De Origine Fontium, TENTAMEN PHILOSOPHICUM.

In praelectione habita coram Societate Philosophica nuper Oxonii instituta ad Scien­tiam naturalem promovendam.

Per ROB. PLOT. L. L. D. Custodiae MVSAEI ASHMOLEANI Oxoniae Praepositum. Et REGIAE SOCIETATIS. Londini Secretarium.

OXONII F▪ THEATRO SHELDONIANO AN. DOM. M. DC. LXXXV. Prostant apud Hen. Clements Bibliopolam Oxoniensem.

[figure]

[Page] [Page] Novembris 1 mo 1684. Imprimatur iste Liber cui Titulus DE ORIGINE FONTIUM TENTAMEN PHILOSOPHICUM.

JOH. LLOYD. Vice-Can. Oxon.

VIRO EXIMIO, De Academia Oxoniensi appri­mè merito, ELIAE ASHMOLE Armigero, Vectigalium Regiorum Contraro­tulatorum alteri, Regiae Societatìs Socio, Ac MVSAEI sui nominis Oxonii Instructori munificentissimo.

TEntamen licet istud, Vir praeclarissime, coram Venerabili Societa­te nuper Oxonii instituta ad scientiam Naturalem promovendam, praele­ctum fuerit, & ejusdem [Page] suasu Typis mandatum; adeo ut Eorum recogni­tione sufficienter secu­lo commendatum videa­tur: Cum tamen haec o­mnia in Tuo MUSAEO toto orbe terrarum (licet adhucjuvenescente) cele­berrimo, peracta fuerint, ubi etiam ipsa Discepta­tio prius concepta; po­tiori jure Vestrum am­bit patrocinium, ambit e­tiam & judicium: neque enim in hisce studiis ipsemet vel peregrinus es, vel mediocriter ver­satus. [Page] Illud etiam me movit, quod majoris mo­menti argumenta, qui­bus dubiam hanc Quae­stionem determinare sate­gimus, e Fontibus tui na­talis soli, magnam in partem, accepta tuli­mus; unde spes affulget, Te eodem Zelo, quo Pa­triam colis, Libellum ac­cepturum; & siquando censuris proscissum re­perias, patrio affectu eun­dem, cum Authore prote­cturum; securus enim est de reliquorum judi­cio, [Page] qui probatus Tuo. Sed nec illud est diffiten­dum, me ambitiosius oc­casionem arripuisse, ut quantum tuae generosi­tati ac munificentiae de­beam, palam profitear. A Te enim profectum est Vir Cl. ut istud munus, quo in his Athenis Bri­tannicis, honestatus sum, faeliciter obirem, & in scrutinio Naturae alacri­us progrederer. Si quid igitur in hoc. Tractatu, aut sanius dictum, aut noviter excogitatum, [Page] quod Quaestionis decisioni lucem praebeat; Lectorem velim, non id ingenio aut industriae meae, sed tuo incitamento, ac hortami­ni acceptum ferat: quem­admodum etiam si tale quippiam meditationes meae posthac produxerint. Tuo enim Nomini omnia deberi, jure optimo li­bentissime profitetur

Beneficiarius tuus gratissimus & Cliens humillimus ROB. PLOT.

Lectori Ingenuo, PRAEFATIO.

DIssertationem istam de Origine Fontium, non ut olim notionibus ne­scio quibus e longinquo pe­titis fundatam, sed ex il­lorum Historia fere uni­versa concinnatam, Saga­cissime Lector, en Tibi exhibeo; Tibi, inquam, qui Argumenti pondus, qui ra­tionum nervos probare nosti, Tuum appello judicium. Scio Grammaticastros, fastidio­sos [Page] nonnullos, qui Preli [...] aucupari solent, ante Victoriam (stultos) Epinicia celebrasse; quorum, convitiis proscindi expecto, & censuram contemno. Tu­am autem Sententiam, Le­ctor candide, suspicio ac veneror; non reformido ta­men: cum probe noverim, aequum ac doctum Judicem, imprimis experiri demon­strationis vim, ac ubi sub­jecta materia, nec verbo­rum facilitatem, aut elegan­tiam ferat, rem iterum atque iterum animo recolere; pro [Page] humanitate sua cum favore judicare; atque acyrologias (siquae sint) flocci pendere; hac fiducia fretus, disquisi­tionem istam, incomptam li­cet (pro novitate argumen­ti) prodire permisi. Qua fruere Lector ingenue, bonique consule.

Vale.

ELENCHUS RERUM.

QVaestio proponitur. §. 1. Ratio suscepti operis. §. 2. Fontium Spec [...]s enumerantur. §. 3. Temporales regulares incertos fontes à pluviis de­pendere conceditur. §. 4. Nonnullos e­tiam perennes. Ibid. Authores enume­rantur▪ qui existimant omnes alios quoscunque fontes pluviis suam de­bere originem ibid. Horum rationes proponuntur §. §. 5. & 6. Authores enu­merantur qui asserunt aliquot saltem fontes ab aqua Marina derivari, quia rationi dissentaneum sit ut dependeant a pluviis §. 7. Quales sunt tempora­nei & irregulares fontes, cujus gene­ris unus in parochia de Whittington in Com. Staff. Ibid. Alter prope pon­tem Ashwood in eodem Com. §. 8. Ta­lis etiam fons Weeding-well, sive Tides-well dictus, in alto Pecco in Com. Derb. ibid. quis Lacus Staffor­diae, Alexandri Neckhami. §. 9. I­tem Vipsae Deirorum, & fons apud Spot-Grange & in Cank-wood in Com. Staff. §. 10. Item Sanctae Helenae [Page] fons apud Rushton-Spencer in eodem Com. §. 11. Nec fontes temporanei regulares debent originem pluviis. §. 12. Qualis Galliae Lersus. §. 13. & Plinii junioris in agro Comensi. Ibid. Qua­les etiam Niger, Ganges, Argyro­potamus, Gassendi fons Collis Mar­tiensis, & Merretti Kilkenensis, item flumen Nilus. §. 14. Causae incrementi Nili. Ibid. Viridis spumae causa, quae incrementum comitatur. §. 15. Etiam stagna & Lacus huic fermentationi & incremento obnoxia. §. 16. Terra ri­parum Nili crescit pondere, cum in­cremento aquarum, §. 17. Nec fontes Lacus Zirchnitzer in Carniola a plu­viis dependent. §. 18. Neque fontes Lamburnae in agro Bercheriensi. §. 19. Insignes horum fontium proprietates. §. 20. Causae hujusmodi fontium assig­natae, a Gassendo & D. Raio, non con­veniunt fontibus Lamburnensibus. §. 21. Nec multis aliis fontibus. §. §. 22. 23. Fontes perennes non pendent a pluviis. §. 24. licet non omnino, aut guttatim profluentes. §. 25. Multo minus qui ingentem aquarum vim in­desinenter [Page] ejiciunt. §. 26. Quales sunt fontes ad pontem saligneum vulgo Willowbridg, &c. ibid. Historia situ­lae pluvialis, per quam supputari pos­sit, utrum satis pluviae cadat prope fontem aliquem, supplendis ejus inter fluendum sumptibus. §. 27. Aqua plu­vialis ad quam altitudinem assurgat in conservatorio communibus annis, secundum aestimationem cujusdam Gal­lici Authoris, ibid. Quot aquae modii Gallici, & quot Cadi sive congii Anglici sufficiunt, ut ex foramine unciali, aqua per viginti quatuor horas indesinenter emittatur. §. 28. Quot sufficiunt in an­num. §. 29. Plures aquarum modii de­cidunt in conservatorium Sequanae, quam in supplementum fluvii insumpti sunt. Ibid. non ita in conservatorium fontis Willowbridg, §. §. 30. 31. Multo minus in conservatorium Sorgae in Co­mitatu Venascino. §. 32. Multo etiam minus in universum conservatorium totius terrae, supplendis omnibus Mun­di fluviis. ibid. Computatio instituitur ab Eridano. §. 33. Omnes, trium ma­jorum Classium, fluvii enumerantur. [Page] Ibid. E quibus Volga seorsim sumptus, in mare Caspium intra anni spatium, ejicit aquae quantum toti terrarum orbi cooperiundo sufficiat. ibid. Ita flu­vius Canada sive Sancti Laurentii. ibid. Quorum alteruter erogat aquae quantum toti terrarum orbi cooperi­endo sufficiat; quodque aquam pluvia­lem totius anni aequabit, §. 34. Multo magis Argyropotamus, qui Nilo, Gange & Euphrate simul sumptis major est: aut hi tres in unum conjun­cti. ibid. Saltem omnes simul sumpti; qui quingenties plus aquae in mare annua­tim profundunt, quam in pluvia, nivi­bus, rore, &c. in universum conserva­torium quotannis decidit. ibid. Nec fontes calidi, salsuginosi, aut amari, a pluviis peti debent. §. 35. Fontes ca­lidi, & salsuginosi nonnulli, enume­rantur. §. 36. Nec verisimile est ut fontes a pluviis suppleantur ubi raro pluit, aut Conservatoria sunt nimis an­gusta, ut in Insulis Maio, & Rotunda, in Strophadibus, & petra, in Thraci­co Bosporo, cui arx imposita est, Tur­ris Virginea. dicta. §. 37. Nec viden­tur [Page] fontes a pluviis derivari, quia non paucis in locis (quae enumerantur) nullae scaturigines, quamvis abunde imbrium cadere soleat, & caetera adsint requisita, quae ista Hypothesis postulat. §. 38. Fontibus & Mari subterraneam circulationem actu inter cedere demon­stratur, §. 39. Ac dari Charybdes a quibus mare valide absorbeatur, pro­batur eo quod fluvii maximi aliquan­do sustiterint; & quod amnes aquae dulcis in amaros abierint. §. §. 40. 41. Dari circulationem subterraneam eti­am demonstratur a fontibus qui cum mare accedente augescunt, decedente vero subsidunt. §. 42. Probatur etiam eo quod multis in locis extant lacus amarulenti, quibus nulli supra terram exitus in mare habentur. §. 43. Qui enumerantur. §. §. 43. 44. Meatus ejus­modi etiam exstare constat ex complus­culis heterogeneis corporibus quae sae­pius inter fodiendum in terrae visceri­bus reperiuntur. §. 45. Quae enumeran­tur. ibid. Fluxus Moschonii ad litus Norvegicum Historia. §. 46. quaeritur an non dentur Charybdes inexploratae [Page] altitudinis in Mediterraneo. ibid. De aestu inferne relabente in freto Hercu­leo. §. 47. Datur etiam hujusmodi sub­jectus torrens in freto Sundico. §. §. 47. 48. Explicantur, ibid. Necesse tamen est ut sint canales subterranei. ibid. Fontes nobiliores a Mari per meatus subterra­neos derivari ex S. literis probatur. Ec­cles. 1. v. 7. §. 49. Textum istum Cl. Raius interpretatur, ibid. Quae interpretatio non admittitur. §. 50. Antiquorum placita de origine fontium cum sacra pagina conveniunt. §. 51. Objectioni­bus. §. §. 5. & 6. propositis responsa sub­jiciuntur. §. 52. Primae respondetur. ibid. Secundae item respondetur, ubi conceditur fontes, qui aestate deficiunt, a pluviis dependere. §. 53. Ad Tertiam respondetur, ubi probatur dari scate­bras in excelsis montium jugis. §. §. 54. 55. Ad quartam respondetur, ubi de­monstratur fontes in planis & campe­stribus profluere. §. 56. Ad quintam respondetur, ubi docetur fontes in are­nosis & saxosis terrae partibus nonnun­quam deesse. §. 57. Ad sextam, ubi o­stenditur aquas pluviales in nonnullis [Page] Conservatoriis receptas non sufficere fontibus ibidem supplendis. ibid. Et tantum abesse ut pluviis subveniant, ut rursus in vapores exhalentur, plu­viis & roribus denuo creandis. §. 58. Ad septimam respondetur; ubi proba­tur dari Cavernas in Meditellio qui a Mari ducunt originem. §. 59. Et con­ceditur nonnullos fontes a pluviis or­tum ducere. §. 60. Et ostenditur quo­modo aqua ascendat supra Libellam. §. §. 61. 62. Ope caloris hypogoei. §. 63. Ope filtrationis. §. 64. Ope inaequalis al­titudinis marium, quae multis exem­plis probatur. §. §. 65. 66. 67. Ope di­stantiae Centri gravitatis a centro Ma­gnitudinis. §. §. 68. 69. Ope procella­rum. §. 70. Ratione puteorum in littore, quorum fundi non pertingunt ad sum­mum mare, tamen subsalsis aquis ju­giter replentur. §. 71. Ostenditur quo­modo aqua marina salsedinem depo­nat. §. 72. Et quomodo cryptae per quas percolationes fiant, nondum sint ob­structae, licet aqua fontana a Mari proveniat. §. 73. Docetur scatebras non ubique sine discrimine reperiri. §. §. 74. [Page] 75. 76. Et ascendere in canalibus ut sanguis in venis Animalium. §. 77. Ostenditur, cur mare post tot colationes per terram, omnem suam salsedinem non erogaverit. §. 77. Docetur scopu­los salis nativi non parum conferre ad maris salsedinem. §. 79. Armuzia in­sula, nihil aliud quam integra Salis petra. ibid. Salinae fontanae Cestrenses quanto superant salsedine aquam ma­rinam. ibid. Epilogus. §. 80.

DE ORIGINE FONTIUM TENTAMEN PHILOSOPHICUM.

1. INTER perplexas, penè dixeram ve­xatissimas Quaesti­ones, quae summo­rum ubique Gentium Philoso­phorum acutissima torserunt in­genia, vix alia occurrit adeo im­plicata, ac ea quae est de Ori­gine [Page 2] Fontium; Vtrum scilicet ex imbribus, nivibus & grandine solu­tis, caeteris (que) exhalationibus spon­giosis Montium cacuminibus, eo­rumve clivis collectis, ac in vallibus prona scaturigine prosilientibus, oriantur? an ex Mari, tanquam è magno aquarum Thesauro, per varios Telluris anfractus & tortuosa diverticula deriventur, in quod iterum per amnes & flumi­na decidant? Hoc est, ut rem ver­bo expediam, Vtrum ex Mari ori­ginem trahant, Superiori qua­dam circulatione, per nubes; an potius Inferiori, per secretio­res quosdam Maeandros in in­timis Terrae visceribus? an utra­que?

2. Cujus quaestionis Serram licet plurimi Autores tanto stu­dio [Page 3] traxerint, ut sola integro vo­lumini saepius suffecerit; adeo ut hanc provinciam ornaturus, actum agere videatur: Cum ta­men in Itinere nostro, per Co­mitatus tum Oxoniensem tùm Staffordiensem (Naturalis Histo­riae totius Angliae contexendae gratia) suscepto, plurimae oc­currerint fontium Scaturigines, aequè Indigenis forsan, ac Alie­nigenis inauditae, saltem haud sat animo perpensae: Non abs re fore existimavi, eas palam pro­ferre; ac publici Juris facere, in gratiam Philosophorum, eò quod dictae Quaestionis elucida­tioni plurimum conferre videan­tur.

3. Atque ut opus proposi­tum, quanta possem, absolve­rem [Page 4] brevitate, ipsam Quaestio­nem adeo perstrinxi, ut Nico­lai Papini, aliorumque insom­nia, statim ab ipso limine ex­cluserim; probe sciens, omnes omnium opiniones vel mini­mam verisimilitudinem prae se fe­rentes, ad alterum Quaestionis membrum sic propositae, nul­lo fere negotio reduci posse. Ut rem item expedirem non minori perspicuitate, operae prae­tium duxi, sepositis verborum ambagibus, prima Diatribae fron­te, varias Fontium species e­numerare, quas habita prius ma­tura deliberatione, commodi­us distingui posse comperi, se­cundum varios fluxus modos, decursus durationem, & mine­rali virtute saturationem; jux­ta [Page 5] quos locos sponte se divi­dunt, in

  • [...]on­ [...]s
    • Temporales, qui non jugiter fluunt: qui­que rursus dividuntur in
      • Regula­res, qui sunt vel
        • Incerti, qui tamen pluvias semper subsequuntur.
        • Certi, vel periodici, qui certis quibusdam temporibus fluunt.
      • Irregu­lares▪ qui etiam sunt vel
        • Annui, qui quidem quolibet anno fluunt, incertis vero temporibus istius anni.
        • Septennes aut decennes, qui septennio aut decennio flu­unt, vel deficiunt.
    • Perennes, qui indesinenter scaturiunt, qua­les etiam rursus dividuntur.

  • in
    • Limpidos, puros putos fontes; qui vel
      • guttatim:
      • praecipitanter.
      • deci­dunt.
    • Mistos▪ qui sa­turantur vel
      • Sale, quorū alii sunt.
        • Calidi, ut vi­dere est in Thermis.
        • Frigidi, ut in Salinis, ac a­liis aquis me­dicatis.
      • Sulphure.
      • Bitumine.

Ad quorum aliquem ex su­pra nominatis, omnes, ut opinor, fontes commodissime reduci pos­sunt, saltem qui occurrebant in [Page 6] Comitatibus supradictis; Utrum vero hi omnes procedant à plu­viis, vaporibus, & roris stillici­diis, &c. vel potius à mari, aut nonnulli ab una, & alii ab altera causa? Sub Judice Lis est.

4. In cujus decisione (ni me­um me fallat judicium) mihi au­daciter pronunciare fas erit, istos fontes qui nullo continuo gau­dent cursu, istos inquam, qui sub aestate & aere sereno deficiunt, & demum post copiam pluvia­rum, & Austrinum coelum, quando terra humidis irroratur guttis, ite­rum constanter profluunt, aut sal­tem scaturire incipiunt; ut brevi­ter dicam, Temporales illos & Re­gulares incertos fontes; omnes omnino dependere à pluviis, va­poribus, &c. Insuper persuasum [Page 7] habeo ut plurimum illos perennes prope summa montium fastigia (è quibus plurimi à me visi sunt) quos saepissime invenio guttatim manantes potius quam fluentes, ab aquis pluvialibus oriri; sive vaporibus, quos non raro sum­mitatibus eorum incubantes in­tuemur; dum interim valles sudo fruuntur coelo, & radiis nitent solaribus. Neque hi tantum, ve­rum ut Vitruvius, Pet. Martyr, Cardanus, Molina, Bern. Palissy, Gassendus, Le Pere Jean Fran­cois, & quidam Anonymus Gal­lus qui librum edidit Parisiis Anno 1674. una cum nostratibus D no Ray, & D no Hook, &c. exi­stimant, omnes alii fontes & rivi quicunque, humori in sublimibus coacto, suam debeant originem [Page 8] & perpetuitatem: quam senten­tiam probabilem esse evincere contendunt, argumentis praeci­pue sequentibus, quae fideliter & succincte jam proponam.

