Northumbriam advenientes Eardulphus timens, sublato secum S. Cuthberti corpore aliorumque sanctorum Praesulum reliquiis, adjunctis etiam Clericis Ecclesiae plurimis, qui in Episcoporum Lindisfarnensium comitatu morari solebant, è Lindisfarnâ anno 875. fugit; & locis subinde mutatis, Barbaros circumquaque discurrentes evitans, integro septennio delituit; sacras reliquias Hiberniam transferre repellentibus procellis frustra conatus; donec anno 883. pace per Guthredum ad Northumbriae regnum recenter evectum donatâ in Cuncacestrâ villâ (hodie Chester dictâ) resideret. Camden Britan. p. 604. Vicus is est exiguus super Vedram fluvium quinto circiter lapide à Dunelmo versùs Boream positus. In eo Sedes hujus Provinciae Episcoporum (qui tamen Lindisfarnenses adhuc dicti sunt) ab Eardulpho anno 883. collocata, annis 113. continuis permansit. Amplissimis terris & privilegiis Sedem Turg. l. 2. c. 13 Episcopalem hîc loci constitutam Guthredus donâsse dicitur. Totam siquidem terram inter Vedram & Tinam fluvios perpetuo jure possidenda largitus, omnem Rudburn Hist. maj. Winton. Hoveden. f. 234. Turgot. l. 2. c. 16. Ricardus l. 2. c. 1, &c. inter Vedram & Tesam fluvios terram postea adjecit; jusque asyli & 37. dierum pacem omnibus ad S. Cuthberti corpus fugientibus indulsit; singula dona & privilegia Alfredo Angliae Monarchâ confirmante. Obiit Eardulphus, postquam Lindisfarnensi Diocesi annis 46. praefuisset, anno 900. Iste Episcopatûs sui sede apud Cuncacestram positâ, in Hagustaldensi Diocesi Episcopalia officia primùm exercere coepit. Post Tidferthi enim recessionem, pro vinciâ barbaricis invasionibus frequentibus attritâ, neglecta erat & Episcopali regimine annis 63. continuis caruit Diocesis ista; quae ab Eardulfo anno 883. administrari coepta, in Lindisfarnensis Episcopi ditionem deinceps transiit, & annis circiter 230. permansit. Anno autem 1113. Henricus Rex Ranulpho Hist. brev▪ Hagust. in calce Historiae Dunelm. Dunelmensi Episcopo infensus, villam & Ecclesiam Hagustaldensem ab Ecclesiâ Dunelmensi abripuit & Thomae Archiepiscopo Eboracensi contulit, unà cum jurisdictione integri Cumbriae Comitatûs, qui ad Sedem Hagustaldensem olim pertinuit. Pars tamen Diocesis Hagustaldensis, ea sc. quae intra Northumbriae Comitatum sita erat, penès Dunelmensem remansit, & adhuc manet. Reliqua partim Archiepiscopo Ebor. partim Episcopo Glascuensi ab anno 1113. ad 1135. subdita, Episcopatui Carleolensi anno 1135. fundato assignata est. In ipsâ autem Ecclesiâ Hagustaldensi Thomas Archiepiscopus Canonicos Regulares instituit, anno demum 1539. ab Henrico VIII. Rege deturbatos.

[Page 700]

CUTHEARDUS.

CUtheardus Eardulfo subrogatus Episcopatum annis 15. tenuit. Multas hic Turgot. l. 2. c. 16, 17. Florentius & Westm. villas & redditus pecuniâ suâ comparatos Episcopali Sedi adjecit. Obiit anno 915.

TILREDUS.

SUccessit Tilredus, quem Malmsburiensis & Westmonasteriensis Milredum Turgot. l. 2. c. 17, 18. seu Mildredum, Florentius manuscriptus Ailredum, appellant. Praefuit annis 13. mensibus 4. teste Turgoto, obiit 928. teste Florentio. Anno quidem 925. (922. malè legit vulgata Simeonis Historia) illum obiisse vult Turgotus. Annus autem 928. veritati atque ipsi etiam Turgoto magis est consentaneus. Turgotus enim Eardulfi obitum in anno 900. reposuit; & Cutheardo 15. Tilredo 13. annos Pontificatûs dedit.

WIGREDUS.

WIgredus, seu Withredus, sedit annis 17. Hujus tempore Ethelstanus. Turgot. l. 2. c. 18. Rex cathedralem Ecclesiam 12. villis donavit; omnesque ejusdem libertates confirmavit. Obiit anno 941. juxta Simeonem Dunelmensem, qui De gest. Reg. p. 154, 155. annos Pontificatûs 17. ab anno 925. numeravit. Veriùs cum Florentio Wigorniensi statuendus est anno 944. obiisse. Sic enim anni Episcopatûs singulis à Turgoto dati optimè constabunt.

UHTREDUS.

UHtredus successit, de quo Turgotus nil praeter nomen tradidit. Getredum Simeon loc. cit. Simeon Dunelmensis appellat. Illum praetermisit vulgatus Willelmi Malmsburiensis liber; codices tamen, quotquot vidi, manuscripti agnoscunt. Anno 944. Episcopatum iniisse, & eodem defunctum esse Florentius perhibet. Annis tribus sedisse Rudburnus ex antiquo Dunelmensis Ecclesiae Hist. maj. Winton. libro refert. Atque huic potissimùm assentior.

SEXHELM.

SExhelmus Uhtredo subrogatur, vir avaritiae impensè deditus; qui cùm Turgot. l. 2. c. 19. Clerum & plebem sibi subjectam exactionibus nummorum injustis opprimeret; à S. Cuthberto in somnis territus, & morbo gravissimo afflictus, post aliquot mensium moram, Cuncacestram relinquere & Eboracum se recipere coactus est. Sic quidem Monachi rem narrant; ut hinc conjiciendum sit Sexhelmum Monachis invisum fuisse, adeóque ex Edwii Regis partibus stetisse; aquilonari autem Angliâ ab Edwio deficiente anno 957. & Edgari Monachis Florentius. deditissimi imperio subjectâ, ab Edgaro statim exauthoratum fuisse. Conjecturam confirmat successoris tempus initiale.

ALDREDUS.

ALdredi tempora non exprimunt Turgotus neque aliquis ex vulgatis Historicis. Turgot. l. 2. c. 20. Id solum ex iisdem constat, ipsum Sexhelmo successisse, & anno 968. obiisse. Annum obitûs Florentius & Mailrosensis disertè exprimunt. Turgotus etiam Elfsigum 22 annos post Aldredi obitum sedisse atque anno Hist. maj. Winton. 990. decessisse refert. Aldredus autem annos 12. praefuisse dicitur à Thoma [Page 701] Rudburno, qui antiquâ Dunelmensis Ecclesiae Historiâ usus est: adeò ut si annos cavos numeres, Pontificatum anno 957. iniisse, amoto Sexhelmo, optimè censeri possit.

ELFSIG.

ELfsigus, qui & Elfsinus & Alfius, consecratus est apud Eboracum ab Turgot. ibid. Florentius. Mailros. Oskitello Archiepiscopo anno 968. Sedit annis 22. Obiit anno 990. Mildredum Florilegus in anno 990. appellat.

ALDHUNUS.

ALdhunus seu Aldwinus, natu nobilis, successit anno 990. Iste anno Turgot. l. 2. c. 20. 995. Piratarum invasionem fugiens, corpus S. Cuthberti Clericos (que) ei adhaerentes ad Ripon à Cuncacestrâ transtulit. Rebus post quatuor fere menses pacatis, reditum ad Cuncacestram instituit. In reditu Dunelmum transeunti loci situs (ut visionem divinam taceam) apprimè placuit. Inibi Id. l. 3. c. 1▪ igitur sacrum corpus deposuit, & Sedem Episcopalem primus constituit. Locus tunc silvis & arvalibus distinctus, paucissimis tuguriis constabat. Aldhunus eradicatâ silvâ & constructis unicuique suorum prope Ecclesiam à se l. 3. c. 2. fundatam mansionibus urbem fecit. Ad hoc opus perficiendum universa populorum multitudo à fluvio Coqued usque Teisam confluxit, & prompto animo insudavit. Ecclesiam majorem tertio operis incaepti anno absolutam l. 3. c. 4. l. 3. c. 5. Aldhunus dedicavit die 4. Septembr. Obiit Aldhunus sub exitum anni 1018. anno Praesulatûs sui 29. moerore confectus ob cladem Anglis aquilonaribus apud Carrum ante paucos dies illatam.

EADMUNDUS.

TRibus ferè annis post Aldhuni mortem Episcopatus Dunelmensis vacavit Turgot. l. 3. c. 6. propter tumultus bellicos. Convenientibus demum ob Episcopi electionem Clericis, neque certi quicquam statuentibus, supervenit Eadmundus Presbyter natu nobilis; & Clericos jocosè allocutus, Cur me, inquit, Episcopum non eligitis? Jocum illius Clerici non jocosè accipientes, ipsum concordi suffragio elegerunt. Factum id anno 1020. Florentius, Mailrosensis & Westmonasteriensis produnt: ut isto anno Eadmundus electus, & sequenti consecratus fuisse videatur. Neque enim aliter triennalis vacatio haberi poterit. Consecratus est à Wolstano Archiepiscopo Ebor. apud Wintoniam; suscepto priùs habitu Monastico, ut antecessoribus suis, qui è Monasterio omnes prodierant, propiùs accederet. Iste turrim Ecclesiae Dunelmensis occidentalem, Turgot. l. 3. c. 5. quam solam Aldhunus imperfectam reliquerat, ad summitatem perduxit & dedicavit. Plurimas Ecclesiae suae villas & privilegia à Canuto Rege impetravit; quae Turgotus commemorat l. 3. c. 8. Praefuit annis 23. calculo ab Aldhuni morte ducto. Obiit in aulâ regiâ apud Glocestriam 1041. Id. l. 3. c. 9. apud Dunelmum sepultus. Alium quidem calculum instituunt Florentius, Mailro sensis & Florilegus: sed Turgotus prae aliis fidem meretur.

EADREDUS.

FAdredus sive Edredus, Presbyter saecularis, successit. Huic Monachi Id. ibid. Historici maximè succensent; quòd sedem Episcopalem, quam Praesules è Monachis delecti ab Aidani usque temporibus insederant, accipere ausus sit. Ab his Episcopa tum ab Hardecanuto Rege abreptis Ecclesiae thesauris emisse, [Page 702] & divinâ ultione evestigio insequente brevi pòst interiisse dicitur. Obiit certè post decimum Praesulatüs exacti mensem anno 1042.

AEGELRICUS.

EAdmundus Episcopus, post consecrationem Wintoniae acceptam, apud Turgot. l. 3. c. 6. Burgum S. Petri in itinere versùs Dunelmum diversatus, Egelricum loci ejusdem Monachum, religione & doctrinâ sibi commendatum, in familiam suam ascivit, & ad obitum usque unicum vitae socium habuit. Iste Godwini Ingulphus f. 510. Comitis potentiâ Eadredo Episcopo Dunenmensi subrogatus est anno 1042. Electum antea ad Eboracum fuisse, sed Archiepiscopatu injustè privatum, & Episcopatu Dunelmensi brevi post tempore donatum esse, Annales Petriburgenses Saxonici & Waverleienses produnt. Putarem igitur Alfricum Ebor. Archiepiscopum sub initiis regni sive Hardicanuti anno 1040. seu Edwardi 1042. Sede suâ deturbatum fuisse. Uterque enim regnum ineuns plurimos decessoribus suis conjunctissimos graviter mulctârunt: & Alfricus sese rebus saecularibus tempore Haraldi & Hardecanuti Regum plus aequo immiscens, maximam sibi invidiam concitaverat. Plurimum etiam apud Edwardum Florentius. Regem sub initiis regni Livingus Wigorniensis Episcopus poterat; quem Alfricus ante biennium gravissimi criminis accusatum Episcopatu suo per Hardecanutum Regem amoveri fe [...]erat: ut anno 1042. potissimum Alfricus Turgot. l. 3. c. 9. exauthoratus & Egelricus ei substitutus videatur; quamvis Alfricus redemptâ Regis gratiâ Archiepiscopatum brevissimo pòst tempore repetierit, Egelrico Dunelmum translato. Hunc tertio accepti Episcopatûs anno Clerici de Ecclesia suâ expulerunt; Siwardus autem Northumbriae Comes metu Clericis injecto restituit. Post aliquot annos dirutâ veteri Ecclesiâ Cuncacestrensi, quae de ligno constructa fuerat, novum ex lapide aedificavit. In ponendis fundamentis Annal. Petriburg. Sax. Johannes Abbas Burg. in Hist. Burg. ingens inventus est thesaurus; ex quo Episcopus repentè ditissimus effectus, abdicato Episcopatu Dunelmensi, ad Coenobium Petriburgense rediit anno 1056. & Abbatiâ anno sequenti susceptâ, Coenobium aedificiis & [...]onis amplissimis ornare coepit. Viam praesertim à Depingâ ad Spaldingam per altissimas paludes ducentem aggere firmissimo ex calce & arenâ composito munivit, Ingulph f. 510. & pontibus quamplurimis instruxit: unde Elrich-rode agger iste hodienum nominatur. De ejusdem post Normannorum adventum vinculis & obitu infoelici consule Historiam Abbatum Petriburgensium.

EGELWINUS.

Egelricus Episcopus à Dunelmo recedens anno 1056. Egelwinum [...]ratrem Johannes in Hist. Burg. Turgot. l. 3. c. 9. suum & ejusdem Coenobii Petriburgensis Monachum, favente Tostio Northumbriae Comite, sibi in Episcopatu substitui curavit. Is totius Episcopatûs curam in rebus saecularibus sub fratre antea gesserat; quando Ecclesiam Dunelmensem pecuniâ malis artibus corrogatâ egregiè expil [...]sse dicitur. Post Normannorum adventum injurias aliis Anglis Praesulibus communes perpessus est. Anno enim 1069. interfecto à Northumbris apud Dunelmum Turgot. l. 3. c. 15. Hoveden f. 258. die 28. Januarii Roberto Cumin, quem Willelmus Rex Northumbriae praefecerat, cum Normannis suis omnibus, Willelmus exercitu conscripto in Northumbriam properavit; eamque ferro & flammis adeò devastavit, ut in solitudinem redegerit: totaque regio Eboracum & Dunelmum interjacens, nusquam inhabitatâ villâ, per 9. annos bestia [...]um & latronum latibulis so lummodo vacaret. Hujus iram Egelwinus Episcopus, quantumvis innoxius, declinandam ratus, assumptis secum Cleri & populi optimatibus, sublatoque S. Cuthberti corpore, fugam iniit, & apud Lindisfarnam usque ad Normannorum recessum latuit, Dunelmum 1070. 20 Martii reversus. Anno 1070. Turgot. ibid. [Page 703] cùm Willelmus Anglos gravissimâ servitute premeret, & Praesules ejusdem Hoveden f. 259. Mat. Westin. gentis injustè exauthoraret; Egelwinus, vir generosi animi, id ferendum non putans, exulare decrevit. Conscensâ igitur navi & asportatâ secum parte thesaurorum Ecclesiae, Coloniam iter intendit. Ventis contrariis repulsus, apud Scotiam hiemavit. Vere proximo, Morcaro, Siwardo, Herewardo aliis (que) Anglis Optimatibus Florentius. ad vindicandam Patriae libertatem arma resumentibus comitem se dedit. Navigio itaque ad Insulam Eliensem devecti, locum muniverunt. Willelmus Turgot. l. 3. c. 17. autem confestim insecutus, insulam obsedit & expugnavit. Captus Agelwinus Abandoniam missus est à Rege custodiendus. Direpti Ecclesiae suae thesauri accusatus, factum abnegavit. Armillâ demum pretiosâ ex brachiis delabente proditus, jussu regio in carcerem detrusus est; ubi ex nimio dolore & inediâ seu spontaneâ, seu (quam alii volunt) coactâ obiit sub exitum anni 1071.

WALCHERUS.

EGelwino, forsitan ante obitum, à Rege subrogatur Walcherus, vir natu Turgot. l. 3. c. 18. Hoveden f. 260. nobilis, genere Lotharingus, Ecclesiae Leodiensis Clericus, moribus ho nestis & doctrinâ insignis, quem Willelmus Rex in Angliam paulò ante invitaverat. Apud Wintoniam consecratus, Dunelmum anno 1072. mediâ Quadragesimâ advenit. Isto Praesulatum tenente, Episcopi Angliae majores Concil. tom. 10. p. 350. de antiquâ gentis consuetudine in Synodo Londinensi anno 1075. interrogati, responderunt, quod & Synodi decreto confirmatum est, septentrionalem Britanniae partem à fluvio Humbre usque ad ultimos Scotiae fines, & in hac Dunelmensem Ecclesiam, Eboracensis Ecclesiae regimini subjacere debere. Eodem anno interfecto jussu Regis apud Wintoniam Waltheofo Comite Northumbriae piissimo, Walcherus Episcopus Comitatum à Rege obtinuit. Hoveden f. 262. Honor iste saecularis ipsi exitio erat. Lites enim forenses non pro justiciâ sed pro suis rationibus definiens, & Ministris suis durissimam plebis oppressionem permittens, popularium odia & furorem adeò in se concitavit, ut non nisi morte ipsius sedari possent. Funestam ipsius necem pluribus narrant Florentius, Malmsburiensis, Hovedenus, & Parisius. Nos rei exitum breviter perstringemus. Rerum suarum forensium praefecturam Walcherus Gilleberto Turgot l. 3. c. 23. cognato suo, Ecclesiasticarum Leobwino Capellano (Archidiaconum Turgotus vocat) sub semetipso gerendam commiserat. Uterque provinciales caedibus, rapinis, & injuriis afflixit, connivente quin & favente Episcopo. Aderat tamen Episcopo à consiliis Liulfus, vir nobilis Anglus, sapientiâ & pietate insignis, totique provinciae charissimus; qui possessionibus suis à Normannis spoliatus, Dunelmum secesserat, summamque Episcopi amicitiam nactus, Archidiaconi & Vicecomitis insolentiam saepiùs compressit. Id Archidiaconus iniquè ferens, Vicecomiti author erat, ut Liulfum interficeret. Episcopus protestatione factâ se homicidio nequaquam consensisse testatur neque tamen in homicidas animadvertit, nec à consortio suo repulit. Hinc' exacerbati Provinciales ultionem meditantur. Convenerat Episcopus, cum Leobwino, Gilleberto, aliisque è familiâ suâ plurimis, & Northumbrani Provinciales apud Gatesheved ad pacem sarciendam & utilitatem publicam procurandam. Orto tumultu, Episcopus cum suis in Ecclesiolam se recipit. Insequuntur Provinciales, obvios Episcopi famulos interimunt, Episcopum obsident, Gillebertum & Leobwinum sibi dedi petunt. Gillebertus ab Episcopo jussus foràs prodit, innumeris statim vulneribus confossus. Renuente autem Leobwino, ipse Episcopus Ecclesiâ egreditur, & blandis verbis plebem furentem alloquitur. Alloquentem scelesti homines lanceis confodiunt; & igne Ecclesiae injecto Leobwinum semiustulatum simili morte conficiunt. Factum [Page 704] id 1080. 14. Maii, peractis in Episcopatu annis 9. & mensibus 2. Cae dam nefandam Odo Baiocensis Episcopus à Rege missus gravissimè ultus est.

WILLELMUS DE S. KARILEFO.

EXactis post Walcheri caedem sex mensibus & decem diebus, Willelmus Turgot l. 3. c. 1. Annal. Dunelm. qui ex Monacho S. Karilefi Abbas S. Vincentii olim evaserat, ad Episcopatum Dunelmensem à Rege designatus est 1080. 9. Nov. à Thoma Ebor. Archiepiscopo apud Glocestriam consecratus 1081. 3. Januarii. Vir maximis animi dotibus praeditus, ingenio, eruditione, eloquentiâ, subtilitate, & rerum agendarum solertiâ nulli secundus; unde & favorem regium facilè meruit, primasque apud ipsum tenuit, summus Angliae Justiciarius constitutus. His tamen tot tantisque dotibus deerat fides & integritas, adfuit effraenis Malmsbur. [...] 158. ambitio, quae hominem in praeceps saepiùs adegit. Maximis enim beneficiis à Rege Willelmo juniore cumulatus, adversùs ipsum cum Odone Baiocensi Episcopo & aliis conjuravit. Idcirco anno 1089. (verba sunt Annalium Dunelmensium) Rex Willelmus disseisivit willelmum Dunelm. Episcopum de suis & Ecclesiae suae terris 4. Id. Martii, & homines suos & omnes res suas ubicunque potuit capi fecit, ipsum quoque Episcopum capi jussit. Sed evadens Episcopus Dunelmum venit. Tandem ab Angliâ expulsus est Episcopus; & à Roberto Duce Normanniae honorificè susceptus, totius Normanniae curam suscepit. Tertio anno pacificatus Regi, Episcopatum recepit, ipso Rege eum restituente, cùm versùs Scotiam tenderet, 3. Id Sept. Favorem dein regium pessimis artibus captans, Eadmer. Hist. Nov. f. 28, 29. maximus erat dissidii inter Regem & Anselmum Archiepiscopum autor & incentor. Regi enim fidem praestiterat se facturum, ut Anselmus aut Romano Pontifici obedientiam penitus abnegaret, aut Archiepiscopatui reddito baculo & annulo abrenunciaret. Cùm verò neutrum praestare posset; suasit, ut Anselmus vi opprimeretur, & si regiae voluntati manus dare nollet, ablato baculo de regno pelleretur: ratus, ut dicebatur, Archiepiscopo discedente se Archiepiscopatûs solio sublimandum esse. Maxima tamen Sedi suae beneficia Turgot. l. 3▪ c. 7. vir magnanimus contulit, auctis fundis, assertis libertatibus, & fundatâ Ecclesiâ. Dirutâ enim post 98. annos vetustâ, quam Aldhunus Episcopus construxerat, Ecclesiâ, aliam longè magnificentiorem inchoavit, positis ejus fundamentis 1093. 11. Augusti juxta Turgotum, vel 1094. 12. Augusti juxta Annales Dunelmenses. Morte autem praerepto ei opus incaeptum absolvere non licuit, laude istâ Ranulpho successori relictâ. Willelmus enim Id. l. 3. c. 10. in curiâ Regiâ apud Windesoram gravi infirmitate correptus decubuit 1095. 25. Dec. regiam nuper iram expertus, & officii sui rationem postulatus. Morituro Episcopi astantes decreverunt; ut in ipsâ Dunelmensi Ecclesia tantus ejus benefactor sepulturam acciperet. Noluit autem Willelmus, in hoc saltem humilis, ut in ipsius gratiam violaretur Ecclesiae suae consuetudo summâ hactenus religione observata, quâ receptum est, ne quis eundem cum sacrosancto Cuthberti corpore locum sepulturae, in Ecclesia sc. Dunelmensi, obtineret; quin potiùs in capitulari domo Dunelmensi sepeliri petüt; ubi & singuli ejus ad annum usque 1311. successores sepulti sunt. Obiit 1096. 2. Januarii, apud Dunelmum ex aquilonari domûs capitularis parte die 16. Annal. Dunelm. Januarii sepultus; peractis in Episcopatu annis 15. mensibus 2. minùs 3. diebus, ex Turgoti calculo. Diem 1. Januarii ipsi obitualem Wigorniensis & Westmonasteriensis malè posuerunt.

[Page 705]

Continuatio HISTORIAE TURGOTI DE Episcopis Dunelmensibus Ab anno MXCVI. ad annum MCXLIV. Authore Monacho Dunelmensi anonymo.

CAP. I. De RANULPHO Episcopo. ^a

TRIBUS dehinc annis Ecclesiâ vacante Pastore, trecentas annuatim libras Rex Willelmus in suum de Episcopatu transtulit aerarium. A Monachis verò nil accipiens, immo largus & beneficus, nil oppressionis & injuriae illis à quoquam irrogari permisit. Evolutis de quarto anno ab obitu Episcopi quinque mensibus, Rex dedit Episcopatum Ranulpho; qui [Page 706] propter quandam apud Regem excellentiam singulariter nominabatur Capellanus Regis. Fuit autem primò cum Mauricio Londoniensi Episcopo; sed propter Decaniam sibi ablatam orto dissidio spe altioris loci se transtulit ad Regem. Nec eum fefellit spes. Admixtus enim causis regaliorum negotiorum, cùm esset acrioris ingenli & promptioris linguae, brevi in tantum excrevit; ut adepta apud Regem familiaritas totius Angliae potentes & natu quoque nobiliores illum superferret. Totius namque regni Procurator constitutus, interdum insolentiùs acceptâ abutens potestate, cùm negotiis Regis pertinaciùs insisteret, plures offendere parvi pendebat. Quae res multorum ei invidiam & odium contraxerat. Crebris accusationibus serenum animi regalis ei obnubilare, & locum familiaritatis conabantur interrumpere. Sed cùm hic casso labore deficerent, dolis circumventum etiam extinguere machinabantur. Quidam Geraldus aliorum, ut dicitur, audaciâ simul & dolo armatus, ascensâ cum paucis naviculâ, convenit Capellanum Londoniae; suppliciter orans, ut ad Dominum suum Mauricium Episcopum infirmantem quantociùs properaret; qui in villâ suâ super ripam Tamesi flumini extremum penè spiritum agens, illi magnopere desideraret colloqui. In argumentum veritatis dixit se naviculam à Domino missam advexisse, qua ad illum velociùs transveheretur. Ille nil mali suspicatus, cum paucis suorum intravit navem, quam Geraldus recto per alveum fluminis cursu ad mare dirigebat. Quaerente Capellano cur tam diu navigantes nusquam diverterent ad littora, fingebat portum paulò longiùs abesse, ubi aptior esset de naviculâ egressus in terram. Interea prospiciens majorem medio in flumine navem anchoris stabilitam quasi suam ut videbatur operiri adventum, illico malignae deceptionis [Page 707] intellexit molimina. Quid plura? In navem suspectam transponitur numerosiorem armatorum manum habentem. Jam nulla uspiam evadendi spes. Ipse annulum quem digito gestabat, & Notarius suus sigillum illius medium projecerunt in flumen; ne per haec ubique locorum per angliam cognita, simulata praecepta hostibus decipientibus transmissa rerum perturbarent statum. Tunc & homines sui emittuntur in terram, valido priùs sacramento obligati, ut nulli mortalium quicquam de abducto Domino suo dicerent. Jam navis relicto flumine alta maris ingreditur; & suspensis velis prospero aliquamdiu cursu versùs meridiem dirigunt, Interea remotiùs in prorâ sedente Capellano, de genere mortis fit inter nautas conspiratio. Eliguntur duo silii Belial, qui illum in fluctus projicerent, vel fracto fustibus cerebro enecarent; habituri pretium sceleris optimas quibus tunc indutus fuerat vestes. Quorum alter cùm negante altero mantellum illius sibi vellet sortiri; protracta inde contentio intentatam viro distulit mortem. Jamque die altero favens ad votum cesserat navigatio; cùm ecce ventus turbinis à meridie surgens totum à profundis finibus conturbavit mare, noxque repentina obduxit caligine coelum. Jactatur hinc & inde procellis carina, jam non gubernaculo sed ventis obediens & fluctibus. Nec ulteriùs procedere nec littora valebat attingere. Jam rudentibus ruptis fractoque malo, non tam ferebatur aquis, quàm ipsa ferebat aquas. Nichil certius quàm mortem expectabant. Sola haec quantulacunque maris erat licentia, ut unde venerat navis rediret. Quò repellentibus eam undis, deliberata est in Ranulfum mortis sententia; ne evadens illatas ulciscatur injurias. Porrò quidam secundus in navi à Geraldo tantum exhorrens scelus, repentè astans, vultuque tristi & lacrimis suffuso, Proh dolor, inquit, Ranulfe jam morieris nostro scelere pessimo; sed si mihi veniam dederis pravae conspirationis; hîc tui defensor astabo, tuae vel vitae vel mortis comes. Tunc ille, sicut magnanimus semper erat in periculis, ingenti clamore vociferans, Quid tu, inquit, Geralde cogitas? Quid de nobis machinaris? Homo meus es; fidem mihi debes; hanc violare non tibi cedet in prosperum. Resipisce, & à pernicie facti quam intendis animum revoca. Quin potiùs proficuum accipe tibi per omne tempus vitae tuae consilium. Pete quantum volueris. Ego sum qui plura petitis praestare potero; & ne discredas promissis, ecce manu affirmo quod polliceor. Ille non tam promissis illectus, quàm potentiâ viri exterritus, consentit; eductumque de navi jam in portum repulsâ honorifico in suâ domo quae litori prominebat procuravit apparatu. Sed nequaquam credulus promissorum, fugae praesidium iniens aeterno disparuit exilio. Ranulphus verò accitis undique militibus multâ armatorum manu grandique strepitu deducitur Lundoniam, omnibus in stuporem versis, ut quem fama divulgaverat extinctum, subitò quasi redivivus regalium negotiorum executor resideret. Acceptior dehinc Regi, omnes invidorum conatus cassavit; ita undique circumspectus, ut nullorum Rege vivo pateret insidiis.

Anno ab Incarnatione Domini MXCIX. Male Codex vulg. IX. Non contra fidem MSS. & Simeonis D [...]nelm. in Hist. de Reg. p. 224. Nonis Junii, Octavis Pentecostes suscepto Episcopatu consecratus est in Ecclesiâ S. Pauli Lundoniae à Thoma majore Eboracensi Archiepiscopo sine ullâ exactione professionis, sicut & Willelmus quondam praedecessor illius. Post annum autem & tres eoque amplius menses accepti Episcopatûs Rege in venatu sagittâ interfecto, circumventus ab insidiantibus Episcopus jussu Henrici, qui fratri successerat, XVIII. Cal. Septembris captus, diligenti custodiâ in Turre Londinensi artatur. Sed non multò pòst, sc. III. Non. Februarii, magnâ calliditatis arte & suorum clandestino auxilio fugiens noctu omnem sese terrâ marique persequentium elu [...]t diligentiam. Veniens igitur Normanniam, honorificè à Duce Roberto fratre Regis susceptus est; à quo Luxoviensem Ecclesiam, quae tunc vacabat Episcopo, ad sui suorumque comitum subsidia suscepit. Pòst non multo tempore [Page 708] cum Duce praefato armis cum fratre aggressuro multâ classe revehitur in Angliam; ubi strenuis mediatoribus pace inter fratres reformatâ, utriusque partis transfugis ex conditione pacis liber in sua permittitur reditus. Inter quos & Ranulphus Episcopatum quidem recepit; verùm gratiam Regis, licèt magnis & continuis muneribus, ad plenum sibi redintegrare nequaquam valuit. Sed ut hanc qualitercunque vel simulatitiam mereretur; aggravavit manum super Episcopatum, immoderatiùs inde exigens pecunias, quibus & Regis & ejus familiarium sibi emeret gratiam. Qua de causâ fragili fretus juvamine, suae Dioceseos appendentia sc. Carleolum & Teviodale revocare nequibat; quae illo exulante, cùm Ecclesia non haberet defensorem, ad suas Dioceses quidam Episcoporum applicaverant. Rex etiam ipse odio ipsius cartam Ecclesiae discindi & annihilari praeceperat, quam ad confirmationem possessionum Ecclesiae à Rege Willelmo impetraverat.

CAP. II. De moribus Ranulphi Episcopi.

CAeterùm ei Episcopo inerat magnanimitas, quam quondam procurator regni contraxerat ex potentiâ; ut in conventu Procerum vel primus vel cum primis semper contenderet esse; & inter honorificos honoris locum magnificentiùs obtineret. Vastiori semper clamore vultuque minaci magis simulare indignationem quàm exhibere. Ad haec facunda ei verborum inventio; qua seriis admiscens jocularia, dubios veri & falsi suspendit auditores. Motus animi quoque interdum levis, nec diutiùs iram retinens, nec laetitiam ex altero in alterum permutare facilis. Inter haec plurimum circa suos eminebat beneficiis. Jura libertatis Episcopii secundùm vires contra extraneos defendebat. Circa opus Ecclesiae modò intentiùs modò remissiùs agebatur; sicut illi ex oblatione altaris & caemiterii vel suppetebat pecunia vel deficiebat. His namque sumptibus navem Ecclesiae circumductis parietibus ad sui usque testudinem erexerat. Porrò praedecessor illius, qui opus inchoavit, id decernendo statuerat; ut Episcopus ex suo Ecclesiam, Monachi verò suas ex Ecclesiae collectis sacerent officinas. Quod illo cadente cecidit. Monachi enim omissis officinarum aedificationibus operi Ecclesiae insistunt; quam usque navem Ranulphus jam aedificatam invenit. Addidit etiam ornamentis Ecclesiae dorsalia, pallia, cappas, casulas, tunicas quoque & dalmaticas. Angustias curiae Monachorum porrecto in longum & latum spatio dilatavit. Pauperibus modò rogatus modò ultroneus largâ manu fuit beneficus. Urbem hanc licèt natura munierit, muro ipse reddidit fortiorem & augustiorem. A Cancello Ecclesiae ad arcem usque Castelli productâ murum construxit longitudine. Locum inter Ecclesiam & Castellum, quem multa occupaverant habitacula, in patentis campi redegit planitiem; ne vel ex sordibus contaminatio vel ex ignibus Ecclesiam attingerent pericula. Diversas Wiri fluminis ripas continuavit structo de lapide magni operis ponte arcuato. Condidit Castellum in excelso sc. apud Norham, quod opus inchoavit, Ann. 1121. teste Hovedeno. praeruptae rupis super Twedam flumen; ut inde latronum incursus inhiberet & Scotorum irruptiones. Ibi enim utpote in confinio regni Anglorum & Scotorum creber praedantibus antè patebat incursus, nullo ibidem quo hujusmodi impetus repelleretur praesidio locato. Taliter impulsu quodam impatiente otii de opere transibat ad opus; nil reputans factum, nisi factis nova jam facienda succederent. Vivacis animi & vegeti fuit corporis, in eodem incolumitatis statu usque biennium ante mortem perdurans. Abhinc enim & salus ei paulatim languescere, & acumen sensûs coepit retundi. Aggravatus tandem [...]ethali morbo, ortu dierum Canicularium in lectum decidit; eorundemque occasu moriens occidit. Assederant aegrotanti assiduè majores Ecclesiae; exhortantes ut praeoccuparet faciem Domini in confessione, & faceret sibi amicos [Page 709] de mammonâ iniquitatis, atque quibus deberet justa cuique persolveret. Dehinc [...]it inter pauperes & debitores distributio pecuniae. Sed quicquid debitoribus, quicquid pecuniarum alicubi vel distributum fuerat vel repositum, nisi quantum Ecclesiae quaedam & pauperes acceperant, totum Rex post obitum Episcopi per exactores in suos thesauros recolligi jussit. Uno fermè antequam moreretur mense se in Ecclesiam jussit transportari; Ubi residens contra altare, ex profundo cordis erumpens in gemitum, circumstantibus modò Clericis & pluribus Episcopii hominibus, coepit altiùs poenitere malorum quae gesserat contra Ecclesiam, sc. quòd ejus pristinam libertatem redegerit in servitutem, quòd ingenuas illius consuetudines & terras quasdam abstulerit. Et hoc, inquit, non coactus inopiâ feci, sed cupiditate illectus. Plùs volui illos nocere quàm potui. Nunc autem & libertatem quam inveni & quamcunque abstuli, reddo; ut mihi peccatorum meorum poenitenti indulgeat veniam Deus. Dehinc per annulum altari impositum omnia restituit Ecclesiae ablata; cartâque suâ & sigillo confirmavit restituta. Obiit autem peractis in Episcopatu XXIX. annis & III. mensibus & VII. diebus. Eo autem defuncto, committitur Episcopatus▪ duobus Baronibus, viz. Hugoni de Annundavillâ & Gaufrido seniori Esscorland ad opus Regis censum colligentibus; vacavitque Episcopatus per quinquennium excepto uno mense. Eo tempore navis Ecclesiae Dunelmensis Monachis operi instantibus peracta est.

CAP. III. De GAUFRIDO Episcopo. ^b

ANno Incarnationis Dominicae MCXXXIII. in Episcopum Dunelmensem eligitur Gaufridus Regis Henrici Cancellarius, qui Rufus dicebatur; consecratusque est Eboraci à Turstino Eboracensi Archiepiscopo. Cujus anno III. Rex Henricus moritur anno Dominicae Incarnationis MCXXXV. cui in regnum nepos ipsius Regis ex sorore Stephanus successit; qui laboriosissimè regnum Anglorum XIX. annis, exceptis duobus mensibus & septem diebus, tenuit; dissidentibus inter se Primatibus totius regni. Dissentionis autem causa haec erat, quòd tempore Regis Henrici regnum filiae juraverant; quae dudum Imperatrix Alemannorum eâ tempestate Comiti Andegavensium matrimonio copulata erat. Hac de causâ David Rex Scotorum & Comites quinque Angliae à Rege Stephano dissentientes, dum sibi invicem adversantur, uniuscujusque malitiae exercendae facultatem tribuerunt; ut major pars regni desolata relinqueretur. Episcopus sanè Gaufridus primo Episcopatûs sui tempore depravatus à quibusdam, severiùs cum Monachis agere compellitur. Sed non multò pòst in se reversus, libertates & consuetudines tam Ecclesiae quàm Monachis more praedecessorum suorum indulsit; & Priori Ecclesiae quaecunque vel patrum Ecclesiae auctoritas vel probata servaverat antiquitas vel prisca consuetudo, benignè concessit. Ipsius tempore Capitulum Monachorum, quale hodie cernitur, inchoatum & consummatum est. Obiit Gaufridus Episcopus. Moriens verò ornamenta Ecclesiae non mediocria contulit; sed in ipsius obitu contigit Ecclesiam gravissimas tempestates incurrere.

[Page 710]

CAP. IV. De factis Willelmi Comine.

ERAT enim quidam Regis Scotiae Cancellarius, videlicet Willelmus Comyn, jampridem Episcopi ejusdem Gaufridi ante Episcopatum Clericus. [...]idem Archidiaconus in Ecclesia Wigorniensi fu it. Siquidem & antè eum ab annis adolescentiae educaverat; sed paululùm ante obitum ejusdem Dunelmum veniens, & cum eo familiariter conversatus, cùm finem appropinquare cerneret; [...]amiliares quoque Clericos, Castellanos etiam sibi fide vel sacramentis associat, ut mortuo Episcopo eidem traderent Castellum & committerent. Totum autem consilium suum tam Priori quàm Archidiaconibus Ecclesiae summopere celabat; & maturato rursus itinere ad Regem Scotiae reveritur, quasi ipsius adjumento Episcopatum Dunelmensem adepturus. Defunctus est autem eo absente Episcopus die Rogationum secundâ, feriâ sc. tertiâ; & nocte sequenti, quòd cadaver ejus aliter teneri non potuerit, exenteratus atque sale conditus est; statimque pro celandà morte ipsius Castelli introitus etiam ipsis Archidiaconibus & Priori juxta solitum eum visitare volentibus interclusus est, & mors ejus celata usque sextam feriam. Hactenus exemplar vulgatum verbatim ferè convenit; in sequentibus mul [...]ò brevi [...]s est. Cùm verò versaretur in ore omnium sermo mortis ejus; tradiderunt sepeliendum feriâ sextâ quasi recenter mortuum; & Sabbato sepultus est. Dominicâ sequente rediit Willelmus in Castellum; & quasi auctoritate Regis Scotiae munitus, quam ad suam factionem jam inclinaverat, coepit quasi sua omnia disponere, singulisque & saepe communiter omnibus verba faciens, quosdam alliciens promissis, alios attrahens blanditiis, omnes autem exquisitis circumveniens astutiis, omnia pro posse sic agebat; ut praesumpta sibi permaneret potestas. Nec multus erat labor, ut sibi Barones adjungeret; qui priùs penè expetitus est ab eis quàm expeteret, cùm timore ejus praeventis tum calliditate circumventis. Infecit autem & unum Archidiaconum malitiae suae venenis, ut sibi assentiret. Haec autem omnia in abscondito in tenebris & in umbrâ mortis; donec adveniente Rege Scotiae palàm sermo de his fieret à Baronibus qui Regem comitabantur, sc. Roberto de Brus, Bernardo de Baylol, Hugone de Morevile. Isti namque in ejus factionem facilè adducti non minùs spe commodi quàm promissione lucri, singuli singillatim modò Priori, modò Archidiacono Ranulpho, opportunè, importunè insistebant, promissis illicientes, minis terrentes; ut eum in Episcopum eligerent. Responsum est eis non posse hoc fieri tam inordinatâ electione contra Canonum jura & sanctorum Patrum decreta, inconsulto Domino Legato Henrico Wintoniensi Episcopo matreque Ecclesiâ, nec die statuto, nec viris religiosis ad tale negotium evocatis. Cùm autem omnia facerent, & nil efficerent; loquela tandem eo modo finita est, ut mitterentur ad Curiam à Capitulo Legati cum Rege Scotiae, qui per ipsum Regem, Legatum & Imperatricem requirerent; quatinus Ecclesiae suam libertatem confirmarent, ut liberam & canonicam electionem facere possent. Missi sunt ad hoc negotium non quos elegit Capitulum, sed quos adversariorum factio coegit. Cùm tamen in die sacro Pentecostes in Capitulo qui mittebantur, à Priore sub adjuratione divini nominis astricti sunt, ne ad Curiam venientes aliud quaererent quàm id ad quòd missi fuerant, liberam sc. electionem, nec quenquam nominarent, aut nominatum susciperent. Iverunt cum eo plures de Episcopatu Barones, omnes ei consentientes; & remansit custodia ejus in Castello. Sed ad Curiam venientes, non invenerunt tunc Legatum; nec tamen cessabat ejus factio conari quod poterat. Requisierunt igitur Imperatricem & Barones & nuncii qui venerant; ut consuleret Ecclesiae Dunelmensi de personâ nominatâ, sc. de Willelmo. Posita tamen res in respectum est usque Legati adventum; cui tamen Ranul [...]us Archidiaconus futurorum praecavens totius rei ordinem literis mandaverat. Veniens autem Legatus ad [Page 711] Curiam Imperatricis, statim per Barones & eos qui à Dunelmo venerant de Willelmo requis [...]tus est. Verùm praesciens rei ordinem, ad tam inordinatum non potuit assensum inclinari; sed rem examinans, praescriptam saction [...]m invenit, fautoribusque ipsius dignâ animadversione interdixit, ne Willelmum in Episcopum nisi canonicâ electione susciperent. Ipsi quoque Willelmo interdixit omnem ecclesiasticam communionem, si Episcopatum susciperet, nisi Canonicè promotus. Actum id in die S. Johannis Baptistae. Pactus erat Willelmus ab Imperatrice baculum & annulum recipere; & data haec ei essent, nisi factâ à Londoniensibus dissentione cum omnibus suis discederet ipso die à Londoniâ Imperatrix. Discessit quoque Willelmus cum eâ, Regem Scotiae comitatus. Rediit Dunelmum Robertus Archidiaconus & Barones de Episcopatu, ferens literas Imperatricis directas ad Capitulum; quarum summa haec erat: Quòd vellet Ecclesiam nostram de Pastore consultam esse, & nominatim de illo quem Robertus Archidiaconus nominaret; & quòd de illo vellet, & de alio omnino nollet. Quaesitum est ergo, quis hic esset. Responsum est quòd Willelmus. Obsessâ verò Imperatrice apud Wintoniam, inter fugientes fugâ dilapsus Willelmus circa Festum S. Michaelis Dunelmum venit; ubi Regem Scotorum ab eâdem obsessione pridie reversum invenit in Monachorum Curiâ hospitatum. Et ipse quidem statim Castellum intravit. Iterum igitur obsecrationes, postulationes pro eo, sed non gratiarum actiones; quoniam nec Prior nec Capitulum nec Ranulphus Archidiaconus verba patiebantur admitti. Post multa tandem relictus est Willelmus in Castello à Rege, quasi custos Episcopatûs sub manu Imperatricis; & plegius factus est ipse Rex inter illum & Priorem Fratresque Monasterii, ne sibi alterutrius damnum quaererent aut facerent. Discedente autem Rege, disponebat Willelmus, non ut custos sed sicut jam Episcopus factus, dare etiam terras; homagium omnium Baronum, praeter solius Rogeri de Coyneriis, suscipiens; & Burgenses sacramenta fidelitatis sibi facere compulit. Cùm autem cotidie Ranulpho Archidiacono instaret, nec aliquo modo flectere posset eum ad suum velle; tandem de Dunelmo eum disturbavit, immo & à toto Episcopatu eum exulem reddidit. Non habens enim ubi securus se ageret, vix Eboracum effugit; diripiente Willelmo omnia quae ipsius erant, & nec domibus parcente, quas effringere fecit & abstrahere atque destruere. Ranulphus verò cùm magnâ difficultate ad Regem Angliae evasit; & querimonias harum rerum apud ipsum & apud Dominum Legatum deposuit. Protulit ergo Legatus in Willelmum tanquam invasorem anathematis jaculum; donec sc. Ecclesiae satisfaceret, & Ranulpho ablata restitueret: & Ecclesiae Eboracensi per ipsum Archidiaconum mandavit eandem in Willelmum proferre sententiam. Sed auditâ suâ damnatione Willelmus parum aut nihil inde curavit. In Quadragesimâ veniente Dunelmum Hereberto Abbate de Kelkowe, quasi occasionem nactus, convenit Rogerum Priorem secretè, districtè inquisitionem faciens si se habere vellet Episcopum; ur super hoc certitudinem Regi Scotiae mandaret. Veruntamen nil ab eo quod volebat extorquere valens, dimisso illo Cantorem, Secretarium, Celerarium, Monachos singulos singillatim evocans, eandem cum omnibus inquisitionem agebat, nec aliquid proficiebat. In eâdem Quadragesimâ venit Dunelmum Monachus quidam girovagus de Ordine Cisterciensium; & statim à Willelmo in familiaritatem admissus est. Post multam inter se collusionem dimissus est ab eo ad machinandum negotium, quod postea satis patuit. Transacto enim tempore rediit idem Monachus; & falsas literas quasi à Domino Apostolico transmissas Willelmo detulit, sigillum contrafactum habens ad similitudinem sigilli Apostolici. Ipsas literas Willelmus laetabundus quibusdam ex fratribus ostendit; in quibus significare videbatur Apostolicus gaudium sibi esse de ipsius electione, quam à Populo Dei canonicè factam audierat; praecepisse quoque se Legato suo Henrico Wintoniensi Episcopo, ne ampliùs molestaret [Page 712] eum. Dimisit deinde Monachum ad Regem Scotorum euntem; quoniam ad ipsum quoque ejusmodi literas ferebat quasi ab Apostolico missas, in quibus continebatur quod maximè eum velle noverat, sc. ut Matildam Imperatricem Henrici Regis filiam adjuvaret, deinde ut Willelmum Dunelmensem Electum manuteneret. Neque difficile fuit ei, ut Regem deciperet tali machinatione; qui videlicet in regno suo ipsas literas transcribi jussit; & Monacho donans palefridum, & donis aliis honorans, ad Willelmum transmisit. Tantam rerum fallaciam Ricardus Abbas Mailrosensis experiens, zelo zelatus est pro domo Israel, tam horrenda in eo machinari exhorrens; ipsumque Pseudolegatum Monachum cepit, & omnem suam machinationem confiteri fecit; qualiter Willelmi operâ & promissis haec operari edoctus & instigatus sit. Post obitum verò Gaufridi Episcopi secundò mandatus est Prior à Legato per obedientiam & sub excommunicationis poenâ praesentiam suam sibi exhibere. Veruntamen circumclusus custodiâ à Willelmo, cùm apertè hoc facere non valeret, in occulto exitu manus ejus evasit, & quod jubebatur implevit. Hoc agnoscens Willelmus ab illo jam tempore adversùs fratres relictos saevitiam suam exercuit; plurima eis mala faciens, & pluriora eis promittens. Portas it [...]que custodiri secit: ut nec nuncium mitterent nec reciperent Monachi quoquo modo possent. Saepe verò etiam victualia eis inferre prohibuit; & servientibus eorum aditum ad eos interdixit. Sigillum Capituli in potestate habens, ad quos volebat & quas volebat pro suâ causâ literas mittebat. Inter haec Castellum apud Alvertonam aedificavit; quod suo nepoti Willelmo dono dedit; conjungens ei matrimonio neptem Comitis de Albemarla ad manutenementum suum.

CAP. V. De electione WILLELMI DE S. BARBA.

ANno post obitum Domini Gaufridi Episcopi tertiò redierunt à Româ nuncii, qui pro negotio Ecclesiae Dune [...]mensis missi ad Dominum Apostolicum Innocentium fuerant à Priore & Archidiacono Ranulpho; deferentes epistolam, quâ idem Prior & Archidiaconus ex autoritate Apostolicâ jubebantur; quatinus infra quadraginta dies postquam literas ipsas vidissent, Pastorem sibi eligerent; & si in Ecclesiâ Dunelmensi facere non possent, in matrice Ecclesiâ vel in aliquâ vicinâ tam sanctum opus explerent. Statutâ ergo die ad electionem, & personis de Episcopatu mandatis, res Willelmum non latuit; qui statim itinera omnia obsedit; vicinis quoque mandavit, ut transeuntes observarent & sibi asservarent. Unde factum, ut quosdam quidem ipse caperet, quosdam et [...]am in proximo secundùm mandatum ejus capi contingeret. Quamobrem nonnullos hujus rei timor à coepto itinere revocavit. Facta est tamen Deo juvante juxta Dompni Apostolici mandatum electio de ⁵⁴² [Page 713] venerabili viro Willelmo Decano Eboracensis Ecclesiae Dominicâ mediâ Quadragesimae; miseratque Willelmus signatas Capituli literas; quippe qui sigilli, ut dictum est, potestatem habebat cum duobus Clericis, à quibus electio fieri prohiberetur; sed non indignè talis legatio repulsam promeruit. Cùm autem absens esset idem Willelmus, ad Concilium quod tunc Londoniae celebrabatur profectus, & rem totam penitus ignoraret; obviam factus est Priori & personis, per quos eadem de ipso facta fuerat electio, apud Wyntringham super Umbre flumen, ad Eboracum de Concilio rediens. Ibi tunc Prior & Archidiaconus cum caeteris in Ecclesiâ iteratâ nominatione ipsum in Electum Dunelmensis Ecclesiae confirmaverunt; nolentemque & maximè reluctantem ad altare traxerunt, Te Deum làudamus cantantes. Sequente sanctâ festivitate Pentecostes reverso de transmarinis partibus Legato Wintoniensi cum eo profecti sunt; cûm mandâsset ei Legatus in vi obedientiae ad se venire. Examinatâ ergo electione secundùm Dompni Apostolici mandata & sanctorum Patrum decreta, Regisque assensu quaesito & accepto, sicut mandaverat Dompnus Papa, sacratus est à Legato Dominicâ ante Festum Nativitatis S. Johannis Baptistae; & Eboracum rediit manè post Festum Apostolorum Petri & Pauli.

CAP. VI. De crudelitate Willelmi Comyn, & de rebellione ejus.

MIserat etiam Willelmus nuncios cum literis, quas signari fecerat sigillo Capituli, per quos fieri prohiberetur consecratio ipsius Electi. Veruntamen auditâ consecratione ipsius, suae mentis angustias in Fratres Ecclesiae effudit, multis modis eos vexans. Vexabat quoque valde sacerdotes, quoscunque cessare à divino ministerio pro sui excommunicatione credebat, contra sanctorum Conciliorum decreta ut celebrarent divina compellens; & sepeliri faciebat per suos homines qui relinquebantur insepulti à Presbyteris. Orta est interim inter ipsum & Rogerum de Coyneriis discordia; quoniam homagium & sacramenta non potuit ab ipso, sicut caeteri Barones ei fecerant, extorquere. Coepit ergo Rogerus ad sui munimentum domum suam munire apud Biscopton ipsius Willelmi timore. Audito hoc Willelmus multam manum ad locum occupandum misit; sed à spe cadens in semet recessit. Non multis pòst diebus invitatus à quibusdam, non tamen multis, Episcopatûs Baronibus, infra Episcopatum venit Episcopus post Festum Assumptionis S. Mariae, tractus magis à suis quàm libenter veniens. Susceptus est optabiliter à multis; qui ad eum relicto Willelmo confluebant; & apud Biscopum paucis diebus perendinans, horum homagium capiebat qui voluntariè id offerebant; nulli vim aliquam inferens, sed qui voluntariè veniebant benignè suscipiens. Conduxerunt demum Episcopum Dunelmum Rogerus de Coyneriis & Barones qui ad eum confluxerant, ad munitionem sui militari manu muniti; sperantes vel ipsum Willelmum à malis suis poenitere, vel eos qui cum eo fuerant ab ipso revocare. Multum autem opinione decepti sunt. Non solùm enim uti malorum poenitens pacem non expe [...]iit; sed nec nuncios pacis ad se missos audire passus est, quibus non admissis, aliis effugatis, nonnullis minis & opprobriis fatigatis. Emittens denique quos secum habebat milites, appropinquantes muris Episcopales belli modo repulit. Unde qui cum Episcopo fuerant, in se redeuntes, apud S. Aegidium quae sic vocatur Ecclesiâ distante à muris spacio quasi ...... cum ipso Episcopo eâ nocte manserunt. Manè autem facto, conglobatus Willelmus suorum sâtellitum pompà effractis januis in Ecclesiam cum armatis irrupit. Eratque videre milites loricatos evaginatis gladiis inter altaria discurrere, arcuarios flentibus & orantibus Monachis alios intermiscere, alios sibi invicem minari, omnem autem Ecclesiam fremitu atque tumultuantium [Page 714] vociferatione repleri. Et manus quidem à laesione Monachorum vix abstinuerunt; cùm tamen unum eorum jactu lapidis penè interemissent, unitam custodiam militum & arcuariorum in Ecclesiâ relinquerent, ad modum castelli eam munierunt; & veluti tripudiantes gaudio, quòd divinitati contumeliam in loco pacis violatores focos accendebant, nidores carnium quas coquebant pro thimiamitum odoribus adolentes, pro vocibus cantantium vociferationes jugulantium, cum sonitu cornuum latiùs audiri faciebant. Inter haec & contra Episcopales saepiùs prodeundo non sinebant eos moenibus appropinquare. Occultè autem Comiti W. de Ricardo vim pecuniae promittens mandavit; quatinus cum exercitu veniens Episcopum cum suis loco amoveret. Rem autem praenoscens Episcopus, licèt obsistere posse videretur, ne effusione sanguinis videretur maculare causam pietatis, ad Biscopum cum suis discessit. Quem insequentes qui cum Willelmo erant, extremos agminis quos capere poterant miserè cruciabant; alios truncatis membris laniabant; quosdam vinculatos incarcerabant; paucos, quos gladiis suis indignos credebant, per pecuniae redemptionem dimittebant. Interim quosdam Monachorum, quos sibi contrarios credidit, de Ecclesiâ ejecit. Exin vesania Willelmi indies animabatur & modus jam crudelitatis non erat. Milites quidem ejus assiduè prodeundo & circa regionem loca omnia cursando, quaecunque invenissent depraedabantur; & nec nocte nec interdiu à depopulatione cessantes, quicquid rerum invenissent passim diripiebant, etiam comburendo & destruendo, & quicquid in agris natum erat conterendo calcibus aut depascendo delebant; perque terram cultam iter agendo faciebant eam sterilem & vastitatis facie deformem videri. Et veluti post locustas silva cerni solet floribus & foliis spoliata; sic quacunque transibant, solitudinem à tergo relinquebant. Quoscunque enim magis perditos & in malitiâ famosos audiebat, adjungebat sibi: eratque inter eos certamen alius alium in neq [...]itiâ superare; ut esset acceptior quicunque crudelior esset. In his autem quae fiebant horror quidem audire est, magis verò videre miseria fuit. Neque enim solùm rapinis & spoliationibus metiebantur audaciam; sed usqûe ad corporum laniationes atque cruciatus accedebant, non tamen clam ac per noctem, ac quoscunque homines; verùm luce, palàm, nobiliores quosque ad tormenta rapiendo. Plurimus autem erat ac varius tormentorum modus; & quàm dictu difficile, tam etiam auditu incredibile. Suspendebantur per domos in parietibus homines, per transversum medii corporis funibus coartatis, & collo ac pedibus immensis loricarum sive saxorum ponderibus illigatis; pars ...... corporis terrae comprimebatur, nec tamen terram pressa tangebat. In hujusmodi autem poenâ suspensi plures quàm duodecim simul sunt. Alios autem astricto per gelu fluminis alveo tempore hyemali dirutâ glacie cruciandos frigore miseros in aquam praecipitaverunt; & subinde funibus extrahentes, atque saepius immergentes, tantae crudelitatis spectaculo diros pascebant obtutus. Quorundam quoque per medium parietis pedes emittentes, nudos frigoribus nimiis opponebant; & interdum nocte totâ sic cruciandos reliquerunt. ad haec accedebat genus id supplicii exquisitum, quo simul compressa in arctissimi loculi spatio membra collidebantur; ubi supplicii antiquum genus nova transimitabat crudelitas. Quomodo enim distensa per equuleum crescebant olim membra ad supplicium; sic modò è contra inde coartata minorabantur, & aliunde contracta interiûs rumpebantur. Super haec autem vinculorum immanitatem, carceris faeditatem, famis enormitatem quis explicare sufficiat? Sed ut multa paucis absolvam; ubique per oppidum gemitus erat & plurima mortis imago. Talibus quidem tormentorum generibus locus semper honori habitus erat horrori; & infernus quidem suppliciorum vocabatur.

Episcopus autem post Festum S. Michaelis propiùs Du [...]elmum accessit; & aedificatâ ab his qui cum ipso erant munitione in loco qui dicitur Tornelau, ubi commodè poterat, cum inopiâ victitabat. Verùm in tantis malis c [...]m extrema [Page 715] vastitas totius Provinciae metueretur; ad Festum S. Andreae per Eustachium filium Johannis & Stephanum de Maynil atque Barones Episcopatûs treugae pacis cum Willelmo compositae sunt usque Octavas Epiphaniae; promisitque Willelmus malorum emendationem, sed fallaciter, ut postea patuit. Satis enim demonstratus est in illum pro tempore simulâsse. Quippe consumptis circumquaque & quasi corrosis amaris ejus morsibus, quae dare possent vel crudelitati ejus materiam vel cupiditati praedam; quatinus si qui fortè tunc effugissent ejus malitiae fauces, postmodum & liberiùs raperentur ad poenas. Sacris autem diebus Adventûs Domini quietus esse non poterat. Sed ab Episcopatu modicùm quiescens, in vicinos Barones atque in Comitatum suam transtulit saevitiam, diripiendo atque depopulando omnia, & homines ad tormenta capiendo. Nocte quidem festivitatis S. Thomae Apostoli Unfridum de Crup in propriâ domo capiens, Dunelmum abduxit, & ad redemptionem posuit. Infra verò octavum diem Dominici [Natalis] in terrâ Bernardi de Baylol, etiam strage hominum factâ, praedam multam Dunelmum advexit; & homines quos vivos ceperat variis tormentis affecit. Infra terminum verò positarum treugarum venit Archiepiscopus Eboracensis Dunelmum; & cum Willelmo agere coepit, quatinus se rebus deponeret, & ad malorum poenitentiam veniret. Sperabaturque tunc per Archiepiscopum id effici posse; promittente Willelmo se consilium ejus in omnibus secuturum. Reverso autem de Eboraco Episcopo, qui primùm treugis positis abierat, ad colloquium utrorumque Episcoporum extra oppidum Willelmus venit. Praesente autem Episcopo Carleolensi, tandem per Archiepiscopum treugas firmae pacis dedit & alternatim accepit à Baronibus Episcopi usque S. Johannis Baptistae Nativitatem; ipse in Castello interim mansurus, donec ad Apostolicum mitteret Episcopus, consilium de tantâ re quaesiturus quid fieret. Interim haberet Willelmus tertiam partem de reditibus Episcopatûs inter Tesam & Tesam; ipso Willelmo palàm reddente Episcopo quicquid ejus juris esse deberet infra Burgum & extra, & quicquid tenebat de Episcopatu praeter Castellum. Haec conventio per Archiepiscopum firmata est, & à Willelmo atque Baronibus Episcopi utrinque affidata est teneri.

CAP. VII. De proditione Hugonis Pynton.

SEcessit autem Episcopus exinde inchoante Quadragesimâ in Northanymbriam, relictâ sui negotii curâ in Episcopatu Hugoni filio Pyntonis dapifero suo; & per totam Quadragesimam, his quae fuerant Episcopalis officii, tam dedicandis ecclesiis quàm caemiteriis consecrandis, atque aliis agendis solennibus curiosus invigilabat. Nactus verò idem Hugo familiaritatem Willelmi, continuò in eum contumeliosus apparuit, qui sibi benefactorum author extiterat, factus Domini sui proditor, à Willelmo corruptus. Deinde Episcopo in sua reverso, & apud Girvum quae sic vocatur Ecclesiam perendinante, primùm fraudibus & dolis eum circumvenire tentabat; omni conatu affectans, quatinus ad loquelam cum Willielmo Episcopus iret, ubi certum erat Willelmum Episcopi captionem moliri. Cavente autem hoc Episcopo non, multò post malitiae venena, quae adversùs eum occultè collecta sunt, in apertum effusa patuerunt. Seducto namque quodam Barone Episcopi Aschetino de Wyrece, & flexo ad hoc ut secum iret Dunelmum, tanquam secum acturum de quibusdam ratiociniis cum Willelmo de pactionibus praemissis, advenientem capi fecit à Willelmo, cùm priùs manu suâ affidiâsset nil adversi passurum. Et ille quidem vinculatus atque incarceratus est, & tandem redemptioni positus. Non multò post Robertum de Amundavere, sicut priorem, Willelmus cepit, ligavit atque redemit. Dein Sabbato post Ascensionem Domini ad locum ubi erat Episcopi [Page 716] nepos Willelmus alter, Willelmus cum multâ manu advenit; & insultum faciens ad murum quo cingebatur Ecclesia, hostiliter ingressum moliebatur, ut Episcopum cum suis captivum abduceret. Pauci verò qui intus erant, nam plures in villâ sopori adhuc dediti erant, quoquo modo potuerunt se defendentes, introitum impugnantibus vetabant. Sed protegente Deo cùm à primò manè impugnantes usque tertiam diei horam omni nisu institissent; spe frustrati, in semet redierunt; spoliisque ablatis quae ceperant extra murum, & equis abductis, Dunelmum reversi sunt. Episcopus autem opportunum sibi non esse videns circa Tinam manere, in Vigiliâ Pentecostes flumine transmeato, non multò post ad Lindis [...]arnam insulam perendinaturus perrexit. Hugo filius Pintonis Castellum de Tornulavo Willelmo prodidit, pactis inter eos firmatis de filiâ ipsius Hugonis cuidam nepoti Willelmi conjugio copulandâ. Episcopus autem in Comite de Northumbriâ spem habebat; qui & scripto ei atque pacto firmaverat auxilio ei fore contra Willelmum, ut sedem intrare posset. Verum Willelmus tempus redimens, Comitem eludebat; treugas pacis cum eo componens usque post Assumptionem S. Mariae.

CAP. VIII. Quòd Castellum factum est de Ecclesiâ S. Johannis apud Meringtoun, & de vindictâ eorum qui hoc fecerunt.

PRidie verò ante praedictam Festivitatem Willelmus coaduna [...]is omnibus suis apud Capellam quandam S. Johannis de ipsâ Ecclesiâ castellum munire coepit, distante à Dunelmo eodem loco quasi leucis quinque; & operi quidem instanter instabat. Tres verò Barones Episcopi, sc. Rogerus de Coyneriis, Gaufridus Escoland, & Bertram de Bulemere, sacrilegio cognito & prophanatione diffamatâ, eligentes magis pro sacris mori quàm Dei injurias non ultum pergere quantum potuerunt, manu congregatâ ad locum accesserunt; ut nefario operi impedimentum afferrent; sed non eos sustinuerunt Willelmi adjutores. Quidam fugae se dederunt; alii verò se in Ecclesiâ, quae jam fossatâ propemodum tota cincta fuerat, se concluserunt; & super turrim stantes atque propugnacula quae fecerant, accedentes sagittando atque jaculando avertere conabantur; sed inaniter. Nam qui oppugnabant nec quid paterentur meditantes, nec quid pati possent metientes, quidam eorum per senestras irrepti, alii verò super prophanos ignes immittentes, quoniam rei necessitas ita poscebat, citiùs quàm sperabatur locum & sacrilegos capiunt. Eorum verò plures flammis exusti sunt, plures quoque captione abducti, Deo illis dignam reddente mercedem. Contigerat autem nepotem Willelmi alte [...]um Willelmum primâ die incaepti operis illius infirmitate opprimi. Veruntamen inde sublatus de nocte, ex infirmitate in mentis vesaniam venit; & aliquamdiu miserè vexatus expiravit. Quidam quoque caementarius operi maligno propensiùs insistens tempore quo locum ipsum capi contigit, in ipso invenitur opere repentè insanire; & eductus à comitibus, antequam Dunelmum venîret, masticans linguam suam mortuus est. Congregato interim exercitu Comes Henricus ducens secum Episcopum in provinciam venit, atque Dunelmum appropinquavit. Interea exeuntes Willelmi comites, ignem Hospitali apud S. Aegidii Ecclesiam immiserunt, & villam ad eam pertinentem totam concremaverunt. Partem quoque burgi, quae ad Monachorum jus pertinebat, igni tradiderunt. E residuo Comitis milites insecuti quod residuum erat burgi incendio consumpserunt. Deinde Comes ad Tonnelau cum exercitu vadens, reddentibus ei Castellum custodibus, nequaquam id Episcopo reddere voluit, sed suos imposuit; qui terram, quam protegere debuerant, depraedari coeperunt, & multa in Episcopatu damna fecerunt. Comes autem his actis in se rediit; & Episcopus ad novum Castellum perrexit. Ad eum locum [Page 717] non multò pòst Rex Scotiae venit, tractus illuc à Willelmo, qui ei Castellum tradere sposponderat. Veruntamen ad ejus colloquium apud Gatesthuvet veniens, spe frustratum reliquit; rediensque Dunelmum, cum Rogero de Coyneriis pactiones componere coepit.

CAP. IX. Quomodo Willelmus de Barba re [...]ptus est [...]d Episcopatum Dunelmiae.

QUibus tandem eousque deventum est; ut Episcopus non tam pactis credens quàm à suis coactus & multorum extremâ necessitate compulsus, versus Dunelmum ire perrexit. Jam cum suis Rogerus de Coyneriis oppidum habebat; & Willelmus in Monachorum curiâ Episcopum expectabat. Sic igitur inopinabiliter rebus mutatis, Episcopus in die festivitatis S. Lucae Evangelistae cum Archiepiscopo Eboracensi & Episcopo Carleolensi Dunelmum intravit. Cujus postratus pedibus Willelmus cûm interrogante Episcopo palàm con [...]iteretur nil sibi aut in pecuniâ aut in rebus aliis Episcopum promisisse, sed de malè actis quidem se poenitere, gratis verò se Castellum & omnia sua dimittere Episcopo; ideo se nudum ad ipsius pedes & paratum ad satisfactionem de omnibus afferre; ab Episcopis, quantum ad eos pertinere poterat, salvâ reverentiâ Domini Apostolici, ad initium poenitentiae susceptus est. Sacramento autem facto coram ipsis Episcopis, omnia quae fecerat damna singulis se redditurum promisit. Et sic post tam longum exilium, post tot vexationes, post multorum tam multa detrimenta, operante Deo consolationem suorum, in sede suâ Episcopus solempniter susceptus est.

[Page 718]

GAUFRIDI Sacristae de Coldingham HISTORIA DE STATU Ecclesiae Dunelmensis Ab anno MCXLIV. ad annum MCCXIV.

INcipit liber Gaufridi Sacristae de Coldyngham de statu Ecclesiae Dunelmensis; qui incipit ab obitu Willelmi de S. Barbara Episcopi usque ad electionem Domini Morgani.

CAP. I. De obitu Willelmi Episcopi ^d.

ERAT Willelmus Dunelmensis Episcopus secundus, moribus insignis, staturâ & canitie venerabilis, hospitalitatis obsequio deditus, & cotidianis eleemosinis ut pauperum necessitatibus subveniret intentus. Cùmque minus antecessoribus vel successoribus Episcopis haberet; non tamen minùs gloriâ enituit, quos copiâ simul & largitione praecessit; manu namque fructificans largitatem opibus vendicabat meliorem. Paulò iracundior tantùm in moribus videbatur excedere; Monachis aut Provincialibus molestiam nullam retribuit; nec Ecclesiae possessiones aut ornamenta contulit: In sui tamen relinquens memoriam illibatae innocentiae perseverantiam. Transactisque in Episcopatu IX. annis, dormivit cum patribus suis anno ab Incarnatione Domini MCLII.

CAP. II. De electione HUGONIS Dunelmensis Episcopi ^e.

QUia igitur in humanae conditionis rotâ nil firmum, nec in gloriâ fortunae constat esse perpetuum; jam ad novum hanc Ecclesiam statum urgebat necessitas rerum; quae toties creditur immutâsse, quoties decedente suo Pontisice [Page 719] in alterius regimen visa est successisse. Hujus siquidem honoris quasi [plures] occupaverat ambitio; Priorem autem ardentiùs sollicitabat & Archidiaconum, quorum judicio sacerdotis maximè pendebat electio. Volebat alter ab altero eligi; nec tamen alter alterum volebat assumi; factaque est inter eos quaedam animorum contentio, quis eorum videretur major, & ad ascensum Episcopalem quoquo modo fieri posset vicinior. Domum denique Dei, quam neuter optabat alteri, ad alium ordinante Domino necesse erat transferri. Ad celebrandam ergo juxta antiquam consuetudinem & antiquorum Patrum institutionem Episcopi sui electionem coegerunt Synodum; Clerique & populi consensu agnito, elegerunt uno animo, unâ voce XI. Cal. Februarii virum venerabilem Hugonem Thesaurarium Eboracensem, juvenem tunc circiter annorum XXV. de Puteaco oriundum, formâ similiter & genere praeclarum, anno Dominicae Incarnationis MCLIII. Quod eo magis [...]aciebant, eò quòd nobilitatis & honoris optima suit conjunctio; ut unde originis gratiâ extitit praeclarior, inde ex virtute animi ad tuendas libertates & jura Ecclesiae promovenda fieret praestantior. Hoc autem ut ad Henrici Murdac Archiepiscopi Eboracensis & Bernardi Abbatis Claraevallensis & aliorum probabilium virorum notitiam attigisset; gravi in Priorem Laurentium & majores Ecclesiae furore accensi sunt; indignè serentes, quòd sine ipsis tam arduum & hactenus insolitum praesumpsissent attemptare negotium. Dicebant enim electionem sine consensu Metropolitani factam irritandam, & inter ea quae sacrorum canonum disciplinam non praetendunt puniendam. Electumque tenerum & delicatum adhuc saeculi desideria redolere; spiritualia minùs sapere, nec habere expertum quid sit moribus Praesulis congruum. Neque ad Ecclesiae regimen debere admitti, cui nulla morum sanctitas aut continentiae suffragaretur auctoritas. Nec in eligendo Praesule formam corporis vel favorem considerare originis, sed potiùs vitam & meritum; & provectionis & aetatis requiri personam, quae nosset subditorum infirmitatibus verbo pariter & exemplo consulere. Et quidem bonum zelum gererent, si pietatis studio eorum, si quae contra canones admisissent, correctioni insisterent: Clausis autem oculis ferebantur in praejudicium Dunelmensis Ecclesiae; dum aemulatione ducti electionem Episcopi ad suum, i.e. Eboracensis Ecclesiae judicium voluissent transferre; quod nec consuetudo perhibet gestum, nec privilegia permittunt esse gerendum. Tentabant summopere objectis accusationibus Priorem flectere; quatinus aut vocem immutaret aut reinnovaret. Solus Episcopus Wintoniensis cum consensu Regis Stephani partem fovebat Electi; literis simul & nunciis suadens coeptis operam impendere; ne pro defectu causae foedum futuris temporibus exemplum relinqueret, & damnum perpetuum redundaret Ecclesiae. In omnibus his non peccavit Prior labiis suis immobilis, nec minis obtrectantium nec à statu rectitudinis impulsu declinans propriae debilitatis. Erat enim juris peritus, eloquentiâ praeditus, divinis institutis [Page 720] sufficienter instructus, non habens opus ab aliis mendicare consilium in adversis. Archiepiscopus verò universa in suum ducens quae gerebantur contemptum, praecipuos electionis fautores vinculo anathematis innodavit; sententiam contestans nec pro Rege Stephano nec Eustachio filio ejus, qui pro Hugone quòd cognatus erat, intercedebant, remittendam fore, donec universi poenitentiâ compuncti judicio starent Eboracensis Ecclesiae. Tandem obtinente Theodbaldo Archiepiscopo ac Legato, personas apud Beverlacum absolvit; ubi in liminibus Ecclesiae singuli nudi virgis sunt coram omnibus caesi; sed Hugo minimè ab eo meruit consecrari. At illi, quamvis populo spectaculum fierent ridiculum, majorem ex nuditate credebant decorem se induisse; quòd digni habiti sunt tantas pro libertate Ecclesiae contumelias suscepisse. Verecundiâ tamen & scandalo confecti, in magnam moestitudinem delapsi, à propositi sui soliditate non sunt immutati. Romam igitur proficisci statuentes iter arripiunt, Laurentius sc. Prior & Laurentius Archidiaconus, & nonnulli de Episcopatu viri nobiles & staturâ venerabiles, tantum reverentiae praetendentes in vultu & gerentes in habitu; quòd quocunque venirent, intuentes in admirationem sui converterent; qui foelicem illam & incomparabilem Ecclesiam, quae tam conspicuos haberet viros, praedicarent. Et transfretantes, prius quàm transalpinârunt, audierunt Papam Eugenium, cui tota adversae partis spes incumbebat, eò quòd ipse sicut & ipsi Cisterciensis esset, humanis excessisse; aliumque Athanasium nomine virum sanctum & senem in Apostolatu successisse. Speque meliori conceptâ, laborem itineris alacritate alleviabant mentis.

CAP. III. De consecratione Hugonis Dunelmensis Episcopi.

VEnientes itaque Romam, & à Domino Papâ hónorificè suscepti, coram eo die altero de Electo suo loquelam deponunt; & ut ei manus consecrationis apponeret, humiliter petunt; dicentes hanc suae occasionem fuisse peregrinationis. Cùm protinus à quibusdam circumstantibus contradicitur, & de teneritudine adolescentiae objicitur; certantibus aliis electionem ejus admittendam & Apostolicâ consecratione dignam. Ad quod probandum convenientia de majorum exemplis produxerunt testimonia; videlicet quòd puer VII. annorum Joas regnaverat; & Daniel annis puer, animo senex, senes in judicio convicit. His itaque allegantibus & aliis intervenientibus, Dominus Papa votis petentium annuit; & eum in Festivitate S. Thomae Apostoli in Episcopum consecravit. Desiderio itaque suo cum triumpho potiti, patriam redeunt. In itinere, proh dolor, Prior Laurentius subitâ infirmitate corripitur; & apud quendam Galliarum vicum decumbens, viam patrum suorum ingreditur. Cujus ossa transactis pòst aliquot annis Dunelmum sunt translata, & in Coemiterio fratrum condita. Episcopus verò morarum impatiens, relictis cum Priore qui ejus aegritudini deservirent, viae indulsit. Et Angliam veniens, optatae exultationis, quamvis de inimici interitu gaudendum non esset, nuncium excepit de morte Henrici Eboracensis Archiepiscopi. Ita ipse his qui sibi adversabantur è medio sublatis, liber cathedram Episcopalem nullo contradicente aut obstante conscendit anno Dominicae Incarnationis MCLIV. VI. Non. Codex alter. VII. Nonas Maii. Coepit igitur de gravitate morum annorum juventuti consulere, & honorum exhibitione ingenuitatem venustare. Et primò quidem se singulis conformans gerebat, se humilem & vultûs hilaritate & sermonis jucunditate; & sic unversitatis in se convertit affectum. Eratque de Episcopo suo communis omnium assertio, populum suum è Coelo Dominum misericorditer respexisse; qui novum in terrâ Danielem suscitâsset; dum eis aetate juvenem, moribus senem Pontificem direxisset. Gradui [Page 721] suo tam plerumque nobilitas quàm juventus contraria imperabat; quae non minùs reverentiâ famae quàm amore justitiae compescebat. In multis tamen utramque prosecutus est affectionem. Correptus etiam à suis, nonnunquam tanquam senioribus adquiescebat; paulatim tamen in subditos cupiditatis fraena laxare. Interea egressi sunt de Israel filii iniqui, honoris cupidi, delatores, invidi, ore serpentino in aurem Episcopi susurrantes, si quid in ipsum à Priore vel à quolibet Fratrum secretò vel jocosè dictum fuisset, quod ad iracundiam & odium eorum illum movere potuisset. Secretum quoque Capituli, quod piae recordationis Coenobii hujus sundator Willelmus sub anathematis interdicto fieri prohibuit, ad ipsum deferebant; & vexationibus, quas ab antecessoribus Episcopis pertulerant, insistebant. His Episcopus fidem accommodans, subitò mutatus est; de die in diem austerior apparuit; & à colloquiis eorum, quibus frequenter interesse delectabatur, abstinuit. Nihil verò quandoque gerebatur impune. Multi namque Monachorum, qui vel accusationibus vel adulationibus indulgebant, vel familiaritate suffulti Episcopi, cellarum custodias vel offam aliquam in contemptum Prioris & Ordinis usurpabant, divinae districtionis manum experti miserabiliter decesserunt.

CAP. IV. De successione Absolonis, Thomae, Germani & Bertrani Priorum Dunelmensium.

DEfuncto igitur Laurentio Priore, Prioratum accepit Absolon, vir quidem de forinsecis edoctus, sed minùs literis eruditus; sub quo nutabant libertates Ecclesiae, dum non esset qui contra Episcopum vocem contradictionis assumeret. Huic successit Thomas, communi consilio fratrum electus, largitatis amator & temperantiae cultor. Qui eis reluctari suadentibus, eorum se fidei & juramento committens, probitatem experiri decrevit; & abortâ super quibusdam libertatibus, maximè tamen super Ecclesiâ de Alvertonâ, inter ipsum & Episcopum contentione, viriliter restitit. Fratribus verò sicut cera à facie ignis illico timore solutis, & eum sibi in conflictu relinquentibus, violentiâ Episcopi depositus cessit; & Farnem secedens, bono fine quievit. Post quem in Priorem provehitur Germanus, summae simplicitatis & patientiae Monachus, habens quidem voluntatem resistendi, sed enormi praedecessoris turbatus exemplo, quo minimè fratrum confideret auxilio; considerans se ad hoc viribus imparem, & contra tractum fluminis niti impotentem, in patientiâ magis fovere eligit honorem quàm sine fructu temporalem nomini suo adjicere confusionem. Ei tamen Episcopus quasdam libertates à Ranulpho Episcopo deletas sive prohibitas restituit; èquibus quasdam elegit, quasdam ex simplicitate neglexit; quas successor ejus Bertranus, sc. sedem Abbatis in Choro & Capitulo renovavit. Isto demum huic vitae sublato▪ idem Bertranus eligitur, vir bonus & strenuus; cujus praeconium est, quod suis temporibus Ecclesia pristinis restituta est libertatibus. Episcopus ergo nec erga Barones nec Clericos, in quibus maximè confidebat, veterum statuta servabat. Comperit enim penès eos jam non modicum sui residere timorem, & plurimam mentis inolevisse tepiditatem; ut nec obsibilare vel in occultis auderent; & si quando vultum praetenderet hilarem, & loqueretur pacificè, tantae dignationi suae gratias agerent. Quos amabat, libertati; quos volebat, servituti dabat; ut quorundam haereditates & jura videretur in extraneos contulisse, & novis institutionibus antiquas Episcopatûs leges & consuetudines penitus immutâsse. Venientes ad se Monachos honorificè semper excipiebat, & Dominos vocabat; quo eorum dilectionem non mediocriter obtinebat. De rebus Episcopatûs multiplicandis & possessionibus dilatandis omnem gerebat sollicitudinem; ut in brevi priores redditus nova adaequarent atque transirent incrementa; quae non tam suis quàm [Page 722] succedentium sibi judicabat usibus profutura. Libertates quoque suas nec Regis nec Archiepiscopi nec aliorum quorumcunque obreptione violari; nec aliquem qui suae ditioni subjacebat vel se ejus patrocinio committebat, impetentium fortitudine passus est conturbari. Erat in omnibus fortunatissimus; & ad quaecunque gerenda vel adinvenienda direxit animum, ad votum prosperè succedebant. Unde non minùs stupenda videntur quàm dolenda in solum cupiditatis devolvi vitium, cui ferè universorum suffragabatur gratia morum.

CAP. V. De obitu S. Godrici, & passione S. Thomae Cant. Archiepiscopi.

ANno Pontificatûs sui xviii. Prioratûs Germani viii. anno, anno ab incarnatione Domini MCLXX. venerabilis heremita Godricus ^f in senectute bomigravit à saeculo. Eodem quoque anno pretiosus athleta Domini Archiepiscopus Cant. Thomas &c. Eo verò priusquam talia fierent adhuc pro debito pastoralis officii exulante, Episcopus Dunelmensis, sicut universi penè per Angliam Co-episcopi, eò quod contra iniquas praevaricationes & inauditas Regis Henrici II. constitutiones divinis legibus [adversas] non obstiterint, sed magis eas juramento suo firmaverint; suspensionis sententiam accepit. Sed interveniente pro eo eodem Archipraesule, quòd multò fuerat innocentior, absolvi promeruit.

CAP. VI. De guerrâ inter Henricum II. Regem & filios suos, & de captione Willelmi Regis Scotorum apud Alnewyk.

LApso verò post haec biennio, Henricus Regis Henrici II. filius, alter Absolon, surrexit in patrem &c. Fuerunt autem qui contra Episcopum Dunelmensem Regis animum concitârunt, eò quòd diceretur in occulto Regi Scotiae consensisse, dum liberum ei per fines suos transitum tribueret, & nullam resistendi similitudinem exhiberet; & ipse in immensâ pecuniae quantitate punitus est.

CAP. VII. De ornamentis, quae Hugo Episcopus contulit Ecclesiae Dunelmensi.

ANtecessorum studia, qui Ecclesiam construxerant & multa ad decorem & monumentum illuc contulerant, approbans, diligentiam aemulari studuit, à quibus documenta probitatis accepit. Novum ergo ad Orientalem hujus Ecclesiae plagam opus construere coepit. A transmarinis partibus deferebantur columnae & bases marmoreae. Cúmque plures non sine ipsorum periculo fatis intercedentibus admitterentur magistri, & tot haberet principia quot magistros; sumptibus copiosis in operarios impensis, & muris in aliquam vix altitudinem erectis, in rimas tandem deficiens, manifestum dabat indicium id Deo & famulo suo S. Cuthberto non fuisse acceptum. Omissio itaque opere illo, aliud ad Occidentem inchoavit; in quo muliebris licitè fieret introitus; ut qui non habebant ad secretiora sanctorum locorum corporalem accessum, [Page 723] aliquod haberent ex eorum contemplatioue solatium. Fecit etiam in Ecclesiâ coram altari tria ex argento bactilia cum initiis suis argenteis cristallis mixtim insertis dependi, in quibus lumina die noctuque perpetuò ardentia ob venerationem sancti patris Cuthberti & reliquiarum lucerent; alia quoque in circuitu altaris ad instar coronae super candelabrum poni, quae majoribus solenniis accensa Ecclesiam suis fulgoribus irradiarent. Ad quorum defectus omnes in futuro evacuandos eis inveniendis redditus constituit, certo termino percipiendos. Feretrumque ex auro & argento, in quod ossa Venerabilis Bedae Presbyteri & Doctoris transferre decrevit; ex studio artificum tantâ diligentiâ compositum; ut quid magis in eo praestet, opus an decor, merito veniat in dubium. In ornamentis verò, cruce sc. & calice pariter ex auro, & aliis quae alibi scripta habentur, famam melius exornavit; id semper in corde recogitans canticum, Psal XXVI. 8. Domine dilexi decorem domûs tuae. Praeterea Hospitale de Schirburne construxit in elefantiosos in Episcopatu suo circumquaque collectos, ibidem instituit, aptisque eorum usibus habitaculis ampliavit; & ne quid sollicitudini caritatis deesset, ad eorum perpetuam sustentationem terras & Ecclesias concessit & confirmavit. Fecit pontem de Elnete, & Burgum similiter; quem postea Monachis, eò quòd juris eorum esset, cum libertatibus suis integrè resignavit. Murum quoque à portâ Aquilonari usque ad Australem novum fecit. In aedificiis quoque eandem habebat instantiam; nec in qualibet rerum pensabat erogatione sive dispositione dispendium; dum omnia vel ejus voluntatem explerent, vel parerent laudem. In Castello namque Dunelmensi aedificia, quae primis Episcopatûs sui temporibus flamma consumpserat, renovavit; & Castellum de Northam, quod munitionibus infirmum reperit, turre validissimâ forte reddidit. Apud Alvertonam etiam firmavit oppidum, impetrato à Rege ut inter adulterina, quae tunc ubique per Angliam destrui jubebantur, hoc solum integritatis privilegium obtineret; quod Rex tamen postea mandavit everti & solo funditus aequari. In aliis quoque locis suis, quae▪vel domorum raritas sive vetustas minùs honestari vel Episcopali susceptioni fecerat idonea, habitacula diversa & in sublime erecta construxit; maximum hoc esse genus aestimans probitatis, nullam posteris occasionem reliquisse sollicitudinis. Erat vir consilii, temperantiae cultor, & amator prudentiae, probitate edoctus magistrâ celsitudinis culmen appetere, aequalem Baronibus transcendere societatem, omnem libertatis praerogativam transire, & contra insurgentes potentias rigoris frontem erigere. In omnibus ita compositus; ut nec veste intuentem offenderet. Divitiis sociabat audaciam, scientiae eloquentiam, ut utrinque munitus obloquentium linguas retunderet, & virtutem elideret adversam. Cùmque innumeros pro libertate Ecclesiae tuendâ susciperet congressus; praeclaros semper nomini suo titulos reportabat illaesus; adeóque justiciae in tuendis zelum & nobilitatis in ampliandâ gloriâ exercebat ingenium; ut multorum in se livorem excitaret, qui fortitudinem suam dicerent fuisse tyrannidem & copiam elationem.

CAP. VIII. De captione S. Crucis in terrâ Jerosolymitanâ.

ANno ab Incarnatione Domini MCLXXXVII. terram Hierosolimitanam Paganorum incursus magnâ ex parte obtinuit, &c. Episcopus vero cruce susceptâ, aliorum Episcoporum & Abbatum exemplo animatus, non modicam à suis [in iter sublevandum] pecuniam extorsit; fecitque sibi navem pulcherrimam & naves, quarum se firmitati & suos, necessaria quoque & arma deferenda tutiùs crederet, ollasque coquinarias & vasa diversa ex argento, sedile quoque argenteum mirandi operis & decoris; ut majorum Episcoporum sive Ducum gloriam superaret.

[Page 724]

CAP. IX. Hugo Dunelmensis Episcopus factus est Comes Northumbriae.

REge interea Henrico humanis rebus exempto, Ricardus filius ejus ei in regnum successit: cujus coronationi Lundoniae iii. Non. Septembr. Episcopus interfuit; quem Rex in tantae familiaritatis & dilectionis gratiam ascivit; ut patrem nomine veneraretur, & filiali coleret affectu, nec aliqua in regno suo sine ipsius arbitrio statui vel disponi permitteret; curamque regni ejus prudentiae & fidei, donec à peregrinatione reverteretur, committeret. ^g Deditque ei Comitatum Northanimbriae & Satbirgiam cum pertinentiis suis, & cartâ suâ confirmavit, pro undecim mille libris; ita tamen quòd Northanimbriam in vitâ suâ teneret; Satbrigia autem jure perpetuo possidenda tam in suos quàm in succedentium Episcoporum usus perseveraret. Versumquè est omnibus in miraculum, videre Episcopum gladio militari accinctum, de veteri Episcopo novum Comitem factum. Honore verò ipse gaudebat animitus; missisque Romam nunciis III. annorum inducias petiit; & postmodum penitus à voto peregrinationis impetravit absolvi. Rex igitur de terrà Siriae revertens, à Duce [...] Austriae. Hostriciae captus, & Imperatori venditus, Legatariis in Angliam directis, mandavit suae liberationi celeriùs & uberiùs ab omnibus subveniri, aurumque & argentum ecclesiarum & vasa sancta vel eorum redemptionem ad se transmitti. Episcopus autem Ecclesiam Dunelmensem nullam volens sustinere diminutionem, quam novis semper decoris optabat incrementis proficere, thesaurum▪ datis C. marcis redemit, & illibatum loco muneris Ecclesiae restituit. Misit quoque Regi duo millia librarum argenti; quae ille minùs gratanter accepit, eò quòd censeret modicum praestitisse, quem sub obtentu liberationis suae immanes copias didicerat adunâsse. Inter quas tam multip [...]icium tempestatum vicissitudines à constructione Ecclesiae de Deringhtoun non destitit; in qua Clericis constitutis, Ordinem qui olim in Dunelmo fuerat revocare decrevit. Aliam quoque quidam de Giseburniae professione egressi prope Dunelmum in parochiâ Monachorum fundaverant; Monachis contra id aegrè ferentibus, & ne quid in praejudicium Ecclesiae attemptaretur prohibentibus, Henricus de Puteaco filius Episcopi patrocinium eis advocationis praestante, operi nihilominus operam dabant. V debatur his Episcopus assentire; dum querelas Monachorum ad ipsum frequenter d [...]latas non admitteret; sed objecto nullum eis nasci posse libertatis sive possessionis dispendium, permissione simulatâ praeteriret. Amisso igitur Comitatûs officio, Sathburgiam revocare satagebat; ad cujus desiderii effectum magis censuum quàm meritorum sive precum more solito profuturum sciens esse suffragium, duobus mille libris ob ejus restitutionem oblatis, Regis animum emollivit, qui & literas & verba amica Episcopo direxit. Ex quarum dulcedine magni jam de spe & fiduciâ exultationis & gaudii inerant conceptus; ignonorante Episcopo quos ei fructus proximae tribulationis parturiret occursus.

[Page 725]

CAP. X. De obitu Hugonis Dunelmensis Episcopi. ^h

ITinere namque versùs Curiam arrepto, subita eum apud Cretam quasi de coenâ hesternâ oborta subrepit aegritudo; quae cotidianis, quoadusque Donecastram veniret, dolorum fovebat augmentis. Ubi cùm ulteriùs equo prae molestiâ progredi non posset; Hoveden navigio devectus, crebris anhelitibus ad exitum coepit urgeri. Inter quae corporales angustias, quas perferebat, peccatorum quoque recordatio conscientiam ad poenitentiae lamenta salubriter compungebat. Monachis autem terras & libertates, quas eis abstulerat, restituit; & his villam de Neutoun, quam ipse propriis sumptibus emerat, adjecit, & cartâ suâ confirmavit. Haereditates quoque & jura quorumcunque in Episcopatu abstulit vel minoravit, singulis restitui debitâ redintegratione mandavit. Jussit praeterea Regi duo mille marcas, quas pro Satbrigiâ & aliis dignitatibus promiserat, solvi: adeò de profectibus successorum sollicitus, ut cum moriente, quam in honoribus adquirendis semper habebat, dilectio non m [...] ▪ reretur Ecclesiae, id sibi perpetuam conferens in laudem, quod in usum caeteris cederet temporalem. Sedit annis XLI. & mensibus II. & diebus IV. habent▪ Annales Dunelm. XIV. & Episcopatu optimè administrato, senex & plenus dierum excessit feriâ sextâ V. Non. Martii anno ab incarnatione Domini MCXCV. Corpore ejus Dunelmum delato & nondum sepulto, Hugo Bardolfi saisivit Castellum in manus Domini Regis. Oppidani verò claves ad loculum B. Cuthberti deponentes, ei tanquam summo defensori omnem resignabant curam, cui ipse permitteret deinceps obtinendam. Milites memorati Hugonis, ut eis darentur, à Monachis postulabant; protestantes seipsos recepturos ad honorem sancti Confessoris, nec ob periculum sed commodum juris eorum & conservandae libertatis.

CAP. XI. De Ranulpho de Grimesbi.

ILlis autem id quidem eis licere permittentibus, dare autem nolentibus; quidam qui majori potestate alios videbatur excellere, habiliter accessit, & claves de feretro reverenter tulit; sed non impune. Cùm enim extra januam Ecclesiae paululum processisset; coepit subitò vehementi corporis aestu fatigari, & ferro in manibus calescente, novitate rei in timorem converti. Gressuque timenti sub celeritate reversus, eas unde tulerat projecit, nec tamen praesumptionis pristinae poenam taliter effugit. In domo namque suâ in provinciâ Lyndissi subitâ correptus aegritudine, in insaniam quoque incidens, miserabiliter coram oculis suorum videbatur interiisse. Possessiones interea Episcopi & oppida Ballivi Regis occupabant; qui primò Hugoni Bardolf, deinde Archidiacono Herefordensi, novissimè Ricardo Briwerre & Gilberto filio Reinfridi Episcopatum commisit. Qui cùm sibi vicissim succederent, & singulis ferè mensibus novos in custodiis Praepositos instituerent; illi commodis suis ardentiùs insistentes, ex alternâ mutatione provincialibus mala innovabant. De thesauris Episcopi diligentiùs inquirebant; & non solùm familiares & Officiales Episcopi, sed eos etiam qui nullius ei familiaritatis vel officii gratiâ [Page 726] fuerant astricti, sed aliquid abundantius videbantur habere, regii auctoritate imperii ad solvendum cogebant. Nonnulli quoque Provincialium his quae Episcopus de restitutione mandaverat innitentes, in ea quae sui juris erant minùs consultè irrumpentes, in misericordiâ Regis propriae temeritatis laqueo sunt innodati, nec tamen propositi sui desiderium consecuti. Monachi verò nondum aliqua horum inquietudine pulsati, suae propensiùs satagebant prospicere quieti: directique sunt Monachi, qui literas tuitionis & confirmationis libertatum à Rege impetrarent. Ab eo autem minimè super his merebantur audire; eò quòd apud Monachos pecuniam Episcopi esse reconditam, jamque ab eis electionem factam, accusantium livor fecerat intelligi. Adhaerebant enim Regi quidam Episcopo quondam amantissimi; qui in hoc tam suam liberationem quàm rerum suarum solutionem constituebant; si nec Clericum nec Laicum praeterirent, quem suae proditionis malignitate non tetigissent. Unde plerunque injustis vexationibus aggravati, multa denique rerum suarum damna sunt perpessi. Prior vero Archiepiscopo Cantuariensi accusatus, ei apud Eboracum occurrit, super his quae ei objicerentur responsurus. Cúmque Archiepiscopus X. mille libras ab eo argenti exigeret, & ad solvendum commoneret; Prior tam suam quàm fratrum innocentiam purgabat; & in amicitiam Archiepiscopi non mediocriter admissus, literas ab eo ad cohibendas Regalium, si quae orirentur, violentias impetravit. In eo tempore idem Archiepiscopus, Apostolicae Sedis Legatus, apud Eboracum Concilium celebravit; & Prior locum Dunelmensis Episcopi, i. e. dextram Legati in Concilio & in prandio, aegrè id ferentibus Decano & plerisque Eboracensis Ecclesiae majoribus, obtinuit. Monachi denique in antiquam Ecclesiae missi libertatem, Ecclesias vacuas dabant, & reditus augebant, & in omnibus suae dignitatis vigorem exercebant.

CAP. XII. De electione PHILIPPI PICTAVIENSIS. ⁱ

MIssi sunt praeterea Monachi, qui Regis animum super electione Episcopi consulerent; quos ipse de quodam familiari suo Domino Philippo Pictaviensi humiliter convenit; multas amicitias & libertatum confirmationes pollicens, si hunc fratres voluissent. Quo ipsi audito, eundem tam propter eximiae honestatis & probitatis quam de eo acceperant opinionem, quàm conceptam de regiâ promissione fiduciam, in Capitulo suo elegerunt II. Non. Januarii. Unde Rex mirabili exultatione repletus, gratias eis egit; & domum Dunelmensem in protectione suâ suscipiens, libertates quas postulaverant confirmavit. Constructionis interea Monasterii apud Bacstaneforde impatientes Monachi Canonicos in causam vocaverant; & usque ad ejectionem eorum tam literis Apostolicis quàm juri suo & prudentiae innitentes, nec expensis nec labori parcentes institerant. Henricus demum de Puteaco poenitentiâ ductus veniam à Priore & Fratribus suae praesumptionis expetiit, & in concordiam sub hac formâ pacis rediit. Concesserunt praedicti Prior & Monachi eidem Henrico locum suum de Finckale cum pertinentiis suis; quem idem Henricus super altare [Page 727] B. Cuthberti in eleemosinam obtulit, & Ecclesiae in perpetuum liber [...] possidendam cum omnibus rebus & possessionibus, quas in usus priùs contulerat Canonicorum, concessit & confirmavit; sc. ut illic Ecclesiam construeret & Conventum Monachorum institueret. Elegit Priorem de ipsis fratribus cum consensu Prioris & Capituli, Thomam sc. Sacristam Dunelmensem; qui adhibitis sibi aliquibus fratribus eundem locum regendum suscepit anno ab Incarnatione Domini MCXCVI. Eodem anno obiit Burcardus Archidiaconus Dunelmensis VIII. Idus Decembr. qui dudum ex promisso Regis obtinuisset, si tamen regiae voluntati dato quod petebatur argento satisfacere voluisset.

Electus ergo Dunelmensis Romam profectus à Papâ Coelestino consecratus est XII. Cal. Maii anno Domini 1197. Cod. alter. MCXCVIII. Nec tunc quidem Monachi à livore malignantium tuti esse poterant. Proprium enim est hujus Ecclesiae decedentibus Episcopis primos impetus de suorum impudentiâ praesentire [...]rant enim qui illorum aemularentur quietem & fortunam; usique sunt Haimerico Archidiacono ejusdem Episcopi nepote, quo mediante venenum suae malitiae mollibus auriculis infuderunt; suggerentes Episcopo, qui spe senectutis innocentiam promittebat, Monachos quasdam libertates usurpâsse, quas temporibus praedecessorum suorum nullius eos aetas meminit percepisse. Horum falsitatis assertionibus Episcopus consentiens cervicem erexit, & à Clericis eorum auxilia & vacantium Ecclesiarum custodias & donationem exegit; & quas ipsi vexationes illicitas dicebant, ipse libertates suo juri debitas asserebat. Cúmque eos minis & terroribus appeteret, & nec privilegiis Ecclesiae fidem daret; illi existentes in consiliis unanimes libertatibus viriliter incumbebant; adeóque prudenter persecutionem patris excipiebant, quòd & humilitatis obsequium exhiberent, & tamen integritatis suae gloriam non amitterent. His malorum incendiis de Ecclesiâ de Elute major contentionis succrevit occasio.

CAP. XIII. De discordiâ inter Philippum Dunelmensem Episcopum & Monachos.

POST decessum M. Ricardi de Coldingham, Fratres in Ecclesiam intromissi hostia jam clauserant. Torquebatur itaque animo Episcopus, hoc in suam deducens ignominiam; tantamque concepit vesaniam; quòd Ecclesiam convertisse videretur in carcerem, dum custodiam armorum circumponeret, ignem & fumum hostiis & fenestris adhiberi praeciperet; cibum inclusis inferri, ut vel fame cederent, prohiberet. Haec omnia Monachi perferebant. Jamque in patientiae suae gloriam omnes qui convenerant vel hoc audierant, animos ad compassionis acerbitatem converterat. Videns demum Episcopus, quòd ejus instantia non proficeret, & constantia fratrum indefessa non deficeret; ne pudoris vitio videretur affectus, sed magis studio pietatis astrictus, eandem Ecclesiam eis in usus perpetuos concessit, & Episcopali auctoritate roboravit; siluitque contentio, sed tamen adhuc se mutuo suspicionis stimulo compungebant.

CAP. IV. De moribus Philippi Dunelmensis Episcopi.

NOvos itaque modos adversandi Episcopus excogitabat; quibus tam Monachis quàm provincialibus habebatur infestus. In operum etenim inconstantiâ, oris & animi, plurima interesse videbatur duplicitas. Nam si quid ab his ut putabat in contrarium ageretur; rerum spoliationes, corporum inclusiones ex irae vehementiâ qua regebatur jubebat inferri. Sed & querelâ ad ipsum delatâ ignorantiam praetendit; ac si diceret Feci, & non feci. Et licèt [Page 728] aliquando in responsis invenirent consolationem; perfectam minimè reportabant restitutionem. Haesitabant singuli, quid potiùs ad pacem suam expediret, cùm conqueri in malis non profuisset. Alii ad Episcopalem amicitiam & familiaritatem, muneribus seu adulationibus sive accusationibus indulgentes, se transferebant. Plerique barbari indignantes dominium ex animi virtute, si coadjutorum brachio fulcirentur, resistere decernebant. Nonnulli propter rem transitoriam judicabant meliorem esse tolerantiam. Literas etiam à Sede Apostolicâ impetraverat; quarum auctoritate Officialium Monachorum & rerum dispositionem cum jure ab his exigeret. Quae cùm in Synodo legerentur, Prior appellationem, quam jampridem fecerat, renovabat; & se gradumque suum & Ecclesiae statum sub protectione Summi Pontificis constituens, literas illas nullum allegabat obtinere vigorem, quòd ex suggestione falsâ Apostolicam corrupisse Sanctitatem serebatur. Praeterea in Episcopum à Fratribus verba contumeliosa [emissa sunt,] quorum exagitatione stimulatus, quendam Fratrem baculo percussisset, nisi quidam objectâ manu cohibuisset. Et ita quidem in contentionibus est Synodus soluta in die malâ.

CAP. XV. De gravaminibus, quae Philippus Episcopus contulit Monachis Dunelmensibus.

DIE sequenti rogabant Fratres, ut libertates Ecclesiae audiret. Et cùm ex parte lectae fuissent; clamore rumpens silentium, prohibebat in lectione processum; & surgens cum furore recessit, ingentem omnibus incutiens metum, ne aliqua ex his Priori & Monachis detrimenta provenirent. Directis igitur Prior ad Sedem Apostolicam nunciis, Curiam Regis, aliquod futurum ex regiâ bonitate autumans auxilium, adiit; à quo & benigè susceptus, & in tantam gratiam accitus est; quòd ad petitionem suam Rex inclinatus non solùm libertates Ecclesiae confirmaret, verùm etiam datis ad omnem Vicecomitatum literis, eas publicè audiri & firmiter observari praeciperet. Episcopus verò Regem pecuniâ flectere moliebatur; sed incassum. Haec ergo majoris odii somitem ministrabant. Episcopus enim impetum animi cohibere impatiens, ad manifestas vexationes in Monachos exercendas, quas breviter transcurro, se convertit. Posticum itaque qui ad molendinum ducebat, ne quid ad sustentationem inferretur, lapidibus obstruxit; piscariam novam confregit, furnos in Elnete subvertit; stagnum S. Godrici apud Finchale dissolvit; portam Aquilonalem, ne egredientibus vel ingredientibus liberè pateret, obserari mandavit; aquam, quam à longè in planitiem Castelli Fratres conduxerant, in Castellum transverti fecit. In averia quoque Monachorum immani crudelitate grassabatur, reputans quae fecisset bestiis intulisse & Monachis. Additur & hoc. Priore & fratribus in Capitulo constitutis, pulsans ad ostium claustri, sibi & suis petebat ingressum; quem quia fratres omnino denegâssent, sententiam anathematis in Priorem tulit; mandans fratribus ne ei communicarent, sed penitus devitarent. Instante etiam Festo depositionis B. Cuthberti, tantae diei reverentiae non deferens, misit Clericos & Laicos multitudinem copiosam; qui ne Prior celebrare praesumeret, Episcopali authoritate prohiberent; & quantum possent si id ageret impedirent, ne etiam eo celebrante Monachi responderent, & ne Clerici vel Laici, poenam transgressionis interminans, assisterent. Quo accepto, Prior se his minimè assensurum constanter respondit; & sacris vestibus indutus, comitantibus nonnullis Fratribus, ad altare processit; injungens his qui sui erant, quamlibet enormitatem eo die adversarii exhiberent, non resistere, sed etiamsi ipsum raperent, si extra Ecclesiam ejicerent, si ad Castellum traherent, patienter sustinere. Factâque coram altari oratione, & officium Missae choro inchoante, Laici (& quod dictu nefas [Page 729] est) Clerici, & (quod his pejus est) etiam Presbyteri ad altare irruerunt, & funestas manus in linteamina altaris injecerunt. Illisque trahentibus, & Monachis ex diverso retrahentibus, in conspectu ovium flebile repraesentabant spectaculum. Dominus autem Honorius, vir prudens, Archidiaconus Richemundiae, immanitatem ipsorum arguens, populum manifestè docuit, quòd in his omnibus Episcopus graviter deliquisset, nullâ authoritate suffultus; cùm Prior Ecclesiae à jurisdictione Episcopali se per appellationem absolvisset. Erantque plures, qui ad lacrimas vehementer compungerentur, & tantò graviùs affligerentur, quòd ad ultionem ex loci reverentiâ accingi non possent. Mulieres etiam quae foris stabant, audientes quae intus siebant, maledicta in Episcopum congerebant. Non sunt similia retroactis temporibus in Ecclesiâ Dei perpetrata; exceptis his quae in Domino Cantuariensi leguntur impleta. Recedentibus igitur universis de Ecclesiâ exceptis paucis, Monachi divina mysteria liberè prosequentes & ad finem celebriùs solito perducentes, reliquum diei in gaudio & exultatione deduxerunt. Tertio verò post haec die Episcopo Ecclesiam intrante, dicebatur à quibusdam quòd altare jam decrevisset subvertere. Sed non ita contigit. In vi tamen & virtute obedientiae interdixit Monachis, ne in eo canerent. Et quidem in his omnibus aliquid magnum se egisse arbitrabatur, Monachis id ferè pro minimo habentibus, qui ex oppressionibus & contumeliis nascituram tempore suo segetem sperabant consolationis. Quamplures ergo religiosi & viri periti, metuentes ne periculosa esset actio, pacem inter dissidentes reformare satagebant. Sed dum ad suae partis desensionem uterque vigilanter incumbebat; id sine sui juris periculo fieri posse non credentes, consiliis minimè adquiescebant. Ad instantiam tamen piè consulentium in amicabilem demum concordiae formam convenerunt; & sedatâ undique procellâ, facta est tranquillitas magna.

CAP. XVI. De tertiis decimis.

INterea regio per regnum Angliae promulgatum est edicto, tam à Monasteriis quàm Ecclesiis tertiam decimam exigi, & quoscunque reluctantes ad solvendum laicâ violentiâ compelli. Venerabilis verò Archiepiscopus Eboracensis Gaufridus, Ecclesiasticae libertatis statum mutari conspiciens, & manum sublevationis apponere cupiens, solvi à suis prohibuit, & solventes anathematis interdicto supposuit. Cúmque Clerici regio praevalente metu solutioni instarent, & voluntati res non cederet; Gallias secessit, & pro domo Domini spontaneum exilium subiit.

CAP. XVII. De discordiâ inter Johannem Regem & Innocentium Papam, & de interdicto Angliae.

CAP. XVIII. De obitu Philippi Dunelmensis Episcopi. ⁵⁴⁹

INter haec mala mortuus est Philippus Dunelmensis Episcopus X. Cal. Maii, anno Pontificatûs sui XI. & extra septa Ecclesiae in loco non consecrato à Laicis sepultus esse dicebatur. Quidam hoc in praeteritorum poenam accidisse putabant; ut qui solennitatem olim Ecclesiae turbaverat, exequia solennia amitteret; & qui cibum inclusis ferre vetaverat, sine viatico decederet. Evoluto anno & paucis diebus, directae sunt literae Domini Papae Priori & Monachis Dunelmensibus; ut sibi eligerent Antistitem secundùm timorem Dei & Ecclesiae [Page 730] liberta [...]em. Periculosa autem nimis erat suggestio. Si enim praeter conscientiam Regis ageretur; tam corporum quàm rerum suarum discrimen incurrerent. Si verò praeceptum Apostolicum non adimplerent; gravioris vindictae manum non effugerent. Fatigabatur interea multis oppressionibus Ecclesia Anglicana; nec erat qui consolaretur eam, &c. Homines quoque Monachorum Dunelmensium, qui hactenus in quodam sinu pacis latuerant, ad omnes tallias & vexationes & onera compellebantur; nec eos B. Cuthberti tuebatur reverentia; nec aliquod his remedium consuetudo antiqua nec Ecclesiae conferre poterant privilegia. Eodem tempore obiit Gaufridus Eboracensis Archiepiscopus; cujus depositio plurima Ecclesiae suae fuerat desolatio. Defunctus est & Bertranus Prior Dunelmensis; cujus sicut vita ad magnam hominibus S. Cuthberti extitit consolationis medelam; ita occasus ad summae desolationis fore putabatur aerumnam. Sed non defuit divinae gratia bonitatis. Cùm enim Fratres ejus obitum ad Regem deferrent; inclinatus eis Rex & doloribus compatiens, concessit ut quem vellent de suis eligerent, & in Priorem promoverent. Electusque est Dominus Willelmus, de suâ i. e. de Dunelmensi civitate oriundus. Habebaturque pro miraculo, in tantâ rerum necessitate & temporis brevitate Priorem de se ipsis assumpsisse.

CAP. XIX. De submissione Johannis Regis Innocentio Papae factâ. CAP. XX. De electione Richardi Sarisburiensis Decani. ^m

PRior verò & Monachi Dunelmenses ad Ecclesiam Dunelmensem jamdudum Ricardum elegerant Salesburiensem Decanum; sed electionem suam sub modio ponentes & non super candelabrum, apud se quinque mensibus in sui juris periculum occultabant; nec eam populo declarare, nec ad Dominum Papam referre, nec Regi volebant exponere. Agebant omnimodis, sed non adeò cautè prout deceret, ne ad Regis notitiam perveniret; ne eum haberent offensum, si quid praesumpsissent praeter ejus consensum. Domino autem Legato [Nicolao Tusculanensi Episcopo] & Archiepiscopo Cant. secretum suum revelaverant; quorum ipsi factum approbaverant, & totis viribus prosequi commonebant. Veniente igitur Dunelmum Legato & de electione inquirente, dixerunt se Fratres elegisse, literas Domini Papae proferentes; & ad vestigia ejus provoluti supplicabant, ne contra electionem suam quicquam attemptaret contrarium, quo gloriam eorum evacuaret; quòd id secundùm timorem divinum & ad salutem fecissent animarum. Ille autem affectatâ pietate simplicior, bonam quidem & justam eorum esse petitionem dicebat; personamque quem elegerant virum idoneum & eruditum; s [...]d tamen in omnibus Regi deferendum, sine cujus voluntate nec etiam in terrâ sine rerum detrimento residendum. Fratres verò proposito suo constanter & unanimiter inhaerentes, nullo terrore flecti poterant; sed ut paternae consolationis ubera inter verbera correptionis suae ostenderet, humiliter rogabant; & factum eorum, ne famae suae scandalum incurrerent, ne repudiaret, sed potiùs confirmando confoveret. Ille autem ingens imminere periculum asserebat; quòd Regis & Papae idem esset cor & anima, & qui unum offenderet alterius quoque reus existeret; cavendum (que) ne ipsos inter duos cornutos aut inter duas molas constitutos gravior poena contereret.

[Page 731]

CAP. XXI. De postulatione factâ de Johanne Northwycensi Episcopo.

PRotulitque literas ab Apostolicâ Sede ad se directas, praecipientes ut quia Prior & Monachi tanto tempore eligere sibi sacerdotem distulissent, & de jure eos potestate eligendi potuisset privare; de suo tamen eis gratiam faciens, ut sibi Pastorem idoneum cum consilio suo providerent; adjungens ut Dominum Johannem Norwycensem Episcopum ad eandem Ecclesiam post [...]lari faceret, & in rebelles sententiam anathematis inferret, quam ipse ratam haberet, si sine scandalo Regis fi [...]ri posset, quod magis gratum fore credebat. Hujus authoritate praecepti [...]ogebat eos ad postulandum, cum austeritate comminans, quòd si voluntas eis non inesset, nihilominus in executione mandati procederet. Illi verò conturbati & cordibus admodum sauciati, quid potius mallent inter dùo mala conclusi haerebant. Quòd si electioni renunciarent, perderent famam; si autem postularent, offenderent conscientiam. Videbatur igitur eis saniori consilio supplicandum, quantinus salvâ electione liceret postulare. Quod nequaquam permisit; sed quòd de consilio suo tota eorum pendere deb [...]bat operatio, consuluit in Domino ut postularent, ipseque & seriem electionis & factum postulationis ad Dominum Papam referret; ille verò quod inde judicaret, Apostolicâ authoritate statueret. His ergo verbis Fratres aliquantulum respirantes, gratias egerunt; & assensum licèt non plenum ore exhibentes, animoque coacti, Norwycensem postulabant. Factaque est haec postulatio anno Domini MCCXIV. XIV. Cal. Martii, anno Interdicti VI. vacante Episcopatu post decessum Philippi Episcopi annis V. & mensibus X. & diebus XXV. Innocentius Papa eodem demum die electionem Decani Salesburiensis cassavit, & postulationem qualemcunque de Johanne Northwicensi (sed jam mortuo) factam confirmavit. Dominus Papa adeò Regi Angliae in omnibus agendis suis videbatur inclinatus; ut à plerisque à statu suae rectitudinis diceretur immutatus. Monachi licèt postulâssent, electioni tamen animo semper adhaerebant; & mittentes Romam, voluntatem Apostolicam consulebant. Qui cognito rerum gestarum ordine, Electum cassavit, Postulatumque confirmavit; sed quid clausis oculis faceret ignoraret. His itaque ita se habentibus, defunctus est Norwycensis Episcopus; & eodem die Papa vivum cassavit, mortuum confirmavit. Dicebant plurimi divinam in his affuisse virtutem, & voluntati successisse Monachorum. Erat enim odiosus, ut jampridem ei ex odore famae suspectus.

CAP. XX [...]I. De electione Domini Morgani.

AUditâ igitur morte Norwycensis Episcopi, Dominus Rex, ut nova in proximo futura electio ad votum sibi caderet, elaborabat; & quasdam personas eligens, Monachis ad eligendum proponebat. Illi verò electionis ordinem in his periclitari prudenter advertentes, & ne quid in eâ regium saperet machinari studentes, consilium inierunt; & timore Dei unanimiter Dominum Morganum Praepositum Beverlacensem, fratrem ejusdem Regis, ipso Rege ignorante, & observatâ in omnibus eligendi libertate, elegerunt.

[Page 732]

ROBERTI DE GRAYSTANES Dunelmensis Episcopi HISTORIA DE STATU Ecclesiae Dunelmensis Ab anno MCCXIV. ad annum MCCCXXXVI.

CAP. I. De Morgano Electo Dunelmensi.

ANNO Domini MCCXIII. Morganus frater Regis Johannis & Galfridi Archiepiscopi Eboracensis, Praepositusque Beverlacensis, electus in Episcopum Dunelmensem per Monachos ejusdem Ecclesiae, Curiam Romanam adiit, ut munus consecrationis ibi reciperet. Sed Rege Angliae hoc procurante cassatus rediit; quia spurius fuit. De uxore enim cujusdam Militis dicti Radulphi Bloeth Henricus pater ejus genuerat eum. Dominus tamen Papa Electo compatiens obtulit ei, quòd si filium Militis se diceret & non Regis, cum eo dispen aret, & electionem confirmaret. Super quo consulto quodam Clerico suo M. Willelmo de Lanum, respondit expressè, quòd propter nullam dignitatem consequendam regium sanguinem subticuerit: & sic cassatus recessit.

CAP. II. De RICARDO DE MARISCO ⁿ.

ANno MCCXIV. relaxatur Interdictum in Angliâ; & Gualo Vercellensis Legatus Angliae contulit Episcopatum Dunelmensem jam V. annos, X. menses & XXV. dies ab obitu Philippi vacantem Ricardo de Marico Cancellario Domini Regis circa Festum S. Nicolai. Consecratusque est à Domino Waltero [Page 733] Gray Archiepiscopo Eboracensi circa Festum S. Johannis Baptistae. Iste fultus potentiâ Regis, Monachos juribus & libertatibus suis multipliciter molestavit; aliqua eis surripuit, aliqua eis mutavit. Anno verò secundo Episcopatûs sui confirmavit Priori & Conventui libertates juxta tenorem Cartae Willelmi Episcopi; & Ecclesiam de Dalton eis appropriavit, & ad sustentationem Camerae assignavit; appropriationem Ecclesiarum de Acley & de Pittingdon confirmavit. Obiit autem Calendis Maii apud Burgum S. Petri feriâ sextâ; corpusque ejus sepultum est Dunelmi die Martis sequenti, Episcopatûs sui anno octavo.

[Page 734]

CAP. III. De RICARDO PAUPERE ^o.

POst obitum istius Ricardi vacavit Ecclesia Dunelmensis per II. annos, IV. menses, II. dies, & electus est à Priore & Monachis M. Willelmus de Stichill Archidiaconus▪ Wigorniensis; & ipse Curiam adiit in propriâ personâ; & licet electio de eo facta in Curiâ crederetur habere summum favorem; receptâ examinatione Dominus Papa in Vigiliâ Ascensionis Dominicae subito pronuntiavit sub hac formâ. ‘Defuncto Episcopo Dunelmensi, Prior & Capitulum convenerunt ad eligendum; & lecto Concilio propter ipsius brevitatem voluerunt procedere per illam formam quae fit per inspirationem Spiritûs Sancti. Unde petiit Conventus, quòd Prior aliquam personam nominaret; ut si videretur idonea, possent in illam consentire. Et Priore nominante Magistrum Willelmum Archidiaconum Wigorniensem, dixerunt omnes, Placet, quia bonus est. Unde Prior facto signaculo crucis▪ dixit: Et ego in nomine Patris & Filii & Spiritûs Sancti eligo M. Willelmum Archidiaconum Wigorniensem in Episcopum & Pastorem Ecclesiae Dunelmensis. Et post eum unusquisque in ordine suo idem dixit. Quae electio nec per scrutinium nec per compromissum facta erat, nec etiam per inspirationem; quia Prior dixit Ego, &c. & sic unusquisque secundùm suum ordinem; ita quòd electio non fuit facta communiter ab omnibus, sed singulariter [Page 735] à singulis; & ideo non per inspirationem. Unde & eam irritamus, reservatâ nobis potestate de eâdem Ecclesiâ ordinandi.’ Vocatis postea Monach is dixit: Gratiâ indigetis, & hanc graciam facimus vobis. Nominetis aliquas personas idoneas; & aliquam ex eis dabimus vobis. Monachi igitur tractatu habito, priùs supplicârunt Ricardum Pauperem Sarisburiensem Episcopum sibi praefici in Pastorem; quem aliàs, ut est priùs habitum, in suum Episcopum postulârunt; sed postulationem Papa cassavit. Instat Papa, ut aliam personam nominarent Monachi. Sed ipsis perseverantibus in postulatione suâ, tandem obtinuerunt eundem Sarisburiensem Episcopum sibi dari in Pastorem, die sc. Martis infra Octavas Ascensionis. Eodem die Dominus Papa cassavit electionem Cantuariensis de quodam Monacho W. nomine. Objecerunt enim Episcopi Angliae tam contra electionem quàm contra personam electi. Quam objectionis causam executi sunt in Curiâ Lichefeldensis & Roffensis Episcopi & Archidiaconus Bed [...]ordensis. Requisitus etiam Electus praedictus, utrùm Dominus in carne vel sine carne descendit, malè respondit. Item requisitus de confectione corporis Christi in altari; de Rachele quae plorabat filios suos, cùm priùs esset mortua; item de sententiâ contra juris ordinem latâ; de matrimonio, si alter contrahen [...]ium infidelis decesserit: Super istis requisitus malè respondit in singulis. Ideo Dominus Papa eum indignum ad tantum statum judicavit; & provisionem Cantuariensis Ecclesiae sibi reservavit, electionem de ipso W. sactam penitus irritando. Ad petitionem igitur Monachorum Dunelmensîum in Curiâ existentium, scripsit Dominus Papa Ricardo dicto Pauperi Episcopo Sarum, praecipiens in virtute obedientiae, ut curam Episcopatûs Dunelmensis, ad quam postulatus fuerat, reciperet: & sic Monachi à Curiâ recesserunt. In die S. Magdalenae recepit curam Episcopatûs Dunelmensis à Domino Henrico Rege Angliae; & in die S. Cuthberti proximè sequente fuit intronizatus apud Dunelmum anno Domini MCCXXVI. Tempore hujus Ricardi facta est illa Compositio, quae Convenitur dicitur, inter Episcopum & Radulphum Kernech & Conventum, Priori & Conventui praejudicialis in multis. Iste concessit Monachis potestatem; ut auctoritate suâ ter in anno excommunicarent infringentes libertates Ecclesiae Dunelmensis. Et obiit XI. Episcopatûs sui anno, XVII. Cal. Maii, feriâ sc. quartâ ante Coenam Domini, anno Domini MCCXXXVII. apud Tarentum; & ibidem in Abbathiâ Monialium, sicut vivens praeceperat, est humatus. Cujus obitu die octavo fratribus Dunelmensibus nunciato, & servitio pro ipso celebrato, missi sunt Fratres ad Regem Henricum VIII. Cal. Maii ad petendam licentiam eligendi. Quo invento apud Wyndesore III. Nonas Maii, in crastino licentiam sub literis patentibus regis obtinuerunt.

CAP. IV. De Thoma de Melsanby Electo Dunelmensi.

INterim in Inventione S. Crucis venerunt Dunelmum Eboracensis Archiepiscopus & Lincolniensis Comes, ex parte Regis literas credentiae Domino Priori & Conventui deferentes; quibus perlectis, dixerunt Regem instanter supplicare, ut amo [...]e ejus & securitate regni Electum suum Procuratorem Valentiae sibi in Episcopum eligerent & Pastorem. Acceptisque induciis deliberandi usque in crastinum, per Priorem sic fuit responsum. Quòd multi Fratres, quos tangebat hoc negotium, absentes erant; qui etiamsi praesentes essent, ante diem statutum ad eligendum in certam personam consentire non possent. Dixit tamen Prior, quòd veniente die electionis talem eligerent, qui Deo & Ecclesiae utilis erit, Regi & Regno fidelis. Qua responsione datâ, recesserunt Archiepiscopus & Comes, ista Regi renuntiaturi. Statuto igitur ad eligendum, die sc. Lunae proximâ post Ascensionem, vocatis vocandis, per [Page 736] viam compromissionis processerunt; & Dominum Thomam de Melsanby, Priorem Dunelmensem, in Episcopum elegerunt; qui tandem vix lacri [...]is & precibus victus adquievit. Publicatâ igitur electione Clero & populo, Magister W. Crispyn pro jure electionis & electi provocavit & appellavit. Super qua electione factâ missi sunt literae patentes Archiepiscopo Eboracensi & Domino Regi. Sed contra electionem excepit Dominus Rex, quòd Electus inimicus erat Domini Regis & regni, quia priùs erat Prior de Coldingham, & tunc fecerat Regi Scotiae fidelitatem. Et quia Episcopus Dunelmensis habet loca fortissima & munitiones in confinio Regis Scotiae; periculosum esset Regi & regno, ut suus inimicus & amicus Regis Scotiae ibi esset, qui fecit homagium Regi Scotiae. Item haberet terras suas maritimas, ubi pro libitu suo posset invito Rege Francos & Flandrenses recipere in periculum Regis & regni. Item tanquam homicida est repellendus, Item impugnavit libertates Ecclesiae. Item morbosus est. Item voti transgressor; quia carnes [comedit] & aliis comedendi licentiam dedit. Item Simoniacus est ex multis causis. Item incidit in Canonem latae sententiae. Item non est sufficienter literatus. Causa antem una, quare Rex sic se opposuit, fuit, quia cùm Rex differret consentire electioni & electum admittere; instabant Monachi pro gratiâ Regi habendâ; & unus eorum prorumpens in verba, Regi dixit: Domine non egemns gatiâ magnâ; electum valentem reputans & electionem rite factam. Et Rex: Ex quo gratiâ non indigetis, sine gratiâ recedetis. Sic igitur Rex non solùm negavit gratiam, sed procuravit instantiam. Diu igitur super exceptionibus antedictis coram Waltero Gray Archiepiscopo Eboracensi litigabant. Et cùm Archiepiscopus praefatus nihil efficax eis faceret; sed metu Regis negotium protelaret; missum est Curiae sub hac formâ. Cùm Ecclesia Dunelmensis nuper Pastore vacâsset, &c. ad pedes Sanctitatis vestrae flexis genibus supplicamus; ut Archiepiscopo Eboracensi detis in mandatis, quòd infra spatium trium mensium post receptionem literarum vestrarum ipsum negotium fine debito decidat. Nihilominus mandantes venerabili Patri Domino O. S. Nicholai in carcere Tulliano Diacono Cardinali, ut si dictus Archiepiscopus mandatum vestrum neglexerit adimplere, audiat ipse ex tunc idem negotium, & ei sine morae dispendio justitiâ mediante debitum finem imponat. Ad haec Domino Papae nuncianda missi sunt ad Curiam Robertus de E [...]den Supprior Dunelmensis, Laurentius de Upsedelington, & Alanus Camerarius, Roberto de Hoxtildesham adventum eorum in Curiâ expectante. Missus est cum eis Magister W. de la Hay: qui omnes in itinere mortui sunt. Cùmque idem Electus licentiatus esset à Rege ad Curiam; veniens apud Dovere, prohibitus est transfretare à Bertramo de Greol Constabulario ejusdem. Sic igitur Electus desperans de exitu negotii sui, de diutiná Ecclesiae viduatione anxius, in die Palmarum Dunelmum revertitur, purè & sponte renuntians electioni de se factae.

CAP. V. De NICHOLAO DE FARNEHAM ^p.

QUO audito misit Rex suos Dunelmum, qui contra personas quas putabant eligendas appellabant, contra sc. Decanum Lincolniensem, Vicarium de Alkeland, M. Simonem de London, & contra plures Religiosos. Id videntes Monachi elegerunt M. Nicholaum de Farneham tum Reginae Medicum; [Page 737] & quievit Rex. Facta est autem haec electio de eo in crastino Circumcisionis Domini IV. Nonas Januarii, feriâ sexta, anno Domini MCCXLI. Recepitque temporalita [...]em à Rege in die S. Scolasticae Virginis IV. Idus Februarii; consecratusque est in Episcopum apud Gloucestriam in die S. Trinitatis à Domino Waltero Gray Archiepiscopo Eboracensi; & intronizatus est Dunelmi in Festo Translationis S. Cuthberti: Vacante Episcopatu Dunelmensi ab obitu Ricardi II. usque ad electionem dicti Nicholai annis IV. exceptis tribus mensibus, II. hebdomadibus & quinque diebus. Anno Domini MCCXLII. incaepit Thomas Prior novam fabricam Ecclesiae circa Festum S. Michael [...]s, juvante Episcopo & Ecclesiam de Bedlington ad ejus fabricam conferente. Anno Domini MCCXLIV. cessit Prior Thomas; & Bertramme de Middleton factus est Prior in die S. Mauricii. Thomas ver [...] deposito Prioratûs regimine, in insulam Farne secessit; & cum viro Dei Bartholomaeo Deo militare elegit; ubi in religionis arctitudine & eleemosinarum largitione residuum vitae egit. Defuncti demum corpus Dunelmum reportatum, inter Episcopos meruit sepeliri. [ Sequuntur miracula nonnulla, meritis ipsius facta.] Isti Thomae Priori & Conventui dedit Nicholaus Episcopus secundo Episcopatûs sui anno placeam, &c. & VIII. Episcopatûs sui anno contulit Bertramo Priori & Conventui centum acras bosci, quod Milneside nuncupatur, licen tiamque claudendi illas & liberam warrennam in illis & parcis de Acley & Fery, Reyington & Heword. Anno Domini MCCXLVIII. diae Lunae proximâ post Festum Purificationis B. Mariae venit M. Johannes le Gras Dunelmum cum literis patentibus Dominorum Archiepiscopi Eboracensis & Episcopi Bathoniensis Priori & Conventui directas super cessione Nicholai Episcopi; & super electione Canonicâ de personâ idoneâ faciendâ auctoritate Apostolica.

[Page 738]

CAP. VI. De WALTERO DE KIRKHAM ^q.

PEtitâ igitur licentiâ à Rege & obtentâ, die Mercurii proximâ post Festum S. Elphegi electus est Walterus de Kirkham Decanus Eboraci in Episcopum Dunelmensem; receptâque temporalitate à Rege, consecratus est apud Eboracum à Domino Waltero Gray Archiepiscopo, Nonis Decembr. in Vigiliâ S. Nicholai, quae illo anno evenit in Dominicâ, anno MCCXLIX. Habuit igitur Dominus Nicholaus in provisionem suam Northam & alia quaedam Maneria Episcopalia; ut Episcopus Walterus eo vivente de residuo contentaretur. Iste Walterus dona & concessiones praedecessoris sui confirmavit; Ecclesiam de Brankeston ad sustentationem duorum Monachorum apud Werkworth, Ecclesiam de Heghinton ad hospitalitatis sustentationem & pauperum refectionem Monachis appropriavit; ita ut decedente vel cedente Magistro W. de Kirkenni tune Rectore ejusdem, liceret Monachis Ecclesiam de Heghinton ingredi & absque contradictione in usus proprios retinere. Apud Mukleswick contulit Priori & Monachis Horslyop sc. CCXVI. acras de bosco & vasto, licentiamque includendi eas. Anno MCCLV. Alexander Papa dedit regnum Apuliae & Siciliae Edmundo filio Regis Angliae. Et propter hoc Episcopus Herefordensis obligavit Religiosos Angliae mercatoribus in XXXVIII. millibus marcarum citissimè persolvendam. Contra quam obligationem appellârunt pro se Dunelmensis Bertramus Prior & Conventus, dicentes se velle Domino Papae in licitis & honestis & eis possibilibus obedire & semper obedisse; sed spoliationi Ecclesiarum suarum, direptioni bonorum, subversioni libertatum, subtractioni victualium, tanquam intolerabilibus & impossibilibus dixerunt se non assentire inductioni vilissimae servitutis in Ecclesiam Christi, gravissimi in Clero scandali, nefandissimi opprobrii Crucifixi; paratos se contradicere asserentes, & hoc quibuscunque exactionum executoribus protestando denuntiantes; & contra Magistros Rostandum & B. Senonensem indebitae pecuniae collectores praesentiam Domini Papae & Cardinalium appellârunt Sabbato quo cantatur Sitientes anno MCCLVI. Anno Domini MCCLVIII. XVII. Cal. Augusti Bertramus Prior per H. Suppriorem rogavit Conventum; ut cessioni suae annueret, & de bonis Monasterii ei provisionem congruam assignaret. Vocatis ergo domi prioribus cellarum & majoribus capituli in Vigiliâ Assumptionis expositâ voluntate Prioris, defectum & debilitatem virium corporalium allegante, fatigationemque in diversis officiis Monasterii per XL. annos & in Prioratu per XIV. praetendente, lecta est quaedam bulla Domino Episcopo Dunelmensi destinata per Summum Pontificem continens, quòd Episcopus admissâ cessione Prioris provideret eidem de honestâ sustentatione de bonis Prioratûs. Qua bullâ dixit se Prior nolle uti; ne Episcopus nostra discernendo plusquam oporteret de nostro statu agnosceret. Missi sunt ergo duo Fratres ad Episcopum, literas super cessione Prioris signatas deferentes, humiliter eum ex parte Prioris deprecantes, ut benignè ejus admitteret cessionem. In crastino [Page 739] igitur missi sunt ab Episcopo M. W. de Meru & Dominus J. de London, commissionem specialem ad praedicta habentes; qui ingressi Cameram Prioris, & auditâ rationabili causâ cessionis ejus, eam admiserunt; & curam Monasterii in spiritualibus H. Suppriori, in temporalibus Domino R. de Waltham Constabulario commiserunt. Assignavitque Conventus Bertramo Priori pro provisione suâ Ecclesias de Pinington, Heyngton, &c. Cessit igitur Prior Bertramus die Assumptionis. Et quia omnes erant domi qui ad electionem fuerant evocandi, statutus est dies ad eligendum in crastino; duoque fratres missi ad Episcopum eodem die obtentâ eligendi licentiâ redierunt. In crastino igitur Assumptionis per viam compromissi electus est Hugo de Derlyngton Supprior in Priorem Dunelmensem anno Domini MCCLVIII. invenitque in deposito, quod ei reliquerat praedecessor ejus Bertramus, XI. mille marcas. Nam idem Bertramus religionis suae zelator & cultor, non solùm vitae sanctitate floruit, sed & facultates Ecclesiae vehementer auxit. Manu propriâ quinque Psalteria cum Orationibus multis scripsit; & in Ecclesiâ quibuscunque psallere volentibus publicè ordinavit; Postillam super Psalterium, Quatuor Evangelia, Epistolas Pauli Super Job, Libros Sapientiales, XII. Prophetas, Epistolas Canonicas, & super Apocalipsin duplices domui procuravit. De isto Bertramo audivi ego Robertus juvenis quendam senem dicere; quòd si dimisso Prioratu redîsset ad Claustrum, aliam provisionem nullatenus expectando; ita libenter ivisset ad tumbam ejus, sicut ad feretrum S. Cuthberti, pro suis necessitatibus oraturus. Provisionem tamen quam habuit prodigè non consumpsit; sed apud Beaurepaire cameram cum Capellâ, quae multorum judicio non multis in Episcopatu est inferior, construxit. Anno Domini MCCLX. in Vigiliâ S. Laurentii obiit Walterus de Kirkham Episcopus Dunelmensis apud Hofden; & in Octavis S. Laurentii sepultus est apud Dunelmum; sigillumque ejus coram omnibus qui aderant in Capitulo per Dominum J. Gileth est confractum.

CAP. VII. De ROBERTO DE STICHILL ^r.

ELectusque est Dominus Robertus de Stichille Prior de Finkhal in Episcopum Dunelmensem die S. Jeronimi; confirmatusque est a Domino Godefrido Archiepiscopo Eboracensi apud Scirburnam in Eliv [...]the die S. Clementis proximo sequente; consecratusque est ab eodem apud Southwellam Idus Februarii anno praenotato. Iste Robertus in primordiis Monasticae conversationis suae nimis levis fuit; & quadam die Dominicâ cùm propter levitatem suam & rebellionem esset injunctum sibi, ut super sellam in medio Chori solus sederet, ut sic rubore confusus maturesceret; sellam per pedem arripuit, & extra chorum inter populum projecit. Dicitur etiam, quòd ipso apostatare cogitante, cùm per crucem ex aquilonari parte chori noctanter transiret conaretur, monitus est per vocem emissam coelitus ut rediret; & si stare vellet, de Episcopatu promissum accepit. Sic igitur dimissis levitatibus & puerilibus, coepit maturescere, gladioque divinae Scripturae insistere. In qua in brevi tempore inter claustrales observantias sic profecit, ut scientia ejus multis miraculum fieret, & mores ejus plurimi commendarent. Unde istis excitatus quidam de Fratribus, cùm esset iste Robertus sacerdotis filius, ipso ignorante dispensationem pro eo impetravit, ut etiam ad Episcopalem posset eligi dignitatem. Et Frater hoc impetrans erat Henricus de Horncastre, [Page 740] postmodum Prior de Coldingham, in temporalibus & spiritualibus non mediocriter circumspectus.

Iste Robertus primo Episcopatûs sui anno sc. anno MCCLXI. in nocte Natali Domini hospitatus est in Abbathiâ prope vicinitatem Ecclesiae; & Priori fecit literas in crastinum, quòd hoc in sui praejudicium nullatenus traheretur. Iste contulit Priori H. & Conventui de bosco suo MCCC. acras, viz. &c. & alia multa. Anno Domini MCCLXXI. in Capellâ suâ de Aukeland coram Domino Episcopo recognovit M. Robertus de S. Agatha Archidiaconus Dunelmensis Priorem Dunelmensem fuisse Archidiaconum in Ecclesiis sibi appropriatis infra aquas; & Archidiaconos praedecessores suos nomine Prioris & non nomine proprio jurisdictionem in illis Ecclesiis exercuisse, & propter hoc Priori pensionem annuam exolvisse. Et sic Dominus Episcopus pro jure Prioris pronunciavit; & super pronuntiatione suâ literas suas fecit. Quas testatur se Dominus Robertus de Insulâ Episcopus inspexisse; & in suis literis inde confectis recitat de verbo in verbum anno Domini MCCLXXVI. Ipsius etiam Archidiaconi factum testatur ibidem. Tempore Hugonis Prioris, anno sc. MCCLXIV. fuit guerra inter Regem Henricum & Barones suos; ubi Prior multa effudit pro salvatione patriae. Nam venientibus ex parte Regis vel ex adversâ parte ad depraedandum Episcopatum semper occurrebat ipse, muneribus placans eos. Fecit & magnum Campanile, organa grandiora, parcas de Beaurepaire & Mukelingeswik; & apud Wardelau cameram, aulam & capellam, quae Scoti postea destruxerunt, cameram etiam apud Mukelingeswik, &c. Istius tempore fuit impetrata quaedam Bulla à Gregorio IX. Papà super appropriatione Ecclesiae de Hofden in augmentum XVI. Monachorum; & ut decedente vel cedente L. Maunsel Rectore ejusdem, liberè posset Prior illam ingredi & in usus proprios obtinere. Sed ipse eas in Praebendas seu portiones dividi non sine magnis sumptibus procuravit; utilius & honorificentius aestimans ex praesentatione Clericorum ad Praebendas praedictas amicos adquirere quàm eas in usus proprios retinere. Fuit iste Prior hospitalitatis & eleemosynae zelator praecipuus. Semper quando domi veniebat; pauperes villae ante eum choreas ducebant; quibus ingressis fecit coquinam ministrari. Nonnulli etiam nudati à proposito ante eum incedebant; quibus vestes fecit illico ministrari. Dicitur de eo, quòd de denariis fecit quinque minuta; ut sic pluribus ministraret. Et cùm senex in curru equitaret; de curru pauperibus acclamantibus volam plenam minutis extra sparsit. Fuit igitur iste magnificus & callidus. Delectabatur magna facere; & ubi voluit, scivit callidissimè simulare. Anno MCCLXVI. In Capitulo generali apud Eboracum per Conventum Dunelmensem [ lis mota fuit Bertramo quondam Priori de malo usu possessionum Ecclesiae sibi reservatarum, & sententia adversus Bertramum lata.]

Interim sentiens Hugo Prior ex infirmitate & labore diutino vires suas in se deficere corporales, frequenter rogavit Episcopum, ut suam admitteret cessionem. Et Episcopo diutiùs hoc facere differente, tandem anno MCCLXXII. die Sabbati post Festum S. Nicholai, misit Prior ad Episcopum H. de Horncastre Sacristam Dunelmensem & Magistrum W. de Derlington cum literis de credentiâ, qui obnixè rogarent Episcopum, ut rem effectui manciparet. [ Episcopò verò adhuc differente, Prior assignatis sibi à Conventui Maneris de Wardelew, Mukelingeswik &c. pro provisione suâ resignare statuit.] Et in die S▪ Stephani misit Prior cum H. de Horncastre literas resignationis suae causas quare cedere voluerit continentes Episcopo; ut suam cessionem benignè admitteret, humiliter rogans eum: quas literas jussit Episcopus conservari. Et egressis omnibus praeter Episcopum, suos Clericos & Sacristam, Episcopus sermonem ad Sacristam dirigens [ conqueritur Monachos Dunelmenses sibi minùs obedientes esse; eò quòd professionem coram ipso non facerent, prout debebant; quamvis id ipse saepiùs exegisset, & de eo Conventum monuisset.] Respondit Sacrista se nunquam [Page 741] monitionem aliquam audivisse. Et factâ altercatione inter Clericos Episcopi & Sacristam, illis allegantibus hoc fieri in omnibus Ecclesiis Cathedralibus Angliae, ubi Priores subsunt Episcopo; ipso è converso allegante Ecclesiam Dunelmensem ad hoc non teneri, eò quòd Prior Dunelmensis ex privilegio jura Abbatis habebat, quamvis nomen Prioris, & ad Abbates pertinet professiones Monachorum admittere. In crastino verò manè misit Episcopus apud Dunelmum Fr. A. de Clifton & M. Alexandrum de Alverton & Ricardum de Bradwell & Dominum Thomam de Levesham; qui convocatis Fratribus exposuerunt eis voluntatem Episcopi super praemissis; monentes eos & rogantes, ut in hoc se difficiles non redderent. Habito igitur tractatu priùs, responderunt Conventus, quòd parati erant facere quicquid debebant. Et quia in ..... convenit, quòd Monachi factâ priùs professione coram Priore postea dabunt eandem coram Episcopo & ab eo solennem benedictionem acciperent; dixerunt quòd libenter facerent, dummodo formam in scripto traditam non excederent nec mutarent: et hoc ei per suos mittere voluerunt. Nunciis igitur Episcopi ad ipsum cum gaudio propter istam responsionem redeuntibus, missi sunt ad Episcopum Fratres quatuor; qui ei dicerent, quòd Conventus paratus erat professionem suam coram eo recipere & benedictionem solenniter accipere; sed chorum ingredi non cucullati & ibi ab eo indui, & sic per triduum velatâ facie incedere, quasi nulla esset vel inanis professio eorum coram Priore facta, quamvis ipsum hoc velle crederent, id nullo modo facere voluerunt. [ Respondit Episcopus id sibi minimè placere; se enim Monachos non aliter, quàm prout in Benedictionali continetur, benedicturum; & missis iterum nunciis Monachorum animum explorat.] Fratribus congregatis exponuntur praemissa. Sed illi pro majori parte à voluntate priori aversi, dixerunt se mandato Domino Episcopo directo minimè consensisse, licèt apertè non reclamaverint; immo potiùs vellent mori quàm aliquam professionem coram Episcopo recitare, &c. Sexto Idus Januarii ingressus Episcopus Capitulum, cessionem Prioris admisit, Prioratûs sui anno XIV. & Monachatûs XXX. Episcopatûs verò Episcopi XII. anno verô gratiae MCCLXXII. secitque provisionem superiùs annotatam, adjecto veteri vinario de Recton, signo suo & Capituli consignari, consignatamque tradi jussit H. Priori.

CAP. VIII. De his quae fiebant vacationis tempore.

EXpeditis praecedentibus ut dictum est, surrexit quidam Frater Episcopo sermonem dirigens in haec verba. Domine, multum regratiamur vobis de dilectione, quam habetis erga nos; & rogamus, ut in finem nos diligatis, &c. Episcopus verò insurgendo sic respondit. Ego multam perpessus sum ignominiam & despectum super omnes praedecessores meos; & habebo emendas, cùm Deus volnerit. Vix Episcopus portam exierat; & ecce Seneschallus Episcopi ducens secum Dominum W. Whiteby Constabularium castri, advocatis quibusdam Officiariis, sic ait. Istum constituit Dominus meus Episcopus custodem domûs hujus loco sui. In crastino verò veniens, vocatis Suppriore & aliis Officiariis ad aulam, jussit venire janitores, mareschallum & alios saeculares curam domûs habentes, dicens: Domus ista est in custodiâ Domini mei; & ideo volo videre qui curam illius debent agere, & juramentum fidelitatis ab ipsis exigere, amovere & substituere, prout videro expedire. Responsum erat ei, quòd inaudita peteret; nunquam enim intromisit se Episcopus de familiâ domûs vacante Prioratu magis quàm pleno, nec deberet. Debent enim solùm habere quendam Clericum custodem domûs ratione tuitionis magis quàm proprietatis. Inhibitumque familiae fuit, occultè tamen, ne coram eo comparerent. Tandem cum difficultate concessit [Page 742] eis inducias usque in crastinum; ut interim possent consulere Episcopum. Eodem die manè missi sunt duo Fratres ad Episcopum, ab eo eligendi licentiam petituri. Et visis eorum literis, calumniati sunt Episcopus & sui cum eo; quod non erat scriptum ei tanquam patrono & Domino; allegantes pro se quòd nisi patronus esset, ab eo licentiam eligendi petere non oporteret. Et cùm Monachi allegarent sibi consuetum scribi; dixit Episcopus quòd non; quia post mortem Thomae Prioris Episcopus Nicholaus literas Capituli rejecit propter eandem causam. Reacceptis igitur literis suis reversi sunt nuncii, haec Conventui nunciantes. Erant autem multi in Conventu recolentes, quòd Nicholaus Episcopus non hoc petebat, sc. quòd scriberetur ei sicut patri & patrono in spiritualibus & temporalibus, nec unquam hoc obtinuit, nec remissa litera fuit ob hanc causam; sed quia sigillum fuit separatum à literâ per incuriam, antequam ad Episcopum pervenirent. Unde aliam sub eodem tenore consignatam ei reportabant. Ipse tamen in suâ literâ eis concessâ patronum in spiritualibus & temporalibus se vocabat; nec de hoc fuit eis cura. Dixerunt aliqui; quòd ex quo patronus fuerit, non malum est eum in suis literis sic nominare. Ideo in crastinum remissi sunt nuncii cum talibus literis, Reverendo patri ac patrono &c. qui literas obtinuerunt super licentiâ electionis faciendae. [ Servientes interim Episcopi Maneria Monachorum occupabant; quae Episcopus à Monachis rogatus statim restitui fecit.]

CAP. IX. De electione Ricardi de Claxton.

OPtentâ itaque licentiâ, statutus est dies ad eligendum, in crastino sc. Conversionis S. Pauli. Quo die per viam compromissi electus est Ricardus de Claxtoun Prior Insulae sacrae in Priorem Dunelmensem anno MCCLXXII. Pontificatûs Roberti XII. in secundo die pòst apud Derlington confirmatus, & in Purificatione B. Virginis apud Dunelmum installatus per Archidiaconum Dunelmensem; & infra triduum sequens provisionem Hugonis quondam Prioris factam signo suo roboravit rogatus. Iste Ricardus fuit religiosus & hospitalis, & ita circumspectus; quòd non obstante provisione largâ Hugonis Prioris, & lite magnâ inter Archiepiscopum Ebor. & Ecclesiam Dunelmensem, quae largas requirebat expensas, toto tempore suo domus abundabat. Anno Domini MCCLXXIV. mense Maio celebravit Gregorius IV. Concilium Lugduni; ad quod vocatus Prior partes transmarinas adiit, sed ad Concilium non accessit, habens ibi Procuratores, &c. Epitaphium ejus; Agnus non pardus jacet hic Prior ecce Ricardus.

CAP. X. De obitu Roberti de Stichill, & electione ROBERTI DE INSULA. ^s

PEractis in Episcopatûs regimine XIV. annis, fundato Hospitali de Grecham, nam ipsam villam Episcopus emerat à quodam Bertramo cognomine, in redeundo de Concilio Lugdunensi pridie Nonas Angusti obiit Robertus de Stichill Dunelmensis Episcopus in castro quod Arbreules Annal. Dun. Arbipeylles dicitur. [Page 743] Corpus verò ejus sepultum est in quodam Monasterio Ordinis S. Benedicti Sayacens. Sed cor ejus delatum est Dunelmum, in Capituloque sepultum. Iste dum vixit, semper quando comedit in Castro, solebat de vino suo mittere ad Conventum; & quodam die cùm pincernae suae diceret, quòd Suppriori & Conventui de vino suo mitteret; veniens ille cum vino, Suppriori ad suam mensam in Refectorio residenti vinum praesentavit. Prior verò Hugo ad magnam mensam praesidens, ex hoc indignatus, mensam percussit; & sic prandium in medio prandii finivit.

Intellectâ igitur morte Episcopi, licentiâque eligendi à Rege obtentâ VIII. Cal. Octobr. electus est Robertus de Insulâ Prior de Fynchalle in Episcopum per viam compromissi; & Idus Octobris à Rege receptus, VIII. Cal. Novembr. à Domino Waltero Giffard Archiepiscopo examinatus ipse & electio ejus apud Ripon; ibique dies assignatus pro confirmatione habenda Vigiliâ omnium Sanctorum in Ecclesiâ Dunelmensi, ubi & quando est confirmatus; & Dominicâ proximâ post Festum S. Nicholai in majori Ecclesiâ Eboracensi consecratus.

CAP. XI. De Visitatione Archiepiscopi apud Dunelmiam.

INterim mandat Archiepiscopus visitationem suam in Capitulo Dunelmensi die proximâ ante Sanctorum Omnium Vigiliam faciendam; quo die correctis in Capitulo corrigendis, Archiepiscopus cum suis & omnibus intrare volentibus Capitulum intravit; finitoque sermone injunxit tam suis quàm omnibus aliis ut exirent. Remanenteque eo solo & qui erant de Capitulo, dixit se venisse ad visitandum & corrigendum ea quae sunt corrigenda. Prioreque se ad partem trahente, examinavit Suppriorem & ex senioribus quatuor, aut successivè, à nullo sacramentum exigens, sed quod priùs publicè tunc occultè requirens ab eis. Revocatisque Priore & aliis, datâque benedictione, recessit ad Castrum ubi erat hospitatus, Henrico de Horncastre tunc Sacristâ Dunelmensi crucem ante eum bajulante.

CAP. XII. De factis Roberti Episcopi.

COnsecratus igitur in Episcopum Robertus Ecclesiam de Middelham Monachis de Finchalle in augmentum sex Monachorum appropriavit; Priori & Conventui Dunelmensi dedit advocationem Ecclesiae de Meldon Dioceseos Dunelm. acceptâ priùs in recompensationem praesentatione integrae Ecclesiae de Waldenestow Lincoln. Dioceseos, ad quam Prior & Conventus solebant alternis vicibus praesentare. Concessit etiam eis warrennam in Billinghamshire & boscos, &c. Dicitur quòd iste promotus in Episcopum, matrem suam priùs pauperculam honoravit, servos & ancillas sumptusque honorabiles ministravit; cúmque eam semel visitaret, quomodo se haberet inquisivit: & illa, Valde malé. Cur, inquit, dulcis mater? Deficitne vobis aliquid, servus, vel ancilla vel sumptus necessarii? Non, inquit; satis habeo; sed cùm dico huic vade, currit; & illi veni, genibus se prosternit; & ita omnia serviunt mihi ad nutum, quòd non habeo unde irascendo dilatare possim cor meum, &c. Cùm iste semel apud Norham venisset; & Dominus de Stremerston sibi cerevisiam dedisset; Episcopus cùm non esset assuetus à magno tempore cerevisiam bibere, ob reverentiam tamen mittentis & famam cerevisiae gustavit; & non sustinens, statim à mensâ surgens evomuit. Et post prandium vocatis quos voluit, Ecce quid agat consuetudo, inquit. Scitis ex quibus originem [duxi] & nec ex parentelâ nec patriâ habeo vinum diligere, sed ex consuetudine solâ, &c.

[Page 744]

CAP. XIII. Initium discordiae inter Archiepiscopum Ebor. & Ecclesiam Dunelm.

ANNO Domini MCCLXXX. praesentatus fuit Adam de Barneby ad Ecclesiam de Rungetoun vacantem Eboracensis Dioceseos per Priorem & Conventum Dunelmensem; & quia in praedictâ praesentatione salutem & obedientiam non scripserunt; praesentatum eorum admittere recusavit; & ipsi ad Curiam Romanam appellàrunt; factaque est appellatio & provocatio die Mercurii proximâ post Dominicam Palmarum anno supradicto apud Lancastriam in Prioratûs camerâ, in qua Dominus Archiepiscopus pernoctavit. Impetratique sunt judices, &c. Quo intellecto Archiepiscopus ipsum praesentatum in formâ primae praesentationis admisit, & in eâdem institui demandavit: & fuit illa contentio sic sopita. Eodem anno in Festo S. Cuthberti Priori porrectae sunt ex parte Archiepiscopi literae vi [...]tationis in crastino S. Johannis Baptistae in Ecclesiâ & Capitulo Dunelmensi faciendae cum illâ clausulâ, ‘Quod in praemissis duxerint faciendum & de die receptionis praesentium nobis circa Festum Annuntiationis proximum sub vinculo & in virtute obedientiae rescribatis.’ Interim super his consulitur Episcopus Dunelmensis, qui respondit quod ad literam missam respondere non oportet; tum quia mittens nullam jurisdictionem habet in Priorem & Capitulum ratione Monasterii Dunelm. nec ratione alicujus existentis in Diocesi Dunelm. tum quia injungitur in virtute obedientiae, ad quam nec ei tenetur Prior nec Capitulum, cùm Metropolitanus in subditos Suffraganei jurisdictionem nisi in certis casibus non habeat, inter quos iste nullus.—Arripiente igitur Episcopo cum suis iter versùs Curiam Romanam, Prior & Capitulum frequenter supplicabant Archiepiscopo per suos; ut visitationem suam prorogaret ad tempus magis opportunum; & ipso non consentiente, est provocatum & appellatum contra eum. Primò quia Archiepiscopus tanquam eis suspectus meritò est recusandus [ ob pristinas injurias.] Item cùm secundùm statutum Concilii Lugdunensis Metropolitanus primò debet visitare propriam Ecclesiam & Capitulum & Diocesin, antequam ad Suffraganei visitationem descendat; quod iste non fecit. Item Episcopus Dunelm. caput Capituli in remotis agit pro negotiis Ecclesiae suae; unde ad praesens visitari non potest. Et ipso non visitato, illi visitari non debent; cùm visitatio incipere debet à capite. Item quòd Ecclesiae Dunelmensis Prior & Capitulum istâ hactenùs gavisi sunt libertate & immunitate, sicut parati sunt per privilegia specialia coram judice competenti ostendere; quòd nullo unquam tempore Archiepiscopus Ebor. auctoritate Metropolitanâ in eo visitationis officium exercuit. Istis non obstantibus, in crastino S. Johannis Baptistae venit Archiepiscopus Dunelmum; & cùm ingredi vellet portam borealem, per milites Episcopatûs est repulsus. Ubi provocatione praemissâ priùs coram eo recitatâ, excommunicavit in scriptis Episcopum, Priorem & majores de Capitulo, & Capitulum interdixit; eosdem (que) peremptoriè citavit, ut die Mercurii Festum Exaltationis S. Crucis proximè sequenti praesentiam suam exhiberent in Ecclesiâ & Capitulo Dunelmensi, visitationem Archiepiscopi subituri, & de contemptu satisfacturi, &c. Adveniente igitur die statuto, venerunt Dunelmum ad visitandum G. Subdecanus Ebor. & M. Robertûs de Pikeringâ, commissarii ad praemissa; & cùm venirent super novum pontem, injectis quorundam manibus in equorum fraenis repulsi sunt; & sic ad Ecclesiam S. Nicholai extra muros declinârunt [ ibi Monachi appellationem renovârunt, pluresque articulos contra Archiepisco [...]um obtulerunt, ipsum variis de causis sententiam excommunicationis incurrisse allegantes] Istis non obstantibus, Commissarii praefati fecerunt vocari Episcopum [Page 745] & Priorem; & in ipsos non comparentes excommunicationis sententiam protulerunt, Ecclesiam supponentes interdicto. Obtinuerunt Prior & Capitulum rescriptum Apostolicum Martini IV. Abbati de Waltham & Decano & Cancellario Lincoln. seu illorum duobus, [ ad terminandam causam] Anno MCCLXXX. in crastino S. Matthiae in Ecclesiâ S. Mariae juxta pontem de Stamford Abbas praesatus & Cancellarii Lincoln. subdelegati, recusato priùs Decano Lincoln. tanquam suspecto, vocatoque Archiepiscopo Ebor. nec comparente per se nec procuratorem, excommunicationis sententiam in Priorem, &c. & interdictum adnullârunt, ipsum Priorem & majores Capituli ad cautelam absolventes; Archiepiscopum contumacem pronuntiantes, & pro expensis & damnis in trecentis libris Priori & Capitulo condemnantes; ipsum Archiepiscopum ad eundem locum & diem Mercurii proximum post Octavas Trinitatis citandum decernentes. Interim Decanus Lincoln. jam recusatus, & Cancellarius Lincoln. postquam totam jurisdictionem in Magistros H. & R. supradictos transfudisset, commiserunt iterum Magistro J. Clarell, &c. qui appellationes Episcopi, Prioris & Capituli nullas fuisse de jure, ipsosque eas non fuisse prosecutos pronuntiârunt; sententiam Archiepiscopi confirmârunt; Episcopum in quingentis libris & Priorem & Capitulum in totidem pro expensis ipsi Archiepiscopo condemnârunt; & ista per Dioceses Ebor. & Carleolensem & Candidae Casae publicari fecerant. [ Commissarii it aque se invicem excommunicârunt; & ad Curiam Romanam utrinque appellatum est. Papa rem denuo commisit Abbati S. Edmundi & Decano London.] Qui vocato Archiepiscopo ad Ecclesiam Omnium Sanctorum Northampton die secundo juridico proximo ante Festum S. Hilarii anno MCCLXXXIII. ipsoque minimè comparente, causâ diligenter examinatâ & processu juris in omnibus observato, auctoritate Apostolicâ sententiam Abbatis de Waltham, &c. confirmârunt. Interim mediante Antonio de Bek consenserunt in arbitros; & electi sunt ex parte Archiepiscopi H. de Newerk Archidiaconus Richemundiae & M. Inigo Cancellarius S. Pauli London, ex parte Episcopi Dunelm. & Prioris M. R. Avenel & Reginaldus de Brandon Canonicus S. Pauli London. dederuntque eis potestatem ordinandi & concordandi, &c. II. Non. Maii.

CAP. XIV. De morte Domini Roberti de Insulâ, & electione Domini ANTONII DE BEK. ^t

ANno Domini MCCLXXXIII. VII. Idus Junii obiit Robertus de Insulâ Dunelmensis Episcopus apud Middelham; & IV. Idus ejusdem sepultus est in Capitulo Dunelmensi in tumulo decenter ornato & sculpto subtiliter cum imaginibus circumseptis. Quo sepulto sigillum ejus publicè coram omnibus à Magistro R. Avenel est confractum. Eodem anno VII. Idus Julii electus est Antonius Bek, tunc Dunelmensis Archidiaconus, in Episcopum Dunelmensem per viam compromissi, petitâ priùs á Domino Rege licentiâ & obtentâ. Electionem cujus duo praecipuè promovebant, Domini Regis instantia, & inter Archiepiscopum Ebor. & Ecclesiam Dunelm. controversia. Sciebant [Page 746] enim Dunelmenses, quòd electum eorum Archiepiscopus minime consecraret, nisi instantia Regis ad hoc eum induceret. Consecratus verò est Antonius Dominicâ infra Natale proximum apud Eboracum à Willelmo Wikwan, praesente Rege & Magnatum multitudine copiosâ. Et licèt multi inter Archiepiscopum & Dunelmenses ex praecepto Regis mediarent; minimè tamen profecerunt, quin tempore consecrationis Priorem egredi de Ecclesiâ compelleret, Et in crastino Antonium in virtute obedientiae praecepit excommunicare Priorem & majores de Capitulo. Sed ipse respondit. Heri fui consecratus eorum Episcopus; & hodie excommunicabo eos? ad hoc faciendum nulla obedientia me inducet. Erat autem iste Antonius magnanimus, post Regem nulli in regno in apparatu, gestu & potentiâ militari secundus; magis circa negotia regni quàm circa Episcopalia occupatus. In guerrâ Regi potenter assistens, & in consiliis providus. Nam in guerrâ Scotiae habuit de familiâ suâ XXVI. vexillarios, & communiter de suâ secta CXL. milites; ita ut magis crederetur Princeps Laicus quàm Sacerdos vel Episcopus. Et quamvis gauderet sic militum constipari agmine; erga tamen eos sic se habuit, quasi eos non curâsset. Comites & Barones regni majores sibi genuflectere, & eo sedente Milites quasi servientes diutissimè coram eo astare parvipendens. Nil [...]i carum erat, quod ejus gloriam magnificare posset. Pro XL. halecibus recentibus XL. solidos Londoniae semel solvit; aliis Magnatibus tunc in Parliamento ibi consistentibus pro nimiâ caristiâ emere non curantibus. Pannum maximi pretii comparavit; & ex eo palefridis suis cooperturas fecit; eò quòd quidam dixit se credere quòd Episcopus Antonius id emere non audebat. Quietis impatiens vix ultra unum somnum in lecto expectans, dixit illum non esse hominem, qui in lecto de latere in latus se verteret. In nullo loco mansurus, continue circuibat de Manerio in Manerium, de austro in boream; & equorum, canum & avium sectator. Et cùm esset sumptuosus in multis, nunquam tamen egens erat; sed usque ad mortem omnia ei abundabant. Ad satietatem vix comedit; castissimè vixit, vix mulierum faciem fixis oculis aspiciens. Unde in translatione S. Willelmi Eboracensis cùm alii Episcopi ossa ejus timerent tangere, remordente eos conscientiâ de virginitate amissâ, iste audacter manus imposuit; & quod negotium poposcerat, reverenter egit.

CAP. XV. De contentione Prioris cum Archiepiscopo Sede vacante.

VAcante igitur Ecclesiâ Dunelmensi per mortem Roberti de Insulâ VII. Idus Junii anno Domini MCCLXXXIII. statim Prior & Capitulum apprehenderunt jurisdictionem, officiales & ministros alios praefecerunt; Archiepiscopum visitationis causâ descendentem VIII. die Julii nullatenus Eccleclesiam ingredi permiserunt. Ipsum ad Ecclesiam S. Nicholai in Dunelmo divertentem, & sermone ibi habito Priorem & majores Capituli excommunicare volentem, quidam juvenes de villâ sic terruerunt; quòd per gradus versùs scolas latenter descendere & sic juxta aquas versùs-Kypier divertere laetus fuit. Auriculam palefridi absciderunt; & ipsum si Wynchardus de Charrons & Petrus de Thorsby non impedîssent, ut creditur, occidissent. Vicarium S. Oswaldi Archiepiscopo adhaerentem de diversis criminibus impetitum & convictum virtute jurisdictionis apprehensae Officialis Prioris & Capituli judicialiter privavit; & Prior & Capitulum alteri Vicariam contulerunt, qui eam quamdiu viveret occupavit, altero nunquam restituto. Antequam verò Archiepiscopus Dunelmum veniret, fuit exceptum contra eum; quòd jurisdictio ad ipsum tunc devolvi minimè poterat, eo quòd ipse erat excommunicatus tunc & diu ante per Abbatem de Waltham, &c. ut supra dictum est, pro sua contumaciâ. [Page 747] Unde non tenebantur eum admittere ad visitationem in eis exercendam. Sed istis non obstantibus, sententiam excommunicationis & interdicti promulgavit in majores de Capitulo & Ecclesiam; provocatum tamen erat priùs & appellatum. Isti exceptioni fuit rescriptum: aliae exceptiones erant, quibus non erat rescriptum; puta quòd Archiepiscopus suspectus erat propter litis dependentiam, &c. Ante mortem Episcopi Dunelmensis fuit pro Archiepiscopo Bulla impetrata ad Abbatem de Holme, Priorem Coventrensem, &c. ut ipsi processum factum contra Priorem & Episcopum Dunelm. per J. Clarell, &c. examinarent; & si ritè factum invenirent, confirmarent & facerent observari. Illi Priorem ad Ecclesiam de Warwik citari fecerunt. Ubi Prior & Capitulum comparens per procuratorem, sentiens se gravari, eo quòd copiam literarum Apostolicarum sibi negaverunt, ad sedem Apostolicam appellârunt anno Domini MCCLXXXIII. in crastino S. Nicholai. Commissarii verò praefati appellatione contemptâ processum factum per J. Clarell, &c. confirmârunt; Priorem & majores Capituli ab administratione & ordinis executione amoverunt, eo quòd interdictum & sententiam per eos latam non observaverint; & sententias latas in Archiepiscopum per Abbatem de Waltham, &c. irritas promulgârunt: sed Prior & Capitulum appellârunt: exceptiones facientes contra Judices, quod, &c. Sic igitur ex parte Prioris extitit ad Romanam Curiam appellatum, & pro ^a tuitione ad Cantuariensem; & rescriptum fuit, &c. [Prior & Capitulum alios sibi judices assignari obtinuerunt; qui Archiepiscopum crebrò citatum & non comparentem tandem contumacem pronuntiârunt die juridico proximo post Festum S. Matthiae. Illo itidem in contumaciâ persistente] Processit idem Judex ad sententiam diffinitivam pro appellatione Prioris & Capituli contra visitationem Archiepiscopi & exercitium jurisdictionis Sede vacante. Unde pronunciavit eos legitimè appellâsse, & omnia attemptata pòst & contra irrita fuisse & esse. A quâ sententiâ Procurator Archiepiscopi ex adverso veniens appellavit ad Romanam Curiam. Agebat tunc Archiepiscopus praefatus in partibus transmarinis pro negotiis istis; & ibi mortuus est, nullâ habitâ revocatione processûs praefati.

CAP. XVI. De intronizatione Antonii Episcopi, & cessione Prioris Ricardi de Claxton.

ANNO MCCLXXXV. in Vigiliâ Nativitatis Dominicae die sc. Lunae ingressus est primò Antonius Dunelmensis Episcopus post suam consecrationem Ecclesiam Dunelmensem. Super cujus intronizatione orta est dissentio inter Priorem allegantem, quòd sicut Archiepiscopus installatur per Decanum Eboracensem, ita Episcopus hic intronizari debet per Priorem Dunelmensem, & Officialem Ebor. consuetudinem Ecclesiae pro se allegantem. Sed Antonius dixit se nolle in tam solenni Festo installationem suam propter eorum discordiam protelare; & protestatione factâ de neutri parti injuriando, per fratrem suum Thomam Bek Menevensem Episcopum installatus est, &c. In die verò S. Johannis Evangelistae Antonius ingressus Ecclesiam, duas Baudekynes historiam nativitatis Dominicae continentes obtulit; & eas ad ornandum magnum Altare in Festo Natilitii assignavit. Et habito tractatu cum fratre suo [Page 748] Episcopo, &c. ingreditur sedem Prioris; ubi vocatâ majori parte Conventûs, recitatisque quomodo Prior infirmitatem suam & impotentiam allegans, frequenter ab Episcopo suam petierat cessionem, Prior tunc nil tale cogitans admissâ priùs ejus cessione extitit absolutus, Episcopo Menevense pro fratre suo verba proferente, & curam domûs in spiritualibus & temporalibus Henrico de Horncastre conferente. Sed Supprior allegavit; quòd cura domûs in spiritualibus in absentiâ Prioris & Sede vacante ad eum pertinebat; & rogavit ne consuetudini derogaretur. Ad haec Episcopus. Domine Henrice, commendo tibi vices meas; nolo Suppriori nec consuetudini domûs derogare. His peractis, recessit Episcopus versùs Middelham. In crastino verò petita est licentia ab Episcopo eligendi & obtenta. Citò post vocavit ad se Episcopus Henricum de Horncastre, & ei injunxit renuntiare Conventui, se velle, ut curam domûs ipse ageret non solùm in temporalibus, sed etiam in spiritualibus [ Restiterunt aliquamdiu Monachi; sed tandem manus dederunt.] Exercuit igitur Dominus Henricus curam in spiritualibus & temporalibus usque ad confirmationem futuri Electi. Supprior tamen confessiones audivit; & in absentiâ praedicti Henrici congregationi praefuit.

CAP. XVII. De electione Prioris Hugonis.

ANNO Domini MCCLXXXV. III. Idus Januarii electus est Hugo de Derlington, quondam Prior, in Priorem Dunelmensis Ecclesiae per viam compromissi; confirmatusque est ab Episcopo Antonio apud Bagworth juxta Leycestriam II. Cal. Februarii anno supradicto; & die Jovis proximâ post Festum Purificationis per Clericum Archidiaconi installatus. [ Multa in Ecclesiae statu immutavit, veterum inimicitiarum tenax.] Hujus Prioris tempore fuit conventum cum Archiepiscopo Eboracensi, Hugone de Evesham Cardinali mediante; ita quòd sede vacante Dunelmensis, Ecclesiae Archiepiscopus jurisdictionem exerceat in eâdem: sicut patet in scriptis inde confectis anno Domini MCCLXXXVI. Et revocatae sunt omnes censurae qualitercunque latae contra quamcunque partem propter istam brigam, & poenae invicem relaxatae. Ricardus verò de Claxton, quondam Prior, contentus erat cellâ de Wermuth, adjunctâ ei decimâ de Suthwik pro provisione suâ. Ann. Dom. MCCLXXXIX. qui erat annus quartus Hugonis Prioris in Prioratu secundo, ...... Prior Conventui in tantùm, quòd ipso moram faciente apud Finkhall & totaliter inscio, mitterent duos Fratres Londoniam ad denunciandum Episcopo impotentiam & debilitatem Prioris & defectum regiminis propter incommodum senectutis, & ad rogandum eum de remedio ordinando. Sed cùm hoc innotuisset Priori per quendam de Conventu; misit Prior ad quendam de suis, qui Episcopo magnam summam pecuniae promitteret eâ conditione, quòd petitionem Conventûs non audiret. Sed Episcopus petitionem Prioris rejecit; & maturans iter suum versùs Dunelmum, cessionem ejus admisit V. Idus Martii anno Domini supradicto. Anno igitur Domini MCCLXXXIX. in Vigiliâ Annuntiationis Dominicae petitâ licentiâ ab Episcopo & obtentâ, electus est Ricardus de Hotoun, Prior cellae de Lychne, in Priorem Dunelmensem per compromissionem, & apud Cridelington ab Episcopo confirmatus V. Cal. April. in octavis Paschae installatus ab Officiali Archidiaconi Dunelmensis V. Idus April. Iste Prior impetravit Manerium de Howall; de licentiâ Episcopi locum Oxoniae comparavit & aedificare fecit; Capellam etiam de Bello-loco construxit. Hujus Prioris tempore concessit Antonius Priori & Conventui warrennam in territorio de Wynstow, &c. [ Sequitur Historia contentionis gravis inter Monachos & Ranulphum de Novavillà de oblatione cervi in Festo S. Cuthberti.]

[Page 749]

CAP. XVIII. De dissensione inter Episcopum & Priorem & Capitulum.

PRosperante Prioratu sub Prioris regimine, applicavit Prior conferre suis terrariam Halmanorum, wardas & maritagia de Coldinghamschire suis contulit consanguineis pro libitu voluntatis. Murmurabant majores autem, graviter hoc ferentes; & illis procurantibus descendit Episcopus ad visitandum Capitulum in crastino Ascensionis Dominicae anno Domini MCCC. Prior verò dixit se libenter visitationem suam subiturum; si secundùm consuetudinem Ecclesiae solus cum illis de Capitulo visitare vellet; allegans sic visitâsse Walterum Giffard Archiepiscopum Ebor▪ ut supra habitum est. Episcopus verò multis praehabitis tractatibus petiit se admitti cum uno Clerico; & respondit unus ex parte Prioris, nec cum uno. Provocabat igitur Prior pro se & sibi adhaerentibus, & appellabat. Episcopus verò excommunicabat, suspendebat, & interdixit; & tandem Priorem sententialiter privavit. Et facta est divisio in Conventu. Quidam enim favebant Episcopo, sicut Priores de Fynchale & de Insulâ, &c. Episcopus verò sic provocatus parcum de Beaurepaire ingressus, feras quae tunc ibi abundabant quasi demoliri satagens, faemellas & mares indifferenter cepit; homines verò Episcopi saeviebant in Priorem, & suos homines incarcerantes, cariagia & victualia ad Prioratum ingredi non permittentes, &c. Interim Rege mediante pacificati sunt verbo tenus Episcopus & Prior; Rege ordinante, quòd Prior quoad viveret Prior esset, & Episcopus cum tribus vel quatuor Clericis visitaret, & remitterentur universa invicem. Rex enim affectus erga utrumque, cùm iter ageret versùs Karleolum, declinavit apud Dunelmum, ut eos pacificaret; pacificatisque promisit, quòd contra eum qui pacem initam infringeret, partem se faceret: quod promissum bene tenuit. Nam Episcopò citò contraveniente, Rex partem Prioris ex tunc fovit, & manu tenuit quoad vixit. Juvit etiam partem Prioris dissensio orta inter Episcopum & suos de Episcopatu. Nam Episcopus homines de Episcopatu secum coegerat ire in guerram Scotiae cum equis & armis jam unâ vice; & cùm secundâ vice redîssent domum ab eo non licentiati, fecit eos apud Dunelmum incarcerari. Quod ipsi graviter ferentes, fecerunt se partem contra Episcopum, dicentes se esse Haliworfolk, & terras suas tenere ad defensionem corporis S. Cuthberti, nec debere se exire terras Episcopatûs sc. ultra Tinam & Teysam pro Rege vel Episcopo. Et hujus dissentionis Capitales erant Ranulphus de Nova villa & Johannes Marmeduci. Adhaerebant cum eis ferè omnes de Episcopatu milites & libere tenentes; & sumptibus eorum communibus prosecuti sunt negotia sua in Parliamento & Curiâ Regis. Odio igitur Episcopi omnes isti magis zelabant pro parte Prioris.

Transactis igitur tribus mensibus à suspensione Prioris & depositione, convocavit Episcopus Monachos sibi adhaerentes; & injunxit eis, ut Priorem sibi eligerent, vel ipse eis aliquem praeferret. Illis verò non consentientibus, praefecit H. de Luceby, Priorem sacrae Insulae, in Priorem Dunelmensem. Et ad introducendum eum in possessionem, & amovendum Priorem Richardum adhuc possessioni incumbentem, misit ibi Forestarios suos de Werdale & homines de Tyndale; qui Priorem & Monachos in Abbathiâ obsederunt, & ita arctè custodierunt, quòd victualia ad eos venire non permiserint, aquaeductum eorum confregerunt, januas Prioratûs tandem diruperunt & pòst Claustri; & sic per triduum Priorem & Monachos in Ecclesiâ obsederunt, ubi magnam penuriam victualium sustinuerunt. Monachi tamen in tantâ angustiâ non minùs devotè quàm solenniter divinum officium peragebant. Tandem in die S. Bartholomaei Priorem de stallo suo per quendam Monachum Episcopo adhaerentem [Page 750] traxerunt. Nam quendam de Tyndall induxerant ut hoc ageret; sed ipso viso Priore resiliit, nullo auro se hoc facturum dicens. Sed quod ipse abhorruit, Monachus explevit. Ipso sic extracto, installatur H. de Luceby; & obedientiam fecerunt ei Monachi quasi omnes, vi & metu inducti. Prior verò incarceratur per Episcopum primò in Claustro & post in Abbathiâ; & duo de Commonachis, sc. J. de Castro & H. de Monte-alto. Introductus H. de Luceby in possessionem, nobiliores de Episcopatu retinuit de suâ familiâ in magno numero, ut sic favorem patriae consequeretur; & satis splendidè Conventum procuravit. Sed alii de patriâ, qui erant de familiâ, hoc non obstante eum contempserunt, vocantes eum H. Waldele. Prior coactè tamen, ut dicitur, suscepit Prioratum; quoniam Antonius juraverat, quòd si ipse non admitteret, Monacho extraneo conferret. &c. Iste H. priùs in Sacristariâ optimè se habuit; tectum navis Ecclesiae de novo reparans, & Vestiarium à fundamentis construens; campanas etiam, ornamenta, capas, & alia non modica procurans Ecclesiae. In Prioratu Insulae sacrae & postea Dunelmi ita prudenter se habuit, quòd secundùm opinionem multorum si canonicè Prioratum Dunelmensem fuisset adeptus, melior Prior à multo tempore non fuisset.

Ricardus igitur sic detentus in carcere, cogitavit quomodo posset evadere; obtinuitque licentiam, ut uno die spatiari posset & aerem capere, sub tamen certâ custodiâ. Cùm igitur veniret ad pontem de Syncliff; venerunt octo equites ducentes secum palefridum pro eo, & eum ascendere fecerunt. Custodes verò ejus exterriti domum redierunt. Insecutus est eum Willelmus de Contoun Capellanus ejus, & postea Prior Dunelmensis; & equum nactus, cum eo recessit. Remansit igitur Ricardus in Clifland ex tunc usque Natale; & circa Purificationem sequentem fuit Lincolniae in Parliamento. In quo Parliamento conquestus est Regi de incarceratione suâ & injuriis ei per Episcopum illatis; & obtinuit literas regias recommendatitias Domino Papae pro eo directas; & sic ad Romanam Curiam est profectus. Conquesti sunt etiam ibi in Parliamento homines Episcopatûs de Episcopo propter causam superiùs expressam. Et offensus est ibi Rex contra Episcopum, eò quòd tunc quaereret Rex ab eo, an secum staret contra Comites Mareschallum & de Hereford & alios majores regni, qui ibi congregati erant in manu forti, & in voluntate capiendi Regem. Respondit Episcopus, quòd omnes illi laborabant ad profectum & honorem regni & Regis, & ideo cum illis staret & non cum rege contra eos. Indignatus Rex ex hoc, cum Comitibus pacem simulavit; sed Antonium ex tunc semper exosum habuit. Habuit ibi Antoniùs de unâ sectâ CXL milites.

Ad instantiamigitur Ricardi Prioris vocatus est Episcopus Antonius ad Romanam Curiam personaliter; & ipse misit Clericos ad excusandum eum; sed non sunt exauditi. Veniens enim Ricardus ad Curiam, satis favorabiles sibi invenit Papam & Cardinales. Erat enim homo eloquens, bene literatus, & bene personatus, &c. Papa edoctus, quòd non erant sex menses elapsi à privatione Ricardi usque ad praefectionem H. de Luceby, praefectionem cassavit III. Cal. Decembr. anno MCCCI. Sic tamen quòd si Episcopus vellet praefatam privationem defendere ut factam legitimè; contra Ricardum prosequatur, postquam inductus fuerit in corporalem possessionem. Hujus restitutionis executio facta est in Curiâ Romanâ XII. die Februarii eodem anno, & in Ecclesiâ Dunelmensi decimâ die mensis Aprilis sequentis anni sc. MCCCII. Quo anno cùm in Coenâ Domini veniret Ricardus de Kellaw cum processûs copiâ; admissus est benignè à majori parte Conventûs, & in Suppriorem admissus. H. verò de Luceby tunc cameram Prioris occupans cum quibusdam adhaerentibus sibi collegit quod poterat, de ciphis pedes argenteos evollendo, & ciphos argenteos & coclearia congregando; & cùm ad portam non erant exire permissi, Monachis ibidem eis resistentibus; per gardinum porcorum ultra muros villae aliqua projecerunt, & sic recesserunt, & Episcopum adierunt.

[Page 751]Episcopum verò, quia vocatus ad Curiam non comparere voluit, Papa contumacem pronuntiavit, à Pontificatu suspendit; & iteratò citavit, ut infra VI. menses sub poenâ amissionis Episcopalis dignitatis in Romanâ Curiâ compareret. Vocatus ergo secundò Episcopus ad Curiam venit, sed cum tali apparatu ac gestu; ut omnes mirarentur ejus & familiam & sumptuum largitatem. Cùm semel equitaret versùs Curiam in civitate Romanâ; Comes quidam de partibus illis transiturus ex adverso & per familiam ejus, diutiùs admiratus familiae magnitudinem, quaesivit ab uno civium. Quis est iste, qui hîc transit? Et respondit civis, Pecuniae inimicus. Cuidam Cardinali affectanti unum de palefridis suis, quòd pulcherrimos habuerit, misit duos, ut ex illis eligeret quem placeret; & Cardinalis equorum pulchritudine illectus utrumque retinuit. Quod cùm Episcopo renunciatum esset, dixit. Sic me Deus salvet, non defecit accipere meliorem. Tantae magnanimitatis erat; quòd videbatur sibi quòd sine reprehensione facere posset quicquid vellet; propter praesentiam Cardinalium non omittens benedicere, nec propter praesentiam Papae cum avibus ludere. Cùm veniens versùs Curiam hospitaretur; orta est dissentio inter suos & illos de civitate. Demum insurgente contra eum totâ civitate, & suis hospitium ulteriùs defendere non valentibus, fractis ostiis Camerae in qua Episcopus erat, irruerunt super eum majores civitatis cum gladiis & fustibus tanquam ad latronem, Redde te, redde, clamantes. Quibus ipse non assurgens nec in aliquo deferens dixit. Sic Deus me salvet, defecistis verbum dicere cui; reddam nulli vestrûm. Putabant omnes sui nullum eis esse mortis exitum; & tamen ita audaciter respondit ipse, ac si nullum esset periculum. Fuisset tamen occisus, nisi superveniens .......... Propter ejus magnanimitatem & largitatem à Papâ & Cardinalibus est honoratus, & obtentâ à Papâ illâ Constitutione Diocesani debent: in qua ordinatur, quòd Episcopus cum duobus Clericis, uno Notario, & uno Religioso ejusdem Ordinis suum debeat visitare Capitulum; cum honore licentiatus à Papâ & Cardinalibus in Angliam est reversus.

Anno Domini MCCCIII. in Festo S. Petri ad Vincula rediens Prior Ricardus de Romanâ Curia, cum gaudio susceptus est à Conventu & compatriotis, quibus illo die convivium grande fecit. Ad querelam verò Prioris & aliorum de patriâ seisiverat Rex libertatem Episcopi in manu suâ; & ibi Cancellarium & Justiciarios suos posuit, qui cuicunque querelanti de Episcopo vel suis justiciam facerent. Conquestus est ergo Prior; quòd post pacem initam per Regem inter Episcopum & ipsum anno MCCC. die XI. mensis Junii fecit Episcopus maneria Prioris seisiri in manu suâ, finas collegit, & parcos destruxit. Item quòd, &c. Inquisitum est de istis articulis per homines de Northumbriâ, quia illi de Episcopatu suspecti erant Episcopo vel Priori. Habuit Episcopus consilium optimum & electum; Prior verò nonnisi unum sc. Willelmum de Herle. Sed favore patriae & Dei adjutorio succubuit Episcopus quasi in omnibus; & Priori in grandi summâ pecuniae est condemnatus.

CAP. XIX. De creatione Antonii in Patriarcham, & morte Prioris.

INterim moritur Papa Bonifacius, & creatus est Benedictus; apud quem obtinuit Episcopus Bullam ad Archiepiscopum Cant. Episcopos Lincoln. & Wigorn. ut ipsi descenderent ad visitandum Capitulum Dunelmense. Accusabat enim Priorem super dilapidatione & diversis criminibus; & Papa scripsit istis ut inquirerent. Sed re existente integrâ mortuus est Papa; & sic amisit Episcopus quicquid circa hoc effundebat. Anno Domini MCCCV. Bertrandus [Page 752] Archiepiscopus Burdegalensis factus Papa vocatus est Clemens; qui primo anno Pontificatûs sui creavit Antonium Dunelmensem Episcopum in Patriarcham Jerosolimitanum IV. Non. Maii. Et ad Episcopi suggestionem suspendit Priorem ab administratione tam in spiritualibus quàm in temporalibus. Transtulerat se verò Prior versùs Curiam eodem anno; & hyemavit juxta Cantuariam, duos Monachos mittens. Morante igitur Priore ibi, commisit Episcopus curam domûs H. de Luceby, quem priùs praefecerat in Priorem. Executus est mandatum Apostolicum Abbas Lesacensis, &c. qui venerunt cum praefato H. Dunelmum in die Coenae ad inducendum eum in corporalem possessionem curae domûs; sed clausis januis non sunt permissi intrare. Provocatum fuit ex parte Prioris & Capituli; excommunicabant illi Priorem & majores Capituli & singulos resistentes eis. Sed in his omnibus erat manus cum Priore. Fecit enim attachiare praefatos executores; eò quòd mandatum hujusmodi executi sunt in praejudicium Regis. Quâ enim ratione poterit Papa alteri conferre curam temporalium, posset ipse sibi retinere. Unde & poenâ pecuniariâ sunt multati uterque eorum in centum libris. In die verò Paschae cùm aqua consecraretur, crevit oleum in petrâ sub feretro in modum circuli ad latitudinem & grossitudinem unius annuli; id quod sensibiliter vidimus & percepimus, &c.

Rediit Prior de partibus Australibus, & occurrit Regi apud Dunelmum; & in die S. Oswaldi Regis Missam celebravit Domino Regi ad altare S. Oswaldi in fronte Ecclesiae. Et ibi licentiatus à Rege, & literas commendatitias Papae pro eo accipiens, transtulit se versùs Curiam, in vitâ iste minimè reversurus. Interim scripsit Papa Regi, rogans eum ut collationem domûs de Coldingham, quam ipse facere disposuerat nepoti suo, acceptaret. Habuit enim nepotem quendam Raymundum de la Goth nomine, quem nimis dilexerat. Praefecerat eum in Cardinalem; & Decanatus Lincoln. & London. & multa beneficia pinguia in Angliâ ei dedit. Erat juvenis bene naturatus, sed nimis luxuriosus. Odio igitur Prioris suggesserat Episcopus Papae; ut ei conferret Prioratum de Coldingham. Sed Rex sicut bonus & prudens respondit nunciis Papae. Miror, ex quo Papa tantum diligit illum nepotem suum, quòd vult facere eum Nigrum Monachum. Et illis asserentibus, quòd hoc non cogitavit. Et Rex. Et per sanctum Deum non habebit Prioratum illum, nisi fecerit se Monachum. Ita enim posset Papa conferre quamliber Abbathiam in Angliâ saecularibus; & destrueretur eleemosyna nostra & progenitorum nostrorum. Beata terra, cujus Rex nobilis. Veniens Prior ad Curiam, receptus est à Papâ & Cardinalibus cum favore; & sententiâ Papae restitutus est VIII. Cal. Novembr. sed pro restitutione mille marcas Camerae solvere jussus est. Prior verò sic restitutus in Curiâ mortuus est V. Idus Januarii anno Domini MCCCVII. & omnia bona sua, equi, vasa argentea, & libri & jocalia Camerae Papae confiscata sunt. Notandum etiam pro anno Domini MCCCV. missi sunt juvenes Monachi XII. apud Coldingham, & ibi ab Episcopo S. Andreae ordinati. Antonius enim reputans Priorem excommunicatum & majores Capituli, noluit aliquos ordinare praesentatos per ipsos. [ Lis orta est inter Ricardum Priorem & Henricum de Horncastre Priorem de Coldingham, quisnam eorum Edwardo Regi, qui Scotiam jam subjugaverat, homagium facere deberet pro Prioratu de Coldingham, qui cella erat Ecclesiae Dunelm. Rex ab utroque homagium sibi fieri voluit.]

[Page 753]

CAP. XX. De creatione Willelmi de Tanfeld in Priorem.

MOrtuo sic Priore in Curiâ & sepulto, scripserunt Rex Angliae & Patriarcha Jerosolymitanus pro Priore de Wederhall Willelmo de Tanfeld; cui Papa in die S. Matthiae Apostoli Prioratum contulit, vel potiùs vendidit; quia pro illâ collatione habuit Papa tria millia marcarum, & Cardinales mille. Qui installatus est in Festo S. Cuthberti in Septembri immediatè sequenti, praesentibus multis Episcopis & Magnatibus. Erat Prior iste staturâ procerus, vultu decorus, moribus placidus, sumptibus largus, sed in providendo minùs sciolus. Laetabatur in magnitudine familiae, in multitudine & frequentiâ convivantium; & unde talia sustineret, non satis providè cogitabat, &c. [ Antequam installaretur, Prioratu in custodiâ Episcopi adhuc existente] per Stephanum de Malo-lacu Vicarium generalem Episcopi amoti sunt ab officio Supprior, Priores Cellarum & magistri Obedientiarii benevoli Priori mortuo. Et illis missis ad Cellas, substituti sunt alii in loca eorum. Prior tamen de Coldingham tenuit statum suum. Factum est hoc contra privilegia domûs, quia vacante Sede non debuit minorari, sed ex toto cura domûs ad Suppriorem devolvi. Episcopales tamen dixerunt Suppriorem & majores Capituli excommunicatos per Episcopum, & ideo non esse capaces talis curae, &c. [ Vacantibus eodem tempore nonnullis Ecclesiis ad Ecclesiam Dunelm. spectantibus, orta est lis cuinam jus praesentandi competeret. Tandem convenit, ut tam Episcopùs quàm Conventus simul praesentarent sub istâ formâ, Antonius Dunelmensis Episcopus & ejusdem loci Conventus vacante Prioratu, &c.]

CAP. XXI. De malis, quae venerunt Ecclesiae ex istâ lite.

PRovocatus Rex contra Episcopum, eò quòd pacem inter ipsum & Priorem Rege mediante initam non observaret & ex aliis causis, Castrum Bernardi cum pertinentiis ab eo abstulit, & Comiti de Warwik contulit, Hert & Hercenes Roberto de Clifford, Kewreston Galfrido de Hercempolle; quae Episcopus habuit ex forisfacturâ J. de Baillol, R. de Brys, & Christofori de Setoun. In cartâ tamen Domini Regis addebatur istud verbum, Salvo jure Ecclesiae Dunelmensis. Et istae tres collationes Regis erant per Capitulum confirmatae. Abstulit etiam ei Rex Werk in Tyndale, Ponroch, & Ecclesiam de Symondborne, quam appropriaverat mensae suae, & quae Episcopus habuit [...]x collatione Regis Scotiae. Finxit enim Rex sibi causam; dicens Regem Scotiae, antequam haec Episcopo conferret, haec forisfecisse Regi Angliae. Saisivit etiam Rex libertatem Episcopatûs in manum suam; & sic libertas ejus in multis laesa est contra antecessorum suorum ultimas voluntates. Volebant enim antecessores satis liberam Ecclesiam facere; sed nescierunt ita planè verbis exprimere, quin posteriores possint calumniam objicere. Erat tanta libertas Ecclesiae Dunelmensi ante istam litem; quòd Episcopus habuerit p [...]lefridum Regis tendentis versùs Scotiam pro eschaeto, eò quòd minister de eo itinerante cecidit, & ex casu obiit. Et nec Rex nec ministri ejus infra Episcopatum se de aliquo intromisit. Prioratus etiam deterioratus est in multis, primò ex mutuationibus magnis circa litem exceptis & non solutis, &c. Prior de Coldingham rebellavit adversùs Priorem Dunelm. & sibi obedire noluit. Dixit enim Episcopum inimicum sibi, quia adhaerebat Ricardo Priori. Adivit Willelmus de Tanfeld Prior cellam de Coldingham; ubi Prior de Coldingham juravit primò se stare in omnibus mandatis suis; & pòst latenter [Page 754] recessit. Willelmus Prior Dunelm. alium loco suo substituit; & acceptum ibi homagium & fidelitatem tenentium de Coldinghamshire; prosecutus est fugientem usque ad Parliamentum de Stamford in propriâ personâ non sine magnis sumptibus anno Domini MCCCIX. circa Festum S. Jacobi. Quia enim ille Prior fugiens erat notus Regi & Regalibus, quia portaverat vexillum S. Cuthberti cum Rege in guerrâ Scotiae, credebat Regem se velle tueri contra Priorem. Sed Prior Dunelm. ibi veniens invenit Regem & suos sibi satis favorabiles, & alius ibi non; ad Curiam Romanam se transtulit, & ibi cum expeditione obitum Episcopi expectavit. Anno Domini MCCCVIII. in crastino Purificationis visitavit Antonius Capitulum Dunelmense in formâ constitutionis Bonisacianae Debent. In qua visitatione non quia contra ordinem deliquissent, sed quia cum Priore suo firmiter contra Episcopum tenuerunt, suspensi sunt ab administratione quacunque per decem annos sequentes Ricardus de Aslabby, qui Supprior erat tempore Ricardi Prioris, Galfridus de Buredon Prior de Fynkhal, & Nicholaus de Routhbiry Eleemosynarius Dunelmensis. Sed Willelmus de Grenefeld Archiepiscopus Ebor. post mortem Antonii in visitatione suâ Sede vacante praedictas sententias annullavit.

CAP. XXII. De appropriatis Ecclesiae per Antonium, & aedificiis ejus & morte.

MAnerium de Everwod Ecclesiae convertebat; Manerium de Aukland cum Capellâ & cameris sumptuosissimè construxit, Capellanis perpetuò in capellâ servituris Ecclesiam de Morpath approprians. Sed ipso mortuo Radulphus filius Willelmi Dominus de Graystroke patronatum praefatae Ecclesiae per litem obtinuit; & praesentato per ipsum per Episcopum admisso & instituto, Capella indotata remansit. Castrum de Somerton juxta Lincoln. & Manerium de Eltham juxta London. curiosissimè aedificavit; sed primum Regi & secundum Reginae postea contulit. Rex verò citò pòst Castrum de Somerton H. de Bello-monte donavit. Castrum de Alnewik, quod ei W. de Vesci contulerat, confidens in eo quòd illud ad opus filii sui parvuli & illegitimi W. conservaret & ei adulto traderet, acceptâ pecuniâ H. de Percy vendidit. Insulam Manniae usque ad terminum vitae ex dono Regis habuit. Mortuus est apud Eltham anno Domini MCCCX. III. die Martii, anno Episcopatûs sui XXVIII. Patriarchatûs verò V. & sepultus in Ecclesiâ Dunelmensi, contra morem praedecessorum suorum, in fronte Ecclesiae ad Aquilonalem partem, in Festo Inventionis S. Crucis proximo sequente cum satis magno honore. Ante illum enim ob reverentiam corporis S. Cuthberti non est permissum corpus mortuum ingredi Ecclesiam Dunelmensem. Et quamvis iste Episcopus sumptuosissimus fuerat in aedificiis, apparatu, familiâ & aliis; mortuus est tamen dives & plenus bonis, lapidibus pretiosis, vasis argenteis, equis & vestibus preciosis; in quibus moriens ultra omnes praedecessores suos Ecclesiam Dunelm. honoravit, & sui memoriam celebrem fecit.

[Page 755]

CAP. XXIII. De electione & consecratione RICARDI DE KELLAW ⁵⁵⁹.

MOrtuo sic Antonio III. die Martii apud Eltham, petitâque licentiâ à Rege tunc apud Berwik existente super electione faciendâ XX. die Martii, ejusdem mensis die ultimâ sc. Mercurii proximâ post Festum Annuntiationis Dominicae & ante Dominicam in Ramis Palmarum proximâ per compromissionem electus est Ricardus de Kellaw Monachus ejusdem domûs, vir utique sufficienter literatus, moribus & vitâ dignus, cujus eloquentia, species & statura digna erant imperio. Admissus verò est idem Electus à Rege apud Berwik XI. die Aprilis, ipso sc. die Paschatis immediatè sequente. Praesentantur Electus & electio Archiepiscopo Ebor. apud Novum Burgum die Aprilis XIX. Examinantur apud Hextildesham ab eodem Archiepiscopo IV▪ die mensis Maii. Citantur omnes electioni vel electo objicere volentes; quòd compareant coram eodem Archiepiscopo apud Brynston X. die ejusdem mensis. Et nullo ibi comparente, in crastino apud Riptoun confirmatur Electus. Ejusdem mensis die XX. Temporalia à Rege apud Berwik accepit, in Festo sc. Ascensionis Dominicae; & penultimo Maii die sc. Pentecostes consecratus est apud Eboracum in majori Ecclesiâ; & in die S. Cuthberti in Septembri Dunelmi installatus.

CAP. XXIV. De factis tempore Sedis vacantis.

MOrtuo Antonio apprehenderunt statim Prior & Capitulum jurisdictionem, Officiales & ministros alios praefecerunt. Archiepiscopus verò hoc perpendens, Priorem & Suppriorem & ministros praefatos excommunicavit; & suos praefecit. Quibus sic excommunicatis, die electionis assignato haesitabatur quid ageretur. Scivit enim Capitulum, quòd Archiepiscopus Electionem factam per excommunicatos ab ipso non acceptaret. Priori verò & Suppriori & aliis excommunicatis per Archiepiscopum videbatur grave ab electione excludi, maximè pro bono facto suo. Credebant enim se Deo & Ecclesiae suae obsequium praestitisse in jurisdictionis apprehensione. Tandem tamen relinquentes jurisdictionem Archiepiscopo, consenserunt Prior & Supprior excommunicati & alii se ab electione absentare; dum tamen alii majores, de quibus erat spes quòd eligerentur, se cum eis pariter absentarent: quod & factum est. Unde & Electus horâ electionis erat cum eis. Electione factâ, ante confirmationem visitavit Archiepiscopus Capitulum Dunelmense, censuras ab eo latas revoeabat; injunctiones etiam poenales per Antonium factas relaxavit & irritavit. Instante die electionis, misit Rex Comitem Gloverniae Dunelmum, ex parte Regis supplicantem, ut quendam consanguineum Antolinum de Pisanâ eligerent in Episcopum, alienigenam & Conventui ignotum, & ut dicebatur, aetate minorem. Habuit iste promotorem suum, qui multis de Conventu dona obtulit, si accipere voluissent. Promittebantur etiam Petro de Gaverston tunc Regi familiarissimo & Comiti Cornubiae multa millia librarum, eo pacto ut procuraret eum Episcopum fieri Dunelmensem. Sed Monachi Deum timentes [ noluerunt.]

[Page 756]

CAP. XXV. Quomodo iste Ricardus in Episcopatu se habuit.

RIcardus semper familiariter erga Monachos se habuit, laetus de eorum praesentiâ, tres vel quatuor continuè secum tenens; quorum unus Cancellarius, & alter Seneschallus, de omnibus expensis sc. & receptis superiorem curam gerens, & tertius Confessor ejus & ministrans ei in officio divino erat. Milites de Episcopatu & servientes quasi omnes ad robas suas tenuit. Ranulphum de Nova-villâ pro incestu cum filiâ propriâ ad poenitentiam publicam coegit. Schavaldos insurgentes in Episcopatu fortiter composuit; aliqui suspendebantur, aliqui extra Episcopatum fugabantur. Hujus Episcopatûs anno secundo combusta est Dunelmia per Scotos, & magna pars Episcopatûs combusta & depraedata, Episcopo tunc existente Londoniis ad Parliamentum Regis. Qua combustione factâ, inierunt illi de Episcopatu treugas cum Scotis datis mille marcis. Tertio Episcopatûs sui anno motus est contra eum Rex; eò quòd Episcopus non ita fortiter Regi astitit ad fovendum Petrum de Gaverston contra communitatem regni, sicut Rex voluit, &c. Nitebatur igitur Rex transferre Episcopum, scribens super hoc ad Curiam Romanam; nitebatur & fratrem Episcopi capere, & in vindictam Schavaldi vel praedonis Johannis de Werdal à servis Episcopi occisi in Insulâ Sacrâ in mortem tradere; sed in neutro profecit. Tandem eunte Rege versùs Bannokburne, conciliatus est ei Episcopus, datis mille marcis & uno dextrario non mediocris pretii; super quo dextrario occisus est Comes Gloverniae in bello de Bannokburne. Ex tunc erga Regem sic se habuit; quòd Regem sibi familiarem habuerit, & in placito de Castro Bernardi & de Herternes, quae pater Regis Antonio praedecessori suo abstulit, voluntariè propitium & fautorem; quae si supervixisset, Regis adjutorio evicisset. Iste in primo anno consecrationis suae scripto suo revocaverat quae Antonius fecerat sede Prioratûs vacante; & antiquum privilegium renovavit, sc. quòd Prioratu vacante nullus intromittat se de Prioratu in temporalibus vel spiritualibus nisi Supprior & Capitulum, & quòd nomine custodiae habeat Episcopus in Prioratu unum Clericum cum tribus equis & tribus garconibus, nil ultra petens, nec de bonis domûs intromittens. Dedit Priori & Conventui Wastropheved, piscariam in aquâ de Were, &c. Priori etiam Insulae Sacrae decimam de cuniculis infra insulam solvi fecit; & solvi debere suo decreto & literis declaravit.

CAP. XXVI. De cessione Willelmi Prioris, & electione Galfridi.

ANno Domini MCCCXIII. circa Festum S. Barnabae, senectutis & impotentiae sentiens incommoda, Willelmus Prior cessit Prioratui; cellam de Jarow cum Manerio de Wardle, &c. recipiens: & petitâ licentiâ ab Episcopo eligendi & optentâ, per viam compromissi electus est Galfridus de Burdon, tunc Supprior Dunelmensis, citò post Festum Apostolorum Petri & Pauli, & citò pòst confirmatus Dunelmi, & eodem die installatus. Iste in equitatu & familiâ erat honorificus, viros diligens habere in familiâ & non pueros, equos pro vecturâ & non equulos; sed rarò convivans, &c. Anno Domini MCCCXV. infra Octavas S. Johannis Baptistae depraedati sunt Scoti quasi totum instaurum domûs apud Beaurepaire & alibi, &c.

[Page 757]

CAP. XXVII. De obitu Ricardi Episcopi, & promotione LUDOVICI DE BELLO-MONTE. ^x

ANno Domini MCCCXVI. in Festo S. Dionisii moritur Ricardus Episcopus apud Middelham; qui priùs illam pulchram cameram de Stocktoun & Manerium de Lawellhall juxta Eboracum ad XVI. milliaria aedificaverat. Frequenter etiam in vitâ suâ promiserat, quòd Conventui relinqueret Capellam suam, librariam & vasa argentea. Sed tales reliquit executores, infirmitate praeoccupatus, qui de praedictis aliter ordinabant, &c. Sepultus verò est in Capitulo Dunelmensi circa sedem Episcopalem, & lapide marmoreo coopertus. Rex verò, qui tunc erat apud Eboracum, misit Eleemosynarium suum Dunelmum, & de pannis auro textis corpus honoravit. Comes etiam ille magnus Lancastriae tres pannos de armis suis obtulit pro eo; de quibus facta sunt vestimenta illa, in quibus celebratur quando Conventus est in Albis.

Comes verò praesatus pro suo Clerico Johanne de Kynardeslei rogavit, ut in Episcopum eligeretur; pronuntians si hoc fieret, se fore scutum Episcopatui contra Scotos. Rex verò rogavit pro Thoma de Charlton, Juris Civilis Professore, qui tunc Regis Secretum Sigillum portabat. Postea verò incantatus per Reginam, pro Lodewico de Bello-monte Thesaurario Sarum; pro quo ita instanter rogavit, quòd vix erat Monachus in domo alicujus nominis, quin habuit Regis literas supplicatorias & Reginae. Comes verò de Hereford pro suo rogavit Clerico Johanne Walwayn, Juris Civilis Professore. Sed Monachi magis habentes Deum prae oculis quàm eorum preces, in Festo S. Leonis die ad hoc constituto, obtentâ priùs à Rege eligendi licentiâ, per compromissionem elegerunt Dominum Henricum de Stamford Priorem de Fynkhalle, virum utique moribus sincerum, aetate maturum, vultu placidum, sufficienterque literatum. Expectabant in Ecclesiâ finem electionis Comites Lancastriae, Herefordiae & Penebrochiae & multi alii Nobiles▪ Henricus etiam de Bello-monte cum suis & fratre suo; & erant aliqui comminantes amputare sibi caput, si ex Monachis foret electus. Electum verò bene admisisset Rex tunc existens apud Eboracum; si non fuisset Regina. Ipsa verò audiens Regem velle admittere, nudatis genibus corruit coram eo dicens: Domine nunquam rogavi pro aliquo de meis. Si diligitis me, agatis ut consanguineus meus Lodewicus de Bello-monte sit Episcopus Dunelmensis. Rex igitur victus precibus, Electum admittere recusavit; & pro Lodewico Curiae scripsit. Advertens igitur Electus se apud Regem non proficere, & Capitulum Eboracense circa confirmationem ejus timore Regis tepescere (vacavit enim tunc Ecclesia Ebor. per mortem W. de Grenfeld) habuit consilium transferendi se ad Curiam. Fuit enim Papa de novo creatus Johannes XXII. & credebatur, quòd non obstantibus Regis precibus apud cùm favorem inveniret. Sed quia non potuit nisi ex legitimâ causâ forum Eboracense declinare & ad Curiam se transferre, ordinatum erat per consilium, quòd sacerdos quidam Robertus Karker nomine, oriundus de Nessam, contra electionem & electum provocaret. Quo facto Electus cum tribus sociis ad Curiam est profectus. Sed antequam veniret, ad rogatum Regum & Reginarum Franciae & Angliae dederat Papa Episcopatum Lodewico de Bello-monte. [Page 758] Imposita tamen ei fuit tanta pecunia solvenda Curiae; quòd per XIV. annos sequentes solutionem vix complevit. Electo autem nostro Papa contulit primam vacaturam ad collationem Prioris & Capituli spectantem, etiamsi per Saeculares regi consueverat. Sed ipse ex ista gratiâ nil est assecutus. Sic igitur multis effusis in itinere & Curiâ, rediit vacuus; & apud cellam de Stamford usque ad suum obitum est moratus. Mortuus est autem in Festo S. Gregorii anno MCCCXX. & sepultus est in choro S. Leonardi coram magno altari. Post cujus obitum visa est lux emissa coelitus in modum solaris radii super sepulturam ejus, &c. Natus fuit iste in die S. Leonardi, & in die ejus electus, & in Ecclesiâ S. Leonardi sepultus.

CAP. XXVIII. De captivatione Lodewici & fratris ejus.

ANNO Domini MCCCXVII. ad faciendam pacem inter Angliam & Scotiam venerunt duo Cardinales in Angliam sc. Ganselmus & Lucas de Flisco. Habuit Lodewicus Bullas super Episcopatus Dunelmensis collatione sibi factâ, necnon & ut posset consecrari ubi vellet & à quo vellet. Cogitavit igitur ad magnificentiam nominis sui in praesentiâ Cardinalium versùs Scotiam tendentium in Festo S. Cuthberti in Septembri anno Domini supradicto & munus consecrationis apud Dunelmum recipere, & intronizari eodem die. Sed cùm venirent Cardinales & Lodewicus ad vadum Cirporum inter Fery & Vodom; occurrit eis Gilbertus de Middelton cum multitudine armatorum; qui cùm primò Cardinalibus & suis parcerent, non tamen intendebant nocere eis, & multi se esse de familiâ Cardinalium asserebant, nec Cardinalibus pepercerunt nec aliis quin omnes spoliarent. Lodewicum verò & Henricum fratrem suum captivos secum duxerunt usque Mitteford, cujus Castri praefatus Gilbertus erat custos & non dominus. Duobus verò Cardinalibus duos equos liberabant; & eos ire apud Dunelmum liberè permittebant. Factum est hoc die S. Aegidii primo die Septembris. Praemunivit tamen Prior Lodewicum apud Derlington existentem per nuncium suum de occursu armatorum praedictorum; sed ipse & frater ejus parvipendebant; dicentes quòd Rex Scotiae talia non audebat attemptare; & quòd Prior talia scripsit, quia consecrationem Lodewici impedire voluit. Pro Lodewico verò sic captivato obtulit Prior vestes, vasa argentea & lapides pretiosos de thesauris Ecclesiae; & circa Cardinales & ipsum multa expendidit; & grates tamen modicas reportavit. [ Cardinales enim multa nihilominus à Monachis extorserunt, & alter eorum Lucas de Flisco pensionem annuam centum florenorum usque ad terminum vitae suae.] Lodewicus verò & frater ejus citò pòst datâ pecuniâ & obsidibus à carcere liberantur. Gilbertus verò in Castro de Mitford capitur, Londoniae trahitur, suspenditur, & ante Natale Domini decapitatur, corpusque ejus in partes quatuor divisum, &c. Lodewicus verò consecratus est in Episcopum Londoniae apud Westmonasterium in Annuntiatione B. Virginis sequente, ann▪ Dom. MCCCXVIII. Pro isto Lodewico obligavit se Prior & Conventus mercatoribus in tribus millibus librarum; ita quòd si Episcopus in solutione deficeret, ipsi solvere tenerentur. Et tamen ex hoc modicas gratias reportârunt.

CAP. XXIX. De Willelmo de Gisburn & Willelmo de Conton, Prioribus Dunelm.

GAlfridus Prior omnium votis non valens satifacere, singulorum coepit haberi fastidio, Episcopo etiam ei minùs benevolo, accusatus est in visitatione Episcopi de multis. Et quamvis ipse bonam haberet defensionem; maluit [Page 759] tamen juri suo cedere, quàm bona domûs litigando expendere. Unde anno Domini MCCCXXII. in Conversione S. Pauli cessit Prioratui; accipiens pro suâ provisione cellam de Weremuthe cum decimis ejusdem villae & de Fulwelle tantùm. Quo sacto petitâ licentiâ eligendi & obtentâ, statuto die pro electione faciendâ, electus est feriâ sextâ sc. VI. die Februarii Willelmus de Gisburn per compromissionem, vir utique magnae religionis & scientiae. Sed Dominicâ proximâ sequente dum pararentur omnia pro itinere versùs Episcopum, ingressus Capitulum vocatoque Conventu, renuntiavit merè & sponte omni juri quod sibi ex electione fuerat adquisitum. Iterum statuto die ad eligendum, electus est per compromissionem Willelmus de Contoun, vir utique Deo & hominibus amabilis, confirmatus ab Episcopo installatus est in Inventione S. Crucis anno Domini MCCCXXII. Eodem anno circa Purificationem B. Virginis ingressi sunt Scoti Episcopatum; & totam Orientalem plagam ejus depraedati sunt, &c. Anno Domini MCCCXXIII. die V. Martii facta est concordia inter Priorem & Capitulum & Thomam de Goldesburg Archidiaconum Dunelmensem super controversiâ orta inter eos pro jurisdictione Archidiaconali in Ecclesiis Priori & Capitulo appropriatis infra Tinam & Teysam; ita sc. quòd Prior habeat communem jurisdictionem Archidiaconalem in Ecclesiis de Jarow & Weremouth, Archidiaconus verò in omnibus caeteris pro totâ vitâ ipsius Archidiaconi. Pro quo est notandum, quòd Archidiaconus Dunelm▪ semper antè exercuit jurisdictionem Archidiaconalem in Ecclesiis Priori & Capitulo appropriatis infra aquas nomine Prioris, virtute cujusdam compositionis inter eos initae; & pro hoc solvere consuevit Priori quandam pensionem annuatim. Praefatus verò Thomas & pensionem solvere recusavit; & jurisdictionem in dictis Ecclesiis nomine & jure proprio exercere se asseruit. [ Hinc nata contentio, quae Episcopo mediante sedata est in praejudicium Monachorum. Istos enim Episcopus terrebat,] comminatus Priorem deponere, & Summo Pontifici suggerere, quòd Monachi Dunelmenses propter eorum divitias insaniunt, nec Episcopo nec Archidiacono obedire volunt. Unde & nomina Ecclesiarum eis appropriatarum scripserunt, & ad duplicem valorem taxabant; si fortè per hoc Summum Pontificem inducere possent ad aliquid eis subtrahendum. Fecit etiam Priorem citari, quo titulo Ecclesias sic appropriatas tenebat, &c.

CAP. XXX. De dissensione inter Archiepiscopum & Episcopum Dunelmensem.

ANNO Domini MCCCXXVIII. orta est dissentio inter Archiepiscopum Ebor. & Episcopum Dunelmensem super jurisdictione de Allertonschire. Nitebatur enim Archiepiscopus locum illum visitare; sed restitit ei Episcopus non solum in Ecclesiis jurisdictionis suae, sed etiam in Ecclesiâ de Allerton & caeteris Ecclesiis jurisdictionis Prioris & Capituli; & contra compositionem initam inter Archiepiscopum & Priorem & Capitulum. Dixit enim Episcopus, quòd Prior & Capitulum non potuerint sine eo componere; & ideo nitebatur ipsam compositionem infringere, & Priorem & Capitulum inducere, ut se partem facerent cum eo contra Archiepiscopum. At ipsi responderunt, quòd contra factum proprium venire non potuerint. Infestabant ergo se mutuó. Archiepiscopus visitationem suam petiit. Episcopus verò semper occurrebat apud Allerton cum multitudine armatorum de Episcopatu, Northumbriâ & Tyndal; qui libenter ad eum veniebant, & Archiepiscopum interficere parati erant, si venisset. Sed ipse semper ab eis declinabat. Ipsis verò recedentibus, iterum suam visitationem petebat, & Episcopus iterum armatos vocabat, & sic Archiepiscopus irritabat, Episcopumque in congregatione armatorum non mediocriter effundebat. Archiepiscopus quamvis numerosus nil effundebat; [Page 760] fulminabat etiam sententiam excommunicationis & suspensionis in Episcopum & adhaerentes sibi. Episcopus verò appellabat, & impetrabat, & coram Delegatis litigabat, primò apud Lincolniam, secundò apud Karleolum, tertiò Lichefeldiae; sed Episcopus semper ampliùs effundebat. Allegabat Episcopus praescriptionem, &c. Tandem post multas fatigationes & expensas, amicabiliter composuerunt; sc. Archiepiscopus Ecclesiam de Lek appropriavit mensae Episcopi, reservatâ sibi pensione annuâ, & Capitulo Eboracensi aliâ: & sic cessavit tempestas illa. Anno eodem contra Archidiaconum Northumbriae Thomam de Charlton intendentem visitare Ecclesias Priori & Capitulo appropriatas in Northumbriâ appellatum est per Priorem & Capitulum, &c. Demum anno MCCCXXXI Prior cum Archidiacono sic composuit; quòd totâ vitâ suâ Archidiaconus jurisdictionem in Ecclesiis illis sicut in aliis plenariè exerceret; sed Prior procurationes visitationi debitas alternis vicibus reciperet.

CAP. XXXI. De secundâ apprehensione jurisdictionis Archidiaconi in Ecclesiis infra aquas.

QUia verò compositio inter Priorem & Capitulum & Thomam Archidiaconum temporalis erat solùm pro vitâ ipsius; ipso mortuo XI. Cal. Januarii anno Domini MCCCXXXIII. statim in crastino apprehendit Prior jurisdictionem, illo die visitans Ecclesiam S. Oswaldi, die sc. Dominicâ; & in crastino per se & suos commissarios visitavit omnes Ecclesias sibi appropriatas infra aquas, praefecit officiales, & fecit Capitula celebrari. Mortuo autem Thomâ Archidiacono, Episcopus statim contulit Archidiaconatum Almarico de Bello-monte nepoti suo corto & defiguarto: [ qui litem Priori movit in Curiâ Eboracensi; ubi Prior ob contumaciam excommunicatus, Curiam Romanam appellavit. Res tandem convenit, simili compositione incer Almaricum & Capitulum pro vitâ Episcopi factâ, ac inter Thomam & Capitulum olim fuit inita.]

CAP. XXXII. Qualiter Regina Philippa ignoranter intravit Abbathiam.

ANNO gratiae MCCCXXXIII. feriâ V. in hebdomadâ Paschae, venit Rex Dunelmum, & in Prioris Camerâ hospitatur. Feriâ verò IV. s [...] quenti supervenit Regina Philippa uno die de Knaresburgh versùs Dunelmum; & ignorans consuetudinem Ecclesiae Dunelmensis, per portam Abbathiae ad Cameram Prioris descendebat, & ibi cum Rege coenabat. Et cùm coenâ factâ cubâsset; intimatum est Regi per quendam Monachum, quomodo S. Cuthbertus mulierum praesentiam non amabat. Ad praeceptum igitur Regis surrexit Regina; & in tunicâ solâ cooperta clamide per portam quam intravit rediit, & sic ad Castrum se transtulit; rogans Sanctum, ne quod ignoranter fecerat vindicaret.

CAP. XXXIII. De conditionibus Lodewici Episcopi & morte ejus.

ERat iste Lodewicus generosus, quòd de sanguine Regum Franciae & Siciliae; facie venustus, sed debilis pedibus, quippe utroque pede claudicans; dapsilis nimis, ita ut à multis diceretur prodigus; ad habendum cupidus, sed de modo adquirendi minùs curans. Onerosa enim familia quam tenebat, & sumptus superflui quos agebat, à quibus per nullum consilium poterat refraenari, [Page 761] ita cupiditate affecerant animum ejus; quòd nil dimisit quod habere posset. Unde dixit sibi quidam sapiens; quòd nunquam vidit hominem ita cupidum ad habendum, & ita improvidè habita dispensantem. Causam tamen Ecclesiae viriliter egit contra Archiepiscopum Ebor. pro libertate in Allertonshire, contra Comitem de Warwik pro Castro Bernardi, contra Dominum Clifford pro Hortenesse. Ad sequelam enim ejus fuit declaratum in Parliamento Regis; quòd Episcopus Dunelmensis debet habere forisfacturas guerrarum infra libertates Episcopatûs, ut Rex habet extra. Contra J. Darcy pro Ecclesiâ de Sinibaurn diu litigavit; sed morte praeventus nil horum ad finem perduxit. Castus erat, sed Laicus; Latinum non intelligens, sed cum difficultate pronuncians. Unde cum in consecratione suâ profiteri debuit, quamvis per multos dies antè instructorem habuisset, legere nescivit; & cùm auriculantibus aliis cum difficultate ad illud verbum Metropoliticae pervenisset, & diu anhelans pronunciare non posset; dixit in Gallico Seit pur dite. Stupebant omnes circumstantes, dolentes talem in Episcopum consecrandum. Et cùm similiter celebraret Ordines, nec illud verbum in aenigmate proferre posset; dixit circumstantibus: Par Seynt Lowys il ne fu pas curteis, qui ceste parole ici escrit. Quasi per totum tempus Episcopatûs sui studuit, quomodo de Priore & Conventu pecuniam extorquere posset. Bullam unam habuit ad praeficiendum in Priorem Dunelmensem quemcunque de domo vellet; aliam ad habendum quartam partem bonorum Prioratûs dum guerra Scotiae duraret. Sed quòd istae Bullae impetratae erant tacitâ veritate & suggestâ falsitate; noluit ejus Concilium eis uti. Palefridos, &c. quos Prior sibi frequenter dederat, pro nullo computabat; omni petitioni per Priorem sibi factae respondens per interemptionem: Nil facitis pro me, nec ego faciam pro vobis. Orate pro morte meâ; quia dum vixero non obtinebitis. In fine tamen vitae suae Bullam impetraverat ad appropriandam Ecclesiam de Elewiks suae Diocesis & Patronatûs Priori & Conventui; sed morte praeoccupatus non perfecit. Licentiam etiam impetrandi medietatem villae de Edmundisbiry dedit eis; apud Middelham coquinam aedificavit, & aulam cum capellâ satis amplam & decoram inchoavit; sed antequam muri ejus essent perfecti, diem clausit extremum apud Brantingham Eboracensis Dioceseos VIII. Cal. Octobr. anno Domini MCCCXXXIII. & eodem anno VI. die Octobris sepultus est in Ecclesiâ Dunelmensi coram magno Altari; ubi suprapositus est sibi lapis marmoreus curiosus & sumptuosus, quem ipse dum vixerat fecerat praeparari. Vendicabat sibi Sacrista Capellam sc. equos feretrum deferentes, ceram & alia; & obtinuit, difficulter tamen. Mortuo sic Episcopo, statim Prior jurisdictionem Archidiaconi in omnibus Ecclesiis sibi appropriatis infra aquas Tinae & Teysae plenè apprehendit; & eas plenariè visitavit. Archiepiscopus Eboracensis nemine resistente jurisdictionem Diocesis, quae de communi jure ad Capitulum pertinebat, apprehendit, & pacificè exercuit toto vacationis tempore, per suos Commissarios Capitulum & Diocesin visitando, & omnia quae ad jurisdictionem pertinent exercendo. Prior tamen literas Archiepiscopi habuit super immunitate; quòd non traheretur in consequentiam quòd per Commissarios visitavit, nec per hoc derogaretur illi privilegio Debent pro Dunelmensi praecipuè edito.

Circa idem tempus moritur bonae memoriae Simon de Mepham Cant. Archiepiscopus; & postulatur in Cantuariensem Johannes de Stratford Wintoniensis Episcopus; & Adam de Horlton Wigorniensis fit Wintoniensis. Iste Adam, Juris Canonici Professor, primò fuit Auditor in Curiâ; & pòst fit Herefordensis, de Herefordensi Wigorniensis, de Wigorniensi Wintoniensis; non electione ordinariâ, sed per reservationem in Curiâ Dominicâ, pecuniâ haec omnia procurante. Simoni verò de Monte acuto, cui Rex rogaverat Wintoniensem [Page 762] conferri, contulit Papa Wigorniensem Episcopatum, pecuniam quàm animas magis piscans.

CAP. XXXIV. De electione ROBERTI DE GRAYSTANES. ^y

PEtitâ à Domino Rege eligendi licentiâ & obtentâ, vocatisque Fratribus in cellam, & infra Idus Octobr. die ad hoc statuto, per Compromissarios electus est Dominus Robertus de Graystanes, Supprior domûs & Doctor Theologiae, in Episcopum Dunelmensis Ecclesiae & Pastorem. Nomina verò Compromissariorum haec erant; Galfridus de Burdon quondam Prior Dunelmensis tunc verò pro provisione habens cellam de Wermuth, &c. Willelmus de Dunelmo Sacrista, Johannes de Setona priùs & pòst Supprior Dunelmensis, Gilbertus de Elwyk Prior Insulae sacrae & Theologiae Professor, Emericus de Lumley Prior de Lythinne, Thomas de Lunde Prior de Fynkhalle & Doctor Theologiae, Johannes Fossour Prior S. Leonardi extra Stamford, Alexander de Lamesly Magister de Jarowe, Petrus de Hilton feretrarius, Walterus de Scarisbek hostillarius, Johannes de Beverlaco Prior Oxon. & Bacularius Theologiae, Willelmus de Dalton, & ipse Electus tertius decimus. Publicatâ electione & ab omnibus approbatâ, ipse Electus in itinere versùs Regem obtinuit literas proclamatorias ab Archiepiscopo Eboracensi & diem pro confirmatione habendâ V. Idus Novembris. Rex verò inventus apud Lutgesale, penultimo die Octobris tale responsum dedit. Intelleximus quòd Dominus Papa de illo Episcopatu providit Domino Ricardo de Bery familiari Clerico nostro; nec ipsum Papam offendere volumus: ideo electioni tuae consentire nequimus. Dominus enim Rex pro praefato Clerico non solùm Papae sed etiam Priori & Capitulo scripserat, ipsos rogando ut eum eligerent, ipsum ut Episcopatum reservando ei conferret. Rediit ergo Electus Eboracum; & non obstante quòd non intervenisset consensus regius, deliberatione habitâ cum Canonicis Ecclesiae Eboracensis & utrius (que) Juris peritis, consentientibus etiam Priore & Conventu Dunelmensi, IV. Idus l Novemb. Decembris in Ecclesiâ B. Mariae Ebor. est confirmatus, & Dominicâ proximâ sequente sc. l. XVIII. VIII. Cal. Decembris per venerabiles Patres Eboracensem, Karleolensem, Armachanum, in Capellâ Archiepiscopi in Palatio consecratus; & die Jovis proximâ subsequente, in octavis sc. S. Martini, Dunelmi installatus. Acceptâque obedientiâ à subditis & Vicario generali ibi dimisso, iter arripuit Episcopus versùs Regem, temporalia petiturus. Sed Rex cum eo loqui noluit, sed per Thesaurarium suum respondit; quòd invisum erat ante illud tempus, quòd aliquis in Angliâ absque consensu regio in Episcopum consecraretur vel electio confirmaretur; & ideo super tam arduo & inaudito noluit Rex inconsultè respondere; & ad proximum Parliamentum distulit respondendum. Interim cùm Domino Ricardo de Bery, cui ad rogatum [Page 763] Regis Papa Episcopatum contulerat, uno die ante electionem de ipso Roberto factam, sc. pridie Idus Octobris, Rex temporalia Episcopatûs Dunelmensis dederat; & ex hoc dilationem ad Parliamentum non nisi in sui illusionem factam Episcopus advertebat.

CAP. XXXV. De RICARDO DE BURY Episcopo Dunelmensi. ^x

VEnerunt ergo Clerici Domini Ricardi de Byry Dunelmum [...]um Bullâ & literis regiis; & in possessionem Temporalium statim inducitur. Archiepiscopus verò Eboracensis visis bullis & intellectis comminationibus regiis de Temporalibus suis in manu Regis capiendis, inductus per Regales, Clero & populo Dunelmensi scripsit, ut Ricardo de Byry obedirent, non obstantibus prioribus literis eis pro Roberto Episcopo destinatis. Unde & IV. Idus Januarii Clerus & populus Dunelmensis Dioceseos Ricardo de Byry obedientiam juraverunt. Et sic Robertum Episcopum non vocatum, non monitum nec contumacem spoliarunt; cùm tamen jus commune habuisset pro eo, & contra impetrationem Ricardi & provisionem legitimas defensiones debuit habuisse. Et cùm satis haberet quod contra provisionem Ricardi objiceret; condescendens tamen statui domûs & Prioris, qui propter guerram & casus varios depauperati sustinere non potuerunt onera litis, maximè contra Regem habentem Papam ita sibi propitium, & contra Ricardum qui jam eis praeerat in temporalibus & spiritualibus; & etiam quòd contra quemcunque objicere est vile & odiosum: elegit potiùs dissimulando voluntatem Dei cum patientiâ expectare, quàm finem litis quae dubios solet habere exitus quaerere per objectus, Maximè cùm S. Cuthbertum & plerosque alios Episcopos legimus renunciâsse Episcopatibus pacificè jam possessis; sed paucos vel nullos Sanctos circa Episcopatus per objectus legimus litigâsse. Color pro Roberto fuit iste. Papa Episcopatum Dunelmensem unicâ vice & non semper suae dispositioni reservavit, & de eâdem disposuit ante electionem Roberti, quasi per unum diem antè; ut patet ex dictis. Cùm igitur disponere sit verbum facti & non juris; per provisionem factam Ricardo expiravit reservatio quae praecessit. Non enim stant simul, quòd Papa disposuit, & quòd reservatio facta suae dispositioni adhuc in suo robore mansit. Posset enim tunc Papa de eodem Episcopatu iteratò disponere virtute reservationis praedictae. Tempore ergo electionis Roberti nulla reservatio fuit. Ergo tempore electionis suae nihil obstitit nisi provisio facta Domino Ricardo. Si igitur illa posset infici per objectus; foret jus Roberti clarum. Item ita clarum jus habet Capitulum ad eligendum, sicut aliquis [Page 764] Clericus ad quodcunque Beneficium, quia collatum sibi à Rege & à multis Papis confirmatum. Quare igitur magis potest ab eis auferre electionem suam sibi à Regibus concessam & per Papas confirmatam, quàm alteri Clerico Beneficium sibi à suo Episcopo collatum, maximè sine causae cognitione, & eorum negligentiâ hoc minimè promerente? Item maximè est hoc in praejudicium Regis; quòd eâdem ratione posset Papa reservare omnes Episcopatus Angliae, & eos conferre Cardinalibus vel aliis extra regnum commorantibus; & depauperaretur regnum per abductionem pecuniae, & periclitaretur propter defectum consilii, quod vigere solet in Episcopis regni: vel alienigenis conferre posset, qui in terrâ remanerent. Et adhuc foret Regi periculum; quòd tot extranei occuparent Episcopatus in Angliâ, castra & alia eis pertinentia, quòd insurgerent cum alienigenis contra Regem. Rex etiam juratus est ad Magnam Cartam; cujus unus articulus est, ut electiones sint liberae. Multa erant alia, quae majores regni monebant ad loquendum de istà materiâ.

Memorandum, quòd B. Cuthbertus suscepit habitum Monachorum apud Mailros anno Domini DCLI. Et cùm XIV. in habitu ageret annum, factus fuit Prior Lindisfarnensis; ubi cùm XII. ageret annum, factus est Anachorita in Farne: & cùm ibi transegisset IX. annos, consecratus est in Episcopum apud Eboracum VII. Cal. April. ipso die Paschae, praesentibus Rege Egfrido & VII. Episcopis, inter quos Theodorus Archiepiscopus praesidebat, anno sc. Domini DCLXXXV. Et cùm in Episcopatu ferè duos transegisset annos, repetiit insulam Farne; ubi post Natale elapsis tribus mensibus aegrotavit feriâ IV. & tribus hebdomadibus continuis infirmitate detentus, feriâ IV. obiit anno Domini DCLXXXVII. ex eo verò anno quo habitum Monachicum suscepit anno XXXVII. ita quòd ab obitu ejus usque ad annum Domini MCCCXXXVI. quo iste liber scriptus est, fluxerunt anni DCXLVIII. & à translatione ejus usque ad annum praesentem anni CCXXXII. Nota quòd ab anno Domini DCXXXV. usque ad annum Domini MLXXII. omnes Episcopi fuerunt Monachi usque Walcherum; ita quòd per CCCCXXXVII. annos nullus erat Episcopus nisi Monachus. Item à fundatione Ecclesiae quae nunc cernitur usque ad annum praesentem fluxerunt anni CCXXVIII.

[Page 765]

WILLELMI DE CHAMBRE CONTINUATIO Historiae DUNELMENSIS. Ab anno MCCCXXXIII. ad annum MDLIX.

RIcardus de Bury fuit sufficienter literatus, in regendo familiam discretus, Integra isthaec Sectio in Codice Oxoniensi Vitae Ricardi Episcopi sine ullo intervallo subjicitur▪ in convivando extraneos dapsilis, in erogando eleemosinam sollicitus. Iste audito quod displicuit fuit faciliter provocatus, sed facillimè revocatus. Iste summè delectabatur in multitudine librorum. Plures enim libros habuit, ut passim dicebatur, quàm omnes Pontifices Angliae. Et praeter eos quos habuit in diversis Maneriis suis repositos separatim, ubicunque cum suâ familiâ residebat, tot libri jacebant in camerâ quâ dormivit; quod ingredientes vix stare poterant vel incedere, nisi librum aliquem pedibus conculcarent. Iste ornamenta ecclesiastica quamplurima pulchra & decentia contulit Ecclesiae Dunelmensi; plura proponens, si vixisset dutiùs, contulisse. Cum igitur Episcopatum Dunelmensem, quem habuit ex provisione Apostolicâ, rexisset in tranquillitate competenti, caeteris partibus Angliae contributionibus & angariis multipliciter fatigatis, per XI. annos, II. menses, & XII. dies; in anno duodecimo longâ infirmitate decoctus, apud Aukland diem clausit extremum XIV. die Aprilis anno Domini MCCCXLV. qui XXI. die ejusdem mensis fuit quodammodo honorificè, non tamen cum honore satis congruo, coram altari B. Mariae Magdalenae ad australem angulum Dunelmensis Ecclesiae tumulatus.

Desunt ista in Codice Oxon. [Haec in tabulâ pensili. Quae jam sequuntur narravit Willelmus de Chambre.]

RIcardus de Bury natus fuit in quadam villulâ prope Edmundisbury, patre Domino Ricardo Awngevill milite; & à suo avunculo Domino Johanne de Willouby Rectore exhibitus est primò ad scolas Grammaticas, & postea ad Studium Oxonii per aliquod certum tempus. Deinde assumptus est ad instruendum Edwardum de Wyndesor tunc Principem, qui postmodum dictus est Edwardus tertius; postmodum ordinatus est principalis receptor patrimonii ejusdem Edwardi in Wasconiâ. Quo tempore dictus Edwardus sugit cum matre Parisiis; quibus expensis deficientibus, venit ipse Ricardus clàm cum magnâ summâ auri quam collegit in officio predicto. Qua de causâ insequebatur eum Locumtenens Regis cum XXIV. lanceis usque Parisiis; ubi prae metu mortis absconditus est in campanili Fratrum Minorum per septem dies. Post haec ordinatus est Coferarius Regis, deinde Thesaurarius de Wardroppe, postea Clericus Privati Sigilli per V. annos. Quo tempore bis adiit Summum Pontificem Johannem. Et primo tempore quo sibi advenit, ordinatus est ab ipso Capellanus principalis Capellae suae; & recepit ab eo rochetam in loco Bullae pro proximo Episcopatu vacante ex pòst in Angliâ. Et eo tempore promotus est de Beneficiis Ecclesiasticis; quòd potuit expendere ad valorem V. millia marcarum. Et secundo tempore quo Summum Pontificem adiit, adeptus est ab eo CCCVII. gratias pro Clericis promovendis. Et omni tempore [Page 766] quo ve [...]it ad praesentiam Summi Pontificis sive Cardinalium, venit ipse cum XX. Clericis suis in vestibus unius sectae, & XXXVI. armigeris alterius sectae. Post haec cùm rediret Angliam, audiens Parisiis de morte Lodowici Episcopi Dunelmensis, & Regem misisse literas ad Summum Pontificem pro ipso Episcopatu sibi adquirendo, multùm dolebat. Insuper cùm quidam Clericus ipsius nomine Willelmus de Tykall Rector de Stanhoppe instigaret eum mittere literas ad Cardinales & ad alios amicos suos in Curiâ pro praedicto Episcopatu habendo; respondit se nec pro illo Episcopatu nec pro aliquo alio literas missurum. Consecratus est Episcopus Dunelmensis Dominicâ ante Natale XLVI. atatis suae anno, ab Archiepiscopo Cantuariensi Johanne Stratford in Abbathiâ Nigrorum Monachorum de Cherdsay. In qua consecratione Episcopus Lincoln [...]enricus Burewesh fundebat omnes compensas jussu Domini Regis. Post haec factus est Thesaurarius Angliae; & eodem anno Die V. Junii per Willelmum Conton Priorem Codex Oxon. (in die Pentecostes vel in die Trinitatis) est Dunelmi installatus. In qua Installatione fecit grande convivium; ubi interfuerunt Rex & Regina Angliae, mater Regis Angliae, Rex Sco [...]iae, duo Archiepiscopi & quinque Episcopi, septem Comites cum uxoribus suis, & omnes Magnates citra Trentam, multi Milites & Armigeri, plures etiam Abbates & Priores & viri Religiosi, cum innumerâ multitudine communitatis. Eodem anno installatus est Cancellarius Angliae. Et infra triennium ex pòst ter adiit Regem Franciae Parisiis in nuncio Regis Angliae ad vendicandum regnum Franciae. Postea adiit Haudewarpe. Id Haverwarippe, & aliâ vice ad Brahan. Id. Burkan; & ita fatigatus fuit per diversa loca pro praedictâ Legatione novem annis. Et medio tempore fuerunt omnes libertates Dunelmensis Ecclesiae conservatae sine aliquo detrimento. Post haec Angliam rediit.

Multùm delectabatur de Comitiva. Id. multitudine Clericorum; & plures semper Clericos habuit in familiâ suâ. De quibus fuit Thomas Bradwardyn postea Cantuariensis Archiepiscopus, & Ricardus Fitz Raufe postmodum Archiepiscopus Armachanus, Walterus Burley, Johannes Maudyt, Robertus Holcote, Ricardus de Kilwington, omnes Doctores in Theologiâ; Ricardus Benworth postea Episcopus Londoniensis, & Walterus Segraffe postea Episcopus Cicestrensis. Et quolibet die in mensâ solitus erat habere lectionem, nisi fortè per adventum Magnatum impediretur; & post prandium singulis diebus disputationem cum Clericis praenominatis & aliis suae domùs, nisi major causa impediret. Et aliis vicibus aut servitio divino aut Libris. Id. libro vacabat; nisi foret ex causis arduis impeditus. Omni etiam septimanâ distribuit in cibos pauperum octo quarteria frumenti pista, praeter fragmenta solita domûs suae. Et si plures supervenirent post distributionem dictae eleemosynae; contulit singulo obolum. Praeter haec veniens aut rediens à Novocastro usque Dunelmum aliquando duodecim marcas contulit in eleemosynam, etiam à Dunelmo usque Stokton quandoque VIII. marcas, & à Dunelmo usque Aukland V. marcas, à Dunelmo usque Middelham C. solidos. Post cujus obitum inventa fuit una de suis capsellis. Id. capsula plena lintheaminibus, camisiis & bractis cilicinis; in qua putabatur thesaurus inveniri.

Praeterea praefatus Dominus Ricardus in floribus vitae suae contulit duo vestimenta Ecclesiae, unum rubeum de velveto cum tribus capis ejusdem sectae subtiliter broudatis, & aliud de nigrâ camicâ cum tribus capis ejusdem sectae cum largis orariis decenter ornatis: plura proponens Ecclesiae reliquisse, videlicet unum de rubeo velveto, quod executores sui vendiderunt Domino Radulpho de Nevyll, qui postea conscientià motus illud reddidit Ecclesiae; aliud etiam dedit de albâ camicâ cum tribus capis ejusdem sectae, quod fecit in honore S. Mariae, nobiliter broudatum, quod Sacrista post ejus mortem de ejusdem executoribus cum multâ difficulate conquisivit. Item in exequiis ejus, sicut patet per instrumentum publicum inde factum, habuit Sacrista duos magnos equos portantes corpus ejus in lecti [...] [...] unum equum mulum portant [...]m Capellam. [Page 767] Habuit etiam idem Sacrista duas cistulas, unum baculum pastoralem, unam mitram, annulum & sandalia, duo candelabra argentea, unum turibulum argenteum & deauratum cum unâ naviculâ, item IX. bawdekynes de panno serico rubeo cum vitibus intextis, item IX. pannos sericos cum quadrupedibus habentibus pedes & capita deauratos, item unum pannum viridem cum gallis albis & rubeis intextum. Ex quibus omnibus facta sunt vestimenta ad magnum Altare & alia altaria in Ecclesiâ. Item ex quatuor sigillis ejusdem factus est unus calix deauratus; ut patet per hos versus sub pede ipsius inscriptos,

Ricardus Dunelm. quartus natu Buriensis.

Hic ciphus insignis fit Praesulis ex tetra. sigill.

Desunt ista in Cod. Oxon. [Haec quae sequuntur, narravit Willelmus de Chambre.] Item dum quadam die sederet ad mensam apud Eboracum cum VII. Comitibus; subitò superveniens Dominus Johannes Vaughan nunciavit sibi Dominum Robertum de Graystanes fore defunctum; qui tantùm de ejus morte condoluit, quòd praesentiam Nunciantis Cod. Oxon. portantis ferre non potuit. Quem cùm Comites interrogarent, quare tantum doleret de morte ejus. Certè, inquit, si tam bene novissetis industriam ejus, quantum ego novi; credo quòd tantum quàm ego doleo doleretis. Et addidit. Fuit enim habilior ad Papatum, quàm ego vel omnes mei consimiles ad dignitatem minimam in Ecclesiâ sanctâ Dei. Multùm etiam affectabat retinere secum in familiâ filios generosorum Episcopatûs sui. Quod factum nutrivit magnam amicitiam inter ipsum & ipsius patriae generosos; & Monachos Dunelmensis Ecclesiae semper habuit in maximo honore. [ Sequuntur Hic deficit Codex Cottonianus. immediatè in Codice Oxoniensi quae ex Codice Cottoniano praemittuntur.]

De Johanne Fossor & Roberto de Walworth, Prioribus Dunelmensibus.

ANno Dom. MCCCXLI. transactis in Prioratu XX. annis & plus, obiit Willelmus de Cowton Prior Dunelmensis apud Pittingdon in primâ Septimanâ Quadragesimae, & sepultus est apud Dunelmum in coemiterio Monachorum inter fratres; cui successit Johannes Fossor. Iste Willelmus fuit valde religiosus, & fratribus humilis & benignus; hospitibus & extraneis jocundus & dapsilis. Iste habuit tempore suo maximam pestilentiam animalium. Johannes Fossor Monachus Dunelm. & Monasterii de Wermouth, electus est in Priorem Dunelm. XVI. die Martii circa Festum Annunciationis beatae Mariae anno Domini MCCCXLI. & ultimo die ejusdem mensis confirmatus & installatus. Hic erat vir sapiens, eloquens, & multos suo tempore recepit ad habitum: hic construxit in aquilonari parte Ecclesiae crucis, ad altare Sanctorum Confessorum Nicholai & Egidii magnam fenestram vitream, cum aliis tribus fenestris minoribus & ordinatis cum consensu Capituli, quod haberet futuris temporibus quolibet die pro animâ suâ unam Missam ad divinum altare per unum Monachum; pro cujus pensione & dictarum senestrarum sustentatione & pro pitantiâ in die anniversarii sui faciendâ, Conventui terras & reditus appropriavit, & communi domui assignavit. Unum vestimentum integrum cum tribus capis pro anniversario suo emit & assignavit. Hic statim juxta formam concionis Benedicti fecit inventarium indentatum de omnibus bonis Monasterii tam infra quam extra; cujus una pars residebat penès Priorem, altera penes Subpriorem & Conventum: ordinavitque sibi Bursarium Robertum de Benedicto, virum providum & discretum, qui in VI. annis quibus in dicto officio stetit, solvit de antiquis debitis Monasterii 758 l. 3 s. 6 d. ob. Item pro structurâ domorum per idem tempus 492 l. 7 s. 7 d. Item in [Page 768] contributionibus per idem tempus 209 l. 5 s. 3 d. Postea vero idem Prior fecit per obedientiarios & ministratores omnia Missalia infra septennium de novo reparari, ipso Priore incipiente de Missali quod jacet ad altare Sanctorum Nicholai & Aegidii, pro quo solvit de oblationibus suis 22 l. Item unam Cantariam, quae de Trinitate nominatur, de consensu Conventûs ordinavit in dicto altari perpetuò celebrandam. Ad cujus sustentationem terras & tenementa in Northpittingdon, Wlneston & Billingham de licentiâ Episcopi emit, pro quibus solvit 66 l. 10 s. 9 d. Et pro aedificiis ibidem factis & reparatis 20 l. Forma autem ordinationis dictae Cantariae scribitur in Martirologio & in principio Missalis dicti altaris. Idem Prior ordinavit dicto altari unum calicem, pretium 6 l. 13 s. 4 d. unà cum tribus albis & casulis & palliis altaris. Item imagines Sanctae Trinitatis & Beatae Virginis de alabastro, cum tabernaculis cum aliis ornamentis, pretium 22 l. Item fecit unam fenestram VI. luminarium, longam & sumptuosam, in boreali parte crucis dictae Ecclesiae juxta dictum altare, pro qua solvit 100 l. & pro vitreatione 52 l. Item pro aliis Ecclesiae aedificiis, debitis & ornamentis 402 l. 6 s. 8 d. Item pro unâ fenestrâ in fine australi aulae Prioris 40 l. Summa omnium summarum praecedentium est haec, 2076 l. 8 s. 10 d. ob. Item in tempore suo fiebant de novo multa aedificia; & antiqua reparata, tam infra Abbathiam quàm extra, & praecipuè thorale, granarium & coquina; magna fenestra VII. luminarium in capite occidentali navis Ecclesiae, & III. aliae in parte boreali dictae navis, & II. ex parte boreali chori per Johannem de Tickill, & II. ex parte australi chori per Feretrum. Robertus de Syreston Monachus Dunelmensis commemorati memorati Prioris conditiones, modum regiminis, quomodo vivebat, necnon quot personas ad religionem recipiebat; idque metricè sic scribendo,

Hic Prior Ecclesiae praesentis, dux politiae,
Et splendor patriae, fuerat lux vera Sophiae; 
&c.
Hic centenorum fuit effector Monachorum,
Ac vicenorum; numerus fit tantus eorum.
Corpore tam mundus non vixit in orbe secundus 
&c.

Anno Domini MCCCLV. Dominus Radulphus de Nevill, qui primus fuit saecularis exceptis Episcopis, qui in Ecclesia Dunelm. habuit sepulturam, dedit Sancto Cuthberto & Ecclesiae unum vestimentum de rubeo velveto, &c. qui etiam rogavit Dominum Johannem Fossor Priorem & Conventum, ut concederent sibi & uxori suae Aliciae in australi parte Ecclesiae habere▪ sepulturam. Ita quòd ipse jaceret in inferiori parte, & uxor sua in parte exteriori; & concesserunt eis cum literâ sub sigillo capitis Sancti Oswaldi; qui postea venit Dunelmum, & habito colloquio cum Priore & aliquibus Officiariis, fecit fieri coram altari magnae crucis ubi tumulantur. Et iterum rogavit eosdem Priorem & Conventum, ut concederent sibi & uxori suae unam Missam qualibet die pro perpetuo ad illud altare; ita quòd Monachus celebrans celebraret de quo vellet, habendo in memoriâ animas ejus & uxoris suae & omnium fidelium defunctorum; & concesserunt ei sub hac conditione, quòd acquireret vel appropriaret domui communi eorum unum annuum reditum 10 l. pro perpetuo duraturum. Obiit iste Radulphus de Nevill anno Christi MCCCLXVII. Alicia de Nevill anno MCCCLXXIV. quae statim post funerationem ejusdem Radulphi misit Sacristae Dunelm. CXX. libras argenti ad reparationem Ecclesiae; & multa pretiosa vestimenta contulit.

Item post mortem patris sui Radulphi Dominus Johannes de Nevill dicto Sancto devotissimus & fidelis ejus filius, ad excitationem Ricardi de Byrtley terrarii & Johannis de Cornvall feretrarii, fecit circa festum Nativitatis [Page 769] Sancti Johannis Baptistae, Anno Domini MCCCLXXII. novum opus marmoreum & alabastrinum sub feretro Sancti Cuthberti; pro quo solvit plusquam 200 l. argenti. Et fecit Londoniae in cistulis includi & per mare usque ad Novum Castrum transferri, & Prior usque Dunelmum. Et hoc opere consumto, iterum ad excitationem Johannis Prioris & praedictorum monachorum dedit, ad illud opus super altare quod vocatur Lavadose 600. marcas & Prior & officiarii 200 marcas. Et fecit Londoniae in cistulis includi & suo sumptu usque ad Novum Castrum per mare in nave transigi; & Prior usque Dunelmum fecit illud carriari. Interea iste Johannes Fosser priusquam opus istud ponere potuisset, in [...]. Crastino [...] festo sancti Martini die Dominico Anno Domini MCCCLXXIV. infirmitate diutinâ decoctus, apud Bearpare ab isto saeculo transmigravit, anno aetatis suae 90. Prioratûs verò sui 33. cujus corpus Dunelmum honorificè transfertur, & in boreali plagâ Ecclesiae suae coram altari Sanctorum Nicholai & Aegidii sepelitur; ubi superpositus est sibi lapis marmoreus, curiosus, & sumptuosus, quem ipse sibi, dum vixerat, fecerat praeparari; Cui successit Robertus de Wallworth. Anno sexto Johannis Fossor bellum Dunelmense fuit; ubi captus est David Brus rex Scotiae veniens Dunelmum cum maximâ multitudine, & alii multi Magnates, multis Nobilibus occisis, & fugatis caeteris. Anno Domini MCCCXLVI. Robertus Brus postea rex Scotiae cum suis fugit.

Robertus Berrington de Wallworth electus est in Priorem Dunelmen. die Lunae proximo post festum conceptionis B. Mariae virginis Anno Dom. MCCCLXXIV. & in vigiliâ Natalis Domini proximè sequente confirmatus & installatus est. Hic usum mitrae cum baculo primus obtinuit; & Ecclesiam multis ditavit terris & tenementis. Iste Robertus Berrington invenit VII. cementariis victualia fere per annum, ponendo illud opus, quod Johannes Fossor praedecessor suus fecerat carriari à Novo Castro usque ad Dunelmum. Et hoc completo anno Domini MCCCLXXX. magnum altare formatum fuerat à Suffraganeo Episcopi, die VII. Coronatorum, quod erat in honore Sanctae Mariae Virginis & Beati Oswaldi Martyris, & sanctissimi patris nostri Cuthberti solemniter dedicatum, toto Conventu in choro & circa altare existente. Iste Johannes de Nevill praeses fuit apud bellum Dunelmense cum patre suo sc. Radulpho de Nevill. Obiit Johannes de Nevill Anno Domini MCCCLXXXVI. & sepultus fuit in Ecclesia Dunelm. cum uxore suâ in plagâ australi navis Ecclesiae. Robertus Prior obiit anno Dom. MCCCXCI. & stetit annis XVII. sepultusque jacet in boreali plagâ Ecclesiae sub marmore cum ipsius imagine in aere coram altari Sancti Benedicti.

De THOMA DE HATFEILD Episcopo Dunelmensi ^a.

ANNO Domini MCCCXLV. mortuo Ricardo de Bury, statutus est dies ad eligendum, viz. octavus dies mensis Maii Sacrosancti Johannis de Beverlaco. quo die electus est Dominus Thomas de Hatfeild, tunc Custos privati sigilli Domini regis, in Episcopum Dunelm. per viam compromissi [Page 770] consecratus est in festo Translationis Sancti Benedicti proximè sequente, & in die Nativitatis Dominicae proximè sequente per Johannem Priorem apûd Dunelmum intronizatus. Erat autem iste Thomas dapsilis valde, sed ad habendum aliqualiter cupidus, staturâ & canitie venerabilis, hospitalitatis obsequio deditus, & quotidianis eleemosynis ut pauperum necessitatibus subveniret intentus. Monachis aut comprovincialibus molestiam nullam intulit, neque Ecclesiae possessiones injustè abstulit; venientes ad se Monachos honorificè semper excupiebat, & familiariter erga eos se habuit, laetus de illorum praesentiâ; erat Ecclesia in quiete & familia: honorificos viros diligens habere, & non pueros, equos pro vecturâ non equulos. Fuit enim in oculis spectantium, in gestu & incessu sublimis & excelsus, in infirmitate quamvis fragilis in parte & lubricus. Caeterùm inerat ei magnanimitas, ut in conventu Procerum & Magnatum vel primus vel cum primis semper contenderit esse; & ut inter honorificos honoris locum magnificentiùs obtineret, vastiori saepiùs clamore & vultu minaci magis simulare indignationem quàm exhibere. Inter haec plurimùm circa suos eminebat beneficiis; & jura libertatis Episcopatûs secundùm vires contra extraneos defendebat. Pauperibus vero modò rogatus, modò ultraneus, largâ manu fuit manificus & beneficus. Novum vero ad australem partem chori ejusdem Ecclesiae juxta stallos Monachorum curiosum opus construxit; in medio cujus stallum episcopale, imaginibus subtiliter sculptis, sumptibus copiosis in operarios largissimè impensis, honorificè circumseptum, & sub stallo locum pro sepulturâ suâ, ubi solemniter jacet humatus, fecit & decenter ordinavit. Ordinavit & ibidem unum Monachum divina celebrantem, pro cujus pensione annuâ Cucknollam juxta Ecclesiam de Auckland dedit & assignavit. In castello Dunelm. aedificia, quae antiquitate & vetustate consumta vel debilitata fuerant, renovavit; & aulam episcopalem & aulam Constabularii cum aliis aedificiis in eodem de novo construxit. Urbem Dunelm. licèt hanc natura & muri satis munierunt, turre tamen fortiori sumptibus suis in Castello constructâ ipse reddidit fortiorem. Manerium sive hospitium Episcopale Londoniae cum Capellâ & cameris sumptuosissimè construxit. In aliis item locis suis, quae vel raritas servientium vel vetustas domorum minùs honestati vel Episcopali susceptioni fecerant idonea, habitacula diversa & in sublime erecta construxit. Maximum hoc genus esse probitatis aestimans, nullam eorum posteris occasionem reliquisse sollicitudinis. Nec in qualibet rerum pensabat erogatione sive dispersione dispendium, dum omnia vel ad ejus voluntatem vel parerent laudem. Praeterea Collegium octo Monachorum de Monasterio Dunelm. & puerorum in Artibus studentium in loco Monachorum Dunelm. Oxoniae super Candich fundavit, perpetuis temporibus duraturum; & pro terris, possessionibus & Ecclesiis, pro perpetuâ sustentatione dictorum Monachorum octo, cuilibet viz. Monacho 4 l. per annum; & 7 puerorum cuilibet puero per annum 5 marcas impetrandis & approximandis, & 3 pro habitaculis dictorum Monachorum & puerorum usibus aptis & ampliandis assignavit; & solvi fecit in vitâ suâ Domino Johanni de Berrington Monacho Dunelm. 500 marcas. Aggravatus tandem lethali morbo, decidit in lectum aegritudinis Londini, & crebris anhelitibus ibidem ad extremum urgeri coepit. Interque corporales angustias, quas perferebat, peccatorum quoque recordatio conscientiam ad poenitentiae lamenta salubriter compungebat. Assederunt nam aegrotanti assiduè viri literati, eleemosynis & aliis bonis operibus multùm exercitati, ipsum exhortantes, ut praeoccuparet faciem Domini in confessione, & faceret sibi amicos perpetuos de mammonâ iniquitatis. Deinde fit inter pauperes & praecipuè inter incarceratos, & religiosos & Sacerdotes saeculares & alios bonos viros quamplures distributio pecuniae non modica. Praeterea ipso sic in extremis laborante, omnibus ad se venientibus, vel in carcere positis, qui ad se consolationis [Page 771] gratiâ vel subventionis veniebant, charitativè subveniebat; hoc ipsum speciale & spirituale lucrum ducens, si incarceratis & infirmis fratribus opem suae charitatis & consolationis tribueret; sciens qui dixit, Diliges Dominum Deum tunc dixit, & diliges proximum tuum. Et quamvis largissimus in donis & eleemosynis, & sumptuossissimus in aedificiis, hospitalitate, apparatu & familiâ fuerat; mortuus est tamen satis dives & plenus bonis, in quibus moriens ultrâ multos praedecessores suos Ecclesiam Dunelm. Priorem & Conventum honoravit, & in donis amplissimis ditavit. Dedit enim eis praeter praedicta, & praeter funeralia sua, viz. equos qui veniebant cum corpore suo in die sepulturae suae, & praeter pannos sericos & aurifriziatos in funeratione suâ oblatos, instaurum quod habuit in Werdall, quod tunc, ut aestimatum fuit, bene valebat 400 marcas & amplius. Et quia jocalia & insignia sua Episcopalia minus sufficientia, ut sibi videbatur, fuerant; dedit & assignavit eis 300 marcas. Dedit & eis spinam de coronâ, quam Christus habuit super caput suum in die passionis suae, quam habuit ex dono Domini Regis Edwardi III. Dedit & eis unum vestimentum festivale de rubro brudatum cum imaginibus de auro, multaque alia ornamenta pretiosa & vasa argentea. Obiit autem apud Manerium suum de Aleford prope London. in crastino Sancti Johannis Beverlaci; sc. octavo die mensis Maii, anno Domini MCCCLXXXI. peractis in Episcopatu XXXVI. annis & I. die, non tamen integro; & sepultus est in Ecclesiâ suâ Dunelm. ad australem partem ejusdem Ecclesiae ex opposito ostii revesterii sub stallo Episcopali, quem ipse sumptuosissimè construxit; cujus animae pro magnâ sua pietate propitietur Deus. Et super receptione bonorum praemissorum Prior & Conventus fecerunt acquittantiam sub forma sequente.

‘Pateat universis per praesentes, quòd nos Robertus Walworth Prior Ecclesiae Dunelm. recepimus de Magistro Johanne Maundour Clerico & Johanne de Popham executoribus testamenti Domini Thomae de Hatfield nuper Episcopi Dunelm. defuncti, de animalibus suis in parco de Stanhope existentibus, nobis & Conventui nostro Dunelm.’ legatis, capita subscripta, &c. datum Dunelmi secundo die Feb. anno Domini MCCCLXXXI.

Anno Gratiae MCCCLXXXI. octavo die mensis Maii, feriâ quartâ, contigit anno illo circa horam dici quartam, obiit bonae memoriae Thomas de Hatfield Episcopus Dunelm. apud manerium suum prope London. quod dictum Alford; cujus corpus cum solemnitate & honestate quâ decuit usque Dunelmum est delatum, comitante semper cum corpore ac Missas saepiùs celebrante Episcopo Herefordensi cum multis aliis personis valentibus ac praeclaris. Cognitâ morte Pastoris Monachi Dunelm. tanquam pro Praesule benignissimo condolentes, ejus animam omnium creatori devotiùs recommendârunt. Missis duobus fratribus ad Dominum Règem pro eligendi licentiâ obtinendâ; interim appropinquante die quo fuerat tradendus Ecclesiasticae sepulturae, accesserunt executores dicti Domini Episcopi ad Dominum Priorem, rogantes quatenus ob honorem corporis possent veredam, Anglicè chariot, in qua dicti Episcopi corpus fuerat deportatum, simul cum corpore in Ecclesiam introducere, ac postea ipsam veredam cum equis liberè abducere & rehabere; aliàs nollent ipsam veredam infra coemiterium adducere, sed extra coemiterium corpus deponere, ac super hominum humeros in Ecclesiam deportare; quia ut asserebant, nec vereda nec equi Episcopi fuerant: sed dum vixit, ista & omnia alia à se dedit. O ineffabilis miseria hujus mundi! Dum vixerat, erat Episcopus sine comparatione ditissimus hujus Regni; & idem mortuus non habuit unde honorificè sepeliri posset; nec unde faceret Ecclesiae sponsae suae relictae, quomodo alii Episcopi multò pauperiores omnes facere solebant. Quibus cum consilio confratrum respondit Dominus Prior se nolle libertates & consuetudines & jura Ecclesiae infringere quovis modo: quin veredam, [Page 772] equos, & pannos quoscunque, cum quibus intraret corpus in portam borealem, haberet Sacrista Ecclesiae omni modo, imo & Capellam & omnia alia Episcopalia ornamenta. Tandem de consilio Domini de Nevill tunc praesentis, & utriusque partis amici specialis, utraque pars consensit, quòd Dominus Prior haberet possessionem omnium infra Ecclesiam introducendorum, & forent omnia talia quasi in medio conservata, quousque per quatuor arbitrós, quos ad tunc elegerit, & dictum Dominum de Nevill quintum imparem, si illi quatuor non poterint concordare, ad discutiendum de veredâ, equis, & hujusmodi, & maximè de capellâ Episcopi & insigniis Episcopalibus, de consuetudine praescriptâ Ecclesiae, & debitis semper tribui consuetis. Dein corpore cum honore & reverentiâ qua decuit tradito sepulturae, in loco quem elegerat, & sumptuosissimè praeparaverat quando vixit, praefati arbitri preelecti quatuor invicem quaerentes de veredâ, equis, pannis & hujusmodi nil penitus tractaverunt, planè cognoscentes illa omnia deberi Ecclesiae de jure & diutinâ consuetudine approbatâ. Dicti autem quatuor arbitri consenserunt, quòd executores recompensationem debitam facerent pro Capellâ. qui executores ad valorem 200 l. & amplius promiserunt; & specificârunt, in quibus rebus foret talis recompensatio facienda.

‘Omnibus hoc scriptum quinquipartitum visuris vel audituris vel lecturis hanc Epistolam Conventus Ecclesiae Catholicae Dunelm. salutem in omnium Salvatore. Noveritis universi, quòd nos immensam probitatem fructuosorum laborum, quos reverendus in Christo Pater & Dominus Dominus Thomas de Hatfield Dei gratiâ Episcopus Dunelm. pro republicâ & defensione necessariâ Ecclesiae ac Regni Anglicani variis vicibus impendebat, necnon pauperes & debiles inspiciens oculo pietatis misericorditer refovebat, domos religiosas & alia pia loca divini in cultûs & scholastici profectûs augmentum relevare per opes sibi à Deo concessas effectualiter cupiebat. Insuper plurima & magnifica beneficia nobis & Ecclesiae nostrae praefatae per eundem reverendum Patrem collata temporibus retroactis volentes, sicut meritò tenemur, in lucem deducere, ac perpetuae memoriae celebriùs commendare, promittimus bonâ fide, quòd Collegium dicti Domini Episcopi, quod ut praefata Ecclesia Dunelm. suo pastorali durans commissa regimini spiritualibus vincimentis ipsius sollicitâ providentiâ plus solito congauderet, de consensu & assensu nostro unanimi & expresso fundavit, ordinavit & dotavit perpetuis temporibus duraturum in territorio nostro extra muros Oxon. super Candich, quod Monachi nostri studentes inhabitant & inhabitabant per antea multis annis, nos & successores nostri manutebimus, sustentabimus, defendemus, quatenus in nobis fuerit, in perpetuum secundùm vim & formam inferiùs limitatam, sc. quòd in praefato Coll. erunt VIII. Monachi Dunelm. studentes, qui VIII. studentes eligentur & transmittentur ad dictum studium per praefatum Capitulum Dunelm. secundùm vim & formam in constitutionibus Benedictinorum de studentibus ad generalia Studia transmittendis providè ordinatam, ut Philosophiae vel Theologiae duntaxat vacent, principaliter & intendant. De quibus VIII. studentibus Prior Dunelm. de consensu & assensu seniorum unum eorundem in Priorem praeficiet vel Custodem, cui caeteri intendant in canonicis & regularibus institutis; qui Prior vel Custos septimanis singulis saltem seniores omnes & alios confratres studentes convocare tenebitur ad locum aptum pro hoc celebrando. Ubi quemcunque eorum repererit negligentem circa Missas pro dicto venerando patre fundatore & omnibus fidelibus celebrandas, vel alia divina officia perimplenda, feu in observantiis regularibus & Statutis, vel non vacantem doctrinae scholasticae (ut deberet) castigare debitè & emendare, vel Domino Priori & Capitulo Dunelm. denunciare indilatè, si quidem (quod absit) [Page 773] incorrigibilem senserit, vel rebellem. Ipsi etiam VIII. Studentes simul erunt commensales; qui etiam studentes omnibus diebus profestis vel omnes vel ad minus duo Matutinas & omnes alias Horas canonicas simul dicant. In diebus vero Dominicis, & aliis festis duplicibus omnes conveniant in Capellâ.’ Sequitur Statutum benè prolixum de orando pro animabus Fundatoris Episcopi, Edwardi Regis, &c.

‘Insuper in praefatum Collegium VIII. Scholares saeculares, qui Grammaticae vel Philosophiae principaliter intendant, quatuor sc. de civitate vel Diocesi Dunelm. duo de Dominio de Alverton-scire, & duo de Dominio ejusdem in Howedenscyre, per IV. vel V. de senioribus & discretioribus Monachis Dunelm. astrictis in eorum conscientiis per Priorem Dunelm. & habiliores & indigentiores nominentur sine personarum acceptione de illis patriis, quatenus de eis constare poterit, aut de civitate & Diocesi Dunelm. si in aliis duabus patriis tales reperti non fuerint, & è contra ad nominationem dictorum seniorum per Priorem Dunelm. admittentur. Quibus Scholaribus in secundâ mensa seorsum à Monachis, cum Clerico & aliis dicti Coll. Servientibus providebitur per Priorem seu Custodem aut receptores denariorum loci eorum statui competenter, & bis in anno tunicis & caputiis vestientur; & per Priorem seu Custodem loci debitè regulabuntur, ut in Capellâ duo serviant temporibus opportunis exorando pro animâ dicti Fundatoris, & aliis temporibus in Scolis & alibi doctrinae suae invigilent diligenter, ac in aulâ & locis aliis honesta ministeria, secundùm quod Priori seu Custodi visum fuit, libenti animo exequantur; dum tamen per ea eorum profectus in moribus aut Scholasticis disciplinis nullatenus impediatur; necnon in omni loco & tempore vitam honestam ducere teneantur.’ Succedunt Statuta alia Collegii Dunelmensis Oxon. & obligatio Conventûs Dunelmensis Ecclesiae ad solvendum annuatim 200 marcas Custodi, Sociis & Scholaribus dicti Collegii in perpetuum.

De JOHANNE DE FORDHAM Episcopo Dunelmensi. ^b

OBtentâ autem eligendi licentiâ, pro qua missi fuerant dicti fratres, ac adveniente die pro electione futuri Pontificis statuto; viz. feriâ quartâ post festum Sancti Augustini Anglorum Apostoli, h. e. XXIX die mensis Maii, convenerunt omnes qui voluerant, potuerant, ac debuerant interesse, in domo Capitulari, horâ consuetâ; & deliberatione multiplici habitâ inter eos, tandem omnibus & singulis placuit per viam procedere compromissi, & XIII. compromissarios elegerunt; dantes eis plenariam potestatem futurum Pontificem eligendi; quae potestas usque in crastinum ad Solis occasum tantummodo perduraret. Qua potestate acceptâ, illi XIII. aliis omnibus de Capitulo recedentibus, in Capitulo remanentes, seriosiùs de ipsius electionis negotio pertractarunt. Denique [Page 774] honorem & utilitatem Ecclesiae semper sibi prae oculis statuentes, & advertentes in gremio intrinsecè se habere valentes Theologiae Professores & Baccalaureos ac alios quamplures bene literatos providos & discretos, ad Praelatiam Ecclesiasticam merito assumendos: ac de parte aliâ intuentes mundi malitiam, reservationes & plurimas fatigationes in Beneficiis Ecclesiasticis jam currentes, & pericula & damna multiplicia Ecclesiae verisimiliter imminentia, si quem de gremio praetulissent; & nihilominus desperabant pro aliis de gremio expediret. Inter hujusmodi per totum diem illum ante prandium & priùs usque vesperam fluctuantes, manè in crastino die Sancti Johannis iidem iterum ad idem negotium in Capitulum convenerunt, & usque horam capitularem de electionis materiâ diligentiùs pertractantes; propter praedictas difficultates imminentes in nullam personam eligendam finaliter concordantes; tandem rogaverunt Capitulum ut ipsis XIII. sex alios compromissarios sociarent, quatenus consilio plurium saniùs procederent in hoc actu, quo facto, tunc XIX. compromissarii in ipso Capitulo residentes, aliis omnibus hinc amotis, diligenti praehabito tractatu, Dominum Johannem de Fordham, Canonicum Ecclesiae Eboracensis & Secretarium Domini Regis elegerunt in Episcopum & Pastorem dictae Dunelm. Ecclesiae viduatae, & publicata electione primò in Capitulo, deinde in Ecclesiâ coram populo, & ab omnibus approbatâ: duo Monachi ex parte Capituli ad ipsum electum cum electionis decreto pro ejus consensu requirendo sunt transmissi; necnon ad electum ipsum (si electioni consenserit) Domino regi similiter praesentandum; quatenus & ipse dignaretur ipsi electo praebere suum consensum regium & favorem, ac litteras suae regiae majestatis illi, ad quem ipsius electionis confirmatio pertineret, dirigere pro ipsius electi confirmatione celeriùs obtinendâ. Johannes de Fordham electus in Episcopum Dunelm▪ feriâ quintâ proximâ post festum Sancti Augustini Anglorum Apostoli anno Domini MCCCLXXXI. & in Vigiliâ Epiphaniae proximâ sequente in manerio Archiepiscopi Cantuariensis, quod vocatur Lambhit, juxta Westmonasterium per Episcopum Exoniensem consecratus; & die Lunae in crastino Sancti Matthaei Apostoli proximè sequente, viz. anno Domini MCCCLXXXII. solemniter apud Dunelmum inthronizatus; & fuit Thesaurarius Ricardo secundo; & translatus fuit ad Ecclesiam Eliensem anno Domini MCCCXC.

De WALTERO SKYRLAW Episcopo Dunelmensi. ^c

WAlterus Skyrlaw translatus fuit à Bathoniâ ad Dunelmum III. die Aprilis, anno Domini MCCCLXXXIX. consecratus fuit in Episcopum Dunelm. anno eodem, & stetit annis XVIII. Iste pontem de Shinckley, & pontem de Yarow construxit, pro quo de quibusdam terras emebat, quas postea pro reparatione ejusdem pontis dedit: pontemque de Auckland construxit; [Page 775] magnas etiam lapideas Auclandiae portas à fundo usque ad summitatem ejusdem aedificii proprio sumptu erexit. Construxit etiam campanile Ecclesiae de Houldon in Comitatu Eboracensi summae magnitudinis, quod quidem pro incolis ejusdem loci de Houldon (si fortuitò aquarum inundatio eveniret) tanquam refugium fecit. Magnos sumptus in reparatione praedictae Ecclesiae effundebat; ubi etiam domum capitularem perpulchram eidem Ecclesiae conjunctam construxit. Totam etiam aulam manerii de Houldon aedificavit, & magnos praeterea sumptus in aedificiis de eodem manerio expendit. Hic etiam magnam partem campanilis, vulgo Lanterii, Ministerii Eboracensis construxit, in medio cujus operis arma sua posuit. Ibidem quo (que) fundavit Cantariam ad australem angulum crucis dictae Eccclesiae, ubi Capellanum ordinavit ad Missam in perpetuum pro animâ suâ celebrandam. Iste quoque magnam partem Clausterii in Monasterio Dunelm. fieri fecit ad summam 600 l. Hic praeterea dedit ad constructionem Dormitoriae 330. marcas, & ejus executores dederunt ex praecepto ejus ad constructionem Clausterii 400 l. & ipse priùs dedit 200 l. De quibus omnibus aedificiis arma sua, viz. 6 Virgas vicissim flexatas in formâ cribri, imposuit. Iste semper summo in honore cum Principe suo habebatur. Obiit anno Domini MCCCCVI. sepultusque jacet in boreali plagâ chori Ecclesiae Dunelm. inter binas columnas coram altare Sanctae Blasiae, quod postmodum dictum erat altare de Skirlaw, sub lapide marmoreo, admodum curioso, multisque aeneis imaginibus sumptuosis circumspicuo, cum ipsius imagine in medio ejusdem tumbae artificiosè in aere coelatâ. Super pectus inscribitur tale dictum: Credo quòd redemptor meus vivit, & in die novissimo de terrâ surrecturus sum, & in carne meâ videbo Deum salvatorem meum. Et circa utramque partem istius sepulchri in altum erigebatur clatrum curiosè compositum, in quo Missa quotidie pro illius animâ dicebatur; & ex opposito ejusdem tumbae in aquilonari parte factum erat sedile lapideum longitudine columnarum distantiae, in quo arma illius à termino ad terminum ordinatim collocantur.

Johannes Hemmyngbourge creatus fuit in Priorem Dunelm. anno Domini MCCCXCI. & stetit in Prioratu annos XXV. Anno hujus IX. erat reformatio Ordinis Nigri Monachorum. Obiit anno Domini MCCCCXVI. & jacet sepultus sub lapide marmoreo, curioso, & sumptuoso, imaginibus circumspicuo, ad australem plagam Ecclesiae Dunelm. à dextrâ parte inter eundum ad revesterium.

Ejus EPITAPHIUM.
Ecce marmoreus lapis hic tegit ossa Johannis;
Quem residere Deus coelis cunctis det in annis.
Hemmingbrough natus fuit hic & honorificatus
Sede Prioratús, virtute probus Monachatûs.
Qui legis haec, prome Pater▪ unum, 
Supplica prome,
Un' 
Dirigas, & Ave decus, ut me liberet 
Ave.

De THOMA LANGLEY Dunelmensi Episcopo. ^d

THomas Langley XVII. die mensis Maii, consecratus fuit in Episcopum Dunelm. in festo Sancti Laurentii ab Archiepiscopo Cantuariensi, anno [Page 776] Domini MCDVI. & stetit annis XXXI. Iste Cantariam in Galilaeâ fundavit in perpetuum ex duobus Capellanis ad Missam cantandam, Deest nonnihil. cum armis in summitate ejusdem ostii in marmore insculptis; cujus sumptibus tota Galilaea reparabatur ad summam 499 l. 6 s. 7 d. Hic duas domos Scholares, unam sc. grammaticalem, alteram musicalem, fundavit in loco, qui dicitur vulgariter the grene place. Structuram novae coquinae tempore Roberti Berrington, anno Domini MCCCLXVIII. ad summam 180 l. 18 s. 7 d. Ab anno Domini MCCCLXVIII. usque ad annum MCDXCVIII. expendebantur ad aedificationem claustri Dunelm. 838 l. cujus summae praedictae iste Thomas dedit ad hanc structuram, i. e. claustri Dunelm. 238 l. 17 s. ob. praeter & caetera. Iste Thomas totam Dunelm. gaolam, galoaeque portas lapideas sumptuosissimas fundavit, ubi priscis temporibus porta fuit antiqua tunc temporis dilapsa. Iste autem dum vixerat, apud manerium de Houldon construxit totas portas occidentales opere coementario, per quas transierint ad heretum vel pomaerium; & cubicula quaedam perpulchra eisdem portis adjuncta aedificavit, super quibus arma illius collocantur. Iste Thomas Episcopus fuit Dunelm. tempore 3 regum, viz. 6 annos & 6 menses tempore Henrici IV. 10 annos & 5 menses tempore Henrici V. & 15 annos tempore Henrici VI. quorum omnium temporibus summo in honore pro suâ singulari sapientiâ habebatur, & pro rebus publicis summâ in autoritate versatus. Sequitur Narratio, quomodo tertiam partem pontis super Tinam fluvium positi apud Gateshed in Comitatu Dunelm. partem sc. Australem ejus, & turrim ei haud ita pridem superaedificatam ab Oppidanis Novicastrensibus recuperaverit in Curiâ Regis; illamque Commissariis suis in ditionem tradi obtinuerit▪ die XXVIII. Jan. anno 4 Henrici V. Regis.

Hic etiam libertates quasdam à Papâ procuravit pro lavacro quod collocavit in Galilaeâ in Ecclesiâ Dunelm. cui, virtute praedictae concionis, excommunicati ad filios baptizandos, cùm nullibi per totum filios baptizare liceret, & ad reliquorum omnium Sacramentorum administrationem accederent. Obiit autem in festo Sancti Edmundi Regis & Martyris, viz. XX. die mensis Novembris, anno Domini MCDXXXVII. Sepultus jacet in Cantariâ in Galilaeâ Ecclesiae Dunelm. sub tumulo marmoreo artificiosè erecto, in cujus fine arma illius insculpuntur, coram altari Beatae Mariae Virginis, ubi Missa pro suâ animâ quotidie celebratur.

Johannes Wessington creatus fuit in Priorem Dunelm. anno. Dom. MCDXVI. & stetit in Prioratu annis XXX. & sepultus est anno Domini MCDXLVI.

[Page 777]

De ROBERTO NEVILL Dunelmensi Episcopo. ^e

RObertus Nevill Episcopus Sarisburiensis per Priorem & Capitulum Dunelm. postulatus, per Papam Eugenium ad Ecclesiam Dunelm. est translatus, & consecratus Episcopus Dunelm. An. Dom. MCDXXXVII. XXVII. die Jan. Hic Scaccarium coram portis Castri Dunelm. quadratum cum omnibus aedificiis, officialibus & cubiculis construxit; in quo curia Cancellariae, Skakariae receptoris computatorisque tenetur. Obiit anno Dom. MCDLVII. IX. Julii; & humatus jacet cum antecessoribus suis in australi latere Ecclesiae Dunelmensis.

Willielmus Ebchester, Doctor in Theologiâ, creatus fuit in Priorem Dunelm. anno Domini MCDXLVI. & stetit in Prioratu annis X. & mensibus III. & cessit anno Domini MCDLVI. & sepultus jacet sub lapide marmoreo in australi parte Ecclesiae Dunelm. coram altare Dominae de Boulton.

Ejus EPITAPHIUM.
En tegit haec petra venerabilis ossa Wilhelmi
Ebchester; justos consumit terra sepultos.
Ingenio praegnans fuerat, coelestia pandens,
Oeconomus verbi fidelis dogmata sacri.
Egenti largus; sitienti pocula praebens,
Nudatis vestes; peregrinis hospes amoenus.
Rexerat Ecclesiam prudenter jure▪ Prioris;
Accumulans praemiis eandem valde decoris.
Naturae cessit post partum Virginis anno
Mille CD quingento adjuncto postea sexto.
Corpore defuncto, ejus in saecula virtus
Durabit, superis oblatio maxima Divis.
Australi Ecclesiae sub marmore parte sepultus,
Cum Christo dormit, vivit, regnatque beatus:
Pro quo metra legis haec qui, ora mente fideli,
Ut sit semper ovans cum sanctis culmine coeli.

De LAURENTIO BOOTH Dunelmensi Episcopo. ^f

LAurentius Booth consecratus est in Episcopum Dunelm. XXV. die Septembris apud Sherburn in Elnet anno Domini MCDLVII. & remansit [Page 778] in Episcopatu Dunelm. XX. annis. Iste portas totas lapideas Collegii apud Auckland, aliaque aedificia eidem portae in utramque partem annexa proprio sumptu construxit. Deinde translatus fuit ad Archiepiscopatum Eboracensem in die Sancti Birini Episcopi; sepultusque jacet apud Ecclesiam de Cawood prope civitatem Ebbracensem.

Johannes Burnbie, Doctor in Theologiâ, creatus erat Prior Dunelm. anno Domini MCDLVI. & stetit annis VIII. & obiit anno Domini MCDLXIV. sepultusque jacet sub marmore cum ipsius imagine in aere in mediâ nave Ecclesiae Dunelm. versùs Occidentem coram ostio Ecclesiae.

De WILLELMO DUDLEY Dunelmensi Episcopo. ^g

POst translationem Laurentii venerunt bullae à Papâ summo Pontifice, vi rtute cujus Literae Patentes Domini Regis de Episcopatu liberando Dunelm. Willelmo Dudley Episcopo Dunelm. directae sunt tenentibus & aliis liberis hominibus Episcopatûs praedicti, anno regni Edwardi XVI. die Octobris XIV. & consecratus fuit Episcopus Dunelm. anno Domini MCDLXXVII. & stetit annis VI. & obiit anno Domini MCDLXXXIII.

Ricardus Bell, Baccalaureus in Theologiâ, creatus erat Prior Dunelm. anno Domini MCDLXIV. & stetit annis XIII. & XXI. septimanis; & consecratus est in Episcopum Caerleolensem in crastino Sancti Marci Evangelistae anno Domini MCDLXXVIII.

De JOHANNE SHERWOOD Episcopo Dunelmensi. ^h

JOhannes Sherwood consecratus fuit Episcopus Dunelm. anno Domini MCDLXXXIII. & erat Episcopus XI. annis; & obiit anno Domini MCDXCIV.

Robertus Ebchester, Doctor in Theologiâ, creatus fuit in Priorem Dunelm. anno Domini MCDLXXVIII. & stetit annis VI. & obiit anno Domini MCDLXXXIV. Hic jacet sepultus sub lapide marmoreo, in quo caelatur ipsius in aere imago; ubi subscribitur tale Epitaphium ad australem partem Ecclesiae inter eundum ad revesterium in dextrâ parte.

Marmore Robertus jacet hic sub jure disertus
Ebchester, certus sibi sit Deus ipse misertus.
Extiterat castus corpus Prior hic probitatis.
Doctus, non fastûs studio fungens veritatis.
Largus, amans, hilaris, subtilia dogmata pandens:
Sacra suis meritis virtutum carmina clangens.


[Page 779]Dic 
Pater, infer 
Ave cum 
Credo, postulo pro se.
Christo, sicque vale, repetens mea metrica justè.
Mille CD. quaterno, L. ter deno quoque quarto
Vertitur hoc saeclo, Christo regnare periclo.

De RICARDO FOX Dunelmensi Episcopo. ⁱ

RIcardus Fox consecratus fuit in Episcopum Dunelm. anno Domini MCDXCIV. Iste aulam in Castro Dunelm. transmutavit, quod ibidem duae fuêre regalitatis sedes; una in supremâ parte, altera in infimâ parte aulae; modò autem unam in parte superiori reliquit, & loco inferioris sedis fecit penum cum pantariâ, & super idem opus secundas collocavit sedes pro buccinatoribus aut aliis musicis tempore servitii, cubiculumque computatorium, & amplam coquinam, omnesque domus officiales ad eam spectantes, cum cubiculis illas suppositis officiales, & novo omni illo opere ex occidentali parte aulae & coquinae collocato, proprio sumptu erexit. Hic construere incaepit in altâ turre ejusdem Castri aulam, coquinam, aliaque nonnulla aedificia; sed priusquam perficiebantur, translatus erat ad Winchester ratione controversiae ortae inter eum & comitem Cumberlandiae pro jure de Hartlepole. Collegium apud Oxford vocatum Collegium Corporis Christi fundavit; cui possessiones plurimas dedit. Deinde Capellam apud Winchester magnificis sumptibus constructam erexit; & ibidem honoritassimè sepultus jacet; cujus imago summo cum artificio in lapide efformata ibidem conspicitur.

Johannes Auckland, Doctor in Theologiâ, creatus fuit Prior Dunelmensis anno Domini MCDLXXXIV. & stetit annis X. obiit anno Dom. MCDXCIV. & sepultus jacet in Ecclesiâ Dunelmensi.

De WILLELMO SEVER Dunelmensi Episcopo. ^l

WIllelmus Simones translatus fuit à Carlile ad Dunelmum virtute Bullae directae à Papâ, & sic per Breve Domini regis Henrici VII. die XV. Octobris, anno regni sui XVIII. consecratus fuit Episcopus Dunelmensis anno Domini MDII. & stetit annis III. obiit anno Domini MDV.

[Page 780]

De CHRISTOPHORO BAINBRIDGE Dunelmensi Episcopo. ^m

CHristophorus Bainbridge consecratus fuit Episcopus Dunelmensis anno Domini MDVII. erat Episcopus anno uno, & fuit translatus in Archiepiscopatum Ebor. anno Domini MDVIII. qui paulò pòst factus Cardinalis, missus erat internuntius per Henricum VIII. Angliae regem ad Romam; qui (ut fertur) veneno illic consumptus erat.

De THOMA RUTHALL Dunelmensi Episcopo. ⁿ

THomas Ruthall consecratus fuit in Episcopum Dunelmensem anno Domini MDVIII. & erat Episcopus annis XIV. Hic totum à fundo Aucklandiae cubiculum, in quo prandetur, erexit; pro cujus operis perfectione reliquit quendam suum hominem nomine Stranworth adontatorem suum, cui satis thesauri ad opus istud conficiendum dedit; propterea quòd ipsemet fuit à consiliis Regi Henrico VIII. necnon patri suo Henrico VII. à quo summus habebatur; & continuo in curiâ suâ pro suâ singulari sapientiâ detentus, adeò ut res suas Episcopatûs Dunelmensis illic agere non potuit. Hic reparavit tertiam partem Pontis Tynae versus austrum; ditissimus habebatur subditus per totam Angliam. Hic residens Curiae constitutus erat per Regem, ut librum scriberet de totius sui regni statu: (quoniam Regi notus erat ad hoc opus perficiendum maxime idoneus) quem librum postea Rex imperavit Cardinali Wolsey, ut ad Episcopum adiret, & majestati ejus adduceret. Episcopus autem duos conscripserat libros; unum secundùm regis mandatum; alterum de rebus propriis tractantem, omnino pares & in tegminibus albis, de membranis vulgariter vellum dictis, aequali volumine, constricti adeò, ut alter ab altero decerni nullo modo poterat; qui quidem libri cùm essent in musaeo positi, cuidam servo suo in mandatis dedit Episcopus, ut adferret sibi librum albâ membranâ circumcinctum, quem cùm Episcopus ab eo accepit, & non inspexerat, Cardinali statim tradidit librum revera de suis thesauris tractantem: ignorante tamen hoc Episcopo, quod cùm intelligeret Cardinalis, in quam esset liber, tacitè multum laetabatur continuò. Nam cum libro ad Regem accessit, & sibi dedit, ejusque libri summam breviter demonstravit Henrico Regi suggerens: quod cum antea pecuniae summâ se uti velle dixerit, non opus esset, ut ulteriùs quaereret, quàm ab Episcopo Thoma Ruthall, qui secundùm tenorem proprii sui libri divitias suas numeravit prope ad valentiam 100000 l. Quod cùm intellexit Episcopus quod fecisset, & quòd rectum librum Cardinali non [Page 781] dederat, rei dolore percussus obiit Londoniae anno Domini MDXXII. post cujus mortem Cardinalis Episcopatum Dunelm. paulò pòst à Rege obtinuit.

Thomas Castell Doctor creatus fuit in Priorem Dunelm. anno Domini MCDXCIV. & stetit in Prioratu XXV. annis. Tempore hujus, hoc est in anno Domini MDII. mense verò Julii circa Divae Margaretae Festum magnum Deus omnipotens per suum sanctissimum praesulem Cuthbertum in Ricardo Poell inclyti Henrici Regis Septimi cliente atque familiari obsequentissimo miraculum operatus est. Qui quidem Ricardus, insanabili & longo tempore nullâque medicorum arte, operâ sive scientiâ curabili detentus aegritudine, quid ageret, quove se verteret ignorabat. Nam ejus venter juxta femur adeò fractus atque inflatus erat, ut nuda penitus penderent intestina, quae nihil aliud praeter tenuissimae pelliculae obstaculum suspensa tenebat, quod curiali quodam oppressus pudore, nemini revelare audebat. Eodem itaque tempore inclyta Margareta praelibati Regis filia Jacobo Scotorum Regi quarto, hymenaeo juncta thalamo, Scotiam concessit; eamque patris Serenissimi jussu praefatus Ricardus Poell comitatus est; cúmque ad Sanctissimi Cuthberti devotissimè pervenisset sepulchrum, ibique innumerabilia quae sanctissimus Praesul quotidie operabatur miracula, à variis & diversis accipiens, oppressos languoribus, sive aliis quibuscun (que) pressuris jugiter aspexisset, devotissime ingemuit, & ait, O beatissime praesul Cuthberte, qui tot & tantorum patrator es miraculorum, respice (quaeso) intolerabilem quam ego miserrimus patior afflectionem, quam tuâ inenarrabili memorare digneris clementiâ atque misericordiâ. Interim lachrymas, vota atque preces supplex ac devotissimè fundens, in momentanei soporis requiem incidit; eque somno excitatus, liberum ac sanum se reperit usque adeò, ut fracturae cicatrix nulla conspici posset; quod quidem vehementissimè admirans, Deo atque Divo Cuthberto secundùm virium suarum magnitudinem jubilans, gaudens atque exultans, gratias condignas edidit: & quoniam humanae Salvator fragilitatis opera sua non patitur esse in occulto, idem praefatus Ricardus, quod antea infirmus celavit, sanus postea & integer palam omnibus confessus est, & tanti miraculi magnitudinem publicè aperuit, remque praecipuè omnem cuidam Magistro Thomae Swalwell, Sacrae Theologiae Professori, aliisque religiosis Monasterii dicti Divi Cuthberti, ab initio enucleavit ad gloriam Dei. Iste Thomas longo temporis intervallo attritas, & in ruinam dilapsas orientales portas Abbathiae reparavit. Nam veteri totâ structurâ dejectâ ad terram, sumptuosè & multo nummo reaedificavit easdem, cum domicilio Janitoris in quo idem dormitat, & super easdem sublime lapidibus laevigatis opere caementorum, plumbeis laminis opertam construxit Capellam, vocatam Sanctae Helenae Capellam, rei divinae destinatam, qua omnes Laici bis quotidie ad Missam audiendam concurrebant. Nam illic duo subserviebant sacerdotes, à Priore & Conventu assignati, administrantes omnibus Laicis Eucharistiae Sacramentum, confitentibus illis eorum delicta. Insuper in eodem aedificio construxit cubiculum pro sacerdote, in quo dormitaret. Hic etiam reparavit à novo fenestram borealem vetustate contritam, in medio angulo crucis Ecclesiae Dunelmensis; & opus lapideum & vitreum, in quo depinguntur in vitro quatuor Doctorum Ecclesiasticorum imagines, unà cum imagine Sanctae Mariae & Sancti Cuthberti, & subtus sui ipsius imago genu Flectens. plectens & palmas tendens vitro caeruleo cum isto carmine. Virgo tuum natum fac nobis propitiatum. Hic emebat duas molendinas communiter vocatus Jesus mills, quas ambas plumbo tegebat, & postea Ecclesiae Dunelm. contribuit, hac ratione ut post mortem illius fieret sua memoria in Missâ Jesus; quo coram altari sepultus jacet in nave Ecclesiae Dunelm. sub marmore cum ipsius imagine in aere cum isto Epitaphio.

[Page 782]
Mortuus hoc tumulo Thomas sub marmore duro
Castellus recubat, pietatis turris ahena
In litteris Doctor divinis, munere Prior;
Moribus excomptis, & miti pectore charus.
Staturâ mediocris erat, virtute procerus;
Dapsilis hospitibus, structuris tum probe notus.
Pauperibus laxo praebebat munera sinu.
Nulli clausa bono sua janua, mensa, crumena.
Suppliciter pro se dicas, 
Credo, Pater, Ave;
Qui legis haec, quo sit coelesti civis in aede.

De THOMA WOLSEY Episcopo Dunelmensi. ^o

THomas Wolsey, Sanctae Ceciliae Sacrosanctae Ecclesiae Romanae Presbiter Cardinalis, Eboracensis Archiepiscopus, Apostolicae Sedis Legatus, Angliae Primas & Cancellarius, necnon Episcopus Winchester & Dunelm. in quem Episcopatum consecratus fuit anno Domini MDXXIII. & fuit Dunelm. Episcopus annis VII. Hos omnes Episcopatus dignitatesque uno tempore suis manibus retinuit. Iste tertiam partem pontis de Tyne versùs austrum reparavit. Sumptuosum apud Oxford Collegium, nuncupatum Collegium Cardinalis, aliàs Collegium Christi, primò fundavit; aliudque fundavit Collegium apud Ipswich, quae ambo priusquam perficiebantur, diem claudit extremum, XXVII. die Novembris apud Leicester, & in Ecclesiâ ejusdem Abbathiae Leicestriae sepultus jacet.

Anna Bullen totius Episcopatûs Dunelm. proficuas habuit per spatium unius anni ex dono Henrici Regis VIII.

Hugo Whithead, Doctor in Theologiâ, creatus fuit in Priorem Dunelm. anno Domini MDXXIV. & stetit in Prioratu XXIV annis. Hic in omni vitâ suâ se Dei religioni conformem dedit. Totus namque erat deditus amori divino: magnam familiam domesticorum semper secum aluit, in domo suâ generosos atque plebeios complurimos habuit, à quibus honorificè inservitur. Liberalem & copiosè instructam mensam habebat. Apud Bearpark domos multas vetustate consumptas reparavit. Construxit etiam novam aulam apud Pittingtown, vocatam thè Priors Hall, cum aliis aedificiis in utrumque finem ejusdem aulae annexis. In elemosynis erat abundans, in puritate vitae laudabilis. Tandem tamen una cùm Episcopo Tunstallo & ejus Cancellario Hynemars, per Rinianum Menvill accusatus, ad Londinum iter suum suscipere summonitus; ubi inusitatis molestiis agitatus, ex hac vitâ decessit anno Domini MDXLVIII. sepultusque jacet in Ecclesiâ Mineriorum prope Turrim de London. Iste Hugo fuit novissimus Prior Ecclesiae Dunelmensis & ejusdem primus Decanus.

[Page 783]

De CUTHBERTO TUNSTALL Dunelmensi Episcopo. ^p

CUthbertus Tunstall translatus fuit ab Episcopatu London. ad Dunelm. anno Domini MDXXX. XXV. die Martii, virtute Bullae directae à Papâ Clemente VII. ad Henricum VIII. & sic per Breve Domini regis electus erat anno & die praefatis. Construxit à fundo porticum valde speciosum, & capellam ei annexam opere caementario, in castro Dunelm. Construxit etiam portas ferreas ejusdem Castri cum opere lapideo ab utrâque parte. Aquae etiam canalem scilicet Water Conduit, ad lavandum fundavit à sinistrâ parte introitûs ejusdem Castri. Construxit quoque porticum apud Auckland; ubi etiam cubiculi, in quo prandetur, summitatem magnae fenestrae perfecit, per Thomam Ruthall quondam Episcopum prius incoeptum; aliasque reparationes circa domum praedictam fecit. Castrum etiam apud Norham diversis in locis reparavit. Telonium, Anglicè, the Toule Booth, in foro Dunelm. opere coementario, cum aliis domibus officialibus in posteriori parte ei annexis; quas etiam civibus Dunelm. postea donaverat. Tertiam partem versùs austrum pontis de Novo Castro, vocati Tyne Bridge, opere lapideo & ligneo, binis sejunctim temporibus, proprio sumptu reparavit: sed accusatus per Rinnianum Menvill in fine regni Edwardi VI. turri erat intrusus apud London, & deprivabatur Episcopali omni autoritate; ad quam, cùm primùm ad regalem accessit Regina Maria, in dignitatem summo cum honore iterum restaurabatur. In omni suo tempore pati noluit ne lapidem aedificiis suis antiquis in ruinam dilapsis auferri: familiam honorificam semper secum tenuit, honorificéque attendebatur à generosis & hominibus plebeiis; quocunque enim loco residebat, honorificam mensam valdeque largam semper secum habuit. In elemosynis erat abundans, in omni vitae genere Praesul praeclarus. Deprivatus fuit tempore Elizabethae anno Domini MDLIX. qui cùm ad mandatum esset cum Archiepiscopo Cantuariensi apud Lambeth, illic piissimum & gratiosissimum vitae suae exitum fecit; sepultusque jacet in Ecclesiâ de Lambeth, ubi primò consecratus fuit Episcopus.

Tempore illius Tho. Spark homo pereruditus per electionem Episcopi factus fuit ejus Suffraganeus. Episcopus fuit de Berwick, Magister Insulae Sacrae, Custos & Magister Hospitalis de Gretham, in quo duos conclaves pariter conjunctos construxit ex unâ parte Claustri, quod totum ipse funditus dejiciebat. Promitorium, Anglicè a Brewhouse, à novo re-aedificavit; cubiculaque sacerdotum in alia mutavit; & alia fecit perpulcra, & ad invicem conjunxit, cum multis sumptibus aliis circa domum illam expressis. Crux marmorea praeclara admodum, quae olim steterat in supremâ parte vici de Gyllygate, loco vocato Maids Harbour, data erat Gulielmo Wright de Dunelm. mercatori, suâ petitione, per Dominum Ormstrang Scotum, Dominum de Keepyere, ad constituendum in foro Dunelm. Quae cùm erat direpta, in fundo reperiebantur imagines XII. Apostolorum ex opere lapideo curiosè constructae, [Page 784] & sumptuosè auratae; tres sc. in quolibet angulo praedictam crucem deportantes. Nam crux erat quadrata; quam quidem crucem in forum Dunelm. asportatam proprio sumptu ad summam 8 l. erexit Suffraganeus in loco ubi steterat, vetus Toulboeth. Campanas è Galileae campanili exportari fecit, quae aliter fractae & venditae fuissent; & eas collocavit in magno campanili Ecclesiae Dunelmensis, ex quibus fecit the Chyme ad valentiam 40 l. Iste totos redditus in familiâ suâ expendebat; egenis perliberalis. Obiit anno Domini MDLXXI. sepultusque jacet in choro Capellae de Gretham in sepulchro Gulielmi de Estfield quondam Magistri de Gretham. Lapidem verò marmoreum dum vixerat praeparari jussit; sub quo per testamentum suum supponi constituerat in Ecclesiâ Dunelmensi coram altari de Houghell, in australi plagâ ejusdem Ecclesiae. At Oeconomicus illius Dominus Georgius Winter testamentum suum violavit, ejusque lucro lapidem praedictum cuidam Stephenson Ecclesiae Dunelm. Praebendario vendidit; super quem lapis praedictus positus est coram ostio chori Ecclesiae Dunelmensis.

SUCCESSIO PRIORUM DUNELMENSIS Ecclesiae.

WIllelmus de S. Karilefo Episcopus Dunelmensis in Chartâ Monachis Monastic. tom. 1. p. 42. & apud Rudburn. Hist. Winton. à se recenter introductis datâ praefatur se à senibus & prudentioribus Provinciae Dunelmensis viris didicisse, Monachos olim in Sede Episcopali Lindisfarnensi institutos fuisse. Commentum sanè omnibus familiare Monachis; qui Clericos Ecclesiis Cathedralibus deturbantes, avitam possessionem praetexere solebant. Certissimè tamen constat Monachos tempore Chartae istius datae annis 208. in Episcopali Sede Dunelmensi defecisse: ut incassum sit à Willelmo Episcopo ostentatum seniorum testimonium. Quin & à primà sedis institutione Monachi quamvis prope Ecclesiam Cathedralem sedes obtinuerint, eam non possederunt. Capitulum Ecclesiae ex Clericis constabat, quos in familiâ suâ vel in Ecclesiae viciniâ Episcopus de Ecclesiae redditibus alebat. Siquidem à temporibus antiquis Hist. Eccl. l. 4. c. 27 (Bedam audis) ibidem & Episcopus cum Clero, & Abbas solebat manere cum Monachis, qui tamen & ipsi ad curam Episcopi familiariter pertinerent: quia nimirum Aidan, qui primus ejus loci Episcopus fuit, cum Monachis illuc & ipse Monachus adveniens, Monachicam in eo conversationem instituit. Episcopus sc. cum Clericis suis seorsim, Abbas cum Monachis seorsim habitârunt; quamvis Episcopus ex Monachis ferè delectus, & regulari magis disciplinae Clericos suos assuefaceret, & Monachos non negligeret. Suus tamen Monachis * Abbas praeerat; quod nullibi contigit, ubi Monachi Episcopo familiariter adhaeserunt, & Capitulum Ecclesiae constituerunt. His enim Episcopus Abbatis vice praeerat; & Monachorum [Page 785] Praepositus Prior dicebatur. Vitam tamen verè monasticam Clerici Episcopo adhaerentes adeò non duxerunt; ut conjugium ipsis & licitum & frequens esset: quod ex quamplurimis Turgoti seu Simeonis Historiae locis patet. Ita quidem in Ecclesiâ Lindisfarnensi Monachi sedes Ecclesiae proximas obtinuerunt, & curae Episcopalis pars erant: quamvis ad Clericos solummodo negotia Capitularia & Episcopi electio spectarent. In Ecclesiâ autem Cuncacestrensi Turgot. l. 2. c. 6. nulli erant Monachi; si duos forsitan vel tres excipias, qui S. Cuthberti reliquias religionis ergo frequenter adivisse dicuntur. Eardulfum enim Episcopum cum Cuthberti corpore à Lindisfarnâ anno 875. fugientem soli Clerici sunt secuti: qui in eâdem Ecclesiâ ab aetate infantili in habitu Clericali fuerant nutriti atque eruditi. Monachi omnes de [...]ecerunt; neque in Ecclesiâ etiam Dunelmensi L. 2. c. 6. l. 3. c. 6. 18. &c. locum obti nuerunt, antequam à Wilellmo Episcopo introducti essent. Saepiùs id Turgotus docet; & Wilellmus Malmsburiensis confirmat, qui antiquam de gest. Pont. l. 3. f. 157. [...]. Ecclesiae Anglo-Saxonicae consuetudinem fuisse asserit, ut electio Praesulum penès Clericos, Abbatum penès Monacho esset. Clericorum interim Praepositi nomine aliis in Ecclesiis Cathedralibus recepto Decani dicebantur; & ex his unicum reperio Leobwinum (alium à Leobwino nequissimo Archidiacono, Monast. 1. p. 42. Florentius. de quo supra) qui Waltheofi Comitis chartae anno 1074. datae subscripsit, & à Provincialibus interemptus unà cum Walchero Episcopo interiit 1080. 14. Maii. Regularem Canonicorum disciplinam Walcherus vitiaverat, illos Turg. l. 4. [...]. 3. plùs saecularibus negotiis quàm Ecclesiasticis officiis ritè obeundis assuefaciens. Leobwino successit quidam ignoti nominis, Decanorum ultimus; qui à filio suo Monacho persuasus, solus ex Canonicis cucullam inter Monachos loco suo introductos induit. Anno etenim 1083. Willelmus Episcopus, suscepto priùs Romam itinere & impetrato Gregorii VII. Papae diplomate, acceptâ itidem Willelmi Regis & Concilii Pananglici apud Westmonasterium coacti & Thomae Archiepiscopi & Capituli Eboracensis veniâ, Canonicos ex Ecclesiâ Dunelmensi Annal Dunel. eliminavit, & Monachos induxit 1083. 28. Maii die Pentecostes. His terras & redditus opimos donâsse nequaquam contentus, tot tantaque privilegia & immunitates cumulavit; ut invidiam facilè movere possent, & assiduas Episcopis Dunelmensibus molestias postea exhibuerint; quamvis ea Ranulphus Episcopus egregiè resecuerit. Monachorum enim fundos ab Episcopalibus divisit, atque ipsis pro arbitrio regendos commisit. Priori integram Abbatis Charta sund. dignitatem & praerogativam concessit, liberâ Monachis electione permissâ, & ablatâ sibi Priorem pro lubitu deponendi potestate. Ecclesias insuper, quarum patronatus ad ipsos spectabat, iisdem in temporalibus & spiritualibus subjecit, & ab omni jurisdictione seu Episcopali seu Archidiaconali exemit; nisi tantùm ut Clerici, quibus ipsas Monachi commissuri erant, Episcopo de curâ animarum intenderent. Parile privilegium Thomas Eboracensis Archiepiscopus iisdem donavit circa Ecclesias suas in Diocesi Eboracensi sitas. Singula Hoveden f. 263. Monastic. 1. p. 44, 45. Annal Dunel. Willelmus Rex confirmavit; & innumera ferè maneria, terras & Ecclesias simul donavit. Neque hîc stetit Willelmi Episcopi prodiga liberalitas. Anno enim 1094. decrevit, ut Prior totius Diocesis Archidiaconus esset in perpetuum, atque Episcopi in spiritualibus Vicarius, in temporalibus Vicedominus. Primus Monachorum Dunelmensium Prior erat

Aldwinus. Iste Coenobii Winchelcumbensis Monachus & Prior, receptâ Turgot. l. 3. c. 21. ex antiquis monumentis veterum Coenobiorum, quibus Northanimbria prae aliis provinciis claruit, notitiâ, eam adire statuit, & sanctorum locorum ruinas visitare. Comites ex Monasterio Eveshamensi sibi ascivit Elfwium & Reinfridum. Northumbriam advenientes anno 1073. primò apud Mancacestre Hoveden f. 261. (hodie Novum Castrum) dein à Walchero Episcopo invitati apud antiqui Monasterii Girvensis rudera consederunt. Mox associatis sibi pluribus, colonias Monachorum quasdam ab alia priscorum Coenobiorum loca, puta ad Streoneschalc Turgot. l. 3. c. 22. hodie Witeby, ad Eboracum, Mailrosam, & Wiremutham, deduxe [Page 786] runt. Iisdem Walcherus Coenobium prope Ecclesiam Dunelmensem ponere in animo habens, morte praereptus est. Willelmus autem, qui Walchero successit, eos à Coenobiis Girvensi & Wiremuthensi translatos non in viciniam solummodo Dunelmensis Ecclesiae sed in possessionem etiam induxit, uti supra Id l. 4. c 3. 7. dictum est. Inductis Aldwinum in Priorem praefecit 1083. 31. Maii. Obiit is 1087. 12. Aprilis.

Turgotus, natu nobilis, in aetate juvenili in Lincolniensi Castro incarceratus Hoveden f. 261. Simeon Dune [...]. f. 206. fuerat inter alios Anglorum obsides, quos Normanni recenter subjugatâ Angliâ ibidem asservabant. Ex carcere astu quodam elapsus, in Norwegiam transiit, ab Olavo Rege summo favore & benevolentiâ exceptus. Post plures annos Angliam renavigans, totius pecuniae, cujus non modicam vim corrogaverat, jacturam naufragio fecit. Ipse aegrè elapsus, Dunelmum se contulit: Walcheri Episcopi amicitiam conciliat, & religiosae vitae studium ostendit. Walcherus ipsum Aldwino tunc apud Girvum degenti instituendum tradit. Hunc Turgotus à Gyrvo ad Mailrosam, à Mailrosâ ad Wiremutham, à Wiremuthâ Turgot. l. 3. c. 22. Id. l. 4. c. 7. (ubi primùm habitum induit Monasticum) ad Dunelmum transmigrantem individuus vitae comes sectatur. Aldwino demum defuncto Turgotus communi Episcopi & Monachorum consilio in Prioratu subrogatur anno 1087. Plurimùm iste Ecclesiae suae profuit, auctis privilegiis, aedificiis & redditibus, maximè autem insigni Historiâ scriptâ de rebus ejusdem à primâ fundatione ad Hoveden f. 261. Annal▪ Dunel. Simeon Dunel. p. 232. & Hoveden f. 273. rectiùs. Simeon p. 208. annum 1096. Prioratu annis 20. minùs 12. diebus administrato, ad Episcopatum Santandreanum, Scotiae primarium, electus est 1107. consecratus à Thoma Archiepiscopo apud Eboracum 1109. 1. Augusti. Ortâ demum inter Regem Scotorum & ipsum dissensione, in morbum ex sollicitudine nimiâ incidit. Acceptâ itaque repatriandi aliquantisper licentiâ, Dunelmum rediit anno 1115. die SS. Petri & Pauli, & ibidem post menses 2. dies 4. defunctus est, exactis in Episcopatu annis 8. mensibus 2. diebus 10. ab electione numerandis. Obitum ejus die 31. Martii Simeon reposuit. Mihi tamen dies 31. Augusti magis placet. Feriâ enim tertiâ obiisse dicitur. Atque illo quidem die Turgotum obiisse Hist. Nov. l. 5. p. 117. Malmsbur. f. 158. Eadmerus & Obituarium Coenobii S. Augustini Cant. testantur. Dum Prioratu fungeretur, privilegia Monachis indulta severiùs exequutus, Ranulphum Episcopum adeò exacerbavit; ut ipso ad Episcopatum S. Andreae translato, Episcopus nullum alium Priorem loco ejus ponendum putaret. Nec successorem quidem dari voluit, donec immodica privilegia conventione cum Monachis factâ resecuisset. Archidiaconatum itaque, Vicedominatum & Vicariatum totius Diocesis à Prioris officio dissociavit; quin nec in Ecclesiis suis jus Archidiaconale Monachis reliquisse videtur. Quamvis enim id postea Monachi usurpaverint; Archidiaconi tamen reclamârunt, & ad aequam compositionem Monachos adegerunt. His utrinque statutis, Episcopus Priorem Turgoto substitui permisit. Is erat

Algarus, qui Ranulphi Episcopi dono Prioratum accepit eodem anno, quo consecratus Catalogus Priorum Dunel. Vespasian A. 6. est Turgotus, anno sc. 1109. atque anno circiter 1138. obiit. Hujus tempore Ranulphus dedit Conventui Dunelmensi Heremitorium de Fynchale post mortem S. Godrici tunc in eò degentis possidendum; testibus Michaele Archidiacono & Willelmo Clerico meo de Curboil. Iste postea Archiepiscopus Cantuariensis evasit; ille primus post restitutum Archidiaconatum eo munere perfunctus videtur. Michaeli successit Robertus, Roberto Wazo, qui anno 1147. Archidiaconatum obtinuit. Ex Historiâ Dunelmensi Majore. Ranulfus ille Archidiaconus, Ranulfi Episcopi nepos, qui Willelmo Comyn Episcopatum Dunelmensem ambienti constanter obstitit ab anno 1140. ad 1143. non Contin. Sim. Dun. p. 271. Dunelmensis sed Northumbrensis fuisse videtur. Dunelmensem quidem vocat Johannes Hagustaldensis, ipsumque virum praecl [...]rae probitatis fuisse addit. Verùm ex Anonymi Historiâ suprà. editâ constat Robertum Archidiaconum eodem tempore claruisse; & Carta willelmi Episcopi anno 1147. data, Wazonis. [Page 787] Archidiaconi Dunelmensis praedecessores memorat Michaelem & Robertum, nullâ Ranulfi mentione factâ. Quinetiam Ranulfum & Wazonem Archidiaconos anno 1153. simul extitisse Johannes Hagustald. docet. Algarum Priorem anno circiter 1137. obiisse Indiculus Priorum Dunelm. in margine citatus perhibet. Tam huic autem quàm Historiae majori Dunelm. convenit, illum tempore Gaufridi Episcopi obiisse.

Rogerus successit, electus tempore Gaufridi Episcopi, vir sanctissimi meriti, à primaevis annis enutritus in claustralibus institutis, authore Johanne Hagustaldensi. Controversâ inter ipsum & Archidiaconum Wazonem motâ de tenendâ Episcopi dextrâ, Willelmus Episcopus id privilegium Priori adjudicavit datâ Cartâ 1147. 1. Dec. quae in Historiâ majori Dunelmensi extat. Malè itaque Indiculus Cottonianus Rogeri obitum in annum 1146. rejecit. Rectiùs eum Historia major in anno 1149. collocavit.

Laurentius Rogerum excepit; cujus elogium Historia Major Dunelmensis sic contexuit. Vir magnae discretionis, injure peritus, eloquentiâ praeditu [...], divinis institutis sufficienter instructus. Hic multa laude digna conscripsit, sc. De morte amici per modum Dialogi: Yponosticon, quod ipsemet in prologo suo interpretatur Librum Abbreviatum super Vetus & Novum Testamentum, distinctum in IX. libellos. Sunt etiam alia ab eo conscripta, ut Oratio pro Laurentio, Oratio pro naufragis, Oratio pro juvenibus compeditis, Invectiva in Malgerum, Oratio pro Milone, Rythmus Christo & Discipulis suis. Scripsit etiam metricè de Civitate & Episcopatu Dunelmensi, Galfridus in Hist▪ Dunel. cap. 3. per modum Dialogi inter Laurentium & Petrum. In Hugonis Electi Dunelmensis comitatu Romam anno 1153. profectus, in reditu obiit sub initium anni sequentis. Hunc ex Priore Dunelmensi Abbatem Westmonasteriensem ab Henrico II. Regem [...]reatum fuisse Balens malè retulit. Laurentius ille Westmonasteriensis De Script: cent: [...]: c▪ 88: unus erat ex electoribus Hugonis Episcopi; ab Henrico Episcopo propterea excommunicatus anno 1153. Mox autem absolutus, post medium annum ab Ecclesiâ Dunelmensi recedens, apud S. Albanum Monachorum se contradidit institutis, post paucos annos à Rege Henrico Mon [...]chis Westmonasterii sublimiter praelatus, amoto Abbate Gervasio filio Regis Stephani, qui res loci illius juveniliter dissipavit. Ita Johannes Hagustald in Continuatione Simeonis Dunelm. P. 281: Hunc non alium à Laurentio Archidiacono (quem Gaufridus inter Hugonis electores supra recensuit) fuisse conjicio; quamvis Archidiaconatûs sui titulus lateat. Dunelmensis enim tunc erat Wazo, Northumbrensis Ranulfus; neque tertium in Ecclesiâ Dunelmensi Archidiaconum comperio. Scripta Laurentio, praeter ea quae supra memorantur, Balens ista tribuit. In Detractorem Malgerium. Ad Hathewisam, De conscribendis Epistolis, Vitam Brigidae in prosâ, De Cuthberto Episcopo, De Confessoribus, De Virginibus, Homilias eruditas, Sermones de Christi adventu, De Christi Natali, De assumtione B. Mariae. Sermones isti Laurentio non Dunelmensi Priori sed Westmonasteriensi Abbati debentur. Sic enim Johannes Flete de Laurentio Abbate scribit. Hic Hist. Westm. multos & devotos edidi [...] Sermones pro diversis anni temporibus & Sanctorum festivitatibus. Reliqua, quae Laurentio Dunelmensi Priori Historia Dunelm. suprà ascripsit, demptis duobus postremis Opusculis, extant sub Laurentii nomine, eodem quo recensentur ordine, in Codice MS. Bibliothecae Lambethanae pulcherrimè exarato. In Prologo Hypognostici sui dicit Laurentius se ex Ecclesiae Dunelmensis Praecentore Palatinum Capellanum fuisse factum; & familiaritatem principis, amorem Ecclesiae, Cleri judicium, favorem Curiae, & laudem Populi, munere divino multipliciter contributa sibi gloriatur. Indiculus Cotton. Id. & Gaufridus c. 4.

Absolon successit anno 1154. obiit anno 1162.

Thomas I. electus anno 9. Hugonis Episcopi, viz. Christi 1162. anno sequenti ab Hugone Episcopo depositus, ad Farnen insulam secessit.

Germanus, ex Monacho in Priorem Dunelm. anno 1163. evectus, obiit anno 1188. juxta Indiculum saepiùs citatum, rectiùs autem anno 1186. Sic enim [Page 788] Hovedenus scribit. Anno 1188. Hugo Episcopus reddidit Priori & Conventui F. 371. Dunelmensi custodiam & curam Prioratus, ducentis marcis & eo ampliùs obligatam; quam ipse jam ferè per biennium in manu suâ tenuerat causâ lucri.

Bertramus I. Prioratum suscepit anno 1188. obiit circa annum 1199. juxta Indiculum Cottonianum. Rectiùs autem anno 1209. obitus illius statuendus Indic. Cotton. est; quod ex Gaufridi Historiâ cap. 18. constat.

Willelmus, civitate Dunelmensis, electus est Sede vacante statim post Bertrami obitum, Rege licentiam eligendi Monachis indulgente. Adfuit electioni Gaufrid. c. 1 [...] ▪ Ricardi Decani Sarum sub finem anni 1213. Obiit 1214. tempore Ricardi de Marisco Episcopi (qui Episcopatum anno exeunte obtinuit) fide Indiculi saepiùs citati.

Radulphus Kernech successit, & obiit anno 1233.

Thomas de Melsamby electus, 1233. Prioratum abdicavit anno 1244. Robertus c. 3. & Indic. Cot. Id.

Bertramus de Middleton Prior factus est 1244. 22. Sept. Prioratum deposuit 1258. 15. Augusti.

Hugo de Derlington ex Subpriore in Priorem electus est 1258. 16. Aug. resignavit 1273. 8 Januarii.

Ricardus de Claxton ex Insulae Sacrae Priore in Priorem Dunelmensem electus 1273. 26 Jan. confirmatus ab Episcopo die 28 Jan. installatus die 2 Febr. abdicavit 1285. 27 Decembr.

Hugo de Derlington in Priorem iterum electus est 1286. 11 Jan. ab Episcopo confirmatus die 31 Jan. installatus die 7 Febr. resignavit 1290. 11 Martii.

Ricardus de Hotoun successit, ex Priore Cellae de Lychne Prior Dunelmensis electus 1290. 24 Martii, ab Episcopo confirmatus die 28 Martii, installatus die 9 Aprilis. Hunc Antonius Episcopus 1300. 20 Maii à Prioratu amovit, & H. de Luceby, Sacrae Insulae Priorem, substituit. Sententia autem effectu caruit. Quamvis enim novus iste Prior 1300. 24 Aug. installatus, Prioratum aliquamdiu administraverit; Ricardus tamen decreto Papali 1301. 29 Nov. edito restitutus est, & in Ecclesia suâ 1302. 10 April. per Procuratorem receptus. Obiit 1308. 9 Januarii.

Willelmus de Tanfeld, Prior de Wederhall, Prioratum Dunelmensem Papae dono obtinuit 1308. 24 Febr. installatus die 4 Septembr. sequentis. Resignavit 1313. mense Junio.

Galfridus de Burdon ex Suppriore in Priorem electus est anno 1313. citò post 29 Junii. coactus resignavit 1322. 25 Januarii.

Willelmus de Contoun, installatus est 1322. 3 Maii, ex Roberti Dunelmensis fide. Registrum Melton autem illum à Lodowico Episcopo anno 1320. (exeunte) mense Martio confirmatum esse prodit. In calce antiqui (quo usus sum) Codicis Historiae Turgoti Dunelmensis occurrit haec nota. Liber S. Mariae Faustina A. 5. de Fontibus, ex dono Willelmi de Coutton quondam Monachi de Fontibus Obiit anno 1342. mense Februario.

Johannes Fossour electus est 1342. 16. Martii, confirmatus & installatus Willelmi Hist. Dunel. & Indic. Co [...]. die 31. Martii. Obiit 1374. 12. Novembr.

Robertus de Walleworth, aliàs de Berrington dictus, electus est 1374. 11. Dec. confirmatus & installatus die 24. Dec. Praefuit annis 17. Obiit anno 1391. juxta Historiam superiorem. Eundem autem Prioratu anno 1391. cessisse Indiculus Cottonianus refert. Hunc ab Alexandro Archiepiscopo Ebor. 1382. 31. Jan. citatum comperio, ut in Ecclesiâ Ebor. compareat, Reg. Alex. Nevil. ostensurus quo jure Pontificalibus indumentis uteretur.

Johannes de Hemingburgh (sic enim dicitur in ipsius Chartulario anno Faustina A. 6. 1408. scripto▪ de Gininburgh in Indiculo saepe dicto cognominatus) successit anno 1391. Hujus tempore antiqua de Monachorum professione contentio anno 1396. resuscitata est. Walterus enim Episcopus exegit, ut Monachi [Page 789] coram ipso professiones facerent. Refragante autem & appellante Conventu, Jo. Wessington in libro de jur. Eccl. Dunelm. tandem à lite recessit. Obiit Johannes anno 1416.

Johannes Wessington successit anno 1416. obiit anno 1446. Isto praesidente Thomas Episcopus litem à decessore suo motam de professione Monachorum coram ipso faciendâ renovavit anno 1426. Illi Johannes animosè restitit; & post septennalem litem anno 1433. victoriam tulit. Idem ad manifestandam causae suae justitiam scripsit Librum de juribus & possessionibus Ecclesiae Dunelm. in quo probatur jura & dignitatem Abbatis Priori Dunelmensi competere. Extat is in Bibliothecâ Cottonianâ, Vitellius A. 9. Capitulo Generali Ordinis Benedictini in Angliâ apud Northamtunam anno 1426. Reyner. Apost. Ben. append. p. 181. coacto praesedit.

Willelmus Ebchester, S. T. D. successit anno 1446. cessit anno 1456.

Johannes Burnbie, S. T. D. praefuit ab anno 1456 ad 1464.

Ricardus Bell, S. T. B. successit anno 1464. ad Episcopatum Carleol. promotus 1478.

Robertus Ebchester, S. T. D. Prioratum obtinuit anno 1478. obiit 1484.

Johannes Aukland, S. T. D. successit anno 1484. obiit 1494.

Thomas Castell, S. T. D. subrogatus est Johanni anno 1494. praefuit annis 25. teste Historiâ superiore; atque idcirco anno 1519 obiisse censendus est. Qui successit autem, Hugo Prioratum ante aunum 1524. non obtinuit. Episcopus itaque Dunelmensis creationem Prioris integro quinquennio distulisse videtur; ut ipse interim redditus Priori debitos in usum proprium converteret.

Hugo Whitehead, S. T. D. Priorum ultimus, successit anno 1524. Idem anno circiter 1539. cum Monachis suis Coenobium Dunelmense Regi transcripsit; & introductis à Rege anno 1540. loco Monachorum Canonicis Saecularibus, mutato habitu Decanus effectus est.

[Page 790]

ADDENDA & EMENDANDA IN PRAECEDENTIBUS.

Ad Historiam Sedis Cantuariensis.

AD p. 52. Cuthberti Archiepiscopi obitum in VIII. Cal. Octobr. reponit Obituarium Ecclesiae Cant. vetustissimum Nero C. 9.

P. 53. III. Cal. Septembr. obiit Feolgeldus Archiepiscopus. Sic habet idem Obituarium.

P. 54. Ethelgarus Archiepiscopus obiit II. Id. Febr. Idem. Obiit Idibus Febr. Obituarium S. Augustini Cant.

Ibid: Siri [...]ius Archiepiscopus obiit II. Cal. Octobr. Idem.

Ibid. Elnothus Archiepiscopus obiit V. Cal. Octobr. Idem.

Pag. 55. Eadsinus Archiepiscopus obiit V. Cal. Octobr. Idem. obiit IV. Cal. Novembr. Obituarium S. Augustini Cant.

Ibid. Stigandus Archiepiscopus obiit VIII. Cal. Martii. Obituarium S. Aug. Cant, & Calendarium vetus Saxonicum Winton. Ecclesiae. Obiit. IX. Cal. Martii. Obituarium Elien [...]e.

Pag. 57. Obitus Adami de Chillynden Electi Cant. post Bonifacium Archiepiscopum collocari debet paginâ sequenti.

Pag. 64. Thomas Wells, Episcopus Sidoniae, Episcopus Suffraganeus Archiepiscopi Reg. Watham. Cant. ad munia Episcopalia in Diocesi Cant. obeunda, factus est Prior Ecclesiae S. Gregorii Cant. anno circiter 1505. superfuit anno 1511.

Ibid. Richardus Martin, Episcopus ejusdem ante Thomam Wells Suffraganeus, Praefectus erât Coenobii Minoritarum in urbe Cantuariâ. Testamento anno 1498. condito, plurima Coenobio suo legavit. Nullum titulum obtinuit, Episcopus Ecclesiae Catholicae in Testamento suo appellatus. Reg. Eccl. Cant.

P. 94, 95, 96. Quae saepiùs citatur Osberno inscripta Bregwini Vita debetur Johanni Tinmuthensi, qui illam ex uberiori ejusdem Vitâ per Eadmerum scriptâ contexuit; quod in secundâ hujus operis Parte pluribus docendum est.

P. 96. Lambertum Archiepiscopum anno 763. die 14. post hiemem mediam consecratum fuisse Annales Saxonici Cantuar. confirmant. Annales autem Sax. Petriburg. id anno 762. die 40. post mediam hiemem factum dicunt.

P. 97. Wlfredus die 21. Julii consecratus dicitur in libro (quem vidi) anonymo parum vetusto. Dies is in Dominicam incidit anno 804.

Ibid. Feolgeldus à Textu Roffensi & aliis quibusdam Suidredus nuncupatur.

P. 100. Fragmentum quoddam Historiae vetustissimae Abendoniensis in anno 940. terminatae Episcopos tunc praesidentes in calce (Bedae exemplo) enumerans, ista habet. Wlfelmus Archiepiscopus Ecclesiae Cantuariensi praesidet [...]nc [...] ▪ Author proximè ante Episcopos enumeratos, Eadmundum Regem Ethelstano fratri anno 940. defuncto successisse retulerat. Ethelstanum autem anno 941. 27. Octobr. obiisse Chronologia Saxonica prodit, Florentius 940. 27. Octobr. feriâ 4. Indict. 14. Numerus Indictionis anno 940. feriae 941. convenit. Veriorem tamen esse Florentii calculum censeo. Eadmundum enim 946. 26. Maii obiisse uterque concordat; quinque annis septemque mensibus regni sui peractis, inquit Florentius, [...] inquit Chronologia Saxonica; cujus calculus à vero abludit, veritati tamen propiùs accedet, [Page 791] si cum Florentio initia Eadmundi anno 940. statuerit. Sic igitur tempora Athelmi, Wlfelmi & Odonis Archiepiscoporum definienda esse arbitror. Athelmus intravit anno 923. vel sequenti; obiit 927. vel 928. Wlfelmus successit, & annis 13. Sedem tenuit, mense Januario vel Februario anno 941. defunctus. Odo Wlfelmum excepit, & vivis excessit medio anno 958. Obitum ejus die IV. Non. Junii contigisse Textus Roffensis tradit. Quod annos itaque 20. Odoni Historici plures tribuant, huc ref [...]dum est; quòd Elsini & Brithelmi tempora usque ad Dunstani introitum a [...]umerârint. Illos enim inter Archiepiscopos Cant. pauci recensuerunt.

P. 103. Dunstanum die 14. Cal. Junii obiisse, & Siricium Elfrico praecessisse, Textus Roffensis confirmat.

P. 105. Elfricus in Archiepiscopum Cant. electus est anno 995. die Paschae (viz. 21. Aprilis) apud Ambresberi, fide Annalium Latino-Sax. MSS. Ante annum autem sequentem intronizatus esse non videtur. Atque hinc factum puto, quòd in quamplurimis Chartis antiquis, anno 955. datis Aelfricus electus ad Archiepiscopatum Cant. subscribat.

P. 106. Anno 1019. obiit Aelfstanus Archiepiscopus, Livingus cognominatus. Sic Annales Petriburg. Sax. Rectiùs tamen alii annum 1020. statuerunt.

Ibid. Anno 1020. Ethelnothus Monachus, qui Decanus erat Ecclesiae Christi Cant. consecratus est Idibus Novembris. Anno 1022. Romam ivit, & Pallium à Papâ accepit Nonis Octobris. Anno 1038. obiit Calendis Novembr. Ista tradunt Annales Petriburg. Sax. In his autem malè Ethelnothus Monachus fuisse dicitur. Vereor ne & obitus perperam definitus fuerit. Refragantur enim Authores superiùs adducti; & diem 30. Octobr. statuerunt Annales potiores Latino Saxonici Domitian A. 8.

Ibid. Anno 1043. Edsio Archiepiscopo infirmitate gravi debilitato, Edwardus Rex & Godwinus Comes, ab ipso rogati, Siwardum Abbatem Abendoniensem clam acciverunt, aliis omnibus penitus insciis, ne propositum impediretur; & illum Archiepiscopo Coadjutorem dederunt. Siwardus obiit anno 1050. Eadsius 1051. 29. Octobr. Sic Annales Petriburg. Sax. Anno 1047. Siwardus Episcopus, Archiepiscopi Vicarius, obiit. Post mortem ejus Edsius Archiepiscopatum resumpsit. Ipse Edsius obiit 1049. 29. Octobr. Sic Annales Latino-Sax. Ista sententiam nostram de Siwardo prolat am abunde astruunt; de rerum autem singularum temporibus certiora supra attulimus.

P. 107. Anno 1051. Robertus Archiepiscopus Cant. rediit à Româ cum Pallio in Vigiliâ S. Petri, & in crastino intronizatur. Annales Latino-Sax. Eodem tamen anno, quo exulavit, viz. 1052. Robertum accepisse Pallium Annales Petriburg. Sax. tradunt.

Ibid. Referunt Annales Petriburg. Sax. Stigandum accepisse Pallium anno 1058. Datum illi à Benedicto Antipapâ (qui Papatum 1058. 5. April. iniit) Pallium fuisse constans est Historicorum nostrorum traditio; si Radulphi Dicetensis Indiculum atque alterum ad Chronologiae Saxonicae calcem excipias. In his enim Pallium à Victore Papâ transmissum dicitur. Rectiùs autem illi. Stigando enim, quando depositus est anno 1070. crimini datum est, Pallium à Benedicto Antipapâ recepisse.

P. 108. Lanfrancum die 5. Cal. Junii obiisse testatur Textus Roffensis, f. 110.

P. 109. Anselmus Pallium accepit 1095. 4. Id. Junii, teste Eadmero. Obiit 1109. 11. Cal. Maii, attestante Textu Roffensi.

Ibid. Radulphus, quem de Turbine Bromtonus cognominat, paralysi in Col. 1403. p. 873. Normanniâ correptus, nunquam convaluit, sed post biennium obiit 1122. 13. Cal. Nov. authore Orderico Vitali. Astipulantur Textus Roffensis & Obituarium S. Augustini Cant.

[Page 792] P. 110. Willelmus, quem de Turbine Bromtonus pariter cognominat, Bulla Callisti [...]. MS. Pallium accepit 1123. 12. Cal. Junii. Hic Sedis Cant. autoritatem primus labefactavit, & Ecclesiae Anglicanae servitutem induxit. Nondum Papa Romanus jurisdictionem aliquam in Angliâ obtinuerat. Plurimum illi honoris atque reverentiae, utpote primario Orbis Christiani Episcopo, fideique apud nos propagandae authori, Angli semper detulerunt; nil autem potestatis permiserunt. Saepiùs ab anno 1070. res Ecclesiasticas in Angliâ pro lubitu disponere Papae tentaverant. Reges autem & Lanfrancus ac Radulphus Archiepiscopi summâ constantiâ repugnantes, eorum conatus irritos fecerant. Nondum aliquis ad Papam appellaverat, neque Legati à Papâ missi Synodos indixerant. Verè [...] Ecclesia Anglicana erat, in Temporalibus Regi, in Spiritualibus soli Archiepiscopo Cant. subjecta. Potestati Pontificiae aditum primus fecit Willelmus, suscepto Legati Papalis titulo. Ex quo sactum est, ut authoritas Archiepiscopi à Papâ promanare deinceps crederetur; quaeque antecessores sui autoritate propriâ executi fuerant, iste alienâ exequeretur. Bullam Legationis ex antiquo admodum Bibliothecae Lambethanae Codice subnectendam esse duximus.

‘Honorius Episcopus, servus servorum Dei, dilectis fratribus & filiis, Episcopis, Abbatibus, Baronibus, & caeteris Clericis & Laicis per Angliam & Scotiam constitutis, salutem & Apostolicam benedictionem. Sponsa Christi sacrosancta Ecclesia, in firmamento Apostolicae fidei radicata, tanquam devota mater & propitia, consuevit mitibus & humilibus filiis vitae pabula ministrare, tam iis qui longè positi sunt quàm iis qui propè. Propinqui siquidem per exhibitam sibi nostrae per [...]onae praesentiam, longinqui verò per Legatorum nostrorum ministerium visitantur. Quùm igitur vos tanquam unicos & speciales B. Petri filios fore cognoscimus, Karissimo fratri nostro Guillelmo Cant. Archiepiscopo in Angliâ & Scotiâ vices nostras commisimus. Quatinus constitutus illic à nobis Apostolicae Sedis Legatus, caritatis vestrae fretus auxilio, ad honorem Dei & S. Romanae Ecclesiae, & animarum vestrarum salutem, corrigenda corrigere, & firmanda valeat operante Domino confirmare. Quapropter Universitati vestrae mandando praecipimus; ut ei sicut Legato nostro humiliter obedire, & cùm ab eo invitati pro Ecclesiarum statu & Christianae Religionis incremento fueritis, ad ejus vocationem unanimiter convenire, & Sinodales cum eo studeatis celebrare Conventus.’ Dat. Laterani VIII. Cal. Februarii.

Ab hoc tempore Archiepiscopus Cantuariensis Sedis Romanae mancipium factum, Ecclesiae suae dignitatem perdidit: quod Willelmus brevi expertus est. Ante exitum enim ejusdem anni Johannes Cremensis S. R. E. Cardinalis à Papâ in Angliam missus, Concilium Londini habendum indixit, & in eodem praesedit, Archiepiscopo ad inferius subsellium deturbato; cùm Legatus ordinarius Legato à latere locum cedere deberet. Anno autem 1131. Innocentius II. Papa Legationem â Willelmo abstulit, & Henrico Wintoniensi Malm [...]bur. hist. Novell. l. 2. f. 103. Episcopo commisit, Bullâ datâ 1131. 1. Martii. Hac potestate fretus Henricus integram authoritatem Archiepiscopalem arripuit, Episcopos confirmavit & consecravit, appellationes accepit, Synodos convocavit, convocatis praefuit, causas majores definivit, atque ipsum Archiepiscopum citavit & tribunali suo subjecit. Mortuo quidem Innocentio Papâ Henrici potestas interiit; Jo. Hagustald. p. 273. neve eam Lucius II. Papa renovaret, Theobaldus Archiepiscopus effecit. Ipsi autem Archiepiscopi ad Papae nutum deinceps spectare coacti, tandem immensâ pecuniae vi tanquam eximii beneficii loco obtinuerunt, ut Papae Legati nati in Angliâ constituerentur. Sic unius Archiepiscopi stultitiâ Ecclesiae Anglicanae libertas periit; quae post difficilem quadringentorum annorum luctam aegrè restitui potuit.

[Page 793] Ibid. Post Willelmi Archiepiscopi obitum anno 1136. Henricus frater Stephani Regis ad regendam Metropolin electus est. Sed quia Episcopus secundùm decreta Canonum de propriâ Sede ad alîam nisi auctoritate Romani Pontificis promoveri nequit; praefatus Praesul Wintoniensis in Adventu Domini mare transfre [...]avit, & Legatis Picenum ad Innocentium Papam missis, in Neustriâ ipse hiemavit. Sic Ordericus Vitalis Hist. Eccl. p. 908.

Ibid. Theobaldo Archiepiscopo praesidente, maximam autoritatis jacturam Sedes Cantuariensis fecit. Anno enim 1151. Eugenius Papa Johannem S. R. E. Cardinalem Presbyterum destinavit Legatum in Hiberniam cum quatuor Palliis; quorum unum dedit Episcopo Dublin [...]nsi, & reliqua tria tribus aliis Episcopis, subjiciens unicuique eorum qui Pallia acceperunt quinque alios Episcopos. Et hoc factum est contra consuetudinem antiquorum & dignitatem Cant. Ecclesiae, à qua solebant Episcopi Hiberniae expetere & accipere consecrationem. Ex Chronico Normannorum, p. 986.

P. 111. Thomas Cancellarius Regis factus anno 1157. munus abdicavit, quamprimùm Archiepiscopatum adeptus est, viz. anno 1162. Hoveden f. 281. Westm. in 1162.

P. 114. Hubertus summus Angliae Justiciarius anno 1194. renunciatus est Hoveden. Paris & Westm. Anno 1198. Monachi Cant. ipsi adversantes ab Innocentio Papâ impetrârunt, ut munus saeculare deponere Archiepiscopo mandaret. Quo facto, Galfridus filius Petri successit. Anno autem sequenti Cancellarius factus Archiepiscopus munus id (quod magis Ecclesiasticum videbatur) diu administravit. Pallium apud Cantuarium accepit 1193. 7. Id. Novembr. Sedit annos 11. menses 8. dies 6. prout habet Certificatio Capituli Cant. apud Historiam Roff. Willelmi Dene f. 73.

Ibid. Stephanus Archiepiscopus S. R. E. Cardinalis Presbyter anno 1213. mense Decembri creatus, Cardinalatum usque ad obitum retinuit. Numeratur enim inter Cardinales viventes eo tempore quo Gregorius IX. electus est, sc. anno 1227. Ex Onuphrio p. 138. 142.

P. 116. Chronicon Dovorense, cui magis accedo, Bonifacium Archiepiscopum apud Lugdunum anno 1245. die S. Mauri Abbatis, viz. 15. Januarii, consecratum fuisse refert.

Ibid. Johannes Peckham consecratus est 1279. 19. Febr. Temporalia à Rege accepit apud Ambianos in Festo Pentecostes. Intronizatus est in Ecclesia Cant. 1279. 8. Octobr. Intronizatio ipsi constitit duobus millibus marcarum. Quatuor millia marcarum in Curiâ Romanâ, cùm ad Archiepiscopatum promoveretur, expendit; & plusquam duo millia marcarum reparationi aedium & maneriorum Archiepiscopatûs impenderat ante exitum anni 1284. quamvis antecessor ejus Robertus ablatis secum ex Angliâ quinque millibus marcarum de bonis Cant. Ecclesiae, Sedem insigniter depauperaverit. Ista docet Registrum Peckham. In Certificatione Capituli Cant. apud Willelmum Dene f. 73. Johannes 1292. 8. Id. Decembr. obiisse dicitur.

P. 117. Robertus Archiepiscopus ab officio & beneficio suspensus est à Papâ 1306. 12. Febr. ab eodem in integrum restitutus 1308. 22. Jan. Spiritualium interim & Temporalium Sedis Cant. administrationem Willelmo Testae Archidiacono Aravensi & Petro Analnini Canonico Burdegalensi, suis in Angliâ Quaestoribus, Papa commisit. Obiit Robertus 1313. 5. Id. Maii, horâ vesperarum, die Veneris, apud Otteford; sepultus in Ecclesiâ Cant. 10. Cal. Junii. Registr. Ecclesiae. Cant.

P. 118. Simon Mepham electus est 1327. 3. Id. Dec. electioni consensit apud Cicestriam 12. Cal. Jan. Rex assensum adhibuit apud Lichfeldiam 1328. 2 Jan. Electus iter ineuns versùs Curiam Romanam pro confirmatione, tranfretavit apud Dovoram die 17 Januarii. Confirmatus est à Johanne XXII. Papâ 1328. 27. Maii, consecratus à Petro Episcopo Praenestino apud Avinionem in Ecclesiâ [Page 794] Fratrum Praedicatorum die 5 Junii, & quarto pòst die Pallium accepit. Redeuns applicuit apud Dovoram die 5. Sept. Temporalia accepit à Rege apud Linnam die 19 Sept. Intronizatus est 1329. 11. Cal. Febr. Registrum aliud Eccl. Christi Cant.

Ibid. Johannem Stratford Papa providit de Archiepiscopatu Cant. 1333. 1. Decembr. non virtute postulationis Capituli Cant. sed proprio suo motu. Ita habet Adamus Merimuth in Continuatione Florilegi. Veriorem tamen esse Registri Cant. calculum nequaquam dubito. De Cancellariatu & Thesaurariatu istius Archiepiscopi vide supra, p. 317.

Ibid. Johannes de Offord, summus Angliae Cancellarius creatus, magnum Dugdal. Orig. Jur. Reg. Rad. de Salopià Well. Sigillum accepit 1345. 26. Octobr. Canonicus Wellensis admissus est 1347. 26. Febr. In Missâ Benefactorum Academiae Cantabrig. orabant pro Magistro de Offord Cantuariensi Electo: ut illum studiis apud Cantabrigiam incubuisse neutiquam sit dubitandum. Alium tamen fuisse Johannem cognominem, Comitis Suffolciani filium, opinor. In Registro enim Langham ad annum 1366. sic legitur Johannes de Ufford, filius Comitis Suffolciae, Incoeptor in facultate Artium, in Studio generali Cantebrigiae, ut Scolaris moram trahens ibidem, obtinet Ecclesiam de Hengham in Diocesi Norwicensi, & Praebendam de Sleford in Ecclesiâ Lincolniensi.

P. 119. Simon Islip Archidiaconus de Stow erat anno 1332. Vicarius Reg. Norwic. generalis Episcopi Lincolniensis 1337. Canonicus & Officialis Lincolniensis 1338. Ex Academiâ Cantabrigiensi prodiisse videtur. In Missâ enim Benefactorum ejus commemoratur. Intronizatus est in Ecclesia Cant. 1350. 1. Augusti. Obiit 1366. 26. April. die Dominicâ, sepultus die Veneris sequenti, Wil. Dene. juxta Chronicon breve Coenobii de Hales.

Ibid. Simon Langham, Cardinalis Presbyter titulo S. Xysti ab Urbano V. creatus est 1368. 21. Sept. juxta Onuphrium, die 23. Sept. juxta Birchingtonum in Historiâ M S. de Pontificibus Romanis. Obiit apud Avinionem 1376. 22. Julii, ex Onuphrii fide. Ossa postmodum in Angliam delata, & apud Westmonasterium sepulta esse dicuntur. Joc [...]lin p. 252.

P. 120. Simonem Langham post Willelmi obitum à Monachis iterum electum fuisse plura monumenta confirmant. Sic enim Chronicon insigne Galba E. 7. Eulogium dictum. Anno 1374. Simon Langham, Cardinalis S. Praxedis, venit in Angliam nuncius Papae; & citò pòst Papa & Cardinales ipsum per literas graviter reprehendebant, pro eo quòd ipse derogando praeeminentiae suae & Curiae Romanae suum deposuit caputium Regi Angliae. Qui non potuit excusare, quousque rediret, & testimonio sufficienti ostenderet, quòd non nisi medietatem caputii deponebat. In redeundo autem singulis Monachis Cantuariensibus dabat aurum. Paulò post reditum defuncto Willelmo Archiepiscopo, ipsum Monachi in Archiepiscopum elegerunt. Sed reclamante Rege, electioni suae renunciare coactus est. Paria habet Monachus Eveshamensis in Continuatione MS. Polychronici. Anno 1374. 5. die mensis Julii (rectiùs die 5. Junii, die Lunae; id enim testatur ipsius Witlesey Registrum) obiit Willelmus Witlesheye Archiepiscopus Cant. Unde Monachi Ecclesiae Christi Cant. ad eligendum licentiam Regis adepti, Cardinalem Angliae, qui priùs dictae Ecclesiae praesidebat, in Archiepiscopum postulârunt. Propter quod factum Rex contra praedictos Monachos tantâ exarsit in irâ; quòd procurantibus aemulis omnes Monachos dictae Ecclesiae disposuit exlegôsse. Hinc plurimùm erant vexati, & multa bona expenderunt; antequam super illo facto benevolentiam Regis recuperarent. Tandem Rex postulationi factae de Cardinali nullo modo voluit consentire; sed nec Papa, nec Cardinales. Willelmus intronizatus fuerat 1369. 15. Junii. Obiit apud apud Lametham 1374. 5 Junii die Lunae. Electus est Simon Episcopus Praenestinus S. R. E. Cardinalis in Archiepiscopum 1374. 30. Junii. Ex Registro Ecclesiae Cant.

P. 121. Simon Sudbury Cancellarius Angliae factus est 1380. 30. Januarii. Obitum illius 1381. 14. Junii contigisse Registrum Ecclesiae Cant. confirmat.

[Page 795] Ibid. Willelmus Courtney electus est 1381. 30. Julii. Obiit 1396. 31. Julii in manerio de Maydenston; sepultus in Ecclesiâ Cant. die 4. Augusti ex praecepto Regis apud Cantuariam tunc existentis. Ista prodit Registrum Ecclesiae Cant. Ultima itaque ipsius voluntas, quâ apud Maydenston sepeliri voluit, effectum sortita non est. In testamento antea condito corpus suum in Ecclesiâ Exoniensi coram summâ Cruce sepeliendum legaverat; multa itidem Ecclesiae S. Martini de Exmynster, ubi se natum dicit, donaverat.

Ibid. Thomas Arundell electus est 1396. 7. Augusti, side Registri Ecclesiae Cant. Anno sequenti sententiâ Parlamenti bonis exutus & perpetuo Contin. Higdeni. exilio damnatus die 15. Sept. ex Angliâ fugit. Eundem anno 1398. sub initium Februarii Bonifacius Papa ab Archiepiscopatu Cant. ad Santandreanum in Scotiâ invitum transtulit; & Rogerum Walden Archiepiscopum Cant. renunciavit. Translationi Thomas minimè acquievit; sed Ricardo Rege post medium annum 1399. exauthorato, Archiepiscopatum recepit. Qua de re vide plura in Rogero Walden apud Episcopos Londinenses. Anno 1407. die Dugdal. Orig. Jurid. 30. Januarii Thomas summus Angliae Cancellarius constitutus est. Id officium anno 1410. mense Januario dimisit. Moriens in supremis tabulis legavit Reg. Eccl. Cant. 6008. lib. 12. sol. 7. den.

P. 122. Registrum quoddam Ecclesiae Cant. Henricum Chichley 1443. 12. Martii obiisse perperam refert.

P. 123. Johannes Kemp Cancellariatum Angliae 1450. 31. Jan. obtinuit, Reg. Eccl. Cant. neque ante obitum dimisit. Moriens reliquit 4069. lib. 18. sol. 8. den.

Ibid. Post Johannis Archiepiscopi obitum Rex licentiam eligendi Monachis Id. Claus. 35. H. 6. m. 10. dorso. Reg. Eccl. Cant. Onuphrius p. 315. Cant. dedit 1454. 8. April. Thomas electus est eodem mense. Cancellarius Angliae creatus est 1455. 7. Martii; eo munere exauthoratus anno sequenti, sigillum Regi tradidit 1456. 11. Octobr. Pesbyter Cardinalis titulo S. Cyriaci in Thermis à Paulo II. Papâ renuntiatus est 1465. 18. Sept. Testamentum condidit 1486. 27. Martii. Corpus in Ecclesiâ Cant. in choro ex parte boreali magni altaris sepeliri voluit. Ecclesiae Cant. legavit imaginem S. Trinitatis de puro auro conflatam, & multas gemmas, successori suo in dilapidationum compensationem 2000. libras, Ecclesiae Wigorn. imaginem B. Mariae de argento deaurato fabricatam valoris 69. librarum, Ecclesiae Eliensi 200. marcas, innumera ferè plurimis Monasteriis & Ecclesiis, centum libras Universitati Oxon. ac totidem Cantabrigiensi, pauperibus Scholaribus gratis commodandas, & in hunc finem in cistâ peculiari asservandas. Obiit in Palatio Archiepiscopali apud Knoll 1486. 30. Martii die Jovis. Pecuniam sibi legatam Academia Cantabrig. post annos ferè 30. aegrè obtinuit.

Ibid. Johannes Morton Cancellarius Regis constitutus 1487. 8. Augusti, id Dugdal. p. 74. Onuphrius p. 333. Reg. Eccl. Cant. muneris usque ad obitum gessit. Cardinalis titulo S. Anaestasii ab Alexandro VI. Papâ creatus est 1493. 20. Septembris. Obiit apud Knoll 1500. 15. Sept. die Martis. In supremis tabulis corpus in Ecclesiâ Cant. coram imagine B. Virginis tumulari jussit. Ecclesiae Eliensi crucem pretiosam & mitram argenteam deauratam legavit. In Ecclesiâ etiam de Beer in Comitatu Dorsetensi (ubi natus est) Cantariam pro 20. annis fundari voluit. Exhibitiones itidem lautas 20. pauperibus Scolaribus in Academiâ Oxon. & 10. in Academiâ Cantabr. ad 20. annos post mortem suam dari jussit.

P. 124. Henricus Dene, veriùs Denny, electus est 1501. 26. April. provisus Reg. Eccl. ab Alexandro VI. Papâ 1501. 26. Maii. Obiit 1503. 16. Febr. Corpus in Ecclesiâ Cant. in martyrio S. Thomae sepeliri praecepit. Cancellariatum Angliae Dugdal. p. 76. 1500. 13. Octobr. adierat, nec ante obitum dereliquit.

Ibid. Willelmus Warham Henrico in Cancellariatu pariter ac Archiepiscopatu Id. p. 80. successit. Cancellarius esse desiit anno 1515. mense Decembri.

Ibid. In fine Dissertationis aeddantur ista. THOMAS CRANMER, Reg. Cranmer. f. 1. 3. 5. Archidiaconus Tauntonensis, provisus est à Clemente VI. Papâ 1533. 21. Febr. [Page 796] Pallium à Papâ transmissum est die 3. Martii sequentis. Consecratus est in Capellâ S. Stephani in Palatio Regio Westmonasteriensi à Johanne Lincolniensi, Johanne Exoniensi & Henrico Asaphensi Episcopis 1533. 30. Martii. Antequam consecrationem acciperet, protestatus est ibidem, protestatione penès Notarium publicum depositâ, se juramento fidelitatis Papae faciendo astringi nolle, quo minùs faceret quicquid Deo vel Regi vel Ecclesiae deberet.

P. 127. l. 19. De Elfrici Archiepiscopi Cant. doctrinâ insigne testimonium Annales Latino-Saxonici exhibent his verbis. Iste vir fuit prudens valde; ita ut illo in tempore nullus sapientior haberetur in Angliâ.

P. 130. l. 39. Primam Chronologiae Saxonicae partem in anno 975. terminari confirmat Codex optimus Cottonianus Tiberius A. 6. qui in ipso hoc anno clauditur.

P. 135. Nescio annon fidem mereatur Registrum quoddam Ecclesiae Cant. quod de antiquo Ecclesiae Cant. statu ista habet. Anno 598. S. Augustinus dedicavit Ecclesiam Christi Cant. & ibidem Monachos instituit. Anno 829. omnes Monachi Cant. praeter quinque mortui sunt. Anno 870. mortuus est Chelnothus Archiepiscopus Cant. qui introduxit Clericos Ecclesiae Christi Cant. in adjutorium quinque Monachorum superviventium post mortalitatem antedictam. Sed Edelredus successor ejus expulit eosdem ab Ecclesia Christi, & complevit numerum Monachorum. De Clericis ex Ecclesiâ Cant. paulò post annum 1000. ab Alfrico Archiepiscopo ejectis prolixa satis narratio extat in Annalibus Latino Saxonicis Domitian A. 8. Eam autem charactere prae vetustate fatiscente perlegere non potui. Id solum deprehendi, quòd Elfricus ad Archipeiscopatum promotus, ubi Doroberniam venisset, receptus est à tali ordine Clericorum, à quo minùs vellet. Cogitavit igitur multum secum tractans, quali modo posset ejicere Clericos. Missis demum ad Papam nunciis, & authoritate Papali adhibitâ, Clericos ejecit, Monachos induxit 5. Idus Junii.

Ibid. Decanis adjungendi sunt Aegelricus, qui ad Episcopatum Cicestrensem anno 1058. electus, Godrico locum dedit. Godricus Romam à Stigando Archiepiscopo legatus, Pallium ipsi à Benedicto Antipapâ transmissum detulit. Elfwinus, qui in Obituario Cant. vetustiori die 5. Id. Martii obiisse memoratur. Aelfwinus alter 2. Id. Decembr. obiisse ibidem dicitur. Is itaque non alius ab Alsino fuit.

Ibid. l. 16. Argumentum à Decani titulo ductum nimis leve est. Postea enim didici Decani titulum Ecclesiarum Cathedralium Prioribus ad medium usque Saeculum duodecimum aliquoties concessum fuisse. Henricus itaque Decanorum ante-Normannicorum Catalogo eximendus est.

P. 136. Henricum ex Priore Cantuariensi Abbatem S. Martini de Bello factum fuisse mihi demum certissimè constitit. Id testantur Ordericus Vitalis Hist. Eccl. p. 505. & Chronicon vetustum Coenobii de Bello. Abbas à Willelmo II. Rege anno 1096. creatus est, suadente Anselmo Archiepiscopo, installatus die 11. Junii. Obiit 1102. 14. Cal. Julii. Quinimo Henrici obitum in Obituario Cantuariensi postea inveni. XIV. Cal. Julii obiit piae memoriae Henricus Abbas de Bello.

Ibid. De Conrado ista habet Johannes de Oxenedes in Chronico S. Benedicti de Hulmo. Conradus, Sacrista Ecclesiae Cant. & Henrici Regis Confessor, Abbas S. Benedicti de Hulmo factus, Abbatiam rexit hebdomadibus XVIII. & obiit anno MC XXVII. XIII. Cal. Martii. Prioratum itaque Cantuariensem Conradus anno 1126. dereliquit.

P. 137. De Gaufrido Priore frequens mentio mihi postea occurrit. Chartam enim Radulphi Archiepiscopi Monachis Roffensibus datam inter alios confirmant Herewisus Archidiaconus Cant. Gaufridus Prior, Eadmerus Monachus Cant. in Textu Roffensi f. 180. Obitum ejus tribus locis commemorat Obituarium [Page 797] Cantuariense. Sic enim ad V. Idus Junii habet. Obiit Dominus Godfridus, Abbas de Dunfermelyn, quondam Monachus Ecclesiae nostrae. Sic etiam ad II. Id. Octobr. & III. Non. Octobr. Eundem Obituarium Cant. Nero c. 9. vetustius sic memorat. II. Id. Octobr. obiit Gaufridus Abbas de Dunfermelin. Illum anno 1154. obiisse Chronicon S. Crucis Edinburg. docet.

Ibid. Elmeri obitus in Obituario S. Augustini Cant. sic notatur. XVII. Cal. Junii obiit Aelmerus Prior Ecclesiae Christi Cant.

P. 138. Exulante S. Thomâ Prioratus per Wiberti obitum vacavit. Monachi tunc Cantuarienses Archiepiscopo inconsulto Priorem sibi dari à Rege postulârunt. Regis itaque beneficio Odo Prioratum accepisse videtur. Monachorum levitatem Johannes Sarisburiensis in Epistolâ quadam (quae inter S. Thomae Epistolas reperitur) acriter castigat, his inter alia verbis L. 1. ep. 36. usus. Multi dicunt, quòd Monachi Cant. hoc quasi haereditarium habent, ut Archiepiscopos suos odirent. Et ut verbo faciam fidem, Anselmo, inquiunt, bis pro justitiâ exulanti nichil unquam solatii contulerunt; contempserunt Radulphum, oderunt Willelmum, Theobaldo tetenderunt insidias; & ecce nunc Thomam gratis insatiabiliter persequuntur. Odo ad Abbatiam de Bello medio anno 1175. Hist. de Bello. electus, installatus est die 4. Augusti. Obitum ejus die 12. Cal. Febr. Obituarium S. Augustini Cant. reponit.

Ibid. Alanus Abbas Theokesbiriae factus est anno 1187. juxta Annales Teoke bir. & Winchelcumb. 1186. juxta Gervasium & Annales Waverleienses. Obiit 1202. Nonis Maii, fide Annalium Teokesbir. Annis autem 18. hebdomadibus 25. in alio Chronico Teokesbir. praefuisse dicitur.

P. 139. Galfridi Prioris obitum in Cantuariensi praetermissum Obituarium Coenobii de Crokesden exhibet. XVII. Cal. Julii obiit Galfridus Prior Ecclesiae Christi Cant.

Ibid. Dubium mihi adhuc manet, utrùm Johannes de Sittingburn Waltero III. Priori praecesserit anne successerit. In Historiâ enim Thomae Cawston de Monachis Cant. Johannes de Sydynborne Prioratum anno 1207. tenuisse dicitur. Contra Annales Lewenses sic habent. Anno 1222. obiit Walterus Prior S. Trinitatis Cant. successit M. Johannes de Sidingeburne. Horum Annalium fides Thomae Cawston Historiae anteponi debet. Illi enim circa annum 1260. ista autem circa 1486. scripti sunt. Waltero III. itaque praeponendus est Johannes alter, quem de Chetham cognominatum esse arbitramur, subjiciendus Johannes de Sittingburn. Atque is erat, quem in Archiepiscopum Cant. Monachi post Stephani Langton obitum elegerunt. Electum Rex confirmavit 1332. 22 Maii. Hunc ex corrupto Parisii loco Pat. 16. H. 3. m. 7. P. 361, 362. Subpriorem fuisse nonnulli scripserunt. Idem autem Parisius illum alibi Priorem bis appellat.

P. 140. Nicolaus de Sandwico electus est 1244. 1. Novembr. Prioratum Supra p. 175 Chron. Dovor. Tho. Cawston. Chron. Dovor. abdicavit anno 1258. Praecentor Ecclesiae Cant. à Bonifacio Archiepiscopo factus est 1262. Obiit 1289. 13. Cal. Octobr.

Ibid. Nicolao anno 1258. cedenti successit Rogerus de S. Elphego, atque obiit 1263. 29. Sept.

Ibid. Bonifacio Archiepiscopo in exteris agente tempore obitûs Rogeri Prioris, Monachi Cant. ad Priorem eligendum convenientes, suffragia sua sigillo communi obserata ipsi transmiserunt. Quibus acceptis, Archiepiscopus Adamum Priorem apud Ambianos renunciavit 1264. 24. Januarii. Decretum Bonifacii autographum in Archivis Lambethanis asservatur.

P. 141. Thomas de Ryngmere, Ordine demum Cisterciensi relicto, vitam Reg. Winchelse. eremiticam duxit, licentiâ Archiepiscopi ad id impetratâ anno 1305.

Ibid. Henricus de Estria obiit anno 1331. post Pascha; vir streniuis & pius, qui religiosam vitam duxit usque in sinem perseverando, & ideo pio fine requievit. Verba sunt Willelmi Dene in Historiâ Roffensi.

[Page 798] P. 142. Simon Archiepiscopus in Capitulo Ecclesiae Cant. praesens Ricardo de Oxinden à Monachis die hesterno inter alios plures nominato Prioratum contulit 1331. 26. April. teste Registro Mepham inter Collectanea Doctoris Yale.

Ibid. Ricardi Gillingham Prioris obitus Archiepiscopo nunciatus est apud Cranbrok 1376. 31. Julii, teste Registro Sudbury.

Ibid. Stephanus Mongeham electus est 1376. 10. Sept. obiit 1377. mense Junio. Ex eodem Registro.

Ibid. Johannes Finch electus est 1377. 25. Julii, obiit 1391. 25. Januarii. Ex Registris Sudbury, Courtney, & Ecclesiae Cant.

Ibid. Thomas Chillinden, [...]discipulus Johannis Wodnysbergh successoris sui, electus est 1391. 14. Febr. Ex Registris Courtney & Molash.

P. 143. Johannes Woodnesbergh, obiit anno 1427. (exeunte) die Sabbati, penultimo die mensis Februarii, literâ Dominicali C. anno bissextili, circa horam tertiam post mediam noctem in camerâ suâ vocatâ Le Gloriet; qui honorificè Prioratum dictae Ecclesiae magnis sumptibus & expensis rexit 16. annis, 6. mensibus & 9. diebus. Sic habet Registrum Molash. Henricus Sutton tunc erat Subprior Ecclesiae, & alter Johannes Wodnysbergh Custos Collegii Cantuariensis in Academiâ Oxoniensi.

P. 144. Willelmus Molash electus est 1428. 31. Martii, feriâ 4. proximâ Reg. Molash. Tho. Cawston. ante Coenam Domini, installatus die 2. Aprilis, anno Monachatûs fui tricesimo.

Ibid. Johannes Sarisbury, Custos Collegii Cantuariensis apud Oxoniam Reg. Molash. Reg. Eccl. Cant. anno 1428. constitutus, Prior Ecclesiae. Cant. electus est 1438. 6. Martii. Obiit ineunte anno 1446. paulò post diem 25. Martii; si Registro Stafford fides.

Ibid. Johannes Elham electus est 1446. 13. April. obiit 1449. 20. Febr. fide Registri Stafford.

Ibid. Thomas Goldston Electus est 1449. 9. April. Ex Registro Stafford.

P. 150. Nullos fuisse ante Lanfranci tempora Archidiaconos Cantuarienses Fragmentum à nobis editum tradit. Florentius tamen & Florilegus Almarum Archidiaconum Cant. urbem Cantuariam Danis anno 1011. prodidisse referunt; & Hamonem quendam Edwardo Confessore imperante Archidiaconum Hist. Eccl. Angl. p. 242. fuisse Harpsfeildius scribit. Archidiaconos sanè in Ecclesiâ Cant. hoc tempore fuisse non malè perhiberi potest. Primus autem Lanfrancus jurisdictionem & redditus insignes, quibus postea potiti sunt, ab Episcopis S. Martini detractam illis contulit. Ex his Episcopis unicus mihi occurrit Godwinus; quem Annales Petriburg. Sax. anno 1061. obiisse testantur; ejusdemque obitum Obituarium S. Augustini Cant. sic memorat: VII. Id. Martii obiit Godwinus Episcopus S. Martini. Post Lanfranci institutionem praeclara erat Archidiaconi Cant. dignitas & authoritas; adeò ut Synodo Londinensi Anschitillus Archidiaconus Concil. Angl. tom. 2. Cant. anno 1075. interfuerit, & ante omnes Abbates proximo post Episcopos loco subscripserit. Archidiaconorum Cantuariensium successionem dabunt Harpsfeildius (ipse Archidiaconus Cant.) in Historiâ Eccl. Angl. & Somnerus in Antiquitatibus Cantuar.

P. 159. l. 14. Rectè MLXVIII. pro MXLVIII. legendum esse conjicitur. Bellum enim in Bleodunâ anno 1068. gestum esse Annales Theokesbir. testantur.

Ad Historiam Sedis Wintoniensis.

P. 195. Nomina Episcoporum Wintoniensium Saxonicè sic legenda sunt ex Textu Roffensi & aliis. Danihel, Humfrith, Cyneheard, Aethelheard, Ecgbàld, Dudd, Cynebriht, Ealhmund, Wigthegin, Herferth, Eadhun, Helmstan, [Page 799] Suithum, Ealhferth, Tumberht, Denewlph, Frithestan, Byrnstan, Aelfheah, Aelfsige, Aedhelwold, Aelfheah. Ex his Wygbryght sive Wigthegin Monachus Tom. t. p. 8 Glastoniensis fuisse & anno 836. obiisse dicitur in Historiâ Glastoniensi apud Monasticon. Hujus autem Historiae Chronologiam ubique ferè falsam esse deprehendi. Majore fide digni sunt Annales Petriburg. Sax. qui eundem (Episcopum tunc Wintoniensem) anno 812. Romam in comitatu Wlfredi Archiepiscopi profectum fuisse referunt.

P. 210. Frithestanus Episcopus die 10. Septembris obiit▪ teste Calendario Ecclesiae Wintoniensis vetusto. De ordinatione septem Episcoporum à Plegmundo factâ vide certiora supra, p. 554.

P. 214. lin. ult. De Athelstani Regis obitu vide certiora in additamentis ad pag. 100.

P. 226. Kenulphum anno 1006. obiisse Annales Petriburg. Saxon. confirmant.

P 227. Alsinus Episcopus Saxonicè Aelfsige nuncupatur. Obitum ejus Annales Petriburg. Sax. sic exprimunt. Anno 1032. Aelfsige Episcopus Winton. obiit; cui successit Aelfwine Regis Capellanus.

P. 235. Alwyni Episcopi obitum Annales Petriburg. Sax. notant. Anno 1048. (rectiùs 1047) Aelfwine Episcopus Winton. obiit 4. Cal. Septembr. Sic etiam Obituarium S. Augustini Cant. IV. Cal. Septembr. obiit Aelwinus Episcopus Wintoniensis.

P. 278. Willelmum Giffard Annales Petriburg. Sax. 1129. 8. Cal. Febr. defunctum esse confirmant. Die autem 10. Cal. Febr. obitum ejus contigisse Annales Winchelcumbenses & vetustum Ecclesiae Winton. Calendarium tradunt.

P. 301. Ricardus Episcopus de Ivelcestriâ passim cognominatur in Epistolis Ibid. [...]. 1. Ep. 138. S. Thomae, adversùs quem pro Rege Henrico strenuè decertavit; quo nomine ab Archiepiscopo excommunicatus est anno 1169.

P. 302. Godefridum die 11. Septembr. obiisse confirmant Annales Prioratûs de Suthwerk.

P. 305. Petrus de Rupibus, de Roches in libro Taxationis Winton. dictus, consecratus est 1205. 7. Cal. Octobr. obiit apud Farnham 1238. 5. Id. Junii, fide Annalium de Suthwerk. De Ricardi Mariscani electione vide certiora supra in Historiâ Episcoporum Dunelm. p. 732.

P. 311. Johannes Episcopus in Libro Taxat. Winton. appellatur Johannes Gervais de Exoniâ. Erat sc. Gervasii filius. Hinc deceptus Godwinus illum de Gernsey cognomen traxisse scribit.

P. 315. Robertus Bathon. Episcopus in Episcopum Winton. à Monachis postulatus est 1280. 21. Martii, teste Chronico Wigorniensi. Johannes de Pontoys autem consecratus est apud Urbem-Veterem per Ostiensem & Velletrensem Episcopos anno 1282. tradente Registro Wintoniensi.

P. 316. Rigaudus de Asserio Temporalia accepit à Rege 1320. 16. April. renunciato priùs in scriptis omni jure, quod praetextu Provisionis Papalis in Temporalia Episcopatûs habere posset, seque illa ex solâ Regis liberalitate accipere protestatus. Ex instrumento autographo.

Ibid. Johannis de Stratford successionem Stephani Birchingtoni (in Historiâ MS. de Pontif. Rom.) verbis dabo. Anno MCCCXXI. vacavit Ecclesia Wintoniensis per mortem Rigaldi de Asserio in Romanâ Curiâ decedentis die XI. Aprilis. Cui Episcopatui Papa providit de M. Johanne de Stratford L. D. Archidiacono Lincolniensi, in Romanâ Curiâ tunc praesente, contra Scotos per Regem Angliae destinato. De qua quidem Provisione Apostolicâ Rex Angliae fuit graviter offensus, pro eo quòd ipse Rex Papae pro M. Roberto de Baldok Cancellario suo scripserat pro dicto Episcopatu conferendo. Sed literae regiae ad Curiam Romanam venerant nimis tardé. Et [...]. quum. quia idem novus Winton. Episcopus de Curiâ recesserat; [Page 800] statim in adventu suo in Angliam Rex fecit eum citari per Brevia sua ad respondendum sibi de contemptu; & per biennium & ampliùs sic vexavit eundem, antequam gratiam Regis habere poterat vel sui Temporalia Episcopatûs.

P. 317. Adamus Episcopus apud Farnham obiit anno 1345. omnino caecus, authore eodem Birchingtono.

Ibid. Willelmus de Edyndon consecratus est apud Otteford 1346. 14. Maii, praesentibus Radulpho Londinensi & Roberto Cicestrensi Episcopis, teste eodem. Willelmus in Missâ Benefactorum Academiae Cantabrigiensis commemoratur.

P. 318. Tempus Cardinalatûs Henrico Episcopo donati ex Onuphrii Catalogo P. 281. accepimus. Cardinalitias infulas Henricus apud Calesiam 1427. 2. Febr. induisse dicitur in Chronico MS. Caxtoni, die 25. Martii in Chronico ejusdem vulgato. Dignitatem Cardinalitiam à Martino V. Papâ ante 8. annos impetraverat in Concilio Constantiensi. Ad Concilium siquidem venit 1417. Walsingham, p. 396. 31. Octobr. Mense sequenti Martinus Papa electus est. Die 28. Decembris Martinus editâ in Concilio Bullâ Henricum tunc praesentem Cardinalem renunciavit (nullo tamen assignato titulo) & Legatum suum in Angliâ, Walliâ & Hiberniâ constituit; seque creationem tempore opportuno publicaturum & insignia Cardinalitia ipsi missurum esse in eâdem promisit. Extat ea inter Epistolas Bekintoni. Henricus autem Archiepiscopus Cant. scriptâ ad Regem egregiâ Epistolâ (quae apud Arthurum Duck in Vitâ Chichleii prostat) injuriam potestati Regiae & Archiepiscopali exinde factam conquestus, Regi author erat, ut Henrico Wintoniensi Cardinalis aut Legati dignitatem interdiceret. Defuncto demum Rege, utramque dignitatem Henricus anno 1426. recepit.

Ibid. Willelmus Waynflet Rege petente à Monachis Wintoniensibus electus est 1447. 17. April. antequam à Papâ provideretur. Id Buddenus ex Registro Ecclesiae Winton. docet in Vitâ Waynfleti.

P. 319. Thomas Wolsey Cardinalis Temporalia Episcopatûs Winton. accepit Pat. 20 H. 8. par. 1. à Rege 1528. 4. Maii.

P. 324. l. 22. Post Gaufridum III. Priorem isti sunt addendi. Ingulfus Prior erat anno 1127. quando Willelmus Episcopus Cartam suam Monachis Supra, p. 279. Winton. dedit. Eundem ad Abbatiam Abendoniensem medio anno 1130. electum esse Historia Abendoniensis refert. Illi successisse videtur Robertus, Monachus Supra, p. 169. Lewensis; quem ab Henrico Episcopo accitum ad Prioratum Winton. administrandum, ac postea Glastoniam ab eodem transmissum, & ad Episcopatum demum Bathoniensem anno 1135. evectum esse Historia Wellensis Supra, p. 561. tradit.

Ad Historiam Sedis Roffensis.

P. 343. Johannes I. Episcopus Roffensis, Radulphi Archiepiscopi nepos, Eadmer. Hist. Nov. p. 114 Archidiaconus Cantuariensis medio anno 1115. ab eo factus est. Anno 1119. Concilio Remensi interfuit, & adversùs Thurstini Archiepiscopi Ebor. consecrationem à Papâ faciendam animosè protestatus est.

P. 344. Walterum Episcopum Petrus Blesensis (in Epistolâ 56.) severè exagitat; quòd neglectâ commissi sibi populi curâ, vitam integram venationi vir octogenarius impenderet; atque illi verendum esse denuntiat, ne Legatus Papae quàm proximè venturus in ipsum animadvertat.

P. 346. De Gilberto Episcopo ista habet Liber de gestis S. Thomae post martyrium, Ad Quadrilogii calcem. cap. 9. Clericus erat S. Thomae Gilbertus de Glanvilla, natione Anglus, formam habens conversationis bonae & honestae, & omnium inter quos conversabatur bonorum moribus se conformans, & in utroque Jure solertiam commendabilem assecutus. Hic postquam B. Thomae semel adhaesi [...], deinceps non deseruit, &c. jam in Episcopum Roffensem assumptus.

[Page 801] P. 347. Benedictus Episcopus obiit anno 1226. die 21. Decembr. sepultus, fide Annalium Prioratûs de Suthwerk.

P. 348. Quaestio quae inter Archiepiscopum Cant. & Monachos Roffenses de electione Episcopi vertebatur, optimè constabit ex Gregorii Papae Bullâ, quam ex autographo descripsi. ‘Gregorius Episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis Priori de Dunestaple, Archidiacono de Barcheshire, & Decano de Flemstede, Lincoln. & Sarum Diocesis, salutem & Apostolicam benedictionem. Venerabilis frater noster Cant. Archiepiscopus suâ nobis insinuatione monstravit, quòd cùm ordinatio Episcopatûs Roffensis ad eum immediatè pertineat, ita quòd Ecclesiâ Roffensi vacante non licet ejus Capitulo eligere sibi vel postulare Pastorem; bonae memoriae Stephanus praedecessor suus praedictum Capitulum semel & iterum eligere sibi permisit Episcopum, in enorme ipsius praejudicium & grave sui dispendium dignitatis, se ignorâsse jus suum, & propter hoc permisisse illos eligere asseverans. Quare dictus Archiepiscopus postulavit à nobis; ut cùm talis ignorantia praedicti praedecessoris sui in ejus praejudicium redundare non debeat, sibi super hoc providere misericorditer dignaremur. Quia verò nobis non constitit de praemissis, Discretioni vestrae per Apostolica scripta mandamus; quatinus vocatis qui fuerint evocandi, inquiratis super his appellatione remotâ sollicitè veritatem, & quod inveneritis, per vestras nobis literas intimetis; ut ex vestrâ relatione sufficienter instructi, procedamus exinde, prout secundùm Deum viderimus procedendum.’ Dat. Anagniae IV. Id. Septembr. Pontificatûs nostri anno IX. [viz. Christi MCCXXXV.]

P. 379. Johannes de Botlesham Episcopus in Catalogo Benefactorum Academiae Cantrabrig. memoratur. Dedit Academiae 20. libras, & cuilibet ejusdem Collegio 20. libras; & Petrensibus Scholaribus (quorum erat Praeses, quando in Episcopum electus est) omne suos Juridicales libros legavit.

P. 381. Johannes Alcock, tunc Roffensis Episcopus, Vicariam de Castre Dioc. Norwic. 1473. mense Julio in Norwicensis Episcopi manus resignavit; ejusque loco Ecclesiam de Wrensham accepit 1474. 28. Maii. Ex Registro Norwic. 12.

Ad Historiam Sedis Norwicensis.

PAginâ 403. Foelicem anno 12. Annae Regis obiisse Thomas Eliensis refert. Ex ejusdem calculo Anna regnare coepit anno 637. Florentius autem & alii Annam regnum anno 636. adiisse scributn; adeò ut Faelix anno 647. perbene obire potuerit.

P. 404. In antiquâ Collectione Professionum Archiepiscopo Cant factarum, Cleopatra, C. 1. habetur Professio Tidfredi Episcopi, Ethelardo Archiepiscopo Cant. facta. Tidfredus itaque Episcopatum Domucensem non ante annum 793. accepisse videtur. Ibidem legitur Professio Ethelwaldi Domucensis Episcopi facta Celnotho Archiepiscopo. Hunc Episcopum nullus Historicus neque Catalogus agnoscit. Illum tamen tempore Chelnothi viz. inter annos 830. & 870. Sedi Domucensi praesedisse proclive est opinari; cùm inter Titfridum, qui ante annum 798. Episcopatum obtinuit, & Wermundum, qui anno 870. obiit, Episcopus alius Domucensis non occurrat.

Ibid. De vacatione Sedis utriusque Wilredi obitum sequenti vide certiora in Theodredi Vitâ apud Episcoporum Londinensium Historiam.

P. 405. De Ethelstano Episcopo Helmamensi Thomas Eliensis plura docet in Historiâ Eliensi, lib. 2. cap. 54. Edelstanus, inquit, vir Ecolesiasticà devotione praecipuus, & praecipuâ largitate erga Ecclesiam istam munificus. Qui Brithnothum & Aelsium Abbates totumque Conventum de sepulturâ sui corporis, sanus adhuc, cum multâ munerum largitione convenit. Ipse totum manerium de Dringestune [Page 802] liberâ emptione comparatum in aeternam possessionem Eliensi Conventui donavit. Dedit etiam omnia Capellae suae ornamenta & vasa pretiosa. Dein multo pòst tempore sepultus, condictum sepulchri locum huc allatus accepit: fuit autem contemporaneus B. Aedhelwoldi (Wintoniensis Episcopi) sub piissimo Rege Edgaro. Apud eundem l. 2. c. 56. reperitur Charta Eliensis Ecclesiae, cui subscripserunt Eluricus Archiepiscopus Cant. & Edelstanus Helmamensis Episcopus. Juxta Thomae calculos itaque Edelstanus Sedem Helmamensem ante annum 975. obtinuit, & anno 995. superfuit.

P. 405. De Algaro Episcopo ista habet Liber Eliensis. Aelfgarus, Sacerdos & Confessionarius Dunstani Archiepiscopi, fit Helmamensis Episcopus post Adelstanum. Sed relicto Episcopatu, in Coenobio Eliensi mortuus est anno 1021.

Ibid. De Alwino Episcopo ista Thomas Eliensis habet lib. 2. cap. 62. Elfgaro Helmeamensi Episcopo defuncto, Aelfwinus Eliensis Ecclesiae à puero Monachus, vitae sanctitate & gratiâ morum honestatus, successit in ministerium ejusdem Episcopatûs. Cum ipso enim in Ecclesiâ oblato data est Walepol, Wisebeche, & Debeham, Brithwelle, Oddebrige, à generosis parentibus coram venerabilibus testibus. Et licèt tenerae ae [...]atis adhuc fuisset, habitum Monachatûs suscipere promptâ voluntate parabat. Cúmque totam vitae suae seriem cum summa prudentiâ & gravitatis modestiâ usque in virilem aetatem perduxisset; pro religionis suae famâ, jubente Rege Aedelredo, ad Episcopale culmen sublimatus, matris suae Eliensis Ecclesiae oblivisci non potuit. Idem Leofwynum Abbatem Eliensem anno 1019. & Leofricum anno 1023. benedixisse dicitur in Historiâ Eliensi. Quod si verum perhibeatur; ipse Episcopatum ab Aelfgaro dimissum ante annum 1019. assecutus est: quinimo ab Ethelredo Rege ante annum 1016. Episcopatu donari potuit, quod Thomas tradit. Aelfgarum enim Episcopatum ante obitum abdicâsse Additamentum superius demonstrat. Ex his igitur corrigantur, quae ad Episcoporum Norwicensium Historiam, p. 405. adnotavi.

P. 408. In Abbatiâ de Bello Willelmus Rex Herebertum Episcopum Thetfordensem baculo privavit circa Calendas Februarii; quòd latenter Urbanum Papam adire, & ab eo pro Episcopatu, quem sibi emerat, absolutionem quaerere volebat. Sic Hovedenus in anno 1094. Historia autem de Bello id anno 1095. factum P. 226. a. refert.

P. 409. De rebus Johannis de Oxoniâ ante Episcopatum acceptum gestis consule Historiam Decanorum Sarisburiensium. Postea autem Concilio Lateranensi cum tribus aliis Episcopis nomine Cleri Anglicani anno 1179. interfuit.

P. 412. Willelmum de Middleton in Ecclesiâ de Carhowe extra Norwici muros consecratum fuisse Registrum quoddam Ecclesiae Cant. prodit.

Ibid. Johannes Salmon Episcopus cognomen à patre duxit. Patre enim Archiva Norwic. Solomone, matre Aliciâ natus erat. Sacerdotibus in Capellâ suâ S. Johannis celebraturis salaria delegavit solvenda per Abbatem de Hulmo, cui Manerium de Redham anno 1322. in id opus transcripsit.

P. 413. Willelmus Ayremyn, patre Adamo, matre Matildâ natus, consecratus est 1325. 15. Sept. in Ecclesiâ majori S. Germani per Willelmum Viennensem Episcopum, assistentibus Willelmo Mimacensi & Jacobo Zagabriensi Episcopis. Obiit apud Charing juxta Londinum 1336. 27. April. die Mercurii, anno consecrationis suae undecimo. Ex Registro ejus. Rectiùs tamen Historici à nobis superiùs prolati diem obitûs designârunt.

P. 414. Post Willelmi Ayremyn obitum Thomas de Hemenhale Monachus Norwicensis a Commonachis suis electus est. Qua de re vide plura in Historiâ Episcoporum Wigorn. p. 534. Antonius Episcopus obiit in Manerio de Heningham anno 1343. nocte ante diem 19. Decembr. anno consecrationis suae septimo. Ex Registro Norwic. 2.

[Page 803] Ibid. Willelmus Bateman, Willelmi & Margaretae filius, Archidiaconus Norwicensis factus est 1328. 5. Sept. postea Decanus Lincolniensis. Episcopus à Monachis Norwic. ritè electus, mox à Clemente VI. Papâ provisus est 1344. 23. Januarii. Iste praeter alia beneficia Academiae Cantabrigiensi praestita, cistam S. Trinitatis dictam donavit, ex qua pecunia pauperibus Scholaribus mutuò daretur. Anno consecrationis sexto Rex (nescio qua de causâ) Temporalia illius in manus suas ceperat, & Clericos in Beneficiis suis Ecclesiasticis instituendos ipsi praesentavit. Anno 1349. grassante per Diocesin suam peste gravissimâ, Willelmus 850. institutiones & collationes dedit; ut ex hoc Cleri Norwicensis eo tempore numerus non malè colligi possit. Ineunte anno 1353. ad Curiam Romanam legatus pro pace inter Angliae & Franciae Reges ineundâ, operam lusit. Ipse autem ibidem obiit 1355. 6. Januarii, sepultus in Ecclesiâ B. Mariae juxta Palatium Apostolicum. Ex Registro Norwicensi.

P. 415. Thomae Percy promotionem Stephanus Birchingtonus (in Historiâ MS. de Pontificibus Rom.) sic narrat. Willelmus Bateman Episcopus Norwic. in Curiâ Romanâ die Epiphaniae est defunctus. Cui Episcopatui Innocentius VI. Papa providit de Thoma Percy filio Henrici Percy, XXII. annorum aetatis suae existente, non obstante minori aetate, consideratâ sui generis nobilitate & non habilitate personae. Qui quidem Norwicensis Electus die Dominicâ in crastino Circumcisionis Domini anno MCCCLV. (exeunte) consecratus est per Wintoniensem Episcopum apud Farnham. Consentit Registrum Norwicense; in quo Thomas Electus confirmatus scribitur 1355. 26. April. atque iterum 1355. 31. Aug. Diem autem consecrationis 1356. 3. Januarii Registrum veriùs posuit.

Ibid. Henricum Spencerum per Archidiaconum Norwicensem consecratum fuisse (erroneè pro intronizatum) Godwinus ex Alexandri Nevilli Historiâ Norwicensi dixerat. Hoc errore (quantumvis manifestissimo) Blondellus Presbyterianorum pugil ad sententiam suam astruendam abuti non erubuit. P. 376. Imbelle argumentum expugnat Historia nostra Norwicensis; quae Henricum in Curiâ Romanâ consecratum, & per Archidiaconum Norwici intronizatum refert. Historiae fidem confirmat Registrum Spencer Norwic. in quo Henricus apud Romam 1370. 20. (lege 21.) April. consecratus esse dicitur. Temporalia ejus in manibus Regis fuerunt sub initium anni 1384. restituta 1385. in fine Octobris, fide ejusdem Registri. Hunc Baronis Dispenser fratrem Hist. de Pontif. Rom. fuisse Birchingtonus docet.

Ibid. Alexander Episcopus consecratus est apud Glocestriam 1407. 23. Octobr. teste Registro Norwicensi 7.

P. 417. Johannes Wakering obiit 1425. 9 April. post horam octavam vespertinam. Ex Registro Norwic. 8.

Ibid. Willelmus Alnwick intronizatus est 1427. 22 Dec. Ex Registro Norwic. 9.

Ibid. Thomas Brous provisus est 1436. 29 Sept. legatus à Rege in Franciam 1439. 25 Maii, pro pace inter Anglos & Gallos ineundâ. Obiit apud Hoxne 1445. 6 Dec. in meridie. Ex Registro Norwicensi.

P. 418. Walterus Lyhert, Ptochotrophii S. Antonii Londinensis Custos, consecratus est post 1446. 1 Martii. In Commissione enim ab Archiepiscopo isto die datâ nominatur M. Walt. Lyhert. S. T. B. Electus & confirmatus Norwicensis. Sanè Registrum Stafford diligentiùs postea inspexi; & Walterum 1446. 27 Febr. non consecratum sed professum fuisse inveni. Anno 1447. 24 Aug. Walterus cum Priore S. Johannis London. & aliis in Galliam & Sabaudiam à Rege legatus fuit. Obiit 1472. 24 Maii die Pentecostes inter horas 6, & 7. Ex Registro Norwicensi.

Ibid. Jacobus Goldwell, LL. D. Canonicus Widesoriensis, Ordinis à Periscelide dicti Registrarius, Archidiaconus Essexiensis, Decanus Sarum, & Apostolicae Sedis Protonotarius, apud Romam consecratus est per Sixtum IV. [Page 804] Papam 1472. 4 Octobr. dum Regis Angliae Procurator resideret in Curiâ Romanâ, ad quam ante 8. annos missus fuerat ad deferendam Papae Edwardi IV. Regis obedientiam. Obiit die 15 Februarii. Ista docet Registrum Norwicense. Jacobus à Walteri antecessoris sui executoribus pro dilapidationibus accepit 2200. marcas & mitram ac baculum pastoralem.

Ibid. Thomas Jan, Decretorum Doctor, Collegii Regalis apud Cantabrigiam Reg. Windesor. Socius, anno 1497. Canonicus Windesoriensis creatus est.

Ibid. Ricardus Nix Archidiaconus Exoniensis ab anno 1492. Canonicus Id. Windesoriensis anno 1496. factus est. Electio ejus ante 1501. 17 Martii confirmata est. Isto enim die Vicarium suum Generalem constituit. Hoc praesidente Sedes Norwicensis insignem reddituum jacturam fecit, Primitiis Beneficiorum totius Diocesis, quae Episcopo antea Norwicensi propriae erant, Reg. Norwic. Stat. 26 H. 8. cap. 3. ad Regem lege in publicis Comitiis latâ transcriptis anno 1534.

Ad Historiam Sedis Coventr. & Lichfeld.

PAginâ 432. Chronologia Episcoporum Lichfeldensium ab anno 867, ad 992. immutari debet. Fragmentum enim Historiae vetustissimae Abendoniensis in anno 940. terminatae, Episcopos tunc praesidentes in fine recenfens, Kynsium Sedi Lichfeldensi eo anno praefuisse testatur. Huic fidem astruunt Chartae nonnullae Saxonicae, cujusmodi perpaucae sunt commentitiae. Chartae Collect. Saxon. Jocelini. enim Abendoniensi Cynysige Episcopus subscripsit anno 955. Indictione 14, & Chartae Wigorniensi subscripsit Winsi Episcopus 964. 28 Decembr. feriâ 4. Indictione 8. Rectè itaque Registrum Cantuariense Tumberhtum Lichfeld. Episcopum Celnotho Archiepiscopo (ante annum 870.) professionem fecisse refert. Falsitatis convicto Thomae calculo, tempora Episcoporum ab anno 870, ad 992. incerta manebunt. Si mihi tamen conjectura permitteretur; vellem Hunbertum anno 866. obiisse; Kynebertum annis 3. sedisse; Tunfrithum anno 870. consecratum, anno 900. obiisse; Aellam anno 924. defunctum, Elgaro locum cessisse; hunc excepisse Kynsium anno 940. & anno circiter 964. decessisse; Winsium denique ab anno 964, ad 992. Sedem tenuisse. Ista conficiuntur; si in Kyneferthi annis 3. pro 23. in Kynsii annis 24. pro 14. & in Wynsii annis 28. pro 18. legeris. Quod Dominicae enim Incarnationis annos attinet; eos Thomas in Tabulâ antiquâ non invenisse, sed pro annis uniuscujusque regiminis in tabulâ datis efformâsse, videtur.

P. 435. Ricardus Peche filius erat Roberti Peche Cestrensis Episcopi, Archidiaconus Coventrensis ab illo creatus, teste Radulpho Diceten. Imag. Hist. p. 532.

