CAP. I. De definitione termini & ejus divisione in generali.

OMNES Logicae tractatores intendunt astruere, quod argumenta & syllogismi ex propositionibus, & propositi­ones ex terminis componuntur. Unde terminus aliud non est, quam pars propinqua propositionis▪ Definiens enim terminum Aristoteles primo priorum, dicit, Ter­minum voco in quem resolvitur propositio, ut in praedica­tum; et de quo praedicatur, apposito vel diviso [...] esse vel non esse. Sed quamvis omnis terminus pars propinqua dicatur propositionis, vel esse possit, non omnes tamen termini sunt ejusdem naturae: & ideo ad per­fectam cognitionem terminorum habendam, oportet aliquas distinctiones terminorum praecognoscert.

Est itaque sciendum, quod sicut secundum Boetium primo periherme­ni [...]s triplex est oratio, scilicet scripta, prolata, et concepta tantum habens esse in intellectu: sic triplex est terminus, scriptus, prolatus, et con­ceptus. Terminus scriptus est pars propositionis scriptae in aliquo cor­pore, quae oculo corporali videtur, vel videri potest. Terminus pro­latus est pars propositionis ab ore prolata, et nata audiri aure corpo­rali. Terminus conceptus est intentio seu passio animae aliquid natura­liter significans vel consignificans, nata esse pars propositionis mentalis. Unde isti termini concepti, et propositiones ex eis compositae, sunt illa verba menralia, quae Beatus Augustinus dicit quinto de Trinitate, nullius esse l [...]nguae: quae tantum in mente manent, et exterius proferri non possunt; quamvis voces tanquam signa eis subordinata pronurtientur exterius. Dicimus autem voces esse signa subordinata conceptibus vel intentionibus animae, non quia proprie accipiendo hoc vocabulum, Signum, ipsae voces significent ipsos conceptus primo & proprie; sed quia voces imponuntur ad significandum illa eadem, quae per conceptus mentis significantur: ita quod conceptus primo naturaliter aliquid signi­ficat, et secundario vox illud idem significat; in tantum quod voce in­stituta ad significandum aliquod significatum per conceptum mentis, si conceptus ille mutaret significatum suum, eo ipso ipsa vox sine nova institutione suum significatum permutaret: et pro tanto dicit Aristo­teles, quod voces sunt earum quae sunt in anima passionum notae. Sic etiam intelligit Boetius, quando dicit voces significare conceptus: et universaliter omnes autores, dicentes quod voces significant passiones animae, vel sunt notae earum, nihil aliud intendunt, nisi quod voces sunt [Page 4] signa secundario significantia illa, quae per passiones primo importantur: quamvis aliquae voces primario importent passiones animae vel conceptus, quae tamen secundario important alias intentiones animae, ut inferius ostendemus. Et sicut dictum est de vocibus respectu passionum seu in­tentionum vel conceptuum, eodem modo proportionabiliter quantum ad hoc tenendum est de his quae sunt in scripto respectu vocum.

Inter istos autem terminos aliquae differentiae inveniuntur. Una est, quod conceptus sive passio animae naturaliter significat quicquid signifi­cat: Terminus autem prolatus vel scriptus, nihil significat nisi secundum voluntariam institutionem. Ex quo sequitur alia differentia, viz. quod terminus prolatus vel scriptus ad placitum potest mutare suum signifi­catum, terminus autem conceptus non mutat suum significatum ad pla­citum cujuscunque.

Propter tamen protervos est sciendum, quod signum accipitur dupli­citer, Uno modo pro omni illo quod apprehensum aliquid aliud in cognitionem facit venire; quamvis non faciat mentem venire in primam cognitionem ejus, sicut alibi est ostensum, sed in actualem post habi­tualem ejusdem: et sic vox naturaliter significat aliquid, sicut quilibet effectus significat saltem suam causam: sic etiam circulus significat vinum in taberna: sed tam generaliter non loquor hic de ly signum. Aliter ac­cipitur ly signum, pro illo quod aliud facit in cognitionem venire, & natum est pro illo supponere, vel addi in propositione, cujusmodi sunt syncategoremata, verba, & aliae partes orationis quae finitam significa­tionem non habent: vel quod natum est componi ex talibus; cujus­modi est oratio, vel propositio: & sic accipiendo hoc vocabulum, Signum, vox nullius est signum naturale.

CAP. II. De varia acceptione hujus termini Terminus.

ESt autem sciendum quod hoc nomen, Terminus, tripliciter ac­cipitur. Uno modo accipitur terminus pro omni eo quod potest esse copula vel extremum propositionis categoricae, viz. subjectum vel praedicatum; vel▪ determinatio extremi vel verbi: & hoc modo etiam propositio una potest esse terminus, sicut potest esse pars propositionis. Haec enim est vera, Homo est animal est propositio vera: in qua haec pro­positio, Homo est animal, est subjectum, & Propositio vera, praedicatum. Aliter accipitur hoc nomen, Terminus, secundum quod distinguitur contra orationem; & sic omne incomplexum vocatur terminus: & sic de termino in praecedenti capitulo sum locutus. Tertio modo accipitur praecise & magis stricte pro illo quod significative sumptum potest esse subjectum vel praedicatum alicujus propositionis: & hoc modo nullum [Page 5] verbum, nec conjunctio, nec adverbium, nec interjectio, est terminus: multa etiam nomina non sunt termini, ut nomina syncategorematica: quia talia quamvis possint esse extrema propositionis si sumantur materia­liter vel simpliciter, tamen quando sumuntur significative non possunt esse extrema propositionum. Unde illa oratio, Legit est verbum, est [...]o [...]grua & vera, si hoc verbum Legit sumatur materialiter; si autem significative sumatur, non est intelligibilis. Similiter est de talibus: Omnis est nomen, Olim est adverbium, Si est conjunctio, Ab est praepo­sitio. Et illo modo accipit Porphyrius terminum primo priorum. Non solum autem unum incomplexum potest esse terminus, sic accepto termino: sed etiam compositum ex duobus incomplexis, ut compositum ex adjectivo & substantivo, & compositum ex adverbio & participio, vel ex praepo­sitione cum suo casuali, potest esse terminus, sicut potest esse subjectum vel praedicatum propositionis. In hac enim propositione▪ Homo albus est homo: nec ly Homo, nec ly Albus, est subjectum; sed hoc totum▪ Homo albus. Similiter hic, Currens velociter est homo: nec ly cur­rens, nec ly velociter, est subjectum; sed hoc totum, Currens velo­citer.

Est tamen sciendum quod non tantum nomen acceptum in recto potest esse terminus, sed etiam casus obliqu [...] potest esse terminus, quia po­test esse subjectum vel praedicatum propositionis: veruntamen obli­quus non potest esse subjectum respectu cujuscunque verbi: non enim bene dicitur, Hominis videt asinum, quamvis bene dicatur, Hominis est asinus. Quomodo autem & respectu quorum verborum obliquus potest esse subjectum, & respectu quorum non, ad Grammaticum pe [...] ­tinet; cujus est constructiones vocum considerare.

CAP. III. De divisione Termini incomplexi.

VIso de aequivocatione istius nominis, Terminus; procedendum est de divisionibus termini incomplexi. Unde non solum terminus incomplexus dividitur in terminum prolatum, scriptum▪ & con­ceptum, sed etiam singula membra consimilibus divisionibus dividuntur. Nam sicut vocum quaedam sunt nomina, quaedam sunt verba, & quaedam aliarum partium orationis: consimiliter est de scriptis & de intentio­nibus animae▪ quod quaedam sunt nomina, quaedam verba, quaedam pronomina, & ita de aliis.

Utrum autem participiis vocalibus & scriptis correspondeant in mente quaedam intentione [...] à verbis distinctae, potest esse dubium, eo quod non videtur magna necessitas talem pluralitatem ponere in propositionibus mentalibus sive terminis. Nam verbum, & participium verbi sumptum [Page 6] cum ho [...] verbo, est, semper videntur in significando aequivalere: propter quod, sicut nominum synonymorum multiplicatio non est propter ne­cessitatem significationis inventa, sed propter ornatum sermonis, vel aliam causam consimilem accidentalem, quia quicquid per nomina synonyma significatur potest per unum illorum exprimi sufficienter, ideo multitudo conceptuum tali pluralitati synonymorum non correspon­det; ita videtur quod distinctio inter verba vocalia & participia non est propter necessitatem expressionis inventa; propter quod vide­tur quod non oportet participiis vocalibus distinctos conceptus in mente correspondere: & de pronominibus posset esse consimilis dubitatio. Sed quod oporteat ponere talia nomina mentalia, & verba & adver­bia, & conjunctiones & praepositiones ex hoc convincitur, quia omni orationi vocali correspondet aliqua mentalis in mente: & ideo sicut illae partes propositionis vocalis quae sunt propter necessitatem signifi­cationis impositae sunt distinctae; sic partes propositionis mentalis conceptae sunt distinctae: propter quod sicut nomina vocalia, verba, adverbia, & conjunctiones sunt necessariae diversis propositionibus & orationibus vocalibus, ita quod imposibile est omnia exprimere per nomina & verba solum, quae possunt per illa & per alias partes ex­primi; sic etiam distinctae partes consimiles sunt necessariae menta­libus propositionibus.

Est autem inter nomina mentalia & vocalia differentia, quia quamvis omnia accidentia grammaticalia quae conveniunt nominibus mentalibus etiam conveniant nominibus vocalibus, non tamen è con­verso; sed quaedam sunt communia tam istis quam illis, quaedam vero sunt propria nominibus vocalibus & scriptis. Accidèntia com­munia convenientia tam nominibus mentalibus, quam vocalibus & scriptis, sunt casus & numerus: sicut enim istae propositiones vocales, Homo est Animal, Homo non est Animalia, distincta habent praedi­cata, quorum unum est numeri singularis & aliud pluralis: ita pro­positiones mentales, quarum mens una ante omnem vocem dicit quod Homo est Animal, & alia quod Homo non est Animalia, distincta habent praedicata, quorum unum potest dici singularis numeri, & aliud pluralis numeri: similiter sicut [...]ae propositiones vocales, Ho­mo est Homo, & Homo non est Hominis, habent distincta praedicata variata per casus; sic proportionabiliter dicendum est de propositionibus in mente correspondentibus. Accidentia vero pro­pria nominibus vocalibus & scriptis sunt, genus, & figura: talia e­nim accidentia nominibus propter necessitatem significationis non conveniunt. Unde aliquando accidit duo nomina synonyma esse diversorum generum & diversarum figurarum, propter quod talem multitudinem non oportet naturalibus signis tribuere. Unde quae­cunque pluralitas & vari [...]tas talium accidentium, quae potest compe­tere nominibus synonymis, potest convenienter a mentalibus amoveri.

[Page 7]De comparatione autem, utrum conveniat solum nominibus ad pla­citum institutis, posset esse difficultas, sed quia non est magnae utilitatis, pertranseo. De qualitate quoque posset esse consimilis difficultas, quam alias pertractabo in sua radice.

Per praedicta autem potest studiosus perpendere, quod quamvis ex sola variatione accidentium terminorum, scilicet casus & numeri, sicut propter rem significatam, potest propositio una verificari & alia falsi­ficari, hoc tamen nunquam contingit propter genus & figuram; scili­ce [...] saepe ad congruitatem orationis habendam oportet aspicere ad genus. Haec enim est congrua, Homo est Albus, & haec est incongrua, Homo est Alba; quod ex sola diversitate generis oritur: tamen supposita con­gruitate nihil refert cujus generis vel cujus figurae sit subjectum vel praedicatum; sed certe refert cujus numeri vel casus sit subjectum ad sciendum si sit propositio vera vel falsa: haec enim est vera, Homo est animal, & haec falsa, Homo est animalia, & sic de aliis. Et sicut nominibus vocalibus & scriptis quaedam sunt accidentia propria, quae­dam communia illis & mentalibus, sic simiiliter de verborum acciden­tibus est dicendum. Accidentia communia sunt, modus, genus, numerus, tempus, & persona.

De modo patet, nam alia oratio mentalis correspondet isti orationi vocali, Socrates Legit; & alia isti, Socrates Legat. De genere patet, nam alia oratio in mente correspondet isti orationi vocali, Socrates A­mat; & alia isti, Socrates Amatur: veruntamen in mente non sunt nisi tria genera. Nam deponentia & communia vocalia non sunt pro­pter necessitatem significationis inventa, cum verba communia aequi­valeant Activis & Passivis, deponentia vero Neutris, vel Activis: et ideo non oportet talem pluralitatem in verbis mentalibus invenire.

De Numero etiam patet, nam distinctae orationes mentales correspon­dent istis, Tu legis, Vos legitis.

Idem patet de Tempore, nam istis, Tu Legis, Tu Legisti, distinctae orationes mentales correspondent.

Hoc idem patet de Persona, nam istis, Tu Legis, Ego Lego, distinctae orationes in mente correspondent. Accidentia autem propria verbis a [...] placitum institutis sunt Conjugatio et Figura, cum quandoque ver­ba diversarum Conjugationum possint esse synonyma, et similiter verba diversarum Figurarum.

Per praedicta potest studiosus facile advertere quomodo proportiona­biliter de aliis partibus orationis et earum accidentibus est dicendum. Nec miretur aliquis quod dico aliqua nomina et verba esse mentalia, sed prius legat Boetium super perihermenias, et hoc ibidem inveniet. Et ideo quando Aristoteles tam nomen quam verbum definit, accipit ibi tam nomen quam verbum magis stricte, scilicet pro nomine et verbo vo­cal [...] ▪

CAP. IV. De divisione Terminorum in terminos Categorematicos & Syncategorematicos.

ADhuc autem aliter dividitur terminus tam vocalis quam mentalis, quia terminorum quidam sunt categorematici, et quidam sunt syn­categorematici. Termini categorematici sunt qui finitam et cer­tam habent significationem, sicut hoc nomen, Homo, significat omnes homines; et hoc nomen, Animal, significat omnia animalia; et hoc nomen, Albedo, omnes albedines. Termini autem syncategorematici sunt tales: Omnis, Nullus, Aliquis, Totus, Praeter, Tantum, In Quan­tum, et hujusmodi: qui non habent finitam significationem et certam, nec significant aliquas res distinctas à rebus significatis per categore­mata. Imo sicut in algorismo cifra per se posita nihil significat, sed addita alteri figurae facit eam significare, ita syncategoremata proprie loquen­do nihil significant, sed magis addita alteri termino faciunt aliud significare, sive faciunt ipsum pro aliquo vel aliquibus determinate supponere, seu aliud officium circa categorema exercent. Unde hoc syncategorema, Omnis, non habet aliquod certum significa­tum, sed additum Homini facit ipsum stare seu supponere actualiter, seu confuse et distributive pro omnibus hominibus, additum vero lapidi facit ipsum stare pro omnibus lapidibus, et ita de aliis.

Et sicut est de illo syncategoremate, Omnis, ita proportiona­biliter de aliis est intelligendum, quamvis distinctis syncategorema­tibus distincta officia conveniant, sicut de aliquibus inferius osten­detur.

Et si proterviatur sic, Haec dictio, omnis, est vox significativa: ergo aliquid significat.

Dicendum est quod non ideo dicitur significativa quia aliquid de­terminate significat, sed quia facit aliquid significare, vel supponere, vel stare pro aliquo, certo modo, sicut declaratum est. Et sicut hoc nomen, Omnis, nihil determinate et finite significat secundum mo­dum loquendi▪ Boetii: Ita dicendum est de omnibus syncategorema­tibus, et universaliter de conjunctionibus et praepositionibus. De quibusdam vero adverbiis aliter est, quia quaedam eorum determi­nate important illa quae significant nomina categorematica, quamvis alium modum significandi important.

CAP. V. De divisione nominum per concretum & abstractum.

OMmissis autem aliis partibus orationis de nominibus est di­cendum, et▪ primo de divisione nominis per concretum et ab­stractum disserendum est.

Et est advertendum quod concretum et abstractum sunt nomina con­simile principium secundum vocem habentia, sed non consimiliter ter­minantia; sicut patet quod Justus et Justitia, Fortis et Fortitudo, Ani­mal et Animalitas, et hujusmodi, a simili littera vel syllaba incipiunt, sed non in consimilem terminantur, sed semper vel frequenter abstra­ctum habet plures syllabas quam concretum, sicut in praedictis exem­plis apparet.

Concretum etiam ut frequenter est adjectivum, et abstractum substantivum.

Nominum autem abstractorum et concretorum, multi sunt modi: quandoque enim concretum aliquam rem significat, vel connotat, sive importat, sive dat intelligere, pro qua etiam supponit, quam ab­stractum nullo modo significat, nec aliquo modo supponit pro eadem; ut▪ Justus et Justitia, et similia: nam Justus vere supponit pro Homine quando dicitur, Justus est virtuosus; non enim potest supponere pro Justitia, quia justitia quamvis sit virtus, non tamen est virtuosa; et hoc nomen, Justitia, supponit pro qualitate et non pro homine: et propter hoc accidit quod praedicatio talis concreti de abstracto est im­possibilis, quia semper tale concretum et abstractum pro distinctis rebus supponunt.

Sunt autem ad praesens talium nominum tres differentiae, quasi tres species inferiores.

Prima est quando abstractum supponit pro accidente, vel forma quacunque realiter inhaerente subjecto, et concretum supponit pro subjecto ejusdem accidentis vel formae, vel è converso. Primo modo est de talibus, Albedo Album, Calor Calidum, Sciens Scientia, loquendo de creaturis, nam in omnibus talibus abstractum supponit pro accidente inhaerente vel forma quacunque subjecti, et con­cretum supponit pro subjecto ejusdem accidentis vel formae. Econ­verso autem accidit in talibus, Ignis Igneus. Nam ignis supponit pro subjecto, et igneus quod est concretum supponit pro forma vel accidente ejusdem. Dicimus enim quod calor est igneus, et non ig­nis. Similiter dicimus quod illa scientia est humana, et non homo.

Secunda differentia talium nominum est, quando concretum suppo­nit pro parte et abstractum pro toto, vel è converso; sicut in istis, Ani­ma [Page 10] Animatum, homo enim est animatus et non est anima, et ita animatum supponit pro homine toto, et anima pro parte ejus. Si­militer haec est vera, Anima est Humana et Anima non est Homo, ubi homo quod est abstractum supponit pro toto, et humanum quod est concretum pro anima quae est pars ejus.

Est autem advertendum quod quandoque idem concretum accipi­tur aequivoce, quia quandoque idem concretum est tam in primae quam in secunda differentia, sicut hoc nomen, Animatum, potest supponere pro toto, quia dicimus quod Homo est Animatus; et potest supponere pro subjecto recipiente animam, quia dicimus quod corpus, quod est altera pars, est animatum; et sicut est de illo nomi­ne, ita de multis aliis, quod sic possunt aequivoce accipi.

Tertia differentia talium nominum est, quando concretum et ab­stractum supponunt pro distinctis, quorum tamen neutrum est sub­jectum nec pars alterius: et hoc contingit multis modis. Nam tales termini quandoque se habent sicut causa et effectus, sicut dicimus Hoc Opus est Humanum, et non Homo. Quandoque sicut signum et signatum, sicut dicimus quod differentia hominis est differentia essentialis, non quia est pars alicujus vel de essentia, sed quia est signum alicujus partis essentiae. Quandoque sicut locus et locatum, sicut dicimus quod ille est anglicus et non anglia. Multis etiam aliis modis hoc fieri contingit quae discutienda inge­niosis dimitto. Et sicut in primis duobus modis aliquod concretum supponit pro parte vel forma, et abstractum pro toto vel subjecto, et aliquando accidit è converso, ita est in proposito; nam quando­que concretum supponit pro effectu vel signato, et abstractum pro causa vel pro signo, et aliquando è converso; et sic de caeteris contentis sub illo modo. Et sicut contingit idem nomen esse con­cretum primis duobus modis, et tunc est nomen aequivocum seu accipitur aequivoce; contingit idem nomen esse concretum pri­mo modo et secundo, imo omnibus tribus modis potest esse con­cretum; et ideo isti tres modi inferiores ad primum modum princi­palem non sic distinguuntur, quod unus eorum universaliter nege­tur a reliquo; sed sic, quod quilibet ab alio particulariter re­movetur, quod sufficit ad distinctionem talium. Similiter non est inconveniens quod idem nomen respectu diversorum sit concre­tum & abstractum. Sciendum autem est quod quandoque habe­mus concretum aequivalenter, cui tamen nullum abstractum cor­respondet propter penuriam nominum, sicut est de hoc nomine, Studiosus, quando accipitur pro virtuoso.

CAP. VI. Quod nomen concretum & abstractum quandoque sunt no­mina Synonyma.

PRaeter modum praedictum concretorum & abstractorum nominum sunt multi alii. Quorum unus est, quod nomen concretum & abstractum quandoque sunt nomina synonyma. Sed ne in aequi­voco procedatur, sciendum est quod hoc nomen, Synonymum, du­pliciter accipitur, stricte & large. Stricte dicuntur illa synonyma quibus omnes utentes intendunt simpliciter uti pro eodem, & sic non loquor hic de synonymis. Large dicuntur illa synonyma quae simplici­ter idem significant omnibus modis, ita quod nihil significatur aliquo modo per unum quin per reliquum eodem modo significetur, quamvis non omnes utentes credant illa idem significare, sed decepti existimant aliquid significari per unum quod non significatur per reliquum, sicut si aliquis existimaret quod hoc nomen, Deus, importaret unum totum, & Deit as partem ejus. Isto secundo modo intendo uti in hoc capitulo & in multis aliis hoc nomine, Synonyma; & dico quod concretum & abstractum quandoque sunt Synonyma, sicut secundum intentionem Philosophi illa nomina sunt Synonyma, Deitas & Deus, Homo & Humanitas, Animal & Animalitas, Equus & Equinitas: & hinc est quod multa nomina habemus consimilia concretis talibus, non tamen abstractis consimilia: quamvis enim autores frequenter ponant hoc nomen, Humanitas, & hoc nomen, Animalitas, & aliquardo hoc nomen, Equinitas, quae correspondent quasi abstracta istis nominibus, Animal, Homo, Equus, tamen raro vel nunquam inveniuntur talia nomina, Bovinitas, Asinitas, Caprinitas, Albedinitas, Nigredinitas, Caloritas, Dulcedinitas, quamvis istis nominibus utamur, Bos, Asinus, Capra, Albedo, Nigredo, Color, Dulcedo: imo sicut apud antiquos il­la nomina sunt synonyma, Calor Caliditas, Frigus Frigiditas; ita illa essent synonyma apud eos, Equus Equinitas, Homo Humanitas: nec in talibus curabant distinguere inter nomina concreta & ab­stracta quantum ad significationem, quamvis unum illorum haberet plures syllabas & formam abstractorum primo modo dictorum; nec tali diversitate talium nominum utebantur nisi causa ornatae locutionis, vel aliqua alia causa accidentali, sicut nec nominibus synonymis.