5. Quorum primum est, quod diluvia & ingentes fluminum ex­undationes manifeste proveni­unt, aut à pluviis immediate prae­cedentibus, aut à nivibus solu­tis. Secundum, quoniam plu­rimi fontes sub solis aestu totali­ter desiciunt, & generatim omnes minuuntur. Tertium, quia nulli unquam fontes in summo montis vertice erumpunt, aut adeo pro­pe cacumen, quin semper su­peremineat portio aliqua terrae superior, quae incremento eo­rum aliquid suppeditet; excel­sis praesertim in montibus qui [Page 9] semper madidis nubibus irro­rantur, & quos radii solares lan­guide feriunt. Quartum, quo­niam omnibus notum est, quod in campis longe lateque paten­tibus, nulli uspiam inveniantur fontes, nisi prope adsint colles à quorum vicinitate suppeditari videantur. Quintum, quod in terris tenacioribus argillosis, quas aqua difficulter permeat, raro fontes observamus; cum nunquam desint in arenosis & saxosis terrae partibus, per quas aqua facile percolatur. Sextum, quia doctissimi viri, qui rem ex­perti sunt, & ad calculum re­duxerunt, nos certos fecerunt, quod, communibus annis & lo­cis, tanta copia aquarum in plu­via, vaporibus, rore, nivibus, & [Page 10] grandine, à coelo decidat in su­perficiem cujusque provinciae, quanta abunde sufficiat omnibus rivis istius loci in mare fluenti­bus. Septimum & ultimum, quo­niam rationes eorum qui vo­lunt omnes fontes è mari oriri, & ab eo continuo suppleri, adhuc adductae; viris eruditis vix dum satisfecerunt,

6. Imprimis, utrum tales den­tur cavernae aut ductus subterra­nei in visceribus terrae, qui è Mari ducant originem. Vel secundo, si tales concedantur, quomodo aqua ascendere possit ad summi­tates montium, & inde effluere, cum mare nullos tales agnoscat tumores, nec partes alias exhi­beat, caeteris altiores, quales cer­nimus in salebrosa telluris super­ficie; [Page 11] neque ascendere valeat su­pra Libramen propriae superfi­ciei. Tertio, quod ignotum sit, quomodo aqua, si è Mari prove­niat, salsedinem suam deponat: difficile enim est assignare mo­dum, quo per transcolationem continuam fieri possit, cum ne per distillationem eamque fre­quentem, & saepius repetitam, artis auxilio edulcorari poterit: Marina etenim aqua duplici a­bundat Sale, volatili scilicet (uti nos edocent fruges ad littora praecociores, ac nivium & prui­nae degelationes citissimae) & fixo; quod licet tum per perco­lationem tum per distillationem separari poterit: volatile vero non item, cum adeo spirituosum sit, ut cum tenuissima ascendat aqua. [Page 12] Nec Quarto, satisfecerunt, cur cryptae istae subterraneae, per quas dictae percolationes fiunt (si illic defessum quasi sal concrescat & cohaereat) copiâ suâ à mundi pri­mordiis inibi derelictâ, nondum sint repletae vel obstructae. Nec Quinto, cur mare ipsum non omnem suam erogaverit salsedi­nem, cum non possimus non concipere totam aquae molem ab orbe condito per viscera terrae saepius colatam esse, quam ipse Sol suum peregerit cursum, uti illi facile concedunt, qui contra­riam mordicus opinionem tuen­tur: Atque hae sunt praecipuae (nec contemnendae) rationes, quae supradictos Autores in prio­rem sententiam traxerunt, eos­que in eadem tenent; ut quae [Page 13] probabiliores & tantum non a­pud omnes receptae. In quarum recapitulatione tantum abfui ut eas diminuerim, ut potius illis addiderim, atque nonnullas for­san nervosius, quam ipsi earum Propugnatores, proposuerim.

7. Verumenimvero neque ista opinio suis caret nodis; imo for­san insuperabilioribus laboret dif­ficultatibus, quam ea Homeri, Pla­tonis, Aristotelis, Virgilii, Senecae, Plinii, Philosophorum Conimbri­censium, Scaligeri, Dobrzenzki, Van Helmont, Lydiati, Petri Davity, Cartesii, Du Hamel, Schotti, D ni Jacques Rohault, Pe­tri Barbay, nec non Reverendi admodum & Doctissimi viri Do­mini Doctoris Stillingfleet, Ec­clesiae Sancti Pauli Decani, qui [Page 14] omnes paene una voce loquun­tur, & asserunt, aliquot saltem fontes per occultos quosdam meatus in penetralibus terrae, ab aqua marina derivari, quos eti­am volunt per rivulos & flumina, inferiori nostra circulatione, ad inexplebile istud receptaculum iterum redire: haec inquam, opi­nio forsan vexatioribus impli­cata est difficultatibus, quam ea Homeri, &c. Imprimis enim plane dissentaneum rationi videatur, quomodo ulli ex istis fontibus qui Temporanei & Irregulares appel­lantur, qui aliquando fluunt, & statim deficiunt, à pluviis va­poribusque dependerent. Cujus generis unum inveni in Parochia de Whittington in Comitatu Staf­fordiae juxta locum dictum Hun­germoore-Slade, [Page 15] qui (ut vulgo tra­ditur) nunquam nisi imminente aliqua frumenti inopia erumpit, aliis enim temporibus humidis­simis licet, aqua destituitur, uti & ipse inveni in Anno 1680. praeeunte pluvia per totius fere mensis spatium; quando vero e­rumpit, (quod vix forsan seculo evenit) vix ultra triginta perti­cas profluit; cum subito deficit, & à terra arenosa absorbetur.

8. Prope pontem vulgo di­ctum Ashwood in Parochia de Kings-Swinford, non procul à Swyndona, in eodem Comitatu, similem mihi fonticulum osten­dit fidissimus Amicus Johannes Paston Rector de Himley, ideo di­ctum Hunger-wall, aut quod aqua totus privatur, aut non nisi stag­nante [Page 16] abundat; neque unquam fluit (uti etiam vulgo traditur) nisi subsequente rei frumentariae penutia: an vere nescio, nec quaerere libuit; certior autem fa­ctus sum, eum non semper flue­re; quando autem fluit, tanto cum impetu ferri & fragore rue­re, ut tam improviso sonitu di­cant quosdam olim Latrones, non minori, quam conscientiae hor­rore affectos fuisse, adeo ut, quod abstulerant, projecto, illos in fu­gam verterit. Non disimili mo­do, ut opinor, ac insignis ille Fons, in Alto Pecco, in Comitatu Darbiensi, Weeding-well dictus, qui, uti narrat ingeniosissimus si­mul ac Doctissimus Vir, & Ami­micus meus ex paucis Carolus Cotton de Beresford Armiger, in [Page 17] historico ejus Poemate De Mira­bilibus Pecci ante aquarum ef­fluxum raucum immugit a. Quod­que facit periodis adeo incer­tis, ut difficile sit assignare flux­us diem, multo minus horam. Tantum à vero abest quod vulgo perhibent, eum maxime à Mari dependere, ejusque fluxum re­fluxumque sequi, eoque pacto (satis abusive) Tides-well vocari. Prout enim acutissimus Malmes­buriensis carmine suo de Mirabi­libus Pecci nobis fidem fecit,

Fons hic temporibus non tollitur (ut mare) certis:
Aestibus his nullam praefigit E­phemeris horam b,

9. Immediate subnectens, eum [Page 18] esse adeo dubii & incerti fluxus, ut nonnunquam ter in hora fluat refluatque; aliquando autem vix semel in mense: cujus saepius re­petitos fluxus pluviis, & infre­quentes siccitati tribuit. Cui ta­men supradictus ingeniosissimus Cottonus, ejusdem tituli Poemate, satis nervose regerit.

Haec si vera forent, tum, si non decidat imber,
Fons nunquam campos è summo monte rigaret:
At dum fissa patet Tellus, dum Syrius urit,
Hic solito gaudet cursu, nihil impedit aestus;
Fertur in arva ruens hic sem­per limpidus amnis,
Et purus, nunquam pluviis hye­malibus auctus. c

[Page 19] Ita prorsus independentem esse hunc fontem à coeli tempe­rie existimat acutissimus Ille Vir, licet caritatem annonae aliasque revolutiones inopinatas divinare minime feratur, quod de nostro fertur. Qua ipsa de ratione, quodque cum sonitu erumpat, eundem arbitror esse atque la­cum illum cui Alexander Neckha­mus easclem ipsas qualitates tri­buit, & diserte refert in hoc Co­mitatu reperiri: cujus, de hac ipsa re, vetustissimum extat Poe­ma, sub hoc lemmate.

De Lacu Staffordiae.
Rugitu lacus est eventus praeco futuri,
Cujus aquae fera se credere nulla solet;
[Page 20] Instet odora canum virtus, mors instet acerba
Non tamen intrabit exagitata Lacum d

De qua quidem proprietate, [nullam omnino feram ulla ratione adduci, ut eum ingrediatur] eti­amsi fando nihil accepisse fatear, tamen cum hic, prae caeteris, ei maxime conveniat, de quibus in hoc Comitatu audiverim; aut is profecto est, aut forsitan (quod probabilius videtur) non omni­no datur ejusmodi in rerum na­tura.

10. Gualterus Heminburgensis aquas hujusmodi discontinuas fatidicas, quae Vipsae perhiben­tur, nobis etiam refert. Has Guil. [Page 21] Neubrigensis in provincia Deiro­rum prope natale ejus solum ex­titisse asserit, sibique à pueritia compertum, eas rariuscule, ante frugum penuriam, non jugiter, sed annis interpositis profluere, in quibus mediis interaresce­rent; quam siccitatem illi procerto magni proventus indicio reputarunt e. Et mihi relatum est ejusmodi scaturiginem prope Spot-Grange non procul ab Hil­derston in Comitatu Staffordiae re­periri, quae appropinquante an­nonae gravitate tantummodo per­rumpit, cum tribus ante, qua­tuorve annis, aruisset. Parvulus ille fons in saltu Cankwood di­cto, in eodem Comitatu, à Specta­tissimo Viro D. Briano Broughton [Page 22] Baronetto tam pathetice lauda­tus, potest etiam in hunc censum referri; cum aequè udâ, ac siccâ tempestate profluat, interdum vero neutrâ. Quae omnia exem­pla in unum collata, una cum nonnullis, quorum inferius men­tio fiet, evincere posse arbitror, dari quidem alicubi terrarum hujusmodi scatebras discontinu­as, quae nihil omnino à coeli tem­perie pendeant: Utrum vero vinculum aliquod intercedat in­ter harum profluentiam, & fa­mes, bella, pestes insequentes, & complures alios ferales even­tus, mihi fides laborat, nec au­sim id asserere, vel huic Diatribae inserere.

11. Nam è contrario Sanctae Helenae fontem apud Rushton [Page 23] Spencer in Comitatu praedicto, comperi adeo divitis esse venae, ut cum alio tantum viribus non dispari conjunctus, molae haud procul ab utriusque ortu distan­ti, superne versandae, per multos annos suffecerit; tamen aliquan­do fit (nescio quo fatorum nu­mine) ut hic etiam fons are­fiat, postquam per octo, decemve annos jugiter profluxerit, neque hoc paulatim, sed plane de subi­to, tam in humidis quam aestivis temporibus; assidue vero circa initium Maii, cum Scaturigines vulgo magis exundant; & ita ferme perstat (ut mihi pro cer­to nuntiatum est, à dignissimo, ingeniosissimoque Viro Domino Roberto Wilmot de Eardley Armi­gero) usque ad S. Martini festum [Page 24] deinceps insequentem. Hoc quo­que traditum nunquam accidere, nisi stupenda quadam calami­tate, frugum inopiae, bellorum aut aliarum revolutionum majo­rum, imminente. Ita Tibi nun­ciabunt, ante novissimum bel­lum civile aruisse; rursus ante Caroli Primi, Beatae memoriae Re­gis Angliae, Martyrium; item cir­citer decem retro annos, cum ma­gna frugum caritas impenderet; postremo autem in Anno 1679. paulo antequam Pseudo-Prote­stantium nonnulli (Prasinae factio­nis) Ardeliones, res turbare coe­pissent. Res autem easdem, con­trariis, ejusdem causae, in idem subjectum, operationibus por­tendi, mihi duriusculum videtur, ne dicam absurdum ut credatur; [Page 25] adeo ut verear plus fortunae & credulitatis rei inesse, quam de­pendentiae, quae possit intercedere fluxuni & siccitatem horum fon­tium, ac hujusmodi tristes eventus.

12. Praeter has temporarias irregulares scatebras, aeque im­probabile videtur (ne dicam im­possibile) ut temporariae, legiti­mum autem in orbem redeuntes scaturigines, pluviis, roribus, & caeteris, originem debeant: nam praeterquam quod certas obser­vent vices, Coelo aeque sudo, ac pluviali, nonnullas ex illis con­tingit saltem, (si non & arcana quadam naturae lege dirigantur) vel sub aestate tantum, quamvis arida, fluere; aut magis tum profluas esse, in extrema licet imbrium inopia.

[Page 26] 13. Sic inclytus Galliae hora­rius fons Lersus, qui ex immanis altitudinis spelunca in montibus Foxiis prope Belestadium Volca­rum, originem trahit, & campos Mazereos juxta Tolosam irrigat; Hic (inquit Emanuel Maigna­nus f) per aestatem singulis horis, quadrante paulatim succrescit, non sine multo aquarum immugientium fragore, mox quadrante in uber­rimum fluvium exundat; deinde alio quadrante subsidit, ac de­mum quadrante etiam interqui­escens, aret. Du Bartas hunc qua­tuor menses durare, Gassendus tres tantum dicit, eumque in Maio, Junio, Julioque, primum erumpere. Utraque vero alter­natione [Page 27] adeo notabilis est, ut Bartasio testimonium perhibente, uno horae semisse, sicco pede tran­siri possit, altero, ne vado qui [...]dem; cujus de illo argumento Poematis partem sic transtulit Gabriel Lermeus.

Per menses aliquot dum sol u­tramque revisit
Thetida, sex quater ille vices oriturque caditque;
Nunc siccis pedibus siccae cal­cantur arenae,
Nec mora dimidiae spatium vix fluxerit horae,
Ecce tibi subito ruit impere Lersus abundans
Spumeus, & cursus magnarum imitatur aquarum.

[Page 28] Nec conticere liceat miram Fontis naturam in agro Comen­si, quem Plinius junior refert, ter in die auctibus & diminutioni­bus crescere, ac decrescere. Cer­nitur, inquit, id palam, & cum summa voluptate deprehenditur. Juxta recumbis & vesceris: at­que etiam ex ipso fonte (nam est frigidus) potas: interim ille certis dimensisque momentis vel subtrahitur vel assurgit. Annu­lum, seu quid aliud ponis in sic­co, alluitur sensim, ac novissime operitur: detegitur rursus, pau­latimque deseritur. Si diutius observes, utrumque iterum ac ter­tio videas *.

14. Inter has temporarias, cer­tis tamen vicibus redeuntes a­quas, [Page 29] Nigrum, Gangem & Argy­ropotamum, cum hi statis tempo­ribus increscant, numerare par est; aliumque Gassendi, quem Collis Martiensis fontem nomi­nat, qui octies qualibet hora fluit refluitque g; Item alium prope Kilken, in agro Ordovicum Flin­tensi, quem Cl. Merrettus qua­ter singulis horis reciprocari nar­rat h; quibus addi potest ingens illud flumen, Nilus, qui jam plu­rimus 24 o Septembris decrescere incipit, adeoque ad insequentem Majum sensim diminuitur, ubi tam parvus & languidus fit, ut stagnare potius quam profluere videatur. Verum cum ipso sole oriente duodecimo Junii, seu [Page 30] Baoni Coptitarum, qui incidit no­biscum in decimum septimum e­jusdem Mensis, aestate jam adul­ta, increscere incipit, adeoque pergit usque ad decimum septi­mum Septembris, juxta illorum calculum, juxta nostrum vero ejusdem Mensis diem vicesimum quartum, inundatam interim Ae­gypti terram mirum in modum foecundans: cujus incrementi ori­ginem, H. Vanslebius qui ibi per aliquot annos agebat, & studiose rem observavit, stillis quibusdam, roris instar deciduis, praecipue tribuit; quae cum aquis immixtae, talem in iis fermentationem, & putrefactionem excitant, ut se­ipsas expandant, & in altiorem molem intumescant, diu ante­quam à magnis in Habessia plu­viis [Page 31] hoc effici poterit; quae, ut Cl. Ludolphum Habessinus Abbas Gregorius monuit, ante illorum hyemem nunquam decidunt, (ea vero non incipit ante vicesimum quintum Junii, i) & aliquod tempus necessario requirunt, da­to, quod illo ipso die corrue­rent (neque moras à cataractis paterentur) ad vastum illum terrae tractum permetiendum in­ter Goiam, (ubi Nilus oritur) & Aegyptum; quamvis Vanslebius affirmet ante Julium Augustum, & Septembrem eas non decidere: adeo ut has pluvias neque pri­mam esse, aut solam ejus incre­menti causam, pronuntiare fas est k.