Ibid. De Girardo & Hungone Episcopis ista exhibet Liber de gestis S. Thomae post martyrium, cap. 9. Girardus Puella, natione Anglus, Clericus S. Thomae, quem Archiepiscopus primus in ordine Clericatûs promovit, & primus ei Ecclesiasticum Beneficium contulit, S. Thomae usque ad exitum ferè compatiens, tandem quaerens requiem, aliquantulùm ab eo divertit.—Hugo cognomento Teminant, natione Romanus, tunc Archilevita Luxoviensis, (ipse etiam S. Thomae Clericus) peregrinatione Archiepiscopi necdum finitâ, reconciliatus Principi, de Patris licentiâ reversus est; qui per annos à Principe fidus repertus & strenuus, sive ab Aulâ sive ab Ecclesiâ nescio, Girardo defuncto, ad eandem Sedem Pontificalem assumptus est.

P. 439. Hugo de Pateshul intronizatus est 1240. 21. Sept. fide Annalium Cestrensium.

P. 440. lin. ult. Obitum Rogeri Meyland à nobis positum dedit Thomas Chesterfeld, sepulturam Annales Wigornienses. Annales autem Cestrenses obitum illius 1295. 11 Dec. reponunt.

P. 450. De translatione Walteri Skirlaw ad Episcopatum Bathoniensem vide certiora in Historiâ Episcoporum Bathon. p. 570.

[Page 805]

Ad Historiam Sedis Wigorniensis.

PAginâ 531. Ad examinandam Johannis de S. Germano electionem dies 24 Maii anno 1302. ab Archiepiscopo statutus est. Confirmatione autem denegatâ, Electus sub Augusti exitum Romam profectus est, Edwardi Regis literis commendatus. Ex Registro Wigorn. Ecclesiae de rebus Sede vacante gestis.

P. 532. Willelmus de Gaynsborough obiit apud Belvacum in Picardiâ 1307. 17 Septembr. Sic quidem refert Capitulum Wigorn. in Epistolâ certificatoriâ. Papa autem in Bullâ Reservationis illum Ambiani, ut asseritur, defunctum esse perhibet. Ex eodem.

P. 532. Walterus de Maydenston obiit in partibus transmarinis. Mors ejus Capitulo Wigorn. primùm innotuit 1317. 7 April. Id.

P. 534. Thomas de Hennihale (sic enim in Registro Wigorn. dicitur) obiit in Castro suo de Hertilbury 1338. 21 Decembr. Id.

P. 535. Walterus de Legh ad Episcopatum Wigorn. à Monachis suis electus est 1373. 7 Decembr. Id.

P. 536. Tidemannus Episcopus 1401. 13 Junii obiisse dicitur. Ibid.

Ibid. Ricardus Clifford ad Episcopatum Wigorn. electus est 1401. 27. Junii. Id.

P. 537. Thomas Peverel obiit in Manerio suo de Hambury in Salso-Marisco 1417. 1 Martii (suspectus est mihi anni numerus) in Ecclesiâ fratrum Carmelitarum juxta Universitatem Oxon. sepultus. Id.

Ibid. Thomas Polton obiit in Concilio Basileensi 1433. 23 Augusti. Id.

P. 538. Robertus Morton obiit ante diem 5 Maii anno 1497. Id.

P. 549. Johannes Fordham Prioratum Wigorn. Ecclesiae tenuit anno 1418. Idem.

FINIS.

[Page]

INDEX Archiepiscoporum & Episcoporum, De quibus in hac primâ ANGLIAE SACRAE Parte fit mentio.

ABraham Assavensis Pag. 487.
Acc [...] Hagustald. Pag. 696.
Adam Houghton Menev. Pag. 45.
Adam de Orleton Hereford. Wigorn. & Winton. Pag. 29, 39, 40, 286, 317, 367, 533, 761, 800.
Adelwynus Well. Pag. 557.
Adomarus de Lezignan Winton. Pag. 286, 309, &c. 324, 495, 738.
Adulphus Helmam. Pag. 405.
Aelfstanus Roff. Pag. 332, 334, 384.
Aella Lichfeld. Pag. 432, 804.
Aethelhunus Wigorn. Pag. 472.
Agelmarus Helmam. Pag. 406.
Agilbertus Winton. Pag. 191, 288.
Alanus Bangor. Pag. 478.
Albertus Domoc. Pag. 404.
Alcmundus Hagustald. Pag. 697.
Aldhunus Lindisfarn. Pag. 701.
Aldredus Lindisfarn. Pag. 700.
Aldredus Wigorn. & Ebor. Pag. 207, 240. 243, 245, 259, 294, 474, 541, 543, 609.
Aidanus Lindisfarn. Pag. 65, 691.
Adulphus Lichfeld. Pag. 429, 430, 444.
Aldulphus Roff. Pag. 158, 330, 333, 341.
Aldwinus Lichfeld. Pag. 424, 428.
Alexander Lincoln. Pag. 160.
Alexander Nevill Ebor. Pag. 788.
Alexander Stavenby Lichfeld. Pag. 437, 438, 446, 490, 734.
Alexander Totington Norwic. Pag. 415, 420, 803.
Alfgarus Wilton. Pag. 126.
Alfrithus Winton. Pag. 206, 799.
Alfricus Helmam. Pag. 405.
Alfwoldus Scireburn. Pag. 132.
Alg [...]rus Helmam. Pag. 405, 802.
Alhumus Wigorn. Pag. 471.
Aldulphus Wigorn. & Ebor. Pag. 170, 218, 473.
Almundus Winton. Pag. 195, 798.
Alsinus Domoc. Pag. 404.
Alsinus Winton. Pag. 227, 799.
Aluredus Wigorn. Pag. 300, 476.
Alwinus Helmam. Pag. 405, 595, 608, 802.
Alwinus Winton. Pag. 227, 233, 236, 237, 290, 291, 293, 799.
Anselmus Cant. Pag. 6, 67, 84, 86, 87, 109, 254, 264, 273, &c. 474, 612, 678, 680, 704, 791.
Anselmus Menev. Pag. 488, 493.
Anianus I. Assav. Pag. 493.
Antonius Beck Norwic. Pag. 414, 745, &c. 802.
Arfastus Thetford. Pag. 80, 294, 406.
Arnostus Roff. Pag. 332, 335, 342.
Ascelinus Roff. Pag. 86, 343, 344.
Asseri [...]s Scireburn. Pag. 554, 555.
Athelardus Winton. & Cant. Pag. 3, 53, 78, 83, 85, 87, 96, 195, 429, 430.
Athelmus Well. & Cant. Pag. 53, 83, 85, 87, 99, 210, 555, 556, 791.
Athelstanus [...]ornub. Pag. 210, 555.
Athelstanus Helmam. Pag. 405, 801.
Athelstanus Scireburn. Pag. 200, 201.
[Page] Athelwaldus Lichfeld. Pag. 431, 444, 448, 465.
Athelwoldus Carleol. Pag. 282, 706, 715, 717.
Athelwlfus Helmam. Pag. 404.
Augustinus Cant. Pag. 1, 52, 83, 85, 87, 89, 152, 190, 251, 423, 461, 593, 594, 599, 796.

BAdenothus Roff. Pag. 331.
Baldulphus Wittern. Pag. 698.
Baldwinus Wigorn. & Cant. Pag. 10, 57, 84 87, 112, 302, 477.
Bartholomaeus Exon. Pag. 300, 302.
Bedwinus Helmam. Pag. 404.
Benedictus Roff. Pag. 347, 386, 390, 801.
Beornmodus Roff. Pag. 79, 331, 333, 342, 384.
Bernardus Menev. Pag. 475.
Bernegus Seoles Pag. 210, 555.
Berthunus Lichfeld. Pag. 429.
Berthredus Dorcestr. Pag. 79.
Birinus Winton. Pag. 190, 223, 252, 288.
Bisi Domoc. Pag. 403.
Bonifacius Cant. Pag. 11, 58, 84, 88, 115, 174, 308, 309, 391, 492, 498, 548, 637, 793.
Bonifacius Domoc. Pag. 403.
Bosel Wigorn. Pag. 469, 542.
Bregwinus Cant. Pag. 3, 52, 83, 85, 87, 95.
Brihteagus Wigorn. Pag. 473.
Bosa Ebor. Pag. 65, 693.
Brithelmus Well. & Cant. Pag. 101, 102, 216, 556.
Brinstanus Winton. Pag. 210, 212, 799.
Brithmarus Lichfeld. Pag. 432.
Brithwaldus Cant. Pag. 3, 52, 83, 85, 87, 94, 157, 158.
Brithwinus Well Pag. 558.
Brithwoldus Wilton. Pag. 323.
Burhricus Roff. Pag. 332, 334, 384.
Burwoldus Well. Pag. 557.

CEadda Ebor. & Lichfeld. Pag. 65, 424, 425, 426, 428, 459, 693.
Ceddi London. Pag. 423, 425.
Cellach Lichfeld. Pag. 425.
Ceolmundus Roff. Pag. 332.
Ceolnothus Cant. Pag. 4, 53, 83, 85, 87, 98, 135, 796.
Ceolwlfus Dorcestr. Pag. 210, 697.
Christianus Wittern. Pag. 161.
Christophorus Bainbridge Dunelm. & Ebor. Pag. 780.
Coemwalchus Wigorn. Pag. 472.
Colmanus Lindisfarn. Pag. 65, 692.
Constans Winton. Pag. 186.
Cuthbertus Hereford. & Cant. Pag. 3, 52, 83, 85, 87, 95, 790.
Cuthbertus Lindisfarn. Pag. 155, 156, 694, 764.
Cuthbertus Tunstall London. & Dunelm. Pag. 457, 783, 784.
Cutheardus Lindisfarn. Pag. 700.
Cuthfrithus Lichfeld. Pag. 428.
Cuthwinus Domoc. Pag. 404.
Cuthwinus Legecestr. Pag. 424, 427.
Cuthwlfus Roff. Pag. 331.
Cynewlfus Lindisfarn. Pag. 696.

DAmianus Roff. Pag. 154, 330.
Daniel Well. Pag. 553.
Daniel Winton. Pag. 3, 195, 798.
David Bangor. Pag. 475.
Denebertus Wigorn. Pag. 471.
Denewlfus Winton. Pag. 208, 209, 554, 555, 799.
Deusdedit Cant. Pag. 2, 83, 85, 87, 93, 154, 155.
Diora Roff. Pag. 331, 333.
Diuma Lichfeld. Pag. 423, 424.
Dudda Winton. Pag. 195, 798.
Dudocous Well. Pag. 558.
Dunno Roff. Pag. 330.
Dunbertus Winton. Pag. 206, 799.
Dunstanus Wigorn. & Cant. Pag. 4, 54, 83, 85, 87, 102, 130, 131, 217, 224, 320, 472, 604, 607, 791.

EAbertus Lindisfarn. Pag. 695.
Eadfridus Lindisfarn. ibid.
Eadredus Domoc. Pag. 404.
Eadredus Dunelm. Pag. 701.
Eadsinus Cant. Pag. 5, 84, 86, 87, 106, 167, 227, 236, 238, 463, 790, 791.
Eadulphus Ebor. Pag. 78.
Eadwlfus Dorcestr. Pag. 79.
Ealhardus Dorcestr. Pag. 554.
Eanbaldus Ebor. Pag. 698.
Eanbertus Lindisfarn. Pag. 698.
Eanbertus Hagustald. Pag. 698.
[Page] Eardulfus Hagustald. Pag. 699.
Eardulfus Roff. Pag. 331, 333, 341.
Easculphus Domoc. Pag. 404.
Eata Hagustald. & Lindisfarn. Pag. 694.
Eathedus Sidnacestr. Pag. 424, 427, 693.
Ecgredus Lindisfarn. Pag. 698.
Edbertus Seoles. Pag. 253.
Edelfridus Helmam. Pag. 404.
Edmundus Cant. Pag. 10, 58, 84, 115, 306, 307, 349, 390, 410, 489, 801.
Edmundus Dunelm. Pag. 701.
Edmundus Audley Roff. Hereford. & Sarum Pag. 381.
Edmundus Winton. Pag. 195, 199, 798.
Ednodus Dorcestr. Pag. 607.
Ednothus Dorcestr. Pag. 238.
Edulfus Crid. Pag. 210, 555.
Egbertus Ebor. Pag. 697.
Egbertus Lindisfarn. Pag. 698.
Egbladus Winton. Pag. 195, 798.
Egelricus Cicestr. Pag. 335, 796.
Egelricus Dunelm. Pag. 702.
Egelwinus Dunelm. Pag. 249, 702.
Egfridus Lindisfarn. Pag. 698.
Egidius Breus Hereford. Pag. 304, 479, 480, 482, 634.
Egidius Bridport Sarum Pag. 310, 311, 494. 495, 588.
Eglafus Domoc. Pag. 404.
Egwinus Wigorn. Pag. 470, 477.
Eleutherius Winton. Pag. 192.
Elfricus Cridien. Pag. 128, 129.
Elfricus I. Helmam. Pag. 405.
Elfricus II. Helmam. Pag. 406.
Elfricus Putta Ebor. Pag. 125, &c. 236, 323, 474, 702.
Elfricus Wilton. & Cant. Pag. 5, 54, 84, 86, 87, 103, 125, &c. 135, 166, 170, 445, 791, 796.
Elfsigus Lindisfarn. Pag. 701.
Elfstanus Wilton. Pag. 126, 165.
Elfwoldus Crid. Pag. 129.
Elias Landav. Pag. 488, 491.
Elgarus Lichfeld. Pag. 432, 804.
Ella Seoles Pag. 253.
Elphegus Winton. & Cant. Pag. 5, 54, 84, 86, 87, 105, 223, 226, 799.
Elphegus Calvus Winton. Pag. 213, 215, 799.
Elphegus Lichfeld. Pag. 432, 445.
Elphegus Well. Pag. 556.
Elsinus Winton & Cant. Pag. 101, 215, 216, 799.
Ernulfus Roff. Pag. 136, 297, 333, 342, 392.
Es [...]wius Dorcestr. Pag. 104.
Etelatus Helmam. Pag. 404.
Etheberhtus Wittern. & Hagustald. Pag. 698.
Ethelgarus Crid. Pag. 129.
Ethelgarus Cicestr. & Cant. Pag. 4, 54, 83, 86, 87, 103, 218, 790.
Ethelnothus Cant. Pag. 5, 54, 84, 86, 87, 106, 135, 608, 790, 791.
Ethelredus Cant. Pag. 4, 53, 83, 85, 87, 98, 796.
Ethelwaldus Domoc. Pag. 801.
Ethelwinus Sidnacestr. Pag. 424.
Ethelwinus Well. Pag. 558.
Ethelwoldus Winton. Pag. 130, 163, 164, 166, 213, 216, 217, 223, 290, 320, 323, 594, 603, 604, 607, 682, 799.
Ethelwoldus II. Winton. Pag. 227, 233.
Ethelwoldus Lindisfarn. Pag. 696.
Etta Domoc. Pag. 404.
Eudredus Domoc. Pag. 404.
Everardus Norwic. Pag. 298, 397, 408.
Eustachius Eli. Pag. 303, 305, 479, 480, 582, 633.
Eustachius Fauconberg. London. Pag. 485, 487.

FOElix Domoc. Pag. 403, 801.
Finanus Lindisfarn. Pag. 65, 423, 425, 692.
Fleogildus Cant. Pag. 3, 53, 83, 85, 87, 97, 790.
Friothubertus Hagustald. Pag. 696, 697.
Frithestanus Winton. Pag. 210, 212, 555, 799.
Fulco Basset London. Pag. 308, 492, 494.

GAlfridus Blithe Lichfeld. Pag. 455.
Galfridus de Burgo Eli. Pag. 487, 634, 635.
Galfridus Ebor. Pag. 10, 303, 480, 481, 729, 730, 73, 74.
Galfridus Muschamp Lichfeld. Pag. 304, 436, 478, 480.
Gaufridus de Cliva Hereford. Pag. 297, 298, 475.
Gaufridus Dunelm. Pag. 709, 710.
Gaufridus Ridel Eli. Pag. 301, 302, 631.
Gebmundus Roff. Pag. 430, 341.
Gerardus Pucelle Lichfeld. Pag. 302, 435, 463, 804.
[Page] Geraraus Hereford & Ebor. 6. Pag. 67, 266, 297.
Gilbertus Foliot Hereford & London. Pag. 300, 475.
Gilbertus de Glanvil Roff. Pag. 302, 346, 351, 384, 390, 477, 800.
Giso Wellensis Pag. 295, 559.
Godefridus Assav. Pag. 169.
Godefridus Cicestr. Pag. 295.
Godefridus Ebor. Pag. 739.
Godefridus Giffard Wigorn. Pag. 312, 497, &c.
Godefridus Lucy Winton. Pag. 286, 302, &c. 799.
Godefridus Well. Pag. 560.
Godwinus Chorepisc. Cant. Pag. 150, 390, 79 [...].
Godwinus Lichfeld. Pag. 432.
Godwinus I. Roff. Pag. 332, 334, 384.
Godwinus II. Roff. Pag. 332
Grimketel Helmam. & Seoles. Pag. 406.
Gualerannus Roffen. Pag. 302, 345, 346, 384.
Gundulfus Roff. Pag. 160, 297, 333, 334, 336, &c. 342, 351, 390, 392.

HAdulacus Helmam. Pag. 404.
Hadrianus de Castello Hereford. & Well. Pag. 576.
Hardredus Domoc. Pag. 404.
Haymo de Hethe Roff. Pag. 356, &c. 394.
Heabertus Wigorn. Pag. 471.
Heardrudus Hagustald. Pag. 698.
Heathoredus Wigorn. Pag. 471.
Heathuredus Lindisfarn. Pag. 698.
Hedda Lichfeld. Pag. 424, 427.
Hedda Winton. Pag. 192, 555.
Helmstanus Winton. Pag. 199 202▪ 798.
Hemele Lichfeld. Pag. 428.
Henricus Beaufort Lincoln. & Winton. Pag. 286, 318 573, 589 800.
Henricus Blesensis Winton. Pag. 7, 8, 71, 160, 194, 277, 282, 284, 285, 299, &c. 710, 711, 719, 792, 793.
Henricus Bowet Well. & Ebor. Pag. 536, 571.
Henricus Burwarsh Lincoln. Pag. 21, 30, 374, 766.
Henricus Chichley Menev. & Cant. Pag. 63, 122, 572, 668, 669, 795, 800.
Henricus Dene, Bangor. Sarum & Cant. Pag. 64, 124, 795.
Henricus Holbech Chorepisc. Wigorn. Pag. 550.
Henricus Landav. Pag. 726.
Henricus Lexinton Lincoln. Pag. 309.
Henricus Marshal Exon. Pag. 480.
Henricus Murdac Ebor. Pag. 71, 161, 719, 720.
Henricus Newerk Ebor. Pag. 745.
Henricus Sandwich London. Pag. 312, 496, 497, 499.
Henricus Sanford Roff. Pag. 150, 347, 348, 390, 487, 489, 735.
Henricus Soilli Wigorn. Pag. 478, 578, 579.
Henricus Spencer Norwic. Pag. 415, 420, 803.
Henricus Wakefield Wigorn. Pag. 535.
Henricus Wengham London. Pag. 309, 310, 494, 637, 664.
Henricus Woodlock Winton. Pag. 286, 316, 325.
Herebertus Glascuen. Pag. 162.
Herebertus Losinga Norwic. Pag. 264, 295, 297, 298, 397, 407, 614, 802.
Herebertus Sarum. Pag. 303, 478.
Herefrithus Winton. Pag. 195, 798.
Herewinus Lichfeld. Pag. 431.
Herkenwaldus Lichfeld. Pag. 431.
Hermannus Sarum. Pag. 159.
Hervens Bangor & Eli. Pag. 615, &c. 679, 680.
Hieronymus Ghinucii Wigorn. Pag. 539.
Higbaldus Lindisfarn. Pag. 697.
Higbertus Lichfeld. Pag. 429, 430.
Hilarius Cicestr. Pag. 301.
Honorius Cant. Pag. 2, 65, 83, 85, 87, 92, 93, 154, 462, 692.
Hubertus Sarum & Cant. Pag. 10, 57, 84, 87, 114, 302, 305, 436, 479, 579, 580, 582, 726, 793.
Hugo Balsham Eli. Pag. 637.
Hugo Carleol. Pag. 484.
Hugo Foliot Hereford. Pag. 484, 489.
Hugo Latimer Wigorn. Pag. 539.
Hugo I. Lincoln. Pag. 304.
Hugo Mapenore Hereford. Pag. 483, 485.
Hugo Norwold Eli. Pag. 309, 635.
Hugo Nonant Lichfeld. Pag. 303, 435, 446, 463, 478, 632, 804.
Hugo de Orivalle London. Pag. 259, 294.
Hugo Pateshull Lichfeld. Pag. 439, 446, 491, 804.
Hugo Pusar Dunelm. Pag. 72, 161, 478, 718, &c.
Hugo Welles Lincoln. Pag. 480, 486, 543, 582.
Huicta Lichfeld. Pag. 424, 428.
Humbertus I. Lichfeld. Pag. 429, 430.
Humbertus II. Lichfeld. Pag. 431, 804.
Humbrittus Helmam. Pag. 404.
[Page] Humfredus Winton. Pag. 195, 798.
Hunferthus Helmam. Pag. 404.

JAcobus Achadensis Bangor. Pag. 574.
Jacobus Berkley Exon. Pag. 368.
Jacobus Gold vell Norwic. Pag. 418, 803.
Jacobus Stanley Eli. Pag. 676.
Jarumannus Lichfeld. Pag. 425.
Ingwaldus London. Pag. 3.
Jocelinus Sarum. Pag. 563.
Jocelinus Well. Pag. 479, 486, 491, 543, 563, 582, 583.
Johannes Alcock Roff. Wigorn. & Eli. Pag. 381, 538, 801.
Johannes Arundell Lichfeld. & Exon. Pag. 454, 777.
Johannes Barnet Wigorn. Well. & Eli. Pag. 45, 535, 569, 664.
Johannes B [...]ll Wigorn. Pag. 540.
Johannes de Beverlaco. Hagust. & Ebor. Pag. 65, 694.
Johannes Bockingham Lincoln. Pag. 45, 449, 466, 663.
Johannes Botlesham Roff. Pag. 379▪ 801.
Johannes Bradfeld Roff. Pag. 352, 370, 502, 507.
Johannes Breton Hereford. Pag. 3 [...]3. 497, 501.
Johannes Burghill Landav. & Lichfeld. Pag. 451.
Johannes Carpenter Wigorn. Pag. 538.
Johannes Cary Exon. Pag. 452.
Johannes Chishul London. Pag. 401, 500, 504.
Johannes Chorepisc. Cant. Pag. 349.
Johannes Clark Well. Pag. 577.
Johannes Clipping Cicestr. Pag. 81, 309, 311.
Johannes de Constantiis Wigorn. Pag. 302, 304, 478.
Johannes Daldreby Lincoln. Pag. 525.
Johannes Drokensford Well. Pag. 568.
Johannes Fisher Roff. Pag. 382.
Johannes de Fontibus Eli. Pag. 485, 487, 634.
Johannes Fordham Dunelm. & Eli. Pag. 121. 589, 666, 773.
Johannes Gervasii Winton. Pag. 286, 311, &c. 495, 496, 497, 799.
Johannes Giglis Wigorn. Pag. 538▪
Johannes Gilbert Bangor. Hereford. & Menev. Pag. 771.
Johannes Glascuen. Pag. 160.
Johannes Goodrich Landav. Pag. 45.
Johannes Grandison Exon. Pag. 18, 443.
Johannes Gray Norwic. Pag. 304, 397, 410, 482, 731, 733.
Johannes Greenford Cicestr. Pag. 301.
Johannes Greenlaw Chorepisc. Well. Pag. 571.
Johannes Gynewell Lincoln. Pag. 45.
Johannes Harewell Well. Pag. 569.
Johannes Hilsey Roff. Pag. 383.
Johannes Hothum Eli. Pag. 643, &c. 649.
Johannes Hulse Lichfeld. Pag. 453.
Johannes Kemp Roff. Cicestr▪ London. Ebor. & Cant. Pag. 63, 123, 318, 379, 573, 795.
Johannes Ketene Eli. Pag. 641.
Johannes Keterich Menev. Lichfeld. & Exon. Pag. 452.
Johannes Kirkby Eli. Pag. 352, 637.
Johannes Langdon Roff. Pag. 287, 380.
Johannes Langton Cicestr. Pag. 515, 524, 639.
Johannes Lowe Assav. & Roff. Pag. 380.
Johannes Majorensis Chorepisc. Well. Pag. 577.
Johannes de Monemutha Landav. Pag. 12. 523, 527.
Johannes Morton Eli. & Cant. Pag. 63, 123, 576, 673, 795.
Johannes Offord Cant. Pag. 42, 60, 118, 375, 794.
Johannes de Oxonia Norwic. Pag. 397, 409, 802.
Johannes Pageham Wigorn. Pag. 475.
Johannes Peckham Cant. Pag. 11. 58, 84, 116, 315, 325, 353, 394, 440, 497, 503, 507, 510, 511, 513, 514, 79 [...].
Johannes de Pontoys Wynton. Pag. 286, 315, 799.
Johannes Rosse Carleol. Pag. 367.
Johannes I Roff. Pag. 70, 86, 343, 800.
Johannes II. Roff. Pag. 343.
Johannes Russel Roff. & Lincoln. Pag. 381.
Johannes Salmon Norwic. Pag. 412, 413, 524, 639, 802.
Johannes Salisbury Chorepisc. Norwic. Pag. 419.
Johannes Sandale Winton. Pag. 286, 316.
Johannes Shepey Roff. Pag. 45. 371, 375, 376, 378, 394 659.
John Sherwood Dunelm. Pag. 778.
Johannes Stafford Well. & Cant. Pag. 63, 122, 572, 589.
Johannes Stratford Winton. & Cant. Pag. 19, 59, 118, 286, 316, 364, 366, 367, 372, 374, 375, 761, 794, 799.
[Page] Johannes Thoresby Menev. Wigorn. & Ebor. Pag. 43, 74, 75, 534.
Johannes Tinensis Chorepisc. Well. Pag. 574.
Johannes Trilleck Hereford. Pag. 45.
Johannes Vere Menev. Pag. 589.
Johannes Turonensis Well. Pag. 160, 264, 295, 554, 555, 559, 560, 586.
Johannes Vesy Exon. Pag. 457.
Johannes Wakering Norwic. Pag. 417, 803.
Ithamar Roff. Pag. 154, 329, 341.
Julius de Medicis Wigorn. Pag. 539.
Justus Roff. & Cant. Pag. 1, 2, 83, 85, 87, 92, 152, 153, 154, 329, 341, 384, 461.

KEnulfus Dorcestr. Pag. 554, 555.
Kenulfus Winton. Pag. 226, 799.
Kinebardus Winton. Pag. 195, 798.
Kinebritus Lichfeld. Pag. 431, 432, 804.
Kinebrithus Winton. Pag. 195, 798.
Kineferthus Roff. Pag. 332.
Kinewardus Well. Pag. 557.
Kinewoldus Wigorn. Pag. 472.
Kynsius Ebor. Pag. 240.
Kynsius Lichfeld. Pag. 432, 804.

LAmbertus Cant. Pag. 3, 53, 83, 85, 87, 90, 91, 96, 429, 460, 790.
Lamfertus Helmam. Pag. 404.
Lanfrancus Cant. Pag. 6, 55, 66, 84, 86, 87, 108, 136, 150, 251, 253, 255, 263, 322, 334, 336, &c. 392, 791, 798.
Laurentius Cant. Pag. 2, 83, 85, 87, 152, 153, 461.
Laurentius Booth Dunelm. & Ebor. Pag. 777, 77.
Laurentius de S. Martino Roff. Pag. 350, &c. 391, 500.
Leofgarus Lichfeld. Pag. 432.
Leofricus Crid. Cornub. & Exon. Pag. 127, 128.
Leofsius Wigorn. Pag. 473.
Leofwinus Lichfeld. Pag. 433, 463.
Livingus Crid. Cornub. & Wigorn. Pag. 473, 702.
Livingus Well. & Cant. Pag. 5, 54, 84, 86, 87, 106, 557, 791.
Ludovicus Beaumont Dunelm. Pag. 757, &c.
Ludovicus Carleton Hereford. Pag. 45.
Ludovicus Luschburg Eli. Pag. 668, &c.

MAlgerius Wigorn. &c. Pag. 487, 634.
Mauricius London. Pag. 273, 294, 296, 297, 613, 706.
Martinus Bangor. Pag. 482.
Mellitus London. & Cant. Pag. 1, 2, 52, 83, 85, 87, 90, 92, 152, 153, 461.
Merewnit Well. Pag. 558.
Michael Northbrook London. Pag. 44, 45.
Milredus Wigorn. Pag. 470.

NEtholacus Helmam. Pag. 404.
Nicolaus Bubwith London. Sarum. & Well. Pag. 571.
Nicolaus Cloose Carleol. & Lichfeld Pag. 453
Nicolaus Hethe Roff. Wigorn. & Ebor. Pag. 383.
Nicolaus de Ely Wigorn. & Winton. Pag. 286, 312, &c. 496, 497, &c. usque ad 504.
Nicolaus Farnham Dunelm. Pag. 307, 308, 439, 491, 736, 737, 738, 74 [...].
Nicolaus Landav. Pag. 434.
Nicolaus West Eli. Pag. 676.
Nigellus Eli. Pag. 301, 618, &c. 646.
Ninianus Wittern. Pag. 693.
Northbertus Helmam. Pag. 404.
Nothelmus Cant. Pag. 3, 52, 83, 85, 87, 95.

ODO Wilton. & Cant. Pag. 4, 54, 66, 83, 85, 87, 100, 215, 791.
Oliverus King Well. Pag. 575.
Osbertus Hagustald. Pag. 698.
Osmundus Sarum. Pag. 159, 296.
Ostforus Wigorn. Pag. 427, 469.
Osulfus Wilton. Pag. 126.
Oswaldus Wigorn. & Ebor. Pag. 224, 323, 472, 473, 541, 542, 546.

PAndulfus Norwic. Pag. 306, 398, 410, 437, 482, 485, 487, 581.
Paulinus Ebor. & Roff. Pag. 1, 2, 65, 92, 153, 154, 190, 329, 341, 461, 691.
Pecthelmus Wittern. Pag. 697.
Petrus Courtney Exon. & Winton. Pag. 318.
Petrus Egveblanc Hereford. Pag. 440, 495, 497, 738.
Petrus Lichfeld. Pag. 433, 445, 457.
Petrus Quivil Exon. Pag. 504.
Petrus de Rupibus Winton. Pag. 286, 305, &c. 479, 485, 490, 733, 799.
Petrus de Wenloc Menev. Pag. 303, 304, 478.
Philippus Morgan Wigorn. & Eli. Pag. 537, 666, 668.
Philippus Pictaviensis Dunelm. Pag. 480, 726, &c.
Plegmundus Cant. Pag. 4, 53, 83, 85, 87, 99, 210, 554, 555.
Puthricus Roff. vide Burhricus.
Putta Roff. Pag. 330, 341.
[Page] Putta Hereford. Pag. 424, 427.

QUichelmus Roff. Pag. 330.

RAdulphus Baldok London. Pag. 597.
Radulphus Bane Lichfeld. Pag. 458.
Radulphus Erghum Sarum & Well. Pag. 570, 571.
Radulphus Norwic. Pag. 411.
Radulphus Maydenston Hereford. Pag. 491.
Radulphus I. Cicestr. Pag. 69, 295, 297.
Radulphus Flambard Dunelm. Pag. 295, 296, 297, 298, 614, 699, 705, &c. 786.
Radulphus Roff. & Cant. Pag. 7, 56, 69, 84, 86, 87, 109, 160, 297, 333, 342, 475, 791.
Radulfus de Salopia Well. Pag. 45, 568, 587.
Radulfus Warham Cicestr. Pag. 306, 398, 420, 484, 486.
Radulfus Nevill Cicestr. Pag. 306, 307, 488, 492.
Radulfus Walpole Norwic. & Eli. Pag. 402, 412, 638, 639.
Reginaldus Bolars Hereford. & Lichfeld. Pag. 453.
Reginaldus Well. & Cant. Pag. 10, 57, 113, 561.
Reginaldus Brian Menev. Wigorn. & Eli. Pag. 535. 662.
Remigius Lincoln. Pag. 66. 611.
Reynelmus Hereford. Pag. 276, 297, 475.
Ricardus Bell Carleol. Pag. 778, 789.
Ricardus de Belmeis I. London. Pag. 69, 81, 297.
Ricardus Bintworth London. Pag. 374, 766.
Ricardus Blondy Exon. Pag. 310.
Ricardus de Bury Dunelm. Pag. 30. 589, 762, &c.
Ricardus I. Cant. Pag. 9, 57, 84, 87, 111, 301, 302.
Ricardus II. Cant. Pag. 10, 57, 84, 115, 306, 487, 488.
Ricardus Clifford Wigorn. & London. Pag. 536, 571, 805.
Ricardus Courtney Norwic. Pag. 416, 589.
Ricardus Fitz-James Roff. Cicestr. & London. Pag. 381.
Ricardus Fox Exon. Well. Dunelm. & Winton. Pag. 319, 575, 779.
Ricardus Gravesend Lincoln. Pag. 494.
Ricardus Gravesend London. Pag. 504.
Ricardus I. Hereford. Pag. 298.
Ricardus de Ivelcestriâ Winton. Pag. 286, 301, 302, 799.
Ricardus Kellaw Dunelm. Pag. 755, 756, 757.
Ricardus de Marisco Dunelm. Pag. 483, 487, 732, 733, 734.
Ricardus Martin Chorepisc. Cant. Pag. 64, 790.
Ricardus Nigelli London. Pag. 302, 304, 478, 627, 630.
Ricardus Nix. Norwic. Pag. 418, 419, 804.
Ricardus Pauper Cicestr. Sarum & Dunelm. Pag. 306, 483, 487, 490, 730, 733, 734, 735.
Ricardus Peche Lichfeld. Pag. 300, 435, 448, 463, 804.
Ricardus Redman Assav. Exon. & Eli. Pag. 675.
Ricardus Sampson Cicestr. & Lichfeld. Pag. 458, 466.
Ricardus Scrope Lichfeld & Ebor. Pag. 450.
Ricardus Wendover Roff. Pag. 348, &c. 390. 801.
Ricardus de la Wich Cicest. Pag. 309, 311, 440, 492, 494, 502.
Ricardus Yong Bangor. & Roff. Pag. 379.
Rigaudus de Asserio Winton. Pag. 286, 316, 361, 799.
Robertus I. Bathon. Pag. 301.
Robertus Betun Hereford. Pag. 299, 300, 475.
Robertus Bingham Sarum. Pag. 306. 492.
Robertus Bloet Lincoln. Pag. 160, 264, 295. 615, 616, 681.
Robertus Braybroke London Pag. 121.
Robertus Burnell Well. Pag. 315, 499, 501, 504, 507, 512, 514, 566, 585, 799.
Robertus de Cheineto Lincoln. Pag. 301, 625, 627.
Robertus Chichester Exon. Pag. 300, 81.
Robertus Fitz-Hugh London. Pag. 669.
Robertus Foliot Hereford. Pag. 301, 476, 477.
Robertus Graystanes Dunelm. Pag. 762, 763.
Robertus Grosthead Lincoln. Pag. 307, 308, 309, 439, 497, 494, 737.
Robertus Halam Sarum. Pag. 452.
Robertus de Insula Dunel. Pag. 500, 742, &c.
Robertus Kilwarby Cant. Pag. 11, 48, 58, 84, 116, 313, 401, 499, 500, 502, 503, 585, 793.
Robertus London. & Cant. Pag. 5, 84, 86, 87, 107, 233, 237, 291, 292, 791.
Robertus de Lymesy Lichfeld. Pag. 282, 295, 296, 298, 433, 445, 463.
[Page] Robertus Melun Hereford. Pag. 301, 476.
Robertus Morton Wigorn. Pag. 538, 805.
Robertus Nevil Sarum & Dunel. Pag. 777.
Robertus Orford Eli. Pag. 527, 640, 684.
Robertus Peche Lichfeld. Pag. 298, 434, 445, 463.
Robertus Salopiensis Bangor. Pag. 481.
Robertus Stichill Dunelm. Pag. 500, 739.
Robertus Stillington Well. Pag. 574.
Robertus Stratford Cicestr. Pag. 20, 45, 374.
Robertus Stretton Lichfeld. Pag. 44, 449.
Robertus Warlewast Exon. Pag. 300.
Robertus I. Well. Pag. 561, 588, 800.
Robertus Wigorn. Pag. 477.
Robertus Wikhampton Sarum. Pag. 498, 500.
Robertus Winchelse Cant. Pag. 11, 50, 59, 84, 117, 173, 414, 442, 514, 516, 518, 520, 521, 522, 526, 528, 549, 640, 793.
Rogerus Clinton Lichfeld. Pag. 434, 463.
Rogerus Ebor. Pag. 8, 9, 72, 161, 302.
Rogerus Magnus Sarum. Pag. 160, 274, 276, 297, 299.
Rogerus Meyland Lichfeld. Pag. 440, 447, 457, 518, 804.
Rogerus Northburg. Lichfeld. Pag. 20, 29, 442, 447, 449.
Rogerus Skerninge Norwic. Pag. 396, 399, 400, 401, 411, 420, 502.
Rogerus Walden Cant. & London. Pag. 795.
Rogerus Well. Pag. 308, 492, 564, 584.
Rogerus Weseham Lichfeld. Pag. 439, 441, 447, 492.
Rogerus Wigorn. Pag. 301, 476.
Rolandus Lee Lichfeld. Pag. 456.
Romanus Roff. Pag. 329.

SAmpson Wigorn. Pag. 68. 474.
Savaricus Well. Pag. 562, 578, &c.
Saxulfus Lichfeld. Pag. 424, 427.
Sefridus I. Cicestr. Pag. 70.
Sefridus II. Cicestr. Pag. 304, 305.
Sewallus Ebor. Pag. 310, 494.
Sexhelmus Lindisfarn. Pag. 700.
Sibba Helmam. Pag. 404.
Sidemannus Crid. Pag. 129, 166.
Sigarus Well. Pag. 557.
Simon Apuleus Exon. Pag. 482, 486.
Simon Islip Cant. Pag. 43, 60, 119, 376, 377, 659, 664, 74, 75, 794.
Simon Langham Eli & Cant. Pag. 45, 46, 61, 119, 663, 794.
Simon Mepham Cant. Pag. 18, 59, 118, 368, 369, 370, &c. 761, 793, 798.
Simon Montacutus Wigorn. & Eli. Pag. 40, 534, 649, &c. 761.
Simon Sudbury London. & Cant. Pag. 49, 61, 121, 794.
Simon Wanton Norwic. Pag. 312, 398, 411, 440, 494.
Simon Welles Cicestr. Pag. 479, 480.
Simon Wigorn. Pag. 475.
Siricius Wilton. & Cant. Pag. 4, 54, 83, 86, 87, 103, 105, 126, 445, 790, 791.
Siwardus Chorepisc. Cant. Pag. 55, 106, 167, 238, 791.
Siwardus Roff. Pag. 107, 238, 332, 342, 392.
Stephanus Berkstead Cicestr. Pag. 311, 312, 496, 497.
Stephanus Gardiner Winton. Pag. 319.
Stephanus Gravesend London. Pag. 366, 367.
Stephanus Langton Cant. Pag. 10, 48, 57, 84, 114, 150, 305, 306, 347, 348, 385, 386, 437, 481, 484, 486, 543, 634, 793.
Stigandus Cicestr. Helmeam. Winton. & Cant. Pag. 5, 80, 84, 86, 87, 107, 239, 248, 249, 285, 293, 294, 397, 406, 474, 609, 790, 791, 796.
Stigandus Cicestr. Pag. 295.
Swithulfus Roff. Pag. 332, 334, 384.
Swithunus Winton. Pag. 199, 200, 201, 202, &c. 322, 323, 799.
Sygidwoldus Pag. 603.
Sylvester de Evesham Wigorn. Pag. 482, 483, 548.
Sylvester Giglis Wigorn. Pag. 538.

TAdnothus Roff. Pag. 331.
Tatfrithus Wigorn. Pag. 424, 469.
Tatwinus Cant. Pag. 3, 83, 85, 87, 94, 158, 159
Theodredus I. Helmam. Pag. 405.
Theodredus II. Helmam. Pag. 405.
Theobaldus Cant. Pag. 7, 56, 71, 84, 86, 87, 110, 150, 344, 622, 623, 720.
Theobaldus sive Theolphus Wigorn. Pag. 297, 298, 475.
Theodorus Cant. Pag. 2. 52. 83, 85, 87, 93, 155, 156, 157, 193, 424, 426, 597, 628, 693, 694, 764.
Thomas Arundell Eli. Ebor. & Cant. Pag. 62, 122, 379▪ 451, 589, 664, 665, 795▪
Thomas Beck Carleol. Pag. 504.
Thomas Beck Menev. Pag. 747.
Thomas Becket Cant. Pag. 8, 56, 84, 87▪ 111, 162, 171, 300, 722, 793.
Thomas Beckington Well. Pag. 573.
Thomas Bentham Lichfeld. Pag. 458.
[Page] Thomas Blundevil Norwic. Pag. 398. 410. 487.
Thomas Bourchier Wigorn. Eli. & Cant. Pag. 63, 123, 318, 537, 669, 671, 795.
Thomas Bradwardyn Cant. Pag. 42, 60, 119, 376. 766.
Thomas Brouns Roff. & Norwic. Pag. 380, 417, 803, 537, 573.
Thomas Brynton Roff. Pag. 378.
Thomas Button Exon. Pag. 588.
Thomas Cantelou Hereford. Pag. 401, 501, 503, 506, 508, 529.
Thomas Charlton Hereford. Pag. 374, 757. 785.
Thomas Cobham Wigorn. Pag. 52, 532.
Thomas Cornish Chorepisc. Well. Pag. 575.
Thomas Cranmer Cant. Pag. 795.
Thomas Domoc. Pag. 403.
Thomas I. Ebor. Pag. 6, 66, 160, 253, 273, 295, 613, 707.
Thomas II. Ebor. Pag. 67, 160, 297, 699, 81, 82.
Thomas Fastolf Menev. Pag. 45.
Thomas Goodrich Eli. Pag. 677.
Thomas Hatfield Dunelm. Pag. 769. &c.
Thomas Hemenhale Wigorn. Pag. 534, 802, 805.
Thomas Jan Norwic. Pag. 418, 804.
Thomas Inglethorp Roff. Pag. 352. 353, 370.
Thomas Lacedoemonensis Chorepisc. Well. Pag. 577.
Thomas Langley Dunelm. Pag. 775, 776, 789.
Thomas Langton Menev. Sarum & Winton. Pag. 319.
Thomas Lile Eli. Pag. 44, 45, 376. 652. &c.
Thomas Mannyng Chorepisc. Norwic. Pag. 419.
Thomas Montagu Chorepisc. Well. Pag. 577.
Thomas Pascal Landav. Pag. 45.
Thomas Percy Norwic. Pag. 415, 803.
Thomas Peverel Landav. & Wigorn. Pag. 536, 805.
Thomas Polton Hereford. Cicestr. & Wigorn. Pag. 537, 805.
Thomas Radcliff Chorepisc. Dunelm. Pag. 778.
Thomas Rotheram Roff. Lincoln. & Ebor. Pag. 381.
Thomas Rudborn Menev. Pag. 287, 669.
Thomas Ruthall Dunelm, Pag. 780.
Thomas Savage Roff. Lond. & Ebor. Pag. 381.
Thomas Spark Chorepisc. Dunelm. Pag. 783, 784.
Thomas Spofford Hereford. Pag. 380.
Thomas Trilleck Roff. Pag. 45, 378.
Thomas Wallensis Menev. Pag. 493.
Thomas Wolseus Lincoln. Well. Dunelm. Winton. & Ebor. Pag. 319, 456, 576, 577, 780, 782, 800.
Thomas Welles Chorepisc. Cant. Pag. 64▪ 790.
Thomas Woldham Roff. Pag. 353, 354, 356, 357, 370, 394.
Thurstinus Ebor. Pag. 7, 69, 297, 298, 299.
Tidemannus Winchcomb Wigorn. Pag. 536, 805.
Tidferthus Hagustald. Pag. 699.
Tilbertus Hagustald. Pag. 697.
Tilherus Wigorn. Pag. 470.
Tilredus Lindisfarn. Pag. 700.
Titfrid Domoc. Pag. 404, 801.
Tobias Roff. Pag. 158, 330, 341.
Totta Legecestr. Pag. 424, 428.
Trumbertus Hagustald. Pag. 694.
Trumhere Lichfeld. Pag. 425.
Trumwine Wittern. Pag. 694.
Tuda Lindisfarn. Pag. 65, 693.
Tunbertus Lichfeld. Pag. 431, 432, 804.
Tunbertus Winton. Pag. 206, 799.

ULfus Dorcestr. Pag. 239.
Uthredus Lindisfarn. Pag. 700.

WAlcherus Dunelm. Pag. 159, 703, 764, 785, 786.
Walkelinus Winton. Pag. 159, 255, 265, 271, 278, 285, 294▪ &c.
Walterus Bronescomb Exon. Pag. 310, 440, 499, 504.
Walterus de Cantilupo Wigorn. Pag. 312, 490, &c.
Walterus Durdens Lichfeld. Pag. 137, 300, 434, 446, 463.
Walterus Giffard Well. & Ebor. Pag. 312, 499, 504, 566, 584, 585. 743.
Walterus Gray Wigorn. & Ebor. Pag. 309, 436, 480, 481, 484, 487, 494, 733, 735, 736.
Walterus H [...]selshaw Well. Pag. 527, 567, 588.
Walterus Hereford Pag. 610.
Walterus Kirkham Dunelm. Pag. 737, 738, 739.
Walterus Langton Lichfeld. Pag. 441, 447, 449, 451, 529.
Walterus Lyhert Norwic. Pag. 418. 803.
Walterus Malclerk Carleol. Pag. 486, 487, 492.
[Page] Walterus Maydenston Wigorn. Pag. 532, 805.
Walterus Merton Roff. Pag. 351, 352, 499, 500, 502.
Walterus Reynold Wigorn. & Cant. Pag. 18, 59, 84, 117, 173, 357, 358, 362, 365, &c. 532, 533.
Walterus I. Roff. Pag. 344, 345, 477, 800.
Walterus Scammel Sarum. Pag. 508.
Walterus Segrave Cicestr. Pag. 766.
Walterus Skirlaw Lichfeld. Well. & Dunelm. Pag. 450, 570, 774, 788, 804.
Walterus de Stapleton Exon. Pag. 18, 366.
Walterus Suthfeld Norwic. Pag. 174, 398, 411, 492.
Walterus de la Wyle Sarum. Pag. 311, 313, 498.
Werefrithus Wigorn. Pag. 471.
Weremundus Domoc. Pag. 404.
Weremundus Roff. Pag. 331, 333, 342, 384.
Weremundus Wigorn. Pag. 470.
Werenbertus Legecestr. Pag. 430.
Werstanus Scireburn. Pag. 210, 555.
Wicta Lichfeld. Pag. 428.
Wigredus Lindisfarn. Pag. 700.
Wigthen Winton. Pag. 195, 798, 799.
Wilferthus Wigorn. Pag. 472.
Wilfridus Ebor. & Hagustald. Pag. 2, 4, 65, 155, 156, 157, 252, 253, 424, 425, 426, 427, 470, 598, 599, 692, 693, 695.
Wilfridus junior Ebor. Pag. 66.
Wilfridus Menev. Pag. 475.
Wilfridus Wigorn. Pag. 470.
Willelmus Alnwick Norwic. & Lincoln. Pag. 417, 667, 803.
Willelmus Ayremyn Norwic. Pag. 40, 365, 368, 370, 371, 373, 413, 802.
Willelmus de S. Barbara Dunelm. Pag. 712, &c. 718, 787.
Willelmus Bateman Norwic. Pag. 414, 650, 803.
Willelmus de Belfago Thetford. Pag. 294, 406, 433.
Willelmus Bleis Lincoln. Pag. 479.
Willelmus Bleis Wig. Pag. 484, &c 543, &c.
Willelmus Bothe Lichfeld. & Ebor. Pag. 453.
Willelmus Botlesham Landav. & Roff. Pag. 379.
Willielmus Breus Landav. Pag. 508.
Willelmus Brewer Exon. Pag. 306, 486.
Willelmus de Bruton Chorepisc. Well. Pag. 577.
Willelmus Button I. Well. Pag. 493, 565, 458.
Willelmus Button II. Well. Pag. 566.
Willelmus Corboyl Cant. Pag. 7, 56, 84, 86, 87, 110, 283, 284, 298, 300, 786, 792.
Willelmus Cornere Sarum. Pag. 401.
Willelmus Cornhull Lichfeld. Pag. 436, 446, 465, 482, 486.
Willelmus Courtney Hereford. London. & Cant. Pag. 61, 121, 795.
Willelmus Dudley Dunelm. Pag. 778.
Willelmus Edyndon Winton. Pag. 46, 286, 317, 325, 800.
Willelmus de Eboraco Sarum. Pag. 308, 492, 494.
Willelmus I. Ebor. Pag. 71, 161, 300, 715, 746.
Willelmus Finch Chorepisc. Well. Pag. 577.
Willelmus Gainsborough Wigorn. Pag. 5 [...]7, &c. 531, 805.
Willelmus Giffard Winton. Pag. 82, 160, 265, 274, 276, 278, 285, 296, &c. 799.
Willelmus Goldcliff Landav. Pag. 484.
Willelmus Gray Eli. Pag. 672.
Willelmus Gray London & Lincoln. Pag. 667.
Willelmus Greenfeld Ebor. Pag. 754, 755, 757.
Willelmus H [...]y [...]orth Lichfeld. Pag. 452.
Willelmus de S. Karilefo Dunelm. Pag. 295, 704, 784, 785 786.
Willelmus de Kilkenni Eli. Pag. 309, 636.
Willelmus de Lennia Cicestr. & Wigorn. Pag. 45, 48, 535.
Willelmus I. Lond. Pag. 239.
Willelmus Longchamp Eli. Pag. 302, 478, 579, 632, 633, 73, 74.
Willelmus Louth Eli. Pag. 511, 522, 638.
Willelmus March Well. Pag. 514, 527, 567.
Willelmus de S. Mariâ London. Pag. 480, 485, 634.
Willelmus Middleton Norwic. Pag. 352, 401, 412, 502, 503, 802.
Willelmus Meltonn Ebor. Pag. 365. 367, 759, 760.
Willelmus Moore Chorepisc. Eli. Pag. 550, 676, 685.
Willelmus Norhale Wigorn. Pag. 476, 477.
Willelmus Rale Norwic. & Winton. Pag. 286, 307, &c. 398, 411, 439, 490, 492.
Willelmus Rede Cicestr. Pag. 48.
Willelmus Repps Norwic. Pag. 419.
Willemus Sever Carleol. & Dunel. Pag. 779.
Willelmus Smith Lichfeld. & Lincoln. Pag. 454.
Willelmus Turbes Norw. Pag. 397. 409, 629.
Willelmus Vere Hereford. Pag. 477.
Willelmus Warham London. & Cant. Pag. 124, 795.
[Page] Willelmus Waynflet▪ Wint. Pag. 318, 326, 800.
Willelmus Wells Roff. Pag. 380.
Willelmus Wickham Wint. Pag. 47, 286, 317.
Willelmus Wikwan Ebor. Pag. 504, 508, 744, 745, 746, 747.
Willelmus Witlesey Roff. Wig. & Cant. Pag. 45, 48, 61, 120, 378▪ 535, 659, 794.
Wilredus Domoc. Pag. 404. 801.
Wine Winton. & London. Pag. 192, 426.
Winfridus Lichfeld. Pag. 424, 426.
Winsius Lichfeld. Pag. 432, 804.
Wlfelmus Well. & Cant. Pag. 4, 53, 83, 85, 87, 100, 556, 790.
Wlfelmus II. Well. Pag. 556.
Wlfheardus Hereford. Pag. 471.
Wlfredus Cant. Pag. 3, 53, 83, 85, 87, 97, 790.
Wl [...]sinus Scireburn. Pag. 130, 131, 170.
Wnferthus Helmam. Pag. 404.
Wolstanus Braunsford Wigorn. Pag. 374, 533, 534 549, 586.
Wolstanus I. Ebor. Pag. 133, 701.
Wolstanus Wigorn. & Ebor. Pag. 133▪ 473.
Wolstanus [...]I. Wigorn. Pag. 239, 263, 473, 474, 479, 483, 541, 542, 547.
Wulgarus Wilton. Pag. 126, 132.
Wulsius Lichfeld. Pag. 433.

Pauca quaedam Addenda & Emendanda.

AD. pag. 44. Praefationis. Postquam integrum Opus praelo exierat, in lucem prodiit alterum Historicorum Angliae volumen Cl. Galei operâ apud Oxoniam impressum. In hoc locum habet p. 463. Thomae Elien [...]s Liber de Vitâ S. Aethelwaldi Episcopi. Ejusdemque Liber secundus Historiae Eliensis, non tamen integer, sed multis Capitulis libro de Vitâ Ethelwoldi communibus exoneratus, & in Normannorum adventu ac Turstani Abbatis initiis terminatus. Ex hoc Epitomes nostrae Author sua ferè omnia, quae de Abbatum Eliensium temporibus habet, verbatim descripsit.

Pag. 206. Willelmus Malmsburiensis in Historiâ de Antiquitatibus Glaston. Tunbertum Episcopum, Monachum priùs Glastoniensem fuisse & anno 876. obiisse refert. Magis tamen placet annus 879. à Florentio positus, quem Ranulfus etiam Cestrensis confirmat.

Pag. 325. Thomas Silkstead Prioratum Ecclesiae Winton. anno 1513. adhuc tenuit. Henricus Broke Prior ejusdem erat anno 1531.

Pag. 405. Sigefridus, qui ex Monacho Glastoniensi Episcopus Norwicensis factus Nonis Aprilis obiisse in Historiâ Glastoniensi (apud Monasticon tom. 1. p. 9.) dicitur, Episcopus Norwegensis in Willelmi Historiâ Glastoniensi rectiùs appellatur Aelsgarus Episcopus Helmeamensis, regnante adhuc Etheldredo Rege, ad Coenobium Eliense abdicato Episcopatu recessit. Anno enim 1016. Aednodi Lincolniensis Episcopi apud Assandun interfecti corpus in Ecclesia Eliensi sepelivit, quippe qui tunc temporis relicto Episcopatu hîc ex toto se dederat, referente Thoma Eliensi l. 2. c. 13. Aelfricum Sedi Helmamensi annos inter 1023. & 1030. praefuisse ex eodem constat l. 2. c. 25.

Pag. 420. Willelmus de Claxtoun Prior Norwicensis compositionem de jurisdictione sede Norwic. vacante exercendâ cum Simone Archiepiscopo fecit 1330. 4. Aug. hac lege, ut Conventus Norwicensis tres de suo gremio intra 15. dies Archiepiscopo praesentaret, & uni ex his electo Archiepiscopus authoritatem visitandi Capitulum & Diocesin Norwic. & excessus corrigendi committeret, salvis Archiepiscopo duabus emolumentorum partibus, Capitulo tertiâ▪ Reliquae officii Episcopalis partes cuicunque Archiepiscopus voluerit concedantur. Compositionem Willelmus Episcopus Norwic. confirmavit 1330. 26. Augusti. Ex Registro. Eccl. Cant. In his Chirographis Johannes Salmon Episcopus Norwic. nomine Johannis de Ely saepiùs memoratur.

Pag. 426. Winfridum Episcopum quarto consecrationis suae anno depositum fuisse Ranulfus Cestrensis prodit. Componitur is cum anno Christi 675. quem Florentius posuit.

Pag. 555. Nostrum de septem Episcopis à Plegmundo simul ordinatis calculum confirmant Annales vetusti [...]sserio inscripti; qui Frithestanum anno 909. Episcopatum Wintoniensem suscepisse testantur.

Pag. 586. l. penult. Prioratus Ecclesiae Bathoniensis vacavit anno 1340. mense Septembri. quod ex Concil. Angl. tom. 2. p. 544. liquet.

FINIS.

ANGLIA SACRA. PARS S …

[Page]

ANGLIA SACRA. PARS SECUNDA.

[Page]

ANGLIA SACRA, SIVE COLLECTIO HISTORIARUM, Antiquitus scriptarum DE ARCHIEPISCOPIS & EPISCOPIS ANGLIAE, A primâ Fidei Christianae susceptione ad Annum MDXL.

PARS SECUNDA,

Plures antiquas de Vitis & rebus gestis Praesulum Anglicorum Historias sine certo ordine congestas complexa.

[Tudor rose]

LONDINI: Impensis RICHARDI CHISWEL ad Insigne Rosae Coronatae in Coemeterio S. Pauli. M. DC. XC. I.

[Page]

Reverendo admodum in Christo PATRI ac DOMINO D. WILHELMO Permissione Divinâ Episcopo Assavensi, Summo Regiarum Majestatum Eleemosynario.

Amplissime Praesul,

AEQUUM est, ut insignia beneficia, quae ab accipientibus compensari non possunt, ab iisdem celebrentur. Hoc potissimum emolumenti amplior dignitas homini confert, ut aliis facilè prodesse possit, idque solo humanitatis & benevolentiae intuitu facere necesse habeat. Atque id unicum media sors hominum, de quo conqueratur, habet, quòd aliorum beneficia duntaxat laudare queat. Id sanè officii, quod solum restat, libenter & datâ quavis occasione praestare debent, qui aliorum beneficiis fruuntur; ut tam in his gratitudo quàm in illis beneficentia relucea [...]. Ingratus certè essem, si egregia, quae mihi Vestra Paternitas contulit, beneficia prompto animo non agnoscerem; si favorem, benevolentiam, quin & amicitiam, qua me inferioris subsellii virum Praesul amplissimus, juvenem [Page] senex, indoctum eruditissimus, jamdiu es dignatus, non depraedicarem. Integrum plusquam triennium excurrit, ex quo me primùm Vestrae Amplitudini notum esse contigit; neque aliquem ferè mensem abire passus es, in quo me novis beneficiis tibi non devinxisti. Secundam igitur hanc Angliae Sacrae partem Nomini tuo inscriptam prodire concedas; ut tanti ac tam rari favoris monumentum extet, quod aeternum esse vellem. Nec immeritò quidem in hoc potissimùm Opere gratitudinem erga te meam profiteri decrevi, cùm tibi non magis Author quàm Opus ipsum debeat. Tu etenim primus me ad Opus istud aggrediendum incitâsti, vacillantem saepe animum & sub diuturni laboris pondere fatiscentem confirmâsti, consilio atque authoritate tuâ susceptum Opus promovisti. Tibi accepta referri debent plurima, quae in hac Secundâ Parte prodeunt, monumenta, te suadente edita, tibi, antequam typis exprimerentur, visa & probata. Alio quinetiam nomine hoc tibi Volumen nuncupari convenit. Pars ejus potior de antiqui Cleri Wallensis statu disciplinâ ac rebus gestis agit; teque maximum sui decus atque columen Clerus Wallensis hodiernus habet, quem jactitet & veneretur. In te Wallia diluit labem, qua propter literarum ignorantiam & religionis incuriam Gentiles tuos Giraldus Cambrensis olim aspersit. Utinam & illa, quibus Anglos advenas Wallensium Episcopatus & Sacerdotia occupantes Giraldus proscidit, opprobria tam facilè dilui possent!

Dabit veniam eruditissimus Antistes, si in hoc loco (quoniam alius non restat) paucula quaedam mihi Praefationem ante quatuor menses scribenti nondum comperta, subnotaverim. In paginâ primâ Praefationis vix aliud Vitae Aldhelmi exemplar manuscriptum praeter id quo usi sumus inveniri; atque alibi Cl. Galeum ex eodem, quo nos, Codice editionem suam confecisse, dixi. [Page] Postea autem bina alia ejusdem Vitae exemplaria vidi, alterum in Bibliothecâ publicâ Academiae Cantabrig. in Collegio Corporis Christi Cantab. alterum, utraque nostro recentiora, sed integra, & manu longè elegantiori descripta, curâ (ni fallor) Matthaei Archiepiscopi Cantuariensis, qui illa Bibliothecis laudatis dono dedit. Ex horum altero suum Galeus apographum describi fecit: ut mirum sit Amanuensem ejus in describendo Codice alterutro toties errare potuisse, cùm nil unquam nitidiùs scriptum viderim. E contra Codex ille, quo usus sum, Collegii S. Trinitatis Cantab. charactere longè difficillimo exaratur, & Bibliopegae vitio in extremis plerunque lineis multilatur: ut Amanuensis mei sphalmata (quamvis illa sint multò minora atque pauciora) ignosci debeant. Dein pag. 27. Praefationis, de Radulfi Dicetensis Historiâ de Dorobernensibus Archiepiscopis, utrùm ea in hoc Volumine edita cum aliâ cognomine in Collegio Corporis Christi Cantab. asservatâ conveniret, subdubitanter scripsi. Ante duos equidem menses Codicem Cantabrigiensem inspexi, & à nostro diversum reperi. Scriptus est ille manu eleganti & antiquâ satis; & ejusmodi titulum prae se fert: Liber de Dorobernensibus Archiepiscopis ad R. P. Hubertum Archiepiscopum Cant. Apostolicae Sedis Legatum directus à Radulpho de Diceto Lundoniensis Ecclesiae Decano. Si brevem autem Praefatiunculam, & extremam Epistolae Caelestini Papae, in qua desinit, partem demas; nil non ex Radulphi Historiis a Twisdeno inter X Sriptores Historiae Anglicanae vulgatis verbatim descriptum habet. Praefigitur primo hujus Codicis folio manu multò recentiore iste titulus: Annales Stephani Archiepiscopi. Librarius scilicet quidam Annales Stephani de rebus gestis Ricardi I. Angliae Regis describere caeperat, sed post descriptum titulum cessavit. Folio autem sequenti incipit supradicta Radulphi [Page] Historia; ut pronum sit conjicire, hinc natum fuisse Pitsei, Jamesii & Vossii errorem de Annalibus Archiepiscoporum Dorobernensium Stephano inscriptis.

Laude dignissima Paternitatis Vestrae consilia & in Religionis & in Literaturae gratiam suscepta Numen Coeleste fortunet, eidemque vitam incolumen & diuturnam conservet. Id votis assiduis exoptat▪

xiii Cal. Novembr. MDC XCI.

Amplitudini Vestrae addictissimus, HENRICUS WHARTON.

[Page i]

PRAEFATIO AD PARTEM SECUNDAM Angliae Sacrae. De Scriptoribus in hoc Volumine editis.

INstituti à me Operis rationem in Praefatione ad Partem primam exhibui, neque hîc loci repetendam esse arbitror. Sufficiat Lectorem monuisse, mihi propositum esse in hac secunda Parte plures Historias Ecclesiasticas, praesertim de vitis & rebus gestis Archiepiscoporum & Episcoporum Angliae, antea apud nos ineditas, evulgare.

I. Primum in his tenet locum Vita S. Aldhelmi Scireburnensis Episcopi, qui primus è gente nostra Latinas literas scriptis adhibuit. Authorem habet insignem Historicum, Willelmum Somerset, Caenobii Malmsburiensis Bibliothecarium & Praecentorem; qui plurimis ingenii monumentis egregiam sibi famam comparavit, & Historiam Novellam, quam ultimo loco scripsisse videtur, in anno 1143. clausit. Inter alia Historiam de Pontificibus Anglorum à primâ fidei susceptione ad annum circiter 1125. contexuit, & in quinque libros Opus distribuit. Ex his quatuor priores in multis apud nos Codicibus MSS. reperiuntur; quinti autem rarissima sunt exemplaria. Hodie enim vix aliud praeter id quo usi sumus invenitur; & Johannes Jocelinus post enumerata plura priorum quatuor librorum Tract. de Hist. Angl. c. 16. apographa à se visa, se quinti unicum penès Johannem Foxum vidisse testatur. Scriptus itaque à Willelmo videtur diu post evulgatos libros priores; atque hinc factum est, ut à caeteris dissociatus fuerit. Ejus spem fecerat Willelmus in libro 2. de Pontif. Angl. cap. de Episcopis Scireburn. Primus, inquit, ibi sedit pater Aldelmus; quem hic tantùm loco ordinis nomino. Namque quòd ejus Vitam nunquam plenè digestam reperi, spectant que ad eam quamplurima, quae si posteros celavero, delinquo; cogitavi annuente Deo, in extremo hujus Opusculi libro cum ejusdem modi materiâ liberiori congredi otio. Quintus igitur Liber, ut Jocelini [Page ii] verbis utar, agit tantùm de Vitâ & miraculis S. Aldelmi, & de statu Malmsburiensis Caenobii. Ad hunc scribendum Willelmus lege gratitudinis se obstrictum dicit. Caenobium enim Malmsburiense Aldhelmus fundavit. Quatuor priores libri à viro doctissimo Henrico Savilio Londini 1596. editi sunt; quintus jam primùm prodit. Hunc quidem V. Cl. Johannes Mabillonius in Actis Benedictinorum Saec. IV. par. 1. p. 726. se dedisse arbitratus est, ex Codice Cottoniano descriptum; verè autem level ejusdem compendium duntaxat edidit. Compendium sanè antiquitatem non contemnendam habet, (Codex enim ille Cottonianus ante quingentos ferè annos exaratus Claud. A. 5. esse videtur) genuinae autem Willelmi Historiae vix octavam partem exhausit. In Praefatione suâ Mabillonius Egwinum Wigorniensem, Osmundum Sarisburiensem, & Eadmerum, commentarios de Vitâ Aldhelmi ante Willelmum contexuisse scribit. Ejusmodi quidem opus Egwino Baleus & Pitsius inscribunt, vereor ne incertâ admodum fide; neque de aliis res constat. Faricium Abbatem Abendoniensem nonnulla de Aldhelmi Vitâ ante se collegisse Willelmus in prologo suo agnoscit. Genuinum Willelmi de Aldhelmi Vitâ librum Baleus nunquam viderat. Initium enim istud dedit, Beatus Aldhelmus Saxonica: quibus verbis Epitome à Mabillonio edita inchoatur. Cent. 2. c. 73. Alium de eodem libro errorem Baleus iniit, librum Willelmi de Antiquitatibus Malmesburiae à libro ejusdem de S. Aldhelmi Vitâ diversum statuens. Pitsius utrumque Balei errorem in farraginem Cap. 201. suam pro more descripsit. Genuinum Willelmi librum ex Codice MS. Collegii S. Trinitatis Cantabrig. descripsi. Codex charactero pessimo ante ducentos circiter annos scriptus est; & praeter frequentia Librarii sphalmata graviorem accepit injuriam à Bibliopegâ, qui in [...]oliorum summitatibus integras saepe lineas abscidit.

Huic libro Willelmus intexuit plures antiquas Monasterii Malmsburiensis Chartas; de quibus nonnulla observare non inutile erit; praesertim cum Chartarum fidem in parte primâ saepe rejecerim, in parte etiam tertiâ id saepiùs facturus. Jamdiu est, quòd Chartarum Monasticarum fraudes à viris eruditis detectae fuerint. Mitto quae Launoius & ex exteris alii de hac materiâ commentati sunt; fi quis de nostrae gentis Chartis certiora velit ediscere, consulat D. Johannis Marshami Praefationem ad Monasticon Anglicanum & eruditissimi Praesulis Edvardi Episcopi Wigorniensis Opus vernaculum Pag. 14, &c. de Originibus Ecclesiae Britannicae. Ante utrumque D. Henricus Spelmannus in Notis ad Concilia Anglica observaverat suspectam P. 125. esse plerunque Chartar um fidem; & prolato ex Archivis Ecclesiae Cant. vetusto fragmento docuerat Chartas in Angliâ sub exitum saeculi septimi primò scribi coepisse, primamque omnium fuisse, quam Withredus Rex Ecclesiae Cant. anno 694. dedit. Quaecunque igitur [Page iii] aetatem superiorem prae se ferunt, certissimè sunt commentitiae. Porrò ex iis quae sequuntur usque ad Edgari Regis tempora, Latinè conscriptoe, pars maxima esse spuria meritò censeri potest; quod mihi ex frequenti temporum appositorum & Episcoporum subscribentium collatione innotuit. Post Edgari tempora haud ita multa falsa esse potui deprehendere. In paucissimis autem seu ante seu post Edgari tempora Chartis Saxonicè conscriptis fraus intercedit. Ferè omnes enim Chartae commentitiae post Normannorum adventum confictae videntur; quando Normanni victores fundos & possessiones ab Anglis abstrahere per fas & nefas moliti, ab his rationem reddi exegerunt, quo jure quove titulo terras suas & privilegia possederunt. Tunc Monachis Chartae seu ex Archivis depromendae seu confingendae erant; ni Caenobiis suis deturbari & ad inopiam redigi mallent. Chartas autem Saxonicis literis conscriptas supposuisse parum profuisset. Has enim Normanni parvipendissent, & ne levi quidem intuitu dignati essent. Sic enim Normannorum fastum F. 512. b. primis Willelmi Regis temporibus Ingulphus descripsit. Ipsum etiam idioma Anglorum tantum abhorrebant; quòd leges terrae, statutaque Anglicorum Regum linguâ Gallicâ tractarentur; modus etiam scribendi Anglicus omitteretur, & modus Gallicus in Chartis & in libris omnibus admitteretur. Normannis igitur, qui Anglorum linguam & nescierunt & oderunt, Chartas Saxonicas protulisse inane fuisset; atque ideo Latinè comminiscende erant. Porro aliam adhuc causam Chartas confingendi Willelmus Normannus Monachis dedit. Ipse enim, qui res ecclesiasticas pro lubitu disposuit, neque magis antiquam Ecclesiae disciplinam quàm justitiae leges excoluit, Monasterium S. Martini de Bello à se fundatum à jurisdictione Episcopali penitus exemit. Ab hoc tempore insana Monachos insigniorum Coenobiorum ambitio Eadmer. Hist. Nov. p. 62. incessit similem exemtionem impetrandi. Ejusmodi exemtionem ab Alexandro Papâ ante annum 1073. obtinuit Baldwinus S. Edmundi Abbas; quamvis in hac Papa, utpote rem hactenus inauditam atque intentatam ausus, eâ usus sit moderatione, ut id salvâ Primatis obedientiâ fieri decreverit. Lanfrancus tamen Archiepiscopus Abbati in Angliam reverso privilegium abstulit. Postea Archiepiscopis mollioris animi Ecclesiae Anglicanae praesidentibus, Radulfo, Willelmo & Theobaldo, fractâque per insidias Pontificum Romanorum ejusdem libertate, Monachi nil non sibi licere rati, à jurisdictione tam Archiepiscopali quàm Episcopali eximi quaesiverunt; confictisque primùm Pontificum & Regum antiquorum chartis obedientiam Episcopis suis denegârunt, dein in Curiâ Romana litigantes, Chartas suas confirmari vi pecuniae obtinuerunt. Quaecunque igitur exemtionem à jure ordinatio Episcopali praetendunt Monachorum Chartae ante Normannorum tempora, falsae [Page iv] meritò sunt habendae. Quòd si enim Pontificibus Romanis antea familiare fuisset amplissimas ejusmodi exemtionis Chartas, quales postea prolatae sunt, Monachis conferre; certè Alexander Papa Baldwino Abbati, viro potentissimo & grandi pecuniâ munito, exemtionem perfectam non invidisset. Certè quod Chartas exemtionis Malmsburiensi Coenobio datas (quae in hoc Willelmi libro reperiuntur) attinet; eas fraudis arguit Epistola Ricardi Archiepiscopi Cant. ad Alexandrum Papam manu Petri Blesensis anno 1180. Epist. 68. scripta. Monasterii Malmsburiensis Monachi nuper sibi Abbatem elegerant: cùmque Sarisburiensis Episcopus Electo inhibuisse [...], appellatione etiam interpositâ, ne ab alio quàm à se benedictionem acciperet; Electus in Walliam clam profectus, ab Episcopo Landavensi benedici obtinuit. Archiepiscopus itaque Abbatem suspendit, donec ad inobedientiae suae excusationem libertatis seu exemtionis privilegium produceret. Abbas coram Archiepiscopo quasdam exemptionis suae literas praetendebat, quae in filo & bullâ videbantur vitiosae, stylumque Romanae Curiae minimè redolebant. Eas falsitatis Episcopus accusavit; & multas Abbatum Malmsburiensium professiones sibi & praedecessoribus suis factas exhibuit. Abbas recessit contumaciter, dicens se nulli Episcopo vel Archiepiscopo nisi soli Summo Pontifici respondere teneri. Viles, inquit, sunt Abbates & miseri, qui potestatem Episcoporum prorsus non exterminant; cùm pro annuâ auri unciâ plenam à Sede Romanâ possint assequi libertatem. Huic itaque [...]e Papa faveat, Archiepiscopus rogat, & simul acriter deflet injuriam Episcopis totique Ecclesiae factam per exemptiones Abbatibus à Sede Romanâ donatas. Monasteria enim, quae hoc beneficium da [...]atissimae libertatis sive Apostolicâ authoritate, sive, quod frequentius est, Bullis adulterinis adepta sunt, plus inquietudinis, plus inopiae incurrerunt. Falsariorum enim praestigiosa malitia ita in Episcoporum contumeliam se armavit, ut falsitas in omnium [...]erè Monasteriorum exemptione praevaleat. Praeclarum hujus rei testimonium extat in Archivis Ecclesiae Christi Cant. de Bullis supposititiis Monachorum S. Augustini Cant. qui multam Archiepiscopis Cant. molestiam integro fere Saeculo duodecimo facesserunt, ut autoritatem Archiepiscopalem excuterent; quod & denuo effecerunt, prolatis in hanc rem S. Augustini Archiepiscopi & Ethelberti Regis aliisque vetustis privilegiis, magis autem effusâ apud Curiam Romanam immensâ pecuniae vi. De his & ejusmodi aliis privilegiis Egidius Ebroicensis Episcopus ad Alexandrum Papam literas sequentes dedit; quae in Archivo dictae Ecclesiae reperiuntur, munitae ipsius sigillo, cujus circumferentiae inscribitur Aegidii Dei gratiâ Ebroicensis Episcopi. In dorso autem scriptum est. Contra falsa Privilegia S. Augustini; qualiter per unum Monachum falsarium S. Medardi adulterinis privilegiis se munierunt.

[Page v] ‘Quàm gravis inter Regem Henricum & me servum Vestrae Sanctitatis in initio nostri Episcopatûs exorta sit discordia pro reparatione libertatis Ecclesiarum Norman. quae à multis retro temporibus conculcatae fuerant; discretionem vestram non credimus ignorare. Illius siquidem persecutionis turbine moti, & Parochiae nostrae fines exire compulsi, portum nonnisi in Apostolicae pietatis sinubus invenire potuimus. Quae & quanta nobis solatia foelicis memoriae B. Innocentius Papa contulerit, vix mens potest concipere vel lingua proferre. Inter quae hoc unum, quia ad modernorum non credimus notitiam pervenisse, vestrae Discretioni, tanquam dignum memoriâ, praesentis scripti relatione studuimus intimare. Dum B. Innocentius Remis celebraturus Concilium advenisset; me minimum servorum Dei cum fratribus & filiis nostris ex more contigit interesse. Inter caeteros autem, quos nobiscum adduximus, R. in Abbatem B. Audoeni, W. in Abbatem Gemmeticensem electi, nec benedicti, Apostolico se conspectui in Abbatum ordine praesentârunt. Quorum electionem, immò dejectionem, dum Apostolicis auribus intimarem; discreto more suo ab eis diligentiùs inqui [...]ivit, si fortè aliquibus Privilegiis autenticis munirentur, quorum patrocinio eorum personae vel Ecclesiae à Metropolitani subjectione comprobarentur immunes. Dum haec Apostolica sollicitudo diligenti scrutaretur instantiâ; venerabilem virum G. Catalaunensem Episcopum, quondam Abbatem B. Medardi, ex divino munere contigit affuisse. Qui, dum B. Audoeni Electus circa quaestionem Apostolicam haesitaret, nostrae dubitationi finem imposuit, & illius praesumptionis tumorem antiquae recordationis fraeno compescuit. Ait enim, quòd dum in Ecclesiâ B. Medardi Abbatis officio fungeretur; quendam Gvernonem nomine ex Monachis suis, in ultimo confessionis articulo se falsarium fuisse confessum, & inter caetera, quae per diversas Ecclesias figmentando conscripserat, Ecclesiam B. Audoeni, & Ecclesiam B. Augustini de Cant. adulterinis privilegiis sub Apostolico nomine se munîsse, lamentabiliter poenitendo asseruit. Quin & ob mercedem iniquitatis quaedam se pretiosa ornamenta recepisse confessus est, & ad B. Medardi Ecclesiam detulisse. Quo audito, B, Innocentius praedictum est sciscitatus Episcopum, si quod de plano interlocutus fuerat, jusjurandi religione firmaret? Quod se facturum vir Dei, religionis & veritatis amator, proposuit. Quo audito Dominus Papa: Eia, inquit, mi frater carissime, indue te ornamentis dignitatis [...]uae, & praesentibus Electis sub professione canonicâ manum benedictionis impone: quod ego impetratâ licentiâ aggressus sum. Ipse, quod mirabile [Page vi] dictu est, venerabilium patrum conventum ejus adventum expectantium ingredi supersedit; quoad ego secum intraturus, benedictis rite Abbatibus, advenirem. Haec, Pater Sanctissime, vobis duximus exaranda; exorantes, ut si praedictas Ecclesias contra institutiones patrias aliquid usurpare fuerit comprobatum; vos more solito & debito Ecclesiis singulis suam conservetis in omnibus aequitatem.’

‘Venerabili Patri ac Domino charissimo Alexandro Dei gratiâ S. R. E. Summo Pontifici E. eâdem gratiâ Ebroicensis Ecclesiae humilis minister, servus tuae Sanctitatis, obedientiam devotam & reverentiam. Quae in schedulâ scripta sunt, quam vobis cum sigillo nostro Cantuariensis praesentat Ecclesia, ab ore bonae memoriae Hugonis quondam Rothomagensis Ecclesiae Archiepiscopi, patris & patrui mei, accepimus, & sigillo suo signata ad B. Thomam & Ecclesiam Cantuariensem transmisimus; ut veritas recordationis antiquae eorum presumptionem compescat, qui in spiritu erroris & spiritu mendacii indebitam sibi vindicant libertatem. Privilegia autem, quae ex confessione Gaufridi Catalanensis Episcopi in praesentiâ sanctae recordationis Innocentii Papae adulterina probata sunt, & praedicto Domino nostro Archiepiscopo reddita, de mandato ejusdem Domini nostri igni comburenda propriis manibus tradidimus. Conservet Deus personam vestram Ecclesiae suae per tempora longiora incolumem.’

II. De Odonis Archiepiscopi Epistolâ vix operae pretium est aliqua praefari. Eadmerus ipsam laudat in fine libri sui de Vitâ S. Wilfridi. Fridegodi opus sine praemissâ Odonis epistolâ evulgavit Cl. Mabillonius in Actis Benedictin. Saec. V. p. 283.

III. Gocelinus sive Gotselinus, Bertinianus vulgò dictus, narrante Baleo, patriâ erat Morinensis, Monachus ad S. Bertini fanum. Cent. 13. c. 17. Postea crebrescente eruditionis famâ ab Anselmo Archiepiscopo in Angliam accitus, primò apud Ramesiam sub Hereberto Abbate, postea apud S. Augustini Cant. Coenobium, vitam Monasticam duxit, & plures Sanctorum Anglicanorum Vitas literis consignavit. Paria habet Vossius, nisi quòd ordine inverso illum Monachum De Hist. Lat. l. 2. c. 48. primò Cantuariensem, postea Ramesiensem fuisse velit. Malè uterque. Si Gotselinus enim in Angliam ab Anselmo Archiepiscopo evocatus fuerit, neutiquam potuit inter Ramesienses degere sub Hereberto Abbate, qui Abbatiam anno 1191. dereliquit. Certiora de Gotselino habet Willelmus Malmsburiensis lib. 4. de gest. Reg. Angl. in fine. Goscelinus, inquit, Monachus [Page vii] de S. Bertino, cum Heremanno Episcopo Salesberiae quondam Angliam venerat, (Heremannus post triennalem moram apud S. Bertinum factam, in Angliam rediit anno 1058.) insignis literarum & cantuum peritiâ. Is multos Episcopatus & Abbatias perlustrans tempore, proeclarae scientiae multis locis monumenta dedit, in laudibus Sanctorum Angliae nulli post Bedam secundus, Musicae porro palmam post Osbernum adeptus. Deniqué innumeras Sanctorum Vitas stilo extulit; Veterum vel hostilitate amissas, vel informiter editas comptiùs renovavit. Hujus quoque (S. Augustini Cant.) Translationis seriem ita expolivit; ut eam praesentibus monstrâsse digito, futurorumque videatur subjecisse oculo. Se Monachum fuisse S. Augustini Cant. Gotselinus in utrâque Praefatione ad Vitam S. Augustini testatur. Scripsit enim duplicem Historiam de ejusdem Vitâ. Fecimus, (inquit in Praefat. ad Hist. maj.) de eâdem materiâ duos Codices, Majorem, & Minorem. Majorem edidit R. P. Johannes Mabillonius in Actis Benedictin. Saec. I. p. 499. addito etiam Libro ejusdem majore de Miraculis S. Augustini, ibid. p. 535. Historia Minor de Vitâ, & alia Minor de Miraculis S. Augustini, in Bibliothecae Lambethanae Codice Gotselino inscriptae reperiuntur. Ex hoc Vitam Minorem descripsimus, & typis evulgari curavimus; ne primo apud Anglos fidei Christianae praedicatori sua apud Anglos laus deesset; quamvis perpauca de illo Gotselinus noverit, quae non antea Beda scripserit. Longè amplior est Historia Major; quae tamen, si fabulas & inanes verborum phaleras demas, nil Historiae Minori intactum habet. Minorem antea ediderat Dacherius in Appendice ad Lanfranci Opera Paris 1648. pag. 57. sed Authoris nomine & integro 36. capitulo destitutam. Plurima Gotselini opera in Codice perantiquo & pereleganti Cottoniano Vespasian B. 20. exstant isthoc ordine.

Historia Minor de Vitâ S. Augustini Cant. Archiepiscopi.

Historia Minor de Miraculis S. Augustini.

Historia Major de Vitâ S. Augustini.

Historia Major de Miraculis S. Augustini.

Sermo in Festivitate S. Augustini. Incipit. Praeclara diei praesentis solennitas.

Libri II. ad Anselmum de Translatione S. Augustini, anno 1091. 6 Septembr. factâ. Hos Saeculo sexto Benedictino in lucem proferre Cl. Mabillonius spondet. His libris subjungitur serie continuâ Vita S. Letardi.

Vita S. Mildredae,

Translatio S. Mildredae, & Institutio Monasterii ejusdem.

Vitae SS. Laurentii, Melliti, Justi, Honorii, Deusdedit, & Theodori, Archiepiscoporum Cant. In his quicquid historicum est, ex Bedâ [...]otidem [Page viii] ferè verbis desumptum est, ampliatis duntaxat magnificè Bedae sententiis, & miraculis multis in singularum fine appositis. In Vitâ S. Laurentii Author longa digressione factâ fidem sui temporis miraculis conciliare nititur.

Vita Adriani Abbatis S. Augustini, quem anno 708. obiisse refert.

Historia de Translatione ejusdem, tempore Willelmi Regis factâ.

Libellus contra inanes S. Mildredae usurpatores, probans corpus ejus non in Parochiâ S. Gregorii Cant. in Ecclesiâ ficto nomine Miltrudis nuncupatâ, sed in Caenobio S. Augustini (ad quod ab Aelfstano Abbate translatum est tempore Canuti Regis) adservari.

Hactenus Codex Cottonianus. Praeter haec à Gotselino scripta memorat Baleus Vitas SS. Swithuni, Grimbaldi, Erkenwaldi, Eadgithae, Milburgae, Witheburgae, & Ivonis, & de Translatione Ivonis Historiam. Porro vetustum Catalogum Sanctorum in Angliâ sepultorum Saxonicè scriptum Latinè convertisse dicitur ab Usserio. Versionis plurima Antiq. Brit. c. 2. p. 15. exemplaria in Bibliothecis nostratibus reperiuntur. Ejusdem Cronicam laudat Willelmus Thorn. in Hist. S. Aug. col. 1783. Nec de alio intelligenda esse arbitror, quae antiquum Ecclesiae Eliensis Registrum habet cap. 10. Tempore Symeonis Abbatis (Eliensis, qui ab anno 1082. ad 1094. praesedit) intererat inter Monachos quidam Gocelinus nomine, disertissimus, undique per Angliam Vitas, miracula & gesta Sanctorum Sanctarumque in Historiis in Prosis dicando mutavit. Hic scripsit Prosam S. Etheldredae; cujus initium est, Christo Regi sit gloria. Obitum illius Obituarium S. Augustini Cant. sic commemorat. Idibus Maii obiit Gozelinus, Monachus & Sacerdos.

IV. Osbernum Willelmus Malmsburiensis laude egregiâ donavit lib. 2. de Reg. cap. 8. Plura, inquit, & non contemnenda de viro (Dunstano) volentem dicere revocat Cantuariae Cantor Osbernus; qui ejus vitam Romanâ elegantiâ composuit, nulli nostro tempore stilo secundus, musicâ certè omnium sine controversiâ primus. Apud Cantuariam natus, saltem apud Cantuariensem Ecclesiam à teneris annis enutritus fuit. Sic enim lib. 2. de Vitâ S. Dunstani c. 12. scribit. Fortè ego cum alio puerulo coaetaneo meo ad altare Christi (Cantuar.) ministraveram, consummatoque ministerio per gradus descendere incipiebam. Idem capitulo ejusdem libri 20. tradit sibi praedicationis munus à Lanfranco Archiepiscopo commissum fuisse. Officia, quae in Caenobio Cant. gessit, memorat nota Librarii ad calcem libri ejusdem addita in Codice Lambethano. Explicit Liber Miraculorum beatissimi patris nostri & patroni Archiepiscopi Cant. Ecclesiae secundùm Osbernum hujus Ecclesiae Commonachum & Praecentorem & Suppriorem, qui erat vir doctissimus. Obitum illius Obituarium Cantuariense his verbis dedit. IV. Cal. Decembr. obiit Osbernus Praecentor Ecclesiae Christi Cant. Hujus aetate [Page ix] Ecclesia Cantuariensis incendio conflagravit eo circiter tempore, quo Lanfrancus Archiepiscopatum suscepit, viz. anno 1070. Interierunt eo tempore praecipua Ecclesiae Cant. monumenta, & veterum Archiepiscoporum & Sanctorum Anglicorum Vitae elegantiores. Superfuerunt duntaxat aliqua in Anglicam linguam olim conversa. Ut hanc jacturam resarciret, & ex Anglicanis reliquiis Archiepiscoporum vitas Latinè concinnaret, sibi à Commonachis suis operam fuisse datam Osbernus in Praefatione ad Dunstani Vitam innuit. Ex his hodienum exstant Vitae SS. Dunstani & Elphegi, cum Historiâ de Translatione Elphegi. Singulas edidi ex unico Bibliothecae Lambethanae Codice; qui Ecclesiae Cantuariensis olim fuit, & plures Archiepiscoporum & Sanctorum Cant. Vitas complexus est.

V. Dunstani vitam ante Osbernum literis consignârunt Adalardus Monachus Blandiniensis, & B. Saxonicus Sacerdos. Ille opus suum Elphego, hic Elfrico Archiepiscopo nuncupavit. Hunc fuisse Act. Benedic. Sae [...]. 5. p. 654. Bridferthum, Monachum Ramesiensem, Abbonis discipulum Mabillonius conjicit. Bridferthum quidem Baleus laudat, & Dunstano Cent. 2. c. 35. coaevum fuisse refert; Vitam autem Dunstani ab illo scriptam nequaquam memorat. Hanc Dunstani Vitam ediderunt Actorum Sanctorum Collectores Antverpienses, Maii tom. 4. p. 344. Extitit penès eosdem Vita ejusdem ab Adalardo, jussu S. Elphegi Archiepiscopi, scripta & in xii. Lectiones ad matutinum recitandas distincta. Compendium est quasi Vitae superioris, paucis duntaxat additis. Praefatur Adalardus in Opere suo Responsoria Lectionibus suis & Lectiones respondere responsoriis suis. Responsoria deerant in Codice Antverpiensi, habentur in Codice Lambethano. Utramque Vitam penès se Osbernus habuit, quando librum ejusdem argumenti suum contexuit. Aliam utrâque elegantiorem ante sua tempora interiisse dicit. Commentarium de Vitâ S. Dunstani suum Osbernus duobus libris absolvit. Primus de rebus ab ipso vivente gestis, secundus de Miraculis ejus post mortem factis agit. Uterque apud Acta Sanctorum Antverpiensia, Maii tom. 4. p. 344. & Mabillonii Acta Benedictinorum Saec. 5. p. 654. exstat. Nos Librum secundum, ideo quòd ad Historiam perparum contulerit, praetermisimus.

VI. Vitam S. Elphegi ab Osberno scriptam Eadmerus libro 1. de Vitâ Anselmi cap. 29. sic laudavit. Historiam vitae ac passionis ejus (Elphegi) diligenti studio fieri praecepit [Lanfrancus) Quam quidem Historiam non solùm plano dictamine ad legendum, verùm etiam musico modulamine ad canendum, à jocundae memoriae Osberno Cant. Ecclesiae [Page x] Monacho ad praeceptum illius nobiliter editam, ipse suâ prudentiâ amore Martyris celsiùs insignivit, insignitam auctorizavit, auctorizatam in Ecclesiâ Dei legi cantarique instituit, nomenque Martyris hac in parte non parum glorificavit. Compendium hujusce Vitae extat apud Capgravii Legendam Novam, atque exinde apud Surium die 19 Aprilis, ubi Osberno inscribitur, & tanquam Osberni opus à Baronio & aliis citatur. Genuinum Osberni opus evulgârunt Actorum Antverpiensium Collectores die 19 Aprilis, additâ ejusdem Historiâ de Translatione S. Elphegi ex Harpsfeildii Historiâ Eccl. Ista autem non longè post initium deficit. Utramque ex Codice Lambethano perfectam dedi. Extat utraque in Codice antiquo Bibliothecae Cottonianae Otho. A. 12. & in alio adhuc vetustiori Vitellius D. 17. Utrique Osberni nomen manu recentiori praefigitur. Osbernum autem authorem fuisse, praeter Eadmeri locum supra adductum & Codicis Lambethani fidem, constat ex Malmsburiensi, qui Osberni F. 116. 139. librum de Vitâ Elphegi laudavit, & ex eo multa in nostro totidem verbis reperta descripsit.

VII. Osbernum Odonis Archiepiscopi Vitam conscripsisse Malmsburiensis testatur, qui in texendâ suâ de Pontificibus Anglorum Historiâ eâdem usus est. Ex pluribus autem, quae adducit, illius locis colligi haud obscurè potest Osberni librum de Odonis Vitâ, quem Malmsburiensis vidit, à nostro diversum fuisse; quod & Mabillonius antea observavit. Hunc tamen, qui superest, librum sub Osberni nomine Mabillonius evulgavit Saec. Benedict. 5. p. 283. eundemque eidem Authori inscriptum nos ex eodem Codice Lambethano repraesentavimus. Praeterquam enim quòd alium Vitae Odonis Scriptorem Baleus seu Pitsius non memoraverint; huic in Codice Cottoniano Otho A. 12. licèt manu recentiore, Osberni nomen praefigitur. Jocelinus quinetiam Vitam Odonis ab Osberno DeHist. Angl. G. 10. scriptam hac sententiâ inchoatam esse dicit: Venerabilis Christi Confessor Odo nobilibus sed Paganis; quae Libri à nobis editi initium facit. Illa denique, in quibus Vita Willelmo citata à nostrâ discordat, levioris momenti sunt. Postea tamen errorem deprehendi. In antiquo enim Collegii Corporis Christi Cantab. Codice haec Vita inter alia Eadmeri opera reponitur, eidemque inscribitur. Huic itaque restitui debet.

VIII. Vitam B. Bregwini brevem ex eodem Codice Lambethano accepi, inter Odonis & Elphegi Vitas collocatam. Hinc nata mihi est sententia, illam Osberno deberi posse. Postmodum verò illam in Johannis Tinmuthensis Sanctilogio inveni ad calcem Historiae Aureae in Bibliothecâ Lambethanâ. Eam Tinmuthensis ex [Page xi] uberiori Eadmeri Commentario de ejusdem Vitâ accepit, verbis istius ut plurimùm asservatis. De Eadmeri libro inferiùs dicendum est.

IX. Johannes de Saresburiâ (de Salopesbiriâ Annales Teokesbirienses illum perperam cognominant) saeculo duodecimo haud vulgari eruditionis famâ enituit. Supersunt ab illo scripta Polycraticon seu de Nugis Curialium, & Vita Thomae Becket Archiepiscopi, & Cent. 3. c. 1. inter ejus Epistolas Epistolae quamplures. Multa alia ab illo conscripta Baleus recenset, & in his Vitam Anselmi Archiepiscopi. Erat hic Chron. p. 1434. Johannes, authore Gervasio, à juventute suâ Cantuariensis Ecclesiae Clericus, primò Theobaldo Archiepiscopo, postea S. Thomae etiam in exilio fideliter adhaerens. Postremùm in Ricardi Archiepiscopi famulitium transiit. Antiquitus enim Clerici literati pluribus ordine Archiepiscopis Cant. adhaerere, & sub ipsorum auspiciis negotia Ecclesiastica exequi solebant. Quae enim nunc Archiepiscopi Cancellariis, Vicariis, atque aliis Officialibus Laicis exequenda committunt, olim ipsi, adhibitâ Clericorum domesticorum operâ, executi sunt. Sic Johannes tribus ordine Archiepiscopis, sic Gerardus la Pucelle Thomae & Ricardo Archiepiscopis obsequium domesticum praestiterunt. Johannem Theobaldus Archiepiscopus testamenti sui supremi curatorem constituit. Testamentum in Archivis Ecclesiae Cant. extat, breve admodum, sed pium & tanto Praesule non indignum. Id antiquitatis causâ subnectendum duximus.

‘Theobaldus Dei gratiâ Cant. Ecclesiae minister humilis, omnibus sanctae matris Ecclesiae filiis & fidelibus salutem & benedictionem. Supremis deficientium voluntatibus suum accommodant jura favorem; & in se velut inhumanus provocat iram Dei, qui piis eorum defideriis obvius contradicit. Nostra quidem voluntas est, quae Deo auctore nunquam immutabitur, ut residuum bonorum nostrorum mobilium, quae propter necessitates domesticas & diuturnitatem languoris usque ad exitum vitae duximus retinenda, in usus pauperum omnino cedat; secundùm quod Dominus nobis inspiravit, & sicut dedimus in mandatis venerabili fratri nostro Gauterio Roffensi Episcopo, & fidelibus nostris Philippo Cancellario nostro, M. Radulfo Lexoviensi & Johanni de Saresbiriâ, quos eleemosynae nostrae dispensandae praefecimus.’

Quae Johannes in famulatu Thomae Archiepiscopi positus praestiterit, Quadrilogii Authores & Thomae Epistolae abunde docent. Quod autem ad argumentum praesens attinet, constat ex epistolâ Alexandri Papae libro Johannis de Vitâ Anselmi subjectâ Thomam Papae in Concilio Turonensi anno 1163. obtulisse librum de Vitâ [Page xii] & miraculis Anselmi, eo usum consilio, ut Anselmum Sanctorum albo inscribi obtineret. Librum Thoma jubente Johannes conscripsit; qui ferè integrum ex Eadmeri Libris de Vitâ Anselmi & de Miraculis ejusdem consarcinavit, iisdem etiam verbis plerunque usus. Johannis Librum dedit Codex Lambethanus supra laudatus, qui notam hanc in ejusdem calce appositam habet. Scriptum per me Fratrem & Commonachum Ecclesiae Christi Cant. Dompnum Ricardum Stone; anno 1507. perfecit hoc opus die 12. Decembris. Orto brevi post Concilium Turonense inter Regem & Thomam dissidio, Anselmi canonizatio in medio relicta est. Eam demum perfecit Alexander VI. Papa, Bullâ ad Johannem Archiepiscopum Cant. anno 1494. datâ, quae in Conciliorum Anglic. tomo 2. p. 721. & exinde Concil. Lab. tom. 13. p. 1476. reperitur. Dum Ricardo Archiepiscopo Johannes famulitium praestaret; Decanus, Cantor, Clericique plures Carnotensis Ecclesiae Cantuariam advenientes, ipsum Gervas. & Diceto. in Episcopum Carnotensem elegerunt 1176. 22 Julii. Consecratus est apud Senonas à Mauritio Parisiensi Episcopo 1176. 8 Augusti. Obiit 1181. vel 1182. die 24. Octobr. teste Obituario Cantuariensi.

X. Eadmerus, Monachus Ecclesiae Christi Cant. Anselmi Archiepiscopi discipulus & comes individuus, quamplurima scripta posteritati transmisit. De illo ubertim agunt Seldenus in Praefat. ad Hist. Nov. Baleus Cent. 2. cap. 68. & alii. Ad Episcopatum Hist. Nov. l. 5. [...]. 130. Santandreanum anno 1120. electus, dimisso Episcopatu ad Cantuariam rediit anno 1121. Hunc ab Elmero Ecclesiae Cant. Priore Baleus diversum facit, diversaque singulis opera inscribit. Huic [...]ent. 2. c. 72. favet Gervasius, qui Eadmeri Historiam saepiùs citans, non alio quàm Cantoris titulo illum cohonestat. Sic etiam Obituarium Cantuariense: Edmerus Praecentor Cantuariensis obiit Idibus Januarii. Nota autem in fine Vitae Anselmi addita in Codice Lambethano sic Cod. 159. f. habet. Explicit Vita Anselmi edita ab Edmero ejus discipulo & hujus sanctae Cant. Ecclesiae Monacho & postea Priore Ecclesiae Christi Cant. Paria ibidem ad calcem Vitae metricae Anselmi extant. Elmerum Monachis Cantuar. ab anno 1128. ad 1137. praesedisse in superiore tomo ostendi. Huic verò alium ab Edmero Cantore obitûs diem Obituarium Cantuariense posuit. Eadmerum itaque Historicum P. 137. ab Elmero Priore diversum Baleus rectè statuisse videtur. Sunt tamen inter ea, quae Elmero idem Author inscribit, nonnulla quae Eadmero potiùs deberi censeo. Magis insignem Eadmeri Historiam, quae Novorum dicitur, & de rebus gestis Lanfranci, Anselmi & Radulphi Archiepiscoporum agit, Johannes Seldenus edidit Londini 1623. f. Reliqua ferè illius Opera exstant in Codice Collegii [Page xiii] Corporis Christi Cantabrig. valde antiquo & elegantissimè scripto, vol. 338. 4 ^o. isthoc ordine disposita.

Carmen de S. Dunstano.

Carmen de S. Edwardo Rege & Martyre.

Epistola alterius ad Edmerum de matre S. Edwardi.

Epistola Nicolai ad Edmerum, utrùm Eboracensis Ecclesia primatum super Scotos habeat. Istam ex hoc ipso Codice descriptam habes in hac parte secundâ. Authorem ejus fuisse arbitror Nicolaum Ecclesiae Wigorn. Priorem, qui anno 1124. vivis excessit. Maximam enim Eadmero cum Monachis Ecclesiae Wigorn. familiaritatem intercessisse constat ex Epistolâ, quam de electione Episcopi faciendâ ad hos Monachos anno 1123. scripsit. Quinimo Nicolaus in Coenobio Cantuariensi sub Lanfranco Archiepiscopo educatus; teste Vit. Wlstani l. 3. c. 17. Malmsburiensi, Eadmerum condiscipulum habuit. Vidit hanc Epistolam Jocelinus, & in Antiquitatibus suis Britan. ejusdem compendium exhibuit. Graviter autem hallucinatus, tam Authoris Pag. 19. sententiam malè reddidit, quàm de illius patriâ malè sensit. Scotum enim fuisse existimavit.

Quale sit, quod Glastonienses dicant corpus S. Dunstani se habere. Hujus libri duplex apographum extat in Codice Lambethano saepiùs memorato. In eodem subjiciuntur Epistolae Willelmi Warham Archiepiscopi & Abbatis Glastoniensis de corpore S. Dunstani. Has ob argumenti similitudinem adjunximus. Easdem Ecclesiae Cant. Registrum habet.

Vita S. Wilfridi Archiepiscopi Ebor. Hanc Mabillonius edidit Saec. Benedict. 3. par. 1. p. 196.

Vita S. Odonis Archiepiscopi Cant. Exstat in hac Parte secundâ & apud Mabillonium Saec. V. p. 283. Osberno perperam inscripta.

Vita S. Dunstani Archiepiscopi Cant. Hanc cum Libro de Dunstani miraculis sequenti in compendium redacto Surius edidit ad diem 19 Maii, demptâ duntaxat Praefationis parte maximâ. Auctoris nomen codici Suriano defuit. Legerat autem Surius apud plures Osbernum quendam de Dunstani Vitâ commentatum fuisse. Huic itaque opus inscripsit, quamvis memoriâ nonnihil lapsus Osberti nomen pro Osberni reposuerit. Hujus Osberti aetatem in anno 1020. statuit, errore turpissimo, cùm ferè omnia Dunstani miracula sub ejusdem Authoris nomine ab ipso evulgata Lanfranci Archiepiscopi mentionem ingerant, quin & nonnulla tempore Anselmi facta inibi legantur. Errorem Surio initum alii facilè sectati sunt, & in his Baronius, qui Vitam istam Osberni nomine saepiùs laudavit, & Concil. Angl. p. 492. Spelmannus, qui Osbertum Surii à nostris Osbernum rectè dici affirmavit. Postquam genuinum Osberni opus prodiit, Vita Suriana [Page xiv] Osberto de Clara Priori Westmonasteriensi ascribi coepit. [Floruit Osbertus ab anno 1108. ad 1140. quod ex Epistolis ejus in Bibliothecâ Cottonianâ asservatis constat.] Sic Editores Actorum SS. Antverpienses, Maii tom. 4. p. 344. Verè autem debetur Eadmero, qui Osberni opus ejusdem argumenti nunquam vidit, & hanc eodem circiter tempore contexuisse videtur. Antiquo tamen quodam Vitae Dunstani Authore, eodem quo & Osbernus, usus, multa Osberno communia habet. Ea atque alia minoris momenti, quae apud Osbernum satis ubertim habentur, praetermisi; adeò ut tertiam duntaxat Vitae ab Eadmero scriptae partem ediderim.

Liber de Miraculis S. Dunstani. Illa se scriptis consignaturum Eadmerus in fine superioris libri pollicitus fuerat. Exstant apud Surium in compendium redacta. Mihi praetermittenda erant.

Scriptum de ordinatione B. Gregorii.

De excellentiâ B. Mariae. Habetur ad calcem Anselmi Operum à Gabriele Gerberonio editorum Paris 1675. f.

Vita & miracula S. Oswaldi Archiepiscopi Ebor. Hanc typis exprimendam curavi. Aderat quidem in Codice Cottoniano Nero E. 1. Vita Oswaldi antiquior, ex qua sua de Oswaldo omnia Eadmerus hausit, a Monacho Ramesiensi tempore Aelfrici Archiepiscopi Cant. scripta. Verùm istam tum ob nimiam prolixitatem tum ob affectatum dicendi genus rejeci. Incipit, Cùm solerter Ilias & Odissea atque Aeneidos Virgilii sint exarata. Hanc Eadmerus ferè abbreviavit; omnia autem scitu digna retinuit, & opus longè utilius condidit. Porro Senatus Prior Wigorniensis à Baleo, & Folcardus Cent. 3. c. 10. Monachus Cantuariensis ab Orderico Vitali, Oswaldi vitam l. 2. ad an. 1108. scripsisse dicuntur. Utriusque Opus interiit. Aliam ex Chronico Ramesiensi Mabillonius evulgavit Act. Benedict. Saec. V. p. 735. Diversa apud Capgravium reperitur, ex Tinmuthensis farragine, stilo immutato, desumpta. Tinmuthensis Eadmeri librum vidit, & in multis imitatus est. Ejusdem denique Oswaldi Vita inter alias Sanctorum Legendas ab Elfrico Saxonicè conscripta superest.

De beatitudine perennis vitae. Exstat ad calcem Anselmi Operum in editione nuperâ Parisiensi.

Vita S. Bregwini Archiepiscopi Cant. Scripta est post mortem Radulphi Archiepiscopi, qui anno 1122. obiit. Hujus Epitome à Johanne Tinmuthensi concinnata est; quae Osberno perperam inscripta in hoc volumine prodit. Postea factâ nobis Codicis Cantabrigiensis copiâ, luculentiorem Bregwini vitam ab Eadmero scriptam luci publicae subducere noluimus.

Vita S. Anselmi Archiepiscopi Cant. libris II. Habetur in omnibus ferè Anselmi Operum editionibus, & apud Surium die 21 Februarii. [Page xv] Ubivis autem duo posteriora Capitula desiderantur; quamvis ea in omnibus, quae vidi, hujus Operis exemplaribus MSS. reperiantur, & ab Eadmero in Prologo ad Librum de Miraculis S. Anselmi laudentur. Inibi enim Eadmerus dicit se de miraculis Arnulfi Comitis & Roberti Monachi in calce Librorum de Vitâ Anselmi egisse.

Liber de miraculis S. Anselmi. Eundem Codex Lambethanus saepe dictus habet.

De conceptione S. Mariae.

Vita Petri primi Abbatis Coenobii S. Augustini Cant.

Sententia de memoriâ Sanctorum, quos veneraris:

De commovendo super se manum S. Petri Apostoli.

De Reliquiis S. Andoeni & aliorum Sanctorum in Ecclesiâ Christi Cant.

De Gabriele Archangelo.

Alia Eadmeri scripta recenset Baleus, atque alia quaedam Gerberonius Cent. 2. c. 6 [...]. evulgavit ad calcem Anselmi Operum. Vitam S. Anselmi carmine heroico scriptam Codex Lambethanus habet; Epistolas Eadmeri plures Codex vetustus Cottonianus Otho A. 12.

XI. Vitam Wolstani Episcopi Wigorniensis ex Codice Cottoniano antiquo Claudius A. 5. descripsi. Praetulit iste manu nuperâ ascriptum Senati Bravonii nomen. Senatus Prioratum Wigorniensem ab anno 1189. ad 1196. administravit. Hunc Wolstani Vitam literis consignasse refert Baleus; qui ab antiquo urbis Wigorniae Cent. 3. c. 1 [...]. nomine Bravonii cognomen eidem dedit. Illam autem, quam evulgamus, Wlstani Vitam non Senatus, sed Willelmus quidam scripsit, à Monachis Wigorniensibus rogatus, ipse tamen alieni Coenobii Monachus; quod ex Epistolâ nuncupatoriâ & Prologo clarissimè constat. Hunc non alium ab eximio hujus Saeculi Historico Willelmo Malmsburiensi fuisse patet ex libro 1. cap. 12. clariùs autem ex libro 3. cap. 16. in quibus Author ad Libros de gestis Pontificum & de gestis Regis Anglorum à se olim scriptos Lectorem remittit. Fusè antea Willelmus Wolstani res gestas tradiderat libro 4. de gestis Pontif. ubi nonnulla reperiuntur, quae in hoc uberiore Commentario frustra quaeruntur. In hoc Willelmi opere describendo plures otiosas sententias passim rejeci; atque integra plerunque Capitula praetermisi, indicatis tamen ut plurimùm, de quibus singula agunt, argumentis. Illa enim exhibuisse multum toedii Lectoribus & molis inanis praesenti Volumini, nil autem emolumenti Historiae Ecclesiasticae seu rei literariae contulisset. Praeter hanc Wolstani, & praecedentem Aldelmi Vitam, scripsit Willelmus Vitam S. Dunstani libris duobus, & SS. Patricii, Benigni atque Indracti: prout ipse in Prologo ad Antiquitates suas Glastonienses prodit.

[Page xvi]XII. Gundulfi Roffensis Episcopi Vitam dedit Codex Cottonianus Nero A. 8. longè elegantissimus, Gundulfi aetate parum inferior, & picturis miniatis ornatus. Scriptam fuisse à Monacho quodam Roffensi plurima ipsius loca indicant; seque cum Gundulfo familiariter conversatum esse Author in Prologo testatur.

XIII. Roberti Betun Herefordensis Episcopi Vitam accepi ex Codice Lambethano eximiae elegantiae & antiquitatis. Aliud ejusdem exemplar habet Bibliotheca Cottoniana Julius D. 11. longè recentius. Codex Lambethanus epistolam nuncupatoriam ad Henricum Wintoniensem Episcopum, Cottonianus ad Reginaldum Priorem (Wenlocensem, vide l. 2. c. 25.) praefert. In reliquis nulla est inter Codices discordia. Hujus Vitae Author fuit Willelmus de Wycumba, Roberti Episcopi Clericus familiaris, & postea Prior Lanthoniensis ordine quartus. Adversam ejus in Prioratu fortunam ex Historiâ Lanthoniensi inferiùs retuli p. 322. Habetur siquidem ad Codicis Cottoniani calcem Coenobii Lanthoniensis Historia, quam Dugdalius ex eodem in Monasticon suum transtulit tom. 2. p. 58. Praefatione tamen atque parte posteriore mutilatam. Partem enim secundam, utpote aliâ manu scriptam, diversum esse opus arbitratus, imperitus Amanuensis praetermisit; in primâ etiam parte mediam ferè Historiam sparsim resecuit. Ipse quinetiam Codex, quod ex Indiculo Capitulorum praemisso constat, in medio Historiae cursu abrumpitur in obitu Rogeri de Norwich Prioris sexti, qui anno 1191. defunctus Galfridum ejusdem loci Canonicum successorem habuit, ex Annalium Winchelcumbensium fide. Illustri elogio Willelmum ista Historia donavit. De hujus, inquit, eximiâ literaturâ et si lingua ingrata silere voluerit, paginae tamen diserto sermone ad ipso editae ejus peritiam immarcescibili praeconio loquentur. Erat siquidem hic Willelmus vir summae eloquentiae, saepedicto Roberto Episcopo diuturnae dilectionis affectu familiaris, Capellanus videlicet ejus; vir quidem multarum virtutum titulis insignis, sed aliquantulum districtâ severitate austerus. Aetatem illius in anno 1230. Baleus & Pitsius malè collocârunt. Caeterùm taceri non debet Robertum Betun in Codice Cottoniano Retun ubivis appellari, sed neque à me errorem fuisse commissum in Additamentis ad Successionem Priorum Lanthoniensium p. 322. Plures enim ex iis, quos subjeci, Priores Coenobio Lanthoniensi alteri, in agro Notinghamensi sito, praefuisse videntur. Certè mihi hujus Coenobii Registrum [ Otho C—] cursim pervolventi Thomae de Elinham Prioris nomen occurrit. In Priorum Indiculo à me compilato tres duntaxat Prioratum Lanthoniensem prope Glocestriam administrâsse conjicio, sc. Thomam de Gloucestria, Willelmum anno 1358. & Henricum Deane.

[Page xvii]XIV. Roberti Grosthed, Praesulis maximi, Vitam tanto viro non indignam obtinere valde cupiebam. Non aliam autem invenire potui, quàm hanc Ricardi salebrosam, inelegantem, nonnullibi etiam insulsam, luce planè indignam, nisi egregiâ argumenti dignitate commendaretur. Ex eâ quaecunque ad illustrandam Roberti Vitam spectare videbantur, excerpsi; fabulas crassiores & inanes flosculos rejeci. Codicem MS. dedit Ecclesiae Westmonasteriensis Collegiatae Bibliotheca. Author nomen, ordinem & aetatem suam notâ in calce additâ indicavit. Sequitur in eodem Codice Historia S. Hugonis martyris, per eundem versu Elegiaco concinnata. Huic ista subjicitur nota. Finit Historia sancti ac parvuli Hugonis, Christi livore a Judaeis martyrizati, ad similitudimem passionis Christi per omnia, secundùm dictamen Richardi Bardeniensis Monachi & in Theologiâ Bachalarii.

XV. Robertum Grosthead splendidis elogiis extulerunt, quotquot Historias illius temporis contexuerunt: Prae aliis autem Matthaeus Paris, cujus Historia saepiùs prodiit. Inter Historicos ineditos Annalium Lanercostensium Author Robertum uberrimè celebravit. Illius proinde verba Vitae Roberti subjeci. Extant Annales de Lanercost ab Adventu Saxonum ad annum 1347. valde prolixi, in Bibliothecâ Cottonianâ Claudius D. 7. Coenobium Lanercostense in Cumbrensi Provinciâ prope Scotiae limites situm est. Annales ejus à pluribus sese ordine excipientibus conscripti sunt. Sic enim legitur ad annum 1245. Electus obiit Glascuensis; quem ego terrae commendavi in Ecclesiâ suâ de Tungham.

XVI. Vitae Thomae de Bekinton & Willelmi de Wickham Episcoporum debentur Thomae Chaundler authori, & ex Codice Cottoniano Titus A. 24. acceptae sunt. Plura de seipso Chaundlerus docet in Excerptis Colloquiorum sequentibus. Nonnulla autem, quae alibi de eo dicta inveni, praemittam. Thomas Chaundler, Reg. Bekynton. A. M. Socius Novi Collegii Oxon. Diaconus à Thoma Wellensi Episcopo ordinatus est 1444. 21. Febr. Presbyter ab eodem 1445. 13. Martii. Collegii Wintoniensis Custos creatus est 1450. Antiq. Oxon. par. 2. p. 132. 18. Nov. Collegii Novi Oxon. 1453. exeunte Februario vel ineunte Martio. Ecclesiae Wellensis Cancellarius fuit anno 1454. Academiae Oxoniensis Cancellarius ab anno 1457. ad 1461. Successit Reg. Bekynton. Thomae Gascoign in Praebendâ de Comb Ecclesiae Wellensis 1459. 15. Martii. Cancellarius Eboracensis Ecclesiae admissus est 1467. 25. Febr. resignavit 1486. obiit 1489. Plurima illi Reg. Ebor. cum Thoma de Bekinton Episcopo Wellensi familiaritas intercessit; [Page xviii] pluresque opimas Dignitates ipsius dono accepit; quo nomine multae panegyricae & regratiatoriae Epistolae ad illum à Chaundlero scriptae inter Epistolas Bekintoni reperiuntur. His dictis, ad Codicem Cottonianum redeo. Continet is primo loco Cronicam brevem de ortu, vitâ ac gestis Willelmi de Wykham, nulli Authori inscriptam. Hanc ex eo descriptam edidi, & Thomae Chaundler ascripsi, ideo quòd omnia, quae habet, in sequentibus Chaundleri Collocutionibus verbatim reperiantur. Et sanè si loca de Virtutibus communia, & Willelmi laudes luxurianti calamo amplificatas saepiùsque ingestas demas; nil historiae habet spissum Collocutionum opus, quod brevis haec Epitome non exhibebit. Sequitur in Codice Testamentum Willelmi Wickham, apud Suthwaltham 1403. 24. Julii conditum. Dein Poema de ortu, vitâ & obitu Willelmi Wickham Episcopi Winton. & Fundatoris CC. Clericorum. Poema excipit prolixum Opus, in duas Allocutiones distributum. Prima Allocutio habet Collocutiones 7. His titulus est. Collocutiones VII. de laudibus Willelmi de Wyckham, Fundatoris ducentorum Clericorum. Nuncupantur istae Thomae de Bekyngtona, Episcopo Well. & Bathon. epistolâ prolixâ, quae sic incipit. Cùm dudum, beatissime Praesul, eam quam apud Oxoniam reipublicae curam gessi & Cancellariatûs officium succedenti mihi nobili ac dignissimo Praesuli tradidissem. [Cancellariatum Oxoniensem à Thoma Antiq. Oxon. par. 2. p. 411. derelictum anno 1461. Praesul nobilissimus Georgius Nevill Episcopus Exoniensis suscepit]— Collocutiones istas scias velim per unum è Scolaribus, quem ego in teneris annis Philosophiam docui, suo modo indigestè collectas, mihi tamen amico, cùm Wintoniense Collegium custodirem, in libello conscriptos, nullo praeter nos hominum sciente. Sed ego elimato superfluo, plurimâ sui parte correctas, in multis verò mutatas, tibi duxi transcribendas. Collocutores sunt Philosophi duo, Panestius & Ferrandus. Collocutio prima de laudibus Thomae Episcopi Wellensis agit. Ex hac desumptam Vitam Thomae Episcopi brevem exhibui. In secundâ ostenditur Willelmum, nobilem Fundatorem, virum extitisse moribus compositum; & transcurrendo morales virtutes, simulque interserendo Willelmi vitam, Collocutionem ingrediuntur quaedam de ejusdem sapientiâ. Collocutio tertia ostendit eundem nobilem Fundatorem hominem fuisse moraliter fortem. Collocutio quarta de ejusdem temperantiâ. Quinta emergentem dissolvit ambiguitatem, sc. an sapiens possit perturbari. Sexta de nobilis Willelmi fundatoris justitiâ agit. Septima Domino Willelmo nobili Fundatori caeteras virtutes morales contribuit. Sequitur Allocutio secunda, ubi de verâ laude & gloriâ demonstrabitur, quae fideles hîc Christianos gloriosos magis efficiunt & laudabiles. Ista Dialogi formam non habet. In collocutione quintâ Collocutores sunt Cancellarius, Panestius & Ferrandus. Cancellarium sic alloquitur Panestius. Cancellarium te nuper Oxoniae, modò tamen Wellensis Ecclesiae factum laeti cognovimus, ô dignissime [Page xix] Custos Thoma; & cùm in utroque dignitatis statu vir steteris honoratus, ut sis idem & uterque & Cancellarius & Custos; qui Dei & fundatoris Willelmi perpetuo beneficio, primò Wintoniae puer, hinc Oxoniae Socius, iteratò Wintoniae Custos, & demum Oxoniae, ibi quoque & hujus Ecclesiae Cancellarius, omnem vitam ab adolescentiâ consumpseras. Ex his locis Thomam Chaundler Colloquiorum authorem esse satis superque constat; quamvis Codex nomen ipsius non praeferat. His Colloquiis usus est Thomas Martin LL. D. Cancellarius Wintoniensis sub Gardinero Episcopo, in suo de Vitâ Willelmi Wickham Commentario concinnando. Prodiit iste post Authoris obitum Londini 1597. editus, & suppresso Authoris nomine Oxoniae 1691. recusus.

XVII. Vitam Henrici Spenser Norwicensis Episcopi ex Codice Cottoniano Tiberius A. 8. hausi. Continet is Johannis Capgravii Commentarium de Illustribus Henricis, in tres partes divisum. Prima pars agit de Henricis Imperatoribus, viz. I. II. III. IV. V. VI. Germaniae; secunda de Henricis Regibus Angliae viz. I. II. III. IV. V. VI. Tertia de aliis illustribus Henricis, viz. de Henrico Rege Dacorum circa annum 1200. Henrico Rege Franciae circa an. 1030. Henrico filio Ricardi Regis Romanorum & Imperatoris Alemanniae, Henrico Comite Campaniae postea Rege Jerosolimorum, Henrico fratre Ludovici Regis Franciae, Henrico Duce Lancastriae, Henrico Bohun Comite Herefordiae, Henrico de Bellomonte circa annum 1332. Henrico le Spenser Episcopo Norwicensi, Henrico Archidiacono Huntingdonensi, Henrico Archidiacono Gandavensi, & Henrico de Urimariâ Ordinis Eremit. S. Augustini, cujus Ordinis ipse Capgravius in Angliâ Provincialis fuit. Opus integrum epistolâ praemissâ admodum prolixâ Henrico VI. Angliae Regi dicatur. In ejusdem Vitâ Johannes dicit se illo anno, quo natus est iste (viz. 1422.) quartum vel quintum sacerdotii sui annum egisse, & apud Londinum studiis tunc incubuisse. Obiit apud Lynnam in Norfolciâ 1464. 12. Augusti, authore Baleo Cent. 8. cap 1., anno 1484. juxta Pitsium Cap. 883.. Mihi potior est Balei authoritas. Multa alia Capgravius scripsit, à Baleo recensita. Ex his Opus praecipuum de Vitis Sanctorum Angliae, titulo Legendae Novae Sanctorum Angliae, tacito Authoris nomine, prodiit Londini 1516.

XVIII. Articuli Ricardi Scrope Archiepiscopi Eboracensis adversùs Henricum IV. Angliae Regem, & Clementis Maydestone Historia de Ricardi Martyrio, exstant in Collegii Corporis Christi Cantabrig. bibliothecâ. Articulos habet Continuatio Historiae Petri Ickham ad annum 1468. deducta, quae in Bibliothecâ Lambethanâ asser vatur. Hujus codicis beneficio frequentes apographi [Page xx] ex Codice Cantabrigiensi facti errores emendavi, nonnullos tamen prae nimiâ festinatione praetermisi. Hos à Lectore, Codicis Lambethani fide, sic emendari peto. Pag. 362. lin. 22. pro fecimus substitue fuimus. p. 363. l. 8. post formidine vel adde vi. l. 18. lege Lancastriae, l. 20. pro caeteros lege certos. l. 25. post dicimus adde excipimus. l. 44. pro & omnino jurans lege jurans omnino. p. 364. l. 36. pro inductus lege ductus. p. 365. l. 15. pro contentis lege contenti, l. 30. post injuriam adde regni, l. 31. pro alienas lege alias. p. 367. l. 32. pro exactas lege exactiones, l. 46. pro proditionem lege perditionem. p. 368. l. 6. lege & in Regem, l. 11. lege meritorioque.

XIX. Giraldi Cambrensis tempora inferiùs (p. 374.) disposui, res gestas ipse in sequentibus Libris fusissime tradidit. Est tamen quiddam, quod in Chronologiâ rerum à Giraldo gestarum emendari velim. Dixi Giraldum anno circiter 1150. natum fuisse. Veriùs annus 1146. ipsi natalis fuit. In Libro enim suo de Principis Instructione refert se Parisiis literarum studia excoluisse anno aetatîs circiter vicesimo, quando Philippus Augustus, qui postea Galliae regnum obtinuit, natus est, sc. medio anno 1166. Neque inutile erit monuisse illum fuisse Archidiaconum Brechiniensem in Ecclesiâ Menevensi, non Brechiniae ac Meneviae, quod Baleus habet, Cent. 3. c. 59. cap. 299. nec primò Brecnoccensem postea Menevensem, quod vult Pitseus. Unicum enim Brechinae Archidiaconatum Giraldus obtinuit; quamvis ab Ecclesiâ Cathedrali Menevensis Archidiaconus in Pontificum, Regum ac sui-ipsius literis saepiùs appellatus fuerit. Silvestris praenomen sibi ab aemulis suis contumeliae inferendae animo datum fuisse ipse conqueritur: sive ex illo inimici hominem, ut pote in barbaris Insulae regionibus natum, agrestibus & inconditis moribus praeditum esse indicare voluerint, seu nimium Silvestris Merlini vaticiniorum studium irriserint. Certè dissimulari nequit Giraldum, virum aliàs sapientissimum, somniis, vaticiniis & visionibus nimium tribuisse. Somnia sua in Historiis à se editis saepiùs commemoravit; amplam Visionum farraginem in fine Historiae de Rebus à se gestis exhibuit; & Silvestris Merlini vaticinia seu potiùs deliria summo studio conquisivit, Latinè vertit, & scriptis suis passim intexuit. De scriptis illius nunc agendum est; ac primò de iis, quae in lucem jamdiu prodierunt.

Topographia Hiberniae, sive De Mirabilibus & Habitatoribus Hiberniae libri tres ad Henricum II. Angliae Regem. Habentur inter Scriptores de rebus Anglicis editi Francofurti 1602. f. p. 692.

Expugnatio Hiberniae, sive Historia Vaticinalis de Expugnatâ ab Anglis Hiberniâ. Hujus duplex a Giraldo facta est editio. Secunda, [Page xxi] quae in multis auctior est, in nonnullis brevior, Johanni Angliae Regi nuncupata, libris duobus absolvitur, & cum praecedenti Opere in editione Francofurtensi prostat p. 755. Prima, quae in Bibliothecâ Lambethanâ reperitur, Ricardo Pictaviensium Comiti (postea Angliae Regi) dicata est, & tres libros complexa est▪ Duo priores libri cum editione secundâ ferè sunt communes, nisi quòd in secundâ Author pleraque addiderit, & nonnulla quae relegenti minùs placuerunt resecuerit, & in his omnia ex Merlini Silvestris vaticiniis citata testimonia unico excepto. Tertius Liber de Vaticiniis titulum habet, atque hoc exordio argumentum suum enarrat. Quoniam in prioribus Libris Merlini Vaticinia tam Celidonii quàm Ambrosii locis competentibus, prout res exigebat, inseruimus; Ambrosio verò dudum exposito, nondum Celidonius Britannicam exutus barbariem, usque ad haec nostra tempora latuit parum agnitus; nostrae videbatur interesse diligentiae tam ipsam ab antiquis & occultis scrutabundâ inquisitione latebris, ut pulchriùs elucescat, in commune deducere, & ab ignorantiae tenebris in lucem transferre, quàm translatum quoque praesenti volumini coaptare.

Itinerarium Cambriae, ad Stephanum Cant. Archiepiscopum libris duobus conscriptum. Exstat ibidem typis Francofurt. expressum. p. 818.

Descriptio Cambriae, ad Stephanum Archiepiscopum, libris duobus comprehensa. Primum Librum, qui de Laudabilibus Walliae inscribitur, unà cum Itinerario praecedenti, evulgavit David Powelus S. T. P. Wallensis Londini 1585. 8. & exinde Typographi Francofurtenses p. 880. Secundum, qui de Illaudabilibus Walliae titulum habet, primus in lucem edidi. De eo paulò inferiùs dicendum est. Hactenus enim de Giraldi scriptis antea editis. Succedunt ea, quae in hoc Volumine jam primùm prodeunt.

De Vitâ Galfridi Archiepiscopi Ebor. Libri II. Hos sine certi Authoris nomine in lucem à semet emissos fuisse Giraldus prodit: & sine Infra p. 445. apposito. Authoris nomine in Bibliothecâ Corporis Christi Cantabrig. reperiuntur; neque aliud exemplar vidi.

Legenda S. Remigii, seu de Vitis S. Remigii & Episcoporum Lincolniensium illi succedentium, & aliorum sex Angliae Episcorum sui temporis. Operis argumentum, methodus, & in editione nostrâ dispositio ex Capitulorum Indiculo & notâ praemissâ p. 408. 409. optimè constabunt. Hîc tantùm addi debet, illud ex ejusdem Bibliothecae Cantabrigiensis Codice descriptum fuisse.

Epistola ad Stephanum Langton Cant. Archiepiscopum de abdicatione Archiepiscopatûs non faciendâ. Hanc Codex Lambethanus dedit, inter alias Giraldi Epistolas in Simbolo Electorum congestas frustra quaesitam.

[Page xxii] De Libris à se scriptis Epistola ad Capitulum Herefordense, ex eodem Codice desumpta.

De Descriptione Walliae Liber Secundus seu de Illaudabilibus Walliae. Duplicem Operis sui de Descriptione Walliae editionem Giraldus adornavit. Utrâque usus sum. Prima extat in Bibliothecae Westmonasteriensis Codice, & Hugoni Lincolniensi Episcopo nuncupatur. Secunda, quae multoties auctior est, Stephano Cant. Archiepiscopo dedicatur, & in Bibliothecâ Cottonianâ Domitian A. 1. habetur. Codici Cottoniano subjiciuntur Giraldi Retractationes, & Catalogus brevior Librorum suorum, Westmonasteriensi ejusdem Epistola ad Willelmum Episcopum Hereford. de Topographiâ suâ Hibernicâ. Istam Usserius edidit in Hibernic. Epist. Sylloge p. 114. illa in praesenti Volumme nos primum evulgavimus.

De Rebus à se gestis Libri tres. Hos, pariter ac Dialogos sequentes, à se scriptos fuisse Giraldus in utriusque operis Praefatione dissimulat. Ipsum tamen Authorem esse ex innumeris utriusque locis constat; quinimo id in Catalogis Operum suorum, in Retractationibus, & Dialogorum calce, ipse disertim fatetur. Historiam de Gestis Giraldi integram Codex Cottonianus Tiberius B. 13. (quem solum superesse arbitror) ante medium mutilatus, nobis invidit. Jacturam tamen optimè resarciet Dialogorum sequentium pars posterior; quae eandem Historiam satis ubertim narrat, iisdemque ferè verbis constitisse videtur.

De Jure & Statu Menevensis Ecclesiae Distinctiones seu Dialogi septem. Duplex hujus Operis editio à Giraldo facta est. De secundâ, quae multò brevior fuit, vide quae ad paginam 549. adnotavimus. Prima nunc prodit, resectis tamen plurimis sententiis & verborum flosculis otiosis. Utraque in Bibliothecâ Cottonianâ extat, illa Vitellius E. 5. ista Domitian A. 5. Codex iste propriâ Giraldi manu scriptus videtur, factâ ex plurimis prolixisque insertionibus in margine additis conjecturâ. Quae in calce illi deerant, ex alio codice restitui. Notae breves, quae in foliis imis editionis nostrae faepiùs laudantur, ex eodem Codice (sc. Domitian A. 5.) acceptae sunt. Scriptae erant tempore Henrici VIII. Regis circa annum 1546. In Codice enim vox Papa saepe expungitur, & Episcopus Romanus eâdem manu reponitur.

Vita S. Davidis Archiepiscopi Menevensis ex Codice Cottoniano Vitellius E. 7. descripta est. Illam Giraldum ex Ricemarchi Historiâ ejusdem argumenti ampliore contexuisse paulò inferiùs dicemus. Responsio in fine subjecta, notis Musicis in Codice interlineata comparet.

Ultimo recensenda sunt loco Giraldi Opera reliqua, quae vidi & perlegi, & de quibus certi aliquid Lectorem docere possim. [Page xxiii] In his est Legenda S. Aethelberti, Orientalium Saxonum Regis, ab Offâ Rege decollati 793. 20. Maii, & Martyris loco deinceps habiti. Hujus memoriae sacra erat Ecclesia Cathedralis Herefordensis, cujus Canonicus erat Giraldus. Extat in Codice Cottoniano postremùm laudato Vitellius E. 7. Illi in eodem Codice succedit Legenda S. Patricii bene prolixa, authore Anonymo. Pitsius quidem Cap. 299. S. Patricii Vitam Giraldi scriptis annumerat; de illâ autem Giraldus in omnibus Scriptorum suorum Catalogis tacet.

Walliae Mappa, seu Tabula Chorographica, ab Authore suo saepiùs memoratur. Habetur ea in fronte Codicis Westmonasteriensis superiûs laudati, minio depicta; quae praeter fluvios plures, montes & maris contermini ripam ac finitimas Angliae urbes, oppida Walliae 43 duntaxat notat.

Gemma Ecclesiastica, in duas partes divisa, quarum prima agit de Sacramentis magis necessariis, secunda de Clericali honestate & continentiâ. Opus valde prolixum, quod integrum quasi Theologiae & diciplinae Ecclesiasticae corpus complectitur. Extat in Bibliothecâ Archiepiscopali Lambethanâ.

Carmen de miseriâ conditionis humanae, quod incipit. Unde superbit homo, cujus conceptio culpa? In eodem Codice Lambethano reperitur.

Liber Carminum & Epigrammatum, extat ibidem & in Bibliothecâ Cottonianâ Vitellius E. 5. Codex Cottonianus plura complectitur.

Speculum Ecclesiae sive de Monasticis Ordinibus & Ecclesiasticis Religionibus variis Distinctionum libri IV in Bibliothecâ Cottonianâ Tiberius B. 13. Giraldus Monachos capitali odio semper prosecutus est; usque adeò ut se istam in precibus quotidianis Epist. ad Hubertum Cant. deprecationem saepe ingeminâsse suisque familiaribus ingeminandam consuluisse affirmaverit: A Monachorum malitiâ libera nos Domine. In omnibus suis scriptis Monachorum hypocrisin, fraudes & inscitiam acriter insectari gestit; istud verò Opus triennali labore contexuit, ut aeternam Monachis infamiam induceret, atque odio suo plené indulgeret. Initium illi facit Epistola prolixa ad Stephanum Cant. Archiepiscopum de literaturae defectu. Tres Distinctiones priores Monachorum nequitiis duntaxat narrandis & insectandis absumuntur. quarta alienum argumentum tractat, sc. de statu, institutione, honore &c. Sedis Romanae aliarumque Sedium Patriarchalium, & de munere Pastorali & Episcopali.

Simbolum Electorum, seu Epistolae variae à semetipso collectae. In his sunt plures Invectivae adversùs Wibertum Abbatem de Bethlesdene Ordinis Cisterc. Epistola prolixa ad Petrum Menevensem Episcopum de officio Episcopi, altera ad Adamum Abbatem Eveshamensem [Page xxiv] de laude amicitiae, ad Ricardum Anglorum Regem de literarum & virtutis studio (in qua Regi vitia sua mirâ libertate pariter ac gravitate increpat) Sermo in Synodo Menevensi, in illud. Labia Sacerdotis custodiunt scientiam, &c. Constitutiones de modo regiminis & visitationis aliisque Ecclesiasticis negotiis, datae Officialibus & Clericis sibi subjectis; Tractatus de S. Scripturae praestantiâ & dignitate ad Walterum Mapes Archidiaconum Oxon. amicum conjunctissimum. Mitto alia. In eodem Codice extat Liber de descriptione mundi singularumque ejus regionum. Eum manus recentior orae Codicis apposita Giraldo inscripsit. Ejusmodi quidem librum se metro elegiaco composuisse Giraldus plus semel prodidit. Verùm iste liber solutâ oratione constat, & Fr. Willelmi legationem ad Tartaros anno 1253. Regis Franciae jussu susceptam memorat.

De Principis Instructione Distinctiones tres. Opus valde prolixum, & luce cumprimis dignum. Asservatur in Bibliothecâ Cottonianâ Julius B. 13. Prima Distinctio, quae viginti plusquam annis ante duas sequentes conscripta est, agit de virtutibus singulis quibus Princeps instrui debet. Singulis adfert rationes, testimonia ex S. Scripturis, Scriptoribus Ethnicis & Christianis Patribus deprompta, & exempla Regum Judaeorum, Graecorum, & Romanorum, nonnunquam & recentiorum. In his quidem pauca lucem meruerunt. Sequentia autem Historiam duntaxat, optimè sibi notam, tractant, de vitâ, moribus & rebus gestis Henrici II. Angliae Regis ab ineunte aetate usque ad obitum. Res aliis Historicis ferè intactas in his Distinctionibus persequitur, ad denigrandam Henrici Regis famam plus aequo propendens; adeò ut Arcana istius Regis Historia meritò dici possit. Quòd si conjecturam facere liceat, pronum est arbitrari Giraldum vindictae studio Historiam istam scripsisse, ut Henrico Regi ejusque filiis, à quibus justa obsequii diuturni praemia non acceperat, quinimo ab Episcopatûs Menevensis spe saepiùs depulsus fuerat, injuriam rependeret. Certè Giraldo ignosci nequaquam debet, quòd legitimam Henrici progeniem potestate regiâ deturbari, regnumque Anglorum Ludowico Galliae Regis primogenito (quem rebelles Anglicae Barones in excidium patriae sibi ducem & Principem statuerunt) conferri votis ardentissimis flagitaverit; & restitutam Anglorum libertatem, depulsam Baronum perduellium Principisque alienigenae tyrannidem, aegrè tulerit. Morbum animi inveteratum in conclusione Operis ipse prodidit. Sic enim desinit Historia. Qualiter etiam catulum tirannicum (Henricum III. Regem) cruentissimis à Tyrannis parentaliter exortum, ipsumque tyrannorum omnium tyrannissimum, faelicium & naturalium faelix prosapia Regum (Ludovicus Philippi Galliae Regis filius) [Page xxv] quorum sub regimine justo regnandique moderamine pio, sub tranquillo pacis ac libertatis gaudio, Franciae quidem tam regnum floruisse dinoscitur quàm sacerdotium, divinâ dispositione pariter & ultione nostris victoriosissimè diebus triumphare, duoque regna vel tria sub unicâ Monarchiâ pótentissimè conglutinare; qualiterque post tam nubila tempora tantaeque potestatis ingruentis incommoda, demum regno Anglicano pulsis nubibus & nebulis dies serenus illuxit, occiduaque mundi climata sub insulari tyrannide tanto tempore pressa, post servitutis durae jugum importabile, plenam denique liberationem praestans ac libertatem, oculo benigniore pietas superna respicere tam vehementer & desideranter & sperabatur & expectabatur; & quas ob causas, Deo indignante, & injurias Ecclesiae suae contra fidem & promissionem irrogat as graviter vindicante, spes ad effectum provenire non potuit, studiosis inquam amicis ista describendo laudem praemiumque merendi, quoniam non omnia possumus omnes, locum praebere dignum duximus.

Prologi librorum à semetipso scriptorum, in unum volumen operâ suâ congesti, extant in Bibliothecâ Collegii S. Trinitatis Cantab.

Reliqua Giraldi Opera recensent Baleus, Pitsius, Vossius Hist. Lat. l. 2. c. 54. & Cavus Hist. Litear: p. 690.; certiùs autem ipse Giraldus in Epistolâ de scriptis suis, Indiculo breviore, & Dialogo septimo de Menevensi Ecclesiâ. Alii enim frequentes errores admiserunt, & unum idemque Opus in plura multoties dissecuerunt.

XX. Ricemarchus Episcopus Menevensis circa annum 1085. Vitam S. Davidis literis consignavit. Hanc ex vetustioribus monumentis, maximè illis quae in civitate Menevensi asservabantur, se contexuisse Author in fine testatur. Idem nomen suum his verbis prodidit Mihi autem, qui Ricemarchus nominor. Ipse quinetiam Codex manu perantiquâ scriptus Ricemari nomen in fronte gessit. Extat is in Bibliothecâ Cottonianâ Vespasian A. 14. plurimasque Sanctorum Wallensium Vitas complectitur, viz. S. Gundlei Regis & Confessoris, S. Cadoci Episcopi, S. [...]ltuti Abbatis, S. Teliavi Episcopi, S. Dubricii Archiepiscopi, S. Davidis Archiepiscopi, S. Bernaci Confessoris, S. Paterni Episcopi, S. Cletauci Regis & Martyris, S. Kebii Episcopi, S. Tathei Confessoris, S. Carantoci Confessoris, S. Aidui seu Maidoci Episcopi, S. Brendani Abbatis. Singulas sub exitum saeculi undecimi vel initium sequentis fuisse scriptas plurima suadent. Sola autem Davidis Vita Ricemari nomen praefert. Ex hoc fonte sua hauserunt, quicunque Davidis Vitam postea literis commendârunt. Sic Giraldus, qui plures Ricemari flosculos otiosos resecuit, nonnulla miracula dimisit, plura autem de suo addidit, & innumeras ferè sententias cum illo communes habet. Giraldi commentarium compendio redditum Johannis [Page xxvi] Tinmuthensis in Sanctilogium suum transtulit; Johannis Epitomen pro more suo leviter immutatam & interpolatam Capgravius in Legendâ suâ Novâ collocavit. Parum à Ricemaro discedit Vita S. Davidis à Colgano edita in Actis Sanctorum Hiberniae ad Calendas Martii; neque multùm abludit ejusdem Vita in Actis Sanctorum Antverpiensibus ex Codice anonymo Ultrajectino edita ad diem 1. Martii. Ricemari librum, quamvis aliis omnibus antiquiorem, exhibere nolui, ideo quòd affectato dicendi genere Historiam immani prolixitate diduceret, & Giraldus Historiam ejus in Legendam suam transferendo nil intactum relinqueret, si ea solummodo demas, quae Additamentorum loco ex Ricemaro dedi.

XXI. Annales Ecclesiae Menevensis descripsi ex Codice Cottoniano Domitian A. 1. Deducuntur isti ab orbe condito ad annum Christi 1278. & de rebus ferè solummodo Walensibus, praecipuè autem Menevensem Ecclesiam spectantibus, agunt. Anni numerus nullibi notatur, sed hoc ordine tempora disponuntur, Annus, Annus, Annus, &c. ut plerunque vox Annus centies repetatur sine Historiâ appositâ. Post annum millesimum Walensium res gestas & Regum successionem satis ubertim narrant. Mihi illa duntaxat excerpenda erant, quae Ecclesiae Menevensis Historiam tradiderunt. Author in Chronologiâ gravissimos plerunque errores admisit. Quamobrem res nonnullas alienas bene notas admiscui; ut ex his tanquam totidem epochis rerum in Annalibus circumcirca traditarum tempora definiri possint, & erroris admissi quantitas pateat. Annalibus insulsa quaedam manus hunc titulum praeposuerat Cronica Venerabilis Bedae. His alienâ manu subjecta est Vita Davidis II. Episcopi Menevensis. Fragmentum majoris de Episcopis Menev. Historiae eam esse conjicerem. Authorem Ecclesiae Menevensis Canonicum fuisse non obscurè patet. Longè is diversa à Giraldo retulit. Iste siquidem Davidem Episcopum vitii monstrum, Giraldus virtutis exemplar posuit. Illi magis adhibeo; huic tamen facilè ignosco, cùm Davidi sanguine conjunctus fuerit.

XXII. Vitam S. Dubricii Archiepiscopi dedit Codex Cottonianus supra laudatus Vespasian A. 14. Autorem illa praetulit Benedictum Monachum Claudiocestrensem, viz. Glocestrensem, cujus aetas penitus incomperta est. Haud ita diu tamen post annum 1120. quo Dubricii Translationem factam esse refert, claruisse videtur. Codex enim aetatis parum inferioris speciem gerit. Plura in hac Dubricii Vitâ miracula rejeci.

[Page xxvii]XXII. Ex eodem Codice Cottoniano descripta est S. Teliavi Vita. Illam Magistro Galfrido, i. e. Stephano, Urbani Landavensis Episcopi fratri, Codex inscripsit. Interfuit Galfridus translationi corporis S. Dubricii anno 1120. Neque enim alium fuisse arbitror Esni Decanum Ecclesiae Landav. quem frater ejus Urbanus Episcopus ad Translationem advocavit. Huic Vitae proximè subjicitur Historiola de primo statu Landavensis Ecclesiae; quae initium facit Registri antiqui Landavensis Ecclesiae, quod in honorem Teliavi Vide Usser▪ primord. Britan. p. 40. 290. 546. &c. Episcopi Teilo dicitur, & à Galfrido contextum fuisse perhibetur. Huic Registro alia inserta est Teliavi Vita, tacito Authoris nomine, à nostrâ haud parum diversa: quod ex fragmentis illius ab Usserio prolatis constat. Historiola autem Registri de primo Ecclesiae Landavensis statu cum nostrâ planè concordat. Facta enim sunt mihi praeclara ex Registro Teilone excerpta beneficio Codicis Collegii Corporis Christi Cantabrig. Eam Historiolam ex Seldenianis ejusdem Registri Excerptis Cl. Dugdalius antea evulgaverat in Monastico tom. 3. p. 188. cum multis aliis Registri fragmentis. Pauca nos ejusdem fragmenta antea inedita, quae Historiae Ecclesiasticae magis prosutura videbantur, ex Codice Cantabrigiensi exhibuimus. Petitionem Urbani Episcopi idem Registrum donavit, Epistolam Honorii Papae antiquus Bibliothecae Cottonianae Codex Domitian A 13.

XXIII. Radulphus de Diceto, Decanus Londinensis, interfuit coronationi Imag. Hist. p. 647. Ricardi Regis anno 1189. atque anno 1200. superfuit. Plura de eo ejusque scriptis Johannes Seldenus docet in Praefatione ad X. Scriptores. Hunc de Archiepiscopis Cantuariensibus usque ad Hubertum Historiam (cui initium Res gestae) scripsisse Pitseus asserit. Cap. 300. Eandemque Historiam, in Collegio Corporis Christi Cantab. asservatam, hanc veteri manu ascriptam praeferre notam Jamesius monuit: Liber de Dorobernensibus Archiepiscopis directus à Radulpho Eclog. Oxon. Cantab. de Diceto Londoniensis Ecclesiae Decano. Codicem istum Cantabrigiensem me nunquam vidis [...]e memini; ut incertum mihi sit, utrùm cum Historiâ à me editâ concordet. Hujus copiam fecit Bibliothecae Norfolcianae Codex num. 220. plures Historias Radulpho ascriptas & ab editis diversas complexus. Primum in his tenet locum Chronicon de Regibus Britonum à Bruto ad Cadwalladrum. Id nota apposita Bedae perperam ascribit, manus recentior Galfrido Monumethensi, manus adhuc recentior Radulpho de Diceto, Postremae suffragatur alia manus antiqua. Chronicon epitome quaedam est Galfridi, verbis ejus plerunque asservatis. Succedit post alia quaedam interjecta Chronicon de Regibus Heptarchis & Monarchis Saxonum ab Hengisto ad Aluredum. Ejusmodi Opus [Page xxviii] à Radulpho Dicetensi scriptum fuisse, cui initium erat Tempore Vortegirni, Cent. 3. c. 62 Baleus testatur. Atque ea quidem verba Chronicon dictum inchoant. Porro eundem esse hujus & praecedentis Historiarum authorem constat ex locis illius pluribus, ad quae Lector in hac remittitur. Tertio loco sequitur Historia de Monarchis Angliae ab Aluredo ad Haraldum. Eam nota manu recenti addita Johanni Pike ascripsit. Amplum hujus libri fragmentum de Alfredo Rege Camdenus proferens, id I. Pico scriptori antiquo acceptum refert. Britan. p. 367. Johannem Pike de Regibus Anglosaxonum Henrico primo regnante commentatum fuisse Baleus prodit, in hoc manifestè lapsus. Extat Cent. 2. c. 61. enim in eodem Codice Norfolciano & in Bibliothecâ Cottonianâ Suppletio Historiae Regum Angliae, quantum ad Reges Saxonum, Danorum & Normannorum, extracta per Johannem Pike de Compendio brevi. In hac statim post initium Radulphi de Diceto Decani Londinensis Historia laudatur. Historiam de Monarchis Angliae excipit alia, cui titulus manu antiquâ datus est: De Regibus Normannorum Chronicon Radulphi de Diceto Decani Londinensis à Coronatione Willelmi Bastardi ad coronationem Johannis Regis. Multa habet communia cum Radulfi Abbreviationibus Chronic: & Imaginibus Histor. quae inter X. Scriptores extant. In hac Radulphus de Hiberniâ obiter agit, descriptionem ejus his verbis exorsus, Hibernia verò post Britanniam. Arreptâ hinc ansâ Baleus illi librum de originibus Hibernorum iisdem verbis inchoatum ascripsit. Ad finem Cronicae manus antiqua sic adnotavit: Cronica Radulphi de Diceto Decani London. usque huc. Ultimo loco collocatur Historia de Archiepiscopatibus & Episcopatibus Angliae ab Augustini adventu ad annum 1199. In nonnullis quidem Episcopatibus Historia ulteriùs producitur. Verùm id ab alienâ manu accessisse facilè constat. Historiae fronti manus nupera in margine praemisit ista Radulphus de Diceto: constat hoc ex superioribus, unde huc nonnulla adducit. Sanè in Historiâ proximè superiori nomina omnium Episcoporum Regis Johannis consecrationi assistentium Radulfus dederat, & in iis Historiam suam clausit; in hac etiam Episcoporum Historiâ diligenter adnotatur, quinam dictae coronationi interfuerint, & in his ferè singularum Sedium series claudi solet. Porrò Author de rebus Britonum agens, Lectorem ad aliam à se scriptam Historiam remittit. Quae citat autem, reperiuntur in Chronico de Regibus Britonum suprà laudato. Multa quientiam habet communia cum editis Radulphi Historiis, & cap. 1. in Laurentio Archiepiscopo quaedam à se suprà de Laurentii & sociorum fugâ dicta fuisse refert. Reperiuntur ista in libro de Adventu Saxonum, quem Radulpho deberi ostendimus. De Willelmo Archiepiscopo agens, Lectorem remittit ad superiùs à se dicta. Inveniuntur ista in libro de Regibus Normannorum, quem Radulfi esse suprà probavimus. [Page xxix] Saepiùs alibi ad hunc librum provocat. Ad haec in annis Archiepiscoporum Cant. & consecrationibus & Pallii missionibus designandis Historia ista adamussim convenit cum Indiculo Radulfi de Archiepiscopis Cant. in primo volumine edito, atque alio ejusdem inedito de Archiepiscoporum consecrationibus. Mitto alia argumenta, quae rem abunde conficiunt. Notandum est autem omnia coronationem Johannis Regis sequentia, ab alio Authore addita fuisse. Is forsitan erat Johannes Pyke; quem nota ad marginem Codicis apposita dicit has omnes Historias in unum corpus collegisse, & de suo nonnulla adjecisse. Caeterûm Historias de aliis praeter Cantuariensem Sedibus Episcopalibus rejeci; tum quòd nil eximium praebuerint, cùm quòd in Historiis Radulphi editis verbatim ferè suis quaeque locis sint repertae.

XXIV. Partem hanc secundam claudit insignis Henrici Archidiaconi Huntindoniensis Epistola de Episcopis & viris Illustribus sui temporis. Ea anno 1145. scripta est, & in Libro decimo Historiae Anglorum ab Henrico compositae locum habet. Integram enim Historiam Henricus libris XII absolvit. Octo priores Regum Anglorum Historiam usque ad annum 1154. perpetuâ serie deducunt. Hos Vir Cl. Henricus Savilius typis exprimi curavit Londini 1596. f. Posteriores quatuor manent inediti in binis Bibliothecae Lambethanae perpulchris Codicibus. In his Liber nonus agit de Sanctis Angliae & de Miraculis eorum. Liber decimus de Summitatibus rerum titulum habet. In Praefatione, quam anno 1135. scripsit, de fine mundi disserit. Praefationi succedit Epistola ad Henricum Regem, de serie Regum & Imperatorum Judaeorum, Assyriorum, Persarum, Macedonum & Romanorum usque ad sua tempora. Dein alia ad Warinum Britonem Epistola de origine Regum Britannorum à Bruto ad Cadwalladrum; quos in Historiâ suâ praetermiserat, postea autem in Galfridi Arthuri libro apud Beccum invenerat. Huic succedit tertia ad Walterum Epistola de mundi contemptu seu (ut alius habet Codex) de mundi appetitu. Hanc ex utroque Codice Lambethano exhibui, variantibus alterius lectionibus ad marginem appositis. Eam antea evulgaverat Dacherius in Spicilegio suo Tom. 8. p. 178. Caeterùm ut reliquorum Henrici librorum argumenta prosequamur; Liber undecimus Satiras & Epigrammata complectitur; duodecimus Hymnos sacros, lusus amatorios & carmina diversi generis habet. Ex unico hoc Historiarum Opere Baleus & Pitseus plusquam viginti Cent. 2. c. 82. Cap. 204. libros procuderunt, singulas ferè Epistolas & Carmina pluribus subinde titulis pro arbitrio effictis insignita saepiùs recensentes.

[Page xxx]Haec de secundâ Operis suscepti Parte Scriptoribusque in eâ editis dicenda habui. Tertia de Archiepiscopis & Episcopis Ecclesiarum, quas Canonici Saeculares & Regulares possederunt, Cathedralium á primâ fidei susceptione ad annum 1540. Historiam dabit; cui si quis de Archiepiscopis & Episcopis universis ab anno 1540. ad nostra tempora quartam adjunxerit, tunc demum Anglia Sacra suis numeris consummata prodierit. Justam enim Abbatum Angliae historiam, qualem Sammarthani Galliae dederunt, post eversa apud nos Monasteria & direpta illorum Archiva, frustra quis exspectabit. Insigniorum tamen Coenobiorum viginti octo, quorum Abbates locum in superiori Ordinum Angliae consessu obtinuerunt, successionem propemodum justam contexui; eam Parti tertiae, si quando prodierit, adjuncturus. Quamvis autem in singulis uberrimam rerum materiam congesserim, Partem tertiam, nedum quartam, spondere non ausim; cùm adversa Clementissimi Patroni fortuna mihi hujuscemodi studiorum subsidia, omnium verò praemia, infaelici excusserit.

HENRICUS WHARTON.

[Page xxxii]

Cùm Typographi [...] quoddam sibi dari peterent, ne vacaret hoc folium; hanc Regum Wallensium successionem ex Annalibus Menevensibus ( Domitian. A. 1. de quibus supra in Praefatione num. 21.) descriptam exhibui.

Successio Regum Wallensium, ex Annalibus Menevensibus.

ARthurus Rex obiit anno DXLII.
Dunand Rex moritur
Conanus.
Vortiporius.
Mailgo. Hiquatuor in annis XXIV. sequentibus Arthuri mortem regnaverunt unus post alium in Britanniâ.
Kereticus infoelix in Britanniâ regnavit inter annos DLXVI. & DLXXV.
Caduanus Rex Venedocorum post annum DLXXV.
Cadwallo filius Caduani regnavit in Britanniâ post annum DCX. Is ab Eadwino Saxonico pulsus post annum DCXXX. iterum rediens ab Armoricâ, Eadwinum cum suis inter fecit, & Britanniam pacificè rexit.
Cadwalladrus filius Cadwallonis regnabat in Britanniâ post annum DCXLII. Is in Armoricam derelictâ Britanniâ perrexit anno DCLXXIX. & exin Ivor filium suum ad regendas Britonum reliquias misit anno DCLXXXIX.
Anno DCCXXIV. Frequentia inter Britones & Saxones bella: Sed Britones victores in his omnibus fuerunt, Ivor existente duce eorum.
Ivor filius Cadwalladri obiit anno DCCXXXVI.
Tudur ab Hely moritur anno DCCLII.
Rodri Rex Britonum moritur anno DCCLVI.
Sernmail filius Ydwal moritur anno DCCLXXVI.
Maredud Rex Demetorum obiit anno DCCXCVIII.
Cradauc Rex Venedociae a Saxonibus jugulatur anno DCCC.
Arthen Rex Keredigaun obiit anno DCCCIX.
Reyn Rex Demetorum & Cadelh Rex Powisiae moriuntur anno DCCCX.
Oweyn filius Mareduc obiit anno DCCCXIII.
Howel moritur anno DCCCXXVI.
M [...]rhin moritur anno DCCCXLIII.
Ythail Rex moritur anno DCCCXLVII.
Eygen Rex Powisiae Romae obiit anno DCCCLIII.
Gogaun Rex Keredigaun mergitur anno DCCCLXXI.
Rodri & filius ejus occiduntur anno DCCCLXXVII.
Howel Romae defunctus est anno DCCCLXXXV.
Mervin Rex filius Rodri occiditur à Gentilibus anno DCCCCIV.
Cadell filius Rodri moritur anno DCCCCX.
Cledau filius Cadell occiditur anno DCCCCXX.
Howel Rex filius Cadell Romam perrexit, & Elen obiit anno DCCCCXXVIII.
Grifut filius Oweyn occiditur anno DCCCCXXXV.
Hiveid filius Cledauc moritur anno DCCCCXXXVIII.
Kenged filius Elissed veneno extinguitur anno DCCCCXLVI.
Howel Rex Britonum cognomento bonus moritur; cui successit Oweyn filius ejus anno DCCCCL. Sed supervenerunt duo filii Ydwal viz. Jago & Jevaf, quos Howel à regno expulerat; & pugnaverunt contra Oweyn, & victores fuerunt.
Rodri filius Howel moritur anno DCCCCLIII.
Edywin Filius Howel moritur anno DCCCCLIV.
[Page xxxii]Idwal filius Rodri occiditur anno DCCCCLXI.
Cadwallaun filius Oweyn moritur anno DCCCCLXVI.
Rodri filius Idwal moritur anno DCCCCLXVIII.
Jeva [...] filius Idwal à fratre suo Jago incarceratus est anno DCCCCLXIX.
Jago expulsus est à regno suo, Howel regnante post eum. Meuric filius Idwal occiditur. Morgan obiit anno DCCCCLXXIV.
Jago captus est à Gentilibus, Howel filio Jevas tenente regnum ejus anno DCCCCLXXIX.
Idwal occiditur anno DCCCCLXXX.
Howel filius Jevaf occiditur anno DCCCCLXXXV.
Owen filius Howel moritur anno DCCCCLXXXVII.
Teudur filius Eyniaun occiditur anno DCCCCXCII.
Idimal filius Meuric occiditur anno DCCCCXCIV.
Maredu [...] filius Owein moritur anno M.
Kenan filius Howel anno MI.
Kenan filius Howel occiditur anno MV.
Meuric filius Artvail occiditur anno MXX.
Lewelin filius Seisill Rex Venedociae pugnavit contra Reyn, qui dicebat se filium Maredu [...]; & devictus est Reyn anno MXXI.
Lewelin moritur anno MXXIII. Rederch regnum dextralium Britonum tenuit.
Kenan filius Seisill occiditur anno MXXVI.
Rederch filius [...]estin occiditur anno MXXXII. Jacob & filii Howell & Mared [...] [...] un [...] regnum.
Mareduc filius Edvin a filiis Kenan occiditur anno MXXXIV. Cradauc filius Rederch ab Anglis occiditur.
Jacob Rex Venedociae occiditur anno MXXXVIII. pro quo Grifut ap Lewelin regnavit.
Grifud captus fuit a Gentilibus anno MXL.
Grifud Howelum filium Edvyn interfecit anno MXLII.
Cadell filius Artvail moritur Idwal filius Rodri & filius ejus jugulantur à Saxonibus anno MXLIII.
Grifud filius Lewelin interfecit Grifud filium Rederch anno MLIV.
Owein filius Grifud moritur anno MLVII.
Grifut filius Lewelin Britonum Rex cecidit anno MLXI.
Bledin regnavit anno MLXVIII.
Bledin à Res filio Owein occiditur anno MLXXIII. cui successit Traharin filius Cradauc, regnum Venedociae tantùm tenens. Sed Res & Rederch fil. Cradauc dextralem Britanniam habuerunt.
Rederch filius Cradauc dolo occiditur à consobrino suo Meirchaun anno MLXXIV.
Trahern Rex Venedociae Resum devicit anno MLXXVI. In fine verò hujus anni Res & Howel ejus frater à Cradauc filio Grifud occiduntur.
Res filius Teudur incoepit regnare anno MLXXVII.
Traha [...]n filius Cradauc, & Cradauc filius Grifud, & Res filius Teudur in bello montis Carn occiduntur anno MLXXIX.
Res filius Teudur de regno suo expellitur à filiis Bledit, i. e. Madauc, &c. anno MLXXXV. & occiditur à Francis anno MXC.
Cadugae [...]n filius Bledin de Hiberniâ rediens, pacificatus est cum Francis; & pa [...]tem regni sui accepit anno MXCVI.

&c. &c. &c. &c.

[Page xxxiii]

INDEX HISTORIARUM IN Secundâ hac Angliae Sacrae Parte EDITARUM.

WIllelmi Malmesburiensis liber quintus de Gestis Pontificum Anglorum, seu de Vitâ S. Aldhelmi Episcopi Scireburnensis.——— Pag. 1
Odonis Archiepiscopi Cant. Epistola, Vitae S. Wilfridi Archiepiscopi Eborpraefixa.—————————— Pag. 50
Goscelini Historia Minor de Vitâ S. Augustini Archiepiscopi Cantuariensis.—— Pag. 51
Vitae Tatwyni, Nothelmi & Cuthberti Archiepiscoporum Cant. authore Anonymo.— Pag. 71
Osberni ( veriùs Johannis Tinmuthensis) liber de Vitâ S. Bregwini Archiepiscopi Cantuar.—————————— Pag. 75
Osberni ( veriùs Eadmeri) liber de Vitâ S. Odonis Archiepiscopi Cantuar.— Pag. 78
Osberni liber primus de Vitâ S. Dunstani Archiepiscopi Cantuar.——— Pag. 88
Osberni Prologus ad Librum Secundum de Vitâ ejusdem.———— Pag. 121
Osberni liber de Vitâ & Passione S. Elphegi Archiepiscopi Cantuar.—— Pag. 122
Osberni liber de Translatione corporis ejusdem à Lundoniâ ad Cantuariam.— Pag. 143
Adelardi Epistola ad Elphegum de Vitâ S. Dunstani Archiepiscopi Cant.—— Pag. 148
Johannis Sarisburien [...]is Liber de Vitâ S. Anselmi Archiepiscopi Cantuar.—— Pag. 151
Alexandri III. Papae Bulla de canonizatione Anselmi.————— Pag. 177
Epistola S. Anselmi insignis, in nuperâ editione Parisiensi vitiata.——— Pag. 178
Eadmeri librorum de Vitâ S. Anselmi quae desunt in editis.———— Pag. 181
Eadmeri liber de Vitâ S. Bregwyni Archiepiscopi Cantuar.———— Pag. 184
Eadmeri liber de Vitâ S. Oswaldi Episcopi Wigorn. & Archiepiscopi Eborac.— Pag. 191
Eadmeri liber de Vitâ S. Dunstani Archiepiscopi Cantuar.——— Pag. 211
Eadmeri Epistola ad Monachos Glastonienses de corpore S. Dunstani.—— Pag. 222
Willelmi Warham Archiepiscopi Cantuar. Scrutinium de corpore S. Dunstani.— Pag. 227
Ejusdem epistola ad Abbatem Glastonien [...]em de corpore S. Dunstani.—— Pag. 229
Richardi Beere Abbatis Glastoniensis epistola ad Willelmum Warham Archiepiscopum de corpore S. Dunstani.————————— Pag. 230
Willelmi Warham Archiepiscopi fecunda ad Abbatem Glaston. epistola de corpore S. Dunstani.——————————————— Pag. 232
Nicolai Prioris Ecclesiae Wigorn. epistola ad Eadmerum de primatu Sedis Eboracen [...]is in Scotiâ.————————— Pag. 234
Turstini Archiepiscopi Ebor. Charta de consecratione Roberti Episcopi Santandreani. Pag. 237
Eadmeri epistola ad Monachos Wigornienses de electione Episcopi.—— Pag. 238
Willelmi Malmsburien [...]is libri tres de Vitâ S. Wulstani Episcopi Wigorniensis.— Pag. 239
Monachi Roffensis coaetani liber de Vitâ Gundulphi Episcopi Roffensis.—— Pag. 271
Willelmi de Wycumbâ libri duo de Vitâ Roberti Betun Episcopi Herefordensis.— Pag. 293
[Page xxxiv]Successio Priorum Ecclesiae Lanthoniensis.—————— Pag. 321
Richardi Monachi Bardeniensis liber de Vitâ Roberti Grosthead Episcopi Lincolniensis.—————————— Pag. 325
Vita Roberti Grosthead Episcopi Lincolniensis ex Annalibus de Lanercost.—— Pag. 341
Epistola Decani & Capituli Ecclesiae S. Pauli London. ad Clementem V. Papam de canonizando Roberto Grosthead.———————— Pag. 343
Giraldi Cambrensis epistola de laudibus Roberti Grosthead.———— Pag. 344
Indiculus Scriptorum Roberti Grosthead.———————— Pag. 344
Roberti Grosthead Propositio de visitatione Diocesis suae.————— Pag. 347
Vita Hugonis Nonant Episcopi Coventr. & Lichfeld. authore Giraldo Cambren [...]i.— Pag. 351
Vita Willelmi Wickham Episcopi Wintoniensis authore Thoma Chaundler.—— Pag. 355
Vita Thomae de Bekintonâ Episcopi Bathon. & Wellen. authore Thoma Chaundler.— Pag. 357
Vita Henrici Le Spenser Episcopi Norwicensis authore Johanne Capgravio.— Pag. 359
Richardi Scrope Archiepiscopi Ebor. Articuli adversùs Henricum IV. Angliae Regem. Pag. 362
Clementis Maydestone Historia de Martyrio Ricardi Scrope Archiepiscopi Ebor.— Pag. 369
Giraldi Cambrensis libri duo de Vitâ Galfridi Archiepiscopi Ebor.———— Pag. 375
Ejusdem Liber de Vitis Episcoporum Lincolniensium.———— Pag. 408
Ejusdem Liber de Vitis sex Episcoporum Angliae coaetaneorum.——— Pag. 420
Ejusdem Epistola ad Stephanum Archiepiscopum Cant. de Archiepiscopatu non abdicando.————————————— Pag. 435
Ejusdem Epistola ad Capitulum Herefordense de Libris à se scriptis.——— Pag. 439
Ejusdem Catalogus brevior Librorum suorum.——————— Pag. 445
Ejusdem Liber secundus de Descriptione Walliae, sive de Illaudabilibus Walliae.— Pag. 447
Ejusdem Retractationes.————————— Pag. 455
Ejusdem Libri tres de Rebus à se gestis.————————— Pag. 457
Ejusdem Distinctiones septem de jure & statu Menevensis Ecclesiae.——— Pag. 514
Ejusdem Historia de Vitâ S. Davidis Archiepiscopi Menevensis.——— Pag. 628
Simonis de Fraxino Canonici Herefordensis carmen ad Giraldum Cambrensem.— Pag. 641
Additamenta ad Legendam S. Davidis ex Vitâ ejusdem per Ricemarchum Episcopum Menevensem Scriptâ.——————————— Pag. 645
Annales breves Ecclesiae Menevensis ab Anglorum adventu ad annum 1278. authore Canonico Menevensi.————————— Pag. 648
Vita Davidis II. Episcopi Menevensis authore Anonymo coaetaneo.——— Pag. 652
Vita S. Dubricii Archiepiscopi Urbis Legionum, authore Benedicto Monacho Claudiocestrensi.—————————— Pag. 654
Vita S. Teliavi Episcopi Landavensis authore Galfrido, aliàs Stephano, Landavensi Decano.———————————— Pag. 662
Historiola de fundatione & dotatione Laudavensis Ecclesiae, ex antiquo ejusdem Ecclesiae Registro.——————————— Pag. 667
Requisitio Urbani Landavensis Episcopi ad Calixtum II. Papam in Concilio Remensi.————————————— Pag. 673
Decretum Honorii II. Papae de causâ Urbani Landavensis Episcopi.—— Pag. 674
Radulphi de Diceto Decani Londinensis Historia de Archiepiscopis Cantuariensibus à primâ Sedis fundatione ad annum 1200.—————— Pag. 677
Henrici Archidiaconi Huntindoniensis Epistola ad Walterum de Episcopis & viris Illustribus sui temporis.—————————— Pag. 694

[Page]

WILLELMI MALMSBURIENSIS LIBER QUINTUS De Pontificibus Anglorum, SIVE De VITA S. ALDHELMI Primi Scireburnensis Episcopi▪

[Page]

Postquam liber iste, quinimo Voluminis istius pars longè maxima, praelo exierat; prodiit in lucem alterum Historicorum Angliae Volumen, Cl. Galei operâ apud Oxoniam impressum. In eo locum habet iste de Vitâ S. Aldhelmi Liber p. 337. Eodem, quo nos, Codice MS. Galeus usus est, haud it a vetusto quidem, & lectu perquam difficili. Ex hac editione nostram in nonnullis emendari posse animadvertens, emendationes in hac paginâ subjeci. Quaedam enim Codicis verba Amanuensis illius faeliciùs quàm meus assecutus est: quamvis, ut verum dicere liceat, Editio Oxoniensis sit nostrâ longè corruptior, verbis ferè innumeris in eâ depravatis, omissis, vel immutatis.

PAG. 1. lin. 19. pro justitiâ	Lege inscitiâ.
l. 11. pro trivium	civium.
P. 2. l. [...]ntepen. postea	post.
P. 3. l. 7. gentium	genitum.
l. 31. indictum	inditum.
l. 40. proinde	providè.
P. 4. l. 41. Romaniae	Romanae.
l 47. ejus	cujus.
ibid. etiam	dele.
P. 5. l. 23. flexibilem commiserationis	inflexibilem conversationis.
P. 6. l. 2. execrandis	exercendis.
l. 4. Amovi	Amori.
l. 28. enuntiationem	numerationem,
P. 7. l. 9. suppositiones	supputationes.
l. 22. difficile	difficilem.
l. 39. Sinalimpha	Synalaepha.
P. 8. l. 10. expedarent	expedirent.
P. 9. l. 10. pietate Sancti dispensariâ	pietatem Sancti dispensare.
l. 11. factum	dele.
l. 13. trapare	reparare.
l. 14. Hinc	Huic.
l. 17. intentum	nitentem.
l. 23. discriminis	discriminibus.
P. 10. l. 19. ejulandae	evitandae.
l. 21. infaelicibus	in foelicibus.
l. 23. canaliter	carnaliter.
P. 11. l. 24. baptismi cr. imbuebat	baptismum cr. ambiebat.
l. 38. fratrum	frui.
l. 48. vivente	viventis.
P. 12. l. 7. Cessa pater Inae	Cessa, Cenred pater Inae.
l. 9. pietatem video	pietatem in Deo video.
P. 13. l. 16. si se protervum indicet	si protervum judicetur.
l. 27. vetnes	congruos.
l. 28. concisseret	confringeret.
P. 14. l. 13. oporiatis	opertis.
l. 18. surdescere	sudescere.
l. 22. laetantium	litantium.
l. 23. cautionis	concionis.
l. 26. feculenta	faculenta.
l. 28. ad eas	adeas.
l. 40. altuosa	saltuosa.
P. 15. l. 44. longitudine	longitudini.
P. 16. l. 31. Ac	At.
P. 17. l. 34. Ieniter	Lege Ieviter
P. 19. l. 21. tulit	dele
l. 36. suam	suavi
P. 20. l. 51. intensusque	intentusque
P. 23. l. 22. absolutione	ablut [...]one
l. 25. doloris	dolens.
l. ult. Bascepestrune	Biscepstune.
P. 24. l. 40. minorarent	ministrarent.
P. 25. l. 39. Ena—quas Eth.	Ettamunster, quam Rex Merciorum Eth.
P. 26. l. 19. post subscripserunt	Cineberth Winton. Benefrithe Scireburn. Hedered Wigorn.
l pen. Qacot	Lacot.
P. 27. l. 5. Elinhanistede	Elmhamstede
l. 47. immerebat	inveniebat.
P. 28. l. 20. Colanfrancus	quo Lanfrancus.
P. 29. l. 34. Avalanum	Analavum
l. 36. ease	ense.
l. pen. terram	turrim.
P. 31. l. 15. exultatu	exulatu.
l. 25. ejulandae—sententis	evitandae saetentis
l. 29. canaliter	carnaliter.
l. 38. Ewulin	Ewulm
P. 32. l. 16. Sexeldredus	sex, Eldredus
P. 33. l. pen. de	do
l. ult. Praedat, hîc	Perdat hic
P. 34. l. 44. limpsatis	limphatis
P. 35. l. 30. Baroldus—Ardacum	Haroldus—Ardecnut
P. 36. l. 36. amorem	amore.
l. 46. tenoribus	tutoribus
P. 37. l. ant eum laesus	non laesus
P. 40. l. 27. Virium tamen	Veruntamen.
P. 45. l. 30. post corpore	adde nervis primò per domum testudineo gradu repens, mox lecto prona
P. 47. l. 1. post Hesdinge	vir inter Optimates Angliae opinatissimus, mirus agriculturae
l. 45. pro lecacitate	lege loquacitate
P. 48. l. 18. pro prole	probè
P. 49. l. 6. pro halitus	habitus.

[Page 1]

LIBER QUINTUS Wilhelmi Malmesberiensis, DE PONTIFICIBUS ANGLORUM: SEU VITA ALDHELMI Scireburnensis Episcopi.

Prologus Libri Quinti Wilhelmi Malmesberiensis, de Pontificibus Anglorum.

TOtius Angliae, quaquaversum▪ porrigitur, Episcopatibus circuitis; sicut post longam peregrinationem domum revertor; ut de beatissimo patre Aldhelmo pollicitum exequar meum: ad quod pro viribus implendum non me sollicitat dicendi materia uberior, sed affectus in Sanctum quem ipse meruit propensior. Num enim pa [...] esset ut ei negarem Vocis meae praeconium, qui mihi contulit post Deum quantulum habeo ingenii? Illi non impenderem linguam; cui, si necesse esset, impenderem Vitam? Atqui nimium avarus est qui Verborum suorum tenax est. Quia igitur immaniter deviaretur à justitia, si in hoc Sanctorum brevi commentario solus Dominus & Patronus noster obumbraretur silentio; suscepi vel pauca d [...] ipsius Vita dicere, quamvis pro justitia rerum nequaquam valeo voluntati satisfacere: adeò praeter illud, quod de illo Beda in gestis Anglorum tangit, semper infra meritum jacuit, semper desidia trivium agente inhonorus latuit. Magnus ille quidem scientiae gloria, miraculorum eminentia, sed nulla quae supersit illustratus scriptura. Gaudeat aliquis se de Aldelmi miraculis plura sic legisse quae vivens duntaxat fecerit. Ad me profecto nihil manavit, nihil quanquam curiosissimo accessit studio, nisi quod artifex manus argenteo & perantiquo impressit scrinio. Compegit haec in libellum Abbas Abendoniensis Faricius ^* auctoritate sua nitens, nec quicquam praeterea quod dicta sua [...]. firmaret. firmarent [Page 2] testimoniorum extrinsecus adducens. Mihi placuit diversum dicendi genus, ut per illa gesta quae à scriptis Faritii vacabant, introrsus pergerem & quaeque dicta idoneis testibus velut quibusdam postibus ambirem. Quis enim aliter crederet gestis tam longè à nostra memoria remotis, ut quod sic dictum sit, propter stili penuriam sepultis? Supersunt praeterea plura meum Monachi scilicet Malmesberiensis expectantia officium, quae Vir ille aut nescivit, aut dicere supersedit. Fuit enim sicut non usquequaque despicabilis eloquentiae, ita in his duntaxat propter ignorantiam linguae incuriosae scientiae, utpote sub ^* lusco natus aere. Aequi igitur & boni consule, Lector meus▪ ne personae meae obscuritas prae Abbatis dignitate praejudicium patiatur Quamvis si honores attenderis, & nos aliquod nomenque decusque gessimus. Quadrepartito ordine itaque haec procedet narratio.

Primo ut Sanctissimi Viri ostendam genus & scientiam.

Secundo quae Coenobia fecerit, quibus privilegiis & patrimoniis hoc nostrum insignierit, subjiciam: ubi auditoris patientiam jam hinc ex prohoemio convenio, ne alienis scriptis gravatus effugiat. Hic enim libellus non ostentationem eloquentiae, sed congeriem scientiae pollicetur; ut non tam Vita dicatur Sancti, quam vitae ipsius testimonium, cognitionis instrumentum.

Tertio paucissima Miracula quae juvenis fecit; non quòd plura non fecerit, sed quòd ista tantum dubietatis scrupulum effugere potuerunt, non omittam.

Quarto seriem temporum post Beati Viri obitum quanta potuero veritate deducam, quanta libertatis naufragia Ecclesia nostra pertulerit, quam semper prosperè cum videretur oppressa maximè, per patrocinium Sancti, caput contra fortunam extulerit. Ac me quidem his enarrandis imparem non nescio; sed Spiritus Sancti ductu, qui jam carbasa non segniter implesse videtur, ultro hujus immensitatem pelagi securus velivolabo.

PARS I.

IGitur Aldelmus Saxonum oriundus prosapiâ, familiâ haud dubie nobilissimâ: Morum generositate vicit ingenuitatem lineae. Faritius allusit ad nomen ut diceretur Aldelmus quasi Senex Almus: sed ego, si ludis insertis occupationes legentis furari liceret, dicerem longe aliter interpretatione detortâ, quòd Aldhelmus interpretetur Galea Vetus. Sic enim debere scribi nomen suum H litera interpositâ ipse Sanctus in prolog [...] Aenigmatum suorum perspicuè innuit. Convenit interpretationi vita viri; quòd galea salutis caput protectus emeritamque & cedere hosti nesciam Christi militiam edoctus, opimam de diabolo lauream in coelum evexit. Ferunt quidam, incertum unde id assumpserint, fuisse nepotem Inae Regis West saxonum ex fratre Kentero. Nobis pro vero arrogare non libuit, quod videtur magis opinioni quadrare volaticae, quam veritati historicae. Siquidem ex Chronicis constat quod Ina nullum fratrem praeter Inigildum habuerit, qui paucis ante ipsum annis decessit. Possem & illud objicere quòd Aldhelmus non minor septuagenario decedens, Inam plus XVIII. annis superstitem reliquerit, idemque Rex postea tot annos viridi adhuc aevo Romam iverit. Convenitne ut patruus juvenis nepotem septuagenarium haberet, qui de fratre minoris aetatis natus fuisset? Veruntamen quod discrepat, ponatur in medio; [Page 3] & dicatur quod caret ambiguo. Qui enim legit Manualem librum Regis Elfredi, reperiet Kenterum beati Aldhelmi patrem non fuisse Regis Inae germanum, sed arctissima necessitudine consanguineum. Quòd autem Saxonici generis fuerit ipse, in epistola quam Cellano cuidam misit, his edocet verbis. ‘Miror quod me tantillum homunculum de famoso & florigero Francorum rure vestrae Forsan Francicae legendum. franite fraternitatis industria interpellat Saxonicae prolis prosapiâ gentium & sub arctoo axe teneris insantiae cunabulis.’

Parens ergo qui pro conscientia nobilitatis nihil abjectum saperet, non degeneris magistri scholae tradidit filium primis imbuendum elementis, sed Adriano Abbati Sancti Augustini, quem in arcem [...]. arce. scientiae stetisse qui Anglorum gesta perlegit intelligit: Cumque jam majusculus à Cantia in West Saxones remeasset; religionis habitum in Meldunensi accepit Coenobio; Id quidam qui alio nomine vocatur Meildulf natione Scotus, eruditione Philosophus, professione Monachus, fecerat. Ibi pusio Graecis & Latinis eruditus literis brevi mirandus ipsis enituit magistris. Qui cùm natali solo voluntariè carens, illuc devenisset; nemoris amoenitate, quod tunc temporis in immensum eo loci succreverat, captus, heremiticam exercuit. Deficientibusque necessariis, Scholares in discipulatum accepit; ut eorum liberalitate tenuitatem victus corrigeret. Illi procedenti tempore magistri sequaces ex Scholaribus Monachi effecti, in conventum non exiguum coaluere Horum exemplo & consortio Aldelmus informatus ad studium, liberales artes plenitudini scientiae adjecit: quas ut medullitus combiberet, iterum Cantiae studuit ad pedes Adriani, qui esset fons literarum, rivus artium; donec valetudine cogente repedaret domum.

Dictorum tenorem consequantur testimonia; ne fides auditorum sit tenera. Quòd infantem Adrianus erudierit, ipse in epistola ad eundem sic dicit: ‘Reverendissimo Patri meaeque rudis infantiae venerando praeceptori Adriano Aldelmus vernaculus familiae Christi & vestrae pietatis supplex alumnus, salutem, &c.’ Quòd à puero in Meldunensi coenobio fuerit & altus & doctus, Lutherius Episcopus insinuat in privilegio quod eidem Aldhelmo Abbatiam dedit▪ ‘Ego Lutherius gratiâ Dei episcopus, rogatus sum ab Abbatibus; ut terram illam cui indictum est vocabulum Maldulfesberg, Aldhelmo Presbytero ad degendam regulariter vitam con [...]erre largirique dignarer. In quo videlicet loco à primaevo infantiae flore atque ab ipso tyrocinio rudimentorum liberalibus literarum studiis eruditus, & in gremio Sanctae Matris Ecclesiae nutritus, vitam duxit.’ Quod Meldum coenobium illud construxit; Sergius Papa in privilegio quod eidem Aldhelmo dedit [testatur] ‘Poscente à nobis Religione tua, ut Ductoris nostri Apostolorum Principis vice Monasterium beatorum Apostolorum Petri & Pauli quod Meldum religiosae memoriae condidit, quod & nunc Meldumesberge vocatur, situm in provincia Septonia, quod tuam Religionem proinde dispensare cognovimus, Apostolicis privilegiis roboremus; piae petitioni favorem tribuimus.’ Quòd iterum Cantiae studuerit, sed pro valetudine discesserit, idem in epistola ad eundem Adrianum: ‘Fateor, mi charissime, quem gratiâ purae dilectionis amplector, postquam à sociali contubernio vestro ante triennium circiter discedens à Cantia sequestrabar, quòd nostra parvitas hactenus ad consortium vestrum ardenti desiderio flagrabat; quod & jamdudum cogitarem, quemadmodum in votis est, adimplens perficere, si rerum ratio ac temporum vicissitudo pateretur, & nisi me diversa impedimentorum obstacula retardarent, praesertimque corporeae fragilitatis valetudine medullitus tabentia membra coquente non sinerer; qua quondam, dum post prima elementa iterum apud vos essem, domum redire coactus sum.’

[Page 4]Planum ut arbitror factum est his testimoniis; quod liberalium artium l. compos. tempos fuerit, qui tanti contubernalis consortio fruitus sit. Nec ipse sane [...]uffragio laudum suarum defuit, ubi dixit, se primum omnium suae gentis hominum fuisse qui ad scientiam metrorum praesumpsit ingenium, impulit animum. Ista enim sunt ejus verba in calce libri, quem fecit de Schematibus: ‘Haec, inquit, de metrorum generibus & schematibus pro utilitate ingenii mei habes, multum laboriose, nescio si fructuose, collecta, quamvis mihi conscius sum illud me Virgilianum posse jactare,’

"Primus ego in patriam mecum, modo vita supersit,

"Aonio rediens deducam vertice Musas.

Literis itaque ad plenum instructus, nativae quoque linguae non negligebat carmina; adeo ut, teste libro Elfredi, de quo superius dixi, ^† nulla unquam aetate par ei fuerit quisquam, Poesim anglicam posse facere, tantum componere, eadem appositè vel canere vel dicere. Denique commemorat Elfredus Carmen triviale, quod adhuc vulgo cantitatur, Aldelmum fecisse; adjiciens causam qua probet rationabiliter tantum virum his quae videntur frivola institisse: populum eo tempore semi barbarum, parum divinis sermonibus intentum, statim cantatis missis domos cursitare solitum; ideoque sanctum virum super pontem qui rura & urbem continuat, abeuntibus se opposuisse obicem, quasi artem cantandi professum. Eo plus quam semel facto, plebis favorem & concursum emeritum. Hoc commento sensim in er ludicra verbis scripturarum insertis, cives ad sanitatem reduxisse; qui si severè & cum excommunicatione agendum putasset, profectò profecisset nihil.

▪ Praeconio itaque nobilis doctrinae favorabilis quantum haberetur; indicio sunt Epistolae amicorum ad eum missae. Taceo de compatriotis, qui certatim ad eum scripta sua emittebant, ejus judicii censuram subitura. Praetereo Scotos tunc maximè doctos, qui idem fecisse noscuntur; quorum aliquos non obscurae literaturae nominare possem, maximè Arcivilum Regis Scotiae filium. Hic quicquid literariae artis elaborabat, quod non adeo exile erat, Aldelmi committebat arbitrio; ut l. perfecti. prefecti ingenii lima eraderetur scabredo Scotica. Ex ipso Francorum sinu ad eum causa doctrinae veniebatur; ut haec Epistola palam faciet. ‘Domino lectricibus ditato studiis, mellifluisque ornato lucubratiunculis, Aldelmo Archimandritae Saxonum, mirificè reperienti in oris, quod nonnulli cum laboribus & sudoribus in alieno aere vix lucrantur; Cellanus, in Hybernensi insula natus, in extremo Francorum limitis latens angulo exul, famosae coloniae Christi extremum & vile mancipium, in tota & tuta Trinitate salutem, Et post pauca:’ ‘Quasi pennigero volatu ad nostrae paupertatis accessit aures vestrae Latinitatis panegyricus rumor, quem agilium lectorum non horrescunt auditus sine sanna aut amurcali impostura, notus propter Legendum puto almum ductricis. [...] Alburnum dictricis Romaniae decorem. Et si te praesentem non meruimus audire; tuos tamen bona lance constructos legimus fastos diversorum deliciis florum depictos. Sed si peregrini triste reficis corculum, paucos transmitte sermunculos illius pulcherrimae labiae tuae, de cujus fonte purissimo dulces multorum possit reficere mentes, ad locum ubi Dominus Furseus in sancto & integro pausat corpore.’ Huic epistolae quam liberaliter responderit, attestatur illa ejus particula hic nuper apposita: dedit [etiam] documentum Aldelmum ex saxonico genere ortum.

[Page 5]Caeterùm non est narratu facile, quàm efficax fuerit in exhortando amicos & discipulos: illos ut illaesam fidem amicis exhiberent; istos ut teneros annos ad unguem divinae praeceptionis ducerent: singularum tamen monitionum hic ponentur indicula. Cùm Wilfridus Episcopus, de quo non pauca in tertio libro dixi, exul ageretur; multi suorum Abbatis fortunae sequentes rotam, ad inimicorum favorem devolvi meditabantur: quorum justitiae Aldelmus diffidens, & amico venerabili metuens, his verbis labantes nitebatur erigere. Post praefationem enim congruam: ‘Nuper, inquit, furibunda tempestatis perturbatio, sicut experimento didicistis, fundamenta Ecclesiae, sicut quodam immenso terraemotu, concussit; cujus strepitus per diversa terrarum spatia, velut tonitruali fragore, longe latéque percrepuit. Et iccirco vos viscerales contribulos, flexis genuum poplitibus, subnixa exposco prece, nequaquam hujus perturbationis stropha scandalizari; ne quisquam vestrûm mentis segnitie fide torpescat, etiamsi rerum necessi [...]as exigat [...]um Praesule proprio pontificatus apice privato tellure paterna propelli, & quilibet oporteat latorum regnorum transmarina aggredi rura. Quis enim, quaeso, tam durus atróxve labor existens, ab illo vos Antistite separans arceat; qui vos ab ipso tyrocinio rudimentorum & à primaeva tenerae aetatis infantia usque adultae pubertatis florem nutriendo, docendo, castigando, provexit pietate; & quasi nutrix gerula dilectos extensis ulnarum sinibus resocillans, sic charitatis gremio fotos clementer amplexus est. Perpendite quae [...]o creaturarum ordinem, eisque divinitus insitam naturam; quatenus ex minimarum rerum collatione flexibilem commiserationis formam, Christo juvante, capiatis; quomodo examina apum calescente coelitus caumate, ex alveariis nectare flagrantibus certatim emergant, & earum auctore linquente, brumalia mansionum receptacula, densarum cavernarum cohortes, rapido volatu ad aethera glomerante, exceptis duntaxat antiquarum sedium servatricibus ad propagationem sobolis futurae: relictus, inquam, mirabilius dictu, Rex earum, spissis sodalium agminibus vallatus, cùm hiberna castra gregatim egreditur & cava stipitum robora rimatur, si pulverulenta sablonis aspergine praepeditus, seu repentinis imbribus cataracta Olympi guttatim rorantibus retardatus fuerit, & ad gratam cratem sedemque pristinam revertatur; omnis protinus exercitus consueta vestibula perrumpens, prisca cellarum claustra gratulabundus ingreditur. Et post alia. Si ergo taliter creatura[ratione]carens, quam vita[&]natura indita absque legibus scriptis gubernant, reciprocis temporum successionibus ductoris praecepto paret; respondete, rogo, utrum [non] horrendae abominationis in [...]amia sint exprobrandi, qui concessa septiformis Spiritus gratia praediti, devotae subjectionis fraena ritu phrenetico frangunt. Cur autem diversarum rerum ratiocinationes conglobans, ad instiganda vestri pectoris praecordia stridente calamo percurram, audite. Ecce seculares divinae scientiae extorres▪ si devotum dominum quem in prosperitate dilexerunt, cessante felicitatis opulentia, & ingruente calamitatis adversitate, deseruerint, [&]secura dulcis patriae otia exulantis domini pressurae praetulerint: Nonne execrabilis cachinni ridiculo & gannaturae strepitu ab omnibus ducuntur? Quid ergo de vobis dicetur; si Pontificem qui vos nutrivit & extulit, in exilio solum dimiseritis? &c.’ Exemplo firmissimae in amicum integritatis posito, sequetur praeclara discipuli ammonitio: ‘Dilectissimo mihi filio & simul discipulo Adilwaldo Aldelmus extremus servorum Dei, [...]alutem. Quemadmodum te viva voce aliquotiens de aliquibus ammonere curavi; ita l. &. ut nunc absentem paterna secundùm Deum auctoritate fretus, literis exhortari non piget. Hoc enim ideo agimus; quòd 2 Cor. V. 14. charitas Christi, sicut ait Apostolus, urget nos. Itaque, fili mi charissime, licèt adolescens aetate existis, vanissimis tamen oblectamentis hujus mundi nequaquam te nimium subjicias, sive in quotidianis potationibus & conviviis usu [Page 6] frequentiore ac prolixiore inhonestè superfluis, sive in equitandi vagatione culpabili, seu in quibuslibet corporeae delectationis voluptatibus execrandis. Memento semper quid scriptum est, Eccles. XI. 10. Adolescentia & voluptas vana sunt. l. Ammonui. Amovi quoque, vehementiori pecuniae & omni secularis gloriae Deo semper odibili jactantiae nequaquam ultra modum inservias, illius sententiae reminiscens: Marc. VIII. 26. Quid prodest homint, si totum mundum lucretur, animae verò suae detrim ntum patiatur? Matth. XVI. 27. Filius enim hominis venturus est in gloria sua & sanctorum Angelorum; & retribuet unicuique secundum opera sua. Sed multò magis, mi amantissime, vel lectionibus divinis, vel orationibus sacris semper invigila. Si quid vero praeterea secularium literarum nosse laboras; ea tantummodo causâ id facias, ut quoniam in lege divina vel omnis vel pene omnis verborum textus artis omnino ratione grammaticae consistit; tantò ejusdem eloquii divini profundissimos atque sacratissimos sensus facilius legendo intelligas, quantò illius rationis qua contexitur diversissimas regulas pleniùs didiceris. l. Ante te autem han [...]. Ante hanc autem epistolam jugiter inter caeteros quos legis libros habere non omittas; ut videlicet ejus lectione creberrima de his quae in ea scripta sunt, implendis mea vice possis ammoneri.’ Vale. Ac utinam haec lectio Monachorum, qui se Aldelmi discipulos profitentur, conferat compendio, proficiat commodo; ut tandem despectis illecebris, sanctitatis & doctrinae ejus innitantur vestigiis. Nam proculdubio nunquam ejus evellerentur instituta; nisi transgrederemur ejus mandata. Sed quia in eum deliquimus, merito plectimur. Ipse interea quasi nesciat tacet, dissimulat quasi non videat; dum nos volutamur in periculis: Dum privilegia sua deridentur à seditiosis, dum calcantur à tyrannis. Sed revertamur vel sero ad cor; ut famulos suos multis jam periculis jactatos, oculo pietatis respiciat, sinu clementiae recolligat.

Veruntamen ut narrationem reppetam; summum culmen laudibus ejus literaturae imposuit Beda, qui & pro vicinia temporis rem ut erat nosset, & pro veritatis studio mentiri nollet. Qui post enunciationem aliquorum librorum ejus subintulit: Hist. Eccl. lib. 5. cap. 19. ‘Scripsit, inquit, & alia nonnulla, utpote vir undecunque doctissimus. Nam & sermone nitidus, & scripturarum tam ecclesiasticarum quam secularium erat eruditione mirandus.’ Potestne quicquam hac laude sublimius dici? Postremo ipsum eundem testem citabo; quòd licèt omnibus artibus studium nunquam abnuerit, quibus tamen potissimum apud Cantiam iterata mansione studens animum impenderit. Sic enim in epistola ad Heddam antecessorem suum, laborem exequitur, proprium commendat exercitium: ‘Fateor, Beatissime Praesul, me dudum decrevisse, si temporum volitans vicissitudo pateretur, vicinam optati Natalis Domini solennitatem ibidem in consortio fratrum tripudians celebrare, & postmodum vita comite vestrae charitatis praesentia frui. Sed quia diversis impedimentorum obstaculis tardati, quemadmodum lator praesentium viva voce promulgabit, illud l. perficere. praeficere nequivimus; idcirco difficultati veniam precor impendite. Neque enim parva temporum intervalla in hoc lectionis studio protelanda sunt ei duntaxat; qui sagacitate legendi succensus, legum Romanarum jura medullitus rimabitur, & cuncta Jurisconsultorum secreta imis praecordiis scrutabitur: & quod his multo perplexius est, centena scilicet metrorum genera pedestri regula discernere, & musicae cantilenae modulamina recto syllabarum tramite lustrare. Cujus rei studiosis lectoribus tanto inextricabilior obscuritas praetenditur, quanto rarior doctorum numerositas reperitur. Sed de his prolixo ambitu verborum disputare epistolaris angustia minime sinit; quomodo videlicet ipsius metricae artis clandestina instrumenta litteris, syllabis, pedibus, poeticis figuris, versibus, tonis, temporibus conglomerantur. Poetica quoque septenae divisionis disciplina, hoc est, Acephalos, Procilos cum caeteris, qualiter varietur, qui versus monostemi, qui pentastemi, qui decastemi [Page 7] certa pedum mensura terminentur, & qua ratione catalectici vel brachiacatalectici seu ipercatalectici versus sagaci argumentatione colligantur. Haec, ut reor, & his similia brevi temporis intercapedine apprehendi nequaquam possunt. De ratione vero calculationis quid commemorandum; cum tantae supputationis imminens desperatio colla mentis oppresserit; ut omnem praeteritum lectionis laborem parvipenderem, cujus me pridem secreta cubicula nosse credideram; & ut sententia Beati Hieronymi, dum se occasio obtulit, utar, Qui mihi prius videbar sciolus, rursus coepi esse discipulus: Sic quòd tandem superna gratia fretus, difficillima rerum argumenta & calculi suppositiones, quas partes numeri appellant, lectionis instantia reperi. Porro de Zodiaco & xii. Signorum quae vertigine coeli volvuntur, ratione ideo tacendum arbitror; ne ars opaca & profunda, quae longa explanandarum rerum ratione indiget, si vili interpretationis serie propalata fuerit, infametur & vilescat: praesertim cum astrologiae artis peritia & perplexa horoscopi computatio elucubrata Doctoris indagatione egeat.’ Talium artium voluptate repletus, ipse quoque ex sacratissimo pectoris penu bonae frugis libellos edidit; ne nunquam thesauros tam diu congregatos recluderet, ne nichil unquam ex auditis reponeret. Et primum quidem ingenii periculum dedit in libro quem ad Britones, ut ad verum Pascha reverterentur, fecit; cujus doctrinam nescio quod infortunium usibus nostris invidit, gaudio subtraxit. Est & liber ejus de Virginum laude rhetorico compactus lepore; in quo Virginitatis gloriam prius praedicat, & postea non difficile esse per Sanctorum coelibatum exemplificat. Ejusdem materiae versibus heroicis fecit alterum cui adjunxit tertium: aeque versificum de pugna VIII. principalium Virtutum. Extat & codex ejus non ignobilis de Aenigmatibus, poetae Symphorii aemulus, centum titulis & versibus mille distinctus. Utriusque Operis Praefationem versibus recurrentibus ingeniose intexuit; ut in illo de Virginum laude istius versus literae, Metrica tyrones nunc promant carmina castos, singulos versus Praefationis à capite ad finem inchoarent, eaedemque per numerum versuum retr actae eundem versum effingerent. Porro in illo de Aenigmatibus aliter conjunctus est, ut hic versus, Aldelmus cecinit millenis versibus odas, primas & ultimas singulorum in prooemio versuum literas & inchoaret & terminaret, ambasque extremitates easdem faceret: l. ostendit (que) ascendit (que) in his vir veteris literaturae ludum simul & artificium, dum res incuriosas comitaretur facundum & vigens eloquium. Praeterea ad quendam Aldfridum Regem Northumbrorum probe, ut Beda narrat, literis doctum, edidit librum haec continentem capitula de septenarii numeri dignitate Collecta ex veteris & novi Testamenti floribus & disciplinis Philosophorum. De ammonitione frat [...]rnae Charitatis. De insensibilium rerum natura, quae secundum metaphoram sermocinari figurantur. De pedum regulis. De Metaplasmo. De Sinalimpha. De Scansione & Eclipsi versuum. De Metro alterna interrogatio & responsio. Composuit & Epistolas multas, quarum plures non extant, partem quarundam quas habemus antecessorum nostrorum detruncavit incuria. Sermones ejus minus infundunt hilaritatis quam vellent hii qui rerum incuriosi verba trutinant; judices importuni, qui nesciant quod secundùm mores gentium varientur modi dictaminum. Denique Graeci involute, Romani splendide, Angli pompatice dictare solent. Id in omnibus antiquis Cartis est animadvertere, quantum quibusdam verbis abstrusis ex Graeco petitis delectentur. Moderatius tamen se agit Aldelmus, nec nisi perraro & necessario verba ponit exotica. Allegat catholicos sensus sermo facundus, & violentissimas assertiones exornat color rhetoricus. Quem si perfecte legeris, & ex acumine Graecum putabis, & ex nitore Romanum jurabis, & ex pompa Anglum intelliges.

[Page 8]

PARS II.

PRima propositi portione utcunque sarcita; secundam aggredior; quae pollicetur ostendere, quae Monasteria Sanctus Aldelmus fecerit, quibusque privilegiis insignierit, & praediis ditaverit: cujus erit facilis absolutio, quia labore alieno summa negotii conficietur. Libet igitur nostris verbis praelibare necessaria, capere occasionem operis accelerandi, & sic solutiore cura in aliorum scriptis spatiari Ex superius igitur dictis potest intelligi quod Meildulf Monasterium Meldunense, quod nunc corruptior aetas Malmesberiam nuncupat, aedificaverit, vel potius inchoaverit. Tanta enim ibi necessariorum penuria erat; ut inhabitantes aegrè cotidianum victum expedarent; sed correxit nobilitas Aldelmi victualium inopiam, ut sermo progrediens edocebit. Parva ibi admodum Basilica paucis ante hoc tempus annis videbatur, quam Meldulfum aedificasse antiquitas (incertum si fabulatur) l. fert. fertur fecisse, & augustiorem Ecclesiam in honorem Domini Salvatoris & primorum Apostolorum Petri & Pauli. Quòd autem in hac Ecclesia Caput loci & Monachorum congregatio fuerit ex antiquo; Cartarum quas subjiciam l. authoritates. authoritas, commendant fidem, arguunt incredulitatem. Et quia tunc moris erat, ut in Novarum Ecclesiarum dedicatione, ad honorem Sponsi coelestis & Ecclesiae Matris aliquod honorificum Epigramma poneretur: Vir Sanctus in honorem Apostolorum hoc cecinit Epithalamium.

"Hic celebranda rudis florescit gloria Templi;
"Limpida quae sacri signat vexilla Triumphi,
"Hic Petrus & Paulus tenebrosi lumina mundi,
"Praecipui patres Populi qui fraena gubernant,
"Carminibus crebris alma celebrantur in aula.
"Claviger ô coeli, portam qui pandis in aeth'ra.
"Candida qui meritis recludis 

Addendum forsan, limina coeli.
"Exaudi clemens populorum vota 
l. praecan­tum.
 precatum;
"Marcida qui riguis humectant imbribus ora.
"Suscipe singultus commissa piac'la gementum;
"Qui prece flagranti torrent peccamina morum,
"Quondam Saule ferox, nunc depositâ feritate,
"Agne Dei mitis, mutato nomine, Paule,
"Vocibus orantum nunc aures pande benignas;
"Et tutor tremulis cum Petro porrige dextram.
"Sacra frequentantes 

Forsan San­ctorum limina 
legendum.
 lumina lustrant!
"Quatenus 

His inseren­dum videtur.
 scelerum celer indulgentia detur,
"Largâ de pietate fluens & fonte superno,
"Dignis qui nunquam populis 

 [...]. c. exarescit.
 torrescit in aevum.

Fecit & aliud Coenobium juxta fluvium, qui vocatur From; sicut in privilegio, quod Sergius Papa utrisque Monasteriis concessit, legitur. Stat ibi adhuc & vicit diuturnitate sua tot secula Ecclesia ab eo in honorem Sancti Johannis Baptistae constructa. Necnon & apud Bradeford tertium ab eo Monasterium [Page 9] instructum crebra serit opinio; quam confirmare videtur nomen Villae in serie Privilegii, quod jam Episcopus Monasteriis suis dedit, appositum & antiquis scripturae lineamentis effigiatum. Et est ad hunc diem eo loci Ecclesiola; quam ad nomen beatissimi Laurentii fecisse praedicatur. Sed enim utraque Monasteria From & Bradeforde morem mortalium aemulantia, in nihilum defecere: restat tantum nomen inane. Veruntamen utrùm tantarum aedium destructio imputanda sit Danorum insanis praeliis▪ an Anglorum rapacibus cuneis; non facile discreverim. Solum Meldunense, idemque Malmesberiense viget adhuc habitatorum frequentia, habitaculorum decore. Quod pietate Sancti dispensariâ, qui se corpusque suum ibidem devovit, arbitror [factum] ut tot evaderet aerumnas, tot calamitates duret, umbramque tenuem jampridem amissae libertatis suspiret. Quapropter quae caeteris destructis praedia illic ab eo collata latam Sensus postulat subiere. trapare ruinam; nostram etiam penitus effugere notitiam. Hinc verò quantum terrarum adjecerit dicturis illud privilegium, occurrit primo apponendum; quod eidem Aldelmo Westsaxonum Antistes Leutherius concessit; quem promoventibus virtutum successibus in altum intentum conspicatus ibidem, eum in Presbyterum, postea in Abbatem erexit; locique illius possessionem, qui sui juris esset, in Abbatis ditionem hoc scripto transduxit.

‘Solet plerumque contingere, ut autumnali torrido facessant caumate brumalia saevientium ventorum l. Habra, &. flabri reciprocis alternatim cursibus succedant; quibus procellosa pelagi cerula enormesque oceani gurgites hinc atque illinc quatiuntur; quatenus navigio errante nullus absque discriminis navigans furibundo flamine carbasa rumpente transfretet. Ita nimirum prostratâ mundi pompulentâ gloriâ, jamque appropinquante ejusdem termino, fluctantes seculi l. turbines. turbius incumbere experimento evidenti videntur: ut revera & absque ullo ancipiti scrupulo illa Domini praesagimina nostris tandem temporibus comprobentur impleri; quibus ita coelesti oraculo effatus est, Luc. XXI. 29. Videte ficulneam & omnes arbores, &c. Porro inter has turbulentas seculi tempestates Scripturarum flectenda sunt gubernacula; totiusque navigii armatura atque instrumenta l. paranda. parando; quatenus garrulo Sirenarum carmine spreto, ratis recto cursu ad portum patriae prosperè perducatur. Quapropter ego Lutherius gratia Dei Episcopus, pontificatûs Saxonici gubernacula regens, rogatus sum ab Abbatibus, qui sub jure parochiae nostrae coenobiali Monachorum agmini praeesse noscuntur pastorali sollicitudine; ut terram illam, cui vocabulum est inditum Maldumesburge, Aldhelmo Presbytero ad degendam regulariter vitam conferre largirique dignarer. In quo videlicet loco à primo aevo infantiae atque ab ipso tyrocinio rudimentorum, liberalibus literarum studiis eruditus, & in gremio Sanctae matris Ecclesiae nutritus vitam duxit. Et ob hoc potissimum hanc petitionem fraterna charitas suggerere videtur. Quapropter praedictorum Abbatum precibus annuens, ipsum locum, de quo supra mentionem fecimus, tam sibi quam suis successoribus normam sanctae regulae solerti devotione sequentibus, fraternâ petitione coactus ultroneus impendo: quatenus in futuram posteritatem, remoto omnium disceptationum ingruentium conflictu, quiete continuâ & pace perpetuâ Domino famulari sine impedimento valeant. Sed ne forte contentionis occasio deinceps contingat; hac rationis conditione interpositâ confirmo; ut nullus succedentium demum Episcoporum seu Regum hanc nostrae donationis cartulam tyrannicâ fretus potestate violenter invadat. Asserens pertinaciter, quòd de jure potestatis Episcopatûs ablatum sequestratumque fuisse videtur. Et adeo sciendum est, & contra aemulos promulgandum, multò magis me commodum augmentumque Pontificali Ecclesiae addidisse, quàm per vim abstraxisse. Postremò ut firmior praedictae largitionis donatio jugiter mansura sit; praedictos Abbates propriis manibus [Page 10] subscribere jussimus. Quod si quis haec scripta & definita & decreta nostra irrita facere nitetur; Sciat se ante tribunal Christi rationem redditurum. Actum publice juxta flumen Gladon VII Kal. Sept. Anno incarn. Christi DCLXXV.’

Abbas ergo constitutus Monachos ad votum inducere, famam in bonum urgere, Dei praeomnibus gloriam velle. Cumque industriae Abbatis favor concurreret Pontificis; tunc res Monasterii in immensum augeri. Currebatur ad Aldelmum totis semitis; hiis vitae Sanctimoniam, illis literarum scientiam desiderantibus. Erat enim, quamvis, ut diximus, eruditione multiplex, tamen religione affabilis & simplex; qui adversantes obruerit dicendi flumine, discentes mulceret nectareo . . . . docendi flumine ad utrosque ex ejus ore flueret falsi leporis oratio; ut esset in singulis mirabilis, & in omnibus singularis. Eo factum est; ut Reges & Comites Merciorum & West-Saxonum religione viri, quam nobilitas commendabat, illecti, plura loco conferrent. Quorum primus, ut accepimus, Kenfrithus Comes Merciorum, regii affinis sanguinis, vir corpore, seculo, mente militans Deo: X. cassatos in Wodecim Aldhelmo Abbati dedit his verbis.

‘Fortuna fallentis seculi procax non, lacteo immarcescibilium liliorum candore amabilis, sed fellita ejulandae corruptionis amaritudine odibilis, filios in valle lachrimarum foetentis carnis rictibus venenosis mordaciter dilacerat; quae quamvis arridendo sit infelicibus attrectabilis, Acherontici tamen ad ima Cociti, in L [...]gendum forsitan, ne situs alti subveniat boantibus silus alti subveniat boantis, impudenter est declivis. Et ideo quia ipsa ruinosa canaliter dilabitur; summopere festinandum est ad amoena indicibilis laetitiae arva. Ibi Angelica hymnidicae jubilationis organa mellifluaque rosarum odoramina à bonis beatisque naribus inaestimabiliter dulcia capiuntur, sineque viz. fine. calce auribus foelicium hauriuntur. Cujus amore foelicitatis illectus: ego Kenfrithus Comes Merciorum quandam telluris particulam Venerabili Abbati Aldhelmo sub aestimatione X. cassatorum in loco, qui dicitur Wodecim, ad serviendum Deo & Sancto Petro in perpetuum, jus largitus sum, cum consensu Domini mei Ethelredi Regis Anno ab incarnatione Domini DCLXXX indictione VIII.’

Datum praecellentissimi Comitis stimulavit & provexit munificentiam Regis; ut ipse sequenti anno conferret praedia duo, confirmaretque scripto uno, quod est hujusmodi.

‘In nomine Domine Dei nostri Jesu Christi Salvatoris. 1 Tim. VI. 7. Nihil intulimus, ut Apostolicum confirmat oraculum, in hunc mundum; nec auferre quid possumus. Iccirco terrenis ac caducis aeterna ac mansura mercanda sunt. Quapropter ego Etheldredus Rex Merciorum rogatus à patricio meo ac propinquo Kenfritho, pro remedio animae meae ac pro oratione fratrum in Meldulfesburge Deo servientium, XXX. cassatos ab occidentali parte stratae publicae, & non longè in alio loco XV. prope Tettan Monasterium, Aldelmo Abbati & successoribus ejus in libertatem terrenarum servitutum perpetualiter libenter largitus sum. Et hanc donationem meam sacrae crucis signaculo propria manu confirmavi; & favorabilium virorum claro consensu corroboravi: ut nulla post obitum vestrum regalis audacia nec secularis dignitas decretum nostrum confringere l. attempter. acceptet. Si quis vero hanc donationem augere & amplificare voluerit; augeat dominus partem ejus in libro vitae. Quod si quis tyrannicâ potestate fretus demere sategerit; sciat coram Christo novemque angelorum ordinibus rationem redditurum. Scripta est autem haec chirographi cartula anno ab incarnatione Domini DCLXXXI indictione IX.’

Ejusdem Regis fuit nepos ex fratre Wl [...]erio Brithwaldus nomine; de quo in gestis Wilfredi antistitis supradixi; non quidem Rex potestate sed subregulus in quadam regni parte. Hic amore Dei ductus, Beato Aldelmo dedit hoc [Page 11] nobile munus. ‘Ea quae secundum timorem & amorem Domini religiosâ largitionis devotione diffiniuntur, quamvis solus sermo sufficeret promulgare; tamen pro incerta futurorum temporum conditione, scriptis publicis & documentorum gestis sunt confirmanda. Quapropter ego Berthwalde regnante Domino Rex, pro remedio animae meae [&] indulgentiâ commissorum criminum, aliquam terram conferre largirique Aldelmo Abbati decrevi: id est illam de orientali parte fluminis, quod appellatur Temys, juxta vadum cujus vocabulum est Summerford, XL. Cassatos, eâ scilicet diffinitione, ut omni servitute secularium potestatum portio terrae illius perpetualiter sit libera ad serviendum necessitatibus Monachorum Deo servientium in Monasterio quod nominatur Maldumesburge. Et ut firmiùs ac tenacius haec donatio inroboretur; etiam praecellentissimum Monarcham Ethelredum ad testimonium ascivimus Regem, cujus consensu & confirmatione haec munificentia acta est. Si quis contra hanc donationem venire tentaverit; aut tyrannicâ fretus potestate invaserit: Sciat se in tremendo cunctorum examine coram Christo rationem redditurum. Actum publicè in synodo juxta vadum Bregford, mense Julio, tricesimâ die mensis ejusdem, indictione XIII.’ anno ab incarnatione Domini DCLXXXV. Subscripserunt his tribus Theodorus Archiepiscopus, Etheldredus Rex Merciorum, Berthwaldus subregulus, Kenfrithus patritius, Sexuulfus Lichfeldiae & Bosel Wigorniae episcopi.

Eodem tempore Kentuuinus Rex Westsaxonum, morbo & senio gravis, Ceduallam regii generis juvenem successorem decreverat. Is ergo quamvis nec adhuc Rex nec Christianus, spe tamen regnum anticipabat, [&] baptismi credulitate l. imbuebatur. imbuebat. Quapropter & Regem se dici gaudebat; & multa Monasteriis circumquaque largiens, liberaliter huic providit coenobio: sicut hoc enitescit scripto. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

‘In nomine Domini nostri Jesu Christi, omnia [...]2 Cor. IV. 18. quae videntur, temporalia sunt; & quae non videntur, aeterna sunt. Et iterum lubrica seculi fragilitas ostenditur. Scilicet per eundem Apostolum dicitur: 1 Tim. VI. 7. Nihil intulimus in hunc mundum; nec auferre quid possimus. Iccirco caducis & terrenis aeterna coelestis infulae corona comparanda est. Quamobrem ego Cedualla regnante Domino Rex, aliquam terram pro animae meae remedio & indulgentia piaculorum meorum conferre ac donare Abbati Aldelmo decreveram; id est, ex utrâque parte sylvae, cujus vocabulum est Cemele: de orientali parte termini stratarum usque famosum amnem, qui dicitur Temys, CXL. manentes; & in alio loco, ubi conjunguntur duo flumina Aven & Wileo, & hoc maximè ad piscationem fratrum. Ita ergo firmiter & immobiliter haec largitio in futuram progeniem permaneat; ut nullus frangere hujus donationis privilegium praesumat. Si quis vero contra hanc munificentiam tyrannicâ potestate inflatus, venire temptaverit; sciat se obstaculum irae Dei incurrere, & in ultimo examine coram Christo & Angelis ejus rationem reddere. Scripta autem est haec munificentia Indictione—Anno ab Incarnatione Domini sexcentesimo octogesimo octavo, mense Augusto, quartâ decimâ Kalendarum Septembrium die feliciter.’

Partem harum terrarum eodem anno commutavit à quodam Baldredo pro aliis; quae videbantur & uberiores reditu, [&] viciniores aditu. Enimvero nescio quo eventu Ceduallae munere rato l. manente. vivente, commutatio post aliquot annos irrita fuit. Est ergo haec commutationis cartula.

‘In nomine Domini nostri & Salvatoris Jesu Christi, ego Baldred aliquam terram Aldelmo Abbati impendere decrevi; id est, juxta flumen Avene, & circa sylvam quae vocatur Stercanlei, & Cnebbanburge centum manentes; & ab eo centum Cassatos pro vice suscepi; id est, ex plagâ l. Orientali. orientalis sylvae, [Page 12] cujus vocabulum est Bradon; & hoc cum consilio & confirmatione Kentwini Regis & omnium principum ac Senatorum ejus roboratum est. Si quis contra haec venire temptaverit; sciat se ante tribunal Christi Judicis & coram Sanctis Angelis rationem redditurum. Scripta est autem haec donatio, immo vicaria commutatio, mense Augusto, indictione primâ, Anno ab incarnatione Christi DCLXXXVIII.’ Subscripserunt his duabus chartis Hedda Episcopus Wintoniensis, Kentuwinus Rex, Cessa Pater Inae pollea Regis.

Ceduallae Regis post Kentwinum industriam in seculo pietatem video. Quomodo post triumphatos hostes regno possesso Romam iverit, ibique baptizatus, supremum arbitrium feliciter incurrerit: Beda commemoravit latiùs; nos in Regum Historia perstrinximus. Eo igitur Romam eunte, Regnum per Inam novatum. Ina fuit fortitudinis unicum specimen, prudentiae simulachrum, religione parem nescias. Indicio sunt bella, quae profligavit; testimonio Monasteria, quae construxit. Has animi regalis dotes animabat stimulis l. monitiorum. monitionem pater Aldelmus; cujus ille praecepta audiebat humiliter, suspiciebat granditer, adimplebat efficaciter. Ejus monitu Glastoniense Monasterium, ut dixi in Gestis Regum, Christo fecit; nec parvi pretii rura Melduno intulit; liberalibus scriptis donativis prosequentibus, quorum istud unum est.

‘In nomine Domini Jesu Christi Salvatoris nostri, ego Ina Domino regnante Rex Saxonum, cogitans vitae aeternae praemium, verens poenas inferni perpetuas, pro remedio animae meae & relaxatione criminum meorum, aliquam terrae particulam donare decrevi venerabili Aldelmo Abbati ad augmentum Monasterii sui, quod vocatur Meldumesburge; id est, XLV. Cassatos in locis ab accolis infra nominatis; id est, quinque manentes in loco, qui dicitur Iserdun; & l. ubi. ibi rivulus, qui vocatur Corsuburtia, oritur, XX. & in alio loco juxta eundem rivulum X. & juxta laticem, qui vocatur Redburna, X. Et hoc actum est anno ab incarnatione Christi septingentesimo primo, indictione XIV.’ Subscripsit Hedda Episcopus, & Winberthus Clericus Regis, qui & hanc, & caeteras Ceduallae donationes dictaverat; quem etiam, ut sibi apud Ceduallam patronum adscisceret, hâc olim epistolâ invitaverat. ‘Domino in Dominorum Domino dilectissimo, Winbertho Aldelmus servus servorum Dei in angulari duorum testamentorum Dan. II. lapide de summis montium verticibus abscisso; qui statuam quaterno metallorum genere fabrefactam, quaterna populorum regna signantem crura tenus, aurato capite, oppressit, salutem. Gerulum literarum ad vestrae pietatis praesentiam destinavimus; qui vobis vivâ voce de causà nostrae necessitatis imminenti plenius promulgabit: Id est de terrâ, quam nobis venerandus Patritius Baldredus possidendam accepto pretio obtulit; praecipue pro captura piscium apto & competenti loco. Et iccirco dum in nostri Regis potestate data & collata esse videtur; obnixe precamur, ut eandem agri partem per tuae caritatis patrocinium obtinere & habere firmiter valeamus: ne eâdem possessione per violentiam privati, quia plerumque justitiae jura vacillant, fraudemur, &c.’ † Hic sunt praedia quae beatus Abbas instantiâ suâ Coenobio l. Haec. indidit, situ amoena, amplitudine jucunda, vicinitate opportuna: Adeò ut quislibet diluculo de Monasterio exiens, omnibus facilè ipso die circuitis, adhuc luce profundâ domum redeat. Et quidem post obitum ejus dederunt aliqui aliqua; sed praedones abstulerunt omnia praeter ista; licèt & de his partem vellicaverint. Ita per Aldhelmum ad quadringentos & eo amplius Cassatos excrevit locus; qui vix ante LX. habebat. Tot enim Cassatis annumeratur l. Villa quae. quae villa nunc Brocheneberge, appendens loco qui Coenobium continet, ruricolarum consueto nomine appellatur.

[Page 13]

PARS III.

NUnc quia secundâ expletâ pollicitatione, non parùm promovimus, & quasi jam medium aequor tenemus; majoribus opus est viribus, ut non ingenii sed Spiritûs Sancti adjuti flatibus, navem ad silentii litus impellamus. Hic sanè lectoris expectationi deero; si quis putat me illa quae inseram miracula scriptis ex antiquo testimoniis probaturum. Sed quamvis illa parte destituar; fidem tamen veri securâ promissione astringo. Erunt enim ista, quae illaturus sum, sola quae l. favor. vavor universitatis exsequitur, jam inde ab antiquis ductus temporibus. Erunt quae communis Provincialium assensus defendit, per continuas successiones ad posteros transmissus. Inseruit ea divinitas mentibus hominum vice literarum; ne deperirent inutiliter per Sanctum facta mirabiliter. Non ergo videri debent de nihilo; quae per succiduas generationes ab omni praedicantur populo. Si quis verò mihi succensendum opinetur; quòd non visa sed audita scribo: praeclaros Patres, illustres Heroes, qui fecerunt idem, Lucam in Evangelio, Gregorium in Dialogo, in jus trahat, in eandem accusationem vocet. Quòd si se protervum indicet; cur mihi quaeso non liceat in exiguo, quod illis in summo? Nec verò haec nostra ita fide oculatâ carent; cùm ea scrinii antiqui argento vidimus impressa eo genere artificii, quod Anagli [...]um vocant. Hac igitur fretus veniâ, agresti licèt sermone, coeptum expediam. Attenuabit impudentiae culpam amor Sancti; ut cui displicet eloquentia, placeat materia.

Postquam ergo factus est Monachus; sic eum vitam duxisse comperimus. Lectionibus frequenter, orationibus instanter incumbebat: ut sicut ipse in quadam Epistolâ dixit, legens▪ Deum loquentem audiret, orans Deum alloqueretur. Tenuitate ultroneâ victualium pascens animum, nusquam à Monasterio nisi necessariò progrediens, Pecuniarum minimè avidus, si quid dabatur in usus l. utiles. vetnes, continuò annumerans. Jam vero ut vim rebelli corpori l. conscinderet. concisseret; fonti, qui proximus Monasterio, se humero tenus immergebat. Ibi nec glacialem in hyeme rigorem, nec aestate nebulas ex locis palustribus halantes, curans: noctes durabat inoffensus. Finis duntaxat percantati Psalterii terminum imponebat labori. Fons ille de nomine Sancti dictus, in valle Coenobii lenibus scatebris fluens, & visu est delectabilis & potu suavis. In alia parte urbis fons Danielis dicitur; quia in eo Daniel coelestes noctibus ducebat excubias; qui cum Aldelmo Pontificales accepit infulas. Inter haec praeclaram hominis conscientiam describere penè verecundaretur oratio; nisi esset in facto gloriosae victoriae occasio. Si quando enim stimulo corporis ammoveretur; non solùm illecebrae denegabat effectum, sed aliàs insolitum reportabat triumphum. Neque l. tamen. tunc consortium foeminarum repudiabat; ut caeteri, qui ex opportunitate timent prolabi. Immo verò vel assidens vel cubitans aliquam detinebat; quoad carnis tepescente lubrico quieto & immoto discederet animo. Derideri se videtur Diabolus, cernens adhaerentem foeminam virumque alias avocato animo insistentem cantando Psalterio. Valefaciebat ille mulieri salvo pudore, illaesa castitate. Residebat carnis incommodum: dolebat nequam spiritus de se agitati ludibrium. Assistunt veritati dictorum meorum, quantum coelibatûs amorem foverit; Libri de Virginitate praeclari; quibus illius honorem definit, pulchritudinem ornat, perseverantiam coronat. Neque enim fas est credi, Sanctum Virum aliter fecisse quàm docuit, aliter [Page 14] vixisse quàm dixit. Et ut assertio ista omnem dubietatis deprecetur offensam; audi quomodo discipulum monuerit, ne lasciva Poetarum carmina legat, ne meretricularum consortio inhaereat, ne delicatarum lenocinio vestium vigorem mentis effoeminet.

‘Domino venerabiliter diligendo & delectabiliter venerando Wilcfrido Aldelmus vernaculus supplex in Christo perhennem salutem. Perlatum est mihi, l. rumigerulis. rintugerulis referentibus, de vestrae caritatis industriâ; quòd transmarinum iter gubernante Domino capere, sagacitate legendi succensa, decreverit. Et iccirco vitâ comite optatum Hiberniae portum tenens, sacrosancta potissimùm praesagmina, resutatis Philosophorum commentitiis, legito, Absurdum enim arbitror, spretâ i. [...]. Novi. rudis ac veteris Instrumenti inextricabili normâ, per lubrica dumosi ruris diverticula, immo per dyscolos Philosophorum anfractus, iter carpere. Seu certè oporiatis vitreorum fontium limpidis laticibus, palustres pontias lutulentasque limphas siticulosè potare; in queis atra bu [...]onum turma catervatim scatet, atque garrulitas ranarum crepitans coaxat. Quidnam, rogitans quaeso, orthodoxae fidei Sacramento commodi affert circa temeratum spurcae Proserpinae incestum, quod abhorret fari, enucleatè legendo scrutandoque surdescere; aut Hermionem petulantem Menelai & Helenae sobolem, quae ut prisca produnt opuscula, despondebatur pridem jure dotis Oresti, demumque sententiâ mutata Neoptolemo nupsit; lectionis praeconio venerari: aut Lupercorum bacchantium antistites ritu laetantium Priapo parasitorum, heroico stilo historiae carraxare; quae altato quondam sceptri in vertice chelidro Hebraeae cautionis obtutibus praesentato, hoc est, almâ mortis morte stipite patibuli affixâ, solo tenus diruta evanuere? Porro tuum discipulatum ceu cernuus arcuatis poplitibus flexisque suffraginibus, feculentâ famâ compulsus, posco; ut nequaquam prostibula lupanarium, nugas in queis pompulentae prostitutae delitescunt, lenocinante luxu ad eas, quae obrizo rutilante periscelidis armillaque lacertorum tereti utpote faleris l. faleratae. falerati curules comuntur; sed magis edito aulae fastigio spreto, quo Patricii ac Praetores potiuntur, i. e. gurgustii. gurgitii humili receptaculo contenta tua fraternitas feliciter fruatur; nec non contra gelida brumarum [...]labra è climate olim septentrionali emergentia neglecto, ut docet Christi disciplina, fucato ostro, potiùs lacernae gracilis amictu ac mastrucae tegmine incompto utatur.’

Sanctitas ergo morum processit in miraculorum fructum. Et ut ad eorum temptamenta veniretur; primùm ad pietatem & emendationem Britonum prodiit. Nam Britones, qui olim totam terram, quam nunc Angliam vocant, possedissent; tunc Anglis famulabantur. Hoc illi sui invitatoribus officii impenderant; ut occasionibus aucupatis, quos tutari venerant, sedibus antiquis detrusos in confragosa & altuosa loca immitterent, ubi ignobiles & semiferinum exigerent. Quorum illi, qui l. Northwalli Northwallos, id est, aquilonales Britones, dicebantur; parti West-Saxonum Regum obvenerant. Illi quondam consuetis servitiis seduli, diu nihil asperum retulere. Sed tunc rebellionem meditantes Kentuuinus Rex tam anxiâ caede perdomuit, ut nihil ulterius sperarent. Quare & ultima malorum accessit captivis tributaria functio; ut qui antea vel solam umbram palpabant libertatis, nunc jugum subjectionis palam ingemiscerent. Accedebat miseris error sacratae credulitatis; qui quasi extra orbem positi suis potius quàm Romanis obsecundarent traditionibus. Et plura quidem alia catholica, sed illud potissimum abnuebant; ne Paschale sacrum legitimo die celebrarent. Illud nec universalis Ecclesiae concordi more adducti, nec Beatissimi Augustini Cantuariensis Archiepiscopi ammonitionibus emendandum rati, pertinacem controversiam fovebant. l. Hinc. Hic frequentes West-Saxonum conventus, crebri coetus coacti, quid esset opus facto; ut Britones [Page 15] jam denuo conversi rectum callem Ecclesiasticarum observationum ingrederentur. Sententia per plures dies multo verborum agmine volutata, hunc finem habuit. Non vi cogendos Schismaticos sed rationibus ducendos. Quocirca quicquid eorum errores dejicere, quicquid pertinaciae obviare posset, mitteretur in litteras; quarum illi rationibus creduli animum corrigerent. Id quo minùs fieret, nihil obstare; si Aldelmus Abbas suâ erroneos ammonitione dignaretur. Ejus con enire vitae, ut velit; doctrinae, ut possit, quemlibet veterem in [...]redulitatis morbum avertere. Ambitur ergo precibus Universorum vir beatissimus; ut hunc laborem impendat Schismaticorum conversioni, patriae laudi, l. &. in cunctorum in commune saluti Suscepit ille munus: quod ex fraternis cordibus suggerebat caritas: nec minor fuit perficiendi efficacia quàm suscipiendi obedientia. Sic falsum Pascha confutavit; sic verum edocuit. Condiebatur sermo propriis Evangelicis testimoniis; & rationis invictae fulmen imber assertionum paternarum sequebatur. Opus ergo summâ laude perfectum Britonibus direxit; orationes ad Deum adjiciens, ut quibus verba impenderet, pro eis vota cumularet. Haec est enim gemina Ecclesiastici Dispensatoris industria; ut ad corrigendos devios nec l. de [...]. ducit in ore correptio, nec dormitet in corde oratio. Nec potuit privari effectu Sanctissimi viri labor; quin potius laudabilem accipiens finem, ad veram errantes convertit religionem. Debent usque hodie Britones correctionem suam Aldelmo; quamvis pro insitâ nequitiâ & virum non agnoscant & volumen pessum dederint.

Caput Monasterii, ut dixi, in Sancti Petri Ecclesiâ erat; veruntamen, ut est animus nobilis industriae operandi ferias ponere nescius, alteram in ambitu ejusdem Coenobii Ecclesiam in honorem genetricis Dei Mariae facere intendit. Fecit ergo Ecclesiam, eidemque alteram contiguam in honorem Sancti Michaelis; cujus nos vestigia vidimus. Nam tota majoris Ecclesiae fabrica celebris & illibata nostro quoque perstitit aevo, vincens decore & magnitudine quicquid usquam Ecclesiarum antiquitas factum l. videbat. videbatur in Anglia. Ad hoc ergo templum exquisitius aedificandum post lapideum tabulatum sine ullâ parsimoniâ sumptuum aggerebatur copia lignorum, impensiùs Sancto instante; quo prono samulatu placeret domino. Jamque ad contignationem trabium ventum erat; quae magno coemptae pro longitudine itineris, evectionis difficultate pretium auxerant. Omnes ad unum modum succisae suerant, praeter unam quae brevitate sui Artificum peritiam luserat, seu illorum l. incuriâ. curiâ, seu, quod libentiùs crediderim, voluntate divinâ; ut sanctitas illustris enitesceret viri. Serò ergo damnum succiae arboris operarii l. animadvertentes. animadvertis primò inter se mussitare, post Aldelmo in notitiam detulere. Modestè ipse illorum culpam ferens, nonnihil tamen pro difficultate reparandae materiae movebatur. Nihil enim remedii ex superfluo providerat; iterumque ligna devehere labor immensus videbatur. Quare humano desperato auxilio, spem Deo contulit, rem ex compendio corrigere meditatus. Animabatur ergo miraculum exhibere; utpote qui multa jam virtutum experimenta coeperat occultè sanè, ne favoris aura Sanctissimos conscientiae flores decuteret. Itaque solùm motu labiorum orans, & brachiorum levi conamine nitens▪ decurtatam trabem aliarum longitudine parem fecit. Continuoque ut miraculum dissimularet; modestiâ convitiorum artifices invasit; quòd eum de trabis damno lusissent, quae nihil minus longitudine aliarum haberet. Illi perpendiculo apposito signum & emendationem experti la tum erubuere: asperitatemque sermonum non aspernanter ferentes▪ victos se virtute Sancti dissimulantes, gavisi sunt. Funali ergo machinâ cum caeteris in tectum levata, contignationem explevit. De hac trabe majorum nostrorum fuit verax relatio; quòd nec in duobus incendiis, quae totum Coenobium temporibus Elfredi & Edvardi Regum consumpserant, ullam labem tulerit; donec annis & carie victa defecit.

[Page 16]Jam ergo Monasterium surrexerat; jam adjuncta Beatae Mariae basilica clariùs enitebat; poteratque videri & dici Aldelmus foelix tot Monachorum patronus tot possessionum dominus. Sed ille longè porrecto prudentiae intuitu olim o [...]futuris occurrendum arbitratus, Romam ire animo destinabat. Causa eundi fuit; ut Monasteriis suis Apostolica privilegia acquireret, Meldunensi maximè, quod ab antistitis Leutherii liberalitate profectum in successorum calumnias recidere poterat. Quas ille, ut dixi, prophetico praesagiens oculo, qualiter vel depelleret vel labefactaret, cogitabat. Communicato propterea cum rege West-Saxonum Inâ & Etheldredo Merciorum concilio, quorum & gaudebat amicitiâ & eminebat munificentiâ; illisque à sententiâ non discedentibus, Romanum callem ingressus est. Veruntamen [ut] licentiùs necessaria componeret; in praedia sui juris apud Dorsatensem pagum abiit. Ibi dum soelicem auram operitur, Ecclesiam fecit in qua sociis ad necessaria occupatis, Ipse itum & reditum suum Deo commendaret. Ejus Domûs materiae adhuc superstites coelo patulae tecto vacant; nisi quod quiddam super altare prominet, quod à foed [...]tate voluc [...]um sacratum lapidem tueatur. Caeterùm nunquam tanta vis imbrium foris in circuitu insaniat; quòd infra Ecclesiae ambitum vel gutta decidat. Hoc enim[non]pro miraculo jam, sed pro consuetudine habent pastores; qui in campestribus vicinis animalium custodiae curam gerunt. Quandocunque enim densato nubium vellere nimbus ruinam minatur; omnis eo agrestium turba cursu fugam glomerat; infraque maceriam Ecclesiae patenti aere consistens, nihil pluviae persentiscit. Quo adducti miraculo Proceres Provinciae non semel temptarunt; ut domui tectum inducerent; Sancto volentes officii sui exhibere clientelam. Sed frustra fieri experti, desiere; intelligentes Sancto placere [...]. proluvium. proludium, quo frequens exhiberet miraculum. Copia signorum eo quotannis ad festum ejus invitat populum; frequentaturque ibi & munerum oblatio & sanitatum exhibitio, quanta nec in loco ubi sacratissima ejus adorantur ossa: Deo credo per haec innuente satis superque sufficere debere Meldunensibus corporis ejus gloriam; modò caeteris non invideant virtutum ejus praesentiam.

Ac verò ut dicere coeperam, superatis marinis discriminibus devictisque longae viae difficultatibus, venit Romam. Erat tunc temporis Sergius summae sedis Episcopus; qui viri illustris adventum ea qua decuit humanitate suscepit, peregrinationem fovit episcopaliter. Excitabat venerantiam Pontificis in Abbatem; quòd videretur à vitae ejus religione non discrepare scientiam, moribus non dissidere doctrinam. Aluit bonae famae odorem propitia divinitas, in tantâ urbe virtutum laude clientem sublimans. Est Romae consistorium, quod Lateranense vocant, ubi Constantinus Imperator ex palatio suo fecit Apostolicis Pontificibus Patriarchium. Ibi Aldelmus cum Papâ manens, benignum frequentabat contubernium; nullumque diem excipiebat, quo missam non cantaret, cujus solemniis taedium peregrinationis falleret, Deo se suosque commendaret. Id cum quadam die pro consuetudine fecisset; jam missa dictâ vestem, quam casulam nominant, post terga rejecit; opinatus falsò aliquem, qui exciperet, astare, aliâs scilicet cogitatione projectâ, & ecstasis divinae adhuc plenus. Minister parum providus ad aliam altaris partem nescio quid scrutabatur. Sed enim Psal. CXX. 4. non dormitat, neque dormit, qui custodit Israel; qui cessante hominis industriâ sua prompsit magnalia. Confestim enim radius solis per perspicuitatem vitreae fenestrae clarus emicuit; & casulae se subjiciens longiusculè à terra suspensam per inane portavit. Quantus tunc ibi popularis clamor fuerit, quis referat; quia viderent famulo Christi famulari naturam contra naturam? Meritò, ut qui semper mentem librabat in aethera, vestem suspenderet in aera; & illius obsequio solidaretur inane, qui omnia terrestria despuens ut fluxa & caduca, sola inhiaret coelestia. Haec autem vestis, incertum an ab Anglia secum delata, an ibi ad tempus commodata, hactenus apud nos habetur. [Page 17] Servatur studiosissimè tantae virtutis conscium indumentum, nihil diligentiae praetermittentibus Aedituis; ut sine labe pascat oculos succiduarum generationum. Est autem fili delicatissimi, quod conchiliorum fucis ebrium rapuerit colorem coccineum; habentque nigrae rotulae intra se effigiatas species pavonum. Longitudinis spatiosae, l. qua. quia docemur procerae staturae Sanctum fuisse. Idemque ossa brachiorum, & caetera, quae videre meruimus, protestantur, Aldelmum quondam eâ excrevisse habitudine, quam non molem sed dignam proceritatem corporis possumus diffinire.

Morabatur ille Romae; continuabatque Dominus in famulo virtutum gratiam, subinde causas exculpens, quibus dilectum sibi efferret. Et in tempore res accidit; quae secundae virtutis occasionem dedit. In unius Apostolici Cubicularii domo puer natus recens erat; exieratque, & perstrepebat fama in vulgus mulierculam, quae religionem professa vestem mutaverat, caput velaverat, peperisse, nec patrem extare. Nec jam dubiâ suspicione sed publico clamore Pontifex sceleris arguebatur; quòd ad illum foemina ventitare & secretiùs colloqui solita diceretur. Familiari mortalium miseriâ, ut omnium statim impetatur odio, qui quolibet sauciatur infortunio. Tunc ille omnium criminum reus dicetur, & qualibet cruce dignus. Sic popularis insania laudabilem Pontificem suspicionibus urgebat, infamabat clamoribus virum; quo nemo unquam vel literis ocutior & promptior, vel fide rectior & probabilior, vel vitâ sanctior & perfectior fuit: [qui] faceret omnia quae sancta diceret, quae catholica; nec ullius terrenae potestatis metu premeretur▪ Denique Imperatorem Constantinopolitanum contra fidem Catholicam garrientem palam sententiâ latà condempnavit; eodemque discrimine Proceres consentaneos, si non resipiscerent, involvit. Quantas ille propter hoc epistolas scripserit, quantos labores pertulerit, aliae volentem scire literae [docebunt.] Ego ad Aldelmum recurro; qui Pontificis injuriae compassus ad animam, causam fluctuantem quantis potuit facundiae viribus apud populum egit. Turpe esse & miserabile, ut ipsi Pontificem suum suspicione criminum incessant. Quid momenti apud Britannos vel aliam gentem, si qua ultra Oceanum jacet, habiturus sit Pontifex Romanus; qui à suis impetatur civibus? Postremò verum non videri; ut talis peccati se impediret volutabro, qui toti se meminisset praelatum mundo. Haec cum in auras effunderet; nec enim popularis tumultus semel excitatus leniter leniri posset, ille pro sanctitatis conscientiâ paulò commotior: ‘Afferte, inquit, infantem; ut ore suo Pontificalem depellat injuriam. Proinde à fatuis suspicionibus discedant, in gratiam Antistitis redeant; se, quantum suâ interesset, paci non defuturum.’ Dictum excepere nonnulli cachinnis; quòd insolita promittere, indebita praesumere advena videretur. Veruntamen infantem allatum, vix dum novem à matre dierum, baptismi lavacro prius innovavit. Sciscitatus est deinde publicè; Utrùm vulgi opinio conveniret veritati de patre? Tum ut videres Dei gratiam praesentem; pusiolus in vocem absolutissimam conatus, nodum dubietatis abrupit; sanctum & immaculatum Sergium esse, nunquam illum mulieri communicâsse. Plaudit plebs miraculo. Innocens Antistes ovat triumpho. Aldelmi meritum extollit Roma: repercussusque & ingeminatus laetantium clamor ipsa quatit sidera. Qui tamen rogatus, ut quia falsum patrem infamia exuerat, verum cognitioni populi addiceret; facere refugit: praefatus suum esse, ut insontes si posset dampno eximeret, non ut sontes morte opprimeret.

Talibus virtutum indiciis eximiè delectatus Pontifex, non difficilem se impetratu exhibuit; ut Monasteriis, [pro] quibus rogabatur, elaboratae auctoritatis Privilegium indulgeret: quod hîc ex integro apponam; ut omnem ambiguitatis evadat scrupulum, quantis sint maledictionibus obnoxii, quantarum poenarum sint futuri servi, qui nunc id impune se opinantur temerare & transgredi.

[Page 18] ‘Sergius servus servorum Dei Aldhelmo Abbati ejusque successoribus, & per vos venerabili vestro Monasterio. Ea quae religiosae conversationis intuitu Monachis servis Dei pro liberâ vivendi facultate conferuntur, non pro illecebrarum licentiâ, sed pro sedulitate bene conversandi, & divinis servitiis seipsos proculdubio mancipandi, à Praesulibus atque cultoribus Deo decretae Christianae religionis indulgentur; ut nexu humanae conditionis exuti, dum ab omni munere secularium functionum efficiuntur immunes, ficut professionis eorum regula protestatur, Deo penitus vacent; & ejus solius sint intenti servitio, pro cujus Majestatis reverentiâ non solùm ab oneribus temporalium ditionum sunt liberi; sed etiam amore religionis maximo honore sunt digni. Unde poscente à nobis religione vestrâ, ut auctoris nostri beati Petri Apostolorum Principis vice, cui creator & redemptor noster dominus Jesus Christus claves ligandi atque solvendi in coelo atque in terrâ dignatus est impertire; cujus & nos licèt impares ministerio fungimur, & Ecclesiam ejus Dei dignatione disponimus: Monasterium beatorum Apostolorum Petri & Pauli, quod Meldum religiosae memoriae condidit, quod etiam nunc Meldumesburge vocatur, situm in Provinciâ Saxoniâ; atque aliud Monasterium, quod in honore Sancti Johannis Baptistae est in eâdem Provinciâ positum juxta flumen, qui vocatur From; quae tuam religionem Deo cooperante providè dispensare multorum veridicâ relatione cognovimus, Apostolicis privilegiis roboremus, piae devotionis facientes assensum. Hortamur vos in Dei laudibus & orationibus studiosos atque pervigiles, abstinentiae castimoniae purificationi tenaciter inhaerentes, hospitalitatis atque humanitatis officiis deditos, ac devotos obedientiae & humilitatis Christi existere vos amatores, circa invicem pia caritate concordes, mandatis spiritualibus & sanctorum patrum regulis serviendo, Apostolicae fidei rectitudinem illibatè servare, bonis studiis operam dare, humanitatem peregrinis & egentibus impendere, Ecclesiarum Dei praesulibus & sacerdotibus venerationem debitam exhibere; Deo vacare, seculares curas & quaestus effugere, temperantiam & paupertatem diligere, Psalmis & Hymnis Spiritualibus atque Orationibus assiduis cum Deo colloquium inserere; abstinentiam tanquam purificationem corpor [...]s in cunctis vitae studiis adhibere, in omnibus Dei mandatis alterutros excitare, sollicitos circa sui salutem esse, & proficientes in melius aemulari, & in Dei praesidio confidere, immaculatos vos non solum à contagione, carnali sed etiam à sermonibus noxiis & cogitationibus custodire, ut castitas atque sobrietas corporis simul & spiritùs vestri ante Dei oculos luceat; quatenus & interior homo gratiâ virtutis illustretur, & exterior bonae conversationis laudem atque opinionis obtineat. Quia igitur talibus debetur Pontificalis indulgentiae beneficium; praesentibus Apostolicis privilegiis praedicta Venerabilia Monasteria decernimus munienda: quatenus sub jurisdictione atque tuitione ejusdem, cui & nos deservimus, Auctoris nostri Beati Petri Apostoli, & ejus, quam dispensamus, Ecclesiae & nunc sint & in perpetuum permaneant; sicut tua religio petiit, nulliusque alterius jurisdictioni sint subjecta; nec quisquam Episcoporum aut Sacerdotum, aut cujuslibet Ecclesiastici ordinis Clericus quoque tempore sibi in eâ qualemcunque jurisdictionem defendere, aut susceptionem vel quaelibet munus [...]ula à religiosâ Congregatione extorquere vel exposcere praesumat, neque in eorum oratorio Episcopalem Cathedram constituere aut Missarum solennia ibidem gerere, praeter si à religioso Abbate & Congregatione ascitus advenerit. Presbyterum verò si necesse habuerint pro Missarum solemniis sibi ordinari aut Diaconum; à Reverentissimo Episcopo, qui è v [...]cino est consecrandum expostu [...]ent; illo duntaxat quae ad sacram regulam pertinent sub divino judicio [...]erquirente, & absque muneris datione ordinante. Si autem & religiosum Abbatem obire contigerit, & ad electionem alterius suerit ventum; [Page 19] illum, quem religiosa Congregatio servorum Dei communi consilio delegerit, promovendum è vestigio; ut non detrimentum Monachicae conversationis disciplina incurrat, vel res Monasterii▪ Abbatis privatione depereant. Praesul quoque qui similiter in vicino fuerit, ex Apostolici Pontificis auctoritate orationem ei Abbatûs attribuat. Dum haec ita sint; si quisquam Episcoporum, Presbyterorum vel cujuslibet Ecclesiastici ordinis Clericus, sive etiam Laicus, cujusque dignitatis fuerit, haec à nobis sub divino judicio statuta transgredi vel temerare temptaverit: reum se noverit ante conspectum Dei, & à participatione corporis salutiferi & Sanguinis Domini alienum. Condemnationem, quam Judas Iscariotha assecutus est, assequatur; & ab dele. ejus▪ Apostolorum principe, ut Ananias & Saphira, percellatur; nisi de incoepto temerariae praesumptionis poeniteat. Vita verò, salus & beatitudo perpetua his, qui haec conservaverint, & conservari mandaverint.’ Bene valete Dilectissimi Fratres.

Paginae hujusce praerogativâ Aldelmus triumphans, simulque benedictione Antistitis & sacrarum Reliquiarum pignoribus fretus, redeundi domum iter impiger adoritur. Devehens secum multimoda peregrinarum mercium pretia; quae patriae novâ & mirabili inferret copiâ. Inter quae fuit Altare ex splendenti marmore, candido colore, sesquipedali crassitudine, quadrupedali longitudine, latitudine trium palmorum, labio ex eodem lapide prominenti in circuitu pulchrè densatum. Camelus, ut dicitur, [tulit.] Quod enim nostrae regionis animal tantam sustineret molem? Ejus usque ad Alpes bajulus fuit, & inoffensò tulit. Ibi camelus seu quodlibet quadrupes, nec enim referet quae bestia tulerit, vel injusti fascis injuriâ vel propter praerupta viae declivia concidit. Ruina jumentum contrivit; & marmor in duas partes effregit. Utriusque rei dampnum sociis ingemiscentibus, Sanctus arcano cordis murmure & protensâ benedictione dextrae sarcivit. Animali salutis vigor refusus; quod alacri statim se motu excutie [...]s, in pedes constitit. Fractura lapidis, quae non recta linea, sed quodam anfractu desiliens crepuerat, statim se in solidum compegit▪ Sed ut mirabilis signi memoria non obsolesceret, adhuc cicatrix scissurae patet sanata quidem miraculo, sed curioso tamen perspicua oculo. Recidit moestitia, reiteratur semita. Ita omni comitatu incolumi ad mare, quod Galliam Angliamque disterminat, venit. Ibi placido carinae sinu exceptum post foeliciter enavigatum pelagus secunda Compatriotarum desideriis fortuna restituit. Venienti occursum est ubique magnâ pompâ, longo apparatu salutantium. Religiosorum alii l. suo. suam cantu mulcent aera, alii lignum divinum praeferunt, alii odoris thymiamatibus vias afficiunt. Laicorum pars pedibus plaudunt choreas; pars diversis corporum gestibus internas pandunt laetitias. Omnes in commune Deum laudant; qui lumen Britanniae reduxit, quod jamdudum peregrinantes radios per alias terras porrexerat. Nec fastus regius Inam & Ethelredum, illum West Saxonum, hunc Merciorum Principem, ab hac excepit laetitia. Quippe ubi antiquo viri amori recens accreverat▪ Apostolicarum salutationum reverentia. Magno igitur gaudio & pronae venerationis ostentatione susceptus, privilegia Monasteriorum suorum ambobus ostendit Regibus. Ita efflagitabat ratio: [...]ut quae utrorumque subsistebant muneribus, utrorumque firmarentur assensibus. Accurrit continuò Regia religio dictis Pontificis; nihilque minùs fuit, quin vicino obedientiae pede jussa persequeretur.

Id quamvis memorandi Principes pro insita benevolentiae gratia non difficulter fecissent; ex abundanti tamen Aldelmus magnorum xeniorum oblationibus consensum voluntarium elicuit. Et alteri quidem alia, sed Inae altare dedit. Is illud in vico quodam tunc regio Briwecane vocabulo sanctissimae Genitricis Dei locavit obsequio; ubi ad hunc diem situm, vivum, ut ita dicam, sanctitatis▪ Aldelmi praebet indicium. Est ibidem & alia major Ecclesia in Sancti Petri nomine; quam à beato viro factam & consecratam non negligenter [Page 20] asseverat opinio. Hujus orientalem frontem nuper in majus porrexit recentis aedificationis ambitio. Eo ut dixi modò processit labor laudabilis pro Sanctae Ecclesiae honore susceptus. Jamque ille in dies senectuti affinis processerat.

Ac vero aliquo annorum intercurrente spatio, Hedda totius West-Saxoniae Pontifex, apud Wintoniam sedem habens, excessit mundo. Gratissimus fuit hic obitus coelestibus; quòd pro sanctitate praeteritae vitae numerum eorum ampliaret: Luctuosus mortalibus; quòd vix parem possent invenire, qui tantae Dioeceseos circuitum vellet regere. Quicquid enim nunc IV. Episcopi gubernant, unus tunc ille fraenabat; rebelles auctoritate premens, supplices simplicitate demulcens. Synodali erge consilio Dioecesis ultra modum protensa in duas sedes divisa; quarum altera Scireburniae, altera esset Wintoniae. Iniqua & impar fuit ea divisio; ut unus duos tantum Pagos, alter totum regeret quicquid West-Saxonici tractûs immensitas continet. Singulis sedibus suffecti Pontifices pro scientiae merito & natali solis confinio. Wintoniae praelatus Daniel; qui esset ejusdem regionis oriundus, literarum non egenus. Scireburnam sortitur Aldelmus; cui sapientiae prerogativa, & aevi maturitas ad majus culmen aspiraret; cùm & genitalis terrae caritas suffragaretur, quòd ejus Provinciae indigena esset. Procedit ergo, ut creditur, agente Deo universalis electio; ambiturque à beatissimo sene, ut Episcopatum dignetur [suscipere.] Omnis aetatis & ordinis conflatur sententia dignum videri Praesulatu, excocta jam aetate serium, literis uberem, religione nulli disparem. Sin vero natalium dignitatem considerandam putes, quam Beatus Apostolus in talibus non permiscet: quis eo nobilior, qui regalem prosapiam proximâ contingit lineâ? Ejus famae, ejus vitae semper illum fuisse, de qua nunquam vel parum sinistra jactata sit opinio. Restitit ille quantum potuit; quae repulsam suam adjuvare, quae unanimitatem illorum infirmare possent, non segniter objectans. Sed enim in nihilum fatigabatur; cùm eo ipso quod pro se paraverat, convinceretur. Id erat annorum gravitas, quibus è proximâ metâ respicientibus senium ammoneretur leni quiescere otio, non periculoso indulgere negotio. Quod statim ab audientibus retorquebatur in aliud; quòd quanto annis maturior, tanto esset vitiis defaecatior, consiliis promptior. Habuit ergo modum; restititque quoad concinnum rationi visum est. Sed ubi unanimem & diuturnum assensum accendit, fraternae obedientiae habenas vitae suae laxavit, veritus divino resultare oraculo, quod corda omnium conflaverat, ora oppleverat. Suscipiunt igitur collegam Episcopi, patrem Clerici, patronum Laici.

Inde acclamantibus cunctis, reclamantibus nullis, Berthwaldo primae sedis Archiepiscopo pro more consecrandus deducitur. Is in veteris contubernii sodalem: nam & pariter literis studuerant, pariterque viam religionis triverant: electionem factam gratiose complexus, favorem auxit. Itaque non solum consecrationem indulsit; sed etiam multos dies secum retinuit, ejus consilio Archiepiscopatûs sui pondus allevians, causarum rationem examinans. Unde factum est, ut his diebus Hodie Dovoram appellamus. Doroberniam pergeret; quod est litus Cantuariae ad XII. millia proximum, audiens illic naves appulisse. Portus ibi, ut plerique maritimorum locorum, inquietus quia angustus. Citissimus eo à Marinis transitus paucorum admodum millium trajectu. Quo fit ut in illius spatii angustiâ inter se currentes & illidentes fluctus minimâ occasione pelagus exasperent; ibique maxime incuratur periculum, ubi sperabatur periculorum effugium. Jam verò in statione Navibus receptis tutissima quâvis tempestate quies. Hoc ideo praetuli; quia ad rem quam inferam attinet. Spatiabatur Sanctus juxta mare: intensusque oculos mercimoniis infigebat, si quid fortè commodum ecclesiastico usui attulissent nautae, qui è Gallico sinu in Angliam provecti librorum copiam apportassent. Conspicatusque librum totius Testamenti veteris & novi seriem continentem: ad emendum intentus, animum à caeteris remisit. [Page 21] Cùmque gnarus folia volveret, pretium effringeret; barbari eum nauticâ lasciviâ convitiis aggrediuntur. Quid ita merces alienas depretiaret, & attenuaret rerum non suarum valentiam? Sua si vellet eventilaret; extranea suo pretio relinqueret. Horum ille contra verborum contumaciam nihil retulit nisi risum. Postremò adhuc pretium libri percunctantem loco cum ignominiâ deturbant; tensisque rudentibus longiùs à litore se removent. Sed non longè morata divina ultio injuriam Sancti acriùs vindicat. Procella surgit, turbo saevit, densatur nubes, subducitur dies, pelagi caligo a [...]risque horror noctem inducit; congeminant terrorem ventorum furor, rudentium stridor. Antenna saevitiam tempestatis non patitur; latus navis hinc in tundentibus fluctibus quassatur. Defecit ars remigum; decidit peritia nautarum. Et jam l. pessum. pessimum ibant; videbanturque in miserorum mortem omnia conspirasse elementa: cùm licèt brutos animos intelligentia subiit, propter injuriam Sancti, cui convitiati fuerant, se luere poenas. Exclamant ergo in planctum; & supplices tendunt ad littora palmas. Orant opem; pollicentur emendationem. Facile fuit beato Pontifici, ut remitteret culpam; qui non doluerat contumeliam. Et primò quidem porrecto contra saevientia f [...]abra crucis signo, nonnihil tempestatis diminuit & mansuefecit. Mox cùm ipse scaphâ ascensâ virtute remigum periclitantes adisset; mutata in bonum omnia. Tempestas tota quiescit; turbo conquiniscit: Ventorum usus conversus navem impellit ad litus: undae, quae ante minabantur exitium, nunc sensim allabentes pollicentur obsequium. Potiti ergo nautae optatâ stationis harenâ, librum sponte offerunt; accipiat gratis, dignetur munus famulorum, quos ab ipsis mortis faucibus in siccum evexit. Appendit ille mercedem aequâ lance in medium conferens; ne aut pauperes magno dampno emungeret, aut supplicum preces repudiaret. Id volumen adhuc Melduni visitur, antiquitatis venerandum praeferens specimen.

Novi ergo compos honoris, provinciam regressus, cùm in omnibus nomen aequaret officio, tum vel maximè libertati Monasteriorum studere; habuitque sedem Scireburum; ubi & Ecclesiam, quam ego quoque vidi, mirificè construxit. Ac primùm quidem humanae vitae incertum metuens, cùm Monasteriis suis Abbates praeponere vellet; huic voluntati Monachi consueti patris dulcedine opposuerunt obicem. Cujus rei tenorem contulit in scriptum; ne laberetur, neve successores necessitatem perverterent in tyrannidem; non parituris sub obligatione divinâ interminatus perniciem. Illius scripti textus hic est.

‘Nihil in hoc seculo prolixâ felicitate perfruitur, nihil diuturnâ dominatione potitur, nihil quod non ad fatalem vitae terminum loci cursu protendatur. Et ideo nobis sic mundanarum rerum patrimonia sunt perfruenda; ut tamen aeternae patriae emolumentis nunquam fraudemur. Hinc est, quòd Ego Aldelmus, postquam me immeritum nullisque penè dignis moribus comprobatum, in Pontificatûs officii sedem divina gratia subthronizasset; proposui arcano mentis meae affectu, ut Monasteriis meis quibus jamdudum in Abbatatûs gradu constitutus, suffragante Domino regulariter praefui, religiosum Abbatem, quem sibi spontanea familiarum mearum optio consonâ voce elegissent, canonicâ ratione atque regulari sanctione constituerem. His voluntariis propositionibus meis pia Monachorum meorum restitit pervicacitas. Et cùm hoc sedulò saepiusque in conventu fratrum meorum fiducianter narrâssem; nullus his votis meis placidissimum praebet assensum: dicentes quòd quamdiu vitali vegetaris spiritu, nobiscumque praesentis vitae deputaris stadio; tuae semper dominationis jugo humillima colla subdere non dedignamur. Sed hoc supplici prece communique rogatu deprecamur; quòd sub sacra Scripturarum testificatione & favorabilium virorum claro consensu corrobores: ut nullus post obitum tuum nec regalis audacitas [Page 22] nec Pontificalis auctoritas, vel aliquis Ecclesiasticae seu Secularis dignitatis vir sine nostro voluntatis arbitrio in nobis sibi vendicet principatum. [...]uic debitae Monachorum meorum maximéque famulorum Dei petitioni libentissimè consensi; & in Monasterio quod juxta fluvium, qui dicitur Winburna, situm est, cui venerandi Regis nostri germana Cuthberge praesidet, cum optabili famosissimi Regis Inae consensu & reverentissimi fratris & Coepiscopi mei Danielis nutu praesentatae professionis devotionem decentissimam & vernarum Domini postulationem sacrae crucis signaculo confirmavi: identidemque venerandus Rex & praenominatus Pontifex pari devotionis manu subscripserunt. Nec multò post in sacrosancto Concilio, quod juxta fluvium, qui dicitur Noodr, congregatum [...]. esse. est dinoscitur, in idem omnium Saxonicae gentis Archimandritarum cum regalis potentatûs assensu & Pontificalis Prioratûs nutu consensit auctoritas. Si quis contra haec tam illustrium personarum decreta moliri machinetur, & sacra praesentis scedulae scita prevaricari praesumpserit; sciat se ante terribilem divinae Majestatis Thronum cum praevaricatoribus praeceptorum Domini lugubri damnationis judicio percellendum: sunt autem haec nomina Monasteriorum Maldubesberge, Froom, Bradonford. Scripta est hujus Confirmationis cartula anno ab incarnatione Domini nostri Jesu Christi DCCV▪ indictione III.’ Subscripserunt Ina Rex, Daniel Episcopus, Ethelfrithe Patritius.

Quamvis igitur hâc cartâ suis Monasteriis consuluisse & tyrannidem successorum propulsasse videretur; non tamen illustri animo suffecit, nisi & omnibus Ecclesiis quae in West-Saxonia erant consultum faceret. Dulcibus igitur monitis credulum sibi animum Regis urgens, hujusmodi edictum obtinuit. ‘In nomine Domini Dei nostri Salvatoris. Ego Ina regnante Domino Rex, cum consilio & decreto Praesulis nostri Aldhelmi, simulque cunctorum Dei sacerdotum suggestione & Monachorum petitione qui in Parochiâ Saxonum conversantur, hanc ubertatem Ecclesiis impendo, & hanc privilegii dignitatem Monasteriis confero; ut sine impedimento secularium rerum & absque tributo fiscalium negotiorum liberis mentibus Deo soli serviant, & monasticam Coenobii disciplinam, Christo suffragium largiente, regulariter exerceant, ac pro statu & prosperitate regni nostri & indulgentiâ commissorum criminum ante conspectum Divinae Majestatis preces fundere dignentur, & orationum officia frequentantes in Ecclesiis pro nostrâ fragilitate interpellare nitantur. Si quis vero contra hujus decreti syngrapham venire temptaverit; sciat se coram Christo novemque Angelorum ordinibus in tremendo examine rationem redditurum. Hoc vero Decretum à nobis libenter concessum taliter serva [...]i & confirmari decernimus; ut tam nobis vità comite propitiâ Divinitate regni gubernacula regentibus, quàm futuris successoribus haereditatis jure regnandi Monarchiam tenentibus, inextricabili lege firmiter roboretur. Nam pro amplioris firmitatis testamento Principes & Senatores, Judices & Patritios subscribere fecimus. Actum publice & confirmatum in loco qui appellatur Eburleagere, VIII. Kalendarum Juniarum die, Indictione II. anno ab Incarnatione Christi DCCIV. feliciter. Supscripsit Ina Rex. Ego Aldelmus servus servorum Dei hoc decretum manu propriâ roboravi.’ Subscripserunt & Abbates, Proceres IX.

Ista divinus Pontifex indefessus agebat, vicini finis non nescius. Sordebant enim jam terrena viro; inhiabatque coelestibus. Qua propter optimum factu ducebat; si metam vitae talibus percur reret, quae essent suae laudi memoriae, subjectis emolumento & gratiae. Et licet nimis e [...]oeta caro labores perferre negaret; tamen solida mens jamque foras eminens & ipsis coeli januis imminens vincebat temporum situm. Fragilem igitur corporis usum, non longe post desertorem animi, spiritualibus exercitiis subjiciebat. In praedicationibus noctes perinde ut dies continuans, Dioeceses non segniter circuiens, ipse integre & [Page 23] non minùs quàm in viridi aetate jejunia caeteraque id genus bona frequentans. Ductâ itaque vitâ hominibus placidâ, Deo placitâ, post Episcopatus annos quatuor

Ad superos superum cultor sociusque recessit;
Alterat astra solo, mutat & arva polo.
Halitus alta subit, fovet artus Hospita tellus:
Depositumque suum poscit uterque locus.
Impulerat Phoebus bis quinâ luce Latonam;
Involucris Mundi cum resolutus abit.

Est in pago Sumersetensi [villa] Dultinge vocabulo, in qua hominem exuit, quam pridem Monachis dederat, Glastoniensibus usum fructuarium pactus. Domus obitûs ejus conscia lignea erat Ecclesia, in quam se ultimum spirans inferre jussit, ut ibi potissimum efflaret: sicut incolae hodie per succiduas generationes asseverant. Hanc dum quidam Glastoniensis Monachus ex lapide refectam in [...]. Dei. die faceret consecrari nomine; immiscuit se confertae multitudini muliercula utroque lumine jamdudum capta. Haec in signo fidei densitatem vulgi perrupit, clamitans ut ad altare duceretur incunctanter; se credere quod Sanctus, cujus basilica consecraretur, viduae caecitatem depelleret, qui totâ vitâ solennes elemosynas viduis conferre solitus esset. Audacia credulitatis de coelo traxit auxilium: implevit viduos orbes lux serena. Nec latere potuit Miraculum coram populo celebratum, praesertim cum & persona & personae calamitas Provinciae vulgatissima esset. Constat in eâdem Ecclesiâ lapidem esse, cui Sanctus moriens insederat; cujus absolutione plures aegroti sanitatem iniisse noscuntur.

Tunc beato Egvino Wigorniensi Episcopo visio coelestis affulgens obitum sodalis innotuit; & ut ad locum pergeret, praecepit. Ille doloris & amoris stimulis tune maturans celeriter Dulting pervenit. Depositâque pro animae requie oratione, ut pro desiderio & praecepto Sancti Meldunum corpus promoveatur, jubet. Compes [...]it ejulantium lacrimas fidei praesumptione; opus accelerat ipse operis maturator assistens. Efferuntur ergo felices exuviae magno praeeuntium & subsequentium agmine; dum quisque beatiorem se puta ret qui propior esset; eratque ingens comitantium solamen saltem feretrum videri, si non posset tangi. Ipsa enim species & forma exanimis corporis multum decoquebat doloris; demulcebatque oculos manens gratia & permanens figura. Celebris illa pompa funeris fuit; dum pro miraculorum frequentiâ figerentur semper lapideae cruces ad septem milliaria. Ad quas plures inveteratis morbis debiles cum fide accedentes, violentiâ precum celerem rapuere salutem: Virtutum signis manentibus usque hodiernum diem. Nec fidem auditorum excedere debet, quod dico: cùm penè tot sunt miraculorum testes, quot provinciales; quorum certissimum Beatum Egvinum in testem cito, qui in quodam scripto post quaedam alia sic ait. ‘Post duos annos Aldelmus religiosus Episcopus migravit ad Christum. Quod ego per revelationem agnoscens, convocatis fratribus & obsecundantibus meis excessum venerandi Patris els aperui; concito gradu ad locum ubi sacrum corpus ejus jacebat L. ferme millibus ultra Meldunense Monasterium situm deveni; & ad sepulturam adduxi & honorifice sepelivi; & mandavi, ut in quocunque loco sacrum corpus in asportatione pausaverat, sacra Deo erigerentur signacula.’ Manent omnes Cruces; n [...]c ulla earum vetustatis sensit injuriam: vocanturque Biscepstane, id est▪ Lapides Episcopi; quorum unum in claustro Monachorum in promptu est videre. Quae res ammonuit; ut quod fama de Bascepestrune jactitat, [Page 24] non tacerem. Villa est in valle, ad quam praedicationis solicitudinem expleturus venisse dicitur. Dum sermonem sereret in plebem; fortè baculum fraxineum, quo nitebatur, terrae fixisse. Illum interim per Dei virtutem miram in magnitudinem excrevisse, succo animatum, cortice indutum, foliorum pubem & frondium decorem emisisse. Pontificem, qui verbo intenderet, clamore populi ammonitum respexisse; adoratoque miraculo Dei munus ibidem reliquisse. Ex primae arboris pullâ multas pullulasse fraxinos; adeò, ut sicut dixi, villa illa vulgo ad Episcopi Arbores nuncupetur. Haec sanè non pro solido asserui; sed ne quid praeteriisse arguerer, non omisi. Caetera scriptis vel caelaturis ex antiquo factis approbo; nec quicquam Deo teste adjeci de meo, nisi si aliquod verbum causâ politiùs ornandi lectionis avolavit. Non enim eget Aldelmus; ut mendaciis asseratur: tanta sunt de illo, quae in dubiam depromant fidem: tot sunt quae non veniant in litem. Innumera signa, quae modò apud ejus fiunt memoriam, ostendunt praesentibus praeteritae vitae Sanctimoniam.

Excipiunt interea Patronum Meldunenses ingenti ploratu, reverenti affectu. Jungebatur amori veneratio; pugnabatque fides cum obsequio. Nescires quid eligeres, aut in parentem affectum, aut in advocatum gaudium. Si laetarentur pro praemisso ad Deum Patrono; sed dolere cogebantur pro amisso vitae solatio. Inter hos fluctus aliquot extractis diebus, tandem sepeliri permiserunt in Sancti Michaelis Ecclesiâ; ubi sibi vir Sanctissimus olim Saepulturam providerat. ^† Excessit anno ab Incarnatione Domini Septingentesimo nono, ante Inam annis XVIII. ante Bedam XXV. postquam Abbas à Leutherio factus est XXXIV. postquam Episcopus à Berthwaldo anno V. Nam annos aetatis ejus nulla scriptura misit in calculum; sed est conjectura non fallax grandaevum fuisse Sanctum, qui paulo minus XXXIV. annis in Ecclesiastico manens Praesidatu, non nisi legitimâ aetate illo praesertim tempore sumpsisset honorem. Gravis ille annus Britanniae fuit; ut qui multa lumina vel extinxit vel abduxit. Eodem enim anno Wilfridus Episcopus decessit; de quo superior sermo palàm secit, quod nemo in Anglia eo promptior & justi-tenacior fuit. Quin & Kenredus Rex Merciorum Ethelredi successor cum Offa Orientalium Anglorum Rege Romam profectus stadium vitae decurrit: quorum societatem adornavit, ut supra dixi, Egwinus foelix Episcopus; qui postquam beato Aldelmo justa persolvit; iter illud arduum ultroneis compedibus illaqueatus & adorsus & permensus est. Sed haec pleniùs scire volentem alias & nostra & aliorum lectio informabit. Jacuit corpus beati viri in Ecclesia supradicta CCXLVI. annis; quo toto tempore quae Miracula exhibuerit, quae nec parva nec pauca fuisse crediderim; omnia sepelivit, omnia suppressit aemula oblivio. Enimvero Monachi se in Sanctae Mariae transtulerunt Ecclesiam; ut viciniùs & opportuniùs necessitates suas Sancti minorarent mausoleo: quamvis, ut per Cartas probavimus, omnibus usque ad Edgarum regem annis Sancto Petro daretur Primatus.

[Page 25]

PARS IV.

JAm enim quartam pollicitationem meam Domino juvante complere ingrediar; ut ostendam quantâ volubilitate fortunae Coenobium Meldunense excreverit; plerumque etiam, nisi Sanctus auxilium porrexisset, pessum iverit. Per successionem ergo Regum & Cartarum appositionem agam propositum. Inae successit Ethelardus XIV. annis; ei Cuthredus pari spatio. Hujus donum ita scriptum habemus. ‘Ego Cuthredus Rex Geuuisorum cogente catenâ caritatis Christi & indivisibilis affectu dilectionis, Aldelmo Abbati familiaeque sub illius regiminis amore degenti, cum consensu atque scientia eximii Praesulis Danielis optimatumque meorum & dignitatum, ob recordationem scilicet orationum suarum & redemptionem animae meae, ut in plenitudine electorum Domini collocatus sim; terrae partem I. inextricabili. inextricabilem possessione in loco, qui dicitur Wdecim, sub X. mansionum aestimatione taxatam sub contestatione Sanctae Trinitatis dapsili quidem liberalitate & hilariter ad Meldunense Monasterium largitus sum.’ Et post aliqua. ‘Exemplar hujus largitionis promulgatum est anno ab Incarnatione Christi DCCXLV. in praedicto Coenobio sub praesentiâ Cuthredi Regis.’ Liquet igitur anno ultimo vitae Regis Cuthredi hoc factum esse, superstite adhuc Daniele Episcopo; qui cum Beato Aldelmo Episcopus factus fuerat; post excessum ejusdem patris anno XXXVI. Unde constat hunc Aldelmum Abbatem cui Cuthredus Rex Wdecim dederat, alium fuisse quam Magnum Aldelmum. Fertur sanè, quòd Secundus Aldelmus Prioris nepos fuerit. Cuthredo Regi successit Sigebricht anno I. uno. primo. Sigebrichti Successor fuit XXXI. annis Kinewlfus. Hic anno tertio regni sui Coenobium insigni munere auxit.

‘In Christi nomine. Ego Kineuulf Rex cum consensu principum meorum aliquam terrae portionem quasi XXX. manentium familiae Christi in Maldubiensi Monasterio constitutae pro remedio animae meae perpetualiter possidendam donavi: Hoc est, ubi se duo latices Meardenae & Rochburnae jungunt, & in circuitu eorum, quemadmodum ipsi incolae bene nosse dignoscuntur terminos ac limites locorum illorum; necnon & villam, cui subjacent pascua, prata arida & irrigua, simul & silvestria loca. Et haec acta sunt ab Incarnatione Christi DCCLVIII indictione XI. à transitu Domini Aldelmi Episcopi nono & quadragesimo.’ Subscripsit Kineardus electus in Episcopatum Wintoniae, & Haerewaldus Episcopus Scireburniae. Contra eundem Kinewlfum Regem annum jam vicesimum & quartum in regno habentem. Offa Rex Merciorum propter villam Benesingtunae congressus, & ipsam & plurimam partem Regionum West-Saxonicarum victoriâ functus usurpavit. Denique Villas Coenobii & Ena . . . . . [quas] Etheldredus; & Piritunae, quam Rex West-Saxonum Cedualla dederat, infestus praedo abstulit. Et primam quidem Wigorniensi Episcopo dedit; secundam filius ejus Egferthus reddidit hoc scripto.

‘In nomine Domini. Ego Egferthe Rex Merciorum anno primo Regni nobis à Deo concessi, rogatus à Brithtrico Rege Occidentalium Saxonum & Ethelardo Archiepiscopo, terram XXXVI. manentium in loco, qui vocatur Ecpirigeam, ab orientali parte sylvae quae vocatur Braden, reddidi Abbati Cuthberto & fratribus Monasterii Maldubiensis pro indulgentiâ piaculorum [Page 26] meorum & pro requie animae patris mei Offan, quam ille veneno abstulit eis. I. [...]. Et scilicet ratione concedo terram supradictam; ut saecularibus Regum servitiis libera sit ad serviendum necessitatibus fratrum Deo servientium in praedicto Monasterio; ut memoria nostra in illo Sancto loco in sanctis orationibus apud eos ma [...]eat in perpetuum. Sed & Abbas & fratres ejusdem Monasterii in comparatione terrae illius dederunt mihi duo millia solidorum argenti puri. Et hoc feci cum consilio Episcoporum ac Principum meorum; quorum nomina subter ascripta sunt. Et hoc actum est anno ab Incarnatione Christi DCCXCVI. indictione quartâ. A transitu Patris Aldelmi anno octogesimo septimo. Augentem hanc meam eleemos [...] nam Dominus conservet & benedicat. Minuentis verò ac frangentis nomen, quod non optamus, eradicabitut de terra viventium; & à societate Sanctorum privabitur, nisi dignè emendaverit.’ Subscripsit Ethelardus Archiepiscopus, qui ex Abbate prius Meldunensi & Episcopo postea Wintoniensi supremum honorem nactus, Cutbertum hunc constituit Melduni Abbatem. Subscripsit B [...]orthricus Rex West-Saxonum XVI. annis post Kinewlfum. Subscripserunt . . . . . . . . . . . . . . . . Wigorniensis, Edulfe electus ad Hereford.

Successit Brithrico Egbirthus annis XXXVII. qui omnia Regna Anglorum West-Saxonico usque hodie curvavit imperio. H [...]ic Ethelulfus filius anni [...] XVIII. quem quidem Athulfum vocant. Vir qui libertate collatâ Ecclesiis omnes Antecessores, quique postremo seipsum nova liberalitate vicerit fecit & scrinium, quo Sancti Confessoris ossa locaret, in anteriori parte ex solido argento jactis imaginibus. In posteriori verò levato metallo miracula figuravit, quae jam sermo deprompsit: unde putatum est hunc suisse librum vitae in quo ista legerit; sed postea tempore Danorum amissum. Fastigium crystallinum Rex Ethelul [...]us apposuit scrinio; in quo nomen ejus literis aureis est legere. Sunt qui dicant venerandas reliquias per eum levatas: Sed nos, cùm ad locum venerimus, magis tritam opinionem persequemur. Nunc ponamus Regis dona; quae Monasterio contulit.

‘Regnante in perpetuum Domino nostro Jesu Christo, summo & ineffabili rerum omnium creatore; Ego Edeluulfus gratiâ Dei Occidentalium Saxonum Rex, in sanctâ ac celeberrimâ Paschali solennitate pro remedio animae meae & regni & populi prosperitate mihi à Deo commissi consilium salubre cum Episcopis & Comitibus cunctisque optimatibus meis I. per [...]eci. prefeci; ut decimam partem terrarum per regnum meum non solùm Sanctis Ecclesiis darem, verùm etiam & Ministris meis in perpetuam libertatem habere concederem: ita ut talis donatio fixa incommutabilisque permaneat ab omni regali servitio & omnium secularium absolutâ servitute. Placuit autem Alhstano Scireburnensis Ecclesiae Episcopo & Suinthino Wintanstrensis Ecclesiae Episcopo; ut omni Sabbato tota Congregatio quinquaginta Psalmos, & unusquisque Presbyter duas Missas omni hebdomadâ cantet pro Rege Edeluulfo & Ducibus in hoc consentientibus, &c. Scripta est autem haec Cartula anno Dominicae Incarnationis octingentesimo quinquagesimo quarto indictione II. die Paschae, in palatio nostro quod dicitur Wiltun. Terra autem ista, quam in libertate ponimus, ad Ecclesiam pertinens Meldubesburge; haec est. Piretune XXXV. Qacot XV. Suttune V. Corsaburn V. Cridanville X.’ Cemele X. Dantesie XI. Fecerat autem solis Ecclesiis [Page 27] Cartam libertatis; quam hic praetermisi, quia in Gestis Regum posui.

Anno primo Regni sui, Incarnationis DCCCXLIV. à transitu beati Aldelmi centesimo tricesimo quinto, ubi has terras ad Maldumesburge pertinentes nominaverat, Ellendune XXX. hidas, Elinhanistede XV. Undecune X. Cerlatune XX. Toccanham V. Minti V. Reodbirnam X. ‘Regnante in perpetuum Domino nostro Jesu Christo, ego Ethelulf Rex partem terrae Gewisorum, hoc est V. Mansiones, donavi Deo & Sancto Petro & familiae Maldubiensi in loco qui diciter Toccanham, eotenus ut ipsi jugiter orent pro nobis Deum omnipotentem; quatenus prospera nobis tempora largiatur ad conservandam fidem nostram, & regni nostri gubernacula per omnia tempora gentis Anglorum. Et nemo audeat hoc donum mutare ab ipso Monasterio sine irâ & vindictâ omnipotentis Dei. Et hoc donum actum est anno ab Incarnatione Dominicâ octingentesimo quinquagesimo quarto; quod & servetur in pace. Subscripserunt Swithinus Episcopus & Alhstanus. Regnante & gubernante nos in perpetuum domino Deo Salvatore nostro Jesu Christo, qui cuncta secula salvavit, & humanum genus suo sanguine redemit, atque ab aeterno interitu diabolicae damnationis per fidem [...]ectam & baptismatis Sacramentum liberavit; Ego Etheluulf Rex meis non meritis, sed Dei gratiâ largiente Occidentalium Saxonum; necnon eodem Deo donante Cantuariorum populo & omni Australi Anglorum genti Dei accidente gratiâ regimine praelatus, aliquantulam terram, id est, V. mansiunculas in loco, qui dicitur Minti, Deo omnipotenti ad Monasterium Maldubiense in perpetuam possessionem largitus sum; hoc tenore, ut in perpetuum dampnetur, qui hanc terram ab ipsâ Ecclesiâ auferre conabitur. Et hoc actum est anno Incarnationis Domini octingentesimo quinquagesimo quinto.’ Subscripserunt Celnodus Archiepiscopus Cantuariensis, Alhstanus Episcopus Scireburnensis, Ethelstane filius ejusdem Regis Rex Cantuariorum.

Huic tres filii continuâ succedentes serie regnaverunt annis XV. Quartus quoque Elfredus nomine annis triginta, sex minùs mensibus. Hujus tempore venit Angliam Johannes Scotus, vir perspicacis ingenii & multae facundiae; qui dudum velut à Patriâ Franciam ad Carolum Calvum transierat. A quo magnâ dignatione susceptus, familiarium partium habebatur; transigebatque cum eo tam seria quam joca; individuusque comes & mensae & cubiculi erat: multae facetiae ingenuique lepôris; quorum exempla hodieque constant: ut sunt ista. Assederat ad mensam contra Regem ad aliam tabulae partem. Procedentibus poculis consumptisque ferculis, Carolus fronte hilariore post quaedam alia cùm vidisset Joannem quiddam fecisse quod Gallicanam comitatem offenderet, urbanè increpuit & dixit: Quid distat inter Sottum & Scottum? Retulit ille solenne convicium in auctorem; & respondit, Tabula tantúm. Interrogaverat Rex de morum differenti studio: Responderat Johannes de loci distante spatio. Nec verò Rex commotus est; quòd miraculo scientiae ipsius captus adversùs Magistrum nec dicto insurgere vellet: sic enim eum usitatè vocabat. Item cùm Regi convivanti Minister patinam obtulisset; quae duos pisces praegrandes adjecto uno minusculo contineret; dedit ille Magistro, ut accumbentibus duobus juxta se clericis departiretur. Erant illi giganteae molis, ipse perexilis corporis. Tum qui semper aliquid honesti I. invehebat. immerebat; ut laetitiam convivantium excitaret, retentis sibi duobus majoribus, unum minorem duobus distribuit. Arguenti iniquitatem partitionis Regi, Immo, inquit, bene feci & aequé. Nam hîc est unus parvus; de se dicens. Et duos grandes pisces tangens, itemque ad eos conversus: Hîc sunt duo magni, Clericos innuens; & unus exiguus; piscem nihilominus tangens. Caroli ergo rogatu Ierarchiam Dionysii Areopagitae in Latinum de Graeco verbum è verbo transtulit. Quo fit, ut vix intelligatur Latina litera; quae volubilitate magis Graecâ▪ [Page 28] quam positione construitur nostrâ. Composuit etiam librum, quem [...]. periphisimerimus, id est, de Naturae Divisione titulavit; propter perplexitatem quarundam quaestionum solvendarum bene utilem; si tamen ignoscatur ei in quibusdam quibus à Latinorum tramite deviavit, dum in Graecos acriter oculos intendit. Quare & Haereticus putatus est; scripsitque contra eum quidam Florus; sunt enim revera in libro Periphysion perplurima; quae nisi diligenter discutiantur, à fide Catholicorum abhorrentia videantur. Hujus opinionis particeps fuisse cognoscitur Nicolaus Papa; qui ait in epistolâ ad Carolum: ‘Relatum est Apostolat [...]i nostro; quòd Opus Beati Dionysii Areopagitae, quod de Divinis Nominibus vel Coelestibus Ordinibus Graeco descripsit eloquio, quidam vir Joannes genere Scotus nuper in Latinum transtulerit: quod juxta morem nobis mitti & nostro judicio debuit approbari; praesertim cùm idem Joannes licèt multae scientiae esse praedicetur, olim non sanè sapere in quibusdam frequenti rumore dicatur.’ Propter hanc ergo infamiam credo taeduit eum Franciae; venitque ad Regem Elfredum; cujus munificentiâ illectus, & Magisterio ejus, ut ex scriptis Regis intellexi, sublimis, Melduni resedit; ubi post aliquot annos à pueris quos docebat, graphiis per [Johannes Parisiensis in historiâ suâ anno 877. ‘Johannes Scotus inter caetera fecit librum de Eucharistiâ; qui postea lectus est & condemnatus in Synodo Vercellensi à Papa Leone celebratâ. Eodem anno Colanfrancus ab errore Berengarii se purgabat; unde, sicut dicit Lanfrancus, ipse in fide desipuit: tandem ibat in Angliam ad Regem Elfred & apud Monasterium Malmesberiense à pueris graphiis perforatur]’ foratus animam exuit tormento gravi & acerbo; ut dum iniquitas valida & manus infirma saepe frustraretur & saepe impeteret, amaram mortem obiret. Jacuit aliquandiu inhonorâ Sepulturâ in Beati Laurentii Ecclesiâ, quae fuerat infandae caedis conscia. Sed ubi divinus favor multis noctibus super eum lucem indulsit igneam; ammoniti Monachi eum in majorem transtulerunt Ecclesiam; & ad sinistram Altaris ponentes, his Martyrium ejus versibus praedicaverunt.

Conditur hoc tumulo Sanctus Sophista Johannes;
Qui ditatus erat jam vivens dogmate miro.
Martyrio tandem Christi conscendere regnum
Quo meruit, cuncti regnant per secula Sancti.

Elfredus Rex & filius ejus Edwardus nihil huic contulerunt Monasterio, nisi quod commutatio videatur magis quàm donum. Scripta tamen hic apponam; quae sint indicio hanc Ecclesiam priùs in nomine Sancti Salvatoris & Beati Petri consecratam: sicque operae pretium audire scripta & percensere veterum. ‘In nomine Domini, Ego Elfredus gratiâ Dei Anglo-Saxonum Rex unà cum consensu venerabilis familiae Maldubiensis Ecclesiae, concedo meo fideli nomine Dudi aliquantulum terrae, id est, quatuor Cassatorum ad eandem Ecclesiam pertinentium in loco qui dicitur Callanthurd. Post trium autem dies haeredum praedicta terra ad Ecclesiam Sancti Salvatoris & Sancti Petri in Maildubery absque omni contradictione redeat. Acta autem est haec conscriptio in loco eodem, qui veteri vocabulo dicitur Maildubery, nostro autem Maldumesburg.’ Processu verò temporis sub Edwardo filio Elfredi Ordlasus dux praepotens emptam à Dudi terram Coenobio pro commutatione alterius terrae reddidit; idemque qui esset quieti animi & boni, cùm mortis viam iniret, jussit utrasque sine refragatione restitui. Quocirca in eodem loco Sepulturâ nobili & [...]emoriâ perenni muneratus est. Sunt ergo haec scripta. ‘Edwardo Anglo-Saxonum gloriosissimo Rege consentiente, necnon & ejus [Page 29] Optimatibus qui ei in praesentiâ tunc aderant, familia Deo servientium in loco antiquo nuncupato vocabulo Maildubery in Ecclesiâ Sancti Salvatoris, quae ibidem opere cementario pulcherrime composita cernitur, venerabili Comiti Ordlaso aliquantulum terrae, id est, quinque manentium suae propriae possessionis in loco, qui dicitur Mehandim, largiens concedit pro commutatione alterius terrae id est, IV. manentium in loco, quem ruricolae Cellewarde appellant. Finitis autem diebus quatuor haeredum praefata terra fratribus Ecclesiae sine omni contradictione reddatur. Ego Ordla [...] aliquantulum terrae mei proprii juris quàm à Dudi viro venerabili cum licentiâ Domini mei gloriosissimi Regis Edwardi cum pecuniâ comparavi, familiae Sancti Salvatoris in Maildubery, ubi ruricolae Cellanwirdan appellant, pro commutatione alterius terrae, quae Mebandim appellatur, largiens concedo, &c. Acta est haec conscriptio anno Incarnationis Domini nongentesimo primo, ab excessu Sanctissimi Confessoris centesimo nonagesimo secundo.’

‘In nomine Domini. Ego Edwardus gratiâ Dei Anglo-Saxonum Rex dedi venerabili familiae Maildubiensis Ecclesiae aliquantulum terrae in loco, qui dicitur Hanecintum, pro commutatione alterius terrae quantitatis ejusdem, id est X. Cassatorum in loco, ubi ruricolae Frenberg appellant. Sunt autem predictae terrae ab omnibus secularibus negotiis liberae. Hanc autem commutationem deprecantibus Fratribus pro eorum commoditate feci; quia terra quam praedictis fratribus dedi, duobus distat tantùm milliariis ab eorum Monasterio; illa autem quam accepi, distat à praedicto Monasterio serme XX. milliariis. Scripta verò est haec Cartula anno ab Incarnatione Domini DCCCCI.’ anno mei regni primo. Subscripserunt Eealhswid Mater & Elfled conjunx Regis.

Edwardo qui IV. & XX. annos regnavit, successit filius Ethelstanus annis XVI. qui beatissimo Aldelmo cognato suo, ut dicebat, & ut res erat, ita famulabatur; ut ei animam corpusque devoveret. Sed & ipse Sanctus sensim ex tunc in clariorem & crebriorem miraculorum processit indolem; quasi ammoneret, quòd degenerem in terra sepulturam dedignaretur. Nec destitit, antequam post paucos annos efferretur & locaretur in scrinio. Interea Ethelstanus Elwinum & Ethelwinum filios patrui sui Ethelwardi, quos praecipuo amore coluerat, in bello contra Avalanum amissos, Meldunum deferri & dextrâ laevâque Altaris in Ecclesiâ Matris Dei sepelire curavit. Causa s [...]pe dicta fuit; quòd invocatione nominis Aldelmi coelesti fortè luce. ease donatus & ab hostibus ereptus sit. Ex quo die Monasterio praedia plura, pallia multa, Crucem auream, Phylacteria aeque aurea, cum portione ligni Domini, quod ei Hugo Rex Francorum miserat, contulit. Longum est narrare, quantae devotionis in Monasteriis aedificandis & reficiendis I. fuerit. sunt; quantam barbariem paucissimo exercitu profligaverit; quòd terminum imperio in Scotiâ statuerit. Viderer enim indulgenti materiae incumbere, & aliàs dicta pro eloquii pompâ repetere: simulque videretur Ecclesiae nostrae laudis ostentatio, totiens illum laudare qui multis in vitâ beneficiis, postremò in morte venerandi corporis reliquiis eam honoraverit. Veruntamen hoc ausim dicere, quòd licet omnes ante se vel solus superaverit, vel ut mitiùs dicam aequaverit; nihil ad comparationem faciendorum fuit quod fecit; quia ingentes actus festinata dies fatis abrupit. Immaturâ ergo morte & quae animositatem illam si Dominus voluisset, non deceret, mundo in Glocestre [ablatus] . . . . . . Meldunum devectus est, ibique sub Altare Sanctae Mariae in turri sepultus est. Unde falluntur, qui dicunt quòd Elfricus Abbas terram illam fecit; quem post Ethelstani mortem plùs annis XXX. constat Abbatem factum fuisse.

[Page 30]
Hîc jacet orbis honor, Patriae dolor, orbita recti,
Justitiae fulmen, munditiae specular.
Aethera flatus adit carnis compage solutâ;
Urna triumphales excipit exuvias.
So illustravit bisseno Scorpion ortu;
Cùm Regem caudâ 
I. perculit.
 pertulit ille suâ.

Accumulant merita ejus in Coenobium multorum Sanctorum Reliquiae, quas invexit; in quibus emendis thesauros patris sui spetiosè prodigus distraxit, coelesti somno ammonitus. Itaque ex transmarinâ Britanniâ & Normanniâ, quippe cum Rollone Comite amico obligatus foedere, multas Sanctorum in quibus & Sancti Paterni Abrincatensis Episcopi, reliquias mercatus est. Is Aquitanus I. genere. genus, à juvene Monachus, processu aetatis Heremita fuerat. Cumque secretioris Philosophiae studiis virtutum non exiguum quaestum conflâsset; processit in publicum dignus qui animarum rector esset, qui seipsum regere nosset. Itaque priùs in Constantiensi pago Abbas, deinde apud Abrincas Episcopus, miraculorum non expers fuit. Sitiens levi allisione baculi ad silicem elicuit laticem. Stupendum omnino, ut negante naturâ Sanctitas viri marmoreas venas in aquatiles procuderet bullas. Puellaeori linguae officio destitutae oleum infudit, & organum restauravit. Contractio muliebrium digitorum olim volae inflixa contactu Sancti devoluta est. Puerum in mortem intumescentem, cui virosos molares anguis infixerat, erexit incolumem; cutis lasciviâ sedatâ & ad proprium modum edomitâ. Spiritus nequam praesentientes Sancti adventum, familiares clientes reliquerunt, excusatâ sugae timiditate, quòd pro Paterni violentiâ nequirent subsistere. Aviculae pastae frumento, quod benedictione condierat, digredientem per multa milliaria remigio alarum secutae nunquam ab ejus divelli caritate potuerunt, quoad vixerunt. Praetereasunt alia, quae Fortunatus lepido illo eloquii sale nostrae ingessit notitiae. Hunc Rex Athelstanus adjunxit Sancto Aldelmo socium; nec unquam se ille dissimulavit esse Sanctum frequentiâ miraculorum. Hoc quod dicam majores nostri egregie meminerant, & praecipuè serebant. Fur bracteam auri ex serinio tulerat; egressusque Ecclesiam, in quos libuerat usus consumpserat. Non hoc Sanctus, quamvis aliàs patiens, tulit tacitum. Nam cum reatûs conscius impunè se putaret reintraturum Ecclesiam; haesit ad hostium invisibilibus loris irretitus. Si conaretur ultra; tum verò ingens vis invisae flammae miserum adurens miserabilem ejulatum excutiebat. Si retro temptaret; retrahebatur obtortis faucibus laqueo. Nihil horum astantes videbant, clamorem & nisum latrunculi stupentes. Sed edocti eo confitente & culpam & poenam, in [...]ercessiones ad Sanctum adhibuerunt. Soluto itaque dampno, solutus est ille supplicio. In hoc scrinio haec scriptura legitur. ‘Hoc opus Rex Ethelstanus totius Britanniae multarumque gentium in circuitu positarum Imperator in honorem Sancti Paterni fieri jussit; quòd has reliquias ex transmarinis partibus meruerit.’ Epistolam subjiciam.

‘Summae & individuae Trinitatis honore omniumque Sanctorum praecellentissimâ intercessione glorioso & munifico Regi Adelstano Samsonis summi Pontificis Ego Radhodus Praepositus istius saeculi gloriam & aeterni Beatitudinem. Benignitatis ac sublimitatis vestrae piissimae & in omnibus hujus temporis Regibus terrenis famosâ laude percellentissimae, Rex Adelstane optime, noverit pietas manente adhuc stabilitate nostrae regionis, quòd pater vester Edgvardus per literas se commendavit consortio fraternitatis Sancti Samsonis summi Confessoris ac Joveniani Archiepiscopi senioris ac [Page 31] consobrini mei ac Clericorum ejus, unde usque hodie indefessas regi Christ [...] pro ejus anima & pro salute vestrâ fundimus preces, & die noctuque videntés super nos magnam misericordiam apparer [...] vestram, in Psalmis & Missis orationibusque nostris, quasi provolutus ego & XII. Canonici mei genibus vestris fuissemus, promittimus Deum clementem orare pro vobis. Et modo Reliquias, quas omni terrenâ substantiâ vobis scimus esse cariores, transmitto vobis, id est, ossa Sancti Senatoris, & Sancti Paterni, atque Sancti Soubilionis ejusdem Sancti Paterni magistri, qui similiter uno die eâdemque horâ cum supradicto Paterno migravit ad Christum. Isti certissimè duo Sancti cum Sanct [...] Paterno dextrâ laevàque jacuerunt in Sepulchro; atque illorum sollennitates sicut & Paterni IX. Calend. Octobris celebrantur. Igitur Rex gloriose, Sanctae exaltator Ecclesiae, gentilitatis humiliator pravae, regni tui speculum, totius bonitatis exemplum, dissipator hostium, pater Clericorum, adjutor egentium, amator omnium Sanctorum, invocator Angelorum; Deprecamur atque humiliter imploramus qui in I. ejulatu. exultatu atque captivitate nostris meritis atque peccatis in Francia commoramur; ut non nostri obliviscatur vestrae felicissimae largitatis magna misericordia & nunc à modo quae mihi dignemini commendari sine ullâ morâ potestis impetrare.’ Haec epistola inventa est in scrinio apud Nedeltunense Coenobium; quod idem Rex à fundamento fecit, ut ibi reliquias Sancti Samsonis posuit.

Sed jam indicia praediorum, quae Rex Coenobio contulit, subjicienda video; quae multis quidem Cartis sed unam scripturam praeferentibus, intexuit hoc modo. ‘Fortuna fallentis saeculi procax non lacteo liliorum candore amabilis; sed fellitâ ejulandae corruptionis amaritudine odibilis, fortè Serpentis. sententis filios in valle lacrimarum carnis rictibus debacchando venenosis dilacerat; quae quamvis arridendo sit infelicibus attrectabilis, Acherontici tamen ad ima Cociti, ni salus alti subveniat s. boantibus. boantis, impudenter est declivis. Et ideo quia ipsa ruinosa deficiendo canaliter dilabitur; summopere festinandum est ad amoena indicibilis laetitiae arva; ubi hymnidica Angelicae jubilationis organa, melli [...]luaque vernantium rosarum odoramina à bonis beatisque naribus inaestimabiliter dulcia capiuntur, sineque calce auribus foelicium suavia audiuntur. Cujus amore foelicitatis illectus, ego Ethelstanus Rex Anglorum per omnipotentis dexteram totius Britanniae regno sublimatus, aliquas terrae particillas venerabili familiae Maldubiensi pro animabus patruellum meorum filiorum Ethelredi, Clitonis videlicet, Elswini & Ethelwini, Deo & Sancto Petro in perpetuum jus largitus sum sub aestimatione X. Cassatorum in loco qui dicitur Wdetun, sub aestimatione LX. Cassatorum in loco qui dicitur Breomet, sub aestimatione V. Cassatorum in loco qui dicitur Sumer [...]ord; Item V. in loco qui dicitur Nortun; Item V. in loco qui dicitur Ewulin: hoc praecipiens, ut nemo nostrorum successorum hoc nostrum donum, quamdiu Christianitas vigeat, vel ex minimo interrumpere temptet. Quod si quis temptaverit; à Deo se dampnandum in perpetuum sciat. Sciant autem Sapientes nostrae regionis, nos has praefatas terras non injustè rapuisse, rapinamque Deo dedisse; sed sic eas accepi, quemadmodum indicaverunt omnes Optimates Regni Anglorum, insuper & Apostolicus Papa Romanae Ecclesiae Johannes; Elfredo defuncto, qui nostrae foelicitati & vitae aemulus extitit, nequitiae inimicorum meorum consentiens, quando me voluerunt patre meo defuncto caecare in Wintoniâ civitate; si non me Dominus suâ pietate eripuisset. Sed denudatis eorum machinamentis, remissus est ad Romanam Ecclesiam; ut ibi se coram Johanne Apostolico jurejurando defenderet: & hoc fecit coram Sancti Petri Altari, sed sacto juramento cecidit coram Altari; & manibus famulorum suorum portatus est ad Scholam Anglorum, & in tertiâ nocte finivit vitam. Et nunc Apostolicus ad nos remisit; [Page 32] & quid de eo ageretur consuluit. Nos autem Optimatum nostrorum rogatu concessimus; ut poneretur ad caeteros Christianos, quamvis indignus. Et sic indicta est mihi possessio illius omnis in magnis & modicis, &c. Hujus autem à Deo Dominoque Jesu Christo inventae atque inspiratae voluntatis scedula anno Dominicae Incarnationis DCCCCXXXVIII. regni vero mihi gratis commissi XI. indictione octavâ, epactâ XIV. concurr. Tertio Calend. Januarii, lunâ vertentis Mensis decimâ, in Civitate celeberrimâ, quae Dornacester appellatur, conscripta est, totâ Optimatum generalitate sub alis regiae dapsilitatis ovanti.’ Subscripsere subreguli Eugenius, Howell, Mor [...]ant, Indual; Archiepiscopi Willfelmus Doroberniae, Wulstanus Eboraci; Episcopi Burgrice Roffensis, Tedred Lundoniensis, Ethelgar Orientalium Anglorum, Al [...]riche Wintoniensis, Elfredus Scireburnensis, Wul [...]elmus Wellensis, Ethelgar Cridiensis, Oda [...]. Wiltunensis. Wiltensis, Eadhelm Selesiensis, Sephelm Sancti Cuthberti, Tidelm Herefordensis, Elwine Wigorniensis, Kinsi Licitseldensis, Winsi Legecestrensis.

Ethelstano successerunt fratres Edmundus, Sexeldredus VI. Edredus IX. annis. Edredo Edwinus IV. annis, filius Edmundi, qui sicut aliàs latiùs diximus, meretriculae unius seductus illecebris, Dunstanum stultitiae suae saevissimum correptorem patriâ expulit. Inde semel malo imbutus, omnes ad dolorem Dunstani in totâ Angliâ Monastici ordinis homines priùs nudatos facultatum auxilio post & deportatos exilio calamitatibus indignis affecit. Nam & Meldunense Coenobium stabulum Clericorum fecit anno Ducentesimo XLVI. post transitum Patris Aldelmi; postquam à Leutherio ibi praepositus est Monachis anno LXXVI. & ducentesimo. Sed tu domine Jesu creator & recreator noster, bone artifex, multúmque potens formare nostra deformia, per illos homines irregulares & vagos thesaurum tuum tot seculis abditum in lucem propalasti; Sanctissimi Aldhelmi corpus dico, quod illi de terrâ elevatum in scrinio, quod supradixi, locârunt. Accessit Clericorum gloriae regalis liberalitas; ut daret Sancto praedium vicinitate & amplitudine peropportunum; quod nominarem, nisi quia notum est, & Reges anteriores multas ejus portiones dederint; ne hic solus communem gloriam vel totam vendicet vel partem vellicet. Sed omnis temporum iniquitas maturè decidit, succedente Edgaro sratre omnium antecessorum; nisi Ethelstanus palmam praeoccupasset facilé. Primo denique nescias quem praeferas; nisi quòd iste tenuerit, ille inceperit; ille fortior, iste fortunatior; ille Dei, & suo auxilio nisus; iste prudentium virorum consilio credulus. Edgarus igitur abolitis edictis germani; quae luxus regius & juvenilis impetus [procuderant] quid Ecclesiae nostrae dederit, quid abstulerit, suo melius sermone reserabit.

‘Cùm universitatem generalis massae meta maneat certa; Visibiliaque, ut ait Apostolus, 2 Cor. IV. 18. [...]int temporalia, invisibilia vero sint perpetua: restat unumquemque hic peracta illic recipere merita. Unde ego Edgarus totius Albionis basileus [...]. [...]ecnor. necne maritimorum seu Insulanorum Regum circumhabitantium, adeò ut nullus progenitorum meorum, subjectione largifluâ Dei gratiâ suppetente sublimatus, quid imperii mei potissimùm Regi Regum Domino darem, tanti memor honoris, solertiùs saepe tractavi. Piae igitur fautrix devotionis pervigili meae studiositati subito superna insinuavit pietas quaeque in regno meo sancta instaurare Monasteria; quae velut muscinis scindulis cariosisque tabulis tigno tenus visibiliter diruta, sic quod majus est, intus à servitio Dei ferme vacua fuerant neglecta. Idiotis nempe Clericis [...]jectis nullius regularis religionis disciplinae subjectis, plurimis in locis sanctioris seriei scilicet Monachici habitûs praefeci pastores: ad ruinosa quaeque templorum redintegranda opulentos fiscalium munerum eis exhibens sumptus: Quorum unum nomine Elfricum virum moribus ecclesiasticis expertissimum officiis, famosissimi constitui custodem Coenobii, quod Angli bifario [Page 33] vocitant onomate Maldelmesburg. Cui pro commoditate animulae meae, ob Salvatoris nostri ejusque [...]. Theodocos semper Virginis Mariae necnon Apostolorum Petri & Pauli Aldhelmique almi Praesulis honorem, particulam terrae X. videlicet manentium vocabulo Estotim cum pratis & sylvis munificâ liberalitate restitui. Haec terra à praedictis semel accommodata Clericis, diu à plerisque postremò à contentioso injustè possessa est Athelindo. Sed superstitiosâ subtilique ejus invectione à sapientibus meis auditâ, ac disceptatione illius mendosâ ab eisdem me praesente convictâ, Monasterioli à me reddita est usui, anno Dominicae Incarnationis nongentesimo▪ ptuagesimo quarto, regni verò mei XIV. regiae consecrationis primo, post transitum pretiosi confessoris Aldelmi CCLXV. Hanc verò restitutionis scedulam praedicti Abbatis rogatu ob futurae posteritatis memoriam tenacem caraxare praecepi; ne quamdiu Christiana fides viget in nostratibus, ab aliquo turannici potentatûs praesatum rus ab illo Sancto loco violenter, quod absit, alienetur.’ Et subscriptio Archiepiscoporum Dunstani Cantuariensis & Oswaldi Eboracensis, & Episcoporum Athelwaldi Wintoniensis, trium Elfstanorum, Londoniensis, Roffensis, Wiltunensis, &c.

Hic est Elfricus; qui omnem curam ad beatam transferens Mariam, possessionem & nomen Monasterii ejus delegavit ditioni; ut tacito interim beatissimi Petri nomine, ipsa sola loco videatur imperare. Nec fastidivit gloriosa Domina illustris & praedicandi viri munus; quinimo usque hodie praesidet Ecclesiae, Sanctissimi Aldelmi communionem in potestate amplectens. Eum peritum literarum praesertimque elegantissimum Interpretem, nisi fallax tradit ve [...]ustas, aedificandi gnarum; qui omnes Monachorum officinas eo tempore praestantissimas, nec adhuc adeò despicabiles, fundavit & consummavit. Hujus intermisso nomine facit mentionem Abbo Floriacensis in praefatione passionis Sancti Edmundi ad Dunstanum beatum Archiepiscopum his verbis. ‘Passionem Sancti Edmundi à nemine scriptam pluribus ignotam tua Sanctitas ex antiquitatis memoriâ collectam historialiter me praesente retulit Domino Episcopo Rofensis Ecclesiae & Abbate Monasterii quod dicitur Malmesbery, ac aliis circumassistentibus, sicut tuus est mos, fratribus.’

Elfricus sane cùm jam grandaevus esset, in Episcopum Cri [...]iensem altatus, vixIV. annis superfuit. Reliquit aliquantos codices, non exigua ingenii monumenta; Vitam Sancti Adelwoldi, antequam eam Wolstanus operosiùs concinnaret; Abbreviationem passionis Sancti Edmundi; libros multos ex Latino in patrium sermonem versos.

Tempore ergo Edgari regis Dunstanus Sanctissimus Archiepiscopus nostri Coenobii restaurationi & decori egregiam curam admovit, invitatus in amorem Sancti Aldelmi & generis West-Saxonum affinitate: Nam de hac Provincia oriundus fuerat, & miraculis subinde crebrescentibus [ut] qui gauderet Sanctum suae regionis suis potissimùm temporibus in speculam elatum. Ideo in multis loco munificus, quae tunc in Angliâ magni miraculi essent, decusque & ingenium conferentis ostenderent offerre crebró. Inter quae Signa sono & mole praestantia; & Organa, ubi per aereas fistulas musicis mensuris elaboratas Dudum conceptas follis vomit anxius auras. Ibi hoc Distichon laminis aereis impressit:

Organa de Sancto Praesul Dunstanus Adelmo

Praedat, hîc aeternum qui vult hinc tollere regnum.

[Page 34]Poterunt & hi versus sermonis veritati suffragari; quos conspicati sumus impressos vasculo, quod Ministris Altaris famulabatur aquae obsequio.

Idriolam hanc fundi Dunstan mandaverat Archi▪

Praesul; ut in Templo Sancto serviret Adelmo.

In quibus licentia poetica subtractâ è nomine Sancti priori L literâ, ut versus staret, ingeniaverat. In neutro enim insculptum erat Aldhelmo sed Adelmo. Interea post obitum suum futurae suae in Angliâ calamitatis & Danicae depopulationis spiritu prophetico praesagus, utpote qui eas non aenigmatico [...]umo, sed aperto eloquio ipsi etiam Regi praenuntiavit; Sanctissimi Confessoris ossibus metuebat. Jamque animo volutans Danorum avaram saevitiam & saevam avariti [...]m, mente imaginabatur Monasterium cupiditate pecuniarum praedatum iri. Tum ne aliquis splendore metalli raptatus scrinium abriperet, avideque pretiosas crustas sinibus ingerens, lignum nudatum cum ossibus aliquorsum projiceret; id verò maximo horrori & timori erat. Quocirca diu multumque perpenso concilio, reverentissimas Reliquias ereptas scrinio lapideo composuit tumulo excitato in editum ad dexteram Altaris, loco cunctis in Ecclesiâ intuentibus conspicuo. Apposuit juxta ossa primùm nitenti & delicatâ sindone deinde preciosissimo cocco circumtecta fialam purissimo vitream balsamo plenam: Congrua profectò Pontifici aromata, qui semper in coelum thurificâsset virtutum & orationum holocausta: simulque partem asserum ex antiquissimo sarcophago, quo tota in mortalem conditionem defluxerat caro. Nec abstinuit versibus; quibus forensem Sepulchri ambitum decoravit: quorum haec erat summa. Ut amatorem suum delictorum dignaretur veniâ; nec accerseret in culpam, quòd [...]um editiori loco deposuisset: scire Sanctum id se fecisse pro cautelâ, non pro contumeliâ. Nec eventus rerum fefellit prophetam: nec cecidit de verbis ejus quicquam in terram: quod breviter intimabo; si successionem Regum, quam intermiseram, continuavero.

Edgaro post XVI. annos regni successit Edwardus filius tribus annis & dimidio. Illi Egelredus frater substitutus XXXVII. annis miserabile regnum obsedit, subruit, pessundedit. Cujus gesta hiis inserere ex abundanti opinor; praesertim cùm aliàs miseriarum ejus labyrinthos evolverim. Illud non tacebo; quòd Edgaro mortuo, qui se pluribus quàm ullum progenitorum suorum dominari jactaverat, non quòd latiùs, sed quòd securiùs imperitaret; res in contrarium cessit; suprema foelicitas regni in praecipiti stetit. Summis enim, ut quidam ai [...], rebus diu stare negatum. Danorum ergo gens assueta vivere rapto, totis littoribus in Angliâ efferbuit. Jamque, ut compendio dicam, omni orâ maritimâ depopu [...]atâ, medulla Mediterranei soli depascebatur; eò in indigenas insolentior, quò à scientiâ [...]. vivi, [...] veri. viri Dei remotior. Pars cum duce praelato Meldunum venerat. Ibi eo se terrore, quo consueverat, acturam existimans, Ecclesiam furibunda irrupit. Circumductis utrinque oculis, nihil quod avidae rapacitati satisfaceret, praeter scrinium Sancti conspicantur. Caetera meticulosa Monachorum provisio curioso furori summoverat. Illud solum fortunae, vel ut veriùs dicam, tutelae Sancti exposuerant; tutaretur, si vellet; sin minus, [...]udibrio se haberi permitteret. Id illi vasto ore inhiantes limpsatis gressibus involant; quorum unus, quem improba fames argenti audaciorem [...]ci [...]et, arrepto cultello preciosos lapides cassibus expedire nitebatur. J [...]mque manum admoverat; cùm grassantem luem ava [...]itiae Sancti virtus festinata compescuit. Luit ergo ausum temerarium mente amissâ, retro in pavimentum illisus; tanquam si penetrabile telum cordi suspiraret adactum. Poena unius reduxit ad sanitatem caeteros; ne furerent, ne streperent; ut loca sancta intaminata [Page 35] relinquerent, ut fugerent. Accelerant igitur fugam per plana, per invia▪ gaudentes vel sola corpora eripuisse discrimmi. Multorum enim milliarium cursu non intermisso, aliquid humano timore majus se pertulisse prodiderunt; dum nullus à tergo urgeret, nullus à fronte obsisteret. Hujusmodi sama multitudinem hostium pervagata, segniorem ad praedam, & timidiorem ad reverentiam Sanctorum effecit; unde contigit, ut omnibus in circuitu Monasteriis depopulatis vel expilatis, istud solum nunquam adeò gravem deploraret aerumnam.

Iste Rex villam X. manentium Coenobio Sancti Aldelmi contulit sub Abbate Athelwerdo, qui Elfrico successerat. Stimulabant eum adhuc in regno tenellum Heroes illustrissimi, qui erant superstites; post quorum decessum & in vitae luxum & in regni detrimentum totus emarcuit. Copia enim rerum, quas reliquit pater, incitavit in lasciviam; offensa Dei meruit [...] iracundiam; Dei iracundia gentem adduxit in exterminium. Est autem scriptura hujusmodi. ‘Universis crebro studium sophiae intentè rimantibus liquidò pa [...]escit; quòd praesentis vitae terminus variante diveriae calamitatis ae [...]umnâ instare jamque ingruere nimio terrore dinoscitur. Ego igitur Edeldred Christi gratiâ opitulante totius Albionis Basileus, Optimatum meorum monitu instructus, aeterna caducis mercari cupiens, quandam ruris partem, X. videlicet manentium, loco celebri qui ab hujus Patriae peritis noto Redburne nuncupatur onomate, Domino nostro Jesu Christo ejusque genitrici semper Virgini Mariae in veneratione beati Praesulis Aldelmi, qui locum ipsum usitato vocabulo nominatum Maldesmeburg fecit, ad usus Monachorum sub Ethelwerdi Abbatis regimine inibi degentium aeternâ largitus sum haereditate, &c. ^z Anno Dominicae Incarnationis DCCCCLXII. scripta est haec Carta post transitum ejusdem Patris CCLXIII.’ Subscripserunt illi qui in superiori Cartâ, & cum iis Elfricus jam Episcopus, sed & Escuinus Dorcestrensis Episcopus.

Egel [...]edo post XXXVII. annos regni defuncto successit▪ Cnuto annis XX. Cnutoni Baroldus filius annis IV. Ei Ardacum anno uno. Illi Edvardus XXIV. annis. In his octoginta sex annis fuerunt post▪ Ethelwerdum, Kineward, Brichtelmus, Brichtwoldus, Edericus, Wulsinus▪ Brichtwoldus, ut ex scriptis Anglicis animadvertimus, multa incommoda Coenobio intulit, terras vel omnino distrahendo, vel parvo pretio invadendo. Sed enim excusatur; quòd magno illo geldo, qui tunc Danis dabatur, oppressus, unicum inveniebat malorum remedium; quod futurorum incautus non videbat obesse posse in posterum. Wulsinus religionem Monachorum propter adventum Danorum multum debilitatam erexit in vigorem priscum. Non defuerunt nostro tempore Monachi; qui eum in carne conspicati memoriam viri ruminare & aliis proferre dulce habebant; ex quorum narratione pendulus multa ejus insignia animo indidi; sed dicere refugio, quia minùs suscepto concurrent operi. Ei Egelwardus X. annis successit; mox Elwinus anno & semis. Brichtwoldus huic annis VII. Eum inertem ad bonum, alacrem ad malum, miserabilem mortem obiisse tradit vetustas in villâ inter medios potationum apparatus extinctum, [Page 36] in Ecclesiâ beati Andreae, quaemagnae adhaerebat Ecclesiae, inter Praedecessores sepultum. Satisque constat custodes loci umbris phantasticis inquietatos; donec cadaver suffossum longe à Monasterio paludi profundè immers [...]rint: unde aliquotiens teter odor emergens saevam vicinis exhalat mephitim. Sed haec quae injucunda sunt, relinquentes; ad Miracula, quae hoc temporum discursu apud Beati Confessoris tumulum divinitas ostendit, accingamur.

Dani cùm in Angliam venire offirmassent propositum; ad societatem victoriae Norreganos ascivere. Utrorumque immanis barbaries; sed Norreganorum cupiditas rapacior, libido infestior. Horum Comiti, dum depopulatur omnia, puella quaedam Elfildis nomine cessit in partem praedae, honesto apud Anglos loco nata, ingenui corporis & vultûs. Haec illecebrarum fomenta Barbaro fuere; ut legitimo connubio repudium daret, in captivae suae nuptias intendens nervos; cujus integritatem tutari & captivitatis miserere deberet, nisi barbarus esset. Quare primò consumptis blanditiis, renitentis & multum deprecantis pudorem praedo nocturnus invasit & rapuit. Veruntamen non diu superfuit; nec spe conceptae plebis nec longâ vitâ post injuriam foeminae factam laetatus. Eo ergo defuncto, rumor speciosae Elfildis aures Regis terrae impulit. Ille mox pro more gentis in foeminae cupiditatem potiendae adhinnivit. Fit ergo ex Rege amator, ex potente cliens. Adorat per internuntios Majestatem captivae; ut se amicum dignetur: Pollicetur montes auri, amorem perpetuum; postremò quaecunque possint vel mulierem decipere vel captivam illicere. Omnia clam uxore; quam, ne intenderet, verebatur quàm maxime. Respondit Elfildis contraria, se aliis amoribus intentam Deo deservire propo [...]uisse; tulisse illum suos secum amores, qui & uniens primitias libâsset & moriens consepelisset. Hoc audito, Rex dolens se mulierculae fuisse despectui, vi negantem aggreditur; & quadam nocte in nihil tale metuentis amplexus subit violentus. Ex unâ conjunctione concipitur foetus; & editur masculus contra utrorumque votum. Nam & Rex periclitari famam suam metuens, vellet quidem exercere placitum, sed nollet habere fructum. Et Elfildis Deum primò pro incesto viri conjugatu metuens, zelotipiam Reginae secundò cavebat. Veruntamen proles, ut dixi, edita, utrorumque blandiebatur oculis; ut eos sibi conciliaret; virum, ne mulierem ex se matrem abjiceret, praesertim corpore pulchram, genere ingenuam, conditione captivam, se solo cum quo rem haberet continenter sobriam: mulierem, ut & facti consue [...]udine & filii dulcedine virum in amorem [...]. raperet. reciperet. Peccatum ergo, quod aspernanter inierat, libenter fovebat, voluptate adducta. Et ut f. Reginae. Regni noticiam falleret; apud quendam Episcopum terrae latibulum habebat; indeque cùm libebat in usus noctis abducebatur. Sed haec illecebrarum gaudia proximus Regis obitus abrupit; remansitque illa in medio cum pupillo filio. Quapropter non nesciens quantum mulierum ira in pellices audeat, in longissimas Norwegiae Provincias fugae indulsit; agente fideliter & necessaria ministrante Pontifice, cui soli tutelam Orphani supremis verbis Rex obiens commiserat. Unde factum est; ut cùm muliebrem fastum imperitantis Optimates detractarent; ille rem omnem, ut erat, non taceret. Ita decreto communi parvulus ad umbram in fastigio regni locatus, f. senioribus s [...] proceribus. tenoribus omnia negotia pro arbitrio disponentibus. Exacto autem non plus anno & dimidio puerulus ille vocabulo Magnus acerbâ morte vitae subtractus colus Parcarum evolvit. Dicitur quòd in [...]idiis Procerum; sed ego inassentior, ut ulli innocenti vim mortis consciscerent, quem Regem creaverant. Tunc ergo, ne longam texam fabulam, Elfildis omni viduata consilio in patriam receptui cecinit. Et ut tam periculosum navigium Deus secundaret; vovit, si Angliam incolumis annavigaret, nunquam se terrestris animalis carnes comesuram, nunquam nisi diebus festis unctiores escas sumpturam. Pro Dei nutu foelicem sortita eventum, industriè continebat votum: [Page 37] ex pecuniâ, quam mariti & filii liberalitate meruerat, tres villas mercata; quarum redditu suam suorumque vitam toleraret. Post aliquot annos lautiore convivio in hilaritatem profusa, convivas ad laetitiam hortabatur. Illique vicissim, ut quantulumcunque carnium sumeret, rogantes, diu cassos expendere sermones. Veruntamen Presbyterorum, qui adessent, rogatu pressa promittentium orationes & Missas, dicentiumque magnarum etiam deliciarum culpam Missarum celebratione posse deleri; summis illa digitis nescio quid carnium attingens ori suo sensu recusante apposuit: statimque divinae severitatis clemens animadversio secuta, Illam valetudine quam Graecè paralysin, id est, resolutionem membrorum dicunt, masticantem perculit tam validè; ut nullum membrum officium suum facere posset. Sola lingua inter fauces palpitabat; quae delictum diceret, veniam oraret. Praeclarè innocens prolapsio temporali castigata est verbere. Caeterùm si poenalem commisisset culpam; non habuisset venialem vindictam. Triennio integro tali decocta incommodo in lecticâ Sanctorum circuibat loca, pulsabat suffragia, quos celebriores miraculorum fecerat fama. Cessit omnis superior caritas deditque locum Beatissimi Aldelmi gloriae; ut tam illustri personâ curatâ excellentiùs volitaret per horum ora. Venit ergo post triennium ad Natale Sancti, quod octavo Calendas Junias magnâ provincialium frequentiâ colitur. Nec morata virtus herilis in ipsâ Solennitatis vigiliâ orantem ad Sepulchrum attigit. Reviruit sanitas, artuum laxa compago induruit; incolumis paralytica surrexit: Stupentibus & laudantibus notis, strepentibus & rem percunctantibus Monachis, laetantibus cunctis. Elfildis curatori suo non ingrata, animam suam loco contulit, Sanctimonialem professa. Vivens propter Ecclesiam mansitavit; defuncta famosam sepulturam in claustro accepit. Hoc Miraculum pro claritate, ut dixi, personae & temporum vicinitate ad nos per successiones transmissum, fidem facit multa fuisse, quae obscuravit annorum f. injuria. incuria, quae occuluerit Scriptorum incuria.

Eodem tempore venit ad locum quidam Monachus Graecus nomine Constantinus, caeterùm unde oriundus incertum, necessitas an voluntas domo patriaque eliminaverit. Hic primus auctor vineae fuit; quae in colle Monasterio ad Aquilonem vicino sita plures duravit annos. Staturae fuit habilis, moribus dulcis, colloquio affabilis, cibi sobrius, potûs parci & penè nullius; festorum dierum in orationibus consumebat [...]erias, caeterorum in vineae opere totas consummabat horas. Jam verò moriens voce praeclusâ cùm paucissimis animae reliquiis efflaturus aestimaretur, resumpsit, & lento conamine surrexit, temptatâque perâ, quae semper adhaerebat lateri, protulit ex eâ Pallium, quod est insigne Archiepiscoporum; quod sibi, quantum jacens poterat, more quo sciebat coaptavit; continuoque violentiâ mortis recidens supremum efflavit & defecit. Quo animadversum est Archiepiscopum fuisse; sed adhuc cognitio vacillat, qua causâ patriae olim valefecerit. Nobis ambigua in bonum torquere licet; quòd amor religionis Pontificem peregrinari compulerit. Tunc igitur inter Sepulchra Abbatum in Ecclesiâ Sancti Andreae, quae tunc erat, reverenter humatus est. Successu vero annorum cum necessitas novorum aedificiorum ipsum & caeteros antiquis deturbâsset sedibus; ossa reperta candoris insoliti & odoris gratissimi dederunt indicium plebeiae sanctitatis non fuisse Constantinum.

Ruricola quidam in Viciniâ Melduni, notus Monachis & urbi, pessimo afflatus daemone torquebatur. In cominus astantes, quos contingere nequiret, dentibus srendere; propiores calce seu pugno impellere. In eminus positos spumas jacere; quicquid ad manum venisset, vice tormenti rotare. Furor arma suggerebat; ut nemo impune accederet, qui [...]. illaesus. eum laesus abiret. Insana praeterea loquens, in ipsa sidera jaculabatur convitia. Ex uno ore diversae & confusae voces audiebantur; ut modo ex latratu canem, ex mugitu bovem, [Page 38] nunc ex stridore bubonem opinareris. Cibos nec humanos nec coctione conditos voragini ventris immergens. Sic dementia molares exacuerat; ut quodlibet osseum, ligneum, ferreum facili, ut putabatur, negotio demoleret. Tum illam edacitatem & crudam indigeriem uno dissolvens rictu, quicquid consumpserat, levi fumo ejiciebat. Hujuscemodi hominis calamitate vicini commoti, consilium coeperunt ducendi eum per loca Sanctorum. Id quo minus fieret, obsistebat insania; opusque erat ut vinciretur. Res ergo erat in ancipiti; quia nec prae ferociâ vinciri poterat, nullusque licèt experti roboris vincula, innectere temptaret, quin solo ejus nisu excerebraretur. Quocirca necessitas invenit remedium; ut porrectis funibus, quò eum eundi tulisset impetus, pedes impedirent: qua irretitus astutiâ succubuit ingenio, qui praestaret robore. Nec sic tamen quamvis illaqueatus corpore coerceri neque in mente spiritus potuit; quoad illi necessariis paratis ad Sanctos patientem promovere coeperunt. Obtulit se Meldunum euntibus in ipsâ sacrosancta Ascensionis Domini & Salvatoris nostri vigiliâ. Ibi audito & credito, quòd Sanctus Aldelmus olim in talibus morbis curandis promptus esset, substitere. Aditis Mónachis viam & viae causam exposuere; pollicentur illi Sancti suffragium, largiuntur consilium; diem imminere, qua Dominica caro triumphali gaudio invecta sit coelo; datam spem membris omnibus, ut sequantur caput, quorum scilicet opera à fide non degeneraverint: Aldhelmum praecipuum Dei membrum capitis sui praesentiam operum merito profectò assecutum: Quocirca illi nihil impetratu difficile; probatum id experimentis pluribus: effundant ergo supplices ad misericordem Sanctum preces; quia proculdubio praestò sit ille omnibus integrâ fide deprecantibus. Hoc animati oraculo advenae, quantum valebant homines id generis & scientiae, hortatibus non defuere. Nec fuisse agrestium infructuosas praeces sanitas aegroti evestigio consecuta ostendit. Namque ante Altare depositus, mox inconditam vultûs & oculorum ferociam amisit: turbulenta illa colla in levem soporem deposuit. Sic à servitute Diaboli emancipatus, & animi libertati redditus, cùm ex lenitate verborum sanum sapere comprobaretur; assistentium corda in Dei & Sancti laudem extulit, ora resolvit.

Ejusdem conditionis hominem nervi poplitum contracti in hanc miseriam redegerant; ut omnis ambulationis usus solis niteretur genibus. His squalentes pulvere semitas verrebat, si quando usquam commeabat: his lutosum solum evadebat. Et quia crura natibus adhaerebant; exhibebat potiùs quadrupedem quàm hominem: videbaturque informe prodigium, & ut ita dicam, carnis offa, quam immaturo foetu projecisset natura. Vix unquam se subrigeret coelo; ita semper inferiora despiciens dampnatus erat solo. Luctabatur ergo cum f. animà. omnia; nec aliud ei erat vivere quàm diuturnitas miseriae. Volvebat tamen sedulò; à quo Sanctorum opem imploraret: aliàs illum, aliàs istum potentem, quosdam in effugandis daemonibus valere, quosdam in s. morbis. moribus curandis accurrere: Christum auctorem omnium in omnibus praecellere. Id enim tum praecipue rumor ferebat, & res erat; apud quendam locum, qui solitario vocabulo Christistecerce, id est, Christi Ecclesia vocatur, magnas virtutes fieri: Nil adeo molestum hominibus, quod non ibi depelleret Christus. Illuc igitur contractus conducto vehiculo [iter] tunc meditabatur. Itineranti pervium Meldunum exhibuit hospitium. Et fortè tum accidit; ut quartus in Festo dies esset; cum recens adhuc de virtutibus Sancti fama ferveret. Nam illâ festivitate solito plures eo coacervârat miseros necessitas, & sanatos emiserat Beatissimi Patris pietas. His debilis acceptis in Ecclesiam interim secessit; manè futuro, si votum non successisset, viam repetiturus. Erat tunc Sabbatum & diluculum expectabatur Dominicum. Miraque omnino Sancti virtus: mox ut Ecclesiae tectum subivit, debilitate membrorum aliquatenus discussâ sensit nescio quid medelae per omnes artus concurrisse. Hoc ille confidentior & ad reliquum alacrior, nocturna ibidem protelavit insomnia. [Page 39] Jamque dies aderat, misero plusquam sperare posset allatura subsidium. Monachis pro more per claustrum procedentibus, ille vacuum Chorum eminus intuitus, suffragio scabellorum suffragines movens eo irrepsit. Ita coram Altari totâ corporis strage volutus, quasi ecstasim passus, oculis dormitantibus conquievit. Sed tumultu & cantu redeuntium Monachorum somno excussus, in alacrem saltum convaluit; intuebaturque se intuentes, mirabaturque & ipse de tam inopinatâ salute. Narrabat ingenuâ fronte, quare venit; sed ignorabat, quomodo tam celeriter erectus fuerit. Credita res est, Deoque laudes retributae; hospite praesertim exaggerante miraculum, qui eum pridie sucepisset contractum, & nunc videret erectum.

Illud fuit tempus, quo Beatissimi Audoeni Rothomagensis Archiepiscopi reliquiae in Coenobium nostrum evectae sunt. Causa evectionis haec fuit. Emma Regina defuncto Egelredo Rege Normanniam ad fratrem transierat; nihil sibi apud Danos, qui Angliam occupaverunt, tutum opinata. Diutinè ergo in Rothomago mansitans, cùm alios Monachos Sancti Audoeni tum Secretarium loci muneribus illexerat in amicitiam; ad hoc intendens proecipue, ut Beati Praesulis sibi venditaret corpus. Sic enim Christianitas viluit, sic cupiditas increvit; ut Sanctorum corpora mercem faciamus, foelices exuvias venum proponentes. Exhorruit primò Monachus immane facinus; postmodum verò adductus necessitate nepotis sui, qui in Franciâ captus redemptionem desiderabat, mercimonium quod petebatur exposuit. Opimâ praedâ potita mulier, cùm [...]ereniore tempore accidente rediisset▪ Angliam, corpus reliquum Cantuariae contulit, caput in secreto suo habuit. Ac verò post multos annos cùm filius ejus Edwardus regnum suscepisset; memoria praeteritarum rerum cor regium in matrem excitavit. Nam quia parùm in prolem liberalis fuerat, cùm ipse juvenes actitaret annos, jussit omnem maternam supellectilem ad minimum expilari. Factumque est; & quidam aurifaber, qui ei [...] secretis fuisset, scrinium Sancti cum capite surripuit; caeteris interim ad the sauros inhiantibus. Is [cum] fratre Monacho, quem apud Meldunum habebat, deposuit; nulli aptiùs quàm Monacho sacra deleganda ratus. Nec multò post fato satisfaciens, perennem sui memoriam loco reliquit; quèm tantis gazis insignivit. Haec non ambiguis auctoribus sparsa acceperim; sed eis, qui viderint, aetate, fide, scientiâ plurimùm praestantibus. Jam verò quod de miraculis Audoeni scribere nostri non intersit officii; judicabit qui grandes libros degestis ejus majorum curâ editos meritoque suo notissimos legerit. Rependit sanatus sanatori gratiam, totâ in posterum vitâ in ejus juratus militiam.

Interea Brithwoldo Abbate, ut praediximus, defuncto, Hermannus Episcopus vacantem Abbatiam sede suâ implere cogitavit; sed praevenerunt conatum ejus Mon [...]chi fautoribus Godwino & Haroldo comitibus. Quorum qui princeps Brithricus ex Praeposito factus Abbas [...]eptem annis gloriosissimè Coenobio praefuit. Sed ex Comite Normanniae Willelmus factus Rex Angliae Turoldum quendam Fiscamnensem Monachum, qui eum magnis demeruerat obsequiis, viventi Brithtrico intrusit. Veruntamen postmodum rem perperam factam intelligens; dolensque se ambitione festinantis circumventum, dono Abbatiae de Burh [...]unâ exulantis dampnum consolatus est. Idem Turoldus dum tyrannidem in subjectos ageret; ad Burh à Rege translatus est Abbatiam opulentam, sed quae tunc à Latrunculis duce quodam Haerewaldo infestaretur; quia inter paludes sita erat. ‘Per splendorem, inquit, Dei, quia magis se agit Militem quam Abbatem; inveniam ei comparem, qui assultus ejus accipiat. Ibi virtutem suam & militiam experiatur; ibi praelia proludat.’

[Page 40]Huic substitutus est Warinus de Lyra Monachus, vir efficax, in hoc maximè quòd Monachus regulae insueverit: caeterùm aliàs Ecclesiae non multùm utilis; qui majoris spe honoris praeceps raptaretur. Quapropter idoneus Monachorum marsupia evacuare, undecumque nummos rapere; sed non ita cupide parta abscondere, quinimmo & citra & ultra mare res Ecclesiae dilapidare; ut majorem locaret apud potentes gratiam, & apud eos qui eum olim pauperem vidissent compararet jactantiam. Is cùm primùm ad Abbatiam venit; antecessorum facta parvipendens, typho quodam & nauseâ Sanctorum Corporum ferebatur. Ossa denique sanctae memoriae Meildulfi & caeterorum, qui olim Abbates ibi, posteaque in pluribus locis Antistites, ob reverentiam Patroni sui Aldelmi se in loco tumulatum iri jussissent, quos antiquitas veneranda in duobus lapideis crateris ex utrâque parte Altaris dispositis inter cujusque ossa ligneis intervallis reverenter statuerat: Haec, inquam, omnia pariter conglobata vel ut acervum ruderum, vel ut reliquias vilium mancipiorum, Ecclesiae foribus alienavit. Et ne quid impudentiae deesset, etiam Sanctum Johannem Scotum, quem penè pari quo Sanctum Aldelmum veneratione Monachi colebant, extulit. Hos igitur omnes in extremo angulo Basilicae Sancti Michaelis, quam ipse dilatari & exaltari jusserat, inconsideratè occuli lapidibusque praecludi praecepit. Contumeliam facti gravavit jocularis dictum convitii. Qui modò, inquit, meliùs potest, auxilietur aliis. O tempora, ô mores! Quis digno improperio tantam prosequatur audaciam, quanta hominis impudentia? Quod beatissimus Dunstanus & caeteri sapientissimi & religiosissimi viri vel fecerunt ipsi vel permisere fieri; nos nugaces & ad ludibria nati destruemus? Sed coercebo stilum, fraenabo spiritum; quia ipse magno in Sanctum Aldelmum obsequio offensam caeterorum vel lenivit vel delevit. Cujus tamen sanctitatis ambiguus & incertus primo fuit; quia non ejus votis ad miraculorum exhibitionem famularetur. [...]. Viro. Virium tamen occurrit labanti pietas Sancti [...]. ut. & dubietatis nubilum deponeret, certitudinis lucem infunderet; hoc facto.

Quidam Wechtae insulae indigena arte piscandi victum transigebat, apud suos qui ejusdem artis erat non ignobilis, honestam supellectilem domi con [...]laverat. Hic igitur dum unâ dierum jam sueto insudaret muneri, flatu ex adverso spirante densissima orta nebula os oculosque remigantis opplevit. Ita prospectu adempto, primò quidem risit, subitam diei caliginem cito recessuram opinatus; sed magis magisque crassescentibus tenebris veram caecitatem intelligens, miseriam suam sociis per oram littoris idem negotium agitantibus clamore pronuntiavit. Illius ergo calamitas caeteris indixit piscandi ferias: dimissâque praedâ quam coeperant, omnes uno nisu ad eum litori restituendum laborant. Expositus ripae ad manus tractus domui sistitur. Res acta materiam sermoni dedit agrestium. Conferunt inter se; & ventilant quis fuerit ille flatus fortuitus vel diabolicus, qui insonti piscatori diem irripuerit, noctem adduxerit. Ille lumine obducto ad singula illachrimans, fortunarum suarum medelam indefessus sciscitabatur. Responsum est, humanum desperari auxilium; ad Dei & Sanctorum patrocinium confugiendum. Id adeo peropportunè in Ecclesiâ Christi, de qua supra dixi, posse fieri; quae ab eâ insulâ in continentem minimo trajectu abest. Probato consilio caecus cum sociis conscendit lembum; quem pari moderamine nisus remorum & prosperitas ventorum continuò alteri ripae intulit. Ibi ergo perpetuo triennio caecus sanitatem desiderans trivit operam. Differebat Dominus Jesus salutem; ut irritaret ardorem, essetque remedium jam tandem acceptum eò gratius quò fuisset dilatum diutiùs & desideratum molestiús. Consumpto triennio procul ambagibus monuit eum per somnium coelestis visio; ut si cordi esset sanitatem recipere, Meldunam non pigritaretur pergere. Ille letae spei plenus prorumpente in lucem die fortunatis successibus institit; comiteque praevio, qui titubantes [Page 41] gressus regeret, ad locum venit. Ibi per VII. moratus dies, divinum operiebatur promissum: interimque precario victu monachalis elemosinae sustentabat inopiam. Advenerat dies Dominicus idemque octavus; cùm ille in Ecclesiâ crucifixo prostratus, non se vana somniâsse persensit: Sereno luminum recepto, erumpenteque & distillante ex oculis sanguine; sicut mulgentibus mulierculis solet ex uberibus pecudum copiosi lactis linea profluere. Laxat homo clamorem in gaudium; postulatoque vase, ne sacrum pavimentum cruoris sentiret injuriam, quod defluebat excepit. Factum illud coram simili populo palam Monachis omnibus, magno apud Normannos ad honorificentiam fuit incremento. Insulanus contempto, quo periculum oppositum temptabat, baculo, viam expeditus regrediens, consuetos lares repetiit.

Hoc viso cùm nihil Abbati excusabilis cunctationis esset reliquum; ad colendam preciosissimi Consessoris honorificentiam suae mentis excitavit industriam. Quia enim temporum turbine sedato nihil hostile metuebatur; visum est rationi convenire; ut Sanctus claustrum egrederetur lapide [...]m, in quod inclusus fuerat pro timore Danorum. Indignumque erat; ut ossa lapis in solum premeret, quae miraculorum gloria [in] Coelum efferret. Intendebat igitur; ut mausoleo eruta locarentur in scrinio. Et ut res religiosa ordinatiùs procederet; triduanum provincialibus indictum jejunium. Tum ipsâ die Pentecostes adjuncto sibi Serlone Abbate Glocestrense, accedens ad tumulum, impedimenta sustulit, lapidem summovit; conspectoque interius quòd & ossium constaret integritas & res vera narrationi Monachorum faveret; iterum usque in octavum reclusit diem, quo ejus expectabatur natale. Paschalis enim lunae varietas festum circumagens modò ante Pentecosten, modo post celebrari compellit. Aderat spectaculo adjutor operis & collevator oneris Monachus Hubertus nomine, antiquo intraneorum laborans incommodo. Tunc quoque solito graviùs inhorruerat; cùm curiosiùs inspectantem reliquiarum fragrantia in ora reverberans retro compulit. Ex odore salus per ossa cucurrit; & penetratas medullas infecit. Nihil ulterius Monachus usque ad diem sensit obitûs, quod quateret vitalia, quod turbaret viscera. Quod cùm illius crebrâ relatione crebuerit, tum praecipue caeterorum qui eum saepe antea gravedine morbi penè animâ periclitatum vidissent. Sequenti [...]rgo Dominicâ ascito viro venerabili Osmundo Seresberiensi Episcopo, coeptae rei manus suprema imposita: ossa in scrinio decenter immissa, laetitia plebi effusa. Ex quo die tot ibi facta miracula; quot scribendis nulla facultas eloquii suppeteret; quae vel sub oculis sunt fusa, vel privatis necessitatibus sensa; quorum hic sub ope Christi aliqua ponemus, quantum operi suscepto congruere videbimus. Facta est autem haec secunda Translatio, postquam à Beato Dunstano reconditus fuerat, anno nonagesimo secundo; post transitum ejus trecentesimo sexagesimo nono, ab Incarnatione Domini millesimo suptuagesimo octavo, post adventum Normannorum decimo tertio.

Colonia est civitas maxima, totius Metropolis Germaniae, conserta mercimoniis, referta Sanctorum patrociniis. Hujus urbis Civis infortunio magis quam industriâ fatricidii reus, multis annis occuluit factum, quod esset clam hominibus. Sed enim, ut Augustinus ait, mens mali conscia ipsa sibi tormentum est; anticipatque vivens mortuorum supplicia. Depascebatur ergo miserum animum labes reatûs; & praesentes imaginabatur inferos. Quapropter tandem aliquando exulceratae conscientiae vulnera detexit medico Annoni ejusdem urbis Archiepiscopo, viro in primis severo: qui cùm in reum, quantum atrocitas facti exigebat, invectus esset, lenes immonitiones adjecit. Praeclarè & evangelico exemplo, ut primùm vinum vulnerato infunderet, quo purulentos recessus ablueret; deinde oleum adjiceret, ut spe remissionis peccatorem leniret. Septennem ergo poenitentiam indixit; ut Sanctorum Ecclesias [Page 42] circuiret, ferro brachia vestiret, quae parricidiali ausu cognatum hauserat sanguinem; ut quae fuerat auctori ad culpam, esset punitrix ad poenam: inediae & taciturnitati assuesceret; spe boni graves labores falleret. Duraret ergo; futurum olim ad gloriam, quod interim praesumebat ad veniam. Facit imperata poenitens; cruces praeterea nonnullas adjiciens, quadamque hostilitate vini corpori suo ipse consciscens. Romam adiit, Jerosolymam penetravit: Magnum & insigne tunc temporis facinus aggressus; quia nondum semitas illas Christianorum nostrorum virtus pervias fecerat. Ibi dum vix admissus ante Sepulchrum oraret; lorica in fragmenta Dei virtute dissiluit. Regrediens totam circuivit Europam, multis periculis terrâ marique jactatus. Laborum meta fuit Coenobium nostrum expetitum. Eo loci dum pronus ante Beati Confessoris mausoleum jaceret; veniam emeruit. Pulsabat violentia orationis Coelum, intravit sidera, traxit à superis auxilium; vincula brachiorum evoluta sunt, ferrum altiùs excussum & longiùs XV. pedibus projectum. poenitens animâ languente aestuavit. Sed ubi latice aspersus frigido resumpsit; Deo laudes, Deo grates omnibus qui aderant concinentibus persolvit. Nec verò de miraculo dubitare poterant; cùm eum antea multis diebus stipe Monachorum pastum & dirissimè vinculatum nossent.

Interea patientia Lectorum turbari non debebit; si uniforme miraculum in diversâ personâ exhibitum diversi stili tenore apponam. Recenter factam sanitatem in claudo, qui esset aetatis provectae, descripsi; nunc idem subjiciam de puero. Folkwinus pusioni nomen, quem imperfectum alvus materna effuderat. A superiori parte ad cingulum homo, caetera vel quadrupes, vel nescio quid enuntiem, erat. Surae crurum flexibilitatem naturalem negantes, ita pertinaciter adhaerebant natibus, ut divelli nequirent. Denique quidam, quos aut livor aut incredulitas agitabat, manus mittebant; ut dividua facerent, quo miserum puerulum ingenti afficiebant incommodo; qui horrendos stridores ejiciens saeva pulsatoribus imprecabatur. Videbant [...]um innocentem curis vacuum, cachinnis & ludorum frequentiae inhiare; haerebantque incerti an pedagogi documento contractionem fingere nosset; ut eo commento majusculam stipem miserantibus detraheret. Veruntamen cùm, ut dixi, fuisset irrita temptatio; credulitati & miserationi aliorum accesserunt. Addiderat ille ad duo lustra vel tres vel quatuor annos; quantò aetate provectior, tantò obstinatius rigescentibus nervis ambulandi impotentior; maximéque urbicis, nam apud Meldunum pascebatur à Monachis, miserationem movebat. Quòd si quolibet reptare intenderet, luto viarum crura impeditus loco haereret; palpitabatque in ceno, & replebat auras quaestibus, quoad aliquis miseratione infractus miserum ulnis efferret. Hanc invisi rigoris compagem Aldelmus post duos annos revelationis secundae dissolvit. Jacebat in Natali ejus, quod die primo Pentecostes fuerat; sed procrastinatum Servitium die secundo fiebat. Jacebat, inquam, puer retro chorum; levemque carpebat per membra soporem. Monachi nocturnis expeditis, laudes matutinas ingressi fuerant. Cantabatur versus ad sacrum ejus tumulum frequenter. In l. m. s. q. m. f. g. restituuntur. Videt interim ille personam sibi clementer assidentem; quae nec staturam justam excederet, & minimos superexcelleret: Mento & crine cano; vultu qui nihil minaretur asperum, sed polliceretur commodum; vestitu & baculo qui Pontificem simularet. l. Hic. Haec igitur, ut dixi, assidens cruscula videbatur leniter palpatu sensim in directum ducere, & naturae restituere; & pulchrum in modum cernebatur ab astantibus dormitans crura extendere: audiebantur nervi crepitare, sicut tumultuantur digitorum juncturae, quando aliquis manus suas violentiùs conatur protendere. Miraculo ergo vocibus Monachorum consono somno excitatus in pedes Folkwinus consistit, facile conatu, mirabili nisu; continuóque laetitiâ puerili, constantiâ virili, cursu incoepto ante Altare procumbit. Tum populus miraculo plaudens certatim accurrere, [Page 43] oblationes sanato conferre, Sancto accumulare. Hoc signum tantum habuit miraculi; ut Abbati qui absens in curiâ Regis esset, literis citatis illud ingererent Monachi. Quas cum ille Lanfranco Archiepiscopo monstrandas putâsset; vir illustris scientiae merita confessionis ex prodigio metiens, legem in totam promulgavit Angli [...]m; qua eum incunctanter haberi & coli pro Sancto praeciperet. Statimque annuales ad Festum ejus institutae sunt nundinae; ut quos non invitabat Confessoris Sanctitas, vel mercium advocaret aviditas.

Illud fuit tempus, quo vir reverentissimae vitae Osmundus ejusdem Dioecesis Episcopus reliquias Sancti flagitabat: Decere putans & praedicans, ut probatissimi Antecessoris communicaret exuviis; fructuosum id sibi, gratum Sancto, qui parvo integritatis suae dispendio novos honores, magnos favores mercaretur. Sed nec Abbas Warinus difficilis fuit impetratu; qui se ad consentiendum ratione duci viderat. Datum itaque Praesuli os brachii sinistri; quod ille maximo semper habuit & amori & honori. Denique operâ sumptuosâ & arte studiosâ thecam paravit argenteam; qua illud induceret. Aderat dies omnium Sanctorum operi destinatus; cùm inter agendam memoriam Praesulis subivit Archidiaconi fui Everardi valetudo; qua ille medullitus decoctus decumbebat. Mandatum igitur viro; ut se quolibet ingenio ad Ecclesiam promoveri faceret. Paret aeger, locumque adit; famulis in Dominum ut in corpus exanime succollantibus. Neque enim ipse per se vel pedem vel quodlibet membrum praeter linguam naturaliter posset movere obsequio. Pallorem vultûs & debilitatem corporis totius perspiciens Episcopus, nonnihil à spe sanitatis ejus defecit. Sed mox ad cor regressus, praeteritarum virtutum fomite fidei rapuit flammam. Quin & in pectus aegroti adhortationibus suis credulitati [...] scintillas excussit; ne dubitaret se Sancti virtute posse sanari. Effectus ergo rei addidit robur fidei; & utrique studiis suis convenientem exitum sortiti sunt: Alter sacrati ossis intinctu conditum porrigendo laticem, alter cum potu pariter glutiendo salutem. Quae ut ambiguitate carens testatior esset; ad eandem Missam super Alleluja cantitantes vocale Organum, qua excellebat arte, insonuit, non impar socrui Petri, quae Domino Sanatori exhibuit sedulitatem obsequii; nisi quòd illa precibus aliorum sanitatem meruit, iste fide suâ exigebat.

Ejusdem Antistitis alter erat Archidiaconus Hubaldus, vir qui liberalium artium non exiguum experimentum coepisset, sed pro titubantiâ oris parum eas audientibus expediret. Hic familiarem clientelam Sancto devoverat; quòd quondam Melduni in sestivitate positus, ejus operâ de gravi morbo sanatus fuerat. Namque cùm infesto colli & scapularum dolore premeretur, qui somnium negaret, cibum subtraheret; solo tactu feretri, quod cernuus subierat, sanitatem (ut sic loquar) furatus est. Hunc enim morem frequentant aeditui; ut post processionem ita ex transverso valvarum coaptent scrinium; ut nisi humiliato corpore nullus patentem invadat ingressum. Ibi quisquis fide plenus accesserit, quodcunque optat, rapit; nec fere unquam aliquis exors voti recedit. Certat audax fides offerentium; ut pro uno nummo vel obolo foeneretur apud Sanctum multorum summa votorum. Idem ergo Archidiaconus Hubaldus Salesberiae manens, eâdem qua superiùs aegritudinis molestiâ ingemiscebat; excesseratque antiquas metas dolor, ut non solùm collum & scapulas, sed & brachium usque ad extremitatem unguium tam pertinaciter urgeret; ut nec manum ad os ducere, nec cuilibet usui aptare praevaleret. Erat tunc dies Ascensionis; quo per totam Christianitatem paratur Processio accurate solennis. Proferuntur reliquiae ex conditoriis; statuitur brachium beatissimi Aldhelmi ferendum cum caeteris. Visio brachii oscitantem Diaconi roboravit fidem, dormitantem revocavit memoriam; ut ejusdem, cujus quondam merito se liberandum ab eodem confideret incommodo. Episcopum ergo supplicibus [Page 44] ambivit precibus; ut esset per Processionem lator brachii, quamvis id parum sui interesset officii. Credere se, quòd piae sarcinae vectatio ad promovendam salutem magno accederet emolumento. Ille tantae fidei gratulans, simulque magnopere sanitatem desiderans, qui & ejus necessarius & non perfunctorie, ut dixi, esset literatus; suâ manu de altari sublatum illi commisit bajulandum. Incredibile fortassis videatur quod dicturus sum; nisi nobis in talibus Aldelmi operibus assuetis. Statim quippe ut Archidiaconus infirmae manûs digitos ad contingendas Reliquias aptasset; dolor brachii diffugit, gravedo scapularum evanuit, malesana superbia colli resedit. Jamque dicturientem jamque in vocem gestientem praevenit interrogatio Episcopi; Quid ita vultu renideret? Respondit Hubaldus [...]avorabilia, quantum illa permittebat laeticia, Diu in laudes effusus, diu in praeconium Sancti moratus.

Haec sunt Aldelmi opera cotidiana; haec sunt virtutum ejus proludia. Quae si parva quis dixerit; sic quoque laudabilis Patris nostri pietas apparebit; quem videmus non fastidientem in minimis, cùm sciamus eum potentem in maximis. Quamquam haud scio an inferioris virtutis sit cotidie exhibere facilia, quàm semel ostentare pergrandia.

Desuncto Abbati Guarino successit statim ad XV. dies Godesridus; qui fuerat Gemmeticensis Monachus. Ejus tempore & industriâ multúm adolevit honos Ecclesiae, aucta religio, ornamenta facta perplurima; quatenus tantulae facultatis homo tam occupato tempore poterat. Libri conscripti nonnulli, vel potius Bibliothecae primitiae libatae. Quod studium si praedico; videor id quodam meo proprio jure facere; qui nullis majoribus in hoc praesertim loco cesserim, immo nisi quod dico jactantia sit, cunctos facilè supergressus sim. Sit qui modò parta conservet; ego ad legendum multa congessi, probitatem praedicandi viri in hoc duntaxat aemulatus. Ipsius ergo laudabili coepto pro virili portione non defui: Utinam sit qui labores nostros foveat. Monachi qui vulgares tantum literas balbutiebant, perfectè informati. Servitium Dei institutum liberaliter, actitatum instanter; adeò ut Monasteriorum nullum per Angliam Malmesberiensi excelleret, multaque cederent. Aderat ipse in primis, discedebat cum ultimis; civilitate demulcens bonos, austeritate territans [...]eos; ad i [...]am pronus, sed quam dulci responsione compescere vel frangere statim posset ipse, qui exci [...]âsset. Frugalitate sobrius, & ut dicebatur, nimius: ut qui saepe quantum ad se uno contentus serculo, non temere nisi semel inter prandium & coenam biberet. Lauticiarum appetentissimus; ut qui nihil nisi exquisitissimè accuratum mensae suae inferri pateretur. Integerrimi post Abbatiam coelibatûs, antea nonnullâ infamiâ respersus, uno & ipso immani commisso infamis. Nam cùm Willelmus Rex junior importabile tributum indixisset Angliae, quo Normanniam à fratre Roberto intendebat emere; Godefridus ut suam partem ex facili componeret, Thesauros Ecclesiae, quos antiquorum cura coacervârat, foedè distraxit, pessimorum usus consilio; quos nominare possem, si peccantium societas crimen alleviare posset magistri. Enimvero facinus, quos inquinat, aequat. Denique die uno XII. textus Evangeliorum, VIII. cruces, VIII. scrinia argento & auro nudata & excrustata sunt. Sed pulchrè contigit, quòd penuria cupiditate frustrata non sufficit voluntati. Quippe non plus quàm LXXII. marcae repertae. At verò nocte sequente visus est videre hominem terrifico vultu & gestu in se impetum facere, & aquam prae [...]ervidam cum urceo in faciem jacere. Quo terrore somno excussus, brevi consecutâ poenâ veritatem somnii persensit. Siquidem primò faciem, mox totum corpus morbo nefando, morbo regio correptus, extabuit; non illo qui mitior, sed illo qui caeteris deformior pustulis per totum corpus protuberantibus ex humorum pessimâ Melancholiâ procedit, familiari & omnibus consueto, sed consuetudine ut diu quidem injurias portet, sed cùm semel decreverit non portare injuriatorem suum, toti mundo spectaculum exponat. Id in multis [Page 45] factum risimus, in multis faciendum anhelante spe praesumimus. In defuncti corpore inventus est circulus aereus; qui totum ventrem ambierat, jamque cute superductâ vitalia ipsa penetraverat; qui cum pro miraculo efferretur, populo processit Monachus, qui fuerat à secretis, dicens ferreum circulum eodem modo impactum non multò ante virtute divinâ effractum; quapropter aereum appositum ut si venter protenderet ultra modum solitum, non esset voluptas sed supplicium; se Sacramento astrictum, ne proderet quamdiu ille vitalibus auris frueretur. Sed quia nihil tam bene fit, qùod verbis depravari non possit; quidam illud malignis versibus carpsit ita:

Mortificare decet vitiis carnalia membra.
Non decet, ut ferro mortificentur ea.
Hunc naturali decuisset morte resolvi.
Quam quia praevenit, est homicida sui.

Cui totidem versibus responderi potest.

Immo decet quocunque modo cohibere cadaver.
Hoc exempla docent, hoc tenet alma fides.
Nec voluit ferro propriam consciscere mortem,
Ferrea sed vitiis ponere fraena suis.

Hujus Abbatis diebus non ita f. cessavit. cavit à miraculis Confessor preciosus; immo eò magis ut videbatur coruscabat, quò illis favorabili arridebat gaudio vir industrius. Quorum duo, quae ponam, meam anticipaverunt memoriam; caetera & vidi & vidisse juvat. In vicino mulier commanebat, quam non ita natales sordidaverant ut penitus plebeia esset, nec ita extulerant ut altum saperet; sed mediocris sanguinis fortuna mediocrem quoque supellectilem ministrabat. Ea post emensos pubertatis annos parilem sortita jugalem, sedula viri conciliabat amorem morum aequalitate, facie non aspernabili, foecunditate alvi. Delectabat eos mediocritas sua; nec l. quicquam. quisquam erat quod plus cupe rent; quibus adesset & concordia mentium & sanitas corporum, tum porro affluentia victualium. Sed ut ferè semper fit in rebus mortalium, interpolavit illa gaudia aegritudo foeminae; quae contractis in toto corpore . . . . . . . . . . . na decubuit. Hoc morbo decocta quinquennio, quicquid necessariorum domum corrasisse videbatur, vel in stipem vel in Medicos consumpsit. Cúmque frequentem exhaustionem nulla suppleret adjectio; ad inopiam etiam diurni panis domus quondam accurata defecit. Quocirca fames advena veteribus deturbatis colonis novos induxit. Dedit ergo repudium foeminae maritus infidus & transfuga conjugalis affectûs; qui vilem haberet fidem, parvipenderet amorum consuetudinem. Ita illo migrante & foedo mercimonio domos suas causâ cibi oppignerante, alienâ sustentabatur misericordiâ mulier aegra. At verò Dominus clementi eam tandem respectans oculo, tali per visum confortavit oraculo. Si vis sanitatem recipere; vade ad Meldunense Monasterium. Ibi per Sancti Aldelmi merita quod petieris impetrabis. Illa vocem auditam, cujus auctorem non vidisset, ad omen bonum interpretata, excussit soporem; agilique motu membrorum multum priori gravedini decessisse gavisa est. Temptatoque per ambitum domûs gressu, sed parùm promovente, carpento imponitur ad Abbatiam trahenda. Illuc ergo paucis diebus ante Festum venit in spem bonam erecto animo; moxque quamlibet confertam perrumpens multitudinem, & ante altare cubitans, perfectam sanitatem à Sancto repo [...]cebat; cujus & sponsionem [Page 46] ex so mnio, & arras ex membrorum motu acceperat. Nec illi precum violentia & in conditus clamor fuit fraudi, sed apud homines laudi, apud Deum & Sanctum celeri & integrae saluti. Qua potita tot habuit non simulati Miraculi testes; quot fuerunt vel è vicino cives vel è longinquo agrestes. Ea postmodum feliciter & diu vivens legalis judicio placiti desertorem connubii in amplexus suos transduxit. Libens quoque ille legem accepit; quòd uxor nullâ unquam penuriâ, nullâ cujuslibet petulantis instantià pudicitiam prodidisse audiebatur.

Ejusdem immo gravioris contractionis miseriam patiebatur citra nubiles annos puella Pukelicorce, quae dicitur, villae indigena. Siquidem spinâ curvatâ dorsi genas penè in genibus habebat. Tum praeterea genua flexa quasi in conum nec scabellis, ut plures id genus debiles, repere, nec quoque nisi alterius manibus subvectaretur, progredi poterat. Sextus erat aegritutidinis, duodecimus aetatis annus. Accreverat cum aetate debilitas; dimidiaverantque dies puellae salus & incommoditas. Tum frater qui ei esset uterinus, germanae infelicitatis miseratus, cui cumulus inopiae necessariorum addebat pondus, vehiculo impositam ad Meldunum adduxit. Id semel, Id secundò; sicut se annuus orbis torquebat ad Festum. Frustra fecit; nam illa & primò & secundò expers sanitatis, exsors petiti muneris remeavit: non quòd pietas Sancti segnis fuerit, quae omnibus se cum fide appellantibus promptâ sacilitate accurrit; sed credo seu quòd deferentium credulitas titubaverit, fides friguerit: Illa enim aetas quid credere quid diseredere nosset? Seu ut miraculum de pusiolâ testatius vulgo esset, quam totiens advectam totiens reversam urbs ignorare nequiret. Tertio igitur anno attracta, tertiam quoque precum instantiam inaniter expendit. Quapropter cùm taedium & infidelitas fratrem effugâsset; remansit illa ad Dominicam Ascensionem, quae tertio die Festum nostrum exceptura erat. Advenerat ergo dies Domini Jesu triumpho solennis; in qua vel saepe vel semper aliquid egregii operari non renuit Patronus insignis. Nam tunc scrinium effertur in populum; & occluduntur fores, ut dixi, ne quis ingrediatur Ecclesiam, nisi sub eo humiliaverit dorsi spinam. Ita pro more bajulantium obsequio exierat Ecclesiam corpus; sed remansit cum infirmâ mirificus & sanitatis largitor Spiritus. Jacebat illa ante Crucifixum solo aequata; hauriebat auribus laetos euntium strepitus, l. id. eo quod magis pectus succutiebat fletibus. Alienum gaudium geminabat illi dolorem suum. Confestim ergo divino medicamine tacta surrexit; & devoluto genuum rigore, erecto tergi sinuamine, obviàm gratias actura Sancto redeunti prosiluit. Quis referat, quot fuerint plausus laetantium, quot voces attestantium? Ego vidi, cognovi: Ista est illa contracta; modò sanatur.

Sed minus est audita depromere; nisi studeat & stilus ea apponere, quae nobis donavit Deus videre. Quod cùm fecero; nihil minùs Lector, si aequus arbiter est nec studiis partium agitur, credere debebit, quàm [...]ibi credi velit, si aliquid insigne diebus suis factum vel scripto vel verbo narraverit. Nec verò, ut puto, quisquam dicet me vel oculis meis non debuisse credere, vel visa pro Dei laude non debuisse scribere. Illud enim fatui & increduli; istud superbi & ingrati esset. Videor sanè compatriotis Sanctis non modicam praestitisse gratiam; sed & Dominum & Patronum meum non inhonorum reliquisse, qui me hactenus & vitâ ut possem, & scientiâ ut nossem eum laudare, dignatus est. Vir plane multarum virtutum laudandus insignibus; quem antiqua Philosophia votis suis aequare non potuit. Denique minus fuit quod illa faciendum docuit, quàm quod iste gessit: Majorque ambitioso eloquentiae mendacio simplex veritatis fides. Cujus viventis quae fuerit in Deum devotio; testantur post obitum facta Miracula; quorum ut crederem veritati, exegerunt ipsa quae vidi. Merentur enim de praesentibus fidem facta praeterita; & confirmant antiquorum relationem signa recentia.

[Page 47]Producatur in medium Ernulfus de Hesdinge; f. naturae. turae solertiâ mirus, ad munifice sullevandam pauperum inopiam, decimarum ita curiosus, ut si horreum non decimatum jam intaxatum esset, omnia ejici & incunctanter decimari juberet; expertus non semel co sibi per divinam gratiam rusticos proventus augeri, quo studuisset nullam fraudem decimationis fieri. Hujus manus pessimo gravabantur morbo; adeò ut praeter ulcera nigrâ sanie stillantia tremulo sinuamine jocarentur nervi. Nec ergo eas poterat ad aliquod officium ducere; nec quod dictu quoque pudendum sit, earum usu ciborum reliquias abstergere Sua ergo penuria cibabatur, sua verecundia diluebatur manu alienâ. Insumpsit quocirca consilium; ut Meldunum pergeret, experturus ibi tunc cujusdam Gregorii probatissimi Medici operam; qui cùm omnes artis machinas pro praecepto Abbatis Godefredi simul & favore hominis mercando incassum adhibuisset; tandem fatis reliquendum dixit morbum incurabilem: boni viri functus officio, ne infirmum inhiantem saluti frustra donis emungeret, pecuniis exinaniret. At verò Abbas aliquid de miraculis Sancti temptandum ratus, balsamum, quod in Sepulchro inventum fuerat, afferri & ei manus inungi imperat. Quàm speciosa res? Statim ut pretiosi liquoris gutta manum attigit; nervorum tremor riguit, fluida tabes exaruit; &, ne longum faciam, paucissimis post diebus totus convaluit. Satisque constat illustri viro per hoc miraculum devotionem accrevisse; adeo ut despecto affectu necessitudinum, desputo cumulo divitiarum, Hierosolymam desperato reditu profectus sit.

Inter religiosorum multitudinem ad festum l. venientium. viventium, nebulonum quoque se immergit copia; qui facili compendio victum mercantur, dum excogitatis salibus audientium cachinnos eliciunt; quorum unus me puero illuc venerat, praeter caeteros ludo mordente facetus, obscoenos quoque gestus imitari peritus, si quando verbis f. mimos. minus agentibus destitueretur. Hic Beati scrinio foràs portato impudens, quod importunum etiam relatu est, contra stetit; primoque nudato inguine incestavit aera, tum deinde crepitu ventris emisso turbavit auras. Id quanquam fatuis risum imperâsset; Monachis tamen in immanem dolorem venit; Qui dolerent impune nebulonem garrire. Enimvero illis vindictam imprecantibus vicina non defuit auris Confessoris. Vix enim vestes demiserat; & ecce coram populo violento compressus daemone, poenas impudentiae pendebat. Ita rotabatur in gyrum; ita spumabat in modum Suis, quem latratus Canum circumagit; ita crepitantibus frendebat molaribus: ut palàm fieret, quòd in illius ditionem transisset cujus instinctu tantum scelus incoeptâsset. Quare à sociis pie violentis correptus ad manus vellet nollet domum tractus est. Ibi ad postem ligatus, dum aliquid quietius meditari putaretur; ex improviso erupit super convivas prandentes, mensam depulit, aliquos pugnis contudit, aliquos telis excerebravit, omnes effugavit; vasis, quae apposita erant, pro armis usus. At verò socii, qui miserum non relinquendum putarent, in cuneum constrictum ad Sepulchrum pertrahunt. Ibi tribus vigilatis noctibus totidemque jejunatis diebus, Monachis supplicantibus & gemitibus suis alienam salutem mercantibus, sanatus est non solùm daemone, sed quod praestantius dicas, l. dicacitate▪ vel levitate. lecacitate, perpetuò post-haec modestus & lenis: veruntamen oculis fellitis & minacibus, quorumque sanguineâ intortione nos pueros semper territaret, recordantes quòd ante sanitatem sedens ad Sepulchrum vultu intento in nos faciebat impetum, si aliud nequiret, immundum ejactans sputum.

Mulier apud Kiligeham nata nebat die Sabbati vespere jam in occiduum declivi. Ammonita à considentibus, ut reverentiam Dominicae diei habens ferias faceret, non solùm non paruit; sed etiam illas arrogantiae notavit, quòd se necessariis inservientem arguerent; & stultae segnitiei, quòd non idem facerent. Dictum secuta est poena; continuóque in solum prostrata altera [Page 48] corporis parte permortua, minimum defuit quin exanimaretur. Sed ubi frequenti aquae jactu spiritum resumpsit; agnovit culpam, des [...]evit aerumnam, oravit veniam. Veruntamen non sic facilè indulgentiam rapimus, ut reatum committimus; quia voluptas quidem avolat & transit, sed peccatum pertinacem radicem infigit. Quocirca foemina baculis utroque latere sustentans gressus in vivo cadavere jam penè sepultos, multorum Sanctorum patrocinia annis perpluribus circuivit. Sed cùm, ut sibi videbatur▪ ubique laborem inanem trivisset; tandem auditis miraculis Beati Aldelmi, Meldunum contendit. Praevenit adventus ejus dies Quadragesimae, quibus totis in Ecclesiâ commanens, nec usquam nisi semel in die progrediens, molem peccatorum attenuabat inediâ. Jam Paschalis laetitiae favor mentes mortalium hilaraverat; jamque secundo die peregrinos agebamus. Cantabatur ille versus; quo Fulbertus Carnotensis Episcopus pulcherrimâ viz. dilemmate disjunctâ Judaeos convenerat; ut aut sepultum reddant Christum, aut resurgentem adorent. Cùm illa ante Crucifixum baculis innixa stans, gravi praeter solitum ad terram ruinâ pavimentum allisit. Accurrere plerique, volentes prostratam erigere; quòd vererentur, ne casus importunus paralyticae membra effregisset. Caeteri quibus fanius consilium erat, prohibuere; dicentes exitum rei Deo qui l. prore prole dispensandum nosset, commendandum. Sursum ergo cordibus erectis intenti ora tenebant omnes: cùm illa scintillantibus oculis, micantibus digitis, omni corpore surrexit incolumis. Quae miraculi certitudo civium, qui eam pro diuturnitate convictûs integrè nossent, in laudem Dei & Confessoris ora laxavit.

Calna est vicus Melduno ad X. milliaria proximus, territoriis Abbatiae & vici collimitantibus. Hujus indigena vir, vocalis officii expers, eodem anno, si bene teneo, ad Festum venit, regioni ob insigne calamitatis notissimus, multisque probatus experimentis, quòd esset verè mutus. Siquidem Praeses Provinciae hominem tormentis plusquam semel adegerat; ut vi extorta confessio quod simulatum esset in veritatem efferret. Saeve quidem ille; sed severitatem exigebat quorundam miserorum simulatio, qui ad Dei & hominum ludibrium quemlibet effingunt morbum, ut hoc figmento emendicatis nummulis lacunam impleant ventris. Edebat ergo ille inter supplicia rugitus miserabiles; & spiritu contribulato, qualem Dominus diligit, finem aerumnarum optabat. Quamvis igitur linguâ inefficax, intellectu tamen perspicax, frequentiae populari ad Festum festinanti se immiscuit Et primò quidem ante majus altare soli videre datum Pontificem juxta basim Altaris spatiantem▪ conniventis vult [...]s laetitiâ Monachos cantantes perstringere. Quod ille cernens, caeteris, quorum visus perspicuitatem moles peccatorum obruerat, digitorum nutu & immani oris rictu ostendere nitebatur. Sed cùm verborum effectus loqui volentem fraudaret; nec illi divini essent ut intelligerent: Sicut indignabundus in criptam, quae tunc erat novi operis, se proripuit. Ibi cùm idem videret, magnoque conatu in sermonem gestiret; Monachus, qui aderat, aliquid divinum praesagiens, digitos brachii Beati Aldhelmi ori clamantis immersit. Tum verò ille pro Sanctorum digitorum reverentiâ longe reductis dentibus, productis ab imo suspiriis, ingenti nisu frustulentam offam carnis cum sanguine pariter ejecit & voce: Domine Sancte Aldelme adjuva me. Illa vox expedito ex tunc & deinceps sermoni foelix dedit auspicium; aliquantosque postea duravit annos inoffensè locutus; nisi quod per angustum meatum faucium rauciori sono modulabatur Organum.

Ejusdem vici non indigena sed incola foemina, lucis inops, postero anno in solemnitate Patris Aldhelmi lumen per duosdeviginti annos amissum recepit. Causam caecitatis, quam nescio, nolo contexere; cavens loquacitate me legentium fidem fallere. Hoc constat; quia cùm ante Crucifixum staret, [...]avo crine in terga soluto spectabilis, sed tenebris oculorum deformis, crebris punctionibus [Page 49] orbes luce vidui coepere moneri. Quibus mulier irritata, primo levi fricatione cruorem emisit; sed cùm majori pruritui atrociore unguium injuriâ satisfaceret, copiosiori profluente; unde postulata cruorem excepit concha. Ita expeditis obstaculis, concavitatem fenestrarum serenum illustravit luminis. Tunc affines veracissimi, qui adessent, homines & plausere miraculo, & usque nunc eam stipendiario sustentant commodo. Illa sanctioris halitûs professa velamen, nullo fraudatur visûs dispendio, nisi quantum provectior aetas accedit senio. Vivit ad hunc, quo ista scriptitamus, annum; qui est ab Incarnatione Domini Millesimus centesimus vicesimus quintus, à transitu sanctissimi Confessoris quadringentesimus decimus sextus, in regno Henrici regis XXV. falsariorum qui monetam corruperant per totam Angliam detruncatione notabilis, propter eandem perinde falsitatem, annonae caritate & edaci fame, tum praeterea indiscretâ vulgi clade infamis; eminentissimorum virorum mortibus funestus, praesertim Calixti Papae, & quinti Henrici Imperatoris Alemanniae; quibus nulli unquam praestantiores fuerant in officiis utrisque; tonitribus & fulminibus per omnes menses infestus, imbrium continuatione nullo penè intermisso die aestivis etiam mensibus pluvius & luteus.

FINIS.

[Page 50]

Ne vacua esset haec pagina; placuit apponere Odonis Archiepiscopi Cantuariensis Epistolam; quam Wilfridi Archiepiscopi Eboracensis Vita à Fridegodo ipsius jussu metricè conscriptae praemisit.

Incipit Epistola Sancti ODONIS Archiepiscopi Cantuariensis in Vitam Wilfredi Archiepiscopi, quam scripsit metrice.

ORthodoxae fidei famulitio ancillatis, eisdemque Ecclesiastico antistantibus proposito quaquaversum orbis, tam instantibus quámque futuris, Odo Dorobernicarum opilio ovillarum in Sanctae humilitatis consortione collegium & in concessu inexhaustae beatitudinis tripudium.

Sagax humanae curiositatis industria dum jugiter aggeratim sibi provideat labilia, adeò plerumque protelatur philanthropiâ; ut intransmeabiles naturae metas insolenter praeteriens undecunque & jam inficiando conquirendum fore praeordinet. Etenim ex quo Paradisi terrestris primicola viperina minùs praesensit eludia, dilatoque mortis compendio debitâ molestè coepit afflictari solertiâ, insopibili ferè mundialis enormitas grassatur parsimoniâ, unde & obstinatoris parcitatis silvescente propagine, fa [...]que nefasque interdum non admodum discretè compaginat. Enimvero nobis [...]. inenervabili. inenacuabili veritatis testudine galeatis congruit normalibus agenda rubricare methodiis, eatenus praecipuè; ut coenulenti floccipendentes lucra commercii, propheticis concentibus studeamus aptari. Mihi autem dicentes, adhaerere Deo bonum est. Qua in re ex diametro connectatur; non ei famulari non bonum est. Siquidem quorsum hae velint evadere minutiae, hujusce miscello brachilexii contignabo. Innumeras Anglorum Imperium sustinuisse olim discordias, quibus & antiquorum vulnere domicilia patrum, & multa religiositatis unione fuscata, theorici cultûs absolvere seminia, neminem ejusdem prosapiei phisilegam nescire profiteor. [Igitur venerabilissimas Beati Confessoris Christi Wilfredi Reliquias indecenti sentinosae voraginis situ marcidas, imo quod dictu quoque meticulosum est, Praelatorum horripilatione neglectas, cùm inde favente Deo scilicet a loco. apud Mabillon Act. Benedictin. Saec. V. p. 283. ubi ista, quae uncis inclusa sunt, reperiuntur. & loco Sepulchri ejus quidam transtulissent; reverenter excepi, atque intra ambitum Metropolitanae, cui gratiâ Dei praesideo, Ecclesiae collocavi.] Presertim cogente illo Evangelistae testimonio, meo videlicet apologetico. Mat. XXIV. 28. Quia ubicunque fuerit corpus, congregabuntur & Aquilae. Itaque tantae tamque Deo dignae affinitatis delectatus vicinitate, & editiore eas enthecâ decusare, & excerptis de libro vitae ejus flosculis, novo opere pretium duxi carmine venustare. Illud quoque astruendum in calice, ne qui me caperato gangit f. suscipiendum. suscendum supercilio f. limpidissimo. impidissimo Dei nutui absurdè nitatur refragari; dum fit in terrâ nihil sine causâ. Quando quidem imperitate vitat illud Comicum: Auribus teneo lupum. Porro acerbae ternicositatis injectaque deperationis angelogias intrito universalitatis Epithemate & ambrosio dictionalitatis collemate indulcabo, ringens cum giganticidâ Domino. Psal. [...]XXX. 7. &c. Ego in Domino speravi. Omnis sperans in Domino exultabit & laetabitur in misericordiâ ejus. Ego igitur exultabo & laetabor in misericordiâ ejus.

Explicit Epistola metrice in Vitam Sancti Wilfredi Archiepiscopi.

[Page]

GOSCELINI Monachi S. Augustini Cantuariensis HISTORIA MINOR DE VITA S. AUGUSTINI Anglorum Apostoli.

[Page]

Incipunt Capitula in Vitam Sancti AUGUSTINI Anglorum Apostoli.

Tabula in Vitam Sancti AUGUSTINI Anglorum Apostoli.

CAP. I. QUaliter superato Diabolo regna mundi Dominus suis distribuens Ducibus, Augustino reservavit Angliam.
CAP. II. Qualiter Beatus Gregorius Sanctum Augustinum cum aliis ad convertendam Angliam mittit, territosque confortat.
CAP. III. Quomodo praeter multa signa per Augustinum fact [...], baculus ejus evolavit, fons prorupit, splendor Sanctos protexit.
CAP. IV. Qualiter ipso absente ibidem in ejus nomine ab incolis condita est Ecclesia; in qua Sanctus multa exhibet beneficia; quam nulla intrat foemina.
CAP. V. Qualiter matrona ejusdem Ecclesiae temptans introitum, morte praerepta est.
CAP. VI. Qualiter in Dedicatione ejusdem Ecclesiae segetes desperabiliter conculcatae, uberiores caeteris extitere.
CAP. VII. De perventu Beati Augustini in Britanniam.
CAP. VIII. Apostropha ad ipsum Apostolum Angliae de felicitate Apostolatûs tam illustris Patriae.
CAP. IX. Qualiter à Rege Pagano liberaliter excipiuntur.
CAP. X. Qualiter
[...]. Augustin [...] nuncii sui.
Augustinus nunciis suis causam exponente Rex eos benigne recolligit, sed nondum adquiescit.
CAP. XI. Qualiter urbem Cantuariam cantando ingrediuntur.
CAP. XII. De sanctâ Praedicatorum conversatione.
CAP. XIII. Quomodo virtutibus & vitâ gentes ad Christum attraherentur.
CAP. XIV. Quomodo Rex convertitur; ipseque Reges subjectos & Principes ac populos Christo lucratur.
CAP. XV. Qualiter ordinato in Archipraesulem Augustino, Rex Aulam in Ecclesiam convertit; Episcopia & Monasteria construxit.
CAP. XVI. Qualiter Beatus Gregorius Sancto Augustino miserit adjutores & Pallium, Reliquias & ornamenta, libros & responsa.
CAP. XVII. Qualiter ei sanxerit Britanniae Primatum.
CAP. XVIII. Quomodo Gentiles ritus in cultum Dei converti praecepit.
CAP. XIX. Attestatio & praemunitio Beati Gregorii super miraculum Sancti Augustini.
CAP. XX. Qualiter Regi scripsit; ut & ipse cultum Christi dilataret.
CAP. XXI. Qualiter & Reginae scripserit, laudans eam & admonens.
CAP. XXII. De scriptis ejus ad Francorum Episcopos & Regem eorum atque Reginam.
CAP. XXIII. Qualiter praedicta Beati Gregorii scripta Sancto Augustino Regique ac Reginae profuerunt.
CAP. XXIV. XXV. Qualiter errores Britonum confutans Augustinus, in argumentum assertionis suae caecum illuminat; itemque rebelles propheticis minis increpat.
[Page]CAP. XXVI. Qualiter in Britonum caede adimpletae sunt propheticae Beati Augustini minae.
CAP. XXVII. Qualiter hominem paralysi & caecitate, inopiâ & infidelitate quater miserum curavit.
CAP. XXVIII. De multitudine in unâ die baptizatâ & curatâ, ac per alta fluminis mirifice transductâ.
CAP. XXIX. Qualiter leprosum mundavit à leprâ.
CAP. XXX. Qualiter illusores pari & perhenni opprobrio caudas habere denotantur.
CAP. XXXI. De alterâ invisibilis incendii vindictâ baptismo extinctâ & ab Anglicis finibus perpetim exclusâ.
CAP. XXXII. Qualiter Dominus Beato Augustino visibiliter apparuit; eumque blandè consolans, pro quocunque peteret fautorem se promisit.
CAP. XXXIII. Quomodo fontem salubrem ab aridâ produxit; ipseque locus perhenni nomine & Ecclesiâ ac religione insignitur.
CAP. XXXIV. Quomodo per illum fontem Presbyter moribundus monitu Sancti Augustini sibi apparentis sanatus est.
CAP. XXXV. Qualiter hominem contracta surdum & mutum redintegravit, rursumque repercussit, rursumque reparavit.
CAP. XXXVI. Qualiter Beatus Livinus à Sancto Augustino baptizatus & instructus, miraculis & martyrio est mirificatus.
CAP. XXXVII. Adaptatio virtutum antiquarum atque novarum.
CAP. XXXVIII. De Sancti Augustini personâ & mirificentiâ ac benedictione beneficâ.
CAP. XXXIX. De imminente ejus obitu; & qua ratione successorem sibi ordinavit Laurentium.
CAP. XL. De ipsius transitu, & ipsorum planctu, coelitum plausu, & laudatorum cantu.
CAP. XLI. Quo in loco sacrum ejus corpus tumulatum fuerit.
CAP. XLII. Commendatio majestatis & contubernii tantorum Patronorum.

Expliciunt Capitula in Vitam Sancti Augustini Anglorum Apostoli.

[Page 55]

Incipit Praefatio Domini GOCELINI in Vitam Sancti Augustini Anglorum Apostoli.

OMnibus piis Ecclesiarum Angliae Patribus, Quidam infimus Apostoli Augustini famulus salutis & obsecutionis devotum munus. Quae [de] ipsius primi Anglorum institutoris Augustini Vitâ & signis Venerabilis Bedae depromit Historia, quaeque ab ipso praetermissa in aliis codicibus vetustis reperimus, fidelissimè nostro malleolo recudimus. Quae etiam post ejus ad saecula triumphum declarata ac descripta legimus, eadem probabili fide adjungimus. Quae verò praesentialiter testibus populis oculis acta luce clariùs rutilant, suis radiis credentes illustrant, haesitantes reverberant. Possemus & inspectorum & sanatorum pleraque retexere loca & nomina; nisi vetaret nausea. Super omnia Beati Gregorii candent testimonia; qui hunc scriptis declarat quàm plurima patrâsse signa. Haec itaque quae lectione vel visu novimus, alio libro diffusiùs exposuimus; quatenus insatiabilibus paternae dilectionis filiis satisfaceremus. At hunc libellum paululum contraximus; ut inter divini & humani convivii solennia benignis & fraternis hospitibus obtemperemus. Simul etiam aliae confratrum Ecclesiae per hunc oceanum diffusae, ad quas haec contigerit pervenire, nativo gaudeant amore, tanquam sui prothoparentis filiae. Veruntamen super hoc compendii propositum video crescente Helisei oleo superfluere vas meum. Oramus ergo omnes eruditissimos ac benignissimos doctores ac discipulos dominicae scholae; ut haec tam lucidè comprobata, non solùm non renunciant credere, verùm etiam plenâ benevolentiâ paterni affectûs suscipere, jugique fide contra improbos studeant celebrare.

Explicit Praefatio Magistri Gocelini in Vitam Sancti Augustini Anglorum Apostoli.

[Page 56]

Incipit Libellus de Adventu Beatissimi Anglorum Apostoli Augustini Sociorumque ejus in Britanniam, & de ipsius Virtutibus.

CAPUT I.

FOrtem Armatum, cujus atrium mundus, cujus firmamentum regna Qualiter superato diabolo regna mundi Dominus suis distribuens ducibus, Augustino reservavit Angliam. terrarum, cujus praeda genus humanum, noster Armatus in nostrâ etiam infirmitate longè fortior congressus potentialiter, paratâ in se cruce, plagâ nunquam sanabili transfixit; & omnia opprobriorum tela ac jacula sibi injecta in illum retorsit, omnia ejus arma abstulit, ipsumque aeterno carcere ac suppliciis mancipatum irrevocabiliter damnavit. Omnia spolia ipsius jure triumphata Apostolicis Ducibus suis distribuit; electosque Principes super gentes, nationes & regna constituit. Remansit Britannici Oceani orbis aequoreus, ab universali orbe circumcisus. Hunc ille Rex praepotentissimus Augustino fideli dispensatori suo quondam venturo reservavit; qui noctem verteret in diem, & novam ac veram post tenebras infunderet lucem. Pollebat jam Papa Gregorius humani generis splendor immensus; qui hunc divino instinctu segregaret in opus dominicum, ut quondam Petrus Barnaban & Saulum. Intenderat ipse hanc palmam praeripere; sed respondit Dominus hoc privilegium Augustini esse. Nam pueros niveo candore nuper Romae visos audiens Anglos vocari & Provinciales Deiros ac Regem terrae Alle nuncupari; Anglos, inquit, Angelis sociari, & Deiros de irâ Dei liberari, ac Dei laudem in terrâ Alleluia oportet decantari.

CAP. II.

Peractis itaque rebus, mittit Augustinum Dei scientiâ omnique virtute florentem, cum quadraginta electissimis comitibus, quos religiosos Qualiter Beatus Gregorius mittit Sanctum Augustinum cum aliis ad converrendam Angliam, territosque confortat. novit & promptos in divinis dogmatibus. Viam salutarem alacres accelerabant; & per aliquot dies longiùs processerant. Ecce autem ventosa fama à maligno adversario vulgi ore ventilata terruit dele. ad athletas Domini, quae diceret gentem quam petebant cunctis mortalibus ferociorem esse, sanguinem humanum sitire, pati non posse Christianos vivere, nullo verò modo ab Idolis suis eos revocari nec ad Christum conve [...]ti posse. Sic quondam discipulis Domini mare navigantibus ventus contrarius obstitit; donec increpatâ eorum modicâ fide, fluctus quos ipse calcaverat Dominus imperio sedaret. Mittunt itaque suppliciter Beato Gregorio Augustinum; quatenus eos permittat redire domum, nec tantum discrimen subire in vacuum. Sed à Gregorio secundùm nomen suum pervigili missâ epistolâ, quòd magnum laborem major gloria consequatur, & ut Augustino quem eis jam Abbatem ordinaverat, in omnibus obedirent: qui etiam Apostolica ferebat scripta ad Etherium Arelatensem Archipraesulem; quatenus his Dei legatis solaciaretur in necessitatibus; ita jam sunt corroborati, ut cum majori gaudio, quem ante vehementer expaverant, laborem percurrerent.

[Page 57]

CAP. III.

Interea multis signis per Augustinum divinitus collatis consolabantur plurimùm; ex quibus exempli gratiâ hoc inserimus unum, imo in uno trinum, omnibus ejus loci ubi factum est celeberrimum, atque etiam scriptis creditum. Jam illic chorus Sanctorum legens iter per Andegavensem Quomodo praeter multa [...]igna per Augustinum facta, baculus ejus evolavit, fons prorupit, splendor sanctos protexit. Provinciam, subeunt villam Bay appellatam. Quas ruricularum turba indomita ut ignotos & exteros humili habitu ac pedestri incessu despectos risu & apporiâ afficiebat. Et viri quidem ad foeminarum vesaniam indemnes videbantur. Illae verò velut conjuratae [adversùs] innocentes advenas totâ insultatione ferebantur. Jamque rure ejectos ut rabidae canes ululatu, mugitu ac fremitu infectabantur. Proximam ulmum tunc astantem lassi viatores captantes ad requiescendum, inde etiam ludibrioso impetu exturbantur viraginum. At unam almi Ducis vestigia irreverentiùs astringentem ceu colubram cum ille praetento baculo vellet repellere tanquam feram; illico baculus de manu ejus velut ab arcu sagitta excutitur, & per tria fere stadiá evòlans humi affigitur. Subsequitur Dux cum devoto choro quasi eò se vocante Domino. Augustinus baculum evellit, & cum baculo perpetuum aquae fontem extrahit. Quo pariter à gravi siti relevati, aeternas immolant gratias divinae bonitati. Ibi suaviter fessos artus refoventes, noctem ipsam in Dei laudibus exegere. Quos pulsos hospitio residesque sub aere nudo semper miserans altissima benignitas operuit gloriâ pro tecto, fuso scillcet desuper splendore aethereo, qui solem vinceret fulgore novo; ne indutos arma lucis tenebrarum angeret obsidio. Pulchrè etiam columna lucis, quae quondam praecedebat filios Israel ad terram repromissionis, super istos refulsit, qui de Aegypto juxta sui interpretationem tenebrosâ tot gentes eductas praecedente fidei luce Christo credentes inducerent in regnum claritatis aeternae. Annotavit autem Dux legationis nomen suum causamque itineris, scribens baculo in terrâ juxta fontem his litteris. ‘Hic hospitium habuit servus servorum Dei Augustinus; quem misit ad convertendos Anglos Beatus Papa Gregorius.’

CAP. IV.