Sub hoc etiam modo nominum concretorum & abstractorum, secun­dum intentionem Philosophi et Commentatoris, comprehenduntur omnia nomina substantiarum; et abstracta [...]icta ab eis, quae nec pro acci­dente, nec pro parte, nec pro toto ejus quod importatur per nomen concretum secundum formam, nec pro aliqua re disparata ab eo sup­ponunt: [Page 12] cujusmodi sunt haec nomina secundum eos, animalitas, asi­nitas, equinitas, et hujusmodi. Non enim animalitas stat pro aliquo accidente animalis, nec pro parte, nec pro aliquo toto, cujus pars sit animal, nec pro re aliqua extrinseca totaliter ab animali di­stincta.

Sub eodem etiam modo continentur omnia nomina abstracta quae in genere quantitatis collocantur, et omnia nomina quae sunt propriae passiones eorum quae in genere quantitatis continentur, et hoc secundum opinionem illorum qui ponunt quod quantitas non est alia res à sub­stantia et qualitate, non autem secundum opinionem illorum qui po­nunt quantitatem esse aliam rem absolutam distinctam realiter tam à substantia quam à qualitate. Unde secundum primam opinionem, quantum et quantitas sunt nomina synonyma; et similiter, longum et longitudo, latum et latitudo, profundum et profunditas, plura et pluralitas; et sic de aliis.

Ad eundem etiam modum reducuntur omnia nomina concreta et abstracta quae ad figuram pertinent, secundum opinionem illorum qui ponunt quod figura non est alia res à quantitate, sive à substantia et qualitate. Unde isti habent ponere, quod figura et figuratum, re­ctum et rectitudo, curvum et curvitas, cavum et cavitas, symum et symitas, angulare et angulus, convexum et convexitas, et hujusmodi, sunt nomina synonyma; et haec omnia intelligenda sunt, si unum illo­rum nominum non includat aliquam dictionem aequivalenter quam ali­ud non includit. Non solum autem talia nomina concreta et abstracta sunt synonyma, sicut dicere habent sic opinantes; quin etiam, secundum opinionem illorum qui ponunt quod relatio non est alia res distincta realiter à rebus absolutis, nomina concreta et abstracta relativa sunt no­mina synonyma; sicut pater et paternitas, simile et similitudo, causa et caus [...]litas, potentia et potentialitas, risibile et risibilitas, aptum et aptitudo, hinnibile et hinnibilitas, capax et capacitas, duplum et dupleitas, calefactivum et calefactivitas, et sic de aliis.

Veruntamen possunt sic opinantes de relatione salvare, quod talia concreta et abstracta non essent nomina synonyma, posito quod abstra­ctum supponeret pro [...]duabus rebus, ut similitudo supponeret pro duobus similibus, simile autem quod est concretum supponeret pro una re: et ita haec esset falsa, simile est similitudo; tamen haec esset vera, similia sunt similitudo.

Possent etiam omnes praedicti opinantes salvare, quod nulla talia concreta et abstracta sunt synonyma, per unum modum de quo inferius dicetur; et tunc possent dicere quod semper in talibus praedicatio con­creti de abstracto, et è converso, esset falsa. Qui autem praedictas opini­ones tenent, et modum dicendi inferius tenere volunt, si dicant ita, con­sequenter concedere debent, in omnibus talibus, praedicationem concreti de abstracto, et è converso. Unde primi opinantes habent concedere [Page 13] tales praedicationes, homo est humanitas, & animal est animalitas; & per consequens habent concedere tales, humanitas currit, animalitas est alba, & sic de aliis consimilibus. Secundo etiam habent concedere tales propositiones, substantia est quantitas, qualitas est quantitas, substantia est longitudo, qualitas est latitudo; & per consequens tales, quantitas currit, longitudo disputat, latitudo loquitut, & sic de aliis. Tertio habent concedere tales propositiones, substantia est figura, curvitas est substantia, figura est alba, figura comedit, & sic de aliis. Quarto etiam habent concedere tales propositiones, relatio est substantia, qualitas est relatio, similitudo currit, patetnitas est filiatio, similitudo est duplicitas, & sic de consimilibus.

Qualiter autem concedentes radices primarum opinionum possent negare tales propositiones ostendetur inferius; per quem etiam modum possunt negari tales propositiones, materia est privatio, aër est tenebrae, homo est caecitas, anima est peccatum originale, anima est ignorantia, corpus Christi est mors, non obstante quod concederent quod privatio, tenebrae, caecitas, non importarent aliquid à par [...] rei distinctum aliquo modo à subjecto, utpote ab homine, materia, aëre, & hujusmodi.

CAP. VII. Idem ostendit per rationes.

QUia dictum est esse de intentione Aristotelis, & s [...]i Commenta­toris, hominem & humanitatem esse nomina synonyma: ideo aliquantulum à principali proposito d [...]grediendo, quomodo ve­rum sit, & quomodo non; & an secundum veritatem sint synonyma, de­clarare curabo. Unde dico quod Aristot. opinabatur quod nulla res imaginabilis importatur per hoc nomen, Homo, quae non eodem modo importetur per hoc nomen, humanitas, & è converso: (Cu­jus ratio est, quia secundum eum nulla res est hic inferius nisi materia forma vel compositum vel accidens; sed nullum eorum, sicut inductive patet, plus importatur per unum illorum nominum quam per reliquum:) & hoc supposito, quod haec sit falsa anima intellectiva est humanitas. Nec valet cavillatio aliquorum dicentium quod humanitas significat tantum naturam specificam; homo autem addit ultra naturam differentiam in­dividualem. Nam hoc inferius ostendetur esse falsum, & contra inten­tionem Aristotel. Et ad hoc probandum sufficiat nunc tantum unicam adducere rationem. Unde sic arguo, sic se habent ad invicem homo & humanitas, sicut se habent Socrates & Socrateitas. Hoc enim ponunt consimiliter fingentes tale abstractum de hoc nomine, Socrates, sicut de hoc nomine, homo: sed Socrates nullam rem distinctam realiter nec formaliter significat, quae non significatur per hoc nomen, Socrateitas, [Page 14] secundum sic fingentes, nec▪ è converso; ergo homo non significat ali­quam rem quin sign ficetur per hoc nomen, humanitas, nec è converso▪ Probatio assumpt [...], quia si alterum illorum nominum, Socrates, & Socra­teitas, aliquid significat quod non significatur per reliquum; vel illud est natura specifica, & manifestum est quod illa aequaliter significatu [...] per utrumque vel per neutrum: vel esset materia, vel forma, vel com­positum, vel accidens, quae omnia sic dicentes negant; vel esset diffe­rentia illa individualis quam ponunt, quod dici non potest ab eis. Nam secundum eos, Socrates addit ultra naturam differentiam individualem, quia aliter Socrateitas nullo modo d [...]fferret ab humanitate, & per con­sequens secundum modum eorum loquendi, sicut humanitas est in Pla­tone, ita Socrateitas esset in Platone. Relinquitur ergo quod nihil à parte rei possunt ponere per hoc nomen Socrates significari, quin eo­dem modo significetur per hoc nomen Socrateitas, nec è converso; & per consequens Socrates & Socrateitas nullo modo distinguuntur à parte rei; & per consequens oportet eos concedere quod haec est vera, Socrates est Socrateitas. Ex quo sequitur quod Socrates est haec hu­manitas, demonstrando Socratem, & per consequens Socrates est hu­manitas, ab inferiori ad superius à parte praedicati; & ultra, ergo homo est humanitas.

Ex quibus omnibus sequitur quod secundum viam Aristotel. nihil significatur per hoc nomen, Home, quin significetur per hoc nomen hu­manitas; & è converso: Et hoc dico esse de intentione ejus, & ideo vel concederet illam de virtute sermonis, Homo est humanitas, vel negaret eam solum propter aliquod syneategorema aequivalenter inclusum in al­ [...]ero illorum nominum, sicut inferius ostendetur. Sed quamvis haec fuerit intentio Aristotel. tamen secundum veritatem Theologorum non est sic dicendum. Non enim hujusmodi sunt nomina synonyma, homo & humanitas, quamvis concedatur quod neutrum illorum aliquod syncate­gorema aequivalenter includeret; imo illa nomina possunt pro distinctis rebus supponere, & aliquam rem significat vel consignificat unum, quod reliquum nullo modo significat. Nam hoc nomen, Homo, vere sup­ponit pro filio Dei; & ideo filium Dei significat vel aliquo modo im­portat; hoc autem nomen, humanitas, non supponit pro filio Dei, nec ali­quo modo filium Dei significat, plus quam hoc nomen, Albedo; propter quod ista est concedenda, filius Dei est homo; haec autem falsa, silius Dei est humanitas: & ita cum non quodlibet quod importatur per unum illorum eodem modo importatur per reliquum, ideo non sunt synonyma.

Qualiter autem illa nomina non omnino idem significant videri fa­ciliter potest, si d [...]finitiones exprimentes quid nominis eorum inspici­antur; hoc enim nomen humanitas nihil significat nisi naturam unam compositam ex corpore & anima intellectiva, non connotando quod illa natura sustentetur ab aliquo supposito, puta à persona divina; nec quod non sustentetur; [...]deo semper pro illa natura supponit, propter quod nun­quam [Page 15] potest supponere pro filio Dei, cum filius Dei non potest esse illa natura. Hoc autem nomen Homo significat illam naturam, dando in­telligere illam naturam esse per se subsistentem, & non sustentatam ab aliquo supposito; vel esse sustentatam ab aliquo. Unde definitione ex­primente quid nominis posset sic definiri homo. Homo est natura com­posita ex corpore, & anima intellectiva à nullo supposito sustentata: Vel est aliquod suppositum talem naturam compositam ex corpore, & anima intellectiva sustentans. De quolibet enim homine illa descriptio pro altera parte verificatur. Nam haec est vera, Socrates est natura com­posita ex corpore, & anima intellectiva non sustentata ab aliquo supposito; quamvis haec sit falsa de virtute sermonis, Socrates est suppositum su­stentans talem naturam: Quod sit falsa patet, quia si Socrates sit sup­positum sustentans talem naturam, quaero pro quo supponit hoc nomen Socrates: si pro illa natura; ergo illa natura est sustentans talem na­turam, quod est falsum, quia illa non sustentat seipsam: si supponit pro aliquo alio ab illa natura, hoc est impossibile; quia vel supponit pro parte illius naturae, vel pro aliqua alia natura d [...]sparata ab illa natura, vel pro uno composito ex illa natura & aliquo alio: quorum quodlibet de se est falsum, & inferius satis apparebit falsitas ipsius. Et si dicatur quod So­crates supponit pro uno composito ex natura & differentia individuali, quod compositum sustentat naturam, hoc non valet, quia [...]icut inferius ostendetur nullum est tale compositum. Similiter hoc dato non eva­detur ratio; nam si Socrates sustentat naturam, oportet quod aliquam naturam individualem sustentet, sed nullam naturam individualem su­stentat; quia quaelibet natura individualis includit talem differentiam secundum illos, & ita unum suppositum ex natura & differentia indivi­duali includeret duas naturas quod est absurdum. Nec valet dicere quod subjectum in illa, Socrates sustentat naturam humanam, supponat pro uno composito ex natura singulari & negatione dependente ad aliud sup­positum. Tum quia tunc Socrates esset compositus ex affirmatione & negatione, quod est absurdum. Tum quia nihil reale substantiale potest componi ex talibus. Tum quia nullum tale compositum potest susten­tare naturam, cum natura non possit ad tale compositum dependere. Re­linquitur ergo quod haec est falsa de virtute sermonis, Socrates est sup­positum sustentans naturam humanam; haec tamen est vera, Socrates est natura composita ex corpore & anima intellectiva, à nullo alio supposito sustentata, & propter hoc est homo: haec tamen, filius Dei est homo, non est vera sub eodem sensu sicut prima, scilicet quod filius Dei sit talis na­tura composita ex corpore & anima intellectiva, sed quia filius Dei est suppositum sustentans talem naturam, & terminans ejus dependentiam.

Ex praedictis possunt elici diversae conclusiones. Una, quodquam­vis haec conceditur, homo est humanitas, haec tamen est falsa, omnis homo est humanitas, imo haec est vera, aliquis homo non est humanitas: si neutrum illorum nominum includeret aliquod syncategorema aequi­valenter, [Page 16] haec esset concedenda homo est humanitas, quia hic homo esset humanitas, demonstrando Socratem; quia non posset dari quod subjectum & praedicatum pro distinctis supponerent, sed pro eadem re; & per consequens propositio esset vera si nullum syncategorema nec ali­qua determinatio aequivalenter includeretur: hoc tamen concesso haec esset falsa, omnis homo est humanitas; quia haberet unam singularem falsam, scilicet illam, hic homo est humanitas, demonstrando filium Dei, & ita illae duae starent simul pro diversis singularibus, homo est huma­nitas, homo non est humanitas; & qui vellet illud concedere, deberet consequenter dicere quod aliquando abstractum praedicatur de concreto, & è converso; & aliquando non: & non tantum hoc, imo deberet di­cere, quod abstractum affirmatur & negatur vere de concreto particula­riter sumpto, & è converso; quamvis non universaliter sumpto, nisi forte successive. Oportet etiam concedere quod tale concretum de eodem vere affirmatur & negatur successive. Unde haec est nunc vera, haec hu­manitas est homo, demonstrando humanitatem quae est Socrates, se­cundum illam opinionem; & si illa humanitas assumeretur à verbo vel aliqua persona divina, haec esset falsa, haec humanitas est homo; & hoc, quia hoc nomen, homo, nunquam supponit pro illa re, scilicet huma­nitate, nisi quando non est unita; & ideo quia aliquando potest esse unita & aliquando non, ideo aliquando supponit pro illa, et aliquando non. Et ideo concretum aliquando praedicatur de abstracto & aliquando non, & similiter è converso.

Alia conclusio potest colligi ex praedictis, videlicet, quod omnis pro­positio composita ex tali concreto vel abstracto, vel aliquo aequivalenti tali concreto, per quam, ratione verbi vel alicujus determinationis ad­ditae, denotatur illa pro quibus stant subjectum & praedicatum esse di­stincta, falsa est, si sit universalis: Et hoc, si aliqua talis natura non sit assumpta; cujus ratio est, quia talia concreta & abstracta non supponunt pro distinctis rebus, nisi ratione personae divinae sustentantis naturam hu­manam; sicut patet in Christo: hoc patet, quia si sic, oporteret quod unum supponeret pro parte, & aliud pro toto, vel illa duo pro duabus partibus, vel pro duabus substantiis totaliter distinctis, vel unum pro substantia & aliud pro accidente; quorum quodlibet manifestum est esse falsum; non ergo supponunt pro distinctis rebus, nisi quando unum illorum sup­ponit pro persona divina. Ex quo sequitur, quod propositio denotans illa esse distincta falsa est. Ex quo sequitur, quod omnes tales propositiones de virtute sermonis, hoc est, secundum proprietatem sermonis, falsae sunt: Omnis homo habet humanitatem, omnis humanitas est in homine, omne animal habet animalitatem, & hujusmodi: quia cum nihil habeat se, nec aliquid sit in se, & per tales propositiones denotetur quod illud pro quo supponit subjectum est in illo pro quo supponit praedicatum, & hoc sit falsum, quia subjectum & praedicatum supponunt pro eodem, manife­stum est quod tales propositiones sunt falsae. Unde secundum Anselmum [Page 17] Monol. 10. capitulo, non proprie dicitur quod summa natura, quae Deus est, habet justitiam, sed proprie dicitur, quod summa natura est justitia: ita proptie non dicitur, quod hoc, demonstrando Socratem, habet huma­nitatem, sed quod est humanitas. Et ideo sicut tales propositiones re­cipiuntur et usitantur à sanctis, Deus habet justitiam, Deus habet bo­nitatem, et intelligentiam, in Deo est sapientia, et hujusmodi; tamen secundum proprietatem sermonis non sunt verae: ita praedictae conce­duntur non secundum proprietatem sermonis. Ex istis sequitur ulte­rius quod tales de virtute sermonis falsae sunt, Humanitas subsistit in sup­posito proprio, Proprium suppositum terminat dependentiam naturae; sed magis debet concedi, quod humanitas est homo sive suppositum.

Unde sciendum quod nisi aliquod syncategorema impediat hanc prae­dicationem, Humanitas est suppositum, debet absolute concedi; et hoc, supposito quod humanitas non sit unita, nam si esset unita statim desi­neret esse suppositum. Et ideo hoc nomen, suppositum, connotat quod non sit unita, ita quod haec sit definitio exprimens quid nominis sup­positi, vel aequivalens ei, Suppositum est res una completa, et non plures, à nullo supposito sustentata: ita quod loco istius nominis, suppositum, licitum sit ponere totam istam orationem, et è converso, quando sumitur significative: quo facto facile erit videre quae propositiones debent ne­gari, et quae concedi.

CAP. VIII. Ostendit aliqua abstracta aequivalenter aliqua syncatego­remata includere.

PErtractatis quibusdam quae principali proposito impertinentia vide­bantur, necessaria tamen; ad intentum redeundo, de alio modo no­minum abstractorum & concretorum tractabitur, ex quo aliqua quae praedicta sunt pate [...]ieri possunt.

Sunt enim quaedam nomina abstracta, vel esse possunt, ad placitum instituta, quae aequivalenter aliqua syncategoremata vel alias dictiones includunt, ita quod abstractum in significando aequivaleat concreto sumpto cum aliquo syncategoremate, vel [...]nm aliqua alia dictione vel dictionibus. Possunt enim utentes, si voluerint, uti una dictione loco plurium; sicut loco istius orationis, Homo est animal, possunt uti hac litera A, & loco istius totius, Tantum homo, possunt uti hac litera B, & sic de aliis: & si ita esset, possibile esset, quod concretum & abstra­ctum non supponerent pro distinctis rebus, nec significarent distinctas res, & tamen praedicatio unius de altero esset falsa; & quod aliquid prae­dicaretur de uno, & non de alio. Nam si illud abstractum, humanitas, aequivaleret in significando isti toti, homo secundum quod homo, vel [Page 18] homo in quantum homo, haec esset vera, homo currit; & haec falsa, hu­manitas currit, sicut illa est falsa, homo in quantum homo currit. Simi­liter si hoc nomen, humanitas, aequivaleret isti toti, homo necessario; ita quod haec dictio, humanitas, poneretur loco istius totius, homo ne­cessario, haec esset falsa, humanitas est homo; sicut illa est falsa, homo necessario est homo; nam nullus homo necessario est homo, sed tantum contingenter: et eodem modo haec est falsa, humanitas est alba, sicut haec, homo necessario est albus. Et per talem modum potest salvari, ubi­cunque placet, quod concretum et abstractum non significant distinctas res, nec pro distinctis rebus supponunt, et tamen praedicatio unius de alio est simpliciter falsa; ita quod aliquid praedicatur de uno, quod non praedicatur de alio. Et sic possunt aliqui dicere quod quantitas non est alia res à substantia et qualitate, et tamen quaelibet talis est falsa, sub­stantia est quantitas, qualitas est quantitas: si enim hoc nomen, quanti­tas, aequivaleret isti toti in significando, vel alteri consimili, necessario quantum quamdiu manet in rerum natura, haec esset falsa, etiam reti­nendo praedictam opinionem, substantia est quantitas; sicut illa est falsa, substantia necessario est quanta quamdiu manet in rerum natura: & sicut dicitur de ista ita posset dici de aliis, tam in divinis quam in creaturis. Per aliquem enim talem modum posset salvari, quod divina essentia & intellectus, & voluntas, nullo modo distinguuntur in Deo, & tamen haec est vera, Deus intelligit per intellectum; & haec falsa, Deus intel­ligit per voluntatem. Similiter posset dici de anima, quod anima nullo modo distinguitur ab intellectu & voluntate; & tamen haec erit vera, intellectus intelligit; & non illa, voluntas intelligit: & ita de multis aliis. Unde in talibus magis puto difficultatem vocalem dependentem ex Logica, quam realem; propter quod nesciens Logicam quinternos in­numeros circa talia inutiliter repleret, faciens difficultatem ubi nulla est difficultas, & deserens difficultates quas investigare deberet.

Est etiam advertendum, quod quamvis in locutione vulgari abstracta talia, aequivalentia multis dictionibus talibus in significando, raro vel nunquam habeantur: in dictis tamen Philosophorum, & sanctorum, frequenter inveniuntur abstracta usitata sic accipi. Unde sic accipit A­vicenna quinto Metaphysicae dicens, Equinitas non est aliud nisi equi­nitas tantum: illa enim ex se nec est unum nec multa, nec existens in his sensibilibus, nec in anima. Nihil aliud intendebat dicere, nisi quod equus non definitur, nec per unum, nec per multa; nec per esse in ani­ma, nec per esse in re extra; ita quod nullum illorum ponitur in defi­nitione ejus: & ita volebat quod hoc nomen, equinitas, secundum quod tunc utebatur eo, aequivaleret multis dictionibus, sive simul pro­ferantur, sive mediante verbo & copula. Unde non intelligebat quod equinitas est aliqua res, & tamen quod illa non esset realiter, una nec plures, nec in effectu; nec extra animam, nec in anima: hoc enim im­possiblie est & absurdum: sed intelligebat, quod nihil tale poni deberet [Page 19] in definitione ejus. Et quod haec sit intentio sua satis apparet intuenti verba. Unde dicit, cum ipsum, scilicet universale, fuerit homo, vel equus, haec intentio est alia praeter intentionem universalitatis, quae est humanitas, vel equinitas: definitio enim equinitatis est alia à defi­nitione unitatis; nec unitas continetur in definitione equinitatis, E­quinitas enim habet definitionem quae non eget unitate. Ex istis & aliis verbis suis, quae propter brevitatem omitto, satis patet quod non amplius intendit, nisi quod nihil tale ponitur in definitione equi vel equinitatis; & ita vult, quod hoc nomen equinitas aequivaleat in significando pluribus dictionibus. Aliter enim non sequitur, unum, multa, & hujusmodi, non ponuntur in definitione equinitatis; ergo equinitas non est una nec multa: sicut non sequitur, album non ponitur in definitione hominis, ergo homo non est albus.