[Page 32] 15. Durante hoc incremento, quod fermentationi tribuendum est, viridis quaedam spuma aquae superinnatat: eaque viginti aut quadraginta dies, plus minusve, prout pluviae citius aut serius in Habessinorum terra corruunt, per­manet; quae cum in Aegyptum pervenerint, fluvium rubescere faciunt, eo colore ducto à terra, quam in itinere lambunt, ante­quam eo perveniant; ipsius enim Aegypti terra pulla est, nec ad illum effectum vim habere credi potest. Eruditissimus Cambraeus, (prout à Gassendo citatur) hanc fermentationem à Nitro effici censet, quo tum tellus Aegypti, tum maxime fluminis alveus, lux­uriari agnoscitur; quod à sole incalescens, hunc in modum [Page 33] se expandit, ipsumque amnem in­tumescere facit l. Hic Ille, si ni­trum illud intelligit, quod nobis Arabice Borax nominatur, (nati­vum volo non factitium) alioque nomine Chrysocolla dicitur, quod Rulandus aliique terrae viridis speciem pronuntiant m; quodque omnibus notum est, (licet facti­tium tantum nobis in usum ve­nerit) calore turgescere & insuf­flari, illi lubens assentior: eoque potius, quia magnam ejus copi­am in Aegypto haberi reperimus, quodque aquae istius Fluvii, primo sub incremento, uti Vanslebius nos edocet n, toto corpore pru­riginem excitant; quod etiam ar­guere [Page 34] videtur, Nitrum illud, seu forte Natrôn Aegyptiacum, quod species est Nitri o, particulis pungentibus tum maxime vigere. Item tertio, quia hinc aliquam spumae virentis rationem reddere possumus, quam nihil aliud esse existimo, praeter fermentationis à solis calore factae excretionem, dum in Boracem seu viridem ter­ram vires exerit, quam Wormius eo meliorem esse dicit, quanto propius ad veri Smaragdi colo­rem accedit p. Non quasi id igno­rem, quod vulgare Nitrum, dum detonat, aut alcazizatur carbo­nibus, viridem colorem acqui­rat; quod nescio cur non etiam, [Page 35] immodicis solis caloribus in ista regione exustum, praebeat.

16. Neque vero fluvius solum notabili huic fermentationi ob­noxius est, verum etiam stagna & lacus ubique viciniae, item consimili spumae virore coope­riuntur: quam Vanslebius Anno 1672. dicit crassiorem fuisse, quam multis retro annis comper­ta fuerit: consimiliter aquae fon­tis Argeni seu Gerni (Monaste­rium id est Coptitarum prope Benhesam in media Aegypto) ob­servantur has stillas deciduas seu rores sentire, & ipsa eadem nocte increscere, pari modo cum flu­mine; quae cum nihil omnino commune habeant cum pluviis Habessinis, clare demonstrant a­quae istius fluminis incrementum, [Page 36] ex parte saltem, ab alia causa provenire, quodque verisimilli­mum, à fermentatione per nitrum facta; id autem quomodocun­que siat, proprios ipsius puteos, quorum in Aegypto magna copia est, relinquere videtur, quo tem­pore fluvius increscit, in eum­que se conferre; huc Plinius te­stimonium perhibet, nempe dum Nilus increscat, & plurimus fiat, omnes nitri puteos arescere, cum autem subsidat & intra ripas se contineat, nitrosum saporem ite­rum per quadraginta dies per­petuos praebere q.

17. Quod item amplius con­firmatur experimento, miro sane, sed imprimis vero: nempe si [Page 37] terram Aegypti fluvio affinem su­mas, eamque diligenter serva­tam, ne unquam madefiat, aut aliter imminuatur, indies pen­das; non ante decimum septi­mum Junii graviorem aut levio­rem experieris; quo ipso die gravescere incipit, &, una cum fluvio increscente, pondere au­geri, unde futuri diluvii tam certam scientiam consequuntur, quam ab ipso fluvio possent. Cum aeris humiditas extra controver­siam omnes locos pervios per­vadat, & cum eodem in terra nitro misceatur, quod eam aeque ac aquam pondere augere faciat. Hoc Pr. Alpino confirmatum erat sat multis Experimentis frequen­ter visis, à Paulo Mariano Veneto, Galliarum Regis isthic Consule, [Page 38] Paptista Aeliano Jesuita, Francisco Saxo, Francisco Bono, & Johanne Varotto nobili Anglo r; quod mi­hi dubitationem movit, an hu­jusmodi diurni aeque ac annui rores cadere non possunt (qui­bus simul variare, pro phaseôn Lunarium variatione, contingat) qui aliqua saltem ex parte fluxum & refluxum aequoris caerulei cre­are possint (ratione habita ad mundi plagas, ubi aestus aut magni, aut parvi, aut nulli omni­no fuerint) ejusmodi fermenta­tionibus.

18. Nec minus probabile vi­detur admirandas illas aquas La­cus Carniolae periodicas, Paludis illas Lugeae intelligo, seu Zirch­nitzer [Page 39] See, à pluviis pendere non posse; de his Georgius Wernerus licet fuse quidem scripsit, & ta­bulam Topographicam Lacus ex­hibuit s, tamen eruditus & in­geniosissimus Edwardus Brown, M. D. multo melius, & (ut mihi persuasum habeo) nobis rem ve­rius ret [...]lit; Quem Lacum, ait, duo Germanica milliaria in longi­tudinem extendi, & unum in la­titudinem patere, in fundo in­aequalem, alibi tantum quatuor pedes altum, in convallibus au­tem, (quarum septem, caeteris majores, nominibus insigniun­tur) viginti ulnas profundum; in his passim convallibus, multi agunt pisces, quales Carpiones, Tincae, Anguillae, &c. qui una [Page 40] cum aquis mense Junio, omnes singulis annis terram subeant, per foramina quaedam in fundo dehiscentia: interim terra aquis his liberata, subito gramen pro­fert, pecori pabulo in hiemem insequentem; qui pisces mense Septembri certissime per eadem fo­ramina revertuntur, iisdem aquis revertentibus & ad altitudinem Perticae salientibus, ita ut per to­tam paludem rursus diffundantur (quemadmodum Wernerus tra­didit) ea velocitate, ut vel Equi­tem fugientem praevertant. Aliud item memoria dignum est, hunc aquae recessum, (velut incremen­tum Nili) per petram isthic prae­sagiri, cui nomen est saxum Pi­scatoris; Principe Eckenburgen­si, cujus sub dominio Lacus est, [Page 41] pisces irretiendi licentiam omni­bus indulgente, quod, obsessis foraminibus, & piscium itinere intercepto, quotannis efficiunt t.

19. Verum non opus est in tam longinquas regiones, quam Galliam, Carniolam, aut Aegyptum, peregrinari, quodiscontinuas a­quas periodicas, quae à tempe­state non pendeant, reperiamus; nam si modo Lamburnam in agro Bercheriensi invisamus, rivulum ibi offendemus, tam insignem hujus generis, quam ulli sunt ex supra memoratis, uti à multis didici; enucleatius autem ab in­geniosissimo viro J. Hippisley Ar­mig. istius loci accola, & Co­mitatus nuperrime Vice-Comite, [Page 42] qui ejus rei fidem per literas complures mihi dignatus est im­pertire, speciatim innuentes ri­vulum ibidem Lambs-bourne di­ctum (unde nomen oppido in­ditum Camdeno satis probabiliter videtur) copiosius aestate quam hyeme fluere, ipsasque scatebras istius loci per hiemem quando (que) tam effoetas reddi, ut saepenu­mero incolis puteos altius subi­gendi, necessitas incumbat. Cum autem super hac re illum nomi­natim consulerem, quomodo Fontes isti durarent novissima memorabili siccitate, quae Anno 1681. accidit; mihi renuntiavit adeo abfuisse ut languescerent, ut siqua differentia percipi pos­set, scaturigines & rivuli eo ipso tempore solito altiores fuerint, [Page 43] neque ante medium Septembrem (confuetum tempus) defecerint; cum tamen ante id temporis sa­tis imbrium decidisset, nihilo­minus, ne gutta quidem in al­veo conspici potuit, usque ad medium Februarium, quo tem­pore scaturigines, ut solebant, rursus profluere inceperunt.

20. Neque hoc heri tantum, aut nudiustertius observatum, verum priscis quoque seculis ce­lebratum, & admirationi habi­tum; licet à nullo tam diserte, quam à Poeta Sylvestro, in ver­sione Bartasii. Is diu Lamburnae habitabat, in domo, quae nunc ad D. Hippisleum spectat, antiquae Essexiorum familiae velut Oeco­nomus, quae per multa secula ist­hic floruit; ubi eum in Comparati­onem [Page 44] vocat cum supradicto Lerso Bartasii; cujus insignes proprie­tates in hunc modum cecinit.

Fons tenuis, Lamburne, licet nihil aemule Lersi,
Vt neque Bartasii musa cele­brate potenti,
Si quid nostra valet, non illau­datus abibis,
Quem propriae dotes, Dominus u quem nobilis ornat.
Hujus munifici te larga profu­sio tangit
Pectoris, ut rivos lacrymarum aestate quotannis,
(Dun reliquae sitiunt Nymphae) sine fine profundas:
Vnde sitim longas in luces mil­lia sedant,
[Page 45] Praeter quae excurrunt; avido properantia cursu
Chauceri alluere inde pedes prope Donningtonam w.
Verum ubi bruma redit, cum cae­tera flumina turgent,
Destituis, nudas infra subtra­ctus arenas;
Nec minimam praebes in vecti­galia guttam
Kennetti ut plenum cumules undantis acervum;
Donec inops, scatebras se defe­cisse, queratur.
Tunc tibi, non alias, impendere munera promptum est.
Discant vicini, nuper mihi, non tibi tantum,
[Page 46] Tempore quo deceat sua dona locoque, modoque
Spargere pauperibus, rivos siti­entibus agris,
Nec, nisi divitibus non addere praemia solis:
Non formae aut famae, quae trita est orbita vulgi,
Cum reliquis donare cibos, aut aera minuta,
Verum sponte sua, cum cesset caetera turba,
Neglectis praestare bonis virtu­tis honorem x.

21. Probe novi doctissimum Raium concedere, fluvios qui ab Alpibus dilabuntur, hyemali tem­pore parcius fluere, aestivo au­tem [Page 47] aquis luxuriari; adeo ut in­terdum in fervidissimis mensibus, cum minime pluat, omnia in­undarent, ipsumque idem de flu­mine Rhodano testari: verum e­jus rei causam, nivibus isto anni tempore liquefactis, penitus at­tribuit, quae in istis montibus condensatae per sex menses exag­gerantur, cum nulla pluvia in il­los per totam hyemem incidat (inferiora juga si eximas) quae non in nives abeat, quod forte à veritate non longe abest y. No­vi quoque Gassendum eandem causam Lerso in aestivis mensibus fluenti assignare z: ut ut in illis se res habeat, pro certo scio id causae non posse obtendi Lam­burnae [Page 48] rivulo; Nam cum accu­ratius inquirerem, nullos circum­circa montes satis magnos, ni­vibus diutius in vertice conser­vandis, quam alibi in Anglia, comperi; neque vero in illis ca­vernas aut amplas fissuras quae tam diueas contineat, donec in aestivo tempore liquefiant, unde tam copiosus fluxus dimanaret. Ita sane nec ullam aliam ratio­nem adhuc cognitam obtinere potui, quae tam inusitatum flux­um in hoc torrente solveret.

22. Non magis quam in San­cti Francisci flumine, Pharnam­buci maximo, quod Pisone refe­rente, per occultam quandam na­turalem causam ad hunc mo­dum aestivo tempore, reliquis omnibus fluviis subsidentibus, [Page 49] exundat a; aut forsan in fonte prope Pesqueram Hispanorum, (quicquid doceat Cardanus) qui ab initio Veris aquam profert, illinc aestate copiosissimam, au­tumni principio parcissimam, hyeme vero nullam b. Quibus adjicere liceat Vipsas in mon­tanis Eboracensibus, quas Vir Clar. Edvardus Leigh de Ru­shall Armiger, inter siccitates aestivas, cum reliquae scaturigi­nes inarescere videantur, ejice­re se, & ad quinque aut sex ul­nas intumescere refert; deinde in valles delabi, exiguumque am­nem conficere, ex quo adjacen­tium oppidorum pecus bibunt, [Page 50] cum scaturigines vallium penitus fatiscant c.

23. Cujus generis fontium & fluviorum tot ubique gentium extant, ut me singulos enume­rantem dies prope deficeret. Fontes prope Lacum Ascanium, inquit Agricola, hyeme siccari, aestate usque ad labra repleri so­lent. Idem nobis refert, Valesiae fontem ad calidas Lucenses per totam aestatem, à Maio ad Septem­brem usque, uberrime scatere; de­inde se subducere d. Varenius item docet, ad Villam Novam Lu­sitaniae, fontem reperiri, qui tan­tum à Calendis Maiis ad Calen­das Novembres fluat; deinde in­terarescat. [Page 51] Atque alius (inquit) in Aquitania (Nierembergio, Pi­ctavia) visitur, prope fanum San­cti Joannis d' Angeli, qui nullo pene fluento in hyeme, aestate a­bundanti gaudet e. Quibus Wer­nerus insuper addit alium, in Al­pestri Rhaetia apud Favarias, qui quotannis deficit mense Octobri, redit Maio, sicque demum usque in Autumnum exuberat. Item alium in Helvetia qui semper Au­gusto mense arescit; nec ante Ju­nium insequentem rursus emer­git f. Cum multis aliis, quos con­sulto missos habeo, ne Lectoris patientia prolixitate abutar.

24. Quemadmodum autem im­probabile [Page 52] est hos temporarios fontes (missis istis qui non nisi post pluvias perrumpunt, & in siccitatibus fatiscunt) à pluviis derivari: multo minus verisi­mile est, juges aquas, quae, nec dum Syrius urit, quicquam remit­tunt, quaeque ubique fere Gen­tium frequenter occurrunt, à tam incertis principiis, qualia sunt pluviae nivesque, unice pende­re. Tales praesertim, qualium meminit Agricola, qui semper a­bundant aqua, sed nunquam efflu­unt g. Tales sunt putei aquae, in palustri solo secus Aulam Aquili­nam (vulgo Eccleshall) in Comi­tatu Staffor diensi; quos incolae fun­do carere perhibent, quia sem­per [Page 53] repleti sunt, nec unquam subsidunt, neque vero super ef­fluunt. Tales etiam sunt fontes in pratis Dunsmoore prope vicum Rudyerd è regione Heracles, in parochia de Leek, in eodem Co­mitatu; qui omnes aeque pleni re­periuntur in tempestatibus, tum sicca, tum madidissima. Cum isthic aderam mense Julio anno 1679, omnes margine tenus repleban­tur; licet adjacentes rivuli, pro­pemodum omnes, prae siccitate exaruerant. Octo circiter aut de­cem numerantur, omnes admo­dum profundi: neque tamen ul­lus ex iis in amnem vicinum se exonerat; praeter maximum, quem amicus non sine honore no­minandus Thomas Gentius, Bo­lide exploratum, novem tantum [Page 54] aut decem ulnas exaequare com­perit; etiamsi antea fundi exper­tes semper habebantur.

25. Huc accedit D. Botium M. D. nos certiores facere, fon­tes in Hibernia (ubi permulti nu­merantur) plerosque hujus esse generis, instar putei exigui, aquis ad usque margines repletos, & ab inferiori clivo sine omni stre­pitu, aut ebullitione, profluen­tes h, ad modum maximi è Duns­morensibus. Est & simile fluen­tum ad Alrewas Hays (non longe à Cadaverum campo, vulgo Lich­field) juxta angulum Stadii Bo­reaze phyrium (ubi quotannis ob argentei calicis brabium eque­stris cursus instituitur) quod hoc [Page 55] modo quotidie sensim delabitur, & vulgo fundo carere, (perpe­ram tamen) creditur. Quamvis notatu non sit indignum, quod licet tantum quatuor pedes, à summo ad totidem altitudinis pedes, pateat; deinde in orbem coarctetur, diametro in sester­tium pedem porrectâ & in a­maena planitie, ab omni parte fere aequali, situm sit, nullo cli­vo, qui ei aquarum suppeti­as verisimiliter ferat, imminen­te: ingeniosissimus tamen Fr. Wolferstanus de Statfold Armi­ger sensit plumbum de industria eo demissum ad quadrage simum secundum usque pedem altitu­dinis descendere, priusquam ad fundum pertingeret. Jam si plu­viae maximae (ut Senecae visum [Page 56] est) non ultra decimum pedem in terram penetrent i; aut si, quod Anonymus Gallus opinatur (qui rem accurate exquisivisse videtur) non ultra sesquipedem humectent; & si (quod eidem Autori placet) omnes pluviae, quae in planitiem cadunt, plan­tis alendis & id genus aliis, in­sumantur k: haud constat, quo­modo hujus generis fontibus (profluant, necne) qui tam alte premantur, & perpetuo stent re­pleti, licet non effluant, tam in siccitatibus, quam Coelo intem­pesto, ab imbribus, nivibus, & id genus caeteris, suppeditetur; aut aliunde omnino, quam ab a­aquae [Page 57] thesauro, in terrae visceribus recondito.

26. Objiciatur forsan, tales fontes quamvis sint juges, tamen languidos esse, & quosdam ex il­lis, ne quidem profluos omnino; adeo ut exiguum supplemen­tum etiam à superficie terrae iis reficiendis suffecerit: hoc licet aegre concedatur, tamen in prae­sens fingamus ita posse fieri; quid vero dicemus in causis esse, cur ingentes illi perennes fontes, qui magnam aquae vim indesinenter e­jiciunt, nullum sentiant dispendi­um in qualibet anni tempesta­te? cujusmodi unus est prope Acton Trussell; & scaturigo For­well dicta in saltu Cankwood, pro alio haberi possit; qui id jugiter faciunt. Verum ii, qui reliquis [Page 58] agri Staffor diensis fontibus prae­cellunt, sunt fontes ad Willow-bridge penes honoratissimam, lectissimam, consummataeque vir­tutis Foeminam, Janam Dominam Gerard, Baronissam Gerrard de Gerards-Bromley. E quibus una scatebra, quamvis immani su­perincumbentis aquae mole pre­matur, minimum sex cubicas a­quae uncias pertinaciter fundit, (quod & fons ad pedem Berry-Bank prope vicum Darlaston si­militer praestat) praeter 60 alias maioris minorisque copiae, quae promiscue à senis ad unicam a­quae unciam cubicam, singulae projiciunt, ac omnes juxta ori­untur, intra quadratum spatium, paulo minus, quam viginti ulna­rum. Nec tamen in proximo [Page 59] ulli colles sat notabiles existunt, qui aquae quantum, his scatebris supplendis satis esse posse videa­tur, capiant. Cum clivus iste à puteis ad Vivarii tugurium sit ascensu facilis, colles autem illi in­ter Vivarium Madeleium & Mare, ut & isti in Ericeto Ashley, nimi­um quantum distant: praeterea (si quid conferant) aliorum ri­vulorum dispendia reficiunt, aut inde fluentium, aut intercurren­tium, inter ipsos & scatebras; ut hi forte impensa fluvii Tern, qui fontes VVillowbridge, & colles prope Madeley & Mare, interfluit.