Ingruente jam aurorâ, arreptum iter maturant percurrere ad dominica lucra; agente forsitan divinâ sententiâ, ut qui vulgo collatam benedictionis gratiam in hospitibus Dominicis repulissent, jam non assequerentur cùm vellent. Jam die claro tota illuc vicinia accurrit, ubi à superno cardine Qualiter ipso absente ibidem in ejus nomine ab incolis condita est Ecclesia, in qua Sanctus multa exhibet beneficia, quam nulla intratfoemina. usque in terram jubar solare super cives coeli adhuc peregrinos terrae videre plurimi radiare. Aspiciunt ibi etiam mirabilia Dei in Sanctis suis coruscare de terra; sicut noctu viderant radiantem columnam de arce supernâ. Stupent & novum fontem sibi perpetuâ ac dulci venâ scatere, & incomparabilis bonitatis advenas haec beneficia sibi pro malefactis reddidisse. Discentes etiam ex literis nomen praeclari Doctoris & tam salutiforam causam itineris, nubilosâ confusione reatum suum deplanxere, quòd Christi legationi & gentium saluti tam improbè restitêre. Heu nos furiosos, dicebant, quòd tantorum l. Angelorum. Anglorum non meruimus soveri benedictione, nec imbui dulcedine. Condidère itaque Ecclesiam in eodem loco unanimi devotione; & in honore ac nomine Sancti Augustini Christo dedicavere. Altare vero ubi ejus scripta legerant statuere; ut cujus non merebantur corporali gandere praesentiâ, perpetuò eum praesentem haberent in ipsâ suâ Ecclesiâ. Ibi etiam praecordialis Pater per mùlta se poscentibus repraesentat beneficia, multa sanitatum exhibet miracula. Veruntamen ab hac Ecclesiâ perpetuo repudio omne arcetur genus foeminarum; ut omnibus Sanctorum injuriatoribus semper sint in exemplum.

[Page 58]

CAP. V.

Quaedam matrona dives cum cereo huc appetebat ingressum; & interminantibus omnibus urgebat propositum, dicens se non peccasse in Qualiter matrona ejusdem Ecclesiae temptans introitum, morte praerepta est. Sanctum, sed velle se honorare eum: vix autem inconcessam metam attigerat; & subito ruptis intestinis expirat, forisque extracta mortua omnes credere docuit, quod nulli crediderat; & quae omnes vincere suâ putavit praesumptione, omnibus palam interdixit talia nunquam praesumere. Habent tamen ibi foeminae sua receptacula & sacraria, ubi orare, gratias Deo agere, vota sua reddere, divina mysteria audire, & Sacramenta salutaria possint percipere. Habent & Augustinum in omnibus necessitatibus suis benignum auditorem, precumque ac desideriorum justorum promptum executorem, praeter inviolabilem Ecclesiae suae conditionem. Vehementer autem admirari solent Andegavenses advenae, aliique hujus notitiae; dum apud ipsius Augustini corporalem requiem aspiciant quaslibet foeminas usque ad ipsius tumbae oscula accedere, & nullum unquam apud ipsos Ecclesiae suae limen posse attingere, nec de fonte potare. Quibus respondetur istas ad hunc ritè intrare, quae eum recepere; illas vero jure repelli, quae eum repudiavere.

CAP. VI.

Competit huic antiquo nuperrimum ejus ibi gestum subnectere Miraculum; quamquam morosiùs prosequamur ipsum Luciferum festinantem ad Anglicum Oceanum. Venerat pridem reverentissimus Andegavensium Praesul Doroberniam, gaudens ipsum antiquum suae Patriae hospitem revisere Augustinum. Qui audiens à fratribus Monasterii praescripta recitari miracula, Qualiter in dedicatione Ecclesiae ejusdem segetes desperabiliter conculcataeuberiores caeteris ex [...]ere. optimè recognovit & testimonio fideli astipulando comprobavit; recentisque facti ejus apud se & apud ipsam Ecclesiam relator egregius ita narravit. Hanc sanè Ecclesiam in nostrâ praesentiâ ab amatrice tanti Patroni plebe solemniùs reaedificatam ego in ipsius honore & nomine ut primitus nata est Domino proximè dedicavi. Adolescebant longè lateque in circuitu arvorum segetes & sata jam in spicas & aristas maturescentia. Inundantibus autem ad dedicationem populis, velut ipse effunderetur fluvius Ligeris, ita conculcatae, attritae & comminutae sunt illius arvalis aequoris annonae; ut non modò tam percussae vel confractae notarentur stipulae, quàm passim exhaustae vel scopatae areae: Adeò in hoc desiderabili congressu Augustinensis solennitatis nemo attendebat, quatenus vel suis vel alienis parceret damnis. Jam illius anni valefecere defunctae spei & fructui, usque in alium Augustum irremediabili. Sperabant in Augustini largitate, sed in aliâ quàm quae tunc excesserat benedictione. Verùm ex hac desperatione major admirationis ac fidei nata est laetitia; dum haec tellus tam pessundata & conclamata omnes terras ipsius Provinciae in messe supergrederetur & altitudine frugum & copiâ. Unde circa tantum advocatum suum Augustinum tanta omnium excrevit veneratio ac fidei devotio; ut credant eum ubivis gentium invocatum adesse, quicquid à Domino postulet optinere & dare posse. His de veteri & novo competenter expositis, jam oceanum occupantem Legatum Domini l. prosequamur. prosequantur.

CAP. VII.

Finito jam principali orbe gentium terrestri calle, Augustinus navigat in aequorcum orbem Britanniae, & excipitur cum suprascripto numero Sociorum quaterdeno in opimam & praegrandem insulam Cantiae Tanetum vocabulo. Haec prima Christum in suis legatariis suscepisse meritò triumphat De perventu Beati Augustini in Britanniam. in benedictione. Foelix tellus suâ fertilitate, sed foelicissima tot Deiferorum ac civium supernorum primitivâ hospitalitate. Sic inquam dirigente Spiritu Domini ejus viam, Applicuit proximè quasi sub ipsam Regiae Metropolis portam; ubi sedem habeat perpetuam & secus ipsam requiem sempiternam.

[Page 59]

CAP. VIII.

Ecce Beate Prothoparens regenerationis gentis Anglicae, relinquens augustam parentem Romam, Angliam suscepisti filiam, quam sidereo Apostropha ad ipsum Apostolum Angliae de foelicitate Apostolatus tam illustris Patriae. Regi formosam enutrias sponsam. Jam post magnum orbem terrae intrasti hunc vastissimum oceani orbem alterum, serenâ facie pulcherrimum ac foecundissimum, arvis, pratis, pascuis, fluviis, fretis uberrimum, montibus, campis, sylvis gratissimum, urbibus populosis ac transmarinis institorum negotiis festivissimum, gente candidâ rerumque opibus illustrissimum. Hoc scilicet tam ingens & praeclarum Elisium jam olim tibi electo officiali suo omnium artifex praeordinavit, qui à primordio mundum omni ornatu & decore perfectum edito homini possidendum exhibuit. Haec gens facie formosa, sed idololatriae fuligine denigrata, ut Moysi Ethiopissa, per te in Jordane abluta ascendet tota dealbata. Jam ad majorem Dei & coronae tuae gloriam, illâ novâ lucis columnâ, quae priscum populum eduxit, in fide & cruce resurgentis Christi erectâ, tu educens gentium populum de Aegyptiacis tenebris infidelitatis & umbrâ mortis, introduces post Jesum Nave in terram repromissionis terram lactis & mellis. Tibi enim Evangelico Duci gratia contulit evangelii, quod negatum est legifero Moysi; quodque ille in Lege non potuit consequi, tu verò in Jesu tuo explere meruisti. Jam de spoliis vincti tyranni & de regno captivi praedonis facies Deo nostro regnum & populum acquisitionis Jam post coeleste regnum & laborum praemia haec erit possessio tua, quae per te Domino est acquisita. Et cujus fugisti temporalia commoda, jam l. possidebis. possidebitis haereditaria lucra. Hic positus in antemurali turritam servabis speculam, unde uni verfam jugiter tuearis tibi dicatam Patriam.

CAP. IX.

Praesidebat Doroberniae Aethelbertus, tertius Regum Anglorum, sed qui primus foret civis Angelorum. Uxor illi Christianissima nomine Berta, Regia puella Regiis Parentibus ex Franciis Regibus procreata, tali Sacramento erat conjuncta, quatinus in Christianitatis observantiâ nullâ infestaretur Qualiter à Rege Pagano liberaliter excipiuntur. versutiâ. Haec advenis Christi janua ad Regem erat pervia. Mandat ergo Regi prudens Augustinus per idoneos nuncios se de Româ suae suorumque salutis gratiâ missos à Romano antistite Gregorio, si modo dignentur beatifico nuncio quem afferant acquiescere. Rex jubet tam praestabiles advenas in ipsâ [qua] recepti sunt insulâ suum adventum maturum operiri, eisque vitae commoda plenè ministrari. Nec diu remoratus venit in Tanetum; Residensque sub divo, vanâ enim suspicione vetusti erroris augurabatur se intra domum aliqua incantatione posse seduci, forinsecus vero non posse in conspectu coeli, foris praebebat Sanctis audientiam sui. Absurde quippe nox timebat obscurari à luciferis Dei & filiis Diei.

CAP. X.

Augustinus afflatus Spiritu Sancto, ingerens pacem & salutem Regi suisque omnibus & Regno, refert se suosque consortes missos ad ipsum, seque etiam ultroneâ benevolentiâ venisse; quatinus gaudium & gloriam ac Regnum annuncient aeternum, ubi obaudientes suis dictis sempiternaliter vivant & exultent. Indicat omnium creatorem Deum, Dei filium omnipotentem, Qualiter Augustinus nuncii sui causam exponens▪ Rex eos benigne recolligit, sed nec dum adquiescit. tantùm homines à se factos dilexisse; ut homo & filius hominis salvâ semper deitate dignaretur fieri, quatinus homines morte suâ redemptos faceret filios Dei. Cujus nativitati nova stella alluxit, cujus pedibus mare calcabile servivit, cujus passionis injuriâ sol radios suos abscondit, cujus sepulturae & resurrectioni omnis terra contremuit & acquievit. Ipse est, inquit, Dominus Jesus Christus, ab exordio mundi ab omnibus Patriarchis & Prophetis Dei Filius praenunciatus, de Spiritu Sancto conceptus, de virgine natus, & innumeris signis Deus & homo ubique declaratus, jamque ab omnibus gentibus ut omnium Salvator creditus, cognitus ac susceptus. Hunc ergo suâ caritate nos stimulante, [Page 60] qua pro nobis animam posuit, quaque vos in aeterno regno suo habere socios totis visceribus desideramus, sicut ex uno homine omnes procreati sumus; hunc, inquam, Conditorem & Salvatorem omnium, in quem credentes salvi sitis, vobis annunciamus▪ quia sine ullâ ambiguitate promissa praemia provenient credentibus, & infinita supplicia contemnentibus. Ista & alia quamplurima Dominico Legato proloquente, & innumeris divinarum virtutum testimoniis vera comprobante, simulque Imaginem Sancti Redemptoris decorosè & aurosè in tabulâ depictam praelibante, quò discerent etiam alienigenae ei gratias immolare; Rex admiratus laudat quidem & beatificat tanta promissa, simulque gratias reddit Sanctorum benevolentiae, qui de tam longinquo venerint suae salvationi consulere. At verò ex nativâ caecitate lippientibus oculis impatiens tantae lucis splendorem ferre, respondit se non posse veteres patrum suorum ritus, quos tota Anglia eotenus coluisset, exuere ac novis incertisque ceremoniis juvenescere. Veruntamen ipsos pro bonâ suâ industriâ se velle in suam civitatem Doroberniam amicâ civilitate suscipere, vitaeque subsidiis sufficienter refovere; simul etiam quotquot possent ad suam sectam convertere, ultro se eis annuere.

CAP. XI.

Sic ergo Dei dispensatione cor Regis illustrante, Augustinus cum pusillo grege Domini, quibus complacuit Patri gratiarum dare Regnum, cum canoris letaniis veniens Doroberniam, hanc Antiphonam gratanter inchoat, & cum omnibus dulci modulatione decantant. ‘Deprecamur te Qualiter Augustinus cum sociis urbem Cantuariam cantando ingrediuntur. Domine in omni misericordiâ tuâ; ut auferatur furor tuus & ira tua à civitate istâ & à domo sanctâ tuâ; quoniam peccavimus.’ Bene se tali confessione peccatoribus inferebant, quos Deo reconciliare & relaxare venerant. Tali devotione protodoctoribus & in fide Christi protopatribus Angliae Metropolim suam cum triumphali crucis labore ingredientibus, Isa. XXVI. 2, 3. Aperite portas, & ingrediatur gens justa, custodiens veritatem legationis suae: Vetus error abiit idololatriae; ut hîc à modo servetur pax Christi & Ecclesiae. Jam hic ruere videbantur muri Jericho ubi aedificentur muri Jerusalem. Ruunt scilicet non saxea moenia, sed Daemonum munitiones & saxea numina à Sanctorum terrore dissoluta, quae cultores suos captivitate & obsidione damnaverant aeternâ. Jam hîc Sponsus gloriae urbem sibi novam Jerusalem per Archipolum Augustinum suosque complices artifices molitur; cujus fundamenta & muri ex auro mundo & omni lapide pretioso, cujus designatores Patriarchae, cujus mensores Prophetae, cujus aedificatores Apostolici Patres, cujus illustratores & politores gemmarii Martyres, cujus instructissimi l. Dictatores. ditores Confessores, cujus pulchritudo in domibus eburneis Virgines, cujus ornamenta omne quod visu pulchrum est & theoricis oculis delectabile. In summitate & ambitu murorum jugis & pervigil stat custodia Angelorum. Hujus tam decorabilis urbis primus institutor assistitur Augustinus, ut sponsi prae filiis hominum speciosi amicus, & sponsae gloriâ & honore coronatae paranymphus. Hîc modò dum pro castris dominicis decertandum, & subactis rebellibus gentibus ad urbem erit triumphandum. Iste primicerius Consul, & dominici testamenti Angelus, perpetuum haereditabit thronum; omniumque successorum, dum veniat Princeps pastorum & Pater filiorum, apicem referet primarium. Postquam autem terrenos labores mutaverit coelesti coronâ; tunc uti nunc lucet, potentiùs regnabit in arce Syon, arce suâ splendidâ, quae supra urbem turritum attollit verticem in aere, quae tam principalis thesauri totque cum reconditorum principum gratiâ tota in excelsis fulget aurea; unde usque in diem regenerationis omnium suam protegat Jerusalem cum totâ Patriâ virtute & oratione perpetuâ.

[Page 61]

CAP. XII.

Igitur novi armigeri Domini sedebant in civitate condendâ Christo; donec induerentur virtute ex alto & auxilio opportuno. Quis autem De Sanctâ praedicatorum conversatione explicet hos nubigenas, scilicet ut nubes volantes, l. Angelos. Angelum viventes, flores eremi, Antonios & Macharios in urbe exhibentes, omnia mundi oblectamenta pulchra & suavia velut laetiferum vaporem non solùm fugientes, verùm etiam omnes auditores parturienti caritate & praecordiali parturitione ad infinita aeternorum gaudiorum saecula impellentes. Nil de mortalium opibus praeter salvandas animas ambiebant; sola divina & superna inexplebiliter appetebant.

CAP. XIII.

Lucet ab orientali plagâ Confessoris Christi Martini basilica, Cuomodo virtutibus & vit [...] gentes Anglorum ad Christum attraherentur. dimidio ferè stadio ab Ecclesiâ Domini Salvatoris remota, olim à Romanis Christianis condita, hodieque sacris officiis praedita. Nam per quadringentos circiter annos usque ad Maximum Imperatorem incoluerant Romani haec climata, qui de Gratiano & Valentiniano Augustis civili bello triumphavit; quo abstractis militibus Britanniam robore exhausit. In ipsâ itaque Ecclesiâ sacratissimus Pontifex Letardus Christianissimae Reginae Bertae sacras Missas & dominica officia assiduabat; qui illi à Regiâ Franciâ datus est comes & custos probatissimus in omni sanctâ observantiâ; ne qua daemonici praestigii [...]uria splendidissima fidei Christi in eâ offuscaret monilia. Utque maximis assimilemus minora, praevenerat hic Apostoli Augustini praedicamenta, ut Lucifer auroram, & aurora solem, illum videlicet solem, quem clariùs extulit Augustinus oceano tanquam sponsum procedentem de thalamo suo. Is quoque ut praecursor & janitor Christum ferentibus Legatis ultro aperuit. Cum hoc sane beato Praesule Letardo Dei famuli Augustinus suique socii addito magno salutis gaudio in omnibus dominicis mysteriis una erant Ecclesia & collatio unius spiritûs in unico Domino suo. Hi etiam novi velut suos praevios prosecuti, & tanquam aurum superductum argento, decorabant ipsos praecessores superveniendo. Sanctus verò Augustinus suique socii in omnibus sectatores magnâ signorum gratiâ praediti, omnes curabant vel sibi praesentatos vel à se visitatos debiles & aegrotos. Stupebant gentes à tanto virtutum [...]ulmine exterritae, ambigentes quid vehementiùs immirarentur, an terrigenas transeuntes in coelites; an mortales immortalitatem animarum & corporum vitâ & praedicatione certissimâ astipulantes; an dilectionem, quae fortis est ut mors, qua secum omnes trahere ad superna consortia aestuarent, qua etiam pro hostium quasi pro fratrum salute se traderent; an tandem quòd ipsa Sanctorum promissa tam conspicuis miraculorum coruscationibus ac testimoniis credibilia facta sint nimis. Dicebant diversi homines in Deos mutatos, aut inter homines humanâ specie conversari Deos. Nec ex toto fallebat rudis vulgi opinio, de suis adoptivis dicente Domino: Psal. LXXXI. 6. Ego dixi, Dii estis & filii Excelsi omnes. Crediderunt itaque in Christo plerique, [victâ] duritiâ tantae novitatis admiratione.

CAP. XIV.

Tantis etiam rerum fulgoribus Rex ipse pavore & oblectatione divinâ attonitus, Augustino jugi instantiâ persuadente, Ecclesiâ orante, Reginâ ut sacris litteris eruditâ permulcente, Sanctis Patribus gratificantibus opportunè vel importunè, ultro abdicatis feralibus inferorum numinibus, efficitur in Christo divinae adoptionis filius. Jamque cunctis coelorum virtutibus sullimiter congratulantibus, & populorum turmis ad tanta solennia concurrentibus, baptizat novum Constantinum Silvester novus. Ungitur Evangelicus David oleo laetitiae, & intronizatur mansuetus solio misericordiae. Coronatur Ecclesiasticus Salomon coronâ pacificâ in aequitate & sapientiâ. Praebet se de imperio servorum Dei famulum. Convertitur Princeps Ducum [Page 62] in evangelicum parvulum; & dominator populorum socium profitetur pauperum. Gaudet Augustinus, & Ecclesia ampliùs, se habere adjutorem, quem ante timuissent persecutorem. Ille etiam l. subjectos. abjectos sibi Reges & Optimates cum populis suis Christo acquirit; suumque prius imperium [ma-]vult esse dilatando & propagando Christi regnum.

CAP. XV.

Primùm itaque Augustinum promptiorem ad omnium salutem quàm ad sui praelationem, ad Etherium Arelatis Archiepiscopum sibi suaeque genti consecrandum Apostolum mittit; videlicet ut Deus voluit, & Beatus Papa Gregorius spiritu Dei praerogavit. Qui transfretato aequore, accepto Apostolatu à Domino & benedictione omnium gentium, primarium Anglicae genti retulit Patriarchatum & Patriarchale patrocinium. Quem Deo amabilis Rex ut Angelum l. testamentorum. testamentum Dei triumphali gaudio excipiens, utque pusillus Zachaeus Dominum, l. statuit. statim eum, suae Metropolis Ecclesiasticum Praesidem, in quam primitus susceperat hospitem; nec tantum urbis sed & totius orbis sui speculativum praetendit custodem; Solium Regni in Pontificalem Cathedram, Aulam regiam Augustino reformante ac dedicante in Regificam Christi vertit Ecclesiam. Ad orientem verò in suburbano colle Regale & Apostolicum Petri & Pauli attollit Monasterium, tanquam urbis praesidium & munimentum; quod in arcem & speculam Regni exaltat bravium, quod pretiosissima jam coeli thesaurizat ornamenta, videlicet ipsius Augustini Sanctorumque successorum ejus Pontificum atque Regum splendidissima corpora, quae in revelatione gloriae magni Christi resilient in gloriâ. Tu quoque Rofensis Ierarchia Andreae Apostoli titulo inclita & Dorobernensis eminentiae dextra suffraganea; tuque ô Lundoniae Pontificalis Praerogativa, magni Pauli gloriâ coronata, beatae memoriae Athelberto Regi nostro conditori atque Augustino institutori debetis in Domino aeterna benedictionum praeconia.

CAP. XVI.

At novus Sacerdos Domini ardens tanta gaudia attentissimo Gregorio nunciare, in ipso reditu suo mittit Romam eximiae Sanctitatis viros Laurentium, tunc Presbyterum, pòst sui sacri Primatûs Successorem primum, suique suburbani Monasterii primum Abbatem Petrum. Hi volu [...]ri animo ac studio sancto Papae admissi, referunt gentem Anglorum cum Rege suo in Christi populum transisse & Regnum, Augustinum illis Pontificem consecratum; verum ad tam multam messem credentium paucas manus non sufficere operariorum. Proferunt & diversas novi praeconis Augustini Interrogationes, quibus rudis populus certius erudiatur. Tunc praecellentissimus Apostolicus ineffabiliter exhilaratus, fusis Deo infinitis gratiarum sacrificiis, & orato Domino messis, ut mittat operarios in messem suam, exhaurit Monasteria sua & Ecclesias; & quicquid potest eruditorum ac religiosorum virorum in opus Evangelii efflagitare, toto mentis affectu unico Augustino & unicae amatae genti certat delegare. Huic Sancto contubernio l. praepollebant. praeponebant quatuor Ecclesiastici Proceres, ceu quatuor Evangelistae, Mellitus, Justus, Paulinus, Rufinianus. Mellitus Abbas mellifluus tunc praelucebat splendidè choro Gregoriano. Mittit & Apostolicum Augustino Pallium, grande scilicet Christi & Ecclesiae sacramentum, tanquam omnium virtutum indumentum; quod vinculum est dilectionis Dei & fratrum; ut Christi Vicarius sit medius conciliator Dei & hominum, & zonâ paternae justitiae circumcinctus Angelos & homines, terram confoederet & coelum. Addit sacrosancta xenia, Apostolorum scilicet & Martyrum vivifica pignora, ac diversa quae Ecclesiae, quae Sacerdotibus, quae Altaribus ac dominicis Ministris conveniant ornamenta. Librorum quoque adjungit opimum convivium, & indeficiens ad vitae Patriam viaticum. Mittit etiam praefatarum enodatas & explanatas Interrogationum Quaestiones; Quas in historia lib. 1. cap. 28. Bedae lector reperiet. Ex quibus unum hic videtur commemorandum; [Page 63] quòd diversi usus Ecclesiarum nequaquam faciant apud sanas mentes divortium, salvâ modò fide & observatione catholicâ; & sicut unius corporis diversa sunt membra, sic Regina sponsa Domini varietate circum amicta tam multimodâ quam multifariâ triumphat in gloriâ. Sic & una corona multicoloribus texitur floribus, & unum monile aureum variis gemmarum illustratur splendoribus, & diversis vocum discriminibus unum concentum reddimus.

CAP. XVII.

Scribit etiam Augustino de suâ ditione, sic incipiens: ‘Reverentissimo ac Sanctissimo fratri Augustino Gregorius servus servorum Dei. Cùm certum sit pro omnipotente Deo laborantibus ineffabilia aeterni Regni praemia reservari; nobis tamen eis necesse est honorum beneficia tribuere; ut in spiritualis operis studio ex remuneratione velint multipliciùs insudare. Et quia nova Anglorum Ecclesia ad omnipotentis Dei gratiam eodem Domino largiente & te laborante perducta est; usum tibi Pallii in eâ ad sola Missarum solennia agenda concedimus; ita ut per loca singula duodecim Episcopos ordines, qui tui subjaceant ditioni. Tua verò fraternitas non solùm eos Episcopos quos ordinaverit, neque hos tantummodo qui per Eboracensem Episcopum fuerunt ordinati, sed etiam omnes Britanniae Sacerdotes habeas Deo & Domino nostro Jesu Christo auctore subjectos; quatenus ex linguâ & vitâ tuae sanctitatis & recte credendi & bene vivendi formam percipiant. Data die decimo Kalendarum Juliarum Anno nono decimo Imperii Tiberii Mauritii Augusti.’

CAP. XVIII.

Jam longiùs digressos praedictorum sacrorum gerulos alia Gregorii prosequitur epistola; qua per Beatum Abbatem Mellitum mandat Augustino, ‘Ut fana quae bene constructa sint, tantùm Idolis destructis in Ecclesias & cultum veri Dei commutentur & consecrentur. Animalia quoque quae solebant Daemonibus immolare, jam non in cultum Diaboli, sed in laudem Dei in esum suum occidant, & donatori de satietate suâ gratias agant. Sic Israelitico populo in Aegypto Dominus in suo sacrificio animalia immolare praecepit; ut vero Deo haec non Idolis immolarent. Data die quinto decimo Kalendarum Augusti, Anno Imperii Mauritii decimo nono.’

CAP. XIX.

In tertiâ verò Epistolâ missâ Augustino, ex magno gaudio conversae per eum gentis, in laudem Domini exclamat. Sic inchoat. ‘Gloria in excelsis Deo, & in terrâ pax hominibus bonae voluntatis: quia granum frumenti cadens in terrâ mortuum est, cujus morte vivimus, cujus infirmitate roboramur, cujus amore in Britanniâ fratres quaerimus quos ignorabamus, cujus munere quos nescientes quaerebamus invenimus. Quis autem narrare sufficiat, quanta hîc laetitia in omni corde fidelium fuerit exorta; quòd gens Anglorum operante omnipotentis Dei gratiâ & tuâ fraternitate laborante, expulsis errorum tenebris sanctae fidei luce perfusa est; quòd mente integerrimâ jam calcat Idola, quibus priùs vesano timore subjacebat; quòd omnipotenti Deo puro corde substernitur.’ Deinde post pauca prosequitur. ‘Scio, frater charissime, quòd omnipotens Deus per dilectionem tuam in gente, quam eligi voluit, magna miracula ostendit.’ Haec dicens incutit Dei signifero & gaudium & timorem; ut gaudeat Anglos per miracula ad Christum converti, timeat verò ne humana imbecillitas in aliorum profectu incipiat labi. Proponit illi summum amicum Domini Moysen in exemplum. Hic per tanta signa Aegypto percussa, aperto mari perduxit populum suum Israel siccis vestigiis, duce lucis Columnâ. ‘Jejunans quadraginta diebus & noctibus, tabulas Legis accepit inter choruscos & tonitrus [Page 64] pertimescente populo; solus etiam familiari collocutione Dei pasci meruit. De coelo manna, item carnes ad satietatem nimiam administravit. Ad jussum Domini licèt diffidens larga fluenta de petrâ eduxit. Inde per triginta octò annos signis effulsit innumeris. In omni dubietatione Dominum consulens, Deo loquente docebatur. Illi resistentes terrae hiatus absorbuit. Victoriis hostes oppressit. Hunc ergo tantarum gratiarum executorem una diffidentiae culpa, qua ad aquas Contradictionis ante praescriptos triginta octo annos deliquerat, & in tanto tempore inter tanta tamque benefica & amica Domini colloquia recognitionem neglexerat, justa Dei sententia tandem à terrâ illâ repromissionis morte praeripuit.’ Talibus monitis pervigil Gregorius Dei famulum jam olim in omni sanctitate fundatum altiùs in timore & fide solidare curavit. Quem tandem profitetur electum, qui etiam de multorum conversione gaudium conatur facere in coelo. Et in hoc itaque coeli & Angelorum gaudio praemissas voces repetit, epistolam finiendo. ‘Gloria in excelsis Deo, & in terrâ pax hominibus bonae voluntatis.’

CAP. XX.

Regem nihilominus Aethelbertum post laudisona initia sic hortatur blandifluâ epistolâ. ‘Eam, inquit, gloriose fili, quam accepisti divinitus, gratiam sollicitâ mente custodi. Christianam fidem in populis tibi subditis extendere festina. Zelum rectitudinis tuae in eorum conversione multiplica. Idolorum cultus insequere. Fanorum aedificia everte. Subditorum mores in magnâ vitae munditiâ exhortando, terrendo, corrigendo & boni operis exempla monstrando, aedifica; ut illum retributorem invenias in coelo, cujus nomen atque cognitionem dilataveris in terrâ. Ipse enim vestrae gloriae nomen etiam posteris gloriosius reddit, cujus vos honorem quaeritis & re ervatis in gentibus. Sic enim Constantinus quondam piissimus Imperator Romanam rempublicam à perversis Idolorum cultibus revocans, omnipotenti Deo Domino nostro Jesu Christo secum subdidit; seque cum subditis populis totâ ad eum mente convertit. Unde factum est, ut antiquorum Principum nomen suis vir ille laudibus vinceret; & tantò in opinione praecessores suos, quantò & in bono opere superaret. Et nunc itaque vestra Gloria cognitionem unius Dei Patris & Filii & Spiritûs Sancti Regibus ac populis sibimet subjectis festinet infundere; ut & antiquos gentis suae Reges laudibus ac meritis transeat; & quantò in subjectis suis aliena peccata deterserit, tantò etiam de peccatis propriis ante omnipotentis Dei terribile examen securior fiat. Reverendissimus autem frater noster Augustinus in Monasterii regulâ edoctus, sacrae Scripturae scientiâ repletus, bonis auctore Deo operibus praeditus, quaeque vos admonet, libenter audite, devotè peragite, studiosè in memoriam reservate; quia si vos eum quod pro omnipotente Deo loquitur auditis, idem Omnipotens Deus hunc pro vobis exorantem celerius exaudit.’ Et in fine Epistolae. ‘Parva autem xenia transmisi; quae vobis parva non erunt, cùm à nobis ex Beati Petri Apostoli fuerint benedictione suscepta. Omnipotens itaque Deus in vobis gratiam suam, quam coepit, perficiat; atque vitam vestram & hîc & per multorum annorum curricula extendat; & post longa tempora in coelestis vos Patriae congregatione suscipiat.’

CAP. XXI.

Gloriosae quoque Reginae Bertae scribit; unde haec excerpsimus. ‘Remeantes filius noster Laurentius Presbyter & Petrus Monachus, qualis erga Reverentissimum Fratrem & Coepiscopum nostrum Augustinum Gloria vestra extiterit, quantaque illi solatia vel qualem caritatem impenderit, retulerunt. Et omnipotentem Deum benediximus, qui conversionem gentis Anglorum mercedi vestrae dignatus est proptius reservare. Nam sicut per recordandae memoriae Helenam matrem piissimi Constantini Imperatoris [Page 65] ad Christianam fidem corda Romanorum accendit. Ita & per gloriae vestrae studium in Anglorum gente ejus misericordiam confidimus operari. Et quoniam prudentiae vestrae bono, sicut revera Christianae, & recta fide gloria vestra munita & litteris docta est; & Deo volente acceptum nunc tempus est; agite ut divinâ gratiâ cooperante cum augmento possitis quod neglectum est reparare. Ita mentem gloriosi conjugis vestri in dilectione Christianae fidei adhortatione assiduâ roborate. Vestra illi sollicitudo augmentum in Deo amoris infundat, atque ita animos ejus etiam pro subjectae sibi gentis plenissimâ conversione succendat; ut & magnum omnipotenti Deo devotionis vestrae studio sacrificium offeratis, & ea quae de vobis narrata sunt & crescant & vestra esse modis omnibus approbentur. Quia bona vestra non solùm jam ad Romanos, qui pro vobis [...]ortiùs oraverunt, sed etiam per diversa loca & usque ad Constantinopolim ad serenissimum Principen [...] pervenerunt. Unde petimus, ut sicut nobis de Christianitatis vestrae solaciis laetitia facta est, ita quoque de perfectâ operatione vestrâ Angelis fiat gaudium in coelis. Sic vos in adjutorium suprascripti reverentissimi fratris & Coepiscopi nostri & servorum Dei, quos illuc misimus, in conversione gentis vestrae devotè ac totis viribus exhibete; ut & hîc foeliciter cum glorioso filio nostro conjuge vestro regnetis, & post longa annorum tempora futurae quoque gaudia vitae, quae finem habere nesciunt, cum fructu aeternae mercedis capiatis. Data die decimo Kalendarum Juliarum, imperante Mauritio Tiberio anno nono decimo.’

CAP. XXII.

De his etiam quae Francorum Episcopis scripsit idem Papa mellifluus Gregorius, haec pauca excepimus. ‘Sicut ignis aurâ flante fit grandior; ita bonae mentis studia commendatione proficiunt. Quia igitur Redemptoris nostri gratiâ cooperante tanta de Anglorum gente ad Christianae fidei gratiam multitudo convertitur; ut reverentissimus frater & Coepiscopus noster Augustinus eos, qui secum sunt, ad hoc opus exequendum asserat non posse sufficere: aliquantos ad eum Monachos cum dilectissimis & communibus filiis Laurentio Presbytero & Mellito Abbate praevidimus transmittendos. Et ideo fraternitas vestra caritatem, quam decet, exhibeat. ’Praeterea quae Regi Francorum Lothario de Sanctorum susceptione, quae Reginae Brunichildae de ipsorum ubique fusis miraculis, gratificis scriptis suggesserit; in suis epistolis liquidè clarescit.

CAP. XXIII.

Haec itaque omnia Apostolicae commendationis scripta Britanniae Regem & Reginam cum summo Antistite suo Augustino non solum divino gaudio repleverunt; verùm etiam ad coelestia Regna appetenda vehementiùs accenderunt.

CAP. XXIV.

Interea Augustinus ab Ecclesiastico ritu discrepantes Britonum Pontifices Regis adminiculo ad aliarum omnium Ecclesiarum communem observantiam humili prece & admonitione invitat. Cùm illi velut in acie non solùm repugnant, verùm etiam suos usus omnibus praeeminentiores Sancti Papae Eleutherii auctoritate pronunciant. Tandem signipotens Augustinus parat in aliquo debili curando veritatis argumentum. Assistitur caecus Anglicus, Dei nimirum nutu oblatus; ne Britones sibi arrogarent signum, si quis de suis esset salvatus. Offertur ergo adversariis caecus. Illis abnuentibus, Augustinus flexo genu fusâ prece signatis orbibus caecis dominicâ cruce. ‘In nomine, inquit, Domini sic iste caecus illuminetur; sicut nostra assertio sanior comprobatur.’ Cui protinus respondens claro testimonio clara oculorum illuminatio, dat certam fidem tanti signi splendore congaudenti populo, quàm vera sit Augustini assertio. Ipsi quoque Britones approbant, quod inficiari [Page 66] nequeunt. Attamen dilationem postulant, qua majores suos conveniant, datâ die qua Concilium repetant. Venere ergo septem Episcopi, à quodam Justo suae partis viro ita edocti; ut si Augustinus mitis & humilis corde probaretur, tunc illi velut Domini nuncio & jugum Domini ferenti obedirent; si vero Episcopis, qui plures essent, non assurgeret, velut arrogans & contemptor ab his contemneretur. Tali mucrone quo perirent praecincti, Augustino sibi non assurgente, furiosi indignati ipsum & omnia ejus dicta repudiant; eóque ferocius rebellant, quò ille humiliùs & amabiliùs deprecatur, ut concordem Ecclesiarum normam sectentur. Hac sanè mansuetissimâ caritate & caritativâ mansuetudine erat discipulum Christi & famulum lucidiùs cognoscere, quàm [si] superbis assurgendo ipsorum videretur obstinatiam honorare & honorando approbare. Perversè ergo superbi humilem famulum Domini calumniabantur superbiae insessione; cùm ipse Dominus qui dicit: Matth. XI. 29. Discite à me; quia mitis sum & humilis corde. Sedens docuerit pauperes spiritu beatos esse; quod illi esse nequibant typo elationis suae. Sed cùm adhuc praecordialis pater illorum salutis avidissimus oraret; ut saltem in his tribus universali Ecclesiae jungerentur, Hoc est, baptizando, & Pascha Domin celebrando, atque unà secum Anglis Christum evangelizando; omnia prorsus abdicant, quin etiam omnem ejus ditionem à se exterminant. Quos ille prophetali increpans macherâ, ‘Ab illis, inquit, hostibus peribitis, quos fratres habere in regno Dei abhorretis; & ab his vitam perdetis, quibus effusam omnibus gratiam Christi invidetis.’

CAP. XXV.

Igitur post triumphalem hujus vatis assumptionem ad Dominum, Rex Anglorum Aethelfridus bellicosissimus Britones immanissimâ caede penè delevit; captâ civitate Legionum, quam Angli Legacestram, Britones Karlegion appellant. Irruerat illuc inaestimata multitudo Sacerdotum & Monachorum, contra hostem oratura. Confluxerant etiam de Monasterio de Bangor plusquam duo millia Monachorum; quos omnes labor manuum alebat. Hos pariter oratione & triduanis jejuniis in hostem pugnantes hostilis gladius velut acriores adversarios exhausit. Ex his mille duceni, reliquis profligatis, extincti sunt. Caesi autem populi non est numerus. Sic Augustinum contemptores vatem experti sunt veracem, quem supplicem abjecerant & minacem.

CAP. XXVI.

Confessor itaque Domini à supra memoratis rebellibus tendens cum Sancto choro sociorum ad Eboracum civitatem, videt hominem secus viam accumbentem, paralysi, caecitate atque egestate ter miserabilem. Audit hunc turbae praetereuntis causam interrogantem, cognitumque famosi nomen Augustini inclamantem, opem & eleemosynam tanti Patris implorantem. Ad quem accedens aemulator dominici clavigeri: Act. III. 6. Argentum, inquit, & aurum non est mihi; quod autem habeo, hoc tibi do. In nomine Domini Jesu Christi surge & illuminare, praeditusque salute & luce procede▪ nec jam indigeas gestatore vel duce. Hoc verbum Christi nomine, quasi ex ore Christi prolatum, subitò erexit paralyticum, illuminavit caecum. Simul etiam is apertis oculis cordis suscepit baptismum, pariterque cum corporis officio animae profectum.

CAP. XXVII.

O virum Spiritu Dei plenum! cui ubi res divina poscebat, tam parata erant signa ad salvandum, quam verba ad docendum? Nam quis referat, quàm crebris miraculorum coruscationibus ubique emicuerit? Quantas fidelium turbas & in illo itinere & in finibus Eboraci, & in omnibus quò se vertit locis Deo lucratus sit? Quantum etiam aliis diebus ac temporibus perfecerit? Cùm in unâ Dominicae nativitatis die, quam universa [Page 67] Angelorum gloria perpetuò concelebrat, plusquam decem millia virorum praeter innumerabilem multitudinem foeminarum ac parvulorum vitali baptismate regeneravit. Quae verò Sacerdotum aliorumve sacrorum Ordinum copia ad tantum populum abluendum sufficeret? Benedicto itaque fluvio Anglice Swalwa nuncupato, jubet summus Pontifex per praecones & magistros omnes binos & binos confidenter ingredi, & in trino Deitatis nomine alterum ab altero vicissim baptizari. Sicque omnes renati non minori miraculo, quàm quondam populus Israel divisum mare, itemque Jordanum retro conversum transierat, in alteram ripam sunt transpositi. In tam profundo gurgite, in tanto tamque diverso sexûs & aetatis examine nemo periit, nemo laeditur. Magnum hoc erat Miraculum. Sed hoc magnum majori eminentiâ superatur; cùm omnis debilitas & infirmitas in illo amne deponitur, omnis languidus & deformatus sanus & reformatus egreditur. O festivum speculum Angelorum & hominum; cùm tot millia candidatae gentis ex unius fluminis alveo velut ex unius genitricis prodirent alvo, & de uno stagno tanta progenies in supernam civilitatem nasceretur Olympo. Hinc serenissimus Papa Gregorius Regist. l. 7. ep. 30. cum omnibus supernorum contuberniis erumpens in gaudia, non tulit hoc reticere Sancto Patriarchae Alexandriae Eulogio; scripsitque gratissimè congratulaturo de tanto exercitu in illâ unâ Natalis Domini die baptizato. Ecclesia autem in hujus Baptistae Augustini perpetuâ memoriâ & nomine juxta praenominatum fluvium condita ac dedicata, praebens credentibus postulata, praedicti Papae comprobat testimonia.

CAP. XXVIII.

Regresso ergo l. Evangelico. Evangelio Domini ab Eboraco, homo horrendâ leprâ totus ulcerosus, orans à benefico Patre opem salutis, infusâ benedictione Apostolicae dextrae cum signaculo saluti [...]erae crucis & nomine Dei majestatis, continuò sensit sibi omnem dolorem velut à luce tenebras aufugisse, & quasi exuto vetere homine foeditatis luridae, novum hominem incolumitatis suaeque formositatis solenniter se induisse. Nam dicente ipso summo Trinitatis Confessore, In nomine Christi mundare: Hoc trino, videlicet benedictionis, crucis, & nominis Domini, medicamine aeger restauratur plenâ sospitate. Residunt turgidae manus & digiti; facies & omnia membra suo decore & officio deducuntur. Jam clamosè eloquens lingua abicit l. taracantaram. tarataram hactenus suppressae vocis interpretem. In tantâ signorum gloriâ Christini in laudem Christi prorumpunt, Pagani ad fidem proficiunt.

CAP. XXIX.

Hinc l. divertens. divertentes dux verbi Domini, successit tandem cuidam profanae villulae in Provinciâ quae dicitur Dorseta; ubi daemoniaca plebicola Sanctos Dei omnibus opprobriis ac ludibriis dedecoravere; adeò ut (quod etiam referri injuria est) productas piscium caudas ingererent. Unde indignatus spiritus Domini in hujus auctores sceleris & in omnem progeniem illorum suum dedecus per os Augustini vatis perpetualiter sententiavit; & pravis propriam ignominiam, Sanctis vero perennem gloriam refudit.

CAP. XXX.

Erat & alia gens in orientali plagâ Angliae ita in sacrificiis daemonum à gehennae incendio inflammata; ut nuncios Christi coelestia regna promittentis non modò audire abhorrerent, verumetiam totâ mentis insaniâ eos punire vel exterminare aestuarent. Nil preces, nil blanditiae valuere. Terrores superni judicii vel inferni deridebant, prodigia & signa exsus▪ flabant. Tam desperabiles ac perditos fides & benignitas Augustini perire non pertulit. Resistens supernae irae, orat Patrem misericordiae, ut ingratos clementiae corrigat correptione. Itaque ab ardore profanitatis suae ardent omnes invisibili igne & sulphureo torre; quam poenam nunquam antea nec postea [Page 68] senserat haec patria. Nemo evasit, ubi nemo innocens: extitit ubique ejulatus, ululatus, vagitus senum, juvenum, lactentium, unà ardentium inhorreb [...]t; ut & parentes in suis partubus cruciarentur. Convolant omnes ad Christi famuli Vestigia, qui Christi repulerant mandata, justo supplicio jam eruditi, quia in Christi baptismate per Augustinum possent à supplicio liberari. Sic ille lethifer ignis foetidas carnes exedens, quem omnia fluenta non extinguerent, omnia medicamenta non expellerent, solo Domini fonte Augustini o [...]e ab omnibus baptizatis extinctus & expulsus est, atque ab omni f. Angliae. Augustini climate perpetuo eliminatus.

CAP. XXXI.

Ab illis autem, quos supra retulimus suo opprobrio sententiatos, Augustinum suosque beatos consortes per quinque milliaria progressos & per deserta atque inaquosa loca vagabundos aestus & situs ac lassitudo premebat; quorum unum incommodum viatores gravare poterat. Verùm ille Joan. IV. 6. qui sedebat meridie super fontem fatigatus ex itinere, motus servorum suorum labore & oratione, non dedignatus est visibiliter suo charo ac fideli condescendere dispensatori, [...]uoque dulci affatu hunc consolari. ‘Constans esto, ait, & fiducialiter age serve mihi complacite; quia tecum sum promptus adjutor in omni necessitate ac tuâ bonâ voluntate. Pro quibuscunque volueris pete, sciens me favere semper benignae caritatituae. Tibi quippe apertum est ostium regni mei:’ ubi intres in gaudium Domini tui. Haec dicens Dominus coelo receptus est. Tam dulci fonte saliente in vitam aeternam ubertim potatus Augustinus nescit sitire fontem, qu [...] sitiat iterum, nec operari cibum, qui perit, sed qui permanet in vitam aeternam. Una erat intentio tam desiderabilem aspectum lachrimis sequi abeuntem, quibus purgatis oculis attingeret Angelorum lucem. Continuò flexis genibus adorans in loco, ubi steterunt pedes Domini, & quasi ipsa Domini vestigia exosculans, Magdalenae fletibus rigabat, aeternamque in his dilectionem aromatizabat.

CAP. XXXII.

Perpendens etiam hanc terram coelestis beneficii plenam inundatione ubi emicuit fons vitae, baculum ipsi loco impressit; cum quo mox aestuantem [...]aticis puri sca [...]ebram elicuit; unde omnes Deo gratias libantes ad satietatem refecit. Qui in amnes & rivulos hactenus diffusus, haec loca priùs solitaria populosissima praebuit. Ubi Theologus confessor Domini à cernendo Deum, quem ibi vidit, Cernhel loco nomen indidit. Quod ex Latino Hebraeoque contextum in unum coaluit. Prima enim syllaba Cern visum, Secunda hel declarat Deum. Ibi quoque Oratorium in perennem memoriam dominicae visionis molitus est in nomine Domini Salvatoris. Inde etiam Monasterium in honorem principum Apostolorum Petri dedicatum Cernelium est appellatum; quod constat Monachorum choro decoratum. Illum autem fontem Augustini nomine consecratum credentibus esse saluberrimum, hîc unum docebat Miraculum, teste Provinciâ palam declaratum.

CAP. XXXIII.

Notus est sub Abbate Cerneliensi Presbyter Parochianus, sacra mysteria populo celebrare assolitus. Is languore detritus, vigilanter observabatur jam moriturus. Nox & aegritudo somnium suggessit defesso. Videt Augustinum assistere clementissimum, Pontificalibus redimiculis & praefulgidâ virgâ festivum Ille trementem blando alloquio permulcens, jubet aegrum surgere, Augustini fontem adire, ibique trinâ iteratione Psalmum quinquagesimum ore fideli revolvere; inter psallendum verò ternâ intinctione corpus diluere; sic ipsum vitâ donandum ac sospitate. Et ne, inquit, l. dub [...]tes. dubitans; haec ipsum Augustinum tibi dicere noveris, ad cujus fontem dirigeris. Mirum dictu: protinus expergiscens semimortuus, tanquam so [...]pes exurgit; [Page 69] innitensque baculo ad jussum lavacrum tendit. Putabant custodes hunc leti instantiâ sic oberrare. Sublegunt ejus vestigia, non resistendo, sed potiùs quò vel ad quid processerit explorando. Aeger in fontis lavacro tertiò ingreditur; injunctum Psalmum tertiò modulatur: & ô celerem medicum suum! aeger quasi de morte resuscitatus sospes domum regreditur. Quod ergo Heliseus exegit in 4 Reg. V. Leproso septeno lavacro, septiformis Domini spiritûs sacramento▪ hoc Augustinus compendiosiùs explevit in languido trino, videlicet vivificae Trinitatis probamento. Jam verò quis exponere sufficiat tantam tamque jocundam omnium admirationem? Cùm manè Abbas & fratres cum frequenti populo audissent ipsum Sacerdotem Missas & Horas debitas astanti turbae decantantem, cujus omnes expectabant internecionem. Ille exponens publicè per ordinem Augustinum recuperationis in Christo fuisse auctorem, omnes in amorem Dei excitat laudem Sanctique sui Augustini venerationem.

CAP. XXXIV.

Post perlustratam cum crebris virtutibus ex magna parte Britanniam, regresso Augustino ad perhennem habitationem suam Doroberniam undique occurritur à domestico populo, tanquam suae pacis Angelo, & tanquam Soli ad ortum suum reducto. Ubi recolligitur à cunctis triumphali jubilo. Tunc confluente turbâ debilium ad tam salutis prodigum, intervenit juvenis tripliciter miserandus triplici nexu calamitatis obstrictus. Incurvis vestigiis genibus gradiebatur pro pedibus; dat mugitum pro vocibus. Signis deprecatur, signis interrogatur, signis poscenti respondetur. Audit Augustinum non loquentem, alloquitur non audientem, dirigit non ambulantem. Sic, inquam, triformis [...]rum in trinae deitatis nomine triplici donat salute. Reformatis gressibus erexit claudum, loquacem fecit mutum, surdo insudit auditum. De trimodâ angustiâ trimoda curato nascitur laetitia. Currit inoffensè, loquitur planè, audit claré. Sed mens hominis ventosa immemor pristinae mulctae & impatiens salutis redditae, adeò in omnem defluxit vanitatem; ut suâ garrulitate & f. inquie [...]udine. inaequitudine inter sacra etiam officia Ecclesiam turbaret & plebem. Murmurabant omnes; quòd pernicior sibi esset sospitas concessa quàm prior poena. Hinc indignante per Augustinum correptrice Domini clementiâ, pedes saltatorii & lingua procax & aures scurrilitatis amicae prioribus vinculis arctiùs alligantur; donec placato Domino satisfactione, per Augustinum relaxarentur. Sic ille denuo triformi redditus corporis sanitati, majori etiam donatur sensatae mentis incolumitati.

CAP. XXXV.

Vitam & passionem pretiosi Pontificis & Martyris Livini legimus à Sanctis comitibus suis Forlano, Helia, Kyliano, sidelissimè suo scriptori expositam; de qua pauca hic inserimus ad Beati Augustini pertinentia gloriam. Commemoratur ibi Augustinum omnibus profectuosum, ad pium Regem Scotiae Solomannum venisse; Livinum puerum ibi cum Sancto Menalchio Archipontifice baptizâsse, Regem & Reginam inter baptizandum hunc suscepisse; dextram auream suso desuper jubare coruscàsse, & baptizatum dominicâ cruce cum hac voce ter consignasse: Eccl. XLV. [...]. Dilectus Deo & hominibus; cujus memoria in benedictione est. Hunc cùm adolesceret, & mundialis gloriae nexus abrumpere aestuaret; Angelus palam salutans nomine, dicensque: Ave frater Livine: hortatur, ut ab Angliae antistite Augustino praesidente [...]oroberinae totius sanctitatis documenta pergeret accipere. Quem festinantem ad mare Angelus excipiens serenissimâ pulchritudine ac mellifluâ exhortatione cum praenominatis tribus sociis suis duxit praecedendo per longos tractus pelagi. Ibant tantâ oblectatione; ut putarent se non [...]reta sed solidissima ac florentissima prata cla [...]are. Gaudebant se quasi in monte transfigurati Domini splendidissimo deambulare, ubi Petrus cum condiscipulis optabat manere. Hâc nempe floridâ & amoenâ suavitate docebantur illum Doctorem [Page 70] appetere, de cujus corde & ore haurirent nectar dilectionis paternae & mel dulcedinis aeternae, de cujus nardi [...]luo horto carperent aromata Vitae, quo duce currerent per omnia floreta coelestis philosophiae & uberrimos campos theoricae doctrinae. Perductis jam Sanctis ad Cantia littora, dux Angelus cum luce splendidâ quo sequantur comites, redit ad aethera. Sic Beatus Livinus pervenit ad desideratissimum Augustinum; apud quem ita profecit per quinquennium; ut tanti Patris filiolus ab ipso donatus sacerdotalibus indumentis susciperet, adolescente quidem aevo sed animo grandaevo, sacerdotium; sicque de discipulo magister gentis suae consequeretur summum Pontificium & Martyrii bravium.

CAP. XXXVI.

Ad inusitatas autem animi Livini virtutes, Deo in Sanctis operante, omnia exemplaria respondent antiqua, mare Petro calcabile, fons de rupe, oleum de saxo, aqua in vinum, stagna piscosa apud quosdam in arva frugifera, Helias in coelum, lonas in ceto, Abbacuc per aera, Daniel inter belluas, l. Ezechias. Ezechiel sol retrogradus decem horis, &c. Domini magnalia sideribus l. innumerabiliora. innumerabilia.

CAP XXXVII.

Sequitur attestatio cujusdam vete [...]nosi; qui hactenus durans asserit avum suum Beatum Augustinum vidisse, & ipsum avum de lubrico ac nebulossimo Christianum modestum ab ejus baptisterio surrexisse; ipsum verò Sanctum innumerabilia jugi turbâ vallante signa patrasse. Referebat idem modernus superstes ab avo & patre relatam Sancti formam, personam patritiam, staturam proceram, ipsumque nudis pedibus Patriam lustrando callos in plantis attraxisse. Affirmabat enim eundem avum ex benedictione baptizatoris Augustini plurimum ultra centum annos vixisse, ipsamque longaevitatis benedictionem in patrem suum descendisse, in se etiam centenarios progenitorum annos longè excrevisse.

CAP. XXXVIII.

Jam aeternis amoribus totus saucius Augustinus, jam à terrenis tumultibus in requiem Domini absorptus, vim faciebat coelo crebris precum, suspiriorum & lachrimarum pulsibus. Tandem intelligens ex Spiritûs Sancti responso suum exauditum desiderium, Sacratissimum Laurentium, Apostolicis virtutibus praeclarum, & inter sanctos comites praecipuum, Rege cum confluo populo immensùm congratulante, ordinat cum omni solenni gaudio sibi successorem; ut quondam Apostolorum Princeps Petrus Clementem, videlicet ob novellae informationis necessitatem. Antea autem Mellitum consecraverat Lundoniae Episcopum, justumque Rofensi f. sed [...]. sibi suffraganeum; quorum Mellitus tertius, Justus in Archipraesulatum, sibi successit quartus.

CAP. XXXIX.

Jam verò exhortato Rege & Ecclesiâ ac populo, ut perseverent in [...]ide & amore Christi, relinquens omnibus perpetuae dilectionis pignora; praesente ipso Rege cum Pontifice Laurentio inter omnium lachrimosa examina, vallante eum laetissimâ coelestium choreâ, transiit VII. Kalend. Junii ad aeterna Christi solennia. Quos infimi laudatores prosequamur non exequialibus planctibus, sed his triumphalibus cantibus. Regnas Augustine, Augustis saeculi nomine & dignitate sublimior; qui auxisti rem Christi publicam, & Romanae Ecclesiae adjecisti Britanniam, meliùs quàm Caesar Augustus Romanis opibus Alexandriam. Te Reges & Principes & Senatus Anglorum & turba gentium comitatur in coelum. Te Angeli & Archangeli triumphantem deducunt, Throni & Dominationes excipiunt; te coronat Rex Regum in aeternum.

[Page 71]

CAP. XL.

In Monasterio verò Beatorum Apostolorum Petri & Pauli, quod condidit, à Sancto Laurentio, ipso Rege Aethelberto & patriâ confluente, dedicato, reconditur preciosissimum corpus ejus festivo cum jubilo. Ubi Romani atque alii successores sui, sicut uno animo, ita uno colliguntur thalamo.

CAP. XLI.

Quàm pulchrè verò Ecclesiarum parens Roma tanta pignora edidit; quae totius Britannici oceani patres & institutores emineant? Quanto odore suavitatis & splendore gloriae unus amor & unum cubiculum simul confovet & astringit; qui si distinguerentur per diversas mundi nationes, singuli patroni singulis populis solariter praelucerent.

Explicit Vita Sancti Augustini Anglorum Apostoli secundum Magistrum Goscelinum.

Ne Paginae nimis hiarent; visum est apponere Vitas Archiepiscoporum Cantuariensium post Bedae tempora usque ad Bregwinum, cujus vita proximè sequitur; ex eodem Codice MS. versu scriptas ab Anonymo Poetâ; qui praecedentium Archiepiscoporum vitas uberiori stilo digesserat; sed nil de illis notatu dignum narravit, nisi quod ex Bedâ hauserit.

Vita THATHWYNI Cantuariensis Archiepiscopi noni.

ILli [
Brytwaldo] succedit Thathwynus religiosus;
Vir circumspectus, dignus honore pari, &c.
Gregorius Papa mox tertius haec [
consecrationem illius] ita firmans
Insignivit eum munere gratuito. i. e. Pallio.
Tathwynus Pater hic sedit tantùm tribus annis,
Atque sepultus [erat] cum patribus reliquis, &c.

Vita S. NOTHELMI Cantuar. Archiep. decimi.

ELigitur Sedi mox Praesul Londoniensis
Nothelmus, cui tunc vita celebris erat.
Anglorum genti pater hic praeclara lucerna
Praefulsit, qua gens splendidior micuit.
Sedi Metropolis hic Praesul praefuit annis
Quinque; sed ad claustra jussus adire poli,
Cum Patribus Sanctis praedictis hic sepelitur;
Qui parat infirmis protinus antidotum.
Ut coeli lumen valeamus cernere purum;
Vivere nos faciat, & sine labe mori.

Amen.

[Page 72]

Vita CUTHBERTI Cantuar. Archiep. undecimi.

COncrepet ut dignè Cuthberti gloria Sancti;
Jam metra prolata multiplicet stilus hic.
Praesule sub tanto Sancto Dorobernia gaude,
Quo tibi proveniunt gloria, perpes honor, &c.
Gloria perpes honor per te flectuuntur ab alto.
Ecclesiae Christi laus & honor sit ei.
Namque Sepultura datur Ecclesiae nova Christi
Per te, qua primus ipse sepultus eras.
Indolis ipse bonae virtutes crevit ad altas.
Creditur esse senex quo mage quámque puer.
Actus discretos sic nactus, Religiosum
Se fore disposuit; quod petiit, meruit.
Pòst Herefordensi foelici Sede vacante,
Quintus hic eligitur Praesul ut esset ei.
Quam bene protexit, sed & hujus jura refovit;
Fama quòd in regno jugiter inde volat.
Norma gregis, mitis, discretus, pacis amator.
Auctor morum, vir Juris alumnus, honos.
Interea Sanctus Nothelmus ad atria lucis
Vectus; & electus est vir hic eximius.
Sic Dorobernensis fit Praesul lator honoris,
Doctrinae Sacrae dans alimenta gregi.
Lugubris hic quaestus prodit suspiria plura.
Namque Sepulturâ sic sua sponsa caret.
Corpora Pontificum, Regum simul inferiorum,
Urbis ad extra tunc moenia dantur humo.
Et vacans Ecclesia Christi praesens ab honore
Tali, sub prisco tempore stante diu.
Consulit hic notos discretos quosque peritos;
Quomodo mutaret dissona rite rata.
Est Romam tunc Archiepiscopus ille profectus;
Ut causam Papae veriùs excutiat.
Gregorius tertius apicem summumque regebat;
Quem praeconia, laus, nobilitant, decorant.
Censuit hanc causam nullâ ratione carentem;
Confirmans & eam perpete jure suo.
Ecclesiae Christi volo quòd sit libera firma
Ipsa Sepultura tempore continuo.
Quisquis post mortem Praesul requiescit eâdem,
In qua sumpsit onus sive jugum fidei.
Cuthbertus laetus tanto munimine fretus,
Ad sponsam propriam denuo progreditur.
Inclitus Eadbertus Rex haec praemissa libenter
Approbat applaudens, & fore tuta jubet.
Occulit haec Praesul, ne cognita publica fiant;
Dum vixit, voluit agnita non fieri.
Nomine Baptistae fundavit & ipse Capellam.
Ecclesiae muros haec prope facta fuit.
In qua decrevit Praesul fore se sepeliri,
Ac Successores quosque suos Pariter, &c.

[Page]

OSBERNI, PRAECENTORIS & SUBPRIORIS Ecclesiae Christi Cantuariensis LIBRI

De Vitâ S. BREGWINI Archiepiscopi Cantuariensis.
De Vitâ S. ODONIS Archiepiscopi Cantuariensis.
De Vitâ S. DUNSTANI Archiepiscopi Cantuariensis.
De Vitâ S. ELPHEGI Archiepiscopi Cantuariensis.
De Translatione S. ELPHEGI Archiepiscopi Cantuar.

[Page]

[Page 75]

VITA S. BREGWINI, ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS, Authore (ut videtur) OSBERNO.
Incipit Vita Sancti BREGWINI Archiepiscopi Cantuariensis & Confessoris.

FUit autem Beatus Bregwinus in matris utero à Deo electus; cujus parentes ex genere Saxonicâ nobili prosapiâ orti sunt. Regnabat in Cantiâ vir strenuus & nobilis Rex Wytheredus nomine, Deum in servis suis semper honorans. Ejus tempore Brythewaldus in Episcopatu Sancto Theodoro successit, & dignè in omnibus administravit. Hujus Wythredus Rex Constituit esse in perpetuum cunctas Ecclesias regni sui in generali Concilio suo potestate liberas a [...] omni dominatione & actione Regum cujuslibet terrenae. instinctu & exhortatione praefatus Rex in generali Concilio suo cunctas regni sui Ecclesias ab omni dominatione & actione regum sive cujuslibet terrenae potestatis liberas in perpetuum esse constituit. His diebus Sanctus Bregwinus in Saxoniâ natus est; & infantulos annos egressus, sacris literis eruditur: & literarum gratiâ, quae à tempore Theodori Archiepiscopi in Anglia floruerant, nativo relicto solo in Angliam profectus est. Et mox cunctis carus & civis patriae effectus, in sanctis moribus & coelesti sapientiâ proficiebat: & relictis f. tandem. tantùm seculi blandimentis, Christum sequi cupiens, Monachorum collegio se sociavit.

Mortuo autem Brythewaldo successit Thadwynus Monachus quatuor annis. Cui successit Nothelmus quinque annis. Illis verò Anno Domini Septingentesimo quadragesimo secundo successit Cuthbertus ex illustri prosapiâ ortus. Qui Ecclesiam in orientali parte majoris Ecclesiae eidem penè contiguam in Cuthbertus Archiepiscopus fabricavit Ecclesi [...]m in orientali parte majoris Ecclesiae Christi, in honore Sancti Johannis Baptistae, & in o [...]dem Baptisteria: & examinationes judiciorum pro diversis causis ad correctionem scelerum inibi celebrantu [...]. honore Beati Johannis Baptistae fabricavit; ut & baptisteria & examinationes Judiciorum pro diversis causis ad correctionem scelerum ini [...]i celebrarentur: Et Archiepiscoporum corpora in ea sepelirentur, sublatâ de medio antiquâ consuetudine, qua eatenus in Ecclesiâ Apostolorum Petri & Pauli corpora Antecessorum suorum tumulari solebant. Huic quinto decimo Archiepiscopatûs sui anno de [...]uncto & in Ecclesiâ Sancti Johannis Baptistae in oriente [Page 76] sepulto Sanctus Bregwinus, licèt multum renitens, successit. Hic speculum omnibus à Deo constitutus, ita in Sanctis operibus clarus effulsit; ut qui lucis semitâ volebat incedere, in ejus vitâ possit satis apertè videre. Tandem vero Archiepiscopatûs sui anno septimo plenus operibus bonis Sanctus Bregwinus obiit septimo anno Archiepiscopatus sui, & sepelitur in Ecclesia Christi in oriente in capellâ Sancti Johannis Baptistae ¹ post tumbam Sancti Thomae. Iste fuit primus qui erat sepultus in Ecclesiâ Christi post Augustinum Anglorum Apostolum qui obtinuit privilegia Sepulturae Ecclesiae Christi Cantuariae. & virtutum exemplis, coelestia consoendit Kalendis Septembris; & in Ecclesiâ Sancti Johannis Baptistae in oriente Ecclesiae Salvatoris sepelitur.

Evolutis autem paucis annis, Dani audientes Anglos in omni penè genere hominum à pristino statu exorbitare, & divitiis ac voluptatibus magis solito Nota. Dani applicuerunt Cantiam cum tribus navibus postmortem Sancti Bregwin [...]. Nota bene de Sepulchro Sancti Breg wini. operam dare; Coeperunt Dani cum tribus navibus illuc directis probare quidnam efficere possent. Qui cum prosperè egissent; classe paratâ Angliam aut semel aut bis, sed veniendi visum acceperunt. Nota bene. Quodam itaque tempore cùm in Cantiâ applicuissent; Cantuaritae res suas ad Sancta loca transtulerunt. Quorum unus archam frumento repletam super Sepulchrum Beati Bregwini Archiepiscopi constituit. Planum siquidem Sepulchrum fuit, & paululùm à pavimento altiùs constructum. Sequenti verò die Homo longiùs archam à loco projectam reperit; seque minùs cautè illam collocâsse existimans, diligentiori curâ eam restituit. Alterâ autem die reversus repperit archam Nota Archam frumenti per pavimentum latissimè sparsam. à loco jam longiùs actam, frumento hinc inde per pavimentum latissimè sparso. Res acta per vicina loca insonuit; & jam alio ordine Sepulchrum famuli Dei vulgus invisere coepit.

Quidam ambulandi officio carens & manibus, scabellis innitens, genibusque Nota miraculum Sancti Bregwini de quodam carente manibus pro pedibus utens, crura ac pedes intortos post tergum miserrimè trahens, ad tumbam Sancti Bregwyni venit; & ilico reparatis pedibus & extensis omnibus membris integrae sanitatis beneficium adeprus est.

Pueri quidam severitatem Magistri timentes ad Tumbam Sancti Bregwini Nota Miraculum Sancti Bregwini de pueris timentibus severitatem Magistri. confugerunt, pietatis ejus auxilium & protectionem implorantes. Quos Magistri perquirentes & non invenientes, circa tumbam Sancti Bregwini, ubi prostrati jacebant, ambulantes, non tamen illos videre aut illos esse quos quaerebant advertere potuerunt. Sicque suâ severitate frustrati; meritis Sancti Bregwini liberati sunt pueri.

Quidam ex Clericis Stigandi Archiepiscopi spiritu tumens, & ex divitiarum De quodam Cleric Stigandi Archiepiscopi, qui quadam vice lectum sibi super locum quietis Sancti Bregwini jussit extruere. copiis, quibus affluebat, se inter socios non minimum aestimans, quadam vice lectum sibi super locum quietis Sancti Bregwini Archiepiscopi extruere jussit. Alta enim de se sapiens inaequalitate aliorum, humili loco jacere dedecus sibi esse arbitrabatur. At cùm se sopori dedisset; excussus est cum lecto, & à loco projectus, utilique temeritatis suae obsequio edoctus est ipse & similes sui.

Post multum verò temporis Ecclesiam Cantuariensem cum officinis, & Ecclesiam Vorax flamma consumpsit totam veterem Ecclesiam Cantuariensem cum Ecclesia Sancti Johannis Baptistae postmortem Cuthberti Archiepiscopi. Lanfrancus Archiepiscopus reparavit novam Ecclesiam Christi Cantuariensem; in qua imposuit & reverenter collocavit corpora Sanctorum Archiepiscoporum & sub singulis Locellis decenter ordinavit in aquilonali parte super magnum voltum, cum privilegiis Romanorum Pontificum & Regum & Principum Regni. Sancti Johannis Baptistae, quae à Beato Cuthberto aedificata & dedicata [Page 77] erat, vorax flamma consumpsit; quae postea Lanfrancus Archiepiscopus reparavit; & Ecclesiam novam in qua Sanctorum Episcoporum corpora in aquilonari parte super viz. fornicem. voltum magnum & pulcherrimum imposuit reverenter, & collocavit decenter; & sub singulis locellis mirificè ordinavit. In illâ enim conflagratione, quanta dampna locus ipse perpessus sit nullus edi cere potest. Scilicet in auro, in argento, in libris divinis & legibus. Insuper & privilegia Romanorum Pontificum & Regum & Principum regni ex integro omnia consummata sunt.

His itaque dispositis, unus ex fratribus Helias nomine in scamno sedens coram Sepulchro Beati Bregwini posteriora sua irreverenter ad illud Sepulchrum beati viri vertit; & operi cuidam non multùm utili totus intendit. Et ecce exspirato Nota miraculum de quodam fratre qui irreverenter posteriora sua ad Sepulchrum Beati Bregwini vertit in loco sacro; & accidisse sibi justo Dei judicio vindictam, Nota miraculum de quodam fratre Teutonico Lamber [...]o nomine tempore Henrici Regis Angliae. Lambertus succensus est desiderio habendi corpus Sancti Bregwini & in terram suam transferendi illud. Lambertus supplicatus est Reginam pro corpore Sancti Bregwini Archiepiscopi. inter scapulas percussus, ab opere suo cessare invitus compellitur. Exterritus ergo erexit se; volens scire quis eum percusserat. Sed cùm neminem videret, recedit; & ut priùs suo malo labori operam dedit. Et ecce secundò in collo tam graviter percussus est; ut quod inter manus habebat, deorsum cadens amitteret; & ipse celeri casu terrae procumberet. Tunc ille intellexit se ipsum non dedisse honorem Sancto Bregwino in loco sacro, & quae pertulit justo Dei judicio sibi accidisse. Idem etiam casus alteri fratri Teutonico contigisse refertur.

Venit quidam Monachus de Teutonicâ Lambertus nomine, notus Reginae, quam Henricus mortuâ uxore de Saxoniâ duxerat. Hic vir rogatu Reginae cum fratribus Cantuariae conversatus est; & quasi Monachus loci illius reputatus est. Cùm autem de Beato Bregwino audiret; succensus est desiderio habendi corpus Sancti Bregwini, & in terram suam illud corpus l. transferre. transferendi intendebat. Verùm cum hoc sibi difficile videretur; supplicatus est se per Reginam posse apud Regem Henricum efficere; Quatenus ipse regiâ potestate vi à Monachis Ecclesiae Christi Cantuariensis extorqueret; ut Monachi sibi corpus Sancti Bregwini concederent, quod quaerebat. Super hoc negotio Reginae locuturus, Lundoniam venit ille Lambertus; & subitâ infirmitate correptus, progredi ultra nequivit. Cantuariam quoque reportatus, citò defungitur, & inter mortuos fratres sepelitur. Nocte ^d enim sequenti astititit vir quidam staturâ mediocris, personâ insignis, habitu Monachus, facie ignotus. Et cuidam Fratri de congregatione hujus Ecclesiae Christi Deum timenti dixit ei: Scis ne frater, ob quam causam Lambertus ille Saxonicus inopinatâ morte raptus sit? Cui cùm se responderet nescire. Scias, inquit, Quia eò quòd corpus Bregwini Archiepiscopi de Sanctâ fede suâ auferre proposuit, sibi quoque conatus est vendicare. Nec enim talis meriti fuit in oculis Dei; ut tanti Pontificis praesentiâ vel possessione debuerit jure potiri. Translata sunt l. autem. Lambertus subitâ morte correptus, progredi ultra nequivit. Cantuariam repor [...]atus, & in er mortuos fratres sepelitur. Sanctus Bregwinus apparuit cuidam Monacho istius Ecclesiae Christi, indicans ei de l. inopinatâ. opinatâ morte Lamberti. Translata sunt corpora Sanctorum Archiepiscoporum Bregwini & [...]legmundi, & supra Altare Sancti Gregorii in uno scrinio collocantur. enim hac occasione ossa hujus Sancti Bregwini Archiepiscopi, cum ossibus Sancti Plegmundi Archiepiscopi, in australem hujus Ecclesiae Christi partem; & supra Altare Beati Gregorii Papae, in cujus nomine dedicatum est illud Altare, in Ecclesiâ Christi Cantuariae decentissimè in duobus Scriniis collocantur. Sanctus Bregwinus Archiepiscopus jacet ad dexteram illius Altaris, & Sanctus Plegmundus Archiepiscopus ad sinistram. In medio jacet Sancta Siburga virgo gloriosa.

Explicit Vita Sancti Patroni nostri Bregwini hujus Sanctae Cantuariensis Ecclesiae Archiepiscopi & Confessoris.

[Page 78]

VITA ODONIS, ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS, Auctore (ut videtur). OSBERNO.
Incipit Vita Sancti ODONIS Cantuariensis Archiepiscopi & Confessoris.

VEnerabilis Christi Confessor Odo nobilibus, sed Paganis parentibus oriundus, sicut rosa è spinis floruit; vel quasi preciosum de vilibus vasculis aroma processit. Nam ex impiâ illâ Senatorum multitudine fertur genus habuisse; quae olim sceleratissimum praedonem ^* Ingvarem comitata navali manu in regnum Anglorum est advecta. Hos ille nativitatis Principes fortitus, & eorum accuratissimâ educatione pueriles annos translatus, festinabat Christianorum conventicula indesinenter adire; divinos, qui ab illis dicebantur, sermones magnâ animi oblectatione audire, domumque revertens quae audierat parentum auribus sedulò infundere. Super quibus bonorum studiorum primordiis pater impius impiè irritatus est: prohibebat, ne omnino Christum nominaret, neve paternas institutiones Christianae religionis veneratione immutaret. Verùm ille prohibentis imperium penitus despiciens, magis ac magis Ecclesiae limina terere, divini verbi intento animo semina percipere, & quae coeperat absque pavore domi nunciare. Hinc l. iterum. interim pater super humanum modum exasperatus, gravissimâ illum correptione affligit; jusque haereditatis, quod ad illum lege primogenitorum venire debebat, subtrahit. Tum puer exultans in Domino, quòd talem pro ejus nomine proscriptionem subiret in terrâ, propter quam ascribendum se esse confideret in coelo; dimissis parentibus & parentum divitiis, nudus & omni mundano decore privatus, aufugit.

Adito itaque duce quodam, nomine Athelmo, qui tempore Regis Alfredi & Christianissimus & inter caeteros regni Anglorum unus de sublimioribus erat, [Page 79] postulabat illius se potentia & authoritate à parentum suorum furore desendi. Qui bonâ adolescentis indole gaudens, nec dignum aliquatenus esse judicans, ut tale decus Paganis ritibus lub patris imperio deserviret, paterno illum affectu suscepit, desensione munivit, auxiliis necessariis simul & non necessariis fovit. Deinde Graecâ & Latinâ linguâ magistris edocendum tradidit; quarum linguarum plerisque tunc temporis in gente Anglorum usus erat à discipulis beatae memoriae Theodori Archiepiscopi profectus. Factus quoque est in utraque linguâ valde gnarus; ita ut posset poemata fingere, prosam continuare, & omnino quicquid ei animo sederet l [...]culentissimo sermone proferre.

Post haec Sacramento Baptismatis renatus, Clericali tonsurâ decoratus, usque ad Subdiaconatus ministerium domini sui admonitione perductus est. In quo gradu per aliquot annos ita sanctitate Vitae & praedicationis sinceritate pollebat; ut quicunque illum agnosceret, Spiritûs Sancti templum esse non dubitaret; omniumque testimonio dignus esset qui ad altiora Ecclesiae Ministeria, licèt aetas ejus (quantum ad instituta Canonum spectat) hoc prohibere [...], provehi deberet. Unde suasus à Domino suo, ut ad Sacerdotium se sineret transferri, quatinus ab illo divinum quotidie officium audiret, cujus vitam castissimam, manus verò munditiae plenas agnovisset, ille objectâ immaturâ aetate quantum potuit obstitit. Postmodum verò ratione simul & antiquorum exemplorum authoritate victus, religioso desiderio cessit; Leviticam stolam humero circumdedit; parvo quoque tempore elapso summorum quoque mysteriorum s [...]crator accessit. Ex quo tempore tam ipse Dux quàm caeteri penè omnes regalis Palatii Principes in summâ eum veneratione habere, secreta malè actae vitae ei aperire, & de iis emendandis ejus consilio libenter credere.

Interea Dux Regi suggessit habere se desiderium l. proficiscendi. proficiendi Romam, & sanctis Apostolis ibidem supplicandi. Mox quoque regiâ licentiâ simul & munificentiâ donatus, adjuncto sibi venerabili Presbytero Odone, cum magno comitatu profectus est. Sed cùm itineris aliquantulum peregissent; acerbâ tactus infirmitate acriter coepit aegrotare; adeò ut vix reciproci flatûs posset a [...]ra spirare. Cúmque per sex continuos dies & languor augmentum & commeatus acciperet detrimentum; septimo jubet omnem turbam coeptâ viâ progredi, solo Odone secum retento; cujus ope in praesenti periculo maximè indigebat. Quem ad se relictis illis flebili voce clamatum orat; ut pro sui liberatione Domino preces effundat; referens se indubitanter credere, quòd nihil ei divina pietas denegaret, quem à puero in magnâ gratiâ acceptum haberet. Tum venerabilis Odo animo ad Deum erecto, toto corpore terrae procumbit; magnosque divinae clementiae singultuum imbres e [...]undit. Surgensque de solo, postulat sibi repletam vino fialam deferri. Super quam invictae crucis signaculum edens, humiliter vinum viro porrexit; atque ut in Domino per omnia confideret, fideliter admonuit. Bibit itaque homo quod erat in calice; & eodem momento cùm redderet phialam, redditam sibi omnimodam sentiebat medelam. Proinde curvatus ad genua Presbyteri, gratias refert; ascensoque equo praemissos comites volucer insequitur, quos celeri cursu viam tenentes sequenti die impigro & ipse volatu attingit. Viso autem illo, omnes praegaudio lachrimas fundunt; sed praestitae salutis authorem cognoscentes, ampliùs mirantur. Romuleam igitur ad Urbem usque progressi & inde ad patrios lares foeliciter reversi sunt; immensam tum Regi tum caeteris in Palatio degentibus in adventu suo la titiam praestant.

Post dies Duce ipso ac post Ducem praefato Rege de praesente vitâ sublato, Edwardus filius ejusdem Regis in Regnum successit; & illud pluribus annis prudentissimè rexit. In cujus diebus venerabilis Odo Presbyterii gradum officio simul ac vitae sanctitate insignis administrabat. Regi notus & acceptus, ei & omnibus admirandus, ad omnes benignitate ac mansuetudine diffusus; omnium [Page 80] moribus juxta Apostolum se contemperans, ut omnes Christo lucrifaceret. Ubi autem Rex Edwardus huic vitae modum posuit; ^* Ethelstanus filius ejus regni habenas sortitus est. Vir verò admirabilis Odo vitam, ut diximus, virtutum per omnia agens, magnus ab omni populo habebatur. Nec enim civitas super montem posita, vel lucerna in candelabro lucens poterat abscondi. Hinc processit; ut Sanctitas ejus sama quotidie augmentando magnificata ad aures quoque eximii Regis Ethelstani mirâ cum laudis exaltatione perlata sit. Qui hominem ad se evocatum, & verè Dei famulum esse certissime agnitum, suis eum amicitis jungit, ac secretorum suorum prae caeteris conscium facit.

Inter haec Sedes Episcopalis, quae tunc temporis Scireburnae, nunc autem Sarisburiae est, pastore viduata est. Sciens itaque Rex Odonis vitam Pontificatu omnino dignissimam, eum de suscipiendo Episcopatu interpellare, ac ut ovium Dei pastor Apostolicus loco defuncti fieri adquiesceret, magno coepit studio renitentem obsecrare. Quid moror? Tandem Ecclesiae ac regiis precibus victus, quod sibi nimiùm grave testabatur, Pontificale officium in praesatâ Scirebunensi Ecclesiâ Pontifex factus administrare consensit. Praesidebat his diebus loco, dignitate, authoritate & officio Ecclesiae Cantuariensi vir bonus & strenuus Wlfelmus nomine; qui huic Regis, Cleri ac plebis electioni animo libenti consensum attribuens, eum pro suo jure in illam, ad quam electus erat, Pontificii dignitatem debito cum honore sacravit. Sacratus autem & insignibus sacerdotalibus sacerdotaliter infulatus, quàm gloriosum Deo habitaculum se praebuerit, quàm erga animarum sibi commissarum Sacra sollicitus fuerit; nescio utrùm aliquis dignè valeat loqui quan [...]âcunque sagacitate praeditus ingenii. Unde quid de illis simplicitas purae mentis advertere possit, scribere nolo: tantùm operâ miserentis Dei, quae in servis suis placitâ sibi simplicitate inhaerentibus operari in beneplacito suo dignatur, eis consideranda propono.

Anno ^† inter haec Dominicae Incarnationis nongentesimo tricesimo octavo, Regni autem Ethelstani victoriosissimi Regis quarto decimo, congregatus est adversùs regnum Anglorum im [...] ensus exercitus Paganorum, prophanis legibus suis subjugando enervare & enervando volens annihilare sacratissimas, quas Angli servabant, Leges Christianorum. Quibus nominatus Princeps validâ armatorum manu stipatus occurrens, pugnae se dedit; & diutissimè ac atrocissimè pugnatum est utrinque. Duxerat autem secum in aciem Rex Sanctum Odonem, ejus meritis se multò [...]. magis. maximè quàm militum copiis confidens hostem victurum. Dum igitur hinc inde strages gravissima fieret; & aerumnosa res luctuosa contigit. Quo etenim Rex ipse pugnabat, juxta capulum gladius confractus est, & Regem quasi inermem hostibus exposuit. Inter haec Odo à pugnâ remotus longiusculè stabat, ore & corde pro salute Christiani exercitûs Christo supplicans, & vultum manus ac lumina coelestibus pro hoc ipso indefessus extendens. Quid itaque Rex in tali eventu facere posset, fluctuabat. Ut se armaret, suorum quemquam exarmare nefas judicabat. Pars igitur adversariorum, ubi Regem fracto ense stare advertit, versis vultibus [Page 81] in pugnam acriori caede vindicare aggreditur. Tum subitò intonat [...]. aether clamore vel aethera clamor. aethera clamore multitudinis ut Deus succurreret vociserantis. Advolat, & quidnam sibi velit Rex à se fieri, lassabundus interrogat. Audit, & statim Regi taliter inquit: Quid est hoc? Quò intendis? Ensis tuus in latere tuo integer pendet; & tu eum fractum esse conquereris. Redi ad te, ad vaginam manum extende, exere illum; & ecce dextera Domini erit tecum. Nec formides; quia non priùs continget solis occubitus, quàm adversarios Domini tui, qui contra te surrexerunt, involvat interitus. Ad haec quique audientium grandi stupore attoniti, deflexis luminibus viderunt quem prius non viderant ensem in latere Regis pendentem. Quem Rex in Domino confortatus arripiens, dextrâ laevâque cunctos occursantes aut debilitavit aut fugavit, aut morti funditus tradidit. Itaque juxta verbum famuli Dei factum est. Quid huic gratiarum, quid laudum, quid votorum Deo, per fidelem servum suum Odonem, per Regem, per victorem exercitum, per totum regnum, quò magnitudo istius victoriae perlata est, sit persolutum: Quis enarret? Magnificentia facti docebit audientes; quia non facilè quisquam. Gloriosus autem Odo magnae dehinc admirationis apud omnes habitus est; & verè praeclarus Israelita comprobatur.

Post paucos hujus insignis victoriae annos, Ethelstanus Rex bono fine praesentem vitam finivit. Et frater ejus Edmundus locum decedentis Rex factus obtinuit▪ Hic germani sui vestigia in bono aemulans, bonos quosque summo studio diligebat; & eos sibi familiares effectos, in iis quae Christianum Regem decebant, sincero ac libenti animo audiebat. Praeclarè igitur inter alios Beatus Odo ejus familiaritate potitus est; & ab eo pura mente dilectus. His diebus Wlfelmus Pontifex Cantuariorum cunctis mortalibus debitum vitae finem sortitus est. Ne itaque tanta [Sedes] plùs aequo pastore careret, Reverendum Odonem Rex convenit, suadens quatenus desolatae Ecclesiae per susceptionem super illam curae pastoralis subveniret. Obstat ille, nec ullum suadenti praebet assensum. Dicit enim & indignum se tantâ re; & si dignitas aliquatenus aspiraret, tamen ne Pontifex Ecclesiâ suâ relictâ ad aliam migret, Canonum fatetur authoritate prohiberi. Contra quae & notam omnibus probitatem illius Rex edisserit; & quòd beatus Apostolorum Princeps Petrus de Antiochiâ Romam translatus fuerit, multique alii juxta veterum monumenta librorum sedes suas ratione cognitâ mutaverint, luculento sermone proponit. Et adjecit. Hujus quoque rei exemplum penès nos idoneum satis & clarum habemus; viros videlicet Sanctos, Mellitum dico Antistitem Lundoniensem, & Justum Roffensem, Cantuariam simili ratione, qua te sedem mutare suademus, fuisse translatos. Victus in his Pontifex Sanctus, aliud suae contradictionis argumentum ponit. Cùm primi, inquit, Patres ipsius Ecclesiae, qui & Christianitatem regno▪ Anglorum attulerunt, & omnes qui eis successerunt usque in praesens, Monachi, ut omnibus constat, extiterint: ego tam antiquam, tam Sanctam, tam Deo acceptam & tantorum Patrum authoritate roboratam consuetudinem mutarem, infringerem, annihilarem? Absit. Imo noverit tota Britannia, & quae adjacent Insulae omnes, me nullo unquam pacto consensurum, ut ipse in Clericali habitu constitutus per Pontificatum Ecclesiae Cantuariensi praesideam, cui nullus antehac, qui Monachus non fuerit, scitur praesedisse. Attamen quia me, ut intelligi datur, non tu solus sed multi vocant, ut ibi Pontifex fiam; nec meum est illis reluctando penitus contradicere, ne eum qui in ipsis habitat Deum offendam; commendans conscientiam meam ab omni istius honoris ambitione vacuam Deo, Sanctum propositum Monachicae Religionis, quod ab ineunte aetate desideravi, nec adipisci variis causis impedientibus merui, hac saltem, ut interim ita putetur, occasione assumam. Postmodum verò de Pontificatu, quo de agitis, ipse cui cuncta cordium secreta patescunt agat: & hunc in eo constituat, quem idoneum ad hoc sua sapientia probat.

[Page 82]Hac viri sententiâ Rex non modicum exhilaratus, laudat sanctum propositum Quomodo Sanctus Odo habitum Monachi suscepit ab Abbate Floriacensi. ejus, laudat constantem virtutem animi ejus, laudat admirandum & imitandum exemplum magnae humilitatis ejus. Destinantur igitur post haec sub celeritate nuncii ad Abbatem Coenobii Sancti Benedicti Floriacensis, sanctae religionis habitum ad opus Episcopi juxta praescriptum negocium exquisituri. Fama siquidem religiosissimae conversationis, quae apud Floriacum ipsis diebus quaque terrarum ferebatur omnimodo fervere, & è contra studium ejusdem religionis quod ob multiplices diversorum eventuum casus in Anglia usquequaque coeperat defervere, illuc mitti & inde cupitae religionis effectum persuasit expleri: Quod & factum est. Abbas quippe loci illius audito nuncio laetissimus efficitur; assumptisque secum nonnullis è fratribus suis, prospero cursu mare transvectus, Angliam ingreditur; Antistitem Odonem Deo in cunctis placere studentem alacer adit; & ei quam desiderabat sancti propositi vestem devotissimè tradit. Spectabilis igitur Pontifex Odo Monachus habitu factus, quomodo jam olim monasticae vitae sacris fuerat [...]. actibus. actus decoratus, quin jugum Domini super totam Angliam à Rege & Regno invitatus imo compulsus susciperet, factus Antistes Cantuariensis Ecclesiae, recusare ultra non Odo factus est Archiepiscopus Ecclesiae Christi Cantuariae. potuit.

Qualiter ergo suscepti regiminis officio usus sit, qui nosse desiderant, ex vitâ ejus, quae & qualis ante sacerdotium & in sacerdotio fuerit, paucis supra digessimus, sicut aestimo, possunt advertere. Extitit enim & sanctitate laudabilis, & sapientiâ admirabilis, & constantiâ singularis.

Rege autem Edmundo in domo sua malitiosè interfecto, frater ejus Edredus Rex Edmundus fuit malitiosè interfectus. Edredus fr [...] ter Edmundi unctus in Regemab Odone. Sanctus Dunstanus Abbas Glastoniensis habebarur honorabilis omni populo. imperii dignitate sunctus est, à glorioso Odone Cantuariorum summo Pontifice in Regem sacrâ est unctione perfusus. His diebus vir praecipuae probitatis Dunstanus Glastoniensis Coenobii dignissimus Abbas, magnus apud Regem & honorabilis omni populo habebatur. Beatus autem Odo moribus & aetate grandaevus, religione & industriâ pollens, authoritate & modestiâ praestans, Christianis legibus totum regnum prudentissimè nobilitabat. Rex ipse Deum timens, bonos quosque speciali amoris dulcedine fovens, malos verò ne suâ tyrannide benè agentes conturbarent fortiter premens, boni principis mores & actus exequebatur.

Hoc ^† fermè tempore quidam Clerici maligno errore seducti asseverare conabantur, De errore quorundam Clericorum de sacramento Altaris; & quomodo per Sanctum Odonem miraculo [...]è ab illis depul [...]us est. panem & vinum, quae in Altari ponuntur, post consecrationem in priori substantia permanere, & figuram tantummodo esse corporis & sanguinis Christi, non verum Christi Corpus & sanguinem. Quorum enormem perfidiam Beatus Odo destruere cupiens, dum quadam die in conspectu totius populi [sa [...]rosanctis Missarum solenniis devotus] intenderet; expressis lachrimis Dei omnipotentis clementiam in suo ministerio affore postulavit; quae ad depellendos hominum errores subst [...]ntivam Miraculum de pane confractionis Christi; & quomodo coepit guttatim de [...]u [...]re. substantiam divinorum mysteriorum declararet proprietatem. Cúmque ad confractionem vivifici panis ventum fuisset; O ineffabilem Dei miserationem, & praesentem aeternae majestatis ostentationem! [Page 83] Confestim namque inter manus Beati Pontificis fragmenta Corporis Christi tenentis sanguis guttatim defluere coepit. Stans itaque Pontifex, & prae gaudio Sanctus Odo prae gaudio uberes lachrimas fundit. uberes lachrimas sundens, innuit astantibus ministris, ut illi potissimùm proprius accedant, qui nuper in fidem titubaverant Vocati igitur celeriter assunt; atque in tantarum rerum consideratione perterresacti, poenitenti voce exclamant. O te inter omnes homines foelicissimum hodie; Cui [...]ilius Dei semetipsum in carne dignatus est revelare! Et rursum; Exora, inquiunt, Praesulum Pater, exora Domini majestatem; ut in pristinam formam praesens sanguis commutetur; ne nos propter infidelitatis errorem Ultio divina sequatur. Oravit ergo Sacerdos. Post orationem ad Aram respexit; & ubi dimiserat sanguinem, consuetam vini reperit speciem. Sumptis autem coelestibus sacramentis, laetantibus cunctis, qui tantis inter [...]uere spectaculis, praecepit Pontifex pro testimonio tantae virtutis omnes undecunque pauperes aggregaci & solenne convivium eisdem praeparari. Ipse autem cum suis cum magnâ gratiarum actione laetitiam agebat; propterea quòd omnis error de Dominico corpore in pectore suorum abolitus fuisset; nec ultra panem in Altari positum, sed verum Christi corpus esse confiderent, qui verum Sanguinem inde manare conspexissent.

Aliud quoque Miraculum reverà divinum in Ecclesiâ Christi, cui praeerat, Miraculum Sancti Odonis in Ecclesiâ Christi Cantuariensis factum. fecit; imo ipse non fecit, sed qui solus habet divinitatem, ipse fecit. Nam tectum ejusdem Ecclesiae Christi nimiâ vetustate corruptum, semirutis per totum partibus pendebat. Quod ille renovare cupiens, murum quoque in porrectiorem celsitudinem exaltari desiderans, congregatis artificibus praecepit & quod dissolutum desuper eminebat penitus tolli, & quod minus in altitudine murus habebat jussit extolli. Sed quia Clerus ac populus absque divino servitio esse non valebat; & tantae magnitudinis templum non reperiebatur, quae ad capiendam numerosae plebis multitudinem sufficere videretur; Deprecatus est Pontifex Dominum, ut quousque opus incaeptum consummatum suisset, nulla aut infusio imbrium aut vis ventorum infra parietes Ecclesiae descenderet, quae eos à divino opere prohibere valeret. Factumque est; ut in tribus annis, Non pluit annis tribus intra terminos Ecclesiae Christi in renovatione Ecclesiae per orationem Beati Patris nostri Odonis nec intra muros civitatis. Edredus Rex permutavit hujus transitoriam vitam. Edwynus Rex filius Edredi associaverat sibi consilia juvenum, & spernit consilia senum. quibus Ecclesiae muri in altum porrigebantur, tota fabrica desuper patere [...], nec tamen non dico infra ambitum solius Ecclesiae, sed nec intra muros totius civitatis imber aliquando descenderet, qui vel clerum in Ecclesiâ Christi consistentem ab officio praepediret, vel populum ad Ecclesiam concurrentem aliquatenus posset ab incaepto cohibere. Eratque res digna spectaculo; cùm videres omnia civitatis pomaeria aquis infundi, & ejus moenia nullâ pluviarum inundatione madefieri.

Cùm autem Rex Edredus transitoriam vitam vitâ perhenni permutasset; Edwyus filius supra memorati Regis Edmundi in regem electus est. Qui mo ribus & aetate iuvenculus, Juvenum quos sibi comites atque Satellites associaverat, mox coepit consiliis uti, spretis senibus, quos vitâ, moribus & aetate magnâ praeditos industriâ & authoritate constabat. Unde correptus à sortissimo milite Christi Odone, aliquantisper se temperabat; verens ne si illum omnimodis non audiret, Regiae dignitatis benedictionem ultra votum suum sibi dare differret. At ubi eádem benedictione potius est; ilico quasi effraenis effectus, omnes cordis sui sequebatur affectus. Factus est igitur voluptatum magis quàm Dei, luxuriae quàm sobrietatis, libidinum quàm castitatis amator. Ibat itaque juxta desideria cordis sui; & iniqua gerens à suis benedicebatur. Super Edwyus Rex in die coronationis suae luxuriosè se maculavit. haec eâ die, qua regni coronam in conspectu totius Ecclesiae in capite gessit, gravis infamiae notam tantae gloriae & sibi ingessit. Cùm enim post Officium Ecclesiasticum unà cum Archiepiscopis, Episcopis, Abbatibus, caeterisque Regni Principibus jam pransus sederet; subitò exiluit; & relicto consortio omnium, in secretiorem sese cameram contulit: Duaram foeminarum illic eum opperientium stupri ardore succensus, infandum consortium expetens. [Page 84] Quae res considentium mentes magni pudoris moerore dejecit. Habito autem Nota: Dunstanus Abbas mittitur ad impium Regem Edwvum. Edwyus Rex pro sua sortè malitiâ. mala damnavit in exilio Dunstanum Abbatem extra Angliam; quia extraxit eum ab illicitis. consilio inter eos, quid facto opus esset, missus est ab Archiepiscopo & Primoribus is, cujus superiùs mentio facta est, venerabilis Abbas Dunstanus Regem ab illicitis amplexibus abstrahere, & ad Regiam sedem inter Principes revocare. Quod & factum est. Quapropter Rex vehementi furore turbatus, Dunstanum cum suis omnibus spoliatum exilio damnavit, & extra Angliam trans mare fugavit.

Fecit & alia innumera mala; quae quoniam aliàs latiùs, licèt non omnia, digesta sunt; Hic tantummodo paucis ea tetigisse sufficere ratus sum. Quae miles Dei omnipotentis Odo aequanimiter ferre non valens, iniquitatum illius publicus hostis effectus est. Siquidem ubi eum nec admonitionibus suis nec obsecrationibus suis nec increpationibus suis adquiescere velle aut se corrigere vidit; Pontificali authoritate usus, unam de praescriptis mulieribus, quam & amplior potentia & obscoenior impudentia dehonestabat, & notiorem hominibus fecerat, quaque nimiùm contumeliosis amplexibus Rex frequentiùs abutebatur, Sanctus Odo exulabat concubinam Regis Edwy in Hyberniam, & ipsam ferro candenti in [...]acie maculavit. missis militibus à Curiâ Regis, in qua mansitabat, violenter adduxit; & eam in facie deturpatam ac candenti ferro denotatam perpetuâ in Hiberniam exilii relegatione detrusit. Quae tamen [...]. post. Meretrix Edwy Regis revenit de Hyberniâ ad villam Glocestram; & ab hominibusser vi Dei Odonis comprehensa, & malâ morte sublata est. cum nonnullum temporis intervallum jam obductâ in cicatricem corporis formâ, sed adhuc hiante impudicae mentis deformitate, relictâ Hiberniâ, Angliam rediit, & Glocestram caecati cordis obscuritate imbuta pervenit. Ubi ab hominibus servi Dei comprehensa, & ne meretricio more ulterius vaga discurreret, subnervata, post dies aliquot malâ morte praesenti vitae sublata est. Erat quippe summus Pontifex Odo vir virtutum robore & grandaevitatis maturitate ac constantiâ fultus, & omnium iniquitatum inflexibilis adversarius. Non hunc alicujus gaudii saecularis illecebrae, non hominum minae, non cujusvis damni perpessio poterat à rectitudine deterrere. Quapropter quia nec sperabat aliquid nec expavescebat; omnium impotentium iram exarmabat.

Edwyo autem Rege, si Rex nominandus est, qui nec se nec alios regere novit: Edwyo inquam Rege regno pro suis criminibus eliminato & miserâ morte Rex Edwyus miserā morte o [...]t. Nota: Edgarus frater ejus vir bonus confirmatus est in throno Regio. Edgarus Rex revocavit Dunstanum Abbatem ab exilio, & in Episcopatum Wigorniens [...]m promovit, & Beato Odone consecrante eum, sedverbis quae super Archiepiscopum proferrentur eidem. damnato, Edgaro fratri ejus thronus Regius super totam Angliam confirmatus est. Hic omnes pene antecessores suos morum probitate praecedens, cunctas iniquitates, quae diebus fratris sui emerserant, compressit, evertit & pro posse in nihilum egit. Praeterea mox ubi regnum obtinuit, Reverendum Abbatem Dunstanum ab exilio revocavit, & eum in Episcopatum Wigorniensem promovit. Qui electus Pontifex, in gradum suscepti honoris consecrandus Cantuariam pro more advenit; seque ab ipsius Sedis Antistite Beato videlicet Odone sacrari expetiit. Annuit ipse libens. Verùm ut Sanctum Episcopum spiritu prophetiae pollere indubium nulli veniret; Hominem, qui ad Wigorniorum Pontificatum promovendus advenerat, in Pontificem Cantuariorum Sancti Spiritûs operatione promovit. Super quo à circumstantibus cur sic ageret, inquisitus. Scio, inquit, filii, scio quid operetur in me Deus. Hanc quidem Wigorniensis Provincia me vivente pastorem habebit; Sed tota Britannia eodem me defuncto rectore gaudebit. Quae prophetia quam vera extiterit, Ecclesia Dei, quae ejus regimine, sicut praedixit Episcopus Sanctus, diu postmodum gloriata est, & usque hodie sacratissimâ illius intercessione munitur, Verba consecrationis Sancti Odonis Archiepiscopi super Dunstanum Wigorniensem Episcopum. Nota: De Prophetiâ Sancti Odonis de regimine Ecclesiae Dei. optimè novit.

[Page 85]Talibus igitur bonorum gratiis spectabilis vir Odo à Domino sullimatus, nequaquam [se] propter merita operum suorum extulit; sed semper ad meliora proficere studuit: quae retro sunt oblitus, & in ea quae ante sunt extensus, sequebatur ad palmam supernae vocationis Dei; populumque sibi commissum more segetum feracium coelesti doctrinâ quasi pluviali gratiâ quotidie irrigavit; quousque animam illius Rex in cubiculum suum introduceret, & torrente De obitu San cti Patris Odo nis ex hoc s [...] culo, transituri cum An [...]e lis ad coelestem civitatem voluptatis suae inebriaret. Raptum igitur ex hoc saeculo luculentissimum si [...]us urbis Cantuariae Odo gaudentibus Angelis sedem petiit supernae ac gloriosissimae civitatis; ubi sempiternâ exultatione laetatur, & Christi faciem ineffabilis suavitatis dulcedine contemplatur: securus jam de praemio sui, atque de filiorum suorum salute sollicitus Obiit autem praesentibus universis Ecclesiae Christi filiis; quibus etiam flentibus promittebat, quòd bonum illis pastorem post obitum suum Dominus esset provisurus.

Post cujus transitum obtinuit locum sui sacerdotii Alfsinus Wentanus Nota benè quod Alfsinus Wentanus Episcopus cognomento Lippe, datâ pecuniâ principibus, obtinuit Archiepiscopatum. Alfsinus susceptus, ad sepulchrum Sancti viri Dei Odonis accessit▪ exprobrans & maledicens. Alfsinus triumphans & exp [...] & maledicens Sanctum virum Dei Odonem. Alfsinus indignanter percutiens tumbam Sancti Odonis, & inde recessit. Beatus Odo apparuit custodi Ecclesiae Salvatoris vultum lacteum habens. Sanctur▪ Odo praedixit Alfsino; quòd mare transfretaret, Alpes ascendens, nec Pallium Patriarchatûs Ecclesiae Dorobernensis obtineret. Nota: Secundâ vic▪ Sanctus Odo apparuit eidem. Nota: Item tertiâ vice Sanctus Odo apparuit eidem, increpans & monens eum acriter. Episcopus cognomento Lippe, datâ pecuniâ Principibus, qui primi erant in palatio Regis ^* Edgari. Nam & ante Odonem magnâ ad rapiendum sacerdotium cupidine agebatur; sed bonorum constantiâ Episcoporum impediebatur. Unde cùm die adventûs sui Cantuariam solenni processione susceptus suisset; accessit ad Sepulchrum viri Dei Odonis; stans quoque super illud, ita furialibus verbis defuncto exprobravit, dicens: Inepte, ecce tu mor tuus es, & sub tellure putridus jaces. Et ego, cùm voluero, de te potenter triumphabo. Te vivente summus Anglorum Pontifex esse nequivi: te obeunte id ipsum factus sum, juxta [quod] olim esse concupivi. Et inde, male ac decrepite senex, nullas gratias habeas; quia si ultra vivere potuisses, nec mihi nec ulli vel participium tui honoris concedere voluisses. Ita ille palam in praesentiâ corum, qui aderant, dixit; & baculo tumbam Sancti Odonis percutiens, stulto furore, quo tenebatur, accensus, inde recessit. Sed eâdem nocte, dum mortalibus concessa requies esset, apparuit Beatus Odo Ecclesiae Salvatoris ^† digno Custodi, vultum lacteum habens, Vestimentum verò rosei coloris: Ita virum alloquens: Dormis, an vigilas? Dormivi, inquit ille, senior venerande. Sed ecce vigilo, te loquente. At ille, vade, ait, ad electum, sed non à Deo, Episcopum Alfsinum; & hanc illi legatio nem ex meo nomine defer. Haec mandat tibi servus Christi Odo. Non sum mortuus, sed vivo Regi meo omnipotenti Deo. Atque ut hoc certissime experiaris; Noveris, quia ut tu causâ mei adhuc in carne viventis non evaluisti ad Archiepiscopatum Cantuariensem pervenire; ita per me in coelesti nunc regno viventem invasum honorem in proximo perdes. Audi ergo, quae dico. Quoniam hesterno die verbis mihi derisoriis exprobrâsti, baculo tuo Sepulchrum meum percussisti; praedico tibi, quia mare transfretabis, Alpes ascendes; sed nequaquam pallium Patriarchatûs Sanctae Dorobernensis [Page 86] Ecclesiae optinebis; nec unquam in Apostolicâ ejus sede sedebis. Ille autem, qui haec viderat, timens Episcopi saevitiam, dissimulabat ista nunciare. Sequenti nocte apparuit ei iterum Sanctus Dei Odo, quae ante dixerat, dicens. Sed nec tunc, quae audierat, homo nunciare audebat. Item tertiâ nocte adveniens Vir Dei Odo, Pontificali dignitate redimitus, increpavit praefati hominis socordiam, dicens: Si vitae tuae prosperitatem gnarus retinere desideras; moneo, ne quod à me tam jam secundò audisti, Episcopo tuo revelare dissimules. Nam si feceris; in poenâ tuâ te non benè fecisse probabis. Tum ille experrectus & admodum perterritus, manè facto perrexit ad Episcopum: incurvatusque Denunciavit custos Ecclesiae Episcopo Alfsino de visione Sancti Odonis. toto corpore ante illum, ait: Venit ad me, Pater Honorande, speciosus ut Angelus Dei gloriosus, Odo predecessor tuus: qui haec tibi praecepit denunciari. Quoniam, inquit, mihi die nudiustertio verbis allusoriis exprobrâsti, baculo tuo Sepulchrum meum percussisti; praedico tibi, quia mare transfretabis, Alpes ascendes; sed nequaquam pallium Patriarchatûs Dorobernensis Ecclesiae obtinebis, nec unquam in Apostolicâ ejus sede sedebis. Quibus dictis dimisit à se Episcopus relatorem visionis, parvipendens ea quae audierat verba ineptae, ut dicebat, comminationis. Sed evolutis aliquantis diebus, omnia evenerunt, quae à Sancto Dei praedicta fuerunt. Mari namque Alfsinus mare transiit, ad Pal ium deferendum; sed in er Alpes nimio frigore resolutus, pedes suos in ventribus equorum immisit, & cruciabatur divino furore; & sic Spiritum suum in mediis nivibus exhalabat. propter Pallium deferendum transito, itinere aliquandiu prosperè decurso, mox ut montana conscendit, nimio frigore resolutus, equos, qui in ejus comitatu erant, necari praecepit, pedesque suos eorum ventribus immisit; existimans nimietatem frigoris tali posse remedio propelli. Sed non cessante, qui illum cruciabat, divino furore, Domini majestatem impius blasphemavit; & sic pollutum spiritum suum in mediis nivibus exhalavit. Ita se demonstravit foelix Odo Christo vivere, quem penitùs mortuum infoelix Alfsinus ausus est credere.

Hoc ita mortuo, Brythelmus Dorsatensis Provinciae praesul, homo nimiae pietatis ac simplicitatis, in Pontificatum Cantuariorum substituitur. Verùm ubi comprobatus est in exercendis Ecclesiasticis disciplinis omnino quàm oportebat minùs vigere; jussus quod susceperat onus deseruit; & ad Brythelmus Dorsetensis Episcopus in Pontificatu Cantuariae substituitur. Onus illius Ecclesiae reliquit humilis. Ad suum ovile quieturus rediit. suum ovile quieturus humilis rediit. Igitur ut sententia Domini & prophetia Beati Odonis servi sui veritas esse probaretur; Dunstanus jam tunc Lundoniensis Ecclesiae Pontisex à Rege & regno eligitur; ac in Patriarchatum totius Britanniae glorioso Odoni dignissimus successor subrogatur. Cujus Dunstani & hujus de quo agimus Patris Odonis illud inter alia non parvo cognoscendae sanctitatis & beatitudinis illorum indicio est; quòd Dunstano in die Sancto Pentecostes Missam ad Altare Domini Salvatoris Cantuariae celebrante, Spiritus Sanctus, qui super ipsum in specie columbae De sententiâ domini & prophetiâ Sancti Odonis in Dunstanum Lundoniensem Episcopum. Ad Patriarchatum totius Britanniae successor Odoni tubrogatur & instituitur. Spiritus Sanctus in columbae specie beato Dunstano apparuit in die Pentecostes; divertit se super tumbam Sancti Odonis, & ibi requievit. Nota: Sanctus Dunstanus nunquam transiret post hoc ante illius sepulchrum, nisi genua flecteret. In maternâ linguâ solebat vocare Odo Se gode, quod interpretatur Odo Bonus. apparuit, consumpto sacrificio in australem altaris partem, ubi Venerabilis Odo tumulatus jacebat, divertit, & super tumbam ejus multis intuentibus requievit. Quae res in tantâ reverentiâ ab ipso Dunstano habita est; ut nunquam post hoc ante Sepulchrum illius transiret, nisi genua flecteret. Cognomine quoque Boni Odonis in maternâ linguâ illum deinceps vocare solebat, videlicet Odo ^* Se gode, quod interpretatur Odo Bonus. Quo [Page 87] cognomine etiam usque hodie ab Anglis, sed maximè a Cantuaritis appellatur. His ita descriptis, gestae rei series narrandi finem expostulat. Quem hîc quidem ponimus; & in eo Deum, qui est finis, & complementum omnium bonorum, consonâ voce laudamus; qui nomen suum in omni gente ita glorificat, ut quicunque illum timet & operatur justitiam, acceptus sit illi. Illi ergo sit laus & gratiarum actio per infinita secula seculorum. Amen.

Explicit Vita Sanctissimi Patroni nostri Odonis Archiepiscopi Cantuariensis Ecclesiae & Confessoris. Laudes Deo.

[Page 88]

VITA S. DUNSTANI, ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS, AUTHORE OSBERNO Monacho & Praecentore Ecclesiae Christi Cantuariensis.

Incipit Prologus in Vitam Sancti DUNSTANI Cantuariensis Archiepiscopi & Confessoris.

UNiversis Catholicoe Matris Ecclesiae filiis confrater eorum, per eam quae in Christo est regenerationem, Osbernus pacem bonam & perpetuam Salutem. Multorum saepe ac venerabilium Patrum veneranda mihi autoritas imminuit; ut vitam magnifici Patris Dunstani literarum monumentis tradere, atque ad Dei laudem hominumque utilitatem Ecclesiae deberem auribus insinuare. Quibus dum ego pro faciendâ excusatione illud & verum obtenderem esse plura à plerisque non ignobilis usquequaque scientiae viris de hac re conscripta; vererique me hominum reprehensiones, qui fortè mimos nos aut certe temerarios vocare possent; Dum non tam nihil satis nos habere, quàm nihil nobis satis esse posse contenderent: contra illi magis nihil satis se habere quàm nihil satis esse posse retulerunt; & hoc I. probabilibus. probabilius rationum firmamentis velle se astruere dixerunt. Nam eorum, inquiunt, quorum praecipuam interfuit hujus rei diligentiam habere; Alii ^* etsi satis eleganter, non tamen satis diligenter, sed quantum ad nocturnum Festivitatis officium satis esse judicavere, sermocinandi ad populum modo scripsere. Alii ^† autem dum nimis diligenter, quemadmodum quaeque res acta sit, explicare conarentur, elegantiam perdiderunt atque I. in. ut illud dicendi genus, quod suffultum Romanae Princeps eloquentiae vocat, inciderunt; Quod faciliùs taedium legentibus quàm aliquod audientibus emolumentum [Page 89] gignere consuevit. Qui verò in utrâque parte dicendi laboraverunt, ut essent festivi pariter atque secundùm gestas res bene ordinati; horum scripta in illo ^* incendio consumpta sunt, quod ante hos annos Sancta Dorobernensis Ecclesia cum magno suarum rerum detrimento perpessa suisse dinoscitur. Sed ab his, inquiunt, aliqua in patrium, id est, in Anglicum sermonem translata supersunt; ex quibus id quod petimus elicere; & in Latinam denuo poteris linguam Deo suffragante transferre.

Itaque his sive rationibus sive rationum autoribus ad scribendum traductus, malebam alienae voluntati bene dicendo obtemperare, quàm propriae serviens voluntati à bene dicendo temperare. Verùm ad hoc audendum non sine quadam pudoris suffusione accedo; propterea quòd omnium ora in me esse existimo, veluti in hominem more Laelii novas dicendi victorias pollicentem, & quasi ea quae ab aliis commodè dicta sunt, commodius se dicturum praesumentem. Sed ego neque illos minùs commodè dixisse reprehendo, neque me commodiùs dicturum promitto; sed sive id dignum suerit, [sive] pro tantâ rerum materiâ digno contrarium; quod intendo, illorum meritis aut culpae ascribo, quorum imperio atque importunitate victus haec scribo. Quamvis & mea voluntas tantum devotionis erga eundem Patrem & Dominum nostrum optinere debeat; ut si nulli vellent ista à me expetere; ego pro personâ meâ non dubitarem ingerere. Ita namque cùm in alios me vidente, tum in meipsum me sentiente, ejus merita valuere. Sed non fuit consilium quid vel in alios me vidente, vel in meipsum me sentiente, hoc in libello dicere: in alio verò, qui de signis ad Sepulchrum ejus perpetratis scribetur, dicere consilium fuit. Nunc autem primordia Nativitatis illius, processum aetatis, cum augmento gratiae coelestis, commutationem mortalis saeculi pro immortalitate aeterni saeculi quàm verissimè conabor absolvere; omissis omnibus his, quae ita fuere mirabilia, ut infidelibus videantur incredibilia: Ac me quidèm his enarrandis imparem scio; sed in ejus nomine, in quem ipse fideliter credidit, & cui ipse fidele operis Ministerium exhibuit, ista aggredi temptabo.

Explicit Prologus in Vitam Sancti Dunstani Archiepiscopi Cantuariensis per Osbernum Monachum & Praecentorem ejusdem Ecclesiae Christi Cantuariensis.

[Page 90]

Incipit Vita Sancti DUNSTANI Archiepiscopi & Confessoris.

REgnante magnifico Rege Ethelstano, ^† Anno quidem imperii ejus Nativitas Sancti Dunstani. primo, Adventûs verò Anglorum in Britanniam quadringentesimo nonagesimo septimo, cùm idem Rex I. hostibus. hostilibus circumquaque subactis pace & concordiâ Regnum I. tueretur. teneretur; natus est puer Dei Dunstanus West saxonicis Angliae partibus, magnis quidem pro saeculi dignitate Parentibus, sed ad religionem (quae Christianos decet) longè majoribus. Tantâ siquidem virtutis ratione viventes animum colebant, tot piis operibus laborantes insudabant, ut communem mortalibus viam ingressi Angelicis spiritibus mererentur associari; sicut eidem filio suo postmodum divinâ revelatione innotuit. Quod non alienum est consilio divinitatis factum conjicere; ut videlicet tantus infans tales parentes haberet, qui cùm ipsi bene viverent, tum bene vivendi formam nascituro ex se filio tradere possent. Magnum quippe Deus illum futurum praevidebat, quem ibi dulcedinis suae benedictionibus praevenerat, ubi omnes filii Adam nativae maledictionis sententiam excipiunt, si non per assumptam à filio Dei humani habitûs formam ad pristinam reformentur beatitudinem. Magnum inquam Deus illum futurum praevidebat, cui tantum muneris donatum est; ut ante mundo signis innotesceret, quàm hunc in mundi hujus lucem mater fudisset. Atque ut caetera dilucidè & ordinatè procedant; hinc dicendi initia constituam.

Maternis igitur sinubus sacro puerperio intumescentibus, dies Purificationis Sanctae ac perpetuae Virginis Mariae illuxit festivus. Cúmque vicinus undique populus ad Ecclesiam eidem Virgini in Glastoniâ dicatam conflueret; ut devotionis suae ministerium in tantâ solennitate Regi Regum Christo persolveret; contigit patrem pueri Herstanum cum conjuge Kynedrydâ advenisse, accensisque lampadibus sacris Missarum solenniis interfuisse. Jamque plurimam diurni servitii partem Clerus absolverat; jam quemadmodum puerum Jesum in Templum parentes inducerent, recitari coeperat; cùm repentè majestas Domini in templo apparuit, quae omnia omnium luminaria extinxit, totamque domum tenebrosâ caligine obtexit. Hinc gelidus omnium membra pavor perserpit, rigent comae, genua colliduntur. Stabant quippe sensu haerentes & alternis obtutibus stuporem indicantes. Sed ut omnibus clarum fieret, quid in hac re ea quae apparuit majestas intenderet; ex templo lux coelitus emissa in templo resplenduit; & eum, quem puerpera manu tenebat, cereum accendit. Si ante populus de amisso lumine miratus est; nunc majori admiratione simul & exultatione detinebatur. Exultabat namque se praesentem Dei gratiam vidisse; sed mirabatur hanc sibi per foeminam provenisse. Huc itaque ab omnibus perrectum, & hinc lumen omnibus porrectum. Habemus ergo novum de novâ Elizabethâ Johannem; habemus nostri temporis [Page 91] Jeremiam; quorum alterum Deus, alterum Dei Archangelus in matris utero sanctificatum asseruit. Atque ut excellentiorem gratiam advertas; qua die filius à matre Virgine in Templo est praesentatus, eâ nimirum puer Dei in matris utero ad templum est deportatus. Lumen ad revelationem Gentium & gloriam Israel Sanctus Symeon exultando proclamat. Lumen nihilominus in terrâ Anglorum exortum Christus, qui verum lumen est, lumine declarabat.

Postquam autem edendi partus tempus advenit, mulier genuit filium, quantitate quidem corporis parvulum, sed eâ qua praeventus fuerat gratiâ Dei immensum. Inde statim secundae generationis honore potitus, futuram fidei illius soliditatem jam tunc divinitas praefiguratam in nomine sortitur; Dunstanus, quod Petrae firmitatem sonat, parentum suorum annotatione vocitatus. Deinde cùm teneros annos infantiae sequens aetas exclusisset, & linguam in apertos sonos jam formare coepisset; ad templum nascentiae illius miraculo quondam insigne cum oblationibus hostiarum defertur, immo ipse hostia viva Sancta Deo placens offertur. Ibi illis in oratione pernoctantibus apparuit vir, aethereos habens vultus. Locum dixit non multo post tempore sublimandum, puerum ibidem Deo relinquendum, & beatum illum per secula praedicandum. Tum mensoris funiculum per plana atrii extendens; Sic, inquit, aedificabitur locus iste ad praeparanda corda illorum Domino, qui hoc in loco per hunc puerum Domino credituri sunt. Qua illi revelatione vehementer gavisi immensas omnipotenti Deo laudes persolvunt; commendantes puerum in Templo, ut esset Levi Domino, & portio illius Dominus existeret; quemadmodum Moysi dictum est, cùm divideret Judaeorum per tribus singulas incolatus. Deut. X. 9. Non erit tribui Levi sors inter fratres suos, dicit Dominus; quia Dominus Deus pars illorum est. Unde Petrus ostendens se portionem in Deo habere, & non in seculo. Act. III. 6. Argentum, inquit, & aurum non habeo; sed quod habeo, tibi do. In nomine Jesu Nazareni surge & ambula. Hoc est. Aurum non est portio mea, argentum non est portio mea: Portio mea Christus est. Hoc nomen munificum, hoc nomen mihi fructuosum. Talis ergo portionis fructum tirunculus Christi in timore sancto assecutus est, assiduâ ministratione Domino serviebat, proficiens quotide tam in scientiâ pietatis quàm in virtute sanctitatis.

Eâ tempestate Glastonia regalibus stipendiis addicta, Monasticae Religionis penitus ignara. Nondum ^† enim in Angliâ communis ratio Vitae colebatur; non usus deserendi proprias voluntates hominibus affectabatur. Abbatis nomen vix quispiam audierat. Conventus Monachorum non satis quisquam viderat. Sed cui fortè id voluntatis erat, ut peregrinam vellet transigere vitam; is modò solus, modò paucis ejusdem propositi comitatus, patrios fines egrediebatur; & qua opportunitas vivendi licentiam dabat, illic alienigena vitam egebat. Hicque mos cùm plerosque tum vehementer adhuc manet Hibernos; quia quod aliis bona voluntas [in] consuetudinem, [Page 92] hoc illis consuetudo vertit in naturam. Quorum multi atque illustres viri divinis ac saecularibus literis nobiliter eruditi, dum relictà Hiberniâ in terram Anglorum peregrinaturi venissent, locumque habitationis suae Glestoniam delegissent; propterea quòd esset & à civili multitudine sequestratus, & humanis usibus accommodus, & quod maximè affectabant, peregrini Patricii ^† religiosâ veneratione gloriosus; qui olim evangelizando regnum Dei illuc perveniens, vitâ, doctrinâ, signis & mirabilibus multipliciter claruisse, & post omnia haec ibidem in Domino quievisse perhibetur. Cùm ergo hi tales viri talibus de causis Glastoniam venissent, nec tamen quicquid sibi necessarium erat sufficientissimè in loco reperissent; suscipiunt filios Nobilium liberalibus studiis imbuendos; ut quod minus ad usum loci [...]. ubertas. libertas exhiberet, eorum quos docebant liberalitate redundaret.

Adest ergo nobilissimus in Christo puer Dunstanus, inter alios unus, immo prae aliis solus: ubi paulò diligentiùs quàm imbecilla aetas [...]erre posset, literarum studio intentus, acerrimo in tenello corpore languore fatigatur; adeò ut per aliquot dies nec quid ageret, nec quid ab aliis ageretur, ipse intenderet. Flebat autem Scholasticorum coetanea turba; flebat tota domûs familia, ipsi Doctores recordantes modestiam pueri, ingenium, nobilitatem, educationem. Cúmque jam in limine mors adesse putaretur, nihilque aliud quàm funeris obsequium meditaretur; ecce intempestâ nocte coelestis illum medicina revisit, quam ei per Angelicum ministerium Christus exhibuit. At ne qua salutis innecteretur mo [...]a, ubi divina pervenerat medicina; confestim de lectulo surgens doloris, ad templum Deo gratias acturus moderatâ velocitate currit; habens illum in itinere ductorem, quem in aegritudine habuit Salvatorem. Stupefacti de magnitudine facti▪ qui in domo erant, qui aegrotantis illius curam gerebant, lento pede praeeuntis vestigia terunt, finem rei curiosâ agilitate explorantes. Nec dum itineris medium consecerat, cùm malignus Spiritus sive ejus saluti invidens, seu futuram religionem suspectam habens, [...]zatrantium canum multitudine stipatus occurrit, viamque eunti intercludere contendit. Exclamat itaque puer Christum, pavore conterritus, sed ductoris sui praesidio vallatus, virgam arripuit, quam in faciem obsistentis simulachri vibrans, ipsum cum omni comitatu in fugam compellit. O Sanctum & terribile nomen Christi sapientibus absconditum, parvulis revelatum! Ecce Draco, quem initium figmenti sui finxit Deus ad illudendum ei, non solùm ab Angelis Dei illuditur, verùm etiam à puero parvulo superatur. Verè detracta est ad inferos superbia ejus, in profundum laci concidit cadaver illius. Sed in quo ista noster potuit parvulus, nisi in illo, qui cum sit Deus super omnia benedictus in secula, parvulus de virgine natus est nobis▪ filius a Patre datus est nobis. Dunstanus igitur ad portam templi veniens, sed eandem repagulis obseratam inveniens, scalam cui inniti solebant qui superiora templi sarciebant, ignoranter & quasi per excessum mentis ascendit. Inde ad alteram partem tecti, qua nullus erat descensus, progrediens, angelicis manibus ad solum deponitur; & in interiora templi non patentibus claustris inducitur. Ortâ [Page 93] autem luce dum per vicinas domos quaestio de puero facta fuisset; repertus est in templo cum iis, qui nocturnas custodias agebant, levi sopore offusus. Rogatus, ut tam mirabilis event [...]s modum exponeret, non esse hoc in suâ conscientiâ respondit; & ignorantium mentes majori ambiguo deduxit. Sed ii, quos explorandi gratiâ puerum secutos fuisse praediximus, de omnibus, quae usque ad suprema templi fastigia contigerant, claro & turbato sermone testificantur. Caetera verò quoniam & illos & puerum latuerunt, solâ Dei potentiâ mirabiliter patrata fuisse claruerunt. Magno igitur timore concussi omnes, qui audierunt, cogitabant quidnam esset, quod puero contigisset; dicentes▪ [ad] alterutrum: Quid sibi vult puer iste, cui tot & tam sancta praeconia attestantur? Qui antè beatus, quàm natus; antè virtus prodidit gloriosum, quàm aetas probaret adultum. Singulari hunc gratiâ praeditum videmus, quem Angelus aegrotum sanavit, Diabolus sanatum contremu [...]t, Ecclesia signata excepit. Et denuo orantes: Augeat, inquiunt, Deus meritum pueri ad gloriam sui. At ille regentis se Christi Spiritu repletus, aures quidem corporis à suis laudibus avertebat, sed in secreto pectusculi Deum benedicebat. Ab illo itaque die in tantâ admiratione habitus est; ut plurima illum utriusque sexûs multitudo quamvis adhuc delicatum videre cupere [...]Ipse verò quanto excellentiora audiebat, tanto de [...]se minora sentire.

Jamque vernans aetas adolescèntiae decus induerat; cùm eum parentes sui sacros Ordines rogarent suscipere; ut qui suerat à primaevâ aetate Domini electus, per hujusmodi gratiam eidem conjunctiùs adhaereret. Quorum ille voluntati humiliter parens, minores gradus & habitu suscepit & vitae honestare servavit. Tum verò, quod illi aetati non parvo ornamento est, certabat omnes officio superare; gratiâ & affabilitate omnes anteire, servare pudicitiam, fugere lasciviam, appetitor honestatis, turpitudinis execrator. Majorum natu colloquiis adesse, Juvenum ludic [...]a declinare▪ Ciborum abstinens; somno temperans, incessu gravis▪ neque facile moveri loco neque abruptè loqui: Magnae fiduciae ad incipiendum bonum▪ constantiae ad perficiendum: Principium bene agendi Deum semper habere, [...]inem verò eidem commendare. Moribus quoque bonis accessit studium sacrae lectionis; cujus exercitio & vitiorum importunitates evitabat, & virtutum augmenta nutrieb [...]t. Et quoniam studium parvam habet efficaciam, ubi naturale ingenium non suggerit intelligentiam; auctore Deo sic utraque praeditus erat; ut & facilitate ingenii quamlibet rem acutissime intelligeret, & occupatione studii quodcunque intellectum fuisset, firmissimè retineret. Ex quo brevi factum est, ut neque praeceptoribus suis imperitior, & condiscipulorum peritissimis multo esset ipse peritior. Philosophorum scientias, quas earum rerum quae sunt & quae aliter esse possunt cognitionem veritatis ve [...]ustas esse diffinit, Ut sunt magnitudines, & earum aliae manentes motuque [...]arentes, Aliae verò quae mobili semper ratione vertuntur, nec ullis temporibus adquieseunt, multitudines quoque, & earum nihilominus aliae per se, aliae in ratione positae: horum inquam scientias diligenti excoluit ratione, magnam in his & constantem prospiciens esse perfectionem. Et quamvis omnibus his artibus magnificè polleret; ejus tamen multitudinis, quae Musicam instruit, eam videlicet quae instrumentis agitatur, speciali quadam affectione scientiam vindicabat; sicut David psalterium sumens, ci [...]heram percutiens, modificans organa, cymbala tangens; sed non sicut hi, quorum [...]ertiam & luxuriosum otium propheticus noster increpat armentatius. Amos VI. 4. Qui dormitis, inquit, in lectis [...]burneis, lascivitis in stratis vestris. Qui comeditis agnum de grege, & vitulos de medio armenti. Qui canitis ad vocem Psalterii, sicut David. Putaverunt s [...] vasa cantici habere, hibentes in fialis vinum. Nec eo ista commemoramus, quo his opus esse ad perfectionem tendenti arbitremur; sed ut multiplides Dei gratias in juvenem commendemus. Nam omnibus saecularibus studiis praeferebat scientiam pietatis, quae [Page 94] in Evangelicis & Apostolicis continetur litteris; Dum sua semper ingenia Sanctorum Patrum autoritati contradens, & ambas res ad easdem literas conferens, fidem veram, morum disciplinam, & quod unum & solum prae omnibus quaerendum est, vitam aeternam se invenisse gaudebat. Sicut David, ergo nostri symphonista vasa cantici habuit; quia usum illorum non nisi in divinis laudibus expendit. Praeterea manu aptus ad omnia, posse facere picturam, literas formare, sculpello imprimere, ex auro, argento, aere & ferro quicquid liberet operari.

Tunc auditâ famâ venerabilis viri Cantuariorum Archiepiscopi Athelmi, Hic Dunstanus proficiscitur ad Athelmum Cantuariorum Archiepiscopum. cujus ipse erat nepos & filius fratris, permissu parentum suorum proficilcitur ad eundem; quatinus tanti parentis & cognitionem haberet, & vitae illius exemplo juveniles mores informaret. Laetabatur itaque Episcopus nimis in adventu nepotis, considerans in illo venustatem corporis, animi vigorem, ac totius honestatis eminentiam. Unde eo quo afflatus est Dei spiritu vas illum electionis futurum praenoscens, potiori gradu decorare, & Regi Ethelstano ^* familiari contestatione eum studuit commendare. Hunc, ait, juvenem mihi plurimùm, Regiae verò stirpi nonnullo consanguinitatis jure devinctum, vestrae Excellentiae commendo; ut stet jugiter in conspectu vestro, audiatque verbum ex ore Domini mei Regis. Experiar in illo gratiam vestram; quam multiplicem in maximis saepe rebus expertus sum, & deinceps amplius experturum me confido. Quod R ex promptâ cordis alacritate accipiens, oblatum juvenem gratissimè excepit, unicè dilexit, post haec necessariis quoque rebus Regiâ vice praeesse constituit. Dunstanus igitur terreno degens in palatio, egrediebatur & ingrediebatur ad imperium Regis; & prosperatum est in manibus ipsius quicquid operis ipse coepisset: & nunc quidem surgens ad orandum Deum, nunc sedens ad dijudicandas causas hominum, ita se sapienter & circumspectè agebat; ut & Deo per omnia placeret, nec aliquem piè viventium suâ culpâ offenderet. Dominus enim cum illo erat, & omnia ejus opera dirigebat. Iterum cum videret dominum Regem saecularibus curis fatigatum, psallebat in timphano sive in cytharâ, sive alio quolibet musici generis instrumento; quo facto tam Regis quàm omnium corda Principum exhilarabat.

Tunc cujusdam matronae frequenti ac religioso rogatu compellatus est; ut ei sacerdotalem stolam artificiosâ operatione perpingeret, quam postea ad divinos cultus aurifactoriâ imitatione figuraret. Qui assumptâ in manibus cytharâ, ad domum tendit religiosè; Cytharam in pariete suspendit, opus ad quod venerat diligenter instituit: Cumque manum operi, cor autem atque labia Deo praeparaverat; apparuit in domo gloria Domini, quae illum jocundâ suavitate reficiebat, caeteros verò insolitâ admiratione exterritos reddebat. Miraculum de Cytharâ S. Dunstani. Nam cythara illius, quam parseti affixam fuisse diximus, ita ut erat pendens in paxillo, absque ullo moventis duntaxat hominis impulsu, consuetam omnibus hujus antiphonae melodiam acutissimâ simul & discretissimâ modulatione [Page 95] personuit. Gaudent in coelis animae Sanctorum, qui Christi vestigia sunt secuti, & qui pro ejus amore sanguinem suum fuderunt; ideo cum Christo regnabunt in aeternum. Exiliunt itaque obstrepentes puellulae, mater familias, omnisque domûs clientela vociferans hominem nimium esse sapientem, amplius eum quàm quod expediat scire. At ille mundissimo mundissimi cordis intuitu coelestem illum Musicum intendens, admoneri se intelligit, ut Christi vestigia propiùs sequatur, ut sanguinis sui effusionem non metuat, si Dei regnum & vitam delectat habere aeternam. Audivimus olim rudentem asinum verba edidisse; cytharam verò sine humano pulsu aliter cecinisse nusquam audivimus▪ Illa Angelicos vultus pertimescens subsedit, ista ad affectum Dei & Angelorum illius omnes audientes invitavit. Sed haec tua sunt, Christe, magnalia, quae in tuo Dunstano operari & per nostrum ministerium praedicari hominibus voluisti.

Accensus igitur furore Diabolus, quòd tam sanctis principiis juvenem niti conspiceret, in invidiam aliquorum eum conatus est adducere, ignorans malam voluntatem suam Deo famulari ad perficiendam Dei bonam voluntatem in homine, quem ad congaudendum & conregnandum ipse praedestinaverat. Inflammat itaque invidentiae stimulis operarios iniquitatis, qui conficto mendacio opinionem Juvenis apud Regem laedant, asserentes illum malis artibus imbutum, nec quicquam divino auxilio sed pleraque daemonum praestigio operari. Advertens autem Dunstanus faciem Regis non esse sicut heri & nudiustertius, Dunstanus repellitur de curiâ Regis perinstigationem Diaboli. palatio discedere parat; malens Regem sponte suâ deserere, quàm ipse à Rege invitus derelinqui. Quod ubi compertum est ab iis, qui probitatis illius improbissimi aemulatores extiterant, insidiis iter obsident, socios disturbant, illum equo dejiciunt, suppliciis affligunt; postremò vinculis irretitum in cisternam, quae juxta erat, depellunt. Cùm interim horrendo molossorum agm ne defensus, à quibusdam hominibus invenitur; quorum studio ac pietate ad vicum fovendus transfertur. Tum ille ex prosundo cordis suspirio ingemiscens ait: O saeva propinquorum meorum vesania, in caninam saevitiam ex dilectionis humanitate mutata. Nam irrationalis canum natura dilectionem mihi humanitatis blandiendo exhibuit; propinquitas verò humanitatem oblita infestantium me canum severitatem ostendit. Intellexit ergo hoc esse principium certaminis, ad quod illum divinus nuper Cytharoedus praemonuit.

Profectus autem inde cognatum Pontificem adiit, qui tunc temporis Wentanae praesidens Ecclesiae vitam virtutibus decorabat. A quo frequenti supplicatione rogatus, ut Monachum indueret, quatenus qui Angelicae conversationis initia haberet, perseverantiam in habitu demonstraret. Respondet ille, excellentioris gratiae esse qui [in] saeculo consenuit, & tamen quae Monacho digna sunt secit, eo qui se Monasterio dedit, nec quicquam aliud praeterquam quod sibi statutum est post haec sacere potuit. Alterum, inquit, necessitatis est, alterum libertatis. Ad haec Episcopus. ‘Omnibus, ait, in commune summa necessitas est; ut qui ignem gehennae voluerit effugere, ignem concupiscentiae studeat extinguere. Ignis verò concupiscentiae non multùm extinguitur; si fomenta illius humanis sensibus non subtrahuntur. Sicut enim lingua ad ignem, sic ea quae sensibus subjacent, ad concupiscentiam. Sed nulla erit fomentorum subtractio; si saecularium negotiorum non fuerit renuntiatio. Ex quibus omnibus id elicitur; ut si ignem gehennae volueris effugere, saeculo studeas renunciare. Ad haec quod precipuè in mundo appetitur, libertas est hominis. Hâc enim omissâ, caetera possideri non queunt.’ Quòd si possidentur, illa non desinit haberi. Cùm igitur his & hujusmodi verbis per singulos dies Episcopus insisteret; & Dunstanus aut veris aut verisimillimis rationibus insistentem differret; quadam die vehementer hoc cogitationis ambiguo pulsatus est; ut quid in vitâ quam maximè [Page 96] appetendum fuisset, virtus an voluptas, uxor an virginitas, magnopere deliberaret. Quem sub tali ambiguo positum gravissima febris invasit, atque ad desperationem vitae perduxit. Jacebat itaque sine expectatione salutis aegrotans, nec ullum intuentibus viventis sensum praebens. Tum l. ex inspira [...]o. Hic Dunstanus renunciabat saeculo & pompis ejus. expirato revalescens. Hîc, ait, legibus voluptatis renuncio; hîc me sempiternum sibi adversarium promitto. Nil cum uxore foederis paciscar; sola me virtus militem habebit. Insanum quippe est illam animi mei dominatricem sustinere, quae nec viventes reddit satiatos, & morientes relinquit desperatos. Virginem me virginis filius huc usque servavit; virginem me virginum regina Maria habebit. Confestim accito ad se Episcopo postulat sibi dilatae religionis benedictionem Hic postulat Dunstanus religionis habitum. dari. Episcopus immensâ laetitiâ pro salute simul & conversione juvenis perfusus celeriter illum Monachali ac sacerdotali gratiâ promovit, attitulans Ecclesiae Beatae Mariae Virginis; cui eum ab initio parentum suorum sponsio dicavit.

Consummatis autem primis incoeptae conversionis diebus, cùm eum Episcopus adversùs insidias Diaboli & sermone instruxisset, & autoritate roborâsset; dimisit illum proficiscentem ad locum suae generationis principium; ibique in Ecclesiâ beatae Virginis mansitabat, operans ea quae piae religionis norma exigebat. Cui etiam adhaerentem cellam [sive] Destinam ^*, sive spelaeum, sive Nota de cellâ Sancti Dunstani. alio quolibet nomine rectiùs nominari potest; non enim invenio qua id appellatione quàm proximè vocem; cùm non tam humani habitaculi quàm formam gerat Sepulchri; propriis laboribus fabricavit. Ut enim de re, quam ipse vidi, testimonium feram; quantum mea sert aestimatio, longitudo ejusdem cellae non ampliùs quinque pedum, latitudo verò duos semis pedes habet. Porro altitudo staturam exprimit hominis, si quis in desossa terrâ constiterit. Aliter enim neque satis ad pectus porrigitur; ut sicut dixi, magis mortui videatur Sepulchrum quam viventis habitaculum. Unde manifestum est illum jacendo somnos coepisse, & stando semper Deum orâsse. Ostiolum autem idem est quod paries. Quod enim ingredienti ostium, idem ingresso paries fiebat. Neque verò in tantillo opere ostium nisi in toto fieri valebat. Medium ostioli fenestella aperit, per quam lumen operanti irradiavit. Miserum me ac peccatorem fateor inspexisse sanctum sessionis ipsius locum: Vidisse l. quaedam. quae etiam manuum illius opera, peccat [...]icibus manibus contrectâsse, oculis apposuisse, rigâsse lacrimis, & flexis genibus adorâsse. Recordatus namque sum, quàm saepe clamantem me in periculis exaudierit, quàm misericorditer auxiliatus fuerit; & idcirco neque lacrimis temperare, neque si fieri potuisset, inde recedere volebam. Haec juveni domus, hic lectus, hoc de toto mundo spectaculum. Sed his angustiis ampla & spatiosa urbium moenia comparari non possunt; cùm per easdem angustias hodie & fabricantes salutem obtineant, & daemonum furores quiescant, & plurima invalitudo convalescat.

Verùm ne paupertatem illius diabolus misereri videretur; quem antea non sinebat habitare in palatio, eum nunc nititur depellere tugurio. Fallax ergo fallacem hominis adopertus imaginem, sub obscuro vespere cellam petit adolescentis, immisso capite fenestrae incumbit, cernit illum fabrili opere occupatum, postulat sibi quippiam operis fabricari. Dunstanus autem neque ejus calliditatem advertens, neque importunitatem ferens, operi quod postulabatur Verba Diaboli cum Sancto Dunstano in Dormitorio. animum intendit. Interim ille perversâ compositione verba facere, mulierum nomina inserere, luxurias commemorare, deinde religionem ostendere, & denuo [Page 97] eadem repetere. Tum verò Athleta Christi qui esset intelligens, tenacula quibus ferra tenebat, fortiter ignire, suppressis labiis Christum invocare. Cúmque per summos fines eadem tenacula candentia videret; sancto actus Hic Dunstanus traxit Diabolum tenaculis ignitis. [...]urore, celeriter ea de igne rapit, larvalem faciem tenaculis includit, & totis viribus renitens monstrum introrsum trahit. Jam stando vires sumebat Dunstanus, cùm qui tenebatur avulso pariete tenentis se manibus ausugerat; tales immani rugitu fremens ululatus. O quid fecit calvus iste, ô quid secit calvus Verba Diaboli postea clamosa. iste! Tenui namque sed formosâ caesarie erat; & eâ re talia de homine clamitabat. Mane autem facto congregata est ad eum non parva propinqui populi multitudo, sciscitans quis nam ille clamor fuisset; qui tantâ eos dormientes vehementiâ terruisset. Daemonis, ait, furor ille fuit; qui nusquam me vivere sinit, è cellâ quoque ejicere temptat. Cautè vos agite ab illo; quòd si vocem irati ferre non potuistis, societatem damnati quo pacto sustinebitis? Post hunc diem Dunstanus quasi in praecinctu belli manere coepit, virtutibus Diabolum ad certamen lacessere, corpus inediâ macerare, animam orationibus decorare; sciens in nullâ re magis Diabolum superari posse, quàm in eâ, quam Dominus dicebat, Marc. IX. 28. In jejunio & oratione. Unde cum pudicitiâ corporis tantam cordis munditiam obtinuit; ut vix cum latere possit quicquid sinister Spiritus molitus fuisset.

Fama itaque nominis ejus universam percurrit regionem, quae ad visendum hominem Dei omnium corda accendit. Omnis aetas, uterque sexus, clarus & ignobilis, tenuis & pecuniosus, privatus & cum potestate, omnes omnino Dunstanum loquuntur, sapientiam praedicant, virtutem magnificant. Mulier quaedam nomine ^* Ethelgifu, regali exorta progenie, magnarum divitiarum, quae omne semen Regium materno semper affectu dilexerat, foverat, nutriverat, invisa manibus suorum ad hominem Dei accessit, sanctissimo illius colloquio perfrui desiderans. Quae cùm ex ore illius verbum audisset; adeò delectata est dulcedine vitae aeternae, ut ulterius neque domum repetere, neque loco discedere, sed cum Beato Dunstano manere, vivere, mori deligeret. Proinde habitationem sibi in l. affinitate. infinitate sacri templi constituens, audiendo ver bum Dei sedula adesse, samelicis stipem dare, vestem algentibus, ipsa multae continentiae operam dare, prorsus ad omne opus justitiae promptissima existere. Circa venerationem Beatae Virginis Mariae ita fervens erat; ut in templo illius quamplures sacri Ordinis viros locaret, quibus ipsa quaecunque necessaria forent suâ liberalitate exhiberet. Qua de re in tantum apud eandem Virginem ejus merita valuere; ut si quando necessitate coacta quippiam postularet, vix aliqua intercedente morulâ ab eâdem susciperet. Ut enim sine taedio legentium aliquantulam ab incoepto digressionem faciam, neque enim à re quam tenemus multum deviat: Dum quodam tempore praefatus Rex propter religionem loci Glastoniam venisset; illa veterem servare volens consuetudinem, qua Regibus ministrare solebat, orat eundem ut ad se divertat, prandium quod sibi paraverat dignanter suscipiat. Quod Rex non sine verecundiâ annuens (non enim ignorabat, quid in pauperes Christi ipsa expenderet) praecepit Regiae ministrationis provisoribus, ut scirent si omnia commodè ac moderatè parata fuissent. Illi autem circumspectis omnibus abundè omnia [Page 98] esse renunciant; si ejus tantummodo potûs, qui mellis ac mirti aspergine conficitur, sufficientiam haberent. Quibus illa. Non, inquit, patiatiur Domina mea mater Domini mei Jesu Christi Maria; ut in omnibus rebus, quae regiam decent magnificentiam, deesse quippiam valeat. Et accurrens in templum Beatissimae Virginis Mariae, rogat per ejus largifluam bonitatem, quod in Regali ministerio minus videbatur haberi. Sedit itaque Rex multo Miraculum de Beatâ Mariâ. stipatus Satellite; hauriunt ministri modicum illud confecti liquoris. Ita vasculum permansit imminutum; ut mulieris Sareptinae, vel hydriam farinae vel lechitum olei putares. Denique totâ die de vasculo hauriunt, totâ nihilominus die inexhaustum ^* reperiunt. Ad quod Rex factum mente immutatus: Peccavimus, ait, nimis in famulum Dei, multitudinis nostrae superfluitate eam aggravantes. Ita dixit; post dictum faciem advertit; viâ qua coepit, profectus est.

Sed jam ut id, quod instituimus, attingamus; transacto laborum suorum glorioso certamine, gravi corporis infirmitate coepit haec eadem laborare. Ad quam dum moerens Pater Dunstanus intraret; post uberrimas alterutrarum lacrimarum inundationes, post humillimam piae confessionis devotionem, post dulcissimam de beatâ spe & adventu Domini Salvatoris consolationem, hortatur illam, ut nudam se ab omni mundanâ specie faciat, ne in transeunte quicquam suum Princeps mundi inveniat. Cui illa; Neminem, inquit, in mundo sicut te carissimum habeo; propterea quod te praecipuum salutis meae autorem scio, salvo eo quòd Deum omnipotentem totius bonitatis principatum tenere credo. Illum ergo rerum mearum haeredem facio, te vero haereditatis tutorem constituo; ut quicquid illum noveris velle, tui arbitrii sit effectui mancipare. Quod Beatus Dunstanus audiens, & quamvis invitus ejus voluntati morem gerere volens, universas gazas ejus, quae in rebus mobilibus superesse poterant, extemplo pauperibus erogabat; caetera autem ad Ecclesiarum sublevationem reservabat. Jam sol urgebat ad occasum; Dunstanus nocturnas fugiens tenebras, ad suum remeat ergastulum. Et ecce dum ostium Ecclesiae psallendo praeteriret; erectis ad coelum oculis omnipotentis Dei Patris Dunstanus vidit Spiritum Sanctum in specie columbae. & Filii coaeternum Spiritum in columbae specie videt descendentem; cujus corpus omni candore nitidius; alarum verò remigia scintillantis ignis splendorem per aera spargebant. Quam ille tunc verè Beatus piâ mentis aviditate contemplatus, penetrale illud morientis Matronae subintrantem conspicit. Concitè igitur unde venerat regressus, videt domum divini Splendoris fulgure splendescere; audit foeminam intra septa oppansi veli gratias agentem, miratur colloquium, ac dicendi finem patiens auditor expectat. Deinde levato velo, penetral subintrat; stelliferi illius nomen requirit, nuntium interrogat. Illa excellenti quadam gratiâ vultûs perfusa, modestè arridens ait. Tu stelliferum, antequam huc venires, vidisti; & nunc cui sum locuta interrogas? Ipse est, qui tibi ad ostium Ecclesiae psallenti apparuit; qui & me de pavore imminentis mortis conterritam visionis suae gratiâ consolari dignatus est. Annuncio itaque omnibus amicis meis tristandum de morte meâ non esse; quoniam morientem me aeternae vitae claritas suscipiet. Tibi autem carissimo ac singulari amico uberes gratias refero; propterea quòd tuis semper instructa admonitionibus & adjuta orationibus ecce ad Deum vado, unum tibi & ultimum [Page 99] (si ausim dicere) facio praeceptum; ut diluculo ^* sacri unguinis ac dominici corporis participem me facias; quatenus his vivificis munita mysteriis, non confundar in portâ, dum ibi fuero inimicis meis locuta. Cujus imperio venerabilis Pater Dunstanus annuens abiit, manè juxta condictum rediit, itaque omnia peregit; ut finitâ ferè Missâ cùm ipsa corpus & sanguinem Christi suscepisset, animam pariter Christo tradidisset. Qua in Ecclesiâ honorificè Beatae Mariae sepultâ, Dunstanus tum de illius tum etiam de suiipsius patrimo nio solicitus (nam uterque parens obierat, nec praeter eum alium haeredem reliquerant) primò quidem eandem Ecclesiam vicinioribus atque uberioribus terris, quae in omni patrimonio erant, muneravit. Caeteras verò fundandis quinque Monasteriis pro situ terrarum ab invicem sejunctis reservavit. Quae Monasteria, sequentium Regum temporibus in tantum per ejus industriam aucta sunt; ut singulis complurium Monachorum turbae inessent, qui omnes secundùm regulam ab eodem Patre institutam viverent.

Exinde Sanctus vir majoribus sese virtutum profectibus dedens, deprecatus est Dominum ostendi sibi gloriam justorum; ut qui eam per fidem bene creditam haberet, per manifestationem cognitam dulciùs amaret. Talia ex corde meditanti assistit juvenis, decore insignis (quem puerum olim in corpore ipse puer agnoverat, & sanctâ semper familiaritate dilexerat) referens ea quae sunt aeternae vitae gaudia, illum verò in saeculo plura passurum, daemonum insidias, malignitates hominum. Post omnia haec ad summos gradus perventurum, multa hominum millia Deo lucraturum, cumque his regna coeli scansurum. Sed cùm ille propter cautelam dicenti assensum non dedisset; apprehensum illum Visio ostensa Sancto Dunstano de sepulturâ cujusdam Presbyteri. juvenis in atrium templi induxit; ostendensque locum eatenus in convulsum, ait: Ut nulla te credendis his quae audisti dubietas attingat; ante triduum Presbyter quidam hic sepelietur, qui nondum infirmatur. Exurgens autem manè ab oratione Dunstanus, convocatis in unum Clericis, ad locum venit, positoque signo, ait: Si vera sunt quae mihi nocturno tempore ostensa sunt; Ante tres dies Presbyter quidam hic sepelietur, & nondum infirmatur. Vix illis ab invicem digressis, supervenit ejus foeminae, quam proximè laudavimus, Curialis quondam Presbyter; qui factâ cum Clericis conventione praefatum locum in sepulturam obtinuit, dicens: Cùm me Deus à corpore migrare jusserit; hoc in loco meas precor reliquias sepelite. Recessit ergo Presbyter vespere sanus, noctu rediit aegrotus; decubuit, agnonizatus est; defungitur, in loco beato Patri signato sepelitur. Stupor ingens circundedit omnes, propterea quòd idem vir tam mira de loco, tempore ac personâ praedixisset; quae omnia post haec vera ipsi & manifesta vidissent. Ipse autem de ostensâ ac promissâ sibi aeternae vitae gloriâ laetissimus efficitur; de caeteris verò non parùm tristis atque sollicitus redditur.

Defuncto autem Rege Ethelstano, frater ejus Edmundus Imperii Monarchiam Edmundus frater Ethelstani Regis. suscepit. Qui cum sciret, quantâ olim virtute venerandus Pater Dunstanus in palatio fulsisset; quàm justis operibus & rectis consiliis praeditus fuisset, ac per hoc fraterno semper amore illum dilexisset; directis ad eum nuntiis orat, ut dignetur ad se venire: Ut quem omnipotenti Deo noverat acceptum, eum inter Regios Proceres & palatinos Principes summum faceret tenere principatum. At Dunstanus sive praeceptis apostolicis obedire volens [Page 100] (quibus [...]Rom. XIII. 1. omnis anima potestati sublimiori subdita esse debere praecipitur) five regnum justitiae (quod & magnâ parte absolverat) in terrá Anglorum exaltare cupiens, Regiis petitionibus assensum tribuit; consistens pro temporum vicissitudine in palatio, & tam ipsum Regem quam omnes Anglorum Principes justitiae legibus summittens. Sed cùm ferè fiat, ut ex aliorum industriâ aliorum crescat invidia; cúmque ad quam virtutem pessimus quisque non valet assurgere, eam in assurgente conetur expugnare; iterum, sicut olim, à plerisque Nobilium in prosperos Dunstani successus est offensum, & Regi ut à consortio illorum pelleretur, falsâ eriminatione suggestum. Rex autem, plus honesto falsis favorem attribuens, Dunstanum & rebus & regiâ gratiâ privatum curiâ proturbari jubet. Sic primo, sic secundo die transitum. Jamque tertia lux advenerat, & Rex cum suis venatum ibat. Nemus autem, quod venandi gratiâ intraverat, mons cedrorum perexcelsus conspicit, qui in medio sui interruptus ingens baratrum & immane praecipitium de summo spectantibus ostendit. Igitur Rex per devexa montis fraena laxare, & per devia quaeque fugientem cervum insectari. Fatigantur utrique Rex pro cervo, cervus pro seipso. Omni tandem fugiendi libertate negatâ, bestia praecipitium petit, ac partes in minutissimas conscissa deperit. Sequentium canum similis interitus, ultimum Regem sonipes evexit. Qui viso cominus quod prae se Miraculum de Rege per Sanctum Dunstanum. fortuna pararet, retraxit habenas, vectorem quoque reflectere nisus; cùm repentè ruptis fraenis & de manu porro rejectis volucri cursu sessorem Regem equus asportat. Quid plura? Omnino de se diffidens, de Dei verò miserlcordiâ nonnihil confidens, coeleste auxilium implorat; sicque confitendo orat. ‘Deus Rex omnipotens, qui cùm sis super omnia excelsus, humilia respicis, & alta à longe cognoscis; adesto nunc Regi homini, caeteris mortalibus simili, inque supremo mortis periculo consistenti; nec reminiscaris injuriarum fideli tuo Dunstano per me illatarum; quoniam si me ipsius meritis à praesenti morte eripueris, quoad vivam, devotum me tui nominis & illius laudatorem habebis.’ Nec dum verba plenè sinierat; & quod dictu est incredibile, (sed Deo nihil impossibile) quasi divinâ manu retentum animal in summo voraginis fixum manebat. At ille corde pariter & ore excelsas Deo gratias referens, Dunstanum suae liberationis autorem adesse jubet; & quae per illum divinitas operata sit, coram omni Principe exponit. Et apprehensâ dexterâ viri osculatus est eam, & dixit: ‘Agnosco, virorum Sanctissime, quid in te commiserim mali; non per fidem meam quòd ego voluerim, sed quòd à pessimis hominibus coactus id fecerim. Grates ergo clementiae Dei, quae non modò debitum mihi supplicium non inferre, verùm etiam indebitum voluit beneficium praerogare, dum me à praeciputio mortis eripiens longioris vitae spatia in tuis nominibus concessit. Sit ergo deinceps inter nos perfectae familiaritatis perpetua integritas; sit disponendis in palatio rebus libera tibi semper facultas; sit in toto Anglorum imperio judicandi inter virum & proximum ejus summa potestas. Atque ut animi mei affectum circa te cognitum habeas; illum tibi locum, in quo te genitum, educatum, conversatum accepi, perpetuo jure possidendum trado; ut quodcunque de illo velis statuere, tui arbitrii sit considerare. Quod si id cordi tuo potissimum sederit; ut ejus Ordinis viros (cujus tu habitum geris) ibidem aggregare placuerit; quicquid eis in quacunque re de [...]uerit, ego ob gratiam tui Regiâ liberalitate supplebo.’

Igitur Dunstanus acceptâ potestate super regiam mansionem, quae Cuns [...]anus accepit potestatem super Regiam mansionem in Glastonia. Glastonia vocabatur, post paucos dies augustioris Ecclesiae fundamenta jacere, officinas secundum exemplar sibi ostensum construere, & consummatis omnibus magnum pariter atque egregium Monachorum agmen ibidem [Page 101] coadunare coepit. Quibus ^* ipse primus Abbas effectus, ad tantam per Dunstanus Primus Abbas Glastoniae. fectionem justitiae omnes cohabitantes adduxit; ut quasi coeli luminaria ad effugandas totius erroris nebulas & peccatorum tenebras viderentur. Tunc ^† ad omnes circumquaque Ecclesias ex eisdem Monachis Pontifices eligi, tunc Abbates assumi, tunc denique diversorum officiorum Praepositi institui; propterea quòd essent & religionis [merito] praecipui & doctrinae sapientiâ clarissimi, ad catholicae fidei defensionem praestantissimi. Sed tantae religionis spiritus Daemonis malus impatiens, quo pacto virum à statu rectitudinis dejiciat, quantis valet insidiis elaborat. Cujus oculis in cubiculo quadam nocte Diabolus apparuit Sancto Dunstano in specie supi & vulpis. orantis immanem se lupum ingerit; iterumque post paulum vulpem blandientem confingit. Quam ille specierum varietatem subridens: O te, inquit, per omnia similem tibi! O formas tuae actioni congruas, dum in altero cru entum, in altero te comprobes fraudulentum! Vade jam, inimice; quoniam in ejus nomine te vincam in lupo & vulpe, qui te in leone superavit & dracone. Cernens autem se magnam à daemonibus invidiam pati; nec suis Hic Dunstanus adhibuit Sanctum Andream vitae suae [...] arronum. aut filiorum suorum viribus satis confidens, adhibuit vitae suae patronum Andream Apostolum; ut esset fidus interpres apud Deum, assiduus in terrâ comes, atque in omnibus hujus mundi turbinibus custos indeficiens. Hujus ipse assiduâ protectione quasi muro vallatus, securus infra cellam agebat aetatem, excelsâ mente universa mundi transcendens, & in amore divinitatis jugi meditatione requiescens. Unde suavissimis superorum spirituum concentibus saepe interesse promeruit; bonam futurae mercedis spem Deo tribuente; ut qui Angelorum conversationem agebat in terrâ, illorum societatem agnosceret in coelo. Denique dum praefato Regi Edmundo filius nasceretur nomine Edgarus ^** puer videlicet pacis ac justitiae bajulus futurus; audivit idem Beatus beatos Angelos in coelo gratulantes, & cum magnâ gratulatione psallentes: Sit pax, sit magna Anglorum Ecclesiae laetitia; quamdiu puer natus Vox Angelorum in nativitate Edgari Regis. regnum tenuerit, & noster Dunstanus mortalis vitae metas transegerit. Quod dictum [quanta] sit rerum veritate subnixum, congruus ordo praesen tis lectionis faciet manifestum.

Qua etiam tempestate vir Dei pretiosus, precibus Regiis devinctus, Bathensem Hic Dunstanus vidit animam cujusdam discipuli ejus ab Angelis susceptum. Ecclesiam divinis cultibus instituendam invisere peregit. Ubi dum factâ refectione solitarius oraret, repentè ad superna raptus cujusdam discipuli nobiliter à se apud Glastoniam educati animam innumerâ Angelorum frequentiâ hinc inde stipatam, atque immensi luminis fulgore perfusam, ad coeli palatium provehi conspicit. Moxque in manus divinae pietatis eam commendans, [Page 102] dominos quoque loci ad commendandum invitat. Stupentibus quidem omnibus & vix fidem dictis exhibentibus, velocis cursoris testimonio & mors & mortis hora secundùm viri testificationem vera probatur.

Regressus autem à loco, ut Regem loquendi sibi cupidissimum adiret, Diabolum Diabolus saltavit coram Sancto Dunstano & equitantibus secum. scurrae simillimum coram equitantibus deprehendit saltantem, & quasi de futuro aliquo lucro gloriantem. Cujus praesentiam dum coessenti populo indicâsset, formamque omnium conspectibus horribilem ex imperio denudâsset; requisitus postea quid ejusdem monstri tam petulans laetitia portenderet; ille mortem Regis regnique mutationem proximam esse denunciat. Cui mox prophetiae veritas rerum contestata respondit. Nondum enim sol septies diem creaverat; ^* & Rex occiditur, & regnum mutatur. Ex quo satis est Rexocciditur, regnum mutatur. advertere, quanta hujus viri pectus gratia Dei regebat, qui invisibilem hostem tam facilè deprehendere & ejus vestigia tam veraciter posset denudare. Translatae autem sunt exequiae Regis Glastoniam, ibique à Beato Dunstano sub magnâ lugentis populi frequentiâ terrae commendatae.

Successit in regnum jure fratris vir egregius Edredus, homo cultor justitiae Edredus frater Edmundi Regis. ac pietatis, Deum valde diligens, & ipse à Deo multùm dilectus, ac per hoc paterno verbere quasi bonus filius crebrò ab illo flagellatus. In hujus conspectu venerabilis Pater Dunstanus adeò erat pretiosus; ut omni eum humano generi praeferret, principem testamentorum statueret, thesauros ei delegaret, animam, corpus & regnum committeret; nec quisquam in toto regno Anglorum esset, qui absque ejus imperio manum vel pedem moveret. Proinde Dunstanus quasi Rex & Regis Imperator effectus, virgam aequitatis, virgam regni Dei per omnes Anglorum fines extendere; Ecclesias, quas aut ipse fundaverat, aut ab aliis fundatas egestas oppresserat, amplis haereditatibus munerare, prorsus magnam populis laetitiam in suâ potentia facere. Dum pax & justitia in mutuos amplexus concurrerent, & osculandi munus per invicem [libarent.]

Dum haec ita geruntur, ^† Aelphegus primus, apud quem illum olim conversatum Mors Elphegi Wentanensis Episcopi. fuisse praediximus, ad vitam spiritualis saeculi dispositus est. Existimans autem Rex tempus se opportunum accepisse, quo majoris honoris Dunstanum compotem faceret, aggreditur rogare illum, ut Ecclesiam pastorali solatio destitutam ipse pastor suscipiat. Sed cùm videret se quod suadebat persuadere non posse; Reginae matri Eadgivae verbum imposuit suadelae. ‘Scio, inquit, carissima mater ac totius imperii Anglorum Regina; quòd te amicus noster Dunstanus praecipuè inter homines diligat, in tuis autem maximè operibus delectetur; dum quicquid pro concilio vitae aeternae ipse tibi praeceperit, sive id esset in sustentatione pauperum, sive in muneratione Ecclesiarum, tu sedulâ semper executione implere non cessaveris. Qua de re magnâ animus meus spe detinetur; ut si quid ab eo quod [me] atque illum deceat postulaveris, nullâ tibi ratione denegare velit. Decere autem utrumque nostrûm, ut summum ipse attingat sacerdotium, omnibus [Page 103] manifestum est; qui omnes honores vitâ & sapientiâ illius scimus esse inferiores, & Regem Anglorum multis caeterarum terrarum Regibus noscimus esse potentiorem. Aggredere igitur, mi dulcissima, hominem foeminali facundiâ; hortare eâ qua apud illum niteris gratiâ, ut tibi consentiat; quatenus ex hoc Deo familiariùs adhaerere, & nos potentiùs valeat à peccatorum vinculis absolvere.’ Paret itaque filio Regi mater Regina, Dunstanum asciscit convivio, demulcet alloquio. Sed ille juxta ^† etymologiam nominis sui, ut mons persistens immobilis. ‘Nolo, ait Domina, illud à me expeti, quod vel concessum meos animos perturbet, vel non concessum tuos offendat. Neque enim nescio, quàm difficulter suam quisque ante tribunal Christi causam agat; nedum alienae causae cognitor aut judex existat. Quod si ista rationum maxima non esset; illa nimirum à suscipiendo Episcopatu multum me cohiberet, quòd Dominum Regem constanti video languore periclitare, nec multùm me ab eo separari posse, cùm me tam sui patrem quàm totius regni Dominum ipse statuerit.’ Cùmque illa l. restitantem vegitantem suis adhuc rationibus tenere voluisset; motus ille aliquantisper; Certissimum, inquit, habeto, in diebus filii tui Pontificali infulâ me non esse sublimandum. Inde fluctuantes animos gerens cubiculo se dedit; ibique secum multa volventi somnus obrepsit. Et ecce adsunt Principes regni Dei & Judices saeculi, venerabiles Christi Apostoli, Petrus & Paulus cum Sancto Andrea, quasi de urbe Roma eidem egredienti occurrentes, & ad Montem Dunstanus videt Petrum & Paulum cum Sancto Andrea in visione Sancta. gaudii sibi se adjungentes. A quibus gratiosissimè salutatus, videbat singulos in singulorum manibus gladios enitere; quos omnes officiosa benignitate sibi optulere. Cúmque visum per extensos ante se gladios duceret; hanc in gladio Beati Petri legebat Scripturam aureis literis intextam. Joan. I. 1. In principio erat verbum, & verbum erat apud Deum, & Deus erat verbum. Caeterorum Verba Beati Andreae Apostoli ad Sanctum Dunstanum. verò gladii propria tenentium illos nomina habebant inscripta, Pauli Paulus, Andreae Andreas. Interea Andream exhilarato vultu aspicit conniventem, & Evangelicis verbis audit praecinentem? Tollite jugum meum super vos, & discite à me; quia mitis sum & humilis corde; & invenietis requiem animabus q Matth. XI. 29. vestris. Tunc à beato Petro jussus laevam extendere, modicum crepitantis serulaeictum excepit; hoc ab illo audiens. Hoc tibi sit poena abjecti & signum ulteriùs non abjiciendi Pontificatûs. Ad cujus virgulae tactum à somno evigilans, divinitus se intelligit visitatum. Agit gratias Deo, cujus munere ita se conspicit honoratum. Cúmque die illucescente Regi quae viderat enarrâsset; miratus ille tali enodatione visionem absolvit. Quoniam per arma Verba Regis de visione sanctâ. Apostolicae benedictionis potestas exprimitur pontificalis; noveris te pro eo quod hesterno die jugum Domini contempseris increpatum ac divinâ electione futurum Pontificem designatum. Porro quod, In principio erat verbum gladio Beati Apostoli Petri inscriptum vidisti; cùm verbum Dei sit unigenitus filius Dei, Deus apud Deum semper, homo autem pro hominibus inter homines factus; profectò scias te ejus Sedis principem futurum, quae Christi nomine in urbe Cantuariorum caeteris Ecclesiis insignior celebratur. Hoc signo divinae praenuntiationis Dunstanus est glorificatus, & hac Regiae interpretationis conjecturâ Pontifex designatus. O signum insigne! O gratiam gratis homini datam! O cordis illius sinceram puritatem! Adhuc summus Anglorum [Page 104] Pontifex Odo in humanis rebus vitam agebat; & Dunstanus in oculis superni inspectoris summus Pontifex erat. Mirandum valde, quòd ipse adhuc terrigena Angelicis concenti [...]u▪ admisceretur in coelis; mirandum nihilominus quòd eum coeli cives frequentabant in terris. Quid cui praeponam, hominem coelicolis adjunctum, an coelicolas homini destinatos, non satis comperio; nisi quòd in altero foelicior, in altero erat ille securior. Stupeant alii diversas diversarum virtutum donationes quibusdam hominibus divinitus collatas; ego nihil ita magni pendo, quomodo hominem in hujus mundi turbinibus consistentem, universa mundi animo transcendentem, & in amore conditoris quiescentem; Martham videre ministerio, Mariam desiderio, fidem operantem, caritate ardentem. Sed nihil diximus; si ea, quae reliqua sunt, non dixerimus.

At Rex Edredus ^* letali morbo correptus decidit in lectum; nec ullam evadendae Nota de morte Edredi Regis. mortis spem medici promittebant. Celeriter itaque nuntios legat, qui patrem vitae suae Dunstanum accersant, ut sit ultimi arbitrii testis, confessionum susceptor, & fidelis apud Deum intercessor. Contristatus ergo ad animam Dunstanus, quantâ velocitate potuit, amicum Regem invisere pergit. Videns autem Deus illum & cordis dolore affligi & corporis laborem pati; non est passus, ut ultra illum afflictio tangeret, quin & dolorem lenivit & laborem imminuit. Nam cùm esset in itinere tendens ad palatium, & membra jejuniis confecta infatigabiliter fatigaret; vox de summo aethere delapsa insonuit. Ecce Rex Edredus obdormivit in Domino. Cujus vocis emissione Vox de coelo so [...]uit de morte Edredi Regis. equus, cui insidebat, percussus interiit. Comites tremuerunt, audientes quidem fragorem tonantis, sed qui tonaret non intelligentes. Quibus ipse rem aperiens commendat animam desuncti Regis in manus aeterni Regis; statimque deferentibus nunciis audit, quod antè sibi de coelo Angelus absolvit. Ingressus verò palatium Dunstanus contemplatur dilecti hominis cadaver jacere, turbas comitum, qui aurati olim assistere (solebant) procul recedere; miratur commutationem, miseretur conditionem. Deinde fidem, qua viventem dilexerat, defuncto quoque impendere studens, corpus involutum in sua suscepit; debitumque sepeliendi officium debit [...]que illi honore persolvit.

Post hunc surrexit Edwy, filius Edmundi Regis, aetate quidem juvenis, & Edwy filius Edmundi Regis. Edwy sectabatur consilia juvenum. nullâ regnandi gratiâ pollens; qui neque ipse sapiens, neque ipse sapientium consilio adquiescens; Sed alter Roboam despectis majoribus natu, puerorum consilia sectabatur. Hos ille perniciosissimos satellites nactus, & eorum non tam consiliis quàm insaniis fretus, optimum quemque rebus expoliare, locupletes proscribere, exhaereditare Ecclesias, detrahere religioni, multiplices in civitatibus exactiones exercere. Nec solum alienis ab ejus cognatione illius obfult crudelitas, verùm etiam Neronis more in homines suâ stirpe oriundos, in ipsam quoque matrem Reginam Edgivam sua dementiâ debacchari. Praeter haec Edwy er [...]t libidine plenus. libidine ardens sine intermissione aestuabat ad coitum. Quibus rebus venerabilis Pater Dunstanus graviter offensus, frequenter eum simul & acriter in locis opportunis increpare, ille increpantem ridere, simulque illi multa mala minari. Postquam industriam suam nihil videt praevalere omnino; decernit ejus colloquio abstinendum.

Itaque relicto illo, Monasterio recipitur, ibique in tantâ celsitudine religionis degit, ut mensuram excederet Sancta devotio. Hoc in loco turris exstructa erat, quam nec dum ulla in supremo cacumine tectura claudebat. [Page 105] Cúmque populus trabem totius operis sustentarricem summis muris applicare contenderet; repente ruptis funibus eadem trabes deorsum ruere coepit. Clamor ingens totius populi Dunstanum iteratis vocibus perstrepentis. Advolat Miraculum de trabe. itaque ocyor Sanctus, elatam dextram machinae opponit, è regione crucem depingit. Nec dum Sancta manus Sanctos extraxerat digitos; cùm ea quae urgere coeperat trabes, non vinculis astricta, non machinis [...]evata, non denique ullo humani ingenii apparatu sustentata, ad locum de quo ruere coeperat revehi videbatur. Si tantae gloriae malignus Spiritus non invideret; cui invideret? Si tunc virus malignitatis suae non effunderet; quando effunderet? Nihil ergo dubietatis ulterius de viro Dei habens, semel atque simul omnes insidiarum suarum laqueos illi intendere statuit. Translatus itaque in speciem Diabolus apparuit Sancto Dunstano oranci, in speciem ursi. ursi, consimilem hianti, rictu orantem aggreditur, injectisque ungulis pastoralem quam manu tenebat virgam complectitur, atque ad se trahere conatur. At divinus Dunstanus divinitatis spiritu fortiter roboratus, retractum ad se baculum erigit in sublime, fugientem beluam dirissimè caedit, nec priùs monstrum Dunstanus frangit baculum pastoralem super Diabolum. caedendo desistit, quam flagellum in tergo illius tribus in partibus comminutum apparuit.

Victus ergo in se Diabolus, in aliis victorem suum vincere quaerit. Neque enim rerum occasiones longè abfuerant, quibus id quod perversè moliebatur, Edwy commisit peccatum adulterii eo die quo consecratus fuerat in Regem. in usus malignos transferret. Nam Rege praefato eodem, quo consecratus fuerat, die in turpes concubitus publicè devoluto, ac pro hoc omni Senatorio ordine offenso, nemine tamen ejus lasciviam redarguere auso, pari ac communi omnium voto Dunstanus compellitur, qui Regem constanter adeat, regium stuprum divinâ humanâque ratione compescat, mulieris adulterae meretricium Dunstanus traxit Regem à moechali thoro. suspendii comminatione percellat. Fecit hoc ille, & parum est hoc. Repertum insuper cum adulterâ simul & filiâ illius Principem à moechali thoro violenter abstraxit; positâque in capite ejus coronâ, ante Summum Pontificem Odonem adduxit. At ganea sanguineos intorquens oculos: tu, inquit, mortis me suspendio addixisti; ego te membrorum decore privatum sempiterno exilio damnabo. Cujus invectionis tenore spiritus nequam arrectus ultionem de viro Dei nefandae meretricis impulsu expectat. Itaque mulieris animum instigat Diabolus, Regis iram mulier exaltat; Ambo exilium Dunstano intentant. Et primò quidem urgente Regis edicto ^† omnes Monasticae Religionis Ecclesiae suis rebus spoliabantur; ut quae praecipuae semper viro fuere laetitiae, nunc eidem quàm maximo fierent moerori. Deinde cùm ventum fuisset Glestoniam; & descriptis omnibus ipse proscriptus fuisset, inter lacrimas Monachorum ejus manu nutritorum, inter lamenta venientium ad se ex omnibus locis amicorum, inter gemitus pauperum consuetis stipendiis per singulos dies ab illo recreatorum, audita est in atrio Templi vox plaudentis Diaboli, Diabolus exultabat in exilio Dunstani. quasi vox juvenculae acriter atque minutè cachinnantis. Quem Sanctus Dunstanus severâ fronte suspiciens: nihil, ait, super exilio meo gratuleris, quoniam plus est quòd me redeunte doleas, quàm quicquid me exulante laetari valeas. Ad quod dictum pallidi regni pallidus minister abcessit. Dunstanus autem non immemor, quid sibi divinus olim Cytharoedus praecinuerit, immo Dominicae [Page 106] memor promissionis, qua beatos fore qui pro justitiâ persecutionem patiuntur Christus asseruit, marinis se fluctibus tradit, contrarium littus in gente Sanctus Dunstanus applicuit in Flandriam. Flandritarum attingens. Ubi eminenti coram Principe terrae illius gratiâ inventâ, manebat in Monasterio Beati Petri, quod situm est Gandavi, propterea quòd illud caeteris illius Regionis Monasteriis & professione virtutis & Philosophiae documentis excellere videbatur. Nec tamen cessat vesana furentis Invidia mulicris in virum Dei. mulieris insania; quin omnibus, qui virum Dei tempore suae recessionis hospitio foverant, perscrutatis, proscriptis, damnatis, ipsius quoque oculis eruendis malignos transmitteret ministros. Verùm miserante divinâ clementiâ, cujus nunquam auxilio destituebatur, antè illum Gallia susceperat, quàm aequoreos servi Jezabelis fluctus attigissent. Exulat itaque Sanctus, ^† nulla exilii Dunstanus exulat. per gratiam Dei damna deplorans; Dum suis meritis ita sibi omnes devinciret, ut patriam esse exilium putaret. Super haec illum amici Apostoli consolatio fovit; qui nullius rei, quam ipse expeteret, eum indigere permisit.

Respiciens ergo Christi clementia Anglorum populum tanto patrono destitutum, suscitavit corda virorum ab Humbre fluvio usque fluvium Tamisim, supra quem civitas Londoniarum est fundata, adversùs Regem Edwyum. Qui omnes quasi in unum hominem translati, non modò regnum ipsius abjicere, verùm etiam ipsum regno expellere moliti sunt: propterea quòd in commisso regimine insipienter egisset, sapientes disperderet, ignaros boni suis consiliis ascisceret; prorsus libidine atque arrogantiâ praeceps abiret. Coacti itaque Regem cum adulterâ fugitantem atque in viis sese occultantem armis persequi non desistunt. Et ipsam quidem juxta ^* Claudium civitatem repertam subnervavere: deinde qua digna fuerat morte mulctavere. ^† Porro Regem per diversa locorum semetra deviantem ultra flumen Tamisium compulere. Deinde accito fratre illius optimae indolis adolescente, nomine Edgaro, quem futurum Regem coelesti quondam oraculo designatum fuisse praediximus, dum pacem regnique salutem suis ac temporibus Dunstani Angeli praedicerent; statuunt illum Regem super omnes Provincias ab Humbre Edgarus, frater Edwy, constituitur in Regem. magno slumine usque ad flumen Tamisium; quo flumine amborum regnum ab invicem dirimebatur. Ita regnum quod unum fuerat, in duos Reges divisum, gravibus aliquantisper conflictibus bellorum sudabat. Impleta tunc veridica Regnum Anglorum dividitur in duos Reges. illa Salvatoris sententia, qua omne regnum in seipsum [divisum] asseritur destruendum, & domum supra domum esse casuram. Edgarus quotidie erat proficiens, ut David, pietate ac fortitudine; atque, ut Salomon, sapientiâ, divitiis & gloriâ. Domus autem Edwy indies decrescere, cùm ipse in flagitiis crescere non desiverit.

[Page 107]Post autem paucos dies electionis suae proecepit Edgarus Diarcha totius regni sui Concilium celebrari; in quo Concilio annihilatis omnibus, quae à fratre ejus iniquis fuerant legibus decreta, ac restitutis omnibus quae violentâ Dunstanus revocatur de exilio. illius fuerant dominatione ablata; Dunstanum quoque venerabilem Patrem Abbatem in magnâ gloriâ de exilio revocavit; & majore quàm ab omnibus antè Regibus honoratus fuisset gloriâ sublimavit. Cui etiam ut Pontificale decus susciperet, vehementi petitione innuit; nec antè à precibus quiescere voluit, quàm illum à sententiâ ad consentiendum retraheret, & Ecclesiae Wigorniensi, quae sub honore Beatae Virginis Mariae pollebat, Pontificem praeficeret. ^* Qui cum Doroberniam sacrandus adveniret, & recitatâ petitione Cleri & populi Summus Dei Sacerdos Odo gaudenter annuisset; mirabile dictu, caeterum Consecrationis ministerium, non quasi super antistitem Wigorniorum, sed sicut super Archiepiscopum Cantuariorum mirabiliter atque hilariter absolvit. Qua de re à circumstante Clero reprehensus, quòd contra Patrum decreta ageret, qui unius Ecclesiae duos prohibent esse sacerdotes, nec per jus haereditatis fieri electionem successionis; tale fertur responsum dedisse. Si divinis humana non cederent; Jure mihi hominum autoritas praetendi posset. Nunc verò quia author omnium Deus est; non possum non illud facere, quod spiritus Dei dignatus est praecipere. Erit namque Beatus ille proximus post mortem meam hujus sedis Archiepiscopus, & adversùs mundi Principem fortissimus praeliator. Hac ille summi Pontificis ratione defensus, procedit ad populum: Summus est ille Pontisex Cantuariorum praetitulatus, gestans insignia Aaron non legis velamine adumbrata, sed divinae propitationis munere per gratiam Christi insignita. Inde ad Ecclesiam, quae sibi fuerat consignata, reversus atque in cathedrâ Pontificali sublimatus, recordatus est quid olim exultante Diabolo promisisset, cùm illum Regalis impietas exilio ascripsisset. Itaque obviis in illum manibus insurgere, membra ejus evangelico gladio dividere, & omnes quae circumquaque errabundae ferebantur, ad dominicum ovile revocare.

Intera mortuo impiissimo Rege Edwyo, atque in sortem malignorum spirituum translato, Dunstanus in Ecclesiâ, cui praeerat s. divinis. Deividis meditationibus inserviebat, nihil sciens quid de Rege actum fuisset. Et ecce tartarea cohors sub ejus aspectu exultando quasi chorum ducere, & veluti de captâ praedâ laetas victorias agere. Perscrutatus itaque Sanctus causam laetitiae, audit Regem obiisse, animam illius statim gehennalibus incendiis tradendam, Anima Regis Edwytraditur ignibus gehennalibus & liberatur per orationes Sancti Dunstani. sed priùs hoc Dunstano ex divino imperio nunciandum. Motus itaque pietate Dunstanus solo tenus prosternitur; largifluus ex oculis lachrimarum imber producitur; pulsat Deum precibus, nec ab illo orando quiescit, quousque spiritum Regis liberatum agnoscit: Brevi autem morulâ peractâ redit tristis legio infernalis; magnoque clamore in has voces erumpit. O te hominem hominum! O fidei alienum! O nostris beneficiis semper ingratum! Nos Clamores daemonum de amissione animae Regis. detulimus obsequium; tu nobis retulisti supplicium; ad ulciscendas injurias tuas de regione tenebrarum venimus, & ecce adversis imprecationibus tuis [Page 108] confusi redimus. Cúmque ille depromendae veritatis praeceptum daemonibus indiceret; agnoscit animam Regis Angelicâ virtute illis sublatam, ad statutum terminum sub signaculo servatam, nihil juris in illam daemones habere, sed in sortem poenitentium animarum eandem cedere. Tum ille exultans in Domino, furores illorum tali ratione compescuit. Quid, inquit, injustè Responsum Sancti Dunstani daemonibus pro animâ Regis. actum est vobis? Si peccavit homo iste in Christum, & in me peccavit. Sed quoniam meas propter Christum dimisi▪ injurias; dimisit & suas Christus, cùm ejus ego clementiam deprecatus sum. Quod ergo Christus & ego dignati sumus clementer indulgere; vos qua temeritate audetis improbè reprehendere? Qua sententia tetri spiritus quasi Parthicâ percussi sagittâ muscarum modo à vento raptarum dissiliunt. ^*

At Edgarus totius imperii Monarcha effectus, cogitabat beatum virum super omne Regnum constituere; nolens in regno sine illo crescere, quem ante Regnum prae caeteris studuerat familiariùs diligere. Unde apposito Patribus suis Londoniensi Episcopo, rogatu Regis ac Principum Dunstanus successioni donatur, annuentibus quoque omnibus ejusdem urbis habitatoribus, & importunis vocibus illius nomen acclamantibus. Audierant namque, quàm fuerat à primaevâ aetate Deo acceptissimus, quàm in illâ cui praeerat Ecclesiâ sollicitus, quàm denique in omni re bonâ & optimâ promptissimus; & ea re noluerunt habere alium, cùm possent habere lectissimum. Neque enim illum juvit excusatio, Canonum authoritate praetensa, qui sicut unam Ecclesiam duobus esse Episcopis contradicunt, ita duas Ecclesias uni Episcopo fieri posse non permittunt. Cùm Johannes, inquiunt, dilectus Domini septem Ecclesiis atque earum Episcopis praefuerit, & Beatus Paulus omnium sollicitudinem Ecclesiarum simul & magisterium habuerit. Talibus Beatus Pontifex rationum testimoniis Lundanae urbis Antistes inthronizatur, non relinquens eam quam antè habuerat Ecclesiam, sed utrique praesidens, utramque regens, utriusque verus ac proprius Pontifex existens. Habes ergo, Sanctissime Pater, gladium Pauli, quem tibi coelitùs destinatum olim ipse detulerat & ad dividendos Ecclesiae inimicos habendum tradiderat. Et quamvis prior [...]ua Pontificalis potestas non absque vigore evangelicae disciplinae administrata sit; non tamen eam aut gladio aut personâ praesidentis praemonstrari oportuit; propterea quòd neque virginem gladius decet, viros autem decet; neque immutando locum mutâsti obsequium, cùm à virgine transires ad virginem, à matre Domini ad matrem Domini, à Beata Mariâ ad eandem Dominam. Accingere ergo bellator fortissime, accingere gladio potentiae Dei, factus potens per eum, qui supra femur est potentissimus ad dimicandum adversùs mundi rectores tenebrarum harum, contra spiritualia nequitiae in coelestibus. Divide illos, qui per nefarium scelus illicito abutuntur matrimonio; nec revocet ab inferendà ultione aut regalis potestas aut Romani Pontifiois singularis sublimitas. Da sententiam in populi seductores argentarios; & non priùs ad [Page 109] sacrum altare die Pentecostes oblaturus procedas, quàm & illos vindicta feriat, Sanctus Dunstanus dedir sententiam in die Pentecostes super argentarios seductores. & populo Dei justitia praeveniat. Ubique tuarum signa virtutum relinque; ubique dominicae crucis trophaea erige. Promereberis etenim post modicum gladium Petri, in quo innumera sicut Petrus omnium generum animalia occides, & in corpus Ecclesiae manducando trajicies. Promereberis, inquam, gladium Petri insignitum nomine omnipotentis filii Dei; ut in omni Anglorum latitudine ligandi solvendique potestas per illum tibi augeatur; nec valeat in ovile intrare ovium, qui reductore non ascenderit per ostium. Quàm meritò ostium horrei Dorobernia ^* sonat; ut horreum sit amplitudo imperii Anglorum, Ostium verò principatus Ecclesiae Cantuariorum.

Excessit ergo humanis rebus, deductus Anglorum manibus ad paradisum, Odo Cantuariensis Archiepiscopus obiit. Princeps Sacerdotum Odo, vir clarus sapientiâ & virtute laudabilis, & nisi Dunstanus succederet, ab omni Anglorum orbe semper deflendus esset. Post cujus obitum cùm Rex Dunstanum adjuraret; ut Princeps fieret Sacerdotum, nec ^† ille adjuranti ullâ ratione assensum accommodaret; Assistunt quidam (quorum manus Wentoniae Episcopus Alfsinus impleverat) postulantes confirmari illi summum sacerdotium. Hic enim & ante Odonem Summum Sacerdotium ^** ambierat; sed custos Ecclesiae suae Christus ambitionem illius impediebat. Itaque Rex eos qui muneribus Pontificis corrupti fuerant nihil suspiciens, & ob hoc simplici eos animo exaudiens, orbatam pastore Ecclesiam eidem tradidit gubernandam. Sed cùm Romam profectus fuisset, ut Pallium Alfsinus obiit miserè inter Alpes. à sede Apostolica susciperet; gravi inter Alpes frigore correptus miserè interiit; dignâ sibi ultione divinitus recompensatâ, ut qui ab amore coelestium, friguisset in corde; per frigoris asperitatem periret in corpore: Et qui alienos honores ambire praesumpsisset, ipse in alienâ regione mortuus honorem pariter & vitam amitteret. Iterum preces de Archiepiscopatu Dunstano funduntur, nec quicquam in animo illius confessionis operantur. Quapropter eligitur ad Patriarchatum Cantuariensis Ecclesiae Bryhtelmus Dorsatensium Episcopus, Brythelmus eligitur in Archiepiscopatum Cantuariensem. homo mansuetior quam industrio [...], & qui [...]uae magis quàm alienae vitae nosset consulere. Is post paucos suscepti Pontificatûs dies cogitans, quòd ad tantam rem minùs esset idoneus, jussus à Rege & omni populo Cantuariâ discedit, atque ad relictam nuper Ecclesiam suam non sine verecundiâ redit. Dominus namque agebat pro Dunstano; ut impleret verbumsuum, quod promiserat in manu Principum Regni sui.

Advertens autem Rex Edgarus horum reprobationem melioris esse vocationem, solumque in omnibus hominibus esse Dunstanum, cui nemo conserri, immo [qui] omnibus posset praeferri, tertiò illum precibus fatigatum tandemque tum suiipsius tum omnium Episcoporum importunitate superatum primae Metropolis Dunstanus eligitur in Archiepiscopatum Cantuariensem. Anglorum Primatem ac Patriarcham instituit. Quem st [...]tim ob robur Apostolicae fidei vel authoritatis ad Romuleam urbem Romanus Pontifex videre promeruit; eumque sacris Pontificalibus decoratum, quasi Angelum Domini exercituum ad exhibendam divinae legis scientiam, aut quasi columnam [Page 110] lucis ad illuminandam faciem terrae, genti Anglorum transmisit. Ecce quemadmodum impleta sunt, quae per gladium verbo Dei inscriptum ac beatâ Principis Apostolorum Petri legatione exhibitum tanto ante praenuncia [...]a suerunt? Sed quid sibi vult quòd de manu tertii Apostoli tertium gladium acceperit; Dunstanus erat Archiepiscopus Cantuaricnsis & Episcopus Rofensis simul. cùm in Ecclesiâ, quae subejus nomine apud Rofensem [urbem] venerabilis habetur, Pontifex nequaquam sederit. Sedit planè potestate etsi non corporali sessione. Sedit, inquam, potestate, imperio sedit, defensione sedit, beneficiis sedit.

Sed ne virtutum illius gratiâ urbs Cantuaria esset privata, aut augmentum suscepti honoris diminutio praeteritae videretur fuisse virtutis; dignatus est Spiritus Sanctus novis quibusdam gratiae suae principiis ita virum in Ecclesiâ Salvatoris clarificare, ut mirabilis ipse extra naturam hominis videretur esse. Nam cùm die adventus sui primò sacris altaribus assisteret & populo Dei vivificum Spiritus Sanctus apparuit in specie columbae ipso assistente sacris altaribus. Spiritus Sanctus requievit supra memoriam Beatl Odonis. Dunstanus nunquam praeteribat nisi diceret, Hic requiescit Odo bonus. panem distribuendo porrigeret; repentè contectâ nube domo columba in Jordane à Johanne olim visa iterum apparuit; quae quousque sacrificium suisset consumptum, super illum mansit. Cùmque consumptum fuisset sacrificium; requievit supra memoriam Beati Odonis, quae ad australem partem altaris in modum pyramidis exstructa fuit. Ex qua die ita Pontisex meritum ejusdem hominis Dei reveritus est; ut nunquam pertransiret, nisi genua flecteret, bonumque illum vocaret, ita dicens. Hic requiescit Odo bonus.

Per idem tempus quidam magnus videlicet & potens Salvatori aediculam instituit; ad quam sacrandam & jure proprio possidendam venerabilis Pontifex Dunstanus invitatus accessit. Ubi enim ad ministerium dedicationis aqua desuisset, ac per hoc invitatori verecundia accessisset; ad vocem viri, quam per naturam non habuit, per gratiam Dei arida rupes aquam profudit. Quae de Arida rupes profudit aquam. eadem rupe usque hodie manat, ac salutiferum fidelibus poculum praebens, Dunstani nomen celebre facit.

Dunstanus igitur candidâ apostolatûs sui stolâ à Romano, ut diximus, Pontifice infulatus, & omni se Anglorum genti necnon & aliis regionibus Anglorum regno suppositis Patriarcha destinatus, festinabat singulas regionum digredi civitates; ut si quibus nomen fidei incognitum fuisset, praedicaret, & domesticos fidei apostolicâ traditione ad bonum opus instrueret. Nec facile erat quempiam auditorum ejus non esse docibilem; propterea quòd tanta illi rerum subtilitas inerat, tanta dicendi facultas; ut nihil esset aut inventu sapientius, aut dictu ornatius, aut auditu jocundius. Cùm autem à forinfecis rebus requies data suisset; tunc conjunctiùs cum Deo manere, sacris vigiliis insistendo, divinas Scripturas legendo, aut earum codices emendando; summumque studium erat, ut nunquam à divinis operibus vacaret. Sed nunc verum judicium inter virum & virum discernere, nunc impacatas hominum mentes placido sermone tranquillare, horum inepta dissolvere conjugia, illorum haereticam refutare opinionem, hîc neglecta renovare, illic nova construere, neque aut superfluas aedificationes aggredi, aut necessarias praetermittere; viduis, orphanis ac peregrinis ex justis Ecclesiae redditibus subvenire, pecuniam non lucri aestimatione sed pietatis acquisitione habere. Totam operam suam Patriae impendens, & magis expellere ejus excidia quàm propria pericula. Proinde Rex consilio ejus ut vitae suae credens, omne quod ab eo diceretur quasi ab omnipotentis ore prolatum fuisset, suscipiens, quaecunque statuenda [erant, statuit; quaecunque damnanda] damnavit. Hoc consiliario omnes diabolicae malignitatis ministros, fures, sacrilegos, perjuros, fidei violatores, veneficii compositores, libidinis appetitores; ad haec quicunque contra Patriam conspirâssent, qui in parentes manus extendissent, Mulieres etiam quae adulterinâ fraude viros suos interfecissent, postremò omnes quos irato Deo vivere s [...]iebat, ex omnibus regni sui finibus proturbatos, diuturno aut perpetuo relegavit exilio. [Page 111] Hujus quoque consilio omnes Ecclesiarum ministros, qui spreto professionis suae ministerio aut venandi studio intenti, aut quaestuosis negotiis dediti, seu ^* concumbendi insolentiâ detuibati, aetatem agere solebant, omnes hos aut districtà animadversione decre [...]it coercendos, aut citâ subversione de Ecclesiis expellendos. Ex quo factum est, ut quarundam clarissimarum Ministri Ecclesiarum, dum in eligendo quodcunque deliberarent, voluptatem honestati praeferrent, regali sanctione de eisdem Ecclesiis expulsi, melioribus se & alterius ordinis hominibus sua loca relinquerent. Propter haec igitur sanctissimae instituta disciplinae tantus in regno Anglorum divinitatis cultus excrevit; ut & nobilissimi quique aut in seculo potentissimi spretis omnibus mundi pompis ad divina confugerent servitia; & ii, quos jam ecclesiasticus ordo admiserat, de virtute contenderent, scientes neminem ad honorem posse pertingere, quem non virtutum merita juvarent. Ob hujus quoque disciplinae excellentiam tanta pacis constantia, tanta rerum extitit opulentia; ut omnia mundi elementa ipsum quoque elementorum creatorem Deum Regiis temporibus arridere putares. Sic Pontificis sapientia dictabat Regis justitiam, Regis justitia obtinuit Dei misericordiam, Dei autem misericordia omnium rerum praestitit abundantiam.

Sed haec communia totius Ecclesiae gaudia cupiens disturbare malignus, accendit animum Christianissimi Regis in amorem Deo devotae virginis; ut quoniam à tramite justitiae Dunstanum dejicere non potuisset, eum quem precipuè Dunstanus diligebat & super quem totius Religionis vigor incumbebat, Edgarus commisit peccatum luxuriae in virginem Deo dicatam. dejicere temptaret. Perpetrato itaque in virginem peccato, atque ad publicam populi audientiam perlato, Dunstanus tam pro culpâ quàm pro infamiâ Regis gravissimo dolore affectus, mox illum veluti alterum David cum Bersabea dormientem alter ille sed valdè severior Nathan intrepidus adiit, furibundus ad eum introiit. Assurgens autem Rex obviàm Pontifici extendit manum; ut eum ad Regium deduceret thronum. Qui renuens manu [...] dare, oculos cum quadam animi indignatione in illum torsit, & ait: Tu Ponti [...]cis Sanctus Dunstanus noluit extenderemanum ad Regem propter peccatum suum. manum audes contingere, qui virginem deitatis munere arratam non timuisti praeripere? Sponsam conditoris tui adulterâsti, & amicum sponsi aliquo tuo obsequio existimas posse placari? Nolo amicus esse, cui Christus suerit inimicus. Territus ergo verborum tonitruo Rex, objurgantis se pedibus Pontificis extemplò prosternitur, scelus flebiliter faterur, veniam humiliter precatur. Quod ut vidit Pontifex, expavit; perfusumque Regem lacrimis, lacrimis & ipse madens, tellure levavit. Deinde cùm magnitudinem peccati & amplificationem exposuisset, & paratum illum ad omnem satisfactionem reddidisset; Septennem ei poenitentiam indixit. In toto spatio coronam regni Sanctus Dunstanus indixit Regi septennem poenitentiam, & quòd in toto spatio non gestaret coronam Regni. sui non gestaret, jejunium in hebdomadâ biduale transigeret. Avitos pauperibus thesauros largè dispergeret. Super haec sacrandis Deo virginibus Monasterium quoddam fundaret; quatenus qui unam per peccatum Deo virginem abstulisset, plures ei per plura saeculi volumina aggregaret. Clericos etiam malè actionales de Ecclesiis propelleret, Monachorum agmina introduceret, justas Deoque acceptas legum rationes sanciret, sanctas conscriberet Scripturas, per omnes fines imperii sui populis custodiendas mandaret. Nihil ergo residuum erat, quod minùs aut segniùs Rex impleret, quàm à rectore vitae [Page 112] suae praeceptum fuisset. Septimo autem anno cùm redeunte quasi jubileo termino poenitentiae tempus exactum fuisset; Sacer Praesul accitis omnibus imperii Anglorum Principibus, Episcopis, Abbatibus, & Universis Ecclesiasticae Dunstanus imposuit Regi Edgaro coronam septimo poenitentiae suae anno. dignitatis Ordinibus, imposuit Regi coronam coram omni Anglorum multitudine, laetantibus cunctis & ineffabilibus jubilationis vocibus Deum in Dunstano laudantibus.

Interea tantâ Clericalis Ordo quibusdam in locis confusione agebatur; ut non solùm à vita saecularium excellentius nihil haberet, verùm etiam improbis actibus longè inferior jaceret. Qua de re pastores Ecclesiarum turbati Dunstanum, ut proprium Primatem, adeunt; res male gestas exponunt, correctionis consilia perquirunt. At ille in homines nefandos suae authoritatis proferens sententiam: Aut canonicè, inquit, est vivendum, aut Ecclesiis exeundum. Ex quo factum est, ut complurium Ecclesiarum Clerici, dum contemnerent propositâ conditione corrigi, authoritate Pontificis sunt expulsi. Qui Rege adito, vel quos Regis gratia proximos effecerat, Dunstanum injuriarum accusant; se virtutis amatores pronuntiant; ut in praesentiâ Regis conveniatur, orant. Dunstanus itaque his quae quasi irrationabilitèr postulabantur, contraire volens, coacto Concilio ^* Wentoniam venit: ibi ex sententiâ totius Concilii de adversariis victoriam cepit. Cúmque ex jure nihil sibi superesse conspicerent; usi auxilio Regis & Principum, ad preces se vertunt; quibus Episcopum flagitant, quatinus intromissae personae de Ecclesiis expellantur, expulsae restituantur. Dubitante igitur viro Dei, nullumque ad rogata responsum porrigente, Res mira & saeculis inaudita: Ecce Dominici corporis Miraculum de cruce domini. forma vexillo crucis infixa atque mediocri domûs parte locata, humanos exprimens modos, omnium voces compescuit, dicens: Absit hoc, ut fiat; absit hoc, ut fiat. Ad quam vocem Rex omnesque majores natu fere usque ad exalationem clamore pariter & Dei laudatione aerem complent.

Et his quidem adversariis viventibus cessatum est à contentionibus; quousque per successionem filiorum prior discordia renovata est. Qui abeuntes & DeBeornelino Scottorum Episcopo. iniquitatis suae desensorem Beornelmum Scotorum Pontificem assumentes, hominem videlicet tam ingenio quam loquacitate ferè insuperabilem, ad hominem Dei in villam, quae vocatur Kalne, tendunt; turgenti spiritu scandalum proponunt. Dunstanus autem longo quidem senio & magnis Ecclesiae laboribus effractus jam praeter orationem post tergum omnia posuerat. Attamen ne pars iniqua divino quondam miraculo victa, nunc de adipiscendâ gloriaretur victoriâ, hoc in hostes responsionis jaculum vibrat. ‘Quoniam, inquit, tanto tempore elapso calumniae causam non protendistis, nunc autem senescente me ac taciturnitati operam dantem antiquis querelis deservire contenditis; ^† fateor vincere vos nolo; Ecclesiae suae causam Christo judici committo.’ Dixit, & quod dixit irati Dei censura firmavit. Mox Ultio divina in adversarios Sancti Dunstani. enim concussa est domus, coenaculum sub pedibus solutum, hostes solo praecipitati ac ruentium trabium pondere oppressi sunt; ubi verò cum suis Sanctus accubitabat, ibi nulla ruinae suffusio fiebat.

[Page 113]At Rex Edgarus immaturâ morte praereptus, Edwardum filium suum & regni & morum haeredem reliquit. In cujus electione dum quidam Principes Palatini acquiescere nollent; Dunstanus arrepto crucis vexillo, quod prae se ex more ferebatur, in medio constitit. Edwardum illum ostendit, elegit, sacravit; Patrisque ac Magistri affectum quoad vixit ei impendit. Versumque in gaudium omnibus est, quod paulò antè triste putaverant; existimantes juvenem Regem inhumanum futurum, consilia sapientum non curaturum, sed pro libidine omnia acturum. Sed postquam secus esse cognovere, secus & ipsi rem tenuere; & displicuisse sibi Regem vehementer displicuit. Sed illo post triennii tempus novercali fraude occiso, Ethelredus, quem sama Ethelredus frater Edwardi Regis. fratrem ejus loquebatur, regnandi sceptra obtinuit. Quae res quamvis infesto fieret Dunstano, vel quia per effusionem sanguinis innocentis ad regnum pervenerit▪ vel quoniam parùm prudentiae ac fortitudinis illi inesset; non erat tamen consilium resistere, propterea quòd filius Regis & proximus tunc haeres videretur esse: Attamen in die Consecrationis suae post impositam ^* coronam sertur Dunstanus hoc illi praedixisse. ‘Quoniam aspirâsti ad regnum per Prophetia Sancti Dunstani de tempore Ethelredi Regis. mortem fratris tui, quem occidit ignominiosa mater tua; non deficiet gladius de domo tuâ, saeviens in te omnibus diebus vitae tuae, interficiens de semine tuo, qaousque regnum tuum transferatur in regnum alienum, cujus ritum & linguam gens cui praesides non novit. Nec expiabitur nisi longâ vindictâ peccatum tuum, & peccatum matris tuae, & peccatum virorum qui interfuere consilio ejus nequam.’

His temporibus contigit Ethelwoldum Wentanae Ecclesiae antistitem cum De Archiepiscopo Cantuariensi & duobus aliis Episcopis scilicet Wyntoniae & Roffensi. alio quodam Rofensi Episcopo Cantuariam venire, magnumque Dunstano de adventu suo gaudium praestare: propterea quòd ejus curâ alti, docti, ac per varias virtutum disciplinas ad summos Ecclesiae honores fuissent provecti. Plerisque ergo diebus in mutuâ sermocinatione simul & exultatione peractis, egreditur Archiepiscopus de civitate, volens ad locum Ecclesiae Christi mansionarium proficisci. Illi verò comitabantur, deducentes eum quousque illos via dirimeret, quae unumquemque ab altero separatum ad locum quo ire disponebat dirigeret. Cúmque imminente jam vesperâ procul adhuc à loco distarent (tardiusculè enim quàm hora postulabat de urbe exierant) deprecatur Archiepiscopum Rofensis Antistes, ut ad vicinum Ecclesiae suae patrimonium divertat, nocturnum tempus secum transigat, manè verò si ita placuerit migrationem faciat. Cujus ille postulationi dignanter annuens, ait: si confrater noster Ethelwoldus mecum venire voluerit; in me nulla veniendi mora erit. Assentiunt ergo Pontifices in eodem, pariterque paratum sibi habitaculum subeunt. Jam aurea lux noctis fugaverat umbras, cùm Beati illi in viam progressi collem ascendunt, inde ab invicem vicariâ pacis relatione dividendi. Extendens autem manum summus Dei sacerdos, ut coessentes secum minores Dunstanus erupit in fletum benedicendo Episcopos. Pontifices benediceret atque dimitteret; extemplo erupit in fletum; fletum adeò magnum, ut vix de sancto pectore vocem valeret efferre. Expavescunt ad factum Pontifices insolitum, fletuum causas solliciti perquirunt; & post modicum hoc ad quaesita responsum accipiunt. Eâ, inquit, re fleo, quoniam Prophetia Sancti Dunstani de morte duorum illorum Episcoporum. vos in proximo morituros scio. Cùmque illi referrent. Noli, Sanctissime Pater, tam dirâ nobis prophetiâ occurrere. Non enim moriemur, sed iterum atque iterum pariter nos incolumes videbimus. Tali, quod dixerat, responsione firmabat. Quod dixi necesse est fieri. Moriemini namque huic [Page 114] saeculo, sed vivetis Deo. Moriemini, in hac vitâ diutius non mansuri; sed ad Deum vadetis aeternaliter cum illo victuri. Divertunt ergo Pontifices ab invicem moerentes pro invicem, magis tamen pro se quisque pio timore sollicitus. Roffensis Episcopus mortuus secundùm Prophetiam Sancti Dunstani. Athelwoldus etiam moriebatur antequam ad sedem propriam veniret. Andreas apparuit Sancto Dunstano, dicens quod sacraret Elphegum Abbatem Bathensem Episcopum Wentanae Ecclesiae. Sed Roffensis Episcopus abiens in civitatem suam, mox ut intravit, vehementer aegrotavit; postque paucos dies, prout veriloquus praedixerat vates, ex saeculo migravit. ^* Athelwoldus verò priusquam ad propriae sedis urbem venisset, ultimo corporis languore correptus coelestis sedis habitationem suscepit. Super cujus morte venerabilis Pater admodùm contristatus sive quòd sanctissimae semper religionis fuerit, seu quòd magnam de substituendo Sacerdote litis occasionem viventibus dereliquerit; deprecatus est Dominum desertae Ecclesiae benignum fore provisorem. Cui mox deprecanti assistit familiaris suus Andreas Apostolus; precibus ejus Deum dicit annuere; Bathensem Abbatem nomine Elphegum monet adducendum, & ex divinitatis consilio Wentanae Ecclesiae Antistitem praeficiendum. Ita quicquid rerum ipse desiderâsset, per interpretem Apostolum confestim à Deo consequebatur: Sed & ille vicem honoris Apostolo persolvens, in omni obsequio illi studebat deferre, Basilicas in nomine ejus fabricare, fabricatas muneribus decorare.

Dum ergo quodam tempore praefatus Rex propter quasdam dissensiones civitatem obsideret Roffensem, & factâ capiendi illam difficultate, patrimonium Beati Apostoli invaderet devastando; mandavit eidem Beatissimus Pontifex ab stultitiâ quiescere; Andream sicut ad praestandum facilem, sic ad ulciscendum virilem in promptu esse, ut potentiam ipsius ipse experiatur, si haereditatem illius vexare non destiterit. Contemptus à Rege Dunstanus iterum Dunstanus remisit centum pondo argenti pro obsidione. currentibus nunciis eadem suggerit, insuper argenti pondo centum transmittit. Qui accipiens recessit ab obsidione. Quod simul atque Dunstano renunciatum fuisset; miratus cupiditatem hominis, hoc illi scribere curavit. ‘Quoniam praetulisti pecuniam Deo, argentum Apostolo, meae voluntati Prophetia Sancti Dunstani de gente Anglorum. tuam cupiditatem; velociter venient super te mala quae locutus est Dominus, mala qualia non fuerunt ex quo gens Anglorum regnare coepit usque ad tempus illud. Attamen me vivente ista non [...]. fient. fuerunt, quoniam & hoc locutus est Deus.’ Quae omnia ita contigisse in Annalibus legere & nostris temporibus est videre.

Sed ut jam Beatum illum, de quo loquimur, fidentiùs pro obsequio alloquamur, & sic ad foelicem ejus transitum madentibus oculis transeamus. Quantae illud contemplationis est, Pater mirabilis, Pater inaestimabilis, quàm excedens omnium mortalium mentes, quòd vel Dei genetricem in hac mortali vitâ vel tuam genetricem in aeternâ videbas vitâ. In coelum namque deducebaris, intereras beatis agminibus illis; oblectabaris modulationibus Angelorum, eandem genetricem tuam quasi nuptiali thalamo aeterno Regi copulantium, & suave Kyrie eleison modulantibus organis resonantium. Cúmque de tuae taciturnitatis silentio arguereris; quòd inter tanta aeternae vitae gaudia solus tu à divinis laudibus cessares; cùm praecipuè tibi pro honore parentis gaudendum fuisset; referresque hujus tantae suavitatis inscium te esse; quàm breviter, quàm dulciter à civibus civitatis illius edoctus in has voces cantando erupisti. ‘O Rex gentium dominator, salva genus humanum Christianorum in terrâ adhuc peregrinantium; ut & ipsi post inimicitias ad gratiam Dunstanus vidit beatam virginem Mariam corporeis oculis cum aliis virginibus. revertantur.’ Jam vero quibus exultationis labiis edicam, quod matrem [Page 115] Domini Salvatoris, Reginam coeli, Dominam Angelorum, virgineis oculis vidisti, non vestali choro circumdatam sed virginali coronâ circumfusam? Foelices oculi tui, qui illam videre potuerunt, cujus castissima viscera coeli ac terrae opificem portare meruerunt. Foelices oculi tui, quibus datum est illam videre, quam speciosam super filias Jerusalem Angeli venerantur, homines desiderant, pavescit Tartarus, & omnis creatura heram miratur. Nec inde solummodo foelix, quòd illud singulare totius orbis decus videre potuisti. Potuisti mellifluas ejus voces audire, quibus socias virgines ad collaudandum Regem saeculorum ex suâ carne temporaliter procreatum hortabatur, concinens Carmina Beatae Mariae & aliarum virginum. illud v [...]ri sapientis ac senatoris Sedulii.

Cantemus Domino sociae cantemus honorem▪

Dulcis amor Christi personet ore pio.

Cúmque ab aliis virginibus hoc fuisset exceptum; aliae qui sequuntur versus pronunciabant.

Primus ad ima ruit magnâ de luce superbus:
Sic homo cùm tumuit, primus ad ima ruit.
Unius ob meritum cuncti periere minores:
Cuncti salvantur unius ob meritum.
Sola fuit mulier, patuit quâ janua leti:
Ex qua vita redit, sola fuit mulier.

Atque in hunc modum totius carminis bini ac bini versus procurrebant, illis semper repetitis, qui primi à matre Domini dicebantur.

Cantemus Domino sociae, cantemus honorem.

Dulcis amor Christi personet ore pio.

Haec tu Pontificum dignissime acutissimâ vi corporalium oculorum in spiritualem potentiam translatorum videre potuisti: haec tu intime coelestium arcanorum perscrutator audire potuisti: his tantis tamque stupendis rebus interesse potuisti. O Sancta animi tui puritas & pura sanctitas; quam sic honorat supernae civitatis suprema dignitas! O decus ac praemium Virginitatis, cui sic aggaudet natura virgineae simul atque Angelicae dignitatis! Sed ecce supra vires viventium est viventis tui in corpore laudibus immorari, quantò minùs transeuntis tui & cum Christo aeternaliter regnantis condignas laudes valebimus effari? Praestet omnipotens Deus per potentissima merita tua; ut vel finem vitae tuae quantulumcumque laudabili valeamus sermone describere; quatinus quem semper nobiscum corporaliter viventem non licuit habere, liceat saltem ex consideratione preciosissimae mortis sempiternam tui vitam agnoscere, agnoscendo diligere, & diligendo beatae mercedis aliquid per te piissimum Patrem à Deo optinere. Discant interim devoti tantorum mirabilium auditores exemplo tui sobriè vivere, sacras frequenter excubias celebrate, castis orationibus inservire; quoniam & tu idcirco talibus tantisque gaudiis interesse meruisti, quòd aliis dormientibus ipse in sanctis desideriis vigilâsti Sanctus Dunstanus frequentabat aedem Beati Augustini in nocturn is frigoribus. orâsti, horamque ultimam sine intermissione cogitâsti. Nec tamen sufficiens erat in secreto cubiculi tui ista operari; nisi etiam nocturnis frigoribus aedem Beati Patris Augustini frequentares; & inde ad vicinum Beatae Virginis templum hanc gloriam Dei visurus procederes.

[Page 116]Anno igitur verbi incarnati duodecim minùs à millesimo, advent [...]s Anglorum in Britanniam ^* quingentesimo sexagesimo tertio, Sanctissimus Deoque dilectissimus Dunstanus transitoriam praesentis vitae deserens lucem, ad lucem bearâ aeternâque jocunditate praeditam pervenit; ubi sicut sol ex claritate Dei resplendet, & diem aeternum aeternaliter possidet; Anno Patriarchatûs sui tricesimo tertio, nativitatis autem circiter septuagesimo; cum jam esset omnium virtutum carismate plenus, & Deum videndi desiderio fatigatus. Cujus venerabilis transitus tam à se quam ab aliis multiplici revelatione praescitus sibi gaudium, aliis gravem ingessit moerorem. Sibi gaudium, quoniam quod per spem in vitâ jucundius habebat, id per rem se visurum & eo perpetuo fruiturum gaudebat. Caeteris moerorem; quoniam qui similiter divinis & humanis rationibus excelleret, neminem deinceps in terrâ appariturum existimabant. Sed nos multiplicium revelationum multimodâ relatione postpositâ eorum quae proposuimus singula singulis tantum rationibus l. demonstrabimus. demonstrabuntur. Dies ergo Ascensionis Christi festivus diem clarificationis Beati Dunstani praecessit tertius. Tantae itaque diei surgente aurorâ sacerdos quidam nomine Algarus, doctrinae & actionis merito praecipuus, quem postea De Algaro Sacerdote. nobilem ^† Melincham Episcopum claruisse accepimus, dum sacros Dominicae Ascensioni honores in Ecclesiâ Salvatoris pervigil impenderet, & mentem ad coelestia contemplanda extenderet, seipso & omnibus hujus mundi rebus transcensis; Dunstanum Pontificali Throno conspicit praesidentem & Clero canonica jura dictantem. Et ecce per omnes Ecclesiae januas irruentium Anglorum Angeli interveniunt per januas templi ad S. Dunstanum in die Ascensionis Domini. Verba Angelorum ad Sanctum Dunstanum. Responsum Sancti Dunstani ad Angelos. Responsio Angelorum ad Sanctum Dunstanum. infinita ingrediuntur agmina, stolis candidissimis fulgentia, coronis aureis rutilantia, Cherubin atque Seraphin sese proclamantia, & quasi divinum nuncium deserentia. Qui dum coactis ordinibus sedenti astarent Pontifici; hoc illi salutationis alloquium persolvunt. Salve, inquiunt, Dunstane noster; si paratus es, veni, & nostro gratiosus utere contubernio. Respondit Dunstanus. Scitis, O Sancti Spiritus, hodie Christum coelos conscendisse, nostrique officii esse tam verbo quam sacramento populum Dei reficere; ideoque venire hodie nequeo. Dixerunt Sancti Spiritus: Paratus esto die Sabbati hinc nobiscum Romam transire, & ante Summum Pontificem sanctus aeternaliter canere.

Postquam ergo dies aeternae retributionis est indictus, & Dunstanus divinâ side ad consentiendum inductus; confestim qui apparuerunt Angeli disparuerunt. At sacerdos, qui rerum tam evidens contemplator extiterat, exitus earum stupidus simul & tacitus explorator observabat. Cúmque inter sacrosancta ejusdem diei gaudia illa Evangelii lectio recitaretur, in qua Dominus magister Jesus Christus post resurrectionem suam discipulis apparuisse & exprobratâ incredulitate illorum atque duritiâ cordis mandatum legitur dedisse, ut in toto mundo Evangelium regni praedicarent, fidem ac baptismum annuntiarent, salutem proponerent credentibus, non credentibus minarentur condemnationem; cúmque ad haec confirmanda signorum illis faciendorum potestatem [Page 117] delegaret, Daemonum ejectionem, linguarum novitatem, tollere serpentes, mortiferae portionis virus extinguere, & super omnem aegritudinem salutiferam manuum impositionem. Cùm ergo ista Evangelii lectio pronunciaretur; & post haec, quemadmodum videntibus illis quibus haec potestas delegata est, Christus in coelum ascenderit, subjiceretur: processit Pontifex de sacrario, latiùs haec eadem in populo tractaturus, & memoriam misericordiarum Dei cordibus eorum arctiùs impressurus. Locutus est ergo, qualiter nunquam antea fuerat locutus; ostendens qua ratione filius Dei carnem induerit, cur humani generis salvationem non nisi moriendo compleverit, quemadmodum resurgens à mortuis mortis Principem superaverit, & famulantibus Angelis coelum ingressus fuerit. Deinde sanguinem Christi incomparabiliter omnibus creaturis docuit esse praestantiorem; tantamque fiduciam in effusione sanguinis illius mundum habere posse; ut si unus aliquis totius mundi peccata haberet, neque de multitudine neque de magnitudine criminum illi esset desperandum; si mediatorem Dei & hominum haberet advocatum. Inter haec foelicia foelicis sponsionis gaudia Pontifex ad aram reducitur, transferens omnipotentissimis Domini verbis speciem panis & vini in veram substantiam carnis & sanguinis Christi. Jamque hora benedicendi populum advenerat; & iteratâ vice Beatus ille ad populum procedebat, volens illis abscessum suum denunciare; sed amore dulcedinis filiorum revocabatur. Proinde exhortatus est omnes; ut illuc totâ mentis intentione tendant, quo caput nostrum principiumque Jesus Christus eâdem die processerat. Dataqué super illos suae authoritatis benedictione, orabat Spiritum Sanctum illis adesse; quemadmodum filius Dei promiserat, cum redeuntem illum ad Patrem coelestis nubes suscipiebat. Ego, inquit, Joan. XIV. 16. mittam vobis Spiritum veritatis, ut maneat vobiscum in aternum. Cùm his ergo disserendis Beatissimus Pontifex diutius immoratus suisset; videbant faciem ejus tanquam faciem Angeli Dei, Facies Sancti Dunstani resplenduit sicut facies Angeli. ut verè ac visibiliter esset agnoscere, quòd is quem invocabat Spiritus Sanctus majestatis suae praesentiam dignatus fuerit demonstrare. Volente autem illo ad Altare converti, suspirabat populus post eum desiderans adhuc desiderabiles vultus ejus videre, & colloquio perfrui; proinde quasi ejusdem Spiritûs Sancti magisterio edocti, quòd illum ulterius in carne non essent visuri. Quibus in amore aeternae Trinitatis tertiò confirmatis, post libatum Pacis & caritatis suae osculum, non valuit imminentem sibi gloriam diutius contegere; sed rogat ut sui memores existant; diemque vocationis suae dicit instare, nec se ulterius in hoc mundo cum illis manere. Tunc tantam lugentis populi videres confusionem, tam permixtam lachrimis Cleri conclamationem, viduarum ac pupillorum miserabilem perturbationem; ut diem Judicii adesse & omnia saecula in supremam horam coisse putares Sacerdos etiam, qui tam mirabilem in Ecclesiâ ecstasim induerat, cognito quòd non in imagine sed in rerum veritate eandem sustinuisset, palàm omnibus & cum magnis gemitibus quae viderat absolvit. Quorum moestitiam [Pater] preciosissimus benignè consolatus, ad Altare rediit; susceptoque vitae aeternae epulo, tam se quàm omnes sibi commissos aeterno Pastori consignavit.

Inde refectionis domum laetabundus ingrediens, omnes ad se confluentes & cibo corporis & spiritualis vitae alimoniâ saginavit. Post prandium verò vel magis ultimam coenam denuò cum fratribus Ecclesiam Christi ingreditur; signatoque Sepulchri sui loco omnibus ad Altare Christi ascendentibus conspicuo, coenaculum pro modo aestivi temporis requieturus ascendit. Circundat pausantem luctifica Ecclesiae familia; quae sive metu sui seu morte illius turbata, horrendos lachrimando questus insonuit. Quos illo sanctissimis ut semper Dunstanus elevatur à terrâ mirabiliter. rationibus sovente atque ad spem suturi saeculi diligentiùs informante, conspiciunt virum invisibili quadam Dei virtute è terrâ moveri, motum ad suprema [Page 118] domûs fastigia tolli. Ii autem, qui paulò antè propinquiores astiterant, miraculi insolentiâ territi, relictis sedibus devolant omnes. Stant autem innixi parietibus & maceriarum liminibus de longè, sursum aspicientes, exitum rei videre cupientes. Existimabant namque aut sicut Heliam cum carne eum transferrendum, aut alio quovis & insolito more ab eis tollendum. Sed mox câ quâ subvectus fuerat suavitate depositus, convocat omnes qui fugam inierant, allocutione demulcens. ‘Vidistis, ait, filii, vidistis carissimi, Verba Dunstani post elevationem à terrâ. quò me Deus vocat, quo Dei ineffabilis misericordia invitat. Semita itineris mei prae oculis ostensa est vobis; ut nullus vestrûm de praemio capiendi coeli diffidat, qui vitae meae diligens sectator extiterit: Non herebi sedes animam meam tenebit, non ignis inextinguibilis, & vermis non moriens animam meam tenebit, non foeda facies profunditatis animam meam tenebit, non ignis inextinguibilis. Sursum est quod amplector, sursum quo gradior. Estote ergo vitae imitatores; si itineris mei cupitis esse sectatores. Discite voluntatem Dei semper nosse; & cùm eam noveritis, nihil ei velitis praeferre. Quòd si ab ejus voluntate faciendâ quantulumcunque vos exorbitasse cognoveritis; statim ad deprecandam ejus clementiam convertimini; ne dum minorem quam oporteat reverentiam exhibueritis, non solùm praevaricatores verùm etiam infideles indicemini. Nolite boni videti sed esse; nec tam mali non videri quàm non esse: hoc enim maximum inter homines malum est; quòd cupiunt boni videri, sed esse nolunt; nulli volunt mali videri, sed nolunt non esse mali. Pacem semper sectamini; nec priùs ab illa▪ sectandâ desinatis, quàm illam in coelo apprehendatis. Atque ut hanc efficaciter attingere valeatis; illum semper in animo dulcissimum habete, illi continuò gratias agite, illius praeceptis humiliter obedite; qui singulare pro omnibus sacrificium immolari voluit; in quo complacuit omnem plenitudinem inhabitare, & per eum reconciliari omnia, in ipso pacificans per sanguinem crucis ejus, sive quae in terris sunt, sive quae in coelis. Praedico etiam vobis Anglorum Prophetia Sancti Dunstani de gente Anglorum. gentem dira ac diuturna mala ab exteris gentibus esse passuram; sed in fine dierum miserationem Dei super illam▪ stillaturam. Vobis autem commodum erit horum verborum reminisci; ut sive haec ad peccatorúm emendationem, seu ad perficiendam virtutem contigerint, animas vestras divinae semper dispositioni subjiciatis; ne sicut mali filii diligatis blandientem, crudientem quod à vobis remotum sit contemnatis. Profectò nullius hominum vel tam grave supplicium, vel tam excellens est meritum; quo Dei omnipotentis visio, visio beatae aeternitatis, visio aeternae veritatis, Patris & Filii & Spiritûs Sancti valeat promereri. Magis autem si naturalem clementiae suae bonitatem Deus non attenderit; nihil homo patitur, quod sibi justo Dei judicio ex suâ culpâ non debeatur.’

In his verbis sensit Beatissimus Pater vires corporis paulatim deficere. Ita namque facie serenus, sensu sobrius, docendi locutione assiduus, toto illo die ac sequenti feriâ sextâ permanebat; ut quicunque se commendaturi & benedictionem tanti Patris postulaturi advenissent, recreatos se & multipliciter in amore divinitatis confirmatos assererent. Et jam promissae beatitudinis Sabbatum illuxerat, jam tempus requiescendi ab omnibus laboribus suis instabat Dunstano; cùm ecce multiplex filiorum caterva concurrit, filiorum quos ipse infra gremium matris Ecclesiae teneriùs nutrierat, atque ad excellentiorem spiritualis gratiae perfectionem adduxerat; clamoribus & nimiis ejulatibus queritans, quòd se derelictis recederet, nec illis commori liceret. At ille in manus Dei omnipotentis [eos] commendans, & gratiosâ benedictione confirmans, jubet Sanctae communionis ministerium [Page 119] ante se celebrari. Quod cum protensis manibus de coelesti mensâ porrectum suscepisset; hac oratione Deo supplicare coepit. ‘Gloria tibi, omnipotens Oratio Sancti Dunstani ante mortem ejus. pater, qui timentibus te panem vitae de coelo dedisti; ut memores simus mirabilium tuorum, quae in medio terrae operatus es, mittendo nobis unigenitum tuum merum hominem de verâ Virgine natum. Tibi Sancte Pater meritas referimus grates; qui & nos dum non eramus creâsti, & dum peccatores essemus hujus gratiae participes fecisti, per eundem filium tuum Deum & Dominum nostrum, omnia tecum & cum Spiritu Sancto facientem, gubernantem, & per infinita saeculorum saecula regnantem.’ Inter quae verba ex omnibus animi medullis ad De Sanctus Dunstanus iterum videt Sanctos Angelos sibi assistere ante mortem. De obitu Sancti Dunstani. um, quem semper desideraverat, effusa videt, qui se ad coeleste convivium invitaverant, beatos Angelos assistentes & coeleste illi obsequium praeparantes. Quorum venerandâ praesentiâ foelix anima illius gratulata, laeta egreditur de habitaculo Sanctissimi corporis, proficiscens cum illis ad contemplandam claritatem aeterni conditoris. Ecce quomodo honoratus est, quem Deus honore dignum judicavit? Ecce quomodo in gaudium Domini sui intravit, qui in commissâ sibi doctrinae pecuniâ fidelis erogator extitit? O viscera misericordiae Dei, quae sic semper dulcia expertus fuerat iste homo Dei! O cor viri ad voluntatem Dei semper parati, qui potuit dicere; Psal. CVII. 2. Paratum Cor meum, Deus, paratum cor meum! Ecce nunc psallit in gloriâ suâ illustratus lumine visionis gloriae Dei.

Suscipiunt autem venerabiles Domini Sacerdotes venerabile corpus summi Sepultura Sancti Dunstani. Sacerdotis, deferentes illud in basilicam magni Basilei domini Salvatoris, sub immenso murmure legentium populorum feretrum densissimè ambientium, facies suas dissecantium, palmis sese ferientium, atque amaris vocibus, Heu, heu, charissime Pater, clamantium. Ibi in loco, quem ante biduum ipse dictaverat, cum diligentiâ sepultus, & post haec eminentioris operis structurâ decenter opertus, flebilem simul & amabilem cunctis sive in choro psallentibus seu per gradus ad Altare ascendentibus sui memoriam dereliquit. Flebilem ideo dixerim, quòd ejus quotidie monumentum prae oculis haberent, cujus venerandos aspectus videre non possent. Amabilem propterea, quòd licèt ejus visibili praesentiâ carerent, invisibilem tamen & incorporeum ejus spiritum in coelesti sede gaudere & pro eis apud Deum misericordiam enixiùs orare sciebant.

Post cujus mortem, si mors dicenda est cui vita aeterna successit, ita imnes res contrarium motum sumpsere; ut Dunstani mortem omnia deflere, nec ejus absentiam ferre posse viderentur. A summâ quippe pace fit commutatio ad bellum intolerabile, ab immensâ laetitiâ ad enormem tristitiam, ab omni rerum abundantiâ ad omnium rerum indigentiam. Denique aer ipse immutatus est, naturales temporum vicissitudines discedebant invicem, coelum non exaudivit tellurem, nec tellus ea quae seminabantur in eâ. Hostilis incursio foedam ubique faciem dereliquit; dum eorum irruptione urbes diruerentur, Ecclesiae spoliarentur, suffoderentur Altaria, & Sacerdotes Domini interficerentur. E quibus vir virtutum Elphegus, qui quartus erat à magno Dunstano Cantuariorum Archiepiscopus, Elphegus quartus erat. à Beato Dunstano Archiepiscopus Cantuariorum. cùm multam hostium multitudinem ad Christianam Religionem convertisset, & eos quos ab infidelitatis errore convertere non posset quotidianâ invocatione reprehenderet; tentus ab eisdem, post dirutam illius urbem, post cruentam innocentis populi caedem, post Templi sacri expolationem simul & combustionem, vinctus abductus est, & per septem menses variis tormentorum cruciatibus vexatus, & post haec omnia eorundem manibus Elphegus Cantuariorum Archiepiscopus occiditur à Danis. lapidatus, spiritum cum triumpho direxit ad coelum. Sic ergo impleta sunt, quae vel de rerum prosperitate Angeli Dunstano, vel de adversitate [Page 120] earum Dunstanus Regi Ethelredo praedixerunt. Sed in his tam gravibus tumultuantis populi angustiis non defuit supernae miseratio pietatis; quae tanta coruscantis gratiae prodigia ad memoriam illius ostendit; ut & reprobis terrori & afflictis esset consolationi Neque enim aliter coelestis ejus spiritus operatus est, quàm si in terram redivivo corpore suo quotidie veniret. Verùm nos non omnia, quae de illo sunt, propter infirmitatem dicere poterimus; nec ab omnibus abstinendum putamus, ne nulla esse videantur quae dicamus. Et quaedam quidem de libris Miraculorum ejus, qui nunc minimè supersunt, excerpsimus; quaedam verò nostrâ aetate aut in alios facta vidimus, aut in nos patrata ipsi experti sumus. Sed hîc libelli hujus sit finis; ut quod intendimus, ab alio principio sumi possit.

Explicit Vita Sanctissimi Patris nostri Dunstani Cantuariensis Archiepiscopi & Confessoris, secundùm Osbernum, ejusdem Ecclesiae Christi Cantuariensis Commonachum & Praecentorem.

[Page 121]

Incipit Liber Miraculorum Beatissimi Patris nostri DUNSTANI Archiepiscopi Cantuariensis & Confessoris: Seu OSBERNI Liber Secundus de Vitâ S. DUNSTANI.

PROLOGUS.

DIximus in superiori Libello, quibus parentibus Venerabilis Pater Dunstanus ortus claruerit, quorum Regum tempora nobilitaverit, quos virtutum processus habuerit, & quemadmodum ad coelestia regna gloriosus migraverit. Nunc autem propositum habemus ea narrare, quae post depositionem corporalis sarcinae foelix Spiritus ejus in hoc saeculo dignatus est operari; ut omnes futuri temporis Angligenae populi agnoscant, quid tanti nominis viro honoris ac reverentiae debeant. Verùm quoniam eorum quae scribenda sunt, pleraque ac ferè omnia nostris temporibus facta cognovimus; pauca verò aliis quidem temporibus facta, sed nobis verissimâ verissimorum virorum relatione exposita accepimus: hâc ratione omnes, qui haec dignabuntur legere, ad credendum invitamus; ut sicuti sibi credi volent, si fortè aliqua suis temporibus facta scribere voluerint; ita nobis credant, cùm audierint ea narrari, quae à nobis potuere videri. Quam enim de se veri aestimationem à sequentibus haberi volent, eam rectè praecedentibus concedere debent. Quòd si nulla, quae scribi debeant, suis temporibus fieri contingant; non ideo nos statim salsitatis arguant; quasi quod alio tempore occultâ Dei providentiâ non fit, alio tempore pro corrigendis vel corripiendis hominibus fieri non possit: cùm semper opportunitatem rerum & temporum exigat gratia miraculorum. Num enim idcirco minùs credendum est Principem Apostolorum Petrum ad portam Templi speciosam claudum sanâsse; quod nostris temporibus istud non fecerit? Aut ideo beatus Evangelista Johannes venenum sine laesione non bibit, & qui veneno deperierant non resuscitavit; quòd ista nescio quis impostor & calumniator non viderit? Quasi si quis nauclerum vel aurigam laudari audierit; quòd hic navim in procellâ gnaviter regere, ille equos artificio sciat in cursum ducere; supra humanam naturam hoc esse contendat, ideo illa fieri posse non credat. Non itaque hoc admittendum; sed quòd unaquaeque res tempus & ordinem spectet credendum. Dignentur ergo credere, qui haec dignabuntur legere; ut quemadmodum merito fidel nostrae, qua credebamus vera esse quae non videramus, actum est ut aliqua videre possemus; ita illi fidei praemium quandoque videre posse, quòd narrantibus nobis indubiâ fide potuerunt credere. Jam ad propositum transibimus; & quo ordine quaeque res acta sit, quantum possumus, breviter atque dilucidè narrabimus.

[Page 122]

VITA S. ELPHEGI ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS, AUTHORE OSBERNO.

Epistola de Vitâ vel Passione S. EALPHEGI Archiepiscopi Cantuariensis & Martyris.

OMnibus in fide Christi manentibus, indignus Sanctae Cantuariensis Metropolitanae Ecclesiae filius Osbernus, Gratia vobis & pax à Deo patre nostro & Domino Jesu Christo & amborum Spiritu Sancto. S [...] coelestis sententia gravem in illum sanxit vindictam, qui acceptam pecuniam sudario reponere quàm mensae nummulariorum maluit apponere; nequaquam mihi succensendum esse existimo; si hujus sententiae periculum devitans, ea quae de glorioso Christi Martyre Elphego ipse agnovi, aliis quoque agnoscenda proponam. Erit autem providentiae & me veraciter dicentem & illos salubriter audientes ita retributionis suae beneficio donare; ut neque me laboriosae aliquantulum narrationis, neque illos usurariae poeniteat operationis. Illud quoque non mediocriter ad dicendum me invitat; quòd eos plerunque torporis accusamus; qui res, quas suis quidem temporibus ad honorem Altissimi factas noverunt, dictitandi officio ad [...]equentes transmittere noluerunt. Quorum nos desidiam aut certè vituperare non debemus; aut s [...] ea; quae memoratu digna, scire poterimus, efferre; ne qua in re praecedentes improbamus, in eâ à subsequentibus multò maximè improbandi videamur. Sanè veritatem rerum ita polliceor; ut nulla me, sublato si quis infuerit splendore verborum, dicturum profitear; quae non aut ab iis qui viderunt, aut à videntibus audierunt, acceperim, & eis fide simul & auctoritate plurimùm praestantibus. Quorum quidem vocabula iccirco sponte refugio; quoniam dicendi primitias barbaricis appellationibus decolorare nolo. Aliqua tamen de his rebus non incommodè scripta inveni; quorum sententias exinde assumptas praesenti Scripturae congruo ordine inserenda judicavi. Illius itaque freti auxilio, cujus gratuitâ bonitate sumus quicquid bene sumus, cujus largifluâ miseratione sapimus quicquid bene sapimus; tangamus Psalterium, tangamus & Cytharam. In altero sempiternam Martyris gloriam exultando praedicemus; in altero corporales ejus Passiones imitando veneremur. Ac quemadmodum praecipiente invictissimo totius Latinitatis Magistro Lanfranco Archiepiscopo, Musicâ virum modulatione dudum extulimus; sic cogentibus iis, quas diximus, rationum causis, oratoriâ eundem narratione extollamus.

[Page 123]

Incipit Vita & Passio Sancti Patroni nostri & Domini ELPHEGI Archiepiscopi Cantuariensis & Martyris.

PRincipium nascendi splendidissimis natalibus trahens Elphegus, maḡná prudentiâ & summâ humilitate vitam instituit. Cujus animi ingenium simulque innocentiam vitae parentes admirati, & quasi quae per illum divinitas erat operatura futurorum praesagi, literali eum scientiâ & Christianae religionis sapientiâ imbuendum tradiderunt. Quorum utrumque cùm vehementer adolescens amplexatus fuisset; tum hoc quidem vehementissimè, quod Christum sibi ostenderet, quod amorem vitae aeternae in se excitaret. Lectis ergo & perlectis quae saluti videbantur sufficientia, totum Puer Dei Elphegus totum convertit seipsum ad studium philosophiae. Diligebatur à matre. philosophiae studium convertit ad diligendum Deum, illum semper nosse, illi parere, illius jugo mancipari desiderans. Sed veritus ne pro desiderio maternus obviaret affectus, nam piè & unicè à matre diligebatur, orabat sedulò Dominum, ut voluntas ejus in se fieret, & omne quod in conspectu illius gratissimum foret, aut per occultam inspirationem seu per manifestam revelationem edoceret; pollicens se non patris, non matris, non omnium parentum instinctu omissurum, quicquid divina bonitas indicaret agendum.

Tactus itaque majestatis spiritu, paternae haereditatis negligens, maternum Elphegus deserit mundum cum paternâ haereditate, obliviscens maternum dol [...]rem. Elphegus intrat Monasterium cui De [...] herst vocabulum. Induit habitum Sanctae religionis. dolorem obliviscens, deserit mundum, intrat Monasterium, cui ^* Derherste vocabulum; religionis habitum induit, cum habitu vitam composuit. Et quamvis idem locus raro incoleretur habitatore; eos tamen qui ibidem dege bant, virtus probatissimos reddebat. Dum omne quod animos illorum illicere posset, vivaci instantiâ respuerent, atque ad tolerandum singuli se praepararent. Horum igitur humili severitate & severâ humilitate supra quam dici potest adolescens animatus, coepit privata desideria ac solitarias voluntates abigere, cunctorum famulatui subjacere, atque, ut vulgo loquar, omnium se instrumentum facere: a. Deum. Elphegus diligens Deum cum Spiritu ferventi, & assiduè semper fuit in orationibus, vigiliis & jejuniis. Elphegus vidit tempus suum adolescentiae praeterire; arctiorem vitam arripuit. Dei ferventi spiritu infatigabiliter diligere; atque ut amplissimum ejus dilectioni in se locum exhiberet, multâ hanc jejunii & vigiliarum assiduitate comparare; Alterius incommodo commodum sibi non facere, immo suo incommodo alienam magnopere commoditatem quaerere. Atque ut sit ad summam dicere, quibuscunque potuit, profuit; quibus autem non potuit prodesse, studuit non obesse.

Superatis autem aliquot annis, in plurimâ religione transactis, cùm videret tempus adolescentiae praeterire, parumque reputaret quicquid laborum propter Deum sustinuisset; arctioris vitae semitam arripere, singulare cum maligno hoste certamen inire contendit. Egressus itaque de Monasterio, [Page 124] iturus quocunque illum divina gratia deducere vellet, pervenit ad locum, qui Elphegus egressus de Monasterio Derherst vocato; per divinamgratiam pervenit ad locum, qui Bathan vocatur. linguâ Anglorum ^* Bathan, Latinâ verò Balneum, vocatur, propterea quòd calida aqua ibidem emergens Balneorum usum pro voluntate utentium praestet. Quò ille perveniens, habitaculum struit, structo sese includit, inclusum rigore incredibili constringit. Nec mora; confluunt ad eum Nobiles, quaeque suarum vulnera animarum detegentes▪ & coeleste ab eo consilium perquirentes. Qui postquam ea, quae samâ vulgante acceperant, recognovissent; magnis eum beneficiorum donariis honorant; quibus tam se quàm omnes sibi adhaerentes ab injuriâ famis & frigoris protegere posset. Alii saeculari ambitione sepositâ cingulum solvunt, atque sub ejus disciplinâ vitam simul & habitum mutaturi accedunt. Unde factum est, ut non parva Monachorum turba brevi ibidem congregaretur; quae ferinâ consuetudine propulsâ mansuetissimis rationibus animum tuebatur, eandem vitae sinceritatem ubique praetendens, eandem morum rectitudinem per omnia servans. Ad quos pietatis studio informandos talem se tantumque vir Sanctus proponit; ut nullâ qua instruerentur lectione opus esset, sed omnes in ejus vitâ legerent quid quisque vitare quidve imitari deberet.

Culpabat non modicùm, qui saecularem habitum mutarent, vitam non mutarent. ‘Si enim, inquit, ii qui quomodolibet mentiuntur, divino judicio improbantur, dicente Scripturâ: Sap. I. 11. Os quod mentitur, occidit animam: quid de iis fiet, qui calculum veri nunquam tenent, sed omni tempore omnium oculis speciem obtendunt falsitatis? Annon mendacii plenus tibi videtur, qui quod non est esse se ostentat; cùm aliud simulat in veste, aliud gestat in corde? Neque enim solo motu labiorum falsitas operatur, sed ostentatione signorum. Quapropter hinc colligere sensatus debet, in die perditionis impiorum quantus dolor, quanta eos confusio comitabitur, quos nunc omnium vox justos appellat; tunc autem in oculis totius creaturae aeternae ultionis sententia premet. Homo scit, crede mihi, (nam [hic] jurandi mos erat viro) satius est vestem non mutare, quàm sub veste vitam negligere.’ Et licèt haec pessimum quempiam ac suae professionis vel ignarum aut negligentem respicerent; eos tamen praecipuè, qui propter inopiam aut arctiorem disciplinam proprias Ecclesias deserentes, & in Anglicam terram venientes, bonarum rerum vacui & miseriarum pleni, huc illucque incertis sedibus vagabantur. Ubi autem amplissimâ mansione perfectâ, Elphegus indixit discipulis suis legem sobrietatis. sobrietatis legem discipulis indixisset; atque ut carnales appetitus rationis fraeno moderentur, edocuisset; ipse in angustissimam sese domunculam tulit, delegato qui eis victualia ferret idoneo Praeposito. Summorum tamen negotiorum causae ad illum referebantur.

At quoniam sine admixtione malorum vix vivitur in concione bonorum; donec dies elucescet, & quis igni, quis autem horreo aptus sit elucescat; plerique discipulorum ejus monita parùm facientes, fidei & professionis immemores, saeculi vias iterare disponunt; & quo dispositum opportuniùs expleant [Page 125] meditantur. Nihili igitur communem vitam habentes, mediis noctibus Nota de illis, qui noctanter & furtivè solebant cibis & ebrietatibus & lasciviae operam dare; & quid inde eis accidit. Contigit Elphegus audire voces validas infra ambitum Monasteril. furtivos cibos edere, ebrietati operam dare, lascivire, & prorsus quae inhonesta forent, quantum latens audacia sinebat, operari; nam in scientiâ patris ausum nemo arriperet. Sed ira omnipotentis propter virum, quem illuserant, nolens illos impune transire, eum qui in scelere capitalis erat, horrendo subitoque judicio exanimavit, involvit, occidit. Nocte verò, quae sepulturae il lius successerat diem, Elphego sacras de more excubias celebrante, & suave Domino sacrificium semel offerente, contigit validas infra ambitum Monasterii voces audire, voces quasi vim inferentium aut quasi illatam sustinentium. Ratus autem vir Dei aut sacrilegos in sacro deprehensos, aut invidiâ Daemonum Fratres incommodi quippiam dormiendo perpessos, propere surgens concito gradu ad Monasterium tendit. Cúmque pro foribus aulae, in qua vesci consueverant, transitum fecisset; auditus clamor clariùs insonuit. Sistit itaque gradum Sanctus, attonitis auribus sonum captat, verba discernit: Dehinc domum irrumpit. Et ecce is, qui nuper obierat, miserè afflictus solo jacebat. Super quem horridi aspectûs & sordidissimi amictûs homines stabant, qui taureis eum atque ignitis serpentibus flagellabant. Ejulante quidem illo ac prae doloris angustiâ diros ululatus emittente; ii quos tortores patiebatur, talia illi improperando jactitant. Nec tu Deo, nec nos tibi. Atque eadem saepiùs repetentes, captivum extrahunt loco.

Tum Sanctus animo deficiens, & totum se in lachrimas effundens, complosis manibus recessit; sicque recedens dixit: ‘O infoelicem horam, qua nos nativitas perduxit in lucem! Quanto foeliciùs pecora essemus, quàm talium exactorum tyrannidi post mortem traderemur? Pecus namque dum moritur cum vitâ perdit poenam; hominis dum vivit continuus est labor.’ Dum moritur, si malè moritur, aeternus dolor. Dixit, & quod reliquum noctis erat flens ac moerens insomne duxit. Jamque sidera solaris splendor fugaverat; cùm Sanctus insimul discipulos compelleret, dicturus quae manifestante Domino ipse vidisset. Postquam itaque res in commune audita est; videres alios pallorem in faciebus inducere; alios flere, quosdam formidine victos veluti insanire, omnes vero trepidare. At ii, quos mortui scelus sodales habuerat, dum vident secretorum nihil patrem latere; medii prosiliunt, errorem fatentur, pravè gesta postulant ulcisci; ne divinae ultioni remaneant obnoxii. Requisiti autem, ubi conveniendi & convivandi usum habuissent, eum illi designant locum, quo defuncti animam spiritus nequam cruciaverant. Sic pius Deus propter optima viri merita, dum unius scelus noluit latere, omnium mala voluit detegere: Et dum uni noluit parcere, omnium morbos voluit sanare.

Interea foelicis memoriae ^* Athelwaldo Wentano Episcopo ex hac luce subtracto atque ad coelestia regna translato, quis relictam Ecclesiam digne regendam susciperet, magnum certamen fuit: Aliis aliud hinc inde volentibus, nullis autem ad effectum suae voluntatis pervenire valentibus. Siquidem Clerici ejusdem Ecclesiae sceleratissimam vitam agentes, contra canonum statuta per omnia viventes, cùm à praefato Antistite saepiùs correpti pravos mores corrigere nollent, immo quae pravè gesserant pertinaci spiritu defendere vellent; [Page 126] regali sanctione decretum fuerat eos extrudi, & alios qui digniores essent, eorum vice sungi debere. Itaque Clericis in exterminium datis, timentes Dóminum Monachi admittuntur. Ex quo factum est, ut in electione Sacerdotis Clerici Clericum, Monachi Monachum, utrique suae voluntatis fautorem, utrique suae professionis authorem vellent. Qualiter autem hujus contentionis lis non humano ingenio sed divinitatis consilio finem acceperit; postea clarebit.

Quo tempore Dunstanus Sanctae Cantuariensis Ecclesiae Archiepiscopus universis urbibus in Anglicâ regione constitutis, necnon & aliis regionibus Anglorum regno suppositis, Primas praesidebat. Vir quidem per omnia justus, & ultra humanam aestimationem divini amoris igne succensus. Quem antè sanctificatum quàm genitum sic omnipotentis gratia provexerat atque protexerat; ut omnem aetatem absque notabili reprehensione transigeret, ipsisque Regibus ac Tyrannis cùm animi virtute tum sanctitatis authoritate potenter imperaret. Non enim erat is homo, quem potestas deterreret, quem favor illiceret; sed in quocunque hominum, in quocunque Nobilium, divinas injurias conspiceret, mox in illum sine dilatione acriùs vindicaret. Nemo enim eum à vero & justo unquam detorquere potuit; nemo eum personam in judicio alicujus accepisse vidit; sed omnibus aequali jure servato, nec pauperi, ut sere fit, propter inopiam contra jus favit, nec divitem ut solent propter substantiam palpavit. Ita terribilis quidem malis, venerabilis omnibus apparuit bonis. Testantur ejus consilia & sapientiam bella suo tempore restincta, pax confirmata, largitas divinae benedictionis, quae tantam rerum copiam mortalibus effudit, quantam eatenus nemo veteranus vidit. Quis etenim optimas leges sanxit, nisi ille? Quis justas adinvenit mensuras, nisi ille? Quis postremò plenam Ecclesiis Anglorum authoritatem contulit nisi ille? Aut quando impius & sceleratus cum illo vivere potuisset; qui nec ipsos bonos praeter disciplinam manere sivisset? Ad haec cum munditiâ vitae concordabat facundia linguae; ut si abstinentis vitam vidisses, & evangelizantis ipsius verba audisses; quid in homine potissimum mirareris, omnino nescisses. Ita ille utriusque rei gratiâ praeditus, nec alios docuit & ipse facere neglexit, nec ipse fecit & alios docere nescivit.

Hic itaque soelix comperto, quòd praefatus Antistes occubuisset, quódque de eligendo sacerdote non parva partium dissensio facta suisset, metuens ne sub tali scandalo plurimarum fieret animarum destitutio, ad orationis munus animum intendit; Deum, cui futurorum scientia patet, supplicans, quatinus eâ pietate qua caetera dignaretur ostendere, quis regendae Ecclesiae idoneus deberet pastor succedere. Cúmque illi litem, Dunstanus multiplicaret precem; ecce divini bajulus nuncii adest Andreas Apostolus, tali oraculo usus: ‘Quid, inquit, carissime contristaris? Quid tam lugubres questus lachrimando effaris? Surge ergo, & Elphego Abbati manum impone; eumque sacrâ unctione perfusum, desolatae Ecclesiae sacerdotem constitue. Nec te aliquorum potentia prohibeat: quoniam non à quoquam homine, sed ab omnipotentis Dei ore haec de illo sententia processit. Ac ne de personâ tecum loquentis ambiguum te reddam; Andream me filii Dei Apostolum tuaeque salutis diligentissimum esse custodem noveris.’ Sic dixit, & suam sic dicendo praesentiam subtraxit. Pontifex ergo laetissimus tali oraculo effectus, quae ex Apostolicâ relatione acceperat, palatinis auribus exponit; facit intentos auditores, monet ut partium desinant esse faütores.

Facto itaque conventu omnes transiere [in] sententiam, clamantes id se velle quod Dens vellet, quodque Dei Pontifex deliberaret: At Regem Athelredum non modica duabus de rebus laetitia obtinuit; vel quia talem in Regno Monachum haberet, qui divino sultus testimonio ad Pontificium promoveri, [Page 127] vel quòd tanti meriti Pontifex repertus fuisset qui pro illo promovendo dignus esset exaudiri. Mox accitis sacerdotibus, qui sacrandi Pontificis studio Cantuariam confluxerant, apprehensum Patrem Elphegum dextrâ laevâque pertrahunt ad Ecclesiam; & causas electionis suae turbis astantibus manifestant. Oritur ingens clamor populi, immensis laudibus quae illi ostensa sunt magnalia Dei prosequentis. Vivat, clamitant, Episcopus annis innumeris. Vivat Deo gratus, vivat hominibus charus. Et sedato tumultu, ^* quae Praesulis sunt Elphego Praesules impendunt. Deinde propriam disponit invisere sedem. Quo accepto, populi Wentani sive Wentaniâ longè remoti, omnes ac si divino magisterio edocti, omnes ac si uno spiritu adducti, obviàm prosiliunt, Benedictus qui venit, acclamantes. Existimabant namque foelices se futuros; si quem tantis hominum studiis exquisitum, tam ingenti miraculo ostensum acceperant, eum suae vitae doctorem mererentur habere simul & tutorem. Neque enim eos opinio fefellit. Nam ex quo idem Beatus adeptae dignitatis thronum ascendit; tam strenuè, tam efficacitèr se in cunctis agebat; ut nemo dubitaret, quin is cordi ejus moderator sederet, cujus antè fuerat electione pròmotus. Quocirca ubique metus, ubique reverentia; nusquam pauperum oppressiones, iniquae divitum exactiones nusquam. Magis autem qui in faciendâ ejus voluntate promptior fuisset, is foelix & sibi & omnibus praedicabatur. Unde populus ab injuriâ liber audiendo verbo Dei libere vacabat.

Crescebat in dies virtus in viro, de virtute fama, de famâ populorum frequentia. Exultant itaque rerum Ecclesiasticarum provisores, propterea quòd talem illis socium divinitus datum conspicerent; cujus nec scientia bene agendi voluntatem refugeret, nec voluntas scientiae inopiam accusaret. Laetantur illustres heroum catervae; quoniam quem in subveniendo sciebant humanissimum, eum Regiae potestati viderent amicissimum. At Elphegus ita se omnium moribus condonavit; ut & omnibus carus esset, & nemo, quod rarum inter homines est, ejus gloriae invideret. Cúmque omnia in illo essent invenire, quae virum bonum & sanctum decerent, hoc tamen in illo praecipuam populis admirationem praebebat, quod cùm in omnes summae fuerit misericordiae ac beneficentiae, in se impius atque crudelis apparebat. Unde enim nostram perlatum est conscientiam ab iis, qui secretorum illius scientissimi fuerunt, hiberno tempore, cùm tota terra glaciali frigore concreta rigeret, & profundus omnes homines somnus occuparet; ipse clam de strato surgere atque extrarium locum petere consuevit. Ibi nudus pedes, simplicem vestem indutus, tamdiu orando stetit; quousque minores stellas Sol oriens fugaret, & ipse veri Solis praesentiam adesse intelligeret. Zetam verò cùm veluti pransurus intraret, tam vacuus ferè à mensâ surrexit, quàm vacuus ad mensam accessit; ita ut nec edisse à considentibus redargui potuisset. Ut corpus illius tantâ attenuatum est macie, ut tempore Sancti sacrificii cùm manus Ecclesiastico more tensas in altum porrigeret per medias palmarum juncturas claritas aeris perspici posset, si forte prae se fenestram haberet, quam solaris radius clarè perfunderet. Quae res nonnullis nonnullo spectaculo fuit.

Jam verò quanta misericordiae ac munificentiae in illo virtus claruerit, puto quod nec humanus animus valeat conjicere, nedum lingua explicare. Omni etenim generi hominum suum scivit contemperare sermonem & animum. Verùm ad hoc utcunque edocendum satis erit signi, quòd neque parochialium [Page 128] quempiam publicè unquam mendicitati servire siverit, neque alterius loci pauperem vacuum abire permiserit; immane horrendumque nefas reputans, si quod natura commune instituit, hoc velit homo usurpare privatum. Quapropter N [...]ta de caritate Elphegi. nec dominici corporis membrum esse, qui pauperum indigentiis nollet subvenire, vigilanter disputabat. Nam patiente uno corporis membro compatiuntur caetera; manifestum est ejusdem corporis membrum non esse, quod patiente alio, compatientis affectum nescit habere. Alienum namque est credere ad corpus Christi pertinere, qui qua in re inimicos Christi superare debent, in ea quam maximè ab eisdem superantur; nec modo superantur, verùm superati in blasphemiam Christi deridentur. ‘Attende, ait, Judaeum; intuere Paganum; observa quanto sibi invicem pro religionis suae custodiâ amore foederantur; & videbis inter eos rei penuriâ familiaris neminem laborare, quem non statim congesta in virum pecuniâ studeant relevare. Qui dum nos ejus virtutis inopes conspiciunt, ad quam ii quidem per naturalem affectum trahuntur, illi verò per divinam eruditionem instruuntur; blasphemo ore impetunt Christum, Christianorum fidem [&] religionem, futurae beatitudinis expectationem. Quos igitur ista blasphemia principaliter respicit, nisi eos qui miseris adesse despiciunt per affectum compassionis?’ Hisce sermonibus tantùm ad largiendas elemosynas divitiarum possessores animantur, quantùm clangore tubarum quibus committendi [bellum] animus est incitantur. Ob quam rem in eâdem Provinciâ nemo egenus remansit; sed idem Beatus tum per se, tum per hujus saeculi potentes, tum certè per cognationem eorum qui indigebant, omnibus subvenit. Deinde ubi illa defecissent, quae ex jure Ecclesiae ministerio pauperum competere potuissent; thesauros Ecclesiae, quos ipse multiplices paraverat, jubet distribui; docens ad hoc ornatissima quaeque Ecclesias possidere, ut tempore foelicitatis sint honestati, tempore vero necessitatis sint utilitati. Si quem autem sua beneficia ad honorem extulissent; non facilè eum pro quavis causa abjicere volebat, grandem in humanis rebus pronuntians praerogativam, si quis operibus & beneficiis saveat suis, nec meritum spectet alienum, sed suae gratiae munus intendat▪ Ergo, ut diximus, viro honestatisomnia habenti, odium in se, pietas in alios quàm maxime fuit.

De signis autem ab eo in episcopatu perpetratis nihil attinet dicere; cum & virtutes possederit, per quas resplenduerunt qui signa facere potuerunt, & nostrae intentionis sit ea potissimum narrare, quae de ejus glorioso martyrio verâ potuimus relatione cognoscere. Et haec ordine faciemus; si de ejus Patriarchatu pauca dixerimus. Praefatus igitur justitiae defensor Dunstanus accepto rumore, quo magnus & admirabilis in populo praedicabatur Beatus Elphegus, excelsas omnipotenti Deo laudes libat, qui tantâ luminis claritate patrias oras se vivente resperserat. Sed quoniam merita sua, immo Dei dona, mox coronanda esse praesciverit; & Ecclesiam Dei per malorum successionem turbari metuebat; sollicitis obsecrationibus aures divinae misericordiae pulsat, quatenus Elphegum Patriarchatûs sui haeredem relinquat. Cui statim exaudito quod postulat promittitur; quamvis haud statim, sed tempore decu [...]so, quod promissum fuerat adimpletur. Quod eâ re dilatum fuisse arbitror; ut & omnibus manifestum fieret, quantùm Deus Dunstanum diligeret, cui quod viventi tam benigne promiserat, hoc defuncto longè [pòst] veraciter exhibebat: & Elphegum illa potissimum tempora invenirent, quae eum ad martyrii gloriam proveher [...] possent. Nam ^* quinquennio, quo simul [Page 129] vixerant Pontifices Dunstanus atque Elphegus superato, Dunstano autem Dunstanus & Elphegus simul vixerant pontifices▪ Elphegus post Dunstanum tertius ex ordine succedit in Patriarchatum. cum frequenti Angelorum comitatu in gaudium Domini sui ingresso, terni post illum ex ordine sibi succedentes Patriarchae sunt instituti. Qui cum patribus apponendi supremum arbitrium foeliciter incurrissent; universi Anglorum Pontifices cum omni Senatorio ordine sibi invicem occurrentes, quatinus qui omnibus praeesse deberet communi deliberatione tractarent; Elphegi nomen omnes attollunt, Elphegum concordi voce magnificant, Elphego certatim manus dare contendunt. ^* Anno igitur incarnatae Divinitaris millesimo Elphegus de Wintoniâ Cantiam translatus & in Archiepiscopatum Cantuariensem levatus est anno aetatis suae quinquagesimo secundo. sexto, indictione quartâ, ab adventu Anglorum in Britanniam quingentesimo septuagesimo octavo, Elphegus de Wentoniâ Cantuariam translatus, Archiepiscopus levatus est, annos natus quinquaginta duos; cùm jam diutinâ ecclesiasticarum disciplinarum exercitatione fuisset emeritus, & quantum hominis est, universitate gratiae repletus. Quis tunc moeror, quod murmur Wentanos invaserat cives; & me & omnium mentes fugit, nisi qui populum Cantuarinum ovantem vidissent. Nam horum laetitia, quanta fuerit, illorum moestitia multo indicio est. Quantùm enim ipsi de suscepto patre laetificati, tantum illi de amisso fuerant moestificati.

Paucis admodum diebus evolutis, quibus incogniti honoris moderamina disposuit, urbem cunctis excelsiorem adire instituit. Jamque Ausoniam ingressus, quod primum occurrit oppidum subintrat. Ubi cùm itineris magnitudine fessus quiesceret; oppidani hominem incognitum habentes, suae avaritiae consulentes, domum irrumpunt, res diripiunt, ipsumque Sanctum omni supellectili privatum, tum verbis tum verberibus exire compellunt. At ille suas contumelias leviter ferens, suorum verò mediocriter dolens, vià qua venit regressionem facit. Nec dum ab oppido longè secesserat; & ecce horrendae Nota bene de igne Dei vindictae descendente de coelo. faces moenia corripiunt, quae cinerem aedificiis, jacturam civibus minantur. Excitus itaque populus ab igne, strata relinquit, & praeceps ad omnia limphato gressu discurrit. Cúmque in immensum flamma excrescens multa pervagâsset, nec evadendi incendii spes aliqua in civibus infuisset; saniore sensu effecti, qui virum perturbaverant, ne forte ad vindictam ignis ei deserviret, animo pertractant. Et exeuntes cum inclytis loci, hominem requirunt, inveniunt, adorant, plorant. Ille verò semper pietatis animum tenerrimum habens; redeamus, inquit, ut ignem comminùs videre valeamus. Stans quoque Pia benignitas in Sancto Elphego. Pontifex ignem intuetur, lachrimas distillat, Deum compellat. O potentiam creatoris! O clementiam Salvatoris! Elphegus flevit, ignem amovit; populus plaudit. Protinus in aere ignis suspenditur; perque innumeras domos trajectus, extra loci moenia invenitur. Ad cujus facti contemplationem omnes quamvis modicùm sensati experrecti, Angelica sibi famulata ministeria gloriantur. Sed cognito authore miraculi omne vulgus per portas, sicut aqua per rimas, effluere, optanda dicere, munera offerre. Quibus Sanctus Elphegus respondens: Vobis, ait, sint vestra; nobis autem sufficiunt nostra. Veruntamen si quod offensa promeruit laxari votum habetis; neminem deinceps de domibus vestris peregrinum perturbetis; quin potiùs omnes suscipere, susceptis quae officii sunt impendere curate. Bonorum namque virorum Deus inhabitator est; & idcirco magnopere gratulandum, si quo in homine [Page 130] Deus suscipitur, eum alius aequè homo suscipere meretur. Quod si te interdum tua fe [...]ellerit opinio; ut quem religiosum [putaveris, eum postea animadvertas irreligiosum;] non te eâ re mercedis alienum existimes, propterea quòd non tam quid fiat, quàm quo animo quicquid fiat, internus arbiter contuetur. Sic fatus sua recepit, & turbam cum suis redire praecepit.

Perveniens denique Romam, Romano Pontifici praesentiam exhibuit, colloquia Sanctus Elphegus perveniens Romam cum Romano Pontifice colloquia quaesivit; interloquendum sibi soederati sunt amore. Gravis moeror invasit Elphegum. quaesivit. Qui dum omnem loquendi opportunitatem tribuisset; tanto inter loquendum sibi foederati sunt amore; ut eum idem Apostolicus propriâ Apostolatûs sui stolâ circumdaret, & ad memoriam coelestis clavigeri coram omni Romano Senatu honoraret. Dum haec ita agerentur, & mutuâ sermocinatione dies protraherentur; unâ dierum gravis Elphegum moeror invasit, qui eum consuetudinis penitus oblitum redderet, & omnino ad alios quàm habere solebat motus disponeret. Mirati itaque comites insolentiam viri, vicissim arte succedunt, conantes doloris causas addiscere, animumque illius prudenti consolatione relevare. Sed ille coeptae prosequens luctum moestitiae; Nemo, ait, hodie me hilarem videbit; quoniam ^* is qui mihi successit Wentanus Episcopus, hominem exuit. Illi autem nec faciles credendi, propterea quòd nemo adventâsset, qui rem gestam nunciavisset; nec iterum credendi difficiles, quoniam viro Deum inesse noverant, & eâ re mentiri illum non posse credebant; signant diem, qui instabat; ut experirentur utrumnam ore vatidico an sub opinionis ambiguo ista praelibasset. Deinde salutato ac resalutato alterutrum De salutatione alterutrum Papae & Archiepiscopi, laeti ac tristes regrediuntur. Papâ & Archiepiscopo, laeti ac tristes regrediuntur. Jamque reflexo pede Elphegus superaverat Alpes; cùm pleraque Anglorum nobilitas accurrit, quae sive orandi studio seu videndi desiderio electa, Urbem Romam attingere temptat. Qui requisiti super Episcopo jampridem à servo Dei conclamato, eâ die fatentur hominem vitâ decessisse, qua die constitit Elphegum flevisse. Quem jam praetereat, quantum divinae gratiae hujus Beati sulsit in pectore, qui cognovit patrios motus à Patriâ longè remotus, & Wentani Praesulis animam de carnis habitaculo egressam, dum adhuc sub peregrino nomine incoleret Romam. Cujus rei fama longè latéque in Patriâ discurrens, ampliùs multò, quàm de homine aestimari potest, de illo aestimandum persuasit; qui rerum absentium tam facilis cognitor tamque verus assertor esse potuerit.

Sed ut virum, unde profectus est, restituamus; Elphegus Britanniam appulsus, atque in sede Patrum locatus, non modò prioris vitae statum non minuit, verùm incomparabiliter auxit. Ab illo namque tempore frequenter & Sanctos Elphegus frequenter celebravit Consilia sancta, & saepius exponens fidem orthodoxam, & tollens errores malorum. opportunè non desivit Concilia celebrare, orthodoxam fidem Patribus exponere; ne qui aliorum errores tollere deberent, ipsi erronei & à viâ veritatis devii exorbitarent. Peccantes, ut ad Dominum converterentur, si verbis non posset, beneficiis provocabat; nil quod suâ interesset negligens: Dum quos admonitio verbi non corrigeret, liberalitas beneficii superaret. Omnium peccata ipse deflere; ac pro omnium salute per singulos dies vicibus salutarem hostiam offerre. Quòd si praecipua Solennitas instaret, in qua illum sacerdotalem pro populo gratiam exhibere oporteret; deductus sacerdotum manibus Quomodo Sanctus Elphegus devotiùs privatas Missas; & de ornatu vestimentorum suorum ad Altare. in sacrarium, ilico se in partem tulit, & inter hymnos festivo clamore decantatos privatas Missas tantò devotiùs, quantò à conspectu populi remotiùs, agebat. Inde plenus Deo ad Altare rediens, quod prius incoeperat officium▪ peragebat. Ipse autem in vestitu candido, desuper amictus pallio, mitrâ [Page 131] caesariem constrictus, diem transigebat; quatenus per exteriorem habitum vestis interiorem conciret habitudinem virtutis; & spectatores sui eò fierent devotiores ad reverentiam, quò illum spectarent decentiorem ad gratiam.

Ornatum Ecclesiae, cujus ipse auctore Christo moderator sedebat, multis & praeclaris opibus ampliabat; quas postea aut Elphegus in usus pauperum expenderat, aut Paganus in proprios abusus rapiendo asportabat. Pudicitiae virtus tantum in illo obtinuit principatum; ut nemo in audientiâ illius obscoenum verbum proferre, nedum in aspectu turpe factum auderet efferre; dicebatque hanc esse primam atque praecipuam conservandae castitatis magistram, ut quos animorum corruptrix temeritas praecipitat, eos morum latrix verecundia compescat. Sed quid meritorum illius caetera prosequar; cùm ad so la misericordiarum illius praeconia enarranda omnis periti succumbat facetia? Totus erat clementiâ profluus, totus in lachrimas resolutus, pauperum piissimus Sanctus Elphegus erat [...]ementiâ profluus, & consolator pauperum. consolator, liberalis in dando, accipiendo difficilis. Una spes omnibus ad se venientibus afflictis, unicum refugium in hâc terrâ afflictis. Ex qua re contigit, ut dum nihil superesset, quod de suo proximis largiri potuisset; hoc ipsum quod erat, dare non metueret; malens huic vitae moriendo Sanctus Elphegus malens huic vitae moriendo deesse, quam proximis vivendo non prodesse. deesse, quàm proximis vivendo non prodesse. Quod nunc in ejus nomine aggrediar dicere, cujus clementi bonitate factum est, ut ita possem dicere.

Per idem tempus Piratae pessimum genus praedonum, propterea quòd illos & egestas audaces, & error investigabiles, & desperatio facit invincibiles; Ducibus Swano & Thurkyllo, Principibus Danorum fortissimis, nonnullam Nota bene de adventu Danorum in Angliam. Swanus & Thyrkillus. Swanus dux Danorum ab omnipotenti Deo terribiliter occisus. Nota. Tyrkillus dux Danorum sortitus est principatum malignae haereditatis. terrae Anglorum maculàm intulerant. Sed Swano ab omnipotenti Deo terribiliter occiso, Thyrkillus malignae haereditatis Principatum sortitus est. Hoc Duce Piratae omnes portus maris oberrantes, & nunc hîc nunc illic è navibus prosilientes, magno quam vicinis damno quam longinquis sormidini fuere. Non enim erat illa gens inimicorum, quae pietatem coleret, quae ante fidem cuiquam parceret. Hoc solum inerat boni, promissam fidem nolle mentiri: Et hoc interdum. Caeterùm cultus Dei apud eos nullus; & si cultus, nulla culturae religio. Aequè etenim omnes anni dies celebrare, aequè omnes omnibus vesci. Mysteriorum sacra non solùm non accipere, sed neque Ecclesiam in gredi, legitima conjugia procul spernere; sed quae sanguine propinquior, ea complexu gratior. Et quoniam actio in eis non praetendebat religionem; minuebatur pietas, crudelitas indies augebatur. Proinde quasi lex erat; ut ibi Minuebatur pietas, crudelitas indies augebatur. quisque terminum mali poneret, qua potentia deficeret. Igitur cessante obstaculo, hostis per omnem Angliam spargitur; & quicquid obstaret, tum caede tum incendio comminuit. Desertâ itaque extrinsecus ab incolis terrâ, ad urbes vicinas undique confugitur. Jacet itaque terra praedonum furori obnoxia, nullo cultore beata. Rex namque Anglorum Ethelredus imbellis Rex Anglorum Ethelredus imbecillis erat, praetendebat potiùs Monachum quàm militem▪ quia imbecillis, Monachum potiùs quam militem actione praetendebat. Ho mines verò divitiis corrupti, voluptatibus obligati, haud quicquam praeter com modum corporis honestum putabant. Quapropter militiam dicere, rem aliquam fortiter facere, pro patriâ mori velle, ne quod sibi quisquam parârat ideo moriente in jus vicinum transiret, stultum penitus ducebant execrandumque. Ita quisque dum sibi & rebus suis timet, omnes temperant bello; nemo pro omnium causâ certamen experiri tentabat: Cùm eâ re magis certandum esset, ut quod quisque suum esse vellet, pro eo quàm splendidissimè pugnaret. Singuli tamen Principes quisque sua loca quantâ poterant virtute tuentes, frequentes & nobiles de hostibus triumphos referebant; interdum quoque & hostes de ipsis non ignobiliter triumphabant.

[Page 132]In tanto igitur rerum discrimine Elphegus, id quod factu difficillimum erat, Sanctus Elphegus tempore persecutionis Danorum solebat praedicare verbum vitae, & redimere captivos, alere samelicos. hostes adire solebat, verbum eis vitae praedicare, captivos dato pretio redimere, & eos quos fames opprimebat alere. Tantumque placendi hostibus divina illi gratia concessit, ut non solùm captivos à temporali, verùm etiam captivatores eorum ab aeternâ liberaret servitute, dum & fidei expertes ad fidem vocaret, & quos fides admiserat ad fidei opera invitaret. Sed cùm pleraque populi turba credentium numero addita fuisset, pars tamen non modica infidelitatis errore detenta sociorum saluti invidebat, auctoremque salutis eorum infandâ conspiratione interficere cogitabat. Metuebant namque, ne sublatis iis, quibus auxiliariis bellandi consuetudinem agere solebant, minorem vel nocendi licentiam aut resistendi potentiam, cùm res deposceret, haberent; & eâ re dolebant bestiales hominum mentes in rationabilem transiisse qualitatem, crudelitatem religione superari, praeliandi negotium meditandi otio commutari. Unde quantùm à fideli populo colebatur, venerabatur, diligebatur; Sanctus Elphegus à fideli populo colebatur, venerabatur, diligebatur; multitudine infideli contemnebatur, deridebatur, occidebatur. tantùm itidem ab infideli multitudine contemnebatur, deridebatur, occidebatur. Sed Beatus ille malens cum Domino Beelzebub quàm cum Pharisaeo Rabbi vocari, non destitit incoepto operi operam dare, fideles in fide confortare, infideles ad fidem vocare, summâ cum authoritate omnia facere. Neque enim fas erat, ut aliquorum ille formidini cederet, qui divinum spiritum suae rectorem mentis & maximam populi partem suae voluntatis fautricem haberet.

Sed totius malignitatis magister simul ac minister Diabolus, Diabolus inquam totius malignitatis magister simul ac minister, dum infidelium paucitatem ad injustam justi hominis necem propter copiam fidelium impellere non potuisset, aliam patrandi sceleris artem aggreditur, per quam illi omni sociorum timore sublato, quod nequissimè cogitaverant, crudelissimè exsequerentur. Quendam namque Edricum Rex totius imperii sui Praefectum statuerat, Rex Ethelredus statuerat Edricum Praefectum totius imperii sui. hominem humili quidem genere, sed cui lingua divitias & nobilitatem comparaverat, callentem ingenio, suavem eloquio, & qui omnes id temporis mortales tum invidiâ atque perfidiâ, tum superbiâ & crudelitate superaverat.

Hujus inquam fratrem primò nobilitati Cantuariorum in praesentiâ Regis Nota sratrem Edrici Praefefecti virum superbum. gratuitò maledicentem, deinde ea, quae unicuique ex paternâ haereditate provenissent, violentâ damnatione invadentem: Hujus inquam fratrem lubricum ac superbum eadem Nobilitas aggressum intersecerat, aedes succenderat. Justo Dei judicio agente, ut qui in alios injustè exarsisset, ipse justae vindictae poenas exsolvisset. Cujus sanguinem frater superstes saeviens, ultionem à Rege postulat. Denegat Rex postulata, jure fratrem peremptum pronunciat, qui tantam nobilitatem tantâ animi mobilitate Regali in Palatio impetere praesumsisset. Praefectus colorem mutatus Palatium egreditur; Junctisque secum Edricus Praefectus armatis secum decem millibus viris occisum fratrem ulcisci conatur. decem millibus viris quàm optimè armatis, occisum fratrem ulcisci conatur. Sed dum conatus suos parum processisse conspiceret, resistentibus iis quos importunissimos adversarios habebat, & ingenti virtute contra certantibus; elatus in iram, Danorum conciliabula expetit, auxilia perquirit, non jam ad Cantuaritas solos debellandos, sed ad totius Britanniae fines invadendos. Quorum ignaviam maledictis increpitat; quòd tot annos laborando nihil effecerint; cùm praesertim Rex ^* senio & languore, Principes otio, omnes divitiis ac voluptatibus contabescant. Opus tantummodo esse incoepto, caetera rem ipsam expedire. Regnum post victoriam aequâ sorte dividendum, se orientalibus [Page 133] Anglis principari, illos verò aquilone potiri. Cujus hominis pollicitationibus Principes Danorum arrecti, simul & memores sociorum per doctrinam Pontificis sibi praereptorum, socios se infatigabiles ad quodcunque ducere vellet promittunt, dextras dant & accipiunt, sacramenta exigunt & porrigunt.

Itaque maturato consilio Dani & Angli, Dani relictâ statione, quam hiemandi Dani armatâ classe portum Sandwicum subeunt. Edricus facit exercitum intolerabilem contra civitatem Cantuariam. Civitas Cantuariorum vehementer permota commendat in manus summi Sacerdotis res suas. gratiâ propter Lundoniam coeperant, cum innumerâ classe & non segniter armatâ portum Sandwicum subeunt; eâ videlicet ratione, quòd illum & ad receptionem navium habilem & civitati ad quam tendebant acceperint proximum. At Edricus cum innumerâ pedestri multitudine & ipse pedes occurrens, excrcitum intolerabilem facit. Hostes Pontifici, Praefectus nobilitati, omnes Cantuariae necem intentant. Cujus rei famâ civitas Cantuario rum vehementer permota, propterea quòd neque alimentorum subsidia in ea fuissent, nec illis comparandis tempus jam idoneuth suppeteret, totas spes atque res suas in manus summi Sacerdotis commendant; templumque Domini quod excellentissimâ omnium populorum veneratione ibidem colitur, assiduâ supplicatione frequentat. Arbitrabantur etenim sese propter loci sanctitatem ibi tutari posse, & omnia magis fieri, quàm se violentiâ inimicorum manu inde evelli. Sed verus ac sempiternus Deus non est, ut Dii gentium; qui non modò peccandi impunitatem suis tribuunt cultoribus, verùm etiam variis eosdem observationibus atque oblectationibus ad peccandum inducunt; dum metuunt indebitos sibi honores ab hominibus denegari, si non eisdem per mortiferas voluptatum execrandarum licentias studuerint placere. Hinc adulatoria Comoediarum figmenta comperta. Hinc ludi Scenici instituti; & quicquid instituendis animabus malignissimi Daemones abinvenerunt, Dii adulteri & illiberales, qui nullam sibi culturae possunt exhibere reverentiam, si non hominibus peccandi tribuerint licentiam. At Deus omnipotens & Dominus noster, ut in nullo bonorum nostrorum se indigere, ac per hoc verum se Deum esse manifestet; sic culturam exigit, ut vivendi praecepta dare non metuebat; sic vivendi praecepta dat, ut ea servantibus praemia, contemnentibus verò supplicia proponat. Quodque parum intelligentibus aequè videtur asperius, quos prae caeteris familiariùs diligit, eorum ille peccata graviùs punit. Unde cum regnum David corroborandum promisisset; de posteritate filiorum illius ista subnexuit, dicens: Psal. LXXXVIII. 31, &c. Si autem dereliquerint filii ejus legem meam, & in judiciis meis non ambulaverint; si justitias meas prophanaverint, & mandata mea non custodierint; visitabo in virgâ iniquitates eorum, & in verberibus peccata eorum; misericordiam autem meam non dispergam ab eo. Ac per hoc nullo modo à bono Deo deseruntur, qui tali modo deseri videntur.

Mox universa Nobilitas, quae olim in legis violatorem vindictam exercuerat, universa inquam Nobilitas lachrimabili questu Pontificem circumdat; orat ut urbem exeat, vitae consulat; in vulgi morte damnum quidem esse, sed quovis modo tolerabile; illius verò vitam omnium in terrâ vitas excellere. Sentiens autem Beatus ille suasionem, tametsi piam, suâ tamen aestimatione indignam. ‘Longè, inquit, aliâ mihi viâ gradiendum puto; dum praeteritos Nota bene responsionem Beati Elphegi suadentibus sibi fugere mortem. mecum labores reputans, aeternam Dei retributionem cogito. Videmini namque tale mihi consilium dare; ut quod in vitâ jocundius habebam, pro minimo contemnam, & quod omni semper desiderio à Deo expetebam, id ab eo oblatum sponte projiciam. Sed absit, ut gloriam meam ignominiâ commutem; ut immortalitatem, quae auctore Deo omnibus proposita est, timore mortis evadam. Quòd si qualicunque de causâ turpi vel honestâ immortalitas captari posset; esset equidem omnibus elaborandum viribus, ut ad illam quomodocunque pertingere possemus. Nunc autem cum tanta moriendi pro illâ honestas existat; ut laudabilior sit qui [Page 134] animam suam perdere voluerit, quàm is qui eandem servare contenderit; quis non ultro se ingerat in mortem, si eum amantissimi etiam sui praepedire velint à morte. Neque sceleratorum maleficia commisimus; ut exhinc mortis supplicia pertimescere debeamus. An vero ^* illud erit in crimine, quòd eorum delectos à Paganissimis erroribus retraximus, atque ad unius veri Dei agnitionem cultumque attraximus? Sed beatum me, si tali in causâ mori contingat; pro qua ut morerentur elaboraverunt omnes Christi Martyres. An forte ibi offendimus, cùm gentis nostrae captivos perditae libertati restituimus; & quos restituere non potuimus, in captivitate pascere non dubitavimus. Sed utinam pro tali offensâ tot in [me] mortis vulnera de [...]aeviant, quot in me membrorum varietates natura formavit. Jam verò si inde furoris exarsit immanitas, quòd vitam illorum flagitiis ac facinoribus coopertam quotidianâ invectione reprehendebam; illius me coegit auctoritas, qui sanguinem impii de manu meâ dicit esse requirendum; si eidem scelus suum non fuerit annunciatum. Quòd si alia non sunt, quae pro illorum studio in me culpari valeant; & haec ipsa talia esse noscuntur, ut sui magis dignitate Deum mihi concilient quàm indignitate exacerbent; alienum prosectò à meis orationibus esse existimo, optimis civibus in mortis periculo derelictis, de singulari meâ salute, quae nec salus dicenda est, cogitare. Mercenarius esse potero; si videns oves meas à lupo devorari, ipse incipiam fugam meditari. Proinde quibus Deus inspiravit, ut bona malaque juxta perpeti velint; hîc quae nobis praeparata sunt pariter expectent.’

Postquam accepere ea homines, quibus omnia quàm mors & cruciatus corporis cariora erant, citato mox concilio, diversi alius alio se transserunt; plures verò placandi gratiâ Danos accedunt, rati se apud hostes tutos fore, qui infra muros civitatis tuti esse non possent. Sed è contra omnia venere: Sed me piget ista narrare. At Elphegus convocatis pauperibus populi sui, hortabatur Sanctus Elphegus convocans populum suum, hortabatur eos esse in bono animo. eos bono animo esse, Deum prae oculis habere, praeter eum qui corpus & animam in gehennâ perdere potest nihil formidare. Admonebat etiam eos humilitatis Christi ac patientiae; qui cùm Deus esset, & omnia Pater illi in munus dedisset, non solùm se de inimicis ulcisci noluit, sed & saevientem Petri Sanctus Elphegus docebat populum duas liberationes hominum esse. amorem ab ultione prohibuit, gladiumque illius Malchi sanguine cruentum vaginâ recondidit. Docebat nihilominus duas esse hominum liberationes; quarum alteram publicus, alteram occultus probaret excursus: nec magno curandum opere, si ea non proveniat, quam humani favoris judicium expectat; propterea quòd illam malus quispiam participare valeat, illam verò aliam quae divini secreti scientiam fatetur, eo magis optimam atque infestis viribus appetendam, quòd ad eam nemo [nisi] bonus aspirare praevaleat. Ad Sanctus Elphegus proponebat populo constantias Martyrum & victorias eorum. haec proponebat constantias Martyrum, & victorias eorum, qui fidem non verbis sed tormentis ostendebant; quibus Christiana innocentia non tam honori quam supplicio quoad viverent erat. His illos sermonibus institutos ad [Page 135] quaecunque tormenta persecutor impelleret, Beatus ille paratissimos reddebat. Deinde episcopali super illos benedictione effusâ, pacis communione in osculo Sanctus Elphegus dedit Episcopalem benedictionem super populum; & commendavit eos omnipotenti Deo, protectorisuo, Civitas hostill agmine circumvallata Cantuariae. sancto libatâ, dum divini epuli▪omnes participes efficeret, se illis, illos sibi, utrosque autem omnium protectori Deo commendavit.

Jamque dies aderat, primos visura tumultus. Ecce tota civitas hostili agmine circumvallata omnem exeundi civibus libertatem negabat. At illi pro muris consistentes resistendi audaciam non tam ostendebant quàm simulabant. Vicesimo autem obsidionis die, exhausto quicquid ad usum vitae paraverant, mittitur à Pontifice qui Dano suggerat, ut ab incoepto desistat, populum innocenter obsidionem pati, cavere ne divinae correptionis flagello pro filiorum castigatione ad tempus concesso nimis insolenter abutatur; fieri plerumque, ut quem pater haeredem vult baculo percutiat, baculum pòst in ignem projiciat. Sed Angli, nam illi ad impietatem procliviores extiterant, quo ampliùs cognatum populum afflictari cernebant, eò ferociores instare, vineas agere, turres extruere, arietibus murum ferire, igneas faces jacere, nihil intactum habere. Inde feralis per contiguas domos ignis conceptus horrendos crines attollit, Nota dé incendio civitatis Cantuariae per crudelissimos Danos. ac saeviente Austro per omnia loca se dilatando spargit. Cernere tibi videreris aut Romanas flammas Neronem mirari, aut Trojana incendia Aeneam deflere. Tum verò miseranda inter cives cunctatio, utrumnam desertis murorum propugnaculis ad proprias domos convolarent. Vicit communem Privata affectio vicit communem utilitatem. Rapiunt è mediis ignibus conjuges & caros liberos. Exercitus Danorum ingreditur. Terribilis sonitus tubarum attollitur. Magna crudelitas Danorum. utilitatem privata affectio, filiorum dulcis recordatio, tuendae familiae innata compassio. Currunt itaque furore praecipites, animositate audáces, neque vitae memores, neque mori potentes. Rapiunt è mediis ignibus conjuges & caros liberos, hostili gladio statim feriendos. Sed illis ad cineres aedificiorum attentiùs occupatis, ecce quod dictu quoque miserabile est, effractâ urbe exercitus ingreditur; terribilis sonitus ex clamore vocum simul & ex clangore tubarum attollitur; adeò ut omnia civitatis fundamenta concuti viderentur.

Quae tunc facies rerum, quàm miserabilis confusio malorum, sub nullius scientiam cadere potest, qui non ejusdem calamitatis spectator affuerit. Alii namque ferro jugulati, alii flammis consumpti, plures verò supra muros praecipites dati; nonnulli, quod dicere pudet, per verenda suspensi deficiunt. Matronae, quas caeteris clariores nobilitas effecerat, dum thesauros quos non Trahuntur matronae per capillos per omnes plateas civitatis, ad ultimum flammis injéctae moriuntur. Parvuli verò ab uberibus matrum divulsi ut Lanceis exciperentur. Turba plangentium Monachorum in Ecclesiâ Salvatoris. Sanctus Elphegus radargui [...] crudelissimos Danos. habebant coguntur prodere, capillis per omnes civitatis plateas distractae, ad ultimum flammis injectae moriuntur. Super omnia in minorem aetatem crudelitas desaevit; dum parvuli à matrum uberibus evulsi aut lanceis exciperentur, aut superacto plaustro minutatim contererentur. Jam verò ea quae sequuntur mala prae doloris magnitudine vix enarrare valeo▪ Ecce etenim venerandus Pontifex non ferens tantam suorum depopulationem, dum fortè plangentium turba Monachorum in Ecclesiâ Salvatoris circumseptus fuisset, repente manibus tenentium se lapsus de Ecclesiâ evasit; currensque ad locum cadaveribus plenum, inter densissimos hostium cuneos se ingerit, talia geminando inclamitans. ‘Parcite, ait, parcite; & si viros vos esse cognoscitis, innocentem aetatem persequi definite. Non est victoria, qua lactentium perimitur innocentia; nec laudi ascribetur, quicquid in supplices bellando peragitur. Si gloriam de victoria expetitis; hanc vobis potissimum ejus jugulum praestabit, quem coelestis potestas omnibus praeesse constituit. En me, qui ut Christianum populum augerem, multo vos milite spoliavi; & qui vestrae impietatis crimina libero semper ore damnavi! En qui Captivos Patriae horrendo multatos ergastulo pavi, vestivi, redemi! Si gratuitò malos esse delectat; in me praecipuè vestra ira desaeviat; quem prae omnibus tot peccandi modis vos offendisse constat.’ Protinus ergo innumeris manibus fortissimus Athleta carpitur; ac intercepto gutture vox loquentis praepeditur; vinculis palmae innectuntur, genae unguibus dissecantur; pugnis & [Page 136] calcibus latera tunduntur. Inter haec servus Dei muto simillimus, ne uno quidèm verbo dolorem prodere; sed Sancti Spiritûs consolatione roboratus, summa tantummodo labia quasi cum Deo loquens movere. Sicque ad atrium templi non tam deductus quàm impiorum manibus impulsus, jubetur novi flagitii spectator assistere; quatinus mortem ante mortem videret, nullumque mortis genus existeret, quod illum sive patientem sive suis condolentem praeteriret. Accedunt itaque filii Diaboli ad templum filii omnipotentis Dei; cuppas super invicem positas inflammant; tectum exinde molientes amburere. Jam plumbi materies à facie ignis resoluta coepit introrsum defluere; cùm beata Beata Plebs Monachorum confisa in Dominum. Monachorum plebs caput pallio cooperta, amaris lachrimis saciem rigata, in Dominum per omnia confisa egrediebatur, datura pro Salvatore quod pro omnibus ille dignatus est impendere. Ad quam ferro excipiendam trux carnisex occurrens mirabili atque miserabili eandem caede devastat. Quid tunc quaeso Pontificis agebatur in animo? Cùm videret totius Regni matrem miserandis cineribus involutam jacere, filiorum multiplices catervas per diversas diversarum mortium strages interire; se vinculis irretitum, vulneribus afflictum, Strages Monachorum. saturatum opprobriis, destitutum solatiis. Sufficeret namque ad communem regni perniciem aut sola Pontificis injuria, aut sunesta urbis excidia; ne dum utroque Anglia decore privata, [esset] nunquam deinceps ad priorem Anglia privata, nunquam deinceps reformanda. esset statum reformanda. Sed quicquid illud sit, quod aeterna hoc in facto sapientia providerit; magnum quiddam ac praeclarum esse dinoscitur, quod tam pio tam excellenti Pontificem Martyrio decoraverit; ut alterum esset, quòd de morte filiorum doleret, & alterum quòd mortem ipse sustineret. Igitur Decimatio populi. ex omni numero, qui ad octo millia hominum protendebatur, quatuor solummodo Monasticae professionis, octingentos autem inferioris ordinis viros remansisse accepimus; quos primùm beneficii gratiâ pro decimis computatos, deinde verberibus acriter exaratos, aut pecuniariâ redemptione dignos judicaverunt, aut servilibus mancipandos operibus secum abduxerunt. Quibus eâ solùm re Danos existimo pepercisse; ut nullis deinceps temporibus deessent, qui cruentam illorum victoriam praedicare possent. Sed qui hominum malis bene utitur Deus, quod illi ad testimonium crudelitatis, hoc ille parabat ad restaurationem posteritatis.

Hactenus urbis excidia deflevimus; nunc ad deflendam Sancti viri mortem Plebs Cantuaria deflet mortem Sancti viri De populo caeso, urbe flammatâ, templo Christi violato. Sanctus extrahitur per portam septentrionis. Ibi fuit populus clausus in vinculis. Omnes captivi in carcere inclusi Sanctum viderunt, fleverunt. Sanctus Elphegus ab impiis Danis gravi percussus inter humeros vulnere. Compediti abhorren [...] atque Dani vulnera ejus. Sanctus Elphegus ducitur ab urbe Cantuariae ad classem, de classe ad carcerem, de carcere ad judicem. lachrimas reparemus. Jam populo caeso, Jam urbe flammatâ, Jam denique Christi templo violato, perscrutato, spoliato, extrahitur Sanctus, toto corpore vinctus, furentis populi manibus occidendus. Cúmque ad portam septentrionis praecedentium raptu ac subsequentium pulsu traheretur; ecce ii, quos solos paulò antè ex omni civitatis ruinâ superfuisse commemoravi, pedes trabibus inserti, sub militari custodiâ tenebantur. Qui viso Pontifice, & quae erga Pontificem agebantur, indignitate malorum elatis in coelum manibus cum ingenti rugitu exclamant, Deum tantae crudelitatis inspectorem fore postulantes. Omnes enim captivi eum viderunt, & elevatâ voce fleverunt. Subsistens autem summus Sacerdos, ut fractos eorum animos oratione firmaret, repentè ab impellentibus se gravi per summos humeros vulnere sauciatur; adeo ut profluente sanguinis undâ à toto corpore humerus divisus appareret. Exhorrent facinus compediti, exhorrent ipsi Dani, exhorrent quicunque erant animo humani. Nec ille seciùs Deum orare, sed oculos ad coelum, animos verò ad eum qui supra coelum est, infatigabiliter habere. Ducitur itaque hostia Christi de urbe ad classem, de classe ad carcerem, de carcere ad judicem iniquitatis. Carcerem pronuncio, quem horror tenebrarum foedavit, quem angustia parietum foedavit, quem ranarum importunitas foedavit. [Page 137] Ibi virum Dei menses septem duodeno milite septum servavere; rati illum Ecclesiae patrimonia spoliaturum, ac pro sui liberatione iis daturum. Sed Elphegus nihil sanè ad hoc intentus, quippe cui serum videbatur, quòd Sanctus Elphegus recludi [...]ur in carcere, menses septem, ibidem celebrans & agens solennia. huic mortali vitae subtractus aeternâ Dei praesentiâ frueretur. Quocirca patientissimè omnia sustinere, passiones Christi pro potestate ibidem celebrare, grata Deo contriti cordis solennia agere.

Interea coepit Ira omnipotentis Dei in homicidam populum adeò desaevire; ut parvo temporis intervallo duobus eorum millibus per diros internorum Ira Dei in homicidam populum desaevit. Dani commoniti à fideli populo, ut Christum agnoscant. Praevaluit clades in Danos impiissimos. cruciatus prostratis, caetera quoque multitudo simili morbo percussa simile opperiretur exitium. Commoniti autem à fideli populo, ut reos se in Christum, templum ac populum illius agnoscant, dicant, defleant, de caetero autem Pontifici satisfaciant; consilium salutis differunt, opinati non tam divinâ voluntate quam fortunae instabilitate hoc illis infortunium accidisse. Praevaluit interim clades super omnes carnem, quae Pontifici intenderat mortem; & nunc denis, nunc vicenis, nunc pluribus his terribili viscerum dolore captis, tortis, absumptis, magnam subinde mortis formidinem viventibus incussit. Citato igitur consilio mox ad eum ab omnibus curritur; patratum facinus quamvis invitis lachrimis deploratur; ut ad coeli Regem supplicatio fiat obsecratur. Erat autem solennis ille reconciliationis dies, in quo sanctissimum corporis & sanguinis sui mysterium Salvator discipulis commendavit. Tum ille, quem paulo ante malignitas tortorum vehementer angebat, nunc eorundem manibus ad publicos populi aspectus honorificè delatus, atque in sellâ gestoriâ positus, has de sacro pectore edidit voces. ‘Et si vestra incessabilis crudelitas nullum sibi promerendae veniae locum relinquat; nostri tamen interest officii non tam quod vos pati conveniat, quàm quod nos agere deceat intueri. Habemus namque maximum hujus speculationis documentum in hodierno Christi Domini facto, qui cùm suorum dignatus fuisset lavare pedes Discipulorum, non modo illum non exclusit, à quo se tradendum esse praescivit; immo etiam Sancto pane sanctissimis manibus libato eundem cibavit. Inde cùm ad locum comprehensionis illius ventum fuisset; primò omnes Pharisaicae impietatis ministros potentiae suae verbo elisit, sed consestim pro dignitate beneficii eosdem ipsos erigendo sanavit. Ita omnibus quae de illo sunt diligenti ratione consideratis, invenimus eum bonitatis suae clementiam hominibus semper praerogâsse, non eorum mala facta per condignam suppliciorum poenam vindicâsse. Quodque magnae bonitatis insigne est, quos quotidie mandatis coelestibus pertinaci animo videt resistere, eos in coelo sedens adhuc patitur vivere, immo humanis rebus plurimùm caeteris praestare; dum eis & clementia coeli & foecunditas terrae, filiorum gratia, famulantium clientela, pecuniae augmentum, ac subjectio arrideat inimicorum. Huc accedit quòd vobis quoque hominibus quidem, sed canino semper more viventibus, longanimem sui patientiam praetendit; quos olim furoris sui gladio peremisset si non poenitentiam quàm mortem vestram maluisset. Quapropter quùm exemplorum illius devotus cupio imitator existere; oblitus incendia civitatis, oblitus inquam quae in me acta est, praeteritae impietatis; oblitus innocentium caedis; sicut ipse patrem pro suis crucifixoribus, ita ego pro meis ipsum tortoribus interpellabo. Afferte ergo panem, statim▪ vobis reddendum salutarem; quatinus ex hoc refecti & cupitae salutis beneficium adepti, aut solemnes Salvatori gratias reddatis, aut sceleratiores blasphemi remaneatis.’

Postquam Praesul finem dicendi secit; invocato mundi auctore Christo, datoque omnibus pane à se benedicto, omnes de exitiali liberavit clade. Qui liberati & ab homine confortati, nihil minus praestiterunt in quo coepto constiterunt. Expectato autem sacrosancto Dominicae requiei Sabbato, cùm perfectae salutis integritatem se recepisse nec quempiam ex omni populo per totum [Page 138] triduum obiisse conspicerent; legant Principes legionum quatuor, qui Principes Danorum legant quatuor Principes legionum ad Sanctum Elphegum. Dani petunt sexaginta argenti talenta pro vitâ ac libertate Sancti Elphegi. Responsio Elphegi ad quatuor Legatos Danotum. Pontifice adito primò quidem pro impenso beneficio gratias exhibeant, deinde hujus conditionis alloquium proponant; ut si vitâ ac libertate velit potiri, sexaginta argenti talenta persolvat, singulis talentis quinquaginta librarum pondere appensis. Praeter haec spondeat se suasurum Regi; ut quoniam impossibile sit absque grandi pecuniâ Anglos Danis conciliari, ducenta superioris ponderis talenta solvantur: Sicque foedus inter utrosque populos firmum constituatur. Quo ille accepto nuncio, tale fertur responsum dedisse. ‘Legatio, inquit, legitima non est; cùm id petitur, quod petenti jure denegari potest. Jure autem denegari potest, quod ratione haberi non potest. Ratione verò haberi non potest, quod aut ignis devoravit aut praedo asportavit. Quòd si ad explendam animi vestri dominatricem cupiditatem eâ vos ratione ducimini; ut existmetis me aut Ecclesiasticas possessiones expoliaturum, aut contra Patriae decus Regi suasurum; fallimini, propterea quòd Christiani hominis non sit Christianorum carnes Paganis dentibus conterendas dare. Ego equidem id faciam; si quod paupertas ad vitam paraverat, vestris hoc morsibus abutendum tradam.’

Accedentes autem ii, quorum gratiâ familiariùs utebatur, rogabant eum Accedentes rogabant Sanctum Dei Elphegum scripturam firmari sigillo suo. Sanctus Elphegus respondit Danis de hac causâ. mitiùs loqui, sigillo suo scripturam firmari, quae ad depraedandas Ecclesiae reliquias circumquaque mitteretur; quatinus redemptionis pretium exinde consequeretur. At ille, qui semper erat Pater pauperum & invictus Patriae defensor, indignè ferens eos indigna locutos, ita respondit. ‘Si istud mihi flagitium persuadere potueritis; quicquid usquam flagitii est persuadere potueritis. Sed satius est per virtutem emori, quàm tali modo vitam mercari. Quid namque indignius dici potest, quàm ut Elphegus in ultimâ aetate crudelis esse discat, quem clementiae ac mansuetudinis virtus ab ipsis infantiae cunabulis decorabat? Aut quam mercedis gratiam ab aequissimo omnium remuneratore Deo sperabo; si quae fidelium operâ ad honorem Ecclesiae parta sunt, haec meo opere distracta perierint? Excidi [...] animis, quàm laudabili ratione Beatissimus Martyr Laurentius thesauros Ecclesiae Exemplum Sancti Laurentii de thesauris Ecclesiae. absconderit, ne illos violenta manus inveniret persecutoris. Quid quod eosdem tam liberali diligentiâ pauperibus distribuit? Quòd si ille quos acceperat laudabiliter thesauros occuluit; ego quos non accepi crudeliter exquiram, crudeliùs prodam? Et si ille quod non habebant egentibus dabat; ego quae habent eisdem diripiam? Nisi fortè mi [...]ius sit quod suum est pauperibus auferre, quàm quod nostrum est non largiri. Videte ergo, quàm id impiè dixeritis, quod sobriè vos dixisse putabatis.’ Haec ille, nec ad haec illi.

Sed postquam in castris audita fuissent, quae ipse dixisset; tum quidem omne furoris sui venenum spirare, clamorem dentium stridore mixtum attollere, & quid de viro statuendum foret malignâ mente tractare. Nihil ergo prior fames, nihil catenae, nihil militaris custodia valuere. Nova omnia cuduntur, & ea multiplicatis tortoribus cumulantur. Eratque miserabilis rerum conditio, & quam non solum muta animalia, verùm etiam ligna & lapides expavescerent; dum qua die universa mundi elementa de resurrectione Conditoris laetabantur, eâ ipse inauditis tormentorum quaestionibus puniretur. Sed ille Elphegus habebat semper spem suam in Domino. propter spem, quam habebat in Domino, omnibus his malis quasi epulis delectabatur.

Exarsit itaque malignus furor impii Draconis; crediditque se diro invidiae mucrone perire, si suis artibus victus non cederet, quem suorum militum tormentis vincere non posset. Tegit ergo argumentum furoris velamine pietatis; fraude conatur elidere, quem terroris magnitudine non potuit superare. Fit virtus specie, non veritate: Angelus ore, non operatione. [Page 139] Quintâ igitur Paschalis Festi luce peractâ, aggreditur filium lucis auctor tenebrarum; Angelus malus aggreditur quintâ Paschalis festi, educens Sanctum Dei Elphegum de squalore carceris in locum desertum. mentitur se de supernis sedibus destinatum, quatinus levi vigiles somno demulceat; illum verò ad communem gentis salutem de squalore carceris educat. Nec vererentur ignavi militis vocabulo notari; cùm neque Petro esset sublimior, nec Paulo esset robustior; quorum alterum sporta contexit, alterum verò carcerali stridore gravatum Angelus absolvit. Christi quoque venerandos teneret pedes, qui ut lapidantium se manus effugeret, de templo exivit, ac fugiendi licentiam evangelico praecepto suis mandavit. His ille sermonibus veluti unguentis delibutus, carcerem egreditur▪ illum sequens praevium itineris, qui filium Dei in deserto temptare praesumpsit. Plurimis autem aquarum alluvionibus per obscuras noctis umbras transvadatis, is qui ore Luciferum agebat, repentè disparuit. Tum Sanctus pestiferi ductoris machinas intelligens, ex imo pectoris dolorem anhelat; mediisque se paludibus injectans, cum maximo fletu Salvatorem implorat. ‘O vitae Sanctus Elphegus in mediis paludibus injectatus sic orabat Deum cum fletu. dator, O stirpis Adam unice moderator, cur senem me tua gratia destituit, quem in floridâ aetate nunquam destituere suevit? Tamdiu misericorditer servatum in extremo vitae pateris perire abjectum? O totum quod cupio, totum quod frui desidero, quid juvat in praelio longum diem victorem fuisse, si peracto die praedam victus victorem abripiet? Aut quae laus natandi perito, si medium pelagi naufragus evasit, ad littus verò invisae mortis naufragium sustinuit? Quoties te in hujus vitae naufragio Salvatorem inveni? Experiar nunc quaeso consolatorem in hac Daemonis illusione, adjutorem in opportunitatibus, in tribulatione. Adjutorem inquam in tribulatione experiar te consolatorem, experiar te consolatorem in hâc Daemonis illusione. Carcer à tergo, a fronte flumen, tenebrae in girum, auctor earum juxta. Elphegus omnibus his criminibus inclusus, Tibi soli derelictus est pauper:’ pupillo tu eris adjutor.

Talia vir ille non clarus Pontificio, sed vilis opprobrio, gemebundâ voce commemorans, divinis auribus opplorare non desivit. Sed is qui in mediis tenebris creavit columnam lucis, ut in invio haereditas ipsius viam inveniret; dignatus est erranti viam ostendere, qua loco unde discesserat inclytus bellator redderetur, & coronam coelitus sibi promissam sine aliquo obstaculo recipere Quidam juvenis apparuit Sancto viro Elphego, amictus splendore aureo, cum vexillo divini signaculi, colloquium sibi persolvens. mereretur. Mox igitur cum surgente diei aurorâ apparuit vera verae lucis aurora. Juvenis aureo splendore amictus, divini signaculi vexilla praeferens, itaque viro alloquium persolvens. ‘Quò te, ait, tui distrahunt pedes? Quò impetus fugae? Quò ductoris invidia? Siccine iter ad coronam, fugiendo certaminis luctam? Aut potest bravio palmae fulgescere, qui currendi metas in stadio noluerit perficere? Cui cùm retulisset Sacerdos, non se fugere,’ Sed divini nuncii paruisse imperio; ‘Non hoc, ait, imperium fuit divinitatis, sed diabolicae malignitatis commentum; nec tam te ille de carcere educere, quàm extra carcerem voluit seducere. Urget namque illum & praeteritae vitae tuae pia operatio, & in tantis tribulationibus praesens semper tibi Sancti Spiritûs consolatio; cujus praesentia hominibus donat constantiam, constantia victoriam, victoria gloriam; & eâ re maluit omnia temptare, quàm à te confusus abire. Redi ergo ad locum, amice, coronae Angelus bonus confortans sanctum Dei Elphegum, & ab eo revocatus ad locum certaminis. Sanctus Dei comprehensus à turbulentâ turbâ carnificum includitur ergastulo. coelitus deputatum;’ sciturus quòd te die crastino Pater honorabit in coelo honore illo maximo, ut in aeternum sis cum ejus filio. Elphegus igitur ad locum certaminis ab Angelo revocatus, laetus expectabat horam, qua à Deo perciperet Coronam.

Sed cùm prope fuisset, ut terrificum antrum intrare debuisset, comprehensus à turbulentâ carnificum turbâ, plagis afficitur maximis▪ insuper cerebro capitis violato semianimis ergastulo includitur. Ubi accenso foco, & quicquid [...]oetidissimum fumum vel generaret vel generatum nutriret, per singulas diei [Page 140] horas injecto, relicto illo intrinsecus, quem talibus poenis cruciandum putârunt. Sed Dei agonista memor eorum, quae pro se filius Dei perpessus fuisset, pro minimo habuit quicquid ipse pro illo sustinere potuisset. Plerâque igitur sequentis noctis parte exactâ, cùm illucescente Octavarum Sabbato aeternum viro Sabbatum praepararetur in coelo, coepit terrifica domus coelestis gratiae participium suscipere, aeternae vitae odoramina spirare, hymnos mellifluis Sanctorum vocibus modulatos personare. Quos Beatus ille in magnâ cordis laetitia Beatus Dunstanus apparuit Sancto Elphego in carcere, confortans eum, loquens [...]i de regno Dei. intuitus, Dunstanum quondam Archiepiscopum vultu ac veste gloriosum conspicit assistentem, protensis ad illum manibus ita dicentem. ‘Ad te aeterni Regis invictissime miles, ad te nostro honorandum obsequio, venimus, missi ab illo, qui tibi & victoriam praestitit de inimico, & sempiternam coronam praeparavit in coelo. En quorum collegio post mortem carnis in perpetuum frueris? Cives Jerusalem coelestis, ac domestici Dei, si ea quae desunt passionum Christi in carne tuâ patienter suppleveris. Vidimus namque multiplices urbis labores, templi incendia, filiorum necem, tua cum vinculis opprobria, & post impensa beneficia duplicata tormenta. Quod ergo reliquum est, deitatis potentiâ vallatus, libens excipe; sciens non esse condignas hujus temporis passiones ad superventuram gloriam, quae revelabitur in te. Unus namque & hodiernus dies ad supplicium, sed jugis ac sempiternus erit ad praemium.’ Inter haec laxantur nodi vinculorum, stringuntur hiantia vulnerum; & absolutâ ad integrum omni corporis plagâ Elphegus & psallens cum psallentibus, exultans cum exultantibus incedit. Sanctus Elphegus psallens cum psallentibus.

Pavefacti rerum magnitudine custodes nunciant iis, qui in extremo agmine curabant locum tremendo quondam horrore damnatum, nunc Deorum excubiis magnifice delectari. Qui celeri cursu turmatim ruentes, procumbunt innixi parietibus, praesentem Dei virtutem cernere volentes. Sed eâdem citius dictu percussi resiliunt. Quod simul atque Principes exercitûs accepissent, socios videlicet à se catervatim defluere, atque ad hominem Dei certatim confluere; statim in illum mortis sententiam promulgant, ne illo diutius vivente Dani promulgant sententiam mortis in Sanctum Elphegum. Sanctus Elphegus ducitur de loco horroris ad judicium vanitatis. Ingens Planctui fidelium populorum. contra invicem armati procedant, graviúsque à se quàm ab exteris gentibus occisi depereant. Proinde mifsâ armatorum manu non parvâ, Elphegus de loco horroris ducitur ad concilium furoris, de domo foeditatis ad judicium vanitatis. Et quoniam pedes illius diuturnâ religatione olim noverant fuisse exesos; ad maturandam flagitii immanitatem hanc viro exhibuere humanitatem, ut eum jumento imponerent, & ita ad synagogam Sathanae pertraherent. Planctus ingens fidelium luctu & lachrimis divinum equitem prosequentium. Quorum ille medius spectaculum factus angelis & hominibus, orat ne sibi adversùs mundi principem praelianti impedimento fiant; sed magis orationum suarum auxilia praetendant. Jam tibi in mentem veniret filius Dei aut vili asello residens, aut crucem humeris ferens, plangentium mulierum miserandae lachrimae, insultantes Pharisaei & milites crucifigentes. Cúmque adhuc spatio volitantis sagittae procul fuisset; vasto murmure omne Concilium ista infremuit. Episcope, aurum, aut hodie mundo eris spectaculum. At ille Sanctus Elphegus deductus est ad spectaculum. Dani proclamant aurum. Sanctus Elphegus respondit Danis impiissimis. Prophetia Sancti Elphegi contra i [...]quos Danos. suorum manibus reverenter exceptus, primò quidem prae lassitudine paululum siluit. Deinde postquam accepto flatu respirâsset, ita respondit. ‘Aurum vobis divinae sapientiae propono; ut relictâ vanitate quam diligitis, ad unum vivum verum aeternumque Deum studia convertatis. Quòd si consilium Dei per me annunciatum vobis obstinatâ mente spreveritis; pejori profectò quàm Sodoma morte peribitis, nec in hac terrâ in perpetuum radicabitis.’

Tum verò Satellites Diaboli venenato spiritu crudelitatem spumantes, nec jam pondus verborum illius ferre potentes, impetu acerrimorum leonum è sedibus prosiliunt, aversis securibus virum dejiciunt. Deinde alii atque alii eum lapidibus obruunt. Jamque ad ingressum vitae erat; cùm memor Christi [Page 141] Domini pro omnium salute in cruce pendentis dextrum genu sinistrum verò Impii D [...]ni [...] Sanctum dei Martyrem Elp [...] gum. Sanctus Elphegus assumens hunc orationem sequentem pro inimi [...]is Danis. Quidam [...] curr [...] quem ipse sus [...] perat de sacro [...]nte, impiâ pietate motus in [...]xit securim capiti illius glo [...]osi Martyris Elphegi. Spiritum emisit omnipotenti Deo creatori suo. pedem telluri impressit: Hanc cùm pro se tum pro iis, qui se infatigabiliter fatigabant, orationem assumens. ‘Altissimi Patris unigenite fili Domine Jesu, qui per uterum intactae virginis venisti in hunc mundum peccatores salvos facere; Et me in pace suscipe, & istis miserere.’ Ac prolapsus in terram, iterumque resurgens, Denuò sic ait: ‘Pastor bone, Pastor singu laris, filios Ecclesiae, quam tibi moriens commendo, tuere.’ Accurrens autem quidam, quem & ipsum de sacro fonte susceperat, cùm videret virum in confinio mortis diutiùs laborantem, impiâ pietate motus, securim capiti illius infixit. Qui statim in aeternâ pace requiescens, victorem spiritum [...]um triumpho dirigit ad coelum. Quis unquam post eos, qui primi omnium Dominici gregis ductores fuerunt, aut hoc homine innocentiùs vixit, aut vitam mansuetiùs finivit? Aut quorum merita ita fuere similia, ut hujus nostri bellatoris & Stephani Protomartyris? Nisi quòd ille divina potuit mysteria conficere, huic verò licuit offerre. Ambo namque erogandis Ecclesiae stipendiis gnari, ambo ad correptionem malorum vehementissimi, in mortis genere pares, in dilectione inimicorum oequales. Sed ecce lapides Sanctuarii per transeuntium pedibus quondam conculcati, nunc summo angulari lapidi Christo sunt conjuncti; qui illos quamvis è diverso venientes, unum in se, amore, voluntate, beatitudine, aeternitate facit.

At Principes Danorum cupientes & suum facinus & Elphegi gloriam ob Principes Dan [...]rum cupientes immergi corpus illius Martyris in flumine, u [...] tolleretur memoria ejus ab hominibus. scurare, coacti in unum statuunt corpus illius Martyris flumine immergi; rati sceleris enormitatem eo faciliùs contegi posse, quò ejus ab hominibus memoria tolleretur. Verùm quod Danus ad contumeliam, Christus Elphego paravit ad gloriam. Protinus namque omnis populi multitudo, quae illo docen te errorem abjecerat, armata procedit, malens cum defuncto pariter occum bere, quàm illud corpus, cujus ministerio sanctificationis susceperat mysterium, flumineae voragini absorbendum tradere. Ita vas illud magnificum, in quo dum viveret Spiritus Sanctus multipliciter operabatur, ab uno ac diverso populo servatum, nec mergebatur nec sepeliebatur. Sole autem vergente ad occasum utriusque partis Senatores conveniunt; ut tantae contentionis litem suis rationibus determinent. Factaque est uno omnium assensu ista Concilii deliberatio; ut in commune omnes Sanctum deposcant, quatinus si quid valeat, in hoc ambiguo potentiae suae virtutem ostendat. Cúmque in hoc quaestio terminum inveniret; ut virtutis genus inimici Dani eligere debuissent: ‘Ecce, inquiunt, remus de ramo fraxini excisus succo & cortice omnimodis Nota de remo exciso de fraxino succo & cortice nudato nudatus. Si hunc ejus sanguine litum matutina lux virentem inveniret; Justum nos & Sanctum occidisse constabit; & quo illum honore sepeliatis, penès vos erit. Sin verò in pristinâ lignum ariditate permanscrit; errâsse vos in ejus amore dicemus, nostri autem arbitrii erit quid de ejus cadavere statuere velimus.’ Placuit itaque omnibus statuti conditio: conditionem sequitur facti approbatio. Ut igitur constaret omnibus, quòd post mortem viveret Elphegus; contra ordinem naturae aridum lignum sub unius noctis tempore coepit frondere. Quod serò Dani telluri fixerunt, & manè surgentes florere viderunt. Nihil ergo contradictionis ulteriùs habentes Dani certatim in amplexus defuncti ruere, crebra oscula figere, cervices supponere, lachrimis prorsus & ejulatibus omnia complere. Sublatum ergo coeleste margaritum bajulantium humeris inimicorum ad arborem ejus triumpho insignem defertur; comitantibus innumeris signorum prodigiis potenti virtute coelitus ostensis. Denique mox salus languidis innovatur, caecis lumen clarè perfunditur, audiendi munus surdis tribuitur, linguae organum mutus recipit, composito gradu loripes incedit. Ibi orationis super illum domo fabricatâ plerique Danorum Magnates ex aquâ & Spiritu in eâdem regenerati, ad gremium Sanctae matris Ecclesiae convolârunt.

[Page 142]At ubi rumor paratae crudelitatis Lundoniam volâsset, virtus quoque signorum linguas omnium in praeconia martyris solvisset; interpositâ fide Danos jam pro novâ religione mitiores effectos adeunt, multâ pecuniae summâ ac diversis pactionibus id agentes, ut sanctissimi corporis possessores fieri mererentur. Quorum importunitati vix illis adquiescentibus, suscipiunt ^* Lundani thesaurum omni auro pretiosiorem, commeantibus ad portam urbis non minùs duodecim millibus Danis & Anglis, & perpetratum facinus amaris lachrimis deplorantibus. Inde cum ineffabili totius civitatis tripudio susceptus, ad Ecclesiam Sancti Pauli Doctoris Gentium advectus, in eâdem conclamatus, honoratus, collocatus est. In qua Basilicâ plurimis annis in plurimâ virtutum claritate perfectis, cùm pacis tempora redirent, à magnifico Rege Cuntone toto adhuc corpore levatus, atque ad Ecclesiam Patriarchatûs sui, quam vivens semper amore coluerat, virtute corroboraverat, pro qua etiam & quacum mortem sustinuerat, translatus est. Caeterùm autem quicunque Danorum post mirificum illud virentis arboris miraculum ad veram catholicamque fidem converti nolebat, horrendo statim flagello correptus acerbâ morte interibat. Possem equidem dicere, qui Daemonicâ vexatione lacerati, qui cancri ulcere percussi, qui pelago absorpti, qui manu propriá intersecti. Et quod plus mireris, si quis illorum aliquas vestimentorum ejus particulas usurpâsset; nocturnae visionis imagine territus nolens easdem reddebat, reddens expirabat. O fidele veritatis testimonium ad comprobanda viri merita declaratum; dum ad ejus exequias & fideles aegri mirabiliter sanabantur, & infideles sani terrìbiliter vexabantur. Haec inquam dicere possem, si lectoribus meis fastidio esse non timerem.

Sed jam ista omnipotenti Domino, qui facit mirabilia solus, commendantes, narrationis cursum ad orationis effectum vertamus. Magni Regis magne miles Elphege, qui lavisti stolam tuam magni Dei cruore, filiorum ad te clamantium preces admitte; & quos honorâsti tuâ sanctâ passione, subleva piâ intercessione. Auxilio divino fortis superâsti Principem mortis; nos Pater adversùs illum robora, atque ut vincamus adjuva. Misertus lapidantium, miserere supplicantium; nec plus obtineat furentium commotio, quam diligentium devotio. Portas mortis & inferni nesciant tui servuli; sed portas Paradisi resera potestate tibi à Salvatore traditâ: Qui cum aeterno patre & amborum coaeterno Spiritu vivit & regnat, unus, solus & verus Deus per infinita saecula saeculorum. Amen.

Explicit Vita & Passio Sancti Patroni nostri Elphegi Cantuariensis Ecclesiae Archiepiscopi & Martyris gloriosi.

[Page 143]

OSBERNI Historia de Translatione Corporis S. ELPHEGI ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS, à LUNDONIA ad CANTUARIAM.
Incipit de Translatione Sancti Patroni nostri ELPHEGI Cantuariensis Ecclesiae Archiepiscopi & Martyris gloriosi.

QUia venerandam Beati Martyris Elphegi Passionem literalibus quondam monumentis applicavimus; placuit etiam voluntati illorum gratiam praestare, qui quemadmodum sacratissimum corpus ejus de Lundoniâ Cantuariam translatum sit, ardentissimâ cupiunt devotione agnoscere. Et quidem quòd translatum sit, in fine Passionis illius breviter attigimus; sed modum Translationis minimè exposuimus. Eum ergo nunc exponemus. Anno igitur ab Incarnatione Domini nostri Jesu Christi Millesimo duodecimo, indictione decimâ, advesperante Sabbato Paschalis Ebdomadae, & inchoante Dominicâ die octavarum Paschae, tertio decimo Kalendas Maii, gloriosissimus urbis Cantuariae Pontifex Elphegus gloriosissimâ pro omnibus simul & cum omnibus sibi à Deo creditis passione occumbens, immarcescibilem aeternae gloriae coronam suscepit, Anno Patriarchatûs septimo, ^* Nativitatis autem ejus quinquagesimo nono. Cujus venerabile corpus sive gratiâ seu pretio à fideli populo receptum, de loco Martyrii ejus ad urbem Lundoniam delatum & in Ecclesiâ Beati Pauli Apostoli cum innumeris coruscantis gratiae prodigiis ést humatum. Mox denique salus languidis innovatur, caecis lumen clarè perfunditur, audiendi munus surdis tribuitur, recto gressu claudi incedunt, omnibusque fideliter petentibus divina promptissimè beneficia perveniunt. Sed illos, qui mortis ipsius auctores extiterant, non sine terribili vindictâ vindex Dei ira transire sinebat.

[Page 144]Ut enim pauca de pluribus prolixa breviter attingam; propono Ducem Ultio de inimicis S. Elphegi. Haconem proprio se mucrone transverberantem; vatem, Matheseos disciplinis intentum, gutturi suo stilum infigentem; Presbyterum collariam Martyris crucem pertinaciter abscondentem, ejusdem Martyris manibus occisum; aliumque ejusdem ordinis virum sandalia illius temerè portantem, à Daemone invasum, & quousque de pedibus suis traherentur, coram omni Lundanae civitatis populo dirissimè vexatum. Ex quibus rebus tam vehemens cunctos Danorum Principes formido invasit; ut vix eos terra teneret, sed marinis se tempestatibus dantes existimabant in pelago Martyris iram effugere posse, quos ab ejus irâ tellus tueri non posset. Sed mox ut in altum spumantibus remis eductum fuisset; centum sexaginta naves adversis ventorum flatibus actae in profundo maris summersae sunt. Quadraginta verò itemque viginti quinque ad exteras atque ignotas regiones appulsae▪ & quasi quae insidiarum gratiâ venissent, ab eisdem miserabiliter interemptae. Remansit tamen in Angliâ male audax Princeps malorum Thyrkyllus, pauco tempore praedo futurus, sed in aeternum damnati spirit [...]s praeda mansurus. Nam parvo tempore evoluto, venit Princeps Danorum ^* Cnut cum multo navigio in terram Anglorum; diffidensque ab illo propter quasdam res malè ac perfidè actas, quicquid residuum infandi populi esse poterat, sicut tabulae stilo deleri solent, delevit; ipsumque Ducem sex tantummodo navibus munitum in Danamarcam fugavit. Qui cùm ad terram evasisset; suspectus Danorum Principibus, ne intestina bella moliretur, statim per cuncta Regionis illius loca agitatus, ad ultimum ab ignobili vulgo occisus, ferisque & avibus est miserabiliter projectus. Sic ergo de terrâ & mari sublati sunt, qui virum Sanctum & cum honore nominandum Elphegum Archiepiscopum occiderunt.

At Princeps Danorum Cnut, cùm videret populum suum ab exercitu Anglorum sine intermissione dirissimè caedi, & jam ferè propter rerum difficultatem ad deditionem se compelli; accersitis omnibus, qui ad se confugerant, sapientioribus Anglis, consuluit eos, quid causae esset, quòd tot sibi adversa contigissent. Qui omnes uno ore respondentes dixerunt: Prophetia est venerandi Martyris Elphegi; qui cùm à patribus tuis crudeli interrogatione circumventus fuisset, praedixit iis, quòd in regno Anglorum perpetuò non essent radicaturi, sed pejori quàm Sodoma morte perituri. Nunc ergo si vis illum tuis temporibus placabilem facere; hujus te pollicitationis foedere apud illum constringe; ut cùm foelix rerum fuerit successio, venerabiles corporis illius Reliquias de loco, in quo conditae sunt, tollas, atque ad sedem Patriarchatûs sui servato more antiquorum transferre studeas. Assensit itaque Princeps senatorum [consilio; consilium sequitur] divinae propitiationis declaratio. Non post multos etenim dies Cnut pacem obtinuit, post pacem regni dimidium, post dimidium totum. Cúmque ab omni bellorum tumultu requies undique data fuisset; recordatus quid Beato Elphego quondam promisisset, directâ legatione vocavit Egelnothum Archiepiscopum, qui tunc temporis summum in sanctâ Dorobernensi Ecclesiâ gerebat sacerdotium: Vir sanctus & bonus, & Regi propterea quòd illum sancto Crismáte livisset valde acceptus. Qui Sabbato vigiliarum Pentecostes Lundoniam adveniens, mandavit Regi in [Page 145] balneas fortè descendenti se adesse, & quid ipse velit statuere in Ecclesiâ Beati Pauli Apostoli expectare. Quo ille excepto, sine morâ de lavacro surgit, chlamyde solummodo nudum corpus obtegit, simplices pedibus subtalares inducit, sicque ad Praesulem impigro gradu tendit; mandans omnibus familiae suae militibus, quos linguâ Danorum Huscarles vocant, ut eorum alii per extremas civitatis portas seditiones concitent, alii pontem & ripas fluminis armati obsidant, ne exeuntes eos cum corpore Sancti Lundanus populus praepedire valeat.

Ingressus ergo Rex Ecclesiam, amplexatur Archiepiscopum, osculans illum; statimque obseratis foribus laetabundâ simul ac tremebundâ voce ait: Ecce dies, quem fecit Dominus, ut in eâ transferatur thesaurus reliquiarum Domini Elphegi de domo hospitii ad domum Patriarchatûs sui. Ad quod dictum tremefactus super quàm dici potest Sacerdos, non enim sciebat cujus rei gratiâ à Rege vocatus fuisset, in magni animi angustiâ dixit. ‘Non tibi imputet Omnipotens Deus, Domine mi Rex, quòd hoc facere voluisti, & non indicâsti mihi consilium animi tui, quatinus instructior ac per omnia paratior advenirem; ne in medio civitatis hujus tam magnae peremptus occumberem. Aut si placuit rem tam difficilem incipere; cur saltem non adduxisti viros, qui hujus operis possent ministri existere; cùm lapis ad monumenti ostium positus tanti ponderis existat, ut vix à multis boum paribus valeat moveri, nedum à duobus, qui soli praesentes assunt, debeat Monachis revolvi. Inepta est ista consideratio. Aliud tempus & aliae vires considerandae sunt. Cui Rex in Domino plurimùm confortatus, ait: In hoc, Pater Sancte, maximè apparebit, quòd nobiscum Beatus ille volet transire; si quod impossibile hominibus est, ipse suâ virtute fecerit esse possibile. Semper enim difficultas miraculum gignere consuevit. Vestra igitur sanctitas Deo se in oratione prosternat; Monachi ad aperiendum sepulchri ostium fidenter accedant. Ego valvarum januis ostiarius incumbam.’ Itaque petitâ atque acceptâ benedictione Pontificis, Monachi, quorum alter Godricus ejusdem martyris quondam discipulus ac post aliquot annos Cantuariae Ecclesiae Decanus, à quo haec omnia, quae narramus, diligenter perquisita accepimus; Alter vero Alfwardus cognomento Longus vocabatur, cui datum est magno quondam adhaelisse Dunstano. Hi ergo acceptâ benedictione arripiunt ferreum, quod è regione stabat, candelabrum; molientes effractionem superioris structurae murali opere firmissimè agglutinatae. Atque ut illi asseruerunt, qui testem assertionis suae Deum invocaverunt, vix leviter manus Monachi admoverant, cùm minores lapides caementum & quicquid operis desuper eminebat, quasi arborum folia sub primâ hyeme agitata, cadebant. Cúmque ventum suisset ad lapidem patentis monumenti opertorium; flexis genibus solo procumbunt, subpositis humeris eundem impellunt, moxque in alteram facili motu partem avellunt. Quod revera supra quàm credibile est admirabile; cùm sicut praediximus, quem multa boum paria non traherent, eum bini tantummodo Monachi levi impulsu lapidem revolverent. Accurrunt itaque admiratione perterriti Rex & Archiepiscopus, lachrimantibus oculis introrsum aspiciunt, vident organum quondam Spiritûs Sancti incorruptum jacere, nec quippiam putris in toto corpore laesionis inesse. Et computantes annorum seriem, comperiunt illum ^* annum esse decimum, ex quo idem Sanctus illic conditus fuerat. Exclamat itaque Rex fortiter [Page 146] prae gaudio, talesque permixtas lachrimis preces effundit. ‘Pater, inquit, Sanctissime, super omne delectamentum suavissime, Pater Beatissime, super omnes mundi thesauros pretiosissime, hujus peccatoris miserere; nec mihi obsistat vel prima indignitas, vel parentum meorum in te contra justum & bonum expleta crudelitas. Ego te potentissimum aeterni Regis fateor amicum; ac deinceps quoad vivam, meum constituam Advocatum. Salva me, salva omnes tu aeternâ salvatione salvate; & nobiscum magnam filiis tuis facturus laetitiam proficisci dignare.’

Accedens autem propiùs summus Dei Sacerdos, ut suis manibus venerandum corpus tractaret ac levaret, aestuabat animo, nusquam tabulam reperiens cui suppositum ad navim deferri valeret. Cúmque in magnâ desperatione dubius staret; animadvertit ligneam corpori tabulam substratam, ita ad mensuram corporis per longum & latum extensam; quasi ad hoc solum▪ primi eam conditores supposuissent; ut inde aliquando sine aliqua difficultate intacto corpore idem Sanctus levari debuisset. Laeti ergo ac praeter spem hilares effecti, accipiunt lintheum, quod ad obsequium Pontificis minister Godricus secum detulerat; & in illo sacrosanctos artus subjacente ligno pariter involvunt. Sed cum aliqua pars corporis adhuc discooperta remaneret; cucurrit praefatus Monachus ad Altare Sancti Pauli Apostoli, rapiensque sindonem desuper jacentem, dimidiam pro sindone auri libram reposuit; rapidoque cursu ad obvolvendum quod residuum erat rediit. Tum levato in humeris Monachorum pretioso pretiosi corporis thesauro, descendunt angusto itinere per viam, quae ducit ad flumen Tamisium, prosequentibus illos Rege & Archiepiscopo, utroque illorum totâ animi vigilantiâ ad Deum intento. Jamque ad flumen appropinquare coeperunt; cùm ecce Regia navis aureis rostrata Draconibus, armigeris repleta militibus, venienti Martyri obvia offertur. Quam citius dictu Rex insiliens, expansis brachiis Martyrem suscepit, deinde protensâ dexterâ Pontificem induxit. Mox remotâ à littore navi sedebat Rex, gubernaculum tenens, Navim ad ripam fluminis contrariam dirigens. Videres ergo magnam Dei potentiam obsequio Martyris favere. Dum hinc pontem & totas fluminis ripas loricatis stratas militibus conspiceres; illinc per extremas urbis portas simulatorias seditiones excitatas audires; attenderes Regem navem regentem, remigem nobilem remos trahentem, orantem Archiepiscopum, & sanctos Monachos obsequium praestantes. Inde confestim apprehensâ tellure, primus de navi Rex egreditur, acceptum corpus vehiculo imponit. Post haec validâ cum manu militum praemittit. Ipse verò cum Archiepiscopo in ultimo pontis margine sedebat; quousque ii qui praecesserant ab urbe longiùs remoti existerent. Timebat namque civium irruptiones. Deinde surgens & liberalibus jocis Archiepiscopo alludens. ‘Liberatus es, inquit, & meo munere de periculo mortis, de qua te liberari non posse arbitrabaris. Jam securus ad Sanctum proficiscere; atque ut nostris saveat temporibus, humiliter deprecare. Ego vobiscum pariter irem; si magnis, ut nosti, regni negotiis occupatus non essem▪ Regina cum filio meo Hardecnut Cantiam incolit; illi ut vobis cum totâ nobilitate occurrat mandabo.’

Divisus ergo à Rege Archiepiscopus cum ingenti Huscarlium turbâ praecedentes subsequitur. Cúmque jam ita propè fuisset; ut à praecedentibus oculosque semper post tergum deflectentibus, pulvis in coelum elatus videri potuisset; suspicati iidem ipsi, qui praecedebant, Cives de civitate egressos, maturè cum paucis Monachos ministros & Martyrem praemittunt. Ipsi autem ad vicum Plumstede venientes, obsident angusta loca, tribus turmis tria praedia instituentes, animum pro amore Beati Martyris mori paratum habentes. Sed viso cominus Crucis vexillo, agnoscunt socios quos timebant adversarios; & majus quàm putaverunt gaudium invenerunt. Sic ergo gradientibus illis, & eâdem nocte in villâ quae dicitur Earthea manentibus, occurrit infinita Cantiae [Page 147] multitudo, equitibus permixti pedites, mulieres viris, senibus adolescentes; singuli per turmas suas choros ducentes, cytharas percutientes, & quasi arcam soederis Domini in jubilo deducentes. Credas non aliter filios Israel conc [...]nere, vel cùm eos Propheta Dei Moyses de medio Rubri maris siccis pedibus e duxisset, vel cùm arcam Domini de medio Aminadab in civitatem suam Rex David transserret.

At cives Cantuarini, cùm audissent, quòd Pater vitae & socius mortis eorum advenisset, sicut Jacob propter Joseph de gravi somno quasi excitati, & prae gaudio in lachrimas resoluti, obviàm prosiliunt; laetantes, quòd illum possent iterum videre, cujus beneficia tam in vitâ quam in morte parentes sui multiplicia sensere. Super omnes homines majorem Monachi Ecclesiae Christi laetitiam gerebant; dum solenni ritu Templum ornarent, levitica ac sacerdotalia vestimenta induerent. Hi crebris motibus crepitantia tintinnabula diducerent; illi lucernas, Evangelia, gemmatas in manibus cruces gestarent; & canoris vocibus ultra longa civitatis pomoeria obvii procederent. Inde cum ineffabili totius Cantuarinae urbis tripudio susceptus, ad Ecclesiam non Doctoris Gentium sicut olim, sed Salvatoris omnium, quam vivens semper amore coluerat, virtute corroboraverat, pro qua etiam & quacum mortem sustinuerat, translatus in eâdem non quasi noviter conclamatus, sed quasi cum Deo in perpetuum vivens honoratus, collocatus est.

Cumque tertius illucesceret dies; Regina Emma cum omni, quae secum aderat, Nobilitate advenit; oblatisque muneribus in diversis cararum rerum speciebus, benedixit Deo viventi, qui ad honorem & gloriam nominis sui in tantâ magnificentiâ illum reduxit, quem ad ejus blasphemiam cum tanto opprobrio inimicus abduxit. Atque ut aliquam filiis idem sacratissimus Pater gratiae suae micam ostenderet: Post septem dies muto cuidam reddit loquelam, Alium post paulum ferro vinctum confracto ferro reddit solutum.

Haec ^* sunt gaudia festivitatis hodiernae, ista solennitas diei; Quae idcirco statuta est singulis annis in Ecclesiâ Salvatoris Cantuariae in Comitatu Cantuariensi, sexto Idus Junii celebrari; ut nullâ valeat oblivione deleri; quemadmodum Beatus Martyr Elphegus de alieno ad sua dignatus fuerit transferri. Et quamvis diem Passionis illius cum omnibus in commune celebramus; diem tamen Translationis illius prae omnibus celebrare debemus. In illo namque unam ac simplicem laetandi causam habuimus: In isto autem duplicis laetitiae dona suscepimus. Ibi illum in coelum sublatum praedicamus; Hîc illum & in coelo coronatum & in terrâ nobis à Deo datum. Benedictus Dei Filius; qui illum & in coelo coronavit, & nobis in terrâ propitius donavit. Qui cum Patre & Spiritu Sancto vivit & regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen.

Explicit Translatio Sancti Patroni nostri Elphegi Archiepiscopi Ecclesiae Christi Cantuariae Martyris gloriosi.

[Page 148]

Ne vacuis Paginis crebro hiaret Opus; visum est levidensia quaedam interponere. Hîc loci igitur Praefationem Adelardi Monachi Blandiniensis ad Dunstani Vitam à se scriptam dabo.

Epistola ADELARDI ad ELPHEGUM Archiepiscopum de Vitâ Patris DUNSTANI.

DOmino verè Sancto Aelphego, Sanctae Dorobernensis Ecclesiae Archiepiscopo, Adalardus Sancti Blandiniensis Coenobii exiguus famulus. Patrem tuum Sanctum Dunstanum voluisti & litteris & Musis. Sed quoniam vel jussus parui, & indignus dignum peccator Sanctum tangere praesumpsi; veniam humi stratus peto. Nam pungit me memoria Ozae Sacerdotis, arcana Dei Israel irreverenter tangentis. Et quamvis jumentum Balaam officium sumpsi aut Angeli aut hominis Sancti; tamen respiro confidens pro me tam tuis quàm etiam filiorum tuorum satisfieri votis. Suscipe Pater obedientiae debitum; ex quo & si debentem nulla suis meritis respexit gratia; te tamen pro piè imperato debita respiciet corona. Scias autem in opere isto historiam Vitae ejus non contineri, sed ex eâdem vitâ quasi brevem sermonis versiculum, ita compactum & ita distinctum, ut & in conventu piorum auditorum totus quasi historialiter recenseatur, & vice Sermonis inter sacras Vigilias in lectiones ter quaternas distinguatur; eâ videlicet ratione, ut ab exordio usque ad sanctam consummationem Vitae, eodem ferè sensu, eisdem miraculis, & Responsoria Lectionibus suis, & Lectiones respondeant Responsoriis suis. Vale, Praesul gloriose.

[Page]

JOHANNIS SARISBURIENSIS Episcopi Carnotensis LIBER DE VITA S. ANSELMI ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS.

ACCEDUNT

Bulla Alexandri III. Papae de Canonizando Anselmo, antehac inedita.
ET Epistola Anselmi ad Pascalem Papam, in editione nuperâ Parisiensi vitiata.

[Page]

[Page 151]

Hîc incipiunt Capitula Vitae Beati ANSELMI Patris nostri Cantuariensis Archiepiscopi secundùm JOHANNEM CARNOTENSEM Episcopum, ab ipso haec Vita est edita & composita.

CAPITULUM I. DE Patre & Matre ac pueritiâ Anselmi, & de visione ejus.
CAP. II. De actibus Anselmi in Burgundiâ, Franciâ & in Normanniâ. Anselmus secutus est consilium Rotomagensis Archiepiscopi, & factus est Monachus Becci.
CAP. III. Lanfrancus Prior Becci assumptus est in regimen Monasterii Cadomensis. Anselmus succedit in Priorem Beccensis Coenobii. De Waltero Tyrell, dum pranderet cum Anselmo, & de grandi sturio.
CAP. IV. Anselmus adquirebat gratiam divinam; ut profiteri possit servire Deo cum corde puro & conscientiâ bonâ. De quodam sene decrepitae aetatis. De quodam Juvene [qui ob] nullam occasionem unquam manum secretis membris admoveret. De Osberno Monacho. De quodam fratre odioso contra Anselmum. De Visione Ryculfi Monachi.
CAP. V. Anselmus in Monasterio Becci scripsit VI. libros▪ I. De veritate. II. De Libertate arbitrii. III. De Casu Diaboli. IV. De Grammatico. V. Monologion. VI. Prosologion dicitur. Anselmus gravi infirmitate corripitur, in qua raptus spiritu. De quodam Abbate [qui] ad Anselmum venit quaerens consilium. De pueris nutritis in caustro. De quodam milite Cadulo nomine.
CAP. VI. Herly vynus Abbas Becci decedit. Anselmus succedit ipsum in Abbatem Becci Coenobii. Dubitatio Lanfranci Archiepiscopi de Sancto Elphego si sit martyr vel non. Interrogatio facta ad Anselmum Abbatem Becci. Responsio Anselmi ad interrogatum Lanfranci de hac causâ.
CAP. VII. De glorioso rege Willelmo primo: decedit ab hoc seculo: successit et in regnum Angliae Willelmus Rufus filius ejus, vir parum justus aut pius. Anselmus scripsit librum de Incarnatione Verbi in Angliâ.
CAP. VIII. Quomodo Anselmus adiit ad Regem humiliter petens Romam redire pro pallio officii sui exercere. De perturbatione & causâ inter Regem & Archiepiscopum & Episcopos Angliae.
CAP. IX. Anselmus in exilio est relegatus. Cantuariam veniens, causam itineris Conventu [...] suo Ecclesiae Salvatoris Cantuariensis expositam ante summum altare Christi sumptâ perâ & baculo, cum benedictione commendans seipsum Deo & fidelium orationibus. Commendatio Romani Pontificis Anselmo.
CAP. X. Anselmus complevit in Provinciâ Capuanâ volumen Cur Deus & homo. De penuriâ aquae. De puteo aquae. De Duce Apuliae. De Comite Siciliae, & de amicitiâ cum Papâ Urbano. De Concilio Barensi. De confusione Graecorum, & de haeresibus eorum. Anselmus vocatus à viris Romanis Sanctus Homo. De investituris Ecclesiarum. De Concilio Romae celebrato.
[Page 152]CAP. XI. Anselmus Archiepiscopus pervenit Lugdunum; & à venerabili Hugone Archiepiscopo cum honore exceptus est. Willelmus Rex Angliae nuncios misit Romae. Causa
[...]f. disceptatur.
deferatur inter Archiepiscopum & Regem per Papam Urbanum. De morte Urbani Papae. Anselmus susceptus est à Wydone Vienn [...] Archiepis [...]opo. De duobus Militibus querentibus. De micis mensae Anselmi. De primâ Visione, secundâ & tertiâ mortis Willelmi Regis Anglorum.
CAP. XII. Anselmus quiescit in monasterio Casae Dei tempore primi exilii. De fulgure & fulmine. De morte Regis Willelmi II. De Rege Henrico. De causâ excussâ coram Papâ Paschale. De libertate Ecclesiae Christi Cantuariensis.
CAP. XIII. Anselmus cum suis quiescit Florenti [...] nocte unâ. De quodam viro, qui jacuerat in lecto Sancti Anselmi, & quid ei accidit. De Inhibitione Sancti Anselmi Archiepiscopi in regnum Angliae tempore Henrici primi. De quodam caeco illuminato à Sancto Anselmo tempore exilii secundi. De pace factâ inter Regem Henricum Angliae & Anselmum.
CAP. XIV. Henricus Rex Angliae amicabiliter visitavit Anselmum Archiepiscopum in die Assumptionis Beatae Mariae apud Beccum coe [...]obium. De Clerico, alienatione mentis suae. De Bello inter Regem Henricum Angliae & fratrem suum Robertum Comitem Normanniae. Anselmus scripsit libellum in Anglia de Concordiâ Praescientiae, Praedestinationis & gratia Dei cum Libero arbitrio. De Thoma Eboracensi Electo.
CAP. XV. Epistola Sancti Anselmi ad Thomam Eboracensem Electum jacentis in lecto suo languentis de jurisdictione Ecclesiae Christi Cantuariae.
CAP. XVI. Anselmus incipit libellum de Origine animae, & non perficit, quia morte praeventus est. De obitu Anselmi XI. Kalendas Maii, & de Anno Pontificatûs sui. De Balsamo multiplicato, & de Miraculis ejusdem.
CAP. XVII. De Miraculis Sancti Anselmi Cantuariensis Archiepiscopi post obitum suum. De Sarcophago, in quo corpus ejus clauditur. De Capellano Rofensis Episcopi; & de Comite Arnulfo turbato in mari.
CAP. XVIII. De Miraculis Sancti patris nostri Anselmi Cantuariensis Archiepiscopi. De quodam Monacho Ecclesiae Christi Cantuariae, qui accessit ad tumulum Sancti Patris Anselmi causâ or andi, scilicet, An Anselmus, an pro Anselmo dignum esse ipsum rogari ut Sanctum; quia nomen ejus scriptum est in libro Vitae: & de aliis Miraculis ejus.

Expliciunt Capitula in Vitam Sancti Patris nostri Anselmi secundùm Johannem Carnotensem Episcopum, Capellanum Sancti Thomae Martyris.

[Page 153]

VITA S. ANSELMI ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS, AUTHORE JOHANNE SARISBURIENSI Episcopo Carnotensi.

PROLOGUS. Incipit Prologus JOHANNIS de SARISBURIA in Vitam S. ANSELMI Archiepiscopi Cantuariensis.

AD depellendas infidelitatis errorumque tenebras Deus mirabiliter operatur; & sic ab initio nascentis mundi misericordiam suam semper & ubique dispensat; ut Ecclesiae suae ministros procuret idoneos, per quos proficiat ad virtutem, & per fluctus labentis saeculi trajecta provehatur ad gloriam. Sicut enim in noctis caligine aliis occidentibus stellis, aliae ut mundum illuminent oriuntur; sic ad Ecclesiam jugiter illustrandam pro patribus succedunt filii; per quos cognitio Dei & cultus perpetuò propagetur à generatione in generationem. Sancti siquidem viri filii sunt Apostolorum & Prophetarum; qui sicut eis successerunt in fidem, ita virtutis operumque mirabilium sortiuntur haereditatem, & retributionis aeternae gloriam assequuntur. Inter quos Beatus Anselmus Cantuariorum Archiepiscopus velut clarissimum sidus effulsit; & non modò Latinum illustravit ordinem, sed claritatis suae radios vibravit in Graeciam in Concilio Barensi, cui Romanus Pontifex Urbanus praesedit; Graecorum detestabilem de Processione Spiritûs Sancti convincens errorem. Si quis autem, quod cuivis expedire non dubito, quantus iste sit, desiderat intueri; Libros quos ex variis causis scripsit & Epistolas diligentiùs relegat: revolvat Historiam de ipso & modernis Anglorum Regibus scriptam; duos quoque Libros, quos de Vità & conversatione ejus Edmerus Monachus venerabilis Presbyter luculento stilo veracissimè edidit; utpote vir religiosus, [Page 154] qui ei familiaris admodum fuerat. Legat & Miracula, quae post transitum ipsius mirabiliter operatus est Dominus; & quae ad memoriam ejus crebrò fiunt, visitationes Altissimi veneretur. Utique quod ante me de Antonio dixit alius, de isto publicè protestari non vereor; quoniam grandis perfectio est Anselmum nosse quis suerit. Accedens ergo ad praedicta librorum Monumenta, Domino miserante qui à gloriae suae praeconiis peccatores non semper repellit, de Vitâ & conversatione tanti Patris aliqua curavi perstringere succinctâ quidem brevitate & sermone satis plano; ut si quis ad copiam omnium, quae ab eo vel de eo scripta sunt, aspirare nequiverit; saltem ex hac stillâ tanti fluminis gustare possit, quàm bonus, quàm suavis est Dominus, quàm beatus quàm necessarius qui eum fideliter coluit Pater Anselmus.

Explicit Prologus in Vitam S. Anselmi secundùm Johannem Saresberiensem, Carnotensem Episcopum.

[Page 155]

Incipit Vita Sancti ANSELMI Archiepiscopi Cantuariensis edita à JOHANNE Carnotensi Episcopo. CAPITULUM I.

NAtus autem in Augustâ Civitate patre Gundulfo matre Ermenbergâ, quae una erat prudentium foeminarum, concepit ab initio vitae timorem Domini; è quo consequenter salutis suae peperit fructum, unde verae Justitiae postmodum opera processerunt. Matris verò mores ideo magis exprimere studebat. Quòd enim ei patre circa alia occupato totius domûs sollicitudo incumberet; sapienter omnia disponebat, insistensque operibus misericordiae diligenti studio frequentabat Ecclesiam, orans & totâ mentis aviditate excipiens verba Dei, & praecepta sapientiae fideliter exequens. Nam quae audierat communicabat aliis jocundâ relatione, & se & alios ad obsequium incitabat. Audivit ab hac puer unum esse Deum omnium conditorem, regnantem in coelis, largitorem remuneratoremque bonorum, & credidit & jam in tenerâ aetate ad illius notitiam aspirabat. Pueriliter autem opinabat coelum vicinis montibus inhaerere; ibique Dei de quo audierat esse Palatium, & eum cum Angelis & Sanctis corporaliter conversari. Visum est ergo ei unâ noctium in somniis; quòd illuc ascenderet & quòd in devexitate montis quem ascendebat videbatur famulas Domini metentes quidem triticum sed valde negligenter; ut ejus fidei zelo accensus super hoc ante Deum disponeret accusare. Ascendit, Deumque sedentem in Palatio solum reperit, excepto solo dispensatore; per quem accitus & sedens ad pedes Domini ipso mandante panem accepit candidissimum, Unde ibidem comedit & satiatus est. Visionem retulit sociis; seque pane divino pastum gloriabatur; interim suspicans haec circa se corporaliter gesta esse. Exinde tanto Dei amore debriatus est; ut totum contemnens mundum, etiam gravem aliquam desideraret infirmitatem, cujus occasione Monachorum quod plurimum optabat, posset ascribi consortio. Et quidem pro voto, sicut orabat, infirmatus est; sed ne Monachus fieret, tunc ut putabatur obstitit pater: quod autem verum est, eum Dominus ad aliud reservabat. Litteris duntaxat & honestati applicat animum; & in utroque proficiens super omnes coaetaneos suos explevit in brevi tempore multa. Adolescentior autem sactus matre defunctâ proficisci disponit in Galliam, literarum tractus aviditate; quarum desiderio immenso aestuabat, & ut patris qui eum tractabat acerbiùs saltem fugae praesidio declinaret offensam. Cùm verò patriam exiens in ascensu montis labore pariter & fame ferè deficiens nivem manderet ut vel sic ei repararentur vires; compatiens ei minister, quem unicum itineris habebat socium, diligenter investigare coepit, an aliquid alimentorum habebat in sacculo, quem deferebat asellus, & statim contra spem nitidissimum panem reperit; quem quis imposuerat ignorat. Itaque recreatus est ad viam & laborem; muneris sui Deo gratias agens.

CAP. II.

Exactis dehinc partim in Burgundiâ, partim in Franciâ tribus annis, Lanfrancum illum, cujus memoria in jocunditate & benedictione est, in Normanniâ adiit, virum quidem literis & virtutibus insignem, conversationis per omnia probatae, & ad quem audiendum de diversis mundi partibus [Page 156] confluebant quicunque eloquentiae vel sapientiae appetebant profectum. Is enim omnium judicio praestantissimus habebatur. Factus est ergo ei Anselmus familiaris prae caeteris; & magistri quodammodo exhausit spiritum. Totus literis occupatur, & eas sine intermissione aut discit aut docet. Insistit proposito, perseverans in fame & siti, in frigore & nuditate, tantâ quidem pervicaciâ studii; ut minoris videretur emi posse regnum coelorum. In se ergo reversus, & vias suas prudenter examinans, unum necessarium esse prospexit; & quòd eloquentiae torrens aut philosophia hujus mundi veram non confert beatitudinem. Haec saepe tumorem pariunt; timorem Domini, qui initium sapientiae est, nunquam aut raró. Reprimunt interdum literae vitia quaedam, & mundi contemptum afferunt; sed planè contemptus mundi inutilis est, ubi amor Dei non convalescit. Auditâ patris morte amplius movebatur; & cùm ad obsequium Dei omnino animum inclinâsset; quam tamen praeeligeret viam dubius haesitabat. An enim expeteret heremum, an claustrum Monachorum, an ex proprio patrimonio domum construens peregrinis pro facultate & pauperibus ministraret, habebat incertum. Nam circa haec tria fluctuabat animus ejus. Caeterùm ne levitas praecipitaret sententiam, unde poenitentia non recte factorum familiaris & jugis pedissequa sequeretur; motum mentis exponit Lanfranco, & ex consilio ejus Maurilium venerabilem Rotomagorum Archiepiscopum advenit, ipsius super hoc sententiam petiturus: Credebatur enim habere Spiritum Domini. Itaque ex consilio ejus vitam Monachicam aliis omnibus praeferentis Anselmus Becci factus est Monachus anno aetatis suae XXVII. Erat autem Prior ejusdem loci memoratus Lanfrancus sub Sancto Abbate Herliwyno, qui de Patrimonio suo Beccensem à fundamentis aedificavit Ecclesiam. Ab his elementa Monasticae professionis Anselmus accipiens, & obliviscens eorum quae retro sunt, & se ad Apostoli formam in anteriora semper extendens, studuit implere Monachum; & aemulationi Sanctorum tantâ diligentiâ incumbebat, ut esset in brevi perfectioribus imitandus. Siquidem in triennio sic profecit; ut universis videri possit ex merito lucidissimum verae sanctitatis & Monasticae perfectionis exemplum.

CAP. III.

Assumpto verò Lanfranco in regimen Monasterii Cadomensis, ei in Prioratum Beccensis Ecclesiae succedit Anselmus. Studuit autem, ut pr [...] adeptione honoris & gradûs▪ ipse quoque in religione proficeret; & Deo, cui devoverat obsequium suum, fideliùs militaret. Jam crucifixus mundo & concupiscentiis ejus coelestia cogitabat; & ea duntaxat exercebat in opere, quae ad aeternam proficiunt vitam. Non enim mores hominum habebat exemplum vitae, sed verbum Dei. Siquidem divina Scriptura, ut ipse dicere consueverat, optima bene vivendi forma est. Sunt autem quatuor, unde ei poterant justitiae rivuli scaturire, scilicet legis Dei meditatio jugis, executio cauta, fida relatio, oratio devota. Quid enim perfectius quàm in lege Domini meditari die & nocte; quàm exercere mandata à quibus se intelligere Propheta gratulatur; quàm annunciare gloriam Dei, à cujus praeconio piscatores inclyti facti in doctrinâ veritatis & Philosophos gentium confuderunt. In his occupatus Anselmus obsequium suum devotis orationibus Domino consecrabat; tantâ seipsum mactans inediâ; ut modo illecebram gulae reprimeret, sc. ab initio Prioratûs sui delectationem cibi aut potûs omnino non sentiret. Sed non famem patiebatur à jejunio, qui jam comedendi amiserat voluptatem. Quantae devotionis fuerit, Orationes quas scripsit indicant; & si quis Meditationum ejus librum excutit, patenter inveniret. Quod de Martino scriptum est, certissimum sit de Anselmo; quòd ori ejus nunquam defuit Christus, sive justitia, sive pax, nil quicquid ad veram pertinet vitam. Habebat semper ante oculos timorem Domini; & omnem peccati faciem super omnia quae dici possint exhorrebat: Adeò quidem, ut si hinc inferni dolorem, inde peccandi malitiam [Page 157] corporaliter cerneret; sicut confiteri solitus erat, si necessitas alterum importaret, retrudi mallet in infernum quàm peccatis involvi. Dicebat & aliud, se malle innocentem teneri à gehenna, quam peccatis sordentem tenere regna coelorum. Hanc autem assertionis suae reddebat rationem; quòd innocentes & bonos diligit Deus ubicunque sint, & è contra omnem malitiam odit & detestatur. Profecto summa justitia non beatificat malos; & amicos suos bonitas summa nequaquam miseros facit. Pius erat; ut omnibus impenderet paternum affectum. Verae scientiae sic scrutabatur vias; ut fidelia scripta perlegeret, corruptiones librorum quae ex consuetudine tunc erant plurimae emendaret; divinis Scripturis hanc attribuens autoritatem, ut quicquid asserunt, verissimum fateretur. Fortitudinem vero animi à professione veri & cultu justitiae nil deflexit. Vigebat in eo consilii spiritus; ut ad ipsum turmatim fluerent undique desolati. Illuxerat ei tantâ claritate & affluentiâ facies veritatis; ut intelligeret prudenter aenigmata Scripturarum, nodos quaestionum potenter dissolveret, manifesta frequenter haberet occulta cordium, & quâdam prophetandi gratiâ plerumque praediceret arcana futurorum. Accidit autem, ut nocte quadam ante vigilias nocturnas secum meditans miraretur, quonam modo Prophetae praeterita simul & futura, sed & absentia quasi praesentia viderint, & fideliter confidenterque protulerint. Et cùm in his totus esset; vidit per medias maceries oratorii & dormitorii, quomodo custodes Ecclesiae Altaria & luminaria praeparabant; & quomodo unus eorum pulsabat Campanam ut alios excitaret. Quibus surgentibus miratus est, conjiciens Deo esse facillimum Prophetis & Sanctis suis revelare occulta, qui radios oculorum ipsius per parietum densitatem introduxerat, stupente naturâ.

Urgente necessitate divertens ad hospitium Monachi pauperis, & de inopiâ piscium quos hospiti tanto apponeret graviter conquerentis, non enim habebat domi nisi panem & caseum: Noli, inquit, frater pro defectu alimentorum quae nobis ministraturus est Deus, sollicitari; sed mitte citiùs rete in amnem vicinum; & piscem capies, qui sufficiet omnibus nobis. Vix praecipienti paritum est; eò quòd res incredibilis videbatur & majestatis divinae manifesta temptatio. Sed tandem cum immenso stupore omnium juxta verbum viri Dei mirae magnitudinis extractus est piscis. Aliâ quoque vice cùm nobilis vir Walterus cognomento Tyrillus eum ut secum pranderet detinens de penuriâ piscium anxius quereretur; tu, inquit, verus Dei cultor Anselmus consolans hominem de inopiâ deliciarum, quereris, & tibi sturio grandis affertur? Ridet ille & omnino diffidens, ilico juxta verbum Anselmi praegrandem sturionem sibi vidit afferri à duobus hominibus, qui eum a pastoribus suis inventum in ripa Alciae fluminis transmissumque Domino asserebant. Unde sicut de beato Benedicto celebre est, ita & iste creditur habuisse spiritum prophetandi.

CAP. IV.

Praesidebat ei sapientiae Spiritus; ut nihil ei saperet nisi Deus, ad quem omnia referebat, ortum, processum, finemque virtutum ac vitiorum, deprehendens & exponens in singulis & quomodo apprehendi valeant aut vitari. Apostolicum implebat virum; ut nisi eum humilitatis cautela reprimeret, profiteri possit cum Apostolo de corde puro & conscientiâ bonâ & fide non fictâ. ^a Quis infirmatur, & ego non infirmor? Quis scandalizatur, & ego 2 Cor. XI. 29. non uror? Et quod de discipulo quem diligebat Jesus scriptum novimus; quia qu [...]quid loquitur, caritatis igne vaporatur: ita & Anselmus & si ad parilitatem tanti Apostoli non assurgat, ejus tamen diligenti studio vestigia imitatus est; ut totus ejus sermo, tota vita, scripta quoque omnia divinae dilectionis igne qui in eis lucet videantur esse succensa. Crederes eum non sibi vivere sed aliis, imo tanto veriùs sibi, quanto utiliùs aliis & fideliùs vivebat Deo. Aliorum quoque profectum curans, divinam sibi gratiam adquirebat. Cùm verò [Page 158] salutem omnium procuraret; infirmis tamen aetate vel morbo & juvenibus ampliorem diligentiam impendebat. Nam magis indigenti citiùs occurrit, & liberaliùs subvenit caritas, & acerbiùs patienti compatitur magis. Unde ei pro voto frequentiùs succedebat, ut convalescerent aegrotantes, confortarentur senes, ad frugem melioris vitae revocarentur errantes, in verae virtutis cultu proficerent & solidarentur adolescentes. Nam quo semel est imbuta recens [...]ervabit odorem Testa diu; & mores quibus tenera aetas imbuitur, difficiliùs & non sine quadam aegritudine avelluntur.

Hos ejus successus paucis expediamus exemplis. Herowald [...]s vir aetate decrepitus, tanto quoque languore prostratus, ut solam linguam haberet in potestate, & non cibo posset uti aut potu, in domo infirmorum imminentem ut putabatur expectans exitum, eo ipso convaluit, quòd Anselmus eum potavit manu suâ vino, quod de racemis in collectam palmam expresserat. Juvenis quidam inconsulti [...]ervoris proposito se obligaverat, ut nullâ unquam occasione manum membris genitalibus admoveret. Sed quia frequens est [ut] inconsulta vota temptatio gravior prosequatur; tantus eum in partibus illis dolor invasit, ut moles plumbea ibidem pendere videretur. Quem cùm dissimulare non posset, admonitus ab Anselmo, ut modum aegritudinis manu tenus probaret, frater voti reverentiâ recusavit. Sciens itaque Dei famulus esse omnia munda mundis, adhibito secum grandaevo fratre in locum secretiorem ducit Juvenem. Caro sanissima reperitur; & ex quo à Sancto viro visa est, dolor omnis abscessit, nec Juvenem ulterius fatigavit.

Osbernus quidam professione Monachus, aetate adolescentulus; ingenio perspicax, manibus ad artificia pollens, adeò perversis moribus erat; ut de salute ejus possit meritò desperari. Exercebat hic dentem caninum, & odio insatiabili prosequebatur Anselmum. At ille compatiens errori, sanctâ quadam calliditate puerilem animum cepit; & nunc leniens acerbitatem blanditiis, nunc puerilia quantum vigor sinebat Ordinis tolerans & prece vel exhortatione saepius utens, jussis rarò, perversitatem morum non tam eripuit quam surripuit; & quodammodo ignarum adolescentem divinae legis nexibus compedivit. Nam primò omnium repressit odium, pòst extinxit; in se deinde provocavit affectum, & sensim in jam exculto pectore sevit & aluit sincera gramina caritatis. Sic itaque ex benignitate & benevolentiâ Juvenis promptissimam obedientiam procuravit; ut qui antè non admittebat, à quocunque vel verba nunc amplecteretur & verbera. Qui omnium perversissimus fuerat, omnes coaetaneos de virtute in virtutem proficiens antecessit, & ad perfectiores accessit in brevi. Alii namque in eo, velut in quodam speculo divinae gratiae, quod imitarentur & unde vitam suam componerent, facile poterant intueri. Sed cum maximus inde fructus Ecclesiae speraretur; Juvenis morte immaturâ cum ingenti dolore & lacrimis omnium praeventus est. Eo verò in Ecclesiam pro more delato, Anselmus secessit in secretiorem orationis locum, caeteris circa defunctum in orationibus occupatis. Qui cum ex tristitiâ & lacrimis, ut fit, in somnium lumina paululum declinaret; vidit personas candore vultûs & vestis insignes, ut de Osberno suo dictaretur indicium, considere. Adest & ille similis homini, quem aut minutio nimia vel languor fecit exsanguem. Anselmo verò sollicitè inquirente, quam sententiam excepisset, respondit: Ter insurrexit in me serpens antiquus, & ter cecidit in seipsum; & tandem Ursarius Domini liberavit me. Probabile quidem est fu [...]e tertio impetitum, qui & de originali ante baptismum, & de actualibus p [...]a commissis ante monachatum, & de praevaricatione professionis monasticae poterat accusari per calumniam hostis antiqui; Ursarium verò bonum Angelum dici puto, qui cohibet & punit adversarias potestates; qui hunc ratione fidei & caritatis retentae & poenitentiae in extremis à Calumniatoris laqueo expedivit. [Page 159] Convenerat autem inter eos, dum aegrotanti Anselmus assidens tam animae quàm corporis necessaria ministraret, & multo affectu obsequendi praeriperet officia aliorum; ut ei, si Deo placitum esset, sortem conditionis suae post exitum indicaret. Mortuus quoque vivo exhibuit obedientiam, cujus formam studio viventis occeperat. Concipiens ex visione spem salutis, & defunctum Osbernum posse Sanctorum suffragiis adjuvari per singulos totius anni dies Deo pro ipso per se aut per alium divini sacramenti hostiam procuravit offerri. Epistolis quoque circumquaque missis obtinuit, ut pro Osberno suo orationes facerent privatas & solennes; unde factum est ut successionem Osberni omnes appeterent, & ipsius benignitas plures Domino lucraretur, quàm si cum austeritate & cum potentiâ imperaret.

Nichil tamen de vigore Ordinis remittebat; sed erat ad misericordiam quàm ad saevitiam pronior. Nam si pro alterutro dampnandus esset; mallet, ut dicebat, apud Deum inveniri nimis misericors quàm crudelis. Noverat enim autoritatem & austeritatem inferre, timorem potiùs quàm amorem. Nec sine amore est ordo; quia nulla vera est sine caritate religio. Utique non extorquebis amari; hoc alterna fides, hoc simplex gratia donat. Operibus caritatis & misericordiae semper insistens fructum plurimum Domino adquirebat. Sed quia interim negociorum tumultibus plurimum vexabatur; Disposuit Prioratu cedere. Sed consultus Maurilius Rotomagensis Archiepiscopus, jugum impositum secundò praecepit in virtute obedientiae in finem sustinere▪ Eâdem autoritate adjiciens, ut cùm ad majora vocatus fuerit, divinae dispositioni non reluctetur. Nam se multos vidisse & fere semper asseruit, qui cum pastoralem curam suae quietis causâ refugerent, per desidiam ambulantes de malo semper in pejus defecerunt. Paruit Anselmus tristis & gemens; & Deo se totum committens, utilitati fratrum omnino studuit inservire. Licèt autem omnibus obsequi, neminem [laedere] gestiens, etiam cum his qui eum oderant esset pacificus; invidiam tamen, quam aut virtus aut foelicitas aut horum opinio semper accendit, non potuit declinare. Nam qui eum praecesserant, novicium sibi praeferri murmurabant. Quorum unus, qui nullo poterat obsequio mitigari, ad extrema perductus est. Ibi agens, pallere & tremere & miro modo delitescens vultum coepit in diversa mutare. A fratribus causam interrogatus, ait duos immanes lupos ipsum jam compressis dentibus jugulare. Refertur hoc ad Priorem; qui paululum divertens in oratorium consuetum, rediit in domum infirmorum, & erectâ manu signum sanctae crucis edidit, dicens: In nomine Patris & Filii & Spiritûs Sancti. Quo facto, quievit aeger dicens, quòd ad introitum Anselmi & manûs erectionem lanceam viderit igneam ex ore ejus in lupos jaculari; quae territos celeri fugâ lupos abegit. Accessit ad aegrum minister illius Spiritus, qui Apostolis datus est in linguis igneis; & fratrem ad poenitentiam & confessionem inductum absolvit; praedicens quadam prophetandi virtute etiam horam qua erat transiturus.

Unâ vero noctium, cùm Riculfus quidam Secretarii fungens officio ante hostium Capituli iturus in dormitorium pertransiret; introspiciens orantem vidit fratrem globo igneo circumcinctum. Attonitus rei novitate discedit; Sed Anselmum in lecto quaesitum non reperit. Rediens servum Dei orantem invenit; sed igneus ille jam disparuerat globus. Martinum sacrificantem globus igneus insignivit, & orantem circumcinxit Anselmum. Apostoli Spiritum Sanctum in linguis igneis receperunt; & eundem in igne vibrat lingua Anselmi. Daemonibus quoque imperat, morbos expellit, futura praenunciat, legem Dei facit & docet; & multis esse vir Apostolicus comprobatur.

[Page 160]

CAP. V.

His temporibus Anselmus scripsit tres Libros, unum de Veritate, alterum de Libertate arbitrii, tertium de casu Diaboli. Scripsit autem Dialogum cujus inscriptio est, de Grammatico: Et alium, quem eo quòd ibi solus loquitur, Monologion appellavit; ubi quidem tacitâ omni autoritate divinae Scripturae, quod de Deo fides praedicat ratione convincitur. Sextum quoque, cui Prosologion titulus est; in quo breviter probat ea quae de Deo secundùm se dicuntur, ut Omnipotens, Bonus, & caetera hujusmodi omnia in ipso unum esse. Sed cùm in hujus probationis investigatione adeò vexaretur; ut non modò somnum solicitudo excuteret, sed cibum quoque & potum, ita ut ex desperatione quadam scrutinium hoc temptationi ascriberet; ei subito inter nocturnas vigilias quod quaerebatur illuxit. Sententiam exaravit in tabulis, custodique commendat. Sed quis eas surripuerit, cùm nusquam potuerint invenire, semper mansit incertum. Reparatur in aliis tabulis; sed cùm postmodum exigerentur à depositorio, in pavimento ante locum repositorii repertae sunt cerâ abvulsâ frustatimque discerptâ. Quis autem hoc commiserit, hactenus ignoratur; nisi quod credible est hostis antiqui livor. Tertiò itaque conceptum est in chartis; sicque permansit.

Gravi deinde infirmitate corripitur; in qua raptus in Spiritu fluvium praecipitem vidit & magnum; in quem rerum omnium purgaturae, sordes & quaevis immunditiae defluebant. Rapiebat quoque omnem, quam contingere poterat, supellectilem Mundi, viros & mulieres, senes & juvenes, pauperes & divites simul. Cùm vero compateretur his, quos talibus spurcitiis cibandos potandosque à Ductore audierat; ne mireris, inquit, quia hic torrens mundus est, qui saeculares involvit. Adjecit quoque ductor: visne videre, quid sit verus Monachus? Volentem ergo duxit in claustrum, cujus parietes obducti erant argento purissimo; pratum quoque argenteum virentibus herbis mirae fragrantiae vestiebatur. Et licèt flexae pausantibus molliter cederent; surgentibus illisae erigebantur & herbae. Cùm illius habitandi desiderio caperetur Anselmus; Eja, inquid ductor, vis videre quid sit vera patientia? Quod cùm ille immenso desiderio postularet; disparuit ductor, & Anselmus in se reversus est. Et quidem probabile est eum taliter restitutum; ut in tribulationibus, quas erat passurus pro Domino, quid sit vera patientia▪ comprobaret. Nam exinde semper magis ac magis mundum cum oblectationibus suis exhorruit, & verum Monachatum studiosius & ardentius amplexatus est. Unde ad eum undique velut ad quendam religionis fontem etiam de remotis regionibus undique confluebant, consortium aut auxilium aut consilium expetentes. Inter quos Abbas quidam religiosus accessit; & cùm de multis egisset, tandem de pueris Monasterii consilium quaerit. ‘Non proficimus, inquit, verberantes eos totâ die; & illi pravi enim sunt & incorrigibiles, semper in pejora deficiunt. Quales, inquit Anselmus, tandem adulti? Hebetes, ait Abbas, & bestiales. Laudabiliter, inquit Anselmus, profecistis; qui imaginem Dei hominem deformâstis in bestiam. An nescitis quòd in proceritatem ramorum nequaquam planta consurgit, quae ab initio durioribus obstaculis undique coarctatur. Nec radices agit altas, nec ramos erigit, nisi libertate aliqua potiatur. Humore servorem necesse est temperari; ut seminum germina coalescant; alioquin iste consumit, ille dissolvit Ut ex argento speciosam formes Imaginem; non modò malleus opus est incude, sed celte sculptorio, plumaxi, & aliis quibus peragitur res fabrilis. Neque enim solis tonsionibus procuratur. Quis parvulos cibis initiat solidioribus lacte substracto? Hoc siquidem strangulare esset non pasoere. Quò progreditur qui incipit à perfecto? Cera durior sigilli imaginem non admittit, tenera nimis & liquens non retinet. Age cum eo, qui saecularitate nimis induruit, de subtilitate spiritualium; & sermonem tuum prae duritiâ [Page 161] non admittit. Puerulus quid loquaris non intelligit quidem. Aetas media, quoniam ex his temperata est, utrumque potest. Sic adolescentia, si opificem peritum habeat, facilè informatur; & institutionis imaginem fideliter retinet. Unde & in his utiliùs laboratur; si secundùm Apostolum lacte praeparentur ad solidos cibos, & singulis per competentes gradus utantur. At vos ab eis erigitis; ut in tribulationibus gaudeant, diligant persequentes, & similia, quae perfectorum titulis ascribuntur. Sicut itaque caritas timorem, ita timor inordinatus ejicit caritatem. Unde fit ut pravas & spinosas nutriant cogitationes, suspiciosi, queruli, murmurantes, invidi, ambitiosi, infideles; & qui nullam in praelatis experti sunt, nullam eis vel aliis referunt caritatem. Et quantum crescunt in dissensione membrorum in corpore; tanto incremento vitia propagantur in mente. Nunquid hoc vobis velletis fieri? Justitia autem vestra, ne aliter dicam, in propatulo est.’ Familiare siquidem habebat probatis moribus exemplisque vulgaribus asserere; & sermonem, non ut multa scire & facundus videretur, auditoribus ut proficerent intimare. In eis quoque erudiendis, quùm quemcunque magistratum gerit, operam multam dabat; eo quòd illorum institutio potest omnibus vel prodesse vel obesse subjectis. His auditis Abbas ingemuit; & se à viâ veritatis errâsse palam confessus est.

Gravi interim morbo Abbas Herlewynus conficitur; & Anselmo dispositio commendatur. Equi & caetera itinerantibus necessaria ejùs specialiter usibus praeparantur. Sed ipse audito proprietatis nomine expavescit; & universa sociis praecepit communicare. Neque suum esse nil dici quicquam volebat; sed ut sibi & fratribus essent communia. Unde quae ei sic offerebantur, omnia respuebat; etiam quae procurabat Devotio illorum, qui ad hoc accesserant ut hominem nossent. Die quadam, dum in Dormitorio ad lectum diverteret, annulum reperit aureum; qui cujus suerit aut unde venerit hactenus ignoratur. Creditum tamen est eum fuisse futuri Pontificatûs indicium. Invidit autem Diabolus saluti multorum, quam famulus Dei procurabat. Et ad eum undique confluentibus suas tendebat insidias. Ut ad praesens alii taceantur; Miles quidam Cadulus nomine devotione conceptâ se totum Domino precibus immolabat; & ecce extra Ecclesiam velut Scutiseri sui vocem audivit, equos & omnia quae habebat à latronibus diripi miserabiliter deplorantis. Miles tamen in oratione persistit, pluris habens devotionis quam possessionis dispendium. Hostis verò devoti militis constantiam dolens, ursi speciem induit; & ante eum à tecto corruens horrore casûs & formae terribilis orantem voluit impedire. At ille perseverans, monstrum securus irridet. Egressus tandem ab Ecclesiâ, inter eundum audivit vocem clarè dicentem sibi: Cadule, quò tendis? Quò tendis, Cadule? Cur ad Priorem hypocritam vadis? Nudabit te bonis more suo, & praecipitabit te in fontem erroris. Utique tunc poenitebis. Siquidem opinio ejus à conversatione plurimum distat. Ille verò vocem audiens, neminem videns, signo Crucis orationibusque munitus pervenit ad Anselmum; & ex consilio ejus Monachum induit apud majus Monasterium in pago Turonensi. Consueverat unumquemque in illum locum mittere, quem inspirante Domino praeelegit. Nam plerunque ad alia transeuntes poenitentia comitatur.

CAP. VI.

Abbati verò Herlewyno decedenti succedit Anselmus, invitus quidem & renitens, sed coactus à fratribus, & maxime urgente mandato quo eum Maurilius Rotomagensis Archiepiscopus vinxerat. Ut autem orationi, lectioni & officio verbi liberiùs vacaret; causas & forinseca fratribus ad hoc idoneis delegavit. Praecepit, ut semper praeeligerent pati quàm facere fraudem; & ut pro viribus sine damno enormi omnino jurgia declinarent. Vix enim aut nunquam exercentur lites sine dispendio caritatis. Cum verò ad [Page 162] causas egredi cogebatur; rarissimè loquebatur, nisi de moribus aut verbo vitae: saepe autem contemptis versutiis calumpniarum dormitabat. Expergefactus autem, dolos quos machinati erant sic denudabat, ac si eos accepisset à confitentibus aut interim lectos reperisset in actis. Tantam humilitatem hospitibus exhibebat; ut saepe eorum gratiâ Refectorium spoliaret. Tantam spem de misericordiâ Dei conceperat; ut nunquam videretur de crastino cogitare. Proveniebat quoque ei secundùm fidem suam; ut Monasterium semper in omnibus necessariis habundaret. Et sicut alter Nicolaus gemma sacerdotum, adeò circa pauperes misericordiae visceribus affluebat; ut hoc solum quodammodo nosse videretur, Luc. VI. 30. Omni petenti te tribue.

Cùm vero in Angliam tam causâ possessionum Monasterii tam maximè ut videret Lanfrancum Archiepiscopum, descendisset; multis hinc inde sermonibus habitis, tandem de beato Elphego Lanfrancus verbum fecit. Angli, inquit, inter quos vivimus, quosdam sibi instituerunt Sanctos, quorum incerta sunt merita. Quorum unus in nostrâ requiescit Ecclesiâ, Elphegus scilicet praedecessor noster; vir quidem bonus, quem non modò ut Sanctum sed etiam ut Martyrem colunt. Cùm autem discutio causam ejus; eum ob hoc à paganis lapidatum & tandem post multas injurias, contumelias & flagra, ferro peremptum deprehendo; quòd ad redemptionem corporis sui pecuniam quae exigebatur ab hominibus suis noluit extorquere. Cùm itaque Martyrem non faciat poena sed causa; an cohibendi sint an sequendi, sententiam vestram audire desidero. Nondum enim Lanfrancus, utpote novus Anglorum incola, plenè historiam noverat. Nam & Elphegus pro Christo passus est. Anselmus tamen ad audita respondit. ‘Martyr, inquit, videtur egregius; qui mori maluit, quàm injuriam praesertim his quos tueri debebat irrogare. Et planè qui hoc quod parvum videtur tantum exhorruit, conventus in confessione Christi fidelissime staret. Nam qui devitat minima, gravia facilè non admittit. Sic ergo Johannes pro veritate, sic & Elphegus pro justitiâ passus mihi Martyr habetur insignis. Nam uterque pro Christo; qui sicut veritas, ita quidem & justitia est.’ Adquievit Lanfrancus; & historiam legi & festum Martyris instituit solenniter annis singulis celebrari.

Anselmus autem non modò Ecclesias & loca venerabilia circumibat; sed civitates & castella & nobilium domos, hac & illac invitatus & tractus, & verus Apostolorum sequipeda, verbum fidei & salutis omnibus erogabat. Nam & omnibus omnia factus est; ut lucrifaceret omnes: adeò quidem, ut etiam his qui sine lege erant, esset & ipse tanquam sine lege. Cùm tamen omni studio indesinentur versaretur in lege Christi; unde eum perhorrebat nullus, venerabantur omnes, plurimi sequebantur; Omnis aetas, omnis professio, omnis conditio utiliter docentem audiebat, & fatebatur Anselmum. Rex etiam qui Anglos subegerat, & si cunctis esset formidini, erat tamen subditus illi. Confirmabat enim Dominus sermonem ejus sequentibus signis. Siquidem curabat aegros; & naturâ cedente creatori constat eum curâsse leprosum. Vir etenim nobilis in confinio Flandriae & Pontini eâ laborans infirmitate, in visione monitus est; ut aquam biberet, quâ Anselmus Beccensis Abbas in celebratione Missae manus abluerat. Factum est ita, & ille ilico restitutus est. Alius de Congregatione Beccensi à validâ curatus est infirmitate, respersus aquâ ab Anselmo purificatâ. Hoc enim in somniis monitus fuerat, dum fere in vitae exitu laborabat. Vir literarum eruditione & morum honestate laudabilis Boso nomine his ferme diebus per Anselmum Monachorum est associatus Collegio. Sed in brevi adeò temptatus est; ut cogitationibus distractus, nullam omnino haberet requiem. Tandem post dies aliquot Anselmo quid patiatur exponit. At ille pio compatientis affectu refert: Consulat tibi Deus: Et exinde mentium tota temptatio discessit. Referre quot aegros curaverit, sed maximè febrientes, vel manûs impositione vel aquâ manuum vel [...]e benedicto, [Page 163] perlongum est. Nam ad reliquias mensae aegrotantes plurimos convaluisse celebre est & verum.

CAP. VII.

Decedente glorioso rege Willelmo, successit filius suus Willelmus, qui Rufus cognominatus est. Vir quidem armis strenuus, sed parum justus aut pius; prodigus sui, appetens alieni, ferarum amantissimus, sed negligentissimus animarum, fautor militiae & malitiae, sed Ecclesiae & innocentiae vehementissimus oppugnator, voluptatis sectator acerrimus; utpote in quo sine modo & mensurâ vigebant pariter amor mundi & contemptus Dei. Quod verò maximè Principem dedecet, nullam corporis reverentiam habens, omni se immunditiâ deturpabat. Non solum nobiles, sed etiam plebs licèt afflicta quatenus poterat, ut fieri solet, Principem sequebatur. Celebre siquidem est; quòd qualis rector est civitatis, tales sunt habitantes in eâ. Siquidem componitur orbis, Regis ad exemplum. Non sic inflectere sensus Humanos edicta valent, quàm vita regentis. Unde cum Ecclesia undique pateretur; eò gravior erat vexatio, quòd non erat qui se opponeret murum pro domo Domini. Venerabili Patre Lanfranco translato ab hoc mundo ad Dominum hujus persecutionis anno quarto, à Proceribus invitatus, ab Ecclesiâ coactus Anselmus Angliam ingressus est. Veniens autem Cantuariam pridie nativitatem Beatae Mariae Virginis, summo manè discessit; eo quòd praesagientes undique conclamabant illum Archiepiscopum fore. Deinde progressus ad Curiam, & ab occurrente sibi Rege honorificè & amicè susceptus est. Post pauca communiter dicenda, omnes monet emitti. Omissis itaque propriis, publica concepit curare negotia; & solus cum solo loquens quae privatim & publicè dicebantur exposuit, statuitque Regem contra faciem suam. Non enim attulerat oleum peccatoris, quo mercenarii demulcent errantium capita potestatum. Digrediuntur ab invicem; & post paucos dies Rex graviter infirmatur. Languore tactus, & sapientum motus consilio, acquiescit; ut in Archiepiscopum promoveatur Anselmus; Dicens eum summo honore dignissimum, & praedicatorem veritatis illustrem. Rapitur ergo invitus Anno gratiae mi [...]lesimo nonagesimo tertio, pridie Nonas Martii primâ Dominicâ Quadragesimae. In sequenti autem solennitate Paschali, cùm esset Wintoniae, subito incendio coepit civitas conflagrare. Et quia jam hospitium ejus circumcingere videbatur; Domina domûs res suas asportare ab amicis monita est. At illa se non timere respondit; sed tanti hospitis tutam esse presentiâ. Nec aliquo modo voluit adquiescere, ut aliquid asportarent. Moti igitur venerabiles viri Gundulphus Rofensis Episcopus & Baldwinus Monachus Anselmi procurator hominem adstrinxerunt, saltem ut videret incendium & salutiferae crucis signum opponeret. Mira res, ille manum extendit, & flamma dejicitur, & ignis quam invaserat domum semiustam reliquit; ac si Anselmo prohibenti progredi non auderet. Ille quidem diu repugnans electioni, tandem coactus est consentire; & pridie Nonas Decembris ab omnibus Episcopis Anglorum Cantuariae consecratur. Inventa est autem super eum illa Evangelii sententia: Luc. xiv. 16. Vocavit multos, & misit servum suum horâ coenoe dicere invitatis, ut venirent; quia jam parata sunt omnia: & coeperunt omnes simul excusare.

Inde profectus ad Curiam, tres dies Dominicae Nativitatis in laetitiâ transegit. Rege gravissimam indignationem adversùs eum concipiente ex tunc, eo quòd mille libras argenteorum rependere noluit ei, quia sine precio & obsequio & omni interventu voluerat in Archiepiscopatum promoveri. Discedens inde venit ad villam suam, quae Herga vocatur; ibique parochialem Ecclesiam dedicavit. Porro Clericus quidam à Lundoniâ Ministris Episcopi associatus, inter agendum Chrismatorio clam surrepto in fugam dilapsus est. Sed Deo dispensante sic erroneus frequenter ibat & revertebatur, viae antea notissimae omnino ignarus; ut manifesto erroris indicio convictus culpam fateretur, [Page 164] & vas restitueret, & postea viam quae Lundoniam ducit sine omni errore teneret.

Redit post paucos dies vocatus Anselmus ad Curiam; ut transfretaturum Regem suâ benedictione muniret. Interim dum ventus differt, Regem pro Ecclesiarum pace sollicitat, benignus admonens ut legem Dei auctoritate regiâ non sinat conculcari. Unde Rex exacerbatus ipsum praecepit discedere; & ne transitum ejus ibi diutiùs expectaret inhibuit. Ab illo ergo die Ecclesia Dei magis concutitur, minuuntur & auferuntur possessiones, litibus & sumptibus vexantur homines, & fiunt semper indies posteriora pejora prioribus. Ut autem palam fierent mala, quisque nocens optabat. Gaudebant enim ut Sodoma in sui publicatione peccati. Nam quisquis Anselmum offenderat, gratissimum Regi videbatur officium praestitisse. Non erat ei requies, nisi cùm fortè se claustro immergebat. Fatebatur hoc cum lacrimis, hujusmodi adhibitâ similitudiue. Sic inquit in cavernâ bubo laetatur cum pullis: egredientem verò corvi corniculaeque laniant & discerpunt. Continete vos intra quantum licet, dilectissimi filii; satis est, quòd me bubonem suum negotia saecularia tumultusque consumunt. Nam & domestici ejus ex magnâ parte adversabantur ei. Erat autem sic infirmus ad mundana; ut quociens aliquandiu ex necessitate saecularibus causis intererat, aut animo deficeret, aut gravem aliquam incurreret aegritudinem. Ratiociniis interesse non poterat; Sed Baldwino, de quo dictum est, imminebat omnium cura. Unde quociens licitum erat, secretiorem adibat locum; & non diebus neque noctibus sed nec inter prandendum à colloquiis divinis & oratione cessabat. Scripsit interim librum de Incarnatione Verbi; quem epistolari stilo conscriptum Romanus Pontifex Ecclesiae approbavit. Na [...] & Urbanus rationibus inde sumptis in Concilio Barensi usus est contra Graecos.

CAP. VIII.

Regem de transmarinis partibus redeuntem Anselmus adiit, humiliter petens, ut pro necessitate officii & more Ecclesiastico Urbanum Papam adire liceat pro Pallio, sine quo plenitudinem officii sui exercere non poterat. At ille ad Urbani nomen intumuit, asserens in regno suo neminem sine ipsius electione debere Apostolicum nominare. Praefigitur Archiepiscopo dies & locus, ut de hac temeritate respondeat. Assunt partes, & voluntati Regis omnes acclamant. Praecipuè tamen Episcopi argutiùs allegabant, Papam non recipiendum in regno Angliae, nisi Regis electio praecessisset. Quos cùm Anselmus, volens reddere Caesari quae sunt Caesaris, & malens Deo quàm hominibus obedire, canonicis & planè divinis rationibus infraenâsset; uno impetu vociferati sunt eum deliquisse in Regiam Majestatem, qui voluntati ejus suas praeposuerat leges. Nam nec Deo miseri quicquam nisi Rege consulto audebant ascribere. Igitur ad unam Regis vocem quidam Archiepiscopo suo omnem obedientiam abnegant, & fraternae Societatis communionem abjurant; alii verò in his quae praeciperet ex parte Urbani Romani Pontificis. Omnes enim excepto Rofensi solo obedientiae vinculum solvunt, & praestitae promissionis fidem. Insuper Rex Archiepiscopo & suis omnem securitatem adimens, manifestas denuntiat inimicitias; nisi se exinde Romano Pontifici non obediturum publicè profiteatur. At ille perseverans in fide conductum & recedendi licentiam petit à Rege. Tandem verò Procerum interventu aliquot mensium inducias obtinet, & sibi & suis interim Rex pacem pollicetur. Caeterùm à fide promissi citò recedens, Baldwynum ejecit è regno; & in hominibus & terris suis Archiepiscopum vehementer afflixit. Interea Dominus Walterus Albanensis Episcopus Archiepiscopi Pallium afferens, Domini Regis & Papae concordiam procuravit; effecitque ut à Rege in gratiam vel specie tenus reciperetur Anselmus. Post aliquantulum temporis cùm Rex de [Page 165] ^* Wallensibus triumphâsset; exquisitis occasionibus sopita cum Archiepiscopo coepit jurgia instaurare. Nam in successionibus insolentior erat & serè intolerabilis. Redit Anselmus, & iteratò eundi ad Dominum Papam licentiam petit Jubet Rex, ut coepto desisteret, cùm hujus itineris aut nulla aut vacua sit causa. Ait enim prudentiam Anselmi non indigere consilio, nec absolutione puritatem.

Revertento Archiepiscopo ad villam suam, cui Hersa nomen est, lepus quem canes agitabant, infra pedes equi cui Dei famulus insidebat praesidium quaesivit. Substitit pater; instantesque canes accedere propiùs non audebant. Mirantur omnes & stupent; vir Dei bestiolae compatitur insoelici, asserens agi circa animam peccatoris de corpore exeuntem. Deinde editâ voce leporem praecepit abire, & auctoritate solius verbi canes continuit. Aliâ vice aviculae pedem filo innixum videns & puero tenente filum, nunc avem retrahi nunc dimitti; optavit ut avicula rupto filo liberaretur. Impletum est ilico desiderium, & puer avem evolare flevit. Exultat Anselmus, aviculae congaudens; adjecit sic flere Di [...]bolum evadentibus his quos laqueo peccati tenebat innexos. Nam ferè omnia, quae habebat, audiebat vel videbat, convertere solebat ad informationem vitae.