Per praedicta posset impediri, secundum unam opinionem, talis modus arguendi, qui secundum vocem videtur syllogisticus; omnis res abso­luta est substantia vel qualitas, quantitas est res absoluta, ergo, quantitas est substantia vel qualitas: sicut ille modus arguendi, omne B est A, C est B, ergo, C est A, prohiberi potest ipsis vocabulis aliter insti­tutis; si enim B significaret idem quod homo, & A idem quod ani­mal, & C idem quod hoc totum, tantum risibile, ita quod semper loco istius totius, tantum risibile, sit licitum ponere hoc vocabulum, C, & è converso; tunc sicut non sequitur, omnis homo est animal, tantum risibile est homo, ergo tantum risibile est animal: ita non sequitur omne B est A, C est B, ergo, C est A: ita per modum istum no­minum abstractorum possunt salvari multa dicta autorum, quae de vir­tute sermonis falsa esse videntur.

Non solum autem potest abstractum aequivalere multis dictionibus in significando, sed hoc etiam potest convenire concretis, & aliis dictio­nibus: sic enim concedunt eruditi in Logica quod hoc fignum, totus, includit suum distribuibile, ut aequivaleat isti, quaelibet pars, quando sumitur syncategorimatice. Unde illa, totus Socrates est minor So­crate, aequivalet isti, quaelibet pars Socratis est minor Socrate: simili­ter hoc signum, quodlibet, includit suum distribuibile, ut aequivaleat isti, omne ens; aliter haec non esset intelligibilis, quodlibet est homo vel non homo. Sic etiam in multis verbis, ut in curro, subintelligitur prono­men primae personae; & ita hoc verbum, curro, aequivalet sibi ipsi & pronomini; & ita est de multis aliis: quod maxime necessarium est scire propter mentem autorum habendam. Non solum autem una dictio aliquando aequivalet multis dictionibus in significando, sed etiam addita alteri, totum resultans aequivalet composito ex pluribus, inter quae illud cui additur aliquando mutatur, vel secundum casum, vel se­cundum modum, vel secundum tempus: aliquando autem illud quod principalem locum tenebat in propositione, simpliciter resolvendo, & ultimate explicando quod importatur per illam orationem, est auferen­dum▪ [Page 20] ut patet in illa, generatio formae est in instanti; quae dum ex­ponitur, aufertur ly est, per quod dicebatur de inesse. Exemplum primi, quando dicitur Totus Socrates est minor Socrate: si totus syncategore­matice accipitur, aequivalet isti, quaelibet pars Socratis est minor So­crate; ubi loco istius recti, Socrates, ponitur ille obliquus, Socratis; & loco istius dictionis, totus, ponuntur illae duae dictiones, qualibet pars. Ita dicerent aliqui, quad illa propositio, generatio formae est in instanti, aequivalet isti, una pars formae non producitur ante aliam, sed omnes mul; ubi haec copula, est, cum adjuncto ablata est. Sic possent aliqui dicere, quod illa, quantitas est res absoluta, aequivalet isti, distantia partium est extensio, & si non esset substantia nec qualitas, esset res absoluta, si esset in rerum natura; & si ita esset, iste discursus non va­leret, omnis res absoluta est substantia vel qualitas, quantitas est res absoluta, ergo quantitas est substantia vel qualitas.

Et si dicatur quod per istam viam possum impedire quemlibet syllo­gismum, dicendo in aliquo terminorum aliquod tale aequivalenter in­cludi. Dicendum est, quod ad sciendum an aliquis discursus valeat, oportet praesupponere significata vocabulorum, & secundum hoc est judi­candum an sit bonus vel non: & quia de multis terminis est certum, quod secundum usum omnium nihil tale includunt aequivalenter, ideo simpliciter juxta regulas traditas est concedendum quod syllogismus valet vel non valet: de omni tamen discursu proposito posset Logicus dubitare an valeat, resolvendo terminos in suas definitiones exprimentes quid no­minis; quo facto, per regulas certas evidenter cognosceret quid de eo est dicendum.

Ad praedictum autem modum nominum abstractorum possunt reduci abstracta omnia privativa, & negativa, & nomina numeralia, & etiam omnia verbalia, & multa alia de quibus perscrutabimur. Et per talem modum faciliter possent negari tales propositiones, materia est privatio, aër est tenebrae, anima est peccatum; & hujusmodi. Item per istum modum salvari possunt tales propositiones, Deus non facit peccatum, Deus non est autor mali, & hujusmodi: & qualiter tales consequentiae non valent, Deus facit hoc, & hoc est malum; ergo Deus facit malum: ut in tractatu de fallaciis ostendetur.

CAP. IX. De nominibus concretis quorum abstracta supponunt pro multis, concreta vero pro uno.

REstat adhuc de alio modo concretorum & abstractorum nominum disserere. Unde quaedam sunt abstracta quae non supponunt nisi pro multis simul sumptis; concreta autem pro uno solo verificari possunt: sicut se habent populus & popularis, plebs & plebeius: quilibet enim homo quamvis potest esse plebeius & popularis, nullus tamen homo populus vel plebs esse potest. Inter nomina talia, illi qui ponunt nu­merum non esse rem distinctam â rebus numeratis, computare debent omnia concreta & abstracta nomina numerorum, si concreta & abstra­cta inter illa nomina reperiantur. Unde secundum talem opinionem debet concedi, quod multi homines & angeli sunt trinarius, quinarius, & sic de aliis: nisi forte velint talem praedicationem negare, dicendo quod tales termini in significando aequivalent multis dictionibus, modo quo dictum est in capitulo praecedenti de multis dictionibus, saltem se­cundum usum antiquorum.

De concretis & abstractis illa sufficiant, quamvis forte alii modi nominum concretorum & abstractorum possent assignari. Nec aliquis me reprehendat si in hoc opere aliquid omitto; quia non promitto me omnia tractare discretissime, & nihil scrutandum studiosis relinquere, sed aliqua brevia ad utilitatem simplicium velle percurrere.

CAP. X. De divisione nominum in mere absoluta & connotativa.

POstquam de nominibus concretis & abstractis est discussum, nunc de alia divisione nominum, quibus scholastici frequenter utuntur, est dicendum. Unde sciendum est, quod nominum quaedam sunt mere absoluta, quaedam sunt mere connotativa. Mere autem absoluta sunt illa, quae non significant aliquid principaliter, & aliud vel idem secundario; sed quicquid significatur per tale nomen aeque primo signi­ficatur: sicut patet de hoc nomine, animal, quod non significat nisi boves, asinos, & homines, & sic de aliis animalibus; & non significat unum primo & aliud secundario, ita quod necesse sit aliquid significari in recto & aliud in obliquo, nec in definitione exprimente quid no­minis oportet ponere talia distincta in diversis casibus, vel aliquod ver­bum adjectivum: imo proprie loquendo talia nomins non habent de­finitionem [Page 22] exprimentem quid nominis, quia proprie, unius nominis ha­bentis definitionem exprimentem quid nominis est tantum una definitio explicans quid nominis; sic scilicet quod talis nominis non sunt di­versae orationes exprimentes quid nominis, habentes partes distinctas, quarum aliqua significat aliquid quod non eodem modo importatur per aliam partem alterius orationis: sed talia, quantum ad quid nominis, pos­sunt aliquo modo pluribus orationibus non easdem res secundum suas partes significantibus explicari, & ideo nulla earum proprie est de­finitio exprimens quid nominis: verbi gratia, Angelus est nomen mere absolutum, si non sit nomen officii sed tantum substantiae, & istius nominis non est aliqua una definitio exprimens quid nominis; nam unus explicat quid hoc nomen significat sic dicendo, intelligendo per angelum aliquam substantiam abstractam à materia. Alius sic, angelus est substantia intellectualis & incorporalis. Et alius sic, angelus est substantia simplex non composita cum alio: & ita bene explicat unus quid significat hoc nomen, sicut alius; & tamen aliquis terminus positus in una oratione significat aliquid quod non significatur eodem modo per terminum alterius orationis, & ideo nulla earum est proprie definitio exprimens quid nominis: et ita est in aliis nominibus mere absolutis, quod stricte loquendo nullum eorum habet definitionem exprimentem quid nominis: talia autem nomina sunt ejusmodi, homo, animal, capra, arbor, ignis, terra, aqua, coelum, albedo, nigredo, calor, dulcedo, odor, sapor, et hujusmodi.

Nomen autem connotativum est illud quod significat aliquid prima­rio, et aliquid secundario: et tale nomen proprie habet definitionem ex­primentem quid nominis; et frequenter oportet ponere aliquid illius definitionis in recto, et aliud in obliquo; sicut est de hoc nomine, al­bum, nam habet definitionem exprimentem quid nominis, in qua una dictio ponitur in recto et alia in obliquo. Unde si quaeratur quid sig­nificat hoc nomen, album; dices quod idem quod illa oratio tota, ali­quid informatum albedine, vel aliquid habens albedinem: et patet quod una pars orationis istius ponitur in recto et alia in obliquo. Potest etiam aliquod verbum aliquando cadere in definitione exprimente quid nominis; sicut si quaeras quid significat hoc nomen, causa, potest dici quod idem quod haec oratio, aliquid ad cujus esse sequitur aliud, vel ali­quid potens producere aliquid. Hujusmodi autem nomina connotativa sunt omnia nomina concreta primo modo dicta, de quibus dictum est in quinto capitulo; et hoc, quia talia concreta significant unum in recto et aliud in obliquo, hoc est dictu, in definitione exprimente quid ne­minis debet poni unus rectus significans unam rem, et alius obliquus significans aliam rem; sicut patet de omnibus talibus, justus, albus, ani­matus, et sic de aliis. Hujusmodi etiam nomina sunt omnia nomina re­lativa; quia semper in eorum definitionibus ponuntur diversa, idem diversis modis, vel diversa, significantia: sicut patet de hoc nomine, [Page 23] simile; si definiatur debet dici sic, Simile est aliquid habens qualitatem talem, qualem habet aliud: vel aliquo modo consimili definiri debet. Unde de exemplis non est magna cura. Ex quo patet quod hoc com­mune, nomen connotativum, est commune ad omne nomen relativum; & hoc, accipiendo hoc commune, nomen connotativum, largissime: non tamen è converso. Talia etiam nomina sunt omnia nomina per­tinentia ad genus quantitatis, secundum eos qui ponunt quantitatem non esse aliam rem à substantia & qualitate: sicut corpus secundum eos debet poni nomen connotativum. Unde secundum eos debet dici, quod corpus non est aliud, nisi aliqua res habens partem distantem à parte secundum longum, latum, & profundum. Et quantitas continua & permanens est res habens partem distantem à parte; ita quod illa sit definitio exprimens quid nominis ipsius. Tales consequenter habent ponere, quod figura, curvitas, rectitudo, latitudo, & hujusmodi sunt no­mina connotativa: imo qui ponunt quod quaelibet res est substantia vel qualitas, habent ponere, quod omnia contenta in aliis praedicamentis à substantia & qualitate sunt connotativa, sicut ostendetur inferius. Sub istis nominibus etiam comprehenduntur talia nomina, unum, bonum, verum, intellectus, potentia, actus, intelligibile, voluntas, volibile, & hujusmodi. Unde de intellectu est sciendum, quod habet talem defi­nitionem quid nominis, Intellectus est anima potens intelligere: ita quod anima importatur per unam partem, & actus intelligendi per aliam par­tem. Hoc autem nomen, intelligibile, est nomen connotativum, & significat intellectum tam in recto quam in obliquo, quia definitio sua est ista, Intelligibile est aliquid apprehensibile ab intellectu: ibi intel­lectus significatur, & per hoc nomen aliquid apprehensibile, sicut & quodlibet aliud; & per illum obliquum, intellectu. Et eodem modo dicendum est de vero & bono; quia verum, quod ponitur convertibile cum ente, significat idem quod intelligibile; bonum etiam quod est convertibile cum ente, significat idem quod haec oratio, aliquid secun­dum rectam rationem volibile & diligibile.

CAP. XI. De divisione nominum ad placitum significantium, per nomina primae impositionis, & secundae impositionis, sive intentionis: & quid utrumque sit.

POsitis divisionibus quae possunt competere tam terminis naturaliter significantibus, quam terminis ad placitum institutis, dicendum est de quibusdam divisionibus competentibus terminis ad placitum in­stitutis. Est igitur prima divisio talis. Nominum ad placitum signi­ficantium quaedam sunt nomina primae impositionis, quaedam sunt no­mina [Page 24] secundae impositionis. Nomina secundae impositionis sunt no­mina imposita ad significandum signa ad placitum instituta, & illa quae consequuntur talia signa, sed non nisi dum sunt signa.

Veruntamen hoc commune, nomen secundae impositionis, dupliciter potest accipi; scilicet large, & tunc omne illud est nomen secundae im­positionis quod significat voces ad placitum institutas, sed non nisi quando sunt ad placitum institutae; sive illud nomen sit commune etiam intentionibus animae, quae sunt signa naturalia, sive non. Talia autem nomina sunt hujusmodi, nomen, & pronomen, conjunctio, verbum, casus, numerus, modus, tempus, & hujusmodi: accipiendo illa voca­bula illo modo quo utitur eis Grammaticus. Et vocantur illa nomina nominum, quia non imponuntur nisi ad significandum partes orationis, & hoc non nisi dum illae partes sint significativae. Illa enim nomina quae ita bene praedicantur de vocibus quando non sunt significativae, sicut quando sunt significativae, non vocantur nomina secundae impositionis; & ideo talia nomina, qualitas, prolatum, vox, & hujusmodi, quamvis significent voces ad placitum institutas, & verificentur de his, quia tamen illa significarent easdem si non essent significativae, sicut nunc, ideo non sunt nomina secundae impositionis: sed ly nomen est nomen secundae impositionis; quia nec ista vox, homo, nec aliqua alia, ante­quam imponeretur ad significandum, erat nomen; similiter ly hominis antequam imponeretur ad significandum nullius casus erat: & ita de aliis. Stricte autem dicitur nomen secundae impositionis, illud quod non significat nisi signa ad placitum instituta; ita quod non potest compe­tere intentionibus animae quae sunt naturalia signa: cujusmodi sunt talia, figura, conjugatio, & hujusmodi. Omnia autem talia nomina alia ab istis, quae scilicet non sunt nomina secundae impositionis, nec uno modo, nec alio modo, vocantur nomina prima impositionis. Veruntamen no­men prima impositionis potest dupliciter sumi; large, & sic omnia no­mina quae non sunt nomina secundae impositionis, sunt nomina primae impositionis, & sic talia signa syncategorematica, omnis, nullus, aliquis, quilibet, & hujusmodi, sunt nomina primae impositionis. Aliter potest accipi stricte, & tunc sola nomina categorematica quae non sunt nomina secundae impositionis vocantur nomina primae impositionis.

Nomina autem primae impositionis, stricte accipiendo, sunt in duplici differentia; quia quaedam sunt nomina primae intentionis, & quaedam sunt nomina secundae intentionis. Nomina secundae intentionis di­cuntur illa, quae praecise imposita sunt ad significandum intentiones animae, quae sunt signa naturalia; & alia signa ad placitum instituta; vel consequentia talia signa: & talia nomina sunt, genus, species, uni­versale, praedicabile, & hujusmodi; quia talia nomina non sunt nisi in­tentiones animae, quae sunt signa naturalia; aut signa voluntarie in­stituta. Unde potest dici quod hoc commune, nomen secundae inten­tionis, [Page 25] potest accipi stricte, & large. Large illud dicitur nomen secundae intentionis, quod significat intentiones animae quae sunt naturalia signa; sive etiam significet signa ad placitum instituta, tantum dum sunt signa, sive non: & sic aliquod nomen secundae intentionis est etiam nomen se­cundae impositionis. Stricte autem illud dicitur solum nomen secundae intentionis, quod praecise significat intentiones animae quae sunt natu­ralia signa: & sic accipiendo, nullum nomen secundae intentionis est nomen secundae impositionis. Nomina autem primae intentionis vo­cantur omnia nomina alia à praedictis; quae videlicet significant aliquas res quae non sunt signa, nec consequentia talia signa: cujusmod▪ sunt omnia talia, homo, animal, Socrates, Plato, albedo, album, bonum, verum, & hujusmodi; quorum aliqua significant praecise res quae non sunt signa nata supponere pro illis; aliqua vero significant talia signa, & simul cum hoc alias res.

Ex quibus omnibus colligi potest, quod quaedam nomina significant praecise signa ad placitum instituta, & non nisi dum sunt signa. Quae­dam autem praecise significant signa; sed tam ad placitum instituta, quam signa naturalia. Quaedam vero significant praecise res, quae non sunt signa talia quae sunt partes propositionis. Quaedam vero significant & tales res quae non sunt partes propositionis vel orationis, & etiam signa talia; cujusmodi sunt talia nomina, res, ens, aliquid, & hujus­modi.

CAP. XII. Ostendit quid est intentio prima, quid secunda; & qua­liter differunt.

ET quia dictum est in praecedenti capitulo, quod quaedam sunt no­mina primae intentionis, & quaedam secundae intentionis; & quia ignorantia vocabulorum multis est errandi occasio; ideo inci­dentaliter videndum est quid sit intentio, & quid prima, quid secunda, & quomodo distinguuntur.

Est igitur primo sciendum, quod intentio animae vocatur quoddam ens in anima, natum significare aliquid. Unde, sicut prius dictum est, ad modum quo scriptura est signum secundarium vocis, (quia sicut inter signa ad placitum instituta voces obtinent principatum,) ita voces secun­daria signa sunt illorum, quorum intentiones animae sunt primaria signa; & pro tanto dicit Aristot. quod voces sunt earum, quae sunt in anima, passionum notae.

Illud autem existens in anima quod est signum rei, ex quo propositio mentalis componitur ad modum quo propositio vocalis componitur ei vocibus, aliquando vocatur intentio animae, aliquando conceptus animae, [Page 26] aliquando passio animae, aliquando similitudo rei. Et Boetius in com­mento super libros perihermini [...]s vocat intellectum. Unde vult quod propositio mentalis componitur ex intellectibus; non quidem ex intel­lectibus qui sunt realiter animae intellectivae; sed ex intentionibus quae sunt quaedam signa in anima significantia aliqua, ex quibus propositio mentalis componitur. Unde quando aliquis profert propositionem vo­calem, prius format interius propositionem unam mentalem, quae nulli­us idiomatis est, in tantum quod multi formant frequenter interius pro­positiones aliquas, quas tamen propter defectum idiomatis exprimere nesciunt: partes talium propositionum mentalium vocantur, conceptus, intentiones, similitudines, et intellectus.

Sed quod est in anima id quod est tale signum? Dicendum est quod circa istud sunt diversae opiniones. Aliqui enim dicunt, quod non est nisi quoddam fictum per animam. Alii, quod est quaedam qualitas subjective existens in anima, distincta ab actu inteliigendi: alii dicunt, quod est actus intelligendi. Et pro [...]stis est ratio illa, quod frustra fit per plura quod potest fieri per pauciora: omnia autem quae salvantur ponendo aliquid distinctum ab actu intelligendi, possunt salvari si­ne tali distincto; eo quod supponere pro alio, & significare aliud, ita potest competere actui intelligendi, sicut illi ficto: ergo praeter actum intelligendi non oportet ponere aliquid aliud. De istis autem opinioni­bus inferius perscrutabimur; ideo pro nunc sufficiat, quod intentio est quoddam in anima, quod est signum naturaliter significans aliquid pro quo potest supponere: vel, quod potest esse pars propositionis mentalis.

Tale autem duplex est: 1. Unum, quod est signum alicujus rei quae non est tale signum; sive significet tale signum cum hoc, sive non: & illud vo­catur intentio prima; qualis est intentio animae praedicabilis de omni­bus hominibus, & similiter intentio praedicabilis de omnibus albedini­bus; & sic de aliis. Veruntamen sciendum quod intentio prima dupli­citer accipitur, stricte & large. Large dicitur intentio prima, omne signum intentionale existens in anima, quod non significat intentiones vel signa praecise: sive sit signum, stricte accipiendo signum, pro illo quod sic significat, quod natum est supponere in propositione pro suo significato: sive sit signum, large accipiendo signum, illo modo quo dicimus syncategorema significare; & illo modo verba mentalia, & syn­categoremata mentalia, adverbia, conjunctiones, & hujusmodi, possunt dici intentiones primae. Stricte autem vocatur intentio prima nomen mentale natum pro suo significato supponere. 2. Intentio autem secundae est illa, quae est signum talium intentionum primarum: cujusmodi sunt tales intentiones, genus, species, & hujusmodi. Sicut enim de omnibus hominibus praedicatur una intentio communis omnibus hominibus, sic dicendo, ille homo est homo, ille homo est homo, & ille homo est homo, & sic de singulis: ita de illis intentionibus quae significant & supponunt pro rebus quae non sunt signa praedicatur una intentio [Page 27] [...] [Page 26] [...] [Page 27] communis eis; sic dicendo, haec species est species, & illa species est species, & sic de aliis: Similiter sic dicendo, animal est genus, lapis est genus, color est genus, & sic de aliis, praedicatur una intentio de in­tentionibus; ad modum quo in talibus, homo est nomen, albedo est nomen, praedicatur unum nomen de diversis nominibus. Et ideo sicut nomina secundae impositionis significant ad placitum nomina primae impositionis; ita secunda intentio naturaliter significat primam: & sicut nomen primae impositionis significat alia quam nomina, ita prima intentio significat alias res quam intentiones. Potest etiam dici, quod intentio secunda potest accipi stricte, pro intentione quae signi­ficat praecise primas intentiones; vel large, pro intentione quae signi­ficat intentiones & signa ad placitum instituta, si tamen sint aliqua talia.

CAP. XIII. De divisione nominum per Aequivocum & Univocum.

POst praedicta sequitur tractare de divisione terminorum ad placi­tum institutorum, quae est per aequivocum et univocum: quamvis enim Aristot. in praedicamentis tractet de aquivocis, univocis, & denominativis, tamen ad praesens intendo tantum de univocis & ae­quivocis tractare, quia de denominativis dictum est.

Unde sciendum est quod sola vox, vel aliquod signum ad pla­citum institutum, est aequivocum, vel univocum; ideo intentio ani­mae, vel conceptus, nec est univocus, nec aequivocus, proprie lo­quendo.