27. Non ignoro virum Clar. Eruditissimumque D. Chr. Wren, Equitem Auratum, Societatis Re­galis nuper Praesidem, situlam pluvialem excogitasse dimetien­dis [Page 60] deciduae pluviae copiis; quae quam primum repleta est, seipsam in cisternam evacuat, ut aquis denuo recipiendis vacet; hoc quoties facit, subnotatur Horo­logii aquatici indice, ut videre est in Apotheca Regiae Societatis, a­pud Greshamense Collegium l; per quem facile supputari possit, u­trum satis pluviae, communibus annis, in devexa loca versus ali­quam scatebram cadat, supplen­dis ejus inter fluendum sumpti­bus; quod tamen (ut puto) per an­num vertentem, nondum satis diligenter observatum fuit. Ve­rum praedictus Anonymus Galli­cus Autor, adeo assidue ac scru­pulose hanc rem tractavit, ut summam aquae pluvialis in Con­servatorio [Page 61] ad id parato receptam, per plures annos supputaret; & mediam summam communibus annis 19 pollices, & duas lineas cum triente, aequare deprehende­rit: calculum item instituit decur­sus Sequanae à capite fluvii ad Ai­nay Le Duc, tribus infra milliari­bus (ubi rivulus alius influxu eum auget) una cum soli declivitate in utraque ripa ad milliare, quod ad illius fluxum supplendum suf­ficiens existimavit: hoc igitur spatium trium milliarium in lon­gitudinem, & duorum in latitu­dinem, Conservatorium pluvia­lis aquae statuit, quod per inte­grum annum fluvio subveniret. Super quem terrae tractum, (are­am sex quadratorum milliarium continentem) supposito quod [Page 62] Anni interstitio tantum pluviae decidat, quantum, 19. pollices, & duas lineas cum triente (ut supra dictum est) altitudine ex­aequet, aquae modios Gallicos 280899942 conficere pronun­ciat.

2. Ut igitur rationem crasso modo subducat (neque enim de­finite loqui prae se fert) quantum aquae ab hoc amne defluat, com­paratum ad copias pluviae, quae in tractum soli dictum decide­runt; rationem iniit (collatione facta cum fluvio Gobelinorum ad Versalias ubi 50 aquae uncias nu­meratas habet) quod hic rivu­lus ductu suo nunquam impen­dat, ultra 1000 aut 1200 a­quae uncias, modo minorem aquae quantitatem in prima origine, [Page 63] cum majori ejus copia, quam ver­sus Ainay Le Duc exhibet, com­pensemus. Deinde secundum eos, qui aquas fontanas ad libellam ae­stimare & ducere profitentur; cu­bicam aquae unciam intra 24 ho­rarum spatium 83 modios Gal­licos praebere judicavit, ex eo­rum sententia, qui asserunt, vas cubicum, cujus latus duos pedes Parisienses continet, unum aquae modium capere; aut (quod eo­dem redit) vas, quod capit 83 modios Gallicos, ex unciali fo­ramine, aquam per viginti qua­tuor horas indesinenter emitte­re; adeo ut in integrum annum (quod spatium prope trecenties sexagies sexies, tanto majus est) requirantur 30378 aquae mo­dii, supplimento aquae uncialis [Page 64] effluentis; Qui 83 modii Gal­lici (ut ad Anglicam mensuram reducamus) 68 cados Hogsheads dictos & 42 Congios Cervisiae aut Allae legitime signatos, con­ficiunt. Cum Gallicus modius contineat 16777 216/ 1000 cubicas un­cias mensurae Anglicae; quod fa­cit 59 494/ 1000, aut 59 ceruisiae Con­gios & ½ proxime: adeo ut si 72 Congios, sive Gallones Angli­cos, cado tribuas, modius Gal­licus cadi Anglici vix ⅚ conti­neat.

29. His postulatis & conces­sis, ita rationem init: si una aquae uncia cubica, 83 modios ad flux­um in diem desideret, tum 1200 unciae, 99600 modios requirunt; quare in annum integrum (quod propemodū 366 tanto majus est) [Page 65] desiderantur 36453600 modii; hos si subtraxeris à 280899942 modiis, quos annuatim in con­servatorium, seu tractum terrae, 6 milliarium quadratorum de­cidere aestimavit, unde fluxui am­nis suppeditari posse censuit; re­stant 244446342 modii, id est sexies, aut septies tanto plus, quam in supplementum fluvii in­sumptum est; hoc ille tam abun­de superare arbitratur, quan­tum aliis usibus & dispendiis, plantis nimirum alendis, vapo­ribus sufficiendis, incremento fluviorum dum pluit, & aqua­rum alio derivationibus, requi­ratur; ut tantum sexta, maxi­mum quinta parte pluviarum & nivium cadentium opus sit, quo amnis per universum annum pro­fluat [Page 66] m. Quae disparitas tam lata est, ut rem primo intuitu aesti­manti, lis pro decisa haberi pos­sit; & proculdubio determinata fuisset, si omnia conservatoria ad fontes, ubique gentium, eundem haberent excessum, aut sane di­midio minorem.

30. Verum paulo perpenda­mus, quid hic Scriptor ex pro­babili conclusisset, modo fontes istiusmodi, quales supra memo­ratos ad Willow-bridge, Sect. 26. consuluisset; quorum maximus, jugiter ejicit sine omni remissio­ne, (quae percipi possit) sex minimum cubicas aquae uncias; praeter alios sexaginta; qui co­pias dispares à senis ad unicam, [Page 67] insuper effundunt; idque intra spatium decem ulnarum quadra­tarum, aut forte pauciorum; a­deo ut citra difficultatem, pro uno reputentur. Iste inquam Autor, si in hujusmodi fontes in­cidisset, quorum conservatorium quoque perangustum esse con­tingit, quoniam Terna Fluvius juxta allabens, omne id quod ab una parte conferri possit, inter­cipit; & magnam partem in se recipit, quod aliter, ab altera parte accessurum supponi possit, fortassis excessum haud minus disparem inter fontem & con­servatorium comperisset, atque prius reperiebat inter conserva­torium & fontem. Concesso e­nim, vivarium ad Willow-bridge horum fontium esse conservato­rium, [Page 68] cujus aream simul dabimus ad milliare quadratum patere, item pluvias quotannis in super­ficiem ejus cadentes, conficere 19 uncias & duas lineas cum triente; tamen si una suppona­mus (id quod jure negari non potest) magnam hujus aquae par­tem, à tractu soli collatam, ubique secundum fluvium in se recipi, cum infra fontes, tum supra; non erit in promptu vel opinari (cum totum conservatorium istius, ad Sequanam, tantum sit sexta pars) inde centesimam aquae partem posse suppeditari in 10 ulnis quadratis, cui Gallus ille Scrip­tor non minus quam tria mil­liaria longitudine assignaverit.

31. Age vero, ponamus, quam­vis dispares sint utriusque con­servatorii [Page 69] latitudines & longitu­dines ad aquarum exitus, aquas conservatorii ad Willow-bridge ita in unum coire, (quod parum probabile est) ut decimam par­tem intra illud arctum spatium exhibeat illius, cujus supplimen­to Gallicus Author tria longitu­dinis milliaria praefinivit, id est 28089994 aquae modios intra annui spatii curriculum; tamen magna erit disparitas inter hos fontes & eorundem conservato­rium: nam maximus ex his fon­tibus per se (si 83 modios sin­gulis unciis cubicis attribuas) 2988 modios, aut 2469 cados indies effundit; id est 1093608 modios, aut 903654 cados per annum: his adjice reliquas sexa­ginta scatebras dispari modo à [Page 70] senis ad singulas cubicas uncias emittentes; quarum omnium media ratio est trium uncia­rum; singulae expendunt 546804 modios, aut 451827 cados annuatim; simul autem sumptae 32808240 modios, aut 271096|20 cados: qui 32808240 modii, additi 1093608 modiis maxi­mi fontis, 33901848 modios conficiunt; quae summa 4811854 modios exhibet plures, quam re­batur tale conservatorium per integrum annum supplere potu­isse, etiamsi nihil inde eximas pro magna illa aquarum vi, quam arboribus aliisque plantis alen­dis insumi, & pro majori ad­huc, quam in exhalationes abire, necesse erat. Nam siqua expe­rimentis fides est habenda, va­pores [Page 71] qui in auras exhalantur ad nubes, & qui in pluviis ite­rum demittuntur, non tam à Mari originem ducunt, quam à terrae madore; atque hoc pacto in uli­ginosis & palustribus regionibus, qualis est Hibernia, nimbi sunt frequentes, cum in aridis Afri­cae & Arabiae solitudinibus, vel nulli sunt, vel rarissimi: ut mit­tam quanta cum difficultate, a­quae salsuginosae, evaporationem subeant; aut pluvias magis assi­duas ex Oriente & Meridie pro­venire, id est à Continenti, non Oceano. Huc accedit, imbres vehementissimos terrae meatus oblimare, adeo ut ultra sesquipe­dem subsidere non possint; (quod huic scriptori etiam in confesso est) adeoque maximam partem [Page 72] diluviis abstrahuntur: unde ad­huc evidentius liquet, quam pa­rum probabile sit, fontes tantae magnitudinis (quantae memora­ratos diximus) à pluviis in tale conservatorium decidentibus, suppleri posse.

32. Parvi vero, aut nullius fere momenti, sunt istae scaturi­gines in Vivario Willow-bridge, si conferantur cum quibusdam ali­bi terrarum, speciatim vero, cum populari quadam, Galli istius Au­thoris, nempe cum origine Sor­gae, in Comitatu Venascino, qui, ut inquit Gassendus, ab ipsa sta­tim scaturigine evadit navigabi­lis n; Cujus, si rationem tam scrupulosam reddidisset, atque tradidit alterius, plus certe tam [Page 73] sibi, quam litterato orbi, consu­luisset. Sed ut rem propositam clarius evincamus, quia singu­lorum fontium conservatoria tam incerta, quam inaequalia, semper sunt; immensam aquae vim ab omnibus fluviis in mare exonera­tam ob oculos ponamus, & ra­tionem ineamus: utrum annuum incrementum ad 19 uncias & duas lineas cum triente, toti ter­rarum orbi superfusum, ad hoc sufficiat? Quaestio enim quanto in amplum diffunditur, tanto minus ineluctabilis videtur; cum jam determinatio, vel ab hac tan­tum, vel illa parte recidat; quum alias, unaquaeque parvula scatu­rigo, novam controversiam mo­veret. Ut rem igitur proposi­tam expeditius simul ac pressius agamus,

[Page 74] 33. Computationem meam in­stituam, ab illo Riccioli in Alma­gesto novo, ubi disertis verbis nos admonet, Eridanum seu Pa­dum, cum niille passus tantum pateat in latitudinem, & 15 pe­des, aut tres passus in altitudi­nem (Fluvius quidem, si ad ali­os referatur, non magni sane momenti) in sinum Adriaticum 18000000 cubicos aquae passus in horas singulas profundere, (supposito quod 6 tantum mil­liaria intra illud tempus perme­tiatur) id est 432000000 per diem, quod proxime accedit ad 15552000000 cubicos aquae passus per annum o; hunc tamen fluvium in tertiam vel infimam magnorum fluviorum classem re­pono; [Page 75] vix Thamesi aut Sabrinae Anglorum comparandum, aut Rhodano Gallorum; quorum for­tassis in universum plus quam 100 reperiantur (aeque cum his) indigni, qui à Varenio in se­cunda fluminum classe reponan­tur, quò Rhenum, Albim, Eu­phratem, Tanaim, Borysthenem, Petzoram, Pesidam, Tabab, Yrtiim, &c. usque ad viginti, refert. In primam autem classem Nilum, Nigrim, Danubium, Obium, Gan­gem, Tenisceam, Paranam, Argy­ropotamum, Orellanam, Marag­nonem, Omarannam, Canadam seu Sancti Laurentii, Jansu, Volgam, &c. usque ad sexdecim aut sep­temdecim reponit p: quorum [Page 76] postremus, (Volgam dico) seor­sim sumptus (juxta ejusdem Va­renii calculum) in mare Caspi­um intra anni spatium, ejicit a­quae quantum toti terrarum orbi cooperiundo sufficiat q; quae sum­ma (praesertim si vallium innume­rabilium profunditates una ac­censeas) novendecim uncias & duas lineas cum triente, mini­mum aequabit. Neque sane minus Sancti Laurentii Fluvius profun­dit (uti idem nos docet Autor) cum sexcenta milliaria Germanica transfluat, & ad ostia (referente Ricciolo) non minus quam sexa­ginta milliaria (Italica puto) pa­teat r.

34. Quod si Padus in mare su­perum [Page 77] 15552000000 cubicos aquae passus intra annuum spa­tium ejiciat, fluvius Sancti Lau­rentii cum sexagies latior sit (ut mittam, quod veri speciem ha­bet, etiam multo altiorem esse) 933120000000 i. e. nongenta triginta tria millia millenorum millium, & centum viginti mil­lena millia passuum aquae cubi­corum, profundat necesse est: quod (ut Varenii calculo stemus, cumque uterque fluvius (Volga & Canada) longitudine non admodum inter se differant, ne rationibus de novo supputandis incassum immoremur) non po­test fieri, quin alteruter ex iis, eroget aquae quantum toti terra­rum orbi cooperiendo sufficiat, ad 19 minimum pollices super [Page 78] duas lineas cum triente. Sin au­tem neutri horum eo us (que) assurge­re concedetur, procul dubio non denegabitur Argyropotamo (sive Rio de la Plata, sive S. Christo­phori nominare malis) quem omnium omnino, qui uspiam terrarum sunt, fluviorum facile maximum existimo, cum idem Ricciolus diserte asserat, eum Ni­lo, Gange, & Euphrate simul sumptis majorem esse, cum ejus ostium 90 milliaria pateat, atque tanto cum impetu extra ostium ruat, ut mare ad ducenta pas­suum millia prorsus dulcescere faciat s. Sin aliquis adeo ab omni ratione alienus reperiatur, qui nulli horum, nec tribus in unum conjunctis, tantum largiatur; [Page 79] haud facile sane invenies, qui eam copiam his, & caeteris omni­bus derogare audebit, qui plus­quam mille, cujuslibet magnitu­dinis, ubique terrarum passim feruntur, & ab omni aevo fluxe­runt. Quique simul sumpti, quantum nostrae tenuitati con­jectura assequi datum est, non poterunt, (rationem licet mo­deste computem) non 19. pol­lices, &c. trecenties saltem, si non quingenties exsuperare. Un­de Lectori satis superque liquet, quam non sit probabile, ut ejus­modi aquae conceptaculum, in extima terrae superficie ad tan­tam altitudinem elevatum, omni­bus totius orbis fluminibus sub­venire valeat.

35. Porro, si gelidis aquae [Page 80] dulcis fluminibus, origo non sit à pluviis; nedum calidis, salsugi­nosis, aut amaris, certo certius inde peti debeat. Hujusmodi autem extare fluvios, viri fide digni tradidere. Qualem Petrus Martyr Cubae attribuit, qui ea am­plitudine dicitur, ut qui navigari possit; interim ita fervere, ut eum digito attingere non sustine as t. Est etiam in Islandia fons ita ca­lidus, ut ab signibus ejus aqua magis fervefieri non possit. Al­ter item in insula Japonia longe calidior; qui, Caronio teste, ca­lorem inditum triplo diutius re­tineat, quam quaevis aqua igne fervefacta u. Nec majorem ha­bet [Page 81] verisimilitudinem, ut salsu­ginosis vel amaris fluentis, qua­lis est Exampeus, prope Callipe­dum in Asia minori, ab humore pluvio suppeditetur w; aut ther­mis, salinis, aliisve Medicatis, quae omnes, tantum abest ut inde a­lantur, ut imbrium illapsu, proprii saporis dispendium faciant; & si non penitus inefficaces, saltem ad tempus minus utiles, reddan­tur. Siquidem thermae tepe­scunt, salinae dulcescunt, & sca­tebrae cujusque generis medicae, in tantum diluuntur, ut inde fi­ant inutiles, donec humor pluvius paulatim defluxerit.

36. Quod cave sic accipias, quasi pluvias tam altum descen­dere crediderim, ut eo loci per­tingant, [Page 82] ubi aquae, fermentatio­nibus, aut alias, calefiant; vel ubi aciditatem contrahant ex mineralibus venis, quas assidue permeant: sed quod scaturien­tibus, in ipso tantum egressu, im­misceantur: constat enim aquas plerasque pluviales (quod in­ferius demonstrabitur) quae à rivulis illico non exhauriantur, in stagnis, lacunis, aut aliis terrae cavitatibus, residere; donec à sole, quo nubibus rursus confi­ciendis materia suppetat, exha­lentur: nec ultra decem, ut plu­rimum pedes (quantum omne genus vigentibus alendis suffi­cit) in solum terrae penetrare; cum vaporaria thermis concalfa­ciendis altissime premantur. Cui enim unquam prope superiorem [Page 83] terrae superficiem tantus occur­rit aestus, quantus aquis ad eum caloris gradum evehendis suffi­ciat, qui hic in Anglia Akeman­cestriae; aut in Sancti Vincentii rupe, prope Ventam Silurum, de­prehenditur; aut etiam Porcetae prope Aquis-granum in inferiori Germania; ubi parvum extat in platea spiraculum, quod Pluto­nium dicitur, mobili craticula coopertum; cujus aquae eousque incalescunt, ut per aestatem cum culinae frigeant, tota vicinia, ova reticulo inclusa eo demittant, ubi coctillantur etiam ad duri­tiem, brevi admodum temporis spatio x. Praeterea quis unquam scopulos nativi salis adeo sub [Page 84] apricum (ut ita dicam) repe­rit, unde salsugo abradi possit, quae salinas ejusmodi constituat, quales in agro tum Cestriensi, tum Wigorniensi, ebulliunt; aut in pu­teis salsuginosis qui Westonae ha­bentur, in Comitatu Staffordiae. Acidulae sane si ad has referan­tur, longe tenuioris sunt virtu­tis; tamen cum imbribus cor­rumpantur, saltem probabile vi­detur, nec has quidem à plu­viis, roribus, &c. originem du­cere.