A Rege denuo revocatus Anselmus & inter caetera petitam licentiam tertiò repetit. Turbatur Rex, & se nimis vexari conqueritur; Jubens in furore suo per internuntios, ut incontinenti regnum exeat sine spe redeundi, aut coepto desistens jurejurando promittat se nunquam Beatum Petrum vel sedem Apostolicam pro negotio quolibet appellaturum. Et subjecit, quòd si remanere vellet, judicium Curiae [...]. sequeretur. sequebatur, quod à Rege petierat in quo non fuerat perseveraturus. Ad haec Anselmus: Dominus est, quod vult dicit. At ego vado, quò me necessitas trahit; oportet me illud exequi quod professus sum, & mandatis ejus obedire cujus ministerium gero. Curia turbatur ad haec, reum majestatis Anselmum asserit, contumelias prosert, & proposito sui applaudit. At ille patienter sustinet indignationem concilii, gaudens quòd & ipse dignus inventus est pro nomine Jesu contumeliam pati. Ingreditur ad Regem vultu placido, offerens ei benedictionem suam ante discessum, si eam ille non respuat. Quam cum Rex conquiniscens se non abjicere responderet; persecutori suo benedixit ex animo Archiepiscopus, & egressus est. Qui vero Deum timebant, Anselmum affectu & votis prosecuti sunt, & quantum licebat precibus & commendationibus juvabant. Rex autem in suâ feritate persistit; ut videretur meritò Deus recessisse ab eo.

CAP. IX.

Veniens inde Archiepiscopus Cantuariam, primò à fratribus suis, deinde à locis venerabilibus & omni Clero & populo licentiam accepit, expositâ publicè causâ itineris. Sumptâ itaque ante Altare Christi more peregrinantium perâ & baculo, Deo & fidelium orationibus suam commendans peregrinationem, prosequente eum gemitu & lacrimis omnium ferè inconsolabaliter, Dovoriam profectus est; Ibique invenit Clericum quendam nomine Willelmum de Warewast, quem Rex sine Deo ad Anselmum direxerat. Moratus est is diebus quindecim in mensâ Anselmi, ut domesticus in omnibus & ubique intrans & exiens; nec alicui indicat ad quid missus sit. Cùm autem nautae navem urgerent ascendere & sarcinae proferrentur; ecce idem [Page 166] Willelmus cum stupore omnium & indignatione Archiepiscopum velut sugitivum & alicujus criminis reum in litore detinet, manticas & clite [...]las evolvit, & quid in totâ supellectili haberetur solicitus per [...]crutator explorat. D [...]lusa est autem solicitudo quaerentis, pecuniâ non inventâ. Tunc autem licente [...] Anselmo recedente, cum precibus & lachrimis circumspectans multitudo prosequitur, & in nuncium redeuntem acerbissimas increpationes & imprecationes intorquet. Vix aliquanto maris spatio digressi sunt peregrinantes; & ecce mutato vento priùs murmurant nautae, deinde palam protestantur & clamant omnibus aut moriendnm aut r [...]deundum esse. Quo audito Anselmus lacrimis suffusus ingemuit, & recurrens ad consueta orationum suffragia, ait: Dispenset Deus, dispenset Dominus in me, quod voluerit; & in pristinas retrudat aerumnas; aut in obsequium suum, sicut ipso inspirante disposui, progredi patiatur & faciat. Neque enim meus sum, sed illius. His dictis in momento agnosceres vicarium ejus, qui imperat ventis & mari; vento è regione surgente, qui ad optatum litus vectores cum ingenti laetitiâ citissimè appulit. Navi autem quae Archiepiscopum vexerat exoneratâ, res mira apparuit; quoniam in tabulâ unâ foramen ferme duorum pedum inventum est; nec aliquid omnino liquidi elementi admisit, dum Sanctus vir remaneret in navi. Audito autem transitu Archiepiscopi, Rex immanis omnes possessiones ejus confiscari praecepit, in irritum ducens omnia quae ille gesserat.

Anselmus autem indicto sibi laetabatur exilio; arram quoque futurae beatitudinis noverat, quòd eum pro justitia pati Dominus dignabatur. Ecclesiarum compatiebatur aerumnis sortique suorum, quorum calamitates vix sine lacrimis referet qui fideliter meminerit tempestatis illius. Fidelis autem Deus, qui sperantes in se non deserit, servi sui pro ipso patientis comitabatur exilium; ut quoquo gentium aut locorum veniret, humanè reciperetur, benignè coleretur, honestè tractaretur, & exaudiretur ab omnibus pro suâ reverentiâ. Nam in ipsâ facie hominis quaedam divinae dulcedinis gratia relucebat, ut ab omnibus amaretur; & veneranda canities senis timentis Dominum aspicientibus ingerebat reverentiam pariter & timorem. Cujusque aetatis & sexûs homines, quaqua locorum adventum ejus sama praenunciaverat, ei turmatim occurrebant; ut sacrâ benedictione ejus potiri mererentur. Nam qui nihil in transitu videre meruerunt, se foelices arbitrabantur. Eloquia ejus Deo condita, & auditoribus grata erant, & Deum timentibus dulciora super mel & favum. Quanto ampliùs colebatur, tanto cautiùs virtutem humilitatis custodiebat; & verus Christi discipulus, cùm esset omnium maximus, inter socios versabatur ut junior, & qui praecedebat sicut ministrator.

Transiens autem usque Lugdunum, ibi nuncios quos Romam direxerat, infirmitate corporis & aliis quibusdam causis praepeditus ab itinere expectavit. Quibus redeuntibus, vocatus à Romano Pontifice pervenit Lateranum, & cum honore summo recipitur. Agit ei gratias Ecclesia Romana: Ipse quoque Romanus Pontifex, [in praesentiâ] totius Curiae & nobilium populorum, qui tanti exulis causâ convenerant, longum protendit sermonem; atque inter caetera ait: Cùm hunc utpote peritissimum in omnibus liberalibus disciplinis & in religione nutritum & tritum Magistri loco habere debeamus; sitque velut quidam alterius orbis Apostolicus & Patriarcha jure venerandus; menti tamen ejus tam sincera fides, tam excellens humilitas praesidet; ut nos magis indigentes consilio ejus censuerit consulendos, & ut à reverentià Beati Petri quem adiit non potuerit periculis terrae aut maris arceri. Haec & plura Romanus Pontifex. Sed his omnibus Anselmus in silentio suo cautelae & divini timoris opposuit. Expositâ verò adventûs sui causâ, miratur & stupét Ecclesia, subventionemque plenissimam pollicetur. Jussus autem morari, declinavit ad montana, Romani aeris inclementiam fugiens; receptusque est cum honore à venerabili viro Johanne quodam Monacho Beccensi, tunc autem Abbate [Page 167] Sancti Salvatoris Telesini; & ductus in Villam, cui Sclavia nomen est.

CAP. X.

Igitur ibi degens, & in summitate montis ubi villa erat, salubritate aeris & velut quadam solitudine exhilaratus, ait: Haec requies mea, hic habitabo. Vacans autem Deo & sibi, insigne volumen incoeptum quidem in Angliâ ibi in provinciâ scilicet Capuanâ complevit; quod Cur Deus homo intitulatur. Incolae autem vici vexabantur aquae penuriâ, eo quòd fontes, putei & cisternae fere omnino deerant illis. Unicus autem puteus eis in devexitate montis subveniebat, tenuiter quidem, quoniam diebus singulis ante dici horam nonam adeò exhauriebatur, ut nichil exinde usque in alterum diem ministraret humoris. Explorans autem Monachus qui in eo praeerat suscepti hospitis sanctitatem ex perspicuis signis, incommoditatem exponit, orat opem, & in cacumine montis, quod summa desipientia videbatur, aquam dicit esse quaerendam. Laudat Anselmus pium desiderium. Rogatur ergo Anselmus, ut locum eligat, terram primus aperiat, & aquam vivam exoret à Domino. Ille velut Clemens alter morem gerens hospiti, petitionem implet; & in brevi salubris & jugis aquae habundans inventa est vena. Nam, sicut incolae ferunt, adversis infirmitatibus aquâ in potum haustâ curantur aegroti; & usque in hodiernum diem Cantuariensis Archiepiscopi puteus ille, qui uberrimus & minimae profunditatis est, appellatur. His diebus Rogerus Dux Apuliae Capuam obsidens, ad se virum Dei venire facit. Quem cum summo honore recipiens, ei in capellâ quâdam commodum officium procurabat, ut ex remotione exercitûs non haberet tumultum, ex viciniâ cotidiè saepius secum haberet ducem. Ubi cum quadam nocte caeteris quiescentibus Anselmus egrederetur; in veterem cisternam multae profunditatis cecidit, cadensque clamavit dicens, Sancta Maria. Accurrentes socii patrem vident in prosundo ferè exanimatum; sed ipse signo dato indicat se nil laesionis esse perpessum, & omnino incolumis eductus est. Venit illò Urbanus Romanus Pontifex; & in civitate hospitiorum adeò juncti sunt; ut ferè quicunque accedebat ad Urbanum, diverteret ad Anselmum. Nam quam illi majestas, hanc isti reverentiam sanctitas conserebat. Pagani quoque, qui Duci in eodem exercitu militabant, magis deferebant Anselmo, optantes ei prospera & precantes; plurimique eorum per eum accessissent ad fidem, nisi timor Ducis & Comitis Siciliae eos cohibuisset. Non enim permittebantur venire ad fidem. Soluta obsidione celebratum est Barense Concilium; ubi Anselmus catholicâ ratione convincit Graecos, Spiritum Sanctum à Patre & Filio procedere docuit. Inde Romam cum Apostolico reversus est. Ipso praecipiente Anglos Romam venientes ad pedem juxta Romani Pontificis instar admisit. [Id quidem] Anselmi humilitas reppulit; donec Apostolicus ei praecepit, ut sic moderaretur humilitatem, ne quorumcunque benefacere volentium impediret devotionem.

Praeterea Cives urbis nobiliores Anselmo quandoque tetenderunt insidias ob fidem Imperatoris Ecclesiam persequentis, videntes plurimum auctoritatis conferri Urbano ex praesentiâ ejus. Caeterùm ut eum Christum Domini esse constaret, & verum discipulum Christi; mox eo viso projectis armis ceciderunt in terram; & qui ad malefaciendum accesserant, sacrae benedictionis quaerebant munus. Adeóque in totâ urbe invaluit religionis ejus auctoritas; ut non Archiepiscopus, non Primas, sed Sanctus Homo antonomasticè id est excellenter velut proprio nomine vocaretur. Romae interim Concilium celebratur; & inter caetera decreta statuitur, ut excommunicationis sententiâ feriantur Laici, qui investituras Ecclesiarum faciunt, & qui eas accipiunt de manu Laicorum; eâdem quoque sententiâ percelluntur, qui in Officium sic adepti honoris aliquem consecrare praesumunt.

[Page 168]

CAP. XI.

Lugdunum abinde revertitur Anselmus; & à venerabili viro Hugone primae sedis Galliarum Episcopo exceptus est, ut tanquam loci Dominus haberetur. Siquidem Archiepiscopus & comprovinciales sic ei deferebant in omnibus, ac si Cantuariensis Ecclesiae suffraganei essent. Et profectò Cantuariensis Ecclesia his diebus plus fidei reperit in extraneis quàm in suis. Filii enim persequebantur patrem, & inimici hominis domestici ejus. Nam ex suorum consilio à Rege impio destinatus Romam venerat, adhuc ibi degente Anselmo, Willelmus ille, cujus in exitu Angliae mentio facta est; & inter caetera obtinuit ab Urbano, ut causam Anselmi differret à solennitate Paschali in diem festum Sancti Michaelis. Unde Archiepiscopus, quoad Rex viveret, viam redeundi in Angliam sibi credidit esse praeclusam. Sed custos Israel qui non dormit, quicquid humana temeritas somniaret, consilii aeterni interim sententiam dispensat; & Urbanum, qui causam viri Dei ad petitionem Tyranni distulerat, eximit rebus humanis, ut praefixum diem non videat. In exilio tamen prosperatur Anselmus; & non modo in Lugdunensi sed in contiguis quoque provinciis clarificante illum Deo ab omnibus communiter celebratur.

Rogatus autem à Wydone Archiepiscopo nobilis Viennae, quae dicta est maxima Galliarum, Festivitatem Beati Mauritii, quae ob praesentiam capitis ejus ibi solennis est, celebravit. Expletis divinis, cùm ad refectionem corporis consedissent; duo Milites voce tremulâ vultu pallenti debiles & fere membris arentibus astiterunt, supplicantes ut de micis panis sui iis aliquid dignaretur conserre. At ille, ut video inquit, non tam micis quam pane solido indigetis. Habundant cibi, & locus amplus est; ite sessum cum benedictione, comedite quantum vultis. Adjecit etiam; Nichil aliud faciam vobis, intelligens quo intendissent. Vitabat enim quicquam facere, quod miraculo posset ascribi; non enim suam sed Dei gloriam appetebat, quaerens in omnibus non quae sua sunt, sed quae Jesu Christi. Porro à dextris sedentium Sancti viri propositum videns, quasi importunitate petentium victus, fragmenta rapuit, praebuitque petentibus; monens cito discedere, ne hominem diutius fatigarent. Gustant, & cum benedictione hominis Dei recedentes, sanitati à quartanis, quod ex verbis eorum innotuit, ilico restituti sunt. Unus Principum terrae illius eodem languore diutiùs vexatus, famulorum manibus in Ecclesiam Beati Stephani, ubi Anselmus divina celebraturus erat, inductus est; & auditâ Missâ sanus exivit. Unde post paucos dies patri gratias reddidit, asserens se à febribus quartanis illius benedictione curatum. Accepitque ab eo salutis monita, quibus instructus ex conscientiâ multorum Deo digniùs, mundo gratiùs, & sibi utiliùs vixit.

Hic fere temporibus eunti Cluniacum Sacerdos quidam occurrit, petens ut Sororem suam in amentiam versam respicere & benedicere dignaretur. At ille velut aure surdâ pertransiit. Instat Presbyter, & populus undique confluens instat; & ille Deum in hujusmodi temptandum non esse respondit. Nec tamen antè dimittitur, quàm dexterâ elevatâ eam signo salutiferae crucis signavit. Quo facto fugit ocyùs, & cucullum imponens capiti, infoelicis foeminae deflet aerumpnas. Rediens illa domûs suae nondum contigerat limen, & integerrimae sanitati donata est, in laudem viri Dei linguas omnium solvit. Revertens inde Lugdunum, transiit Matisconam; & ibi rogatu Episcopi & cleri in Ecclesiâ Beati Vincentii solennem Missam celebrans, exhortatione publicâ populum monuit, ut à Domino pluviam qua mundus egebat, precibus impetrarent. Illi fecisse se hoc saepiùs, saepiúsque frustratos esse respondent; orantes ut necessitates & vota eorum prece suâ promoveat. Celebrantur divina; & per sacerdotes sui officium populi preces Domino offerunt. Nec mora, pro votis singulorum & omnium succedunt imbres; & tota civitas se in praeconia [Page 169] Sáncti viri effundit. Perveniens autem Lugdunum, Scripsit librum unum de Virginali conceptu & peccato originali, & alium cui titulus est, Meditatio redemptionis humanae.

Dum haec agerentur, Urbanus Papa moritur ante Kalendas Augusti; & Anselmus judicio Dei solius exponitur. Et licèt plurima pateretur, & rei familiaris angustiâ plurimum videretur urgeri; Vigebant tamen in eo laeta mens & Pontificalis auctoritas; quia non deficiebat nec deserebat eum verborum ipsius operumque principium, qui in principio erat Verbum. Multa quoque de interitu Regis impii praedicabantur à multis, quae in vindictam Anselmi innotuerant tam ex signis patentibus quàm ex visionibus manifestis. Sed ille his animum non opponens, pro conversione & salute Tyranni cotidie Dominum precabatur. Tertio verò anno exilii sui, habito colloquio Beati Hugonis Cluniacensis apud Martiniacum, accidit ut de Rege Anglorum mentio fieret. Abbas autem assertione religiosâ multis audientibus publicè protestatus est, se praeteritâ [...]I. nocte. voce vidisse eundem Regem ante Thronum Dei accusatum & dampnationis excepisse sententiam. Mirantur audientes, sed cùm eminentiam dicentis attendunt, verbis ejus fidem non habere non possunt. Die sequenti Lugdunum venit; & in Kalendis Augusti cùm omnes quiescerent, Ecce juvenis ornatu venusto ac venerabili vultu Clerico qui ante hostium camerae jacebat adhuc ut sibi videbatur vigilans apparuit, vocans eum nomine suo, Adam, inquit, dormis? Respondit, non; & adjecit, Vis audire nova? Adam, libenter, inquit. Et ille, Pro certo noveris controversiam, quae vertebatur inter Anselmum Archiepiscopum & regem Willelmum Angliae, omnino esse decisam. Ad quod ille oculos erigens, neminem vidit. Sequenti verò nocte alius inter matutinas vigilias clausis oculis stans psallebat; & ecce quidam ei ostendit cartulam, in qua scriptum erat: Obiit Rex Willelmus. Oculos autem apperiens, neminem nisi socios vidit. Et tune quidem Dominus de Rege impio judicium suum terribiliter perpetraverat; & qui vixerar bestialiter, bestialem invenerat exitum vitae. Tristabatur Anselmus; & sicut Samuel lugebat Saulem dejéctum à Domino, sic istum in se provocâsse iram Domini, moerens & anxius querebatur. Mallet enim in beneplacito Domini seipsum in corpore, quàm illum taliter mortuum esse.

CAP. XII.

Exin post triduum cùm invitatus honorificéque susceptus in loco venerabili, cui Casa Dei nomen est, de nocte quiesceret; tempestate crebra per montem fulgura volitant, & maximo sulminis ictu & terrore horribili super domum, in qua foenum Monasterii servabatur, plurimum ignis effundunt. Vicinae corripiuntur aedes, & horror & strepitus, foetet fumus teter, flamma lucens terruit universos & ad varia loca dispersit. Audiens autem Pater Anselmus invaluisse incendium; nobis, inquit, provideamus; Nam tua res agitur, paries cùm proximus ardet. Egressusque citiùs venit ad ignem, eique signum vivificae crucis apposuit. Corruit ergo ignis, ipsasque quas invaserat languens reliquit domos: Et quod magis mirum est, quibusdam in circuitu consumptis domibus nil laesionis attulit foeno Monachorum, qui virum Dei habebant hospitem. Nec mora, Lugdunum reversus nuncios recepit ab Angliâ Regis interitum nunciantes; & quomodo manus Domini gloriosam illam Ecclesiae suae exercuerat ultionem. Siquidem secundâ die mensis Augusti, quae post visionem Lugduni factam illuxit, idem Rex in Sylvam, quae Nova Foresta vocatur ab incolis, venatum manè profectus est; Ibique in latere sagittam excipiens, corde sauciato emisit Spiritum suum. Sic sic patiente Basilio letali telo ad consolationem Ecclesiae perimitur Julianus; & altero Juliano perempto in Angliâ, ad consolationem Ecclesiae revocatur Anselmus. Quis alterutrum miserit telum, adhuc incertum est quidem. Nam Walterus Terellus [Page 170] ille, qui Regiae necis reus à plurimis dictus est, eò quòd illi familiaris erat & tunc in indagine ferarum vicinus, & fere singulariter adhaerebat etiam cùm ageret in extremis, se à caede illius immunem esse invocato in animam suam Dei judicio protestatus est. Fuerunt plurimi, qui ipsum Regem jaculum quo interemptus est misisse asserunt; & hoc Walterus ille, & si non crederetur ei, constanter asserebat. Et profectò quisquis hoc fecerit, Dei Ecclesiae suae calamitatibus compatientis dispositioni fideliter obedivit.

Primi quidem omnium ad patrem sub omni celeritate Monachi Cantuarienses occurrunt. Deinde magnorum virorum nuncii se invicem praevenientes totius insulae devotionem exponunt. Et insuper illustris Rex Anglorum Henricus, qui fratri successerat, revocati à se Archiepiscopi reditum fideliter procuravit. Se & omnia Regni negocia ex illius consilio pendere pollicetur. Studuit enim inter regni sui auspicia pius & mansuetus haberi, pro more potestatum, quae donec solidatae sint, mansuescunt▪ Siquidem mitissima sors est Regnorum sub rege novo. Caeterùm cùm Regi novo apud Saresberiam, quid in Romano Concilio gestum sit, exposuisset; Rege turbato omnia in contrarium versa sunt. Quot igitur & quanta pro libertate Ecclesiarum duobus annis passus est, longius est enarrare. Cùm verò Rex Henricus videret Anselmi constantiam invictam; rogavit ut cum nunciis suis Romam iret, & Regiae dignitatis in Anglia laesae procuraret medelam. Universi Episcopi Angliae, Abbates & Proceres, acclamant istud Regi de jure negari non posse: Ad haec, inquit Anselmus Archiepiscopus: Ibo quidem quoniam vultis; sed Ecclesia Dei Romana nichil consilio meo vel prece faciet, quod Ecclesiarum praejudicet libertati, aut Sedis Apostolicae majestatem aut meam dedeceat honestatem. Venientes autem Romam nuncii cum Archiepiscopo, à Domino Paschali Papâ, qui Urbano successerat, benignè recepti sunt. Exinde suo tempore Willelmus, de quo supra▪ causam Regis exposuit; ac inter caetera intulit; quòd Rex nec pro Regni amissione Ecclesiarum investituras sibi pateretur auferri. Ad quae Paschalis Papa respondit. Si Rex tuus nec pro regni amissione Ecclesiarum donationes patietur amittere; Scias & ei fideliter referas; Ecce ego coram Deo loquor, quia nec pro sui capitis redemptione eas illi Paschalis impunè permittet habere. Et quidem causa Regis tunc in his finibus subsistit. Quantum vero Anselmo Paschalis detulerit & contulerit tempore suo, liquet ex multis. Ei namque Primatum Britanniae, quem à tempore Beati Augustini antecessores habuerant, confirmavit. Hoc quoque personaliter privilegium dedit; ut ab omnium Legatorum ditione quoad viveret esset exemptus. Praeterea Girardum Eboracensem professionem Anselmo sacere detrectantem causâ cognitâ coegit profiteri; & si circumventus quandoque in contrarium scripsit. Secutus enim est decisionem causae Lanfranci temporibus ab Alexandro Romano Pontifice [quae] sollempniter facta est & in scripturam redacta. Indicant hoc litterae ejus, quae in Ecclesiâ Cantuariensi adhuc extant bullatae. Quid multa? Non meminimus preces Anselmi repulisse Paschalem Papam, vel quae innotuerant distulisse vota.

CAP. XIII.

Redeuntes Florentiam veniunt, & ibi quiescunt nocte unâ. Discedentibus illis, dominus domûs in lecto quo Anselmus jacuerat pro more decubuit. Quo dormiente adest homo ignotus, monens ut inde citiùs surgat. Et adjecit indignum esse, ut lectum occuparet, in quo tantus quievit hospes. Contempnenti nocte secundâ visio minaciùs & terribiliùs iteratur. Illo autem moto quidem sed non ut cederet, tertiâ nocte denuntiatur, ut ociùs surgat & se exinde cohibeat; experiturum fore non esse fantasticum quod videbat. Territus ille somnio, mane adiit ad Episcopum civitatis; & auditâ per eum sanctitate Anselmi, lectum ex tunc in omni reverentiâ custodivit. Cùm autem Lugdunum appropinquâssent; Willelmus saepe dictus ab Archiepiscopo recessurus, [Page 171] ex parte Regis Angliae inhibuit, no Angliam ingrederetur; nisi postpositâ obedientiâ sedis Apostolicae se consuetudines omnes utriusque Willelmi regum promitteret fideliter servaturum. Miratur haec Archiepiscopus, quia aliâ conditione exierat; mansit Lugduni; Et Rex Henricus omnes possessiones ejus Willelmo redeunte praecepit confiscari. Interim ad Anselmum in oratorium caecus quidam accedens, obtinuit ut super oculos ejus signum erucis pollice pingeret. Fecit hoc tertiò, dicens sic: Virtus erucis Christi illuminet oculos istos, & ab eis omnem infirmitatem depellat; integraeque sanitati restituat. Et cùm eo [...] aspersisset aquâ sanctificatâ, illuminati sunt. Regis autem indignatio in annum & dimidium protracta est.

Exigentibus negociis quibusdam ecclesiasticis, vir Dei in Franciam veniens, à Rege Henrico rogatus in Normanniam progredi, rerum suarum tandem à Rege investituram accepit. Rege autem in Angliam transeunte, post pauca Willelmus ille qui Regum nuncius Archiepiscopum t [...]ciens [...]atigaverat, Beccum reversus est, rogans ex parte Regis attentius, ut retroactis querelis omnino sopitis Angliam ocyùs visitaret. De libertate Ecclesiarum, quas Dei clementia [...], [...]am excu [...]rat, [...]tatur Episcopus; & iter arripiens Gemeticum ve [...] ▪ [...] prog [...]ede [...]etur, adversâ valetudine praepeditus est▪ & fere in extre [...] deductus ex defect [...] naturalium virtutum socios omnes desperatio tenuit; &▪ mors [...]ita ac curta videbatur astare prae foribus. Inter haec sollicitatur pater, ut vel filiorum amore naturae vim faciat, sibi patiatur alimentorum aliquid ministrari; & ille se omnino nil appetere, sed nec posse quidem verbis cefsantibus anhelo spiritu fatebatur. Undique conveniunt Episcopi & Abbates; ut possint illius beati spiritûs transitum explorare; & ad coelestia migrantem Psalmis prosequantur & hymnis Quidam autem familiariùs, ut unus servientum Monasterii per silvam gradiens & huic rei nihil intentus, bestiolam quam Martyram vocant, videret perdicem in ore deferentem; & exclamans bestiolae fugienti perdicem excussit. Qua allata gustavit aeger, & convalescens contra spem admirationi suit, & gaudium attulit universis. His ergo qui convenerant redeuntibus, unus Servientium Radulphi Sagiensis ei plurimum detrahere coepit; asserens ei compatiendum non esse, qui sibi in alimentorum perceptione subvenisse potuerat, si inanis gloriae jactantiam remisisse [...]. Temeritati ejus silentium indicit Abbas, modesta sociorum increpat multitudo; & is eo ardentiùs more▪ Stultorum qui verba sapientiae non admittun [...], Sanctum Del lacerare non cessat. In his verbis coepto itineri properanter insistens, in frondosam Quercum silvae per quam iter erat vehementer offendit; & ex equo procumbens, uno stasilium pedem equitis firmiùs retinente; equ [...]que territo, tam diu huc & illuc tractus est & concussus, ut sere videretur novissimum Spiritum exhalasse. Tandem vero sociis Bentam Virginem invocantibus, comprehensus est equus; & vix inspirans miser edoctus est parcere amicis Dei, cùm magnae temeritatis sit etiam de servo alieno ferre sententiam.

CAP. XIV.

Rediit Rex Henricus in Normanniam; & in Assumptione Beatae Virginis Mariae Archiepiscopum Becci amicabiliter visitavit. Illo fermè tempore capellam Curiae prece Abbatis Archiepiscopique Rotomagensis savore dedicavit Anselmus; & in ipsâ dedicatione Clericum allenatione mentis laborantem benedictione solâ pristinae restituit sanitati. Qui pro Deo exul & contumeliis affectus diutius sedes circuit alienas, exinde ut justum est Deo de hominibus triumphante ad suam cum honore & gloriâ remeavit. Ubi ab eo vir Anglus nobilis & dives gravi corporis infirmitate percussus, petens ab eo per nuncios benedictum & accipiens panem, secundùm fidem suam curatus est. Rex interim in Normanniâ degens congratulatur paci; & jam dissimulare non potest, considens sibi Dominum ex hoc esse placatum, quod in veram & firmam amicitiam amicum ejus receperit Anselmum. Unde sibi in brevi [Page 172] totam Normanniam & repromittit, & quidem non frustra. Nam fratrem suum & fautores ejus conserto praelio solenni confecit & coepit. Quam victoriam nactus, per epistolam communlcavit Anselmo; quae meritis concordiae & pacis inter eos reformatae ascribebatur. Cùm autem in Kalendis Augusti Rex & Archiepiscopus convenissent, triumphus Ecclesiae omnibus patuit; Rege in vestituram Ecclesiarum palam cedente, & concedente Archiepiscopo, nec aliquid venditante in electionibus nisi assensum, qualem sacri Canones non excludunt. Neque enim eligere nec virgâ pastorali investire sibi pro more antiquo usurpans, procedere permisit in dispositione Ecclesiarum canonicas sententias. Scripsit interea Dei famulus libellum unum de Concordia praescientiae, praedistinationis & gratiae Dei cum libero arbitrio; in quo contra morem moram fecit, quia Corpore infirmatus erat; ut non equo sed lecticâ de loco ad locum semper postea veheretur.

Cùm itaque finis ejus approquinquaret; Thomas Eboracensis junior jam electus, & à Willelmo Wintoniensi Episcopo mandante Anselmo Presbyter ordinatus, finita inter Ecclesias Cantuariensem & Eboracensem coeperunt jurgia instare. At Anselmus etsi ad summum corpore languens, virtute tamen indutus ex alto, singulis totius Angliae Episcopis in virtute obedientiae praecepit, ne Thomae communicarent; donec ille ab incoeptâ rebellione desisteret; litteras quoque patentes, quibus hoc mandabatur, jussit signatas in omnibus Episcoporum sedibus diligentissimè custodiri. Ad Thomam quoque in eo constitutus articulo, epistolam in haec verba direxit:

CAP. XV.

‘Anselmus minister Ecclesiae Cantuariensis Thomae electo Archiepiscopo Eboracensi. Tibi Thoma in cónspectu omnipotentis Dei. Ego Anselmus Cantuariensis Archiepiscopus totius Britanniae Primas loquor, loquens ex parte ipsius Dei. Sacerdotale officium, quod meo jussu in parochiâ meâ per Suffraganeum meum suscepisti, tibi interdico; atque praecipio ne te de aliqua curâ pastorali ullo modo praesumas intromittere; Donec à rebellione, quam contra Ecclesiam Cantuariensem incoepisti discedas; & ei subjectionem (quam antecessores tui Thomas videlicet & Girardus Archiepiscopi ex antiquâ antecessorum consuetudine professi sunt) profitearis. Quod si in his quae coepisti magis perseverare quàm ab eis desistere delegeris; omnibus Episcopis totius Britanniae sub perpetuo anathemate interdico, ne tibi ullus eorum manus ad promotionem Pontificatûs imponat; vel si ab externis promotus fueris, pro Episcopo vel aliqua Christianâ communione te suscipiat. Tibi quoque Thoma sub eodem Anathemate ex parte Dei interdico; ut nunquam benedictionem Episcopatûs Eboracensis accipias, nisi professionem (quam antecessores tui Thomas & Girardus Ecclesiae Cantuariensi fecerunt) facias. Si autem Episcopatum Eboracensem ex toto dimiseris; concedo ut officio sacerdotali, quod jam suscepisti, utaris.’ Verebatur enim, sicut interrogatus dicebat, apparere in conspectu judicis Dei; nisi ante punisset tantam inobedientiam in jurisdictione sibi commissâ suo tempore emergentem. Unde idem Thomas auctoritate viri & acerbitate sententiae territus, in se rediit; & praesentibus vice Primatis Cantuariae Ecclesiae Suffraganeis etiam post obitum Anselmi professus est.

CAP. XVI.

Tertio igitur anno postquam à secundo exilio per Regem Henricum revocatus est, adeò coepit debilitari; ut ei cibus omnis in fastidium verteretur. Vim tamen faciebat naturae in perceptione eorum; eo quòd ipsam noverat sine alimentis constare non posse. Caro quidem infirmabatur magis & magis; sed generosus ille spiritus & Dei amore nobilis Ecclesiae dedignabatur infirmitati. Ex eâ enim fortior & potentior videbatur. Neque enim à meditationibus divinisque colloquiis & orationibus poterat impediri; sed in consuetis [Page 173] & Deo placitis exercitiis jugiter versabatur. Consecrationi Dominici corporis quotidie intererat, illuc aut pede iens aut sellâ delatus. Vix quinto die ante obitum potuit inde arceri. Illuxerat Dominica dies Palmarum, & unus eorum qui aderant sic eum alloquitur: Pater verisimile est ex his quae videmus, te ad Paschalem Domini tui relicto mundo transire solennitatem. Et ille; sicut fuerit inquit voluntas, sic fiat; & beneplacitum Domini de me ut voluerit impleatur. Verùm si mallet, quaestionem de origine animae quam in mente volvo, vellem ante obitum meum fideliter absolvi. Nec aliquid doloris sentiebat in corpore; & ob hoc lacessente stomacho veriùs deficiebat. Vesperante dein tertiâ feriâ cùm vix jam verba formaret; rogatus à Radulpho Rofensi Episcopo & his qui aderant, Regi, Reginae, liberis eorum & subditis omnibus benedixit; & eos, quantum ad se pertinebat, absolvit. Matutinis laudibus intererant fratres Ecclesiae Salvatoris; & unus assistentium illi passionem Dominicam inchoavit. Ubi vero ventum est ad verba Domini Jesu. Luc. XXII. 28. Vos estis, qui permansistis mecum in temptationibus meis: & ego dispono vobis, sicut disposuit mihi Pater meus regnum; ut edatis & bibatis super mensam meam in regno meo: Lentiùs solito spiritum trahens, & fini jam proximus, in cinere & cilicio positus est. Adunatis quoque fratribus circa eum, quantum dolor & lachrimae permittebant, obdormuit in Domino. Transiit autem illucescente aurorâ quartae feriae Coenam Domini praecedentis, quae erat undecimo Kalendas Maii, Anno videlicet Dominicae Incarnationis millesimo centesimo nono, qui fuit annus Pontificatûs illius decimus sextus, vitae quoque septuagesimus sextus. Foelix transitus & gloriosa subvectio miraculorum indiciis declaratur; & sanctissima merita Confessoris ex signis ibi conspicuis publicè innotescunt. Venerabiles siquidem viri, memoratus Episcopus Rofensis, & Baldwinus quem vir Sanctus, ut dictum est, rerum suarum Oeconomum fecerat, modico balsamo quod habebatur faciem sacram inungere satagebant. Episcopus ergo hoc expleturus officium, digitum vix intinctum summotenus de fundo vasis extraxerat; & balsamum videt omnino defecisse, vase negligentiùs custodito. Vexatur ille, & omnes qui aderant contristantur. Rogavit itaque venerandus vir Edmerus, cujus ab initio mentio facta est, ut Episcopus vas inversum violentiùs excuteret in manum ejus. Adquievit Episcopus; & ecce de vase fere arido liquor fluens in habundantiâ subjectam manum implevit. Iteratum est hoc secundò & tertiò, & etiam saepius repetitum; & vas fluxit semper in habundantiâ. Erumpentibus ergo lacrimis prae gaudio & admiratione, totum corpus Sancti viri qui aderant repetitis vicibus perunxerunt. Cur enim in tantâ Dei largitate seipsos parcitatis aut avaritiae redderent arguendos. Heliâ ministrante oleum multiplicatur; & balsamum, ut obsequatur Anselmo, suscipit incrementum. Dignum quidem erat; ut caro quam vivens servare studuerat à voluptatibus incorruptam, exanimata corruptionis injuriam non sentiret.

Vir quidam Christi & Ecclesiae verus cultor, & pro facultate subventor pauperum, obeunte patre Anselmo, Cantuariae ad fatalem ut videbatur pervenerat horam. Diu namque languerat. Quo in somnum tenuem parumper soluto, adest juvenis speciosus, & quid patiatur inquirit. At ille; en morior. Cui juvenis. Pater patriae, inquit, aeternaliter victurus nunc tendit ad Deum, & tu moreris? Surge citò, & glorifica Deum & amicum ejus qui tibi subvenit patrem Anselmum. His auditis, ille cunctis stupentibus surgit & gratias acturus concitus ad Ecclesiam pergit, & quid viderit indicat. Horâ quoque ejusdem transitûs in Monasterio Beati Augustini super statu gloriosi Patris sollicitus frater in visione vidit ad hostium camerae Archiepiscopi albarum personarum pulcherrimum cuneum, quasi alicujus exituri adventum cum desiderio praestolantem. Praeerat illi choro ingrediens & egrediens Pontifex, habitu & quadam majestate insignis. Hic Anselmo obeunte festinò exivit [Page 174] & ait. Ecce adest quem expectatis▪ suscipite illum, & quo Dominus jussit ef [...]erte in voce laudis & exultationis. Paucis verò diebus ante Cantuariensis Ecclesiae Monachus quidam Helias nomine innocens▪ & vitae probatae, transitùm Pat [...]is▪ Anselmi ex aliâ visione cognovit. Visum est enim ei, quòd Beatissimum Dunstanum & Anselmum Archiepiscopum in Ecclesiâ Christi viderit colloquentes; & quòd haec Anselmo à Dunstano dicta acceperit. Amice karissime▪ accipe hunc annulum manu; velles recipere. Manum retrahens Beatus Dunstanus ait: Non quidem hac vice, sed me servante interim quartâ feriâ ante Pascha recipies illum de manu Domini. Sic quidem Martini transitus in visione sanctis innotuit; & Dominus, cui similiter servierunt, Martinum & Anselmum pari modo glorificavit.

CAP. XVII.

Peractis his quae ritus exposcit, restabat ut preciosus ille Thesaurus corporis elauderetur monumento. Ad Sarcosagum itaque ventum est; & inventus est minor quàm ut nisi fractis membris & per demptionem lapidis superioris corpus recipere posset. Quod cum minis durum & intolerabile omnibus videretur; unus circumstantium fratium arrepto pontificis baculo saxum aggreditur, & illud undique sic pertractat & premit, huc & illuc aptans; ut recipiendo corpori cum admiratione omnium commodissimum & sufficientissimum videretur. Nam Salvator, in cujus transitu scissae sunt petrae, hoc ad gloriam suam egit▪ ut confessori suo natura lapidea mirabiliter cedere videretur. His diebus Capellanus quidam Episcopi Rofensis professione Monachus, imorum opinione laudabilis, Robertus nomine per pontem Lundoniae transiens, Beati patris Anselmi patrocinium sibi adesse sensit & gavisus est. Equus▪ enim, qui famulum & sarcinam deserebat, sine serviente quidem sed onustus sarcinis cecidit in Tamensem fluvium▪ Licèt igitur super amissione equi & rerum moveri possit pauper; nichil tamen exulcerabat animum ejus nisi unus librorum Anselmi, quem in sarcinulis positum credebat & lugebat amissum. Sed secus accidit. Nam cùm saepius invocato Patre Anselmo pervenisset ad ripam; equum, manticam cum sarcinulis, librum quoque & universa quae amiserat illaesa invenit. Praeterea Arnulsus Comes filius Rogeri a Montegwyneri [de Normanniâ Angliam, rediit.] Et primò quidem prosperante cursum vento in medium ponti delatus est. Quo deficiente, remiges affliguntur; exinde toto biduo jam deficientibus alimentis, naufragium patiuntur ab instabilitate & erroro ventorum. Tandem▪ vero ad Beatum Anselmum conversus Comes socios rogavit & nautas, ut Beato Anselmo, quem noverant, & de cujus sanctitate non dubitabant, totam committerent navem. Nam qui semper misericors extitit, dum mortales [...]um retardarent exuviae, non desuturum supplicibus pollicetur; cùm nuper Deo junctus & nullo praepeditus obstaculo ampliori serveat caritate. Assenserant omnes; & vix sub hoc voto Dominicam Orationem compleverant; & ecce nebulis dissipatis, vento prospero quo voluerant in Angliam deferuntur. Venientes Curiam Regis, Regi & aliis quid sibi acciderant referunt; & in laudem egregii Confessoris omnium exaudientium ora laxantur. Ad haec unus Cantuariensium fratrum de statu patris Anselmi valde sollicitùs▪ Dominum exorabat, ut eum inde faceret certiorem. Affuit ergo amico in visione, praecipiens illum certum esse, quia ex quo onere carnis exutus est, gloriosè illum excepit & stolam immortalitatis induit, quem verè coluerat Jesus Christus.

[Page 175]

CAP. XVIII.

Longum erit, si omnia, quae tunc acciderunt, hujusmodi referantur. Sed in paucis, quia succinctam promisimus brevitatem, Liber iste claudatur; & qui plura scire voluerint, recurrant ad fontes; grandia loquor volumina, à quibus haec velut tanto modico ad itinerantium consolationem & refrigerium sumpta sunt. Novicius quidam Cantuariensis Ecclesiae Monachus, inter alios qui ad tumbam Patris Anselmi orandi causâ turmatim confluebant, actus quidem devotione illuc veniebat; h [...]sitabat tamen, quid potiùs esset orandum, scilicet an Anselmus, an pro Anselmo. Sed cùm in hujusmodi fluctuatione diutiùs anxiaretur; totâ se devotione convertit ad Dominum, rogans ut quid se oporteat facere instruatur; & quia in veritate pium Dominum saepius invocavit; in visione ubi orabat ante Altare ei apertus est liber, in quo decentissimè scriptum erat, Sanctus Anselmus. Intellexit ergo vir devotus nomen Anselmi scriptum in libro vitae, & praecedentis vitae merito dignum esse ipsum rogari ut Sanctum. Alius in eâdem Ecclesiâ Frater gravi correptus infirmitate diu languerat; & omnino quo se verteret opis gratiâ ignorabat. Postmodum verò ad notam Beati Anselmi pietatem totâ se contulit devotione. Ducitur ad Tumbam ejus; & humi fusus attentius orat, ut Ecclesia aut per convalentiam aut per interitum ipsius exoneraretur. Desiderium cordis ejus audivit Altissimus; & qui Anselmum invocaverat, restitutus est sanitati. Vir nobilis, miles probus & multis notus, Humfridus nomine lapsus in hydropem ab omnibus medicis ob desperationem relictus est. Hic Anselmum dilexerat, nec elabi poterat à memoriâ ejus. Rogavit itaque Monachum Cantuariensem Haymonem nomine, ab antiquo sibi notum venire ad se, ut vel animae suae consuleretur. Adest ille, & fortè secum beati Anselmi cingulum detulit. Quod deosculans miles praemissâ prece sibi circumducere nititur; sed vix prae tumore se contingere poterant summitates. Verùm miro modo sensim coepit detumescere corpus, & in naturalem reduci statum. Quod ille sentiens per omnia membra cingulum circumduxit; & ad sanctissimi Confessoris titulum integrae restitutus est sanitati. Lugduni apud Sanctum Hirenaeum inclusa quaedam admodum religiosa se quadam nocte ad Thronum perpetuae Virginis vidit adduci; ubi cùm plurima audisset & vidisset admiranda patriae coelestis praeconia; quaesivit inter caetera, quidnam sperandum esset de Hugone Archiepiscopo Lugdunensi. At virgo genitrix, bene, inquit, filia, bene illi erit per gratiam Dei. Et Inclusa subjecit. De Domino meo Anselmo Cantuariensi Archiepiscopo, Domina mea regina, quid sentiam? Cui Domina: De illo certissima esto, quòd proculdubio in magnâ gloriâ Dei est. Unus eorum, qui ei fuerat familiaris, eodem ferè tempore similem vidit in Angliâ visionem. Patrem enim in albis indutum videns & Pontificalibus insignitum, recolens quidem de rebus humanis exemptum; ubinam, inquit, pater degis? Quomodo vivis? Quidve agis? Et ille. Ibi vivo, ubi video, laetor, perfungor. At ille dum expergefactus haec revolvit; è quatuor verbis unum sibi dolet elapsum. In ipsâ vero tristitiâ quodam intervigilio vocem sibi manifestè dicentem audit, Laetor; & hoc quidem verbum amiserat. Unde & de Patris gloriâ ampliùs certioratus, plurimum exultavit, immensas gratias referens creatori. Et ut ad Barbaros beati Confessoris protenderetur gloria; Matrona quaedam in partibus Scotiae à Nobilibus Anglis genita, & in Christianâ religione circumquaque probata, Estryldis nomine, gravi languore ad mortem usque deducta est. Sed tandem Beati Anselmi cingulo, de quo jam diximus, cincta plenè convaluit. His interfuit, haec vidit & procuravit jocundâ recordatione dignus Edmerus. In Cantuariensi Ecclesiâ acutâ febre laborabat Frater aegrotus. Cùm ergo medicorum omne cesserat auxilium; memorato cingulo circumdatum est collum ejus procurante Edmero, sanatus est. Mulieres quoque laborantes in partu quot eo cingulo adjutae sunt in puerperio, [Page 176] referre non expedit; quia nimis longum & multis notum. Eodem cingulo sanatus est Frater sine omni rupturâ, cui sub umbilico in modum sphaerae grandioris ingens coaluerat tumor. Hoc Cantuariensis novit Ecclesia; quoniam ibi factum celebre est. Elphegus quidam, quod publicè notum est, à nativitate caecus, surdus, mutus erat & claudus. Et hoc quidem publice notum. Hic sicut praesens testatur dies, ad Sepulchrum Beati Anselmi plenam in his omnibus recepit sanitatem. Vicum quendam Beati Edmundi incendium occupavit, & domum cujusdam qui Beati Anselmi alumpnus fuerat & nichil aliud habebat. Jam invaserat ignis edax, qui universa consumit. Non erat homini solatium; cùm ecce frater unus monet, ut nutritoris sui Anselmi meminerit, eique committat domum, qui flammas extinguere consuevit. Paret ille, & nondum finitâ oratione Dominicâ domum suam ab incendio sine laesione miratur & laetatur exemptam. Helias venerabilis Abbas Sanctae Trinitatis in monte Rotomagi, precibus & meritis Beati Anselmi, cùm ab eo ordinaretur, à tumore & dolore genuum, quibus adeò vexabatur ut vix incedere possit, se publicè confessus est esse curatum. Sed quis ego sum, ut enarrem justitias Domini, & tanti patris praeconia ore vel calamo praesumptuoso contingam? Vires quidem meas excedit & merita, ut tantum Confessorem dignè describam; & ineptè describere nota praesumptionis est, & res jure & merito obnoxia poenae. Sed propicius mihi sit pater Anselmus, & meritis & precibus suis mentem meam dirigat in occupationem utilem & honestam, & quae divinae sit placita Majestati. Auditorem quoque & Lectorem obsecro; & qua licet supplicatione obtestor; ut in hoc voto mecum & pro me sollici [...]ent sanctum Patrem Anselmum, & mihi & sibi veniam impetrent delictorum ab eo, qui solus est benedictus in saecula saeculorum. Amen.

Explicit Vita Sancti Anselmi Cantuariensis Ecclesiae Archiepiscopi secundùm▪ Johannem Carnotensem Episcopum.

[Page 177]

Bulla ALEXANDRI III. Papae De Canonizatione ANSELMI.
Copia Bullae ALEXANDRI Papae concessae Sancto THOMAE Cantuariae Archiepiscopo de Canonizatione Sancti ANSELMI ejusdem Ecclesiae Archiepiscopi.

ALexander Episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri nostro Thomae Cantuariae Archiepiscopo salutem & Apostolicam benedictionem. Constitutus olim in praesentiâ nostrâ suppliciter nos & devotè rogâsti; ut illum sanctae recordationis virum, Anselmum videlicet quondam Cantuariae Archiepiscopum, cujus vitam & veneranda miracula nobis praesentare curâsti in Concilio Turonensi, canonizare vellemus. Nos verò pro eo, quòd plures illuc convenerant qui pro aliis sanctis viris illud idem instanter expetebant, [quod] rogaveras duximus differendum. Nune autem de honestate & prudentiâ tuâ plenam in omnibus fiduciam obtinentes, negotium istud tuae curae tuaeque discretioni committimus; per Apostolica tibi scripta mandantes, quatinus fratres Episcopos nostros Suffraganeos tuos & Abbates atque alias religiosas personas in tuâ provinciâ constitutas ante tuam praesentiam convoces, & coram eis omnibus praedicti viri sancti vitâ ejus perlectâ & miraculorum serie publicè declaratâ, cum consilio & assensu convenientium fratrum super illo canonizando, secundùm quod in consilio eorum inveneris, nostrâ fultus auctoritate procedas; sciens quòd nos illud, quod tu super hoc cum dictis fratribus provideris statuendum, auctore Domino ratum & firmum habebimus. Datum Turon. Quinto Idus Junii.

[Page 178]

Epistola ANSELMI vitiata in editione Lib. 3. Ep. 47. p. 384. Operum Anselmi Parisiis MDCLXXV. à GABRIELE GERBERONIO adornatâ, ex Codice MS. vetusto Bibliothecae Lambethanae restituta.

DOmino Reverendo & Patri diligendo Paschali Summo Pontifici Anselmus servus Ecclesiae Cantuariensis debitam subjectionem & orationum assiduitatem. Postquam revocatus ad Episcopatum redii in Angliam; ostendi decreta Apostolica, quae in Romano Concilio praesens audivi; ne scilicet aliquis de manu Regis aut alicujus Laici Ecclesiarum investituras acciperet ut pro hoc ejus homo fieret; nec aliquis haec transgredientem consecrare praesumeret. Quod audientes Rex & Principes ejus, ipsi etiam Episcopi, & alii minoris ordinis, tam graviter acceperunt; ut▪ assererent se nullo modo huic rei assensum praebituros, & me de regno potiùs quàm hoc servarent expulsuros, & à Romanâ Ecclesiâ se discessuros. Unde, Reverende Pater, vestrum petii per Epistolam nostram consilium; quam misi Celsitudini vestrae per Wilhelmum Regis Legatum. Sed quoniam responsi vestri literas non accepi; adhuc per Legatos nostros, quos mitto carissimis fratribus & Coepiscopis nostris, qui pro eâdem re vestram Sanctitatem adeunt, jam petitum iterum supplex per cartam Sublimitatis vestrae certum peto consilium. Oramus Dominum nostrum Jesum Christum, ut vos conservet ad laudem & gloriam nominis sui & utilitatem Ecclesiae suae.

[Page]

EADMERI Praecentoris Ecclesiae Christi Cantuariensis, & Episcopi Electi Santandreani,

Vitae S. ANSELMI Archiepiscopi Cantuariensis quae desunt in vulgatis exemplaribus.
Vita B. BREGWINI Archiepiscopi Cantuariensis.
Vita S. OSWALDI Archiepiscopi Eboracensis.
Vita S. DUNSTANI Archiepiscopi Cantuariensis.
Epistola ad Monachos Glastonienses de Reliquiis S. DUNSTANI.

ACCEDUNT

Scrutinium de corpore S. Dunstani factum anno MDVIII.
Epistola Willelmi Warham Archiepiscopi Cantuariensis de corpore S. Dunstani.
Responsio Abbatis Glastoniae ad Epistolam praedictam.
Epistola secunda Willelmi Warham Archiepiscopi Cantuariensis de corpore S. Dunstani.
NICOLAI Epistola ad Eadmerum de Primatu Sedis Eboracensis in Scotiâ.
EADMERI Epistola ad Wigornienses Monachos de Electione Episcopi.

[Page]

[Page 181]

EADMERI LIBRORUM DE VITA S. ANSELMI Quae desunt in editis.

QUaedam autem quae non per sompnium accidisse elapso post obitum ejus non longo temporis spatio, sed in gravi discrimine constitutis per memoriam pii nominis ejus provenisse feruntur, vis amoris, quo erga eum quidam meorum adhuc ardent, paucis me notare compellit.

CAP. LXVI.

Arnulfus quidam nomine filius comitis Rogeri de Monte Gummeri, & ipse Comes, de Normanniâ Angliam rediens, marini itineris medium prospero cursu peregerat; & ecce contra spem omnium in navi consistentium subito nebula nimiae densitatis exurgit, supercrescit, quin & ventus omnis quo vehebantur, cadit, evanescit, deperit. Navis in medio pelagi nullum quo in ulteriora raperetur ventum habens, nec quae in eâ consistebat hominum multitudo prae densitate nebulae quam teneret viam dinoscere valens, huc & illuc inter undarum cumulos navis nullum iter explicans fluctuabat; & consistens in eâ taedio vehementi afflicta virorum turba animo deficiebat. Mare siquidem eos per dies duos tali modo sibi haud grato obsequio vindicabat; & in diversa vota mentes illorum, quò à suo retinaculo solverentur, & ora concitabat. Tandem memoratus Comes memorandae memoriae patris Anselmi recordatus, vota omnium rupit; & ut sibi paucis intenderent, brevi alloquio cunctos admonuit, Omissis, ait, omnibus aliis, in causâ praesenti convertamus cor & linguam nostram ad patrem & pontificem nostrum Sanctum Anselmum, quem saepe vidimus, cui adhaesimus, cujus sacrâ doctrinâ imbuti, & beatâ sumus benedictione saepiùs perfuncti; implorantes notam nobis pietatem pectoris ejus; quatinus sanctis meritis suis impetret à creatore nostro & omnium Domino Jesu Christo nobis & peccatorum remissionem & hujus gravissimae incommoditatis, quam pro eis justè patimur, celerem absolutionem. Assenserunt omnes admonitioni ejus. Magna dei pietas, magna potentia. Necdum eam, quam statim ad verbum Comitis coeperant, Dominicam Orationem perduxerant; cùm subitò evanescente nebulâ, coeli serenitas tota redit, & litus ad quod primò festinârant non longè abesse laeti conspiciunt. Gratias igitur Deo & fideli famulo ejus agentes, animi aequiores effecti, oppanso velo prosperrimè sunt in portum desideratum evecti. Inde petentes curiam Henrici regis Anglorum, cuncta quae illis acciderant ordine supra digesto ipsi regi praesentibus episcopis regnique primoribus exposuerunt. Quod auditum multis multùm placuit, non dubitantibus vitam ejus in mundo talem extitisse, quòd & hoc & multò majora debuerit à Deo mundo sublatus merito obtinuisse.

[Page 182]

CAP. LXVII.

Item Monachus erat Robertus nomine, assiduus in servitio Radulphi Rofensis episcopi, cujus in superioribus habita memoria est. Hic per pontem Londoniae eo ferè tempore pergens, infortunio quodam subito percussus est ex casu equi qui manticam suam ferebat. Idem etenim equus minùs cautè per pontem hinc inde diruptum à famulo tractus in fluvium cecidit, ubi major vis undarum & aquae profunditas extitit. Licèt igitur nominatus frater, eujus haec omnia erant, dampno animalis & rerum quae in manticâ servabantur, contristatam aliquatenus mentem haberet; tamen quasi eorum omnium immemor, pro uno de libris beatae memoriae patris Anselmi, qui inter alia inibi habebatur intrusus, valde erat sollicitus. Pergebat igitur per pontem, quomodo poterat, pro libri custodiâ & restitutione ob merita illius qui [...]um secerat Dominum orans; & equus in profunditate tumidi fluctûs tendebat ad ripam forti conamine natans. Quid dicam? Utrique emenso itinere, iste pontis, ille fluminis, altrinsecus sese consecuti sunt. Mox depositâ manticâ & reseratâ, ut qua plena timebatur aqua excuteretur; reperiuntur omnia quae intuserant praeter unam solam lineam vestem ita ab humore vacua, quasi eadem mantica nunquam tincta fuisset in aquâ. Reversus ad Episcopum, rem gestam me praesente retulit; & in laudem dei audientium ora resolvit.

Hinc fini praesens opusculum subdam; dum omnes id legere vel audire dignantes priùs brevi commoneam; quatinus nullâ incredulitate ex iis quae descripta sunt mentem vulnerent. Talibus enim in eis scribendis auctoribus usus sum; in quorum relatione omnem falsitatis suspicionem procul abesse dubius non sum. Siquidem plurima, quae primi libri series continet, ex verbis ejusdem patris Anselmi collegi. Solebat enim nonnunquam, ut homo jocunditate praestantissimus, inter alia dicta sua quasi ludens, quid puer, quid juvenis, quid ante susceptum Monachi habitum, quid in ipso habitu positus, quid Prior, quid Abbas egerit; simplici sermone referre: autumans audientes eâdem qua ferebantur intentione & perfunctoriè illa suscipere. Ea verò quae inter Miracula in ipso libello computantur, quaedam à Baldwino, quaedam à Bosone, quaedam à Riculfo Monachis Beccensibus, quorum me Edmerum Monachum Ecclesiae Salvatoris Cantuariae inibi meminisse recordor, accepi: quibus, sicut ipsi narrabant, aut interfuere, aut in seipsis ea experti fuere, aut ab illis qui testati sunt se dum fierent praesentes fuisse, accepere. Quae autem libro secundo notantur, penè omnia aut propriis oculis intuitus sum, aut auditu aurium sensi, aut alio aliquo modo, utpote qui ejus praesentiâ jugiter ex quo Pontificatu functus est potitus sum, per memetipsum Edmerum addicere merui. Falsa vero scienter aliquem in sacris historiis scribere nephas esse pronuntio. Nam quociens ea vel leguntur vel audiuntur, anima scriptoris occiditur; eò quòd omnibus per ea quae falsò scripsit infando ore mentitur.

CAP. LXVIII.

^* Praeterea cum operi manum primò imposuissem; & quae in cerâ dictaveram, pergamenae magnâ ex parte tradidissem; quodam die ipse pater Anselmus secretiùs me convenit, sciscitans quid dictarem, quid scriptitarem. Cui cùm rem magis silentio tegere quàm detegere maluissem; praecepit quatinus aut coepto desistens aliis intenderem, aut quae scribebam sibi [Page 183] ostenderem. Ego autem qui jam in nonnullis quae scripseram, ejus ope fretus & emendatione fueram roboratus, libens parui, sperans eum insitâ sibi benevolentiâ quae corrigenda correcturum, quae aliter se habebant singula loco sibi competenti ordinaturu [...]. Nec aut spes aut opinio mea fefellit me. Siquidem in ipso opusculo nonnulla correxit, nonnulla subvertit, quaedam mutavit, quaedam probavit. Unde cùm nonnihil corde laetarer, & quod edideram tantâ ac tali auctoritate suffultum fortè plus aequo penès memeripsum Edmerum gloriarer; Post paucos correcti operis dies vocato mihi ad se Pontifex ipse praecepit; quatinus quaterniones, in quibus ipsum opus conjeceram, penitus destruerem: indignum profectò sese judicans▪ cujus laudem secutura posteritas ex literarum monimentis precii cujusvis haberet. Quod nimirum aegrè tuli. Non audens tamen ipsi praecepto funditùs inobediens esse; nec opus quod multo labore compegeram, volens omnino perditum ire; notatis verbis ejus quaterniones ipsos destruxi, iis quibus scripti erant aliis quaternionibus primò inscriptis. Quod tamen factum meum inobedientiae peccato fortè non caret. Aliter enim implevi praeceptum ejus, ac illum intellexisse sciebam. Quapropter ab omnibus, in quorum manus fortè ista ceciderint, siquidem istic quicquam, quod non omnino quantum ad fatuitatem narrationis displiceat, repererint, petitum iri summopere postulo; quatinus pro hoc & pro aliis peccatis meis dignentur intercedere; ne moles eorum me tantùm deprimat; ut ad illum, cujus vitam & actus qualicunque stilo digessi, pertingere posse non sinat. Nec enim animo elabi potest, qualiter mihi responderit, cùm quadam vice illum rogarem, ut sicut in imis me consortem laboris habuerat, ita & in superis participem suae retributionis efficeret. Ait nempe id se quidem libenter ac laetè facturum: providerem solummodo, ne in hoc me nimii ponderis facerem. In quo si peccatorum meorum pondus justi judicis aequitas pietate remotâ appenderit; profectò anima mea non sursum sed in profundum abyssi praeceps ibit. Unde quemadmodum Ego Edmerus coepi, adhuc quibus possum precibus insisto; quatinus quam sibi impendi desiderant, mihi secum à Deo levamen & veniam delictorum obtineant: ne nimiis me peccatis oneratum quò pollicitus est pius Pater sullevare non valeat. Quod suâ clementiâ procul avertat; qui super omnia Deus vivit, dominatur & regnat▪ Amen.

[Page 184]

VITA B. BREGWINI ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS, AUTHORE EADMERO.
Incipit Vita Beati BREGWINI Cantuariensis Archiepiscopi & Confessoris.

EXordium propositi mei atque procursum, quo de Beato Bregwino Pontifice Cantuariorum scribere à quibusdam familiaribus meis rogatus institui, gratiae commendo Spiritûs Sancti, orans ut suae largitatis abundantiâ quae sunt dicenda revelet, & ad ea promenda cor meum & linguam juxta placitum suae voluntatis clementer aperiat. Fuit autem ipse Beatus in matris utero à Deo electus, eandem electionem ante omnia saecula in dispositione praedestinationis Dei foeliciter nactus. Parentes ejus ex gente Saxonum, nobili ut fertur prosapiâ orti, hoc meruerunt, ut talem eis filium Creator omnium daret; quem probitate morum, quem peritiâ disciplinae coelestium dogmatum & summum in Ecclesiasticis dignitatibus gradum & perennis gloriae regnum dignè debere adipisci comprobatur. Haec inter opera Dei regnabat in Cantiâ vir strenuus & nobilis Wihtredus nomine, sacratissimâ in Deum religione imbutus, servos Dei in Deo & Deum in servis suis prae se magni semper habens. Suo tempore pater praedicandae memoriae Birhtualdus in Patriarchatum primae Metropolis Anglorum beato Theodoro successerat, & eum dignè Deo in omnibus administrabat. Hujus instinctu & exhortatione ^* praefatus Rex in generali Concilio cunctas Regni sui Ecclesias ab omni dominatione & exactione Regum sive cujuslibet terrenae potestatis liberas in perpetuum esse constituit.

His diebus[ille]de quo scribere proposuimus in Saxoniâ natus est, & à parentibus Bregwinus cognominatus, sacro dehinc fonte in Christianâ fide regeneratus; & infantiles annos egressus coepit puer bonae indolis esse, modestiâ morum sanctae spei fiduciam suis de se exhibere. Hinc litteris traditur, & in scholâ Dominicâ enutritur▪ Augentur in eo de die in diem studia sacri profectus; & fit pro [...]enore [...] in litterali scientiâ non multo pòst temporis intervallo [Page 185] perfectus. Florebat etiam adhuc quaque per Angliam exercitia ac studia literarum; quae ex Beati Theodori Pontificis Cantuariorum ejusque discipulorum traditione totam terram magnifice irrigabant. Religio nihilominus Christiana, quam ex praedicatione gloriosi ac Deo digni Patris Augustini Cantia susceperat, quammaximè in ea vigebat; utpote sanctissimis ac strenuissimis successoribus ejus, quos Roma direxerat quique illi in Patriarchatum Cantuariensem usque ad praefatum Birhtualdum successerant, ne in aliquo vacillaret vigilanti sollicitudine insistentibus. Siquidem ab ingressu Patris Augustini in Angliam eo usque Insula ipsa non tantum patuit Barbarorum irruptioni, quantum eam postmodum patuisse accepimus, & quidem justé. Noviter enim susceptum Christianitatis jugum majori diligentiâ à multis portabatur; & eâ de re Dominus Christus sibi adhaerentes propensiori clementiâ tuebatur. Unde bonus odor & in exteras regiones emanans plures nativo solo relicto in Angliam egit. Inter quos Bregwinus Jesu Christi gratiâ fultus eò veniens, mox statione potitus cunctis carus est & civis patriae factus.

Deinde livore carens, docet alios quae sciebat, discit ab aliis quae ignorabat. Igitur sicut aetate & scientiâ, ita inspirante Dei providentiâ sic in Sanctis moribus proficiebat & coelesti sapientiâ. Quia ergo scriptum legerat: Eccles. l. [...]. Qui addit scientiam, addit & laborem: Eo magis videbat sibi in hac vitâ laborandum, ne inter innumeros Diaboli laqueos gradiens illis aliquatenus ab aeternâ vitâ impediretur; quo majori scientiâ praeditus intelligebat quo graderetur, si nullis eorum impedimentis irretitus in viâ rectitudinis detineretur. Usus iraque salubri consilio, sprevit mundum & oblectamenta mundi omnia, sequi cupiens eorum exempla, qui secuti Dominum reliquerunt se & omnia sua. Itaque saecularem vitam vitâ Monachali commutans, habitu saeculari abjecto Monachorum sese collegio nihil habentium sociavit. Factus ergo Monachus ejus exterior homo, cuncta quae veri Monachi sunt, virtutum scilicet ornamenta, amplexus est interior homo. Et haec singula in suâ adolescentiâ sibi ascivit; sciens se juxta vocem Divini eloquii etiam cùm senesceret, ab eis non recessurum. Nec fecit. Igitur coeleste propositum, quod ex dono gratiae Dei susceperat, in servitio Domini perseverans eidem gratiae conservandum jugiter commendabat.

Illis diebus Antistes Birhtualdus vitae praesenti sublatus, vitae perenni illatus est. Locum autem quem mundo discedens vacuum reliquit, eodem anno Tatwinus quidam Presbyterii gradu sullimis, vir eximiae religionis & quod praecipuum est Monachi professione & habitu insignis, ex totius Ecclesiae sacratissimâ electione Archiepiscopus factus supplevit. Hic est ille Tatwinus, quem venerabilis Beda in Historiâ suâ, id est, gentis Anglorum quam edidit▪ ultimum Pontificem Cantuariorum ponit; suoque tempore tam ipsi Historiae quàm suae vitae modum posuit. Sanè praefatus Christianissimus Rex Wihtredus ante haec nonnullis annis diem supremum sortitus, Eadberto habenas Regni reliquit. Cujus Regni anno undecimo ^* Tatwinus Archiepiscopus beato fine quievit, quarto videlicet anno quo Archiepiscopatum totius Angliae gubernandum susceperat. Quem Nothelmus subsecutus, quinque annis Christi Ecclesiam nobiliter rexit. Itaque post haec, ^† anno scilicet Incarnationis Dominicae septingentesimo quadragesimo secundo, electus est Cuthbertus in sedem Pontificum praenominatorum: Homo ex illustri prosapiâ gentis Anglorum [Page 186] clarâ progenie ortus, & ipse totus ex virtutibus factus. Is inter alia bona, quibus totum vitae suae tempus coram Deo & hominibus clarificabat, fecit Ecclesiam in Orientali parte majoris Ecclesiae eidem penè contiguam; eamque [...]n honorem beati Johannis Baptistae solenniter dedicavit. Hanc Ecclesiam eo respectu fabricavit; ut baptisteria & examinationes judiciorum pro diversis causis constitutorum, quae ad correctionem sceleratorum in Ecclesiâ Dei fieri solent, inibi celebrarentur, & Archiepiscoporum corpora in eâ sepelirentur: sublata de medio antiquâ consuetudine, qua eatenus tumulari solebant extra civitatem in Ecclesiâ Beatorum Apostolorum Petri & Pauli, ubi posita sunt corpora omnium antecessorum suorum. Hic decurso vitae praesentis articulo appositus est ad patres suos quinto decimo Praesulatus sui anno, & in praefatâ Ecclesiâ Beati Johannis decenter sepultus.

Quaerebatur ergo summo studio ab Ecclesiâ Dei, qui non inferior vitâ ac sanctitate morum, posset in locum defuncti subrogari. Tenebat eâ tempestate jus Regni in Cantiâ Aethelberhtus supra memorati Regis Wigthredi [filius,] Eadberto qui ei successerat jam olim defuncto. Qui Aethelberhtus Beatum Breg winum ex sullimitate sancti propositi morumque illius gravitate notissimum habens, contulit cum iis quos in electione pastoris universorum tenor praecipue respiciebat; suadens ut in commune viri industriam, sanctae conversationis normam, coepti propositi perseverantiam considerantes, praepositâ voluntate Dei ecclesiasticam electionem in eo confirmarent, si in regimine omnium Ecclesiarum totius Britanniae eum idoneum concordi assensu judicarent. Proponitur itaque viri à pueritiâ Deo digna conversatio, mansuetudo ad omnes, humilitas in omnibus, vitae gravitas, & in his singulis & simul in omnibus continua cum discretione fortitudo. Refertur in populum; consentiunt omnes in unum, talem videlicet Domini servum dignissimum sore tantae Ecclesiae sacerdotem. Quid plura? Rapitur, & licèt multum obnitens, grandaevitatem quoque suam quibus poterat conatibus objiciens, Patriarchatu Cantuariensi investitur▪ Deus in promotione ipsius sulli ni totius Cleri confluentis voce corporis ac jubilo cordis collaudatur. Dein Cantuariae III. Kalendas Octobris, summo cum honore ^* sacratus, cathedram Pontificalem ad regendum Ecclesiam Dei exult [...]ntibus cunctis ascendit.

Speculum igitur omnibus à Deo constitutus, ita in sanctis operibus clarus effulsit; ut qui lucis semitam volebant incedere, in ejus vitâ quae graderentur satis possent apertè videre. Si de Miraculorum exhibitione, quae sanctitatem demonstrare magis solent quàm generare, quis inquirit; dico quod sentio. Equidem utrum aliquod hujusmodi fecerit necne, ad notitiam meam fateor non huc usque pervenisse. Quod si fecerit, ea aut scriptorum inopia aut vetustas vel certè casuum diversorum aliquis eventus à nostrâ scientiâ tulit. Illa tamen, quae post obitum ejus certâ relatione cognovimus facta ad sacrum corpus ejus, luce clarius innuunt, quid in corpore degens facere posset, si eum ratio aut necessitas ad talia exercenda perduxisset. Sed illa tempora fide Christi quaque fundatâ non egebant signis miraculorum; quae, ut Beatus Gregorius ait, infidelium sunt potiùs quàm fidelium. Et vanè miraculum foris ostenderetur; si deesset quod intus operaretur. Ac ut mihi quidem ratio suadet, ratum esse videtur majus esse auctorem omnium miraculorum per munditiam carnis & spiritûs in se quemque continue habere, quàm miracula, quae & reprobis [Page 187] veritas dicit esse communia pro libitu hominum & admiratione exhibere. Pax quoque diebus sui Pontificatûs in toto Regno vigebat; nec incursus hostiles aliquis metuebat. [...]onec ergo in Dei pace quaeque consistebant, Deus pacis in omnibus & per omnia omnibus erat. Beatus & soelix Pater in istis cùm in populo verbum vitae praedicaret, mansueto animo ac modesto audiebatur; & quae fieri in exhortationibus suis praecipiebat, placido effectu prosequebantur. Ut fides vera aut succresceret, aut vacillans robur statumve reciperet; sola vox Patris vallata incremento quod tribuit Dominus sufficiebat; nec ad eam probandam miraculum aliquod quis exigebat. Sed haec bona non multo tempore permanserunt. Sublato namque in brevi de hac vitâ beato viro, cujus meritis ea provenerunt, evolutis pauculis annis & ipsa sublata sunt.

Tribus siquidem annis vixit in Pontificatu, Deo per omnia plenus, & universis virtutibus indeficienti constantiâ praeditus. Anno autem Patriarchatûs ejus secundo ^* Aethelberthus Rex, filius ut diximus strenuissimi Regis Wihtredi, diem ultimum clausit. Anno verò post hunc fuit validissima hyems, nimiâ frigoris acerbitate cuncta constringens, animalia diversi generis & nivium densitate & immani brumae asperitate extinguens. Verùm cùm juxta verba veri Salomonis in Cantico Canticorum loquentis Cant. II. 11. hiems transisset, imber abisset & recessisset; flores Dominici apparuerunt. Unde & vinea Domini Sabaoth suavissimi odoris florem emittens, ad vocem turturis ac sponsi dicentis: Cant. IV. [...]. Surge propera amica mea, veni de Libano, veni, coronaberis: Anima foelicissimi patris dulcis amica summi patris surrexit, hoc est coronanda ab sponso suo Jesu Christo; saeculum corpusque reliquit, ac Angelorum adminiculo fulta, ubi ipsum Deum Deorum in Syon aeternaliter [...]erneret, gaudens hilarisque conscendit. Sepultus sanè est in praefatâ Ecclesiâ Beati Baptistae Johannis prope corpus Reverendi Pontificis Cuthberti, ipsius Ecclesiae ut diximus fundatoris ac sui dignissimi praedecessoris. Post hunc assumptus est in Pontificatum relictae Ecclesiae Jambertus pater & Abbas vicinae ac praenominatae Abbatiae gloriosorum Apostolorum Petri & Pauli.

Hinc evolutis pauculis annis Dani gens effe [...]a perdiscentes Angliam in omni penè genere hominum à pristino statu exorbitare, & divitiis ac voluptatibus magis solito operam dare, coeperunt quasi pedetemptim probare, tribus navibus illuc primo directis, quàm efficere possent si plures mitterent, plures venirent. Quas cùm prosperè in nonnullis egisse audirent; animati sunt, & classe paratâ Angliam non semel aut bis, sed saepenumero veniendi usum acceperunt. Quodam itaque tempore, &c. Sequuntur Miracula plura, quorum Epitomen abbreviatis Eadmeri verbis dedit Vita Bregwini Osberno malè ascripta supra, pag. 76. Plura feruntur in hunc modum de beato viro; quae omnia scribere nimii ponderis esset. Ad alia ergo tendentes, hunc istis ponimus modum.

Transierunt plures anni; & corpus ejus sub veneratione multorum loco mansit immotum. Nonnulli quoque successorum ejus huic vitae decedentes, locum sepulturae in ipsâ Basilicâ acceperunt. Post haec multis malis quaque per Angliam crebrescentibus, contigit civitatem Cantuariam ex incuriâ quorundam sua minùs cautè curantium igne succendi & crescentibus flammis in matrem Ecclesiam inibi consistentem incendium ferri. Quid dicam? Combusta est tota cum officinis Monachorum ibi degentium penè omnibus, simul [Page 188] &▪ Ecclesiâ Beati Johannis Baptistae, ubi ut praedictum est Archiepiscoporum reliquiae jacebant humatae. In qua conflagratione quae vel quanta damna locus ipse perpessus sit, nullus hominum edicere potest. Ut tamen quaedam inde tangamus; quicquid in auro, in argento, in diversis aliarum specierum ornamentis, in divinis ac saecularibus libris preciosius habebat, ferè totum vorans lingua ignis absorbuit. De his tamen quia fuerunt recuperabilia, minùs est fortasse dolendum. At dolor immanis & nullo fine claudendus hucusque eandem Ecclesiam premit; quum privilegia Romanorum Pontificum, privilegia Regum & Principum Regni ipsi Ecclesiae studiosè sigillata & collata, quibus se & sua perenni jure munire deberet atque tueri, ex integro redacta in nihilum deperierunt. Si qua autem sunt ex illis recuperata, diversis in locis, ubi contra scripta fuerunt, reperta sunt & accepta; bullis atque sigillis, quae alia fieri nequibant, cum Ecclesiâ in qua servabantur igne consumptis. Ex quo robur & fortitudo hostibus ejus usque in praesens contra aequum increvit▪ & multa mala, oppressiones & scandala insurgentium siliorum super eam audacia struxit. Sed haec notissima omnibus vanè quasi aliorum notitiae scribendo significamus. Quapropter istis omissis dicamus, quòd post istud gemendum incendium corpora Pontificum supra memoratorum suis loculis immota quiescebant; donec ille virorum strenuissimus & cum omni honore nominandus Lanfrancus videlicet Cadomensis Coenobii Abbas Archiepiscopatu Cantuariensi functus est. Is quippe omnia quae combusti Monasterii repperit vel aedificia vel aedificiorum detrita monumenta terrae coaequans, & quae sub terrâ erant fundamenta effodiens, cuncta nova extruxit, & praefatos Antistites levari ac in tuto locari constituit; donec ea quam coeperat Ecclesia facta esset, in qua decenter poni valerent. Et ita factum est. Post aliquot annos in Ecclesiam jam fundatam illati sunt, & in aquilonali parte super voltum singuli sub singulis ligneis locellis, ubi quotidie mysterium Sacrificii salutaris celebratur, positi sunt. His ita dispositis, fortè die quadam unus ex fratribus Ecclesiae in scamno sedens coram sepulchro Beati Bregwini, &c. Sequuntur Miracula bina, de quibus vide sis Epitomen Osberno falso inscriptam supra, p. 77. Et quidem ut multi affirmant, hunc inter se morem Saxones praestantiùs habent; ut majores suos digniùs honorent & irreverentiae subditorum non parcant, ne insolescant. Morem igitur suae gentis & mundo exemptus filiis suis studuit bonus pater exhibere; ut eos moneret quâ reverentiâ se debeant erga majores suos habere.

Inter hujusmodi facta sanctissimi viri venit Cantuariam quidam Monachus de terrâ Teutonici Imperatoris Lambertus nomine, notus Reginae quam Rex Henricus defuncta primâ conjuge suâ uxorem de Saxoniâ duxerat. Hic Lambertus per multum temporis Cantuariae rogatu Reginae cum fratribus conversâtus est; & penè quasi Monachus loci ob omnibus habitus. Unde familiaritate quoque potitus, coepit frequentare locum in quo Pontificum reliquiae quiescebant, illic orare, illic Missas celebrare, illic familiariter conversari. Interrogabat hunc & illum, quis ille esset vel ille, quove nomine vocaretur qui illo vel illo loculo claudebatur. Ubi autem de Beato Bregwino audivit, succensus est desiderio habendi illum & in terram suam transferendi; recordatus fortassis antiquae bonitatis famae, quam in patriâ suâ de illo didicerat. Verum dum impossibile sibi videret clam vel palam desiderii sui per se effectu potiri▪ suggessit Archiepiscopo qui tunc erat & graviter morbo paralysis premebatur, nomine Radulfo; ut ossa memorati patris sibi concederet, asserens ei locum construendi Monasterii à primoribus gentis suae concessum, quod sub patrocinio patris Bregwini construere & omnimodis servitio Dei accommodum ipse & sui proposuerant ordinare. Quid multa? Acquiescit Pontifex▪ Nec enim noverat quo de agebatur; & ideo facili assensu ad preces petentis permovebatur. [Page 189] Res fertur in audientiam Monachorum; & quidam, ut concessio Pontificis perficeretur, plenissime laudant; quidam è contra modis omnibus negant. Post dies defungitur Archiepiscopus. Itaque plures eorum qui eo vivente laudaverunt fieri quod roganti concesserat fratri, versâ vice contradicentibus acquieverunt; & uno animo pariter institerunt, ne suo pastore Ecclesia, quâ vivens in carne pio diligebat affectu, destitueretur. Ne tamen concessio Antistitis videretur usquequaque contemni; ex communi concensu deliberatum est, in quo & Archiepiscopum consensisse nonnulli attestati sunt, ut scilicet os unum, brachium videlicet sinistrum, sacri corporis fratri conf [...]rretur. Quod ipse parum aestimans, & iis quae sibi promissa dicebat [...]rustrari non sustinens, suspicatus est se per Reginam, posse apud Regem efficere, quatinus ipse regiâ potestate vi à Monachis extorqueret, ut sibi concederent quod quaerebat. Super negotio igitur Reginae locuturus, & eam cum Rege in parco Wudestochico commorantem aditurus, Lundoniam venit; ibique validâ infirmitate correptus, progredi ultra nequivit▪ Languore in dies crescente, ipse Cantuariam reportatus est; ubi parvo tempore vivens defungitur, & inter mortuos fratres sepelitur. Hinc nocte sequenti astitit vir quidam staturâ mediocris, personâ insignis, habitu Monachus, facie ignotus, cuidam Fratri de congregatione per visum, homini bene religioso Deumque timenti, dicens illi: Scisne quam ob causam Lambertus ille Saxo sic inopinâ morte raptus sit? Cui cùm se nescire responderet. Scias, inquit, quia eo quòd corpus Bregwini de suâ sede auferre sibique conatus est vindicare. Nec enim talis meriti fuit in oculis Dei, ut tanti Pontificis praesentiâ vol possessione debuerit jure potiri.

De his ita considerans ergo provida sollicitudo servorum Dei, & ex lis quae frater ille facere molitur considerando perpendens in futuro tempore aliquid huic simile à supervenientibus externis hominibus posse moliri, ne faciliorem effectum sortirentur, reliquias ipsius Patris à praefato loco cum reliquiis Beati Plegemundi Archiepiscopi in australem Ecclesiae partem transtulit, & post Altare Beati Gregorii Papae decentissimè tumulavit. Quidam autem ex Monachis Willelmus nomine ex consensu aliorum horum omnium se prae caeteris medium fecit; & ejus industriâ ac provisione ferme omnia quae in ipsâ reliquiarum transpositione vel Sepulchrorum compositione impensa fuerunt procurata sunt. Is in unâ post haec solennitate servitio Ecclesiae toto conamine sese dedens, & ultra vires in cantando vocem edens, ruptus est in interioribus; moxque in vomitu sanguinis aliisque gravibus molestiis vehementer afflictus. Quid igitur ageret, ignorabat. Noverat enim jam in ipsâ Ecclesiâ hoc nonnullis & eâdem causâ contigisse; quorum alios morte multatos, alios multis annis multo languore vexatos, omni ambiguitate semotâ sciebat. Venit autem ei in mentem, quid servitii, quid sollicitudinis, quid honoris nuperrimè impenderit duobus Pontificibus istis Bregwino & Plegemundo. Itaque corde contrito, spiritu humiliato, perfusus lachrimis genas, orat eos sibi misereri; quatinus impetratâ sibi à Christo Jesu pristinâ corporis sanitate intelligat, quid de illis ipsi & aliis amodo sit sentiendum, quave fiduciâ pro aeternâ suâ salute eos appellare possit ad interveniendum. Mira Dei bonitas, potentia mira. Mox sicut ipse refert, se omni sensit languore curatum; nec novi doloris aut incommoditatis ullam ulterius molestiam passum.

[Page 190]Haec de Beato Bregwino minùs sapie [...]s edidi, quae à majoribus & veridicis viris didici. Et hi quidem alia se expertos in se fuisse tradunt, alia vel ab illis qui praesentes fuerunt vel à praesentibus acceperunt, seque referunt accepisse, constanti allegatione commemorant. Ne ergo animos amicorum meorum me ad hoc opus incitantium offenderem, cessi voluntati eorum. Quod itaque scripsi, eis scripsi: videant ipsi. Si in aliquo bene processi, gratias Deo: Si aliter in aliquo, intentiùs orent obsecro pro scelere meo. Memoria transitûs Beatissimi viri VII. Kalendas Septembris recolitur; ut illic nomen Domini qui illum honoravit expeditiùs magnificetur. Sit igitur ipse qui vivit, dominatur & regnat per omnia, benedictus in saecula saeculorum & ultra. Amen.

Explicit Vita Beati Bregwini Cantuariensis Archiepiscopi & Confessoris.

[Page 191]

VITA S. OSWALDI EPISCOPI WIGORNIENSIS ET ARCHIEPISCOPI EBORACENSIS, AUTHORE EADMERO.
Incipit Vita Sancti OSWALDI Eboracensis Archiepiscopi & Confessoris

SEcundùm propositum gratiae Dei venerandus Eboracensis II. Kal. Antistes Oswaldus ante saecula à Deo electus, ingenuita. Martii. tem generis sui, quo nobiliter editus in hujus mundi lucem processit, ingenuis moribus initiatus, viam vitae praesentis incessit. Cujus quidem gesta v [...]rio ^* diversorum stilo digesta, quo multipliciora eo animis ad multa divisis videntur ad legendum onerosiora. Unde iis qui, sicut veraciter creditur, illum in hâc vitâ prae caeteris sinceriùs diligunt, placuit tam prece quàm praecepto me ad hoc commovere; ut quae multipliciter de eo scripta sunt, compendioso ac novo narrandi stilo expediam. In quo fateor non parum expavesco; fatuitate quippe ingenioli mei penès meipsum consideratâ, vereor ne petentibus satisfacere in ipso opere nequeam; quia scio quòd hunc quem praecipuè amant laetissimâ exponi oratione desiderant. Non parere autem voluntati illorum nefas judico; cùm ne sibi amicissimis scilicet meis me nolle gerere morem, tum ne laesà conscientiâ suâ me erga Sanctum Dei nullum habere opinentur amorem. His angustiis septus elegi potiùs rusticano eloquio amicorum meorum voto concurrere, quàm urbano silentio eos contemnendo per inobedientiae culpam offendere. Scripturus itaque pro injuncto officio vitam tanti viri, quae illi jugiter affuit, gratiam invoco Spiritûs Sancti; quatinus ea quae per illum ad laudem sui nominis operari dignatus est, illius meritis concedere mihi dignetur inoffensis Ecclesiae suae auribus qualicunque verborum indagine explicare.

[Page 192]Exordium ergo nativitatis gloriosus Oswaldus noblissimâ progenie natus eleganti formâ enituit. Qui ubi infantiles annos diligenti curâ nutritus excessit, puer factus pueriles ineptias devitare, ac ut aetas illa advertere poterat, ad sanctitatis opera semetipsum coepit informare. Proposuit enim in conspectu cernentis secreta pectoris sui se almae cognationis suae nullatenus fieri velle degenerem; sed quos propinquos sortitus fuerat in genere carnis, hos sequeretur passibus virtutis, instructus fide caeterisque coelestibus armis. Bonus siquidem & unus de praecipuis patribus Anglorum Odo nomine frater erat patris ejus, vir praestans religione, discretione sublimis, moribus gravis, justitiae cultor, magnus consilio, qui & in omni actione suâ circumspectus, auctoritate praeminebat; de cujus actibus quae nobis quidam antiquiores pleno relatu descripsere, pauca ^* tangere non incongruum rati sumus; ut inde probetur quàm imitabili, quàm spectabili prosapiâ puer Dei Oswaldus originem duxerit.

Hic, ut fertur, Aethelstano victoriosissimo Regi Anglorum valde carus erat & acceptus; ac pro illius praedicabili sanctitate Rex idem illum secum habere ejusque consiliis magnopere inniti solebat. Qui Rex Deum diligens, aequitatis legibus serviens, regnum strenuè gubernabat. Is immenso Paganorum exercitui quodam tempore armatus occurrens, memoratum Odonem, cujus meritis se quam maximè credebat hostem victurum, in aciem duxit. Et commis [...]o praelio Odo eminus▪ à pugnâ stans lumina ac manus in coelum tetendit, pro Rege & suis Dominum inten [...]ius orans. Pugna [...]um hinc i de atrocissimè, & dies ferme totus in certamine absumptus. Tandem jam Sole in occasum vergente, sors lachrimabilis accidit: juxta capulum confractus est regius ensis. Quid faceret? Ut se armaret nullum de suis exarma [...]e voleba [...]. Quid tunc? Hostes qui jam vertere terga coeperunt, videntes Regem fracto ense factum quasi inermem, animati & in pugnam acriùs reversi sunt. Insonuit clamor, Odonem citius advolare perurgens. Adest; ut opem suam prece negotio ferat, Rex ipse hortatur & obse [...]rat. At ille: Ope quam desideras, uti solummodo velis, praesto est. Quid igitur agis? Ut quid eo qui in latere tuo pendet gladio parcis? Cur eum ab interitu hostium arces? Quid formidas? Nil dubitans arripe illum; & ecce manus Domini erit tecum. Nec prius Solis continget occubitus, quàm obsistentes adversarios tuos fuga involvataut interitus. Dixit; & Rex ad ejus verba attonitus, ilico versâ dextrâ ad vaginam extraxit gladium sulgidum, fortem & insignem. In quo cunctos occursantes deterrens, caedens se [...] prosternens, ad verbum servi Dei juxta factus est & Solis occubitus & Regis triumphus. Ipse Odo, quoniam Ecclesiae Cantuariensi officio summi Pontificis loco & dignitate praesidebat, jura Christianitatis per totum Regoum ut patriae pater prudentissimè administrabat. In quibus diebus Edwius, qui quartus à praefato Aethelstano Regni Anglorum sceptra tenebat, voluptatum amator magis quàm Dei, luxuriae quàm sobrietatis, libidinum quàm castitatis, Regiam dignitatem ob [...]coenis operibus dehonestabat; ac viros virtutum parvipendens, contra aequum exasperabat. Unde Beatus Dunstanus tunc temporis Abbas Glastoniensis, eo quòd ad suggestionem & imperium saepe fati Odonis ipsum Regem illicitis amplexibus violenter abstraxit, è patriâ pulsus est; & demum innumera per Angliam mala ab eodem Rege patrata. Contra quem Odo armaturâ Spiritus Sancti praecinctus exurgens, iniquitatum illius publicus hostis effectus est; nec destitit, donec sopitis incestibus Regnum ab infandae mulieris infamiâ, cui [Page 193] Rex idem omissâ conjuge suâ saepius commiscebatur, expurgaret. Eam siquidem suorum militum manu vallatus, à regali curiâ in qua mansitabat vi abduxit, abductam perpetuo exilio in Hiberniâ condemnavit. Erat qu [...]ppe vir viribus purae aequitatis per omnia fultus, nec alicui iniquitatis ministro favens, voluntati Dei in cunctis obsequi satagebat. Quapropter & Deus ei suâ misericordiâ semper aderat, ac voluntati illius aures suas inclinabat. Verbi gratiâ parietes Ecclesiae Christi Dorobernensis suae videlicet Sedis in altiorem quàm erat statum sublato tecto ipse pater construere volens, ac velle suum facto adimplens, Oravit Dominum; ut quamdiu ipsa Dei domus integritate sui careret, pluvia quae populum à servitio Dei arceret infra ambitum illius non descenderet. Quod & factum est. Videres etenim totam civitatem saepe grandi pluviâ circumcingi, & ipsum templum ejusdem pluviae inundatione nec contingi. Item idem Pater dum quadam vice sacrum mysterium altari praesens administraret; corpus Dominicum inter manus ejus cruentum & sanguinem distillans in calicem apparuit. Ex quo intuentium mentibus nimio pavore percussis, mox ad preces Pontificis in consuetam sui formam restitutum est. Feruntur & alia de eodem viro miranda facta; quae nos silentio praeterimus, ne putemur obliti operis quod incoepimus.

Hujus igitur patris nepos puer Dei Oswaldus existens, à parentibus suis ejus doctrinis imbuendus, ejus exemplis instituendus ei commendatus est. Qui ex conversatione tanti viri sese foelicem fore pronuncians; nec miraculorum, quae nonnunquam assunt malis, sed virtutum ejus, sine quibus nemo fit bonus, imitator esse curabat. Unde & ab omnibus diligebatur, non solùm quia tantâ carnis propinquitate illi copulabatur, sed etiam quia versùs omnes id egerant merita ejus ut à cunctis amaretur. Traditur litteris; & cujusdam viri ^* Frithegodi nomine, qui in divinis ac saecularibus disciplinis quosque sui temporis sapientes praecellere putabatur, magisterio functus, studiosiùs discit, & in brevi plurimùm proficit. Spiritus namque sapientiae & intellectûs super eo quiescebat, inspirans ei gratiam suam & cor intelligens ad singula discenda quae audiebat. Saecularium ergo librorum scientiâ ad plenum imbutus, divinarum paginis litterarum sedulâ intentione animum tradit. Ex quibus sancto caritatis igne in Deum proximumque succensus, in contemptum mundi totus erigitur; & qualiter servitio Dei mereretur omni modo ascisci singulis horis meditatur.

Inter haec ^† Wintoniam à patruo suo supra memorato scilicet glorioso Odone dirigitur; quatinus ibi degens, si quam fortè in Canonicis viam vitae imitandae reperiret, disceret & imitaretur. Quid amplius? Fit Canonicus inter Canonicos ipsos; si quaeritur qualis inter quales, regularis inter irregulares. Ipse etenim quae institutio vitae Canonicorum docet & praecipit indefessus exequebatur: Illi spretâ institutione ordinis sui juxta cordium suorum desideria gradiebantur. Unde admirandus cunctis effectus ob plenitudinem gratiae Dei, quae in moribus ejus enitebat▪ Decanus factus adolescens praeponitur senibus; quatinus canities sensûs illius & immaculata vita illius maculatam senum vitam emacularet, ac pueriles sensus illorum studio disciplinae coelestis evacuaret. Sed illi magis antiqua pravae senectutis itinera tenere volentes, licèt eum bonum beneque agentem blando honore debitoque favore venerarentur, [Page 194] tamen illum nullo pacto se in talibus audituros affirmabant. At ille de laudis ipsorum ventositate nihil curans, gemebat cotidie; & ut sibi ad salutem suam Deus consuleret, precabatur nocte ac die. Verùm ubi perpendt illos propter eum nequaquam velle à veteri vitâ emendari, seque per illos si non absentaretur à suo proposito posse depravari; spretâ qua cingebatur pompâ saeculari, spretis quoque divitiis quarum copia redundabat, relictisque Canonicis quorum conversatione eatenus usus fuerat, redit ad Pontificem patruum suum, negotium salutis animae suae cum eo tractaturus. Quid multa? Ubi miserias vitae mortalis cum Pontifice loquens piâ consideratione deflevit, ubi quàm difficile sit hominem inter mundi illecebras gradientem ipsis illecebris non irretiri, utrinque sermo procedens appendit; infert Christi miles Oswaldus sibi jam cecidisse in mentem se nudum saecularibus cunctis velle amodo Christum sequi & verè Monachum fieri. Exilit gaudio Pontifex ad audita, & erumpentibus lacrimis prae jubilo cordis qua voce exprimat quod prae se intus habet invenire minimè valet. O hinc inter eos ex divinis verbis vitae perennis orta contemplatio! O in contemptum mundi nata suadibilis divinaque collatio! Quis ipsam edisserat? Ortatur deinceps senex juvenem, ne retro abeat, ne positâ super aratrum manu post tergum aspiciat, ne laqueos saeculi jam evadere incipientem suis laqueis inimicus involvat. Ad quae ille: Ruptis vinculis voluptatum carnalium jam inspirante Deo libertati donatus sum; & iterum me traderem miserrimae captivitati sub earundem voluptatum vinculis vinciendum? Non aestimabam me hoc ordine Christum sequi debere. Amorem sui mihi concessit ex notitiâ Scripturarum suarum; & nunc eum desererem? Talem videlicet fructum capiendo ex meditatione earum? Imo pater, si placet dic, nec dubites ubi velis perficiam quod proposui; aut certè si tibi grave non est ipse proponam quod disposui. Ait dic. Regulam, inquit, Beati Benedicti servare sub obedientiâ volo; & iccirco in Galliâ apud Floriacum, ubi ipsius patris reliquiae dicuntur haberi, Monachus fieri mente revolvo. Nam juxta quod mihi mea aestimatio dicit, nusquam rectiùs servanda sunt nee fortè servantur quae idem pater instituit, quàm in loco quem ipsemet suâ corporali praesentiâ in perpetuum honorare non desistit. Antistes ad haec. Idem, inquit, sentimus, idem sapimus, in idem nostra intentio tendit. Monachus loci illius sum. Habitum enim religionis ad onus regiminis, sub quo gemo, vocatus inde suscepi; & propterea te, quem specialiùs amo, Monachum ibi fieri potissimùm opto. Et quidem haec patriae demutatio eâ re tunc ita utriusque voluntati complacuit; quoniam per id temporis religio Monachici ordinis, quae cùm propter Barbarorum frequentes irruptiones tum propter quorundam malignantium turbulentas seditiones dudum in Angliâ pene tota obsoleverat, necdum sui vigoris statu reformata claruerat.

Mittitur ergo juvenis Floriacum, illic floribus sulciendus virtutum. Mittuntur quoque cum litteris commendatitiis dona quamplurima, juvenem & dicto & facto Abbati ac Fratribus commendantia. Suscipitur, & Monachus habitu factus, vitâ quoque Monachi in ipsis primordiis est decoratus. Qui igitur venerat ab aliis doceri alios imitari, talem se illis exhibuit; ut satis haberent in eo quo docerentur quod imitarentur. Erat enim somno parcus, cibo sobrius, in loquendo discretus, in oratione assiduus, in aliis autem virtutibus, patientiâ dico, humilitate, benignitate, mansuetudine, caeterisque hujusmodi quàm fortis, quàm subditus, quàm benevolus, quàm constans extitit, ex sincerâ caritate, qua supra humanam aestimationem ad omnes erat diffusus, conjici potest: Apostolo dicente [...] Cor. XIII. [...]. Caritatem patientem esse, benignam esse, non aemulari, non inflari, non agere perperam, nec quaerere sua, nec irritari, non cogitare malum, & caetera, quae mihi brevitati studenti exequi longum est. [Page 195] Hîc idem Domini servus secretum in Ecclesiâ locum ab Abbate acceperat, in quo pro modo conversationis suae Deo familiariùs adhaereret. Illic igitur orationi, meditationi, contemplationi vitae perennis remotus ab illorum inquietudine operam dare solitus est; magnum humani generis hosti fomitem livoris & odii suggerebat. Ille quippe attendens & attendendo subvertere inhians studium strenuissimi juvenis, multiplici eum versutiâ pulsat, pulsando territat, terrendo fatigat, fatigando proturbare loco laborat. Unde quadam vice dum se in oratione pro compunctione cordis Deo noctu mactaret; affuit ipse malignus, & sonos horrificos edens hominem terrori addicere moliebatur, cùm ut coepto desisteret, tum ut aliis horis simile opus aut segniùs aut nullatenus attemptaret. At Oswaldus fidei Christianae scuto protectus, non magis ad fremitum leonis vel sibilum serpentis quàm ad balatum ovis vel stridorem soricis (harum enim & aliarum ei bestiarum improbus ille voces ingessit) exterritus est; cuncta videlicet nihili pendens, cum suo auctore cuncta deridens. Quod Daemon advertens disparuit; sed in Angelum lucis è vestigio transfiguratus, viro apparuit. Eum quippe jam tunc novâ de se victoriâ usum aestimabat sibimetipsi suasurum, se scilicet non injuriâ ab Angelo visitandum, quem firmâ fretum constantiâ mentis nullis potuit inimicus irretire figmentis. Sed sua sibi iniquitas mentita est. Nam ad hoc monstrum famulus Christi signo fidei se signavit, sciens exinde Angelum lucis non irritandum, Angelum autem tenebrarum eminus effugandum. Quod & factum est. Juvenem namque hâc crucis armaturâ munitum statim degener Angelus, qui apparuit, territus fugit. Tunc ille psallens, Psal. XV. 8. A dextris est, ait, mihi Dominus, ne commovear. Propter hoc delectatum est cor meum, & exultavit lingua mea in super, & caro mea requiescet in spe. Praeterea lectioni divinae crebro intendebat; & quae docente Domino inde didicisset, hilari vultu corde benigno minùs scientes edocebat. Haec inter exercitia ejus, post susceptos inseriores ecclesiastici Ordinis gradus, gradum suscepit Diaconatûs; in quo ministrans Deum obsequio humillimae devotionis, populum verò demulcebat eo quo magnificè praeminebat concentu dulcissimae vocis. Siquidem inter ea quae, ut praesati sumus, in eo fulgebant virtutum insignia etiam in exteriore homine illius emicabat multiplex quaedam & supereminens gratia. In habitu enim, quem oculis intuentium praeferebat, & decens & appetibilis compositio inerat, non alicui pompae, non dissolutioni, non ostentationi, non serviens hypocrisi. In vultu nihilo minus formositas ampla, nec cujuslibet pravae voluptatis incentiva, sed quae caeterorum vultibus antestaret magnâ honestatis praerogativâ.

^* Talibus donorum insigniis Vir Dei Oswaldus ad potiorem Diaconatu Ecclesiastici ordinis gradum conscendere dignus est comprobatus, ac dein Presbyteri honore sullimatus. In quo gradu Deo sacrificans, qua puritate cordis & corporis Christo inhaeserit, quámque benignum auditum precibus ejus piis Deus accommodaverit; & ex qualitate vitae ejus, quae dictante rerum veritate describitur, & ex Angelorum praesentiâ, quam ei nonnunquam etiam visibiliter affuisse monstratum est, luculenter intelligi datur. Locus siquidem in quo, sicut diximus, juxta confessionem Abbatis orare solebat, cripta quaedam erat in occidentali parte decenti opere facta, qui locus Confessionis nomen pro more obtinuit. Pro foribus autem criptae ipsius duodecim pauperes conversari ex antiquo usu consueverant, & quotidianum victum ab ipsâ Ecclesiâ [Page 196] accipiebant. Qui pauperes ita fuere dispositi; ut omnes literarum socii, omnes Clerici essent. De his ergo reverendus pater Oswaldus unum delegerat; ut quotiens in ipsâ Missarum volebat solennia celebrare, ejus ope ac ministerio tanti mysterii officium celebraret. Quadam itaque die cùm ipse altario praesens coeptae Missae officio insisteret, & post Evangelica dicta offerenda in manus panem & calicem, sicut multorum mos esse dignoscitur, sumeret, oculisque in coelum directis orationem Suscipe sancta Trinitas intentâ mente ad Deum praemitteret. Vidit praefatus minister ejus quandam reverendi vultûs personam in dexterâ parte Altaris stantem, faciem ad ipsum Altare versam habentem, panem candidissimum non tamen adeò magnum inter manus, quas usque ad caput suum porrectas habebat, digno cum honore tenentem. Ad quod licet nimio timore perterritus obstupuisset; sustinuit tamen, nec subitam voluit invadere [...]ugam. Verùm ubi eundem panem juxta quod sacerdos in secretis orationibus procedebat, paulatim crescere atque insolitae magnitudinis crescendo fieri conspexit; ultra residere non ausus, extra ostium fugâ lapsus est. Emansit itaque Presbyter solus; & qui videbatur in dexterâ stans Angelus ejus. Minister verò, quem pavor abduxerat, foris prope ostium latitando subsistens, pervices ostio caput ingerebat, & quid circa Altare gereretur trepidus explorabat. Cùm Dei servus per omnia saecula saeculorum & alia quae in audientiâ populi dici [...]olent, diceret in ordine Missae; nec ullatenus respondere auderet vel accedere pro admirandâ quae sibi apparebat visione; audivit Angelum quem videbat ad singula, respondentem & ministri obsequium ei deferentem. Consumpto autem sacrificio toto, caput ex more abditus minister ostio intulit, & illum quem viderat jam non vidit. Introiit ergo ad Sacerdotem palpitans & tremens, ac ne animum ejus quoquomodo offendisset in eo quòd ipsum quasi solum reliquerat times. Et expositâ causâ fugae suae pallens sciscitatus est, utrùm & ipse vidit & audierit quae se vidisse [...]erebat & audisse. At ille: Bene, inquit, vidi & audivi quae dicis; sed benedictum sit nomen Dei omnipotentis, quia licet à te sim male deceptus, tamen in sacrosancto ministerio vivifici corporis & sanguinis ejus non sum ab eo desertus. Interdixit tamen ei modis quibus poterat, ne dum ipse vitae praesenti superesset, rem quae acciderat cuivis hominum innotesceret.

Postquam autem supra memoratus venerabilis Pontifex Odo certo relatu cognovit nepotem suum Oswaldum in bonorum operum culmen excrevisse; immensas omnipotenti Deo gratias agens, dicbus ac noctibus eum precabatur, quatinus illum & jugiter ad meliora proficere & in viâ perfectionis consummatum concederet post hanc vitam se Deum Deorum in Syon videre. Missis praeterea diversis muneribus Abbati ac Monachis pro suo Oswaldo, quas noverat convenire, cum precibus grates exolvit. Indicavit etiam illis se ipsius praesentiâ magnopere velle potiri; cùm quia senio confinis mortem sibi propinquam sciebat, tum quia regulari conversatione suae gentis viros per eum instituere disponebat. Quae ubi [...]ratribus relata sunt; gravi moerore dejecti asseruerunt se sine illo nequaquam, si fieri posset, in hac vitâ vivere velle; propterea quod ejus conversationem sibi & in animâ & in corpore sensissent valde profuisse. Non audentes tamen voluntati Antistitis obviare, parent, ac Domini servum debito cum honore ad nutum Praesulis dirigunt. At ille citato itinere Angliam petens, terrâ marique ab omni periculo protectus est. Et ^* hilari vultu, mente jocundâ Dofris appulsus, extemplo ingenti est dolore [Page 197] perculsus. Illum enim, quem prae caeteris arctiùs diligebat, illum cujus dulcem faciem prae omnibus videre sitiebat, illum cui adhaerere ardentissimâ caritate cupiebat, & à quo se tam diu remotum fuisse non sine grandi angustiâ cordis recolebat, jam tunc noviter non modò sibi sed & saeculo exemptum audiens, nulli mirandum si dolebat. Deus meus, quos gemitus ille tuus alumnus ad haec nova putamus emisit? Quae suspiria edidit? Quas lachrimas fudit? Quae fuit obsecro confusio animi ejus, quando eum pro cujus amore ac reverentiâ à cunctis sese amplecti solere meminerat, jam in terram convertendum, à conspectibus omnium sub terra detrusum didicerat? Quis moeror inditam piissimo vultui ejus hilaritatem obduxit; quando & Angliam gravi moerore pro ejus obitu consternatam repperit, cui nimirum impar moeroris illius causa fuit? ▪Veniens igitur Cantuariam, sed eam inveniens patre orbatam, quid faceret, quo gressum flecteret, dubius haesit. Auctus ad haec lachrimabilis dolor. Illi enim qui eum priùs agnoverunt, viso illo ex recordatione defuncti Patris lachrimis manant.

Praesidebateâ tempestate per curam officii pastoralis Ecclesiae Dorcacestrensi quidam ^* Oschetel nomine, homo bonae famae, & quae sua intererant disponere gnarus. Hunc vir Dei Oswaldus, utpote sibi & carnis consanguinitate propinquum, & qua pollebat sapientiae luce conspicuum, ad cohabitandum adiit; volens juxta Solomonem gradiendo cum sapiente sapientior fieri, non ex consortio insipientium illis ipsis assimilari. Suscepit autem illum idem Episcopus benignissimè, ac sincerè dilexit, secumque degentem sui secreti conscium fecit atque consortem. Post dies defuncto Archiepiscopo Eboracensi praefatus Oschetel sedi illius subrogatur. Is pro stolâ Archiepiscopatûs Romam petens, Sanctum Oswaldum suae viae comitem habuit. Potitus autem desiderio suo, cùm Româ digrediens in patriam suam rem [...]andi iter acceleraret; Oswaldus relicto consortio ejus Floriacum divertit, Clericum quendam Germanum nomine, aetate juvenem, moribus senem, itineris sui è patria socium secum ducens. Excipiunt autem illum Abbas & fratres cum summâ laetitiâ; ac nonnullis diebus circa cum laetè exactis, pro solâ quam intellexerant voluntate illius quem adduxerat Germano sanctae inter se conversationis habitum tribuunt. Mansit vero venerandus Oswaldus in ipso Coenobio aliquanto tempore, Deo per omnia serviens & verbo & facto, qualiter ad coelestia tenderent cunctis illic commanentibus exempla praetendens.

Interea memoratus Antistes missis nunciis rogat eum Angliam redire ad se; quatinus viâ sanctae religionis, cujus cum culmen attigisse certò cognoverat, suae gentis homines instrueret. At ille petitioni ejus mitis obtemperans, Angliam Germano relicto perrexit. Rudis enim adhuc in disciplinis regularibus erat: nec illum nisi perfectè edoctum à loco separari sinebat. Perveniens itaque ad Episcopum, solito more in omni sanctitate & mansuetudine juxta eum conversabatur; & ideo à cunctis pio affectu, magno amore, summo studio amplectebatur, fovebatur, venerabatur. Inter haec ille praeclarus & gloriosus Dei amicus Dunstanus in cathedram Pontificatûs Cantuariensis praedicto Odoni successit, vir Dei gratiâ à matris utero plenus, [Page 198] & donec vitae praesenti superfuit nunc coelestibus secretis admixtus, nunc beatorum spirituum crebrâ visitatione perfunctus, nunc in exhibendis miraculis celebri efficaciâ fretus. Hic auditâ eximiae sanctitatis famâ, quae Beatum Oswaldum circumquaque magnificabat, mittens accersivit eum; ex conversatione illius pleniter ediscere gestiens, vulgata opinio verane extiterit necne. Post aliquot verò dies comperto quod investigabat, multum praestare illis quae fama disperserat, gavisus est; & in gratiarum actiones Deo pio corde & ore solutus. Veruntamen saepe agebat cum eo; non ut▪ firmitudinem animi ejus quasi suspectam habens exploraret, sed sicut eam in bono firmam penes se habebat, ita veraciter esse aliis comprobaret. Et revera in omni virtutum decore probatus repertus est, eoque non modò ab eo verùm & ab aliis praestanti est affectu dilectus. Unde beati patrui ejus dignitate perpensâ, tam vitae illius qualitas quám morum probitas est in Oswaldo praeter solam aetatem & Pontificalem dignitatem tota penè reperta. Dum igitur vita & mores in eo imitabantur dignitatem Pontificis; ratus est Beatus Dunstanus ipsam vitam & mores illius jure sullimandos dignitate Pontificis. Quam ob rem adito Edgaro, quo Rege per id temporis Anglia gloriabatur, venerandum Oswaldum secum adduxit, eumque pro meritis suis ipsi commendatum [...]amiliaritati illius induxit. Quid plura? Praedicatur à summo Pontifice virtus animi ejus, constantia propositi ejus, integritas morum ejus; & ad hoc Rex ipse tanto testimonio credens perducitur, ut suo jusso atque judicio Cathredam Episcopalem apud Wigornam, cui Pater idem praesidere solebat, Antistes factus ascendat. Primò tamen requiritur voluntas cleri & populi super re ipsâ: & cum ingenti exultatione & vociferatione fit vox omnium una. Concrepant, clamant Oswaldum dignissimum tantae sedis Episcopatu; & magnâ prece deposcunt eum quantociùs in ipsum ministerium consecrari. Fit quod clerus & plebs Wigornensis precatur; ac in summum sacerdotium [...]oelix Oswaldus à patre Dunstano sullimatur; factumque est piâ Dei dispositione, ut sicut patruo S. Oswaldi Cantuariae Beatus Dunstanus, ita Sancto Dunstano in Episcopatu Wigornae succederet Beatus Oswaldus.

Functus ergo vir Dei Pontificatu idem qui priùs fuit, in bonis actibus praestitit; imoquemadmodum alios dignitate, ita seipsum supergressus est in bonitate; & licet omni fuerit virtutum nitore insignis, orationum tamen assiduitate & elemosynarum promptissimâ largitate summo & ultra quàm dici possit opere praeditus erat. Coepit itaque juxta Apostolum omnibus omnia esse, & is quem nec amor nec ira cujusque posset à viâ justitiae quovis pacto declinare. Discretione tamen in hoc quam maximè ferebatur, sciens neminem à discretione nutantem justitiae leges omni ex parte tueri. Clero igitur ac populo sub suo regimine posito pervigil insistere, & qua graderentur ad vitam verbo & exemplo viam demonstrare. Verùm cùm multitudo eorum, quos à viâ rectitudinis exorbitantes in viam justitiae reducere gestiebat, mentem suam interdum fatigaret; directo in Galliam nuncio Germanum cujus supra meminimus & alios timore Domini praeditos viros fecit venire ad se, ipsorum videlicet ope ac religiositate illorum cupiens irreligiositatem corrigere. Itaque Germanus ad Pontificem veniens, honorificè susceptus est. Erat enim bene religiosus, sacris literis & piis studiis apprime imbutus.

Venerant praeterea ad Beatum Oswaldum ante ejus adventum nonnulli ex Anglorum prosapiâ nati, sacro ipsius magisterio se subdentes, & eum sibi patrem ac rectorem in viâ quae ducit ad vitam constituentes. Inter hos fuit quidam Ednothus nomine, qui gradu sacerdotii functus ob sagacitatem & industriam suam Senior ab aliis cognominabatur. Collecti itaque fratres duodenarii numeri summam complent, quos pater Oswaldus, ut juxta sancti propositi normam Domino Christo die noctuque servirent, in villâ sui Pontificatus [Page 199] quae Westberi dicitur collocavit: instituens eis praefatum Germanum praepositum & institutorem, necnon delegans ex suis quae illis sufficerent ad eorum sustentationem. Degebant igitur illo in loco servorum Dei per omnia & in omnibus vitam agentes; quorum studiis sanctus vir eximiè delectatus eos frequenter visitare, eis monita salutis aeternae ministrare, eos consolari, inter eos conversari, & divinis operibus, hymnis, psalmis, jejuniis▪ vigiliis & orationibus, sanctis quoque meditationibus solebat operam dare, seque ab exterioribus curis ac saecularibus negotiis per internam mentis quietem magni [...]icè recreare.

His ita dispositis, festum Dominicae Resurrectionis instabat; & ad Regis curiam totius regni Nobilitas convolabat. Adunati Principes laetos dies agunt valdeque solennes. Jam solutâ curiâ in sua quique redibant; & ecce de regiis militibus unus dives ac potens morti subactus plangebatur à pluribus. Hujus exequiis pius interfuit pater Oswaldus, qui & ipse curiam inter primos Angliae Proceres venerat, Regi acceptus firmâque ejus amicitiâ fretus. Hunc Aegelwinus quidam de potentioribus Regni ducibus modesto incessu, demisso vultu funus sequentem atque psallentem attendens, in amicitiam illius evectus est. Antehac enim auditis probis ac mansuetis moribus ejus, quos magistrâ virtute comparatos induerat, magni eum prae se jamdudum habebat; & in hoc animum composuerat, ut si qua in re voluntati ejus obsequi posset, libens id ageret. Quam voluntatem ejus quibusdam indic is vir Dei intelligens, inter alia quae cum eo de verâ Dei ac proximi dilectione locutus est, innotuit illi se quosdam Monachos in Episcopatu suo religiosè viventes habere, sed locum in quo degebant illorum conversationi nimiae strictitudinis esse; praesertim cum pene cotidie in numerum eorum quidam currerent, quos eo quòd Dominum quaerebant repellendos nullo modo judicabat. Et subjunxit, ‘Velle igitur, si religioni tuae molestum non est, quatinus si aliquem locum sub tuâ dominatione Monachorum habitationi accommodum habes, eum aut solius animae tuae obtentu aut alicujus muneris interventu mihi concedas; quatinus inibi Monasterium construam, & per memoratos fratres Monachorum conversationem de auctore illic constituam. Magnum enim quiddam est ante Deum vita Monachi, & imitandum omni Christiano homini. Quicunque enim in hac vitâ ad vitam tendere & mortis laqueos cupit devitare, profectò id nullo pacto efficere praevalet, nisi vita sua vitae Monachorum quadam dispensatione concordet. Vita namque Monachi, quae verè vita Monachi est, cuncta admittit quae docet. Perfectio Christiana functa dimittit, quae à Christi vestigiis eadem perfectio judicat esse profana. Quapropter si nos cùm possimus, supersedemus Monachos in suo proposito multiplicare▪ aut eorum religioni invidere, aut eam non amare vel sequi nolle convinci poterimus. Sed haec à nobis procul arceat omnipotens Deus. Quare, fili charissime, nulla te saecularis ambitio teneat, quae te ab institutione & adjumento Monachicae religionis impediat. Nam sicut ad aeternam vitam quis optat pervenire, ita debet conari & alios secum ad eandem perducere. Illum quippe illic major honor & gloria suscipiet, qui majus lucrum hîc de aliorum salute Christo adquirit.’ Gaudio ex his Dux ipse repletus, dicta comi vultu sufcipit, & responsum ita paucis absolvit: ‘Fundus mihi est Rameseia dictus, aquis & paludibus circumcinctus, talium hominum quales memoras conversationi ut aestimo congruus, in quo etiam tres viri nunc mansitant sanctae religionis amore ferventes, & sub regulâ Beati Benedicti vitam ducere, si doctorem haberent, magnopere gestientes. Hunc locum, si tibi placet, eamus inspicere; & si visus fuerit rei de qua loqueris aptus existere; demus operam, ut in opere Dei coelesti fiat habitatione praeclarus.’

[Page 200]Haec vir Domini mirâ cordis alacritate amplectens, ac deinde comitatus ipso Duce ad locum usque perveniens, ubi advertit eum habitationi Monachorum accommodum, gratias Deo, gratias quoque egit venerabili viro qui illum perduxit eó. Institit itaque cupito operi citiùs imponere manus, verens ne si bonum propositum differretur, aliqua postmodum maligni hostis versutiâ praepediretur; quod & viro consulendo suggessit, ac ut opem suâ ingenuitate operi ferret studiosus admonuit. Quid plura? Credit consilio, adquiescit admonitioni; conducuntur operarii, instatur operi, laboratur, & fretum tam multiplicibus rerum impensis sanctissimi patris quàm & ejus instantissimis orationibus mirâ celeritate opus perficitur. Post dies sub immensâ frequentiâ populi, divitum scilicet mediocrum minusque habentium perfecta Ecclesia sub patrocinio Beati Benedicti Deo solenniter dedicatur; & de Monachis qui apud Westberiam morabantur, idem locus instituitur; & in brevi alii & alii illuc colliguntur, ad quorum victum atque vestitum necnon ad Dei servitium celebrandum plurimae terrarum possessiones, plurimae diversorum ornamentorum donationes loco eidem ab utroque collatae sunt. Facta est igitur decens & habilis Monachorum habitatio. Hinc praeposito adunatis fratribus Eadnotho, cujus supra meminimus, viro prudenti & religioso, qui & Lincolniae Ecclesiae postea Pontifex fuit, ipse Wigornam revertitur, & inter suas oves eis & sibi superintendens bonus pastor conversatur.

Per id temporis ex sanctione & authoritate Johannis apostolicae sedis Antistit is Beatus Dunstanus Archiepiscopus Cantuariae & Primas totius Britanniae, cujus paulò superius mentionem fecimus, coacto generali Concilio statuit, & statuendo decretum confirmavit; videlicet ut Canonici omnes, Presbyteri omnes, Diaconi & Subdiaconi omnes aut castè viverent, aut Ecclesias quas tenebant una cum rebus ad eas pertinentibus perderent. Habebat autem Regem Edgarum in hoc negotio fidelem fautorem, constantem adjutorem, firmum defensorem. Qui Rex ipsius patris consilio utens, curam exequendi decreti hujus super totum Regnum duobus viris injunxit, Oswaldo scilicet Episcopo Wigornensi & Athelwoldo Wintoniensi. Quod illi zelo domûs Dei succensi, & divinitatis amore subnixi, & insuper praedictâ auctoritate muniti, strenuissimè sunt executi. Nam ut de aliis taceam, Beatus Oswaldus septem Monasteria in suâ Dioecesi regulari disciplinâ, ejectis Clericis foeminarum consortium Ecclesiis anteponentibus, instituit; delegato eis super ea quae Ecclesiae prius habebant tanto ex munificentiâ Regis & aliorum Principum regni subsidio rerum, ut cohabitantibus sufficeret ad victum atque vestitum. Wincelcumbensi vero Monasterio, quod de septem unum erat, supra memoratum ^* Germanum in Abbatem ordinavit; & al [...]is singulis singulos in religione probatos Abbates praeposuit. De quibus quidam Folberhtus nomine Perscorensi Ecclesiae, quae una de septem Abbatiis est, in Abbatem praelatus est, vir moribus gravis & ferventissimus cultor Monachicae institutionis, sed in subditos quod valde in eo reprehendebatur nimiae & indiscretae severitatis. Is ad [Page 201] extrema perductus, & huic vitae subductus, atque in feretro mortuorum more locatus, recepto spiritu trepidantibus cunctis erexit se. Igitur fugientibus aliis, praefatus Germanus accessit sciscitans quò vel à quo ductus sit, quid viderit, quid illi contigerit, & ob quid reversus sit. At ille se à Beato Benedicto in visionem Dei perductum fuisse, & Deum sua peccata meritis dilectoris sui Oswaldi sibi indulsisse, atque ad intimandam sanctitatem ipsius patris se revixisse respondit. Rursus quaenam forma, qui habitus, quis patris Benedicti comitatus extiterit, percunctatus, habitum gemmarum nitore praefulgidum, formam ejus ultra humanam aestimationem decoram, comitatum innumeris candidatorum millibus Monachorum & speciosissimarum Sanctimonialium respondit esse compositum. Quo dicto conticuit, & accepto viatico Dominici corporis dimidium diem supervixit, itaque vitam obitu iterato finivit.

Post haec in aliis Angliae partibus ad parochiam suam nil pertinentibus insignes Ecclesias ob praefixam causam Clericis [...]vacuavit & eas memoratâ auctoritate subnixus viris Monasticae institutionis sullimavit. Sunt autem hae, Ecclesia pretiosi martyris Christi Albani, Ecclesia sanctae Aetheldrithae virginis in Heli, & illa quae apud Beamfletam constituta honorabilis habebatur. Praelati quoque & istis per eum sunt singuli patres, Aelfricus scilicet, quem Ecclesia Cantuariensis pastorem postmodum habuit, Albanensi; Brihtnothus Heliensi, Beamflytensi Godemannus. Coenobium verò Ramesiense, ut descripsimus, ejus instinctu & operatione à fundamentis aedificatum est. Aucta est ergo per Angliam observantia disciplinae regularis in tantum; ut quadraginta octo Monasteria partim viris, partim foeminis stabilirentur per hos viros, Dunstanum videlicet Archiepiscopum Cantuariensem, Oswaldum Pontificem Wigornensem, & Athelwoldum Episcopum Wintoniensem.

Iis autem quae Beatus Oswaldus aedificaverat, de aliis enim scribere à proposito nostro remotum est, ipse magnâ semper curâ & sollicitudine invigilabat; ne Diabolus, qui sicut leo circumit quaerens quem devoret, ullum fratrem à prosessionis suae normâ deviantem inveniret quem devoraret. Unde & eadem Monasteria circumire, ac in singulis prout noverat expedire, morari consueverat; verbo simul & opere fratribus quae saluti cujusque utilia fore advertere poterat paterno affectu subministrans. Super haec nonnullis Ecclesiis, quibus ipse non eo quo superioribus modo intendebat, tam disciplinae regularis quàm & grammaticae liberaliumque artium magistros postulatus dirigebat, qui aut in Galliis docti ac per eum in Angliam ducti, aut certè suâ sagacitate in Monasteriis suis imbuti, sapientes & praeclari habebantur. Inter quos quidam Floriacensis Monachus erat Abbo vocatus, morum sanctitate praeclarus, ac literarum tam saecularium quàm divinarum scientiâ apprime instructus. Hunc pater Oswaldus posuit in Coenobio Ramesiensi Monachos docere, scho [...]as regere, & quibuscunque valeret cùm in disciplinâ regularium tum in scientiâ literali prodesse. Quod & fecit. Hinc ergo processit; ut cum religionis augmento liberales artes, quae priùs ob diversos casus in neglectum per Angliam venerant, quaquaversum patris Oswaldi industriâ & sollicitudine eventilatae multipliciter pullularent. Praefatus verò Abbo ob multam sui dignitatem Beato quoque Dunstano familiaris valde extitit; ejusque instinctu & dispositione passionem Beati Edmundi gloriosissimi Regis Anglorum stili officio posterorum memoriae tradidit. Post haec & alia innumera bona, quae in Anglia fecerat, ad Monasterium suum Floriacum reversus, Abbas in eo factus est; & postea Martyrii palmâ à Deo pro justitiâ coronatus.

[Page 202]Beatus autem Oswaldus ubi se correctioni ^* Clericorum Wigornensium intromittere aggressus est; ipsi advertentes in quas, quantum suos mores attinebat, eos angustias vellet detrudere, statim verbis ejus aditum sui cordis occluserunt, nec ea sensum suum penetrare ullâ ratione passi sunt. Qua de re sumpto à patre Dunstano cujus consueverat inniti prudenti consilio, annuente jam saepe memorato glorioso Rege Edgaro, Monasterium infra ipsam sedem Episcopalem construere coepit; in quo quibuscum conversaretur Monachos adunaret. Et jam maceries operis altius levata profecerat. Non longè verò ab opere suo quidam lapis quadrus jacebat ad operis fabricam omnino aptus ac necessarius. Ad hunc pro jussu Pontificis suo loco movendum & in structuram templi componendum artifices, qui sufficere aestimati sunt, accesserunt. At dum illum, qui quasi radicitus terrae haereret, nullo conatu vel leviter movere valerent; adjuncti sunt eis alii & alii viri, qui pari modo ad pondus lapidis nihil virium habere sunt deprehensi. Stupor ingens occupat omnes. Mandatur de negotio patri Oswaldo, qui tunc aberat; & rogatur quantocius veniat considerare quidnam monstri res ipsa praetendat. Adest, & multitudinem circa praedicti lapidis motum casso labore sudantem aspiciens, miratus est. Et attonitus stans, Deumque silentio deprecans, aspexit in lapide illo Ethiopem quendam sedere & obscoenis nutibus laborantes subsannando deridere. Itaque vir Domini statim contra Daemonem signum sanctae crucis intorsit; & illum è vestigio territum sibi fugâ consulere compulit. At lapis, quem octoginta viri ante movere nequibant, à paucis hominibus facillime statim levatus est, & in opere collocatus. Populus qui ad hoc spectandum undique fluxerat, considerans rei gestae potentem virtutem, Deo super mirabilibus suis immensas gratias retulit; patrem quoque suum atque Pontificem eximiâ laude praedicavere, intelligentes veraciter esse amicum Dei, ad cujus nutum tam inerti pavore percussus tremens disparuit adversarius Dei.

Perfectam Ecclesiam ipse in honore sanctae & perpetuae Virginis Dei genitricis Mariae dedicavit; ibique ut proposuerat Monachos in sanctâ conversatione Christo servituros congregavit. Clerici ergo in sede Episcopali, quae sub nomine gloriosi Apostolorum Principis Petri fundata antiquitus fuerat, conveniebant; & Monachi in novâ Ecclesiâ sub patrocinio Sanctae Mariae unà degebant. At plebs nunc istam nunc illam Ecclesiam vicissim aliquandiu frequentabat: Sed post dies admirantes & admirando venerantes Monachorum religiositatem, paulatim se Clericorum collegio coeperunt absentare, & servitio Dei quod Monachi facieba [...]t praesentes adesse; propterea quòd quemadmodum sibi ratio mentis suae dicebat, decentius & Deo dignius servitio Clericorum fiebat. Unde & factum est, ut sicut plebis mutatio ab unâ Ecclesiâ in aliam facta est, ita & plebis oblatio mutata sit. Dum igitur in eo quod illi perdunt, isti lucrantur; in quo illi deficiunt, isti multiplicantur. Quid [Page 203] moror? Qui major natu & honorabilior inter Clericos habebatur, Wensinus nomine, abjectis saecularibus cunctis se & omnia sua factus Monachus Monachis largitus est Super quo famulus Dei mirè laetatus eum elapso brevi tempore studiis coelestibus pleniter erudiendum Ramesiam dirigit, & eruditum inde reducens adunatis Monachis Wigornae morum praeceptorem constituit. Quem enim in Clericatu juxta mores antiquos semper amatorem honesti sciebat, hunc nihilo minus in Monachatu fautorem & executorem fore honesti spe cert [...] sibi promittebat. Unde nec f [...]lsus est. Bonum quippe, quod pater de eo sperabat, ipse magnopere in bonis actibus accumulabat. Quae omnia Clericorum nonnulli attendentes, & mente compuncti, consilium contra Deum non esse perpendentes, spreto saeculo, spretâ omni pompâ saeculari, jugo se Christi subjiciunt; & inter Monachos, quos paulo ante nimiùm execrabantur, Monachi fiunt. Audires ad haec quamplurimos hominum stupendo cantare. O verè mutatio dextrae Excelsi! hoc itaque modo à Beato Petro in matrem Domini Salvatoris, à Clericis in Monachos translata est sedes Pontificalis honoris.

His ita sese habentibus, praefatus Eboracae civitatis Antistes vitae praesenti adimitur; & gravis exinde moeror Anglorum populis procreatur. Fama igitur obitus ejus agili lapsu discurrens regias pertingit ad aures, nec Bea [...]i [...] unstani notitiam segniùs attigit. Volens autem idem pater pro suo officio viduatae Ecclesiae consultum ire, Regem petit; & consilium, quod salubrius sibi de substituendo pastore occurrit, Regi proponit. Praedicat dignitatem venerabilis viri Oswaldi, quo videlicet quantoque parente nobisitatus, qua religione à puero institutus, quibus virtutum praerogativis fuerit insignitus. Super haec quàm strenuè Cathedram Pontificalem, cui eo usque praesidebat, gubernârit, edisserit; ac per hoc quo jure merito debeat celsiorem ascendere, pandit, probat, asserit. Placent Regi quae feruntur, quodque Dunstanus de Oswaldo fieri laudat; velit solummodo clerus & populus Eboracensis; vult, suadet, oratur, jubet ut fiat. Rogatur voluntas illorum, & voce consonâ simul omnes respondent unum velle se illum prae caeteris sibi praefici concrepant, & id ruptâ omni morâ fiat magnis postulationibus instant. Nec mora. Vir ascitus advenit; sed petentibus suscipere regimen viduatae Ecclesiae non statim annuit. Intonat vox populi; ut dubio procul attestareris Scripturae vocem populi vocem esse Dei. Par caritas, sententia concors, una voluntas populi in bono fuit; & Deus pacis, qui inhabitare facit unanimes in domo, quique est inter duos vel tres congregatos in nomine suo, non faveret rei cui tanta multitudo favebat, nec sentiret quod sentiebat, nec vellet quod volebatur? Nolebat planè, sed esto, quod Deus fieri vult fiat necesse est. Vult autem quod secundùm se volunt fideles sui▪ Alioquin bene possent velle sine illo; & veritas non esset veredica, quae dicit Joan. XV. [...]. nihil sine se quenquam posse. At secundum se voluerunt fideles sui sanctum Oswaldum fieri Pontificem Eboraci: quùm igitur hoc ipsum Deus voluit ut fieret, necesse omnimodis fuit; quapropter adquievit ille Deo, adquiescendo voluntati servorum Dei.

Factus igitur Archiepiscopus ^* Eboracensis, Romam pergit, Pallium Ecclesiae [Page 204] suae debitum ab Apostolicâ sede requisiturus, plurimaque negotia Regni prout ei Rex sibi delegaverat cum ipso tractaturus. Hinc patriam egressus, transito mari transitis terris periculorum diversitatibus plenis Romam pervenit, Romana moenia subit. Inde Johanni Apostolico praesentatus, voti compos efficitur. Denique suscepto Pallio quod petebat, functis quoque responsis regiae legationis quam ferebat, honorificè à Papâ dimissus Angliam revertitur; reversus à Principe regni ac regno gloriosè recipitur. Post quae reddito Regi legationis suae responso, & ipso quòd in omnibus prudenter egisset sullimi praeconio à cunctis praedicato, magnâ Regis benevolentiâ fretus ad sedem suam Eboracensem vadit. Ubi egregio cum honore susceptus, cum jubilo plebis, cum sonoris Clericorum concentibus, cathedram est Archiepiscopalem indeptus. Quo facto non quasi rudis & inscius, sed ut verè emeritus ac perspicax pastor ovium Dei, die illâ confluentem multitudinem tam documento vitae manentis quàm alimento vitae labentis copio [...]ùs pavit. Exin tractans secum illud Sapientis quia Luc. XIL 48. cui plus committitur, plus ab eo exigitur; omni horâ sollicitè curabat ita sibi commissa dispensando tractare & tractando dispensare, ut nihil à se in futuro quod detrimentum sibi gigneret exigeretur, sed quod beatâ remuneratione donaretur. Quamobrem idem qui fuit in visitatione Monasteriorum quae instituerat, semper extitit, idem in consolatione fratrum inibi degentium praestitit, idem in sustentatione illorum omniumque suâ ope indigentium mansit. In nullo igitur sanctitatis opere desectum passus est propter onus sacerdotale; sed aut idem qui fuerat praestitit, aut seipso sullimior in hujusmodi opere factus ad videndum Deum Deorum in Syon aciem suae mentis indeficienti contemplatione dirigebat.

Hic igitur quamvis Eboracensi Pontificatu sullimatus extiterit, curam tamen Episcopatûs Wigornensis non amisit. Si quidem Beatus Dunstanus, quem sollicitudo omnium Ecclesiarum in Britanniâ constitutarum respiciebat, verens ne Monachi in ipsâ Wigornâ per eum tunc noviter instituti aliquâ ultra quàm ferre valerent temptatione concuterentur, si pastorali curâ destituti non haberent quo munirentur, praecepit ei ex auctoritate summi Pastoris, quatinus eâ qua solebat diligentiâ illis intenderet, quoad personam tantae rei idoneam Deo monstrante illi substituere possit.

Post haec instabant dies Rogationum; & servus Dei Oswaldus sumpto itinere Rameseiam ^* petit, visitare scilicet & consolari fratres, quos ut supra meminimus jamdudum ibi posuerat. Adest, & Monachi pro more nominatorum dierum procedunt ad Ecclesiam Beatae Mariae, quae ob interjacentem paludem non nisi longo circuitu per siccum adiri valebat. Ubi celebratâ Missâ & à Pontifice solenni peracto praedicationis officio, Monachi longitudinem viae qua venerant compendio mutare volentes, navem ascendunt, ad Monasterium per fluvium qui interfluit redituri. Verùm dum major numerus hominum in navem fugeret, quàm navis ferre valeret, onerata nimis mergi coepit. Turbantur in navi consistentes, & mori metuunt. Exclamant opem [Page 205] Beati Benedicti ac [...]ui patris Oswaldi afferre sibi postulantes. Nam ipse pater in ripâ fluminis adhuc stans, iis qui secum erant utilia quaedam ac necessaria disponebat: ut autem auribus ejus clamor insonuit, stupore att [...]nitus, mox illuc lumina flexit; & videns filios suos in mortis periculo positos, cor ad Deum, dextram tetendit ad illos. Quo signo beatae crucis edito, ilico navis ab aquarum profunditate emergens, quasi nihil oneris ferret in ulteriorem fluminis ripam prosperrimo lapsu cum omnibus quae portabat evecta est. Magno timori securitas magna succedit; ac pro re quae acciderat, Dei laus ex corde omnium & ore procedit.

Dein aliquanto tempore ibi, ut suae consuetudinis erat, inter Monachos degens, aedificationi vitae illorum diebus ac noctibus intendebat. Et ecce nuncius quidam à Monachis Heliensibus directus adveniens, innotuit unum ex illis de maceriâ Ecclesiae praecipitatum subitâ morte occubuisse. Ad quod Oswaldus vehementi moerore dejectus, noverat enim hominem non usquequaque vitam duxisse foelicem, confestim quod debuit officium ei caritatis impendit. Etenim Monachis sub uno vocatis pandit eventum rei, subjungendo preces quibus exhortando perorat quatinus pro animâ defuncti Dominum studiosiùs orent. Parent illi monitis ejus; & pro aeternâ salute fratris instant vigiliis, instant psalmis, instant lachrimis, pulsantes ad januam misericordiae mundi Redemptoris. Super haec quoque singulis diebus offertur pro eo id quod his omnibus antecellit, illud scilicet sacrificium laudis, quod in arâ crucis Filius Dei obtulit patri suo pro nobis. Quae dum fiunt, unâ noctium Pontifici in oratione Christo apud Eboracam intendenti defunctus idem visibiliter apparuit; à quo percunctatus quis esset, illum se pro quo & ipse per se & alii per ipsum Deum interpellabant esse respondit. At ille suspirans: qualiter, inquit, frater tibi fuit vel qualiter nunc est? Hactenus, ait, valde male, nunc autem valde bene. Tuis quippe meritis & precibus à poenis quibus cruciabar per Angelum suum me die hesternâ eripuit Deus. Quod & tibi insinuando veni gratias agere; quo adverteres, licèt id optime scias, quàm gratiosus pro hoc & aliis jure debeas Deo existere. His dictis non comparuit. Vir autem Domini magno gaudio ad ista repletus, benedixit Deum super ineffabili misericordiâ ejus. Facto manè, quid factum sit, quid viderit, quid audierit, suis retulit. Dehinc exultans & gaudens in Spiritu Sancto, pro re quae contigerat gratias egit Deo patri per oblationem corporis & sanguinis dilectissimi filii sui, in quo solo sicut ipse testatur bene complacet sibi. Mandavit etiam hoc ipsum filiis suis, Monachis videlicet Ramesiensibus simul & Wigornensibus; & quòd pro animae fratris absolutione pio Deo grates exolverent, monuit & hortatus est: Quod ipsi diligenti studio executi sunt.

Praeterea Dioecesim suam opportunis temporibus peragrans, quicquid ediscere poterat in moribus suorum oculos summi Dei offendere, paternâ castigatione corripere atque corrigere satagebat. Haec agentem contigit vice quadam venisse Rhipum, ubi Beatus quondam Wilfridus nobile construxerat templum, in quo ipse mundo sublatus scitur fuisse sepultus. Hoc templum ante tempus Beati Oswaldi barbarorum irruptioni patuit; qui illud magnâ ex parte dirutum, non ministeriis divinis sed latibulis ferinis fecerunt accommodum. Hujus templi conseptum vir Dei subintrans, noctu pervigil in orationibus inibi mansit. Illic ergo divinâ revelatione lustratus, didicit ipso loco Sanctorum corpora condita esse; quae investigans cum nominibus singulorum dubio procul inveniret. Facto mane suos convocat; quid noctu acceperit, eis enarrat. Ad audita cuncti exultant. Igitur ad jussum Pontificis semirutae Ecclesiae pavimentum effoditur; promissus thesaurus sanctâ curiositate investigatur. Sanctorum corpora cum tabulâ haec continente reperiuntur. HIC REQUIESCIT SANCTUS WILFREDUS ANTISTES EBORACENSIS, ET [Page 206] REVERENDI ABBATES TYLBERTUS, BOTWINUS, ALBERTUS, SIGREDUS ATQUE WILDENGUS. Ex his servus Dei omnipotentis gaudens hilarisque effectus, repertas Reliquias loco interim apto collocavit; Postmodum verò ad corpus Sancti Wilfredi feretro convenienter aptato, illud in eo magnâ cum reverentiâ condidit, utpote quem magno Wilfredo fundatori videlicet loci ipsius consanguinitate junctum noverat; quem in regimen Ecclesiae Eboracensis, sicut Venerabilis Beda prope finem historiae gentis Anglorum refert, ei successisse sciebat; quemque uti nominis ejus consortem, ita & vitae morumque haeredem fuisse acceperat. Corpus ^* siquidem illius majoris Wilfredi, quod semotum ab aliis per se in eminenti loco in ipsâ Ecclesiâ tumbam habuerat, quam & epitaphium ut idem Beda in eâdem Historiâ narrat digniter decoraverat, à glorioso Cantuariorum Antistite Odone, cujus in initio hujus opusculi paucis meminimus, translatum Cantuariam fuerat: quemadmodum ipsemet in prologo Vitae ipsius Wilfredi, quae per eum heroico metro composita est, attestatur ita scribens: Igitur venerabilissimas beati Confessoris Christi Wilfridi reliquias indecenti sentinosae voraginis situ marcidas, nimiâ quod dictu quoque meticulosum est, Praelatorum horripilatione neglectas, cùm inde favente Deo scilicet à loco sepulchri ejus quidam transtulissent; reverenter excepi, atque intra ambitum Metropolitanae cui gratiâ Dei praesideo Ecclesiae collocavi: praesertim cogente illo Evangelistae testimonio, meo videlicet apologetico, Luc. XVII. 37. quia ubicunque fuerit corpus, congregabuntur & aquilae. Itaque tantae tamque Deo dignae affinitatis delectatus vicinitate, & editiore eas enthecâ d [...]c [...]sare, & excerptis de libro Vitae ejus flosculis novo opere pretium duxi carmine venustare. Levatis ergo reliquiis, & convenienter ut dixi locatis, aliud ab illo quod secerat primo par omnimodis & aequale Beatus Oswaldus feretrum fabricavit, ipsumque à se consecratum Wigornam destinavit. In cujus consecratione rogatus ad quarumnam Reliquiarum conditionem illud apparet, hoc se ad honorem Dei respondit composuisse, & illi cujusnam reliquiae forent in eo condendae notissimum esse. Servatum est itaque Wigornae feretrum idem; ac reliquiae ipsius admirandi patris Oswaldi à terrâ post multos annos levatae magno cum honore sunt in eo collocatae.

His ita dictis, coeptae narrationi insistamus. Diffusa igitur sanctitatis fama Sancti Oswaldi eò prodiit; ut languoribus variis pressi ei de longinquo id ipsum mandarent, sibi ab illo subventum iri nullo modo diffidentes. Nec fallebantur. Verbi gratiâ vir quidam potens Regi Edgaro ex ministerio, quo ei deservire solebat, notus erat. Hic validâ infirmitate corporis tactus, per nuncium viro Dei se oppidò infirmari simpliciter insinuavit. At ille benedicens panem eique transmittens, ut plenâ fide recuperandae sanitatis inde comederet jussit. Fecit ille quod praecepit; nec unius horae spatium priùs transiit, quàm se degustato pane meliùs habuisse percepit. Alio tempore dum idem famulus Dei in multitudine suorum apud Eboracam pransurus consedisset, jamque panem suâ sacratissimâ manu signatum considentibus distribuisset; fortè micas decidentes sorex superveniens avido simul & pavido morsu colligere coepit. Qui dum in medium nullo eum deterrente prodisset, succubuit, nec usque progredi valuit. Benedicti etenim panis reliquias famelicus vorans, nec quod devoraverat ullatenus evomere quibat, & suffocatur subito. [Page 207] Remansit itaque mortuus. Quod factum ne suae laudi quivis ascriberet, exanimem bestiam à conspectibus intuentium abjici vir providentissimus jussit. Denique animadvertit nonnullos inter se inde loqui, & rem ultra quàm sibi cordi esset extollendo admirari. Et mihi quidem duo haec, quae de pane signato proximè facta retulimus, consideranti nec alienum ab admiratione esse perpendo, hoc scilicet irrationale animal praecipitâsse de vitâ in mortem, quod animal rationale sullevavit à morte in vitam. Profectò natura panis eadem in illo quae in isto fuit; & quemadmodum homo pane, sic & sorex alitur pane. Quòd igitur homini vitalis, sorici factus est exitialis; nec substantiam panis, sed meritum respicit sanctissimi Patris; qui ubique & in cunctis parvus & humilis extans in oculis suis, magnus erat in oculis Dei atque sullimis. Quod inter alia eo probabatur; quia ne dicam illi, sed quod minus est locis quibus per vices insistere solebat, suâ Deus protectione & correptione, ne ab indignis occuparentur, intendebat.

Sed forte non credetur iis, quae dicimus; si ea declarans exemplum non subjicimus. Frater quidam erat professione & habitu Monachus nomine Aegelricus. Hic laxatis balneo membris, cùm fessis quiescere opus haberet; locus quietis, vae misero, is primus occurrit, quem venerandus Praesul Oswaldus sedere frequentiùs morem habebat. Non ergo veritus sanctitatem loci, quam fuerat ex assiduitate Pontificis nactus, in eo sese dejecit, somno inibi ac dulci quiete velut sibi pollicebatur fruiturus. Et jam quiescentem lenis sopor involvit; sed absque morâ eum ab ipsâ quiete irruens Daemonum multitudo atrociter evolvit. Astant quippe illi plures teterrimi spiritus, & ab eo districtâ examinatione perquirunt, quaenam illius mentem dementia ceperit, quae sibi ut se in loco tanti Pontificis colloca [...]et surripere potuit. Ad quod rationem quam pro sui excusatione proferret nullam habentem, invadunt, torquent, laniant, hac & illac trahunt, ab imo sursum rapientes, de sursum ad ima dejicientes. Quid miser ageret? Sciebat ubi erat; nec se tantâ angustiâ involutum vel loco avellere, vel ad subveniendum quenquam poterat interpellare. Tandem tamen violento conatu erupit in vocem, & horrido clamore infremuit. Qui circa erant ex abrupto dormientis sono perterriti accurrunt, vociferantem pulsant, pulsantes excitant, excitatum quid dormiens passus sit diligenter interrogant. At ipse pavens ac pallens, quo casu quid fecerit, quid aut à quibus audierit, quid pertulerit, ex ordine pandit. Ad quorumcunque ergo notitiam istud perlatum est, non soli viro sed & iis quae suâ intererant deinceps honorem ac reverentiam per omnia deferebant. De quibus licèt plurima scribere fortasse possemus; tamen ne cui taedio simus, illa omittimus; intendentes videlicet brevitati, qua nos scripturos fore decrevimus.

Itaque ad sacrum ipsius transitum stili officium convertamus, & opus quod paucis huc usque protraximus, suo sicut Deus concesserit fini subdamus. Referre etenim qualiter pater ipse Oswaldus Rameseiam postremò reliquerit, quantis lachrimarum imbribus, praesagis ut autumo illum ampliùs eo non rediturum, à fratribus dimissus sit, forsitan conjectando quis possit, certe autem rei veritate neminem pronuncio posse. Discedentem verò non modo Monachi quos illic adunaverat, sed & plebs hinc inde sub uno coacta deducunt; singuli se illius sanctitati commendantes, sibi ab illo benedici supplici devotione flagitantes. Discessum autem illius subsecutus est in ipsa Ecclesiâ terribilis fragor; qui tertiò intonans audientes nimio pavore concussit, sagaces animos illum non multò pòst saeculo adimendum & ex hoc plerosque gravi tumultui subdendos edocuit, praemonuit, praemunivit. Denique nonnulli nosse volentes, unde qui audiebatur sonus prodierit, è domibus prodeunt, & in Ecclesiam pervenientes, omnia sana, omnia integra, omnia suis in locis solito consistentia mirantes inveniunt. Jam quod aliquibus per visum fuit [Page 208] ostensum, ruinam videlicet duarum turrium factam fuisse, praetermitto; ne si dixero illarum turrium casus Beati Oswaldi & praesati Ducis Aethelwini prae signâsse in ^* mortem occasus; aestimer mihi futurorum scientiam, quam non habeo, ex iis quae facta scio jure deridendus arrogasse. Illo igitur ut diximus praetermisso, nos gloriosum patrem Oswaldum jam proximè coelos petiturum descripturos suâ prece rogamus idem Pater tueatur & adjuvet

Ut igitur famulus Christi Oswaldus Rameseiam liquit, Wigornam adiit. Spiritus quippe caritatis, qui in eo circa Wigornenses per gratiam suam semper ferventior erat, eâ re illuc eum non injuriâ creditur adduxisse; quia noverat illum eò potiori aeternae vitae praemio debere remunerari, quò in majori verae caritatis affectu huic vitae decedentem contingeret inveniri. Mansit itaque ibi quamdiu in corpore mansit, diebus ac noctibus Deo intendens, & iter suum eundi ad Deum toto conamine purum ab omni obstaculo faciens. Ob quae labore & insuper senio fessus, languore corripitur gravi; per quem se intellexit aliàs de istâ vitâ vocari. Aderant sacri Quadragesimae dies, dies scilicet in quibus diversis modis diluitur quod in aliis anni diebus variâ Daemonum illusione delinquitur; seu bono, quod alio tempore exercetur, diligentiori studio invigilatur. In usu habebat idem Antistes singulis diebus praeter alios, quos quotidie innumeros alebat, duodecim pauperum pedes abluere, deosculando crine ac lintheotergere, manibus aquam fundere, denarios praebere, & ipsis appositâ mensâ cibum & potum sufficienter ministrare, eosque in Pascha vestibus novis indutos per aliquot dies ipsius festivitatis in curiâ suâ honorifice secum habere. Nulla eum infirmitas corporalis ab istis retardabat; sed quo se corpore sentiebat debiliorem, eo sibi ad serviendum eis ingessit vim validiorem. Et jam Dei regnum ascendere cupidus, die quodam oratorium, quo continuè in Dei servitio tenebatur, cum suis egreditur; & sub aere stans acies oculorum coelo intentissimè fixit; Christum ad quem anhelabat pio corde & ore intentiùs orans. Nec erecta lumina, ut fit, citò deflexit; sed quasi aliquod novi ac delectabile contemplaretur, ubi ea defixerat diutissimè fixa tenebat. Unde praesentes admodum admirati, quid tanto opere intueretur, sciscitati sunt. Quibus ipse ait: Considero quò tendo. Quapropter filii sustinete, quaeso, quatinus juxta quod mihi conceditur praegustem gaudia quae expecto. Attamen quod percunctamini, si quid sibi velit nosse vultis, cras vobis & me tacente res ipsa notabit. Salus enim aeterna, pro qua hucusque laboravi in terrâ, instat; nec ante transibit crastina dies, quàm me in eam Dominus meus sicut est pollicitus introducat. Dixit; & unde fuerat egressus, in oratorium reversus est.

Convocatis deinde fratribus, hortatur eos impendere sibi ministerium sacrae inunctionis cum viatico Dominici Corporis, quod juxta ritum Ecclesiasticae institutionis debetur Christianis de hac vitâ transituris. Quo illi audito in gemitus & lachrimas erumpunt, non illius gloriae perenni ad quam properabat invidentes, sed cùm paternae pietati qua privabantur pios affectus impendentes, tum suam desolationem quam tanto patre orbati se passuros non dubitabant amarè deflentes. Exhibent tamen illi quod petebat; & grandi moerore [Page 209] consternati, sequentem noctem per multa saecula si fieri possit optabant protelari. In qua nocte ipse Pater, ac si languoris quo tenebatur oblitus, horam nocturnae vigiliae praeveniens, prout suae consuetudinis jugiter esse solebat, Ecclesiam petit; ibique noctis officium explens, residuum spatii quod diem usque tendebatur divinis laudibus pro more pervigil expendit. Et tali quidem modo nocte illâ suis dimensionibus terminatâ, fratribus illuxit metuenda dies, in qua te Reverende Pater Oswalde susciperet foelix & nullo claudenda termino quies. Hac etenim die percantato Psalterio, quod singulis diebus cum floribus inde acceptis decantare solitus erat, unicum redemptionis humanae sacrificium coram se Deo Patri fecit offerri. Cujus dein participatione refectus, obitum suum quem instare sciebat, ejus invictâ virtute munivit. Ac demum totius diei officio in honorem Dei percelebrato, quasi convaluisset de infirmitate, surrexit; & Monachis nequicquam insistentibus ut suae parceret imbecillitati, solito more lintheo praecinctus pedes pauperum lavit, & osculans eos crine lintheoque detersit. Quibus lotis & quindecim graduum Psalmis, quos inter ipsum ministerium psallere semper moris habebat, percantatis, subjunxit Gloria Patri & Filio & Spiritui Sancto. Ad quod cum pauperes ei assurrexissent, ac solitas grates exolvissent; ipse dicendo Spiritui Sancto sanctam est resolutus in mortem, emittens spiritum suum ante pauperum pedes in manus Christi, cui in ipsis pauperibus ipse ministrârat. Ipso enim teste Matth. XXV. 40. sibi fit, quod uni ex minimis suis fit. Transiens itaque à Christo susceptus est; quatinus juxta verbum illius illic esset ubi & ille. O verè ministerium foelix; quod sui executorem sub tantâ celeritate regni Dei fecit haeredem. Et tu O Beatissime Pater non minùs immo multo excellentiùs foelix; qui functus ministerio, ipso eodem momento, quo illud fideliter peregisti, in gaudium Domini tui, eui servisti, foelici praemio r [...]uneratus foelicissimus introisti. Illa gloria, qua coronaris, innuit tuis quantum possis sibi prodesse ante Deum, si dignaris. Et quidem, inclyte Pater, foelix fuit vita tua, foelix fuit & mors tua. Atque utinam sentiant in se alumni tui, quòd sit foelix memoria tua, sibique salubris atque benefica quam ad te habent humilis devotio sua.

Itaque Fratres patrem suum jam defunctum cognoscentes, accurrunt & complosis manibus lugubres ejulatus emittunt. Inter quos tamen trepidi ac gementes exanime corpus accipiunt, cilicio sternunt, abluunt, sacerdotalibus uti moris est vestibus induunt. Perciperes ad haec pietatis officia, quàm pio affectu vivens Pastor à suis ovibus diligebatur; cum in extinctu procederet tantae caritatis ostensio, ut nullus illi putaretur satis honoris detulisse, qui non lachrimantibus oculis manibus ejus ac pedibus devota oscula impressisset. Hinc superpositus feretro, fertur ad Ecclesiam Beatissimae Virginis Virginum, quam sicut supra memini à fundamento ipse construxit. Et ecce dum in sublimi gestaretur; ac praecedentibus iis, qui sonoris concentibus Deo laudes & preces offerebant, subsequente autem populo, qui amissum Pastorem una cum Monachis miserandâ voce plangebant; apparuit gloria Dei, quae doctas mentes docuit intelligere meritum mortui. Viderunt etenim, qui convenerant, niveam columbam de superis venientem expansis alis lento volatu protegere corpus Antistitis. Igneam quoque sphaeram ad scuti teretis instar unà coelo delapsam super feretrum intuebantur. Et admirantes unum & aliud signum, rogant ut qui non adverterent intueantur. Insonat clamor hinc & inde; fitque diruptio vocum laudationis divinae: laus autem ipsa quo magis dirumpitur, magis augetur; rumpitur in canoris vocibus, augetur in jubilo cordis. Jubilant namque Deo pro gratiâ, quam in tantâ multitudine monstrare in patre suo dignatus est; per columbam videlicet ostendens simplicitatem & innocentiam pectoris ejus, per igneam sphaeram fervens studium quo praeditus erat in dilectione Dei & proximi, animus ejus. Interim [Page 210] venerabile corpus oratorio infertur, coeptae protectionis praefati ignis atque columbae continuatione comitatum. At ipso deposito coram altari, visio quae apparuit in australem Ecclesiae plagam prope altare divertit, quasi locum designans corporis sepeliendi. Quo facto intuentium oculis coelum remeans e [...]apsa est.

Fama igitur obitûs ejus circumquaque perlabitur; & illo die ac nocte subsequente quibus à sepulturâ corpus suspenditur, undique parvi ac magni utriusque sexûs homines advolant; eorumque clamores suspiriis atque lamentis permixti aera complent. Hos inter acerbior fletus Monachos & inopes cruciabat; hos quia pastorem, patrem & advocatum, illos quia se in eo perdidisse adverterant totius vitae subsidium, spem & consolationem. Fit igitur luctus omnium inaestimabilis▪ & adunata multitudo innumerabilis. Qua circumstante seseque super invicem comprimente, sepeliuntur sacratissimi Praesulis artus in praefatâ nobilissimae Virginis aede, loco videlicet divinitus pridem designato. Post haec annunciatur Depositio ejus his & illis, id est vel quos regendos sub pastorali curâ susceperat, vel quos à saeculari conversatione abstractos qualiter Deum in Monachico habitu sequerentur instruxerat. Unde ex dulcedine recordationis ejus cunctis, qui intelligebant se fuisse filios ejus, indicitur luctus communis. Ubi autem saepe memoratus Aethelwinus dux rescivit gloriosum Oswaldum huic vitae modum imposuisse; prae nimiâ angustiâ cordis infirmitas corporis, quae illum tunc forte premebat, in tantum convaluit; ut post modicum temporis sancto fine quiescens universae carnis viam intraret, sepultus in Ecclesiâ quam in Rameseiâ ipse & Pater Oswaldus de suo fabricarant.

Transit autem venerandus Deoque dilectus Antistes Oswaldus ab hac vitâ ad vitam aeternam II. Kalendarum Martii, transactis ab Episcopatu, qu [...] primo functus erat, triginta vel amplius annis: Conditumque est venerabile corpus illius, uti praediximus, Wigornae in Ecclesiâ gloriosissimae Dei genitricis & perpetuae Virginis Mariae. Sanè ut gratia Christi designet mortalibus Oswaldum mundo mortuum sibi vivere; qui eum non quasi penitus mortuum requirunt, vere viventis & ante se multum valentis indicia in eo reperiunt. Quod ut evidentibus probemus argumentis, quae per eum post mortem suam facta & ad nostram notitiam sunt perlata, paucis subnectere rati sumus. Sed ne judicemur de percipiendis indigni, si invenimur de perceptis ingrati; pro iis quibus scribendis animum dedimus, & jam effectum prout Deus dedit nacti sumus, sit ipsi omnipotenti Deo, Patri, Filio & Spiritui Sancto laus & gratiarum actio per immortalia saecula saeculorum, Amen.

Explicit Vita Beati Oswaldi Archiepiscopi & Confessoris.

[Page 211]

VITA S. DUNSTANI, ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS, AUTHORE EADMERO.

Incipit Prologus in Vitam Sancti DUNSTANI, Archiepiscopi & Confessoris.

QUia Deum in Sanctis suis mirabilem propheticâ voce laudare jubemur; eum in iis quae in Sancto Dunstano primae Metropolis Anglorum Pontifice mirabiliter operari dignatus est, quorumdam simplicium in bono fratrum non contemnendae voluntati obtemperantes, usitato more loquendi stili officio laudare decrevimus; scriptis quae alio quodam elocutionis genere ipsa gesta commemorant sapientum considerationi relictis. Cui ut licèt insipiens adquiescerem, me nonnihil illexerunt eadem scripta, eò quòd in quibusdam nonnullis modum usitatae narrationis excessisse videntur. Adductus etiam in hoc sum quorumdam calumniis, qui frequenter questi sunt & conqueri non desistunt Auctorem ^* ipsorum scriptorum vulgatae rerum historiae non omnimodis concordâsse. Quod non quidem in Miraculis, quae de ipso patre scripta sunt, ei surrepsisse confitemur. De quibus verbi gratiâ est quod scribit Episcopatum Wigornensem, cùm ad eum Pater Dunstanus electus & consecratus est, fuisse in honore beatae matris Dei Mariae; cùm revera fuerit in honorem gloriosi Apostolorum Principis Petri. Et quod refert secundum Edwardum Martyrem ex sanctimoniali [Page 212] foeminâ natum, cùm proculdubio constet eum ex legitimâ conjuge procreatum: & alia quaedam in hunc modum. Quorum omnium puram veritatem [...]ogatus ab amicis meis tanto studio investigare sollicitus fui; ut quaque per Angliam, ubi talium studia vigere sciebam & ipsemet ire non poteram, pro hoc ipso me mittere non pigeret: omnino videlicet detestandum existimans à rerum limite exorbitantia veritatem nosse volentibus dicto vel scripto subministrare. Unde ne quis me quâvis arrogantiâ vel invidiâ ductum judicet istis scribendis manum imposuisse; fateor testimonium mihi perhibente conscientià meâ in ipsâ veritate, à qua Christianum deviare non licet, quia nisi me humanae mentis caecitas fallat, nil in hac parte quae dixi vitia valuere, sed solus amor veri, quo tantum Patrem & praesentibus & secuturis omni sepositâ ambiguitate commendare cupiebam. Nec in his meo sensu usus sum, sed firmâ & cui non credere nefarium esse credebam patrum auctoritate subnixus; quos mihi quondam attestatos fuisse recordor se res ipsas juxta quod eas describimus certo relatu eorum qui optimè illas noverant cognovisse. Horum unum Aegelredum scilicet, qui Subprioris & Cantoris officium in Ecclesiâ Cantuariensi strenuissimè per multum temporis administrabat, quique postmodum ob religiosam prudentiam & prudentem religiositatem suam Wigornensi Ecclesiae sub Beatae memoriae Wulstano Episcopo praelatus erat, & multis qui adhuc supersunt notissimus fuerat, ne nudis solummodo verbis agere judicer, omissis aliis proponere cordi fuit. Hic Aegelrico Cicestrensi Episcopo homini magnarum rerum peritiâ praedito antehac diu adhaeserat, & ab eo multa de Beato Dunstano, cui penè contemporaneus fuit, didicerat; quae ille ab iis qui interesse meruerunt se accepisse fatebatur. Sunt super haec Scripta veterum simpliciori stilo digesta, & Chronicorum abbreviatae notationes; iisque scribimus attestantes. De iis autem quae post sacratissimum transitum ejus per eum facta significamus, quaedam ex literarum monumentis, quaedam ex propriorum sensuum approbationibus, quaedam ex veridicorum virorum allegationibus, qui ea partim visu, partim auditu, partim experimento in seipsis didicerunt, omni remotâ scrupulositate cognovimus. Si quis igitur haec legere dignabitur vel audire; ita quaeso legat vel audiat, ut conscientiae meae simplicitati non deroget. Nam ea non detrahere studiosis sed parvitati meae meorumque similium condescendere scientibus atque paratis pro captu meo descripta esse pronuncio. Non itaque se illis quae scribimus inaniter occupet, cui quod petimus in mente non sedet.

Explicit Prologus.

[Page 213]

Incipit Vita Beati DUNSTANI Cantuariensis Archiepiscopi & Confessoris.

BEatus ergo Dunstanus ex nobilissimâ gentis Anglorum prosapiâ originem ducens, eo nobiliùs in hujus mundi latitudinem prodiit, quo sub materni sinûs ipso adhuc angustiâ clauso divino miraculo designatum est praeclarum mundo per eum lumen oriturum. Cùm etenim mater ejus eo gravida spe prolis futurae laetaretur; dies Purificationis beatae Matris Dei festivus illuxit. Multitudo igitur utriusque sexûs hominum pro excellentiâ tantae festivitatis circumquaque coacta fluxit ad Ecclesiam, quae antiquitus Glastoniae de lignis aedificata in honorem erat ejusdem Dei Genitricis consecrata. In qua multitudine multos nobilitate dignitateque praecellens pater Sancti Dunstani Herstanus nomine cum Chynedrithâ matre ejus ad Dei servitium properabat; ambo cereos quos pro ritu ipsius diei Deo offerrent deferentes. Jam Missae officium celebrari coeperat, &c. Prosequitur Historiam Eadmerus stilo uberi. Res gestas eodem, quo Osbernus, narrat ordine; eadem eodemque loco refert miracula, stilo tamen longè allo. Simplicem & historicum Eadmerus adhibet, Osbernus magis affectatum & quasi declamatorium. Ex rerum & ordinis convenientiâ conjici poterit utrumque Dunstani gesta ex eodem fonte, Anglicâ sc. Historiâ, potissimùm hausisse. Ne inutili igitur repetitione Lectorem gravemus, Eadmeri omnia praetermittenda duximus, nisi quae aliorum narrationes aut corrigant aut egregiè illustrent: Praefati solummodo notas in margine Codicis antiquitus appositas Edredi Regis obitum anno 955. Edwii 958. reponere.

Exin defuncto Episcopo Lundoniensi, quaesitum quis in Episcopatum dignè succedere posset. Et cùm in hoc aliquantum temporis expenderetur, nec persona decens & idonea reperiretur; tandem electio omnium super Dunstanum versa est; & ipse Pontificatum praedictae Ecclesiae suscipere communi cunctorum acclamatione coactus est. Utraque igitur Ecclesia, Wigornensis videlicet & Lundoniensis, eo Praesule gloriabatur; quandoquidem summâ necessitate compulsus utriusque Pontifex per nonnullum temporis spatium erat; utrique sollicitudinis suae curam impendens, utramque intus & extra suâ defensione contra omnes aemulos muniens, in utrâque officium Pontificale opportuno tempore sedulus exequens. En visio, quam supra descripsimus, in gladiis Apostolorum partim impleta est; cùm in Episcopatu Lundoniensi, qui ex nomine beatissimi Apostoli Pauli celebris habetur, Dunstanus confirmatus est. Profectò namque gladium ipsius Apostoli ipsi Ecclesiae praelatus accepit; quia verbum Dei morem illius secutus subditorum cordibus excellenter infudit; & potestate, qua ille in virtute Domini Christi gloriatus est, ipse ad terrendos impios, ad demulcendum pios circumquaque usus est. Quod & in Ecclesiâ Wigornensi strenuus egit, quam in gladio Beati Petri regendam suscepit. Siquidem Episcopatus idem per id temporis in honorem ipsius gloriosi Apostoli fundatus habebatur. Sed Oswaldus vir Sanctus & religiosus, quem in regimen ipsius Ecclesiae beatus Dunstanus Antistes Cantuariensis effectus sibi succedere fecit, quia Clericos ibi degentes nec à pravitate suâ convertere, nec inde eò, quòd nobiles juxta saeculum atque potentes erant, quibat eliminare, construxit penè contiguam ipsi Ecclesiae Ecclesiam beatae Dei genitrici Mariae; in qua ipse cum Monachis, quos se proposuerat adunaturum, Christo serviret. Quod & factum est. Religio itaque Monachorum contemptum Clericis peperit, & vulgi conventum ab eis alienatum sibi assiduum [Page 214] fecit. Quid plura? Numerus Clericorum passim minuitur; Monachorum conventus indies augetur. Quidam insuper ex ipsis Clericis conversi numero illorum additi sunt. Hoc modo Sedes Pontificalis mutata est in Ecclesiam Beatae Mariae semper Virginis.

Memorato Odone Archiepiscopo Cantuariorum ad perennis vitae gaudia translato, immensum omnibus Anglorum Ecclesiis luctum suus transitus intulit, & innumeros populos acerbo moerore percussit. Postulatus Dunstanus Odoni in Patriarchatum sedis Anglorum succedere abnegat; suscepti regiminis onus satis grave sibi ad portandum, ne dum majus superaddatur, esse protestans. Unde Aelfsinus Wentanae urbis Antistes per regni Principes, quorum alios re praesentium alios spe munerum futurorum ad hoc sibi fautores effecerat, Archiepiscopatum Rege annuente obtinuit. Qui post aliquot adeptae dignitatis dies Romam pro Archiepiscopatûs stolâ petens, in Alpibus nimiâ frigoris asperitate correptus ultimum flatum ibidem emisit. Post quem substitutus est in summum Ecclesiae Dorobernensis Pontificatum Birhtelmus Dorsatensis populi Praesul, vir totus ex mansuetudine, humilitate & modestiâ factus. Verùm ubi compertum est nihil in corrigendis vitiis, nihil in exercendis ecclesiasticis disciplinis, nihil denique virtutis seu constantiae in eo esse ad tuendos bonos vel coercendos malos, ad Ecclesiam suam jussus rediit. Et ita Sedes Cantuariensis à Pontifice aliquantis diebus vacua sedit.

Itaque unanimis omnium electio Dunstanum inclamitat, illum solum se nosse vociferans, quem tanta sedes dignum valeret habere rectorem; praesertim cùm à primaevo aetatis flore vitae sanctitas, morum gravitas, & cui nemo contrairet eum perlustraverit invicta, constans & sequenda autoritas. Hac ergo Dunstanus acclamatione quasi voce verè divinâ constrictus primatem totius Britanniae sedem regendam suscepit; & eam immensâ omnium adjacentium Ecclesiarum ac populorum exultatione & gloriâ deductus ascendit. Post haec temporis opportunitate acceptâ beatissimorum Apostolorum Petri & Pauli limina petiit; & eum summae Sedis Pontifex magno sincerae dilectionis affectu illò venientem excepit: secumque postea familiariùs agens, & agendo templum Sancti Spiritûs esse indubitanter agnoscens, magnificè illum honoravit, ac stolâ sui Apostolatûs pro qua venerat decentissimè decoravit. Sicque delegatâ ei legatione Apostolicae Sedis genti Anglorum pastorem ac salutis eorum provisorem destinavit. Itaque vir Dei Româ reversus, & in Patriarchatum primae sedis Britanniarum receptus, in ipsum mundi Principem quasi gigas surrexit, & armaturam verbi Dei à dextris & à sinistris constanti virtute in eum vibrare, & membra ejus circumquaque debellare, prosternere coepit & enervare.

Inter haec visionem, quam sibi in oblatione apostolicae armaturae dudum apparuisse descripsimus, mente revolvens, & eam jam in administratione regiminis duarum Ecclesiarum Wigornensis videlicet & Lundoniensis firmè impletam conspiciens, dicendum existimo per quid Archiepiscopatus Cantuariensis, qui hos dignitate praecedit & in quo ipse excellentiùs sedit, ei praesignatus sit. Nimirum per verbum Dei, quod scriptum suscepit in gladio Beatissimi Petri; secundùm quod illud Rex Edredus exposuit, quando ei visionem ipsam ipse Dunstanus ut praediximus retulit. Sicque gladius Petri Ecclesiam Petri, & verbum Dei Ecclesiam verbi Dei quae Cantuariae sita est, significavit. Exin videtur rationis dicere, quid gladius Beati Andreae cum caeteris oblatus praetenderit; quandoquidem ipse in nullâ Ecclesiâ quae sub nomine ipsius Apostoli consecrata sit, sicut in praedictis tribus Ecclesiis sederit. Quod quidem quantum attinet ad nos Anglos, quibus quid hoc sit luce clariùs patet, superfluum reor dicto commemorare vel scripto. Propter externos tamen, si fortè aliquando aliquo casu ista inter eos ceciderint, breviter dico; illum meritò cum gladio Petri verbo Dei inscripto gladium suscepisse Andreae. [Page 215] Nam qui Ecclesiae Cantuariensi per Pontificatum praesidet, Rofensi Ecclesiae quae sub patrocinio Beati Andreae subsistit per Episcopi institutionem, per horum & horum intus & extra cùm res exigit dispositionem, utpote suo dominio praesidet.

Quis igitur in cunctis quae religioni competunt Dunstanus fuerit, videlicet cujus virtutis ad omnes omnium personarum injustitias deprimendas▪ ad bona quaeque opera fovenda & munienda extiterit; usque hodie tota Anglia canit; nec opus esse arbitror, ut me in illis scribendis fatiget grandis labor. Nonnulla tamen, quae ab illis qui ex ejus tempore usque ad nos per successus aetatum fluxere, accepimus, compendioso relatu subjiciam; quatinus inde percipiatur veritas verborum quae proposuimus. Comes quidam praepotens cognatam suam illicito sibi matrimonio copulaverat; & à Dunstano semel, secundo & tertio redargutus, incestum suum divortio expiare nolebat. Quapropter gladio Spiritûs Sancti à viro Dei percussus, à liminibus est sanctae Ecclesiae separatus. Qui typo attactus superbiae Regem adit; Dunstanum immoderatae & impiae severitatis accusat; regiâ sanctione se ab ejus tyrannide liberum constitui querelosâ voce precatur & obsecrat. Cujus verbis Rex adquiescens; Dunstano mandat; ut hominem cum eâ quam duxerat in pace manere sinat, & à quibus suspenderat liminibus sacris ipsum restituat. Miratur ille ad audita; & dolet religiosum Regem per mendacem hominis linguam ante rei inquisitionem & examinationem esse seductum. Ponit tamen hominem ad rationem; & tam pro commisso crimine quàm & propter injustam sui criminationem apud Principem terrae factam paulo duriùs increpat, cupiens eo modo ad poenitentiam & correctionem cor illius emollire. At ubi vidit ipsum non solùm verbis suis non consentire, sed insuper contumaci spiritu contra se furere minarique, supra id quòd eum ab ingressu domus Dei suspenderat, ut dixi, omnem ei communionem fidelium donec à suâ pravitate discederet interdixit. Tunc ille seipso deterior effectus, immani est furore correptus; Et nihil eorum quae possidebat alicujus momenti reputans, ad hoc solum se totum studebat impendere; ut Dunstano excitaret scandalum, & Christianae legis jugum, quo à suâ libidine coercebatur, sibi saceret alienum. Legatos itaque suos Romam destinat; & talibus assueta quorundam Romanorum corda & ora in suam causam largo munere largiori sponsione permutat. Quid deinde? Praesul Apostolicae [...]edis Dunstano peccatori homini condescendere verbis ac litteris mandat, & eum Ecclesiae gremio integrè conciliare monet, hortatur, imperat. Ad quae Dunstanus ita respondit: ‘Equidem cùm illum de quo agitur, sui delicti poenitudinem gerere videro; praeceptis Domini Papae libens parebo. Sed ut ipse in peccato suo jaceat, & immunis ab Ecclesiasticâ disciplinâ nobis insultet, & exinde gaudeat; nolit Deus. Avertat etiam Deus à me; ut ego causâ alicujus mortalis hominis vel pro redemptione capitis mei postponam legem, quam servandam statuit in suâ Ecclesiâ idem Dominus meus Christus filius Dei.’ Haec sibi relata ille audiens, & Dunstanum ab iis quae certò diceret inflexibilem esse certissimè sciens, excommunicationis suae poenâ cùm hominum pudore constrictus tum timore periculorum quae talibus nonnunquam accidere solent perterritus, obstinatiam suae mentis deposuit; & abdicato illicito conjugio, poenitentiae sibi cultum imposuit. Dunstano namque generale totius regni Concilium de observantiâ Christianitatis celebrante, ipse suimet oblitus, nudis pedibus, laneis indumentis corpus amictus, virgas manu ferens, Concilio sese medium ingessit; & ante pedes Dunstani gemebundus & ejulans corruit. Quo viso moti sunt omnes qui aderant ad pietatem; & ipse pater omnium majori prae caeteris pietate motus est. In vultu tamen servato disciplinae rigore, utpote hominem pleniter Deo reconciliare defiderans, lacrimas ejus ad horam severus sustinuit; ac demum à toto Concilio postulatus, lacrimans & ipse culpam indulsit. [Page 216] Itaque ab excommunicationis vinculo absolutum communioni fidelium gaudentibus cunctis eum restituit.

Alio tempore monetarii tres, qui in potestate viri erant, cum falsâ monetâ capti ad subeundam poenam hujusmodi hominibus per totum regnum promulgatam sunt judicati. Quae res Dunstano abscondi non potuit. Die ergo Pentecostes idem pater Missarum solennia celebraturus percunctatur, utrùm Dei populo statuta justitia de ipsis monetariis facta fuerit annon? Respondetur eam ob reverentiam tanti diei in alium diem esse dilatam. Nequaquam, inquit, ita fiet. Monetarii nempe, qui falsos ex industriâ denarios faciunt, fures sunt; & eorum furto nullum nocentius esse cognosco. Nam in falsâ monetâ quam faciunt totam terram spoliant, seducunt, perturbant. Ipsi divites, ipsi mediocres, ipsi pauperes in commune laedunt; & omnes quantum sua interest aut in opprobrium aut in egestatem aut in nihilum redigunt. Quapropter noveritis, quia ego hodie ad sacrificandum Deo non accedam; nisi primò illi qui deprehensi sunt, eam quam in seductione totius populi promeruerunt subierint poenam. Si enim in ultione tanti mali cùm negotium me respiciat Deum placare supersedeo; quomodo illum de manibus meis sacrificium suscepturum sperare queo. Sed haec licèt crudelitati possint ascribi, Deo tamen patet intentio mea. Lacrimae, gemitus atque suspiria viduarum ac pupillorum, clamor quoque vulgi totius mihi incumbit, & correctionem hujus mali deposcit. Quorum afflictionem, si quantum in me est mitigare non intendo; & Deum qui gemitibus eorum compatitur, nimis offendo, & alios ad idem malum exercendum promptiores & audaciores facio. Dixerat, & pro poenâ illorum qui manus erant perdituri pietate motus, lacrimis manat; ut satis esset videre de quo sonte procedebat edictum, quod nonnullis videbatur crudele. Ubi verò audivit praestitutam justitiam factam; surrexit, ac lotâ facie ad oratorium exhilarato vultu abiens ait: Quia Deum obediendo statutis justitiae legibus audivi hodie, confido quòd & ipse per misericordiam suam sacrificium de manu meâ suscipiet hodie. Cujus confidentiae effectu privatus non est. Eo quippe inter sacrosancta Missarum solennia sacras manus extendente, & Deum patrem omnipotentem ut Ecclesiam suam Catholicam pacificare, custodire, adunare & regere dignaretur toto orbe terrarum interpellante, nivea columba multis intuentibus de coelo descendit; & donec sacrificium consumptum esset, super caput ejus expansis & quasi immotis alis sub silentio mansit. Inter haec quid animi gereret servus Dei? Quo amore, qua dulcedine, quo desiderio putas in Deo pascebatur; qui ex praesenti gratiâ Dei tali visitatione fovebatur? Consumpto sacrificio, columba eadem in australem altaris partem declinavit, & super tumbam Beati Odonis, cujus supra mentionem fecimus, se reclinavit, alis suis illam hinc inde complexans, & quasi rostro deosculans. Quod Beatus Dunstanus intuens, & exinde meritum jacentis appendens, in tantâ eum deinceps reverentiâ habuit; ut quoties coram sepulchro illius transibat, genua flecteret. Cognomine quoque Boni in maternâ linguâ post haec eum semper nominare consuevit, videlicet Odo Segode, quod Latinè sonat Odo Bonus. Quo cognomine ex eo tempore usque ad hanc nostram aetatem solet ab Anglis, maximè tamen à Cantuaritis, nuncupari. Percantatâ Missâ Dunstanus ab altari digreditur. Ministris autem ejus pro signo, quod acciderat, his & illis innuentibus, & alios ex fratribus ministerio Pontificis affuturos suspicantibus, ipsi se in diversa tollunt, ac virum adhuc immensis ex praesentiâ gratiae Dei lacrimarum imbribus madentem solum relinquunt. Et ecce dum casulam, qua inter sacra vestiebatur, deponeret, nec ullus adesset qui eam susciperet; disponente Deo suspensa pependit in aere; ne cadens in terram servum Dei à suâ turbaret intentione.

[Page 217]Per id ferme temporis rogatus à quodam viro nobili & religioso, dedicavit ei Ecclesiam, quam ipse in suo fundo construxerat. Ubi ad ministerium aquâ deficiente, & ob hoc hominem nonnullâ moestitudine corripiente, famulus Dei praemissâ prece terram baculo percussit; ilicoque fons limpidissimus erumpens omnes qui praesentes erant non modicùm laetificavit. Qui sons usque hodie manans Dunstani nomen & meritum celebre facit. Idem pater à Cantuariâ in remotiores villas suas opportunis spatiis hospitia sua disponens▪ apud Magaveldam, sicut & in aliis hospitiorum suorum locis, ligneam Ecclesiam fabricavit. Quam ipsemet dedicans, dum ex more circumiret & eam ad aquinoctialem solis ortum minimè versam perciperet; fertur quòd transiens humero suo illam aliquantulum pressit, moxque mutatam à proprio statu in medium Orientis tramitem pro voto convertit. Quod ipsum facilè potuisse efficere nemo ambigit, nisi qui verbis Domini Christi, quibus fidem sicut granum sinapis habentibus promittit quòd etiam montem dicto transferant, incredulus existit. Inter hujusmodi opera Dunstanus Deum semper in mente habere, Deo quicquid boni faciebat non sibi ascribere, magnum humilitatis minimum elationis cor per omnia & in omnibus possidere.

Cùm autem à saecularium negotiorum occupationibus ei quies arridebat; modò contempl [...]tioni divin [...] & orationibus incumbebat, modo sacrarum Scripturarum lectioni & earum expositionibus intendebat. Modò fratrum exhortationi seu librorum emendationi sedulus operam impendebat. In compunctione verò lacrimarum tantâ gratià praeditus erat; ut quoties eum sacris altaribus sisti vel aliquo officio pontificali fungi conspiceres; Spiritûs Sancti fervore mentem ejus accendi, & quae ille exteriùs administrabat ipsum interiùs operari per indices ex oculis illius decurrentes lacrimas non dubitares. Haec inter sibi & successoribus suis competentia tam infra muros urbis quàm & in quibusque villis ad Archiepiscopatum pertinentibus aedificia constitui, vel constituta si qua ex parte diruta essent renovari faciebat: Se scilicet in istis non modò sibi sed & multorum utilitati natum vivereque perpendens. Praeterea cunctarum Ecclesiarum totius Britanniae adjacentiumque Insularum sollicitudinem strenuus gerebat; & earum causas, quae ad eum sicut ad Primatem & Patriarcham quotidie ferebantur, disponebat. Et quia vigilanti studio Domino Christo per omnia famulabatur; saepe supernorum civium gaudiis atque concentibus, ad quos anxiè suspirabat, miscebatur, aliquando corpore vigilans, aliquando sancto sopore quiescens. Quodque sortassis non minùs stupeas, per visum quaedam à beatis spiritibus didcit, quae ipse postea in servitio Dei canenda suos edocuit. Sequitur Historia Visionis de matre suâ cuidam Regi potentissimo desponsata: quam supra habes in Osberno, p. 114.

Alio quodam tempore Rex in die Dominicâ manè venatum ivit; & Dunstanum, qui tunc fortè secum erat, Missam suam donec rediret differre petivit. Appropinquante igitur horâ tertiâ, vir Dei ad Ecclesiam procedit; & indutus sacris vestibus, Regem sicut ei promiserat expectabat. Stabat ergo cubitis innixus altari, orationi ac lacrimis deditus. Tum subito sopore leniter pressus, in coelum rapitur; & beatis Angelorum agminibus associatus, audit eos summae Trinitati in laudem modulatis vocibus decantantes atque dicentes, Kyrie eleyson, Kyrie eleyson, Kyrie eleyson. Quorum melodiam coelestium contemplatur edoctus, ad se reversus est. Et conversus ad suos interrogat, Rexne venerit annon. At ubi eum nondum venisse accepit; ad suas preces sese convertit. Factoque non grandi intervallo, iterum extra se ductus audivit in coelis altisonâ voce dici; Ite, missa est. Ad quod cùm Deo gratias responderetur; accurrentes Clerici Regis Regem adesse vociserantur; sacerdotem ut festinantiùs Missam celebret obsecrant. At ille versus ab altari, Missam se habere pronuntiat; & aliam se eâ die celebraturum abnegat. Depositisque vestibus sacris, à suis de re inquiritur; quod latebat, [Page 218] aperitur. Ex hoc itaque sumpto sermone Regem in diebus Dominicis deinceps à venatu prohibuit. Kyrie eleyson, verò quod in coelestibus didicit, suos docuit; idque multis in locis hodie sancta Ecclesia inter Missarum solennia canit.

Moris erat viro loca sancta, quando Cantuariae morabatur, uno tantùm fideli socio comitatus noctu peragrare; & se inibi per compunctionem & contritionem cordis Deo mactare. Quadam igitui vice ad Monasterium beatissimorum Apostolorum Petri & Pauli, in quo beatus Augustinus & alii nonnulli de patribus Ecclesiae Christi Cantuariensis tumulati sunt, ex more circa mediae noctis silentia perrexit; ibique Deo se diutiùs in oratione prostravit. Egressus verò ad oratorium Beatae Dei genitricis & perpetuae Virginis Mariae, quod in orientali ipsius Monasterii parte situm fuerat, eadem facturus divertit. Cui appropinquans, audivit intus voces psallentium atque dicentium: Gaudent in coelis animae Sanctorum, qui Christi vestigia sunt secuti; & quia pro ejus amore sanguinem suum fuderunt, ideo cum Christo gaudebunt in aeternum. Ad haec ille stupefactus, astitit ostio; ac per rimas illius introspiciens, erat enim obseratum, intuetur Oratorium totum immensâ luce splendere, & quendam cuneum candidatarum personarum ipsam Antiphonam laetis concentibus resonare. Alio item tempore praefata pastorum Ecclesiae limina simili horâ pari voto requirens, ubi inde discessit, memoratam sacratissimae Virginis aedem preces illic Deo fusurus adire coepit. Ecce autem ipsa beatissima Virginum Virgo, comitata numeroso Virginum choro, venienti viro occurrit; & summo cum honore susceptum ad suam Ecclesiam quo tendebat ducere coepit; praecinentibus duabus de choro puellis illud Sedulii carmen itaque dicentibus. Cantemus soc [...]ae Domino, cantemus honorem. Dulcis amor Christi personet ore pio. Quos versus chorus Virginum resumendo percantans, praedictae binae cantrices binos qui sequuntur in ordine versus prosecutae sunt. Primus ad ima ruit magnâ de luce superbus. Sic homo cùm tumuit, primus ad ima ruit. Sicque donec vir Dei perductus in oratorium esset, Virgineus chorus primas & Virgines binae binos, juxta quod series hymni sese habet, versus modulatae sunt. Propter haec & horum similia facta insignis pater Dunstanus quanti honoris, quantae reverentiae, quantaeve magnificentiae apud omnes bonos extiterit, aestimo, quòd qui talia Dei dona amplecti novit, ex magnâ parte & me silente videbit. At iis, qui potiùs in malitiâ quàm in bonitate vitam agere satagebant, horrorem atque terrorem vultus ejus incutiebat; ut ab eo fugere quàm ad eum accedere mallent. Omnes verò, qui perversa acta sua deserere & ad recta opera cupiebant transmigrare, verâ pietate ac misericordiâ visceribus eum redundare sentiebant; & ultra humanam aestimationem consilium simul & auxilium suae salutis in eo reperiebant. A remotis itaque terrarum partibus ad eum passim currebatur; & quo illum praeminere notum erat, Spiritûs Sancti consilium ab ipso petebatur.

Si ad ista Diaboli odium & invidia saeviebat; nulli mirandum. Sed quia se in perturbatione viri nihil posse, nisi quod verecundiam sui & ejus gloriam magnificaret, jam certò sciebat; ab eâ qua illum saepe fatigare solebat, impugnatione sese cohibuit. Verùm ut eum redderet conturbatum; Eadgaro Regi, quem multùm pro suâ reverentiâ diligebat, laqueum gemebundae deceptionis tetendit; & irretitum gravis peccati naevo involvit. Quadam enim vice idem Rex in Monasterium Virginum, quod Wiltuniae situm habetur, venit; ibique captus specie cujusdam puellae, quae de nobilibus Anglorum nata inter Sanctimoniales non velata nutriebatur, custodiebatur, eam suo colloquio adduci secretius jussit. Illa cùm duceretur, timens pudori suo, raptum ab una Sanctimonialium capiti suo velum imposuit, eo modo se protegi sperans, si fortè Rex quid inhonesti à se exigere vellet. Quam ipse velatam intuens, Quàm subitò, inquit, Sanctimonialis effecta es. Arreptumque [Page 219] velum detraxit capiti ejus, illâ conatu quo poterat frustra obnitente. Abusus siquidem eâ est; & gravi scandalo quique per Angliam religiosi ex hoc mente vulnerati sunt. Quod scandalum eò vehementius fuit, quo Rex idem legitimam uxorem habebat Aelfledam videlicet cognomine Candidam Ordinaeri praepotentis Orientalium Anglorum Ducis filiam, de qua & Sanctum Eadwardum genuerat. Ubi verò res Dunstano innotuit, &c. Sequitur de correptione Dunstani & poenitentiâ Regis; de quibus vide Osbernum, p. 111.

Ordo Clericalis eâ tempestate plurimum erat corruptus; & Canonici cum Presbyteris plebium voluptatibus carnis plùs aequo inserviebant. Quod malum Dunstanus corrigere cupiens, sretus auctoritate Johannis Apostolicae Sedis Antistitis, apud Regem obtinuit; quatinus Canonici, qui castè vivere nollent, Ecclesiis quas tenebant depellerentur, & Monachi loco eorum intromitterentur. Praesidebat eâ tempestate Wentanae Ecclesiae Praesul Athelwoldus, vir eximiae sanctitatis, & educatione Patris Dunstani non parum insignis. Hic praescitâ de Canonicis Ecclesiae suae, qui nimiùm saeculares existebant, voluntate Dunstani, monuit eos semel & saepiùs mores & actus mutare, correctioris vitae semitas relictis foeminis arripere. At illi inpraesentiarum quidem id sibi possibile esse negantes, voce corvinâ semper in crastinum correctionem sui pollicebantur. Quod ipse gnarus non diu sustinuit. Paratis nempe quam plurimis Monachorum cucullis die, quo Communio Servite Domino in timore cantabatur, chorum intravit, vestes quas paraverat secum deserri faciens. Et projectis illis in medium, Canonicis ait: Animadvertistis quid modò cantaveritis? Animadvertimus, inquiunt. Igitur, inquit, si servire Domino in timore & ei vultis exultare cum tremore; apprehendite disciplinam, vestem videlicet Monachilem; ne pereatis, sicut cantâstis, de viâ justâ. Ad quod illi stupefacti, more solito inducias petunt; id se facturos in futuro promittunt. Tunc ille: Mihi credite, ampliùs non credam huic vestrae sponsioni corvinae; sed aut disciplinam in praesenti apprehendetis, aut loci istius beneficiis & conversationi hinc eliminati jam jamque cedetis. Itaque nonnulli ex illis statim abjecto Clericali habitu Monachi facti sunt; caeteris juxta verba Pontificis de Ecclesiâ eliminatis. [Caeterùm quia isti, qui ita noviter suere conversi, regularis disciplinae normam sine aliorum magisterio doctè servare nequibant, Monachi de Abendoniâ ab eodem Pontifice adducti sunt, qui Monasticae institutionis tramitem ibi docerent. Clerici verò, qui ejecti sunt,] citato gressu Regem adeunt, judicium atque justitiam sibi de expulsione sui fieri postulant. Refertur negotium ad audientiam Dunstani; & ipse eos aequa postulare pronunciat. Igitur ex praecepto Regis & Archiepiscopi coit Wintoniam Nobilitas regni totius, & Rex cum suâ conjuge adest, ad determinandum querelas negotii hujus. Surgunt hinc inde lites; quas Dunstanus propositis rationibus destruit omnes. Rationabiliter quippe cunctis ostendit Clericos, qui à sorte Dei incorrigibiliter per pravitatem vitae suae dissiliunt, nil per rectitudinem sibi vindicare. Posse ex iis, quae Ecclesiis datae sunt ad subsidium eorum qui in Clericatu purâ conversatione sese custodiunt. Quibus auditis, omissâ omni controversiâ Rex & de Principibus plures Clericorum precibus ad pietatem usque permoti Dunstanum interpellant; quatinus hac solâ vice parcat, & Clericos, jam quid amodo si se non correxerint incursuri sint reipsa edoctos, de Ecclesiâ suâ revestiat. Silet ille ad ista; quicquid potissimum de negotio sit agendum, demisso capite mente pertractat. Silentium ingens occupat omnes; & suspensi ad responsum Pontificis erigunt aures. Tunc subitò crucifixi Dei Imago signo Crucis in edito domûs affixa audientibus cunctis dixit: Non fiet, non fiet. Judicâstis bene, mutaretis non bene. Tremefacto in his simul universo conventu, intulit pater Dunstanus & ait: Quid amplius vultis fratres mei? Divinâ sententiâ definitum [Page 220] audistis negotium praesens, Aiunt, audivimus veré. Resederunt igitur Monachi Wintoniae deinceps securi: & quoad Clerici ipsi vixerunt, qui eos super causâ istâ inquietaret nemo fuit.

Illis autem ^* huic vitae subtractis, filii eorum cupientes recuperare quae perdiderant in parentibus suis, Scotiam miserunt; & inde quendam praegrandis, ut sama ferebat, eloquentiae virum Bernelmum nomine magno conductum pretio in tuitionem suae causae contra Dunstanum adduxerunt. Conglobati ergo sub uno Clericorum filii Regem atque Dunstanum apud villam quae dicitur Kalne in quodam coenaculo consistentes reperiunt; & armati Rhetore illo, qui suae victoriae spes maxima erat, antiquae calumniae coram eis jurgia promunt. Ad quae Dunstanus his verbis brevi respondit: Calumniam istam, quam movetis, divino ore jam olim definitam novimus; nec eam novo conflictu ampliùs in medium revocandam existimamus. Ego quoque grandaevus sum; & vitae meae residuum quod pauci temporis esse non nescio, in pace si licuerit transigere cupio. Laboravi dum potui. Amodo totius laboris impatiens, Domino Deo causam Ecclesiae suae contra insurgentes hostes tuendam committo. Dixit; & ecce solarium sub pedibus eorum, qui adversùs virum convenerant, è vestigio cecidit, omnesque pariter praecipitatos in suo casu non modicùm laesit. Ubi vero Dunstanus cum suis consistebat, nulla ruina domûs, nullus emerserat casus. Hoc igitur modo calumnia Clericorum est sopita; & usque hodie Monachorum conversatio in ipsâ Ecclesiâ stabilita. Ejecti nihilominus per id temporis & alii quamplures Clerici horum similes de suis Ecclesiis sunt, & Monachi in locum ipsorum substituti. Aucta est igitur religio per Angliam in tantum; ut quadraginta octo Monasteria Monachis vel Sanctimonialibus instituerentur; cooperantibus Beato Dunstano in hoc viris venerabilibus, Oswaldo videlicet, qui primò Wigornensis postea fuit Episcopus Eboracensis, & Athelwoldo Wintoniensi, quorum supra meminimus. Vitam itaque Beati Dunstani & actus formidabant omnes, qui incedere volebant juxta vias adinventionum suarum.

Inter haec sopito negotio, quod Regem Eadgarum, ne regio more coronaretur, detinuerat, Dunstanus adunatis Episcopis, Abbatibus & caeteris Principibus cum totâ regni ingenuitate, coram iis astante innumerâ populorum multitudine imposuit illi coronam Regni, gaudentibus cunctis & jubilantibus Deo in voce laudis & exultationis. Ipso autem post biennium, quo haec facta sunt, immaturâ morte praevento, Eadwardo filio suo totum regnum haereditario jure reliquit. Qui Edwardus, cùm in Regem consecrari deberet, nonnulli de principibus terrae contraire ne Rex fieret nisi sunt; cùm quia morum illius severitatem, qua in suorum excessus acriter saevire consueverat, suspectam habebant, tum quia matrem ejus licèt legaliter nuptam, in regnum tamen non magis quàm patrem ejus dum eum genuit sacratam fuisse sciebant. Sed Dunstanus discretione & industriâ confisus adolescentis, unum non metuens, & observato paternae haereditatis & testamenti jure aliud contemnens, arrepto sanctae crucis vexillo medius constitit; & per rationem cunctis quae objiciebantur elisis, Edwardum Regem constituit; & constituto paternum affectum, consilium & auxilium in omni negotio, dum vixit, exhibere curavit. Rex quoque ita mores suos in omnibus & per omnia componebat, ita totum Regnum sanctis legibus disponebat; ut & actus ejus Deo placerent, & eo quòd in suscipiendo regno ei contradixerant, quique sibimet ipsis displicerent. Sed illo post aliquot annos per fraudem novercae suae interfecto, Aethelredus filius [Page 221] ipsius malae mulieris in Regnum substitutus est; matris ignominiâ magis quam Edgari patris sui solertiâ praeditus. Cujus provectio non usquequaque sedit Dunstano. Ideo tamen quòd proximus Regni haeres existebat, complevit ei jus regium; sciens se inoffensis legibus terrae atque Principibus id non posse transferre in quenquam alium. At tamen illum solio regali potitum severo quodam verborum tonitruo, quia per sanguinem fratris regnum obtinuerat, increpavit; & quòd in sanguine victurus, ac posteri illius crudeli barbarorum incursu devastandi, tota etiam terra per plurima saecula saevo illorum dominatu foret depopulanda, praedixit. Quae licet se vivente eventura negârit; eventura tamen omnimodo esse nimis veraci, ut & in Chronicis legimus & hodie videmus, prophetiâ asseruit. Accelerabit, cùm sibi placuerit, omnipotens Deus, quam subsecuturam promisit liberationem per tanti vatis sui merita & intercessionem. Et quidem illum spiritu prophetiae claruisse non tantùm hinc, sed & ex nonnullis aliis, quae constat eum veraciter praedixisse, confirmamus; & id subjecto exemplo probamus. Sequitur Prophetia Dunstani de morte Ethelwoldi Wintoniensis, & Roffensis Episcoporum: de qua consule Osbernum supra, p. 113.

Ex Athelwoldi obitu gravis moeror Dunstanum corripuit; cùm quia tanti viri ingens solatium amiserat, tum quia cui potissimùm tenerae adhuc statum Ecclesiae regendum committeret, dubius fluctuabat. Quos fluctus ingerebant animo ejus hinc Monachi nuper intromissi, hinc Clerici ab Ecclesiâ illâ ejecti. Monachi quippe suae professionis virum habere Episcopum praeoptabant. Clerici verò sui ordinis hominem sibi praefici desiderabant. Illi videlicet per Monachum in Ecclesiâ sibi collatâ cupientes solidari; isti per Clericum Ecclesiae sibi ablatae sperantes reformari. Sed haec providens sapientia & sapiens providentia Dei citiùs determinavit. Nam per Beatum Andraeam Apostolum, cui speciali quodam dilectionis affectu Dunstanum adhaerere Deus concesserat, Dunstano mandavit; quatinus nihil haesitans Aelfegum Abbatem Bathoniensem constitueret Wentanae Ecclesiae summum sacerdotem. Laetatus est Dunstanus in istis; & redditâ Deo gratiarum actione pro beneficiis suis, in Aelfego perfecit quod ei per Apostolum suum Deus ipse praecepit.

Multa de hoc viro, juxta quod multorum non spernenda testimonia ferunt, adhuc literarum memoriae veraci stilo commendare possemus. Verum ne incultae narrationis prolixitate quemlibet gravemus; praetermissis illis ad sacrum transitum ejus enarrandum cor & linguam praeparemus. Quod praeparare quia nostrae opis non est; oremus ut ipso, de quo agimus, interveniente perficiatur ab eo, cujus hoc donum & gratiam scimus esse. Succedit narratio de Dunstani obitu & sepultura, Osberno planè consona; nisi quòd Osbernus corpus ejus de terra miraculosè levatum feria quinta fuisse scribat; quod Eadmerus ipso, quo obiit, Sabbato contigisse ponit.

[Page 222]

Epistola ad Glastonienses ELMERI aliter EDMERI, quo tempore Glastonienses asserebant se Corpus Patroni nostri Sancti DUNSTANI habere.

GLorioso conventui Monachorum Coenobii Glastoniensis frater Edmerus, unus ex minoribus bonitate & scientiâ Ecclesiae Christi Cantuariensis filiis & fratribus, fidelem amicitiam & caritativum servitium in Christo Jesu Domino nostro. Recordor me jam olim quadam vice ad vos venientem magno gaudio & honore susceptum, & cum majore tripudio & exultatione, donec mihi velle fuit vobiscum morandi, habitum ac detentum. Unde vobis hucusque gratiosus existo; & minus gratiosus ero, dum in vitâ praesenti subsisto. Dum igitur talis sim & de jure esse debeam erga vos; nulli mirandum existimo, si vestrum honorem diligo, si ea quae vobis conducunt approbo, si denique ea quae vobis opprebrium generant detestor & improbo. Nec enim aliter fidus amicus essem, nec fraternae dilectionis legem servare dici veraciter possem. Quod quàm grave videri debeat Christiano ad regnum Dei pervenire volenti, advertit qui Beato Apostolo credit dicenti, hominem non amantem fratrem suum homicidam esse, & ejusmodi in regno Christi & Dei haereditatem non habere. Cur haec praeliba verim, accipite. Quidam ex vestris noviter, ut putamus, inter vos conversi praedicant antiquos Patres vestros fures fuisse & latrones, & quod nequius est, etiam sacrilegos; idque illorum praedicandi laudi ascribunt, quòd tales fuerunt, fortassis & eâdem voluntate debriati, non perpendentes quod divina intonat pagina: 1 Cor. VI. 10. Fures s [...]. & latrones regnum Dei non possessuros. Super haec, ut firmiùs eis credatur ita esse, Judae traditori eos similes fuisse affirmant, qui loculorum Domini custos ea quae custodire deberet sceleratissimè furabatur. O homines! O fratrum honoratores! O verborum Domini intentissimos auditores! Centum & eo amplius anni evoluti sunt, ex quo ipsi, quos fures & latrones praedicant, à vitâ praesenti sunt elongati: & modò noviter tantum iis opprobrium invehitur; & aeterna poena, qua juxta sententiam istorum miserrimè cruciantur, infelicissimè illis innovatur. Verè magna impietas. Nam & si ipsi non fuerunt tales, quales isti eos esse volunt; non est propter hoc horum impietas minor, immo (remoto omni ambiguo) major, qui insamant innocentes, qui se omnibus manifestant esse mendaces ac impudentes. Testis enim est mihi omnia sciens & disponens veritas Deus; quia cùm adhuc in scholis puerulus essem, ex praecepto beatae memoriae Lanfranci Cantuariensis Archiepiscopi, Primatis videlicet totius Britanniae, indicto jejunio toti populo Kantiae, levatum est corpus Beatissimi Dunstani à primo sepulturae suae loco, astante Abbate Sancti Augustini Scotlando, Gundulfo post facto Rofensi Episcopo, cum toto Monachorum agmine utriusque Ecclesiae, nostrae scilicet quae est Christi Cantuariensis, & vicinae nobis Beatorum Apostolorum Petri & Pauli, quae usitario nomine hoc tempore dicitur Beati Augustini; confluente ad hoc innumerâ virorum ac mulierum multitudine; qui omnes illum coelestem thesaurum cum ingenti modulamine vocis ac jubilo cordis usque ad locum quo recondendus erat prosecuti sunt, & diem illum divinis miraculis illustratum laetum atque solennem peregerunt. [Page 223] Nunc ^* autem effluxis quinquaginta annis, ex quo illud factum est, Quidam tamen ex vestris surrexerunt, & ubi eis libet praedicant, jam ante centum annos Ecclesiae vestrae Monachos Ecclesiae nostrae custodes deputatos, quae ob martyrium gloriosi Patris nostri Elphegi in magnam ut aiunt desolationem venerat, & ibi quod preciosissimum habebatur fraudulentâ calliditate furto [...]urripuisse. Vae homines omnibus hominibus nequiores! Ecclesia totius Britanniae insulae Mater in occisione sui Patris ac filiorum afflicta confugit ad filiam suam unicè ab eâ dilectam, & ipsâ re, quod quasi factum sit ad praesens accipiatur, magis in protectione illius confisa; ut se & reliquias suas servaret. Et ipsa (sicut vos praedicatis) meliores filiorum suorum ei ad quodpetebantur destinavit; & ipsi illic custodes sacrorum effecti, uterum matris suae (quam tuendam susceperant) invaserunt, diripuerunt, cor ac intestina ipsius depraedati sunt, rapuerunt, asportaverunt. Judaei cùm mortuum Dominum ac sepultum, ne ab Apostolis auferretur, in sui custodiam accepissent, quamdiu potuerunt à custodiendo non defuerunt; nec sibi commendatum furto surripere aut aliàs auferre conati sunt, sed potiùs furti crimen aliis se dormientibus imposuerunt. Si simili modo custodes Glastonienses fecissent, hoc est, si sacrilegium, quod laudantur commisisse, ab aliis se somno depressis dicerent commissum fuisse, fortè aliquantulum famae suae consuluissent, nec tam detestabili modo deliquissent. Nunc autem quid dicemus? Ut praelibavimus; Judae similes eos in furto approbamus, non tamen nos, sed eos sequentes fratres sui Glastonienses. Nos enim reverà scimus eos omnino immunes esse ab hoc peccato. Quid illis erit, qui conficto tam infrunito mendacio fratres suos imo patres suos criminantur? Sed utique nec Fratres nec Patres. Nam si fratres aut eorum filii essent ipsi naturales effecti; aut certè pudor humanus doceret eos parcere linguae, doceret eos providere famae suae. Sed esto, ut furtum suum sancti fratres Glastonienses prudenti astutiâ cunctis absconderent; cadaver cujusdam Abbatis sui (cujus nomen ab iis qui ista componunt ignoratur) secum tulisse feruntur, ac loculo Sancti Patris nostri Dunstani, ne vacuus remaneret, reposuisse. O prudentiae! Non erant ossa mortuorum inter Cantuariam & Glastoniam; ut necesse eis fuerit ad celandum furtum suum cadaver nesciunt cujus per ducenta ut ita dixerim milliaria transtulisse. Noverit beatitudo vestra, quia ego qui haec scribo non parùm consundar in tam evidenti stultitiâ & omni homini risu dignâ, maximè [Page 224] quòd ab Anglis dicitur esse conficta. Vae quare non consuluistis aliquem hominem transmarinum; qui in multis conversati, multis imbuti, multa confingere sciunt; ut vel pretio ageretis, quasi ipsi saltem vobis aliquid verisimile mendacium de tantâ re componerent. Vae vobis, meae gentis homines, tam stolidâ simplicitate notaremini; ut omnibus deridendi in perpetuum indicaremini. Ad haec rogo praedicatores tam praecla [...]i sacrilegii; quatinus mihi patriotae suo dicant, utrumnam cadaver sui suppositi Abbatis noviter defuncti & integrum à Glastoniâ Cantuariam detulerunt? Ut utrùm more summi Pontificis infulatum, palliatum, spindulatum, & sandaliis fuerit calciatum? Quod si haec omnia habuerit; Unde quaeso pallium (ut de aliis interim taceam) habuit? Nunquid antiquitùs Abbates Glastonienses Pallio utebantur? Sed hoc Patriarchis solùm, Primatibus & Archiepiscopis à Româ & Apostolicâ Sede conceditur. Sed hactenus omni saeculo inauditum est Patriarchatum Glastoniae fuisse vel etiam Pontificatum. Sed igitur palliatum cadaver ad deceptionem futurorum antecessores vestri Cantuariae detulerunt. Hoc effecerunt, ut ipsi Romano Pontifici & omni Christiano homini, qui se ad fidem Christi sub magisterio Beati Petri tenent, obnoxii sint & infames ac omni opprobrio digni judicandi. Scitur enim quia illud à Sede Apostolica non habuerunt: Sed ipsi illud, malignitatis illos auctore docente, composuerunt vel componi (si ita fuit) à sui similibus effecerunt. Re enim verâ corpus, quod invenimus, ita fuit scilicet quasi omnino integrum, infulatum, annulatum, palliatum, spindulatum, sandaliis venustissimè adornatum; cum quo & scriptura in plumbeâ tabulâ exarata inventa est, quae planè testabatur Beati Dunstani Archiepiscopi Cantuariorum esse corpus, quod tumulatum ibi jacebat. Habetis quaeso aliqua literarum monumenta, quae haec ita se habuisse probent? Videlicet quae ferant cadaver Abbatis illius eo quod diximus modo redimitum. Adhuc quaero; illi antiqui patres & fratres vestri, qui ad tuendas destitutae Ecclesiae nostrae reliquias, ut dicitis, adducti sunt, attulerunt ne secum cadaver illud Beato Dunstano supponendum, utpote furti sui effecti securi? An ipsi primò venerunt & effossum corpus Beati Dunstani Archiepiscopi Cantuariensis ad Glastoniam detulerunt, ibique insigniis Pontificalibus spoliatum, Abbatem vestrum eisdem insignibus redimitum, in sepulchro sublati Patris recondendum transtulerunt? Quicquid horum dixeritis factum fuisse; quantum dementiae sit vobis, credere facillimum est, cuivis etiam caeco videre. O infoelices, qui sic inani stoliditate involuti sunt, & intelligere nequeant ipsam stoliditatem suam nullius prudentis oculos posse latere! Christus (qui est veritas) dicit, Joan. VIII. 32. Veritas liberabit vos. Et vestri vates hoc tempore dicunt, furtum & sacrilegium patrumque vestrorum & vestrum mendacium honorabunt Ecclesiam nostram & nos. Quod mendacium? Corpus inquiunt Beati Dunstani Pontificis Cantuariorum & Primatis totius Britanniae à suâ Ecclesiâ patres vestri furtim abstulerunt, & vestrum Abbatem tali sacrilegio emptum (quia vobis erat inutilis) illuc delatum sepulchro illius intulerunt. O gaudium! O luctum! O locum vestrum tali tanto foenore magnificandum! Sed O contrarii purae veritati, quid facietis, oro vos, cùm ipsa veritas venerit omnes perditura qui loquuntur mendacium? Et quidem omnibus luce clariùs constat, mendacium vos imponere patribus vestris; quia invitati Cantuariam secum cadaver sui Abbatis detulerunt; nec ibi degentes asportato corpore Beati Dunstani illud attulerunt. Illud enim nimiae & incredibilis non dico stultitiae sed dementiae esset. Hoc autem impossibilis perpetrandae audaciae effectus existeret. Cùm enim ipse Beatus sepulchrum sibi effodi, ut Liber vitae ejus veracissimè testatur, praecepit, & infra terram ad staturam virilis corporis foveae profunditas penetravit; qui quaeso tam inani furto locus & opportunitas esse potuit? Cùm & Ecclesia ipsa nunquam sine Monachis domesticis filiis suis fuerit, & civitas Cantuaria [Page 225] civibus suis nequaquam suerit exinanita. Ad haec considerandum, quia Ecclesia ipsa in passione beatissimi martyris Elphegi nec igne consumpta, nec tecto aut parietibus diruta fuit. Violatam quippe fuisse, & pluribus ornamentis spoliaram, ac supposito de foris igne ut concremaretur adorsam novimus, quo vesana manus Pontificem intus sese tuentem quem mandaret exire compelleret. At ubi ipsum exeuntem comprehenderunt; omissis ignibus & aliis malis, quibus ad captionem illius occupabantur, ipsum necatis aliquibus Monachis in oculis ejus abduxerunt, & usque ad locum exitio illius destinatum multis afflictum injuriis & cruciatibus perduxerunt & peremerunt. Quae cum ita sint; qua fronte dici potest pavimentum Ecclesiae sub oculis omni spatio septem pedum hinc inde ad sepulchri profunditatem tendenti effossum, aliter enim nullo modo attingi valeret, & ita abstracto corpore Sanctissimi Patris Dunstani per XV. ut dicam dies patens remansisse, donec Monachis cum furto subeuntibus ad Monaesterium suum, & ibi non dico peremptum ab eis, sed in cursu illorum statim mortuum Abbatem detractis à Beato Dunstano Pontificalibus ornamentis illum adornâsse, & ita cursim fortasse asello aliquo Cantuariam delatum in sepulchro ejus collocâsse? Adhuc interrogo: Vastata fuit terra inter Glastoniam & Cantuariam illis diebus, & in solitudine acta; ut liber cursus ac recursus nullo obstante deferentibus tantum thesaurum quaquaversum pateret, an non? Verum utique ubique quando ista, ut astruitis, gerebantur, Danorum patebat immanitas; nusquam pax, nusquam securitas; bella, seditiones usquequaque fervebant. Super haec, quemadmodum certissim è scitur, in medio chori ante gradus, quibus ad majus Altare ascendebatur, corpus Beati Dunstani humatum fuit, & plumbeo in loculo, & illo in magnâ profunditate terrae locato, uti Anglis olim moris erat suorum cadavera tumulare. Qualiter igitur Monachi Ecclesiae, qui ad minus, juxta quod Dominus ^* Osbernus refert, quatuor tantae cladi supererant, cum Cleriois, qui eis admixti Dei servitium in ipsâ Ecclesiâ administrabant, ipsum terrae hiatum per tot dies sustinuerunt, donec allato Abbate innominabili in sepulchro sublati Dunstani collocaretur? Mira patientia, & verè mirabilior pro adventu venturi Abbatis Delsini vel Wlsini fortasse vocati expectatio! Propter quod Domini mei obsecro, est ne aliquis qui ad tantam vanitatem se à risu contineat? Et certe adhuc satis plura non minús idonea ad designandam ipsius vanitatis ineptiam dicere possemus; si pudori sacri Coenobii vestri non parceremus. Quum enim tales, qui ita se infamant, fovet, nutrit, amplectitur; pudor est illi & opprobrium magnum. Nec enim Glastonienses eâ tempestate, qua singunt, Cantuariam venerunt, nec ibi conversati sunt. Non igitur illis surripientibus corpus Beati Dunstani nobis ablatum & vobis ullatenus fuit allatum. Sed ab aliis aut alio tempore allatum negatis. Fatemini ergo necesse est vates vestros falsa locutos; & de corpore Beati Dunstani vos quicquam habere omni modis falsos esse. Quapropter consulite famae vestrae, & ab istâ vanitate os vestrum cohibete. Attamen veritas vobis, si obliti estis, in memoriam revocetur. Absque dubio scitote, Agelnothum Abbatem, imo & Abbatem Glastoniensem, cum uno vel duobus Monachis olim per plurimum temporis conversatum Cantuariae. Et Abbatem dico, quia per beatae memoriae Lanfrancum Sanctae Cantuariensis Ecclesiae summum Sacerdotem in generali totius Angliae Synodo à suâ Abbatiâ fuerat ^† depositus, [Page 226] & Cantuariae dignâ quidem tanto viro, in quadam tamen quasi captione positus. Et tunc numerus Monachorum inibi Domino Christo & Beato Dunstano famulantium sexagenariam quantitatem ascenderat. Si igitur unquam Monachi Glastonienses corpus beati Dunstani furati sunt; aestimo quòd isti fuerunt? Sed cùm isti Cantuariae essent à primo sepulturae suae loco, ut praediximus, jam fuerat translatum in locum, ubi eis accessus nullus patebat. Non ab eis ergo fuit ablatum, nec ergo ab ullo vestrorum. Ossa itaque, quibus onerastis Imaginem nostri Redemptoris, ne ipse vobis indignetur, nostro consilio auferetis. Satis enim habet in se unde honoretur, nec opus est ut sanctitas ei aut ex ossibus mortuorum aut aliunde cumuletur. Fratres mei, cogitet quaeso & recogitet prudentia vestra quod honestum sit vobis cogitare, quod conveniat loqui, quod deceat agere. Centum anni & ultra transierunt à Martyrio Beati Elphegi; & nullus hominum qui interfuerit, vitae praesenti superest, vel certè qui se meminerit interfuisse; nec ad nostram notitiam hucusque perlatum est quemque illorum, qui illis diebus verè fuerunt, inde de quo agitis aliquid dixisse vel scripsisse, quod cuivis sanum sapienti pro dicto vel scripto suscipiendum videatur. Quapropter omissis puerilibus naeniis, ut decet viros sapientes atque perfectos, diligite Beatum Dunstanum sicut Patrem vestrum atque Patronum; & veritatem de eo loquimini; & tunc revera diligi ab eo merebimini. Membrum & amicus est summae veritatis; nec ab ipsâ discordantes potest admittere in sinum suae caritatis. Novit Deus & ipse Pater & advocatus noster dulcissimus; quia quae dico, pro vestro honore & utilitate dico; nec in aliud tendit haec intentio mea, nisi ut Deus, qui veritas est, & in Beatum Dunstanum sicut aequum est, magnificetur, laudetur & praedicetur tam à vobis quam à nobis, & (si efficere possem) ab universis fidelibus totius conditi orbis. Scio quia modo Epistolarum in loquendo paulisper excessi. Sed talis fuit materia; ut quamvis me proposuerim paucis locuturum, tamen se extenderet in id quod videtis extensum eloquium meum. Ne ergo miremini. Non est enim hominis via ejus. Vos itaque Domini & fratres mei, quibus Deus aperuit sensum intelligendi quae rationis sunt, compescite insipientium juvenum procacem insolentiam, qui eo solum ut videantur scire loqui aperiunt ora sua, in quaecunque volubilitas cordis sui eos distenderit, autumantes se aliquid esse, cùm aliorum simplicitas suis verbis accommodat aures. Novi quosdam olim tales, & me fortasse fuisse; & eâ re non penitus diffido talium & mei similes aliquos hoc tempore esse. Sed jam senui & incanui; & multa, quae juvenis magnipendebam, duco pro nihilo. Hoc erit Deo donante & juvenibus temporis hujusmodi. Quia verò prolixitas Epistolae finem postulat; hoc ultimum dico, quoniam si omnes antiqui Patres vestri, qui in Coenobio Glastoniensi jam ante centum annos fuerunt defuncti, aliquos tamen puto superesse qui ante ista Normannorum tempora inibi nutriti in Monachicâ religione fuerunt. Quaerite ab eis, si qui sunt, utrum recordentur Abbatem loci vestri singulis annis ad festivitarem Patris Dunstani cum quatuor aut pluribus Monachis Cantuariam solitum venire, & ibi per sex aut plures dies inter fratres ob reverentiam tanti Patris laetitiae & exultationi vacare, an non? Aestimo, si aliquis talium hucusque remansit; ita rem tunc temporis factam non negabit. Nam si aliter faceret, proculdubio veritati contrarius esset. Si igitur corpus Beati Dunstani se sciebant habere Glastoniae; cur illud venerandum in suâ festivitate requirebant Cantuariae. Haec ita sint ad imprudentium confutandum errorem, & ad prudentium confirmandum in nos (quem multum optamus habere) sanctum amorem. Valeat igitur Sanctitas vestra in Christo Jesu, & oret pro nobis.

Explicit Epistola Edmeri Monachi Ecclesiae Christi Cantuariae.

[Page 227]

Scrutinium factum circa feretrum beatissimi Patris DUNSTANI Archiepisc. ex mandato Reverendissimi Patris ac Domini Domini WILLELMI WARHAM Cant. Archiep. & Domini THOMAE GOLDSTON sacrae paginae Professoris ejusdem Ecclesiae Prioris dignissimi, Anno Domini MDVIII. Die xxii. Aprilis.

QUoniam dilecti fratres Monachi Glastonienses jam meis temporibus non modò solent jactitare (uti quidam de patribus eorum facere consueverunt) se habere apud suum Monasterium corpus illius beatissimi Patroni Ecclesiae nostrae Cantuariensis Sancti Dunstani; verùm etiam jamdudum fabricari secerunt novum Scrinium; quod, ut fertur, in facie Ecclesiae suae non obscurè statui fecerunt: In quo non verentur sabulare reponi Corpus Sancti Dunstani. In ejus namque scrinii erectione ipsi non modicâ nec obscurâ celebritate usi fuerunt. Quippe qui ad illud festum non solum vicinos sed ipsius ferè totius Dioecesis Magnates nobiles populumque innumerum promiscui sexûs ad tantum spectaculum confluere procuraverunt. Quibus illic consistentibus, & solenni processione, quam tunc fecerant, interessentibus, cunctis spectantibus Scrinium antedictum erigi fecerunt, non quidem in eorum verstiario ubi solebant Patres eorum tanquam in loco quasi obscuro reponere aliud scrinium magis vetustum, quod uti eis libebat Scrinium Sancti Dunstani etiam appellabant. Sed istud nonnulli Scrinium ut fertur in loco clarissimo cunctis illic confluentibus patente constituerunt. Quae cùm ita sint, ne ipsi Glastonienses populum in errorem abducant, putantes sic ibidem praesens corpus Sancti Dunstani colere; placuit Reverendissimo in Christo Patri Willelmo Warham Archiepiscopo Cantuariensi diligentissime fieri scrutinum in suâ ecclesiâ circa feretrum Sancti Dunstani; ut ex oculorum aspectu confunderet confingentes ac mentientes alibi corpus illud se habere. Vicesimo igitur die Aprilis Anno Domini MDVIII. quo die tunc accidebat Coena Domini, ex mandato ipsius Domini Archiepiscopi & Domini Thomae Goldston Prioris deputati sunt tres vel quatuor de confratribus ad ejusmodi opus aptiores & ferventiores; ut in vespere postquam fores Ecclesiae essent clausae, ne Laici hujusmodi negotio adessent, ad scrutinium faciendum circa seretrum Sancti Dunstani ut ipsi explorarent, qua viâ faciliori possent ejus sacrae reliquiae videri, eâ ratione ut omni ambiguitate & scrupulo semotis oculatâ fide rei veritas probaretur. Hi quidem Fratres in ipsâ noctis tempestate non tam diligenter quàm prudenter ad id quidem perduxerunt opus; ut ante lucanum oculis perspicere potuerunt arcam quandam plumbeam, ubi sacrae reliquiae recondebantur. Quae quidem arca deposita fuit & immersa in opere lapideo feretri. Ea siquidem arca intus erat lignea, exteriùs interiúsque plumbo undique cooperta, & clavis omni in loco affixa; adeò ut inter clavum & clavum non erat spatium relictum latitudinis humanae palmae. Erat quoque haec arca longitudinis juxta longitudinem operis lapidei ipsius feretri, videlicet VII. pedum, Latitudinis circiter pedis cum dimidio; Eratque in omni suâ parte ferreis ligamentis circumducta tutissimè, adeò ut vix possit discerni via possibilis illam aperiendi. Confisi tamen in divino auxilio & Sancti Patroni suffragio, instituit Archiepiscopus cum Priore; ut quidam confratres in consequenti nocte Laicis semotis iterum opus aggrederentur; quod & factum est. Sex enim de confratribus per Priorem ad hoc deputati unâ cum ope aliorum (quos convocârunt) ingenti sudore hanc arcam, quae est magni ponderis, fecerunt supra opus lapideum sublevari. [Page 228] Id cùm fecissent, tandem cum magnâ difficultate satagentes anteriorem partem arcae aperiunt. Quod profecto facere nequissent, nisi partem asseris, quo in superiore parte arca claudebatur, effringerent. Eo sanè confracto, licuit videre interiùs ab uno fine arcae usque in alterum finem. Ibi vero patebat aspectui cista quaedam plumbea: Quae quidem cista facta est non ex plano plumbo, sed arte quadam pulcherrimè est plicata. Eâ vero apertâ, reperta est etiam & alia cista plumbea quasi tabefacta; quae putatur esse illa, in qua ossa Sancti Dunstani, cum primùm sepeliebatur, recondebantur. Infra has duas cistas plumbeas, cùm aperirentur, primò reperta est quaedam parva lamina plumbi jacens supra pectus corporis. In qua quidem laminâ continebatur haec scriptura: HIC REQUIESCIT SANCTUS DUNSTANUS ARCHIEPISCOPUS. Et scribitur hic titulus Romanis literis. Deinde repertus est pannus quidam tinctus, nitidus valde atque integer, suppositus corpori Sancti Dunstani. Quo sublevato, apparuit illud sanctissimum organum Spiritûs Sancti indutum Pontificalibus tum pro magnâ parte consumptis. Porro apparuit ibidem testa capitis, quae & tangebatur & osculabatur tam à Domino Archiepiscopo, qui valde manè in crastino sequenti videlicet in vigiliâ Paschae aderat, quàm à Priore caeterisque quamplurimis de conventu Monachorum. Cujus quidem testae partem à reliquo divisam Dominus Archiepiscopus tradidit Priori, eâ ratione ut decenter adornaretur, & inter reliquias Ecclesiae venerandum reponeretur. Denique videbantur & alia ossa diversa tam de brachiis quàm de costis, & nonnulla massa de carne ejusdem Patroni nostri. Quae revera omnia odore redolebant suavissimo. Ad istud non tam jocundum quam desideratissimum spectaculum affuere prope omnes de Conventu. Ad hoc etiam invitati sunt per Dominum Archiepiscopum sex Novicii nondum professi, qui simul cum aliis ista cernebant. Ad hoc quoque sacrum spectaculum affuere hi Capellani de familia Domini Archiepiscopi per eum invitati, videlicet Prior Dovoriae, Episcopus Suffraganeus ejus nomine Johannes Thornton Doctor Sacrae Theologiae, M. Cuthbertus Tunstall Doctor in Legibus, Cancellarius ejusdem Domini Archiepiscopi, M. Thomas Wellis Doctor Theologiae, M. Robertus Weks, M. Andreas, in Artibus Magistri, M. Johannes Pers Bachalarius Legum. Hi verò vocati sunt ad videndum & testimonium perhibendum eorum, quae superiùs scripta sunt. Erant interea ad ipsum advocati per Dominum Archiepiscopum tres Notarii publici, utpote M. Johannes Barret Scriba actorum Praerogativae Ecclesiae Cantuariensis, M. Johannes Colman Scriba consistorii Cantuariensis, M. Willelmus Potkin Scriba jurisdictionis immediatae. Eos Notarios Dominus Archiepiscopus requisivit; ut singulis, quae superiùs scripta sunt, de scrutinio facto circa reliquias Sancti Dunstani diligenter per eos inspectis & consideratis, Instrumentum publicum de eisdem conficerent. Idque complere super depositionem testium praedictorum polliciti sunt. Haec cùm peracta suissent; tunc ad mandatum Domini Archiepiscopi arca superius dicta iterum clausa est firmissimè tam opere ligneo quàm plumbeo, clavisque quamplurimis tutissime affixa. Idque factum est in praedictâ vigiliâ Paschae. Nec fores Ecclesiae antea aperiebantur, quàm confratres id operis explevissent. Ejusmodi experimento facto circa reliquias Sancti Dunstani modò luce clariùs constat quanto errore atque dementiâ laborant dilecti Fratres Glastonienses; qui somniant apud se habere corpus Beati Dunstani, idque publicè praedicare non erubescant. Si enim eorum reatus conscientiae falsa de Sancto Dei praedicare compescere non valeret; saltem mundi honestas mendacia pertinaciter defendere cohibeat. Itaque post tam clarissimum hujus negotii experimentum jam factum amodo jam sileant charissimi Fratres Glastonienses corpus Beati Dunstani vendicare; ponantque modò ostium circumstantiae labiis eorum; Et confingere desinant per patres eorum corpus illud ab Ecclesiâ suâ, ubi sepultum est, quovis pacto surreptum fuisse.

[Page 229]

Exemplar Literarum Reverendissimi Domini Domini WILLELMI WARHAM Cant. Archiep. ad Abbatem Glastoniensem Anno Domini MDVIII.

HOnorande frater, post condignam commendationem: Pervenit nuper ad aures meas feretrum quoddam Divi Dunstani in vestri Monasterii ecclesiâ palam à vobis erectum; ex quo quidem sacrum ejusdem corpus apud vos tumulatum habere praetenditis. Nos igitur super hac re non parum moti, sedulâ mente nobiscum considerantes praefatum Sanctum in dignitate Archiepiscopali Cantuariensi nos praecessisse ibidemque mortem obiisse, quo fit ut in eadem ecclesiâ & non alibi sepulturam sibi delegisse verisimiliter optimo jure credatur: Cupientes rei certitudinem investigare, an corpus (videlicet) suum in dictâ Ecclesiâ nostrâ Cantuariensi humatum remaneret; quùm proximis his diebus illic adessemus, de illo sumus diligenter perscrutati. Maturâ itaque inquisitione sactâ, invenimus in eâdem Ecclesiâ nostrâ quandam capsulam ligneam in modum tumbae erectam, ferro circumligatam, in parte australi summi altaris servatam, ubi verissime cernitur praefati Sancti Dunstani corpus honorifice sepultum jacere. Quam quidem capsulam dilecto fratri nostro ejusdem Ecclesiae nostrae Priori moderno ac nonnullis Commonachis suis nec non quibusdam Notariis publicis, viris recte probis atque discretis, multisque aliis personis fide dignis (quadraginta numero) tunc & ibidem ex mandato nostro astantibus ac haec cuncta (ut tum fiebant) haud obscurè intuentibus, cum eâ qua decuit reverentiâ aperiri fecimus. Qua apertâ, invenimus intra eandem quandam cistam plumbeam, & sub intus unum parvam peciam plumbi de longitudine unius humani pedis, hujusmodi literis insculptam. HIC REQUIESCIT SANCTUS DUNSTANUS ARCHIEPISCOPUS. Deinde intra eandem cistam quaedam linthea candidissima (velut balsamis suavissimè redolentia) reperta fuere; quibus revolutis Calvam capitis memorati Sancti integram atque diversa sui corporis ossa cum multis aliis ejusdem reliquiis inibi etiam reperimus. Caeterisque probabilibus testimoniis manifestè apparet praefatum Sancti Dunstani corpus venerabile non alio loco quàm in Ecclesiâ nostrâ praelibatâ requiescere debere. Quare vehementer admiramur tantâ vos caecitate tantâve temeritate aut audaciâ duci; ut non vereamini asserere praefatum corpus apud vos habere sepultum. Ex quo maximum Ecclesiae Dei scandalum exoritur; populusque hujus regni in non modicum errorem, superstitionem atque confusionem inducitur. Neque revera errore carere potest; quòd unius Sancti corpus in diversis oredatur esse locis; Aut quod unum corpus pro altero reputari aut coli deberet. Unde valde est timendum, ne Deus ipse ex illo gravissimè offendatur, vosipsique haud mediocriter fallamini. Ne igitur tanta labes tantaque abusio in eminentius malum paulatim (si diutiùs permitteretur) irrepserit; utque rei veritas ciariùs patefiat; Fraternitatem vestram instanter hortamur, rogamus & requirimus, ut ad nos erga festum translationis Divi Thomae Martyris proximum futurum sese conferre, scripta monumentave praetensum suum titulum in hac parte foventia (si quae talia haerit) secum deferens. Nec erit inconsultum Fraternitati vestrae; quoniam praefata res ipsa non parvi fuerit ponderis aut momenti, ut si commodè fieri poterit, in personâ suâ propriâ ad nos accedat Sin autem; quosdam consiliorum suorum prudentiores plenè ac perfectè de mente suâ instructos in hac causâ erga antedictum tempus ad nos transmittere diligenter curet. Nec imprudenter faciet; si hujusmodi reliquias praefati Sancti Dunstani, quas in Monasterio suo habere praetendit, ne iterum aperiri aut à populo coli aliquo pacto sinat: ne si aliter fieret, major tumultus, scandalum atque error ex illo sequeretur.

Ex Lambeth IV. Junii, Anno Pontificatûs nostri quinto.

[Page 230]

Exemplar Literarum Abbatis Glastoniae.

REverendissime in Christo Pater, post humillimam commendationem. Literas Paternitatis vestrae ea qua decuit reverentiâ accepi; In quibus scriptum erat, eandem jamdudum audire nos feretrum quoddam Divi Dunstani in Ecclesiâ nostrâ publicè erexisse, ex eâque praetendere corpus ejus apud nos habere sepultúm. Humillime respondeo nos feretrum quoddam memorati Sancti Patroni nostri & amplificatoris eximii plus abhinc ducentis annis in Ecclesiâ nostrâ per religiosos patres nostros antecessores erectum auroque & argento pulcherrime fabricatum cum potestate & autoritate Episcopi Dioecesis à loco in locum transmovisse, non aliam ob causam nisrob Dei gloriam, Sancti ejus ad honorem, & majorem Monasterii nostri decorem; quaeque addi potest, quòd inter multos ad locum ubi priùs stabat confluentes propter Divi Pantaleonis & aliorum Sanctorum devotionem, ob quorum venerationem ille locus frequenter invisitur, Aliquando etiam inventi sunt, qui de scrinio ejus, quod manu tangi poterat, particulas quasdam argenteas atque deauratas surripiebant. Ut igitur ab istiusmodi compilatoribus tutius esse possit; in loco aliquanto editiori collocavimus. Nos non praetendentes ejus corpus apud nos sepultum fuisse, sed sacra ejus ossa post destructionem Ecclesiae vestrae Cantuariensis per Danos factam ad nos allata fuisse & comportata. Quòd itaque Reverendissima Paternitas vestra se diligentissimè nuper perscrutatum esse, an ejusdem Sancti corpus in Ecclesiâ suâ Cantuariensi sepultum adhuc remaneret; & sic invenisse in unâ cistâ plumbeâ quandam minutam peciam plumbi hujusmodi literis insculptam (videlicet.) HIC REQUIESCIT SANCTUS DUNSTANUS ARCHIEPISCOPUS. Quibus revolutis, Calva capitis Sancti Dunstani apparuit integra cum pluribus sui corporis ossibus. Et propter haec argumenta eandem reverendissimam Paternitatem vestram adminari nos praedictos viros tantâ caecitate aut audaciâ duci, ut non ve [...]eamur illud corpus apud nos tumulatum esse affirmare. Reverendissime Pater fieri poterat, ut maximâ parte reliquiarum ejus ad nos comportatâ aliqua ibi relicta, vel ad petitionem confratrum Cantuariensium post curriculum temporis in Monasterium suum restitutorum, sive illic ad contemplationem alicujus Archiepiscopi transmissa sit: Quoniam etiam ^* quinque post Divum Dunstanum à Monasterio nostro Glastoniensi istinc ad Archiepiscopatum promoti sunt. Cujus rei eo faciliùs conjecturam facio; quòd nos ossa ejus majora firmioraque habemus. Dilecti vero fratres Cantuarienses, quatenus ex Reverendissimae Paternitatis vestrae literis vel ex eorum publicis scriptis colligi potest, tantùm quasdam minutias: nos occipitium & coelum capitis, illi calvam seu cranei priorem partem possident. Quod si verum sit, intimâ caritate gaudeo, Deum immortalem dilectum Sanctum suum diversis in locis velle honorari, sicuti nonnulli honorantur, sine scandalo aut aliquo tumultu populari. Caeterùm quod hortatur nos Reverendissima Paternitas vestra in calce literarum [Page 231] suarum, ut prohiberemus Sancti Dei reliquias aut aperiri aut à populo coli; si in eam sententiam vellemus concedere, quod Reverendissimae Paternitatis vestrae veniâ dilectissimorum quoque sratrum pace dicatur, non tam caeci & audaces, quàm prorsus nefarii atque impii dicendi essemus. Quis enim vel temerarius non timeret, ne gravissimè inde Deus offenderetur, si mortalis immortalem suspenderet, aut in hac militiâ labilis peccator triumphantis insignia desecraret. Quod porrò si fieret; maximum quoque scandalum, tumultus & periculum sequeretur; quae nobis in Reverendissimae Paternitatis vestrae literis humanissimè proponuntur ad terrorem. Quicunque enim praesens cerneret assiduum concursum populi, vestibus exuti, nudis pedibus quotidie supplicantis; diceret nobis proculdubio, id quod Actuum quinto à Gamaliele dictum legitur: Act. V. 38. Sinite illos, ne forte & Deo repugnare videamini. Certè ego tum populi devotionem, tum omnipotentis Dei promissionem, qui in Sanctis suis perpetuo gloriosus est, accurate pensans, nullo modo audeo tentare; quod contra Sancti ejus aestimationem esse possit; sed totus intremisco vel tale aliquid deliberare; praesertim quando non solùm Chronicae antiquae sed etiam vulgaris fama decantat, ejus sacra ossa verè & indubitanter apud nos esse. Quo fit, ut quidam contermini nobis Parochiani singulis annis in die foelicissimi ac beatissimi Patroni nostri Sancti Dunstani (qui alioquin professus est) ab operibus domesticis feriati, ad Ecclesiam nostram Glastoniensem, tam viri quàm foeminae, tam patres familiarum quàm mercenarii eorundem seu villici, summâ cum veneratione ex vetusto quodam ritu conveniunt. Inter quas quidam è majoribus natu coram caeteris autoritate Apostolicâ à publicis Notariis interrogati, qua religione id facerent; Responderunt se à veteribus didicisse, Patres parentum eorum ossa Sancti Dunstani dum per eorum confinia à Cantuariâ Glastoniam deportabantur, eo modo ad Ecclesiam nostram Glastoniensem cum devotione fuisse insecutos, & propterea eos parochianos in rei memoriam solere usque in hodiernum diem non solùm in eo die feriari, sed etiam ad Ecclesiam nostram Glastoniensem devotionis causâ venire. Quod si aliquis eorum ita facere recusaverit, aut rei suae attentior à laboribus eo die non supersederit: eo anno nihil prosperè ei succedere, sed vel armenti vel rei familiaris grave dampnum & jacturam facere: Quod contigit in diebus adhuc viventium persaepe. Itaque minori cum scandalo (salvo judicio Reverendissimae Paternitatis vestrae) dilecti fratres Cantuarienses reliquias suas nuper inventas tantisper celare possent; dum vel cum reliquiis nostris comparatione factâ, unde si verè ejus sacrae reliquiae sunt, proculdubio commanârunt, vel per aliqua scripta vetusta certiores facti, omni ambiguitate & scrupulo remotis, homines intelligant eas, quas Cantuarienses se habere dicunt, veras esse reliquias ejusdem Sancti qui tot annis apud nos in veneratione maximâ ab universo populo est habitus. Haec autem eo diffusiùs scripsi; quòd aliquantulum laborans adversâ valetudine (sicut vellem & debeo) ipse venire ad Reverendissimam Paternitatem vestram hoc tempore non possum. Quocirca eandem impensè rogo obtestorque; ut hanc valetudinem meam excusatam habeat, qui ejus causâ sum omnia libenter facturus, citra Ecclesiae meae aut Monasterii juris praejudicium aut Dei Optimi Maximi Sanctorumque ejus offensam. Quorum praesidio perpetuo fulta sit eadem Reverendissima Paternitas vestra.

Scripta Glastoniae quarto Kalendas Julii.

[Page 232]

Exemplar Literarum Domini WILLELMI WARHAM Cantuariensis Archiepiscopi ad Abbatem Glastoniae missarum.

HOnorande frater, post condignam commendationem. Vestras literas à quodam vestri ordinis Monacho accepimus; quibus feretrum quoddam Divi Dunstani in Ecclesiâ vestrâ ad multos hinc annos fuisse erectum, vosque grandiora ejus ossa possidere scribitis, neque audere reliquias praetensas à populo coli prohibere. Quantum verò ad primum attinet; nondum nobis quoquam pacto innotescit, quanam auctoritate aut quo jure jurisve colore tale feretrum erectum extiterit. Quod si fortè à vestris (uti scribitis) antecessoribus minùs prudenter attemptatum factumque fuerit; id negligenter ulteriùs haud permittendum erit, sed rectè ac justè reformandum. Quod autem scribitis praefati Sancti ossa post destructam Ecclesiam nostram per Danos ad Monasterium vestrum fuisse apportata, nihilque praeter quasdam sui corporis minutlas in Ecclesiâ nostrâ relictum. Haec si vera essent, quod certe à nobis credi non potest, qua tamen auctoritate quove titulo hujusmodi ossa fu [...]rint ad vos allata non edicitis. Absentia vero Monachorum Ecclesiae nostrae tunc temporis fratribus vestris aliquas illinc auferendi reliquias nequibat auctoritatem tribuere. Cùm ergo nec Summi Pontificis nec Archiepiscopi nec Fratrum illius Ecclesiae pro tempore existentium (sine quorum consensu praesatae Reliquiae ad alia loca de jure transferri non poterant) consensus & auctoritates vobis & Monasterio vestro factos minime exhibere valeatis; non videmus qua ratione hujusmodi Reliquias habere praetendatis. Quòd si forte vestri Monachi eas suâ audaciâ ac violenter abstulerint; in eo se sacrilegium ac furtum commisisse facilè convincuntur. Neque hujusmodi Reliquiarum detentores aut eis consentientes tractu vel diuturnitate temporis sacrilegii poterint praetendere sese immunes, neque sine debitâ restitutione absolvi. Longe praeterea à veritate videtur alienum, maximam (ut asseritis) illius Sancti Reliquiarum partem apud vos esse; cùm manifestum ac clarissimum sit tam brachiorum quam tibiarum ossa grossiora, costas etiam & spondilia totumque capitis tegumentum integrum, caeteraque omnia tot & tanta corporis ipsius particularia ossa, quot & quanta ex aliquo corpore defuncto tot annis in visceribus terrae jacente remanere sit possibile, in capsâ illâ in qua venerandum corpus suum collocatum atque reconditum fuit, adhuc contineri; quae non modo oculis inspeximus, verùm etiam & manibus palpavimus. Haec enim res ipsa, multorumque fide dignorum, qui praemissa etiam viderunt, testimonium nobis tacentibus verissima comprobabit. Nolite igitur cogitare, Haec aut fictè, aut minus verè à nobis praedicari. Quicunque enim praemissa, quemadmodum nos vidimus, inspexisset; fateretur proculdubio verum praelibati Sancti corpus absque diminutione quapiam in Ecclesiâ tunc suâ, nunc (licèt sine merito) nostrâ requiescere. Quare desinite frustra deinceps conjicere inaniterve jactitare maximam Reliquiarum ejus partem penès vos remanere, aut aliquas minutias vel ad Fratrum Cantuariensium petitionem vel alicujus Archiepiscopi contemplationem ad Ecclesiam nostram à loco vestro fuisse transmissas; quoniam impossibile est unius & ejusdem corporis ossium majorem partem & apud vos & apud nos in Ecclesiâ nostrâ posse simul haberi. Quod postremò scribitis vos subvereri, ne gravissimè Deum offenderetis, Sanctumque suum afficeretis injuriâ; si ejus, quas asseritis apud vos, Reliquias aperiri colique prohibere videremini. Qui enim veras adoraverit reliquias, [Page 233] Deo placet; non qui falsas, [...]ictas vel incertas. In hoc Deum potiùs offendere quàm placere; Sanctoque suo summam inferre injuriam, eundemque magis inhonorare quàm honorare censcmini; quòd alienum corpus suum esse fingitis, ac pro suo corpore usurpantes, venerationem sibi sacrisque ejusdem veris Reliquiis debitam ausertis, alieno simulatoque cadaveri irreligiosi attribuentes; & quod deterrimum est, populum in vanam ac superstitiosam culturam inducentes, qui in grave tum vestrarum tum suarum periculum animarum (quod vehementer est dolendum) vestris sinistris assertionibus maximè seducitur atque illuditur. Quis enim non formidaret se Deum valde offen surum; si Sanctum pro Sancto, aut corpus fictum pro vero & incertas Reliquias pro certis colere auderet? Haec autem à vobis fieri nemo est qui nesciat. Quod enim dignum judicatis Fratres nostros Cantuarienses dictas Reliquias Divi Dunstani celare debere; ineptum certe ac minùs prudens consilium est; quoniam hi Fratres nostri in jure priores ac potiores existunt. Pro quarum etiam possessione jura praesumunt; propterea quòd Sanctus ille, dum in humanis agebat, sedi Archiepiscopali Cantuariensi praefuit; sepulturamque sibi in Ecclesiâ sua praeelegit; ibique realiter sanctum corpus suum humatum fuisse à vobis non negatur. Quare aequum ac justum est vos, qui sine aliquo justo titulo hucusque exhibito hujusmodi Reliquias possidere praetenditis, usque ad realem tituli exhibitionem praetensas apud vos Reliquias ab aliis coli minime permittere. Si enim haec Dei & Ecclesiae causa non esset; haud tantopere contenderemus. Nam ob pristinam inter nos amicitiam vos Monasteriumque vestrum singulari quadam benevolentiâ & amore prosequimur. Hâc itaque unicâ duntaxat causâ exceptâ, aliis cunctis in rebus vobis pro virili nostrâ cupimus libenter gratificari. Jura equidem & Ecclesiae nostrae dignitatem in omnibus quoad possumus fortiter tueri & conservare astringimur. Ut hoc itaque negocium aequâ lance trutinetur, justo exitu potiatur, omnimodae ambiguitates, scrupulus, occastoque scandali prorsus tollantur; vos enixè hortamur, ardenterque requirimus; ut scripta, evidentias, munimenta, caeteraque omnia, quae titulo in hac parte vestro suffragari videbuntur citra Omnium Sanctorum solennia proximò ventura sine ulteriori dilatione in medium afferre diligenter curetis. Quod si non effeceritis; hoc unum pro certissimo habetote, nos ubique per nostram Cantuariensem Provinciam literis nostris declaraturos, acriterque injuncturos; ne quis hujusmodi assertas apud vos Reliquias sub excommunicationis aliarumque ecclesiasticarum censurarum poenis deinceps venerari aut pro veris Reliquiis reputare praesumat.

Ex Lambeth, decimâ Julii, Anno regni Henrici VII. XXIII. & Pontificatûs nostri V.

[Page 234]

NICOLAI Epistola ad EADMERUM de Primatu Sedis Eboracensis in Scotiâ.

ELecto per Dei gratiam in Sancti Andreae Cathedram Domino Edmero suus Nicolaus ex adversis ad jocunditatem prosperis successibus tendere aeternam. In adversis, quae te pati commemoras, patientia maximè necessaria est, deinde prudentia & industria ad evincendam gentis barbariem; Quam nullo ingenio citiùs tuis moribus quàm largitate dapsilitatis conciliare potes. Unde & Beatus Petrus Apostolus in instructionem Sancti Clementis, quem sibi successorem statuit, inter caetera taliter admonuit: Caritatis recipiendae & habendae maximum erit fomentum; si frequenter inter vos communem cibum mensamque faciatis. Et post pauca: Propter quod communes facite cibos vestros cum iis, qui secundùm Deum fratres sunt. Per haec enim praecipuè caritas comparatur. Nec mirum, si barbaries indomita alicujus gentis his officiis emollita ad moralitatem flectitur civilem; cùm & ferocissimae rationisque expertes fe [...]ae alimoniis humanisque attractibus delinitae mansuescunt in tantum, ut hominum magis quàm consodalium affectent belluarum societatem. Quapropter, ut amicus de amico sollicitus, suggero, suadeo, admoneo te ut carissimum, quatinus supra vires etiam tuas dapsilitate & munerum largitate affectum omnium tibi comparare studeas; quia talibus officiis quàm maximè effera corda gentisque indomitae barbariem ad tui amorem & sanam doctrinam ecclesiasticamque disciplinam suscipiendam emollire praevales. De his jam satis.

De Eboracensis autem Ecclesiae primatu super Scotos, unde interrogâsti, nulla est auctoritas, nulla ratio vel exemplum patet, quod hoc astruat. Quippe cùm Eboracensis Ecclesia fidem & doctrinam Christianitatis, necnon & Pontificum consecrationem à Scottis saepenumero mutuaverit; Scotti verò ab ipsâ nunquam, praeter quod in Thurgodum ¹ actum est. Nam postquam Eboracenses à fide apostatantes, primum Pontificem suum Paulinum à Cantiâ eis ordinatum expulerunt; Sanctus Aidanus Scottus & à Scottis destinatus & ordinatus, fidem Christi fideique sacramenta toti Northimbriae strenuus invexit. Deinde ejus successores Eboracensis Ecclesiae Praesules usque ad ² quartum omnes à Scottis ordinati, imbuti, & illi Ecclesiae destinati sunt. [Page 235] ³ Unus etiam ex eis propter suam indiscretionem inutilis illi Ecclesiae judicatus, ab ipsis Scottis depositus est. His omnibus Sanctus Beda attestatur in Historiâ Anglorum. Praesulem verò seu Doctorem aliquem Scottis destinatum vel ordinatum ab Eboracâ nulla docet Historia, nec etiam fabula, praeter supradictum Thurgod. Cesset ergo Eboracensis Ecclesia Primatum Scottiae sibi vendicando appetere; quam si haberet, cùm Praesul Sancti Andreae summus Pontifex Scottorum appelletur; summus verò non est nisi qui super alios est; qui autem super alios Episcopos est, quid nisi Archiepiscopus est? licèt barbaries gentis Pallii ⁴ honorem ignoret. Si inquam super hunc, qui summus vocatur Pontifex suae gentis, praelationem haberet Praesul Eboracae; jam non tantum Metropolitanus, immo Primas esset alterius etiam Regni: Quod nusquam legitur. De Eboracensis Ecclesiae Suffraganeis quid ad vos? Alias sibi quaerat, non de vobis. Quòd si tot invenire, quot se aestimat habere debuisse, non valet; sibi imputet; non aliena invadere attemptet. Suae quidem negligentiae ascribitur, immo & cupiditati; quòd Suffraganeorum rato numero caret. Quippe cùm regnum satis amplum & sufficiens tot Episcopis sit. Sed Praesules ipsius Ecclesiae cupiditate possessionum illecti, magis in destruendis quàm instituendis Suffraganeis▪ laboraverunt. Unde ipsa sola Ecclesia sex Episcoporum parochias obtinens sibi vendicat; qui omnes certis Ecclesiis & Cathedris discreti erant. Prima Sedes Eboracae. Secunda ⁵ ultra amnem Usae in Ecclesiâ Christi prope civitatem. Tertia apud ⁶ Ripum. Quarta apud ⁷ Beverlie. Quinta ⁸ Haugustaldensis Ecclesia. Sexta ⁹ Casa Candida. Has omnes Ecclesias & earum [Page 236] parochias ipsa devorans, & in suum corpus trajiciens, sola obtinet. Vix duos sibi Suffraganeos reliquit, videlicet Lindisfarnensem quae modò Dunholm dicitur, & Cumbrensem quam Johannes modò tenet. ¹⁰ Pictorum verò Episcopi Sedes, cujus mentionem Sanctus Beda facit, ubi fuerit penitus ignoro. Ipse tamen octavus Suffraganeus esse deberet. Plures verò nunquam habuit, sicut nec Lundoniensis ullum; negligentiâ videlicet Episcoporum & instabili [...]ate gentis circa fidem saepiùs apostatantis.

Ecce quantum epistolari brevitate potui, de his certum te feci. Plura ore ad os intimarem valde necessaria. De tuo autem negotio audi consilium meum. Dissolve Eadmerus ad Episcopatum Santandreanum postulatus, consecrationis munus nunquam obtinuit. Ipse enim nimiâ Ecclesiae Cantuariensis, cujus erat Monachus, veneratione ductus, Ecclesiam Santandreanam Cantuariensi subjicere & à Radulpho Archiepiscopo consecrationem suscipere voluit. Contra Turstinus Archiepiscopus Eboracensis Ecclesiam Scotiae ad jus suum spectare contendit. Alexander Rex neutri Anglorum Archiepiscopo Ecclesiam regni sui subdi voluit; & Eadmero ut Romam profectus consecrationem à Papa obtineret, suasit. Nicolaus igitur Regi morem gerendum, & Ecclesiae Scoticae libertatem asserendam monet. Serò nimis Consilium amici prudentissimum Eadmerus admisit; quamobrem & dignitate excidit. Cautiùs rem gessit successor ipsius Robertus; qui ab ipso Archiepiscopo Eboracensi sine ullâ professionis subjectione Consecrationis munus obtinuit; prout ex Charta sequenti constat. litigium de te Cantiae & Eboracae, Principumque Angliae Scotiaeque; & favore Regis Scottorum Apostolicum sacrandus expete. Negotium Ecclesiae tuae gentisque strenuus exequere; nec te praesulante libertatem dignitatemque suam amittat. Quòd si hoc tibi placet; cave nè per Regem Angliae transitum facias, & ne Eboracensis Ecclesia hoc percipiat; ne impediatur conatus tuus. Ego verò paratus sum, quod etiam volo ut ipsi Scottorum Regi dicas; quia si necesse fuerit, in Concilio Romano diratiocinare libertatem dignitatemque Regni & Ecclesiae Scottorum ab Eboracâ. Praeterea [...]ogo & valde obsecro; ut margaritas candidas quantum poteris mihi adquiras. Uniones etiam quascunque grossissimas adquirere potes, saltem quatuor mihi adquiri per te magnopere postulo. Si aliter non vales; saltem à Rege, qui in hac re omnium hominum ditissimus est, pro munere expete. Vale.

[Page 237]

Charta TURSTINI Archiepiscopi Eboracensis de Consecratione ROBERTI Episcopi Santandreani.

[Ex Bibliothecâ Cottoniana, Titus A. 19.]

THurstinus ^* Archiepiscopus Dei gratiâ Eboracensis, universis sanctae Ecclesiae filiis salutem. Notum sit omnibus tam praesentibus quàm futuris absolutè me consecrâsse sine professione & obedientiâ pro Dei amore & Regis Scotiae venerabilis David Robertum S. Andreae Episcopum, salvâ querelâ Eboracensis Ecclesiae & justitiâ Ecclesiae S. Andreae. Et si Archiepiscopus Eboracensis de querelâ suâ loqui voluerit; Rex plenariam rectitudinem remotâ malevolentiâ ei exequetur, ubi justè debebit. Testibus Ranulfo Dunelmensi Episcopo, Johanne Glascuensi Episcopo, Radulfo Orcadensi, Galfrido Eboracensis Monasterii Abbate, Herberto Rocosberiensi, Waldevo de Creilant, Adulfo Priore, Nicholao Sconensi, Waltero de Gant, Eustachio filio Johannis, Hugone de Cavo, & toto S. Petri Capitulo, Galfrido Murdac aschetin de Kulmere; & de Scotiâ Almaro milite, Alden filio Adhelwold, Ulchil filio Mernin, Ulchil filio Maldred, Gille, Colman, Slugedt, Roberto de Watervile, Rogero Coyneres.

[Page 238]

EADMERI Epistola ad Monachos Wigornienses de Electione Episcopi.

[ Ex Bibliotheca Cottonianâ, Claudius A. 1.]

Epistola ^* Edmeri Fratribus Wigornensibus.

DOminis & fratribus suis, Domino videlicet karissimorum karissimo Priori N. & aliis omnibus Wigornae Deo servientibus frater E. ipsorum totus pacem Dei omnem sensum exuperantem. Pater vester, Episcopus vester, ut scitis, à saeculo transiit; & vos orphani relicti estis. Sed utinam ille qui dixit Discipulis suis: Joan. XIV. 18. Non relinquam vos orphanos, vos orphanos non relinquat. Et utique non relinquet, si vos eum primi non reliqueritis. Non relinquetis autem; si pacem inter vos habueritis. Ipse est enim pax nostra, qui fecit utraque unum. Pacem igitur habete inter vos: & Deus pacis erit vobiscum. Quòd si Deus fuerit vobiscum; pro certo erit & pro vobis. Et si Deus pro vobis; quis contra vos? Karissimi mei, precor vos, precor vos propter Deum & propter honestatem sanctae conversationis vestrae, unum estote in Christo Jesu, [...]undati in radice caritatis in ipso. Quòd si ab invicem divisi sueritis; timendum est vobis & amicis vestris, ne in desolationem corruatis, juxta verbum Domini qui dicit. Matth. XII. [...]4. Omne regnum in seipsum divisum desolabitur; Cogitate in quantam invidiam quorundam malignorum hominum Ordo Monachicus hoc tempore venit; & quantum nitantur eum saltem ab Episcopatibus extirpare. Cavete igitur propter animas vestras: ne primi sitis qui extirpemini. Si consilia, quibus hactenus usi estis, pacem pepererunt inter vos; & terras vestras, ex quibus victum, vestitum & omnia necessaria habere debetis, in manibus vestris diligentissimè cu [...]tas retinuerunt; & ornamenta Ecclesiae in quibus Deo servitis sacratissimâ curâ ne quoquam distraherentur conservaverunt. O Domini mei, illa tenete; nec ab illis gratiâ cujusvis amici velitis discedere. Quòd si horum aliqua contraria inter vos operata sunt; propter omnipotentem Deum nullius amor vos in eis detineat, nullius blanda promissio ullâ ratione seducat; ut in eis permaneatis. Servite Deo, & omnia necessaria ministrabit vobis. Nemo dicat: non serviam Deo, nisi omnia quae animo meo sedeant, priùs habuero. Qui enim hoc dicit, priùs mercedem exigit, quàm servitium cui merces debetur exhibere velit. Quod quàm ineptum sit etiam inter homines, quivis ratione utens satis advertit. Vos autem videte, quid agat sanctitas vestra. Ego stultus factus sum monendo me meliores & utique per omnia sapientiores. Sed revera caritas vestra me coegit. Valete igitur & orate pro me: & perdonate mihi hanc noxam. Omnipotens Deus dirigat vos & actus vestros in beneplacito suo.

Amen.

[Page]

WILLELMI Monachi & Bibliothecarii MALMSBURIENSIS LIBRI III. DE VITA S. WULSTANI Episcopi Wigorniensis.
VVillelmi Malmesberiensis LIBRI III DE VITA S. WULSTANI, Episcopi Wigorniensis.

[Page]

[Page 241]

Epistola WILLELMI ad Fratres Wigornienses in Vitam Venerabilis WULSTANI, Wigorniensis Episcopi.

DOmino venerabili Guarino Priori & omni reverendissimo Wigorniensi Conventui Willelmus amorem filii, clientelam famuli. Dudum à vobis jussus in sancti Patris nostri Wlstani vitâ manum ponere, aliquamdiu subterfugi officium. Subterfugii causae plurimae; sed ea vel prima vel maxima, quòd cùm sim imparis meriti conscius, ulteriora viribus arrogo, si Sanctum laudo. Non est enim speciosa laus in ore peccatoris. Huc accessit, & praeceptum vestrum non mediocriter labefactavit metus, ne obedientiam meam quorundam pulsaret livor; si opus invaderem, ut hactenus intemptatum, ita meliori relinquendum. His causis exterritus, linguam obstinato fraenâssem silentio; nisi spes de pietate Beati Antistitis concepta mederetur formidini, accurreret solatio. Consuevit enim B. Wlstanus nudis etiam se verbis amantes tum offensarum remissâ donare, tum protectionis suae umbone defendere. Multò magis igitur perpetuam de se meditanti scripturam & venia favebit, & emolumento sermonis non deerit. Dignabitur etiam Dominus Christus de hoc opere amolir [...] omnem invidiam; quod susceptum est non scientiae supercilio, sed sincerae devotionis obsequio. Quapropter ejus ope fretus faciam quod imperâstis. Non ulteriùs munus meum obnubet periculosa cunctatio; sed moram praeteriti temporis executionis celeritate compensabo. Et vos quidem, dum vitalis adhuc aurae compotes, probè cognoscetis me nichil dicere, quod non sit solidâ veritate subnixum, quod non sit probabilium virorum testimonio compertum. Adeò a [...]tiquorum mentibus insederunt visa; adeò juniores amplectuntur audita. Posteris verò quando gestorum memoria frigebit, poterit subesse dubitatio; nisi testem idoneum produxero. Quocirca quia non nisi exactâ fide deberent recitari gesta Sanctorum; dabo vadem non improbabilem dictorum [Page 242] meorum. Is erit ^* Colemannus Monachus vester; vir nec scientiâ imperitus, nec sermone patrio infacetus. Scripsit enim Anglicè, ne gestorum avolaret memoria, Vitam ejusdem Patris; si attendas ad sensum, lepore gravi; si ad literam, simplicitate rudi. Dignus, cui fides non derogetur in aliquo; quippe qui noverit intimè mores magistri ut discipulus, & religionem ut quindecim annis Capellanus. Hujus ego, ut voluistis, insistens scriptis, nihil turbavi de rerum ordine, nihil corrupi de gestorum veritate. Sanè verbis, quae vel dicta sunt vel in tempore dici potuerunt, enarrandis supersedi, consulens in omnibus veritati, ne videretur periclitari. Otiosi enim est hominis & suae indulgentis facundiae, cùm gesta sufficiant, verba nundinari; nisi fortè sint aliqua, quae propter eximium sui splendorem brevem exigant mentionem. Quae cùm ita sint, hanc quaeso mihi redhibete gratiam; ut ab hoc opusculo & aemulos dignemini summovere, & obsequium meum piissimi Wlstani sensibus, quò praesentiores estis, insinuare, Domini Venerabiles & meritò amabiles Patres.

[Page 243]

PROLOGUS.

MUlta, & ut nostra [...]ert opinio, innumera sunt in Scripturis Sanctis; quibus divina dignatioments mortalium ad bonae vitae cultum informat, tum praecepta tum exempla. Illis qualiter vivendum sit instruimur; istis i [...]uitu [...] quàm sint Deo juvante factu facili [...] quae jube [...]tur. Natura porro hunc quibusdam ingeneravit animum; ut quamvis utraque [...]iant necessaria, magis tamen exemplorum quàm exhortationum eos prolectet auditus. Et veterum quidem gestis pro antiquitatis assurgunt rever [...]tiâ; sed ala [...]riori capiuntur dulcedine, si alicujus Sancti, qui nuperrimè fuit, vita produca [...]un in medium; in qua sicut è speculo conspicentur, ut ita dictum sit, vivum religionis simulachrum. Accedit enim jocundae relationi novitas; ne aliquis desperet à se per Dei gratiam fieri posse, quod audit ab alio de proximo factum fuisse. Unde non contemnenda, sicut opinor, cura successit animo B. Wlstani Episcopi Wigornensis vitam nequaquam posteris invidere, sed eam stilo qualicunque aeternae mandare memoriae. Fuit enim vir ut nostris temporibus affinis, ita priorum patrum virtuti non absimilis. Quapropter benigno Lectori grande paciscor commodum; ut quanquam eum non minùs quàm priscos pro miraculorum gloriâ suscipiat familiariter, tamen pro recenti aetate mores ejus aemulo exercitii pede sequi contendat. Nec verò haec dico, quòd multis hanc beatitudinem arrogem; ut sicut ipse [...]uit imitator Christi, sic possint eum imitari. Pauci quin potiùs, pauci quos aequus amabit Jesus, poterunt quasi longo ad eum respicientes intervallo virtutum ipsius vestigiis insistere, potiùs quàm ipsas sibi perfectio insculpere. Adeò quòd salvâ majorum reverentiâ dixerim, nullo incontinentiâ vitiorum inferior fuit: adeò virtutum studium coeptum à tenero foelici ad senectam continuavit proposito. Quocirca par fuerat, ut scriptor gestorum ejus esset limatus linguâ & probatus scientiâ, quatenus sublimia facta non humili pro [...]errentur eloquio, & laudata laudator sequeretur exemplo. Mihi verò nec oratoria facultas suppetit; nec de integritate vitae animus applaudit. Sola me palpat & urget obedientia; ne munus quod fraterna necessitudo imponit, sponsum praesertim & animae fructuosum obstinatè recusem. Assit mihi Spiritûs Sancti clementia; ut eodem inspirante noster dirigatur stilus, quo auctore bene operatus est Wlstanus. Et quidem qui rhetoricis nituntur institutis, ita sermonem suum instituunt; ut [...]. prim [...] ▪ post auditorem suum benevolum, mox attentum, postremò docilem reddant. Ego quoque, cùm res expostulat, non omitto. Hîc porrò eo modo rhetoricari extra propositum est. Est enim ex abundanti argumenta quaerere, ubi & ad credendum fides excitat, & ad legendum materia invitat. Qua de causâ pio patri lectores non defuturos arbitrot; dum polus rotabit sidera, dum ulla in mundo erit litera. Hanc ipso sibi apud homines per Dei misericordiam vivens locavit & post fata tenet gratiam. Sed hactenus prooemium traxisse suffecerit. Nunc coelesti freti auxilio, opus destinatum tali ordiemur initio.

[Page 244]

LIBER PRIMUS.
CAPUT I.

PAgus est in regione Merciorum non incelebris Warwicensis dictus. Is habet villam Icentunae vocatam; cujus jam inde à proavis incolae parentes venerabilis Wlstani fuere. Pater Aethelstanus, mater Wlfgeva nominati; nec tenues censu nec natalibus abjecti. Conjugali affectu magis quàm pruritu conjuncti, meruere filium, in praeclarum Angliae decus evasurum. Puero Wlstanus vocabulum datum, ex anteriore materni & posteriore paterni nominis parte compositum. Primis elementis literarum apud Evesham initiatus, perfectiori mox apud ^* Burch scientiâ teneras informavit medullas. Gratum dictu, quantum jam tunc futurarum virtutum indolem crebris par [...]riebat indiciis, vix dum primum pueritiae limen egressus; ita quod maturum, quod sanctum, praedicabilis pueri spirabat & loquebatur modestia. Jejuniis quantum id aetatis homo pateretur, operam non negare; [...]umiles in excelsum orationes porrigere. Pueriles garritus, illecebrarum fontem, primùm in se tum in aliis aspernari. Maturae vitae vestigils instare; adeò ut coaevos & etiam majores natu supplicibus conveniret precibus; quatinus sibi bene vivendi simulachrum ipsi bene vivendo effigiarent: siquid perperam faceret, arguerent; ipse libens correctioni manus daret. Devotio provexit usum; ut nihil videret imitandum, quod non formaret in exemplum. Monstrabat nimirum his factis se sapientem & esse & fore; juxta quod divina sapientia Solomonis innexuit literis. Prov. XIX. 25. Corripe, inquit, sapientem; & amabit te. Nec minùs illud in se naturaliter rapiebat, quod olim Philosophia ex aditis effudit suis. Semper aliquem bonum virum ante oculos mentis proponendum; cujus respectu mores componantur. Non enim à justitiâ facilè deviat, qui semper vel Deum vel hominem cogitat, cujus timore peccata compescat.

Habebat tunc Magistrum Ervenium nomine, in scribendo & quidlibet coloribus effingendo peritum. Is libros scriptos, Sacramentarium & Psalterium, quorum principales literas auro effigiaverit, puero Wlstano delegandos curavit. Ille preciosorum apicum captus miraculo, dum pulchritudinem intentis oculis rimatur, & scientiam literarum internis haurit medullis. Verùm doctor ad saeculi spectans commodum, spe majoris praemii Sacramentarium Regi tunc temporis Cnutoni, Psalterium Emmae Reginae contribuit. Perculit puerilem animum facti dispendium; & ex imo pectore alta traxit suspiria. Moeror invitavit somnum; & ecce consopito assistens vir vultûs Angelici tristitiam propulsat, librorum reformationem promittit. Nec minus pollicito sed multò pòst evenit; sicut progrediens sermo dicere perget.

[Page 245]Itaque vernans aetas, pueritiâ exclusâ, adolescentiam induxerat; & erat Wlstanus quantum aetate auctior, tanto scientiâ provectior. Denique nunquam, ut ea sert aetaś, aliqua labe castimoniam perdidit; sed integri pudoris palmam in coelum tulit. Aderat ei in cunctis divinae gratiae liberalitas; ne vacillaret arbitrii libertas. Senserat ipse olim infusum sibi coelitus castitatis munus; nec quin diceret ingrato silentio indulsit. Sed coeleste nectar quod hauserat, sine livore aliis propinavit. Quod quatinus actum sit, dicam; ut posteris liqueat, quanta Dei gratia juvenem & praevenerit & subsecuta sit. Reverso Delvith ad parentes puella è vicino nata ad naufragium pudoris & illecebram voluptatis erat molesta. Denique manum prensitare, oculo annuere; & caetera quae sunt moriturae virginitatis indicia lascivis etiam gestibus impudicitiae facere solebat. Sed cùm is castitatis instinctu impudicae desideria frustraretur; hoc modo penè illum venata est. Convenerat in campum frequens coetus adolescentum, cuinam laetiùs ludo vacans non definio. Cursitabatur, ut fieri solet in talibus, virentis graminis aequore; plausui & favori adhortantium respondebat stridulus aer. Emicat inter alios Wlstanus; communique cunctorum judicio illius ludi triumphum reportat. Agrestium multitudo in laudes acclamat; easdemque, ut ejus famularetur auribus, repetit & geminat. Delectaretur alius his naeniis; & flatu adulantium concitatus, bullatas in corde formaret ampullas. At ille nec corporis nutu nec animi motu laudantibus adquievit. Quocirca ut de hoc Diabolus victus alio modo triumpharet; puellae praedictae, quae prope astaret, insudit animo ut accurreret. Illa non segnis gestibus impudicis, motibus inverecundis plausibilem psaltriam agit: ut amasii sui serviret oculis. Nec minùs ille, qui verbis & tactui non cesserat, infractiori gestu totus resolutus in amorem anhelabat. Veruntamen reducto continuò ad bonum animo, & lacrimas fudit, & fugam in dumosa & vepribus hirsuta loca intendit. Jacebat ergo longiuscule; aliis nihilominus jocum continuantibus. Ibi multa volventi & plurimis seipsum accusanti sopor irrepsit; fuitque tunc prodigium conspicari. Nubes enim serena & blando fulgore oculis intuentium alludens supernè descendit; & aliquamdiu jacentem obnubens, stupori spectantibus fuit. Discussit protinus splendor nubis nebulam vanitatis; & ludibundos animos adolescentium gravitatis afflavit aurâ. Praecipitatis ergo cursibus illuc contendunt; sollicitisque sermonibus Wlstanum adorsi, quid illud signi fuerit requirunt. Nihil ille negandum ratus est; ut flamma coelestis amoris, quae in illum reluxerat, scintillaret in socios; rem omnem ordine aperit. Nuper se stimulis carnis aculeatum immensum excanduisse; nunc superno rore irrigatum & ventre & totis vitalibus algere. Sperare se ulteriùs incentivo carnis cariturum; & juvante Dei clementiâ, nullâ inquietandum molestiâ. Dictum propheticum comitata est veritas rerum. Nunquam enim deinceps animum vel oculum ejus sollicita vit ullius formae miraculum; nunquam turbulenta eluvies dormientis interpellavit quietem. Hoc se Colemannus ab Hammingo Subpriore didicisse asseverat; qui ab ipso Sancto postmodum Episcopo ea se audisse memoraret. Solebat enim reverendissimus Pater pro aetate & capacitate audientium moderari sermonem, & nonnunquam sua inferre facta; ut non diffiderent se illa posse facere, quae illum audissent per Dei gratiam implere valuisse.

CAP. II.

Interea uterque adolescentis parens saecularis vitae pertaesus, alios pannos, alios mores, & devoto ardebat animo & frequenti volvebat susurro. Quippe jam eis aetas progressior & fortuna despectior imminebat. Nec multa morari, quin desiderio facerent satis. Pater apud Wigorniam Monachi habitum, mater in eâdem urbe Sanctimonialis suscepit velum. Ita devotione simplici & studio efficaci propositum executi, diebus suis expletis, naturae [Page 246] cessere. Remansit interim Wlstanus in saeculo specie non mente, non animo sed corpore. Veruntamen ut altioris gradûs exemplo in se virtutum speciem delinearet, paulatimque mundana dedisceret; Brihtegi Wigorniensis Episcopi se curae dedit. Suscepit eum libens Antistes; & affinium suffragio & suâ benignitate in juvene Dei gratiam favorabiliter exosculatus. Nec ille favori suo deerat; sed eum probitate morum etiam ab improbissimi & asperi propositi hominibus extorquebat; quippe à quo mens insolentior, vox praeruptior, incessus fractior exulabat: fugitans proterviae, immunis petulantiae; quodque illi aetati maximo est ornamento, servantissimus custos verecundiae. Cumulabat pectoris gratiam speciositas corporis; quam licèt inter virtutes non numerem, non tamen omnino excludo; quia sicut ars opificis in commodiore materiâ elucet; ita virtus in pulchritudine formae splendidiùs eminet.

His artibus ita sibi amorem Pontificis conciliaverat: ut ultro eum ad Presbyteratum promoveret; quamvis ille vix aegréque ad consensum adduci potuerit. Memorabile in juvene; quòd eo gradu se indignum putavit; nec minus, quod acceptum dignis moribus illustravit. Nec ergo ad accipiendum aspiravit per arrogantiam; nec semel susceptum decoloravit per inertiam. Adeò inediâ & omni parsimoniâ corpus attenuare, & animi vires dilatare curabat: adeò mente sobrius, sermone serius, reverendus aspectu, jocundus affectu, Laicum vestibus, Monachum moribus agebat. Si verò in quopiam vidisset reatum; ita sermonem temperabat; ut rigor acerbae correptionis transiret in materiam laudis. Non enim asperum videri poterat; quòd licèt duriùs sonaret, intus caritatem redoleret.

CAP. III.

Obtulit ei plusquam semel Antistes Ecclesiam suburbanam; cujus opulenti reditus ad cotidianam stipem satis superque sufficerent. Ille offerentem suspenso in posterum consilio saepe frustratus, tandem vehementiùs instanti quid animi gestaret aperuit. Fluctuantem saeculi statum menti suae vilescere, Monachum se fieri velle, totam vitam suam non per partes Deo libare cupere. Hoc accepto responso, venerabilis Episcopus magno exiluit gaudio; juvenilemque calorem monitionum suarum in majus animavit classico. Ita votis amborum concordibus, dum quod unus cuperet alter urgeret; Wlstanus apud Wigorniam induit Monachum, Brithego indulgente favorem & habitum.

Hic si quispiam Rhetorum more spatiari cupiens auditoribus proponat, quanta bona faustus dies ille Wigorniae attulerit, qui primò Wlstanum Monachum vidit; profectò voto excidet, propositum implere non valens. Quocirca quod lingua nequit exprimere, conetur vel animus ruminare. Illud non tacendum; quòd nunquam nostro aevo fuit Monachus aut à vitiis remotior aut virtutibus perfectior. Quocirca sinceritate vitae ipsius exploratâ, Fratres illius Ecclesiae non multò post puerorum faciunt custodem, mox Cantorem, postremò Secretarium; quatenus haberet liberiorem copiam orandi, & uberiorem de virtute in virtutem crescendi materiam. Quam ille occasionem dignanter amplexus, dies jejuniis & vigiliis totas continuabat noctes. Numerabat in deliciis, quod nos inertes homines magno ducimus supplicio. Diebus omnibus ad unumquemque versum VII. Psalmorum genua flectere; idem nocte in Psalmo CXVIII. facere. In occidentali porticu Ecclesiae, ubi erat altare Omnium Sanctorum cum trophaeo vexilli Dominici, obserato aditu Christum vocare, & lacrimis pulsare coelum, aethera onerare planctibus. Plumam & ullum omnino lectum non habere; sopori non indulgere, sed surripere. Super gradus ante altare capite posito se humo exponere; vel etiam Codice aliquo vertici summisso, super lignum tenuem invitare soporem. Ante unumquodque XVIII. altarium, quae in veteri Ecclesiâ erant, septies in die [Page 247] prosterni; haec dura non putare, sed quod alii putarent imitari. Cúmque prae omnibus esset in virtutibus sublimis; erat tamen singulis humilitate acclivis; ut aliqua vilia, quae alius facere fastidivit, ille incunctanter expleret.

CAP. IV.

Mos beato virò increverat noctibus Ecclesias in vicino positas Psalmorum excubiis frequentare, & in singulis orationum vota apud Deum deponere. Ibat ergo per medium Coemiterium nec titubanti gressu, nec ullâ mentem hebetatus formidine. Hoc effectum, ut ad Ecclesiam Apostolorum Principis quadam nocte veniret. Haec quondam Sedes Episcopalis fuerat; sed eam S. Oswaldus Clericis irreligiosis vacuaverat; certo & rationabili commercio potestatem Apostoli ad Matrem Domini mutuatus. Stabat ergo ante altare jam in preces effusus, jam totus in Deum gestiens. Sequitur narratio luctae cum Diabolo, qui assumptâ rustici specie impetum in Wlstanum orantem fecit. Vide Willelmi librum 4. de gestis Pontif. Angl. f. 159. & Capgravium in Legendâ Novâ f. 332.

CAP. V.

Adolescebat temporis processu in Wlstano germen omne virtutum, praecipuéque obedientia & ad praelatos subjectio. Quamlibet enim durum, quamlibet videretur asperum; statim producebat velle, quamvis non suppeteret posse. Deinde & ex divinae gratiae fonte scaturivit in eum amor hominum; ut omni deliniendum putarent obsequio, quem acceptum habebat coelestis dignatio. Antistes maximè, qui sic in Wlstanum afficiebatur animo; ut quovis honore dignum putaret. Nam & strenuè peracti officii industria spem altioris dignitatis salubriter exsequendi, si conferretur, infuderat. Hac occasione ^* Praepositus, ut tunc, Prior, ut nunc dicitur, Monachorum constitutus, statim materiam qua virtus emineret arripuit; multis incommodis intus forisque propulsatis. Nam res exteriores antecessorum incuriâ pessundatas ingenii vivacitate in solidum restituit; & interiores fraeno regulari coercuit. Quod ut efficaciùs faceret, vitae suae subjectis religiosa porrigebat exempla; erubescens scilicet praedicare, quod fastidiret facere. Ipsam porro doctrinam non suo confingebat ingenio, nec cothurnato & plausibili praeferebat eloquio. Quin potiùs majorum nostrorum scriptis invigilans, hauriebat sitibundo pectore fluenta doctrinae, quae postea mellito eructaret gurgite. Licet enim mihi de B. Gregorii vitâ dictum mutuari; quod [...] Colemanno in patriam linguam ut pleraque alia versum ego transfudi denuo in Latinum. Itaque cùm in omnibus divinae Scripturae libris, tum in his diligentes praetendebat excubias, qui sibi castimoniam commendarent; ejus integritatem in se alacriter exsequi, corruptionem in aliis acriter insequi: ut uno liquebit exemplo.

[...]

[...]

[...]

[...]

CAP. VI.

Erat in eâdem urbe matrona, & domesticis opibus locuples plusquam sufficeret victui, & quae formae lineamentis curioso intuentium lenocinaretur aspectui. Dein narratur, quomodo Wlstanus mulierem se ad stuprum invitantem rejecerit. Vide Capgravium f. 332.

CAP. VII.

Nec solùm in Monachos sed etiam in vulgus misericordiae suae respergebat semina. Crebrò enim summo manè diurnis expeditus officiis, conspicuum se praebebat ante fores Ecclesiae; ut facilior esset aditus volentibus se convenire. Ibi igitur sedulus & pius explorator, diem plerumque ad sextam, plerumque ducebat ad vesperam; dummodo vel vim passis quantâ posset ope succurreret, vel pauperiorum filios baptizaret. Jam enim venalitas ex infernalibus umbris emerserat; ut nec illud gratis Presbyteri praeberent infantibus sacramentum; si non infarcirent parentes marsupium. Horum igitur Wlstanus miseratus inopiam, illorum animo miseratus, & facto pertundens avaritiam, in baptizandis pauperibus ultroneae dignationis impendebat officium. Currebatur ad eum ex urbibus & agris, ab illis praecipuè quorum non intererat dare nummum; ut soboli suae mercarentur lav [...]crum. Transfusa est à tenuiori fortunâ in divites consuetudo; ut nemo ferè illius regionis jure baptizatum aliquem ex suis putaret, quem Wlstanus non baptizâsset. Conciliabat hanc suspicionem non falsa de viri sanctitate opinio & de religione non temeraria praesumptio. Ferebatur ergo per Angliam ipsius famae praeconium; adeò ut potentissimi tunc Optimates Anglorum ejus amicitiam & avidissimè optarent & constantissimè tenerent. Hanc sibi securitatem in secundis, evasionem in sinistris, tutelam in cunctis pollicebantur. Quorum Haroldus & majorem potentiam conscientiâ opum spirans, & jam tunc regnum magnanimitate morum affectans, unicè diligebat virum. Ita ut in itinere positus XXX. milliaria de recto calle non dubitaret divertere; ut ejus colloquio curarum suarum moles posset avocare. Ita voluntati ejus & clientelae deditus; ut Wlstanum tantum puderet jubere, quantum Haroldum non pigeret facere. Nec minorem Comiti Sanctus resundebat gratiam; ejus confessiones benignè accipiens, & orationum apud Deum fidus interpres. Ejusdem dilectionis terebat orbitam Aldredus post Brihtegum Wigornensis Episcopus, vir multùm in saecularibus astutus, nec parum religiosus. Is Domino Priori pro reverentiâ sanctitatis granditer obsequi, humiliter parere, prorsus in omnibus ut parenti gratissimo deferre.

CAP. VIII.

Nec illud subtraho lecturis, quod non minori quàm caetera quae dicta sunt dignum est illustri titulo. Animadvertens enim penuriâ praedicationis populum à bonis moribus diffluere, omni Dominicâ & majoribus solennitatibus in Ecclesiâ infundebat ei monita salutis. Putares ex evangelicis & propheticis aditis verba intonare, quae ille ex alto stationis plebi pronuntiabat; ade [...] ut tonitrua fulminabant in improbos, adeò ut imbres irrigabant electos. Faciebat hoe summâ modestiâ, & quantum ad se sub humilitatis latebrâ▪ Veruntamen ita latere volentem invenit & carpsit invidia; quamvis carpentem coelestis vindicta non praeterierit; sicut ex consequenti clarebit. Erat in eâdem Ecclesiâ transmarinae nationis Monachus Winrichus nomine; si ad literam jam spectes, eruditissimus; si ad copiam sacundiae▪ dicendi validus; si ad calliditatem saeculi, prudentissimus; si ad morum alegantiam, pulchre compositus, proindeque hominibus acceptus & carus. Idem aliàs & irâ perfervidus, & ad succensendum quod displiceret torquente littore accommodus. Hic de praedicatione Sancti multa cavillari solitus, quaedam ad hanc sententiam exequebatur. Contra regulas esse, quòd officium Antistitis praeriperet. Solius Pontificis esse populo praedicare, qui solus traditâ [Page 249] sibi & indultâ potestate peccata posset absolvere. Monacho silentium & claustrum competere, non pompatico gestu & sermone populi auribus insultare. Videri ergo magis alicujus ambitum dignitatis quàm executionem pietatis. Haec ille non jam tantùm à tergo; sed etiam quadam die amariore bile succensus, in os objectavit Wlstano. Contra ille scuto patientiae armatus, paucis occurrit. Nihil esse magis Deo gratum quàm populum pessum euntem in viam veritatis revocare; ideoque non se omissurum. Sin aliud quod gratius esset Christo addiscere posset, incunctanter facturum. Ita tunc discessum, & dormitum. At verò ut Deus ostenderet, quantum beati viri factum penderet, horrificâ calumniatorem visione concussit. Cùm enim ad quietem composuisset membra in lecto; ad tribunal judicis ignoti raptus est animo. Ab eo itaque gravi severitate increpatus, cur servum suum pridie de bono praedicationis objurgâsset, dum se parum expurgat, jussit in pavimentum sterni & caedi. Ita succedentibus sibi lictoribus acriter fustigatus, nichil aliud inter tormenta nisi Miserere Domine; Domine m [...]serere; clamitabat. Tandem laxatus interrogatur, num praeconem suum ulteriùs prohiberet, quo minùs homines ad curiam suam evocaret. Ille cui nihil illius temporis necessitas non extorqueret, per quicquid sanctum est dejeravit, se non modò ultra non prohibiturum, sed etiam ultro ad praedicationem & eum & alios impulsurum. Tantùm sibi miseratio judicis vitam prorogaret in posterum; ut illius evaderet angoris articulum. Ita fide datâ ne temeraret promissa, dimissus est. Mox ergo [...]t potuit, potuit autem statim ut illuxit, Prioris pedibus adolvitur, genua exosculatur, commissum fatetur, offensam deprecatur. Interrogatus repentinae mutationis causam, ordinem visionis juratus exposuit. Vadabantur veritatem narrationis lacrimae, sinceris precibus expromptae. Livores in scapulis protuberantes testabantur nihil eum vanum vidisse, nihil molle sensisse. Nec difficulter veniam à Sancto impetravit; ad cujus benedictionem sanitas rediit, dolor omnis evanuit. Fidem ergo de praesentibus exemplis mereatur, & omni ambiguo liberetur antiquitas; quae nobis simile factum in B. Jeronymo repraesentat. Parum enim discrepat illum fuisse caesum propter libros Gentilium, & istum propter prohibitae praedicationis officium. Idem est penè propter Gentilium nugas divinam Scripturam negligere, & eandem praedicari nolle.

Illud fuit tempus, quo super Ecclesiae tectum machinabatur fabricam, in qua dependerent campanae. Eam verò fabricam quo proprio nomine quam proximè appellem, in promptu non habeo. Ad illam ergo erigendam moliebatur gradus scalarum, quibus operantes insisterent. Ex his quidam praeceps ruit praesente Wlstano, qui facto Crucis signo hominem periculo exemit. Rem paucis narrat Capgravius in Legendâ Novâ f. 332.

CAP. IX.

Interea Rex Edwardus Aldredum Episcopum Coloniam ad Seniorem Imperatorem Henricum direxit, quaedam negotia, quorum cognitionem causa non flagitat, compositurum. Qui cùm in Imperatoriae augustae dignationis oculis invenisset gratiam; aliquot ibi dierum continuatione laborum suorum accepit pausam. Ei seu pro sui reverentiâ, seu quia tanti Regis legatus esset, multi multa, quidam Sacramentarium & Psalterium, de quibus supra dixi, dedit in exenium. Ambos enim Codices, ut suae memoriae apud illas gentes locaret gratiam, Cnuto quondam miserat Coloniam. Aldredus ergo prophetiae quondam Wlstano dictae ignarus, patriam cùm renavigâsset, libros pro merito vitae illi soli arbitratus competere restituit. Suscepit ille coeleste depositum, magnificè gratulatus, & gratias agens Deo, quòd religioso non fraudaretur desiderio.

[Page 250]

CAP. X.

Eâdem tempestate cum ^* Kynegisus Eboracensis Archiepiscopus diem clausisset; Aldredus Wigornensis Episcopus successioni acclamatur. Id Edwardo Regi simplicis quippe animae bene visum. Ille Romam pro more profectus, Nicholaum tunc temporis Papam votis suis primò abhorrentem invenit. Nam nec ille Wigornensi Praesulatui renunciare, nec Papa nisi cederet Eboracensi eum Pallio insignire volebat. Adeò illum amor Wigorniae devinxerat; ut majoris honoris nomen ejus precio supponeret. Diu igitur multúmque conflictu habito, Aldredus reflexo pede Sutrium venit, Tostino Comite qui cum eo venerat magnas efflante minas; quòd nummi, quos Anglia quotannis Romano Papae pensitat, hac occasione ulteriùs non inferrentur. Veruntamen praedonibus irruentibus usque ad dolorem & miserationem videntium nudati, Romam redire contendunt. Quae res rigorem Apostolicae Sedis hactenus inflexit; ut Aldredus Pallium Eboracense mereretur, Wigornensis Ecclesiae di [...]cessionem pactus; meliori duntaxat personâ, quae in ejus Dioecesi posset inveniri, ab eo in illam subrogandâ. Hujus igitur conditionis arbitros, & quaedam alia Ecclesiastica negotia in Anglia expedituros, Cardinales adductos Archiepiscopus Regi exhibuit. Excepit eos Deo devotissimus Princeps more illo suo paucis imitabili, quo soleret in omnibus Ecclesiae Romanae convenire moribus. Ita summâ reverentiâ, honore summo apud se aliquamdiu habitos iterum ductoris tutelae delegavit. Familiariùs enim ei conviverent, cujus mores longo comitatu addidicissent, & commercia linguae non ignorarent; denuo ad Pascha in Curiam reducendi. Aldredus Apostolici praecepti tenorem secutus, omnemque penè Angliam cum eis pervagatus, imminente Quadragesimâ in Wigorniam pedem reflexit. Inde in praedia sui juris profectus, stabilemeis mansionem apud Wlstanum Priorem indixit. Illi confilium non aspernati, libenter in otium concesserunt, post viae labores pausae acquiescentes. Aderat eis humanitas hospitis nihil praetermittentis, quo minùs Anglorum dapsilem liberalitatem & liberalem dapsilitatem experirentur. Ipse interea & solitae orationis instantiam & ciborum inediam non oblitus, propositum pertinaciter urgebat. Totis noctibus psalmicinans, protelans excubias, genua crebrò flectens, somno penitus illudens. Tribus in hebdomadâ diebus omnis cibi abstemius, noctem perinde ac lucem continuabat jejunio. Ipsis etiam diebus, ne ullo saltem laberetur verbo, perpetuo linguam cohibebat silentio. Tribus reliquis porros caulesve coctos vel elixos, panis cibaria adjiciens, victum transigebat. Dominicis porro propter Festi reverentiam pisce vinoque frugalitatis parsimoniam solvebat; magis ut contineret naturam quàm deliniret gulam. Singulis praeterea diebus tres pauperes affectuosè colens; quibus Dominici sequax mandati & victum cotidianum & pedum exhibebat lavacrum.

[Page 251]

CAP. XI.

Haec Cardinalibus fuerunt incitamento, ut ejus mirarentur vitam, laudarent doctrinam; quam reverentiorem faciebat, dum anticiparet exemplo quod praedicaret verbo. Denique ad Curiam reversi, dum Wigornensis Episcopi ventilaretur electio, nomen ejus tulerunt in medium; eum antistitio dignum, qui sacerdotio plus venerationis adjiceret quàm ipse per illud dignitatis acciperet: Cujus responderet natura industriae; in quo conquadraret vita sapientiae. His laudibus suscitaverunt majorem virianimum Edwardi Regis, in cujus pectore nihil unquam nundinator Ecclesiarum, nihil unquam deprehendit avarus, quod suis conduceret artibus. Astipulabantur votis Cardinalium Archiepiscopi Cantuariensis & Eboracensis; ille favore, iste testimonio, ambo judicio. Accedebant laudibus etiam Comites Haraldus & Elgarus, par insigne fortitudinis, non ita religionis. Ingens momentum causae facti; adeò ut certatim concitatis equitibus pro Wlstano mitteretur. Nuntii brevi multa milliaria progressi, stimulis industriae celeritatem maturavere negotii. Sanctus ergo ad Curiam exhibitus jubetur suscipere donum Episcopatûs. Contra ille niti, & se honori tant [...] imparem cunctis reclamantibus clamitare. Frustra Cardinales cum Archiepiscopis trivissent operam; nisi refugienti praetendissent Papae obedientiam. Qua ille objectâ confusus cessit; & assensus est electioni, moerens, invitus, impulsus. Praeclar [...] meritóque obstinatio unius viri cessit hîc voluntati Dei & populi.

Illud sanè non omiserim, fuisse tunc apud Evesham Abbatem ^* Ailwium nomine, & maximae quantum ad saeculum prudentiae, quantum ad religionem non minimae. Quocirca saepedictus Aldredus pro pacto, quod fecerat, Apostolico, nonnullo tempore fluctaverat animo; utrùm ad Episcopatum eligeret Ethelwii perspicacem industriam in saeculo, an Wlstani simplicem religionem in Deo. Erant enim illi viri Wigornensis Dioecesis diverso respectu praestantissimi. Veruntamen multùm hinc indeque libratis causis, quamvis Ethelwius sollicitè anniteretur partibus, succubuerunt divinae providentiae humanarum praestigiarum cautelae.

CAP. XII.

Rex ergo Edwardus Wlstanum Wigornensi Episcopatu ex solido investivit; licèt illum Aldredus potentiâ qua vigebat multis & penè omnibus, ut pòst clarebit, praediis vellicaverit. Id Sanctus licèt aegrè, ut postea ostendit, ferret; tamen dolorem silentio suppressit, cedendum tempori arbitratus. Non multò autem pòst consecratus est Eboraci ab eodem Archiepiscopo; quòd Cantuariensi Stigando Romanus Papa interdixisset officio. Causam interdictionis non est hujus temporis allegare. Scire volentem aliàs nostrae ^† docebunt literae. Nec verò sine divino nutu credi fas est prognosticon [Page 252] hoc ei fuisse: Joan. I. 47. Ecce verè Israelita, in quo dolus non est. Nichil enim veriùs experietur, qui ejus conversationem viderit, audierit, legerit. Ipse porrò impositionem Episcopatûs adeò ingratè tulit; ut diceret, sicut qui praesentes fuere testantur, maluisse se decapitari quàm illud onus pati. Adeò ad quaeque devia terrarum profectò praeparâsset fugam; nisi quidam amici suspectam adhibuissent diligentiam. Enimvero animabant dejectum moerore animum hi blanditiis, illi monitis. Blanditiis, genibus ejus & pedibus reverenter affusi, & nonnunquam etiam osculabundi. Monitis, ne coeleste munus gratuitò infusum impatientiâ decoloraret, sed tolerantiâ insigniret. Obedientiam virtutum omnium esse signaculum; cui qui refragandum putaret, nec dignè haberetur claustralis Monachus nec popularis Episcopus. Quocirca non solùm modestè ferret; verùm & Deo gratias ageret, qui eum sublimasset in gradum, per quem inferioribus vellet esse consultum. Haec illi. Nec verò dubitandum est ingenti sanctum pectus sudâsse conflictu; dum in eo aequas partes facerent, & huc illucque raptarent hinc amor, inde timor. Iste, ne sub insueto labaret onere; ille, ne tot probabilium virorum imperiosae auctoritati & populorum religiosae devotioni videretur resultare. Enimvero quanto sibi videbatur indignior, tanto erat acclamatio pertinacior; dum fidem providè administrandi muneris faceret idem, quòd ad administrandum meticulosus accederet. Stulti est enim ad illud se inconsideratè ingerere, quod ignoret quanti sit laboris expedire.

CAP. XIII.

Ordinatus ergo, ut dicere coeperam, & sub praetextu honoris Eboraci ab Aldrédo relictus, non pauco tempore Wigorniam absentiâ suâ contristavit. Ejus interim Ecclesiae redditus usibus suis applicabat Archiepiscopus. Postmodum reverso vix septem villas contulit; caeteras omnes pertinaciter usurpans. At Wlstanus, qui nihil apud eum viribus agendum nosset, ita paulatim precibus arrogantis animi cupiditatem contudit; ut cuncta praeter duodecim villas juri Ecclesiae reformaret. Eas quo tempore & quali labore pater noster retraxerit; sequens stilus edocebit.

CAP. XIV.

Sed ut ad id quod exorsus fueram regrediar; Wlstanus in Episcopum sullimatus statim ad officia pietatis animum intendit. Nec mora in medio. Alterâ enim Ordinationis die Beato Bedae dedicavit Ecclesiam; pulchrè illi primae dedicationis praebens principium, qui fuisset literaturae princeps de gente Anglorum. Eo enim die tam profluâ praedicatione populum irroravit; ut non dubitaretur Wlstanum per Spiritum Sanctum eâdem niti facundiâ, quae quondum linguam movisset in Bedâ. Nec solùm tunc sed & omni vitâ ita famâ praedicationis plebem mulcebat; ut catervatim eò videres agmina confluere, quò auditum esset eum Ecclesiam dedicare. Ipse etiam ultro rapiebat materiam; & ut semper Christum sonaret, semper Christum auditoribus proponeret, postremò Christum etiam ut ita dicam repugnantem suae parti attraheret. Ita enim obstinatè insistebat jejuniis & vigiliis, ita violentas orationes injiciebat coelo; ut non immeritò de ipso ejusque sequacibus Dominus dixerit. Matt. XI. 12. Regnum coelorum vim patitur; & violenti rapiunt illud. Tanto aequilibrio vitam informans; ut utramque professionem teneret, & neutram amitteret. Sic Episcopus, ut religione non abjuraret Monachum. Sic Monachus, ut auctoritate repraesentaret Episcopum. Remotissimus ab hominum moribus, quos nostra producunt saecula. Si consuleretur, consiliosissimus: Si rogaretur, facillimus. Cùm a liquid esset impetrandum, absolutè deliberans, celeriter pronuntians: cùm judicandum, ad justitiam propensior. Nec divitem palpans pro pecuniâ; nec pauperem pulsans pro penuriâ. Nulli adulationi deditus, nec sibi adulantibus gratus. Timore principum nunquam à justitiâ decedens; nunquam amori eorum honore aliquo nisi debito [Page 253] assurgens. Laudatus de bono indulgebat Dei gratiae non suae arrogantiae. Vituperatus ignoscebat vituperantium errori, conscientiae suae gratulatus. Quanquam id rarò admodum fuerit; quia cùm ipse omnem hominem amore caritatis foveret ut sobolem; vicissim omnes eum diligebant ut parentem. Cordis alacritate & hilaritate faciei superna praelibans gaudia, jam coelestis laetitiae fontem spe praesumebat; quem nunc re indeficienter haurit & potat. Qui quamvis semper animo intimis haereret; non tamen eum segnem aut hebetem in extimis Domini experti sunt. Plures in omni Dioecesi Basilicae per eum inchoatae animosè & egregiè perfectae: praesertimque Episcopalis Sedis Ecclesia, cui à fundamentis coeptae supremam imposuit manum; ubi & numerus Monachorum ampliatus, & ad normam institutionis regularis compositus. Sed haec & postmodum facta & cotidie oculis apposita compendiosam relationem desiderant. Quocirca ut in campo liberioris materiae nostra decurrat oratio; reliquarum rerum ordinem expedito prosequamur otio.

CAP. XV.

Praeter alia, quibus Praesulatum ornabat, etiam hoc habebat; Dioecesin sedul [...] peragrarè, infantibus quod reliquum esset sacramentorum supplere, fidem populorum in bonum acuere. Oratorium quodcunqué se vianti obtulisset, hulla vel praecipiti necessitate urgente praeteribat insalutatum; quinimo ingressus Deo & Sancto, cujus esset templum, preces cum lacrimis semper, ut quidam ait, in statione paratis thurificabat. Hoc more quadam die dum ad comitatum evocatus per Evesham iter haberet, & socii obstreperent quominus ad Ecclesiam diverteret; audire supersedit. Itàque ingressus, ante S. Egwini se prostravit exuvias; plurimus ibi pro suâ suorumque salute precator. Factâ oratione, Monachos omnes salutatione suâ & osculo dignatur, salubri etiam praedicatione demulsit. Erat exeodem Conventu Monachus, cui jamdudum diuturna febris internas pasta medullas, f. morti. mori ut putabatur affinem lecto apposuerat. Nomen ei Egelricus. Hic Wlstanum evo [...]ans, orationum ipsius beneficio liberatus est morbo.

CAP. XVI.

Quinto ^* anno collati Wlstano Episcopatûs Rex Edwardus fato functus ingens seminarium discordiae reliquit Angliae; hinc Hàroldo, inde Willelmo Comite Normanniae legitimo eam jure clamantibus. Et tunc quidem Haraldus vel favore impetratâ vel vi extortâ coronâ, regnum paulò minùs totum obtinuit. Soli Northamhumbri magnum & gentile tumentes interim parere distulere; Aquilonalem cervicositatem Australi ut dictitabant mollitiei subjugare non dignati. Animabat eos ad tyrannidem, & insolentiâ suâ ingentes eorum alebat spiritus Tostinus ejusdem Regis frater, nec fortitudine degener, si ardens ingenium tranquillis studiis applicare maluisset. Qui postmodum in eâdem provinciâ cum Haraldo Rege Noreganorum, quem in suffragium asciverat, caesus poenas inconsultae animositatis pependit. Sed haec posteriús. Tunc verò Haraldus eò profecturus, ut contumaciam eorum lenioribus curaret remediis, quandoquidem ferro frangere consilium non erat, sanctum virum secum adduxit. Sic enim fama sanctitatis ejus etiam ad abditissimas penetraverat gentes; ut nullam non arrogantiam [Page 254] molliturus crederetur. Nec verò citra opinionem rei fuit eventus. Namque illi populi ferro indomabiles, semper quiddam magnum à proavis spirantes, pro reverentiâ in jura Haraldi facilè concesserunt. Et profectò perseverassent; nisi eos Tostinus, ut dixi, averteret. Sanè licèt esset Pontifex bonus, mansuetus & lenis; non tamen ad improbos indulgebat blanditiis; sed vitia eorum arguens, minacibus infrendebat verbis. Sin id parum procederet; aperto eis praeconabatur vaticinio, quanto multandi essent supplicio. Nec facilè unquam vel prudentem hominem conjectura, vel vatem prophetia fefellit. Multa & illo itinere & aliàs crebrò praescita & praenuntiata sunt. Denique Haraldo palàm testificatus est; quanto detrimento & sibi & Angliae soret, nisi nequitias morum correctum ire cogitaret. Vivebatur enim tunc penè ubique in Angliâ perditis moribus; & pro pacis affluentiâ delitiarum fervebat luxus. Ille vitiosos, & praesertim eos qui crinem pascerent, insectari; quorum siqui sibi verticem supponerent, ipse suis manibus comam lascivientem secaret. Habebat ad hoc parvum cultellum, quo vel excrementa unguium vel sordes librorum purgare consueverat. Hoc caesariei libabat primitias, injungens per obedientiam, ut capillorum caeterorum series ad eandem complanaretur concordiam. Si qui repugnandum putarent; eis palam exprobare mollitiem, palam mala minari. Futurum ut qui erubescerent esse quod nati fuerant, qui aemularentur capillorum fluxu foeminas, non plusquam foeminae valerent ad defensandam patriam contra gentes transmarinas. Quod in adventu Normannorum eodem anno claruisse quis eat in inficias? Quorum quoniam attigimus tempora; hîc primo Libello statuatur meta. Ita enim concinniùs fieri posse puto; si quid sanctissimus vir Anglorum tempore, quid Norhmannorum fecerit, enucleatè digessero. Colemannus enim in Episcopatûs ejus electione decisionem primam fecit. Illud autem conscientiae vestrae, Domini fratres, non celaverim; me nomina testium penè omnium suppressisse, ne▪ vocabulorum barbaries delicati lectoris sauciaret aures. Nec minùs alta verba, declamatiunculas quasdam, quas ille ab aliorum Sanctorum gestis assumptas pronâ devotione inseruit. Sicut enim superiùs dixi; quisquis rem per se satis eminentem verbis exaltare molitur, ludit operam. Quinimo dum vult laudare, infamat potiùs & attenuat; quia videatur non posse niti argumento proprio, si fulciatur patrocinio alieno.

[Page 255]

LIBER SECUNDUS.

CAPUT I.

INterea Willelmus Normanniae Comes Angliam veniens, congressusque praelio cum Haraldo, caede ipsius & Anglorum strage regnum ditioni suae asseruit. Ubi, sicut praefatus sum, claruit prophetiae veritas; quòd tanta fuit miserorum provincialium imbecillitas, ut post primam pugnam nunquam communi umbone ad libertatem temptârint assurgere; quasi cum Haraldo robur omne deciderit patriae. Rex porrò Willelmus nullo ^* unquam sanctum virum affecit incommodo. Quinimo multo eum honore veritus, patrem & venerabatur amore & dignabatur nomine. Wlstanus ergo benignitatem temporum nactus, multas Wigornensis Ecclesiae possessiones, quas vel olim Danorum impudentia vel nuper Aldredi Archiepiscopi potentia eliminaverat, usibus debitis reformavit. Sic ei Regis favebat dignatio; sic sanctitas rerum Dominos ad se diligendum invitat. Sic religio aliis timendos ad sui reverentiam inclinat. Aldredo sanè fuccessit in Eboraco Thomas Baiocensis Canonieus, literarum scientiâ insignis, faeculari prudentiâ non ignobilis, morum compositione multis praeferendus; musicâ certè tune temporis facilè omnium primus. Contra hunc vir Domini Wlstanus quaestionem instituit de villis Ecclesiae suae; quas ut praedictum est ab Aldredo pervasas nec unquam redditas ille quasi legitimo sibi defensitabat jure. Thomas è diverso non solùm praedia non reddenda putabat; verùm etiam seu quòd novus Anglus esset, seu aliquorum susurro persuasus, Wigornensem Ecclesiam sui juris esse clamabat: Dominatum illius legitimâ successione sibi competere, ^† antecessorum suorum fuisse. Eam causam magno egit impetu primò Angliae, mox etiam Lanfranco Cantuariensi Archiepiscopo praesente apud Alexandrum Papam Romae. Non tulit id Lanfrancus, qui privilegium Ecclesiae suae periclitari s [...]iret, si taceret; sed ea respondit, quae magis justitia quàm dolor imperavit. Tum Papa, qui Lanfrancum utpote magistrum suum quondam gravaretur offendere, sed nec Thomam vellet premere, arbitrii à se removens invidiam, causae cognitionem in Concilium Angliae trajecit. Magno ergo conflictu & Procerum Angliae conventu ^** res acta. Assistebat Thomae Odo, immane quantum opulentus, & qui divitiis certaret cum Rege quem contingebat sanguine, frater enim ejus erat uterinus, Comes Cantiae, Baiocarum [Page 256] Episcopus. Hunc comitabatur universitas Magnatum, pars pretio redempta, pars adulationibus depravata. Solus Lanfrancus partes tutabatur justitiae. Nam & Rex in favorem fratris vergebat pronus; quanquam nonnihil in ejus animo ponderaret Lanfrancus. Quid plura? Consistunt partes, ventilatur causa. Egreditur Thomas cum suis; quid opponeret, quid oppositis responderet, compositurus. Wlstanus interim indulgebat sopori, dulci quiete membra consotus. Alter reversus multo sensuum acumine, multo verborum flumine dixit. Ille à sociis expergefactus, psalmos ore, preces corde ingeminat. Tandem jussus exire, ut strictiori consilio responsum poliret, cum paucis secum egressis Horam nonam incoepit & percantavit. Illis porro referentibus ut alia magis quàm Psalmos curaret, & id propter quod venerat expediret, respondit. Stulti nescitis quod Dominus dixit: Marc. XIII. 9. Vide Willelmi librum 4. de gestis Pontif. Angl. f. 160. Dum steteritis ante Reges & Praesides▪ nolite cogitare quomodo aut quid loquamini. Dabitur enim vobis in illa hora quid loquamini. Ipse idem creator Dominus Jesus Christus, qui hoc dixit, potest mihi hodie sermonem conferre, quo causae meae rectitudinem defendam, & illorum fortitudinem destruam. Praeclarum planè dictum hominis. Habebat tunc in manibus vitas beatorum Pontificum Dunstani & Oswaldi, qui ambo quondam diversis temporibus Wigorniae praesederant; quorum ut imitabatur vitam, sic tuebatur sententiam. Et mira prorsus oculorum fidei perspicacia! illos se coram profitebatur cernere, quos causae non dubitabat assistere. Ita ingressus, causam non difficulter obtinuit. Siquidem interroganti Regi quid in suo invenisset consilio, cùm respondisset: Consilium meum in vobis est: Continuò ille (cor quippe Regis in manu Dei) edictum annitente Lanfranco proposuit, Episcopum Wigorniensem Cantuariensi Archiepiscopo subjectum esse debere, nihil in illum juris Eboracensi competere. Quinetiam duodecim villas, quas Aldredus usque ad diem mortis suis assignaverat commodis, indulsit Wigornensi Ecclesiae: regiâ sanè liberalitate Archiepiscopo data praediorum compensatione. Cumulavit miraculum; quòd in eodem Concilio apud Pedridan habito Episcopatûs ei Cestrensis à Lanfranco Archiepiscopo visitatio commissa est. Ea enim provincia, quae tres habet pagos, Cestrensem, Crobernensem, Tesordensem▪ erat adhuc propter longinquitatem Normannis inaccessa, & propter barbariem impacata. Ea res diu fuit sermonis materia hominibus, affluentiam in eo Dei gratiae mirantibus. Duos enim Episcopatus decedens Concilio reportabat, qui unum quasi amissurus venerat. Hujus narrationis Colemannus testem citat Walchelinum Wintoniensem Episcopum, in virtutibus tunc temporis Lanfranco, sed longo intervallo, proximum. Eum siquidem plusquam semel narrantem audivi; quomodo vir sanctus penè solus tot Optimatibus, & ipsis magno elimatis acumine, obnitentibus victor abierit.

CAP. II.

Sed haec hactenus. Nunc ad enarranda quaedam, quae per Eadem ferè habet Willelmus libro 4. de gestis Pontif. Angl. f. 160. Wlstanum Christus ostendit, miracula, velificante Spiritu Sancto in altum laxemus carbasa. Propheticae sanctitatis ejus multa fuere indicia; quorum vel duo perstrinxisse suffecerit. Aldwynus quidam, habitu Monachus, literarum expers, cùm Congregationem religionis apud Malvernum adoriri conatus esset; post aliquot annos immensitate laboris deterritus, coepto desistere cogitabat. Sed quia praeter conscientiam Patris Dioecesi ejus discedere temerarium esset; eo adito difficultatem rei & tenuitatem pecuniae sanctitati ejus apploravit. Velle se Jerosolymam iter moliri; ut si alios nequiret, saltem seipsum Dei servitio manciparet. Non, ait Pontifex, crede mihi, (hoc enim solemni juramento utebatur) quia si scires quantam religionem Deus in illo loco futuram praevidit; multùm gauderes. Perstitit ille, hoc nisus oraculo; & veritatem vaticinii, sicut hodieque videtur, executus est sudore proprio.

[Page 257]

CAP. III.

Non est dissimile quod sequitur. Occasionem, ut dixi, visitandi Cestrensem Episcopatum nactus, crebróque per Scrobesberiam transiens, in Oratorio S. Petri tunc illius urbis minimo frequentes orationum protelabat excubias. Mirantibus urbicis & causam sedulò percunctantibus, cur posthabitâ quam S. Mariam nominabant Ecclesiâ, illud Oratorium suis nobilitaret precibus; respondisse constat Episcopum: Crede mihi; hoc Oratorium, quod modò vilipenditis, erit in posterum locus gloriosissimus totius Scrobesbiriae, & gaudium omnis provinciae; eumque & diligetis vivi, & ibi jacebitis mortui. Haec ille dixit tunc; sed rem non infra promissum impletam esse nunc est celebratius quàm ut necesse sit ad hoc inculcandum nostrum spatiari stilum.

CAP. IV.

Miraculum de muliere Eveshamensi, quam Wlstanus à dementiâ liberavit. Vide Capgravium f [...] 332.

CAP. V.

Miraculum de Daemone ex rustico Glocestrensi ejecto. Vide Capgravium ibidem.

CAP. VI.

Miraculum de servo suo Daemoniaco ad sanam mentem reducto.

CAP. VII.

Miraculum de paupere Cantiano, cui morbum Regium Kemeseyae sanavit. Vide Capgravium ibidem.

CAP. VIII.

Miraculum de discrimine incendii wicumbae evaso.

CAP. IX.

Quomodo Ecclesiam Wicumbae ab oppidano Spurt Lunser dicto adificatam, concedente id Remigio Lincolniensi Episcopo, dedicarit; & viri pedissequam ab iniquo morbo liberaverit.

CAP. X.

De caeco wigorniensi luce donato.

CAP. XI.

Quomodo Gunnildi Sanctimoniali wiltoniensi, Regis Haroldi filiae, oculos morbidos sa [...]averit. Capgravius rem narrat f. 332.

CAP. XII.

Rex Willelmus consuetudinem induxerat, quam successores aliquamdiu tritam postmodum consenescere permisêre. Ea erat, ut ter in anno cuncti Optimates ad Curiam convenirent, de necessariis regni tractaturi, simulque visuri Regis insigne quomodo iret gemmato fastigiatus diademate. Loca & tempora Curiae dicere non est praesentis materiae. Hujus igitur moris necessitate vir sanctus astrictus, Wintoniam ante Pascha ire maturabat. Jacebat in semitâ homo natalibus Francus, quem interna viscerum exagitabant tormenta, &c. Succedit narratio sanitatis à Wlstano datae.

CAP. XIII.

Miraculum de Segilde matronâ ab Arthritide liberatâ per Wlstani literas.

CAP. XIV.

Semper totâ vitâ curam corporis illis posthabuit rebus, quibus conciperet terrenorum fastidium, quibus hauriret appetitum coelestium. Quandocunque Dioeceses circumiret, nunquam sine Missâ, sine sermone populum dimitteret; id crebrò & diligenter faceret. Nunquam victui die indulsit; quoad usque quanticunque numeri pueros undecunque advectos consignâsset. Hoc à primo Solis ortu ad lucem occiduam actitabat, non solùm diebus hibernis sed & solibus aestivis. Saepe illum duo millia ut parum, saepe [Page 258] tria & quod excurrit, uno die confirmâsse non perfunctoriis testibus approbatur. Hoc non modò in juventute, cùm & virilis aetas & ipsa benefaciendi voluptas ad laborem vocaret; verùm etiam cùm jam gemmea canities nive caput aspergeret, & ipse tenui valetudine vix corporis viribus animum sequeretur. Stupori erat omnibus; quòd octo plerumque Clericis qui Chrismatorium ferrent invicem fatigationi succumbentibus, ipse indefessus persisteret. Fallebat nimirum tantos labores amor Dei. Sequitur narratio de calumniatore Wlstani à Daemone correpto, & Wlstani prece sanato.

CAP. XV.

Quomodo Glocestriam accitus à Serlone Abbate ad dedicandam Ecclesiam, plures inimicitias dissolverit, edito in renuentes terribili divinae ultionis exemplo. Rem narrat Willelmus libro 4. de gestis Pontif. Angl. f. 160.

CAP. XVI.

Quomodo pacem praedicandi munus Wlstanus Colemanno delegârit, magni pendens in eo munditiam vitae, praestantiam personae, profusam facundiam, literarum peritiam: & de contemptore sermonum Colemanni coelitus punito.

CAP. XVII.

De arbore, quae à Wlstano maledicta exaruit. Vide Capgr. f. 333.

CAP. XVIII.

De contumeliâ Wlstano illatâ, & ultione divinitus secutâ.

CAP. XIX.

De ope nautis periclitantibus à Wlstano latâ. Vide Capgr. f. 333.

CAP. XX.

Vicus est maritimus Brichstou dictus, à quo recto cursu in Hiberniam transmittitur, ideoque illius terrae barbariei accommodus. Hujus indigenae cum caeteris ex Angliâ ca usâ mercimonii saepe in Hiberniam annavigant. Ab his Wlstanus morem vetustissimum sustulit, qui sic animis eorum occalluerat, ut nec Dei amor nec Regis Willelmi hactenus eum abolere potuissent. Homines enim ex omni Angliâ coemptos majoris spe quaestûs in Hiberniam distrahebant; ancillasque priùs ludibrio lecti habitas jamque praegnantes venum proponebant. Videres & gemeres concatenatos funibus miserorum ordines & utriusque sexûs adolescentes; qui liberali formâ, aetate integrâ barbaris miserationi essent; cotidie prostitui, cotidie venditari. Facinus execrandum, dedecus miserabile, nec belluini affectus memores homines, necessitudines suas, ipsum postremò sanguinem suum servituti addicere. Hunc tam inveteratum morem & á proavis in nepotes tranfusum Wlstanus, ut dixi, paulatim delevit. Sciens enim cervicositatem eorum non facilè flecti, saepe circa eos duobus mensibus saepe tribus mansitabat; omni Dominicâ eò veniens, & divinae praedicationis semina spargens. Quae adeò per intervalla temporum apud eos convaluere; ut non solùm renuntiarent vitio, sed ad idem faciendum caeteris per Angliam essent exemplo. Denique unum ex suo numero, qui pertinaciùs obviaret praeceptis Episcopi, vico ejectum, mox luminibus orbavere. In qua re devotionem laudo, sed factum improbo; quamvis semel vitiatis agrestium animis nulla queat obsistere vis rationis.

CAP. XXI.

Legatione Willelmi Regis & Thomae Archiepiscopi semel ad Eboracum ante Pascha proficiscens, ut ibi Chrisma benediceret, Snotingaham venit. Ibi sanctitas ejus uxori Vicecomitis dubitanti miraculo comprobata est.

CAP. XXII.

Sewius quidam non mediocrium divitiarum homo in suâ villâ Readeclivae fecerat Ecclesiam. Eam à Sancto dedicari religiosis votis inaestuans, ab Archiepiscopo, cujus erat Dioecesis, petierat licentiam & impetraverat. Ibi Wlstanus pacem cum paupere quodam ineundam opulento Presbytero incassum suadens, interitum homini denunciavit funestum, qui & brevi secutus est.

[Page 259]

LIBER TERTIUS.

CAPUT 1.

HActenus & dixi & dixisse juvat Miracula, pauca sanè, sed quae sufficiant ad documentum sanctitatis Wlstani; nunc interiorem ejus vitam & mores dicere aggrediar. Primoque de corporis qualitate dicendum. Staturâ suit temperatâ, maximis cedens, minimos supergrediens; omnium membrorum aequalitate compositus. Congruebat habitudini corporis serenitas mentis; ut quemvis ad reverentiam sui alliceret. Valetudinis prosperrimae, quam & ipse modestiâ cibi & nullâ indulgentiâ somni adjuvabat. Indumenta ejus lectisternia; calciamenta moderata, nec arrogantis pretii, nec abjectae vilitatis. Vitabatur in utroque fastus; quia & in sordibus luctuosis potest esse jactantia. Proniùs tamen ad id quod esset humile vergebat; ut totum deesset pompae, & nihil desideraretur gratiae. Ita semper omnis ostentationis refugus, in cunctis divitiis agninis tantum amiciebatur pellibus. Unde quadam vice à Gaufrido Constantiensi Episcopo benigne reprehensus, facetissimis hominem respersit salibus. Cùm enim interrogâsset, cur agninas pelles haberet, qui sabelinas vel castorinas vel vulpinas habere posset & deberet; eleganter respondit: Eum & homines prudentiae saecularis gnaros versutorum animalium pellibus uti debere; se nullius tergiversationis conscium pelliculis agninis contentum esse. Cumque ille instaret, Vide Willelmi librum 4. de gestis Pontif. Angl. f. 160. referretque ut vel saltem [...]attos indueret: Crede mi [...]i, respondit Wlstanus, saepiùs cantatur Agnus Dei quàm cattus Dei. Haec verba Gaufridi risus excepit admodum delectati, quod ipse posset illudi, nec alter posset inflecti.

CAP. II.

Excepto si quando cum Monachis reficeretur, semper in regiâ considentibus militibus palam convivabatur. Indecens enim & illiberale testabatur esse; si clam obsonaretur, domesticis interim musitantibus. Quanquam nunquam post religionis habitum, nec ante aliquor annos, unctioribus cibis corpus curaverit; sed semper sagimini, semper carnibus praeterquam piscium valefecerit. Quem morem qua sibi occasione indixerit, non ab re fuerit, si altiùs repetam. Brihtegus, ut praemissum est, Episcopus, eum à primis ordinibus in Presbyteratum promoverat; promotoque Ecclesiam villae, quae Havekesberia dicitur, delegaverat. Erat tum ille primae lanuginis ephebus; nec tamen ut investis aevi homo saeculi luxibus consumebat operam. Inter haec nondum ab esculentis dapibus abhorrens, jussit quadam die aucam coqui. Ales verò veru infixus torrebatur sedulò delicato pueri familiaris artificio. Distillabat igneâ vi expressus arvinae liquor; fuerat enim de altilibus aucit lectissima. Pars ministrorum prunas suggerere, pars condimentum molere, omnes in nidorem prutire, voluptatemque verbis dissimulare non posse. His captus Presbyter ipse quoque in delectationem animum resolverat, spe aucam p [...]libans. Jamque pene mensâ positâ, importuna sed necessaria causa extiti [...]; quae ipsum & praepositum cibi extorres domo extrusit. Ita inanis disoedens▪ momentaneae voluptatis culpam arguebat animo. Miseram ca [...]em ad tanta instigari; delectationem effluere, peccatum madere. Carnem non * * * * * Deesse videtur in Codice folium integrum. Rem n [...]rr [...] Willelmus libro 4. de gestis Pontif. Angl. f. 159.

[Page 260]

CAP. III.

* * * * * * ris vigilantiorem deprehendisset. Vide Capgravium f. 333. Quorum unus Edricus nomine, quem & ego novi, quadam nocte cantanti consedit▪ S [...]d cùm ille nihil soliti pensi praetermittere vellet; pertaesus morarum Monachus manu etiam Episcopo ut desineret significare praesumpsit. Quo somnolentiam ejus nutu arguente, resedit invitus, perstitit oscitabundus. Mox cùm se cubitum collocâsset; magnâ vi per visum concussus, flagris quinetiam caesus, inconsultae temeritatis poenas dedit. Postremò datâ fide, quòd nunquam ulteriùs bonum hominem à bono deterreret vel impediret opere, tam horrificae visionis periculo solutus est.

CAP. IV.

Matutinas semper in Ecclesiâ cantitabat; quantocunque spatio dispararetur ab hospitio. Illuc ibatur, ningeret, plueret, quaecunque porrò incommoditas aeris esset. Si luto via sorderet, nihil minús. Si crassitudo tenebrarum coelum subtexeret, nichilo segniùs cunctabatur ille omnem difficultatem itineris; dummodo veniret ad Ecclesiam: ut non falsò posset dicere Deo. Psal. XXV. 8. Domine dilexi decorem domûs tuae. Hac consuetudine quam quadam vice ante Natale Domini Curiam proficiscens, apud Merlave villam hospitium accepisset; dixit suis manè se ad Ecclesiam iturum. Ea longè aberat; simul & lutosa via quemlibet etiam die ambulantem deterreret. Praeterea ninguidus imber vel nix pluvialis, utroque enim modo saeviebat aer, impedimento essent. Haec Clericis obtendentibus, ille perstitit in sententiâ, nec dejici potuit: Velle se ad Ecclesiam ire, uno saltem vel etiam nullo comite; tantùm monstraretur sibi via, ne incerto erraret tramite. Ita votis Episcopi contra se fluentibus, cessit Clericorum improbitas, iracundiamque silentio fraenavit. Quorum Frewinus mente praeruptior, manu Domini apprehensâ geminavit culpam, ducendo eum qua palus undosior, qua via praeruptior esset. Ille luto ad genua immersus, uno etiam calceo privatus, interim dissimulavit injuriam. Eò enim Clericalis procedebat intentio; ut & tunc Episcopum coepti pigeret, & postmodum consiliis suis accederet. Jam verò multo die, artubus gelante rigore praemortuis, ad diversorium regressus, tum verò & suum incommodum & Clerici delictum aperuit. Praecepit etiam, ut quaereretur calceus; & nullo convitio in contumacem invectus, sed [...]tr [...]citatem facti vultûs hilaritate attenuans. Erat enim Pontifex magnae tolerantiae; qua ita mentem armaverat, ut nulla eum illusio turbaret, nullum incommodum in peccatum concuteret. Nam plerunque quidam eum vel apertè obuncabant verbis vel occultè vellicabant ludibriis. Sed ipse adversùs haec & extrinsecus à saeculo venientia sic stabat intrepidus; ut sequeretur animo, non tamen caderet verbo. Nec tamen ei hanc laudem arrogare volo▪ quam affirmare non valeo; ut nec animo moveretur. Affectiones enim animi nulla unquam religio delere potuit vel poterit; quas etsi valet ad horam compescere, non valet in aeternum auferre.

CAP. V.

Missas cotidie ad minus duas audire; ad utramque oblationem suam non negligere; ipse tertiam cantare. Si quò equitandum esset; ascenso animali continuò Psalterium incipere, nec pausam nisi ad finem facere▪ Adjungebantur Letaniae cum Collectis pluribus, & Vigiliae cum Vesperis pro animabus. Tum si via protelaretur; ad sufficientiam horarum repetebatur Psalterium. Adequitabant Clerici & Monachi vel seriem versuum excepturi, vel amminiculaturi memoriae, si quando videretur titubare. Hoc ideo ut dediscerent inanes fabulas, quae potissimùm se viantibus ingerunt. Cubicularius praesto habebat marsupium, quod esset omnium egentium aerarium. Nemo enim unquam ingemuit repulsam, qui à Wlstano mendicavit el [...]emosynam. Jam verò viâ permensâ, cùm ventum esset ad hospitium; non antè, [Page 261] ut supra dixi, quietis intraret cameram, quam cùm precibus salutâsset Ecclesiam. Ipsas porrò domos totius diversorii jubebat lustrari à Presbytero cum aqua benedicta & crucis vexillo. Sic fugarentur adversa; sic introducerentur secunda.

CAP. VI.

Semper orabat aut praedicabat verbo, si vacaret. Sin minùs, mente affixus coelo inhiabat Deo. Jaceret, staret, ambularet, sederet; semper in ore Psalmus, semper in corde Christus. Quid quòd etiam dormiens corpore, vigilabat oratione? Si quando nimio precum labore defatigatus quieti membra composuisset; cedebat quidem naturae ut dormiret; sed vel per se vel pulsante alio experrectus Psalmum inchoabat. Psal. XV. Conserva me Domine, vel Psal. XVII. Diligam te Domine: vel caetera hujusmodi quae orationem sonarent. Aestivis diebus post prandium plerunque indulgebat lecto; sed (quod mirum quis dixerit) non poterat in somnum resolvi, nisi aliquo coram legente inductus. Si lector munus exerceret suum; videbatur dormitare. Altero cessante, confestim abrumpebat soporem. Legebantur enim ante ipsum Sanctorum Vitae & Scripturae aedificatoriae. Verè pronunties vitam hominis fuisse quasi quoddam coeleste speculum; ex quo totius sanctimoniae resultaret simulachrum: fuisse quasi divinae voluptatis speculum; quod conduceret religioni, quod responderet saluti, quod postremò conquadraret decori.

CAP. VII.

Homines ad confessionem peccatorum venientes jocundè suscipiebat, benignè resovebat: confitentes gratissima humanitate audiens, non arroganti gestu fastidiens. Lacrimabiliter condescendens illorum delictis, non resiliens sicut inauditis. Quae res effecerat ex totâ venientes Angliâ, ea quae nulli alii crederent, illi cons [...]teri non erubescerent. Non pudebat ergo illi duntaxat dicere, quod pigebat fecisse. Ipse quoque parem in confitentes refundebat gratiam, sedulò ne desperarent ammonendo, qualiter peccata caverent, qualiter commissa diluerent instruendo. Nec illud minori, nescio an majori, praedicatione dignius; quòd eos semper familiariores in posterum haberet, quorum peccata & poenitentias nosset.

CAP. VIII.

Egentium curam maximâ componens diligentiâ, ante se illos sedilibus gregatim disponebat, affluenter quaeque necessaria impertiens. Filii divitum curiae suae mancipati officio, dapes epulanti pro more inferebant. Eis salutaria sedulo insundebat monita, arrogantiam non habere, humilitatem induere: in primis munditiam carnis non laedere; ne impulsu aetatis lubrico foedarent corpus in voluptatum volutabro. Eosdemque cogebat genibus flexis, pauperibus mensam & cibos apponere, & pro disciplinâ ministrantium aquam manibus infundere. Si quis eorum conscientiam alti sanguinis spirans vel vultu superbiam proderet; contumacem arguebat. Alia esse in quibus mallet offendi, quam pauperem vel nutu contristari. Dominicum mandatum observandum, ut serviatur egenis, &c▪ His & talibus pius Doctor quamlibet rudium animorum decoquebat insolentiam; ut maturescerent egenis exhibere reverentiam. Sanè puer [...]s elegantis formae dignanter sacrarum manuum tactu & osculis demulcens, amplectebatur in eis divinae compositionis gratiam; materiamque boni ex decore lineamentorum eliciebat; dictitans subinde. Quam pulcher est creator, qui tam pulchras creaturas facit?

CAP. IX.

In singulis villis suis singulas habebat aediculas; in quibus se objectis repagulis a manè post Missam includebat: ibique solitudinem nactus, liberos in contemptùm mundi & speculationem. Dei librabat mentis obtutus. Nec erat qui meditantem interpellaret, nisi cùm Clericus pulsatione ostii tempus [Page 262] prandii vel horarum nuntiaret. Eratque hoc claustrum inter cameram & privatam domum, domesticis tantùm consciis; ne videretur esse ostentator religionis. Hac se cohibebat inter homines sollicitudine semper quidem, sed maximè tempore Quadragesimae; ut hoc modo [...]uraretur corpusculo, quod toto fugitabat animo. Erat enim, ut venerabilis Prior Wigornensis Nicholaus mihi dixit, non solùm orator multiplex, sed etiam diligens. Denique cùm ad versum Psalmi veniret, quo affectum in Deum suscitare posset, utpote Psalm. LXXXV. 1. Inclina Domine aurem tuam, & exaudi me; quoniam inops & pauper sum ego: hunc inquam & alios ejusmodi bis terque repetens, erectis in coelum oculis ingeminabat. Diligentiam quinetiam orandi, sicut idem Prior auctor est, non solùm in se, sed & in suis diligenter observabat. Transgressiones autem suorum & tolerabat opportunè, & arguebat pro tempore. Denique si quem Monachorum videret matutinae Synaxi deesse; quamvis tun [...] dissimularet, caeteris post officium somno cedentibns, neglecto rem leniter suscita [...]s debitum implere cogebat, ipse vice Ministri cantanti respondens: Quid hoc mirabilius homine, &c. De Nicholao sanè reverendissimo plur [...] libet dicere; si priùs quae de moribus Wlstani habeo in manibus, potuero explicare.

CAP. X.

Dioecesin suam, ut supra tetigi, sollicite peragrabat; nichil quod sui intererat officii praetermittens. Id ut commodiùs fieret; semel in a [...]no metam ponebat; valetudini suae occurrentiumque fatigationi prospiciens. Per totum enim Episcopatum, praecedente Archidiaconorum ammonitione, tantum vulgus ejus se infundebat occursui, ut nequiret numerari. Quorum dum infirmitatibus servire cogeretur; erat quidem res ponderis & gravedinis; sed emicabat animus [...]ullevator oneris & victor laboris. Per totam Parochiam in sui iuris praediis Ecclesias struebat; in alienis ut struerentur instabat. Apud ^† Westbiri ex antiquo Ecclesia fuerat; sed tunc semiruta & semitecta remedium desiderabat. Eam ille reparavit in solidum, fastigiavit in summum, parietes caemento, tectum plumbo reficiens: delegatisque villarum & decimarum redditibus librisque Officialibus, solenni dono Wigornensi Ecclesiae dedit; ibique Monachis positis Colemannum toties dictum praefecit.

Veruntamen cùm esset in divinis domibus apparandis, ut ita dixi, solers & diligens; in saecularibus esse propemodum videbatur hebes & negligens. Nusquam enim in villis suis aulas, nusquam triclinia fecit. Nimirum qui non solum in istis forensibus, sed etiam in Ecclesiis operosâ gravaretur architecturâ. Magis enim deputabat talia humanae pompae & jactantiae, quàm divinae voluntati & gratiae. Quod▪ Nicholaus dicebat eo die potuisse videri, Vide Willelmi lib. 4. de gestis Pontif. Angl. f. 160. quo vetustam ^* Ecclesiam Wigorniae fecit detegi. Stabat ipse in coemiteri [...] tacitus, & subinde congemiscens. Scaturibat quippe in animo ejus cogitatio; quae ingentem imbrem lacrimarum ferens, tandem erupit. Nos, inquit, miseri Sanctorum destruimus opera, pompatice putantes nos facere meliora. Quanto praestantior nobis S. Oswaldus, qui hano fecit Ecclesiam? Quot sancti viri religiosi in eâ Deo servierunt? Et licet astantes referrent non debere illum tristari, sed potius laetari, quem Deus ad hanc servâsset gratiam ut sic [Page 263] videret magnificari Ecclesiam; in lacrimarum proposito tenax fuit. Nec desunt qui dicant praedixisse illum Ecclesiae novae ^† incendium, quo subsequentibus conflagrata est annis. Sed non placuit pro vero praesumere, quod discrepat. Tunc autem & novam Ecclesiam perfecit; nec facile invenias ornamentum, quod eam non decoraverit. Ita erat in singulis mirabilis, & in omnibus singularis. Quocirca ut magnificentiae nihil deesset; LXXII. marcas argenti scrinio innexuit; in quo beatissimi Oswaldi praedecessoris sui exuvias simulque multorum Sanctorum locavit. ^* Ea res multorum populi & Episcopi Roberti & Abbatum frequentiâ VIII. Idus Octobris facta; quo die Translatio praedicti Sancti▪ ejusdemque Octavâ Reliquiarum omnium loci memoria fieri annuatim jussa. Hoc ideo excogitatum, quia depositio Sancti, quae in Quadragesima est, non ita commode fieri potest. Sciat porro lector id quondam Scrinium à B. Oswaldo factum, sed à Wlstano ampliatum.

CAP. XI.

In animarum fidelium auxilium maximâ tenebatur miseratione; ut etiam temeritatem per coemiteria equitantium perpetuo compesceret edicto. Multa ibi Sanctorum jacere corpora; quorum animabus, quae apud Deum sunt, debeatur reverentia. Veruntamen parum hac profecit industria; quia nichilominus hodie Sanctorum calcatur reverentia. Quandocunque & ubicunque, ut superius dixi, aliqujus audiret obitum; statim Pater noster praesentibus indicto, ipse tres Psalmos, Psal. CX [...]. Laudate Dominum omnes gentes: Psal. CXXIX. De profundis: Psal. CL. Laudate Dominum in Sanctis: cum precibus dicebat. Ita oratione pro anima deposita, fiebat defuncto, si tempus sineret, sermo brevis & perfunctorius, vel longus & necessarius. Missam pro mortuis nullo non die cantari faciebat, praeter Dominicas▪ & majora solempnia. Remittebat enim festivitati, quod pietati debebat; ut tanto magis augeret veniam, quanto minùs urgeret causam. Erat ergo dulcedinis, quod caeteris diebus orabat; amplissimae spei, quod in Dominicis cessabat. Neutro eum autem Dominus fraudaret; quoniam arridebat Domini clementia, ubi plaudebat servi confidentia.

CAP. XII.

Labem impudicitiae oderat; integritati favebat in omnibus, & maximè sacrati ordinis hominibus. Quorum si quen [...]iam castitati comperiisset deditum; familiarum eum partium facere, & ut filium diligere. Uxoratos Presbyteros ^† omnes uno convenit edicto; aut libidini aut Ecclesiis renuntiandum pronuntians. Si castimoniam amarent, manerent cum gratiâ; si voluptati servirent, exirent cum injuriâ. Fueruntque nonnulli, qui Ecclesiis quàm mulierculis carere mallent. Quorum aliquos vagabundos fames absumpsit; aliquos res familiaris aliunde quaesita, in extremum tutata, [Page 264] non destituit. Pauci, quos sanior regebat ratio, abdicatis illicitis praeclaro in Ecclesiis suis consenuere otio. Quare Antistes cavens in posterum, nullum ulterius promovit ad Presbyterum, qui non de castitate servanda daret sacramentum.

CAP. XIII.

Humilitatis ejus ubique maximae inter Monachos multa fucre indicia. Quando erat Wigorniae, Missam majorem cotidie fere dicebat, officio ultroneo saepius quàm ab illo cujus septimana esset rogatus. Fertur enim solitum dicere, quod tamen fide Nicholai dixerim: Monachum se loci esse, septimanam ut caeteros Ecclesiae debere; ideoque quod suo explere nequiret ordine, suppleret pro Adventûs tempore. Collationi semper interesse; deinde in Ecclesia confessione facta & benedictione data, redire ad sua. Summo diluculo caeteris quiescentibus in Ecclesiam se matutinus agebat; ubi si aliquis Fratrum, ut fit plerunque, Missam dicere volens, non haberet adjutoris solatium, ipse incunctanter Ministri subibat officium. Ipse in pueris & caeteris, quos perperam vestitos vidisset, dignanter acclinis pendulos componebat sinus, rugasque dissidentes redigebat in seriem.

CAP. XIV.

Asserentibus quibusdam, quod tam f. dejecta. dilecta humilitas citra Episcopalem dignitatem esset; respondebat, Matt. XX. 26 Qui major est vestrum, erit minister vester. Ego sum Episcopus vester & magister; ideoque debeo esse vestrûm omnium minister secundùm Domini praeceptum. Nec enim unquam ad voluntatis suae supinabatur arbitrium; in omnibus Dei praeceptis obsecundans. Moribus gratissimus, nulla acerbitate cohabitantes offendens, nulla ingratitudine obsequentes confundens. Saepe suis usibus aptata retrahens, dummodo suorum commoditatibus consuleret, faceret, diceret omnia, quae ad officium spectarent suum. Hoc non solùm exhibebat Wigorniae, sed ubicunque in Dioecesi sua peteretur venire ad Coenobia. Nec enim petentes dura fronte suspendere, vel morarum ambagibus adventum suum excusare solebat. Quandocunque ei confirmandi pueri nuntiarentur, ut ante dixi; statim petitionibus nuntiantium assurgebat. Si vigilaret, rejectis quae habebat in manibus; si dormiret, continuò somno excussus. Erant tunc temporis Altaria lignea jam inde à priscis diebus in Anglia. Ea ille per Dioecesin demolitus, ex lapidibus compaginavit alia. Unde fiebat; ut nonnunquam uno die duo in aliqua villa, secundóque & tertiò aliàs profectus totidem, dedicaret altaria. Ita impigrè quocunque vocabatur aderat; ut non eum migrare sed volare crederes. Quo tempore miraculum, quod eâ fecit occasione, non patiar obduci silentio.

CAP. XV.

Miraculum de hydromeli Wlstani meritis multiplicato in convivio post dedicationem Ecclesiae ab Egelrico Archidiacono constructae.

CAP. XVI.

Res ammonere videtur; ut quia de potu sermo se intulit, dicam quid monstri cuidam accidit, qui contra vetitum ejus potavit. Habebat ipse in curia sua milites multos; non quo voluptati esset, aut ejus blandiretur animo frequens servientium multitudo. Nec enim in corde parturiebat jactantiam, si haberet multorum obsequelam; sed Rex Willelmus ita fieri praeceperat, quòd sereretur rumor in vulgus, Danos adventare & jam jamque affore. Nec à vero deviabat opinio; venissentque proculdubio, nisi aliae res intercessissent. Causam minarum & obicem impedimentorum in Lib. 3. f. 59, 60. Gestis Regum Anglorum exposui; quae ibi, si quis volet, amicus Lector inveniet. Quocirca, ut coeperam dicere, Rex timore percitus, coacto Concilio, quid opus esset facto, in medium consuluit. Omnium fuit sententia Lanfranco authore, Curias Magnatum militibus muniendas; ut si forte res exigeret, [Page 265] communi umbone rempublicam & privatas fortunas omnes contra Barbaros tuerentur. Ideo Episcopus plures retentans, affluentibus mulcebat stipendiis, & delicatis saturabat obsoniis. Sequitur narratio, quomodo Nicholaus post habito Wlstani mandato potans, noctu à Daemone sit lacessitus.

CAP. XVII.

Sane ut occasione Magistri etiam venerabilis discipuli memoria eat in paginas nostras; Nicholaus clarissimae progeniei quantum ad Anglos fuit. Parentes ejus Sanctum virum magnâ coluerunt reverentiâ; multis commodis amicitiam ejus pignorati. Puerum baptizavit ipse; literisque nobiliter instructum, continuò ut aetas tulit, semper ad latus habuit. Mox ut plena informationis perfectio in eum conflueret, Cantiam misit, sub disciplinâ Lanfranci aliquamdiu militaturum. Idemque postea temporè Thiulfi Episcopi factus Prior multa in brevi experimenta industriae dedit. Idque quod magis conducibile arbitror, hic literas habitatoribus loci vel doctrinâ infudit vel exemplo inculcavit; ut summis Ecclesiis Angliae etsi cedant numero, non vincantur studio. Porrò Nicholaus Wlstani dicta & facta referre voluptati habebat; in hoc fortasse culpandus, quòd vitam ejus stilo non commisit Nullus enim eam memoriae mandare posset veraciùs, quam nemo ipso nosset praesentiùs. Denique verba ejus, etiam quae fortuitu effunderet, nunquam ferè pondere caruisse dicebat: ut istud. Demulcebat paternâ benignitate caput Vide Willelmi librum 4 de gestis Pontif. Angl. [...]. 160. & apgravium f. 333. ipsius, cui jam refugis à fronte capillis damnosa caesaries erat. Tunc ephebus alludens Episcopo, Pulchrè, inquit, servas capillos meos, qui omnes effugiunt. Non, respondit ille, crede mihi, quamdiu vixero, calvus eris. Nec minus dicto fuit. Sed ipsâ penè septimanâ qua spiritus Wlstani reliquit terras, quicquid reliquum erat capillorum in fronte Nicholai, effluxit in auras.

CAP. XVIII.

Omni die in Quadragesimâ, ut ante dictum Lector recolit, pauperibus post ablutionem pedum & manuum stipem impendebat cibariam. Idque libentiùs noctibus quàm diebus, vitans videlicet judicia hominum, quae in utramvis partem amore labuntur autodio. Ubi si inter alios assedisset aliquis, quem morbus occupâsset regius, illius verò pedes pressare tenaciùs, osculari dulciùs, oculos porrò in ipsis figere ulceribus. Jam verò in Coenâ Domini totam diem perinde ac noctem succedentibus invicem sibi pietatem officiis exigebat. Et licèt semper esset in Dei cultum sulpensus; illo tamen die maximè curabat, ne quid saeculare suis irreperet actibus Post matutinas cum Monachis in majori cantatas Ecclesiâ in cubiculum regressus, aquam calidam cum manutergiis inveniebat paratam ab Officialibus, quorum id erat munus. Ibi multis pauperibus, ut dixi, dilutis omnium etiam vestimentorum indulgebat compendium; manu suâ ipse caritatem ministrans. Tum ad momentaneam quietem membris compositis, ministri totam A ulam implebant pauperibus, quantum densàtis agminibus, quantum confertis ordinibus sedere poterat. His omnibus cùm Pater calceos & victum manu praebuisset suâ; si ei diceretur, Domine, modò requiesce; bene fecisti; respondebat: Parum feci; sed voluntatem habeo praeceptum Domini mei faciendi. Inde secedebat in Ecclesiam; totâque die usque ad nonam mundanorum refugus coelum anhelabat. Sequebatur poenitentium reconciliatio, Missae celebritas, Chrismatis benedictio. Quae omnia quamvis Colemannus magno verborum circuitu egerit, mihi praetermittere consilium fuit; propterea quòd non Episcopale officium designare, sed vitam ejus describere susceperim. Quid enim ad rem ea dicere, quae & alii faciunt, nec aliter quàm in libris continetur facere possunt? Illud sanè praetereundum non opinor; aspectum ejus ita fuisse poenitentibus gratiosum; ut cùm eum conspicarentur oculo, Dei Angelum imaginarentur animo. Eo die cum reconciliatis comedere, post coenam [Page 266] Monachis omnibus pedes abluere, pocula cum osculis ministrare, solitum accepimus: Sic à mediâ nocte usque ad profundum alterius noctis crepusculum mundo se subtrahere consuetum.

CAP. XIX.

Anno ante obitum suum proximo tantâ in Coenâ Domini officium istud curavit efficaciâ; ut superiorum annorum nihil fuisse putaretur diligentia. Praesagiebat profecto illud se facturum ultimò; cunctosque ministros sollicitudinis percellebat miraculo. Indixerat singulis Praepositis; ut ex singulis villis praeberent unius hominis vestimenta omnia, decem hominum calceos, centum hominum victum. Eadem etiam Cubiculariis nundinanda praeceperat; ut quod minus haberent praedia, suppleret curia. Tereâ die impleta est Aula egenis sic constipatis, ut vix aegréque quisquam progredi posset; adeò cunctos aditus occluserant agmina longâ serie & confusâ haerentia. Fremebat domus magno tumultu; abluebantque Monachi & Clerici pedes considentium. Ipse sedebat in medio, Episcopali nixus subsellio. Labor immensus vires exhauserat; ut vel psaltes esset, qui ablutor esse non posset. Erat interea mens misericors, quae vellet satisfieri cunctis, ne ullus abiret inanis. Et quidem semel & secundò discesserunt omnes, vestibus ornati, nummis & calceis laeti, omnes ventribus suffarcinati. Jam verò cùm tertiò locaretur pauperum ordo; suggessit in aurem Monachus Episcopo pecuniam & vestes defecisse, in angusto etiam victum esse, dapiferumque & cubicularios conventos expensas negare. Quid ergo lavari pedes attineret; quando quod lotis daretur non esset? Immo, inquit Episcopus, fiat praeceptum Domini; non deerit largitas ejus, ut alicunde pascantur servi. Ministri mei pro me facere nolunt; volent cùm me non habebunt. Vix haec locutus fuerat; & ecce tres ingressi sunt nuntii; alter alterius calcem penè prae festinatione terentes. Primus pecuniam allatam, secundus equum adductum, tertius boves donatos Episcopo nuntiavit. Ille levatis in coelum oculis & manibus, exultavit miraculo, non tam sui causâ quàm pauperum emolumento. Monachi flere prae gaudio, & tali aggratulari Domino. Ab omnibus benedici Deus, qui non fraudaret vota in se sperantium, nec pateretur vel ad horam contristari Wlstanum. Ita equus in precium redactus, boves in nummos conflati, cum pecuniâ nuper allatâ, egenorum profecere compendiis.

CAP. XX.

Praemonuerat ministros velle se ad illud Pascha convivari accuratis epulis cum bonis hominibus. Id illi falsò interpretati, opulentorum plerosque convocaverant. Jamque Paschae dies illuxerat; cùm ille in Aulam pauperibus, quantos capere posset, introductis, praecepit inter eos sedili locato epulas sibi apponi. Excepit illud Dapifer ingenti indignatione animi. Multo enim infrendens murmure, lacerabat lenitatem viri; dicens competentius esse, ut Episcopus convivaretur cum paucis divitibus quàm cum multis pauperibus. Ad hoc ille respondit; Illos divites esse, qui nossent & possent voluntatem Dei facere. Illis debere serviri, qui non haberent unde redderent. Redditurum Deum compensationis gratiâ, quod non haberent egeni relatione vicaria. Laetiùs se videre istum consessum, quàm si, ut saepe, consedisset Regi Anglorum. Multo enim, ut dixi, eum suspiciebat Rex honore, multo Proceres; ut qui saepe ipsum ascirent convivio, & assurgerent ejus consilio. Ipsi crebrò qui persequerentur justitiam; ingenitâ quibusdam naturâ, ut id colant in aliis, ad quod ipsi aspirare non valeant. Quid dico de Optimatibus Angliae? Reges Hyberniae magnis eum venerabantur favoribus. Rex Scotiae Malcolmus cum venerabili conjuge Margaritâ ipsius se dedebat orationibus. Penetravit regionum intima, regnorum extrema, sanctitatis ejus fama. Papa Romanus, Barensis Archiepiscopus, Jerosolymitanus Patriarcha, Epistolis quae adhuc supersunt, ejus ambierunt apud Deum suffragia. Nulla postremò [Page 267] penè fuit mundi gloria, quae nolentem renitentemque non sequeretur. Eratque certamen inter virum & gloriam; dum quo eam acriùs fugeret ille, eo instantiùs eum illa urgeret. Sed de talibus hucusque circumvagari licuerit; dum transitum ejus lacrimabilem quidem terris sed exultabilem coelis adoriri formidat oratio. Nunc enim prae mediocritate scientiae dicturus, te rogo Domine Christe, &c.

CAP. XXI.

Proximâ post ista, quae nuperrimè dixi, Pentecoste gravi per omnes artus tactus molestiâ lecto accubuit. Jussit continuò equis concitatis familiari sui Roberti Episcopi Herefordensis adventum rogari. Robertus quod nuntiabatur audito confestim affuit. Et Wlstanus humanorum excessuum confessione factâ, etiam disciplinam accepit. Ita vocant Monachi virgarum flagra, quae tergo nudato caedentis infligit acrimonia. Quantus hic vir; qui aevo invalidus, morbo infractus, conscientiâ etiam serenus, non abstinuerit flagellis corporis; ut discuteret si quid reliquum erat animae sordis? Ab eo tempore usque in Circumcisionem Domini videbatur aliquando leviùs habere, aliquando recidebat in lectum. Ita pigrâ sed assiduâ febre agebatur in exitum. Labes corporis augebat vires animae; ut si quid in eo erat immaturum aeternae gloriae, fervor infirmitatis posset decoquere. Post Circumcisionem supradictus Episcopus & venerabiles Dioecesis suae Abbates, Serlo Gloecestriae, Geraldus Theokesberiae, decumbentem visitârunt. Hos ipse, primùm pro more suo seipso accusato, jure absolvit suo; extremum eis valefaciens. Ebulliebat indies vis valetudinis; maturabatque Christus transitum, qui vocabat ad coelum. Interea non feriabatur ille à Dei servitio; sed veterum non oblitus studiorum, orabat plerunque verbo, semper animo. Magisque sedens quàm jacens, aures Psalmis, oculos Altari applicabat; sedili sic composito, ut liberè cerneret quicquid in Capellâ fieret. Ante octo dies decessûs sui à Thoma Priore loci sacrae inunctionis suscepit officium; cotidiano posthaec Eucharistiae viatico tutatus exitum. Supremum ^† efflavit XIV. Cal. Februarii, paulò post mediam noctem Sabbati Annus erat Incarnationis Dominicae MLXXXVII. regni Willelmi junioris X. post annos suscepti Episcopatûs XXXIV. menses IV. dies XIII. anno aetatis circiter LXXXVII. Hîc porrò mirari quis poterit, quòd longaevitatis suae futurae non ignarus ipse [Page 268] vivens fuerit. Quod cùm saepe aliàs, tum semel in Capitulo dulcissimè pronuntiavit. Circumsedentibus enim Fratribus, & multa ut fit mutuo sermone serentibus, cùm repent [...] obstipo capite sopori cessisset; singultantibus omnium lacrimis, quasi festino eos obitu destituturus conclamatus est. Nec multò pòst discusso somno cùm causam ploratûs addidicisset; respondit his ferè verbis. Crede mihi, quantum senile corpus durare poterit, non moriar; nec nisi longo senio dissolvetur haec compago. Postquam autem exces [...]ero, tunc vobis praesentior ero; nec aliquis ex eis, quos timetis, vobis poterit nocere, si Deo velitis fideliter servire.

CAP. XXII.

Laverunt ergo corpus; quod jam spe resurrectionis perpetuae Vide Willelmi librum 4. de gestis Pontif. Angl. f. 160. praefulgidum, stupori & venerationi visentibus fuit. Ita perspicuo nitore gemmeum; ita mirandâ puritate lacteum erat. Denique nasus, qui viventi citra modum protuberabat, ita pulchrè desuncto subsedit & incanduit; ut mirum visentibus esset. Illud porrò quod dicam, nonnullo praesentibus fuit miraculo. Annulus quem ad consecrationem Pontificatûs acceperat, nonnunquam ante hanc horam sponte exciderat. Tunc verò ne extrahi quidem potuit; adeóque cum corpore sepultus est; quod ipse olim praedixerat. De isto Miraculo vide Florentium ad annum 1095. & Capgravium f. 333.

CAP. XXIII.

Offertur interea corpus; proceditur ad Ecclesiam, quam ipse de vetustâ fecerat novam. Locatur ante altare cum feretro, circumsedente Clero. Ibi nocte illâ cum sequenti die ac nocte, orationum inferiae, lacrimarum exequiae Deo thurificantur. Erat tunc Robertus antefactus Herefordensis Episcopus in ^† curiâ Regis; homo [...]aeculi quidem fretus prudentiâ, sed nullâ solutus illecebrâ. Huic eâdem horâ, qua Sanctus rebus excessit, visus est astare multum mutatus ab illo Wlstano, quem proximis vidisset annis. Ita stellanti luce perspicuus, viridanti vultu roseus erat: Episcopalibusque vestimentis amictus, & baculum tenens in manibus, his compellare videbatur jacentem. Veni nunc dilecte frater Roberte Wigorniam; volo ut justa mihi persolvens, humo corpus, Deo animam commendes. Talia contra Robertus putabatur referre. Domine & dilecte amice, praecipis mihi ut te sepeliam; cum jam quinque annis non te viderim hujus vigoris. Dimitte, aiebat Wlstanus, sic est voluntas Dei, quam oportet impleri. Velociter nunc perge; nec verba mea negligenter accipe. Tum Episcopus tam manifestae visionis motus oraculo, statim solutus est somno; Regis auribus visum intimavit. Cujus permissu accepto, concitato equitatu rapiebat arva morantia; Wigorniamque ire pergebat. Levabat immensum laborem vis sanctae amicitiae, qua jam inde ab Episcopatûs initio devinctus fuerat viro; favitque benignis votis divinitas, ut ante ad locum veniret quàm tempus humandi esset. Hoc modo primâ nocte spiritus Wlstani amicum Pontificem sed longè positum in exequiarum suscitavit officium. Sequenti verò nocte quasi de peregrinatione domum reversus, multa miranda exhibuit praesentibus. Quidam Monachorum longi laboris pertaesi, quò quisque poterat in angulos concesserant; ut liberiori otio sine arbitris soporem adorirentur. Eis omnibus continuò aderat, stertentes pulsans, semisopitos suscitans. Confestim surgerent, somnolentiae renuntiarent. Inciperent Psalterium à capite, finirentque cum commendatione [Page 269] animae. Fecerunt illi quod jusserat; nacti ex necessitate virtutem; ut dum quod esset libitum facere nequirent, ei quod licitum esset quoquo modo acquiescerent. Eorum erat unus, qui facinus immane animo quidem volutârat, sed necdum in opus produxerat. Et Sanctus fremebundus apparuit, cogitationem sceleris improperans, immanitatem exaggerans, executionem comminatus. Satis superque fuisse quòd cogitâsset; ideoque ab expletione temperaret. Si sibi vellet esse consultum; cohiberet factum. Brevi enim poenas daturum, eodemque anno moriturum, si non absisteret illo peccato. Exterritus Monachus minarum fulmine simul & tormento conscientiae, fidem dedit; eo abjurato de quo arguebatur, se ulteriùs mancipatum iri regulae.

CAP. XXIV.

Dies Dominica, quae fuit sepulturae, aderat; jamque praefatus Episcopus advenerat, indicium visionis verâ fide vix prae festinatione anhelans. Ipse Missis ex more celebratis beatum funus sepulturâ curavit. Tum verò quasi nihil ante fletum esset; itum est in planctum, porrectum in gemitum. Exclamabat turba in plangorem; quem repercussum testudinum convexa multiplicant. Nec erat simplex fletus aut simulatus; sed exprimebantur veris singultibus lacrimae; religionis ruinam, patriae miseriam in uno testantes homine. Difficulterque discerneres, qui justiores fletûs sui causas allegarent, clerus an populus; dum hic pro tutelâ pastorem, ille pro disciplinâ doctorem clamaret. Senes an pueri; dum hi matur [...]tatem, hi dulcedinem desiderarent. Divites an pauperes; dum isti opum abstinentiam, illi expensarum munificentiam praedicarent. Immiserunt tandem amantissimi Patris ossa sepulchro; sed memoria nunquam in eorum sepulta est animo. Non enim Conventum vel civitatem facilè invenies; ubi defuncti Episcopi reverentia, non dicam majori, sed nec pari colatur curâ. Hoc omni ebdomadâ, si dies vacat; hoc cùm se ad ejus obitum anni volubilitas versat. Monachi Psalteria & Missas, cives largissimis expensis eleemosynas frequentant. Ipse quoque ultroneus accurrit votis precantium; nec est ullus cum fide petens, qui non mereatur suffragium.

CAP. XXV.

Miraculum de libro Epistolari Ecclesiae Wigorniensis; quem furto sublatum wlstanus reddi fecit.

CAP. XXVI.

Consimile miraculum.

CAP. XXVII.

Miraculum de Incluso quodam, qui indusium Wlstani indutûs, à Diaboli tentationibus liberatus est.

CAP. XXVIII.

Qualiter Wlstanus post mortem eidem Incluso apparuit, & beneficia contulit.

CAP. XXIX.

Instabant fideliter Monachi; missitabantur per Angliam Epistolae doloris interpretes, amoris indices. Rogabatur, ut si Deus cuipiam aliquid de ipsius salute innotesceret; ipse bono nuntio anhelantium vota expleret. Fuit hoc tempore apud Brumetonam bonae vitae Presbyter Dunstanus nomine; cujus sanctitatis suavem fragrantiam jam inde à pueritiâ audisse me memini. Huic consimili virtutum studio advigilabat ejusdem villae Reclusa, nulli virorum sanctitate inferior foemina. Nescires quem praeferres; ita aemulis certabatur bonis; Presbyter instruendi doctrinâ, mulier parendi disciplinâ. Insignis religionis homines; quos Deus theoricis speculationibus dignaretur nondum hac vitâ carentes. Isti Wigornensibus mandaverunt, nihil de salute Wlstani dubitari debere. Vidisse se illum inter sanctos [Page 270] choros, nihilo minus quàm caeteros habentem gloriae, & aliquanto plusquàm aliquos inferioris gradûs habentem gratiae. Quorum qui non credit dictis, in religionem committit; quam, ut dixi, tantá coluerunt instantiâ, ut nostro nil praesertim saeculo supra. Denique quicquid dicebant, ita excipiebatur; quasi ex coelestibus insonuisset templis, quasi ex divinis profunderetur aditis.

EPILOGUS.

EXplicuisse mihi videor jussa vestra, Patres & Domini; ut Vitam sanctissimi viri qualicunque stilo exsculperem. Obedientiam ergo exhibui; etsi votum vestrum non explevi. Vestri erit judicii, an utrumque. Excusat voluntas impotentiam; quia etsi nequivi quod debui, feci quod potui. Paciscar ergo quae [...]o aeternam vobiscum de parvo labore gratiam; quia studio vestro & voluntati sex septimanis paulò minùs lucubravi. Par ergo erit; ut post hujus animae corporisque discidium totidem diebus pro me Deo immoletis hostias, quot noctium ego Wlstano consecravi excubias. Valete.

Explicit Vita S. Wlstani Episcopi & Confessoris; cujus sancta Depositio celebratur XIV. Kal. Februarii.

[Page]

VITA GUNDULFI EPISCOPI ROFFENSIS, Authore Monacho Roffensi coaetaneo.
VITA GUNDULFI EPISCOPI ROFFENSIS, Authore Monacho Roffensi coaetaneo.

[Page]

[Page 273]

Incipit Prologus in Vitam venerabilis viri GUNDULFI Rofensis Episcopi.

VItas praecedentium Patrum posteris ad exemplum vivendi transmittere eorum est, qui praeclaro praediti ingenio tantum dicere possunt, quantum illi facere potuerunt. Studuerunt illi magni esse magna faciendo; student & isti magni esse magna de magnis scribendo. Unus tamen spiritus est summus; qui & illis magna facere posse, & istis aspirat magna dicere posse. Scripturus igitur Vitam venerandi patris Cundulfi Rovaecestrensis Episcopi, Spiritum ipsum imploro summum, qui ei contulit, ut posset facere magna; quatinus & mihi conferre dignetur, ut de tanto Patre referre valeam quae fecerit magna. Omnia tamen quae de illo scribere proposui, aut ipse cum eo conversando vidi, aut ab iis qui videre vel ab ipso audiere & ipse auditu percepi.

Explicit Prologus; incipit Vita.

[Page 274]

FUit in diebus Regis Anglorum Willelmi primi vir vitae venerandae Gundulfus nomine, Normannus genere, à puero Clericus, deinde Monachus, demum Episcopus, vitam Clericalem Monachili conversatione transmutans, vitam Monachilem Episcopali dignitate decorans. Cujus quia totam ex ordine vitam stilo veraci decrevimus prosequi; dicamus primo quid Clericus, deinde quid Monachus, demum quid Episcopus egerit; ut de ejus vita imitatione digna ordo quisque sibi decerpat quod virum Dei sequendo sibi ad imitandum assumat.

PARS I.

PAtre igitur Hatheguino, matre verò Adelesia genitus, Dioecesin Rotomagensem in territorio Vilcasino suo illustravit exortu: literis in eâdem cùm jam puerili floreret aetate traditus, & eis ut illa pati poterat aetas, pro ingenii capacitate imbutus. Cùm autem jam grandior factus apud Rotomagum arti studeret Grammaticae▪ coepit jam spiritu afflatus divino, multò magis arti utiliori studere, studiosâ videlicet intentione perquirere, qualiter Deo potissimum posset placere, discens ab eo lectione interna quemadmodum mitis esse valeret & humilis corde. Cumque adhuc esset inter Clericos Clericus, & in eâdem urbe in Ecclesia beatae Dei genitricis Mariae Clericalibus officiis deditus; caeteris in exemplum factus formam vivendi se praebuit; multisque religionis tramitem appetentibus sua religione prosuit. Guillelmus igitur tunc quidem Archidiaconus, futurus autem urbis ipsius Rotomagensis Archiepiscopus, videns Clericum juvenem juvenilem aetatem morum senectute venustantem, eum & Maurilio Archiepiscopo & sibi valde familiarem effecit; & ut ejus frequenter frueretur colloquio, mensa communi hospitioque recepit. Dulcia namque inter eos saepe miscentur colloquia; sermo de mundi contemptu proponitur; de aeterna beatitudine & beata aeternitate disseritur; vitae praesentis labor pro aeternae quietis recompensatione tolerandus appetitur.

Placet ergo tandem utrisque, ut carnis exercendae gratiâ Jerosolymam adeant, loca sancta gratiâ orationum invisant; ut agnitis locis Incarnationis, Passionis & Ascensionis Dominicae, dulciori haec omnia memoria postmodum teneant. Factum est ergo quod dispositum fuerat: aggrediuntur laborem itinere longo. Fatigatur uterque libens terra marique discrimine multo. Perveniunt tandem ad Jerusalem terrestrem supernae patriae amatores: pro nihilo reputant quicquid passi sunt in via, cum fiunt desiderii sui compotes. Quis autem narrare dignè potest; quibus sancti amoris incendiis ipsi adoraverunt in locis ubi steterunt pedes Domini, quibus desideriis ipsi intuiti sunt in terris ubi conver [...]ata est corporaliter salus humani generis; quàm dulcia oscula impresserunt in loco ubi crucifixus est Dominus, ubi mortuus & sepultus, ubi demum ascendit in coelum.

Impleto itaque sanctae voluntatis proposito, in redeundo geminatur fatigatio. Occurrunt enim illis sicut in eundo difficiles viarum transitus; &, ut tunc temporis erat, horrendas formidabant Saracenorum insidias. Intolerabiles etiam corporis patiebantur infirmitates; & nunquam securitatem habendo, nullum locum vel tempus sine timore multo transibant. Contigit autem, ut illis laborantibus in viâ, Gundulfus tantâ afficeretur corporis & [...]assitudinis molestiâ; ut neque pedibus stare neque cum sociis suis ampliùs [Page 275] incedere posset. Unde eo inscienter relicto, longiùs progrediuntur commeantes; & quodam monte ob nimiam arduitatem difficulter a scenso, paululum quieverunt. Ubi quidam Nobilis, qui cum eis comitabatur, Gundulfi reminiscens, quòd eum solum reliquissent, graviter ingemuit; & veloci cursu rediens, illum omni solatio destitutum & languore turbatum & quasi proximâ vicinitate mortis afflictum invenit; & nullam eundi vel standi virtutem habentem in humeris suis imponens, memor misericordiae & totius honestatis, asperitate montis iteratâ cum gravi labore ad consodales reportavit. Deinde illum supernâ clementiâ respiciente, in brevi convaluit; & omni post tempore illum venerabilem virum, qui ei opem adjutorii impenderat, dignâ recompensatione cariorem in vita sua habuit.

Item aliud inter caetera terrae marisque pericula unum caeteris omnibus gravius eis imminuit; quod eis tamen vitae immutandae occasionem per Dei, ut creditur, providentiam dedit. Cùm enim per longa maris spatia incerto ut fit ferrentur navigio; gravissima in eos tempestas irruit, turbine ventorum & fluctuum navim omni ex parte compage jam ferè solutâ concussit; mortis metum velut jam imminentis nimio terrore omnibus incussit. Quid plura? Morte jam ut creditur instante, ad vota confugitur; & ut eis Domini pietas tranquillitatem aeris reddere dignaretur, integram incoeptae religionis perseverantiam promittentes, docente timore & amore Dei, Gundulfus & Archidiaconus ex voto Monachatum cunctis mundi deliciis praeferunt; & fiunt ex devota promissione Monachi, qui habitu manent adhuc sed non sponte Clerici. Facto igitur voto cadit maris tempestas, redit serenitas, venitur ad terram, reditur in patriam.

PARS II.

DIfferente autem Archidiacono reddere votum, quod tamen Cadomi postmodum solvit, Gundulfus Becci religionis veste induitur; Monachisis vitae rudimentis sub Herluino Abbate & Lanfranco Priore imbuitur, & inter perfectos jam ab ipso initio Monachòs computatur. Erat enim vir obedientiae multae, abstinentiae magnae, orationis assiduae, compunctionis praecipuae; ut si ejus attenderes oculos lacrimis diffluentes, duos esse diceres fontes rivulis affluentes. Qua nimirum compunctionis virtute, qua se mactabat in oratione, in Missarum celebratione, ita in Monachatu, ita postmodum in Episcopatu, ita minoribus, ita majoribus factus est admirabilis: ut quasi Propheta haberetur in terris, ab omnibus honoraretur, ab omnibus Dei servus diceretur. Factus est autem & Ecclesiae Beatae Mariae Becci custos & Sacrista: unde & ejusdem semper intemeratae Virginis familiarior factus est & Symmista. Eo enim factus est in oratione devotior, quo ei commissus est locus orationi commodior.

Eodem nihilominus anno Anselmus, quem pro sua sanctiate spectabili & doctrina mirabili postea Cantuariensis Pontificatûs infulâ sublimatum vidimus, Beccum & ipse ad conversionem veniens, tantâ Gundulfo est amicitiâ vinctus; ut se alterum Gundulfum, Gundulfum verò alterum Anselmum diceret & vocari gauderet. Erat enim illis in Deo cor unum & anima una, frequens in spiritualibus collocutio, multa inter colloquendum lacrimarum effusio, mutua ut semper ad altiora conscenderent exhortatio, sancta ut se invicem ad opus Dei praevenirent aemulatio. Anselmus tamen, quia in Scripturis eruditior erat, frequentior loquebatur. Gundulfus verò, quia in lacrimis profusior erat, magis fletibus rigabatur. Loquebatur ille; plorabat [Page 276] iste. Ille plantabat; iste rigabat. Divina ille proferebat eloquia; profunda iste trahebat suspiria. Christi vices ille, iste gerebat Mariae. Dixit tamen aliquando Anselmus Gundulfo. Tune ait cote meâ cultrum tuum semper acuere quarls; cote verò tuâ me meum cultrum nunquam acuere permittis? Dic & tu quaeso, unde proficere possim & ego. Sum etenim more cotis, in hebetatione multâ ob multitudinem peccatorum meorum semper obtunsus. Tu verò ad amorem coelestis patriae animum & intentionem tuam ardenter dirigens, in contemplatione Domini jugiter manes acutus. Dixit & ille bona quae potuit. Succenduntur ambo; & sic se reficiunt dulcedine superni desiderii. Talis horum confabulatio, talis claustralis conversatio. Procul erat à cordibus eorum vel linguâ Priorum aut fratrum suorum detractio. Non eos vexabat, ut plerosque multoties solet, cibi vel potûs aut vestium murmuratio. Et quia perfectè in vitâ suâ mundi contemptum habentes, Deum studiosè per abstinentiam etiam licita respuendo & per sanctarum virtutum exercitia quaesierunt; Ideo sicut credendum est sine ambiguitate, illum veraciter apprehendere meruerunt.

Priori quoque Beccensi Lanfranco omnium eo tempore nominatissimo adeò carus, adeò familiaris Gundulfus factus est; ut cùm Lanfrancum Normannorum nobilis Dux Guillelmus Coenobio Cadomensi Abbatem primum praeficeret; hunc pro sua sanctitate & prudentia secum assumeret, secum duceret, secum in ejusdem Coenobii gubernatione coadjutorem haberet. Cúmque & ibi sublimitas virtutum ejus cotidie augmentum caperet; fecit etiam matrem suam carnalem illuc venire; & eam sancto desiderio accensam in Monasterio Virginum, quod in eâdem villâ Matildis ejusdem Principis uxor & Anglorum futura Regina construxerat, sub Sanctimoniali proposito constituit. Illa itaque in observatione sanctae regulae & mandatorum Dei ardenter perseverans, optimo sine in eodem loco vitam conclusit. Et sic idem pater matrem suam, quae eum pepererat mundo, per religionis habitum & sanctimoniam commendavit Deo.

Denique cùm Comes idem Angliâ sibi armis subjugatâ jam in eâ regnaret, & Lanfrancum Cantuariensi Pontificatu & totius Angliae Primatu sublimaret; hunc ille in Angliam secum adduxit: & quia in rebus etiam exterioribus industrius valde erat, rei familiaris suae Procuratorem constituit. Fama itaque viri Dei magis ac magis succrescere coepit tam de illius sanctissima religione quàm de prudentissimâ saecularium rerum administratione. Tantâ enim discretione diei spatia dividebat; ut aliis horis ad pedes Domini sederet cum Mariâ, aliis Dominicam coenam praepararet cum Marthâ. Hanc autem virtutem discretionis bi [...]idae tam ante Episcopatum quàm in Episcopatu semper noscitur habuisse; nunc siquidem divinae contemplationi nunc pauperum totus deditus procurationi. Denique cùm tempore quodam valida fames Angliam totam vehementer oppressisset; ille pecuniis multis à Lanfranco acceptis Lundoniam adiit; pauperum multitudinem innumeram collegit; & toto famis tempore piè & misericorditer pavit. Fertur autem quia eorum miseriis adeò compatiebatur, ut eorum infirmiora lavaret; lotisque postea manibus statim Missam decantatum iret, ut eorum recordatione recenti semetipsum acriùs inter Missam cruciaret. Cùm autem tanta cura esset illi in pauperum sedula administratione, aut impedimentum in procurandarum rerum executione; sive locus deesset ubi ab hominum conspectibus segregatus orationibus & lacrimis in praesentiâ Dei move solito seipsum mactare posset; acceptâ noctu candelâ quasi ad videndum equos suos utrùm bene procurati essent procedebat; & super praesepe eorum residens, aut in aliquo angulo sese occultans, quod in diurnâ luce ante intuentium oculos non poterat aut nolebat, tantò ardentiùs quanto secretiùs in coelo reponebat sudores sui laboris orationum singultibus & dulcissimae compunctionis imbribus irrigatos.

[Page 277]Hoc in tempore peccatis exigentibus contigit in Ecclesiâ Christi Cantuariae quendam è Fratribus mente excidere; & perverso spiritu plenus, à sensibus humanis in verbis & factis alienus factus est. Cúmque vinculis astrictus dentibus strideret, & in multis se inordinatè haberet; dicebatur illi a Fratribus: Tace, miser, & ab insania tua quiesce. Et si non vis propter nos; Dominus Gundulfus jam veniet, & immoderatos tui corporis motus & linguae compescet. Ast ille: Estne, inquit, ille Gundulfus; qui die & nocte lacrimis suis & orationum suarum stimulis me exacerbat? qui in Missarum frequenti celebratione & jejuniis & multâ carnis suae contritione corpus suum crucians, operibus meis & voluntati indesinenter contrarius existet? Ille me persequitur; ego utique persequar illum; & unde modò gloriatur, in proximo damnum sibi grave consurget. Quibus sibi relatis, non enim is interfuit, vit venerandus armis justitiae vitam suam muniens, contra castra spiritualis nequitiae robustissimè restitit; & licèt ei quadam die inter Missarum sacra solennia corruente calice turbatio gravis acciderit, nunquam à laudibus Dei vel gratiarum actione cessavit. Sed quia hoc ex promissione maligni & suâ negligentiâ credidit evenisse; quasi antea nihil in servitio Dei egisset, & rudimenta coelestis vitae quasi tunc primùm inchoasset; sese plus solito in lacrimis & aliis sanctis laboribus gravissimè afficiens, inde crevit ad cumulum sanctae celsitudinis, unde fraudis inventor eum praecipitare voluit in barathrum confusionis. Nam idem infirmus per B. Dunstanum sanatus postea fuit; & Gundulfus in sancto proposito infatigabiliter perseveravit.

In illis diebus vir clarus in doctrina & religione Becci manens Anselmus, audiens vitam & nobilitatem actuum Gundulfi, antiquam amicitiam renovando misit illi Epistolas; quas quicunque audierit, ex testimonio & auctoritate tanti viri lucidissimè dinoscere poterit, quis inter eos sancti amoris affectus, vel qualis vita Gundulfi extiterit. Et ut ad notitiam audientium odor sanctae societatis eorum gratanter fragrando resplendeat; placuit quasdam ex illis in hoc opusculo interponere in verbis istis:

‘Domino reverendo, fratri charissimo, Domno Gundulfo frater Anselmus Extat inter Anselmi Epistolas in editione Paris. 1675. lib. 1. ep. 4. p. 313. salutem. Cùm tibi propono scribere, anima dilectissima animae meae, cùm tibi propono scribere; incertus sum unde potissimùm exordiar allocutio nem meam. Quicquid enim de te sentio, dulce est & jocundum cordi meo. Quicquid tibi opto, id est quod optimum excogitat mens mea. Talem enim te vidi; ut quomodo tu scis, te diligerem: talem te audio; ut quomodo scit Deus, te desiderem. Unde fit ut quocunque tu vadas, amor meus te prosequatur; & ubicunque ego remaneam, desiderium meum te complectatur. Et tu rogitas me tuis nunciis, hortaris me tuis literis, pulsas me tuis donis; ut memor sim tui: Adhaereat lingua mea faucibus meis; si non sum memor tui; si non proposui Gundulfum in praecipuis amicitiae meae. Non hîc dico Gundulfum Laicum meum patrem, sed Gundulfum Monachum nostrum fratrem. Qualiter namque obliviscar tui? Is enim qui cordi meo velut sigillum cerae imprimitur, quomodo memoriae meae subtrahitur? Praeterea cur, sicut audio, tanto moerore quereris quòd nunquam literas meas videas; & tanto amore quaeris, ut eas saepe accipias; cùm meam conscientiam recum semper habeas? Te quippe silente ego novi quia me diligis; & me tacente tu scis quia amo te. Tu mihi conscius es, quia ego non dubito de te; & ego tibi testis sum, quia tu certus es de me. Quoniam igitur nobis nostrarum conscii sumus conscientiarum de invicem; hoc tantùm restat, ut ea quae erga nos sunt mandemus ad in vicem; ut pariter vel gaudeamus vel solliciti simus pro invicem. Quae autem erga me sint, & pro quibus te volul mecum gaudere vel esse sollicitum, melius disces per hujus schedulae latorem quam per Epistolae Scriptorem.’

[Page 278]Item misit ei aliam Epistolam; quae de promptuario sacrae dilectionis effluens, mentem Gundulfi contra fallaciam inanis gloriae, quae interdum sub pallio sanctarum virtutum fraudulenter se ingerit, spectabili monitione munivit Extat ibidem lib. 1. ep. 7. p. 314. in haec verba: ‘Gundulfo Anselmus. Ideo tam amicus tam amico salutationem meam tam breviter praenotare volui; quia sic dilectus sic dilecto affectum meum opulentiùs intimare non potui. Quisquis enim bene novit Gundulfum & Anselmum, cùm legit Gundulfo Anselmus, non ignorat quid subaudiatur affectus. Quod ut quomodo velis intelligas, tibi quod est alteri mihi existimo relinquendum, & ad executionem Epistolae stilum convertendum. Instat Domnus Robertus, & cogit Domnum Abbatem & me & totam Congregationem nostram; ut multorum beneficiorum tuae caritatis gratias tibi referamus. Sed nos inviti hoc facimus; quia totius vitae tuae gratias in ore mentis assiduè tibi & libentifsime susurramus. In injuriam quippe tuam fieri videtur; si inter tot tua bona unum hoc tacitis majoribus cum gratiarum redibitione velut singulare praedicetur; vel si tuae propositum caritatis fomento laudum & inclinationum adhuc indigere judicetur. Denique sic te per supernam vivere gratiam amando optamus, optando oramus, orando speramus; ut cùm aliquid in operibus tuae caritatis gratiis investigatur dignum, nihil in actibus tuae voluntatis laudibus inveniatur indignum. Quatinus vita tua non tantùm amantium te linguas laxet quaedam laudanda exhibendo; quantùm admirantium te voces lasset se simul ingerendo. Et dum ora laudantium inquirunt partes, in quarum praedicatione aperiantur; incurrant totum, à cujus plenitudine obstruantur. Sicque mentem tuam familiaris virtutum consuetudo & consuetus amor quasi inebriando afficiat; ut non solùm quicquid in actionem deprompseris, internum affectum sapiat, sed vel posse quenquam eandem ebrietatem non sentire in se animus in te stupeat. Cùm enim tale vivendi constat esse propositum; quo ampliùs in proposito succedit profectus, eo liberiùs non tantum admirantium favorem sectatur, quantum sectantium errorem miratur. Ut igitur tandem nostram, & ut credo tuam, sententiam super tuorum actuum acceptione propalemus; quicquid erga nos vel quemlibet alium laudabiliter agis, gratissimum habemus; sed laudes ejus in illum diem, cùm laudabuntur omnes recti corde, & cùm laus exit unicuique à Deo, servandas censemus. Reverendum & diligendum domnum & patrem nostrum Archiepiscopum Lanfrancum & nepotem ejus, & dilectos fratres nostros qui cum eo sunt ex nostrâ parte, sicu [...] tibi [...]idetur, saluta. Praeterea quoniam omnes adhaerentes mihi adhaerent tibi cui adhaereo, quos tibi per domnum Herluinum mandavi nostrae penitus astringi velle familiaritati, eos in interiori cubiculo memoriae tuae, ibi ubi ego assiduus assideo, quod & ipsi mecum precantur, colloca mecum in circuitu meo. Sed animam Osberni mei rogo care mi illam nonnisi in sinu meo. Vale, vale, amice ideo dulcissime quia verissime; vale, & mei certè servi tui, certè amici tui, certè dilecti tui, si oblivisci non potes, reminiscere.’

Item quia illum in orationibus assiduum esse sciebat; misit illi idem coeleste organum, scilicet pater Anselmus, quas ipse divino afflatus spiritu composuerat, tres de B. Mariâ Orationes seu potiùs Meditationes; & qualiter in illis Extat ibidem lib. 1. ep. 20. p. 319. meditando studere deberet, insinuat dicens: ‘Domno Gundulfo frater Anselmus quod Gundulfo Anselmus. Non est opus, ut multa de incolumitate pristinae amicitiae loquatur os meum illi quem in mutuâ dilectione scio esse alterum cor meum. Ut igitur breviter quod nosti dicam: sicut amor tui, ex quo incoeperit, nunquam in me mutatus est minuendo; ita sollicitus sum, ut semper alteretur augendo. Quidam Frater non semel sed saepe me rogavit; ut de S. Mariâ magnam quandam componerem orationem. Quod [Page 279] cùm ipse praesens rogaret exteriùs, tu absens persuadebas interiús. Quoniam enim id tuum si fieret futurum prospiciebam; iccirco quod volebat libentiùs suscipiebam. Feci igitur orationem unam, unde fueram postulatus; sed in eâ me non satisfecisse postulanti cognoscens, alteram facere sum invitatus. In qua quoniam similiter nondum satisfeci; tertiam quae tandem sufficeret perfeci. Accipe igitur eas quae factae sunt tuâ intentione; & ne reprehendas magnitudinem▪ quae facta est alienâ petitione. Et utinam ita sint longae; ut antequam ad finem cujuslibet earum legendo vel potiùs meditando perveniatur; id ad quod factae sunt compunctio contritionis vel dilectionis in eis per supernum respectum inveniatur. Denique idcirco volui eas ipsas orationes per sententias paragraphis distinguere; ut anticipando longitudinis fastidium ubi volueris possis eas legendo incidere.’

Istis auditis intelligat Lector, quantum dilectionis vinculum istos Patres in unum conjunxerit, & qualis fuerit in praesenti vitâ eorum in terrenis negotiatio.

PARS III.

QUaliter verò Gundulfus Pontificali cathedrâ sublimatus fuerit, quoque modo Pontificando vixerit, quove fine deficiendo Ecclesiam sibi commulam tristem reliquerit; jam hinc ut possumus e [...]odare conemur. Lanfranco igitur Ecclesiasticae dignitatis summum apicem in Angliâ tenente & sapienter administrante, Rovecestrensis Ecclesia suo est Pastore destituta, defuncto Chronologia Saxonica refert Arnostum Lundoniae à Lanfranco consecratum esse sexto Archiepiscopatûs sui anno, scilicet inter exitum Augusti anno 1075. & exitum ejusdem anno 1076. Eundem anno circiter dimidio Ecclesiae Roffensi praefuisse Anonymus noster fidem facit. Obiit autem Ernostus Idibus Julii ex fide Obituarii Cantuariensis MS. Consecratus igitur videtur sub initium anni 1076. in Concilio Londini in Ecclesiâ S. Pauli celebrato; quod Malmsburiensis (f. 117.) anno 1075. Bromtonus (col. 975.) anno 1076. habitum dicit: ille annum ab Annuntiatione B. Virginis, iste à Circumcisione Domini exorsus. Anno sequenti Gundulfum Arnosto substitutum esse refert Chronologia Saxonica. Componitur is quidem cum anno 1077. Christi, & undecimo adventûs Normannorum; quem Historicus noster consecrationi Gundulfi posuit. Dies autem ab eodem assignatus in feriam tertiam illo anno incidit; adeò ut decimoquarto Cal. Aprilis potiùs Gundulfus consecratus censeri possit. Dominicâ enim tertiâ Quadragesimae consecratum esse ex infra dicendis constat. Ernosto Episcopo; qui Monachus Sewardo & ipsi Monacho in Episcopatum quidem successerat, sed in eo anno tantùm dimidio vixerat. Volens autem Pontifex, ut ex more antiquorum in Ecclesiâ Roffensi Monachus succederet Monacho, cogitare coepit, quem potissimùm Monachorum eligere posset, qui hoc onus sibi injunctum portare valeret. Cogitanti tamen Gundulfi citiùs occurrit sanctitas, quae jam certis experimentis satis ei fuerat approbata. Hunc ergo, habito cum sapientibus consilio, ad Pontificatum elegit; & ut ejus electioni Rex assensum praeberet, ipsum transmarinas ad partes ad Regem direxit. Gaudio autem Rex repletus non modico, quia occasionem Dei hominem exaltandi invenerat, de cujus sanctitate jam ad eum fatis clara fama pervenerat; Pontificis petitionibus justis libens assensum praebuit, & honore Pontificali virum Dei dignissimum judicavit.

[Page 280]Acceptâ igitur Lanfrancus auctoritate regiâ, Praesules convocat, primores Roffensium mandat, Regis & suam voluntatem omnibus pandit; omnibus assensum praebentibus & gaudentibus, fidelem domui Dei dispensatorem consecrando constituit. Non fuit obnitendi potestas; cùm eum urgeret Regis magni & Praesulis tanti auctoritas. Vox se indignum clamantis opprimitur; cùm quo se clamat indigniorem, eo dignior acclamatur. Ordinatur itaque vir verè dignissimus Episcopatu Gundulfus in Ecclesiâ Dorobernensi duodecimo Kalendas Aprilis anno ab Incarnatione Domini millesimo septuagesimo septimo, undecimo verò adventûs Normannorum in Angliam sub Comite Guillelmo Rege postmodum Anglorum nobilissimo. Consecratus autem ex more, proptiam tendit invisere sedem; tripudiantibus turbis Rofensem ingreditur urbem, Pontificali sedi intronizatus inducitur, Praesul omni veneratione ex eo habetur.

Redduntur & ei denique possessiones quaedam Rofensis Ecclesiae; quas praesulantibus antecessoribus suis Lanfrancus in suâ tenuerat ditione. Eâ verò conditione redduntur; ut in Ecclesiâ Rofensi, sicut jam Praesul uterque deliberaverat, Monachi ponantur. Audierant enim ibi quondam Monachos fuisse; unde ad antiqua statuta redeuntes, Monachorum inibi ordinem statuere sanxerunt. Tempore ergo brevi elapso, Ecclesia nova, veteri destructâ, incipitur; officinarum ambitus convenienter disponuntur; opus omne intra paucos annos, Lanfranco pecunias subministrante multas, perficitur. Igitur perfectis omnibus quidam ex quinque tantùm Clericis, qui ibi inventi sunt, ad Religionis habitum confluentes, associatis multis aliis, ad sexagenarium & ampliùs numerum in brevi sub doctrinâ patris Gundulfi succrevere Monachi. His Gundulfus vivendi speculum, his totius religionis factus est documentum. His virga puerilia districte corrigendo; his baculus senilia misericorditer sustentando; his Martha necessaria procurando; his Maria intentae se formam contemplationis praebendo. Noctu tamen & manè orandi Maria, horis verò aliis Martha specialiter erat. O quantis cùm oraret lacrimis dominicos pedes rigabat! O quantâ prudentiâ cùm exteriora disponeret se agebat! Quàm largâ manu Monachorum vel pauperum necessaria procurabat! O quàm dulcia oscula in coelestium contemplatione orando figebat! O quàm amaros singultus in peccatorum suorum recordatione trahebat! Quis ejus oculos vidit fletibus udos? Quis eum gementem audivit, & statim ipse non gemuit? Quis ejus vultum lacrimarum suffusione turbatum attendit, & diu aspicere potuit?

Perfectis igitur omnibus, sicut dictum est, quae servis Dei apud Rovecestriam manentibus poterant esse necessaria, habito cum sapientibus consilio idem venerabilis Pater collecto Monachorum & Clericorum Conventu necnon & copiosâ multitudine plebis, cum magnâ solennitate accessit ad sepulchrum sanctissimi Confessoris Paulini, qui in veteri Ecclesiâ reconditus fuerat; & thesaurum sanctarum Reliquiarum ejus in novam Ecclesiam transferri & in loco decenter ad hoc praeparato reponi fecit. Interim fuit ibi quaedam matrona mentis & corporis infirmitate gravi detenta. Quae promissione factâ, quòd nunquam ulteriùs crimen quoddam quo turpiter premebatur iteraret, si sanitatem recipere posset, meritis B. Paulini sospitati reddita est; sed pactum promissum minimè servavit Nam ut rediit corporis sanitas; subsecuta est citiùs in vitâ illius iterati criminis perversitas. Tempore denique sequenti pro necessitatibus quibusdam, quibus vir suus impeditus fuerat, cum oblatione suâ opem auxilii ab eo quaesitura Sanctum Dei adiit. Sed illa, quam interiùs conscientia turpis foedabat, vi quadam divinae indignationis quasi flatu vehementi repulsa, cum spreto munere multùm verecunda domum rediit; & non multò pòst languore gravi percussa infoeliciter diem expectabat extremum. Sed pius Dominus, qui nullum spernit, nullum à misericordiâ [Page 281] suâ excludit, inspiravit ei gratiam suam; & advocato ad se venerabili Gundulfo Episcopo per humilem confessionem reatûs sui turpitudinem pandit, perseverantiam en endationis integram in vitâ suâ ex magnâ cordis contritione pro [...]ttir. Quid plura? In hac pollicitatione à pio Pontifice ovis morbida recipitur; antidotum salubris poenitentiae adhibetur; & sic demum perfectâ s [...]nitate receptâ, cum oblatione suâ Sancto Dei Paulino humiliter se praesentavit; mentisque novitate ad munditiam vitae mutata, non est cum munere à Sancto repulsa; sed gaudio sospitatis manente ad domum suam alacriter remeavit; gratias referens Deo & Pontifici Gundulfo, per cujus consilium à tanto periculo liberata fuit.

Haec inter audiens suus dilector Anselmus illum Pontificio sublimatum esse, ad corroborandum cer illius & contra adversa, quae interdum mentes Praelàtorum a quiete internâ concutiendo evenire solent, illum volens esse munitum, illi misit Epistolam consolatoriam in haec verba.