Est autem illa vox aequivoca, quae significans plura non est signum sub­ordinatum uni conceptui, sed est signum unum pluribus conceptibus, sive animae intentionibus, subordinatum. Et hoc intendit Aristot. quando dicit, Nomen commune esse idem, & rationem substantiae diversam; hoc est, conceptus vel intentiones animae, (cujusmodi sunt descriptio­nes, vel definitiones, vel etiam conceptus simplices,) sunt diversi, tamen vox una est. Hoc expresse patet de dictione diversorum idioma­tum, nam in uno idiomate imponitur ad significandum illud idem quod significatur per unum conceptum, in alio imponitur ad significandum illud idem quod significatur per alium conceptum, & ita pluribus conceptibus seu passionibus animae subordinatur in significando. Tale autem aequivocum est duplex. Unum est aequivocum à casu; quando scilicet vox pluribus conceptibus subordinatur, & ita uni, ac si non alteri subordinaretur; & ita significat unum, ac si non significaret ali­ud: sicut est de hoc nomine Socrates, quod imponitur pluribus ho­minibus. Aliud est aequivocum à consilio, quando vox imponitur [Page 28] alicui vel aliquibus primo, & subordinatur uni conceptui, & postea, propter aliquam similitudinem significati ad aliquod aliud, vel propter a­liquam aliam rationem, imponitur illi alteri; ita quod non imponeretur illi alteri, nisi quia primo imponebatur alteri priori: sicut est de hoc no­mine, homo; homo enim primo imponebatur ad significandum omnia animalia rationalia, ita quod imponebatur ad significandum omne illud quod continetur sub his conceptibus simul sumptis, animal rationale; postea utentes, videntes similitudinem inter talem hominem & imagi­nem hominis, utebantur quandoque hoc nomine homo pro tali ima­gine; ita quod nisi hoc nomen homo fuisset prius impositum hominibus, non uterentur nec imponerent hoc nomen homo ad significandum vel standum pro tali imagine: & propter hoc dicitur aequivocum à con­silio.

Univocum autem dicitur omne illud quod est subordinatum uni con­ceptui, sive significet plura sive non; tamen proprie loquendo non est univocum nisi significet, vel natum sit significare, plura aeque primo; ita tamen quod non significet illa plura, nisi quia una intentio animae significat illa: ita quod sit signum subordinatum in significando uni signo naturali, quod est intentio seu conceptus animae.

Talis autem divisio non tantum competit nominibus, sed etiam verbis, & universaliter cuicunque partium orationis; imo etiam sic, quod aliquid potest esse aequivocum, eo quod potest esse diversarum par­tium orationis, puta tam nomen quam verbum, vel tam nomen quam participium, vel adverbium; & sic de aliis partibus orationis.

Est autem intelligendum, quod illa divisio terminorum per aequivo­cum & univocum non est simpliciter per opposita, ita quod haec oratio sit falsa, aequivocum est univocum; imo est vera, quia vere & realiter eadem vox est aequivoca & univoca, sed non respectu eorundem; sicut idem est pater & filius, non tamen respectu ejusdem; & idem est simile & dissimile, non tamen eidem per idem. Unde si sit aliqua dictio di­versorum idiomatum, manifestum est quod potest esse univoca in utro (que) idiomate. Unde ille qui sciret alterum idioma tantum, nunquam pro­positionem in qua poneretur distingueret; scienti tamen utrumque idioma esset aequivoca. Unde sciens plura idiomata in multis casibus distingueret propositiones in quibus talis dictio poneretur; & ita idem terminus est uni univocus, & alteri aequivocus. Ex praedictis colligi potest, quod non semper univocum habet unam definitionem, quia non semper proprie definitur, & ideo quando Aristot. dicit. Univoca sunt quorum nomen est commune, &c. accipit rationem pro intentione animae cui, tanquam primario signo, vox subordinatur.

Est autem sciendum quod univocum dupliciter accipitur; scilicet large, pro omni voce vel signo ad placitum instituto, correspondenti uni conceptui. Aliter accipitur stricte, pro aliquo tali praedicabili per se primo modo de aliquibus quibus est univocum, vel de pronomine de­monstrante [Page 29] aliquam rem. Terminus autem denominativ [...]s ad praesens accipi dupliciter potest; scilicet stricte, & sic terminus incipiens sicut abstractum incipit, non habens consimilem finem, & significans acci­dens, dicitur terminus denominativus: sicut à fortitudine fortis, & à justitia justus. Aliter dicitur large, terminus habens consimile prin­cipium cum abstracto, sed non consimilem finem; sive significet acci­dens, sive non; sicut ab anima dicitur animatus. Et haec de divisionibus terminorum sufficiant, si autem aliqua alicubi sunt omissa alias supple­buntur.

CAP. XIV. De hoc termino, universale, & de singulari, ejus opposito.

CUm igitur non sufficiat Logico tantum generalis notitia termi­norum, sed oporteat cognoscere terminos in speciali magis, ideo postquam de divisionibus generalibus terminorum tractatum est, de quibusdam contentis sub aliqua illarum divisionum prosequendum est.

Est igitur primo tractandum de terminis secundae intentionis, se­cundo de terminis primae intentionis. Dictum est autem prius, quod termini secundae intentionis sunt tales, universale, genus, species, & sic de aliis: & ideo de illis quae ponuntur quinque universalia est modo dicendum. Primo tamen dicendum est de hoc communi, universale, quia praedicatur de omni universali, & etiam de singulari, sibi op­posito.

Est autem sciendum quod singulare potest sumi dupliciter. Uno modo hoc nomen, singulare, significat illud quod est unum & non plura. Et hoc modo, tenentes quod universale est quaedam qualitas mentis praedi­cabilis de pluribus, non tamen pro se sed pro illis pluribus, dicere habent quod quodlibet unversale est vere & realiter singulare: quia sicut quaelibet vox, quantumcunque communis per institutionem, est vere & realiter singularis & una numero, quia est una vox & non plures: ita quodlibet universale est singulare.

Aliter accipitur hoc nomen, singulare, pro omni eo quod est unum & non plura, & est signum alicujus singularis, primo m [...]do accipiendo sin­gulare, nec est natum esse signum plurium. Et sic nullum universale est singulare, quia quodlibet universale natum est esse signum plurium, & natum praedicari de pluribus. Unde vocando universale Aliquid quod non est unum numero, quam acceptionem multi attribuunt universali, dico quod nihil est universale; nisi forte [...]bu [...]entur vocabulo, dicendo po­pulum non esse unum numero, & esse universale; sed [...]uerile esset.

Dicendum est igitur quod quodlibet universale est una re [...] singularis, [Page 30] & ideo non est universale nisi per significationem, quia est signum plu­rium. Et hoc est quod Avicen. dicit quinto Meta. Una forma apud intellectum est relata ad multitudinem, & secundum hunc respectum est universale, quoniam ipsum est intentio in intellectu cujus operatio non variatur ad quodcunque aspexeris. Et sequitur, haec forma, quamvis in comparatione individuorum sit universalis, tamen in comparatione animae singularis in qua imprimitur est individua; ipsa enim est una ex sormis quae sunt in intellectu. Vult dicere, quod universale est una in­tentio singularis ipsius animae nata praedicari de pluribus, non pro se, sed pro ipsis rebus: ita quod per hoc, quod ipsa nata est praedicari de pluribus non pro se sed pro illis pluribus, illa dicitur universalis; propter hoc autem, quod est una forma existens realiter in intellectu, dicitur sin­gulare. Et ita singulare primo modo dictum praedicatur de universali, non tamen secundo modo dictum. Ad modum quomodo dicimus quod sol est causa universalis, & tamen vere est res particularis & singularis. Dicitur enim sol universalis causa, quia est causa plurium, scilicet omni­um istorum inferiorum generabilium & corruptibilium; & dicitur res particularis quia est una res, & non plures res: sic intentio animae dicitur universalis, quia est signum praedicabile de pluribus; & dicitur singularis quia est una res & non plures.

Veruntamen sciendum est quod Universale duplex est. Quoddam est universale naturale, quod est signum naturale praedicabile de pluribus; ad modum quo fumus naturaliter significat ignem, & gemitus infirmi dolorem, & risus interiorem laetitiam: & tale universale non est nisi intentio animae; ita quod nulla substantia extra animam, nec aliquod accidens extra animam, est tale universale. Et de tali loquar in capi­tibus sequentibus. Aliud est universale per voluntariam institutionem; & sic vox prolata, quae est vere qualitas una numero, est universalis, quia est signum voluntarie institutum ad significandum plura. Unde sicut vox dicitur communis, ita potest dici universalis; sed hoc n [...] habet ex natura rei, sed tantum ex placito instituentium.

CAP. XV. Ostendit per rationes quod nullum universale sit aliqua res extra animam.

ET quia non sufficit ista narrare nisi etiam ratione probentur, ideo pro praedictis aliquas rationes adducam, necnon & auctoritatibus confirmabo.

Quod enim nullum universale sit aliqua substantia extra animam ex­istens evidenter probari potest. Primo sic: Nullum universale est substantia singularis & una numero; si enim diceretur quod sic, sequi­tur [Page 31] quod Socrates erit aliquod universale, quia non est major ratio quod unum universale sit una substantia singularis quam alia; nulla ergo substantia singularis est aliquod universale: omnis vero substantia est una numero & singularis, quia omnis res est una res & non plures; si enim est una res & non plures, est una numero, hoc enim apud omnes vocatur unum numero.

Si autem aliqua substantia est plures res, vel est plures res singulares, vel plures res universales: si primum detur, sequitur quod aliqua sub­stantia erit plures homines; & tunc quamvis universale distinguatur à particulari uno, non tamen à particularibus. Si autem aliqua substantia erit plures res universales, accipio unam illarum rerum universalium, & quaero; aut est plures res, aut una & non plures: si secundum detur, sequitur quod est singulare: si primum detur, quaero; aut est plures res singulares, aut plures res universales: & sic erit processus in infinitum; vel dabitur quod nulla substantia est universalis, ita quod non sit singu­laris.

Item, si aliquod universale erit substantia una existens in substantiis singularibus, distincta ab eis, sequeretur quod posset esse sine illis; quia omnis res prior alia naturaliter potest per divinam potentiam esse sine ea: sed consequens est absurdum, igitur.

Item, si illa opinio esset vera, nullum individuum posset creari, si aliquod individuum praeexisteret; quia non totum esse caperet de nihilo, si universale, quod est in eo, prius fuit in alio. Propter idem sequitur, quod Deus non posset unum individuum simpliciter annihilare nisi cae­tera individua destrueret: quia si annihilaret aliquod individuum, de­strueret totum quod est de essentia illius individui; & per consequens de­strueret illud universale quod est in eo & aliis; & per consequens alia non manent, cum non possent manere sine parte suae substantiae, quale ponitur illud universale.

Item, tale universale non posset poni aliquid totaliter extra essentiam individui, erit igitur de essentia individui; & per consequens compo­nitur individuum ex universalibus, & ita individuum erit magis univer­sale quam singulare.

Item sequitur, quod aliquid de essentia Christi erit miserum & dam­natum; quia illa natura communis existens realiter in Christo & in damnato erit damnata, quia in J [...]da; hoc autem est absurdum, igitur.

Aliae rationes multae possunt adduci quas causa brevitatis pertranseo.

Et eandem conclusionem confirmo per auctoritates. Primo per Aristot. 7. Meta. tractantem quaestionem istam, an universale sit substanti [...], demonstrat quod nullum universale est substantia; unde dicit, impossi­bile est substantiam esse quodcunque universaliter dictorum. Item 10. Meta. dicit, si igitur nullum universalium esse substantiam est possi­bile, sicut in sermonibus de substantia & ente dictum est, nec ipsum hoc, substantia, est ut aliquid unum pr [...]ter multa. Ex quibus patet, quod [Page 32] secundum intentionem Aristot. nullum universale est substantia, quam­vis supponat pro substantiis.

Item Commentator. 7. Meta. com. 4. 4. dicit, in individuo non est substantia, nisi materia & forma particularis ex quibus componitur. Item ibidem comment. 45. Dicamus igitur quod impossibile est ut ali­quid illorum quae sunt universalia sit substantia alicujus rei, etsi declaret substantias rerum. Item ibidem comment. 47. Impossibile ut illa sin [...] partes substantiarum existentium per se. Item 4. Meta. comment. 2. Universale non est substantia, nec genus. Item 10. Meta. comment. 6. Cum universalia non sint substantiae, manifestum est quod ens commune non est substantia existens extra animam.

Ex praedictis auctoritatibus potest colligi, quod nullum universale est substantia, qualitercunque consideretur. Unde consideratio intellectus non facit quod aliquid sit substantia vel non substantia, quamvis signifi­catio termini faciat quod de illo, non pro se, praedicetur hoc nomen sub­stantia, vel non praedicetur: sicut si ille terminus canis, in hac pro­positione, canis est animal, stet pro animali latrabili, vera est; si pro caelesti sydere, falsa est: quod tamen eadem res propter unam conside­rationem sit substantia, & propter aliam non sit substantia, est impossi­bile. Et ideo simpliciter est concedendum, quod nullum universale est substantia quomodocun (que) consideretur; sed quodlibet universale est in­tentio animae, quae secundum unam opinionem probabilem ab actu in­telligendi non distinguitur. Unde dicunt, quod intentio qua intelligo homines, est signum naturale sign [...]ficans hominem; ita naturale, sicut gemitus est signum infirmitatis vel doloris: & est tale signum quod potest stare pro hominibus in propositionibus mentalibus, sicut vox potest stare pro rebus in propositionibus vocalibus.

Quod enim universale sit intentio animae satis exprimit Avicen. 5. Meta. ubi dicit, dico igitur quod universale tribus modis dicitur. Dicitur enim universale, quod praedicatur de pluribus in actu, sicut homo. Dicitur enim universale intentio, quam nihil prohibet opi­nari quin praedicetur de multis. Ex quo patet, quod universale est in­tentio animae nata praedicari de multis. Quod etiam ratione confir­mari potest; nam omne universale de multis est praedicabile, sed sola intentio animae vel signum voluntarie institutum natum est praedicari de multis, & non substantia aliqua; ergo sola intentio animae vel signum voluntarie institutum est universale: sed nunc non utor signo univer­saliter, pro signo voluntarie instituto; sed pro illo quod naturaliter est universale. Quod autem substantia non sit nata praedicari, patet: quia si sic, sequeretur quod propositio componeretur ex substantiis particula­ribus; & per consequens subjectum erit Romae & praedicatum Oxoniae, quod est absurdum. Item propositio vel est in mente, vel in voce, vel in scripto; hujusmodi autem non sunt substantiae particulares; constat ergo quod nulla propositio ex substantiis componi potest, componitu [...] [Page 33] autem ex universalibus; universalia ergo non sunt substantiae ullo modo.

CAP. XVI. De opinione Scoti circa universale, & ejus improbatione.

QUamvis multis sit perspicuum, quod universale non est aliqua substantia extra animam, existens in individuis, distincta re­aliter ab eis; videtur tamen aliquibus, quod universale aliquo modo est extra animam, & in individuis; non quidem distinctum ab his realiter, sed tantum formaliter. Unde dicunt, quod in Socrate est natura humana, quae contrahitur ad Socratem per unam differentiam individualem, quae ab illa natura non distinguitur realiter, sed for­maliter: unde non sunt duae res, una tamen non est formaliter alia.

Sed haec opinio videtur esse irrationabilis: quia in creaturis non potest esse aliqua distinctio qualitercunque extra animam, nisi ubi sunt res distinctae; si ergo inter illam naturam & illam differentiam sit qua­liscunque distinctio, oportet quod sint res realiter distinctae. Probo sic per syllogismum; haec natura non est distincta formaliter ab hac na­tura: haec differentia individualis est distincta formaliter ab hac na­tura: ergo haec differentia individualis non est haec natura. Item, eadem res non est communis & propria, sed secundum eos differentia in­dividualis est propria, universale autem est commune: ergo nullum uni­versale & differentia individualis sunt eadem res. Item, eidem rei non possunt convenire opposita; commune & proprium sunt opposita: ergo eadem res non est communis & propria; quod tamen sequitur si diffe­rentia individualis & natura communis essent eadem res. Item, si na­tura communis esset eadem realiter omni differentiae individuali, ergo tot essent realiter naturae communes quot sunt differentiae individuales▪ & per consequens nullum eorum erit commune, sed quodlibet erit pro­prium differentiae cui est eadem realiter. Item, quaelibet res seipsa & non per aliud distinguitur à quocunque distinguitur; sed alia est hu­manitas Socratis, & alia Platonis: ergo seipsis distinguuntur; non ergo per differentias additas. Item, secundum Aristot. quaecunque dif­ferunt specie differunt numero; sed natura hominis & asini seipsis di­stinguuntur specie: ergo seipsis differunt numero; ergo seipsa quaelibet earum est una numero. Item, quod per nullam potentiam potest com­petere pluribus, per nullam potentiam est praedicabile de pluribus; sed talis natura, si sit eadem realiter cum differentia individuali, per nullam potentiam potest convenire pluribus; quia nullo modo potest convenire alteri individuo: ergo per nullam potentiam potest esse praedicabile de pluribus; & per consequens per nullam potentiam potest esse univer­sale. Item, accipio illam differentiam individualem & naturam quam [Page 34] contral [...]t, & quaero: aut inter ea est major distinctio quam inter duo individua, aut minor: non major, quia non differunt realiter, individua autem differunt realiter; nec minor, quia tunc essent ejusdem rationis, sicut duo individua sunt ejusdem rationis; & per consequens, si unum est de se unum numero, & reliquum erit unum numero. Item, quaero an natura sit differentia individualis, aut non sit differentia individualis: si sic, arguo syllogistice sic, Haec differentia non est distincta formaliter à differentia individuali; natura est haec differentia individualis: na­tura ergo non est distincta formaliter à differentia individuali. Item, haec differentia est propria & non communis; & haec differentia indi­vidualis est natura: ergo natura est propria & non communis. Si au­tem dicatur quod haec differentia individualis non est natura, habetur propositum; nam sequitur, differentia individualis non est natura, ergo differentia individualis non est realiter natura: quia ex opposito con­sequentis sequitur oppositum antecedentis, sic arguendo, Differentia individualis est realiter natura, ergo differentia individualis est natura: consequentia patet, quia à determinabili sumpto cum determinatione non distrahente nec diminuente ad determinabile per se sumptum est bona consequentia, ly realiter autem nec est determinatio distrahens nec diminuens; ergo sequitur, Differentia individualis est realiter natura, ergo differentia individualis est natura.

Dicendum est igitur quod in creaturis nulla est talis distinctio formalis, sed quaecunque in creaturis sunt distincta etiam sunt res distinctae, si utrumque illorum sit vere res. Unde sicut in creaturis tales modi ar­guendi nunquam negari debent, hoc est A, hoc est B, ergo, B est A; ita nec tales, hoc non est A, hoc est B, ergo, B non est A, unquam ne­gari debent. Quoniam quandocunque contradictoria verificatur de aliquibus, illa sunt distincta, nisi aliqua determinatio vel aliquod syn­categorema sit causa talis verificationis; quod in proposito poni non debet. Et ideo debemus dicere cum Philosophis, quod in substantia particulari nihil est penitus substantiale, nisi forma particularis, & ma­teria particularis, vel aliquod compositum ex talibus: & ideo non est imaginandum quod in Socrate sit humanitas, vel natura humana, di­stincta à Socrate quocunque modo, cui addatur una differentia indi­vidualis contrahens illam naturam; sed quicquid imaginabile sub­stantiale existens in Socrate, vel est materia particularis, vel forma particularis, vel aliquod compositum ex his. Et ideo omnis essentia, & quidditas, & quicquid est substantiae, si sit realiter extra animam, vel est simpliciter & absolute materia, vel est forma, vel compositum ex his, vel substantia immaterialis abstracta secundum doctrinam peripateti­corum.

CAP. XVII. De solutione rationum quae fieri possunt pro opinione Scoti.

ET quoniam dubiorum solutio est veritatis manifestatio, ideo circa praedicta sunt ponendae aliquae objectiones ut solvantur. Multis enim non parvae auctoritatis viris videtur, quod universale aliquo modo sit extra animam, & de essentia substantiarum particularium: ad quod probandum nonnullas rationes & auctoritates adducunt. Unde dicunt, quod quando aliqua realiter conveniunt & realiter differunt, per aliud conveniunt, & per aliud differunt; sed Socrates & Plato realiter conveniunt & differunt; ergo distinctis conveniunt & differunt: sed conveniunt in humanitate, & in materia, & forma; ergo includunt ali­qua praeter ista, quibus distinguuntur, & illae vocantur differentiae indi­viduales. Item plus conveniunt Socrates & Plato, quam Socrates & Asinus, ergo in aliquo conveniunt Socrates & Plato in quo non con­veniunt Socrates & Asinus; sed non conveniunt in aliquo uno nume­raliter, ergo illud in quo conveniunt non est unum numero, & per consequens est aliquod commune.

Item 10. Meta. dicit Philosophus, in omni genere est unum primum, quod est mensura omnium aliorum quae sunt in illo genere; sed nullum singulare est mensura omnium aliorum, quia non omnium individuorum ejusdem speciei; ergo est aliquid praeter individuum.

Item, omne superius est de essentia inferioris, ergo universale est de essentia substantiae; sed non substantia non est de essentia substantiae; ergo universale est substantia.

Item, si universale non esset substantia, omne universale est accidens: & per consequens aliquod accidens esset per se superius ad substantiam; imo sequitur quod idem esset superius ad se, quia omnia universalia possunt poni in genere qualitatis si sint accidentia, & per consequens praedicamentum qualitatis esset commune ad omnia universalia; ergo esset commune ad hoc universale quod est praedicamentum qualitatis. Aliae rationes & auctoritates multae add [...]cuntur pro illa parte, quas causa brevitatis ad praesens omitto, dicturus de his in diversis locis inferius.

Et ad istas rationes respondeo. Ad primam conc [...]do quod Socrates & Plato conveniunt realiter, & differunt realiter; quia realiter conve­niunt specifice, & realiter differunt numeraliter; & per idem con­veniunt specifice, & differunt [...]eraliter: sicut etiam alii hab [...]t dicere, quod differentia individual▪ per idem convenit realiter cum na­tura, & differt formaliter. Et si tu dicas quod idem non est caus [...] convenientiae & disconvenientiae: Dicend [...]m est quod verum est qu [...] idem non est causa convenientiae & disconv [...]nientiae opposit [...]e illi con­venientiae, [Page 36] quomodo non est in proposito: Nam inter convenientiam specificam & differentiam numeralem nulla est penitus oppositio. Con­cedendum est igitur quod Socrates per idem convenit specifice cum Platone, & differt numeraliter ab eodem.

Secundum argumentum non valet: non enim sequitur, Socrates & Plato plus conveniunt quam Socrates & Asinus, ergo in aliquo plus conveniunt; sed sufficit quod seipsis plus conveniant. Unde dico quod Socrates per animam suam intellectivam plus convenit cum Platone quam cum Asino: unde de virtute sermonis non est concedendum, quod Socrates & Plato conveniant in aliquo quod est de essentia eorum; sed concedi debet quod conveniant in aliquibus, quia formis suis & seipsis, quamvis si per contradictionem esset una natura in illis, con­venirent in illa; sicut per contradictionem si Deus esset sine intellectu, non bene regeret mundum.