37. Huc accedit, si à veri spe­cie tam alienum fuerit, fontes gelidos calidosve, dulces an ama­ros, pluviis originem acceptam referre, in iis demum regionibus ubi magna vis imbrium cadit; longius adhuc à vero abhorrere [Page 85] videtur, si possit omnino fieri, ut, in iis locis, ubi raro pluit, fontes inde suppleantur. Pro certo tamen traditur, in ejus­modi terris, fontes aeque copiose, atque alibi profluere. In insula Maiio, una ex iis ad Hesperium Cornu, in ora maris Atlantici, quae sita est sub torrida Coeli Zona, ad 13 gradus cum triginta mi­nutis, ab Aequatore versus Bore­am. Ibi vertente anno per tres tantum septimanas mense Julio pluviae decidunt, tamen à jugi fonte aquae limpidae rivulus ibi­dem profluit, in insula media, circiter 14 pedes latus, duos au­tem altus, priusquam dimidium cursus sui in mare confecerit; quas mensuras implere comper­tus est, à viro ingeniosissimo D no [Page 86] Jacobo Young, Plimuthensi, post decem mensium siccitatem, ne­que conjicere potuit ex ripis posse fieri, ut multo altius assur­gere possit, aut uberior fluere, post imbres Julianos, auctus quam post tam longum pluviarum defectum, jam tum decurreret y Unde liquet amplum perennis aquae fluxum, per decem aut un­decim menses perseverare posse citra omne ab aquis pluvialibus supplementum. Qui casus, cum tam decretorius sit, non possum non eum accurato nostro Gallo examinandum commendare; do­ceri ab illo cupidus, post quam exemerit, quantum humoris ari­da & siti fatiscens tellus, (cum [Page 87] Insula sita sit in plaga Torrida) imbibat, necesse est; quot polli­ces, aut etiam lineae restabunt, (cum illi tam religiose exacto, esse placuerit) ejusmodi alveo, ad tam longum & diutinum cur­sum, supplendo. Quam ratio­nem ubi subduxerit, alium illi considerandum attulerim, qui Rotundae visitur, in India occiden­tali, ubi ad eundem modum se­mel in anno pluit; in ea Insula, ut ut perexigua sit, medià, fons oritur adeo copiosus, ut, quomo­do rumore accepimus, in con­ceptaculum ei suppeditando to­ta quaquaversum patet Insula, non sufficeret, etiamsi per totum annum imbres subinde ibi cade­rent z: atque par Strophadum [Page 88] ratio videtur; quae Insulae, erudito admodum & ingeniosissimo Viro D. Georgio Wheelero Equ. Aur. referente, circiter quinquaginta milliaria Zacyntho, & triginta ab Achaia, distare existimantur; in humili quidem so [...]o; nec earum maxima, quinque milliaria in circuitu excedere censetur; ni­hilominus inquit, aqua dulci sic abundare feruntur, ut nus­quam terrae baculum defigas, quin continuo humor exube­ret. Nedum huic usui, satis esset Petra, in Thracico Bos­poro, cui arx imposita est, Tur­ris Virginea dicta; quae, uti me­morat idem Autor illustris cum triginta ulnas ambitus non exsuperet, & inter maria undiquaque altissima extet, ta­men [Page 89] scatebram aquae dulcis emit­tit a.

38. Ut autem fontes reperi­untur, ubi raro aut nunquam omnino pluit; sic non paucis in locis nullae scaturigines extant, quamvis abunde imbrium cadere soleat, & caetera dentur requi­sita quae haec Hypothesis postu­lat: qualia sunt, terrenum lax­um, & facile pervium, quod ad­mittat; & fundus dense luteus, qui sustineat humorem; quae u­traque Liparis (insula est haud longe à Sicilia) contingere, idem modo laudatus Jacobus Young observarat, cum interim ne una quidem aquae guttula inibi sca­turiat b. [Page 90] Unde manifesto colligi­tur (quicquid alii contra fin­gunt) quam ineptae sint aquae pluviae fontibus procreandis, quamvis inficias non eam pos­se quandoque contingere, ut hinc augeantur. Sed Liparas usque Insulam evagari supervaca­neum, ut huic quaestioni lucem mutuemur; cum idem in bene largo agri Cantiani tractu depre­hendamus, nullo fonte sponta­neo perrumpente, inter Chemi­num majus, seu viam Basili cam, qua portu Dubris Londinum itur; & perpetua collium juga, supra Durolenum & Vagniacas; ab Osprin­ga ad ripas usque Vagae sive Med­weagi, qua Durobrovim alluit. [Page 91] Quod terrae spatium, quantum auguror, ad septemdecim cir­citer milliaria in longitudi­nem, & quasi quinque in latitu­dinem patet; utcunque tellus, hac passim regione, sit aquae satis bibula; & collibus (id quoque si requiratur) in cisternae vicem, qui contineant, circumvalletur; & calce ad decem aut quindecim pedes dissita substernatur, quae obstat, quo minus in altiora ter­rae permânet. Subter quam cal­cem, non diffiteor venas aquae sa­tis divites occultari: sed nemo, qui ingenium loci vel ipse prae­sens perspexerit, vel aliunde ex­ploratum acceperit, sibi persua­deri patietur, horum natales plu­viis deberi; cum calx quae telluri superjectae substernitur, omnino [Page 92] permeari non possit; & inter­dum sexaginta, raro autèm mi­nus quam viginti, aut decem orgyias, crassa sit. Quod ipsum certe in causa habendum est, cur scaturigines quae à Mari derivan­tur non hic aeque oriantur, ac alibi; cum calx interstrata, aquis marinis sursum nitentibus non minus impenetrabilis sit, quam pluviis deorsum tendentibus.

39. His dictis cum probabile saltem reddiderim, plerosque fontes non adeo à pluviis pende­re, ut quidam nobis persuadere conati sunt; ab argumentis nega­tivis ad affirmativa progredia­mur; periculo facto, an demon­strare non possimus, fontibus, per meatus subterraneos, ab ipso Mari copiam actu praeberi; vel ta­lem [Page 93] aquarum subterraneam cir­culationem ipsis revera interce­dere, ut nec fluvii unquam defice­re possint, nec mare repleri. Non­nullos equidem fontes à Mari continenter originem trahere, adeo pro comperto habui, ut vix usquam gentium, ora reperiatur maritima, cujus accolae non ultro testimonium in eam partem ad­scribent; cum aquas fere omnes experiantur amariusculas; magis autem minusve, prout à Mari pro­pius aut longius absunt. Putei effosse quo magis à Mari distant, eo minus sunt salsi, inquit Carda­nus c; & ita se rem habere, supra memoratus autor Jacobus Young, Plimuthae comperit d. Itidem in [Page 94] pleris (que); aliis Angliae maritimis con­similiter natura comparatum esse comperi. Pariter Caesar in Alex­andrina obsidione, effossis secun­dum mare puteis, magnas aquae dulcis copias intra noctis spati­um influere sensit e. Idem quo­que Dominus Young trad [...]t (fluvii in Insula Maiio ostiis, procul à na­vium stationibus, in locum etiam scaphis importunum deflecten­tibus) nautis impositam esse ne­cessitatem puteos in mole arenae effodiendi; quae licet inter Ocea­num lacumque quendam salsugi­nosum interjecta sit: tamen ibi intra viginti quatuor horas, ob­tinent aquam limpidam, tres qua­tuorve pedes altam, quae per [Page 95] arenas manare cernitur. Nec po­test aliter fieri, quin à Mari pro­veniat, situm putei si spectes & molis; tamen adeo subamara il­linc evadit, ut potando sit, & co­quendis carnibus f. Unde non ob­scure sequi videtur, aquam mari­nam, si percoletur, amaritudi­nem paulatim ponere.

40. Restat igitur hoc unice de­monstrandum, mare non solum per terram hoc modo longe late­que dimanare; verum etiam dari Charvbdes & voragines à quibus valide resorbeatur, unde velut ab emissariis in tenuiores forte ramos dispertiatur, qui (prius­quam ad fontium caput quam proxime accedunt) in capillares [Page 96] abeunt; & deinde cum tellus gra­vior insideat, obicibus sensim admotis, ipsi cola fiunt. Quod revera ita fieri, plusquam proba­bile videtur, eo quod fluvii, nulla (quam memorant) praeeunte siccitate, nonnunquam substite­rint, & cursum ad tempus inter­miserint: & quod amnes aquae dulcis, in amaros abierint. Quae enim alia ratio assignari poterit, cur Trenta, flumen ingens, quod in agro Staffordiensi oritur, de subito interaruerit, ut observa­tum est Nottinghamiae (& alibi procul dubio) An. 1110. temp. H. 1. à matutino tempore, ad tertiam pomeridianam, ut refert Knightonus g, nisi fontibus ipsius [Page 97] per ductus subterraneos suppe­ditaretur, qui fortuita terrae labe oppilati, aquam amplius suffi­cere non potuerunt, quoad ea, vel obstaculum illud viribus pro­priis amoliretur, aut aliud iter sibi quaereret. Quatuor post an­nis VI. Id. Oct. An. 1114. ut Simeon Dunelmensis & Johan. Bromptonus memoriae tradide­runt, Vaga sive Medweagus Kantii fluvius, per aliquot milliaria aquis ita defecit, ut integrum biduum etiam minora navigia non fer­ret h. Idem quoque scribit Tha­mesin fluvium, eodem tempore, pari aquae inopia laborasse; ve­rum Matthaeus Parisiensis IIII. Kal. Apr. ante sex menses con­tigisse [Page 98] tradit: nempe biduum a­deo interaruisse, ut etiam mare per dictum biduum 12 milliari­bus à littore se retraxerit i. Alii­que autores addunt, pueros in­ter Pontem & Turrim Londinen­sem vado transiisse, etiam sub ipso Ponte tantum genuum tenus madefactos.

41. Nec ullam interim imbri­um inopiam scriptis mandârunt, quae his eventibus in causa essent, uti nec inde profluxisse credi­bile est, cum tam brevi dura­runt. Probabilius igitur impu­tetur matricibus fistulis unde pascerentur, quae sub terras alte premuntur, occaecatis, adeo ut cursui mora injiceretur, donec aquae viam sibi vi aperuissent. [Page 99] Huic etiam naturali causae fortas­sis tribuetur genuinae, quod ali­quando derepente constiterint Elva, Motala, & Gulspanga in Suecia, biduum aut triduum: quod Biazius, Herbinius, & Loc­cenius annis accidisse testan­tur 1566. 1632 k. 1638. 1639 l. 1665 m. Nec enim facile conji­ciemus, eo sequi tam ingens effe­ctum, quod exigui ductus plu­viarum & roris, obstructi fuerint; qui cum multi sint, & longis in­tervallis sparsi jaceant, nulla cum verisimilitudine simul oppilari poterunt: verum, si quid officiat [Page 100] canalibus alte depressis, & cum ipso Mari continentibus, in promptu est intelligere quomodo Tubos Capillares, illis insertos, aqua semel fugiat omnes. Ut au­tem commercium maris cum fontibus arguitur ex interclusis hinc inde meatibus: ita vicissim, ex iisdem nimium dilatatis idem astrui posse videtur: unde fa­ctum putem quod dulces ali­quando fontes, in amaros con­versi fuerint; aqua marina, quae illos aluerat, in grandiores Ca­nales recepta, ac proinde, cum saccari non posset, salsuginem retinente: quod Cariae quando­que contigisse scribit Plinius, ubi fluvius juxta Neptuni Templum, cognitae prius dulcedinis, ita ut potari posset; subito amarus fa­ctus [Page 101] sit n: exitu prorsus inexpli­cabili, si pluviis natales impu­temus.

42. Ductus autem hosce sub­terraneos certius adhuc evincere licebit, si respicimus complures in orbe fontes, qui una cum Mari accedente augescunt, decedente vero subsidunt. Qualis erat ille Camdeno memoratus, in Cantredo minori sive Bychan, agri Dame­tarum Maridunensis, quo loco Castellum Caregense olim sat ela­te, se attollebat o; item alius Marsacae Vasconum, qui, ut tradit Varenius, cum aestibus Garumnae ad Burdigalam adamussim con­tendit p; necnon tertius de quo meminit Gassendus, in parva In­sula [Page 102] ad Ostia Timavi q. Verum hi non multum habent difficulta­tis, si cum eo conferamus, qui in Provincia Connaciae apud Hi­bernos in summo montis cacu­mine habetur, qui cum aestibus marinis accurate respondeat, nihilominus aqua dulci scaturire dicitur. Similiter is, quem Lau­zaram nominant, inter juga Ca­breti in Gallaecia Hispanorum, fluit & refluit, licet haud minus viginti leucas à Mari distet r. Qui­bus adjicere liceat, (quod reli­qua superat omnia) montem Er­minium in Lusitania, super caete­ros, Pyramidis instar, caput at­tollere; ea praesertim parte, quam incolae discriminis gratia Mon­tem [Page 103] Cantari nuncupant: hujus summo in cacumine (verba sunt Vasconcellii) nascitur lacus mul­tos habens in circuitu passus, qui reciprocos maris motus summa cum fide & observantia sequi­tur f. Quae arbitror, sententiae meae probandae satis fore, si pro certo pronunciarem, inter fontes & maria, nonnulla ejusmodi in­tercedere commercia.

43. Non praetermittendum in­terim, quod hanc sententiam amplius confirmat, multis in lo­cis extare lacus amarulentos, qui­bus nulli supra terram exitus in mare habentur: quorum tamen nonnulli, canibus Carchariis, aliis­que marinis piscibus abundant. [Page 104] Cujusmodi reperitur in valle Cajo­vani in provincia baeinoae quae est in Hispaniola, dictus Haguyga­bon. Is, Petro Martyre referente, triginta milliaria in longitudi­nem patet, duodecim vero in latitudinem; cum autem 24 flu­vios aquae dulcis in se recipiat à montibus devolutos, ea nihi­lominus aquae salsae vi nonnun­quam exaestuat (quae Canes Car­charias secum, & aliud à Mari pisculentum trahit) ut amare­scat. Rursus, ut aliquando aquas evomit, sic alias resorbet, tanto impetu, ut etiam piscatores una cum cymbis ingurgitet, quos nunquam deinde in littus rejicit, quomodo Mari absorptis, fere usu venit. Alterum quoque no­bis in eadem Insula narrat, in­genio [Page 105] per omnia plane consimili, nisi quod minor sit t. Varenius etiam parilem in Insula Cubae re­periri duas ambitus leucas ha­bentem nunciat, qui salsugino­sus sit, & pisces marinos vehat: etiamsi dulces itidem fluvios in se recipiat. Insuper alium Pe­ruviae, alium Menuthiae: quid, quod lacus Asphaltites, ut ut pu­ra Jordanis fluenta hauriat, non ideo dulcis evadit, qui caeteris testimoniis in cumulum acce­dat u.

44. His omnibus ingentem illum Lacum, quod mare Caspi­um dicitur, adjicias; is, etiamsi praeter caeteros fluvios complu­res non vulgaris magnitudinis, [Page 106] omnes Volgae aquas in se reci­piat, quantae copiae annuae (ut supra diximus) toti terrarum orbi cooperiendo sufficerent, sal­sis tamen aquis constat, pisces marinos fert, nec magis super­fluit, quam ipsum Mare mediter­raneum. Is sinus, cum nusquam in Oceanum exire cernitur, ve­rum aquarum utrinque influen­tium agmen excipiat, hinc ab Atlantico, per fretum Herculeum; inde ab Euxino, per Thracium Bosporum, tanquam è duobus flu­viis; Lacus haberi meretur: quod tamen mare cum tantam aquarum molem jugiter influen­tium in se admittat, ne pressiora quidem Aegypti loca inundavit unquam. Huc etiam referri pos­sunt omnia illa flumina quae à [Page 107] terris absorbentur, nec unquam iterum in lucem oriuntur: cu­jusmodi memorantur in Caizimu Hispaniolae Provincia, ubi plu­rima reperiuntur post decursum nonaginta milliarium iter, in in­gentem quandam voraginem, sub altissimi montis radicibus simul incidere w. Quomodo igitur hi lacus amaritudinem omnino con­trahant, aut qua via marini pi­sces in illos deferantur, quid denique fiat immensis illis aqua­rum copiis, quales in mare Ca­spium & Mediterraneum quae nun­quam exundant, qualisve in Charybdim illam Provinciae Cai­zimuanae, ingeruntur? nisi den­tur ejusmodi inter fontes & id [Page 108] genus Lacus commercia, per quae commeare possint, cum a­quis Marinis, pisces; & unde erogetur, quod fluviis denuo supplendis inserviat; erit, ni fal­lor, explicatu arduum.

45. Praeterea, meatus ejus­modi extare constat, ex com­plusculis heterogeneis corpori­bus, quae saepius inter fodiendum in terrae visceribus reperiuntur: quales sunt conchae marinae, mali, ancorae, fragmenta navium, &c. Hoc de genere, pectines, mityli, & Ostrearum testae, in excavando puteo occurrebant apud villam D. Guilielmi D' Oylii Eq. Aur. in agro Norfolciensi, bene multis sub ter­ram pedibus, & satis longo à Mari intervallo: quod Tho. Lau­rentius, Mercurii Centralis Au­tor [Page 109] admodum ingeniosus, nobis fusius exposuit: cujus etiam ge­neris Malus ille fuit, de quo mentionem ibidem facit, ex mon­tis excelsi in Greenlandia vertice effossus, una cum trochlea an­nexa x. Quod autem in hoc ge­nere, portento adjacet, Baptista Fulgoso, Ludovico Moscardo, & Theodoro Moreto, testibus initi­tur: qui referunt ad oppidum Veronae Helvetiorum. An. 1460. in fodina 50 orgyas alta, navem integram una cum anchoris, ma­lisque fractis effossam, in qua ca­davera 40 nautarum, simul mer­ces impositae, visebantur: hoc, Fulgosus sigillatim explicat, ut quod sua aetate contigerit, mul­tis gravibus, & seriis viris per­spectum, [Page 110] à quibus oculatis testi­bus (uti dicit) qui in re prae­sentes fuere, ejus rei seriem & ordinem intellexerit y. Neque vero hoc omnem fidem superare censebitur, modo revocemus in animum, ingentes diversis in lo­cis reperiri Charybdes, ex qui­bus unam Andreas Moralis de­prehendisse tradit, ad oras Hi­spaniolae (unde procul omni du­bio Lacus ille supra memoratus, hujus Tract. Sect. 43. pascitur) ubi aqua, tanta cum vi terris intorta est, ut quamvis summa ope effu­gere contenderent, parum ab­fuerit, quin navis eo absorpta fo­ret z.