‘Olim dilectissimo fratri nunc dulcissimo patri, olim & nunc reverendo Extat inter Anselmi Epistolas lib. 1. ep. 69. p. 337. Domino, venerabili Episcopo Gundulfo frater Anselmus semper suus, sic explere Episcopale officium ut aeternum consequatur beneficium. Antequam mihi liceret dulcissimae sanctitati vestrae literas exultationis pro vestrâ exaltatione mittere; audivi quòd non ad requiem sed ad laborem, non ad jocunditatem sed ad tribulationem vobis prosuerit Pontificalis electio. Ex unâ igitur parte volo vestrae paternitati congaudere, sicut illi cujus praeteritam vitam divina gratia sibi placere ostendit, in hoc quòd vos inter principes Ecclesiae suae connumerare dignatur. Ex alterâ verò parte cogor vestrae fraternitati condolere, veluti illi qui eo ipso quo magis exaltatus est, majori tribulatione gravatur. Sed item cùm considero quoniam teste divinâ Scripturâ de tribulatione nascitur patientia, quae opus perfectumhabet, & probatio quae operatur spem quae non consundit; utique intelligo non tantum condolendum esse vestrae sanctitati in tribulatione propter laborem quem ex illâ suscipitis, quantum congratulandum propter perfectionem & spem ad quas per illam proficitis. Gloria igitur in excelsis Deo; cui vita vestra sic placuit, ut eam ad exemplum exaltaret. Et gloria in excelsis Deo; qui sic vos dilexit, ut vos in igne tribulationis collocaret, quatinus opera vestra usque ad perfectionem & spem vestram usque ad debitum robur excoqueret. Nam si diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum; cur diligentes eum non in omnibus exultantes, gratias agant pro bono? Sic tamen hoc agere debent; ut quoniam nescit homo utrùm amore dignus sit an odio, serviant Domino in timore, & exultent ei in tremore. Hoc tamen omnis servus Dei observare debet; ne tribulationem putet quod tribulatio non est. Ne cùm quod nec sentire debet, tribulationem deputat; ibi judicandus sit eo ipso quòd dolet quod dolere non debet; & ex infirmitatis teneritudine succubuisse, ubi se putat per patientiae fortitudinem superavisse. Sic enim existimando se esse aliquid cùm nihil sit, ipse se seducit. Hortor itaque sanctitatem vestram; ut nullo modo tribulationem putetis, quod nec corpus nec animam laedit. Nec si adversitas earum rerum, quas servus Dei contemnere debet, vos contristat; praebetis vos plusquam oportet transitoria diligendo, minùs quàm decet aeterna diligere. Apertè enim unusquisque homo ostendit se ea diligerè, quorum laesionem pati non potest sine tristitiâ. Nemo enim molestiam pati existimat, nisi in iis quae diligit, cùm adversitatem tolerat. Dilectum fratrem nostrum R. eâ qua possum caritativâ sollicitudine vestrae Paternitati commendo; quatinus non illi obsit quòd à nostrâ conversatione sejungitur, sed magis illi prosit quòd vestrae familiaritati conjungitur.’

[Page 282]Item misit ei idem Pater sacrae dilectionis aliud indicium in hâc Epistolâ. Extat ibidem lib. 1. ep. 33. p. 324. ‘Suo suus, amico amicus, fratri frater, Gundulfo Anselmus, pro amore foelicitatis perseverantiam in sanctitate, pro praemio sanctitatis aeternitatem in foelicitate. En meus Gundulfus & tuus Anselmus est testis; quia ego & tu nequaquam indigemus, ut mutuos nostros affectus per epistolas nobis invicem indicemus. Quum enim anima tua & anima mea sese invicem nequaquam esse patiuntur absentes, sed sunt indesinenter sese mutuò amplectentes; nihil nobis invicem deest de nobis, nisi quia corpore non sumus nobis praesentes. Cur autem tibi dilectionem meam describam in chartâ, cum ejus veram imaginem assiduè serves in cordis tui areâ? Quid enim aliud est dilectio tua erga me, quàm imago dilectionis meae erga te? Invitat igitur me nota mihi tua voluntas; ut propter corporalem nostram absentiam aliquid tibi scribam. Sed quia nobis noti sumus per animarum praesentiam; nescio quid tibi dicam, nisi tibi faciat Deus quod scit ipse sibi placere & tibi expedire.’

Redeamus igitur ad haec quae incepimus de tanto Patre dicere. Laudabilis enim vita ejus omnibus Deum quaerentibus potum coelestis dulcedinis suavissimè propinat. Duas denique singulis ferè diebus celebrare solitus erat Missas, quas inter oculum vix sudum habebat. Primam quidem de Dominicâ aut de Commemoratione B. Mariae vel B. Andreae aut alicujus Sancti cujus memoriam specialius recolebat, sive pro familiaribus amicis; secundam verò pro defunctis, ad quam nullum praeter Monachos suos & aliquos pueros adesse volebat caeteris recedentibus. Cum autem in directum absque cantu usque post Evangelium, quod ipse legebat, eadem Missa diceretur; dicto Dominus vobiscum, excelsa voce dicebat Oremus. Statim subsequebantur pueri, dulcisona modulatione cantantes offerendam Domine Iesu Christe, sive O pie Deus. Ipse verò interim in sedili suo sedens, & dulcedini cantûs intendens, totus in lacrimas suavitatis Dei solvebatur; & in amorem coelestis patriae animum figens, erectis ad coelum luminibus plusquam dicere aliquis possit supernae jocunditatis pabulo mirificè fovebatur. Et haec prolixius agens, demum surgebat; & quod restabat de Missâ persolvebat. His autem expletis, locum petebat secretum, moeroris amicum, orationibus suis specialiter deputatum. Habebat in omnibus villis suis, in quibus manere solebat, cellulam oratoriam, ubi cum illuc veniret, cubicularius ejus libellum Orationum ejus ponebat. Ibi ergo diu orationi vacabat; sicut & ante Missas secerat; nec ab hac orandi sive Missas celebrandi vicissitudine usquam vel unquam cessabat. Praeterea consuetudo ejus erat, quando aliquam suavem modulationem aut sonitum alicujus dulciter sonantis campanae sive aliquid hujusmodi [audiret] statim ex profundo cordis altè suspirans dicebat: O quantum est gaudium in coelis, ubi laus Dei jugiter sine offensione aeternaliter auditur? Quandò humana manus vel lingua tantae sonoritatis consonantiam suo ingenio exprimere potest. Haec ille. Deinde velociter, si in secreto loco esset, assuetae compunctionis regulam sequebatur.

Et quid dicemus? Quanta erat ei pura sanctae venerationis sollicitudo in audiendo vel dicendo servitium Domini. Rarò quando dicebatur secundum nocturnum sedebat; nisi infirmitas gravis aut lassitudo multa coegisset: & similiter postquam incipiebant dicere Laudate Dominum de coelis, usque in finem Matutinorum, & hoc idem in laudibus de omnibus Sanctis. Cum quantâ etiam cordis diligentiâ & fervore divini amoris recolebat memoriam Dominicae Passionis? Hanc assiduè retinebat in mente. Hanc imitabatur, affligens & domans carnem suam jejuniis multis & interdum acri verberum maceratione. Dicebat etiam nobis: ‘Quid facimus, Fratres mei? Quid dicemus, cùm venerit Dominus? Scimus certè quòd Dominus noster Jesus Christus ex solâ pietatis suae misericordiâ nullis nostris praecedentibus [Page 283] meritis, per passionem Crucis à morte aeternâ nos redemit. Hoc ille nobis; & nos quid illi? Quas vices tanti honoris illi recompensamus? Vulnera quinque pro nobis moriens pertulit: quinquies & nos hoc dulcissimè in memoriâ cordis recolendo cotidie flere deberemus; et si pro fragilitate nostrâ, quae nos multipliciter corrumpit, toties non possumus; saltem ad minus in commemoratione illius quinque lacrimas per singulos dies fundamus.’

In istis laudandus Pontifex ducebat dies suos. Pro his ergo omnibus admirabilis, omnibus habebatur amabilis. Dabant ei multa multi; sed & multa dabat & ipse multis. Majora tamen quandoque minoribus pro necessitudine, minora verò majoribus pro caritudine. Minores siquidem ejus munere ditiores, majores verò se fore credebant tutiores. Quis enim annulum vel parvum sibi ab eo collatum digito portavit, & se tutiorem non esse credidit? Quis se illius orationibus commendavit, & non ab eo securus abscessit?

Lanfrancus igitur Dei servum virtutibus audiens succrescere tantis, & de ejus sanctitate famam ad usque sidera tolli, gaudio replebatur non modico; quòd de ejus contubernio tantum Ecclesiae decus processisset; ejusque ad se saepiùs evocati vel sponte venientis libens fruebatur colloquio. Vix autem eum remittebat vacuum; sed nunc cappis, nunc candelabris pretiosis, nunc aliis ecclesiastici decoris ornamentis donatum. Aliquando verò cùm eum vacuum dimisisset, & ob hoc commotum timeret; Timeo, ait suis, ne à nobis Episcopus commotus discesserit. Aliquid itaque est ei mittendum, quod illi esse possit acceptum. Paratis igitur magnis quibusdam donis ornatu Ecclesiae dignis, ei acceleravit transmittere; mandans humiliter, ut B. Andream, cujus vicarius erat, pro eo dignaretur orare. Magnam siquidem in Apostolo illo habebat fiduciam; adeò ut cùm per Episcopum aliqua dona praecipua mitteret; eum supplex exoraret, ut ante altare ejusdem Apostoli Orationem semel Dominicam pro eo cantaret. Ditabatur itaque valde Rofensis Ecclesia tum praecipuè ipsius Archipraesulis donis tum & aliorum oblationibus multis.

Cùm autem postmodum tot esset possessionibus ditata, ut earum pars quidem Episcopo, pars verò Monachis sufficere posset; placuit Episcopo, placuit & Lanfranco, ut Episcopus res suas seorsim, Monachi verò & ipsi possessiones suas haberent seorsim. Hoc autem ideo maximè factum est; ne quis Episcopus superventuro tempore esset, qui Monachos non adeò diligens, res eis divisas minuere posset. Quia verò Monachi pluribus utpote jam multi indigebant, tum quidem pro eorum victûs necessitudine & vestitûs, tum verò pro hospitum susceptione; sapienter rursus provisum est, ut Monachi plura, Episcopus verò possideret pauciora. Quae verò plura sint illa, satis evidenti distinctum est chartâ in Ecclesiâ Rofensi repositâ, Regum & Procerum necnon & Episcoporum Angliae auctoritate confirmatâ. Hoc enim ab omnibus obtinere viro Dei facillimum fuit. Nam nullus Regum ejus temporibus in Angliâ regnandi potestatem habuit, qui non eum offendere timu [...]sset.

Defuncto igitur apud Rotomagum nobilissimo Rege Anglorum Willelmo, successit filius ejus Guillelmus in regnum. Hic accepto regno cùm multis ob insolitas quasdam infestationes & rerum multarum gravedines onerosus & minus amabilis esset; hunc prae omnibus Episcopis venerationi habuit; audiens multorum relatione vitam hominis Dei in studio supernae dilectionis diu esse probatam. Et si alias quibusdam angariis perturbavit; patri Gundulfo & Ecclesiae Rofensi omnibus diebus suis benignè pepercit. Et non solùm pepercit, sed & largâ manu possessiones Episcopi multum liberaliter auxit. Hujus speciali amore Maneria duo, Haedreham videlicet & Lambetham, primum quidem ut donaretur concessit, alterum verò propriâ munificentiâ [Page 284] donavit. Nam Haedreham Lanfrancus Archiepiscopus proprio labore & pecuniis adquisitam, non enim ex antiquis possessionibus Archiepiscopatûs eadem villa erat, favente hoc Rege Gundulfo Episcopo & Ecclesiae suae omni post tempore ex integro possidendam concessit. Lambetham verò idem Rex donavit ex propriâ voluntate sua pro restauratione damni, quod Ecclesia Rofensis perpessa est in obsidione, quae in eodem loco facta est contra Baiocensem Episcopum Odonem.

Rex itaque cùm eundem Odonem in ipsa urbe cum aliis maximae potentiae viris obsideret; quòd in eum plusquam civilia bella Comiti Roberto favendo movisset; virum Dei tamen & licenter exire & licenter cum volebat urbem permittebat intrare. Tantâ siquidem ille prudentiâ inter utrosque medium se agebat; ut & obsidentibus placeret, & obsessis suspectus non esset. Cur hoc autem, nisi quia tantae sanctitatis esse credebatur, quae nec obsessis nocitura esset nec obsidentibus? Immo verò familiaris utrisque, profuturus pro suâ religione credebatur utrisque.

Devictis igitur inimicis suis, idem Princeps & caeteri Nobiles regni eum nimia veneratione coluerunt; attendentes in eo praecipuè nunc Mariae lacrimosa suspiria, nunc Marthae laboriosa officia. Quis enim sollicitior fuit post quietem Mariae & Marthae laborem exercere? Quis studiosior in membris suis Christum cibo & potu atque vestitu fovere? Saepe sedens ad mensam, quae dulciora noverat, tangere nolebat; sed iis quos magis indigere didicisset sine morâ mittebat. Inquirebat autem studiosius qui essent pauperiores, qui in villa vel extra inveniri possent debiliores. Talis in mensa collocutio, talis de pauperum necessitatibus disputatio. His cibum esurientibus, illis potum mittebat sitientibus. Indigentibus verò utroque misericorditer mittebat utrumque. Propriam saepe scutellam, cum in eâ cibum modicè degustando sensisset lautiorem, mittere festinabat cuipiam languenti; dicens illum edulio tali se esse digniorem. Quod si qua paupercula praegnans vel recens enixa ei nunciabatur; iis impensius quod necesse erat eorum plangendo miserias largiebatur. Faciebat autem & in aula sua cum pranderet singulis diebus pauperes ad minus tredecim refici, praeter Praebendarios illos quos locis semper alebat diversis. Erat ei & maxima cura nudos vestire, immo ne nudi essent brumali maximè tempore procurare. Multimoda itaque indumentorum genera comparari jubebat, & pro singulorum necessitatibus sexûs utriusque pauperibus erogabat. In tantum etiam eorum miseriis compassus est; ut quodam tempore non longè à Rovecestra progrediens viderit terram spaciosam ferendis messibus aptam, sed arboribus & vepribus occupatam. Hanc cùm esset in possessione Monasterii sui, ad utilitatem servorum Dei de infructuosa sructuosam adhibito labore facere disposuit. Et ne expers & quasi vacuus à mercede hujus exercitii apud Deum esse videretur; statutâ die illuc cum suis veniens, fossorium manibus propriis, quas multâ abstinentiâ satis tenues fecerat, humiliter accepit; & primum laborem suscipiens, primos tribulos & spinas pius agricola evulsit. Deinde exhortans familiam suam & alios operatores, in brevi-per manum ipsorum desiderii sui effectum complevit; sicque ipsam culturam per curam Ele [...]mosynarii sui pauperibus semper in posterum possidendam contradidit. Haec & plurima pietatis opera sedulus custos domûs Domini sui inopiam patientibus jugiter impendebat.

Igitur temporibus hujus Principis, Guillelmi scilicet Junioris, secundo post obsidionem Rofensem anno, Lanfrancus egregius Ecclesiae Christi Doctor quinto Kalendas Junii de hac vitâ sublatus, multos & maximè patrem Gundulfum de sua morte tristes & graviter desolatos reliquit. Suscepit igitur ex praecepto Regis & consuetudine Ecclesiae Rofensis curam Archiepiscopatûs in iis quae ad Deum pertinent nominandus Praesul; quam etiam Lanfranco vivente ex jussione ipsius, & gratiâ habuerat. Raro enim per semetipsum aut dedicationes [Page 285] ecclesiarum aut Clericorum ordinationes seu collectas puerorum confirmationes saciebat; sed dilectum suum Gundulfum mittens pro se hoc fieri amicabiliter praecipiebat.

In illis diebus praeerat Monasterio S. Augustini Anglorum Apostoli vir strenuus Abbas Guido. Huic, constructâ ex plurimâ parte Ecclesiâ quam antecessor ejus inchoaverat, placuit ut corpora Sanctorum Augustini sociorumque ejus ad excelsiora loca de antiquâ Ecclesiâ transferrentur. Qui paratis omnibus, quae tanto ministerio necessaria esse videbantur, plures summae probitatis viros & specialiter patrem Gundulfum ad. se vocavit; & per ejus sanctitatis operationem quod dispositum fuerat cum maximo tripudio & summâ devotione complevit. Hoc tunc temporis in Anglia quasi consuetudinarium erat; ut cùm aliquae praecipuè dedicationes aut sanctarum mutationes Reliquiarum alicubi fieri deberent, velociter Gundulfus vocabatur; ut per munditiam manuum ipsius tantarum rerum celsitudo tractaretur. Et cùm alii Pontifices in iis vocationibus datis muneribus quasi pro gratiarum actione laetificarentur; ipse hoc omni conamine respuens, versâ vice vocantium animos suâ saepe munificentiâ laetificabat.

Post haec autem spatio quasi quatuor annorum post mortem Lanfranci transacto, Rex Guillelmus gravi infirmitate detentus, omnem serè populum Angliae desperandâ salute vitae suae ambiguum reddidit. Venerat eâdem tempestate in Angliam, urgentibus quibusdam necessitatibus, pater Anselmus, de quo superiùs mentionem fecimus, qui tunc Abbas S. Mariae Becci erat. Videntes igitur Episcopi & Principes regni periculum imminens Regi, & desolationem necnon & oppressionem Ecclesiarum & maximè Cantuariensis; ut eis in tanto discrimine Primatem constituat, humiliter implorant. Factum est autem. Audit Rex eorum consilium; & ipso annuente omnes pariter providente gratiâ Dei Anselmum eligunt, electum advocant, vocatum licèt totis viribus renitentem Archiepiscopum statuunt. Gundulfus itaque, qui hujus rei voluntarius cooperator extitit, desideratam dilecti sui dilectoris in gremio sanctae suavitatis ardenter amplectens, refrigerium consolationis intimae, quam multo tempore pro morte Lanfranci perdiderat, corde exhilaratus recepit. Quae autem fuerit vita Anselmi ante Episcopatum & in Episcopatu, aut quas adversitates vel exilia pro libertate sanctae Ecclesiae adquirendâ ut robustissimus miles Domini in tempore suo sustinuerit, quicunque perfectè dinoscere cupit, in scriptis, quae de ejus vitâ & admirabili doctrinâ & sanctitate edita sunt, satis lucidè reperire poterit. Nos autem ad propositum redeamus.

Isti igitur Gundulfus & Anselmus gloriosi Principes terrae quomodo in vitâ suâ in principio conversionis suae Becci dilexerunt se, ita in finibus terrae per supernam clementiam junctis Episcopatibus suis non sunt separati. Recedentibus enim aliis Episcopis à communione Anselmi propter quasdam discordiarum occasiones, quae inter ipsum & regni Principes ortae fuerant, Gundulfus dulci obsequio illi semper & firmiter & fideliter adhaesit; & inter utrosque prudenter se moderans in causis eorum, & Archiepiscopo omnino fidem servavit▪ & adversarios ejus nequaquam offendit. Consolatione itaque antiquae dilectionis perceptâ isti supernae patriae amatores, quos multo tempore terrae marisque spatia separaverant, in unum conjuncti, dulcibus vitae aeternae colloquiis, quibus se soliti fuerant refovere adhuc in claustro Monachi, iisdem se resovere non distulerunt jam in Angliâ venerandi Episcopi. Saepiùs enim in diversis locis convenientes, mutuis se verbis in Dei succendebant amorem; Archiepiscopo tamen divini amoris ignem frequentiùs accendente loquendo, Episcopo verò se ad ignem illum accensum propiùs calefaciente tacendo. Quaesivit tamen Episcopus aliquando, utrùm omnibus quae in Ecclesiâ dicerentur animum Archiepiscopus aequaliter intenderet aequaliterve retineret. [Page 286] At illé. Ego, inquit, omnibus quidem quae audio hac retinere volens intendo; sed saepiùs [...]ugiunt mentem meam, dum simul omnia capere volo. Cui Episcopus. Jure utique, inquit, ille amittit omnia, qui omnia concupiscendo amplectitur. Hoc quasi alludens dicebat. Deinde subin [...]erebat: Ego autem non omnibus quae audio aequaliter intendo; sed ex omnibus unum quod mihi magis est cordi eligo, eique studiosiùs inhaerens aliquam ex eo superni amoris mihi dulcedinem elicio. Quemadmodum si cui aegroto plura ciborum genera offerantur; ille autem non omnia sed ex omnibus unum sibi magis gratum veluti pomum eligat, quod degustando remedium aliquod suae infirmitatis capere valeat. Et haec quidem ille. Nos autem qui ejus vitam usu & auditu satis cognovimus, hanc illi semper fuisse consuetudinem frequenter experti sumus. Aliquando enim cùm in Ecclesiâ illud decantari audiret; Afflicti pro peccatis nostris assiduè cum lacrimis expectamus sinem nostrum: vel illud; Dies illa dies irae: vel aliud simile compunctioni amicum; illico caeteris omnibus omissis ei, quod sibi magis acceptum audierat, solummodo intendebat; oculisque in coelum erectis bis illud terve vel quater suspirando repetebat; totumque se in gemitus vocesque la crimosas resolvebat. Videbamus, & in lacrimas vel gemitus saltem solvi & ipsi cogebamur. Quid cùm ad populum sermonem faceret? Aliquando interrumpentibus lacrimis loqui & ipse non poterat; nec populus quicquam aliud quàm flere vel gemere illum attendens poterat. Cessabant verba, lacrimae sermonem explebant. Hoc autem maximè fiebat, cùm in festivitate B. Mariae Magdalenae de ejus poenitentiâ vel lacrimis sermonem ad populum faciebat. Loquen [...] quippe de ejus poenitentiâ, populum ad poenitentiam provocabat. Recitans illius lacrimas, lacrimans & ipse caeteros ad lacrimas succendebat. Hanc quippe speciali quodam diligebat amore; hujus memoriam & cotidianâ commemoratione & annuâ semper facere satagebat solennitate. Quia enim multum peccatorem se esse credebat, eam quae multùm peccatrix fuerat, quid multùm peccatori magis necessarium esset, magis nosse dicebat, & magis velle misereri credebat. Hanc igitur assiduabat precibus, interpellabat fletibus, caeteris sequendam proponebat, quantùm sequenda esset in semetipso praeferebat. O Doctorem sequendum, qui quod caeteros faciendum docebat, priùs ipse ut caeteri eum s [...]querentur faciebat! O Episcopum dignum, non pecuniis sed lacrimis Episcopatum adeptum! Fiunt Episcopi quidam simulationem sub velamine religionis nonnunquam minùs cautè ostendendo: factus est iste Episcopus lacrimas multas ex corde prosundéndo. Hoc tamen ipsum materiam lacrimarum sibi ipsi proponebat; quòd videlicet quandam religionis speciem ostentando factus Episcopus fuerat. Vae inquiens mihi peccatori; quia sicut quidam Episcopatum emunt pecuniarum distractione, sic & ego sanctitatis cujusdam minùs cautâ ostentatione. O gloria inanis, quid mihi & tibi? Quid quod non est meum, me ostentare suggeris quasi meum? Immo quod est nihil, cur mihi fuades ut ostendam quasi aliquid? Quid est quod in me invenire queas, quo me jure attollere valeas? Ubi materiam attollendi non invenis, cur me attollere quaeris? Lanfrancum Archiepiscopum dum viveret adire potuisti, & alios nunc summae probitatis viros, si homines vis invenire dignos attolli. Ibi sapientiam cum scientiâ, ibi divitias invenis cum potentiâ. Ibi invenis viros instrumentis sanctarum virtutum multipliciter ornatos, & tuis fraudulentiâ plenis machinationibus robustissimè esistere valentes. Me peccatorem & nihil horum habentem relinque, in quo onnisi peccatum potes invenire. Addebat & se admodum vereri, ne ei eveniret quod cuidam evenisse audierat; qui ad extremum veniens, cùm iam ultimum efflare spiritum deberet, dixit: O gloria inanis, quantos perdidisti, quorum ego unus sum. Gloriam ergo inanem & studiosè vitabat, & minùs studiosè eam se vitare timebat. Altercabatur itaque cum illâ saepe, ut dictum est, velut cum adversario quodam, ut à se eam [Page 287] repelleret; ne cùm pro merito laudabilis vitae ab omnibus laudabatur, ei undecunque surrepere posset. Quem enim extollentia non tangeret aliqua, cùm Proceres regni aliis Episcopis ipsum praeferentes, ipsum adeuntes, ipsius familiaritatem appeterent; propria ei peccata familiariùs denudantes, se per cum absolutiores fieri non dubitarent; tutiores denique eo se crederent die, quo vel ejus osculari manus vel saltem eum videre valerent. Et certè audivi à quodam boni testimonii Episcopo & veritatis amatore referri, se cùm gravissimis carnis suae stimulis & tentationibus in adolescentiâ suâ, ut interdum evenire solet, urgeretur; Gundulfo passionum suarum nebulas corde puro ex integro manifestâsse, & omni post tempore ab hujusmodi criminum impedimentis consilio & orationibus ejus liberiorem esse. Haec quippe dicebantur de illo. Ipse tamen non se in hominum ore quaerebat; sed in se quid esset à se attentiùs disquirebat. Illi eum efferebant, ejus attollendo merita; ipse seipsum deprimebat, sua ad memoriam reducendo peccata. Si quando verò inaniter raperetur extra se; cotidianâ contemplatione se quaerens & inveniens, per custodiam humilitatis citiùs se reducebat ad se. Dictis itaque quibusdam de moribus ejus, nunc ad exequendum operum ejus ordinem calamum convertamus.

Habito igitur cum sapientibus consilio, & maximè favente & auxilium praebente in multis venerabili Anselmo Archiepiscopo, sicut in civitate Rofensi construxerat virorum, ita & foeminarum Coenobium in possessione suâ, quam Mellingas dicunt, vir Dei aedificare curavit. Amabilis enim utrique sexui, ad religionis pietatem prodesse studuit & utrique sexui. In praedicto igitur loco Ecclesiâ in honorem B. Mariae semper Virginis compositâ, compositis & officinis aliquibus pro temporis opportunitate quantâ potuit instantiâ, Sanctimonialium inibi aggregavit Conventum; eas doctrinâ instanti erudiens interiùs, eis industriâ solerti vitae necessaria procurans exteriùs. Magnâ siquidem providebat curâ, ut & animae profutura eis omnino semper adessent, & quae corpori necessaria erant eis nunquam deessent. Matres igitur spirituales de aliis acceptas Monasteriis priores vel custodes eis praeficiebat; redditus vel terras undecunque poterat adquirebat, earum Ecclesiam ornatu vario decorare curabat. Unde & plures etiam nobiles illius magisterio subdere se gaudebant, sperantes se per illius obtinere sanctitatem, quod per propriam non poterant corporis fragilitatem. Abbatissam tamen eis primùm praeficere noluit; sed eos per plures annos propriâ curâ regere curavit.

In illis diebus obortis propter libertatem Ecclesiae inter patrem Anselmum & Regem magnis discordiarum querelis, idem Anselmus Angliam exiens apud Lugdunum exulabat. Contigit autem post aliquot annos, ut ipse Rex sagittâ percussus terribiliter occumberet, & frater ejus Henricus ad regni fastigia sublatus esset. Qui statim Anselmum ad patriam revocavit; & laude dignum Gundulfum, sicut antecessores ejus fecerant, nimiâ veneratione coluit, attendens in eo vitae diu probatae sanctitatem & quam sibi exhibebat inter prospera & adversa magnae devotionis & fidei securitatem. Turbatis enim rebus ob mutationem Regum, Principes quidam regni securitati novi Regis minùs fidem servantes, imperium ejus in quantum poterant fraudulentis machinationibus titubare faciebant, illi subdi despicientes. At Gundulfus perspectis tantis perturbationibus multùm elaboravit, ut pacis vincula inter Regem & adversarios ejus nectere posset. Unde & perturbatores pacis per semetipsum saepiùs adibat; ostendens sacris admonitionibus, quanta mala ex abundantiâ discordiae oriri solent; & quid merentur mali qui hujus scandali sectatores existunt; & quàm sunt proximi Deo & affinitate sanctis Angelis conjuncti, qui semina pacis in cordibus suis suscipiunt, & haec in manifesto per operum executionem ostendunt. Istis auditis quidam ex ipsis innocentiam viri Dei & sanctimoniam considerantes, monita salutaria devotè suscipiunt, [Page 288] concordiam cum Rege firmant, foedera pacis deinceps tenenda promittunt, Pro istis ergo amabilis factus est Regi & Principibus regni; & cùm de aliis Nobilibus terrae in Palatio aut alibi in collationibus eorum fieret mentio; Gundulfus inter eos non ut socius sed ut superior & quasi pater reputabatur.

Videns itaque providus Pater congruam opportunitatem se habere & tempus, in quo utrisque Monasteriis suis in aliquo prodesse posset, redditus & possessiones Monachorum suorum à suis quondam separatas auctoritate Regis Henrici, & Nobilium regni, necnon & Archiepiscopi Anselmi & suâ propriâ & aliorum Episcoporum Angliae corroboratione confirmatas, atque per cartam eorum sancitas, eisdem filiis suis contradidit. Et quod tunc statutum est quisquis temerario ausu infregerit, nisi dignâ satisfactione correxerit, anathematis mucrone percussus sententiam damnationis cum Juda proditore sortiatur. Apud Mellingas verò, ubi Coenobium foeminarum construxerat, cùm eadem villa ab antiquis temporibus campestris esset & raro incoleretur habitatore, favente gratiâ Regis Henrici, satis popularem, & affluentibus undecunque turbis & sibi mansionem facientibus, in eodem loco sicut hodie apparet, vicum pergrandem & mercatoribus aptum ad utilitatem Sanctimonialium effecit.

Matildis praeterea nobilis Anglorum Regina, uxor ejusdem Principis Henrici, cognitam habens reverentiam vitae laudabilis & dignitatem bonorum operum viri Dei, ejus sanctitati valde familiaris effecta; eum ad se frequenter venire faciebat; ejusque salubri colloquio infatigabiliter satiari cupiebat. Intantum etiam amorem illius amplexata est; ut cum filium genuisset, ipsi specialiter baptizandum & de sacro fonte levandum eum commendaret. Quod & sic factum est. Carus itaque Regi & Reginae, carus etiam omni populo Angliae. Nam cùm multi apud Regem seu Reginam aliquo impedimento obligati essent; ipse ab impeditis requisitus, pius interventor fiducialiter ad eos accedebat; & opem misericordiae & sublevationis se requirentibus ab eis saepius impetrabat.

Militavit autem Deo sub Regibus tribus, omnibus iis carus & acceptus. Rege nam Guillelmo primo Ecclesiam Rofensem Lanfranco suffragante construxit; regnante secundo terris aliquibus auxit. Rege Henrico filio prioris & fratre secundi res Monachorum à suis regiae auctoritatis cartâ distinxit & confirmavit. Annuit autem Rex primus libens construenti, secundus adaugenti, tertius confirmanti; omnibus cooperari gaudentibus Dei homini quod bonum erat operanti. Quo verò modo sub Rege tertio Deus dilecto suo dederit, ut hinc ei inciperet haereditas Domini, jam nunc narrare incipiam; ne multa adhuc dicenda dicendo fastidum Lectoris incurram. Quod ut nulli incredibile videatur; sciant omnes quicunque haec audituri sunt, quòd multò ampliora iis sub testimonio veritatis fuerunt opera compunctionis & pietatis illius.

Anno igitur ante obitum suum plùs minùs uno verbere paterno corripi, gravique infirmitate oppressus, viribus corporis indies magis magisque destitui coepit. Tactus est autem & nimio capitis dolore, ex & nimiâ ut dicebant assiduâ lacrimarum effusione. Non itaque solita Missarum celebrare solennia, non lacrimarum effundere flumina, non orationum solitum reddere pensum poterat. Nitebatur tamen infirmitatem vincere ex bonâ quantumcunque poterat consuetudine. Primò igitur quia non, ut priùs, duas poterat, unam saltem quamdiu potuit Missam celebrare satagebat. Orationum quoque etsi non totum, reddebat tamen cum lacrimis quod poterat pensum. Eleemosynarum verò largitiones multas per villas suas fieri jussit; quod tamen suo successori diu sufficere posset, ut prudens dispensator faciens reservari. Qui cùm audisset suum dilectum dilectorem praecipuum Cantuariensem Archiepiscopum [Page 289] Anselmum dixisse, quia non erat Episcopi morientis res ecclesiasticas sibi commissas ex toto dividere, sed successoris sui usibus aliqua reservare: Deo, inquit, gratias ago; quia mihi facultas suppeditat tanta, quae pauperum indigentiam relevare, & successori meo secum homines etiam habenti triginta novos ad usque redditus terrae copiam possit praestare. Pauperum igitur, ut coeperat, mortem ad usque curam paternam egit; nec tamen Episcopium suum pauperum miserendo pauperavit. Domûs siquidem fidelis dispensator & prudens, & in praesenti Domini sui servis quod necessarium erat distribuit; & in futurum quod distribui abunde posset sapienter reservavit. Cujus prudentiâ Pontifex venerandus cognitâ, ejus distributionis pium desiderium & discretum exultans laudavit; & de instanti ejus perseverantiâ in bono Deo gratias egit. Et verè laudanda erat ejus in operibus justis perseverans devotio; quia cùm tantae esset debilitatis, ut nec etiam equo insidere posset; sed vehiculo duobus equis parato, cùm ratio poscebat, de villâ ad villam transferretur; statim cùm illo pervenisset, memoria pauperum ad mentem reducebatur, & maximè Praebendariorum suorum, quorum procurationi studiosiùs invigilabat. Non credens itaque ex toto ministris suis, quòd se absente secundum libitum suum procurati essent; sibi vim saciens, & infirmitatis gravedine postpositâ, ut magis solitarius quod disponebat explere potuisset, circa vesperam ne ab hominibus agnosceretur, nobis mirantibus, manibus suorum super equum levabatur; & assumpto uno tantùm Monacho & duobus famulis secum, cellulas debilium & eorum etiam qui podagrico & elephantioso languore dissipabantur per semetipsum visitabat; & intus progrediens, & ante cubiculum eorum residens, inquisitis attentiùs necessitatibus eorum, lacrimas oculis fundentibus, eorum miseriis compatiens, secundùm modum uniuscujusque in victu & vestitu eis quod opus erat ministrabat.

Et quid dicemus de custodiâ humilitatis ejus? In secretis denique filiae Regis, cujus omnis gloria est, ab intus thesauros virtutum suarum sub clavi humilitatis reponens, ut fructus eorum in die necessitatis recipere posset, nolebat extollere se super se. Et ut unum de multis proseramus: in ipso anno in solennitate Omnium Sanctorum cùm in Ecclesiâ majori apud Rovecestram Missam festivam celebrâsset, & pro re qualibet sibi ingratâ aliquantum quasi iratus turbaretur; astitit ei quidam de fratribus sibi familiariter dicens. Et quid est pater? Unde haec perturbatio? Et quare commovetur serenitas cordis vestri? Totus populus istius civitatis summo tripudio pro recuperatione vigoris vestri, sicut sperant, quia insonuit hodie vox vestra diu desiderata in auribus eorum, non mediocriter exultat: & vos turbamini? Ad haec ille. Pro me, inquit, plaudit populus? Et hoc frequentiùs iterans, interrumpentibus vocem singultibus & lacrimis, iis intentus diutius siluit. Et dixit: O quis est, qui pro me gaudere debeat? Ecce infirmitate gravi detentus morior; & quid laude dignum in omni vitâ meâ egi? Nec etiam unquam scintillulam unam fervoris & amoris Dei, ut dignum esset, tamdiu vivens apprehendere potui. Haec prolixius exequens, vitam suam armis justitiae & pietatis usque in finem providentissimè munire non destitit.

Ingravescente postmodum infirmitatis suae molestiâ, venit ad eum dulcis amicus ejus pater Anselmus; & videns eum viam universae carnis quasi incipientem ingredi, factâ prius purâ & simplici confessione, ab omnibus peccatis vice B. Petri eum absolvit, & ex more sacrae unctionis oleo devotissimè livit. Commisit autem Episcopus in ejus venerandas manus & se & suos quos aggregaverat filios; ut & eum, qui de hoc mundo recedebat, suis Deo precibus commendaret; & nos, quos in hoc saeculo relinquebat, curâ pastorali vice suâ custodiret. Obortae igitur lacrimaepiis sermonibus patris fluunt ab utro (que) madent filiorum circumstantium genae. Longa trahuntur suspiria; intoleranda [Page 290] praecogitatur orbitas. Peracto denique sacrae unctionis officio discedit Archiepiscopus, quibusdam advertens indiciis quòd aliquamdiu esset ille victurus.

At verò Episcopus cum mortem postmodum jam affuturam timeret, nec ut Episcopus in domo sublimiorum, sed ut Monachus & inter Monachos in loco humiliori mori mallet; inter manus ministrorum se jussit attolli, & in Ecclesiam B. Andreae Apostoli, cujus Vicarius erat, deferri. Ibi ergo in lacrimas gemitusque resolutus, orabat Apostolum Dei pium, ut piè misereretur illius, prorsus ignorantis utrum ad ejus Ecclesiam jam ulterius esset rediturus: Eum ita que à peccatis suis absolveret; benedictione datâ licentiam abeundi concederet; locum illum & Monachos in ejus obsequium congregatos curâ pervigili custodiret. His igitur similibusve mente devotâ profusis, in domum Infirmorum, ut inter Monachorum manus spiritum redderet, se deserri fecit; ubi tamen aliquanto post tempore in magnâ cordis & corporis contritione supervixit.

Quibus etiam diebus, cùm ei lecto decumbenti à quibusdam instaretur, ut Mellingensis Coenobii Priorem caeteris Abbatissam praeficeret, ne eo defuncto locus ille sine regimine remaneret, aliusve cujus non interesset super locum illum dominationem sibi usurparet: Quid, inquit, compellitis me facere, qui ecce morior, quod utrùm placeat Deo prorsus ignoro? Ostensâ tamen justae rationis necessitate, & consilium dantibus ex hoc Rege & Archiepiscopo per literarum suarum in praesentiâ ejus recitatam auctoritatem, astantibus circa lectum ipsius multis, accipiens Baculum pastoralem illi Priori contradidit, & ejusdem loci primam Abbatissam eam constituit; ipsâ deinde jurante obedientiam & subjectionem canonicam Episcopo & Ecclesiae Rofensi, & quia nec per se nec per alium idem Coenobium subtrahere conaretur subjectioni Rofensi.

Deinde omni circumspectione providus, vestes suas & quaeque habebat parva & vilia indumenta usque ad caligas, utpote liber Monachus, se levigans ab omni ignominoso proprietatis pondere, fratribus & egenis scienter distribuit. Annulum quoque Episcopalem gestare formida [...]s, eum cuidam Fratri sibi assiduè ministranti commendavit. Cúmque à quibusdam rogaretur, ut cuidam viro religioso Abbati scilicet de Bello, qui in expectatione finis illius apud eum morabatur, eundem annulum daret; respondit: Monachus est; nihil sibi & annulo.

Erat in Angliâ in illis diebus vir magni nominis & religione famosus, Radulfus nomine Abbas Sagii; qui infestatione cujusdam Tyranni de Monasterio suo expulsus, apud patrem Anselmum non quasi exul sed quasi compatriota manebat, ipsi Gundulfo notissimus. Hic audiens amicum suum infirmari, venit ad eum jam inter infirmos diem expectantem extremum. Cúmque ille post dulcia coelestis vitae colloquia, acceptâ ultimae separationis & abeundi licentiâ, effusis hinc inde copiosis lacrimarum fluminibus, usque ad ostium domûs recedens processisset; vocato Episcopus fratre interim cui commiserat annulum suum, accepit illum ab eo, & statim subjunxit: Vocate, inquit, Abbatem. Qui vocatus rediit; & ex praecepto Episcopi recedentibus cunctis, tenens manum Abbatis immisit annulum. Qui expavescens & ad rei novitate [...] obstupefactus: Quid est hoc, inquit, Domine Pater? non est mei ordinis annulum habere; sum enim habitu Monachus etsi non vitâ: unde mihi re non necessariâ onerari formido. Ad haec Episcopus. Sume, inquit, illum; erit enim tibi necessarius; & ne inobediens in recipiendo persistas, quia expedit ut fiat quod volo. Tunc ille satis admirans, & latentem hujus rei cansam prorsus ignorans, accepto annulo recessit. Claruit tamen ipso defuncto hujus actionis obscuritas; sicut paulò pòst in ordine suo scribendo patebit.

[Page 291]Quadam autem die posthaec Congreg [...]tionem convenire jussit; & ut in omnium conspectu pro omnibus peccatis suis corporalis ei fieret disciplina, postulavit. Sed cùm hoc Fratres multam debilitatem illius considerantes, factu horrendum putarent; responderunt [...]o [...] se de illo quidem sacere non posse, de seipsis verò pro illo hoc idem omno [...] facere velle. Factum est igitur. Etecce in sequenti Sabbato venerandus Pater vicinitate mortis oppressus multùm debilitari coepit; tamen aliqua pietatis opera indigentibus ipsa die fieri pr [...]cepit; & ad Missam, quae in Cap [...]llâ Infirmorum ipso audiente dicebatur, intentionem devotissimè dirigens, cùm Evangelium legetetur, ad reverentiam tanti mysterii sese erigi fecit. Vespere facto commutuit, & usque ad horam mediae noctis expectans [...]ine voce sed non sine sensu jacuit; & dictis Matutinis in praesentiâ ejus ad diem pertinentibus, & omnibus Horis de S. Mariâ, tunc demum spiritum extremum trahere coepit. Tabulâ igitur de more percussâ, ipsoque super cilicium posito, Monachi summâ cum [...]estinatione accurrunt; Symbolo fidei praemisso Psalmos Letaniamque cantantes, animae commendationem incipiunt; lacrimis & orationibus animam Patris egredientem & ad Creatorem suum revertentem conducunt. Cumque in hac tremendâ expectatione aliqua mora fieret; atque orantibus Fratribus & psallentibus, ad septuagesimum nonum Psalmum perventum fuisset dicendo circa illud: Deus virtutum, convertere, respice de coelo, & vide, & visita vineam istam: Spiritus Patris oriente aurorâ de corpore egreditur; vineam quam ipse plantaverat, sc. congregationem Ecclesiae suae, quam in studio coelestis disciplinae multipliciter erudierat, custodiae & visitationi summi creatoris relinquens. Corpus autem attendentes relictum, mirum dictu, vident albescere miri candoris splendore; quod natum semper nigrum soliti erant videre. Imputant ergo eleemosynarum largitioni, quod albeso [...]nt manus; imputant & lacrimarum effusioni & sanctae vitae illius, quòd totum etiam albescit corpus. Lotum itaque cum reverentiâ debiti honoris indumentis Pontificalibus induunt; & in Ecclesiam B. Andreae Apostoli cum fletu & cantu ante ipsius altare deponunt. Mittitur & sine morâ qui Cantuarino Archiepiscopo Anselmo cari sui obitum nunciet; & ut ad extremum amicitiae-munus corpori ejus persolvendum veniat, roget. Qui nuncio accepto quantociùs Rovecestram accedit; & amici exequias debitâfa [...]is veneratione, prout Episcopalem decebat dignitatem, per omnia exequens, leum ante altare Crucifixi Ecclesiae, quam ipse à fundamentis construxerat, tumulavit.

O quantus interim Monachorum luctus, quos ipse aggregaverat! O quantus Sanctimonialium fletus, quas & ipsas, mundo subduxerat! O quantus populi planctus, super quem benedictionem suam toties fuderat! O quantus pauperum gemitus, quos paterno affectu paverat! O quantus dolor omnium, quos Pastor bonus annis jam triginta & uno sine querelâ rexerat! Obiit siquidem venerandus hic Pater octavo Idus Martii, Dominicâ tertiâ Quadragesimae in qua canitur Officium, Psal. XXIV. 15. Oculi mei semper ad Dominum. Et idem cantatum est in Consecratione ipsius; ut etiam per hoc Dominus cunctis innueret, quibus studiis ejus vita in praesenti saeculo dedita fuit. Bene enim ipsa die transiit de hoc mundo; quia secundùm quod dictum est, ex compunctionis gratiâ oculi ejus assiduè intenti fuerunt ad Dominum. Et ideo, ut credendum est, ad retributionem bonorum actuum ipsius Psal. XXIV. 15. [...]vulsi sunt pedes ejus de laqueo miseriarum, quibus abundat praesens vita. Fuitautem tunc Incarnationis Dominicae annus millesimus centesimus octavus, regni verò Regis Anglorum Henrici octavi, aetatis autem suae plus minus octogesimus quintus, Monachatûs verò quinquagesimus primus, Episcopatûs autem ut dictum est tricesimus primus.

Aliquanto post obitum Patris nostri elapso tempore, coepit Archiepiscopus. Anselmus tractare, quem in loco ejus posset Episcopum substituere. Et habens [Page 292] consilium, quod sicut credimus de vultu Dei prodiit, de quo superius diximus venerandum Radulfum Abbatem Sagii faventibus omnibus ad Episcopatum Rofensem elegit, & electum ex more laetantibus cunctis ejusdem loci Pontificem devote consecravit. Qui factus Episcopus tunc primum intellexit, quam in se haberet significantiam illa occulta annuli datio, quem Gundulfus adhuc vivens alteri negatum sibi specialiter designavit. Unde apparere videtur illum praescientiam in vitâ sua habuisse quis post eum in loco suo Pontificio deberet sublimari. Sed & hic Radulfus cùm ferè sex annis Rofensem rexisset Ecclesiam, defuncto Anselmo ad Archiepiscopatum translatus, Ernulfum virum laude dignissimum, in scientia literali & religione diu probatum, olim quidem Priorem Cantuariensem, sed tunc Abbatem Burgensem, post se constituit Episcopum. Qui omni favore à suis receptus, ipso die electionis suae dixit nobis: Sciebam, inquit, Fratres ante paucos dies me licèt indignum ad celsitudinem hujus ordinis in proximo promovendum. Apparuit enim mihi dormienti, cùm adhuc essem in loco meo, pater Gundulfus annulum magni ponderis mihi offerens. Cúmque ad gravedinem ipsius imbecillitas mea non sufficere videretur; me ad onus ejus stupidum & accipere renuentem increpavit, & post increpationem annulum me recipere coegit; deinde non apparuit. Haec ille. Nos autem qui praesentes ab eo haec audivimus, intelleximus postea non fantasticam esse illusionem, quam vir sanctus in somnis vidèrat; quia postmodum factus Rofensis Pontifex eundem annulum recepit, quem Gundulfus Episcopus vivens Rodulfo adhuc Abbati sed futuro Episcopo dederat.

Haec de vitâ patris Gundulfi nunc quidem prosâ latiùs disseruimus; sed paucis antehac versibus Heroicis breviter comprehendimus. Placuit autem eos ipsos & hîc subnectere; quia metricam vim prosâ gratiorem quibusdam novimus esse. Sunt igitur bis deni, ordine subscripto dispositi.

Te Gundulfe pater peperit Normannia mater.
Mundum sprevisti, claustrum Beccense petisti.
Te Monachi texit vestis, te regula rexit.
Rexit & erexit; nec te via prava reflexit.
Primò Beccenses juvisti, pòst Cadomenses.
Hinc mare transisti, Lanfranco complacuisti,
Summo Doctorum Doctorum praecipuorum.
Hoc donante datum rexisti Pontificatum.
Templum fundâsti, donis illud decorâsti.
Tu collegisti Monachos, quos hîc posuisti.
Tu pater illorum vixisti, tu populorum.
Te tam majores quàm dilexere minores.
Tu peccatorum solamen, tu miserorum.
Pauperibus largus vivebas, & tibi parcus.
Orando flebas, suspiria longa trahebas.
Dum sic lugebas, Missas celebrare solebas.
Te prope multarum caecavit fons lacrimarum.
Ante diem mortis dolor adveniens tibi fortis,
Anno dante moram, postremam traxit ad horam.
Te mors bis quartâ tulit Idus Martis adorta.

Versibus ergo & prosâ venerabilis Patris nostri vitam posteris ad exemplum vivendi transmittimus: & si quanta gesserit non quantâ debuimus dictandi venustate depinximus; fecimus tamen alienâ potiùs petitione quàm nostrâ praesumptione quod potuimus, ad laudem & honorem illius, qui & ei quod fecit facere & nobis quod scripsimus concessit scribere: qui vivit & regnat in saecula saeculorum, Amen.

[Page]

WILLELMI de WYCUMBA Prioris LANTHONIENSIS LIBRI II. DE VITA ROBERTI BETUN, Episcopi HEREFORDENSIS. ACCEDIT Successio Priorum Ecclesiae LANTHONIENSIS.
[Page] [Page 295] VITA Domini Roberti de Betune, HEREFORDENSIS EPISCOPI.

PROLOGUS.
HENRICO Divinâ Gratiâ Episcopo Wintoniensi WILLELMUS Prior Lanthoniensis.

SUscipe Praesulum specimen exspectabile, vir amicorum egregie; suscipe dignanter munus exiguum servi tui; dico autem monimentum vitae sinceri dilectoris & dilecti tui piae memoriae Roberti Herefordensis Episcopi tibi conscriptum; quod inter magnificentiae tuae studia multimoda illius tibi memoriam penitus obliterari non sinat. Quod scribo, poterat alter elegantiùs, veracius nemo: quippe cùm mihi & praesato viro fuerit locus nativitatis conterminus, procursus aetatis ferè continuus, secura satis & familiaris amicitia, ab annis denique maturitatis accedentibus societas individua. Nec omnia tamen ejus praedicabilia mihi compilanda polliceor. Quis enim sufficiat? Adeò multa famae notitiae furari procurabat. Sed amor apud modestas mentes citiùs invenit praesumptionis indulgentiam. Hoc igitur habebo defectûs mei in me quidem solatium, penès te autem veniae fiduciam; quia si praedicabilis vitae ejus laudibus quicquam per ignorantiam detraxero, nihil tamen omnino sanctitatis ejus meritis adimere potero, sed neque invidia.

[Page 296]

PROLOGUS ALTER.

COegit me, Reginalde Prior, vis amoris tui, ut & ego desiperem, & communis amici nostri meritis injuriam facerem. Quid enim aliud dixerim quàm desipere eos, qui quod arduum sit, quod supra vires, impudenter praesumpsere. Quid autem aliud quàm honorandum nobis patrem irreverenter & injustè desraudavero; si dignissimis ejus meritis exiles & inaequabiles laudes indignè scribendo reddidero? Sed quid ego sum, seu quis ego; ut incomparabilis saeculis nostris viri Roberti Herefordensis Episcopi vitam stilari officio elucidare sufficiam? Quod si temptavero; quid aliud quàm lucernam mundi sub modio coarctare velle videbor? Vide quid feceris: ne dum alteri amicorum praestare quaeris officium, ambobus ingeras injuriam non officium. Sed instantiae tuae rationibus allegas; quòd licèt alius elegantiùs, veriùs tamen alius non posset prosequi vel explicare quod exigis. Et hoc adjicis argumentum; quòd mihi & praefato viro locus fuerit nativitatis conterminus, f. plurima. prima notitia, familiaris amicitia, & ab annis juvenilibus societas individua. Ideoque notitiae meae nulla ejus esse acta, quae alienis esse possint, ignota. Satis instas, acriùs urges . . . me impulerit voluntas tua, tu videris. Meritis tuis debitorem me fateor, illius autem permaximè, cujus dignitati si respuerem, non poterit justicia mea: vel hoc habebo solatium; quia si laudabilis vitae ejus laudibus quicquam per ignorantiam detraxero; tamen non sanctitatis ejus meritis adimere potero.

[Page 297]

Capitula in Speculum Vitae ROBERTI Venerabilis Episcopi Herefordiensis.

CAPITULUM I. DE primordiis ejus & profectibus cotidianis gradus aetatis praecurrentibus.
CAP. II. De nutritur [...] ejus & studio literarum sub fratr [...] suo magistro Gunfrido, & de indiciis futurae religionis.
CAP. III. Quomodo se habuerit in regimine scolarum, & quod impedimentum habuerit in proposito religionis, qu [...]que deliberation [...] renuntiavit liberalibus artibus; & contulit se ad divinas Scripturas.
CAP. IV. Quos magistros elegerit, & quomodo deinceps Vit [...] suam instituerit, & qua occasione secundò distulerit conversionem suam.
CAP. V. Quomodo tandem dilationes suas increpaverit, & definito consilio omnia vincula carnaliaruperit.
CAP. VI. Quas difficultates pertulerit in eundo Lanthoniam, & quàm gaudenter susceptus sit.
CAP. VII. Quàm religiosè & quàm obedienter se habuit postquam susceptus & professus est.
CAP. VIII. Q [...]àm solicite quámque sanctissimè se habuit postquam Prior factus est.
CAP. IX. Quàm humilis, quàm providus, quàm perspicax fuerit in officio regiminis.
CAP. X. Quantam virtutem divinitus habuerit contra temptamenta Diaboli.
CAP. XI. Quantâ difficultate tractus sit ad Episcopatum, & cum quantâ pietate recefferit à Lanthoniâ.
CAP. XII. Quàm invitus & quàm haesitans perductus sit ad Curiam, etiam post praeceptum Domini Papae.
CAP. XIII. Quomodo tandem factus sit Episcopus, & quali gaudio Herefordiae susceptus.
CAP. XIV. Qualem se exhibuit in ordine Episcopali erga singulos & justitiâ & opibus misericordiae.
CAP. XV. Quomodo domum suam disposuerat; quàm dapsilis aliis, quàm parcus sibi fuerit.
CAP. XVI. Quantam habuit curam & prudentiam castitatis servandae.
CAP. XVII. Item quàm devotus esset in divinis officiis & orationibus, quàm strenuus & providus in ministerio.
CAP. XVIII. Quantae fuit humilitatis, quantae caritatis, quàm timoratus.
CAP. XIX. De quatuor gestis ejus memorabilibus in itineribus suis.
CAP. XX. Quantas tribulationes pertulerit à domesticis suis.
CAP. XXI. De angustiis ejus in communi desolatione regni; item quantâ caritate succurrerit fratribus Lanthonia.
[Page 298]CAP. XXII. Quod quaedam propter cautelam supprimuntur, quae breviter tamen sub diverticulo perstringuntur.
CAP. XXIII. Quomodo post expulsionem suam reversus ad opera caritatis redieri [...].
CAP. XXIV. Item quàm obediens inventus sit usque ad mortem, quamque solenniter visitatus sit Remis ante finem suum.
CAP. XXV. De provisioue & praeparatione finis ejus ante Pasca sub distinctione dierum senariâ.
CAP. XXVI. Quanta dissensio facta est de corpore ejus inter Clericos suos & Monachos Remenses.
CAP. XXVII. De primo miraculo ejus ad portum maris, & quàm foelix sit Anglia tanto thesauro ditata.
CAP. XXVIII. Quanto honore susceptus sit ubique, & de singulari planctu ejus apud Lundoniam.
CAP. XXIX. De contracto puero per contactum feretri ejus & pallii restituto.
CAP. XXX. De planctu ejus apud Herefordiam & sepulturâ.
CAP. XXXI. De consequentibus miraculis.

[Page 299]

Speculum Vitae Viri Venerabilis ROTBERTI EPISCOPI HEREFORDIAE.
LIBER I▪

CAPUT I.

VIr igitur venerabilis & acceptus Domino Robertus Betunensis ex illustri satis ordine militari duxit originem. Qui quanto parentibus suis tenerius dilectus erat, tanto teneriùs educatus. Et quod conferre solet natura primogenitis privilegium amoris, contulit ei gratia sine invidiâ, cùm esset fratrum novissimus. Cùm autem vir iste de infantiâ transisset in puerum; puerile nihil habebat, nisi quod nomen sonat, aetatis puerilem puritatem. Nec errâsse me putaveris, quòd virum in puero nominavi. Sic enim antecedentes maturitatis profectus gradus anticipabant aetatis consequentes; ut in puero virum invenires, in viro seniorem, in seniore geruntam.

CAP. II.

Porro puer elegantior factus, studiis literarum à parentibus traditus est. Jam enim specimen quoddam religionis in eo relucere videbatur; sicut candor matutinalis praelucere solet auroram. Curam ejus & disciplinam suscepit primogenitus ejus frater Gunfridus, diebus suis magister emeritus; literalibus rudimentis, prout aetas postulat, imbuit; moribus instituit; & ne quid praeter honestum lubricis annis ut assolet subolescat, cautiùs observavit: sed meliori viâ supernâ perfusus gratiâ puer ingreditur. In hoc enim fefellit alumnus paedagogum, discipulus magistrum; quoniam furtivis jejuniis praematurè coepit tenerum corpusculum macerare, ciboque castigato praesentem necessitatem edomare, imitator fieri volens Nicholai, cujus ab incunabulis non vires sed virtutem audierat. Sed deprehensus & objurgatus, propositum non omisit, sed coactus in tempus distulit. Cùm autem liberior aetas accessisset; jejuniis addidit vigilias & orationes frequentes, unde & Pater noster cognomentum accepit, auspicato tamen nomine qui tantorum filiorum pater futurus erat non geniturâ sed prolatione.

CAP. III.

Proficiente autem ingenio docili cum aetate, coaetaneos suos scientiâ literarum sic praecucurrit; ut brevi tempore magistros summos aequipararet. Cùm igitur vires suas explorare volens, Scholarum regimen suscepisset; affluentibus discipulis doctrinâ se magistrum, comitate socium exhibuit. Nulli se per arrogantiam praetulit; omnibus in commune prodesse sine venalitate studuit, à pauperioribus nihil exigens vel accipiens, à ditioribus si quid sponte obtulissent, gratanter & tanquam immeritum accipiens. De collatis quod in sumptus suos necessarium esse providebat sibi retinuit; caetera siqua supererant in usus honestos prudenter erogavit. Indumenta ejus & lectisternia [Page 300] ex moderato & competenti habitu complacebant, non quae superbiae vel avaritiae forent argumentum, sed quae modestiae praeberent exemplum. Si feriatis diebus ad relevandum taedium discipuli soras exissent; ipse comes erat & custos aliorum, ne quid ineptum vel inhonestum licentia soluta ludis se admisceret; sed dum talibus exercitiis tempus insumeret, aliud maturius versabat in pectore. Fecissetque satis cogitatibus occultis, nisi novum ve [...]uisset impedimentum. Contigit namque [...]t praefatus frater ejus & nutricius Gunfridus vitae suae finem faceret. Cogitans igitur vir pius, quia nemo unquam carnem suam odio habuit, simulque reminiscens fraternae dilectionis & impensi beneficii, praecavit ne degener & ingratus inveniretur. Suscepit igitur fraternam sarcinam sustinendam, filios & filias quos ille de conjugio susceperat. Expectatis autem sub custodiâ nubilibus annis, neptes suas nuptum tradidit, nepotes religioni mancipavit. Inter haec attendere coepit in quo vitae suae dies expendisset, quámque inania sorent figmenta Poetarum, quàm inutilia scrutinia Philosophorum, quantus labor, quàm exilis fructus foret in Artibus Renuntians igitur his, hactenus animum convertit ad agiographa; fructum deinceps quaesiturus, non folia.

CAP. IV.

Parvi pendens autem quid de suo sensu garrire coepisset in divinâ paginâ, quid disputare novella subtilitas, contulit se ad viros Catholicos Willelmum Capellensem, Anselmum Laudunensem, magistros emeritos quos documenta sanctorum Patrum veraciter instituerant quid in divinis Scripturis sentire, quid praedicare vel venerari deberent. His igitur studiosius auditis, coepit mentem cotidie roborare, carnem in contemptum ducere, vitam coelestibus doctrinis afformare. Cumque praedicabilem se vitâ & moribus exhiberet; vanam tamen gloriam, quam semper oderat, praecipuè devitabat: nocturnis vigiliis & orationibus abundantius solito studium adhibebat; hoc sedulo divinam exorans clementiam, ut vitam ejus in viam salutis aeternae dirigeret. Cùm igitur divinis literis imbutus esset uberiùs; noluit se publicis conventiculis exponere, lectionem venditare, sed circa religiosos conventus habitare, cum paucis sociis hisque maturis eloquia divina tractare, ubi videlicet quietiùs & contemplativos fructus colligeret, & quis singulis in locis ordo religionis haberetur cautiùs exploraret. Eo siquidem rationis intuitu maturabat propositi sui consilium, ne quid subitò vel improvidus arriperet. Suspicione tamen torquebatur anxius, ne qua forte demorandi propositi suboriretur occasio. Nec eum fesellit opinio; fraterni nempe sanguinis soboles, cùm ad tertiam usque generationem tanquam seges succrevisset opima, coepit denuo virum dei solicitare, paupertatem suam ingerere, & tanquam debitam ex jure naturae sui curam exigere. Turbatur homo misericors; distrahitur animus; dumque deliberat quid primum expediat, pietate carnis & sanguinis movetur, juxta quod dicitur Si furcâ naturam expuleris, sponte recurrit. Distulit igitur interim, quod expedire non potuit; donec expediret quod differre non potuit: denique mentem usque ad cunabula nova inclinat, nutrices renovat & nutritios pro sexu, pro aetate necessarios: sumptus interim quaeritat & providet facultate qua praevalet.

CAP. V.

His ita pro tempore dispositis, rediit ad se. Jamque censor sui factus ipse rigidior, inertiam suam fatetur & increpat. Et meritò, inquit, tibi contingit homo tepide languens & torpide; quousque pallias socordiam tuam falsâ specie pietatis? Quamdiu pones consilium in animâ tuâ, dolorem in corde tuo per diem? Ecce quo magis expectas, minùs & minùs utilis astas. Docuisse te poterant olim Poetarum argumenta fabulosa sed vera. An non legeras quomodo invidiâ novercali labores Herculei multiplicati sunt? An non legeras quomodo succisis Hydrae capitibus singulis trina succrescebant? Crede [Page 301] jam vel expertus, Labor hic tuus infinitus est, Opus inexplicabile, onus importabile. Tempus residuum incertum & fluxile; vita tua non est vita sed funus miserabile; si sic vivens sepeliaris in carne: & si dimidiare poteris dies tuos elapsos & insumptos; quis tibi reduxerit? Haec dicens flebat amarissimé. Surgens igitur, ruptisque tandem vinculis naturae, sibi liber redditur. Coepit deinceps ruminare, quis modus aptior, quis esset ordo religionis accommodatior ad ambulandum in viâ Domini; in qua alius sic, alius sic iret. Cúmque definitioni suae minus crederet; rapuit se ad Ricardum Abbatem de consiliariis suis unum, fidelem virum religionis & discretionis eximium. Effundit ei propositum intentionis suae; sed fluctuationibus suis fixam quaerit audire sententiam. Vir autem prudens, cùm satis audisset, deliberans paulisper in se, Frater, inquit, utinam meruissem in domo Dei societatem tuam; sed quia consultis tuis responsum debeo; indica mihi quae domus, quis ordo trahat animum tuum. Nulli, inquit, ordini praejudicare praesumo. Ordo tamen Canonicus me amplius trahit, domusque Lanthoniensis. Et Abbas; surge, inquit, frater, nec moreris; ambula securus in nomine Domini nihil haesitans. Dominus tecum, qui locum religionis & salutis tibi providit accommodum, & fortè studio tuo promovendum.

CAP. VI.

Confirmatus ilico tanquam voce lapsâ de coelo, surrexit, Lanthoniam properavit, desiderium suum indicavit, petitionem fecit, cum gaudio impetravit. Terminum statuit, quo se pleniùs expediret, diem certum quo rediret; sed quantas difficultates, quanta remoramina innectat invidus adversarius desertoribus suis, ipse brevi temporis articulo certiùs expertus & propter cautelam de suo docere postmodum solebat exemplo. Novissima tamen fugae suae persecutio digna relatu videtur. Ultimâ die, qua reditum suum pepigerat, venit ad radicem montis quem Hatiram dicunt. Jam nox caeca clauserat diem, nix hiemalis vias operuerat. Reliquit ibi vir fervidus animo comites suos & equos longo itinere defessos, nec transitum montis permittentes; misit se in pedes, calceamenta detracta projicit, eâ sicut aestimabant ratione quo in lubricis gradibus pedes fortiùs figeret, revera autem quoniam ad viventium martyrum habitacula sine martyrio venire nolebat. Callis erat angustus, anfractuosus, saxis asperatus, nivibus oppletus. Ascendit Helisaeus noster baculo praetemptans iter. A dextris prominent rupes sublimes & arbores proruentibus similes. A sinistris patet Abyssi caeca vorago, de qua non sit lapsis spes ulla resurgendi. Quotiens igitur fallente nive pes alter exorbitabat; ruebat in pessum fessus viator, rotans & volutans donec arboreis obicibus retentabatur. Et cum toto corpore conquassatus putari potuisset; resumpto post modicum spiritu surgebat, & porrectis ad instar natantis brachiis, niviumque mole disjectâ, reptabat manibus ad superiora donec perditum callem reperiret. Sic semel, sic saepius datus est inruinam & resurrectionem. Jamque montis apicem attigerat; ubi statera crucis fixa fatigatis requiem offerebat. Ubi paulisper respirare volens, residuo labori renovandus resedit cruci annixus: sed non desuit invidus temptator. Dum enim arrectis auribus captat, si fortè comites sequentes audiret; audit à sinistris tanquam lenem serpentis sibilum & tanquam vocem in cogitatione susurrantem. Quid voluit homo liber sic facere? Quid voluit magnus magister tam indignum laborem gratis assumere? Potuit aliud fecisse, unde gloriam consequeretur & praemium. Eo tamen citius de nostris erit quo praematariùs ineptâ morte perierit. Sed ubi cautus diabolicas advertens insidias, surgit ociùs, & signans sibi frontem & pectus: abite, inquit, recedite cogitationes pessimae. Dominus mihi adjutor est, non timebo, quid suggerat mihi fraudulentia Diabolica. Potui quidem aliud fecisse, sed melius non potui. Elegi abjectus esse in domo Domini, magis quàm habitare in tabernaculis principum, & gloriam mundi quaerere vel praemium. Et praeferens [Page 302] clypeum apostolicum adjecit, Rom. VIII. 18. Non sunt condignae passiones hujus temporis ad futuram gloriam quae revelabitur in nobis. His dictis omnis temptatio tanquam fumus evanuit. Procedit igitur vir indefatigabilis, descensum montis invenit ascensu graviorem. Nam alternantibus lapsibus nunc in dorsum nunc in frontem, miserandum, poterat, si quis videret, praebere spectaculum. Cùm tamen pervenisset ad metam, ubi clivus jacentior praerupti montis ardua relinquit, animaequior factus est. Unde cùm audisset signorum classicum in ecclesia subjacente; tunc demum tanquam coelestis harmoniae modulamine recreatus, residuum itineris indefessus peregit, signatis in nive sanguine vestigiis. Pulsat januam antelucanus hospes, agnitus introducitur, nuntiatur fratribus, cum lanternis occurritur. Mirantur incomitatum & tanquam spoliatum. De manibus latronum suspicantur elapsum. Quid tamen actum sit differunt interrogare, videntes quoniam opus sit consolatione potiùs quàm rumore. Serenato quantocius igne, deprehendunt pedes cruciatos, ruderibus laceratos. Lavant & fovent, nec sine lacrimis: positâ denique mensâ omni humanitatis studio refocillant. Post cibos confortatus, ne fratres diu suspensos teneat, narrat ex ordine quomodo venerit, & quanta impedimenta pertulerit. Spinas autem & tribulos, quos incurrerit, pro rosis reputabat & liliis. Moeror omnis convertitur in gaudium; & residuum noctis datur in requiem. Manè autem providus vir timoratus & prudens, ne quid impedimentum afferret votis suis dilatio, convocavit tres quos noverat in Conventu majores, Ernisium Priorem, Willelmum, & Robertum; & in manibus eorum trium in nomine Trinitatis tradidit se societati sanctorum fratrum ad Ordinem Canonicum.

CAP. VII.

Cùm igitur ordinatus esset, & obedientiam professus secundùm regulam & vitam sub sanctis Apostolis constitutam: coepit regulam ordinis & constitutiones diligenter ediscere, memoriae commendare, actibus adimplere; nec se magistrum ulteriùs passus est appellari, sed discipulum & subjectum in omnibus studuit exhibere; communes observantias Conventûs irreprehensibiliter custodire, privatas tamen religionis hostias quantum fas erat occultiùs adjicere. Vigil in orationibus, profusus in lachrimis, devotus in divinis obsequiis, in cibo & potu parcissimus, in confessionibus cotidianis purissimus, in disciplinis privatis districtissimus: Nocturnae delusionis santasias uberibus lacrimis puniens, ultra quàm alius etiam actus turpitudinis punire curaret. In omni morum honestate & virtutum ornamento conspicuus; ita ut conversationem ejus tam singularem quàm sacram nullus sufficeret admirari, nullus imitari, profectibus ejus omnes congauderent, nullus invideret. Inter haec Hugo de Laceio, vir nobilis, fundator & patronus Ecclesiae Lanthoniensis, cùm vitae suae finem fecisset, sepultus est apud Wibeleiam in parte fundi quam in extremis agens Ecclesiae donaverat. Cùm igitur definissent fratres locum religionis ibi fundare; missus est praefatus Robertus cum Willelmo tanquam operis dispositor, custos & procurator. Videres philosophum antiquum factum novum operarium. Videres lathomum inusitatum marras, picos, sculcas, bajulantem, terram fodientem, lapides scindentem, scissos eruentem, erutos comportantem. Sed cùm nec sibi parceret; nec corpus imbecille servorem mentis aequaret: de consilio revocatur in claustrum. Cum autem intercurrente tempore pater Ernisius ad intermissam dudum vitam anchoriticam respirâsset, & inexorabilis desiderium suum obtinuisset; communicato fratres consilio praefatum virum Rotbertum Priorem suum constituerunt.

[Page 303]

CAP. VIII.

In quo ministerio quàm strenuum se exhiberet, quàm sollicitum, exemplo perdoceri non potest. Quid enim singulis utile, quid necessarium esset, diligentiùs explorabat. Quod domi non erat, foris quaeritabat, & quasi apis argumentosa reportabat. Redditus necessarios callidus conquisitor sine notâ cupiditatis paulatim attrahebat. Nec corporum tantum procurator sed animarum, quicquid ordinis vel religionis uspiam indagare potuisset, compilabat; & cautâ suggestione primitivis usibus sensim adjungebat. Crescebat igitur in dies numerus Fratrum & religio. Optima quoque longè latéquè pro veritate religionis fragrabat opinio. Nec silendum puto; quàm sanctam; quàm laboriosam sibi consuetudinem indixerit; ut cessante diurno Marthae ministerio nocte resideret ad pedes Domini suspensus cum Mariâ. Cùm enim vespere facto Conventum in Dormitorio conclusisset; expectabat donec omnes soporatos aestimaret, tractans interim & conferens in corde suo, in quibus utilitatibus aut forte negligentiis diem expendisset; qualem rationem pro se pro sibi commissis reddere potuisset; quale judicium subire dignus esset. Tum deinde reminiscens, quanta solicitudo fuisset beato Job pro filiis suis, pro quibus cotidie post epulas holocausta per singulos obtulisset; Job. 1. 5. ne forte benedixerint Domino in cordibus suis. Post haec surgens pastor bonus clanculum exibat in oratorium, pro grege sibi commisso de se ipso facturus holocaustum. Flexis igitur genibus centies aut eo ampliùs cum lacrimis & orationibus detracto cilicio, quo ad carnem utebatur, seipsum diris flagellationibus afficiebat. Videres, te putares Dei filium ante Pilati tribunal flagellatum luere peccata totius mundi. Dubitas an palam hoc faciebat: aut si occultè, unde nosse potuerim? Fateor curiositatem meam; quoniam egredientem è vestigio saepe prosequebar, exploraturus quid faceret; & in tormentis ejus anxius ipse torquebar; nec cessavi furtim prosequi sanctum Domini, donec nocte unâ tenebrosâ radiante super eum coelesti lumine deprehensus sum latitans. Sed increpatus sum, & admonitus, ne curiositatem hanc ulteriùs praesumerem: Adjuratus insuper, ne quid viderim eo superstite cuiquam indicarem.

CAP. IX.

Porro in caeteris quae ad officium regiminis pertinebant, omnibus incomparabilis inventus est temporis nostri Pastoribus. Quique praefectus erat omnibus, factus omnium servus, non se reputans potestate dominante, sed caritate serviente felicem: Verus imitator Jesu Christi, qui non venerat ministrari sed ministrare, & dare animam suam pro ovibus suis. Officium tamen in se retinebat pastoris, qualem format Apostolus, qualem imitatur Augustinus. Corripiens inquietos, consolans pusillanimos, suscipiens infirmos, patiens ad omnes; Disciplinam libenter habens, metuendus imponens: Et cùm utrumque sit necessarium, plùs tamen appetens amari quàm timeri. Hoc tamen prudenter utens discretionis temperamento, ne remissior plùs amaretur, rigidior plùs timeretur. Quod si appeteret; sua sibi videretur quaerere, non quae Jesu Christi; nec pastor esset sed mercenarius. Porrò in confessionibus suscipiendis quàm discretus fuerit, noverint qui experti sunt. Habebat frater aliquis in conscientia quod hasitabat confiteri. Deliberans tamen diutiùs, vicit tandem erubescentiam; ut securam faceret conscientiam. Cúmque coram sancto viro aperiret os in confessione ambagibus utens, alia quaedam leviora quàm quae proposuerat elocutus; & acceptâ absolutione recedere parabat; tunc vir sanctus, Attende, inquit, tibi frater, & glorifica Deùm. Attende fallacias seductoris tui; os tuum aperuisti in confessione; sed quicquid proposueras abstulit tibi ne diceres. Frater autem obstupescens cecidit ad pedes ejus; & verum esse quod dicebat confessus est; & quod dicturus fuerat puriùs [Page 304] emendavit. Alius missus in obedientiam, cùm redisset de itinere, consessionem suam fecit ex consuetudine, quòd in multis offendisset. Cùmque verbis finem fecisset; ait ei vir sanctus: Et quomodo, frater, subtrahis quod deterius est? nonne tibi prohibueram, ne ad parentes tuos diverteres; & transgressus es praeceptum Domini? Erubuit frater, & admirans ait: Et quomodo innotuit tibi pater? At ille tanquam ludens respondit: An nesciebas quod haberem Angelum meum, quem ego mitto cum his qui foris exeunt, ut observet & renuntiet mihi quid agatur in viâ? Et procidens frater indulgentiam impetravit. Sic & aliorum secreta cordis saepe deprehendit; ut eum etiam occulta cordium videre non dubitarent.

CAP. X.

Vim autem virtutis suae, quam acceperat vir sanctus à Domine, in mu tis adverti potest argumentis. Frater quidam occultè temptatus, cùm directus esset, in itinere moram fecit; dum locum sibi remansionis dolose perquireret. Cúmque tandem rediisset & propositum malum explere temptare [...]; quaesivit fallaciter occasiones exeundi, figmenta quaedam proponens. Sed dolus ejus Priori jam innotuerat & fratribus. Admonitus igitur soepiùs de pur [...] confessione & stabilitate servandâ, obstinatâ men [...]e mendaciis se diutius redemit. Tandem cum in Capitulo coram fratribus publicè moneretur, & mechinationes ejus sibi exordine opponerentur; surrexit responsurus; sed Prior anticipavit responsum ejus, adjurans eum in nomine Domini, quòd si spiritus veritatis esset cum eo, loqueretur; sin autem in spiritu mendaciii cogitass [...]t eos fallere, in virtute Spiritûs Sancti non haberet potestatem verbum unum proferre. At ille statim tanquam elinguis factus prorsus ommutuit, & recessit. Alius frater nocturnis fatigatus illusionibus, cotidie cum lachrimis confessionem faciebat. Et cùm die una luctuosus & erubescens redisset ad patrem; ait: Credo, pater, quod si meruissem orationum tuarum suffragia; liberari possem ab istâ molestiâ. Et ait ei vir sanctus cum fiduciâ: Et ego roge Dominum meum, ne te infestet ulterius supra naturam ista spurcitia. Frater igitur recedens cum fiduciâ, delusoris sui vires consutatas expertus est. Item frater alius spiritu fornicationis graviùs impugnatus, de consilio sancti viri carnem suam domuerat jejuniis & abstinentiâ escae, quanta valetudo permittebat; nec pacem invenerat. Desperatus igitur rediit turbulentus ad virum Dei, dicens: ecce necesse tandem habeo discedere, quia pacem vel salutem hoc loco mihi destinatam ultra despero. Servus autem Domini blanditur, amplexatum consolatur; absit, inquiens, frater, ut tam leviter de te triumphet [...]1 Pet. V. 8. adversarius noster, qui tanquam leo rugiens circuit qu [...]reus quem devore [...]. Hoc nempe primum quaerit, ut eliminare te possit à caulis summi pastoris, qu [...] liberiùs rapiat ad devorandum. Sed apprehende arma Scripturarum; state in acie, viriliter age, con [...]ortetur cor tuum, & sustine Dominum. Crede Prophetae dictum. Job. XI. 17. Cùm te consumptum putaveris; [...]rieris ut Lucifer. Et ego praecipio incentori tuo in virtute Spiritûs sancti, ut discedat à te. Dixit, & sanatus est frater ex illâ horâ. Talibus studiis intentus pastor providus & Domino plenus consueverat agnos sibi commissos de ore leonis eripere.

CAP. XI.

Contigit eodem tempore, ut Ecclesia Herefordensis pastore destituta jam diebus multis miserrimè laborâsset. Ex condicto igitur primarii duo diebus illis, Paganus filius Johannis & Milo Constabularius, suggesserunt regi Henrico; quo praefatae Ecclesiae tandem post annos quinque pastorem provideret. Quaesivit quem laudarent, aut si quem providerint. Nomina [...]t Priorem Lanthoniensem. Assensit Rex; & utinam, inquit, vel una [Page 305] radix bona relinquatur post dies nostros in ecclesiâ. Consulitur Archiepiscopus. Laudat consilium, & assensit libens: sed providendum est, inquit, quomodo cautius agatis. Nam homo ille quantum potest praelationis fugitans, cùm ante annum praeteritum ad Archiepiscopatum quaereretur, & mandatus esset ad curiam, delituit, & consilium vestrum frustravit. Exiit tamen consilii verbum in publicum. Quod cùm Prior persentisceret; territus est, & mente praesagâ consternatus. Et accelerans ad Episcopum Landavensem Urbanum, cujus professus erat, praemunivit eum rogans & obsecrans, ne eum absolvat; adjiciens non illi expedire, ut de filio suo privignum faciat. Sensit Episcopus, quò vergeret verbum hoc; & libenter promisit operam. Cùm igitur mandatum Regis & Archiepiscopi, ut personam memoratam absolveret & ad Episcopatum Herefordiae liberam faceret; distulit rem ut potuit. Hoc secundò, hoc saepenumerò. Dum sic callidis artibus opera luditur instantium; annus emensus est. Mittunt igitur ad Papam Innocentium; & super postulatis accipiunt mandatum obedientiae: Unum ad Urbanum Episcopum, ut personam memoratam absolvat; alterum ad ipsam personam, ne vocationi suae ulteriùs reniti praesumat. Convenientibus igitur utrinque in Capitulo Lanthoniensi Legatis, praesente Episcopo Urbano, leguntur Apostolica praecepta, Regis & Archiepiscopi mandata. Facit Episcopus quod praecipitur; patitur Prior quod cogitur. Sequestratis autem procul in partem Legatis, Prior Conventum breviter alloquitur. Videtis, fratres, quàm violenter à vobis revellor, membrum à membris meis; ni fortè rationem habetis, quae me retinere sufficiat. Si minds, maturi consilii tempus est; quia potestas imminens moram non patitur. Respondent fratres. Utinam pater suppeteret nobis te retinendi ratio sufficiens! Sed quia non est sapientia, non est consilium contra Dominum; consilium nostrum est facere de necessitate virtutem, & aequanimiter tolerare quod mutare non possis. Surgit in haec verba lacrymans uberrimè. Petit licentiam eorum & benedictionem. Petit & veniam & absolutionem eorum de omnibus quae se fatetur in omnibus & in singulis offendisse. Et nudatus pedibus singulorum advolvitur cum flagello, postulans disciplinam. Deus bone, Jesu pie, quanti singultus, quanta suspiria quatiebant corda singulorum? Quanta fuit concertatio pietatis cum obedientiâ? Ubi pii filii reverebantur, & cogebantur piissimi patris dorsa flagellare. Cùm igitur resumpsisset indumenta sua, & valedixisset omnibus; accedentibus Legatis rapitur, revellitur, reducitur. Prosequimur, quantum permittimur. Videres tanquam Heliam raptum per aera: Videres Helisaeum non unum sed multos circumstantes extensis manibus inclamantes. Pater mi, 4 Reg. II. 12. pater mi, currus Israel & auriga ejus. Et iterum. Cur nos, pater, deseris; aut cui nos desolatos relinquis? Invadent enim gregem tuum lupi rapaces. Ego quoque impatientiùs ferens desolationem meam: Quò, inquam, progrederis sine filio, pater; quò, sacerdos sancte, sine ministro properas? Et respiciens in me cum lacrymis, petiit & impetravit à fratribus; ut comes itineris, solatium laboris, minister in obsequiis sibi commendarer.

CAP. XII.

Recedimus tandem luctuosi quidem & suspirantes; sed cùm verticem Hatirae montis vir sanctus attigisset, & locum sanctum post se respexisset; tum demum lacrymis & singultibus temperare non potuit, visus sibi tanquam Adam de paradiso pulsus in exilio. Vix loco abstrahitur, vix conquiescit; sed inductis de industriâ variis consultationibus, commeantes mentem occupant, donec montem transmisisset. Primam mansionem viantibus Rossa nobis obtulit. Ibi eâdem noctis horâ visiones singulas vidimus; quibus territi [Page 306] codem temporis momento nos horrendis clamoribus pariter excitavimus. Manè facto promovimus. Cùmque in itinere debitum pensum horarum pers [...]lvissemus; in publica verba redimus. Rogat me vir Dei, quid habuerim in nocte, qui sic clamaverim? Et ego: Somnium, inquam, meum terruit me. Et me, inquit, meum similiter. Retulimus invicem, quid viderimus. Sed cùm audisset visionem; contulit in corde suo, nec jam opus habebat Joseph aut Danielem interpretes. Intellexit enim spiritualis homo, quid visa portenderent, & quomodo ad caput unum concurrerent. Evanuit tandem spes ejus evadendi, quam nec dum projecerat. Suspiravit ab intimis, rediit in lacrymas, succutitur singultibus. Et cùm processisset gressibus paucis; substitit nutabundus, & ait; Quò feror infoelix? Quò me rapit caecatae mentis impetus? Ecce dum liber & meus sum; quid me tanquam videns & volens ingero in servitutem & tormenta? Ad haec ego impatienter commotus: quid, inquam, quid agimus? Quid est quòd cotidie morimur? Non sic mihi constat liberum esse, quem Apostolicae auctoritatis cathena constringit. Quòd si minor est obedientia quàm voluntas; quid cunctamur quod melius est eligere? Ecce patet è sinistris planities ad fugam, Nemus à dextris ad latibulum. His dictis illico percussi cor meum, dicens: Ignosce, mi pater; quia commotus verba delira protuli. Quin potius tu tecum delibera, quid potius expediat, qui virtutem obedientiae tociens nobis praedicâsti. Vacillantes confirmaverunt sermones tui; & genua trementia roborâsti. Si voluntas est hominum quae tractatur; dicit nobis Psalmista: Psal. XXXII. 10. Dominus dissipat consilia gentium, respuit autem consilia populi, respuit consilia principum. Quòd si voluntas Domini est, quae operatur circa te; Rom. IX. 19. Quis est qui resistere possit ejus voluntati? Unum dicit idem Psalmista. Psal. CXXXVIII. 7. Quò ibo à spiritu tuo, & quò à facie tuâ fugiam? Si ascendero in coelum, tu illic es; si descendero ad inferos, ades. Psal. LIV. 23. Facta igitur in Domino curam tuam; & ipse te enutriet. Non dabit in aeternum fluctuationem justo. Subditus esto Domino; & ora eum. Dicito quod saepe soles. Psal. V. 9. Dirige Domine Deus meus in conspectu tuo viam meam. Et iterum. Psal. LXXXV. 11. Deduc me, deduc me, Domine, in viâ tuâ, & dirige me in semitâ rectâ. Et iterum. Fiat à me & in me & de me tua voluntas non mea. Adquievit tandem vir humilis & mitis; nec praesumptuosam habuit consolationem meam, cujus noverat dilectionem. Respondit tamen, & dixit. Ne mireris, charissime frater, sed miserare potius angustias meas. Praesentio namque, quae cruces, quae tormenta me maneant. Ad bestias habebo pugnare ferocissimas. De amicis meis facturus sum hostes meos. Absit enim, ut pacem aut fallacem gratiam malignantium tanti faciam; ut pro pastore mercenarium me constituam. Absit ne pastoralis honor in personâ meâ meritò blasphemetur. Hic est enim amor meus, fortè praesumptivus, fortè supervacuus. Potens est enim Deus de omnibus his eruere animam meam. Sed novi, nec quisquam me meliùs, imbecilitatem meam; & quàm impar sim tantis congressibus, qui in pace & quiete delegeram in domo Domini expectare finem meum. Coactus igitur obedientiae virtute, vix extorsit ab animo suo, ut coeptum promoveret iter: dieque tertiâ pervenit ad Curiam. Nec tardavit meliores amicos suos anticipare, singulis supplicare cum lacrymis; ne consulerent aut consentirent, quòd amicus eorum homo pusillanimis & infirmior praelationis oneri subjiceretur. Primarios autem supra fatos, qui de dominiis Herefordensis Ecclesiae villas tenebant, qui consilium praetractaverant & persequebantur, acriùs aggreditur; rogans instantiùs, comminitans, & praemuniens; ut si pacem suam diligerent, ab incoepto desisterent.

[Page 307]

CAP. XIII.

Fecit homo quod potuit, Deus quod voluit. Habito namque tractatu persona vocatur in Episcopatum, eligitur renitens, qua licuit, assumitur ad altare, & divinis laudibus offertur; & cùm posterâ die sacratus ^* esset, ad cathedram mittitur Episcopalem. Hic intueri licet, quanta fuerit in religioso viro modestiae discretio; qui noverat de gestis filiorum alienorum imitationis exempla traducere. Legerat nempe regem David cinerato capite in terrâ jacuisse, septem diebus cibos abdicasse, quamdiu parvulus sibi natus mortem praematuram promittebat. Cùm autem accepisset puerum jam obisse; surrexit de terrâ, & adorato Domino in templo, lavit faciem suam & manus, & cibos sumpsit: tali scilicet indicans exemplo, quamdiu gravis praesidentis sententia suspensa tenetur & mutari poterit, modis omnibus humilitatis annitendum esse quo redimatur: Cùm autem definita fuerit, continendum esse, prout tempus & ratio postulaverit. Hoc igitur Episcopus prudens usus documento, sic actus posteros modificavit; ut & lacrimis ultra non valituris temperaret, & onus inpactum, quod abjicere nequiret, aequanimiter toleraret; & quae de caetero facienda restarent, prudenter provideret. Cum igitur perductus esset Herefordiam; solenni gaudio, tanquam Angelus à Domino missus, suscipitur; procedentibus in obviam ac stipantibus supra numerum turbis tam cleri quam populi, laudantium Dominum ac dicentium: Matth. XXI. 9. Benedictus qui venit in nomine Domine. Sic positus in cathedrâ sedit mensibus tribus minùs ab annis XVII. Quam autem vitam post haec duxerit, quid egerit, quid pertulerit; quàm gloriosus obierit; si prosequi voluero, immensus mihi pelagus aperitur; & mihi sortasse priùs aura deficiet quam materia. Aggredior tamen, si quid potero, quia sic vultis, fretus meritis ejus & precibus, quibus optanda nobis apud Deum impetrari posse confidimus.

Explicit Liber Primus.

[Page 308]

Incipit Liber Secundus.

CAPUT XIV.

POstquam igitur Venerabilis vir & à Domino benedictus Rotbertus pontificali honore sullimatus esset; nihil ut assolet bonis moribus, nihil proposito religionis imminuit. Providens namque quod de vità & actibus suis Domino redditurus esset rationem, sedens distinxit in corde suo; quid deberet ordinis sui officio, quid domesticis suis, quid alienis, quid omnibus in commune; quid opibus misericordiae. Secundùm hoc vitam suam instituit; ita ut servatâ regulá justitiae simul & ordine quae Dei sunt Deo redderet, & quae hominum hominibus exhiberet. Emergentibus igitur occasionibus, pro loco, pro tempore, pro personis, singula singulis congruentia dispensabat moderamina; & quantum in ipso erat omnibus secundùm Apostolum placere studuit; bonis tamen in bonum: cautiùs observans quod de corruptis scribitur in Psalmo Psal. LII. 6. quoniam Deus dissipavit ossa eorum, qui hominibus placent: confusi sunt, quoniam Deus sprevit eos. Bonos & modestos honore praeveniebat, in bono suo confovebat, ad meliora provocabat. Perversos autem & discolas admonebat, corripiebat; mansuetudinem amans, rigorem non negligens. Discordantes in pacem & misericordiam revocabat. Latronum & raptorum poenale judicium non abhorrebat, aut lenire curabat. Oppressorum & desolatorum causam tanquam patronus suscipiebat. Religiosorum adventum hospitaliter suscipiebat, necessitates audiebat, penuriam misericorditer relevabat. Si quos gyrovagos & dissolutos in ordine deprehendebat; sic privatim increpabat, ut in publico non minùs honoraret. Porro inclusorum & Heremitarum, Coenobitarum conversionem diligentius inquirebat. Et quos in viâ Domini bene currere didicisset, affectuosiùs amabat, frequentiùs visitabat vel in personâ sua vel in benedictionibus caritatis. Scolarium, Clericorum indigentiam explorabat; & secundum rationis differentiam consolari curabat. Viduarum pauperiem, languidorum vel debilium impotentiam miseratione paternâ sustentabat; quorum nomina vel hospitia singulis in locis quo veniebat perquiri faciebat. Reliquorum pauperum discursantium non personalem numerum sed turmas pro loco, pro tempore concurrentes resocillabat; quos cum major erat numerus multitudinis, ante suum prandium refici constituerat. Si qui tardiùs supervenissent, coram mensâ suâ ministrari saciebat. Habebat autem ministros idoneos Deumque timentes super hoc officium constitutos. In singulis nihilominus mansionibus suis habebat numerum pauperum definitum; quibus non praebendam tantùm diurnam, sed indumenta & calceamenta per annum necessaria procurabat. Singula si referrem, diceres Johannem Eleemona vel revixisse, vel alium pro eo surrexisse. Unde non immerito posset cum beato Job sine inani gloriâ gloriari dicens: Job XXIX. 16. Pater eram pauperum, oculus caecorum, pes claudorum. Et quod in consequentibus additur: Job XXXI. 16. Si negavi quod volebant pauperibus; & oculos viduae expectare feci. Si comedi buccellam meam solus, & non comedit pupillus ex eâ. Quia ab infantiâ meâ crevit mecum miseratio, & de utero matris meae egressa est mecum. Quoniam autem necessarium agnoverat conservare conscientiam sibi, famam proximo suo; inter honestum & utile sic metiebatur, sic angusto calle transibat; ut nihil honestum quod inutile, nihil [Page 309] utile quod inhonestum reputaret. Hoc igitur observans, domum habebat ordinatam & bene dispositam, copiosiùs abundantem sine prodigalitate; Familiam & clientelam disciplinaram, non tumultuantem aut populari loquacitate dissolutam, sed cum modestiâ & honestate ministrare institutam. Cantores, mimos, histriones, turpiloquos, & hoc genus omne vanitantium nec videre curabat nec prorsus audire.

CAP. XV.

Mensam habebat frugalem sine avaritiae notâ, religiosis personis aut aliis sullimibus confessoribus adornatam. Lectionem utilium Scripturarum ad mensam audire consueverat; de quibus inter epulandum aut cum literatis breviter & modestissimè conferebat, aut illiteratis assidentibus aliquid adificatorium utiliter exponebat. In camerâ privatè comedere sine magnâ necessitate nunquam consuevit. Ubicunque tamen comederet, satiram habebat coram se capacissimam; quam de appositis sibi cibis in eleemosynam infirmorum cumulabat. Hora refectionis ejus erat prandium; vel si opus diei exigebat, prandium translatum in coenam. Et cum aliis hilariter dapsilis esset & largus; sibi tamen erat pro consuetudine parcissimus. Hoc autem erat mirabile; quomodo quotiens exemplo beati Augustini carnes in mensâ ejus apponebantur propter hospites; ipse magno quodam apparatu & fantasticâ manuum agilitate oculos fallebat convivantium, carnes incidens & in orâ parapsidis ordinans, buccellis tamen panis intersertis, quas cum acciperet, carnem edere putaretur. Sic cum alios saginabat; ipse siccus permanebat. Siquando tamen domi vel foris propter vitandam hospitum molestiam carnem gustabat; nocte sequenti lacrimis, in crastino abstinentiâ escae tanquam reatum aliquem expiabat. Nec hoc quidem quòd votum haberet super se; sed quòd devotione gauderet abstinentiae. Pisces raro tangebat nisi fortè viliores. Cibus erat pro temporum congruentiâ, lac, caseus, butyrum, nascentia leguminum, sructus arborum, olera herbarum. In potu non minùs erat abstemius; ut nec bibisse facilè possit adverti; sed cùm Paulum imitari vellet dicentem: 1 Cor. IX. 27 castigo corpus meum, & in servitutem redigo: itemque Augustinum docentem, carnem vestram domate jejuniis & abstinentiâ escae, quantum valetudo permittit; excessit medicina modum. Nam incidit in morbum, quem syncopin vocant. Cùm autem ex necessitate reddere vellet sua jura naturae; praemortuâ jam appetitivâ virtute refutabat accipere. Non segniùs tamen, quod mirandum est, corpus effoetum laboribus subigebat.

CAP. XVI.

Proinde quod ad custodiam & argumentum pudicitiae pertinere dinoscitur; nunquam oculum in foeminam figere consuevit. Legerat enim quomodo abhominatio est Domino defigens oculum: Nusquam solus cum solâ sedere vel loqui nisi coram positis arbitris praesumsit, nec de confessione quidem vel quolibet arcano. Quid igitur de mundiciâ carnis ejus sentiendum sit, cito dixerim. Quod scire potui, virgo senex obiit.

CAP. XVII.

Porro quàm sedulus, quàm devotus fuerat in divinis officiis, docere per singula perlongum est, persuadere difficile. Quotiens enim Missam celebrabat, & ad sumendum Dominicum sacramentum venerat; non erat modus singultibus, non cruentis lacrimis; donec seipsum tanquam mactatum holocaustum obtulisset. Hunc usum etiam in privatis orationibus suis observabat. Saepiùs etiam cum attentiùs oraret, aut etiam meditaretur, sive sedens sive procumbens; rapiebatur in ecstasi mens ejus, ut sopitus videri potuisset. Cùm autem hauriret spiritum cum impetu redeuntem; quasi de gravi somno excitatus, semilanguidus apparebat. In exequendo ministerio suo tam promptus, tam strenuus erat; ut quotiens ad Basilicas dedicandas sive Oratoria, sive Coemiteria sacranda peteretur; non excusabat, non inducias quaerebat; sed [Page 310] quaecunque intemperies inhorruisset, statuto die alacer occurrebat. Et cùm in divinis sacramentis & verbo Domini seminando caeterisque causis emergentibus diem expendisset; ad propria jejunus redibat. Quod si fortè tardius erat, aut alia necessitas urgebat; vix precibus adduci poterat, ut hospitium vel eibum acciperet alienum. Ordinationes Clericorum exquisitissimè faciebat; praecavens & praeminitans, ne qua venalitas intervenisset aut indignitas contradiceret. Per singulos gradus sermonem de more faciebat instructorium; quo discerent singuli, quâ ratione, qua vitâ ordinem suum honorare deberent & ministerium. Gyrovagos, acephalos, notabiles, alienos, servos penitus refutabat. Clericulos nisi provectiores & libertatis testimonium habentes, quibus (que) in ecclesiâ locus & victus provisus fuisset, coronare devitabat. In omnibus denique P ulum imitari satagebat dicentem: Rom XI. 13. Honorificabo ministerium meum. Unde cùm in omnibus generaliter, in Clero tamen propensiùs execrabatur & persequebatur omnigenae fornicationis immunditias, & quae harum occasiones sunt, ebri [...]tates & comessationes, caeterasque turpes dissolutiones.

CAP. XVIII.

Humilitatis ejus virtus quanta fuit, paucis plenius innotuit. Quam vir prudens in officio regiminis sic modisicabat; ut nec rigor humilitatem, nec humilitas destitueret rigorem necessarium. Non enim ignorabat, quomodo inter regendos si nimia servaretur humilitas, regendi frangeretur autoritas. Cùm autem ad privatum rediisset conscientiae judicium; dicere poterat securè cum Psalmista: Psil. CXXX. 1. Domine non est exultatum cor meum, neque [...]lati sunt oculi mei: &c. Astruere poteram unum pro multis nec modicum humilitatis ejus documentum: sed vereor, ne si audierit Pharisaeus, indignetur, sumatque sibi scandalum de bono alterius. Quomodo tamen silere potero veritatem, quae sancti viri nobis commendat humilitatem, viderit humilis, qui imitari voluerit: Viderit superbus, qui humilitatem abhorruerit. In Coenâ Domini quotannis cum sacramenta diurna peregisset: & pauperibus Christi propriis manibus necessaria ministrâsset; facto vespere Salvatoris exemplum in abluendis pedibus discipulorum in choro reverenter exhibebat. Deinde domi praeparatis pauperibus aliis, idem humilitatis exemplum repetebat: Addens caritatis opus in el [...]emosynis consolatoriis. Denique facto noctis crepusculo, nudis pedibus & aperto capite assumpto uno comite fidelissimo, altero praemisso praeparare quae necessaria forent, procedebat ad habitacula leprosorum. Ibique praecinctus lintheo pedes singulorum humiliter lavabat, lacrimis rigabat, capillis tergebat, deosculabatur dulciter. Postremò vestes & calceamenta dividebat per singulos; sicut cuique opus esse praequisierat. Quo facto de nocte redibat in sua. Si quis discretor es censorque meritorum; tibi relinquo in hac parte judicium. Audisti factum Mariae Magdalenae scriptum in Evangelio, quod praedicatur in universo mundo. Audis simile factum humilitatis Antistitis sancti cum veritatis testimonio. Lavit mulier peccatrix pedes Salvatoris, lacrimis rigavit, capillis extersit, & oscula junxit. Pedes inquam Salvatoris, sed pedes mundissimos, pedes sanctissimos. Lavit Antistes humillimus pedes pauperum, in quibus erat Christus; sed pedes leprosos, ulcerosos, coenulentos. Sed & hos lacrimis rigavit, capillis extersit, & oscula sixit. Confer opus humilitatis & devotionem amborum; Et si de sententiâ meritorum haesitas; divino committe judicio. Nos coeptam viam prosequimur: sanctissimi viri caritatem admirantes, qua sic fraternis negociis expositus erat, communia propriis anteponens; uti nec laboribus suis parceret nec impensae. Cavebat enim provide, ne si rogatus veniens sratrem vel amicum gravâsset in aliquo, gratiam & meritum perdidisset, tanquam si caritatis officium vendidisset. Quotiens autem ad publicos conventus evocatus accederet, quotquot ad eum undique confluxissent viri religionis, in eo inveniebant negociis suiis consilium, in hospitio humanitatis solatium, in [Page 311] conventu patrocinium. Porro tantae charitatis ejus meritis tanta succrevit & gratia; ut in publicis tractatibus si qua dubietas si qua difficultas oriretur, Robertus Episcopus tanquam senior tanquam discretus & religiosus consuleretur; & quod ipse definisset ratum haberetur. Si quem autem vel ignorantiâ vel voluntate à tramite justitiae deprehendisset exorbitare; nullius persona nullius potestas à puncto veritatis eum dimovere praevalebat. Unde & hic subsecutus est honor, sed onerosus labor; ut quicunque à Domino Papâ causam suam in Angliâ terminandam retulisset, Robertum Episcepum patronum habere postularet & obtinere gauderet. Nec hoc silendum, quomodo quotiens infirmabatur vir iste timoratus, festinabat ministris suis solidos totius anni de integro reddere, & gratuita donaria singulis superaddere: Dein quod ad manum habebat, pauperibus erogare; si quid alibi haberet, testamentum facere. Cùm autem convaluisset; nihil eorum quae in eleemosynam denominâsset, rehabere volebat, nisi alia pro aliis redimeret. Si quis verò in obsequio ejus infirmabatur; omnem humanitatis sollicitudinem erga eum exhiberi faciebat. Quòd si moriebatur; quicquid de rebus suis disposuisset, ratum haberi praecipiebat. Nisi forte ad majorem salutis ejus profectum aliquid demutandum pervidisset.

CAP. XIX.

Plura satis sunt quàm quae memoria signaverit humanitatis ejus indicia, sanctitatis argumenta foris scintillantia. Ex quibus quae ipse videre non potui, sollicitus fui ab aliis qui viderunt certiùs indagare, piorum thesaurum exemplorum conferens in corde meo. Quae apud pias mentes parvi pendenda non aestimo; si exilis stili macilentâ brevitate coartantur. Agebat iter aliquando vir sanctus vocante negocio; & praemisso comitatu ad transitum pontis praejacentis ipse novissimus sequebatur, uno comitatus Canonico, psalmocinantes invicem secundùm consuetudinem. Cúmque post alios pontem ascendisset Canonicus; incautiùs allateratus Episcopo cecidit foras & equus super eum inversus in gurgite rapidissimo. Vir autem impiger reminiscens, quia majorem charitatem nemo habet quàm ut animam suam ponat quis pro fratribus suis, descendens insiluit in profundum. Et reversans equum supinatum, apprehendens fratrem extulit caput ejus supra aquam donec respirâsset; sed dum eum tollere vel à sellâ revellere srustra luctaretur; accelerantes comites certatim insiliunt gurgitem. Alii rapiunt Episcopum; Alii circumjectis capistris equum extra hunt haerentem in limo profundi. Cùm igitur ruinam reparassent, & timor redisset in securitatem; ascensis equis promovent iter. Interea juventus levior & garrula turba puerorum insultant Canonico, vocantes eum militem nimis delicatum, qui nec in expeditione uno die balneo carere potuisset. Maturiores autem quaeritabant inter se, quomodo cecidisset Episcopus. At ille, ut erat auribus vigil, subaudiens: non cecidi, inquit, sed catui fratris perituri subveniendum putavi; ut vel vivus vivum liberarem, vel mors socialis individuos socios inveniret. Mirantur audientes, & strenuitatem viri praedicant, charitatem autem & humanitatem quàm maximè. [ Sequuntur Miracula bina; qua Lectoris fastidium veritus rejeci.]

Alio tempore exigente necessitate homo Dei movit iter antematutinum, cúmque devenissent in solitudinem, offenderunt mulierculam jacentem secus viam & puellulam parvulam juxta eam plorantem. Substitit homo pius; ut sciret quid esset. Interrogat puellam. At illa: Vae, inquit, mihi misellae, vae mihi. Haec est mater mea, quae hoc loco serò obdormuit; & in totâ nocte non possum eam excitare. Et timeo lupos ne me cum illâ devorent. Descendentes & tractantes deprehendunt mulierem esse mortuam. Quam fecit Episcopus in palefridum suum levari: Puellulam verò post clientem deferri. Et convocans Clericos, coepit commendationem animae & totum cursum qui sequitur in agendis mortuorum. Cúmque elucescente die ecclesia comparuisset, [Page 312] à dextris divertunt illuc: Et dato pretio fecit eam sepeliri. Puellulam verò portatam longiùs ad aliam villam, ubi notos habebat, quaesitâ nutrice datoque pretio commisit alendam.

CAP. XX.

Foelix homo, si in talibus exercitiis vitam in pace finire licuisset. Longè tamen foeliciorem dixerim, cui de tribulationibus consequentibus indubitata martyrii corona constat adaucta. Sed haec est hostis invidi seducta calliditas; ut quem in pace seducere nequit, victorem perdat in praelio. Primam igitur persecutionem à domesticis suis pertulit; de quibus dicere posset. Isa. [...]. 12. Filios enutrivi & exaltavi; ipsi autem spreverunt me. Hoc nempe bonae intentionis studium vir sibi sanctus indixerat; ut ad decorem Ecclesiae sibi commissae si quas personas idoneas literatas alicubi vacantes acciperet, eas ad se vocaret, ordinaret, & beneficiis ecclesiasticis vel honoribus fullimaret. Sed nescit malitia beneficiis respondere. Unde factum est, ut Radulphus quidam, quem alienum asciverat, & Decanum constituerat, primus contra eum levaret calcaneum. Nec prius eum destitit indignis tribulationibus vexare; donec compelleret Romanum Pontificem adire. Cui cùm angustias indicâsset, & vexationes, quas à Decano suo patiebatur tam indignas quàm injustas; decreto Curiae cum pace suâ remissus est. Sed pacem reportans, pacem domi non invenit. Agebat enim invidia Diaboli; ut quo amplius terrenis perturbationibus vexaretur, spiritualibus lucris minùs intenderet. Sed noverat Dominus, quibus tormentis Martyrem suum ad coronam praepararet. unde cùm deposito per Dominum Papam Innocentium vexatore suo Decano redisset ad sua; novos invenit ex filiis suis vexatores, alterum post primum, tertium post secundum. Quorum non tolerans vir sanctus tam immunditiam quàm impietatem, laboribus & impensis primis similibus eorum debellavit insolentiam: metuens ne sibi cederet in periculum, si pestilentes non eliminaret, quos Ecclesiae deceptus induxerat.

CAP. XXI.

Cùm sic laboribus indignis atteritur; contigit ut Henricus Rex pacificus finem faceret vitae suae. Turbatum est regnum; recessit è medio pax & justitia; & in millibus multis etiam fides Christiana. Et ne quid residuum foret Ecclesiae consolationis; paucis post obitum Regis evolutis diebus desungitur etiam Archiepiscopus Cantuariae. Revelantur statim ex multis cordibus feritates & insaniae. Rapiunt invicem, caedunt, incendunt. Grassantur in subversionem religionis & ecclesiarum, quos ante antehac regalis justitiae rigor coercuerat. Et quantae putamus cruces & frixurae torquebant & torrebant totam substantiam zelantis ecclesiam Dei Pontificis? Fuerunt igitur inter haec mala pio viro lacrymae suae panes die ac nocte; nec erat quod amplius in hoc articulo desideraret, quàm cum pace Ecclesiae funeratâ & ipsum funerari. Singulariter autem succurrebat animo graviúsque torquebat Conventus Lanthoniae inter barbaras gentes deprehensus. Audit spoliatos semel & secundò. Audit victualia jejunis defecisse, nec alia jam posse tutò convectari. Dolet, anxiatur, luget; tanquam omnes trucidâsset. Poenitet enim sed serò; quòd dum potuit & consilium habuit, hujus horae necessitatem non praevenit; quòd diebus pacis locum refugii non providit. Sed homo Dei spiritu fervens diebus illis sic affectus erat; ut optaret se cum caeteris omnibus unâ die martyrio consummari. Nunc autem expertus, quia non est in manu hominis vita ejus; fecit tandem pro tempore quod potuit. Ascivit ad se Conventum. Tradidit eis domos suas, capellam, horrea, cellaria, caeterasque necessarias officinas, redditus insuper Episcopales, quantum necessitatibus eorum sufficere possit. Interim quaesivit & invenit eis locum habitationis apud Gloecestram sub Milone Constabulario. Expensas dedit ad aedificandum. Secundo anno transtulit [Page 313] ^* illuc Conventum. Ad supplementum quoque subsidii dedit eis Ecclesias duas Frome & Presteberie. Ipsam insuper villam Presteberie cum omnibus proventibus ejus praestitit usque ad finem vitae suae. Dum talibus studiis invigilat; invaluit peramplius doloris miseranda materia: unde requiem non admittebat pii pastoris corpus neque anima. Videns nempe mala jam undique crebescentia, discurrebat anxius inter furentes. Execrabatur caedes mutuas, rapinas & incendia. Pacem obtinebat, ubi poterat; vel inducias saltem aliquos propositis furoribus procurare satagebat.

CAP. XXII.

Transeo multa nec ignarus hoc loco magnifici viri certamina; quae tam gloriose perexiit quàm strenue percucurrit. Quae ^† mihi quidem diebus meis stilo prosequi nec satis tutum erat sed neque necessarium. Quippe quae fama celebris in memoriam fine litterâ transmisit aeternam▪ ex quibus plurima satis filii qui nascentur & exurgent enarrabunt filiis suis. Siquidem post obitum pacifici Regis Henrici, sicut breviùs praelibatum est, cùm Stephanus Rex jam obtinuisset regnum, & cognata ejus Imperatrix supervenisset; exorta est simultas inter alterutrum & feralis de regni jure calumnia, singulis pro se rationibus satis validis innitentibus, sed nullo interveniente judicio dissentio tanta nec finem accepit, nec conceptis malis pacis sequester quispiam inducias obtinuit. Divisis itaque contra invicem Principibus regni desolatio dolenda subsecuta est juxta sententiam Dominicam: Luc. XI. 17. Quia omne regnum in seipsum divisum desolabitur, & domus supra domum cad [...]t. Et in primordiis quidem tantorum malorum res acta est inter pares compugnantes invicem, affligentes invicem, rapientes. Sed consumptis altrinsecus universis, quae furor ambitiosus invenerat, irruptum est latiùs in sanctuarium Domini, nec locatim in parte sed passim in toto. Ecclesias invadunt; minores spoliant & incendunt, majores & firmiores in munimenta sibi castellorum usurpant. Satagebat igitur saepefatus Episcopus saltem pro domo pro populo sibi commisso murum protectionis opponere; precibus, pretio modisque omnibus agens, quibus solet feritas humana leniri. Sed praevaluit flagellum inundans & respectus irae desuper. Pergrassante igitur latius & tanquam cancreno more hostili serpente vesaniâ, factum est ut Episcopatum Herefordensem communis pestis involveret: ^† Episcopus ejus domibus suis & possessionibus spoliaretur. Sed eorum quidem quae ad proprios usus pertinebant, direptionem aequanimiùs interim toleravit; Ecclesiae autem captivitatem & divinorum officiorum silentium altiùs indoluit. Quoniam igitur quid utilius faceret non occurrebat; in spiritu humilitatis & in animo contrito cum precibus & lacrimis ad Dominum convertitur, supernam sustinens promissionem; qua dicitur. Heb. X. 30. Mihi vindictam, ego retribuam, dicit Dominus. Interdum [Page 314] tamen ne quid minus saceret, temptavit & hoc quod docetur per Apostolum Timotheus: 2 Tim. IV. 2. Argue, obsecra, increpa in Domini patientiâ & doctrinâ. Sed cùm talis diligentia pacis oblitos nondum leniret, quin insuper ad deteriora provocaret; nec haberet jam in suis vir pius ubi tutus caput inclinaret; fecessit ad modicum, fidelium suorum usus consilio, imo Salvatoris exemplo simul & documento. Nec ad exteras tamen gentes exul demigravit; sed contulit se ad Coenobia Religiosorum, ad castella parochialibus suis circumjecta terminis; ubi cum pietate & reverentiâ ab omnibus susceptus est, ut qui omnibus carissimus erat & reverendus. Gaudebat autem & Domino gratias agebat ipse pro se, qui hospitio & cibo jam indigebat alieno, nec minùs tamen pro illis quorum non tam datum qu [...]rebat quam fructum pietatis, quibus dicturus esset in fine filius hominis Matth. XXV. [...]. Hospes fui, & collegistis me: [...]rivi, & s [...]t [...] v [...]; & ministrâstis mihi.

CAP. XXIII.

Respexit post modicum justus Dominus lacrimas servi sui, piasque preces exaudivit; compungens corda persecutorum ejus; ut ab illius oppressione desisterent, Ecclesiam occupatam liberam redderent, super ablatis compositione receptibili satisfacerent. Episcopus igitur cùm pace restitutâ in sua redisset; Ecclesiam suam reformavit, hostica de foris munimenta diruit & complanavit; spurcitias de intus eliminavit; Clerum dispersum revocavit; divinum officium innovavit; ad caetera religionis & pietatis opera recucurrit; habitus ab omnibus in gloriâ & magnificentiâ. Redeunt ad januam ejus pauperes Christi, ad hospitium viri religiosi, ad consilium in negociis ambigui, ad patrocinium solatio destituti. Omnibus seipsum exhibet, miseretur, suffragatur; & quod de Catone legitur, non se sibi sed toti mundo natum esse profitetur. Inter haec silentio praetereundum esse non aestimo speciale caritatis opus. Venit ad eum Conventus unus fratrum desolatorum numero XX. quos maledictio sterilis terrae de seccessu nemoris post quinquennium expulerat; & quia totum definitionis & consolationis suae pondus in consilio & caritate tanti Pontificis rejecerunt; egit studiosiùs ut in Lanthoniensi Collegio omnes unâ die reciperentur. Ne autem domus supra vires gravaretur, addidit ad suprafatam Ecclesiarum donationem terram unam quam Moram vocant. Quas elemosinas à Domino Papâ confirmari fratribus impetravit.

CAP. XXIV.

Plura sunt ejus quàm quae stilo prosequi possum opera misericordiae. Inter caetera tamen virtutum ejus insignia, nihil erat quod ejus obedientiae praejudicari possit. Verus siquidem imitator Jesu Christi debitam patribus suis servavit obedientiam usque ad mortem. Unde factum est; ut cùm ad Concilium Remense sub Eugenio Papâ summonitus esset occurrere; licèt diebus illis infirmitatem corporis veraciter possit obtendere; noluit tamen excusare, praeoptans in obedientiâ mori quàm sine illâ vitae suae spatium protelare. Cùm igitur Remis pervenisset; die tertiâ Concilii ingravescente morbo decidit in lectum.

Hic liquidò potest adverti, quàm grata Domino fuisset vita ejus; ad cujus transitum totus ferè mundus concurrerat. Ne mireris tamen aequa divinae justitiae libramina; ut qui multigenarum odore virtutum tantos circumquaque perf [...]derat, tantorum haberet undiquaque confluos in novissimis suis consolatores & coram positos apud Dominum intercessores. Sic enim promiserat verus ac verax omnipotens. Reg▪ [...]. 30. Glorificantes me glorificabo; & qui contemnunt me erunt ignobiles. Sed qualis suerit circa novissima transitûs sui praeperatio, sicut pium est audire, sic impium videtur negligere. Hanc autem praeparationis diligentiam intra passionem & resurrectionem Domini senariâ dierum distinctione optabili eventu digessit▪ ut quo dierum numero machinam mundi constabat [Page 315] esse perornatam, eodem se cum mundo in sanguine redemptoris spe fideli praeparet innovandum & cum Christo resurgendum.

CAP. XXV.

Apud Abbatem Remensem Odonem habebat hospitium; ubi sicut summâ veneratione habitus esset, sic omni humanitate in infirmitate suâ tractatus est. Venerat feria quarta, pridie videlicet Caenae Dominicae. Sensit vir Dei morbum ingravescentem; & petit inunctionis sacramentum; nec moram patitur. Abbas igitur praemonitus totusque Conventus ordinatâ processione solenni cameram ingrediuntur, in qua jacebat. Videntes autem lectum vacuum, nutibus quaerunt ubinam sit. Et respicientes vident eum longius à lectulo in terrâ nudâ prostratum. Hortantur ut ad lectum referatur; sed renuit. Tollere volunt, sed non permittit. Praeoccupans autem voces eorum in confessione; Nescitis, inquit, fratres & domini, nescitis quem visitare venistis: Hominem utique peccatorem, nec vitâ dignum, Episcopum illum falsum sed hypocritam verum, populi seductorem qui cum nihil esset aliquid se esse simulabat. Non pastor ovium sed mercenarius infidelis, lac colligens & lanam, sed salutem negligens animarum. Arbor sterilis terram hactenus occupans, & frugum proventum umbrâ praepediens. Miseremini ergo mei fratres & amici Dei; sinite me hominem terreum atque terrenum in terrâ poenitentiam agere, poenitentiae sacramentum in terrâ suscipere; & quia nec illâ gratiâ dignus sum, ostendite mihi misericordiam, vindicate injurias Dei in tormentis rei sui. Et proferens virgas, quas habere ad manum consueverat, obtulit Abbati; flagitans disciplinam à singulis. Non erat qui lacrimis possit temperare; graviúsque torquentur in mente, quàm vapulatus in carne. Sed dolet ipse anxius in mente: quia dolorem non sentiat in carne. Unde ab ultimo fratrum rapit ipse virgas. Et quid est, inquit, fratres quod facitis? Quae est haec pietas parcere peccatori, quo minùs parcatur ei, sed graviùs puniatur in futuro? Haec dicens, coepit seipsum pro more suo flagellare sine modo, sine misericordia; donec de suis unus accurrens impatienti pietate extorsit ei flagellum è manibus. Postremò cum omni humilitate & religionis affectione completum est inunctionis officium. Et cùm accepisset Dominici corporis & sanguinis sacramentum; paulisper conquievit; sentiens in se quod de inunctionis efficaciâ per Jacobum Apostolum asseritur dicentem; quomodo Jac. V. 14. si à sacerdotibus ungatur infirmus; oratio fidei salvabit infirmum; & allevabit eum Dominus; & si in peccatis sit, dimittent [...]r ei. Ab eâ horâ plus elegit silentium, tumultu carere, de rebus sorinsecis nihil audire, totus in se redire, totum se sibi vacare, passionem Domini piâ mente tractare, de qua eâ die in consilio Pontificum & Pharisaeorum impiè consiliatum sit atque tractatum. Hanc enim noveram ego consuetudinem ejus; ut pro temporis accursu & Dominicarum sullimitate solennitatum feriatâ mente totus in eâ materiâ versaretur. Quod eum hoc loco perampliùs fecisse non dubitant qui viderunt, qui ejus omnia tanquam seduli assessores scire potuerunt. Sub hac ergo disciplinâ diem ttansegit noctemque sequentem, in timore Domini & patientiâ Christi perseverans.

Illuxerat dies crastina: volvere coepit in mente quod dudum tractare solebat in concione, quanta scilicet sit illius diei solemnitas, quàm magnifica sacramenta, quae autoritate divinâ instituta sunt & ab Ecclesiâ catholicâ venerantur recolenda. Memorat & miratur quanta sit hujus diei gratia, in qua sacrati Ordinis ministerio post lamenta poenitentiae fit poenitentium reconciliatio, peccatorum remissio, membrorum Ecclesiae praecisorum redintegratio. In qua die trimoda fiat olei consecratio in totius Ecclesiae generale sacramentum; cujus confectio Episcoporum solum expectat officium. Miratur & memorat, quantum nobis inditum sit in hac die sacramentum, & humilitatis exemplum in ablutione pedum discipulorum Christi manibus ejus filii patris altissimi. [Page 316] Memorat & miratur, quàm stupendum sit quàm mirabile sacramentum, quod hujus diei vespere agnus Dei verus agnum typicum comedens cum discipulis suis, terminatis omnibus Veteris Testamenti sacrificiis, unum pro omnibus majus omnibus instituit, conferens corporis & sanguinis sui veritatem & virtutem in panis & vini speciem divinâ virtute consecratam. Quam fidem astruxit discipulis suis, cum ait; Matt. XXVI. 26. Accipite & manducate ex hoc omnes, Hoc est corpus meum, quod pro vobis tradetur. Et iterum Matt XXVI. 28. Hic est sanguis meus novi Testamenti, qui pro vobis & pro multis effunditur in remissionem peccatorum. Talibus secum pertractatis vir Deo plenus exultavit in spiritu, gratias agens; & postulavit afferri sibi Dominici corporis sacramentum. Dum praeparant, reminiscitur vir timoratus Apostoli sententiam de hoc sacramento dicentis: quomodo 1 Cor. XI. 29. qui manducat & bibit indigne, judicium sibi manducat & bibit. Ideo mente perculsus rediit in lacrymas, & fonte poenitentiali rigat saciem, lavat conscientiam. Cum igitur obtulisset corpus Dominicum; veneranter ut solebat adoratum suscepit. Et cùm iterum gratias egisset; paululum se fatigatus reclinavit. Post modicum cùm accessisset hora, quam ipse diligentiùs observaverat; convocans Clericos suos, interrogat quando faceret mandatum suum? Et obstupescentes responderunt. Propitius esto tibi pater. Scitur quia dum potuisti, devotè fecisti. Nunc autem pro necessitatis ratione nos tui pro tè humilitatis hujus supplebimus officium. Absit, inquit; sed parate mihi: Et ego faciam saltem hac vice. Paraverunt igitur pauperes ante lectum suum in subselliis; & erexit se in cubitum, deinde in genua; & praecinctus lintheo lavit pedes omnium, lacrymis rigavit, capillis extersit; eleemosynam per singulos distribuit. Et cùm lavisset manus; reclinaverunt eum in lecto spiritu fatiscentem. Sic itaque permansit nocte sequenti pervigil; tam carnis sui passione quàm Christi compassione gratanter delectatus.

Successit feria sexta, quae de passionis Domini piâ recordatione annuâ devotione fidelium recolitur. In hac die manum Domini propensiùs aggravavit super eum; ut carnis disciplinam non praetermitteret sed augeret, lacrymarum intemperans. In hac die factus est in agoniâ tanquam raptus extra se: totus positus in passione Christi. Tantam recolens & mente revolvens divinae pietatis dignationem, quae sic redimere delegerit genus humanum. Ne quid autem deforet passionum Christi in carne suâ in se transferebat devotione, qua poterat, opprobria, convicia, tormenta: ut Christo morienti commoriens, resurgenti conresurgere meruisset. Dum in his commoratur, & tanquam in frixorio totus confrigitur; accedit hora qua per ecclesias fideles Christi crucem ejus venerantes adorant. Expletis igitur horis & caeteris diei statutis officiis, postulat sibi crucem afferri. Quam cùm vidisset à longè; incurvatus quantum potuit pronus in terram adoravit, & dixit: Salve crux pretiosa, crux benedicta, quae in corpore Christi dedicata es, & ex membris ejus tanquam margaritis ornata. Post haec extensis manibus apprehendit eam, deosculans reverenter, & lacrymis rigansuberrimis. Et adjecit. O crux, ave spes unica post passionis tempora, te adoro in Domino Jesu meo; sed in te adoro speciale illud crucis signaculum, in quo Christus pependit & morte suâ de mortis auctore triumphavit. In honore ejus ac tuo Jesu Christe in memoriâ beatae passionis tuae adoro crucis tuae signaculum, non tanquam opus manuum hominum, nec eo puro adorationis intellectu quo tu solus Deus adorandus es, sed tanquam passionis tuae patibulum, mortis tuae instrumentum, redemptionis nostrae adminiculum, conversationis novae ministerium, quo scilicet mortificantes & crucifigentes tecum membra nostra quae sunt supra terram cum viciis & concupiscentiis, nobis absit ultra gloriari nisi in cruce tuâ Domine. Te igitur, Christe, te principaliter, te singulariter adoro, te benedico; quia per crucem tuam redemisti mundum. Te adoro pro me incarnatum, natum & passum, mortuum & sepultum, tanquam hominem verum. Te adoro à mortuis resurgentem, [Page 317] coelos ascendentem, tanquam Dominum vivum & verum. Miserere nostri, qui passus es pro nobis. Et astringens crucem artiùs ad pectus suum, adjecit: Domine Jesu Christe, creator ac redemptor meus, non est in coelo vel in terrâ medicus aut medicina languentis animae praeter sanguinem, tuum pretiosum. Ideo pono passionem tuam & crucem tanquam malagma salutis unicum super cor meum & corpus meum. Ideo pono sanguinem tuum super vulnera mea; immo totam substantiam meam involvo sanguine tuo; ut qui de coenulentâ mundi voragine te vocante sordidatus egredior, lavari merear & emaculari in sanguine tuo, salvator mundi. Et cùm addidisset: Psal. XXX. 6. In manus tuas Domine commendo spiritùm meum; redemisti me Domine Deus veritatis: conticescens elanguit. Accedentes igitur qui assistebant, laxatis amplexibus amoverunt ab eo crucem. Et cùm accepisset communionis sacramentum; reclinaverunt eum in lecto, anxiùs observantes cùm Christo spiritum emitteret. Sed cùm soporatus jacuisset ad modicum; reviguit paulisper & resumpsit spiritum. In eâ tamen constantiâ mentis totâ die permansit, quae de Annâ praedicatur, & vultus ejus non sunt ampliùs in diversa mutati. Paucis pauca loquebatur, intra se multò pluriora. Sed cùm se continere non possit cordis incendium; erumpebant per vices voces exiles, in quibus scintillabat foris quid intus pertractaret. Plenus enim Domino jam soli Domino loquebatur aut de Deo; misericordias ejus recolens, & gratias agens. Unde & hoc dixisse subintellectus est. Quid est Deus bone, Jesu pie, quid est quod fecisti nobis, quod pertulisti pro nobis? Regem coelorum & Dominum quis appendit in patibulo? Utique Judaeorum impietas invida, sed certe misericors pietas tua & pia misericordia. Vita vivens in te, in quo vita essent quaecun (que) facta sunt. Quis vitam tuam tulit in cruce? Utique inolita tibi pietas & misericordia. Lumen indeficiens, splendor patris, & sol justitiae, quis obtexit caligine radios tuos in cruce? Utique voluntas & misericordia tua, potestatem habens ponendi animam tuam & iterum sumendi e. m. Et quia raptabatur mens ejus per singulas Dominicae passionis actiones; variabat in contemplatione vocum prolationes. Unde tanquam à dextris respiciens: Ohe, inquit, quàm bene venisti Joseph ab Arimatheâ, vir bone, vir juste, quàm bene venisti obsequium praestare Deo in coelo regnanti & in cruce perempto? Tolle de cruce, tolle Jesum meum. Tolle talentum mundi pretiumque pretiosum, in quo redempta sunt & restaurata universa. Involve reverenter, sepeli diligenter, absconde thesaurum apud te lapidem pretiosum in exciso lapide. Absconde lucernam mundi ab oculis coecorum; ut videntes non videant. Age securus, ne doleas, ne diffidas. Ponat Pilatus custodes ad ostium monumenti. Signent lapidem advolutum. Expecta modicum; venit hora, & videbis mirabilia. Resurget mortuus noster ex mortuis; lumen prorumpet è tenebris, quo lux verae fidei convalescat, & paulatim impleat orbem terrarum. Quis dubitet in his verbis quid vir sanctus volveret in abscondito mentis? Cùm in talibus diem exegisset; vespere facto dixit cum Christo. Psal. IV. 9. In pace in id ipsum dormiam & requiescam. Et resolutus est in somnium. Pausantibus igitur undique sociis, quos labor & dolor aggravaverat, post horam unam invalescens morbi stimulus bisacutus soporem ejus excussit; & coepit anxius plangere. Appropriantes igitur qui lectulo praesidebant, expectabant si quid vellet vel aliquid diceret. Cohibuit autem planctum, parcens fatiga [...]is. Cubicularii autem intuentes eum oculis clausis labia moventem, appositis auribus captant lene susurrium vocis exilis: Ait namque, Gloriam tibi Domine, quàm bene quàm justè fecisti somnolentiam meam excitare, qui non potui unâ horâ vigilare tecum. Nec decebat, ut servus empticius sterteret in lecto; dum redemptor ejus jaceret mortuus in sepulchro. Hactenus talia; deinceps verò quantum sentire datum est, quod facere solebat corporaliter cogitatu mentis qua potest devotus exequitur. Circa sepulchrum Domini versatur & excubat; vulnera ejus & mortem luctuosus adorat. Contuetur [Page 318] mulieres pias sedentes contra sepulchrum lamentantes & flentes Dominum, & collacrymatur. Cogitat discipulos latitantes, & contristatur. Inter haec tamen exultat in spe, sperat in fide; securus quod redemptor noster descendat ad inferos, vectes inferni confringat, mortis principem debellet, captivitatem suam potenter eripiat, & ad carnem suam victoriosus redeat, in qua tertiâ die immortalis à mortuis resurgat. Sub hoc solatio residuum noctis soporatus exegit.

Cùm autem illuxisset Sabbatum, quod dicitur Sanctum; nec morbus cessaret viri sancti corpus decoquere, vires adimere; redit ad se, intrat in cor suum, scrupulosiùs scrutatur conscientiam suam. Et anxius ingemiscens & suspirans secum ait. Psal. XXXVIII. 6. Putruerunt & corruptae sunt cieatrices meae. Et advocans Priorem de Weneloc Reginaldum & David Diaconum, officiosos & familiares prae caeteris, ait illis: quid est quod facitis fideles amici mei? Quomodo neglexistis necessitates meas novissimas & majores, quas fidei vestrae commiseram? stupent & se mutuo contuentes haesîtant, quid intelligat. Et addidit. Nonne vos obnixiùs rogaverim; ut offensas meas memorantes ad memoriam mihi reduceretis tanquam negligenti nimis & oblivioso? Fecimus, inquiunt, pater ut potuimus. Et nescitis, inquit, aut parvipenditis, quòd habebam in domo canem nigrum albipedem curialem quidem sed tamen canem; quòd habebam cervum domesticum, arietem quadricornem, grues & pavones, vanitantium oblectamenta; quibus omnibus ego miser panem, quem ipse benedixeram, in mensà proji [...]ere vel manubus meis porrigere consueveram: surreptor pauperum & languentium, quibus mensae meae reliquiae debebantur. In quo facto culpâ meâ transgressus sum, & contempsi documentum evangelicum: Matth. XV. 26. quia non bonum est sumere panem [...]iliorum & mittere canibus ad edendum. Exemplum malum reliqui consessoribus meis, quos vel corrigere habebam vel aedificare. Ordinis mei honestati derogavi tantae vanitatis & levitatis indicio. In haec verba nudatus protulit virgas, dicens: Vindicate contemptum Dei; vindicate pauperes Christi, quibus fraudem feci. Vindicatè fideles Christi, quos exemplo pravo destruxi. Cum igitur disciplinam fecissent parciùs quàm ipse voluit. Parcitis, inquit, virgis, dum mihi malè parcatis. Nec pietas ista temporis hujus erat. Et corripiens virgas propriis manibus supplevit, quod alienis non poterat. Cùm igitur talibus medicamentis assiduatis non solùm carni defectae sed & ossibus & medullis dolorem inflixisset; angustias suas ultra supprimere non poterat; sed planctu gravi compassionem movit audientium; & dissolutionem sui corporis non solùm exoptavit, sed quantum licere putabat, Dominum gemitibus exoravit. Sed cùm accepisset, ut consueverat pro diebus sacris & ordinis instituto, communionem; modicum alleviatus repausavit. Venit vespere; redit iterum in se, recolens & pertractans sacratissimae illius noctis beatitudinem, quae sola meruit scire tempus & horam quando ab inferis Christus resurrexit. Gaudenter contemplatur devotas mulieres aromata portantes, obsequium pietatis sepulto Domino praestituras. Parat & ipse quae potest in conscientiâ puritatis & orationum aromata; & cum procedentibus mente procedit. Angelos si liceat optat videre cum videntibus, testes resurrectionis a udire cum audientibus.

Refulsit tandem dies Resurrectionis almiflua. Resonant undique in laudem Dei triumphatae mortis gaudia. Hilarescit, quantum valetudo permittit, vir devotus; & exultat spiritus ejus in Domino salutari suo. Agnoscit veridicam magistri promissionem. Joan. XVI. 20. Mundus gaudebit; vos autem contristabimini; sed tristitia vestra vertetur in gaudium. Expletis igitur qua poterant novae solennitatis officiis, percipit glorificati corporis sacramentum, plenâ fide creditus & credens se Christo veraciter incorporari. Deinceps securior expectat finem suum; jam solùm metuens, ne longiùs differatur; Philip. I. 21. Cui vivere quidem Christus erat, sed mori lucrum. Comites igitur ejus tam providi quàm soliciti projectâ jam spe convalescendi, accedunt ad eum, quaerentes quid de corpore suo [Page 319] saciendum decerneret. At ille humiliter indignatus. Obruite, inquit, ubilibet in scrobem depressam cadaver indignum; & restituite vermibus haereditatem suam. Quo dicto videns eos confusos magisque contristatos, mutavit responsum & ait. Habetis ad manum Archiepis [...]opum nostrum; per illum definite quod à me requiritis. Consultus igitur Archiepiscopus hortatur; quòd si quo modo possent, tollerent corpus ejus & redderent Ecclesiae suae. Redeunt certiores, & provident quae necessaria fore perspiciunt, nihil suspicantes de imminenti contradictione. Feriâ secundâ visitatus est à Domino Papâ Eugenio, qui lectulo ejus assedit in terram, manus ejus & pectus attrectavit. Flevit super eum, quasi pia mater super unicum filium suum. Consolatus est eum in verbo Dei. Elemosinarum ejus dispositionem & testamentum confirmavit. Postremò confessionem ejus suscepit, auctoritate Apostolicâ absolvit & benedixit. Cùm igitur intra spatium XLVIII dierum aegritudinis ejus visitatus esset frequentiùs & absolutus ab Archiepiscopis, Episcopis caeterisque sacri Ordinis personis; plenus dierum obdormivit in Domino Anno ab incarnatione Domini MCXLVIII. XVI Kalendarum Maii.

CAP. XXVI.

Cùm autem vir sanctus pretiosam Deo reddidisset animam; facta est dissensio non modica inter Clericos Episcopi & Monachos Remenses de corpore tanti Pontificis, quibus thesaurus ille tantus justiùs obveniret. Magnis autem utrinque rationibus justitiam suam tuebantur; nec tam turpe quàm dampnosum vinci pars quaeque reputabat. Nimirum pretiosas in corpore reliquias haberi non dubitabant; cujus vita tam sancta, tam gloriosus exitus fuisset. Unde non facilè sedata lis tanta fuisset; nisi quia strenuos & devotos comites vir sanctus habuerat, qui per Cardinales Episcopos evicerunt; ut per Apostolicam jussionem ejus corpus asportandum cederetur. Cùm igitur aromatibus conditum tolleretur è civirate corpus almificum; incredibile [...]ortasse videbitur quanto luctu quantâ gloriâ prosequeretur non civitas sola Remensis, sed totus penè confluus orbis. Sed & hoc mirabile dictu, quia quacunque transiret in die, quocunque locorum vespere perveniret, corpus ejus venerabile praevolante famâ tanto planctu & exequiarum impensâ suscipiebatur; ac si omnium pater fuisset & Episcopus, & omnes in unius transitu orbati fuissent.

CAP. XXVII.

Cùm igitur corpus perlatum esset ad portum maris, & in Ecclesiâ Sancti Nicolai in feretro compositum; affuit mulier de finibus illis egressa filiam bajulansaegrotam. [ Succedit miraculum de sanatâ puellâ.] Hae sunt primitiae signorum, quibus Dominus Sanctum suum mirificavit. Mane facto navique paratâ corpus sanctum imposuerunt; & flante pro voto aurâ captatâ libero cursu Doroberiam applicuerunt. Suscipe foelix Anglia sinu laeto thesaurum tuum impretiabilem; & magnifica Deum, qui te tanto deposito beatificavit. Noluit enim justus judex; ut quem educaveras, quem in viâ justiciae lucernam hactenus habueras, ejus praesentiâ corporali privareris. Neque enim parvum ex eo sperandum est tibi patrocinium, à quo tantarum accipere meruisti exempla virtutum. Crede secura, praedica, venerare sanctitatis ejus merita gloriosa; quibus ne dubites contestantur vera miraculorum testimonia. Quae ne posteris surripere possit antiquata veritas; operae pretium duximus in consequentibus litterarum commendare monimentis, in quibus nova semper vivit & allabentibus saeculis reparatur antiquitas.

[Page 320]

CAP. XXVIII.

Crebrescente igitur undique famâ tanti obitús Pontificis & recentis miraculi, factus est concursus populorum, in quorum mentibus formavit pietas secundùm geminam materiam diversos affectus, dolorem & gaudium, planctum & plausum. Praecurrente pe [...]inde famâ celeberrimâ magno processionum apparatu & pietatis affectu susceptum est ubique corpus almificum, Cantuariae, Roffae, Lundoniis, sicque toto tractu restantis itineris usque Herefordiam. Nec s [...] hominem aestimaret humanum, quicu: que in toto itinere vel Nobilis vel Episcopus occurrisset: si non feretro humeris subj [...]cto pietatis officium praestitisset. Ad evidentiam tamen meritorum ejus singulariter memorandum puto singularem planctum; quem fecit super eum Lundonia civitas Angliae major & populosissima, in qua Regis & Optimatum fieri solet conventus frequentior. Die qua venerabile corpus ejus apportabatur, erat Lundoniis Henricus Wintoniensis Episcopus frater Stephani Regis, vir illustris atque magnificus. Hic praefatum Episcopum intimo dilexerat amore; & sicut honorabilem agnoverat, sic honoratum in omnibus habebat. Cùm audisset igitur, quod dilecti dilectoris sui corpus afferretur, quem jam nuper obisse defleverat; exiit soras longiùs in obviam. Et cùm appropinquâsset; misit se in pedes, & comitatus ejus cum eo. Et cùm suscepto debitâ veneratione corpore absolutionis officium incoepisset; tanto spiritus impetu compunctus est, ut quatiente singultu vix verba dimidiata proserre potuerit. Expleto tandem quod competebat officio, convertitur ad planctum. Dolet & dolendum praedicat virum tantum sullatum è medio. Et heu, inquit, quomodo perdidimus florem ordinis nostri, virum sanctum, virum prudentem, virum amicorum, sine dolo, sinc venalitate, strenuum Ecclesiae propugnatorem, & columnam immobilem, exemplum totius honestatis & constantiae, puritatis & castimoniae. Revera peccatis nostris exigentibus tetigit nos manus Domini, nec pepercit. In haec lamenta procedit pedibus usque Lundoniam; pertransit pedibus Lundonie latitudinem▪ quàm spetiosa est, usque templum Domini. Ingredientibus civitatem circumtonant undique classica tanto fragore concrepantia; ut aures obsurdescentes vix possent terrificum sustinere mugitum. Occurrunt undique processiones cuiusque ordinis flentes & psallentes. Aúgent planctum turbae civium concurrentes, & complosis manibus lamentantes virum quem noverant, quem amaverant, cujus honestatem, munificentiam & religionem agnoverant. Cúmque viderent Episcopum Wintoniensem virum nobilem & sullimem pedibus incedentem, lacrimis affluentibus faciem & barbam irrorantem; duplicant lacrimas pietatis, & dicunt. Joan. XI. 36. Ecce qu [...]modo amabat eum? Postulantibus autem benedictionem respondebat: Be, nedictionem fratris non habeo. Hoc autem dicebat, deferens sanctitati ejus qui defunctus ferebatur. Benedictionem, inquit, non habeo; sed hic quem bajulamus. Psal. XXIV. 5. Hic est qui accepit benedictionem à Domino, & miserecordiam à Deo salutari suo. Orate pro eo; & impetrabit vobis benedictionem à Domino. Tali venerationis obsequio perlatum est corpus ad templum Domini. Dum [...]eretrum collocant, luminaria provident, vigilias ordinant; Regina tumultu civitatis attonita cùm occasionem didicisset, descendit de solio lugubris & neglectior. Egreditur visitare corpus Episcopi, quem viventem sinceriter amaverat. Rex itidem, qui foris agebat in rebus, audito corporis adventu relictis negociis imperfectis equo citato festinus accelerat. Convenientibus igitur in templum, innovatus est dolor & planctus. Sedentes è diverso mutuis lamentis plùs excitantur. Effluunt lacrimis, singultibus succutiuntur; & tanquam obliti regiae dignitatis & modestiae, eluctatis ejulatibus inconsolabiliter irrugiunt. Recordatio surreptae probitatis stimulos instaurat conceptis doloribus. Aiunt namque, Heu quomodo mutilati sumus in morte viri incomparabilis, irreparabilis, maturi consilii, fidelis amici? Ubi relictus est nobis [Page 321] similis consiliarius, non acceptor personarum, sed examinator causarum, libram tenens justitiae, nec refragator misericordiae? Videres hinc regem David cooperto capite lugentem fisium suum Absalon: Videres illinc Rachelem plorantem filios suos & nolentem consolari, quia non sunt. Videns tandem Episcopus regium planctum modum excedere, accessit; & inconsolatus ipse consolans eos prudenter egit; ut tandem discedere [...]t: quia magna restarent circa corpus obsequia. Ille autem, sicut praeordinaverat, collectam praeter numerum paupe [...]um multitudinem cibis & potu copiosè refecit. Diluculo celebratis Missarum solenniis, tollunt corpus & recedunt. Nec cessavit in itinere viri sancti meritum gratiam sanitatum impende [...]e; quae portitorum & commeantium [...]estinantia minùs advertit, sed debilium sanitas restituta veriùs comprobavit.

CAP. XXIX.

Miraculum de puero Eveshamensi sanato.

CAP. XXX.

Denique cùm planctu prosequente miserabili, corpus sanctum susceptum esset in Ecclesiâ Herefordiensi; factus est etiam concursus pauperum ejulantium atque c'amantium: Heu, heu, pater orphanorum, sustentator pauperum, quomodo dereliquisti nos? Quis consolabitur nos post te? Quis eripiet de samis angustiâ? Comites igitur fideles in finem emptis in foro cibariis consolati sunt lugentes die illâ & crastinâ; donec pio patri debitum impendetur sepeliendi officium.

Sepultus est in Ecclesiâ suâ matrice, quam ipse multâ impensâ & sollicitudine consummavit; ipse Solomonis exemplo solemnissimè dedicavit, adhibitorum secum septimus Episcoporum; & tam reliquiis Sanctorum quàm ornamentis & vasis pretiosis adornavit: ut dicere veraciter possit cum Psalmistâ. Psal. XXIII. 8 Domine, dilexi decorem domûs tuae, & locum habitationis gloriae tuae. Sed quoniam humanis laudibus divina contestatio fidem comparat invincibilem, juxta Psalmistoe vocem. Psal. XCII. 5. Testimonta tua credibilia facta sunt nimis; operae pretium duximus litteris prosequi; quae viri sancti gloriosum finem miracula subsecuta sint; ut cùm defecerit vel siluerit lingua dolosa, littera loquatur omnem veritatem. V [...]ritatis enim praeconia etiam adjuratus tacere non possum.

CAP. XXXI.

Miracula, quae subtexuntur, fastidium magis quàm fidem paritura, praetermisi.

Successio Priorum Lanthoniae ex Historiâ Prioratûs Lanthoniae MS. in Bibliothecâ Cottonianâ. Julius D. 11.

WIllelmus miles Hugonis de Laci, & Ernisius Capellanus Matildis Reginae, saeculo relicto vitam Heremiticam simul apud Lanthoniam ducere coeperunt anno MCIII. & Ecclesiam ibi construxerunt, quae in honore S. Johannis Baptistae dedicata est ab Urbano diocesano Episcopo & Ramelino Herefordensi anno MCVIII. Paulò pòst suadente potissimùm Ernisio plurium sodalitium sibi asciverunt, & consentiente Anselmo Archiepiscopo Canonicorum Regularium Coenobium instituerunt. Coenobio recèns sundato Ernisius Prior electus est, & à Diocesano Episcopo confirmatus.

Ernisio defuncto successit Robertus de Betun; qui aliquanto post tempore ad Episcopatum Herefordensem translatus est.

Robertus de Braci successit, qui Conventum Lanthoniensem à Walensibus [Page 322] graviter infestatum transtulit à Lanthoniâ ad locum quendam extra urbem Glocestriae, qui Hyda dicebatur, à Milone Constabulario Comite Herefordiae donatum; ibique Coenobium & Ecclesiam admirabili celeritate constructa nomine prioris sedis Lanthoniam appellavit. Ecclesiam dedicârunt Simon Wigorniensis & Robertus Herefordensis Episcopi anno MCXXXVI. in honore beatae Dei genitricis Mariae.

Roberto defuncto Willelmus de Wycumbâ, Roberti Episcopi Capellanus, canonicâ electione substitutus est; qui post annos aliquot Rogero Comiti Heresordiae, Coenobii Patrono, ob velicatam peculiari s [...]ripto Milonis patris famam, & Monachis suis ob austeritatem nimiam exosus factus, Prioratu cedere compulsus est; & residuum vitae apud Fremam unici Canonici sodalitio contentus exegit.

Clemens Supprior, in Willel locum electus, magistratum pluribus annis tenuit.

Rogerus de Norwich, loci Subprior, successit. Iste in extremâ aetateparalisi correptus quendam Clericum magni nominis apud Bristoliam in obsequio Roberti Hardingh tum temporis degentem & Medicinae scientiâ celebrem, cui nomen erat Galfridus de Henelawe, sibi accìvit, donis amplissimis cumulavit; & ad obitum usque, qui die XVII. Cal. Novembr. contigit, penès se retinens, carissimum habuit; & in extremis agens successorem sibi designavit.

Galfridus de Henelawe post Rogeri obitum Prioratum sortitus est.

Episcopus Menevensis factus est anno MCCIII. Qui sequuntur Priores, à recentiore manu additi sunt.

Martinus, Prior octavus.

Rogerus de Godestre, Prior nonus.

Walterus, Prior decimus.

Stephanus, Prior undecimus.

Phili [...]pus, Prior duodecimus.

David, Prior decimus [...]er [...]ius.

Thomas, Prior decimus quartus.

‘Suspecta est mihi Successio Priorum Lanthon. post Galfridum. In aliis enim historiis & monumentis occurrunt nonnulla de Prioribus Lanthon. quae cum hisce mi [...]imè conciliar [...] possunt. Ad illustrandam itaque Historiam Lanthon. & ista & alia quae de Prioribus Lanthon. inven [...]re potui, visum est subjicere.’

Prior Lantoniae ad Abbatiam Bardeniensem promotus est anno MCCXIV. Annal. D [...]nstaple.

Johannes Prior obiit anno MCCXL die XXIX. Decembr. Annal. Teokesbir.

Prior Lanthoniae resignavit anno MCCLI. cui successit

Everardus, ejusdem loci Canonicus, Annal. Teokesbir.

Petrus Prior depositus est ab Abbate Cluniacensi. Illi successit

Reginaldus de Jor, qui praefuit anno MCCXCIII. Cla [...]s. 21. E. 1. m. 29.

Willelmus Prior fuit anno MCCXCVII. Prynn. collect. vol. 3. p. 707.

Thomas de Gloucestriâ Prior resignavit ineunte anno MCCCI. Regist. Winchels [...]y.

Willelmus Prior anno MCCCLVIII. Regist. Islip.

Tho ras de Elinham Prior, scripsit anno MCCCCXV. Chronicon à Bruto ad sua tempora, MS. in Bibliothecâ Cottonianâ, Claudius E. 4. Item Historiam metricam carmine Elegiaco de gestis Henrici V. Angliae Regis, MS. in Bibliothecâ Regiâ Westmonasteriensi.

Henricus Dean, ex Priore Episcopus Bangorensis factus ann. MCCCCXCVI. Prioratum simul tenuisse videtur. Anno enim MCCCCXCVIII. Henricus quidam Prior Lanthoniensis in Registro Morton memoratur.

[Page]

RICHARDI MONACHI BARDENIENSIS LIBER DE VITA ROBERTI GROSTHED EPISCOPI LINCOLNIENSIS.

ACCEDUNT,

Vita ejusdem ex Annalibus de Lanercost.
Epistola Decani & Capituli S. Pauli London. ad Clementem V. Papam de Canonizando ROBERTO GROSTHED.
Epistola Giraldi Cambrensis de laudibus ROBERTI GROSTHED.
Indiculus Scriptorum ROBERTI GROSTHED.

[Page]

[Page 325]

VITA Roberti Grosthed, EPISCOPI LINCOLNIENSIS. Authore RICHARDO Monacho BARDENIENSI.
Epistola ad Reverendum in Christo Patrem Willelmum Smyth, Dei Gratiâ Lincolniensem Episcopum, de vitâ & actibus dicti Pontificis Roberti Grosthede.

CAPITULUM I.

LIncolniensis apex Praesul Salveto Wilelme,
Clara sacerdotum gemma, lucerna gregis.
Est tua vita decens; tibi sit jocunda senectus,
Jugis prosperitas, continuata salus.
Te Deus elegit vas nobile, vas in honorem,
Vas speciale sibi, vas generale suis.
Jam precor, o praesul, quem coelica fama venustat,
Suscipe quod scribo Bardeniensis ego.
Nullus ad authorem respectus fiat honore
Thematis; hoc Lector experiatur opus.
Sum Monachus. Pater aspira metro; quia pennâ
A te correctâ scandala nulla timet.
Thema sacrum festinat opus non author; honestas
Materiae celebris materiata juvat.
Dive vale, decus Ecclesiae, dispone precanti
Portum, naufragium tolle, saveto rati.

CAPITULUM II.

GAudeat orbis ovans, laetetur floris odore;
Quem colit in pratis Anglia laeta suis.
Continet in gremio florem Lincolnia sponsa,
Cujus odore novo jam juvenescit homo.
Montibus excelsis Domino Lincolnia laudes
Det, jubar Angelicum qua nitet ecce novum.


[Page 326]Sponsa novas laudes Lincolnia sumpsit ab ore
Roberti Groshed Praesulis egregii
Ut rosa flos florum, Cleri flos sic fuit ille,
Lincolniensis apex, quem colit orbis ovans.
Quique Deum coluit exemplo, dogmate vocis,
Laude; relativo gaudet honore coli.

CAP. III. De Somnio matris suae praegnantis.

QUI qualis quantus Praesul foret ille futurus,
Judicium gratum partus erat pueri.
Impraegnata parens patitur per somnia multum;
Quòd nihil in ventre sit nisi grande caput;
Et tam grande caput ac tanto robore forte,
Quòd puer ex utero fultus abit baculo.

CAP. IV. Praesaga futurorum in puero.

QUid sibi vult uterus pariens, Ecclesia dictat,
Foecundata suâ prole placente Deo.
Quid caput in ventre, nisi quòd puer ille paratus
A Domino dante fit caput Ecclesiae?
Grande caput suit hoc; quia grandiloquus nitet iste.
Hinc 
Caput hunc 
Grossum plebs vocat historicè.
Robore vir fortis, fidei radicibus haerens.
Sic bene Robertus nomine reque valet.
Quid sibi vult baculus, quam matris somnia praestant?
Nam Deus elegit hunc sibi Pontificem.
Hunc Deus elegit; ut ovilia dogmate pascat,
Exemplo foveat, commoditate juvet.

CAP. V. De loco ubi natus fuit.

PRimaevis tunicis rosa dedignata teneri
Exiit florigero cortice spirat odor.
Ex agro veteri virtutum semina, morum
Plantula, justiciae pullulat ampla seges.
Nascitur in Stoia, quasi sanguine clarior arte.
Quod natura negat, moribus accumulat.
Pullulat in flores natura labore ministro.
Egregios mores condidit abs tenebris.
Militat in puero gravitas matura, stupescit
Pauca dies tenerum tempore, mente senem.
Gente suâ minor est annis, sed major honesto
Proposito, merito, simplicitate puer.

[Page 327]

CAP. VI. Quòd mater ejus agens in extremis, instruxit eum bonos mores.

DUM mater genitum videt & praecordia vitae
Indolis; emergunt gaudia, vita placet.
Non sibi sed nato mater vult vivere; quamvis
Amplius esse negat, non negat esse parens.
Ergo vocat puerum, qui gloria fit speculumque
Matris supernae sollicitudo frequens.
Sic ait ad natum. Jubeo conamine toto,
Ex animâ totâ dilige corde Deum.
Atque precor mea jussa libens intellige matris.
Expedit in morte fructificare preces.
Nunquam crede gulae, cui crapula servit, obedit
Gustus, adulatur suavis in ore sapor.
Non sis sollicitus animae quid detur in escam.
Sed debet tolli cura timorque tibi.
Nulla laborat avis, nec mandat semina terrae;
Attamen à Domini pascitur illa manu.
Quaere Dei regnum priùs, & praecepta sequaris
Ejus; & addentù à Patre cuncta tibi.
Paupertas si laeta venit, laetissima fiet.
Inter delicias munera sumpta ligant.
Vive puer, valeas; benedictio plurima summi
Patris te patriâ sedulitate regat.

CAP. VII. De loco ubi nutritus fuit Groshede.

PAuperibus trabeatus avis puer iste parentis
Post obitum, panem vendicat ore suum.
Tandem quem Stoia lavit, Lincolnia pavit.
Ac tenuem victum dat nova terra sibi.
Est habitu vilis, & vultu sordet, amictu
Pauper & incultus, pallidus, esuriens.
Sed bonus in Domino teneris puer inclitus annis,
Pastor erat pecudum, qui fuit hinc hominum.
Angelus ingenio, pecudes per devia minans
Rithmicare solet, quùm nihil artis habet.
Quùm nihil artis habet, metris simul ille scolares
Omnes praecellit, Anglica verba sonans.

[Page 328]

CAP. VIII. Quomodo Grosthed adolescens fame captus mendicabat.

ESurit interea mendicus, & hostia pulsat
Cujusdam civis, qui Prior urbis erat.
Vir cernens inopem, deformem crine, corosum
Vestibus, haec loquitur ridiculosa satis.
Gustus edax, ventris venator, praedo crumenae,
Irato vacuas increpat ore minas.
Est 
Rogo vox miseri, vox importuna pudoris,
Prodiga moeroris, plena favoris egens.
Est 
Dare laetitiae vox, verbum nobile, verbum
Mellifluum, dantis gloria, dantis honor.
Ridens alloquitur deformans ora cachinno.
Sic ait ad juvenem. Accipe quod dabitur.
Foederis hoc pacto fructum tibi sume caponis:
Quòd nunquam Praesul istius urbis eris.

CAP. IX Sed noluit iste Grosthed Dei gratiama vendere.

VIx homo perversam poterat finire loquelam,
Et recolit Juvenis verba respersa gulae.
Est, ait, O Domine, cibus aspidis iste peremptus;
Quem renuo, matris coelica jussa sequens.
Pestiferos non gusto cibos; me gratia pascet
Deliciis, potu, veste, sapore, cibis.
Spe lucri nolo Dominum tentare; videtur
Gratia venalis, emolumenta petens.
Est cibus iste tuus capo; sed gratia nobis.
Omnipotens redimat prosperitate malum.
Do Domino grates in paupertate famescens
Faucibus; & celebro sospi
 [...]e mente Deum.
Est preciosa fames, sequitur quam gratia Christi,
Quem colo, quem veneror. Munera sumpta ligant, &c.

CAP. X▪ Quomodo Major Lincoln. remisit pro insigni Grosthed.

GAudet, abit juvenis, jejunus corpore panis.
Comprimit inde famem, depulit unda sitim.
Ad Juvenis reditum Major respirat, amicat
Blanditiis; verba non meminisse nequit.
Dum recolit dicta; dolor excitat, ungue capillos
Fulgurat, & famulum convenit; ista jubet.
Vade, voca juvenem; comedat, bibat & requiescat.
Militat in Juvene (spe comitante) Deus.


[Page 329]Meme suâ minor est nobis, sed major honore,
Sobrius & justus, officiosus, amans.
Hunc Deus elegit vas nobile, vas honorandum,
Vas speciale suum, vas generale suis.

CAP. XI. Ad instantiam Majoris redit Grosthed.

MAjoris famulus abiens percircuit urbem,

Explorans vicos; invenit & Juvenem, &c.

CAP. XII. Quomodo Major eum benignè suscepit.

HIs dictis rediit Juvenis, comitis celebrator,
Mente Deum grates accumulare studens.
Hospitium pulsat, simul intrat tecta, salutat.
Occurrit Major, & ruit in lacrimas, &c.
Offert delicias Major, juvenisque resignat;
Matris consilii degener esse negat.
Partitur pietas Majoris prandia multa.
Dat festina dapes mensa, lagena merum.
Sic ait; O Juvenis vinum bibe fronte benignâ
Quod dabitur. Redolent dantis amore dapes.

CAP. XIII. Delicias respuit, exhibitionem petendo.

ALloquitur Juvenis Majorem: prandia nolo.
Consilium matris nunc meminisse juvat, &c.
Non epulas tales sumam vel pocula. Quaeso,
Des mihi subsidium, unde studere queam.
Pauperies quod nostra nequit, tua nempe facultas
Suppleat. Aggrediar, te miserante, Scholas.

CAP. XIV. Hîc Major Lincoln. concedit illi exhibitionem.

AUdit eum Major, nec tardat mittere servum
Usque Scholas: Doctor cursitet inde citò.
Doctor adest; & ei juvenem committit honestum;
Ut doctrinetur moribus arte simul.
Ne dubites, ait, ipse dabo condigna laboris
Praemia; tu juveni consule, confer opem, &c.

[Page 330]

CAP. XV. Prae caeteris Groshed in Grammaticâ Lincolniae viget.

NE lateat jubar angelicum; Lincolniae floret
Roberti titulus, nomine Grande Caput.
Mira patent. Juvenis novitas oblita dierum,
Obstupet in juvene delituisse senem, &c.
Grammaticae praecepta capit, superando coaevos,
Qui tegitur fragili cortice, spirat odor.
Quomodo diversas species vox indicat una;
Indulgens studio scripsit & hoc docuit, &c.

CAP. XVI. Postea Cantabrigiae scientias studuit liberales studiosissimè.

DOctrinae titulo florens, sensu juvenili
Inclitus & docilis, alta colit studia.
Doctrinam cupiens, quae Cantabrigia dictat;
Ut Gallus vigili praecinit ore diem.
Sollicitatque manum, mentem manus excitat, urget
Ingenium; sensus applicat ille suos.
Ut granum de messe sibi, de fonte salubri
Pocula, de doctis dogmata mente legit.
Insomnes animi motus vigilemque Minervam
Excitat in studiis sedulitate suâ.
Latiùs inquirens intrat penetralia mentis,
Principio clarus, clarior ecce studet.
Subtilis multùm praetenditur ille sophista;
Prodigiis tentans vendere falsa suis.
Monstrat Elenchorum pugnans Logicaeque duellum,
Falsa negans: verus ille fuit Logicus.
Qualiter ars Logicae tanquam via dogmata clausis
Ostendit, reserat; & legit & docuit.
Rhetoricus bonus egregius fuit iste Robertus.
Excitat atque monet, instruit in brevibus.
Argumenta notat, probat, exprimit, astruit, infert.
Sermonis claudit singula laude suâ.
Destruit, informat, dissolvit, dissipat, urget.
Orator grandis, Rhetor erat rigidus, &c.

[Page 331]

CAP. XVII. Hic Episcopus Sarum conducit Grosthede ad nonam Lectionem Romae in Festo S. Petri legendam; qui in unânocte Romam adiit & revenit.

REs miranda nimis: Praesul Saresburiensis
Multùm debilitat, sed sacra pacta timet.
Antea promisit Papae solennia Romae
In propriis per se concelebrare Petri.
Sic ait, nec meminit senio confectus & aeger.
Flevit promissa; tempus adinstat ei.
Praesulis adventum veneratur Lectio nona:
Et festum Petri praevenit una dies.
Quid moror? Hic Praesul Robertum convocat istum;
Munera promittens; foedera narrat ei.
Novi quòd Papa numerat mihi tempus & horam;
Ut sibi promissâ laude salute feram.
Tempus adest; nec quid faciam scio. Pande, precamur,
Ad decus Anglorum dogmata quae tua sunt.
Sic ait; & precibus assensum praebuit ille.
Ne laus Anglorum claudicet orba fide.
Ne timeas, O Praesul, ait; vos arbiter alti
Consilii mecum concomitatur iter.
Ducet & adducet citò me: sospes remeabo,
Omnia consummans prosperiore gradu.
Quomodo nescitur aut qualiter, iste Robertus,
Ad talem cursum prosperè fraenat equum.
Nox venit, & instat celebrata Vigilia Petri.
Tunc maturat iter Clericus iste suum.
Digressurus ave geminat, tonat Anglia tota.
Procedunt comites Clericus atque Beal.
Aetheream lucem superans, jam ponit in altum
Gressus ille suos; & via prima placet.
Altius aggreditur spatium, quo splendor & ignis
Jura tenent celsis; arbiter implet opus.
Pungit equum sessor; & concitò tendit in illud,
Sol ubi jura tenet, pullulat unde salus.
Tandem cautelae studio regione potitur,
Quam Venus & Stibion oscula dando colunt.
De qua progreditur flammata palatia Martis;
Stupet & insultus quos paret ille locus.
Tunc Jovis innocuos ignes lucisque serenae
Laetitiam tentant; exhilaratur homo.
Saturni latebras tractans sessore volente
Sorte suos gressus dirigit ad superos.
Lucis inoffensae spatium fontemque nitoris
Ingreditur promptus. Arbiter ille fremit:
Sessori loquitur; Benedic tibi, vel morieris.
Ad mare submersus imprime signa tua.


[Page 332]Vade Beal, ait iste studens, iter istud in aevum
Talia signa timet; siste gradum jubeo.
Verbum pondus habet Jubeo: paret Arbiter, intrat
Ima petens Romam, Clericus Ecclesiam.
Hospitis adventum miratur Lectio. Captat
A papâ Benedic; mos velut est patriae.
Nec mora; distinctè legit, sed mente sepultâ
Nidi pro vidi; risit & ille chorus.
Nidi pro vidi, Lecturam non bene vidi;
Clericus ingeminat, Angelus ingenio.
Alloquio suavis redolet dulcedine vocis.
Mirantur omnes, qualis & ille fuit.
Dum legit, inter eos mirantes quaestio vergit.
Discutiatur enim Spiritus est an homo.
Non potuit, dicunt, sic voce loqui malus hospes.
Absit, ut Angelico peccet in ore labor.
Lectio finitur; abscindit cuspide cultri
Quod legerat folium: nec mora, cingit equum.
Sessor equum stringit sin
 [...] fraeno. Clericus iste
Ad patriam subitum praemeditatur iter.
Accelerat, natalis humi dulcedine gaudet
Clericus, ad manes currere cogit equum.
Praesulis hospitium videt, intrat tecta, salutat
Patrem progrediens exiguosque lares, &c.

CAP. XVIII. Praesul Sarisburiensis Grosthede remunerat ei valedicens.

DUm nullis Praesul precibus nec amore teneri
Sentit eum, moestâ sedulitate favet.
Aureolam donat, simul oscula porrigit, ornat.
Obsequiis, onerat rebus, honorat ope, &c.

CAP. XIX. De Studiis Grosthede in Oxoniâ.

OXoniae studia noviter colit iste Johannes
Clericus humanâ laude nitescit homo.
Plaudit & Oxonia, collum ligat, oscula jungit.
Foelicem laudat nobilitas studii.
Praecellens studiis omnes ratione peritos,
Plùs aliis sensu clarus in urbe fuit.
Quicquid in arboribus, virgultis, floribus, herbis,
Seminibusque latet, praecinit iste studens.
Omnes naturas pecudum cognovit, & omnis
Reptilis, & vermis omnis, & omnis avis.
Invenit voces, quibus allevare solebat
Aegrorum morbos, subsidiumque dabat.
Obvia spiritibus invenit verba malignis.
Inde fugabat eos, nec remeare fovens.


[Page 333]Deque Characteribus fuit Author, quos pretiosis
Inscripsit gemmis, mira potenter agens.
Utilis Anglorum fuit ista scientia genti.
Oporcista fuit; perficit inde bonum.

CAP. XX. De aeneo capite, quod Oxoniae fecit Grosthede ad dubia quaeque determinanda.

SOlus naturae studii quae singula sparsim
Munera contulerat, colligit iste studens.
Carus, amans, docilis, & in omni floruit arte,
Ut patuit, quando fecit ab aere caput.
Indulgens operi, mentem deducit in actum
Quod men
 [...] intus habet, praedicat exteriùs.
Fabricat aere caput, dum claruit arte Magister,
Quod coluere simul tempus & ordo, locus.
Tempore Saturni loquitur Saturnia proles
Corrigit errores, consulit in dubiis.
Sic vis naturae sapientis vincitur arte.
Quòd pictura loquens dogmata multa ferit.
Sed gravis eventus, casus miser: ordine quodam
Dum caput erigitur, corruit ima petens.
Infra se patitur, nec sese sustinet; immo
Pondere sub proprio mole suâ premitur.
Scinditur in cineres: plangit Saturnea proles.
Nec manet ulteriùs forma recens capitis.
Dicunt vulgares, quòd adhuc Lincolnia mater
In voltâ capitis fragmina servat ea.

CAP. XXI. Quomodo poenituit Grosthed studii scientiarum inhibitarum.

HIs monitis subpressa viri prudentia magni
Respuit haec studia, dum cupit inde nova, 
&c.
Acclamat vulgus, ut in ordine Presbiteratûs
Gaudeat alta studens: sed negat ille timens.
Rex jubet, hoc sentit▪ sic gens generosa, fidelis
Urget eum Clerus. Presbyter efficitur.
Dat tibi Praebendam primam Lincolnia mater;
Quam bene Clistona solvit i
 [...] Ecclesiâ.

[Page 334]

CAP. XXII. Quomodo Magister Grosthede Doctor efficitur Theologiae.

LAetitiae studia, quibus ardet grata juventus,
Omnia deponit nobilis iste studens.
Sic ait. In fragili lusit mea pagina mente.
Mens lasciva nitens in sua damna volat.
Majorem nunc tendo liram; studium renovabo.
Coelesti Musae plectra parat cithara, &c.
Sic Scripturarum mustum bibit atque propinat;
Quòd doctus fuerat, & decus orbis erat.
Doctrinâ probitate simul vir nobilis iste
Robertus Grosthed Doctor in orbe nitet.

CAP. XXIII. Grosthede reipublicae multùm utilis ab omnibus amatur; in negotio saltem regio occupatus.

DUm floreret adhuc studiis aetate virili
Clericus, ad Regis cogitur obsequia.
Mente senex, aetate virens, sine fraude fidelis,
Dogmate praecellens, Regis amicus erat.
In Regis mensâ prior inter Regis amicos
Efficitur. Probitas emerat illud ei.
Secretarius hic Regi, Custosque Sigilli
Postea Privati, Rege jubente, fuit.
Ejus consilium, doctrinam Rex veneratur.
Prudens & verus & vir honestus erat, &c.

CAP. XXIV. Quomodo eligitur Episcopus Lincolniensis.

ORba suo sponso plangens Lincolnia sponsa,
Hunc sibi Robertum clamat, amore calens, &c.
Hunc plebs, hunc proceres, hunc plurima turba potentum,
Robertum dignum Praesulis arce ferunt.
Fama citat laudem, laus praemia, praemia mentem,
Mens studium, studium dogmata, dogma decus.
Sponsa decora nimis Lincolnia languet amore
Illius, & Regi supplicat absque morâ.
Audit eam Rex, & ad amatam mittit amatum.
In mediis precibus Praesul & efficitur.
Per vicos populus canit, Alleluia plateae
Praesulis adventum flore, favore, colunt, &c.

[Page 335]

CAP. XXV. Quomodo se habuit in Episcopatu.

PRaesul & ille pater miratur nobile Templum;
Et congaudet ei, quam beat omnis homo.
Haeret in hanc oculo; sed nec minùs haeret amore.
Totum praedatur sponsa venusta virum.
Dedicat Ecclesias, pueros confirmat; & omne
Praesulis officium dissimulare negat.
Desudat virtutis agro coeleste talentum.
Multiplicans patris horrea messe replet.
Quadrata virtute ratus praecepta salutis
Praedicat; & geminat proximitatis opem.
Et linguae cognata manus documenta maritat.
Rebus honestatis conjugatoris opes.
Sic mentes recreat & corpora, dogmate mentem,
Corpora subsidio; pascit utroque Deum.
Defunctos sepelit, vivos sustentat; & omni
Obsequio pietas officiosa viget.
Obsequitur legi; castigat turpia prolem;
Instruit exemplis; religione docet.
Increpat elatos; iratos mitigat; aegris
Compatitur; miseros visitat ore, manu.
Seminat, auget, alit, exterminat, arguit, arcet,
Dogmata, jura, decus, scismata, probra, dolos.
Visitat infirmos, tristes solatur, egenis
Condolet, in membris gaudet amare caput.
Regis in aspectu placet; huic extendit habenas
Prae reliquis Regis gratia; Regis amor.
Hoc doctore Deum colit & beat Anglia tota.
Virtus adest, rectum militat, error abest.

CAP. XXVI. Comes Cestriae promotioni invidens, scripsit illi Epistolam invectivam.

POntificis laudem Rex, plebs & patria 
 [...]undunt.
Sed Comitem quendam comprimit invidia.
Fulgurat interiùs Comes is quem Cestria ditat;
Intonat exteriùs; scripsit & ista sibi.
Plaude pater Praesuli caput es & origo parentum;
Rusticus in primo, nunc generosus homo.
Sordescit mundo foetens tua tota propago.
Dives opum probus es, non tua progenies.
Solus habes abs te, quo stas in Praesulis arce.
Orbe nitens clarus, optimus es generis.
O furor, O rabies, porcos per devia minans.
Qui fuerat pastor, incipit esse pater.


[Page 336]Porcorum custos ascendit culmina Cleri.
Praesulis officium rusticus aggreditur.
Vale, vale, decus Eclesiae, nunc maxima moles.
Insequitur truncum virgula fronde suum.

CAP. XXVII. Responsio ad Epistolam.

PLange Comes Coridon, onus es & cauda parentum;
Ingenuus primò, rusticus ecce modò.
Clarescit mundo florens tua tota propago.
Pauper, inops, miser es; non tua progenies, &c.

CAP. XXVIII. Quomodo Nobiles regni Angliae liberos eorum ad illum miserunt ad mores & literas erudiendos.

TOt dotes animae, tot munera digna favore
Praesul habet sanctus, quòd sibi fama nitet.
Munere divino, donis coelestibus ardet.
In cujus speculo gratia quaeque nitet, &c.
Regnorum Proceres ad eum sermone docendos
Transmittunt pueros, moribus ut niteant.
Praesul & ille vigil ter dena volumina scripsit
Altioris studii; litera scripta manet.

CAP. XXIX. Quomodo Magus de Aethiopiâ venit ad disceptandum cum Lincolniensi.

AEThiopem magicum de finibus orbis ad urbem
Praesulis istius fama stupenda movet.
Plurimus huic coetus sociatur; aromata, gemmas,
Ornatus, auri pondera multa ferens.
Quae Magus iste sibi proponit, aenigmata solvit, &c.

CAP. XXX. Quomodo Lincolniensis Papae subsidium negavit, quod ab Angliâ exigebat.

HActenus arrisit Roberto gratia Regis.
Praesulis in populo floruit omnis honor.
O nova res! Papa Legatum dirigit Anglis;
Ut sibi subsidia solveret Ecclesia.


[Page 337]Legatus tentat, ut maxima summa daretur
A Clero; sic plebs non oneretur eâ.
Rex sentit simul & Proceres; negat iste Beatus
Omne datum Praesul. Rex tacet, inde bonum.
Quid sero plura? nihil, ait almus Praesul, in aevum
Solvere debemus, sit nisi vasta fides.
Quae dabimus? quare? quis scit? Lincolnia sponsa
Solvere nil valeat; irruat Ecclesia.
Supplicat eclypsin Papae Romana facultas.
Gaudeat in rebus Anglia laeta suis.
Consensit Clerus; Legatus concipit iras
Et maturat iter limen adire Petri.
Aggreditur Papam festinus, & omnia narrat.
Miratur Papa Praesulis acta sui.

CAP. XXXI. Quomodo Lincolniensis à Papâ citatus Romam adiit intrepidus.

REM gestam cernens citò Papa remittit ad Anglos
Praesulis in urbem scripta citatoria.
Nec mora; Praesul abit, Romam colit hospes amoenus.
Visitat & Papam pace, salute, fide.
Accedunt comites, ac in medio seniorum
Hunc sistunt. Papa tunc ait ista sibi.
O Leo crudelis, mordens, o tigris inique;
Ut pungens aspis, instimulans ut apis.
Ex bonitate meâ tibi gratus eram, tibi lenis,
Mitis & affeci. Te tua culpa gravat.
Testis Roma meae pietatis, testis & orbis;
Terrarum Princeps testis & Anglicus est.
Arbiter ille mei cordis testatur amorem.
Vox tua firmabit judiciumque tuum.

CAP. XXXII. Responsio Lincolniensis Domino Papae.

SUscipe, sancte Pater, responsum Praesulis oro.
Utere nunc illo; fiat ut inde salus.
Porrò quid illud erat, quod me compellere possit
Ad scelus, ad fraudes, ad mea danda simul.
Non cogebat ad hoc me Romae dira cupido,
Non formido mei, jussa sequendo Dei.
Non me cogebat mala suspicio metuendi
Rancoris fateor, quo tibi gratus eram.
Non me cogebat injusti causa doloris.
Scis quia praelatus omnibus unus eram.
Non Leo crudelis, nec Tigridis ore remordens
Sum: decet hîc Papam dulcia verba loqui.
Sum mortalis homo, pater, & Deitatis imago;
Clericus Anglorum Praesul in officio, 
&c.
Aera negare tibi non dira coegit egestas.
Copia quippe mihi plena fluebat opum.


[Page 338]Vis tibi depingi breviùs nunc omnia, Papa?
Quaerit habens, inhiat copia, plenus eget.
Te non excruciet censûs sitis ebria: cujus
Pullulat ex gustu multiplicata fames.
Heu quid opes opibus cumulas! quid propria quaeris?
Quum se nemo queat appropriare sibi?
Ut quaeras loculos nummis emungere Cleri,
Legatos mittis, deficiuntque tibi.
Curant non aras sed aras, non vera sed aera,
Non aequum sed equos, non inopes sed opes.
Verbis frondescunt non fructibus; immò sequuntur
Utres seu ventres, dolia sive dolos.
Haerent seu vinis, seu vanis, sive venenis.
Quaerunt vana, colunt vina, venena vomunt.
Libras non libros relegunt; parentque monetis
Non monitis; precio non prece quemque juvant, 
&c.
Est nova res Anglis, solvant subsidia Papae.
Ut magis absolvas, postulo, quaero, peto.
Libera fiet enim mea nunc Lincolnia sponsa.
Est codex cordis arbiter iste mei, 
&c.

CAP. XXXIII. Quomodo Lincolniensis à Domino Papâ excommunicatur.

PApa videns hominem fortemque petita negantem,
Testibus adductis templa beata subit.
Primi Pontificum simul & populi seniores
Ad Papam properant, Conciliumque tenent.
Concilium post concilium firmare laborant;
Ut capiant, teneant Praesulis acta nova.
Tertia facta dies est; summus honore sacerdos
Progreditur; sequitur coetus Apostolicus.
Ne sacra Romana pereant, loquitur sibi Papa;
Anglorum terris tu maledictus eris.
Lincolniensis apex Praesul Roberte salutes
Has tibi de Roma stillat ab ore meo.
Hoc sermone nova sententia clauditur; immo
Non alio potui te superare modo.

CAP. XXXIV. Quomodo Lincolniensis à Papâ excommunicatus ad Deum judicem appellavit.

PRaesulis ardorem non flexit flebile verbum.
Alloquitur Papam s
 [...]ans probus ista loquens.
Me velut incertum rerum dubiumque futuri
Naufragio tradis, dum pater ista jubes.
Anglia libera sit, mea sit Lincolnia conjux.
Carcere solus ego non mea fata luo.
Me polus absolvat; quia non sua fulmina misit:
Nec nocuere mihi grando, procella, lapis.
Me simul absolvat, quem non absorbuit, aequor.
Quem non immersit undaque tutus ero.


[Page 339]Ipsa mei cordis elementa fatentur honestè.
Atque rei testes sunt mare, terra, polus.
Per mare, per terras redeam nil passus acerbi.
Puniri merui▪ si Romecida fuit.
O modò si praesens judex fuerit mihi Christus!
Proh dolor, & procul es Christe tuusque thronus.
Nunc sine te praesens adjudicor à patre; praesens
Es tamen in cunctis judicioque potens.
Sunt tua judicia, justissime rector, abissus
Multa, nec humanae cognitionis egent.
Scrutaris renes & corda Deus; patet omne
Cor tibi, mens loquitur, notificatur opus.
Affligor, miserere precor, defende, laboro,
Subvenias, crucior, protege, laedor, ades, 
&c.
Scis me, summe pater, immunem criminis, abs quo
Papae judicia perniciosa feram.
Appello coelos & summi Judicis arcem.
Ni patiar, Papa, nunc tua judicia.
Si reus, ad poenam damnor; si non reus, inde
Tu malediceris & maledictus eris, 
&c.
Filiolis laetare tuis Romae pater alme.
Clericus Anglorum, filius ibo Dei.
Vale Papa; redeam citò vide morte securâ,
Judicis usque thronum te revocans miserum, 
&c.

CAP. XXXV. Quomodo Lincolniensis à Papâ revenit Angliam.

VEla dabat ventis; sulcabat & aequoris alta
Puppis; maturat Praesul & illud iter.
Praesulis adventum ridet, colit Anglia tota.
Quum sibi congaudent Rex, proceres, populus.
Occurrit Clerus; famosi Praesulis acta
Libera nunc facta praecinit Ecclesia.
Ad sponsum properat urbs & Lincolnia cantat.
Amplexatum eam, porrigit ora simul.
O decus orbis, ait, honor Anglis, nobile templum▪
Splendida praecellens virginis Ecclesia.
Evolat ad nubes paries, ad sidera tectum.
Montibus arridet urbs nova Jerusalem.
Sit tibi laus; quo vivo, loquor, nunc libera gaude.
Ecce tuum teneor concelebrare diem.

CAP. XXXVI. Lincolniensis ex itinere fatigatus, fratribus valedicens, migravit ad Dominum.

TUnc Pater & Praesul intrando palatia fessus.
Canonicos omnes convenit ille suos.
Oscula dat cunctis, pacem jubet, omnia narrat.
Explicat inde citò, quòd moriturus erat:
Digressurus Ave geminat pater, ac benedicit
Fratribus, & cunctis degenerare negans,
Clamat. Sit Dominus vobiscum, vos comitetur, 
&c.


[Page 340]His dictis iteratur Ave; dans oscula pacis,
Dormit cum patribus, coelicus astra tenet.
Anno milleno Domini duo C. quoque terno
Cum quingenteno clauditur ista dies.

CAP. XXXVII. De citatione Papae ad judicium Dei.

DUM jubar Angelicum dormit, canit Angelus unde.
Spiritus ad Romam corpore cepit iter.
Intrat secretè thalamum, Papamque salutans,
Surge miser, dicit, jam moriturus eris.
Praesulis hinc bàculus penetravit cuspide cordis
Intima; tunc Papam judicis ira movet.
Surge miser; surge, Praesul fert tempus in horâ
Non videas; properant nunc tua judicia.
Surge citò; cernes, quum veneris ante tribunal,
An bona sive mala sint tua judicia.
Clamat in extremis Summus tunc ille Sacerdos.
Conveniunt homines flebiliore modo.
Clericus Anglorum baculo percussit habenas
Cordis, ait; Morior; hic praeit, ipse sequar.
Me vocat usque tronum supremi Judicis; ecce
Est haec vita brevis, lubrica, poena, dolor.
Sic ait & moritur: stant insimul ante tribunal
Judicis & Papa Praesul &, acta probant.
Ambo boni; titulos amborum prosperet ipse,
Qui praestat justis coelica lucra via.

CAP. XXXVIII. De sepulturâ & miraculorum ostensione Lincoln.

UT legis praecepta volunt, sopelire laborant
Canonicique chorus nomine mente patrem.
Patri compatitur Lincolnia, moesta querelis
Ampliat, imbre rigat uberiore genas.
Conveniunt Proceres regni; mors unica, damno
Pluralis, patriam patre jacente premit.
Rex dolet ac regnum gemit & flent Anglia tota;
Plebs plangit, gemitus ingeminare studet.
Quippe tenor patriae, speculum virtutis, azilum
Justitiae, Regis anchora, Praesul erat, 
&c.
Nunc Deus in mundo miracula multa per ipsum
Perficit & praestat, qui dedit omne bonum.
Loripides saliunt; mutos facundia laxat:
Obtusas aures arcuit iste sacer.
Languoris florescit hyems; ve
 [...]ania pacem
Induit, & turgens laxa redire datur.
Qui Dominum coluit exemplo, dogmate, votis,
Laude; relativo gaudet honore coli.

[Page 341]

Conclusio Operis

EXplicit istud opus. Precor, O pater alme Roberte,
Sis pius omnigenis qui tua dona petunt.
Ut mihi praesertim, qui te precor, effero, laudo,
Cujus amore ligor, Bardeniensis ego.
Fige ratem, qua portus adest: jam trinus in uno,
Unicus in trino, sit benedictus. Amen.

Finit Vita Roberti Grosthed, Lincolniensis Episcopi metrificata per Magistrum Richardum de Monasterio Bardeniensi Monachum, anno Dom. MDIII.

Vita Roberti Grosthed, ex Annalibus de Lanercost, in Bibliothecâ Cottonianâ, Claudius D. 7.

ANno MCCXXXV. vir laudabilis Robertus Grosetest Electus Lincoln. consecratus est in Festo S. Michaelis, genere quidem infimus, sed scientiâ clarissimus, & vitae honestissimus, qui similiter Pastoris officium exhibebat Laicis & Clericis. Nam & Psalterium legendo postillavit usque ad medium; nec ulteriùs licuit propter vitae terminum; & alia plurima scribendo & interpretando fecit. Hic tantae fertur continentiae; quòd dixit semel se nolle pro toto mundo unâ nocte cum propriâ sorore solus morari in una aede. Tantae verò eloquentiae extitit; quod sibi parem postea Anglia hucu [...]que non invenit. Tanti zeli justitiae, quòd ad Curiam Romanam evocatus in prae [...]entiâ Papae & omnium confratrum in libertate spiritûs & facundiae publicè praedicaverit & redarguit cupidos mores Curiae; ac curam itidem pastoralem resignaverit, nec pro eâ recipiendâ aliquid juxta morem corruptum fratribus Curiae offerre voluerit. Unde & Gloriosum Anglicum avari illi eum vocaverunt. Extant adhuc ejus Sermones & Literae epistolares ad Curiam directae. Denique quòd noluit in periculum proprii capitis Ecclesias viduare & vacuare fructibus conferendo Romanorum filiis, in ultimis diebus suis à Curiâ excommunicatus est. Quam sententiam ipse justitiae tenax patienter sustinuit ac confirmavit, necnon ad tribunal summi Judicis appellavit. Animarum verò curae tantum incubuit; quòd excubiis longis orationum vigiliisque reconciliabat Deum peccantibus. Non cessabat circuire visitando, & in vulgari populo praedicando, vel quando sibi non vacabat Fratres Minores subrogando, quos continuè secum propter animarum salutem detinebat. Consulenti se cuidam semel Fratri, utrúmne salubre esset animae in foro poenitentiae pro aliorum animabus expiandis turpia audire & conceptionibus foetidis quasi quibusdam stercoribus congestis animam propriam foedare; respondit parabolicè sic: Si quis suum regnum, castrum vel curiam obortis incendiis adverteret destruenda, ac armigeris & aliis juberet fortiter agere nec sibi parcere, ut excitatas flammas extinguerent; videret quoque quosdam de labore semiustos redire, quosdam fuligine & fumo denigratos; non propter hoc minùs eos gratos sibi reputaret, si indumenta ab eo recepta pro ejus honore salvando corrumperent vel foedarent. Sic Salvator facilè animae suum restituit decorem, quae deturpata fuit propter suum honorem. De ejus frugalitate ac urbanitate testantur aula quam extruxit, & mensa quam tenuit. Dixit quidem Procuratori mensae in Quadragesimâ [Page 342] semel, quòd non erat sufficienter provisa. Ille obtendebat piscium raritatem & maris tempestatem. E contra Episcopus intulit: Nolo, ut per mare excusetur, sed quòd ipsum me sequatur. Accidit aliquoties, ut adveniente ad se Comite Gloverniae, curialis Praesul mensas prosusiùs ob amorem & tanti hospitis personam juberet. In accubitu verò Episcopus Comitem ad sui dextram praeposuit; de omnibus ante se illi exhiberi servitium voluit. Ventum est verò, ut erat dies piscium, quando lupi aquatici electi apponerentur in cibum. Dapiferi verò Domino suo propitii egregium hujus generis natatile ponunt ante Episcopum, minoris quantitatis ante Comitem. Quem non placido vultu intuens vir prudens, Aut, inquit, istum piscem abstrahite, aut aequalem apponite Comiti. Inficiantibus omnibus quòd consimilem non possent apponere; Et hunc, inquit, integrum eleemosinae assignate, & mihi mi [...]orem caeteris coaequalem date. Illustris vir invitatus alto corde imbibit & pertractat, quod in viro scolastico viderat. Excussâ tandem mensâ, & cameram more Curialium intrantes, non differt dives saecularis problema proponere quod conceperat. Si licet, inquit, Domine Episcope, unum sine offensâ quaererem: Unde tanta curialitas posset oriri? Nam te simplici progenie accepimus ortum, & tamen ita facetè facta tua exequentem, ut saepè de te in saeculo sermonem conferamus. Verissimè, ait, Domine Comes, humili de patre & matre sum natus in orbe; sed tamen inter praecipuos virtuosae vitae viros ac rectores orbis alitus sum à juventute. Audiens haec alter altiori attonitus est stupore; & quomodo, inquit, hoc sit, gratularer scire. A principio, ait, quo S. Scripturam coepi revolvere & legere, virorum fide dignorum qui ab inchoato mundo nunc usque homines prudentes, modesti, liberales, & casti, caeteris (que) virtutibus pollentes, in suis gestis & moribus velut in suis verbis & vultibus, me informare possent, reperi; & eorum actibus me conformare studui. Gratum habuit responsum generosus herus; & deinceps Episcopum in corde tenuit gratiorem. Vir iste primus cathedram scolarum Fratrum Minorum rexit Oxoniae; unde & assumptus fuit ad cathedram Praelatiae. Quo tempore contigit inter Fratres, ut quidam novicius aetate juvenis infirmitate superveniente tandem ad exitum videretur properare. Properatis sibi secundùm morem animae stipendiis, circumstantibus omnibus fratribus quasi valefacturus ait; Viri sancti & honesti, Deo gratias ago & vobis de conversione meâ, insuper vobis specialiter de doctrinâ, exemplo & consortio mihi jam per XII. hebdomadas praestitis. His dictis, introrsus rediens diu siluit; fratribusque simplicibus mirantibus & exultantibus & rei eventum expectantibus, is qui profecturus erat, cùm passione letali vexaretur, voce altâ clamavit: Domine nunquid punis? nunquid percutis? Immò percutis ut parcas, punis ut non punias. Accurrentes fratres, & eum alienatum putantes, surripuerunt ei talia, & alia auribus ejus inculcaverunt: & sic innocens anima ad vitam aeternam abscessit. Adeuntes fratres Robertum utpote paedagogum, exposuit quid evenerit; supplicant ut dicat quid senserit. Ego, inquit, reputo vos temerariè egisse; quoniam ille legebat in libro vitae; & vos docuisset, si continuâsset, multa Dei secreta.

Anno MCCLIII. VI. Idus Novembris solemnis columpna Ecclesiae ex hac luce subtrahitur Robertus Groseteste Episcopus Lincoln. qui inter moriendum reum se Domino Deo conclamavit de Ecclesiis suo sanguine acquisitis, quas malè ut homo deceptus erogavit. Et tamen ipsum judicem Deum testem adhibuit, quòd in conferendo semper sanam & sanctam intentionem habuit. Ipsum prosecutus est quasi evestigio eodem fatali anno Fr. Adam de Marisco, sibi super caeteros condilectus; qui primus post ipsum de Ordine Minorum cathedram rexit Oxoniae. De quo unum ad instructionem posterorum memoriae tradam. Fuerat is vir vitâ & scientiâ clarus ante mutationem sui statûs, Rector Ecclesiae solemnis per triennium tantùm in Diocesi Dunelmensi loco Wirmouthe [Page 343] nomine. Qui cùm fastidio haberet saeculum, & volenter mutâsset vitam & habitum; tandem communi sorte omnium, ut dicitur, diem clausit extremum, sepultusque est, ob dolorem quem conceperat, Lincolniae inter Episcopum & parietem australem; Deo providente, ut sicut in vitâ erant amabiles & decori, ita non essent in morte divisi.

Epistola Decani & Capituli Ecclesiae S. Pauli London ad Clementem V. Papam, de canonizando Roberto Grosthed Episcopo Lincolnensi. Ex Autographo.

SAnctissimo in Christo Patri & Domino nostro, Domino divinâ providentiâ Clementi sancrosanctae Romanae ac universalis Ecclesiae summo Pontifici suum subjectum & minimum Ecclesiae London. Capitulum salutationem verbali ex humilitate tacitâ non mentali devota pedum oscula beatorum. Scribitur in Job, quod filii ejus faciebant convivium per domos. In distinctis verò domibus tunc fit quasi gaudium convivale, dum virtutes singulae alios quasi propriae recreant atque pascunt: Hoc Augustini testante eloquio, ubi dicit, Gaudium est alienae virtutis velut fons gaudii in propriâ domo nascens. Sanè à vestrâ Lincoln. Ecclesiâ quidam recolendae memoriae Robertus Grosseteste nomine vir memorabilis & praeclarus, tanquam lucerna non sub modio posita, sed super candelabrum prodiit, atque lampas cujus oleum ad illuminandum immittente Altissimo nunquam deest; quem primitus filium & post patrem ipsius Ecclesiae patrona edidit virgo mater; qui in hujus mundi ergastulo à vitae suae primaevo certamine acri & sedulo carnis domuit incentiva; & quanto super cunctos ejus temporis eminebat Philosophos, & in Dei scientiâ & doctrinâ anteibat Theologos, quod testantibus suorum scriptorum famosissimorum opusculis modernos non latet Scholasticos, adeò ejus aucto ex gratiâ divinâ ingenio quòd unicus dixisse potuit cum Psalmistâ, Psal. CXVIII. 99. Super omnes docentes me intellexi; tanto humilior, simplicior & sanctior, ut innocens atque mundus in vitae deguit puritate. Cujus sanctitatis opinio longe lateque percrebescebat & fama. Qui funditus terrena despiciens, toto nisu mentis ad sola aspirabat coelestia & flagrabat. Quem demum pastorali ut dignum vestigio creator omnium Deus ad Praesulatûs officium in dictâ Ecclesiâ censuit evocandum; eumque quasi alterum Joseph constituit Dominum domûs suae; ubi in spectaculum positus & exemplum, verbo aedificationis insistens, quod verbis docebat operibus exhibebat. Cujus nondum sui oblitus famuli auctor ille nedum post mortem veraciter sed in vitâ est in eo virtutes & miracula operatus immensa, quasi sub quadam vicissitudinis sui meriti repensivâ; quae signa, miracula & virtutes apud nos per usum sunt vetera, & per augmentum quotidie sunt recentia atque nova. Quorum signorum intuitu & virtutum in gaudio cum Lincolniensi nostra communicat Ecclesia Sancti Pauli; & paulò minùs laetatur cum eâ quàm si pignus illud tam honorabile esset sacrarium domûs nostrae, cùm in ipsius virtutum eminentiâ & signorum frequentiâ dictae quoque Ecclesiae ob id laude & gloriâ non solùm nostra, sed tota Ecclesia fulgeat Anglicana. De quo dici potest quod scribitur ad Timotheum, 1 Tim. III. 16. Quod manifestatum est in carne, justificatum est in spiritu. Qualis autem erat in carne, & est modò in spiritu; quia sanctus, per virtutes & miracula limpidè est ostensus. Decet igitur hunc tam venerandum Patrem in Ecclesiâ militante Sanctorum aggregari collegio, & in eorum veneratione & laudibus numerari; cùm in Ecclesiâ triumphante ut in coelesti solio inter Sanctos indubitanter sedeat & locetur, tanquam eis non absimilis in merito sive dispar. Qua propter vestram Paternitatem sanctissimam flexis [Page 344] genibus exoramus; quatenus vestra memor ejus quod scribitur ad Hebraeos, Heb. XIII. 16. Beneficentiae & communionts nolite oblivisci, dignetur Clementia praesatum virum, ejus attentis meritis, signis & miraculis, quae ex Deo procedere probabuntur dilucidè, Sanctorum ascribere cathalogo Confessorum, Christum in hoc munere tam placabili imitantes, eum in humanis laudibus extollendo in terris, quem divina providentia cum caeteris Sanctis qui aequalis sunt meriti jam sublimem voluit in excelsis; ut sic ratio quae movet delegantem, id est omnium conditorem, moveat delegatum, utpote vos hîc Vicarium Jesu Christi. In regimine universalis Ecclesiae Domini & prosperè vos dirigat Altissimus & conservet. Datum in nostro Capitulo antedicto, Non. Julii, Anno Domini Millesimo trecentesimo septimo.

Epistola Giraldi, Archidiaconi Menevensis, ad Willelmum de Ver, Episcopum Herefordensem, commendans illi Robertum Grosseteste. Ex Simbolo Electorum MS. Epist. XIX.

PRO bonis viris, ut ait Simmachus, quisquis intervenit, non magis eorum videtur juvare commodum quàm suum commendare judicium. Hinc est quòd pro Magistro Roberto Grosseteste, quem nuper sicut audivi & gratanter accepi in familiam & familiaritatem suscepisti, vestram id solum efflagito discretionem, ut viri merita aequiparent praemia. Scio enim quòd ejus opera tam in negotiis vestris variis & causarum decisionibus quàm in corporis vestri conferendae sanitatis & conservandae curis, cùm in horum peritiâ fideliter praestet, vobis dupliciter fiet immò multipliciter pernecessaria. Praecipuè quidem cùm facultates illas, quae his nostris diebus fructuosae prae caeteris in temporalibus esse solent, super liberalium artium & literaturae copiosae fundamenta stabiliter erectas egregii mores adjuncti laudabiliter illuminent & exornent. Cùm enim praedictarum facultatum artifices fide plerumque vacillare solent; praeter caeteras virtutes & animi dotes quibus excellit, fide noveritis ipsum & fidelitate conspicuum. Et ut brevi eloquio ad cumulum commendationis multa concludam; talis hunc naturae pariter & industriae novi; quòd virum in eo juxta cor vestrum, si non fallor, & in quo plurimùm quiescet spiritus vester, invenietis.

Indiculus scriptorum Roberti Grosthed Episcopi Lincolniensis.

RObertum Episcopum Lincolniensem omnes sui temporis eruditione, & omnes quotquot fuerunt Anglos librorum à se scriptorum numero superâsse notum est. Scriptorum ejus catalogum, imperfectum tamen (ne (que) enim omnia Lincolniensis scripta ad manus nostras devenerunt) congessimus. Doctrinae testis erit omni exceptione major Rogerus Baconus, vir itidem omnium Anglorum saeculo sequenti doctissimus; qui in libro MS. De laude S. Scripturae ad Clementem Papam; ista habet, cap. 27. Vulgus Philosophorum semper est imperfectum; & pauci sapientissimi fuerunt in perfectione Philosophiae, ut Solomon, & deinde Aristoteles pro tempore suo; in diebus nostris Robertus nuper Episcopus Lincolniensis, & Fr. Adam de Marisco; quia hi fuerunt perfectissimâ sapientiâ. Cap. 28. Dominus noster Robertus Episcopus Lincolniensis, & Fr. Adam de Marisco, majores Clerici de mundo, & perfecti in sapientiâ divinâ & humanâ. Cap. 31. Nam omnes sancti Philosophi Latini & Poetae st [...]duerunt de linguis [Page 345] alienis, & omnes sapientes antiqui; quorum multos vidimus durare usque ad nostrum tempus; ut duos Episcopus Lincolniensem & Sancti David, & Fratrem Adam, & multos viros; & adhuc aliqui senes perdurant, qui student multum.

EDITA.

Sermo coram Innocentio IV. Papâ in Concilio Lugdunensi habitus, anno 1250. 3 Idus Maii, de corruptelis Ecclesiae.
Sermo ad Clerum, in Sap. VI. 26. Rex sapiens stabilimentum, &c.
Sermo ad Clerum, in Johan. X. 11. Ego sum Pastor bonus.
Sermo ad Clerum, in Ezech. XXXIV. 2, 3, 4. Vae pastoribus Israel, &c.
Sermo ad Clerum in Synodo, in Gen. I. 17. Posuit stellas in firmamento coeli.
Sermo in celebratione Ordinum, in Luc. XII. 13. Sint lumbi vestri praecincti, &c.
Dictum de bono Judice, in Psal. LVII. 1. Rectè judicate filii hominum.
Dictum de Prophetis veris & falsis.
Dictum de Fide & ejus articulis.
Dictum de Gratiâ & Justificatione hominis.
Dicta II. de Oratione.
Dictum de Superbia.
Dictum de Detractione & ejus malis.
Dicta III. de Humilitate.
Dictum de Patientiâ.
Dictum de Misericordiâ & Justitiâ.
Sermo ad Clerum, in 1 Tim. IV. 12. Exemplum esto fidelium, &c.
Sermo ad Clerum, in Psalm. CXXXII. 9. Sacerdotes tui induantur justitiam.
Epistol [...] CI. quarum ultima, omnium maximè insignis, exstat etiam apud Matthaeum Paris, pag. 870. & Annales Burtonenses, p. 326.
Constitutiones XXXIX. Dioceseos suae Clericis directae. Scripta omnia hactenus enumerata evulgata sunt ab M. Edoardo Brown in Appendice ad Fasciculum rerum expetend. Londini 1690. f.
Liber de Cessatione Legalium. Prodiit Londini 1652, 4 ^o. sed mutilus. Extat enim in Codice MS. Trin. Coll. Cant. plùs duplo auctior.
Commentarius in Dionysii Areopagitae librum de Mysticâ Theologiâ. Excusus est inter Opera Dionysii, Argentinae, 1502. f.
Compendium Sphaerae mundi. Venetiis 1508.
Commentarius in libros Posteriorum Aristotelis. Venetiis 1504. 1537. 1552.
Testamentum XII. Patriarcharum ab eo Latinè conversum, prodiit Paris. 1549. 12 ^o. & in Bibliothecâ Patrum, ac Orthodoxographis Basil. p. 861. Latinè id transtulit Lincolniensis anno 1242. juxta Annales Londinenses MSS. Sic & nota vetusta ad calcem exemplaris ipsius MS. in Trin. Coll. Cant. quae sic habet. Nostris temporibus venerabilis Lincolniensis Episcopus Robertus II. anno Dominicae Incarnationis MCCXLII. illud scriptum, à Graeco in Latinum, in quibus idiomatibus fuisse perhibetur peritissimus, assistente ei Clerico Elichero ab Ecclesia B. Albani beneficiato, natione & conversatione Graeco, diligenter transtulit ac fideliter.

Inedita MSS. in Bibliothecâ Ecclesiae Westmonasteriensis.

Epistolae CXXVIII. in unum volumen digestae, & Indice uberi auctae. Codex
Ista omnia ex Bibliothecâ Westm. in Cottonian [...]m possiminio nu▪ per sunt revecta, & sub Othonis effigi [...] collocata.
ex Bibliothecâ Cottonianâ olim mutuò sumptus est; & ex eodem Epistolae CI. supra memoratae sunt editae. Epistola 127. (quae adhuc manet inedita) justi Tractatûs molem habet; agitque contra exemptionem Capituli Lin colniensis à subjectione Episcopali. Incipit Moses qui tradente Domino. In Codice MS. Trin. Coll. Cant. seorsim ponitur, isto insignitus titulo De [Page 346] Curâ Past [...]rali. Aliud exemplar Epistolarum ejusdem in Collegio Corporis Christi asservatur.
Summa Philosophiae. Apographum recens.
Dicta CXLVII. cum Indice. Sunt [si Sermones demas numero XIX. qui in his locum habent] quasi totid [...]m Praelectiones breves de variis articulis Theologicis & S. Scripturae locis in Scholis maximam partem habitae. Totidem etiam Dicta reperiuntur in Codice Collegii S. Trinitatis Cantab. In alio quidem ejusdem Collegii Codice numerantur CLXVI. Verùm in his plures justi Tractatus & Sermones loco non suo reperiuntur.
Sermones, Propositiones, & Themata ferè centum.
Summa Theologiae.
Commentarius in Epistolam ad Gala [...]s.
Tractatus de septe [...] Sacramentis.
De modo consitendi.
Regulae Agriculturae per menses digestae. Gallicè.
Tractatus breves quam plurimi ad frontem & calcem▪ Dictorum in alio quodam Codice congesti 72. viz. De Oculo morali, De Veneno & peccato morali, Sermones XXV. Qualiter homo factus est ad Imaginem Dei, Morales Expositiones in Operibus sex dierum, Meditationes VII. in dicta seu facta quaedam S. Anselmi. De libero Arbitrio, De sex Differentiis. Quòd Deus est form [...] prim [...] omnium; De Intelligentiis, De Veritate, De Veritate futurorum contingentium, De ordine emanandi causatorum à Deo, De impressione aeris, De iride & speculo, De statu causarum, De luce & colore ejusdem, De generationibus impressionum humidarum, Quòd motus simpliciter sit in formâ primâ, De motu circulari, Descriptio figurae machinae mundi, De conceptione & excellentiâ B. Mariae secundùm Anselmum Meditationes II. Expositio Prologi S. Jeronimi super Bibliam, De sapientiâ & scientiâ; Expositio (prolixa admodum) in primum caput Geneseos seu in Hexaemeron, De decem Praeceptis, De Confessione, Quomodo Christus est Virga de radice Jesse, Expositio in ista verba Cantic. Unguentum effusum est nomen tuum; Expositio in ista verba Cant. Nigra sum, sed formosa; De acceptione manûs pro executione operis in S. Scripturâ; Quare Spiritus S. descendit super Christum in specie columbae; Quomodo Spiritus ubi vult spirat; De Levitis, ex libro Numerorum; Qualem Episcopum esse oportet ex instructione Pauli ad Titum, De signis in Sole & Luna in die Judicii; Sermo de laude B. Martini; De Incarnatione Christi; Expositio in haec verba Lucae, Exiit edictum à Caesare; De beatitudine Pauperum in Spiritu, De mutui collatione Antiquorum.
Constitutiones datae Priori & Conventui de Newenham.

In Bibliothecâ Lambethanâ.

De Curâ Pastorali Tractatus, qui incipit Scriptum est de Levitis.
De Poenis Purgatorii.
Tractatus bene prolixus, De Articulis Fidei, linguâ Gallica.

In Bibliothecâ Publicâ Cantabrigiensi.

De Summâ Justitiae. Opus ingens.
Sermones & Tractatus plures, Anglicè.
Moralitates super IV. Evangelia.
De linguâ & corde moraliter.
Scala voluptatis.
Templum Domini.
De Conjugio.

[Page 347]Alia Oxoniae asservata memorat Jamesius in Eclogâ Oxon▪ Cantab. & in his Versionem Latinam & Commentarium in omnia Dionysii Areopagitae, exceptis Epistolis, Opera. Plur [...] Baleus sibi visa memorat Cent. IV. cap. 18. Mihi ea tantummodo recensere in animo fuit, quae oculis ipsemet perlustravi; de reliquis parum certus. His apponam quae de Lincolniensi habet Johannes Tinmuthensis in Historiâ Aureâ MS. lib. 22. cap. 210.

‘Anno MCCLIII. Robertus dictus Grossum-Caput, Lincolniensis Episcopus, obiit. Hic Doctor in Theologiâ, in triplici linguâ eruditus, Latinâ, Hebraeâ & Graecâ, multa de Glossis Hebraeorum extraxit, & de Graeco multum transferri fecit, utpote Testamenta XII. Patriarcharum, & libros Dionysii, quorum novam translationem perlucidè commentavit. In fine libros suos Fratribus Minoribus Oxoniae legavit ob affectionem Fratris Adae Doctoris in Theologiâ secum jugiter permanentis. Hic Robertus praecipuè in Logicâ & Astrologiâ florens, in cunctis tamen liberalibus artibus excellenter eruditus, plurima commentatus est. Ad Innocentium quoque Papam misit Epistolam invectivam satis & tonantem, pro eo quòd Ecclesias Angliae exactionibus indebitis vexare videretur. Hac de causâ Robertus ad Curiam vocatus est; & cùm ibi molestaretur, appellavit constanter à curiâ Innocentii ad tribunal Christi. Unde contigit, quòd Roberto in Angliâ obeunte, audita est vox in curiâ Papae: Veni miser ad judicium. Repertus est in crastino Papa exanimis, quasi cuspide baculi in latere percussus. His de causis licèt perspicuis effulserit Robertus miraculis; transferri tamen aut in Sanctorum catalogo poni non est à Curiâ permissus.’

Propositio Roberti Grosthed de Visitatione Diocesis suae.

Anno Domini MCCL. coram Papâ & Cardinalibus sic proposuit Venerabilis Pater Robertus Lincolniensis Episcopus verbotenus.

EPiscopi Lincolnienses omnibus retro temporibus consueverunt visitare Domos Religiosas illius Diocesis sibi subjectas, & Visitationis ratione procurationes ab eisdem domibus suscipere. Sed de his consuetis & ex longâ consuetudine approbatis & tolerabilibus non est modò intentio. De inconsuetis autem pauca, si placet, benigniùs audiantur. Ego post meam in Episcopum creationem consideravi me esse Episcopum & Pastorem animarum; & ideo necesse habere, ne sanguis ovium in districto judicio de manu meâ requiratur, cum diligentiâ, sicut disponit & praecipit Scriptura, oves mihi commissas visitare. Unde Episcopatum meum coepi circuire per singulos Archidiaconatus, & in singulis Archidiaconatibus per singulos Decanatus rurales, faciens Clerum cujusque Decanatûs per ordinem certis die & loco convocari; populum praemuniri, ut eisdem die & loco adesset cum parvulis confirmandis ad audiendum verbum Dei & ad confitendum. Congregatis autem Clero & populo, egomet ut pluries proponebam verbum Dei Clero, & aliquis Frater Praedicator vel Minor populo; & quatuor Fratres consequenter audiebant confessiones, & injungebant poenitentias; & confirmatis pueris eodem die & sequente, ego cum Clericis meis intendebamus inquisitionibus, correctionibus & reformationibus, secundùm quod pertinet ad officium inquisitionis. In primo autem ejusmodi circuitu meo venerunt ad me quidam, dicentes mihi, quasi super praedictis me increpando; Domine, novum facis & inconsuetum. Quibus respondi, Omne novum, quod hominem instituit, promovet, consummat, benedictum novum est, &c. Nec potuit tunc temporis ascendere in cor meum; quòd occasione [Page 348] praedictae meae Visitationis acciderit in posterum aliquod gravamen meis subditis. Nunc autem ex multis quae video tanquam pro certo habeo; quòd nisi apponat remedium haec sacra Sedes, Successores mei ratione Visitationis exigent & extorquebunt novas & inconsuetas Procurationes, opprimentes, affligentes, usque ad intima scandalizantes, Evangelio Dei summum offendiculum praestantes. Trahet enim eos ad hoc, nisi sint viri omnino spiritales, cupiditas; & omnino potuerint de suis Procurationibus vivere, & omnes proventus Episcopales in thesaurum reponere. Si verò dicat quis, quòd absque procuratione pigritabuntur in Visitationis officio; respondeo, quòd ex cupiditate Procurationis visitantes, aut omisso Visitationis officio solùm intendent Procurationibus accipiendis; aut fient firmarii peccatorum, ex eâdem videlicet cupiditate accipientes ab inventis in peccatis certam quantitatem pecuniae, & per hoc dimittentes eos in peccatis suis liberè sordere. Quantò autem ego Episcopus Lincolniensis magis sum pastor ovium Lincolniensis Diocesis quàm Dominus Archiepiscopus; qui etiam, ut creditur à multis, earum pastor non est; & quantò Dominus Archiepiscopus magis sibi sufficit ad peragendum officium Archiepiscopale, quàm ego Episcopus ad peragendum consimiliter meum Episcopale officium; tantò praedictae rationes scriptae fortiùs arguunt, quòd nullo modo debet Archiepiscopus exigere Procurationes inconsuetas.

[Page 349]

VITAE

HUGONIS NONANT, Episcopi Coventrensis & Lichfieldensis, Authore Giraldo Cambrensi.
WILLELMI WICKHAM, Episcopi Wintoniensis, Authore Thoma Chaundlero.
THOMAE BEKINTON, Episcopi Bathonensis & Wellensis, Authore eodem.
HENRICI SPENSER, Episcopi Norwicensis, Authore Johanne Capgravio.
Articuli RICARDI SCROPE, Archiepiscopi Eboracensis.
Martyrium ejusdem, Authore Clemente Maydestone.

[Page]

[Page 351]

Vita HUGONIS NONANT, Episcopi Coventrensis & Lichfeldensis, ex Giraldi Cambrensis Speculo Ecclesiae MS. Distinct. II. Cap. XXIII, XXIV.

^a EPiscopus autem acceptâ contumeliâ & injuriâ tantâ, sicut potuit, abinde gravi cum confusione recessit; & Londoniis ubi totus propemodum Angliae Clerus proter ardua Ecclesiae negotia nuper emersa tunc fortè convenerat, se Co-Episcopis suis & Archiepiscopo bonae memoriae tum praesidenti Baldewino lugubri tam voce quàm vultu praesentavit. Et sicut erat vir singularis eloquentiae & admirandae facundiae; causam suam in publicâ audientiâ coepit ab exordio declarare, & usque in finem acceptae injuriae persuasoriè propalare; livores etiam ictuum & tumores in corpore suo recentes adhuc & patentes, necnon & Clericorum suorum vulnera cum lacrimis denudavit; asserens quoque & sacramento confirmans, quòd mallet eo die quo ei hoc accidit verè confessus ab hac vitâ cum honore migrâsse, quàm se tantum dedecus Monachorum manibus, praesertimque in tanto Cleri populique conventu pariter & conspectu perpessum fuisse. Cúmque sermonibus his & hujusmodi longè disertiùs atque discretiùs, quàm sub hoc compendio comprehendi valuerit, lingua facundissima perorâsset; multosque assistentium & audientium, Co-Episcopos autem quos specialiùs res tangebat ferè cunctos, ad lacrimas provocâsset; procedens in publicum, coram Archiepiscopo & fratribus ad terram, formam Crucis amplectens & faciens, humiliter se prostravit; rogans & supplicans, quatinus non suae personae exili quidem & modicae, Episcopali tamen dignitate praeditae quanquam indignè, sed honori Dei & Ecclesiae ipsius sanctae, in cujus injuriam principaliter facinus hoc redundabat, suoque honori proprio ad quos specialiùs hoc spectabat, in hoc facto consulere satagant & providere. Cúmque Praesul à fratribus protinus erectus fuisset; statim Episcopalibus Archiepiscopus & Episcopi cuncti solenniter induti, candelis accensis, tam fautores dicti facinoris omnes quàm factores ipsos excommunicationis sententiâ communiter involverunt; tribusque diebus proximis aut quatuor super his praecipuè caeterisque negotiis Ecclesiae magnis & arduis pro posse corrigendis, in consiliis & deliberatione fuerunt.

[Page 352]Coventrensis autem ex contingentibus interim nihil omittens, coram pàtre & fratribus apertè proposuit, etiam quod evidens satis & notum antea fuerat, eis ad mentem revocando inculeavit; qualiter per universum ferè fidelium orbem Pontificales Ecclesias Clerici tenent & regunt, praeterquam in Angliâ solâ, quam Augustinus Anglorum Episcopus ad fidem convertit; qui quoniam Monachus fuit, in sensu suo vir sanctus abundans in Sedibus Episcopalibus ^a Monachos collocavit. Sed quanquam zelum Dei in hoc habens, sortè tamen vel non plenè secundùm scientiam aut regularem institutionis Ecclesiasticae disciplinam id processit. Ut enim salvâ tam veniâ viri sancti quàm reverentiâ loquamur; longè convenientiùs Clerici loca regiminum tenent. Sic enim Clerici in numero regentium continentur & rectorum; sic Monachi numerum & ordinem tenent regendorum. Quoniam ut ait Jeronimus, qui & Monachus fuit; sic se habent Monachi respectu Clericorum, sicut grex respectu pastorum. Clerici itaque regant, & loca regiminum teneant; Monachi verò regantur & pascantur, & nisi in Clerum fortè assumpti fuerint, soli sedeant & taceant, & vel se vel mundum plangant ac lugeant. Ignorari quoque non debet sed magis ad mentem revocari; quia B. Jeronimus & nobilis Martyr Cyprianus, quanquam tamen ambo viri sancti & in Scripturis sacris eruditissimi, uterque tamen, ille in quaestionum circa bigamiam solutionibus, ille verò ob vehemens odium in Schismaticos & Haereticos habitum asserendo sacramenta ecclesiastica dari ab his quamvis etiam in formâ Ecclesiae nullatenus posse, dormitâsse nonnunquam est visus. Sic & dictum Augustinum quanquam virum sanctitate conspicuum, cùm nichil humanum omni ex parte perfectum, quandoque dormitâsse discredi non debet.

Demum autem Episcopus ad propositi sui finem accedens, monuit & fratribus suis in fide consuluit; quatinus duo millia Marcarum omnes qui Monachos in sedibus suis habebant simul inter se colligerent, Romamque secum per suos transmitterent, Cantuariensis sc. & Roffensis, Wintoniensis, Bathoniensis, Wigorniensis, Eliensis, & Norwicensis, necnon & dives ille Eboracensis Provinciae & deliciis aff [...]uens Dunelmensis. Et ipse pro se Ecclesiâque suâ paupere Coventrensi liberandâ mille marcas apponeret; quatinus tria millia marcarum in summâ forent; & insuper ipse pro caeteris omnibus in propriâ personâ laborans Curiam adiret, operamque simul & diligentiam per Dei gratiam adhiberet, ut Monachis ubique à Sedibus ipsorum amotis juxta dispositionem propriam Clericos ibidem instituere possent. Cùm autem consilium istud cunctis propemodum fratribus multùm animo sedisset & placuisset; solus Archiepiscopus, quia Monachus fuit, quanquam Ordinis alterius & habitûs, ne tanta Monachis in Angliâ suo in tempore permutatio tantaque cum honoris detrimento molestia fieret, id fieri quidem non sustinuit. Talis [Page 353] enim vir ille naturae pariter & industriae fuit, literaturae quidem grandis, religiositatis immensae simul & honestatis, sed vivacitatis omnino nullius aut animositatis. Vir nempe benignus & bonus, patique magis injuriam per omnia quàm cuiquam inferre paratus. Ideoque Monachos suos patientiâ & liberalitate vincere proposuit, sed non praevaluit. Sicut enim albedo & nigredo sunt primâ fronte contraria: sic Monachi exteriori nigredine fucati, & utinam non interiore contaminati, benignitate ipsius & liberalitate semper abutentes, contrarii per omnia ei fuerunt & discordes.

Videns igitur Episcopus, quòd non proficere poterat, non ad plenum voti compos esse valebat, sumptis Co-episcoporum literis tam testimonialibus quàm supplicatoriis quoque, quatenus honori Ecclesiae contra dedecus illorum à Domino Papâ provideretur, iter incunctanter arripiens, & Roman veniens injuriam sibi & Ecclesiae suae irrogatam, Monachis à sede suâ, sicut dictum est, ejiciendis & Clericis substituendis, vindicari cum honore procuravit.

Unde cum per Castrum Coventrense transitum quandoque faceremus tempore quo Clerici Monachis amotis eodem in loco plantati fuere; deque statu Ecclesiae illius, qualis sc. antea fuisset & qualis tunc esset, diligentiùs inquireremus; assertione cunctorum accepimus quos inde convenimus, foelicem fuisse mutationem illam & dexterae Excelsi proculdubio dispositione factam. Et licèt incolae quamplurimi Monachis sanguine juncti fuissent, quia tamen laudari potuit tantus in hoste decor, Deum in hoc facto benedicebant & laudabant; communiter asseverantes, quia locum habitationis suae tam primitus incultum & tam obscurum, tunc autem tam luminosum effectum & tam clarum, necnon & mansuetudine pariter & humanitate, curialitate similiter & affabilitate, caritate quoque & hospitalitate multùm in omnibus emendatum, Dominus per gratiam suam magnam diebus ipsorum visitare dignatus est & illustrare.

Qui ^a ergo Congregationem talem & tam idoneam & Clericale Collegium tam laudabile dissipare curavit & delere, nonne digno Dei judicio qui tam bona quàm mala retribuit, talionem paulò post in Clericorum suorum dissipatione suscepit.

CAP. XXIV. De Coventrensis Antistitis Hugonis fine foelici & exitu commendabili.

DE memorato verò memoriaeque laudabilis Coventrensi Episcopo Hugone de Nunant cognominato quiddam memoratu dignum hîc adjiciendum nec superfluum quidem nec inutile duxi. Cùm enim in natali sui Normanniae solo vir ille venerabilis, miserae conditionis humanae fragilitati morem gerens, demum gravi correptus morbo decubuisset; & in Monasterio quodam Cluniacensis Ordinis eisdem in finibus per hiemem totam aegrotando laborâsset; inter febriles angustias gratiâ co-operante salutis propriae non immemor existens, & ut spiritum salvum faceret carni minimè parcens, iteratis poenitentialibus singularum propemodum hebdomadarum confessionibus & disciplinis ferè cotidianis, orationibus quoque continuis, vigiliis, iejuniis & abstinentiis corpus afflixit. Et cùm virgis asperis flagellisque nodosis dorsum cotidie totum usque ad sanguinis fluxum exponeret, minutis virgulis diligenter ad hoc consertis, os proprium quoties privatus extiterat ipse contundens & flagellans, [Page 354] quicquid ore deliquerat vel mentiendo vel detrehando vel otiosa verba loquendo vel eloquentiae suae tam lepidae suavissimo lepore delectando, totum hoc revera poenitendo, deflendo, compungendo propriâque manu percutiendo, jugi flagello purgare curavit. Item & in caritatis operibus tam profluus extiterat; ut in eleemosinarum largitionibus & pauperum refectionibus substantiolam suam adeò ferè totam effunderet, quòd praeter cotidianam necessitatem sibi familiaeque suae modicae vix quicquam in crastinum reservaret.

Cùm igitur hiemali tempore necnon & quadragesimali subsecuto morbus incessanter institisset; sub moderamine tamen tanto per gratiam desuper datam indulto, quod sensim solum de die in diem paulatim adauctus, nec subitus & duris insultibus, quod acriùs afflictis accidere solet, fuerit aggravatus; adeò ut per morbi molestiam tam gratiosè ut dictum est modificatam nec ei discretio fuisset in aliquo diminuta neque memoria vel in modico debilitata. Sed secum totus existens, nec animus ob diutinam languoris instantiam in quoquam alienatus, se tanquam hostiam vivam Deo mactare jugiter & dicare, seque non sacrificium Deo, sed holocaustum, non partialiter sed totaliter Domino vovere, dictisque modis & molestiis unà cum morbo carnem affligere, spiritumque totis roborare nisibus & salubriter expiare curavit. Qamcitùs autem ad sacros jejunialis abstinentiae dies attigerat; statim toto devotionis & intentionis affectu petere à Domino cum lacrymis▪ & implorare noctu diâque non cessavit; quatinus si divinâ providentiâ sacro quadragesimali tempore dies obitûs ejus immineret; eo die quo Christus in cruce positus patri suo spiritum reddidit, & ipse Deo spiritum suum reddere praevaleret. Cùm autem hebdomadis elapsis & diebus effluxis jam Pascha propiùs accessisset, viribusque totis vir ille bonus destitui coepisset, diemque suae dissolutionis sibi jam certiùs imminere sensisset; precibus assiduis, praesumptione majore, sed pietate propensiore & devotione vigilantiore suffultus, petere lacrimosis singultibus & vocibus anhelis implorare non cessavit; quatenus non solùm eodem die, verùm etiam eâdem horâ, quâ Christus ligno crucis affixus caput inclinans expiravit, ut spiritum suum tunc exhalare posset, hanc sibi quoque Christi pietas gratiam indulgeret.

Demum itaque die Parasceues illucescente, cùm Monachi in Ecclesiâ more diei illius horâ debitâ divina ministrarent; ipse in lecto suo residens cum Clericis suis, demissis ut potuit vocibus devotè divinis indulsit obsequiis; & horâ Dominicae Passionis legendae passionem Levitae ministerio distinctè & apertè pronuntiari fecit. Sed cùm eâ perlectâ spiritus adhuc ejus in corpore superstes extiterit; iteratò Passionem ab exordio legi jussit. Quo facto cùm ad locum perventum esset quo Christus inclinato capite spiritum emisit; & ipse quoque spiritum suum verbis eisdem, quae Christus morte imminente protulit, sc. In manus tuas, &c. tanquam verus Christi discipulus, magistrum etiam moriendo sequi desiderans, foeliciter emisit. Fertur autem & famâ divulgante memoriae commendatur: quòd vir iste bonus in lecto supremae aegritudinis, ut dictum est, & desperatae constitutus multoties in orationibus suis lacrimosis suspiriis à Domino petere consuevit; quatinus anima sua, postquam corpus exsangue relinqueret, in igne expiabili & remediabili usque ad districti examinis diem, nisi mitiùs & misericordiùs agi cum ipsâ possit, purgatoriis suppliciis, quatinus vel tunc salva fieri posset, deputaretur. Veruntamen verisimile videtur & valde credibile; quatinus qui in finalis affectûs appetitu tam misericorditer à Domino fuit exauditus, ab eodem fonte pietatis & benignitatis longè majorem, quàm ausus implorare fuisset aut sperare, misericordiam fuerit & gratiam consecutus.

[Page 355]

Vita WILLELMI WICKHAM, Episcopi Wintoniensis, Authore Thoma Chaundlero, Cancellario Oxoniensi.

Cronica brevis de ortu, vita ac gestis nobilibus reverendi Domini Willelmi de Wykham olim Episcopi Wintoniensis.

PRaemissa meditatione internâ pensante memoriâ occurrit digna recordatio Reverendi Patris & Domini Domini Willelmi de Wykham, nuper Episcopi Wintoniensis. Cujus probitas, actus & merita eximia hoc brevi compendio annotanda sunt. Fuit autem praedictus Pater apud oppidum de Wykham in Comitatu Suthamptonschire foelici momento enixus anno Domini MCCCXXIV. & anno XVIII. regni Regis Edwardi II. Crevit autem puer Willelmus, & confortatus est; fuitque Dominus cum eo, & omnia opera ejus dirigebat. Parentes ejus Johannes & Sibilla nomine, licèt honesti genere, opibus tamen non affluebant. Unde filius non ex eorum Patrimonio, sed aliorum Patrocinio nutritus literis secularibus parvulus primitivis scientiis traditur imbuendus. Postquam animi maturitas adesset, probis & praeclaris viris adhaerens, prudentiae saeculari se commisit; & officium Marthae in se suscipiens, panem otiosè non comedit. Unde vice tabellionis Constabulario Castri Wintoniensis adhaerebat. Exinde coepit in florem saecularis prudentiae pubescere, & fructu discretionis pollere; propter quos translatus est in Curiam Domini Regis Edwardi III. qui promerente eius bonitate gratis, sc. suffragantibus obsequiis, inter primos & praecipuos Regis familiares in brevi est admissus. Illius igitur prudentiam attendens Rex Edwardus ditavit eundem peramplis beneficiis; ac procedente tempore expertâ illius ingenti discretione suum Privatum Sigillum fecerat deportare. Hunc enim secundùm utrumque hominem multiplici naturalium gratiâ donorum bonitas divina ditavit; ut in ministerium magnum vas videretur excisum, & ex naturae beneficiis futurus praedicaretur Antistes. Nam anno Domini MCCCLXVI. anno verò regni Regis Edwardi tertii XXXIX. & aetatis dicti Willelmi Wykham XLII. civitas Wyntoniae privata fuerat suo Antistite. In cujus quidem Ecclesiae Episcopum divinâ disponente gratia procuratione Domini Regis Willelmus saepe dictus canonicè electus est. Consecratur igitur in Episcopum Wintoniensem anno Domini MCCCLXVII. & anno regni Regis Edwardi tertii XL. aetatis verò dicti Willelmi XLIII. Ut cum sacramento rem sacramenti consequeretur; veterem hominem renovare disposuit; consideransque se patrem multarum gentium constitutum, aestimavit rectum renovationis progressum à seipso incipere, & tunc de recto aliis dominari posse, si sibi ipsi priùs did eisset imperare. Corpus igitur divinae servituti subjiciens docuit ancillari & spiritui servire; sciensque quòd charitas non quaerit quae sua sunt, non solùm in se sed in proximo venari coepit. Nam lares aegrorum & debilium per suos scrutabatur, & beneficiis visitabat, victu vestituque sustentabat quamplurimos. In omnis enim agendis Deum ante oculos habebat. Ecclesiae Anglicanae, in quantum potuit, & praecipuè Ecclesiae suae Cathedrali Wintoniensi, per omnia patrocinabatur. Consultus erat in ambiguis, in responsis promptus, alacer & affabilis. Nec erat ejus sermo sterilis nec otiosus; quem commendabat verborum & operum comitatus. Tandem non post multos hos dies, suae sc. dignitatis sic adeptae, prosperis sibi alludentibus ad votum, dictus Pater volens sibi divini favoris gratiam misericordi [...]s pauperum conciliari, propensiùs cogitans recogitansque quanta [Page 356] sibi fecerit Dominus, qui ditavit egenum & sublimavit humilem, apertis thesauris suis, d [...]o Collegia Clericorum ad laudem Dei & gloriosissimae Virginis matris ejus in Ecclesiae sanctae profectum divinique cultûs augmentum proposuit ordinare. Erexit enim titulum, & posuit primum lapidem in Coll [...]gio Wintoniensi in Oxoniâ anno Domini MCCCLXXIX. horâ quartâ ante meridiem quintae diei mensis Martii, qui fuit dies Lunae tertiae septimanae Quadragesimae, anno regni Regis Ricardi secundi tertio, aetatis verò dicti Patris anno LV. & consecrationis suae anno XII. In quo quidem Collegio constituit idem Pater numerum. centum personarum, viz unius Custodis & LXX. Scolarium in diversis scientiis & facultatibus studere debentium, & X. Capellanorum, & III. Clericorum, & XVI. Choristarum pro divinis officiis in Capellâ praedicti Collegii quoridie per eosdem solenniter celebrandis. Quorum, viz. Custodis, Scolarium. caeterorumque praedictorum primus ingressus in idem Collegium ad inibi habitandum fuerat horâ tertiâ ante meridiem XIV. die mensis Aprilis, die Sabbati proximò praecedente Dominicam in Ramis Palmarum, anno Domini MCCCLXXXVI. Collegii verò B. Mariae prope Civitatem Wintoniae primi lapidis positio facta fuerat XXVI. die mensis Martii, horâ tertiâ ante meridiem anno Domini MCCCLXXXVII. & regni Regis Ricardi secundi anno XI. ac consecrationis dicti Patris anno XX. aetatis verò suae anno LXVIII. In quo quidem Collegio constitutus est per eundem Patrem numerus CV. personarum, viz. unius Custodis, decem Sociorum & Capellanorum & trium aliorum conductitiorum & trium Clericorum, XVI. Choristarum puerorum pro divinis obfequiis in Capellâ suâ quotidie solenniter celebrandis, necnon LXX. Scolarium parvulorum Grammaticam addiscere debentium, unius Magistri in Grammaticâ, & Ostiarii sub ipso eis intendere debentium propter instructionem eorum in moribus & scientiâ. Primus autem ingressus omnium praedictorum post constructionem dicti Collegii erat hora tertia ante meridiem XXVIII. die mensis Martii anno Domini MCCCXCIII. regni Regis Ricardi secundi XVII. aetatis autem dicti Patris LXXIX. & consecrationis suae anno XXVI. Caeterùm non immeritò memoriae tradendum est, quòd praedictus Pater ultra magnifica opera istorum Collegiorum praedictorum sic per eundem sumptuosè discretéque fundatorum & dotatorum, plura memoriis digna Ecclesiae suae Cathedrali Wintoniensi aliisque pluribus locis fecit. Nam Ecclesiam illam pluribus donis, viz. vestimentis de pannis auri aliisque jocalibus quàm hîc inseri possint, mirificè decoravit; corpusque dictae Ecclesiae cum duabus alis & omnibus fenestris vitreis à magnâ Occidentali fenestrâ capitali usque ad campanile à fundo usque ad summum de novo reparavit, & voltas in eisdem opere curioso constituit. Omnibus supradictis & pluribus aliis quàm hîc inseruntur per eundem Patrem foeliciter perpetratis, juxta dispositionem divinamque honorabiliter completis, idem Antistes, qui cùm plenus esset dierum, octogenarius sc. & ultra, totum se Deo commendans in fide Christi sub sacramentis Ecclesiae foeliciter obdormivit in Domino, anno Domini MCCCCIV. & anno consecrationis suae XXXVII. in Festo SS. Cosmae & Damiani. Cujus corpus jacet tumulatum in Oratorio B. Mariae Virginis in navi Ecclesiae Cathedralis Wintoniensis, quod ipse superstes ad honorem ejusdem Virginis fieri ordinavit. Cujus laudem pulchrè ostendit Epitaphium, quod metricè inscribitur. Unde pars illius à me dicenda est.

Hunc docet esse pium fundatio Collegiorum.
Oxoniae primum stat, Wintoniaeque secundum.
Subtrahitur, sed non moritur, quod semper habetur▪
Ipsius egregium nomen in orbe novum.

[Page 357]

Vita THOMAE DE BEKINTONA, Episcopi Bathonensis & Wellensis, ex principio Collucutionum Thomae Chaundleri Cancellarii Oxoniensis de laudibus Willelmi Wickham Episcopi Wintoniensis desumpta.

FErrandus. Peragratis montibus atque illis quae luto & coeno plenae sunt vallibus, ab almâ & praec [...]arâ Universitate Oxoniensis Studii in hanc villam parvam introimus, consors Panesti dilectissime. Utinam tam longo i [...]inere lassos artus, quos nisi baculo quem manu meâ gesto sustentarem in humum dilabi haud dubitem, concederetur ad tempus paulul [...]m recreari. Panestius. Civitatem appellare venustiús potuisses quàm villam; quod profectò luce clariùs intelligeres, si omnem qui intro est nitorem ac pulchritudinem conspiceres. Speciosissima namque Ecclesia ista, quam adhuc procul cernimus, piissimo immortalis Dei Andreae Apostolo consecrata intus habet digni Praesulis Episcopalem cathedram. Habet insuper adjunctum ingens Palatium, miro splendore decorum, fluentibus aquis undique vallatum, & delectabili murorum turrillarumque serie coronatum; in quo praesidet dignissimus ac literatissimus Praesul Thomas hujus nominis primus. Hic nempe suâ industriâ & impensis tantum isti splendorem civitati contulit, tum Ecclesiam portis, turribus & muris tutissimè muniendo, tum Palatium in quo residet caeteraque circumstantia aedificia amplissimè construendo; ut non fundator, immò potiùs decus ac splendor Ecclesiae merito debeat appellari. Quid putas honoris, quid liberalitatis & cujusvis honestatis genus in nobili ac faceto Decano caeterisque Praelatis ipsis quos Canonicos vocant reperies? Moribus itaque religiosos, vitâ & honestate Clericos, hospitalitate illustres, gratos advenis atque affabiles, cunctis benevolos, primo discernes intuitu, ac deinde experientiâ docente id senties. Solent enim advenis & peregrinis tanto humanitatis officio obsequi; ut contendere videantur quis quem invitet, in hospitiumque eum trahat. Caeterùm cùm his ipsa quae in inferioribus Clericis est urbanitas, quos dicunt Vicarios, ordo atque civium unitas, justissimae leges, optimae politiae, delectabilis loci situs, munditia platearum, habitationis nitor, intrinsecus prudens populus; ornatus, pulchritudo, decor & suavitas omnium, civitatem conficiunt ritéque condecorant. Huic vocabulum est Fontana civitas, à fontibus inibi scaturientibus sic à priscis incolis nuncupata. Ferrandus. Aiebas huic Ecclesiae praesidere dignissimum quendam & literatissimum Praesulem Thomam: quibus precor literis eruditum? Panestius. In teneris annis bonae indolis puer Wintoniae traditur Grammaticis imbuendus. Cui in ipsis primordiis tanta inerat in sermone facundia, corporis elegantia, ingenii perspicacitas, & gravitas morum; ut qui eum viderant, omnes esse futurum Pontificem praedicerent. Ac cùm demum ille piissimus & prudentissimus dispensator Willelmus de Wykham ducentorum fundator Clericorum, in eum oculos convertisset; mirâ Dei dispensatione praevidens quantae dignitatis futurus erat puer, quantaque utilitas per eundem Collegiis suis accresceret; nullis intermediantibus instantiis, mero suo motu ac solo nutu mandavit in Collegium suum prope Wintoniam assumi; ubi per aliquod tempus Grammaticis & Rhetoricis intendens, anteriores & coaetaneos superabat; suoque merito dehinc in Collegium translatus Oxoniense, in florenti & juvenili aetate seniores tempore studio antecellens, egregius & in Anglorum gente facundissimus Legum Doctor Oxoniae creatus est. Ita nihilo minùs nunc senex ingenio pollet, [Page 358] memoriâ viget; quod ipsa Logicae principia, quae adolescens ante Jura Civilia didicerat, ac Philosophiam, quam audiendo ac legendo acquisierat, omnia ita memoriter tenet; ut si eum disserentem audires, putes te doctissimorum Philosophorum gymnasiis interesse. Sic plantatus est, sic irrigatus liberalium artium ac jurium imbribus, sed & Scripturae divinae adeò fructifer, ut quicquid arduum, quicquid difficile videatur opponi, mirâ quadem vel ingenii perspicuitate, vel suae artis & scientiae diligentiâ facile praebeat dissolvi. Quem si in privatis locis aut publicis loquentem audires; mixtam cum ejus sermone eloquentiam delectaberis advertere. Nec perpendi quenquam ejus lassum eloquiis; adeò nempe suaviter & argutè concludit omnia. O certè foelicem hanc patriam, [...]ui praeficitur dignus Praesul, natus educatusque in eâdem, cognomen à suâ vil [...]â sortitus, ut Thomas de Bekingtona communiter appelletur. Pauperum & Clericorum amator; super afflictis pia semper gestans viscera. Quàm foelix Antistes! Multorum enim tersit lacrimas, quorum oculos non vidit. Ipse Philosophos & quocunque literarum genere peritos valde habet acceptos. In illius hospitium jam declinemus. Ego enim ejus humanitatem expertus quatuor annis, quibus Oxoniae regebat Cancellarius, nescio qua industriâ potitus, aut veriùs gratiâ, cùm sit vir magnae benignitatis ac pietatis eximiae. Ita fuerat in gerendis rebus strenuus; ut solo nutu primâ facie antequam ortae essent in gente ac tempore tam ferocibus maximas pessimasque discordias pacificaret. Omnibus amabilem se praebuit; ab omnibus amari sibi vehemens cura ac studium semper fuit; ita ut quantùm alii unquam honores, quantùm divitias ambiebant; tantùm iste ab ineunte aetate amores hominum: atque sic ipsos homines lucrari summopere conatus est sapiens ac prudens pacis amator. Ferrandus. Si tuti domum ejus ingredimur; an ipse nos laeto animo suspi [...]iet? Panestius. Profectò laetissimo corde suscipiet. Ego enim sum hujus humanitatem expertus; ego praeibo: periculo meo veni. Ferrandus. Quid ei muneris offeremus? Panestius. Non est honoris cupidus, nec muneris ab inope libens acceptor. Quid haesitas introire? Audendo virtus crescit, tardando timor. Ferrandus. Licèt admodum pauperes fuerimus; carmina tamen, quae divitiis praefert, & linguae officium offeramus digna suae laudis perpetua monumenta.

Ferr.
Natus in hac urbe Fontanâ, grammata discens
Wintoniae Thomas, inibi qui substitit olim
Inter centenos tanquam scintillula candens.

Panest.
Inde loco nostro velut ardens lampada luxit.
Oxoniae quippe sociis praesentibus, illo
Tempore quo pressus obiit prae morte Robertus.
Wintoniae Custos praeponitur ordine miro.
Nescio quo jure texuntur fata virorum.
Hoc scio quòd Thomas, si sic bene contigit aut sic,
Disponente Deo sociorum voce suorum
Unâ, saltem non contradice
 [...]tibus ullis,
Fit Custos, operante reor sic flamine sacro.

Ferr.
Oxoniae demum centum praeponitur, illic
Electus Custos Thomas lucerna refulgens,
Otia vitavit, studuit, docuit, vigilavit,
Vepres prostravit, Domini Sabaoth reparavit
Vitem. Divinae legis venerabilis iste
Doctor erat, Thoma Gascoing Doctore creante.

[Page 359]

Panest.

Praeficitur Clero bis Cancellarius; ac sic

Fit Studii splendor vitâ & virtute coruscans,

Discretus, prudens; rexit per quatuor annos

Clerum; sub quo pax, studium virtusque vigebat.

Ferr.
Wellensis rursum fit Cancellarius; illum
Praesule Fontano Thoma sic praeficiente
Suscipit officium: Deus illud prosperet illi.

Panest.

Inter eos patres, nostrum quos pertulit unum

Collegium; nemo sibi Praesule carior isto.

Vita HENRICI LE SPENSER, Episcopi Norwicensis, Authore Johanne Capgravio, Provinciali Ordinis Eremitarum S. Augustini in Angliâ.

HEnricus igitur iste de genere Dispensatorum ortus est, miles in omnibus strenuus, & qui in robore juventutis sola bella sitire visus est. Quoniam autem tunc Anglia summâ pace gaudebat; ad Romam festinans, ibi pro Apostolico jure reluctans, rebelles Ecclesiae vi & vindictâ oppressit. Multis igitur annis in hac militiâ perseverans, vacante Ecclesiâ Norwicensi, Papa huic viro illam contulit, specialissimis literis eum Regi commendans. Adepto igitur Pontificali gradu, multis annis populum suum pace gubernans, omnium subditorum corda retinuit. Largus erat in dandis, laetus in consolandis; & pauperum omnium optimus pater effectus, eorum vota in amorem suum retorsit. In rumore populi, quando Ribaldi per totam Angliam debacchati sunt, ipse non mediocriter se habebat. Dominis Militibus & aliis Nobilibus se propter timorem abscondentibus, ipse palam processit. Audierat enim dum cum Rege esset circa partes Londoniarum, quosdam infimae fortunae homines in grege suo insurrexisse & sibi titulos dominationis assumpsisse; qui & equitabant [...]um turbâ multâ, quaerentes Magnates ut occiderentur. Quorum principaliores erant hi: Jek Lister, & alii tres, Sceth, Trunch, & Cubith. Condolens igitur pius Pastor gregem suum tot luporum morsibus laceratum, Londonias deserens venit, sicut decuit, in adjutorium populo suo. Et primò apud Cantabriggiam quosdam de hac sceleratâ turbâ inveniens, alios trucidavit, alios incarceravit, alios verò ad propria remisit, recepto priùs juramento, quod de caetero ad talia non exirent. Deinde cùm venisset apud Hiklyngham, [...]bi unum molendinum viam strictiorem reddit inter Cantabriggiam & Thetfordiam; obviàm habuit Domino Thomae Morle & altero Militi dicto Brews. Illi autem praesentaverunt sibi ibidem tres dictos malefactores, Sceth, Trunch, & Cubith. Non enim audebant sine speciali jussione Regis morti eos tradere. Sed iste optimus vir zelum Phinees habens in pectore, populique periculum considerans, duxit eos secum apud Wymundham; ubi confessos fecit decollari. In dicto enim loco plures malefactores extiterunt; qui metu mortis territi, ulteriùs insurgere non sunt ausi. Veniensque bonus Pastor ad principaliorem civitatem suae Diocesis sc. Norwycum, vidit domorum & locorum scissuram per dictum populum furiosum, dum sic agitarentur, factam, & [Page 360] condoluit. Nam in absentiâ suâ unus principalis Capitaneus eorum, nomine Jekke Lister, adjuncto sibi multo populo invitis civibus civitatem intrans multa horrenda fecit, specialiter in dilapidatione domorum & locorum, in quibus aliqui Nobiles vel Legis vel Regis familiares habitabant. Consimili modo fecit adjunctâ sibi turbâ unus Ribaldus de Cantiâ dictus Wa [...] Tyler in civitate Londoniarum. Sed Henricus iste Episcopus & Pastor bonus, qui videns lupum non aufugit sed posuit se discrimini, sciscitatus est à civibus, ubi caput totius malis & totius hujus infamiae inveniretur. At illi dixerunt eum circa Walsham-market & circa Gymyngham circumvagare; ubi maximas vires rusticorum & ribaldorum habebat. Tunc demum jubet Episcopus domesticos suos ad partes illas se transferre, cum quibus & ipse semper primus fuit. Dixit enim his qui secum erant Episcopus. Melius est ut unus malus & sceleratus moriatur, quàm tota gens pereat; quae licentiâ ab eo obtentâ latrocinatur & [...]urescit, occidendo eos qui criminis conscii non sunt. Et haec dicens venit ad villam dictam Felmyngham, ubi idem Capitaneus mansionem habebat. Interrogati verò hii qui illic habitabant ubi esset, dixerunt ipsum pridie fuisse apud Thorp-market, ubi proclamari publicè fecerat, ut omnes qui volebant bonum regni & communitatis ipsum sequerentur usque ad Walsham; ubi intendebat, ut dixit, contra tirannidem supervenientis Episcopi militari acie populum defendere. Et super hac re omnes robusti villarum adjacentium ipsum secuti sunt, & ibi sunt. Ad referentem ait Episcopus. Benedicaris fili, quoniam non immiscuisti te malis hominibus nec populo pestilenti. Sic usque ad Walsham properans, invenit exitus viarum lignis, turribusque ac aliis impedimentis praeoccupatum. Sed bono tractatu Episcopi & aliorum virorum qui convenerant, populus universus se reddidit, gaudentes quòd redirent cum pace. Ipse Jekke Lister murum transiliens abscondit se in segete. Quod videns quispiam de populo nunciavit Episcopo. Quaeritur traditor & invenitur, captus decollatur, in quatuor partes divisus per provinciam mittitur ad Norwicum, Jernemu [...]ham, Linnam, & locum mansionis suae; ut discant rebelles & contra pacem surgentes, quo sine terminabunt. Haec sunt acta hujus venerabilis Episcopi. Et posthaec jussu Papae contra Schismaticos in Flandriâ cruce signatus, signa desolationis ibidem dereliquit; & plura fecisset, nisi fraude & deceptione quorundam militum Helmham & Tryveth non fuisset impeditus. Semper enim ad punitionem malorum promptus erat; nullus Haereticus tempore suo inter populum habitare potuit. Nec regnaverunt in diebus suis perjuratores in questis & assisis sicut nunc; quippe qui potenter opprimebat eos & diligenter inquirebat.

Si sit alicui dubium, an Episcopus sive persona Ecclesiastica poterit in quibusdam casibus arma ferre & populum ad bellum animare; & quoniam multi de hac re conscientiam faciunt; allego hîc processum Decretorum XXIII. Quaestione VIII. Si in morte. Ubi sub paragrafo sic continetur. Ecce quòd Nicholaus Papa prohibet Episcopos saeculari militiâ occupari, & nec etiam contra maritimos Piratas permittit eos ad pugnam accedere. Quomodo ergo Leo Papa adversùs Saracenos urbem egreditur; & ut eos procul à littore arceat, populum undique convocat, & eorum injurias praesentialiter vindicat; atque Gregorius milites ad arma invitat? Sed notandum est quosdam Episcopos Leviticâ tantùm portione esse contentos; qui sicut in Dei sorte tantùm numerantur, sic ipsum Deum solummodo in haereditatem accipiunt dicentes: Psal. XV. 5. Dominus pars haereditatis meae. His nihil est verè cum Principibus hujus saeculi; quia temporalia penitus abjiciunt, ne eorum occasione legibus Imperatorum obnoxii teneantur. Talibus nulla occasio relinquitur occupationis saecularis militiae; quia cùm de decimis & primitiis vivunt, tanquam filii summi Regis in omni regno à terrenis exactionibus liberi sunt, ita ut dicere valeant: Joan. XIV. [...]. Venit Princeps mundi hujus, & in me non habet quicquam. Porrò sunt alii, [Page 361] qui non contenti decimis & primitiis, praedia, villas, castella & civitates possident; ex quibus Caesari debent tributa, nisi Imperiali dignitate immunitatem ab hujusmodi promeruerint. Quibus à Domino dicitur: Matth. XXII. 21. Reddite quae sunt Caesaris Caesari, & quae sunt Dei Deo. Quibus & Apostolus ait: Rom. XII. 7. Reddite omnibus debita, cui tributum tributum, cut vectigal vectigal. Et quidam Doctor compendiosè hunc processum sic declarat dicens. Qui ergo tantùm de eleemosinis & decimis vivunt, praeliis interesse proh [...]bentur; quia cum eis nihil commune Principibus. Qui verò castra & hujusmodi regalia à Principibus habent, praeliis interesse permittuntur, non tantùm contra Paganos vel Saracenos, sed etiam contra falsos Christianos alios opprimentes. Propriâ tamen manu nullâ causâ cuiquam Clericorum in sacris Ordinibus constitutorum arripere licet arma. Haec dicta sunt in excusationem vel magis confirmationem factorum hujus venerabilis Episcopi; qui contra Schismaticos & pacis perturbatores sive fidei inimicos solùm militavit.

Obiit autem in Vigiliâ S. Bartholomaei, sub anno Domini MCCCCVI. sepultus apud Norwycum. Cujus Epitaphium hoc est.

Henricus natus le Spenser miles amatus,
Praesul sacratus hîc Norwycensis humatus.
Florens progenie regali virgo putatur,
Et pugil Ecclesiae, per eum quia scisma fugatur.
Lollardi mores damnavit deteriores.
Insurrectores perimens necat & proditores.
Spirat ad astra boni Pastoris mens matutinis.
Dicendo 

 [...]Psal. XXIII. 1.
Domini est terra fuit sibi finis.
M. quadringeno vigili sex Bartholomaei,
Christo sereno Regi peragrat requiei.

[Page 362]

RICHARDI SCROPE, Archiepiscopi Eboracensis, ARTICULI ADVERSUS HENRICUM IV. Angliae Regem.
Articuli venerabilis Domini Richardi Scrope, Archiepiscopi Eboracensis, contra Henricum quartum, intrusorem Regni Angliae, anno Domini millesimo trecentesimo nonagesimo nono.

IN Dei nomine Amen. Coram Domino Deo nostro Jesu Christo, judice Collati [...]um Articulis in Continuatione Historiae Petri de Ickham MS. in Bibliothecâ Lambethanâ. vivorum & mortuorum, à Domino Deo patre suo constituto, ordinato, & praeelecto, & coram intermeratâ & benedictâ sua matre & Virgine Mariâ, & Beato Georgio Martyre & Milite speciali Regni Angliae Protectore & Advocato; quorum vexilla jam in testimonium narrandorum expanduntur sive extenduntur: Nos A. B. C. D. &c. olim metuendissimo & gloriosissimo Domino nostro sc. Ricardo nuper Regi Angliae & Franciae, ut sibi & suis haeredibus regni Angliae & Franciae futuris Regibus, & justo titulo, lineâ rectâ & mero jure secundùm leges, statuta & consuetudines regni praedicti post ipsius mortem in regnum succedentibus, nostram fidem, fidelitatem & veram ligeantiam, quamdiu vivemus, servaremus indempnem, illibatam pariter & illaesam, coram multis Praelatis & regni Proceribus & Magnatibus regni manuali juramento tactoque & osculato sacrosancti Evangelii libro fecimus jurati, astricti pariter & obligati. Vigore & virtute cujus juramenti ac aliorum juramentorum per nos praestitorum tam in Romanâ Curia, quàm in Oxoniâ quicquid vitiosum adnullatim & destructim contra praedicta juramenta probatâ fide videremus insurgere & surgendo suum malitiosum affectum ad finem optatum deducere, quamvis injustè, interesse habemus & debemus secundùm conscientiam nobis à Deo datam, nos & nostra dare & opponere, nec gladium vel mortem expavescere vel timere cujuscunque, sub poenâ fractionis juramentorum, quae poena est damnatio perpetua & aeterna. Quapropter nos videntes, scientes & intelligentes plura enormia patrata invisa & maledicta scelera atque delicta à filiis Daemonum & Satanae satellitum, primò contra principatum Ecclesiae Romanae, contra libertatem Ecclesiae Anglicanae, contra jura Regni, personam Regis Ricardi & haeredum suorum, contra Praelatos, Proceres, Religiosos, Communitates & totam rempublicam Regni Angliae praedicti indies ab eisdem satellitibus indesinenter & absque cessatione perpetrari; quae omnia divinae majestatis oculos continuè offendunt, & ad vindictam faciendam in regno & populo excitant, provocant & compellunt. Idcirco nos A. B. C. D. &c. procuratores antedicti, timentes divinam vindictam & iram in proximo adesse, destructionem Ecclesiae tam Romanae quam Anglicanae nostri regni & cleri & populi instanter imminere & adesse; solum [Page 363] Deum, ejus regnum & justitiam habendo prae oculis, invocato quoque nomine Jesu in quo omne genu flectitur quod movetur, confidentes de ejus misericordiâ, clementiâ & potentiâ, qui dividit singulis prout vult; assumimus nobis certos & in formâ subscriptos Articulos proponendos, propalandos, prosequendos & probandos coram judice nostro Domino Jesu Christo superiùs memorato ac toto mundo, ad ipsius honorem, Ecclesiae, Cleri & populi liberationem, & in reipublicae utilitatem & commodum. Quòd si, quod absit, fortitudine, formidine vel hominum malignorum praedictorum. proditòrum in carceribus vel vinculis fuerimus detenti, vel morte violentâ praeventi fuerimus, quo minùs praedictos articulos probare poterimus in hoc mundo, prout cupimus; ad summum Judicem nostrum & supremum Jesum Christum superiùs nominatum, ut ipse de eisdem articulis in suo extremo judicio judicet & decernat, in his scriptis provocamus & appellamus. Quorum articulorum prosequendorum & ut praemittitur probandorum sequitur primus in hunc modum.

Primò ponimus, dicimus, excipimus, & probare intendimus nos reipublicae procuratores & defensores coram judice nostro Domino Jesu Christo contra quendam Dominum, sc. Henricum Derby filium Domini Johannis de Gaunt, nuper Ducis Lancaster vulgariter in regno nostro Angliae nuncupatum, & se Regem Angliae jam dicentem & praetendentem, licèt nullum jus vel titulum prout habebat. habeatur ad eundem; contraque caeteros complices suos, adhaerentes & fautores; Ecclesiae Dei, scilicet Romanae ac Anglicanae, Wallicanae, & Hibernicanae, Regis Domini nostri Ricardi nuper Angliae, suorum haeredum, regni, & reipublicae ejusdem invasores, destructores & proditores fuisse, fore & esse: ut patebit. pateat in sequentibus manifestè.

Secundò ponimus, dicimus, & probare intendimus iidem procuratores & reipublicae defensores contra eundem Dominum Henricum; quòd idem Dominus Henricus tum propter crimina enormia & delicta proditoria contra Dominum Regem suum Dominum Ricardum ejusque statum praeconcepta, praecogitata, conjectata & conspirata, ut toti patuit regno, & claruit quando. cùm duellum inter dictum Dominum Henricum & Dominum Thomam Ducem Norfolchiae apud Coventre fuit initum & conceptum, sed non perfecte consummatum, erat idem Dominus Henricus per sententiam dicti Domini Regis Ricardi, Domini Johannis Ducis Lancastriae patris sui, populorumque Dominorum temporalium & regni Procerum voluntatem & consensum suum, saltem verbotenus ab eisdem Dominis expressatum, ad certum terminum & tempus extra Regnum Angliae missus, juratusque de non redeundo vel remeando in Regnum Angliae praedictum, priusquam gratiam Regiam obtinuisset & habuisset. Sed eodem Domino Rege Ricardo in Hibernia existente pro reformatione dictae terrae Hiberniae ad coronam Regiam pertinentis & spectantis; sed tunc aliqualiter contra dictam coronam rebellantis, & recalcitrantis, idem Dominus Henricus contra juramentum suum pristinum & voluntarie praestitum & infra tempus ejusdem, cum praedictis suis fautoribus & Regni invasoribus, Regnum praedictum Angliae clam & secretè est ingressus; voce publicâ & omnino jurans & protestans se ob nullam aliquam causam quamcunque in absentiâ Domini nostri Regis Ricardi Angliam intrâsse, nisi ut haereditatem paternam jure haereditario post mortem sui patris sibi debitam, & hoc cum consensu & voluntate Domini sui Regis Ricardi & aliorum Regni Dominorum tam Spiritualium quàm Temporalium, humiliter peteret & haberet; quod quasi omnibus placuit ita clamantibus & dicentibus Benedictus qui venit in nomine Domini. Sed qualiter haec benedictio versa est in maledictionem, patebit in sequentibus; ex quibus patet ejus mira & nefanda ac omnibus stupenda conspiratio in destructionem & mortem Domini nostri Regis Ricardi & plurimorum Dominorum [Page 364] aliorum tam Spiritualium quàm Temporalium, & ejus manifestum perjurium; & sic non solum stat & est perjurus contraveniens voluntariè suo proprio juramento, verùm etiam excommunicatus propter machinationem & conspirationem in mortem Principis sui & nostri Regis. Unde ipsum pro praemislis tam perjurum quàm excommunicatum in his scriptis pronunciamus.

Tertiò ponimus, excipimus, dicimus & probare intendimus nos reipublicae procuratores coram judice nostro superiùs memorato contra praedictum Dominum Henricum Derby; quòd cùm idem Dominus Henricus per suas machinationes & verba dolosa immediate post suum ingressum in Angliam palam populo propalata, & publicè per regnum proclamando nullas de caetero decimationes Ecclesiasticas in Clero, quintam decimam in populo, sigillationem panni, diminutionem lanae & vini, solutiones & extortiones vel exactiones aliquas de caetero in regno fieri; ut sic Praelatorum Spiritualium, Dominorum Temporalium, Clericorum promotorum, Mercatorum, & quasi omnium Regni communitatum voluntatem, vocem & favorem sibi & suis adquireret; statim castra regia manu forti recepit ac tenuit, bona regia ubicunque fuerant inventa vastavit, & clamando Havok fideles homines tam spirituales quàm temporales quosdam spoliavit, quosdam captivavit & incarceravit, quosdam miserabili & incessabili & turpissimâ morte condemnavit & occidit; quorum quidam fuerunt Pontifices, Praelati, Sacerdotes & Religiosi. Ex quo patet ipsum Dominum Henricum non solùm fore & esse perjurum, promittendo & jurando nullas in populo exactiones, solutiones & extortiones de caetero in regno fieri; verùm etiam excommunicatum propter violentiam & injuriam praedictis Praelatis & Sacerdotibus factam pariter & illatam. Unde ipsum, ut supra, pro praemissis tam perjurum quàm excommunicatum in his scriptis denunciamus.

Quartò ponimus, dicimus, excipimus & probare intendimus iidem procuratores, ut supra, contra praedictum Dominum Henricum; quòd idem Dominus Henricus, postquam audivit quòd Dominus noster Rex Ricardus de Hiberniâ in Walliam adveniret, cum multis millibus hominum armatorum idem Henricus dicto Domino Regi occurrit; & usque ad Castrum de Flynte in Walliâ cum eodem suo exercitu properavit; ibique suum Regem cepit ac tenuit; & quod dolenter ac flebiliter referimus, quia sanguis ejus super nos & super filios nostros, eundem usque ad Leicestriam secum tanquam proditorem duxit; & sic captivatum iter versus London arripuit; & per viam sic inductus [...]plurimas. infinitas injurias & inaudita opprobria ab eo & suis passus est & sustinuit; eumque in Turri London posuit; & eodem Rege sic incarcerato & absente, Parliamentum tenuit, in quo eundem Dominum Regem Ricardum resignare jus regni & coronae regiae per metum mortis compulit & artavit. Qua resignatione sic factâ quamvis nullâ, nec de jure nec de facto, idem Dominus Henricus coram Parliamento surgens superbè & pompaticè coram omnibus dicens & asserens, Regnum Angliae & coronam regiam ejusdem & regalia ejusdem, immediatè ad se, & ad nullum alium, nùnc temporis de jure pertinere; quod falsum fuit, est & erit in aeternum. Quia omni jure quod habuit vel habere potest vel potuit, per facta sua praecedentia & subsequentia in perpetuum est privatus. Sed tamen per fas & nefas seipsum in Regem promovit & exaltavit; à quo tempore Regnum nostrum nunquam viguit nec prosperavit, sed omnibus virtutibus caruit; quia Clerus defecit, militia recessit, & exaruit caristia, inolevit cupiditas, ac miseria accessit. Et quid plura? gratia vestra breviter est sublata, & vindicta est parata. Ex quibus patet eundem Dominum Henricum non solùm fore & esse perjurum & falsum, usurpando sibi, ut [Page 365] praemittitur, alterius scilicet regnum & regni dominium & regalia; verùm etiam & excommunicatum propter Regis sui violentam captionem & injustam incarcerationem & falsissimam à regno suo privationem & direptionem. Unde hîc, sicut in aliis nostris articulis superiùs memoratis, eundem Henricum pronunciamus & denunciamus fore & esse perjurum & excommunicatum.

Quintò ponimus, dicimus & excipimus & probare intendimus iidem procuratores qui supra contra praedictum Dominum henricum; quòd idem Dominus Henricus cum caeteris suis fautoribus, mala malis & pejora pejoribus semper accumulantes, nefandissimum & sceleratissimum & à seculis retroactis inauditum perpetrarunt facinus, & expleverunt factum. Nam postquam, ut superiùs diximus, praedictum nostrum Regem Ricardum diu tenuerunt & incarceraverunt, & regno suo privaverunt & deposuerunt; his malis, damnis & injuriis sibi inhumaniter, & contra naturam illatis & irrogatis, iis non solùm contentis, verumetiam ad Castrum de Pomfret [...]um deduxerunt, & in eodem posuerunt & incarceraverunt; ubi breviter, ut vulgariter dicitur, quindecim dies & totidem noctes in fame, siti ac frigore vexaverunt & crucifixerunt, & tandem morte turpissimâ adhuc regno nostro Angliae penitus incognitâ sed gratiâ divinâ diutiùs non celandâ interemerunt & occiderunt. Quis quaeso unquam audivit factum tale? aut quis vidit huic simile? Tu qui Anglicus es & audis, obstupesce: tu qui vides & Anglicus es, tibi plorare est necesse! Tu qui hoc cogitas, & Anglicus es, infreme & ingemisce! O Domine Jesu Christe! quis timebit occidere communem vel pauperem; cùm isti non timebunt occidere tam nobilem & generosum Principem? Quis quaeso de caetero timebit occidere cujuscunque ordinis vel statûs hominem; cùm isti non timebunt interficere verum suum Regem, sacrorumque sancto crismate unctum & consecratum? Aut quis de caetero verebitur mutilare alicujus filium simplicis; cùm isti non confundebantur mutilare filium Edwardi tam nobilis Prin [...]ipis Walliae? Surge igitur Anglia in causam, sanguinem, injuriam & mortem Regis tui, & injuriam in tuâ personâ celeriter vindicare? Quod si non feceris; scito quòd verus Deus & justus per alienas gentes & extraneas. exteras nationes, puta Wallicanas, Scoticanas, & Hibernicanas, destruct tuam linguam & gentem; & sic in irâ suâ vindicabit se de te pro hac nefandâ re: Ex quo patet non solum ejus perjurium, verumetiam ejus execrabilis excommunicatio. Ideo praedictum Henricum pro praemissis denunciamus, ut supra, non solùm perjurum, sed etiam excommunicatum.

Sextò ponimus, dicimus, excipimus, & probare intendimus iidem procuratores qui supra contra praedictum Dominum Henricum; quòd postquam coronam & regalia regni de facto ut praemittitur, licèt non de jure, est assecutus & sortitus, plures inter. Dominos Spirituales, Praesules & Pontifices, Abbates & Priores, Clericos Saeculares, Clericos promotos & non promotos, Regulares, Religiosos, quos capi fecit per manum laicalem & arestari, incarcerari & vinculari, ad vetitum examen & prohibitum, & ad saeculare judicium protrahi, stare, & condemnari fecit; non parcendo Pontificibus vel eorum corporibus sacrosancto crismate unctis & consecratis; aliosque Saeculares Presbyteros & Religiosos quamplures per saeculare examen & judicium temporale condemnari, protrahi, suspendi, decapitari fecit, jussit & permisit; non obstante sacrosanctae Ecclesiae privilegio, eorum Sacerdotio, capitum rasurâ, manuum consecratione, infinitarum Missarum celebratione, & habituum benedictione. Quae omnia revereri & venerari debuisset, si verus Rex & justus fuisset; Quia primum & praecipuum in coronatione veri Regis est juramentum libertates & jura Ecclesiae inviolabiter custodire, defendere & tueri debere. Quorum jurium [Page 366] & libertatum est, nullum Sacerdotem, Religiosum, vel Clericum trahere ad saeculare judicium, nisi haereticum & post degradationem ab Ecclesia factam. Cujus contrarium fecit hio Dominus Henricus, facit & continuat. Ideo ex isto articulo, sicut in omnibus aliis praecedentibus, patet ipsum non solùm esse perjurum, sed etiam excommunicatum.

Septimò ponimus, dicimus & probare intendimus nos procuratores antedicti contra praedictum Dominum Henricum; quòd idem Dominus Henricus non solùm Dominos Spirituales, Pontifices, Praelatos, Presbyteros, & ut praemittitur, Religiosos, suspendi & decapitari fecit & jussit; verumetiam & Dominos Temporales & Regni Proceres quamplurimos, & ferè omnes pro justitiâ regni insudantes & laborantes, crudeliter occidit & nequiter interfecit; & plures nititur infra breve confundere & extinguere, nisi suae malitiae & nequitiae per Dei misericordiam & gratiam citiùs obvietur. Inter quos Dominos Regni Proceres & Magnates, primo sc. Dominum Comitem Sarum, Dominum Comitem Huntington, Dominum Comitem Glocestrae, Dominum Rogerum Clarendon, fratrem Domini Regis, & quasi plures. infinitos alios Milites & Armigeros. Novissimè verò, quod dolenter referimus, nobiles Dominos existentes Milites Dominum Thomam Percy Comitem Wigorniae, & Dominum Henricum Percy, primogenitum Comitis Northumbriae, quem Henricum Percy non solùm semel occidit, sed quantum in ipso est bis & ter interfecit; Quia postquam fuit semel occisus, & Domino de Furnyvale ad sepeliendum traditus & liberatus, qui ipsum Ecclesiasticae sepulturae, prout moris erat Christianorum, cum honore quo tunc potuit tradidit, & cum suffragiis mortuorum, Missarum & aliarum orationum ipsius animam apud Deum commendavit; idem Dominus Henricus, ut cruenta bellua. bestia, ejus sanguinem denuo sitiens, & ejus corpus de tumulo exhumari & extrahi praecepit, & inter duas molas asinarias in quodam vico de Shrewsbury juxta collistrigium reponi & [...]reponi. sedere fecit, ac cum armatis hominibus custodiri, postmodum decollari, & membratim dividi & quarterisari, & caput & ejus quarterias ad regni certas civitates transmitti jussit. Haec enormia & quamplura alia fecit. Propter quod factum detestabile, à saeculis retroactis de aliquo tyranno vel Christiano inauditum est. Unde sententiâ majoris excommunicationis est innodatus. involutus. Ideò hîc, sicut in superioribus nostris articulis, ipsum Henricum in his scriptis excommunicatum esse pronunciamus.

Octavò ponimus, dicimus, excipimus & probare intendimus iidem procuratores qui supra contra eundem Dominum Henricum; quòd idem ipse. Dominus Henricus, postquam regnum & coronam ejusdem regni regaliam de facto ut praemittitur & non de jure est adeptus & sortitus, quoddam statutum nefandissimum promulgatum & renovatum in Parliamento apud Wintoniam celebrato anno Domini Regis . . . . . . . scienter approbat, ratificat & sustinet, nec aliud remedium quàm illud ordinat vel opponit: quod quidem statutum est directè contra Curiam Romanam, ejus potestatem ac principatum à Domino nostro Jesu Christo, Beato Petro ejusque snccessoribus Romanis Pontificibus traditam & collatam; quibus omnium beneficiorum Ecclesiasticorum tam superiorum quàm inferiorum plena & libera dispositio, ordinatio & collatio ex eorum potestatis plenitudine deberet ut noscitur pertinere. Quod statutum nesandum est causa efficiens multorum scelerum & peccaminum, videlicet, Simoniae, Perjurii, Adulterii, Incestûs, Irregularita [...]is & Inobedientiae. Quia plures Episcopi, Abbates, Priores & Praelati, non dicimus virtute, sed errore istius statuti, vacantia Beneficia conferunt juvenibus & illiteratis & indignis personis, qui secum communicaverunt in his peccatis & enormibus delictis. Et vix reperitur aliquis Praelatus taliter Beneficium conferens; quin ex conventione [Page 367] ac pacto vult habere singulis annis tertiam vel quasi. vel dimidiam partem Beneficii sic collati. Et sic his diebus non promovent aliquos, nisi suos filios spurios & cognatos, secum in peccatis enormibus laborantes, & commensales. Ita quòd per istud statutum destruitur Clerus Universitatum. Quia Milites & Armigeri, Mercatores & tota regni communitas potiùs eligunt filios suos & cognatos apprenticios facere vel constituere in a iqua arte temporali vel saeculari, quàm ad aliquam Universitatem pro Clericis fiendis mittere vel destinare▪ & sic istud statutum nefandum non solùm est derogativum juris Sancti Petri, Ecclesiae Romanae & Anglicanae; verumetiam & destructivum Cleri & Universitatum Oxoniae & Cantabrigiae, & per consequens regni militiae & reipublicae; quòd ex uno semper sequitur aliud. Et ideo praedictum Henricum, tanquam principalem, omnesque alios hoc statutum concedentes, excommunicatos dicimus fore ipso jure; & excommunicatos in his scriptis denunciamus.

Nonò ponimus, dicimus, excipimus, & probare intendimus nos procuratores antedicti contra Dominum Henricum; quòd postquam idem Henricus malitiose & tyranniter sibi, ut praemittitur, usurpavit regimen regni, regaliam & coronam, nunquam viguit Anglia, nec vigebit nec prosperabitur in Clero nec in populo; & omnia nobilissima & ditissima per foelices Reges Angliae praecedentes gratiâ divinâ & armis militaribus per conquestum eidem regno & coronae adquisita, ut puta generosa terra Aquitania, nobilis terra Wallia, & fertilis terra Hibernia, suo tempore sunt totaliter perdita & reversa. Et quod pejus est, terra nostra quasi tota in semetipsa est divisa & destructa; cùm exactiones & destructiones plurimae, innumerabiles collectiones pecuniae in Clero & in populo, annuatim in tempore suo & quasi sine cessatione sint extortae & collectae: nec scitur à Dominis regni, sed penitus ignoratur, quo praedictae pecuniae sic nequiter per ipsum extortae devenerunt aut quò vadunt. Quia Militibus & Armigeris pro eorum laboribus & expensis nihil, ut asserunt, eis datur; populis etiam. non ruralibus & mediocribus personis pro eorum victualibus parum vel nihil solvitur. Et tamen infoelix & miser Clerus, & infoelicior & miserrimus populus semper ad solvendum per minas & poenas compellitur & artatur. Tales solutiones injustas & exactas & vexationes indebiter, tam spirituales in Clero quam temporales in populo, tempore quo sibi coronam usurpavit, de caetero publicè juravit in regno non fiendas. Ex quibus non solum patet ejus manifestum & continuatum perjurium; verumetiam propter ejus indebitam & injustam Ecclesiae Dei vexationem incurrisse excommunicationem manifestam. Unde hîc, sicut in caeteris omnibus articulis superiùs memoratis, ipsum denunciamus non solùm fore perjurum verumetiam excommunicatum.

Decimò & ultimò ponimus, dicimus & publicè in his scriptis protestamus nos procuratores supradicti, pro nobis & vobis in hac causâ Romanae Ecclesiae & Anglicanae, Domini Regis Ricardi, suorum haeredum, Cleri & populi & totius reipublicae regni nostri Angliae assistentibus & adhaerere volentibus; quòd non fuit, est nec erit intentionis aliquid dicere vel sacere quod debet offendere aliquem statum Praelatorum, Spiritualium Procerum, Dominorum Temporalium, vel communitatum hujus regni. Sed quia proditionem & destructionem hujus regni praedicti Anglioe appropinquare & imminere videmus; hos articulos eandem destructionem causantes & excitantes universitati omnium Dominorum tam Spiritnalium quàm Temporalium ac communitati fidelium Anglicorum duximus intimandos & conscribendos; obsecrantes vos omnes in visceribus Jesu Christi Dei & judicis nostri & per merita [Page 368] beatae Mariae matris ejusdem, & Sancti Georgii nostri Protectoris, sub quorum vexillis tam expansis sive protensis vivere volumus, & sub poenâ perditionis & damnationis animarum vestrarum; ut huic causae & nobis favorabiles sitis & benigni in nostris agendis actionibus; quae causae sunt tres tantùm in numero. Intendimus primò cum Christi auxilio justum & verum haeredem nostri Regni Angliae & Regem sublimare & in suo regali solio Regis diademate coronare: Secundò Wallenses, Hibernenses, & omnes regni nostri inimicos ad nostram perpetuam pacem & concordiam revocare: Et tertiò regnum nostrum Angliae ab omni exactione, extortione & injustâ solutione liberare & finaliter liberum facere. Ideò omnibus in isto pio, ut credimus, meritorio negotio nobis assistentibus & juxta suum posse juvantibus, Dei & Domini nostri Jesu Christi benedictionem, peccatorum suorum omnium veniam, & vitam in scriptis dari. promittimus sempiternam. Et nobis verò contradicentibus maledictionem Dei omnipotentis comminamur. damus autoritate nobis commissâ à Deo & Ecclesiâ suâ, & in his scriptis excommunicamus eosdem. Fiat, fiat.

[Page 369]

CLEMENTIS MAYDESTONE Historia de Martyrio RICARDI SCROPE, Archiepiscopi Eboracensis.

Hae fuerunt causae, quare decollatus est Archiepiscopus RICARDUS SCROPE.

PRima causa fuit, quòd consuluit Regi ad poenitendum & ad satisfaciendum pro perjurio quo juravit in villâ de Chestriâ per sacramentum corporis Dominici, quòd non rebellaret nec deponi consentiret Regem Ricardum; cujus contrarium fecit cogendo Regem Ricardum resignare coronam in Parliamento in crastino Sancti Michaelis, anno Domini MCCCLXXXXIX. per attornatum, & eodem Rege Ricardo in Turri London incluso medio tempore; & tamen fidelitatem ante eidem Regi Ricardo juravit in praesentiâ Domini Thomae Arundell Archiepiscopi Cantuariensis, & multorum Nobilium.

Item optavit idem Archiepiscopus Ricardus Scrope; quòd corona regni res [...]itueretur rectae lineae vel cursui; & Ecclesia Anglicana haberet suas libertates, privilegia & consuetudines secundùm justas leges regni Angliae ab antiquo usitatas.

Item quòd Domini Regni & Magnates judicarentur per Pares suos cum deliberatione justâ aliorum Dominorum illis aequalium.

Item quòd Clerus & communitas regni non sint oppressi per exactiones & taxas decimarum, quintadecimarum & subsidiorum, nec per alias impositiones iniquas, eo modo quo jam opprimuntur. Anno post coronationem suam idem Rex habuit unam decimam, & aliquando duas in uno anno; licèt in primo introitu juravit idem Rex, quòd in tempore vitae suae, in quantum impedire possit, quòd nunquam solveret Ecclesia Anglicana decimam nec populus taxam: & istud juravit in Castro de Knaresburgh juxta Eboracum.

Item quòd coronâ restitutâ rectae lineae, certi sapientes qui sciunt honores & haberent scientiam, assignarentur; & alii cupidi & avari ac ambitiosi, qui volunt dicere & facere quae Regi placent & non Deo, sed ut ipsi net ditarentur, amoverentur.

Item quòd Vicecomites in quolibet Comitatu liberè eligerentur absque coertione Domini Regis seu Baronum.

Item quòd Barones, Nobiles & communitas regni in suis causis haberent in Parliamento liberam disponendi facultatem.

Hic incipit Martyrium praedicti Ricardi Archiepiscopi.

ANno Domini MCCCCV. VIII. die mensis Junii, scilicet in die Sancti Willelmi Confessoris, quae tunc fuit feria secunda Pentecostes, Magister Ricardus Scrope, Baccalarius Oxoniae Artium, Doctor utriusque Juris Cantabrigiae, Advocatus pauperum nuper in Curiâ Romanâ, & deinde Lychfeldae Episcopus, & postea Archiepiscopus Eboracensis, decollatus est extra muros prope Eboracum. Henricus enim quartus Rex Angliae in camerâ Manerii dicti Archiepiscopi, quod vocatur Bishopsthorp juxta Eboracum, mandavit [Page 370] Willelmo Gascoyne Armigero ad tunc Justiciario principali Angliae; ut sententiam mortis de praefato Archiepiscopo proferret tanquam de proditore Regis; qui hoc recusavit, & sic sibi respondit. Nec vos Domine mi Rex, nec aliquis nomine vestro vester ligeus, potestis licitè secundùm jura Regni aliquem Episcopum ad mortem judicare. Unde praesatum Archiepiscopum judicare omnino renuit. Quare idem Rex irâ vehementi exarsit versùs eundem Judicem, cujus memoria sit in benedictionem in saecula saeculi. Et statim mandavit Domino Willelmi Fulthorp Militi & non Judici; ut eodem die, scilicet feriâ secundâ hebdomadis Pentecostes, qui fuit dies octavus mensis Junii, sententiam mortis in aulâ praefati Manerii in Archiepiscopum, quem vocavit proditorem, proferret. Et cùm praedictus Willelmus Gascoyne Judex principalis Angliae omnino renuit; praedictus Dominus Willelmus Fulthorp in loco Judicis sedit, & Archiepiscopum adduci praeceperat. Quo Archiepiscopo coram ipso nudo capite stante, hanc sententiam ipso accedente & omnibus circumstantibus protulit. Te Ricardum proditorem Regis ad mortem j [...]dicamus; & ex praecepto Regis decollari mandamus. Haec audiens Archiepiscopus, hanc orationem publicè dixit. Deus justus & verus scit me nunquam intendisse malum contra personam Regis nunc Henrici quarti. Quibus verbis Archiepiscopi patet communem famam tunc fuisse ubique; intentio tamen Archiepiscopi fuit adire Regem cum caeteris Dominis, qui ad hoc congregarentur, ut peteret à Rege reformationem malorum in Regno tunc existentium; quia tunc erant dissentiones inter Dominos, specialiter inter Dominum Nevil & Comitem Marescallum. Quare Archiepiscopus dixit populo suo seipsum equitare cum multitudine. Et post praedicta verba dixit saepius circumstantibus: Oretis, ut Deus omnipotens non vindicet mortem meam in Rege nec in suis. Quae verba saepe repetiit, deprecando simul Protomartyri Stephano, qui pro lapidantibus deprecatus est. Et postea eâdem die circa meridiem ductus est super equum valoris XL. denariorum sine sellâ; & gratias agens, dixit quòd nunquam placuit mihi meliùs equus quàm iste placet. Et Psalmum Exaudi secundum decantavit, sic equitando cum capistro & in blodiâ chimaerâ & manicis chimaerae ejusdem coloris existentibus. Vestem tamen lineam, qua utuntur Episcopi, non sinebant Archiepiscopum uti. Et sic cum caputio jacincti coloris sive consimili colore circa humeros suos pendente ductus est, sicut ovis ad victimam, qui verò non aperuit os suum nec ad vindictam nec ad excommunicationis sententiam. Qui cùm ad locum decollationis pervenisset, dixit, Omnipotens Deus, tibi ossero meipsum & causas pro quibus patior; & veniam à te peto pro omnibus peccatis & indulgentiam à me commissis sive omissis; & tunc capucium & tunicam ad terram deposuit; & suo decollatori Thomae Alman nuncupato dixit; Fili, mortem meam Deus tibi remittat, & ego tibi remitto; tamen deprecor, ut Deus mihi cum gladio tuo quinque vulnera in collo meo, quae sustinere cupio pro amore Domini mei Jesu Christi, qui pro nobis obediens patri usque ad mortem quinque vulnera principalis sustinuit. Et tribus vicibus osculatus est eum; & positis genibus orabat dicens, In manus tuas, dulcissime Jesu, commendo spiritum meum: junctis manibus, & elevatis oculis in coelum; & mox extendit collum genuflectendo, & cancellatis manibus super pectus suum, Decollator cum gladio eum quinquies in collo percussit unâ & eâdem carnis divisione. Et in quintâ percussione caput ad terram cadit, corpus super dexterum latus. Erant enim ibi quinque seliones cum ordeo ubi fuit Archipraesul decollatus; qui erant pedibus conculcantium in die decollationis suae penitus destructi, sed tamen in autumno absque aliquo opere Deus ex suâ gratiâ tale incrementum dedit supra communem usum; ut aliqui calami quinque, aliqui quatuor spicas ordei produxerunt; & qui pauciores, minus tamen quàm duas spicas non produxerunt. Eo tempore quo fuit decollatus, idem Rex horribili leprâ percussus est equitando versus Ripon; & videbatur, quòd quidam [Page 371] percussit Episcopum sensibiliter; & hac de causa pernoctabat in villâ de Hamerton per VII. miliaria ab Eboraco distante; & nocte eâdem sequente horribiliter idem Rex vexabatur, in tantum quòd clamore magno Camerarios suos excitavit, qui surgentes omnia luminaria in camerâ & aulâ sine lumine & sine igne invenerunt; & Regi theriacum in vino vocato V [...]rnage dederunt: & in crastino ad Ripon equitavit valde infirmus; ubi permansit per VII. dies. Et quùm Georgius Plumpton, qui Regem VIII. die decollationis praedictae vidit, quòd in facie & in manibus praedicti Regis magnae pustulae leprosae crescebant & praeminebant quasi capita mamillarum. Et qui ista vidit & audivit, testimonium perhibuit, Stephanus Cotinham alias Palmer; qui haec Magistro Thomae Gascoyne Sacrae Theologiae Professori retulit.

In nocte verò tertiâ post praedictam decollationem aparuit idem Archiepiscopus Johanni Sibson in domo suâ apud Roclyfe, praecipiens eidem ut peccatum suum de cogitatione homicidii Poenitentiario Eboracensi confiteretur; Quia, inquit, triginta annis elapsis de dicto proposito indies insidias parâsti ad occidendum talem hominem. Sed quia in opere non complevisti, peccatum non esse putasti, nec confessus es. Ideò poenitere, & confitere; ne fortè damneris. Hoc idem Johannes Simpson narravit in audientiâ plurimorum; & praecepit ei, ut offeret candelam ceream super sepulchrum ejus; & quòd asportaret truncos, quos homines super sepulchrum ejus posuerunt ne homines ibidem adorarent vel offerrent. Quae idem Johannes▪ solus & senex dierum asportavit & removit; licèt & aliqua ipsorum vix tres fortes homines levare potuerunt; & coram altari Beatae Virginis Mariae ibidem in Ecclesia deposuit; ac per XIV. vices eidem Johanni idem Sanctus Archipraesul aparuit. Et virgo moriebatur idem Archiepiscopus; ut per confessionem ejusdem cognitum est.

Anno Dominicae Incarnationis MCCCCV. decollatus est foelicis recordationis Dominus Ricardus Scrope, Legum Doctor, ex praecepto & consensu Henrici quarti Regis Angliae; post cujus foelicem mortem multimodâ miraculorum gloriâ declaratam, idem Rex saniori consilio quorundam sibi assistentium ad se reversus, poenitudinem quandam assumpsisse videbatur; misitque ad Sedem Apostolicam nuncios solennes pro absolutione obtinendâ, scilicet tam pro injuriâ Christi Ecclesiae illatâ, quam pro reatu quem contraxit praecipiendo mortem praedicti sanctissimi Praesulis, necnon contra omnia jura sibi nequiter procurata. Cùm verò Romanus Pontifex nunciorum verba audisset; ingemuit, & plurimas effundens lacrimas cum maximo moerore dixit: Heu! heu! quòd in diebus me [...]s tanto scelere Christi sponsa sit impiorum manibus tam turpiter obscurata. Et his dictis recessit. Cùmque dicti nuncii dicti Regis nudis pedibus, capitibus discoopertis, & vestibus tantummodo lineis induti, veniam, indulgentiam & absolutionem postulâssent, & nullatenus profecissent; tandem preces precibus immergentes, & pretiosa munera Cardinalibus & Cubiculariis distribuentes, sub hac tantummodo conditione plenariam indulgentiam eidem Regi obtinuerunt; ut idem Rex tactis sacrosanctis reliquiis Sanctorum juraret tria nova Monasteria construere acrioris observantiae totius Christianitatis in honore trium Festorum principalium; Et quòd dotaret ipsa Monasteria absque ullâ oneris impositione; ut Religiosi in eisdem degentes cum omnium pace & animorum quiete Deo gratuitis obsequiis deservirent. Reversi Nuncii omnia referunt, Regique praecepta Apostolica & salutis aeternae januam sibi apertam. Quae omnia libentissime suscepit, & ipse▪ juravit fideliter completurum. Sed quid proficit in infirmo sua detegere vulnera; nisi sanitatis remedia voluerit adhibere? Nam usque ad extremam vitae suae horam idem Rex Henricus quartus & propriae animae remedium & publicum juramentum & Apostolicum neglexit mandatum, & mortúus est.

[Page 372]Post mortem ejusdem Regis accidit quoddam mirabile ad praedicti Domini Ricardi Archipraesulis gloriam declarandam & aeternae memoriae commendandam. Nam infra triginta dies post mortem dicti Regis Henrici quarti venit quidam vir de familiâ ejusdem ad domum sanctae Trinitatis de Howndeslow vescendi causâ; & cùm in prandio sermocinarentur circumstantes de probitate morum ipsius Regis; respondit praedictus vir cuidam Armigero vocato Thomae Maydestone in eâdem mensâ tunc sedenti. Si fuerit vir bonus, novit Deus; sed hoc verissime scio, quòd cùm à Westmonasteriâ corpus ejus versùs Cantuariam in parvâ naviculâ portaretur ibidem sepeliendum, ego fui unus de tribus personis qui projecerunt corpus ipsius in mare inter Berkingum & Gravesend. Et addidit cum juramento; tanta tempestas ventorum & fluctuum irruit super nos, quòd multi Nobiles sequentes nos in naviculis octo in numero dispersi sunt, ut vix mortis periculum evaserunt. Nos verò qui eramus cum corpore, in desperatione vitae nostrae positi, cum assensu projecimus illud in mare; & facta est tranquillitas magna. Cistam verò, in qua jacebat, panno deaurato coopertam cum maximo honore Cantuariam deportavimus, & sepelivimus eam. Dicant ergo Monachi Cantuariae, quòd sepulchrum Regis Henrici quarti est apud nos, non corpus: sicut dixit Petrus de Sancto David Act. 2 ^o. Deus omnipotens est testis & judex; quòd ego Clemens Maydestone vidi virum illum, & audivi ipsum jurantem patri meo Thomae Maydestone omnia praedicta sore vera.

[Page 373]

Giraldi Cambrensis, Archidiaconi & Episcopi Electi Menevensis,

Vita GALFRIDI Archiepiscopi Eboracensis.
Vitae Episcoporum Lincolniensium.
Vitae Sex Episcoporum coaetaneorum.
Epistola ad STEPHANUM LANGTON Archiepiscopum Cantuariensem.
De Libris à se scriptis.
De Descriptione Walliae Liber Secundus.
Retractationes.
De Rebus à se Gestis Libri III.
De jure & statu Menevensis Ecclesiae Distinctiones VII.
Vita S. DAVIDIS Archiepiscopi Menevensis.

[Page 374]

Quo major sequentia Giraldi Opera lecturis lux adesset, visum est praemittere rerum à Giraldo gestarum Chronologiam, qualem ex scriptis ipsius expiscari potuimus.

ANno circiter 1150. Giraldus natus est.
Anno circiter 1170. metricam Cosmographiam scripsit.
Anno 1172. ab Academiâ Parisiensi, ubi per plures annos bonis literis operam dederat, in Angliam reversus est.
Anno 1175. à Ricardo Archiep. Cant. Legatus in Walliâ constitutus, brevi post Archidiaconatum Brecheniensem obtinuit.
Anno 1176. mense circiter Maio Episcopus Menevensis electus est. Sub exitum ejusdem anni Parisios repetiit.
Anno 1179. Juris Canonici Professor publicus in Academiâ Parisiensi electus, provinciam recusavit. Eodem anno Canonici Menevenses Ecclesiae suae jus Metropoliticum in Concilio Lateranensi protestati sunt.
Anno circiter 1180. in patriam reversus, administrator Episcopatus Menevensis à Petro Episcopo constitutus est.
Anno ciriter 1184. ab Henrico Rege in Curiam accitus, unà cum Rege in Norman. transiit.
Anno 1185. Johanni Henrici Regis filio in Hiberniam misso comes & consiliarius datus est.
Eodem anno Fernensem & Lechelinensem Episcopatus sibi oblatos recusavit.
Anno 1186. mediâ Quadragesimâ in Concilio Dublinensi peroravit; & post Pascha in Walliam rediit.
Anno 1187. Topographiam & Expugnationem Hibernicam scripsit.
Anno 1188. Baldwinum Archiepiscopum Cant. in Walliâ itinerantem comitatus est.
Anno 1189. ex Galliâ legatus est à Ricardo Rege ad tutandas Walliae partes.
Eodem anno Willelmo Episcopo Eliensi summo Angliae Justiciario coadjutor datus est.
Anno circiter 1190. Episcopatum Bangorensem sibi oblatum recusavit.
Anno circiter 1191. Episcopatum Landavensem sibi oblatum recusavit.
Anno 1192. Aulâ relictâ Lincolniam studii Theologici gratiâ se contulit; ibique per septennium moratus est.
Anno 1193. scripsit Vitam Galfridi Archiepiscopi Eboracensis.
Anno circiter 1197. Gemmam Ecclesiasticam scripsit.
Anno 1198. mense Septembri Episcopus à Capitulo Menevensi inter alios tres postulatus est.
Anno 1199. ineunte, solus à Capitulo Menevensi in Episcopum postulatus, die 29. Junii electus est.
Eodem anno die 30 Junii in Hiberniam transvectus, post tres septimanas remeavit; & Romam profectus, circa Festum S. Andreae urbem intravit.
Anno 1200. mense Maio administrator Episcopatus Menevensis tam in temporalibus quàm spiritualibus pendente lite ab Innocentio III. Papâ constitutus, Angliam brevi post rediit.
Anno 1201. Romam reversus mediâ Quadragesimâ intravit; medio anno ad Angliam rediit.
Anno 1202. ferè integro in placitis variis coram delegatis Judicibus Judicibus exacto, id [...]e 2. Novembris versùs Romam iter ineuns transfretravit, urbem ingressus die 4. Januarii sequentis.
Anno 1203. die 15. Aprilis sententia definitivâ ab Innocentio Pontifice latâ, mense Augusto repatriavit.
Anno eodem, die 10. Novembris electo Gaufredo in Episcopum Menevensem, litem ulteriùs prosequi destitit; & paulò post Archidiaconatum Willelmo nepoti suo resignavit.
Annos inter 1204, & 1205. scripsit Descriptionem Walli [...], Symbolum Electorum, Speculum duorum, Invectiones, Legendam S. Remigii, & de Gestis suis.
Anno circiter 1215. Episcopatum Menevensem iniquis sibi conditionibus oblatum recusavit.
Anno circiter 1218. Dialogos de jure Menevensis Ecclesiae conscripsit.
Anno circiter 1220. scripsit librum de Principis instructione, & Speculum Ecclesiae; & editionem Dialogorum secundam concinnavit.

[Page 375]

Giraldi Cambrensis LIB. II. De Vitâ GALFRIDI Archiepiscopi Eboracensis: SIVE Certamina GALFRIDI Eboracensis Archiepiscopi.

Introitus primus.

VArias rerum humanarum vices, motus incertos & mutationes dum oculo mentis diligentiùs inspicio; illa mihi quae plerosque movere solet in mentem obrepit ambiguitas; utrùm scilicet res hominum caeca vagis volitans pennis fortuna regat, an pro meritis cuique reddente providentiâ potius & ratione gubernentur. Cùm enim malos & malè meritos subito in altum extolli video, dignitate & honore sublimari, & è diverso viros egregios & virtute conspicuos crebris adversitatibus angi, tribulationibus atque doloribus excruciari; fortunae libramine multa moveri non possum penitus non arbitrari. Porro quoties mundani cursûs ordinem intueor, Solis Lunaeque labores continuos, mensis & anni terminos, oceani metas, fluxus ejusdem atque refluxus, indesinentes aestus, & brumae, lucis & umbrae tempora invariabili varietate distincta: Qualiter id solum, cujus haec omnia constat causâ patrata, in incertum agi, sorte & non arte regi credere quis praesumet? Sed justo Dei judicio quanquam occulto praedictas accedere varietates non sit ambiguum. Mali namque & reprobi, si quid boni in hac vita gesserunt, hîc remunerantur; Boni verò & electi, in quibus deliquerunt, hîc puniuntur. Ut in futuro, ubi incomparabiliter & illa gravior & istud gratius invenitur, nec illis poena nec istis praemium minuatur. Illi quoque ut qui in sordibus sunt sordescant ampliùs, florere in tempore & extolli permittantur. Istis verò, quia flagellat Deus omnem filium quem recipit, ne & cor apponant & intellectum mutent, bona temporalia subtrahuntur. In horum autem consideratione se aliquando motum esse Psalmista dicens testatur: Ps. XXXV [...] ▪ 35. Penè moti sunt pedes mei: vidi impium supere xaltatum & elevatum sicut cedros Libani; & transivi, & ecce non erat, & non est inventus locus ejus. Unde & Augustinus: Nihil est infoelicius foelicitate peccantium, qua poenalis nutritur impunitas, & mala voluntas velut interior hostis roboratur. Gregorius autem super utroque pleniùs & breviùs disserens ait, Tauri mactandi largioribus pastibus relinquuntur; reservandi verò jugo supponuntur. Idem in Moralibus: Cùm occulta sint Dei judicia in eo, quòd malis hîc dantur bona & bonis mala; multo occultiora sunt & ab humano intellectu remotiora, cùm bonis hîc dantur bona, & malis mala. De quodam igitur nostri temporis viro Gaufrido sc. Eboracensi Archiepiscopo, in quo pro meritorum exigentiâ retributionis honor non respondit, praesens tractatus exemplificat. Unde & quemadmodum à barbarico Scottorum impetu boreales regni fines Lincolniensis adhuc Electus strenuâ virtute liberavit; Qualiter contra Francos contraque fratres pro patre circa extrema quae ei [Page 376] imminebant incommoda jam Cancellarius egregie militavit; Quantam patre extincto difficultatem in electione & circa electionem indebite sustinuit: Quantam in ordinatione & circiter eandem; Quantam in consecratione & paulò post in Angliam navigatione, Liber de promotionibus ejusdem & persecution [...], quem prae manibus habemus, explicabit. In quo & rerum vicissitudines, & rotae volubilitates; & nec in tempore ad plenum & vitiosa retundi & virtutes remunerari, Lector poterit experiri. Sed quum historiae cursus quosdam magnos in oculis hominum viros tangere videtur & notare; rarique sunt hodie Scriptorum remuneratores, & promptissimi ubique injuriarum ultores; inter Apocrypha potiùs annumerari & sub incerti autoris titulo latere noster ex industriâ Libellus elegit. Satius enimvero & longè securius esse videbatur praemium omittere laboris incertum, quàm periculum incurrere de professione certissimum.

Explicit Prologus.

Incipiunt Capitula.

PRimus Liber continet

Cap. I. de ortu Gaufridi Eboracensis Archiepiscopi, educatione & promotione.
Cap. II. Qualiter Lincolniensis jam Electus Insulae castellum expugnando, & Lincolniae partes pacificando, patri egregiè militavit.
Cap. III. Qualiter castellum de Malesharth suppeditando, & Scottorum Regem ab Eboraci finibus pro [...]ugando, boreales Regni partes pacificavit.
Cap. IV. Qualiter Ecclesiam Lincolniae sponte resignando, & patris Cancellariam suscipiendo, eidem circa extrema strenuè militavit.
Cap. V. Qualiter patri afflicto & in aegritudine posito inseparabiliter affuit, eumque usque ad obitum non dereliquit.
Cap. VI. Qualiter patre extincto fratri adhaesit; eumque in Angliam secutus, multas circa electionem adversitates sustinuit.
Cap. VII. De ordinatione ejusdem.
Cap. VIII. De adversitatibus, quas Scotorum Regem ad curiam ducendo Cantuariae & Dovoriae in fratris transfretatione suscepit.
Cap. IX. Qualiter ad fratrem transfretando, eumque de loco ad locum sequendo, gravem ejusdem indignationem, quia vacuus venerat, incurrit.
Cap. X. Qualiter Turonis demum fratris gratiam & pacem recuperavit.
Cap. XI. Qualiter nunciis de Curiâ Romanâ reversis, contra tantos adversarios electionis suae confirmationem & pallium impetravit.
Cap. XII. Qualiter nunciis iterum ad Curiam transmissis, cum aliis privilegiis magnis Dunelmensis exemptionem evacuavit.
Cap. XIII. De consecratione ipsius, & qualiter Turonis ab Archiepiscopo loci ejusdem cum multâ solemnitate est sublimatus.

SEcundus Liber continet

Cap I. de transfretatione Gaufridi Eboracensis Archiepiscopi in Angliam, obsessione ejusdem, captione, & in castello Dovorensi retrusione.
Cap. II. De famâ eventûs hujus, & totius Angliae in Cancellarium commotione
Cap. III. De persuasione Coventrensis Episcopi Hugonis, & Comitis Moritonii per ipsum ad vindictam animatione.
Cap. IV. De liberatione Archiepiscopi.
Cap. V. De conventu Procerum & Pontificum apud Radinges
Cap. VI. De colloquio inter Windesoram & Radinges.
Cap. VII. De solemni apud Radinges sententiae prolatione.
Cap. VIII. [Page 377]De fugâ Cancellarii & confectione
Cap. IX. De obsessione ejusdem, depositione & dejectione.
Cap. X. De Archiepiscopi Rothomagensis Galterii in Justiciarium electione.
Cap. XI. De Eboracensis completâ victoriâ, celebri & solemni inthronizatione.
Cap. XII. De Eliensis Episcopi apud Dovoriam in habitu muliebri captione, vapulatione & incarceratione.
Cap. XIII. De liberatione ejusdem & transfretatione.
Cap. XIV. Qualiter iterum apud Dovoriam sub praetextu Legationis applicuit.
Cap. XV. De Concilio contra ipsum Londoniis convocato, & secundâ ejusdem expulsione.
Cap. XVI. De morâ ipsius & insidiosâ transmarinis in partibus expectatione.
Cap. XVII. Descriptio Beluae multiformis.

Introitus secundus.

MOS erat antiquis majorum imagines & picturas, quibus eorundem memoria in aevum efferretur, honore quamplurimo venerari. Quanto magis autem & modernis cura propensior esse tenetur, inditas suorum historias scripto commendatas tanto desiderantiùs amplexari, quanto eosdem evidentiùs & diligentiùs perpetuo constat literarum munimine declarari. Veruntamen si majorum memoria laudabilis tantopere delectare solet; quanto sua cujusve historia dignè recitata, cùm propriis insonat auribus, plus longè delectaret. Vitae igitur anteactae & quasi lustra per octo ab aetatis humanae perfectione jam dimidiatae cuncta ferè magis inclyta memoratuque magis accommoda hoc opusculo quasi speculo quodam dilucido, cui propinavimus, utinam persuasum esse valeat; ut residuum vitae ab historiâ non discrepet exaratâ populique per ora manusque jam celebratâ. Quinimo proficiat potiùs, & meritis crescat, seseque virtutum studiis quotidie vincat, & hac solùm victoriâ glorietur. Illud itaque Hieronymi ad Nepotianum & ad hujus instructionem cum effectu dirigi possit. Crescat in te cum annis gratia; crescat cum aetate justitia; & fides quo antiquior, eo profectior esse videatur. Sicut enim maximus laudis profectus est, quoties sequentibus bonis priora vincuntur; sic indolis egregiae merita depereunt, si laudem fortè maturioris aetatis enormia demerentur. Infoelix etenim, in quem illud Poetae meritorum exigentiâ refundi poterit: Caepisti meliùs quàm desinis: ultima primis Cedunt. Dissimiles hic vir & ille puer. Maturans igitur providae mentis industria mores induere maturiores, Maturans inquam ipsius jam nunc imminentis fructum assequi maturitatis, canos de caetero non canes attendat; avos quoque plùs quàm aves respiciat. Sed quoniam virtute decet non sanguine niti; plus animi tui quàm atavi nobilitate laetetur. Et sicut in dignitatum honores ab Archidiacono in Electum, ab Electo in Cancellarium, à Cancellario in Archiepiscopum, non longis ab invicem temporum intervallis gradatim ascendit; sic per aetatum gradus singulos virtutum suscipiat incrementa; justitiâ, prudentiâ, largitate laudabilis & liberalitate.

Explicit.

[Page 378]

Incipit Liber primus, de Promotionibus GAUFRIDI Eboracensis Archiepiscopi.

CAP. I. De ortu Gaufridi Eboracensis Archiepiscopi, educatione & promotione.

GAlfridus itaque Anglorum Regis Henrici secundi filius, & ab avo nobili Andegavorum Comite nomen adeptus, inter fratres legitimos Henricum tertium, Pictaviensium quoque & Britonum Comites, naturalis ipse natuque major, non minori diligentia est & dilectione nutritus. Literarum verò studiis & liberalibus disciplinis à pueritiâ datus, & in sortem Christi electus, per ordinum dignitatumque gradus seriatim ascendens, in Clero statim ut regium decebat sanguinem, non indebitè est sublimatus. Inter varios igitur, ad quos juvenilibus annis rapiebatur honores, Archidiaconus Lincolniensis existens, quoniam Caesaribus virtus competit ante diem, cùm adhuc quartum aetatis suae vix [...]ustrum implesset, patris assensu unanimique fratrum concordiâ, vacante sede Lincolniensi in ejusdem loci Episcopatum est electus. Revolutis itaque perpaucis annorum curriculis, fortunâ variante vices & semper laetis tristia miscente, cùm praenotati tres filii pravorum consilio in patrem arma sumentes eum capitaliter persequerentur, primaevi socerum Ludovicum Francorum Regem, necnon & Guillelmum Scottorum Principem, Comites quoque tam Cestriae quam Leicestriae & Hugonem Bigod, cum aliis Baronibus multis tam Anglicanis quàm transmarinis complices habentes & fautores; hic solus paternas injurias atque molestias tanquam proprias anxiè ferens, ad tuendum ejus honorem à filii naturâ non degenerans omnimodas erigit intentiones. Statuens igitur imprimis ad monita Eliensis Cancellarii, qui & postea Episcopus Londoniensis extiterat, patri in pecuniâ subvenire, per totam Diocesis Lincolniensis amplitudinem collectam fieri fecit immoderatam. Postmodum autem colligens secum deliberansque propensiùs, quia Non habet eventus sordida praeda bonos; & quoniam populi favore potiùs benedictione pariter & benevolentiâ opus hîc erat quàm exactione; revocatis denuo Capitulis, quamquam ad summam excreverit immensam, animo excelso restitui fecit universa.

CAP. II. Qualiter Lincolniensis jam Electus Insulae Castellum expugnavit.

SED cùm facilius est ardentes favillas ore comprimere, quam innatae strenuitatis audaciam imminente necessitatis articulo dissimulare; vacillantibus jam fere cunctis, & à fidelitate & clam & palam recedentibus, contra suorum omnium monita ad armatam militiam se proripiens, pro patre simul & patriâ dimicare, seque pro populo discrimini opponere laudabili animositate decrevit. Convocatis itaque militibus, multis & stipendiariis undique confluentibus, ad castellum Rogeri de Mumbrai, qui inter boreales regni Barones non modicus extiterat. & inter primos filiis contra patrem adhaeserat, circa XX. millia ab urbe Lincolniensi distans, totamque Provinciam caedibus, incendiis & depraedationibus vastans, primò vexilla convertit. Erat autem [Page 379] oppidi nomen Insula ^a, eo quòd aquis ex omni latere complecteretur, & valde inexpugnabile hactenus haberetur. Veruntamen quia subitò nimis & inopinatus advenerat; castrenses, qui prae nimiâ securitate & negligentiâ nil tale timentes sibi in alimoniis non providerant, statim ad deditionem sunt compulsi. Unde patet, quia incauta est semper nimia praesumptio & sui negligens. Timor autem prospicere futuris admonet, & diligentiam docet in prosperis & providentiam. Destructâ igitur & deletâ penitus praedonum spelunca, provinciâ egregie pacificatâ, victor ad propria remeavit.

CAP. III. Qualiter Castellum de Malesharth suppeditavit; Scottorum Regem ab Eboraci finibus profugavit.

NEC mora, ecce Ranulphus de Glanvilla, qui tunc Vicecomes Eboracensis existens, nec longè post Angliae totius Justiciarius erat, ex parte Eboracensis Archiepiscopi Rogeri, necnon & cunctorum partium illarum Regis & Regni fidelium transmissus, devotè postulans, & ad Electi genua provolutus humiliter deplorans, quatinus eis contra Scottorum Regem Guillelmum, qui boreales Angliae fines cum barbarorum multitudine jam hostiliter invaserat, in manu forti subveniret. Ipse verò licèt priore plurimùm labore satigatus, puta cujus à gravamine vix respiraverat, tamen animo invicto, quamquam Ranulpho sine spe certâ jam reverso, pleniùs prosequens quàm promittens, validam armatorum manum in brevi conjunxit. Iter igitur incunctanter arripiens, & cum exercitu pulchro ad Eboraci fines accelerans, cùm per decem adhuc millia ab urbe distaret, nuncios Archipraesulis ei obviam missos suscepit, ex parte Domini sui obnixe postulantes, quatinus pro caritate Dei loco beneficii magni ac remunerationis ad ipsum eâ nocte hospitandi gratiâ declinaret. Archiepiscopus autem quasi quatuor ab urbe passuum millibus ei in propriâ personâ obviàm venit, rogans attentius & efflagitans, ut quod nunciis impetrare non poterat, per se saltem impetrare valeret. Quod tandem Electus importunitate victus & instantiâ, de suorum quoque consilio, ut per hoc ipsum patris sui servitio fortiùs atque fideliùs insereret, ei concessit. Maturans itaque reditum Archiepiscopus voti compos & hilaris, cum processione Ecclesiae suae pulcherrimâ ei usque ad urbis medium obviam venit. Plebs autem clipeum ejus tanquam patriae liberatorem, populique salutem & pacis signaculum passim deosculari contendebant; clamantes alii, Beati pedes pacem portantes; Alii verò dicentes, Benedictus qui venit in nomine Domini. Et sic cum hymnis & canticis usque in Ecclesiam Cathedralem perductus est, à toto communiter tam Clero quàm populo cum gaudio magno atque tripudio susceptus. In crastino verò rumoribus susceptis, quòd Rex Scotiae audito Electi eventu statim ad sua remeâsset, quamquam multorum consilium fuisset ut hoc ad praesens contentus honore reverteretur; tamen vir magnanimus fortunam urgens, & semper successibus instans, nil credens actum cùm quid superesset agendum, ad castellum Rogeri de Mumbrai, cui nomen Malesharth, ab Eboraco quasi per XX. millia distans, per quod Provincia tota in praedam data fuerat [Page 380] & depraedationem per novum castellum non procul inde nuper exstructum, victricis palmae vexilla convertit. Cùm igitur ad opidum jam pervenisset, & tentoriis undique circumpositis id obsedisset; castrenses eádem nocte cingulum exterius quo claudebantur, sossatis altis & forti sepe munitum, igne apposito combusserunt; & se protinus intra muros ex diffidentiâ retraxerunt. Electus autem positis circa exercitum vigiliis & excubiis armatis, propter nocturnos Scottorum impetus quos formidabant, per machinas bellicas quas attrahi fecerat tam subterraneas quàm balistas acriter insultus continuando, non absque labore plurimo atque periculo, eos infra dies paucos ad deditionem coartavit; castrumque delevit, captis in eo militibus XXX. & sagittariis armatis LX. Episcopum quoque Dunelmensem Hugonem de Pusatio, qui à fide jam vacillare & fidelitate, Regis in partem adversam declinare videbatur, quamquam invitum ad se venire fideique pariter ac fidelitati stare coegit. Quibus ad vota completis, accepto quoque rumore quòd Rex Albaniae castrum quoddam quasi per millia duodecim à Richemunt distans, cui nomen Beoves, jam obsederat, statim ad ipsum inde removendum invictus labore vexilla direxit. Sed cùm aliquantulum versùs partes illas processisset; audito iterum Regem adventum ejus non expectando reversum fuisse, Eboracensi Provinciâ tam à proditorum & praedonum infestatione quàm à barbarorum irruptione liberatâ, cum duplici immò multiplici victoriâ remeavit. Quinimo ut brevi eloquio laudis ad cumulum multa concludam; nullum in regno grave periculum, nullum urgens instabat incommodum, in quo viri virtus innatâ strenuitate non eniteret. Ubique nimirum, sicut in Regis Scottorum apud Alnwicense castrum non longè post interceptione, & in aliis multis per se & per suos, fideliter ut decebat & naturaliter patri filius assistebat; adeò quidem ut apud Huntendunnense municipium, quod paulò pòst deletum fuit, cùm patri septies XX. militum agmine septus praeter alios armatos quamplurimos occurrisset, Rex gavisus in multorum audientia dixisse memoratur: Alii filii mei se revera bastardos, iste verò solus se legitimum & verum esse probavit.

CAP. IV. Qualiter Ecclesiam Lincolniae sponte resignando & patris Cancellariam suscipiendo eidem circa extrema strenuè militavit.

HIS ita peractis, quoniam adolescentem se novit, & animo excelso ad majora spiravit, nec Ordines adhuc majores & consecrationem suscipere voluit; nec his sine Episcopatum ampliùs detinere sustinuit. Electioni, qua promotus fuerat, ultroneâ voluntate renunciavit; & Episcopatum resignavit; patre ipsius, quoniam ipsum in guerris quae ei tam à filiis quàm Rege Francorum circa extrema crebriùs imminebant sibi pernecessarium fore sciebat, assensum praebente, eique Cancellariam suam cum castellis duobus Beaugi, scilicet in Andegaviâ & Langeis in Turoniâ, necnon & castellis aliis terrisque quamplurimis tam in Angliâ quàm transmarinis, & praeter hoc Archidiaconatum Rothomagensem, Thesaurariam quoque Eboracensem, & tam Ecclesias quàm Praebendas variis in locis varias conferente. Cùm igitur in omnibus guerris tam contra fratres quàm Regem Franciae se ubique pro patre fideliter opposuit; tandem in Guerrâ illâ ultimâ patri per Comitem Pictavensem à Rege Franciae factâ, ubi non solùm ab aliis verùm & à juniore filio Johanne, quem prae omnibus adeò dilexerat, ut & aliorum iram ob hoc & indignationem sibi suscitavit & comparaverit, in fine relictus, qui ubique se verum antea probaverat, in hoc extremo negotio & quasi mortis articulo se per omnia verissimum comprobavit. In urbis igitur Cenomannensis incendio, quamdiu locum habebat defensio, inter primos & praecipuos animositate conspicuus, [Page 381] igni & hostibus resistebat. Demum verò Rege jam ob ignis instantiam exire compulso, & Comite Ricardo cum Francis patrem è vestigio persequente, hic ei in cunctis periculis, ubi multi in viâ versùs Frenellas prae calore nimio & festinatione extincti passim occubuerunt, individuus assistebat. Et cùm in villâ quadam modicâ extra castrum eâ nocte quasi inter hostes & patrem hospitari voluisset & se periculis in omnibus exponere; patre non permittente, intra municipium adductus est. Ubi Rex ei, quoniam Cenomannis sua ferè cuncta perdiderat, interulam propriam & vestimenta donavit. Et cùm coenâ sumptâ Rex in strato decumbens prae consusione & irâ nequaquam vestibus exui voluisset; vix tandem filii sui pallio se sustinuit operiri. In crastino verò contra suorum ferè omnium consilia cum comitatu perpauco versùs Andegaviam Rege properante, fidei tamen sacramentique vinculis Senescallo Normanniae Guillelmo Radulphi filio & Comite Guillelmo de Mandevilla ante constrictis de munitionibus Normanniae cunctis, siquid de ipso sinistrum forte contigerit, filio suo juniori Johanni reddendis, quamquam tamen & ipse ab eodem, proh dolor! paulò pòst discesserit, Cancellarius cum exercitu ferè toto versus Aleconam diverit. Unde statim cum centum militibus bene paratis & electis patrem non absque periculo sequens, cunctis nimirum interjacentibus viis jam propemodum ab hoste occupatis, rebus in afflictis cum gaudio magno à patre susceptus, se ei apud Savigniacum fideliter adjunxit.

CAP. V. Qualiter patri afflicto & in aegritudine posito inseparabiliter affuit, eumque usque ad obitum non dereliquit.

CAptâ verò urbe Turonensi post colloquium de Atai, accedens ad patrem in viâ cum lacrimis rogare coepit & efflagitare, ut crastino colloquio, ubi se misericordiae Regis Francorum supponere omnino deberet, ei non interesse liceret. Dicebat enim se nullatenus sufferre posse, ut dominum & patrem suum tam aerumnosam pacem facere videret. Et sic ab invicem eâ vice cum singultibus magnis & largis lacrimarum fontibus discesserunt; pace vero in crastino factâ, cum ibidem Rex gravi morbo decubuisset, irâ videlicet & indignatione tantae confusionis suae morbo materiam ministrante, Cancellarius quum eidem ab Atai lecticâ delato pro pietate pariter atque dolore assistere non potuit, apud Chinonem jam constituto inseparabiliter adhaesit; & quem sanum delixerat & in prosperis, adversis afflictum & in aegritudinis lecto positum non reliquit. Sedens igitur aliquando, patrisque caput & humeros sinu fulciendo, milite quodam pedes ejusdem gremio sustinente, dum flabello mu [...]cas à facie patris abigeret, oculos quos diu clausos prae morbi anxietate tenuerat tandem Rex aperiens, filiumque respiciens, cum gravi suspirio in haec verba prorupit. Fili, inquit, carissime, quia quicquid patri filius fidelitatis & gratitudinis in vitâ conferre potuit, mihi semper conferre studuisti; si ab hac aegritudine Deo propitiante convaluero; tibi patris optimi proculdubio vices rependam, & inter maximos potentesque meae ditionis viros te constituam. Quod si fortè nunc occumbendo tibi retribuere non potuero; Deus qui bonorum omnium retributor est & auctor, tibi retribuat, quòd in omni fortuna mea te mihi tam naturalem patri filium exhibuisti. Cui statim ille respondit. Sufficit mihi sanitas, pater, & prosperitas tua; quam si Deus & fortuna secunda conferre & conservare voluerit, nihil mihi ad desiderii cumulum deesse fatebor. Eoque dicto surgens, & abinde cum magno ululatu fletuque recedens, ib [...] moram amplius facere prae nimio dolore non sustinuit. Demum verò die critico, septimo scilicet à quo decuberat, febre jam vincente, audiens patrem in extremis agentem, luctuosus & lamentabilis accessit. Ad cujus lamenta lumina jamdiu clausa Rex aperiens, eumque recognoscens, in haec [Page 382] verba tenui voce prorupit. Desiderium meum, fili carissime, foret ut Wintoniensis Ecclesiae aut potiùs Eboracensis cathedralem honorem per Dei gratiam obtineres. Et accipiens annulum aureum optimum cum panterâ, quem valde carum habebat, quem & Regi Hispaniae genero suo mittere proposuerat, ei cum benedictione suâ porrexit. Alium quoque annulum suum insignem saphiro praeditum preciosissimo ac virtuosissimo, quem pro magno diu thesauro habuerat, eidem dari praecepit. Sed quanquam testamenti favorabilis sit antiquitas & irrefragabilis de jure auctoritas; sicut in aliis multis, liberum in hoc nequaquam suit quod item non redit arbitrium. Quo facto, quoniam pallida mors aequo pulsat pede pauperum tabernas Regumque turres; Rex denique morbo succumbens spiritum exhalavit.

Qualiter autem inter tot tantasque divitias egenus extiterit; qualiter annulo, sceptro, coronà, cunctisque fere quae regias decebant exequias, in fine caruerit; aliaque plurima, quae cunctis ad exemplum induci poterunt; Liber de Principis instructione, quem ad posterorum doctrinam pariter & cautelam studiosus animus edere proposuit, diligentiùs exsequetur. Corpus autem Regis apud Fontem Everardi delatum, filio funus in viâ pedite tam procurante quàm prosequente, cùm in Ecclesiâ jam positum fuisset; ecce Comes Pictavensis Ricardus legitimorum extantium primaevus & haeres quantociùs advenit. Qui cùm Ecclesiam intraret, & ad corpus accederet; facies patris in ejus adventu sudario quo cooperta fuerat nudata comparuit. Quae tanquam colorata & solitâ feritate non exuta cum omnibus appareret; Comes non absque fremitu carnis & horrore coram corpore genua ponens in oratione modicum & tanquam orationis Dominicae per horam vix remansit; sed statim cum intrâsset Ecclesiam, sicut perhibent qui praesentes fuerunt, Regis utraque naris sanguineas guttas emisit; adeò ut assidentes & funus servantes os & faciem sudario detergere & purgare aliquotiens oportuerit. Cujus autem rei signum sive portentum hoc esse potuerit, quoniam expressa nocent, diligens per se lector advertat. His ita peractis cùm claustrum & capitulum jam Comes intrasset; turbâ ut assolet plùs praedam quàm hominem sequente, Cancellarius in Ecclesiâ cum Monialibus ferè solus suneri paterno individuus assidebat. In crastino verò cùm exequiis & sepulturae paternae filius uterque devote satis & reverenter interfuisset: Cancellarius Comitem reddito eidem patris sigillo, quod in ejusdem statim obitu sub sigillis Baronum qui tunc aderant fideliter signaverat, per aliquot dies secutus est, ab eo ut videbatur fraternâ dilectione susceptus. Comes autem cùm in Normanniam ire properâsset; Cancellario post ipsum aliquantulum in Turoniae▪ & Andegaviae partibus moram faciente, cùm ad ipsum postea in Normanniâ venisset, vultum ejusdem à se per invidorum malitiam valde inversum invenit.

CAP. VI. Qualiter patre extincto fratri adhaesit, eumque in Angliam secutus, multas circa electionem adversitates sustinuit.

TEmpore verò parum procedente, paucis post fratris transfretationem diebus, cùm ipse quoque in Angliam transfret [...]sset; ecce personae & Canonici Eboracensis Ecclesiae, Abbates quoque & Priores Provinciae illius, ei in partibus Londoniae occurrerunt, obnixe supplicantes & efflagitantes, ut electioni ipsorum, quam in ejus absentiâ de ipso fecerant, efficaciter assentiret. Statim enim ex quo tam Regis voluntas extrema quam & Comitis assensus eis innotuit, ipsum unanimiter elegerunt. Ipse vero renuens omnino & refutans, honorem oblatum tam verbo quàm voluntate recusavit. Certum est enim quòd nunquam ei dignitas illa inter haec inicialia aut animo sedit aut placere potuit; nisi quòd paternae voluntati solùm primâ fronte resistere nolens, [Page 383] quoquo modo renitens & invitus acquievit. Praedictae namque personae, quum▪ alias assensum ab ipso extorquere non poterant, canum & avium cursu volatuque, quibus tam naturâ quàm nutriturâ delectabatur, uti posse interdum ex industriâ consenserunt: Dum tamen aliàs Episcopali officio propensiùs indulgendo, justitiam & aequitatem observaret. Quo facto, vix tandem assensum praebens, & ad fratrem apud Windesoram veniens, totum iterum tam animum ipsius quàm vultum à se alienatum invenit. Decanus enim Eboracensis Ecclesiae cui nomen Hubertus Walterus, qui & paulò pòst Salisburiensis Episcopus effectus est, se ejusdem Eboracensis Ecclesiae tunc Electum gerens, Reginam matrem Comitis novercali fortè naturâ ad malum pro more [proclivem] sibi jam allexerat, & per ipsam Rannulphum quo (que) de Glanvilla similiter & Comitem Ricardum, qui omnes unà tanquam ex condicto parati fuerant Cancellarii promotionem impedire. Sed quoniam vexatio dabit intellectum, & virtus plerumque in infirmitate & adversitate perficitur; tandem multis altercationibus & appellationibus hinc inde factis, post Comitis coronationem apud Pepeswell, ubi electiones Episcoporum & Abbatum factae fuerunt, ejus electio communi omnium assensu renovata fuit, & per os etiam Hugonis Dunelmensis Episcopi, suffraganei sui & Provinciae totius sub ipso personae dignioris, solemniter est pronunciata.

CAP. VI. De ordinatione ejusdem.

HIS ita completis ecce nuncii semel & secundò, primò Milites, deinde Clerici & Episcopi, à Rege transmissi, nunciantes ei, & ex parte Regis firmiter praecipientes, quatinus ad sacerdotis gradum sine cunctatione promoveretur; alioquin acriter interminantes totius Archiepiscopatûs regalia in fiscales abusus quantoties convertenda. Ipsi verò mandatum ob hoc valde displicuit. Sperabat enim side Rege fratre suo in peregrinatione tam pericuculosâ quicquid fortè sinistrè contigerit, se Regnum universum & Regni partem non modicam assecuturum. Dum autem super hoc cum Clericis & personis Ecclesiae suae diutiùs & diligentiùs deliberâsset; demum ad instantiam & supplicationem omnium quamplurimam, quamquam invitus & dolens, se ordinari velle consensit: propositum enim & animo fixum habuerat, se non ab alio quàm Summo Pontifice & ordinari velle & consecrari. Victus tamen suorum instantiâ, per manûs impositionem Suffraganei sui Johannis Galwediensis Episcopi Sacerdotii gradum suscepit: à principali Suffraganeo suo & ferè singulari Hugoni videlicet Dunelmensi Episcopo, quoniam promotionem suam pro posse impedierat eique in cunctis fere agendis adversarius hactenus extiterat, illud fieri omnino recusans. Qua occasione magna inter eos postmodum orta contentio fuit; sicut in sequentibus palàm erit. Rex autem auditâ fratris sui ordinatione, & quòd in Sacerdotem jam promotus fuisset, respondisse memoratur, Ex hac parte jam securi sumus; & hinc de caetero cura nobis sopita est & cogitatio. Senserat enim in multis conflictibus, quibus ipse contra patrem, hic verò pro patre dimicaverat, viri virtutem & innatae strenuitatis animositatem. Ideoque ex abundantiâ cordis os pronuncians, conceptum animi coram privatis denudavit. Contigit autem, ut hoc facto Rex injustas ei petitiones per litteras suas & nuncios persaepe fecisset; quibus contra jus & aequitatem obtemperare confidenter abnegabat. Unde nonnunquam regiis in hunc modum crebrescentibus exactionibus, verbum animosum & memoratu dignum emisit, In regalibus, inquit, & his quae ad Regem spectant, regiis mandatis justum est ut acquiescam. Super ecclesiasticis rebus autem & iis quae ad ordiuem & dignitatem meam pertinent, duos Apostolicos non habebo. Sufficit enim unum habere; cui utinam in justis ac necessariis digne▪ [Page 384] valeam obedire. Quod verbum ad Regem sinistre delatum & pravè interpretatum, qua nihil adeò bene dictum quod non possit malignitas depravare, animum ejus erga Electum non mediocriter exasperavit.

CAP. VIII. De adversitatibus, quas Cantuariae & Dovoriae in fratris transfretatione suscepit.

INterea cùm Rex Angliae Regem Scotiae propter distentionum causas non modicas, quae de regnorum finibus olim emerserant, litteris & nunciis ad Curiam vocâsset; ipse nisi Eboracensem Electum praevium haberet & deductorem, omnino venire recusavit. Cùm itaque de mandato Regis Electus eum non absque labore sumptuoso primò Londonias dein Cantuariam deduxisset; Rex interim frater ejus ipsum de duobus castellis praenominatis in partibus transmarinis, Beaugi scilicet & Langeis, aliisque terris, quas in finibus illis ex patris donatione habuerat, subito destitui fecit & privari. Quo audito, Electus Regi Scotiae significavit; ut quoniam in hoc quem sibi fecerat conductu illud ei damnum accidit & dispendium, à fratre suo ut ejus gratiâ restitueretur, modis omnibus impetraret. Ipse verò licèt se prius hoc quàm sua facturum firmiter pollicitus, propriis ad vota peractis, quoniam altiùs descendunt injuriae quàm beneficia, pristinas forsan altâ mente repostas recolens atque revolvens consusiones, super Electi negotio nullam prorsus faciens mentionem, à Cantuariâ quantociùs versus Scotiam repatriavit. Sed quoniam nunquam sola veniunt scandala, & quoniam varias versat fortuna vices, & semper laetis tristia miscet, malis tanquam agmine facto mala cumulando; cùm Legatus Curiae Romanae Johannes Anagninus, qui apud Dovoriam pridie applicuerat, Cantuariam jam venisset; & omnes fere Episcopi Angliae & personae majores illuc confluxissent, tum propter Regis transfretationem, tum & ut unà cum Rege Cantuariensem Archiepiscopum Baldewinum & Monachos suos scilicet Sanctae Trinitatis, qui diu ab invicem gravi discordiâ dissenserant, ad concordiam & pacem revocarent: Rex missis Episcopis, Dunelmensi scilicet & Coventrensi, Electis quoque Eliensi scilicet Guillelmo qui & tunc Cancellarius erat, & tam Wintoniensi Godefrido quàm Salisburiensi Huberto cum aliis personis quamplurimis, nunciavit Electo nostro fratri suo, Coventrensi Episcopo Hugone de Nunant verbi duce & quasi Mercurio sive Ulixe secundo sermonem proferente, quatinus electioni citra juris ordinem factae renunciaret; quam & penitus injustam fuisse, nec stare aliquatenus posse, multis ex causis quanquam non convenientibus assignare contendebant. Quarum una & quasi praecipua esse videbatur, quòd voce Eboracensis tunc Decani scilicet Huberti Gal [...]eri, quam primam esse constabat, pronuntiata non fuit: quinimo contradicente potiùs & reclamante & contra eandem appellante. Electus verò se iis, quae ab ipsis ei objiciebantur, non respondere teneri constanti animo proponebat. Quoniam Suffraganei Ecclesiae Cantuariensis sibi & Ecclesiae suae semper adversantes extiterant; nequaquam de electione sua ad ipsos pertinebat, sed ad Dominum Papam solum & ejus Legatum; & sic in protectione summi Pontificis se & electionem suam, statum & dignitatem Ecclesiae suae & personae ponens, ad ipsum appellavit. Rex autem his auditis, instinctu Hugonis Dunelmensis Episcopi, qui Justiciarius per Angliam nuper creatus fuerat, & qui pecuniae interventu quae nimis copiose scaturiebat & obsequiorum gratiâ Buchardum nepotem suum in Eboracensis Ecclesiae Thesaurariam paulò an [...]e intrusum & si non rectè, quocunque modo in Archiepiscopum ut ferebatur promoveri satagebat; cunctis regalibus Electum illico privavit, & in manu Dunelmensis ea constituit. Unde & Episcopus ille tunc temporis scribendo dicere consuevit. Hugo Dei gratiâ Dunelmensis Episcopus, Comes Northumbriae, [Page 385] & Eboracensis Ecclesiae custos. Coram suis & in talamis & conclavi quasi in opprobrium & improperium dicere solebat: Galfridus Presbyter hoc fecit, & hoc dixit, simplicem eum Presbyterum jam notans, ut nullo dignitatis honore subnixum. Sed haec ejus insultatio & praeconiorum exaggeratio vix per triduum ei duravit. Electus enim eâdem nocte ad Legatum accedens, ratam electionis suae confirmationem impetravit; & cum eodem Regem in crastino Dovoriam usque secutus est. Rex autem audito horum adventu, continuò misit ad eos Gualterum Rothomagensem Archiepiscopum & praedictos Episcopos duos, Dunelmensem scilicet & Coventrensem, Electos quoque Eliensem & Salisburiensem, in Prioratum in quem hospitandi gratiâ declinaverant. Qui primo Legatum ex parte Regis convenientes, interrogare coeperunt acriter & inquirere; utrùm electionem Eboracensis Electi contra dignitatem Regis & honorem regnique coronam, sicut ferebatur, confirmâsset. Quibus constanter ille respondit; quia confirmavi & adhuc confirmo, non contra Regis tamen dignitatem & honorem, sed ad petitiones ipsius, quas ut promotioni fratris sui intenderem jam plures suscepi. Ipsi verò è contra asserebant nullatenus Regi placere, ut Archiepiscopus fiat; causas assignando varias, appellantes quoque & reclamantes. Inter quos surgens Salisburiensis Electus Hubertus Gualterus se priùs ad eandem Ecclesiam, in qua Decanus fuerat, communi fratrum assensu electum fuisse proponebat; Ideoque electionem hujus secundam, priori adhuc pendente, quasi pro nulla habendam. Cui Legatus: Tace frater, quia ad aliam Ecclesiam vocatus es; cui si dignè praeesse potueris, satis abundeque tibi sufficere debet. Quo dicto Coventrensis Episcopus & Eliensis Electus Eboracensem seorsum ducentes, ex parte Regis ei secretò proposuerunt; quòd nullo modo permissurus erat eum Archiepiscopum fore, quia prius Romae ad ejus electionem cassandam XX. milia marcarum expenderet. Veruntamen in terris & honoribus saecularibus tam in Angliâ quàm partibus transmarinis, quoniam in militiâ strenuum eum & noverat & senserat, tam amplâ manu ei conferret, unde honorificè & copiosissimè sustentari possit. Quibus in continenti ipse respondit; quòd honorem, quem per Dei gratiam & postremam sui patris voluntatem adeptus fuerat, se nulli hominum cedere velle, neque personae suae generique toti tantum dedecus ut suâ voluntate fieri permitteret, ab ullo persuaderi posse. Quibus auditis, iterum proposuerunt ei; quia Rex moram ipsius in Angliâ in ejus absentiâ suspectam habebat; & proinde volebat, ut tempore peregrinationis suae, per triennium scilicet, in partibus transmarinis perhendinaret. Cùmque ipse statim de suorum consilio acquievit; proposuerunt ei, quòd Rex tantam peregrinationem aggressurus, auxilio ipsius sicut & aliorum magnorum de regno suo indigebat. Unde & post varias altercationes & consilia multa, demum inter eos ita convenit; quòd Rex Eboracensi Ecclesiae libertatem de silvestri exactione, quam Curiales Forestam vocant, per provinciam de Notingeham evacuandâ penitus atque delendâ concessit. Tandemque Ecclesiam ad statum libertatis, quo tempore Regis Henrici primi aliquando fuerat qui eam quoque ab hac servitute liberaverat, redigendam firmiter pepigit, & cartâ suâ confirmavit, & per annulum investivit. Electus verò fratri suo ob tanti tamque sumptuosi conaminis aggressum se duo milia marcarum in auxilium terminis idoneis daturum spospondit. Quibus in hunc modum concessis, & in scripta sigillis corroborata utrinque redactis, ad Regem Electus in Castellum usque vocatus accessit. Cui Rex post varia colloquia demum inter caetera hoc ei coram paucis & in privato proposuit; quòd solebat Electus coram suis & secretò cooperculum crateris aurei capiti suo imponere, dicens: Nonne caput hoc aptum esset Regiae coronae portandae? Et quòd Regis imaginem in membranâ depictam sub pedes projicere & calcare solebat, inquiens: Sic suppeditari & sic subjici debet Rex pessimum. De quibus cùm Regi indubitatâ veritate cautum & constans esse coepisset [Page 386] quòd per invidiam sibi & falso relata fuissent; coepit fratrem in osculo & quasi in gratiam recipere. Cùm autem in crastino acceptâ licentiâ & tanquam re bene gestâ cum toto comitatu suo laetus & alacer reverteretur; ecce Vicecancellarius, cui nomen Johannes de Ales [...]un, ipsum è vestigio sequens, ei ex parte Regis acriter exposuit; ut super duobus milibus librarum, in quibus ei tenebatur, sine cunctatione reddendis cum effectu cogitaret; cùm tamen duo tantum marcarum milia pepigisset. Ad quod iterum non absque irâ & indignatione plurimâ reversus, post multas altercationes & graves tam dissentiones quàm absque amicitiâ ferè & pace ab invicem discessiones, demum compulsus à suis, Regis voluntatem fieri vix concessit.

CAP. IX. Qualiter ad fratrem transfretando, eumque de loco ad locum sequendo, gravem ejusdem indignationem, quia vacuus venerat, incurrit.

POst tot itaque procellas & fortunae insultus aversae plurimùm & perversae, reversus Eboracum, nec ibidem adhuc tranquillitatis portum potuit obtinere. Cùm enim ad praescriptam pecuniam reddendam per totam Archiepiscopatûs Provinciam auxilium ei non modicum promissum fuisset; adversarius ejus Dunelmensis Episcopus▪ qui & eâ tempestate Justiciarius extiterat, quo minùs redderetur penitus impedivit. Electus autem his auditis & visis, ad Regem ilico transfretare curavit; & inveniens eum apud Lyons in Normanniâ, primùm ab ipso dum sperabatur solvendo fuisse, satis honorificè ut decuit susceptus est. In crastino verò cognoscens Rex quia vacuus venisset, quamquam tamen causas praetenderet, & culpas in Dunelmensem non injustè resunderet; statim versa est in nebulam praemissa serenitas; Regisque rancorem magnum incurrit & indignationem; adeò ut totius Archiepiscopatûs bona regio mandato confiscata, & possessiones in damnum & dispendium non mediocre statim fuerint dissipatae.

CAP. X. Qualiter nunciis de Curiâ reversis, contra tantos adversarios electionis suae confirmationem & Pallium impetravit.

UT autem eidem longè graviùs incommodaret; ad cassandam ejusdem electionem misit ad Curiam Romanam Bathoniensem Episcopum Reginaldum & Decanum Cenomanni & Buchardum Dunelmensis nepotem. Sed ii Clericos Electi nostri, quos ex industriâ praemiserat & cautelâ, à Curia redeuntes obvios habuerunt cum Pallio quod impe [...]raverant & electionis à summo Pontifice indultâ confirmatione. Obtulerat autem Electus fratri suo universos totius Archiepiscopatûs sui redditus, ut annuatim susciperet donec debitum soret persolutum; ipso tamen cum Clericis paucis tenuiter exhibitionem habente, & moram interim alicubi satis singulariter faciente. Quod tamen totum Rex animo obstinato recusavit.

CAP. XI. Qualiter Turonis demum fratris gratiam & pacem recuperavit.

CUM itaque Regem de loco in loco taediosè nimis & sumptuosè diu secutus fuisset, nec gratiam ullam penitus invenire potuisset; quoniam multa ex tempore remedia provenire solent juxta illud Sapientis: Tempore [Page 387] mitescunt posità feritate leon [...]s: Tempore leniri tygris & ursa solent: tandem Turonis, ubi Rex in signum peregrinationis statim arripiendae baculum & peram suscepit, bonorum virorum interventu sub hoc tenore Principis ira resedit; quòd Electus ei mille libras prae manibus perquirere debuit, aliis mille libris quae in debito fuerant regali munificentiâ condonatis. Secutus itaque Regem usque Vergiliacum, ubi ipse & Rex Franciae convenerant, tam laboriosum peregrinationis iter abinde pariter arrepturi, super DCCC. ibidem marcis pacem fecit, de residuo debiti usque ad Scaccarium in Angliâ respectum habens. Quibus ita completis, cùm iter duorum dierum ultra Vergiliacum Regem fraterno affectu jam conviâsset; sumptâ tandem revertendi licentiâ & osculo dato, haec ultima tunc à Rege verba suscepit. Frater quod ego diligo illud & diligas; & quod odio habuero id similiter exosum habeas; & sic unum cor erimus & una anima. Cum his itaque verbis & quasi cum summâ fratris gratiâ reversus est; litteris quoque à Rege impetratis de revertendo in Angliam quando voluerit cum ejus licentiâ pariter & benevolentiâ, & in majoribus regni negotiis cum Justiciariis suis & iis quibus rerum gerendarum cura principaliter commissa fuerat ut interesset ubique, quamdiu fratri suo Regi fidelis ut decebat inventus fuerit. Reversus igitur ad urbem Turonensem, cùm ibidem ab Archiepiscopo loci ejusdem Bartholomaeo se consecrandum ilico speraret; Rex frater suus tam illi quàm caeteris cunctis terrae suae Archiepiscopis litteris & nunciis secretis ne manum ei consecrationis imponerent jam districtè prohibuerat: Quamquam tamen generale mandatum Domini Papae Electus habuerit, quòd à quocunque Archiepiscopo consecrari elegerit, manum ei licitè consecrationis imponeret.

CAP. XII. Qualiter nunciis iterum ad Curiam transmissis, cum aliis privilegiis magnis Dunelmensis exemptionem evacuavit.

ACcidit & aliud incommodum longè gravius saepedictis. Enimvero Dunelmensis Episcopus, quamquam unicus fere Suffraganeus ejus existeret, quoniam ordinari ab eo ut dictum est renuerat, ex superbiâ nimiâ, quam & gazarum copia & generis prosapia gignit, Romam mittens, & magnam, ut ibi mos est negotia magna gerentibus, pecuniam profundens, privilegium exemptionis impetravit. Quibus auditis, Electus quendam Clericum suum, virum bonum & liberalem, copiosè litteratum & Juris peritum, magistrum Simonem scilicet Calabriâ ortum, qui pluribus jam annis ei in omni fortunâ suâ fideliter astiterat, & Regi quoque patri suo valde carus & familiaris extiterat, ad Curiam Romanam transmisit, & unà cum ipso Hamonem Cantorem Eboracensem & Archidiaconum de Notingeham Guillelmum Testardum & Randulsum de Wigetoe Canonicum de Rippun; qui demum ibidem non inutili labore Dunelmensis exemptionem, quae secretò in camerâ & non de fratrum consensu neque debitâ solemnitate facta fuerat, prorsus in irritum revocârunt, Privilegio solitae & per omnia debitae subjectionis impetrato. Aliud quoque privilegium Eboracensi Ecclesiae valde accommodum impetrârunt super eximendâ Ecclesiâ eâdem cum Provinciâ suâ totâ ab omni jurisdictione Legati cujuslibet nisi fortè Cardinalis in Curiâ residentis & à latere summi Pontificis in Angliam transmissi. Praeterea litteras Domini Papae attulerunt Turonensi Archiepiscopo districtè injungentes, quatinus Eboracensi omni contradictione & appellatione cessante munus consecrationis impenderet.

[Page 388]

CAP. XIII. De consecratione ipsius, & qualiter Turonis ab Archiepiscopo loci ejusdem cum multâ solemnitate est sublimatus.

QUibus in hunc modum egregiè completis, Turonensis Archiepiscopus convocatis Episcopis octo & Abbatibus aliisque personis Ecclesiasticis quamplurimis, in urbe Turonensi & Ecclesiâ S. Mauritii circa Kal. Septembris Eboracensem cum multâ solemnitate & debitâ celebritate consecravit. Qua peractâ oblatum est ei Pallium à Majoris Monasterii Abbate, cui transmissum est à Domino Papâ illi tradendum quamcitò fuisset consecratus. Hoc autem rarissimè contingit, quòd die consecrationis suae Metropolitanus pallium obtineat, nisi fortè à Summo Pontifice & in ejus praesentiâ consecratus. His ita completis, celebraverunt duo Archiepiscopi simul in eodem Altari, consecrator scilicet & consecratus, consecrator altâ voce, & consecratus demissâ eadem verba pro [...]erentes, & simul signacula facientes, uno existente calice & illo coram Turonensi, & duobus oblatis, illo solo levante calicem & hostiam usque ad perceptionem; & tunc ipse percepit unam hostiam cum sanguine, & consecrat alteram cum vino communi, quia totum in utroque percipitur. Facta est autem haec consecratio anno aetatis consecrati XL. Anno ab obitu patris ejusdem, Regis scilicet Henrici secundi secundo, Anno à desolatione terrae Hierosolymitanae per Saladinum factâ quarto, Anno postquam Philippus Rex Franciae & Ricardus Rex Angliae versus Jerosolymam iter arripuere primo, anno ab incarnatione Domini MCXCI. Tunc impleta est visio, quam vidit Archiadiaconus quidam de eo, priusquam ad Ecclesiam alterutram vocatus fuisset. Videbatur enim videre ipsum unum pedem tenere super Ecclesiam Lincolniensem & alterum extendere super Eboracensem, & sic unum post alterum ad se retrahendo in Eboracensi Ecclesiâ residere. Impleta est & illa, quam vidit Presbyter quidam vitae bonae & conversationis apud Norhamptuniam, ipso ibidem pueriles annos agente & liberalibus studiis indulgente. Videbat enim ei clericaliter & albis induto & tonsorato in coronam amplam & nuper rasam tres guttas olei magnas quasi de coelo descendere, totumque caput ejus irrigare.

Explicit liber primus de Promotionibus.

[Page 389]

Incipit Liber Secundus, de Persecutionibus GALFRIDI Archiepiscopi Eboracensis.

PROOGUS.

SED ut metricis cujusdam versibus Sapientis ad haec utamur!

Semper adest homini quo pectoris ima gemiscant,
Ne possit plenâ prosperitate frui.
Gaudia nunc luctu, nunc mutat amara secundis,
Versans humanas sors inopina vices.
Sola venire solent & vix & serò secunda.
Et simul & subito semper amara fluunt.

Omnes adversitates post adeptae dignitatis honorem in adeundo Ecclesiam suam illico sustinuit. Qualiter ille qui cornu Christi sui occulto judicio aliquatenus humiliari permisit, protinus idem egregio per orbem exemplo voluit exaltari; suamque & Ecclesiae suae injuriam is qui sibi vindictam clamitat, in continenti terribili cunctis animadversione vindicandam esse decrevit; sequens operis partitio declarabit. Ubi & frangi superbum omne proclivique ab alto ruinâ descendere, neque prosperitatem stabilem, nec aerumnam in tempore pertinacem esse comperietur. Sic etenim nihil hîc stabile, nihil hîc permanens plasmavit conditor ille; ut & eo vanitatis indicio mentes hominum, quoniam varium & mutabile quicquid cernimus, ad vera perpetuaque bona efficacius provocet & invitet.

Explicit.

CAP. I. De transfretatione Gaufridi in Angliam, obsessione ejusdem, captione, & in Castello Dovorensi retrusione.

PRaemissis itaque ritè peractis, versùs Angliam Archiepiscopus iter arripiens, & apud Witsondiam in Boloniâ transfretare proponens, quoniam promotiones magnas majores plerumque sequuntur persecutiones, difficilem ex inopinato transitum & aditum ad propria gravem invenit. Eliensis enim Episcopus Willelmus de Longo-campo, qui Cancellarius antè, Justiciarius autem Angliae nuper creatus fuerat, à Comitissâ Flandriae necnon & Boloniae fraudulenter & falsò impetraverat; ut ei transitus ibi non pateret, mentiens eum contra Regis honorem & regni pacem advenire. Hoc autem ex invidiâ pariter fecerat & timore. Audierat enim ipsum multis privilegiis munitum accedere, exemptumque penitus à Legati jurisdictione, qua per Angliam paulo ante fungebatur, & se in brevi iterum functurum sperabat. Verebatur & adventum ejus; quoniam terras suas per Archiepiscopatum ferè omnes funditus destruxerat, & possessiones universas diripuerat. Et ut pleniùs imo penitus in fiscales abusus cuncta consumeret; per tres menses & quatuor, postquam litteras Regis de restituendis omnibus acceperat, in manu suâ occupata retinuit. Propter hos igitur & alios hujusmodi, quibus in illum graviter deliquerat, excessus, animositatem ejusdem ei non incognitam plurimum reformidans, ipsum à Regno modis omnibus excludere satagebat. Et tamen Willelmus [Page 390] iste Clericus ejusdem de mensâ suâ diu ante juratus quoque ipsius, ne dicam perjurus extiterat; qui & homagii pariter & fidelitatis vinculo eidem astrictus fuerat. Praefecerat enim eum Officialem per Archidiaconatum suum Rothomagensem; unde & Regis Henrici patris sui nonnunquam indignationem & iram ferè incurrit. Improperabat enim eidem pluries, quòd proditorem suum & proditionis haeredem ex utroque parente familiarem habebat. Caeterùm ipse apud castrum de Ginnes existens, & audiens per partes illas & portus se transfretare non posse, ad Comitissam Flandriae nuncios dirigens diligentiùs inquirere coepit; utrum ejus mandato factum fuisset, & facti causam. Quae respondit, quòd ad instantiam Cancellarii Angliae & Justiciarii hoc fecerat; cujus mandatis tanquam unius ipsorum ex utriusque praecepto tam Regis Angliae scilicet quam Comitis Flandriae mariti sui obtemperare tenebatur. Veruntamen licentiam dedit, ut omnes de comitatu suo tam Clerici quam Laici cum equis saginariis & clitellis cunctisque rebus praeter corpus suum licitè transfretarent, dum tamen non alibi quam apud Dovoriam applicarent. Praemissis itaque Clericis suis & Magistro Simone, qui sextâ feriâ apud Dovoriam applicuerunt, & statim fide astricti fuerunt, quòd ab eo Castro sine licentia non discederent; Ipse in crastino die Sabbati in naviculâ quadam non Bolonicâ sed Anglicâ, paucis comitatus atque privatus, in eodem Dovoriae portu applicuit. Hîc autem mihi notabile videtur, quòd sicut Thomas Cantuariensis patriam fugiendo exiliumque petendo eodem maris littore nec procul abinde nave modicâ insularem tyrannidem vix evasit; sic e diverso Eboracensis iste patriam petendo Ecclesiamque suam devotus adeundo simili tyrannide vexabatur. Cùm itaque manè parum ante tertiam applicuisset; statim occurrerunt ei Castellani, qui adventum ejus in littore observaverant, praecipientes acriter, ut ad Dominam suam Castellanam scilicet sororem Cancellarii, cui nomen Richeut, in castellum veniret. Ipse verò verba eorum respuens, versus Prioratum equitabat. Et cùm unus ex Castrensibus in equo forti scelus accelerans, ut eum fraeno retineret, manum extenderet; ipse solitâ nondum exutus audaciâ, & militaris disciplinae quam frequentaverat exercitium quamque innatam habebat animositatem dissimulare non praevalens, latronis illius equum adeò in latere à se propellendo dextro pede percussit, ut utrumque fere ad terram prostratum reddidisset: Et sic ampliùs intactus & illaesus Eclesiam intravit.

Cancellarius verò, cùm Asperius nihil est humili, cùm surgit in altum, Nec bellua tetrior ulla est; & cum audito ejusdem versùs Angliam adventu per omnes orientales Angliae portus litteras praemiserat in hunc tenorem. ‘Willelmus Dei gratiâ Eliensis Episcopus, Apostolicae sedis Legatus, & Domini Regis Cancellarius, Vicecomiti Suthsexiae salutem. Praecipimus tibi, ut quòd si Eboracensis Electus applicuerit in aliquem portum in Ballivâ tuâ, aut aliquis nunciorum ejus; eum retineri facias, donec mandatum nostrum inde receperis. Et similiter praecipimus, quòd litteras Domini Papae aut alicujus magni viri, quae illuc venerint, retineri facias. Teste meipso apud Preston. xxx. die Julii.’

Missâ igitur auditâ, cùm se obsessum undique jam Archiepiscopus audisset, rei eventum Castellanae nunciavit; quaerens & scire volens, utrùm huic facinori autoritatem adhibuisset. Ipsa verò in continenti Cancellarium fratrem suum laudavit auctorem; dicens & asserens, quoniam si Castrum illud totum & etiam urbem Londoniensem comburi jussisset, indubitanter obtemperaret. Venerunt itaque imprimis milites de provinciâ, Willelmus scilicet Aubelvilla & alii cum Castellanis, monentes & ex parte Cancellarii praecipientes, quatinus fidelitatem Domino Regi & Cancellario sub cautione juratoriâ statim praestaret. Quibus ilico respondit; quòd Regi fratri suo fidelitatem antea fecerat, & quòd aliam propter illos non faceret. Cancellario vero se [Page 391] nihil aliud facturum, nisi quod proditori Regis & Regni & suo faciendum erat. Quibus auditis cum indignatione reversi, statim armatâ manu obsederunt eum, & posuerunt ubique custodes ad hostia cuncta & exitus omnes; nec eum etiam permiserunt cibos in villâ habere venales. Cùmque intrâsset cameram quandam à latere claustri intra Ecclesiam; & ante cameram illam protinus armatos posuerunt. Sed manè Dominicâ exiens à camerâ coram ipsis Ecclesiam intravit intactus ab ipsis & illaesus, ejus vestigia sequens, qui ^b transiens per medium ipsorum ibat, quia nondum venit hora ejus. Cum itaque Missae solemnia ipso celebrante peracta fuissent; publicè candelis accensis excommunicavit Castellanam nominatim, & omnes alios generaliter tam armatos quàm inermes qui violentiam illam faciebant & per quos fiebant. Quò facto adeò aggravari coepit obsessio; quòd extra Ecclesiam eum ire non permiserunt, sed intra ipsam Ecclesiam custodes suos posuerunt. Cùmque ibidem fuisset usque ad vesperam jejuniis: tandem advenit Constabularius, cui nomen Matheus de Clara, Cancellarii sororius, rogans & monens praecipiensque, ut Regi & Cancellario fidelitatem exhiberet. Qui statim responsum accepit simile priori, hoc addito tamen, quòd cum coram Episcopis & Baronibus Regni Regisque fratris sui fidelibus veniret, se consilio eorundem, si Regi plus quàm fecerat facere deberet, libenter obtemperaturum, salvo in omnibus ordine suo & dignitate. Constabularius autem his auditis permisit eum ab Ecclesià exire in cameram, ubi priùs extiterat, & cibos habere venales; custodiâ tamen circa Ecclesiam habitâ & in nullo prorsus diminutâ. Cùm itaque solus ibi mansisset usque ad feriam quintam; nunciatum est ei contra vesperam milites armatos à Cancellario transmissos ut eum caperent jam venisse. Et cùm sui vix compulissent eum Ecclesiam intrare; ecce armati sub capis xv. & plures tam milites quàm servientes ad ostium Ecclesiae [...]am plusabant, clamantes acriter & comminantes, nisi eis ocius ostia paterent, se statim eadem con [...]racturos. Asserentes igitur & affirmantes se cum Archiepiscopo locuturos, cum pace & pro pace intrare velle; apertis januis intraverunt capati circa x. super loricas; & hi Bragmanni erant & Coterelli Flandrenses conducti▪ Cùmque ipsum in cathedrâ iuxta altare sedentem invenirent stolâ albâ indutum, mariumque habentem in collo, & crucem bajulantem in manibus auro & ebore distinctam, eum in haec ver [...]a convenerunt. Mandat tibi Cancellarius, quoniam contra prohibitionem Regis & suam hanc terram intrâsti, navem ut intres, & retro transfretare festines. Quibus cùm responsum dedisset se nihil pro Cancellario facturum, sed se pacificè in regnum venisse; quod inde apparuit, quod neque B [...]agmannos neque Flandrenses, quorum copiam habere potuerat, secum adduxit; sed cum licentiâ & bono amore Regis fratris sui in regnum venerat, sicut ex literis ipsius, quas & Cancellario super hoc transmi [...]erat, palàm fuit. Cui illi. Si nihil aliud dicere volueris; oportet quòd imp [...]eamus, quod nobis injunctum est. Et sic ipso eis amplius non respondente, exeuntes abjectis capis armati reversi sunt.

Sed quoniam ^c omnia quaecunque fecisti nobis, Domine, in vero judicio fecisti; quia peccavimus tibi, & mandatis tuis non obedivimus; ut uno eodemque facto & intollerabilem illius arrogantiam, qui frangis omne superbum, evacuares, & generosam hujus celsitudinem, quia vexatio dabit intellectum, per tribulationes humiliares; venientes ministri nequitiae ad nefas omne parati, & invenientes sedentem adhuc intrepidum & immotum, iterum monuerunt & praeceperunt; ut mandato Cancellarii obtemperaret, & aliud jam videret. Et cùm nullum aliud responsum habere potuissent; primo ponentes genua coram altari & percutientes pectora sua, postea surgentes ipsumque per humeros & brachia tenentes extraxerunt. Sed cùm ad ostium venissent, & jam exire voluissent; ille renitens retro cecidit; sed ipsi renitentem & reluctantem per pedes & brachia portantes extraxerunt, ita quòd caput ejus super pavimentum Ecclesiae [Page 392] graviter illideretur. Et cùm extra Ecclesiam ei equum adducerent, in quo equitaret; ascendere noluit; sed pedes ibat, crucem semper in manu portans; & sic per aquas & loca limosa usque in Castellum perductus est, & Constabulario traditus; qui statim genibus positis coràm ipso cum lacrimis, & dolens ut videbatur, eum suscepit, & in turre principali retrudi fecit. Hoc autem mihi notabile nec sub silentio praetereundum videtur; quòd cùm dies illa serena fuisset, tanta facta est eâdem nocte in mari & in terrâ tam importuna procella tantaque ventorum rabies & violentia, quanta multis ante temporibus nec visa in partibus illis nec audita fuisset: Adeò ut pro miro à multis & potius pro miraculo duceretur, tanquam elementa tanti facinoris conscia novi & exquisiti sceleris honorem novâ praeter solitum concussione pronunciarent. Clausus igitur ibidem atque retentus octo diebus, duobus primis in turre, & aliis sex in castro inferiùs, cum tribus Clericis tantùm & servientibus quatuor, quos secum habere vix permissus fuerat, in nullo castellanis communicare volebat, nec etiam aquâ & igne; sed quotidie in villâ inferius cibos suos ministri sui faciebant, & usque ad eum in castrum deferebant cum aquâ & igne, & tum ad vesperam quotidie manducabant: Nec unquam ibi super calcitram jacere volebat. Tertio verò captionis suae die equi sui omnes ad Cancellarium adducti sunt; in quorum adventu quasi re bene gestâ & tanquam victor exultare coepit capta praedâ quando dividit spolia. Interim autem quotidie ferè venerunt nuncii de Cancellario, nunc ei nunciantes quòd si reverti vellet & transfretare, naves ei invenirentur; nunc ut fidelitatem Domino Regi & Cancellario cautione praestitâ exhiberet: Quorum ipse verba omnia atque mandata animo constanti respuebat. Constabularius autem praenominatus saniori fretus consilio, & poenitentiâ ductus, quamquam tamen ab initio invitus ei & non ex animo molestus fuisset, ad pedes ipsius se provolvens, semel & saepiùs cum la crimis & humilitate veniam imploravit; eique, sicut in tali loco potuit talique casu quantum valuit, honorem exhibuit. Unde & tantam in oculis Archiepiscopi gratiam invenit; quòd ipsum inter excommunicatos & obstinatos, poenitentiam attendens & compunctionem, clementer absolvit; Illius vestigia secutus, qui pro persecutoribus suis exoravit.

Cap. II. De famâ eventûs hujus, & totius Angliae in Cancellarium commotione.

FAma vero tam horrendi facinoris cunctos per regni amplitudinem tam in populo quàm clero constitutos adeò in Cancellarium jam concitaverat; ut vix unum de tot modò milibus invenire valeas, qui hanc injuriam quasi propriam omni conamine vindicandam non judicaret. Episcopi quoque per regnum fratris & Co▪ Episcopi sui aerumnis anxie condolentes in tali casu & tam inopinato nihil ex contingentibus omiserunt. Lincolniensis enim Episcopus Hugo statim audito rumore, in praedictum Castellanum & Castellanam nominatim, in cunctos autem autores sceleris hujus & fautores generaliter, candelis accensis apud Oxoniam palam & publice sententiam dedit. Londoniensis verò Ricardus, qui Suffraganeorum Cantuariensis Ecclesiae Decanus extiterat, & ad quem specialiùs pertinebat, ob administrationis regiae qua fungebatur reverentiam mitiùs in eum nedicam remissiùs agens, in partibus de Norwic ad ipsum accessit; monens attentiùs, & sub interdicti demum interminatione firmi. ter injungens, quatinus Achiepiscopum cum suis universis absque dilatione liberaret. Norwicensis quoque Johannes, quamquam valetudinarius, non invalidé tamen apud Norwic ad ipsum accedens, non tepidè, non trepidè, sed acriter & acutè super eodem ipsum casu convenit.

[Page 393]

CAP. III. De persuasione Coventrensis Episcopi Hugonis, & Comitis Moritonii per ipsum ad vindictam animatione.

COventrensis autem Episcopus Hugo, vir eloquentiae singularis, vir prudentiâ pariter & animositate conspicuus, non solùm spirituali verùm & materiali in tantâ cunctorum offensâ gladio utendum putans, Comitem Moritoniae Johannem apud Lencastrum incunctanter adivit; casumque fratris sui & capturam in injuriam suam suorumque maxime redundantem evidenter aperiens, tam animum ejusdem ad ulciscendum viriliter exacuit, quàm agressionis audaciam efficaciter incussit.

CAP. IV. De liberatione Archiepiscopi.

VIdens autem Cancellarius totum ferè Regnum & tam clerum quàm populum in ipsum nec immeritò commoveri, susceptis jam nunciis tam à Comite Moritoniae quàm à majoribus Regni cunctis tam Episcopis quàm Baronibus super Archiepiscopi liberatione, & hoc sub acri à plerisque despicatae inimicitiae comminatione, misso Hamelino Comite de Warrennâ Archiepiscopi patruo, ut Eboracensis libertati suae restituatur, nunciavit. Ita tamen quòd in verbo Domini promitteret sicut Episcopus & sacerdos, se Londonias venturum, ibique coram Episcopis Regni atqùe Baronibus super cautione quam exigebat Regi faciendâ, & iis quae ibidem ei proponerentur eorum consiliis obtemperaturum. Quo concesso, salvo tamen in omnibus ordine suo & dignitate, equis adductis ei in quibus equitaret, respondit se eodem modo exire velle quo intravit; & ita pedes stolâ albâ indutus & orario, & crucem in manu bajulans, in Prioratum descendit, populo ei obviam currente & prae gaudio liberationis suae ei cum lacrymis, quas exultatio gignit, applaudente; sicut & antea, cùm captus in castrum duceretur, è contra fleverant prae dolore. Priùs tamen duo milites à Comite Moritoniae venerant, cum festinatione transmissi, rogantes & ex parte Comitis acriter praecipientes; ut frater suus Archiepiscopus absque omni dilatione liberaretur; & si in aliquo deliquit, saltem ei plegiaretur. Quo non impetrato, cum magnâ indignatione & comminatione recesserunt. Archiepiscopus autem liberatus demum & libertati suae plenè restitutus, Cantuariam venit; & cùm Ecclesiam Sanctae Trinitatis intrando ad tumbam Martyris egregii profusiùs orâsset, apud Sanctum Augustinum, ubi hospitatus fuerat, inde divertens, à Monachis loci ejusdem cum processione pulcherrimâ susceptus est. Venerunt autem ibidem ad eum à Cancellario transmissi Comes de Arundell Willelmus scilicet de Aubingni filius Willelmi, & Henricus de Cornhull, nunciantes se ex parte Cancellarii venisse; ut eum Londonias salvè & honorificè conducerent, sub cautione tamen & promissione simili priori. Quo facto ad nobilem Londoniarum urbem profectus est. Interim autem Comes Moritoniae Johannes, instinctu Coventrensis & efficaci persuasione, à borealibus Regni partibus Merlebergiam accelerans, quoscunque sibi necessarios ad hujus ultionis aggressum consilio Episcopi esse putabat, ad se vocando vivaciter allexit. Et primò militem egregium Willelmum Marescallum qui partibus Gloverniae praeerat, deinde Willelmum Briware qui partibus Oxoniae, & Galfridum filium Petri qui partibus Northamptuniae; Rothomagensem quoque Archiepiscopum Walterum, quem Rex à Siciliâ ad regni regimen parem Cancellario & etiam majorem remiserat, & Episcopum Wintoniae Godefridum. Quos omnes aliosque plurimos regni Magnates ipsum injuriae genus [Page 394] tantique excessûs enormitas de facili ad vindictam provocârunt. Bathoniensis autem Episcopus Reginaldus cum aliis vocatus accedens, & Comitem fortè in sylvâ venantem inveniens, ab eo salutatus, quasi cum irâ & indignatione respondit; Quid hîc venaris, ô miser, & in ferarum persecutione delectaris? si quam in corde scintillam animositatis haberes, solam illam bestiam venari deberes, quae Regisratri tuo & tibi totique stirpi regiae, & quod plus est, Deo pariter Ecclesiaeque suae sanctae in Eboracensis captione tantum dedecus irrogavit.

CAP. V. De conventu Procerum & Pontificum apud Radinges.

HIS ita completis, de Merlebergiâ recedentes cuncti Oxoniam convenerunt; ubi & Lincolniensem Episcopum Hugonem obvium & ex animo consortem habuerunt. Et inde Radingam, propter colloquium, quod inter ipsos & Cancellarium super praescripto facinore inter Radingam & Windesorum nominatum jam fuerat, accesserunt. Praemiserant enim nuncios singuli ad Cancellarium versùs Norwic, ubi tunc erat, super Eboracensis liberatione, & ut tanto super excessu in loco praedicto ad diem nominatum regni judicio veniret stare paratus. Quibus ipse imprimis cum tanto fastu & comminatione respondit, citans Proceres super Baronias suas, Episcopos verò super Regalia, ut Comitem Moritonii, qui regnum sibi usurpare parabat, relinquerent, & sibi qui ad regni regimen eis à Rege praesectus fuerat adhaererent; Proditores vocans, & factiosos, adeò ut in se cunctorum animos eo ipso longè graviùs atque molestiùs exasperaret. Quoniam ut ait Solomon in Proverbiis, Prov. XV. 1. Responsio mollis frangit iram, sermo durus suscitat furorem. Eboracensis autem, cùm per aliquot dies Londoniae moram fecisset, & Cancellarius quoque jam illuc venisset; ecce duo milites nunciantes Eboracensi ex parte Comitis Moritonii fratris sui, quatinus ad eum apud Radingam, ubi Episcoporum atque Baronum conventus extiterat, in continenti venire non postponeret. Ipse verò statim à Cancellario impetratâ licentiâ propter praedictas de Londoniis non exeundo sponsiones, apud Radingam profectus est, sub eo tamen conventionis tenore, quòd se Londonias reversurum die tertiâ post colloquium, quod futurum erat ut sperabatur in Sabbato proximo sequente, firmiter promisit. Cum itaque Radingam pervenisset; Comes frater ejus ad ipsum statim accessit; ubi & inter oscula cum multis lacrimis & singultibus convenerunt. In crastino verò manè post Missam coadunati sunt omnes tam Archiepiscopi & Episcopi quàm Comites & Barones. Et cum intrâssent cameram quandam solùm viri majores & honoratiores; surgens ad eos Eboracensis causam suam & casum eis exposuit; tandem coram eis genua ponens, cum lacrimis humiliter imploravit, ut ipsi & Ecclesiae suae injuriam in ipso factam vindicarent. At ipsi statim è contra genua ponentes, neque absque lacrimis, se illud promptâ voluntate facturos omnes unanimiter protestantur.

CAP. VI. De Colloquio inter Windesoriam & Radingam.

POst hac autem properantes statim ad Colloquium versùs pontem de Lodena, qui quasi per milia v. a Radingâ versùs Windesoram distat, convenerunt. Canceilarius autem de Windesorâ, quia eis apud pontem illum obviare debuerat, cùm per quatuor miliaria jam venisset; ulterius procedere prae timore non ausus, praemissis qui cum ipso venerant, Londoniensi videlicet Episcopo Ricardo, & Comitibus de Arundel scilicet Willelmo, de Warenniâ Hamelino, & Rogero Bigod, cum aliis non paucis, ipse sub infirmitatis obtentu [Page 395] metum pallians, se ibi praestolari velle professus est. Convenientibus igitur apud pontem praedictum omnibus in prato quodam, Archiepiscopis duobus Rothomagensi scilicet & Eboracensi, Episcopis quinque Londoniensi, Wintoniensi, Bathoniensi, Coventrensi, Lincolnensi, necnon & Comite Moritonii, cum aliis tam Comitibus & Baronibus, quàm regni fere majoribus cunctis, turbis in coronam consertis, Eboracensis in medio consistens legi fecit in publicâ audientiâ litteras Regis; quarum testimonio cum licentiâ ipsius gratiâque & bonâ amicitiâ in regnum advenerat, & in cunctis majoribus regni negotiis cum Justiciariis suis tanquam frater & fidelis suis assisteret. Rothomagensis quoque varia literarum transcripta, quas à Rege reportavit, & quorum testimonio ad Regni regimen remissus est, & ut nihil de regni negotiis ipso inconsulto tract [...]tur, super electione quoque Cantuariensis Archiepiscopi, quòd praecipuam ei curam injunxerat, utpote cui totum super hoc cordis sui secretum denudaverat, Coventrensi ad Proceres cuncta fideliter interpretante, in publicâ audientiâ legi fecit. Ostendit etiam coram omnibus, qualiter super haec omnia Londoniam veniens, & Cantuariam peregre proficisci volens, à Cancellario ne ulterius procederet, neve Tamisiae pontem transiret, mandatum suscepit. Continebatur & in litteris, quas ei super hoc misit, hujusmodi comminatio: Quia si transire praesumpseritis, indignationem & animi rancorem, quem erga vos habemus, dissimulare non poterimus. Erant autem litterae in haec verba transmissae.

‘Venerabili & dilecto in Christo Patri & amico Waltero Dei gratiâ Rothomagensi Archiepiscopo Willelmus eàdem gratiâ Eliensis Episcopus & Domini Regis Cancellarius, salutem & debitam cum omni devotione reverentiam. Convenimus vos apud Londoniam, qua occasione Cantuariam adire valetis; & id à vobis in responsis accepisse meminimus, quòd cum Monachos Cantuarienses audieratis vobis offensos, ut scilicet de causis offensionis si quae essent inquireretis, & de Prioris depositione certitudinem haberetis. Verùm datum est nobis intelligi vos aliâ consideratione Cantuariam festinare, videlicèt ut cum Monochis illis de Archiepiscopo eligendo tractetis. Et valde, nec mirum, admirati sumus; quod quasi captatâ absentiâ nostrâ velitis id facere; cùm sine nobis fieri nec possit nec debeat, qui & toti regno vice regiâ praesidemus, & jure Cancellariae nostrae Archiepiscopatum illum in manu nostrâ cum omnibus Ecclesiae pertinentiis habemus. Cum igitur super tam magno & arduo negotio, à quo summopere totius regni pendet dispositio, sine Domini Regis aut nostrâ nunc temporis praesentiâ tractari non debeat; discretioni & honori vestro consulimus, & mandamus ex parte Domini Regis districtiùs inhibentes; ne propter hanc aut propter aliam quamcunque causam Cantuariensem Ecclesiam adeatis, donec vobiscum loqui possimus. Non enim cum patientia & rancoris dissimulatione hoc perferremus. Teste meipso apud Releiam xxv. die Augusti.’

Praeterea publicè professus est Archiepiscopus; quia postquam in regnum advenit, nunquam Cancellarius ejus consilium in aliquo expetiit & expectavit. Similiter & alii Justiciarii, quos ei socios & coadjutores à principio Rex adjunxerat, publicè proclamârunt; quia nihil omnino eorum consiliis actum est; Willelmus scilicet Marescallus, Willelmus Briware, Galfridus filius Petri. Comes autem de Arundel, quia solus cum Cancellario propter affinitatem inter eos nuper contractam claudicare videbatur, sub silentio praeterivit. His itaque propalatis, praecepit Rothomagensis omnibus tam Comiti Mortonii quàm aliis ex parte Regis; ut in Cancellarium unanimiter insurgerent, & eum tanquam inutilem Regi & regno à potestate dejicerent, aliumque magis accommodum communi consilio instituerent. Litteras quoque Domini Regis, quarum autoritate hoc praecepit, coram cunctis ostendit & legi feci, in haec verba.

[Page 396] ‘Ricardus Dei gratiâ Rex Angliae, Dux Normanniae & Aquitaniae, & Comes Andegaviae, caro & fideli suo Willelmo Marescallo salutem. Mittimus ad te venerabilem patrem nostrum Walterum Rothomagensem Archiepiscopum, virum prudentem & discretum, de cujus fidelitate & prudentiâ plenè confidimus, sicut & ad Cancellarium nostrum & Willelmum Briware, & Hugonem Bardulf & Galfridum filium Petri, quibus negotia regni nostri commisimus tractanda; praecipientes ut absque praedicti Archiepiscopi assensu & consilio nihil facere praesumas. Et si fortè Cancellarius noster negotia regni nostri juxta consilium praedicti Archiepiscopi & tuum & aliorum praedictorum, quibus curam regni nostri commisimus, fideliter non tractaverit; Praecipimus ut secundùm praedicti Archiepiscopi dispositionem tu & praenominati socii tui de omnibus agendis regni nostri tam de castellis quàm de eschaetis absque omni occasione faciatis. Nos enim ei cor nostrum aperuimus, & secreta nostra ei commisimus.’ ‘Teste meipso apud Messanam xx. die Februarii.’ In eâdem quoque formâ scripsit Rex singulis Justiciariis & quibusdam aliis Comitibus, Baronibus & fidelibus suis. Quibus in audientiâ propositis, miserunt ad Cancellarium in continenti Episcopos Lincolniensem, Wintoniensem, Coventrensem, cum Baronibus quibusdam; ut ipsum securè procedere facerent & ad colloquium venire. Sed cùm aliquantulum processissent; obvios habuerunt nuncios, qui Cancellarium sub aegritudinis obtentu Windesoram jam reversum asserebant.

CAP. VII. De solemni apud Radingam sententiae prolatione.

IN crastino verò, Dominicâ scilicet pòst, convenerunt omnes apud Radingam in Ecclesiâ majore; & Bathoniensi Episcopo Missam celebrante, aliisque tam Archiepiscopis quàm Episcopis ad altare astantibus cum mitris & baculis, candelis accensis, omnes praescripti sceleris tam factores quàm fautores anathematis sententiâ perculerunt, Coventrensi Episcopo verbum proferente & palam ad populum exponente. Eodem autem die summo manè missi sunt à Cancellario Radinges milites de familiâ suâ Petrus scilicet de Campis, Cardo, aliique nonnulli de Franciâ & Flandriâ viri stipendiarii. Missus est & Willelmus de Breusâ junior, qui affinitatis quoque gratiâ Cancellario nuper adhaeserat, jus suum quanquam inaniter protestari. Missi sunt & alii à latere & in occulto Comiti Moritonii supplicantes, & multis munera multa licèt in vacuum offerentes. Cum quibus versùs Windesoram contra vesperam reversis venerunt milites duo ad Cancellarium á Comite Moritonii & Baronibus transmissi, nunciantes quatinus eis in crastino ad colloquium modis omnibus obviam veniret, super his quae ibidem ei objecta fuerint regni judicio stare paratus. Alioquin nullam in ipsis de caetero fiduciam habere posset. Instabant autem milites ipso dubitante, quatinus si ad Colloquium venire vellet, illud ore suo palam profiteretur. Quod tandem post multas alterationes variaque consilia se facturum admisit.

CAP. VIII. De fugâ Cancellarii & confectione.

MAnè verò feriâ secundâ Episcopi & Barones de Radingâ exeuntes, cùm pontem de Lodena jam transissent; missis saginariis & clitellariis cum redis & impedimentis omnibus viâ per sylvam à dextris versùs Stanes, non absque tamen tutelâ militari, ipsi publicâ ad colloquium versùs Windesoram stratâ venerunt. Profecti sunt autem hoc ordine, Episcopi cum Clero populoque imbelli & pacifico quasi per passuum milia praecesserunt, ad pacem cuncta redigere [Page 397] atque concordiam justitiâ cum misericordiâ mediante parati. Sed quoniam arma tenenti omnia dat qui justa negat; Barones in armis & manu forti eodemque comitatu Archiepiscopi duo temperato incessu subsequuntur. Cancellarius autem cum suis vix tandem ab oppido exeuntes, versùs colloquium armati venerunt. Sed quoniam visa veriùs quàm audita narrantur, non minùs ad risum atque derisum casûs hujus eventum contemplantes, & beluam istam stipendiariis stipatam militibus qualiter arma decerent considerantes, rei ipsius tam deformitas quam enormitas movit universos, quàm si simia ibidem equitare armata communiter ab omnibus inspiceretur. Cùm autem parum à Castro & quasi per duo passuum milia versùs colloquium processisset, nuncios suscepit & exploratores; quòd ordine praescripto tam Pontifices quàm regni Proceres advenirent, rectoque tramite ad urbem Londoniae accedere proposuissent. Quo audito consternatus animo, festinato consilio lora regirans, ad castrum de Windesora unde exierat, nec equo parcens nec calcaribus, concito cursu reversus est; & munitionem intrando breviter satis & trepidé magis quam providè super ejusdem castri custodiam disponendo, quum parum ibidem in tam nobili scilicet castro se tutum esse putabat, meticulosae nimirum menti timor est ipsa securitas, pontem ilico sub castello Tamisiaeque fluvium transiens, praeproperam valde cum suis & confusione plenam versùs Londoniam fugam arripuit. Qui clitellas inordinatè prae nimiâ festinatione saginariis impositas, qui saginarios ipsos cum oneribus ob turbam condensam à ponte passim praecipitari videret; mirae confectionis & confusionis de caetero non immemor esse valeret. Pontifices autem & Proceres ad colloquium venientes, rei eventum & Cancellarii reversionem non statim audierunt; sed Episcopi qui processerant, susceptis demum nunciis certis & fide dignis, primùm in admirationem versi sunt, deinde ad consilium conversi. Statim autem audito rumore, inquit Bathoniensis, Et nos quid faciemus? Nonne revertemur? Cui Coventrensis in publicâ audientiâ solitâ verbi facetiâ respondit. Non utique, sed incontinenti Londoniam ibimus, contra imminentem hyemis algorem vestium remedia comparare. Et statim reversi ad Proceres communicato consilio, Coventrensi quoque persuadente, Londonias omnes per viam de Stanes incunctanter profecti sunt. Sed vide quantam, peccatis exigentibus nutuque divino superbiam frangente, datus sit in confusionem. Quoniam si ad colloquium eo die venisset, tantam proculdubio in oculis eorum gratiam invenisset; quòd ob Regis reverentiam regiaeque dispositionis honorem ipsum emendatum Procerumque consiliis & Pontificum, quibus assignatus fuerat & associatus, deditum magis & devotum in potestate dimisissent. Sed fugit impius nemine persequente; & juxta illud aliud authenticum Tumultus susurri semper in auribus impii; & cùm pax sit, ille insidias suspicatur. Multis igitur in direptionem datis tam profugorum sarcinis quàm vecturis, non procul à suburbio Londoniensi factus est militum conflictus & equorum strages; ubi & captis hinc inde nonnullis & vulneratis, miles egregius de familiâ Comitis Moritoniae, cui nomen Rogerus de Planis, fugitivos inter primos acriter persequendo ictu lanceae letali confossus est. Convocatâ vero civium multitudine in aulâ publicâ, quae à potorum conventu nomen accepit, per Henricum de Cornhull, qui & unus eorum extiterat & ad hoc à Cancellario manè praemissus, statim ut urbem Cancellarius intravit, ad illos ibidem accessit; eosque coram ipsis publicè prostratus super fide Regi debitâ conveniens ut secum firmiter starent, & urbis ingressus Comiti Moritoniae regnum, ut aiebat, occupare volenti viriliter defenderent, verbis suasoriis nec persuasoriis admonebat. Ipso verò responsum prae timore non exspectante, sed ad castrum & turrim ilico cum suis accelerante, magnà cives inter se altercatione dissidebant. Duo namque tunc principales, Ricardus scilicet filius Reinerii & praedictus Henricus, quorum alter Comiti alter [Page 398] verò Cancellario favere videbatur, ad contraria contendebant. Henricus enim, ut Comiti januae patefacto priùs veniendi animo non paterent, modis omnibus suadere nitebatur. Ricardus verò injuriosum hoc esse & in damnum urbis & detrimentum vergi posse, si Regis filio Regisque fratri & haeredi sine causâ januae claudentur. Allegans ei potiùs extra urbem obviàm eundum, & animum ejus prae tentandum, cum universitatis assensu persuadet. Quo facto quum se pacificè venire & ob urbis regnique totius honorem & commodum profitebatur; honorifice ut decuit intra murorum ambitum cum universo comitatu susceptus est.

CAP. IX. De obsessione ejusdem, depositione & dejectione.

IN crastino verò convocatis in unum civibus, communione, & ut Latine minùs, vulgariter magis loquamur, communâ seu communiâ eis conccssâ & communiter juratâ, propositis in publicum excessibus atque injuriis multis in Regni dedecus & detrimentum intolerabiliter redundantibus, publicè in Cancellarium tanquam hostem Regis & regni Coventrensi persuadente ab urbis civibus regnique Proceribus conclamatum est; & statim turris, in quam se susceperat, armatâ manu obsessa est. Quartâ verò feriâ ad petitiones Cancellarii multas accesserunt ad eum intra munitionem Episcopi Londoniensis, Lincolniensis, Wintoniensis, & Coventrensis. Quibus ipse humiliter & cum lacrimis supplicando, demum quoque ad pedes eorum bis ut videbatur sincopicâ passione prostratus, ne tanto dedecori sui & dejectioni assensum praeberent, multis suasit verbis nec persuasit. Et cùm inter alia proposuisset, si municipia Regni alii quàm Regi traderet, se non immeritò proditionis argui posse, nec unquam genus suum ulla proditione fuisse notatum; respondit Coventrensis. De genere tuo nobiscum non disseras neque discutias; sed quod fieri oportet, id facias. Quodque vitari non potest, id non differas. Generis namque tui proditio à te nunc inchoare non potest. In genus ipsius, qua prius ipse verbis exui volebat, cautè & facetè notam proditionis intorquens. Eodem autem die per intercessores multa promittendo & non pauca praemittendo, Comitem Moritoniae adeò ab incoepto fere Cancellarius avertit; ut & ab urbe discedere infecto negotio, nisi Coventrensis suasio & Eboracensis iterum supplicatio eum ad propositum revocâssent, jam parâsset. Tandem itaque circa vesperam Osbertum fratrem suum germanum & Matthaeum Camerarium, quòd regni judicio pariturus in publicum manè prodiret, Cancellarius obsides dedit. In crastino verò egressis tam Pontificum quàm Procerum turbis in campo orientali ex parte ab urbis & castris muralibus non remoto exiens quoque, tanquam vulpes à foveâ, Cancellarius à castro ad eos, tandem judiciale subiturus examen, vix & valde invitus accessit. Meticulosa nimirum res est, quoniam ambigua sunt semper fata causarum, judicem adire, nedum judices tot & tantos in turpi causâ offensos.

Post varias igitur altercationes & consilia multa, tandem communi omnium censurâ sententia prodiit diffinitiva; ut ab utrâque potestate Cancellarii scilicet & Justiciarii, qua nimis enormiter abusus fuerat, exueretur: & municipiis omnibus quae post Regis transfretationem sibi usurpaverat privaretur; tantùm tribus, de Dovora videlicet, Cantebrugia & Herefordiâ, quorum custodiam antè habuerat, ei relictis. Dum tamen haec eadem fidelibus Domini Regis & per assensum Justiciariorum ejusdem committerentur. Super hac autem ultimâ, castrorum scilicet privatione, vehementiùs dolebat. Proposuerat enim per munitiones, quas possederat, & affinitates, quas cum multis & magnis regni viris ex industriâ contraxerat, usurpatam sibi potestatem inconvulsè radicare. Quo facto & in publicum propalato, fide pro Cancellario datâ firmatum [Page 399] est & cautum, se nihil unquam contra dispositionem istam machinaturum nec absque licentia transfretaturum. Sextâ vero feriâ Castrum relinquens & Tamisiam navigio transiens, apud Bermundeseiam se suscepit. Sabbato verò cùm iter apud Dovoriam arripuisset, & per quinque & sex miliaria versùs urbem Roffensem quasi completâ persecutione & in suâ libertate susceptus jam properasset; ecce nunciis è vestigio sequentibus ipsum subitò redire, & quia nunquam sola veniunt scandala, Henricum de Longo campo fratrem suum uterinum pro reddendis absque scrupulo Regni municipiis quae restabant obsidem dare compulsus est. Qui & longo pòst tempore apud Kairdif in Walliâ in vinculis & carcere tentus est justo Dei judicio; ut qui fraternam tyrannidem intolerabili suâ arrogantiâ atque superbiâ crudeliter in omnibus augmentâsset, & ipse poenam suâ ex parte non immeritò sustineret. Notandum autem videtur Pontificum nostrorum apud Radingam data quantae efficaciae sententia suerit. Primâ feriâ promulgata fuit; Secundâ fugatus ille & confectus; Tertiâ obsessus; Quartâ obsides dare compulsus; Quintâ ab omni potestate depositus & dejectus; Sextâ a castro & urbe quae caput est regni expulsus; Sabbato â viâ vi revocatus & cautionem ampliorem dare compulsus. Et sic totius Ebdomadae dies plenae & non penè ordine suo in cumulum poenae & confusionis suae dati sunt.

CAP. X. De Archiepiscopi Rothomagensis in Justiciarium electione.

HIS ita completis, & Eliensi Episcopo solùm Cancellarii jam nomen inane portante, vix tandem Dovoriam dilapso & in castello suscepto, Rothomagensis Archiepiscopus Galterius communi omnium assensu & electione in Justiciarium solemniter est sublimatus. Galterius iste âb antiquâ & authenticâ Britonum prosapiâ Trojanae nobilitatis apicem praeferente originem trahens, ab Archidiacono Oxoniensi, Thesaurario Rothomagensi, & Anglorum Regis Henrici secundi Archisigillario, in Episcopatum Lincolniae & inde in Archiepiscopatum Rothomagensem meritorum exigentiâ gradatim ascendit Qui tamen quanquam tanti nominis & omnis extiterit, adeò modestum & minùs arrogantem se in omnibus exhibuit; ut nec proprio sigillo in regiis negotiis, verùm Regis ipsius apud Scaccarium residentis uti voluisset. Adeò igitur accuratè & circumspectè cuncta disposuit, adeò nihil omnino de regni negotiis absque fidelium Domini Regis, qui ei advincti fuerant, consiliis agere volebat; adeò inquam injuncti regiminis citra rigidum longèque trans remissum tanto moderamine strinxit habenas; ut Anglia aliquandiu vi tempestatis & turbinis graviter concussa, jam quasi è naufragio elapsa in gratissimum tranquillitatis portum se susceperit. Turbatio namque, quae inter ipsa regiminis hujus initia super Archiepiscopi Cantuariensis electione se subitò ingessit, per Monachorum Sedis ejusdem & Bathoniensis Episcopi ut videbatur collusionem contra Regis honorem & authenticam Episcoporum Regni dignitatem hinc ambitu inde superbiâ factam, solutâ in brevi per interemptionem quaestione, divinâ providentiâ conquievit.

Intestina vero illa & detestanda discordia, cui tandem ausu nefario contra jus & honestum, contra fidem & sacramentum, contra naturam & merita bona prava regnandi cupido occasionem dedit, quem finem sortiri debeat ille viderit, qui iniquitates in virgâ visitare novit, & in verberibus sceleratorum excessus vindicare. Contigit autem feriâ quartâ turbationis hujus, die videlicet qua Cancellarius publice Londoniis deponi meruit, quòd Archiepiscopus Rothomagensis cum multis & magnis ut assolet viris secum convivantibus, cùm in [Page 400] mensâ sederet, & coenâ jam finitâ hymnoque dicto benedictionis eulogium dextrâ porrectâ donaret; Grus domestica stans coram mensâ cunctis admirantibus genua posuerit, & quasi ad benedictionem cernuo capite se inclinaverit. Unde & quidam dicebant, quia gratias agit Archiepiscopo super tyranni dejectione. Alii verò dicebant pronosticum esse jam imminentis & proximo futurae potestatis. Accidit eidem quoque de Siciliâ redeunti apud Lugdunum super Rodanum res haud dissimilis. Cùm enim à digniore Ecclesiae Metropolitanae post Archiepiscopum personâ, quem Senescallum vocant, die Pentecostes cerva domestica ei mitteretur; & clamarent omnes, ut mos est, ad coquinam; illa sola caput Archiepiscopo semper inclinando mortem, quam alii minabantur, mutâ persuasione deprecabatur. Unde & Archiepiscopus, puta vir bonus & pius, eandem cum metricis his versibus à collo in scedulâ suspensis illaesam & indemnem ilico remisit.

Cerva quasi faris vitam sine voce precari:

Ergo revertaris tribuenti retribuari.

Sed haec hactenus. Ad Eboracensem autem, cujus haec causâ & vindictae gratiâ gesta videntur, revertamur. Vindicat enim Dominus interdum ob meriti gratiam, interdum ob sacramenti reverentiam. Non enim meritorum qualitatem sed potiùs sacramentalem delibutionem attendit; cùm Sauli nequissimo Regi suoque persecutori pertinacissimo David parcendum esse decrevit, dicens, 1 Reg. XXVI. 11. Absit à me, ut manum mittam in Christum Domini.

CAP. XI. De Eboracensis completâ victoriâ, celebri atque solemni inthronizatione.

EBoracensis igitur hoste fugato & confecto, deposito pariter & dejecto, versùs propria victoriosus accedens, apud Northamtuniam, quoniam ibidem liberalibus olim disciplinis aliquandiu studuerat, Clero & populo obviam ei veniente cùm processione pulcherrimâ susceptus est; & inde ad Provinciam parrochiam (que) propriam accelerans, ubique debito veneratus honore, tandem Eboracum perveniens, cum magno Cleri populique concursu processione rite celebratâ solemni Omnium Sanctorum die solemniter & magnificè suâ in sede est collocatus. Ubi & eundem, utinam pontificaliter in omnibus agentem, longâ laudabilique vitâ degentem, gregi commisso verbo & exemplo proficientem, de caetero relinquentes, magnis Scriptoribus majora ejusdem & maturioris aetatis insignia materiam reservantes; ad Cancellati nostri nondum finitam aerumnam, quia nec dum extinctam nequitiam, revertamur.

CAP. XII. De Eliensis Episcopi apud Dovoriam in habitu muliebri captione, vapulatione & incarceratione.