Ad aliud dicendum est, quod quamvis unum individuum non sit mensura omnium individuorum ejusdem generis, vel ejusdem speciei specialissimae; unum tamen individuum potest esse mensura indivi­duorum alterius generis, vel individuorum multorum ejusdem speciei: & hoc sufficit pro intentione Aristot.

Ad aliud dicendum est, quod loquendo de vi vocis & secundum pro­prietatem sermonis, concedendum est quod nullum universale est de essentia cujuscunque substantiae. Omne enim universale est intentio animae, vel aliquod signum voluntarie institutum; tale autem non [...] de essentia substantiae: & ideo nec genus, nec aliqua species, nec aliquod universale, est de essentia substantiae: sed magis proprie loquendo debet concedi, quod universale exprimit vel explicat essentiam substantiae, hoc est, naturam quae est substantia: & hoc est quod dicit Commenta­tor 7. Meta. quod Impossibile est quod aliquod illorum quae dicuntur universalia sit substantia alicujus rei, etsi declarent substantias rerum. Unde omnes auctoritates quae sonant universalia esse de essentia sub­stantiarum, vel esse in substantiis, vel esse partes ipsarum, debent sic in­telligi, quod auctoritates non aliud intendunt nisi quod talia universalia declarant, exprimunt, explicant, important, & significant substantias [...]erum.

Et si dicas: Nomina communia, puta talia, homo, & animal, & hujusmodi, significant substantias, & non significant substantias sin­gulares; quia sic homo significaret Socratem, quod videtur falsum: ergo talia nomina significant aliquam substantiam praeter substantias sin­gulares. Dicendum, quod talia nomina praecise significant res sin­gulares, & ideo nunquam supponunt pro substantia nisi supponant pro substantia singulari, & ideo concedendum est quod hoc nomen, homo, aeque primo significat omnes homines singulares & particulares; non tamen propter hoc sequitur quod hoc nomen, homo, sit vox aequivoca; & hoc, quia quamvis significet plura aeque primo, tamen unica imposi­tione [Page 37] significat illa, & subordinatur in significando illa plura tantum uni conceptui & non pluribus; propter quod univoce praedicatur de eis.

Ad ultimum, habent dicere illi qui ponunt intentiones animae esse qualitates mentis, quod omnia universalia sunt accidentia; non tamen omnia universalia sunt signa accidentium, sed aliqua sunt signa sub­stantiarum tantum; & illa quae sunt signa substantiarum tantum con­stituunt praedicamentum substantiae, alia autem constituunt alia praedi­camenta.

Concedendum est autem quod praedicamentum substantiae est ac­cidens, quamvis declaret substantias & non accidentia: & ideo conce­dendum est quod aliquod accideas, illud scilicet quod est signum sub­stantiarum tantum, est per se superias ad substantiam: nec est hoc magis inconveniens dicere, quam dicere quod aliqua vox est nomen multarum substantiarum: sed nunquam idem est super [...]us ad seipsum.

Potest etiam dici quod non omnia universalia sunt per se inf [...]riora ad hoc commune, qualitas; quia hoc commune, qualitas, est qualitas, non tamen est inferius ad se, sed est ipsummet.

Et si dicatur quod idem non praedicatur de diversis praedicamentis; ergo qualitas non est communis ad diversa praedicamenta. Dicendum est, quod sive idem praedic [...]tur de diversis praedicamentis, quando stant significative, sive non; tamen quando illa praedicament [...] stant & sup­ponunt non significative, non est inconveniens idem praedicari de di­versis praedicamentis. Unde si in hac praedicatione, Substantia est qua­litas, subjectum stet materialiter vel simpliciter pro intentione, illa est vera: & eodem modo haec est vera, quantitas est qualitas, si ly quantitas non stat significative: & ita idem praedicatur de diversis prae­dicamentis non significative supponentibus; sicut illae duae, substantia est vox, qualitas est vox, verae sunt si subjecta supponunt materialiter & non significative.

Et si dicas, quod ly qualitas est in plus quam quodcunque aliud praedicamentum, eo quod praedicatur de pluribus; nam praedicatur de omnibus praedicamentis, & nullum praedicamentum de omnibus aliis praedicatur, & ita erit superius ad illa. Dicendum est quod ly quali­tas non praedicatur omnino de omnibus praedicamentis significative sumptis, sed sumptis pro signo tantum; & propter hoc non sequitur quod sit in plus quam quodcunque aliud praedicamentum, nam superio­ritas & inferioritas inter aliqua sumitur ex hoc, quod unum significa­tive sumptum praedicatur de pluribus quam aliud significative sum­ptum.

Unde hic est talis difficultas qualis est de hoc nomine dictio, nam hoc nomen est unum contentum sub nomine, nam hoc nomen dictio est nomen, & non omne nomen est hoc nomen dictio, & tamen hoc nomen dictio est quodammodo superius [...]d omnia nomina & ad hoc nomen dictio; & ita videtur quod idem respect [...] ejusdem est superius [Page 38] & inferius; & ita videtur esse de hoc communi qualitas. Ad hoc potest dici, quod argumentum concluderet si in omnibus propositioni­bus dicti termini supponerent significative & uniformiter, nunc au­tem aliter est in proposito.

Si tamen vocetur hic inferius, De quo aliquo modo supponente, praedicatur aliud, & de pluribus; quamvis illud idem, si aliter sup­poneret, non praedicaretur de eo universaliter sumpto: potest concedi quod idem respectu ejusdem potest esse superius & inferius, sed tunc inferius & superius non sunt opposita nec disparata.

CAP. XVIII. De quinque universalibus & eorum sufficientia.

OStenso quid est universale, videndum est quot ponuntur species universalis. Unde ponuntur quinque universalia, quorum sufficientia & numerus sic potest accipi. Omne universale est de multis praedicabile: aut igitur praedicatur de illis multis in quid, aut non; si in quid, ita quod convenienter contingit respondere ad inter­rogationem factam per quid de aliquo, hoc contingit dupliciter: quia aut illa multa de quibus praedicatur sunt omnino similia, ita quod om­nia quae uni conveniunt aequaliter conveniunt unicuique, nisi forte unum componatur ex pluribus aeque fimilibus; & sic est species specia­lissima: Aut non omnia de quibus praedicatur praedicto modo conve­niunt, sed contingit reperire aliqua duo quae secundum se tota, vel se­cundum suas partes, si habeant partes, sunt dissimilia; sic est genus: sic est de animali, animal enim praedicatur de homine & de equo, & major substantialis similitudo est inter duos homines quam inter ho­minem & equum: similiter est de colore respectu albedinis & nigredi­nis; nam nec haec nigredo, nec aliqua pars hujus nigredinis, tantum convenit cum hac albedine, vel aliqua parte hujus albedinis, quantum una albedo convenit cum alia; & propter hoc intentio praedicabilis de albedine & nigredine non est species specialissima, sed genus; sed albedo non est genus respectu albedinum, quia quamvis aliquando aliqua albedo intensa sit & alia remissa, tamen semper altera illatum albedinum tantum convenit cum aliqua parte alterius quantum duae albedines conveniunt inter se; & propter hoc albedo est species specia­lissima, & non genus respectu, albedinum.

Vetuntamen sciendum est, quod tam genus, quam species, duplici­tur accipitur, large & stricte. Stricte autem vocatur genus, illud per quod convenienter respondetur ad quaestionem factam per quid de aliqua re per pronomen demonstrans illam rem; sicut si quaeretetur, quid est hoc, demonstrando Socratem, convenienter respondetur quod est [Page 39] animal vel homo: & sic de aliis generibus & speciebus. Large autem dicitur genus vel species, illud per quod convenienter respondetur ad quaestionem factam per quid, per nomen connotativum quod non est mere absolutum; sicut si quaereretur, quid est album, convenienter re­spondetur quod est coloratum; & tamen si quaereretur, quid est hoc, nunquam convenienter responderetur per coloratum, quicquid enim demonstrares per hoc pronomen hoc, sic quaerendo, Quid est hoc? nunquam convenienter respondetur quod est coloratum: quia sic quae­rendo, vel demonstras subjectum albedinis, et non convenienter respondetur quod est coloratum; vel demonstras albedinem tantum, et tunc manifestum est quod non convenienter respondetur, nam al­bedo non est colorata; vel demonstras aggregatum ex subjecto et albe­dine, et manifestum est quod non convenienter respondetur, quia illud aggregatum non est coloratum, sicut inferius ostendetur; vel demon­stras illum terminum album, et tunc etiam manifestum est quod non convenienter respondetur, quia ille terminus non est coloratus. Patet ergo quod ad talem quaestionem, quid est album, convenienter re­spondetur per coloratum, et propter hoc coloratum potest dici genus, sumendo genus large; quia tamen per coloratum non convenienter respondetur ad quaestionem factam per pronomen demonstrativum, ideo non est genus stricte summendo genus: et eodem modo proportionabi­liter est de specie.

Et haec distinctio est necessaria, quia sine ea non possunt salvari multae auctoritates Aristot. et aliorum autorum, quoniam repugnant, sed per eam exponendae sunt: nam multae regulae intelliguntur de ge­nere et specie primo modo dictis, quae tamen non intelliguntur de ipsis alio modo dictis, sicut in processu p [...]tebit. Si autem tale praedi­cabile non praedicetur in quid, vel hoc est quia exprimit partem rei unam et non aliam, nihil extrinsecus exprimendo; et sic est diffe­rentia; sicut rationale si sit differentia hominis exprimit partem ho­minis, scilicet animam. i.e. formam, & non materiam: Vel exprimit aliquid quod non est pars rei, & tunc vel praedicatur contingenter vel necessario; si contingenter tunc vocatur accidens; si necessario tunc vocatur proprium.

Veruntamen sciendum est, quod aliquando illud extrinsecus impor­tatum potest esse una propositio, sine cujus veritate non potest esse existere praedicari vere de illo; sicut secundum ponentes quantitatem non esse aliam rem à substantia et qualitate, hoc nomen quantitas importat istam propositionem esse veram, si formetur quando praedicatur de aliquo quod habet partem distantem à parte.

Est autem sciendum, quod secundum varias opiniones idem potest esse genus, large accipiendo genus, respectu aliquorum; et tamen erit accidens, vel proprium, respectu aliorum: ut quantitas est genus respectu corporis, lineae, et superficiei, et hujusmodi; et accidens, vel proprium, respectu [Page 40] substantiae & qualitatis, secundum opinionem ponentem quantitatem non esse aliam rem à substantia & qualitate: secundum tamen opinio­nem quae ponit quantitatem esse aliam rem à substantia & qualitate, non est accidens, aut proprium, respectu substantiae & qualitatis. Sed hoc est impossibile de genere, stricte sumendo genus: & hoc idem es [...] di­cendum de specie.

Et si dicas ens est universale, & similiter unum, & similiter hoc com­mune universale; & tamen non est genus, nec species, & sic de aliis: ergo. Ad primum illorum potest dici, quod illa est definitio univer­salium quae non praedicantur de omnibus, ens autem de omnibus prae­dicatur. De uno autem est alia ratio, quia unum potest dici esse acci­dens vei proprium. Ad aliud potest dici, quod hoc commune, univer­sale, est genus, & ideo genus praedicatur de specie, non pro se, sed pro suis significativis: nec ex hoc sequitur membrum dividens esse in plus, vel aequale cum diviso, propter varietatem suppositionis.

CAP. XIX. De individuo, supposito, & singulari.

HIs praemissis de universali, dicendum est de quinque universa­libus in speciali. Primo tamen dicendum est de individuo, quod continetur sub quolibet universali.

Est etiam primo sciendum quod apud Logicos haec nomina converti­bilia sunt, individuum, singulare, suppositum, quamvis apud Theo­logos singulare & suppositum non convertantur, quia apud eos suppo­situm non est nisi substantia, accidens autem est individuum & singulare: sed in hoc capitulo dicendum est de istis nominibus illo modo quo Lo­gi [...]i utuntur eis.

Apud Logicum tripliciter accipitur individuum. Nam uno modo dicitur individuum, illud quod est una res numero & non plures: & sic potest concedi quod quodlibet universale est individuum, quia est una res. Aliter dicitur individuum, res extra animam quae est una et non plures, nec est signum alicujus: et sic quodlibet extra est indivi­duum. Tertio modo dicitur individuum, signum proprium uni, quod vocatur terminus discretus: et sic dicit Porphyrius, quod individuum est quod praedicatur de uno solo. Ista autem definitio non potest in­telligi de re existente extra animam; utpote de Socrate, et Platone, et hujusmodi, quia res tales non praedicantur de se, nec de pluribus; ideo oporte [...] quod intelligatur de aliquo signo proprio uni, quod non potest praedicari nisi de uno; hoc est, non praedicatur de aliquo quod potest supponere pro pluribus in eadem propositione. Tale autem individuum tripliciter potest assignari, quia aliquod est nomen proprium alicujus, sicut [Page 41] hoc nomen Socrates, vel hoc nomen Plato. Aliud est pronomen de­monstrativum, ut hic est homo, demonstrando Socratem. Aliud autem est pronomen demonstrativum sumptum cum aliquo termino communi, sicut, hoc animal, ille lapis. Et sicut distinguitur de hoc nomine in­dividuum, ita potest distingui de hoc nomine, singulare, & suppositum. Unde & apud antiquos, sicut puerulus didici, supposita termini com­munis sunt duplicia, scilicet per se, & per accidens; sicut istius ter­mini, album, supposita per se sunt, hoc album, illud album; supposita per accidens sunt, Socrates, & Plato, iste Asinus: quod non potest in­telligi nisi accipiendo hoc nomen, suppositum, pro individuis quae sunt signa rerum: quia loquendo de supposito quod est à parte rei, & non signum alicujus, impossibile est quod aliqua sint supposita alicujus ter­mini per se, & aliqua per accidens; sed bene accipiendo suppositum pro termino proprio uni, quod ideo dicitur suppositum, quia de illo praedicatur illud commune, non pro se, sed pro suo significato. Illa autem dicuntur per se supposita alicujus termini communis, quae sunt pronomina demonstrativa sumpta cum eodem termino communi. No­mina autem propria & pronomina demonstrativa dicuntur supposita per accidens ejusdem termini: & est differentia maxima inter illa individua sive supposita, & ista. Nam impossibile est unum contrariorum vere praedicari de supposito per se alterius contrarii; sicut haec est impossibilis, Hoc album est nigrum: sed de supposito per accidens unius contrari [...] potest praedicari aliud contrarium, quamvis nondum sit suppositum illius; sicut si Socrates fit modo suppositum albi, adhuc haec est possibilis, So­crates est niger; & hoc, quia potest esse suppositum per accidens du [...] ­rum contrariorum successive, quamvis non simul.

CAP. XX. De genere.

POst hoc dicendum est de quinque universalibus & primo sequen [...] ▪ Porphyrium dicendum est de genere. Definitur autem genus à Porphyrio & à Philosopho [...]sic, genus est quod praedicatur de plu­ribus differentibus specie in eo quod quid.

Circa hanc definitionem notandum est quod genus non est aliqua res extta animam existens, de essentia illorum de quibus praedicatur; sed est quaedam intentio animae praedicabilis de multis, non quidem pro [...]se, sed pro rebus quas significat. Unde sicut quando ego profero istam pro­positionem, Homo est animal, vox praedicatur de voce, non tamen pro voce, quia non intendimus uti illa voce pro seipsa, sed pro re quam significat; & ideo quando genus praedicatur de specie, non [...]d notatur quod subjectum sit praedicatum, nec quod praedicatum realiter conve­niat [Page 42] subjecto in esse reali, sed denotatur quod illud quod importatur per praed catum sit illud quod importatur per subjectum. Ista autem in­tentio quae est genus non praedicatur de rebus extra animam, quia illoe non subjiciuntur; sed praedicatur de signis talium rerum, de quarum essentia tamen non est geaus, sicut nec intentio animae est de essentia rei extra. Ex quo sequitur quod genus non est pars speciei; & non solum hoc, sed etiam quod nec genus importat materiam & non formam, proprie loquendo de importare sive significare. Improprie tamen uten­do vocabulo potest dici, [...]uod genus importat aliquando materiam & non formam; quod non est aliud quam dicere, quod in quolibet signi­ficato per tale genus invenitur materia ejusdem rationis. Veruntamen non omne genus, illo modo loquendo, significat materiam, quia aliquod est genus quod est commune praecise ad simplicia carentia compositione ex materia & forma; sicut est de colore: quia non est commune nisi ad colores qui non componuntur ex materia & forma: & ideo omnes au­ctoritates Philosophorum quae ponunt quod genus est pars rei, vel quod est materia rei, & consimiles, sic debent glosari, quod ideo dicitur, genus est pars rei, quia est quasi pars materialis definitionis vel descriptionis: sicut enim in naturalibus materia praesupponitur formae, & forma ad­venit ei; ita si aliqua res debeat definiri, primo ponendum est genus, secundo addendae sunt differentiae essentiales vel accidentales: & ideo genus est pars definitionis, & primum in definitione, ad modum quo materia est primum in compositione. Et si dicas, genus est pars defi­nitionis, & definitio est eadem cum definitio, igitur genus est pars defi­niti. Dicendum est quod de virtute sermonis illa est simpliciter falsa Definitio est eadem realiter cum definito; sed illa est simpliciter vera, definitio & definitum significant unum sive idem; nec aliud intendunt autores.

Secundo notandum est quod genus praedicatur de diversis speciebus et individuis: tamen aliter est de genere large sumpto, et de genere stricte sumpto; nam omne genus stricte sumptum requirit res distinctas et dissimiles, pro quibus illa de quibus praedicatur genus supponunt: non sic est de genere large sumpto; imo sufficit quod illa de quibus praedi­catur genus supponant pro similibus, et sint communia, et ab invicem re­moveantur: sicut si non esset possibile quod esset aliqua res numeralis nisi homo, adhuc numerus vel multitudo propria substantiis posset poni genus; multa enim, vel multitudo, praedicaretur de istis nominibus communibus, duo, tres, quatuor, et sic de aliis, quorum nullum praedi­catur de alio. Inveniuntur tamen multae auctoritates quae de illo genere non intelliguntur.

CAP. XXI. De Specie.

SPeciem similiter definiunt Philosophi dicentes, quod species est illud quod praedicatur de pluribus differentibus numero in eo quod quid.

Circa quod dicendum est, sicut de genere, quod species est in­tentio animae quae non est de essentia individuorum, quamvis sit praedi­cabilis de eis. Differt autem illa ab intentione quae est genus non tan­quam totum à parte, quia proprie loquendo, nec genus est pars speciei, nec species est pars generis; sed in hoc differunt, quia species est com­munis ad pauciora quam genus, ita quod genus est signum plurium, et species paucorum. Unde sicut hoc nomen, animal, significat plura, quia significat omnia animalia, et hoc nomen▪ homo, significat pauciora, quia significat omnes homines; ita est de alio genere et specie: et hoc est speciem esse partem generis, scilicet speciem significare pauciora quam genus▪ et ita accipiunt omnes bene sive recte loquentes istum terminum pars subjectiva. Similiter sicut genus non praedicatur de pluribus speciebus pro se, sed pro rebus quas significat; ita species non praedi­catur de pluribus pro se, sed pro rebus: ipsa enim species non est plura, quamvis praedicatur de pluribus: nec est realiter in individuo, quia tunc esset pars individui; quod manifestum est esse falsum, Tum quia nec est materia nec forma, Tum quia aliqua sunt individua quae non habent partes: et per consequens species non est pars individui, sed est signum individui, imo significat omnes res individuales contentas sub ea.

Est autem sciendum quod intentionum quaedam sunt genera genera­lissima: et quaedam sunt genera et species, quae dicuntur subalterna: et quaedam sunt species specialissimae.

Est aurem genus generalissimum, quod non habet genus supra se: hoc est, genus generalissimum est illud de quo universaliter sumpto non praedicatur aliquod genus; licet secundum illam opinionem prius positam, de genere generalissimo praedicetur aliquod genus particula­riter. Unde aliqui ponunt quod haec est vera, Substantia est quan­titas, sed tamen non ponunt istam esse veram, Omnis substantia est quantitas; ideo possunt salvare quod substantia est genus generalissimun [...]: quamvis etiam aliter possunt salvare, scilicet quod genus generalissimum est illud de quo universaliter sumpto non praedicatur in quid aliud genus. Nunc autem quamvis dicerent istam esse veram, Substantia est quantitas, non tamen dicerent quod praedicatur in quid quantitas de ubstantia universaliter sumpta.

Species autem specialissima est intentio non habens speciem sub [...]e▪ [Page 44] hoc est, species specialissima de nullo communi universaliter sumpto praedicatur in quid, quamvis de multis singularibus posset praedicari in quid. Media autem inter genus generalissimum et speciem specialissi­mam dicuntur subalterna, i. e. genera et species.

CAP. XXII. De comparatione Generis & Speciei penes convenientias & differentias.

VIso quid est genus et quid est species, istae intentiones secundum communes proprietates, et proprias, ad invicem sunt comparan­dae. Differunt autem in hoc, quod genus praedicatur de specie, sed species non praedicatur de genere. Quod non est intelligendum quod species nullo modo praedicatur de genere, nam impossibile est quod genus praedicetur de specie quin species praedicetur de genere, sequitur enim per conversionem, Homo est animal, ergo Animal est homo; ideo si genus praedicetur de specie, sequitur necessario quod species praedicetur de genere: et ideo sic est intelligenda differentia, quod quando genus [...]ontinet sub se diversa individua diversarum specierum, tunc genus praedicetur de specie universaliter sumpta, sed species tunc non prae­dicatur de genere universaliter sumpto. Unde haec modo est vera, Omnis homo est animal, sed haec est falsa, Omne animal est homo; quamvis sit vera, Animal est homo, sicut et ista, Aliqued animal est homo. Veruntamen si nullum animal esset in rerum natura nisi homo, runc haec esset vera, Omne animal est homo, sicut illa, Omnis homo est animal; et ita species praedicaretur de genere, non tantum parti­culariter sed etiam universaliter, sed non quando diversa individua di­versarum specierum sunt in rerum natura.

Est autem advertendum quod quamvis genus praedicetur de specie, praedicatio tamen illa non est per se necessaria; sicut haec non est ne­cessaria, Homo est animal; si enim nullus homo esset, haec esset falsa, Homo est animal, sicut haec esset falsa, Aliquod compositum ex corpore et anima intellectiva est animal, propter falsam implicationem: et quam vis ista sit contingens, homo est animal, ista tamen conditionalis est vera et necessaria, Si homo est, animal est.

Alia autem differentia ponitur, scilicet quod genus continet speciem, species autem non continet genus: quod sic est intelligendum quod genus est natum praedicari de pluribus, hoc enim vocatur continere; species autem non potest praedicari de pluribus quam suum genus.