[Page 111] 46. Verum, quod caeteris omnibus ubivis locorum id ge­nus exemplis admirationem prae­ripit (ut eam mittamus, quae in Freto Siculo celebratur Charyb­dis; eam quae in Phrudi sive So­mona Picardiae fluvio, inter So­monobrinam, & Abba-Villam a; item quam Paulus Warnefridus memorat b) est fluxus Moscho­nius, Teutonice Moskoestroome seu Maalstroome, inter insulas Moskoe, Weroe, Roest, & Lou­fouden, ad littus Norvegicum, ho­die à nonnullis the Mousk appel­latum; antiquitus autem (ut qui­dem volunt) [...], Homero c; Umbilicus maris, [Page 112] Paulo Diacono; anhelitus mundi, Melae; Nares mundi, Solino; A­cheron, Suidae, & Orpheo in Ar­gonauticis; [...] autem Pla­toni & Aristoteli; qui, Ortelio describente, non minus quam 40 milliaria in circuitu comple­ctitur, & aestu superfuso, velut ipsum mare, horrendo cum soni­tu semel ingurgitat, ita ut na­ves, balaenas, & quicquid obstat, implicet, atque saxis acutis, quae in hoc praecipiti Hiatu conspici­untur, illidat: deinde refluente Mari, cum impetu aquae, stupen­do modo, absorpta rejicit; adeo ut quidam, fluxum & refluxum maris universum, huic vastae Vo­ragini, (nec immerito) attribue­rint d. Quamvis autem parum [Page 113] verisimile sit, navem Veronae Hel­vetiorum repertam, hic fuisse ab­reptam, & ad tantum usque in­tervallum per subterraneos cu­niculos delatam; cum omnia hic absorpta rursus ejici supponan­tur, prout Petrus Clausson & eru­ditus juxta & ingeniosus Olaus Rudbeckius descripserint, quibus una cum Brinckio persuasum est, nullas dari subterraneas abys­sos e, seu barathra, fundi omnis expertia; sine quibus tamen co­gitatu arduum videtur, quomodo tam immensa moles aquarum exhauriri possit f. Quis verum interim novit, an ejusmodi bara­thra inexploratae altitudinis in [Page 114] Mari Mediterraneo non dentur, praeter illam Charybdim, quae Si­ciliae adjacet? tales enim mea­tus, eosque immensos extare, sa­tis manifeste colligitur, ab aquis jugiter pereuntibus, quae jugiter influunt; nisi quis aliam ratio­nem, quomodo consumantur, assignare possit.

47. Scio fuisse, qui conjece­rint, prout nobis fidem fecit, Rev. simul ac Doctissimus Vir, Tho. Smith S. T. P. Coll. Magd. Oxon, necnon Reg. Societatis So­cius, aquas receptas in Mare Me­diterraneum & Sinum Balticum (quo similiter aquae per fretum Sundicum se perpetuo ingerunt) rursus emitti per aestum inferne relabentem, in ipsis angustiis, mo­tu, superiori contrario *: nec infi­cias [Page 115] iverim, quin aqua incurrens decurrenti, in eodem alveo in­equitare possit: ita vulgus remi­gum Londini sub ipsam fluxus & refluxus intercapedinem, Tha­mesim extremum, prope ripas re­stagnare nunciabunt, cum medi­us adhuc exaestuet; item vice versa illic fluere, cum hic refluat. Quid, quod eo loci, in freto Morî­num, quem the Downes nuncupa­mus, ubi dubium attollitur ac re­sîdit mare, incrementa ejus aut decrementa prope littus sentiun­tur, tribus post horis, quam in al­to: quarum rerum rationes minus erunt fortassis explicatu faciles, nisi concedas flumen hinc super­fundi, illinc eodem tempore, sub­terlabi. Verum licet haec dome­stica exempla diffiteri non possu­mus, [Page 116] restat tamen adhuc prope­modum gratis dictum, & levibus admodum argumentis, aut incer­ta autoritate subnixum, in di­ctis fretis Herculeo, atque Baltico, ita se rem habere. Dato tamen, quod postulatur; mihi adhuc in dubio relinquitur, qua via coe­cus hic torrens feratur, qui a­quam à Ponto Euxino, in mare Me­diterraneum missam, de medio tollat; quod si reponas auferri, per inferiorem illum exitum, qui extra Ostia Freti Gaditani, simul rapiat aquam superne ingestam: hoc si fiat, subjectus torrens, aequore superfuso, triplo mini­mum amplior fuerit, necesse est; ut una computes aquas his opi­bus immissas, ab amnibus Eu­ropae, Asiae, & Africae, cis Helles­pontum, [Page 117] in mare Mediterraneum influentibus: quod mihi si quis probatum dederit, omnem, hac in parte, scrupulum eximet.

48. Hoc tamen nullam ratio­nem reddit, lacuum una cum Mari fluentium ac refluentium; vel quibus amara aqua, & pisces insunt marini, cum super ter­ram nihil habeant cum Mari commune; vel qui numerosas fluviorum dulcium copias in se recipiant, nec unquam abun­dant; quale est mare Caspium, Lacus Asphaltites, Haguygabon, una cum reliquis, de quibus Se­ctione 43. & 44. hujus Diatribae mentio facta est. Horum quis­quis justam aestimationem fecerit, comperiet necessum esse, ut hu­jusmodi Charybdes, ac canales [Page 118] subterraneos, coactus indulgeat; ne Phaenomena isthaec, insoluta abeant: ac si alibi, cur non in freto Herculeo, aut praeterpropter in faucibus Euripi; quae licet à magna, à Mari Atlantico, aqua­rum affluentia, superne coope­riatur; tanta tamen vi absorbeat aquas profundiores, ut refluxum causet inferiorem: qualem re­vera dari, à peritissimo Navar­cho Hugone Piercy, Weymouthensi, nuper accepimus. Qui bolide in situlo demissa, rem exper­tus est; situli & bolidis indice, perniciter abrepto, contra in­fluxum superiorem. Prout iti­dem res se habuit, in freto Sun­dico; uti Nauta quidam, qui rem etiam ibi probavit, eidem Reverendo Viro Tho. Smith S. [Page 119] T. P. fide sua data, renuntiavit *.

49. Hactenus è Philosophia, & profanis scriptoribus, saltem pro­babile reddidimus, paucos fon­tium; pluviis, nivibus, & reliquis ex genere sublimium, originem debere: insuper evicimus, com­plures, si non omnes omnino, qui modo aliquam nobilitatis ra­tionem sortiti sunt, à Mari per meatus subterraneos derivari. Proximo loco afferamus, (quod totam rem apud Christianos prae­sertim Lectores, extra dubium ponat) Sacrae paginae perpetuum, ac uniforme testimonium, ubi diserte nominantur Gurgites ma­ris g, & fontes abyssi h: cujus per­petuam in gyrum revolutionem, [Page 120] Regum sapientissimus in Eccle­siaste plenius explicavit; dicens, omnia flumina intrant in mare, & mare non redundat; ad locum unde exeunt flumina, revertuntur, ut iterum fluant i. Qui textus, si recte perpendas, priori mem­bro, Problema in medium pro­ferre videtur; in posteriori au­tem, rationem rei quaesitae à Sa­piente redditam. Quaeritur enim unde fiat, cum omnes fluvii in mare conveniant, quod mare non redundet? ad quod clare re­spondet; ad locum unde flumi­na exierint, eo reverti; id est, dari perpetuam aquarum circum­gyrationem, per Globi terrestris abdita, ipsumque mare tantum rependere fluviis denuo refici­endis, quantum illis acceptum [Page 121] retulerat; unde luculenter patet, cur mare nunquam redundet. No­vi clarissimo Raio secus haec acci­pi, quasi superiori quadam per nu­bes circulatione, non autem per meatus subterraneos, hoc fieret; veluti diceretur, Solem ab uni­verso Mari vapores ad se alli­cere, quos iterum de nubibus in terram demittit; è quorum parte, in loca soli editiora decidua, & subsidente, velit fontes & fluvios derivari: adeoque flumina, unde venerint, eo remeare k.

50. Sed haec solutio mihi nullo modo admittenda videtur; ut quae cum S. literis minime conveniat: nam praeterquam, quod in his legimus fluvium egres­sum de terra, juxta Vulgatam ver­sionem [Page 122] & 70 Interpretum, qui; ut probabile est, idem fuerit cum eo qui egrediebatur ex Edene, antequam pluerat Dominus Deus super terram l; abyssus expresse dicitur rivos suos emittere m. Et ipse Deus verbis signatis discri­men ponit, inter aquas abyssi (un­de oriuntur fontes) & aquas nu­bium; & ita diversam illis origi­nem motumque tribuit: cum enim Deus orbem universum di­luvio delebat, eo ipso die rupti sunt omnes fontes abyssi magnae, & cataractae coeli apertae sunt n. Quo innuitur, has aquas aequali impetu sursum ferri debere, at­que illas deorsum. Deinde cum huic horrendo malo sinis impo­neretur, [Page 123] fontes abyssi dicuntur clausi fuisse, & cataractae coeli o. Deus item dicitur aethera sursum firmare, & solidare fontes abys­si p. Similiter Jacob compreca­tus est Josepho benedictiones coeli desuper (rores intelligit q) & benedictiones abyssi subjacentis r. Adeo ut nisi operari intelligas, quod nondum existit; aut pug­nantia secum convenire; nisi confundere velis quae Deus ipse diversis vocabulis toties distinx­it, solutio supra posita pro cau­sa adaequata, nullatenus admitti poterit.

51. Quibus divini Verbi ora­culis, praesertim illi Salomonis [Page 124] (quod Ricciolus monet ne pro adagio vulgaris doctrinae, verum ut pro divinae sapientiae Apho­rismo sumamus s) complurium ex priscis placita consentanea fuisse deprehendimus; quibus fere persuasum erat, Fontes & amnes originem ab abysso magna traxisse; quam Homerus inpri­nis vocat,

— [...]
[...],
[...] t.

Quod etiam ipse alibi, non­nulli Poetarum, Plato, &c. Bara­thrum perhibent, seu Tartarum: quibus tamen ex dictis patet, [Page 125] non tam mare sic appellatum, quam ingentem illam aquarum conflugem, à Mari quidem deri­vatam, in aliquod immensae alti­tudinis barathrum, per syrtes, & intervenia terrarum; [...], In hunc hiatum, inquit Plato, cum omnes fluvii confluunt, tum ex illo rursus effluunt u. Constat eti­am ex Aristotele & Seneca, plures antiquorum, idem opinatos esse w, uti & (minima admissa variati­one) plures ex Autoribus supra memoratis §. 7. hujus Diatribae: eidem quoque sententiae, cum S. literis planè consentanea sit (ubi [Page 126] Abyssus & Mare late distinguun­tur) juxta illud Jobi; abyssus dicit non est in me, & mare lo­quitur non est mecum x, non pos­sumus non accedere, & tranquam in re probatissima acquiescere: ita ut in animum nobis induca­mus, vocabulo Abyssi, S. Sriptu­ram plerumque, non tam ipsum mare designare, quam vastas il­las aquarum copias in terrae ca­vernis reconditas: adeo ut ubi fontes, maris scaturigines dican­tur, Abyssus intercedere intel­ligi debeat (prout forte in tota Quaestionis Ventilatione;) ubi vero Solomon scribat, Fluvios, unde exierint, eo reverti: Mare intercedere intelligendum sit.

52. Huc cum redeat eorum [Page 127] summa, quae dicenda habui, in astruenda hac Antiquorum sen­tentia, quibus nonnulla, licet noverim, qualia sint, regeri so­leant; proximo tamen loco vi­deamus, an Objectiones allatae 5 & 6 Sectionibus hujus Diatribae, non facilius solvi possint, quam argumenta pro hac nostra parte fortassis infirmari posse, verisi­mile sit. Harum primam quod attinet, quod scilicet deluvia, & ingentes fluminum exundationes, manifeste proveniunt, aut à plu­viis immediate praecedentibus, aut à nivibus & grandine solutis, atque hoc pacto, certo certius fontium Origines huc referri de­bere: eam tam parvi momenti esse judico y, ut firmare potius [Page 128] videatur, quod evertere inten­dit, quam ut id aliqua ex parte convellat: si enim diutinae plu­viae, una cum nivibus & glacie liquefactis, torrenti cursu in mare rapiantur; mihi pronum esset in­de argumentari, fontium origi­nem, his minime imputari de­bere, cum tam exiguam iis sup­plendis, relinquant copiam; ubi subtraxeris quod in exhalationes abeat; & plantis alendis suffi­ciat.

53. Ad secundam, quod scili­cet plurimi fontes sub solis aestu totaliter deficiunt, & generatim omnes minuuntur; sic respondeo, venas quae aestate penitus defici­ant aquis, nos jam antea Sect. 4. concessisse, quod à pluviis pendeant; licet, cum erudito [Page 129] & Reverendo Viro D. Doctore Stillingfleet, Aedis Paulinae De­cano, justius fortassis hunc de­fectum, imputaverim Soli, longa diuturni ardoris mora, terrae vapores exhalanti, unde perpe­tuus humor rivis suppeditari de­buit, quam solummodo inopiae pluviarum z. Quod autem ad il­los omnes attinet, quibus aqua­rum copia multum diminuitur, quamvis non conveniat inter nos, totum illis humorem à pluviis suppeditari, tamen neque adeo pervicaces sumus, quin haud gravate concedamus, plerasque omnes scatebras ab imbribus ali augerique, quamvis illis non con­stent.

[Page 130] 54. Ad Tertiam, quae inde colligit Fontes à pluviis necessa­rio oriri, quia nulli unquam in summo montis vertice erumpunt, aut adeo prope cacumen quin sem­per aliqua portio terrae superior superemineat, unde iis suppedite­tur: quod nonnunquam contin­geret secus fieri, saltem ubi mon­tes, superficiem aequoris, altitu­dine non exsuperant. In promp­tu est reponere, fidem nobis non vanam, ab idoneis testibus fa­ctam, dari scatebras in excelsis montium jugis; quale est Marsyae fluvii caput, quod Q. Curtius ori­ri testatur, è summo montis ca­cumine a. Aliud item flumen in Insula Boniccae prope Hispanio­lam, consimili è loco exire nar­rat [Page 131] Cardanus b: item refert ex summo vertice celsissimae rupis Insulae Maii, in aestuario Fortha­no, Fifae in Scotia contermino, venam aquae dulcis scaturire, li­cet scopulus integer, (sic Insu­lam appellare libet) in ambitu, bina milliaria vix habeat c. In eadem Scotiae praefectura Fifensi, Cl. D. Robertus Sibbaldus Equ. Aur. qui Scotiam egregie nuper admodum illustravit, nos certio­res fecit, fontem etiam vivum, in altissimo montis Lominii cacumi­ne, jugiter scaturire: & in Hoia Orcadum insula, tres editissimos esse Montes, qui licet sublimitate sua miranda, navigantibus à terra [Page 132] longissime adhuc distantibus, cur­sum quo dirigant recta, Phari quasi praestantissimi speciem & vi­cem praestant; in ipso tamen cacu­mine unius ex hisce tribus, fons est ex ipso corde, seu fundamento Montis ortus *. Quorum, con­siderandi locus non incommo­dus se obtulerat, in Sect. 37. hu­jus Diatribae.

55. Ubi etiam memorari di­gnum erat, quod in Commenta­riis Honoratissimi D. Boylii oc­currit, se, cum maritima Mana­piae, Momoniensis provinciae, in­fra regnum Hiberniae, itinere lu­straret, montem vidisse, è cujus clivo superiori, praeceps ruebat modicae amplitudinis rivus; qui [Page 133] cis duos tresve annos, jam tum primum eruperat, citra causam ullam manifestam, è palude, quae ultra omnem retro memoriam, summum montis verticem insi­derat; idem quoque longius pro­currens, fluvium vicinis hodie­que praebet; qui si pluviis aut nivibus natales debuisset, per­multis ante seculis, opinor, in lu­cem prodiisset. Insuper Scali­ger nobis testatum reliquit, pro­pe villam suam scaturiginem exi­re, de summo montis vertice, quo non conspicitur editius so­lum, usquam viciniae. Idem por­ro addit, lacum vivis scatebris ebullientem extare, in planicie super verticem montis Cinis, in Cottiis Alpibus inter Allobroges & Taurinos, cui excelso & spatioso [Page 134] campo, nullus imminet locus altior d, qui illi aquas submini­stret, quomodo in objectione sug­geritur.

56. Quod etiam ex parte, quartam Objectionem refellat: qua concluditur pari modo (at­que in altera, argumento sumto à collibus) omnes fontes à plu­viis necessario ducere originem, quia in campis longe patentibus▪ nulli uspiam inveniantur, nisi ad­sint colles à quorum vicinitate sup­peditentur. Verum ingeniosissimus Boatus M. D. clare docuit in reg­no Hiberniae, quae Insula fonti­bus abundat, ibi in planis & campestribus crebro profluere; cum id genus scaturigines quae ex petris vi se erumpunt, aut [Page 135] ex montium radicibus, in illo Regno rarae reperiantur e. Item Reae ac Isidis rivorum fontes, qui secus pagum Fritwell, in Comi­tatu Oxoniensi, ebulliunt, quorum alter Lactodorum, alter Sanctae Eadburgae castrum, deinde Ghi­stlipam, & Bellositum, praeter­labitur, tam depressa planitie origines trahunt, ut eorum fluxui, vix suppetat declivitas *. Nec domi tantum fontes in planicie orti visuntur, sed in pluribus a­liis passim regionibus: quidam etiam ex maximis omnium flu­viis, in planis emergunt. Ita Py­ramus in Cappadocia, quem eti­amsi Strabo [...], navigabilem dicat, idem refert nihilominus [Page 136] [...], ex medio campo, perumperre f. Praeterea, Tanaim fluvium ingentem, in campestri planicie Moscoviae prosilire, autor est Agricola g, his adjunge Danubi­um, maximum Europae flumen, cu­jus caput (inquit Cluverius) etsi perenne sit, & ejus amplitudinis ut 26 Pedes longitudinis, & 18 la­titudinis, occupet; in humo pla­na atque aperta, in villa Eschin­gen seu Donasching, se exerit: aut, ut Jornandes velit, in arvis Alemanicis; non autem quomo­do Herodotus, Tacitus, Plinius, & Marcellinus, tradiderunt; sub pedem collis, aut magni montis h.