ELiensis igitur cùm aliquot diebus in castro Dovorensi, quò diverterat, moram fecisset; miram metaphoram & exquisitam fraudem excogitans, se foeminam simulavit; & vestem sacerdotis in habitum convertit meretricis; fideique pariter immemor & honesti, & potiùs contemptor, quùm aperte non poterat, sub habitu foemineo transfretare parabat & occultè, Assumens itaque peplum in capite, & tunicam viridem enormiter longam, & capam ejusdem coloris manicatam, pedes ad littus à castro descendit. Ut autem efficaciùs assumpto hujuscemodi sub fuco lateret, lineam telam in laevâ, virgam institoris [Page 401] dextrâ praeferens, mulierem mercatricem ne dicam meretricem se simulavit. Tunicam itaque foemineam indutus pro tunicâ sacerdotis jacinctinâ, capam habens manicatam pro planetâ, peplum in capite pro mitrâ, virgam mensoriam pro baculo pastorali, [...]elam pro textu Evangelico seu potius manipulo portans, Talibus ornatus Antistes ad mare descendit. Et cùm in littore residens, Euro ad vota spirante, horam navigandi praestolaretur; ecce piscator qui nudus fortè de mari jam venerat retiaque siccanda per littus exposuerat, videns eum & eam solam sedentem, reputans scortum esse, calefieri cupiens, celeriùs accurrit; & statim laevâ collum ejus amplectens, dextrâ coepit inferiora rimari. Sed protinus ministri ejusdem & servi, qui non procul astabant, dolum non ignorantes, accesserunt; & modestâ quadam violentiâ eum repellentes, increpaverunt etiam ut taceret. Interim autem exiens è villâ mulier quaedam ad littus, & videns lineum pannum quem gestabat, propiùs accessit; & putans venalem esse, caepit de pretio diligenter inquirere. Et cùm ille non respondisset, quoniam Anglicae linguae peritiam non habebat; continuo supervenit & alia mulier, cum instantiâ magnâ illud idem inquirens. Cùm autem nullum eis responsum dedisset, sed potius subrideret, sicut semper in dolo consueverat; coeperunt inter se mulieres admirari, & quaerere quidnam esset; & tandem dolum suspicantes, extenderunt manus ad peplum quo facies tota usque in oculos velabatur, & submittentes à naso usque deorsum, viderunt faciem hominis nigram noviterque rasam; & conterritae prae admiratione muliebriter vociferare & proclamare coeperunt. Venite, videte monstrum, quod deformavit utrumque sexum, virum scilicet sub muliere latentem. Et statim factus est concur [...]us virorum ac mulierum magnus, avellentium peplum de capite, ipsumque prostratum ad terram per caputium & manicas turpiter trahentium, coronâ simul & fraude detectâ. Servientes autem sui bis & ter impetum fecerunt in turbam, ut eum liberarent; sed praevaiente populo non potuerunt. Ipse verò coronam, quam paulo antè tegebat, palam ostendens, altâ voce clamabat se Presbyterum esse & Episcopum, rogans & supplicans, ut cum ipso ordinis & dignitatis intuitu mitiùs ageretur. Illi verò nihilominus ipsum verbis dehonestantes, spittis, alapis & verberibus afflictum, lapidatum, perque plateas omnes tractum turpiter, & sic tractatum tandem eum in cellario tenebroso quasi sub carcerali custodiâ concluserunt. Tractus est igitur qui traxerat, captus qui ceperat, ligatus qui ligaverat, incarceratus qui incarceraverat; dignâ Dei compensatione eandem quam mensus est mensuram suscipiens, & irrogatas aliis injurias in seipso recognoscens. Mirum igitur & inauditum hactenus vindictae genus. Quamquam etenim fugatus fuisset, & confectus, depositus viliter & dejectus; parum hoc ad vindictam esse videbatur, nisi eodem in littore & eodem die per aliquot Hebdomadarum revolutionem, quo Christo Domini injuriam irrogare praesumpsit, & ipse in veste muliebri, quam ante abhorruerat, à mulieribus quarum semper sexum exosum habuerat, exquisitâ divinitus ultione confunderetur.

CAP. XIII. De liberatione ejusdem & transfretatione.

CUM itaque diebus aliquot clausus in hunc modum teneretur; nunciato Rothomagensi Archiepiscopo, qui tunc regiminis lora tenebat, rei eventu, provido praecepto statim est absolutus & transfretare permissus. Nullâ nimirum indignatione, nullius iracundiae motu ad talionem provocatus, Ordini deferendum duxit & dignitati. Verebatur etiam, quia providae mentis est futuris prospicere, si Comes Moritoniae in eundem sic captum manus injecerit, ne castella quaedam quae spretis obsidum & sacramentorum cautionibus nondum reddiderat, sibi ab ipso eâ occasione extorqueret. Elapso igitur hyemali tempore, [Page 402] & Cancellario nostro clàm mare transmenso, advenerunt nuncii ejusdem de Curiâ Romanâ, Legatione sibi per litteras Episcoporum Angliae, qui pro ipso dum adhuc in potestate fuerat summo Pontifici scripserant, cum aliis illis quae condimentum in Curiâ facere & gratiam comparare solent copiosè praemissis, jam renovatâ. Quamquam tamen post praemissam, quae Clemente extincto expiraverat, Legationem se nihilominus Legatum gerens in praejudicium Ecclesiae Romanae & detrimentum Anglicanae non modicum, per dimidium ferè anni spatium crucem sibi indebitè praeferri ex nimiâ tam praesumptione quàm superbiâ non formidâsset.

CAP. XIV. Qualiter iterum apud Dovoriam sub praetextu Legationis applicuit.

CIrca Kalendas igitur Aprilis, ubi tanto cum dedecore circa praemissas Kalendas Octobris expelli meruerat, comparato sibi ut fertur Reginae, quae circa id ipsum temporis in Angliam venit, filiique sui Comitis Moritoniae favore cum magno apparatu in portu Dovorico ausus est applicare, in Anglorum gentem solitam tyrannidem & etiam causâ vindictae longè graviorem exercere paratus. Praemiserat etiam quibusdam familiaribus suis transcripta litterarum Domini Papae; quibus quosdam de majoribus tam Episcopis Angliae quàm Baronibus ob illatas sibi injurias excommunicaverat: Alios etiam excommunicatos jam denunciaverat; praefixerat quoque diem & locum, citationibus emissis, quo sibi Angliae majores praesentari praecepit. Sed quoniam Praeses, priusquam Provinciam intraverit, jurisdictionem non habet; tam ipse quàm sententiae ipsius, omnes comminationes pariter & mandata contempta sunt.

CAP. XV. De Concilio contra ipsum Londoniae convocato, & secundâ ejusdem expulsione.

AUdito tamen adventu ejusdem, convocato Londoniis Concilio, praesentibus Reginâ & Comite Moritoniae cum Regni primoribus cunctis, contra Legationem ipsius à Clero communiter est appellatum. A populo verò & Clero pariter, praemissis ad hoc majorum nunciis tam Episcoporum quàm Baronum, quo minùs accederet repulsam passus, versùs Normanniam, quam natione foedaverat & conversatione, confusione plenam & ignominiâ navigio fugam attemptavit. Veruntamen ne nil penitus in Angliâ egisse, neve potestate vacans ab omni sine vindictâ qualibet reverti videretur; Episcopatum suum Eliensem, ordinario saltem fungens rigore, sub interdicto conclusit. Justiciarii namque proventibus ejusdem in compensationem fiscalis aerarii, quod per biennium illud quo praeerat in proprios abusus evacuaverat, nihil in scriniis illis praeter claves relinquens, ipsum post primam statim expulsionem spoliaverat. Quos tamen proventus vix tandem interventu Reginae, quae sola miserias ejus, casus & calamitates misereri videbatur, recuperavit.

[Page 403]

CAP. XVI. De morâ ipsius & insidiosâ transmarinis in partibus exspectatione.

IN transmarinis itaque partibus & Aquitannicae Galliae finibus in insidiis exspectans, & Anglorum Regno regiisque ministris & terris adjacentibus pro posse ingratus, viriumque modulo molestus existens, Francorum Regi Philippo necnon & Curiae Romanae ejusdemque Legatis ab illa transmissis sinistra suggerendo, tanquam vipera latebris excussa, totum in vindictam virus evomuit. Porro quoniam non principaliter sed quasi per excursum & accidentaliter in hominis hujus ineptias incidimus; ad posterorum doctrinam pariter & exemplum collectam quasi sub epilogo earundem hic summam Lector reperiat. Et quoniam legitur, O faciles dare summa Deos, eademque tueri Difficiles. Summisque negatum Stare diu: Et Qui stat, videat ne cadat: Et Qui se exaltat humiliabitur: Et quia ante ruinam bos exaltatur: In hoc exemplari semper invenire valeat & humilitas quod speret, & superbia quod formidet; quum ut ait Jeronimus: Laetemur ad ascensum, timeamus ad lapsum; non est tanti gaudii excelsa tenuisse, quanti moeroris de excelsis corruisse.

CAP. XVII. De tertiâ ejusdem ab Angliâ plenâ aerumnis discessione.

DEmum autem audiens Anglorum Regem Ricardum in Alemanniae partibus, ut satis notum est, iniquè nimis & injuriosè detentum, ad ipsum occultè transiens, & operas suas ingerens, ut erat immoderatae vir ambitionis & arrogantiae, semper audiens & aggrediens aliquid novum Giaris & carcere dignum; se ad obsidum exactionem in Angliam à Rege remitti tot [...] conamine procuravit. Veniens igitur in Angliam apud Sanctum Albanum, ubi Regina, Rothomagensis Arehiepiscopus & alii quidam Regis regnique fideles convenerant, quoniam Londonienses urbem nobilem ejus ampliùs adventu foedari non permiserant, coram eis constitutus, quanto magis ibi gloriam appetiit, victoriam pariter atque vindictam, tanto minùs eam assequi potuit. Quinimo spe fraudatus & desiderio, multis ibidem confusionibus tabescere meruit. Quoniam, ut ait Hieronymus, Gloria virtutes quasi umbra sequi [...]ur; & appetitores sui deserens, diligit contemptores. Prima namque confusio fuit, quòd Archiepiscopus ad ipsum in osculo suscipiendum nullâ potuit Reginae nullâ Procerum & Pontificum instantiâ flecti. Dicebat tamen regia quae per ipsum praeponerentur negotia nullum in hoc penitus impedimentum habitura & defectum. Secunda verò, quia cùm domos Coventrensis Episcopi, quas in urbe Londoniae habebat, ei auferri aliique dari damno perjurii in publicâ audientiâ praecepisset; adeò in se omnium indignationem adauxit & provocavit, ut sibi ipsi statim contradicere nullumque praeceptum se aut fecisse aut facturum esse palàm pronunciare oportuerit. Juraverat enim coram Episcopis magnisque viris ei cùm applicuit ad hoc praemissis, se nihil in regno novum, nihil imperiosum, nihil prorsus nisi quod ad liberationem Domini Regis pertineret, propositurum. Tertia verò, quòd cùm obsides instanter efflagitaret ad exemplum Reginae, cui praecipue tamen inniti videbatur, quia nepotem suum ex filiâ Willelmi scilicet Ducis Saxoniae filium statim ei dare recusavit, & omnes alii suos tam filios quàm nepotes se nullatenus ei committere velle proclamarunt. Dicebant autem quidam: Filios quidem nequaquam, filias autem ejus custodiae si voluerit securè committemus: Vitium illud detestabile, quo tam infamis extiterat, facetis ei sermonibus improperantes. In ipso verò Conventùs [Page 404] hujus discessu Monachus quidam loci ejusdem, audito quod ille sic vacuus & confusus recederet, subjecit: Abeat igitur, abeat, & non rever [...]urus abscedat. In hoc enim Scaccario, in quo jam tertiò succubuit, de caetero locum non habet. Aut tres istas, quas hic descripsimus, notans confusiones, aut trimam potiùs ejusdem ab Angliâ ancipiti verborum aenigmate designans expulsionem. Rex etenim saniori fretus consilio, timens ob Eliensis adventum Regni Proceres, quibus exosus fuerat, potiùs offendi quàm ad obsequia provocari, directis ilico post ipsum nunciis ac literis, eundem ad se cum festinatione revocavit. Quoniam, ut ait Ambrosius, cùm is qui displicet ad intercedendum mittitur; irati animus proculdubio ad deteriora provocatur.

CAP. XVIII. De innatâ ejusdem malitiâ & originali naturâ.

LIcèt autem expulsus à Regno totiens & exul effectus, penitiores tamen tam Almaniae quàm Franciae partes sub praetextu obsequii intus & in circuitu impiè perlustrando, in Anglorum Regnum & nobiles regni viros, tanquam Parthicis utens à tergo sagittis, innatam malitiam & vindicis animi nequitiam occasione sigilli regii, cujus iterum officium ut magis officere posset sibi usurpaverat exercere non cessavit. Inter quos Hugonem Coventrensem Episcopum, virum magnificum & disertum, in Cantiae partibus per nocturnas suorum irruptiones, qui in castello Dovoriae in insidiis adhuc latitabant, equis & thesauris quos versùs Almanniam Regi deducebat ausu sacrilego spoliavit. Stephanum quoque Ridellum Comitis Moritoniae Cancellarium, virum liberalitate & ingenuitate conspicuum, Ecclesiasticis Beneficiis quibus in Eliensi Episcopatu abundabat, citra omnem juris ordinem, non citatum, non convictum aut confessum, non criminibus ullis irretitum, spoliavit. Nec beneficio solùm quinimo & officio Ordinisque canonice adepti executione, quia de jure non potuit, de facto tamen privare praesumsit; nullam in literis suis aliam rationem assignans, nisi quòd de assensu Domini Regis se id fecisse dicebat. Quem tamen assensum, si quis fuerat, non de proprio Regis arbitrio elicuit; sed pravis potiùs suggestionibus extorsit. In fine vero mandati tanquam pro validiori ratione subjunxit; quia nepotibus suis redditus eosdem assignaverat. Praeterea quatuor municipia validissima & inter electiora Normannicae & Aquitannicae Galliae munitissima in perditionem perpetuam, ut creditur, totiusque terrae transmarinae quae Anglorum Reges contingere solet periculum grave, Francorum Regi suo consilio & machinatione tradi fecit. Nec mirum, sic homo natus ut hic, aliter agere potuit, quàm hic? Primus etenim abavorum hujus qui Normanniam intravit rusticus obscuri nominis & servilis conditionis, à Franciâ propter proditionem expulsus & profugus, circa Longi campi fines in Normanniâ se suscepit. Ubi in processu temporis compertâ viri naturâ, ut in sylvestribus exactionibus nequitiam animi liberiùs exercere posset, in partibus illis forestae praefectus est. Cui originali ejusdem nativitati bene concordat illud de ¹²⁵ Scripto, quod Clericus sine nomine intitulatur, de eodem emisso his verbis, cùm de aculeo agitur, quo pueros nobiles ad mensam pungere consueverat, memor piaerecordationis avi sui, qui servilis conditionis in pago Belvacensi & aratrum ducere & boves aculeo castigare solebat. Qui tandem ob remedium libertatis ad fines Normannorum transvolavit.

[Page 405]Subitam igitur ejus electionem & inopinatam & ab exili origine in altum provectam consecrationis ejus pronosticum satis aperte declaravit in hunc modum: Act. i. 9. Videntibus ille elevatus est. Et quoniam O faciles dare summa Deos, eademque tueri Difficiles. Et iterum Tolluntur in altum, Ut lapsu graviore ruant. Subitam quoque ruinam ipsius finis pronostici ejusdem non minùs apertè propalavit. Ibid. Et nubes suscepit eum ab oculis eorum. Unde & à quodam sapiente dictum est: Plus gravitatis habent res, quae cum tempore crescunt. Rara solet subitis rebus inesse fides. Quotiens autem praeter praescripta tam Legationis quàm Praelationis officia, ambitionis pariter & vindicis animi vitio frustra perquisierit; paginae nostrae compendium singula revolvere recusavit.

CAP. XIX. Descriptio Beluae multiformis Viz. Willelmi Episc. Eliens..

EJus autem, cujus insolentiam & intolerabilem arrogantiam atque tyrannidem Anglia aliquandiu lugubris & gemebunda sustinuit, sicut in superiori tractatu tantâ diligentiâ prosecuti sumus, tam interioris hominis quàm exterioris pro prietatem in calce libelli literis exprimere, subitosque ejusdem tam ascensus quam descensus & inauditos enormitatis accessus summatim perstringere calamique officio compilare & tanquam in fasciculum connectere, non inutile reputavi. Ut quamquam fieri nequeat de praeterito medela; fiat tamen haec audientibus pagina praesens & de futuro cautela. Quoniam ut ait Ennodius, Ruina praecedentium posteros docet; & cautio est semper in reliquum lapsus anterior. Erat itaque staturâ exiguâ despectâque, & clune claudus utroque. Capite grosso, & tanquam simiam simulans usque ad alia ferè, fronte pilosâ, colore nigerrimus, nigris ocellis & confossis, naribus simis, facie caninâ, barbâ comâque infra supraque lumine tenus hispidâ totâ: Mento reflexo, simulatoque risui & ficto continuoque ferè oris rictui, quem in dolo praeferebat, valde accommodo; collo contracto, pectore gibboso, ventre praeambulo, renibus retrogradis, tibiis tortis, & in modico corpore pes immensus. Quid plura? Tanquam toto nisu experiendo probans, quantum semel in turpitudine posset, deformiorem in humanâ figurâ beluam edere natura non praevaluit. Praeterea proditore parente prodiit ex utroque. Unde & Anglorum Regi Henrico secundo fidelibusque suis ac familiaribus cunctis adeò infestus fuerat & exosus; ut tanquam à Regno profugus & comparere non ausus, ad Pictavensium Comitem Ricardum circa extremas, quae inter ipsum & patrem peccatis urgentibus emersere, discordias pauper inopsque se transferre curaret. Ubi malorum incentor effectus, malitiaeque totius pro posse machinator, quum meritorum exigentiâ directè non poterat, per rerum vicissitudines & casus varios, qui inopinatis eventibus in Regum mutationibus accidere solent, revolutis interea perverséque reversis fortunae curriculis, tentare disposuit ambitiosis ascendere gradibus & indirectè: similis illi, qui quum virtutum titulis extolli non potuit, Dianae templum incendit; ut & sic agnitus quocuncunque modo nominis sui memoriam protelaret. Extincto autem Henrico secundo, & filio ejusdem Comite Ricardo in Regni solium sublimato, primùm à Rege Cancellarius est constitutus: demum eodem procurante in Episcopum Eliensem electus: postmodum autem in Regni totius Justiciarium est creatus. Sed quoniam semper successus augent aviditatem: Fecit enim avidos, ut ait Seneca, nimia foelicitas; nec tam temperatae cupiditates unquam sunt, ut in eo quod contingit desinant: Gradus à magnis ad majora fit, & spes improbissimas amplectuntur insperata assecuti: Nunciis ad Curiam Romanam cum festinatione transmissis, non absque multâ, ut mos erat, impensâ totius Angliae, Walliae, Scotiae, & Hiberniae Legationem impetravit. Singulis autem qualiter statim abusus est officiis, quantoque fastu omnia coepit opprimere, qui diligentiùs prosequi vellet, nulla narranti dies, nulla scribenti pagina sufficere [Page 406] posset. Veruntamen ut plurima paucis absolvam; quos in Regni totius amplitudine sua praeteriit immunes malitia? Quos à tantâ tam multiformi tyrannide sua nequitia reliquit indemnes? De personâ namque in personam, de potestate in potestatem, tanquam Proteus alter, tam variè versutéque se transferre & transformare curavit; ut quod una forte potentia non poterat, altera nihilominus adimpleret, effectui (que) quod volebat modis omnibus manciparet. Unde & quasi pro miraculo per orbem personare potest; quòd inter tam multas & tam egregias Angliae personas nostris diebus in personam nullissimam tot personae convenerant. Sub personâ quippe Cancellarii, litteris & cartis ad contraria prostitutis; sub personâ Justiciarii talliis crebris & scutagiis indebitè tempore pacis extortis, & justitiâ nullâ nisi venali; sub personâ Legati hospiciorum per Coenobia & sedes Cathedrales enormi gravamine magnorumque munerum & obsequiorum exactionibus immoderatis adeò in brevi totam ferè Regni gloriam extinxit, pecuniae (que) puteum hactenus inexhaustum Angliam penè funditus exhausit; ut ad pristinum vix unquam dignitatis statum regio redire, vix ullo valeat ab hujus cladis exitio longi temporis beneficio respirare. Et quoniam Non habet unde suum paupert as pascat amorem; Divitiis alitur luxuriosus amor: inter varias delicias ne nihil illi quod collibuisset deesse valeret, tanto luxu rerum atque libidine coepit involvi; ut quicquid turpius, quicquid enormius, quicquid inhonestius in usu venereo excogitari possit, id ei jocundius, id acceptius, id appetibilius esse videretur.

Nefandum igitur illud & enorme nimis Normannorum crimen, quod olim à Francis mutuati nunc sibi velut proprium vendicant & speciale, adeò in hoc Normanno & aliorum omnium illo in abusu quasi signifero jam invaluit; ut detestandâ ejus in Curiâ solus ille pro vili haberetur cui naturalis copula non vilesceret. Adeo quidem in pejores petulans libido proclivior usus in tantam excreverat impudicitiam pariter & impudentiam; ut ad invicem hac in Curiâ dicere consueverint: Si ea quae sunt Curiae non agis; quid in Curiâ quaeris? In Angliâ quoque ab eâ tempestate usque in hodiernum quasi in proverbium versum videtur; ut de familiâ Cancellarii ille dicatur, quisquis praescripti criminis & utinam proscripti culpam notabilem incurrisse putatur. Sed taceo quod ruminare solet, nunc clamitat Anglia tota, qualiter puella matris industriâ tam comâ quàm cultu puerum professa simulansque virum verbis & vultu, ad cubiculum beluae istius est perducta. Sed statim ut exosi illius est sexûs inventa, quanquam in se pulcherrima, thalamique thorique deliciis valde idonea, repudiata tamen est & abjecta. Unde & in crastino matri filia tam flagitiosi facinoris conscia cum petitionis effectu terrisque non modicis eandem jure haereditario contingentibus virgo ut venerat est restituta. Tantae nimirum intemperantiae, & petulantiae fuerat tam immoderatae; quòd quotidie in prandio circa finem preciosis tam potionibus quàm cibariis ventre distento, virgâ aliquantulum longâ in capite aculeum praeferente pueros nobiles ad mensam ministrantes eique propter multimodam qua fungebatur potestatem in omnibus ad nutum obsequentes pungere vicissim consueverit; Ut eo indicio quasi signo quodam secretiore quem fortiùs inter alios atque frequentius sic quasi ludicro pungebat, alio à se nocte eâdem sive meridie pungendum aculeo denotaret. Ad haec etiam nullum ei jusjurandum, nulla fides, nulla religio. Puta cui falsitatibus atque fallaciis funditus addicto nihil minùs menti quàm non mentiri, nihil fas nisi nefas, nihil aequum praeter iniquum videbatur. Anglos autem cum totâ Curiâ suâ tanto & tam exorabili est odio persecutus; ut usuali verbo in eorum opprobrium & improperium dicere consueverint: Anglicus fiam, si hoc fecero. Pejor sum Anglico, si illud admisero. Ad injuriarum quoque cumulum & dedecoris argumentum, cùm ad exquisita naturae pergere parabant, dicere solebant: Eamus facere Anglicum. Ipse verò quoties ad populum sermonem faciebat, quod prae arrogantia pariter & Normannicae verbositatis jactantiâ frequentiùs facere solebat, in [Page 407] Anglorum populum, cui sermo siebat, insolenter invehi consueverat; dicens Anglos aliquando tam militiâ quàm literaturâ laudabiles fuisse, nunc verò propter luxuriam & ebriositatem in neutrâ praestantes existere. Allegabat decretum ad hoc Gregorii, quod Anglis nuper ad fidem conversis quarto & quinto gradu copulandis dispensativè datum fuerat, ubi inter caetera subjungitur. Sed experimento didicimus ex tali conjugio sobolem non posse succrescere. Et contra dicebat etiam, quod & auribus ipse aliquoties audivi & me vix continui, in praedicto casu palam & publicè loquens: Ubi, inquit, evanuit, ubi Reperiuntur eadem in Giraldi Gemmâ Eccclesiasticà, cap. 2. par. 36. migravit utraque gloria? ubi quò ponere deberet, ubi adverbium ponens; & inter adverbia loci motum & statum designantia male distinguens, & gramaticos literatosque viros non minùs impudenter quàm imprudenter male gramatizando contemnens, & damnabilis ipse latrando quidem sed non mordendo molestans.

Praeterea quia Luxuriant animi rebus plerumque secundis, Nec facile est aequâ commoda mente pati: qui paulo antè cum duobus & tribus vix circumrepserat equis, mox in potestate positus cum mille & quingentis per Abbatias Angliae sub praetextu Legationis circumibat. Milites enimvero multos tam Francigenas quàm Flandrenses ad cadaver suum custodiendum & naturales Regni Proceres opprimendum, non tanquam minister sed quasi propriis utens non alienis, prae timore pariter & praesumptione, regiis thesauris fiscalibusque stipendiis conducebat. Necesse est enim, ut multos timeat quem multi timent, & qui multos offendit à multis exosus habeatur. Quoniam, ut ait Agellius, cunctorum meretur odium, qui omnium in commune se approbat inimicum. Nobiles quoque Regni viros, quos ei socios & coadjutores in regni regimine Rex adjunxit, in nullâ secum societate seu potestate nisi umbratili solùm admisit. Quinimo cùm potestatem sibi minus provide, soli quippe & sine teste primitus indultam, saniori consilio revocatam audisset & mutilatam; multis audientibus respondisse memoratur: Parciùs agat Rex, si sapiat; nec me invidorum meorum consiliis ullatenus offendat. Animadvertat potiùs & deliberet, quia in manu meâ Angliae regnum teneo; & sibi & haeredibus suis valde alienum fiet, si voluero. Solebat etenim à privatis suis multoties inquirere, utrùm audissent de aliquo qui simul Rex fuerat & sacerdos; & tunc exemplum eis de Presbytero Johanne, qui Orientalium Rex erat atque sacerdos, proponere consueverat, arroganter in hunc modum innuens idem de se fore futurum; de Bretchebem quoque Presbytero, qui nostris diebus Norwagiae regnum & coronam viribus & armis viriliter obtinuit, loqui libenter & loquentes audire consueverat. Proinde & super matrimoniis, super honoribus & dignitatibus tam Ecclesiasticis quàm saecularibus, pro animi sui motu ad libitum & nutum cuncta disponebat. Res amplas & excelsas nobilitate & honore dignissimas absque delectu non absque delicto suo extollendo, vilibus conferens & indignis. Rothomagensem Archiepiscopum Galterium, virum providum & prudentem, cùm à Messanâ Siciliae ad regni regimen parem ei & potiùs majorem Rex remisisset, adeò unà cum regio mandato utroque sigillo tam majore scilicet quàm minore munito contempsit; ut eundem etiam Cantuariam peregre proficisci volentem, cùm Londonias itinerando jam pervenisset, ulteriùs ire Tamisiaeque pontem transire horrido praeconis imperio prohibuisset. Demum verò tanquam modis omnibus tentans, quantum transgredi & excedere impune valeret, in Regis filium, Regisque fratrem Eboracensem Archiepiscopum Galfridum apud Dovoriam manus misit violentas, in Ecclesiâ clausit & obsedit, ab Ecclesiâ irreverenter extraxit, & in castello [...]etrusit. Unde & effectum est; ut qui ad instar hostis antiqui in humanum genus tam inhumaniter hactenus desaevire permissus fuisset, quàm cito in Christum Domini sacrilegas manus extendit, eâ qua nimis enormiter praesumpsit abuti meruisset ilico potestate privari. Multa quippe & horribilia ejusdem peccata, quae praecesserant, ut qui in sordibus fuerat sordesceret amplius, eum ad hoc perpetrandum tam horrendum, &c. Desunt pauca.

[Page 408]

Giraldi Cambrensis LEGENDA S. REMIGII.

Duae proximè sequentes Giraldi Historiae ex uno eodemque decerptae sunt Opere, quod ipse Legendam S. Remigii inscripsit. Idem tamen alibi pluries historiam suam De Vitis Episcoporum Lincolniensum, & Tractatum de Copula tergeminâ, seu sex Episcopis sui temporis, laudavit; adeò ut hi tituli Historiis Giraldi praemanibus Authore non invito apponi possint. Reliqua Operis memorati Capitula, utpote mirè fabulosa, rejeci; integrum tamen eorundem indiculum, qualis Codici MS. praefixus comparet, exhibere consultum duxi.

Summaria Capitum Legendae S. Remigii.

CAP. I. DE electione Remigii & consecratione, vitaeque & morum ejusdem institutione.
II. Quòd inter universas quibus emicuit virtutes praecipuè caritate praefulgebat.
III. Quòd praedicationi jugiter innitendo enormes plebis excessus pontificaliter extirpavit.
IV. Quòd Episcopalem sedem Lincolniam usque transposuit, totamque diocesi suae Lindesiam adjecit.
V. Quòd Ecclesiam consecrare paratus, morte praeventus occubuit.
VI. De miraculis, & primò de contracto ad tumbam viri sancti curato.
VII. De muliere talos in tergo fixos habente ibidem curatà.
VIII. De adolescente, qui per annos quatuordecim contractus exstiterit, in integrum datâ sanitate restituto.
IX. De Judeâ mutâ & surdâ sanâ ibidem effectâ.
X. De corpore viri sancti ad latus altaris sanctae Crucis aquilonare translato, & post triginta duos annos integro invento.
XI. De puellâ quadam Alvevâ dictâ, à nervorum contractione curatâ.
XII. De aliâ muliere similiter à simili morbo curatâ.
XIII. De surdo ficique morbo graviter afflicto hîc curato.
XIV. De muliere â Beato Thoma Cantuariensi huc transmissâ, quae visum suscepit.
XV. De muliere à dolore capitis decennali curatâ.
XVI. De puero claudo & contracto ibidem erecto.
XVII. De muliere hydropicâ simul & paralyticâ ad tumbam curatâ.
XVIII. De frenetico & daemoniaco sanitatem ibidem assecuto.
XIX. De Monacho & Presbytero à febris vexatione curatis.
XX. De puellâ contractâ poplitibus extensis ad tumbam erectâ, & viro quodam eodem ibi die visum recuperante.
XXI. De Successoribus ejusdem, & primò de Roberto Bloeth.
XXII. De Alexandro.
XXIII. De Roberto de Cheineto seu Querceto.
XXIV. De Electo Galfrido.
[Page 409]CAP. XXV. De Waltero Constantiensi.
XXVI. De Hugone Burgundiensi.
XXVII. De Episcopis Angliae tergeminis, & primò de Thoma Cantuariensi & Henrico Winthoniensi.
XXVIII. De Bartholomaeo Exoniensi & Rogero Wigorniensi.
XXIX. De Baldewino Cisterciensi & Hugone Carthusiensi.

Incipiunt secundae Distinctionis capitula.

I. Secunda Distinctio continet de corpore viri ab urbe Londoniae Lincolniam usque translato, & ibidem gloriose suscepto, multisque mirificis actibus & tanquam miraculosis declarato.
II. De milite de Lindesiâ, quem ad tumbam viri sancti primò transitûs ejusdem anno gutta festra reliquit.
III. De Decano de Marnam à gravi apostemate curato, & filio ipsius à morte liberato.
IV. De muliere de Kele manibus contractâ ad tumbam viri sancti curatâ.
V. De muliere hydropicâ ad tumbam viri sancti curatâ.
VI. De juvene, qui visum quo diu jam caruerat ad tumbam viri sancti recuperavit.
VII. De juvene quodam de Anecastro in amentiam verso, ad tumbam viri sancti sanitati restituto.
VIII. De viro quodam de Stubetre, qui ad tumbam viri sancti visum recuperavit.
IX. De puellâ de Wikeford tibiis totis & poplitibus contractâ, ad tumbam viri sancti curatâ.
X. De puero in Wikeford muto & ad tumbam viri sancti curato.
XI. De puero de Potergate similiter muto & ad tumbam viri sancti curato.

Tertia Distinctio.

I. Transitus de signis ante Interdictum, ad signa divinitus in ipso Interdicto data.
II. De Johanne Burdet milite à paralytico morbo curato.
III. De Matilde caecâ ad tumbam viri sancti curatâ.
IV. De Johanne de Plumgard à guttâ festrâ curato.
V. De milite Milone à brachii tumore pariter & dolore curato.
VI. De juvene paralytico & contracto ad tumbam sancti viri curato.

[Page 410]

Giraldi Cambrensis LIBER De Vitis Episcoporum Lincolniensium.

PRAEFATIO.

REverendo patri & Domino Stephano Dei gratiâ Cantuariensi Archiepiscopo totius Angliae Primati & Sanctae Romanae Ecclesiae Cardinali G. de Barri dictus Archidiaconus Sancti David cum salutatione devotâ & salute perpetuâ libellum suum. Volumen hoc bipertitum, duorum quippe virorum illustrium vitas exemplo praeclaras & memoratu dignissimas principaliter & praecipuè complectens, vestrae celsitudini destinare curavi, quamquam tantae majestati triplicique per Dei gratiam in unâ personâ dignitati munus indignum, digno tamen cui digna donentur praesentatum. In quo quidem luculentissimas unius Ecclesiae lampades duas, nubilos hos dies & finalia mundi tempora caliginosa lumine suae claritatis irradiantes, cum caeteris quibusdam non incompetenter aut inutiliter adjectis, non absque admiratione pariter & exultatione, necnon & laudabili zelo caritatis ac sanctitatis aemulatione considerare poteritis. Reperietis hîc etenim inter Lincolniensis Ecclesiae lilia duo niveo nitore sulgentia; quorum tamen annis aliquot praecessit & praefloruit unum nec emarcuit, alterum autem haud dissimiliter perpeti candore conspicuum suo in tempore subsecutum: rosam in medio Cantuariensem quasi picturâ decenti purpureo colore, qui marcescere nequit, rubricatam dignis quoque laudum praeconiis brevi quidem eloquio sed dilucido venustatam.

Invenietis & hîc Episcoporum Angliae praecipuâ nostris diebus laude dignorum Copulam tergeminam; ubi & reperire poteritis, si tamen lectioni interdum vacare volueritis aut valueritis, quae animo vestro quamquam admisso & quasi currenti ac serventi calcar adjungant, imitabilia nonnulla & laudabilia. Nam sicut in Legendâ quadam Ecclesiasticâ de Sanctis legi solet: Qui Sanctorum merita religiosâ caritate miratur, quique justorum glorias frequenti laude colloquitur, eorum mores sanctos atque virtutes imitetur; quoniam quem delectat alicujus Sancti meritum, delectabile est ei proculdubio & imitabile par circa cultum Dei obsequium. Nec enim difficile est nobis quod ab ipsis geritur imitari; cùm sine praecedenti exemplo ab antiquis talia gesta conspicimus, ut non ipsi aliorum aemuli redderentur, sed aemulandae virtutis seipsos nobis praeberent exemplum. Quatinus dum nos ex ipsis, & ex nobis alii proficiunt, sic Christus in suis semper magnificetur, & angelica ruina completo maturiùs electorum numero restauretur.

Praesertim autem illis hoc perfacile est & perspicuum, quos viam virtutis ac vitae faeliciter ingressos & victorios [...] pro Christi Ecclesiâ contra saeculares nequitias jam constat certamen aggressos. Ad cujus appetitum etiam mentem bene institutam & tam naturae quàm industriae donis ac dotibus informatam plurimùm invitare debent non solùm praemia patriae, verùm & laus & gloria grandis hinc proculdubio proventura; dum tamen non haec affectentur, vitae scilicet istius ac viae. Gloria namque virtutes ac virtuosos tanquam umbra sequitur [Page 411] vel invitos; & appetitores sui deserens, laus saecularis & popularis applausus diligit & appetit contemptores. Mirumque in modum res dum desideratur amittitur, eademque dum vitatur acquiritur. Verè itaque laus umbrae similis, quam non fugiendo fugabis. Si fugis en sequitur; fugit aspernata sequentem.

Pretium igitur est mihi laboris & praemium; si libellum vobis exaratum saltem semel oculo vel aure percurratis, & postmodum eundem venerabili Lincolniensi Episcopo Hugoni secundo, filioque vestro primogenito & hactenus unigenito, ad tempus interdum precariò concedatis; quatinus lectione refocillatus plurimùm & delectatus, praeter egregiam Remigii vitam imitatione dignissimam, Hugonem primum Hugo subsequens sequatur; & virtutem ac vitae sanctitatem, quas in ipso fuisse perpenderit, totis in se desideriis amplectatur; quatinus ejusdem sicut nominis & dignitatis, sic & ominis ac foelicitatis valeat successor haberi. Idem consideret ibidem decessores suos cum titulis & descriptionibus suis fere cunctos praeter ultimum solum per ordinem omnes; in quibus tanquam speculo qùodam perlucido, quae sibi imitanda fuerint, evidenter attendere poterit, & quae vitanda. Non igitur aliam ab ipso vel alio laboris hujus vel expeto vel expecto remunerationem; nisi quòd duplicato beneficio unico tamen ad Curiam labore complendo, sed multiplici quidem & non unicâ mercede retribuendo, Beatum Remigium nobilem Lincolniensem Antistitem primum simul cum Hugone primo, opere quidem & operâ laudatissimis, Romae canonicari satagat, Lincolniaeque transferri; quatinus qui magni meritis & gratiâ suis ambo temporibus & prope modum in eâdem Ecclesia praesidendo pares extiterant, magno simul in terris dignoque parique donentur honore. Magnam quippe Beato Remigio praeter merita ipsius maxima & caritatis opera quibus affluebat pene incomparabilia, sicut praesens ejusdem Legenda declarat, gratiam & gloriam adjicere debet; quòd Sedem suam Cathedralem à loco nimis incongruo & obscuro ad urbem praeclaram & locum competentem scilicet Lincolniam transferre curavit. Necnon & hoc quoque, quòd Lindeseiam totam ab Humbro marino usque Withemam fluvium, qui Lincolniam permeat & penetrat per tanta terrarum spatia, contra adversarium tantum tamque potentem Metropolitanum scilicet Eboracensem, innatâ quippe prudentiâ praeditus, & gratiâ quoque desuper & divinitus adjutus, quoniam diligentibus Deum omnia cooperantur & prosperantur in bonum, tam Provinciae Cantuariensi quàm & Diocesi Lincolniensi stabiliter atque potenter adjecit.

Honorem igitur ab Ecclesiâ recipiat & in Ecclesiâ, quam tanto tamque decenti beare decrevit honore; quatinus & eadem tanquam gemina columna in altum erecta gaudeat & exultet, fideliter ac firmiter esse subnixa, duplicique thesauro simul ac semel foeliciter effosso & in aures publicas atque in commune deducto Lincolnia laetetur & ditetur; tertiumque thesaurum pretiosissimum suo similiter in tempore sublimandum brevique dierum spatio propitiante Domino speret & expectet exaltandum, purpuream scilicet puniceamque Cantuariae gemmam incomparabilem, non quidem sub modio ponendam aut in occulto diutiùs dimittendam, sed ut pulchriùs elucescat exponendam potiùs & extollendam. Cujus splendore non Anglia solùm & Britannia tota, verùm & orbis fidelium climata cuncta, quasi sole quodam nubibus & nebulis expulsis recenter emerso & sereniùs irradiato, signis quoque repullulantibus & virtutibus crebris renovatis, undique gaudiis illustrata clarescent, & laetabundis vocibus ac votis in laudum praeconia communiter & confidenter exurgent. Hoc igitur ordine tractando processimus. Praemisimus utrique Legendae capitula primùm, & postea proaemium; quatinus ex ipsis quasi luminaribus quibusdam commodè praemissis cuncta sequentia clariùs enitescant, [Page 412] & Lectoris animo longe evidentiùs atque efficaciùs singula per partes congruas & distinctiones innotescant.

Valeat in Domino Dominus meus.

Incipit Proemium.

VItas virorum virtute praeditas legere libenter & mente tenere laudabilis est operae diligenti: Eorumque praecipue juvat acta recolere, qui nubilos hos dies & caliginosas finalis temporis hujus & mundi vesperae tenebras nobiscum conversando lumine suae claritatis irradiant. Mundo nimirum in maligno pofito fidei fervor olim i [...]tepuit; & quasi rivulo procul ab origine longâ derivatione producto, nativum fontis saporem unda deposuit. Unde & quanto magis multorum hodie caritas quasi contagiis infectorum moresque formantium à convictu jam refrixit; tanto propensiùs ipsam variis tam lectionum remediis & exhortationum quàm etiam sanctae conversationis exemplis, tanquam incitatoriis quibusdam & aur [...]m provocantibus, opus est exsuscitare. Cogunt enim nos, ut ait Gelasius, multas invenire medicinas multorum experimenta morborum. Quid autem cor hominis ad caritatem & correctionem màgis accendit, quàm homines in terris attendere nil animo prorsus terrenum sapientes, verùm totis coelo nisibus fixos, terram carne coelum corde tenentes▪ vitamque beatam quae non auferetur hîc jam foeliciter inchoantes? Isti, ut ait Augustinus, sunt sancti qui lucent in medio hujus nationis pravae & perversae sine querelâ, fixi in coelo; quibus dicit Apostolus, Phil. ii. 15. Omnia facite sine murmuratione, positi in medio nationis pravae; ut luceatis tanquam luminaria in mundo. Horum autem conversatio in coelis est; unde despiciunt quae in terra fiunt, quasi non curent quae hîc gerantur; & sicut luminaria placidè peragunt cursus suos, quicquid in terris agatur; lectioni & orationi, labori manuum & abstinentiae dati, angustiati, afflicti, quibus dignus non erat mundus. Hi sunt igitur alios tam vitâ quàm verbis aedificantes, seque vivendi tanquam exemplaria mundo donantes; qui juxta illud Angeli in Daniele, Dan. xii. 3. Quoniam ad justitiam erudiunt multos, quasi stellae fulgent in perpetuas aeternitates. Hi nempe ad laudabilem meliorum aemulationem bonos accendunt; malos autem ad conversationem virtutumque quas in ipsis vident imitationem tam monitis quàm bonorum operum exemplis vocant, vel saltem ad earundem admirationem pariter & approbationem efficaciter invitant. Virtus enimvero est virtutem diligere vel in altero; & magnum bonae indolis indicium, immo quasi quoddam bonitatis ipsius initium, bonum quod nondum mens ad plenum tenet in proximo diligere & approbare. Quoniam, ut ait Augustinus, Qui in alio amat bonum, quod ipse non habet, imputatur ei tanquam haberet. Hi sunt enim, qui affectus carnis ex toto superant, & potenter Dalidam suam domant; qui non terram sapiunt, sed quae sursum sunt, qui in carne quidem ambulant sed non secundùm carnem militant, qui mundi delicias omnes & divitias tanquam lutum calcantes altâ mente contemnunt, nec quicquam praeter Deum cogitare dignum ducunt. Hi sunt, ut ait Ambrosius, in quibus non est corporalium possessionum ulla cupiditas, quos non inflammat libido, non stimulat avaritia, non effaeminat lascivia, non decolorat luxuria, non sternit ambitio, non macerat invidia, non aliqua negotiorum saecularium cura sollicitat. Quorum aliqui si ad mundanas fortè dignitates & rerum culmina quandoque rapti fuerint; paupertatem spiritûs & humilitatem non exuentes, spontaneam inter opes inopiam & inter escas inediam patiuntur. Aurum enim & algam aequiparantes divitiis, cùm affluunt, quae pusillanimes quidem & [Page 413] terrenâ faece defixos à viâ veritatis avertere solent, cor non apponunt; sed potiùs eisdem in caritatis operâ bene utendo viam sibi per haec materiamque augent & ampliant ad coronam, juxta illud Philosophi: Magnus ille est, qui in divitiis pauper est: Et illud Psalmistae; Psal. xlix. 2. Simul in uno dives & pauper. Inter hos autem electos & electorum electissimos non longè ante haec nostra extabat tempora mundus à mundi contagio, qui & nostro nunc causam calamo dedit, sanctae memoriae vir Remigius Lincolniensis Antistes primus; qui Anglicani suis diebus lux & gemma sacerdotii, totam incomparabili splendore Insulam lumine suae sanctissimae conversationis illustravit. In quatuor itaque particulas Libellus iste distinguitur. Prima viri sancti vitam singulariter & gesta complectitur. Secunda virtutes ipsius & signa prosequitur. Tertia successorum ejusdem sex proprias seriatim exprimit actiones. Quarta prae-electorum Angliae nostri temporis Antistitum ter geminorum mores & modos comprehendit.

Explicit.

CAP. I. De electione Remigii & consecratione, vitaeque & morum ejusdem institutione.

REmigius ergo tempore Anglorum Regis Willelmi primi agnomine Bastardi, regno sibi armatis viribus & animositate subacto, circa initialia quoque regni ejusdem tempora ad sedem Dorkecestrensem à Clero loci illius canonicè in Episcopatum est electus, & à viro venerabili ac Sancto Archipraesule Cantuariensi Lanfranco solemniter apud Doroberniam consecratus. Erat quippe vir prudens & providus, & copiosè literatus, de Normanniâ oriundus, & Fiscamnensis Monasterii Monachus professus. Et quoniam Principibus placuisse viris non ultima laus est; Regìs notitiam, quamplurimam familiaritatem atque favorem habens, putà qui cum ipso in Regnum venerat, & decem militibus quos in ejus auxilium & obsequium Abbas ejus miserat quasi Decurio nobilis in necessariorum ministratione praefectus. Illud autem officium quamquam invitè susceptum quoniam à Monasticâ quiete longè alienum, sed per obedientiam tamen à suis sibi primoribus injunctum, cum tantâ industriâ atque modestiâ gesserat; ut tanquam omnibus omnia factus, nec saecularem militiam in tanto tumultu ac populari strepitu austeritate nimiâ vel singularitate religionis ostenderet, nec ordinis aut habitûs dignitatem ullius naevo maculae per mundi contagia denigraverit.

Religionem igitur, humilitatem, mansuetudinem & pietatem, ac praecipuè cariatem quasi praecipuam & primam, radicatas olim in se virtutes in sublimitate non deserens, sed magis exemplo docens, quia non mutant mores, ut dici solent, sed potiùs monstrant & revelant honores, tantam in cunctorum oculis gratiam obtinuit; ut solus inter Anglorum Antistites praecipuus & verus orphanorum & pupillorum defensor, necnon & afflictorum sustentator esse videretur; adeò ut ore & opere moribus egregiis & vitâ laudabili canonicam illam pastoralis viri descriptionem, quod raris accidere solet, plenè adimplesse videretur.

[Page 414]

CAP. II. Quod inter universas, quibus emicuit, virtutes praecipuè caritate praefulgebat.

INter caetera verò virtutum ejusdem insignia adeò caritatis titulos praeferebat; ut in Christi pauperes se totum exhauriendo tam proprias si quae fuerant quàm Ecclesiae suae facultates eisdem non pro posse solùm sed quasi Martinus alter ultra posse plerumque largiretur: Illud Pauli ad Galathas se legisse dissimulans, [...] Cor. viii. 13. Nolo ut aliis sit refrigerium, vobis autem tribulatio. Sciebat enim & eundem ad Galathas eosdem scripsisse; Gal. iv. 15. Si fieri posset, oculos vestros eruissetis, & dedissetis mihi. Et Johannes in Epistolâ canonica primâ. Joan iii. 17. Qui habuerit substantiam mundi, & viderit fratrem suum necessitatem habere & clauserit viscera sua ab eo; quomodo caritas Dei manet in eo? Praemiserat autem In hoc cognovimus caritatem Dei; quoniam ille pro nobis animam suam deposuit; & nos debemus pro fratribus animas nostras ponere. Sed si animas, quanto magis & pecunias? Item & illud Ambrosii: Necessitates aliorum, quantum possumus, juvemus; & plus interdum quàm possumus: Licèt tamen paulò pòst subjunxerit: Misericordiae verò modus servetur; ut non sibi quisque totùm eripiat, sed quae habet cum paupere partiatur. Sed & idem alibi. Non minus est criminis habenti tollere quàm cum possis & abundes indigentibus denegare. Et alibi: Tantorum te scias invadere bona, quantis possis praestare si velis. Item Beda: Frustra manus suas ad Deum orando expandit, qui eas ad pauperes pro posse non expandit. Item Hieronymus: Pars sacrilegii est rem pauperum pauperibus non dare. Item in Ecclesiastico: Eccl. xiv. 13. Ante mortem benefac amico, & secundùm vires tuas exporrigens da pauperi. Et paulò pòst, Eccl. xvii. 18. Conclude eleemosynam in siuu pauperis; & haec pro te exorabit ab omnimalo. Eleemosyna viri quasi sacculus cum ipso; & gratiam hominis quasi pupillam conservabit. Item Tobias ad filium; Tob. iv. 7. Ex substantiâ tuâ fac eleemosynas; & noli avertere faciem tuam ab ullo paupere. Ita enim fiat, ut nec à te avertatur facies Domini? Quomodo poteris, ita esto misericors; si multum tibi fuerit, abundanter tribue; si exiguum fuerit, & exiguum libenter impertire stude. Item Salomon in Parabolis: Prov xix. 17. Domino foeneratur, qui pauperi miseretur. Et in eisdem; Prov. xx. 13. Qui obturat aurem suam ad clamorem pauperis, & ipse clamabit & non audietur. Item Albinus: Tria sunt genera eleemosynarum; una corporalis egenti dare quicquid poteris, altera spiritualis dimittere à quo laesus sueris, tertia delinquentem corrigere & errantes ad viam veritatis reducere. In quibus omnibus incomparabiliter Remigius emicuit.

CAP. III. Quòd praedicationi jugiter insistendo enormes plebis excessus pontificaliter extirpavit.

HIS igitur & similibus vir Deo plenus ad caritatis opera non mediocriter allectus, longè tamen plus ad haec internae pietatis & dilectionis ardore compulsus, quolibet aestivo tempore à Kalendis Maii usque ad Kalendas Augusti praeter opera misericordiae, quae in cunctos serè quos videbat egenos misericorditer exercebat, mille ex more pauperibus alimenta praebebat ac praeterea caecos, claudos, languidos, & variis incommodis debiles & imbecilles, qui ad victum quaerendum se movere non poterant, centum sexaginta vestibus annuatim & cibariis sustentabat. Item quolibet die cùm ad prandium sedebat, mensae suae xiii. ex consuetudine pauperes adhibebat; omnique feriâ vii. mandatum cum summâ humilitate ac devotione celebrabat. Ad haec etenim primus [Page 415] hic juxta verbum Lincolniae leprosis habitaculum lapideum construxit, & ad usum vitae necessaria quaeque suppeditavit; adeò ut certum eis & perpetuum XIII. marcarum redditum assignaret. Quos & crebrâ visitatione comsortando & tam animae cibum quàm corporis largiendo, ad patientiam & longanimitatem verbo praedicationis instruebat; docens carnis martyrium tale patienter & purè sufferentibus Deoque jugiter & devotè supplicantibus ipsumque ex toto corde diligentibus & gratias ei in cunctis agentibus ad salutis animarum remedia divinâ miseratione collatum.

CAP. IV. Quòd Episcopalem sedem Lincolniam usque transposuit, totamque Diocesi suae Lindeseiam adjecit.

HIS itaque Remigius & moribus ornatus, & operum meritis imitabile bonis omnibus exemplar datus, de Sedis suae Lincolniam usque locum longè Cathedrali Ecclesiae competentiorem translatione, quod olim mente conceperat, non absque labore grandi & operâ erga Regem & Archiepiscopum excambium Eboracensi pro Lindeseiâ donantes prudenter effectui Deo cooperante mancipavit. Et sic Lindeseiam terramque totam Widhemam scilicet Lincolniae fluvium & Humbriam [interjacentem] Diocesi suae Provinciaeque Cantuariensi viriliter adjecit. Utque firmiori quod gestum fuerat stabilitate constaret, Cathedralem Ecclesiam suam in summo apud Lincolniam montis vertice trans Widhemam in honore beatae Virginis fundari egregièque in brevi consummari procuravit; sicut longè ante miraculis quibusdam, signis & prodigiis multisque sanctorum tam virorum quàm mulierum visionibus praeter spem futurum esse divinitus fuerat declaratum. Constitutâ verò Ecclesiâ & stabiliter collocatâ juxta ritum Rothomagensis Ecclesiae, quam sibi in singulis quasi exemplar elegerat & praefecerat, Canonicos viginti & unum statim adhibuit, datis Praebendis & assignatis cunctorum etiam altarium totius Ecclesiae oblationibus Canonicis eisdem perpetuâ largitione concessis.

CAP. V. Quòd Ecclesiam consecrare paratus, morte praeventus occubuit.

HIS itaque completis, quum gregem commissum gravibus olim involutum criminibus invenit; prolem enim propriam quam genuerat, nepotes etiam & neptes, alienigenis in servitutem detestandâ avaritiâ venalem ex consuetudine prostituebant; perjurium, adulterium, incestum pro modico, vagum verò concubitum & illegitimum pro nihilo reputabant; coepit praedicationi & instructioni tanquam strenuus pastor & impiger vitiorum eliminator insistere, totamque Diocesim de fine ad finem fortiter attingens, suaviterque disponens, tam circumeundo quàm penetrando non cessavit; donec praescriptas enormitates & alias quascunque reperiebat pro posse funditus eradicâsset, & extirpatis vitiis more boni pastoris & non mercenarii undique virtutes pontificaliter inseruisset. Quibus egregiè peractis, vir magnanimus & Deo plenus nil credens actum cùm quid superesset agendum, manum Ecclesiae suae consummationis & sacrae munus dedicationis adhibere totâ mentis intentione proposuit. Convocatis autem ad hoc tam Episcopis quàm Abbatibus infinitis, sumptuum quoque in tantorum & tot virorum adventu ad exhibitionis honorem sufficientiâ longâ & largâ provisione congest [...], vir sanctus quod tantopere desideraverat morte praeventus effectui non mancipavit. Quarto namque die [Page 416] ante dedicationis diem, quia semper extrema gaudii luctus occupat, in moerorem versâ laetitiâ rebus humanis exemptus est. Erant autem Dominicae dies Ascensionis & dies Sancti Johannis ante portam Latinam concurrentes; quùm vir sanctus tanquam unà cum Domino coelos ascendit, & exultantibus Angelis Empiraei palatii portas aeternales foeliciter intravit. Unde & à quodam dictum est.

Festae Johannis erant portam simul ante Latinam,

Et Domini ascensus; cum pater hic obiit.

Occulta sunt ergo judicia Dei; cùm serè in omnibus ad votum antè successerat, hoc illi desiderium suum tam laudabile tam honestum non est consummare concessum. Ergo nec velle volentis nec currere currentis, sed totum est Dei miserentis. Exequiis autem ut tantum virum decuit solemniter & rite peractis, sepultus est à fratribus in eâdem Ecclesia in prospectu altaris sanctae Crucis pridie Nonas Maii.

CAP. X. De corpore viri sancti ad latus Altaris sanctae Crucis aquilonare translato, & post triginta duos annos integro invento.

PRocessu verò temporis Cathedralem Beatae Virginis Ecclesiam casuali contigit igne consumi; & ipso incendio cùm fortiùs ingrueret tecti materiâ in aream corruente, petra corpori superposita per medium confracta partes in geminas & separata. Cujus eventûs occasione à Canonicis loci ejusdem inito consilio, quatinus ad locum secretiorem communique à transitu remotiorem corpus transferretur, sapienter est decretum. Jejuniis igitur, orationibus & confessione communiter purgati & mundati, effossum corpus & discoopertum, cum annis jam XXXII. in terrâ jacuisset, adeò integrum ut ibi positum fuerat est inventum; nullâ etiam in veste ipsius vel in modico laesione repertâ. Quidam autem nomine Ricardus, similiter natione Normannus, videns & admirans corporis integritatem barbaeque, quae prolixa aliquantulum tanquam excrevisset extiterat, temerariâ praesumptione tentare volens an pili firmis carni radicibus inhaererent, vellere manu fortiter coepit, sed nec unum avellere potuit. Qui continuò domum remeans, tam plectibilis praesumptionis audaciam divinâ statim ultione secutâ, gravi morbo correptus, per annum integrum lectum tenuit & languorem. Translatum est ergo reverentiâ magnâ, sicut tantum decuit thesaurum, corpus usque ad altare sanctae Crucis, ibique ab Aquilonari latere debiti honoris exhibitione reconditum. Annulus autem à digito ipsius extractus & aquis intinctus potum febricitantibus variisque languoribus aegrotantibus salubrem dedit.

CAP. XXI. De Successoribus ejusdem, & primò de Roberto Bloeth.

IGitur vitâ Beati Remigii sub stili brevitate transcursâ, subsequentium Antistitum nomina summatim & acta perstringere non incongruum reputavi. Successit itaque Remigio Robertus Bloeth, similiter natione Normannus, prudentiâ & probitate conspicuus. Hic palliis olosericis, capis auro intextis, philateriis, phialis, crucibus & textis aureis & argenteis, artificum diligentiâ mirifice fabricatis, Ecclesiam suam laudabiliter adornavit. Terras plurimas & maneria perquisivit; Praebendas quoque in duplum multiplicavit. Cùm enim [Page 417] viginti & unum tantum invenisset; totidem adjiciens XLII, adimplevit. Controversiam magnam ab Archiepiscopo Eboracensi Thoma super Lindeseiâ recuperandâ totâque terrâ ex parte illâ usque Windhemam Ecclesiae suae resarciendâ suaeque Diocesi redintegrandâ sumptuosis litibus suscitatam à Rege Willelmo Willelmi filio, cujus Cancellarius extiterat, fiscalibus facultatibus & excambiis perpetuâ sedari transactione curavit. Monachos quoque de Stowa usque ad Egnesham laudabili commutatione & Ecclesiae Lincolniensi tam propter manerii propinquitatem & amoenitatem quàm & Praebendarum vicinitatem valde accommodâ providè transposuit; baculique pastoralis donationem & principalis dispositionis & provisionis honorem sibi & successoribus suis reservavit. Sed hujus tempore Eliensis Ecclesia per regiam voluntatem & violentiam desiit esse Lincolniensis filia; & facta est cathedraliter principalis, quae fuerat antea subjugalis. Spaudewic tamen cum pertinentiis suis XL. librarum manerium à monasterio Eliensi in excambium suscepit. Et quia stultitiam patiuntur opes, & prosperitas stultorum perdet eos; inter alia sui deliramenta, quamquam in multis tamen suae Ecclesiae periculis, centum librarum pallium peregrinis sabellinarum pellibus nigris admodum atque interjectâ canitie respersis & exquisitissimo panno consertum Regi Henrico primo dedit; & inconsideratâ largitione ad donaria similia successores suos obligavit.

CAP. XXII. De Alexandro.

HUic successit Alexander, de Normanniâ similiter oriundus. Hic Praebendas aliquot adjecit; terras etiam aliquas & maneria perquisivit. Sed quatuor ex terris Ecclesiae suae & reditibus, tanquam unum altare spoliando & alia vestiendo, Monasteria construxit. Tria quoque Castella in terris Ecclesiae suae magnis sumptibus erexit, hostili quidem quod tunc instabat tempore pernecessaria. Pallium, quod decessor suus primò dedit, & ipse quoque sine contradictione persolvit. Ecclesiam tamen Lincolniensem casuali igne consumptam egregiè reparando lapideis firmiter voltis primus involvit.

CAP. XXIII. De Roberto de Cheinto.

SUccessit Alexandro Robertus de Cheineto seu Querceto, vir generosus, natione quidem Anglicus, sed cognatione Normannus. Hic terras quasdam alienavit, quasdam neptibus suis nuptui dandis cum scandali notâ donavit. Ad haec etiam Ecclesias de maneriis suis quatuor, quas decessores sui Clericis Capellae suae dabant, & unam Praebendam Ordini de Semplingeham in perpetuum donando. Ecclesiam Lincolniensem & successores suos non mediocriter damnificavit. Item Sanctum Albanum amisit; cùm tamen tantâ familiaritate Monasterium illud Ecclesiae Lincolniensi junctum fuisset, quòd Abbates ejusdem plerique in Ecclesiae Lincolniensi Praebendati extiterant. Manerium tamen X. librarum, cui nomen Stanrige, à Monasterio Sancti Albani quasi in compensatione suscepit. Idem etiam in trecentis libris erga Aaron Judaeum Ecclesiam suam obligavit. Crevit ergo Diocesis Lincolniensis per Remigium; sed decrevit enormiter per Robertum & Robertum. Cunctas tamen Cathedrales adhuc regni totius Ecclesias, VII. Comitatus & dimidium in se continens terrae populosae, & praeter varios personatus alios septem vel octo Archidiaconatus habens, longè latéque Diocesis amplitudine vincit. Ergo non dormitabit deses neque dormiet, qui bene custodiet illam. Mercatus tamen nonnullos & nundinas perutiles hic acquisivit; & unam Praebendam adjecit. Domos quoque [Page 418] de veteri Templo Londoniis Ecclesiae suae comparavit; & domos Episcopales cum terris quoque ubi sitae fuerant comparatis sumptibus magnis Lincolniae secit.

CAP. XXIV. De Electo Gaufrido.

HUic autem ad regimen Ecclesiae Lincolniensis, multis Episcopio priùs annis in fiscales abusus enormiter usurpato, successit Gaufridus electus Regis, Henrici secundi filius, de Archidiacono Lincolniensi patre procurante ad ejusdem sedis cathedram sublimatus. Hic autem inter ipsa initia ornamenta Ecclesiae suae, quae in libris argenti trecentis apud Aaron Judaeum decessor suus obligaverat, redimendo statim adquietavit; & ipse quoque ornatus Ecclesiae suae plurimum propriis donariis amplificavit. Cui & inter caetera quoque campanas duas grandes egregias atque sonoras devotâ largitione donavit. Nobiles queque personas litteratosque viros in Ecclesiâ suâ plerosque plantavit; terras quoque nonnullas antea perditas viriliter recuperavit. Idem in Werrâ illâ magnâ, quam Regi Henrico filii legitimi pravorum consilio suscitaverant, verè filius naturalis, quoniam patri naturaliter adhaerens & fideliter assistens, castella Rogeri de Mumbrai fortiter expugnando, Sco torumque Regem Willelmum à borealibus Regni finibus refugando viriliter & repellendo, remotiores Northumbriae fines egregiè pacificavit. Unde & quoniam innatâ strenuitate patri circa dies extremós pernecessarius videbatur; ipso procurante Lincolniensem Ecclesiam sponte resignavit, & Cancellariam Regis cum terris magnis tam in Angliâ quàm transmarinis à patre suscepit. Et sic ingruentibus circa finalia tempora per legitimos incommodis multis, contra Francos contraque fratres patri usque ad extremum ejusdem obitum egregie m [...]litavit. Quo defuncto, in metropolitanam Eboracensis Ecclesiae sedem est sublimatus.

CAP. XXV. De Waltero Constantiensi.

SUccessit autem Walterus Electo, de Constanciis dictus, sed revera de Cormei domo Cornubiâque natus, & nobili Britonum gente ac Trojanâ stirpe originaliter propagatus. Vir affabilis & liberalis, litterarumque studiis affatim eruditus, & in saecularibus Curiaeque negotiis prudens admodum & discretus; unde & Regis aliquamdiu tam Consiliarius quàm Archisigillarius existens, eodem procurante ad sedem Lincolniensem est vocatus; ubi tantùm annuus existens, iterum Rege procurante, ut in consiliis suis & arduis negotiis propius eidem assisteret, ad principalem Normanniae cathedram & Metropolitanam Rothomagensis Ecclesiae sedem est translatus. In uno tamen Lincolniensem Ecclesiam graviter laesit, totumque Capitulum non mediocriter offendit; unde & vir praeclarus magnam in gloriâ suâ maculam posuit: quòd Ecclesias illas, quas praedecessor ejusdem Robertus de Querceto quondam ut diximus alienaverat, in ipso discessu suo Ordini de Semplingeham, quacunque gratiâ seu beneficio praeveniente vel subsequente, cartarum suarum & sigilli munimine perpetuâ stabilitate roboravit.

[Page 419]

CAP. XXVI. De Hugone Burgundiensi.

SUccessit autem Waltero Hugo, de Burgundiâ natus, ingenuis de ordine militari natalibus ortus. Hic à juvenilibus annis honestati & religioni datus, ne per lubricum aetatis in lapsum rueret, arctissimis Cantuariensis observantiae regulis se mancipavit. Unde transmissus postmodum Prior in Angliam, in cellulâ de Witham Regis Henrici secundi, qui forestam ubi sita est cellula venandi studio frequentare, locumque eâ occasione atque Priorem visitare consueverat, familiaritatem in brevi & favorem adeptus, in Lincolniensi Ecclesiâ est sublimatus. Hic igitur in primis justitiae cultor rigidus existens, nec aulicis vel curialibus aut publicis officialibus in Ecclesiam aut Clerum grassantibus, ut solent, vel in modico deferebat. Quicquid honestati, quicquid religioni, quicquid Ecclesiae suae proficuo vel honori prodesse videbat, totum effectui mancipare totisque nisibus adimplere curabat. Communam Ecclesiae suae egregiis largitionibus amplificavit. Canonicas in certis perpetuisque beneficiis, terris videlicet & Ecclesiis olim amissis quas recuperavit, duas adjecit; Aliasque duas à decessoribus olim in denariis ex camerâ constitutas cancellavit. Item Monasterium de Egnesham olim perditum iri regiâ potestate paratum viriliter retinuit; baculique pastoralis donationem sumptuosis laboribus sed efficacibus & fructuosis ad Ecclesiam Lincolniensem revocavit. Item Ecclesiae suae Capitulum Pariis lapidibus marmoreisque columnis miro artificio renovavit, & totum à [...]undamento opere sumptuosissimo novuum erexit. Similiter & domos Episcopales egregias construere coepit, Dominoque cooperante longè prioribus ampliores & nobiliores spe certâ consummare proposuit. Item pallium illud Bloetinum & Alexandrinum, minùs providè minusque circumspectè semel datum, & ob haec perpetuo debitum, saniori consilio depilavit; & tam interminabilem tantae servitutis exactionem per cartas regio sigillo munitas, Lincolniensis Ecclesiae libertatem ac perpetuam, si regnet in terris fides, immunitatem protestantes, unicâ largitione delevit. Item personas egregias, literaturâ & honestate praeclaras, per regni amplitudinem quasi studio quodam ad hoc electas, fideles Ecclesiae suae columnas erexit; non sanguinem imprimis ut caeteri, non sobolem carnaliter sapiens, sed duce spiritu ac ratione praeviâ litteras potiùs & merita pensans. Item cupiditatis omnis & ambitionis expers, ab omni munere, subjectorum gravamine & exactione potenter manus excutiens, adeo Simoniae laqueos, quibus cuncti hodie ferè majores irretiuntur, exhorruit; ut sponte oblata plerumque donaria, ne sinistrae suspicionis ulla suboriri nota valeret, ex consuetudine recusaret, etiam ad antidora teneri & vel mentaliter ac naturaliter obligari plurimùm cavens. Sed quid per singula curro? Tot bonitatis & probitatis ejusdem, tot virtutis & honestatis indiciis tam insignis enituit; ut tanquam unica suis diebus Anglicanae Ecclesiae columna, singulareque speculum divinae repercussione luminis elucescens, & propemodum in omnibus non petere exemplum sed dare dignus existens, inter Lincolnienses Antistites usque ad sua jam tempora post Beatum Remigium meritò primus & praecipuus, si principio finis assenserit, habeatur. Utinam ergo talarem indutus tunicam, quae tam laudabiliter inchoavit foelici fine concludat, & in anteriora se constanter extendens & non respiciens, operam adhibeat, opemque divinam ad hoc exposcat; quatinus vitae commendabilis cursûs Primo ne medium, medio ne discrepat imum. Sed quanto fini affinior, tanto ad finem Christum amplioribus virtutum passibus & elegantioribus bonorùm operum studiis fervente caritate non frigescente de die in diem magis accedat.

[Page 420]

Giraldi Cambrensis COPULA TERGEMINA: SEU DeVitis Sex Episcoporum Coaetaneorum.

CAP. XXVII. De Episcopis Angliae ter-geminis; & primò de Thoma Cantuariensi & Henrico Wintoniensi.

QUoniam autem de Lincolniae Praelatis nullum praetereundo per ordinem differuimus; de Anglicanis consequente nostri temporis Episcopis, non omnibus quidem, quia dispendiosum & longum esset, sed paucis ad modum & potioribus, aliqua forsan memoratu digna dicemus. Singulorum autem, quos novimus & vidimus, dum mores & modos mente recolimus propensiore, certatim occurrere videntur tergemini quasi sub copulâ triplici, longè prae caeteris omnibus praeconiali laude dignissimi. In hoc autem senario per triplicem binarium ordinatè distincto duo concurrunt, sicut tempore primi, sic & prae caeteris moribus & sanctitate conspicui: Thomas Cantuarieusis, & Henricus Wintoniensis. Erant enim hi duo contemporanei, sed non coaevi; ultima namque Wintoniensis tempora Cantuariensis incathedrati videre prima & doluere postrema. Unde auditâ morte Martyris & modo mortis, sacrum os statim in haec verba resolvit. Per ordines, inquit, Dei verè Martyr, & verus ac magnus Martyr est iste; sed ecce quemadmodum juvenes coelum rapiunt; & nos miseri senes quid hîc moramur inutiles? Et tamen cùm ille in fine Decembris, sicut notum est satis, gladiis impiorum occubuerit imo veriùs ad coeli palatia transvolaverit; [...]Psal. xxxvi. 24. Justus enim si cecideret, non collidetur, quia Dominus supponit manum suam: Iste Septembri sequente plenus dierum & bonorum rebus humanis exemptus est, tanquam sine socio diutiùs in terris subsistere taedium ducens, & absque compari stella ampliùs in tenebris lucere recusans. Ut autem specialiter aliquid de ipso dicamus; illud imprimis, quod ad utrumque tam ipsum scilicet quàm Cantuariensem illum aeque pro parte referri potest, explicabimus. Quùm ergo Wintoniensis inter Episcopos Angliae quasi Subdecanus existens, Decano Episcoporum Londoniensi scilicet ante promotionem Thomae Cantuariensis rebus humanis exempto, munus ei consecrationis impendit; & statim hoc completo dixisse memoratur: Frater charissime, duorum optionem nunc tibi do, & tanquam ludum partitum tibi constituo, aut summi Regis gratiam proculdubio perdes, aut terreni. Noverat enim Regis Henrici secundi naturam Ecclesiasticae libertati ex toto contrariam. Quo dicto, sic ilico Thomas oculos & manus ad coelum levando subjunxit. Et ego Deo opitulante viresque mihi ministrante, hanc partem firmiter eligo; quòd nunquam pro terreni Regis amore seu favore gratiam & favorem summi Regis amittam. Hanc etiam optionem pariter & sponsionem uterque lacrimarum profusione & consecrator quoque dextrae manus benedictione confirmavit. [Page 421] Proinde & audito transitu Martyris tam eximio & tam insigni: Deo, inquit, summo patri gratias intimas ago; quòd datum est mihi tanto viro manus consecrationis imposuisse. Item Henricus iste merito magnus ac magnificandus, & tam animi quam atavi nobilitate praeclarus, Anglorum quippe Regis Henrici primi ex sorore nepos extiterat, & nobilissimi Blaesensis illius Theobaldi frater, & Stephani filius, Stephanique Regis Angliae frater tam uterinus quàm germanus; hic inquam quicquid in bestiis, quicquid in avibus, quicquid in monstris terrarum variis peregrinum magis & prae oculis hominum vehementiùs obstupendum & admirandum, audire vel excogitare potuerat, tanquam innatae nobilitatis indicia congerebat. Praeterea opera mira, palatia sumptuo sissima, stagna grandia, ductus aquarum difficiles, ipogeosque varia per loca meatus, denique ea quae Regibus terrarum magnis difficillima factu visa sunt hactenus & quasi desperata, effectui mancipari tanquam facillima mirâ magnanimitate procurabat. Ad haec etiam in manu ipsius regni tranquillitas & turbatio fuit. Fratrem ejusdem Regem Stephanum ab ejus gratiâ quandoque desertum statim fortuna deseruit, & captum apud Lincolniam in publico conflictu carceri retrudendum dedit. Qui tamen in brevi restitutus, ad gratiam continuo nobilis Antistitis, fratris afflicti naturali pietate miserti, armis & animositate liberatus, miro commercii commutandique modo Rege pro Comite dato, cum plenâ pristini honoris integritate regnum simul & soeptrum recuperavit. Unde Papa Eugenius de hoc Antistite dicere consueverat. Hic ille est ille, qui potuit linguâ suâ duo regna corrumpere: In cujus erat potestate ad nutum creare potentes & evertere. Et tamen à Curiâ Romanâ Angliae totius Legationem adeptus, Archipraesulum aliquamdiu supercilia premens & dejiciens, cunctorumque ferè majorum in Insulâ superbiam calcans, regnique colles incurvans & tumorem explodens, Ecclesiasticae dignitatis honorem justitiaeque rigorem tam indultâ desuper potestate quàm & innatâ nobilitate conservavit. Domos regias apud Wintoniam Ecclesiae ipsius atrio nimis enormiter imminentes, regiae Londoniensi nec qualitate nec quantitate secundas, quoniam Cathedrali Ecclesiae cui praeerat nimium vicinae fuerant & honerosae, vir animosus & audax funditus in brevi raptim & subitò nactâ solùm temporis opportunitate dejecit; & in majorem publicae potestatis offensam ex dirutis aedificiis & abstractis domos Episcopales egregias sibi in eâdem urbe construxit.

Licèt autem mundano fastu rerumque saecularium vanitate pariter & curiositate tantum, prout videbatur, implicitus & involutus existeret; nihil tamen in mente superbum, nihil in vultu superciliosum, nihil in habitu vel gestu varium aut religioni dissonum, circa postrema sui praesertim tempora, praeferebat. Quinimo Cluniacensis à puerilibus annis Monachus existens, humilitatem Ordini competentem, religionem, sanctitatem, & quo praecipuè centesimi fructûs coronam meruit, in tantâ tam potestate quàm sanguinis & stirpis nobilitate carnis virginitatem quo ad interiora & mentis secretiora conservavit.

Item Cathedralem Ecclesiam suam palliis purpureis & olosericis cortinis & aulaeis preciossimis, textis, philateriis, crucibus aureis massatis & argenteis, miro & exquisito artificio longè materiam exsuperante fabricatis & gemmatis, incomparabiliter & inestimabiliter usque ad Regum invidiam exornavit. Item cùm audisset Presbyteros per Diocesim suam post multas commotiones & praeceptiones de calicibus argenteis habendis in stagneis pâssim celebrare, convocatis omnibus tanquam ad auxilium postulandum, dederat enim paulò ante quingentas marcas Regi Henrico ad expeditionem Tholosanam, significavit eis quòd in calicibus argenteis, quibus restaurare vel ex parte damna possit Ecclesiis olim per Werras suas irrogata, petebat sibi auxilium ferri. Quo promptissimâ à cunctis voluntate concesso, cùm ad diem statutum singuli de singulis Ecclesiis ad minùs calices congeruntur, de plerisque nimirum Ecclesiis opimis plures alla [...]i fuerant; consecratis [Page 422] omnibus & benedictis, ad Ecclesias unde venerant cunctos remisit, dicens: Quae Deo & officio suo dare noluistis, mihi Monacho minimo & peccatori mi [...]errimo dare parati fuistis. Nunc autem saniori consilio Deo donentur, & ejus obsequiis in perpetuum mancipentur. Item aliis caeteris per Angliam Episcopis Clericos & subditos suos creberrimis talliis & exactionibus praeter modum honerantibus, convocatis Clericis suis tanquam aliquid quod pecuniarum acervum augeret petiturus, post publicam & ultroneam communiter omnium concessionem, nihil aliud ab ipsis quàm orationum & Missarum munus exegit.

Item hoc etiam sub silentio nequaquam praetereundum, sed quasi pro miraculo recitandum censui; quòd Ordines hoc Patre apud Wintoniam celebrante, Clericus quidam furtivè inter alios accedens ad ordinem Diaconii se impudenter ingessit; cùm tamen publice sub anathematis interminatione prohibitum esset, ne quis nisi ascriptus & intitulatus accedere prae [...]umeret. Qui cùm die statuto primum solemniter Evangelium apud Geldefordiam legere deberet; quasi passione percussus obmutuit. Quòd cùm ei etiam secundò contigisset; ad Episcopum accedens, & ad pedes ejus die Pentecostes apud Wintoniam in processione se provolvens, cum lacrimis multis & singultibus rem gestam ei confessus est. Ipse verò eum ad pulpitum secum ducens, toti populo quod acciderat palam exposuit; & sic ei poenitentiâ injunctâ ibidem de compunctione ipsius plurimum confisus, populique totius ad hoc orationibus adjutus, Ordinis executionem divinitus ademptam misericorditer illi Praesul indulsit. Unde & die statim in eâdem urbe à Praesule statuto, & confluente urbis ad hoc spectaculum ferè populo toto, facultas ei legendi Evangelium est restituta. Et sic pii patris officio propriaeque compunctionis merito, populi quidem supplicationibus adjuto, linguam ejus ad legendum sanctumque Evangelium Christi distinctè pronunciandum virtus quae ligavit absolvit. Praeterea in senectute bonâ jam constitutus, biennio ante obitum sanctum, nihil omnino proprium retinens, cunctas fere possessiones suas in caritatis opera largiendo disperserat; quotidianam tantûm refectionem, tenuem admodum & exilem, vix sibi cum paucis suscipiendo. Terras tamen Ecclesiae suae & maneria cuncta, tanquam bonus & fidelis dispensator, non supervacuus dissipator, posteris exemplum praebens, plena bonis & usque ad summum instaurata reliquit. Et sic in orationibus continuis, disciplinis quotidianis, & crebris confessionibus & poenitentiis vitam hanc terminans, Cantuariensem qui paulò antè praecesserat, rubris indutum roseisque coronis puniceis coccineisque decenter ornatibus purpuratum, nive nitidior longèque lacte candidior, liliorum sertis undique septus, Wintoniensis foeliciter est secutus.

De Thoma Cantuariensi.

MArtyris autem nostri gloriam novis extollere titulis post tanta ipsius & tam egregia à magnis viris scripta praeconia, eique cujus orbem lumen irradiat laudibus irradiat, ut plùs lucescat lucem praeferre, praesumptuosum esset & superfluum. Quoniam, ut ait Symmacus, supervacanei laboris est commendare conspicuos; ut si in sole positis facem praeferas, & accensu luminum claritudinem diei gestias adjuvare. Et alibi: Probitate & honore pollentibus viris nihil aliena addit oratio. Suâ enim luce conspicui, precariis testimoniis non juvantur. Ne tamen in tantâ materiâ penitus elingues reperiamur; quae specialia magis ejus insignia & ab aliis intacta memoratuque digna magis occurrunt, sub compendio perstringemus. Viro igitur Deo plenissimo, & ob hoc in Ecclesiâ ipsius cui praeerat dignitate ac libertate tuendâ constantissimo, praeter multiplex illud septennalis ferè exilii martyrium in multo moerore, [Page 423] cilicio scilicet duplici tam [...]emorali quàm corporali, in lectione & oratione continuâ, & omnium angustiarum gravissimâ nec aetati parcente nec sexui tam miserabili sanguinis universi proscriptione, ad consummabilem totius martyrii gloriam id totum accessit; quòd ultroneus ipse furibundis hostibus templi fores aperuit, & aperto vertice gladiis occurrens, sacram vulneribus coronam obtendit. Quòd in ecclesiâ matre & metropolitanâ & coram altari; Quòd à quatuor aulicis canibus rabie plusquam caninâ [...]urentibus in coronâ, quae Clero potiùs signum protectionis esse solebat, quatuor vulnera suscepit, & nullum extra; Quòd eâ solum in parte, quae passionem Christi significat, Christi miles & martyr insignis intrepidè passus emicuit, foelici commercio incorruptibilem pro corruptâ coronam adeptus; Quòd sacram Dominici Natalis hebdomadam suo quoque sanguine consecravit. Et sicut primus Thomas quintâ natalem luce praevenit, sic iste secundus sacris ex nomine jam cessantibus; eùndem numerum subsequenter implevit. Quòd ille Orientis lampas fuit, hic Occidentis; quòd ille nascenti Ecclesiae lumen dedit, hic senescenti. Et sicut ille surgentis Ecclesiae fundamenta suo sanguine caemetavit; sic iste suo diu fundatae & tanquam ruinosae & tam senio confectae quàm vi tempestatum crebrò concussae pristinum statum reformavit. Et sicut ille fervens erat fide fervente; sic iste non tantùm fervens sed & plusquam fervor fuit jam refrigente. Et sicut ille, ut Ecclesiae substantiam erigeret, tortoribus & cruciatibus se cruentis exposuit; sic iste, ut ejusdem formam conservaret illaesam, gladiis ocoumbere non formidabat. Cujus quoque triumphales tantae gloriae titulos hi duo versiculi sub compendio satis egregiè comprehendunt.

Pro Christi sponsà Christi sub tempore Christi

In templo Christi verus amator obit.

De quo inter varias ejusdem virtutes illud praecipuè spectabile memoriâque dignum occurrit; quòd separatis membris & projectis inaudito more nova reposuit, & hac suae novitate virtutis verè novus Martyr apparuit. Unde quidam:

Miratur rediisse virum neutratus ocelli▪

Succedunt oculis albus hic, ille niger.

Quia ne causari malignitas posset eosdem oculos fuisse, quos priùs habuerant non erutos ad plenum sed laesos; dati sunt minores & diversi coloris, miraculoque majori, quibus non minùs in tenebris & nocte obscurâ quàm clarâ luce videbant. Unde & pauca, quae circiter finem Martyris insignis notabilia valde cognovi, & aliorum scriptis quae legi nondum expressa repperi, hîc apponere dignum duxi.

Apud Pontiacum, ubi diutius exulans perhendinavit, die quodam cùm Missam celebrâsset, in qua more consueto se totum in lacrimis effuderat; coram altari prostratus, ut orationi vacaret, audivit vocem ei dicentem: Thomae Ecclesia mea gloriabitur in sanguine tuo. Cui ille. Tu quis es Domine? Et iterum audivit: Ego sum Iesus Christus pater tuus. At ille: Utinam Domine sic fiat; ut Ecclesia tua gloriflectur in sanguine meo. Et ex illâ semper horâ mortem impavidus expectavit.

Unde paulò antequam perimeretur, in crastino videlicet Innocentium, coenanti eidem & ex ave phasidos avidè comedenti, dixit ei Monachus quidam commensalis ejus: Domine per Dei gratiam libentiùs solito & hylariùs vos hodie prandere videmus. Cui ille sub modicâ quasi risus significantiâ: Sic, inquit, decet virum, qui ad dominum suum vadit, laetum esse. Et statim circa vespertinam ejusdem diei horam curiam Archiepiscopi ministri Belial & cruen [...]i carnifices intrârunt, Primò quidem quasi pacifici & inermes sed minaces, postea verò quia viri constantiam minis acerrimis & terroribus flectere [Page 424] non poterant, armati statim cum multâ lictorum sequelâ furore repleti, ad tam enorme facinus perpetrandum sunt reversi. Item nocte proximâ praecedente martyrium cùm Archiepiscopus nocturnas horas & matutinas cum Clericis suis & Monachis cubiculariis in camerâ suâ complesset, & ad fenestram qaandam quam aperiri fecerat extra prospiciendo diutiùs in oratione pariter & meditatione stetisset; tandem conversus ad suos, quaesivit ab eis quanta pars noctis adhuc restaret; & utrùm ad portum de Santwich per vii. inde miliaria distantem ante diem perveniri posset. Et cum responsum acciperet, quòd magna pars noctis adhuc restabat atque longè plus viae ante diluculum ire quis posset; subjunxit vir firmus & constans; Fiat autem de me voluntas Dei; quia Thomas in Ecclesiâ cui praeest divinae dispositionis eventum exspectabit. Audierat enim milites illos à Rege transmissos minaciter applicuisse; ideoque praesumi potuit magnum in mente viri sancti inter rationem & sensualitatem conflictum fuisse. Suggessit enim sensualitas tam imminens mortis periculum, quamdiu facultas foret, modis omnibus declinandum. Sed è diverso non ampliùs fugiendum, quinimo pro domo Domini se murum opponendum usque ad sanguinis etiam effusionem animaeque pro ovibus donationem, ratio efficaciter persuasit. Vir etenim sanctus septennali ferè tam clibano decoctus quàm camino purgatus, adeò in fide Christi & dilectione firmatus extiterat; quòd vitam hanc in taedio, & mortem habebat in desiderio.

Item Hierosolimitanis Palestinae finibus nocte eadem Monachus quidam vidit in somnis se quasi in coelum raptum; ibique virum cum maximo totius Curiae coelestis gaudio susceptum vidit & tripudio; cui cùm ad dexteram suam cathedram insignem apponi Christus jussisset, Dominus ipse capiti suo coronam apposuit miro gemmarum & auri fulgore rutilantem. Monachus autem quasi ab Angelo ductore cùm quaesisset, quisnam esset ille, cui tantus honor exhibebatur; responsum accepit, quòd Thomas erat Cantuariensis Archiepiscopus, qui pro Christi Ecclesiâ mortem perpessus in terris, cum tantâ victoriae palmâ nunc triumphat in coelis, & pro coronâ fractâ in terris & corruptâ tam gloriosam & incorruptibilem in coelis per hanc figuratam jam suscepit. Cùm autem hoc manè multis revelâsset; notatus est dies, & nox scripto certae notitiae data: Et non longè pòst cum primis peregrinis de Angliâ venientibus veritas eventûs eidem & aliis qui haec audierant tempori & horae conveniens est declarata. Item vesperâ eâdem quâ vir sanctus sceleratorum gladiis occubuit, in remotis Insulae Anglicanae partibus scilicet Devoniae finibus Militè quodam, cui nomen Wido de Brionnâ, cum familiâ suâ ad obsonium sedente & epulante, puer quidam quasi septennis herilis filius, qui coram mensâ ludebat, ad patrem subitò conversus in haec verba prorupit. Ignoras pater, quòd bonus Sacerdos jamjam morietur? Ipse verò & alii qui hoc audiebant de Capellano curiae, qui cum aliis ad mensam sedebat, pueriliter dictum esse putabant. Et post pusillum quasi circa medium prandii recurrens puer ad patrem eadem verba pronunciavit, secuto omnium risu & ad Capellanum praesentem verba jocosa referentium. Tertiò quoque statim coenâ finitâ ad genua patris puer occurrens, eis (que) cum lacrymis incumbens, Pater inquit bone, mortuus est Sacerdos optimus & jam nunc occisus. Nonne dolendum omnibus & lugendum? Major autem audientium pars jocandi adhuc cum Capellano materiam inde sumebant. Pater verò & mater propter verbum toties à puero jam repetitum rem taciti considerabant; & de singulis secum cum admiratione conferebant. Licèt autem à Cantuariâ remota plurimùm sit haec Provincia; fama tamen pernicibus alis infra septimum diem vel octavum eo usque transvolavit. Unde statim à cunctis, qui haec audierant, magnificatus èst Deus, qui pueri junioris & innocentis spiritum ad haec revelandum eâdem horâ tam magnificè suscitavit.

Item die secundo vel tertio post facinus perpetratum tam horribile, ad manerium Archiepiscopi, quod Maulinges dicitur, tanquam re bene gestâ hospitandi [Page 425] causâ diverterunt. Qui cùm ad ignem post coenam consedissent; mensa principalis, ubi Archiepiscopi comedere solent, adeò se subitò excutere coepit; quòd hernesium eorum totum sellas scilicet & clitellas & caetera supposita ad terram cum magno fragore dejecerat. Cùmque servientes cum lumine statim accederent; valde admirati sunt de excussione tali; cùm tabula grandis fuerat & spissa & firmiter etiam, sicut solent mensae dormientes, & immobiliter defixa. Post horam autem modicam iterum mensa eadem cum excussione longè majore & fragore necnon & terrore audientium superposita cuncta dejecit. Quo facto prosilientes ilico cum luminaribus tam milites quàm ministri scrutati sunt cum diligentiâ, utrùm aliquid sub mensâ quod hoc fecisset latitare valeret. Sed cùm nihil▪ invenirent; dixit unus militum illorum quatuor: tollite ab hinc sarcinas istas, quas ipsa quidem mensa sibi apponi reputare videtur indignas. In quo perpendere possumus, quale jam opus perpetravimus. Item hoc quoque pro miraculo habendum est magno; quòd quatuor illi Sathanae satellites cruentissimi cum totâ sequelâ suâ ad facinus hoc perpetrandum, sicut & omnes ferè Martyris persecutores, morte in brevi sunt consumpti; & plerique eorum morte turpi & tanquam ultione divinâ subitâ passione percussi. Ille verò, qui totius facinoris auctor fuisse creditur & machinator, non multò pòst tempore miserum cum dedecore spiritum exhalavit.

Occidit autem hoc tritici granum, & in terram cadens multum fructum attulit, anno videlicet ortûs sui XLVIII. Consecrationis octavo, exilii septimo, in fine Decembris, foelici bravio cursum finiens, veteremque vitam cum anno terminans & novam inchoans, ab incarnatione verò Domini MCLXXI. praesidente Romae Alexandro III. imperante Fretherico, regnante in Franciâ Ludovico, in Angliâ Henrico II. Unde Norwicensis Turbo:

Annus millenus centenus septuagenus

Primus erat, Primas quo ruit ense Thomas.

CAP. XXVIII. De Bartholomaeo Exoniensi, & Rogero Wigorniensi.

FUerunt etiam eisdem temporibus duo in Angliâ magni nominis Episcopi, Bartholomaeus Exoniensis, & Rogerus Wigorniensis, Ecclesiasticae zelo justitiae non immeritò parificandi, religione quoque & honestate praeclari. Erant enim quasi gemina candelabra Britanniam totam fulgore suae claritatis irradiantia. Unde & Papa Alexander tertius duo magna luminaria Anglicanae Ecclesiae dicebat hos esse: Quibus & omnium ferè causarum per delegationem in Angliam suo in tempore transmissarum, de probitate ipsorum & bonitate confisus, commissiones faciebat. Erant enim praeter alia virtutum insignia, alter inter eruditos litterarum disciplinis & eloquentiâ praeclarus, alter autem inter generosos & regni primos utrâque gentis scilicet & mentis nobilitate conspicuus. Exoniensis autem cuidam, qui se sciolum in Decretis esse jactabat, unde & Canones extollens, Leges in quibus plùs praecellebat Episcopus, verbis quasi parvi pendendo contemnebat, satis curialiter inquit: Tanquam ex aequo dividamus, ego Leges, tu Decreta; citiùs mihi auferrem Leges, quàm tibi concederem Decreta. Alludens illi Ciceronianae in Ermagoram invectioni, qui materiam rhetoricae orationis usque ad philosophicas etiam quaestiones, sicut in principio rhetoricae de inventionibus legitur, nimis insolenter extendebat; per quod non quid ars sed quid ipse potuisset exposuisse videretur. Nunc autem, ut ait Cicero, ea vis est in homine; ut ei multò citiùs Rhetoricam quis ademerit, quàm Philosophiam concesserit. Item in Concilio Cantuariensis [Page 426] Archiepiscopi Ricardi apud Westmonasterium idem Sermonem faciens, totum de statuis manu hominum factis saepiùs idipsum inculcando thema produxit. Similiter & Lundoniensis Gilbertus Foliot de montibus virtutum ibidem loquens & montibus vitiorum; In illis dicebat, quia quo plùs ascenditur, & plùs merito scandens sublimatur; in his verò quo plùs proficit, eo plùs deficit; quo plus ascenditur, plus descenditûr, & longe deorsum ascensor in deteriora dejicitur. Quoniam enimvero Ricardus ille tantis in regno personis & tam validis longè non litteraturâ solùm sed industriae pariter & naturae dotibus, ut videbatur, inferior, regiâ potestate praefectus fuerat; tactus utroque sermone subtiliter erat atque notatus. O quot hodie tales in Ecclesiâ statuas erectas videmus, manibus hominum factas, & violentâ quadam principum arte fabricatas! Sicut enim priùs de causâ cognoscendum quàm judicandum; sic primo cognoscendus esset ad unguem, & post eligendus. Hodie verò ordine praepostero solâ voluntate non ratione vel necessitate commutato, statim proponitur eligendus, post electionem autem & consecrationem cognoscendus.

Olim autem fiebat electio Pontificis expressâ Dei vocatione aut miraculi ostentatione, sicut Aaron, qui non sibi sumpsit honorem, sed vocatus à Deo & miraculosè approbatus indicio virgae florentis & incendio aemulorum ut Chorae & complicum ejus; Nicholaus voce delapsâ de coelo declaratus; Matthias jactu sortium Apostolus est institutus. Hodie loco omnium istorum successit Canonica electio; cùm scilicet Deo autore magis literatum & honestum eligit Ecclesia ministerio. Unde Dominus Matt. iv. 19. Faciam, inquit, vos fieri piscatores hominum: quasi Ego faciam autoritate. Unde quem constituit Dominus super familiam su [...]m, hos fieri canonicâ scilicet electione ministerio Ecclesiae piscatores hominum, qui laxent retia in capturam animarum non pecuniarum. Hodie vero loco canonicae electionis in plerisque partibus successit intrusio Principis, sub voce tamen electionis vanâ & umbratili pronunciatione; ubi vox quidem solùm auditur, nec voluntas attenditur.

Item in continenti post Sermones recitante decreta Concilii Monacho quodam Benedicto nomine, qui tunc Cancellarius erat Archiepiscopi & post Abbas de Burgo, cùm Exoniensis quaedam corrigenda monstraret, & ille obloqueretur & obstreperet, puta qui superciliosus suo modulo & arrogans erat, indignanter ad ipsum sermonem dirigens Episcopus: Minimus, inquit, gubernator es ad tantam navem regendam, quanta est tota Ecclesia Anglicana; manum ad haec circumducens, & tot nobiles personas ibi utroque ex latere per ordinem sedentes ostendens. Et sic ad illum verba direxit; pro Archiepiscopo tamen dicta satis intelligendum dedit.

Item accidit, ut hac tempestate quartus satellitum Sathanae praedictorum, & quatuor illorum primus, cui nomen Willelmus de Traci, statim caede perpetratâ tam sacrilegâ ad Exoniensem Episcopum Bartholomaeum, in cujus Diocesi terras amplas habebat, accelerans, confessus est ei; quod ipse & socii sui tres, Reginaldus scilicet filius Ursi, & Ricardus Brito & Hugo de Norwic, artati fuerunt à Rege sacramento corporaliter praestito, quòd de Archiepiscopo Thoma modis omnibus id efficerent quod postea perpetrârunt. Facit ad hoc etiam & argumentum inducit; quòd prostrato trium illorum ictibus coram altari corpore sacro, quartum qui nondum manum apposuit, acriter increpare tres coeperunt, ac si apertè dicentes; fac & tu, quod facere debes, & ad quod sicut & nos ex promisso firmiter & cóndicto teneris Ille verò statim longè crudeliùs caeteris in jam mortuum saeviens, gladii mucrone à capite cerebrum extrahere & per pavimentum spargere non abhorruit. Rex tamen in scrutinio de morte Martyris à Cardinalibus Alberto scilicet & Theodino paulò pòst facto sub sacramento asseruit; quòd licèt propter ipsum de Archiepiscopo id factum fortè fuerit, per ipsum tamen & voluntate ipsius nullatenus id factum fuisse. Verùm [Page 427] quomodo res gesta fuerit, & tam actionis quàm & passionis circumstantias, illo teste & conscio qui non irridetur, finis utriusque hinc gloriosus inde ignominiosus evidentissimè declaravit. Dictus autem Episcopus Exoniensis in illâ opinione diu, sicut alii plerique priùs, extiterat; quòd dicti milites illi absque omni mandato praeciso malitiam tantam exercendi à Rege discesserant. Sed ex quo dictus miles & locutus, ut dictum est, & confessus fuerat; quoties inde postmodum sermo fiebat, praecisum super hoc mandatum emanâsse. . . . . . .

Item accidit eâdem temporis urgente procellâ, quòd Rex a facie Cardinalium fugiens de Normanniâ in Angliam, de Angliâ in Walliam accelerans, in finibus Sancti David apud Penbroc Milverdico scilicet portu classe coactâ, ut in Hiberniam transfretaret, solùm auram prosperam & Eurum expectavit. Ubi Bartholomaeus Episcopus transmerso Sabrini maris brachio non modico, quod Walliam atque Devoniam interfluit, ad Regem accessit, ibique manerium de Boreham sibi & Ecclesiae suae longè ante sublatum acquisivit. Ubi & inter caetera Rex Episcopo dixit: huc usque Cardinales vestri de Româ missi me transfugârunt; adhuc ulteriùs, quoniam in Hiberniam si mecum loqui voluerint ad me venient; tanquam non in Hiberniâ, sicut & in Angliâ vel Normanniâ, divina vel etiam Romana potestas dominetur. Porrò illo providente, qui subsannat impios & irridet irrisores, & irridendos▪ ac ridiculos reddit, in hoc fugâ & hiemali in Hiberniâ morâ tanta est Regi à filiis & familiaribus necnon & Baronibus suis interim in transmarinis orta seditio; quae ipsum usque ad obitum ejusdem aerumnosum continuè fere persequi non cessavit. Unde & cursu praepropero longè magis quàm cùm fugitivus abscesserat, remensis terris plurimis & aequore duplici, Hibernico scilicet & Gallico seu Normannico, transnavigato, propter dicta pericula propriasque causas in Normanniam est reversus; ubi statim in-primis Cardinalibus, tanquam solùm ob haec adveniens, satisfacturus occurrit; quamquam tamen simulatoriè magis ex parte ipsius quàm verè, sicut ex post facto claruit, totum ageretur. Verumtamen, sicut Scriptura testatur, Prov. xxxi. 30. Non est sapientia, non est prudentia, non est consilium contra Dominum. Praeterea in Concilio Hugucionis Cardinalis in Angliam Legationis vice transmissi apud Westmonasterium convocato & ferè inchoato, sed tamen abortivo, cùm inter Archiepiscopos Cantuariae Ricardum & Eboracensem Rogerum in Capellâ sanctae Katerinae de primatiae dignitate & primo cathedralis sedis honore virgis, baculis & pugnis allegatum fuisset; demum quum Eboracensis, cujus in hoc conflictu pars debilior esse videbatur, Regis ad genua prostratus in lacrimis ei querimoniam fecit; Rege erga Cantuariensem & Suffraganeos ejus irâ praeter modum ut videbatur accenso, Wigorniensis audacter in haec verba prorupit. Unde conqueritur ille? portatus enim, sicut Archiepiscopus, & in altum undi (que) subvectus erat. Cui Rex malè, inquit portatus fuit; cùm capa ejus tota fuerit ibi discissa. Et Episcopus illi. Domine capa illa proculdubio decennalis fuerat, vel etiam temporis diuturnioris. Unde si in turbâ consertâ dilacerata fuit, non mirandum; quae per se de caetero dicidua proculdubio foret & defectiva: parcitatis in Archiepiscopum vel etiam avaritiae notam intorquens. Et sic ob elegantium verborum urbanitatem Rege in risum converso, in brevi subsequenter indignatio tota resedit.

Item accusatis quibusdam in praesentiâ Domini Regis, quòd indecentia de ipso & inhonesta dixissent, ad suggestionem Episcopi ejusdem, unus eorum facetè subintulit: Ea forsan diximus; & illa quidem minima respectu illorum erant, quae nisi vimum defecisset dicturi eramus. Ad quos conversis in risum omnibus, & Rege cum aliis in gaudium resoluto, imputatis ebrietati cunctis, immunes relicti sunt illi tam ab accusatione quàm suspicione. Nullum enim misericordia magis & modestia quàm Principem decet. Unde & in jure humano sub Principis personâ scriptum est. ‘Si quis modestiae nescius & pudicitiae ignarus improbo petulantique maledicto nomina nostra lacescenda crediderit, [Page 428] ac temulentiâ turbulentus obtrectator nostrorum temporum fuerit; poenae nolumus subrogari, neque durum aliquid nec asperum sustinere; quoniam si id ex levitate processit, contemnendum est; & si ex insaniâ, miseratione dignissimum; si ab injuriâ, remittendum. Unde integris omnibus hoc ad nostram scientiam referatur; ut ex personis hominum dicta pensemus; & utrùm praetermitti an rectè exquiri debeant censeamus.’ Item contigit aliquando Praesule Rogero apud Gloverniam in Monasterio S. Petri coram principali altari Missam celebrante, turrem Ecclesiae amplam & altam vitio fundamenti subitò ad terram ipsâ con [...]ectionis horâ corruisse. Et cùm tantus fragor & tam terribilis tantusque terraemotus propinquè fuerit, quantus in finibus illis nunquam antea vel visus fuerat vel auditus; adeò ut vix Monachi perpauci in choro remansissent vix ministri ad altare stetissent, fugientibus ferè cunctis & latebras quaerentibus, nihilque praeter ruinam totius Ecclesiae certissimam expectantibus; pius Pater raptus interim ad aram illam sublimem, totusque suspensus in altum, tanquam nihil omnino ex his audiisset, stetit intrepidus & immotus. Ad majorem etiam constantiae virilis experientiam & expertae gloriam, tantus illico pulvis & tam densus ex coemate lapidibusque contritis Ecclesiam aliquandiu totam implevit; quòd nemo nedum videre vel oculos etiam aperire praevaluisset. Hoc etiam pro miraculo haberi potuit; quòd cùm multus sexûs utriusque populus ad audiendum Praesulis Missam convenisset, nemo tamen ex tantâ ruinâ ibi laesionem ullam incurrit. Cùm enim turris illa in ultimâ & occiduâ Ecclesiae parte stetisset; omnes eâ horâ tam mulieres quàm mares versùs altare principale propter benedictionem principalem appropinquaverant; sicut piâ fuerat Salvatoris dispositione provisum. Hujus etenim diebus & Episcopatu in vico videlicet, cui nomen Straneweie, quasi miliaribus duobus à Monasterio de Winchelcumbe distante, cùm Presbyter parochialis, cui nomen Rogerus, vigiliâ Ascensionis celebraret; in prolatione istorum verborum Qui pridie & caetera, crux quaedam Crucifixi vultum & imaginem praeferens, major aliquantulum quàm portatilis, ligno quod post altare se in utrumque parietem extendebat cuneis firmiter infixa, se subitò evellens & in volatum erigens, acuto ligni capite, quod sub pede Crucifixi se porrigebat, quae demissior prius extiterat parum supportata, parte inferiori praeacutâ caput & coronam Presbyteri tetigit. Et cùm ad medium Presbyterii pervenisset; versùs altare se vertens retro ad terram cecidit cum magno fragore resupina, capite versùs introitum Presbyterii & pedibus ad altare porrectis. Celebratâ verò Missâ, Diaconus crucem elevans, eam in loco suo reposuit. Presbyter autem statim Episcopum adiens rei eventum aperuit. Ipse verò, ut plurimorum testimonio certius super hoc instrueretur, quosdam de suis ad Ecclesiam illam misit; quorum unus magister Sylvester dictus erat. Et inquisitâ veritate totius Parrochiae testimonio hoc verum fuisse didicerunt. Testati sunt & Presbyter & Diaconus; quia tertiâ nocte post casum illum iterum cùm summo diluculo ad Ecclesiam venissent, crucem in eodem loco prostratam invenerunt. Quid autem hoc portendere debuerit, Deo quidem notum sed hominibus hactenus ignotum extitit; nisi fortè quia parum ante martyrium Beati Thomae Cantuariensis Antistitis illud acciderat, tantam Christi Ecclesiae tam imminentem contumeliam & Crucifixi injuriam crux illa sic volans miraculosè declaraverit. Hoc etiam de ipso notabile censui; quia cùm circiter annos viginti Ecclesiae Wigornensi vel electus vel consecratus foeliciter praefuisset, nullos omnino redditus aut in terris aut ecclesiasticis beneficiis ulli consanguineorum suorum dedit. Thomae Cantuariensis in hoc vestigia sequens, qui in tantâ sui tam Cancellariae potestate quàm Metropolitanae dignitatis sublimitate; non Syon aedificans in sanguinibus, i. e. Ecclesiam in consanguineis, illos solùm quos dignos reputabat in his praecipuè quae Dei sunt beneficiare dignum duxit: Illud Hieronimi super Leviticum non ignorans: Multa [Page 429] nos facere cogit affectus; & dum corporum propinquitates respicimus, corporis & animae creatorem offendimus; & illud Papae Alexandri tertii: Filios Episcopis Dominus abstulit, nepotes verò Diabolus dedit.

Item hi duo soli inter Anglicanos Antistites, Exoniensis scilicet & Wigorniensis, tempore exilii Beati Thomae gratiam ipsius obtinuerunt. Wigorniensis enim patri compatiens, spontaneum interim in regno Francorum urbe Turonensi, ubi & postmodum diem clausit extremum, exilium sustinuit. Qui nisi patre reconciliato priùs ac restituto, si multis etiam vixisset annis, repatriare non proposuit. Exoniensis quoque patrem ilico sequi parans, assensu ejusdem & voluntate potiùs in regno moram fecit; quatinus aulicorum & curialium impetum atque furorem in familiares ejusdem Clericos & cognatos, quoad posset, mitigaret, & ipsum etiam exulantem de facultatibus suis clandestinâ nonnunquam largitione sublevaret.

CAP. XXIX. De Baldewino Cisterciensi, & Hugone Cartusiensi.

FUerunt autem in Angliâ non longè post horum tempora duo de Ordine Monastico, alter Cisterciensi, alter verò Cartusiensi, in Episcopos Rege procurante Wigorniensem qui & pòst Cantuariensis, & Lincolniensem assumpti. Alter Hugo Abbas fuerat Fordensis, & alter Prior Wittamensis. Circa extrema namque sui tempora Rex Henricus Secundus duorum Ordinum viris praedictorum ad redimendum vel sic famam suam, quia multos ante indignos episcopaverat, plùs opinionis amore & ostentationis, sicut videbatur, quàm devotionis, Sedes dare Cathedrales disposuerat. Fuerat autem his duobus, ut videbatur, bonitas propemodum & religio par, sed via virtutum valde dispar. Litteratus affatim erat uterque, sed alter litteratissimus. Ille sermone serus & parcus, hic verborum urbanitate facetus. Ille quasi subtristis semper & pavidus, hic quasi continuâ cordis hilaritate & mentis securitate jocundus. Ille Diogenes, hic Democritus. Ille ad iram sicut ferè ad omnia tardus & temperatus, hic autem facili satis occasione movendus. Ille lenis, hic asper. Ille tepidus, hic calidus. Ille remissus, hic rigidus. Unde & Papa Urbanus tertius Archiepiscopo quandoque scripsisse recolitur. Urbanus Episcopus, servus servorum Dei, Monacho ferventissimo, Abbati calido, Episcopo tepido, Archiepiscopo remisso salutem, & caetera. Alexander autem Archidiaconus Bangornensis, vir sermone facetus & facundus, qui Beato Thomae familiaris extiterat, dicere consueverat. Archiepiscopus Thomas ausus irasci fuerat ob injurias Ecclesiae, & iram effectui per justitiae rigorem mancipare; Ricardus autem illi succedens ad iras quidem & minas acerrimus, citra opus tamen omne vel ultionem, facile moveri solet, illius Ecclesiastici vel dissimulator vel immemor. Noli citatus esse in linguâ tuâ, & inutilis ac remissus in operibus tuis. Baldewinus autem tertius à Thoma ne dum operari, nunquam etiam vel semel irasci. Dicebat etiam, quia Thomas de equitatu ad villam veniens statim aulam petebat, Ricardus grangiam, Baldewinus Ecclesiam. Duo namque sequentes habitu religionem praeferebant, quamquam diverso; Thomas actu, illi in ore; hic in opere; Illi in cucullis, hic medullis. Sicut enim sub Clerico Monachum occultavit, sic bona sua tam naturalia quàm gratuita, arrogantiam & apparentiam, supercilium atque superbiam per omnia vitans, nisi tunc solum cùm opus erat operibus opem & operam adhibere, modis omnibus celare curavit. Cùm autem Festo Beati Thomae primo, quod apud Cantuariam publicè celebratum fuerat, biennio videlicet post martyrium jam elapso, cui & Deo dante intereram, multi Barones regni illuc piâ devotione confluxissent; in audientiâ communi cùm post prandium in cameram intrâssent, conquestus est Archiepiscopus de publicae potestatis officialibus sibi & ministris suis contra Ecclesiae dignitatem nimis praeter solitum nuper injuriantibus; dicens & jurans, se nullatenus [Page 430] haec passurum, manum quoque ad caput extendens, se priùs hoc gladiis expositurum, quam haec pateretur, cum juramento firmavit. Respondens autem vir nobilis & magnanimus, qui cum aliis advenerat, Hugo de Laci; Non oportet, inquit, O Archiepiscope, quòd caput ad hoc vel etiam pedem ponatis. Securè jus vestrum tueri & Ecclesiasticam justitiam exercere potestis. Tantum operatus est Deus pro Martyre sancto decessore vestro: quòd non inveniret Rex Ribaldum aliquem in terrâ suâ, etiam si vellet, qui ausus esset in vos manum extendere. Finitum est bellum; manu tenete si vultis quod Martyr evicit. Item c [...]m circa id ipsum temporis in praesentiâ Ricardi Wintoniensis Episcopi de miraculis quae tunc creberrimè fiebant quidam colloquerentur; inquit Episcopus, qui quasi de persecutoribus Martyris unus extiterat; Multum decepti fuimus de homine illo per habitum illum & fastum, quem exteriùs ut videbatur praeferebat; interiùs autem, sicut ex post facto patuit & quotidie patet, longè dissimilis Et cùm dixisset quidam: Mirum autem, quod de articulis illis pro quibus Martyr occubuit, nullum Ecclesia prorsus obtinuit: Et Episcopus, qui plùs sensatus erat quàm litteratus, plus in saecularibus actibus astutus quàm liberalibus artibus imbutus▪ sic respondit. Totum revera, quantum in ipso fuit. Martyr obtinuit; quia si successor ejus decimam partem bonitatis & probitatis ejus habuisset, nullum Ecclesia de articulis illis amisisset. Sed quod ille per strenuitatem eximiam tam laudabiliter acquisivit, iste per ignaviam peccatis urgentibus totum amisit.

Item cum Norvicensis Episcopus Johannes Comitem Willelmum de Arundel filium Willelmi propter terras ejus quasdam quas occupaverat apud Len. . . . . . . . excommunicâsset; & Comes in querimoniam suam Regi detulisset, Henrico secundo scilicet qui Laicorum semper contra Clerum fautor extiterat; ait Episcopo Rex in multorum audientiâ: parciùs agite vos Episcopi, parciùs contra Barones Regni; nec eos tam praecipitanter excommunicetis; quia si uni ex vobis bene inde accidit & ex tali fortè praesumptione successit, non omnibus hoc continget; nec omnes qui propter ausus temerarios interfici poterunt, statim ob hoc Martyres fient. Sed ecce quanta Martyris nostri gloria, cujus etiam ab autore facinoris ipso, sicut & antè à fautore, poterant laudis pr [...]conia non taceri. Ergo nec immerito laudari potuit tantus ab hoste decor. Sed haec hactenus.

Baldewinus autem litterarum studiis à puerilibus annis affatim imbutus, & jugum Domini ab adolescentiâ portans, moribus & vitâ eminens in populo lucerna▪ suit. Unde & Archilevitae, quem canonicè adeptus fuerat, cedens honorem & sponte deserens, mundique pompas altâ mente despiciens, Cisterciensis Ordinis habitum sacrâ cum devotione suscepit. Et quoniam moribus olim plusquàm Monachus extiterat; infra anni terminum Abbas effectus, & intra paucos postmodum annos in Episcopum, deinde in Archiepiscopum est sublimatus; tanquam super pauca fidelis inventus, & ob hoc supra multa constitutus. Caeterùm quoniam, ut ait Tullius, nihil simplici in genere omni ex parte perfectum natura expolivit; innatae benignitatis mansuetudinem, quam privatus exercuerat, in potestate non exuens▪ tanquam baculo sustentans & non virgâ castigans, tanquam ubera dans matris & non verbera patris, remissionis in publico gravi cum scandalo notam incurrit. Adeò nempe lenitatis in ipso tepor ac torpor pastoralem penitus rigorem absumpsit; ut melior Monachus simplex quàm Abbas, melior Abbas quàm Episcopus, melior Episcopus quàm Archiepiscopus fuisse videretur. Sanè quum in Anglicanis finibus inter Regnum & Sacerdotium frequens esse solet altercatio & ferè continua, insulari tyrannide semper ingruente; tantò notabilior lenitatis hujus eminet excessus, quantò Beatum Thomam ejusdem sedis Antistitem pro Ecclesiae libertate usque ad martyrii palmam dimicando nostris diebus constat gloriosiùs triumphâsse. Quod itaque Martyr insignis pravas regni [Page 431] consuetudines in Ecclesia Dei pullulantes extirpando, multis priùs allegatis, demum caput allegando foeliciter evicit; hoc ille, cujus occulta quidem judicia sed nunquam injusta, per Martyris ejusdem primi successoris remissam liberalitatem ne dicam ignaviam, recidivo jam morbo redivivâque malitiâ, quod non absque dolore dicendum vel audiendum, in Ecclesiae suae damnum enorme perditum ire permisit. Quod utique secundi istius tempore contra obstinatam nequitiam non lenitate, non patientiâ dissimulandum, sed cum rigore potius & austeritate usque ad sanguinis etiam, si opus fuisset, effusionem denuo fuerat recuperandum. Unde cùm primus ille Martyris successor morbo decumberet, quo paulò pòst occubuit; noctu in somno vocem hanc terribilem coelitus emissam audivit. Dissipâsti Ecclesiam meam, & ego eradicabo te de terrâ. Sed utinam de terriâ morientium & non viventium, de terrâ quam terimus non terrâ quam quaerimus, de terrâ laboris & sudoris non de terra dulcoris & decoris.

Inter primos tamen Martyris successor hic secundus▪ auditâ Salvatoris & salutiferae Crucis injuriâ nostris proh dolor diebus per Saladinum irrogatâ, cruce signatus in ejusdem obsequiis tam remotis finibus quàm propinquis praedicationis officium viriliter assumpsit. Et postmodum iter arripiens navigioque fungens, apud Marsiliam transcurso tandem pelagi profundo in portu Tyrensi incolumis applicuit; & inde ad exercitum nostrum Acaronem transivit. Ubi multos ex nostris inveniens & ferè cunctos Principum defectu in summâ desolatione jam positos & desperatione, alios quidem longâ expectatione fatigatos, alios fame & inopiâ graviter afflictos, quosdam verò aeris inclementiâ distemperatos, cùm singulos pro posse vinculo caritatis amplectens, sumptibus & impensis, verbis & vitae meritis aliquandiu confirmasset; morbo letali correptus, infra paucos dies, ut erat diaetae tenuis & abstinentiae grandis, usque ad spiritûs exhalationem afflictus, fidelis depositi custos commissumque à Domino foenore cum multo talentum reddens, diem foeliciter in terrâ Sacrâ clausit extremum.

Ut autem ad Lincolniensem revertamur; & illud de ipso, quod quasi in signum aliquod & prognosticalis eventûs indicium absque dubio datum videtur, sub silentio quidem praetereundum non putavi. Eo namque die vel circiter illum proximo, quo apud Lincolniam primò susceptus fuit Episcopus Hugo & incathedratus, apud manerium ipsius quasi per octo miliaria ab urbe Lincolniensi distans juxta Stowam sylvis & stagnis delectabiliter obsitum, olor novus & nunquam ibi antea visus advolavit; qui infra paucos dies cignos, quos ibidem plures repperit, mole suae magnitudinis omnes oppressit & interemit, uno tamen foeminei sexûs ad societatis solatium non foecunditatis argumentum reservato. Erat enim tantò ferè cigno robustior, quantò cignus ansere major: Cigno tamen in omnibus & praecipuè in colore & candore simillimus; praeter quantitatem etiam hoc distante, quòd tumorem in rostro atque nigredinem more cignorum non praeferebat, quinimo locum eundem rostri planum croceoque decenter colore una cum capite & colli parte superiore distinctum habebat. Avis haec autem regia & tam qualitate quàm quantitate conspicua in primo ad locum illum Praesulis adventu quasi sponte & absque difficultate domestica facta, ad ipsum in camerâ suâ propter admirationem est adducta; quae statim à manu ipsius panem sumens & comedens, eique quàm familiariter adhaerens, omnem sylvestrem interim ut videbatur exuta naturam, nec ejus attractus nec astantium undique turbarum & intuentium accessus sive tumultus abhorrebat. Consueverat etiam interdum, cùm ab Episcopo pascebatur, caput cum colli longitudine totâ in manicam ipsius largam & peramplam inque sinum interiorem avis extendere, ibique aliquandiu cum solicitudine quadam modò suo Domino congratulans atque praeludens, tanquam aliquid quaeritando mussitare.

[Page 432]Item sicut asserebant ministri & custodes manerii, contra Praesulis adventum ad locum illum, cùm forte aliquandiu absens fuisset tribus diebus vel quatuor, solebat se solito alacri [...]s avis agitare, vo [...]itando videlicet in amnis superficie & aquas alis verberando altaque voce clamando, interdum etiam à stagno exeundo, nunc ad aulam nunc etiam ad portam ulteriorem, tanquam advenienti Domino obviam pergens, magnis passibus deambulabat. Credibile satis est, quòd imminente apparatu & instante servorum frequentiâ majore atque discursu, cum subtiles sint & aereâ volucres naturâ, à quarum etiam gestibus pronostica temporum multa sumuntur; & ista forsan ex eâdem naturâ avis haec perpendere potuit. Mirum hoc etiam, quòd nemini praeterquam Episcopo soli se familiarem vel ex toto tractabilem exhibebat; quin potius astans Domino ab aliorum eundem acce [...]u, sicut aliquoties cum admiratione conspexi, clamando alis & rostro minando voceque altisonâ juxta naturae suae modulum crocitando defendere solet, tanquam se propriam ejus esse demonstrans, eique solum signum fuisse transmissam manifeste declarans. Non enim mysterio carere potuit; quae avis candida imminentis interitûs cantu nuncia viro innocenti pio ac puro mortisque minas, quia Sancti mortem habent in desiderio & vitam in patientiâ, nil formidanti divino tanquam oraculo destinata transmittitur. Quemadmodum enim avis ista candore spectabilis mortis discrimina docet non dolenda; & imminente letali articulo tanquam de necessitate virtutem faciens, funebria fata canendo contemnit: sic viri virtutum meritis candidati ab aerumnis hujus saeculi laeti discedunt; solumque Deum fontem vivum sitientes, à corpore mortis hujus liberari dissolvique cupiunt & esse cum Christo. Absit autem, ut de nitore pennarum exteriore nigredineque carnis & corporis interiore misterium hîc quispiam assignare praesumat. Item & illud quoque, quòd viri sancti praeelectionem quodammodo & pudicitiae caelibisque vitae praeparationem insinuâsse videtur, similiter & notabile duxi. Hic enim, cùm juvenilibus annis Monachus effectus repugnantes carnis & spiritûs in se conslictus non absque molestiâ gravi saepe pertulerit, tandem ei in visu vir angelicus apparuit; qui & forcipe, quem manu gestabat, statim virilia visus est illi resecuisse: foelici quidem remedio eique divinitus indulto; quoniam ab illâ nunquam horâ, licèt Episcopus post creatus ad Anglicanae copiae superfluitates in ferventi aetate transplantatus fuisset, ullos carnalis illecebrae, vel quod majus miraculum erat, primorum vix motuum sensit insultus. Unde Augustinus: Cuicunque rationali creaturae praestatur, ut peccare non possit: hoc non est naturae propriae, sed gratiae.

Simile reperies in libro, qui Paradisus inscribitur, de Helia Monacho; qui cùm Monasterium immane magnis sumptibus construxisset, in quo Conventum ad trecentarum numerum foeminarum reclusisset, quibus & provisor erat & ordinator, juvenis adhuc existens, temptatus est subitò corporali desiderio voluptatis. Qui relicto statim Monasterio cùm per solitudines jam biduo jejunus errâ [...]et, & crebras ad Dominum orationes fudisset, ut vel vitam ejus vel hanc temptationem eriperet; nocte in somnis vitum est ei, quòd tres Angeli ipsum arripientes genitalia ipsius novaculâ praeciderint, & ad regimen iterum foeminarum illarum eundem transmiserunt. Qui manè reversus, cùm XL. annorum tunc existens alios XL. in illarum frequentiâ & habitaculo proximo pòst vixerit annos; nunquam ultra in cor ipsius cogitatio talis ascendit.

Licolniensis tamen, quem juxta primum in Episcopatu statum calidum diximus & rigidum, secum attendens & considerans, quia caput Ecclesiae in terris languidum, & quòd nec parem haberet in regno de cujus vel societate solatium vel virtute vires sumeret, nec superiorem aliquem de cujus ad plenum posset autoritate▪ fulciri, processu temporis patriae paulatim morem genere; & quia turpis est omnis pars suo universo non congruens, Coepiscoporum caetui patientiâ [Page 433] pariter atque modestiâ se conformare satius & securius duxit. Unde & violento dominatui potiùs in plerisque per industriam cedere, quàm solus apertè obviando, seque suosque, quos in regni bonis jam radicaverat, in periculum dare saniori consilio praeelegit. Quoniam, ut ait Rabanus super Tobiam, non debemus nos in pericula praecipitare vel Deum tentare, dum ratione possumus agere. Unde, [...]Matth. x. 23 Si persecuti vos fuerint in unâ civitate; fugite in altam. Et alibi, [...]Joan. viii. 59. Jesus autem abscondit se, & exivit de templo. Et Paulus, Act. ix. 25. Insporta dimissus per murum; & Jesus fugit in Aegyptum, Mat. ii. 15. & er at ibi usque ad obitum Herodis. Item in Tobia, Tob. ii. 8. Arguebant eum omnes proximi sui dicentes; Jam hujus rei causa interfici jussus es, & vix e [...]ugisti mortis imperium; & iterum sepelis mortuos. Sed Tobias plus timens Deum quàm Regem, rapiebat corpora occisorum, & occulta [...]at in domo suâ; & mediis noctibus sepeliebat ea. Super quod Expositor: Ut nec ab humanitatis officio cessaret, nec etiam indiscretè Regem offenderet. Quòd enim potestati sit deferendum, habebatur ex Judith; Quae cùm in faciem Holosernis intendisset, adoravit eum prosternens se super terram. Super quòd Expositor: Non perturbatione timoris, sed observatione ordinis. Unde Coloss. iii 21. subditi estote in omni timore Dominis: &, 1 Pet. xi. 17. Deum timere, Regem honorisicate. Praemittitur tamen hic & prae [...]ertur honori regio timor Domini. Et Apostolus: Rom. xiii. 3. Qui potestati resistit, Dei ordinationi resistit. Unde Helias Regem impium Achaz adorâsse legitur. Unde & Paulus apud Agrippam Regem & Sextum Praesidem causam suam agens verba mansueta protulit: Similiter & apud Holofernem Judith. Item in Ecclesiastico, Ecclus. iv. 32. Noli resistere contra faciem potentis; nec coneris contra ictum fluvii. Si enim cum multitudine est dispensandum, juxta illud Augustini: Ubi non hujus aut illius hominis sed totius populi strages jacet, detrahendum est aliquid severitati; ut majoribus malis sanandis caritas sincera subveniat: & cum illo quoque, qui sociam habet multitudinem, proculdubio est dispensandum. Illud tamen Ecclesiastici Expositor sic determinat. Obediendum est majoribus, si veritati concordant & justitiae; nec aliter scilicet pro rectâ fide & verâ religione, in quibus est salus animae, decertandum est. Unde & in Ecclesiastico subsequenter Ecclus. iv. 33. Pro justitiâ agonizare pro animâ tuâ; & usque ad mortem certa pro justitiâ: & Deus expugnabit pro te inimicos tuos. Noli citatus esse in linguâ tuâ, & inutilis ac remissus in operibus tuis. Hanc autem egregius Martyr noster Thomas sententiam sequens imo adimplens, nostris diebus pro justitiâ usque ad mortem ma [...]tyriique coronam dimicavit; & Deus in conspectu populi totius inimicos ejus in brevi potenter expugnavit, ipsumque in coelestibus egregiè remuneravit; ipse qui ait: Mat. v. 1 [...]. Beati qui persecutionem patiuntur propter justitiam; quoniam ipsorum est regnum coelorum. Item Origenes super Numeros: Non legimus antea quòd obtexerit nubes tabernaculum, & apparuerit majestas Domini, & receperit intra nubem Moysen & Aaron; nisi cùm populus in eos surrexit & lapidare voluit. Discamus ex his, quanta sit utilitas in perfectione Christianis, quomodo protegat eos Deus, & infundatur Spiritus Sanctus. Tunc enim maxime adest Domini gloria, cùm hominum saevitia concitatur: & tunc pacem habemus apud Deum, cùm ab hominibus propter justitiam expugnamur. Rom. v. 20▪ Ubi enim abundat peccatum, super abundat & gratia. Tamen ad diversa relata . . . . . . . . . . Lincolniensis igitur, si vero illo deliciarum orto florigeroque supernarum sedium campo, ubi juxta merita plerumque & praemia variantur & serta, purpuream roseamque coronam non obtinuerit; niveam saltem liliique candore venustatam, gratiâ desuper inspirante favorem, foeliciter assequatur. Sed quoniam infoelix operis summa est, quae apponere finem nescit; Libellus vitam Sancti Remigii cum aliis quibusdam non incompetenter appositis succinctâ brevitate praestringens, sub hoc compendio terminetur.

Explicit.

[Page 434]

LIBER TERTIUS.

CAP. I. Transitus de signis ante Interdictum ad signa divinitus in ipso Interdicto data.

QUamquam autem huic operi & delicioso labori finem hîc ponere promiserimus; cùm tamen nihil honestum verè valeat aut debeat amicitiae denegari, ad instantiam viri venerabilis Rogeri Decani Lincolniae, & ea miracula, quibus nubiloso nihilominus Interdicti tempore divina bonitas, tanquam luculentam in tenebris lucernam accendens, Sanctum suum clarificari in terris voluit & magnificari, scolastico quoque digerere stilo caeterisque non incompetenter adjicere dignum duximus.

Ad implendam hanc paginam, Carmina bina ex Giraldi libro Epigrammatum descripsi.

Carmen Giraldi in laudem Innocentii III. cùm primò Romam advenit, emissum.
PAR jubar in terris stellae mirantur, & ima
Sol novus irradiat, Sole stupente poli.
Urbis & orbis apex, animarum rector habenas
Hujus & hujus habens, Rex in utroque potens.
Imperiale decus & Cleri culmen adeptus:
Mitior ad Christum cuncta referre cupit.
Sicut Alexander, sic tempora nostra beavit
Tertius Innocuus, laudis honore pares.
Omnia cùm possit, qui praeminet omnibus Inno-
Centius, innocuus est tamen atque pius.
Ergo Petri navem rector non sorte sed arte,
Et vigil & validus protegit atque regit.
Concutitur, sed non quatitur, rectore sub isto.
Navigat in portu; navita Christus adest.

Carmen ejusdem, quando Curiae Romanae valedixit, emissum.
MIrum quae Romae modicos sententia Papae
Non movet, hîc Regum sceptra movere potest!
Quae minimos minimè censura coercet in urbe,
Saevit in orbe fremens, celsaque loca premens.
Cui malè sublatus Romae non cederet hortus,
Nititur ad nutum flectere regna suum.

[Page 435]

Giraldi Cambrensis EPISTOLA AD STEPHANUM LANGTON, Archiepiscopum Cantuariensem.

POstquam apud Gildefordiam dulci colloquio vestro nos ultimò refocillati plurimùm fuimus; in viâ versùs Cantuariam auribus nostris rumor insonuit, qui spiritum nostrum valde conturbavit & contristavit. Relationibus namque quasi plurium accepimus, vos circa Festum S. Michaelis proximò futurum versùs Curiam Romanam iter arrepturos, & incunctanter Apostolorum limina visitaturos; quatinus resignatâ dignitâte, quod absit, quâ praeeminetis tam utiliter & praesidetis, anachoriticam solitudinem aut heremeticam, aut Cartusiensis etiam carceris austeritatem, vobis finaliter eligeretis. Verùm quia notum est satis, quòd ad Ecclesiam, cui foelici regimine praeesse noscimini; diutiùs male tractatam & tirannicis oppressionibus graviter afflictam, quatinus per vos demum vestramque prudentiam & inflexibilem pontificalis curae diligentiam respirare possit, debitâque libertate gaudere, divinae miserationis & dispositionis gratiâ vocati fuistis: nonne sic illam nunc tam subitò deserere, denuoque prostremae desolationi dare: iterumque luporum dentibus gregem Anglicanum, quod Deus avertat, exponere; nonne magis acediae vel etiam ignaviae detestabilis, quàm bonae prudentiae vel laudabilis industriae; quia revera non dextrae Excelsi factâ mutatione, signum foret evidentissimum? Nonne laborem tam utilem fugere, tantoque animarum lucro, per quod Praelatis egregiis centenarius fructus accrescit, duplexque corona, tam aurea sc. quàm aureola, pro communi commodo simul ac proprio foeliciter acquiritur, vitam ociosam, sibique solùm proficuam & non aliis, anteponere? Si quid enim in statu vestro quod vobis displiceat, quodve gloriam vestram & dignitatis apicem in aliquo minuat, nuper emersit; aequanimiter illud sustinendum; & donec aurâ flante purgaminis & prosperitatis, expulsis nubibus adversitatis & nebulis, dies illucescant sereniores, patientibus animis expectandum. Illud quoque poeticum ad mentem vestrum revocandum. Quod malè fers, assuesce, feres: mala cuncta vetustas L [...]nit. Et illud quoque moralis Philosophi. Fors fiet, ut dies longa quandoque ebetet laxatum dolorem; siquidem malum ferè cunctis, finis de tempore venit. Interim autem dum recens est anxietas, frigent fortè verba solantium; nec aures applicat consiliis & bonis, surdus ex multis injuriis animus. Unde Poeta:

Dum furor in cursu est; currenti cede furori.
Quis matrem nisi mentis inops in funere nati
Flere vetat? Non hoc illa monenda loco est.
Accedes meliùs, tunc cùm sua vulnera tangi
Jam sinet; & veris vocibus aptus eris.

[Page 436]Sanè si tam Clero Anglicano quàm populo gravamen indebitum & onus insolitum vestris sors inopina diebus adjecit; non hoc vestrae quidem innocentiae, sed potiùs principis ignaviae, & principali Curiae oblatum honorem non recusanti, est imputandum. Quod itaque sors fert, aequo, ut ait Philosophus, ferendum est animo. Nulla nimirum in terris, ubi semper prosperis adversa, dulcibus amara miscentur, absoluta foelicitas. Non enim viae sed patriae, non viatoribus sed perfunctoribus, & in aulâ coelesti triumphatoribus, plenae beatitudinis ex omni parte perfectionem ordinatio divina reservavit. Quamvis non habentes hîc stabilem foelicitatem, solidam quoque prosperitatem aut mansionem permanentem, futuram totis nisibus inquiramus & aeternam. Poterit quoque versibus his pentametris non incompetenter eadem sententia sic declarari.

Semper adest homini, quo pectoris ima gemiscat;
Giraldum au­thorem ha­bent isti ver­sus, in libro Epigramma­tum ipsius re­perti.
Ne possit plenâ prosperitate frui.
Gaudia nunc luctu, nunc mutat amara secundis,
Versans humanas sors inopina vices.
Sola venire solent, & vix, & serò, secunda.
Sed simul & subitò, & semper, amara fluunt.
Ergo ubi nil varium, nil vanum, nilve nocivum:
Sint ibi fixa tibi spes, amor, atque fides.

Novit enim ad unguem prudens & pia discretio vestra; utrum sint cariores Christo Praelati egregii, an Heremitae solivagi, aut Anachoritae conclusi. Illi namque regunt; isti reguntur. Illi pascunt; isti pascuntur. Sunt etiam isti respectu illorum, tanquam grex respectu pastorum. Illi nempe talenta commissa Domino cum foenore multo restituunt; & lucrum animarum, pro quibus lucrandis animam suam posuit Christus, multum facere non desistunt. Isti verò quodammodo talentum commissum abscondunt; dum suae saluti penè solùm intendunt. Illi tanquam grana tritici vera non paleae, multum in horrea Domini fructum afferunt: Isti verè sicut solitarii sic & soli sine fructu multiplicando subsistunt. Nonne plùs igitur in excolendâ Christi vineâ, long [...]que plùs profecit Basilius Episcopus, quàm heremita Macharius? Nonne plùs etiam Papa Gregorius, Doctor eximius & Anglorum Apostolus, quàm vel heremitarum Paulus primus vel Anthonius; quanquam tamen uterque vitâ fuerit & sanctitate conspicuus? Licèt ergo securior existat, ut nôstis, multóque tranquillior vita contemplativa; longè tamen utilior, quia multos ad salutem perficit multumque lucrum Christo facit, ideoque longè strenuior & gloriosior, est activa. Non itaque gloriam vestram alii dare; nec opus & honorem Pontificalem tam bene & tam commodè, vobisque divinâ dipositione commissum, alii minùs ad hoc idoneo, Deoque minùs accepto, & minùs forsan in literis proficuo vel in commune bono, cedere velle praesumatis. Malè namque dolorem suum vindicat; qui recente dolore superaddito, tanquam vulnera vulneribus adjiciendo, priorem augmentat. Sed dignitate Metropoliticâ primâque regni Anglicani & primatiali cathedrâ vobis à Deo donatâ cum lucro animarum multo, tam ore quàm opere, tam verbis sc. quàm vitae meritis faciendo, fructuque centesimo, sicut martiribus & virginibus, sic & Praelatis electis & bonis, indulto divinitus & approbato, finaliter atque foeliciter uti fatagatis. Interque patronos Ecclesiae vestrae gloriosissimos, tam Confessores sc. quàm Martirio coronatos, coronam per Dei gratiam similiter adepturus immarcescibilem, liliis nempe sive rosis [Page 437] delectabiliter atque decenter ornatam, & non solùm vernis verùm▪ etiam floribus & fructibus aeternis inenarrabili tam decore quàm suavitatis odore consertam & venustatam, cum aliis virtuosissimis Ecclesiae Do [...]obernicae, quibus miro fulgore perradiat, gemmis & orbem illustrat, & vos eidem loco sanctissimo cui praesidetis, tam in morte quàm in vitâ preciosum & perpetuum praestare patrocinium non desistatis. Ad haec etiam quatinus in epistolaris tanquam calce sermonis, salvâ Monachorum pace, vestrâque potissimùm veniâ petitâ, pauca loquamur; quòd Monachus vester cubicularius pariter & commensalis, exteriore nigredine Vult Librum suum contra Ordines Monasticos, Speculum Ecclesiae dictum. sucatus, & utinam non interiore contaminatus, nos cum Libro nostro vobis praesentato, tanquam scripto famoso, pravo judicio, quia sicut ve [...]itatis sic & caritatis expertissimo, dignos incendio multis audientibus asseveraverit; Necnon & librum eundem supercilio Pharisaico fastuque Dorobernico se propriis in ignem manibus missurum minis acerrimis oculisque torvis & verbis non minùs vultuosis quàm tumultuosis constanter affirmavit: Piae paternitati vestrae preces porrigere dignum duximus; rogantes quatinus comminator ille, plus acerbitatis in se quàm humilitatis vel caritatis habens, dicti libri vestri & nostri, ne vel nostrum abradendo, vel suum nequiter inserendo, scripta corrumpat, copiam nullatenus habeat aut custodiam. Nichil enim, ut nostis, tam bene dictum aut scriptum est, quod non possit malignitas depravare, Veruntamen lectas ab alio libri sententias audire si velit, non prohibeatur; quatinus justas audiendo sibi similium correptiones, zelo revera rectitudinis ad corrigendum & non amaritudinis ad rodendum emissas, ipse corrigatur; aut si fortè incorrigibilis auditor inventus fuerit, tetro livore tabescat. Discat & hoc quoque, quod nondum didicisse videtur; quia scripta famosa dicuntur, quibus viri probi ac virtuosi pravâ falsâque delatione diffamantur. Cujusmodi delatoribus linguam capulandam aut caput amputandum lex Imperialis dignè decrevit. Non illa verò famosa reputanda sunt, sed veriùs officiosa; quae causâ correctionis & emendationis amici vel proximi sunt emissa. De quibus & illud Ambrosianum audiatur elogium. Correptiones quidem in amicitiâ gratae sunt; aculeos habent, dolores non haant. Unde Jeronimus. Multotiens bona parantur invitis; dum eorum potiùs utilitati consulitur quàm voluntati. Nam & qui freneticum ligat, & qui letargicum excitat, ambobus molestus, ambos amat. Haud dissimiliter ad aegroti vulnera sanandum cirurgus accedit; & calibatâ manu nunc carnes putridas resecat, nunc vulnera ligat, & fomenta coaptat; nunc ossa incidit & separat; crudelisque simul ac clemens, non parcit medicus, ut parcat; & saevit, ut misereatur. Noscat igitur delator ille, quòd notum est satis; & supercilium Dorobernicum quandoque deponat; quasi plerique, quos adeò vicia sua delectant; quòd ea malunt finaliter atque poenaliter occultari, quàm remediabili confessione proprià vel correptione alienâ foeliciter atque salubriter propalari. Ut autem paulisper ad priora revertamur; & dicta delatoris nostri pleniùs adhuc retundamus; dentesque caninos tanquam marculo ferreo sive malleo confringamus: si dicta quaelibet aut scripta mordacia, quanquam zelo caritatis & pietatis emissa, quoniam ingenua ingenia magis reverâ verba timent aspera quàm verba dura; propter quòd plerosque, quos non corrigit timor, emendat pudor; censet esse famosa: Epistolas quoque Pauli, quibus insensatos Galathas vocat, & quibus etiam masculos cum masculis & mulieres cum mulieribus turpitudinem agentes palam enarrat, ut corrigat; quoniam fas est interdum, ut materiae verba sint cognata: scriptaque Jeronimi ferè cuncta caritativâ quidem & correctiv [...] reprehensione repleta, temerariâ censu [...]â condempnet; [Page 438] necnon & verba Christi scriptaque, quibus Judaeos ypochritas vocat, ut corrigat, dicens: Matth. xxii. 18. Quid me tentatis ypocritae? & alibi de eisdem: Mat. xvi. 4. Generatio prava signum quaerit, &c. Item & Archisinagogum, indignantem quòd paraliticum Sabbato curâsset, coram omnibus Luc. xiii. 15. ypocritam vocat; incendio digna, non minds fatuo judicio quâm falso, confirmet. Nec mirum quòd sic decernit, qui sic cernit; sic quoque deliberat, qui ad oculum judicat. Utinam igitur illi, qui verba viciorum reprehensiva tantis detestantur nisibus & abhorrent, non minùs ipsa viciosa facinora tam publicis actibus quàm secretis abhorrerent. Valeat in Domino multis profutura per aevum, gregemque commissum nullatenus desertura, quinimo lupis rapacibus fiducialiter atque fortiter atque finaliter baculo pastoris vocibusque clamosis occursura, prudens & pia Paternitas vestra.

Explicit Epistola à Giraldo digesta.

[Page 439]

Giraldi Cambrensis EPISTOLA AD Capitulum Herefordense de Libris â se Scriptis.

AD illos tutum habet accessum justa petitio, quorum non ignoratur discretio pariter & eruditio. Rogo itaque, quatinus librum nostrum, sc. Ecclesiae Speoulum, Beato [...]c Ecclesiae Herefordensi. Aethelberto anno jam ferè praeterito datum, mihi per hunc Clericum praesentium latorem, ad corrigendum adhuc pleniùs & utilia quaedam locis competentibus adjiciendum, remittere velitis. Memorialem autem interim vobis Topographiam Hybernicam, & Vaticinalem Hybernicae expugnationis Historiam, Opera duo sc. & diversa, sed uno volumine conserta, per eundem destinavi; quem cùm melioratum susceperitis, quod in proximo fiet, & emendatum; alium, si placet, remittetis. Peto similiter & illud, quatinus in Topographiâ nunc missâ, in Distinctione primâ, quasi juxta principia, tractatum de avibus earumque naturis in allegoriis etiam adaptatis, percurrere legendo non postponatis. Pretium namque laboris & praemium fore michi noveritis; quotiens eruditis oculis aut auribus se fortè subjicere scripta mea contigerit. Nosse vos enim pro certo volui; quòd transactis annorum curriculis triginta vel pluribus, cùm circiter editionem dictae Topographiae primam & libri recitationem in puplicâ Cleri audientiâ per triduum solempniter Oxoniae factam, cùm Archiepiscopus Cantuariensis Baldewinus, vir quidem valdè litteratus & in Sacris Scripturis affatim eruditus, dictum de avibus earumque naturis & allegoriis assignatis tractatum coram se lectum quandoque relectumque diligenter audisset; quaesivit, utrùm evidentiam aliquam ad allegorias illas sic assignandum ab agiographis & expositoribus nostris habuissem: Cùmque responsum accepisset, quod reverâ penitus nullam, nisi quod solum gratia divina concessit; subjecit vir ille bonus atqùe benignus: Nec mirum, quia certe eodem spiritu, quo & ipsi. Scire vos etiam & hoc cupio, quoniam juvenili tempore, cùm per lustra ferè sex artibus indulserim trivialibus, quibus praecipuè studiis vehementer animum applicueram, Parisiisque tum propter exercitium, tum propter etiam rationis humanae utilitatem, Scolas aliquamdiu puplicè rexerim; tandem maturiori consilio Magistrorum limina Theologicorum auditor & amator avidus per triennium integrum & ampliùs terere coepi nec cessavi; & super artium ac litteraturae fundamenta superaedificare stabiliter per Dei gratiam tam Theologicam quàm canonicas statui disciplinas. Egressus itaque tenore sub isto de scolarum tunc gignasio, demum reversus in Patriam, sciensque quoniam juxta Philosophi sententiam, Animus si remittitur, amittitur; ne fortè quiete torpescerem aut desidiâ, dictam Hiberniae Topographiam cum abditis suis & archanis, aliisque regnis per orbem universis, valde diversis & prorsus alienis, opus ab alio non attemptatum, ad tractandum aggressus fui. Postmodum autem aliquot annis evolutis theologica repetens studia, per quinquennium spacium & ultra litteris sacris animum incunctanter & incessanter applicui. Praeter haec etiam non minùs in hospitiis alibi, quàm [Page 440] scolarum exercitiis ociisque literalibus, quoniam ut ait Philosophus, Ocium sine literis mors est, & tanquam hominis vivi sepultura; tàm luculentis studiis diurnis, quàm lucubrationibus quoque nocturnis, studiosum continuare laborem, & mentis aciem vel legendo vel scribendo jugiter exercere constitui. Consideret itaque ratio provida mensque discreta; cùm vir ille tam eruditione quàm dignitatis honore praeditus & praeclarus, primos labores nostros, & quasi praeludia quaedam ad experiendum ingenii vires & exercendum attemptata, tantâ commendatione digna censuerit; ut dictum est supra: utrum commendari debeant & digne laudari, quae provectior aetas & eruditior emiserit; an malicioso lividorum judicio reprobari? Illud quoque palàm & in propatulo cunctis esse desidero; qualiter vir ille magnus & meritò magnificandus completâ Legatione suâ tam devotâ per horridos & hispidos Walliae fines in Crucis obsequium & Crucifixi negotium, quia tunc sortè cùm dictae Topographiae sibi presentatae lectio, quam libenter audiebat, à nobis coram ipso cotidie facta completa similiter erat; sermonem ad me dirigens, & os sacrum in verba resolvens, ait: Opus tuum, Archidiacone, quòd jam perlectum audivimus; quoniam uniformiter tam verborum flosculis quàm sententiarum medullis adeò convenienter & competenter cunctis ex partibus exornatur; quòd nec primum medio, medium nec discrepet imo; dignum commendatione plurimâ judicamus. Gratiamque stili talem tibi collatam à Domino, quam plùs opibus cunctis terrenis & transitoriis proculdubio diligere debes & approbare, nullo vacare tempore sinas aut permittas; tibique in fide consulimus, & tanquam nostrae praelationis officio firmiter injungimus; quatinus litterati ingenii tui gloriam, gratiamque stili tam egregii desuper datam, in aliquo literali studio, quod multis in posterum proficere queat, semper exerceas, & in caritatis opere tali vitalia complere tempora non desistas. Propter haec igitur monita, quinnimo praecepta, quibus obedire necesse fuit, animum antea studiis obnoxium longè propensiùs solito curis litteralibus applicare dignum duxi. Adeò quidem ut veluti modum in hiis atqùe modestiam omnem minùs servantem non solùm aemuli, verùm etiam amici nonnulli, tanquam me senem penitus infatuatum reputaverunt ac delirum, saecularibus negotiis minùs intentum, & in hiis quae mundi sunt promotum longè segniùs & sublimatum. Verumptamen ut dicti Praelati tanti monitis adquiescam, & praeceptis obediam; & cùm praesentibus propter invidiam placere non valeam, saltem posteritatis favorem & gratiam, si litteraturae decus quandoque resurgat, nisibus totis michi perquiram; dictas contumelias & convicia pati satis tolerabile duxi. Quinimo non propter applausum in futuro laudis humanae, quod vanitati reverâ subjacet apertae, sed propter spem potiùs retributionis aeternae, quia literalia studia, quibus adeò perseveranter mens intenta, multos in posterum aedificare per Dei gratiam & informare valebunt, dictas sustinere contumelias & obprobria valdè concupiscibile judicavi. Porrò quatinùs ad priora revertamur, post commendationem dicti libelli tantam ab Archiepiscopo Cantuariensi factam, duas commendationes ejusdem à duobus viris litteratissimis, Waltero Mapo sc. Oxoniensi Archidiacono, & Magistro Roberto de B [...]llo-foco, Salesburiensis Ecclesiae Canonico, similiter emissas, & hîc apponere praeter rem non putavi. Lecto namque libello primùm eodem ab Archidiacono, sicut & aliis quibusdam de juvenilibus laboribus nostris, quos libenter audiebat & inspiciebat, ait: Et si fortè scripta Giraldi non propter aliud digna commendatione fuissent, nisi propter proaemia sola tam egregia; dicerem ea proculdubio laude non indigna. Eoque dicto rogavit, quatinus Libellum de proaemiis operum nostrorum variis in unum consertis ei donarem. Sed cùm alii vel antea vel pòst similiter efflagitaverant, quidam metrica carmina mea juvenilis aetatis, quidam Epistolas & dictamina ad varias personas variis temporibus destinata: nonnulli quoque rethoricas orationes persuasibiles per opuscula nostra varia dispersas, quibus [Page 441] movebantur, in unum congestas▪ & magnorum quoque virorum descriptiunculas congruè & competenter adapta [...]as, de dono nostro mero sibi largiri postulabant. Verùm quia laborem honestum fugere non consuevi; quatinus uno beneficio quanquam laborioso singulis pêti [...]ionibus illis omnibus plenè & habunde satisfacerem; de Di [...]tis [...] [...] per totidem distinctas particulas artificiosè consertas, sicut delectabile sic & opus non inutile compaginare curavi. Ut tanquam pluribus ex ortulis & pictis arvorum pratis mens studiosa praecipuos eligere flosculos tam salutiferos quàm odoriferos queat; & quasi marinas inter harenas, aliquas fortè virtuosas valeat gemmas excerpere. Et ut etiam dicti Canonici Salesburiensis praemissa commendatio non praetermittatur▪ sciendum quòd dicta Topographia postquam apud Oxohiam solempniter recitata per triduum suerat, per varia loca se diffudit, & ad manus dicti Canonici litteralibus in studiis laudatissimi sorte devenit. Quem cùm legeret & relegeret, satiarique legendo seu fatigari vix valeret; quaesivit tandem ab eo familiaris quidam Clericus ejus & commensalis; quid in illo libello dignum lectione suâ tam continuâ tamq [...]e libenter & totiens repetitâ tunc reperiret; qui sacris Scripturis, tam arduis atque subtilibus studiis assiduis animum applicare solebat. Cu [...] respondens statim ait, & assertivè proposuit; quòd ideo librum illum inspectione tam affectuosâ, nec fastidiosâ, dignum judicabat; quia si viginti Clerici litteratiores & laudabiliores tòtius Angliae, ubi tot sunt boni, super eadem materiâ sibi commissâ per triennale spatium, quo completum est istud, communi labore studioque continuo tam eximium opus emisissent; dicerem ipsos praeconali laude dignissimos. Praescriptis etiam adjicere curavi; quòd an te monita viri sancti tam salubria ex propriae motu industriae, juvenili conamine scripta nonnulla compegeram, animis reverâ studiis litteralibus addictis non inutilia. In primis videlicet Cronographiam metricam, & Mundi nascentis descriptiunculam. Et Cosmographiam Pentametris versibus exornatam. Deinde Topographiam Hybernicam; & Vaticinalem postea regionis ejusdem expugnationis Hystoriam. Item & laboriosum per hispida & inaequalia Walliae loca postmodum Itynerarium; & succinctam Kambriae descriptionem, gentisque Britannicae naturam expressam & proprietatem ab aliis nationibus longè diversam & prorsus alienam, studiosis absque dubio mentibus opus commodum & compendiosum. Item Symbolum Electorum, & librum de Invectionibus intitulatum, ad praemissas injurias multas vice talionis animo vindice nec inimico responsalem. Item Speculum duorum commonitorium ac consolatorium; & quod sola peperit indignatio, cum Epistolis paucis ad injurias illatas respondentibus ac remordentibus, quasi querulum carmen emissum. Item librum de Promotionibus & Persecutionibus Gaufridi Ebor [...]censis Archiepiscop [...]; quòd nec incunabulis aut celsitudine generis, nec in divitiis aut fortunae blandiciis spes ponenda, exemplum praebendo. Item ad natale solum pleniùs illustrandum, ingeniumque variis exercendum studiis & exacuendum, otiumque per omnia desidiosum fugiendum attentius atque cavendum; expressam Kambriae totius Mappam; cum montanis arduis & silvis horridis, aquis & fluviis & castellis electis, Cathedralibus etiam Ecclesiis & Monasteriis multis, maximéque Cisterciensis Ordinis, copiosâ pariter & artificiosâ sumptuositate constructis, arto folio, strictóque va dè locello & spatio brevissimo, distinctè tamen & apertè declaravi. Post monita verò suscepta, grata plurimùm & accepta, maturioribus studiis atque majoribus animum applicando; librum de Principis Instructione, multis auctoritatibus tam Philosophicis quàm Theologicis per exempla pariter & [Page 442] praecepta studioso labore compaginatum, longisque lucubrationibus elaboratum, edere curavi. Item & Gemmam Ecclesiasticam subsequenter, de sacramentis ecclesiasticis saluti animarum pernecessariis, necnon & de Clericali continentiâ, conversationem honestam per capitula plurima & tam exempla congrua quàm praecepta doctrinaliter insinuantia. Item de Monasticis Ordinibus & Ecclesiasticis Religionibus variis, Librum inter labores grandes ferè postremum continuoque triennali studio laboriosiùs editum; cui Speculum Ecclesiae tytulus non incongruè nomen imposuit; quia quae vitanda fuerint, & quae propensiùs imitanda, quasi speculo dilucido discerni in eo poterunt & perpendi; cum gratiâ bonorum & dilectione, odio verò malorum & indignatione, digessi. Item & Dyalogum, librumque de gestis Giraldi laboriosissimis, Menevensi Ecclesiae futuris sortè diebus pernecessarios. Ex quibus nimirum, etsi conferri non possit de casu praeterito medela, plurima tamen elici poterit de futuro cautela. Ad haec etiam praeter dicta maturioris & provectioris aetatis conamina, minora quaedam nec inutilia, quae mixtim & alternatim, prout res exigebat, tam Epistolaria stilo prosaico varia, quàm metrica quoque compegi carmina. Ad magnorum quoque virorum & auctenticorum instantiam plurimam, legendas Sanctorum Vitas emisi. Vitam videlicet Sancti Aedelberti, Martiris Heresordensis egregii. Vitam Sancti David, Menevensis Archiepiscopi. Vitam quoque Sancti Karadoci, loci ejusdem Heremitae nobilis & Presbyteri. Item Vitam Sancti Remigii, Lincolniensis Episcopi primi. Vitamque similiter Sancti Hugonis, Sedis ejusdem Episcopi, de Cartusiensis Ordinis carcere foeliciter assumpti. Verùm ne parvipendantur haec Opuscula minora, si interdum emergant inter majora; sciendum quia signa sunt haec saltem & argumenta certissima; quòd mens, quae non minora passim loco & tempore recusat opera, sicut nec majora, meritò censeri debet laude non indigna. Beatus Ambrosius eodem stilo studioque, quo sacras Scripturas tam arduas exposuit & explanavit, Vitam quoque Sanctae Agnetis Virginis & Martiris explicare dignum duxit. Sanctus quoque Bernardus Clarewallensis Vitam Sancti Malachiae Praesulis Hyberniensis solitâ stili sui elegentiâ tractare curavit; eique super altare Clarevallensis Ecclesiae principale, à latere sc. orientali, sepulturam fieri fecit; cui & corpus suum proprium non longè pòst simili structurâ lapideâ decenter adjungi procuravit. Adjiciendum hoc etiam, & notâ non indignum arbitror; quòd tam Origenes, quàm Jeronimus, & Augustinus, quamquam in sacris Scripturis transferendis pariter & exponendis tam utili labore desudaverint; historias tamen temporis sui plurimas, tam ecclesiasticas sc. quàm & alias quoque memoratu dignas, tractare non omiserunt: Libros etiam Epistolares egregios suis temporibus, qui adhuc extant & multos informant, emiserunt. Lucas etiam Evangelista, postquam Evangelium ediderat, Actus Apostolorum & tanquam Itinerarium eorum dilucidè pertractando declaravit. Sic & non solùm Evangelia, verùm etiam Epistolaria scripta, salutiferae fidelium doctrinae, necnon & Apocalypsis visione propheticâ in inspiratione divinâ, curis Apostolorum & studiis emanârunt. Quaedam igitur oportet facere, veluti sacris utriusque Instrumenti paginis, praesertim autem medullis evangelicis, principaliter atque finaliter nisibus totis attentiùs invigilare. Et alia tamen, sicut praelibavimus, tam epistolaria, cùm res exegerit, quàm caetera cuncta quoque variis ex causis pernecessaria, nullatenus omittere. Quanquam medullae carnium interiores, cùm ossibus effractis eliciuntur, dulciùs sapiant, & fortiùs enutriant; carnes tamen exteriores sumptae similiter & consumptae tam ad usum quàm ad esum necessariae, non inutiles esse reputari [Page 443] debent. Ad historicorum namquo commendationem Moralis iste Philosophus, Seneca sc. historiae descriptionem talem non inelegantem emisit. Historia est antiquitatis auctoritas, testis temporum, lux veritatis, vita memori [...], magistra vitae, nu [...]tia vetustatis. Sciant itaque lividi nostri; quòd non vitam hactenus vel desidiosàm duxi vel otiosam; nec ullo tempore per Dei gratiam, dum superesse valuero, ducam. Unde securè me se [...]em fatuum atque delirum aemuli vocent, rodant, & lacerent, & latrare non cessent. Ego juxta viri Sancti totiens dicti monita praeceptaque salubria, gratiam stili desuper datam vacuam Deo dante non relinquam: propter quòd in litteralibus studiis, & tam Theologicis quàm Philosophicis & Historicis, variis vicibus, sicut hactenus feci & consuevi, studiosum animum indesinenter exercens. non solùm in hiis ad posterorum eruditionem zelo caritatis maximo diuciùs immorari, verùm etiam mori, in talem quoque spiritum, cùm hora super venerit, exalare, desi derabile duxi. Periculosum tamen est hodie, sicut & olim, & calumniosis aemulorum undique depravationibus expositum, scribentis maximéque nova cudentis, officium. Unde moralis ille Philosophus egregius, Seneca: Lividi Lectoris malitia dictionem san [...]m & insanam p [...]ri revolvit appetitu; non ampliùs concupiscens electa quae laudet; quàm despecta, quae [...]ideat. Item & Poeta.

Discit enim citiùs, meminitque libentiùs illud,

Quod quis deridet, quàm quod probat & veneratur.

Sanè quum duplex esse constat doctrinae genus: aliud enim linguae labiorumque labore cathedraliter emissum, auribus se applicat auditorum: aliud mentis manúsque ministerio, studio videlicet stilique vicissim & calami officio, litterarum nexibus coagulatum, oculis se sub [...]icit inspectorum. Ideoque postremum hoc, tum propter dicta viri Sancti monita, quibus resisti ullatenus non decuit nec debuit, tum etiam quoniam istud utilius & diuturnius, quia communius & long [...]vius, mihi doctrinae genus elegi. Vox enim emittitur, & verba pertranseunt: scriptum verò semel editum & approbatum tenaci longaevitate transmittitur ad posteros, & notariorum operâ successivâ renovatione perpetuatur. Unde cùm Origenes & Jeronimus caeterique Agiographi nostri & Doctores ecclesiastici multùm Christi sponsam modis utrisque, longè plùs tamen libris quàm linguis, litterisque quàm labiis, ipsam illustrârunt. Nam Patribus nostris, Ecclesiaeque rectoribus atque Doctoribus, nisi tanta studendi scribendique cura fuisset, conceptumque corde thesaurum in scripta redactum posteris praesentandi; in quo nunc Ecclesiâ vel metricè psalleret vel melicè jubilaret? in quo vel Scismaticis resisteret, vel Haereticis aut etiam inimicis crucis Christi plenè & perfectè responderet? Item nisi auctores linguaeque Latinae moderatores tantâ diligentiâ studiis scriptisque suis orbem universum illustrâssent; professionis hodie litteratoriae tam celebri frequentiâ vulgi per ora quid volitaret? Aut etiam quid haberet quod legeret tereretque viritim puplicus usus? Sicut in proaemio Gemmae nostrae Ecclesiasticae primo pleniùs super hiis disputatur. Virilis igitur est animi, mentisque à naturâ bene dispositae & industriae clarae; ut quemadmodum à patribus atque prioribus nostris affatim omnes accepimus; sic & nos jam decessorum nostrorum sicut & praesentium quasi & posterorum quoque studiis aliquid adjiciamus: & saltem cum Viduâ evangelicâ in Gazophylacium Domini duo minuta mittamus: Quatinus tam rectè vivendo quàm rectè scribendo, nostram memoriam longis in aevum spatiis extendamus. Et quod satius [Page 444] est longéque sanius atque salubrius, plùs per opera bona quàm per opscula vana, praesertim si plausûs popularis aucupativa fuerint & appetitiva, de luctu in lucem, de viâ in patriam, de morte in vitam doloris ignaram & finis nesciam, foelici mutatione gratiaeque supernae benigno favore transferamur. Habeat igitur in studiis librisque nostris, multis absque dubio lucubrationibus ad posterorum utilitatem elaboratis; quatinus aemulis nostris ylia rumpantur, & praesens tempus quod laceret, & posteritas quod laudet. Habeat hoc quod laedat, illa quod legat. Habeat hoc quod dampnet, illa quod amet. Habeat hoc quod reprobet, illa quod probet. Valeat in Domino cara nobis Fraternitas vestra.

In canes & aemulos suos morem Jeronimo Giraldus gerens ad renovata convitia iteratâ responsione remordet.

ELegi rudibus Elegis non carmine picto
Versibus insipidis suppeditare vices.
Rodere Giraldum qui tentas dente canino,
Latras non mordes, velle nocere doces.
Corriperis, sed te non corrigis; immo medentis
Et tua curantis vulnera spernis opem.
Non detractoris vicio sed commonitoris
Officio condi carmina nostra scias.
Livide delator, tua fundis toxica; sed dum
Quaeris obesse mihi, plùs tibi livor obest.
Zelo consimili vitiis virtute rebellem
Jeronimum rodas, atra venena vomens.
Temporis ille sui quòd mores arguit; exul
Pulsus ab urbe fuit, regna remota petens.
Si potes, ostendas Giraldum Jeronimumve
Falsigraphum; veris aut adhibeto fidem.
Et potiùs mores emendes; inque monentem
Pleniùs ut sapias, ne maledicta feras.
Evome quicquid habes; quòd te tua putrida tabes
Torquet, nec propriae verba salutis ames.
O mendice miser, Monachari qùi properâsti,
Ut ventrem pascas, pabula mentis ama.
Aemule detractor, quòd pergis dicere quae vis,
Audis quod non vis: ergo quiesce, sile.

[Page 445]

Giraldi Cambrensis Catalogus brevior Librorum suorum.
Sequitur de Catalogo & numero Librorum à Giraldo compositorum.

OCcurit hîc igitur in primis tempore tenerior Cronographia nostra, & Mundi Cosmographia, annis adolescentiae versibus Hexametris Pentametrisque metricè composita; plùs Philosophicum quàm Theologicum nonnullis in locis dogma secuta.

Item Topographia Hybernica, liber sc▪ de situ terrae illius & mirabilibus ejusdem multis exaratus, apud Oxoniam per tres dies continuos in publicâ Cleri audientiâ recitatus.

Item Liber de Expugnatione Hyberniae, & hac ultimâ Insulae illius per Anglos subactione.

Item Liber de Legendis Sanctorum, Vita sc. S. Davidis Menevensis Archiepiscopi, Vita S. Caradoci nobilis loci ejusdem Confessoris, Vita S. Ethelberti Martyris Herefordensis egregii, Vita S. Remigii Lincolniensis Episcopi primi, Vita S. Hugonis quinti post Remigium loci ejusdem Antistitis.

Item Liber de promotionibus & persecutionibus Gaufredi Eboracensis Archiepiscopi; quòd nec in cunabulis aut celsitudine generis nec in divitiis aut fortunae blanditiis spes ponenda, exemplum praebens. Et quoniam non sub certi Auctoris nomine liber editus est, meritò dicitur Apocriphus.

Item Symbolum Electorum, ad varia complendum diversorum desideria, sicut ex Proaemio libri ejusdem patet, compaginatum.

Item Liber Invectionum, Romae in Giraldum acriter inchoatus, & ibidem ab ipso, Papâ monente, in pleno Consistorio ad injurias respondente & objecta crlmina non incompetenter evacuante pariter & refundente, necnon & utilia quaedam adjiciente consummatus.

Item Speculum duorum Commonitorium & Consolatorium, & quod sola peperit indignatio, cum Epistolis paucis ad injurias illatas respondentibus ac remordentibus, quasi querulum carmen emissum.

Item Liber de Cleri Ecclesiastici circa Sacramenta majora magisque necessaria instructione & persuasibili valde per exempla pariter & praecepta ad vitae honestatem inductione; Cui Gemma Ecclesiastica titulus nomen imposuit.

Item Itinerarium Giraldi, & laboriosa Baldwini Cantuariensis Archiepiscopi Legatio, devotaque per Walliam in Crucis obsequium praedicatio.

Item Kambriae Topographia & tam terrae quàm morum gentis illius brevis & compendiosa descriptio. Cujus in fine satis succinctus ac dilucidus tam Retractationum Tractatus, quàm Librorum nostrorum Catalogus non incompetenter est appositus.

Item circiter id ipsum temporis, quo Kambriae Descriptionem stilo perstrinximus, Mappam ejusdem expressam, quatenus & natale solum non tantùm literis verùm etiam protractionibus quibusdam & quasi picturis variis nec incompetentibus aut indecentibus nostrâ foret ad unguem operâ declaratum, breve in loculo [Page 446] arctoque folio loca quamplurima complectentes, eademque tamen dilucidè satis & distinctè disponentes, non absque studioso labore propalavimus.

Item Liber de Fidei fructu Fideique defectu; quanta serventem praemia, quanta frigentem supplicia manent, succinctâ brevitate declarans; labor sc. diligenti Lectori non inutilis.

Item Liber de Principis instructione, toties promissus; ferè inter primos inchoatus, inter ultimos autem propalatus, diu nimiùm clausus & sopitus, quando tutè prodire posset plurimis annorum curriculis tempus exspectans; liberaliter quidem & non liviè legenti labor suâ quoque laude non indignus.

Item Liber de Gestis Giraldi laboriosis Menevensis Ecclesiae, de cujus dignitate multa complectitur; quanquam ad praeterita minimè medelam, magnam tamen ad futura cautelam praestans. Labor non infructuosus; ubi perpendi evidentissimè poterit, quòd Ecclesia militans per surreptiones varias, instrumentorum ac testium [...]alsitates, plerumque decipitur aut corrumpitur; triumphans verò non irridetur. Et quòd non semper ad merita aequè respondent in terris praemia; vel caecâ in incertum aberrante, ut solet, & exorbitante fortunâ, vel certè benigniore clementiâ juxta cordis desideria, si piè, purè, legitiméque certatum fuerit, ad aeternam faelicitatem coronâ repositâ & mercede servatâ.

[Page 447]

Giraldi Cambrensis LIBER SECUNDUS De Descriptione Walliae, SEU Liber de Illaudabilibus WALLIAE.

QUoniam in priori Libro gentis Britannicae naturam, mores & modos satis evidenter explicuimus, eaque praecipuè quae virtuti consona & in unum collecta ad laudem ejus & honorem verè poterant explanari; de caetero competens ordo deposcit, ut in sequenti Operis partitione more historico ad ea quoque quae virtutis & laudis lineam egredi videntur, calamum vertamus. Impetratâ tamen veritatis explicandae veniâ, citra quam omnis Historia non solùm authoritatem sed & meritò nomen Historiae demeretur. Naturam enimvero imitari arte pro fessus, autoritatem Pictor amittit; si diligentiùs apta dum protrahit, minùs idonea verecundè praetermittit. Unde etiam quoniam vitiis sine nemò nascitur, Optimus ille est qui minimis urgetur; nichil humanum à se alienum sapiens putet. Semper enim mundanis in rebus quasi nulla sub coelo perfecta faelicitas, & mala sunt vicina bonis, & vitia virtutibus distinguuntur. Sicut ergo sive naturae sive industriae bona mentem bene compositam audita delectant; sic recitata bonis contraria non offendant. Corrumpi nimirum ex longo exilio & paupertate pejoresque ad usus gentis hujus natura perverti potuit. Sicut enim multa paupertas extinguere vitia solet; sic nonnulla interdum ex eâdem contraria virtutibus adolescunt.

CAP. I. De Inconstantiâ Gentis hujus & instabilitate, fidei quoque Sacramentique reverentiâ nullâ.

GEns igitur haec gens Tenerrim [...] Cod. Cotton. tenuissimae fidei; nec minus animo levis quàm corpore. Gens ad facinus quodlibet sicut facillimè impellitur; sic à proposito seu jam incoepto eâdem facilitate revocatur. Gens in omni quidem mobilis actione, semper tamen in malo pertinacior; nullius nempe rei praeter inconstantiae solius constantiam habens. Nullum eis jusjurandum, nulla fidei, nulla veritatis reverentia. Adeò namque fidei foedus aliis inviolabile gentibus parvipendere solent; ut non in seriis solùm & necessariis, verùm in ludicris omnique ferè firmando verbo dextrae manûs, ut mos est, porrectione signo usuali dato fidem gratis effundere consueverint. Praeterea quicquid commodi, quicquid temporalis emolumenti sacramenti transgressione provenire potest, passim perjurio parant; adeò quidem ut in causis Tam Ecclesiasticis quàm forensibus, nunc excipiendo nunc replicando. Cod. Cotton. foroque civili tam excipiendo quàm explicando, puta quicquid ad praesens expedire videtur, jurare parati, pars utraque semper agere semper probare nitatur. Quanquam tamen venerandae leges, ubi sacramenta sacra putantur, ubi reverentia veris & honor exhibetur [Page 448] honestis, in rei favorem & odium actoris probationem actori tanquam onus imponant; porro populo versuto & versipelli jugum hoc suave & onus leve videtur.

CAP. II. Quòd de rapto vivunt; & pacis amicitiaeque foedera non custodiunt.

AD haec etiam rapinis insistere raptoque vivere furto & latrocinio, non solùm ad exteros & hostiles populos verùm etiam inter se proprium habent. Pacis quoque & amicitiae foedera visâ nocendi opportunitate non respiciunt; fidei sacramentique religionem turpi lucro postponentes. Quod & Gildas olim in libro de Excidio Britonum more historico suae gentis vitia veritatis amore non supprimens, his verbis declaravit. Nec in beiio fortes, nec in pace fideles. Sed quando Julius Caesar, qui tantus erat quantus & orbis, sub Cassibelliano duce Territa quaesitis ostendit terga Britannis; nunquid non sortes suere? Quid & quando Belinus & Brennus Romanum Imperium suis addidere victoriis? Quid Helenae nostrae filii Imperatoris tempore Constantini? Quid Aurelii Ambrosii regno? quem etiam laudibus Eutropius effert. Et Arturi nostri famosi, ne dicam fabulosi, tempore quanti fuere? Sed è diverso qui à Scotis & Pictis populisque tam vilibus ferè debellati, auxiliatrices Romanas toties vexarunt legiones, dicentes: sieut ex Gilda colligimus, Barbari nos ad mare, mare autem ad Barbaros impellit. Hinc subjugamur, hinc submergimur, hinc trucidamur. Nunquid tunc fortes, inquit, & laudabiles fuere? A Saxonibus quoque in auxilium vocatis & stipendiario munere locatis quando expugnati & subacti; nunquid fortes? Deest in Cod. Cotton. Et quod omnium istorum validius ignaviae eorum argumentum est; quòd Gildas, qui vir sanctus erat & de gente eâdem▪ in cunctis quas de gente ipsorum scripsit Historiis nichil usquam egregium de ipsis posteritati reliquit. Hujus autem contrarii solutionem Deo dante vitâque comite in Britannicâ promittimus Topographiâ.

Desunt omnia ad finem usque capitis in Codice Westmonast. Id tamen hîc tantillum ad majorem evidentiam addere sufficiat; quòd ex quo maximus ille Britonum Princeps, cujus in capite libelli mentionem fecimus, totum armatae juventutis Britanniae in transmarina ducendo robur exhauserat; multis postmodum annis vacua viris & viribus Insula piratis & praedonibus mansit exposita; quae quidem antea incomparabili strenuitatis gloriâ floruerat. Adeò quidem ut per ejus alumnos praeclarus ille Tyrannus totam fèrè Cisalpinam Galliam subjugaverit, ipsumque Romanum Imperium armis attemptare praesumpserit. Processu quoque temporis longâ demum propagatione multiplicata & armis instructa in pristinae probitatis audaciam Britannica juventus excrevit. Distinguantur igitur in hunc modum tempora; & concordabunt scripta. De Gilda verò, qui adeò in gentem suam acriter invehitur, dicunt Britones; quòd propter fratrem suum Albaniae Principem, quem Rex Arthurus occiderat, offensus haec scripsit. Unde & libros egregios, quos de Gestis Arthuri & gentis suae laudibus multos scripserat, auditâ fratris sui nece omnes, ut asserunt, in mare projecit. Cujus rei causâ nichil de tanto Principe in scriptis authenticis expressum invenies.

[Page 449]

CAP. III. De Martio conflictu invalido, turpique fugâ & illaudabili.

IN bellico conflictu primo impetu acrimoniâ, voce, vultu terribiles effecti tam clamore horrendo coelum replente tubarumque praelongarum clangore altisono quàm cursu pernici pariter ac praecipiti, crebris quoque jaculorum ictibus gens asperrima. Porrò si suscepta viriliter passa fuerit primò repulsam; confusioni facillimè data statim ut terga dederint, solùm sugae praesidio nullique penitus con [...]idunt rebellioni. Quod tamen in Martiis conflictibus reprehensibile Poeta non ignoravit, dicens. Ignavam scelus est tantùm fuga. Et alibi. In vicium culpae ducit fuga, si caret arte. Sicut ergo de Teutonicis in Romanâ Historiâ legitur; sic & istis idem assignari potest. In primo impetu majores sunt viris, in secundo verò minores mulieribus. In fugâ nimirum & confectione crebrò revertens & tanquam Parthicis à tergo sagittis fugiendo repugnans animosa virilitas magis apparet. Et tamen sicut in bellicis successibus ac victoriis etiam ignavi de virtute gloriantur; sic & in pejori fortunâ vix etiam viris sua virtus conceditur. Totum itaque vel fugando vel fugiendo certamen eorum. De plano namque confligere deque victoriâ comminus contendere diuque viriliter dimicare: cujus modi conflictum Poeta describit dicens; Iam clypeo clypeus, umbone repellitur umbo, Ense minax ensis, pede pes, & cuspide cuspis: Gens leviter armata & agilitati potiùs quàm robustis viribus consisa sustinere non potest. Veruntamen hodie confecta & cruentam in fugam turpiter conversa, cras nihilominus expeditionem parat; nec damno nec dedecore retardata. Etsi apertis congressibus belloque indicto fortè non praevalet; insidiis saltem & nocturnis irruptionibus hostem gravat. Unde & quoniam nec fame nec frigore gravata, nec Martio labore fatigata, nec casibus adversis in desperationem data, sed post lapsum statim resurgere prompta, bellique discrimina denuo subire parata; sicut praelio facilè sic bello difficilè vinci solet. Unde & Claudianus de gentis ejusdem naturâ loqui videtur dicens.

Dum pereunt, meminere mali: si corda parumper
Respirare sinas, nullo tot funera censu
Praetereunt, tantique levis jactura cruoris.

CAP. IV. De ambitiosâ terrarum occupatione & inter fratres divisione.

FInales autem fossas effodere, terminos transponere & metas transcurrere, terrasque modis omnibus vel occupare vel dilatare gens prae gentibus aliis ambitiosa. Adeò quidem hoc ambitionis vitio communi labe laboravit; quòd terras quascunque seu precario seu commodato locationis, conductionis, emphiteseos vel alio quocunque titulo semel possidere contigerit, sacramentis etiam vero domino proprietario super indemnitate ac securitate palàm interpositis, nichilominus tamen easdem tanquam proprias & haereditarias sibi jure perpetuo vendicabunt. Hinc itaque lites in curiâ & contentiones, hinc caedes & incendia, hinc crebra fratricidia. Ad haec etiam quòd fratres inter se pro heriliterras portione dividunt & distinguunt, antiquus in hac gente mos obtinuit. Accessit & aliud incommodum grave; quòd Principes filios suos generosis de terrâ suâ viris diversis diversos alendos tradunt; quorum quilibet alumnum [Page 450] suum post patris obitum extollere aliisque praeferre toto conamine nititur & machinatur. Per quod graves toties terris eorum, nec sine caedibus injustis & fratricidiis seu fratrum exoculationibus crebris, virium quoque omnium & successuum experientiâ facilè foedabiles emergere solent turbationes. Unde & inter fratres collactaneos quàm naturales longè veriores invenies amicitias. Hoc etiam in his notabile, quòd fratres plùs mortuos diligunt quàm vivos. Vivos enim ad mortem persequuntur; mortuos autem & ab aliis interemptos totis viribus ulciscuntur.

CAP. V. De gravi eorum exactione & immoderantiâ.

UBI autem copiam inveniunt & potestatem exercere possunt, exactores improbissimi. Cibo namque potuque praesertim inebriante extra briam omnem poni cupientes, modum & modestiam minùs observant; dicentes cum Apostolo: Phil iv 12▪ Scimus abundare; scimus & penuriam pati. Sed non cum eodem, 1 Cor ix. 22. Omnibus omnia facti, ut omnia lucrifaciant Deo. Sicut enim ingruente necessitate nimiae sunt abstinentiae & parsimoniae; sic post longam esuriem lupis in hoc & aquilae similes, quia sicut & illi rapto vivunt & rarò reficiuntur, ad alienam praecipuè positi mensam, immoderatam appetunt saturitatem. Sunt igitur in penuriâ parci, in copiâ superflui. Suam tamen nemo substantiam, sicut in Anglorum gente videmus, ob gulae propriae, crapulaeque vitium foenori donat. In sumptibus autem & honore volunt omnes omnibus, quoniam facinus quos inquinat aequat, pravâ consuetudine parificari.

CAP. VI. De Incestûs crimine, Ecclesiarum quoque per successionem & participes abusione.

CRimen autem incestûs adeò apud omnes tam minores in populo quàm etiam majores enormiter invaluit; quòd in quarto gradu & quinto passim, in tertio quoque plerumque, quòd non est timor Dei ante oculos eorum, consauguineas ducere nec verecundantur nec verentur. Ad sedandas quippe inimicitias, quas inter se toties, quia veloces pedes eorum ad effundendum sanguinem, hostiliter incurrunt, hujuscemodi per se dispensationibus passim abutuntur. Ob generositatis etiam amorem, quam tantopere cupiunt & affectant, suae genti se jungentes, alienis omnibus, tanquam sanguine & origine juxta innatae praesumptionis arrogantiam longè disparibus, modis omnibus copulari recusant. Matrimoniorum autem onera, nisi expertis antea cohabitatione, commixtione, morum qualitate & praecipuè foecunditate, subire non solent. Proinde & puellas sub certo parentibus pecuniae precio & resipiscendi poenâ statutâ non ducere quidem in primis sed quasi conducere antiquus in hac gente mos obtinuit. Ecclesiae verò istorum omnes ferè tot Personas & participes habent, quot capitalium virorum in Parochia genera fuerint. Successivè quoque & post patres filii Ecclesias obtinent non electivè, haereditate possidentes & polluentes sanctuarium Dei. Quòd si Praelatus alium eligere & instituere fortè praesumpserit, in instituentem proculdubio vel institutum genus injuriam vindicaret. De duobus autem his excessibus, incestùs videlicet & successionis, radicatis olim in Armoricà Britanniâ necdum eradicatis, scribit in quadam Epistolâ suâ Ildebertus Cenomannensis Episcopus, dicens etiam se Concilio interfuisse cum Clero Britanniae ob has enormitates gentis illius extirpandas convocato. Ex quibus constare potest utrumque vitium huic genti tam cismarinae quàm transmarinae ab antiquo commune fuisse. Unde & illud Psalmistae David [Page 451] non incompetenter huic populo adaptari posse videtur. Psal. xiii. 1 [...] Corrupti sunt, & abominabiles facti sunt in studiis suis. Non est qui faciat bonum; non est usque ad unum. Omnes declinaverunt; simul▪ inutiles factisunt, &c.

CAP. VII. De peccatis eorum, & tam Britanniae quàm Trojae meritis urgentibus amissione.

PRaeterea peccatis urgentibus & praecipuè detestabili illo & nefando Sodomitico, divinâ ultione tam olim Trojam quàm postea Britanniam amiserunt. Legitur enim in Romanâ Historiâ, quòd Constantinus Imperator Occidentali Imperio B. Silvestro & successoribus suis cum Urbe relicto Trojam reaedificare proponens, ibique Orientalis Imperii caput erigere volens, audivit hanc vocem: Vadis reaedificare Sodomam. Et statim mutato consilio versùs Bizantium vela pariter & vexilla convertit; ibique imperii suicaput constituens, urbem eandem foelici suo nomine decoravit. De Mailgone quoque Britonum Rege aliisque plurimis in Historiâ Britonum legitur eodem vitio laborantibus. Veruntamen multo jam tempore adeò à Britonibus enormitas illa prorsus evanuit; ut ejus etiam memoria jam apud eos vix habeatur. Proinde quasi poenitentiâ jam ferè peractâ, & quoniam numero praeter solitum & multitudine, viribus & armis, bellorum quoque successibus & terrarum incrementis, nostris plurimùm diebus adaucti sunt; gloriantur ad invicem, praedicant & confidentissimè jactant, toto (quod mirum est) in hac spe populo manente, quoniam in brevi cives in Insulam revertentur, & juxta Merlini sui vaticinia exterorum tam natione pereunte quàm nuncupatione antiquâ in Insulâ tam nomine quàm omine Britones exultabunt. Sed mihi longè aliter visum est. Quoniam enimvero Luxuriant autem rebus plerunque secundis. Nec facile est aequâ commoda mente pati. Et quia Non habet unde suum paupertas pascat amorem. Divitiis alitur luxuriosus amor. Ut paupertati potiùs in hoc exilio, quo extorres ferè facti sunt à regno, attribuenda sit vicii illius, quo in divitiis carere nescierant, illa carentia quàm virtuti.

Deest ista periodus in Codice West. Qualiter enim poenitentiam nedum peregisse dicentur, quos tot peccatis vitiorumque voragini datos, perjuriis puta, furtis, latrociniis, rapinis, homicidiis, & fratricidiis, adulteriis & incestibus, obstinatâ de die in diem ampliùs malitiâ implicitos videmus & irretitos. Adeò quidem ut verbis Oseae Prophetae in ipsos uti verè quis possit. Ose iv. 1. Non est veritas, non est misericordia, &c.

Alia quoque de quibus jactant, operosis Regum Normannorum curis, quibus Francorum superbiae in transmarinis tantò praeindulgent, longè veriùs quàm vel eorum viribus magnis vel potentiis sunt assignanda. Hujus autem rei si certitudinem quaeris; respice Reges Anglicos Normannis priores. Qui quùm hac solùm Insulâ Britannicâ contenti fuerant, & tantùm his debellandis operam dabant; eosdem penè penitus saepe deleverant. Sicut Rex Offa suo in tempore, qui & fossâ finali in longum extensâ exclusit Britones ab Anglis. Ethelfridus quoque, qui nobilem Legionum Urbem destruxit, & egregii illius Bangornensis Monachos Monasterii in auxilium orando vocatos gladiis interemit. Et sicut longè pleniùs Haroldus ultimus; qui pedes ipse cumque pedestri turmâ & levibus armis victuque patriae conformi tam validè totam Kambriam & circuivit & transpenetravit; ut in eâdem ferè mingentem ad parietem non reliquerit. In cujus victoriae signum perpetuamque memoriam lapides in Walliâ more antiquo in titulum erectos locis, in quibus victor extiterat, literas hujuscemodi insculptas habentes plurimos invenies; HIC FUIT VICTOR HAROLDUS. Ob has igitur tam cruentas tamque recentes Anglorum de hac gente victorias primi tres Normannorum Reges in tantâsubjectione [Page 452] tamque pacificam suis diebus Walliam tenuere. Quorum temporibus gens haec in numero plurimùm adaucta, armis etiam & equis à Normannis & Anglis, quos & Curiam sequendo & obsides dando jam frequentaverant, edocta paulatim, & assueta, trium sequentium tempore propter majores, ut diximus, quibus transmarinas ad partes tenebantur, curas, cervicem erigentes & terras occupantes, pristinum ferre jugum omnino respuerunt.

CAP. VIII. Qualiter Gens ista sit expugnanda.

POrrò qui gentem hanc subjugare pacificamque tenere voluerit, hac arte utatur. In primis operam ad minus annuam operosamque curam & assiduam huic adhibere negotio Princeps in animo fixum habeat. Gens etenim, quae nec in campo contra exercitum armatum consertis viribus apertè congreditur, nec in castellis obsidionem exspectat, non impetu primo sed per moram diligentem & vacationem est expugnanda. Deinde vires eorum dividat, & quosdam ex ipsis ad alios confundendum, quòd se invicem odio & invidiâ prosequi solent, donariis alliciat tam praemissis quàm promissis. Et sic autumnali in tempore non solùm Marchia sed etiam terra interior locis idoneis, castellis, alimentis & familiis bonis bene muniatur. Interim autem cuncta mercimonia frumenti, panni, salis & bladi, quibus ex Anglicanâ copiâ sustentari solent, arctiùs eis inhibeantur. Naves quoque validis plenae viris, ne per Hyberniam vel Sabrinum mare eis praedicta navigio deferri possint, aliquot ad tutelam adhibeantur, quibus & ab hostibus arceantur & suis victualia deferantur. Subsequenter autem hyeme ingruente majore, cùm foliis silvae & pascuis montana caruerint, praedis abductis ipsisque jam per familias & crebros undique Castrensium impetus▪ plurimùm afflictis, cum exercitu pedestri valido mediocriter & non ad onus armato, usque ad eorum latibula silvarumque condensa arborum confraga viriliter transpenetretur. Semper autem pedestribus turmis è vestigio sequentes ad fortitudinem & refugium milites aliquot adjiciantur. Et sic per crebras confligentium mutationes, ut fatigatis semper turmis novae succedant, per caedes quoque & strages multas, si casus obtulerit, expugnentur. Non enim his sine nec absque periculo multorum & damno gens poterit inimica debellari. Sed licèt hodie de Anglorum exercitu stipendiarii multi ceciderint; cras nihilominus ad eadem discrimina totidem vel plures moneta dabit. De Kambrensibus autem, quoniam nec alienigenas nec stipendiarios habent, quicunque ceciderint; damnum eis impraesentiarum irreparabile fiet. In hoc itaque negotio sicut artifici credendum est in suâ facultate; sic horum praecipuè standum est consilio, qui circa similia patriae negotia conversati diutiùs & usitati mores gentis & modos agnoscunt; quorumque magnopere refert, ut gens inimica, quacum ex crebris belli diutini conflictibus hostilitatem plurimam & odium implacabile contraxerunt, eorundem operâ vel debilitari possit vel deleri. Foelices dixerim Kambriae fines, quos Anglorum gens inhabitat; si Reges eorundem in partibus illis gubernandis & propulsandis inimicae gentis injuriis plùs Marchionum & Baronum patriae quàm Andegavorum & Normannorum consiliis & dispositionibus olim usi fuissent. In hac autem expeditione, sicut in aliâ qualibet sive Hybernicâ sive Kambricâ, gens in Kambriae Marchiâ nutrita, gens hostilibus partium illarum conflictibus exercitata, competentissima puta formatis à convictu moribus audax & expedita; cùm alea Martis exegerit, nunc equis habilis nunc pedibus agilis inventa; cibo potuque non delicata, tam Cerere quàm Baccho causis urgentibus abstinere parata. Talibus tam Hybernia quàm Kambria viris initium habuit expugnationis: Talibus quoque vel nullis consummabilis finem habitura conquisitionis. Flandrenses quippe Normanni, Coterelli, & Bragmanni, quanquam suis in terris milites egregii [Page 453] sint & armis instructissimi; Gallica tamen militia à Kambricâ, sicut & ab Hybernicâ, distare dinoscitur. Ibi namque plana petuntur, hîc aspura; ibi campestria, hîc silvestria. Ibi arma honori, hîc oneri. Ibi stabilitate vincitur, hîc agilitate. Ibi capiuntur milites, hîc decapitantur. Ibi re [...]imuntur, hîc perimuntur. Sicut igitur ubi militares acies de plano conveniunt; gravis illa & multiplex armatura tam linea sc. quàm ferrea milites egregiè munit & ornat; sic ubi solùm in arcto confligitur seu loco silvestri seu palustri, ubi pedites potiûs quàm equites locum habent; longè levis armatura praestantior. Contra inermes namque viros, quibus semper in primo ferè impetu vel parta est statim vel perdita victoria, expeditiora satis arma sufficiunt; ubi fugitivam vel agilem per arcta vel aspera gentem sola necesse est gravi quadam & armatâ mediocriter agilitate confundi. Cum illa nimirum armaturâ multiplici sellisque recurvis & altis difficilè descenditur, difficiliùs ascenditur, difficillimè cùm opus est pedibus itur. Ut igitur singula quaeque locum teneant sortita decenter; contra graves & armatos sol [...]m virium robore & armorum ope confilos, de plano dimicare victoriamque vi obtinere contendentes, armatis quoque viris & viribus opus ibi esse proculdubio protestamur. Contra leves autem & agiles & aspera petentes levis armaturae viri taliumque praesertim exercitati congressibus adhibendi. Urbes autem & castra▪ quae Sabrina perlabitur, totaque terra ab Occiduâ ejusdem parte versùs Walliam ab Anglis occupata, necnon & Slopesburiae Provincia & Cestria tota, communitae viribus & armis, vel alio quovis speciali libertatis honore providâ Principis largitione laetentur. Ubi & annis singulis per viros probos & discretos ad hoc deputatos, qui patriae tutelae & defensioni non rapinis intendant & destructioni, bellici apparatûs, armorum sc. & equorum visio fiat; quatinus ibidem tam militibus & civibus quàm servientibus populóque toto armis instructis & assuetis, & libertati in hunc modum libertas opponatur, & per superbiam superbia retundatur. Kambri nimirum, quòd nec laboriosis oneribus atteruntur, nec Dominorum exactionibus ullis molestantur; hinc eis ad propulsandas injurias cervix erecta, hinc ad patriae tutelam audacia tanta, hinc armis semper & rebellionibus gens promptissima. Nichil etenim quod adeò corda virorum ad probitatem excitet erigatque & invitet, ut libertatis hilaritas; nichil adeò deprimit & deterret, ut servitutis oppressio. Poterit etiam haec regni particula armis & animositate munita non solùm in finibus istis verùm etiam alibi in necessitatis articulis tam remotis partibus quàm propinquis egregie Principi militare. Et si fortè à provinciis istis annuis vectigalibus fiscali minus aerario proveniat; regni pace & regis honore plenè & abunde defectus iste compensetur. Praesertim etiam cùm expeditionis unius ad Walliam gravis partes admodum & periculosa sumptuositas multorum solea [...] armorum fiscales finium illorum reditus aequiparare.

CAP. XI. Qualiter expugnata sit gubernanda.

GEns igitur haec sicut per industriam praedicto tenore est expugnanda; sic expugnata moderato in hunc modum regimine est gubernanda. Constantis & vindicis animi viris cura regiminis committatur: Qui & pacis tempore dum legibus obtemperat & servire non recusat, ipsam interim stabili conventione deliniat & honore praeveniat. Gens etenim haec, sicut & barbara gens quaevis, quanquam honorem nesciant, honorari tamen super omnia quaerunt; & veritatem, quam in se non habent, in aliis approbant & venerantur. Cùm autem Innatae Cod. Cotton. usitatae levitatis indicio à pace resilire praesumpserint; dissimulatâ prorsus mansuetudine continuò vitium vindicta sequatur. Cùm iterum ad pacem reversi fuerint; condignâ delicti satisfactione secutâ, quoniam post inimicitias irae meminisse malorum, quamdiu fideliter steterint dissimulatâ prorsus [Page 454] injuriâ pristinâ statim tam securitate gaudeant quàm honore; quatenus tam ad obsequendum quàm ad pacis bona sequendum & praemium invitet, & à temerariis ausibus secutura semper poena deterreat. Porrò qui ista confundunt, in delictis deferendo, in obsequiis deprimendo, in guerrâ blandiendo in pace depraedando, imbelles spoliando, rebelles venerando; sicut plerosque vidimus; hi confusa sub se cuncta reddentes, demum & ipsi confunduntur. Praeterea quia minùs ea laedere solent quae praevidentur; & quia foelix est illa civitas quae in pace bellum cogitat; pacis tempore contra imminentia Martis incommoda tam castrorum constructione quàm silvestrium viarum ampliatione necnon & familiae bonae retentione vir prudens praemuniatur & praeparetur. Qui enim in pace foventur & sustentantur, hi longè promptiùs, securiùs atque fideliùs urgentibus incommodis ad bella vocantur. Et quoniam semper insidias sub amicitiae fuco gens insubacta molitur; Princeps vel Praefectus nunquam eorum caput suum aut castrum Fidei Cod. C [...]. fidelitati donet. Quoniam enimvero insignium virorum exemplis, quorum quosdam crudeliter extinctos, alios autem castris & honore privatos per incuriam vidimus & negligentiam, nationis subdolae & subactae longè fortiùs timenda est ars quàm Mars, pax quàm fax, mel quàm fel, malitia quàm militia, proditio quàm expeditio, amicitia praefucata quàm inimicitia despicata. Expedit itaque viro prudenti ac provido alienis in malis fugienda contemplari. Indempnis est enim castigatio, qua praedocent exemplaria; quoniam ut ait Ennodius: Ruina praecedentium posteros docet, & cautio est semper in reliquum lapsus anterior. Desunt reliqua hujusce Capituli in Cod. Westm. Citra conflictum autem & sanguinis effusionem tanta expedire negotia pius Princeps si praeelegerit; Marchiâ, ut diximus, per omnia latera bene munitâ, commerciis quoque per mare per terras districtè prohibitis, quidam Kambrensium in alios stipendiis datis, terrisque aliorum in alios collatis, lethalibus exitiis excitentur; ut sic demum tam fame & inediâ cunctorumque ferè ingruente penuriâ necessariorum quàm caedibus inter se creberrimis & inimicitiis implacabilibus demum afflicti, infra non longum tempus ad deditionem proculdubio compellantur. Tria sunt enim quae gentem hanc destruunt, & fructuosae propaginis gaudia percipere non permittunt. Quod paternam haereditatem filii inter se tam naturales quàm legitimi herili portione dividere contendunt: propter quod fratricidia, ut diximus, crebra contingunt. Et quòd fortibus & generosis provinciae viris filii traduntur alendi; quorum quilibet defunctis patribus suum modis omnibus (unde caedes & incendia tot Patriaeque destructio tota) anteponere conatur alumnum. Et hoc praecipuè, quòd aliarum gentium more, quae foeliciter vivunt, unius Regis consilio unique subjici Domino obstinatâ pariter & elatâ mente recusant.

CAP. X. Qualiter eadem resistere valeat & rebellare.

SED quoniam pro Anglis hactenus diligenter admodum & exquisitè disseruimus; sicut autem de utrâque gente originem duximus, sic aequè pro utrâque disputandum ratio dictat; ad Kambros denuo in calce Libelli stilum vertamus, eosque de arte rebellandi breviter sed tamen efficaciter instruamus. Si ergo armaturâ Gallicâ Kambri pleniùs & communiùs uti assueverint, stabilique magis pugnae quàm agilitati dimicando confiderint; item si Principes eorum unanimes in defensione & inseparabiles esse voluerint; vel potiùs si uno gauderent Principe & illo bono; in terrâ tam hispidâ tam munitissimâ gens praevalida vinci ad plenum vix valeret. Si igitur inseparabiles esse vellent; & insuperabiles valde fieri possent, praecipuè tribus adjuti, terrâ in se munitâ, parvoque vivere gente tam consuetâ quàm contentâ, & plebe totâ sicut & Nobilibus armis instructâ; praesertim etiam cùm Angli pro cupiditate certent, Kambri pro libertate; illi de lucro captando, isti de damno vitando; Stipendiarii [Page 455] illorum pro pecuniâ, isti pro patriâ: illi, inquam, ut hos ab Insulâ prorsus expellant totamque terrae faciem simul obtineant; isti verò ut qui universo soli regno tamdiu praesidebant, in hac saltem ejusdem angulo pessimo silvis & paludibus delitescant & quasi pro delictis huc relegati, praescriptisque divitiarum excessibus usque ad praefinitum tempus in paupertate & inediâ poeni [...]entiam agant. Plurimam quippe animositatis scintillam exprimere, plurimam rebellionis audaciam imprimere potest continua pristinae nobilitatis memoria, & non solum Trojanae generositatis verùm etiam regni Britannici tantae & tam diuturnae Regiae Majestatis recordatio. Unde & Anglorum Rege Henrico II. in Australem Walliam apud Pencader, quod Caput Cathedrae sonat, nostris diebus in hanc gentem expeditionem agente, consultus ab eo lenior quidem de gente Kambrorum, qui contra alios tamen vitio gentis eidem adhaeferat, super exercitu Regio populoque rebelli si resistere posset, quid ei videretur, bellicique eventûs suam ut ei declararet opinionem; respondit: Gravari quidem plurimâque ex parte destrui & debilitari vestris, Rex, aliorumque viribus nunc ut olim & pluries meritorum exigentiâ gens ista valebit; ad plenum autem propter hominis iram, nisi & ira Dei concurrerit, non delebitur. Nec alia, ut arbitror, gens quàm haec Kambrica aliave lingua in die districti examinis coram Judice supremo, quicquid de ampliori contingat, pro hoc terrarum angulo respondebit.

Giraldi Cambrensis RETRACTATIONES.

Prologus.

TRactatum Retractationum & Catalogum Librorum diligentiâ Giraldi compositorum in calce Libelli de Kambriae Descriptione dignè duximus adjiciendum.

QUoniam itaque cunctorum habere notitiam, ut ait Imperator, & in nullo peccare potiùs divinitatis est quàm humanitatis: quoniam Tullio testante, nihil rebus in humanis simplicique in genere omni ex parte perfectum natura expolivit; ea quae in Opusculis nostris retract [...]nda decrevimus, quatinus & Lector caveat & prae caeteris incerta non habeat, hîc proponere dignum duximus. Quoniam, ut ait Jeronimus, errores adolescentiae aetas matura condemnat. Item & Boethius: Res quidem teneris auribus accommodatas senior Philosophiae tractatus eliminat.

Imprimis igitur de Topographiâ Hybernicâ, labore sc. nostro primaevo ferè nec ignobili, ubi multa nova aliisque regionibus prorsus incognita ideoque magis admiranda scribuntur; hoc pro certo sciendum, quòd quorundam quinimo & quamplurium per diligentem & certam indagationem a magnis terrae illius & authenticis viris notitiam elicuimus. De caeteris autem publicam potiùs terrae famam secuti fuimus. De quibus cum Augustino sentimus, qui in libro de Civitate Dei de talibus, quae solùm fama celebrat nec certâ veritate fulciuntur loquens, nec ea affirmanda plurimùm nec prorsus abneganda decrevit.

Item in Symbolo Eleotorum, inter versus nostros metricos, duos appositos de Duelli descriptione, & duos de dolenti missâ consolatione, & quatuor de renuentis solatia responsione, alienos noverit esse Lector & non nostros.

[Page 456]Item in Libello Invectionum; ubi de Ecclesiasticae Historiae Britannicae Cronographiâ tractatur, praeter illa quae ex tomis Anacleti Papae & Historiis Bedae eliciuntur, caetera ferè cuncta, veluti de enumeratione Sedium Episcopalium antiquitus Menevensi Ecclesiae Suffraganearum & subjectarum, necnon & de dignitate ejusdem Ecclesiae ac libertate tempore Wilfridi Episcopi, sicut & de Sedibus Metropoliticis Britanniae Majoris per Faganum & Duvianum olim, longè scilicet ante adventum Saxonum in Britanniam, depositis, magis famam publicam & opinionem quàm Historiae cujuspiam certitudinem sunt secuta. Item & super his quae in eodem Libello de Archiepiscopo Huberto potiùs amaritudinis quàm rectitudinis zelo magisque vindictae intuitu quàm justitiae scripta noscuntur, plus operata est fama & opinio quàm aliqua per visum vel auditum certitudo; veluti de versu metrico parasito responso, de Sermonibus tam in Synodo quàm alibi in publicâ audientiâ factis, verbisque Latinis tam literaturae quàm etiam sanae doctrinae defectum redolentibus, de mercaturis variisque mensuris, de Monialibus, & Sigilli Regii cui praefuit abusu. De his inquam omnibus ac similibus magis absque dubio credendum, quòd ea famae malignae confictio quàm ulla rei gestae perpetratio publicare praesumpserit.

Similiter & si in libro de Gestis Giraldi haec fortè aut his similia reperiantur, eadem habenda est consideratio. Ut autem ea quae de ipso verè dici & scribi poterant, paucis aperiam. Erat utique vir ille animosus & strenuus, & inter virtutes varias incomparabiliter dapsilitate conspicuus. Unde ut ad animi amplitudinem res ei suppeterent & facultates; trans modestiam fuit in acquirendo modis omnibus sollicitus nimis & curiosus. Et utinam adeò spiritualia sapiens sicut & saecularia, adeò divinitatis amator sicut & vanitatis aucupator, adeò caritate fervidus sicut & cupiditate repletus, adeò inquam supernam sitiens gratiam, sicut & terrenam appetens pompam & mundi gloriam. Erat hic autem Principis fraenum & tyrannidis obstaculum, populi pax & solatium, majorum pariter & minorum suis diebus contra publicae potestatis oppressiones in necessitate refugium; sicut ex post factis palàm fuit. Ipso namque defuncto statim in regno tyrannis invaluit, & tanquam rupto repagulo non solùm in humanas verùm etiam res divinas impudens & improvidens contumacia crevit. Unde & ultricem non longo pòst tempore potentiae cui non resistitur dextram, & cujus animadversio in pertinaciter obstinatos etsi aliquamdiu differtur non tamen aufertur aut evitatur, praesumptuosa superbia sensit. Poterant igitur, quantum ad humanum spectat examen, decessoris ejusdem ultimi literatura pariter & religio, necnon & hujus animositas, rigor & strenuitas, si in unâ fortè personâ circumscriptis vitiis haec violantibus, conjuncta fuissent; dignum Martyris egregii Cantuariensis constituere successorem. Sancta quippe rusticitas sibi solùm valet; & quantum exemplo prodest, tantum silentio obest. Strenua verò simul & devota praelatio tanquam tuba vocem exaltat, & scelera sua populo dei confidenter annuntiat; seque pro domo Domini murum opponens, animam suam dare pro ovibus suis imminente gregis periculo in necessitatis articulo non formidat.

[Page 457]

Giraldi Cambrensis LIBRI III. De Rebus a se gestis.

PROLOGUS.

INclitorum gesta virorum quondam Grai veteres primò per imagines deinde per scripta tenaciùs & expressiùs memoriae commendabant; quatinus exacti temporis virtutum extantium aemula posteritas posset imitatione laudabili ad similia provocari. Fabulosis enim seu relationibus seu lectionibus, quibus hyperbolica promuntur & impossibilia, ad imitationem nullus accenditur. Sed ubi vera viri virtus emicat; ibi ad imitandum & virilia complexandum mens virtuosa consurgit. Unde viri cujusdam nostri temporis inclitè gesta, quae vel oculis conspexi vel ipso referente notavi, scolastico stilo, simplici tamen & non exquisito, perpetuae memoriae [commendare] curavi. Quatinus non in pauca sed plurima Operis hujus diffundantur utilia, in laudabilem actionem, & actionis aemulationem, in fidei duplicis Ecclesiae videlicet tam Italicae quàm Walensicae per experimenta cognitionem, & facillimam utriusque aere operante corruptionem; in Menevensi Ecclesiâ firmam atque fidelem suae dignitatis instructionem, & perpetuam in posterum contra incommoda similia praemunitionem. Quanquam ex his instrumentis elici nequeat de praeterito medela; contrahi tamen per haec eadem poterit, quod non mediocriter expedit, de futuro cautela. Et sicut super fundamentum à Bernardo positum egregiè Giraldus aedificavit; sic super hanc Giraldi struem si quis unquam in Menevensi Ecclesiâ de caetero probus emerserit, & fidem in fratribus invenire valuerit; ad Ecclesiae suae dignitatem & Kambriae totius honorem suis & ipse diebus oedificare ac strenuè dimicare contendat, suisque posteris materialem arcam apperiat. Magnum quippe est & laude dignissimum fundamentum quod firmiter aedificari queat fideliter extruere, & scalam per quam sublimiter ascendi possit in altum erigere. Pars igitur Operis hujus prima de ortu Giraldi, pueritiae gestis atque adolescentiae; Secunda verò de gestis virilis aetatis ejusdem & robustae: Tertia verò de gestis provectioris aetatis & maturae, laboribus immensis atque periculis & persecutionibus plena.

Indiculus Capitum totius Operis.

LIBER PRIMUS.

CAP. I. DE ortu Giraldi, pueritiae gestis & adolescentiae.
II. De disciplinae defectu in primis, & postea profectu.
III. De zelo quem in ecclesiasticos profectus statim exercuit.
[Page 458]IV. De Giraldi legatione & in Archidiaconum promotione.
V. De initialibus suae promotionis actionibus.
VI. Qualiter Episcopo Lanevensi apud Keri restitit; & Ecclesias terrae illius omnes viriliter retinuit.
VII. Qualiter ad Regem facti illius fama pervenerat.
VIII. Qualiter Canonici Menevensestam Regem quàm Legatum Hugutionem super Ecclesiae suae dignitate convenerunt.
IX. De David Episcopo paulò pòst desuncto, & Giraldo principaliter nominato.
X. De Giraldi coram Rege commendatione.
XI. De Petri in Episcopum promotione, & Giraldi ne jus Ecclesiae Menevensis abjuraret dissuasione.

LIBER SECUNDUS.

CAP. I. DE gestis virilis aetatis & robustae.
II. Principium & quasi proaemium causae Giraldi primae.
III. Quòd Canonici Menevenses in Lateranensi Concilio jus dignitatis Ecclesiae suae sunt protestati.
IV. De reversione Giraldi post studium diutinum, & his quae interim & obiter acciderunt.
V. Qualiter Cantuariensis veniens ea quae apud Conventum principalis Ecclesiae vidit, correctione digna vocavit.
VI. Qualiter in Walliam veniens, expulso paulò pòst Episcopo regimen Episcopatûs per Archiepiscopum suscepit; & qualiter illud ob favorem Capituli Menevensis sponte resignavit.
VII. Qualiter Archidiaconus Curiae sequela effectus fuit.
VIII. De Resi filii Griffini & Archidiaconi Giraldi coram viris magnis altercatione.
IX. De discordiâ inter Episcopum & Archidiaconum Giraldum motâ, & pace tam Capituli quàm Archidiaconi per Archidiaconum factâ.
X. Qualiter Patriarcha in Angliam venit; & cum Johanne filio suo Giraldum Rex Henricus in Hiberniam misit.
XI. De privilegio Adriani Papae.
XII. De visione Giraldi.
XIII. Qualiter duos Episcopatus in Hiberniâ Giraldo Comes Johannes obtulit; & qualiter utrumque recusavit.
XIV. De Sermone Giraldi in Concilio Dublinensi.
XV. De Cleri Hibernici confusione & nostratium exultatione.
XVI. De Topographiae Hiberni [...]ae compositione & apud Oxoniam in Angliâ recitatione.
XVII. De generali in Angliâ crucis assumptione, & tam Petro Menevensi Episcopo quàm Giraldo Archidiacono cruce signato.
XVIII. De Baldwino Cant. Archiepiscopo crucem per Walliam praedicante, & Giraldo Archidiacono comite sibi ad praedicandum fideli adjuncto.
XIX. Qualiter Archiepiscopus Archidiacono apud Meneviam praedicationis officium injunxit: & his quae apud Kemmeis & Kerdigaun, Venedociam quoque & Powisiam acta sunt.
XX. Tam de Giraldi ab Archiepiscopo quàm stili ipsius commendatione.
XXI. Qualiter à Comite Ricardo post patris obitum Archidiaconus in Angliam & Walliam missus est.
XXII. De literis & Cardinalibus absolutoriis.
[Page 459]XXIII. Qualiter Comiti Johanni, ne tempore communis peregrinationis desidiosus in Angliâ remaneret, suasit Archiepiscopus, nec persuasit.
XXIV. Qualiter dignitates ccclesiasticas sibi oblatas Archidiaconus amore studii recusavit.

LIBER TERTIUS.

CAP. I. DE gestis provectioris aetatis & maturae.
II. Qualiter amicum suum Anachoritam de Lotheis adiit, ejusque licentiam scolas adeundi & benedictionem expetiit.
III. Qualiter quia Parisiis propter guerras ire non potuit, Lincolniam divertit.
IV. Qualiter defuncto interim Petro Menevensi Episcopo, & Giraldo Archidiacono principaliter petito, multi propter Cathedram illam laboraverunt.
V. De literis ab Archidiacono Cantuariensi Archiepiscopo directis.
VI. De Huberti Cantuariensis Archiepiscopi responsione.
VII. De literis Archidiaconi de rato Archiepiscopo directis:
VIII. Literae Regis Ricardi Capitulo Menevensi directae.
IX. Literae Justiciarii Angliae Capitulo Menevensi directae.
X. Literae Capituli Menevensis Giraldo directae.
Et Qualiter Rege Ricardo defuncto▪ per literas Comitis Johannis Giraldus est vocatus.
XI. Literae Capituli Menevensis Comiti Johanni pro Giraldo directae.
XII. Qualiter fixum Giraldi propositum subitò & inopinatò est jam mutatum.
XIII. Decretum Capituli Papae pro Archidiacono directum.
XIV. Literae Capituli Menevensis Papae contra Priorem Lanthoniensem missae.
XV. Consilium & solatium à fratre suo susceptum.
XVI. De primo Giraldi labore versùs Curiam Romanam, & fortunae statim & quasi prae foribus insultu.
XVII. Qualiter ad Papam veniens, libros ei suos & non libras praesentavit.
XVIII. Literae Archiepiscopi contra Archidiaconum missae.
XIX. De Archidiaconi responsione.
XX. Papae & Cardinalium deliberatio.
XXI. Qualiter in Registro Eugenii literas invenit; per quas in causâ Statûs citationem obtinuit.
XXII. Literae Eugenii Papae Theobaldo Cant. Archiepiscopo missae.
XXIII. Commissio tam super statu Menevensis Ecclesiae quàm super Archidiaconi electione.
XXIV. Qualiter Archidiaconum ad se nocte venientem nomine Archiepiscopi Papa salutavit; & quod eâ statim occasione Registrum suum diligenter inspexit.
XXV. Literae super custodiâ Menevensis Ecclesiae Giraldo commissâ.
XXVI. Literae commendatoriae Principibus Walliae directae.
XXVII. Literae similes Abbatibus Walliae super Ecclesiae Menevensis commendatione.
XXVIII. Literae Clero & populo Walliae directae.
XXIX. Literae commendatitiae pariter & ad pacem commonitoriae.
XXX. Literae Papae super inquisitione sanctitatis B. Karadoci per operam Giraldi in Walliam missae.
XXXI. De reditu Archidiaconi ab Italiâ versùs Franciam.
XXXII. Modus eligendi & promovendi Abbatem S. Dogmaelis.
XXXIII. Literae Justiciarii & Archiepiscopi Capitulo Menevensi missae.
[Page 460]XXXIV. Literae ad decipiendum & deterrendum Capitulo missae.
XXXV. Literae Willelmi de Breusâ ad terrendum missae.
XXXVI. Literae Justiciarii terribiles.
XXXVII. Qualiter Archidiaconus in ultimâ ferè desperatione constitutus à Domino demum est visitatus.
XXXVIII. Literae Papae excusatoriae.
XXXIX. Literae Cardinalium excusatoriae.
XL. Qualiter Archiepiscopus per Meilerium Hiberniae tunc Justiciarium animum Archidiaconi ad concordiam minùs honestam frustra flectere tentavit.
XLI. De verbis inter Archiepiscopum & Meilerium super Archidiacono & Abbate de Kemmeis consertis; & qualiter Abbas de Alba Landa obiter Archidiacono obviavit.
XLII. De minis Regis in Archidiaconum acriter emissis.
XLIII. Decretum Capituli Menevensis Judicibus pro Giraldo directum.
XLIV. Literae Elyensis Episcopi Archidiacono directae.
XLV. De obitu fratris optimi, & Abbate de Alba Landa exploratore; literis quoque tam Eugenii Papae quàm Lucii per industriam Archidiaconi repertis.
XLVI. Literae Eugenii Papae clero & populo Sancti David directae.
XLVII. Responsio Lucii Papae Bernardo Episcopo facta.
XLVIII. Modus electionis Abbatis Albae Domûs, vel potiùs deceptionis & dejectionis.
XLIX. Qualiter Meneviam corruptam Arohidiaconus reliquit, & fratris defuncti tumbam adivit.
L. Literae Cardinalis responsales & absolutoriae Philippo de Barri directae.
LI. De Presbytero per arboris casum obruto, literis Regis cum ipso inventis.
LII. Literae Regis contra Giraldum missae.
LIII. Literae Regis propter Archidiaconum missae.
LIV. De secundo versùs Curiam Giraldi labore.
LV. Literae Willelmi de Breusâ Menevensi Capitulo missae.
LVI. Qualiter Archidiacono Rex super causâ statûs promovendâ auxilium promisit; sed statim Archiepiscopo sibi pacificato sententiam mutavit.
LVII. Qualiter Archiepiscopus per G. Roffensem Episcopum Archidiacono, causâ Statùs extinctâ vel etiam ad tempus sopitâ, pacificari frustra tentavit.
LVIII. De examinatione praesumptuosâ Gloucestriae factâ.
LIX. Literae Domino Episcopo Roffensi Gilleberto ab Archidiacono missae.
LX. Abbati Waltero Giraldus Archidiaconus.
LXI. Qualiter ad transfretandum properans, statim fortunae sensit insultus.
LXII. Qualiter laboriosè pariter & periculosè Romam veniens, ad Papam accessit; & literas Meneviae repertas tam Eugenii Papae quàm Lucii coram Papâ & Cardinalibus legi fecit.
LXIII. Literae Conventûs Cantuariensis contra Giraldum missae.
LXIV. Relatio prima.
LXV. Qualiter factum utrumque tam Abbatis S. Dogmaelis quàm Archidiaconi coram Auditoribus & verbo & scripto propositum fuit; & qualiter Foliotus variavit.
LXVI. Qualiter ad instantiam Bangorensis Electi Archidiaconus Andreae respondit.
LXVII. Responsio contra Foliotum inter alios oblatrantem.
LXVIII. Sententia super causâ statûs.
LXIX. Sententia super causâ electionis.
LXX. Papae & Curiae versùs Signiam recessio.
[Page 461]LXXI. Commissio super Statu secunda.
LXXII. Commissio super Electione secunda.
LXXIII. Literae protectionis patentes.
LXXIV. Literae commendationis pariter & protectionis clausae.
LXXV. Super custodiâ Menevensis Ecclesiae & perceptorum restitutione literae Cantuariensi directae.
LXXVI. Literae Abbati S. Dogmaelis super ablatorum restitutione directae.
LXXVII. Commissio super spoliatione per Abbatem S. Dogmaelis & Foliotum factâ, & [Abbatis dicti] illiteraturâ.
LXXVIII. Literae super custodiâ Menevensis Ecclesiae Archidiacono iteratò commissâ.
LXXIX. Qualiter revertens Archidiaconus socios suos ferè cunctos amisit; & de Andrea Signiae defuncto.
LXXX. Qualiter ad Regem in Normanniâ veniens, varium ipsum fortunâ variante vices invenit.
LXXXI. De citationibus variis Londoniis à Judicibus impetratis & missis.
LXXXII. De grandi inter Archiepiscopum & Archidiaconum apud Lammeiam altercatione, & Crucis demum ab Archidiacono resumpsione.
LXXXIII. Qualiter in Walliam tendens, & Meneviam veniens, Canonicos omnes corruptos invenit.
LXXXIV. De literis S. Karadoci per invidiam suppressis.
LXXXV. Literae ad impediendum ab Osberto Archidiacono missae.
LXXXVI. Qualiter Archidiaconus in Norwalliam transiens, Electum Bangorensem reconciliavit & honori restituit.
LXXXVII. Sermo Giraldi die Natalis in Moniâ.
LXXXIX. Sermo ejusdem exquisitior.
XC. De honore Giraldo in Venedociâ facto.
XCI. Sermo Giraldi apud Bangoriam.
XCII. Sermo Giraldi apud Aberconowe.
XCIII. Sermo Archidiaconi apud Stratmarchel.
XCIV. Sermo Archidiaconi apud Vallem Crucis.
XCV. Qualiter in vespiliones incidit; & tandem Meneviam veniens, fidem in fratribus nullam invenit.
XCVI. Quòd caput corruptionis & exorbitationis Abbas Albae Domûs erat.
XCVII. De terribilibus, quibus tamen terreri non potuit, Archidiacono rumoribus allatis.
XCVIII. De causis tantae contra Archidiaconum commotionis.
XCIX. Literae Regis contra Giraldum missae.
C. Literae Justiciarii contra Giraldum missae.
CI. Qualiter Abbas Albae Domûs modis omnibus nocere praesumpsit, & nocumentum majus ipse suscepit.
CII. Qualiter post rumores terribiles literae sunt ei terribiliores oblatae.
CIII. Qualiter Archidiaconus Wigorniam adveniens, Priorem S. Trinitatis & Clericos Archiepiscopi obvios habuit.
CIV. Literae Justiciarii Giraldo directae.
CV. Literae Giraldi Justiciario directae.
CVI. Qualiter Justiciarium post tot minas in Cantiam sequens, familiare cum ipso colloquium habuit.
CVII. Qualiter Monachi Cantuarienses Archidiaconum sunt admirati, & alis duabus quibus ferebatur, & aliis ad laudem ipsius pertinentibus.
CVIII. De nunciis Archidiaconi in Normanniam missis, & frustratoriâ Archiepiscopi responsione.
[Page 462]CIX. Qualiter Meneviam veniens Archidiaconus in Festo S. Davidis clero & populo Sermonem in publico fecit; & sacramentum fidelitatis in crastino à Canonicis suscepit.
CX. Qualiter hoc
Archiepisc.
Archidiacono sinistrè significato, literas contra Archidiaconum terribiles variis personis mitti fecit.
CXI. Literae Regis Johannis contra Archidiaconum Capitulo Menevensi directae.
CXII. Literae Archiepiscopi contra Archidiaconum missae.
CXIII. Literae Willelmi Marescalli contra Archidiaconum missae.
CXIV. Literae Justiciarii contra Archidiaconum missae.
CXV. Literae Judicum ad Archidiaconum undique vexandum missae.
CXVI. De appellatione ab Archidiaconi Clericis legitimè interpositâ, & Judicibus ob favorem Archiepiscopi nihilominus procedentibus.
CXVII. Literae Justiciarii contra Archidiaconum Capitulo Menevensi missae.
CXVIII. De Synodo variis in locis ab Archidiacono convocatâ, & semper per publicam potestatem revocatâ.
CXIX. Archidiaconus Abbati S. Dogmaelis.
CXX. Literae ab Officiali Archiepiscopi per Archidiaconum impetratae.
CXXI. Literae Archidiaconi tam Capitulo Menevensi quàm variis personis directae.
CXXII. Qualiter Synodus etiam apud Brecheniam convocata ferè impedita fuerat & annullata.
CXXIII. De Synodo Archidiaconi apud Brecheniam celebratâ, & literis Archiepiscopi ad Clerum avertendum transmissis.
CXXIV. De literis excusatoriis variis ad Synodum missis, & literis Archieplscopi patentibus illuc transmissis ab Archidiacono retentis.
CXXV. Qualiter divisus dupliciter immo multipliciter Archidiaconus coram quibusdam Judicibus impetebat, & coram aliis respondebat.
CXXVI. Literae Archidiaconi Judicibus missae.
CXXVII. Citatio Judicum Archidiacono missa.
CXXVIII. Literae Archiepiscopi Capitulo Menevensi contra Archidiaconum missae.
CXXIX. De manu publicae potestatis aggravatâ, & Canonicis Menevensibus Archidiacono faventibus expoliatis.
CXXX. Qualiter apud Brakelegam Archidiaconus coram Judicibus apparuit, & Canonicos Menevenses ex parte Capituli sibi pariter & Ecclesiae suae contrarios invenit.
CXXXI. De Canonicorum Menevensium perplexitate & quasi dilemmate, Folioto in cuncta facto.
CXXXII. Quòd Giraldus beneficium libertatis conferre parabat invitis, & de Walensibus qui libertatem recusabant magis admirandum.
CXXXIII. Qualiter aggravatâ jam persecutione, nec etiam hospitio Giraldus in Menevensibus partibus recipi potuit; & terribili Judicum majorum ad eum citatione porrectâ.
CXXXIV. Citatio Judicum & editio.
CXXXV. Literae Papae Giraldo directae.
CXXXVI. Qualiter Archidiaconus adversitatibus frangi non potuit; & de Canonicis Menevensibus cunctis apud S. Albanum ire compulsis.
CXXXVII. Qualiter Archidiaconus contra diem illum se praeparavit; sed priùs ne quid per pigritiam amitteret, in Venedociam ire non tardavit.
CXXXVIII. Literae Giraldi amicis & consanguineis suis in Hiberniam missae.
[Page 463]CXXXIX. Literae Lewelini Giraldo directae.
CXL. Literae Madoci Principis Powisiae Giraldo directae.
CXLI. Literae Reginae Norwalliae Giraldo directae.
CXLII. Qualiter in Slopesburiae finibus Angliam intrando aggravatam in suos persecutionem per nuncios accepit; in se quoque id ipsum ibidem invenit.
CXLIII. Quòd exceptionem spoliationis suorum opponere proposuit.
CXLIV. Quid apud S. Albanum die causarum quinto actum fuit; & qualiter Archiepiscopus ad pacem ineundam per suos laboravit.
CXLV. Oblatus ab Archidiacono concordiae modus, & in manus Judicum scripto datus.
CXLVI. Qualiter Archiepiscopus de tribus confisus concordiae tali non adquievit.
CXLVII. Literae Wigorniensis Episcopi Malgeri super hoc Giraldo directae.
CXLVIII. Qualiter in literis initio Elyensis Episcopus verba jocosa proposuit; quibus Archidiaconus seriò respondit.
CXLIX. Qualiter Canonici Menevenses certatim ad pejerandum prosilierunt.
CL. De literis Archidiaconi, quas Canonici omnes timore compulsi falsas esse dicebant; falsi tamen eas accusare ausi non erant.
CLI. Qui fuerunt juratores illi tam contra Electum suum quàm etiam Ecclesiasticam libertatem, & quibus nominibus censebantur.
CLII. De Abbate S. Dogmaelis tunc primò comparente, & solùm literas Justiciarii prohibitorias allegante.
CLIII. De examinatione Abbatis S. Dogmaelis, & qualiter tam legere quàm exponere coram Judicibus recusavit.
CLIV. Qualiter propter spoliationem nuper factam Archidiaconus novos Archiepiscopi conatus per appellationem elusit, & tot adversarios suos vacuos remisit.
CLV. Qualiter Willelmum filium Martini & Nicholaum Avenel spoliatores suos coram Judicibus sententiâ anathematis innodavit, & Archiepiscopo ut eam confirmaret denuntiavit.
CLVI. Literae Archiepiscopi pro spoliatis, ut aliquid facere videretur, Judicibus missae.
CLVII. Quòd tanta Capituli Menevensis corruptio facta fuit, ut propter praedictam spoliationem cessare divinis detractarent.
CLVIII. Qualiter minuti Marchiae Judices appellationi non deferentes, in summam pecuniae grandem Archidiaconum frustra condemnârunt.
CLIX. De tertio Giraldi versùs Curiam labore.
CLX. Qualiter apud Exsessiam navigium quaerens & non inveniens, in Cantiam reversus apud Dovoriam transfretavit.
CLXI. Qualiter in spoliatores incidit, & ad Ecclesiae refugium vix evasit.
CLXII. Qualiter obsessus in Ecclesiâ sub conductu tandem exivit, & se pecuniâ suosque redemit.
CLXIII. Qualiter apud Trecas Canonicos Menevenses tres obvios habuit; ubi & Ivorum Landavensem perjurii pariter & furti convicit.
CLXIV. Qualiter apud Clarae vallem Abbati Albae Domûs quem meruerat locum renuit; & qualiter cum Archiepiscopo Lugdunensi ibidem locutus fuit.
CLXV. Indulgentia Domini Papae Bangorensi Electo concessa.
CLXVI. Qualiter Alpes transcendens Italiam intraverit; & per Parmae Bononiaeque pericula Placentiam contra Natale vix pervenit.
CLXVII. Quàm modicam in socio & quàm magnam in extraneo Faventiae liberalitatem invenit.
[Page 464]CLXVIII. Qualiter ad Curiam veniens à Papâ in osculo & cum honore susceptus, Bangorensem Electum quoque in osculo suscipi fecit.
CLXIX. Qualiter in primo Consistorio Giraldus coram Papâ proposuit; & post propalatas injurias Ecclesiae suae jura non tacuit.
CLXX. Literae Principum Walliae Papae directae.
CLXXI. Judicum relatio secunda.
CLXXII. De attestationibus S. Albani in alio consistorio utrinque datis, & Auditoribus eisdem assignatis.
CLXXIII. Qualiter adversarii ad criminales objectiones conversi sunt, & testes utrinque suscepti.
CLXXIV. Qualiter equum suum in Curiâ contra falsam trutanni vendicationem per industriam & cautelam exquisitam Giraldus obtinuit.
CLXXV. De Papae & Archidiaconi ad Fontem Virginum collatione.
CLXXVI. Qualiter publicatis attestationibus utrisque cùm disputare coepissent, Tinemudus per Papae inquisitionem ore proprio convictus confusionem incurrit.
CLXXVII. Allegationes contra objecta pro Archidiacono facta▪
CLXXVIII. Qualiter in proximo Consistorio ad sui defensionem & adversariorum confusionem Archidiaconus exorsus est.
CLXXIX. Pro Bangorensi Electo Giraldi oratio.
CLXXX. Qualiter ad collirium efficax in Curiâ pars adversa se convertit, & totam contra Giraldum Curiam per hoc corrupit.
CLXXXI. Qualiter productioni testium contra testes circumventus Archidiaconus renunciavit.
CLXXXII. De Giraldi scrupulo & conscientiâ laesâ, remedioque contra salubriter proviso.
CLXXXIII. Qualiter in septimanâ Paschali animum suum Archidiacono Papa ex parte denudavit.
CLXXXIV. Qualiter feriâ secundâ post clausum Pascha electionem utramque tam Archidiaconi sc▪ quàm Abbatis Papa sententiando cassavit.
CLXXXV. Qualiter in crastino Giraldus processum causae Statûs petiit; & post deliberationem inde factam Commissionem impetravit.
CLXXXVI. De partis adversae gravi per hoc confusione.
CLXXXVII. Qualiter Archidiaconum in secreto quasi post offensam Papa verbis placare paravit.
CLXXXVIII. Literae Cardinalium pro Giraldo directae.
CLXXXIX. Literae Cardinalium iterum ob Archidiaconi favorem missae.
CXC. De seditione civium, propter quam urbem Papa reliquit; & Archidiacono per Hostiensis auxilium ipsum sequente.
CXCI. Qualiter Praeneste veniens mutuum à Papâ sicut antea ab Hostiensi Romae Giraldus impetravit.
CXCII. Qualiter à Cruce resumptâ per Papam est absolutus.
CXCIII. Allegationes Archidiaconi contra Tinemudum super expensarum repetitione.
CXCIV. Qualiter expensae Giraldo reddendae per sententiam sunt adjudicatae.
CXCV. Qualiter iterum Curiâ corruptâ forma Commissionis in causâ Statûs mutata est & vitiata, & de rationibus contra collectis.
CXCVI. Literae super electione à Menevensi Capitulo de novo faciendâ Judicibus directae.
CXCVII. Literae super Statu Menevensis Ecclesiae Judicibus directae.
CXCVIII. Literae super expensis Judicibus directae.
CXCIX. Literae super Crucis & peregrinationis absolutione.
CC. Literae revocatoriae Judicibus directae.
CCI. Literae contra spoliatores & excommunicatos Laicos Judicibus directae.
[Page 465]CCII. Literae contra spoliatores suos Clericos, & de administratione Menevensis Ecclesiae tertiò concessâ.
CCIII. Literae confirmationis Clericis suis perquisitae.
CCIV. D [...] [...] Electo s [...]oliato, & Archidiacono per pueri visionem [...]onfortato▪
CCV De Archidiaconi reversione & cum Papâ priùs confabulatione & ab angustiis Bononiae liberatione.
CCVI. De Archidiaconi apud Castellionem captione & Deo opitulante praeter spem liberatione.
CLXXVII. Allegationes contra objecta pro Archidiacono factae.
CCVIII. Qualiter Archidiaconus Cantuariam properans appellationem coram Eliensi Episcopo in Normanniâ factam etiam coram Suffraganeis Episcopis renovavit.
CCIX. Literae Giraldi Archidiaconi Cantuariensi Archiepiscopo missae.
CCX. Qualiter Archidiaconusin Walliam veniens rerum suarum & redituum turbationem inventam prudenter elusit.
CCXI. Literae Judicum Archidiaconi citatoriae.
CCXII. Qualiter Archidiaconus Meneviam tendens de turbatione ibidem factâ & graviore in brevifaciendâ praemunitus per visionem fuit.
CCXIII. Qualiter contumeliis affectus & spoliatus, nec tamen his omnibus à proposito revocatus.
CCXIV. Qualiter Archidiaconus laborem prosequens & in Angliam tendens, se contra persecutiones quoad potuit praemunivit, Deo & Sancto David totum commisit.
CCXV. Qualiter apud Westmonasterium Electio facta fuit; & inter Archiepiscopum & Archidiaconum concordiae dies & compositionis assignatus.
CCXVI. Qualiter & quibus ex causis Archidiaconatum suum cum Praebendâ resignavit, & in utroque nepotem suum institui procuravit.
CCXVII. Quòd fata causarum ambigua, & quia praeter spem multa contingunt.
CCXVIII. De Visionibus, & earum expositionibus.
CCXIX. Visio prima, & Visionis expositio.
CCXX. Visio secunda, & Visionis expositio.
CCXXI. Visio tertia, & Visionis expositio.
CCXXII. Visio quarta, & Visionis expositio.
CCXXIII. Visio quinta, & Visionis expositio.
CCXXIV. Visiones tres, VII. s [...]. & VIII. & IX. quoniam eandem habent expositionem, hîc conjunctae.
CCXXV. Visio decima, & Visionis expositio.
CCXXVI. Visio undecima, & Visionis expositio.
CCXXVII. Visiones XII. & XIII. sub eâdem expositione conjunctae.
CCXXVIII. Visiones tres, XVI. & XVII▪ & XVIII. sub eâdem expositione conjunctae.
CCXXIX. Visio XIX. & Visionis expositio pariter & concordantia.
CCXXX. Visiones XXI▪ & XXII. & XXIII. similiter eandem vel similem habentes expositionem.
CCXXXI. Visio XXIV. & Visionis expositio.
CCXXXII. Visiones XXV. & XXVI. sub eâdem similiter expositione.
CCXXXIII. Visio XXVII. sc. de Anachoritâ de Locheis, & Visio XXVIII. similiter similem habentes expositionem.
CCXXXIV. Visio XXIX. & Visionis expositio.
CCXXXV. Visio XXX. & Visionis expositio.
CCXXXVI. De literis Anacharitae de Niwegal consolatoriis & vaticinalibus, ac veris ejusdem praedictionibus.

[Page 466]

Giraldi Cambrensis LIBER PRIMUS De Rebus a se gestis.

CAP. I.

GIraldus itaque de Kambriâ oriundus & Australi ejusdem parte maritimisque Demetiae finibus non procul ab oppido principali de Penbroc, Castello sc, de Mainarpir, ingenuis natalibus prosapiam duxit. Ex matre namque Angareth filià Nestae nobilis filiae Resi Principis Sudwalliae sc filii Theodori, viro egregio Willelmode Barri matrimonialiter copulatâ, processit. Qui cùm ex fratribus quatuor germanis pariter & uterinis natu minor existeret, tribus aliis nunc castra nunc oppida nunc palatia puerilibus, ut solet haec aetas, praeludiis in sabulo vel pulvere protrahentibus ac construentibus modulo suo, solus hic simili praeludio semper Ecclesias f. erigere. eligere & Monasteria construere totâ intentione satagebat. Quod dum pater ejus saepiùs▪ intuendo cum admiratione considerâsset; ductus ad hoc quasi prognostico quodam, ipsum literis & liberalibus disciplinis applicandum praesagâ mente decrevit; eumque ludendo & applaudendo suum Episcopum vocare consuevit. Accidit autem, ut nocte quadam hostili invasione terrâ turbatâ & juventute castri totâ certatim ad arma prosiliente, puer hoc intuens & tumultum audiens cum fletu proclamaret, quaerens quonam declinare deberet, & petens quatenus ad Ecclesiam portaretur; miro praesagio pacem Ecclesiasticam & immunitatem domûs Deo dicatae firmissimam atque securam esse debere declarando. Cuncti verò qui hoc audierant cessante tumultu verbum illud puerile secum cogitando & inter se conferendo cum admiratione recolebant; quòd majorem sc. sibi securitatem in Ecclesiâ remotâ ventis & fortuitis eventibus expositâ, quàm in oppido viris & armis referto, turribus & muris munitissimo, promittebat. Idetiam quoties super dignitate ecclesiasticâ & libertate, quoties de jure fori & poli inter clerum & populum altercationes audiebat; Ecclesiae se pro posse protectorem & advocatum etiam puer opponebat: Zelo eodem Deo inspirante & gratiam de die in diem augmentante, per omnem oetatem & usque in finem ei perdurante. Nihil enim adeò in terris sicut Ecclesiae Christi gloriam amplam, profectum in omnibus & honorem, quolibet aevo statuque suo cupiebat.

CAP. II.

PUer autem imprimis fratrum consortio festivis diebus colludentium & militaria suae professionis negotia summopere collaudantium, quoniam à convictu mores formantur, non mediocriter impeditus, longè segniùs in propositâ disciplinâ profecit. Caeterum tandem à Menevensi Episcopo piae memoriae Davide tunc praesidente, qui & avunculus ejus extiterat, correptus quidem & statim correctus, Clericorumque duorum ejusdem Episcopi, quorum alter in [Page 467] suggillationem ipsius declinabat durus, durior, durissimus, & alter, stultus, stultior, stultissimus, insultatione plurimùm adjutus, plùs verecundiâ deinde quàm virgâ plusque pudore quàm praeceptore sive timore quovis proficere coepit. Tantâ namque studium vehementiâ postmodum est amplexatus; ut coaetaneos omnes & conscolares terrae suae infra modicum tempus longè transcenderet. Processu verò temporis causâ studii majoris atque profectûs ter in Franciam transfretando, tresque status annorum plurium Parisiis in liberalibus disciplinis faciendo ^b, summosque praeceptores demum aequi parando, trivium ibidem egregiè docuit, & praecipuam in arte rhetoricâ laudem obtinuit. Adeò▪ que studiis ex toto addictus fuerat, nil levitatis aut scurrilitatis actibus aut animo gerens; ut quoties de bonis Scolaribus Doctores Artium exemplificare vellent, Giraldum prae caeteris omnibus nominarent. Sicque scolastici officii praecellentis & praeelecti in primâ aetate meritis id exigentibus bonis & annis adolescentiae non petere exemplum sed dare dignus erat.

CAP. III.

REversus autem à studio, statim in Ecclesiis & ecclesiasticis beneficiis tam in Angliâ quàm Walliâ provehi coepit plurimùm & prosperari. Tempore quoque succedente non sibi sed patriae natus & in commune bonus totis nisibus esse proponens, circiter Ecclesiae profectus ejusque supplendos pro posse defectus indolem egregiam exercere curavit. Videns itaque per totam ferè Diocesin Menevensem, praecipuè ejus Demeticam regionem & Kereticam, ex Praelatorum incuriâ nec Janae decimas dari nec caseorum, accedens Cantuariam, cui tunc temporis Menevensis Ecclesia sicut & Wallia tota de facto suberat lege provinciali, & Archiepiscopo Ricardo tunc praesidenti, qui & Primas Angliae totius & Curiae Romanae Legatus extiterat, defectus istos ostendens, statim remissus est ab ipso in Walliam Legatus sc. à Legato, ad hos excessus & alios, quos ibi invenerit, emendandos. Monuit etiam Archiepiscopus literis suis, & in remissionem peccatorum injunxit omnibus, à quibus hactenus decimae praedictae datae non fuerant, ut darentur. Quibus etiam ad monita sua dare volentibus tertiam partem injunct [...] poenitentiae relaxavit. Obstinatos autem & dare renuentes praecepit per ecclesiasticam districtè censuram coerceri. Statim verò Walenses omnes monitis salubribus obtemperantes, decimas illas dandas concesserunt; cunctique patriae totius praeter Flandrenses de Ros & complices suos. Qui cùm tempore non modico sub interdicto conclusi fuissent; per Regis Anglorum Henrici II. quem ad hoc adierunt, instantiam sententiae datae relaxationem ab Archiepiscopo praedicto ad instantiam pariter & instantis damnationem ad tempus impetrârunt. Unde non multo pòst tempore Rege defuncto & minùs honestè rebus humanis exempto, Walenses qui lanae decimam ad monita viri boni sponte dederunt, Rosensem provinciam depraedantes, ovesque lanigeras cum reliquâ praedâ his qui Deo & Ecclesiae suae lanae decimam dare renuebant, omnes abstulerunt & abduxerunt. Ubi & illud Augustini in decimarum & rerum ecclesiasticarum detentores dictum & hîc completum esse videtur. Hoc aufert fiscus, quod non accipit Christus. Dabis impio militi, quod dare non vis sacerdoti. Accidit autem diebus eisdem, quod & notabile censui, virum quendam partium illarum, cui nomen Rogerius agnomen Bechet, tempore tonsionis creditori suo X. lapides lanae debere. Qui cùm non plures haberet, decimum lapidem uxore suâ dissuadente Ecclesiae suae baptismali [Page 468] sc. de Kaeru misit, & reliquos novem creditori suo apud Penbroch, rogans ut patientiam haberet, quia super defectu decimi lapidis eidem in brevi satisfaceret. Creditor autem cùm lanam acceptam ponderaret, decem lapides invenit; & cùm iterum & iterum ponderaret, semper decem lapides integros invenit; & sic debitori suo sibi ad plenum satisfactum esse renuntiavit. Hoc igitur exemplo & ad instar olei Elisaei lanâ miraculosè multiplicatâ, multi in partibus illis ad decimarum illarum praestationem tam conversi sunt quàm confirmati. Mirum autem, sicut Giraldus frequenter dicere consueverat & hunc versum recitare,

Nitimur in vetitum semper, cupimusque negata;

quòd tam obstinata semper in illicitum nititur mens humana. Mirum etiam, quòd excessu tam temerario tamque nefario & tanquam haereditario ea quae Dei sunt quaeque sibi in signum dominationis ipse reservavit, sicut primi parentes fructum arboris, sic sequaces eorum naturâ consimili decimam Domini, quam in signum dominationis & ministrorum quoque suorum sustentationis reservari voluit, in propriam & perpetuam damnationem usurpare nituntur. Cùm autem legatione fungens eâdem, in Prioratu de Penbroc, quod propinquum erat, & Vicecomes provinciae cui nomen Willelmus Karquit, ob invidiam adventûs ipsius in tali potestate, quòd nemo propheta susceptus in patriâ suâ, juga boum octo de Prioratu in ipso ejus adventu tanquam ad dedecus suum & confusionem per ministros & apparitores suos rapi jussit & in castellum retrudi. Sed cùm tertiò requisitus ea prorsus reddere renueret, & etiam deteriora promitteret; mandavit ei Giraldus, quòd nisi boves remitteret, excommunicationis sententiâ statim involveretur. Et cùm responderet ille, puto qui superbus erat & nequam, quòd nontam audax foret, ut Constabularium Regis de proprio castello suo excommunicaret; renuntiavit ei, quòd quando audiret omnes totius Coenobii campanas trino intervallo pulsari, tunc se quidem excommunicari proculdubio scire posset. Statim reversis nunciis, astantibus tam Monachis loci illius quàm Clericis patriae qui convenerant multis, solemniter in ipsum & candelis accensis auctoritate legationis qua fungebatur excommunicationis sententiam dedit; & continuò campanas omnes similiter ut fieri solet vel ad sententiae confirmationem vel potiùs ad facti denuntiationem pulsari fecit. In crastino verò versùs castellum de Lamwadein praedo properans, coram Diocesano Episcopo David & tam Giraldo qui jam advenerat quàm Magistro Michaele collegâ ipsius, qui comes ei ab Archiepiscopo adjunctus fuerat, restitutione factâ & satisfactione secutâ virgis verberari meruit & absolvi. In proximo verò Comitatu de Penbroc, quòd Vicecomes & Constabularius praedictus est in publico se excommunicatum à Giraldo fuisse; conquesti sunt & alii, quòd investituram Ecclesiae de Talachar Giraldus in manu forti & viris ac viribus armatis accipere venerat. Audiens haec Ricardus filius Tancardi, qui tunc temporis in partibus illis magnus habebatur, & qui Giraldo totique generi suo semper invidebat, coepit in ipsum & illos qui cum ipso versùs Talachar profecti fuerant, si praescius & praemunitus fuisset, minas acerrimas emittere & mortem crudelissimam interminare. Cúmque magna ibidem inter magnos contentio super his facta fuisset; Odo de Kerreu consobrinus Giraldi & Philippus de Barri frater ejusdem Giraldi, qui viri probi & magni fuerunt in finibus illis, licèt generi praedicti Ricardi, sc. filias suas habentes uxores, tamen acerbè dixerunt ei, quòd taceret & stultiloquio temperaret; quia non tanta vindicta sumpta fuit de alio Giraldo, fratre sc. Odonis primaevo, pro quo dudum à Rosensibus interempto ducenti viri & plures de eisdem uno die corruerunt, quanta quàmque crudelis & cruenta de hoc Giraldo, si per ipsum aut suos fortè caderet, fumeretur.

[Page 469]

CAP. IV.

HOC etiam non praetereundum puto; quòd cùm intrasset apud Brecheniauc Giraldus Diocesin Menevensem cum legatione sibi injunctâ, inveniens ibi veteranum quendam Archidiaconum terrae illius concubinam suam secum in domo publicè tenentem; primò monuit eum diligenter; deinde cùm monitis non adquiesceret, praecepit ei auctoritate Archiepiscopi Primatis & Legati, ut ipsam abjiceret & à se removeret, nec his quibus praeerat, quos corripere ac corrigere magis deberet, ipsam tenendo malè se habendi & minùs honestè vivendi exemplum daret. Qui non solùm hoc renuit, sed etiam in virum tantum, personam scilicet Archiepiscopi, turpia verba & contumeliosa praeferre fatuè nimis & temere praesumpsit. Quibus auditis, statim eum Giraldus ab omni Beneficio ecclesiastico suspendit; & Archidiaconatum suum cum Praebendâ in manu Archiepiscopi, cujus auctoritatem spreverat & in quem contumeliosus extiterat, suscepit. Unde legatione completâ cùm reversus esset ad Archiepiscopum simul cum Episcopo Menevensi quem secum duxit; Episcopus idem ad instantiam Archiepiscopi praedictum Archidiaconatum & Praebendam Giraldo contulit, & inveterato dierum (sed ùtinam bonorum) Archidiacono priori, unde quietè & absque vexatione vivere posset, reditus alios assignavit. His autem hoc ordine completis, videns Giraldus propter mandatum Regis & Archiepiscopi Rosensibus ad tempus relaxandis totam fere patriam eâ occasione corruptam; quòd Flandrenses ubicunque in finibus illis fuerant, tam extra Ros quàm intra eâdem immunitate gaudere volebant; & sic laborem suum mancum fuisse considerans, impetravit ab Archiepiscopo literas ad Episcopum Sancti David continentes, quòd tantum habitantes in cantaredo de Ros & non alios ab interdicto relaxaverat, & illos ad tempus propter Regis instantiam; & quòd reliquos omnes decimas lanae & caseorum dare renuentes sub interdicto priori firmiter concluderet. Quo facto, revocati sunt sub interdicti sententiam habitantes in cantaredo de Dugledu & illi de Angulo; qui licèt habitantes in provinciâ de Penbroc, tamen quòd Flandrenses erant, & similiter cum Rosensibus sicut & illi de Dugledu, ad immunitatem quaerendam sumptus fecerant, simili libertate gaudere volebant. Revocati sunt & illi de Talachar; qui quoniam Flandrenses ex parte fuerant, & ovibus longè prae caeteris abundabant, magis rebelles & renitentes existebant. Postmodum nonnisi speciali mandato Domini Papae postmodum à Giraldo perquisito domari ad plenum poterant & informari. Facta est igitur in patriâ turbatio magna, & Flandrensium in Giraldum exacerbatio; Clericorum autem è contra, quorum honori & commodis invigilabat, dilectio grandis & affectio. Praeterea initium & allectorium & ad haec decimandum in Demeticâ longè antè datum fuerat per Giraldum. Dùm enim adolescens in scholis Parisiis fuerat; consanguinei ipsius, sc. Willelmus filius Hay, Odo de Kerreu, & Philippus de Barri frater ejusdem decimas suas de lanis & molendinis, quoniam indolis ipsum bonae sciebant, ei tanquam ex condicto longè antè contulerant. Unde postmodum auditâ praedicatione quae per ipsum venerat & pontificali remissione, ad dandas decimas praedictas Ecclesiis suis tam ipsi quàm alii exemplo ipsorum longè proniores erant & procliviores. Multum itaque contulit, qui & principium dedit, & negotium totum opere sequente non mediocriter augmentando promovit. Contigit autem Parochianos de Angelo, quorum Ecclesia Giraldi fuerat, non solùm interdictos propter hanc rebellionem sed etiam excommunicatos ad diem certum absolutionis gratiam & Giraldi praesentiam expetere pariter & expectare. Nocte verò praecedente diem illum proximâ jacens simul cum Episcopo Sancti David apud Kerreu, cùm manè ad iter se praepararet, licèt tempestate [Page 470] maximâ ingruente ventoque pervalido, pluviâ in grandine permixto profecturo directè in faciem & oculos perflante; dixit ei Episcopus, à cujus thoro non longè jacebat, quòd propter procellam imminentem nimis diem proterminaret & quiesceret. Qui respondens periculosam in hoc casu moram existere; quoniam qui excommunicati fuerant absolutionem expetebant & correctionem promittebant; sicque cum ejus licentiâ & benedictione iter incunctanter aggressus est. Praesul autem cùm eodem die ad prandium sederet, procellâ pluviosâ fortiùs inflante & flatus horribiles eructante, videns & circumspiciendo notans, ut erat vir prudens ac providus, alios epulis ac poculis, quosdam verò puellarum ac foeminarum affatibus licentiùs atque lasciviùs indulgere, tam unius ad laudem quàm aliorum correctionem dixit. Ille qui hodie iter arripuit, & tale tempus non abhorruit, nec propter gulam nec propter lasciviam aut desidiam ullam insecta negotia sua praetermittit. Dicere namque Giraldus assueverat, quòd non erat animi virilis auram ad agenda vel aggredienda negotia aut temporis tranquillitatem in terris observare. Solùm enim mare transeuntibus tolerabilem esse dicebat observantiam talem.

CAP. V.

INter ipsa verò suae promotionis in Archidiaconum initialia inveniens in Ecclesiâ de Haia, quae finalis est versùs Angliam Diocesis Menevensis, Militem quendam fratrem Personae tam oblationes ad altare quàm decimas exteriores & obventiones omnes cum Personâ dimidiantem & ex aequo participantem, statim enormitatem illam, sed non tamen absque difficultate & Militis mulctâ ac comminatione, delevit. Et sic Ecclesiâ Personae redintegratâ, Militem prorsus expertem fecit. Item cùm ad visitandum quasdam Archidiaconatûs sui finales & remotas inter Vagam & Sabrinam fluvios, de Elvein sc. & Melenith, partes accederet; occurrerunt ei Clerici duo, nunciantes ex parte Decani & Capituli finium illorum, quòd eorum Ecclesias in propriâ personâ visitare non deberet sed per nuncios & officiales suos, praecipuè verò per Decanum, quem & Archidiaconum secum vocabant, quae agenda fuerint apud ipsos more praedecessorum suorum agere quidem & effectui mancipare caveret. A quo cùm responsum acciperent, quòd segnitiem aliorum sive ignaviam sequi, si qua fuerat, nollet; sed potiùs jure suo & officio se plenius uti velle; prohibuerunt ei ex parte Cleri totius & populi necnon & Principum patriae, ne adveniret; crucem quoque Domini more gentis illius, ne procederet, ei proponentes. Cùm autem à coepto itinere propter haec nullatenus retardari posset; in silvae cujusdam grandis ingressu occurrunt alii, denuntiantes ei capitales inimicitias hostilitatis antiquae inter genus suum & quosdam generosos terrae illius viros olim ortas fuisse; & quoniam ea, quae quasi sopita jamdiu fuerant, nunc propter famam adventûs ipsius ad memoriam sunt revocata, viros fortes de hostibus illis & armis munitos insidias ad mortem sibi & suis in eâdem silvâ si processerint proculdubio posuisse. Quod licèt iteratis rumoribus crebriùs ei nunciatum esset; dissuadentibus suis omnibus totâque fequelâ valde timente, tanquam nihil audiens aut penitus audita contemnens, iter agere non tardabat. Praesensit enim & praedixit per Clericorum illorum adventum ipsius reformidantium fraudulentam malitiam totum hoc confectum aut confictum fuisse. Unde si sic inprimis & tam facilè per minas ipsorum absterreri posset; semper in posterum minoris apud ipsos auctoritatis ac reverentiae foret. Cùm igitur hispidâ trans Vagam & silvis consertâ provinciâ de Elevein transcursâ. Ecclesiae partium de Melenith, ubi Capitulum tenere & eâ nocte jacere decreverat, quasi per milliare tantùm adhuc distans appropinquaret; familiam suam, quam simul cum saginariis, cocis & clitellariis ante praemiserat, fugitivam [Page 471] & formidine plenam obviam habuit, lanceis quippe longis & sagittis acutis acriter à villâ propulsatam. Quo viso quanquam omnes tam obviantes quàm commeantes ut ociùs rediret hortarentur; improperantes etiam pulchriùs & honestiùs ipsum consilio suorum id antè fecisse, virumque discretum ausu praepopero seu temerario se suosque tam magnis & manifestis exponere periculis non debere: Ipse quidem haec omnia respuens. tantoque animosius versùs Ecclesiam iter accelerans, aliosque sequi praecipiens, cunctis ei villae totius hostiis clausis & seratis, in Ecclesiâ quam fortè aptam invenit, quòd nec alibi tunc potuit, hospitium suscepit, & equos in coemiterio stabiliri fecit. His autem in hunc modum vel potiùs praeter modum actis, duos Clericos illico mittens, nunciavit Principi terrae illius Cadwallano filio Madoci, cui sanguine junctus fuerat, adventum suum suosque repulsos seque in Ecclesiâ circumseptum & obsessum indicavit. Ipse verò statim hoc audiens, Archidiacono victualia ad sufficientiam misit, mandans etiam se ad ipsum in crastino venturum & injurias ipsius tanquam proprias acriter ulturum. Quibus auditis soluta est statim obsessio; & Clerici sex vel septem more Walensium participes Ecclesiae illius unus post alterum ad pedes Archidiaconi humiliter accesserunt, veniam petentes & impetrantes; dignâ tamen inobedientiae quinimo contumeliae tantae satisfactione secutâ. In crastino verò Princeps advenit cum uxore suâ filiâ Principis Powisiae cui nomen Eva & filiis duobus, Mailgone sc. & Howelo, seque suaque cuncta, terras & oppida, res & possessiones offerens, Archidiacono & exponens, filiumque suum juniorem & qui ipsum tueretur dum in patriâ foret, adjunxit; quòd primaevum illi nutrierant quos Clerici in ipsum concitaverant.

CAP. VI.

PEractis igitur his quae ibi agenda videbantur, versùs Brecheniauc lora regirans ad domicilium suum de Landou reversus est. Ubi cùm paucis diebus quasi tantùm tribus aut quatuor moram fecisset; venerunt Clerici duo missi à Decano & Capitulo partium praedictarum cum festinatione, nuntiantes ei Laneluensem Episcopum Adam ad Ecclesiam de Keri, quae finalis erat inter Episcopatus, sed tamen de eorum Capitulo & Capitulo Menevensi ab antiquo fuerat, proximâ Dominicâ proculdubio venturum, ipsámque eodem die, ut eam sic cum totâ provinciâ occupare posset, dedicaturum; asserentes quoque nullatenus ipsum ab hoc impediri posse, nisi occurrens ei in propriâ personâ Archidiaconus adventaret. Asseverabant etiam, quòd si provinciam illam sic occupare permissus fuerit, totam quoque terram usque Vagam sc. Meilenith & Elevein tanquam ad Ecclesiam suam de S. Asaph pertinentem firmiter occupare proposuit. Quo audito quanquam fessus adhuc labore priori, cunctisque suis constanter dissuadentibus & his praecipuè qui secum antea fuerant, plus prae timore tamen quàm labore, cum ipso tunc ire recusantibus, in crastino sc. feriâ sextâ cùm his quos secum ducere poterat, iter iterum incunctanter arripuit, & Vagae fluvium transpenetrando in confinio de Melenith pernoctavit. Surgens autem Sabbato manè, pòst Matutinarum & Missarum solemnia nuncios qui Clericos undique convocarent eumque sequi facerent, varias ad partes destinavit; alios etiam ad Principes & fratres sc. Aeneam Clut & Cadwallanum misit; rogans quatinus de familiis suis viros probos cum equis & armis, qui ei si opus esset assisterent & jura Sancti David cum ipso defenderent, post ipsum mitterent; quoniam in manu forti cùm Powisensibus & de Kaddewein Episcopus ille venturus esse dicebatur. Et sic Melenith transcurrendo apud Ecclestam de Lanbist non procul à Keri nocte illâ moram fecit. Et cùm manè Dominicâ ad Ecclesiam S. Michaelis de Keri veniret Archidiaconus; Clerici duo [Page 472] participes Ecclesiae, qui obviàm Episcopo perrexerant, cujus etiam adventui consenserunt, Ecclesiae claves absconderant. Sed quaesitis illis diligenter & tandem inventis, Archidiaconus intravit; & statim pulsatis campanis tanquam in investiturae signum & possessionis, Missam solemniter inchoari & celebrari fecit. Interim autem veniunt nuncii Episcopi cum Personâ Ecclesiae, praecipientes Ecclesiam statim ad dedicandum praeparari; ac si satis pro imperio fieri debere nec resisti posse constaret. Archidiaconus autem hoc audito post Missam completam misit quosdam de Clericis suis discretos simul cum Decano Provinciae obviam Episcopo nunciantes ei ex parte ipsius, quòd si pacificè veniret & tanquam amicus & vicinus, hospitio libenter cum omni honore susciperetu [...]; sed alio modo non accederet. Quod cùm ei dixissent; diligenter inquirens si Archidiaconus in propriâ personâ jam advenit, & admirans, cùm paulò antè de provinciâ recessisset; tandem inito cum suis consilio, ne vinoi videretur, quia superciliosus erat valde & praesumptuosus, suae morem gerens arrogantiae, respondit se non hospitem & vicinum sed tanquam Episcopum loci illius & [...]d dedicandum Ecclesiam illam & officium Episcopale in parochiâ suâ faciendum continenter accessurum. Decanus autem & Clerici missi hoc audientes, sicut edocti fuerant, ne in hunc modum propiùs accederet, neve in alienâ parochiâ dedicationem non vocatus ad hoc nec invitatus facere praesumeret, constanter inhibuerunt, & ad Summum Pontificem appellaverunt. Sed quoniam ipsum per hoc tardare non poterant; quosdam ex suis in equis fortioribus, sicut praemuniti fuerant, hoc Archidiacono nunciantes cum festinatione praemiserunt. Qui cùm venissent; relictis in Ecclesiâ de comitatu suo quibusdam, qui eam servarent interiùs & ostia serarent; statim exivit Archidiaconus obviam Episcopo venienti ad introitum coemeterii. Episcopus autem, ut venit, praecepit Archidiacono; quatinus cum suis festinanter abiret, Ecclesiamque suam & coemiterium ad faciendum quòd disposuit ei relinqueret. Alioquin ipsum, licèt invitus, quòd Parisiis olim socii fuerant & conscolares, excommunicaret. Archidiaconus autem è contra [...]rogavit Episcopum; quatenus causâ amicitiae & societatis antiquae in pace discederet, & nichil in injuriam suam suaeque detrimentum jurisdictionis attemptaret. Quod cùm facere penitus recusaret; ne dedicationem vel aliquod officium Episcopale ibi faciendo falcem mitteret in messem alienam, ex parte Dei Dominique Papae. & Archiepiscopi necnon & Regis Angliae, in cujus manu & custodia tunc erat Ecclesia S. Davidis paulò ante orbata Pastore, firmiter inhibuit & appellavit. Episcopus autem his auditis literas Archiepiscopi Cantuariensis, à quo non longè antè consecratus fuerat, produxit, & legi fecit; quibus Episcopatum Lanelum cum cunctis pertinentiis suis ei confirmavit, & omnes qui aliquid ei injustè auferrent excommunicavit. Quibus perlectis subjunxit Episcopus Ecclesiam de Keri, sicut & omnes Ecclesias inter Vagam & Sabrinam, ad Ecclesiam suam Laneluensem jure parochiali pertinere; & in ejus rei testimonium librum produxit antiquum, in cujus id fine contineri dicebat; quod & legi fecit; dicens & asserens, quòd nisi Archidiaconus citò desisteret, incontinenti ipsum & suos excommunicaret. Archidiaconus autem ad haec respondit Ecclesiam de Keri & alias inter Vagam & Sabrinam, de Elevein sc. & Melenith & Warthrenniaun, nec ad Diocesin Laneluensem nec ad Archiepiscopi confirmationem illam ullatenus pertinere; puta quas trecentis annis & pluribus intra Diocesin Menevensem contentas fuisse dinoscitur. In libro autem suo scribere poterat quod volebat. Sed si cartam inde haberet cum authentico sigillo vel privilegium, ostenderet; & cùm hoc non haberet, si ipsum excommunicare vellet, quòd pro Ecclesiae suae stabat defensione, & ipse in eum sententiam simili temeritate praecipitaret. Respondit ille se Episcopum esse, nec licere Archidiacono Episcopum excommunicare. Cui Archidiaconus. Si Episcopus, inquit, es; non es Episcopus meus; nec potestatem ullam habes sententiandi in me, sicut nec ego in te. [Page 473] Ideoque valeat sententia quantum valere poterit, utrique temerè & indebitè data. Episcopus autem his auditis se parumper retrahendo, statim equo dilapsus, capiti suo mitram imponi fecit; & sic mitratus baculumque pastoralem nudatum manu bajulans, ut majoris auctoritatis ejus sententia fore videretur, cum turbâ suorum pedes accessit. Archidiaconus autem è contra Sacerdotes & Clericos plures albis stolis ac superpelliciis & sacerdotalibus caeteris indutos cum cereis accensis & cruce bajulâ ac praeambulâ in modum Processionis de Ecclesiâ exeuntes in faciem procedere jussit. Noverat enim hominis naturam; quòd praeceps erat in actibus suis & praesumptuosus. Ideoque dum verbis contendebant, quòd garrulus erat ille & verbosus, haec praeparari cautè curaverat Archidiaconus. Quos cùm videret Episcopus, quaesivit quidnam hoc esset, & ad quid illi sic venirent. Cui Archidiaconus. Ad hoc, inquit, ut si in nos & ipsos sententiam dare praesumpseritis; & ipsi non minùs audacter in vos & vestros vice versâ sententiam donent. Episcopus autem, hoc audiens ait. Propter amicitiam quae inter nos olim fuerat & scolasticam societatem, parcemus nunc personae vestrae & his qui vobiscum sunt; nec nominatim in quenquam vestrûm sententiam dabimus. Generaliter autem sicut Archiepiscopus in literis suis, omnes, qui jura Sancti Asaph patroni nostri nobis auferre & sibi usurpare nituntur, sententiâ excommunicationis involvemus. Ad haec Archidiaconus. Si talem, inquit, sententiam generalem dederitis in montibus illis, ostendens montes in parochiâ Laneluensi non procul inde distantes, à mane usque ad vesperam; quoniam in nullo nos tangeret qui tantùm jura nostra tuemur, nichil omnino curaremus. Sed propter populum astantem qui non intelligeret; sed potiùs putaret sententiam vestram, si hîc daretur sub liac quacunque formâ, in nos quidem aut praejudicium nostrum datam esse; nolumus quòd hic aliquatenus fiat. Et cùm Episcopus juraret se praedicto modo ibi statim excommunicare velle; & Archidiaconus se sub formâ consimili sententiam daturum asseveravit. Cúmque Episcopus in genere, ne nichil egisse videretur, excommunicare hostes & adversarios Sancti Asaph altâ voce coepisset; & Archidiaconus altiori voce cum suis in coemiterio omnes qui jura Sancti David praeripere vel perturbare praesumerent excommunicavit; & respiciens campanas, quae juxta ipsos ab alto pendebant, praecepit quatinus in ignominiam adversariorum & quasi sententiae suae confirmationem simul omnes trino intervallo pulsarentur. Quod cùm fieret, quoniam Walenses sonum hujusmodi campanarum, cùm in ipsos pulsantur, multùm abhorrent; confestim Episcopus & sui equos scandentes interruptâ sententiâ quàm citiùs poterant abscesserunt. Populi verò qui ad hoc spectaculum undique concurrerant, clamorem magnum, ut mos est gentis illius, post ipsos extollentes glebis etiam & lignis ac lapidibus fugientes à tergo sunt prosecuti. Cúmque versùs Cadwallanum, cujus assensum habuerat, apud Melenith Episcopus iter ageret; turbam magnam Clericorum in equis bonis, lanceis etiam & sagittis, qui Archidiaconum sequebantur, obviam habuit. Aquibus cùm quaereretur quid apud Keri actum fuisset; respondit Episcopus, quia non securus erat, se contra Archidiaconum, qui bonus olim socius suus & amicus extiterat, nichil agere velle; & quòd ad Cadwallanum, ut ei loqueretur, pacificus ibat. Archidiaconus autem coram Decano & Clericis qui jam advenerant Personas Ecclesiae super facto suo, quòd Episcopum illum adduxerant, acriter arguere coepit. Qui responderunt, jurantes de voluntate suâ nunquam id provenisse; sed veniam petentes, se de caetero firmos ac fideles fore promiserunt. Accepto igitur ab ipsis fidelitatis sacramento, scilicet Ecclesiae Menevensi & sibi necnon & Episcopo futuro; audiens per Clericos suos, qui Episcopo obviaverant, ipsum ad Cadwallanum ivisse in Archidiaconatu suo, statim ad partes illas iter arripuit; & in Ecclesiâ proximâ loco ubi Cadwallanus Episcopum susceperat, hospitium accepit; & horâ coenae sc. in vesperâ, sicut Walensibus mos est, misit Episcopo [Page 474] de pane proprio & potu peroptimo, quos secum tulerat, causâ curialitatis exenium pulchrum; quod & verbis adornans mandavit; quòd ei in suâ potestate & jurisdictione reperto praecipuéque pacifico omnem honorem & reverentiam exhiberet; seque in domo suâ propriâ, si sors obtulerit, eum libentissimè & honestissimè suscepturum. Rogavit etiam, quòd sicut olim in Franciâ socii fuerant boni, quando pauperiores erant & privati; sic & nunc vicini boni & amici forent in potestate constituti. Episcopus autem licèt dissuadentibus suis propter dedecus ei factum perpessamque repulsam quòd non susciperet, tamen saniori consilio cum gratiarum actione suscepit; dicens se propter hoc factum non minùs Archidiaconum appreciari, quinimo magis ab omnibus fore laudandum, quòd Ecclesiae suae jura pro posse tueri satagebat; nec ob hoc se dilectionem ipsius & vicinitatem bonam velle aliquatenus recusare. Cadwallanus verò cum Proceribus & bonis viris suis animositatem Archidiaconi & virilitatem multis laudibus efferebant; dicentes & asserentes virum talem honore pariter & potestate dignissimum. In crastino verò cùm recessisset Episcopus, Cadwallanus ab Archidiacono conventus, quòd Episcopo veniendi licentiam & occupandi parochiam suam assensum praebuisset, negavit cum juramento: ne sc. Archidiaconi offensam incurreret; seque de caetero Sancto David & Ecclesiae suae fidelem fore sacramento firmavit. Tria igitur istud aggrediendi Episcopo occasionem dederunt: quòd Ecclesia Menevensis pastore carebat; quòd Archidiaconum [ob] hostilitatem sibi oppositam patriam reliquisse nec ampliùs reversurum esse pro certo audierat; quòd etiam Principis illius, licèt in contrarium juraverit, assensum occultum habuerat, propter metum sc. divortii celebrandi inter ipsum & uxorem suam Evam sub praetextu tam affinitatis quàm consanguinitatis, cujus rei se judicem fore ab Archiepiscopo Cantuariensi constitutum per cautelam Episcopus procuraverat. Archidiaconus autem è diverso, ne Menevensis Ecclesia propter Episcopi defectum in suâ jurisdictione laesionem incurreret vel Diocesis decisionem, neve Archidiaconatus de Brechiniauc suo mutilationem tempore seque praesidente susciperet aut diminutionem, sub periculo pariter atque labore efficacem operam adhibere curavit.

CAP. VII.

HIS igitur ita peractis, confestim Archidiaconus & absque morâ quam alicubi faceret ullâ ad Regem accessit, à quo dies eligendi Episcopum in praesentiâ suâ sibi & Ecclesiae suae fuerat constitutus. Quem inveniens in partibus de Norhamtune, in primis impetum Episcopi illius in Diocesim Menevensem ei indicavit, & qualiter parochiam Ecclesiae S. David, quae in manu & custodiâ Regis ipsius erat Sede vacante, occupare volebat. Propter quod Regem monuit & rogavit; quatinus Episcopum illum literis suis & nunciis à tali praesumptione coerceret. Subjunxit etiam ventam quam circumstantes ad Locus corruptus. risum commovit, quòd sicut Laici & populi Walliae fures & raptores erant rerum aliarum, sic & Episcopi Walenses Ecclesiarum. Cui Rex ita respondit. Revera Episcopus hoc facere voluit; sed tu viriliter ei restitisti, & Ecclesiam tuam contra ipsum optimè defendisti. Advocansque magnates suos qui tunc aderant, coepit referre qualiter Episcopus ille Ecclesiam de Episcopatu S. David occupare volebat & dedicare, & qualiter Archidiaconum istum sibi resistentem Episcopus excommunicavit, & Archidiaconus incontinenti Episcopum non min [...]s audacter; omnium sc. qui in Curiâ tunc erant & haec audierant risu maximo subsecuto. Sic enim Regi relatum fuerat, quòd uterque eorum alterum nominatim excommunicaverat. Unde admiratus est Archidiaconus vehementer, quòd rei illius notitiam Rex jam habuisset; & quòd ad eum quisquam citius ipso, qui celerrimè venerat, pervenisset; nisi quoniam revera fama volat & ad Reges [Page 475] ac Principes, quos nichil ferè latere potest, semper rerum eventus notabiles sub celeritate feruntur. Sed haec hactenus. Priùs autem, quàm vel de obitu Menevensis Episcopi David, vel electione aut alterius substitutione dicamus; quaedam quae paulò antè acciderant non reticenda prosequamur.

CAP. VIII.

CUM circiter clausum Pascha Hugutio Cardinalis titulo S. Angeli, fungens in Angliâ legatione, Concilium generale regni totius apud Londoniam convocâsset; Archidiaconi Menevenses & Canonici discretiores ad protestandum pariter & prosequendum, si liceret, jus dignitatis Ecclesiae suae Metropoliticum coram Cardinali Londonias advenerunt. Episcopus enim ipsorum, quoniam in consecratione suâ controversiam illam abjuraverat, contra sacramentum suum licèt extortum venire nolebat. Praetemptantes autem primò Regis animum; utrum inclinari posset ad consensum, pecuniamque non modicam tam ipsi quàm consiliariis suis ad hoc offerentes, cùm plurimum circiter haec laborâssent, quia Rex ille sc. Henricus II. morosus erat in responsionibus, tandem responsum hoc acceperunt; quòd nunquam id tempore suo Rex permitteret, nec caput Walliae dando Walensibus Archiepiscopum contra Angliam erigeret. Quo audito, fecerunt quod potuerunt, jus Ecclesiae suae & pristinam dignitatem coram Legato, cujus tamen Concilium per contentiones & pugnas inter Archiepiscopos duos sc. Cantuariensem Ricardum & Eboracensem Rogerum de primâ sede & primatiae dignitate aborsum fecit, in publicâ audientiâ sunt protestati.

CAP. IX.

PArumper autem postea defuncto Episcopo suo quasi XV. diebus ante Pentecosten, convenerunt Canonici apud Meneviam; ut super electione & Pastoris subrogatione communiter tractarent. Intrantes igitur Ecclesiam suam & Capitulum clausis ostiis & seratis, post diutinum consilium & tractatum prolixiorem, tandem in quatuor Archidiaconorum suorum nominationem, quia non plures Ecclesia illa neque majores personatus habebat, unanimiter consenserunt; ita ut quem illorum Rex vellet assumeret, & ille singulariter postmodum atque solemniter eligeretur. Et continenter tanquam unius electione legitimè factâ in Canticum laudis impetu magis quàm consilio proruperunt. Quanquam enim ut regio deferrent honori plures nominarent; de uno tamen prae caeteris assumendo sc. Magistro Giraldo, quoniam alii famae obscurae fuerant & fortunae, id solum intendentes, id attendentes, spem singularem atque fiduciam omnes habebant. Populique stantes exteriùs & Canticum audientes, Giraldum solum inter alios electum solumque prae caeteris electione dignissimum, cum necdum tricesimum aetatis ageret annum, conclamabant. Eâdem autem nocte cogitans Giraldus secum & considerans circa s. factum. Festum istud praepopere nimis & inconsultè processum fuisse, cùm in Regno Anglicano neque nominatio fieri soleat nec electio nisi Rege priûs adito vel ejus Justiciario & obitu Episcopi ei nunciato, suoque assensu requisito, manè Capitulum intrans, coram omnibus nominationi de se factae cum admiratione cunctorum & dissuasione renunciavit; dicens tamen & asserens, quòd Ecclesiae suae quo minùs electionem liberam haberet & legitimam, dum quidem ordine fieret competenti, nullatenus deesse volebat. Nec mora: fama facti istius ad Regem in Anglià convolavit; nuncians ei electionem factam, & Giraldum Archidiaconum proculdubio electum esse. Rex autem hoc audito, quia contra regni [Page 476] sui consuetudinem & in injuriam ipsius magnam id actum videbatur, multùm excanduit, & statim Canonicos omnes terris suis & redditibus destitui jussit. Juravit etiam, quòd sicut ipsum expertem fecerunt electionis seu nominationis, sic eos omnes expertes & exsortes faceret promotionis. Iram tamen praecipuam & indignationem in Giraldum Archidiaconum convertebat; tum quòd pro Electo ab omnibus habebatur, tum etiam quòd rebellionem in Ecclesiâ Menevensi aut reclamationem à nullo fieri timebat nisi ab ipso, tam propter Clericatum ejus quo praecellebat & animositatem, quàm etiam propter generositatem ipsius magnam qua Principes omnes & Magnates Walliae contingebat.

CAP. X.

INterim autem Archiepiscopo Ricardo Cantuariensi cum Suffraganeis suis ferè cunctis coram Rege constitutis, consuluit eos Rex super Episcopo Menevensi Ecclesiae praeficiendo. Qui cùm inquirerent inter se, utrùm aliquis in Ecclesiâ illâ posset idoneus inveniri; quia hoc ordine procedendum, ut de ipsâ Ecclesiâ sumatur si fuerit in eâ dignus inventus; tandem omnes Episcopi in Giraldum Archidiaconum ejusdem Ecclesiae, quòd literatus egregiè & legitimè natus fuerat, concordabant. Archiepiscopus autem auditis aliis suum similiter assensum in eundem adhibuit; & hoc etiam adjecit, quòd simul cum Clericatu eximio vir erat animositatis & strenuitatis immensae. Rex autem, qui alios omnes tacitè & patienter audierat, ad haec Archiepiscopi verba, quippe quibus vim majorem & pondus inesse putabat, sic respondit. Nec Regi nec Archiepiscopo opus est aut expediens nimis probum aut strenuum, ne vel Angliae corona vel Cantiae cathedra detrimentum sentiat, in Ecclesiâ Sancti David Episcopum esse. Et sic dissoluto Concilio, Rex Archiepiscopo & paucis, quibus fidem majorem habebat, secretiùs revelavit non esse tutum Archidiaconum illum, quia Reso Principi Suthwalliae & aliis ferè cunctis Walliae majoribus sanguine propinquus erat, in cathedrâ Menevensi collocari; nec expedire per talis viri promotionem praecipuèque tam probi simul & tam generosi Walensibus vires dare eorumque superbiam augmentare. Haec autem cùm vir bonae & laudabilis memoriae Rogerus Wigorniensis Episcopus Archidiacono secretó referret ac revelaret; dixit & asseruit plùs ipsum honorem tanti testimonii in tantâ audientiâ dati quàm Episcopatum optimum, nedum pauperem illum, diligere debere & approbare.

CAP. XI.

CUM itaque Canonici sui cuncti & Archidiaconi propter redditus suos recuperandos & in pace tenendos se regiae voluntati omnino supponerent; & fiscalia stipendia, ut de loco ad locum propter electionem faciendam ad nutum Regis ipsum sequerentur, in commune susciperent; solus Giraldus tanquam timens Danaos & dona ferentes, nichil accipere volebat; sed nunc Archiepiscopum nunc Legatum adeundo pro Ecclesiae suae libertate laboravit; ut si non de corpore Ecclesiae suae, de membris saltem cum Regis assensu virum probum & non ignotum nec linguae patriae ignarum obtinere valerent. Tandem verò Legato, qui sibi imprimis auxilium promiserat, ei ex toto deficiente, Ecclesiâque suâ totâ per ignaviam succumbente, constitutis demum coram Rege Canonicis apud Wintoniam, nominatus est eis & oblatus ex parte Regis Monachus Ordinis Cluniacensis sc: Prior de Wenelac, omnibus & singulis tam samâ quàm facie prorsus ignotus, & tamen ab ipsis ibi dem sc. in camerâ Regis [Page 477] coram lecto suo ipso praesente cum stipatoribus suis & praecipiente more Anglicanae tirannidis cum cantico laudis tremulo satis & tremebundo est electus. Cùmque Londonias ut consecraretur Electus ille & sic electus, cui nomen Petrus, ad diem statutum accederet; Giraldus nil ex contingentibus omittens, ad honorem & securitatem quod potuit fecit. Illi Electo, cujus nondum faciem viderat, ne contra Ecclesiae dignitatem, ad quam magis assignatus fuerat quàm vocatus, professionem aliquam aut subjectionem nisi in formâ communi facere praesumeret, literis & nunciis dissuasit; praecipuè verò ne sacramentum aliquod super abjurando jure Ecclesiae suae faceret, ex parte Dei Sanctique David prohibere curavit. Ipse tamen, quoniam Regis plantatio fuerat & creatio, regiae voluntati in nullo contraire disponens, super jure dignitatis Ecclesiae Menevensis contra Cantuariensem non prosequendo sacramentum dedit, & sic consecrationem suscepit.

LIBER SECUNDUS De Gestis GIRALDI.

CAP. I.

HIS ita completis, Giraldus nil credens actum cùm quid superesset agendum, nec retro respiciens sed semper se in anteriora protendens atque gradum incunctanter ascendens, causâ majoris & maturioris sententiae congestis librorum thesauris in Franciam transfretare seque Parisiis denuo studiis elegantioribus totis desideriis applicare curavit: quatenus super Artium & literaturae fundamentum Legum & Canonum parietes in altum erigere, & sacrum scripturae Theologicae tectum à superiori concludere, & sic aedificium triplici structurâ connexum firmissimis stabilire juncturis praevaleret. Cùm igitur annis plurimis ibidem primùm Imperialibus Constitutionibus deinde Pontificalibus demum verò sacris apicibus studiosum animum applicuisset; tantam in causis Decretalibus, quae Dominicis diebus tractari consueverant, gratiam optinuit, quòd die quo ipsum causari velle notum in urbe fuerat, tantus ad vocem ejus jocundam Doctorum omnium ferè cum Scolaribus suis concursus extiterat, quòd vix domus amplissima capere poterat auditores. Adeo namque vivas legum & canonum rationes introductas rhetoricis perfuasionibus adjuvabat; adeòque tam verborum scematibus atque coloribus quàm sententiarum medullis causas adornabat, dictaque Philosophorum & Auctorum miro artificio inserta locis congruis adaptabat; ut quanto scientiores & eruditiores accederent, tanto avidiùs & attentiùs ad audiendum memoriaeque figendum aures & animos applicarent. Tantâ nempe verborum dulcedine ducti fuerant & deliniti; ut dicentis ab ore tanquam penduli & suspensi longo licèt eloquio & prolixo, cujusmodi taedium multis afferre solet, nec fatigari possent hunc audiendo nec satiari. Unde & Causas ejus omnes verbo ad verbum, sieut ab ore ipsius emanaverant, passim scribere Scolares & amplecti magno desiderio contendebant. Quadam autem die cùm fieret ad ipsum audiendum concurfus undique magnus, finito sermone ipsius & murmure multitudinis cum favore [Page 478] cunctorum & laude subsecuto; Doctor quidam egregius, qui & Parisiis in Artibus legerat & diu Bononiae in Legibus studuerat, cujus nuncupatio Magister Rogerus Normannus, qui & postea Rothomagensis Ecclesiae Decanus extitit, palàm in hujuscemodi verba prorupit. Non est sub Sole scientia, si fuerit Parisios fortè delata, quae incomparabiliter ibi & longè excellentiùs quàm usquam alibi proculdubio non praevaleat. Principium autem Causae illius & quasi proaemium hîc apponere praeter rem non putavi. Sic igitur incho [...]vit.

CAP. II.

‘PRoposueram priùs audire quàm audiri, priùs discere quàm dicere, priùs dubitare quàm disputare. Eruditis enim auribus summaeque eloquentiae viris & minùs medullata sententiis oratio & jejuna verborum macies propinabitur. Supervacaneum enim est & omnino superfluum tam inter eloquentes arida quàm inter scientes & sapientes usitata proferre. Unde moralis Seneca noster, & ab ipso S [...]donius. Donec scientiam natura combiberit, non est major gloria dixisse quod scias quàm siluisse quod nescias. Veruntamen quoniam Augustino testante turpis est omnis pars suo universo non congruens; ne solus inter vos anoma [...]us videar, neve solus loquentibus aliis taciturnitate prae caeteris Pythagoricus discipulus inveniar; elegi potiùs loquendo ridiculus quam tacendo discolus inveniri. Quam igitur vocem inter olores canoros clamosus anser emittet? Nova nimirum an nota proponet? Frequentata & trita fastidium generant; auctoritatem nova non habent. Quoniam, ut ait Plinius, Ardua res est vetustis novitatem dare, novis auctoritatem, obsoletis nitorem, fastiditis gratiam, obscuris lucem, & dubiis fidem, & omnibus naturam. Questio, quam prae mánibus habemus, vetus est, sed nondum inveterata: lis dudum ventilata, sed adhuc sub judice.’

Fuerat enim Questio proposita: Utrum Judex secundùm allegata judicare debeat, an juxta conscientiam? Ad ultimam autem hanc quasi disjunctè particulam longéque magis improbabilem tam urgentes Legum & Canonum rationes induxit; ut cum omnium admiratione, utrùm ornatui verborum an efficaciae sententiarum & rationum major attribui laus deberet, cunctis in dubium verteretur. Adeò quidem ut vir nobilis, Canonicus Parisiensis Ecclesiae, filîus sc. Castellani de Monte Mauricii, qui & paulò pòst in Decanum ejusdem Ecclesiae promotus fuit, quòd vir docilis erat & literalis eruditionis appetitor, in discessu ab Auditorio ubi ipse cum aliis multis intererat, Giraldum secretò conveniens quaesivit ab eo, quot annis apud Bononiam Legibus & Canonibus studium impendisset. Et cùm responsum acciperet, quòd nunquam Bononiae fuerat; quaesivit iterum, ubinam in Jure studuerit; & cùm ab ipso audiret, quòd Parisiis tantùm operam huic studio per triennium indulserit, cum admiratione recessit. Praeceptor autem ejusdem in eâ Facultate, quem post prandium visitavit, tanquam applaudens & discipuli tanti gloriae congratulans, hoc ei in audientiâ verbum emisit. Nollem revera pro placito centum solidorum, idioma namque Bononicum erat, quin hodie in tanto Consistorio tantoque Scolarium conventu tam egregiè locutus fuisses. Quoniam, ut ait Jeronimus, profectus discipulorum laus est & gloria praeceptorum. Contigit etiam quòd Magister Matthaeus Andegavensis, quem in Legibus & Decretis tunc audiebat, vocatus à Papà Alexandro III. ad Lateranense Concilium ut Cardinalis fieret, à so ciis in Auditorio suo licentiam acciprens, quatinus Magistrum Giraldum loco ipsius auditorem & praeceptorem haberent, cum multà ipsius commendatione monuit attentiùs & suadendo consuluit. Quod cùm Scolares omnes appeterent & postularent; tamen ipse, quoniam in proximo Bononiam causâ majoris in eâ facultate profectûs ire proposuit, huic petitioni [non] adquievit. Lectiones [Page 479] tamen duas in hospitio suo sociis de Decretis Gratiani, unam in Distinctionibus, & alteram in Causis, ad instantiam ipsorum cotidie legit.

CAP. III.

HOC autem & hîc inserere dignum duxi; quòd in Lateranensi Concilio circiter eadem tempora celebrato Canonici Menevenses, quùm Episcopus eorum licet praesens existens propter sacramentum illud abjurationis pessimum & perniciosum obmutuit, jus Ecclesiae suae Metropoliticum, Synodalem in tantâ audientiâ facientes proclamationem, palam & publicè sunt protestati. Unde Magister Gerardus, cui cognomen Puella, qui postmodum Coventrensis Episcopus erat, reversus in Franciam & urbem Parisiensem à Concilio, cui Romae missus ab Archiepiscopo Cantuariensi Ricardo intererat, Magistro Giraldo inter caetera quae ei de Concilio retulit, & hoc subjunxit: quòd valde arroganter & audacter locut [...] sunt ibi Canonici Menevenses, Metropoliticam dignitatem sibi & Ecclesiae suae de jure debitam in tantâ audientiâ protestantes & proclamantes, Judicesque sibi super hoc dari & Commissionem fieri cum magnâ instantiâ postulantes. Sed quoniam Episcopus eorum qui suit praesens nullam inde mentionem fecit, negotium tunc non processit.

CAP. IV.

UT autem ad rem pariter & materiae cursum revertamur; Giraldus post diuturnam in studiis moram repatriandum ducens, cùm nuncios suos longè trans terminos veniendi & pecuniam ibi ferendi constitutos inaniter expectâsset; & creditores, quibus obligatus in multis extiterat, importuni & impatientes de die in diem acriùs instarent; doléns & anxius & quasi in extremâ jam desperatione constitutus, ad Capellam S. Thomae Cantuariensis apud S. Germanum Autissiodorensem ab Archiepiscopo Remensi Regis Ludovici fratre nomine ipsius inter ipsa martyrii sui initialia constructam & dedicatam tanquam ad ultimum refugium cum sociis suis Martyris auxilium devotè deprecaturus & imploraturus accessit. Sciens quippe, quoniam ut ait Philo sapiens, quando deficit humanum auxilium, tunc recurrendum est ad divinum. Missâ igitur de Martyre solemniter auditâ & oblatione factâ, praemio devotioonis suae statim & incontinenti divinitus dato, nuncios suos eâdem horà cum hilaritate pariter & prosperitate suscepit: mirà Dei dispositione, qui de rebus mundanis suo cursu provenientibus Sanctis suis elicit, & quod ex gratia suâ merâ dari dinoscitur, vult tamen tanquam precibus & meritis obtineri. Giraldo itaque versùs Angliam iter agente, cùm Attrebatum veniret in septimanâ Pentecostes, & juxta forum hospitatus esset; factus est tumultus in urbe magnus. Comes enim Flandriae Philippus, qui tantus erat in hac urbe suâ, tunc existens in Foro, quòd tanquam in urbis medio spatium magnum in quadranguli modum obtinebat, quintanam erigi fecerat, clypeum videlicet fortem posti firmiter appensum, ubi tyrones & robusti juvenes equis admissis militaria negotia praeludendo, lanceas frangendo vel obstaculum transpenetrando, vires suas experirentur. Giraldus etiam ab alto hospitii sui solio cuncta prospiciens, & utinam tanquam vana despicere valens, vidit Comitem ipsum totque cum ipso viros nobiles, tot Milites atque Barones sericis indutos, tot equos egregios admitti, tot lanceas frangi; ut cum diligentiâ magnâ considerans singula, vix satis admirari posset universa. Sed cùm hoc quasi per horam unam durâsset, totumque illud spatium grande tantâ Nobilitate repletum esset; Comite Philippo subitò discedente cunctisque dilapsis, ubi tanta pompositas [Page 480] paulò antè visa fuerat, nec homo nec bestia jam comparuit, nec quicquam nisi forum omnino vacuum videretis. Argumentum quidem & indicium magnum, sicut ipse de his & similibus loquens dicere solet; omnia sub Sole vanitati subjecta & quasi phantasmata celerrimè ptaetereuntia & tanquam momentanea saecularia cuncta.

CAP. V.

PRocedens itaque & mari Flandriae transnavigato, ^a Cantuariam veniens, in die S. Trinitatis cum Monachis loci ejusdem & in Refectorio requisitus à Priore comedit. Ubi sedens cum Priore & majoribus in disco principali duo, sicut ipse referre consueverat, ibi notavit, signorum sc. superfluitatem nimiam, & ferculorum numerositatem. Tot etenim Prior ad Monachos servientes, & illi è contra ad mensas inferiores exenia ferendo, & hi quibus ferebantur gratias referendo, digitorum & manuum ac brachiorum gesticulationibus & sibilis ore pro sermonibus longè leviùs atque licentiùs quàm deceret effluebant; ut quasi ad ludos scenicos aut inter histriones & joculatores sibi videretur constitutus. Esset itaque magis ordini consonum & honestati verbis humanis cum modestiâ loqui quàm mutâ in hunc modum garrulitate signis & sibilis tam joculariter uti. De ferculis & eorum numerositate quid dicam; nisi quod ipsum multoties dicentem audivi; quia sedecim aut plura per ordinem, ne praeter ordinem dicatur, sunt apposita valde sumptuosa. Ad ultimum quoque loco generalis olera per omnes mensas sunt allata, sed parum gustata. Tot enim videas piscium genera, assa quidem & elixa, farta & frixa, tot ovis & pipere cibaria cocorum arte confecta, tot sapores & salsamenta ad gulam irritandam & appetitum excitandum eorundem arte composita. Ad haec etiam in tantà abundantià vinum hîc videas & siceram, pigmentum & claretum, mustum & medonem atque moretum & omne quod inebriare potest; adeò ut cerevisia, qualis in Angliâ fieri solet optima & praecipuè in Cantiâ, locum inter caetera non haberet. Sed hoc ibi cerevisia inter pocula, quod olus inter fercula. Tot inquam videas in cibis & potibus superflua nimis & sumptuosa; quòd non solùm haec fastidium sumenti sed etiam taedium parere possent intuenti. Quid autem ad haec Paulus Eremita diceret? quid Antonius? quid monasticae vitae pater & institutor Benedictus? Ut etiam longè propiùs exempla petamus; quid noster Jeronimus, qui in Vitas Patrum primitivae Ecclesiae parsimoniam & abstinentiam atque modestiam tantis laudibus effert; dicens ibidem inter caetera Ecclesiam quidem, ex quo crevit possessionibus, multùm decrevisse virtutibus. Referebat etiam quandoque Giraldus, quòd & hîc apponere praeter rem non putavi; qualiter Monachi S. Swithuni Wintoniae cum Priore suo coram Anglorum Rege Henrico II. ad terram in luto postrati, cum lacrimis ac luctu conquesti sunt ei; quòd eorum [Episcopus] Ricardus, quem & loco Abbatis habebant, tria eis fercula subtraxerat. Et cùm Rege inquirente quot eis remanserant, responderent decem, quoniam ab antiquo tredecim habere consueverant. Et ego, inquit Rex, in Curiâ meâ tribus ferculis contentus sum. Pereat Episcopus vester, nisi ad hunc numerum ferculorum meorum redigat fercula vestra. Mat. xxvi. 8. Ut quid ergo perditio haec? praecipuè in viris religionem profitentibus & habitu praeferentibus. Poterant enim venundari haec superflua, & dari pauperibus. Hanc autem rationem assignant, [Page 481] & factum suum sic colorant; quòd propter eleemosinam ampliandam & augmentandam tanta in ordine ipsorum inventa & admissa est ferculorum numerositas. Meliùs tamen atque consultiùs & scandalum vitari & honestati eorum atque modestiae provideri posset; si paucioribus ferculis contenti forent, & de superfluis illis pauperes Christi reficerent; sicque gulam temperarent, & scandalum resecarent, & eleemosinam suam longè satiùs atque salubriùs augmentarent.

Profectus autem hinc versùs Londonias, invenit Archiepiscopum Cantuariensem Ricardum in quadam terrâ suâ non procul ab urbe Londoniae distante; à quo, quùm ei familiaris atque dilectus extiterat, fuit hospitio eâ nocte retentus & cum honore receptus. Manè verò nuncio suscepto quòd eâdem die Londonias Wintoniensis Episcopus Ricardus quandam sororem suam in Episcopatu Wintoniensi maritatam à viro suo ecclefiasticâ censurâ separare volebat; consulens super hoc Archiepiscopum, statim literas suas impetravit; quibus ipsum affectuos [...] rogavit, quatinus divortium illud tunc differret, & virum cum uxore suâ concordari, si fieri posset, non impediret. Et sic Londonias incunctanter accelerans, invenit ibi apud Sutwerche in Capitulo grandi ad hoc convocato sororem suam & virum suum jam coram Episcopo stantes, & divortium, quod eis statim imminebat, expectantes. Episcopus autem videns ipsum intrantem, cujus notitiam satis habuerat, & socios suos cum signaculis B. Thomae à collo suspensis; admirans quoque subitum ejus adventum, quem in Franciâ tanto tempore fuisse cognoverat & adhuc esse putabat, ipsum in osculo suscipiens ad latus suum apposuit, sociosque suos recipi jussit; & cùm literas Archiepiscopi porrectas inspexisset, respondit quòd si per se Archidiaconus advenisset, & eum absque literis omnibus sors obtulisset; ipsum in hac petitione libenter audiret, tantòque libentiùs tamen quòd Archiepiscopi mandatum inde susceperat. Sicque soluto Capitulo per inopinatum ejus adventum & insperatum hunc eventum vir & mulier super gravi discordiâ & ferè implacabili, unde pecuniam grandem Episcopo propter divortium dare debuerant, per operam Giraldi paulò pòst sunt pacificati. Argumentum quòd prope est Deus in angustiis, & quia nemini fideli in Deo confidenti in quocunque articulo seu puncto constituto, nisi merita repugnent, de divinâ misericordiâ est diffidendum; & quòd plerumque Grata superveniet, quae non sperabitur, hora.

CAP. VI.

CUm igitur Angliâ transcursâ demum in Walliam pervenisset; contigit in brevi postea Petrum Menevensem Episcopum, qui propter discordiam inter Episcopum & Walenses exortam à Walliâ expulsus fuerat, vel se potiùs expulsum simulaverat, consilio Cantuariensis Archiepiscopi Magistro Giraldo Archidiacono suo generalem totius Episcopatûs curam & custodiam commisisse; adeò ut per ipsum omnia tam in temporalibus quàm spiritualibus, praeter sacramenta solis Episcopis concessa, disponerentur. Cùm igitur Ecclesiam Menevensem sic aliquamdiu sapienter & modestè gubernasset; Episcopus ab Angliâ, ubi in quodam Monasterio moram faciebat, per literas suas & nuncios Canonicos Sancti David & Archidiaconos non vocatos aut citatos, non convictos aut confessos, impetuosè & inconsultè quosdam suspendere & alios excommunicare praesumpsit. Quae cùm Giraldus corrigere vellet nec posset, sed contra consilium suum & dissuasionem crebram de die in diem acriùs in ipsos desaeviret; condolens & compatiens Ecclesiae suae, curam & custodiam sibi commissam Episcopo resignavit; & Capitulo suo firmiter adhaerendo citra juris ordinem excommunicatos & suspensos justè per Archiepiscopum absolvi [Page 482] fecit; & Ecclesiam suam contra extraordinaria & impetuosa Episcopi gravamina providè pariten & discretè defendit. Novum etiam Officiulem ad Ecclesiae Menevensis & Clericorum patriae gravamen ab Episcopo missum penitus à Clero repelli fecit & cum dedecore recusari. Argumentum dilectionis & devotionis, quam erga. Ecclesiam suam habuit maximè, qui maluit ei assistere eamque defensare privatus, quàm ipsam opprimere vel opprimenti consentire in potestate constitutus.

CAP. VII.

PRocessu verò temporis & non longè pòst discordiâ inter Episcopum & Archidiaconum ortâ pergrandi, adeò ut Romam mittendo & Episcopum criminaliter accusando tot is ad ejus depositionem intendere nisibus Archidiaconus appeteret & affectaret, tamen cùm de pace inter ipsos formandâ magni viri laborent; ipse pacem Menevensis Ecclesiae praeferendo, absque illius pace se verbum pacis in eundem nullum prorsus admissurum constantissimè proponebat. Demum verò die ad hoc assignato tam Archidiacono quàm Capitulo apud Meneviam in Synodo, quam tenuit ultimam Episcopus Petrus circa Pentecosten, per operam Archidiaconi tunc ibidem effectum est; ut omnium quae vel Episcopus Capitulo, vel Capitulum Episcopo, seu Canonicus Concanonico suo injus [...] abstulerat, per sacramenta undique data statim fieret restitutio. Quo facto Episcopus, ut inter Episcopum & Archidiaconum pax firmior & stabilis concordia foret, tam terras apud Landu o [...]upatas, sc. in partibus de Brecheniau [...], quùm etiam terras quasdam ad Praebendum de Ma [...]ru spectantes, ei tunc restituit. Poncius autem dictus Archidiaconus de Penbroc nondum hoe effectui mancipa [...] secretiùs Archidiaconum Giraldum conveniens solum, fratre ipsius Archidiaconi viro probo & prudenti Philippo de Barri teste adhibito, coepit ei ostendere monsae Episcopalis in hoc facto, si processerit, laesionem non modicam & reddituum multilationem. Proinde ut sibi provideret in hoc & pr [...]munitus esset, monuit & in bonâ fide consuluit. Adjecit enim, quòd de nemine spes tanta fuit succedendi in cathedram Menevensem post Episcopum istum, sicut de personâ ipsius. Archidiaconus autem ad haec respondit; quòd propter spem istam quod tam utiliter & rectè provisum fuerat, per ipsum non remaneret. Pertinax enim in hoc & constans erat; dissuadente tamen utroque, tam Archidiacono Pontio, quàm etiam fratre suo Philippo. Adeò quidem quòd quaedam Ecclesia súa bona sc. de Lanwadaf tunc inter alia Capitulo fuit adunata, sed tamen ad ejus instantiam cuidam Clerico suo Martino sc. de Lanwadein, Capitulo consentiente & Episcopo instituente, in Canonicam data fuit, processu temporis ad usus communès reversura. Asseruit etiam, quòd si jam consecratus Episcopus esset, hoc ipsum facere non praetermitteret. Quoniam in jacturam proprium li [...]t acciderit, communibus commodis longè postponeret. Argumentum igitur & indicium hinc certissimum; quòd zelum habuit Giraldus Archidiaconus rectitudinis magnum & valde incensum ecclesiasticae tranquillitatis affectum.

CAP. VIII.

CRescente igitur famâ Giraldi & de die in diem ampliùs innotescente, ab Anglorum Rege Henrico II. in Marchiae finibus ad Walliam pacificandam tunc agente consilio Magnatum suorum est vocatus; & per Regis instantiam magnam, promissiones etiam & praeceptiones, quanquam invitus plurimùm & renitens, quòd sicut Scolarium vitam prae aliis appreciarific Curialium quoque d [...]s [...]ari solet, demum Cur [...] sequela & Clericus Regis est effectus. [Page 483] Cum ergo pluribus annis Curiam sequendo fideliter servisset, & ad Walliam pacificandam & in pace tenendam plurimùm profecisset; tamen propter parentelam qua Resum filium Griffini & alios Walliae Principes contingebat, nichil à Rege qui tot ditabat & promovebat indignos, praeter vacua veris promissa suscepit. Valde tamen in secreto coram Consiliariis suis ipsum Rex commendabat; mores ejus modum & modestiam ac fidelitatem quam expertus fuerat approbabat; dicens & asserens, quòd nisi de Walliâ natus esset, & Walliae Magnatibus praecipuè quidem Reso sanguine tam propinquus existeret, [dignitatibus] ecclesiasticis & redditibus amplis copiosè quidem ipsum extolleret, & in regno suo magnum efficeret.

CAP. IX.

COntigit autem circiter haec tempora Resum filium Griffini Principem Suthwalliae nunciis Regis Baldwino Cantuariensi Archiepiscopo, qui jam successerat Ricardo, & Ranulfo de Glanvilla Justiciario Angliae ad colloquium apud Heresordiam obviam venisse. Qui cùm sederet ad prandium in domo Episcopi Herefordensis sc. Willelmi de Ver, à quo cum honore magno susceptus hospitio fuerat & exhibitus; inter ipsum sc. & Walterum filium Roberti Baronem nobilem, qui de genere Clarensium erat sicut & Episcopus, accedens Giraldus Archidiaconus & astans coram ipsis mensâ tantùm interpositâ Resum in haec verba satis curialiter & facetè convenit. Caudere potes ô Rese, & laetus existere; quòd inter duos Clarenses, quorum haereditatem tenes, & de majoribus duos, in hoc prandio sedes. Tenebat enim tunc terram de Kerdigan totam; quam super Comitem de Clara Rogerum recuperaverat. Resus autem, ut erat optimi vir ingenii & praecipuè promtulus in responsionibus bonis, incontinenti respondens: Verum est, inquit, quòd haereditatem nostram per Clarenses multo tempore perdidimus; sed ex quo perdere debuimus, laeti sumus & esse debemus, quòd non per ignavos aliquos & obscuros, sed per viros tam claros & tam illustres terras nostras tamdiu perdidimus. Subjecit etiam Episcopus. Et nobis quoque multum placet, ex quo terras quas tanto tempore possedimus, perdere debuimus; quòd vir tam probus & tam nobilis ut Resus ipsas nunc tenet. Post somnum verò meridianum die jam inclinatâ cùm viridarium quoddam intrâssent Episcopus & viri magni, Resum secum ducentes; facto ibidem consessu, & Giraldo Archidiacono intrante cum aliis & sedente, Resus resolutus in verba jocosa & ludicra, deque Giraldo loquendi materiam sumens, & tanquam ei de sermone in prandio dicto vicem reddere volens, ait. Archidiaconus iste & illi de genere suo qui Giraldini dicuntur, de amitâ meâ Nestâ sc. sorore Griffini patris mei descenderunt; & viri magni quidem & probi sunt, sed nonnisi in angulo quodam Walliae cantaredo sc. de Pembroc. Quinimo septem cantaredos Demetiae filii Nestae in Walliâ obtinuerunt. Primaevus sc. Willelmus filius Giraldi Penbroc & Ginelin, Robertus filius Stephani Kerdigan & Kemmeis, Henricus filius Regis Nerberd & Penbidiauc, Mauricius Landesteffan, Willelmus Hay Sanctum Clarum, Hoelus & Walterus Lanpeter & Swelfrei cum terris aliis. Duae verò filiae Nestae, sc. Hangaret mater mea & Gladewis, duobus Baronibus de Ros & Penbroc nuptae fuerant. Praeter hos sex aut septem Barones, David Menevensem Episcopum, qui toti ferè Suthwalliae pontificali jure praesidebat, filium habuit. Praeterea licèt de Walliâ tantas portiones & tam largas habuissent; tamen crescente propagine & pullulante progenie, filii Nestae Robertus & Mauricius cum nepotibus suis Remundo & Meilero necnon & filiis atque cognatis mare Hibernicum transvolantes conquestui regni illius suâ principium dederunt animositate; & xxx. cantaredos vel plures sibi & suis de regno Hibernico retinuerunt; [Page 484] cunctarumque terrarum, quae ab Anglicis ibidem possidentur, per aggressum suum occasio fuerunt. Cùm igitur vii. ferè cantaredos Nestae successio de Walliâ habuerit, praeter Kerdigan quoque cujus partem majorem quandoque possedit; cùmque triginta vel plures in Hiberniâ conquisierit; nec verè dici potest nec seriò dici debet, quòd proles Nestae nisi in angulo de Penbroc vivere non possit. Sed verissimè dici potest filios Griffini extra Suthwalliae portiunculam modicam nullatenus vivere posse videri; de qua cùm vii. cantaredos vel octo [...]Tantum. tamen adhuc obtineant, totum sibi residuum quasi jure haereditario vendicantes nec ad exteras regiones transeunt nec haereditatem suam conquirunt. Resus autem quoniam in magnâ audientia haec dicta fuerant; quia coram Archiepiscopo & Justiciario necnon & Episcopis atque Baronibus qui jam supervenerant non paucis, verecundiâ parumper & rubore perfusus, quia tamen vir sapiens erat & discretus, satis modestè respondit in hunc modum dicens. Quòd revera viri probi & strenui fuerunt & sunt qui de Nestâ provenerunt; & quòd conquestum magnum in Hiberniâ fecerant, si tamen eis remanere posset. Propter hoc autem istud adjecit; quòd nationes hae duae, Walensica sc. & Hibernica, terras omnes ab Anglicis sibi ablatas semper recuperandi spe pascuntur. Nunciis igitur ad Regem reversis, cùm inter caetera verba tam prandii quàm viridarii responsa ei fideliter relata fuissent; risu grandi secuto coepit Rex coram omnibus personam Giraldi Archidiaconi, probitatem ejus atque prudentiam commendare plurimis & magnificare; dicens nisi Walensis esset, excellenti dignum honore. Sed quoniam probitas landatur & alget, licèt exercitus Resi plurimos praeter alia servitia magna à terrâ Regis, quam impetere parabat, ipse solus per operam suam & diligentiam avertisset; nichil tamen à Rege praeter laudes hujusmodi vanas & adulationes cum promissis magnis accepit. Sicut ergo à pluribus ei dictum fuerat Consiliariis Regis in vitâ ipsius & post mortem à plurioribus; nichil illi impedimento fuit promotionis magnae, nisi solùm natio ipsius & cognatio.

CAP. X.

HIS autem diebus Patriarcha Heraclius de Jerosolimis in Angliae fines advenit, & claves urbis Jerosolimitanae Regi optulit; postulans humiliter sed non impetrans, ut vel ipse ad terrae Jerosolimitanae defensionem veniret, vel unum filiorum suorum (quoniam adhuc tres extabant) illuc mitteret. Ipse verò nec hoc nec illud faciens, sed nuncium tantùm spernens, & spretus ob hoc ipse, Deumque deserens & desertus à Deo, quia quae semper hactenus creverat ex tunc versa est in ignominiam gloria ipsius, filium suum natu minorem Johannem cum magno apparatu in Hiberniam misit; Magistrum quoque Giraldum, quòd de primis expugnatoribus gentis illius magnum in Hiberniâ genus habebat, & quòd probus ipse ac prudens extiterat, cum ipso transmittens. Cùm ergo Paschali tempore de Penbroc in Walliâ & portu Milverdico classe solutâ Johannes in Hiberniam transfretando apud Waterfordiam applicuisset; propter causas in libro Expugnationis Hibernicae à Giraldo conscriptas non profecit. Quarum etiam tres urgentissimas & hîc inserere dignum duxi. Prima fuit, quòd cùm in Saracenos potiùs ad Terrae Sacrae subventionem mitti deberet, missus est in Christianos. Secunda quòd juvenis & puer ipse juvenum quos secum duxit, qui ibi ignoti fuerant penitus & ignari, consiliis utens, probos viros & discretos ibi repertos, qui mores & modos gentis & patriae cognoscebant, tanquam extraneos & indignos repellebat. Tertia verò, quae quidem omnium pessima fuerat, quòd Deo & Ecclesiae suae nullum in partibus honorem facere disponebat; Sicut ex Visione, quam tunc vidit Giraldus & in praedicto Expugnationis Hibernicae libro posuit, palàm apparuit. [Page 485] Quanquam propter hoc praecipuè, ut Ecclesiam Hibernicam extolleret & exaltaret, & denarium S. Petri sicut in Angliâ sic in Hiberniâ dari faceret, pater ipsius intrandi Hiberniam sibique subjugandi ab Ecclesiâ Romana licentiam impetravit: Quemadmodum ex privilegio Adriani Papae super hoc obtento apertè declaratur. Cujus transcriptum, sicut in Expugnationis libro illius est positum, simul cum Visione illâ verbis eisdem hîc apponere praeter rem non putavi. Hoc autem privilegium fuit.

CAP. XI.

‘A Drianus Episcopus, servus servorum Dei, carissimo in Christo silio illustri Anglorum Regi salutem & Apostolicam benedictionem. Laudabiliter & fructuosè de glorioso nomine propagando in terris & aeternae foelicitatis praemio cumulando in coelis tua magnificentia cogitat: dum ad dilatandos Ecclesiae terminos, ad declarandam indoctis & rudibus populis Christianae fidei veritatem, & vitiorum plantaria de agro Dominico extirpanda, sicut Catholicus Princeps intendis; ad id convenientiùs exequendum consilium Apostolicae Sedis exigis & favorem. In quo facto quantò a tiori discretione procedis, tantò in eo foeliciorem progressum te praestante Domino confidimus habiturum, eo quòd ad bonum exitum semper & finem soleant attingere, quae de ardore fidei & religionis amore principium acceperunt. Sanè Hiberniam & omnes Insulas, quibus Sol Justitiae Christus illuxit & quae documenta fidei Christianae ceperunt, ad jus B. Petri & S. R. E. quod tua etiam nobilitas recognoscit, non est dubium pertinere. Unde tantò in eis libentius plantationem fidelem & germen gratum Deo inserimus; quantò id â nobis interno examine districtiùs prospicimus exigendum. Significâsti nobis siquidem, fili in Christo carissime, te Hiberniae Insulam ad subdendum populum illum legibus, & vitiorum plantaria inde extirpanda velle intrare, & de singulis domibus annuam unius denarii B. Petro velle solvere pensionem, & jura Ecclesiarum terrae illius illibata & integra conservare. Nos itaque pium & laudabile desiderium tuum cum favore congruo prosequentes, & petitioni tuae benignum impendentes assensum, gratum & acceptum habemus, ut pro dilatandis Ecclesiae terminis, pro vitiorum restringendo decursu, pro corrigendis moribus & virtutibus inserendis, pro Christianae religionis augmento, Insulam illam aggrediaris, & quae ad honorem & salutem illius terrae spectaverint exequaris. Et illius terrae populus honorificè te recipiat, & sicut Dominum veneretur. Jure nimirum è contrario illibato & integro permanente, & salvâ B. Petro & S. R. E. de singulis domibus unius denarii pensione. Si ergo quod concepisti animo, effectu duxeris prosequente complendum; stude gentem illam bonis moribus informare. Et agas tam per te quàm per illos, quos ad hoc fide, verbo & vitâ idoneos esse prospexeris; ut decoretur ibi Ecclesia, plantetur & crescat fidei Christianae religio; & quae ad honorem Dei & salutem pertinent animarum, taliter ordinentur; ut à Deo sempiternae mercedis cumulum consequi merearis, & in terris gloriosum nomen valeas & in saeculis obtinere.’

Visionem quoque Giraldi cum quibusdam ab ipso praemissis, ut evidentior Visio fiat, suis ipsius verbis hîc apposui. Cùm enim causas incommodi & infortunii, quas dolens ipse notaverat, plurimas assignâssèt; tandem & hanc quasi validiorem aliis & urgentiorem assignavit. Accessit & incommodum omnium majus; quòd Ecclesiae in novo Principatu nostro nichil de novo conferentes, non tantùm principali largitione debitoque dignam honore non judicavimus; quinimo terris statim sublatis & possessionibus, pristinas eidem dignitates & antiqua privilegia vel mutilare contendimus vel abrogare.

[Page 486]

CAP. XII.

‘CUM igitur super universis quae nobis acciderant, mecum non mediocriter Hibern. Expugn. lib. 2. cap. 35. anxius extiterim; & praecipuè super hâc Salvatoris injuriâ suspiriosae mihi multoties cogitationes in animum ascenderint; nocte quadam in somnis ex reliquiis fortè cogitationum Visionem vidi, quam & in crastino statim Venerabili Dublinensium Archipraesuli Johanni non absque utriusque admiratione propalavi. Visus sum enim mihi videre filium Regis Johannem in viridi quadam planicie tanquam Ecclesiam fundaturum. Cùmque metantium more cespitem undique signando terrae faciem linealiter aperuisset; fabricam archetipam sensili quodam modo circumponens, tandem corporis Ecclesiae signatio posterior aliquantulum capax, Presbyterium autem enormiter arctum aparuit & informe; tanquam Laicorum in Insulâ partem non modicam Cleri verò minimam efficere disposuisset. Cùmque satis ibidem ut videbatur super eidem adjiciendâ tam amplitudine majore quam formâ digniore frustra tamen disputaverim; ipsa tandem contentionis anxietas experrecto somnum extorsit.’ Sicut autem is somnis ex abundantiâ cordis imaginariè, sic multoties non somniando sed vigilando Comitem licèt incassum simili suasione convenit.

CAP. XIII.

PRocessu vero temporis duorum Episcopatuum, qui tùnc vacabant, Wesefordiensis, sc. qui & Fernensis dicitur, & Lechelinensis, Archidiacono Comes optionem dedit; & cùm utramque recusaret, obtulit illi duas Ecclesias illas & Dioceses in unum convertendas, si regimen ipsarum suscipere vellet. Ad quod respondit; quòd si animum ipsius ad hoc datúm videret, ut Ecclesiam Hibernicam extollere vellet & sublimare; se forsan ut ad hoc cooperari & quo adjuvare posset oblatum honorem suscepturum. Sed quoniam hoc non attendit; maluit esse privatus, quàm inutiliter in potestate constitutus; nec aliquatenus ibi praeesse voluit, ubi prodesse non potuit. Videns ergo quòd Comes ibi nil proficeret, sed de die in diem deteriorem per ejus adventum terra statum haberet; considerans etiam multa ibidem nova & notabilia, aliis aliena regnis & prorsus incognita; ut vel ipse quaestum aliquem vel conquestum suo saltem labore faceret; primò Topographiae suae, deinde Expugnationis Hibernic [...] materiam ibi colligere studio grandi & diligenti inquisitione curavit. Cùm itaque Comes per aestatem totam & [...]iemis partem morâ in Hiberniâ inutili factâ, remenso pelago in Walliam & Angliam remearet; Giraldus cum Senescallo Hiberniae Bertranno de Verdun socius & rerum gerendarum testis relictus, ut studio praedicto pleniùs indulgeret, non solùm congerendo sed etiam digerendo usque ad Pascha sequens moram in Insulâ fecit.

Accidit autem cùm in mediâ Quadragesimâ, sc. ad Laetare Jerusalem, Johannes Dublinensis Archiepiscopus convocatis Suffraganeis Episcopis Dublinensibus in Ecclesiâ S Trinitatis Concilium teneret; primo die sermonem fecit ipse de sacramentis Ecclesiae. Secundo die Abbas de Balkinglas Albinus, qui & postea Fernensis Episcopus erat, de continentiâ Clericorum sermonem texens prolixiorem, totam in Clerum qui de Walliâ & Angliâ in Hiberniam advenerant denique culpam refudit; docens munditiam Cleri Hyberniae quanta fuerit, donec ex contagio advenarum, quùm â convictu mores formantur, & qui picem tangit coinquinabitur ab eâ, corruptelam contraxerunt. Ad cumulum quoque confusionis finito sermone ipsius▪ Clerici nostrates de Wesefordi [...] [Page 487] finibus se invicem super concubinis publicè ductis domumque traductis & nuptiis solemniter factis coram Archiepiscopo & universo Concilio constanter accusârunt, & accusatos incontinenti testium productione pariter & susceptione, instigante ad hoc Archiepiscopo Giraldi consilio, ut statim publicè justitia sequeretur, cum magnâ. Cleri Hibernici tam irrisione quâm insultatione convicerunt. Archiepiscopus autem, ut▪ Hibernicorum insultationem reprimeret, sibique tales immunditias & enormitates displicere probaret, in convictos illico sententiam dedit, & ipsos omni tam, officio ecclesiastico quàm beneficio suspendit. Die verò tertio Archiepiscopus Giraldo Archidiacono sermonem injunxit; qui de pastorali▪ officio materiam▪ sumens, imprimis quae ad laudem Cleri Hibernici verè dici poterant non suppressit, deinde de vitiis eorum & excessibus praecipuè verò de ebriositatis incommodo cunctos in commune notando; demum ad Praelatos ipsorum se convertens, eos super incuriâ & negligentiâ Pastorali irre [...]ragabili ratione convicit. Unde & Sermonis ejusdem partem haec continentem verbis eisdem, quae etiam in Topographiâ Hibernicâ ultima Distinctione reperies, hîc interserere praeter rem non putavi.

CAP. XIV.

EST autem terrae istius Clerus satis religione commendabilis; & inter varias, Dist. 3. cap. 27, 28, 29, 30. quibus pollet, virtutes castitatis praerogativâ praeeminet & praecelli [...]. Item Psalmis & horis, lectioni & orationi vigilanter inserviunt; & inter Ecclesiae septa se continentes, à divinis quibus deputati sunt officiis non recedunt. Abstinentiae quoque & par [...]imoniae ciborum non mediocriter indulg [...]; ita ut pars maxima cotidie ferè, donec cuncta diei compleverint horarum officia, usque ad crepusculum jejunent. Sed utinam post longa jejunia tam s [...]brii fuerint quàm seri, tam veri quàm severi, tam puri quàm duri, tam existentes quàm apparentes. Inter tot enim millia vix unum invenies, qui post ju [...]m tam jejuniorum quàm orationum instantiam vino variisque potionibus diu [...]nos labores [...]normiùs quàm deceret nocte non redimat. Diem itaque naturalem tanquam ex aequo dividentes, lucidaque spiritui tempora, nocturna quoque carni dedicantes, sicut de luce lucis operibus indulgent, sic & in tenebris ad tenebrarum opera convertuntur. Unde & hoc pro miraculo duci potest; quòd ubi vina dominantur, Venus non regnat. Vix autem hoc Jeronimo persuaderi posset dicenti; quòd venter mero aestuans facilè despumat in libidinem. Vix & Paulo, qui ait. Ephes. v. 18. Nolite inebriari vino, in quo est luxuria. Sunt tamen nonnulli inter hos optimi, & sine fermento sincerissimi. Est enim gens haec cunctis ferè in actibus immoderata, & in omnes affectus vehementissima. Unde & sicut mali deterrimi sunt & nusquam pejores; ita & bonis laudabiliores non reperies. Sed inter avenas & lolia triticum rarum. Multos nimirum vocatos invenies, paucos electos: grana rarissima, paleas multas. In Episcopis verò & Praelatis hoc praecipuè reprehensione dignum invenio; quòd in populi tam enormiter delinquentis correctione desides nimis sunt & negligentes. Quòd igitur nec praedicant nec corripiunt; hinc ipsos praedico corripiendos. Quòd non arguunt, hinc arg [...]o. Quòd reprehendere negligunt, hinc reprehendo. Quoniam, ut ait Gregorius, praeconis officium suscipit quisquis ad sacerdotii gradum ascendit. Sacerdos ergo si praedicationis est nes [...]ius; quam clamoris vocem daturus est praeco mutus? Si enim Praelati à tempore Patricii per tot annorum curricula praedicationi & instructioni, item increpationi & correptioni pro officii debito viriliter institissent; & enormitates gentis nimias aliquatenus extirpâssent, & aliquam in eis proculdubio formam honestatis & religionis impressissent; praecipuè quidem ubi adeò Praelatis bonis & praedicatoribus opus esset. Ut enim de perjurlis eorum & proditionibus, de [Page 488] furtis & latrociniis, quibus totus hic populus propemodum immo praeter modum indulget, de viciis variis & immunditiis nimis enormibus, quas Topographia declarat, ex toto non omittamus; gens haec gens spurcissima, gens vitiis involutissima, gens omnium gentium in fidei rudimentis incultissima. Nondum enim decimas vel primitias solvunt; nondum matrimonia contrahunt. Non incaestus vitant; non Ecclesiam Dei cum debitâ reverentiâ frequentant. Nec infantes ante fores Ecclesiae sacerdotes eorum more debito catecizant; nec mortuorum corpora ad ecclesiasticam sepulturam debitis obsequiis prosequuntur. Quinimo quod detestabile valde est, & non tantùm fidei sed & cuilibet honestati valde contrarium; fratres pluribus per Hyberniam locis fratrum defunctorum uxores non dico ducunt sed traducunt, immo veriùs seducunt, dum turpiter eas & incestuosè cognoscunt: Veteris in hoc Testamenti non medullae sed cortici adhaerentes; veteresque libentiùs in vitiis quàm virtutibus imitari volentes. Non ergo Praelatus in ipsis fuerat, qui tanquam tuba vocem exaltaret; non fuit qui ex adverso ascenderet, & murum pro domo Israel opponeret; non fuit qui usque ad exilium nedum usque ad sanguinem pro Ecclesiâ Christi dimicaret, quam ipse sibi suo pretioso sanguine adquisivit. Unde & omnes Sancti terrae istius Confessores sunt, & nullus Martyr; quod in alio regno Christiano difficile erit invenire. Mirum itaque quòd ubi gens crudelissima & sanguinis sitibunda, fides ab antiquo fundata & semper tepidissima, pro Ecclesiâ Christi corona Martyrii nulla. Non igitur inventus est in partibus illis, qui Ecclesiae surgentis fundamenta sanguinis effusione coementaret; non fuit qui faceret hoc bonum, non fuit usque ad unum. Sunt enim pastores, qui non pascere quaerunt sed pasci. Sunt Praelati, qui non prodesse cupiunt sed praeesse. Sunt Episcopi, qui non omen sed nomen, non onus sed honorem amplectuntur. Hujus itaque terrae Praelati intra Ecclesiarum septa de antiquâ consuetudine se continentes, contemplationi solùm ferè semper indulgent; ubi & Rachelis pulchritudine sic delectantur, ut Liae lippitudinem fastidio ducant. Unde accidit, ut nec verbum Domini populo praedicent, nec scelera eorum eis annuntient, nec in grege commisso vel extirpent vitia vel inserant virtutes. Cùm enim omnes feré Hiberniae Praelati de Monasteriis in Clerum electi sint; quae Monachi sunt sollicitè complent omnia, quae verò Clerici vel Praelati ferè praetermittunt universa. Sin autem tantam curam agentes & tanquam sibi solliciti pro grege commisso sollicitari negligenter omittunt & postponunt; illud Jeronimi ad Rusticum Monachum vel prorsus ignorantes vel dissimulantes: Sic vive in Monasterio, ut Clericus esse merearis: longo tempore disce, quod postmodum doceas; & inter bonos semper sectare meliores; & cùm in Clerum electus fueris, age ea quae Clerici sunt. Et illud ad eundem. Si Clericatus titillat desiderium; disce priùs quod possis docere; ne sis miles antequam tiro, ne magister antequam discipulus. Sed malè sibi provident, malè sui curam agunt; cùm his, quorum custodiae ex suscepti regiminis officio sunt deputati, per incuriam & negligentiam, curam & providentiam subtrahunt & subducunt. Seipsos enim multò graviùs quàm illos & damnabiliùs [...]educunt. Scire igitur debent, quòd sicut Jeronimus ad Eleutherium testatur, Cùm alia sit causa Monachi, alia Clerici; & Clerici oves pascant, Monachi pascantur: Sic se habent Monachi respectu Clericorum, tanquam [grex] respectu pastorum. Monachus enim tanquam unius custos vel singularis dictus sive solius curam agit. Clericus verò circa multorum curam sollicitari tenetur. Est itaque Monachus tanquam granum tritici solum manens. Est autem Clericus tanquam granum germinans, & in horrea Domini multum fructum afferens. Bipertiti ergo hujusmodi Praelati quaedam contrahant ex Monacho & quaedam ex Clerico. Ex Monacho contrahant columbinam simplicitatem, ex Clerico verò serpentinam prudentiam; hinc sapientiam, inde eloquentiam; hinc verba, inde opera; hinc conscientiam, inde scientiam; hinc foecundi [Page 489] fiant, inde facundi [...] ▪ & sic utrumque compleant officium, ut inter sacerdotes ingredientes tabernaculum eorum vestimenta tintinnabulis ambiantur; & in ore ipsorum tam instructionis quâm increpationis verbum resonans audiatur. Fatuos enim & elingues Praelatos & plus Monachi quàm Clerici praeferentes manifestè redarguit Jeronimus dicens. Innocens & absque sermone conversatio quantum exemplo prodest, tantum silentio obest. Latratu namque canum & baculo pastorum lupi sunt arcendi. Similiter & in primo Bibliothecae Prologo. Sancta quippe rusticitas sibi solùm prodest; & quantum ex vitae merito aedificat Ecclesiam Dei, tantum nocet, cùm destruentibus non resistit. Error enim, ut ait Innocentius, cui non resistitur, approbatur; & veritas, cùm minimè defensatur, opprimitur. Item Eleutherius. Negligere cùm possis perturbare perversos, nichil est aliud quàm fovere; nec caret scrupulo societatis occultae, qui manifesto facinori desinit obviare; praesertim cùm ad hoc ex officio teneatur. Mirum autem cùm omnino tam desides officii tam subditorum salutis negligentes semper extiterint; quòd tot ex ipsis in terrâ pro Sanctis habentur, & ab accolis tanquam Sancti tam devotè coluntur & venerantur. Unde & unum duorum inevitabile est non evitari. Aut enim ab Agiographis nostris tam circa pastoralis officii debita quàm aliarum quarumlibet rer [...] instructionem multa ad terrorem constat emissa; & quoniam Psal. xxxiii. 5. misericordiâ Domini plena est terra, magis sperandum de clementiâ quàm timendum de justiciâ; aut potiùs Ecclesia militans in multis decipitur, triumphans verò non irridetur. Unde & nonnullos quos recipit haec, despicit illa; quos praedicat haec, abdicat illa; & è diverso. Illa quoque inter electos non immeritò multos honorat, quos ista tamen prorsus ignorat. Quidam enim intus esse videntur, qui forâs missi sunt; & quidam forâs mitti, qui tamen intus existunt, Quia quod altum est hominibus, abominabile est apud Deum; sicut & è diverso plerunque contingit.

CAP. XV.

FInito verò Sermone, & favorabili nostratium murmure subsecuto, non hodie quod heri sed vice versâ grandi Clero Hibernico confusione perfuso, multâ in adversarios insultatione pariter & exsultatione capita nostrates erexerunt. Eodem die caenante cum Archiepiscopo Ossiriensi Episcopo Faelice, qui Monachus erat mutilatus, ut videbatur, & eunucatus; cùm quaesisset ab eo Archiepiscopus quid ei visum fuisset de Archidiaconi sermone, respondit ille, quia multum bene dixit mala. Vocavit, inquit, nos potores. Certè vix me continui, quòd statim in ipsum non involavi, vel saltem quòd verbis talionem reddendo quòd acriter ei non responderim.

CAP. XVI.

CUM itaque magni nominis in Insulâ tunc Giraldus extiterit & famae praeclarae; inter Pascha & Pentecosten de Hiberniâ in Walliam transfretavit; ubi & Topographiae suae, cujus tractatum jam inchoaverat, consummationi studiosam ex toto mentem applicuit. Processu verò temporis opere completo & correcto, lucernam accensam non sub modio ponere, sed super candelabrum ut luceret erigere cupiens, apud Oxoniam, ubi Clerus in Angliâ magis vigebat & Clericatu praecellebat, Opus suum in tantâ audientiâ recitare disposuit. Et quoniam tres erant in libro suo Distinctiones, qualibet recitata die tribus diebus continuis retractatio duravit; primoque die pauperes omnes oppidi totius ad hoc convocatos hospitio suscepit & exhibuit. In crastino [Page 490] verò Doctores diversarum Facultatum omnes & discipulos famae majoris & notitiae. Tertio die reliquos Scolares cum Militibus oppidanis & Burgensibus multis. Sumptuosa quidem res & nobilis; quia renovata sunt quodammodo autentica & antiqua in hoc facto Poetarum tempora; nec rem similem in Angliâ factam vel praesens aetas vel ulla recolit antiquitas.

CAP. XVII.

CIrca dies istos terrâ terrâ Jerosolimitanâ peccatis urgentibus Paganis & Parthis Saladino Duce subactâ, Rex Henricus exemplo Ricardi filii sui Comitis Pictaviae Cisalpinorum Principum primo cruce signati unâ cum Philippo Francorum Rege apud Giortium, praesente Tirensium Archiepiscopo & persuadente, crucem susceperat; de Normanniâ, ubi moram diutinam fecerat, circa Kalendas Februarii in Angliam venit; & statim convocato in Norhamtunae partibus apud Garcedune quasi Concilio, praedicante Baldewino Cantuariensi Archiepiscopo & Crucis signum praeferente, necnon & Gilleberto Roffensi Episcopo sermonem ad huius faciente, ipso quoque Rege operam ad hoc praebente, majores Angliae tam de Clero quàm de populo Crucem ibidem in hume [...] assumpserunt. Ut autem Walliae sicut & Angliae probos viros ad Crucis obsequium rex alliceret & obligaret; Cantuariensem Archiepiscopum Baldewinum ad Walliae fines transmisit. Qui cum circa caput Jejunii simul cum Ranulfo de Glanvilla ei adjuncto Herefordiam veniret, & apud Radenouram Walliam intraret, ibique Resum filium Griffini & principales Walliae viros plures obvios haberet; facto ab Archiepiscopo sermone de Crucifixi negotio, primus omnium Giraldus Archidiaconus aliis exemplum praebens ad instantiam Regis quae praecesserat magnam & Archiepiscopi quoque ac Justiciarii ex parte ipsius plurimam, tam devotione propriâ quàm tantorum virorum exhortatione Archiepiscopo imponente Crucem suscepit. Et statim Menevensis Antistes Petrus, Archidiaconum tam sequendo quàm imitando, cum aliis multis signo Crucis humeris assuto & assumpto, Crucifixi obsequiis sunt astricti. Sicut in Itinerario Giraldi, quod ipse conscripsit, singulorum gesta dierum per Walliae circuitum & rerum eventus tam antiqui quàm moderni luculento relatu depromuntur.

CAP. XVIII.

PRocedens igitur Archiepiscopus, & Archidiaconum Giraldum individuum sibi ad praedicationis officium comitem assumens, Walliam quasi laterando & per Australem maritimam & Episcopatum Landavensem versùs Meneviam tendendo, Crucem & Crucifixi obsequium ubique locis congruis praedicabat. Demum verò cùm jam Demetiam intrâsset, & Meneviae partibus appropinquâsset; apud Haverfordiam tanquam in medio provinciae sitam convocato partium illarum Clero & populo, primùm ipse sermonem fecit, deinde Giraldo Archidiacono verbum Domini faciendum injunxit. Cui tantam loquendi & persuadendi gratiam eâdem horâ contulit Deus; quòd totius terrae illius de ordine militari juventutis electae pars potissima crucem susciperet, de populo verò non numerati. Cùm autem Archiepiscopus ad verbum suum de tantâ multitudine paucos crucem sumpsisse videret; quasi condolens & admirans ait. Deus quàm dura gens est haec? Cùmque crucem suam portatilem ad tenendum eique innitendum Archidiacono tradi juberet; & Archidiaconus Episcopo suo Petro, qui ad latus Archiepiscopi sedebat, verbum injungi moneret; subjunxit Archiepiscopus, quia non attendi dignitas ad hoc debet, sed [Page 491] cui gratiam dederit Deus. Distinxerat autem sermonem suum Archidiaconus in tres particulas, tanquam vim violentam persuasionis in fine singularum constituendo. Unde & ter tanta venientium & Crucem rapientium pressura fiebat, ut vix Archiepiscopus ab impressione turbarum nimiâ defendi posset, & Archidiaconum loquentem silere diutiùs & pausare prae tumultu singulis vicibus illis oporteret. Miles autem, cui nomen Philippus Mangunellus, qui & cognatus erat Archidiaconi, eidem pridie dixerat seriò quidem & non ludicro coram multis; quòd nullus vir probus patriae propter suam vel Archiepiscopi praedicationem crucem sumeret, & quia sic pro nihilo venerunt. Cui Archidiaconus paucis sic respondit: quoniam in Deo erat hoc & non in homine. Accidit autem ut Militem illum in prospectu ipsius sedentem, quoties sic pausando silebat, totum flendo lacrimis effluere videret. Qui postea finito sermone cum quinque vel sex commilitonibus viris probis ac strenuis ad Archiepiscopum accelerantes, crucis signaculo sunt insigniti. Ex quo patet, quòd Spiritus ubi vult spirat & quando vult spirat. Unde & Archiepiscopus pluries in illo itinere dicebat nusquam se tot lacrimas, quantas apud Haverfordiam viderat, uno die vidisse. Jeronimus autem in libro Epistolari dicit, quòd lacrimae populorum laudes sunt praedicatorum. Praeterea pro re mirandâ multi ducebant & obstupebant; cùm Archidiaconus linguâ tantùm Gallicâ loqueretur & Latinâ; quòd non minùs vulgares qui neutram linguam noverant, quàm caeteri ad verbum ipsius flebant innumeri; & ad Crucis signaculum plures quàm ducenti concurrebant. Simile contigit in Alemanniâ de B. Bernardo; qui verbum Domini Teutonicis faciens linguâ Gallicâ, quam penitus ignorabant, tantam eis devotionem incussit & compunctionem; ut & ab oculis eorum lacrimarum affluentiam, & ad cuncta quae suadebat vel facienda vel credenda facillimè cordium eorum duritiam emolliret; cùm tamen ad interpretis sermonem eis linguâ suâ singula fideliter exponentis nichil omnino moti fuissent. Ex quo patet virtute divinâ Spiritu interiùs operante & corda perlustrante tam hîc quàm ibi rebus quoque plus quàm verbis actum fuisse. Unde & finito sermone, cùm Archidiaconus, qui stando locutus fuerat, se in sessione reciperet; vir quidam Hospitalaris qui prope consederat, dixit ei verbum istud. Verè Spiritus Sanctus hodie manifestè locutus est ore vestro. Comes verò Moritoniae Johannes, qui fratri Ricardo postea successit in regnum; quia tunc temporis Comitatum de Penbroc donatione patris habebat, quàm citò postea Giraldum Archidiaconum in Angliâ vidit; acriter ei coram multis improperavit, quòd terram suam toto robore suo totisque viribus, per quas contra Walenses se tuebatur, per suam praedicationem evacuaverat; & quia non adeò propter terrae Jerosolimitanae subventionem sicut propter terrae suae destructionem, ut eam sc. sic viris vacuam parentibus suis Walensibus tradere posset, istud fecerat. Ad quod Archidiaconus breviter respondit, in hunc modum; quòd intentionem suam in hoc facto scrutator cordium & intentionum novit Deus; & ille d [...]judicet.

CAP. XIX.

PRocedens autem Archiepiscopus, & inde Meneviam veniens, quoniam ad Resum Principem Suthwalliae ipsum apud Aberteini expectantem iter accelerabat, Giraldo Archidiacono super verbo Domini ibidem seminando vices suas injunxit. Ubi multi quidem ipsum audientes ad Crucis signaculum cum magnâ devotione accurrerunt; multo verò plures ad verbum ipsius valde moti, certumque propositum suscipiendi Crucem habentes, ad interpretis vocem, quae non adeò ordinatè vel gratiosè processit, statim à voto suscepto resilierunt. Quoniam, ut ait Rhetor Apollonius, lacrimâ nichil arescit citiùs. In crastino verò apud Kenmeis non procul tamen à ponte de Aberteini, convocato [Page 492] populo partium illarum coram Principe Reso, primùm ad Archiepiscopi deinde ad Archidiaconi verbum virorum allecta est copia multa. Unde & eodem die vir quidam jocosus, qui simulatâ stultitiâ & linguâ dicaci magnum Curiae solatium praestare solet, cui nomen Johannes Spang, dixit Reso. Multùm diligere debes, ô Rese, cognatum hunc tuum Archidiaconum; quia centum homines vestros vel plures ad Christi obsequium hodie misit; & si linguâ Walensicâ locutus fuisset, non credo quòd unus vobis de totâ multitudine vestrâ remansisset. Contigit autem eodem die, quòd viro quodam Cruce signato, quanquam unico filio & unico matris senio jam confectae solatio, eundem statim mater intuita & divinitus ut videbatur inspirata, subjecit. Gratias tibi, carissime Domine Christe, intimas ago; quòd talem mihi filium, quem tuo dignareris obsequio, parere concessisti. Fuit & alia ibidem mulier, matrona sc. de Abertheini, animo à priore longè dissimili; quae virum suum, ne ad Archiepiscopum iret neve crucem susciperet, per pallium & zonam firmiter tenens coram cunctis imprudenter retrahebat. Sed eadem tertiâ pòst nocte terribilem hanc in somnis vocem audivit. Servientem meum mihi abstulisti; quamobrem & à te quoque quod plurimum diligis auferetur. Qua visione viro cum utriusque tam admiratione quàm terrore relatâ, cùm iterum obdormisset, filium puerulum, quem secum in thoro maternâ plùs dilectione quàm diligentiâ jacentem habebat, non minùs infoeliciter quàm insuaviter oppressit. Et statim vir Diocesano Episcopo tam visionem referens quàm vindictam, crucem suscepit uxore favente, ipsâque signum sponte propriis manibus armo virili inserente. Post haec autem per amplam de Kerdigaun Provinciam euntes, & trans fluvium Devi Venedociam intrantes, cùm toto Quadragesimale tempore Crucis obsequiis indulgerent; ubique sermo Giraldi incomparabiliter gratiosus extiterat. Tandem verò cùm apud Album Monasterium & Osewaldestrue Powisiam lateraliter ambientes, Paschalibus diebus Slopesburiam pervenerunt; cùm ad Archiepiscopi caeterorumque verba perpauci, ad suasibilem Giraldi sermonem allecta virorum fuit copia multa. Unde cùm finitis sermonibus turbae quae convenerant dissolverentur; dixit matrona quaedam ad convicaneas & matres suas in discessu, audientibus Clericis Archiepiscopi, ipsoque Giraldo, qui tunc eas evestigio fortè seuebatur. Nisi Archidiaconus ille (loquens sc. de Giraldo) tam lenibus verbis & tam simplici vultu viros nostros circum venisset & incantâsset; bene propter omnes alios evasissent. Dixit etiam vir quidam, qui intererat, oppidi illius. Non est huic Archidiacono curandum, in quo loco aut coram quibus loqui debeat.

CAP. XX.

FInitâ sic igitur Legatione laudabili, cùm ad Angliam de Walliae finibus tenderet Archiepiscopus; quidam de Clericis suis pariter iter agentes, & de peregrinatione Jerosolimitanâ coram ipso loquentes, interrogabant eum quis nobilem historiam illam de terrae Palestinae per Principes nostros restauratione, & Saladini ac Saracenorum per eosdem expugnatione dignè tractare posset. Quibus ipse respondens ait, se bene providisse ac promtum habere qui Historiam illam egregiè tractaret. Et cùm instarent illi quaerendo quisnam esset; vertens se ad Archidiaconum Giraldum, qui ad latus ipsius equitabat, Hic est, inquit, qui prosaicè tractabit; & nepos meus ^a Joseph metrice; [Page 493] quem & Archidiacono adjungam, ut ei serviat & inseparabiliter adhaereat. Sperabat enim Archidiaconum promovendum à Rege plurimùm & sublimandum. Coepit etiam Librum Archidiaconi, quem ei in introitu Walliae dederat, & quem ipse jam legerat & perlegerat, sc. Topographiam Hibernicam, valde commendare, & stilum ipsius tractandique modum multis laudibus extollere. Potuit autem in hoc Archiepiscopi tam modestia notari quàm prudentia; quòd nichil in laudem Libri istius aut vituperium, donec totum audisset, pronuntiare volebat. Sciens quippe, quòd plerumque Principium medio, medium quoque discrepat imo. Quaesiverat etiam Archiepiscopus ab ipso, utrùm evidentiam aliquam ab Agiographis & expositoribus nostris habuisset super allegoriis circa avium naturas assignatis in primâ Topographiae distinctione. Et cùm responderet quòd nullam; subjecit Archiepiscopus, quia revera spiritu eodem quo & illi scripserunt scripta sunt ista. Ad haec autem injunxit ei Archiepiscopus; ut gratiam stili egregii sibi à Deo collati vacuam esse non permitteret; sed eâ semper utendo & aliquid scribendo tempus otio non amitteret, sed studio continuo laudabili (que) labore nominis sui memoriam in aevum extenderet, & perpetuam sibi tam praesentium livore carentium quàm futurorum gratiam & favorem compararet: dicens etiam & asserens, ipsum longè plusquam divitias aliquas terrenas in brevi perituras aut saeculares dignitates citò praetereuntes talem stili gratiam à Deo datam diligere debere, & valde gratus existere: cujus quippe nec praeterire possunt opera nec perire, sed quantò longaeviora fuerint & antiquiora, tantò per aevum omne cunctis cariora & pretiosiora futura.

CAP. XXI.

INterea werrâ inter Reges transmarinis in partibus ortâ praegrandi, Pictavensium Comite Ricardo occasionem praestante, tranfretantibus quoque Cantuariensi Archiepiscopo & Ranulfo de Glanvilla regni Justiciario, consilio eorundem & Archidiaconus transfretavit. Sed Rege Henrico brevi post defuncto, filioque suo Comite Ricardo ei subrogato, missus est ab eo consilio Cantuariensis Archiepiscopi ad servandam pacem in Walliae finibus propter Regum mutationem Giraldus Archidiaconus cum literis multis. Contigit autem; cùm apud Depam transfretaturus accederet, nec vento in contrarium flante transfretare posset; relictis ibi saginariis & oneribus suis, ipse & milites quidam, quorum similiter erant acceleranda negotia, iter versùs Flandriam per maritimam, ut ociùs ibi transnavigare possent, expeditè & absque sarcinis arripuerunt. Unde quiddam, quod Archidiaconus, quando de variis casibus & fortuitis eventibus suis loquebatur, referre consueverat, hîc interserere praeter rem non putavi. Accidit enim, quòd per generalem illam temporis intemperiem, quae tunc imminebat, qua non solùm de populo innumeri, verum etiam Rex ipse cum Baronibus multis rebus humanis exempti fuerant, servientes Archidiaconi ferè cuncti vel aegroti repatriâssent vel in partibus illis morbo decubuissent. Unde puero quodam, qui solus illi de suis sanus & superstes extiterat, cum saginario clitellisque apud Depam relicto, de quodam extraneo quem nunquam antea viderat Camerarium suum fecit; eique rerum suarum, quas cariores habebat, & quas secum tunc ferebat, custodiam dedit. Manè verò fluvio Depensi à boreali latere transvadato, de quo mare influens portum facit, cùm in colle quodam, à quo villam à tergo relictam & classem in portu prospicere poterant, se recepissent & stetissent, quaerentes ad invicem, ut viatores solent, utrùm socios suos omnes & res quas tunc ferre volebant secum haberent; defuit novus ille Archidiaconi cliens. Cúmque diutiùs ibidem ipsum expectâssent, & nusquam compareret; coepit Archidiaconus (nec mirum) [Page 494] de ipso haesitare; utpote qui ignotus omnino fuerat, & de quo securitatem nullam habebat: recolens etiam ipsum aliquando dixisse, quòd si nisi ei tunc adhaesisset, ad quendam fratrem suum qui in Ungariâ fuerat quaerendum iret. Audientes autem milites qui in comitatu fuerant quòd extraneus esset, & quia pecuniam non modicam ferebat, Archidiacono ut rediret, eumque tam apud Depam quàm etiam Rothomagum, ubi ad ipsum primò venit, sollicitè quaereret, consuluerunt. Archidiaconus autem, quia solus erat & absque sequaci, de inventione illius diffidens omnino si aufugisset, potiùs unâ cum illis iter agere quod jam coeperat totumque Deo committere praeelegit. Cùm igitur Augum transiret in Marchiâ Normanniae versùs Flandriam constitutum, & in colle quodam iterum diu expectantes eumque non videntes, omni spe destituti tunc fuerunt; quoniam etsi sequeretur per terras de Vimmou & S. Walerico latronibus & vespilionibus plenas, cùm solus esset; nullatenus evadere posset non spoliatus. Et cùm inquirentibus militibus summam eorum quae ferebat, illis Archidiaconus exposuisset; tunc instantiùs ut reverteretur adhuc & quaereret commonuerunt. Erat enim summa pecuniae quam ferebat in auro & argento, ciphis & coclearibus marcarum quasi XL. praeter palefridum quem equitabat bonum, & vestes Archidiaconi quas portabat, praeter capsam quoque literis Comitis plenam, & praeter tabulas grandes Itinerarium suum & laborem annuum nusquam adhuc alibi scriptum continentes. Cùm igitur ipso reverti nolente sed totum Deo committente, iter accelerantes Abbevillam venissent & hospitati fuissent; Archidiaconus cameram quandam solus intravit, super his quae sibi acciderant sollicitè cogitans & contristans. Sicut enim ipse referre solebat, causae cogitandi & contristandi cùm tres fuissent. Prima quidem de pecuniâ perditâ nonnulla fuit, sed respectu aliarum modica; quòd pecuniam frequens est amittere & aliam recuperare. Secunda de literis Comitis perditis & primâ Legatione sibi ab eo injunctâ sic evacuatâ major. Sed quòd literarum tenorem noverat, per literas Justiciarii Angliae similes remedium aliquod habere potuit. Tertia verò de tabulis perditis maxima; quia de libro non edito sed edendo tabulis comprehenso & cum ipsis perdito damnum dicebat non recuperandum. Cúm (que) moestus ibi plurimûm & anxius esset; demum cogitans & recolens illud amantis remedium; Loca sola nocent, loca sola caveto: statim ad Aulam se conferendo, nunc militum nunc servientium se turbis inseruit; ut aliud & aliud audiendo, aliud interdum cogitare & doloris instantis vehementiam vel sic mitigare valeret. Nec mora, quoniam prope est Deus in angustiis; ecce puer de foro veniens quaesivit cujusmodi equum haberet ille Archidiac [...]oni cliens; & cùm audiret quòd ferrandum, dixit se quendam talem equitantem in foro vidisse cum magno trussello, qui hospitium Archidiaconi quaerebat; & cùm illico missum esset propter illum, ad hospitium ductus est idem ille, & cum gaudio susceptus est ab universis. Et cùm quaereret Archidiaconus, utrùm salva essent omnia; respondit, salva▪ Causam autem morae, quia non nisi post prandium assignari milites permiserunt, tunc assignavit in hunc modum, dicens; quòd fluvio transvadato descendens ad equum suum stringendum & invôlucrum suum quod grande fuerat aequandum & firmandum, comperit se corrigiam XX▪ marcarum aut plurium ab involucro dilapsam amisisse. Unde reversus illico ad villam & hospitium unde exierat, quaesivit undique diligenter intus & extra, nec invenit. Sicque revertens & aquam jam tertiò transiens, ut sequeretur, ex toto spe fraudatus, oculos tamen viâ qua primùm iverat in littore petroso deorsum trahens, vidit & invenit corrigiam suam inter lapides jacentem non extensam sed complicatam ut antea fuerat & constrictam. Casus igitur hic multiplex erat & multipliciter admirandus. Primus quòd corrigiam sic perditam invenit. Secundus quòd ipsâ inventâ occasione absentiae nostrae, qui tunc longè remoti fuimus, cum rebus omnibus quas gestabat, non recessit; praesertim cùm extraneus esset. Tertius quòd sequens solus & tam onustus per viam [Page 495] vespilionibus & praedonibus plenam integer & indemnis advenit. Patet ergo, quòd graves interdum tribulationes & angustias his, quos diligit & dirigit, immittit Deus; & tamen majore urgente molestiâ, propinquum interdum se propitiumque demonstrat.

Venientibus igitur ipsis ad mare Flandriae & transfretantibus, Archidiaconus Londoniam accelerans, reperto ibidem puero suo cum saginario apud Depam relicto, traditisque literis Comitis Justiciario sibi directis, statim ad Walliae fines festinavit. Datisque literis Comitis quibus fuerant destinatae, patriam prae morte Regis valde turbatam plurimùm adventu & interventu suo pacificavit. Comes verò Ricardus paulò pòst in Angliam veniens, Londoniis in Regem coronatus est. Sed [parvam in] Angliâ moram faciens, ut unâ cum Philippo Francorum Rege Jerosolimitanam peregrinationem arriperet, in Normanniam transfretavit; Cancellario suo Willelmo de l. Longchamp. Nunchamp, cui Archidiaconum adjunxit, Justiciario in Angliâ relicto. Videns autem Archidiaconus Regem Henricum, ad cujus instantiam Crucem susceperat, jam defunctum, accedens ad Cardinalem & Legatum Johannem Anagninum, qui tunc recedens ab Angliâ Dovoriae fuerat, sibi & Episcopo suo senio confecto, nil tamen requisitus, ab illo absolutionis gratiam & Cartam talem impetravit.

CAP. XXII.

‘VEnerabili in Christo Patri Baldwino Dei gratiâ Cantuariensi Archiepiscopo & omnibus ad quos literae praesentes pervenerint, Johannes Anagninus eâdem gratiâ titulo S. Marci Presbyter Cardinalis, Apostolicae Sedis Legatus, aeternam in Domino salutem. Veniens ad nos Giraldus de Sancto David Archidiaconus ex parte suâ & venerabilis fratris nostri Petri Menevensis Episcopi nobis proposuit; quòd cùm eis ex parte Henrici Anglorum Regis spes si Jerosolimam secum vellent adire, in expensis quas in praedictâ viâ facerent non modica facta esset; praedicto siquidem Rege sublato de medio, votum praeconceptum, cùm eis expensae non suppetant, peragere minimè possunt. Nos igitur paupertati tam praedictorum Episcopi & Archidiaconi quàm aliorum Walensium, qui ad votum praeconceptum peragendum per se non sufficiunt, taliter duximus consulendum; quòd in propriis personis ire non possint, de bonis divinitus sibi collatis Jerosolimam euntibus tribuant, & ad reparationem Ecclesiae Menevensis operam impendant & auxilium. Praefatos quoque Episcopum & Archidiaconum propter aetatis defectum vel paupertatem à praetaxato itinere Jerosolimitano auctoritate nobis concessâ sub eâdem dispensatione duximus absolvendos, & penitus denuntiamus absolutos: istâ tamen [conditione] quòd Jerosolimam accedentibus auxilium praebeant & adjutorium. Illud item de populo sibi commisso facimus .’ Paucos autem Archidiaconos hodie videmus, qui non potiùs Episcoporum suorum quaererent aut appeterent elongationem. Argumentum itaque fuit & manifestum indicium Archidiaconum istum ad Episcopi sui parum anhelare vel aspirare successionem. Interim autem defuncto Bangorensi Episcopo Wiano, oblatum ei à Justiciario praedicto & Apostolicae quoque Sedis tunc Legato Episcopatum illum Archidiaconus omnino recusavit.

[Page 496]

CAP. XXIII.

COmes verò Johannes, qui fratri Regi juraverat priusquam discederet, quòd Angliam per triennium proximum non intraret; jactans Archidiacono quem familiarem habebat, clàm tamen & secreto, quòd absolutus à sacramento tali per Cancellarium erat, dixit in hoc ei plurimùm successisse, quòd Anglicanis deliciis & divitiis vacare non poterat. Cui Archidiaconus respondit, dicens magis honori ipsius & famae competere, ut absens esset in fratris absentiâ quàm praesens; ne Principibus aliis ferè cunctis in expeditionem Jerosolimitanam profectis, solus ipse domi residens desidiae & ignaviae dari videretur; potiùs autem in Hiberniam iret, & pleno conquestui regni illius interim & incastellationi viriliter indulgeret; multiplex inde commodum consecuturus; quòd imprimis rem suam sic emendaret, & non solus inter Principes ocio vacaret: quòd suspicionis notam vitaret, & laudem hominum multam adquireret; quòd fratris etiam revertentis gratiam sibi eo ipso plurimam compararet, nec ad successionem vel surreptionem aspirare videretur. Comes autem non gratanter verbum suscipiens, respondit; quòd non adeò Hiberniam sicut Archidiaconus diligebat; quia nec tantam in eâ quantam & ipse cognationem habebat.

CAP. XXIV.

PRocessu verò temporis Cancellario jam dejecto & ab Angliâ per Comitem expulso, cùm Comes ipse quasi vices Regis tunc obtineret; Episcopatum Landavensem, cujus Ecclesia Cathedralis cum majore parte Diocesis in terrâ ipsius de Glatmorgan erat, obtulit Archidiacono; quem & simili solitâque constantiâ recusavit. Praeter Ecclesiam itaque Sancti David, ad quam in adolescentiâ suâ nominatus fuerat & praecipuè vocatus, quatuor ei Episcopatus, duo in Hiberniâ, & duo in Walliâ, oblati jam fuerant; quas tamen oblationes omnes, nil tale ambiendo, securâ quidem & altâ mente calcavit. Nichil enim tunc ambiebat, nichil amplius habere volebat; quod studium ipsius, in quo ferè semper assiduus & continuus erat, impediret. Mirum enim de ipso, quòd Curias sequendo nichilominus Historias scribebat; & post longas dietas more Curialium & laboriosas, ad lucem vigilabat & lucubrabat; noctesque diebus, tanquam in Scolis existens & nichil aliud agens, studendo continuabat. Legerat enim [illud] Plinii. Nulla tibi temporis asperitas studii tempus eripiat; nam perit omne tempus quod studiis non impertitur. Caput itaque desiderii sui fuerat, ut statum adhuc unum ad studii completionem & absolutam praecipuè Theologicae disciplinae consummationem in Scolis facere posset; & sufficientiam ad hoc faciendum & librorum ac scriptorum copiam, sicut expetit illa Facultas, perquirendum & tenendum honestam haberet. Talis enim, ut dicere consueverat ipse, studiosis est animis appetenda sufficientia, quae studium nutriat, non impediat, quae nobilis operae diligentiam non opulentiâ suffocet sed mediocritate sustentet.

[Page 497]

LIBER TERTIUS De Gestis GIRALDI.

CAP. I.

COnsiderans autem Giraldus vanam ex toto Curiae sequelam, vanas omnino promissiones, vanas & indignas nec juxta merita promotiones; quod olim mente conceperat & paulatim jam incaeperat, à Curiae strepitu tanquam tempestuoso pelago penitus se retraxit; & ad Scolas & studium tanquam portum quietum & tranquillum salubriori consilio se transferre curavit: illud Plinii Secundi saepiùs ad animum revocando. Strepitus inanesque discursus & ineptos labores, ut primùm occasio fuerit, relinque; teque studiis trade; quia dulce honestumque otium ac penè omni negotio pulcrius est studere. Et illud ejusdem. Humiles & sordidas curas aliis manda; ipse te in arduo sublimique secessu studiis asseras.

CAP. II.

IN hoc itaque proposito firmiter constitutus, ad amicum suum Anachoritam de Locheis apud Elevein in Archidiaconatu suo non procul à Vagae fluvio, cui nomen Wecheleu, virum bonum & sanctum, licentiam ac benedictionem suam accepturus, accessit. Quem cùm inter caetera rogaret attentiùs, ut oraret pro ipso, quatinus Sacram Scripturam, cui indulgere volebat, scire salubriter & intelligere posset; respondit vir sanctus manum Archidiaconi manu suâ tenens & stringens: Oth, oth, noli dicere scire sed custodire: vana est scire nisi custodire. Talis enim erat ei loquendi modus semper per infinitivum, nec casus servabat; & tamen satis intelligi poterat. Quare magis admirandum, unde viro simplici & idiotae scientia talis, quod vana sit scientia non custodienti, quinetiam & periculosa; quia qui sciens & prudens peccat, graviter peccat. Cui nimirum multum committitur, meritò & ab ipso plus exigitur. Quo enim quis (que) meliùs sapit, eo deteriùs delinquit; & ubi majus donum scientiae, ibi transgressor majori subjacet culpae. Unde Ysaias. Isa. XLII. 20. Qui vides multa, non custodies? Non igitur ab homine ei sententia talis sive scientia, sed à Deo, cujus revera spiritu plenus erat. Archidiaconus autem hoc audito correctus plurimùm & ad lacrimas commotus, supplicavit ei tunc attentiùs; ut oraret, quatenus Sacram Scripturam divinam non solùm scire sed etiam summopere custodire valeret. Requirenti verò Archidiacono unde ei verba Latina, cùm non didicerit, respondit in hunc modum. Sua enim ipsius verba ponam; sicut ea libenter Archidiaconus & frequenter retractare & recitare consueverat. ‘Ego, inquit, ire Hierosolimam & visitare Sepulchrum Domini mei; & quando redire, ego ponere me in hoc carcere pro amore Domini mei qui mori pro me. Et multùm ego dolere, quòd non posse intelligere Latinum neque Missam nec Evangelium; & multoties flere & rogare Deum dare mihi Latinum intelligere. Tandem verò cùm uno die horâ comedendi vocare ad fenestram servientem meum semel & iterum & pluries, & non venire; propter t [...]dium [Page 498] simul & famem ego dormire; & quando vigilare, ego videre super altare meum panem jacere. Et accedens benedicere panem & comedere; & statim ad Vesperas ego intelligere versus & verba Latina quae dicere Sacerdos, & mane similiter ad Missam sicut mihi videbatur. Et post Missam ego vocare Presbyterum ad fenestram cum Missali; & rogare ipsum legere Evangelium illius diei. Et ipse legere, & ego exponere; & dicere Sacerdos quòd rectè; & postea loqui cum Presbytero Latinum, & ipse mecum. Et ab illo die ego sic loqui; & Dominus meus, qui dedit mihi Latinam linguam, non dedit eam mihi per Grammaticam vel per casus; sed tantùm ut intelligi possim & alios intelligere.’ Tale [...]uit & illud Esdrae Prophetae, qui de se sic scribit. Esdr. XIV. 39. Dixit Dominus mihi, Aperi os tuum; & aperui os meum; & ecce calix plenus aquâ, cujus color similis igni. Et cùm bibissem; eructavit cor meum intellectum; & in pectus meum intr [...]vit sapientia.

Contigit autem Walenses castellum Pagani in Elevein paulò ante constructum obsedisse; & cùm multitudo Anglicani exercitûs apud Haiam & circa partes illas collecta fuisset; venit ad eos mulier quaedam quasi sub specie Monialis & tanquam ab Anachoritâ praedicto transmissa, monens illos ex parte ipsius & consulens, quatenus cum Walensibus securè congrederentur, certam eis victoriam promittendo. Et quoniam fides habebatur ei tanquam viro sancto, ita factum est: & ceciderunt uno die de Walensibus circiter tria millia. Cùm autem divulgatum esset verbum istud per totam provinciam illam; venit Archidiaconus amicum suum Anachoritam visitare; quod libentissimè nactâ opportunitate faciebat; qui statim inter caetera retulit ei de verbo illo. Et quia multùm dolebat tale verbum de ipso disseminatum fuisse; jurans etiam se nunquam tale quid Anglicis mandâsse vel innotuisse. Dicebat enim, sicut & decebat, se potiùs talem conflictum inter Christianos, unde sanguinis effusio proveniret, dissuadere velle quàm monere. Dicebat autem Diabolum propter perditionem multorum, quam inde providit, & lucrum animarum magnum sibi venturum ex hoc conflictu, tale mandatum tanquam ab ipso, cui fides habebatur, Anglicis ut veniret procurâsse, & ut ipsum etiam quasi caedis auctorem & instigatorem diffamaret, Angelum Satanae Se tanquam in lucis Angelum transformâsse. Diligebat autem Archidiaconum tenerrimè; adeò ut visiones suas & revelationes sibi divinitus factas & secretò proponeret, & cùm absens atque remotus esset, grandi dilectionis affectu cuncta volens ei communicare scriptas in rotulis destinaret. Multis itaque signis & virtutibus in vitâ suâ multoque pluribus post obitum ipsius fuerat divinitus viri Deo dilecti & electi sanctitas atque foelicitas declarata. Quaesiverat autem aliquando ab Archidiacono consilium; utrùm claudos & caecos variisque languoribus afflictos ad ipsum venientes, ut manus per fenestram eis imponeret & curaret, à se repelleret; sicut Monachi quidam Cisterciensis Ordinis ei suaserant, necne? Qui responsum accepit; quòd gratiam curationum sibi à Deo datam non supprimeret, sed pétentibus & indigentibus eam caritativè potiùs impenderet. Veruntamen ne quid inde sibi superbiae surreperet aut arrogantiae, summopere caveret. Illud etiam evangelicum ad mentem ei revocavit exemplum de Discipulis revertentibus ad Jesum & gloriantibus dicendo, quòd & Daemonia eis fuerant subjecta; quibus ad arrogantiam deprimendam respondit Jesus. Luc. X. 20. Nolite gaudere, quòd spiritus vobis subjiciuntur: sed potiùs gaudete, quòd nomina vestra scripta sunt in coelis. Sed haec hactenus de viro sancto; à quo difficilè discedimus; sicut & Archidiaconus ipse de eo loquendo vix ab eâ materiâ discedebat. Nunc autem ad rem revertamur.

[Page 499]

CAP. III.

COllectis itaque librorum undique thesauris ad consummandam sactorum apicum disciplinam, non solùm in his morari verùm etiam mori dulce dicebat & delectabile. Parisios iter incunctanter arripiendo tendebat. Sed mare appropinquans, quòd werram inter Reges Philippum & Ricardum, quam per treugam quinquennalem sopitam ad tempus audierat, resuscitatam iterum certiùs suscepit; propter quod eundi in Franciam securitas ei nulla patebat: nec temporis jacturam, qua nulla gravior, ampliùs sustinere volebat. Ubi saniùs atque salubriùs in Angliâ Theologicam scientiam vigere cognovit, sub doctore peroptimo Magistro Willelmo de Monte dicto, quoniam in monte Cancellarius Lincolniensis Ecclesiae is fuit. S. Genovefae Parisiis legerat, quem etiam ibi Archidiaconus tunc noverat, studii causâ Lincolniam adivit. Ubi continuato plurium annorum studio, quoniam nil in terris stabile, nil in mundo non mutabile, nil in vitâ non variabile; Petro Menevensi Episcopo interim rebus humanis exempto, literis & nunciis crebris tam Capituli Menevensis quàm Baronum patriae, quatinus Regem cujus patri & sibi multùm servierat statim adiret; & quoniam favorem omnium & assensum habebat, Episcopatum S. David peteret & obtineret, sollicitatur. Sed quoniam ex toto studiis addictus fuerat, nec aliam in mundo vitam quantùm istam affectabat; non semel sed saepiùs & semper eis literis & nuntiis respondebat, virum Episcopalem non petere sed peti debere; quòd eo ipso si Episcopatum peteret, indignum Episcopio se probaret; & quoniam sufficiebat ei quod habebat, à studio & statu optimo ac tranquillissimo, in quo tunc erat, ullatenus discedere nolebat. Accidit autem circiter eadem tempora fame ingruente in finibus illis validâ, cùm Archidiaconus in camerâ suâ more solito studiis indulgeret; audivit pauperes & inopes ad fores & fenestras hospitii sui clamantes & eleemosinarum beneficia postulantes. Quorum misertus incontinenti, cùm respiceret penulas in palliis & capis suis, ac pellicia de peregrinis murium pellibus nec non & cuniculorum perticis appensa; praecepit ut statim quicquid ibi de vario & grisio at cuniculis inventum fuerit, venderetur & in usus pauperum partiretur. Quod & factum illico fuit. Ab illâ autem Archidiaconus horâ penulis agninis contentus erat.

CAP. IV.

CUM igitur Episcopus Menevensis quasi in principio Autumni defunctus fuisset; duo Archidiaconi & quatuor Canonici Menevenses parum ante Festum S. Michaelis ad Archiepiscopum Cantuarienfem Hubertum tunc Angliae Justiciarium per districtum ejusdem mandatum cum literis Capituli de rato ad Electionem faciendam accesserunt; & tres personas ei nominaverunt, has sc. principaliter & primo loco Giraldum Archidiaconum de Brechene, secundo Walterum Abbatem S. Dogmaelis, tertio Petrum Abbatem de Albâ Domo; quartum etiam, ut numerum augerent nominatorum, & Anglicos penitus excludere non viderentur, Reginaldum Foliot qui Anglicus fuit, & de quo tamen spes esse nulla potuit, quasi per cautelam adjecerunt. Sed ea quae cautè & providè fieri creduntur, in contrarium vergere plerumque videntur; sicut ex sequentibus palàm erit. Archiepiscopus autem primò nominatum primò recusavit & constanter abnegavit. Et cùm quaererent Canonici, quare virum discretum & literatum, generosum ac legitimè natum recusaret; respondit, quia Rex nullum Walensem, praesertim autem illum qui Principes Walliae sanguine contingat, Episcopum in Walliâ habere volebat. Aliud tamen quàm [Page 500] praetenderet in causâ fuit. Verebaturenim de Archidiacono, cujus tam eruditionem quàm animositatem optimè noverat, quasi mente praesagâ quod postmodum accidit ei. Aliud etiam in causâ fuit. Circiter enim id ipsum temporis, quo defunctus erat Episcopus Petrus, Archiepiscopus in Marchiâ Walliae tanquam Justiciarius existens cum exercitu Angliae, quem contra Walenses in Elevest immisit, ubi strages illa grandis apud Castellum Pagani facta fuit, & de obitu Episcopi praedicti nuncium suscepit. Et cùm inquireret, quisnam Ecclesiam & Episcopatum dum vacaret custodire posset; & responderent qui missi fuerant, quod Giraldus Archidiaconus qui tunc in scolis fuerat; statim Archiepiscopus in personam Giraldi Archidiaconi turpia verba proferens & inhonesta, dixit quòd nunquam ei vel Episcopatum vel Episcopatûs custodiam in vitâ suâ committeret. Erat enim offensus Archidiacono tunc plurimùm propter Abbatem de Bedlesdene sc. Willelmum Wibertum Monachum Cisterciensis Ordidinis trutanissimum, per operam Archidiaconi, quem graviter offenderat, paulò antè depositum. Fuerat enim Archiepiscopo familiaris, & ut nuncius ejus tam in Walliam quàm in Scotiam fieret, & ad varias partes ipso mittente discurreret, se frequenter inferebat. Unde & literas, quas Archidiaconus Archiepiscopo super his immisit, simul cum literis Archiepiscopi responsoriis, necnon & literas Archidiaconi de rati habitione, hîc inferere dignum duxi.

CAP. V.

‘REverendo Domino & Patri carissimo Huberto Dei gratiâ Cantuariensi Archiepiscopo, totius Angliae Primati, Giraldus Archidiaconus de Sancto David salutem in auctore salutis. Benedictus Deus, qui docuit manus vestras & digitos vestros ad bellum. Benedictus Deus, qui tam gloriosam in manu Christi sui victoriam de hostili populo fecit. Et benedictum nomen ejus sanctum, quitam strenuâ Pontificis sui & Primatis industriâ, utrâque militiâ vigente & utroque gladio dimicante, miro moderamine temporum vicissitudini se cooptante, regni amplitudinem & legibus regi statuit & armis pacificari. A tempore namque quo Rex Haroldus Walliam pedestri expeditione tam fortiter invasit, totamque ferè nationem illam in ore gladii funditus delevit & exterminio dedit, tantam gentis inimicae stragem per ducem aliquem aut principem uno congressu factam fuisse nullius antiquitatis memoria tenet. Ergo ut Liber Sapientiae docet, Melior est sapientia quàm virtus, & vir prudens melior quàm fortis. Sed quoniam mundanis semper mala sunt vicina bonis, semper amaro dulce respersum, semper mella mixta venenis, semper tristia laetis inhaerent, & saltem extrema gaudia luctus occupat; tam clari eventûs serenitatem in pectore meo nubes incontinenti & nebula sinistri rumoris abduxit. Significatum namque est mihi, quod non aequanimiter ferre praevalui, gravem me Domini mei nuper offensam incurrisse; sicut quidam ex verbis vestris minùs circumspectè, quàm vel famam meam vel etiam vestram deceret magnificentiam, in [me] jaculatis perpenderunt. Quod quidem tanto molestiùs tuli, tantoque majore admiratione dignum aestimavi; quanto simpliciùs & innocentius elapso jam biennio divinis ex toto addictus studiis neminem in mundo vel dicto vel facto vel etiam scripto laedens, me gessi per omnia sine querelâ. Cui igitur rei hanc imputem tantam erga me, ut etiam conviciis in proximum & invectionibus sacrum os polluat, praeter merita Domini mei indignationem incurrerim, prorsus ignoro. Porrò cùm causa non subsit nec culpa suppetat, fortè ut fieri solet, Incutiunt antiqua novum peccata pudorem. Graviùs enim vir bonus verbis laeditur quàm verberibus. Ingenia nimirum ingenua magis verba timent quàm verbera; longéque molestiùs serunt famam lacerari, quàm substantiam distrahi [Page 501] vel dissipari. Prov. XXV 8. Quae viderunt oculi tui, ne pr [...]feras inijurgio citò; ne postea emendare non possi [...], cùm dehonestaveris amicum tuum. Item in Ecclesiastico▪ Eccl. XX [...] ▪ 2 [...] ▪ Mittens lapidem in volatilia, dejicit illa; & qui conviciatur amico, dissovit amicitiam. Et paulò póst. Homo assuetus in verbis improperii in omnibus diebus non erudietur. Super quod Expositor. Cujus os sc. maledictione & amaritudine plenum est, non prosperabitur. Magnos igitur & magnanimostalia non decent; modicos etiam & pusillos non promovent. Sed quoniam leporem persequi non est laus magna leoni; ira haec quacunque occasione concepta, quoniam humiliari paratus sum in omnibus Domino meo, & si in aliquo deliqui, cùm tamen in nullo, Deum testem invoco, conscius mihi sim, ad nutum satisfacere, si nondum plenè resedit; utinam in brevi Deo dante resideat & evanescat. Et sicut placabilem tanti Pontificis animum atque modestum decet, indignatio Sole oriente exorta ante Solem occidat occidentem. Quoniam ut ait Jeronimus; Irasci quidem hominis est; sed iracundiae sinem imponere Christiani. Verùm si peccatis urgentibus nondum hanc animi placationem valeam obtinere quam opto; verbis parcat, in res ac redditus ultrix ira desaeviat; substantiam ad libitum distrahat, & famam non laedat. Igitur latitare mihi & libris ac literis quod residuum est dierum absque molestiâ liceat indulgere. Nimium temporis, unde mihi plùs dolendum est, ambitioni hactenus & perditioni dedi. Proinde & hanc Poetae Horatii sententiam Deo annuente de caetero sequar. Sit mihi quod nunc est, etiam minus; ut mihi vivam. Quod superest aevi, si quid superesse volunt Dii, Sit mihi librorum & provida frugis in annum Copia; ne dubiae fluitem spe pendulus horae. Et illud Ovidii. Crede mihi; bene qui latuit, bene vixit. Et infra. Fortunam debet quis que manere suam. Et illud ejusdem. Usibus edocto si quicquam credis amico; Vive tibi, & longè nomina magna fuge. Et illud Flacci. Fuge magna, licèt sub paupere tecto. Unde si ad digniorem Cathedram Angliae vel Franciae vacantem canonicâ jam electione vocarer; novit Deus, qui scrutator est cordium & interiorum conscius secretorum, quem gravissimum etiam si mentior ultorem habeam; tamen ut illam optinerem, sacrarum literarum studium, cui totis nisibus Deo vires impertiente deservio, non desererem imperfectum. Majus est enim, ut ait Jeronimus, Episcopalem virum esse quàm Episcopum. Majus Episcopio dignum, quàm in Cathedrâ collocatum. Illud enim virtutis est, hoc fortunae: illud bonorum tantùm, hoc commune. Unde in eodem Libro Epistolari. Minus est tenere sacerdotium quàm mereri. Ut quid igitur verbis roditur aut conviciis laceratur, qui nec amplius quaerit nec plus appetit; & id etiam modicum quod habet, casibus adversis aequanimiter amittit? Juxta veterem statum, quo me mundus captivum tenuit & ambitus ejus, multa in me revera fuisse fateor reprehensione dignissima. Juxta praesentem autem statum, cui me per Dei gratiam nunc applicui, non me quidem à peccato, cùm nemo sine crimine vivat, cùm saepius etiam in die cadat justus, & quoniam in multis offendimus omnes, immunem dixerim. Hoc tamen fiducialiter assero & securâ veritate protestor; quòd nullius tam enormis tam notabilis exessûs, unde tantam majestatem in tantum offendere debuerim, me conscium es [...]e recordor. Secundùm hunc itaque statum cùm sibi sit sanae mentis quilibet plusquàm aliis notus, si bene novi noti solitos, mihi subtiliùs & diligentiùs in me cuncta rimanti hujus tantae causa culpae nequit occurrere; nisi propter id fuero culpandus, quòd vehementi sacrae doctrinae studio [...]atus. Ambiant igitur alii, Curiam sequantur; sicut & ego quandoque vitio laborans eodem Curiae sequela fui quanquam inutilis. Cupiant, inquam; & currant & Cathedras scandant; mihi solùm latere liceat & sacris apicibus indulgere: in quorum doctrinâ non solùm morari verùm etiam salubriter mori desiderabile duxi. Praeterea quanquam Principibus placuisse viris non ultima laus sit: satius tamen & longè satius esset potentis amici nunquam notitiam [Page 502] habuisse, quam ab ejusdem familiaritate semel habitâ facilè & praeter merita decidisse. Unde Demetrius. Non opto, ut eos qui divites sunt amicos habeam. Item Horatius. Dulcis inexpertis cultura potentis amici. Expertus metues. Item in Ecclesiastico. ^a Longè abesto ab homine potestatem habente. Et in eodem. ^b Pondus super se extollit, qui honestiori se communicat. Et ditiori t [...] ne socius fueris, &c. Item Jeronimus. Potentes amicos habere operosum est, satis inimicos non habere. Utinam autem & hoc mihi detur; quòd si Dominum meum amicum, ut solet, habere non possim, saltem non habeam inimicum. Vices ergo potentum & vexationes satis olim & plusquam satis expertus, sic apud illos esse nunc cupio, quasi non essem, tanquam exinanitus, sc. etiam incognitus, nec bonum ab illis sperans nec malum expectans. Det itaque pius pater & misericors Deus, quatenus praeteriti jacturam temporis redimendo utcunque & deflendo, procul à Curiae curis & ambitionibus, quae semper corda sauciant & nunquam satiant, nunquam sanant, popularique strepitu cuncto, dulci quiete modicum id [quod] restat aevi ducere valeam; & alternis sacrae lectionis & oràtionis vicibus animum dividens & distinguens, ad illam toto cursu vitam anhelem; ubi nec vices variant nec vicia vexant, ubi nec praelatio premit nec dominatio domat aut damnat, ubi quies & pax perpetua ac lux continua, ubi gaudia vera & finis ignara. Valeat in Domino multis profutura per aevum & paucis nocitura pia & placabilis paternitas vestra; illi egregio Maronis ad Maecenatem eulogio se conformans. Omnia cum posses tanto tam clarus amico: Te sensit nemo posse nocere tamen’

CAP. VI. Huberti Archiepiscopi Responsio.

‘HUbertus Dei gratiâ Cantuariensis Archiepiscopus, totius Angliae Primas, dilecto filio Magistro Giraldo Archidiacono de Sancto David salutem & benedictionem. Ascripsisti nobis destructionem Walensium, qui die alterâ per suam superbiam ceciderunt; cùm non nobis sed Deo potiùs, qui superbos dejicit & humiliat, eorum sit destructio ascribenda. Tantum enim obscuratum erat per superbiam insipiens cor eorum; ut cùm plurimùm & instanter, quòd à proposito suo desisterent & viam eligerent saniorem, à nobis & ab aliis magni nominis viris & religiosis rogati fuissent & commoniti; nec consilium salutis intelligere, nec suam possent stultitiam quae eos ad perditionem trahebat praevidere. Et ex hoc quidem, quòd manus solius Dei & non nostra sive alterius hominis haec operata sit, poteris evidenter attendere & intelligere; quòd cum ibi conflictus esset & congressio, hasta vel arcus eorum non potuit quenquam ex nostris lethaliter vulnerare. Super hoc verò quod dicis, quòd sacris literis intendis & de caetero omnino intendere decrevisti; valde te commendamus, attendentes ex hoc quòd tutius judicas & intelligis sedere & audire verbum Dei cum Mariâ quàm ministrare cum Marthâ. Ad hoc autem quòd asseris te nullum laesisse nec aliquantum, ut ab alio laeder [...]ris & improperium sustineres, promeruisse; respondemus, quòd tu nosti an id feceris quod te dicis non fecisse. Nos verò nec inde te accusamus, nec tibi vel alicui alii in quantum meminimus succensemus.Valete.’ Hanc autem clausulam propter Abbatem praenotatum per operam Archidiaconi nuper, ut dictum est, depositum adjecit; per quam animi rancorem & conceptam amaritudinem declaravit.

[Page 503]

CAP. VII. Literae Archidiaconi de rato Archiepiscopo missae.

‘QUoniam morbo diutino & gravi nuper afflictus, & recidivum iteratò jam passus, nondum plenae sanitatis vigore convalui; ad diem nobis in praesentiâ vestrâ comparendi praefixum venire non potui. Verùm ne unius absentia tantam utilitatem & Ecclesiae nostrae vacantis necessitatem impedire praevaleat; in quamcunque personam idoneam assensu unanimi Regis & vestro Capitulum nostrum Menevense canonicâ electione consenserit, me proculdubio ratum & gratum Vestra noverit Sanctitas habiturum. Personam autem idoneam dicimus; s [...] concurrentibus aliis quae Pontificem decent, paupertati patriae piâ & purâ voluntate condescendat, & gentis utriusque mores ac modos agnoscat, qui pastorali officio pontificaliter intendat, & non per Angliae girum in Ecclesiae nostrae olim autenticae licet nunc pauperculae opprobrium non modicum & confusionem assdue mendicando discurrat; & qui ad Anglicanas etiam opulentias per translationem vel adjectionem jugiter aspirare vile & contemptibile ducat. Excipimus autem omnem nigrae cucullae belluam. A Monachis enim cunctis, & praecipuè Nigris, omnique hujuscemodi peste voraci Ecclesiam nostram miseram, ne miserior immò miserrima fiat, & funditus evacuata depereat, in perpetuum amodo defendat Deus. Injuriosè nimirum, ut ait Jeronimus, Neptunum accusat, qui iterum naufragium fecit. Valeat in Domino cara nobis Paternitas vestra.’

Quoniam enimvero Episcopus, qui nunc ultimò decessit, Monachus erat Ordinis Cluniacensis, nec Episcopalem auctoritatem Pontificaliter exercuerat, nec Monachalem honestatem dignè praetulerat; Monachos omnes, & praecipuè Ordinis illius cunctos, excepit. Qui verò literas Domini Archidiaconi contra Willelmum Wibertum Abbati Cisterciensi missas & literas responsorias legere voluerit, qui Symbolum Electorum inscribitur, Libellum quaerat. Sed ad rem revertamur.

Sicut autem Archidiaconum sic & Abbates duos necnon & omnes de Walliâ oriundos Archiepiscopus tunc reou [...]avit. Obtulit autem eis Anglicos duos, Monachum sc. Cisterciensis Ordinis Alexandrum nomine, qui & commensalis & cubicularius ejus fuerat, & per operam ipsius paulò antè in Abbatem promotus; & Priorem Lantoniae Galfridum, qui propter artem Medicinalem qua praecellebat cum Archiepiscopo, cujus curam frequenter agebat, & familiaritatem multam contraxerat: propter quod etiam custodia Menevensis Episcopatûs dum vacaret eidem postea per Archiepiscopum commissa fuerat. Sed quoniam Canonici, qui missi fuerant, nec à suis Nominatis discedere neque novos citra Capituli sui consensum admittere volebant; neque de Regis assensu qui in Normanniâ fuerat, sino que negotium juxta regni consuetudinem perfici non poterat, eis constabat; Archiepiscopo per mandatum Regis ad ipsum transfretante, infecto negotio reversi sunt. Audiens autem haec R. Foliot, qui Herefordensis Episcopi Willelmi de Ver Notarius erat, & se praeter spem omnem inter alios nominatum, & Giraeldum Archidiaconum, de quo spes major extiterat, sicut & alios omnes de Walliâ oriundos, recusatum; quoniam ex Anglicis erat, & tamen Menevensis Ecclesiae Canonious, utpote quem avunculus ejus sc. proximò defunctus Episcopus canonicaverat; ex his omnibus spem concipiens, & licet imberbis adhuc & immaturus & in nullo prorsus ad hoc idoneus jam cornua sumens vel in brevi sumenda nimis praesumptuosè confidens, ad Regem Angliae Ricardum in Aquitaniae finibus tunc agentem, ut Clericus ejus & Curiae sequela fieret, & hac saltem viâ & hac scalâ cathedram avunculi scandere posset, alis ambitiosis [Page 504] transvolavit. Ad haec etiam Abbas Adam de Dora, vir famae non incognitae, statim defuncto Episcopo statimque post stragem illam Walensium apud Elevein magnam, quae circa id ipsum temporis facta fuerat, ut quasi recentes Regi super hoc rumores ferret & eo ipso ei gratus existeret, cum literis magnorum virorum & Baronum Marchiae propter ejus promotionem in Ecclesiâ Menevensi Regi scribentium & suadentium, transfretavit. Qui ut Regi, quem cupidum & pecuniae sitibundum noverat, per hoc placere & faciliorem ad vota complendum aditum habere posset, silvam Triverensem domui suae proximam, quae Regum foresta fuerat pulcra & tam proceris arboribus ad spectaculum usque speciosa quàm etiam ferarum copià foecundissima, à Rege loci illius atque provinciae prorsus ignaro ad extirpandum datâ pecuniâ grandi comparavit. Unde nisi Rex ille citiùs in transmarinis occubuisset, praesertim quòd facilis erat & praeceps ad quaevis pro lubitu complendum & praecipuè indignos promovendum; magna proculdubio Menevensi Ecclesiae per duorum istorum ambitiones & altercationes tribulatio provenisset. Archiepiscopus autem quanquam in transmarinis partibus remotus existens, propter nominationem tamen praedictam plurimùm timens eique praecavens, literas Regis Capitulo Sancti David sub hac formà mitti procuravit.

CAP. VIII.

‘RIcardus Dei gratiâ Rex Angliae, Dux Normanniae & Aquitaniae, Comes Andegaviae, dilectis sibi Capitulo Menevensis Ecclesiae salutem. Sciatis quòd bonum animum & bonam voluntatem habemus consulendi Ecclesiae vestrae, quae pastore desolata est. Unde ad petitionem Domini Cantuariensis Archiepiscopi ei secundùm Deum providere volumus. Et ideo vobis mandamus, quòd mittatis ad nos in Normanniam quatuor de discretioribus Capituli vestri; ita quòd sint ad nos in xv. die post Festum S. Andreae cum literis de rato ad eligendum idoneum Postorem secundùm Deum & dignitatem Ecclesiae vestrae. Teste meipso apud Rupem Andeleiae ix. die Novembris.’ Sed quoniam hae literae propter impedimenta plurima tam maris quàm Marchiae & asperioris per Walliam viae tardiùs Meneviam venerunt; eodem procurante & stimulante, literas Justiciarii tales Canonici Menevenses circa Natale susceperunt.

CAP. IX. Literae Justiciarii Angliae Capitulo Menevensi directae.

‘G. Filius Petri dilecto sibi in Domino Menevensis Ecclesiae Capitulo salutem. Noveritis quòd quoniam ad Dominum Regem in Normanniâ ad statutum terminum propter eligendum Pastorem Ecclesiae vestrae non transfretastis; nobis dedit in mandatis, quòd vos citari saciamus quatenus ad hoc faciendum in partes transmarinas ad eum accedatis. Mandamus itaque vobis; quòd omni occasione postpositâ sitis apud Westmonasterium in Octavis S. Hilarii, parati transfretare ad Dominum Regem; vel quatuor sive sex de discretioribus Capituli vestri ad ipsum in Normanniam transmittere.Teste meipso apud Turrim Londoniensem xviii. die Decembris.’ Illi verò super hoc inito consilio quatuor Canonicos Londonias miserunt; mandantes etiam Giraldo Archidiacono literis & nunciis apud Lincolniam, eumque per fidem quam Ecclesiae suae debuit firmiter obtestantes & adjurantes, quatinus Concanonicis suis ad Justiciarium missis Londoniis occurreret, & Ecclesiae suae in tali articulo tantoque negotio saltem non deesset. Citiùs tamen literas ei tales miserunt.

[Page 505]

CAP. X.

‘DOmino & amico in Christo dilecto Giraldo Archidiacono de Brechene Capitulum Menevensis Ecclesiae salutem in Domino. Hucusque per literas & internuntios locuti fuimus; amodo autem nos urget necessitas, ut praesentes loquamur; ut communicato consilio Ecclesiae nostrae profectui pariter & honori intendamus. Inde est quòd vobis mandamus & in fide consulimus; quatinus statim visis literis istis omni occasione & excusatione postpositâ ad Ecclesiam vestram veniatis. Consilium etiam omnium ami corum vestrorum est, ut veniatis. Valete in Domino.’

Item & paulò pòst tales.

‘Dilecto in Domino fratri & amico Giraldo Archidiacono de Brechene Capitulum Menevensis Ecclesiae salutem & amorem caritatis glutino connexum. Noverit discretio vestra, quòd xii. Cal. Januarii, qua videlicet die literas vestras suscepimus, mandatum Domini Regis in hac formâ suscepimus. Ricardus Dei gratiâ [&c. ut paulò antè.] Item literas Justiciarii Angliae circa Natale tales. G. filius Petri [&c. ut antè.] Super hujusmodi mandato tam expressò quid nobis agendum sit amodo, consilium vestrum expectamus. Consilium nostrum namque est, si vobis expedire videbitur, ne nimis Walenses aut rebelles videamur, mittere ad Dominum Regem tres de discretioribus Capituli vobiscum, ut pro quarto existatis; tres quidem cum literis de rato, qui vos constanter petant & eligant. Si verò Dominus Rex aliquo modo, quod absit, in hoc non consenserit. Et sciatis pro certo, quòd neque schismata neque dissensiones ortae sunt inter nos; sed omnes concordes sumus & unanimes, quantum in nobis est, ad vos eligendum; nihilque nobis deest, nisi expensarum facultas. Preces autem & petitiones sive ad Dominum Regem sive ad Justiciarium qualescunque idoneas noveritis, ad nos transmittite; & nos easdem sigillabimus. Valete, & faciatis nos habere responsum consilii vestri in crastino S. Hilarii; quia tunc Deo volente generale Capitulum habituri sumus.’