Alia differentia ponitur, quod genus est naturaliter prius quam spe­cies: quae non est intelligenda sicut sonat, quasi prius natura sit illa intentio quae est genus quam illa intentio quae est species; quia illa in­tentio [Page 45] quae est species potest esse in anima sine illa intentione quae est genus, sicut è converso. Unde quilibet quando format propositionem talem, Socrates est homo, non oportet quod habeat intentiones omnes quae sunt genera ad Socratem: sed per illam propositionem, Genus est prius natura quam species, nihil aliud intendunt authores, nisi quod Genus communius est quam species; propter quod non oportet quod quamvis esse existere praedicetur de genere, quod praedicetur de qualibet ejus specie; imo potest vere negari de specie, quamvis vere praedicetur de genere, sed è converso est impossibile: et hoc non est aliud quam dicere, quod tales consequentiae sunt bonae, Homo est, ergo Animal est; sed non è converso.

Alia differentia ponitur quae est, quod interemptis generibus interi­muntur species: quae non est intelligenda de interemptione reali, sic, quod si genus corrumpatur realiter oportet speciem corrumpi realiter, et non è converso: hoc enim falsum est; quamvis enim haec in­tentio animal, quae est genus praedicabile de homine et asino, cesset esse in anima, et per consequens corrumpatur, non oportet hanc inten­tionem, homo, quae est species, desinere esse in anima▪ sed praedicta diffe­rentia intelligenda est de interemptione Legicali, hoc est, quod à ne­gatione generls ad negationem speciei est bona consequentia; sicut se­quitur, Animal non est, ergo Homo non est; sed è converso non se­quitur: similiter sequitur, A non est animal, ergo A non est homo; sed non è converso: similiter sequitur, Nullum animal currit, ergo Nullus homo currit, sed non è converso.

Aliae differentiae multae ponuntur de quibus alibi dixi, et illarum quoque intellectus elici possunt ex dictis et dicendis, et ideo de ipsis transeo.

Conveniunt autem genus et species in hoc, quod utrumque de plu­ribus est praedicabile in eo quod quid: quod quidem secundum veri­tatem Theologorum verum est; quamvis enim non sit nisi unus sol, possunt tamen per divinam potentiam esse plures; similiter quamvis non esset nisi unus Angelus in una specie, posset tamen Deus, si sibi placeret, producere plures Angelos ejusdem speciei: quamvis Philo­sophus hoc negaret.

Ponitur autem alia convenientia inter genus et speciem, quod scilicet utrumque est prius illo de quo praedicatur: quae non est intelligenda sic, quod prius in rerum natura sit tam genus quam species, quam indivi­duum; hoc enim est falsum, potest enim individuum esse sine intentione animae quae est genus vel species, species autem et genus sine anima esse non possunt: sed ideo utrumque dicitur prius, quia ab individuo ad genus et speciem est bona consequentia, et non è converso.

Tertia ponitur convenientia, quod tam genus quam species est quod­dam totum; quae est intelligenda accipiendo totum pro communiori.

CAP. XXIII. De differentia & acceptionibus ejus.

TErtia species Universalis est differentia, quod ut sciatur per­fectius, Est sciendum quod sicut dicit Porphyrius, hoc nomen differentia accipitur tripliciter, communiter, proprie, & magis proprie. Communiter differentia dicitur esse illud quod non praedica­tur in quid de aliquo, praedicatut tamen de eo, & ab aliquo remove­tur: & differentia sic accepta communis est ad differentiam magis pro­prie dictam, & ad proprium, & ad accidens. Unde commune est ad tres species universalis, ad differentiam, proprium, & accidens. Proprie dicitur differentia Illud quod est proprium uni, & non potest convenire alteri: vel secundum Porphyrium proprie differentia est Illud quod competit alicui, & non potest sibi existenti successive non competere: quod vocatur accidens inseparabile, de quo dicetur in­ferius. Differentia vero magis proprie dicta dicitur differentia speci­fica.

Potest autem & alia divisio differentiae assignari, quae tamen prae­cedenti non repugnat: ut dicatur quod hoc vocabulum, differentia, potest quadrupliciter accipi, stricte, large, largius, & largissime. Stricte dicitur differentia Quae per se primo modo praedicatur de ali­quo, & non indicat aliquid extrinsecum rei pro qua supponit illud de quo praedicatur: sic est unum de quinque universalibus, de quo in hac parte est loquendum. Large differentia dicitur Illud quod necessa­rio praedicatur de aliquo quod non omnibus potest convenire: & sic potest dici quod risibile est differentia hominis, quia haec est ne­cessaria, homo est risibilis. Largius dicitur differentia Illud quod praedicatur de aliquo, & non potest successive affirmari & negari de illo remanente: & tale vocatur accidens inseparabile. Largissime dicitur differentia Omne illud quod praedicatur de uno & non de omnibus: & sic etiam accidens dicitur differentia; sicut si Socrates sit albus, & Plato niger, dici potest quod album sit differentia So­cratis; quia Socrates est albus, & non Plato.

Dimittendo pro nunc illa ultima membra, dicendum est de pri­mo. Et est intelligendum quod differentia non est de essentia rei, sed est intentio animae praedicabilis de contentis, non in quid sed in quale; quae ideo dicitur differentia, quia potest esse medium con­cludendi negativam in qua negatur illud cujus est differentia ab alio; sicut rationale est medium concludendi negativam, quae negat homi­nem ab asino, & ab aliis quae non sunt homines, sic arguendo, Omnis homo est rationalis, Nullus asinus est rationalis, ergo Nullus asi­nus est homo.

[Page 47]Unde non est imaginandum quod differentia est aliquid intrinse­cum speciei, per quod una species differt ab alia; tunc enim diffe­rentia non esset universale; sed esset materia, vel forma, vel totum compositum ex materia & forma: sed differentia est quoddam praedicabile proprium uni specei, & non conveniens alteri; & voca­tur differentia essentialis, non quia est de essentia rei, sed quia ex­primit partem essentiae rei, & nihil extrinsecum rei. Unde differen­tia de qua nunc est sermo semper exprimit partem rei, & aliqua differentia exprimit partem materialem, & alia partem formalem; sicut illa differentia, rationale, exprimit animam intellectivam, ad mo­dum quo album exprimit albedinem, & animatum animam: haec autem differentia, materiale, exprimit consimiliter & proportiona­biliter materiam, & ideo eodem modo est differentia; & ideo falsum est, de vi vocis, quod multi moderni dicunt, quod differentia tan­tum accipitur à forma & non à materia, quia differentia ita accipitur à materia sicut à forma. Sed quamvis aliqua differentia accipiatur à materia et aliqua à forma, omnis tamen differentia quando ponit [...] in definitione assimilatur formae; quia sicut forma advenit materiae et praesupponit eam, ita omnis differentia advenit generi: et primo po­nendum est genus; sicut si corpus debeat definiri, sic, Corpus est sub­stantia materialis: ubi primo poniturly substantia, tanquam genus, secundo ly materialis, tanquam differentia.

Ex praedictis sequitur, quod nulla intentio quae est praecise com­munis rebus simplicibus, carentibus compositione ex materia & for­ma, habet differentias essentiales, quia non habet partem; quam­vis possit habere multas differentias accidentales.

Ex illo sequitur, quod nulla species quae est praecise simplicium est defi­nibilis definitione proprie dicta, sive sit in genere substantiae, sive in quo­cunque alio praedicamento; quamvis definitione data per additamentum talis species definiri posset. Et ideo omnes auctoritates, quae volunt quod omne genus dividitur per differentias, quod species habet differentias con­stitutivas, et hujusmodi, dupliciter possunt exponi. Uno modo, ut loquantur tantum de generibus et speciebus habentibus differentias tales; ut sit sensus istius, Omne genus dividitur per differentias, iste, Omne genus habens differentias tales dividitur per easdem. Aliter exponi possunt, ut omnes tales propositiones authorum intelligantur indiffe­renter pro differentia accidentali et essentiali, sive pro differentia stricte et largius dicta.

Ulterius sciendum est quod per tales propositiones, Differentia est qua abundat species à genere, Differentia est constitutiva specei, Differentia dividit genus in diversas species, Differentia est illud quo differunt singula, Differentia est pars specei, et per hujusmodi in­quam, autores non intelligunt quod Differentia sit aliquid reale in specie; sed praecise intendunt quod Differentia est praedicabile pro­prium [Page 48] alicui quod debet esse pars definitionis illius; et ideo abundat species a genere per differentiam, hoc est, differentia ponitur in de­finitione speciei & non in definitione generis. Similiter est constitu­tiva speciei, hoc est, complet definitionem speciei. Similiter Differentia est illud quo differunt singula; hoc est, Differentia est praedicabile proprium uni & non alteri, & est medium concludendi unum negari ab alio. Similiter Differentia est pars speciei; hoc est, Differentia exprimit partem illius quod significatur per speciem, vel est pars definitionis speciei. Similiter quando dicit Porphyrius, Dif­ferentiae interemptae non interimunt genus, non intendit nisi quod à negatione differentiae non sequitur negatio generis; sicut non sequitur, Nullum rationale est, ergo Nullum animal est. Similiter dum dicit quod Differentia est potestate in genere, intendit quod Differentia non praedicatur de genere universaliter sumpto, sed tantum particu­lariter sumpto.

Est igitur differentia Intentio quaedam animae exprimens determi­natam partem rei, praedicabilis in quale de eisdem de quibus species, cum qua convertitur, praedicatur in quid. Quod autem differentia sit quaedam intentio animae patet per hoc, quod est quoddam univer­sale; sed universale, sicut ostensum est prius, non est nisi quaedam intentio animae, nisi forte signum voluntarie institutum vocetur uni­versale: sed de tali universali quod est universale ad placitum non lo­quor, sed de illo quod ex natura sua habet quod sit universale: ergo quaelibet differentia est intentio. Quod autem sit exprimens partem rei, patet, quia oportet quod significet aliquid à parte rei; & non significet totum, quia tunc nullo modo distingueretur à specie: ergo significat partem rei, vel aliquid extrinsecum; sed nullum extrin­secum significat, quia tunc esset proprium vel accidens: relinquitur ergo quod significat partem rei, illo modo quo album exprimit albedi­nem; & ideo differentia est semper unum concretum, vel debet esse concretum, cui respondere debet abstractum unum significans praecise partem rei, ad modum quo ly albedo correspondet ad ly album, cum ly albedo significet albedinem pro qua supponit, & ly album supponit non pro albedine sed pro subjecto. Et semper illud abstractum supponere debet pro parte, & concretum pro toto composito ex illa parte & alia▪ Quod autem differentia praedicetur in quale, patet, quia per differentiam non respondetur ad quaestionem factam per quid de aliquo, sed per quale. Si enim quaeras, qualis est homo, convenienter respon­detur rationalis, vel materialis, praedicatur igitur in quale: & prae­dicatur de eisdem de quibus species praedicatur, & est convertibilis cum specie. Ex quo patet, quod nullo modo concedendum est quod anima est differentia corporis animati, sed animatum; similiter nec ratio est differentia hominis, sed rationale.

CAP. XXIV. De Proprio & acceptionibus ejus, & quid sit secundum Logicum.

POstquam dictum est de differentia, sequitur videre de proprio, quod quatuor modis accipitur.

Uno modo dicitur proprium Illud quod convenit uni speciei vel uni generi, non tamen oportet quod conveniat omnibus conten­tis sub illa specie, vel sub illo genere: sicut esse grammaticum dicitur proprium homini, quia convenit soli homini; non tamen convenit omni homini, non enim omnis homo est grammaticus. Similiter moveri motu progressivo dicitur proprium animali, quia non conve­nit nisi animali, non tamen convenit omni animali.

Secundo modo dicitur proprium Illud quod convenit omni indivi­duo alicujus specei, non tamen soli speciei: ut bipes est proprium homini.

Tertio modo dicitur proprium Quod convenit alicui universaliter sumpto, non semper; sed aliquando cuilibet individuo convenit, & aliquando non: ut canescere, homini.

Quarto modo dicitur proprium Illud quod convenit alicui commu­ni universaliter sumpto, & nulli alii nisi illi communi & contentis sub illo; ita quod est convertibile cum illo, necessario praedicabile de eo­dem, saltem si esse existere praedicetur de illo. Et proprium sic ac­ceptum est unum de quinque universalibus, alia autem magis conti­nentur sub accidente: & sic risibile est proprium homini, quia deus non potest facere existere hominem quin sit risibile, ita quod non possit ridere; & includeret contradictionem ipsum non posse ridere, hoc enim voco risibile, & ita risibile est proprium homini; ridens autem non est proprium homini, sed magis accidens: & ideo illa duo praedi­cabilia, risibile & ridens, non continentur sub eodem praedicabili, imo in tantum differunt, quod unum istorum affirmatur de aliquo à quo negatur reliquum. Ad istum autem quartum modum pertinent illae passiones quae non tantum conveniunt superioribus sed etiam inferio­ribus. Unde omne proprium alicui est proprium, non tamen est cuilibet proprium de quo est praedicabile, sufficit enim quod sit ali­cui proprium & convertibile cum eo.

Notandum est primo quod proprium non est aliqua res inhaerens alicui realiter cui est proprium; tunc enim non esset universale, nec competeret alicui communi universaliter sumpto, nec praedicare­tur de pluribus. Non solum autem intelligendum est quod proprium non semper est inhaerens illi cui est proprium; imo proprium non semper importat rem absolutam inhaerentem illi quod importatur [...] [Page 50] subjectum; sed aliquando importat rem distantem à re importata per subjectum, extrinsecam sibi; & hoc aliquando affirmative, & aliquando negative. Affirmative, ut calefactivum, creativum, & hujusmodi. Unde calefactivum non importat rem inhaerentem illi quod est calefactivum, sed importat rem quae produci potest ab eo: & hoc, loquendo de primo subjecto illius. Similiter creativum non importat rem inhaerentem Deo, sed importat rem natam produci à Deo. Negativae passiones sunt sicut immortale, incorruptibile, & hujusmodi. Aliquando tamen important res inhaerentes illi quod importatur per subjectum; sicut hujusmodi passiones, dealbabile, alterabile, calefactibile, & hujusmodi.

Secundo est not [...]ndum, quod quaelibet propositio affirmativa, sim­pliciter non aequivalens negativae, in qua proprie proprium praedicatur, est aequivalens uni de possibili: quia si non aequipolleret propositioni de possibili, illa posset per divinam potentiam esse falsa. saltem cum veritate propositionis in qua existere enuntiatur de subjecto. Unde quaelibet talis est contingens, Substantia est quanta, Ignis est cal [...]dus, Homo ridet, & sic de aliis. Sed tales propositiones, Homo est susceptibilis discipl [...]nae, Omne corpus est mobile, Omnis homo est risibilis, ne­cessariae sunt; sic quod non possunt esse falsae cum veritate propositionis in qua enuntiatur esse de subjecto, & aequivalent propositionibus de pos­sibili; sicut ista, Homo est risibilis, aequipollet isti, Homo potest ridere; & hoc forte accipiendo subjectum in illa de possibili pro eo quod est: per quod una puerilis cavillatio excludi posset.

Item ex hoc patet, cuod prius dictum est, quod proprium non est aliqua res realiter inhaerens illi cui est proprium; quia tunc omnes tales propositiones possent esse falsae cum veritate propositionis in qua enuntiatur esse de subjecto; quia deus potest omnem rem creatam fa­cere sine alia, saltem priorem sine posteriore. Breviter igitur quasi recapitulando dicendum est, quod proprium, securdum quod hic lo­quimur de proprio quod est distinctum universale ab aliis universali­bus, est quaedam intentio praedicabilis adaequate & convertibiliter in quale, connota [...]s affirmative vel negative aliquid extrinsecum illi quod importatur per subjectum; non tamen oportet quod illud ex­trinsecum semper sit aliqua res extra animam, existens realiter in re­rum natura; sed forte aliquando sufficit quod sit aliquod potentiale in rerum natura possibile, vel forte aliqua propositio existens vel po­tens existere in mente. Et consimiliter debet dici proportionabiliter de pas [...]ione quae praedicatur per se secundo modo de subjecto, quod non est res inhaerens rei extra animam: tunc enim non esset prae­dicabilis de aliquo, nec esset universalis, nec posset esse praedica­tum conclusionis demonstrationis, nec principium demonstrationis: quae tamen omnia competunt passioni, scilicet intentioni in anima.

CAP. XXV. De Accidente, quid sit, & quot modis accipiatur.

ACcidens ponitur esse quintum sub Universali contentum, & defi­niunt Philosophi sic, Accidens est quod adest & abest praeter subjecti corruptionem. Ad cujus definitionis evidentiam, sci­endum est quod accidens quadrupliciter accipitur. Uno modo dici­tur accidens aliqua res inhaerens subjecto; ad modum quo calor est in igne realiter, & albedo in pariete: & sic accipiendo accidens, verifi­catur praedicta definitio, quia nullum accidens est in aliquo subjecto, quin saltem per divinam potentiam, possit auferri ab illo subjecto sine corruptione subjecti: sed sic accipiendo accidens pro aliquo extra ani­mam, non ponitur in numero quinque Universalium. Nam accidens quod est unum quinque Universalium, est praedicabile de pluribus; quale non est aliquod accidens extra animam, nisi forte vox, vel aliud signum voluntarie institutum.

Dicitur aliter accidens esse Illud quod potest praedicari vere de aliquo, ita quod stante veritate propositionis in qua praedicatur esse de subjecto, potest illud praedicari & n [...]n praedicari vere de illo: & ita generaliter accipiendo accidens non est inconveniens attribuere aliquod accidens Deo; imo tale accidens attribuit Anselmus Deo, sicut patet Monol. c. 25. Veruntamen Deus non suscipit tale accidens in se, sicut declarat ibidem; quia accidens sic dictum non est nisi quoddam prae­dicabile quod potest contingenter praedicari de aliquo; & tunc in defi­nitione accidentis non accipitur adesse & abesse pro advenire & re­cedere realiter, sed pro advenire & recedere per praedicationem; hoc est, aliquando praedicatur vere, & aliquando non praedicatur vere.

Tertio modo dicitur accidens Aliquod praedicabile quod contin­genter de aliquo praedicatur, & potest successive affirmari & negari de eodem, tam per mutationem propriam illius quod importatur per sub­jectum, quam per alienam: & sic relationes multae sunt accidentia, quae possunt advenire & recedere, hoc est, praedicari & negari, per muta­tionem illius quod importatur per subjectum, & per mutationem al­terius.

Quarto modo dicitur accidens Aliquod praedicabile quod non importat aliquam rem absolutam inhaerentem subjecto, sed potest contingenter praedicari de aliquo, sed non nisi per mutationem illius quod importatur per subjectum: & sic, tenentes quod quantitas non sit alia res à substantia & qualitate, dicerent quod quantitas sit accidens, quia non potest successive affirmari & negari de aliquo, nisi per muta­tionem saltem localem illius quod importatur per subjectum. Unde [Page 52] dicerent quod aliquid est majoris quantitatis nunc quam prius, per hoc solum, quod partes illius plus distant nunc quam prius; quod per solum motum localem contingere potest secundum eos.

Veruntamen sciendum est, quod quamvis secundum veritatem nul­lum sit accidens quin per divinam potentiam à subjecto possit auferri, ipsa substantia manente, tamen Philosophus hoc negaret; unde diceret quod multa accidentia sunt in corporibus supercaelestibus quae ab eis au­ferri non possunt.

Accidens dividitur in separabile & in inseparabile. Accidens se­parabile est, quod per naturam auferri potest sine corruptione subjecti. Inseparabile est, quod non potest per naturam auferri, quamvis per potentiam divinam. Differt tamen accidens inseparabile à proprio, quia quamvis accidens inseparabile non possit auferri naturaliter sine cor­ruptione illius cujus est accidens inseparabile, tamen consimile accidens potest auferri ab aliquo subjecto sine illius corruptione: sicut quamvis nigredo corvi non possit naturaliter auferri sine sui corruptione, tamen nigredo naturaliter potest auferri à Socrate sine sui corruptione: pro­prium autem à nullo potest auferri sine corruptione rei, ita quod non plus est inseparabile ab uno, quam ab alio, sine corruptione rei.

Recapitulando ergo de universalibus, dicendum est, quod quodlibet universale est quaedam intentio animae significans plura pro quibus potest supponere. Et ideo una intentio distincta ab alia praedicatur de alia, non quidem pro se, sed pro re quam significat; & ideo per tales pro­positiones non denotatur quod una intentio sit alia, sed denotatur fre­quenter quod illud quod significatur per unam intentionem sit illud quod importatur per aliam. Hujusmodi autem Universalia non sunt res extra animam; propter quod non sunt de essentia rerum, nec partes rerum ad extra, sed sunt quaedam entia in anima, distincta inter se & à rebus extra animam, quorum aliqua sunt signa rerum ad extra, alia sunt signa illorum signorum: sicut nomen universale est signum omnium univer­salium: & ideo potest concedi quod illud universale quod est praedi­cabile de quinque universalibus, non pro se, sed pro universalibus, est genus ad universalia. Et haec de universalibus sufficiant. Qui au­tem notitiam de universalibus plenius habere voluerit, poterit legere librum Porphyrii, ubi ista materia multo diffusius pertractatur: Nam illa quae hic sunt dimissa ibi poterunt inveniri.

CAP. XXVI. De Definitione, & speciebus ejus.

QUoniam Logici non solum utuntur praedictis vocabulis secundae intentionis, sed etiam multi termini al [...]i secundae intentionis & secundae impositionis in usam Logicorum veniunt; & ne studiosi per ignorantiam significationis eorum, ab inquisitione veritatis retar­dentur, volo nunc compendi [...]se de aliquibus eorum ad instructionem simplicium pertractare.

Terminorum autem quibus utuntur Logici quidam sunt communes omnibus universalibus, quidam sunt proprii aliquibus eorum, quidam competunt aliquibus eorum simul acceptis, quidam competunt uni re­spectu alterius. Termini vero qui competunt pluribus simul acceptis sunt ut definitio, descriptio, & alia hujusmodi.