[Page 137] 57. Ad quintam, quod in ter­ris tenacioribus argillosis, quas a­qua difficulter permeat, raro fon­tes observamus; cum nunquam de­sint, in arenosis & saxosis terrae partibus, per quas aqua facile per­colatur. Responderi potest, non tam eam obcausam evenire quod pluviae illam insidentes, pene­trare; quam quod sursum niten­tes vi perrumpere, non possint; quomodo vir clarus Jacobus Young supra memoratus, Liparis observavit i, & ut supra innui­mus Sect. 38. rem se habere, in calce bene crassa, substrata aeque largo agri Cantiani tractatui, ad septemdecim circiter milliaria in longitudinem, & quinque in [Page 138] latitudinem, porrecto; in quo tamen fons ne unicus ebullit. Sexta vero objectio, in qua insi­nuatur, quod communibus annis & locis, tanta copia aquarum in pluvia, vaporibus, rore, nivibus, & grandine, à coelo decidat, in superficiem cujusque Provinciae; quanta abunde sufficiat omnibus rivis istius loci in mare fluentibus; ista inquam objectio, satis infir­mari videtur, in supradictis pa­ragraphis à 30 ad 35 inclusive; in quibus tum manifeste, tum cogenter ostenditur (re ad Cal­culum adducta) aquas pluvia­les in Conservatorio ad pontem saligneum, vulgo Willowbridg receptas, licet ad 19 pollices, & duas lineas cum triente, an­nuatim assurgant, adeo non suf­ficere, [Page 139] fontibus ibidem supplen­dis, pro eodem spatio; ut de­sint saltim 4811854 modii. Idem etiam ostenditur, minus proba­bile videri, in aliis aliarum re­gionum fontibus; praesertim in omnibus simul sumptis, qui quin­genties immensiorem aquae vim in mare quotannis profundunt, quam annuum incrementum 19 unciarum, & duarum linearum cum triente, toti terrarum orbi superfusum, reddere possit.

58. Quibus addi potest, tan­tum abesse, ut Pluviae, nives, &c. aquae quantum in mare è fluviis decurrit, suppeditent; ut, demp­to quod plantis alendis, & vitae earum halituosae sustentandae, in­sumitur, (quod immane quan­tum, Clarissimi Listerus & Will­sius [Page 140] demonstrarunt †) reliquum majorem partem, si non omne omnino, rursus in vapores ex­haletur, pluviis & roribus denuo creandis; unde fit, ut aridae so­litudines, raros sentiant imbres: item siccatae paludes & lacunae, nec non excisae sylvae, & nemora, (ubi aer stagnans in madorem concrescit, ac simul opacitate conservatur) in tantum immu­tent coeli temperamentum, ut quae regio ante frigida fuerit, & humida; inde calidior fiat, & mediocriter sicca: Sic Plinius o­lim notavit de terra Philippis adjacente, quod ea emissariis & fossis manu factis, siccata; cir­cumfusi aeris & tempestatis in­genium [Page 141] inverterit, adeoque ipsius coeli habitum, an ambitum, parum refert, immutarit k. Item in ex­ternis coloniis, idem nobis eve­nisse pro certo accepimus; ubi, postquam, sylvis absumptis, om­nia Soli exposita sunt, minor imbrium copia cadit; veluti Bar­badis dimidio rarius pluit, quam antea. Similiter Jamaicae minus crebrescunt pluviae, quanto la­tius agricultura profertur l: quo­modo in Hibernia lacunis, in Comitatibus vero Lincolniensi & Cantabrigiensi, paludibus, exic­catis; contigisse etiam mihi nar­ratum est.

59. Postremo quod ad Septi­mam, ejusque diversos articulos; [Page 142] nempe, quod rationes eorum qui volunt omnes Fontes à Mari ori­ri, & ab eo continuo suppleri, ad­huc adductae; viris eruditis vix dum satisfecerunt, imprimis, utrum tales dentur cavernae aut ductus subterranei in visceribus terrae, qui è Mari ducant originem. Illud Objicientibus, ausim fidenter re­ponere; illis plene à nobis sa­tisfactum esse, Sectionibus 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. in quibus perspicue docemur, 1. quod scilicet fluvii (nulla prae­eunte siccitate) nonnunquam substiterint, & cursum ad tem­pus intermiserinr, 2. quod am­nes aquae dulcis, aliquando in amaros abierint. 3. Quod plures in orbe sint fontes, qui una cum Mari accedente augescant, de­cedente [Page 143] vero subsidant. 4. Quod dentur lacus amarulenti, quibus nulli super terram exitus in ma­re habentur; quorum nonnulli canibus, aliisque marinis pisci­bus, abundant. 5. Ex compluscu­lis heterogeneis corporibus, quae saepius inter fodiendum, in terrae visceribus reperiuntur, &c. Hisce inquam rationibus, exemplis si­gillatim firmatis, abunde existi­mo satisfactum esse, primo illi membro, Objectionis septimae; dari scilicet tales fornices, & du­ctus subterraneos in visceribus terrae, qui è Mari ducant Origi­nem.

60. Ad secundum autem, quod si tales concedantur, nondum con­stare, quomodo aqua ascendere possit ad summitates Montium, & [Page 144] inde effluere, cum Mare nullos tales agnoscat tumores, nec partes alias exhibeat caeteris altiores, quales cernimus in salebrosa tellu­ris facie, neque ascendere valeat supra libramen propriae superficiei. Respondeo primum, etiamsi ad­miserim, Mare nulla in parte, eo usque attolli, ut fonti in ver­tice cujusquam montis prosili­enti originem subministret; ni­hil hoc obstare quin iis praebeat, qui inter depressas convalles sca­turiunt, (cum eae tantum in­fra maris superficiem subsidant, quantum montes supereminent:) id quod tenuisse satis habemus; cum jam antea à nobis ultro concessum sit, Tractatus hujusce Sect. 4. Venas illas aquae pau­peres, in summis montium jugis, [Page 145] aut superioribus clivis, quae gut­tatim & rorantes tenuem emit­tunt lachrymam, à pluviis ortum posse ducere. Verum si supra­dictis Sect. 54. similes, in obje­ctione intelligantur, praesertim quales illae scatebrae in rupe In­sulae Maii; in cacuminibus Lo­minii; & montis in Hoia Orca­dum; (de quibus non facile ex­istimabis eas à pluviis ortas) res est adhuc difficilior; & secundo loco responsum postulat strictius & accuratius. Nam si omnis a­qua se ad libellam modo compo­nat, supra quam ne in tubo qui­dem unquam, aliove cuicuimodi vasculo ascendere valebit, quo­modo ad summos montes hac ratione transmittatur, nodus est vel acerrimo vindice dignus: [Page 146] quem tamen non adeo insolu­bilem comperimus; quin subji­ciatur,

61. Primo, quod quamvis ve­rum sit, aquam liberam in alveo aequali, & immotam, suopte nutu, & sponte, nihilo altius quam ad libellam ascendere; tamen cum in jugo descendentis & ascenden­tis aquae dispar sit momentum, ut fit in salsuginosa marina, & dulci fontana; insuper, cum pri­or in amplis meatibus deorsum feratur, & posterior in teretibus Tubis ascendat, qui usque & us­que minuantur, donec in capil­lares tandem desinant: adeo, ut aqua marina, etiam immensa ae­ris mole, superficiei ejus late pa­tenti superincumbentis, semper prematur: non video cur, his ita [Page 147] positis recte perpensis, ejusmodi aqua altius quam ad libellam ascendere posse non credatur, eatenus ut è summi montis cacu­mine prosiliat; quomodo argen­tum vivum in Tubo Barometri attollitur, aere premente subje­ctum Mercurii stagnum.

62. Cui secundo accedat, huc multum facere, perpetuum in imis terrae regionibus calorem, qui rivos praeterlabentes ita suf­fervefacit, ut omni tempore va­pores quidam, velut rorulentae humidi particulae, sursum avo­lent; qui halitus, meatus terrae cito pervadunt, quoad ejus ci­timam superficiem in cavernis montium prope permanaverint: ibi circumobsistente frigore, va­pores illi rursus in aquae guttas [Page 148] condensantur velut in Alembici, aut cucurbitae capitello: deinde, quod Cartesius, & Stillingfleetus noster observarunt, spissiores jam facti, velut sudores, eosdem meatus subire non possunt, per quos, halitus in morem, modo aspiraverant m: adeoque limites sibi pertexant laxiores, prope superficiem terrae aut montis, per quos transversim delati, & cum reliquis inter viam vapo­ribus pariter conglobatis, in u­num immixti, vel aquarum ag­mine facto, qua datur exitus, sub pedem montis aut in clivo devexo, in scaturiginem erum­punt, perpetuo sublevatum, aeque [Page 149] perpetua Evaporationum & Con­densationum vicissitudine.

63. Hujusmodi autem dari calores aut aestus subterraneos, in tertia telluris regione (quam Honoratissimus simul ac acutissi­mus ille Philosophus Robertus Boylius, justis de causis infimam statuit, quaeque initium sumat ab octuagesima aut centesima altitudinis orgyia) liquet ex te­stimonio Morini, aliorumque mag­ni ingenii autorum, qui ab eo­dem viro clarissimo laudantur. Hi, cum fodinas Hungaricas in­viserent, non modicae altitudinis, ad ostia cum primum essent in­gressi, terras experti sunt me­diocriter incalescere, pro ratione superimpositi aeris: cum autem inferius descendissent, satis ma­nifeste [Page 150] frigescere senserunt; do­nec ad octogesimam aut centesi­mam orgyiam pervenissent; de­inceps regiones impensius cali­das obiisse, quo altius penetra­rent n: in quibusdam autem ex his fodinis Viro Clarissimo Edv. Brown M. Doctori, solum in tan­tum calere compertum est, ut ad frigus captandum, nudare pe­ctus necesse habuerit, quamvis vestem ex lino tantum ferret, qua pariter de causa operariis imposita est necessitas, ut nudi terram moliantur o. Incidi au­tem in hujusmodi aestus, ad alti­tudinem multo citeriorem, ut vi­dere est in Historia nostra Natu­rali [Page 151] Comitatus Oxoniensis p; unde mihi persuaserim, fines hujus re­gionis multum variare; & aestus eo longius aut propius abesse à terrae superficie, prout eorum se­mina unde generantur, sita sunt; quod utrum à fermentationibus, an ab ignibus subterraneis fiat, cum ad hanc rem perinde faciat, mitto disquirere; ne in venti­landis tam subtilibus argutiis, cum nostro otio, tum Lectoris patientia, abuti videar.

64. Quinetiam tertio, huc subnecti possit, alia causa conso­cia, quae non parum eo confe­rat, ut aquam altius ascendere contingat, quam ad libellam; in­gentem illam intelligo molem arenae, sabuli, &c. per quam a­qua [Page 152] salsa percolatur in Meditel­lio: in quibus materiae generi­bus, experimento Magnani con­stat, aquam saccatam altius per­manare, quam ad libram q: de quo certior fieri poterit Lector, si Tubum vitreum unciali aut se­munciali foramine, aut circiter, arena prius repletum, postquam fundum ejus linteamine oppi­laverit, in vasculo aquae pleno statuat, ibi continuo aquam pau­latim eniti videbit, pedali mi­nimum spatio altius, quam ejus sit in concha superficies: arenae globulis, ipsa particularum ap­proximatione, ceu contactu, hu­morem concipientibus, quemad­modum fila in sacco; quod cre­bris [Page 153] experimentis, verum esse comperi. Hoc autem in casu, quod etiam Gallus modo memo­ratus objicit, licet aperuerim ori­ficium ad quartam quintamve unciam, supra superficiem aquae extra Tubum; deinde Siphun­culum affixerim, immisso item filtro prius madefacto, tamen ne sic quidem, aut ullis aliis ratio­nibus, mihi obviis; vel guttulam aquae inde elicere potui r. Nul­lus interim dubito quin hoc eti­am obtineretur, si qua effici pos­set, ut aqua in modum vaporis ascenderet, & rursus desuper condensaretur, ita ut in eosdem meatus redeundi facultas aufer­retur: quo ordine sub terram, opus procedere, supra suppo­suimus. [Page 154] Ut illud non omnino dissimulem, aquam in ductibus terrae, cum capillares evadunt; sponte sua, citra pondus aliquod externum, sursum ferri contin­gere, quomodo in capillaceis tu­bis, suo nutu levari cernimus s; aut instar arborum succi; de­inde rursus descendere, ita ut profluat, more laticis ex incisa betula.

65. Verum quarto, missis, quae hactenus dicta sunt, omnibus, si maria quibusdam in locis altio­ra sint, quam in aliis, aut in non­nullis locis, & temporibus, im­petu in tantum attolluntur alti­tudinis, quantum summa mon­tium juga exaequet, ex quibus [Page 155] fontes erumpunt; nihil necesse erit ad aliquod ex argumentis prius allatis confugere, de in­aequalitate ponderis aquae mari­nae, de aere superincumbente, hypogaeis aestibus, &c. nam si al­terutrum ex his probetur, prin­cipium illud Hydrostaticum (a­quam non altius ascendere quam ad libellam) non omnino con­velletur, quo aquis ad altissimo­rum montium cacumina subeun­di copia fiat: nam si hoc mare depressius sit, quam ut rem effi­ciat, aliud huic muneri, satis at­tolli contingat. Maria autem aliis in locis elatiora esse, quam alibi sint, non tantum probabile videtur, eo quod Trenta multo majorem conficit decursum per Comitatus Straffor diensem, Derbi­ensem, [Page 156] Notting hamensem & Lin­colniensem; quam Danus fluvius, qui eidem vicinos habet fontes, per planitiem Cestriae: unde ar­guitur, magis attolli mare no­strum Hibernicum, Deucalidonio: verum etiam ex autoritate mul­torum veterum Mathematico­rum, & Philosophorum, qui re­ferente Eratosthene apud Stra­bonem, cum affirmarent Sinum Corinthiacum, editiorem esse quam est alter (Saronicus) prope Cenchreas; deterruerunt Deme­trium Poliorcetem, quo minus Isth­mum Corinthiacum perfoderet t: quae eadem ratio, nempe Joni­um, Aegeo Mari altius esse; fecit etiam ut Julius Caesar, C. Cali­gula, [Page 157] & Nero, coeptis omnes pa­riter desisterent: veriti, ne Aegi­na, hoc pacto fluctibus obruere­tur u.

66. Hoc ipso respectu Sesostres Rex Aegypti, Darius Persiae, Pto­lemaeus, & post hos, Sultani Ae­gyptii, denique Turcici Impera­tores, suo quisque seculo princi­pes, pari ausu destiterunt, circa Isthmum Arabicum abrumpen­dum, qua Mare Rubrum, Nilum, aut Mare Mediterraneum, inter­jacet: comperto enim à Mathe­maticis Aegyptiis, mare Rubrum Terrae Aegypti tribus cubitis su­perextare: veriti sunt, ne regio ista perpetuo diluvio cooperi­retur w. Neque hoc veteribus [Page 158] tantum sic visum, cum Cabaeus nos doceat, etiam ipso aspectu manifestum esse, Mare Ligusti­cum, seu Mar di Genova, supra Sinum Adriaticum longe extare, siquis montem la Bocchetta con­scendere velit, ubi oculis, ut vi­detur, patet Mare Ligusticum loco qui Serraval dicitur exae­quari, unde Tortonam usque pro­num iter; deinde ad Papiam de­clivius; denique Venetias adhuc depressius x; adeo inverso Natu­rae ordine, Ligusticum, mare infe­rum; & Adriaticum, superum; majores nostri perperam dixere. Idem Ricciolus insuper affirmat, se à Patribus Societatis Jesu edo­ctum, quod in montibus Isthmi Panamensis consistentibus, unde [Page 159] conspectus utrumque in Mare Americae, cum Boreale, tum Au­strale; sub aspectum manifeste incurrebat, illud ad Nombre de Dios multo altius esse, quam hoc ad Panamam y.

67. Cujus rei, uti videtur, haec est ratio, quod fundi quo­rundam marium caeteris emine­ant. Neque hoc noviter reper­tum, sed ab Aristotele jampri­dem observatum. Is non tan­tum maria alia, aliis elatiora, nominat (quamvis de ordine probandi mihi cum illo non us­quequaque convenit) verum eti­am diserte asserit, plerasque a­quas à Septentrione profluere; quoniam Terra ibi altior est, [Page 160] quam in reliquis mundi partibus z. Qua etiam de causa, cum Fro­mondus, tum Helmontius faten­tur, aestus ab Aquilone, versus Austrum celerius currere, quam aliunde, etiam adverso vento a: imo tam pertinax, hac in parte, est Helmontius, ut quamvis Cor­pus Terraqueum, ab ortu versus occasum, sphaericum esse conce­dat; tamen hanc ipsam ob ra­tionem, ab Aquilone versus Au­strum ejus esse figurae, negare non dubitet: quin potius Ellipti­cum esse arguit, ab observatio­nibus eorum qui longinquum iter, sub axem Boreum naviga­runt, qui illi asseverarunt, se istic solem toto mense citius vidisse [Page 161] quam oportebat, si Terrae hujus Marisque corpus unitum, fuisset perfecte Sphaericum: quod effe­ctum, cum crepusculi limites tan­topere excedat, majori Boreali­um Regionum & Marium, prae Australioribus elevationi, opti­mo jure videtur attribuere: in­stantia in Mari Mediterraneo, & regionibus vicinis, quas omnium humillimas reputat, facta b. Et quidni ita se res habeat? cum Maria Septentrionalia in Atlanti­cum, & Atlanticum in Mediterra­neum, confluunt; quemadmodum Volga (si quod Caspio Mari cum Ponto Euxino, per subterraneos meatus commercium sit) Danu­bius, Tanais, & Borysthenes fa­ciunt, [Page 162] qui omnes per vastos ter­rae tractus, à Septentrione pro­voluti, cum toto itinere in de­clive ferantur, clarissime demon­strant, eum locum, Borealibus plagis longe depressiorem; qua­rum maria, cum tam elata sint, altissimis Australis plagae mon­tibus, fontes suppeditare facile possunt.