Ex his autem literis patet, quantum affectum ipsum prae caeteris habendi in Pastorem tunc habebant. Ipse verò haec audiens, & secum recolens, quia non minus Ecclesiae pauperculae suae debuit, quàm si Canonicus & Archidiaconus esset optimae; ad diem statutum, parum sc. ante Quadragesimam, Londonias accessit. Justiciarius autem Canonicis, qui ante adventum Archidiaconi coram ipso fuerant, obtulit instanter duos illos, Abbatem sc. & Priorem, quos Archiepiscopus eis primitus obtulerat; ut utrum illorum vellent, in Episcopum susciperent. Pronior tamen voluntas ejus in Priorem erat. Alioquin praecepit eis, quatinus ad Regem quantociùs transfretarent. Ipsi verò responsum usque ad adventum Archidiaconi differentes, demum inito cum ipso consilio responderunt; quòd à suis Nominatis discedere vel alios suscipere consilium à Capitulo suo non habebant: Et quòd pauperes erant & de paupere Ecclesiâ ac remotâ, sibi ad transfretandum expensas non suppetere; nec unquam Ecclesiam suam vel aliquam Ecclesiam Walliae propter Electionem faciendam transmarinas ad partes mittere consuevisse. Obtulerunt tamen ei; quòd duos de Clericis suis cum literis ipsius si vellet ad Regem mitterent, propter assensum ipsius de Pastore sibi praeficiendo expressè sciendum, & ut Electionem suam eis in Angliâ facere liceret. Quo concesso, tum quòd Justiciarius pauperes eos noverat, tum etiam quoniam ipsis expensas quas petierant, si necessitas eis incumberet transfretandi, propter exemplum aliis Ecclesiis Cathedralibus de expensis petendis dandum invenire nolebat; unum ex illis quatuor Elyodorum nomine, filium Elyodori, cum Clerico quodam [Page 506] Ecclesiae suae transmiserunt. Qui suscepto negotio transfretantes, & tam Normanniam quàm Andegaviam & Aquitaniae partem transcurrentes, suscepto rumore de Regis obitu in Lemovicensi Provinciâ, ubi expeditionem agebat, interempti, statim post dietas longas non absque timore periculoque apud Chinonem castrum in Andegaviâ Comiti Johanni fratri suo super negotio Menevensis Ecclesiae primò literas Justiciarii Angliae, deinde Capituli Menevensis & tam Baronum patriae quàm etiam Abbatum & Priorum multis sigillis appensis Giraldum Archidiaconum communiter postulantium in Pastorem, ei porrexerunt. Quibus susceptis & diligenter auditis, coram Reginâ Alienorâ matre suâ & Reginâ Berengariâ nuru suâ & Secretariis suis valde benignum Comes cum multâ quoque commendatione Giraldi Archidiaconi, dicens ipsum patri suo & sibi diu ac fideliter servisse, statim eis responsum dedit. Unde & in crastino, sc. feriâ tertiâ, literarum Comitis tria paria susceperunt; Literas sc. Giraldo Archidiacono, quibus ei mandavit, quòd petitionem Capituli Menevensis & consilium Baronum patriae nec non & Cleri super ipso sibi in Pastorem praeficiendo exaudierat; & quòd ad ipsum visis literis illis cum tribus Canonicis Ecclesiae suae vel quatuor, qui eum eligere possent, venire non tardaret. Et alias Capitulo Sancti David, continentes quòd petitionem suam benignè audierat; & quòd tres Canonicos suos vel quatuor cum literis de rati habitione ad eligendum Giraldum Archidiaconum ei transmitterent. Literas quoque Justiciario Angliae continentes, quòd Canonicos Menevenses super Electione faciendâ non vexaret; sed totum in viz. differret. respectum poneret, quosque Giraldus Archidiaconus, quem propter hoc ad se vocaverat, ab ipso rediret.

CAP. XI.

IN Octavis itaque Paschae sequentis apud Lincolniam literae Comitis Archidiacono porrectae sunt. Quibus dem [...]m susceptis & lectis, consilio magnorum virorum Lincolniensis Ecclesiae, à quibus dilectus erat, cum libris & sarcinis suis Scolam quidem sed non studium deserens, in quo continuus erat, cum duobus Canonicis Sancti David, praescripto sc. Elyodoro & Henrico Roberti filio, literas Capituli de rato Comiti juxta mandatum suum deferentibus, ad eundum ad ipsum se praeparavit. Erant autem literae tales.

CAP. XII.

‘CArissimo ac desideratissimo Domino suo Johanni Domino Angliae & Hyberniae, Duci Normanniae & Aquitaniae, Comiti Andegaviae, Capitulum Menevense salutem & orationes in Christo. Gratias vestrae sublimitati referimus tam cumulatas quàm affectuosas; quòd petitionem nostram necnon & Baronum patriae Clerique totius super Pastore nobis praeficiendo tam benignè exaudistis. Noverit igitur Excellentia Vestra, quòd Magistrum Giraldum Archidiaconum de Sancto David praecipuè & prae aliis cunctis postulamus, & eum per illos duos vel tres Canonicos nostros has literas nostras vobis praesentantes eligimus; & Electionem, quam ipsi pro nobis de eo canonicè fecerint, ratam habemus & gratam.’ Notandum hîc autem, quòd quia nondum Rex fuerat, Dominum eum vocant; & ne fortè Canonici missi ad alium eligendum perverti possent, dicunt se Giraldum Archidiaconum jam elegisse. Per quod & affectus ipsorum ipsum sibi praeficiendi in Pastorem maximus indicatur.

Comes autem interim citò ac subitò in Angliam veniens, die Ascensionis in Regem Londoniis apud Westmonasterium coronatus est. Quo facto, cum [Page 507] Concanonicis suis ad Regem, sicut mandaverat, Archidiaconus accessit. Et auditâ voluntatè ipsius, quam tamen propter Archiepiscopi Cantuariensis dissuasionem, cujus ad nutum tunc cuncta fiebant, in publicum propalare nolebat; Archidiaconus Curiam & Angliam post terga relinquens, Walliam reversus est. Accedens itaque Meneviam, & Ecclesiam Sancti David visitans, quam annis antea non viderat plurimis, à Canonicis & Clericis totoque populo simul & clero cum gaudio magno susceptus est. Cùm ergo super Pastore sibi praeficiendo diutiùs & diligentiùs tractaretur, omniumque menti insideret ut Archidia conus ipse praeficeretur; tandem ut meliùs atque maturiùs cuncta procederent, usque ad Festum Apostolorum Petri & Pauli, quinto die sc. post Nativitatem S. Johannis Baptistae, quasi per quindecim dies, ut omnes Canonici Ecclesiae convocari possint, negotium Electionis est prothelatum. Cúmque ad diem illum convenirent omnes per se vel literas ratihabitionis aut procuratores; post diutinos tractatus in Giraldum Archidiaconum cunctorum vota consenserunt; ipsumque statim unanimiter eligentes supplicaverunt obnixè, quatinus Romam adeundo & perniciosam illam juris Ecclesiastici abjurationem evitando consecrationem suam à Summo Pontifice susciperet; & juxta singularem ac praecipuam, quam de ipso spem & fiduciam à primaevâ ejusdem aetate & indole bonâ conceperant, dignitatem Ecclesiae suae Metropoliticam Romae laudabili conamine vendicaret.

CAP. XIII.

COgitans igitur Archidiaconus gravem Ecclesiae suae ex pastorali defectu desolationem, & ejusdem jus antiquum perpetuò ferè longâ taciturnitate deperditum; considerans quoque Cleri totius ac populi vota communiter in ipsum concurrentia; attendens etiam, quia vox populi vox Dei; & illud recolens, Hoc velis, quod Deus vult; alioquin curvus es; sciensque divinae voluntati ac dispositioni suaeque vocationi tam unanimi licèt ad pauperculam Cathedram & sollicitudinem nimiam atque laborem animo virili non portabilem, resistere quidem tutum non esse: contra propositum, quod tam fixum mente conceperat, studiique statum electissimum, vix tandem & invitus adquievit. Statimque sibi in ipso aggressu tantum animositatis pariter & cordis accrevit; ut ad reformandum Ecclesiae suae statum pristinum patriaeque totius honorem, tanquam propter hoc natus & à Domino datus, se totum indubitanter & incunctanter applicaret. Unde & in crastino, sc. proximâ post Electionem die, Euro flante navigioque parato in Hyberniam est transvectus; ubi cognatos suos Meilerium sc. tunc regni Justiciarium aliosque Proceres patriae magnos consulens & conveniens, multam super aggressu suo laudem à cunctis & maximam manûs auxiliatricis in re tantâ promissionem suscepit. Tertiâ verò septimanâ post navigationem non completâ, remenso mari Hybernico Meneviam est reversus; & cùm in crastino manè Capitulum intraret, accepit à Canonicis se literis Archiepiscopi & Justiciarii Angliae mandatum interim suscepisse, ut proximâ Dominicâ post Assumptionem B. Mariae coram ipsis venirent Electionem facturi, & Episcopum suum Priorem sc. Lantoniae suscepturi: Quem etsi non venirent, mitterent eis consecratum. Super hoc itaque deliberantes, miserunt literas Capituli ad diem praefixum, prohibentes Officialibus Archiepiscopi, Londoniensi sc. & Roffensi, quoniam Archiepiscopus ipse post Regem in Normanniam transfretaverat, & appellantes, ne citra electionem canonicam quenquam ipsis praeficere vel consecrare praesumerent. Et alias Priori Lantoniae & Conventui, prohibentes eis tanquam membris Ecclesiae Sancti David & intra ipsius Diocesin consistentibus, ne talibus & tam temerariis ausibus citra electionem omnem se immiscerent. Duo quoque Literarum paria tunc fecerunt [Page 508] Summo Pontifici per Electum suum dirigenda, sc. decretum Capituli super Electione factâ in hunc modum.

CAP. XIV.

‘REverentissimo Patri & Domino Innocentio Dei gratiâ Summo Pontifici Capitulum Sancti Andreae Sanctique David salutem & debitae devotionis obsequium. Sanctitati Vestrae notum facimus nos Magistrum Giraldum Archidiaconum nostrum post varias postulationes, quibus ipsum prae aliis tam ab Anglorum Rege quàm ab Archiepiscopo Cantuariensi communi assensu tam Cleri patriae quam populi totius postulavimus. tandem in Ecclesiâ nostrâ canonicè & concorditer elegisse. Unde quoniam praedictus Archiepiscopus cum Regis Officialibus nobis extraneum aliquem, linguae nostrae & morum patriae prorsus ignarum, contra electionem nostram & privilegia nostra violentâ intrusione praeficere volebant; & quoniam voluntatem Archiepiscopi nobis omnino contrariam ex recusatis multoties postulationibus nostris experti eramus; nec ad ipsum nobis propter insidias undique positas patebat accessus; praecipuè verò ne illicitum sacramentum ab Electo nostro in praejudicium juris Ecclesiae nostrae, sicut aliquoties à Praelatis nostris factum fuerat, extorqueretur: praesentiam vestram appellantes, vobis praenominatum Electum nostrum virum literatum, discretum & honestum, legitimè natum & generosum, Ecclesiae nostrae tam in temporalibus quàm etiam spiritualibus, sicut pro certo credimus, perutilem futurum, unanimi consensu confirmandum transmisimus & consecrandum. Rogantes attentiùs & supplicantes; quatinus manum ei consecrationis apponere dignantes, his quae tam ipse quàm Clerici nostri cum ipso transmissi super pristinâ dignitate & libertate Ecclesiae nostrae per laicam potestatem peccatis urgentibus olim deperditâ Vestrae Sanctitati ex parte nostrâ significaverint, [...]dem habeatis, & remedia paternâ pietate adhibeatis. Valeat in Domino per tempora longa Paternitas Vestra.’ Idem propter comminationem Archiepiscopi de consecrando eis Priore praedicto, quòd praeceps esse solebat in talibus, sicut & de Roberto Bangorensi Episcopo patuit citra Electionem omnem ab eodem consecrato, Domino Papae scripserunt ad cautelam sub hac formâ.

CAP. XV.

‘REverentissimo Domino & Patri Innocentio Dei gratiâ Summo Pontifici Capitulum Menevense salutem & fidelitatis obsequium. Si [...]ortè ad audientiam vestram pervenire contigerit Priorem de Lantoniâ Episcopum Ecclesiae nostrae à Cantuariensi Archiepiscopo consecratum & praefectum esse; contra electionem nostram omnem & voluntatem id proculdubio factum esse noveritis. Ab initio namque Sede nostrâ vacante M. Giraldum Archidiaconum nostrum, quem in Ecclesiâ nostrâ canonicè jam elegimus & postulavimus, & adhuc à Paternitate Vestrâ postulamus consecrandum, In nullum alium per Dei gratiam & vestram consentire volentes. Ne quid & in praejudicium Ecclesiae nostrae & Electionis communi tam populi patriae quàm Cleri assensu tam canonicè factae fieri praesumeretur; praesentiam vestram, sicut ab initio, sic continuè quidem & constanter appellavimus. Valeat in Domino toti fidelium orbi profutura per aevum Paternitas Vestra.’ Duos etiam de ipso Ecclesiae gremio, Magistrum sc. Martinum Canonicum & Idenardum Decanum Provincialem & Vicecanonicum, Romam cum Archidiacono & Electo suo tam propter Ecclesiae suae jus Metropoliticum quàm propter Electionis negotium destinârunt.

[Page 509]

CAP. XVI.

HIS ita dispositis, accedens ad fratrem suum virum probum & discretum Philippum de Barri, viamque suam & viae causam, purè sc. & propter Deum Ecclesiaequé suae profectum, secretiùs eidem aperiens, verba hujuscemodi ab ipso & monita suscepit. ‘Arduum est negotium quod, frater, aggrederis & laboriosum, sumptuosum quoque nimis & periculosum; quod non solùm contra Archiepiscopum Cantuariensem sed etiam contra Regem & Angliam totam esse videtur. Si tamen Deus in causâ est, ut nobis asseris, & Ecclesiae Sancti David dignitas, quam revocare contendis & intendis, & non terrenae pompositatis ambitio; securè laborem hunc assumas; quòd revera vel hîc inde praemium assumes vel in futuro. Quanquam etiam bonâ intentione verseris & vexeris; ne credas quòd omnia tibi statim ad vota succedant; quinimo multa tibi hostis ille antiquus, semper bonis votis invidens, impedimenta praetendet; vel Deus id vel ad probationem tuam vel ad purgationem fieri permittet. Ideóque cùm adversa tibi multa concurrerint & occurrerint; ne desperes, sed potiùs ad animum revoces, qualiter Apostoli discipuli Domini, qui Christi fidem salutisque viam mundo praedicabant, tantis tamen adversitatibus afflicti fuerunt; vincula, verbera, carceres ac vulnera, mortem quoque demum pro Christo sustinentes.’ Magnum itaque solatium ex verbis viri istius boni Laici prorsus & illiterati ex dilectione pariter & discretione magnâ provenientibus, suis crebris quas graves & grandes in hoc agone sustinuit, afflictionibus Archidiaconus se proculdubio suscepisse testari solebat.

CAP. XVII.

ITER igitur Archidiaconus arripiens, & Deo se Sanctoque David, cui militabat, ex toto committens, Vigiliâ Assumptionis B. Mariae ad Monasterium Stratae Floridae cum sociis suis & sequelâ totâ pervenit; ibique librorum ^a suorum & Bibliothecae thesaurum de Angliâ apud Brechene & illuc inde extra potestatem Anglorum, quicquid contingeret, allatum eodem die suscepit. In crastino verò Assumptionis Ithenardus Decanus missus ab Archidiacono versùs Brechene cum parte pecuniae suae & equis qui libros portaverant, propter Anglorum insidias quas per Angliam timebat, in montanis de Ruella à Walensibus quos non timebat est spoliatus; vitansque Scillam quasi in Carybdin incidit, Non expectato vulnus ab hoste ferens. Et quia non sola venire solent incommoda, reversus Ithenardus sic spoliatus prae confusione forsan infortunii sui gravi statim morbo correptus occubuit. Sic itaque Giraldus illico & quasi prae foribus sc. in ipso viae aggressu tam pecuniâ privatus quàm sequelâ, fortunae didicit impetus & adversitatis insultus aequanimiter sustinere. Procedens autem de Stratâ Floridâ, & per montana de Elenit versùs Cumhir accelerans, & inde apud Keri Angliam intrans, properans apud Sandwich mare Flandricum transfretavit; & nuncios suos de nundinis Wintoniae venturos per xv. dies & plures apud S. Audomarum expectavit: ubi & alterum socium suum, sc. Magistrum Martinum Menevensem Canonicum gravi morbo correptum secundo fortunae insultu remittere oportuit. Duos autem juvenculos Ecclesiae suae, quorum & alter Canonicus Menevensis erat, in partibus illis Scolares inventos, qui saltem pro jure Ecclesiae suae Metropolitico cum ipso stare possent, secum duxit. Cùm [Page 510] itaque propter werram grandem, quae inter Regem Franciae Philippum & Comitem Flandriae Baldwinum, qui Regi Angliae Johanni tunc adhaeserat, orta fuit, rectâ viâ per Franciam ire non potuit; longo circuitu per Flandriam profundam à sinistris & Henoniam per Ardeniae grandis silvas hispidas & horrendas Campaniam laterans & Purguniam penetrans, ad publicam demum stratam cum peregrinis & mercatoribus itinerando pervenit. Mirum autem, quòd xxvi. annis antè provisus fuit à quodam in somnis labor iste. Videbatur enim ei circa dies extremos David Menevensis Episcopi; quòd processionem vidit Meneviae magnam cum campanarum omnium pulsatione. Et cùm inquireret quidnam hoc esset; dictum est ei, quòd erat Electus Ardeniae magnae qui ad Ecclesiam veniebat. Et cùm diligentiùs inspexisset; videbatur ei, quòd Giraldus Archidiaconus esset, cum tanto ibi pro Electo Ardeniae magnae, qui ad Ecclesiam veniebat, & cùm diligentiùs inspexisset, honore susceptus. Putabant autem aliqui visionem hanc audientes post obitum David Episcopi; quòd Nominatorum primus & praecipuus erat Giraldus quidem, Ardenia magna vocata in visione Wallia fuerit, quia terra silvestris est ut illa. Sed veriùs tempus istud quo verè & praecisè electus suerat, visio prospexit. Et quòd per Ardeniam magnam viam inviam & indirectam vespilionibus & latronibus plenam tam periculosè laborem tantum fuerat aggressurus; Ardeniae Magnae dictus Electus erat.

CAP. XVIII.

ALpes itaque transcendens, & Italiam ac Tuscaniam transcurrens, circa Festum S. Andreae Romam pervenit; & accedens ad pedes Papae sc. Innocentii III. qui tunc praesidebat, & Papatûs ejus anno secundo, VI. libros suos, quos ipse studio magno compegerat, ei praesentavit; dicens etiam inter caetera: Praesentârunt vobis alii libras, sed nos libros. Libros autem illos Papa, quòd copiosè literatus erat & literaturam dilexit, circa lectum suum indivisos per mensem ferè secum tenuit; & elegantia ac sententiosa verba Cardinalibus advenientibus ostentabat: deinde verò singulis Cardinalibus singulos precariò concessit. Gemmam autem Sacerdotalem prae caeteris dilectam à se separari non permisit. Nec mora: sed quasi xv. diebus ante Natale cursor quidam literas Archiepiscopi Cantuariensis ad Curiam portavit; quas Clericus quidam in eodem comitatu veniens & contra Giraldum missas esse praesentiens, furto sublatas ei secretò venales obtulit. Erant autem XII. paria tam Domino Papae quàm Cardinalibus missa. Giraldus autem haec audiens respondit Clerico; quòd literas uni Cardinalium missas ei priùs ostenderet, ut videre posset utrùm pro se an contra missae fuerint. Quo facto literas ostendit Petro Placentino missas; quas cùm fracto sigillo Giraldus inspiceret, invenit eas invectionibus plenas, tam personam suam sc. quàm electionem graviter accusantes. Sciens itaque per hoc alias simili tenore compositas, accessit ad Dominum Albanensem Episcopum Johannem, quem prae caeteris tunc Cardinalibus magis familiarem habebat; ipsumque super hoc consulens, responsum accepit, quòd nil propter illas literas daret, nec etiamsi gratis habere posset, acciperet; quòd in injuriam Domini Papae & Cardinalium, quibus literae missae fuerant, hoc fieret; potiúsque velle debere quòd adversarium haberet, quàm absque adversario diutinam in Curiâ moram faceret. Clericus autem cùm à Giraldo nihil habere posset; conversus ad cursorem, literas ei pretio dato restituit. Papa verò literas Archiepiscopi sibi porrectas Archidiacono Giraldo ad se vocato statim óstendi jussit; quibus perlectis respondit. Domine, scripsit magis ut Archiadversarius quàm ut Archiepiscopus. Homo iste quippe nec veritati parcens, ut laedere possit, nec verecundiae. Cui Papa. Vis ergo literis istis respondere? [Page 511] Et ille. Volo, si placet Excellentiae vestrae. Et Papa. Placet utique; & literis ad literas post Natale respondeas. Imminebat enim jam dies Natalis, quibus abstinentes à Curiâ studio vacare volebant. In crastino verò Epiphaniae, quòd non diutiùs ibi feriatur, procedens Archidiaconus in pleno Consistorio proposuit se literis Archiepiscopi Cantuariensis contra se missis respondere paratum. Cui Papa. Legantur ergo literae Archiepiscopi primùm, & postea respondeas. Lectae sunt igitur coram omnibus; quarum & tenorem h [...]c inserere non superfluum reputavi.

CAP. XIX.

SAnctissimo in Christo Patri ac Domino Innocentio Dei gratiâ Summo Pontifici

Hubertus divinâ permissione Cantuariensis Ecclesiae minister humilis

salutem & tam devotam quàm debitam patri & Domino obedientiam & reverentiam.

Ad hac divinae providentiae dispositio vos super gentes & regna constituit; ut juxta merentium diversitatem discretio vestrae sollicitudinis evellat, destruat, dissipet & disperdat, aedificet & plantet; ut omnem plantationem, quam non plantavit Pater coelestis, per vos, cui vices suas commisit in terris Altissimi filius, eradicet & explantet, & disperdat eos qui dispergunt, eo quòd cum ipso colligere non elaborent. Ideo namque vobis desuper data est plenitudo potestatis; ut quod per nos, qui in partem vocati sumus sollicitudinis, corrigi non potest, ad regulam redigat & reducat vestra, cui resisti non poterit, majestatis amplitudo. Non ignorare vos arbitror, Pater Sanctissime, quòd Menevensis Ecclesiae & caeterarum Ecclesiarum totius Walliae mater & Metropolis est Ecclesia Cantuariensis; sicut praedecessorum vestrorum piae recordationis Adriani, Eugenii, Alexandri & Coelestini confirmationes & scripta testantur, & nuper à vobis missa pagina vestrae confirmationis ostendit. Nuper tamen, sicut certâ relatione didici, quidam Menevensis Ecclesiae Archidiaconus, Giraldus nomine, natione Walensis, plerosque Walliae Magnates vel sanguine vel affinitate contingens, fiduciâ forsan sanguinis animatus, cùm deceat virtute magis quàm sanguine niti, à tribus tantùm Canonicis, quos ut dicitur, aliter quàm decebat vel debebat, ad consensum illexerat, in Menevensem se eligi Episcopum procuravit, aliis omnibus Canonicis nequaquam favorem praestantibus vel assensum. Ille tamen tali nominatione suffultus, confirmationis à me, ad quem primò recurrere debuerat, munus nec expetens nec expectans; sed mox Electi nomen pariter & auctoritatem usurpans, Canonicum qui sigillum Capituli Menevensis custodiebat, quoniam precibus inflectere non potuit, usque adeò cruentis deterruit comminationibus; quòd idem Sigilli custos Sigillum praedictum super altare Episcopalis Ecclesiae posuit; priùs tamen appellaverat, ne quis praeter communem Capituli consensum illud inde tollere vel asportare praesumeret. Ille tamen non magis appellationem reverens quàm horruerat intrusionem, sigillum sustulit & sic abstulit; ut quoties & qualia velit patrocinia vel testificationis possit instrumenta conficere. Novit Deus, ante quem sto, & quem nullum latet secretum; quòd si eum idoneum & ad tantae dignitatis apicem canonicâ electione praeeunte evocatum credidissem; munus confirmationis sed etiam consecrationis, si à me vel alterum vel utrumque petere voluisset, benignè impendissem. Veruntamen ille de Electionis qualitate minimè confidens, me minùs licitè minúsque canonicè neglecto, ad Sedem Apostolicam, sicut fama est, festinum iter arripuit; ut vos, cui nondum de formâ Electionis suae innotuit, falsis circumveniat testimoniis. Sed nostis, Pater peritissime, quòd testibus non testimoniis credi oportet: praesertim cùm plura efficere possint & soleant, quòd testimoniis eorum qui testes nominantur [Page 512] voluntas non consonet; sicut veri sigilli vel furtiva surreptio vel ablatio violenta, vel impressionis adulterinae cum vero sigillo, sicut plerunque fit expressâ similitudine. Haec vobis, Sanctissime Pater, non odio personae novit Deus, sed zelo justitiae castigatiùs forsan & temperantiùs, quàm expediret vel rei veritas exigeret, significanda duxi; ne quoquo modo circumventi, veritate priùs non intellectâ, manum ei Consecrationis, si placet Sanctitati Vestrae, vel imponatis vel saciatis imponi. Sed ex hoc vellemus Vestrae innotescere Sanctitati; quòd saepedictus Archidiaconus obtento forsan à vobis, quod absit, Consecrationis munere, non foret hoc fine contentus.

Reliqua desunt in Codice MS. Supersunt solummodo Summaria Capitulorum, quae in Operis fronte collocantur. In his recensentur plurimae Johannis Regis contra Giraldum literae & mandata. Hujuscemodi quatuor ex Archivis Regiis descripta Willelmus Prynne in Collectione vernaculâ de Jurisdictione Ecclesiasticâ Regum Angliae, Tom. II. p. 236. exhibuit. Ista nos proinde Giraldi libro, in q [...]o locum olim habuisse videntur, subn [...]ctenda duximus.

Rex, &c.

omnibus, &c,

Audivimus, quòd Giraldus Archidiaconus de Brechunon Pat. 3. Johan. Regis, m. 7. n. 18. in grave & manifestum dispendium dignitatis nostrae & Ecclesiae Cant. in Episcopatu Menevensi nititur Archiepiscopum constituere; & super hoc faciendo dicit se nostrum impetrâsse assensum. Unde scire vos volumus, quòd nunquam in hoc assensum praebuimus; nec unquam ei consentiemus, sed ei in hoc penitus deficimus. Mandantes vobis, & in fide qua nobis tenemini praecipientes; quatinus nullatenus ei in hoc temerario proposito suo assistatis, vel ei in hoc consilium vel auxilium praes [...]etis; sed viis omnibus quibus poteritis processum suum impediatis; sicut dignitatem nostram diligitis.

Teste meipso

apud Vernol. VIII. Marcii.

Rex, &c.

omnibus, &c.

Sciatis quòd Giraldus Archidiaconus de Brech. Pat. 3. Johan. Reg. m. 2. manifestè operatur contra coronam & dignitatem nostram; qui se gerit Electum Menevensem, cùm nos in eum eligendum nunquam praebuimus assensum. Et inde trahit in causam W. Abbatem S. Dogmaelis, in cujus electionem consensimus. Temporalia etiam Episcopatûs Menevensis, quae vacante Sede debent in nostrâ manu esse ex diuturnâ & approbatâ regni nostri consuetudine, contra coronam & dignitatem nostram sibi committi procuravit: haec & alia contra nos impudenter perquirendo, qualia nullus alius post coronationem nostram contra nos attemptavit. Et quoniam haec nullâ ratione sustinebimus; mandamus vobis, quòd sicut honorem nostrum & dignitatem diligitis, quam sicut fideles nostri fovere & manutenere tenemini; praedicto Giraldo Archidiacono in nullo ad hoc consilium vel auxilium vel assensum praestetis; sed praedictum Abbatem S. Dogmaelis quantum poteritis adjuvando, praedicto Giraldo Archidiacono in quantum poteritis resistatis. Quicunque autem aliter fecerit, manifestum erit ipsum nobis & dignitati nostrae adversari.

Teste meipso

apud Rupem Aurmall X. die Aprilis.

Johannes Dei gratiâ, &c.

omni Clero & populo Angliae, &c.

Universitatem Pat. 3. Johan. Regis, m. 7. intus, n. 28. vestram scimus non latere, quòd custodiae Episcopatuum & Abbatiarum vacantium in regno nostro in temporalibus omnibus Antecessoribus nostris & nobis hactenus ex diuturnâ & approbatâ consuetudine Regni nostri consueverunt competere. Verùm quia Galfridus Archidiaconus de Brechunon, qui se gerit Electum Menevensem, & cujus electioni non consentimus nec unquam consensimus, custodiam Temporalium Episcopatûs Menevensis in damnum & dispendium dignitatis nostrae coronae praesumit usurpare; quod nos nullâ ratione salvâ dignitate nostrâ sustinere possumus aut debemus: Vobis mandamus & firmiter praecipimus; ne quis vestrûm praedicto G. in temporalibus, quae ad dictam Ecclesiam spectant, respondere, vel ipsum ad ea obtinenda promovere aut manutenere praesumat; sicut nostram diligit fidelitatem & coronae [Page 513] nostrae dignitatem. Sciatis enim, quòd si quisquam vestrûm in contrarium pro eodem G. aliquid attemptaret; pro manifesto habebimus ipsum dignitati nostrae & coronae inimicari.

Teste meipso

apud Rothomagum xvii. die Decembris.

Sub eâdem formâ scribitur Capitulo Menevensi.

Rex, &c.

omnibus Baronibus & fidelibus per Episcopatum Menevensem constitutis,

Pat. 5. Johan. m. 7. intus.

&c.

Quot & quantis machinationibus & nos opprimere & regni nostri consuetudines ab antiquis temporibus in Electionibus Episcoporum obtentas G. Archidiaconus de Brechuno pro posse laboraverit extinguere tam in Curiâ Romanâ quàm alibi; satis nôrunt universi. Per [...]um enim non steti [...]; quòd pravis suggestionibus ejus & dilationibus malitiosis & venenosis non solùm pax partium vestrarum, immo totius Regni nostri tranquillitas turbaretur; maximè cùm inimicis nostris nequiter communicando talia confixerit, quae nobis & regno nostro manifestum importarent dispendium, si iniquitas ejus praevaleret & pro voto processisset in actum. Unde non immeritò ipsum inter inimicos nostros duximus numerandum: vobis & omnibus nos diligentibus mandantes & districtè prohibentes, ne ejus promotioni aliquo modo consentiatis; immo ejus promotionem pro posse impediatis. Non enim justum est, quòd ille fidelibus nostris diligatur vel promoveatur, qui in damnum & dispendium dignitatis Regis & juris Regni perturbationem anhelat.

Teste meipso

apud Tastnu xi. die Septembris.

[Page 514]

Giraldi Cambrensis Distinctiones VII. De jure & statu Menevensis Ecclesiae.

Incipit Prologus Epistolaris.

REVERENDO Patri & Domino Stephano Dei gratiâ Cantuariensi Archiepiscopo, totius Angliae Primati, & Sanctae Romanae Ecclesiae Cardinali, Auctor Operis sequentis vel adjutor cum salutatione devotâ & salute perpetuâ Libellum suum. Quoniam gregis cura Walensici ad pastoralem vestri regiminis jure provinciali spectare dinoscetur provisionem; gentis ejusdem proprietates variasque diversitates, caeteris per orbem nationibus cunctis valdè contrarias, vestram non ignorare Discretionem nec inutile quidem nec incongruum aut etiam indebitum reputaverim. Verùm quòd sicut populi patriae mores, modos atque maneries Libellus, qui de Kambriae descriptione nomen accepit, vobis olim exaratus & praesentatus, expressè declarat; sic & Dialogus hic praesens nobis nunc editus, & renovato beneficio datus, Cleri Walliae, maximè verò Cathedralium Ecclesiarum & Episcopalium, tam residentis sc. quàm rure degentis, naturas ac nutrituras, usus & abusus, quòd qualis populus, talis hîc ferè sacerdos, evidentissimè vobis explanat. Quoniam igitur pecorum suorum vulgus agnoscere pastoralem sollicitudinem decet; & non solùm exteriores, verùm etiam quoad licuerit, & fa [...] fuerit, longè propensiùs interiores; Libello priori populi Walensici faciem intimam & intestinam tanquam in speculo dilucido perspicere poteris; hoc autem Cleri formam moralem quidem ac mentalem ad unguem agnoscere praevalebitis; quatinus ex horum noticiâ super utrosque pastoralis sit cura solertior. Et si qua fortè deceptio vel error in moderamine regiminis hactenus emersit; licèt ex his elici nequeat de praeterito medela, contrahi tamen non modica per haec eadem possit de futuro cautela. Praeter haec etiam ex Giraldi labore propter Ecclesiae suae dignitatem assumpto, cujus in hoc Opusculo comprehenditur pars non modica, perpendi evidentissimè poterit; quibus adminiculis nitatur Ecclesia Menevensis ad jus obtinendum, quod tantopere cupit & optat; quatinus si futuris fortè diebus de Meneviae finibus quis emerserit Ecclesiam suam diligens & cor habens, ejusque jura super fundamenta primùm à Bernardo, postmodum à Giraldo posita, contra Cantuariensem Ecclesiam prosequi volens; quod tamen de tam miseris tamque minutis hodie Menevensibus, potiúsque procacitati & lecacitati quàm probitati datis▪ de caetero vix eveniet; Cantuaria longè cautior, & quoniam jacula praevisa minùs laedere solent, longè praemunitior existere queat. Quoniam enimvero praeter spem interdum pleraque contingunt; ad varios rerum eventus fortunaeque volubilis insultus, tam imminentes quàm ex inopinato quoque provenientes, se praeparat & armat mentis industria gnarae. Sicut enim foelix est illa civitas & fortunata; [Page 515] quae pacis tempore & tranquillitatis seriè bellum cogitat; sic & Ecclesia beata, quae in summâ prosperitate constituta, mente plerumque providâ inter propria prospera meditatur adversa. Unde philosophus in ipsâ securitate se praeparet animus ad difficilia; & contra fortunae injurias inter ipsa beneficia firmetur.

Porro clausulam quandam de Itinerario Giraldi sumptam, qua de dictis Ecclesis duabus sermonem texens, suam exinde promit opinionem, hîc inserere Lib. 2. cap. 1▪ praeter rem non putavi. Ait enim. ‘De duabus autem Sedibus istis, de quibus mentionem hîc fecimus, Cantuariensi sc. & Menevensi, quid mihi videtur juxta moderna tempora, paucis edisseram. Illinc hodie regum favor, opum affluentia, Suffraganeorum Antistitum opulenta numerositas, Literatorum & Juris peritorum copia multa. Hinc autem omnium istorum defectus, & jus remotum. Quapropter nisi per regnorum fortè mutationes rerumque vicissitudines magnas, quae variis & inopinatis eventibus interdum accidere solent, difficilis erit juris antiqui recuperatio.’ Porrò licet dictis his rationibus & aliis, immo etiam propter Cleri Menevensis vel inopiam vel ignaviam, tuta queat esse quoad judicem terrenum Cantuariensis Ecclesia; timendus tamen quamplurimùm est Judex ille supremus, qui speculator astat desuper acutissimè cuncta prospiciens; cujus ante oculos universa quasi penetrant & perlustrant. Neque rei alienae longaeva possessio neque diutina rei occupatae detentio malae fidei possessorem quicquam excusat. Quinimo quanto quis diutiùs rem alienam invito Domino detrectare praesumit; tantò dictum speculatorem illum & Dominatorem omnium longè graviùs offendit. Quare locus praescriptioni vel usucapioni non esse videtur; quòd non dimittitur peccatum, Ambrosio testante, nisi restituatur ablatum; & nemo delicto suo meliorem conditionem suam facere debet. Sed qualiter ergo illud Gelasii Papae intelligi debet; Jure sibi vendicet; quod tricennalis l [...]x conclusit, quòd & filiorum nostrorum Principum ita emanavit auctoritas; ut Causâ XVI. Quaestione III. Cap. Praesulum, in fine. Sed licèt tali exceptione se quis tueri possit, tamen scientiam habet rei alienae. Dominium enim tali praescriptione, ubi bona fides & titulus desunt, non acquiritur, sed tantùm possessionis & exceptionis commodum, nec habet talis detentor conscientiae puritatem; & quicquid contra conscientiam fit, aedificat ad gehennam.

Ut autem plenior super his discussio seu disputatio tanquam veniâ petitâ fieri possit: Sciendum, quod dicunt quidam, quòd hoc distat inter Praescriptionem Legalem & Canonicam; quòd Legalis malâ fide inchoari potest & compleri: Canonica verò sine bonâ fide non currit nec completur. Si verò malam fidem aliquo tempore ante completionem habuerit; tenentur eam etiam jam completâ praescriptione restituere. Sed si bonâ fide continuaverint & compleverint; licèt postea comperiant rem alienam esse, justè tamen detinent. Sed obviat eis apertè Augustinus, Causâ XXXIV. Quaestione II. dicens. Si virgo nesciens viro nupserit alieno; hoc si semper nesciat, nunquam ex hoc erit adultera. Si autem sciat; jam ex hoc esse adultera incipit, ex quo cum alieno sciens cubaverit. Sicut in jure praediorum tamdiu quisque bonae fidei possessor rectissimè dicitur, quamdiu se possidere ignorat alienum. Cùm verò scierit, nec ab alienâ possessione recesserit; tunc malae fidei possessor perhibetur; tunc justè injustus vocabitur. Proinde dicendum revera videtur, quòd hujusmodi adquisitio nulli viro perfecto, nulli verè religioso & Catholico competere debet; quia quàm citò scientiam habuerit rei alienae, sive ante praescriptionem completam sive post, ex aequitate tenetur restituere; & nisi restituat, peccat. Non ergo locum habet detentio; quia peccat, nisi quatenus bonâ fide excusari poterit. Unde si semper rem alienam bonâ fide possideat; ignorantia facti excusabitur, nisi crassa fuerit & supina. Quòd si putaverit se detinere justè, quia auctoritate Legum & Canonum; cùm tamen jam alienam perceperit, ignorantia [Page 516] juris non excusabitur, praecipuè in lucro captando. Sed objicitur; quoniam sic nullus erit locus praescriptioni vel usucapioni; aut si fuerit, juris occasio trahi videtur ad iniquum compendium. Ad quid enim tam lege quàm canone statutum est, quod sine pecoato exerceri non potest? Dicunt autem Juris periti, quòd in judiciis locum habet ad sedandas lites, & ne dominia rerum essent in incerto. Hac enim ratione & legibus hoc cautum est, & postea canonibus in hoc leges imitantibus confirmatum. Aliud est enim judicium causarum, aliud animarum. A causarum judice hoc permittitur; à judice animarum hoc punitur. Sicut in aliis plerisque videmus. Meretrici & histrioni quod ob turpem causam adquisivit impune possidere tam à Saeculari quàm Ecolesiastico Judice permittitur; à Judice tamen animarum punitur. Similiter occulta voluntas seu cogitatio, quae intra fines suos contenta est, jure humano non punitur; juxta illud Codicis, Tit. De Poenis Cogitationis poenam nemo patiatur; jure tamen divino punitur. Vetus enim Testamentum non cohibuit nisi manum; Novum autem cohibet etiam animum. Aliud ergo faciendum jure fori, aliud jure poli: quòd alia est ratio divinarum causarum, alia saecularium: ut de Consecratione Dist. IV. Celebritatem, in fine. Sed objici potest adhuc. Quomodo Gelasius hoc permisit; si peccatum esse praescivit? Item aut justè aut injustè hoc permisit. Dici non debet; quòd injustè. Si verò justè; ergo justè praescribitur. Non ergo praescribendo peccatur. Ad hoc autem dici potest, Gelasium intuitu causarum leges in hoc imitatum, ut lites compendiosiùs sedarentur, & pigritantium ignavia puniretur. Vigilantibus enim prodita sunt jura, & non juris sui contemptoribus. Vigilantibus quoque corona promissa est. Et quòd dispensatione quadam usus est, & justè: Nec tamen justè praescribitur; & ita quod justè statutum est à Praelatis, injustè exercetur à subditis. Nonne Moyses justè concessit Libellum Repudii, dispensans propter homicidia vitanda: praevidit enim alias uxores à viris interficiendas. Injustè tamen ipsi dabant; quòd pro minimis plerunque vel nullis causis. Item permittitur vir fidelis uxorem suam infidelem cohabitare volentem non recipere; peccat tamen nisi recipiat. Item justè permittitur causâ incontinentiae quis uxorem suam cognoscere; & sic tamen cognoscendo peccat. Sicut ergo Moses populi sui malitiâ in hoc statuendi necessitatem devenit; sic etiam Gelasius ob populi pigritantis ignaviam. Nec objici denuo potest. Dicit Gelasius: Jure sibi vendicet, &c. Ergo jure possidetur. Et adhuc exquisitiùs, Jure Canonum, cui non est derogatum; ergo justè, & sic sine peccato. Concedi posset jure possideri; si jure nominaliter accipiatur, non adverbialiter; quòd quodam jure, sed positivo; non tamen justè, quòd non ex aequitate. Praescriptiones enim sicut & servitutes introductae sunt pro bono publico contra naturalem aequitatem. Unde circumspectè dixit Gelasius. Jure sibi vendicet; & non justé. Simile haberi potest in praedictis. Jure dederunt libellum repudii, & cui non fuit tunc derogatum; ergo justè, vel ergo ex aequitate; vel in servitute, vel usuris, vel in proprietatis possessione. Quae omnia contra aequitatem & naturalem justiciam pro bono publico sunt introducta. Qualiter cùm aequitas ubique juri stricto, ubi contraire videntur, sit praeferenda, Codice Tit. De Judiciis, declaratur in hunc modum. Placuit in omnibus rebus praecipuam esse justiciae aequitatisque quàm stricti juris rationem. Nemini itaque perfectè religioso, nulli serenae conscientiae viro Praescriptio competit & rei alienae detentio, nec in tempore brevissimo nedum perlongo. Qualiter enim de proximo diligendo tanquam seipso Decalogi mandatum observat; qui proximum possessione propriâ sponte spoliat & scienter apporiat, aut etiam rapinae alterius ultroneus detentor existat?

Quamvis autem indecens esse proculdubio constet, ut Epistola longa Libellum aequiparet, prologique prolixitas tractatum exsuperet; verbosae tamen aetatis vitio victus, seu potiùs vestrae dilectionis glutino vinctus, patri fortè [Page 517] profutura verba exuberantia filius exaggerat. Satius enimvero est atque securius longéque salubrius ac venialius de duobus incommodis; ut zelo plenitudinis & perfectionis aliqua nonnunquam, quod facile est remedium verbositatis, videantur apponi superflua; quàm favore breviloqui succinctique sermonis amore nonnulla necessaria supprimi. Audiat itaque pater exhortationem ex filialis affectûs mero fonte manantem. Audiat & consilium modestiae simul & saluti accommodum. Nam si juxta Poetam, fas est & ab hoste doceri, multò fortiùs ab amico; & quòd Non nocet admisso subdere calcar equo; zelo sincerae caritatis ad monendum magis quàm docendum accenso.

Constet igitur imprimis juri Menevensis Ecclesiae pristino quoad libertatem ejusdem & dignitatem totam, praeter usum Pallii, non esse praescriptum; sicut ex colloquio secretiùs inter Papam & Giraldum habito manifestè patescit Distinctione Libelli istius secundâ. Post violentiam enim, ut ibi veraciter astruitur, per Regem Henricum I. factam, interrupta imprimis per Bernardum Episcopum praescriptio fuit. Postea secundò tempore Successoris ejusdem primi per Canonicos Menevenses coram Hugucione Legato & Cardinali. Tertiò verò per Canonicos eosdem in Lateranensi Concilio. Quartò verò per Giraldum post Lateranense Concilium anno quasi vicesimo sexto. Per hoc autem, ut in dictâ Distinctione evidenter ostenditur, quòd Cantuarienses à successoribus Bernardi proximis duobus sacramentum extorserunt abjurationis juris Ecclesiae suae. Propter quod per Canonicos ipsorum & non per ipsos facta proclamatio & interruptio fuit; clarescere potest; quòd sicut ab initio malae fidei possessores extiterunt, puta qui per violentiam possidere coeperunt, sic & adhuc quidem malâ fide eosdem possidere. Quare non in hac possessione se longi temporis praescriptione de jure tueri possent, etiamsi nulla interruptio secuta fuisset. Ad haec etiam quòd ante tempora Regis illius Henrici I. Menevensis Ecclesia Cantuariensi subjecta non fuit; ex Literis primis & quasi invectivis ab Archiepiscopo Huberto contra Giraldum Papae directis argumentum sumi potest non improbabile: quarum verba hoc exprimentia, simul cum responsione Giraldi in litteris responsalibus factâ, hîc apponere dignum duxi. Ait enim Hubertus, aut potiùs Huberti Notarius. ‘Non ignorare vos arbitror, Pater Sanctissime, quòd Menevensis Ecclesiae & caeterarum Ecclesiarum totius Walliae mater & metropolis est Ecclesia Cantuariensis; sicut praedecessorum vestrorum piae recordationis, Eugenii, Adriani, Alexandri, & Caelestini confirmationes & scripta testantur; & nuper à vobis missa pagina vestrae confirmationis ostendit.’ Ad hoc sic respondit Giraldus. ‘In verbis his notandum moneo; quòd non à remotis incipit, sed quasi à modernis; tamen quod & literis populi ac Cleri Walliae, quas suscepistis, concordare videtur; qui asserunt tantùm tres Episcopos Menevenses Cantuariensi Ecclesiae subditos fuisse. Sed & hoc quoque dignum est notâ; quòd scripta illa confirmationes vocat non donationes. Videat autem ipse, viderint & decessores sui; ne conscientiam Sedis Apostolicae suppressâ veritate circumvenerint.’ Sed haec sua desiderant tempora; & nos quod instat agamus; hoc tamen adjecto, quòd clausula modica, quae confirmationibus adjici solet, sc. sicut justè possidetur, & in his quoque praetermissa non [...]uit. Ambae verò literae illae in principio Libelli Invectionum poterunt inveniri. Inquirat itaque diligentissimè Cantuariensis Ecclesiae Praelatus, & sollicitus indagator existat, tanquam securitati propriae consulere cupiens & saluti; utrum ante tempora Regis illius Henrici I. qui violentiam illam fecisse dinoscitur; confirmationes aliquas subjectionis Ecclesiae Walensicae habuerit vel habeat Ecclesia sua. Quòd si hoc invenerit ab antiquis sc. & longis retro temporibus; Summis Romanae sedis Episcopis longè securior esse poterit. Sin autem; habere absque dubio poterit, unde sibi timeat; prae oculis quoque manibusque tenebit, quod plurimùm sibi cavendum, plurimùmque timendum & corrigendum [Page 518] occurrat. Maxime verò, si tomos & divisiones Anacleti Papae, sicut in Pontificalibus Romanorum gestis & Imperialibus continetur, Galliarum Episcopis directas, diligenter inspexerit; Registrumque Gregorii Papae, praecipuè verò Capitulum illud ibi contentum, cùm certum sit Augustino Anglorum Episcopo directum; necnon & Ecclesiasticam Bedae Historiam, de qua cùm plurima argumenta trahantur, sicut in dictâ Libelli istius distinctione evidenter ostenditur; tria tantùm illorum hîc apponere dignum duximus. Imprimis quòd septem Episcopi Britonum Augustino in finibus suis occurrentes, post varias inter ipsos sermonum collationes, demum tam ipsum quàm ejus mandata contempnentes, contumaciter recesserunt. Quod quidem si vel Legatus eis à Summo Pontifice missus fuisset vel praelatus; non hoc ausi fuissent, nec illud impune fecissent. Unde cum Augustino renuerunt praedicationis, quod postulabat, esse socii; multò minùs sibi vel successoribus suis vellent esse subjecti. Secundò quòd cùm Theodorus, septimus ab Augustino Cantuariensis Archiepiscopus, primus fuisset qui Concilium Episcoporum Suffragnaeorum convocaret; & cùm duo convocâsset; & singulorum qui intererant Episcoporum nomina Beda apposuerit; nullum omnino Britonum nominavit. Constat ergo, quòd nec interfuerint, nec ei subjecti fuerint. Tertiò verò quòd in totâ Anglicanae Ecclesiae Historiâ, quam Beda tractavit & diligenter explanavit, nunquam reperitur Walensicam Ecclesiam Anglicanae fuisse subjectam, sicut nec Scoticam. Quòd si ita fuisset; non illud revera Beda, qui Anglicus erat, in Historiâ suâ tacuisset.

Sed objicitur, vel obiici potest; quòd si tam periculosa fuisset rei alienae diutina detentio; quomodo Cantuarienses Archiepiscopi boni & sancti, praecipuéque beatus Martir Thomas talem non abhorruerit detentionem? Caeteris igitur Archiepiscopis, qui tempore dicti Regis Henrici I. vel postea sederunt, sibi suaeque conscientiae relictis, ad Martirem Thomam, ubi vis major objectionis esse videtur, respondendo stilum vertemus. Hic etenim more aliorum possessioni tali incumbens, zelum revera Dei habebat, sed non secundùm scientiam. Nec enim ignorantiâ facti potuit excusari; qui nimirum in controversiâ, quam Bernardus Menevensis Episcopus Theobaldo Cantuariensi Archiepiscopo super hoc movit, tam Ecclesiae Cantuariensi quàm Archiepiscopo, cujus Archidiaconus erat & Clericus familiaris, totis nisibus astiterat. Nec etiam ignorantiâ juris, praesertim in lucro captando; si sc. vel Archiepiscopum illum primò vel seipsum postea sic praescribendo justè possidere putavit; cùm neuter tamen sic possidendo vel bonam fidem vel titulum justum habuerit. Veruntamen si Martir in his vel in aliis humanae conditionis imperfectione malè operando perperam quid quandoque commisit, vel in aliquo fortè minus agendo deliquit; lavacro sanguinis maculam omnem indubitanter diluit & delevit. Notandum tamen, quòd à tempore Regis illius totiens dicti praescriptio non cucurrit; quòd pluries, ut dictum est, interrupta fuit; quae si etiam integrè cucurrisset, apud districtum Judicem, ut dictum est, non excusâsset.

Advertat itaque cor intelligens concordiae modum, quem Archiepiscopo Huberto Giraldus obtulerat, & quem bonae sanctaeque memoriae Eustachius Eliensis Episcopus, qui tam discretus erat tamque peritus, plurimùm commendabat; dicens & asserens, quòd si Cathedrae praeesset ipse Cantuariensi, se malle Archiepiscopum in Walliâ cum Suffraganeis suis sub pace stabili perpetuâque subjectum habere, quàm quatuor Ecclesias ibidem Cathedrales simplices sic pendulas semper & litigiosas, cumque cauteriatâ fortè conscientiâ, jure provinciali possidere. Quoniam & sic initium possidendi Cantuariensis Ecclesiae vitiosum, quia violentum, ex parte purgari posset; cùm de consensu ejusdem Ecclesia Menevensis pristino gauderet honore, etsi non pleno. Sic quoque Cantuariensis Ecclesia plus haberet honoris; loco sc. simplicis Episcopi Suffraganei Archiepiscopum subjectum habens; multoque minus oneris, [Page 519] & cum longè meliori conscientiâ; terram sc. tam remotam, quòd per XV. ferè diaetas, & gentem divisas ab Angliâ prorsus atque diversas linguam, leges & consuetudines habentem, qui modos & mores patriae non ignoraret, & qui propiùs residens ac diligens existeret, quasi per Vicarium regens; & tunc non nomine solùm sed & omine, non vocaliter tantùm sed essentialiter & quasi substantialiter, Primatiae sedes Cantuaria foret. Non enim Primas propriè vel Patriarcha dici potest, sicut notum est satis prudentiae vestrae, nisi qui Archiepiscopum unum vel plures subjectos habuerit; sicut infra Distinctione IV. palàm ostenditur.

Interim autem donec dictis modis aut aliis conscientiam suam Cantuariensis Antistes plenè serenaverit; quolibet anno secundo vel tertio per se vel per [...]egatos dilcretos & justòs Walensicam Ecclesiam visitet; & pastorali sollicitudine barbaros mores eliminet. Praecipuéque Cathedrales Sedium Episcopalium Ecclesias à vitiis radicatis olim & tanquam innatis, publicis scilicet fornicationibus & successionibus, purget. Per universos quoque Walliae fines incestuosos cognatarum amplexus & sanguine propinquarum à Laicis; cujusmodi labe tota serè illa gens laborat. Item quòd gens indomita, géns inquieta, rapinis & rebellioni semper accommoda, caedis & sanguinis sitibunda; quòd verbi constantia nulla, fidei quoque sacramentique reverentia rara. Nec mirum; cùm gens naturaliter agilis & non mente minùs quàm corpore levis; gens quoque revera solâ instabilitate stabilis, solâ infidelitate fidelis; sicut in dicto de Kambriae descriptione libello, distinctione II. ubi de naturâ gentis hujus & moribus agitur, pleniùs explanatur. Committuntur autem à Clericis praecipuè vitia tria; Concubinarum sc. cohabitationes, & Ecclesiarum participationes, enormes quoque filiorum post patres in Ecclesiae bonis successiones. Tam haec, inquam, in Clero, quàm praelibata in populo vitia viribus totis & nisibus Pontificaliter emendet; & indecentia quaeque potenter extirpet; sicut in primâ Distinctione & postrem [...], capite sc. Libelli istius & calce, super Ordinis utriusque delictis, & tam admissis & commissis quàm omissis, tractatu diligenti est declaratum. Proh dolor! de gente quanquam moribus olim & meritis sterili & ferè prorsus inutili, docili tamen valde doctrinaeque capaci, si doctor adesset & eruditor omnino non deesset. Unde cùm in libro de Kambriae descriptione, distinctione primâ, ubi de gentis istius agitur religione & erga Deum cultumque divinum devotione, tanquam antiquitus insitâ & firmiter radicatâ; reverentiâque locis sacris & Ecclesiasticis viris, necnon & Sanctorum reliquiis, campanis bajulis & baculis, caeterisque similibus fideliter exhibitâ, dilucidè satis & exquisitè Giraldus disseruisset; denique quasi sub Epilogo summam rei seriemque concludens, clausulas has finales adjecit. Heremitas & Anachoritas abstinentiae majoris magisque spirituales alibi non videas. Gens etenim haec in omni vehemens est intentione. Unde & sicut malis nusquam pejores; sic bonis quoque meliores non reperies. Foelix itaque gens & fortunata: Gens verè utrâque sorte beata; si Praelatos haberent bonos & Pastores, uno gauderent Principe, & illo bono. Utinam igitur quod in Jeremi [...] dictum est a Domino filiis Israel conversis & reversis, hoc istis similiter à Domino diceretur. ^a Dabo vobis pastores juxta cor meum; & pascent vos scientiâ & doctrinâ. Jer. III. 15. Sic & eisdem Principes utinam daret eximios, non insimul tamen plurimos, sibi ad invicem solitâ semper infoelicitate contrarios; sed potiùs unicum caeteris cunctis jure succedaneo praestitutum, justum in omnibus & pacificum, moribus & armis egregium, pietate pariter & probitate conspicuum.

Praeter haec etiam provideat & hoc attentiùs totiens dictus Archipraesul & Primas; quòd vacantibus Ecclesiis Pontificalibus, convocatis Abbatibus & Prioribus Conventualibus caeterisque de confinio viris religiosis & discretis, Electio fiat; cui etiam privilegium Menevense super eligendi libertate manifestè concordat. Alioquin modici miserique & moribus incompositi Sedium [Page 520] illarum dicti Canonici, sed veriùs concubinarii, si liberas eligendi proprio arbitrio habenas habuerint; more solito moribus suis consentaneum eligent, & non Ecclesiae suae necessarium; consulentes absque dubio longè propensius propriae juxta vitam enormem indempnitati, quàm Ecclesiarum suarum utilitati. Adeò itaque per singulos Cantuariensis Provinciae angulos, tam remotos quàm propinquos, diligens & solers vigilet curae pastoralis executio; quatinus vel justi legitimique regiminis plenior exuberet, centesimum nempe fructum adaequans, Praelatis egregiis sicut & virginibus & Martyribus debitum, digna retributio; vel saltem ut rei usurpatae tolerabilior existat ipsa praesumptio.

Sed quoniam Historiae cursus, quae lege scribendi veniâ datâ veris insistere vereri non debet, quosdam magnos in oculis hominum viros tangere videtur & notare; rarique sunt hodie Scriptorum remuneratores, & promptissimi ubique injuriarum ultores; inter Apocripha potiùs annumerari & sub incerti auctoris titulo latere noster ex industriâ libellus elegit. Satius enimvero & longè securius esse videbatur praemium omittere laboris incertum, quàm odium incurrere periculumque de professione certissimum.

Explicit Prologus.

PRAEFATIO. Brevis subsequentium Explanatio.

LEctio certa prodest, varia delectat. Sic fastidientis est stomachi multa degustare, saltim in legendo non seriatim incedere. Qui ergo vel occupatione nimiâ vel negligenti incuriâ seu desidiâ literis & libris, lectionibus ac studiis mentis efficaciam applicare nequiverit; duas saltem Libelli istius Distinctiunculas primas duasque postremas ordine transcurrat. Per tres autem medias quasi per saltus quosdam campestremque planiciem, ubi Giraldi labores explicantur non illaudabiles, quotiens paginam prolixiorem mens delicata studioque nimis data fastidio duxerit; tunc gustando non satiando, liguriendo quoque non guttur implendo, quasi per saltus amplos & campos amaenos saltim Lector incedat. Verumptamen sicut in primis Opusculi partibus & imis mores hominum Ordinis utriusque, potiorisque potiùs & dignioris, plenè & abunde perpendi poterunt; quod praesidenti plurimùm rectorique spirituum expedire dinoscitur, necnon & caeteris cunctis tam privatis ad vitia vitandum virtutesque sequendum, horum notitia, quoniam erudiunt plerumque bonos exempla malorum; non parum prodesse noveritis. Virtus enimvero, ut ait Boethius, virtutem diligit, aspernaturque contraria; nec potest malum vitari nisi cognitum. Sic & mediarum haud dissimiliter Distinctionum Lectio quidem non fabulosa sed Historica, vera quippe per omnia non hyperbolica, proposito viri cujusdam nostri temporis exemplo virtuosissimo, ad virtutes amplectendum virtuososque labores aggrediendum viriles animos multùm animare valebit. Virtus nimirum est virtutem diligere vel in altero; & magnum innatae bonitatis indicium, quinimo & quoddam bonitatis ipsius & imitabilis aemulationis tanquam initium, bona quae nondum mens ad plenum tenet, in alio diligere & approbare. Quoniam, ut ait Augustinus, qui bonum in alio diligit, quod ipse non habet, imputabitur ei tanquam haberet.

[Page 521]

DISTINCTIO PRIMA, Incipit Dialogus duorum, seu Sermonis inter Quaerentem & Solventem alternatio.

Quaerens.

QUoniam liberalem te plurimùm & affabilem novi; item & discretione pariter & eruditione spectabilem, item & illi, de quo mihi praecipuè est sermo, perfamiliarem; item & quoniam Cleri Menevensis Capitulique, de quorum hîc actibus agitur, mores & modos intus & in cute nosse dinosceris: te longè securiùs & confidentiùs super illis, unde moveor, alternis affatibus convenire disposui.

Solvens.

Dic igitur audacter, dic confidenter; quoniam ea quae novero tibi evidenter explicare, teque super his quibus haeret & haesitat animus tuus, prout sensero, proculdubio certificare curabo.

Quaerens.

Imprimis ergo mihi mirandum occurrit, sicut & Provinciae toti; quòd Praesule Menevensi Gaufredo nuper rebus humanis exempto, in electione Pontificis de Magistro Giraldo, quem moribus & scientiâ praeditum & Praesulatu dignum dudum praetulit & praefert Wallia tota, nulla prorsus facta mentio fuit; praesertim etiam cùm juvenilibus ejusdem annis post David Episcopum Sede vacante Dewiorum, nominatus primus & praecipuus Giraldus extiterit. Iterumque robustioribus ipsius annis defuncto Antistite Petro praecisè à cunctis & solus electus; nunc autem cùm aetate provectior & maturior, nec tamen vel delirus adhuc vel decrepitus, sed in bonâ valetudine fortis ac firmus, & aetatis beneficio longioris ampliori scientiâ praeditus, rerumque multarum experientiâ providus magis ac prudens effectus; cùmque tunc & tunc tam effectuosè fuerit electus; nunc autem cùm longè dignior extiterit & praestantior, non rememoratur; nec ad dignitatis honorem prae caeteris, ut solet, debito de jure vocatur, satis admirari non possum.

Solvens.

Tuam hanc, Fili dilecte, dubitationem & admirationem tibi satis evidenter, ut arbitror, & indubitanter absolvam. Tempore utroque, cùm primò & secundò fuerat Giraldus electus, adeò in Anglorum regno juxta antiquae tirannidis abusum, adversùs ecclesiasticam potestatem regiae potestatis rigor invaluit; quòd nonnisi ad Principis nutum ulla de facili fiebat electio. Proinde quùm Clerus Menevensis pro certo sciebat, quòd Rex Anglorum de gente sibi inimicissim [...], sc. Walensicâ, in principali Ecclesiâ Walliae Praelatum fieri nullatenus admitteret; pelli suae timentes & possessioni, propter publicam, quam in Meneviae Demetiaeque finibus nimis urgebat, potestatem, quoniam purum Walensem eligere non ausus fuerat; quasi dispensative mixtum, & ex utrâque gente oriundum, Britannicâ sc. & Normannicâ, Giraldum elegit. Quem non solùm literali eruditione & clericali conversatione prae multis coaetaneis & compatriotis suis fore conspicuum, verùm etiam ampliore redituum ad sumptus, si opus ingrueret, sufferendum juxta patriae modulum facultate, & ad labores etiam aggrediendum & sustinendum animositate, magis idoneum novit. Et tamen utrâque vice quoniam electionem seu nominationem citra Regis assensum juxta temporis illius abusum facere praesumpserunt; rebus & reditibus suis per regios ministeriales spoliati fuerunt. Eâ namque tempestate quasi regulare in Angliâ fuit; quòd nemo Walensicus vel etiam in Walliâ natus, quamvis Anglicus & dignitate dignissimus, propter mores, qui à convictu contrahi solent, Episcopus in Walliâ praeficiendus; [Page 522] sed magis de Angliâ oriundus, quanquam ibi vilissimus & quasi pro nullo reputatus, cuilibet in Walliâ nato & quantumlibet honesto & laudatissimo praeferendus. Haec etenim Anglorum opinio & quasi sententia rata; quòd vilis & abjectus in Angliâ validus & acceptus in Walliâ. Unde juxta Augustini de talibus irrisionem, qui Monachos in religione Canonicis & Clericis praeferre volebant; sicut, inquit, malus Choraula bonus Simphoniacus est; ità & malus Monachus bonus Clericus. Sic quoque malus Anglicus bonus Wallicus; hoc est, malus in Angliâ bonus in Walliâ. Nunc autem ^a quum Ecclesia tam Anglicana quàm Walensica per Dei gratiam respirando, servitutis à se majori jam ex parte jugum excussit; & refraenatâ plurimum publicae pòtestatis oppressione, tam populum quàm clerum oculo benigniore pietas divina respexit; ad purum sibi Wallensem praeficiendum, quoniam de talibus totum propemodum Menevense Capitulum est consertum, occasione temporis audaciam sumpsit.

Et▪ ut exemplo posito evidentiùs & clariùs quod asseveratur appareat; tempore Regis Stephani minoratâ non modicum fiscali potestate ex gravi, quae tunc urgebat undique ferè, regni turbatione; defuncto Praesule Bernardo, quùm Canonici Menevenses puta varii & diversi, diversis nimirum ex populis congregati, unanimes in eligendo esse non poterant, schismate in Ecclesiâ facto, Wallenses, quorum tunc quoque sicut & nunc numerositas major sed dignitas minor, in purum Wallensem consenserunt; eumque Theobaldo Cantuariensi Archiepiscopo tanquam Electum suum praesentaverunt. Franci verò & Anglici è diverso, quanquam numero potiores, merito tamen longè potiores & digniores, Canonicum suum & Archidiaconum de Keirdigaun, cui nomen David, virum ex utrâque gente ingenuis natalibus ortum, elegerunt; & coram dicto Archiepiscopo in Angliâ per sententiam obtinuerunt. Unde, sicut virum ^b quendam magnum & autenticum inque summo ac praeclaro dignitatis apice constitutum, cùm super Electionibus Anglicanae Ecclesiae in praesentiâ ipsius sermo fieret, dicentem audivimus; quòd ubicunque Monachi in Cathedralibus Ecclesiis jus Electionis habent, si libere in eligendo procedere possent, nunquam praeter Monachum quenpiam eligerent; nisi remedium desuper quandoque fuerit indultum, & à Curiâ Romanâ consilium remediabile datum. Sic etiam veraciter dici poterit; quòd ubicunque Walenses liberas ad eligendum habenas habuerint, nunquam propter probitatem aliquem aut virtutem quenpiam praeter Walensem sibi praeficient; & illum gentibus aliis neque naturâ, nec nutriturâ nec natione, sed nec educatione permixtum. Proinde & de Monacho tali in casu à Monachis assumpto, quatinus de similibus similia conjectes, exemplum ponere praeter rem non putavimus.

^c Nobili Cantuariensium Martiri Thomae Monachorum electione successit Monachus & Dovoriae Prior Ricardus; tot bonis ac validis Angliae personis in Clero constitutis & dignitate dignissimis, quasi pro nichilo apud ipsos reputatis. Rege nimirum Henrico II. propter guerram ejus gravissimam à filiis ejus & Rege Francorum motam transmarinis in partibus tunc temporis agente, & ad hoc solità efficaciâ intendere non valente. Quid autem ex hac [Page 523] praesumptione contigerit, satis immo plusquam satis novit Anglia tota. Ecclesiasticam namque libertatem olim in regno perditam, quam dictus Martyr egregius, caput ad hoc gladiiis exponens, cerebrumque cum sanguine fundendum & effodiendum praebens, tam laudabiliter evicit, succedens ei Monachus ille per ignaviam jus obtentum minimè defendens, quod tunc revera calente adhuc Martirii memoriâ tam recentis facillimè fieri potuisset, si vel in modico rigorem Ecclesiasticum exercuisset; totam, proh dolor & damnum vix reparabile, continenter amisit. Unde & cùm morbo decumberet, quo paulò pòst decessit; hanc vocem terribilem coelitus emissam audivit. Dissipâsti Ecclesiam meam; & ego eradicabo te de terr [...]. Sed utinam de terrâ morientium, non viventium; de terrâ quam cernimus, non illâ quam quaerimus; de terrâ laboris & sudoris, non terrâ dulcoris atque decoris.

Ut autem de Cantuariensi Ecclesiâ sumamus adhuc exempla; successit ibidem Monacho Monachus, quòd Ricardo Baldewinus, dissimilis quanquam habitûs & eruditionis; vir utique literatissimus & religione probatissimus; sed adeò morum lenitate nimiâ, animique simplicitate praeditus immoderatâ; quae pastoralem in ipso rigorem prorsus absumpsit; ut ob innatum sibi teporem nimium ac torporem, cùm hoc ordine in Ecclesiâ gradatim ascenderit; melior Monachus simplex quàm Abbas, melior Abbas quâm Episcopus, melior Episcopus quàm Archiepiscopus, fuisse videretur. Unde & eidem Urbanus Papa quandoque scripsisse recolitur in hunc modum. ‘Urbanus Episcopus, servus servorum Dei, Monacho ferventissimo, Abbati calido, Episcopo tepido, Archiepiscopo remisso, salutem, &c.’ Propter hunc itaque vivacis naturae defectum, quem noveris in Praelato non modicum, nec hujus quoque tempore vel ejus operâ, quanquam Martirii tunc memoria recens & Miraculorum gloria frequens, libertas Ecclesiae praedicta fuit aut in modico recuperata. Sancta quippe rusticitas ut ait Jeronimus, sibi solùm prodest; & quantum exemplo valet, tantum silentio nocet. Baculo namque pastorum & latratu canum lupi sunt arcendi.

Successit & huic Hubertus, vir vivacitate quidem & animositate conspicuus; sed quoniam nec literalis eruditionis copiâ praeditus, nec intensioris forsan religionis gratiâ faecundatus; propter hos in ipso defectus maximos, neque ejus quoque diebus à servitutis incommodo Ecclesia Anglicana respiravit. Poterant autem, quantum ad humanum spectat examen, decessoris hujus ultimi literatura pariter & religio, necnon & hujus animositas, rigor & strenuitas, si in unâ fortè personâ circumscriptis vitiis haec violantibus conjuncta fuissent, dignum Martiris egregii Cantuariae constituere Successorem. Strenua namque simul & devota Praelatio tanquam tuba vocem exaltat, & scelera sua populo Dei confidenter annuntiat: seque pro domo Domini murum opponens, animamque suam dare pro ovibus suis, imminente gregis periculo & necessitatis articulo, non formidat.

Successit Huberto Stephanus, de Angliâ oriundus, sed in Curiâ Romanâ de Cardinali in Archipraesulem Cantuariensem electus & consecratus; qui post afflictiones & persecutiones Ecclesiae multas occasione suae promotionis exortas; libertatem ejusdem, quam Thomas tam viriliter evicit, quamque Successor ejusdem uterque tam ignaviter amisit; & quam tertius quoque plùs per inscitiam & divini cannoicique juris imperitiam quàm per ignaviam aut pigritiam non recuperavit; tandem ^d Stephanus caritate fervidus & animositate, [Page 524] calibatâ quippe religione praeditus & eruditione probatâ per Dei gratiam suique industriam, citra sanguinis effusionem, quod vix credi poterat aut sperari, foeliciter obtinuit: Utpote vir omni penitus tam industriae quàm naturae, quantum ad humanum spectat examen, defectu carens; Canonicamque pastoralis viri descriptionem plenè in suâ personâ vel propemodum adimplens.

Da mihi nunc quaeso, & praemium accipito, Monachos nostri temporis duos his Clericis duobus, quorum unus libertatem Ecclesiasticam tirannicè depressam sub capitis discrimine tam viriliter evicit, alter eandem denuo deperditam & tanquam ex toto deformatam tam strenuè deformavit, dignè comparabiles. Monachos apertos dico, non opertos aut occultos, qui magis actu Monachi sunt quàm habitu, magis existentes sc. quàm apparentes. Horum autem secundi quidem fuit Electio purissima, nullâque penitus ex parte fermentata. Primi verò etsi non adeò ad initio pura, processu tamen temporis fuit ad plenum [Page 525] per ultroneam resignationem purificata. Quinetiam si maculam aliquam vel inde vel aliunde fortè contraxit; lavacro sanguinis, quod Martyribus statim gloria, diluta confestim ex toto fuerat & deleta. Sicut autem huic primo martyrium corporis occultum ad ampliorem purgationem viventi non defuit▪ sicut ex post facto claruit; sic & huic secundo simile martyrium per afflictionem occultam simul cum abstinentiâ à carnium esu publicâ valetudini humanae valde inimicâ, deesse non crediderim. Et sicut primus ille periclitante Ecclesiâ caput suum ad ejus tuitionem gladiis impiorum exposuit; sic secundum istum, si causa, quod absit, urgens ingruerit, se pro domo Domini murum oppositurum, caputque simul & corpus totum pro Ecclesiâ tuendâ, si necessitas exegerit, persecutoribus & percussoribus expositurum, piâ satis probabilique praesumptione quasi certus extiterim. Non igitur in vestibus pullis▪ non in amplis cucullis, sed in cordibus puris intimisque medullis latitat religio vera. Propterea non juxta exterioris habitûs cultum, sed magis interioris habitûs animum pariter & actum, consideratis quoque praescriptis virtutum circumstantiis, dictos duos vir [...]s illustres tam gloriosè & tam insigniter exornantibus, non nationis intuitu vel cognationis, nec utilitatis obtentu propriae, sed communis potiùs Ecclesiae simul & patriae, de gente vel ordine quovis, dum tamen dictis idoneus modis, ad curam pastoralem est eligendus.

Quaerens.

Placet mihi plurimùm, praeceptor & Domine, rationum tuarum assignatio: sed restat adhuc, unde moveri possum. Cùm Menevensis Ecclesia ex utrisque populis, Anglicis sc. & Wallicis, sit conserta; longéque Francos & Anglos tam moralitate quàm scientiâ praecellere constet: quòd sibi de gente Walensicâ praelatos praefici tantopere cupiant & affectent: cùm potiùs Ecclesiae suae, sub cujus alis ab antiquo majori ex parte propaginaliter & parentaliter tam nati sunt quàm educati, de Pastore idoneo sibi praeficiendo, qui & praeesse noverit & prodesse; maximè verò cùm non possit Ecclesiae meliùs & utiliùs quàm in tali articulo provideri, prae rebus omnibus operam deberent propensiorem.

Solvens.

Nosse te novi, quod notum in Walliâ nimis est atque notorium, Canonicos Menevenses ferè cunctos, maximè verò Walensicos, publicos fornicarios & concubinarios esse, sub alis Ecclesiae Cathedralis & tanquam in ipso ejusdem gremio focarias suas cum obstretricibus & nutricibus atque cunabulis in laribus & penetralibus exhibentes. ^a Paternarum nempe suarum traditionum praeter modum aemulatores, & transgressionum enormium imitatores non minùs impudenter quàm imprudenter existentes: adeò quidem ut ficut patres eorum ipsos ibi genuerunt & promoverunt, sic & ipsi more consimili prolem ibidem [Page 526] suscitant, tam in vitiis sibi quam Beneficiis succedaneam, Filiis namque suis statim, cùm adulti fuerint & plenè pubertatis annos excesserint, Concanonicorum suorum filias, ut sic firmiori foedere sanguinis sc. & affinitatis jure jungantur, quasi maritali copulâ dari procurant. Postmodum autem occasione captatâ vel ab obsequiis, impensis, vel aliis quibussibet modis; quòd per fas omne nefasque, ut id peragatur, invigilant, multiplicatis etiam ad hoc de Capitulo, cùm locus affuerit, quoniam dicto modo cognati sunt omnes aut affines, intercessoribus, Canonicas suas filiis suis conferri per cessationem non inefficaciter elaborant; ipsis tamen nichil ominùs, ut antè, tam in Choro quàm Capitulo locum dum vixerint & auctoritatem retinentibus. Unde & quoniam tum propter fornicationis & incontinentiae crimen, quod inde contrahitur atque fovetur, tum etiam propter successionis in Clero maculam, quam Canones condemnant, morem istum apud bonos viros bene morigeratos & eruditos abhominabilem & detestabilem norunt; ideo de gente suâ tales, qui neutrum, vel successionis sc. in Clero, vel fornicationis in populo ferè toto sicut & in Clero, crimen abhorrent; apud quem nempe spurii & nothi & contra legem nati & geniti, sicut & legitimi, haereditatem consequuntur, Praelatos habere desiderant. Successionis quippe vitium non solùm in Sedibus Cathedralibus, verùm etiam adeò per totam in clero sicut & in populo Walliam pertinaciter invaluit; quòd qualis ibi populus, talis & sacerdos; quòd post patres filii passim Ecclesias & consequenter obtineant, tanquam haereditate possidentes, & polluentes Sanctuarium Dei. Nam etsi Praelati alium eligere quenpiam & instituere fortè praesumpserint; in instituentes proculdubio vel institutos, quòd generosis ob hoc ex industriâ se copulant, tanquam pro terrâ laicali violenter ablatâ, genus injuriam vindicaret. De duobus autem excessibus, incestûs videlicet de sanguine propinquis tam in Clero quàm populo copulatis, & successionis in Clero, radicatis olim in Armoricâ Galliae Britanniâ, necdum eradicatis, similiter scribit in quadam Epistolâ suâ Ildebertus Caenomanensis Episcopus, dicens se Concilio interfuisse cum Clero Britanniae ob has enormitates gentis illius extirpandas convocato. Ex quibus constare potest utrumque vitium toti huic genti Britannicae, tam transmarinae sc. quàm cismarinae, ab antiquo commune fuisse. Haec igitur est causa, quare quantopere de gente suâ Praelatos appetant; ut sc. innata sibi suaeque genti vitia, & tanquam ex usu longaevo seu veriùs abusu velut in naturam conversa Episcopi tales non abhorreant; ideoque facillimè pravae consuetudini ipsorum morem gerant.

Quaerens.

De Praelatis Walensicis promovendis satis factum ad praesens, satisque mihi dictum esse videtur. Sed de duobus ultimis Episcopis Anglicis regiâ huc potestate translatis, dictam successionem foventibus, filiosque post patres promoventibus, rationem constare non video.

Solvens.

Ubi nulla est ratio, sed magis revera rationis abusio, rationem assignare non praesumo; Magistri tamen Marbodi versum hunc metricum tibi pro ratione commemorans. Non esset vitium, si non ratione careret. Dictum est autem per fas omne nefasque cessiones hujusmodi & successiones, ut fiant, procurari solere. Dicit enim Poeta. Etsi non rectè possis, quocunque modo rem. Et alibi quoque quasi temporis sui deridens avaritiam & describens ait. Unde habeas quaerit nemo; sed oportet habere. Ex his ergo conjectes lineari circiter haec directoque procedere non omnia cursu. Exempla verò de multis aliqua, & de plurimis pauca tibi proponere praeter rem non putavi. Sicut de terrâ Praebendae de Brewdi carnalis affectùs obtentu tam amplè collatâ, postmodum eidem perjurio fratrum sublatâ & militari feodo assignatâ; qui ut sibi invicem, maximè in terris adquirendis, vitio gentis suae commoda parent, nullam fidei sacramentive transgressionem abhorrent. Ad facinus etiam hoc concinnandum rectori [Page 527] oculos sed malè regentis, argenteò XX. Marcarum collirio liniente & demulcente lippientes. Similiterque de Landegof militaribus feodis duobus medicamento distractis. Sicut & de terrâ de Trallan pro bobus & vaccis praetereuntibus ferè & propemodum immo veriùs praeter modum dimidiatâ & in perpetuum alienatâ. Quoniam igitur hos & hujusmodi tam in Praelatis quàm subditis excessus, veluti terrarum Ecclesiae translationes & alienationes, non puras etiam aut gratuitas, provenientes in Clero successiones, sub alis quoque matris & matricis Ecclesiae Menevensis publicas & scandalo plenas fornicationes, item Canonicarum & Ecclesiarum simoniacas emptiones & Gieziticas venditiones Giraldo plurimùm ab ineunte aetate displicuisse noverunt; propter quod Episcopis loci illius Canonicae commonitionis & correptionis Epistolas saepiùs more debito destinavit, Canonicis quoque loci ejusdem praescripta relinquere vitia contrariasque sequi virtutes zelo caritatis & fraternae dilectionis saepe suasit nec persuasit; ipsum ob haec valde suspectum, quia moribus suis omnino contrarium; & quoniam juxta Philosophi sententiam, Omnis amicitia ex morum concordiâ; & quoniam cùm distant mores, ut dici solet, male conjunguntur amores; latenter exosum habuerunt. Quod & ei statim nactâ temporis occasione tranquillioris & libertatis Ecclesiasticae serenioris, ut de gente suâ quenpiam ausi eligere forent, ostenderunt; suae proculdùbio juxta status in quo nunc sunt, & à quo ne discedant, dentibus & unguibus haerent, enormium quibus involvuntur abusuum potius indempnitati consulentes, quàm matris Ecclesiae suae praesentibus temporibus aut futuris utilitati vel honori providere curantes. Verumptamen Gaufredo Episcopo letali morbo correpto; statim quidam ipsorum, & hi quoque qui majores in Capitulo partes habere videbantur, Giraldum in Angliâ literis & nunciis crebris sollicitârunt; monentes & consulentes, quatinus ad Cathedram Menevensem in brevi suscipiendam se praeparare non tardaret; suum ad hoc suorumque consilium atque favorem, dum tamen consilio & prudentiâ regi vellet, absque dubio promittentes. Quendam etiam ex ipsis sibi familiarem magis & consanguineum ad ipsum, defuncto Gaufredo, destinârunt, per quem inquirere possent & certi existere, si ad promissiones aliquas seu cautiones emittendas aut obligationes quomodolibet induci posset. Porro quùm tam in primâ temptatione quàm secundâ firmum eum & inflexibilem invenerunt, dicentem & asseverantem; quoniam ad meliorem Angliae Cathedram, nedum ad pauperculam illam & undique depilatam, cum scrupulo damnationis aut Simoniacae contagionis assumi nullatenus vellet; aliud ab ipso responsum habere non valentes, ad aliud consilium se verterunt.

Quaerens.

Miror autem, si Giraldus centum Marcarum aut plurium annuos in Ecclesiis reditus habens, in illâ pauperculâ Ecclesiâ circiter XX. Marcarum certos annuatim reditus vix habente, inque terrâ hispidâ & horridâ, inquietudine plenâ & hostilitate repletâ, genteque barbarâ, caedis & sanguinis omni tempore sitibundâ, praefici vellet & praeponi.

Solvens.

Mentem in hoc Giraldi tibi, ut arbitror, dicere possum. Si vocatus ab omnibus unanimiter fuisset, & à nullo recusatus; nec Rege quoque nec Archiepiscopo dissentiente; quod vix revera fieri posset, tum propter generositatem ejus, qua principales Walliae viros propinquâ consanguinitate contingit, cùm propter quaestionem statûs Menevensis Ecclesiae tam pertinaciter olim Dorobernensi Ecclesiae motam. Si hoc, inquam, ita contingeret, quod nonnisi per miraculum Deique dispositionem sic ordinantem contingere posset; tunc onerosam paupertatem illam non recusâsset; illam sacrae Scripturae sententiam ad animum revocans, & commemorans. Hoc velis, quod Deus vult: alioquin curvus es.

[Page 528]Quanqnam tamen periculosissimus sit Antistitum status; nisi moribus antestent, sicut & honoribus antecedunt: quòd testante Jeronimo, vilissimus reputandus est Episcopus; si non praecellat scientiâ & sanctitate, qui est honore praestantior. Tales enim esse Praelati debent & Pastores, quorum respectu caeteri grex dicantur. Unde cùm B. Martinus se longè minùs virtuosum, postquam in Archiepiscopum promotus fuit quàm antè, proculdubio comperit: quid aliis accidere poterit, ubi tanta Ecclesiae columna defectum in hoc articulo sumsit? Quid enim faciet virgula deserti; ubi concutitur cedrus Libani? Verumptamen legitur de B. Bernardo Claraevallensi; quòd multò appetierit zelo justiciae sedere per triennium, sicut & ipse nonnunquam asserebat, in sede Papatùs propter tria maxime; quatinus Episcopos Exemptos revocaret ad Archiepiscopos suos, & Abbates similiter Exemtos ad obediendum Episcopis suis; quatinus sic membra substracta capitibus suis redintegrentur. Secundum erat, ne quis in Ecclesiâ duas dignitates haberet, & biforme monstrum duorum capitum in se praetenderet. Tertium verò, ne Monachus seu Canonicus in Cellâ vel alibi extra Conventum degeret; ubi nimirum nec ordo servatur nec honestas. Sic & Giraldus zelo consimili propter jura ecclesiastica per incuriam praesidentium & ignaviam olim deperdita, necnon & dignitatem Metropoliticam Ecclesiae suae pro viribus totis recuperandam, in Clero quoque propter fornicationes publicas & successiones & Ecclesiarum partitiones eradicandas, & enormitates has ac similes hactenus incorrectas in normam & formam revocandas; sedere aliquamdiu in Sede pauperculâ totiens dictâ, dum tamen a Domino vocatus ut Aaron, & non intrusus ut Chore, concupisceret. Porrò permittuntur interdum propter peccata populorum, sublatis eisdem iracundicè Principibus bonis ac Praelatis, tam Tyranni intronizari, quàm Trutanni & hypocritae incathedrari.

Ut autem ad rei seriem revertamur; verè nimis onerosa viro suae naturae memoratae pauperis illius Ecclesiae multis ex causis cura fuisset. Inprimis quòd nunquam angi cessaret animus ejus, nunquam respirare vel quiescere posset spiritus ejus; donec terras per pastoralem incuriam aut avaritiam perditas olim & alienatas, caeteraque similiter Ecclesiae suae de jure competentia, pro viribus totis & nisibus in statum debitum ac pristinum revocaret. Unde & Archiepiscopus Hubertus, dum inter ipsum & Giraldum funus traheretur tam contentiosus, quandoque dixisse memoratur; quòd citiùs atque faciliùs promotioni Giraldi in Wintoniensi Ecclesiâ, si vacaret, consentiret quàm Menevensi. Item etiam quoniam fixum animo Giraldus habuit firmumque propositum; quòd ad justas Ecclesiae suae facultates & non undecunque congestas, si promotus fuisset, artaret expensas & aptaret; paupertati patriae morem gerere paratus, suâque sorte contentus & non ingratus. Viderat enim quosdam Episcopos, sicut referre nonnunquam consueverat, duos sc. ultimos, ab Anglicanis Monasteriis Menevensem ad cathedram potestativè potiùs quàm electivè canonicéve translatos; ut opulentiis affluere, sicut assueverant aut in Angliâ viderant, multasque sequelas & evectiones innumeras circumducere & pomposè incedere possent; ad pecuniam modis quibuslibet congerendam, tam Officiales suos undique rapidos, quàm etiam Ministeriales ubique rabidos, ad Clericorum pariter & Laicorum enorme gravamen, exacuere praeter modum & instigare non cessabant. Horum autem gravamina quaedam zelo revera rectitudinis & non amaritudinis, quoniam livor omnis & rancor post fata quiescit, in medium proponere non inutile duxi; quatinus haec audientes sive legentes similia vitare vitia curent & virtutes imitari. Neminem itaque nomino, neminem expressè noto; quatinus & videntes non videant; & audientes quid de quo dictum suerit, non advertant.

[Page 529]De Laicis igitur ut primò dicamus, qui per Senescallos & ministrorum manus, maximè verò per principalem illum de Pebidiauc aut Vicarium ejus, ad pecuniam extorquendam miseri finium illorum incolae & indefensi, viduaeque passim & orphani sive pupilli, quòd nulli omnino sexui, nulli parci aut deferri solet aetati, non solûm deplumari verùm & excoriari solent, nullâ sibi vel suis per querelam quantumlibet flebilem & miserabilem restitutione factâ seu consolatione. Praeter haec etiam de naufragis & naufragium passis, cujusmodi casus in finibus illis creberrimè propter mare Hybernicum praeterfluens tempestuosissimum accidere solent, non hîc praetereundum. Per quos sc. casus non solùm naufragi & periculum passi, verùm etiam habitatores finium illorum cuncti per falsas impositiones & fraudulentas causationes & accusationes gravamen incurrere solent immoderatum, & judicium nullâ prorsus misericordiâ temperatum, Sed nonne judicium sine misericordiâ fiet illi, qui non fecit misericordiam? Videas autem è diverso Jure cautum Imperiali; quòd Praesides revocandi à Provinciâ & removendi, sub novis Praesidibus eisque subrogandis cunctis querimoniam facturis per quinquaginta dies respondere tenebantur, cunctaque per impressionem ablata restituere; nec fiscalibus tamen usibus sed passis injuriam & oppressis singula proventura. Item etiam de naufragis cautum esse novimus in hunc modum. ‘Piorum Imperatorum emanavit auctoritas; ut etiam earum rerum, quae in tempestate maris levandae navis causâ ejiciuntur, dominium non amittatur. Non enim eas quis eo animo abjecit, quòd habere nolit, sed quòd periculum effugere possit. Unde & qui res ipsas lucrandi animo abstulerit, furtum committit. Quae namque major impietas quàm afflictos affligere, & quassatos confringére, & à vento marique vix [...]reptos crudeliorem mutis elementis hominum malitiam & avaritiam invenire.’ Porrò si tanta pietas & aequitas Gentilium fuerat & Infidelium; quantò major esse deberet religiosorum & fide praeditorum, Christique Sacerdotum atque Pontificum?

Nunc autem ad Clericos revertamur; de quorum gravamine exempla proponere quaedam, quae Giraldus querulis plerumque verbis, miserorum condolens & compatiens oppressioni, detestari solet, praeter rem non putavi. Cùm quendam Presbiterum suum porci [...] abundare pinguibus Episcopus explorâsset; vocatum ad se sic convenit. Decem mihi porcos contra Natale, quod nunc imminet, dabis. Cui Presbiter. Domine, porcos non habeo nisi paucos, & illos mihi familiaeque meae pernecessarios. Subjecit autem Episcopus; quòd nunc dabis viginti. Cui Presbyter. Bonum est mihi, quòd porci mei ludendi jocandique materiam Domino meo dederunt. Cui Episcopus. Rem certè nunc agi seriam, non jocosam aut ludicram, priusquam à me discedas, indubitanter experieris: & nunc dabis triginta. Presbiter autem misericorditer secum agi, cùm in nullo deliquisset, postulavit. Episcopus autem è contra quadraginta porcos eum sibi daturum asserebat: affirmans etiam, quòd quotiens negaret aut donum differret, decem ei porci semper accrescerent. Presbyter autem videns verbum Episcopi mutari non posse vel modificari, quod utinam in bonis tam stabile fuisset, consilio quorundam astantium, qui mores Episcopi noverant, ne mora majus periculum gigneret & nimium extorsionis incrementum adjiceret; quadraginta porcos pingues & pulchros se daturum Episcopo firmiter pepigit, & persolvit. Si causam quaeris hujus extorsionis & rationem; aliam tibi non assignabo, quòd non alia fuit, nisi quòd porcis pinguibus Presbiter abundabat. Fuit & alius Presbiter in partibus eisdem, similiter porcis abundans; qui levi ex causâ vel nullâ, nisi quoniam Episcopus porcos habere volebat, in sexaginta porcos grandes & grossos est condemnatus. Unde & inter Episcopum & Archidiaconum suum grandis exorta contentio fuit; Archidiacono partem suam, tertiam sc. sibi de jure debitam, inde petente, Episcopo verò è contra negante & asseverante, sicut in majoribus semper proventibus [Page 530] hac Archidiaconum arte deludere consueverat & exortem facere, non ex causâ aliquâ in Capitulo motâ, sed ex mero Presbiteri dono lucrum istud provenisse. Quomodolibet autem inter Episcopum & Archidiaconum praeda partita fuerit; nec minima rapinae portio tantae ad Presbyterum miserum, quòd misericordiam nullam consecutum, tot porcorum & tam pinguium portio reversa fuit.

Item Episcopo Capitulum tenenti nunciatum est Personam Ecclesiae cujusdam, cujus ipse patronus erat, decessisse, Ad quod, Deo gratias, inquit Episcopus. Hîc surgit lucrum meum; quòd revera qui plus mihi dederit, Ecclesiam illam obtinebit. Istud autem non in occulto sed in publico Capituli totius auditorio dictum fuit. Hoc autem audiens Personae defunctae filius, eodem die Episcopum cum effectu conveniens, datis ei xii. bobus magnis & pulchris, Ecclesiam illam obtinuit. Vespere verò cùm exiens à camerâ Cartam Episcopi super Institutione suâ Clericus ille detulisset; obvians illi loci ejusdem Archidiaconus Cartam de manibus ejus eripuit; nec restituit, donec & ei quoque sex boves pulchros se daturum firmâ sponsione pepigisset.

Fuit & Episcopus loci ejusdem, qui cautiùs aliquantulúm & verecundiùs contractus hujusmodi Simoniacos vel magis Gieziticos peragebat. Cùm enim propter Ecclesiam aliquam vel Canonicam obtinendam aliquis ei primò quicquam offerret; difficilem se praebendo, & asperè valdè respondendo, acriter illum à se repellebat. Cùm autem secundò vel tertiò revertens, summae majoris oblatione paulisper mentem Episcopi mitigâsset; mitiùs ei respondendo, ad Capellanum cubicularium sc. Monachum vel Canonicum suum ipsum mittebat; qui mores quidem hominis pleniùs agnoscens, & Mediatoris vices assumens, deque puncto in punctum summam exaggerans, demum ad nutum Episcopi rem componebat.

Item cùm inter Clericos duos Menevensis Diocesis causa diutiùs coram Judicibus à Domino Papâ delegatis diu actitata fuisset & ventilata; timens denique reus diffinitivum sententiae calculum, praemissis plurimis & promissis Diocesani Episcopi gratiam ad ipsum in causâ juvandum, quamvis tamen non gratis datam, impetravit. Quo facto, Clericum actorem Episcopus ad se vocitatum, quatinus ad dictâ causâ pro amore suo desisteret, multis suasit verbis nec persuasit. Quod videns Episcopus, & modis omnibus vincere suaeque avariciae modum gerere volens, processum causae, à superiori, quoniam à supremo in terris Judice, commissae fatuè nimis & indiscretè prohibere praesumpsit. Et quoniam Clericus ille à jure suo recedere nollet; Episcopus eum, quanquam appellantem & ex contingentibus nichil omittentem, primò suspendit, & postmodum excommunicavit. Quo facto, Clericus Episcopum saepiùs adiens, & cautionem standi juri more debito suppliciter offerens, absolutionis gratiam impetrare non potuit. Quo viso, pastoralis sententiae quomodolibet datae periculum timens, juvenem quendam in Jure peritum & exercitatum secum ob hoc Clericus ille ad Episcopum de Angliâ duxit. Sed quoniam neque per ipsum, quanquam probum & expeditum atque discretum, legum etiam & canonum copiam ad hoc inducentem, proficere nullatenus potuit, nisi causae suae & juri renunciare vellet, & Bullam Domini Papae in manu Episcopi resignare: recedentes ab ipso, per aliam sibi suaeque indemnitati & securitati viam providerunt.

Quaerens.

Mirum autem, cùm nec Domini existant nec Dominatores esse debeant; quòd tantam in Clero tirannidem Episcopi exercere praesumant. Nunquid enim illud Apostoli, xiv. Dist. cap. ultimo, vel non legerunt, vel se legisse non meminerunt? Episcopi non debent esse dominantes in Clero, sed forma facti gregi ex animo.

Solvens.

[Page 531]

Multa sunt & alia tirannidem hujusmodi detestantia, quae bonorum animos movere possunt; sicut etiam illud Jeronimi ad Nepotianum, Dist. xcv. ‘Episcopi sacerdotes se sciant esse non Dominos. Honorent Clericos quasi Clericos; ut ipsis Episcopis à Clericis quasi Episcopis honor deferatur. Scitum est illud Oratoris Domitii. Cur ego, inquit, te habeam ut principem; cùm tu me non habeas ut Senatorem?’ Quibus & illud Gregorii consonare videtur. ‘Admonendi sunt subditi; ne plùs quàm expedit sint subjecti; ne dum student plùs quàm necesse èst hominibus subjici, compellantur eorum vicia venerari.’ Et non tantum vitia non venerari, quinimo viciosos Praelatos publicè reos deferre sub interminatione ibidem multis capitulis invitantur. Sicut ibidem Capitulum illud Quapropter manifestè declarat. Undé & Episcopus Papae. Ubi non delinquimus, pares sumus ^a. Lex enim Apostoló testante, propter transgressores posita est; proinde & qui spiritu Dei ducuntur, non sunt sub lege.

Praeterea ad ampliora Cleri gravamina, generale per totum Episcopatum dicti Episcopi auxilium à Clericis quibuslibet anno secundo vel tertio Episcopi petere solent. Unde & alter Galfridus is fuit. eorum prae foribus, quòd non longè a promotione suâ, sed protinus anno primo, Clericos Diocesis suae convocatos, tanquam ipsos salutando sed non laetificando, auxilium ab eis, quod tamen versum est in tallagium immoderatum vel etiam tolagium, postulavit. Qui tamen cùm impositionis immoderantiam communiter omnes recusâssent; promisit eis, quòd si ad voluntatem suam se tunc gravarent, se de caetero, nisi necessitas Ecclesiae vel utilitas evidens exposceret, auxilium ab eis non petiturum. Sed de hoc ipsorum auxilio se terras suas instaurare, & inde quidem non de exactionibus aut extorsionibus vivere velle promisit. Cùm autem hoc denuo concesso Clerici verbis Episcopi fidem habentes, pacificè & quietè se postea diu degere posse sperarent; protinus anno proximo sequente convocatis Clericis, auxilium de ovibus ad terras suas instaurandum expetiit ab eis. Qui plurimùm admirantes, promissionem anni praeteriti & conventionem ipsum ad animum revocare velle nil proficiendo supplicârunt. Respondit enim & assessores sui, qui ad miserorum gravamen linguas suas acuerant sicut serpentes, quòd illa anni praeteriti promissio seu remissio de denariis facta fuit, non de ovibus vel de rebus aliis aut possessionibus. Et sic de miseris & indefensis ad nutum suum denuo tallagium extorserunt. Qui enim oves habebat, oves dabat, ad aequiparationem datorum anno praeterito denariorum. Scriptum enim de singulis anno praeterito datis, vel potiùs violenter, ne dicam fraudulenter, ablatis, secum prae manibus habebant & praetendebant; & ad formulam illam, quanquam informem nimis & enormem, cursum intentionis suae dirigebant. Qui autem agnos habebat & non oves, ad valentiam ovium agnos dabat. Qui verò nec oves nec agnos habebat, sive Vicarius seu Persona, nec ob hoc potuit excusari. Denarios enim ad oves emendum, juxta quod anno praeterito dederat, dare nunc iterum modis omnibus oportebat. Mirum autem, quod anno tertio de vaccis, quae in partibus illis abundare solent, auxilium non extorsit. Item cùm aliâ vice modicoque pòst tempore generale tallagium per Episcopatum faciens, Decanatui de Elevein quinque libras sibi reddendas & ad terminum brevem Episcopus imposuisset; tantumque gravamen se ferre nec velle nec posse Clerici communiter omnes proclamâssent, nec ad hoc tolerandum ullatenus induci possent; Officiis simul & Beneficiis Episcopus omnes suspendit. Sed cùm & hoc diutiùs pertulissent; adeò ut Provincia de Elevein tota non absque Laicorum, qui nichil in hoc deliquerant, querimoniâ magnâ per dimidium annum & ampliùs divinis caruisset; tandem quatinus etsi non rectè, quocunque tamen modo vincere & cupiditati magis quàm caritati morem ge [...]ere posset; Clericorum familiam & praecipuè Concubinas [Page 532] Patronis Ecclesiarum & potentibus patriae viris ad diripiendum exposuit. Quo facto, cùm propter suas redimendas & earum pacem, sine quibus miserrimi esse, quanquam non absque utroque tam corporis sc. quàm animae damno non modico, vel nolunt vel nesciunt, onus impositum admisissent; statim revocato mandato, & focariae ad focum, auctore non dico Praetore sed Pastore, & concubinae ad cubiculum sunt reversae. Sed ecce Praelati opera sancti! ecce sub religionis habitu non ficta quidem sed vera religio! Item sciens Episcopus & sentiens Clerum propter crebra & immoderata tallagia nimis esse gravatum, novum extorquendi modum, & cui resistere non possent, excogitavit. Coactis enim in unum Diocesis suae Clericis, & tanquam ad Sinodum convocatis, quatinus vel semel justam petendi auxilii causam praetendere posset, coram omnibus assertivè proposuit, se propter revocandam dignitatem Ecclesiae suae Metropoliticae Romam iturum, & in brevi quidem iter arrepturum, seque super fundamentum à Bernardo Episcopo quondam egregiè positum, & postmodum his nostris diebus à Giraldo Archidiacono insigniter adauctum & roboratum, se totis per Dei gratiam nisibus aedificare velle promisit. Propter quod exhilarati cuncti auxilium ei grande & cum gravamine multo tunc sponte & gratanter impenderunt; nec tamen ipsum à Curiâ Romanâ reversum aut iter etiam aggressum adhuc viderunt.

Ad haec etiam praeter jam dicta tallagiorum incommoda tanta, cupiditas crescens & mala semper adaugens, multiplex diebus nostris misero Menevensi Clero praeter solitum gravamen adjecit. Maximum autem omnium gravaminum & urgentissimum esse constat in crebrâ per Episcopos Hospitiorum visitatione; quod veriùs quidem ad Archidiaconorum officia spectare dinoscitur, nisi quoniam niti in vetitum aviditas solet, & sorte suâ minimè contenta, ardentiùs ad aliena semper anhelat. Fautores tamen Episcoporum sic forte distringunt; ut Clericorum casas visitent Episcopi, Ecclesias autem Archidiaconi. Sed utinam & has & illas Magister & Minister cum effectu visitent; & ab omni maculâ, maximè mortali, plenariè purgent. Porrò si lauta & splendida fuerit Episcopi mensa, & ferculis ac pigmentis plenè referta; praecipuè [...]i munera sibi in discessu pulchra totique ferè familiae, more Cardinalium & transmissorum à Curiâ Romanâ Legatorum, fuerint donaria data, quod revera novellae adinventionis in Walliâ certum est esse, non dicimus tamen cujus, dicant qui conscii sunt & experti; si haec, inquam, hoc ordine provenerint; tunc nulla prorsus macula vel menda, tunc nec in hospitiis nec in Ecclesiis disconvenientia notabitur ulla. Nec ad remota solum à terris & Maneriis suis Clericorum tecta divertere solebant, per quae transire fortè necessitas urgebat; sed etiam ad propinqua valde, quasi per unum milliare tantùm vel duo distantia, tanquam sibi de jure debita, cùm per injuriam solùm esse constet extorta. In his autem hospitiis sic usurpatis & tanquam ad nutum debitis, ubi tamen, sicut pluries audivimus, dicere praesumebat ambitio; Eamus accipere hospitia nostra, nichil Pontificale prorsus exercebant: sed crapulae solùm & castrimargiae minùs honestè minùsque modestè quàm deceret indulgere, tanquam immunes aliena ad pabula fuci, non erubuerunt. Alibi namque in Episcopos Archidiaconi nonnunquam ascendere solent; hic è diverso Episcopos in Archidiaconos descendere facit aviditas & avaritia. Praeter haec etiam suae Diocesis hospitia sic usurpata, quibus non modicam temporis partem producere poterant, per Abbatias Angliae, Templariosque & Hospitalarios, aliosque viros religiosos & caritate praeditos, tres menses anni vel quatuor non absque scandalo grandi maculâque & mendâ Menevensis Ecclesiae non modicâ, quae nobilis olim & autentica fuit, circuiendo & hospitando consumere consueverant. Unde & Archidiaconus Oxoniensis Magister Walterus Mapus, vir linguae dicacis & eloquentiae grandis, illorum & similium sugillans avaritiam Episcoporum, dicere nonnunquam solet. Menevensis Ecclesia quando [Page 533] Metropolis erat, tribus Episcopis Suffraganeis tantùm aut quatuor, ut dicitur, contenta fuit. Nunc autem cùm Pallio careat & Cathedralis Ecclesia simplex existat; longè plures quàm Angliae cunctos, nec solùm Episcopos, verùm etiam Abbates & Priores, Suffraganeos habet. Ut quid igitur ad ampliorem dignitatem aspirare deberet? Item & eundem quandoque dicentem audivimus; quòd cùm in omni gente, professione & ordine trutannicè vivere & more trutannico per emendi [...]ata sustragia vitam producere miserum esset & ignominiosum: in Episcopis autem & Episcopali dignitate praeditis miserrimum hoc erat & miseratione simul & admiratione dignissimum. Ad haec etiam audiens quidam Herefordensis Episcopus quendam Menevensem Episcopum per Herefordensem Diocesin in his nostris diebus hospitia tam trutannicè scrutantem & tam inverecundè circuientem, lepidam satis in ipsum sugillation [...]m in multorum audientiâ super his loquentium sic contorsit. Nec mirum, inquit. Scriptum est enim & Poeticum emanans olim Proverbium, quòd Pauper ubique jacet.

Propter dictas igitur tam spiritualium quàm temporalium distractiones, tam Simoniacas sc. emptiones quàm Gieziticas venditiones, propter indebitas etiam exactiones & suorum spoliationes, propter crebras quoque & assiduas ferè tam suae Diocesis quàm alienae peragrationes, & per extranea pabula vel pascua circuitiones, totam in his & hujusmodi vivendi spem ponentes; nec dispersa revocare, nec pauca adhuc habita vixque retenta colere & instaurare; sed eadem mox ut emptorem invenerint, distrahere protinus & dilapidare curabant. Proinde nisi Praelati in posterum emerserint aliqui, qui de propriis vivere malint quàm alienis, quique rapinas abhorreant, & de suo sine querelâ degere desiderent & dignum ducant; unum duorum inevitabile est non evenire; vel quòd ad dispersa revocandum, ut Pontificaliter vivere queant, totis si cor habuerint nisibus animos applicabunt; aut si pusillanimes fortè & ignavi extiterint, pauperes in terris & inopes permanebunt.

Sequentia duo Capita nonnisi Loca communia de curâ pastorali habent.

DISTINCTIO SECUNDA.

Quaerens.

NUnquid autem omnes Episcopi Menevenses tales fuerunt, quales hi ultimi fuisse describuntur?

Solvens.

Absit. Quonimo tam de numero & catalogo Archipraesulum ^a qui primò per ordinem successivè sederunt XXV. quàm postea quoque Pontificum, qui ad haec nostra tempora sederunt XXIV. plurimos credibile est sanctos fuisse, scientes quippe Deum & sitientes justitiam, abhorrentes iniquitatem omnem & impietatem. Veluti de primo Archipraesulum & ultimo, Davide videlicet & Samsone, quorum sanctitas sole clariùs elucescit. Tempore tamen Samsonis hujus Pallium in hunc modum est translatum. Ingruente per Kambriam isto praesidente peste quadam, qua catervatim plebs occubuit, quam flavam pestem vocabant, quam & Phisici ictericiam dicunt passionem, Praesul quanquam sanctus & ad mortem intrepidus, tamen ad suorum instantiam navem [Page 534] scandens, flante Circio cum suis indempnem in Armoricâ Britanniâ se suscepit. Ubi etiam vacante tunc fortè sede Dolensi, statim ibidem in Episcopum est assumptus. Unde contigit, ut ob Pallii gratiam, quod Samson secum hinc illuc attulerat, succedentes bi Episcopi usque ad haec nostra ferè tempora, quibus praevalente Turonorum Archipraesule adventitia dignitas evanuit, Pallia semper obtinuerunt. Nostri verò vel propter ignaviam vel paupertatem, aut potiùs propter Anglorum adventum in Insulam, & Saxonicam interpositam hostilitatem, eâ occasione continuè pristinâ caruerunt dignitate. Semper tamen usque ad plenam, quae per Anglorum Regem Henricum I. facta est, Kambriae subjectionem, Episcopi Walliae à Menevensi Antistite sunt consecrati; & ipse similiter ab aliis tanquam Suffraganeis est consecratus, nullâ penitus alii Ecclesiae factâ professione vel subjectione.

Illorum autem, qui nostris apud Meneviam sedere diebus, aut qui parumper tempora nostra praevenerunt, de quorum actibus recens adhuc & calens haesitare memoria non permittit, tibi mores & modos actusque bonos seu bono contrarios evidenter explicare curabo▪ In adventu Anglorum ad partes illas primoque Meneviae Demetiaeque finium conquestu, defuncto principe Reso Theodori filio, Regis Henrici I. regno, sedit apud Meneviam Episcopus nomine Wilfridus; qui hostiles advenarum acies & arma pertimescens, terras Ecclesiae suae plurimas, veluti Canarthmaur apud Emelin ^b, Lanrian, Lenreni, Uccetunam, & alias plerasque, quarum quasdam timore compulsus alienavit & terrore; alias quidem illicito, ut fertur, amore illectus & fervore▪ Quo defuncto, successit ei Bernardus, de transmarinis partibus oriundus, & primus ad hanc Sedem regiâ potestate translatus; vir quidem curialis atque facetus & copiosè literatus. Hic primus & solus inter tot Episcopos tantoque privatos honore, Ecclesiae suae jura protestans publicè, post multas sumptuosas & graves ad Curiam Romanam vexationes, demum nisi factae professionis & subjectionis exhibitae Cantuariensi Ecclesiae veri aut falsi testes coram Eugenio Papâ Meldis in Franciâ palam prodiissent; non inefficaciter, ut creditur, reclamâsset. Tribus igitur fultus auxiliis, tam formidabiles tantae causae conflictus confidenter est aggressus. Regis videlicet Henrici I. familiaritate nonnunquam subnixus plurimâ & favore; tempore pacifico gaudens & pacis sequelâ sufficientiâ. Adeò quidem ex nimiae securitatis audaciâ debito de jure quandoque praesumpsit; ut & Crucem interdum sibi praeferri per Kambriae fines acceptâsset. Bernardus iste quanquam in multis commendabilis, humanae tamen imperfectionis maculam non evasit. Nichil nimirum simplici in genere, Cicerone testante, omni ex parte perfectum natura expolivit. Quoniam hic igitur de Curiâ exierat, & plantatio Regis extiterat; ad Anglicanas opulentias per translationem semper anhelans, quo morbo laborant ferè singuli ab Angliae finibus hîc intrusi, terras Ecclesiae suae plurimas infructuosè penitus & inutiliter alienavit. Alias verò tam improvidè & tam indiscretè divisit; ut ubi militaribus officiis X. terrae carucatas, XX. vel XXX. manu amplissimâ largiretur; ibi divinis Sanctique David obsequiis & Canonicis ab ipso miserè nimis & infoeliciter institutis, vix duas vel tres impertiret. Unam tamen solam, quam & nepoti suo contulit, quia nemo carnem suam odio habuit, XX. carucatis terrae amplificavit; quae postea quidem, ut supra diximus, perjurio pariter & dicto collirio cooperantibus, in militares & laicales feodos Praebendâ spoliatâ, sunt conversae. Menevensem enim Ecclesiam rudem hic prorsus & inordinatam invenit. Clerici namque loci illius, qui Glaswir, id est, viri Ecclesiastici, vocabantur, barbaris ritibus absque ordine & regulâ Ecclesiae bonis enormiter incumbebant. Canonicos [Page 535] hic igitur primus instituit, & Canonicas, quanquam miseras nimis & minutas, utpote plùs militaris in multis quàm Clericalis existens, ordinavit. Totum namque Cantaredum de Pepidiauc, quem Menevensi Ecclesiae devotâ Principum Sudwalliae largitione collatum invenit, sicut & alias terras plurimas, Comitibus, Baronibus, nobilibusque patriae viris, quatinus magnum sibi per Magnatum hominia dominationis nomen & famam compararet, minimâ Praebendis terrarum portiunculâ datâ, modicâque mensae Pontificali portione retentâ, dicto quippe Translationis ambitu, vitioque pariter pompositatis adjuncto, malum hoc totum operante, nimis indiscretè divisit. Tempore quoque Bernardi ipsius terra de Fissigart Provinciae de Pebidiauc fuit abjurata. Terrae quoque per Wilfridum alienatae, Maneriaque de Lanstadhewal & Sancto Ysmaele super Milverdici maris brachium non inamoena, per advenas & alienigenas occupata, minimè per ipsum aut etiam hactenus alium sunt revocata.

Successit Bernardo David, Menevensis Ecclesiae Canonicus & de Keirdigan Archidiaconus. Orto quidem in electione scismate grandi, Canonicis nempe Walensicis modis omnibus purum Walensem & non intermixtum habere volentibus & talem exigentibus; Francis autem & Anglis è diverso dictum Archidiaconum, ingenuis de gente utrâque natalibus ortum, per Canonicam electionem obtinentibus. Vir erat hic modestus, vir suâ sorte contentus; terras Ecclesiae suae paucas & pauperculas sibi relictas diligenter excolere & instaurare curabat: de suo nempe vivere volens, non alieno, non rapinis, non exactionibus indebitis aut extorsionibus, non exquisitis & excogitatis per Angliam & Walliam hospitationibus, indulgebat. Nec enim ad Clericorum etiam suae Diocesis hic hospitia divertebat: Archidiaconis quppe singulisque Canonicis & Clericis suis integrè sua jura relinquens. Unde vix semel in anno vel etiam biennio ad Clericum quempiam, & tunc ad multas ejusdem instantias & supplicationes plurimas divertebat; modestiam per omnia servans & parsimoniam. Unde cùm etiam XXVII. aut pluribus annis sedisset; tantùm semel à Clericis suis auxilium petiit; & tunc ob causam adeò justam & honestam; quòd à Papâ Alexandro III. ad Turonense Concilium vocatus fuerat. Et tunc quidem non per palpones Praesulum & assessores pecuniam augendam proterviter & immisericorditer insistentes; sed quod quisque primo verbo & sponte offerre volebat, eo Praesul cum gratiarum actione contentus erat. Terras hic tamen Ecclesiae suae, non ex toto immunis à maculâ, parcius tamen & verecundiùs quàm vel decessores sui vel successores, quasdam alienavit; veluti ^b Trallan apud Brecheniauc, & alias apud Dugledu vel Pepidiauc nonnullas. Terram quoque de Oisterlaf à viris magnis & magnatibus occupatam diebus istius, nec revocatam, Ecclesia Menevensis hactenus amisit. Porrò circiter extremos ejusdem annos Canonici Menevenses coram Hugucione Cardinali tituli S. Angeli, in Angliâ legatione fungente, Cantuariensi Archiepiscopo Ricardo super jure Ecclesiae suae Metropolitico controversiam moverunt; & praescriptionem priùs interruptam per Bernardum Episcopum tunc interruperunt; Episcopo suo propter sacramentum abjurationis juris Ecclesiae suae Metropolitic in Consecratione suâ à Cantuariensibus extortum dissimulante.

Defuncto verò Episcopo Canonici Menevenses quatuor Archidiaconos suos juxta temporis illius abusum, quatinus quem vellet illorum Rex assumeret, nominaverunt; principaliter autem & quasi praecipuum & cui specialiùs innitebantur, Giraldum, quanquam tunc temporis adolescentulum, nominandum duxerunt, & Regi in Angliam transmittendum. Rex autem, quoniam de Walliâ oriundi fuerant omnes, & maximè Giraldum, qui principalibus etiam Walliae viris erat consanguinitate propinquus, recusavit; minis quoque [Page 536] magnis intonans & acerrimis, quòd citra ipsius assensum ad nominandum vel etiam de electione tractandum processissent. Post multas itaque comminationes, & literarum quoque Regis super spoliandis Canonicis, si non desisterent, emissiones; tandem post plurimas in Angliâm vocationes & vexationes, apud Wintoniam convocati & coacti in Castello & camerâ Regis coram lecto ipsius Monachum quendam sibi ex parte Regis oblatum & nominatum, quanquam omnibus & singulis prorsus ignotum, Priorem sc. de Weneloc nomine Petrum, timore compulsi, tremulis vocibus elegerunt. ^a Tales itaque fuerunt & tam umbratiles tempestatis illius Electiones; quòd longè veriùs tirannicae dici poterant intrusiones, & tanquam violentae Choritarum impressiones, non in Ecclesiâ sed in Camerâ, non in Capitulo sed oppidulo, non juxta chorum sed ante thorum, non antea noti sed prorsus incogniti, vel etiam in malo plerunque non ignoti De quadam autem Electione nimis curialiter, quoniam de Curiali factâ, non simplâ quidem sed duplâ & mirabiliter duplicatâ ac reiteratâ, exemplum ponere praeter rem non putavi. Clericus Johannes Grey is fuit. quidam nostris diebus, Ecclesiâ Anglicanâ libertatis honorem nondum assecutâ, quinimo jugo adhuc pristinae servitutis graviter oppressâ, in Capitulo Norwicensi Sede vacante, regio urgente mandato, consonâ Monachorum voce fuit electus. Qui statim cum literis electionis suae in Normanniam transfretans, & inde usque Andegaviam ad Regem accelerans, nondum enim terra transmarina Regibus Anglorum fuit adempta, tanquam re bene gestâ Regi promotionis suae modum exposuit. Rex autem super Electione tali non exhilaratus, revocatis ad se Monachis Norwicensibus quatuor cum literis de rato, de tribus nominatis aut quatuor, quorum dictus Clericus unus extiterat, cui & Rex assensum praebuit, illum denuo eligi fecit, electionem in Ecclesiâ factam & de unicâ personâ expressè nominatâ, quantum in se, reprobans & condemnans; factam autem in Camerâ suâ juxta pravae consuetudinis abusum, & exturbatâ nominatâ, unâque de pluribus personâ ad nutum ejus assumptâ, more tirannico roborans & confirmans. Quendam autem virum bonum & autenticum & in sacris Scripturis affatim eruditum, ecclesiasticis oppressionibus condolentem, quandoque dicentem audivimus; quòd vocales erant tantum & non reales Electiones tales, vocibus quidem & non votis emissae. Non enim Capitulum aut Conventus quatuor nominans & Principi offerens eligit; sed ille potiùs qui de nominatis & oblatis quem vult assumit. Sicut qui quatuor aureos, ut unus eligatur exponit & offert; non ille quidem qui offert & optionem alii confert, sed [Page 537] ille veriùs eligit, qui ex optione datâ quem vult assumit. In fraudem itaque divinae legis haec & similia fieri constat. Unde timendum est illud & valde timendum; qui Christi Ecclesiam jure suo tanto conamine fraudare nituntur in terris, ne & ipsi vindice dextrâ suo quoque terreno jure quandoque fraudentur & honore priventur. De Clerico verò geminâ, ut dictum est, Electione promoto, & de primâ quasi Canonicâ ad non Canonicam, quia tirannicam, ineptè translato, miraculosè quidem accidisse videtur; quòd sicut instabilis fuit in electione, sic & in omni statu suo stabilis esse nequivit. De Episcopatu namque ad Episcopatum inaniter anhelans, & iterum ad Archiepiscopatum incassum & cum scandalo gravi proterviter nimis & immoderanter aspirans; tertiò verò in utroque deficiens & ab utrâque spe turpiter cadens, tertiam Cathedralem Ecclesiam & Episcopalem duabus primis uberiorem & pinguiorem appetens & ambiens, & ob hoc etiam Romam adiens Curiamque corrumpens; demum tamen inde reversus inanis & vacuus & ambitione plenus occubuit.

Ut autem à diverticulo res repetatur; qua conscientiâ & quàm cauteriatissimâ, qua praesumptionis audaciâ & quàm temerariâ, ausi sunt miseri ambitione caecati, honores in hunc modum assumere, & non tanquam Aaron à Domino vocati, sed tanquam Chore violenter intrusi, Ecclesias praesertim Pontificales per parietes irrumpere, & non per ostium intrare? Horum quippe ingressus praesumptuosissimus; egressus verò, si finaliter in his perstiterint, sub certâ damnatione periculosissimus. Novit hoc noster Cantuariensis Martyr insignis; qui dignitatem Ecclesiasticam per temporale obsequium ac Principis favorem & impressionem adeptam in manu Domini Alexandri III. Papae divinitus edoctus & inspiratus resignavit. Sic quoque Venerabilis Eliensis Ecclesiae Praesul Romam adiens Eustachius. Sic quoque Roffensis per nuncium & Archidiaconum suum Romam ob hoc transmissum Gillebertus. Sic igitur eruditi, sic timorati. Longè aliter autem imperiti; quoniam à malè perquisitis & quomodolibet usurpatis malè vivendo pejúsque moriendo non recedunt. Verum est igitur illud Jeronimi in libro Epistolari. Imperitia audaciam, eruditio verò timorem creat. Et illud Solomonis in Parabolis. Eccles. I. 18. Qui apponit scientiam, apponit laborem; & cor intelligens tinea est ossibus.

Ut autem ad rem denuo revertamur; Monachus iste sic electus & promotus, cunctis Diocesis suae Baronibus & Militibus, qui terras Ecclesiae tenebant valde in initio terribilis fuit, tum sc. propter religionis habitum sub quo sperabant immo veriùs formidabant, & actum; tum etiam propter Regém, per quem promotus extiterat, cujus habere familiaritatem plurimam atque favorem credebatur. Inprimis hic etenim hominia ipsorum semel & iterum & pluries oblata cum multis supplicationibus suscipere constanter recusavit; quod & timorem eis plurimum adauxit. Demum autem de Angliâ venienti obviàm ei Barones patriae de terris Ecclesiae feodati tanquam ex condicto venerunt, consilio definito penitus & ex deliberatione communiter inito, quòd summam ei pecuniae grandem, inprimis ut ipsos audiret & exaudiret, offerrent: alioquin tertiam ei partem terrarum omnium remitterent. Quòd si nec sic placabilis foret sed inexorabilis adhuc prorsus existeret; tunc medietatem terrarum omnium cum molendinis omnibus & Ecclesiarum patrociniis ei remitterent, aliâ medietate de ipso & Ecclesiâ suâ tenendâ contenti. Episcopus autem se longè solito magis eis affabilem praestans, rogavit, ut secum Meneviam venirent, quatinus ibidem juxta desiderium suum responsum audirent. Quo facto cùm inter edendum, ut fieri solet, inter fercula videlicet & pocula, nunc seria conferrent & nunc jocosa; tanta varietas in verbis Episcopi tantaque reperta est illis & comperta facilitas; quòd post prandium protinus sumptâ licentiâ nec expectato responso Barones ad propria sunt reversi: sumptâ quidem à quodam ipsorum securitatis audaciâ, cui nomen Ricardus Tancardi filius; qui major inter illos & animosior existens, verbum eis tale in discessu assertivè proposuit. [Page 538] Securi estote & confidentes. Sponsorem enim me vobis constituo, quòd de hoc Episcopo nil nobis timendum, nil ullo tempore formidandum. Securos itaque, quamdiu vixerit iste, carpite somnos. Accidit hinc igitur, ut hominia Baronum, quae totiens antea suscipere recusavit, pluries Episcopus ut ei postmodum datâ solùm relevatione legitimâ fierent, frustra diutiùs requisivit.

Patet hinc igitur; quòd comessationes, ut legitur in Job, & convivia comitari plerunque loquacitas solet & inconsulta verbositas. Proinde singula sapientum verba seria & sobria priùs ad limam veniunt quàm ad linguam, priùs elimantur quàm eliminantur. Dictus autem Tancardi filius, qui vir prudens erat & providus, initiales Episcopi trium annorum vel quatuor actus considerans & observans, cùm ipsum videret nec terris suis excolendis nec maneriis instaurandis indulgere; sed cuncta, quae illi ad manus obvenerant, in natale solum Angliae, sc. unde oriundus erat, transmittere, & tam modicam etiam in Walliâ moram facere; dicere consuevit, quòd non bonam nec qualem vellet de ipso spem conceperat, quòd gregi sibi commisso bonus & utilis pastor existeret; qui tam Ecclesiae quàm Diocesis suae rarus tantùm visitator fieret & non habitator; non incola visus aut vineae cultor, sed tanquam hospes in transitu sive viator.

Primus hic etenim Episcoporum Menevensium nostri temporis, qui per hospitia tam Anglicana quàm Walensica jugi ferè discursu circuiendo & circumvagando cum scandali notâ naevoque non modico famae denigrationem incurrit. Primus hic quoque, qui quolibet ad minus anno tertio Clericis suae Diocesis grave tallagiorum onus adjecit. Qui utinam tam integrae famae fuisset & tam honestae, tam sincerae conscientiae & tam serenae, tantaeque constantiae in dictis & factis & tam maturae, quanquam Monachus; quantae fuisse videbatur & credebatur post promotionem suam proximus decessor ejusdem, sed Clericus. Primus hic namque Menevensis Episcopus nostri temporis, qui per incontinentiae maculam famam suam & opinionem gravi cum scandalo denigravit. Quoniam, ut ait Caesar in oratione pro Catilinâ, Qui in obscuro & demisso vitam agunt, fama eorum & fortuna par; in maximâ verò fortunâ minima licentia. Unde & Poeta. Omne animi vitium tantò conspectius in se Crimen habet, quantò qui peccat major habetur. Et alibi. O Coridon, Coridon, secretum divitis ullum Esse putas? taceant homines, jumenta loquentur. In eminenti itaque speculâ constituti omnium oculos in se credant esse conversos.

Item hic etiam Episcopus super alienandis Ecclesiae suae terris notam suis diebus & mendam non evitavit. Terram namque de ^a Lancadauc cum molendino majori ex parte pro bobus & vaccis alienavit. Praeposituras quoque Maneriorum suorum pluribus in locis magnis & potentibus viris Walensicis pro pretio distraxit, potestates revera dominicas & commoditates graviter enervantes. Terras etiam mensae suae dominicas & proprias, non steriles aut remotas, sed fertiles magis ac propinquas, tam de Landu sc. quàm de Lanwadein servientibus suis Anglicis dedit. Terram quoque mensalem Manerii de Lantefei propter argentum Anglicum malè mutilavit & detrectavit. Terram etiam Dominicam apud Meneviam, Sedem sc. suam, ubi sedere diutiùs & perhendinare deberet & deceret, propter aurum Hibernicum malè rutilans & resplendens ferè totam adnichilavit. Probans siquidem per haec & similia nimis apertè, se parum Ecclesiam illam dilecturum, seque rarissimè Sedem suam visitaturum, & tunc modicam ibidem moram facturum, seque non stabilem ut stellam sed vagum potiùs veluti planetam appariturum. Verumptamen sic morigeratum Wigorniensi Episcopo Baldewino, viro revera moribus & scientiâ praedito, literaturâ simul & religione▪ conspicuo, Monachi Cantuarienses [Page 539] Metropolitanâ post Ricardum Sede vacante longè praeferre sibique Praelatum totis praeficere nisibus contendebant; ad exteriores solùm tanquam extra se facti cultus atque colores, quum album & nigrum valde contrarios noverant, animos timore pariter & livore repletos applicantes.

Praeterea diebus istis Canonici Menevenses in Lateranensi Concilio praesidente Papâ Alexandro III. sinodalem juris Ecclesiae suae Metropolitici in tanto auditorio proclamationem emiserunt, etiam nichil ex contingentibus omittentes, quasi quinto post litem Archiepiscopo Ricardo in Angliâ motam anni curriculo, praescriptionem interruperunt; Episcopo suo praesente, sed ob sacramentum illicitum abjurationis juris Ecclesiae suae Metropolitici, ab ipso in consecratione suâ à Cantuariensibus extortum, obmutescente.

Porro defuncto praesule Petro, cùm XXVII. aut pluribus annis sedisset, Canonici Menevenses, quamvis nondum nactâ libertatem Ecclesiâ Anglicanâ seu Walensicâ, Magistrum Giraldum Archidiaconum suum, solum quidem & non cum caeteris sed prae caeteris nominatum, in Ecclesiâ suâ & Capitulo canonicè & concorditer elegerunt: ipsumque protinus ad Curiam Romanam, de probitate ipsius industriâ pariter & eruditione confidentes plurimùm & praesumentes, propter dignitatem Ecclesiae suae Metropoliticam, necnon & confirmationem suam & consecrationem ibidem obtinendam, transmiserunt.

Quaerens.

Quoniam de Electione Giraldi hac secundâ, sicut & antea de primâ, nos satis evidenter certificâsti; nunc super juris non sui solùm sed & Ecclesiae suae prosecutione tam strenuâ, si placet annectere, non inutile reputaverim; quatinus magnanimitatem ejusdem & inter adversa constantiam & tolerantiam admirari Lector valeat & imitari; necnon & de jure Menevensis Ecclesiae Metropolitico per ipsum enucleato & tam elucidè declarato majorem elicere certitudinem queat.

Solvens.

Super hoc desiderio tuo, quod ex industriâ provenit & discretione, te certificare, causasque tanti laboris & tam pertinacis, longè ultraque Giraldi vires, tibi satis evidenter explicare curabo. Auditâ Electione de Giraldo factâ, & Electione tali, quoniam in Ecclesiâ & non in camerâ, item de unicâ personâ per se quidem & expressè nominatâ, non cum turbâ; item citra Regis assensum omnem, quòd requisitum sed non habitum, immo Archipraesulis instinctu prorsus denegatum, consonè & canonicè celebratâ, modum insuetum & insolitum sibique prorsus incognitum vehementer admirans & abhominans, se totis illico nisibus Archiepiscopus opposuit, & manifestum adversarium constituit; ad morem eligendi, quem non in Scholâ didicerat sed in Curiâ, non apud Philosophicum studium sed apud Scaccarium, cuncta reducere volens; quatinus ad Principis fierent omnia nutum. A quo nempe gymnasio cuncti ferè Anglicani Episcopi, tirannici temporis urgente procellâ, passim assumi solent. Qui enim hîc bene computat, bene disputat; qui bene ratiocinatur, bene philosophatur. Potuit & haec quoque causa fuisse, quare se ei tam pertinaciter opposuit; quoniam mente forsitan jam praesagâ, quòd non ignotum Giraldum habuerat, quod postmodum accidit ei verebatur.

Versùs itaque Curiam Giraldus iter incunctanter arripiens, qui jus Ecclesiae suae summatim solùm & breviter exponere & non penitus intactum relinquere disposuerat, ob dicti Archiepiscopi protervitatem, qui tam acriter in cunctis adversandum ei decreverat, ad ampliora proponendum & proposita persequendum vindicem animum quasi provocatus erexit. Inprimis itaque cùm aliquantam in Curiâ moram Giraldus exegerit; dictus Archiepiscopus per cursorem quendam literas contra ipsum tanquam invectionis Papae direxit; ad quas Papâ innuente & responsum audire volente, in proximo Consistorio Giraldus [Page 540] singula repetens, & objecta retundens atque refundens, cum omnium qui aderant favore respondit. Unde & literas Responsionis suae cunctis ferè Cardinalibus & Notariis Curiae majoribus ad instantiam ipsorum transcribi fecit. Ambae verò Epistolae tam Archiepiscopi sc. quàm Archidiaconi in principio Libelli de Invectionibus poterunt inveniri.

Accidit autem, ut vesperâ quadam, cùm ad Papam in Camerâ suâ Giraldus accessisset; cùm semper eum benignum satis & benevolum, ut videbatur, invenire consueverit; tunc fortè praeter solitum amicabilem magis & affabilem ipsum invenit. Inter primos igitur affatus, cùm de jure Menevensis Ecclesiae Metropolitico mentio facta fuisset; praecepit Papa Registrum afferri, ubi de universo fidelium orbe singulorum regnorum tam Metropoles per ordinem quàm earum quoque Suffraganeae numerantur Ecclesiae Pontificales. Et cùm verteretur ad regnum Anglorum; scriptum in hunc modum ibidem & lectum fuit. ‘ Cantuariensis Metropolis Suffraganeas habet Ecclesias istas, Roffensem, Londoniensem,’ & caeteras per ordinem. Enumeratis autem singulis Suffraganeis Ecclesiasticis Angliae; interpositâ Rubricâ tali, De Walliâ, prosequitur in hunc modum. ‘ In Walliâ Menevensis Ecclesia, Landavensis, Bangoriensis, & de Sancto Asaph.’ Quo audito, subjecit Papa quasi insultando & subridendo. Ecce Menevensis Ecclesia connumeratur. Respondit Giraldus. Sed non eo modo connumeratur illa vel aliae de Walliâ, per accusativum scilicet, sicut Suffraganeae de Angliâ. Quod si fieret, tunc revera reputari possent subjectae. Cui Papa. Bene, inquit, hoc notâsti. Sed est & aliud, quod similiter pro vobis & Ecclesiâ vestrâ facit, de Rubrica sc. interpositâ; quae quidem in Registro nusquam apponitur, nisi ubi transitus fit, vel de regno ad regnum, vel de Metropoli ad Metropolin. Verum est, inquit Giraldus: Et Wallia quidem portio est regni Anglicani, & non per se regnum. Ad quod Papa. Unum sciatis, quod non est contra vos Registrum nostrum. Praeterea cùm quaesisset Papa, an Privilegia haberet aliqua Menevensis Ecclesia super jure quod petit; Respondit Giraldus, quoniam olim privilegiis abundavit; sed quòd super mare Hibernicum sita est Ecclesia & tanquam in angulo quodam terrae; frequenter à Piratis ab insulis Orcadum aestivo tempore longis illuc navibus advectis spoliari consuevit, & tam libris quàm privilegiis, textis quoque & filateriis cunctisque thesauris & ornatibus asportatis, Canonicis etiam & Clericis nonnunquam interemptis, funditus ferè destructa saepius & desolata relicta. Item quaerente iterum Papâ▪ qualiter & ob quam causam dignitate pristinâ Menevensis fuerat Ecclesia privata, respondit Giraldus, exponens ei quomodo per ultimum Archiepiscopum Menevensem Sampsonem nomine, fugientem cladem icteritiam & ob hoc in Armoricam Britanniam transfretantem, Metropolitica dignitas evanuit: sicut supra in principio ferè Distinctionis hujus secundae pleniùs continetur. Quo audito, Papa respondit. Quinimo Eboracensis, ut fertur, fuerat Archiepiscopus Samson ille Dolensis. Ad quod Giraldus. Immo quòd noster fuit, & non aliunde, ^b Samson ille salvâ, Pater, reverentiâ vestrâ, Dolenses etiam Historiae contestantur. Unde & in eorum sequentià de Sampsone sic reperitur. Praesul ante Menevensis, dignitatis in Dolensis transfertur fastigium. Eboracenses autem aequivocatio decepit; quoniam [Page 541] hoc eodem nomine quidam eorum Archiepiscopus nuncupatus extiterat. Item cùm quaerenti adhuc Papae, quantum temporis effluxerit à transitu seu transfretatione Sampsonis illius responsum à Giraldo fuisset; quod tempore Gregorii Papae Magni scilicet Doctoris, qui Augustinum & socios suos in Angliam transmisit, accidit illud: illico Papa subjecit. Tuti sunt ergo longâ praescriptione Cantuarienses. Ad quod Giraldus. Quantum quidem ad Pallii repetitionem vera est, Pater Sancte, objectio vestra. Quoad hoc enim, quod tunc translatum & postmodum usque ad Bernardi Episcopi tempora nec recuperatum fuerat nec repetitum, solam paternae pietatis vestrae misericordiam petimus & non sententiam. Sed quantum ad Metropoliticae dignitatis honorem totum, praeter usum Pallii solum, si placet Excellentiae vestrae, longè secus esse noveritis. Quoniam usque ad Anglorum Regem Henricum I. qui Walliam sibi subjugavit, & Ecclesiam Walensicam Ecclesiae Anglicanae supposuit, totam Metropoliticam dignitatem praeter usum Pallii Ecclesia Menevensis obtinuit; nulli Ecclesiae prorsus nisi Romanae tantùm, & illi immediatè, sicut nec Ecclesia Scotica, subjectionem debens. Ad quae Papa paucis respondens ait. Non novum hoc esse, non inauditum Ecclesiam Episcopalem, quanquam simplicem, nulli Metropolitano subjectam, sicut & Lucensem, necnon & Papiensem; cujus etiam Antistes, cùm simplex Praesul existat, Pallio tamen fungi & Crucem sibi praeferri de Romanae Ecclesiae indulgentiâ gaudet. Et cùm denuo Papa quaesisset, quot anni effluxerint à tempore violentiae per Regem illum, u [...] dicitur, factae; respondit Giraldus, quòd circiter annos LXX. vel plures. Veruntamen praescriptionem multipliciter interruptam asseruit; sicut primò per Bernardum Episcopum, qui quasi XXVII. suae promotionis anno Theobaldo Cantuariensi Archiepiscopo super jure Ecclesiae suae Metropolitico coram Eugenio Papâ controversiam in Franciâ movit. Et postea circa finales Davidis Episcopi successoris Bernardi dies, cùm annis quasi XXVII. vel pluribus sedisset, Canonici Menevenses Ricardo Cantuariensi Archiepiscopo coram Hugutione Cardinali titulo S. Angeli in Angliâ legatione fungente, eandem audacter controversiam moverunt. Tertiò verò in Lateranensi Romae Concilio à Canonicis Ecclesiae nostrae jus Ecclesiae suae coram Papâ Alexandro III. constanter in tantâ audientiâ protestantibus Sinodalis proclamatio facta fuit. Quartò verò nos in audientiâ vestrâ jus Ecclesiae nostrae quasi XX. post Lateranense Concilium anno jam petimus, & Huberto Cantuariensi Archiepiscopo controversiam movendo cum effectu per Dei gratiam & vestram petituri sumus. Omnibus auditis, Papa subjecit, dicens. Quòd si probari poterunt ea quae proponitis; satis erit in expedito jus quod petitis. Ea ergo, per quae jura Ecclesiae vestrae magis evidenter declarari poterunt & probari, scribere curetis & nobis conscripta deferri.

His autem auditis, Giraldus more consueto nec piger nec deses existens, ad id faciendum quod Papa suggesserat, studiosum animum incunctanter applicuit. Post paucos itaque dies scriptum hoc in manus Domini Papae tradidit, quod & ipse satis benignè suscepit. Erat autem scriptum in hunc modum.

Ut evidentiora, Pater Sancte, quae subscribentur existant; paulò remo [...]i [...]s atque prolixiùs veniâ petitâ, quoniam ab ortu pariter & processu fidei Christianae in insulâ Britannicâ, tam juxta divisiones Anacleti Papae & Epistolam Gregorii Augustino directam, quàm etiam Ecclesiasticae Historiae Anglicanae à Bedâ digestae seriem ordiemur. Ad instantiam itaque Lucii Regis Britonum missi sunt ab Eleutherio Papâ, qui quasi quartus decimus fuit à Beato Petro▪ duo nobiles Praedicatores in Britanniam majorem, Faganus sc▪ & Duvianus; qui fidem Christi per universam Insulam à mari usque ad mare plantaverunt, & juxta Provinciarum numerum, quas tempore Gentilitatis habuerat Insula, quinque Metropoles, singulas xii. urbes sicut olim habuerant, & Suffraganeas Ecclesias totidem subjectas habentes, ordine & numero competenti distinxerunt. [Page 542] Juxta tomum enim Anacleti Papae, sicut in Pontificalibus Romanorum gestis & Imperialibus continetur, directam Galliarum Episcopis, juxta statum Gentilium ante Christi adventum Britannia habuit Provincias numero quinque, Britanniam Primam, Britanniam Secundam, Flaviam, Maximiam, Valentiam. Prima dicta est, Occidentalis pars Insulae, quòd primùm in illâ Britones, Bruto & Corineo Ducibus applicuerunt; eaque primò à Corineo & suis occupata est & inhabitata. Britannia Secunda Cantia, quòd secundò à Bruto & suis inhabitata fuerat. Tertia Flavia, hoc est, flava; quae dicitur & Mercia, quasi mercibus abundans, caput cujus est Londonia. Quarta Maximia, i. e. Eboraca, ab Imperatore Maximo dicta. Quinta Valentia, ab Imperatore Valente nuncupata, Albania sc. quae nunc abusivè Scotia dicitur. Sicque ordinatum à viris sanctis praedictis duobus fuerat; ut in Occidentali Insulae parte, quae & nunc adulterino vocabulo Wallia dicitur, propriè verò Kambria, à Kambro Bruti filio dicta, Urbs Legionum Metropolis fuerat, xii. Suffraganeos habens. Dorobernia, quae nunc Cantuaria dicitur à Dur Britannico, quod est Aqua, quoniam aquis abundat, sic nuncupata, Metropolis ab Australi Thamisiae fluvii parte, xii. Suffraganeos habens. Eboraca, quae nunc dicitur Eboracum, Metropolis xii. Suffraganeos habens. Et urbs, quae nunc S. Andreae forsan dicitur, totidem Suffraganeos habens, olim Alba dicta; unde & Albania Provincia, vel potiùs ab Albanacto Bruti filio, nuncupata. Cùmque hoc ordine distincta ducentis annis & pluribus Britannica Ecclesiastica floruisset; superveniens gens Saxonica, quae nunc Anglica dicitur, à Britonibus invitata, ut eis contra Pictos & Scotos, qui Boreales Insulae partes occupaverant, Britonum stipendiis militarent. Tandem verò cùm viribus & numero crevissent; juncto cum hostibus foedere & ipsi quoque pejores hostes effecti, miris proditionibus incolas usque ad occiduas partes Insulae propulerunt; totamque terram residuam, quam & Angliam postea vocaverunt, à natali suo Saxoniae solo, quod linguâ eorum Engelont vocabatur, i. e. Angularis, terram Britanniam occupatam sic nominantes, immo & Scotiae partem non modicam destructis Ecclesiis ritu Gentilitatis, quoniam Gentiles erant, foedaveraunt: Britonibus nichilominus Christi fidem in Occiduis Insulae partibus inconcu [...]sè servantibus. His autem usque ad tempora Gregorii Magni Doctoris sic se habentibus, missus est ab eo Augustinus Monachus in Angliam; qui Ethelberto Rege Cantiae ad fidem cum gente Anglorum converso, duas tantùm in Angliâ Metropoles constituit; Doroberniam sc. quae nunc Cantuaria dicitur, & Eboracum. Doroberniae, quam sibi sedem elegerat, totam Angliam ferè, quasi XII. vel XIII. Episcopatus amplos subjiciens; Eboracensem autem Ecclesiam ferè monoculam relinquens: illud ad mentem, quanquam Monachus, revocando; Maledictus, qui partem suam deteriorem fecerit. Sed haec hactensus. Ad Ecclesiam autem nostram Walensicam redeamus. Apud Urbem Legionum, ut diximus, ante adventum Saxonum per Faganum & Duvianum Walliae Metropolis fuerat; & Archiepiscopo Sedis ejusdem Dubricio Davidi honorem cedente, & eodem Davide postea procurante, Sedes Metropolitica usque Meneviam est trauslata; quod à vate nostro Merlino longè fuerat in hunc modum ante praedictum. Menevia Pallio Urbis Legionum induetur. Habuimus autem apud Meneviam Urbis Legionum Archiepiscopos successivè XXV▪ quorum primus fuit Sanctus David, ultimus verò Sanctus Sampson, qui ingruente per Walliam icteritiâ clade in Armoricam Galliae Britanniam navigio se transtulit cum Pallio nostro; sicut plenè superiùs dictum est. Nunc autem ad Anglicanam Historiam à Bedâ digestam transeamus; & inde argumenta ad enucleandum quod intendimus eliciamus. Sciendum igitur inprimis, quòd in dictâ Anglorum Historià, totâ ab eorundem Historico Bedâ digestâ, nusquam invenitur Walensicam Ecclesiam Anglicanae in aliquo subjectam, sicut nec Scoticam, quae usque in hodiernum diem in suâ libertate remansit. Eboracensis autem Ecclesia quandoque [Page 543] Cantuariae subjecta fuit, quandoque verò in libertatem evasit. Item legitur etiam in eâdem Historiâ; quòd post conversionem Regis Ethelberti & quorundam Anglorum, multitudine tamen populi in suâ infidelitate adhuc manente; audiens Augustinus in Occidentali Insulae parte Christianos esse, accedens ad fines illos, convocatis vii. Episcopis Britonum, cùm de termino Paschali, quem non more Ecclesiae Romanae colere videbantur, & aliis quibusdam corrigendis diutiùs disputatum esset; tantumque duo peteret Augustinus ab ipsis; ut in termino Paschali concordantes, ad praedicandum Gentili Saxonum populo ipsum juvarent; id sacere omnino renuentes, responderunt quòd gentibus sibi commissis juxta gratiam desuper datam intendere volebant; ipse verò Anglorum instructioni & conversioni, ad quos missus fuerat, operam daret. Si ergo Augustini renuerunt esse socii; multò minùs sibi vel successoribus suis vellent esse subjecti. Item adjectum est etiam ibidem, quòd cùm vii. Episcopi venissent, quoniam Augustinus in sellâ sedens venientibus non assurrexit, eum superbiae notantes, sumpto quidem à viro quodam Anachoritâ de gente suâ sanctissimo â cunctis habito experimenti illius documento, tam ipsum quàm ejus statuta statim reversi spreverunt. Nec ipsum pro Archiepiscopo suo se habituros publicè proclamabant; testantes ad invicem, quòd si nunc nobis assurgere noluit, quantò magis si ei subdi coeperimus, jam nos pro nichilo contemnet? Quòd autem vii. tunc erant Episcopi Britonum, cùm hodie nonnisi iv. haec ratio assignari potest; quòd plures tunc fortè fuerant in hoc Walliae spatio quàm nunc sunt Sedes Cathedrales; vel potiùs ^a se tunc ampliori Wallia fine quàm usque ad Sabrinae fluvium dilatabat. Item successit Augustino Laurentius: qui non solùm sui gregis, sed etiam Britonum, Hibernensium & Scotorum curam gerens, in termini Paschalis observantiâ eos literis admonuit, nec profecit. Simili enim modo Hibernici, Britones & Scoti à quartâ decimà Lunâ antiquo more servabant. In eâdem autem Epistolâ scribunt Laurentius, Mellitus & Justùs Episcopi; quòd Daganus Episcopus Hiberniae ad ipsos veniens non solùm cibum cum ipsis sumere sed nec in eodem hospitio quo vescebantur sumere voluit. Ubi notandum, quòd literas commonitorias Britonibus, sicut & Hibernicis vel Scotis, qui nichil ad eos pertinebant, miserunt. Sententiam autem nunquam in eos magis quàm in alios ullam dederunt vel suâ vel Domini Papae auctoritate, quod quidem fortè fecissent, si eis jure provinciali subjecti fuissent. Laurentio successit Justus, Roffensis Ecclesiae Episcopus; cui scribens Bonifacius Papa Pallium ei ad Missarum solennia tantùm & ordinandi Episcopos potestatem, ad evangelizandum genti quae nondum fidem susceperat, indulsit. Ecce quòd gentem, quae fidem susceperat, excludit. Theodorus successit Justo, septimus ab Augustino, vir literatus & bonus, de Ecclesiâ Romanâ missus, & de Siciliâ oriundus. Hic primus Archiepiscoporum Cantuariensium Concilium Episcoporum convocavit. Tenuit autem duo. Et cùm nomina singulorum apposuerit Episcoporum qui intererant; nullus omnino Britonum nominatur. Unde constat, quod nec interfuerunt, nec ei subjecti fuerunt. Patet igitur ex his, quòd Walensica Ecclesia nequaquam Cantuariensi subjecta fuerit. Quod quidem si fuisset; non illud Beda, qui Anglicus fuerat, in Historiâ suâ tacuisset. Ex Registro quoque Gregorii & Epistolâ Augustino transmissâ, quae sic incipit, Cùm certum sit, haberi potest; quòd si qua Eboracensis Ecclesiae vel alterius Augustino subjectio concessa fuit; personale [Page 544] beneficium & non perpetuum erat. Cùm enim Eboracensi se Pallium daturum Gregorius promiserit; subjecit; Quem tamen tuae voluimus fraternitatis dispositioni subjacere; statimque subnectit: Post obitum verò tuum ita Episcopis, quos ordinaverit proesit; ut Londoniensis Episcopi Diocesi nullo modo subjac at. Sit verò inter Londoniae & Eboracae civitatis Episcopos in posterum honoris ista distinctio; ut ille prior habeatur, qui priùs fuerit ordinatus. Proposuerat enim tunc Augustinus, sed postea fortè mutavit, Sedem suam Metropoliticam Londoniis, ubi caput est regni, facere. Walensica verò Ecclesia nunquam, sicut nec Scotica, Cantuariensi, praesertim verò post Augustini tempora, quemadmodum nec Beda testatur, subjecta fuerat; donec Rex Angliae Henricus I. Walliam in manu forti subjugando, apposuit; ut Ecclesiam quoque Walensicam, quam liberam invenit, Ecclesiae regni sui supponeret; sicut & terram regno suo subjecerat. Potuit igitur esse, sicut exdictâ Gregorii Epistolâ Augustino directâ manifestè colligitur, quòd omnes totius Insulae Britannicae Episcopos Augustino voluerit personaliter esse subjectos. Quòd autem Augustinus Walensicam Ecclesiam sibi, ut dictum est, rebellem invenit, propter novellam & teneram fidei in Insulâ Britannicâ plantationem sub dissimulatione transivit. Ex scriptis igitur autenticis haec, Pater Sancte, constat, esse collecta. Et praeter haec, etiam senes & valetudinarii extant adhuc in Walliâ plurimi; qui Walensicam Ecclesiam sicut & Scoticam, Romanae tantum Ecclesiae subjectam immediatè viderunt. Cùm autem tot rationibus pristinum jus Ecclesiae nostrae clarescere possit; hic erit effectus causae status, si cum effectu processerit; quòd in primis magnus erit honor Ecclesiae Romanae, si Ecclesia Walensica ei immediatè subjecta fuerit; sicut est Ecclesia Scotica, & sicut ipsa quoque olim fuerat & esse deberet. Hoc etiam emolumentum, quòd Wallia parata est dare Ecclesiae Romanae denarium S. Petri de singulis domibus, sicut datur in Angliâ; quod ascenderet ad summam ducentarum marcarum annuatim & plurium. Et praeterea dabunt magnam Decimam suam Ecclesiae Romanae. Hoc autem vocant Magnam Decimam, quando decimant omnia animalia sua tam pecora quàm armenta & equitia omnemque substantiam suam mobilem. Summa verò Decimae istius per Walliam totam ad plusquam tria millia Marcarum ascenderet. Hoc etiam non sine pronostico creditur contigisse; quod eodem anno, in cujus principio Dolensis Ecclesia per hanc Curiam Pallium amisit quod à nobis habuerat, & nos illud ejus omnino casus ignari in hac Curiâ ejusdem anni fine petivimus. Unde cùm omnia redire debeant ad sua initia; sicut Ecclesia Dolensis ad suum initium jam ^b rediit, sc. simplicem Episcopatum; sic & Menevensis Ecclesia ad suum initium, i. e. Sedem Metropolitanam, Deo dante diebus vestris redire debet.

Quibus auditis, Papa respondit; quoniam adversarius expectandus erat; qui cùm venerit, audientia tibi justitiaque non negabitur. His igitur ita completis, cùm favorabilis esse videretur tam causa Giraldi quàm persona in oculis Domini Papae Curiaeque totius; venienti vesperâ quâdam ad visitandum Papam in camerâ suâ, sicut fieri solet, vocans eum Papa ad latus suum, ait. Procede Menevensis Electe, procede. Et ille hoc audito procidens, statim osculatus est pedem ejus, dicens. Domine vim confirmationis habere debet verbum hoc in ore tuo. Cui Papa quasi subridens. Quoniam, inquit, alii ita te vocant. Papa nimirum neminem ante confirmationem seriò Electum vocat. Cùm autem Giraldus, qui circa Festum Omnium Sanctorum ad Curiam venerat, jam usque ad Laetare Jerusalem vel ultra moram in illâ fecisset; parum ante Pascha venit [Page 545] ad Curiam quidam nomine Boniohannes, Lumbardus sc. & Clericus Cantuariensis Archiepiscopi cum exeniis pulchris, ut creditur, ab Archiepiscopo more solito Papae transmissis. Qui die quodam interrogatus à Papâ in Consistorio, utrum speciale mandatum aliquod haberet contra Archidiaconum Menevensem, qui diutinam jam in curiâ moram fecerat, respondit qùod non: hoc tamen injunxerat ei Dominus suus Papae dicendum, ut ait, si Archidiaconum illum in Curiâ fortè reperiret; quòd quatuor erant nominati ad Ecclesiam illam, quorum unus erat Archidiaconus iste: sed ipso statim à Rege recusato, Canonici Menevenses Abbatem quendam cum Regis assensu Londoniis elegerunt. Et cùm quaereret Papa, quando hoc factum fuerat. Dixit ille, quòd parum ante Natale. Cui Papa. Tunc autem erat Archidiaconus in Curiâ istâ. Et cùm quaereret Papa, utrùm Dominus suus Electionem illam confirmâsset; ille obmutuit. Et cùm instaret Papa, ut responderet; tandem dixit, quòd non erat ei injunctum ad hoc respondere. Credebat tamen id Domino suo non displicere. Ad quod Papa. Talia sunt, inquit, opera Domini tui; & nos quicquid actum est contra electionem Archidiaconi istius post iter ad nos arreptum & appellationem interpositam in irritum revocamus. Et conversus ad Archidiaconum ibidem astantem, ait illi. Et tu, Archidiacone, parum adhuc & patienter expectes; quod nisi aliud in brevi audierimus, aliud proculdubio facturi sumus. Putabant igitur omnes haec audientes in proximo futuram Archidiaconi promotionem. Unde & Cardinales ipsi visitati postmodum, ut moris est, ab ipso tanquam ei applaudendo & congratulando dicebant; quòd bene nunc expectaverat & bene jam ei successerat; quoniam in januis erat & quasi prae manibus sub certitudine quadam promotionis ejus imminebat effectus. Interim autem Papa considerans in Giraldo viri personalis idoneitatem, copiosam quoque scientiae literalis eruditionem, necnon & ex literis Archiepiscopi ipsius sibi directis perpendens ingenuam viri ejusdem generositatem, ad ipsum in Ecclesiâ, ad quam vocatus fuerat, promovendum, & cui tantae dignitatis honore privato & contra tantos adversarios tamque potentes & tam opimos adeò validus & eximius praesul & rector, pugil & propugnator foret absque dubio pernecessarius, pronus & proclivis extiterat. Unde & habitâ super hoc cum fratribus deliberatione, sic denique provisum & decretum fuit; sicut à Cardinali quodam amico Giraldi sibi secretò revelatum fuit; quòd Papa de mero dono suo & non habito respectu ad electionem factam, [...]ui Archiepiscopus eam accusando se palàm opponebat, Ecclesiam Menevensem, quae adeò in tam barbarâ & hostili terrâ bono indigebat gubernaculo, Giraldo conferret.

His igitur ita dispositis, dictus Archiepiscopi Clericus tam per verba Papae & applausum Curiae, quâm per aliquos quoque Cardinalium Domini sui sautores, demum super hac re praemunitus, ad impediendum, sicut edoctus fuerat, Curiamque cautè & argutè pervertendum, illico se convertit. Injunxerat enim ei Archiepiscopus, utpote vir saeculari providentiâ et astutiâ plenus; quatinus si Giraldum tantum in Curiâ fortè favorem sentiret assecutum, quòd ejus ibidem sperari promotio posset; statim per Cardinales ejus fautores literasque suas ad hoc directas Papae suggereret; quatinus Nuncium aliquem de Capellanis suis & Clericis Curiae ad auxilium à Clero patriae petendum in Angliam destinaret; & ipse negotium tam dare incipiendo & caeteris exemplum dando, quam aliis id etiam persuadendo, cum effectu promoveret; adeo ut grandis pecuniae summa Papae per hoc consilium proveniret. Placuit itaque mandatum, placuit & consilium. Unde consequens esse videbatur, quòd non offendendus erat in hoc articulo, non exasperandus ille, per quem potuit tam grande emo [...]mentum Curiae Romanae provenire. Mutatum est itaque Curiae consilium; [...]uia promissum adeò placuit auxilium. Placandus quippe magis videbatur in hoc casu Archiepiscopus ille, quàm per Giraldi seu cujusquam promotionem exacerbandus. Quapropter oblatâ Giraldo Judicibus in Angliâ commissione [Page 546] super Electionis causâ, quendam Curiae Subdiaconum Philippum nomine in Angliam illico destinavit; qui juxta promissum & praemissum Archiepiscopi verbum, tam ab ipso inprimis quam per ipsum quoque ab universo Angliae Clero non mediocrem pecuniae summam corrogavit.

Videns itaque Giraldus vices Curiae, ut vitia dicamus, et variationes attendens, quod potuit fecit; Commissioni super electione suâ sibi oblatae Commissionem quoque super causâ statûs Ecclesiae suae, propter quam principaliter & praecipuè laborem hunc assumpsit, adjungi postulavit. Papa verò super hoc habito cum Fratribus consilio, quòd de tam arduâ causâ sicut de Archiepiscopatu & Pallio petendo, cùm privilegia nulla praetenderentur, nec in Registris suis quicquam inde reperirent, vel causam antea motam audirent, Commissionem dari non posse respondit. Verùm ut Giraldum quasi post offensam quoquo modo placaret, administrationem Menevensis Ecclesiae tam in Temporalibus quàm Spiritualibus ei, quamdiu Sedes illa vacaverit, liberaliter indulsit. Archidiaconus autem de tali responso non exhilaratus, immo verò valde contristatus, constanter respondit; quòd si Commissionem de statu Ecclesiae Menevensis obtinere non posset, de aliâ revere non curaret. Adjecit tamem & supplicavit; quatinus registri Eugenii Papae, coram quo causam statûs inter Bernardum Episcopum & Theobaldum Archiepiscopum in Franciâ actitatam audierat, copiam sibi parumper indulgeret. Quo impetrato, vertens ad gesta Eugenii in Franciâ coram Clerico Camerarii considente & totum observante, confestim invenit, nec mediocriter exultans inspexit & legit literas istas; quas & hîc inserere dignum duximus. Eas enim Archidiaconus à Camerario licentiâ datâ statim transcribi fecit. Erant autem literae tales, ex Registro Eugenii Papae Theobaldo Cantuariensi Archiepiscopo directae.

‘Venerabilis Frater noster Bernardus Episcopus Sancti Davidis, ad nostram praesentiam veniens, Ecclesiam Sancti Davidis olim Metropolin fuisse vivâ voce asseruit; & eandem dignitatem sibi à nobis restitui suppliciter postulavit. Cùm autem cica petitionem istam invigilans diu in Curiâ nostrâ commoratus esset; tu, frater Archiepiscope, tandem eo praesente ex adverso consurgens, in praesentiâ nostrâ adversùs eum querelam deposuisti, tanquam proprio Metropolitano obedientiam subtraxisset, tibique inobediens & rebellis existeret; cùm à praedecessore tuo tanquam à proprio Metropolitano consecratus esset, & vivâ voce & scripto Cantuariensi Ecclesiae professionem fecisset & in multis postea tanquam alii Suffraganei tibi obedisset & astitisset. Ille verò consecrationem negare non potuit; sed professionem se fecisse & obedientiam exhibuisse omnino negavit. Quod tu audiens, duos testes in medium produxisti testimonium perhibentes, quòd ipse illis videntibus & audientibus post consecrationem suam & vivâ voce & soripto Cantuariensi Ecclesiae professionem fecisset. Nos igitur auditis utriusque partis rationibus & diligenter inquisitis, & testibus tuis studiosè examinatis, communicato fratrum nostrorum consilio juramenta eorum recepimus; & ut ipse Episcopus tibi tanquam proprio Metropolitano obedientiam & reverentiam exhibeat, justitiâ dictante praecepimus. Verùm quoniam singulis Ecclesiis & Ecclesiasticis personis suam dignitatem & justitiam volumus conservare; Beati Lucae festivitate proximi sequentis anni tibi & ipsi diem praefiximus; ut tunc praesentibus partibus de dignitate Ecclesiae Sancti Davidis & libertate suâ rei veritatem cognoscamus; & quod justum fuerit auctore Domino exinde statuamus.Datum Meldis III. Kalend. Julii.’

His igitur in hunc modum ad vota completis, accessit inprimis Archidiaconus ad Hugolinum Cardinalem titulo S. Eustachii Diaconum, Domini Papae consobrinum; qui & postea processu temporis Hostiensis Episcopus factus fuit, & Archidiacono videbatur amicus. Cui cùm scriptum illud ostenderet; congratulans [Page 547] ei monuit, quòd eâdem nocte cum scripto eodem ad Papam accederet; seque praesentem ibi tunc fore, eique locum amici tenere velle promisit. Quo facto cùm vesperâ eâdem circa crepusculum ad Papam accessurus Cameram intraret; nomine Archiepiscopi ipsum, eo tamen hoc non intelligente, Papa salutavit, & ad latus suum eum vocavit. Hugolinus autem ex altero Papae latere sedens ait. Nonne audistis quo nomine vos Papa vocavit? Respondit Giraldus, quòd nomine Archidiaconi, sicut credebat, quemadmodum consueverat. Hoc etenim ipse putabat. Cardinalis autem è contra. Quinimo certè Archiepiscopi nomine vos salutavit. Quod audiens Giraldus ad Papae pedes mox humiliter se prostravit, & osculum eis dedit; dicens, quòd verbum propheticum per Dei gratiam & suam hoc erat & esse debuerat in ore tanti Pontificis. Porro quaerenti Papae utrùm de statu Ecclesiae suae quicquam in Registro Eugenii reperisset; & respondisset quòd sic, sicut & Cardinalis ei ante praedixerat; & cùm transcriptum porrexisset, illud Papa in manus Cardinalis ad legendum dedit. Quo lecto & diligenter audito, respondit Papa, quòd bene placuit ei; & tunc optatam & expetitam Archidiacono super causâ statûs Commissionem concessit, & Hugolino Cardinali faciendam ibidem continenter injunxit; literas sc. easdem super electione simul & statu continentes. Erant autem literae tales. ‘Innocentius Episcopus, servus servorum Dei, Venerabilibus fratribus Lincolniensi, Dunelmensi & Eliensi Episcopis salutem & Apostolicam benedictionem. Cùm dilectus filius Giraldus Archidiaconus & quidam Clerici Menevenses,’ &c. sicut in Libro Invectionum plenè continetur.

His autem tunc ita patratis, Archidiaconus nil credens actum, cum quid superesset agendum, ad Papam iterum veniens, & commodis Ecclesiae suae pro viribus invigilans, Literas super Beato Karadoco nobili H [...]remitâ & Confessore nostro canonizando & Catalogo Sanctorum ascribendo, dum tamen de vitâ ipsius & conversatione primum inquisitio fieret, tales impetravit. ‘Innocentius Episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis, Abbatibus Albae Domûs, Stratae Floridae, & Sancti Dogmaelis, salutem & apostolicam benedictionem. Multa jamdudum de honestâ conversatione viri venerabilis Karadoci, dum vixit, & de Miraculis, quae post ejus obitum dextera Domini fecit, ad audientiam Sedis Apostolicae pervenerunt. Unde nuper à nobis etiam fuit suppliciter postulatum; ut quem Deus exaltavit in coelis, nos curaremus glorificare interris, ipsum Sanctorum catalogo ascribendo. Verùm quoniam in rebus ambiguis non est absolutum judicium proferendum; & in ipso praesenti articulo, qui plùs pertinet ad divinam inspectionem quàm humanam, inquisitionem hujusmodi vobis duximus committendam; per Apostolica scripta mandantes, quatinus qualis suerit jam dicti viri vita praecedens, cujusmodi obitus, & quae miracula ipsum fuerint subsecuta, diligenti [...]s inquirentes; quae super his inveneritis, nobis per literas vestras fideliter intimetis; ut per vos veritate compertâ, quod statuendum fuerat statuatur; attentiùs provisuri, ut ita purè veritatem inquirere studeatis, ne fraus vel falsitas valeat admisceri. Quòd si omnes his exequendis interesse nequiveritis; duo vestrûm ea nichilominus exequantur. Datum Laterani viii. Idus Maii, Pontificatûs nostri anno iii.’ Literae tamen istae per invidiam atque malitiam duorum Abbatum, sc. de Albâ Domo Petri & de Sancto Dogmaele Galteri, in absentiâ Archidiaconi per corruptionem Archiepiscopi ex inopinato ad Cathedram Menevensem anhelantium, & ob hoc Giraldo gloriam hanc invidentium. subpressae ab ipsis tunc ad effectum non pervenerunt. Qui tamen ambo spe ambitionis conceptâ reque dolosè promissâ defraudati, divinam S. Davidis ultionem non evaserunt; altero sc. vitâ postmodum in brevi, & altero quidem honore privato.

[Page 548]Caeterùm cùm peteret Giraldus literas super administratione Menevensis Ecclesiae, sibi oblatâ sed imprimis ab ipso recusatâ; respondit Papa, quòd Noluisti, quando potuisti; nec cùm volueris, illud habebis. Ad quod Giraldus. Immo Domine, quòd si pater filio panem obtulerit, & ille semel insolenter & fatuè oblatum recusaverit; nunquid ob hoc perpetuò est panis ei negandus? Et statim hoc dicto; quòd sicut verbum exasperans iram excitat, sic verbum lene furorem mitigat & indignationem eliminat; mox Papa quaesivit, utrùm Decanum haberet Menevensis Ecclesia. Et cùm responderet Giraldus, quòd personas non habebat Ecclesia illa praeter Archidiaconos iv. injunxit Papa Notario qui praesens aderat, super administratione sibi concessá literas fieri. Erant autem tales. ‘Innocentius Episcopus▪ servus servorum Dei, dilectis filiis Officialibus & universo Clero ac populo Diocesis Menevensis, salutem, &c.’ Ad haec etiam literas impetravit varias commendationis Menevensis Ecclesiae & ad promovendum commonitionis; primò Principibus Walliae Lewelino sc. & aliis, secundò Abbatibus Walliae, tertiò verò Clero & populo Walliae directas. Quae quidem omnes in Libello de Invectionibus per ordinem continentur. Similes quoque magnis & nobilibus viris Hiberniae, Meillerio tunc Justiciario & aliis de genere suo, per Giraldi diligentiam directae fuerunt. Ex quibus revera duorum utrumque constare potuit; & quàm vigilans in commodis & profectibus Ecclesiae suae Giraldus extiterit, & quanto quoque tunc Papa studio proposuerit Menevensem Ecclesiam promovere.

Porro quoniam ad multorum fortè manus Libellus iste deveniet, ad quos non ille; Literas Principibus directas, ex quibus formam & tenorem aliae susceperunt, hîc apponere praeter rem non putavimus. Erant autem tales. ‘Innocentius Episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis, nobilibus viris, Lewelino & aliis Principibus Walliae salutem & apostolicam benedictionem. Accedentes ad praesentiam nostram dilectum filium Archidiaconum & quosdam Clericos Menevenses super negotio Menevensis Ecclesiae, quam nobis per literas vestras commendâstis, & consideratione ipsorum & precum vestrarum obtentu benignè recepimus; & quantum cum Deo potuimus, justis desideriis vestris studuimus favorem Apostolicum impertiri: Cùm vos tanquam devotos Ecclesiae filios sincerâ diligamus in Domino caritate. Ut autem in diebus vestris spiritualiter & temporaliter proficere valeat jam dicta Ecclesia Menevensis, quam & nos versa vice devotioni vestrae duximus commendandam; Nobilitatem vestram rogamus attentiùs & monemus, per Apostolica scripta mandantes; quatinus ad utilitatem ipsius filialem respectum habentes, ita ejus necessitatibus subvenire curetis, ipsiusque commodis & profectibus imminere; ut quam diligere verbis asseritis, vos amare per exhibitionem etiam operum demonstretis: pro certo scituri, quòd obsequia Ecclesiis & earum ministris impensa & Altissimus acceptabit, cujus haec intuitu conferuntur, & facientibus ad aeternum praemium proficient obtinendum. Datum Laterani, iii. Nonas Maii, Pontificatûs nostri anno iii.’ Item & Literas Papae perquisivit ad Anglorum Regem tam commendationis quàm excusationis. Item & Literas Cantuariensi Archiepiscopo tam commendationis quàm ad pacem quoque commonitionis: quae similiter omnes in Libello Invectionum continentur.

[Page 549]

DISTINCTIO TERTIA.

HIS itaque sub hoc tenore completis, demum Giraldus post longos labores ad Ecclesiam suam reversus, invenit eam Archiepiscopi machinatione per duorum Abbatum de Kenmeis sc. & de Albâ Landâ factam interim Electionem, unius apertam, alteriusque clandestinam ex toto ferè corruptam ^a. Ostensis igitur in Capitulo literis Commissionis tam super Electione quàm Statu, necnon & literis Eugenii Papae in Registro ipsius inventis super causâ Statûs Theobaldo Archiepiscopo motâ, similiter & literis super inquisitione de S. Karadoco faciendâ, negotioque suo tam laborioso summatim exposito, quanquam fictis & falsis Fratribus ob Archiepiscopi corruptionem & frivolam promissionem neque profectui tanto congaudentibus neque labori compatientibus. Nichilominus tamen Ecclesiae suae commodis invigilans, diligenter inquisivit, utrùm à tempore Bernardi Episcopi aliqua relicta fuerint super statu Menevensis Ecclesiae literarum monumenta. Et tandem Literas easdem super statu bullatas bullâ Eugenii Papae, variato tamen principio, quia Clero & populo Menevensi directas; necnon & alias bullâ Lucii II. signatas & Bernardo Episcopo transmissas; ambas autem ferè obsoletas & obesas diuque deperditas, per curam & investigationem non modicam vix extraxit. Erant autem literae Lucii tales.

‘Lucius Episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri, Bernardo Episcopo Sancti Davidis salutem & apostolicam benedictionem. Fraternitatis tuae literas debitâ benignitate suscepimus; & quod de dignitate Ecclesiae tuae tam in ipsis quàm in aliis, quae super hoc ad Sedem Apostolicam missae sunt, diligenter attendimus. Verùm quoniam peccatis exigentibus & pravorum hominum superabundante malitia ejusdem Ecclesiae dignitas longo elapso tempore ab ipsâ alienata & ad alias Ecclesias translata est; certum quid inde statuere ad praesens consilium non habemus. Disponimus quidem per Dei gratiam Legatos nostros pro Ecclesiarum negotiis ad partes illas in proximo dirigere; quibus eandem causam per antiquos homines & autentica Ecclesiae tuae scripta indicare curabis. Et nos per eos veritate pleniùs cognitâ, quod ad honorem Dei statuendum fuerit, maturiori habito consilio statuemus. Datum Laterani II. Idus Maii.’

Ad haec etiam literas tunc Giraldus varias, in cunctis agendis Ecclesiae suae vigil & validus, antiquam dignitatem Metropoliticam redolentes, per incuriam olim & negligentiam ferè deperditas & oblivioni datas, verbi gratiâ, Bernardi Episcopi Papae Innocentio, item Capituli Menevensis Papae Eugenio, item Capituli Menevensis Papae Honorio, Jem Bernardi Episcopi Simoni Archidiacono de Bangor, item Denei & Kadwaladri principum Norwalliae Bernardo [Page 550] Episcopo directas. Quae quidem omnes tam in libro Invectionum qu [...]m in libro quoque de Gestis Giraldi continentur.

His itaque sic Meneviae gestis & congestis, ad judices suos in Angliâ, Walliam post terga relinquens, Giraldus incunctanter accessit. Sed quoniam Rex Angliae Johannes minis acerrimis in ipsum intonuit; Archiepiscopus literas ei Regis de salvo conductu patentes, sicut promiserat, obtinere vel noluit vel non potuit, sumptâ relatione Judicum iter versùs Curiam, & ad diem Dominicam, sc. qua cantatur Laetare Jerusalem partibus praefixum, acceleravit.

Veniens itaque Romam, invenit ibi Clericos ab Archiepiscopo missos contra ipsum duos, unum à latere suo cui nomen Andreas, alterum verò Canonicum Menevensem, sc. Reginaldum Foliotum, inter corruptos corruptissimum, à Petro Episcopo & Monacho in Menevensi Ecclesiâ, carne non spiritu revelante, canonicatum. Huic autem blando & blaeso moribus & aetate juvenculo, adeóque prorsus imberbi, ut utrùm mas an faemina nequiret nullatenus per exteriora perpendi, Cathedram Menevensem, quatenus contra Giraldum Romam eundo tam in causâ statûs quàm electionis coram Papâ stare curaret, firmâ sponsione promisit. Ad Papam autem inprimis vesperâ quadam Giraldus accedens ostendit ei dictas Literas ambas tam Lucii Papae quàm Eugenii super causâ statûs apud Meneviam per suam diligentiam nuper inventas. Quibus inspectis & auditis, bullisque notatis, praecepit ut in crastino convocatis ad hoc Cardinalibus cunctis coram illis in pleno Consistorio & publicâ audientiâ legerentur; quatenus de causâ statûs Menevensis Ecclesiae pluries olim motâ toti de caetero Curiae palam fieret; & non novum illud vel inauditum, sicut in primo Giraldi adventu visum fuerat, à modo videri posset. Postmodum autem processerunt in publicum Andreas & Foliotus, literas producentes Archiepiscopi Cantuariensis, quibus factus est Andreas procurator Archiepiscopi in causâ Electionis, Foliotus autem factus Procurator tam Abbatis Sancti Dogmaelis quàm & Capituli Menevensis per literas ipsorum, Capitulo sc. per dictam corruptionem & seductionem jam contra Giraldum prorsus abstracto. Lectis autem Literis illis, cùm quaesitum fuisset, utrùm Andreas vel alius Procurator esset Archiepiscopi in causâ Statûs; & cùm responderet se super hoc Literas non habere; quòd apud Parmam, ubi spoliatum se fuisse [dicebat] ei ablatae fuerant. Et cùm quaesitum è contra fuisset, quare magis illae literae super Statu quàm literae super Electione ablatae fuissent, causam assignare non potuit. Cùm autem quosdam testes Giraldus produxisset, & pars adversa ad testes producendos in patriâ dilationem sibi dari petisset; quid super hoc actum fuerit aut statutum ex literis Domini Papae Judicibus nostris in Angliam directis, quarum finalem hîc partem in hunc modum apponimus, palam fiet.

‘Archidiaconus autem coram Auditoribus sibi datis quosdam testes induxit; & cùm depositiones eorum posceret publicari; adversarius ejus ad testes producendos in patriâ tam ad fundandam intentionem suam quàm repellendos testes ex adverso productos dilationem sibi petiit indulgeri. Licèt autem ex multis praesumptionibus videretur Archidiaconus in quibusdam fuisse gravatus; volentes tamen juris ordinem observare, dilationem duximus concedendam. Ideoque discretioni vestrae per Apostolica scripta mandamus; quatinus tam Archiepiscopo quàm praedicto Abbati S. Dogmaelis, immo etiam cuilibet, qui super electione praedicto Archidiacono se duxerit opponendum, ex parte nostrâ per nuncios & literas vestras districtiùs injungatis; ut à Festo Omnium Sanctorum proximè venturo usque ad annum, quod pro peremptorio assignamus, paratus sufficienter & instructus per se vel per Responsalem idoneum ad Apostolicam Sedem accedere non postponat. Quòd si venire contempserit; nos ex tunc in eodem negotio procedemus. Verùm quoniam Archiepiscopus tam super Electione quàm super quaestione Statûs ad [Page 551] nostram citatus praesentiam, ad alteram tantùm sufficientem Procuratorem direxit, cùm idem Archidiaconus utramque causam in personâ propriâ fuerit prosecutus; volumus & mandamus, ut Archiepiscopus ei saltem medietatem legitimarum restituat expensarum. Ad quod eum auctoritate nostrâ suffulti, remoto appellationis & contradictionis obstaculo, compellatis.’

His autem in hunc modum exactis, iteratas super administratione Menevensis Ecclesiae literas perquisivit; & quoniam spoliatus proventibus ejus fuerat, super restitutione sibi faciendâ & administratione de caetero quietè tenendâ Cantuariensi Archiepiscopo literas directas impetravit. Item & literas super eisdem clausas Abbati Sancti Dogmaelis spoliatori suo & tamen consobrino. Item & literas Judicibus patentes super spoliatione factâ & restitutione faciendâ, necnon & super Abbatis spoliatoris illiteraturae probatione faciendâ. Item & literas protectionis patentes: item & literas clausas super commendatione pariter & protectione Cantuariensi Archiepiscopo directas; quarum principium post salutationem tale. ‘Quamdiu & quantum dilectus filius Menevensis Archidiaconus super causâ suâ duxerit laborandum, qualiter nec personae pepercerit nec expensis, inclementiam temporis, intemperiem aeris & viarum discrimina non evitans; tua Fraternitas plenè novit, &c.’ Item & literas Praebendarum & Ecclesiasticorum Beneficiorum vacantium in Menevensi Ecclesiâ Giraldo donationem indulgentes. Item & tam literas Commissionis secundae super Statu, quàm etiam super Electione; quae quidem omnes tam in libello Invectionum, quam in Gestis quoque Giraldi poterunt inveniri.

Caeterùm cùm die quodam coram Auditoribus sibi datis Cardinalibus duobus, sc. Domino Suffredo & Petro Capuano, factum Electionis suae proponere pars utraque praeciperetur; Archidiaconus autem Electionem suam & tempus & horam, quòd in Festo Apostolorum Petri & Pauli quasi quinto post Festum S. Johannis Baptistae die, caeterasque circumstantias cunctas cum multo audientium favore proposuit: postea surgens Reginaldus Foliot eorum praecepto factum Abbatis Sancti Dogmaelis, cujus se procuratorem gessit, proponere coepit. Et quoniam oportet mendaces memores esse; oblitus forte mendacii quo instructus fuerat, tempus Electionis Abbatis parum ante Natale, cùm Archidiaconi ferè per dimidium priùs annum celebrata fuisset, in cursu suae narrationis expressit. Unde quoniam existentibus duabus Electionibus in Ecclesiâ eâdem, semper in Curiâ Romanâ priore praevalente secunda cassari solet; omnes qui aderant & haec audierant propter Archidiaconum, cujus tam causam quàm personam sicut cuncti Curiam frequentantes favorabilem habebant, exultare & exclamare coeperunt. Andreas autem anxiè suspirans, & contra caeteros omnes altâ voce proclamans, malè cunctos de tempore intellexisse nec ipsum ita dixisse, cuncta pervertere nitens, contendebat. Post magnas igitur altercationes Cardinalis Suffredus tandem contentioni finem imponens, jussit utrique, ut factum suum juxta seriem tunc factae narrationis, cujus optimè memor fuerat, verbo ad verbum scriberet. Et ad Foliotum se convertens, ne mutaret in aliquo vel variaret, quòd bene se memorem tam de tempore quàm aliunde fore, nec posse in his decipi dicebat, sub anathematis interminatione praecepit.

Interim autem elapsâ Pentecostes hebdomadâ & sic mense ferè toto post ultimam audientiam excurso, denique partes coram Auditoribus apparuerunt; lectoque primùm facto Archidiaconi & concordi prorsus cum narratione reperto; factum Folioti quasi pro Abbate cunctis advertentibus valde dissonum est inventum. In hoc etenim spatio tanto per exquisitas Advocatorum subtilitates, ne dicamus falsitates, ut primam Electionem facerent novissimam & novissimam primam, duas Abbatis Electiones fuisse con [...]inxerunt, unam ante Electionem Archidiaconi & alteram post. Unde & in hunc modum scriptum Abbatis factum fuit. ‘Cùm desuncto Petro Menevensi Episcopo Archidiaconi [Page 552] & Canonici Ecclesiae cum literis Capituli sui de rato propter Pastorem eligendum coram Archiepiscopo Cantuariensi circa Festum S. Michaelis con stituti fuissent, & IV. personas nominâssent, quòd non constabat eis de Regis assensu qui in transmarinis agebat, in Archiepiscopum tunc ad Regem transfretare paratum vota eligendi contulerunt; ut quem ipse cum Regis assensu vice Capituli eligeret, illum pro Electo suo & Pastore susciperent. Unde & processu temporis Archiepiscopus apud Insulam Andeli in crastino Epiphaniae proximae Abbatem Sancti Dogmaelis cum assensu Regis elegit; & parum ante Natale sequens Capitulum Electionem ab Archiepiscopo factam solempnizavit.’ Cùm autem exclamarent omnes, qui priorem narrationem audierant, manifestam in scripto variationem, id ipsum quoque Dominus Suffredus assereret; tamen adversariis è contra clamantibus & turbas concitantibus, cùm alter Cardinalis Archiepiscopi Cantuariensis sautor extiterat; & propter diutinum temporis spatium videbatur oblivio surrepere potuisse; scriptum susceptum fuit, nullâ falsitatis & inobedientiae poenâ secutâ. Ad hoc itaque figmentum per falsos testes comprobandum totam usque in finem intentionem pars adversa direxit. Testes igitur ad fundandam intentionem suam & Electionem comprobandam produxit Archidiaconus Presbyteros tres & Clericos duos. Et cùm multi peregrini de Walliâ per turbas varias tunc fortè Romam confluerent; omnes sponte coram Auditoribus comparentes, testimonium electionis Archidiaconi primè & praecipuè de auditu & famâ patriae publicâ perhibuerunt; qui non minùs, quàm illi de visu, suscepti, jurati & examinati fuerunt. Multùm enim validae praesumptiones juvare solent probationes.

Interim autem vicissim & alternatim magnae contentiones coram eisdem Auditoribus erant inter R. Bangorensem Electum & Andream, qui se ei propter Archiepiscopi favorem pro Roberto Bangorensi Episcopo totis nisibus opponebat. Hic autem Electus Monachus erat Ordinis Cisterciensis & Subprior Monasterii de Aberconeu in Venedociâ, dicens se legitimum Electum de Bangor, & Robertum ab Archiepiscopo superintrusum. Hunc autem & primâ vice qua Romae fuerat Archidiaconus & hâc secundâ Romae inventum, tam in odium Archiepiscopi, cujus factum Monachus etiam impugnabat, quàm etiam quoniam ipse Walensis extiterat, & in causâ statûs & dignitatis Sancti Davidis ei pro posse assisteret, totis juvare viribus intendebat. Cùm itaque Monachus ille supplicâsset Archidiacono; quatinus Andreae, qui toties in gentem Walensicam publicis convitiis turpiter invehebatur, quandoque responderet; die quodam coram Cardinalibus in magnâ audientiâ quoniam iterare verbum hoc Andreas in cursu sermonis & crebrò repetere consueverat, A [...]dietis mirabilia: sic inchoavit, & in laudem Britonum Anglorumque consusionem verbum produxit. ‘Magister Andreas promisit vobis & quotidie promittit mirabilia. Sed si ordine psallendi & non saliendi incesserit; priùs ad Ps. CXVIII. 81. Defecit quàm ad Ps. CXVIII. 129. Mirabilia perveniet, &c.’ Verbum autem istud propter hoc magis notatum ab omnibus & quasi propheticum est reputatum; quòd in brevi pòst revera defecit Andreas, & letali morbo correptus apud Signiam expiravit. Qui autem hanc Invectionem & alias anni illius contra Andream scriptas audire gestiverit, libellum Invectionum quaerat.

His itaque completis quasi XV. diebus post Pentecosten, super causâ statûs Menevensis Ecclesiae Papa sententiam dedit, Archiepiscopum, quoniam indefensus extiterat quoad hanc causam, in expensas Archidiacono condemnando; iterumque diem peremptorium, sc. Festum Omnium Sanctorum anni secundi, coram ipso partibus assignando. Ad instantiam quoque Archidiaconi magnam, ad recipiendum testes senes & valedudinarios super jure Ecclesiae suae Metropolitico, ne tractu temporis pro defectu testium jus idem deperire posset, Judices in Angliâ dedit. In favorem tamen Archiepiscopi [Page 553] Cantuariensis & hoc adjectum fuit; quòd si totum Capitulum Menevense v [...]l pars major Archidiacono in causâ Statûs astiterit: tunc audietur in causâ Statûs, & non aliter. Sciebat enim pars adversa Capitulum Menevense facilè corruptibile; quinimo contra Archidiaconum non solùm in causâ Electionis verùm etiam in causâ Statûs Ecclesiae propriae minis & muneribus corruptum esse.

Elapsis autem post haec quasi diebus octo, super causâ Electionis Papa in pleno Consistorio sententiavit. Et quoniam pars adversa ad testes suos producendum dilationem petiit; diem eundem, quem & in causâ Statûs, coram ipso partibus dedit. In favorem autem Archidiaconi testes contrarios non nisi in Curiâ Romanâ recipi jussit; sciens quippe Archiepiscopum in Angliâ testium copiam ad quidlibet asserendum habere posse, ex cautelâ & industriâ hoc statuendum esse. Et quoniam ad duas causas vocatus tantùm in unâ defensorem habuit; in medietatem expensarum Archidiaconi Archiepiscopus est condemnatus. In cursu verò sermonis Papa quasi misertus laboris Archidiaconi, haec verba proposuit. Si ex conscientiâ judicare possemus, & non secundùm allegata; nulla certè daretur dilatio. Et ad Archidiaconum se convertens ait. Et tu, frater, quanquam laboriosum tibi sit & sumptuosum, ad nos termin [...] statuto revertaris; quòd revera si ad nos redieris, nisi aliud audierimus & longè aliud, non consecrandus sed consecratus abibis.

Post Festum verò S. Johannis Baptistae & Festum Apostolorum Petri & Pauli, Papa tanquam temporis intemperiem post terga relinquens, apud Signiam in Campaniâ quasi per diaetam unam ab Urbe distantem cum Curiâ totâ discessit. Archidiaconus autem propter literas suas Curiam sequens, cùm apud Signiam moram ferè menstruam fecisset; literas demum omnes tam Commissionis sc. quàm etiam alias, Andreâ ibidem in extremis laborante & letaliter aegrotante, suscepit. Reversus igitur in Angliam, solo Bangorensi comitatus Electo & puero quodam extraneo, cunctis ferè sociis & servientibus utriusque defunctis, citationes statim Archiepiscopo fieri, & literas tam protectionis & commendationis quàm etiam restitutionis ablatorum eidem tradi fecit. Et sic in Walliam incunctanter accelerans, & ad Ecclesiam suam in Octavis S. Nicholai veniens, quam antè corruptam invenerat, nunc invenit corruptissimam; adeò sc. quòd nec etiam in causâ statûs & dignitatis Ecclesiae suae ei vellent assistere. Osberto Archidiacono Anglico & falso Menevensis Ecclesiae filio ex parte Regis & Archiepiscopi necnon & Justiciarii corruptoris pariter & cursoris officio fungente, & Folioti vices, qui his assueverat, in hoc assumente; & Abbate de Albâ Landâ, quòd Walensis erat, utrumque per Walliam conducente. Foliotus enim, quoniam anno praeterito contra Ecclesiam suam pro Archiepiscopo Romae steterat, sciens se Walensibus ob hoc exosum, ad discurrendum per Walliam miserumque Menevense Capitulum tam minis deterrendum, ut solet, quàm muneribus praemissis pariter & promissis alliciendum, Osbertum similiter corruptum & perniciosum Ecclesiae suae filium sibi Vicarium fieri procuravit.

Post haec autem qualiter Giraldus in Venedociam & Powisiam transiens, à Principibus partium illarum cum honore maximo susceptus fuit; & de auxilio sibi liberaliter & largè promisso, liber de Gestis Giraldi manifestè declarat. Reversus igitur inde Giraldus & versùs Ecclesiam suam incunctanter accelerans, ad diem Canonicis Menevensibus, in Octavis sc. S. Hilarii, praefixum illuc advenit. Ubi collectis Canonicis & Clericis Ecclesiae, convenit eos super verbo promissionis suae, quam ei ab initio fecerant, monitis ipsorum & supplicationibus multis Romam ad hoc ituro; rogans diligenter & monens, quatinus ad diem in crastino Conversionis S. Pauli sibi à Judicibus datum apud Wigorniam se cum ipso venire praepararent, & saltem in causâ statûs & dignitatis Ecclesiae suae sibi fideliter assisterent. Sumptus etiam de proprio venturis [Page 554] obtulit & expensas. Principes quoque Sudwalliae Mailgo & Resus filius Resi nunciis suis qui praesentes erant & literis, quatinus cum Archidiacono Giraldo firmiter starent pro dignitate Sancti David, commonuerunt. Alioquin ipsos cunctosque probos terrarum suarum viros capitales in perpetuum hostes haberent. Lewelinus quoque Norwalliae Princeps ad idem ipsos per nuncium suum, virum eloquentem, Laurentium Priorem de Insulâ Sanctorum, ad hoc destinatum invitavit, literis etiam suis patentibus id ipsum monendo; si quis Canonicorum aut Clericorum Ecclesiae quicquam ob hoc per Anglicos amiserit, in duplum ei se redditurum de suo; & expulsos ob hoc exilioque datos cum honore in terrâ suâ recepturum, & abundanter exhibiturum, certâ sponsione concessit.

Porrò Archiepiscopus è contra literas Regis & Justiciarii terribiles crebrò mitti Capitulo procuraverat. Ad haec etiam annulos Londonienses aureos vel potiùs deauratos, zonas auro atque ebore distinctas, atque muraenulas aureas vermiculatas argento, variaque munuscula hujusmodi, quibus abundat urbs illa deliciosa, per dictum Osbertum intra Capitulum sparsit. Quibus sic praemissis & longè amplioribus compromissis, quin & reditibus etiam quibusdam eorum amplè collatis, omnes ferè majores in priori, quam ipse fecerat, corruptione solidavit. Adeò quidem ut blanditiis ac beneficiis sic deliniti, nec Deum respicientes, nec dedecus & infamiam formidantes, Archidiacono responderunt; quòd propter metum Regis & Justiciarii inhibentium ipsis ut in causâ Statûs, quam contra Regis coronam esse dicebant, ei nullatenus assisterent, timentes tam suam quàm Ecclesiae suoe destructionem, cum ipso in hac causâ stare non ausi erant. Sciens autem Archidiaconus ipsos corruptionem anno praeterito factam & nunc renovatam ac confirmatam sub metûs obtentu colorare, consilium eis quanquam incassum tale dedit; ut Ecclesiae suae fidelitatem debitam saltem in causâ statûs cum ipso stando conservarent; donec ipsum, qui caput erat controversiae, & quem primitus atque propensiùs adversarii cuncti damnis & injuriis afficere vellent, reditibus suis in Angliâ vel Walliâ privatum viderent; & tunc se tempestivè satis & cum minori dedecore retrahere possent. Multis quidem & multifariis eis in hunc modum suasit verbis, nec persuasit. Caput enim corruptionis hujus & corruptorum omnium post Archiepiscopum Abbas Albae Domûs existens, totam Menevensem Ecclesiam pervertebat; cujus quippe Canonici Walenses ferè cuncti vel affines vel cognati, instinctu ipsius, & ut promotionem ejus cum aliis sic procurarent, ei carnaliter adhaeserunt; & ob hoc non solùm contra electionem Archidiaconi, verùm etiam contra dignitatem Ecclesiae suae stare, tanquam filii spurii & ingrati tam exhaeredatione quàm etiam extirpatione dignissimi, non erubuerunt. Abbas enim ille, qui anno praeterito occultè nocuit, nunc se cum aliis evidenter opposuit. Abbate namque Sancti Dogmaelis quasi loco nichili finem expectante & tantùm nominis umbram praeferente, Abbas Albae Domûs, albior exteriùs quàm interiùs, habitu quàm actu, nomine quàm omine, Capitulo Sancti Davidis malitiae suae virus infundens, & totius corruptionis glutinum atque ligamen existens, tam Capitulum inficiendo, quàm nuncios Archiepiscopi per Walliam antè retroque conducendo, & quod deterius omnium erat, infirma Ecclesiae Menevensis atque secreta necnon & Baronum patriae, qui Ecclesiam eandem diligebant, & ob hoc Archidiacono favebant, tam Archiepiscopo quàm Regi & Justiciario revelando, efficacem ad nocendum pestem tanquam domesticus hostis & familiaris se multipliciter exhibuit.

Archidiaconus autem nec sumptui parcens nec labori, per hispidas de Stratewi terras versùs Angliam iter agendo in montanis de Cantebrochan nuncium sibi à Decano suo de Brechen missum obviàm habuit; per quem ei nunciatum est terras omnes de Brechene tam apud Landu quàm alias ad Episcopatum pertinentes, quas ipse ratione custodiae in manu suâ tenebat, praecepto Justiciarii [Page 555] in manu Regis per ministeriales Willelmi de Breusa resumptas esse. Apud Luel quoque nuncium alium sibi cum festinatione missum suscepit; per quem [...] intimatum est ei non solùm terras Episcopales verùm & proprias omnes simu cum reditibus in proximo per Justiciarium auferendas: consiliumque fidelium suorum & amicorum omnium partium illarum esse, quòd etiam ad tempus in propriâ personâ declinaret, & furorem persequentium dum in cursu fuerat & tam recens evitaret. Corpori namque suo totique sequelae, si teneri possent, Curiales & Regis Officiales captiones & carceres minabantur. Procedens autem Archidiaconus, nec his perterritus, nec ab itinere retardatus, quasi per milliare de Landu inter Abereschin & Trallan Decanum suum, cui nomen Ricardus, quique rerum suarum in partibus illis procurator extiterat, pallidum & tremebundum obvium habuit; qui statim ei, quae literis & nunciis significaverat, verbis & vivâ voce repetendo, singula quoque si terribiliùs poterat inculcando, quatenus ad praesens declinaret nec se minùs circumspectè tam imminentibus periculis offerre praesumeret, modis omnibus suasit; sed persuadere non potuit. Archidiaconus enim ad haec, ut erat vir firmus nec formidolosus, tanquam in verba jocosa conversus, ait. Nonne domi cerevisiam bonam habemus? Eamus ergo & bibamus eam, priusquam omnino fuerimus destituti. Veniens igitur ad domum suam, nichil ibi turbatum circa res suas domesticas & familiares invenit; nec quicquam praeter minas terribiles per Reginaldum Foliot & complices suos, quos paucos habebat eosque viles & abjectos, in finibus illis per patriam totam ad deterrendum Archidiaconum, quò minùs accederet, disseminatos.

Causa tamen tantae commotionis hujus & insultationis adversariorum haec fuit. Justiciarius enim Angliae parum post Natale apud Slopesberiam cum Baronibus partium illarum existens, magnam ibidem audivit querimoniam ab Episcopo Bangorensi Roberto de G. Archidiacono, cum omnibus quos secum ad hoc inducere potuit. Ait enim ipsum adversarii sui, qui se gerebat electum per Walenses citra Regis assensum, fautorem existere; eumque nuper in Episcopatûs custodià, quâ destitutus fuerat, restituisse: asserens etiam in publicâ audientiâ, quòd non solùm in hoc sed in omnibus quoque, quae Regis honorem contingebant, se semper opponebat. Adjiciens etiam, quòd ad hoc in Norwalliam nunc advenit, ut Lewelinum & Powisiae Principes cum Sudwalliae Principibus confaederaret, totamque simul Walliam contra Regem excitaret. Talibus itaque verbis Episcopi, quae quòd vera non erant, pro sacrilegis habenda fuerant, commotus Justiciarius de terris Episcopalibus apud Brechene Archidiaconum destitui fecit; & transiens per Oxoniam, literas tales Archidiacono terrae istius misit.

‘G. filius Petri, Comes Essexiae, carissimo amico suo Archidiacono Oxoniae salutem. Sciatis quòd G. Archidiaconus de Brechene inimicus est Domini Regis: & ideo vobis mandamus, quatinus capiatis in manus vestras omnes reditus suos quos habet in Archidiaconatu vestro, teste meipso apud Gloverniam xx. die Januarii.’ Ad Abbatis etiam Albae Domûs suggestionem, qui Justiciario cum aliis apud Slopesberiam occurrerat, ut Abbatiarum Ordinis Cisterciensis per commoditates, ad quas graviùs urgente persecutione praecipuum consueverat habere resugium & auxilium, Archidiacono auferre posset; eidem Abbati literas tales misit. ‘G. Filius Petri, Comes Essexiae, Abbati de Albâ Landâ salutem. Significatum est nobis, quòd vos & domus vestrae & Abbatiae vobis subjectae in Walliâ, G. Archidiaconum, inimicum Domini Regis & hostem, & contra coronae dignitatem manifestè nitentem, & excitantem Walenses contra fidelitatem Domini Regis conjurare, vestris consiliis & auxiliis manu teneatis. Unde vobis ex parte Domini Regis praecipimus; quatinus nullum cum eo habeatis consilium vel assensum, sed eum teneatis pro inimico Domini Regis & coronae impugnatore; sicut vestris vultis [Page 556] prospicere possessionibus & fidelitatem Domino Regi conservare. Alioquin & domus vestras & catalla omni occupanti exponemus; & Angliae vobis universis commeatum interdicemus. Teste meipso apud Slopesberiam, &c.’

Abbas etiam idem ambitione caecus & excaecatus, quoniam receptionem penitus Archidiacono interdicere non potuit, per Abbatias domui suae subjectas, praesertim etiam apud Stratam Floridam, ubi thesaurum librorum suorum congesserat, & ubi urgente fortiùs persecutionis articulo frequentiùs se contulerat, statuendo praecepit; quatinus honor ei cùm adventaret vel Archidiaconi vel Electi non exhiberetur; sed tantùm in Aulâ publicâ inter hospites communes & strepitum popularem locaretur. Statuit etiam, quod inhumanius erat, ut Archidiaconum nec Monachus nec Frater nec etiam garcio domûs de loco ad locum quoquam deduceret, nec per ignota & avia desertaque & invia, quod etiam majoribus extraneis mansuetudo negare non solet, viam ostenderet. Porrò Archidiaconus paulò pòst Abbati eidem vicem reddens & talionem, quinimo Deus injurias Sancti sui, cujus Ecclesiam ejusque propugnatorem tantis nisibus impugnabat, vindicans etiam in terris, per operam illius, quem opprimere quaerebat, opprimi potiùs ipse & cum dedecore deponi ac potestate, quâ tam temerè praesumpsit abuti, justo judicio privari secit: sicut in sequentibus palam erit.

Ut autem ad rem revertamur, peractis his quae apud Brechene videbantur agenda, progressus in Angliam Archidiaconus & Herefordiam veniens; adeò cursor ille & praecursor Reginaldus Foliot urbem illam in adventu ipsius deterruerat; asserens ipsum tanquam hostem Regis & regni statim à Castellanis per literas Justiciarii, quas inde susceperat, capiendum & in carcerem trudendum; ut vix aliquis Canonicorum vel amicorum suorum ob metum publicae potestatis cum ipso loqui, vix aliquis civium ipsum hospitio suscipere ausus esset. Post tantas autem declamationes & terrores garcio missus à Folioto tanquam à Justiciario, literas ei tales manè porrexit. ‘G. filius Petri, Comes Essexiae, G. Archidiacono de Brechene quondam sibi dilecto salutem. Miramur plurimùm, quòd tu tam temerariè propriâ auctoritate contra coronam & dignitatem Domini Regis praesumpsisti te intrudere in terras & res pertinentes ad Episcopatum Menevensem. Unde tibi consulimus & districtè praecipimus; quod sicut teipsum diligis & omnia tua, ab hac presumptione te retrahas, & de aliquibus ad praedictum Episcopatum pertinentibus te nullatenus de caetero intromittas. Alioquin scias, quòd saeviùs inte animadvertemus; & omnia tua, quae in potestate Domini Regis inventa fuerint, saisiemus in manu Domini Regis; & corpus tuum, ubicunque inventum fuerit, in potestate Domini Regis capi & salvò custodiri facietis. Teste meipso, &c.’ Archidiaconus autem nichilominus iter arripiens, ad diem à Judicibus datum apud Wigorniam in crastino Conversionis S. Pauli tempestivè satis advenit. Sed nec principalem Judicem suum Eliensem Episcopum, qui cum Archiepiscopo ad Regem transfretaverat, nec substitutum ab ipso Archidiaconum Gloverniae ibi invenit. Sed tantùm Prior S. Mariae tam à Decano Londoniensi quàm ab Archidiacono de Bokingeam ad diem istum per literas ipsorum subrogatus, solus in Camerâ quadam loco Judicis immo Judicum sedit. Advenit autem Prior S. Trinitatis Cantuariae cum Monachorum turbâ. Occurrerat Archidiacono etiam ibidem Magister Simon de Sutwella, principalis tunc Archiepiscopi Clericus & generalis ejusdem▪ Officialis in Angliâ relictus, cum Clericorum catervá, magis autem ad ostensionem & pompositatem; ut ostenderetur Ecclesia Cantuariensis, licèt absente Archiepiscopo, non absque defensoribus esse, ad primum absque necessitate diem in tantâ multitudine concurrerunt.

Facto itaque consessu, primus omnium Prior Cantuariae Archidiaconum in [Page 557] publicâ audientia convenit in hunc modum. ‘Mirum, inquit, quòd vir discretus & eruditus tanquam ad puteum exhauriendum, qui fundo caret, accedere parat; & causam, cujus optatum attingere finem penitus est impossibile, temerariorum hominum impetu potiùs quàm consilio suscitare contendit. Nam etsi Archiepiscopum Cantuariensem, qui tantae opulentiae est & potentiae, superare posses; cum Conventu S. Trinitatis tibi de novo restaret congressio; qui certè terras & thesauros Ecclesiae totos priùs exponeret, quàm detrimentum ejusdem in hac causâ sustineret. Sed esto, quòd utrumque viceris; tertius adhuc cum Suffraganeis Cantuariensis Ecclesiae cunctis tibi restaret conflictus. Ad haec etiam licèt de tribus istis victoriosè triumphaveris; cum ipso Anglorum Rege, cujus coronam impugnas, quartus tibi longè impar & importabilis supererit congressus.’ Paucis autem sic Archidiaconus ad haec respondit. ‘Omnibus his me penitus imparem nec in aliquo comparabilem esse fateor; quoniam, ut verbis poeticis utar: Non me nominibus furiosus comparo tantis. Nisi tamen dignitatis Ecclesiae nostrae in hoc articulo jus pro posse prosequerer; ingratum me filium ejusdem infidelem & illegitimum certissimis indiciis comprobarem. Sed qui nisus suos & vires omnes ad quod de jure tenetur apponit, quicunque fuerit secutus effectus, argui non debet aut reprehendi; juxta illud Poetae, Careat successibus opto, Quisquis ab eventu facta notanda putat. Et illud ejusdem: Si desint vires, tamen est laudanda voluntas. Hac quoque contentos auguror esse Deos. Item & illud Senecae. In arduis aggressibus etsi non sequatur effectus, laudabilis tamen est ipse conatus. Post bellum diutinum & duodenne discrimen tandem fatis urgentibus aut sinistris eventibus Trojae nobilis secuta ruina est; & tamen Hector, quoniam in ejus defensione dum stetit propugnator erat egregius, perpetu [...]m nec immeritò laudem obtinuit. Unde Poeta. Hectora quis nosset; foelix si Troji fuisset? Ardua per praeceps gloria stravit iter. Itaque qui cum debili dimicat hoste, si victus fuerit, confusio grandis; si victor extiterit, gloria brevis. Et è diverso qui bello forti in justâ causâ congreditur, dum bene pugnârit & ex contingentibus nil omiserit, fortuna belli & alea fati quocunque se verterit, debitâ non debet laude privari. Contra fortes igitur adversarios pro Ecclesiâ nostrâ fortiter pro posse dimicando; etsi victoriam assequi non potero, tamen ignaviam effugere volo. Regiam verò coronam non impugnare sed potiùs augmentare, tertiam in Regno Metropolin reformando, magnis nisibus elaboro.’

Caeterùm quoniam nullus principalium Judicum affuerat, & primus inter alios Eliensis Episcopus in transmarinis agebat; ampliùs ad hunc diem processum non fuit. Prior autem S. Trinitatis secretiùs Archidiaconum conveniendo, ut causae Statûs renunciaret, & cum Archiepiscopo Ecclesiâque Cantuariensi se concordaret, multis suasit, nec persuasit. Procedens igitur inde versus Oxoniam Archidiaconus quendam ibi puerum suum, quem ad Justiciarium cum literis suis miserat, literas ejusdem tales ei deferentem obvium habuit. ‘G. filius Petri Comes Essexiae, G. Archidiacono de Brechene salutem. Mandamus vobis, quòd aliter quàm incaepistis, vos habeatis erga Dominum Regem; & qu [...]d Sinodum nec Capitulum aliqu [...]d teneatis in terrâ Domini Regis, nisi in Archidiaconatu vestro; sicut omnia tua diligis & etiam corpus tuum. Si verò venire volueritis nobiscum locuturi; securè veniatis. Teste &c.’ Literarum autem, quas Archidiaconus ei praemiserat, tenor hujusmodi fuit. ‘Nobili & magnifico viro G. filio Petri, Comiti Essexiae, totius Angliae Justiciario, G. Archidiaconus de Brechene tam corporis quàm animae salutem. Miror valde virum discretum & sapientem, principalem Regis Consiliarium & regni Justiciarium, verbis inimicorum in absentiâ partis adversae tam facilè fidem a [...]hibuisse, & in iram aut indignationem motum fuisse. Non enim ex unius partis assertione alterâ parte absente [Page 558] judicium ut nostis fieri solet. Non igitur tam Silvester sum, sicut adversarii mentiuntur; quin & campester existere loco ac tempore sciam. Unde de Walliâ in Angliam ad vos Deo dante in brevi veniam; ea vobis, quae de me falsis suggestionibus cantata sunt, veris per Dei gratiam assertionibus discantare paratus; & Episcopi verba non omnia fore semper Evangelica, sed ubi veritati contraria fuerint potiùs sacrilega, vobis ostensurus. Utinam diu & bene valere possitis.’

Justiciarium itaque sequendo Londoniam venit; fed ulteriùs in Cantiam progressum apud Cantuariam die Purificationis invenit. Contigerat autem Nuncium quendam Lewelini Principis circa dies eosdem ad Curiam venisse. Qui requisitus à Justiciario, quid actum in Walliâ fuerit à Giraldo, totum eidem in veritate replicavit; asserens eum Principem ipsum & proceres suos ad obsequium Domini Regis & fidelitatem plurimùm allexisse. Per quod Justiciarius ab irâ, quam Slopesburiae conceperat, placatus est multùm & mitigatus. In crastino verò summo diluculo simul cum Justiciario Missam audivit in Ecclesiâ S. Trinitatis; ipsâque completâ, vocatus à Justiciario multis ibidem de statu Walliae verbis secretiùs est conventus. Cui cùm ad singula respondisset; subjecit virum tantum & tam discretum adeò adversariorum suorum ad verba moveri minimè debere, nec eorundem instinctu Sinodos ipsius & Capitula, quod nichil ad laicam pertinet potestatem, prohibere. Addens etiam & firmiter asseverans; quòd licèt ad tempus de Temporalium custodiâ sibi sublatâ cum patientiâ sustineat; ad Spiritualia contra custodiam sibi commissam quicunque manum extenderit, se noverit proculdubio vinculo anathematis innodandum; nec personae cujusquam praeter Domini Regis & Capitalis Justiciarii sui deferendum. Ad quae cùm responderet Justiciarius, ut erat vir mitis & mansuetus, se nullum praeceptum circiter hoc fecisse nisi per mandatum Domini Regis & literas ejusdem transmarinas ei transmissas. Et Archidiaconus. ‘Nec mirum, inquit, cùm Archiepiscopus ibi sit, qui regio sigillo praeest, si literas tales vobis mitti faciat, taliaque per vos contra Dominum Papam omnemque justiciam fieri persuadeat, quae per se vel suos ausus nullatenus esset attemptare. Mirum etiam, quòd Dominus Rex contra honorem proprium, de tertio sc. Archiepiscopatuin regno suo reformando, ei ad nutum in omnibus sic assentit.’ Ad quae Justiciarius paucis ita respondens ait. Credo quòd plus timor in his quàm amor operatur. Hoc autem ideo dixit, quòd Rex propter werram, quam cum Rege Franciae tunc temporis grandem habebat, nec Archiepiscopum nec quenquam Magnatum suorum ausus offendere fuit. Mirum etiam, quòd quoties contra Archiepiscopum Rex commotus, vel etiam in pace ac prosperitate constitutus, profectum Menevensis Ecclèsiae simul cum Archidiacono procurare studebat; statim vel per concordiam cum Huberto, vel per discordiam cum Philippo, subitò fuerat impeditus.

Considentibus autem adhuc & conferentibus coram altari quodam à latere dextro Justiciario & Archidiacono, ecce Monachi ejusdem Ecclesiae ad Giraldum intuendum & quibusdam ab aliis ostendendum per turbas astiterunt. Quod considerans Justiciarius Archidiacono, qui cum ipso loqui potiùs intendebat, illud ostendit, dicens. Nonne videtis, qualiter hi Monachi catervatim huc concurrunt, & vos quasi monstrum aliquod cum admiratione conspiciunt? Credo vexationem, quam facitis Archiepiscopo, non multùm eis displicere. Sciebat enim non veram neque firmam inter Monachos & Archiepiscopum consistere dilectionem. Quoniam itaque pulchrum monstrari digito & dicier, hic est: ad eos, qui laborem ipsius plangere solebant, & quòd causam tam difficilem & desperabilem contra tantos adversarios assumpserat, quasi patiendo dolere, sic Archidiaconns respondere consueverat. ‘Duabus alis in hoc agone sustentor & sublevor; quae mihi laborem hunc alleviant & delectabilem reddunt. Ala dextra est intentio pura & cons [...]ientia sana; quibus [Page 559] propter honorem Sancti Davidis & Ecclesiae nostrae dignitatem pium & meritorium absque dubio laborem assumpsi. Ala verò sinistra est laus & gloria; quam etiam in terris propter hunc tam nobilem ausum & tam strenuae mentis aggressum me certum est & impraesentiarum & cuncta per saecula consecuturum.’ Ad haec etiam cùm die quodam festo Lewelinus Venedociae Princeps, convocatis terrae suae Magnatibus, Curiam teneret magnam; processit in fine prandii coram omnibus vir quidam linguae dicacis, cujusmodi linguâ Britannicâ sicut & Latinâ Bardi dicuntur. Unde Lucanus. Plurima concreti fuderunt carmina Bardi. Et cùm sibi tam voce quàm manu silentium indiceret; talem proposuit quaestionem. Quaero, inquit, utrùm potius & honestius Electo Menevensi foret (sic enim Archidiaconus tunc ab omnibus vocabatur; ipse tamen Archidiaconum & non Electum se vocabat) an causam super dignitate Sancti Davidis tanto tempore sopitam non suscitâsse, si non datum ei fuerit optatum eandem ad finem perducere; an sic eam inchoâsse & effectu mancipare non posse? Cùm autem morâ non modicâ taciturnitas omnium cum murmure quodam subsecuta fuisset; primus omnium Princeps ipse tale tandem responsum dedit. ‘Quid, inquit, super hoc mihi videtur, absque praejudicio vobis edisseram. Dico longè melius & laudabilius Electo fore jura S. Davidis, ne nimio [...]ilentio deperirent, contra tantos adversarios & Angliam totam vendicâsse, quamvis tamen evincere non possit. Quòd, quamdiu Wallia stabit, nobile factum hujus & per historias scriptas & per ora canentium dignis per tempora cuncta laudibus atque praeconiis efferretur. Qui enim quicquid potest facit; & nihil probitatis aut vivacitatis omittit; fortè etsi contra votum evenerit, laudem nihilominus dignam promeruit. Non enim vel lusor in aleis bonus vel miles in bellis strenuus semper quod volet obtinebit. Item & quòd jus Menevensis Ecclesiae per ejus labores longè clarius & evidentius, quod antea obscurum fuerat, omni tempore fiet.’ Favor autem omnium & plausus dictum Principis est subsecutus. Item cùm die quodam circa tempus idem Powisiae Princeps atque Reveiliauc Wenonwen proceres terrae suae virosque majores in consessu quodam & consilio secum haberet; & de labore Giraldi mentio fieret; sicut per Walliam & Angliam confabulandi materiam multis tunc temporis dabat; ait ipse. ‘Magnas multoties werras Angliae Wallia nostra movère solet. Sed nunquam tam grandem tamque gravem movit ei, sicut his nostris diebus per Electum Menevensem; qui Regem & Archiepiscopum totumque simul Angliae clerum & populum propter honorem Walliae tantis, tam diuturnis & continuis infestare nisibus & molestare non desistit. Nostrae nimirum werrae, si per aestatem durant, ad pacem hiemali tempore revertuntur; nec nisi per annum ad plus vel etiam dimidium durare solent. Hujus autem werra per quinquennium & amplius incessanter jam duravit.’

DISTINCTIO QUARTA.

REvertens igitur Archidiaconus, & tam Angliam primò quàm postea Walliam penetrans, contra Festum S. Davidis, quod primo die Marcii & circiter Jejunii caput celebrari solet, Meneviam accessit; ipsoque die solemni verbum exhortationis ad populum faciens, ab hoc Isayae verbo, Isa. I. 2. Filios enutrivi & exaltavi; ipsi verò spreverunt me: thema suscepit, & verbum de populo Israelitico dictum, quem Deus enutriens multiplicavit in Aegypto, & per desertum educens, & mare rubrum siccis vestigiis transire faciens, in manu [Page 560] forti transtulit in regna gentium & exaltavit: Ipsi verò spreverunt eum ejusque mandata, tam servos suos interficiendo, Prophetas sc. quàm filium quoque proprium videlicet Christum penitus contempserunt: Clero Menevensi convenienter adaptavit; qui nutritus à patrono suo sc. Sancto David sub alis Ecclesiae suae, & sublimatus in Canonicos, Archidiaconos & Abbates, spreverunt ipsum & honorem suum; servos ipsius & filios pristinam ejusdem dignitatem restaurare cupientes & enitentes totis impediendo viribus. Unde tanquam filii ingrati exhaeredatione digni fuerant & extirpatione. Eodem autem die statim in fine, priusquam à pulpito descenderet, O. Archidiaconum de Kermerthin & R. Foliotum tanquam sibi rebelles & mandato Domini Papae inobedientes publicè candelis accensis excommunicavit. Completâ verò diei solemnitate festivi, in crastino collectis coram Archidiacono Clericis & Canonicis Ecclesiae qui tunc aderant cunctis, sacramenta fidelitatis à singulis tanquam procuratori Menevensis Ecclesiae à Summo Pontifice constituto suscepit.

His igitur hoc tempore peractis, corrupti ex nostris & complices Archiepiscopi, qui scilicet ex nobis exierunt, sed nobiscum non steterunt, ista videntes & anxiè gementes, dicebant ad invicem. Videte, quòd nichil proficimus, si dimittimus eum sic. Tota jam Ecclesia nostra post ipsum ibit. Et statim communi consilio nuncii duorum Abbatum ad Cathedram aspirantium in Normanniam ad Archiepiscopum Cantuariensem transfretantes, & de magnis, ut mos est, majora loquentes, suggesserunt si totum ferè Menevensis Ecclesiae Capitulum totumque Clerum Archidiacono Giraldo praecisè fidelitatem jurâsse; & quòd ei in utrâque causâ, tam Statûs sc. quàm Electionis, inseparabiliter assisterent, praestito super Reliquias Ecclesiae preciosiores corporaliter sacramento firmâsse. Ad quae motus non mediocriter Archiepiscopus, & ultra quàm credi possit animo consternatus & perturbatus, Literas Regis, cujus sigillo praeerat, terribiles tam Archidiacono quàm Capitulo & Baillivo de Pembroch clausas, universis autem aliis ad quos literae pervenerint patentes, ad metum majorem mitti procuravit. Qui autem literas has tam undique terribiles videre voluerit, de Gestis Giraldi librum requirat.

Praeterea ut nullâ ex parte vexatio Giraldo deesset; citatus est interim per Judices à Domino Papâ delegatos, Abbatem sc. de Wigemora, & J. Priorem de Weneloc, & Magistrum A. de Bromfeld; quatinus ad diem certum sibi praefixum veniat responsurus Abbati de Kenmeis & O. Archidiacono de Kermerthin & R. Folioto. Istud autem rescriptum Archiepiscopi fuit machinatione quaesitum; quatinus Archidiaconus sic undique vexatus, minùs ad principalem causam intendere posset. Archidiaconus autem nil inde permotus, ad secundum edictum & peremptorium primum, ubi & inserta fuit editio, grandem pecuniae summam singulorum trium illorum petitione complectens, Clericos suos & procuratorem misit; qui statim audientes principalem Judicem, sc. Abbatem de Wigemora, vices suas cuidam Canonico suo commisisse per literas, ut moris est, patentes, non retentâ sibi & conjudicibus suis sententiâ diffinitivâ, ad Curiam Romanam appellaverunt. Porrò cùm Judices hoc audito subsistere vellent, & appellationi legitimè interpositae deferre, sicut & de jure deberent; Prior de Weneloc in favorem Archiepiscopi, cujus creatio fuit, & ejusdem instinctu super hoc consulti, nichilominus in causâ procedendo, quoniam amplum & latum est Judicis officium, novas de die in diem citationes artas nimis & crebras ad Archidiaconi gravamen emittere non cessavit. Unde quoniam Archidiacono appellationi innitente & ob hoc ad dies plurimos nec per se nec per alium comparente Judices acriter & accuratè procedentes, in Archidiaconum tanquam contumacem sententiam dare jam paraverant: consultus super hoc Eliensis Episcopus, qui principalis ejusdem in magnis & arduis causis suis Judex extiterat, consuluit ei, quatinus ad singulos dies, quanquam grave fuerit ei & sumptuosum, Procuratores mittat & Advocatos, qui per ju [...]is remedia [Page 561] causam teneant & sententiam differant; salvâ tamen Appellatione, quae legitimè fuerit interposita, & eâdem singulis diebus renovatâ. Praesumserat enim Archidiaconus, & hoc Episcopo significavit; quòd Archiepiscopi suggestione tam acriter in causâ procedebant; auctoritate Domini Papae qua fungebantur etsi non justè tamen injuriosè, etsi non rectè quocunque modo, sententiam excommunicationis in ipsum praecipitarent; ut vel sic in arduis causis, quas contra Archiepiscopum habebat, silentium ei imponere possent, & vocem ejus tanquam funestam suffocarent. Ad obviandum igitur huic malitiae, & vitandum incommodum, quod machinati fuerant adversarii pariter & Judices injusti, tam Advocatos de Oxoniâ in Marchiam Walliae crebrò mittendo quàm etiam testium copiam, magnos Archidiaconus sumptus fecit.

Elapso interim temporis spatio circa clausum Pascha per literas Regis transmarinas Archiepiscopo procurante directas literae Justiciarii Baillivo de Pembroch tales missae sunt. ‘G. filius Petri, Comes Essexiae, Radulpho de Bendevill, Vicecomiti de Pembroch, salutem. Pro certo accepimus, quod Poncius Archidiaconus & M. filius suus, & R. filius Jonae, & H. filius suus, & Meiler, & Samuel, & Asser, & G. Decanus de Pembroch, dicti Canonici Menevenses, qui ad dedecus Domini Regis & contra dignitatem coronae & regni sui G. Archidiacono assistunt & adhaerent, & contra Dominum Regem ei sacramenta fecerunt, ei sigillum Ecclesiae suae tradi permittentes ad operandum inde contra Dominum Regem, prout ejus voluntati placuerit, Laica habent tenementa & terras & exchaetas, in quibus publicas suas fornicarias contra Deum & Ordinem suum habent & exhibent; & potiùs debent dici Laici luxuriosi quàm Clerici ordinati vel Canonici; & quòd illi dum praefato G, adhaeserint, non minùs manifestè hostes regis & regni sunt quàm ipse Giraldus. Tibi mandamus & firmiter praecipimus; quòd sicut teipsum & omnia tua diligis, omnia laica tenementa sua & wardas & exchaetas & catalla in ipsis inventa in manum Domini Regis capias & retineas. Corpora etiam fornicariarum suarum capias & salvò custodiri facias, donec aliud à nobis inde habueris mandatum.Teste meipso, &c.’ Per harum itaque tenorem duo perpendi poterunt & notari. Quòd omnes isti, qui majores fuerunt Menevensis Ecclesiae & pars sanior, si liberum eis esset, cum Archidiacono starent; & quòd falsi frat [...]rculi & infideles filii in firmâ Capituli sui & per quae magis gravari solent, tam Archiadversârio suo quàm & Justiciario ex abundanti malitia revelârunt.

Archidiaconus autem ad diem praefixum partibus, scilicet in crastino Inventionis S. Cru [...]is apud Niweport incunctanter accessit. Sed quòd Judice suo principali in transmarinis adhuc agente, & cum Judicibus substitutis tam pro ipso quàm pro Decano Londoniensi, tantùm tertius Judicum sc. principalium Archidiaconus de Bukingeam praesens extiterat; parum eo die fuerat in causâ processum. Propter metum quoque publicae potestatis; & propter literarum tenorem praescriptarum Canonicorum Menevensium nullus accesserat. Citationes igitur in singulis causis Archidiaconus accepit, diffuso sc. in crastino S. Botulfi apud Bracheleiam propter absentiam Judicis principalis sc. Eliensis Episcopi, ut interim redire posset, ex industriâ dato.

Interim autem c [...]m generalem Sinodum totius Diocesis Menevensis auctoritate sibi commissâ pluries Archidiaconus convocaverit, primò apud Keirmerthin, deinde apud Pembroch tertiò apud Meneviam; & semper per literas Regis ad Justiciarium Archiepiscopo procurante & per literas Justiciarii ad Baillivum de Pembroch Sinodos prohibentes & Clericos absterrentes sunt impeditae; demum apud Brechene in Octavis Pentecostes, sc. incrastino S. Trinitatis, generalem Sinodum convocavit; literasque tales Abbati S. Dogmaelis, quoniàm & idiota fuit ideoque Temporalium Episcopatûs contra dispositionem Domini Papae spoliator extiterat, mitti fecit. ‘G. Archidiaconus de Brechene W. Abbati Sancti Dogmaelis salutem. Quoniam propter rerum & temporum vicissitudines [Page 562] & varietates negotia quoque nonnunquam variare necesse est; Sinodum nostram in Octavis Pentecostes solemniter apud Brechene Deo opitulante celebrandam vobis denunciamus. Quapropter vobis mandamus & auctoritate Domini Papae qua fungimur districtè praecipimus; quatinus tunc sicut decet, ibidem in praesentiâ nostrâ comparentes, omnia percepta de Episcopatu infra eundem terminum juxta mandatum Domini Papae, quod inde suscepistis, nobis restituatis. Praeterea secundae diei Sermonem Sinodalem & verbum exhortationis & instructionis tanquam personae magnae & autenticae, quae se Menevensem Electum gerit & nominat, vobis injungimus▪ Valete.’

Caeterùm quoniam Baillivus de Pembroch praecepto Domini Regis & Justiciarii, quorum inde literas susceperat, clam universo Diocesis Menevensis Clero in suâ potestate constituto firmiter inhibuerat, ne G. Archidiacono in quoque obedirent, nec Sinodos ipsius aut Capitula frequentarent; Archidiaconus Magistrum S. de Sudwella, qui generalis erat Officialis Archiepiscopi in Angliâ relictus, super hoc adiens & conveniens, literas ab ipso tales patentes reportavit. ‘H. Dei gratiâ Cantuariensis Archiepiscopus, totius Angliae Primas, dilectis in Christo filiis Capitulo & Clero Menevensis Ecclesiae salutem, gratiam & benedictionem. Ex conquestione dilecti nobis in Christo filii G▪ Archidiaconi de Brechene accepimus; quòd quidam saeculari potestate utentes se opponunt & impediunt, quo minùs curam Spiritualium à Domino Papâ & à nobis sibi ad tempus commissam valeat exercere, vobis prohibentes ne ei in aliquo intendatis. Hinc est quòd quia jus ecclesiasticum saecularibus legibus minimè constringi debet; vobis mandamus, quatinus occasione laicae prohibitionis nullatenus omittatis, quin ei in curâ spiritualium secundùm tenorem mandati Apostolici & nostri obtemperetis; salvis appellationibus ad nos vel Officiales nostros ritè interpositis sive interponendis. Si autem mandato in hac parte obedire contempseritis; vos ad hoc, sicut justum fuerit, compellemus.Valete.’ Scribebat enim nomine Archiepiscopi in cunctis quae Archiepiscopum contingebant; & contra Sigillo ejusdem cum ipso relicto literas signari faciebat. Literas etiam alias clausas ab eodem impetravit; quibus Baillivo de Pembroch districtè prohibuit; ne Clerum Menevensem, quo minùs Archidiacono G. intendant, impedire praesumat. C [...]m igitur Abbates duo spiratores ad cathedram cum caeteris complicibus Archiepiscopi haec audirent, & quòd Vicecomes de Pembroch à Clero avertendo propter hoc mandatum jam cessaret, & quòd Clerus patriae ad Sinodum ire se jam pararet; nuncios in Normanniam ad Archiepiscopum, ut mandatum Officialis oci [...]s revocaret, cum festinatione transmiserunt.

Archidiaconus autem nichil ex contingentibus omittendo, Sinodum toties & tot locis convocatam, semper autem per publicam potestatem impeditam, demum apud Brechene solemniter & publicè celebravit. Verùm qualiter Sinodus ferè impedita fuit, & qualiter cursores Archiepiscopi cum R. Folioto ad oblatrandum & impediendum advenerunt, qualiterque vacui prorsus & confusi recesserunt; liber de Gestis Giraldi evidenter explanat. Qualiter etiam dicti Judices de Marchiâ ad gravamen Archidiaconi ob Archiepiscopi favorem per fas omne nefasque de die in diem acriùs contenderunt; liber idem manifestè declarat.

Interim autem imminente Festo S. Botulphi ad diem partibus datum, sc. in crastino apud Brakelegam, septus Clericorum & Advocatorum cuneis non Canonicorum Giraldus accessit; & inveniens ibi Judicem principalem, sc Eliensem Episcopum, qui jam in Angliam advenerat, & alios duos substitutos; Clericos etiam Archiepiscopi Magistrum Simonem de Sudwella, & Magistrum Jo. de Tinemuda, quem Archiepiscopus literis suis patentibus Pro [...]uratorem suum constituit, & Magistrum Willelmum de Cauna; processit in medium, [Page 563] & quòd neminem de Ecclesiâ suâ sibi assistentem habebat, sic inchoando: ‘Solus in arma vocor; nec tamen omnino dicendus solus, si cui astiterit Deus, nec omnino est absque sequelâ, cui veritas suffragatur atque justitia:’ literas Domini Papae clausas protectionis pariter & commendationis Archiepiscopo directas legi fecit▪ quibus prohibebatur Archiepsicopo, ne Clericos Menevenses vel blanditiis alliciat vel minis deterreat, aut damnis afficiat, vel per suos aut Regis Anglorum ministros aut Officiales quomodolibet impediat vel impediri permittat, quo minùs Archidiacono Menevensi in utrâque causâ tam Statûs quàm Electionis, si velint, assistere possint. Deinde prosecutus est, qualiter munusculis primò sibi Capitulum allexit & blanditiis, postea minis & terroribus publicae potestatis, prostemò quidem spoliationibus & rapinis; adeò ut jurare compulsi sint & etiam sponsores dare, quòd Archidiacono Giraldo non solùm non assisterent, sed etiam cum Rege & Archiepiscopo stantes ubique se Archidiacono in causis suis constanter opponerent. Sed ecce quàm obediens est Domino Papae Archiepiscopus; & tamen in literis suis omnibus ad ipsum directis se devotum ejusdem filium vocat. Postmodum autem ad cumulum injuriarum legi Archidiaconus literas Justiciarii Baillivo de Pembroch directas, quibus praecepit, ut laica tenementa & exchaetas Canonicorum in manu suâ saisiet & etiam concubinas eorum capiat & custodiat, donec mandatum suum inde suscipiat. Has autem literas misit Justiciarius, sicut & alias terribiles multas, mandato Domini Regis de partibus transmarinis. Unde per Archiepiscopum haec omnia fieri per vehementissimas constare potest praesum ptiones. Prima, quòd assiduè Regi in transmari nis assistebat. Secunda, quòd ejus sigillo tanquam Archicancellarius praeesse dinoscitur. Tertia cum aliis, quòd res ipsius hîc agitur. Quarta, quòd errata non corrigit, quinimo factus est evidens ecclesiasticae libertatis oppressor, qui ordinis & officii debito deberet esse defensor. Error enim, ut ait Innocentius, cui non resistitur, approbatur; & veritas cùm minimè defensatur, opprimitur. Negligere cùm possis perturbare perversos nichil aliud est quàm fovere. Nec caret scrupulo societatis occultae, qui manifesto facinori desinit obviare, praesertim cùm ad hoc ex officio teneatur.

Cùm autem ad haec Clerici Archiepiscopi alternatim, ut noverant, respondissent; quaesito utrùm aliqui Canonici Menevenses adessent; processerunt Anglici illi & anomali duo Osbertus & Foliotus, & duo Walenses Martinus frater Abbatis Albae Domûs & Samuel ejusdem consanguineus. A quibus cùm quaesitum esset per Judices, utrùm Archidiacono G. assistere vellent in causâ Statûs necne; responderunt sicut edocti fuerant, quòd acephali erant; ideoque tam arduam causam, donec caput haberent & Episcopum, suscitare vel suscitanti assistere vel assentire nolebant. Literas quoque Capituli sui de rato habendo, quod hi quatuor ibi dixerint aut egerint, porrexerunt. Alter autem Walensium, sc. Samuel, ne verbum omnino nullum pro Ecclesiâ suâ facere videretur, palam asseruit Ecclesiam S. Davidis revera Metropolim fuisse & esse debere, sed locum aut tempus huic quaestioni nondum existere. Ex abundanti quoque testati sunt, tanquam testes repentini & quidlibet asseverare parati, se nunquam G. Archidiaconum elegisse; literasque Capituli sui id ipsum astruentes produxerunt.

Archidiaconus autem ad haec respondit; qui electioni suae se opponere voluerint, longiùs ituros & Apostolorum limina visitaturos. Dictos etiam Anglicos duos à se excommunicatos asseruit. Ipsi verò se absolutos ab Archiepiscopo responderunt. Capitulum autem & Canonicos discretiores ac residentes ad ei non assistendum & in utrâque causâ sic scribendum per violentiam & bonorum spoliationem compulsos esse; & hoc se probaturum per testes, qui rapinis & depraedationibus intererant violentis, die proximo partibus praefigendo promisit. Quatuor autem Canonicos istos, ut Archiepiscopum, à quo seducti fuerant, placare [...]er hoc possent, & Abbatum duorum ad Cathedram Spirantium [Page 564] alterutrius promotionem vel sic procurarent, tam contra factum electionis proprium quàm etiam Ecclesiae suae dignitatem pariter & libertatem stare, cum assertione proposuit. Sed ecce in quantam perplexitatem peccatis urgentibus, & partis adversae de die in diem atrociùs instante malitiâ, sunt deducti; qui si steterint cum ecclesiâ suâ, sicut ipsos debere constat & decere, statim privati sunt bonis omnibus & spoliati. Sin autem è contra, perfidi sunt & perjuri? Mos enim est Ecclesiae Menevensis; quòd quando canonicatur quispiam, priusquam installetur, fidelitatem jurat Ecclesiae suae super Reliquias Ecclesiae Sacramento corporaliter praestito. Unde & Archidiaconus Romae coram Cardinalibus Auditoribus suis in Consistorio Foliotum Sillogismo cornuto & quasi sub dilemmate sic constrinxit. Aut falsus fraterculus hic noster nobiscum stabit pro Ecclesiâ suâ in causâ Statûs, aut contra cum parte adversâ. Sed si contra; manifestè perjurus est Ecclesiae suae. Si nobiscum & pro Ecclesiâ suâ; perjurus est Archiepiscopo, cujus stipendiis & sumptibus cuique juratus ut pro Ecclesiâ Cantuariensi contra Menevensem in Curiâ Romanâ pro posse staret, huc accessit. Sunt igitur, ut prosecutus est coram Judicibus Archidiaconus, omnes Canonici Menevenses, qui contra Ecclesiam propriam & matrem suam pro lucro terreno seu damno stare prae sumpserunt, perpetuò infames atque perjuri▪ Maximè verò Anglici illi duo, Foliotus sc. & Osbertus; qui ad hoc conducti atque jurati contra Ecclesiam suam non necessitate, ut alii plerique, sed voluntate nituntur.

Post varias igitur altercationes hinc inde factas secundo die soluto litigio datus est dies quartus in Octavis S. Jacobi apud Bedefordiam. Quò cùm partes transcurso tempore coram Judicibus convenirent; produxit Archidiaconus testes duo Presbyteros & Clericum unum, qui spoliationi Canonicorum intererant & violentiae factae; propter quam nec ipsi assistere ausi fuerant nec comparere. Canonici verò praescripti quatuor ad hunc etiam diem, quasi à Capitulo missi, Canonicos spoliatos aut ab Archidiacono per violentiam aversos tam literis Capituli quàm vivâ voce negârunt. Archidiaconus autem hanc ipsam negationem propter metum publicae potestatis, ne si querimoniam deponerent, ei deteriora contingerent, absque dubio factam esse proposuit. Literas quoque Capituli vel pro Ecclesiâ Menevensi vel pro Archidiacono facientes coram Judicibus in publicum productas eodem terrore negantes, vel surreptitias omnes vel falsas esse dicebant. Quaerenti autem Eliensi Episcopo, quare invitis beneficium dare & ingratos à servitute ac subjectione eripere Giraldus tantis nisibus elaboraret; sub distinctione in publicâ audientiâ sic respondit. ‘Beneficium, ut nostis, aliud libertatis, aliud liberationis, aliud liberalitatis. Primum & secundum dari possunt invitis, tertium verò nequaquam. Possum enim servum meum emancipare & captivum meum à carcere liberare vel invitum. Codicem autem meum cuiquam dare non possum, nisi accipere voluerit. Induxit & illud Jeronimi. Multoties bona patrantur invitis; dum eorum potiùs utilitati consulitur quàm voluntati. Et illud ejusdem. Et qui phreneticum ligat, & qui letargicum excitat, ambobus molestus, ambos amat. Adjecit & mirandum valde corruptionis hujus effectum; quòd Canonici Walenses, qui originali gaudebant libertatis honore, sicut & gens sua tota, à servitute & subjectione, qua tenentur, eripi recusant, vel etiam ab extraneo quocunque & quandocunque, nedum à quodam fratrum suorum & de corpore Ecclesiae suae tantis ad hoc curis & laboribus enitente. De ^a Anglicis enim, qui servi sunt olim atque subacti, & jam quasi naturaliter servi, si à longâ suae servilis [Page 565] conditionis consuetudine, quae tanquam in naturam converti potuit, discedere renuunt, non adeò quidem obstupendum. Unde & aures istorum, quia servitute recedere nolunt subulâ perforari deberent more Jud [...]ico, qui anno septimo servos suos manumittebant. Deserviebant enim Judaei, &c.’ Judices autem testes Archidiaconi super spoliatione Canonicorum & violentiâ factâ suscipere differentes, quintum singulis causis apud Sanctum Albanum in octavis Nativitatis S. Mariae diem dederunt.

Interim autem persecutionis graviùs de die in diem urgente procellâ, praeceptum & publico edicto, ne quis in Demetiae vel Meneviae finibus Giraldum hospitio susciperet; adeò ut ad partes illas accedens, propinquorum suorum atque nepotum hospitia, ne periculum incurrerent aut jacturam, evitaret. Et in festo Assumptionis B. Virginis Meneviam veniens, in Praebendâ suâ propriâ per sex inde milliaria distante, scilicet ^a Martru, nocte praecedente jaceret; & post Missam die Festo solemniter celebratam & exhortationem ad populum ab ipso factam, cùm nec ipsum ibi quisquam suscipere ausus esset, nec ipse sui occasione quempiam laedi vellet, ad Praebendam iterum & hospitium proprium remearet.

Peractis igitur his quae tunc in partibus illis agenda fuerant, reversus Archidiaconus apud Brechene, in Conventu Clericorum patriae & Capitulo apud Aberhothene, ne nulla temporis aut terrae pars tribulatione careret; ecce adversarii Archidiaconi & scurrae Archiepiscopi duo, Osbertus sc & Foliotus, cum insultatione plurimâ procedentes, citationem Judicum cum literis Domini Papae sibi directis, tenorem commissionis variatâ personâ contingentibus, Archidiacono porrexerunt. Sciens enim Archiepiscopus Menevense Capitulum ex toto corruptum, ideoque tam minis allectum quàm muneribus, ad nutum suum contra Giraldum quidlibet testificaturum, per nuncios suos Romam solito cum effectu transmissos literas impetravit; quatinus testes tam de Capitulo Menevensi quàm aliunde, senes & valetudinarios, pauperes & inopes, contra Giraldum & ejus electionem admittantur: cùm tamen in commissione Giraldi contineretur, ut qui contra electionem ejus agere vellet, Romam veniret. Qui autem citationem hanc videre voluerit & editiones varias cum nugis suis insertas, necnon & literas Papae super hoc Giraldo directas; de Gestis Giraldi librum inspiciat.

Archidiaconus autem his omnibus nec frangi potuit animo nec desperanter affligi. Sed potiùs vultu erecto & corde securo spem praeferens▪ omnes fortunae adversae sprevit insultus, & rotae versatilis volubilitatem altâ mente calcavit; memor sapientis illius: Tu ne cede malis, sed contra audaciùs ito, Dum tua te fortuna regit. Multum quoque cunctis adjutus in angustiis saepedicto Fratris optimi consilio super adversis aequanimiter sufferendis. Missae sunt igitur literae Regis, Justiciarii & Marescalli, Archiepiscopo cuncta curante, tam Baillivo de Pembroch quàm Capitulo Menevensi, districtè praecipientes, quatinus omnes Canonici Menevenses, juvenes & senes, divites & pauperes, sicut honorem Domini Regis diligerent, apud S. Albanum die praenotato absque omni excusatione aut tergiversatione venirent. Alioquin corpora ipsorum cum concubinis & catallis omnibus tanquam hostium Regis & Regni caperentur; ipsisque in carcerem detrusis, concubinae prostituerentur, & bona ipsorum [Page 566] omnia confiscarentur. Missae sunt enim literae Archiepiscopi simul cum aliis, more solito pungentes pariter & ungentes. Hoc autem terrore compulsi tam fideles & firmi, si fas esset, quàm corrupti, tam ad iter arripiendum quàm ad motum Regis & Archiepiscopi quidlibet asseverandum se praeparaverunt universi. Sed ecce quanto discrimine contra potestatem hîc dimicatur utramque; quòd nisi regia sic jugiter instaret & urgeret violentia, parum quidem in utrâque causâ proficere posset pars adversa.

Archidiaconus autem novis super casibus novis utens consiliis, ad intentionem suam fundandam & electionem suam coram Judicibus astruendam, testes plurimos solitâ vivacitate praeparavit. Quibus sub celeritate completis, quoniam pecuniam in Norwalliâ & Powisiâ collectam & ei promissam per nuncios fideles saepiùs missos habere non potuit, Archiepiscopo partes etiam illas per Abbatem Albae Domûs & alios quosdam corruptores inficiente darique promissa dissuadente, nec ignavus nec deses, per Elevein & Melenith per Keri & Kedewein versùs Venedociam iter incunctanter arripuit; penetransque Powisiam & terram Wenonwein silvis hispidam & munitissimam, ipsum in expeditione contra Lewelinum, cui tunc concordatus fuerat, invenit; à quo & cum honore susceptus est. Solus hic tamen inter Principes Walliae tam propter invidiam, quòd Lewelinus hoc inchoaverat, quàm etiam avaritiam; necnon ut Anglicos, quibus contra Lewelinum adhaerebat, & Archiepiscopum in hoc placaret, auxilium in terrâ suâ Sancto David facere recusavit. Unde & vindictâ divinitus paulò pòst secutâ, tantam in pede laesionem equo proprio calcante seu recalcitrante suscepit; ut claudicationem incurreret gravem & imbecillitatem vix curabilem. Venedociam igitur intrans Archidiaconus & ad Lewelinum accedens, simul cum Electo Bangorensi qui ei occurrerat, super pecuniâ—collectâ & penès Electum reservatâ Principem convenit. Ipse verò de adventu Archidiaconi laetus & hilaris, ut erat vir liberalis & lenis, si quam rubiginem ex infectione contraxerat, statim ut vultum amici vidit, totam abjiciens, pecuniam Archidiacono reddi jussit. Erat autem summa pecuniae collectae, praeter hoc quòd à Powisensibus habuit, quasi librarum XX. His itaque sic completis, per Albi Monasterii & Slopesburiae fines Angliam intrando, quasi quarto postquam à Lewelino discesserat die apud Abbatiam de Hagemam pernoctavit. In crastino verò priusquam inde discederet, advenerunt ei nuncii duo de Meneviae partibus, capellanus scilicet Praebendae suae de Martru, cui nomen Philippus, & Capellanus Ecclesiae suae de Lanwundaph, cui nomen Aidanus; nunciantes adeò nuper aggravatam in ipsum & suos omnes persecutorum manum, ut post minas multas jam in facta immo facinora ac sacrilegia prorumpentes, sc. Nicholaus Avenel qui jam subrogatus fuerat Radulpho de Bendevilla in Ballivâ de Pembroch, ut atrociùs ageret, quoniam crudelis extiterat, & nemini parceret, & Willelmus filius Martini, tam Praebendam Archidiaconi de Martru quàm Ecclesiam de Lanwundaf in coemiteriis & extra spoliantes, & viros ac mulieres captivos ducentes & incarcerantes, ad redemptionem gravem coartarent. Archidiaconus autem his auditis, cum constantiâ respondit, sibi plurimum in hac spoliatione successisse, & novos Archiepiscopi nisus per hanc exceptionem elidi posse. Ducens itaque Capellanos illos secum in Angliam ad testificandum quod actum fuerat, eâ nocte in terrâ Baronis cujusdam, cui dilectus antea & familiaris extiterat, cui nomen Willelmus Alani filius, hospitio susceptus est. Porrò vir ille de Wigorniâ, ubi cum Archiepiscopo circiter id ipsum temporis locutus fuerat & querimoniam ejusdem de Giraldo grandem audierat, ad terram eandem eodem die reversus, cùm audiret Archidiaconum ibi esse, misit ad ipsum Camerarium suum, indicans ei secretò, quatinus cautè & incunctanter abscederet. Quosdam enim de comitatu suo, qui Archiepiscopum diligebant; si ipsum ibi invenirent, ab ejus molestatione & [Page 567] rerum suarum direptione praepedire non poterat. Adjecit etiam se valde dolere, quòd affectum dilectionis, quem erga ipsum habebat, ei ostendere eumque cum honore in terrâ suâ tunc suscipere non valebat. Quo audito, quòd nec frangi potuit adversis nec consternari, hilari vultu & erecto monitis adquievir, illud ad mentem revocans. Matt. X. 23. Si persecuti vos fuerint in unâ civitate; fugite in aliam. Veniens igitur Oxoniam, Advocatos suos duos, sc. qui per totam aestatem singulis diebus causae datis ei astiterant, & non gratis, secum apud S. Albanum ducere volens, aversos per Archiepiscopum ambos nec ipsos nec alios habere potuit; praeter unum qui de partibus transmarinis nuper advenerat, famae adhuc incognitae, qui etiam praetimore publicae potestatis urgentis ei vix & duris quoque conditionibus ausus fuerat adhaerere.

Versùs itaque S. Albanum Archidiaconus accelerans, in crastino Nativitatis S. Mariae coram Judicibus, qui omnes in propriâ personâ tunc aderant, cum comitatu testium non modico tam Cleri quàm populi confidenter apparuit. Archiepiscopus autem Clericos suos & Advocatos omnes illuc transmittens, ipse non procul inde sed quasi per milliaria XII. accedens, ut crebrò nuncios suos suscipere & mittere posset ac remittere, apud Dunstaple quasi in insidiis moram fecit. Imprimis igitur Clerici Archiepiscopi scientes juxta Comici sententiam, Omnia priùs attemptanda quàm arma, ex parte Domini sui amplissimos reditus Ecclesiasticos Archidiacono, ut utrique causae renunciaret & ab Archiepiscopi vexatione cessaret, per Judices obtulerunt. Ipse verò non personae suae sed Ecclesiae prae rebus omnibus profectum quaerens, & ad statum ejusdem pristinum reformandum pro viribus enitens, pacis & concordiae modum, ad quem induci potuit, exprimentem talem in manus Judicum demum Schedulam misit.

‘Quoniam Ecclesiam nostram Menevensem constat multo tempore Metropolin fuisse, & etiam in plenâ potestate Metropoliticâ praeter usum Pallii usque ad tempora Regis Angliae Henrici I. permansisse, per cujus potestatem ac violentiam Cantuariensi Ecclesiae subjici coepit cum aliis Ecclesiis Walliae; sicut ex scripto, quod de divisionibus Anacleti & Registro Gregorii necnon & Ecclesiasticâ Bedae historiâ fideliter extraximus, ex parte perpendi potest; iterum, si placet, Metropolitica fiat, sed Ecclesiae Cantuariensi subjecta; sicut una Ecclesia Metropolis alii Metropoli jure Primatiae subjici solet; quemadmodum videlicet Burdegalensis Metropolis Bituricensi tanquam Primatiae sedi subjecta est. Primatiae namque propriè sedes, ut nostis, non est nisi quae subditum sibi Archipraesulem habet. Verùm cùm Ecclesia Menevensis temporibus B. Davidis & XXV. successorum ejusdem usque ad Samsonem Dolensem, qui Pallium nostrum asportavit, intra Walliae spatium ut nunc est, & V. Episcopatuum Angliae, Cestrensis sc. seu Coventrensis, Herefordensis, Wigorniensis, Bathoniensis & Exoniensis, sicut ex antiquissimis Historiis vel ex veterum relatione fideli & assertione colligitur, XII. Suffraganeos haberet; nunc tribùs illis tantùm, qui intra Walliae fines continentur, contenta foret. Sic etenim initium possidendi Cantuariensis Ecclesiae vitiosum, quia violentum, ex parte purgari posset; cùm de consensu ejusdem Ecclesia Menevensis pristino gauderet honore, etsi non pleno. Et quia jam aliquamdiu in subjectione fuerat, quanquam injustè, temporibus sc. trium Episcoporum nostrorum ultimorum, qui soli de nostris à Cantuariensibus consecrationem susceperunt, subjecta remaneret. Et sic Cantuariensis Archiepiscopus plus haberet honoris, sc. loco simplicis Episcopi suffraganei Archiepiscopum subjectum habens. Et cum longè meliori conscientiâ multoque minùs oneris terram sc. tam remotam, quasi [Page 568] per XV. ferè diaetas, & gentem divisas ab Angliâ prorsus atque diversas ^a linguam, leges & consetudines habentem, qui mores & modos patriae non ignoraret, & qui propiùs residens ac diligens existeret, quasi per Vicarium regens. Caeterùm ne videar personae meae hanc dignitatem appetiisse vel appetere; Archiepiscopus Ecclesiae nostrae fieret quicunque, dum tamen idoneus, juxta Domini Papae & Regis & Archiepiscopi dispositionem. Sicque perpetuò controversia tanta sopita foret. Alius concordiae modus, si fortè Domino Papae, in cujus omnia ponimus dispositione, modus iste non sederit vel etiam Archiepiscopo; quòd testes nostros valetudinarios Judices suscipiant; & attestationes sub sigillis suis Domino Papae transmissae & ibidem bullatae in scriniis ejusdem, ne tractu temporis jus depereat, reserventur [...]; & secundae apud Cantuariam bullatae, & tertiae apud Meneviam reponantur; & toto tempore vitae Archiepiscopi istius, quam Deus ad honorem Ecclesiae s [...]ae longam conservet; haec controversia pro bono pacis sopita quiescat; nisi fortè voluntate summi Pontificis vel etiam mandato Principis resuscitetur. Et ut liqueat omnibus me propter cathedram Menevensem mihi obtinendam tantum nullatenus assumpsisse laborem; Electionem de me factam, si qua fuit, in manu Domini Papae resignabo; & ejus providentiâ Ecclesiae nostrae pauperi ac depilatae & usque ad exterminium ferè dilapidatae Pastor vividus ac validus, qui dispersa revocet & reparet, provideatur. Sin autem neutrum concordiae modum vel Dominus Papa approbaverit vel Archiepiscopus admiserit; nichil aliud restat, nisi ut lites suo Marte decurrant.’

Scriptum hoc autem statim Archiepiscopo per suos missum fuerat. Quod cùm diligenter inspiceret & respiceret, quanquam plurimi suorum & discretiores modum pacis & transactionis oblatum approbarent, & praecipuè Eliensis Episcopus, quid tam discretus erat & in jure peritus, asserens, si cathedrae praeesset ipse Cantuariensi, se malle Archiepiscopum in Walliâ cum Suffraganeis suis sub pace stabili perpetuâque subjectum habere, quàm quatuor Ecclesias ibidem Cathedrales simplices sic pendulas semper & litigiosas jure provinciali possidere. Tamen Archiepiscopus de tribus confisus, de regiâ potestate sc. quam vel amore ipsius vel timore magis propter werrae urgentis incommodum ad nutum habebat; de Capitulo Menevensi, quod ex toto corruperat; & de Curiâ Romanâ, quam corrumpi, quod absit, posse putabat; oblatae concordiae non adquievit; sed donec Suffraganeos suos omnes super hoc consuleret, responsum proterminavit. Unde & literas Domini Wigorniensis Episcopi, cui nomen Malgerus, qui simul cum Eliensi ad pacem intendebat, super hoc Archidiacono missas hîc apponere praeter rem non putavi. ‘Magister M. Magistro G. salutem. Cum maximâ diligentiâ & sedulâ attentione utrumque modum concordiae & pacis inter Archiepiscopum & te, sicut in literis vestris continebatur, exposui. Et de illis duobus Anglicis Canonicis, quòd pacem nollent sed Werram desiderarent, apertè significavi. Ipse autem post secreta consilia & tractatum cum prudentibus habitum, respondit, quòd super hoc nichil ad praesens certum respondere poterat; quoniam causa non ipsum tantùm sed omnes suffraganeos tangebat. Sed me tibi fidejussorem constituit; quòd illud faceret, si suffraganei sui consenserint, & Dominus Papa modum approbaverit & confirmare voluerit.’

[Page 569]Cùm igitur ad lites & causarum ventilationes perventum esset; procedentibus Canonicis & Clericis Menevensis Ecclesiae, senibus etiam & valetudinariis, qui residentes jugiter esse solebant, ferè cunctis per violentiam venire compulsis, & ad quidlibet testificandum contra Giraldum eodem terrore paratis, videns Eliensis Episcopus & attendens iniquitatem hanc maximam à senioribus progressam, inter caetera quae proposuit, Archidiacono, quem de Scolarum olim in Franciâ societate notum habuerat & dilectum, quasi jocosè in publicâ audientiâ dixit. Ecce qualiter gens tua & pontifices tui tradiderunt te nobis: respiciens Clerum Menevensem. Et risu universorum subsecuto, respondens Archidiaconus ait. ‘Scriptum est enim. Deut. XXII. 20. Generatio perversa atque infideles filii. Quod nunc veraciter istis adaptari potest; qui occasione quantâlibet in matrem propriam armati & tanquam matricidae cruenti, juxta poenam tanto facinori debitam & statutam culeo insuti cum gallo gallinaceo, simiâ & serpente, projici deberent in profluentem. Triplici namque gradu in hac sui damnatione procedunt. Quidam enim minis attoniti; quod etiam malum; alii muneribus allecti, sed hoc pejus; quidam ambitu promotionis sui vel suorum in eâdem Ecclesiâ quam impugnant excoecati; quod pessimum: omnes simul à viâ veritatis exorbitantes; etsi humanam ultionem fortè effugere praevaleant, divinam ab [...]que dubio vindictam non evadent.’

Interim autem lite super Electione per incuriam contestatâ, producti sunt ex utrâque parte testes plurimi. Sed ex parte adversâ Clerici Menevenses à corruptelâ non discedentes, ad testificandum contra Giraldum certatim omnes accurrerunt. Qui enim senes & valetudinarii non erant, pauperes se esse dicebant; qui licèt respectu Anglicanae opulentiae pauperes quodam modo dici possent, non usque adeò tamen ut Romam propriis sacultatibus ire non praevalerent. Quanquam etiam Archiepiscopus cunctis pro se contra Giraldum Romam ituris de suo sumptus sufficientes invenire paratus esset; sicut in sequentibus palam erit. Dictum autem fuerat adversae partis astutiâ & publicis officialibus sub comminatione promulgatum; quòd qui hîc pro Rege & Archiepiscopo testimo nium contra Giraldum non perhiberet, contra eundem testificaturus proculdubio Romam iret. Proinde & miseri vano hujusmodi timore perterriti, passim ad perjuria prosiluerunt. Quidam enim ut inter senes ad perjuria reciperentur, se sexagenarios, cùm non essent; alii verò ut inter pauperes pejerare possent, se XL. solidorum reditus aut facultates non habere falsò jurabant. Dupliciter itaque perjuri sunt; dum falsum scienter & sponte jurant, ut illico jurati falsissimum testificentur; sicut ex attestationibus eorum Romae publicatis postmodum patuit, quibus asserebant, quòd Giraldum Archidiaconum nunquam elegerunt, nec aliquid quod Electio dici posset unquam de ipso fecerunt.

Super literaturâ verò cùm examinari deberet Abbas S. Dogmaelis, qui tunc primò comparuit; obtulerunt ei Judices imprimis literas Domini Papae legendas, commissionem ejusdem negotii sibi factam continentes. Sed cùm responderent qui pro ipso loquebantur, Clerici sc. & complices Archiepiscopi, ipsum de literis talibus, quibus non assueverat, probari non debere sed potius de libris Ecclesiasticis; allatus est liber Missalis cum literâ legibili & grossâ; qui c [...]m ei legendus offerretur à Judicibus & exponendus, de licentiâ Judicum, quam expetiit, causâ deliberandi cum Clericis Archiepiscopi secessit ad partem; & post moram longam ac taediosam, tandem tam lectionem recusans quàm expositionem, cum responso relationi Judicum inserto recessit. Ad haec etiam cùm in causâ statûs Canonici Menevenses se Archidiacono Giraldo nec assistere vell [...] nec assentire proponerent; Archidiaconus ad hoc ipsos sibi in eâdem causâ assensum primò perhibuisse, sed postea per violentiam & rerum suarum adversâ parte procurante spoliationem aversos fuisse. Et cùm hoc quoque probare in continenti per testes idoneos Presbyteros & [Page 570] Clericos paratus esset, dicens etiam Dominum Papam, si coram ipso bis ageretur, probationes istas admissurum; Judices tamen vel suo in sensu abundantes, vel Archiepiscopo, cui provincialiter subditi fuerant, in hoc articulo propitiantes, tandem nec se probationes Archidiaconi super hoc suscepturos; unde Papa postmodum ipsos in hoc errâsse proposuit; nec in causâ statûs, cùm nullus ei Canonicorum assisteret, processuros, sententialiter pronunciârunt; sicut eorundem relatione postmodum insertum est. His autem sic completis, cùm procederent adversarii plurimi, archiadversario cuncta procurante & machinante, super injuriis & gravaminibus sibi allatis ab Archidiacono, juxta editionem in citatione factâ per ultimas literas contra Giraldum impetratas comprehensam, querimoniam deponentes; Archidiaconus se nuper spoliatum conquerens per Archiepiscopi & aliorum adversariorum machinationem, qui nunc falsò de ipso conquerebantur; & Capellanos suos spoliatos in medium producens, se non responsurum, nisi priùs fuerit restitutus, asseruit. Praeposuit etiam se propter adversae partis malitiam & concurrentem saecularem simul justiciam cum ecclesiasticâ potentiâ, nec Advocatos, nec aliquam sequelam habere posse; sed tanquam publicos hostes Regis & regni seque suosque per forum & compita declamatos esse. Propter quae gravamina ad Summum Pontificem appellavit.

In fine verò coram Judicibus in publicâ audientiâ, potestate sibi à summo Pontifice traditâ & auctoritate, spoliatores suos praedictos Nicholaum Avenel & Willelmum filium Martini, quòd Praebendam suam de Martru spoliaverant, sententiâ excommunicationis innodavit; & terras ipsorum sub interdicto conclusit. Ad haec etiam ut undique vexatio vehemens exercitium pa [...]iter & intellectum daret; missis Clericis & nunciis ad diem in Marchiâ Walliae datum à Judicibus praedictis, à quibus appellaverat, Archidiaconus per ipsos quasi Judicibus eisdem ultimum vale dicturos appellationem suam legitimè factam tam litteris praecisè renovare curavit quàm vivâ voce missorum. Judices tamen ob favorem Archiepiscopi ad gravamen Archidiaconi nichilominus procedentes, partium adversarum probationes super damno suscepto de die in diem processu temporis susceperunt; & Archidiaconum absentem versusque Curiam proficiscentem adversariis in CLXX. Marcis per sententiam condemnaverunt: per cautelam etiam exquisitam sententiae executionem iniquae, ne Archidiacono dum esset in Curiâ id nunciaretur, usque Pascha sequens vel Pentecosten distulerunt. Totum hoc autem Archiepiscopi suorumque factum est instinctu; quatenus suae condemnationis in expensas Archidiaconi per Curiam Romanam & hujus sic factae per Judices tales fieri fortè compensatio posset.

Archidiaconus autem machinationes adversas omnes atque malitias altâ mente contemnens & post terga relinquens, versùs Curiam, unde cunctorum sibi remedia sperabat incommodorum, iter incunctanter arripuit; prim [...]que Londonias ad se praeparandum deinde Cantuariam ad transfretandum, sed in occulto non per stratam publicam, sed lateraliter atque latenter incessit. Veniens igitur ad S. Augustinum apud Cantuariam, & à Monachis qui Archiepiscopum similiter adversarium in multis immo ferè cunctis habebant, gratanter susceptus & fideliter occultatus, apud Sautwich clandestinum sibi parari [...]l. navigium. naufragium fecit. Suave namque collegium & dulce consortium eorum habere solatium, quos simul delectat subire litigium. Sed cûm ferè per VIII. dies moram ibidem Euro in contrarium flante fecisset; ecce adveniunt nuncii Archiepiscopi & Justiciarii, qui versùs partes illas profectum esse Giraldum audierant; publico praecipientes edicto, ne quis Clericus aut Laicus absque literis ipsorum transveheretur. Similiter & per port [...]s omnes totamque maritimam praeceptum fuit; praecipuè verò de Giraldo, ne transveheretur, edictum exiit; qui etiam per singulas domos de Santwich quaesitus, ut caperetur si reperiri posset, praeceptum fuit. Unde & Judicibus suis, qui in crastino S. Lucae Londoniis coram Archiepiscopo [Page 571] & Suffraganeis suis quamplurimis relationem suam partibus tradere debebant literas has misit, quae & in publicâ audientiâ lectae sunt.

‘Venerabilibus viris & in Christo dilectis, E. Dei gratiâ Eliensi Episcopo, Decano London, & Archidiacono de Bukingham, Giraldus Archidiaconus de Brechene salutem in Domino. Vestrae discretioni notum facio, quod apud Santwich, ubi publicus est transitus omnium, prohibitus fui transfretare; & die veneris proximâ post Festum S. Dionisii per singulas domos ejusdem villae, quae propria est Cantuariensis Ecclesiae, per ministros ejusdem quaesitus ut caperer; & me non invento, sicut Domino placuit, cùm tamen procul inde non laterem; timens hominum malitiam publicè proclamatum fuit ibi & in Insulâ de Tenetham per Archiepiscopi & Justiciarii praecones, quatinus me vel meos nemo transportaret. Sed ecce quàm bene paritum est mandatis Domini Papae; qui praecepit Archiepiscopo, quòd me vel meos nullatenus impediat, vel à quoquam impediri permittat; quo minùs utramque causam tam electionis sc. quàm dignitatis Ecclesiae nostrae securè prosequi possimus. Spoliati sunt autem Canonici Menevenses nobis assistere volentes. Spoliati sunt Clerici Praebendae nostrae, & Laici adducti & compedibus constricti. Destitutus sum reditibus meis, Praebendâ sc. Herefordiae & Ecclesiâ & Ceftretune. Neque est qui corrigat; quòd qui deberet esse corrector, pluries etiam requisitus, factus est oppressor & omnium istorum auctor; sicut suo loco & tempore per Dei gratiam docebitur Vos autem quod ad vos spectat faciatis; & istud ad injuriarum Cumulum nunc tam acriter additum, relationi vestrae, si placet, super vi & metu interserere non postponatis.Valeat in Domino paternitas vestra.’

Giraldus itaque nec his perterritus nec consternatus, sed solitâ constantiâ novis in fortunis novis obviando consiliis atque remediis, praemisso in Flandriam Clerico quodam cum parte pecuniae suae sub pauperis habitu transfretante, versus Feurisham lora regirans, & apud Tilleburiam Tamisiae fluvium navigio transiens, & Exsessiam penetrans & perlustrans circa maritimam S. Osithae navigium quaerendo se suscepit. Sed quoniam naves ibi magnae ad equos transportandum inveniri non solent; consilium iniit, ut naviculam intrando & terram à dextris lateraliter ambiendo cum Clericis & carioribus rebus suis ad naves Flandriae, quae in portu de Santwich exteriori jacentes solum Zephiri beneficium expectabant, se transferret; & equis suis in Angliâ relictis, alios sibi in Flandriâ compararet. Firmato itaque consilio, cum cymbam intrâsset, & tribus diebus ac noctibus cum suis in eâ latitando frustra Circium & auram prosperam expectâsset; super insidiis jam sibi paratis & captione praemunitus, ad equos suos, ubi absconditi fuerant, vix evadens, per aliam regrediens viam, & alibi Tamisiam transiens, per semitas insolitas & insuetas periculo tamen & dispendio plenas, iterum Cantiae fines, ubi magis exosus fuerat minusque securus quoniam undique quaesitus atque observatus, intrare praesumpsit; & quoniam in maritimo Boloniae latere propter werram inter Reges nulla fuit Anglis applicatio, ideoque nulla ex directo tunc apud Dovoriam transfretatio; ad partes illas, ubi minùs credebatur, per industriam exquisitam accessit.

Fortunam igitur urgens, seque semper in anteriora protendens, quippe nil credens actum cùm quid superesset agendum, cùm in casâ modicâ non procul à Dovoriâ, se quod poterat transformando suamque sequelam segregando, per octo dies & plures jam latitâsset; receptis ibidem nunciis suis cum relatione Judicum quam portaverant toti negotio pernecessaria, & nave longâ trans aequum gravique conditione conductâ, in crastino Omnium Sanctorum Zephiro flante clandestino navigio & indirecto apud Graveninges vix applicuit. Sed quoniam ibidem eâdem horâ de Santwich, praedicto sc. Angliae portu & Cantuariensis Ecclesiae territorio directo cursu applicuerant; timens & ibi partis adversae potentiam, quae in partibus illis & portubus Flandriae maritimis non [Page 572] modica fuit, sub transtris navis & remis sub imo carinae usque ad noctem ferè latitavit. Manè verò versùs S. Audomarum, quò partem pecuniae suae transmiserat, cùm acceleraret; ut pars terrae nulla per quam transiret ei foret absque terrore, à peregrinis & aliis, quos obvios habuit pro certo accepit, quòd Anglici cuncti ibi inventi capiebantur & spoliati publicae custodiae tradebantur. Quibus auditis, mutato consilio simul & calle, in Castro de Challi à boreali latere quasi per sex inde milliaria distante se suscepit. In crastino verò veniens ad ipsum Canonicus S. Audomari, cui nomen Alexander & cui notus fuerat & dilectus, secum eum apud S. Audomarum securè conduxit. Cùm igitur ibi cum amico, latenter tamen & non apertè pernoctâsset; recepto Clerico suo quem praemiserat & pecuniâ, versusque Duniacum & Kameracum, quibus in finibus via commeantibus securior extiterat; Atrebatum, ubi capiebantur Anglici, longè à dextrâ relinquens, in crastino iter arripuit. Cùm igitur duabus apud Duniacum noctibus jacens societatem quam expectaverat nullam invenit; manè die tertio versùs Cameracum iter aggrediens, & se fortunae committens, cùm per duo milliaria jam processisset; ecce serviens quidam Nevelonis illius nequissimi custodis Atrebati, qui cunctos spoliabat Anglicos & nulli parcebat, praemissus à Domino suo ad Comitissam Flandriae apud Valocenes, quò & ipse veniebat, Archidiaconum non directè obviando sed à dextro latere quasi ex transver [...]o veniendo, sicut sors obtulit casusque sinister, offendit; qui statim intuens pueros qui sequebantur nuper vestitos, per habitus ipsorum & vestes Anglicos esse perpendens, Archidiaconum cum his qui praecedebant celeriùs est consecutus.

Porrò qualiter nec fugae praesidio tutus, nec Ecclesiae refugio securus, ad gravem demum redemptionem est artatus. Item qualiter Parisios veniens, Bangoriensem Electum, qui apud Normanniam transfretaverat, ibi invenit. Item qualiter inde Trecas, & postea Claraevalem & Cistercium adeundo, Abbatis de Albâ Landâ depositionem non immeritò procuravit; Sanctique Davidis injurias tanquam minister ultionis assumptus, vindicare non tardavit; sieque Burgundiam longis diaetis transmetiens, & Alpes tran [...]cendens, Italiam intravit. Item qualiter insidias adversariorum tam Parmam vitando quàm Bononiam subitò transpenetrando praemunitus evasit. Et qualiter ibi duos Canonicos Landavenses, quos secum adduxerat, adversariis furtim adhaerentes & fraudulenter Giraldus a [...]isit. Item qualiter Faentiam tertio ante Natale die perveniens, XX. Marcatas auri, quod in obolis Mutinis à civibus Bononiensibus in nundinis Trecensibus emerat, vix & cum difficultate recuperavit. Et qualiter etiam ibidem urgente necessitatis articulo, majorem in extraneo quàm in compatriotâ & socio, Bangoriensi sc. Electo, cui tamen tam necessarius toties extiterat, liberalitatem invenit. Item qualiter tertio Natalis die per Balneum S. Mariae sub Alpibus illis iter arripuit; & fortunae manibus se suosque committens, transmensis montibus arduis & praeruptis, nivibus pariter & praedonibus perhorrendis & periculosis, demum in Valle Spoletanâ se suscepit; ubi mirabantur admodum & stupebant indigenae, quî Alpes illas praedonibus & periculis plenas sic indemnis cum suis omnibus pertransivit: Liber de Gestis Giraldi totum explanat.

Profectus itaque per partes illas dietis aliquot assignatis, biduo ante Epiphaniam Romam pervenit. Electus autem Bangoriensis propter sententiam, qua separatus ab Ordine fuerat, quoniam id Abbas Cisterciensis Domino Papae literis & nunciis significaverat, non statim urbem intrare, sed non procul ab urbe vel etiam in ipso suburbio, quousque per Archidiaconum animum Domini Papae erga ipsum praetemptâsset, latitare disposuerat; donec Archidiaconus ei vix animum adjiciens & audaciam, secum eundem ad Curiam duxit. Archidiaconum autem statim Papa more solito cum honore & osculo suscepit. Bangoriensi verò dixit. Frater, dicitur quòd excommunicatus sis. Cui Archidiaconus. [Page 573] Domine verbis adversariorum nisi Parte utrâque priùs auditâ & veritate cognitâ, fides, si placet, adhiberi non debet. Et statim ipsum quoque palàm in osculo suscepit, dicens. Ita dicunt & asserunt; vos videritis. Praevenerant enim adversarii, qui cum literis Abbatis Cisterciensis id attestantibus sic ipsum in Curiâ diffamaverant. Cùm igitur apud Lateranum Archidiaconus hospitium non procul â Curiâ cepisset; Bangoriensis, qui pecuniosus erat, non jam cum ipso, ut solet, sed per se hospitium cepit. Noverat enim Archidiaconum in Flandriâ spoliatum, residuamque pecuniam suam sibi in proximo defecturam; ne mutuum ei faceret à cohabitando; sed ne causa sua periret, quae desperata jam fuerat, ab auxilio petendo & consilio se non retraxit. Archidiaconus autem quanquam haec ei perspicua forent cuncta; tamen sub dissimulatione praeteriens, causam suam propter causas praescriptas non minùs quàm propriam promovere curabat.

In primo itaque post Epiphaniam Consistorio magno procedens Archidiaconus in medium cum turbâ suorum, sic exorsus est. ‘Supplico celsitudini vestrae, pie Pater & Domine, quatinus patienter & diligenter audire velitis paginam prolixiorem plenam nostrâ injuriâ & nostrâ jacturâ. Multoties mente praesagâ malorum vaticinatur quis quod veretur. Sicut anno praeterito quando placuit Sanctitati vestrae sic scribere Judicibus nostris super inquisitione consensûs nostri in quaestione Statûs; praesensi statim & in publicâ audientiâ dixi; hoc nichil aliud fore, nisi occasionem dare patentem parti adversae malignandi & corrumpendi Capitulum nostrum; quod & antea facilè corrumpi posse satis compererat tam blanditiis & beneficiis quam promissionibus; & ubi his proficere non poterat, minis & terroribus ac bonorum spoliationibus. Remedium tamen ad haec vestra putavit adhibuisse prudentia; scribens Archiepiscopo Cantuariensi in hunc modum. Quamdiu & quantum dilectus filius Menevensis Archidiaconus super causâ suâ duxerit laborandum▪ qualiter nec personae pepercerit nec expensis, inclementiam temporis, inte [...]periem aeris & viarum discrimina non evitans; tua fraternitas plenè novit, &c. ut supra. Quapropter fraternitati tuae per Apostolica scripta mandamus atque praecipimus; quatenus nec per te, nec per carissimum in Christo filium Johannem Regem Anglorum, aut tuos velejus Officiales, impedias aut permittas ab aliis impediri; quo minùs tam supra quaestione Statûs quàm causâ Electionis ejusdem mandatum Apostolicum impleatur. Clericos etiam & Laicos Menevenses in alterutro praedictorum ess [...]stentes eidem nec afficias damnis nec minis perterreas nec blanditiis revoces, quo minùs testimonium perhibeant veritati; & eorum, quibus super hoc scripsimus, se conspectui repraesentent. Ipse verò Clericos Menevenses mecum in utrâque causâ stare paratos nichilominus tam beneficiis & blanditiis alliciens, quàm minis & terroribus necnon & bonorum spoliationibus absterrens, quàm sit obediens mandatis vestris evidenter ostendit; literis tamen omnibus vestrae Celsitudini ab ipso destinatis se devotum filium vestrum vo [...]itare praesumit. Sanè sincera devotio magis in factis quàm dictis vel etiam scriptis, magis in opere quàm in sermone vel in ore consistit. Probatio quippe tam devotionis quàm dilectionis exhibitio est operis. Quòd autem haec vera sunt, & quòd mandati vestri sic per omnia contemptor extiterit; & coram Judicibus nostris in Angliâ probare parati fuimus, & hîc in praesentiâ vestrâ per testes exceptione majores probare parati sumus. Unde quoniam non solùm in nos & nostros sed etiam in Clerum Angliae ferè universum publicâ regni potestate, quam ad nutum habet, sic desaevire non cessat; ita rigor Apostolicus ejus insolentiam atque superbiam tantam reprimere curet; ut poena unius multorum sit metus; & animadversionis hujus exemplo caeteri discant Praelati à temerariis ausibus hujusmodi temperare. Quoniam, ut ait Ambros [...]us, qui uni indulget indigno, ad prolapsionis contagium provocat universos. Facilitas enim veniae incentivum tribuit delinquendi.’

[Page 574]Post haec autem porrectae sunt Papae ab Archidiacono literae Principum Walliae cum sigillis appensis, communiter ei pro Ecclesiâ Walensicâ scribentium; quas non in Consistorio sed in camerâ coram Cardinalibus legi fecit. Erant autem literae tales. ‘Reverendissimo Patri & Domino Innocentio Dei gratiâ Summo Pontifici, Lewelinus Princeps Norwalliae, Wenunwen & Madocus Principes Powisiae, Grifinus & Mailgo, Resus ac Mareducus filii Resi Principes Sutwalliae, salutem & debitam per omnia subjectionem. Paternitati vestrae notificamus, quanta incommoda & animarum pericula Ecclesia Walensica sustinuit, postquam Anglicae potestati & Cantuariensi per regiam violentiam, & non de ratione vel Apostolicae Sedis auctoritate subjecta fuit. Inprimis itaque Cantuarienses Archiepiscopi ex consuetudine nobis & genti nostrae Episcopos praeficiunt Anglicos, morum patriae & linguae nostrae prorsus ignaros; qui nec verbum Dei populo praedicare sciunt, nec confessiones nisi per interpretem suscipere. Illos etiam non per electionem Canonicam sed per intrusionem potiùs & violentiam in Ecclesiasticis constituunt; vel si Electionem quandoque sustineant, umbratilem illam & non veram faciunt; Clericos nostros in Angliam vocando, & ibi in cameris Regum quemcunque & quantumlibet vilem in partibus suis abjectum sibi eligere pastorem compellendo. Praeterea Episcopi nostri sic nobis de Angliâ praefecti, quòd nec terram nostram neque nos diligunt, sed sicut innato quodam odio corpora prosequuntur, ita nec etiam animarum lucra quaerunt; praeesse quidem nobis & non prodesse cupientes, pastorale officium minimè apud nos exercent; sed quaecunque à terrâ nostrâ, etsi non rectè, quocunque modo rapiunt, in Angliam asportant, ibique in Abbatiis & terris eis à Regibus Angliae ad hoc concessis, ut quasi Parthicis a tergo & à longè sagittis, securè nos quotiens jubentur excommunicare possint, cuncta consumunt. Terras etiam ob hoc olim Ecclesiis Cathedralibus per Walliam à nostris praedecessoribus devotâ largitione collatas, quòd patriam non diligunt, tam Clericis quàm Laicis vendunt, donant & alienant. Et nos ob haec ex parte nostrâ terras Ecclesiarum, quoniam omnia quasi in direptionem data videmus, Ecclesiae au [...]erimus & occupamus. Unde ad summam miseriam & paupertatem Ecclesiae Cathedrales in Walliâ redactae sunt; quae si bonis & idoneis gauderent Praelatis, nobiles essent & opimae. Ad haec etiam quoties Anglici in terram nostram & nos insurgunt; statim Archiepiscopi Cantuarienses totam terram nostram sub interdicto concludunt; & nos, qui pro patriâ nostrâ solùm & libertate tuendâ pugnamus, nominatim, & gentem nostram in genere sententiâ excommunicationis involvunt; & id ipsum Episcopis nostris, quos ipsi ad libitum suum nobis, ut diximus, creant, & qui eis in hoc libenter obediunt, faciendum injungunt. Unde accidit, ut quoties in bellicis conflictibus pro patriâ tuendâ cum gente inimicâ congredimur; quicunque ex parte nostrâ ceciderint, excommunicati cadunt. Contra haec igitur incommoda & alia multa, quae Canonici Menevenses cum Electo suo, Giraldo Archidiacono, viro venerabili & discreto, vobis vivâ voce pleniùs ostendent, à vestra Sanctitate, ad quam Ecclesiae totius regimen spectat, cum lacrimis & singultibus remedia quaerimus: rogantes & communiter supplicantes, quatinus filios vestros tantùm trium Episcoporum Menevensium tempore ab Anglicanâ Ecclesiâ miserabiliter afflictos ab indebitâ servitute paternâ pietate relevare velitis. Quoniam ante illorum trium, qui nunc ultimò fuerunt, tempora, Ecclesia Menevensis primatiae Walliae totius sedes fuerat, sicut & antiquitus, Metropolitana, sanctae Romanae sc. Ecclesiae solùm obnoxia. Unde si oculo misericordiae vestrae nos super his respicere dignum duxeritis; quodcunque servitium, quod ferre possimus, nobis & terris nostris vobis & Ecclesiae B. Petri faciendum injunxeritis; promptâ & devotâ voluntate suscipiemus.’ Valeat in Domino cara nobis Paternitas vestra.

[Page 575]Deinde verò Judicum l. relati [...]. relatione in medium totam negotii seriem continens producta utrinque & in publicâ audientiâ lecta fuit. Quae quoniam cum commissione insertâ longa nimis est & prolixa; hîc ipsam apponere superfluum duxi [...] ▪ Qualiter autem super attestationibus S. Albani in proximo Consistorio utrinque datis, necnon & novorum testium ibi productorum dictis, fuerit disputatum, & criminalibus etiam objectionibus tam vivis rationibus quàm legibus etiam & canonibus obviatum; Liber de Gestis Giraldi totum enarrat. Sanè quoniam adversarii conditionem suorum noverant testium, quippe qui tanquam vilissimi facilè repellipoterant; cùm de variis criminibus accusarent, praecipuè de Simoniâ, ubi passim omnes & absque delectu tales etiam quales fuerant ipsi, cujuscunque famae, cujuscunque conditionis, aut condemnationis, in odium criminis suscipiuntur, ipsum per cautelam exquisitam accusare contendunt. Archidiaconus autem statim productis testibus illis coram Auditoribus ad jurandum, proposuit in singulorum personas se dicturum; in Canonicos Menevenses tanquam perjuros & excommunicatos, in Monachos tanquam trutannos & domorum suarum desertores, in ribaldos tanquam vilissimos &, sicut caeteri cuncti, mercede conductos. Praeterea prosequens & proponens de tribus eorum testibus, de Folioto, de Philippo falso Diacono, qui se Diaconum gesserat & simulaverat cùm non esset; de Goluveno Monacho, qui agnominatus Follus; subjecit. Tales itaque testes contra nos produxerunt Fal▪ sos, Follos, & Foliotos. Item & de O. Archidiacono quem sicut & Foliotum reprobaverat tanquam excommunicatum suum & perjurum; quòd per triduum Auditores examinantes verbis frivolis & vanis scaturiendo detinuerat, & tantùm de auditu loquendo coram Papâ in consistorio & Cardinalibus, ait. Ut argumentum etiam rhetoricum sumamus à nomine: Osbertus dicitur quas Ospertus, i. e. Os apertum. Nec mirum ergo si ore aperto multum evomuit. Item & de eodem. Gurgulio est vermis totus in gutture subsistens; qui facili attactu crepat & rumpitur, & foetorem emittit. Facile est igitur istud huic nostro Gurgulioni adaptare.

Hoc quoque de Gestis Giraldi adjiciendum hîc putavi. Venerant nocte quadam ad Archidiaconum de multitudine partis adversae Anglici duo fratres germani Presbyter & Clericus, à Folioto ducti, & ab Huberto conducti; qui propter offensam inter ipsos casualiter nuper exortam de secretis ipsorum & machinamentis ei plurimum revelârunt. A quibus inter caetera revelatum est ei; quòd quando recesserunt ab Archiepiscopo in Cantiâ Manerio suo quodam sc. apud Otofordiam in camerâ dedit Archiepiscopus universitati testium, quos contra Giraldum tam de Walliâ quàm Angliâ corrogaverat, ad sumptus & stipendia XLV. libras sterlingorum; sacramento tamen priùs à singulis super Crucem suam praestito, quòd Ecclesiae Menevensi & Giraldo juxta consilium Clericorum suorum, cum quibus ituri fuerant, se fideliter opponerent; & quòd V. vel VI. ex illis parati fuerunt testificari tam super Electione Archidiaconi quàm Abbatis, & dicturi se utrique Electioni interfuisse, qui nunquam Meneviam viderunt; quorum etiam quidam Walliam intraverunt; de quorum numero se Presbyter ipse unum esse dicebat. Praemunitus itaque per haec Archidiaconus & cautior effectus, in schedulis examinationum datis Auditoribus in examinatione scripsit & has de stipendiis apud Otofordiam datis & sacramento▪ de situ quoque Menevensis Ecclesiae, sc. ad illos qui nunquam ibi fuerunt, quorum etiam nomina ei fuerunt ab eisdem indicata. Unde cùm inter testes adversae partis Osbertus Archidiaconus primus fuerit ad interrogationem super stipendiis apud Otofordiam datis & sacramento, respondit, sicut publicatis attestationibus postmodum apparuit; quòd revera Archiepiscopus his qui pro ipso Romam ituri fuerant, quòd pauperes erant, fecit in camerâ Otofordiae numerari XLV. libras sterlingorum. Sèd dixit se nescire utrùm mutuo vel dono; & quòd juraverunt, quòd fideliter Clericis Domini Cantuariensis, cum [Page 576] quibus ibant, & Procuratori Menevensis Ecclesiae assisterent. Proditor autem Landavensis Ivorus primus de non Menevensibus examinatus, interrogatus de situ Menevensis Ecclesiae, dixit, quod sita erat in colle quodam & procul à mari, & quòd non habebat nisi unam turrim & campanas malas. Unde & hunc testem mendacem & subornatum fuisse quidem evidens erat. Sed quoniam hi duo primi fuerunt examinati, ille Menevensium, hic exterorum; suos statim omnes super interrogationibus hujusmodi factis & faciendis praemunierunt. Quare nullus eorum postea de stipendiis Otofordiae datis quicquam dicere voluit. Dicebant autem, sicut postmodum edocti fuerant, se ibi ju [...]âsse, quòd Procuratori Capituli Menevensis fideliter assisterent. De situ quoque Menevensis Ecclesiae & circumstantiis cunctis statim exteri cuncti plenè sunt instituti. Proinde qui diligentiam debitam adhibent omnem examinatores & cautelam, examinatorum ad examinandos nisi completis omnibus non permittunt accessus.

Cùm autem omne tulit punctum, qui miscuit utile dulci; qualiter equum suum in Curiâ contra falsam trutanni vendicationem per industriam & cautelam exquisitam Giraldus obtinuit, hîc inserere praeter rem ne putetur. Interim autem quidem Monachus falsus de Walliâ oriundus, cui nomen Golwenus; quem quòd domûs suae sc. de Sancto Dogmaele desertor fuerat, & falsus sc. absque auctoritate per Walliam propter quaestum praedicator, Archidiaconus excommunicaverat; & qui Romam contra eundem allectus ab adversariis cum similium catervâ jam venerat; coram Camerario Domini Papae singulis ferè diebus post▪ meridiem quendam equum Archidiaconi vendicando acriter ipsum impetebat. Dicebat enim equum illum sibi per Archidiaconum in Walliâ sublatum. Archidiaconus autem non negavit quendam equum modicum & debilem, quo vix circumferebatur trutannus ille, à quodam Decano suo, quoniam absque licentiâ & auctoritate, cùm etiam excommunicatus esset, cum caeteris spoliis suis falsisque reliquiis sublatum fuisse; qui cum hoc ejus equo, qui grandis erat & fortis preciique non modici, nichil commune praeter colorem habebat. Et haec quidem rei veritas erat. Trutannus autem è contrario, puta quem nichil puduit, nichil turpe fuit, suum eundem esse constanter asserebat; & testium multitudinem de garcionibus & ribaldis partis adversae, qui omnes jurare parati fuerant & testificari, quoniam ille idem erat quem etiam pullum se cum trutanno vidisse parati fuerant comprobare. Instinctu namque Clericorum Archiepiscopi, ut Archidiacono in Curiâ confusionem inferrent, trutannus ille vilissimus id totum faciebat; qui & ribaldos suos cunctos ad hoc probandum simul cum ipso mittebant. Trutannus autem tripliciter ad hoc accensus & accinctus erat. Primùm ut partem adversam, cujus stipendiis militabat, per hoc placaret. Ut etiam de Archidiacono se vel sic vindicaret; & ut equum optimum evincendo lucrum sibi non modicum compararet. Proinde & ad pedes Camerarii, qui vir simplex erat & juris ignarus, puta cui nichil trutannicum [...]. cogni [...]um. incognitum erat aut expertum, se cotidie coram omnibus cum fletibus magnis & singultibus provolvebat. Adeò ut vir ille fatuus & idiota, motus ad haec & credulus nimis effectus, equum illum ad stabulum suum duci faciens, ipsum penes se quasi in sequestro posuerat. Videns igitur Archidiaconus ribaldos illos ad nutum Dominorum suorum quidlibet probare paratos; videns haec, inquam, & propter dedecus & hostium si vicerint & sic evicerint insultationem longè magis quàm propter damnum aut jacturam anxius existens, in partes divisus est plures, ideoque ad singula, nec mirum, minor effectus. Duplici namque causae suae, tam Statûs sc. quàm Electionis, & longè plùs Statûs, plurimùm intentus; de causâ quoque Bangoriensis Electi non minus quàm de propriâ sollicitus ad frivolam hanc quoque controversiam & casualiter emersam distractus plurimùm & impeditus; omni ferè die manè coram Papâ in Consistorio, vespere verò coram Camerario vexabatur. Sciens [Page 577] itaque si probatio ribaldica procederet, quòd tunc in eâ causâ proculdubio cum confusione succumberet; ut fraudem lianc & falsitatem detegere & artem adversam arte eludere posset, totius industriae vires exercuit. Cùm ergo vespere quodam constitutis coram Camerario partibus, jam ad testificandam pro trutanno ribaldica multitudo procederet; quidam ex Archidiaconi parte, sicut edoctus ab ipso fuerat, Camerarium in haec verba convenit. Mirum quòd homo, quo nemo in mundo vilior, nemo trutannior, desertor ordinis & honestatis, vocem in hac Curiâ vexandi virum bonum & honestum habere potest. Equus enim ille, qui ei in Walliâ propter trutanniam suam ablatus fuerat, & quem modò mentitur hunc esse, eunucatus fuerat; hic autem integer est & testiculos habens. Et statim trutannus ille prosiluit in medium; & ut erat praeceps & effrons, & ad quidlibet pro commodo vel affirmandum vel negandum promptulus ac paratus, ad illum, qui locutus fuerat, conversus ait. Certè mentiris planè. Immo ille meus equus testiculos habuit, & quicquid bonus equus habere debuit, & adhuc habet; quod & Dominus Camerarius nunc perpendere poterit; & statim si placeat, videri faciat & probari. Quo dicto, protinus Archidiaconus & sui petierunt, ut haec contestatio verbo ad verbum annotaretur. Quod & factum est; sicut moris est in partibus illis; quia propter contradictiones & contentiones, quae sequi solent, contractus omnes & conventiones, facti narrationes & contestationes, per cautelam exquisitam scripto traduntur. Camerarius autem quosdam illico servientes de suis simul cum nostris ad equum inspiciendum in stabulo suo misit; cum quibus, ut rem certiùs indicaret, & ipse trutannus concurrit. Quibus in brevi reversis, unus servientium Camerarii dixit. Domine, fecimus quod jussistis, & nichil ibi tale reperimus; sed nec Monachus ipse nobiscum veniens, quanquam propinquiùs aliis partes illas inspiciens, & oculis quidem ac manibus cuncta perscrutans ac perlustrans, quicquam ibi praeter virgam inutilem & peram vacuam invenit. Cum itaque verbum hoc jocosum risus secutus esset universorum; negotium Camerarius usque in castinum post meridiem protelavit. Et cum nocte eâdem rem gestam Domino Papae replicaret; ipse resolutus in risum, equum Archidiacono reddi & trutanno silentium imponi jussit. Quod & in crastino cum maximâ partis adversae confusione & grandi Curiae totius haec audientis laetitiâ pariter & exultatione factum fuit. Dicebant enim ferè cuncti per Curiam, & quasi pronosticum ex hoc eventu sumebant, conjectantes hanc victoriam Archidiaconi veluti praeambulam, alias quoque victorias ejus in magnis negotiis consecutivas absque dubio praenuntiâsse. Quod revera, si Curia severa, si justicia mera, si falsitas sera, si fides sincera, si aequa statera, ubi vacua pera; juxta vaticinium & spem complurium provenisset.

Contigit autem his diebus Papam ad Fontem Virginum, quò spatiandi causâ loco & tempore competenti libenter atque frequenter ire consuevit, profectum esse. Erat autem fons ille fons pulcherrimus, à Laterano non longo intervallo meridionali ex latere distans, limpidas & frigidas aquas ex se fundens, Pariis lapidibus arte conclusus, & rivum amaenum & amplum ad campos emittens. Sanè cùm Papam exiisse tam campanâ Palatii motionis ei nunciâ quàm famâ testante compertum fuerat; paratis ad equitandum palafridis, cum Electo Bangoriensi & sociis suis Papam Archidiaconus evestigio secutus est. Qui cùm ad fontem venisset, & paulò remotiùs in campo cum suis è regione consede [...]i [...]; Papa qui juxta fontis scaturiginem aliquantulum remotus ab aliis quasi in conclavi quodam praeter semitam artam aquis & undis undique concluso cum paucis de familiâ suâ secretiore sedebat, Archidiaconum ad se vocari jussit, & solum sine socio venire praecepit. Factus itaque consedentium unus, Papâ quaerente qualiter in causâ inter ipsum & Monachum super equo petendo processum fuisset, paucis admodum verbis & apertis quod ipse à Camerario prius audierat ei replicavit; & qualiter artem illorum arte delusit, & [Page 578] quomodo per subtilitatem acutam quasi per aquam modicam facilè totius falsitatis illius explosa vesica concrepuit. Addidit etiam, quòd si Monachus sic testibus careret ut equus, plus in religione & minus in causis & contentione proficere posset. Retulit etiam, qualiter unus Monachus quatuor conductorum cum trutannis aliis contra Giraldum, cui nomen Rogerus, publicè in Golwenum non sales quidem sed laedoria sic contorsit. Multa tibi mala, Golwene, testes fecerunt. Testes à domo tuâ & fratrum consortio te turpiter ejecerunt. Testes tibi religionis & honestatis commodum ademerunt. Testes tibi nunc equum tuum & omnem hîc honorem abstulerunt. Diminutivum autem ubique posuit ipse non positivum. Ad haec autem Papa resolutus in risum, ait Archidiacono. Suntne tales testes, quos contra te producunt? Et Archidiaconus. Sunt utique; quia nunquam in hac Curiâ tam viles & tot fuerunt in uno negotio corrogati; quos utinam sic nosset intus & in cute vestra prudentia, sicut & à nobis cogniti sunt. Subjecit Papa. Si unquam scribere nosti vel tractare; tractatus illorum, quos in te facturi sunt, oportet te nunc cum diligentiâ magnâ retractare, & prudenter objectis respondere. Cui Archidiaconus. Domine, si gratiam in oculis vestris invenire poterimus & judicialis calculi justum examen; falsitates eorum omnes & frivola figmenta facilè Deo dante veris assertionibus nostris evacuabimus. Unicum tantùm refugium & solatium victoriaeque titulum, fi caetera cuncta de [...]ecerint, sibi de pecuniâ Domini sui, & ex puteo gazae Cantuariensis inexhausto cornua sumunt. Hanc igitur allegationem solam, si opus fuerit, quasi peremptoriam & tanquam malleum, cui resisti non poterit, contra omnia adminicula nostra se jactitant in fine fiducialiter & efficaciter, quod absit, opposituros. Sed qui oblatum aurum calcat & suppeditat, immo qui aurum ut algam reputat & aequiparat, Anglicano aere vel argento nunquam ab aequitatis lineâ deviat, nunquam à viâ veritatis exorbitat. Ad haec autem Papa. De jactantiâ ipsorum aut stultiloquio ne cures; sed causae tuae, ut diximus, diligenter invigiles. Curiae namque Romanae inflexibilis aequitas causarum meritis non personarum semper in fine clarescet. Sed nunc de ^a Archiepiscopi vestri Grammaticâ loquamur, & qualiter in Sinodo Sermonem inchoavit, & qualiter in Dominicâ Palmarum de trium personarum distinctione disseruit; nobis edisseras. Cùm itaque nunc seriis, nunc jocosis & ludicris, ibidem Papa diutiùs indulsisset; cunctis admirantibus, sed adversariis & aemulis livore tabescentibus, quòd tam lon gum cum Archidiacono colloquium Papa tenuisset; soluto consessu, Romam reversi sunt. Qui verò praenominatos Archiepiscopi Sermones & Grammaticae suae figuras Rhetoricaeque colores audire gestierit, quae Papa libenter & Cardinales frequenter audire solebant, Libellum Invectionum Archidiaconi consulat & requirat.

Interea verò cùm super attestationibus jam publicatis in Consistorio acriùs utrinque disputaretur; Tinemudus verbo scaturiens & ore abundans, quùm in multiloquio peccatum deesse non solet, inter caetera quibus Archidiaconum in administratione Menevensis Ecclesiae nimiam in subditos crudelitatem exercuisse probare volebat, ideoque in Episcopum ibidem nullatenus assumendum palàm asseruit, ipsum omnes Canonicos Menevenses, quoniam ei nec in causâ Statûs nec Electionis assistere vel assentire volebant, coram Judicibus apud S. Albanum excommunicâsse proposuit. Papa verò, ut erat acutus & subtilis, quaesivit statim à Canonicis, utrùm verum hoc esset. Surgentes autem Osbertus & Foliotus & alii cum ipsis omnes, ita revera fuisse proclamârunt; putantes [Page 579] Archidiaconum illico condemnandum. Quibus & Papa. Cùm igitur auctoritatem à nobis habuit & potestatem hoc faciendi; contra ipsum standi vel testificandi quam vocem habetis? Et obmutescentibus illis tanquam confusis, dixit Papa voce demissiore assessoribus suis Cardinalibus, audientibus etiam Capellanis qui ad pedes ejus sedebant, tanquam id Archidiacono per aliquem revelari vellet; meliorem exceptionem Canonicos omnes repellendi Archidiaconum habere non posse. Conversus autem ad Archidiaconum Papa quaesivit & ab ipso, utrùm verùm esset, quòd Canonicos Menevenses sic omnes excommunicâsset. Archidiaconus autem nactâ occasione ex Domini Papae disputatione & partis adversae confusione, veram rei gestae seriem longè confidentiùs sic propalavit. Revera, Pater Sancte, duos illos Archipiratas Archiepiscopi sc. Osbertum Archidiaconum & R. Foliotum, per quos totam Ecclesiam nostram corrupit, rebelles ab initio mandato vestro & mihi in custodiâ Menevensis Ecclesiae à vestrâ benignitate concess [...] prorsus inobedientes & etiam spoliatores meos, nominatim excommunicavi. Et cùm alii complices eorum de Ecclesiâ tam Canonici quàm pro Canonicis habiti, necnon & Vicarii, post inhibitionem pluries sub anathematis interminatione factam passim eis & irreverenter communicarent, eos omnes rebelles tanquam & contumaces ex communicavi. Apud S. Albanum non, sicut mentitur pars adversa, nullum eorum excommunicavi; sed cùm pr [...]ducerenter pro nutu Regis & Archiepiscopi ad testificandum contra nos & Ecclesiam nostram, ipsos omnes excommunicatos à me Judicibus denunciavi. Et ad haec Papa. Omnes ergo juxta hanc vestram narrationem sicut & suam ipsorum confessionem excommunicati sunt. Sicque soluto Consistorio, in cameram Papa recessit; & tumultuantibus adhuc in Palatio discedentium & descendentium turbis, accessit ad Archidiaconum qui cum sociis suis nondum à banco surrexerat, unus de Capellanis Domini Papae, qui sedens ad pedes ipsius praenotatum ab ore ejus verbum audierat; praemonens ipsum & praemuniens, quatinus ab illâ exceptione, quâ meliorem contra adversarios habere non poteat, sc. Excommunicatione, non discederet.

Facta est itaque tam propter Fontis colloquium quàm & hoc quoque Consistorium magna partis adversae tam confusio quàm desperatio; & è diverso Curiae ferè totius, quoniam omnes Archidiaconi causam favorabilem habebant, exhilaratio pariter & exultatio. Unde & Hispanus quidam Advocatus in Curiâ peroptimus saepiùs Archidiacono & suis quasi applaudendo & congratulando tunc dicere consuevit. Fortes estote, & confidenter agite; quod justitia vobis cum est & Dominus Papa. Pars autem adversa plùs de bursâ confidens quàm justitiâ, ducentas libras Camerario quasi salutando per hoc Papam eâdem nocte per hoc ipsum tanquam loco primitiarum ex parte placando numera vit. Singulis quoque Cardinalibus & majoribus in Curiâ singula donaria dedit; & si Dominus suus contra Archidiaconum obtinere potuerit, longè ampliora promisit.

Processu verò temporis videns Archidiaconus & attendens ex attestationibus falsissimis, quòd Abbatis S. Dogmaelis electionem, quae longè posterior fuerat, pars adversa primam facere modis omnibus niteretur; contra falsas probationes rhetoricas assumens praesumptiones necnon & quasdam probationes, coram Papâ sic proposuit. ‘Pater Sancte quòd Abbatis Electio non fuerit prima, sicut nititur pars adversa, veris assertionibus & tam praesumptionibus plurimis quàm etiam probationibus nonnullis sic astruimus; & sigmenta falsissima certissimis tam conjecturis quàm probationibus exsufflamus. In primo adventu nostro statim evestigio misit Archiepiscopus Cantuariensis post nos vobis per cursorem quendam literas Invectionis suae; quibus & mandato vestro respondimus, quas & adhuc in promptu habemus; in quibus omnia quae excogitare potuit nostrae promotionis impedimenta congessit. Nullam autem in eis mentionem fecit de Electione aliquâ ante nostram factâ. Quae quidem si facta fuisset, praesertim ab ipso; nec immemor fuisset nec tacuisset. Iterum in Quadragesimâ sequente parum ante Pascha venit ad Curiam quidam nomine [Page 580] Bonjohannes, Clericus Cantuariensis Archiepiscopi & ab ipso transmissus; qui interrogatus à vobis, utrùm speciale mandatum aliquod haberet à Domino suo contra me, qui diutinam jam in Curiâ Romanâ moram feceram, dixit quòd non. Tantùm tamen injunxerat ei Dominus suus vobis dicendum, ut ait, si me fortè in Curiâ reperiret; quod quatuor erant nominati, quorum unus erat Archidiaconus; sed ipso statim à Rege recusato, Canonici Menevenses Abbatem quendam cum Regis assensu Londoniis ipso praesente coram Domino suo parum ante Natale tunc proximum elegerunt. Et cùm quaereretis, utrùm Dominus suus Electionem illam confirmâsset, quòd tunc eram ego in Curiâ istâ; ille obmutuit. Et cùm instaretis, ut responderet; tantùm dixit quòd non erat ei injunctum ad hoc respondere. Credebat tamen id Domino suo non displicere. Vos autem illico, si tamen benè recolimus, quicquid actum fuerat contra Electionem meam post iter ad vos arreptam & appellationem interpositam, in irritum revocâstis. Unde si Archiepiscopus immemor fuisset Electionis ante nostram à se factae mittendo cursorem; non immemor utique fuisset mittendo Clericum. Item in secundo adventu nostro ad Curiam, cùm coram Auditoribus nobis datis sc. Domino Sufredo & Petro Capuano narrâsset pars utraque praecepto ipsorum factum suum coram ipsis; per narrationem R. Folioti, qui se Procuratorem gessit Abbatis S. Dogmaelis, palam fuit omnibus Abbatis ejusdem Electionem per dimidium annum vel ampliùs post Electionem nostram factam fuisse; sicut nonnulli, quos adhuc praesentes videmus, si memores sunt, audierunt. Ad haec etiam in hebdomadâ Paschali proximâ post obitum Regis Ricardi reversus est Archiepiscopus in Angliam; ubi & Comitem Johannem in die Ascensionis coronavit; & postea Rege statim in Normanniam reverso, & regno ex toto pacificato, Archiepiscopus per totam aestatem usque in ipsum autumnum in Angliâ remansit. Sed quare hoc toto intervallo Abbatem suum, si electus antea fuisset, non confirmavit aut etiam consecravit, nullo prorsus resistente obstaculo, cùm nullius adhuc Electio processisset. Sed nec etiam Abbatem illum toto hoc tempore ad se vocavit, quod quidem potuisset per cursorem, nec eum oculis suis vidit. Item consuetudo in Anglia est, licèt non approbanda; quòd quàm cito aliquis eligitur de assensu Principis, statim administrationem suscipit Temporalium etiam ante confirmationem. Unde si Abbas electus fuisset in Epiphaniâ de Regis assensu; quàm cito nuncius inde redire posset, administrationem proculdubio recepisset. Sed non usque Natale recepit; quòd Prior Lantoniensis eam usque tunc habuit. Ergo non antè electus fuit. Item circa Festum S. Michaelis proximum post electionem Giraldi Archidiaconi Archiepiscopus iterum de Normanniâ in Angliam reversus, statim mandavit, ut Canonici Menevenses ad ipsum venirent cum literis de rato, ut dicit O. Archidiaconus, pastorale solatium suscepturi. Ipsi verò tres Canonicos miserunt, sed absque literis de rato. Ad haec enim verecundabantur & verebantur contra factum suum tam recens venire manifestè. Dicit enim O. Archidiaconus, quòd quia literas de rato non habuerunt, non cantaverunt Te Deum laudamus, in Electione Abbatis apud Lameiam, nec Archiepiscopus consuluit. Constat autem, quòd si Archiepiscopus Abbatem antè elegisset, vicem in hoc Capituli gerens, nec literas de ra to quaesisset, quòd nec eis indigeret; nec Te Deum laudamus cantari dissuasisset. Item ex literis Capituli nostri missis Archiepiscopo apud Gloucestriam in illâ examinatione praesumptuosâ ad petendam confirmationem Abbatis manifestè patet; quòd non contulerant vota eligendi in Archiepiscopum; sed tantùm ut super assensu Regis de uno illorum quatuor inquisito eos certificaret, ei supplicaverant. Unde, ut dicunt, intellecto tandem per literas Archiepiscopi & literas Justiciarii, quòd in Abbatem S. Dogmaelis Rex consensit; ipsum [Page 581] elegerunt in Pastorem. Verecundiùs itaque tunc mentiebantur quàm postea. Nondum enim excogitata subtilitas illa fuerat, faciendi sc. primum novissimum & novissimum primum. Item in ipsâ Electione Giraldi Archidiaconi & etiam pòst Priorem Lantoniensem Canonicis Menevensibus ut eligerent, Archiepiscopus tam literis suis & nunciis quàm etiam Justiciarii districtè mandavit. Quòd si Abbatem antè elegisset; nullatenus Priorem illum tam impudenter illis tunc ingessisset. Unde timens Capitulum nostrum, ne citra Electionem omnem vel etiam nominationem Priorem illum Archiepiscopus ei mitteret consecratum; quòd praeceps esse solet in talibus, sicut patet in Bangoriensi, literas suas contra eundem Priorem ad vos destinârunt. Unde si aliquod obstaculum de Abbate praescripto vel alio quolibet se credidissent tunc habituros; contra eundem absque dubio pro Electo sup & Ecclesiae libertate scripsissent. Item quòd totum falsum & confictum fuerit de potestate in Archiepiscopum collatâ, ex hoc quoque patet evidenter; quòd nunquam adeò mente capti fuissent Canonici Menevenses, quòd in archiadversarium Ecclesiae suae, qui nunquam eos bono & valido pastore gaudere voluit, potestatem eligendi sibi Episcopum contulerint. Quod etiam ex ipso Abbate, quem elegisse dicitur, sibi ipsi in Philosophiâ simillimo clarescere potest. Nec mirum, quoniam ut ait Plautus: Ex insensibili ne credas sensile nasci. Item si Archiepiscopus Abbatem illum elegisset vice Capituli Menevensis in Epiphaniâ proximâ sequente post obitum Episcopi P. sicut nititur pars adversa; constat quòd illam Electionem suam confirmâsset, cùm nullum haberet impedimentum; quòd nisi per anni dimidii spatium & amplius subsequenter elapsum, Festo sc. Apostolorum Petri & Pauli, Archidiaconi electio facta fuit. Sed nec ante Archidiaconi electionem nec post Abbatis Electionem confirmavit, Ergo nec ipsum elegit. Sunt igitur argumenta, Pater, ut nostis, haec rhetorica, conjecturalia quidem & probabilia, praesumptiones sc. magis quàm probationes; quibus revera fides longè major adhiberi debet, quàm testium assertionibus vilissimorum.’

‘Veruntamen praeter praesumptiones has tam validas tot & tantas, habemus ad hoc trium testium probationes, duorum sc. de nostris & unius de adversis. Sicut enim missi fuerant sex Canonici nostri ad Archiepiscopum contra Festum S. Michaelis proximum post mortem Episcopi ad Electionem faciendam; sic mandato Justiciarii & hoc per praeceptum Regis & Archiepiscopi, de partibus cismarinis missi fuerunt quatuor Canonici nostri Londonias ad Justiciarium contra Quadragesimam ad Electionem faciendam vel ad Regem & Archiepiscopum transfretandum; quibus & adhuc Justiciarius Priorem de Lantonei constanter offerebat; quem quòd recipere nolebant, de assensu ipsius miserunt unum ex ipsis cum Clerico quodam Ecclesiae ad Regem Ricardum propter assensum ipsius requirendum de Giraldo Archidiacono eligendo. Hoc autem probant testes nostri duo, Nicholaus Major & Hugo serviens, & O. Archidiaconus testis contrarius. Dicit enim Nicolaus Major, quòd in comitatu fuit Clericorum Menevensium, qui missi erant ad Regem Ricardum propter assensum ejus requirendum de Giraldo Archidiacono eligendo, & hoc usque in Normanniam; & inde ipsis Regem sequentibus, usque Pictaviam. Ipse in Franciam eundo scolas petiit; ubi paulò pòst audivit, quòd Rege Ricardo interempto Clerici Menevenses ad fratrem suum Comitem Johannem reversi sunt. Hugo verò serviens dicit, quòd cum Clericis Menevensibus tunc ivit, ut eis serviret; & cum ipsis fuit, quando reversi à Rege Ricardo interempto ad Comitem Johannem apud Chinonense castrum venerunt. Osbertus autem, qui totum ferè de auditu loquitur, dicit se audisse quatuor Canonicos iterum missos ad Justiciarium in Angliam propter electionem faciendam; & quòd inde miserunt duos Clericos ad Regem Ricardum parum ante obitum suum. Et licèt tempus [Page 582] non exprimatur missionis istius, quod nec fortè interrogatum fuerat per incuriam aliquam; tamen ex verbis singulorum testium ipsorum hoc colligi potest, quòd circa Quadragesimam. Dicunt enim omnes, quòd quia Regem Ricardum mortuum invenerunt, & priusquam ad ipsum pervenire possent, interemptum; conversi sunt ad fratrem suum Johannem, qui ei successit. Rex enim Ricardus quasi XV. diebus ante Pascha interfectus fuerat. Unde patet, quòd si Archiepiscopus Abbatem elegisset in Epiphaniâ proximâ praecedente, vel etiam potestatem habuisset ei à Canonicis collatam ipsum eligendi; non quidem Canonicos de Walliâ in Angliam, de Angliâ in Normanniam aut Pictaviam, propter eligendum Episcopum vocari aut vexari procuraret; nec Capitulum Menevense Clericos suos ad transmarinas & longinquas regiones inani labore transmisisset. Sunt autem hae probationes apertae, sicut & antea praesumptiones inductae validae satis & manifestae. Quicquid igitur amodo in pronunciatione contingat, in quamcunque partem alea sententialis declinetur; propalatâ tam evidenter veritatis serie aequanimiter à nobis sufferendum noverit haec Curia tota.’

Videns itaque pars adversa causam Archidiaconi de die in diem toti Curiae magis acceptam & favorabilem, suique figmenti fraudem jam ferè detectam, imminente jam Paschâ & Palmarum Dominicâ, ad remedium efficax & collirium, quod oculos excaecat, & loculos hinc aggravat inde evacuat, tanquam ad ultimum refugium, &, qui ibi non fallit, arcum recurrendo, ut Archidiaconi cassetur electio; primò Camerarios & Consiliarios, deinde Papam & Cardinales aeris nitebantur immensitate corrumpere. Erat tamen inter ipsos in hujus rei deliberatione dissensio. Pars enim Cardinalium sanior electionem Archidiaconi, cùm quòd veritas rei subpetere videbatur & ratio, tum etiam quoniam ejus promotio propter causam Statûs, quam Ecclesiae Cantuariensi suscitabat, quamdiu duraverit ille, & perutilem fore sciebant & fructuosam, confirmandam esse censebant. Alii verò sicut complices Archiepiscopi & ab ipso corrupti pecuniam oblatam in tantâ quantitate nullatenus respuendam sentiebant; dicentes tantae animositatis Archidiaconum esse, quòd etiam in statu, quo tunc erat, Cantuariensem Ecclesiam super dignitate Ecclesiae suae vexare non desineret. Archiepiscopus enim post concordiam inter ipsum & Archidiaconum factam pluries assertivè dicere consuevit; quòd in controversiâ ei ab Archidiacono motâ, praeter Clericos suos bonos & servientes in Curiâ mortuos, XI. millià Marcarum expenderat. Hanc enim quasi maximam Clericis suis ad Curiam missis dederat; quòd si viderent Archidiaconi promotionem procedere debere; in profundendâ pecuniâ, quo minùs hoc fieret, modum & mensuram, tanquam ad redimendam pacem & tranquilitatem suam & Ecclesiae Cantuariensis toto Giraldi tempore, non attenderent. Ideoque videntes causam ipsius de die in diem ampliùs profecturam, juxta mandatum inde susceptum immoderatam ad Curiam corrumpendum & à viâ veritatis avertendum pecuniam undique profuderunt.

Archidiaconus autem, quia caeca futuri mens hominum fati, ignorans haec omnia usque post sententiam datam, instabat, ut in personas testium dicere posset, sibi Auditores dari. Et cùm pluries Papam super hoc jam convenisset; & semper hoc ipse dissuasisset, dicens morosum fore negotium & imminente temporis aestu personis etiam periculosum; respondebat Archidiaconus assiduè se malle negotia morari & aestuantia tempora sub dispendio sanitatis expectare, quàm merita causarum justitiae tam evidentis per testes vilissimos periclitari. Noverant enim adversarii testium suorum conditionem; & quia reprobabiles cunctos esse cognoverant, praesertim etiam excommunicationis exceptione Canonicos omnes exsufflante; erga Papam & Cardinales dona cumulando & promissiones augmentando, ut tolleretur articulus iste, toto conamine laborabant. Sciebant enim ipsi, sicut & Curia tota, quòd si testes contra Archidiaconum criminaliter excipientes objectu criminum reprobarentur; [Page 583] nil praeter purgationem canonicam Archidiacono per sententiam injungi posset. Proinde ad dissuadendum hoc Archidiacono, quia remedium illud ei, si persistere vellet, de jure negari non poterat, familiares & sectarii Papae ferè cuncti contendebant. Quidam enim ex ipsis & alii per ipsos dicebant; mirum esse virum discretum, qui Domini Papae Curiaeque totius favorem habebat, propriam promotionem proferre velle, & sententiam pro se dandam prolongare. Hugolinus quoque Cardinalis & Papae consobrinus, qui hactenus Archidiaconi praecipuus in Curiâ fautor fuerat & amicus, nunc autem cum aliis ex toto corruptus, maximus ejusdem rei dissuasor extiterat; & quoniam efficax est hostis ad nocendum cui fides habetur, consuluit Papam super hoc secretiùs ab Archidiacono consulendum, ejusque consilio, à quo, ut asserebat, dilectus erat, indubitanter obtemperandum. Archidiaconus autem, heu! credulus nimis, utpote tantae corruptionis prorsus adhuc ignarus, Papam incontinenti, qui tantum sibi honorem exhibere seque tanquam advocatum ejusdem in causis omnibus gerere consuevit, super hoc confidenter adeundo convenit. Papa verò pronus similiter & promptus ad dissuadendum, ait. Si contra testes ipsorum dixeris, & ipsi contra similiter dicunt; & sic non erit litium finis; & supervenient aestuantia tempora vestratibus, ut nostis, periculosa. Sin autem renuntiare volueritis utrinque testium productioni & scripta reddere; citò per Dei gratiam expediemini. Nec vos timere oportet; quòd nunquam vobis in jure vestro deesse velimus. In crastino verò convocatis in thalamo Archidiacono & Tinemudo, qui totam hanc dissuasionem sicut & corruptionem procuraverat & comparaverat, Papa simili modo proposuit eis vel expeditionem accommodam vel moram periculosam. Archidiaconus autem, cui malè fuerat persuasum, Curiae fallaci credulus nimis effectus, se testibus renunciaturum statim & cunctis adminiculis ex toto concessit. Thinemudus autem id gavisus suâ ex parte concessit; dum tamen Archidiaconus exceptioni unicae super Canonicorum sc. excommunicatione renuntiaret. Timebat enim exceptionem illam; quoniam efficax erat. Timebat & Dominum suum; quoniam de verbo ipsius, quod ore proprio in pleno Consistorio protulerat, data huic exceptioni occasio fuit. Papa verò quoniam huic exceptioni opponendo, ut dictum est, authoritatem dedit; & ut etiam factum corruptionis per hoc utcunque dissimularet, illico subjunxit. Hoc itaque faciet, si & vos exceptionibus vestris, quibus ipsum criminosum reddere contenditis, renunciare volueritis. Hoc autem dicto, renunciatio utrinque simpliciter & absolutè facta fuit; & sic productioni testium pars utraque renunciavit.

Postmodum autem constitutis coram Papâ & Cardinalibus in Camerâ partibus propter criminales ei factas objectiones, Archidiaconus ad famae suae defensionem se pauca dicturum proposuit, & audientiam postulavit. Et cùm Papa subjiceret, quòd non opus esset; ait Archidiaconus. Immo Domine, quòd revera longè plùs diligo famam meam quàm cathedram illam. Papa verò ut ad finem negotii expeditiùs tendere posset, ait. Frater, ab initio notitiae personae tuae tuam commendavimus honestatem & commendamus; nec unquam aliud de te audivimus, praeterquam ab adversariis, quibus fides haberi non debet. Quem nos ergo defendimus, non aliâ, ut credimus, opus est illi defensione. Instante itaque septimanâ poenali & jam imminente Paschali, finis interim datus est causis, & ad transigendum ac deliberandum necnon & sententias formandum vacatio grata. Qui verò rhetoricam Archidiaconi in famae suae defensione videre voluerit Orationem, Libellum Invectionum in calce respiciat.

Paschalibus itaque diebus cùm ad Papam Archidiaconus accederet; inter caetera dixit ei Papa, id quod animo conceperat ex parte denudans; quòd propter Reges aut Principes seu Magnates, qui ipsi adversabantur, non oportuit [Page 584] ipsum in aliquo timere; quia nichil ei, nisi per exceptionem aliquam partis adversae repelli deberet, nocere poterat ad promotionem. Susceperat eni [...] eisdem diebus, sicut & antea pluries, Archiepiscopo Cantuariensi procurante, literas tam Regis Angliae Johannis, quàm etiam nepotis ejusdem Alamannorum Regis Othonis, quem Papa tunc speciali amplexabatur dilectione, Archidiacono adversantes; qui ambo inter Principes terrae favorabiles in Curi▪ nimis extiterant, unus propter Imperii spem obtinendi, alter propter auri & argenti tam rem quàm spem largiendi. Respondit ad haec Archidiaconus; qu [...]d per tales testes, si fides eis adhiberetur, quibus nunquam similes neque tam viles in hac Curiâ producti fuerunt, non solùm Archidiaconus unus aut Electus, verùm etiam Archiepiscopi septem firmiùs stantes & fortiùs quàm Cantuariensis, deponi possent & degradari; si fides falsitati praeberetur. Per testium tamen illorum reprobationem, si licuisset & ei dissuasum non fuisset, ipsorum assertiones tanquam vilissimorum facile dixit evacuandas. Papa vero hoc audiens, Hugolinum qui ei assidebat respiciendo, cum capitis concussione subrisit.

Elapsis itaque diebus aliquot, feriâ post clausum Pascha Papa in Consistorio sedens, praesentibus Cardinalibus & partibus assistentibus, velut absque morâ promissa perciperet, vel etiam dictos viros magnos pleniùs maturando negotium complacaret, ad s [...]ntentiandum sic properavit. ‘Duo proponuntur Ecclesiae Menevensis Electi, Abbas S. Dogmaelis & Giraldus Archidiaconus. Proponitur enim ex parte Abbatis; quòd post obitum Episcopi P. missi sunt VI. Canonici Menevenses ad Archiepiscopum Cantuariensem cum literis Capituli sui de rato ad eligendum sibi pastorem. Sed quoniam de Regis assensu, qui in transmarinis agebat, non constabat; in Archiepiscopum ad Regem transfretaturum vota eligendi contulerunt. Ipse vero in Epiphaniâ sequente apud Insulam de Andeli in Normanniâ cum Regis assensu Abbatem elegit. Sed quoniam in literis de rato continebatur; quòd eligere possent illi sex, non autem quòd in alium hanc potestatem con [...]erre possent; nulla fuit Electio ab Archiepiscopo sic facta. Contulerunt enim in ipsum quod conferre non potuerunt. Unde caslamus electionem illam tanquam nullam. Item proponitur ex parte Archidiaconi; quòd in Festo Apostolorum Petri & Pauli post obitum Episcopi sui convenerunt Canoni [...]i Ecclesiae Menevensis apud Meneviam ferè cuncti propter electionem faciendam; ibique communi & unanimi omnium assensu Giraldum Archidiaconum elegerunt, & statim ad nostram audientiam appellaverunt. Sed quoniam dubium adhuc esse poterat, utrùm Electio de Abbate illo ab Archiepiscopo facta teneri deberet; poterat enim de facto Archiepiscopi sui bene dubitare: (His enim verbis ipsis ad colorandum factum suum usus est Papa) & in illo dubio priusquam discussum esset, ad aliam Electionem faciendam processerunt; cassamus & illam.’ Ecce qualiter sententiam hanc ex toto fundavit & formavit, è mendacio per partis astutiam adversae conficto; tanquam constaret ei electionem Abbatis apud Insulam priùs factam fuisse; sicut per testes perjuros & excommunicatos nostros ac veris rationibus & irrefragabilibus à nobis reprobatos fuerat astructum; ubi nil veritatis omnino, sed conficta & falsa cuncta fuerunt. Patet itaque, quàm ambigua sunt valde fata causarum; quarum in aleâ caeca & incerta, vaga & erronea, multa quidem immeritò, multa quoque ex insperato proveniunt; maximè verò ubi Principes magnos grandique viros potentiâ praeditos necnon & in Curiâ favorabiles, totis adversantes nisibus, & in contrarium literis & nunciis crebris supplicantes, contingere causa videtur. Praesertim etiam, si dicere fas est, ubi forsan massa metalli tum rutili tum tinnuli, oculos & aures malè demulcens, trutinam ipsam aequâ librari lance non permittit. Unde quod Hyldebertus Cenomannensis Episcopus ad Curiae sugillationem in libro suo [Page 585] Epistolari inter caetera scripsit, & hîc apponere dignum duximus. ‘Nobis, inquit, Romam profecturis tempus hieme suspectum, nivibus Alpes, incrementis aquae, vinculis Imperator, seditionibus civitas, exactione Palatium. Sanè omnia haec orationibus evacuari posse credimus; solam verò exactionem nec oratione nec jejunio temperari.’

Facta est igitur adversae partis exultatio grandis & insultatio: Isa. IX▪ [...] sicut exultant victores captâ praedâ, quando dividunt spolia. De Abbatis enim illius Electione cassatâ nihil eis cordi fuerat. Gaudium enim exuberans super Archidiaconi Electione cassatâ, cujus adeò verebantur promotionem, caeteras eorundem curas omnes absorbuit. Nec unquam Archiepiscopo menti fuerat aut proposito Abbatem illum vel alterum vel quenquam de Ecclesiâ illâ vel etiam patriâ ibi promovere. Sed tantùm per promissiones varias & deceptiones & Electionum plurium confusiones schisma inter ipsos facere; & quia Matt. XII 25: omne regnum in se divisum desolabitur; Archidiaconi solius, qui [...]lus canonicè & legitimè electus fuerat, & quem solum verebatur, per haec omnia promotionem impedire. Sicut ex post facto claruit, & sicut ex sequentibus palàm erit. In crastino verò procedens Archidiaconus in pleno Consistorio, Papam in hujuscemodi verba convenit. ‘Pater & Domine, duplex, ut notis, causa laboris nostri fuit; causa videlicet Electionis, & causa Statûs Ecclesiae nostrae. Unde si extincta est una, prout placuit arbitrio vestro; supplicamus Sanctitati vestrae, quatinus altera, propter quam praecipuè toties ad Curiam istam laboravimus, sc. causa Statûs, suo cursu suoque Marte procedat.’ Et quis, inquit Papa, causam istam prosequeretur? Et Archidiaconus. ‘Ego, Pater, si vestrae placuerit providentiae. Quòd si Electus Ecclesiae illius non sum, Archidiaconus tamen ejusdem sum & Canonicus filiusque legitimus & non spurius; matrem & fratres ab indebitâ quidem eripere servitute pro posse paratus.’ Protinus autem Hostiensis Episcopus, liberalis ille & Curialis Octovianus, Cardinalis primus, & dextrum Papae latus ubique tenens, ad haec respondit. Nunc revera evidenter apparet; quòd magis appetiit & appetit iste Ecclesiae suae profectum quàm personae; & quia magis hunc caritas laborare quàm cupiditas fecit. Hoc autem dicto, & favorabili multitudinis murmure subsecuto, Curia tota Giraldo etsi non voce, votis tamen applausit.

Papa verò surgens statim à Consistorio, causâ deliberandi super hoc cum Cardinalibus in cameram secessit; & post moram non magnam vocatus est in Cameram Archidiaconus; & commissionem ei fieri, juxta quod poposcerat, adjudicatum fuit. Erat enim tam petitio favorabilis quàm petitionis evidens justitia; necnon & Curiae non modicum, si causa processerit, emolumentum. Erat autem forma Commissionis & summa; sicut Archidiacono juxta desiderium ipsius & praemissam toties antea postulationem tunc Papa proposuit; quòd si probare posset Canonicos Menevenses sibi in causâ Statûs aliquando consensisse, & postea per violentiam aut bonorum spoliationem aversos fuisse; admitteretur agens, & juxta tenorem Commissionis anni praeteriti causa procederet. Judices quoque in favorem Archidiaconi & ad ejus instantiam non de Suffraganeis Cantuariensibus, ut antè, sed de Eboracensi Provinciâ, ut placaretur utcunque super offensâ priore, & quoniam placuit haec controversia tam fructuosa Curiae toti, Papa concessit. Audientes autem hoc adversarii, non hodie quod heri, sed tristes & consternati demissis vultibus & cernuis capitibus discesserunt. Speraverant enim, & ob hoc pecuniam in tantâ quantitate dederant; quòd extinctâ Electionis causâ quaestio quoque Statûs, quam adeò verebantur & propter quam ne procederet Archidiaconi promotionem tantis nisibus impedierant, similiter extingueretur. Sed quoniam hac spe frustratos & desiderio suo fraudatos se conspexerunt; timentes offensam Domini sui & iram gravem, quem sc. hominem austerum noverant & cujus pecuniam tantam dederant, & pacem ei non obtinuerant; intimo dolore contabuerunt. [Page 586] Sicque digno Dei judicio factum est; ut qui fraudi intendunt & deceptioni, fraudati doleant & decepti. Nec enim lex justior ulla est, Quàm sic artifices arte perire suâ. Curia verò haec audiens & Clerici extranei ab orbe universo Curiam sequentes, dicebant; quòd verè dignus honore foret & honorabili Cathedrâ Archidiaconus iste; & quòd infoelix Ecclesia est illa, ad quam vocatus fuerat vir tantus, & pro cujus dignitate tam egregiè tamque devotè laboravit, & adhuc quoque laborare disponit, quòd talem habere Praelatum non praevaluit.

His ita completis, cùm secretiùs ad Papam Archidiaconus accederet; ipsum quasi adulando & post offensam utcunque placare volendo sic Papa convenit. Frater, commendandus est valde labor tuus & animositas tua; quòd contra Reges & Principes tantumque Pontificem & tam opimum pro jure tuo & Ecclesiae tuae tam strenuè dimic [...]ti. Nec esse poterit, quin id tibi retribuat Deus; si tamen talis fuit intentio tua, qualem nos fuisse putamus. Et nos tibi custodiam Menevensis Ecclesiae committendo, pro te, quoties res expetebat, nunc acriter nunc affectuosè scribendo, benignè te satis per cunctos aggressus tuos sustentavimus. Respondens autem Archidiaconus ait, De intentione nostrâ judicet ille, qui scrutator est cordium & animi conscius secretorum. Quòd verò zelo Dei sol [...]m & Ecclesiae nostrae laborem hunc assumpserim, ex hoc patet, quòd nunc & vacuus à spe Cathedrae illius, laborem eundem nichilominus aggressus sum. Et quoniam homo mihi laborem hunc non reddit; necesse est, ut ipsum, qui nullum bonum relinquit irremuneratum, reddat Deus. Et custodia quoque mihi commissa, Archiepiscopo cuncta turbantae, plus onerosa fuit quàm fructuosa. Subjecit autem Papa, nitens ad hoc, ut Archidiacono gratus adhuc vel in aliquo videri posset; ostendens, qualiter in modo sententiandi criminales objectiones omnes suppeditavit; & nullam prorsus de ipsis in pronuntiando mentionem faciens, tanquam viles & momenti nullius, nec repetitione dignas nec recordatione, ut nullo unquam tempore ei nocere possint, adnichilavit. Archidiaconus autem in omnibus gratias agens, respondit per suas & suorum responsiones objecta criminalia satis exsuff [...]ata & evacuata fuisse; & si in testes criminosos dixisse licuisset, & id ei dissuasum non fuisset, ampliùs & perfecti [...]s ex solis testium reprobationibus adnichilata fuissent. Qualiter autem Cardinales pro Giraldo scripserunt; & ut iterum eligeretur, cautè & occultè persuadere studuerunt: Qualiter etiam Octovianus Hostiensis Epispiscopus Cardinalis mutuum Giraldo Romae habere fecit, & ipsum post Papam Praeneste transmisit: Qualiter Praeneste veniens, mutuum per Papam, sicut Romae per Hostiensem, Giraldus impetravit: Qualiter à cruce, à qua per Cardinalem absolutus fuerat, & ad quam resumendam per Archiepiscopi protervitatem arctatus extiterat, demum à Papâ fuit absolutus: Et qualiter per hos tantos post adversa successus & Papae tanquam favores exhibitos parti adversae livor pariter & dolor accrevit: Qualiter expensae per sententiam Archidiacono sunt adjudicatae: Liber uterque, sc. tam Invectionum quàm de Gestis Giraldi, patenter explanat. Super expensis tamen adjudicatis & altercatione inter Archidiaconum & Tinemudum coram Auditore Cardinale super hoc habitâ hîc inserere praeter rem non putavi.

DISTINCTIO V.

INterim autem coram Hugelino Cardinali Auditore dato cùm inter Archidiaconum & Tinemudum, quod O [...] Claudens Anglicè sonare videtur, super expensarum condemnatione frequens fieret altercatio, isto petente expensas [Page 587] tanquam sibi de jure debitas, illo verò non os claudente sed in contrarium acriter aperiente. [...]andem utrinque renunciato allegationibus & scriptis in manum Cardinalis datis, Papae sententia est à Cardinalibus reservata. Scriptum autem Archidiaconi Papae praesentatum & coram ipso & Cardinalibus lectum, tale fuit. ‘In secundâ Commissione condemnatus est Archiepiscopus in medietatem expensarum Archidiaconi praecisè circa finem his verbis. Verùm quoniam Archiepiscopus tam super Electione quàm quaestione Statûs ad nostram citatus praesentiam, ad alteram tantùm sufficientem procuratorem direxit, cùm idem Archidiaconus utramque causam in propriâ personà fuerit prosecutus; volumus & mandamus, ut Archiepiscopus ei saltem medietatem legitimarum restituat expensarum. Sed dicit adversarius nuncios Archiepiscopi literas procurationis in causâ Statûs perdidisse Parmae, sicut credit, ubi Andreas captus fuit & detentus. Sed quare literae illae magis essent deperditae quàm literae procurationis in causâ electionis, vel etiam excusationis in causâ Statûs, quas ambas protulit Andreas anno praeterito, nec unquam etiam illud allegavit. Ideoque frivolum est istud & fictitium. Item dicit adversarius, quòd licèt Archiepiscopus quoad hoc fuerit indefensus, non tamen debuit Archidiacono condemnari; quoniam Archidiaconus falsò se gessit procuratorem Ecclesiae Menevensis. Ad quod respondemus, quòd neque verè neque falsò se gessit Archidiaconus Procuratorem Ecclesiae Menevensis; quòd non nomine Ecclesiae vel Capituli sed nomine proprio, sicut membrum Ecclesiae, Commissionem illam impetravit vel citationem, ut pro Ecclesiae suae staret & ageret libertate: sicut satis patet ex ipsâ Commissione; ubi etiam interseritur, & in Registro Eugenii Papae reperitur, de quodam Archiepiscopo Cantuariensi contra Menevensem Episcopum super eodem citatum, & coram Eugenio causam etiam actitatam. Ex hac occasione motus Dominus Papa citiùs & faciliùs Archidiacono nomine suo citationem indulsit. Item & propter hoc etiam, quòd eidem Archidiacono generalem contulerat totius Episcopatûs administrationem. In secundo tamen adventu suo literas portavit de rato, non ut à priori formâ recederet, vel ut nomine Capituli agere vellet, sed tantùm ad cautelam; ut se sc. non praeter assensum Capituli causam istam movisse palam esset. Item dicit adversarius Archidiaconum confessum in jure se Procuratorem fuisse Ecclesiae Menevensis in causâ Stat [...]s; hoc se probaturum in patriâ suâ promittit. Ad quod respondemus, quòd non curaret, nisi ut negotium quocunque modo differret, & testes in Angliâ produceret, ubi quicquid vellet probare posset. Sed si per Judicum relationem hoc probare posset, probet. Item propter falsa instrumenta, si probentur, sententia retractatur; non propter falsam rationem aut allegationem, etiamsi hoc constaret. Item statuerunt Judices, sicut in relatione testantur, diem peremptorium Archiepiscopo, instans sc. Festum Omnium Sanctorum; ut coram Domino Papâ per se aut sufficientem responsalem paratus esset id docere, Archidiaconum sc. falsum procuratorem fuisse Menevensis Ecclesiae. Quòd si procurator Archiepiscopi illud hîc probare voluerit; nos audiemus & admittemus. Ad haec etiam procurator Archiepiscopi probare nititur Archidiaconum egisse nomine Menevensis Ecclesiae, per id quod ponitur in primâ Commissione circiter finem, ubi dicitur ad hunc modum. Archiepiscopum ipsum citare curetis, &c. ut nostro se conspectui repraesentet tam super Electione praemissâ quàm etiam super statu Menevensis Ecclesiae responsurus. Ad quod respondemus. Ibant qua poterant, & qua non poterant non ibant. Ecce enim qualiter literam pervertendo geniti [...]um convertere nititur in dativum propter dictionis abrenunciationem in Scripturâ. Nec mirum: Dominum namque suum in hoc imitatur, qui frequenter in Grammaticâ suâ figurâ illa, que Antithesis dicitur, utendo casum pro casu ponere consuevit. Item dicit adversarius, quòd Archiepiscopo [Page 588] quasi victori debet Archidiaconus quasi victus in causâ Electionis condemnari in expensis; & ita recompensationem fieri petit. Ad quod respondemus, quòd non principaliter se opposuit Archiepiscopus in causâ Electionis sed obliquè, fovens sc. & promovens electionem Abbatis quem intrusit. Unde si petit expensas, quòd cassata est electio Archidiaconi cui adversabatur; eâdem ratione petit Archidiaconus expensas ab eo, quòd cassata est electio Abbatis cui favebat. Petit igitur Archidiaconus interlocutionem Domini Papae super expensis utriusque & coercionem.’

Auditis igitur tam his quàm partis adversae rationibus, Papa medietatem expensarum Archidiacono debitam adjudicavit. Et cùm centum Marcas peteret Archidiaconus, & probare paratus esset; Papa taxavit LX. reddi jubens, & sic Judicibus executoribus scribens; sicut ex sequentibus palam erit. Multiplex igitur adversarios tunc angebat angustia. Praeter hanc enim condemnationem, unde doluerunt & iram Domini sui incurrere valde timuerunt, inter caeteras anxietates, promissiones Curiae factas, de quibus ad nundinas Franciae terminos habere sperabant, gravissimis conditionibus reddere oportuit in continenti. Ad haec etiam super omnes anxietates Tinemudum timor Domini sui propter causam Statûs, quae processit, longè vehementiùs anxit. Unde & à Domino Papâ singulisque Cardinalibus literas excusationis ad Archiepiscopum & commendationis operae suae, & quòd per ipsum non stetit, quòd causa Statûs extincta non fuit, multis supplicationibus vix impetravit. Praeterea in puncto quo majorem pecuniae partem pars adversa persolvit, perflatis lucri odore Curiae naribus, forma Commissionis in causâ Statûs, quae jamdudum in notulâ fuerat, à priori conceptione per Tinemudi instantiam sic variata est & vitiata; quòd hoc subtracto, Si probaverit Archidiaconus Can nicos Menevenses sibi aliquando in causâ Statûs assensum praebuisse, & postea per metum & bonorum spoliationem aversos fuisse; hoc appositum fuit: Nisi per legitimam exceptionem repelli possit ab agendo, in causâ Statûs agens Archidiaconus admittatur. Sperabant enim adversarii, quòd Capitulum Menevense facilè corruptibile noverant; quòd per exceptionem illam anni praeteriti, quòd solus sc. Capitulo suo sibi non assistente tantam causam agere non poterat, repelli posset.

Decepti tamen in hoc fuerant; & pecunia perdita, quam, ut id obtinerent, in augmentum addiderant. Multis enim rationibus, quas diligenter & sollicitè tam Romae quàm Bononiae collegerat Archidiaconus, si causa Statûs fortè procederet, probari posset; quòd unus de Capitulo, aliis ei non assistentibus immo contradicentibus, in causâ Statûs agere potest. Et primò quòd unus de collegio servorum ad eripiendum se & alios à servitute, unus etiam fratrum in servitute constitutorum, ad eripiendum se simul & fratres necnon & patrem & matrem, ipsis etiam reclamantibus & renitentibus, ob favorem libertatis agere poterit: sicut in jure cautum est, Digestis, de liberali causâ, lege I. & II. & Codice de liberali causâ, lege Principaliter in fine legis. Sic & unus de Ecclesiae collegio ad eripiendum se & fratres à subjectione indebitâ admitti debet. Expressum est enim argumentum. Item cùm aliquis vendicat aliquem in servitutem, dicendo cum fore sibi & alii communem, cùm bene possit agere sine altero, ut dicit Lex; multò fortiùs ubi de libertate contenditur. Item ubi multi possident aliquem in servitutem, & unus velit ei libertatem dare & alii velint contradicere; nichilominus eripietur in libertatem; sicut dicit lex Codicis de communi servo manumisso, Lex sc. Una. Item cùm Ecclesia Menevensis sit quasi ad supplicium mortis ducta; servitutem enim ferè mortalitati comparat juris regula, Digestis de regulis juris; ad servitutem evacuandam admitti debet unus, etiam contradicente Capitulo; cùm simile dicat alibi Lex in aliquo ducto ad supplicium mortis; Digestis de Appellationibus non tantùm. Item cùm turbata sit possessio libertatis Menevensis [Page 589] Ecclesiae laicali potentiâ, & sic quasi Canonicis absentibus: Tutor enim, qui per violentiam praesens est, absens intelligitur: admitti debet unus; cùm in causâ consimili admittat lex servum, qui aliàs non habet caput standi in judicio, & libertum sine literis, sine omni cautione: ut Codex, si per vim vel alio modo turbata sit absentis possessio, Legè primâ. Item ad idem facit Lex, Digest. de liberali causâ, lege secundâ; ubi dicitur. Quòd si Titius, qui liber homo est, detineatur in servitute; sed de statu suo vel conditione suâ litigare non audet, ne sibi vel generi suo à detinente inferatur injuria; datur potestas filio ejus legitimo vel etiam naturali tantùm petere eum in libertatem: Haec enim sunt verba Legis; ut patri invito succurratur. Non enim modica est filii ignominia habere parentem servum. Idem autem de matre intelligi potest, Cod. de liberali causâ, L. Principaliter, in fine Legis. Ubi dicitur; quod si aliquis consentiat servituti; potest is, cujus interest, eum invitum trahere ad libertatem. Item interdictum de libero homine exhibendo cuilibet volenti competit; ut Digest. de libero homine exhibendo Lege tertiâ. Hoc interdum omnibus competit. Verba enim Legis sunt haec. Nemo prohibendus est libertatem fovere. Ergo multò fortiùs admittitur, ut Ecclesia libera exhibeatur. Parum enim distat à servitute vel à servo, cui facultas recedendi non datur: ut Digest. de libero homine exhibendo, Lege secundâ dicitur. Sic & Menevensi Ecclesiae recedere à Cantuariensi facultas non datur. Item Canonicis constat, vel constare debet vel potest, Ecclesiam suam esse liberam. Ergo eo ipso, quòd non agunt, sunt negligentes. Ergo esse non videntur: ut causâ XII. qu. II. Non liceat. Ubi innuitur nullos esse Clericos in Ecclesiâ, quia mali & negligentes. Item dicitur Digest. quod cujusque universitatis, Lege primâ. Et quidem haec sunt verba. Et quidem non esse actorem vel sindicum tunc intelligimus; cùm is absit vel valetudine impediatur, ut inhabilis sit ad agendum. Capitulum autem nunc videtur inhabile ad agendum, eo ipso quòd vel in perpetuum vel ad tempus juri suo renunciaverunt. Ergo ad solum Magistrum Giraldum est jus Capituli, quantum ad hunc articulum, devolutum: ut Digest. quod cujusque universitatis, Lege Sicut. Ultimò ubi dicitur; Si universitas ad unum redit; agere potest & conveniri; quia jus omnium in unum recidit, & stat nomen universitatis in uno. Ad idem facit Decretum LXVI. Dist. cap. Si fortè. Item aut dicunt Canonici, Nolumus agere, quòd nullum jus habemus; & tunc admitti Magister Giraldus debet etiam nomine illorum, quia jus Ecclesiae periclitatur; aut dicunt, Nolumus agere ad praesens, non tamen renunciamus juri nostro; & in hoc casu potest agere nomine proprio, non nomine illorum; quia in hoc casu decretum Canonicorum exigeretur: ut in Extravaganti de Procuratoribus Cap. I. Proprio autem nomine potest; cùm sit actio popularis: ut Digest. de Jurejurando cùm qui, L. In popularibus. Item nunquid possunt Canonici agere nolentes Dominum Papam privare jure illo, quod Magister Giraldus sibi vult adquirere; ut sc. Ecclesia Menevensis & Metropolitica sit & Domino Papae subsit immediate? Certè non. Item si Capitulum dicat aliquid, & unus de Capitulo rationabilius alleget; stabitur ei quod ab uno dictum est: ut dicit Concilium Lateranense in Extravaganti de his quae fiunt à majore parte Capituli. Melius autem libertate gaudere quàm sub jugo quasi servitutis esse. Item quia partus ventrem sequitur, per ingenuitatem matris, i. e. Ecclesiae Menevensis, probabit se Magister Giraldus ingenuum esse. Ergo cùm pro suâ libertate ipsum stare & agere posse reclamantibus caeteris non sit dubium, & hanc per matris ingenuitatem probare intendat; utramque quidem, sed unam per aliam & propter aliam, probare poterit, suam sc. directè & Ecclesiae matris indirectè. Et hoc quidem validum est argumentum & subtile. Item juxta Apostolum. 1 Cor. XIV. 30. Si revelatum fuerit minori melius aliquid; taceat major. Et ita si revelatum fuerit Magistro Giraldo melius aliquid; taceat Capitulum. [Page 590] Multis etiam aliis tam rationibus quàm juris constitutionibus per Giraldi diligentiam ad hoc congestis & collectis idem astrui potest; quae in utroque dictorum Librorum poterunt inveniri.

Praeterea favorabiles odoris praedicti gratiâ literas super Electione à Capitulo Menevensi de novo faciendâ & prioribus cassatis clàm Tinemudus obtinuit; atque per cursorem Domino suo, quatinus absente Archidiacono ad nutum ejus Electio fieret, cum festinatione destinavit. Archidiaconus tamen hoc praesentiens, & Papam illico super hoc conveniens, alias sibi committi sub eâdem formâ impetravit. Judices etiam ei, quatinus ipsum in aliquo placaret, quales eligere voluit, Papa concesserat; & penultimam clausulam ad ejusdem instantiam in Menevensis Ecclesiae favorem adjecerat. Erant autem literae tales. ‘Innocentius Episcopus, servus servorum Dei, venerabilibus fratribus Elyensi & Wigorniensi Episcopis salutem & Apostolicam benedictionem. Causam, quae vertebatur inter dilectos filios Abbatem S. Dogmaelis & Giraldum Archidiaconum de Brechene, quorum uterque se asserebat electum in Episcopum Menevensem, coram delegatis â nobis Judicibus aliquamdiu ventilatam, nos tandem in Consistorio nostro examinavimus diligenter. Auditis ergo & intellectis attestationibus & allegationibus partium, de communi fratrum nostrorum consilio electionem cassavimus utriusque. Ne verò contingat Ecclesiam Menevensem ex iteratâ dissentione graviùs perturbari; fraternitati vestrae per Apostolica scripta mandamus; quatinus Canonicos Menevenses ad Electionem concordem de personâ idoneâ infra duos menses canonicè celebrandam monere ác inducere procuretis. Quae si taliter sacta fuerit; per Metropolitanum proprium confirmetur. Alioquin vos auctoritate nostrâ suffulti, sublato cujuslibet contradictionis & appellationis obstaculo, praeficiatis eis personam idoneam in pastorem, & faciatis eam per Metropolitanum eundem in Episcopum consecrari: attentiùs provisuri, ne idem Archiepiscopus aliquam ab eo recipiat cautionem, per quam prosequi nequeat causam Statûs Ecclesiae Menevensis. Quod si non ambo his exequendis potueritis interesse; alter vestrùm ea nichilominus exequatur.’ Datum Ferentini, VII. Kal. Junii. ‘Item literas super statu Menevensis Ecclesiae jam tertiò Judicibus directas, sed non intra Provinciam Cantuariensem impetratis, perquisivit.’ Erant autem literae tales. ‘Innocentius Episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri Dunelmensi Episcopo, & dilectis filiis Decano & Priori Sanctae Trinitatis Eboracensis, salutem & apostolicam benedictionem. Cùm olim dilectus filius Giraldus Archidiaconus Menevensis adversùs venerabilem fratrem nostrum Cantuariensem Archiepiscopum super statu Menevensis Ecclesiae proposuisset in nostrâ & fratrum nostrorum audientiâ quaestionem: Archiepiscopo ipsi per literas nostras dedimus in mandatis, ut per se vel procuratorem idoneum ad praesentiam nostram super hoc accederet responsurus. Verùm cùm ipse nec venisset nec misisset propter hocidoneum responsalem; volentes Menevensi Ecclesiae paternâ sollicitudine providere, causam super hoc venerabili fratri nostro Episcopo Eliensi & dilectis filiis Londoniensi Decano & Archidiacono de Bukingham sub certâ formâ duximus committendam; à quibus non fuit hactenus juxta mandatum nostrum in ipsâ processum. Ne igitur causa ipsa remaneat indecisa; discretioni vestrae per Apostolica scripta mandamus; quatinus nisi pars adversa praedictum Archidiaconum per exceptionem legitimam repellere valeat ab agendo; partibus, si fieri poterit, vel procuratoribus earum ad locum idoneum & securum per nuncios vestros & literas convocatis, & lite legitimè contestatâ, testes quos Archiepiscopus duxerit producendos in Angliâ, & Archidiaconus producere voluerit contra eum in Walliâ, recipere procuretis. Verùm si Archiepiscopus citatus legitimè, coram vobis per se vel procuratorem idoneum noluerit comparere aut litem etiam contestari; vos nichilominus [Page 591] senes & valetudinarios, quos Archidiaconus per se vel procuratorem suum duxerit producendos, sublato cujuslibet contradictionis & appellationis obstaculo, admittatis; & depositiones eorum conscriptas & vestris sigillis inclusas ad Sedem curetis Apostolicam destinare. Statuentes partibus peremptorium terminum competentem, quo per se vel responsales idoneos vestro se conspectui repraesentent justiciam recepturae. Testes autem qui fuerint nominati, si se gratiâ, odio vel timore subtraxerint; per censuram Ecclesiasticam appellatione cessante cogatis veritati testimonium perhibere; nullis literis veritati & justitiae praejudicantibus à Sede Apostolicâ impetratis. Quòd si non omnes his exequendis potueritis interesse; tu ea frater Episcope cum eorum altero nichilominus exequaris. Datum Ferentini, XIV. Cal. Julii, Pontificatûs nostri anno VI.’ Item & literas super expensis tales. ‘Innocentius Episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri Episcopo Dunelmensi, & dilectis filiis Decano & Priori S. Trinitatis Eboracensis, salutem & Apostolicam benedictionem. Quantum venerabili fratri nostro Cantuariensi Archiepiscopo super expensis, quas dilectus filius Archidiaconus Menevensis primâ & secundâ vice fecisse dinoscitur, deferre curavimus, ignorare non debet prudentia vestra. Nuper enim cùm CCXL. Marcas idem Archidiaconus se juraverit expendisse, ipse Archiepiscopus ad solutionem medietatis illius pecuniae teneatur; eum nonnisi in LX. Marcis duximus condemnandum. Propter quod ipsi dedimus in mandatis, monentes & hortantes attentiùs, ut in hac parte gratiam recognoscens sine dilatione qualibet mandatum nostrum super hoc adimplere non tardet, eidem Archidiacono LX. Marcas infra XL▪ dies post susceptionem praesentium pro expensis solvens. Ideoque discretioni vestrae per Apostolica scripta mandamus; quatinus dicto Archiepiscopo in executione mandati nostri cessante, vos eum ad id per districtionem ecclesiasticam appellatione postpositâ compellatis. Quòd si non omnes his exequendis potueritis interesse; tu frater Episcope cum eorum altero ea nichilominus exequaris. Datum Ferentini XII. Cal. Julii, Pontificatûs nostri anno VI.’ Item & literas super Crucis & peregrinationis absolutione tales. ‘Innocentius Episcopus, servus servorum Dei, venerabilibus fratribus Eliensi & Wigorniensi Episcopis, & dilecto filio Archidiacono de Bukingham Lincolniensis Dioceseos, salutem & Apostolicam benedictionem. Dilectus filius Giraldus Archidiaconus Menevensis proposuit coram nobis, quòd cùm olim signaculum Crucis assumpserit ad instantiam clarae memoriae Henrici Regis Anglorum, qui spem ei dederat super subsidio expensarum, si cum eo Jerosolimam ire vellet; ipso Rege interim sublato de medio idem Archidiaconus spe frustratus votum suum, cùm non competerent facultates, non potuit adimplere. Undae bonae memoriae I. Episcopus Praenestinus tunc titulo S. Marci Presbiter Cardinalis, cùm in partibus illis Legationis officio fungeretur, ejusdem Archidiaconi compatiens paupertati, eum à labore peregrinationis absolvit, ita quòd euntibus in Terrae Sanctae subsidium subveniret, & ad reparationem Ecclesiae Menevensis impenderet operam & auxilium opportunum. Caeterùm cùm postea emanârit ab Apostolicâ Sede mandatum; ut ad recipiendum Crucis signaculum per excommunicationis sententiam cogerentur, quos illud absque prosecutione itineris deposuisse constârit, nisi Apostolicae Sedis indulgentiam specialem haberent; idem Archidiaconus, ut causam liberiùs ageret, quam pro Ecclesiâ Menevensi tractabat, resumere Crucis signaculum est coactus. Unde humiliter postulavit à nobis, ut senectuti compatientes ipsius cum ipso misericorditer ageremus. Nos igitur attendentes senectutem ac debilitatem ipsius▪ & comperientes per jam dicti literas Cardinalis eum super hoc absolutionis beneficium habuisse, ipsum à labore peregrinationis denunciavimus absolutum: injungentes eidem, ut juxta proprias facultates pro expensis▪ quas fuisset [Page 592] in peregrinatione facturus, subsidium competens ab subventionem Terrae Sanctae transmittat. Ideoque discretioni vestrae per Apostolica scripta mandamus; quatenus eundem Archidiaconum à labore peregrinationis denuntietis penitus absolutum; & pensatis facultatibus & reditibus ejus, congruam pecuniae quantitatem faciatis ab eo ad subventionem Jerosolimitanae Provinciae destinare; eum ad hoc, si fortè praesumeret contraire, per districtionem ecclesiasticam, appellatione postopositâ, compellatis. Datum Ferentini, II. Non. Junii, Pontificatûs nostri anno VI.’ Item & literas revocatorias Judicibus ineptis directas. Item & literas contra spoliatores suos Clericos & de administratione Menevensis Ecclesiae sibi tertiò concessâ. Item & literas confirmationis Canonicarum duarum Menevensis Ecclesiae & unius Ecclesiae parochialis, quas Clericis suis in administratione concessâ contulerat. Quae poterunt omnes in Librorum utroque totiens dictorum reperiri.

Ad literas igitur has eliciendas à Cancellariâ, quod non absque gravamine solito fieri potuit, ad debita solvendum tam Papae quàm Hostiensi, nec non & ad sustentationem habendam & viaticum in redeundo, creditores Curiae, quae non modica est, inter angustias convenire restabat. Convenerat autem super hoc mutuatores Bononiae; & jam inter ipsos de contractu convenisse speraverat; adeò ut nisi scribere & cautiones dare restaret. Ipsi verò per exquisitam malitiam semper de die in diem distulerunt; donec campsores tam de Româ quàm aliunde discesserant; & tunc quia soli jam fuerant illi, duris & gravissimis conditionibus & foenore imposito ferè sortem adaequante, quia necessitas legem non habet, cum ipsis contractum inivit. Ubi inter caetera gravamina & illud accessit; quod terminus primò datus usque ad nundinas Trecenses in Franciâ, usque Bononiam in Italiâ est artatus, & usurae dilatatae; adeò quòd infra XV. dies, postquam urbem illam intraremus, pecuniam acceptam reddi oportuit & usuram. Ad haec etiam literas ejus omnes in pignus habuerunt, necnon & literas Papae testimoniales: Item sacramentum Archidiaconi, quòd ab ipsis corpus ejus nonnisi per licentiam ipsorum, aut solutâ pecuniâ simul & poenâ, non discederet. Poenam enim in partibus illis foeneratores palliato vocabulo veroque nimis usuras vocant. Praeterea Monachus ille, qui se Bangoriensem gessit Electum, interim peractis negotiis ut tunc poterant, cum commissione discesserat; & cùm pecuniosus esset, licèt ab Archidiacono suffultus in tantum est & adjutus, ipsum tamen in Curiâ relictum curis afflictum & angustiis in juvamine nullo respexerat. Talem ergo, qualem totum propemodum Walliae Clerum, sibi reperit istum. In Laicis enim, ut dicere consueverat ipse, fidem invenit plurimam: In Clericis verò, quorum praecipuè negotia gerebat, ferè nullam. Porrò quia plerunque ea quae non vindicat homo, vindicat Deus; & sicut interdum opera bona retribuit etiam in tempore, sic & malis quandoque vices etiam in vitâ reddere solet: Monachus ille minùs discretè asque comitatu silvam penetrans, incidit in latrones; & tam pecuniâ suâ, quam reportabat non modicam, sicut ipsemet postea confessus est, quàm literis suis & rebus omnibus spoliatus, infra biduum Curiam reversus est; & intrans hospitium Archidiaconi, fortunam suam exposuit & infortunium totum; asserens istud sibi non praeter meritum accidisse; quia quod socio & amico bono Sanctoque Davidi Walliae patrono mutuare noluit, hoc ultio divina totum sibi per vespiliones ademit. Porrò per auxilium Monachi cujusdam Ordinis ejusdem, Poenitentialis Domini Papae, quem & ipse munusculis sibi saepiùs allexerat, literas alias & expensas in Franciam recuperavit. Adhaec etiam ut undique Giraldum molestiae premerent & angustiae; palefridus ejusdem bonus, quem solum de V. vel VI. adductis sibi reservaverat, subito mortuus in stabulo repertus fuerat. Qui casus quidem molestiùs ob hoc emersit; quòd unà cum pecuniâ creditâ in procinctu tunc erat cum creditoribus suis, quos sequi necesse habebat, illico revertendi. Veruntamen Archidiaconus fortunae injurias [Page 593] omnes altâ mente contemnens, & ex contingentibus nichil omittens, sed inter casus adversos Ecclesiae suae commodis tam futuris temporibus quàm praesentitibus vigilanter intendens, literas Commissionis super causâ Statûs tam adventûs primi quàm secundi & tertii in Registro Domini Papae, quatinus ibi perpetuò reperiri possint, ascribi fecit. In ultimis enim cum additione tenor comprehenditur secundarum.

His ita sic decursis, Archidiaconus quaesito quali quali ut poterat equo venali, licentiam accipiens, quasi sub his verbis Papam convenit. Tempus est, Pater, quòd de coetero repatriemus. Proinde nunc, ut consuevimus, sub spe revertendi licentiam non petimus, sed tanquam ultimum huic Curiae vale dicturi, nec unquam ampliùs ad ipsam reversuri. Cui Papa. Absit, inquit: quid ergo fiet de Menevensis Ecclesiae dignitate? Certi sumus, quòd causam Statûs non ita relinques. Et Archidiaconus. Qui nostrae causam Electionis evacuavit, quique formam Commissionis super statu primò conceptam ob partis adversae favorem deteriorando mutavit, causam ille Statûs extinxit. Curiae commodis hactenus intendimus; propriis autem à modo commodis & quietibus intendemus. Nunquam tamen nisi nos Curia priùs deseruisset, causa Statûs à nobis deserta fuisset. Sed fracto podio nostro & fulcimine toto, nubibus adhaerere non potuimus. Novit autem Deus, quòd in nostrâ promotione, si procedere posset, praecipuum Ecclesiae nostrae, pauperculae nimis & undique depilatae solâque famâ & opinione solâque recordatione pristinae dignitatis opimae, profectum affectavimus; personae verò nostrae in reparatione ruinae tantae toto vitae residuo laborem immensum & immoderatum martiriumque ferè continuum. Papa verò visus ad haec aliquantulum motus, respondit. Frater, provisum est tibi à Deo magis, ut credimus, in hoc facto, quàm spes; qui ab inquietudine tantâ te clementer eripiens, forsan ad longè ampliora reservavit. Archidiaconus autem ad haec. Scimus, inquit, & certi sumus; quòd tam pia & pura circiter Ecclesiae nostrae profectum intentio nostra, si non retribuitur in tempore, à Deo tamen retribuetur in aeternitate.

Sic itaque sumptâ licentiâ, de Ferentino Romam per dietam unam, de Româ verò Bononiam quasi per dietas sex, unà cum ducibus & praeviis creditoribus suis adventavit. Ubi de die in diem creditores urgentiús ut eis pecunia solveretur instabant. Acciderat autem & ad gravamen accesserat, Clericos quosdam Hispanos, qui diebus eisdem pro sociis suis ibidem fide jusserant, non reddentibus illis nec istis reddere valentibus, captos à creditoribus & incarceratos. Unde Scolares Bononienses condixerant omnes & conjuraverant, quòd ibi pro nemine vades fierent aut sponsores. Proinde nichil aliud Archidiacono jam restare videbatur, cùm sponsorem de sociis & notis nullum propter incommodum invenire posset, nisi creditorum in custodiam se captivum dare. Inter omnes igitur angustias viae totius una de majoribus ista fuit. Sciebat enim Archidiaconus, quantum sibi pecuniae nuntii sui Trecas portare deberent: & quòd vix ad id quod tunc debebat absolvendum sufficere posset. Unde si per moram expectando nuncios à tam remotis foenus in futurum excresceret, tam impositum quàm gravius etiam imponendum. Praesertim cùm exhausti jam essent per tot nimirum incommoda redditus ejus; cùm pecunia tanta reddi non posset; tam negotia prorsus perdita quàm personam quoque perpetuae captivitati & perditioni datam, secum anxiè recolebat. Sed quoniam prope est Deus in angustiis, qui non deserit sperantes in se; venit ad Archidiaconum secretò primus Creditorum suorum & principalior, & inveniens ipsum in extremâ desperatione jam constitutum, ait illi: Noli diffidere, vir bone. Visitavit te Deus hac nocte in visione quam vidi. In magno namque statu & excelso gradu te conspexi. Unde securus sum per ea quae mihi sunt data videre; quòd superatis angustiis in bonâ & summâ tranquillitate senesces. Ideoque ad nundinas Trecenses te [Page 594] nunc mittemus. Tu verò nunc videas, quòd ex quo contra propositum nostrum & consilium totum in tuâ liberatione tam liberales erimus; tu nobis in debitis & pecuniis tam constitutis quàm constituendis cum effectu persolvendis providere non postponas. Et cúm Archidiaconus intimas ei super hoc gratias egisset; misso statim puero propter socios pariter & tabelliones, computatis in sortem paenis prioribus & novis trans modestiam constitutis, celebratus est contractus cum solemnitate, quam in partibus illis adhibere solent, & securitate. Archidiaconus autem adeò de liberatione suâ tanquam de vita redditâ laetus existens, gravaminis omnis curas quanquam graves & grandes minimè in hoc articulo cordi apposuit; sed cum sociis ipsorum, quibus assignatus ab ipsis fuerat sub cautione juratoriâ quòd ab illis absque licentiâ non discederet, versùs Trecas iter arripuit.

Transmensis itaque primò Lumbardiâ & postmodum Alpibus, longas & hispidas Burgundiae diaetas mensurantes cùm Franciae finibus appropinquaremus, quia nunquam sola venire solent sicut nec scandala sic nec infortunia, cunctis gravior caeterisque periculosior casus accidit. Cùm enim Castellionem super Sequanam jam prope & in conspectu haberemus; exiens à Castello Praepositus cum sequelâ suâ, ut Ducis Burgundiae Senescallum adiret, nos & palmiferos, in quorum comitatu fuimus, itinerantes fortè fortuitò ex directo obvios habuit: qui cùm peregrinos nostros praecedentes jam praeteriissent; Archidiaconum ultimò venientem, ut moris habebat, ultimus ipsorum juvenis, sc. uxoris Praepositi frater, sub filtro pluviali ipsum attentiùs intuens, quaesito statim nomine ipsius & audito, dixit ei, quòd parumper expecta ret. Et revocatis sociis Praepositus accelerans, quaesivit quisnam esset. Et cùm responsum esset, quòd de Walliâ; quia de terrâ Regis Angliae fuit qui Francorum Regem infestabat; jussit eum & alios omnes causâ ipsius capi & Castellionem duci; quod & factum fuit. Anxius igitur existens Archidiaconus de captione suâ, magis etiam anxius, quòd ejus occasione capti fuerunt socii & impediti, qui pace gaudere deberent peregrini, gravi premebatur utrinque dolore. Erant autem omnes ferè Normanni & de partibus Rothomagi. Dicebant tamen se de Gisortio & partibus illis esse, quos tunc temporis Rex Franciae detinebat occupato [...]; quoniam de terrâ Regis Angliae nec peregrini nec Clerici nec Monachi vel Ordinis cujusquam praeterquam Cisterciensis in Francorum regno propter guerram inter Reges pacem habebant. Fuit autem inter palmiferos Presbiter unus revera Francus & non Normanus. Hîc audaciùs accedens ad Praepositum, & officioso propter sociorum liberationem utens mendacio, dixit & asseruit ipsos de Gisortii partibus esse, & palmiferos omnes, & Sepulchri Dominici peregrinos; praeter Archidiaconum solum, quem de Româ venientem Papiae primò repererant. Quod quidem postremò dictum verum fuerat. Hoc tamen absque mendacio praemisso nichil eis ad liberationem valuisset. Quibus auditis & fidem adhibens dictis, cunctos praeter Archidiaconum & suos jussit Praepositus liberari. Sed cùm abscederent omnes praeter Archidiaconum solum & puerum peditem unum; mirabantur praedones, dicentes hoc esse non posse; quòd Archidiaconus & vir tantus, qui ad Metropolim regendam pastor electus fuerat, incederet absque sequelâ. Unde & quosdam ex peregrinis pro servientibus Archidiaconi retinere volebant. Tandem verò cognitâ veritate per Presbiterum praedictum, dimissis aliis omnibus, Archidiaconum solum cum puero suo in domo Praepositi publicae custodiae commiserunt. Et cùm interrogarent eum, quem adversarium habuisset in Curiâ Romanâ; respondit quòd magnum sc. Cantuariensem Archiepiscopum, qui Clericos suos contra ipsum miserat. Et cùm inquirerent quos; nominavit Robertum Balbum & Johannem de Tinemuda. Qui cùm audirent Johannem nominatum; dixerunt. Johannem illum habemus; & illi grates scire potestis, quòd nunc detenti estis. Et cùm ille causam dicti inquireret; retulerunt ei, quemadmodum [Page 595] cùm captus ab ipsis esset, dixit se adversarium habuisse Archidiaconum talem & Electum, nomen ipsius nobis indicans, & tam formam quam staturam. Dixit etiam, quod infra octo dies ipsum sequeretur. Subjecit autem juvenis ille Praepositi frater; quòd per descriptionem sibi factam tam ^a staturae grandis quàm superciliorum grandium quoque & hirsutorum ipsum recognovit, maximè verò per supercilia. Quo audito, respondit Archidiaconus; satis Johanni sufficere debuisse, quòd in Curiâ Romanâ ad cassandum Electionem suam tam per linguam suam quàm per Domini sui pecuniam se adversarium exhibuit; licet eum pauperem & undique depilatum nunc obiter capi non fecisset. Subjunxit etiam, unde ad risum cunctos commovit: quòd si superciliorum suorum hispiditatem ad nocumentum sibi tantum provenite posse novisset; silvositatem illam & eminentiam ferro vel igne minorâsset. Post haec autem sacculum suum aperire & literas ac cuncta revolvi fecerunt. Literas autem hujus advenûts & instantium negotiorum nullas invenerunt; quoniam ipsas mercatores Bononienses, qui eas in pignus habebant, per aliam ad nundinas viam deportaverant; nec denarios invenerunt praeter octo duniones, qui sterlingos duos non valebant. Tradiderunt autem sacculum seratum cum contentis uxori Praepositi; & equum suum modicum ac ma [...]ilentum stabulario custodiendum reliquerunt; & ipsum Archidiaconum custodiae servientis cujusdam deputârunt. Contigit autem istud feriâ sextâ; & in crastino Senescalli adventus ibidem exspectabatur; in cujus occursum Praepositus ibat.

Diem igitur illum totum duxit Archidiaconus absque cibo & noctem absque somno, in extremâ ferè desperatione constitutus; dum prae oculis haberet casûs hujus periculum absque remedio & captivitatem suam atque miseriam absque suffragio humano vel solatio. Sciebat enim generositatem suam & de Principibus terrae suae ductam originem praedonibus adversario suggerente non incognitam, mentionem quoque nullam de suâ vel de patriae paupertate factam; majorem hosti mendaci quam sibi veracide se fidem habendam. Unicum autem ei solatium fuerat illud totiens dictum fratris optimi consilium, & Gregorianum illud toties quoque repetitum & repetendum eulogium. Adversitas quae bonis votis objicitur, probatio virtutis est, non indicium reprobationis. Quis enim nesciat, quàm prosperum fuit, quòd Paulus ad Italias vergebat? Et tamen vehemens naufragium pertulit; sed navis cordis in maris fluctibus integra stetit. Illud quoque Philonis sapientis ad mentem revocabat. Ubi deficit humanum auxilium, recurrendum est ad divinum.

Fixum igitur in animo propositum habebat; quòd si in crastino ad Ecclesiam ire propter divina percipienda permissus fuerit; ad ejus asilum atque refugium altari adhaerendo atque Reliquiis se conferret. Manè itaque facto & Sole recens orto, de licentiâ custodis ad Caenobium Canonicorum, quod in eodem oppido fuerat, perrexit; ibique cum devotione magnâ divina percepit; à Deo Sanctoque Davide consilium pariter & auxilium in hoc articulo tam arcto humiliter & in lacrimis petens. Porrò quoniam Senescallus contra noctem venturus erat; statuit in animo, cùm pulsaretur ad vesperas, tanquam propter horam illam Ecclesiam petere, ibique refugii causâ tunc remanere. Reversus igitur ad hospitium & quasi carcerem suum, sumpto demum cibo & somno postmodum meridiano, Deo Sanctoque Davidi totum committens, post meridiem accessit ad ipsum Domina domûs, mulier bona & calamitatibus ipsius multùm compassa▪ [Page 596] & cum ipsâ miles quidam veniens de Senescallo; qui dixit ei, quòd Senescallus adversarium suum secum ducturus erat; & quòd placuit ei multùm, quòd nunc sciebat ipsum esse Clericum Cantuariensis Archiepiscopi. Hoc enim hactenus celaverat. Unde cùm suae libertati nunc relinquendus esset; pecuniâ secum inventâ, quae non modica fuerat, & equis perditis; dixit, quòd non credebat ipsum ante Ducis adventum, qui cum Rege Francorum in Normanniae finibus expeditionem agebat, nun [...] liberandum; quinimo ad redemptionem non solum juxta suas sed magis juxta Domini sui facultates reservandum. Cum Archidiacono verò se credere dicebat Dominum suum misericorditer agere velle. Quibus auditis, paulatim Archidiaconus cor resumens & audaciam, secum firmavit & certum statuit; quòd ubi positus erat, nec aliud ibi refugium quaerens, Dei misericordiam expectaret.

Vespere verò Senescallus advenit, & Tinemudum secum adduxit; sed ipfo in aliâ domo relicto, statim ad Archidiaconum venit; ipsumque primum in publico de statu ipsius, gente & patriâ, & quomodo cùm Electus fuisset & vir magnus, tam pauper inventus esset, interpellavit. Et cùm respondisset ei Archidiaconus, quòd de paupere terrâ fuerat, & per opulentiam adversarii sui Romae causas suas perdiderat: postea seorsim & secretiùs ipso vocato, de Tinemudo diligentiùs inquisivit, quisnam esset, & si dives an pauper & si Clericus Archiepiscopi Cantuariensis; obtestans etiam & adjurans, quatinus veritatem sibi per omnia revelaret. Archidiaconus autem ipsum revera Clericum Archiepiscopi illius esse & unum de carioribus sibi testatus est; & quòd centum marcarum vel plurium in Ecclesiis & Praebendis reditus habebat. Sicque soluto colloquio Senescallus recessit; dicens, quoniam in crastino quid de ipsis agendum foret consilium haberet. In crastino verò, Dominicâ sc. divinis manè perceptis & obsoniis postea sumptis, propositum est Archidiacono, quòd liber abiret; Tinemudo verò, quoniam Clericus erat illius, qui Consiliarius erat Regis Anglorum, hostis sc. & inimici Regis Franciae, quòd apud ipsos usque ad Ducis reditum ab expeditione remaneret. Et statim reddita sunt Archidiacono sua, equus sc. & sacculus nullo retento. Tinemudus autem in principalem turrim adductus est. Quem cùm Archidiaconus liberè pertranseundo lamentantem cerneret & plangentem; ait illi: proverbialiter dici solet; quòd malè dolorem suum vindicat, qui dolori dolorem adjiciens ipsum augmentat. Insidias ut caperer mihi me describendo fecisti; & haec captio mea, quam procurasti, facta est causa detentionis tuae, & tibi quàm mihi deterior effecta. Scriptum est enim in Psalmo. Psal. vii. 16. Lacum aperuit & effodit eum; & incidit in foveam quam fecit. A lacrimis tamen temperare debes; quòd Dominus tuus tam opulentus & tam potens te liberabit. Qui respondit. Immo si Dominum meum unquam novi; parum de meâ liberatione propter causam Statûs, quam suscitasti, cogitabit. Et Archidiaconus salibus insistens & laedoriis, seque ut poterat sic ulciscens: Consilium, inquit, meum est, quatenus pro perjuriis, quae Dominus tuus tuo contra nos consilio, primo Gloverniae, postea apud. S Albanum, deinde nunc Romae, fieri fecit▪ quorum omnium etiam ipse reus est, qui sciens & prudens, quanquam non in hoc prudens, hoc fecit; & tu patienter haec omnia & tanquam poenitentialiter injuncta sustineas. Sic igitur Archidiaconus toties afflictus & non derelictus, toties expertus & non desertus, toties instructus & non destructus, in gratiarum actiones Deo Sanctoque Davidi ex toto resolvitur. Sic enim, ut ait Apostolus. 11 Cor▪ iv. 8, &c. In omnibus tribulationibus patimur, sed non angustiamur; apporiamur, sed non destituimur; persecutionem patimur, sed non derelinquimur; humiliamur, sed non confundimur; dejicimur, sed non perimus: semper mortificationem Jesu in corpore nostro circumferentes, ut & vita Jesu in corporibus nostris manifestetur.

His ita decursis, ad nundinas Trecenses parum inde distantes, tanquam ad portum post naufragium, hilaris & laetus accessit. Ubi post nubilos quoque fortunae [Page 597] vultus sorte sereniùs arridente, nunciis inventis, debitoque creditoribus Bononiensibus soluto, Parisios itinerando pervenit; ubi & virum venerabilem Dublinensem Archiepiscopum Johannem, à quo dilectus erat, perendinantem & propter Ecclesiae suae causas exulantem invenit. Quoniam autem Trecis pecuniam allatam in creditoribus exhauserat, per Archiepiscopum tam mutuum accipiens quàm conductum, Normanniae Marchiam propter guerram instantem dubiam nimis & periculosam indemnis usque Rothomagum Deo duce transpenetravit. Cùm autem audiret Elyensem Episcopum, qui in partibus illis tunc erat, Rothomagum venisse diebus eisdem; accedens ad ipsum Archidiaconus circa vesperam, ab ipso gaudenter & in osculo susceptus est. Ub [...] post varios sermones Curiaeque rumores auditos, retulit Episcopus duos Canonicos Menevenses advenisse cum literis de rato Capituli sui propter electionem faciendam▪ ipsosque jam Regem super hoc convenisse; & quòd Rex ad ipsum eos mittens, tanquam Judicem à Papâ super Electione constitutum, mandavit ei, quatenus ad ipsum quamcitiùs propter hoc faciendum & unum trium nominatorum assumendum adventaret. Unde & in crastino se propter hoc ad Regem apud Weldebof iturum dicebat.

Ut autem rei gestae in Archidiaconi absentiâ series hîc texatur; sciendum quòd Archiepiscopus Cantuariensis susceptis literis Domini Papae, quas Tinemudus per cursorem transmiserat ociùs, convocatis illico Canonicis Menevensibus apud Norhamtum coram & Justiciario propter electionem de novo faciendam, ostensae sunt eis literae Domini Papae super cassatis electionibus priùs factis: & postea propositum est eis, quatinus personas aliquot juxta morem Anglicanae Ecclesiae primò nominent, & deinde cum assensu Regis vel Justiciarii sui unam illarum in Electum suum assumant. Ipsi verò post deliberationem super hoc habitam, responderunt se à priori nominatione duorum Abbatum & Giraldi Archidiaconi non recessuros. Quod audiens R. Foliotus, qui praesens aderat, prosiliit in medium; dicens se inter alios nominatum fuisse in illâ Electione primâ; & cùm illos eosdem nunc nominarent, se quidem excipi non debere. Et è contra Canonici dicebant istud aliud omnino factum esse quàm illud, & aliam nominationem sive de illis eisdem sive de aliis faciendam; & quòd nunquam ipsum in primâ nominatione tribus aliis nisi propter numerum augendum nom inatorum, adjecerunt. Archiepiscopus autem & Justiciarius, quoniam Anglicus erat ille, quanquam aliàs nominari inter alios indignissimus, caeteri verò de Walliâ oriundi, nitebantur ad hoc, ut unus nominatorum esset ille. Quod cùm obtinerent; apposuerunt etiam, ut Giraldum Archidiaconum tanquam exosum Regi & Archiepiscopo & turbatorem pacis & tranquillitatis, ut dicebant, Ecclesiae Cantuariensis, exciperent à nominatione. Ad quod Canonici propter [...]uorum, quàm magis appetebant promotionem quàm Ecclesiae suae profectum, & praecipuè Abbatis Albae Domùs, cui ferè cuncti consanguinitate juncti fuerant vel affinitate, facillimè inducti fuerunt. Factâ igitur nomiinatione trium illorum, duorum sc. Abbatum & Folioti, statim electi sunt duo de Menevensi Ecclesiâ pro Canonicis habiti, unus Walensis, sc. Samuel, & alter Anglicus Willelmus Presbiter de Keirmerthin; qui cum literis Capituli de rato ad unum illorum trium eligendum, in quem Rex consentiret, in Normanniam ad ipsum transfretarent. Archiepiscopus enim totum hoc per industriam exquisitam, ut in Archidiaconi absentiâ fieret electio, procuravit; literasque suas simpliciter factum Nominationis hujus protestantes, literas quoque Justiciarii consulentes, quatenus non in Abbates illos Walenses sed potiùs in R. Foliotum qui Anglicus erat & ex nullâ parte Walensis, & qui bis Romam propter honorem ipsius & Cantuariensis Ecclesiae securitatem laboraverat, sicut asseruit, per eosdem, quid ferrent nescios, mitti fecit. Propter Judices autem, quibus commissa fuerat electionis cura, qui trans mare fuerunt, ad Regem ut coram ipso & Judicibus ante Giraldi Archidiaconi adventum electio fieret, [Page 598] missi fuerunt. Archiepiscopus autem priusquam iter arriperent, cùm jam de voluntate suâ effectui mancipandâ quasi securus existeret, sermone facto de tribus Nominatis in publicâ audientiâ dixit; quòd nulli dubium esse debuit, neutrum Abbatum illorum, quorum unus illiteratus, alter illegitimè natus erat, in Episcopum assumi posse. Unde consternatis ex hoc dicto Canonicorum Walensium animis, respondit unus eorum, sc. Samuel; quòd juraret, si opus fuerit, cum XL. viris probatae opinionis, quòd Abbas Albae Domûs de legitimo matrimonio natus fuerat. Respondit Clericus ad hoc Archiepiscopi, non ignorans Domini sui voluntatem, cujus nuncupatio Magister Simon, Quid valet hoc dictum; quia fama patriae tota laborat in contrarium? Veruntamen ex hoc perpendi potest, quanta facilitas pejerandi pro lucro augendo sit nationis illius. Martinus autem frater Abbatis illius verbum illud Archiepiscopi graviùs aliis ferens, Magistro Simoni aliisque Clericis Archiepiscopi seorsum ductis ait. Siccine nos decepit Dominus vester? Ubi nunc promissiones ejus? Ubi tot juratoriae cautiones? & etiam manuum suarum ad crucem suam bajulam propter firmanda promissa toties extensiones? Fortè Giraldus adhuc vivit. Certè si locum adhuc viderimus; memores dicti istius, praemunitiores quidem & creduli minùs, & non adeò ad decipiendum faciles erimus. Proh dolor! Utilia satis Ecclesiae suae ratione temporis & terrae tam ingenio sc. quàm eruditione Martinus hic & Abbas frater ejus, nisi corrupti, ut dictum est, fuissent & vanâ promissione decepti, fidei solum stabilitate fundati, instrumenta futura. Sed haec hactenus.

Ad Missam autem Episcopi manè veniens Archidiaconus invenit ibi Clericos Menevenses; statimque post Missae celebrationem & à Presbyterio descensionem, Episcopum in corpore Ecclesiae sicut praelocuti vespere fuerant, ad consessum se recipientem in publicâ audientiâ sic convenit. ‘Audivimus Canonicos M [...]nevenses de electione tractâsse, & ad nominationem quoque faciendam nobis non expectatis, immo quasi captatâ absentiâ nostrâ, propere nimis & indiscretè processisse. Praesertim etiam cùm priores Electiones cassatas fuisse, priusquam ad novam faciendam prosilirent, debuisset eis per literas Domini Papae vel saltem literas Judicum sibi directas constare. Verùm quoniam minùs legitimè minùsque discretè actum esse dinoscitur, ne juxta nominationem sic factam procedatur ad electionem, appellamus. Item hi Clerici, quos hîc videmus paratos, ut dicunt, ad electionem pro Capitulo Menevensi faciendam, Canonici non funt. Unus enim filio suo Praebendam cessit; & alter Praebendam à nobis auctoritate Apostolicâ datam per saecularem potestatem violenter invasit. Item est etiam excommunicatus noster uterque. Quare electionem, si alia suppeterent, facere non possent. Item tantùm unus Judicum adest, altero se non excusante nec vices suas committente. Item nullus trium illorum Nominatorum est ad eligendum idoneus. Quoniam unus eorum illiteratus, alter illegitimè natus, tertius autem criminum multorum enormitate reprobandus. Sic ergo ne vel isti eligant vel illi eligantur; praedictis rationibus appellamus.’ Respondit Eliensis. Bene nos servavit adventus vester & magnis à curis liberavit. Eo namque die statuerat Rex electionem de Folioto fieri debere in praesentiâ suâ & Episcopi tanquam Judicis & auctoritatem adhibentis.

Equis igitur adductis proficiscentem Episcopum ad Regem versùs rupem de Weldebof comitatus est Archidiaconus similiter & Clerici Menevenses duo. Qui cùm illuc venirent; intravit Episcopus ad Regem, qui tunc in Capellâ Missam audiebat, & Archidiaconus cum ipso. Videns autem Rex Archidiaconum, ait Episcopo. Ecce qualiter vultu pallido & perdito negotio à Curiâ Romanâ reversus est Archidiaconus iste? Cui Episcopus. De pallore non mirum; qui tantos labores jam tertiò Romam adiens sustinuit; neque negotia perdita reputat, dum causam dignitatis Ecclesiae suae in optimo [Page 599] statu reportavit. Judices etiam extra Provinciam Cantuariensem, quod antea impetrare non potuit, nunc habet. Respondit Rex. In hac causâ, quae ad honorem & augmentum coronae meae spectat, de tertio Archiepiscopatu in regno meo reformando, Archidiaconum juvare deberem. Ad quod Episcopus sub risûs modici significantiâ. In hac, inquit, causâ contra vos essemus omnes, qui Cantuariensis Ecclesiae Suffraganei sumus. Et Rex. O, si meum adjutorium haberet, quantum proficeret; qui sic Archiepiscopum vestrum & vos omnes solus & absque juvamine vexat? Missâ verò completâ, caeteris cunctis emissis, Rex tunc Episcopis duobus Eliensi sc. & Norwicensi paucisque sectariis suis secum in Capellâ retentis, coepit Eliensem Episcopum super Electione statim faciendâ & Pastore Menevensi Ecclesiae de uno trium illorum Nominatorum providendo arctiùs consulere; praecipuè verò immo praecisè de Folioto juxta consilium Archiepiscopi, ad cujus nutum timore magis quàm amore tunc cuncta fiebant, promovendo Regis propositum fuit. Eliensis autem appellationes ab Archidiacono interpositas & justas appellandi causas replicans ac recitans, Electionem ad praesens fieri non posse certis rationibus aperuit. Unde deliberatum ibidem erat; quatenus Rex Archiepiscopo & Justiciario scriberet, quòd quia propter superveniens impedimentum negotium tunc compleri non potuit, injunxit hoc in Angliâ coram ipsis de uno trium Nominatorum, quem magis idoneum reputarent, vel alio quolibet bono quem Canonici Menevenses adjicere vellent nominationi, compleri debere. Eliensis autem scriberet eisdem; quòd in adventu Collegae sui Wygorniensis Episcopo scriberent ambo Capituli Menevensi, quatinus juxta tenorem mandati Apostolici ad electionem procederent de novo faciendam. Sic quoque deliberatum fuit. Sed Eliensi reverso, Clerici Capellae fautores Archiepiscopi & Sigillarius Regis, qui sub Archiepiscopo militabat, sic formam corruperunt; ut electionem facerent de uno trium Nominatorum vel alio quolibet idoneo dictae nominationi addito, excepto tamen Giraldo Archidiacono & Walensi quolibet. Eâ verò nocte venientes Clerici Menevenses ad hospitium Eliensis, & Archidiaconum ibi invenientes, retulerunt Episcopo qualiter post ejus discessum mutata est forma. Quibus Episcopus ait, quòd ipso praesente nulla fuit exceptio facta. Subjecit etiam, quòd multoties audierat de literis tam mari quàm terrâ perditis; innuens istas similiter vel simulatoriè perdi posse. Hoc autem propter Archidiaconum dicebat, cujus promotionem multùm affectabat. Invenit autem Archidiaconus ibidem juvenem sc. Katwathlanum filium Ivori cognatum suum Regi militantem in guerrâ suâ; qui ipsum abunde, quamdiu in partibus illis extitit, sumptibus suis exhibuit; eique mutuum ad absolvenda debita, necnon etiam sumptus usque in Walliam invenit. Archiepiscopus quoque Rothomagensis Walterus de Constantiis, vir eximius, ipsum cum honore suscepit; & donans eum munere competenti, donarium suum verbis adornans ait. Archidiaconus iste per ignaviam aut desidiam de jure suo vel Ecclesiae suae nichil amitteret; sed contra violentiam seu potentiam nimiam & exuberante [...] pecuniam vix se probitas quantalibet vix etiam aequitas ulla tuetur.

DISTINCTIO VI.

PEractis igitur his, quae in partibus illis tunc peragi poterant, audiens Archidiaconus quòd Dominicâ proximâ post Assumptionem B. Mariae Lincolniensis Electus Cantuariae fuerat consecrandus; & quoniam Archiepiscopus [Page 600] eodem die R. Foliotum, si negotium juxta dispositionem suam coram Rege processisset, tanquam Menevensem Electum confirmare proposuerat; ad mare deproperans, tranfretare quàm citiùs & die praescripto Cantuariam venire curavit. Cùm itaque Suffraganeorum plurimi convenissent, Archiepiscopo apud Maidestoun graviter aegrotante, qui etiam vices suas Suffraganeis tunc commiserat, post multam contentionem & altercationem inter Londoniensem Episcoporum Decanum & Roffensem Archiepiscopi Cantuariensis Capellanum sc. Gilbertum, necnon & Wintoniensem Godefridum Suffraganeorum I. Subdecanum. Subdiaconum, tandem per concordiam amicabilem Lincolniensis Electus sc. Willelmus de Bleis à Londoniensi est consecratus. In ipsâ verò Consecratione considentibus Episcopis coram altari principali Pontificaliter insignitis, cùm in publicâ audientiâ literae legerentur Episcoporum Walliae duorum Landavensis Henrici & Laneluensis Reineri, quibus absentiam suam excusabant & assensum tamen Consecrationi dabant; dixit Roffensis Episcopus ad Giraldum Archidiaconum ibi cum aliis tunc sedentem. Palam & publicè nunc videre potestis, quid faciunt Episcopi Walliae, & quòd se Cantuariensi Ecclesiae subditos esse recognoscunt. Ad quod Archidiaconus. Non displicet nobis, si faciunt illi quod facere debent. Veruntamen haec equidem vis est; & nos non quid fiat sed quid fieri debeat enucleare debemus. Ibidem etiam priusquam ab Ecclesiâ discederent; coram Episcopis cunctis & Officialibus Archiepiscopi totoque Clero Giraldus Archidiaconus appellationem suam coram Eliensi Episcopo factam in Normanniâ renovavit; rationes etiam replicando, & singulos tres Nominatos singulorum criminum objectione reprobando. Post haec autem relictâ post tergum Cantiâ, versùs Oxoniam & intimas Angliae partes profectus, citatorias Judicum literas tam Eboracensium super statu & expensis, quàm Eliensis & Wigorniensis super electione & negotiis variis, nunciis illuc missis & aliis trans mare relictis, sumptuosis obtinere laboribus procuravit. Interim etiam audiens Archiepiscopum, qui jam convaluerat, Suffraganeos suos Londoniam convocâsse; ad renovandum jam tertiò coram ipso, quod coram Eliensi primò & coram Suffraganeis secundò factum fuerat, Clericos suos cum literis suis illuc transmisit; & ipse tum demum nichil ex contingentibus omittens & tamen amittens, versùs Walliam acceleravit.

‘Venerabili Domino & Patri Huberto Dei gratiâ Cantuariensi Archiepiscopo Giraldus Archidiaconus de Brechene salutem. Notum facimus vestrae Paternitati; quòd appellationem, quam in Normanniâ fecimus coram Domino Eliensi Episcopo Judice nostro, & postmodum Cantuariae coram Episcopis & Suffraganeis & Officialibus vestris, qui consecrationi Domini Lincolniensis intererant, & nunc quoque coram vobis tam literis his praesentibus quàm & vivâ voce nostrorum palam & publicè renovamus: prohibentes & praesentiam Domini Papae constanter appellantes; ne ad aliquam nominationem vel electionem procedatur; priusquam literae Judicum, quibus electionis faciendae commissa est provisio juxta formam mandati Apostolici, Capitulo Menevensi transmissae fuerint, vel etiam citra praesentiam nostram vel assensum, qui Canonicus sum Ecclesiae illius & Archidiaconus & custos etiam à Domino Papâ constitutus. Praecipuè quidem appellamus; ne de quoquam illorum trium nunc nominatorum, cùm illegitimae personae sint ad eligendum, electio fiat. Abbas enim S. Dogmaelis illiteratus omnino est; sicut tam per Judicum relationem quàm per testes etiam suae partis quinque vel sex Romae probatum est; & ambitiosus, qui post electionem meam, quam non ignoravit, necdum cassatam se supereligi consensit & superintrudi. Administrationem etiam Episcopatûs Laicâ manu suscepit nondum confirmatus; sicut etiam testes suae partis plures probaverunt; & eum, qui ipsam auctoritate Domini Papae possedit, inde spoliavit. [Page 601] Abbas autem Albae Domûs illegitimè natus & ambitiosissimus, & ob hoc Domûs suae dilapidator & destructor effectus. R. verò Foliotus, qui paulò antè puer impurus, nunc adultus, in omnem libidinem pronus ac profluus, & teste prole recente & adhuc in cunis vagiente sexûs utriusque ereberrimâ incontinentissimus. Ad haec etiam perjurus Ecclesiae suae & hostis publicus; quare nec in eâ promoveri debet ullatenus, nec etiam in aliquam beneficii ejus dein portionem dimitti; qui libertatem ipsius & dignitatem totis nuper impugnare nisibus non erubuit. Haec autem singula probare parati erimus locis & temporibus suis. Unde ne aliquis illorum eligatur; aut si eligi fortè praesumeretur, ne confirmatio vestra sequatur, appellamus.Valeat in Domino Paternitas vestra.’