Definitio autem dupliciter accipitur, quia quaedam est definitio expri­mens quid rei, & quaedam quid nominis. Definitio exprimens quid rei dupliciter accipitur. Uno modo large, & sic comprehendit defi­nitionem stricte sumptam, & definitionem descriptivam. Aliter ac­cipitur stricte, & sic est sermo compendiosus exprimens totam naturam rei, nec aliquid extrinsecum rei declarans. Hoc autem potest fieri du­pliciter. Nam quandoque in tali sermone ponuntur casus obliqui ex­primentes partes rei essentiales: sicut si definiam hominem sic dicendo, Homo est substantia composita ex corpore & anima intellectiva; illi ob­liqui, corpore, & anima intellectiva, p [...]rtes rei essentiales exprimunt: & illa potest vocari definitio naturalis. Alia est definitio in qua nullus ca­sus obliquus ponitur, sed ponitur genus in recto, & similiter differentia; vel ponuntur termini plures exprimentes partes rei definitae, ad modum quo album exprimit albedinem. Et ideo sicut album, quamvis exprimat albedinem, non tamen supponit pro albedine, sed pro subjecto albedinis: ita differentiae illae, quamvis exprimant partes rei, non tamen supponunt pro partibus rei, sed praecise pro to [...]o composito ex illis partibus. Talis est illa definitio hominis, Animal rationale; vel illa, Substantia ani­mata sensibilis rationalis. Nam illae differentiae, animatum, rationale, sensibile, supponunt pro homine, quia homo est animatus sensibilis ra­tionalis; tamen important partem hominis, sicut abstracta cis corre­spondentia; quia abstracta eis correspondentia important partes vel partem hominis, quamvis non eodem modo: & [...] potest vocari me­taphysicalis, quia sic definiret Met [...]ysic [...] [...]. [...] praeter has duas definitiones nulla potest esse alia d [...]finiti [...]omin [...], nisi forte illa cujus quaelibet pars est in plus, & to [...]m in [...]ue.

Ex quo patet falsum esse quod aliqui dicunt, quod hominis [...] est [Page 54] definitio logicalis, quaedam naturalis, quaedam metaphysicalis: quia Logicus cum non tractet de rebus quae non sunt signa, non tractat de homine, nec habet hominem definire; sed habet docere quomodo aliae scientiae tractantes de homine ipsum definire habent: & ideo Logicus nullam definitionem hominis assignare debet, nisi forte gratia exempli; & tunc illa definitio quae gratia exempli ponitur debet dici esse na­turalis vel metaphysicalis. Et sicut vanum est dicere, quod quaedam est definitio hominis logicalis, quaedam naturalis, & quaedam metaphysi­calis: ita vanum est dicere, quod quidam dicunt, quod quidam est homo naturalis, quidam metaphysicalis, & quidam logicalis, propter diversam considerationem. Nam si sic, aut intelligitur quod alia est res extra animam, & vera substantia, quae est homo naturalis; & alia quae est homo metaphysicalis: aut intelligitur quod alius est con­ceptus vel vox: aut unus & idem erit homo naturalis & homo meta­physicalis. Primum dari non potest; quia quaero quomodo illi ho­mines qui sic definiuntur se haberent ad invicem: aut sic, quod unus est pars alterius; aut sic, quod sunt quaedam tota secundum se tota distincta; aut aliquid est pars utriusque, & aliquid est pars unius & non alterius. Primum & secundum dari non possunt, sicut evidenter patet. Nec tertium dari potest; quia cum homo non componatur nisi ex materia & forma, oportet quod materia vel forma non esset pars alterius istorum hominum; & tunc istorum alter, scilicet homo natu­ralis, vel metaphysicalis, esset materia tantum, vel forma tantum. Nec valet dicere, quod aliter confiderat Metaphysicus hominem, & aliter Naturalis: quia quamvis ita esset, non sequitur quod unus esset natu­ralis, & alius metaphysicalis; sed quod tantum esset diversa conside­ratio ejusdem hominis: sicut si Socrates videat Platonem clare, & Cicero obscure, quamvis visio unius et alterius sit diversa, tamen Plato visus non est alius et alius: ita quamvis consideratio Naturalis de ho­mine, et Metaphysici, sit alia, tamen homo consideratus non est alius. Sic ergo patet, quod non est alia res quae sit homo naturalis, et meta­physicalis. Nec potest dici quod sit alius conceptus vel vox; quia sive ille conceptus sit definitio, vel pars ejus, vel aliud praedicabile de homine, patet quod quicquid dicatur nihil est ad propositum.

Ex quibus omnibus constat, quod definitiones possunt esse diversae quamvis definitum sit idem. Veruntamen licet definitiones sint di­versae, tamen idem significant, et quicquid significatur per unam, vel per partem unius, significatur per aliam, vel per partem ejus; quamvis partes differant in modo significandi, quia pars unius est alterius casus à parte alterius.

Est autem sciendum, quod quamvis de quocunque significative sumpto praedicatur definitio, et definitum praedicatur significative sumptum; et è converso: et quamvis propositio categorica de possibili aequi­valens tali, & simiiiter conditionalis ex definitione et definito [Page 55] composita, sit necessaria; sicut illa est necessaria, Si homo est, animal rationale est, Omnis homo potest esse animal rationale; tamen nulla propositio talis affirmativa de inesse, et mere de praesenti, est ne­cessaria. Unde illa est simpliciter contingens, Homo est animal ratio­nale; sicut illa, Homo est substantia composita ex anima intellectiva et corpore: et hoc, quia si nullus homo esset, quaelibet talis esset falsa. Veruntamen Aristot., qui ponit quod tales sunt necessariae, Homo est animal, Asinus est animal, poneret quod tales sunt necessariae secundum sensum jam dictum.

Ex praedictis colligitur quod definitio non est eadem cum definito; quia secundum omnes definitio est sermo mentalis, vocalis, vel scriptus; et per consequens non est eadem realiter cum definito sive cum re, nec cum una dictione: tamen definitio significat idem cum definito; et sic intelligunt recte loquentes, quando dicunt quod definitio et definitum sunt idem realiter; hoc est, significant idem realiter.

Sciendum est autem quod definitio sic stricte sumpta non est nisi so­lius substantiae, tanquam rei expressae per definitionem; et ideo acci­piendo definitum pro nomine convertibili cum definitione, talis defi­nitio non est nisi nominum, et non verborum nec aliarum partium ora­tionis.

Definitio autem exprimens quid nominis est Oratio explicite de­clarans quicquid per unam dictionem importatur implicite: sicut siquis volens alium docere quid significat hoc nomen, album, dicat quod significat idem quod haec oratio, aliquid habens albedinem. Et ista definitio non solum est nominum de quibus vere affirmatur esse in rerum natura, sed est aliorum de quibus talis praedicatio est impossibilis: et sic hoc nomen, vacuum, non ens, impossibile, chimaera, et hujusmodi, habent definitiones; nam istis nominibus correspondent aliquae ora­tiones significantes idem quod illae dictiones. Ex quo sequitur, quod sic accipiendo definitionem aliquando praedicatio definitionis de defi­nito, utroque significative sumpto, est impossibilis: sicut haec est im­possibilis, chimaera est animal compositum ex capra, et leone, et bove (si ejus definitio sit haec): et hoc propter implicationem impossibilem, qua scilicet implicatur aliquid compeni ex capra, leone, et bove: illa tamen propositio in qua isti termini materialiter supponunt, scilicet Chimaera idem significat quod hoc totum, Aliquod compositum ex capra, leone, et bove, vera est: et illam communiter loquentes intelligunt per aliam, nam frequenter una dictio ponitur pro alia. Veruntamen propositio con­ditionalis ex tali definitione et definito composita vera est: ut, Si chi­maera est, aliquod compositum ex bove et capra et leone est: et è con­verso. Unde non solum nomina possunt definiri tali definitione, sed et omnes partes orationis: et tunc non debent praedicari definitiones de definitis mediante hoc verbo, est, utroque significative sumpto: sed mediante illo toto, idem significant, vel aliquo tali, ipsis materialiter sumptis.

CAP. XXVII. De hoc nomine Descriptio.

DEscriptio est sermo compendiosus compositus ex accidentibus & propriis. Unde dicit Damas. in Logica sua capitulo 9. De­scriptio ex accidentibus componitur, 1. [...]. proprio & accidentibus. Verbi gratia, si homo sic describatur, Homo est erecte ambulativus latos habens ungues; haec omnia accidentia sunt: propter quod & de­scriptio dicitur obumbrans, & non substantiam manifestans subjecti, secundum Damas.

Ex verbis hujus authoris patet, quod in descriptione nihil debet poni quod praedicatur in quid, vel per se primo modo, de descripto: & in hoc differt descriptio à definitione. Secundum patet, quod accidens non solum accipitur pro re aliqua inhaerente alteri, sed etiam pro prae­dicabili contingenter de aliquo; sicut dictum est prius: quia secundum praedictum Doctorem descriptio componitur ex accidentibus sub­jecti, & descriptio non componitur nisi ex praedicabilibus subjecti; oportet ergo illa praedicabilia de subjecto accidentia esse, quae non possunt esse nisi conceptus, voces, vel scripta. Tertio patet, quod non semper descriptio & descriptum sunt convertibilia: quia cum acci­dentia contingenter praedicentur de aliquo, potest descriptum praedicari de aliquo quamvis descriptio non praedicetur de eodem; tamen hoc non contingit nisi propter imperfectionem ejus de quo praedicatur de­scriptum. Unde potest homo sic describi, Homo est bipes duas habens manus, adderdo aliqua alia quae non possunt competere nisi homini; quo facto, illa descriptio potest negari ab aliquo carente manibus, de quo tamen praedicatur descriptum, sed hoc est quia illud individuum non est perfectum.

Veruntamen potest dici quod descriptio potest dupliciter accipi, sci­licet large, & sic loquitur ille Doctor de descriptione; vel stricte, & sic non componitur ex accidentibus sed ex propriis, & sic semper conver­tuntur descriptio & descriptum.

CAP. XXVIII. De Definitione descriptiva.

DEscriptiva autem definitio est mixta ex substantialibus & acci­dentalibus: verbi gratia, Homo est animal rationale mortale erecte ambulans latos habens ungues, secundum Damas. ubi prius. Ex quo patet quod aliquis sermo praecise componitur ex prae­dicabilibus [Page 57] per se primo modo; & ille est definitio. Alius est sermo qui componitur ex illis quae non praedicantur per se primo modo; & ille aliquando vocatur descriptio. Aliquis componitur ex utrisque; & ille est descriptiva definitio. Quia tamen omnis definitio, & omnis de­scriptiva definitio, & omnis descriptio, est sermo, ideo nulla talis est realiter eadem cum definito vel descripto, quamvis significent idem.

CAP. XXIX. De istis terminis Definitum & Descriptum.

QUia ostensum est quid est definitio, quid descriptio, videndum est quid est definitum, & quid descriptum.

Sciendum est autem quod definitum dupliciter accipitur. Uno modo pro illo cujus partes vel essentia per definitionem exprimitur: & sic definitio est ipsarum rerum singularium; sicut illa definitio, Animal rationale, est definitio omnium hominum, quia omnium hominum es­sentia per illam definitionem importatur; unde per illam definitionem nullius rei essentia importatur nisi hominis particularis, quia nulla res est quae sit animal rationale nisi ille homo, vel ille, & sic de singulis. Et illo modo accipiendo definitum, concedendum est quod substantia particularis definitur. Alio modo accipitur definitum pro aliquo con­vertibili cum definitione, de quo definitio adaequate praedicatur: & sic definitum est una dictio convertibilis cum definitione, significans illud idem praecise quod significat definitio: & illo modo non definitur sin­gulare, sed praecise species; quia sola species est convertibilis cum defi­nitione, & non singulare. Et per istam distinctionem de definito possunt glossari multae authoritates Aristot. & Comment. quarum ali­quae dicunt quod definitiones sunt singularium, & aliquae quod non sunt nisi specierum.

Et sicut dictum est de definito ita dici debet de descripto, quod potest accipi pro dictione de qua praedicatur descriptio non pro se, sed pro re; vel potest accipi pro re importata per illud nomen, vel descriptionem.

CAP. XXX. De isto termino Subjectum, & acceptionibus ejus.

DIcto de terminis qui non competunt alicui universali, cujusmodi sunt definitio, descriptio, & hujusmodi, (quia nullum universale est definitio vel descriptio, sed quaelibet definitio vel descriptio ex pluribus universalibus est composita;) dicendum est nunc de terminis [Page 58] convenientibus omnibus universalibus; cujusmodi sunt subjectum, prae­dicatum, & hujusmodi.

Et primo de Subjecto est sciendum, quod, secundum Damas. in Logica sua capitulo quarto, Subjectum dupliciter accipitur, hoe quidem ad existentiam, hoc autem ad praedicationem. Ad existentiam, sicut substantia subjicitur accidentibus, in ipsa enim habent esse & extra ipsam non subsistunt. Ad praedicationem autem subjectum est, de quo aliquid praedicatur. Ex quo colligi potest, quod subjectum aliquando dicitur aliquid quod realiter subsistit alteri rei inhaerenti sibi & adve­nienti realiter: & sic subjectum accipitur dupliciter; stricte, & sic sub­jectum est respectu accidentium ei realiter inhaerentiū sine quibus potest subsistere. Large autem dicitur omnis res quae alteri substat, sive illa cui substat sit accidens inhaerens realiter, sive sit forma substantialis realiter informans illud cui adhaeret; & sic materia est subjectum respectu for­marum substantialium. Aliter autem dicitur subjectum per praedica­tionem, quod est pars propositionis praecedens copulam, de quo aliquid praedicatur; sicut in hac propositione, Homo est animal, ly homo est subjectum, quia de homine praedicatur ly animal.

Et subjectum sic acceptum potest multipliciter accipi. Primo large, & sic dicitur subjectum omne illud quod potest in quacunque propo­sitione, vera vel falsa, subjici; & sic quodlibet universale respectu alterius potest dici subjectum, sicut Omne animal est asinus, Omnis asinus est cygnus. Secundo stricte, & sic dicitur subjectum quod subjicitur alteri in praedicatione directa; & sic homo est subjectum respectu animalis, & non è contra. Tertio strictius, pro illo quod est subjectum in con­clusione demonstrata quae scitur, vel est nata sciri; & sic accipiendo subjectum, quot sunt conclusiones habentes distincta subjecta, tot sunt subjecta in illa scientia aggregata; & sic in Logica multa sunt subjecta, & in Metaphysica, & in Naturali Philosophia. Aliter accipitur sub­jectum strictissime, pro aliquo primo primitate aliqua inter talia sub­jecta; & sic aliquando vocatur subjectum, quod inter illa significat rem perfectiorem. Aliquando vero, quod est commune omnibus aliis per praedicationem: & ita de aliis primitatibus. Et hoc solet vocari subjectum attributionis.

CAP. XXXI. De isto termino Praedicatum, & modis ejus.

SIcut subjectum dicitur illa pars propositionis quae praecedit copulam▪ ita illa pars quae sequitur dicitur praedicatum. Volunt tamen aliqui dicere, quod praedicatum est copula cum illo quod sequitur copu­lam. Qualitercunque tamen sit, quia hoc dependet ex sumptione vo­cabuli, [Page 59] quod est ad placitum, ideo pertranseo. Praedicatum tamen multipliciter dicitur. Primo modo, omne illud quod est alterum ex­tremum propositionis, & non est subjectum; & sic quilibet terminus potest esse praedicatum, qui potest praedicari in propositione vera vel falsa. Secundo modo accipitur praedicatum pro illo quod praedicatur in pro­positione vera, in qua est directa praedicatio; & sic animal est praedi­catum respectu hominis, & non respectu lapidis. Tertio modo di­citur praedicatum illud quod praedicatur de aliquo subjecto praedicatione directa, de quo subjecto potest esse scientia proprie dicta; & sic Philo­sophus accipit praedicatum primo Topicorum, ubi distinguit quatuor praedicata, scilicet genus, definitionem, & accidens; & sub genere comprehendit differentiam. Ubi non enumerat speciem, quia quamvis species praedicetur de individuo, quia tamen individua non possunt esse subjecta in propositionibus scitis scientia proprie dicta, ideo inter ill [...] praedicata non enumeratur species. Copula autem vocatur verbum co­pulans praedicatum cum subjecto.

CAP. XXXII. De istis terminis, Inesse subjecto, Convenire subjecto, In­haerere subjecto, & similibus.

SIcut autem praedicatum praedicatur de subjecto, ita praedicatum di­cimus esse in subjecto, convenire subjecto, & inhaerere subjecto, & hujusmodi: quae non sunt intelligenda, ac si praed'catum re­aliter inhaereret subjecto illo modo quo albedo inhaeret parieti; sed omnia talia significant idem quod praedicari, nec aliter accipienda sunt nisi pro praedicari. Et illo modo, accidentia omnia quae dicuntur esse in novem praedicamentis possunt dici esse in substantia sicut in subjecto, non quidem per realem inhaerentiam, secundum opinionem multorum, sed per praedicationem veram: sic enim quantitas est accidens, secundum opinionem Aristot, & est in substantia; non quod realiter inhaereat substantiae, sed quia contingenter praedicatur de substantia, ita quod substantia permanente haec est vera secundum aliquos, substantia est quantitas; & eadem permanente poterit esse falsa. Similiter talia vo­cabula, advenire, accedere, recedere, adesse, abesse, frequenter pr [...] praedicari accipiuntur. Sic enim dicit venerabilis Anselmus Monol. capitulo primo. Omnium quippe quae accidentaliter dicuntur, quaedam non nisi cum aliqua variatione adesse vel abesse posse intelliguntur; ut omnes colores. Alia nullam, tanquam accedendo & recedendo, muta­tionem, circa id de quo dicuntur, efficere noscuntur; ut quaedam rela­tiones. Ubi Anselmus accipit adesse, & abesse, accedere, recedere, pro praedicari: sicut etiam apud Logicos participate accipitur pro subjici.

CAP. XXXIII. De hoc termino Significare.

SIgnificare multipliciter accipitur apud Logicos. Nam uno modo dicitur signum aliquid significare, quando supponit vel natum est pro aliquo supponere, ita scilicet quod de pronomine demonstrante illud, mediante hoc verbo est, idem nomen praedicatur: & sic album significat Socratem; haec enim vera est, Ille est albus, demonstrando Socratem: sic etiam rationale significat hominem, nam haec est vera, Ille est rationalis, demonstrando hominem: & sic de multis aliis con­cretis. Aliter accipitur significare, quando illud signum in aliqua pro­positione de praeterito, vel praesenti, vel futuro, vel in alia propositione vera de modo, potest pro illo supponere: & sic album non tantum sig­nificat illud quod est album nunc, sed etiam illud quod potest esse al­bum. Nam in illa propositione, album potest currere, accipiendo sub­jectum pro eo quod potest esse subjectum, supponit pro his quae possunt esse alba. Accipiendo significare primo modo, & signum sibi cor­respondens, per solam mutationem rei frequenter vox & etiam con­ceptus cadunt à suo significato; hoc est, aliquando cessant aliquid sig­nificare quod prius significabant. Sed secundo modo accipiendo signi­ficare, & signum sibi correspondens, vox vel conceptus, per solam mu­tationem rei extra, non cadit à suo significato. Aliter accipitur signi­ficare, quando scilicet illud dicitur significari, à quo ipsa vox imponitur; vel▪ primo modo significatur per conceptum principalem, vel vocem principalem: & sic dicimus quod album significat albedinem, quia albedo significat albedinem, pro qua tamen non supponit hoc signum, album; sic etiam rationale, si sit differentia hominis, significat animam intellectivam hominis. Quarto modo accipitur significare communis­sime, quando scilicet aliquod signum quod natum est esse pars propo­sitionis, vel natum est esse oratio, vel propositio, aliquid importat, sive principaliter, sive secundario, sive in recto sive in obliquo, sive dat intelligere illud, vel quocunque modo significat illud, sive affirmative, sive negative; quomodo hoc nomen, caecus; significat visum, quia ne­gative; & hoc nomen, nihil, sive, non aliquid, significat aliquid ne­gative: de quo modo significandi loquitur Anselmus de casu diaboli.

Significare igitur, secundum aliquam sui significationem, competit universali cuilibet. Universale enim secundum Damas. in Logica sua cap. 48. est, Quod multa significat; ut hoc nomen, Animal. Omne enim universale vel significat plura primo modo, vel secundo modo; quia omne universale praedicatur de pluribus, vel in propositione de inesse, de praesenti, de praeterito, vel de futuro, vel de modo. Ex quo patet, quod [Page 61] errant illi qui dicunt, quod haec vox homo non significat omnes ho­mines; cum enim hoc universale homo, secundum praefatum Doctorem, significat plura, & non significat plures res quae non sunt homines, oportet quod significet plures homines; & non plus unum quam alium significat, igitur omnes homines: sed universale quod est genus vel species, quod praedicatur de pronomine demonstrante rem quam signi­ficat in quid, significat plura, primo modo, vel secundo modo acci­piendo significare. Alia vero universalia significant plura, tertio vel quarto modo accipiendo significare; quia talia significant aliquid in recto, & aliquid in obliquo; sicut patet de rationali, risibili, albo, & de consimilibus.

CAP. XXXIV. De hoc termino Dividi.

NOn autem solum universale significat plura, sed etiam dividitur in plura. Sed sciendum est quod dividi multipliciter accipitur. Aliquid enim dicitur dividi, quando alicujus totius per realem sectionem una pars separatur ab alia; sicut carpentator dividit lignum. Aliter accipitur dividi, quando scilicet sub aliquo uno, cujus una pars ab alia non separatur, sumuntur plura; sicut si dividam hanc vocem canis in sua significata, sic dicendo, canis alius est animal latrabile, alius sydus caeleste, &c. hic non separo unam partem istius vocis canis ab alia, sed plura sumuntur ad quae illa est communis: & sic loquuntur Logici de dividere.

Sunt autem secundum Damas. in Logica sua cap. 12. octo modi di­videndi universale, scilicet ut genus in species, vel differentias; ut animal dividitur in rationale & irrationale: vel ut species in individua, ut homo in Petrum & Joannem, & hujusmodi: vel ut totum dividitur in suas partes; & hoc dupliciter, vel in similes, ut sunt illae quae susci­piunt nomen & definitionem totius; ut cum dividimus carnem in mul­tas partes carnis; unaquaeque enim pars dicitur caro, & definitionem carnis suscipit: vel in dissimiles, ut cum dividimus Socratem in caput, manum, & hujusmodi: nec enim caput, nec manus suscipit defi­nitionem, vel nomen Socratis. Quartus modus est, ut aequivoca vox dividitur in sua significata. Quintus modus est, quando subjectum, sive substantia, dividitur in accidentia; ut cum dicimus hominum quidam albi, quidam nigri. Sextus est, quando accidens dividitur in subjecta; ut cum dicimus alborum haec quidem animata, haec vero inanimata. Septimus est, ut accidens in accidentia; ut cum dicimus alborum aliud siccum, aliud humidum. Octavus modus, cum fit divisio ab uno ad unum; ut à medicina medicinali [...]. Est autem adver [...]endum, quod [Page 62] licet in praedictis modis dividendi accipitur unum ab alio sine reali divi­sione & reali separatione unius partis ab alia, in aliquibus tamen illud quod dividitur importat aliquid quod realiter potest dividi in illa quae importantur per dividentia; scilicet in tertio & quarto modis; in aliis autem modis non-sic.