68. Verum, concesso mundum sublunarem esse Sphaericum, ta­men si Centrum Gravitatis, à Cen­tro Magnitudinis vel tantulum discedat, propter levitatem a­quae hac in Sphaerae parte, si con­feratur ad longe graviorem, in alia parte Terrae molem, Aqua in sua parte, tantum exsuperabit altitudine montem altissimum in alia, id est, tanto longius distabit à [Page 163] Centro Gravitatis, quam ullius montis summitas abesse pote­rit; ut non intelligam, quid obstet quo minus aqua suâ sponte (ci­tra vim omnem exteriorem) ad cacumen exaggeratissimi mon­tis, qui uspiam terrarum extat, ascendere possit; cum libramen­tum ejus, elatius sit, i. e. plus di­stet à Centro Gravitatis, quam cujuslibet montis fastigium ab eo distet. Jam si Terraqueum Globum accurate perpendamus, revera comperiemus, tam inae­qualem Terrae Marisque partiti­onem, ut Centrum Gravitatis, à Centro magnitudinis, saltem tantum recedere necesse sit (plus dicere licebat) quantum Maris Del Zur seu Maris Pacifici sum­mum, ab imo distet: quippe mare [Page 164] istud, si à Sinensi ora; ad centesi­mam quinquagesimum Longitu­dinis Gradum initium sumas, & ad ducentesimum sexagesimum, usque colligas, prope tertiam hujus Globi partem occupat, Terrae autem reliquas duas relin­quit; adeo ut si supponas tot dari profunda, seu in fundo hu­jus Maris inaequalitates, quot in Terra illi opposita Montes ex­tent; facile erit intellectu, quo­modo ad verticem cujuslibet horum montium, aquam submit­tere possit.

69. Neque hic merito objici poterit; si Centrum Gravitatis, à Centro Magnitudinis tam longe abesset, necessario futurum esse, ut Mare Pacificum, magnam A­siae Americaeque partem inunda­ret, [Page 165] dum ad aequilibrium statu­endum conniteretur: omnium enim Marium litora arenis, actâ, aut scopulis constant: praeterea limbo, aut extima maris orâ, paulo altiora sunt, quamvis in­fra gibbosam ejus aquarum mo­lem, procul in alto intumescen­tium, subsidant (ne quod ad hunc nodum resecandum, Dei, qui omnia potest, auxilium sta­tim interponam, qui posuit aquis terminum, quem non transgredi­entur, neque convertentur operire terram c, atque Mari dixit, usque huc venies, & non procedas am­plius d.) Nequid hoc superna­naturali obice hic utar, quod li­tus sit aridum, quod extimo [Page 166] Mari pauxillum superextet, illi continendo sufficiat, nulla vi naturae adhibita, quantumlibet in alto Mari protuberet: quem­admodum aqua, aut alius liquor, in aridis vitri labris contine­bitur, etiamsi tantum, aut for­tassis etiam plus, pro rata utri­usque portione, supra marginem ejus elevetur, quam oporteat mare efferri supra litora, ut a­quam ad cacumen summorum montium perducat. Insuper di­cendum (quod omne, ut opinor, eximet Scrupulum) etiam litto­ra Maris Del Zur sive Pacifici, proportione sua, necessario aeque distare à centro Gravitatis (ra­tione levitatis in hac Sphaerae par­te) ac Mare illud ipsum; adeo ut non majus periculum immi­neat, [Page 167] ut magnam Asiae Ameri­caeque partem inundaret (cum iisdem limitibus, eodemque mo­do contineatur) quam quodvis aliud mare ubicunque terrarum.

70. Quod si mare in quieto statu sumptum, (sicut hactenus factum est) tantum valeat, multo sane facilius in turbido effece­rit, cum congregatae sunt ejus a­quae sicut in cumulum e, cum Deus operatur mirabilia ejus in profundo, cum spiritum procellae excitat, qui exaltat fluctus ejus, adeo ut ascendant usque ad cae­los, descendantque usque ad Abys­sos f; sicut etiam profanus ille, aeque ac hic sacer vates, cecinit in Libro Tristium,

[Page 168] Me miserum! quanti montes volvuntur aquarum!
Jamjam tacturos sidera summa putes.
Quantae diducto subsidunt ae­quore valles!
Jamjam tacturas tartara nigra putes g.

Quomodo saepenumero affici compertum est, in Sinu Lugdu­nensi; Gaditano, seu de las Yegu­as Equarum, Hispaniam & In­sulas Canarias interjacente; in Sinu Cantabrico; in Mari Japo­nico & Sinensi; & ad Promonto­rium Bonae Spei h; quae unita flu­ctuum confligia, aquae copiam scatebris in vertice montium [Page 169] erumpentibus (cum paucae sint) sufficere possunt, saltem quoad procellae denuo oboriantur; quae si alternis vicibus, hisce locis contingant, illud dubio solven­do longe accommodatius est. Quid, quod ipsum mare nun­quam omnino quiescit? fluit sem­per & vicissim refluit: alibi ex­aestuat, calidarum sub terras ex­halationum afflatu levatum, in­star ollae effervescentis. Ex qui­bus rationibus, una, pluribusve, aut universis simul sumptis, a­liave nobis adhuc incomperta (quarum plures paucioresve, pro captu loci, adhibendae sunt) Mare certo certius ad montium cacumina, aquas perducit.

71. Aquam enim amaram ali­quà sub terram supra libramen­tum [Page 170] ascendere, pro compertis­simo habeo, propter fontes quos­dam hic in Anglia secundum mare, quos pro certo didici, in tam edito solo sitos, ut ne fundi quidem eorum ad summum ma­re pertingant, nec ideo tamen minus aliquoversum subsalsis a­quis jugiter replentur: res ex­plicatu non ita facilis, nisi aqua salsuginosa supra libramentum aliquando eniteretur. Hoc cum ita fieri cernimus, extra contro­versiam poni debet, quamvis non ita liquido constet ordo, quo na­tura hoc peragit opus: non cadit, inquam, in controversiam, prae­sertim apud illos adversarios, qui contendunt, aquam marinam à Sole exhalatam, revera salsugi­nem omnem ponere, separatam [Page 171] à sale, non fixo tantum; sed & volatico; priusquam in pluviis iterum descendat: idque dun­taxat fatentur, quia rem ita fieri cernunt, quamvis de modo, quo natura hoc efficit in sublimiori­bus, non magis illis constet, quam nobis constat, quomodo ea hoc idem efficiat sub terras.

72. Quae Responsi etiam va­lorem habeant, ad tertium arti­culum septimi Argumenti, quod scilicet ignotum sit, quomodo aqua, si è Mari proveniat, salsedinem suam deponat. Cum aeque militet contra adversarios; atque nos: nam si opus peragatur inter au­ras, coelesti tantum distillatione, licet artificiali non contingat fie­ri; multo citius crediderim posse peragi subterranea, non perco­latione [Page 172] tantum, sed & evapora­tione; cum iuxta Aristotelem & Lydiatum nostrum eruditissimum, cogitatu sit absurdum, idem ef­fectum ab iisdem principiis (vi scilicet caloris) non aeque posse produci, sub opacis terrarum, atque in aprico coelorum i, cu­jus si nullam satis probabilem rationem reddere possunt, non plus est causae, cur id à nobis ex­petant: quamvis pronum sit fin­gere, quomodo oporteat fieri, siquis animo recolat, quotena millia percolationum & evapo­rationum aquam subire contin­gat, dum molem terrae perme­at, crassitudinis quatuor, quinque, aut (si fors ita ferat) sex, sep­temve [Page 173] millium milliarium.

73. Quod ad quartum Articu­lum ejusdem Argumenti, quo quaeritur, Cur Cryptae istae subter­raneae, per quas dictae percolatio­nes fiunt (si illic defessum quasi Sal concrescat & cohaereat) copia sua à Mundi primordiis inibi de­relicta, jam pridem non sint reple­tae, & obstructae? paucis respon­deri potest, tantum abesse ab eo, ut probabile sit eos occludi; ut certo sit proximum, eos indies dilatari. Nautis enim tristi con­stat experimento, quoties aqua dulci destituti, eo confugere co­acti sint, ut per vas arenis aut terra plenum aquam salsam transmitterent, eam primum exire mediocriter dulcem; verum deinceps saepius repetitis trans­colationibus, [Page 174] meatus adeo laxa­tos esse, ut parum admodum pristinae amaritudinis remiserit. Unde non possumus non colli­gere hos in Mari meatus (ubi vastae voragines habentur) ad hoc temporis adeo diductos, imma­ne quantum patescere, ut peri­culum omne absit, ne quando­que obstruantur. Fac tamen ob­strui: nihil est salini, & vix ali­quid terreni partibus adeo sti­patis inter se confertisque, quin humori pervium sit ad percola­tionem. Dantur revera argillae quaedam, & fortassis alia non­nulla terrae genera, particulis a­deo condensis, aptisque, ut pe­netrari negent, nec sane iis per­viis opus est: nam pauca ex his emissariis hic illic interspersa, [Page 175] operi sufficere possint, & uti ar­bitror, sufficiunt omnino: unde factum, quod scatebrae, ut Do­ctissimus Stillingfleetus recte ob­servat, non ubique, nullo discri­mine reperiantur; verum in suis quaeque canalibus, ut sanguis ani­malium in vasis sibi destinatis: animantes enim si compunxeris quibusdam in partibus, statim emittunt sanguinem, sin acupun­ctura inter musculos incidat, aut partes corporis callosiores; vel nullus sequitur sanguis, aut non nisi incisio sedeat altior k.

74. Consimiliter in quibus­dam locis si ad incredibilem al­titudinem terram perforaveris, in aquam vix incides; cum in [Page 176] alio, etsi disci jactu tantum distet, copiosam invenies, eamque non procul à terrae superficie. Cujus disparitatis multa mihi notatu digna occurrunt exempla, cum in Agro Staffordiensi, tum alibi; speciatim Barlastonae, prope No­vocastrum subter Lymam, illud memorabile est, quod in Eccle­siae Australi Cancello, ad virum dignissimum Johannem Bagnall spectante, scatet aqua, quoties se­pulcri effodiendi se offerat occa­sio (licet à pluviis locus semper protegatur) quae fossam conti­nuo replet; sin alibi in Templo reliquo fodiant, aut in adjacente Coemeterio, terram aequè siccam reperiunt, atque in plerisque aliis locis; quod mihi etiam con­firmatum dedit vir idem supra [Page 177] laudatus, testimonio valido qui­dem, sed minime grato, ab suo ipsius puteo, qui istinc non longe abest, & quamvis 66 pedes in altitudinem deprimitur, tamen hyeme vix modicam concipit a­quam, aestate fere nullam.

75. Pari modo Theotenhallae (i. e. domicilii Paganorum) in agro Cornaviorum Staffor diensi, in col­le qui Templo ibidem imminet, scaturigines ascendunt ad tertiam circiter ulnam à summo solo; infra collem autem, quasi sexaginta pe­dum intervallo, putei omnes juxta Templum, ad vicesimam aut trecesimam ulnam depri­muntur. Adeo ut scaturigines in colle quadraginta minimum ul­nis illas in valle superent altitu­dine, cum ducentis modo inter [Page 178] se distent. Item Longdonae in eodem Comitatu, cum in ipso Templo, tum in Coemeterio (etsi in solo editiori) scatebrae à sum­mo solo tam prope absunt, ut saepe arculae in Sepulchrum de­missae aqua cooperiantur; cum in domo Parochi quae in humi­liori loco sita est, & Coemeterii maceriae extrinsecus adjacet, pu­teus ad tricesimam minimum ulnam deprimitur, ne sic qui­dem aqua semper suppetente. Insuper in Templo & Coemeterio S. Michaelis Galaci sive Lichfel­diae, idem reperitur, etiamsi Ec­clesia in summo colle, neque eo sane parum edito, constituta sit, & cui clivus undiquaque satis pronus subjaceat.

76. Verum insignissimum hu­jus [Page 179] generis exemplum, quod mi­hi passim omnia lustranti unquam occurrit, repertum est in praeto­rio, olim Blountorum, in paroe­cia Rotherfieldiae Pypardorum, in­tra Comitatum Oxoniensem. Quod licet ipse oculis viderim, rem tamen narrobo, prout à viro fide dignissimo, bonarum literarum Moecenate Tho. Stonor de Sto­nor Armigero, fundi Domino, nuper accepi. Puteus ibi ab una villae parte, ad centesimum octagesimum pedem usque effos­sus est, nec aqua comparuit, ex­tat hodieque lacuna sicca, 48 ulnas ad fundum patens (reli­quae enim 12 ulnae, & quod ex­currit, lignis expletae sunt, & ve­teri rudere; quod eo nuper congesserunt.) Quapropter ali­um [Page 180] ex altera villae parte, quadra­ginta trium ulnarum interstitio, aggressi (licet in solo editiori) venam aquae tam divitem ad de­cimum quintum altitudinis pe­dem invenerunt, ut interdum (quod insignissimus ille Vir mo­do per literas mihi indicavit) stet aqua duodecimum pedem alta, quamvis puteus in celso & petroso agro positus sit.

77. Neque vero aqua fontana tantum derivatur intra canales, sed ut sanguis intra venas ani­malium, in iis etiam ascendit. Cujus rei illustre specimen extat Tixallae, in agro Staffordiensi. Ubi fons prope Templum, aquas toti oppido subministrans, quan­doque exsiccatus est (ut erudi­tissimus fimul ac sagacissimus [Page 181] Vir, Gualterus Chetwynd de In­gestre Armiger, mihi saepius retu­lit) quo tempore Honoratis­simo Domino, Domino Gualtero Baroni Aston, repurgatis sibi in subjecta planitie, inter fluvium & oppidum pratorum fossis, usus venerat; quo pacto aquam in­terceptam esse palam liquebat: quod omnino contingere non potuit, nisi aqua per hujusmodi ductus & canales inde à Sovo, in­fra praeterlabente, in oppidum ascenderet. Quod enim deri­vata à collibus Satnallensibus Transovanis, itinere intercipi­atur, aut desuper è fontibus eli­ciatur, illud gratis dictum est, & parum probabile.

78. Postremo ad quintum, qui à nobis sciscitatur, Cur mare [Page 182] ipsum non omnem suam erogaverit salsedinem, cum non possumus non concipere, totam aquae molem ab orbe condito per viscera terrae sae­pius colatam esse quam ipse Sol suum peregerit cursum, uti illi fa­cile concedunt, qui contrariam opinionem mordicus tuentur? re­ponere in promptu est, crebro repetitis aquae marinae percola­tionibus per arenas aliasque ter­ras in fundo maris, salem & partes crassiores, magnam par­tem isthic necessario relinqui. Quo sedimento una cum multis magnisque scopulis salis nativi, hic illic Mari aeque ac terra la­tentibus, perpetuoque abrasis, tam in fluxu ejus, quàm in re­fluxu; omnes aquae à fluviis in mare infusae, rursus sale saturan­tur, [Page 183] quamprimum eo perveni­unt: magna inquam vi salis in fundo maris relicti, qui à mari­na aqua dissolvi non potest, quo­niam eo jam ante satur est, ve­rum à dulci potest. Ingentem vero talem salis vim in imo Mari, magis quam in summo residere, plusquam probabile est, ab eo quod multo frigidior aqua mari­na sit in fundo (praeterquam in paucis locis, ubi scaturigines aut subterraneae exhalationes sunt calidae) quam prope superfici­em; quod omnium omnino Uri­natorum experientia probat, qui­bus usus fuit eo descendere, sive ad bona naufragio amissa recol­ligenda, seu ad expiscandum Berberion, sive Corallium; frigo­re (uti ferunt) una cum aquae [Page 184] altitudine semper crescente l. Quod mihi tam certo persuasum est à majore salis copia prove­nire, quam est vulgo compertum calicem ante focum ope salis con­gelare. Neque hoc in insima maris regione tantum obtinet, verum etiam in salinis mediter­raneis; ubi etiam aqua, quo pro­fundior, eo frigidior, adeo ut Sa­linarii cum eas repurgatum eant, non possint nisi per semihoram sustinere, etiam si toto tempore Spiritu vini refocillentur m.

79. Praeter immensam illam salis vim, quae post percolatio­nem in imo Mari residet, ingen­tes etiam nativi salis scopulos [Page 185] extare pariter certum est, qui ad maris salsuginem non parum con­ferunt; ut & perpetuo confe­rent, quantumvis aquae dulcis ad consummationem usque seculi in­fundetur. Sic Ochus & Oxus apud Bactros amnes (referente Plinio) ex appositis montibus de­ferunt salis ramenta n. Similiter salinae nostrae mediterraneae pro­culdubio salsuginem contrahunt omnes, aquarum lapsu per inex­haustas salis fossilis petras, quae citra controversiam tam crebrae sub mari latent, quam in terra. Cujus rei Insula Armuzia tam il­lustre documentum, ut amplius addere necesse non hábeam; cum nihil aliud sit (Hamello auto­re) quam integra salis candidi [Page 186] petra o: paucis hujus generis ex­emplis rei probandae sufficienti­bus, quamvis infinitae amplitu­dinis mare fit: praesertim si id reputemus, aquam marinam non adeo salsam esse, ac quidam opi­nantur; quinque enim aut sex ejus sextarii tantum salis non praebent, quantum unus ex sali­nis Cestriensibus.

80. Haec impraesentiarum di­cenda habui de Origine Fontium tam breviter quam causatam ar­dua pateretur. In quibus uti ni­hil pertinaciter asserui, ut viris doctis solus refragari videar; sed re mature perpensa: ita siquan­do rationes à me allatae solide re­fellentur, & firmiora in diver­sum argumenta afferentur, ma­nus [Page 187] daturum me profiteor. Sciat enim id velim Lector, me nihil tanquam ex tripode pronuntiare; verum cum animo revocandi omnia scripsisse, sicubi vel meâ ipsius, vel magis accuratis alio­rum observationibus, rectiora co­gnoscendi dabitur copia.

FINIS.

Praeli [...], quae praeter spem omnem & diligentiam irrepserunt, sic corrigan­tur.

PAg. 4. lin. 12. lege precium. p. 98. lin. 12. l. esset. p. 111. lin. 17. l. quidam. p. 133. lin. 5. l. insederat. p. 137. l. 17. l. Tractui. p. 148. lin. ult. l. sublevatam. p. 164. lin. 2. l. centefimum.

This keyboarded and encoded edition of the work described above is co-owned by the institutions providing financial support to the Text Creation Partnership. This Phase I text is available for reuse, according to the terms of Creative Commons 0 1.0 Universal. The text can be copied, modified, distributed and performed, even for commercial purposes, all without asking permission.