Thinem u [...]us autem per auxilium Lugdunensis Archiepiscopi interim à captivitate qua tenebatur & carcere, quanquam non absque gravamine & redemptione gravi, vix elapsus, cùm in Angliam veniret, indignationem Domini sui propter pecuniam quam Romae profuderat tantam, nec tamen causam Statûs extinxerat, incurrit; adeò quòd per XV. dies vel plures coram ipso comparere non praevalens, virorum interventu denique magnorum vix reconciliari valuit & reformari.

Interim autem Archidiaconus in Walliam veniens, ne nusquam turbatione, nusquam persecutione vacaret, invenit Archidiaconatum suum de Brechene per Judices illos de Marchiâ toties nominatos & notatos & ob favorem Archiepiscopi tam repentinos, valde turbatum. Ad sententiam enim suam effectui mancipandam & executioni mandandam Priores de Lanthotheni & Aberhotheni executores dederant; qui procuratores Archidiaconi archiadversario instigante per crebras citationes & edicta plurima jam peremptoria sic vexaverant; quòd nullum sibi remedium, nullum defensionis adminiculum; quin redditus Archidiaconi partium illarum omnes in manus adversariorum verterentur ad summam pecuniae praedictam CLXX. marcarum adquietandam noverant de caetero providere. Archidiaconus autem, cujus intererat tum pro damno, quod non modicum inde proveniret, tum propter dedecus quidem & hostilem insultationem non mediocriter anxius existens, ad artem istam arte deludendam totius ingenii totius industriae vires exercuit. Primum itaque diem post adventum suum, quoniam appellationis locus non erat, cùm ab executione non appelletur nisi modum executores excesserint, per procuratores suos quos deposuerat & novos qui citati non fuerant substituerat, delusit. Secundum autem, quo Archidiaconum ipsum citaverant, torumque negotium ad nutum Archiepiscopi consummare speraverant, sic delusit. Bladum Ecclesiae de Landu & omnes proventus Archidiaconatûs per triennale spatium duobus Burgensibus de Aberhotehni privilegio cruciferorum, quia priusquam iter arripuisset ad Curiam, Crucem humero resumpsit, se pervendidisse & denarios propter Ecclesiae suae negotia prae manibus acceptos expendisse exquisitâ simulatione quasi pro certo proposuit. Interim autem mercatores bladum totum exportârunt; adeò ut executores ad diem secundum venientes nichil praeter horrea vacua reperirent. Erant autaem literae citatoriae tales.

‘Viro venerabili Giraldo Archidiacono de Brechene G. de Lanthonei & I. de Brechene Priores salutem in Domino. Quia ad diem praefixum in Capellâ S. Mariae de Cruco-hel executioni faciendae à viris venerabilibus Abbate de Wigemore & Priore de Weneloch & Magistro A. de Brumfeldâ nobis comissae de centum Marcis, in quibus auctoritate Apostolicâ Abbati de Sancto Domuele, & XL. Marcis O. Archidiacono de Kermerthin, & de XXX. Marcis Magistro R. Foliot, vos condempnaverunt, praesentiam vestram exhibere non curâstis; licèt non minùs in executione processisse potuissemus; tamen de benignitate vos duximus commonere; quatinus quàm celeriùs praefatis petitoribus pleniùs satisfaciatis: scituri, quòd nisi feceritis, nos [Page 602] auctoritate praefatorum Judicum in Vigiliâ S. Matthaei Apostoli in Ecclesiâ de Landu, quod nobis ab eis injunctum est, pleniùs exequemur.’ Valete.

Sed mercatores cartas & munimenta triennalis conventionis, quibus praemuniti fuerant, praetendentes, cum viris discretis & viris peritis sibi adjunctis; quoniam in contractibus hujusmodi qui prior est tempore, prior erit & jure; tam executores quàm adversarios vacuos & confusos remiserunt. Et paulò post Judices illi repentini literas susceperunt à principalibus Judicibus Archidiaconi directas, potestatem ipsorum revocantes & quod actum ab ipsis perperam fuerat irritantes. Tunc etiam singuli adversarii majores tam excommunicatos quàm spoliatores Archidiaconi literas citatorias non absque labore quaesitas susceperunt.

Archidiaconus autem per montana de Buelth & Kerdigaun vers [...]s Meneviaminterim tendens, O. Archidiaconum de Keirmerthin missum ab Archiepiscopo praecursorem ad impediendum literis cum ejus & Justiciarii Baillivo de Pembroch, sc. N. Avenel, directis accepit. Quibus ille susceptis, Meneviam praeveniendo feriâ sextâ concito cursu properavit. Dominicâ namque sequente, ut coram Archidiacono Meneviae comparerent, Canonici Menevenses mandatum susceperant. Unde cùm nocte Sabbati praecedente apud Haverfordiam hospitatus esset; ibidem parum ante diem visum est in somno Capellano de Leurenni Willelmo viro bono & honesto, cui rerum suarum in partibus illis Archidiaconus curam commiserat; quòd puer quidam extra parietem domûs hunc sermonem quasi sub cantûs modulo ingeminabat. Videtis mirabilia, mirabiliora videatis. Et cùm Presbiter corrigere vellet; clamans è contra, Mirabiliora videbitis, puer impatiens correctionis semper repetebat ut ante, Mirabiliora videatis. Tandem eriam hanc orationem altâ voce modulando pronunciavit. Ecclesiam tuam Domine miseratio continuata mundet & muniat; & quia sine te non potest salva consistere, tuo semper munere gubernetur. In crastino verò cùm iter ageret versùs Meneviam Archidiaconus; retulit in publicâ commeantium audientiâ visionem suam Presbiter ille. Et statim Archidiaconus exponens ait. Aliquid fortè turbatum apud Meneviam per Ballivum illum praevenientem inveniemus: Unde mirabimur. Priusquàm etiam à patriâ discesserimus; aliquid fortè magis admirandum nobis occurret. Quòd autem quasi subjunctivè Videatis dixit & non Videbitis; ac si diceret, hoc videndo tanquam meritorium sustineatis. Oratio verò, quam in fine cantilenae subjunxit, satis Ecclesiae Menevensi juxta statum temporis illius competere videtur; quia multùm quidem ut muniretur indiguit & mundaretur.

Cùm itaque transcursâ Rosinâ provinciâ non roseâ, saxosam de Pepidiauc patriam Archidiaconus & sui vario viam sermone levando jam intrâssent; ecce filius Samuelis praescripti missus à patre rogavit Archidiaconum; ut fratrem suum, quem Scolarem de Franciâ secum assumpserat, patri remitteret. Quia si in comitatu suo Meneviam eum duceret, statim pater suus & proximi cuncti à publicis Officialibus spoliarentur. Retulit autem, qualiter Ballivus de Pembroch Canonicis ex parte Regis & Justiciarii pridie praeceperat; quòd nullus eorum apud Meneviam Archidiaconum expectaret. Cui mandato proniùs & promptiùs ob hoc paruerunt; quòd priorem offensam subsequens beneficium, ut videbatur, complacavit. Cùm enim nunciis suis à Rege reversis literas sub formâ praescriptâ nominationis & electionis de novo faciendae & exceptione de quolibet Walensi factâ suscepissent; moesti fuerant & anxii valde; adeò ut Giraldum Archidiaconum & ejus adventum tunc omnes desiderarent; palàm asserentes, quòd ipsum, quam citò veniret, iterum eligerent. Dignum enim prae caeteris omnibus eum honore tunc praedicabant & promotione, in illâ praesertim Ecclesiâ, pro cujus dignitate sub tanto discrimine laboraverat, & quam à tanto incommodo tantâque peste sc. à Folioto contra Regem & Archiepiscopum ac Justiciarium tam strenuè nuper in Normanniâ [Page 603] liberaverat. Hoc tamen non ideo dicebant, quòd vel Ecclesiae suae profectum appeterent vel Archidiaconi promotionem; sed ut haec verba ipsorum ad Archiepiscopum per complices ipsius deferrentur; quatenus mandato fortè per hoc mutato vel temperato, suorum alicujus carnali, quo solo movebantur affectu, curare vel sic utcunque possent promotionem. Archiepiscopus autem de verbis ipsorum praemunitus & ut videbatur voluntate, literas eisdem tam suas quàm Justiciarii per O. Archidiaconum, & ipse per Ballivum de Pembroch destinavit; mandans quòd securè procederent ad electionem de quacunque personâ idoneâ cujuscunque nationis sive Walensicae sive Hibernicae sive alius cujuscunque, solâ exceptâ Giraldi personâ. Canonici autem ad haec gavisi plurimùm propter suorum, ad quam anhelabant, promotionem, devotè mandatis obtemperantes, ne coram Archidiacono in Capitulo comparerent, villam & Ecclesiam illico reliquerunt. Archidiaconus autem per filium Samuelis obiter, ut diximus, his auditis, alterum ejusdem filium, ne occasione ipsius damnum incurreret, patri remisit; & continuò comites ipsius de partibus illis ferè cuncti, praeter Willelmum de Leurenni, sc. Magistri Walterus & Galfridus de Haverfordiâ & alii, publicam timentes potestatem & imminentem persecutionem tantam, sumptâ licentiâ recesserunt. Archidiaconus autem eis in discessu dixit. Ecce somnium socii nostri; quia jam mirabilia videmus, & mirabiliora in brevi visuri sumus.

Accedens ergo ad Meneviam Archidiaconus, tanquam solo de partibus illis comitatus Acate, tantùm in Ecclesiâ Vicarios invenit & Samuelem Excanonicum ab aliis relictum ad audiendum quae proponeret Archidiaconus & respondendum. Jam enim solito graviùs contra eundem couspiraverant omnes. Erat quippe quasi ibi partita de Wallensibus Menevensis Ecclesia, duos habens parietes valde diversos & etiam olim hostilitate contrarios, Jonae sc. posteritatem & Johannis. Parietes autem duo; quorum unus à Johanne descendens propter Abbatem Albae Domûs, qui ex ipsis erat, cujus carnaliter appetebant promotionem, Archidiacono se totis nisibus opponebat; & alter à Jonâ, qui hactenus Archidiaconi fautor extiterat. Post literas praedictas fraude plenas & deceptione transmissas de quolibet eligendo praeter Giraldum Archidiaconum solum, facti sunt sub hoc tenore concordes & amici; quòd Roberto Jonae filio in nominatione tribus illis adjuncto tantùm in alterutrum duorum eligendum▪ Abbatem sc. Albae Domûs Petrum jam tunc apud Cistercium per operam Archidiaconi depositum, vel praedictum Robertum quanquam senio affectum & ferè decrepitum, sub sacramenti religione consentirent. Ob hoc igitur omnes tunc ibi residentes Archidiacono unanimiter & ex corde resistentes, quoniam coercionem timebant ejusdem propter auctoritatem sibi commissam & potestatem, per Samuelem & Vicarios ibi relictos appellârunt.

Archidiaconus autem jussit, quòd in ejus absentiâ & donec literas Judicum super hoc suscepissent, nominationem aut electionem nullam facerent; quoniam in statu, quo tunc erant, non poterat ipsos appellatio ulla tueri. Erant enim sui quotquot erant Excommunicati, & eo ipso ad electionem faciendam seu nominationem minùs idonei. Eâ verò nocte propter publicae potestatis prohibitionem, qui ipsum ibi hospitio susciperet, aut etiam qui loqui cum ipso extra Ecclesiam ausus esset, praeter viduam pauperculam, quae quia bonis vacua fuerat audacior erat, non invenit. Unde & in urbis introitu cùm versùs Ecclesiam pedes descenderet; obvians ei matrona dixit. Multi Meneviae dolentes sunt hodie, de Laicis loquens, quòd vos sicut decet & desiderant suscipere non possunt. Hoc itaque, sicut visio praemonuit, mirabile videri potuit; quòd tantam Menevensis Ecclesiae columnam, qui propter ejusdem dignitatem patriaeque totius honorem egregiè dimicabat, nec cives hospitio nec Canonici alloquio susciperent.

Recedens igitur in crastino Archidiaconus in finibus de Pembroch se suscepit▪ Cùmque diebus aliquot moram ibi fecisset; convocato partium illarum Clero [Page 604] feriâ quintâ ante Festum S. Michaelis in Ecclesiâ de Karreu generale Provinciae illius Capitulum tenuit. Ubi inter ipsa statim initialia Presbiter quidam somnium suum, quod eâdem nocte viderat, propalavit. Videbatur enim ei; quòd cùm Archidiaconus ibidem Capitulum teneret; venit quidam nuncians, quòd lupus equos suos in coemiterio strangulabat. Nec mora: vidit lupum eundem Ecclesiam intrantem & ore aperto impetum in Archidiaconum facientem. Archidiaconus autem obviam illico procedens, primò capiti camum, postmodum ori fraenum imposuit▪ deinde dorso sellam imponeus & f [...]rmiter stringens, insiliit; & calcaribus urgens acutis, toto sequente Capitulo, lupum usque Meneviam equitavit. Nec mora. Ecce horâ eâdem supervenit vir quidam inter proceres patriae non modicus, cui nomen Robertus Ricardi filius; qui solus inter magnates terrae illius Archidiaconum nec sanguine nec affinitate contingebat. Hic statim ut canis rabidus Ecclesiam intrare praesumens, Archidiaconum ore sacrilego contumeliis & convitiis afficere, & perditorem Regis ac regni vocitando minis acerrimis interminari praesumpsit; & tanquam furiosus ac mente captus protinus exiliens, hostium domûs in ipso coemiterio effringendo, equos Archidiaconi duos, quia non plures ibidem invenit, cum suis omnibus ibi repertis violenter abduxit. Archidiaconus autem ipsum illico auctoritate Domini Papae, qua fungebatur, publicè coram Capitulo vinculo anathematis innodavit. Sed ecce quàm citò visio de lupo & quàm evidente [...] evenit. Excommunicationis etenim onus camum & fraenum & sellam attendas. Item visio quoque praemissa de mirabilibus visis & mirabilioribus videndis jam in hoc facto quoque completa fuit; cùm ille contumeliis af [...]ectus fuerit & rebus spoliatus in patriâ, pro cujus honore se tantis laboribus tantisque periculis exponebat; & in illis quoque patriae finibus, unde originem duxit, & ubi minùs etiam id ei accidere posse credi potuit. Locum autem & occasionem facinori dedit amicorum & proximorum partium illarum, qui viri magni fuerant, fortè fortuitu tunc absentia. Causam autem Archiepiscopi simul & Justiciarii petitio pariter & promissio.

Archiepiscopus enim propter tantam pecuniae summam Romae inutiliter effusam, cùm causa Statûs in statu fuerit statuque bono, dolens & praeter modum anxius existens, adeò manum publicae potestatis, quam ad nutum habebat, in Giraldum & suos solito sic duriùs aggravari fecerat; ut ubicunque repertus esset in regno, rebus omnibus & equitaturis literisque praecipuè tanquam publicus hostis spoliaretur, totaque sequela ipsius tam peditum quàm equitum, Clericorum pariter & servientium publicae custodiae traderetur, corpore Giraldi solùm intacto & illaeso sed non indemni relicto. Ubi autem in Angliâ conflatum hoc fuerat ac statutum; ibi facinorosum istum tunc casus advexerat; ibique statim id se facturum in Walliâ pepigit; qui nunquam facinus aliquod abhorruit, nunquam turpitudinem ullam evitavit. Unde cùm Archidiaconi de coemiterio equos abstraxit; homines ipsius & literas valde sollicitè quaesivit. Sed fortuna, quae Giraldi negotia pervertere solet & non ex toto tamen evertere, Clericis suis secum in Ecclesiâ tunc existentibus, servientes omnes cum saginariis & sarcinis ac literis per aliquot inde miliaria, ubi versùs Meneviam eâ nocte jacere disposuit, praedone hoc ignorante, praemiferat. Tunc etiam Ballivo pa [...]riae contra Giraldum & suos mandata plurima maliciosus ille portavit. Quorum unum fuit; quòd omnes amici Giraldi, familiares & proximi variis gravaminibus vexarentur & bonorum spoliationibus affligerentur: quod utique de minoribus ordinis utriusque viris illico factum fuit; majoribus, ut fleri solet, ac praepotentibus intactis penitus & illaesis. Nec mirum. Nam parcens corvis, vexat censura columbas. Diebus eisdem Miles quidam & vir linguae dicacis, qui Devoniae de partibus illuc nuper advenerat, in contumeliam Sancti Davidis & favorem Archidiaconi verba huj [...]scemodi in publicâ audientiâ proferre praesumpsit. Archidiaconus iste miles esset bonus & strenuus; [Page 605] si serviret Domino bono. Pugil hic egregius & propugnator; si validus ei patronus esset & protector. Porrò fatuè magis quàm discretè locutus est vir iste, tanquam ignorans quòd ille, qui vindictam sibi reservari jubet & retributionem, longanimis est expectator sed gravissimus ultor; suosque quos recipit & quorum operas acceptat & opera, nunc ad probandum nunc ad purgandum graviter interdum vexat; ut intellectum adaugeat.

Interim autem literae venerunt Judicum Eliensis & Wigorniensis Capitulo Menevensi directae super Electione de novo faciendâ tam per nuncios Archidiaconi de partibus transmarinis, quàm etiam Archiepiscopi, qui totis nisibus negotium accelerare contendit; quatenus infra duos menses post literarum susceptionem à Capitulo, quod ex toto corruperat ac deceperat, electio fieret. Alioquin sciens à Judicibus juxta m [...]ndati formam Apostolici pastorem Menevensi Ecclesiae Judicum arbitrio praeficiendum, proinde & per literas tam Justiciarii quàm suas Capitulo diem eligendi coram ipsis in Angliâ brevem admodum & arctum valde praefixit; & ut ipsos etiam animaret ad veniendum, per literas deceptorias tam Justiciarii quàm suas promissiones antea factas super Electione de quolibet sive de gremio Ecclesiae suae sive aliunde, excepto Giraldo Archidiacono solo, renovare curavit. Ut etiam Capitulum efficaciùs totum averteret à Giraldo, quinque vel sex tam de membris Ecclesiae quàm ipso corpore, per quos in Ecclesiâ se meliùs partes & scismata facere posse cognoverat, cathedram Menevensem, si Giraldum amovere posset, sub firmâ sponsione & certâ cautione Clero promiserat. Unde quoniam ad proprios singuli profectus carnali prorsus affectione tendebant, factum est utique, ut ad communem Ecclesiae patriaeque totius utilitatem intentionis aciem non dirigerent. Unicam tamen Ecclesiae personam excipimus, meritò tam impraesentiarum quàm in posterum laude dignissimam, sc. Henricum Roberti filium; qui utinam tam corpore sanus ac validus quàm mente & corde fuisset. Hic etenim inter residentes solus zelo Ecclesiae suae ab initio & usque in finem Giraldo firmiter & inseparabiliter adhaesit; nec unquam blanditiis ab ipso vel promissionibus, unquam minis aut terroribus seu rerum quoque spoliationibus, animo potuit alienari.

Videns itaque Giraldus Capitulum suum per astutiam Archiepiscopi corruptum penitus & in devium datum, illo solùm excepto; videns etiam & attendens, quòd nisi objectum ab ipso fuerit, Ecclesiae Menevensi pastor inutilis praeficeretur; zelo Ecclesiae suae & honoris patriae, quibus revera magis quàm sibi se natum esse credebat, laborandum adhuc & viriliter decertandum sub quocunque discrimine disponebat. Accedens igitur ad nepotem suum & filium fratris optimi, Willelmum de Barri, juvenem indolis egregiae & à paternâ virture non degenerem, equis ab ipso sumptis & viae necessariis, versùs Angliam iter accelerans, tam silvestria Demetiae penetrans quàm Kereticae mo [...]tana solitâ vivacitate transcendens, per provinciam de Buelth usque Brecheniauc absque cunctatione descendit. Ubi quanquam rumores persecutionis in Angliâ & quasi conspirationis nuper in se suosque graviter adauctae crebros ac certos cotidie susciperet; quoniam adversis frangi non potuit, animum ad difficilia praeparans & obdurans, iter suum in Angliam & per Angliam in hunc modum ordinavit. Literas & originalia scripta per nuncium fidelem & paucis tamen cognitum ante faciem suam omni manè quasi per duo vel tria passuum millia praemittebat, & alium similiter cum pecuniâ suâ quasi per simile spatium illum evestigio subsequentem: quatinus ipso intercepto, si sic accideret, raptores argentum & plumbum non reperirent. Item publicas stratas & urbes populosas, quoad licuit, evitavit. Item per exquisitam industriam ac providentiam Clericum promptum habuit & praeparatum; qui statim audiens captionem suam & detentionem, cum simplicibus necessariis ac literis ipsius jam paratis, ac si res accidisset, ad Curiam Romanam propter ejusdem liberationem festinum [Page 606] iter arriperet. Hac etiam oratione crebriùs dictâ & devotiùs repetitâ se praemunire curavit. Omnipotens & misericors Deus, universa nobis adversantia propitiatus exclude; ut mente ac corpore pariter expediti quae tua sunt liberis actibus exequamur. Sic itaque Giraldus contra casus adversos tali providentiâ praemunitus & armatus, de Walliâ in Angliam usque Londonias & Exessiam longis diaetis & continuis acceleravit; ubi & Archiepiscopum inveniens apud Waltam & Canonicos Menevenses illuc convocatos, audacter intravit; & appellationem toties literis & nunciis factam, ne citra assensum ipsius ullatenus aut de quoquam trium illorum nominatorum Electio fieret, in publicâ audientiâ renovavit. Rogavit etiam Archiepiscopum; quatenus sententiam in spoliatorem suum Robertum filium Ricardi datam confirmaret. Ipse verò conscius rei tanquam instinctu ipsius atque favore perpetratae, cavillationes quaerens, & ne faceret quod petebatur & ad quod tenebatur, defensiones praetendit; & legi fecit literas adversariunculi cujusdam Archidiaconi, Prioris sc. de Pembroc Fullonis, testificantes praedictum praedonem in Capitulo coram ipso & aliis ante sententiam datam appellâsse. Verum autem hoc fuit, quòd facinorosus ille, quem nichil unquam puduit quod vel bonos more vel etiam jura naturae violaret, appellationis abutens remedio, statim intrans Ecclesiam appellavit; & continuo, tanquam de indemnitate per hoc securus, sacrilegium perpetravit. Archidiaconus autem Archiepiscopo respondit; quòd praedones publicos, sicut jure cautum est, nulla tuetur appellatio, quod ipse quoque ignorare non debuit; & quòd sententia auctoritate Domini Papae data, etsi nulla minoris fulta fuerit confirmatione, nichilominus plenum sortitur effectum.

Interim autem cùm post dies octo ad electionem faciendam Londoniis Canonici convenirent; nichil ex contingentibus omittens Archidiaconus, quanquam suo suorumque periculo gravi, Deo sanctoque Davidi, pro quorum laborabat honore, totum committens, propriâ interesse personâ curavit. Feria itaque quartâ ante Festum S. Martini manè ad Archiepiscopum accedens apud Lammeiam, praeter appellationes super electione praeter assensum ipsius atque praesentiam non faciendâ publicè renovavit: postmodum ad Justiciarium apud Westmonasterium ex alterâ ripae parte transnavigavit: qui ut Archidiaconum aspexit, statim minis intonare coepit. Sed tamen, quia vir modestus erat & moderatus: verùm quoniam, ut ait Solomon; Prov. XV. 1. Verbum exasperans suscitat furorem: responsio mollis frangit iram: prudenti sermone mitigatus, procedens à Scaccario ad Capellam S. Caterinae, ubi Canonici Menevenses propter electionem faciendam simul cum Clericis Archiepiscopi collecti fuerant, Archidiaconum secum adduxit. Juxta morem enim Anglicanae tirannidis, quia coram Rege vel ejus Capitali Justiciario fieri solent Electiones, tam Canonicos quàm Clericos suos Archiepiscopus illuc mittens, se per industriam absentavit; quatenus quod extraordinariè facere parabant, sibi ascribi non posset; cum tamen per ejus omnia fierent machinationem. Inter caeteras enim, quibus abundabat, astutias, maximè in hoc abundavit; ut cùm omnia per ipsum fierent; mirâ tamen simulatione pariter & dissimulatione nichil facere videretur.

Inprimis itaque Justiciarius Archidiaconum seorsim ad se vocatum eum secretiùs convenit, dissuadens ei modis omnibus; ne in quenquam de Ecclesiâ suâ vel terrâ, qui proditores sui fuerant & perjuri, consentiret; sed sicut ipsi nec fidem Ecclesiae suae vel patriae respicientes utilitatem ei & Ecclesiae suae defecerunt, ipsum excludentes à nominatione; sic ralionem ipsis reddens, eos omnes excluderet ab electione. Et quoniam ei tam Ecclesia sua quàm etiam Curia Romana defecerat; aliquem nominaret extraneum virum probum & in nullo sibi contrarium, in quem consentiret; & perfidos illos adversarios suos prorsus excluderet. Archidiaconus autem quoniam id ipsum intus agebat, facilè ad hanc suasionem aurem accommodans, & ne personae suae magis quàm [Page 607] Ecclesiae profectui studere videretur, duas ei personas de Normanniâ, quae nostra majori ex parte adhuc fuerat, Decanum sc. Rothomagensem Ricardum, & Archidiaconum ejusdem Ecclesiae Augensem Philippum, quorum uterque vir probus erat & discretus, & ex Trojano sanguine, sicut & nostrates, originaliter propagatus. Justiciarius autem, quia neutrum illorum se nosse dicebat, petiit; ut alias in Angliâ personas idoneas & sibi notas, quas nominare vellet, excogitaret. Post haec autem, sumprâ de Justiciario licentiâ, Canonici Menevenses quinque vel sex, qui missi fuerant, Archidiaconum seorsim duxerunt; ipsum inducere nitentes, quatinus in aliquem de corpore Ecclesiae suae vel saltem de membris simul cum ipsis consentiret. Et cùm plures Archidiacono nominâssent, primò Canonicos, dehinc Abbates, postremò Priores; ipse memor nominationis quam fecerant apud Normanniam, à qua tam facilè ipsum excluserant, nec unquam cum ipso vel etiam cum Ecclesiâ fideliter steterant, omnes recusavit; rationes etiam ac causas irrefragabiles contra singulos assignavit. Tandem verò Priorem Lantoniae Galfridum tanquam Menevensis Ecclesiae membrum ei obtulerunt. Quem nichilomints recusavit, duas assignans causas; quòd Cathedram hanc ambierat ab initio, & quòd commensalis erat Archiepiscopi & tanquam ipsius de familiâ, Unde quaestionem super statu & dignitate Menevensis Ecclesiae nunquam ab ip so suscitandam poterat esse perspicuum.

In crastino die sc. Dominicâ convenientibus illis ibidem coram Justiciario, temptavit adhuc animum ipse Archidiaconi, monens secretiùs, quatinus aliquos de Angliâ viros bonos nominaret, & nullos de Walliâ, quos proditores ejus esse dicebat & deceptores. Archidiaconus autem tunc ei duos, Decanum sc. Lincolniae Rogerum & Archidiaconum Oxoniensem Walterum Map, nominavit, quos ipse viros bonos & honestos esse dicebat; sed aliquos, qui de Angliâ essent oriundi & Walliae tamen magis intimi, morum gentis utriusque non ignari, ipsum nominare suadebat. Ipse verò duos alios, Decanum sc. Herefordensem M. Hugonem de Mapenor, & ejusdem Ecclesiae Praecentorem Willelmum Foliot, tunc ei nominavit. Quos commendans ille, quaesivit quare Priorem Lantoniae, qui vir probus erat & honestus, recusaret; cui praescriptas causas assignavit; illamque praecipu [...], quòd quasi de familiâ fuit Archiepiscopi & ejus commensalis, ideoque nunquam ei quaestionem statûs Menevensis Ecclesiae suscitaret. Cùm itaque multis ei verbis, ut Priorem illum nominaret, suasisset, nec persuasisset; negotium totum usque in crastinum est protelatum. Manè verò feriâ secundâ & S. Martini vigiliâ cùm loco praescripto convenissent; Justiciarius iterum Priorem Lantoniae nominandum totis suadere nisibus non cessavit. In hunc etenim promovendum Archiepiscopi simul & Justiciarii tunc vota concurrerant. Ille namque medicum suum promovere, iste verò Prioratum Lantoniae genero suo Henrico de Boum vacantem reddere contendebat. Porrò quoniam Archidiaconus ad consensum induci non potuit▪ caeteri Canonici Menevenses spe fraudati ad postulandum virum praedictum tam prece quàm pretio, praemiis quoque tam praemissis quàm promissis, sunt allecti. Quo facto, & à Justiciario, sicut moris est in Angliâ, concesso, quanquam Archidiacono contradicente & appellante, caeteri vocibus altis in canticum laudis eruperunt. Pauci tamen ibidem de corpore Menevensis Ecclesiae vel nulli fuerant, quorum vota verè cum vocibus consonârunt. Archidiaconus autem Giraldus, finito cantico sedatoque tumultu, in hujuscemodi verba prorupit. Vocalia quidem vel mentalia cantata est hîc cantilena; quae proculdubio discantabitur. Appellavimus enim contra personam istam, causas praescriptas assignando; & adhuc appellamus.

Cùm itaque Justiciarius per Capellam & Claustrum Monachorum versùs Capitulum, ubi ipsum Archiepiscopus expectabat, cum turbâ sequaci incederet [Page 608] multâ; Archidiaconus, qui cum certo proposito contradicendi quoque coram Archiepiscopo & appellandi, ne vel Electionem talem confirmaret, vel sic Electum praesumeret ullatenus consecrare, cum aliis èvestigio sequebatur, subitò secum eundo recolere coepit Curiae Romanae vices & vitia, cui nemo contra pecuniam inniti potest; coepit & miserrimi Menevensis Capituli mores detestabiles, inconstantiam sc. & impudicitiam, falsitatem & fraudulentiam, animo revolvere; & quòd pro tali collegio seu consortio fortunae pericula tanta viro prudenti & toties haec experto minimè fuerant ampliùs attemptanda. Considerans quoque personam Electi, quòd nunquam, sicut alii, palam sibi praesumpserat adversari, & quòd membrum fuit Ecclesiae suae; satisque pro victoriâ reputans adversarios omnes suo desiderio defraudâsse: subitò mutatus, palam in Capitulo sic proposuit aut proponere potuit. ‘Satis hactenus certavi; satis & sufficienter nec inutiliter laboravi; qui jus Ecclesiae nostrae tanto sopitum quinimo quasi sepultum tempore in tantâ audientiâ resuscitavi; jusque proprium nec segniter nec ignaviter contra tot obstacula sum prosecutus. Unde & huic Electioni à quibusdam ex nostris factae de viro, ut creditur, bono, ne pertinax & perpes contradictor inveniar, assensum praebeo; si tamen socii & complices nostri, sc. Archidiconus de Keirdigaun Mauricius & Canonici nostri, quorum nunc in Hiberniâ est conversatio, tres vel quatuor, consentire voluerint.’ Archiepiscopus autem & Justiciarius cum universo coetu valde sunt admirati quidem & exhilarati; quòd voluntati ipsorum tam subito & ex insperato condescendit; gratias referentes & rogantes, quatinus ad praetaxatos pleniùs alliciendum & quod bene coeperat jam optimè perficiendum operam adhiberet.

Hîc itaque concione pariter & urbe relictâ, versùs Oxoniam Archidiaconus iter incunctanter arripuit. Nec mora: sed quasi per mille jam passus à Londoniis elongatus, duos ab Archiepiscopo missos evestigio sequentes, Honorium sc. Archidiaconum Rechemontanum & Johannem Tinemudum suscepit; qui ad pacis bonum & concordiae plenè sc. & perfectè inter Archidiaconum & Dominum suum fideliter laborantes, tandem ad hoc pervenerunt; quòd super duos Episcopos, Eliensem sc. Eustachium ab Archidiacono electum, & Londoniensem Willelmum ab Archiepiscopo, tanquam arbitros tota inter ipsos controversia termino statuto sedanda poneretur, tam de statu Menevensis Ecclesiae sc. quàm expensis; de quorum utroque citationem jam susceperat Archiepiscopus, necnon & super Electi sui confirmatione non impediendâ vel consecratione. Cùm ergo ad hoc die statuto, sc. in crastino S. Nicholai, Londoniis convenirent; quò tunc non solùm praenominati Episcopi duo sed & cuncti ferè Suffraganei propter Electum Menevensem consecrandum fuerant convocati; inprimis ad pacem formandam inter Archiepiscopum & Archidiaconum praedicti Episcopi duo sunt conversi. Post varias itaque deliberationes & consilia multa, demum quoniam in quaestione status solus extiterat, quia nec Ecclesia sua cum ipso stabat, nec Curiae Romanae, sicut expertus jam fuerat, inniti poterat; ad supersedendum huic causae, quamdiu vixerit Archiepiscopus iste tam pecuniosus & tam potens, Archidiaconum induxerunt. Archiepiscopum autem praetaxatam à Papâ pecuniam expensarum nomine Archidiacono solvere compulerunt. Ad haec etiam ut obligatior ei foret Archidiaconus, & ob hoc ipse de illo securior; LX. Marcarum reditus ecclesiasticos ut ei conferret, in fide consuluerunt. Quorum monitis obtemperans & consiliis▪ partem quidem fideliter absolvit; partem verò non longè pòst morte praeventus persolvere non potuit. His igitur ita peractis, cùm ad consecrandum Electum suum Archiepiscopus accederet; primò convocatis Suffraganeis & Archidiacono Giraldo à Judicibus super Electione de novo faciendâ à Domino Papâ constitutis, Eliensi sc. Eustachio & Wigorniensi Malgero, porrectae sunt literae, quae superiùs inter alias postremò impetratas poterunt [Page 609] inveniri. In clausulâ quasi penultimâ per operam Giraldi appositâ praecepit Papa Judicibus; quatinus provideant, ne ab Electo Menevensi cautio praestetur, quo minùs Ecclesiae jura prosequi possit. Lectis autem literis ex parte Domini Papae, Judices praeceperunt tam Archiepiscopo ne talem cautionem exigeret, quàm etiam Electo quòd non exhiberet. Quibus ita completis, rite & absque impedimento celebrata est Consecratio.

Videns igitur & attendens per tot experimenta fidem in fratribus & Concanonicis suis ferè nullam, & honestatem minimam, de talium consortio, qui praeter caeteros excessus multos toties tam Ecclesiae suae quàm sibi perjuri sunt, se de caetero fore, indecens esse dum cogitat; accedens ad Archiepiscopum, hunc animi sui conceptum, quem decoctâ sibi maturitate firmaverat, secretiùs eidem revelavit; rogans quatinus erga Episcopum Menevensem, qui nichil ei in hac novitate negaret, ut nepoti suo tunc adolescentulo, quem secum ad hoc duxerat, Archidiaconatus suus cum Praebendâ conferretur, diligentiam adhiberet. Adjiciens etiam, ut meliùs ad hoc induci possit, quòd securior hoc facto, cùm ipse de corpore Menevensis Ecclesiae non fuerit, fieri posset; quòd controversiam ei super Statu de caetero non moveret. Archiepiscopus autem quanquam in primis haesitans & circumventionem timens, tandem communicato cum suis consilio, se facturum id concessit: Dum tamen & de nepote, quòd nec ipse quaestionem Statûs ei suo in tempore suscitaret, securus existeret. Sic ergo factâ primùm ab Archidiacono resignatione, Menevensis Episcopus ad petitionem Archiepiscopi nepotem Archidiaconi de Praebendâ de Martru canonicavit, & de Brecheniauc Archidiaconum instituit. Consequenter etiam per nepotis praesentationem & petitionem Magistrum Giraldum ad perpetuam & liberam utriusque redditûs administrationem Episcopus suscepit; Archiepiscopo quidem id totum procurante & auctoritatem suam adhibente.

Plures autem facti istius causae fuerant. Prima est assignata. Secunda verò quòd nunquam propositi ipsius fuerat in tali officio, ubi tot exactiones tot delinquendi emergunt occasiones, finalem mortis malleum expectare. Tertia est quae superiùs est assignata; quòd illi veterano Archidiacono priori & praedecessori, quanquam non immeritò, dignitas illa quasi per violentiam, quia per Legationis potentiam, est sublata. Quarta verò, quòd in generali illâ Crucis signatione, priusquam ipse Regis ad instantiam & Archiepiscopi necnon & Justiciarii humero signum assumeret, Ecclesias suas & Praebendas, quas per amicorum operam vel per Curiae sequelam non absque conscientiae scrupulo adeptus fuerat in Angliâ sc. & Walliâ, in manu Archiepiscopi Baldwini resignavit. Et ipse custodiam earundem usque ad reditum ipsorum de Jerosolimis Archidiacono quasi per manum suam & indulgentiam permissivam assignavit. Unde revera custos earum tantùm & non rector exinde fuit. Urgens igitur inter alios haec quoque causa videri potuit. Quinta verò nonnulla fuit, quòd ille Archidiaconi totiens praesignatus frater optimus, cùm primum Romanum iter arriperet, in ipso deductu & ultimo discessu non absque lacrimis ei supplicavit; quatinus hunc filium suum natu juniorem, cui & in baptismo nomen patrium dederat, & ejusdem intuitu ipsum literis addictum Clericatui assignaverat, in reditibus Ecclesiasticis, praecipuè quidem Archidiaconatu suo & Praebendâ, loco & tempore promovere curaret; eique dilectionem redderet, quam ab ineunte aetate erga fratrem frater habuerat. Pluries igitur ad nepotem hunc suum, quem quasi creavit & amplis reditibus beneficiavit, versibus his Virgilianis, quibus Aeneas ad filium loquens introducitur, apostrophare solebat.

Disce puer virtutem ex me verumque laborem, Fortunam ex aliis.

[Page 610]

DISTINCTIO VII.

Quaerens.

LOngo nos sermone, sed à materiâ nec elongato nec taedioso, quia bonorum verborum, ut ait Symmachus, difficilis est satietas, nec quicquam duriùs sumitur quàm orationis placitae citus transitus, de Giraldi laboribus & rerum gerendarum prosecutionibus juxta desiderium nostrum & petitionis affectum plenè recitâstis. Sed sicut ab initio diximus & admirati fuimus; fic & nunc quoque post audita Giraldi propter Ecclesiae suae dignitatem certamina tanta, longè majori jam stupore percussi sumus; quòd miseri Menevenses Canonici virum talem, tam egregium, Ecclesiae suae patriaeque toti tam proficuum, Sede vacante, non elegerunt; quinimo quòd invitum prorsus & renitentem totis viribus & nisibus non assumpserunt.

Solvens.

Hoc proculdubio fecissent, quod vos aliique multi & magni viri ipsos non fecisse mirantur; si Ecclesiam suam jure debito dilexissent. Porrò putasne quòd Ecclesiam Menevensem diligant? Ecclesiae bona, quibus aluntur, illa quidem diligunt; Ecclesiam ipsam minimè, licèt sub alis ejus nati & bonis ipsius educati. Res etenim non principales sed accessorias▪ non substantias ipsas sed substantiarum circumstantias totis affectibus amplectuntur. Ad hoc autem argumentum ex hoc assumere potes; quòd post corruptionem & seductionem ab Archiepiscopo factam, quoties coram ipso super quaestione Statûs mentio fiebat; ut Archiepiscopum dictis sicut & factis placare possent, & ut Cantuarienses exinde non Menevenses apparerent; dicere in publica audientiâ consueverunt, quòd deliratio fuit Archidiaconi Giraldi petitio & vana vexatio. Quod enim olim de jure Menevensis Ecclesiae Metropolitico dici solet, fabulosum omnino fuerat & non historicum: unde & inter fabulas de Arturo connumerandum. Verùm animadversio divina injurias Sancti sui sic in brevi postmodum vindicavit; quòd ferè majores cunctos tam Archidiaconos quàm Abbates necnon & Canonicos simplices Ecclesiae Sancti Davidis proterviter adversantes infra modicum tempus vel honore vel vitâ, quemadmodum satis est notum, virtus divina privavit. Nec mirum quidem, si miseros illos & perpeti miseriâ dignissimos ultio divina consumpsit; qui contra Ecclesiae suae Sanctique Davidis honorem & dignitatem tam irreverenter & impudenter ex adverso stare praesumpserunt; & humanam insultationem & irrisionem aut divinam etiam ob hoc vindictam gravem incurrere nec veriti quidem nec verecundati fuerunt; propter quod & illum, quem praecipuum in districto examine, si non demeruissent, patronum habere deberent & defensorem, adversarium fortem & asperum ibi invenire meruerunt accusatorem. Quique Electum suum & talem Electum, pugilem sc. Menevensis Ecclesiae validum & propugnatorem egregium, ob partis adversae favorem publicis perjuriis abjuraverunt; & adulterinam Abbatis electionem longè posteriùs factam priorem fuisse Sacramentis execrabilibus asseruerunt, & sic spirituale matrimonium inter Electum & Ecclesiam eligentem legitimè contractum quoad Ecclesiam militantem, quae falli plerunque solet, per falsa instrumenta & testimonia frivola dirimi facientes; poenalis adulterii quoad triumphantem, quae nec decipi potest nec irrideri, proculdubio rei tenentur.

Miseri itaque Menevenses immo miserrimi, quia miseriâ dignissimi, passimque perjuri, & perpetuò infames effecti; nec Clerici dicendi, quia nec ordinem Clericalem nec Ordinum etiam ipsorum caracterem dignè sortiti; & quoniam absque regulâ prorsus & normâ sine lege degentes, & foedis concubinis suis turpiter adhaerentes; non Canonici quidem sed Concubinarii sunt [Page 611] dicendi. Veruntamen eorundem Ecclesiam, circumscriptis dictis laboribus cunctisque propter Statum ejusdem factis, personali praesentiâ suâ & tam eruditione probabili quàm etiam libris suis egregiis toties ei gratuitâ liberalitate collatis Giraldus, in omnibus his ingratus quòd non more ipsorum morigeratus, multis variisque modis tam his quàm aliis pluries adornavit & honoravit. Ut quid autem haec iterare & Giraldi merita, quae longè ampliora sunt quàm ut explicari per nos queant, recitare curamus? Non enim honori Ecclesiae suae intendunt miseri illi nec miserandi, non libris, non ornatibus, aut etiam dignitatibus; sed propriis tantùm utilitatibus, filiis sc. & familiis atque focariis, totis indulgent affectibus. Non ergo libris intendunt sed liberis, non foliis sed filiis, non librorum lectioni sed liberorum dilectioni pariter & promotioni.

Propterea revocatis ad memoriam Giraldi gestis memoratu dignissimis, meritisque suis erga Menevensem Ecclesiam tantis & tam immensis, quod Romae post cassatas Electiones, sicut supra dictum est, duas, & causam super statu Menevensis Ecclesiae nichilominus in crastino contra spem omnium valdeque super hoc obstupentium denuo motam, & commissionem ad Judices extra Provinciam Cantuariensem & in formâ laudabili constanter impetratam, palam à multis & magnis in Curiâ viris dictum fuit; sic & adhuc & perpetim dici potest: quòd verè dignus honore foret & honorabili cathedrâ Archidiaconus iste; & quòd infoelix Ecclesia est illa, ad quam vocatus fuerat vir tantus, & pro cujus dignitate tam egregiè tamque devotè laboravit & adhuc quoque laborare disponit; quòd talem habere Praelatum non praevaluit. Miseri tamen Menevenses illa scientes, apud multos & magnos tam in Angliâ quàm Walliâ viros, se in hoc facto culpae grandi & reprehensioni obnoxios, quatinus hoc factum suum saltem fuco falsitatis utcunque colorare possint, dicunt Giraldum malè morigeratum, & ob hoc ad Ecclesiae suae regimen impraesentiarum non vocatum. Sed ob hoc revera censent ipsum malè morigeratum, quia moribus ipsorum omnino contrarium. Item dicunt eundem esse severum rigidumque nimis & austerum. Unde & confingere solent ipsum quandoque cum comminatione dixisse vel scripsisse; quòd generationem illam pravam à loco sacro, si Praesul ipsorum esset, extirparet, & gremium Menevensis Ecclesiae sordibus ejectis mundificaret. Item & hoc ipsum quoque quandoque dixisse confingunt; quòd si cathedrae Menevensi praeesset, Ecclesiam illam Canonicis concubinariis malè faedatam & nimis enormiter dehonestatam in regulare Canonicorum consortium honestumque collegium totis convertere nisibus elaboraret. Sed id in utroque, quod vaticinando fortè futurum fore veluti mente praesagâ veriti fuerunt, hoc quasi jam comminando prolatum verbo fuisse confinxerunt.

Constat ex his igitur, quam ob causam Giraldo recusato talem cujus coercionem & rigorem non vererentur, quia corrigi nolentes sordibus suis dentibus & unguibus haerent, assumpserunt: tanquam hoc Sap. XI. 12: Isaiae verbum contra Giraldum proponentes. Auferamus justum; quoniam inutilis est nobis. Item inter caetera plurima Giraldo ad colorandum factum suum & culpam naturali vitio refundendum objecta, dicunt Giraldum malum os habere, detractionibus nempe & delationibus nimis obnoxium & assuetum. Hujus autem oblocutionis & objectionis exinde nacti sunt occasionem; quòd ipse tam dictis Episcopis quàm Canonicis quoque Menevensibus scribere nonnunquam & epistolas canonicae commonitionis & caritativae correptionis mittere consuevit. Unde quia juxta veridicam Comici sententiam, Obsequium amicos, veritas odium parit; quod olim Jeronimum vitia Curiae corripientem Romae reddidit exosum, hoc absque dubio Meneviae Giraldum. Et sicut Jeronimus Romam fugiens transmarinam studio suo Bethleemiticae solitudinis regionem elegit; sic quoque Giraldus Meneviam miseram cum vitiis & vitiosis suis longè post terga [Page 612] relinquens, terras alienas & longinquas sibi studiisque suis juxta ingenii sui modulos magis accommodas, quoniam in patriâ nemo propheta suâ, de caetero frequentare disposuit.

Ut autem ad Jeronimum respiciamus, & à magnis ad modica pro modulo similitudinis exempla sumamus; quod in Vitâ ipsius atque Legendâ reperitur, in medium hîc producere dignum duximus. Est autem clausula talis. ‘Hic itaque Romanae Ecclesiae Presbyter existens, dum per triennium jam Damaso Papae carus totique populo Romano valde venerabilis haberetur, omniumque judicio dignus esse summo sacerdotio decerneretur; quidam Clericorum Monachorumque, quorum ipse vitia descripserat, ad effugandum ipsum ex urbe insidias paraverunt. Quod planè ad ineffabilem, ut perpetuò claret, utilitatem provenit; ut sic Ecclesia Christi Jeronimo liberiori studio desudante, tam Hebraicam ad unguem & absque scrupulo dubietatis ullo veritatem, quàm etiam in Sacris Scripturis omnibus interpretationem egregiam & explanationem sortiretur.’ Haud aliter Giraldus scribens & miserorum Menevensium, quanquam caritativè zeloque revera rectitudinis & non amaritudinis, vicia corripiens, factus est illis invisus; & ob hoc quoque quia moribus ipsorum, ut dictum est, omnino contrarius, non mediocriter exosus. Sicut ergo Jeronimus aemulorum quorundam invidiâ, quorum vitia corripiendo vitam corrigere voluit nec potuit, cùm esset dignitate dignissimus, simul ab urbe fuit & à promotione remotus; & ob hoc studium ejus universali Ecclesiae tam proficuum: Sic & Giraldo pravorum nequitia correctionem omnem aspernantium, ideoque bonorum regimen exhorrentium, studii perutilis occasio fuit. Vacans enim à curâ pastorali; & à malorum consortio longè remotus, & in plenam animi libertatem elapsus, lectioni deditus & otio nobili, ad posteritatis gratiam sibi comparandam legendo, scribendo, totum mentis acumen applicuit.

Unde & juventutis suae laboribus primis finales orbis occidui terras, nativitati suae conterminas, Hiberniam sc. per Topographiam Hibernicam, & Vaticinalem Expugnationis ejusdem Historiam; Walliam quoque per Itinerarium, & Kambriae Descriptionem illustravit. Nec enim inter Auctores & Scriptores egregios ultimum Historici locum tenent. Ad Historiarum nempe commendationem audiatur illa Senecae tanquam hujus operae descriptio. Historia, inquit, est antiquitatis authoritas, testis temporum, via vitae, vita memoriae, nuncia vetustatis, lux veritatis. Praeter haec etiam historica volumina quatuor; Mundi Cronographiam metricè scriptam, & Symbolum edidit Electorum, ad varia complendum diversorum desideria, sicut ex proaemio libri ejusdem patet, compaginatum. Necnon & Legendas Sanctorum multas; inter quas Vitam Sancti Davidis, & Vitam Sancti Karadoci egregiè tractavit. Et ad S. Karadocum canonizandum Sanctorumque catalogo connumerandum apud Curiam Romanam laudabili devotione laboravit. Item & Libellum Invectionum Romae in Giraldum acriter inchoatum, & ibidem ab ipso respondente & Papâ monente completum. Item & Speculum duorum, opus commonitorium & consolatorium & quod sola peperit indignatio quasi querulum carmen emissum. Item & Librum de Cleri Ecclesiastici circa Sacramenta majora magisque necessaria instructione perutili & persuasibili, per exempla pariter & praecepta tam Philosophica quàm Theologica sive Canonica; cui Gemma Ecclesiastica titulus nomen imposuit exaratum. Item & Librum de fidei orthodoxae fructu fideique defectu, quanta ferventem praemia, quanta frigentem supplicia manent, succinctâ dilucidâque brevitate declarantem. Item & Librum de Principis instructione toties promissum, ferè inter primos inchoatum, inter ultimos autem propalatum; diu nempe clausum & quasi sopitum, quando tutò prodire in publicum posset, tempora longa praestolatum. Item & praeter hos [Page 613] etiam libros plurimos edidit in hoc Catalogo non expressos; veluti de Magni viri cujusdam promotionibus & persecutionibus; quoniam semper extrema gaudii luctus occupat, & quoniam omnis mundana dulcedo multâ amaritudine respersa est; quatinus & timeatur in prosperis, & speretur in adversis, docens Opusculum non inutiliter elaboratum. Item sicut & Librum de Gestis propriis, necnon & Dialogum, inter ultimos ferè labores ipsomet auctore vel adjutore conscriptos.

Ad haec etiam viri sancti & literatissimi Cantuariensis Archiepiscopi Baldewini monitis obtemperans, cotidie nova cudere novisque laboribus invigilare jugiter & insudare non cessavit: posteris lectionem, praesentibus livorem; illis delectationem, istis detractionem; illis laudandi, istis verò laedendi materiam praebens. Dictus enim vir ille memoriae sanctae & literaturae tam eximiae, cùm in primâ Topographiae Distinctione, ubi de Avibus agitur earumque naturis, allegorias & moralitates assignatas coram se lectas audisset; quaesivit à Giraldo, utrùm aliquam ab Expositoribus & Agiographis nostris evidentiam ad haec habuisset. Et cùm responsum acciperet, quòd omnino nullam, nisi quemadmodum ei Deus indulserat; statim adjunxit: certè eodem spiritu quo & ipsi. Et cùm Topographiam totam sibi lectam audîsset, cujus lectione delectatus admodum vix eâ satiari poterat aut fatigari; monuit & suasit, demumque Giraldo fideliter injunxit; quatinus gratiam stili talis tam elegantis, quam ex dono Dei revera magno perceperat, & quam omni terrenae dignitatis honore transitorio longè cariorem habere debuerat, cujus nimirum effectus praeterire non possunt seu perire, quinimo cum mundi ipsius perpetuitate contendunt, nullo vacuum tempore nullâ vacantem fore diei vel noctis horâ permitteret. Haec itaque causa mentem antea docilem & à teneris annis literalibus studiis aptabilem valde & applicabilem, ad ampliùs studendum continuoque labore scribendum non mediocriter exacuit & instigavit.

Ad hujus autem Libelli, sc. Topographiae, laudem licèt viri tanti sufficere commendatio posset; tamen ea quae viri duo literati plurimùm & in Scripturis affatim eruditi super eodem senserunt & dixerunt; sc. Magister Robertus de Bello-fago Canonicus Salesbiriensis & Magister Galterus Mapus Archidiaconus Oxoniensis, hîc apponemus. Robertus enim, cùm in ejus praesentiâ de Topographiâ Hibernicâ nuper editâ, & paulò antè apud Oxoniam à Giraldo solemniter recitatâ, sermo fieret, ait. ‘Quod de hoc libro mihi videtur, paucis & palam edisseram; quòd si de cunctis Angliae Clericis, ubi multi sunt boni, viginti meliores electi fuissent, quibus materia libri illius ad tractandum commissa fuisset, & per triennii spatium, quoniam tantum temporis se ad hoc Giraldus adhibuisse testatur, talem communi labore librum edidissent; dicerem eos revera laudabiliter & egregiè laborâsse.’ Rectè ergo inter meliores Angliae numerari debuit, cujus labor solius viginti meliorum laboribus dignè potuit aequiparari. Galterus autem Mapus circiter id ipsum temporis de illo Giraldi labore dicere consuevit; quòd circumscripto residuo toto, inspecta proaemia sola & dignè pensata opus & operam commendatione dignissima reddere poterant. Unde & de proaemiis operum suorum solis, si simul conserta per ordinem essent, opus egregium fieri posse dicebat. Quòd si tantam à viris magnis viridis aetatis Opuscula laudem mereri poterant; quantò magis ea, quae maturior aetas & instructior edidit & edit, sunt laude dignissima? Proinde cùm sex libros suos variis de materiis exaratos & editos sub his verbis, ut referre quandoque solebat, Papae praesentaret. Pater & Domine, caeteri praesentant vobis libras, & nos libros: cùm alios quinque per mensem integrum juxta lectum suum ad inspiciendum Papa, cùm vacaret, habitos, sed postea Cardinalibus cum singulorum commendatione precariò concessos; Gemmam Ecclesiasticam solam prae aliis dilectam & commendatam à se discedere non permisit. Ad laudis autem cumulum tam laborantis [Page 614] quàm laborum, tam operantis quàm & operum illud accessit; quòd nullam aetatem ad disciplinam amplectendum seram reputans, nullam ad perdiscendum longaevitatem sufficientem existimans, non minùs in itinere quàm quiete, vel secum agendo vel cum aliis conferendo, nec ob corporis laborem animi exercitium excludendo, sed tam aestate quàm hieme lucubrando noctesque diebus continuando, quicquid temporis rebus agendis supererat urgentissimis, id totum usque in senium quoque vel legendo vel scribendo, tam in hospitiis quam in scolis▪ studio dabat.

Ut autem ad rei seriem revertamur; plurimum sibi successisse Giraldus multumque à Deo provisum fuisse dicebat; quòd ad curam hanc pastoralem Ecclesiae pauperculae nimis & undique depilatae, homini suae naturae qui dispersa totis revocare nisibus vellet, & inter barbaros moribus bonis ex toto contrarios, martirio plenam vocatus non fuit. Unde & illud Jeronimi in libro Epistolari saepiùs ad mentèm revocare solebat; quòd satius est & majus Episcopalem virum esse quàm Episcopum, magis Episcopo dignum quàm in cathedrâ collocatum. Illud enim virtutis est, hoc fortunae; illud bonorum tantùm, hoc commune. Item & illud Augustini, &c. Proinde dicere Giraldus pluries assertivè solebat, se malle propter Ecclesiae suae dignitatem tam strenuè, carens ejusdem cathedrâ, laborâsse, & jura ipsius hactenus quasi sopita sive sepulta tam dilucidè suo labore declarâsse, & scalam ad ascendendum, si quis à modo Meneviae validus emerserit, erexisse; quàm simpliciter, ut alii, & ignaviter ac prorsus inutiliter, veluti canes non latrantes sed tanquam in ore calamitum habentes, Ecclesiae bonis incubare, nedum etiam eadem bona damnabiliter more aliorum dissipare.

Potuisset autem Giraldus, si per Principum potentiam promoveri voluisset, dudum inter alios cornutus incedere. Oblati nempe sunt ei Episcopatus in Walliâ duo, & ambo recusati; & in Hiberniâ tres Episcopatus & Archiepiscopatus unus; quos similiter omnes recusavit: sicut in libro, qui de Invectionibus intitulatus est, pleniùs continetur. Ecclesiam quoque Menevensem, si causae dignitatis renunciare voluisset, pluries eidem oblatam fuisse satis est notum. Unde & eisdem diebus Clericus quidam mentis alienatae, qui curiam Justiciarii Hiberniae sequi solebat juventutem curiae lubricis & ludicris verbis delectando, crebrò in audientiâ publicâ tanquam ad Magistrum Giraldum apostrophando, & pro ipso quoque statim respondendo, sermonem hujuscemodi proferebat. Magister Giralde, vis Episcopatum Gveisefordensem? Nolo. Vis Ossirie [...]sem? Nolo. Vis Leclelinensem? Nolo. Vis Archiepiscopatum Cassiliensem? Nolo. Demum autem subjiciebat. Vis Episcopatum Menevensem? Et in continenti altâ voce & clamosâ respondebat, Volo. Et tunc in magnum se risum magnumque cachinnum resolvebat. Porrò quoniam interdum respondendum est stulto, ne sibi sapiens videatur; vel potiùs ad verba indiscreta, quoniam à discretis audita; alia prorsus & alia in his & in aliis ratio pactum reformat; sicut in sequentibus perspicuè declaratur. Omnes enim tam Walliae quàm Hiberniae oblatos honores diversis ex causis constanter recusavit. Primos sc. tum quòd adolescens adhuc fuerat, tum quòd pauperes erant & inter barbaros; cùm etiam quòd liberalibus adhuc disciplinis & maximè Theologicis studiis ampliùs indulgere volebat. Alios autem & ultimò praesertim oblatos, quòd nunquam ab Hibernicis vel etiam Walensicis alienigena quivis, quantumlibet bonus & idoneus, nisi per publicae potestatis violentiam eligeretur. Sic autem promoti Choritae sunt omnes & intrusores. Non enim in Angliâ vel terris adjacentibus eligere solet hodie Clerus, non Capitulum, non Conventus. Cùm enim ad Ecclesiam aliquam tres vel quatuor nominantur; ille revera solùm eligit, ut dictum est supra, quisquis canticum laudis tre mulâ voce pronuntiet; Princeps sc qui quem voluerit nominatorum illorum assumit. Umbratiles enim tantùm & non substantiales nec etiam spirituales esse [Page 615] solebant in finibus istis Electiones, usque ad finales sc. hos nostri temporis dies, quibus Anglicanam Ecclesiam oculo benigniore pietas divina respexit.

Proinde quoniam ad Menevensem Ecclesiam quamvis pauperculam vocatio ipsius & electio canonica prorsus fuerat & non coacta, sicut praedictum est; ad illam animum suum post multas & multorum instantias denique totaliter inclinavit; nec nonestum quippe nec tutum reputans tali, prout videbatur, divinae dispositioni resistendum. Scriptum enim noverat. Hoc velis, quòd Deus vult; alioquin curvus es. In hac etenim opinione quanquam erroneà & deceptoriâ non solum ipse sed & patria ferè tota propter circumstantias multas & causas quibus falli poterant, tunc temporis erat. Qu [...]d autem Choritae sunt & non [...]aronitae dicto umbraculi modo nutu Principum assumpti, novit vir ille bonus & sanctus Cantuariensis Archiepiscopus Thomas; qui ob obsequium Curiae Regisque potentiam se promotum attendens, in manu Papae Alexandri III. dignitatem sic adeptam ultroneâ voluntate resignavit, dicens promotionem suam talem tam suae persecutioni quàm ecclesiasticae quoque perturbationi causam revera dedisse. Papa verò viri constantiam videns & religionem, factamque in ipso repente tantam dexterae Excelsi mutationem, qui contra tyrannidem tantam se pro domo Domini Ecclesiae que libertate tuendâ sub tanto discrimine murum opposuit; de auctoritate suâ & gratiâ merâ quod resignaverat, totum ei cum integritate restituit. Quod nisi factum fuisset, frustra quidem super viciosum fundamentum aedificâsset.

Ut autem ad Giraldum his interpositis revertamur; sciendum quòd vacante Sede Lincolniensi post obitum sanctae memoriae Hugonis Episcopi primi, nonnulli de personis Ecclesiae majoribus necnon & Canonicis de Giraldo sibi pastorem assumendo, si liberas eligendi habenas habere possent, pluries inter se animi sui desiderium exprimentes, mentionem tractando fecerunt. Item super Giraldo Romae sublimando & in Cardinalem etiam assumendo, tam propter personae idoneitatem quàm etiam literalis eruditionis copiam, memoratum nonnunquam in Curiâ fuit. Porrò inter plurima de Giraldo miranda memoriâque dignissima & hoc quoque memorandum adjicio; quòd licèt ad Pontificatûs apicem dictis ex causis non attigerit; cùm tamen reditus ecclesiasticos ducentarum marcarum aut plurium obtinuisset; tam amplâ manu & tanquam prodigâ Clericis & familiaribus suis eos dispergere & passim conferre curavit; quòd vix ad usus proprios & necessarios mediam illorum omnium partem sibi retinuit. Praesertim etiam illud ob hoc magis admirandum & approbandum occurrit; quòd longè majoris liberalitatis est signum & largitatis indicium ea profundere quae ad usus proprios licitè possunt reservari, quàm illa quae necessariò danda sunt & quae ad usus proprios retineri nullatenus possunt. In summâ verò sciendum & indubitatâ veritate tenendum; quòd summa praecipuaque causa, quare Giraldus ad summos dignitatis gradus in regno Anglicano juxta personae dignitatem & meritorum qualitatem promotus non erat, ista fuit; quòd principales Walliae viros sanguinis propinquitate contingebat. Semper enim ipsum ob hoc Reges Angliae suspectum habentes & latenter exosum, promotioni ipsius nequaquam assensum adhibere volebant. Haec igitur causa simul cum illâ, quam diximus, quòd non nisi rectâ & regiâ viâ legitimâque semitâ & canonicâ incedere voluit, promotionis ejusdem impedimenta fuerunt.

Quaerens.

De Duobus Episcopis Menevensibus nostri temporis caeterisque duobus parum tempora nostra praevenientibus, de Giraldi quoque Electionibus duabus, & quamobrem tertia non provenit, causis evidentissimis, item de Giraldi laboribus egregiis, & juris utriusque tam Ecclesiae suae quàm personae propriae prosecutionibus, necnon & promotionem suarum impedimentis variis, nos satis apertè certificare curâstis. Nunc autem de duobus Episcopis subsequentibus [Page 616] nostrisque diebus assumptis, eorumque tam electionis modum quàm regiminis morem & officii pastoralis executionem, duplicato beneficio quin veriùs etiam multiplicato, solitâ nobis liberalitate propalare velitis.

Solvens.

Desiderio tuo laudabili & ingenio docili facillimum praebens assensum, sicut ab initio justis petitionibus tuis obtemperavi; sic & finales affectus tuos Deo dante plenè satis adimplere curabo. Summatim ergo superiùs penultimi Menevensis Episcopi nostris diebus praesidentis Gaufredi electionem tanquam in cursu sermonis explicuimus; nunc autem eandem evidentiùs & pleniùs evolvere & enodare curabimus. Hoc autem notum imprimis esse volumus & nulli dubium; quòd longè magis per Regis & Archiepiscopi potestatem quàm per meram & ultroneam Cleri Menevensis voluntatem assumptus fuit. Prior enim Gloverniae Lantoniensis existens, quia per artem Medicinalem, quam profitebatur, Archiepiscopi Huberti, cujus nonnunquam aegrotantis curam gesserat, notitiam & familiaritatem sibi quamplurimam comparaverat; defuncto Menevensi Episcopo Petro, custodia Menevensis Episcopatûs ab Archiepiscopo statim ei commissa fuit; quatenus consensum Canonicorum & Cleri Menevensis ad ipsum, cùm locus affuerit, eligendum in Episcopum, per hoc faciliùs allicere posset. Hic tamen quàm citò Giraldum accepit apud Meneviam electum fuisse; ne cathedram illam inaniter ambire videretur, custodiam sibi commissam illico resignavit.

Porrò videns postea Giraldi promotionem propter lites inter ipsum & Archiepiscopum grandes per commissiones ad Judices multipliciter datas dilationem sumere non modicam, aleamque sententialem propter adversarios tot & tantos tamque potentes jam in dubium vergi posse; spem denuo resumens, ut & cornutus incedere quandoque valeret, nisibus totis anhelans, tunc operas suas medicinales ingerendo, tunc pixides pigmentarias crebriùs offerendo, Curiam Archiepiscopi, quatenus finem causae videret, & fortè suae promotionis eventum expectaret, assiduè ferè jam frequentavit. Cùm autem desiderii sui de die in diem spem conciperet ampliorem; lite diutiùs inter Archiepiscopum & Giraldum quasi per quinquennium & ampliùs perdurante; Monachus quidam de Meneviae & Walliae finibus Gloverniam veniens, dictum Lantoniae Priorem in hunc modum convenit. ‘Mirum, inquit, si pauperculam Menevensis Ecclesiae cathedram cupis, ut fertur, & ambis, praesertim etiam in terra barbarâ & gente hostili, qui Prior es domûs hujus tam nobilis & in loco tam pulchro & pacifico aedificiis egregiis munito, vineisque feracibus, viridariis ac pomariis amaenè conserto; maximè verò cùm in Episcopatu Menevensi toto vix una sit domus ad Episcopum spectans; ubi vir probus, licèt privatus, nedum Episcopus aut Praelatus, honesté descendere queat.’ Ad quod Prior ille paucis ambitionem suam animumque singularem ac saecularem respondendo declarans ait. Quicquid de domorum defectu dicas, quicquid de terrâ hostili & barbarâ nos terreas; longè tamen plus mecum valere quàm nostrum scias. Sed ecce verbum canonicae professioni sive Monasticae, quae proprietatem omnem abhorrere tenetur, valde contrarium. Ex quo patet & hoc apertè, quòd is qui opus & officium Episcopale desideravit, parum advertit quid vel Episcopum deceat, vel quid ad ipsum de jure pertingat. Episcopus enim, ut dictum est supra, juxta Leonem Papam, Caus. XII. Quaest. II. rebus Ecclesiae tanquam commendatis non tanquam propriis uti debet. Unde nec etiam testamentum juxta Canones Apostolorum de rebus Ecclesiae condere potest. Qua igitur fronte, qua temeritate plectibili perenniter atque paenali nec verecundantur Episcopi nec verentur talia praesumere, rerum ecclesiasticarum, quarum dispensatores sunt tantùm, earum se gerere dominatores. Quinimo quàm longè gravius & ultione perenni dignius; quòd rerum Dominicarum [Page 617] Deoque sacratarum non solùm ordinatores esse praesumunt sed etiam dissipatores? Mirum igitur, immo stupore dignissimum; quòd Abbates & Priores omnes Monasteriorum in Angliâ grandium & opimorum, si per regiam, ut fieri solet, voluntatem ac violentiam ad cathedram Episcopalem Hiberniae vel Walliae miseram & macilentam per electionem umbratilem assumpti fuerint; tanquam ad ardua canonicè vocati, in paupertatem talem intrusi, promptis statim affectibus adquiescunt. Et ut propiùs exempla sumantur; sicut de duobus ultimis Episcopis Menevensibus, qui de Prioratibus in Angliâ copiosè ditatis & dotatis, quingentarum sc. Marcarum aut plurium, ad pauperculam Ecclesiam viginti Marcarum reditus annuos vix habentem & inter barbaras nationes & linguae prorsus incognitae, longèque cum curâ majori & quaestu minori statuque valde periculosiori, gratantibus animis translati fuerunt. Causam autem tam fatuae translationis ambitûs talis, de bono sc. in malum, seu fortè de malo in pejus & periculosius, hanc proculdubio certam esse noveritis; quòd mitrati incedere, baculati quoque & annulati, salutari in foro, Dominumque vocari ac Rabbi, venerarique à populo & veluti vivi quodam modo Sancti in terris adorari, & ad benedictionem expeti, trans modestiam omnem & modum affectant, &c.

Processu verò temporis cùm per concordiam inter Archiepiscopum & Archidiaconum dictus Prior electus fuisset & confirmatus; tandem cùm ad consecrationem perventum fuisset; Eliensis Episcopus Eustachius & Wigorniensis Malgerus, quibus electionis illius & consecrationis, ut canonicè procederent, commissa provisio fuit, praesentes cum aliis Suffraganeis existentes, literas Domini Papae sibi super hoc directas in publicâ audientiâ legi fecerunt; quarum antepenultima clausula per Archidiaconi diligentiam talis fuit apposita. Attentiùs provisuri, ne idem Archiepiscopus aliquam ab Electo Menevensi recipiat cautionem, propter quam prosequi nequeat causam statûs Ecclesiae suae. Quibus in publico lectis, praeceperunt Episcopi illi auctoritate sibi commissâ tam Archiepiscopo ne dictam cautionem exigeret, quàm Electo ne talem nullatenus exhiberet. Dicebatur autem à multis, & inter majores etiam curiae Archiepiscopi murmur exierat; quòd dicta cautio à Papâ inhibita ante Prioris electionem aut confirmationem Archiepiscopo curante clàm fuit exhibita. Argumentum autem ad hoc erat & manifestum indicium; quòd quoties de quaestione Statûs à Giraldo motâ coram Episcopo sermo fiebat, suadentes causam prosequendam, tanquam exacerbatus fronteque in rugas illico contractâ torvo lumine respiciebat; dissuadentibus autem vultum placabilem atque serenum ex consuetudine praetendebat. Item immurmurabatur etiam in Curiâ; quòd de illis in Clero Menevensi cunctis, quos per reddituum promissionem contra Giraldum Ecclesiamque suam propriam Archiepiscopus allexerat, ipsum super his adquietare dictus Prior ante electionem suam vel confirmationem sub firmâ cautione pepigerat. Hujus etiam indicium rei fuit evidentissimum, quòd quatuor archipiratis Ecclesiae Menevensis, quibus tenebatur Archiepiscopus, & verè filiis spuriis nec adoptivè nec naturaliter insertis & quasi prorsus ingratis, quoniam in matrem propriam atrociter armatis, absque dubio vel hîc vel alibi, temporaliter sc. aut aeternaliter, coercendis & extirpandis, primos ille Prior factus Episcopus reditus sibi vacantes juxta promissam conventionem conferre curavit; puero sc. prorsus indigno & immaturo Martini filio Canonicam, non canonicè quidem sed conventione collatam; item Folioto perfido foliisque caducis assimilando Ecclesiam de Landestephan; item Gutturnoso de Keirmerthin gurgulioni Episcopale manerium de Landewi apud Goer sibi & successoribus suis perpetuò collatum & confirmatum; item ventricosae de Landu beluae contra spem omnium, quoniam in omnibus indignissimae, Praebendam Meneviae. Postea quidem ad vehementiorem omnium admirationem atque stuporem Archileviticam [Page 618] contulit eidem dignitatem; ostendens apertè, qualem erga Menevensem Ecclesiam affectum habebat, talem in eâ columnam constituendo. Sicut & aliam paulò post tanquam imaginem suam, quoniam filius imago patris, Ecclesiae suae relinquendo; & ipsam non minùs inhonestè quàm inutiliter inter statuas alias, eamque prae caeteris tanquam in eminenti speculâ, quatinus à cunctis ejus imago prospici possit, exaltando. Duas itaque statuas istas fictiles & fragiles & prorsus inutiles in Ecclesiâ suâ tanquam manu hominum factas, carne nimirum revelante non spiritu, praesumpsit erigere; unam sc. ad imaginem suam, alteram autem ad indaginem; istam ad explendam si fieri posset, & satiandam avaritiam suam & aviditatem; illam verò ad manifestandam apertis indiciis & ostentandam impudicitiam & carnalitatem suam. Porrò quam sit illicitum & quàm inhibitum pactionem fieri ut quis eligatur, aut cautionem quamlibet emittere, in Decretis Gratiani, Caus. VIII. Qu. III. palàm aperitur. &c.

Sic itaque promotus, sed à verâ canonicâque promotione valde remotus, simulans in primis rigorem nimium & austeritatem, Baronibus & viris militaribus de terris Ecclesiae suae feodatis hominia sua semel & iterum immo pluries offerentibus se prorsus inexorabilem exhibebat. Demum autem, cùm speraretur ab omnibus, quòd ipse terras ab aliis alienatas esset revocaturus, & indemnitatem Menevensis Ecclesiae summopere curaturus; demum ex insperato longè secius evenit. A singulis enim propter pecuniae summam grandem multo cum gravamine datam non solùm hominia suscepit, verùm etiam ipsis cartas confirmatorias sigillo suo signatas indulsit; & ut majori in quantitate necnon & iniquitate pecuniam eliceret; detestabili damnabilique mercimonio, ne terras in perpetuum alienatas unquam Ecclesia repetere posset, simul cum confirmatione Capituli Bullas etiam Papae singulis singulas super hoc certâ sub cautione promisit.

Item quicquid animi cupiditatem adimplere potuit aut avaritiae morem gerere, totum hoc ardor insatiabilis perquirere per fas omne nefasque non cessavit. Simoniacas igitur actiones aut pactiones, quas per se vel canonicum suum Cubicularium, quo mediante dolos concinnabat, palliato vocabulo sub sequestrationis nomine componebat. Cùm enim sequestrationes fieri non debeant, praeterquam in casibus jure expressis; quoties Ecclesias aliquas litigiosas esse noverat, aut non solùm Personis decedentibus verùm etiam Vicariis, statim Ecclesias in manu suâ sequestrabat; nec sequestrationem talem quanquam illegitimè factam nisi priùs unctis ad nutum manibus relaxabat. Novit hoc Eustachius de Stakepole in Pembrochiae finibus; qui Ecclesiam, cujus personatum gessit apertè, Vicario tantùm defuncto, sic sequestratam per X. marcas extortas relaxavit & vix tandem ad manus suas revocavit. Item Philippus quoque de Warthreniaun Ecclesiam suam, procuratore suo & progenitore rebus humanis exempto, similiter sequestratam, post longas vexationes & obventionum Ecclesiae distractiones, centum solidorum profusione vix redemit. Multos etiam alios per Episcopatum, quos longum esset enumerare, modis similibus damnificavit.

Item super Institutionibus novis in Personarum damna priorum malè perpetratis, & cartis novis in veterum praejudicia tam suarum quàm decessorum quoque suorum justè & legitimè praemissarum emissis seu prece seu pretio seu favore sive timore: Sicut de Clerico Falconis apud Lanpatern-Maur super Ecclesiae Canonicos superstites instituto: inter Menevenses Episcopos se novum hic atque notabilem in his & similibus reddere non erubuit. Item tam Clericos Diocesis suae plerosque quàm Laicos, qui Religionis habitum sumpserant & aliquamdiu portaverant, ad laicales tam habitus quàm actus redire, quosdam ex pastorali negligentiâ, quosdam autem non absque scandalo gravi turpi venalitate [Page 619] permisit. Quid plura? Quicquid pecuniam accumulare quocunque discrimine potuit, id totis efficere nisibus non verebatur. Unde & dilapidationibus rerum ac terrarum Ecclesiae suae crebris & auditu horrendis ac miserandis insistere non cessavit. Veluti de terrâ de Landegoph, militaribus sc. feodis duobus aut tribus Nicolao Avenello praedicto superiùs XX. marcarum collirio cupidè distractis. Item & de feodo Praebendae de ^a Breudi in laicale & militare obsequium pro simili collirio totidem argenteis marcis confecto, notâ nimis & inhonestâ causâ converso. Item & de Manerio de Landewi apud Goer, & Ecclesiâ de Langavelack ibidem Menevensium Antistitum propriâ & tanquam eorundem Sede secundâ, filio suo carnali fatuè nimis & fatuo collatis. Item & de villis de Lancadouch & Landegewith Menevensi Ecclesiae propriis; quas propter pecuniam aut pecuniae materiam alienavit. Nec non & terris aliis de Stratewi cunctis non infructuosis, quas nunquam post promotionem suam semel intravit aut visitavit; ideoque per incuriam talem & negligentiam amissis & à potentibus patriae viris penè irrevocabiliter occupatis. Item & de Manerio de Trullan apud Brechene in terrâ pacificâ constituto, potenti partium illarum viro pro bobus & vaccis ferè dimidiato. Sed nonne lapidatione digni forent tales rerum ecclesiasticarum dilapidatores? Num etiam stercore bovino, ut ad duriora prorumpat indignatio & veritati non pareat, lapidari deberent & dehonestari, qui terras ecclesiasticas fertiles & utiles, sibi commendatas tantùm & non appropriatas, pro bobus & vaccis venundare & in perpetuum alienare nec verecundantur nec verentur ^b.

Item & de Clericis Diocesis suae multifariâ per ipsum pecuniarum extorsione gravatis, & eisdem quoque duplici tribulatione surgente per laicalem undique spoliationem afflictis, & à Pastore dissimulante luposque rapientes non [...]rcente minimè defensis. Item & super excessibus aliis multis & magnis ac detestandis ad pecunias exaggerandum perpetratis notabilem se praebuit; sicut in Epistolâ canonicae commonitionis tertiâ ei a Giraldo caritativè directâ continetur. Praeterea secundus hic Menevensis Episcopus; qui Clericos suae Diocesis nostris diebus tallagiis crebris, ne & tollagiis dicamus, gravandos instituit; decessoris sui proximi nimis expressè vestigia sequens; sed Monachum tamen Canonicus in actibus hujusmodi vincere volens. Ille namque quolibet anno tertio Clerum Menevensem deplumabat. Hic verò crebriùs atque crudeliùs, quia quolibet anno secundo, ad nutum & absque misericordiâ Clericos excoriabat. Item secundus hic quoque Menevensis Antistes; qui circuitionis & hospitationis per Angliam & Walliam nimis assiduae gravem cum scandalo notam incurrit. Et ut Monachum vincere per omnia posset; ut sibi suisque per suam Diocesin hospitio susceptis pulchra in discessu dona darentur, hospitibus suis onus adjecit. Sed ecce quantae modestiae sunt Monachi sive Canonici de Monasteriis in Praelatos assumpti; ex his & similibus evidens esse potest. Qualiter autem ex Clero Menevensi quidam assumptus in Praesulem Archidiaconus de Keirdigaun nec hospitando nec talliando maculam meruit; superiùs dicta declarant.

Ad haec etiam tanta de die in diem crevit in eo avaritia pariter & aviditas; quòd non solùm erga minores seu mediocres sive minutos Diocesis suae Clericos, verùm etiam erga majores circa finalia tanquam delirans tempora cupiditatem suam exercere praesumpsit. Unde & erga Magistrum Giraldum, qui tantae authoritatis & opinionis tam in Angliâ quàm Walliâ fuerat, invidiam olim conceptam [Page 620] atque malitiam ampliùs occultare non praevalens, nepotem suum Archidiaconum de Brechene, quem in bonis ecclesiasticis tam amplè beneficiari procuraverat, ab ejus consilio pravis abstraxit suggestionibus; & juvenilibus auribus senile venenum infundens, non absque naevo & notâ infamiae perpetuae innaturalem simul & ingratum effecit. Dupliciter itaque juvenem senex damnificavit; dum maculam ei tenaciter nimis haerentem & vix separabilem, quia Poena potest demi, culpa perennis erit, malè susurrans infixit; & literaturae fundamentum liberalibus doctrinis cunctis tam necessarium, quod si patruo sicut deceret adhaesisset, copiose quidem adeptus fuisset, funditus ei damno irreparabili senex seductor ademit. Item & corporalem ejusdem Giraldi possessionem Ecclesiae de Thinebech, quam canonicè adeptus fuerat, ecclesiasticâ nempe sub nubilo ^c Interdicti tempore censurâ sopitâ & inde audaciâ sumptâ, per tres annos aut quatuor lividè pariter & cupidè distulit; & avaritiae suae morem gerendo fructus interim cunctos & obventiones usurpavit. Unde & quoniam pisces, qui in portu illo marino abundare solent, absque [...]alsamentis debitis avidè devorare solebat; Giraldus aliquoties ei scribere consuevit; promittens quòd sole sereniùs orbem per Dei gratiam illustrante, piscibus sic usurpatis & absque sapore voratis debita proculdubio salsamenta sibi quandoque pararet; & per histeron proteron cum legitimis confecta receptionibus in Angliâ distemperaret. Quod quidem juxa promissa, relaxato demum Interdicti incommodo, facere cum effectu curavit; & ablata universa cum dedecore injuriantis reddi compulit & pudore.

Sciendum hoc quoque, quòd vacante dictâ de ^d Thinebech Ecclesiâ, statim Episcopus hic Priorem de Pembroch, cui nomen Philippus, semel & iterum & saepiùs & anxiè sollicitavit; rogans attentiùs & modis omnibus efflagitans, quatenus Ecclesiam illam cuidam Clerico suo conferret; ut sic piscibus illis per medium ad nutum suum uti posset. Et cùm Prior constanter ei responderet, se Magistro Giraldo ad primam conferendum Ecclesiam suam vacantem sub firmâ sponsione teneri; ille è contra periculum totum & onus expensarum, si Ecclesiam illam Giraldus fortè repeteret, in se suscepturum & subiturum sub certâ securitate promisit; & praeter hoc etiam mediam partem Decimarum omnium ejusdem Ecclesiae de piscibus, qui ibi abundare solebant, Priori quamdiu viveret & Monachis ibidem secum degentibus ad usum proprium percipiendam sub firmâ cautione spospondit. Sed ecce quàm manifestam, qui Simoniacos in aliis reprimere deberet excessus, ut avaritiae pariter & gulae satisfieret, solita & assueta minus abhorrens, Simoniam committere paratus fuit? Proinde quoniam quod malè appetiit, assequi non potuit, Rectorem Ecclesiae praepediendo & debitam ejusdem investituram differendo, piscibus ejus & fructibus, quamdiu quidem ausus fuit, non minùs impudenter quàm imprudenter incubuit; quod ei tamen ad rumen pariter atque ruborem non longo post tempore venit. Item adeò infatuatus & quasi mente captus ex morbi paralitici vehementiâ parum ante obitum fuit; quòd in magnos quosdam & autenticos viros, citra judiciarium ordinem omnem, sententiam excommunicationis intorsit; quod quidem, si compos tam corporis quàm mentis fuisset, attemptare nullatenus ausus fuisset; qui statim ad confusionem grandem ipsius & correptionem à Judice superiori per operam Giraldi sunt absoluti.

[Page 621]Interim autem ex gulae vitio irâque vindici divinâ, quae temporalem interdum vinolentis & vitiosis poenam infligit, subitò morbum paraliticum gravissimèque non solùm medietatem verùm etiam totum corpus inutile reddentem incurrit. Unde magis hoc admirandum ac miserandum; quòd quanto membrorum & corporis afflictio durior & diuturnior; tantò mentis & cordis ambitio immoderantior & ardentior: adeò sc▪ ut quo plùs crescebat in eo infirmitas, plùs eo ipso de die in diem augmentata videbatur aviditas. Unde & multorum ex hoc mentes stupor invasit; quod ubi locus moderantiae magis & poenitentiae foret quàm aviditatis & avaritiae, potiúsque parcendi tempus existeret quàm opprimendi; discurrentes undique tam Officiales quàm Ministeriales, modicitatem temporis & horae potentiae suae tanquam uberiori rapacitate compensantes, quia non parcit populis regnum breve, rapinis atrocibus & pauperum oppressionibus insistere non cessabant. Verùm in hoc casu simul cum Cicerone dicere poterimus. Quae major amentia, quàm quo minus viae restat, plus viatici quaerere?

Utinam autem cuidam Episcopo nostri temporis Wintoniensi, sc. Henrico, tam animi quàm atavi nobilitate conspicuo, similes essent Episcopi nostri; qui in senectute bonâ & sanctâ constitutus, biennio ante obitum suum integro, nichil omnino proprium penès se retinens, cunctas propemodum possessiones suas in caritatis opera largiendo disperserat; cotidianam tantùm refectionem suam tenuem admodum & exilem vix sibi cum paucis cubiculariis Monachis ac Clericis suis sive ministris suscipiendo, terras tamen Ecclesiae suae atque maneria cuncta, tanquam bonus & fidelis dispensator, posteris exemplum praebens, plena bonis & usque ad summum instaurata reliquit. Et sic in orationibus continuis, disciplinis cotidianis & crebris ac confessionibus & poenitentiis, vitam hanc terminans, Cantuariensem qui paulò ante praecesserat rubris indutum roseisque coronis, puniceis coccineisque decenter ornatibus purpuratum, nive nitidior longèque lacte candidior, liliorum sertis undique septus, Wintoniensis foeliciter est secutus.

Ut autem ad priora revertamur; ingruente fortiùs & saeviente dicto morbi incommodo, revocans Episcopus ad memoriam, quòd Cisterciensis Ordinis habitum quandoque susceperat, eoque rejecto & ad saeculum ipso reverso post ànnos aliquot ad Canonicum regularis disciplinae Monasterium de Lanthoneiâ apud Gloverniam procul à partibus suis natalique solo remotum convolavit, vitam corrigere volens; conscientiam serenare proponens, nuncios suos ad Legatum Angliae tunc temporis Tusculanensem Episcopum & Ordinis Cisterciensis Monachum nomine Nicholaum destinavit, consulens ipsum & quaerens, utrùm Ordinem priorem & habitum resumere posset, salvâ sibi nichilominus dignitate Pontificali. Quod cùm licitum fore responsum acciperet & salubre consilium; denuo per nuncios suos literas ipsius patentes super hoc facto authenticando & approbando postulavit. Sed quoniam ipsas impetrare non potuit; maluit periculum & poenam Praelatus expectare, quàm privatus absque omni periculo securus existere. Mirum autem, quòd vir copiosè literatus & discretus, si non & cupiditate nimiâ fuisset excaecatus, & morbi vehementiâ jam infatuatus, tam Ordinis malè mutati quám Cathedrae malè quaesitae cauteriatam undique conscientiam habens, cum absque utroque salus esse nequiverit, nec ad Ordinem redire priorem nec Cathedram resignare voluit, praesertim etiam urgenter instante lethali articulo, damnabiliter usurparam. O quàm duro commercio Pontificalis haec in terris tam desiderata pompositas, tam malè quaesita, pejùsque ministrata, & baculi illius mitraeque minacitas, & tamen haec tota tam parum duratura potestas, sibi tragaedicum exitum cum gehennali poenâ fine carente comparabit. O quàm dissimilis hic memoratis nostris temporis Episcopis tribus & memoratu dignissimis; qui [Page 622] conscientiam serenantes & scrupulum omnem eliminantes & maculam abstergentes, adeptas per obsequium Curiae dignitates finali foelicitate resignârunt.

Ut autem non à remotis & antiquis sanctitate praeclaris, quorum copia major, verùm à modernis & tanquam nostri temporis Episcopis virtute conspicuis, quorum quidem turba longè tenuior, praecipuèque duobus, dicto sc. Wintoniensi & Thoma Cantuariensi, exempla petantur: audiant Episcopi nostri, qui tallagiis insistunt & tolagiis, factum Wintoniensis illius. Cùm audisset vir ille bonus & sanctus Presbyteros per Diocensin suam post multas commonitiones & praeceptiones de calicibus argenteis habendis, in stagneis passim celebrare; convocatis omnibus tanquam ad auxilium postulandum, dederat enim paulò ante quingentas marcas Regi Henrico ad expeditionem Tholosanam, significavit eis quòd in calicibus argenteis, quibus restaurare vel ex parte damna posset Ecclesiis olim per werras suas irrogata, petebat sibi auxilium ferri. Quo promptissimâ à cunctis voluntate concesso; cùm ad diem statutum singuli de singulis Ecclesiis ad minus calices congererentur: de plerisque nimirum Ecclesiis optimis plures allati fuerant, consecratis omnibus & benedictis, ad Ecclesias unde venerant cunctos remisit; dicens: Quae Deo & officio suo dare noluistis, mihi Monacho minimo & peccatori miserrimo dare parati fuistis. Nunc autem saniori consilio Deo donentur, & ejus obsequiis in perpetuum mancipentur. Idem etiam convocatis aliâ vice Clericis suis, tanquam aliquid quod pecuniarium acervum augeret petiturus, post publicam & ultroneam communiter omnium concessionem, nichil aliud ab ipsis quàm Orationum & Missarum munus exegit. Noverat enim vir ille bonus; quantum valeat multitudinis exoratio. &c.

Ut autem aliquid nunc in commune dicatur, quod ad utrumque pro parte referri possit, Cantuariensem sc. & Wintoniensem; sciendum quòd cùm Wintoniensis Henricus inter Episcopos Angliae Cantuariensis Ecclesiae Suffraganeos quasi Subdecanus existens, Decano Episcoporum Londoniensi sc▪ ante promotionem Thomae Cantuariensis rebus humanis exempto, consecrationis munus ei impenderet; statim hoc completo dixisse memoratur. Frater carissime, duorum optionem nunc tibi do, & tanquam ludum partitum tibi constituo. Aut summi Regis gratiam proculdubio perdes aut terreni. Noverat enim Regis Henrici II. naturam Ecclesiasticae libertati ex toto contrariam. Quo dicto, sic illico Thomas oculos & manus ad coelum levando subjunxit. Et ego Deo opitulante viresque mihi ministrante hanc partem firmiter eligo; quòd nunquam pro terreni Regis amore gratiam & favorem summi Regis amittam. Hanc etiam optionem pariter & sponsionem uterque lacrimarum profusione, & Consecrator quoque dextrae manùs benedictione, confirmavit. Proinde & audito transitu Martiris tam eximio & tam insigni: Deo, inquit, summo patri gratias intimas ago; quòd datum est mihi tanto viro manus Consecrationis imposuisse. Ad haec etiam illud quoque quasi in commune de tam faelici copulâ adjici poterit; quòd hi duo contemporanei fuerunt sed non coaevi. Ultimi namque Wintoniensis tempora Cantuariensis incathedrati videre prima & doluere postrema. Unde auditâ morte Martyris & modo mortis, sacrum os statim in haec verba resolvit. Per ordines, inquit, Dei verè Martyr, & verus ac magnus Martyr est iste. Sed ecce quemadmodum juvenes coelum rapiunt; & nos miseri senes quid hic moramur inutiles? Et tamen cùm ille in fine Decembris, sicut notum est satis, gladiis impiorum occubuerit, immo veriùs ad coeli palatia transvolaverit: iste Septembri sequente plenus dierum & bonorum rebus humanis exemptus est; tanquam sine socio diutiùs in terris subsistere taedium ducens, & absque compari stellâ ampliùs in tenebris lucere recusans. De beato verò Martyre Thoma, cujus gloria Sole lucidiùs orbem irradiat, aliquid [Page 623] etiam exempli causâ post tot nobiles Scriptores scribendo proponere praesumptuosum videri posset & superfluum. Qui tamen ea de Martyris illius laudibus & titulis, quae quasi specialia quidem & nova Giraldi stilo paucis perstricta sunt verbis sed dilucidis videre voluerit; Tractatum ejusdem de Copulâ tergeminâ, in Legendâ S. Remigii Lincolniensis Episcopi primi requirat.

Quaerens.

De penultimo nostri temporis Menevensi Episcopo satis nobis plenè & apertè disseruistis; nunc autem super hoc postremo ibi promoto & promotionis modo solitâ si placet benignitate nos certificare velitis.

Solvens.

In principio Tractatùs istius & circiter ipsa statim initia super hoc unde quaeris summatim & succinctè, nemine tamen tunc nominato vel expressè notato, pertransivimus. Verúm quatinus ad evidentiam majorem nonnulla dictis dicenda nunc adjiciamus. Sciendum quòd Praesule Gaufredo rebus humanis exempto, cùm pluries Canonici Menevenses in Ecclesiâ suâ super Pastore sibi praeficiendo tractatum habuissent; tandem ex dictâ superiùs temporis occasione nacti audaciam; quoniam & publicam potestatem tunc plurimùm enervatam & ecclesiasticam libertatem per Dei gratiam viderant augmentatam; licèt ipsos tam literis suis Rex pro Anglico quodam quàm etiam vivâ voce rogâsset, necnon & Archiepiscopus illis pro Rege in justis suis petitionibus exaudiendo scripsisset; tamen in purum Walensem eligendum, Abbatem sc. pauperis Caenobii cujusdam in Menevensi Diocesi de ordine Canonico & Prato-monstrato, consenserunt. Quem quidem quia virum bonum & simplicem noverant & de gente suâ oriundum, caeterisque nationibus neque naturâ nec nutriturâ permixtum, quique ad nutum ipsorum omnia faceret, & morem patriae gerens nec Clericorum in patrum Beneficia successiones nec concubinarum in eorundem hospitiis cohabitationem abhorreret. Cujus etiam, ob innatam simplicitatem & quasi remissam liberalitatem, nec correptionem in delictis expavescerent nec coercionem.

Sed utinam fraudati desiderio suo, non juxta opinionem suam & pravam voluntatem tepidum eundem, sed aut calidum potiùs aut frigidum inveniant; talemque in ipso simplicitatem praeter spem reperiant & obstupescant, qualis fuerat in Job. Cujus quidem simplicitas non fatua fuit sed recta magis & justa, & absque dubietatis & fallaciae plicâ. Erat enim Job, sicut scriptum est, Job 1. 1. vir simplex & rectus & timens Deum. Unde si talis fuerit viri simplicitas, de quo nunc loquimur; tunc erit recta Deumque timens & pavens omnia opera sua. Scriptum est enim. Prov. 21. 14. Beatus, qui semper est pavidus. Non itaque dubium, quin omnis animo ipsius foeditas, omnis enormitas, omnis in Clero, si talis existat, turpitudo displiceat. Publicas igitur in Clero & maximè in Ecclesiae suae gremio fornicationes, saluti pariter & honestati tam contrarias & tam inimicas, necnon & successiones quas tantopere condemnant Canones, debito de jure falce pastorali totis nisibus extirpabit. Quid enim turpius, quid inhonestius, aut quid indecentius, quàm in circuitu Ecclesiae matris & quandoque Metropolitanae, ubi sanctorum virorum habitatio, ubi & eorundem adhuc reliquiarum sancta repositio, ubi & Angelica spirituum bonorum frequens visitatio; ibi nutricum & obstetricum, ne & meretricum dicamus, habitacula, partuumque recentium & puerorum vagientium jugis incontinentiae testium crebra & crepitantia cunabula? Quid plura? per cellas caelibum in loco sacro quasi lenonum & levium lupanaria faeda. Quid etiam horribilius aut damnabilius, quàm nocte torâ in cubiculo jacere concubinario, & manè facto astare in Ecclesiae choro, tanquam re bene gestâ, in veste Canonicâ sc. & honestâ, pullâ [Page 624] quidem exteriùs mundi contemptum & viciorum mortificationem falso praetendente, & subtus stolâ candidà munditiam in ipsis & pudicitiam mentiente. Unde ut paucis plurima concludam. Quid foedius, quid detestabilius, quàm à turpi quotidie thoro & tanquam fornice tristi plectibili perpetim praesumptione ausos accedere, nec confessione compunctos nec corde purgatos, ad mensam sacram & fercula Christi; quae revera sumentem vel sanctificant vel condemnant? Qua igitur fronte gregem intuens letali morbo correptum, curam adhibere pastoralem, animaeque Medicus manum apponere medicinalem, per inscitiam aut incuriam dissimulabit? Si annuncianda populo Domini scelera ipsius Propheta testatur, alioquin sanguinem ejus de manu negligentis requirendum esse Pastoris; quantò magis verenda est haec comminatio, ubi non solùm in populo & vulgo, verùm etiam in Clero defectus hic reperitur? Praesertim etiam Clero in ipso Cathedralis Ecclesiae gremio constituto, & tanquam sub alis ipsius enormiter & enormiùs educato, paternaque scelera expressè imitato, & ab inquinamentis avitis in nullo mutato. Non hîc igitur in re tam apertâ vel dissimulationi locus est vel excusationi. Error etenim, cui non resistitur, approbatur. &c.

Quaerens.

Causas, cur hunc prae caeteris elegerint satis, evidentes assignastis▪ Ex quibus revera clarescere potest, quòd magis electores suas suorumque commoditates proprias & juxta morum suorum abusus enormes indemnitates, quàm Ecclesiae suae praesentibus temporibus aut futuris utilitates, attendebant. Nunc autem utrùm pura fuerit, quantum ad personam Electi, nullâque ex parte fermentata promotio, declarare velitis.

Solvens.

Quantum ad humanum spectat examen, nichil apertè probabile; quanquam aliquid fortè notabile, praesumptionem quippe pariens non probationem, huic Electioni mendam infixit. Absit enim, quòd statim defuncto Episcopo Gaufredo vel etiam in extremis agente, capam holosericam, sicut fama fortè confinxit, aurifrigio ut fertur electo undique fimbriatam & vasculis aureis artificiose confibulatam, Londoniis emerit & Ecclesiae Menevensi praesentaverit. Donum quippe est in se pulchrùm, preciosum & praeclarum; temporis tamen ratione suspectum; & tunc solùm & praeter solitum evidentissimum videri potuit ambitionis indicium, & ut doni gratiâ dator in Pastorem citiùs assumeretur, efficax allectorium. Item quoniam sincera debet esse & pura, sicut dictum est supra, ex parte pactionali Electio: Absit, quòd Canonicis Walensicis ante Electionem suam succedendi jus sub firmâ cautione . . . . . . filiorum suorum pollicitus sit promotionem. Argumentum tamen ad hoc, ut fertur & fama dispersit, unde dolendum, jam emersit, quòd Martini filium puerulum, qui cunctos Ecclesiae Wallensicos tam Vicarios ferè quàm Canonicos sanguine sibi vel affinitate conjunctos habere dinoscitur, per patris cessionem pariter & intercessionem statim prae foribus & inter opera sua prima, spem certam caeteris ad impetranda similia praebens, Canonicare non erubuit. Ob causam similem alteri Martini ejusdem filio annis & aetate . . . . . . . . . . gogo, primam post promotionem suam Gaufredus Episcopus Canonicam . . . . . . . . . . suspicionis & conventionis notam malè vitando, conferre . . . . . . . corum & affinium cuneis in Ecclesià septus, ideoque novis Episcopis miris . . . . . . . . Quòd si ad hoc efficaciter eniti non poterit; ad aliud remedium absque dubio recurret; quoniam ipsas Canonicis Ecclesiae, quatinus vel bonis Ecclesiasticis alantur & sustententur, firmiorique foedere sic more solito conjungantur, concubinariis amplexibus copulare curabit.

[Page 625]Absit quoque quòd Canonicis Anglicis maximè verò duobus illis plus caeteris in Angliâ circa confirmationem ipsius & consecrationem laborantibus, Archileviticas, cùm vacaverint, promiserit dignitates. Quàm sit autem Simoniacum, quàm illicitum & quàm inhibitum, Electioni cuilibet pactionalem praemittere cautionem; paulò antè in tractatu de promotione Gaufredi Episcopi per Canones expressos est declaratum. Verùm sicut dictum est ibidem, de quatuor illis, inquam, Archipiratis contra Giraldum & Ecclesiam suam allectis quibus Archiepiscopus Hubertus tenebatur, ex hoc pactum praecessisse revera patebat; quòd ipsos statim de primis reditibus vacantibus Gaufredus Episcopus beneficiaverit; qui nec obsequiis antè praestitis, nec ullâ sibi fuerunt familiaritate vel etiam consanguinitate conjuncti. Nec credat hoc etiam aliquis, quòd tam praepropere fuissent hi reditus ipsis vel propter mores eorum egregios vel propter Clericatus eximios, sc. ex merâ caritate, collati.

Caveat itaque qui nunc praeest; quòd si filios Canonicorum suorum in Praebendis patrum immediatè ritu barbaro, ne & barbarismo dicamus, canonicare praesumpserit; aut si dictos Anglicos duos, tam initialiter officiosos & ad obsequendum promptulos, processu temporis Archilevitas effecerit; quòd pactio prava praecesserit, vehemens absque dubio praesumptio surget. Caveat & hoc etiam gubernator & non direptor & excoriator: sit rerum ecclesiasticarum dispensator non dissipator, congregator non disgregator, dilatator non dilapidator; & ut brevi eloquio multa concludam; sit compilando Praelatus, non depilando Pilatus; & juxta salutarem Pauli doctrinam non dominator in Clero, sed forma factus & tanquam imitabile cunctis exemplar datus. Item Pontificali per omnia pudicitiâ praeditus & munditiâ verbique constantiâ, necnon & avaritiâ carens & cupiditatis intemperantiâ, tam Simoniacam quàm Gieziticam pravitatem tamquam pestem abhorreat; & decessoribus suis nostri temporis ferè cunctis valde dissonus in hoc & diversus existat. Illamque praecipuè Gieziticam pravitatem vilissimam de Ecclesiarum ornatibus cunctis post dedicationem illico spoliandis, stauroque servientibus extorquendo summopere vitet. Alioquin post consecrationis eulogium suspensionis maledictum, sicut locis quibusdam vidimus, consequenter immo & continenter intorquendum, maledictionem sc. statim dandam post benedictionem. Item & Gieziticam detestabilem ac turpissimam cartarum & literarum fieri in Curiâ suâ venalitatem evitet. Vidimus enim & abhorruimus duorum decessorum suorum propinquorum Notarios tam Monachos quàm Canonicos non solùm Cartas verùm etiam literas de simplici justiciâ cunctas pauperibus & egenis passim & absque delectu venditare nec verecundantes nec verentes. O quàm dissimiles hi beato Cantuariensi Martyri Thomae; qui ut curiam suam ab hac ex toto peste purgaret, tam Cancellarium suum quàm Notarios cunctos sacramento constrinxit; quòd valens [...]nipulum Anglicum propter literas vel etiam cartas conficiendas aut consignandas à nemine reciperent? Non enim ignorabat, &c.

Item & juxta Apostoli doctrinam nemini citò manum imponat; nec absque examinatione canonicâ & perscrutatione debitâ quenquam ad Ordines admittat. Et sic Episcoporum Walliae, Hiberniae & Scotiae, qui reprobatos in Angliâ & pro indignis habitos & ubique recusatos, passim & absque delectu, non autem absque delicto, cunctos ordinare praesumunt, opprobrium vitet. Propter hoc etenim quoniam & absque titulo sustentationis & absque testimonio natalium & conditionis, nec non & vitae ac conversationis; item & absque scrutinio literaturae sufficientis & eruditionis, tanquam falcem [Page 626] in messem alienam fatuè mittendo. Neque suorum nec alienorum dignè meritorum qualitatem attendendo, aequè ad Ordines dignos & indignos omnes admittunt, tanquam in Ordinatorum multitudine laudem sibi multam acquirentes: accidit absque dubio, quòd in Parochialibus Ecclesiis tot inveniuntur Pastores inscii & penitus imperiti, verè mercenarii & per omnia minùs idonei, ideoque in jacturam animorum inaestimabilem duces caeci & caecorum, proh dolor, duces effecti. Unde si dignis tantùm & bene morigeratis, decenter eruditis & literatis, manus imponerentur Episcopales; certè ut moribus & vitâ commendabiles essent necnon & literaturâ praestabiles, tam bonorum consortia ad mores informandum propensiùs appeterent, quàm Magistrorum quoque limina terere crebriùs non negligerent; scolasque & studia, ut eruditores existerent, ampliùs absque dubio Clerici frequentare curarent. Constat itaque tantum tamque dolendum in grave animarum discrimen dictum in Clero defectum in Episcoporum incuriam maximam plectibilemque perpetim injuriam redundare.

Item paupertati tam Ecclesiae suae quàm patriae se conformet; & ad justas solummodo facultates, non undecunque congestas, impensas suas & sumptus adaptet. Scriptum est enim &c. Item terras Ecclesiae suae Walensicas suis cultoribus non infructuosas, ab Anglicis Episcopis montana & silvestria Walliae perhorrentibus & incolas etiam ipsos exosos habentibus tanquam pro derelictis habitas, Wallensis Episcopus colat & diligat; & tam armentis quàm equitiis, pecoribus etiam & pecudibus, morem patriae gerens, ipsas instaurando, fructus exinde pro terrae modulo, tanquam ex auri vel argenti proventibus, sufficienter eliciat. Quoniam quod auri massam ad usum aequiparat, auri valorem plenè & abundè repraesentat. Et sic usurpatos ex horum & similium defectibus dictos rerum damnabilium enormes abusus, licitis his provide ac prudenter utendo, foeliciter evitare valebit. Habeant igitur opulenti regionum opimarum Episcopi copiosas opulentias suas, & tam rhedas longas lateralesque clitellas quàm vecturas innumeras & familias multas & magnas, fortunae suae pinguissimae morem gerendo, circumducant; & tantae sequelae suae multitudinem pascant. [...]Eccles V. 10. Ubi nempe multae divitiae, Ecclesiaste testante, multi sunt qui comedunt eas. Opus nimirum est &c. Pauperis autem Ecclesiae & in terrâ paupere Praesul existens, modicus ipse modicamque familiam habens, modicis ipsam atque modestis alere praevalet impensis; & si modicitate suâ ac mediocritate contentus fuerit, satis habebit dapis, & curae multo minus. Juxta moralem namque Poetae doctrinam, Metiri se quemque suo modulo decet &c.

Audiat haec igitur ille, de quo nobis nunc sermo conseritur. Audiat, inquam, & exaudiat, doctrinamque salubrem ex mero caritatis fonte manantem mentis cubile fideliter reponat, cum effectu custodiat; nec solùm enim corde custodiat, verùm etiam operum prohibitione sequentium verè custoditam efficaciter ostendat. Ad illud itaque documentum haec sequendo toto conamine tendat; ut auream sc. & aureolam gemmeamque coronam, pro talento exhibito proque lucro reportato Praelatis egregiis dupliciter debitam, foeliciter obtineat, &c.

Sciendum hoc autem, & finaliter hîc etiam adjiciendum; quòd Metrica Cosmographia nostra juvenilibus annis edita prodiit anno aetatis meae quasi vicesimo. Hibernica verò Topographia & Vaticinalis Expugnationis Historia anno quasi tricesimo, Itinerarium autem nostrum & viri sancti Cantuariensis Archiepiscopi Baldwyni per hispida Walliae loca, & de Cambriae descriptione Libellus, anno quasi quadragesimo. Symbolum autem Ele orum, & de Gestis Giraldi liber; [Page 627] simul cum Invectionum Libello, & Duorum Speculo, vindicis animi digestis studio, anno quasi quinquagesimo. Legendae verò Sanctorum variis temporibus variae; sed ultimae duae, de duobus sc. Episcopis Lincolniensibus, signis & miraculis & vitae sanctitate conspicuis, simul cum Gemmâ Ecclesiasticâ sacramentalis doctrinae perutili pariter ac praeclarâ, anno quasi septuagesimo. Dialogus autem praesens, unà cum libello de Principis Institutione toties promisso, diu nimirum valde diligenter atque latenter hyemalibus lucubrationibus crebris juxta veritatem historicam & quae veris parcere non novit severitatem elaborato, ideoque tam serò prodire in publicum & proferre caput denique vix auso; tanquam anno aetatis meae septuagesimo. Et circiter id ipsum temporis liber de Ecclesiasticis Ordinibus ex variis nostri temporis religionibus emanavit. Abhinc autem & annis etiam antea plurimis potiùs operibus bonis quàm opusculis mensque manusque totis per Dei gratiam nisibus invigilare propensiùs & indulgere curavit.

[Page 628]

Giraldi Cambrensis HISTORIA DE Vitâ S. DAVIDIS Archiepiscopi Menevensis.

Proaemium in Vitam S. DAVID Archiepiscopi Menevensis à Giraldo digestam.

VItam S. David Archiepiscopi, quem vulgares Dewi dicunt, scolastico declarare stilo, quanquam aliis occupatus plurimùm & detentus literarum studiis, Fratrum tamen & Concanonicorum victus instantiâ, vix tandem & invitus adquievi. Quoniam verò nec cursûs istius plana est via, nec materialis ad unguem area limâ veritatis videbatur exculpta; mihi quidem rerum ista expolitio valde fuisset importuna; nisi quoniam ipsis plurimùm, immò praeter modum, visa est opportuna. Lectionis igitur antiquae & propemodum jam antiquatae, sicut nec verba, sic neque rerum hîc series, nec continentia requiratur. Correctionis quippe lege servata, Domino inspirante, qui interdum quae abscondit à sapientibus, revelat parvulis; & superflua rescindi, & defectiva suppleri, & minùs exquisitè dicta mutari, in hac praesenti paginâ Lector inveniet. Hoc autem mihi scribendi fiduciam praestare potuit; quia cùm tribus in rebus à naturâ virtus videatur inserta; sicut non lapidum, non herbarum ita nec verborum, bajuli vitio virtus amittitur. Quòd etiam in Scevae filiis infidelibus, sicut in Actibus Apostolorum legitur, per Jesum quem Paulus praedicavit adjurantibus & Spiritus malos ab obsessis ejicientibus est compertum.

LECTIO I. De miraculoso Viri Sancti▪ conceptu.

BEatus itaque David ingenuis natalibus ortus, Kereticae Provinciae Principis filius, cui nomen Sanctus, Arthuri verò Regis avunculus, fuisse perhibetur. Cujus generatio sic erat. Praedictus enimverò Sanctus Keritici Regis filius, à quo & Keretica regio nomen accepit, regales interdum curas alternâ recreatione distinguens, saltibus feras excire, venantiumque studio delectari, ex industriâ disposuerat. Sed ipsa qua hoc anno nocte conceperat, in somnis angelica in hunc modum monita suscepit. Crastino die [Page 629] venatum ituro tria tibi divinitus occurrent munera; Cervus, quem canum odorâ narium sagacitate persequêris; & eodem in loco, prope fluvium sc. ubi cervus caesus erit, piscem invenies, & apum examen cum melle congesto. Quae quidem tria filii tibi nascituri naturam praesagiunt & proprietatem. Haec Angelus. Et in crastino futuri eventûs verba praenuntia statim veritas est subsecuta. Cervus autem, sicut sumpto serpente & consumpto, resumptâ quasi juventute totus renovari videtur. Sic iste de cujus hîc agimus vitâ, calcatâ serpentis antiqui versutiâ, veterem ex toto exutus est hominem & indutus novum. Piscis verò aquaticam ejusdem vitam designare potuit. Sicut enim piscis aquâ vivit; sic iste vinum & siceram & omne quod inebriare potest respuens, magnumque Baptistam & Christi praecursorem laudabili aemulatione in hoc sicut in aliis multis imitari statuens, beatam Deo vitam in pane tantùm & aquâ perduxit. Unde & Brittannicè Dewi Deverur, hoc est, David vir aquaticus, est appellatus. Mel autem sapientiam ejus declaravit. Sicut enim ex favo mel elicitur; ita spiritalem sensum historico cepit instrumento. Elapsis igitur annis postea tridenis, praedictae Kereticae regionis Princeps in Demeticam divertens Provinciam, ad partes de Pebidiauc declinaverat. Ubi secum perlustrando & à comitantium turbis aliquantulum segregatus, obviam fortè puellam invenit pulchram & amabilem valde, cui nomen Nonnita. In quam ut oculos injecit, in cupidinem ejus medullitus exardens, statim equo dilapsus, virgineis ibidem amplexibus est delectatus. Ipsâ verò conceptûs horâ duo lapides magni, alter ad pedes, alter ad caput emerserunt. Tantae nimirum geniturae terra congaudens, tanquam sinum aperiendo, lapides ibidem illos emisit; ut & puellae verecundiam pro velamine conservaret, & prolis nasciturae solidam sanctamque constantiam designaret.

Lectio II. De Patricio qui triginta annis antè sedem sibi apud Meneviam elegerat, Angelo monente, in Hiberniam inde transmisso.

COntigerat autem annis ante XXX. Patricium natione Britannum, Romanis disciplinis eruditum, virum virtutum meritis affatim insignitum, cùm ab Italiae partibus, ubi diutinam moram fecerat, in natale Britanniae solum reversus fuisset, ad Kereticam fortè regionem divertisse. In qua per aliquantulum temporis conversatus, Demeticam postmodum Provinciam petit. Ubi demum perlustrando angularem de Pebidiauc terram intravit. Veniens igitur ad locum, qui Vallis Rosina vocatur, videns consideransque locum ab omni populari strepitu longè remotum, locum amoenâ solitudine super Hibernicum mare religioni & contemplationi idoneum, corde concepit, fixumque in animo ratumque devovit, se Deo ibidem usque ad extremum spiritûs hali [...]um devotis obsequiis mancipandum. Sed cùm ista secum propensiùs meditando revolveret; haec in contrarium Angelo proponente suscepit. Hanc tibi sedem, ò Patrici, non providit Deus, immo viro nondum nato nec nisi tridenis post haec annis elapsis nascituro. Quibus auditis, vir sanctus vehementer admiratus, & ultra quàm credi potest animo consternatus & anxiè contristatus, ingemuit: Haec secum deliberans & desperatâ mente proponens. Frustra diutinis abstinentiae taediis corpus afflixi; frustra jejuniis olim, frustra vigiliis & orationibus vexor; ex quo tot meritis nihil adhuc meritus; quia nondum natus antefertur. Sed haec & hujusmodi animo revolvens, consolationis ab Angelo in hunc modum verba suscepit. Parce Patrici, parce moerori. Spem potiùs erige, [Page 630] spem resume. Magna tibi in insulâ Hibernicâ reposita est corona. Nondum enim haec natio salutis monita, nondum vitae verba suscepit. Gentis hujus Apostolum, gentis hujus praedicatorem & principem summum te constituit Deus. Ibi proficere debes, ibi sedes à Domino tibi parata. Ibi signis & virtutibus radiabis, totamque gentem illam Deo subjugabis. Ego tecum ero; & hoc tibi signum. Totam Insulam, quam intrabis, tibi ex hoc prospectu statim ostendo. Et continuò in Zephirum oculos vertens, totam Insulam ex loco, qui hodie sedes Patricii dicitur, trans maris & montium tam interstitia quàm obstacula tanta, miraculosè prospexit. Nec mora; paratis omnibus juxta monita navem scandens, resuscitato tamen priùs ibidem mortuo quodam, cui nomen Dunaudus ^a, euro ad vota spirante, promissam foeliciter patriam intravit. Caetera verò vitae ipsius insignia qui audire gestierint, Hibernica scripta requirant; & nos ad coepta redeamus.

De Gilda Doctore ob praesentiam Nonnitae praegnantis obmutescente.

CRescente igitur utero praenotatae puellae & naturaliter intumescente, contigit ut Ecclesiam quandam in loco sitam, cui nomen Kanmorva, i. e. urbs maritima vel castrum, orandi gratiâ more consueto mulier intrâsset, in qua Doctor egregius Gildas ^b sermonem ad populum tunc fortè faciebat. Qua ingressâ statim obmutuit, adeò ut nec unum praedicationis verbum ampliùs enuntiare valuerit. Interrogatus autem à populo, cur ita diutiùs interrupto sermone taceret, respondit. Ego quidem communi loquelâ vos alloqui possum; praedicare verò, nescio quo eventu, nullatenus possum. Sed vos extra egredientes, me solum hîc relinquite; ut si vel sic pristinum praedicationis officium recuperare possim, agnoscam. Egressâ igitur foras plebe, Nonnita sola in angulo quodam Ecclesiae, ut erat verecunda simul ac devota, remansit, verba salutis & avidè audire sitiens, & ab orationum instantiâ vix recedens. Ipse verò loqui temptans, sicut primò sic & secundò elinguis inventus non profecit. Tunc magis exterritus animoque consternatus, in haec verba prorumpens exclamavit. Adjuro, inquit, & per Dei virtutem omnipotentis obtestor; ut si quis hîc latitat, in medium procedens appareat. Tunc ipsa capite demisso vultuque venusto, respondit. Ego, mi praeceptor & Domine, ancilla vestra in hoc angulo latui, vestrae sanctitatis veniam petens. At ipse divinâ, ut videbatur, providentiâ fretus: Et tu, inquit, foras egredere; populus autem totus Ecclesiam intret. Quo facto, statim ex more praedicat, linguâ solutâ. Interrogatâ verò muliere, an praegnans existeret, verumque professâ, statim viro sancto populoque per ipsum propatulo claruit; quòd scilicet paritura foret, qui honoris privilegio, sapientiae fulgore, sermonis facundiâ cunctos Britanniae Doctores incomparabiliter antecelleret. Sicut ex viri egregii vitâ subsequente veritas eventum declaravit.

[Page 631]

Lectio III. De ortu ejusdem miraculoso & eruditione.

INterea quidam in confinio Tyrannus habebatur, qui ex Magorum praestigiis audierat puerum in finibus illis na [...]citurum, cujus potestas totam patriam occuparet. Unde & statim quia terrenis tantùm inhiabat; puta qui solùm in infimis, tanquam Herodes alter, spem posuerat, magnis coepit invidiae stimulis exagita [...]i. Notato itaque ex Magorum praesagiis & loco tanti partûs & tempore, singulisque diligenter observatis, urgente pariendi articulo praedictum Nonnitâ locum petente, tanta pluviarum inundatio tantaque fulgurum & coruscationum tempestas invaluit, quanta multis antè temporibus in partibus illis visa non fuerat. Locus antem, in quo mulier parturire parabat, tantâ lucis serenitate praefulgebat, quantâ solet amoena dies clarissimis aestivi folis radiis illustrata. Mulier verò inter ipsas parturiendi angustias, cùm in petrâ quadam, quae propiùs astabat, urgente dolore manibus innixa fuisset; ipsa statim in medium divisa dolenti quodammodo matri condoluit. In eodem itaque loco Ecclesia sita est; in cujus altari h [...]c petra tanquam tabulae vicem praefixa tenet, digitorum vestigiis tanquam in cerâ pressorum usque in hodiernum comparentibus. Nato itaque puero & in lucem emisso, statim divina non defuere Miracula. Ad baptizandi namque ministerium aquae limpidissimae sons illico prorupit; qui usque hodie in loco; qui Porteleis appellatur, cernentibus apparet. Igitur ab [...]lveo M [...]venensium Belue▪ dicitur in Hist. Glaston Helue apud Ricemarum. Episcopo qui divinâ providentiâ eâdem illuc horâ de Hiberniâ venera [...], baptizatus, caeci cujusdam oculis, cui nomen Movi, qui eum sub undâ tenebat, cùm sacro fonte respe [...]si fuissent, pristina videndi sacultas est restituta. Puer autem nutritus est in loco, qui Vetus Rubus dicitur, qui & Kambricè Henmeneu, Latinè verò Vetus Menevia vocatur. Sortitus est autem locus hic nomen ab Hybernico Muni, quod & Rubus sonat. Unde & Kilmuni Hybernicè adhuc hodie Ecclesia Menevensis appellatur. Puer itaque crescebat gratiâ plenus, literarumque addictus studiis, supra coaetaneos perspicacis ingenii velocitate proficiebat. Adeóque gratiâ desuper perfusus fuerat; ut condiscipuli ejusdem niveam columbam tanquam eum docentem atque monentem se multotiens vidisse testarentur. Succedente verò tempore crescentibus quoque virtutum meritis, ad centesimum summopere fructum aspirans, carnemque ab omni libidine servans immunem, ad sacros gradatim Ordines provectus, tandem Sacerdotali dignitate est sublimatus. Exin profectus est in Vectam Insulam; ubi Paulinus Germani discipulus, di [...]ini [...] ex toto mancipatus officiis, gratam Deo vitam agebat; ut praeceptoris ejusdem t [...]m doctrinis instructus quàm exemplis informatus, longè efficaciùs & divinis Scripturis imbueretur, & ad patriam à viâ foelici cursu transveheretur.

De Paulino praeceptore illius signo Crucis ab eodem illuminato.

COntigit autem eodem tempore, ut Paulino tam laetatis ingruentiâ quàm lacrimarum quibus abundabat affluentiâ oculorum penitus acie fraudato, convocatis in unum ex Magistri praecepto discipulis, singulisque ex ejusdem rogatu oculos ipsius Crucis impressione signantibus ac benedicentibus, tandem ab aliis omnibus hoc per ordinem completo, ad David usque perventum est. Qui adeò verecundus ac simplex naturaliter extiterat; ut cùm decennale studium ibidem jam complesset, vix Magistri faciem vel semel defixo lumine intueretur. Demum tamen cum ad cunctorum instantiam [Page 632] praeceptoris oculos Crucis signaculo tangens ac benedicens consignaret; statim Paulinus pristinae lucis gaudia recuperavit. Tunc Dei virtus, quae potestatem talem dedit hominibus, digne ab omnibus commendatur. Tunc David venerari coepit à cunctis & magnus haberi, dicentibus ad invicem & cum admiratione conferentibus. Quis putas iste erit? Etenim manus Domini erat cum eo. Nec multo pòst tempore▪ Angelus Domini Paulino apparuit, dicens. Tempus est, inquit, ut David commissum sibi talentum non in terram fodiat nec abscondat; sed acceptam Domini sui pecuniam laudabili potiùs foenore multiplicatam in medium producat. Neque lucernam sub modio ponat, sed super candelabrum; ut luceat omnibus, & vitae viam aperiat universis. Abhinc ergo David ad salutaria Magistri monita, reversus à studio, verbum Domini cum effectu seminare, radicare coepit & plantare; derivatisque foras fontibus in plateas aquas spargens, multum in horrea Domini tempore messis fructum afferebat. Praeter enim salutarem quam in populo doctrinam tam verbis quâm vitae meritis infatiganter▪ exercebat, duodecim admodum Coenobia fecit. Primum apud Glastoniam; deinde Baduni, ubi calidos inveniens fontes, inutiles hactenus ac pestilentes, suâ lavandis corporibus benedictione reddidit acceptos. Postea Croulan, & Repetun Ricemarus legit. Reptum; Colguan. Id. Colvan, & Glascum. Ex hinc Leuministre. Id. Leonis Monasterium; Raglam in regione Guent. Id. Ragalan quoque in Wintâ; & Langevelach apud Guhir. Id. Goer, ubi & altare missum à Domino postea suscepit. Circa haec eadem quoque tempora Pepiau regem Erging. Id. Regi Ergin cui nomen proprius, quibus caruerat, lucis beneficia restauravit. ¹ His ita patratis, post longa tam discendi primò quàm postea quoque docendi tempora, ad locum unde discesserat, Veterem Rubum Id. Meneviam scilicet, demum vir sanctus repatriavit. Erat autem eodem tempore ibidem Episcopus avunculus ejus, vir venerabilis, cui nomen▪ Giustilianus fratruelis ejus Id. Gistlianus. Huic igitur Angelica, quae jam susceperat, monita nepos in hunc modum recitavit. Locus, inquit Angelus, in quo Deo servire proponis, non est ei acceptus. Modicum enim vel nullum sibi futurum fructum inde providit. Veruntamen est alius non procul hinc locus, ostendens Vallem Rosinam ^*, ubi sacrum hodie Cimiterium extat, longè religioni & sanctae congregationi competentior. ² Ex hoc nempe maximos sibi divina providentia fidelium animarum thesauros elegit.

Lectio IV. De Boia Tyranno sanctae Congregationi invidente, & Patre David Fratres confirmante.

QUodam igitur die tres fidelissimi discipuli David ad ipsum veniunt; Aidanus scilicet, qui & Hybernicè Maidaucus; Eliud, qui & hodie Teliau dicitur; & Ysmael. Qui statim multâ condiscipulorum comitante catervâ, Magistrum ad locum perducunt praedestinatum: Accensoque ibidem in nomine Domini rogo, fumus incontinenti tantus emersit; ut totam Insulam Britannicam necnon & Hybernicam circumgirans adimplere videretur. Quidam autem ex loci vicinia vir praepotens, cui nomen Baia vocatus Scottus. Id. Boia, viso tali signo summâ qua residebat ab arce, zelo invidiae statim accensus, tantâ turbatus est irâ & indignatione; ut & requiem respueret & refectionem. Ad quem uxor ejus accedens, tantae turbationis causas inquirere coepit attentiùs & investigare. Ad quem ille. Vidi, inquit, fumum ex Rosinâ Valle surgentem; qui totam illico patriam circuiendo & implendo adumbrabat. Quo pronostico certum teneo, quòd ejus incensor famae gloriâ, quae per fumum designatur, [Page 633] omnes Insulanos incomparabiliter antecellet. Cui conjux: Vade ergo, & servorum septus agmine, incensorem illum cunctosque ei adhaerentes in gladio perimere non formides. Quod vir stolidus aggredi temptans, & effectui mancipare velle praesumens, statim cum suis universis febrium igne correptus, à conceptâ nequitiâ temperavit. Verbis tamen, minis & opprobriis, quia viribus non poterat, sanctam societatem impugnavit. Revertens igitur, & facultate nocendi privatus non voluntate, conjugem obiter obviam habuit vociferantem & clamantem. Vae, vae, quia morte subitaneâ jam pecora nostra cuncta periere. Virum itaque Sanctum statim adeuntes, humili devotione deploremus; ut & nostri simul & pecorum misereatur. Quo facto, terrâque, quam possidebat Vir Sanctus, ei in perpetuum relictâ immuni, quae mortua videbantur pecora, vitae inventa sunt restituta. Per pecora nimirum & bestias, in quibus signa sunt data, bestiales temporis illius homines, & de bestiarum amissione plus aequo dolentes, sunt designati.

Nec sic tamen invidia quievit, nec sic malitia cessavit. Mulier enim muliebri non degenerans à naturâ, semper in nequitiam prona, semper in malum pertinax & obstinata, missis puellarum turbis, sanctam cohortem muliebriter demulcendo, crebris insultibus adeò molestare coepit & fatigare; ut à loco discedere locumque deserere penitus Fratres unanimi consilio jam parâssent: Scientes quippe, quoniam hujusmodi genus hostis meliùs fugiendo vincitur quàm resistendo. Et quoniam juxta Jeronimi sententiam nulla securitas est vicino serpente dormire; quia etsi non percutit, certè sollicitare non desistit. Sanctus autem Pater titubantes in hunc modum discipulorum animos piâ consolatione confirmavit: docens & monens, quoniam per tribulationes & angustias artâ, quae ducit ad vitam, incedendum est viâ: nec nisi per viae laborem ad patriae requiem pervenitur. Quis enim Israeliticae plebis ad Terram Promissionis per Egypti deserta tendentis longos & periculis plenos labores ignorat? Quis Pauli ad Italiam vergentis, quanquam divinis afflati monitis, naufragosa pericula non advertit? Sed navis cordis in maris fluctibus integra & inconcussa permansit. Adversitas itaque, quae bonis votis objicitur, probatio virtutis est, non indicium reprobationis. Virtus enimvero in infirmitate perficitur. Et sicut aurum igne probatur; sic fidei constantia tribulationibus frangi nescia, more sinapis, plùs excrescit; & inter angustias pressa diutiùs, nec oppressa, in robur perfectae consummationis fortiùs exurgit. Debemus itaque non vinci à malo, sed vincere potiùs in bono malum. Quia si Christus pro nobis; quis contra nos? Sedatis igitur ad patris monita discipulis, mulier paulò pòst in insaniam versa, privignam innocuam interemit. Et sic divinâ indignatione percussa, debacchato discurrens impetu in brevi non comparuit. Boia quoque ab hoste interemptus, cui nomen Leschi, turreque ipsius misso coelitus igne consumptâ, divinam ultionem non evasit.

Cessantibus itaque demum Deo propitio malignantibus insidiis, sancta Societas in loco divinitus ostenso Monasterium insigne construxit. In quo divinis ex toto mancipati obsequiis, à populari frequentiâ in angulari quadam solitudine super Hybernicum mare longè remoti; quatuor his curis, manuum scilicet labore, lectione, & oratione, & pauperum refectione, vitam foeliciter exegere. Unde & tanta tamque laudabilis Congregationis hujus longè latéque crevit opinio; ut nominis ejusdem, tanquam effusi olei, fragrantia multos per Insulam ad similia sanctae conversationis opera efficaci exemplo provocaret. Multi quoque viri magnifici & terrenâ facultate praepotentes, inter quos nominatissimus extiterat Regem vocat Ricemarus. Dux Cornubiae Constantinus, relictis omnibus ad locum hunc se conferentes, vitam in sanctâ societate finire foeliciter elegerunt.

[Page 634]

Lectio V. De Fonte limpidissimo Discipulorum instantiâ ad sacramentales usus à Patre David non procul ab Ecclesiâ dato.

Quodam verò die convenientes in unum Fratres communiter conqueruntur: quòd prope Monasterium ad Missarum solennia Dominicique corporis sacramenta lucidi limpidique fontis copiam non haberent. Aluni namque fluvius per vallis ima decurrens aquâ turbidâ fuerat & coenulentâ & frequenter in aestate defectivâ. Quo Pater audito, ad locum Coemiterii, ubi frequentiùs Angelicis frui consueverat alloquiis, statim accessit. Cúmque ibidem aliquamdiu devotis ad Dominum orationibus institisset; limpidissimae fons aquae eodem in loco subitò prorupit. Qui sacramentalibus ad plenum usibus idoneus & officiis, usque in hodiernum ibidem emanat: Antiquis aliquando vinum temporibus, nostris autem aliquotiens lac stillare diebus, indubitatâ veritate compertus. Sed & alias quoque fontium scaturigines circiter locum eundem discipulorum meritis ad Patris imitationem datas constat quamplurimas. Ubi Breudi quoque, ubi Ecclesia in honore S. David, quasi per milliaria quatuor à Meneviâ distans, fundata dinoscitur, ad instantiam viri cujusdam, cui nomen Terdi, pulcherrimum dulcis aquae fontem piis similiter supplicationibus Pater emisit.

De Aidano discipulo, qui boves praecipites signo Crucis reduxit incolumes; & Swithuno ab Hybernicâ Meneviam ab eodem miraculosè transmisso.

Sed quoniam quicquid gratiae spiritalis discipulis impenditur, in patris ac praeceptoris proculdubio redundat gloriam; nonnulla Discipulorum insignia interdum interserere praeter rem non putandum. Aidanus igitur divinis eruditus disciplinis, tantoque dignus praeceptore discipulus, cùm lectioni quandoque propensiùs intenderet, ex Praepositi praecepto lectionem relinquens, cum duobus bobus ad ligna deportanda perrexit. Erat autem silva, quam petebat, quasi milliaribus distans à Monasterio duobus, scilicet in valle de Saleuuach. Cùm itaque vehiculo impleto per praerupta montis latera reverteretur; bobus fortè cum rhedâ & sarcinâ totâ in praecipitium datis, vir Sanctus elevatâ manu signo Crucis & vehiculum integrum & boves illaesos mirâ virtute reduxit. Accessit & illud ad signorum cumulum; quòd cùm nubes interim in pluviam magnam resolutae fuissent; librum tamen, quem praeceptis obediendo nimiam ob festinationem apertum sub divo reliquerat, ab omni madore repperit prorsus immunem. Sanctus autem Aidanus, qui & Hybernicè Maidocus dicitur, virtutibus insignis, & divinis affatim eruditus disciplinis, exin licentiâ primùm à Patre dein Fratribus acceptâ, cum omni benedictione Hyberniam petit. Ubi cùm aliquamdiu signis & virtutibus claruisset; demum apud Guerwin. Id. Fernas nobile Monasterium construxit. In quo ad formam & regulam, quam apud Meneviam à pio Patre didicerat, collectis in unum Fratribus Domino deservire devovit. Processu temporis cùm nocte Paschali orationibus consueto more vir Sanctus insisteret; astitit ei Angelus dicens: Nescis Aidane, quòd patri tuo David crastinâ die à Fratribus quibusdam venenum ad prandium apponetur? At ille respondens, Nescio, inquit. Cui iterum Angelus: Mitte ociùs unum ex discipulis ad indicandum ei. At ille: Nec navem, inquit, paratam habeo; nec aura concordat. Et Angelus: Discipulum tuum Swithunum ad mare quàm citiùs mitte; & ego ei tam ventum quàm vehiculum ministrabo. Quo facto, cùm Swithunus ad mare perveniens usque ad genua jam intrâsset; assumptus à marinâ belluâ & miraculosè transvectus, Patri periculum indicavit. Cúm (que) die Paschali completis Missarum Solennitatibus in Refectorio ad coenam consedissent, Diacono ex [Page 635] more ministrante panemque veneno con [...]ectum Patri apponente, surgens Scutinus. Id. Swithunus, qui & Scolanus dictus est, & postmodum De Episcopatu Winton. Ricemarus tacet. in Wintoniensi, ut perhibent, cathedrâ sublimatus; Diacono cum confusione repulso; Ego, inquit, hodie ministrabo. Sanctus autem Pater panem oblatum in tres dividi portiones fecit; & unam partem cani & alteram corvo tradi praecepit. Quibus devoratis, cernentibus cunctis statim expiravit uterque. Ipse autem Pater tertiam sumens partem, coram omnibus benedicendo comedit, intrepidus pariter & illaesus.

Lectio VI. De Libro Evangelico imperfecto.

Contigit autem die quodam, cùm Evangelio Johannis manibus propriis Nil de hoc libro Ricemarus habet. scribendo operam daret; quòd campanâ pulsante statim ad horam exiliit; & ad Ecclesiam nec clauso quaterno nec folio completo festinavit. Mos enim erat Congregationi ibidem Deo militanti, cuicunque insisterent operi, quòd eodem illico ad campanae pulsum non completo, communiter ad horam accelerarent; divina sic indicantes obsequia cunctis officiis anteponenda. Completâ autom horâ, cùm ad scriptorium suum locumque laboris vir Sanctus juxta consuetudinem remeâsset; invenit columnam inchoatam aureis literis Angelico ministerio consummatam. Quo viso Pater, quoad potuit, Miraculum suppressit; & ab humanis librum aspectibus clausum nil penitus addendo removit. Unde & usque in hodiernum in textum auro & argento decenter insignitum conclusus, humanis interiùs aspectibus non praesentatur. Nec legitur quisquam à tempore Sancti usque ad moderna ferè tempora ausus inspicere vel libri signaculum aperire. Quidam etenim novissimis his diebus id attemptare praesumpserunt; quia semper caritas refrigescit, & devotionis de die in diem ampliùs amor ac fidei fervor Deique timor evanescit; sed incontinenti subitâ divinitus passione percussi, à temerariis ausibus sunt revocati. Vocatur autem à Comprovincialibus Textus iste Evangelium Imperfectum; qui usque in hodiernum signis clarus & virtutibus, in maximâ non immeritò reverentiâ à cunctis habetur.

De S. Barroco super mare equitante, & Brendano super marinum cetum eidem obviante.

Mos erat illis diebus Hybernensibus Romam peregrè proficiscendo, Apostolorum limina prae locis omnibus magis frequenter devoto labore visitare. Inter quos Abbas Barre. Id. Barrocus de Corcagiae finibus ab eâdem peregrinatione Meneviam usque reversus, ibidem venti & navigii tempora praestolabatur. In consuetudine nimirum viri boni de Hyberniâ & autentici habebant; quòd peregrè profecti vel in eundo vel redeundo B. David alloquiis frui, quoniam oleum effusum erat nomen ejus, votivo desiderio affectarent. Cùm itaque Barrocus circa Patrem David divinis alloquiis & sanctâ contemplatione aliquamdiu moram fecisset; tandem de patriâ cogitans, gregisque sine pastore pericula timens, quia navigationem ejusdem aura contraria praepediebat; equum Patris David, cui ad ecclesiasticas utilitates insidere consueverat, de meritis viri Sancti valde praesumens, fiducialiter expetiit & obtinuit. Licentiam igitur à Patre suscipiens cum benedictione, & equo viri Dei pro vehiculo pariter & navigio fungens, super aequoreas absque remo & velis transvectus undas, solo fidei gubernaculo sustentatur. Cúmque longiùs in mare sic equitando progressus fuisset; apparuit ei S. Brendanus super marinum cetum obviàm veniens. Qui salutatione praemissâ, quaesivit humiliter, & quis esset, qui super aquas sic equitabat, & unde venisset. Cui Barrocus cùm longae peregrinationis taedia, Sanctique Patris David apud Meneviam solatia, [Page 636] equique sui cum benedictione vehiculum exposuisset; Brendanus acceptâ licentiâ praeteriit; dicens, ad visitandum similiter virum Sanctum se suo quoque vehiculo divinitus indulto deproperare. Barrocus autem illaesus & indempnis trans mare vectus, Corcagiam venit; & Fratribus quae gesta fuerant per ordinem narravit. Qui & equum in Cellae ministerio usque ad obitum ejusdem tenuerunt. Post obitum verò ad tanti tam inauditi Miraculi perpetuam memoriam, equum fusilem modicum & portabilem virumque insidentem auro & argento egregiè distinctum fecerunt. Qui usque in hodiernum Corcagiae in Ecclesiâ S. Barroci, signis clarus & virtutibus, in maximâ nimirum reverentiâ à comprovincialibus haberi solet. His autem vehiculorum miraculis illud in Psalmo consonare potest. Psal. lxxvi. 20. In mari via tua, & semita tua in aquis multis; & vestigia tua non cognoscentur. Item & illud in Cantico Abbacuk. Abacuc. iii. 15. Viam fecisti in mari equis tuis, in luto aquarum multarum. Mirabilis itaque Deus in Sanctis suis, & magnus in omnibus operibus suis. Nec detestari debet, sed admirari, sed venerari, creatoris opera, quaevis creatura. Multa nimirum, ut ait Jeronimus incredibilia reperies nec verisimilia, quae nichilominus tamen vera sunt. Nichil enim contra naturae Dominum praevalet natura.

Lectio VII. De Mandabnauco discipulo signo Crucis liberato, & apibus ab eodem in Hiberniam miraculosè transvectis.

Quodam autem die cùm quidam sancti Patris discipulus, cui nomen Modomnoc Ricemarus appellat. Mandabnaucus, non procul à Monasterio unà cum Fratribus devexa montis cujusdam latera ferro cavaret & complanaret; quatinus viantibus ad deferenda necessitatum onera facilior foret accessus; quidam aliquotiens increpatus ab ipso, quòd nimis segniter laborâsset, iracundiae furore succensus, ferrum, quod manu tenebat, in altum elevans, illud in viri verticem contorquere parabat. Quod videns à longè S. Pater David sacro Crucis signo dextrae manûs ad illos elevatione & ictum tenuit, & manum cum brachio ferire volentis arescere fecit.

Cùm autem Discipulus idem post annos plurimos circa Patrem & obedientiae regulis instructus fuisset, & vitae meritis illustratus, cùm Hybernicam Insulam de Patris licentiâ petere jam parâsset, mare ingressum cuncta apum examina, quae Meneviae vel in ejusdem confinio fuerant, ipsum usque in navem ipsam sunt secuta. Ipse enim inter Fratres huic spec [...]aliter operi indulgebat; quòd alvearia ad enutriendos apum foetus per examina disponebat. Quo viso, nolens Fratres possessionis suae damno fraudare, ad terram rediit, patremque David revisitavit, apibus ad sedes suas undequaque reversis. Ad navem autem secùndò reversus, apes eum undique sequentes denuo conspexit. Iterumque ad terram revertentem sicut primò sic & secundo sunt secutae. Patrem autem & Fratres jam tertiò repetens, quoniam suis eos utilitatibus nullatenus sponte fraudare, sed ipsos potiùs indempnes esse volebat; tandem piis Fratrum orationibus & Patris benedictione Deo commendatus, transfretandi licentiam unà cum apibus communiter accepit. Ex quo factum est, ut apes, quae nunquam antea in Hyberniâ, ut fertur, ^a visae fuerant, ab eo quo tam miraculosè per ipsum transvectae sunt tempore ibidem abundare, in Meneviâ verò ab illâ semper horâ deficere consueverunt.

[Page 637]

De Beato David Jerosolimam Angelicis monitis peregre profecto, & ibidem à Patriarchâ in Episcopum consecrato.

Processu verò temporis crescentibus cum aetate virtutum meritis, nocte quadam in somnis astitit Angelus patri David, dicens & firmiter injungens, ut in crastino manè iter Jerosolimitanum incunctanter arriperet, duosque sibi socios & participes tanti laboris adjungeret; Eliud scilicet, qui nunc Teliaus vulgò vocatur, & Paternum; quorum amborum conversatio satis eidem nota fuerat. David autem admirans imperii maturationem, respondit. Quantum in me est, paratus sum in omnibus obedire; sed quos mihi comites tam festinos adjungis, trium dierum spatio & à nobis & ab invicem distant. Cui Angelus. Ne sollicitus, inquit, super eorum adventu; quia sine difficultate tibi cras obiter occurrent. David autem summo manè parens imperiis, dispositis statim Fratrum necessitatibus, acceptâque eorundem benedictione, non magno apparatu non sumptuoso, continenter iter arripuit: Et non longo progressus itinere, praemissos socios ad eundem secum laborem promtos invenit. Ibant itaque gaudentes, Angelicis fulti solatiis; ibant & unanimes; puta quibus omnino fuerat tribus in corporibus tanquam animus unus. Nulla inter eos contentio, nulla disparitas, nulla discordia. Tantùm in Psalmis, Hymnis & Canticis spiritualibus divinisque colloquiis dies & noctes consummabant. Cùm autem primò trans mare Gallicum & postea Mediterraneum navigio vecti, diversas nationum linguas audirent; more Apostolico omnium notitiam gratiâ divinitus indultâ omnes habuerunt; quantinus inter alienigenas Interprete non indigerent, & fide vacillantes verbo pariter & opere confirmarent. Appropinquantibus autem urbi Jerosolimitanae, nocte proximâ ante eorum adventum apparuit Patriarchae in somnis Angelus dicens. Tres tibi viri ab occiduis finibus Catholici & amici Dei cras advenient. Quos cum gaudio magno & hospitalitatis gratiâ benignè suscipias; & Abbatem ipsorum, cui nomen David, Christo in Episcopum & fidei fundatorem consecrabis. Patriarcha verò post hanc visionem tres sedes honoratissimas summo manè parari jussit; quibus tres personas honore dignissimas honorificè suscepit. Quos cùm diebus aliquot gratulanter secum & decentissimè tenuisset; Patrem David divinitus electum statim consecrando in Episcopum debitâ solennitate provexit. Quibus in hunc modum ritè peractis, quoniam eâ tempestate Judaeorum. Ricemar. Gentilium furor in Christianitatem nimis invaluerat; Patriarcha monuit, & monitis obtinuit; ut secum in Orientis aliquamdiu partibus verbum Domini seminarent; quatinus & fidei domesticos in fide confirmarent, & infideles atque rebelles ab erroris sui pertinaciâ revocarent. His igitur omnibus juxta Patriarchae monita aliquantis gratiosè temporibus & valde efficaciter exactis, cùm redeundi denique licentiam vix obtinuissent; quatuor eos muneribus Patriarcha donavit; Altari videlicet portatili consecrato, Campanâ bajulâ, Baculo insigni, & Tunicâ ex auro contextâ. Sed quoniam tam onerosa quanquam honorifica tam longo labore ferre recusabant; reversi in patriam Angelico ministerio sua quisque dona miraculosè recepit. David quidem in Monasterio, cui nomen Langevelach, nolam & altare; quae ambo usque in hodiernum virtutibus clarent. Paternus autem & Eliud sua suis Monasteriis munera, signis quoque clarentia, susceperunt. Unde & in perpetuam tanti Miraculi memoriam haec Donaria de coelo venientia vulgò vocantur.

[Page 638]

Lectio VIII. De Synodo apud Breui contra Pelagianam Haeresin convocatâ, & patre David ibidem in Archiepiscopum sullimato.

Non longis autem post haec temporibus Pelagiana labes & Haeresis detestanda per B. Germanum Antisiodorensem & Lupum Trecensem in Insulam transmissos olim extincta, recidivo morbo redivivâque malitiâ in fidei Catholicae perniciem jam resuscitata, universali totius Kambriae Synodo colligendae occasionem dedit. Unde & collectis in Kereticâ regione apud Breui Episcopis & Abbatibus virisque Religiosis diversorum Ordinum multis, necnon & Laicis Principibus ac populis de universâ regione collectis; cùm à pluribus in publicâ audientiâ sermo factus populum Haereticâ pravitate penè irrevocabiliter infectum ad fidei reducere tramitem non praevaluisset; tandem Paulinus Episcopus, cum quo David olim liberalibus disciplinis in pueritiâ studuerat, ut propter Episcopum nuper à Patriarchâ consecratum, virum sanctum, discretum pariter & disertum, qui nondum advenerat, communiter ab omnibus ad tantum Ecclesiae discrimen mitteretur, verbis quidem suasoriis peroravit. Mittuntur itaque nuncii semel & secundò, nil proficientes. Erat enim vir Sanctus contemplationi deditus; de temporalibus rebus aut saecularibus, nisi necessitate urgentiore compulsus, aut nichil aut param curans. Tandem verò duo mittuntur viri sanctissimi ac fidelissimi, Daniel videlicet & Dubricius. David autem eorum adventum in spiritu praevidens magnos ad se viros in crastino venturos Fratribus praedixit. Advenerunt itaque manè viri praedicti, sicut & vir Sanctus praeviderat; hospitio pro facultatibus honorificè suscepti & exhibiti. Quorum ob sanctitatem & Synodi pariter auctoritatem demum monitis obtemperans, unà cum ipsis die sequente versùs Sinodum iter arripuit. Illis itaque proficiscentibus, cùm ad loca jam pervenissent à Sinodo non remota; matrem invenerunt orbatam filio, quae juvenculi corpus extincti luctuosa servabat. At ubi adventum viri tanti mater audierat; ad pedes ipsius se quantociùs toto corpore prosternendo, pro filii salute virum Sanctum sollicitavit. David autem, ut erat pietate spectabilis & humanitate, matris miseriae condolens & lamentationi, confestim ad funus accedens, faciemque defuncti lacrimis rigans, invocato Christi nomine coram omnibus & puerum miraculosè suscitavit, & matri redivivum restauravit. Quae statim salubri freta consilio, filium suscitatum Patri sancto ad Christi obsequia fideliter assignavit. David autem Evangelii textum, quem semper in pectore gestare consueverat, humeris pueri continenter imposuit; & secum ad Sinodum portare praecepit. Quo facto, Congregationem adeunt, cum gaudio suscepti maximo & gratulatione. Praedicationis igitur officium patri David ab omnibus injungitur. Qui stans in terrae planitie, cùm alii tamen ante praedicantes ibidem congestarum cumulum vestium ascendere consueverint; tam clarâ voce & gratiosâ cunctorum pariter tam remotissimorum quàm propè positorum auribus intonuit; ut omnes eum communiter in tantâ concione & salubriter audirent. Juxta illud. Psal. lxxx. 11. Aperi os tuum; & ego adimplebo illud. Et alibi. Marc. xiii. 9. Cùm steteritis ante Reges & Praesides; nolite cogitare, quomodo aut quid loquamini. Dabitur enim vobis in illâ horâ quid loquamini. Et subsequenter. Non enim vos estis, qui loquimini; sed Spiritus Patris vestri, qui loquitur in vobis. Ubi & duo signa manifestis illico toti populo claruerunt indiciis. Quia nivea columba coelitus emissa, quamdiu sermonem faciebat, dextro ejusdem insedit humero. Et terra sub pedibus praedicantis, ut praeco veritatis cunctis evidentiùs praeemineret, in collem excrevit. In cujus etiam vertice cacuminis Ecclesia postmodum sita fuit; quae usque in hodiernum diem nomine Sancti David illustratur. Quibus ita patratis, sermone completo, tota cooperante gratiâ Haeresis evanuit, discussa penitus & [Page 639] deleta. Pater autem David communi omnium, tam Cleri scilicet quàm populi, electione pariter & acclamatione, cui & honorem antea destinatione Dubricius cesserat: in Kambriae totius Archiepiscopum est sublimatus.

Lectio IX.

Processu verò temporis & alia Synodus collecta est, cui nomen Victoriae; in qua convocato denuo totius Kambriae Clero, ea quae in priori Synodo firmata fuerant, adjectis quoque quibusdam super Ecclesiae commoditatibus, firmo rigoris examine sunt renovata. Ex his itaque duabus Sinodis omnes Kambriae totius Ecclesiae modum & regulam, Ecclesiâ quoque Romanâ auctoritatem adhibente & confirmante, susceperunt. Quarum Decreta, quae ore promulgaverat, Praesul David suâ quoque sanctâ manu literis mandavit; suaeque Ecclesiae aliisque per Kambriam pluribus reservanda commendavit. Quae quidem, sicut & alii quamplurimi nobilis Bibliothecae thesauri egregii, tam vetustate quàm incuriâ, Piratarum quoque crebris insultibus, qui de Orcadum Insulis aestivo tempore longis navibus advecti maritimas Kambriae provincias vastare consueverant, evanuerunt.

Praedictis itaque temporibus in Kambriae finibus Ecclesia Dei floruit insignis, & multis de die in diem fructibus adolevit. Multis passim in locis Monasteria sunt constructa; multae fidelium congregationes in variis ordinibus ad Christi obsequia sanctâ devotione collectae. Cunctis autem pater David, tanquam in speculâ positus eminentissimâ, vitae speculum erat & exemplar. Instruebat subditos verbo, instruebat & exemplo; efficacissimus ore praedicator, sed opere major. Erat enim audientibus doctrina, religiosis forma, egentibus vita, orphanis munimen, viduis fulcimen, pupillis pater, Monachis regula, saecularibus via; omnibus omnia factus, ut omnia lucrifaceret Deo.

Lectio X. De Morte ipsius, quam praedixerat, & tam Angelicâ quàm etiam Dominicâ visitatione.

His itaque virtutum meritis, longéque amplioribus quàm pagina nostra valeat exprimere, cùm ad senium usque foeliciter perductus fuisset; centumque & quadraginta septem annorum curricula jam complevisset; à viâ tandem ad patriam tendens, & humanae fragilitati morem gerens, morbo demum decubuit letali correptus. Multas autem Angelorum voces & visitationes tam in Ecclesiâ ipso praesente, quàm in aegritudinis lecto jam constituto, Fratres audierunt dicentium & canentium, diem suae resolutionis imminere, & tempus instare, quo finito foeliciter temporalis vitae cursu bravium susciperet; & de mundo gloriosè triumphans, ad palmam victoriosus perveniret. Se tamen mortem non visurum, priusquam videret Sanctum Domini ad se venientem, promiserunt. Fama verò delibationis ejus & aegritudinis extremae tam visionibus quàm Angelicis revelationibus, variis tam Britanniae quàm etiam Hyberniae locis, multis viris sanctis innotescens, eosdem ad patris David visitationem advocavit. Adveniente verò die Dominicâ, validâ tam populum quàm Clerum praedicatione confirmans, participato coram omnibus corpore Dominico, quod & ipse consecraverat, finitâ divini obsequii solennitate & benedictione datâ, quasi populo valedicens, se tertiâ post feriâ ad Dominum à saeculo migraturum palàm praedixit. O quantus luctus omnium! & quanta praecipuè lamenta Fratrum tunc & Clericorum! Plangunt enim populi Patrem, Clerus Pontificem, pauperes sustentatorem, omnes vitae ducem & doctorem.

Ab hac igitur horâ usque ad terminum praefixum, totum id residuum temporis Angelicis continuè ferè visitationibus & divinis solatiis consummavit; parum [Page 640] autem ante obitus horam Dominus Jesus fidelem suum juxta promissa sua quoque ipsius visitatione dignatus est. In cujus adventu non mediocri Pater exultans [...]udio, cum [...]mis tamen quas latitia gignit, haec confidenter ingeminans verba. Do [...]e tolle me post te. Et quasi Simeonis Cantico psalle [...]s▪ Luc. ii. 29. Nunc dim [...]ttis, inquit, Domine servum tuum secundùm verbum tuum in pace. Quia viderun [...]oculi mei salutare tuum, & [...] In his itaque verbis & similibus primo Kalend [...]rum Martii vir Sanctus Deo spiritum reddidit; & talari indutus tunicâ, vitae temporalis cursum foeliciter complevit; & ad aerernam palmam mundo pariter & hoste triumphato victoriosus ascendit; vocante Domino N. J. Christo; cui cum Patre & Spiritu Sancto honor, virtus & gloria in sempiterna saecula. Amen.

Sepulrum est itaque corpus ejus, & sicut tantum decebat thesaurum, ibidem à Fratribus honorificè reconditum. Ubi usque in hodierna tempora se Dominus in Sancto suo signis & prodigiis mirabilem ostendit. Quae quidem alicujus in posterum forte diligentiâ prioribus addita, renovato beneficio, nostrum quandoque volumen extendent.

Responsio.

Gloriose Praesul Christi David, suscipe vota servorum tuorum, & pro nobis intercede ad Dominum Magnum.

Deus, qui Ecclesiae tuae [...]m David Ponti [...] tuum mirabilem tribuisti Doctorem, [...]t hunc apud te semper pium habere mereamur intercesso [...] nostrum Jesum Christum. Amen.

[Page 641]

CARMEN M. SIMONIS DE FRAXINO Canonici Herefordensis, M. Giraldo transmissum.

FONS sine fine fluens, flos Cleri, gemma sophiae;
Wallia cui debet, quicquid honoris habet.
Cum meritis operum magno sis major Homero;
Fert animus tanto mittere metra viro, &c.
Sume tamen mea scripta libens; quòd cùm tibi scribo,
Sis licèt absque pari, par tibi scribit amans.
Mente piâ zeloque bono peto, consulo, ne sis
Mente vagus, ne plùs esse planeta velis.
Ut sopor insomni, sitienti potus, egeno
Victus, ut est aegro sola petenda salus.
Sic tibi currenti per septem climata mundi,
Grata fatigatis, est cupienda quies.
Linque tuum natale solum: dolet Anglia dives,
Quòd speculum mundi Wallia pauper habet.
Sol apud Antipodes si lucet, quid juvat? & quid
Wallia si fuerit lucida luce tuâ?
Sol aliquid juvat, illa nichil: Sol saepe relucet,
Lux tua te solo praetereunte perit.
Flos & honor Cleri, nostram te transfer ad urbem,
Sunt ubi Philosophi, summus habendus ibi.
Urbs Herefordensis multùm tibi competit, in qua
Proprius est trivii quadriviique locus.
Floruit, & floret, & in hac specialiter urbe
Artis septenae praedominatur honos.
Hunc, ubi tot radiant artes, de jure teneris,
Cùm sis artis honos, artis amare locum.
Huc ergo venias; toti dominaberis urbi.
Serviet urbs flexo poplite tota tibi.
Philosophi sunt hîc; quorum tu gloria solus,
Solus & urbigenae gloria gentis eris.
Forsitan eveniet, quòd honorem Pontificalem,
Qui tibi raptus erat, conferet hora brevis.
Sed quid honor prodest, cui cùm sit nomen honoris,
Non honor est sed onus, re sine nomen habens.
Non super hoc te cura premat, non excitet ira.
Quaerere non debet exoneratus honus.
Si tibi Pontificis nondum datur infula; non est
Hanc meruisse minus quàm tenuisse decus.
Si nondum tibi mitra datur; tibi maxima laus est
Hanc meruisse, nec est hac caruisse pudor.


[Page 642]Hîc igitur vivas; sic vitans gaudia vitae,
Mortuus ut possis vivere morte carens.
Hîc poteris servire Deo regnumque mereri,
Quo sine defectu gloria semper erit.

Ejusdem Conquestio & Compassio pro Amico laeso, & in conviciantem Detestatio.

MAgistrorum omnium flos Archilevita,
Cui nullus hominum par est in hac vitâ,
Qui famoso carmine te dampnavit ita,
Precor, ut letifera bibat aconita.

Te perstrinxit Monachus oculo liventi.
Nec ob hoc sis anxius: perflant alta venti.
Illi precor accidat turpia scribenti,
Parvo quod juraverat rustica deflenti, &c.

Pungitivam Monachus secum gerens acum,
A quo nunquam exeat, incidat in lacum,
Exul inops fugiat apud Eboracum,
Ubi nunquam videat Cererem vel Bacchum.

Est furor, est facinus, est fraus, est virus iniquum,
Non aequum reprobum te reprobare virum.
Nescio quis Monachus furtivo laedere morsu
Et te mordaci carpere dente studet.
Hostis honestatis, sceleris fons, criminis auctor,
Non poterit laudes obtenebrare tuas.
Nulla potest labes Solem privare nitore;
Invida nec poterit lingua nocere tibi.
Vix referam Monachi mores; est ambitiosus,
Est & avarus, & est fictus, & absque fide, &c.
Est homicida volens, qui te vivum sepelire,
Qui voluit mortis anticipare diem.
Tu juvenis, tu mente senex, quem Nestoris annos
Ante diem virtus praeripuisse probat.
Cùm sis Sol mundi, fieret sors invida mundo,
Si sineret mundum Sole carere suo, &c.

[Page]

Additamenta ad Legendam S. DAVIDIS ex Vitâ ejusdem per RICEMARCHUM Episcopum Menevensem scriptâ.

Annales breves Ecclesiae MENEVENSIS ab Anglorum adventu ad annum MCCLXXVIII. authore Canonico Menevensi.
Vita DAVIDIS II. Episcopi Menevensis, authore Anonymo coaetaneo.
Vita S. DUBRICII Archiepiscopi Urbis Legionum, authore BENEDICTO Monacho Claudiocestrensi.
Vita S. TELIAVI Episcopi Landavensis, authore GALFRIDO aliàs STEPHANO Landavensi.
Historiola de fundatione & dotatione LANDAVENSIS Ecclesiae, ex antiquo ejusdem Ecclesiae Registro.
Requisitio URBANI Landavensis Episcopi ad Calixtum II. Papam in Concilio Remensi.
Decretum HONORII II. Papae de causâ Urbani Landavensis Episcopi.

[Page]

[Page 645]

ADDITAMENTA AD Legendam S. Davidis, Ex Vitâ ejusdem per RICEMARCHUM Episcopum Menevensem scriptâ.

Ad finem Lectionis IV EXpulsâ igitur Deo propitio inimicorum malitiâ, Monastica in Domino classis in loco quem Angelus praemonuerat, insigne construxit Monasterium. Perfectisque omnibus talem Coenobialis propositi fervere rigorem sanctus decrevit Pater; ut Monachorum quisque cotidiano desudans operi manuum labore suam in commune transigeret vitam. Qui enim non laborat, ait Apostolus 2 Thess. iii. 10., non manducet. Noscens enim quòd secura quies vitiorum fames & mater esset, Monachorum humeros divinis fatigationibus subjugavit. Nam qui sub otii quiete tempora mentesque summittunt, instabilem accidiae spiritum libidinisque stimulos sine quiete parturiunt. Igitur impensiori studio pede manuque laborant. Jugum ponunt in humeris; suffossoria vangasque invicto brachio terrae defigunt; sarculos serrasque ad succidendum sanctis ferunt manibus. Cuncta congregationis necessaria propriis expendunt viribus. Possessiones respuunt; iniquorum dona reprobant; divitias detestantur. Boum nulla ad arandum cura introducitur. Quisque sibi & fratribus divitiae, quisque est bos. Acto opere nullum audiebatur murmur, nullum praeter necessarium habebatur colloquium. Sed quisque aut orando aut rectè cogitando injunctum peragebat opus. Peracto autem rurali opere, ad Monasterii claustra revertentes, aut legendo aut scribendo aut orando totam ad vesperum peragebant diem. Veniente autem vespere, cùm nolae pulsus audiebatur, quisque studium deserebat. Si enim in auribus cujuscunque pulsus resonaret, scripto literae apice vel etiam dimidiâ ejusdem literae figurâ; citiùs assurgentes sua sinebant officia, sicque cum silentio sine ullâ colloquii fabulositate Ecclesiam petunt. Expletis Psalmorum canticis consonâ cordis & vocis intentione, genuflexionibus inserviunt, quoadusque sidera coelo visa finitum clauderent diem. Solus autem Pater egressis omnibus secretam Deo pro Ecclesiae statu fundebat orationem. Tandem ad mensam conveniunt; quique fessos artus acceptae coenae refectione relevant, nec tamen ad saturitatem. Nimia enim satietas quamvis solius panis luxuriam gignit. Sed tunc pro impari corporum vel aetatum statu quisque coenam capit. Non diversorum fercula saporum, non esculentiores pastus apponunt; sed pane & oleribus sale conditis pasti ardentem sitim temperato potionis genere restinguunt. Infirmis tamen vel aetate pr [...] vectis vel etiam longo itinere fatigatis aliqua suavioris cibi oblectamenta procurant. Non enim omnibus aequali mensurâ pensandum est. Peractâ autem gratiarum actione, Ecclesiam canonicâ cum pulsione adeunt; ibique quasi per tres horas vigiliis, orationibus, genuflexionibus insistunt. Quamdiu [Page 646] autem in Ecclesiâ orarent, nullus oscitare, nullus sternutationem facere, nullus salivam foras jacere licenter audebat. His ita gestis, sopori membra componunt. Pullorum verò cantu expergefacti, orationi, genuflexioni dediti, totam deinceps diem insomnem à manè usque p [...]erducunt noctem. Sicque per caeteras noctes inserviunt. A nocte Sabbati quousque primò diluculum primâ diei Dominicae horâ eluxerit, vigiliis, orationibus, genuflexionibus sese impendunt, exceptâ unâ tantùm horâ post Sabbati matutinas. Cogitationes Patri propalant; Patris licentiam etiam vel ad naturae requisita adquirunt. Omnia communia; nichil meum vel tuum. Quisquis enim aut meum librum aut aliquid aliud pronuntiaret, protinus durae subdetur poenitentiae. Vilibus induebantur vestibus, maxim [...] pellinis. Indeficiens obedientia ad Patris imperium, nimia perseverantia in agendis actibus, probitas in omnibus. Nam qui sancti propositi conversationem desiderans, fratrum inire consortium postularet, priùs decem diebus prae foribus Monasterii quasi reprobatus necnon & verborum opprobriis confutatus remaneret. Si autem bene utens patientiâ ad decimum perstaret diem; acceptus priùs sub seniore qui portae praeesset constitutus serviebat, ibique per multum temporis desudans, fractusque multis animi adversitatibus, tandem fratrum merebatur inire consortium. Nichil habebatur superfluum; voluntaria diligebatur paupertas. Nam quicunque eorum conversationem cupiebat, nichil ejus substantiae, quam mundo renuntians dimisisset, vel unum ut ita dicam denarium in usum Monasterii Pater acciperet sanctus; sed nudus veluti è naufragio evadens receptus, nequaquam inter fratres extollens sese elevaret, vel suâ fultus substantiâ aequalem fratribus non iniret laborem, aut religionis habitum aporians vi extorqueret quae Monasterio reliquit, & fratrum patientiam commoveat in iram. Ipse autem Pater cotidianis lacrimarum fontibus exundans, thurificatis orationum holocaustomatibus redolens, geminae caritatis ardore flagrans, debitam Dominici corporis oblationem puris sacrabat manibus, sicque ad Angelicum solus post matutinas horas pergebat alloquium. Hinc protinus frigidam petebat aquam; in qua diutiùs morando, rigans omnem carnis ardorem domitabat. Totam deinceps diem docendo, orando, genuflectendo, curam fratrum faciendo, necnon & orphanorum, pupillorum, viduarum, egentium, debilium, infirmantium, peregrinorum multitudinem pascendo immobilis & indefessus ducebat. Sicque incoepit, peregit, finivit. Reliquum autem ejus disciplinae rigoris, quamvis ad imitandum necessariae, proposita compendii brevitas vetat nos exponere. Sed Aegyptios Monachos imitatus, similem eis duxit vitam.

Ad Lectionem IX Expulsa igitur haeresi, Catholicae & Ecclesiasticae regulae decreta firmantur; quae crebrâ atque crudeli hostium irruptione exinanita ac penè oblivioni data evanuerunt. Ex quibus quasi gravi somno expergefacti, bella Domini certatim quique peregere; quae in vetustissimis Patris scriptis suâ sanctâ manu mandata ex parte inveniuntur. Deinde succedente temporum serie alia colligitur Synodus, cui nomen Victoriae. In qua collectâ Episcoporum, Sacerdotum, Abbatum turbâ, ea quae in priori firmaverant, adjectis etiam de aliquantis utilitatibus, firmo rigoris examine renovant. Ex his igitur duabus Synodis omnes nostrae patriae Ecclesiae modum & regulam Romanâ auctoritate acceperunt; quarum decreta, quae ore firmaverat, solus ipse Episcopus suâ sanctâ manu literis mandavit. Per cuncta igitur totius patriae loca Monasteria fratres construxerunt. Passim Ecclesiarum signa audiuntur, passim orationum voces ad sidera elevantur; passim virtutes ad Ecclesiae sinum indefessis humeris reportantur; passim caritatis vota patenti manu egenis partiuntur. Sanctus autem David Episcopus cunctorum summus speculator, [Page 647] summus protector, summus praedicator, à quo omnes normam atque formani recto vivendi itinere acceperunt, effectus est. Ipse cunctis ordo, ipse dedicatio, ipse benedictio, ipse absolutio, correctio, legentibus doctrina, egentibus vita, orphanis nutrimentum, viduis fulcimentum, patriae caput, Monachis regula, Saecularibus via, omnibus omnia; quanta Monachorum examina seminavit? quantâ cunctis utilitate profuit? quantâ virtutum gloriâ claruit? Dederuntque universi Episcopi manus, & monarchiam atque bragminationem David agio; & con [...]enserunt omnes licitum esse refugium ejus, ut daret illud omni stuproso & homicidae & peccatori omnique maligno fugienti de loco ad locum, prae omni Sancto ac Regibus & hominibus totius Britannicae Insulae, in omni regno & in unâquaque regione, in qua sit ager consecratus David agio. Et nulli Reges nec seniores neque Satrapae sed neque Episcopi, Principésve ac Sancti audeant prae David agio refugium dare. Ipse verò refugium ducit ante unumquemque hominem, & nemo ante ipsum; quòd ipse est i. e. Caput. Glossa interlin [...] [...]ris in Codice. cephal & praevius ac i. e. Princep [...]. Eadem. bragmaticus omnibus Britonibus. Et statuerunt omnes Sancti anathema esse & maledictum, quisquis non servaverit illud decretum, scilicet refugium Sancti David. Sicque ad senium perductus, omnis Britannicae gentis caput & patriae honor canebatur; quod senium centum quadraginta septem admodum annis complevit.

[Page 648]

ANNALES Ecclesiae Menevensis, Authore Canonico Menevensi.

ANno CCCCXXXVIII. adventus Anglorum in Angliam sub Hors & Hengist, Gurtheirno existente Rege Britonum.

Anno DXLII. ultimo Leonis Imp. anno Arthurus pugnavit contra Mordredum nepotem suum juxta fluvium Cabulan, & eum cum omnibus interfecit. Sed ipse Arthurus graviter vulneratus ad sananda vulnera sua in insulam Avallonis perrexit; & Constantino cognato suo Britanniam regendam dimisit.

Anastasius Imp. annis xxiv. regnavit. De Episcopo Daniele Bangor.

Dunaud Rex moritur.

Synodus Urbis Legionum ordinata à S. David Menevensi Archiepiscopo.

S. David Menevensis Archiepiscopus in Domino quievit.

Anno DCLXXXIX. Cadwalladrus Rex Britanniae misit Ivor filium suum cum xii. navibus ad regendas Britonum reliquias; & ipse Romam perrexit, ubi xii. Cal. Maii viam universae carnis ingressus est anno ab Incarnatione Domini DCLXXXIX.

Anno DCCXXXVII. Beda Presbyter mortuus, qui hunc librum Cronicorum annuatim composuit.

Anno DCCLXX. Pascha mutatur apud Britones, emendante Elbodu homine Dei.

Anno DCCXCVIII. Offa Rex moritur. Maredud Rex Demetorum obiit. Bellum Rudlan.

Anno DCCCXI. Ellodu Episcopus Venedociae obiit.

Anno DCCCXII. Combustio Meneviae.

Anno DCCCXXXII. Sadurnven Episcopus Menevensis moritur.

Anno DCCCXLI. Novis est Episcopus Menevensis.

Anno DCCCLXXIII. Novis Episcopus moritur.

Anno DCCCCIX. Asser Episcopus Britanniae fit.

Anno DCCCCXL. Adelstan Rex Saxonum obiit.

Anno DCCCCXLIV. Luvert Episcopus Menevensis moritur.

Anno DCCCCXLV. Morcleis Episcopus moritur.

Anno DCCCCXLVI. Eneuris Episcopus moritur.

Anno DCCCCXLVII. Eadmundus Rex Saxonum occiditur.

Anno DCCCCLXXXVI. Godisric filius Harald cum nigris gentibus vastavit Meneviam.

Anno M. Mareduc filius Owein moritur. Menevia vastatur à Gentilibus; & Morgeneu Episcopus occiditur.

Anno MXI. Menevia vastatur à Saxonibus, sc. Edrich & Umbrich.

Anno MXXXIV. Cnut filius Sveyn Rex Anglorum moritur.

Anno MXXXIX. Herbin Episcopus Menevensis moritur.

Anno MLXI. Grifut filius Leuuelin Britonum Rex cecidit. Joseph Episcopus Menevensis moritur.

[Page 649]Anno MLXV. Haroldus Rex Gothorum cum magno exercitu invasit regiones Angliae; cui obviavit alius Haroldus filius Godwini, & eum interfecit. Sed iterum supervenit Willelmus quidam Normannorum Dux; & Haroldum Anglorum Regem vitâ & regno privavit.

Anno MLXXI. Franci vastaverunt Keredigiaun. Menevia vastatur à Gentilibus, & Bangor similiter. Bledud Episcopus Menevensis moritur. Sulgenius Episcopatum accepit.

Anno MLXXVI. Bellum Pullgudic, in quo Traharn Rex Venedociae victor fuit, & tota familia Rees cecidit. In fine verò hujus anni Rees & Howel ejus frater à Cerdauc filio Grifud occiduntur. Sulgenus Episcopatum deserit; & Abraham accepit.

Anno MLXXVIII. Menevia à Gentilibus vastatur; & Abraham à Gentilibus occiditur. Sulgenus iterum Episcopatum accepit.

Anno MLXXIX. Willelmus Rex ad Sanctum David orationis causâ perrexit.

Anno MLXXXVI. Scrinium Sancti David de Ecclesiâ suâ furatur, & juxta civitatem ex toto spoliatur. Terrae motus ingens per totam Britanniam fuit.

Anno MLXXXVIII. Sulgenus Episcopus lxxv. aetatis suae anno moritur. Menevia frangitur & destruitur à Gentilibus.

Anno MXCVI. Rikemarth filius Sulien Episcopus moritur.

Anno MXCVII. Willelmus Rex Anglorum improviso ictu sagittae à quodam Milite in venatu percussus occubuit. Thomas Archiepiscopus Eboraci, i. e. Catyr Ebranc, moritur.

Anno MCXVI. Wilfridus Episcopus Menevensis moritur; cui successit quidam Normannus Bernardus nomine.

Anno MCXVII. Gelasius Papa obiit; Calixtus successit.

Anno MCXXVII. Daniel filius Sulgeni Episcopi moritur.

Anno MCXXXI. Dedicatio Ecclesiae Sancti David.

Anno MCXXXII. Rex Henricus mare transiit, non ultra visurus Angliam. Robertus frater ejus obiit.

Anno MCXXXV. Henricus Rex Angliae moritur.

Anno MCXLIII. Ducti sunt Monachi Ordinis Cisterciensis, qui modò sunt apud Albam Landam, in Westwalliam per Bernardum Episcopum; qui dedit eis locum apud Trefgarn in Denglethes.

Anno MCXLIX. Bernardus Episcopus Menevensis xxxiii. Episcopatûs sui anno mortuus est. Cui David Geraldi filius in Episcopatum successit. Uchdrit Landavensis Episcopus moritur. Robertus Herefordiae Episcopus moritur. Cui Gilbertus Foliot successit.

Anno MCLIV. Stephanus Anglorum Rex obiit.

Anno MCLXVI. Robertus de Mulun Herefordiae Episcopus Anglorum sapientissimus obiit iv. Cal. Marcii.

Anno MCLXXIII. Henricus Rex Angliae de Hiberniâ redeuns orandi causâ venit ad Sanctum David xv. Cal. Maii. Ricardus Cant. Archiepiscopus electus est.

Anno MCLXXVI. David Menev. Episcopus obiit; cui successit Petrus.

Anno MCLXXVIII. Willelmus Rex Siciliae duxit filiam Regis Angliae. Petrus suscepit Episcopatum Menevensem.

Anno MCLXXX. Ecclesia Menevensis diruitur; & novum opus inchoatur.

Anno MCXCVIII. Ricardus Rex obiit. Resus filius Grifut Sutwalliae Princeps moritur iv. Cal. Maii; cujus corpus apud Sanctum David honorificè humatum est.

Anno MCXCIX. Petrus Episcopus Menevensis obiit; qui opus novum Ecclesiae Menevensis incoepit. Vixit autem Episcopus xxii. annis, mensibus vii. diebus xv. cui successit Gaufredus.

[Page 650]Anno MCCIV. Galfridus Menevensis Episcopus in Octavis S. Andreae Apostoli Londoniae consecratur ab Huberto Cant. Archiepiscopo. Nam sex praecedentibus annis Sedes vacaverat propter controversiam Electionis inter Cantuariensem Archiepiscopum & Abbatem S. Dogmaelis, lite ad ultimum determinatâ in Curiâ Romanâ.

Anno MCCXI. Johannes Rex cum magno exercitu Nortwalliam adivit; & Lewelino Principi Venedociae, cui Annam filiam suam in uxorem dederat, munitiones & oppida sua abstulit; & vix pacificatus Lewelin xxx. obsides Regi dedit, & ut perhibent septem millia averia cum equibus pluribus & canibus & avibus promisit. Episcopum autem Bangornensem, quòd ad eum venire noluit, in Ecclesiâ Bangornensi ante altare Episcopalibus indutum capi praecepit. Qui datâ pecuniâ vitam & membra, prout melius potuit, redemit. Rex factâ pace in Angliam rediit.

Anno MCCXIV. Relaxatio Interdicti per totam Angliam v. Non. Junii. Galfridus Menevensis Episcopus obiit; cui successit Gervasius. Johannes Rex transfretavit in Pictaviam. Consecratus est Gervasius Menevensis Episcopus.

Anno MCCXX. Translatio S. Thomae Martyris Id. Julii. Nova Turris Menevensis Ecclesiae die Lunae ante Festum S. Martini, nemine mortuo vel laeso, statim post Vesperas in ruinam improvisam versa est.

Anno MCCXXV. Primò constitutus est Praecentor in Ecclesiâ Menevensi. Et incoeptùm fuit novum opus majoris Ecclesiae S. Thomae Haverfordiae.

Anno MCCXXIX. Gervasius Episcopus Menevensis obiit; cui successit Anselmus Crassus, Thesaurarius Exoniensis.

Anno MCCXXX. Anselmus Crassus consecratus est Episcopus Menev.

Anno MCCXLVIII. Terrae motus magnus fuit in Britanniâ & Hyberniâ; quo terrae motu magna pars Ecclesiae Menevensis corruit, & plura aedificia in patriâ, & rupes scissae sunt, xi. Cal. Marcii. Anselmus Menevensis Episcopus obiit; cui successit Magister Thomas Wallensis. Fur quidam intravit Ecclesiam Menevensem; & eam vestibus, ornamentis, & caeteris rebus spoliavit; & spolia in rupibus maritimis abscondit. Custodes verò Ecclesiae super hoc dolentes (impingebatur enim eis à quibusdam) Deum Beatumque David patronum loci suppliciter oraverunt; ut eos sicut erant innocentes demonstrarent. Quadam autem die non multum pòst, cùm post prandium Sacrista nomine Madauc de hospitio suo ad Ecclesiam iret, ostium Ecclesiae aperuit, & locum in quo ornamenta erant intrans, furem in medio ornamentorum stantem & calicem aureum in manu tenentem invenit. Sacrista verò super hoc admirans ait: O fur infoelix, quid hîc facis? quod te infortunium huc adduxit? Tu vasa & ornamenta istius Ecclesiae nuper amissa furtivè rapuisti. Fur▪ confitens & non negans ait: Ego verè rapui. Prosiliens Sacrista abripuit ei cultellum, quem ad corrigiam suam habebat; & eum captum coram Clero & populo deduxit. Clerus & populus pro tanto miraculo plaudentes, Deum & Sanctum David hymnis & canticis collaudârunt.

Anno MCCXLIX. Consecratus fuit Thomas Wallensis Menevensis Episcopus viii. Kal. Augusti.

Anno MCCLV. Thomas Wallensis Menevensis Episcopus die Translationis S. Benedicti obiit. Cui successit Magister Ricardus de Karreu Theologus & Philosophus optimus.

Anno MCCLVI. Consecratus fuit Ricardus Menevensis Episcopus apud Romam à Domino Papâ.

Anno MCCLXXI. Ricardus de Carreu Episcopus Menevensis ivit in Franciam incontinenti post Pascha; & perendinavit apud Rungy prope civitatem Parisiensem.

Anno MCCLXXII. Rediit Ricardus Episcopus in Walliam circa Ascensionem Domini.

[Page 651]Anno MCCLXXIII. Henricus Rex Angliae obiit. Cui Edwardus filius suus successit.

Anno MCCLXXIV. celebratum fuit Concilium Generale apud Lugdunum. Magister Johannes de Fekeham Archidiaconus Brechoniae obiit; cui successit Magister Henricus de Villamlof. Coronatus est Edwardus Rex Angliae.

Anno MCCLXXV. Incoeptum fuit Feretrum Beati David in Ecclesiâ Menevensi.

Anno MCCLXXVIII. Magister Henricus de Villamlof Archidiaconus Brechoniae obiit; cui successit Magister Adam Bareth Thesaurarius Menevensis. Cui Adae successit in Thesaurariâ Robertus de Haverford Rector Ecclesiae de Lanvenyth; & fuit installatus viii. Id. Septembris.

Anno MCCLXXX. Ricardus de Carreu Episcopus Menevensis Kalendis Aprilis obiit, & sepultus est in Ecclesiâ Menevensi prope altare S. Crucis à parte Australi die S. Ambrosii. Electus fuit Magister Thomas Bek iii. Non. Junii, & confirmatus prid. Non. Julii per Johannem de Pecham de Ordine Minorum in Abbatiâ de Stanlowe prope Cestriam, & consecratus pridie Non. Octobr▪ apud Lyncolniam.

Eodem anno electus est Magister Petrus de Exoniâ Archidiaconus Menevensis in Episcopum Exoniensem. Cui successit in Archidiaconatu Robertus Thesaurarius Menevensis. Cui Roberto successit in Thesaurariâ Willelmus de Burreche Canonicus Menevensis.

Anno MCCLXXXII. Willelmus de Burreche Thesaurarius Menevensis obiit iv. Kalend. Aprilis: cui successit Johannes de Barry.

Anno MCCLXXXIII. Mareduc filius Gurwared Archidiaconus de Kermerdyn obiit. Cui successit Magister Johannes de Alderby. Ecclesia de Langadauc facta est Collegiata.

Anno MCCLXXXIV. Visitavit Johannes de Pecham Archiepiscopus Cant. Dioceses Menevensem, Landavensem, Bangorem, Asaphensem. Incoepit autem visitare in Ecclesiâ Menevensi vi. Idus Julii. Eodem anno Dominus Rex Edwardus venit causâ peregrinationis apud Sanctum David unà cum Dominâ Reginâ Angliae nomine Elianorâ die Dominicâ in crastino B. Katerinae virginis.

Anno MCCLXXXVI. in crastino Annuntiationis Dominicae concessum fuit subsidium magnum Thomae Becke Episcopo Menevensi de totâ Diocesi suâ ad expedienda quaedam negotia tangentia Clerum erga Magistrum Giffard nuncium Domini Papae in regno Angliae.

[Page 652]

VITA DAVIDIS II. Episcopi Menevensis. Authore (ut videtur) Canonico Menevensi coaetaneo.

CUM circa dignitatem Pallii Ecclesiae Cathedralis Menevensis postulandum in Curiâ Romanâ diu laborâsset Bernardus Episcopus Menevensis temporibus Honorii, Lucii & Innocentii Paparum, quorum scripta adhuc in Menevensi continentur Ecclesiâ; ante diem à Papâ Eugenio praefixum diem clausit supremum. Vixit autem in Episcopatu xxxiii. annis & mensibus vi.

Successit ei in Episcopatu David, sed & ipse minùs canonicè electus. Cùm enim seniores Ecclesiae & major & sanior pars Capituli alium virum discretum & honestum elegissent; venientes ad Archiepiscopum Theobaldum paucos de Capitulo seduxit, ut supra memoratum David eligerent; & tam ipse quàm sui corrupti pecuniâ Electionem canonicè factam cassarunt; & eum sub quo securos posset carpere somnos in Episcopatum consecravit, sumptâ ab eo sufficienti cautione, ne quaestionem de dignitate Ecclesiae Menevensis in vitâ suâ moveret. Quid mirum si hoc procuravit? Procuraverat autem ante contra Bernardum Episcopum duos falsos testes, donando Papae Eugenio xl. marcas ut eos reciperet. Quorum unus erat Monachus falsus, alter verò Laicus. Et cùm Bernardus Episcopus eos refutâsset, & allegâsset hujusmodi testes non esse recipiendos contra Episcopum; Papa Eugenius tale ei responsum dedit. Frater, inquit, non tibi quaero testes sed mihi. Sed cùm audientes caput tangere vel ei contradicere non auderent; inter se referebant Dominum Papam malè respondisse, & pejùs fecisse.

David igitur in Episcopatum veniens, nec in vitâ suâ quaestionem movit de dignitate, vel dispersa studuit revocare. Sed pauca quae Praedecessor suus reliquerat, & ipse distribuit filiis & nepotibus & filiabus eas maritando. Waltero filio Wysonis dedit filiam suam; & terram juxta Lanwadeyn, propter quam pater suus excommunicatus fuerat, quietam clamavit. Ricardo filio Tancardi dedit feudum duorum Militum; & ille statim unum feudum Roberto nepoti suo dedit, & Episcopus filiam suam & feudum quod fuerat Hugonis de Wallyngford; & in augmentum dedit Broghes & Trefhennan. Aliud feudum dedit Arnaldo Dru cognatu suo, videlicet Castelkennan; quod quidem tenebat Bernardus Episcopus in die qua obiit in dominico. Dedit Mauricio fratri suo feudum Archeboldi & terram Aeyain filii Seisilf & terram de S. Dogmaele. Concessit etiam ei feudum de Lanrian; & Walterum Luugt seduxit, ut homagium faceret fratri suo Mauricio de feudo suo quod de Episcopis tenuerat. Fecit etiam eundem fratrem suum Senescallum de totâ terrâ suâ. Caducano avunculo suo dedit feudum, quod dicitur feudum Caducani. Et haec omnia distribuit Canonicis contradicentibus & reclamantibus. [Page 653] Sed ut haec liberiùs ageret; Sancto Thomâ Archiepiscopo in exilium detruso, à custodibus Capituli sigillum abstulit & librum possessionum, quod Graffium appellatur; & plura alia contra Capitulum in hunc modum injuriosè egit.

Cùm igitur post martyrium S. Thomae Archipraesulis venerabilis Ricardus Archiepiscopatum obtinuisset; convocatis omnibus Cant. Ecclesiae Suffraganeis, & Episcopus Menevensis supramemoratus, qui apud Archipraesulem valde diffamatus fuerat, evocatus ad Concilium iter arripuit. Archilevitae autem & Canonici non immemores dilapidationis & oppressionis, quas ipsis & Ecclesiis fecerat, quatuor de discretioribus Capituli ad Concilium destinârunt, ut ipsum in praesentiâ Archipraesulis accusarent; & xxvii. capitula, quae nunc longum est enumerare, contra ipsum in hunc modum proponerent, & maximè quòd sigillum & librum possessionum eis violenter abstulit, & quae voluit & sicut voluit sigillo sigillari fecit absque assensu Capituli, appellatione ad Summum Pontificem & ad Archipraesulem ritè interpositâ. Sed cùm ei significatum esset à suis, quòd jam nuncii Capituli contra ipsum transmissi essent; statim reducens ad memoriam conscientiam cauteriatam, antequam venissent ad Archipraesulem, eis Londoniae occurrit; & provolutus ad ipsorum genua, anxius orabat ne ampliùs procederent, sed quaecunque volebant proponerent, & se eis daturum & facturum promisit; & tactis sacro sanctis Reliquiis & fide confirmavit, ut infra quintum decimum diem post adventum suum ad Episcopalem Sedem omnia ablata eis restitueret. Nuncii autem Canonicorum redeuntes, convocatâ multitudine quae gesta fuerant narraverunt; & habito Sigillo in possessione illud minutatim fregerunt; & quae sigillo sigillata fuerunt, irrita in perpetuum sanxerunt. Librum possessionum cum omnibus Ecclesiae privilegiis in thesauris suis reposuerunt. Totam Parochiam ad Ecclesiam Beati Andreae redire fecerunt, cujus ostia clausa fuerant per Episcopum penè omnibus diebus vitae suae.

Redeunte autem Episcopo de Concilio, vi febrium correptus aliisque infirmitatibus, infra breve spatium intestatus decessit. Ministri autem pauci, qui circa ipsum conversabantur, omnimodam pecuniam tam in auro quàm in argento, quam tunc secum habebat, inter se diviserunt. Ministri autem Regis advenientes, omnes per wagium & per plegium posuerunt; & transcurrentes ad Ecclesiam Menevensem, inter Reliquias Sanctorum in quadam cistâ, cujus clavem idem Episcopus portabat, fractâ eâdem cistâ invenerunt ibidem ducentas marcas vel amplius malè repositas, sicut malè adquisitas, Canonicis nescientibus pecuniam ibidem esse repositam. Et quia ipse intestatus decessit; pecuniam in usus Ecclesiae redire neque per Regem neque per Archiepiscopum facere potuerunt. Vixit autem in Episcopatu xxvii. annis. Eo autem de saeculo sublato, convenerunt omnes. Ecclesiae Clerici, ut tractarent de Electione faciendâ.

[Page 654]

VITA S. DUBRICII Archiepiscopi Urbis Legionum.

Authore BENEDICTO Monacho Claudiocestrensi.

Incipit Prologus in Vitam S. Dubricii Archiepiscopi.

SAnctorum Patrum conversationes & gesta ideo memoriae pluribus antiquariorum editionibus traduntur; quatinus eorundem praeclaris exemplis animati, mores illorum & vitam actuum & devotionum gressionibus totis nisibus imitemur. Quippe cùm illorum digna laudum merita spiritus eorum in supernis vigere, & in Christo vivere & Christum in illis crebris praeclarisque miraculis testificantur. Quibus ego Benedictus habitu Coenobii Apostoli Petri Claudiocestriae Monachus adhortatus, orationibus quoque & meritis beatissi Dubritii Archipraesulis confisus, operae pretium duxi lucubrationi insistere, ipsiusque actus vel rudi stilo digerere; quo indocti etiam edita intellectu prout gnari perciperent; peccatoresque mei pares nullatenus inscitiâ patrociniis tanti patroni carerent; caeterùm ejus apud Dominum praeclara merita cognoscentes ipsius suffragium obtinerent. Nam cùm in gestis Sanctorum Patrum diutiùs operam studio dedissem, Sanctumque Dubricium omnium Sanctorum tunc temporis in Britanniâ degentium meritis & vitâ praestantissimum, signis necnon & gratiâ sanitatum celeberrimum; aegrè tuli ipsius gesta nesciri, cujus prae omnibus veterum praeceptorum testimonio cognovi apud Dominum interventionis patrocinium praevalere. Quocirca quae in autenticis Patrum digestis super eodem Patre reperi, compilare & coadunare stilo non erubui.

Vita S. Dubricii Archiepiscopi. Caput I.

Igitur quidam Regulus Ercychi. legit Epitome istius Vitae antiqua. Ertici regionis Pepiau vocatus, Britannicè verò Clavorauc cognominatus, quod Latinè Reumaticus sive Spumosus interpretatur. Hic dudum adversùs hostes in expeditionem profectus, atque cum trophaeo ad propria regressus, praecepit filiae suae nomine Eurdil prae labore peractae pugnae caput ipsius abluere. Verum enimvero ubi jussum patris eadem conaretur perficere; ex ipsius gravitate genitor animadvertit praegnantem existere. Quamobrem Rex nimis irâ succensus, jussit eam in quodam utre includi & in flumen praecipitari; ut quocunque sors eam ageret, in alto fluvii demergeretur. Quod quia Deo minimè placuit, fieri nequivit. Jam priusquam proles, quam in utero habebat, nasceretur; dignatus est Dominus misericordiam & protectionem exhibendo, cujus meriti foret ostendere: cùm genitrix ejusdem nullo modo potuit undis submergi. Nam quoties ponebatur in flumine, toties ad ripam illaesa denuo ferebatur. Unde pater indignans, quòd illam minùs compos esset fluctibus immergere, decrevit eam igne comburi. Cujus ad praeceptum rogus illico praeparatur ad ipsius [Page 655] interitum & ad aliarum terrorem puellarum; in quem praelibati Regis nata Eurdil viva flagrantibus incendiis mittitur. In crastino autem manè dum funditus rebatur focis exusta, missis à patre legatis scitum si quid ossium genitae inustum remaneret, invenerunt eam incolumem, filiumque quem in medio pirae pepererat tenentem in gremio, vestibus illius atque capillis ab omni combustione illaesis. Pergrande namque saxum juxta quod enixa est filium in ostensionem nativitatis pueri ibidem positum est. Locus autem in quo puer ortus est, Britannicè Matle appellatus est; quòd in eo natus extitit beatus homuncio; qui modò per corruptionem Anglici idiomatis Ab aliis vocatur Maismail Lochou. Epitom [...]. Meddelega nominatur. Puer autem ut lavacrum regenerationis nactus est, Dubricius vocatur; Spiritûsque Sancti gratiâ statim repletur. Quis verò ejus genitor exstiterit, hujus temporis hominibus omnino constat ignotum. Atque iccirco nempe quidam erronei eum fabulosè patre carere mentiuntur.

Cap. II.

Cùm itaque pater praemissae puellae miranda beneficia & signa, quae Dominus erga illam & ipsum natum patraverat, à suis apparitoribus acceperat, quinimo mirandam pueri tantilli speciem atque decorem Deique gratiam in eo praefulgidam, illos nimiùm intueri desiderans, filiam cum nuper natâ prole confestim ad se adducere praecepit. Quibus sibi praesentatis, infantulum paterno affectu continuò complectens; de caetero quidem super omnes liberos & nepotes illum exorsus est diligere; illiusque fundi in quo natus est effecit haeredem, qui Matle ab indigenis i. e. Bonus Locus vocitatur; eò quòd bonus seu beatus homo ibi satus fuerat. Porrò transactis paucis annorum curriculis, praefatus Rex Pepiau totius illius Insulae Dubricium constituit haeredem; ipsamque à genitricis ejus nomine sc. Eurdil jussit Miserbdil exin nuncupari. Puerulus exinde diatim proficiebat aetate & sapientiâ; opportunumque tempus discendi nactus, literis erudiendus traditur; qui paulò pòst prudentiâ quidem un [...] cum divinorum dogmatum scientiâ magnanimiter claruit. Et licèt annis adolescens, vir tamen sensu & doctrinae virtute canus in brevi effectus, eloquentiâ pariter & utriusque Testamenti peritiâ, per universam Britanniam adeò celebris famâ praeconabatur; ut ex omnibus ferè totius regni provinciis non modò rudes sed etiam gnari diverso dogmate informandi aedificandique gratiâ ad eum confluerent. Quorum primarii constant▪ sc. 8. Theliauus, Samson discipulus ejus, Ubelinus, at (que) Aidanus, cum aliis xvi. quorum ^b nomina huic historiae inserere ineptum duximus; exceptis aliis mille Clericis, quos vii. annorum curriculis liberalibus disciplinis instituendos in territorio quod Hentlan vocatur, quod situm est secus littus Gui fluminis i. e. Waia, secum detinuerat, formam eis praebens in semetipso religiosae vitae & caritatis perfectae. Rursus nempe Doctor itidem in nativitatis suae solo, videlicet in insulâ Miserbdil, juxta ripam amnis qui Waia nuncupatur, aptam sibi multitudinique discipulorum suorum sedem silvis & piscibus opulentam eligens, pluribus Studium illud regendo mansit, imponens loco nomen Moch-ros. Epitome. Mothros, i. e. Locus Porcorum. Ibi multis dierum decursibus sanctissimè deguit; praedicans, docensque Clerum & populum, ejus praelucente doctrinâ per totam Britanniam, prout lucerna super candelabrum, remotâ quaque [Page 656] pravi dogmatis superstitione. Cuncto quoque tempore, quo verbum vitae Brittonnibus praedicavit, sinceram fidem catholicamque eadem gens conservavit.

Cap. III.

Cùm igitur B. Dubricius in doctrinâ simul & potenti facundiâ floreret, illustrissimorumque natalium suorum largitionibus locupletaretur; paradisi introitus insignis viri categoriis unà cum exemplis magis ac magis fideli populo patescens, indies dilatabatur. Nam cùm labor ampliùs crescebat in corpore; plus gaudebat pro tanto onere, manens retributionem coelestis patriae. Quippe manûs ejusdem impositione diversarum valetudinum languores crebriùs fugabantur; quicunque verò debiles & anxii ad eum veniebant, laeti ac incolumes repedabant. Propterea non dubiae fama sanctitatis illius & religiosae in divinis mandatis devotionis priùs celebrem postea verò per universam Britanniam celeberrimum citò reddidit. Quamobrem ut orbita priscorum annorum ad id temporis volvendo pervenit, quo Pelagiana Haeresis totum penè viroso dogmate contaminaverat orbem; ad eam delendam S. Germanus Autisiodorensis & Lupus Trecacensis Episcopus ab Antistibus Galliae destinantur; quo verbum Dei Brittonibus praedicarent, fidemque Catholicam letiferam Haeresin penitus extirpando redintegrarent. Corrupta namque fuerat Christianitas eorum, tum propter Paganos Saxones quos Rex Vortigernus illis associaverat, tum propter Pelagianam haeresin cujus venenum in ipsis pluribus serpserat diebus. Namque Brittones multoties directis internunciis à Galliae Praesulibus patrocinium flagitabant; quia nec pravo dogmati Haereticorum adquiescebant, nec illud tamen suis allegationibus tergiversatione pravorum renitente omnino abolere valebant.

Cap. IV.

Verùm ut praenotati dogmatistae eandem Haeresin funditus eradicaverant; Episcopos ad roborandam orthodoxam fidem in pluribus regionibus consecraverunt. Super omnes utique dextralis Britanniae fines B. Dubricium Metropolitanum Archipraesulem ab Ambrosio Aurelio Rege totius Brittonum Monarchiae, filio Constantini, fratre quoque Uther patris Arthurii Magni, necnon & ab omni Clero & populo illius Archidioceseos canonicè delectum consecraverunt. Supradictus itaque Rex Ambrosius dapsilis erat in dandis, sedulus in divinis obsequiis, modestus in cunctis, & super omnia mendacium vitans, mitis, pius atque benignus, fortis pede, fortior equo, & ad exercitum regendum eruditissimus. Defuncto igitur Tremorino Urbis Legionum Metropolitanae tunc temporis Archiepiscopo; isdem Rex quo memoriale Procerum Britanniae, quos Hengistus Saxonesque sui complices nefandâ proditione in monte Ambrii, qui nunc vulgò Stanhenges dicitur, trucidaverat, sc. cccclxxx. Consulum atque Baronum aeternum fieret; pergrandes lapides, qui ibidem in horum memoriam usque in praesens positi sunt, ab Hiberniâ cum magnâ manu germano suo Uther illuc transmisso fecit illinc deportari. Qui cùm allati fuissent; nonnullos per diversas Britanniae partes nuncios direxit, edixitque universis regni Magnatibus cum Clero pariter apud montem Ambrii in pago qui nunc Salesberia dicitur convenire; quò cum magno honore praememoratorum virorum sepulturam repararent. Ad edictum ergo hujusmodi convenerunt Pontifices atque Abbates ex unoquoque ordine; prout illis indictum suerat. Cúmque cuncti congregarentur, instante die praefinitâ, imposuit Aurelius diadema capiti suo, Festumque regio more celebravit, ac tribus sequentibus diebus celebritati vacavit. Destitutae siquidem fuerunt hac tempestate duae Metropolitanae Sedes Pastoribus suis, Eboraci videlicet atque Urbis Legionum, quae vulgò Caerligion nominatur. Quibus Rex communi consilio rectores restituere gestiens, Eboracum Samsoni illustri viro sanctitateque famoso contulit; Urbis verò Legionum Archipraesulatum [Page 657] inclito Dubricio, quem divina providentia eidem Sedi praeelegerat. Cúmque haec & alia in regno suo ritè disposuisset; praecepit Merlino vati saxa circa sepulturam erigere, quae de Hiberniâ navigio attulerat: quod & factum est.

Cap. V.

Igitur paucis annorum cursibus evolutis, insignis Rex Ambrosius Aurelius veneno perimitur. Huic itaque Uther cognomento Pendragon, i. e. caput draconis, ejusdem germanus in regno successit; nec ipse diu degens, in exitium penè totius Brittanniae leto debitum pendidit. Quo defuncto, convenerunt ex diversis Provinciis Magnates Brittonum in urbe Silcestriae, Dubricio Urbis Legionum Archiepiscopo suggerentes, quatinus Arturum filium Uther Pendragon in Regem coronaret. Urgebat enim arcta necessitas; quòd praedicti Regis accepto obitu Saxones concives suos ex Germaniâ conciverant, Brittonesque à patriâ radicitus evellere moliebantur. Subjugaverant enim sibi totam partem Insulae, quae à flumine Humbri usque ad Katanensium aequor protenditur. Venerabilis igitur Dubricius calamitatem patriae dolens, associatis sibi Episcopis, Arturum Regem diademate insignivit. Erat autem Arthurus xv. annorum, juvenis inauditae virtutis atque largitatis. In quo quippe tantam gratiam divina bonitas praestiterat; ut à cunctis ferè gentibus amaretur. In sinibus itaque regiis initiatus, ex more largitati indulsit. Qui ut regiâ potestate potitus est, Saxones audacter pluribus praeliis aggreditur; nec tamen illos à regno funditus exstirpare valuit. Eapropter convocato Clero primatibusque regni sui, consuluit eos quid potissimum contra Paganorum Saxonum irruptionem faceret. Communi tandem consilio mittuntur Armoricam, i. e. Minorem Brittanniam, à Rege nuncii ad Hoelum Regulum illius patriae, qui ei calamitatem Brittanniae notificarent. Unde postquam supradictus Regulus agnovit, cum xv. millibus armatorum classem intravit, prosperisque ventorum flatibus in portu Hamonis, qui nunc Hantonia vocatur, applicuit. Qui honorificè ab Arthuro susceptus, communicatoque S. Dubricii consultu ad urbem Lincolniam tunc temporis à Saxonibus obsessam cum magnâ manu proficiscentes, ibidem cum illis praelium commiserunt. Eâdem nempe die ceciderunt ex Saxonibus sex millia virorum; qui partim fluminibus submersi, partim telis percussi occubuerunt. Unde caeteri perterriti terga fugientes verterunt; donec in nemus Colidonis perventum fuisset; illóque à Britannis obsessi, tandem inediâ sunt in deditionem coacti. Arthurus autem trophaeo potitus, omni auro eorum ac argento sublato, obsidibus susceptis ut sibimet . . . . . annuatim persolverent, foederatos cum solis navibus repatriare permisit. His ita gestis, paucis interim diebus intervenientibus peractae pactionis Saxones puduit; atque viribus associatis ab inchoatâ profectione regressi, foedus suum irritum fecerunt, urbemque Badonis obsidione vallant. Quibus ab Arthuro compertis, dimissâ Pictorum & Scottorum oppressione obsidionem dispergere festinavit. Postremò conspectis comminus hostium castris, hujuscemodi [oratione] suos est adorsus. Quoniam quidem impiissimi Saxones fidem mihi dedignati sunt exhibere; ego fidem Deo meo servans, sanguinem civium meorum ulcisci conabor. Armate vos viri, armate; & proditores istos viriliter aggredimini, quos proculdubio suffragante Christo triumphabimus. Haec illo prosequente, S. Dubricius Urbis Legionum Archiepiscopus ascenso cujusdam montis cacumine, excelsâ voce exercitum sic affatur. Viri Christianâ professione insigniti, maneat in vobis concivium vestrorum pietas & patriae, qui proditione Paganorum exterminati vobis in sempiternum cedent opprobrium, nisi ipsos totis nisibus defendatis. Pugnate pro patriâ vestrâ; & mortem si supervenerit, ultro pro eâdem patimini. Ipsa enim victoria est & animae remedium. Quicunque etenim pro fratribus suis mortem inierit, vivam hostiam [Page 658] se praestat Deo; Christumque sequi haud ambigitur, qui pro fratribus suis animam dignatus est ponere. Igitur si quis vestrûm in hoc bello letum subierit; sit ei mors illa omnium delictorum suorum poenitentia & remissio, dum eam hoc modo recipere non diffugerit. Nec mora: beati viri benedictione hilarati maturavit quisque armari se & ejus praeceptis parere. Ipse quidem Arthurus loricâ tanto viro dignâ indutus, auream galeam simulachro draconis insculptam capiti adaptat; humeros etiam suos clipeo protegit, quo imago S. Mariae Dei genitricis depicta constitit, quam sibi crebriùs in auxilium invocavit. Exin certè quasi leo cum suis in Saxonum cuneos irruens, adjutus B. Dubricii suffragiis eos debellavit; nomenque beatae Dei Genitricis exorando multa millia prostravit; demum quoque Principibus & Ducibus eorum omnibus interfectis, miserabili modo paucos qui stragem evaserant, in deditionem compulit. Hoc utique modo isdem Rex almi Dubricii precibus & meritis in cunctis praeliis victor extiterat; necnon & universa regna, quae singulorum vocabulis indicare taediosum foret, sc. ab Alpibus cum adjacentibus regionibus & insulis usque ad ultima Tile i. e. Islandiam obtinuerat; Regesque illorum & Principes aut suae ditioni subegerat aut atrociter trucidaverat.

Cap. VI.

Igitur quoniam ad ostendendum viri Dei meritum aliquantisper ab incoeptâ recitatione digressi sumus; nunc ad propositam narrationem calamum infligamus. Beatus ergo Dubricius non modò Metropolitanam sedem Ecclesiae Urbis Legionum copiosis possessionibus amplificavit; verùm etiam Landavensem Ecclesiam in honore S. Petri Apostoli consecratam praediis & pluribus territoriis atque fertilibus agris, silvis utique & piscosis amnibus locupletavit. Patronus itaque isdem Coenobium venerabilis Iltuti Abbatis, quod in Glamorcanti Provinciâ constructum est, Quadragesimali tempore visitavit, ut corrigenda corrigeret, ordinem verò sacrosanctae religionis corroboraret. Ibidem namque nonnulli sanctissimi viri conversabantur; plures quoque & deteriores livore. Inter quos insignis Samson filius Amon morabatur; qui à B. Dubricio meruit ad sacros Ordines i. e. Diaconatûs atque Sacerdotii apicem provehi, ad ultimum verò divinâ revelatione in Episcopum consecrari. Quoties itaque sacris Ordinibus benedictionibus inolitis promovebatur; toties à beato Praesule ac S. Iltuto Abbate visa est columba candidissima coelitus in capite ejus descendere, illicque dum sacrum compleretur officium absque discessu consistere. Ministeria nempe Coenobii almi patris Iltuti diversa diversis fratribus congregationis ex more committuntur, quemadmodum res exigebat. Administratio siquidem promptuarii Samsoni venerabili viro pro praepollente Dei prae caeteris in illo gratiâ licèt renitenti vellet nollet injungitur. Qui die noctuque Coenobitis atque hospitibus cum egenis ministrans, communi populo complacebat. Sequitur miraculum de vasis Samsonis curae commissis; quae vino ab hospitibus evacuata, iterum sunt divinitus repleta.

Cap. VII.

Miraculum de filiâ Guidguetanai energumenâ à Dubricio sanatâ.

Cap. VIII.

Igitur cùm Basileus Arthurus totius patriae statum in pristinam dignitatem restaurâsset; duxit uxorem Guenwaram ex nobili genere Romanorum progenitam. Exin ubi Norwegiam, Daciam, Galliam, Aquitaniam, necnon & Andegaviam caeterasque provincias universas unà cum Estrusiâ i. e. Normanniâ suo dominio armis subjugâsset; denuo reversus est Parisiis, tenuitque curiam illic. Qu [...] convocato Clero & populo, pacem regni legitimo ritu confirmavit. De caetero quidem pacificatis ibidem civitatibus & populis, incipiente vere Brittanniam reversus est. Cùm verò solemnitas Pentecostes appropinquâsset; post tantum triumphum oppidò exhilaratus [Page 659] affectavit illico Curiam tenere seque diademate redimiri: Reges utique ac Duces sibi subditos ad ipsam Festivitatem invitare, ut & illam honorificentiùs celebraret & inter proceres suos pacem firmaret. Id [...]irco namque consilium cepit, ut in Urbe Legionum suum exequeretur propositum. In Glamorgantiâ etenim super Oscam amnem amoeno situ locata, prae caeteris civitatibus abundans opibus, tantae solemnitati congruebat. Duabus quippe eminebat Ecclesiis, quarum una in honore Julii Martyris consecrata virgineo Deo dicatarum choro perpulcrè decorabatur: Alia planè in Beati Aaron ejus socii constructa nomine, Canonicorum conventu subnixa; tertia primariam metropolitanamque sedem habebat. Omnibus denique in Urbe Legionum congregatis, instante festivitate Archipraesules ad Palatium ducuntur, qui Basileum diademate regali laurearent. Beatus ergo Dubricius, quoniam in suâ Diocesi Curia tenebatur, paratus divinorum celebrationi regalibusque obsequiis, hujusce rei curam suscepit. Tandem verò Rex caput laureatus ad templum Metropolitanae Sedis regio cultu decoratus conducitur. A dextrâ quippe laevâque bini Archipontifices ipsum tenentes agebant. Quatuor quoque Reguli, Albaniae videlicet atquè Cornubiae, Demeticae & Venedociae, quorum jus id fuerat, quatuor aureos gladios manibus ferentes illum praecedebant. Conventus etiam multimodorum ordinatorum miris modulationibus praecinebat. Ex aliâ siquidem parte Reginam suis nichilominus insignibus diademateque redimitam Archiepiscopi atque Pontifices ad Coenobium velatarum virginum adducebant. Porrò peractâ processione, tot cantus in utrisque fiunt templis; ut prae nimiâ dulcedine milites qui aderant nescirent quod templorum potiùs prius peterent. Catervatim ergo nunc ad hoc nunc ad illud ruebant; nec si totus dies celebrationi vacaret, taedium aliquod generaret. Primis denique tribus diebus Pentecostes inter colendum decursis, quartâ asciscuntur cuncti qui Regi pro adipiscendis honoribus obsequium praestabant; singulique singulis possessionibus, civitatibus videlicet atque castellis locupletantur. Clerus verò se decentibus Ecclesiarum pastoribus vacantium infulis quisque quod sibi competebat donantur.

Cap. IX.

Beatus igitur Dubricius ad heremiticam vitam totis viribus anhelans, Archiepiscopali fasce gliscens absolvi, pristinae dignitatis sede se sponte deposuit. Cui successit in Archiepiscopatum agius David avunculus Regis; cujus vita virtutibus & miraculis claruit, ac totius bonitatis exemplum fuit. In loco verò S. Samsonis Dolensis Antistitis Theliauus illustris Presbyter Landaviae consecratur, Hoelo Rege Armoricanorum Britonum annitente; cujus doctrina & mores illum commendabant. Episcopatus quoque Silcestriae Maugennio, Wintoniae verò Duuiano, laudabilibus viris decernuntur.

Cap. X.

Silentio namque non est praetereundum, quoniam dum reverendae memoriae Dubricius in Archiepiscopali administratione perstitit, ejus consultu & orationibus adjutus Rex Arthurus prosperè in cunctis agebat, ac in omnibus bellis jugiter triumphabat; illiusque Monarchia in summâ pace consistebat. At ubi sanctissimi Dubricii patrocinio destituitur; quoad vixit nunquam à pugnarum vexatione quievit, donec & ipse bello occubuit. Eâdem quippe die qua S. Dubricius Archipraesulatús curam deseruit, xii. Legati Lucii Caesaris venerunt, vectigal Britanniae minaciter exigentes, epistolam Imperatoris ampullosis verbis refertam Regi deferentes. Quibus Arthurus oppidò in iram lacessitus, consultu primitus habito, ad congrediendum cum Imperatore non modicum animatur. Quocirca ab omnibus Regibus, Ducibus, Consulibus atque Baronibus ibi congregatis ad expugnandos Romanos auxilium rogat. Collectis inde equitibus clxxxiii. millibus ac ducentis, exceptis [Page 660] peditibus qui innumerabiles existebant, prostremò cum omni transfretavit exercitu Augustodunum proficiscens; ibique Imperatori necnon & immani exercitui illius occurrens, praelium mutuò commiserunt. Arthurus tamen quamvis suis omnibus ferè interemptis Magnatibus, excepto Walwano & Hoelo Rege nepotibus ac paucis aliis, triumphavit, Lucio Caesare cum cunctis bellatoribus ejus enectis. Istis explicitis, festinantibus nunciis Arthuro innotuit Modredum nepotem suum, cui curam Brittanniae commiserat, diadema nequiter sumpsisse, Gannumaramque Reginam nefariè sibi nupsisse. Quo audito Rex Arthurus furoris bile commotus, cum insulanis qui caedem evaserant Regibus continuò non minimum angustiatus repatriavit. Regressus namque tribus praeliis inter se & Modredum nonnullâ strage gestis, ad ultimum verò consertis gladiis Arthurus à Modredo letaliter sauciatur. At ille robustiùs in Modredum irruens extemplò prostravit, atque cum multis suorum in Cocitum direxit: Sicque mutuis occubuere vulneribus. Haec itaque de Arthuro prosecutus sum; ut cunctis liquidò pateat, quantis foelicitatibus fortunatus extiterit, quamdiu B. Dubricii suffragiis suffultus extitit; quantisque cladibus & infortuniis ab eo desertus quoad vixit pessundatus subjacuit.

Cap. XI.

Perspiciens igitur vir Dei Dubricius hujus saeculi curam coeleste regnum desiderantibus magnum generare detrimentum, quatinus expeditius ad beatam vitam à fallaci transiret, cunctis illecebris & curis saecularibus exutus, anachoreticam vitam Archiepiscopali dignitate sponte depositus operae pretium agere duxit. Unde cum pluribus sanctis viris & discipulis laboribus manuum suarum viventibus in insulâ Enli nonnullis annis à saeculo procul remotus deguit; & ad ultimum veram beatitudinem aerumnosâ egestate commutavit. Senio quidem confectus, Sanctique Spiritûs gratiâ repletus, diutiùs optatum perhe [...]ne gaudium uranicique regni praemium xviii. Cal. Decembris adipisci promeruit. Nam eâ die vinculis carnis absolutus, talentum sibi traditum Domino suo cum lucro reportavit. Praelibata ergo Enli insula, qua B. Dubricius ultimo dierum suorum tempore sanctae religionis religiosaeque sanctitatis vitam duxit, in extremitate regni sita propter longinquitatem & periculosum freti transitum antiquitus Roma Britannicè nominabatur ob loci sanctitatem; cùm inibi xx. millia & eo amplius, ut fertur, tam Martirum quàm Confessorum corpora humata requiescant, operiendo beatam immortalitatem & immortalis beatitudinis resurrectionem. Eadem quippe insula undique Thetide circumfusa orientali plagâ licèt eminenti promontorio, occidentali verò regione plana, arvi cespite dulciflui fontis latice opima. Salum insuper illic delphinis abundans; fundus serpente, buffone, ranâque carens; & quod commendabilius omnium extat, quia nullus illò juvenis defungitur, ast in senectam vivit. Porrò pauca de multis enucleavimus miracula; quippe cùm gesta sanctissimae conversationis viri Dei membranis impressa vel ignibus hostium exusta seu civium exilio fuissent deportata. Quod verò postmodum diligenti studio antiquorum patrum sive Historiographorum editionibus de B. Dubricio reperimus, vel quorsum constat tumulatus infra sepulturam agiorum virorum Enli, quove sit inde postea translatus; necnon & quemadmodum seu à quo, quorum immo Principum diebus, Landaviam sit advectus; operam dedimus apicibus insinuare; quatinus meritis ipsius & precibus mereamur illius gloriae participes existere; praestante Domino nostro Jesu Christo, qui cum Patre & Spiritu Sancto vivit & regnat Deus per omnia saecula saeculorum.

[Page 661]

Cap. XII.

^c Igitur anno Dominicae Incarnationis DCXII. S. Dubricius olim Landavensis Episcopus sive Ecclesiae Urbis Legionum, quae nunc appellatur Caerleon, Archiepiscopus xviii. Cal. Decembris migravit ad Dominum. Anno verò MCXX. anno bissextili, sextâ feriâ, Nonis Maii, ex insulâ Enli, ab Urbano Landavensi Antistite translatus, favente Radulfo Cantuariensi Metropolitano, assensu quoque David Bangornensis Pontificis atque Griffudi Reguli Guinedociae, quae Anglicè Spauduna dicitur, totiusque Cleri & vulgi consultu, x. Calend. Junii, Dominicâ die, in suam Ecclesiam Landaviae cum decenti processione sanctis Reliquiis ejusdem obviàm factâ honorificè receptus est, & in eâdem Basilicâ venerabiliter busto reconditus. Eodem verò tempore tota Glatmorgantia nimiâ siccitate afficiebatur. Nequaquam enim pluerat viii. septimanis in illâ provinciâ. Et in adventu sanctarum Reliquiarum beatissimi Dubricii pluvia copiosa valdeque populo salutaris effunditur. Demum iv. Non. Junii, quartâ feriâ, piae memoriae Urbanus Landavensis Episcopus praegrandis itineris labore paululum quiete refocillatus, atque pro tanti patroni Reliquiis indeptis non nihil gavisus, facto primùm jejunio deprecationibus insistendo Advocavit Canonicos suos, fratrem scilicet Esni Decanum ejusdem Ecclesiae▪ Epitome., convocatis Clericis suis, Elni scilicet Decano magnae prudentiae viro & Ysaac praestantis probitatis Capellano suo, caeterisque sancti altaris officialibus, sacrosanctas eximii Dubricii reliquias solo tenus deposuerunt. Quae dum diligenter manibus praescriptorum Praesulum Urbani scilicet ac Davidis in tribus pelvibus limphâ coram arâ Petri Apostoli & Sanctorum Confessorum Dubricii, Theliaui, Odocei lavarentur; mirum in modum extemplò pignoribus almis undâ intinctis, eadem ebullire coepit, ac si lapis oppidò ignitus immitteretur. Nec modò prodigium ebullientis aquae admirati sunt; immò etiam cùm algida fuisset, repentè admodum calidam stupentes persensere. Quinimo quamdiu ossa ab illis abluebantur, calor laticis multiplicabatur, sonusque ferventis aquae audiebatur. Verè mirabilis▪ Deus in Sanctis suis. Tandem Episcopus unum os brachii exhilaratus remisit in aquam; & illapsum fundo tenus nullo se tangente quasi per unam horam huc illucque divinitus haud sine admiratione cunctorum movendo natavit. Quod cùm primùm praelibatus Praesul inspexisset; Decano protinus cum Capellano praememorato ascitis, contemplari commotionem ossis jubentur; ut in ore duorum vel trium testium stet omne verbum; intuendoque miraoulum Deo gratias agant, qui suâ ineffabili pietate Sanctos suos mirabiliter glorificat. His ita peractis ad honorem & utilitatem Ecclesiae Dei, S. Dubricii reliquiae pariter in veteri Monasterio mausoleo reponuntur ante aram sanctae Dei Genitricis ad Aquilonem. Postea planè Urbanus Antistes Monasterii angustam brevitatem perpendens tantis Patronis incongruam, decrevit illud dilatari. Quapropter Monasterio veteri diruto, majus construi coepit in honore Apostoli Petri & sanctorum Confessorum Dubricii, Theliaui, Odocei anno MCXXI. Dominicae Incarnationis, xviii. Cal. Maii, quartâ feriâ, acceptis sibi & Ecclesiae suae literis Domini Archiepiscopi cum impressâ benedictione & injunctae poenitentiae condonatione cunctis ad incoeptum opus beneficia & suppetias praestantibus.

[Page 662]

VITA S. TELIAVI Episcopi Landavensis Authore Galfrido aliàs Stephano Landavensi.
Incipit Vita S. Teliavi Episcopi, à Magistro Galfrido (i. e. Stephano) fratre Urbani Landavensis Ecclesiae Episcopi dictata.

SAnctus iste, fratres carissimi, ab infantiâ Dei cultor extitit: nec mirum; cùm ante infantiam eum futurum sibi servum Deus praedestinâsser. Praedestinavit quem elegit, & elegit quem dilexit, dilectumque verae confessionis palmâ coronavit. Militavit itaque vir Dei Deo, orationibus insistendo, & omnia quae possidebat indigentibus erogando. Quid amplius? Sex opera misericordiae diligenter executus; & nunquam Dei famulus ab ecclesiasticis vacabat institutis. Omnia sua non faciebat sua; & quae non erant sua faciebat sua. Nichil enim reliqui sibi de suo relinquens, bene caduca pro aeternis cambiebat. Talia equidem constat sancti viri fuisse rudimenta; in quibus persevarabat sine intermissione usque in consummationem vitae. Egregius igitur Confessor fuit, qui praeter virtutes quid con [...]iteretur non habuit. Quippe in infantiâ bonus, in juventute melior, in senectute optimus. Sed ne tanti viri genus taceatur quasi nescitum; ex nobilibus illum parentibus credimus fuisse ortum; ut carnis nobilitas honestaret eum inter homines, qui jam animi nobilitate apud Deum erat acceptabilis. Post incrementum autem aetatis, virtutum & sapientiae, congruo nomine Helios à sapientibus nuncupatus est. Elios autem Graecè, Latinè Sol interpretatur. Fulgebat enim ut Sol ejus doctrina, fidelium illustrando corda. Sed illiteratis hominibus extremum vocabuli corruptè proferentibus, adolevit quòd non Helios sed Heliud appellatus est.

A Sancto autem Dubricio Archipraesule, cujus proximus successor extitit, legimus illum in pueritiâ in sacris Scripturis fuisse eruditum; donec eum tandem vidit tantae indolis puerum, ut non solùm illum crederet seipso in scientiâ non esse inferiorem, sed Spiritu Sancto cooperante Scripturarum nodos meliùs per se quàm aliquo sibi magistrante expediebat. Quo viso S. Dubricius, qui hucusque fuerat suus praeceptor, quique jam intelligebat se non posse sibi magistrari, voluit ut sibi succederet in magisterio, cùm eum excederet doctrinâ & ingenio. Sed tanta eum gratia comitabatur, tantusque eum studii sacrae lectionis fervor incendebat; ut ille qui jam aliis magistrari poterat, etiam magistrum adhuc quaerebat. Sed non more stultorum Philosophorum ut alios confunderet, immo ut Haereticorum errores confundere posset. Confudit itaque multorum haereses, multorumque correxit errores. Plusque simpliciter & catholicè tamen argumentando profuit fidelibus, quàm suis subtilibus [Page 663] argumentis fecisset unquam aliquis Philosophus. Illi enim viam quaerentes semper deviabant; ille verò viam veritatis nunquam praeteribat, sed per eam gradiens quasi lucernâ praeeunte nullo eum impediente ad eum qui est verum lumen tendebat. Quippe per eum gradiebatur qui est via; & ab eo docebatur qui est sapientia.

Beatus Theliawus auditâ sibi Paulini cujusdam sapientis viri famâ, eum adivit; & apud eundem aliquamdiu moratus, si qua eum Scripturarum secreta priùs laterent, conferendo ad invicem omnia sanè exposita intelligebant; ibique Sanctum David perfectissimae vitae hominem sibi associavit. Quos tanta conjunxit dilectio & Spiritûs Sancti gratiâ; quòd in agendis & non agendis rebus idem velle & idem nolle esset ambobus. In istorum autem Sanctorum diebus quidam populi de Scithiâ, qui sive à pictis vestibus sive propter oculorum stigmata Picti dicebantur, innumerâ classe ad Britanniam devenerunt; & capti amore terrae potiundae, propter bonarum rerum copiam, qua super omnes insulas tunc temporis pollebat, magis fraude quàm viribus Brittannos invaserunt, & in eos miram tirannidem ad tempus exercuerunt. Nec mirum istam superari ab illâ. Nam Picta gens erat subdola & multis conflictionibus terrâ & mari exercitata. Ista autem quamvis viribus corporis esset praedita, tamen simplex & pacifica; & quia nondum esset à quoquam tentata, quasi bellandi nescia leviùs subjugari potuit. Siquis autem inde pleniùs scire desiderat; in historiâ Gyldae Britannorum Historiographi reperiet. Cúmque quidam illius nefariae gentis Princeps trucidando miseros incolas & comburendo aedes & templa Sanctorum à navalibus ubi appulerant usque Mynuensem civitatem processisset; ibi constitit, ibique suum palatium construxit. Qui videns Sancti David & Eliud aliorumque servorum Dei qui cum illis degebant vitae probabilitatem, sicut pravorum semper consuetudo est bonis invidere, non solùm illis invidebat; sed etiam quòd illos tam attentos in Dei servitio videret, multa eis opprobria saepe dicebat, ut sic eos à Christo separaret. Sed quia minis & verbis turpibus quod volebat efficere non potuit, multis machinationibus eos tentare conatus, vidit se nullo modo commodiùs quàm per muliebres blanditias illud efficere posse. Praecepit itaque mulieri suae, ut ad Sanctos suas pedissequas dirigeret, & Sanctorum visibus se offerrent; ut fatuis motibus sui corporis & meritriciis blandimentis Sanctorum mentes à sancto proposito conarentur pervertere. Quae dum dominae suae exequendo mandata se quasi insanas esse simularent; insanae factae sunt. Quo viso praedictus persecutor & domus sua tota fidem susceperunt, & ab eisdem in Christi nomine baptizati sunt.

Postquam Deus praedictas mulieres tali immedicabili opprobrio deturpavit; eosdem Sanctos per aliud opus mirabile & dignum memoriâ decoravit. Nam cùm Beatus Eliud & Maydocus in atrio Monasterii non figmenta Poetarum nec veterum Historias, immo Jeremiae Prophetae Lamentationes, ut amore coelestis patriae magis accenderentur, discuterent; supervenit quidam famulus, dicens ligna deesse quibus coena fratrum praeparari posset, &c. Sequuntur nonnulla miracula.

Videns Deus Sanctos suos tot decoratos esse virtutibus, indicavit eos promovendos esse ecclesiasticis dignitatibus. Misit enim Angelum suum ad Sanctos, qui nuntiaret eundum eis esse ad sanctam civitatem Jerusalem, ut ibi suae militiae donativa reciperent. Sancti verò, Eliud videlicet & David, Deo suo per omnia obedientes, non sunt ausi resistere divino nutui; sed Paternum virum Deo carum sibi associantes, & tres in Trinitatis nomine injunctum sibi iter incoeperunt, sed non ut multi peregrinorum faciunt, multâ adunatâ pecuniâ, immo sine baculo & perâ, sperantes potiùs in illum, qui dat jumentis escam ipsorum & pullis corvorum invocantibus eum. Nec frustra sperantes: [Page 664] Deus enim per fideles suos cuncta eis necessaria ministrabat in tempore. Illustrati siquidem erant luce coelestis gratiae; ita ut eorum adventus cunctis esset acceptabilis, & praesentia sanitatem praeberet infirmis. Reliquerunt itaque per diversas provincias suae sanctitatis vestigia, cunctorum sibi obviantium alleviando dolores. Cúmque persecutores in viâ obsisterent; non tantùm spolia illis pacificè concedebant, sed siquid praedae ipsi immemores relinquerent, praedatoribus hilari vultu porrigebant. Illi autem videntes Sanctorum bonam simplicitatem, veniam supplicando commissorum, non tantùm reddebant eis sua, sed eos conducebant usque dum pervenirent ad tuta. Consummato tandem itineris cursu, Jerosolimam pervenerunt. Quibus civitatem introeuntibus, occurrit omnis populus psallendo in canticis & hymnis super adventu eorum; & ita cum celebri pompâ conducti sunt in templum Domini. Qui quamvis tanto itinere defatigati fuissent, non mollia strata quaesierunt ubi quiescerent; sed in nudo templi pavimento prostrati, triduo preces suas continuaverunt, adeò coelestia contemplantes quòd terrenorum penitus essent immemores. Interea totus Clerus attentè expectabat, qui Sanctorum quam sedem oratione finitâ sibi eligerent; ut in electione sedium notarent, sicut coelitus per Angelum praemoniti fuerant, quem illorum caeteris praelatum constituerent.

Erant in templo ab antiquis temporibus tres cathedrae senioribus constitutae. Duae diversis metallis & miro artificio sabricatae, tertia cedrina nihil ornati habens extrinsecus praeter hoc quod natura dederat. Quam humilem humilis Eliud elegit sibi in sedem, preciosiores concedens fratribus propter reverentiam. Quo viso omnes illi qui aderant ceciderunt in facies suas ante Sanctum Eliud, dicentes: Salve Sancte Dei Teliawe; & concede ut valeant nobis tuae preces apud Dominum; quia hodie prae caeteris sublimatus es confratribus tuis, residens in sede Domini nostri Iesu Christi, in qua patribus nostris praedicabat regnum Dei. Et rogaverunt eum, quatinus ad instructionem virtutum parabolam eis diceret de Christo; ut sicut illum imitatus fuerat in cathedrâ residendo, eundem imitaretur in praedicando. Qui videns amorem divini verbi flagrare in cordibus eorum, miro modo sollicitabatur; non quòd nesciret quod doceret, sed dubitabat quod rogaverant qualiter eis expediret, cùm linguae illorum▪ penitus expers fuisset. Incoepit tamen Sanctus sacras Scripturas exponere, ut satisfaceret supplicanti populo; ita ut unusquisque circumastantium audirent illum suâ linguâ loquentem. Omnes autem qui eum audiebant praedicantem, tantâ dulcedine sermonis illius sunt affecti; quòd in quantum eum diutiùs audirent, magis magisque illum audire desiderarent. Sed tandem postquam refecti sunt universi saporiferâ illius doctrinâ; ne praedicandi officium videretur praesumere, si solus praedicâsset, ait populo: Audite jam à fratribus meis verba vitae, qui me perfectiores sunt in vitâ & diligentiores in doctrinâ. Surrexerunt itaque Sanctus David & humillimus Dei servus Paternus, & praedicaverunt populo. Sic Sancti alternâ suâ praedicatione quasi diversis ferculis audientium mentes reficiebant; ut si qui eorum priùs in fide vacillarent, sanctae Trinitatis fidem per gratiam praedicationis Sanctorum perfectissimè tenerent.

Post haec, sicut nuntiatum fuerat per Angelum, ab universâ plebe electi, sublimati sunt Pontificali dignitate. Et quasi gratiae in testimonium, quam ibi Domino largiente susceperant, data sunt eis tria munera preciosa, prout unicuique competebat. Paterno baculus & choralis cappa pretiosissimo serico contexta, eò quòd illum egregium cantorem videbant. Sancto autem David altare mirificum, nulli bene notum de qua materiâ fuerat compositum. Novissimè autem beato Pontifici Theliawo non extremum tamen donorum accessit Cimbalum, magis famosum quàm sit magnum, magis pretiosum quàm [Page 665] sit pulchrum, & dulci sono videtur excellere omne organum. Perjuros damnat, infirmos curat; & quod magis videtur mirabile, singulis horis nullo movente sonabat, donec peccato hominum praepediente, qui illud pollutis manibus temere tractabant, à tam dulci obsequio cessavit.

Sancti Dei supradictis donati muneribus, & utriusque benedictione acceptâ, cum summâ prosperitate reversi sunt in regionem suam. In qua non diu commorari potuerunt propter pestilentiam, quae ferè totam gentem deleverat. Pestis autem illa Flava vocabatur, eò quòd flavos & exangues efficiebat universos quos persequebatur. Interea dum ista pestis saeviret non tantùm in hominibus, sed etiam in feris & in reptilibus; Sanctus Eliud in jejunio & planctu clamabat ad Dominum, dicens: Parce Domine, parce populo tuo, qui non vis mortem peccatoris sed vitam; & ne des haereditatem tuam in perditionem. Deinde irâ Dei ad tempus pacatâ oratione ejus aliorumque Sanctorum, coelitus admonitus cum his qui residui fuerant de gente, recessit ^d in longinquas regiones, donec Deus eis innueret reditum in patriam. Et factum est ita. Deus autem, cujus misericordiâ plena sunt universa, non tantum gentis respiciens miseriam, quantum respiciebat Sanctum pro gente laborantem, concessit eis de exilio reverti, & ab ejusmodi periculo in perpetuum liberari. Qua concessione fidelis ductor Eliud non modicum exhilaratus, reliquias gentis diligenter recolligens, natalem solum repetivit, & habitavit ibi us (que) in consummationem vitae; principatum tenens super omnes Ecclesias totius Occidentalis Britanniae secundùm traditionem patrum, qui eum Jerosolimae consecraverant, sicut praedictum est. Sed gens citissimè crevit, quamvis de paucis, in magnam multitudinem. Et hoc nimirum fiebat, quia jam obediens facta est ad omne Sancti edictum. Sic sancta Ecclesia, quae multo tempore fuerat dispersa, interveniente Theliawo Sanctorum sanctissimo fuit exaltata.

In nocte autem depositionis ejus magna dissensio orta est inter tres Cleros trium Ecclesiarum illius, singulis praetendentibus suas auctoritates & privilegia de habendo corpore. Sed tandem consilio discretorum hominum acquiescentes, institerunt jejunio & orationibus; ut summus arbiter Christus, qui est vera auctoritas & Sanctorum privilegium, evidenti signo innueret, cui illorum Sancti sanctum corpus digniùs esset committendum. Manè autem facto, quidam Senior respiciens ubi erat corpus, clamavit voce magnâ, dicens: Exaudita est, fratres mei, oratio nostra à Domino, qui neminem privat pro merito. Surgite & respicite quae facta sunt à mediatore Dei & hominum Christo, ut nostra dissensio sedaretur, & ut in beati Confessoris Theliawi vitâ sic & in ejus morte fierent miracula. Ecce enim vident ibi tria corpora, quibus par erat quantitas in corpore, idem decor in facie. Quid amplius? In nullo discrepantia habebant totius compaginis lineamenta. Sic sedatâ lite, singuli cum suo corpore remeaverunt ad sua; & diversa in illis diversis [Page 666] locis cum summâ reverentiâ sepelierunt. Ad cujus summi Pontificis tumbam frequentissimè ab omnibus suis languoribus curantur infirmi, caecis illustrando visum & surdis largiendo auditum. Haec & his plurima, fratres carissimi, operata est divina virtus pro sanctissimo Confessore Theliawo. Quare tanti viri Festivitatem cum toto mentis affectu celebrate, ecclesiam frequentate, & secundùm uniuscujusque facultatem de vestrâ substantiâ pauperibus erogate, in ejus nomine qui, &c.

Explicit Vita venerabilis Confessoris Theliawi; cujus memoria celebratur v. Idus Februarii.

[Page 667]

HISTORIOLA DE PRIMO STATU Landavensis Ecclesiae, SEU De fundatione & dotatione ejusdem. Ex antiquo Ecclesiae Landavensis Registro, quod TEILO appellatur.

De primo statu Landavensis Ecclesiae, & Vita Archiepiscopi Dubricii.

ANno ab Incarnatione Domini CLVII. Cod. alter. CLVI. Lucius Britannorum Rex ad Eleutherium duodecimum Sedis Apostolicae Papam Legatos suos scilicet Eluanum & Meduuinum misit, implorans ut juxta ammonitionem ejus Christianus fieret; quod ab eo impetravit. Nam gratias agens Deo, quòd illa gens [quae] à primo regionis inhabitatore Bruto Gentilis fuerat, tam ardenter ad fidem Christi festinabat, consilio seniorum urbis Romae placuit eosdem Legatos baptizari, & catholicâ fide susceptâ ordinari, Elvanum in Episcopum, Meduuinum autem in Doctorem. Et propter loquentiam & scientiam quam in sacris habebant Scripturis, praedicatores ad Lucium in Britanniam reversi sunt. Quorum praedicatione Lucius & totius Britanniae primates baptismum susceperunt; & secundùm jussum B. Eleutherii Papae Ecclesiasticum ordinem constituit, Episcopos ordinavit, & bene vivendi normam docuit.

Quam Christianae religionis fidem sine aliqua pravi dogmatis maculâ sinceram conservaverunt, usquedum Pelagiana Haeresis orta est. Ad quam confutandam S. Germanus & Lupus à Galliae Antistibus ad Britannos missi sunt. Saepe tamen antè missis Legatis [...] Britannis ad eos implorantibus auxilium contra tam execrabile periculum; quia pravae doctrinae Haereticorum non adquiescebant, neque tamen confundere valebant. Postquam praedicti Seniores Pelagianam Haeresin extirpaverant; Episcopos in pluribus locis Britanniae insulae consecraverunt. Super omnes autem Britannos dextralis partis Britanniae B. Dubricium summum Doctorem à Rege & ab omni parochiâ electum Archiepiscopum consecraverunt.

Hac dignitate à Germano & Lupo datâ, constituerunt ei Episcopalem sedem concessu Mourici Regis, Principum, Cleri & Populi apud Pagum. Sic Glossa interlinear. Podium Lantaf, in honore S. Petri Apostoli fundatam, & cum finibus istis Declivo. Ariugunua usque ad Declivum. Riufinion & à Gungleis usque ad mare, totum infra Taf & Elei cum piscibus & Piscariis. Coretibus suis omnibus & cum omni suâ dignitate liberè ab omni regali & saeculari servitio, nisi tantùm oratione cotidianâ & ecclesiastico servitio pro animâ illius & pro animabus parentum suorum Regum & Principum Britanniae & omnium fidelium defunctorum. Et cum isto privilegio, sine Consule sine Proconsule, sine Conventu, intus & extra, sine expeditione, [Page 668] sine vigilandâ regione intus nec extra, & cum liberâ communione totius Episcopatús in campo & in silvis, in aquâ & in pascuis, & cum totá suâ curiâ in se plenariâ, liberâ & integrâ, ut regia, & cum suo refugio, non ad sinitum tempus, sed sine termino, i. e. quamdiu voluerit, profugus maneat tutus sub ejus asilo, & cum datis corporibus & commendatis Regum totius provinciae Landaviae in perpetuo.

Parochiam verò quingentas tribus Sabariae, Erting & Anertyc à Mochros super ripam Gui usque ad insulam Theithi. Et propter sanctitatem suam & praedicationem praeclaram beati Pastoris & regalem parentelam suam plures Ecclesiae cum suis decimis, dotibus, oblationibus, sepulturis, territoriis & liberâ communione eorum datae sunt sibi & Ecclesiae Landaviae & successoribus suis omnibus à Regibus & Principibus totius regni dextralis Britanniae & cum praedictà dignitate.

Statutum est enim Apostolicâ auctoritate istius Ecclesiae privilegium; ut cum suâ dignitate ab omni saecularis servitii gravamine libera in posterum maneat & quieta. Quaecunque verò concessione Pontificum, liberalitate Principum, oblatione fidelium vel aliis justis modis eidem pertinebunt; ei firma in posterum & integra conserventur. Quaecunque praeterea in futurum largiente Deo justè atque canonicè poterit adipisci; quieta ei semper & illibata permaneant.

Decretum est itaque, ut nulli hominum omnino liceat praedictam Ecclesiam temerè perturbare aut ejus possessiones auferre vel ablatas retinere, minuere vel temerariis vexationibus fatigare; sed omnia ei cum parochiae finibus conserventur. Si qua igitur in futurum ecclesiastica saecularisve persona contra hanc temere venire temptaverit; secundo tertióve commonita, si non satisfactione congruà emendaverit, potestatis honorisque sui dignitate careat, reamque se divino judicio existere de perpetratá iniquitate cognoscat; & à sacratissimo corpore ac sanguine Domini redemptoris nostri Iesu Christi aliena▪ siat; atque in extremo examine districtae ultioni subjaceat. Cunctis autem eidem Ecclesiae justa servantibus fiat pax Domini nostri Iesu Christi; quatinus & hic fructum bonae actionis percipiant, & apud dictum Judicem praemia aeternae pacis inveniant.

Post haec surrexit Rex circuiens totum territorium, & portans Evangelium in dorso, cum Clericis ferentibus cruces in manibus simul & reliquias; & aspersâ aquâ benedictá simul cum pulvere pavimenti Ecclesiae, in omnibus sinibus territorii perambulavit; per totum datâ benedictione omnibus conservaturis eleemosinam cum omni praedictâ dignitate privilegii & refugii; maledictione autem incussâ violaturis in magno aut in modico, ut praedictum est.

Videns autem S. Dubricius largifluam potentum manum erga sibi commissam Ecclesiam, partitus est discipulos, mittens quosdam discipulorum suorum per Ecclesias sibi datas; & quasdam sundavit Ecclesias; & Episcopos per dextralem Britanniam coadjutores sibi ordinatis parochiis suis consecravit; Danielem in Episcopum Bangorensi civitati, & plures alios Abbates & Presbyteros cum inferioribus Ordinibus, Iltutum in Abbatem apud i. e. Pagum. Glossa. Podum vocatum ab eo Lannildut.

Locus Mocros super ripam Gui, quem priori tempore beatus vir Dubricius prius inhabitaverat, dono & concessione Mourici Regis & Principum datus est Ecclesiae Landaviae & pastoribus suis in perpetuo; & ut ille prior locus posteriora semper servaret cum omni suo territorio & omni libertate liberè ab omni regali servitio in perpetuo.

Sciendum est nobis, quòd Pepiau Rex filius Erb largitus est Mainaur Garthpenni usque ad paludem nigram inter silvam & campum & aquam & jaculum Constantini Regis soceri sui trans Gui amnem, Deo & Dubricio Archiepiscopo sedis Landaviae & Junapeio consobrino suo, pro anim [...] suâ & pro [Page 669] conscriptione nominis sui in libro vitae, &c. Sequuntur plures donationes factae Ecclesiae Landavensi; quae in Monastico reperiuntur Tom. iii. pag. 189, &c. quibus locum in Collectione nostrâ dare nolui; pauca solummodo majoris momenti, quae in Monastico desiderantur, apposuisse contentus.

Privilegium Oudocei Episcopi Landavensis.

Privilegium Sancti Odocei alias Odothei Episcopi & Ecclesiae suae Landavensis, datum sibi & omnibus suis successoribus in perpetuum à Rege Mourico cum duobus filiis suis & uxore suâ filiâ Gurganti magni, cum omnibus Principibus totius regni sui, authoritate apostolicâ confirmatum, ut idem privilegium datum antea Sancto Dubricio Sanctoque Theliauo & suis succedentibus, cum omni dignitate suâ & libertate; & circuierunt omnes cum Rege quatuor Evangelia in manu suâ tenentes & Sanctae Ecclesiae quasi dotem confirmantes, sanctâ cruce praecedente, & sancto choro sequente cum summo Pastore psallente, Fiat pax in virtute tuâ, & abundantia in turribus, Gloria & divitiae in domo ejus; & justitia ejus manet in saeculum saeculi, &c. & cum aspersione aquae benedictae per totum confinium, & confirmando idem privilegium datum antea Sancto Dubricio, id est, sine consule, sine proconsule, sine conventu intus nec extra, sine expeditione, sine vigilandâ regione infra nec extra, & cum totâ curiâ suâ plenariâ & liberâ & integrâ ut regia, & cum suo refugio non ad tempus sed sine termino, quamdiu voluerit. Prosugus maneat tutus sine protegente clypeo humano sub ejus asylo, & cum datis corporibus & commendatis Regum dextralis Britanniae Landaviae in perpetuo. Et sicut Romana Ecclesia excedit dignitatem omnium Ecclesiarum catholicae fidei; ita Ecclesia illa Landavia excedit omnes Ecclesias totius dextralis Britanniae in dignitate & in privilegio & in excellentiâ, & cum totâ communione pervia incolis & habitaturis in campo & in aquis in sylvis & in pascuis caeteris & in aliis.

Privilegium Joseph Episcopi Landavensis.

Rytherch filius Jestyn Rex Morgannuc immò totius Gwalliae, exceptâ tantum Insulâ Enoniae quam Jacob filius Idgwal per se tenebat, Ritherch dico virum pacificum & mansuetum, omnibus totius Regni tam Clericis quàm laicis, viduis & orphanis, jura sua & haereditates divinâ lege & humanâ concedentem, & maximè Ecclesiae Dei & gubernatoribus suis, Episcopis videlicet, & omnibus de inferioribus gradibus; In cujus tempore nulla desolatio in montibus nec in plano, nisi tantum tribus villis per totam Gwalliam in solitario, Landaviae quidem & Sanctis ejus Dubricio, Theliavo & Oudoceo ac Joseph Episcopo ejusdem concessit Ecclesias suas & earum territoria per omnia in pace quieta tenenda, & cum suâ dignitate & omni privilegio consolidata, & libertate totâ datâ incolis & habitaturis, & communione perviâ in campo & in aquis & in pascuis, & ob reverentiam catholicae sidei & jurejurando & manum mittendo, praesente Joseph Episcopo & confirmante super quatuor Evangelia antepositis sacris reliquiis, & ita ut nunquam glebam unam sciens ablaturus est aliqua in laicali aut tyrannico furore aut malo ingenio aut fraude subdolâ de territoriis Landaviae; & cum toto privilegio dato sibi a tempore Sanctorum Dubricii, Theliavi & Odothei, hoc est sine ullo censu magno vel modico, ulli homini terreno, nisi tantùm oratione quotidianâ & Ecclesiastico servitio diurno, sine consule, sine proconsule, sine conventu infra patriam nec extra, sine expeditione, & cum omni dignitate curiae suae plenariâ, & ut sic dicam in omnibus ut regia; & vovens Deo & Sanctis Dubricio, Theliavo, Oudoceo, & in manu Joseph Episcopi consolidans & promittens omnibus successoribus suis in perpetuo, ut nunquam dominaretur in [Page 670] aliquâ re Ecclesiasticâ aut ejus possessionibus, nec etiam refugium violaturus, immò conservaturus in omnibus, & concesso eodem refugio territoriis omnibus ejusdem, & confirmato ab eo tali quale fuit Sancti Dubricii in priori tempore, videlicet quamdiu voluerit profugus Landaviae, & eorum omnium maneat tutus sine protegente clypeo, nisi divino & sanctorum protectione, in ejus asylo & sine termino, &c. ut supra. Quicunque custodierit, custodiat illum Deus. Quicunque violaverit, maledictus sit Amen. Sequitur Privilegium non absimile, Berthgwino Episcopo Landavensi ab Indhays filio Morcant Rege indultum; quod apud Monasticon habes pag. 204.

Privilegium concessum Herwaldo Episcopo Landavensi per Griffidum Principem.

Pater & Filius & Spiritus Sanctus, tres in personis, unus in Deitate & essentiâ, creator & gubernator totius creaturae visibilis & invisibilis & super omnia, formavit hominem ad imaginem & ad similitudinem suam, dividens prout vult singula, & cui omnia serviunt, in praesentiarum quibusdam tribuens regna & potestates cum septiformi dono sapientiae & intellectûs, consilii & fortitudinis, scientiae & pietatis & timoris, inspiravit cor lapideum ingruente quadam infirmitate corporis Griffidi Regis Britanniae, & ut sic dicam totius Gwalliae de fine ad finem, & calefactum Sancti Spiritûs fervore. Videns igitur Rex, quòd potestas ejus, sicut flos foeni, & caro ut cinis, conatus pro transitoriâ substantiâ conquirere regnum floridum sine casurâ, & coeleste gaudium sine moerore & tristitiâ, semotâ omni penuriâ, semetipsum tribuens sub jugo poenitentiae, & poenitens fecisse quae fecerat contra praecepta divina, promisit se emendaturum jejunio & oratione & eleemosynis cum diversis metallis pretiosis largitis ab illo Deo egenis viduis & orphanis, & non degenerans à praedecessorum nobilitate pietate & largitate, immo imitans & praecellens, rigorem & fortitudinem tum contra Anglos, tum contra Hibernienses occidentales, tum contra indigenas solito more bellicosos, tum contra Danos marinos, tum contra Insularum Orcadum habitatores, & semper versis dorsis in fugam & firmato foedere ad libitum suum pacificatos, clamavit territoria omnia Landaviae Ecclesiae Petri Apostoli & sanctorum confessorum Dubricii, Teliai & Odocei de omni parochiâ ejusdem cum toto privilegio, ut melius fuit in tempore praedecessorum suorum, quieta & tranquilla ab omni regali servitio, nisi tantùm oratione quotidianâ pro animabus Regum & Principum Britanniae, & firmata missis manibus super quatuor Evangelia, & in manu Herowaldi Episcopi consolidata, & coram omni populo suo in die Nativitatis Domini apud Ystum Gwy; & oblatâ villâ Penros in manu Episcopi & omnibus Praesulibus Landaviae in perpetuo, & cum totâ communione omnibus incolis terrarum Ecclesiae Landaviae in campis & in sylvis, in aquâ & in pascuis, &c. ut supra.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . In capite venerabili habetur, quòd à tempore antiquorum patrum Ecclesia Landaviae in honore Sancti Petri Apostoli fundata, omnium aliarum Ecclesiarum Gwalliae semper magistra existit in dignitate & omni privilegio; donec tandem per seditiones & tot bellorum flagitia & inveterato Herwaldo ibidem Episcopo & inde debilitato, & coepit debilitari & ferè viduata pastore & annichilata indigenarum crudelitate & invasione supervenientis gentis Normannicae. Semper tamen religiosi viri ad serviendum in eâ haeserunt, tum propter Anglorum viciniam, à quibus in Ecclesiastico quidem ministerio nihil discrepabant; quia apud eosdem fuerant nutriti & eruditi; tum etiam quòd ab antiquis temporibus, id est, à tempore Eleutherii, Episcopi illius loci, & post adventum Augustini in Britanniam insulam Dorobernesis Ecclesiae Metropolitano ejusdem Archiepiscopo simul & Regi [Page 671] Anglorum semper fuerat subditus & per omnia obediens. Novissimè autem Willelmo Rege regnante maximâ Cleri parte jam deletâ, xxiv. tamen Canonicis Ecclesia erat munita. Et tunc postea Episcopatus tam laicali potestate, quàm Monachorum & Episcoporum Herfordiae & sancti Dewi invasione grandi, desolatus & dispoliatus fuit.

Supradictus Rex Ergic, Peipiau nomine, fuit pater Sancti Dubricii; prout Additamentum recentius. habetur in Chronicis apud Collegium de Warwick; & supra nomen dicti Regis patris Sancti Dubricii priùs recte scribebatur antiquâ manu; & quidam novellus voluit corrigere, sed scripturam antiquam corrupit & malefecit.

De Terrâ Ercig.

Tempore Etgwardi Regis Angliae & Griffidi Regis Gwalliae, consecravit Hergualdus Episcopus Landaviae Henullam Dubric & Lantilio in uno cimiterio; & ordinavit Enianum filium Cincen in Presbyterum, haeredibus persistentibus territorii illarum Ecclesiarum sub Episcopo Hergualdo; & mortuo Eninan Presbytero, Joseph filium suum ordinavit in sacerdotem. Tempore Etguardi Regis consecravit Lantinoi; & in eo ordinavit Joseph filium Brein & sub titulo de Lansullug in sacerdotem. Tempore Haraldi Regis consecravit simili modo Lansanbregit; & in eâ ordinavit Goullgumis in sacerdotem, & post illum filium suum Jovanu.

Tempore Willelmi Regis & Willelmi Comitis & Walteri de Laci & Raul Debernai Vicecomitis Herfordiae, antequam castellum de Minguy factum est, consecravit Lantiduic, & Ris in Presbyterum ordinavit; & mortuo illo filios suos Gurvil & Dumerth ordinavit. Eodem tempore consecravit Cilpedec, & Morcenovi in Presbyterum ordinavit; & mortuo illo filium suum Ennianu ordinavit tempore Catgen du & Regis filii Moriddic. Tempore Willelmi Regis & Comitis Willelmi & Walteri de Laci & Raul Debernhai Vicecomitis Herfordiae factum est castellum de Minguy; & dedit Comes Willelmus medietatem castelli tribus Baronibus suis Hunfrai & Osberno & Willelmo scriptori; & eo mortuo successit ei Rogerius Comes, & per traditionem captus est à Rege cum suis traditoribus: illi tres cum multis aliis exhaereditati sunt. Posthaec datum est castellum Gueithnauco; & in tempore illius Hergualdus Episcopus consecravit Ecclesiam de castello Minguy; cui inter fuit Caradocus Rex; & postquam Monachus effectus est, successit ei Willelmus filius Batrim. Terra Ercig, quae istas Ecclesias & alias quamplures in se continet, semper subjecta fuit Ecclesiae Landaviae in omni subjectione & in tempore Sanctorum, qui priùs Episcopatus per Britanniam constituerunt, usque ad tempus Episcopi Hergualdi; & idem Hergwaldus seisitus fuit de illâ parochiâ in omni Episcopali subjectione, in Synodo, in chrismate, in consecratione, in ordinatione, & tempore Regum Angliae Etguardi & Haraldi & Willelmi, Regum Gualliae Gruffudi filii Luielin, Gruffudi filii Rydderch, Caradoci fratris ejus, & Rys similiter, necnon Caradoci filii Gruffudi, & Rydderch filii Caradauc, qui duo Reges fuerunt in tempore Willelmi Regis, & ita sine aliqua calumniâ, donec per infirmitatem suam & discordiam fuit ab eo elongata; & ab illâ die semper per calumniam & injustè ab Ecclesiâ Herfordiae retenta.

Quando Rex Willelmus conquisivit Angliam, tenebat Hergualdus Episcopus Episcopatum Landavensis Ecclesiae ab ostio Gwy usque ad flumen Tynoi, cum omni Episcopali dignitate & subjectione. In cujus tempore regnabat Catgucaun filius Mourici Regis in Gladmorgant usque vadum trunci super Tywi. Caradocus vero Rex regnabat in ystratyw Gwent ynch Coed gwenulyng. Rydderch vero in Enyas & Gwent ystoed. Qui Reges praenominati servierunt Willelmo Regi, & in tempore illius fuerunt defuncti; quorum [Page 672] terras praedictas cum parochiâ Ergcyg tenuit Hergualdus Episcopus in Episcopali subjectione; & in ejus tempore Sandess Presbyter celebrabat in Ecclesiâ Lanuharduen, post illum Daniel filius suus. In Lancaduc celebrabat Salurit Presbyter, post illum Clud in Penubre. Quas praedictas Ecclesias cum multis aliis consecravit Herwaldus Episcopus, simul & Clericos praedictos ordinavit; & in pago Guhir & Cetweli & Cantrof Dychan dominatus est Rex Catgucaun per multos annos usque ad mortem. Unde obsides accepit Cetimor, Torranc, Asser mab Rydderch, Garnuselum mab Well, Gollgun mab Lymarch, Auel mab Trystaun, Gulbrit mab Macchan, Mor mab Credic. In Ystradtyw consecravit Ecclesiam Sancti Michaelis, & Ecclesiam Lanucetgwin, & Lanbeder, & Methur yssui; & curam Ecclesiarum illarum commendavit Matgueith, & Isaac post illum, & Beato Presbytero, quos ipse Episcopus ordinaverat in Presbyteros, & quos tenuit in omni Episcopali subjectione tempore Regis & Comitis Willelmi & Walteri de Laci.

[Page 673]

REQUISITIO URBANI Landavensis Episcopi versùs Calixtum II. Papam apud Remis.

VEnerabili Calixto Apostolico & totius Christianitatis summo patrono Facta in Remensi Concilio anno 1119. Urbanus Landavensis Ecclesiae Episcopus fidele servitium & orationes debitas. Ecclesia Dei nostraque sub Deo & vobis vestrae misericordiae & pietati hanc dirigit epistolam, & suppliciter rogat, ut pro summo Rege Christo eam praecipiatis diligenter vobis recitari & à vobis misericorditer exaudiri. A tempore antiquorum patrum, dilectissime Pater & Domine, sicut chirographum sancti patroni nostri Teiliavi testatur, haec Ecclesia praedicta, priùs fundata in honore S. Petri Apostoli, aliarum omnium Ecclesiarum Gualliae semper magistra extitit in dignitate & in omni privilegio; donec tandem per seditiones & tot bellorum flagitia, & inveterato antecessore meo Herwaldo, & inde debilitata Ecclesia coepit debilitari; & ferè viduata pastore, & annichilata indigenarum crudelitate & invasione supervenientis gentis Normannicae. Semper tamen religiosi viri ad serviendum in eâ haeserunt, tum propter Anglorum viciniam, à quibus in Ecclesiastico quidem ministerio nichil discrepabant, quia apud eosdem fuerant tam nutriti quam eruditi; tum etiam quòd ab antiquis temporibus, id est à tempore Eleutherii Papae sedis Romanae, Episcopus illius loci, & post adventum Augustini in Britanniam insulam Dorobernensis Ecclesiae Metropolitani, ejusdem Archiepiscopo simul & Regi Anglorum semper fuerat deditus & per omnia obediens. Novissimè autem Willelmo Rege regnante, maximâ Cleri parte jam deletâ, xxiv. tamen Canonicis Ecclesia fuerat munita: quorum in praesenti nulli praeter duos in eâ remanent; & in dominio Ecclesiae iv. carucae & quatuor librae; nec tantùm in territoriis oblatis nunc Ecclesia desolata & dispoliata, verùm etiam in decimis ablatis sibi & Clericis omnibus totius Episcopatûs tam Laicali potestate quàm Monachorum invasione, quàm etiam fratrum nostrorum Episcoporum, Herefordiae videlicet & Sancti Dewi, territorii simul & parochiae grandi invasione. Nunc precor vos, ut patrem, velut inermis armatum & debilis fortem; quatinus Ecclesiae nostrae vobis commissae succurratis; ut qui vos fecit, ipse vos manuteneat, & post laboris terminum perducat vos ad perenne solatium. Amen.

[Page 674]

EPISTOLA HONORII II. Papae de causâ Urbani Landavensis Episcopi.

HOnorius Episcopus, servus servorum Dei, venerabilibus fratribus Willelmo Cantuariensi Archiepiscopo & Apostolicae Sedis Legato & omnibus Episcopis per Angliam constitutis salutem & Apostolicam benedictionem. Frater noster Urbanus Landavensis Episcopus ad Sedis Apostolicae clementiam veniens, se in conventu & ante vestram praesentiam super Episcopis Bernardo Sancti Dewi & Ricardo Herefordensi de parochiâ Episcopatûs sui ab eis detentâ querelam deposuisse asseruit. Caeterùm fratres ipsi nullum eidem querimoniae suae responsum reddentes, ordine transposito, eundem super aliis coeperunt impetere. Quod tam sacrorum statutis Canonum quàm legalibus sanctionibus obvium esse non extat ambiguum. In judicio namque & unius disceptatione negotii reus nisi per exceptionem actor effici nequaquam potest. Ipse verò ordine judicii postulans, ut priùs de his quae objecerat sibi rationabiliter responsum daretur, à tuâ discretione, frater Archiepiscope qui pro judice residebas, expetiit. Quia verò quod optabat obtinere non potuit; magnum sibi gravamen sentiens irrogari, Romanam audientiam, quae oppressis commune suffragium est, appellavit; & praenominatos Episcopos Bernardum & Ricardum, ut in nostrâ praesentiâ mediante Quadragesimâ suis responderent querimoniis, invitavit. Verùm ipse nobiscum aliquamdiu moratus est; invitati verò praefixo termino nec venerunt, nec responsales miserunt. Nos igitur ex communi fratrum nostrorum & Episcoporum & Cardinalium deliberatione, auditâ super hoc duorum testium assertione, eum de parochiâ unde conquestio fuerat, videlicet Herigin, Hstratewi, Goher, Cadweli, Cantrebocan, salvâ justitiâ Ecclesiarum Herefordensis & Sancti Dewi, investimus. Terminum verò tam Urbano Landavensi quàm Bernardo & Ricardo Episcopis proximam Quadragesimam statuimus: & tunc utraque pars expositis suis querimoniis in nostrâ praesentiâ rationibus, quod justitiae ratio dictaverit obtinebit. Interim autem praecipimus; ut frater Urbanus parochiam illam, de qua disceptatio fuerat, integrè, quietè & absque alicujus contradictione obtineat. Tu ergo, frater Archiepiscope, supradictos Episcopos Bernardum & Ricardum parochiam ipsam occupare aut pervadere vel se vel Officiales suos nullo modo permittas.

Datum Laterani xiii. Kal. Maii.

[Page]

RADULPHI DE DICETO Decani Londinensis HISTORIA DE Archiepiscopis Cantuariensibus A primâ Sedis fundatione ad Annum MCC. HENRICI Archidiaconi Huntindoniensis EPISTOLA DE Episcopis & viris illustribus sui temporis.

[Page]

[Page 677]

RADULPHI DE DICETO HISTORIA DE Archiepiscopis Cantuariensibus A primâ Sedis fundatione ad Annum MCC.

INprimis sciendum est, quòd temporibus Britonum tres fuerunt Archiepiscopatus in Angliâ; unus in urbe Londoniensi, cui subjacuit Loegria, Cornubia; alius in Eboraco, cui subjacuit Deira & Albania; tertius in urbe Legionum, id est, Kirlyim, quae nunc dicitur Sancti David, cui subjacuit Kambria. Quorum nomina ad plenum non habemus; sed aliqua sunt suprà ^a posita in Cathalogo Regum; de quibus aliqui subnectuntur.

Archiepiscopi Londonienses. Archiepiscopi Eboracenses. Archiepiscopi Urbis Legionum

Guitelinus, supra 10.
Theonus, supra 13.
Samson, supra 12.
Piramus, supra 12.
Cadiocenus, supra 13.
Dubricius, supra 12.
S. David, supra 13.

Temporibus autem Anglorum, qui conversi fuerunt per B. Augustinum, Sedes Metropolitana posita est apud Doroberniam, i. e. Cantuariam. Cui subjacent xvii. Episcopi. Eboracensis verò tantùm habet sub se tres; sicut dictum est, supra 5. Tum Archiepiscopatus Londoniae, qui fuit tempore Britonum, & Urbis Legionum, subjecti sunt Archiepiscopo Cantuariensi, & de Archiepiscopatibus facti sunt Episcopatus.

De Archiepiscopis Cantuariensibus.

AUgustinus Anglorum temporibus à S. Gregorio Papâ directus in Angliam Codex malè habuit 569. transposito sc. numero 596. anno Domini DXCVI. primus est consecratus Archiepiscopus Cantuariensis. Iste Ethelbertum Regem Cantiae ad fidem Christi convertit; qui dedit ei Sedem Episcopalem in Doroberniâ, i. e. Cantuariâ Metropoli suâ. Qui regio fultus amminiculo Ecclesiam ibi Romanorum fidelium antiquo [Page 678] opere tempore Britonum factam recuperavit, & in nomine S. Salvatoris consecravit. Gregorius autem hoc audiens, eidem scripsit congratulando de illius gentis conversione. Scripsit Registr. lib. 11. cap. 34. etiam idem Papa Theodorico Regi Francorum, regraciando ei de bonis, quae impendit B. Augustino & sociis suis, cùm ad gentem Anglorum proficiscerentur. Interea Beda lib. 1. cap. 27. vir Dei Augustinus ivit Arelas; & ab Ethereo ejusdem civitatis Episcopo genti Anglorum Episcopus consecratus est. Reversusque Britanniam, misit continuò Romam Laurentium Presbyterum & Petrum Monachum; qui B. Gregorio gentem Anglorum sidem Christi suscepisse, ac se Episcopum factum esse referrent. Beatus verò Gregorius misit Id. l. 1. c. 29. cum praefatis Legatariis plures cooperatores ac verbi Dei Ministros. Inter quos primi & praecipui erant Mellitus & Justus, Paulinus & Ruphinianus. Misit etiam literas; in quibus significat se ei Pallium undecimo anno Papatûs sui [direxisse.] Simul & insinuat; qualiter Episcopos in Britanniâ instituere debuisset, scribens in haec verba. ‘Quia l. [...]o [...]a Anglorum, ex Bedâ. vana Anglia Ecclesia ad omnipotentis Dei gratiam, eodem Domino largiente, & te laborante, perducta est; usum tibi Pallii in eâ ad sola Missarum solempnia agenda concedimus; ita ut per loca singula xii. Episcopos ordines, l. Qui. quae tuae subjaceant ditioni; quatinus Londoniensis civitatis Episcopus semper in posterum à Synodo propriâ debeat consecrari; atque honoris Pallium ab hac sanctâ & Apostolicâ, cui Deo auctore deservimus, Sede recipiat. Ad Eboracum civitatem te volumus Episcopum mittere, quem ipse judicaveris ordinare; ita duntaxat, ut si eadem Civitas cum finitimis suis verbum Dei receperit, ipse quoque xii. Episcopos ordinet, & Metropolitani honore perfruatur; quem tuae fraternitatis volumus dispositioni subjacere. Post obitum verò tuum [ Verba uncis inclusa, in Codice MS. desiderata, ex Bed [...] restitui. ita Episcopis, quos ordinaverit, praesit; ut Londoniensis Episcopi nullo modo ditioni] subjaceat. Sit verò inter Londoniae & Eboracae civitatis Episcopos in posterum honoris ista distinctio; ut ipse prior habeatur, qui priùs fuerit ordinatus. Tua▪ verò fraternitas Episcopos, quos ordinaveris, vel qui per Episcopum Eboracensem fuerint ordinati, sacerdotes etiam totius Britanniae subjectos habeat.’ Hucus (que) Gregorius. Augustinus Beda, l. 2. c. 3, 4. verò Archiepiscopus ordinavit Mellitum Episcopum in civitate Londoniae, Justum in civitate Roffensi, & pro se Laurentium; ne se defuncto status Ecclesiae tam rudis vel ad horam pastore destitutus vacillare inciperet; sequens Apostolum Petrum, qui Clementem [successorem] suum constituit. Defunctus est autem, cùm sedisset xvi. annis; sepultusque juxta Ecclesiam Petri & Pauli, quae nondum perfecta nec dedicata erat. Ut verò dedicata est à successore suo Laurentio; in porticu illius Aquilonari decenter translatus est; in quo Archiepiscoporum corpora usque ad Theodorum sunt posita.

Laurentius missus à B. Gregorio cum B. Augustino ad convertendum gentem Anglorum, consecratus est à B. Augustino dum viveret. Beatus autem Gregorius Papa misit eidem Pallium, sicut & Praedecessori suo Augustino, & etiam successori suo Mellito; secundùm quod habetur in Cronicis: quod in facto dicimus impossibile; cum uterque sc. Laurentius & Mellitus, sedit annis v. & Augustinus xvi. annis. Et pro certo constat, quòd Gregorius tantùm sedit annis xiii. mensibus vi. diebus x. l. Hic. Hinc Laurentius consuluit Mellitum & Justum, quos Edbaldus filius Ethelberti ab Episcopatibus suis ejecerat; ut Galliae partes adirent; Vide Bedam l. 2. c. 5, 6. quos [ Verba ista ex Radulphi Abbreviat. Chron. p. 437. restitui. sequi volentem] Petrus Apostolus flagellis affecit. Supra 15. de hoc. Obiit autem Laurentius, cùm sedisset annis v. tempore supradicti Edbaldi Regis.

Mellitus primò Londoniensis Episcopus. Hic laborat podagrâ. Beda, l. 2. c. 7. ▪ Obiit autem, cùm sedisset annis v. & diebus xvi. Hujus Festum est viii. Cal. Maii.

[Page 679] Justus, primò Roffensis. Huic Bonifacius Papa scripsit in haec verba. ‘Auctoritate B. Petri praecipimus; ut in civitate Doroberniae semper in posterum Metropolitanus totius Britanniae locus habeatur; omnesque Provinciae regni Anglorum praefati loci Metropolitanae Ecclesiae subjiciantur.’ Idemque Bonifacius eidem misit Pallium. Obiit autem, cùm sedisset annis iii. Hujus Festum iv. Idus Novembris.

Honorius Beda, l. 2. c. 18. consecratus est à Paulino Eboracensi Archiepiscopo in urbe Lincolniae in Ecclesiâ, quae modò dicitur S. Pauli, sed temporibus Anglorum dicebatur S. Paulini. Ad quos Honorius I. Papa scripsit in haec verba. ‘Cùm Dorobernensis Antistes vel Eboracensis de hac vitâ transierit; is qui superest, habeat potestatem alterum ordinandi.’ Scripsit & idem Papa sibi, huic Archiepiscopo mittens Pallium in haec verba. ‘Tuae jurisdictioni subjici praecipimus omnes Angliae Ecclesias & regiones; & ut in civitate Doroberniâ Metropolitanus locus & honor Archiepiscopatûs & caput omnium Ecclesiarum Anglorum semper in posterum reservetur.’ Obiit autem, cùm sedisset annis xxvi. & dies lv. Beda, l. 3. c. 20. Vacavit autem Sedes Archiepiscopatûs post mortem suam anno uno & mensibus sex. Hujus Festum pridie Calendas Octobris.

Deusdedit consecratus est ab Itamaro Roffensi Episcopo. Esset autem hoc Archiepiscopi Eboracensis; sed hostili violentiâ Paulino pulso & Cantiam reverso, nullus ei ibidem in Pontificali jure successit. Huic Honorius I. Papa pallium misit. Obiit autem, cùm sedisset annos x. Alii habent annos ix. menses iv. dies ii. Vacavit autem Sedes post mortem ejus annos iii. Hujus Festum pridie Idus Julii.

Theodorus, Tharso Ciliciae natus, saeculari & ecclesiasticâ Philosophiâ praeditus, Beda, l. 4. c. 1, 2. Graecè & Latinè sufficienter instructus, ordinatus est Romae à Papâ Vitaliano. Cui etiam tradidit Pallium; scripsitque ei in haec verba. ‘Commendamus tuae sagacissimae Sanctitati omnes Ecclesias in Insulâ Britanniae positas.’ Sicque Cantiam venit. Is verò primus in Archiepiscopis Dorobernensibus erat: cui omnis Ecclesia Anglorum obedire consentiebat. Itaque perlustrans universa, ordinavit locis opportunis Episcopos; & ea quae minùs perfecta reperit, his quoque juvantibus corrigebat. Hic Theodorus congregavit Synodum in Angliâ; ubi multa Ecclesiae utilia constituit. Scripsit etiam Provincialem librum, mirabili & L. cautâ, ex Badulphi Abbrev. Chron. p. 440. tantâ discretione distinguens modum singularum culparum. In Beda, l. 2. c▪ 5. loco autem, qui dicitur Heorford, Episcoporum congregavit Concilium; in quo Wilfridus Northumbrorum Episcopus per proprios Legatarios fuit: & etiam alii Anglorum Episcopi de termino Paschae & aliis necessariis Ecclesiae negotiis tractaturi. Hic Merciorum Provinciam in quinque Parochias divisit, sc. in Wygorniensem, Lichefeldensem, Leogorensem, Dorcestrensem; unicuique ordinans Episcopum proprium. Sicut autem testatur Beda, lib. 4. cap. 17. Iste Theodorus Concilium coegit centum Episcoporum & Doctorum plurimorum in loco qui dicitur L. Hethfeld. Helefeld: ut cujus essent fidei singuli, sciret. Interfuerunt Concilio illi Egfridus Rex Northanimbrorum, Aedelredus Rex Merciorum, Aldulphus vel Wlfus Rex Estanglorum, Clotarius Rex Cantuariorum. Obiit autem, Beda, l. 5. c. 8. postquam sedisset annis xxii. Vacavit autem Sedes post mortem suam annum unum. Translatio supradictorum Archiepiscoporum, sc. Augustini, Laurentii, Melliti, Justi, Honorii, Deusdedit & Theodori, & S. Adriani Abbatis, & S. Mildritae, Idibus Septembris.

[Page 680] Brictwaldus, primò Monachus Glasconiae, & Abbas de Raculf, consecratus Beda, l. 5. c. 9. est à Bregwino, aliàs Godwino, Metropolitano Walliarum. Huic Vitalianus Papa Pallium dedit. Sergius autem Papa successor suus de eo scripsit universis Episcopis Britanniae. ‘Vobis insinuamus, quòd dilectissimus frater Brictwaldus Cantuariorum Provinciae Praesul, juxta ritum priscae consuetudinis Primatum totius Britanniae sortitus, cum sacro Pallii usu ac venerabilis Dalmaticae, illic demandatus est; mandantes, ut eidem Archiepiscopo Primatum gerenti efficaciter obediatis.’ Obiit autem, postquam sedisset annis L. xxxvii. & xxxviii. xxvii. (aliter penè xxviii.) mensibus vi. Et not? quòd usque ad hoc tempus fuerunt Cantuarienses Archiepiscopi Romani; [...]ed exinde fuerunt Angli.

Tadwinus, qui fuerat Presbyter apud Brendene in Provinciâ Merciorum, Beda, l. 5. c. 24. consecratus est ab Hingwaldo Londoniensi Episcopo & Daniele Wintoniensi & L. Aldulfo. Ardulfo Roffensi & Aldewyno Lichefeldensi. Huic Gregorius Papa dedit Pallium, scribens ei in haec verba: ‘Praecipimus, ut omnis homo totius Angliae tibi obediat, & sciat te Primatem totius Insulae.’ Obiit autem, cùm sedisset annis iii. Hujus tempore Beda obiit.

Notelmus, Londoniensis Presbyter, Romae consecratus est à Gregorio Papâ Rectiùs tertio. secundo, ab eodemque suscepit Pallium. Qui Wilfredo cum pace domum reverso, Australibus Saxonibus, sc. L. Cicestriae. Cestriae Edritum praefecit Episcopum Librarii incuriâ Nothelmi & Cuthberti res gestae erant invicem permixtae, & omissum Cuthberti nomen..

[ Cuthbertus,] . . . . . . . . . . . . . . . Obiit autem cùm sedisset annis xvii. Hic autem primus in Ecclesiâ suâ sepultus fuit, & omnes Successores sui praeter Jambertum.

Bregwinus, hic suscepit Pallium à Paulo Papâ. Obiitautem post annos iii.

Jambertus, primò Abbas S. Augustini Cantuariensis, Romae consecratus à Paulo Papâ, etiam ab eodem Pallium suscepit. Tempore autem suo Offa Rex Merciorum contraxit inimicitias cum Cantuaritis; praedictum Jambertum Primatu spoliare, regnumque Merciorum Archiepiscopatu insignire affectans. Unde Epistolis ad Adrianum directis, hoc egit; ut Pallio Aldulphum Lichefeldensem efferret, ei subjugando sex Episcopos. Stetit autem haec perversitas toto istius Jamberti tempore. Sed [obiit,] postquam sedisset annis xxvii. aliis xxviii.

Ad [...]lardus, primò Wyntoniensis Episcopus, suscepit Pallium ab Adriano Papâ. Impetravit autem à Papâ Leone tertio successore Adriani; ut Ecclesia Cantuariensis eodem privilegio gauderet, quo & solebat; sibique subjicerentur illi Episcopi, quos Offa Rex Merciorum voluit subjici Archiepiscopo Lichefeldensi. Scripsit autem Leo Papa sic. ‘Tibi ô Adelarde tuìsque successoribus omnes Anglorum Ecclesias, sicut à priscis temporibus fuere, in ipsâ tuâ Metropolitanâ Sede per tuae subjectionis cognitionem irrefragabili jure concedimus obtinendas. Si quis contra hanc diffinitionis nostrae auctoritatem venire temptaverit; ex Apostolicâ authoritate statuimus; ut si Archiepiscopus vel Episcopus fuerit, ex ordine Praesulatûs sit dejectus. Similiter Presbyter vel Diaconus vel alius quilibet minister sacri ministerii si fuerit; ab ordine sit depositus. Si autem ex numero Laicorum fuerit, tam Rex quàm Princeps aut quaelibet magna sive parva sit persona; sacrae communionis se noverit alienum.’ Obiit autem Adelardus, cùm sedisset annis xiii.

[Page 681] Wlfredus, Romae consecratus est à Leone Papâ III. Obiit autem, postquam sedisset annis xxxviii. aliis xxviii.

Feologildus, i. e. Sundredus, suscepit Pallium à Johanne Papâ. Obiit autem, cùm sedisset I. Mensibus. annis iii. Vacavitque Sedes anno uno.

Cenodus, vel Chelnothus, suscepit Pallium à Gregorio VI. & ab eo consecratus est Romae. Obiit autem, postquam sedisset annis xli.

Ethelredus, Romae consecratus est ab Adriano Papâ secundo. Obiit autem, postquam sedisset annos xviii. Vacavitque Sedes post mortem suam duobus annis.

Pleimundus, Romae consecratus est à Formoso Papâ. Hic consecravit Edwardum filium Aluredi in Regem Angliae. Iste Pleymundus praesidebat Concilio, quod congregavit ibidem Rex Edwardus; in quo decretum fuit; quòd omnis regio Gewiseorum, i. e. Westsaxonum, quae per vii. annos Episcopis fuerat destituta, iterum foret restituta; & quod olim duo habuerunt, in quinque diviserunt. Acto autem Concilio, Archiepiscopus Roman honorificis muneribus adiit; Papamque magnâ humilitate Placavit. placuit; Decreta aut Regis recitavit; quod Papae summè placuit. Rediensque ad patriam, in urbe Cantuariensi uno die vii. Episcopos Ecclesiis ordinavit; sicut habitum est ( ^a) supra. Hoc autem totum firmavit Papa; ut dampnaretur in perpetuum; qui hoc infirmaret edictum. Scripsit autem idem Papa Formosus super privilegiis Ecclesiae Cantuariensis Episcopis Angliae in hunc modum. ‘Sicut ex rescriptis B. Gregorii Papae ejusque Successoribus tenemus; in Doroberniâ civitate Metropolitani Sedemque primam Episcopalem esse constat. Et sicut Papa Gregorius primo vestrae gentis Episcopo Augustino omnes Anglorum Episcopos esse subjectos constituit: Sic nos Pleymundo Archiepiscopo Cantuariensi ejusque Successoribus legitimis candem dignitatem [...]. Confirm [...] mus. conferamus.’ Obiit autem Pleymundus, postquam sedisset annos xxxiv.

Athelmus, primò Monachus Glastoniae, & pòst Wellensis primus Episcopus, suscepit Pallium à Johanne. Hic consecravit Athelstanum in Regem Angliae. Obiit autem, cùm sedisset annis x.

Wlfelmus, primò Wellensis Episcopus, suscepit Pallium à Johanne Papâ. Obiit autem, postquam sedisset annis x.

Odo, primus Episcopus ( ^b) Saresburiensis, i. e. Malmesbiriae, suscepit pallium ab I. Agapero. Agapite Papâ. Ille verò, quòd Monachus non erat, constanter coepit reniti. Nullum enim viderat ad illud tempus Archiepiscopum fuisse, nisi Monachali scemate indutum. Sed cùm voluntati Regis Adelstani Episcoporum omnium assensus accederet; tandem propositi sui rigore edomito, [mari] transito Monachalia indumenta suscepit. Et Angliam rediens; in Cantuariensi Archiepiscopatu apud Athelstanum & Edmundum & Edredum, [Page 682] magnam gratiam optinuit. Edmundus verò frater Adelstani & Edredus similiter ab eo diversis temporibus in Reges consecrati sunt. Iste Odo in Northanimbrios profectus, patris Wilfridi Episcopi Reliquias à Ripensi Ecclesiâ transtulit Cantuariam. Iste Odo vocatur Sanctus. Consecravit etiam Edwinum filium Edmundi in Regem. Iste Odo erat clarus ingenio, & virtute laudabilis. ( ^c) Qui cùm sedisset annis xxiv. mortuus est.

Gliso Elsinus aliis dictus., primò Wintoniensis Episcopus; qui dum Romam pro petendo Pallio tenderet, in Alpibus gelu constrictus defecit.

Brictelmus, primò Wellensis Episcopus, eligitur ad Archiepiscopatum. Sed Sedi propriae restituitur communi consensu; eò [quòd] minus utilis videretur; Dunstano ad illum vocato.

Dunstanus, tunc temporis [Abbas Glastoniensis, dum Regem Edwinum] ab erroribus revocaret, à Rege proscriptus mare transiit. A Rege autem Edgaro successore suo de exilio revocatus, Ecclesiae Wigorniensis suscepit Praesulatum. Rex etiam Edgarus Londoniensem Ecclesiam proprio Pastore viduatam sibi commisit regendam. Et sic S. Dunstanus Londoniensem E [...]clesiam commendàtam habuit, & non titulatam. Et tandem fuit Archiepiscopus Cantuariae; ut dictum est. Hic etiam consecravit eundem Edgarum in Regem, & Edwardum Martyrem filium suum, & Egelredum filium Edgari ex aliâ uxore. De consilio autem S. Dunstani Rex Edgarus ditavit Ecclesiam Glesconiae multis & magnis possessionibus; & à majoribus Ecclesiis Angliae Clericos expulit & Monachos induxit. Johannes autem Papa XVI. scripsit Dunstano in hunc modum. ‘Primatum tuum, in quo tibi ex more antecessorum vices Apostolicae Sedis exercere convenit, ita ad plenum confirmamus; sicut B. Augustinum ejusque successores Dorobernensis Ecclesiae Pontifices habuisse dignoscitur.’ Nota multa notabilia de eo supra, ubi ( ^d) agitur de Regibus. Iste Dunstanus fuit nepos Athelmi Cantuariensis Archiepiscopi; de quo habitum est supra. Obiit autem S. Dunstanus, cùm sedisset annis xxvii.

Ethelgarus, primò Monachus Glastoniae, & post Novi Monasterii Wintoniae Abbas primus, & tandem Selisiensis, i. e. Cicestrensis Episcopus, suscepit Pallium à Johanne. Sedit autem tantùm anno uno & mensibus tribus.

Siricius, primò Wiltuniensis, i. e. Saresbiriensis Episcopus, suscepit Pallium à Johanne Papâ. Hic primò Monachus Glesconiae fuit; qui factus Archiepiscopus, nutriculae suae septem dedit Pallia; de quibus in Anniversario [Page 683] ejus tota antiqua ornatur Ecclesia. Obiit autem, cùm sedisset annos v. Hic expulsis à Cantuariâ Clericis, Monachos induxit.

Aluricus, suscepi [...] Pallium à Johanne Papâ. Hic primò erat Wiltuniensis, i. e. Saresburiensis Episcopus. Obiit autem, postquam sedisset annos xi.

Elphegus, primò Prior Glesconiae, pòst primus Abbas Bathoniae, & deinde Episcopus Wyntoniae. Suscepit Pallium à Johanne Papâ. Interfectus est à Danis Archiepiscopatûs sui anno septimo; cùm sedisset annis vi. & mensibus vii. Cujus corpus die sequenti Londoniam defertur; & ab Episcopis Londoniae & Lincolniae in Ecclesiâ S. Pauli sepelitur. Postmodum verò tempore Cnutonis Regis Cantuariam translatus est.

Livingus, qui & Ethelstanus, Wellensis Episcopus primò fuit. Hic suscepit Pallium à Benedicto IX. Papâ. Hic consecravit Edmundum Ferreumlatus, & postmodum Cnutonem Regem Daciae. Obiit autem, cùm sedisset vii. annis.

Ethelnodus, aliàs Egelnothus, filius Egelmari Comitis, Decanus in Ecclesiâ quae dicitur Cristeschirche in Hanteschire; & pòst, ut dicitur, Lincolniae Episcopus fuit. Hic Ethelnodus Bonus appellatur. Romam verò ivit; quem Benedictus IX. Pap [...] cum honore suscepit, & Pallium ei dedit. Iste fuit primò Monachus Glesconiae. Rex autem Cnuto de consilio suo ad transmarinas Ecclesias multas pecunias misit; inter quas maximè Carnotum ditavit. Hic etiam consecravit Haraldum filium Cnutonis, & Hardecanutum similiter in Regem Angliae. Obiit autem iv. Calend. Novembr. cùm sedisset annis xviii. Cujus obitûs die etiam Ethelricus Suthsexiae Episcopus obiit. Petierat enim à Deo; ne post mortem patris Ethelnodi diu viveret.

Edsius vel Elsius, Regis Haraldi Capellanus, Wyntoniensis Episcopus, Pallium suscepit [ Ista ex ejusd [...]m Indiculo Archiepiscoporum Cant▪ supplevi. ab Alexandro Papâ.] Hic consecravit Edwa [...]dum Sanctu [...] filium Egelredi in Regem Angliae. Idem Edsius posteriori anno in miserabilem morbum incidens, successorem suum Siwardum Abendoniae [Abbatem] constituit; antè tamen cum Rege & Comite Godwino communicato consilio, ne ad tantum fastigium aspirare videretur indignus vel prece vel pretio. Sed ille Siwardus non ( ^h) obtinuit. Obiit autem, cùm sedisset annis xi.

Robertus, primò Londoniensis Episcopus. Hic fuit primò Monachus & Abbas Gemeticensis, & postmodum Episcopus Londoniensis, & genere Normannus. Iste suscepit Pallium ab Alexandro. Hunc Anglici moderni I. Vituperant. vituperatum, dicentes eum fuisse delatorem Godwini & filiorum ejus, & discordiae seminatorem inter Regem & principes, & Archiepiscopatùs emptorem. Unde & ipse Robertus cum caeteris Normannis expulsus est ab Angliâ. Roman verò profectus, & de causâ suâ Sedem appellans Apostolicam, cùm per Gemeticum reverteretur, defunctus est, ibique sepultus in Ecclesiâ Beatae Virginis, quam ipse sumptuoso opere construxerat. Sedit autem tantum annis duobus.

Stigandus, Haraldi Capellanus, primò Estanglorum Episcopus, & postmodum ejectus, & pòst Suthsaxonum, i. e. Cicestriae Episcopus, & tandem Wyntoniensis Episcopus, Roberto adhuc vivente & ab Angliâ exulante, simplicitatem Regis Edwardi circumveniens, invasit Archiepiscopatum. Primò enim erat Episcopus Australium Saxonum; & spe excellentioris troni illam [Page 684] Sedem deseruit, & Wyntoniensem insedit, illamque cum Archiepiscopatu tenuit. Quapropter nunquam ab Apostolicâ Sede accipere Pallium meruit; nisi quòd Benedictus X▪ quidam pervasor Apostolatûs sibi illud misit, scilicet pecuniâ ad concedendum corruptus; vel quòd mali gratificantur similibus. Unde & tempore Regis Willelmi primi per Cardinales Romae degradatus, & perpetuis vinculis innodatus, inexplebilis aviditatis nec moriens finem fecit. Sed quidem eo mortuo, reperta est clavicula in secretis; quae serae cubicularis scrinii apposita innumerabilium thesaurorum dedit indicium. Unde anno Domini MLXX. in Octavis Paschae Concilium magnum Wyntoniae celebratum, jubente & praesente Willelmo Rege, & Alexandro II. Papâ consentiente; ubi iste praedictus Stigandus degradatur tribus de causis. Primò quòd Episcopatum Wyntoniae cum Archiepiscopatu injustè possidebat. Et quòd Archiepiscopo Roberto vivente non solùm Archiepiscopatum sumpsit; sed ejus Pallio, quod Cantuariae remansit, dum injustè expulsus est ab Angliâ, in Missarum celebratione usus est; & pòst à Benedicto X. quem Romana Ecclesia excommunicavit, eò quòd pecuniis Sedem Apostolicam invasit, Pallium suscepit. In hoc Concilio Wlstanus Wigorniae Episcopus fuit, querelam deponens pro possessionibus Ecclesiae suae retentis ab Archiepiscopo Eboracensi. Stigandus autem ab eodem Rege in carcere positus est, ibique defunctus. In S. Edwardi Regis ⁱ Vitâ sive Legendâ legitur; quòd venter ejus crepuit, & diffusa sunt omnia viscera ejus. Hic primus in habitu Clericali Archiepiscopatu functus est. Obiit autem, postquam sedisset annos xvii. Vacavit autem sedes post depositionem suam per duos annos.

Lanfrancus, genere Longobardus, vir undecunque doctissimus, omnium liberalium artium divinarumque simul ac saecularium literarum scientiâ peritissimus, consiliis quoque ac gubernatione rerum mundialium aequè prudentissimus. Primò Beccensis Monachus, & postea Cadomensis Abbas, consecratus est à Gisone Wellensi & Waltero Herefordensi Episcopis Cantuariae in Festo S. Johannis Baptistae. Pro Pallio Romam adiens, Thomam Archiepiscopum Eboracensem, quem ipse factâ sibi subjectionis suae Canonicâ professione Cantuariae consecraverat, & Remigium Lincolniensem Episcopum, comites itineris [habuit.] Quò perveniens, Alexandro II. Papae praesentatur. Cui Papa ad se intranti assurgens, eum ut gressum figeret, dulciter hortatus est, ac deinde subdens: ‘Honorem exhibuimus tibi, non quem Archiepiscopatui tuo sed quem Magistro debuimus, cujus studio sumus in illis quae sumus imbuti. Huic quod ad te pertinet, ob reverentiam B. Petri te exequi par est.’ Residente igitur illo, Lanfrancus progressus humiliat se ad pedes ejus; sed mox ab eo ad osculum erigitur. Demum in Angliam cum sociis reversus, Primas totius regni confirmatus. Cujus tempore religio per totam terram quamplurimùm aucta est in novis Monasteriorum aedificiis; quorum structoribus ipse primum exemplum praebens, Ecclesiam Christi Cantuariensem cum omnibus officinis, quae infra murum ipsius Curiae sunt, cum ipso muro aedificavit. Postmodum anno Domini MLXXII. Papatûs Alexandri xi ^o. regni Willelmi vii ^o. generale Concilium habitum est; & ventilata est causa de Primatu Cantuariensis Ecclesiae super Eboracensem. Et tandem diversis Scripturarum autoritatibus probatum atque ostensum est; quòd Eboracensis Ecclesia Cantuariensi debeat subjacere, ejusque Archiepiscopi ut Primatis totius Britanniae dispositionibus in his quae ad Christianam religionem, in omnibus obedire. Sed quicquid ultra Humbram fluvium est & Dunelmensis Episcopi subjectionem, Eboraci Archiepiscopo ejusque successoribus Archiepiscopus [Page 685] Cantuariensis in perpetuum optinere concessit. Ita ut si Cantuariensis Archiepiscopus velit Concilium cogere, ubicunque ei visum fuerit, Eboracensis Archiepiscopus sui praesentiam cum omnibus sibi subjectis ad nutum ejus exhibeat, & ejus Canonicis dispositionibus obediens existat. Quòd autem professionem suam Archiepiscopo Cantuariensi facere cum sacramento debeat, Lanfrancus ex antiquâ consuetudine ostendit: Sed amore Regis, Thomae sacramentum relaxavit; scriptamque tantùm professionem suam recepit, non in hoc praejudicando Successoribus suis. Si autem Archiepiscopus Cantuariensis obierit; Archiepiscopus Eboracensis veniet, & Electum cum caeteris Episcopis proprio jure consecrabit. Quòd si Archiepiscopus Eboracensis [obierit,] qui successurus ei eligitur, accepto à Rege Archiepiscopatûs dono, ad Archiepiscopum Cantuariensem accedet, & ab ipso ordinationem suscipiet. Huic Constitutioni consenserunt Rex Willelmus, & Hubertus Domini Papae Legatus, & omnes qui interfuerunt. Ventilata est haec causa priùs apud Wintoniam in Paschâ in Capellâ Regiâ, quae sita est in Castello; sed postea apud Wyndeshoram finem accepit in praesentiâ Regis & Episcoporum & Abbatum, qui congregati erant apud Curiam in Festivitate Pentecostes. Hic Lanfrancus consecravit Willelmum Rufum filium Willelmi primi in Regem. Inter autem alia bona sua, xxv. Maneria Ecclesiae Cantuariensi restituit; & Ecclesiam Roffensem instauravit; & Hernostum Monachum Beccensem in eâ Episcopum ordinavit. Abbatiam quoque S. Albani restituit in primum statum; in qua posuit Abbatem Paulum; qui ibi ordinem Becci instituit, sicut est usque hodie. Obiit autem ix. Calend. Junii, cùm sedisset annis xix. Vacavitque Sedes post obitum suum iv. annis, Rege Willelmo Rufo Ecclesiam Anglicanam opprimente.

Anselmus, primò Abbas Beccensis, suscepit Archiepiscopatum quarto anno oppressionis Anglicanae Ecclesiae anno Domini MXCIII. primâ Dominicâ Quadragesimae, pridie Nonas Martii. Iste erat genere Longobardus, Augustae civitatis indigena; patrem Gundulphum habuit, matrem verò Hermenbergam; literas edoctus à puero, Alpes transcendit, invigilans per triennium liberalibus disciplinis in Galliâ. Transiens autem in Normanniam, adhaesit [Lanfranco] Priori Beccensi, qui Scolas publicas jussu Abbatis Herlewini, velut praemissum, tunc temporis regebat. Cujus consilio habitum Monachalem suscepit, xxvii. aetatis suae anno. Sed ipso Lanfranco in Cadomensis Coenobii regimine assumpto ibidem facto Abbate, ipse Prior effectus est Becci infra triennium quo habitum suscepit. Postmodum defuncto Abbate Herlewino, ipse in Abbatem Becci consecratus est. Postremò Rex Angliae Willelmus II. anno iv. post obitum Lanfranci ad extrema ferè perductus [est.] A suis igitur eidem suadetur; ut cogitet de Ecclesiâ Cantuariensi jamdiu viduatâ. Qui super hoc tractatum habens cum suis, consilio Procerum Abbatem Anselmum è Normanniâ celeriùs evocatum procuravit in Archiepiscopum sublimari. Ipse igitur licèt invitus concurrentibus Suffraganeorum votis consecratus est Archiepiscopus Cantuariensis pridie Nonas Decembris, aetatis suae anno lx. à Walkelino Wintoniensi Episcopo vice Mauricii Londoniensis Episcopi. Postmodum Rex convalescens, instinctu malorum hominum concitatur contra eum; eò quòd Archiepiscopus spoliatis hominibus suis mille libras pro agendis munificentiae suae gratiis ei dare noluit, sc. quòd consecrationi suae praebuisset assensum. Unde potiùs elegit indignationem Regis incurrere quàm periculum animae ad confusionem in posterum & imprecationem multorum in Ecclesiâ Dei subire. Sed ad officium suum exequendum, à Rege licentiam petiit adeundi Papam Urbanum pro Pallio. At Rex ad nomen Urbani turbatus, dixit se illum pro Papâ non [habere;] nec suae consuetudinis esse, ut absque suâ electione alicui liceret in regno suo Papam nominare. [Page 686] Scisma enim fuit tunc in Romanâ Ecclesiâ, Wiberto Ravennate Archiepiscopo per violentiam Imperatoris Henrici intruso. Hinc orta gravis dissentio inter Regem & Sacerdotium; & ita ut omnes Episcopi, excepto Gundulfo Roffensi, ex parte Regis tenentes, illi subjectionem & obedientiam denegarent. Denunciatum fuit igitur Archiepiscopo per internuncios; quòd nullam securitatem sibi & suis habere poterit, nisi protestaretur in medium, quòd Urbani Papae non amplecteretur mandatum. Aliquot autem diebus elapsis, Walterus Albanensis Episcopus afferens Pallium Archiepiscopo iv. Idûs Junii, Papam Urbanum & Regem reconciliavit. [Rex] Anselmum in amicitiam specie tenus recepit. Verùm post aliquantum tempus à Gualis Vid. Malmsbur. de gest. Pontif. lib. 1. f. 125. Rex victor [rediens,] revocatâ irâ propter Milites, quos sicut falsò à malignis dicebatur, [paucos & inertes] in expeditionem Anselmus direxerat, contra eum conturbatus. Unde Anselmus considerans talia pro nichilo posse oriri, eundi Romam à Rege tunc apud Windeshoram extante licentiam petiit; ut super his, quae in animo gerebat, Sedem B. Petri consuleret. Rex autem eum licentiare noluit. Discedens autem à Curiâ venit Cantuariam, quid reportaret manifestans. Ascensur [...] Archiepiscopo Anselmo navem apud Doveram, Willelmus de Warwast samiliarissimus Regis omnia sua spe recipiendae pecuniae perscrutatus est; nichilque eorum quae credebat reperiens, eum cum suis abire permisit. Archiepiscopus autem nec verbum amaritudinis nec signum offensionis ei ostendit. Cùm autem transfretâsset; Rex consestim p [...]aecepit cuncta quae illius erant ex quo venit in Archiepiscopatum Cantuariensem, in suum transcribi dominium; & irrita omnia fieri, quae per eum statuta erant, ex quo venit in Archiepiscopatum. Cùm autem Romam venisset; ab Urbano Papâ maximo cum honore susceptus est. Profectus est autem postmodum cum Papâ ad Concilium Barense, quod idem Papa ibidem Calendis Octobris erat celebraturus. Ubi Graecorum negantium Spiritum Sanctum procedere à Patre & Filio idem Anselmus confutavit errorem. Postmodum aliud Concilium sub eodem Papâ habitum est Romae; ubi ipse interfuit, tertiâ ebdomadâ Paschae; in quo Papa excommunicavit omnes Laicos Investituras Ecclesiarum dantes, & ab eis accipientes, & taliter post adeptum honorem munus Consecrationis impendere praesumentes. Soluto Concilio, Archiepiscopus Lugdunum rediit, exilii sui anno tertio. Rex Willelmus obiit; cui frater suus Henricus successit, qui statim revocavit Archiepiscopum, & liberam rerum suarum administrationem habere permisit. Quùm autem de consilio vacantium Ecclesiarum per Angliam ab exilii sui tempore primo tractaretur; regni Majores contendebant Investituram Ecclesiarum pertinere ad Regem. In contrarium sentiebat Archiepiscopus, statuta supradicti Concilii recensens. Unde ex hoc turbatus est Rex; [&] per duos annos & dimidium eum in multis afflixit. Tandem ut Regis iram mitigaret in aliquo; sicut petebatur, consensit, ut cum Nunciis Regis Romam proficisceretur; & Regni negotia, quae libertatem Ecclesiae non opp [...]imerent, procuraret cum eis. Romam igitur perrexit, habens secum Willelmum Wyntoniae Electum; & Abbates depositos Ricardum Elyensem & Aldwinum Ramesiensem. Qui venientes Romam, invenerunt Urbano successisse Paschalem. Qui cùm adventum Archiepiscopi & Nunciorum Regis audisset, & causam intellexisset; nec Investituram Ecclesiarum nec quicquam aliud, quod Deum offenderet, Henrico Regi concessit. Contigit autem ibi Anselmum quaedam contra Regem eloqui; in quibus Ricardum sibi suffragaturum existimabat. Ricardus verò pro Rege agens, omnes Archiepiscopi calumpnias refellebat. Cujus rei rumor adventum ejus in Angliam praeveniens, Regis gratiam plenissimè ei restauravit. Infecto negotio, dum Lugdunum in redeundo attigisset; praefatus Willelmus de Warwast, unus de Nunciis Domini [Regis] ex parte Domini sui inhibuit Archiepiscopo, ne rediret in Angliam, nisi vellet [Page 687] ad instituta supradicti Concilii [non] respicere, [sed] secundùm consuetudinem f. Antiquitus. antiquitatis introductam modis omnibus conservare. Moratur igitur Lugduni; & Rex mox Archiepiscopatum in suum dominium redegit; & bonis suis denuo confiscatis, annus elapsus est & dimidius; postmodum à Rege rogatus, venit Normanniam. Cùm autem simul Becci convenissent; sub audientiâ virorum illustrium professus est Rex se nichil juris vel sibi vel haeredibus suis in posterum in Ecclesiarum Investituris vendicaturum, nec in Electionibus faciendis aliquod jus aliud quàm solum assensum; sicut Canonum censura praescribit. Quibus in hunc modum pacificatis, Anselmus rediit in Angliam. Priùs autem antequam Rex & Archiepiscopus reconciliati essent, Paschalis Papa scripsit literas increpatorias [Gerardo Eboracensi Archiepiscopo] Vide Radulfi Abbreviat. Chron. p. 497. eò quòd tenuit ex parte Regis contra Archiepiscopum Anselmum; & alias literas eidem, ut professionem suam eidem faciat; sicut & praedecessores sui fecerunt praedecessoribus nostris. Anselmus autem Archiepiscopus cum omnibus Episcopis Angliae Concilium Londoniae tenuit anno Domini MCII. ac plures Abbates tam Francigenas quàm Anglos, qui in honestate se non habuerunt, degradavit; sc. Abbates de Persore, de Tavestoke, de Rameseye, de Burgh, de Cernel, de Mideltoun. Prohibuit etiam Presbyteris diutiùs habere uxores. Quia verò Rex Henricus die Consecrationis suae dederat Abbatiam Vide Malmsbur. f. 129. Sancti [Edmundi] Roberto filio Hugonis Comitis Cestriae l. Monacho. Monachos S. Ebrulfi, renitentibus Monachis S. Edmundi; Et idem Robertus eandem Abbatiam absque electione contra privilegia Monasterii accipere praesumpserat; in eodem Concilio ab eodem Anselmo dejectus [est.] Et Robertus Prior Monasterii, vir magnae religionis, Abbatiam suscepit; & annis iv. transactis obiit. Cui successit Aleboldus Prior S. Nigasii de Mellente; qui perinde plusquam iv. annos vixit. Huic successit nepos S. Anselmi; & post xxvi. annos tempore Regis Stephani obiit pridie Calend. Augusti. In magno Concilio Londoniae habito annuit Rex & statuit; ut ab eo tempore in reliquum nunquam per l. Donationem. devotionem baculi pastoralis vel annuli quisquam de Abbatiâ vel Episcopatu per Regem vel per quamlibet Laicam manum in Angliâ investiretur: concedente quoque Anselmo, ut nullus in praelatione electus pro homagio, quod Regi faceret, consecratione suscepti honoris privaretur. Girardus etiam Archiepiscopus pollicitus est sibi & successoribus suis tunc illam Verba uncis inclusa restitui ex Radulphi Abbrev. Chron. p. 500. [subjectionem & obedientiam ipsi & successoribus ejus in Archiepiscopatu exhibiturum] quam Herefordensis Episcopus sacrandus illi promiserat. Obiit autem Anselmus Archiepiscopus, cùm sedisset annis xvi. anno Domini MCIX. Et vacavit Sedes Archiepiscopatûs post mortem suam annis v.

Radulphus, primò Roffensis Episcopus, vi. Calend. Maii eligitur apud Windeshoram; & v. Calend. Julii suscepit Pallium ab Anselmo Domini Papae Legato; & ipso die Theolphum Wigorniensem Episcopum apud Cantuariam consecravit. Obiit autem, cùm sedisset annis viii. & mensibus vi. Vacavit autem Sedes post mortem suam iv. mensibus. Iste Radulphus consecravit l. Adelam. Adoli in Reginam Angliae apud Windeshoram.

Willelmus de Turbine ^g, Prior S. Osithae de Chiche, electus apud Gloverniam in Purificatione B. Virginis. Consecratus est autem apud Cantuariam à Willelmo Wintoniensi Episcopo die xiv. Calend. Martii, vice Londoniensis Episcopi; quia Ricardus Londoniensis Episcopus laborabat Paralisi. Willelmus autem Archiepiscopus pro petendo Pallio Romam ivit; ducens secum [Page 688] Thurstanum Eboracensem Archiepiscopum & Bernardum Menevensem; qui Pallium à Kalixto Papâ accepit. In reditu autem suo in Angliam duos Episcopos consecravit, sc. Lincolniensem & Bathoniensem; Episcopatum autem Roucestriae dedit Archidiacono suo. Iste Willelmus congregavit Concilium apud Westmonasterium; ubi Thurstanus Eboracensis Archiepiscopus per nuncios & literas ostendit se interesse non posse rationabili causâ. Iste dedicavit Ecclesiam S. Trinitatis Cantuariae praesente Rege Henrico. Iste Willelmus consecravit Stephanum nepotem Regis Henrici in Regem; licèt ipse primus fidelitatem fecisset Matildi filiae Regis Henrici supradicti; ut filius suus Henricus II. post Henricum I. [...]. Coronaretur. coronatur in Regem. ^h De hoc supra. Obiit autem Willelmus Archiepiscopus, cùm sedisset annis xiii. & mensibus ix. Vacavit autem Sedes post mortem suam annis duobus, mense uno, diebus xiii.

Theobaldus, Abbas Beccensis, vir honestus & literatus, ab Episcopis electus est. Consecratus est ab Alberico Hostiensi Episcopo & Apostolicae Sedis Legato; qui Romam proficiscens Pallium suscepit ab Innocentio II. Papâ in Concilio Romae habito. Cùm verò postmodum ad Concilium, quod Eugenius Papa Remis celebravit, sine licentiâ Regis Stephani profectus fuisset; bonis omnibus spoliatus est. Postmodum verò mediante illo Rex Stephanus & Henricus Dux Normanniae, qui postmodum Rex Angliae, concordes effecti sunt, qui priùs discordes erant ab invicem. Obiit autem, cùm sedisset annis xxii. & mensibus iv. anno Domini MCLXI. & vacavit Sedes anno uno, diebus xvi. Hic etiam consecravit Henricum filium Matildis Imperatricis in Regem Angliae.

Thomas, Regis Cancellarius, Cantuariensis Archidiaconus, Beverlaci Praepositus, in diversis Ecclesiis per Angliam Canonicus ascriptus, à totius Provinciae Clero generaliter Londoniae convocato apud Westmonasterium, praesente Henrico filio Regis & Regni Justiciariis, nemine reclamante electus est quartâ feriâ ante Pentecosten. Et Sabbato Pentecostes ordinatus in Presbyterum in Ecclesiâ Cantuariensi à Waltero Roffensi Episcopo, sequente die Dominicâ consecratus est ab Henrico Wintoniensi Episcopo vice Londoniensis Ecclesiae tunc vacantis, Ricardo II. tunc defuncto. Pallium autem misit sibi Alexander III. Papa per nuncios quos sibi direxerat. Postmodum autem nuncium in Normanniam Regi direxit; renuncians Cancellariae, & Sigillum resignans. Quòd Rex graviter accepit; eò quòd audierat Archiepiscopum Moguntinum sub Rege in Teutoniâ & Coloniensem in Italiâ sub Imperatore nomen sibi Cancellarii vendicare. Cùm autem Rex rediret in Angliam; obviàm Regi veniens, receptus est in osculum, sed non in plenitudine gratiae; sicut vultus statim conversus omnibus qui convenerant patenter ostendit. Alexando Papâ celebrante Turonense Concilium, Thomas cum Suffraganeis suis sedit ad dextram in Concilio. Comes de Clarâ Rogerus vocatus ab Archiepiscopo xi. Calend. Augusti ad homagium sibi faciendum de Castello de Tunebrig & aliis pertinentibus ad Castellum, ei restitit; respondens, totum id Feodum in servitio militari persolvendo Regem potiùs attendisse quàm Archiepiscopum. Archiepiscopus vacantem Ecclesiam de Heyneford contulit Laurentio. Willelmus villae Dominus venditans sibi jus patronatûs in eâdem Ecclesiâ, Laurentium expulit: unde Archiepiscopus eum excommunicavit. Quod quia minimè certiorato Rege fecisset; maximam Regis indignationem incurrit. Asserit namque Rex juxta dignitatem Regni; quòd [Page 689] nullus Capitaneorum, nullus militans Regi, nullus minister Regis; nullus sc. ut vulgariter loquar, de Rege tenens in Capite castellum, villam, vel praedium; citra conscientiam Regis esset excommunicandus aliquo [modo;] ne si super hoc certioratus non fuerit, ignorantiâ lapsus communicet excommunicato, Capitaneum suum venientem ad se vel invitans ad osculum vel recipiens in consilium. Unde Rex Angliae nuncios ad Dominum Papam direxit; petens, ut confirmaret consuetudines Regni; sed non optinuit Archiepiscopo resistente. Anno MCLXIV. Rex Concilium apud Clarendonam [convocavit] viii. Calend. Februarii; ubi ad hoc animos Praelatorum inflexit, ut Regni consuetudines Archiepiscoporum & Episcoporum auctoritate firmarentur & scriptis. Quod Thomas Cantuariensis Archiepiscopus, dum Papae innotuisset, ab obligatione, quam inierat, absolutionem petiit & impetravit. Volens etiam, ut dicebat, maleficia cum debitâ severitate punire, & Ordinis dignitatem ad iniquum trahi compendium; & congruum esse considerans Clericos à suis Justiciariis in publico flagitio deprehensos Episcopis loci reddendos decreverat; ut quos Episcopus inveniret obnoxios, praesente Justiciario Regis exauctorarent, à manu Laicali contendebant protegere: Alioqui bis judicaretur in idipsum. Huic controversiae praestitit occasionem Philippus de Broc, Canonicus de Bedeford; qui tractus in Curiam propter homicidium, in Justiciarium Regis protulit verbum contumeliosum. Quod cùm coram Archiepiscopo negare non posset; Praebendâ suâ multatus est, [&] pulsus à regno per biennium. Archiepiscopus autem Romam profecturus, inscio [Rege] navem ascendit, in quo plurimùm Regis offensam incurrit; sed vento contrario ejectus est in Angliam. Demum anno Domini MCLXV. tractus est Archiepiscopus in causam super actu, quem egerat in Cancellariâ. Praesentiam suam exhibuit apud Northamptonam iii. Idus Octobris. Decreverant enim hi qui convenerant, quòd à capite incipiens de omnibus rationem redderet: licèt ante Consecrationem suam liber & absolutus fuisset ab omni ratiocinatione de voluntate Regis & mandato. Sed cum hoc probari non posset; adversùm Episcopos, ne eum injusto dampnârent judicio, appellavit; & ab eis itidem Appellatum. appellatus est. Proceres autem Regni in eum nec confessum nec convictum, sed Privilegium Ecclesiae protestantem & suum, sententiam extorserunt. Sic Archiepiscopus in arcto positus, multis affectus injuriis & obprobriis, & Episcoporum destitutus consilio; Crucem, quam manu tenebat, in altum erigens, discessit à Curiâ. Nocte sequenti Villam latenter egrediens, ab aspectibus hominum diebus se subtrahens, & noctibus iter peragens, post dies aliquot ad portum Sandvicum venit; naviculâ fragili subvectus in Flandriam. Statim enim Domino Papae Senonis directi sunt Nuncii plures tam Episcopi quàm Comites ex parte Domini Regis; qui nichil ad votum vel propositum peregerunt. Cùm autem per dies plurimos moram fecisset apud Pontiniacum; transiens inde venit Viceliatum repentè. Et die Ascensionis ascendens in pulpitum, observatores & defensores ac instigatores Consuetudinum praedictarum accensis candelis excommunicavit; sc. Ricardum de Luci, Ricardum Pictavensem Archidiaconum, Jocelinum de Bailliul, Alanum de Nevilla, & plures alios. Isti absentes & non vocati & indefensi, sicut dicebant, missis ad Archiepiscopum nunciis, appellaverunt; & intraverunt Ecclesiam. Qui postmodum mandato Cardinalium Johannis Neopolitani & Willelmi Papiensis absoluti à Godefrido Episcopo S. Asaph. Alanum Londoniensis absolvit Episcopus, praestito juramento, quòd in eundo Jerusalem transiret per Dominum Papam, & staret ejus mandato. Dicti autem Cardinales à latere Papae missi Regem & Archiepiscopum convenerunt apud Munmirail; & licèt Archiepiscopus eos in partem Regis inclinatiores sensisset, rem tamen in judiciumeâ ratione illis publicè residentibus concessit deduci; ut secundùm ordinem Ecclesiasticum tam [Page 690] sibi quàm suis priùs fieret restitutio. Nec enim spoliatus subire judicium voluit; nec cogi potuit aliqua ratione. Quod cùm illi non vellent nec possent; infecto negotio redierunt ad Curiam. Rex interim Francorum Lodowicus in expensis providit ei per iv. annos. Anno autem Domini MCLXVIII. Thomas Archiepiscopus excommunicavit Alanum de Neville; quòd Willelmum Capellanum Archiepiscopi tenebat in vinculis. Anno autem Domini MCLXIX. excommunicavit Gilbertum Londoniensem Episcopum; scripsitque Decano & Archidiacono & Capitulo Londoniensi, ne communicarent cum eo. Postmodum verò apud Baiocas duo Legati missi pro pace reformandâ, sc. Vivianus & Gratianus. Quorum alter partem Archiepiscopi, alter partem Regis, modis omnibus fovere proponebant. Sed sicut penès Regem Gratianus gratiam non invenit; sic nec penès Archiepiscopum aliqua vivit in memoriâ Vivianus. Inde infecto negotio à Curiâ Regis, qui apud Baiocas erat, recesserunt. Consilio autem Regis Franciae Archiepiscopus scripsit Regi Angliae, petens ut recipiat eum in gratiam. Unde Rex Angliae & Archiepiscopus in quali [quali] convenissent concordiâ; nisi quòd Rex Archiepiscopo dare signum pacis osculo denegâsset & jurâsset; omnem aliam securitatem arbitrio boni viri paratus offerre, paratus praestare. Anno autem Domini MCLXX. Rogerus Eboracensis Archiepiscopus, contra hoc quod priùs acceperat in mandatis, coronavit Henricum filium Regis. Postmodum habitum est colloquium apud Muntmirail inter Regem & Archiepiscopum; ubi praesens fuit Rex Franciae & Bernardus de Corilo, Prior etiam de Monte Dei. Post multa cùm perventum esset ad osculum; quia dixit Archiepiscopus: In honore Dei vos osculor: ab osculo quasi conditionaliter involuto recessit Rex. Nam semper Rex in verbis Archiepiscopi conscientiam [habentis] purissimam quasdam clausulas causabatur: sc. nunc Salvo ordine meo: nunc Salvo honore Dei: nunc Salvâ fide Dei. Apud autem Ambazium singulis ad simplicem intellectum reductis, Rex & Archiepiscopus concordiam inierunt die S. Mariae Magdalenae, procurante pacem Rothrodo Rothomagensi Archiepiscopo. Et hac securitate rediens in Angliam, appulit Kalendis Novembris ad Sandvicum portum, exilii sui anno vii. Rex autem scripsit filio suo Henrico; quòd pax inter ipsum & Archiepiscopum facta fuit ad voluntatem suam; & praecepit, quòd ipse & sui pacem haberent. Porrò cùm Rogerus Eboracensis Archiepiscopus & Gilbertus Londoniensis & Jocelinus Sarum apud Doveram constituti essent, & ventum transfretandi expectarent; ecce in Vigiliâ S. Andreae Apostoli subitò venit Nuncius Domini Papae ferens his tribus singulas literas; quibus Interdictionis & Suspensionis virgâ percussi sunt. Cùm autem Archiepiscopus transfretâsset; Reginaldus de Warrennâ & Gervasius de Cormell Vicecomes Cantiae & Rahulphus de Broks & plures armati acceleraverunt ad navigium; ut adventantibus vim inferrent. Sed Johannes Decanus Sarum conductus cum Archiepiscopo ex mandato Regis redundaret, obviam eis processit; denuncians eis ex parte Regis, ne eos in aliquo laederent; quôd hoc esset ipsum Regem notam perditionis incurrere. Cùm autem ad Ecclesiam Cantuariensem venisset, & ibi cum magnâ devotione Cleri & populi susceptus esset; Officiales novi Regis ad eum venerunt, denunciantes ei ex parte Regis, ut ipsos suspensos & excommunicatos absolveret. Quibus respondit; quòd si Londoniensis & Sarum Episcopi jurarent secundùm forum Ecclesiae se suo mandato parituros; ipsos pro pace Ecclesiae & reverentiâ Regis absolveret. Quòd cùm Episcopis referretur; responderunt juramentum hujusmodi non debere praestari nisi ex voluntate Regis. Haec omnia scripsit Archiepiscopus statim Summo Pontifici. Cùm autem Archiepiscopus tenderet ad videndum novum Regem apud Wodstok; honorificè susceptus est a Londoniensibus. Et cùm hospitatus esset apud Suthwerk; xv. Calend. Januarii venerunt ad eum nuncii novi Regis, interdicentes [Page 691] ex parte ejus, ne progrederetur ad eum videndum, sed ad suam reverteretur Ecclesiam. Revertebatur igitur Cantuariam. Die autem Nativitatis Domini sermonem habiturus ad populum, ascendit ad pulpitum. Sermone completo, orationibus consuetis, sc. pro Papâ & pro Rege & pro pace & pro populi salute, fusis ad Deum, accensis candelis solempniter excommunicavit Nigellum de Satbevile violentum incubatorem Ecclesiae de Herges & Vicarium ejusdem Ecclesiae; Robertum quoque de Broks, qui equum quendam ipsius Archiepiscopi victualia deferentem ad ignominiam ejus decurtaverat. In crastino autem Sanctorum Innocentium circa boram vespertinam, dum cum Clericis suis resideret in thalamo; Willelmus de Tracy, Reginaldus filius Ursi, Hugo de Morvile, Ricardus Brito, de Normanniâ venientes, subitò thalamum irrumpunt; denunciantes ex parte Regis in Normanniâ moram facientis, ut Episcopos suspensos officio restitueret, excommunicatos absolveret. Quibus respondit, non esse Judicis inferioris ut superioris sententiam solvat; & quòd nulli hominum licet infirmare, quod Apostolica Sedes decrevit. Attamen si Londoniensis & Sarum Episcopi suo se mandato parituros jurarent; eos pro pace Ecclesiae & reverentiâ Domini Regis absolveret. Illi irâ incandescentes, cum impetu recesserunt. Archiepiscopus verò cum Clericis suis intravit Ecclesiam, Vesperas decantaturus. Illi igitur quatuor interim militaribus armis induti, evestigio subsecuti sunt Archiepiscopum; Ecclesiamque irreverenter ingressi, coeperunt clamare: Ubi est proditor Regis? Ubi est proditor Regis? Ubi est Archiepiscopus? Cùm autem audisset nomen Archiepiscopi; à tertio gradu Presbiterii, quem jam conscenderat, eis obviàm egressus est, dicens: Si quaeritis Archiepiscopum, ecce me in promptu habetis. Quibus acerrima proponentibus, ait: Ego mori paratus sum; vitae praeferens assertionem justitiae & libertatem Ecclesiae. Rogo tamen, ut mei non sint obnoxii poenae; sicut nec fuerunt imitatores culpae. Letale igitur vulnus ab eis accipiens eâ corporis parte, sc. in coronâ capitis, quam olei sacri profusio Domino consecravit, inclinato capite percussus occubuit; cùm sedisset annis viii. mensibus vi. diebus xxviii. Et vacavit Sedes anno uno, ⁿ mensibus vi. & diebus iv. Anno autem Domini MLXXI. circa Pascha coeperunt irradiare Miracula B. Thomae. Propter hoc autem nephandum opus anno uno exceptis novem diebus Cantuariensis Ecclesia cessavit à divinis. Sed in Festo B. Thomae Apostoli, juxta mandatum Summi Pontificis, in statum pristinum est reformata per ejusdem Ecclesiae Suffraganeos. Kalendis autem Septembris convocato Clero apud Wyndeshoram, actum est de consilio Cantuariensis Ecclesiae; sed quibusdam causis intervenientibus suspensum. Sed postmodum vi. Nonas Martii apud Lamedam convenientes, in Rogerum Beccensem Abbatem concordaverunt. Sed Abbas electus hoc intelligens penitus contradixit.

Ricardus, primò Prior Doverensis, anno Domini MLXXI. electus est ab Episcopis Angliae pridie Nonas Junii apud Westminster in Capellâ S. Katerinae, Monachis Cantuariensibus Odonem Priorem suum habere volentibus. [Page 692] Et ipso die lectae sunt literae Summi Pontificis de Canonizatione S. Thomae. Cùm autem vi. Idus Junii Cantuariam venisset, ut ibi in crastino consecraretur; literae Regis filii directae sunt, in quibus continebatur, quod citra assensum ejus & conscientiam Electiones & Consecrationes in regno fieri non debeant. Sic intermissis Consecrationibus Archiepiscopi & aliorum, sc. Wyntoniensis, & Bathoniensis, & Eliensis, & Lincolniensis Electorum, quique redierunt ad sua: quamvis non [sine] licentiâ Regis Henrici patris hoc fecissent. Anno autem Domini MCLXXIII. Electus Cantuariensis Ricardus, habens in comitatu Wyntoniensem Electum, Romam profectus est. Quo cùm venisset; ejus Electio iv. Nonas Aprilis confirmata est à Summo Pontifice Alexandro; & ab eodem consecratus est Anagniae. Anno autem Domini MCLXXIV. rediens in Angliam, venit Londoniam iii. Nonas Septembris. Sed sub ipso reditu suo Cantuariensis Ecclesia conflagravit incendio Nonis Septembris. Electos autem supradictos consecravit iii. Non. Octobris apud Cantuariam. Postmodum visitans Ecclesiam de Waltham, Guidonem Decanum ejusdem loci suspendit. Veniens autem Gloucestriam, S. Oswaldi Clericos, quòd [se] asserebant à suâ jurisdictione exemptos, propter rebellionem suam gravi animadversione percellebat. Inde graviter offensus Rogerus Eboracensis Archiepiscopus ipsum per internuncios ad Sedem Apostolicam appellavit. Anno autem Domini MCLXXV. Archiepiscopus Cantuariensis congregavit Concilium Londoniae apud Westmonasterium xv. Calend. Junii; in quo literae Henrici Regis patris lectae sunt de pace factâ inter ipsum & filium suum. Rogerus autem Eboracensis non interfuit, nec misit qui ejus absentiam excusaret. Quòd verò Diocesis Cantuariorum tantùm unum habuit Archidiaconatum ab antiquis patribus; iste ibi tres instituit Archidiaconos. Anno Domini MCLXXVIII. controversia diu habita inter Archiepiscopum Cantuariensem & Abbatem S. Augustini ita terminata est ab Alexandro Papâ; quòd Cantuariensis Archiepiscopus ipsum & successores suos in Monasterio S. Augustini absque exactione obedientiae benedicat. Sed anno Domini MCLXXIX. Abbas ejusdem loci ab eodem Papâ mitram, chirothecas & annulum suscepit apud Tusculanum in signum emancipationis indultae. Anno autem Domini MCLXXXIV. obiit Cantuariensis Archiepiscopus xiii. Cal. Martii apud Hallinges, villam Roffensis Episcopi; cùm sedisset annis ix. & xlv. septimanis, & v. diebus, ab Intronizatione vel Consecratione suâ. Et vacavit Sedes anno uno.

Baldewinus, primò Episcopus Wigorniae, & Monachus Cisterciensis, electus est anno Domini MCLXXXIV. de assensu Suffraganeorum & etiam Monachorum Cantuariensium apud Westminster in Dominicâ tertiâ Adventûs. Huic Lucius Papa misit Pallium. Intronizatus est autem in Sede suâ in Festo S. Dunstani anno Domini MCLXXXVI. Rursus cum sollempni recipitur Processione apud S. Augustinum; familiaritasque à diebus multis emortua revixit inter Ecclesias Cantuarienses. Huic Urbanus Papa concessit Legationem; ut vice ejus fungeretur tanquam Legatus ab eo missus per omnes Ecclesias Cantuariensis Dioceseos. Huic Conradus filius Marchionis scripsit anno Domini MCLXXXIX. ut misereretur Terrae Jerosolymitanae, populos commovendo, ut eidem terrae velint succurrere, quae jam data erat in manus Paganorum. Iste etiam consecravit Regem Ricardum in Regem Angliae anno Domini MCXC. Profectus est jam dictus Archiepiscopus in Terram [Sanctam] tempore quo Rex Ricardus iter arripuit; qui vices suas Ricardo Londoniensi Episcopo commisit de communi consilio Suffraganeorum. Habuit etiam in comitatu Hubertum Saresburiensem Episcopum, & Ranulphum de Glanvil quondam regni Angliae Justiciarium; qui itineri rectè intendentes versùs Jerosolimam, à sinistrâ reliquerunt Siciliam; & post pericula multa [Page 693] apud Cyprum applicuerunt circa Festum S. Michaelis. Dùm autem in Terrâ illâ ageret in extremis apud Acon; Hubertum Saresburiensem testamenti sui constituit executorem. Et sic mortuus est, cùm sedisset annis vi. & mensibus vi. & diebus xvii. Et vacavit Sedes annis iii. minùs xvi. diebus.

Hubertus Wauter viz. Walteri tilius., primò Saresburiensis Episcopus, de assensu Suffraganeorum & etiam Monachorum Cantuariensium electus est apud Westminster iii. Kalend. Junii. Huic Coelestinus Papa misit Pallium per quendam Episcopellum nomine. Nonis autem Novembris sollempniter intronizatus [est.] Iste Hubertus anno Domini MCXCV. plenitudinem potestatis in officio Legationis communi favore omnium Cardinalium assecutus est ab eodem Coelestino tam in Archiepiscopatu Eboracensi quàm proprio: Quod quidem praedecessori Baldewino non fuit collatum. Hic autem consecravit Johannem in Regem Angliae. Obiit autem anno Domini MCCV. cùm sedisset annis xii. & vacavit Sedes annis tribus.

Stephanus de Langetoun Qui sequuntur, a manu recentiore accesserunt., Romanae Ecclesiae Presbyter Cardinalis titulo S. Crisogoni, suscepit Pallium à Papâ Innocentio III. anno Domini MCCVIII. Hujus tempore interdicta est Anglia tempore Regis Johannis. Cum ver Monachi Cantuarienses sine consilio Suffraganeorum l. Episcoporum. eorum Cantuariensis Ecclesiae primò elegissent suum Priorem, & iidem Suffraganei elegissent Episcopum Norwicensem, sc. Johannem de Grey. Johannem II. sine consensu Monachorum; tandem causâ ad Sedem Apostolicam deductâ, convenerunt unanimiter in praedictum Stephanum Cardinalem de Angliâ oriundum. Unde & Papa scripsit Johanni Regi Anglorum; ut ipsum reciperet, & alioquin terram suam interdicto feriret. Quod & factum est; fuitque eodem anno sc. MCCVIII. generale Interdictum in Angliâ; & duravit usque ad annum MCCXIII. quo Archiepiscopus cum Legato venit in Angliam. Concessit etiam praedictus Papa Monachis Cantuariensibus; ut de caetero possent eligere Archiepiscopum sine Suffraganeis ejusdem Ecclesiae. Anno autem Domini MCCXXII. celebravit Concilium apud Oxenford tempore Henrici Regis filii Johannis; ubi quidam Diaconus combustus fuit, & quidam rusticus qui se crucifixerat. Obiit autem, cùm sedisset annis xxi.

Richardus II. Grant dictus Magister, consecratus est iv. Idus Junii anno Domini MCCXXIX. Obiit autem, cùm sedisset annis ii. & vacavit Sedes annis ii.

Edmundus de Abendoniâ, consecratus est in Archiepiscopum anno Domini MCCXXXIV. Iste sanctissimus fuit. Ortâ autem inter ipsum & Regem Henricum gravi dissensione super jure & libertatibus Ecclesiae Cantuariensis, Monachisque suis alias commoventibus, post intolerabiles injurias, habito super hoc Suffraganeorum consilio, excommunicavit occupatores injustè & perturbatores juris & libertatum Ecclesiae Cantuariensis generaliter; & quosdam, de quibus legitimè constabat, specialiter. Nolens autem cum Rege contendere, sed magis maliciis cedere, mare transivit. Obiit autem ibidem, cùm sedisset sex annis; requiescitque apud Pontiniacum, anno Domini MCCXL.

[Page 694]

HENRICI, Archidiaconi Huntindoniensis, Epistola ad Walterum De Mundi Codex alter legit Appetitu. Contemptu: Sive de Episcopis & viris illustribus sui temporis.

WAltere quondam decus juvenum, quondam delitiae rerum, nunc (proh dolor!) diutino Languore. dolore decoqueris, nunc lamentabili dolore consumeris. In aetatis nostrae jocundabili flore librum tibi Epigrammaton poeticè composui; carmen etiam in Amorem. amore acceptabile contexui. Juvenis autem juveni juvenilia, nunc senex seni senilia destino. De contemptu igitur Mundi quaedam tibi & mihi scripsi; in quibus te languens exerceas, & ipse potissimùm saepe legendo recurram, nec disserendo rhetoricè, nec tractando philosophicè: Et. id unum omnis pagina divina intonat, omnia Philosophorum ingenia desudant: sed loquendo omnino simpliciter, ut pateat pluribus, i. e. minùs doctis, & de his quae tu & ego vidimus, hinc jam senes contemnere contemptibilia discamus. Nihil igitur de Historiis, nihil de antè relatis, sed quae videndo scimus, quia tale testimonium nec aliud lex admittit, apponimus. Quòd si temporis nostri posteris nomina barbara videantur; vel quia tot apponuntur, asper & obliquus taedeat tractatus; nonne saltem mihi & tibi proderit?

Sic. Sit igitur primum Capitulum de his quae in Ecclesiâ nostrâ contigerunt. Igitur à pueritiâ omnia ferè vitia praeter luxuriam pullulant Inter quae. hinc, quia cacumen erigit rigidissimum, & principatum nimius amor praesentium. Cùm autem aetatis naturali bono mala multa pueritiâ vacuentur, velut in scientiâ levitas, mutabilitas, & alia; hoc praedictum, quod jocundius est caeteris & melle venenato Conditur. conditius, remanet & crescit. Aetatis tamen magno processu pungere videntur quae mulcebant, & amaricare quae indulcabant. Usu tamen mali velut hamo inextricabili captae mentes divitiis & deliciis fugientibus retinentur. Quod à meipso didici. Cùm namque puerulus, cùm adolescens, cùm juvenis, Roberti Praesulis nostri gloriam conspicerem; sc. equites decentissimos, adolescentes nobilissimos, equos pretiosissimos, vasa aurea & deaurata, ferculorum numerum ferentium splendorem, vestes purpureas & bissinas; nihil nimirum beatius aestimare potui. Cùm igitur Omnes. omnis, & ipsi etiam qui de mundi contemptu legebant in Scolis, ei obsequerentur; & ipse quasi pater & Deus. dominus omnium aestimatus, mundum valdè deligeret & amplexaretur; si quis tunc mihi haec pulcherrima, quae omnes admirabamur, contemnenda diceret; quo vultu, quo animo ferrem? Insaniorem Oreste, importuniorem Thersite judicâssem. Nihil tanti viri tantae beatitudini obesse posse [Page 695] putabam, Vir tamen effectus, narrationem audivi de turpissimis omnino conviciis ad eum dictis; quae si mihi nihil habenti in tantâ audientiâ dictâ fuissent, semimortuum me ducerem. Coepi ergo illam inaestimabilem beatitudinem minoris pendere. Quia verò multis saecularibus solent ante mortem acerbissima contingere; quid ante finem ei contigerit, edisseram. Qui Justiciarius totius Angliae, & ab omnibus summè formidatus fuerat, in ultimo vitae suae anno bis implacitatus est à Rege per quendam Justiciarium ignobilem, & damno gravissimo cum dedecore bis afflictus. Unde tanto stupore mentis angariatus est; ut cùm ego jam Archidiaconus ejus inter prandium juxta eum recumberem, lacrimas eum fudisse viderim. Causam quaesitus, Quondam, inquit, astantes mihi pretiosis induebantur. Nunc mulctae Regis, cujus semper gratiae studui Adde maximè., compegerunt eos agninis vestiri. Tantâ verò post haec desperatione de Regis amicitiâ usus est; ut cùm laudes egregiae, quas Rex de eo absente dixerat, ei recitarentur; suspirans Dixerit. dixit: Non laudat Rex quempiam suorum, nisi quem voluerit funditus Delere. laedere. Rex namque Henricus, si dicere fas est, summae simultatis erat, & Me [...]ti [...]. nimis inscrutabilis. Post paucos exhinc dies apud Wodestoc, ubi Rex conventum hominum & ferarum statuerat, cùm Episcopus loqueretur cum Rege & Episcopo Salesburiensi, qui summi erant in regno, percussus est apoplexiâ. Vivus tamen, sed elinguis, in hospitium suum deportatus, praesente Rege mox expiravit. Rex magnus, cui semper servierat, quem valde dilexerat & metuerat, quem tanti ducebat, in quem adeò confidebat, nihil pluris in necessitate summâ fuit Adde ei. mendico. Animadvertite igitur non frustra dictum: Jer. xvii. 5. Maledictus, qui confidit in homine, & qui ponit carnem brachium suum. Dum igitur puer vel adolescens vel juvenis conspiciunt beatos, Praecogiten [...]. percogitent quàm sit eorum finis ambiguus, & in hoc etiam mundo marcescere incoepturi sint in miseriis. Fuit autem Robertus Praesul mitis & humilis, multos erigens, nullum deprimens, pater orphanorum, deliciae suorum; hoc tamen usus est fine. Tractandum autem erat de praecessore ejus Remigio, qui cum Willelmo Rege in Angliam venit, & bello interfuit: qui postea Episcopatum Dorkecestriae. Dorecestriae praedicto Rege largiente suscepit; qui demum sedem Episcopatûs à Dorkeceastriâ. Dorecestriâ in Lincolniam transtulit; qui Ecclesiam nostram fundavit, fundatam possessionibus variis ditavit, ditatam personis honestissimis infloravit. Sc. non loquimur nisi de auditis & visis: eum autem non vidimus; Clericos autem venerabiles, quos in Ecclesiâ primos imposuit, omnes vidimus. Adduntur. Quorum paucos memorabimus paucis. Radulfum igitur sacerdotem reverendum constituit Decanum. Reinerum verò, in cujus loco Gaufridus nepos ejus adhuc degit, Thesaurarium exhibuit. Reinerus vir adeo religiosus fuit; ut saepe in tumulo quem morti suae praeparaverat, Psalmodiam exerceret & domui aeternitatis Suae. se assuescens diutiùs orabat: ut cùm orare non posset, ibidem recumbens à Dei pietate visitaretur. Foelix exemplum viri clarissimi. Nec tacendus est Hugo sacerdos, vir memoriâ dignus, principium & quasi fundamentum Ecclesiae. Cui succedit Osbertus, vir omnino comis & desiderabilis. In quorum loco jam Willelmus extat, juvenis magnae indolis. Guerno verò Cantor effectus est. Hujus in loco Radulfus impraesentiarum Cantor degit. Nec praetereo Albinum Andegavensem, magistrum quippe meum. Cujus fratres honestissimi & consocii mei; qui trino pollebant habitu, scientiâ profundissimâ, castitate clarissimâ, innocentiâ summâ: occulto tamen Dei judicio leprâ percussi sunt; sed jam purgamento mortis mundati sunt. Septem autem Archidiaconos septem provinciis, quibus praeerat, Remigius imposuit, Ricardum Archidiaconum Lincolliae, cui successit Albertus Longobardus, cui etiam successit Willelmus Baiocensis, & nunc Robertus junior, omnium Archidiaconorum, qui in Angliâ sunt, ditissimus. Cantebrigiensi [Page 696] & Huntendonensi & Hertfordensi Nicolaum: Quo nullus erat corpore formosior; nec moribus corpori multùm absimilis erat. Cujus circa transitum cùm Cantebrigensis provincia ab Episcopatu nostro separata, novum Episcopum suscepisset, duabus reliquis provinciis Archidiaconus & ipse successi. Nigellum verò Archidiaconum Hamtoniae praeposuit, cui successit Robertus; quibus modò Willelmus nepos Alexandri Episcopi nostri Adde Nepos. egregius. Leicestriae verò Radulfum; cui successit Godefridus: Quibus Walterus vir omnino laudandus. Nunc verò Robertus de Querceto, vir famâ dignus. Oxenfordiae quidem praeposuit Alwredum. Alfredum. Cui successit Walterus superlativè rethoricus. Buchingeham praeposuit Aluredum parvum; cui successit Gislebertus, versibus & prosâ & habitu curialissimus. Quibus successit Rogerus, jam Cestrensis Episcopus effectus. Postea Ricardus, nunc verò David frater Alexandri venerabilis Episcopi, à primo quintus. Septimum verò Archidiaconum Bedefordiae praeposuit Osbertum. Cui successit Radulfus, miserandè occisus. Quibus Hugo, A primo tertius. nunc verò Nicholaus, à primo quartus. Caeteri verò Clerici honestissimi, ne prolixitatis arguar, taceantur. Cogitaretur. Cogita igitur, quomodo praedictae personae venerabiles exinanitae sunt, & mox oblivione etiam Aeternâ. absorbendae sint. Immò mente revolve omnes, quos in choro dextro, omnes quos in choro sinistro priùs vidimus. Nec unus quidem Jam. superest. Amabant quae amamus; optabant quae optamus; sperabant quae speramus: mors omnes dedit oblivioni. Cogitemus igitur, quia & nos similiter eadem manet oblivio. Curemus omni nisu quaerere, quod duret, quod stabile sit, quod differat à somno; immò quod aliquid sit, quia haec nichil sunt.

Secundum Capitulum ad contemptum mundi est de his, quos in summis deliciis educatos vidimus summis miseriis tandem deletos. Ideo autem per capitula tibi scribo; ut quia diversorum nomina & gesta Utique. ubique dispersa intermiscentur, hinc Apertior. aptior & dilucidior fiat tractatus. Vidimus igitur Willelmum filium Regis, vestibus sericis & auro consutis indutum, famulorum & custodum turbâ consertum, gloriâ quasi coelesti coruscantem. Ipse unicus erat Regis & Reginae filius; nec dubitabat se diademate sublimandum. Enimvero nescio quid magis afferebat ei certa spes in futurum regnandi, quàm patri suo ipsa essentia regni: quia pater magnum regnandi spatium jam praeterierat, filio verò totum adhuc reservabatur. Pater etiam jam de amissione cum mentis angariâ cogitabat; filius verò tantùm ad habendum cum gaudio totus inhiabat. Displicebat autem mihi, & in animo Meo. cladem futuram portendebat nimius circa eum cultus & nimius in ipso fastus; & dicebat animus meus: Hic adeò delicatus, Nutritur. nutritus in cibum ignis. Ille autem semper de regno futuro de fastigio superbo tumidus cogitabat. Deus autem dicebat: Non sic impii, non sic. Contigit igitur ei, quòd pro coronâ auri rupibus marinis capite scinderetur; pro vestibus deauratis nudus in mari volutaretur; pro celsitudine regni maris in fundo piscium ventribus sepeliretur. Haec fuit mutatio dexterae excelsi. Ricardus etiam Cestrensis Consul, silius unicus Hugonis Consulis, summo splendore nutritus, summâ expectatione patris haeres eximius, adhuc imberbis, in eâdem nave deperiit, & eandem sepulturam habuit. Ricardus quoque filius Regis nothus, ab Episcopo nostro Roberto festivè nutritus, & in eâdem quâ degebam familiâ à me & aliis celebriter honoratus; cujus indolem mirabamur, & magna quaeque expectabamus, in eâdem navi cautibus illisâ, cùm mare ventis careret, subitâ morte raptus est, & à mari voratus est. Cùm igitur Willelmus Regis nepos, filius sc. Roberti Ducis Normannorum, jam solus regius esset haeres, & omnium expectatione dignus judicaretur; & probitate ineffabili [Page 697] Consulatum Flandriae adeptus esset, & vigore inexterminabili Theodoricum signis collatis superâsset; parvo ictu sanciatus In manu. deperiit. Omnes qui eum regem futurum securi expectabant, & quosvis ad lubitum praejudicabant, illusi sunt. Si singula sequerer exempla; fieret Epistola codex magnus. Nunc autem Decanum nostrum Symonem non praetereo, qui filius Roberti Praesulis nostri fuit; quem genuerat dum Cancellarius Willelmi magni Regis esset. Qui, ut decebat, regaliter nutritus, & adhuc impubes, Decanus noster effectus, in summam Regis amicitiam & curiales dignitates mox provectus est. Erat autem celer ingenio, clarus eloquio, formâ venustus, gratiâ choruscus, aetate junior, prudentiâ senilis, sed superbiae vitio respersus. Ex superbiâ crevit invidia, ex invidiâ odium, ex odio detractiones, jurgia, delationes. Bene igitur prophetavit de se dicens. Ego curialibus interponor, quasi sal anguillis viventibus. Sicut enim sal anguillas excruciat; sic delationibus suis omnes Regi famulantes distorsit. Sicut sal anguillarum destruitur humore, sic ipse omnium aspiratione Adnullatus est. adnullatur. Hujus tamen prophetiae partem priorem intellexit, alteram non praevidit. Verum tamen de se dixit nescius. Summus igitur in fastigio curiae & regni, post dies in summum Regis odium devolutus est; & in carcerem positus, per latrinam aufugisse dicitur; & in exilium & miseriam juvenis intravit. Bene igitur in illo illud propheticum patuit: Qui in croceis nutriebantur, amplexati sunt stercora. Non igitur magni aestimemus, cùm nobiles pueros vel juvenes viderimus, tam formâ quàm divitiis & favoribus perradiare; cùm saepenumero in summas miserias redigantur. Tunc. Nunc omnis expectatio stultorum dissoluta est; & quod nichili erat, ad nichilum R [...]digi [...]ur. redigetur.

Tertius erit Tractatus ad hujus vitae labentis despectum; quae utinam despici posset à me, quantum animus optat meus, & dignitas exigit sua; de sapientiâ hujus mundi, sc. de hoc quod potissimum est in mundo. Illa namque pretiosior est cunctis opibus terrae; & omnia, quae in mundo desiderantur, huic non valent comparari. Scriptum est tamen, 1▪ Cor. iii. 19. Sapientia hujus mundi, stultitia Est. apud Deum. Quod Apostoli signaculum visis Prosequar. prosequitur exemplis. Fuit igitur Robertus Consul de Mellend in rebus saecularibus sapientissimus omnium hinc usque in Jerusalem degentium. Fuit scientiâ clarus, eloquio blandus, astutiâ perspicax, providentiâ sagax, ingenio versipellis, prudentiâ insuperabilis, consilio profundus, saplentiâ magnus. Possessiones igitur magnas & varias, quas vulgò vocant honores, Deest. & urbes & castella, vicos & villas, flumina & silvas, praedictis adquisierat instrumentis. Erant autem honores ejus non solùm in Angliâ, Verùm &. sed etiam in Normanniâ In. Franciâ. Pro lubitu suo igitur Reges Francorum & Anglorum nunc concordes uniebantur, nunc discordes praeliabantur. Si adversùs aliquem insurgebat; contritus humiliabatur. Si prodesse volebat; gloriosus exaltabatur. Hinc thesauri copia, sc. auri & argenti, gemmarum & palliorum, incredibiliter ei confluxit. Cùm igitur in summo statu gloriae suae degeret; contigit quendam alium Consulem sponsam ei tam factione quàm dolosis viribus arripuisse. Unde & in senectute suâ mente turbatus & angariâ obnubilatus, in tenebras moeroris incidit; nec usque ad mortem se laetum vel hilarem sensit. Cùm igitur post dies dolori dedicatos Dust. & in infirmitatem mortis praenuntiam incidisset; rogatus est ab Archiepiscopo & sacerdotibus, cùm ei confessionis purgatorium impenderent officium; ut terras quas vi vel arte multis abstulerat, poenitens redderet, & erratum lacrimis lavaret. Quibus respondens ait. Si terras quas aggregavi, multiphariàm divisero; quid miser filiis meis relinquam? Cui contra [Page 698] ministri Domini. Sufficient filiis tuis haereditates pristinae, & quas justè terras adquisisti. Caetera redde. Alioquin animam devovisti gehennae. Respondit autem Consul. Filiis omnia tradam: ipsi pro salute defuncti misericorditer agant. Eo defuncto filii ejus magis injuste congregata injuste studuerunt augere, quàm aliquid pro salute Paternâ. patriâ distribuere. Liquet igitur summam viri sapientiam in fine, quò laus canitur, non solùm in summam stultitiam, sed in caecam devenisse insaniam. Quid memorem Gislebertum cognomine Universalem, Episcopum Lundoniensem? Non fuit ad usque Romam par ei scientiâ. Artibus erat eruditissimus, theoriâ singularis & unicus: Famâ igitur celebris & splendidus. Quapropter dum scolas regeret in Nivernis Galliâ, ad summum Lundoniae sacerdotium vocatus est, & exoratus Concessit. accessit. Qui magnâ expectatione susceptus, coepit avaritiae crimini deservire: multa perquirens, pauca largiens. Moriens siquidem nichil divisit. Sed infinitam thesauri copiam▪ Rex Henricus in ejus Deliciis. deliticiis invenit. Ocreae etiam Episcopi auro & argento refertae in fiscum regium allatae sunt. Unde vir summae scientiae ab omni populo habitus est pro stultissimo. Quid etiam de Ranulfo. Randulfo Regis Cancellario? Qui cùm esset vir sagacissimus, astutus & callidus; omnem vim sapientiae suae convertit ad simplices Dehaeredit. deheritandos & pecunias eradendas. Sed inter agendum decidit in languores interminabiles. Tunc verò quasi Deo renitens & naturae victor, facinus cumulare, quos poterat devorare non destitit. Crescebat autem cum cruciatu cupiditas, cum infirmitate impietas, cum Doloribus. dolore dolus; donec cùm ex equo Corrueret. quo rueret super eum Monachus equitavit; & insolitâ morte demolitus est. Ex infinitorum silvâ exemplorum ad mundi sapientiam immò fallaciam discernendam jam dicta sufficiant.

Quarto subdetur loco virorum magni nominis foelicitas; quam sc. se dedisse Regi Suo. David Dominus ipse pronuntiat his verbis: 2 Reg. ii. 9. F [...]ci quoque tibi nomen grande juxta nomen magnorum qui sunt in terris. Ille igitur hanc foelicitatem foeliciter habuit; nostri autem infoeliciter. His namque temporibus non pervenitur ad mangum nomen nisi summis sceleribus. Thomas princeps magnus juxta Laudunum in Galliâ principans, magnus erat nomine; quia summus erat scelere. Ecclesiis igitur▪ circumjacentibus hostilis, omnes in fiscum suum redegerat. Si aliquem vi vel dolo in captione suâ tenebat; non fallò dicere poterat: Psal. cxvi. 3. Dolores inferni circumdederunt me. Caedes humana, voluptas ejus & gloria. Comitissam contra solitum in carcere posuit. Cui crudelis & spurcus, compedes & supplicia diebus, ut pecuniam extorqueret, stuprum noctibus inferebat, ut eam derideret. A carcere in lectum Thomae. homines crudelissimi quaquâ nocte ferebant. A lecto quaquâ die in carcerem Referebatur. referebant. Pacificè loquens proximum, in corde non sine risu gladio transpungebat. Unde gladium saepiùs sub clamide nudum ferebat, quàm vaginatum. Hunc igitur Ergo omnes. homines timebant, venerabantur, adorabant. Fama omnis Galliae circa illum. Crescebat indies Ei. ejus possessio: crescebat thesaurus; crescebat servitus. Audire finem scelerati desideras? Gladio letaliter percussus, poenitentiam recusans, & à corpore Domini collum retorquens, sic periit; ut bene dici posset: Conveniens vitae mors fuit ista tuae. Vidisti Robertum de Belesme: qui princeps Normannensis in Carcerem. carce [...] positus, erat Pluto, Megara, Cerberus, vel si aliquid horrendius scribi potest. Nec curabat captos redimere sed interimere. Filioli sui oculos sub clamide positi quasi ludens pollicibus Extraxit. extinxit; homines utriusque sexûs ab ano usque in ora palis transforabat. Erat ei caedes horribilis hominum cibus jocundus animae. Erat igitur in [Page 699] ore omnium positus, ut diceretur in proverbiis mirabilia Roberti de Belesme. Tandem veniamus ad finem; sc. ad rem optabilem. Qui caeteros carcere vexaverat, in carcere perhenni à Rege Henrico positus, longo supplicio sceleratus deperiit. Quem tantopere fama coluerat, dum viveret; in carcere utrùm viveret vel obisset, nescivit: diemque mortis ejus obmutescens ignoravit. Hos igitur duos inter multos descripsi. Nec jam ampliùs de gente Ipsis. Ipsius daemonibus horrendâ loquendum duxi.

Quintò tractabitur de summis hominum, qui sic sunt in rebus humanis, ut generalissima in praedicamentis. Reges verò gentium subditis suis quasi Deus sunt. Quibus omnes juramento se devoverunt, quibus stellae coeli deservire videntur. Horum igitur cacuminum mundi tanta sublimitas est; ut in eos videndo caeteri non satientur, ut eis cohabitantes super homines aestimentur. Nec mirandum est, si ad eos inspiciendos mulierum turba Desunt. vel juvenum, vel etiam viri levitatis prosiliunt. Sed etiam sapientes & discretione graves ad videndum saepe visos nescio quâ gratiâ mulcente impelluntur. Quid igitur est? Quid jocundius? Quid beatius esse potest? Vellem tamen unum ex eis tibi colloqui, & mentis suae secreta funditus revelare. Longè aliter judicares. Cùm eos alii beatos judicent: ipsi dolore decoquuntur, timore detorquentur. Nemo in regno eorum par eis miseriis Nemo. par sceleribus. Unde dicitur: Regia res scelus est. Rex Henricus fratrem suum & dominum Robertum in carcerem perhennem posuit, & usque dum moreretur detinuit. Neptium suarum oculos erui fecit, & multos proditione cepit, multos Desunt. dolosè & subdolè interfecit, multa contra Sacramenta. sacramentum egit. Semper cupiditati & avariciae deservivit. Quos terrores sensit, dum frater ejus Robertus in eum exercitus à Normanniâ in Angliam duceret? Concordiam quidem territus cum eo instituit; sed in eâ procerum optimos perjurare fecit; quia pacem fregit & fratrem coepit. Quos terrores habuit, dum Consul Andegavensis castella ejus diriperet, nec ipse procedere auderet? Quos terrores Deest. habuit, dum Baldwinus Consul Flandrensis Normanniam ipso praesente inflammaret; nec ipse procedere auderet? Quomodo mente contribulatus est, cùm filii ejus & filiae & proceres pelago devorati sunt? Quibus curis Demolitus. demollitus est, dum nepote suo Willelmo Flandriam adipiscente, se diadema regni amissurum pro certo putaret? Hic tamen beatissimus Regum habitus est. Sed certè miserrimus est. Quid de Philippo Rege Francorum & Lodoveo filio ejus, qui temporibus nostris regnaverunt; quorum Deus fuit venter, immò funestus hostis fuit. Adeò namque vo [...]averunt, ut seipsos pinguedine amitterent, nec sustinere se possent. Philippus olim pinguedine defunctus est. Lodoveus adhuc juvenis; pinguedine tamen jam mortuus est. Quid autem de felicitate eorum? Nonne Philippus à suis saepe victus est? Et à personis vilissimis saepe fugatus est. Nonne Lodovicus per Regem Henricum à Marcio campo expulsus est; & à suis, ut patet, saepenumero fugatus e [...]? Rex verò Norwagensis fratrem suum Regem nuper bello cepit, oculos capto eruit, mentulam abscidit, pedem dextrum ademit, filium ejus lactentem excapitavit, Pontificem ejus laqueo suspendit. Infelix aequè Rex uterque. Sed oppones: Cur igitur Regem Henricum in Historiâ tuâ tantis laudibus extollis; quem hîc tantis criminibus subvertis? Ad Quo [...]. quos respondeo. Regem sapientiâ magnum dixi, consilio profundum, providentiâ clarum, armis insignem, gestis sublimem, divitiis singularem: & tamen omnia quae hîc apposui, vera nimis sunt, & utinam falsa essent. Sed forsitan adhuc dices. Triginta & quinque annis jam regnavit, & multò plura, si numeres, prospera sensit quàm adversa. Contra quod ego. Immò nec millesima pars fortunae ejus prosperitati potest adhiberi▪ [Page 700] Ea namque quae prospera videbantur, doloribus semper immixta erant. Cùm Regem Franciae praelio vicit; quàm longâ turbatione mentis breve illud gaudium adeptus est? Breve dico: quia mox alius exercitus insurgens mentis febribus aliis eum conturbavit. Quòd si diuturnitatem vitae & regni miraris, jam non per biennium regnaturum vir Dei praedixit. Nuper itaque videbis miserae vitae miserum finem. Quod utinam, si fieri potest, absit: sed tamen non aberit. Non igitur mireris Reges istos infelices; sed Deum solum foelicem, & regna foelicia suis dantem.

Sextus autem, qui & ultimus erit, Tractatus de regni Regis Proceribus habeatur, qui nuper potentissimi fuerunt, nec jam impotentes sunt. Jam Enim. verò nichil sunt, nusquam sunt; & per excessum penè dici potest, nunquam fuerunt. Nunc etenim ferè nemo eorum recordatur. Omnis memoria eorum interire incoepit; mox nulla erit: ad nichilum devenient tanquam aqua decurrens. Audi igitur Waltere consors karissime sermocinationem de viris illustribus, sed tamen in audiendo taediosum: licèt eos oculis nostris Inspexerimus. inspeximus. Splenduit igitur temporibus nostris Lanfrancus Archiepiscopus, vir philosophus, vir perspicuus. Cui successit Anselmus, philosophus & sanctissimus. Vidimus post eos Radulfum, dignum tantâ celsitudine habitum. Postea verò sedit Cantuariae Willelmus, cujus laudes dici nequeunt; quia non sunt. Impraesentiarum Tedbaldus, vir omni laude dignus. Fuit etiam temporibus nostris Walkelinus. Walchelinus Wintoniensis Episcopus; cui successit Willelmus Giffardus, vir nobilissimus. Hii quoque exinaniti sunt, & ad nichilum devenerunt. Nunc autem sedet in loco illorum Deest. Henricus, nepos Henrici Regis; qui futurus est novum quoddam monstrum ex integro & corrupto compositum; sc. Monachus & Miles. Fuit etiam tempore nostro Ingulfus Praesul Rovecestrensis; post quem Radulfus; post quem Ernulfus. Arnulfus: deinde Johannes. Hii omnes exinaniti sunt. Nunc autem sedet Ascelinus. mox periturus. Tempore nostro Episcopus Lundoniensis Mauricius decessit; post quem Ricardus; post quem Gislebertus magnus philosophus. Nunc verò Robertus, vir animo magnus. Et hii exinaniti sunt. Badae. Badoniae verò Johannes medicus, & Godefridus. Nunc verò sedet ibidem Robertus: & hii jam nichil sunt. Wirecestriae Samsonem vidi clarissimum: post hunc Teulfum. Leulfum. Nunc autem ibidem Simonem videmus. Cestriae verò vidimus Robertum Pontificem: deinde alium Robertum, qui cognominatus est Peccatum. Nunc autem sedet Rogerius, mox nichilum futurus. Norwiciae sedit Herbertus, vir benignus & doctus; cujus extant scripta. Cui successit Everardus, vir crudelissimus, & ob hoc jam depositus. Nunc verò sedet ibidem Willelmus. Heliensis Episcopus primus fuit Herveus; cui successit Nigellus. Salesberiensis Episcopus fuit Osmundus; cui successit Rogerius, vir magnus in saecularibus; nunc verò Regis Jocelinus. Justiciarius. Excestriae verò sedit Robertus nuper mortuus, & pridem caecus; nunc verò nepos ejus Item Robertus. In Siceastria. Sicestriâ verò sedit Radulfus; in cujus loco sedet Pelochi [...] vir Gnatonicus, & ob hoc jam depositus. Dunelmiae verò sedit Willelmus, qui occisus est; post quem Randulfus, qui totam raptor Angliam succendit. Quibus successit Gaufridus: impraesentiarum verò Willelmus. Vidimus autem Gerardum Archiepiscopum Eboracensem; post eum Thomam, post eos Turstanum omnino laudandum: sed nunc Willelmum ejusdem Ecclesiae Thesaurarium. Lincolliae verò tempore nostro Remigius deguit Episcopus. Cui successit Robertus, vir clementissimus. Quibus successit Alexander, vir fidelis & munificus. Hactenus de Episcopis. Nonne vidisti Hugonem Consulem Cestriae, & Ricardum filium ejus, & Randulfum successorem eorum, & nunc alium Randulfum? & hii omnes exinaniti sunt. Vidisti virum nequissimum & sapientissimum [Page 701] in saecularibus, de quo praedixi, sc. Robertum Consulem de Mellent. Mellend, & nunc filium ejus Robertum laude parvum. Nonne vidisti Henricum Consulem de Warewic, & filium ejus Rogerum, qui nunc degit, animis ignobilem? Vidisti Willelmum Consulem Warenniae, & Robertum Consulem de Belesme, & Robertum Consulem de Moretoil: de quibus in Historiâ Anglorum locuti sumus; & Symonem Consulem Huntendoniae, & Eustachium Consulem. Boloniae, & alios multos. Et ipsa memoria taediosa est. Qui cùm potentissimi & aspectu intento dignissimi viderentur; nunc nec pronuntiatione digni sunt. Sed & pellis ovina, in quâ depinguntur eorum nomina, perdita videtur omnino. Nec invenimus oculos, qui eam perlegere velint. Testis est haec Epistola, quam pro nominibus potentissimorum & omnium assurrectione dignissimorum nemo tamen vel vix aliquis potest perlegere. Quid memorem Aldvinum dominum meum Abbatem Rameseiae, & successorem Deest. ejus Bernardum, & postea Remaldum virum callidum sed inclementem, nunc Walterum Autem. virum elegantem? Et hii Desunt. ubi sunt? Turaldus Abbas Burgensis, & Ernulfus, & Mathias, & Godricus, & Johannes, & Martinus, quos omnes vidimus, exinaniti sunt, & ad nichilum devenerunt. Quaeris autem, cur post mortuos & in fine vivos interponam, & jam ad nichilum devenisse dicam? Cujus causa haec est. Sicut enim mortui ad nichilum devenerunt; ita & isti mox devenient: immò ut liberiùs dicam, jam devenerunt. Nostra namque, quae dicitur, vita, ut Tullius ait, mors est. Ex quo incipis vivere, incipis mori. Praetereo viros clarissimos, sc. Radulfum Basseth. Basset, & filium ejus Ricardum, Justiciarios totius Angliae, Et Galfridum Ridel, Justiciarium totius Angliae. & alios absque numero; quibus jamdudum magni Constamenti. custamenti servicium impendere jocundum Deest. esse mihi videbatur: nunc autem mortuis brevissimam scribendi operam vile videtur impendere. Cogita igitur Waltere, quàm nichil sit haec praesens vita. Cùm namque videamus potentissimos, qui ejus divitias plenariè adepti sunt, nichil effecisse; ne & nos niohil efficiamus, quaeramus aliud iter vitae, in quâ beatitudinem speremus & adipiscamur. Surge frater, surge & quaere; quia in hac vitâ quod quaesisti, nunquam invenisti. Nonne Rex Alexander, vir, ut ita dicam, plusquam potentissimus, parvo tandem veneno demolitus est? Non invenit quod quaesivit. Nonne & Julius Caesar, vir aequè vel magis potens, cùm omnia subjugâsset, stilis exinanitus est? Quod quaesivit, non invenit. Quaere igitur quod invenias; quaere vitam post vitam: quia vita non est in hac vitâ. O Deus magne, quàm justè mortales Dicimur. dicimus? Mors enim nostra, ex quo vivimus, continua est. Illa autem quae dicitur mors, finis nostrae mortis est. Quicquid enim agimus, quicquid dicimus, ex quo actum est vel dictum, statim moritur. Memoria quidem eorum, ut circa mortuum, aliquamdiu vivit. Cùm autem & illa deperierit, jam quasi secunda mors facta omnia & dicta nostra omnimodè adnichilavit. Ubi est quod heri feci? ubi quod dixi? Ad nichilum devenerunt. Ubi & quod praeterito anno, hodiernâ die feci vel dixi? Aeternâ morte oblivionis absorta sunt. Optemus igitur in hac morte mortem; quia non evademus hanc vivendi mortem, nisi corporis Morte. mortem; quae sc. medius terminus est mortis & vitae. Sed antequam Epistolam hanc perfinierim; nunciatum est amicum meum, cui scribebam, mortis legibus concessisse. O mortalium sors abjecta nascendi, misera vivendi, dura moriendi. O mors, quàm citò proruis? quàm Inopinatè. inopinatò irruis? quàm magnificè subruis? Ille igitur qui post mortem est medicus, donet tibi Waltere, antidotum suae pietatis ad capescendam vitam continuae sanitatis. Jam tibi quidem Epistola mitti non potest, sed Epitaphium; breve sc. monimentum cum lacrimis scribendum est.

[Page 702]
Henricus tibi serta gerens, epigrammata primùm,
Praelia mox Veneris, 
Gramina.
 germina deinde tuli.
Nunc Waltere tibi fero carmen funebre totus.
Alter ab Henrico qui tria serta tulit.
Dimidius perii: periit meus & decor & lux;
Formaque mensque viri, mens caritate pari.
Mens assueta 
Viri.
 viris dare magna, tamen 
Pudibundè.
 pudibunda;
Mente minora suâ se tribuisse videns.
Mens assueta viri quantumlibet alta parare;
Sed cùm multa paret, xenia parva timet.
Mens assueta viri festivo tradere vultu,
Laeticiâque pari congeminare datum.
Mens assueta viri dare sic, ne danda rogentur,
Praeveniens vocem, bina ferente, manu.
Nil medium nil par magnis vir summus habebat.
Summa Dei sit ei gratia, grata quies.

FINIS.

[Page 703]

INDEX Archiepiscoporum & Episcoporum, De quibus in hac secundâ Angliae Sacrae Parte fit mentio.

Abraham Menev. Pag. 649
Adam Asaph. Pag. 471, &c.
Adelwoldus Ebor. Pag. 203
Aelveus Muvenensis, Pag. 631
Aethelhun Wigorn. Pag. 32
Aidanus Lindisfarn. Pag. 234
Alexander Lincoln. Pag. 417, 688, 700
Aldhelmus Scireburn. Pag. 1, &c.
Aldredus Wigorn. & Ebor. Pag. 248, 249, &c.
Alfrithus Winton. Pag. 32
Aldulphus Lichfeld. Pag. 680
Alfstanus London. Pag. 33
Alfstanus Roff. Pag. 33, 113, 114
Alfstanus Wilton. Pag. 33
Algarus Helmam. Pag. 116
Ascelinus Roff. Pag. 700
Anselmus Cant. Pag. 153, &c. 181, &c. 275, &c. 685, &c. 700
Anselmus Menev. Pag. 650
Arnostus Roff. Pag. 279, 684
Asser Menev. Pag. 648
Athelardus Winton. & Cant. Pag. 26, 680
Athelmus Well. & Cant. Pag. 94, 681
Athelstanus Scireburn. Pag. 26, 27
Augustinus Cant. Pag. 14, 56, &c. 518, 542, 543, 677, 678

Baldwinus Wigorn. & Cant. Pag. 351, 352, 384, 429, &c. 439, 490, &c. 523, 538, 613, 692
Bartholomaeus Exon. Pag. 425, &c.
Beornelmus Episcopus Scotorum, Pag. 112, 220
Berthgwinus Landav. Pag. 670
Bernardus Menev. Pag. 534, 535, 541, 546, 549, 649, 652, 674
Bledud Menev. Pag. 649
Bonifacius Cant. Pag. 348
Bosel Wigorn. Pag. 11
Bregwinus Cant. Pag. 75, &c. 184, &c. 680
Brithelmus Well. & Cant. Pag. 86, 109, 214, 682
Brictwaldus Cant. Pag. 20, 75, 184, 185, 680
Brihtegus Wigorn. Pag. 246
Burgrice Roff. Pag. 32

Caediocenus Ebor. Pag. 677
Ceolnothus Cant. Pag. 27, 681
Christianus Wittern. Pag. 235
Cuthbertus Tunstall London. & Dunelm. Pag. 228
Constantinus Graecus, Pag. 37
Cuthbertus Hereford. & Cant. Pag. 72, 75, 185, 680

Daniel Bangor. Pag. 638, 648, 668
Daniel Winton. Pag. 20, 22, 25
David Bangor. Pag. 661
David Menev. Pag. 542, 628, &c. 645, &c. 648, 659, 662, 677
David II. Menev. Pag. 466, 470, 475, 483, 522, 535, 649, 652, 653
Dubricius Caerleon. Pag. 638, 654, &c. 662, 667, 677
De [...]sdedit Cant. Pag. 679
Dunstanus Wigorn. London. & Cant. Pag. 32, 33, 82, 84, 90, &c. 126, 197, 198, 200, 211, &c. 682
Duvianus Winton. Pag. 659

Eadmerus Santandr. Pag. 234, 236
Eadhelmus Seoles. Pag. 32
[Page 704] Ednothus Dorcestr. Pag. 198, 200
Edsius Cant. Pag. 683
Edulfus Hereford. Pag. 26
Edmundus Cant. Pag. 693
Egelnothus Cant. Pag. 144, 145, 683
Egelricus Cicestr. Pag. 212
Egwinus Wigorn. Pag. 23
Eathedus Lindisien. & Ripen. Pag. 235
Edritus Seoles. Pag. 680
Eleutherius Winton. vide Leutherius.
Elfredus Scireburn. Pag. 32
Elfricus Wilton. & Cant. Pag. 201, 683
Elfricus Cridien. Pag. 32, 33, 35
Elfsinus Winton. & Cant. Pag. 85, 109, 214, 221, 682
Ellodu Menev. Pag. 648
Elphegus Calvus Winton. Pag. 95, 96, 102
Elphegus Winton. & Cant. Pag. 114, 119, 123, &c. 162, 683
Ernulfus Roff. Pag. 292, 700
Escuinus Dorcestr. Pag. 35
Eneuris Menev. Pag. 648
Eliud, vide Paternus.
Ethelgarus Seoles. & Cant. Pag. 682
Ethelgarus Cridien. Pag. 32, 102
Ethelredus Cant. Pag. 681
Ethelricus Seoles. Pag. 683
Ethelwoldus Winton. Pag. 33, 113, 200, 220
Everardus Norwic. Pag. 43, 700
Eustachius Elien. Pag. 518, 537, 556, 560, 569, 590, 591, 597, 598, 608, 617

Feologildus Cant. Pag. 681

Gaufridus Dunelm. Pag. 700
Gervasius Menev. Pag. 623, &c. 650
Galfridus Henelaw Menev. Pag. 322, 503, 527, &c. 601, 607, &c. 616, &c. 624, 649, 650
Galfridus Lincoln. & Ebor. Pag. 375, &c. 418
Gerardus Puella Lichfeld. Pag. 479
Gilaldanus Wittern. Pag. 235
Giraldus Menev. Pag. 374, 439, &c. 445, &c. 455, &c. 457, &c. 514, &c. 521, &c. 641
Girardus Hereford. & Ebor. Pag. 170, 687, 700
Gilbertus Glanvil Roff. Pag. 490, 537, 600
Giustilianus Menev. Pag. 63 [...]
Giso Wellensis, Pag. 684
Gilbertus Foliot Hereford. & London. Pag. 426, &c. 649, 689, 690
Godefridus Asaph. Pag. 689
Godefridus Lucy Winton. Pag. 384, &c. 600
Godefridus Well. Pag. 688, 700
Gislebertus Universalis London. Pag. 698, 700
Guitelinus London. Pag. 677
Gundulphus Roff. Pag. 163, 222, 274, &c. 700

Hedda Winton. Pag. 6, 12, 20
Herbertus Norwic. Pag. 700
Herewaldus Landav. Pag. 670, &c.
Herewaldus Scireburn. Pag. 25
Herveus Elien. Pag. 700
Hermannus Scireburn. Pag. 39
Honorius Cant. Pag. 679
Henricus Blesensis Winton. Pag. 295, 320, 420, &c. 621, 622, 688, 700.
Herbin Menev. Pag. 648
Henricus Spencer Norwic. Pag. 359, &c.
Hugo Mapenor Hereford. Pag. 607
Hubertus Sarum. & Cant. Pag. 383, &c. 456, 500, &c. 523, 539, &c. 578, &c. 692, 693
Hugo Nonant Lichfeld. Pag. 351, &c. 384, 393, &c. 403, 404
Hugo Pusar Dunelm. Pag. 310, 383, 384, 386
Hugo I. Lincoln. Pag. 392, 394, 419, 429, &c.
Hugo II. Lincoln. Pag. 411

Jambertus Cant. Pag. 185, 680
Jocelinus Sarum, Pag. 690, 691, 700
Johannes Beverlacensis Ebor. Pag. 235
Johannes Dalderby Lincoln. Pag. 651
Johannes Glascuen. Pag. 236
Johannes Grey Norwic. Pag. 536, 693
Johannes I. Roff. Pag. 688, 700
Johannes de Oxoniâ Norwic. Pag. 392, 430, 690
Johannes Peckham Cant. Pag. 651
Johannes Thornt [...]n Chorepiscopus Cant. Pag. 228
Johannes de Villulâ Well. Pag. 700
Johannes Wittern. Pag. 383
[Page 705] Josephus Landav. Pag. 669
Josephus Menev. Pag. 648
Justus Roff. & Cant. Pag. 62, 70, 543, 678

Kenulphus Winton. Pag. 130
Kineardus Winton. Pag. 25
Kinsi Lichfeld. Pag. 32
Kinsius Ebor. Pag. 250

Lambertus Cant. vide Jambertus.
Lanfrancus Cant. Pag. 43, 77, 122, 155, 156, 162, 188, 222, 256, 275, &c. 684, 700
Laurentius Cant. Pag. 62, 64, 70, 543, 678
Letardus S. Martini Cant. Pag. 61
Leutherius Winton. Pag. 3, 9
Livingus Well. & Cant. Pag. 683
Livinus Archiepiscopus Scotorum, Pag. 69, 70
Luvert Menev. Pag. 648

Maidocus Wallensis, Pag. 634, 663
Malgerus Wigorn. Pag. 568, 590, 591, 608, 617
Mellitus London. & Cant. Pag. 62, 70, 670
Maugennius Silcestr. Pag. 659
Mauricius London. Pag. 685, 700
Menalchius Archiepiscopus Scotorum, Pag. 69
Morcleis Menev. Pag. 648
Morgeneu Menev. ibid.

Nigellus Elien. Pag. 700
Ninianus Wittern. Pag. 235, 236
Nothelmus Cant. Pag. 71, 75, 185, 680
Novis Menev. Pag. 648

Odo Wilton. & Cant. Pag. 32, 50, 78, &c. 109, 192, 193, 216, 681, 682.
Oskitellus Dorcestr. & Ebor. Pag. 197, 203
Osmundus Sarum, Pag. 43, 700
Oswaldus Wigorn. & Ebor. Pag. 33, 191, &c. 213, 262, 293
Oudoceus Landav. Pag. 669

Pandulphus Norwic. Pag. 524
Paternus Abrincatensis, Pag. 30, 637, 663 664, 665
Patricius Armach. Pag. 629, 92
Paulinus Ebor. & Roff. Pag. 62, 234, 280, 679
Petrus Quivil Exon. Pag. 651
Petrus de Wenloc Menev. Pag. 476, 477, 481, &c. 490, 495, 499, 526, &c. 536, &c. 649▪
Philippus Dunelm. Pag. 590, 591
Plectelmus Wittern. Pag. 235
Plegmundus Cant. Pag. 77, 189, 681
Pyramus Ebor. Pag. 677

Radulphus Cicestr. Pag. 700
Radulphus Orcadensis, Pag. 237
Radulphus Roff. & Cant. Pag. 182, 188, 290, 292, 661, 687, 700
Ramelinus Hereford. Pag. 321
Randulphus Flambard Dunelm. Pag. 700
Reginaldus Well. & Cant. Pag. 386, 394, &c. 399
Remigius Lincoln. Pag. 413, &c. 684, 695
Ricardus Belmeis I. London. Pag. 687, 700
Ricardus I. Cant. Pag. 467, 476, 522, 649, 691, 692, 653
Ricardus II. Cant. Pag. 693
Ricardus Carreu Menev. Pag. 650, 651
Ricardus de Ely London. Pag. 378, 392
Ricardus I. Hereford. Pag. 673, 674
Ricardus de Ivelcestriâ Winton. Pag. 480 481, 692
Ricardus Pauper Sarum & Dunelm. Pag. 331
Ricardus Scrope Lichfeld. & Ebor. Pag. 362, &c.
Ricemarchus Menev. Pag. 649
Robertus Betun Hereford. Pag. 295, &c. 649
Robertus Bloet Lincoln. Pag. 416, &c. 694, 695, 700
Robertus Chesney Lincoln. Pag. 417, 418, 696
Robertus I. Exon. Pag. 700
Robertus II. Exon. ibid.
Robertus Grosthead Lincoln. Pag. 325, &c.
Robertus Lymesy Lichfeld. Pag. 700
[Page 706] Robertus Peche Lichfeld. Pag. 700
Robertus I. Hereford. Pag. 267, 268
Robertus London. & Cant. Pag. 683
Robertus Melun Hereford. Pag. 649
Robertus Salopiensis Bangor. Pag. 552, 555, 572, 592, 650
Robertus I. Santandr. Pag. 236, 237
Robertus de Sigillo London. Pag. 700
Robertus I. Well. Pag. 700
Rogerus Ebor. Pag. 427, 692, 690
Rogerus Lichfeld. Pag. 696, 700
Rogerus Magnus Sarum. Pag. 700
Rogerus I. Wigorn. Pag. 425, &c. 476

Sadurnven Menev. Pag. 648
Sampson Ebor. Pag. 540, 656, 677
Samson Menev. & Dolensis, Pag. 30, 533, 534, 540, 542, 655, 658, 659
Samson Wigorn. Pag. 700
Sefridus Cicestr. ibid.
Sephelmus Lindisfarn. Pag. 32
Sexulfus Lichfeld. Pag. 11
Simon Wigorn. Pag. 238, 700
Siricius Wilton. & Cant. Pag. 682
Siwardus Chorepisc. Cant. Pag. 683
Siwardus Roff. Pag. 279
Stephanus Langton Cant. Pag. 410, 435, &c. 514, 523, 693
Stigandus Helmam. Seoles. Winton. & Cant. Pag. 683, 684
Sulgemus Menev. Pag. 649
Swithunus Winton. Pag. 26, 27, 634

Tatwynus Cant. Pag. 71, 75, 185, 680
Teliavus Landav. Pag. 637, 655, 659, 662, &c.
Thadioceus Ebor. Pag. 677
Theobaldus Cant. Pag. 652, 688, 700
Theodorus Cant. Pag. 11, 185, 518, 543, 679
Theodredus London. Pag. 32
Theolphus Wigorn. Pag. 687, 700
Theonus London. Pag. 677
Tidelmus Hereford. Pag. 32
Thomas Beck Menev. Pag. 651
Thomas Becket Cant. Pag. 625, 177, 420, &c. 518, 523, 525, 537, 615, 622, 688, &c.
Thomas Bekinton Well. Pag. 357, 358
Thomas I. Ebor. Pag. 255, 256, 649, 684
Thomas II. Ebor. Pag. 172, 417, 700
Thomas Wallensis Menev. Pag. 650
Tilferdus Hagustald. Pag. 235
Tremorinus Caerleon. Pag. 656
Turgotus Santandr. Pag. 234
Turstinus Ebor. Pag. 236, 237, 688, 700

Uctredus Landav. Pag. 649
Urbanus Landav. Pag. 305, 321, 661, 673, 674

Walkelinus Winton. Pag. 256, 685, 700
Walterus de Constantiis Lincoln. & Rothomag. Pag. 385, 393, &c. 399, &c. 418, 599
Walterus Hereford. Pag. 684
Walterus I. Roff. Pag. 688
Wilfridus I. Ebor. Pag. 5, 24, 50, 205, 206, 235, 679
Wilfridus II. Ebor. Pag. 206, 235
Wilfridus Menev. Pag. 534, 649
Willelmus de S. Barbarâ Dunelm. Pag. 700
Willelmus Barlow Assav. Menev. Well. & Cicestr. Pag. 619
Willelmus Blesensis Lincoln. Pag. 599, 600, 615
Willelmus Carilefus Dunelm. Pag. 700
Willelmus Corboil Cant. Pag. 687, 700
Willelmus I. Ebor. Pag. 700
Willelmus Giffard Winton. Pag. 172, 687, 700
Willelmus Longchamp Eli. Pag. 385, 389, &c. 400, &c.
Willelmus de S. Mariâ London. Pag. 600, 608
Willelmus Smith Lincoln. Pag. 325
Willelmus Turbus Norwic. Pag. 700
Willelmus Vere Hereford. Pag. 344, 483
Willelmus Warham Cant. Pag. 227, &c.
Willelmus de Warlewast Exon. Pag. 163, 170, 171, 686
Willelmus Wickham Winton. Pag. 355, &c.
Winsi Legecestr. Pag. 32
Wlfelmus Well. & Cant. Pag. 32, 80, 681
Wlfelmus II. Well. Pag. 32
Wlfredus Cant. Pag. 681
Wolstanus I. Ebor. Pag. 32
Wolstanus II. Wigorn. Pag. 241, &c. 524, 684

FINIS.

[Page]

Prostant Venales apud Ric. Chiswell.

DE Legibus Hebraeorum ritual [...]bus & earum rationibus, Libri tres, Authore Joanne Spencero, S. T. D. fol.

De Sacrificiis Lib. duo. Quorum altero explicantur omnia Judaeorum, nonnulla Gentium Prophanarum Sacrificia. Altero Sacrificium Christi, utroque Ecclesiae Cathol. his de rebus Sententia contra Faustum Socinum, ejusque Sectatores defenditur. Authore Guil. Outramo, S. T. P. 4 ^o.

Herodoti Halicarn. Historiarum Libri IX. Ejusdem narratio de Vitâ Homeri excerpta è Ctesiae libris de Rebus Persicis & Judaicis, Gr. Lat. Et Hen. Stephani Apologia pro Herodoto. Accesserunt huic editioni Chronologia Historiae, & Tabulae Geographiae Herodoteae; nec non Variantes Lectiones & Notae ex pluribus MSS. Cod. & Antiquis Scriptoribus collectae, unà cum Indice Gr. Lat. fol.

Bibliotheca Norfolciana, sive Catalogus Libr. MSS. & Impress. in omni Arte & Linguâ, quos Hen. Dux Norfolciae Regiae Societati Londinensi pro Scientiâ naturali pr [...]movendâ donavit. 4 ^o.

Gul. Ten Rhyne, Med. Doct. Dissertationes de Arthritide, Mantissâ Schematicâ, & de Acupuncturâ. Item Orationes tres de Chemiae & Botaniae antiquit. & dignitate; de Physiognomiâ, & de Monstris, cum Figuris & Authoris Notis illustratae. 8 ^o.

Disquisitiones Criticae de variis per diversa loca & tempora Bibliorum editionibus. Quibus accedunt Castigationes Theologi cujusdam Parisiensis ad Opusculum Is. Vossii de Sibyllinis Oraculis, & ejusdem Responsionem ad Objectiones nuperae Criticae Sacrae. 4 ^o.

Pharmacopoeiae Collegii Regalis Londini remedia succinctè descripta, atque serie alphabetica ita digesta, ut singula promptiùs primo intuitu investigati possint. Editio altera. In Calce annexus est Catalogus Simplicium. Cura Ja. Shipton, Pharmac. Lond.

Marcelli Malpighii Philos. & Med. Bononiensis è Regiâ Societate Anglicanâ De Structurâ Glandularum conglobatarum consimiliumque Partium Epistola. Regiae Societ. Londini ad Scientiam naturalem promovendam dicata. 4 ^o.

Praecipuae & elegantis. sexaginta Aesopi Fabulae nova per Metaphrasin & Periphrasin interpretatione Latinè donatae: Phrasibus Graecismis & sententiis è Textu excerptis locupletatae: notis passim illustratae ac ab omni difficultate & obscuritate vindicatae. Operâ & studio Geor. Sylvani. 12 ^o.

Omnia eodem modo per Eundem. 12 ^o.

—Plutarchus de Liberorum educatione.—
—Luciani Dialogi selecti.—
—Theocriti Idyllia.—
—Isocratis Orationes ad Demonicum & Nicoclem.—
—Ejusdem Epistolae quae extant.—

Linguae Latinae Liber Dictionarius quadripartius, Authore Adamo Littleton. 4 ^o.

Scriptorum Ecclesiasticorum Historia Literaria à Christo nato usque ad Saeculum XIV. facili methodo digesta. Qua de Vita illorum ac rebus gestis, de Secta, Dogmatibus, Elogio, Stylo; de Scriptis genuinis, dubiis, supposititiis, ineditis, deperditis, Fragmentis; deque variis Operum Editionibus perspicuè agitur. Accedunt Scriptores Gentiles, Christianae Religionis Oppugnatores; & cujusvis Saeculi Breviarium. Inseruntur suis locis veterum aliquot Opuscula & Fragmenta, tum Graeca, tum Latina hactenus inedita. Praemissa deni (que) Prolegomena, quibus plurima ad Antiquitatis Ecclesiasticae studium spectantia traduntur. Opus Indicibus necessariis instructum, Authore Guilielmo Cave, SS. Theol. Profes. Canonico Windesoriensi. Accedit ab aliâ Manu Appendix ab ineunte Saeculo XIV. ad annum usque MDXVII.

Jacobi Usserii Armachani Archiepiscopi Historia Dogmatica Controversiae inter Orthodoxos & Pontificios de Scripturis & Sacris Vernaculis: Nune primum edita. Accesserunt Ejusdem Dissertationes duae de Pseudo-Dionysi [...]i scriptis & de Epistolâ ad Laodicenos antehac ineditae. Descripsit, digessit, & notis at (que) Auctario locupletavit Henricus Wharton, A. M. Rev. in Christo Pat. ac Dom. Archiepisc. Cantuariensi à Sacris Domesticis. 4 ^o.

Censura celebriorum Authorum, sive Tractatus in Quo varia Virorum doctorum do clarissimis cujusque Saeculi Scriptoribus judicia traduntur. Unde facillimo negotio Lector dignoscere queat quid in singulis quibusque istorum Authorum maximè memorabi [...]e sit, & quonam in pretio apud Eruditos semper habiti fuerint. Omnia in studiosorum gratiam collegit, & in ordinem digessit secundum seriem Temporis quo ipsi Authores floruerunt, Thomas Pope-Blount Anglo-Britannus Baronettus. fol.

ANGLIA SACRA, sive Collectio Historiarum, partim antiquitus partim recenter scriptarum, de Archiepiscopis & Episcopis Angliae, à primâ Fidei Christianae susceptione ad annum 1540. Nunc primùm in lu [...]em edit [...]rum. PARS PRIMA, de Archiepiscopis & Episcopis Ecclesiarum Cathedralium quas Monachi possederunt. Opera Henrici Whartoni. fol.

Gulielmi Camdeni & illustrium Virorum ad G. Camdenum Epistolae cum Appendice varii Argumenti. Accesserunt Annalium Regni Regis Jacobi primi Apparatus & Commentarius de antiquitate, dignitate & officio Comitis Marescalli Angliae. Praemittitur Camdeni Vita Scriptore Thomâ Smitho S. T. D. 4 ^o.

[Page]

This keyboarded and encoded edition of the work described above is co-owned by the institutions providing financial support to the Text Creation Partnership. This Phase I text is available for reuse, according to the terms of Creative Commons 0 1.0 Universal. The text can be copied, modified, distributed and performed, even for commercial purposes, all without asking permission.

Anglia sacra, sive, Collectio historiarum partim antiquitus, partim recenter scriptarum, de archiepiscopis & episcopis Angliæ, a prima fidei Christianæ susceptione ad annum MDXL

Author: Wharton, Henry, 1664-1695.1691

1

2

Reverendissimo in Christo PATRI ac DOMINO D. WILHELMO Providentiâ Divinâ Archiepiscopo Cantuariensi, Totius Angliae Primati.

PRAEFATIO AD PARTEM PRIMAM Angliae Sacrae. De ratione totius Operis, & Scriptoribus in eo editis.

incipit de situ Eliensis Insulae.

INDEX SEDIUM Archiepiscopalium & Episcopalium, Quarum Historia in hac primâ parte traditur.

INDEX HISTORIARUM IN Hac Primâ Parte EDITARUM.

Errata Typographica.

STEPHANI BIRCHINGTONI Monachi Cantuariensis HISTORIA DE Archiepiscopis Cantuariensibus A primâ Sedis fundatione ad annum MCCCLXIX.

Variantes Lectiones ad Historiam Stephani Birchingtoni▪ descriptae ex Codice Cottoniano Julius B. 3.

Stephani Birchingtoni HISTORIA DE VITIS Archiepiscoporum Cantuariensium.

S. AUGUSTINUS.

LAURENTIUS.

MELLITUS.

JUSTUS.

HONORIUS.

DEUSDEDIT.

THEODORUS.

BRICWALDUS.

TADWYNUS.

NOTHELMUS.

CUTHBERTUS.

BREGWINUS.

LAMBERTUS.

ATHELARDUS.

WLFREDUS.

FLEOGILDUS.

CHELNOTHUS.

ATHELREDUS.

PLEGMUNDUS.

WLFELMUS.

ODO.

S. DUNSTANUS.

ETHELGARUS.

SIRICIUS.

ALURICUS.

ALPHEGUS.

LIVINGUS.

ATHELNOTUS.

EADSINUS.

ROBERTUS.

STIGANDUS.

LANFRANCUS.

ANCELMUS.

RADULFUS.

WILLELMUS CORBOYL.

THEOBALDUS.

THOMAS BEKET.

RICHARDUS.

BALDEWYNUS.

REGINALDUS.

HUBERTUS.

STEPHANUS.

RICHARDUS.

EDMUNDUS.

BONIFACIUS.

ROBERTUS rectius Kil­warby. KWARDEBY.

JOHANNES de PECCHAM.

ROBERTUS de WINCHELSEE.

WALTERUS REGINALDI.

SIMON de MEPHAM.

JOHANNES de STRETFORD.

LIBELLUS FAMOSUS.

Excusatio Archiepiscopi, ad Libellum famosum.

Literae Excusatoriae Domini Regis contra Archiepiscopum.

Qualiter Archiepiscopus recessit de Cantuariâ versùs Parliamentum.

Reassumptio Archiepiscopi ad Concilium Regis.

JOHANNES OFFORD.

THOMAS BREDWARDYN.

SIMON de ISLEP.

SIMON de LANGHAM.

WILLELMUS de WITTLESEYE.

VITA SIMONIS SUDBURY, Ex Speculo Parvulorum, Lib. 5. cap. 27.

De Roberto Winchelse Archiepiscopo Cantuariensi Excerpta quaedam ex Chronico Ecclesiae Christi Cantuariensis MS.

Dies Obituales Archiepiscoporum Cantuariensium, ex Martyrologio & Obituario Ecclesiae Christi Can­tuariensis.

AUGUSTINUS.

LAURENTIUS. MELLITUS.

JUSTUS. WONORIUS. DEUSDEDIT. THEODORUS.

PRAEFATIO AD PARTEM PRIMAM Angliae Sacrae.
De ratione totius Operis, & Scriptoribus in eo editis.

ROBERTUS rectius Kilwarby. KWARDEBY.

Dies Obituales Archiepiscoporum Cantuariensium, ex Martyrologio & Obituario Ecclesiae Christi Cantuariensis.

Anonymi Historia Controversiae inter Sedes Cantuariensem & Eboracensem de Primatu.