Est autem advertendum, quod quando dividitur substantia in acci­dentia, vel è converso; vel accidens in accidentia; accipitur ibi hoc nomen accidens, pro praedicabili contingenter de illo, quod importa­tur per subjectum, permanente in rerum natura. Et ita patet quod frequenter accipitur accidens, non pro aliqua re accidentali realiter inhaerente substantiae, sed pro aliquo contingenter praedicabili de sub­stantia. Si enim praedictus Doctor accepisset accidens pro re inhae­rente alteri, debuisset dixisse, quod homo dividitur in albedinem & nigredinem, & non in homines albos & nigros: & consimiliter debuisset dixisse de aliis.

CAP. XXXV. De hoc termino Totum, & acceptionibus ejus.

TOtum multipliciter dicitur. Uno modo dicitur totum, aliquid complectens plures partes sine quibus in rerum natura esse non potest; sicut impossibile est quod homo sit in rerum natura [...]ine anima rationali. Similiter impossibile est quod animal sit, quin sit tam materia quam forma: impossibile est quod lignum sit, quin forma ejus sit. Et sic semper pars est de essentia totius, & non è converso. Aliter accipitur totum, pro aliquo communi ad multa: & fic genus dicitur totum respectu specierum: & species respectu in­dividuorum: & tunc totum idem est quod commune; & sic logici communiter utuntur ly totum.

Et quot modis dicitur totum, tot modis dicitur proportionabiliter pars. Unde quaedam est pars de essentia totius; quaedam vero pars non propter aliud dicitur pars, nisi quia est minus communis quam illud cujus dicitur pars; & illa vocatur pars subjectiva, quae non plus est de essentia totius quam è converso; & sicut illa pars potest esse [...]ine toto, ita è converso totum potest esse sine parte: & quamvis aliis modis posset accipi totum & pars, tamen isti modi ad prae­sens sufficient.

CAP. XXXVI. De hoc termino Opposita.

POst praedicta dicendum est de oppositis. Et sciendum est quod hoc nomen, opposita, significat tam res extra animam, quam in anima; quam signa rerum; sed omnes res extra animam, quae non sunt signa, si sint oppositae non opponuntur nisi contrarie; vel secundum unam opinionem, aliquae res relative opponuntur. Hoc patet; nam omnes res quae sunt oppositae, vel sunt res absolutae; & tunc inter eas non potest esse nisi oppositio contraria tantum, sicut inductive patet; vel sunt res relativae, & tunc non possunt esse oppositae nisi contrarie vel relative; vel una est absoluta & alia relativa, & sic non opponuntur. Unde quando aliqua sic se habent quod possun [...] simul succedere in eodem subjecto, sed non simul esse in eo, si sint formae absolutae, sunt contrariae: tamen, sicut dicetur inferius, in ta [...] contrarietate sunt gradus. Sed si loquamur de oppositione quae est inter signa rerum, cujusmodi sunt, conceptus, voces, & scripturae; sic, secundum Peripateticos, hoc nomen, opposita, dicitur tam de complexis quam incomplexis.

Complexorum autem oppositorum potest triplex modus assignari. Quaedam enim opponuntur contradictorie; quando scilicet propositio­nes aliquae habent idem subjectum & idem praedicatum, & una est affirmativa & alia negativa: sed hoc non sufficit, sed oportet quod una sit universalis & alia particularis vel indefinita, vel utraque sit singularis; verbi gratia, illae opponuntur contradicttorie, Omnis homo est animal, aliquis homo non est animal; similiter illae, Omnis homo est animal, Homo non est animal; & hoc, quia indefinita, quando subjectum sumitur significative, semper convertitur cum particulari. Et ideo universalis contradicit tam particulari quam indefinitae. Si­militer illae contradicunt, Nullus homo est animal, & Aliquis homo est animal, sive Homo est animal: & istae etiam contradicunt, Socrates est animal, Socrates non est animal. Aliquae propositiones opponuntur contrarie; scilicet universalis affirmativa & universalis ne­gativa: & hoc est verum quando subjecta sumuntur significative, alite [...] non oportet; sicut illae non opponuntur contrarie, Omnis homo est terminus communis signo universali determinatus, Nullus homo est ter­minus communis signo universali determinatus. Tertio modo opposi­tionis non habemus nomen impositum. Est autem tertius modus, quan­do aliquae propositiones non sunt contradictoriae neque contrariae, sed inferunt propositiones contradictorias; vel una infert contradictoriam alterius; & propter hoc nullo modo possunt simul esse verae: sicut illae [Page 64] propositiones opponuntur, Nullum animal currit, Aliquis homo currit, non contrarie, neque contradictorie, quia non habent idem subjectum; sed opponuntur, quia illa, Aliquis homo currit, infert contradictoriam illius, Nullum animal currit; quia sequitur, Aliquis homo currit, ergo Aliquod animal currit. Ex praedictis patet, quod propositiones subcontrariae & subalternae non opponuntur, quia possunt simul esse verae.

Oppositorum autem incomplexorum quatuor modi ponuntur: quia quaedam incomplexa sunt contraria, scilicet illa quae significant, quic­quid significant, positive, affirmative & non negative; & hoc, quia in definitione exprimente quid nominis eorum nulla negatio, nec aliquid aequivalens negationi, debet apponi: & simul cum hoc non possunt ve­rificari de eodem pro eodem, simul, sed successive: vel significant res quae possunt successive inesse, non simul: quamvis illi termini non possunt verificari de eodem, nec simul, nec successive. Exemplum primi, sicut de albo & nigro; quia isti termini nihil significant negative, & tamen isti termini significative sumpti non possunt verificari de eodem pro eodem simul, licet bene successive: veruntamen, sicut dicetur in­ferius in illo modo sunt gradus. Exemplum secundi, de albedine & ni­gredine: quia isti termini significant res quae possunt successive eidem inesse, qui tamen nec simul, nec successive, possunt verificari de eodem pro eodem. Et in isto modo sunt gradus sicut in priori.

Quaedam autem incomplexa sunt opposita ut habitus & privatio: & sunt illa quorum unum significat quicquid significat positive; alterum vero significat aliquid positive, & illud idem quod suum oppositum sig­nificat affirmative, ipsum significat negative. Quod patere potest ex definitione exprimente quid nominis ipsius; quia in definitione ejus ne­gatio praecedit habitum oppositum sibi: sic se habent ly visus, & ly caecitas; nam ly visus, quicquid significat, affirmative significat; quia in definitione exprimente quid nominis ejus nulla negatio debet poni; sed ly caecitas, vel caecus, significat aliquid affirmative, & aliquid negative: quia si caecus definiatur, definietur sic, Caecus est ille qui non habet visum, & qui natus est habere: ubi aliquid prae­ponitur negationi, quod est signum illius quod importatur affirmative per ly caecum; Et aliud sequitur negationem, & est signum illius quod importatur per caecum negative. Si autem illud idem per sequentem particulam dicatur importari affirmative, non curo, sufficit quod ne­gative importetur: nec est inconveniens idem per idem importari affir­mative & negative; sicut dictum est prius, quod idem per idem potest significari in recto & in obliquo. Ista autem quae dico, scilicet sig­nificare affirmative & negative, insinuat Anselmus de casu diaboli cap. 11. ubi sic dicit. Constar, quoniam haec vox, scilicet nihil, nulla­tenus differt ab eo quod dico, non aliquid. Nihil quoque hoc aper­tius, quam quod haec vox, scilicet non aliquid, omnem rem penitus, & [Page 65] omne quod est aliquid intellectu, necnon & omne quod est in sensu, removendo; sua significatione constituit: sed quoniam remotio alicujus rei significari nullatenus potest sine significatione illius cujus signifi­catur remotio, (nullus enim intelligit quid significat non homo nisi in­telligendo quid sit homo) ideo necesse est quod haec vox, non aliquid, destruendo id quod est aliquid significet aliquid. Et sequitur: ‘Sig­nificat aliquid removendo, & non significat aliquid constituendo.’ Et sequitur: ‘Hoc itaque modo malum nihil esse dico, & malum nomen esse significativum; & si sic, aliquid significat perimendo, ut nullius rei sit constitutivum.’ Ex his verbis, & aliis pluribus quae ibidem scribit Anselmus; evidenter habetur, quod aliquod incomplexum aliquid sig­nificat removendo, perimendo, negando; & aliquod incomplexum ali­quid significat affirmando, & constituendo. Ex quo sequitur, quod pri­vatio non est aliquid in re extra animam, distinctum quocunque modo à quocunque positivo; sicut caecitas non est à parte rei in oculo, dicente Anselmo ubi prius: ‘Multa dicuntur secundum formam quae non se­cundum rem; ut timere secundum vocis for [...] dicitur activum, cum sit passivum secundum rem; ita quoque caecitas aliquid dicitur secun­dum formam loquendi, cum non sit aliquid secundum rem: sicut enim dicimus de aliquo qui habet visum, visus est in eo; ita dicimus, qui habet caecitatem caecitas est in eo; cum hoc non sit aliquid, sed potius non aliquid: Et hanc habere, non est habere aliquid; imo carere eo quod est aliquid. Caecitas enim non est aliud quam non visus, vel ab­sentia visus, ubi visus debet esse. Non visus vero, vel absentia visus, non magis est aliquid ubi debet esse visus, quam ubi non debet esse visus: modo non visus, vel absentia visus, in lapide, ubi visus non de­bet esse, non est aliquid in lapide.’ Ex hac authoritate patet, quod cae­citas non est aliquid à parte rei existens in oculo; & per consequens nullibi est à parte rei: & ideo illa quae sunt extra animam non opponun­tur privative; sed signa rerum, quorum unum significat aliquid affir­mative, & aliud idem negative, opponuntur privative.

Relative autem opponuntur nomina relativa, quae non possunt de eo­dem, respectu ejusdem, verificari: & hoc verum est, sive res extra ani­mam aliquae opponuntur relative, sive non. Nec propter hoc, quod dico nomina relativa, nego relationem extra animam; quia relativum potest dici tam de nomine rei, quam de re. Quod enim sint aliqua nomina relativa patet per Grammaticos, qui ponunt nomen relativum esse unam speciem nominis.

Incomplexa autem contradictoria sunt illa quorum unum significat aliquid vel aliqua affirmative, & aliud praecise illud vel illa negative, nihil affirmative significando finite & determinate: sicut homo signi­ficat omnes homines affirmative, & non-homo significat eosdem homines negative, nihil determinate & finite, affirmative significando: quod add▪ propter cavillationem quae posset fieri dicendo, quod non-homo [Page 66] significat asinum, ex quo supponit pro asino, sic dicendo, Asinus est non­homo. Et est sciendum quod quodlibet istorum oppositorum est vere in se quoddam ens positivum & absolutum, & de quolibet illorum pro se sumpto verificatur ens reale. Unde si in illa, Non-ens est ens, sub­jectum supponat pro se, vera est; quia illud subjectum vere est ens, cum sit subjectum & pars propositionis; nulla autem propositio est com­posita ex non-entibus. Et si proterviatur, quod tunc unum oppositum praedics [...]etur de reliquo. Dicendum est, quod non est inconveniens unum oppositorum praedicari de reliquo non significative, sed simpliciter sive materialiter, sumpto: sic enim tales sunt verae, Non-dictio est dictio, Non-incomplexum est incomplexum, Non-pars est pars; & sic de multis aliis: sicut haec est v [...]ra quando profertur, Non-vox est vox, si subjectum supponat pro se; nam certum est quod haec vox quam pro­fero, non vox, est vox. Et ista de oppositis sufficiant, quia multa hic dimissa super libro Praedicamentorum exposui.

CAP. XXXVII. De hoc vocabulo Passio.

REstat nunc de uno vocabulo, quo Logici tractando de demonstra­tione frequenter utuntur, disserere; scilicet de hoc vocabulo passio. Et est sciendum [...]uod quamvis multipliciter accipi possit, sicut dixi supra, tamen, secundum quod Logici loquuntur de passione, sciendum est quod passio non est aliqua res extra animam, in­haerens alicui cujus dicitur passio; sed passio est quoddam praedicabile mentale, vocale, vel scriptum, praedicabile per se secundo modo de sub­jecto cujus dicitur esse passio: quamvis stricte & proprie loquendo passio non sit nisi tale praedicabile mentale, & non vocale neque scriptum; secundario tamen & improprie vox vel scriptum potest dici passio; eo modo quo dicimus quod in illa propositione prolata, Omnis homo est [...]isibilis, praedicatur passio de suo subjecto.

Quod autem passio non sit res extra animam, quae non est signum praedicabile, patet; quia secundum Philosophos passio praedicatur per se secundo modo de subjecto suo; sed solus conceptus, vel vox, vel scri­ptum, praedicatur; quia propositio ex talibus componitur, & non ex rebus extra animam distinctis ab aliis: ergo res extra animam non est passio. Item secundum Philosophum, omnis passio est alicujus uni­versalis, sed nulla res extra animam est passio alicui universali inhae­rens; igitur, &c. Item Entis sunt passiones, sed illae non inhaerent illi communi, ut manifestum est; ergo, &c. Item de Deo praedicantur passiones propriae sibi, sed Deo non inhaerent aliquae aliae res; ergo passio non est talis res inhaerens suo subjecto. Dicendum est ergo, quod [Page 67] passio non est nisi quoddam praedicabile secundo modo dicendi per se de suo subjecto; & ideo passio non potest esse pars propositionis; & per consequens talis passio non est res extra animam inhaerens suo sub­jecto. Ex quo sequitur, quod non est impossibile subjectum esse in rerum natura sine sua passione: nec est impossibile passionem esse in rerum natura sine suo subjecto. Et ideo quando dicunt authores, quod subjectum non potest esse sine sua passione; exponendum est quod nihil aliud intendunt, nisi quod passio non potest vere per propositionem ne­gativam amoveri à suo subjecto, maxime si esse existere praedicatur de illo subjecto. Unde illa propositio est impossibilis, Deus non est crea­tivus.

Est autem sciendum quod passio semper supponit pro illo eodem pro quo subjectum supponit, quamvis aliquid aliud ab illo significet aliquo modo, scilicet in recto vel in obliquo, affirmative vel negative. Unde etiam quaedam passiones vocantur positivae, & quaedam negativae. Ex prae­dictis potest patere, quomodo ly unum est passio entis, et distinguitur ab illo ente cujus est passio, scilicet à communi conceptu entis; et tamen significat idem quod ille conceptus, licet alio modo; sicut patet per defi­nitionem exprimentem quid nominis. Unde generaliter verum est, quod subjectum et sua passio non sunt idem realiter, quamvis suppo­nant pro eodem, et quamvis praedicatio unius de alio sit necessaria.

CAP. XXXVIII. De istis terminis, ens, unum; & divisionibus entis.

DIcto de terminis quibusdam secundae intentionis, & etiam de qui­busdam secundae impositionis, videndum est de terminis primae intentionis. Primo tamen dicendum est de quibusdam commu­nibus omnibus, sive sint res quae non sunt signa, sive sint res quae sunt signa; cujusmodi sunt ly ens, & unum. Circa ly ens, primo sciendum est quod dupliciter accipitur. Uno modo accipitur hoc nomen, E [...], secundum quod sibi correspondet unus conceptus communis omnibus rebus, praedicabilis in quid primo modo; quomodo transcendens potest praedicari in quid. Quod enim sit unus conceptus communis praedi­cabilis de omnibus rebus, ex hoc persuaderi potest, quia si non sit aliquis talis conceptus communis, ergo diversis rebus sunt diversi conceptus communes; qui sunt A, & B: & ostendo quod est aliquis conceptus communior tam A, quam B, praedicabilis de utroque, & de quocunque de quo potest praedicari quilibet illorum; verbi gratia, de C: quia sicut possunt formari tales propositiones vocales. C est B, C est A, C est ali­quid; ita in mente possun [...]tres propositiones formari, quarum duae sint dubiae, et tertia fit scita. Nam possibile est quod aliquis d [...]bitet de [Page 68] utraque istarum, C est A, C est B; et tamen sciat illam, C est aliquid: quo dato arguo sic. Duae illarum propositionum sunt dubiae, et una est scita; & illae tres habent idem subjectum; ergo habent distincta praedicata: quia si non, eadem propositio esset scita & dubia, ex quo duae sunt dubiae. Si sunt distincta praedicata, ergo aliquod praedicatum est in illa, C est aliquid, quod non est praedicatum in aliqua illarum, C est A, C est B; & per consequens est distinctum ab illis: sed mani­festum est quod illud praedicatum non est minus commune, nec etiam convertibile cum aliquo illorum; ergo est communius quam aliquod il­lorum; quod est propositum, scilicet quod aliquis conceptus mentis, alius ab istis inferioribus, est communis cuilibet enti; quod conce­dendum est. Nam de omni ente, vel de pronomine demonstrante quodcunque ens, potest idem conceptus vere praedicari; sicut eadem vox vere potest de quolibet praedicari. Tamen non obstante quod sic sit unus conceptus communis omni enti, tamen hoc nomen ens est aequi­vocum, quia non praedicatur de omnibus sibi subjicibilibus, quando sig­nificative sumitur, secundum unum conceptum; sed sibi diversi con­ceptus correspondent, sicut super Porphyrium declaravi.

Ulterius sciendum est, quod secundum Philosophum quinto Me­taph. Ens dividitur; quia hoc quidem est secundum accidens, illud vero secundum se. Quae divisio non est intelligenda, quod aliquod ens sit per se, & aliud secundum accidens; sed ostendit ibi diversum modum praedicandi unius de alio, mediante hoc verbo est: quod satis patet per verba Philosophi; quia dicit, quod dicimus quod Musicum secundum accidens est justum, & Musicum secundum accidens est homo: & similiter Musicum dicimus secundum accidens aedificare. Ex quo patet quod non loquitur nisi de diverso modo praedicandi unius de reliquo; ita quod aliquid dicitur de aliquo per se, aliquid vero dicitur de aliquo per accidens. Quod enim nulla res sit ens per se, & alia per accidens, patet; quia nulla est res quin sit substantia vel accidens; sed tam substantia quam accidens est ens per se, ergo, &c. Similiter Phi­losophus dividit Ens, septimo Metaphysicae, in ens in potentia & ens in actu: quod non est intelligendum quod aliquid quod non est in rerum natura, sed potest esse, sit vere ens; & aliquid quod est in rerum na­tura sit etiam ens: sed intelligendum est quod hoc nomen ens prae­dicatur de aliquo mediante hoc verbo est, mere de praesenti, non aequi­valenti propositioni de possibili, dicendo sic, Socrates est ens, albedo est ens: de aliquo autem in propositione de possibili, vel aequivalenti propositioni de possibili, sic dicendo; Antechristus potest esse ens, five Antechristus est ens in potentia: & sic de aliis. Unde vult ibidem, quod est aliquid potentia & actu, sicut sciens & quiescens; & tamen nihil est sciens vel quiescens, nisi actualiter sciens vel quiescens. De aliis divisionibus entis p [...]tebit. Et ista causa br [...]vitatis sufficiant.

CAP. XXXIX. De hoc vocabulo Unum, & divisionibus ejus.

UNum autem est passio Entis, quia est praedicabilis de ente per se secundo modo; & hoc quia significat aliquid quod non eodem modo significatur per ens, quamvis aliquo modo significatur per ens. Nam ens quicquid significat, positive & affirmative significat; unum non significat quodlibet significatum per ens tam positive quam affirmative; sed affirmative, negative, & remotive: quod patet per definitionem exprimentem quid nominis ipsius.

Unum tamen multipliciter dicitur, quia secundum Philosophum quinto Metaph. Unum dicitur aliud secundum accidens, aliud secuadum se. Quod sic intelligendum, quod hoc nomen de aliquibus praedicatur per accidens, ita quod illa propositio est per accidens; sicut ista est per ac­cidens, choriscus & musicus sunt anum; similiter ista est per accidens, justus & musicus sunt unum: cum hoc stat, quod tales sunt verae, cho­riscus & musicus sunt per se unum, Musicus & justus sunt per se unum. Et si inveniantur in authoribus tales propositiones, Musicus & album sunt unum per accidens, Musicus est per accidens unus cum chorisco, debent exponi ut per illas intelligantur tales, haec est per accidens, Musicus & album sunt unum; haec est per accidens, Musicus & cho­riscus sunt unum: quare autem illae propositiones distinguuntur & non aequipollent, ostendetur inferius. Unum secundum se est illud de quo, vel de quibus, dicitur unum, non per accidens sed per se.

Et quamvis Philosophus quimo Metaph. ponat multiplices modos unius per se, tamen ad praesens sufficiat ponere tres modos unius quibus Logici utuntur frequenter. Unde quaedam dicuntur unum numero; hoc est, de quibusdam terminis supponentibus pro eodem verificatur hoc praedicabile, unum numero; sicut dicendo, Ille homo & Socrates sunt unum numero, Marcus & Tullius sunt unum numero. Et ideo quod dicit Aristot. quinto Metaph., quod unum numero sunt quorum materia est una; intendens quod tunc de aliquibus nominibus verificatur quod sunt unum numero, quando talia sic se habent quod non supponunt pro his quae sunt distincta secundum materiam vel formam. Quaedam di­cuntur unum specie, quorum scilicet est eadem species; ita quod sempe [...] quandocunque sunt unum specie, sunt simpliciter plura, & non unum numero, dicente Aristot. primo Topic., Idem specie sunt quae cum sunt plura, (ita, supple, quod non sint unum numero.) sub eadem specie conti­nentur. Genere autem sunt unum, quae sub eodem genere continentur, ita quod quaecunque sunt unum genere sunt fimiliter plura specie & nu­mero. Unde quaecunque sunt u [...]m numero, sunt specie, & genere, di­cente [Page 70] Aristot., Quaecunque unum numero sunt, specie sunt unum; sed quaecunque sunt specie, non omnia unum numero, Existis verbis se­quitur, quod nihil est unum specie nisi sit unum numero, vel plura nu­mero: & ideo impossibile est quod sit aliqua natura quae sit una specie, & non sit una numero, vel plures res numero: similiter impossibile est quod sit aliqua natura una genere, nisi illa sit specie una, vel specie plura. Et ideo dicendum est, quod plura individua sunt unum specie; & quod unum individuum est unum specie cum alio individuo: similiter plura individua diversarum specierum sunt unum genere, & unum individuum unius speciei est unum genere cum alio individuo alterius speciei: sicut Socrates & ille asinus sunt unum genere; & hoc, quia de Socrate & illo asino natum est unum genus praedicari: similiter Socrates & Plato sunt unum specie, hoc est, Socrates & Plato sub una specie, puta sub homine, continentur; vel Socrates & Plato sunt illa à quibus potest abstrahi una species communis eis. Et si dicatur quod tunc non essent unum realiter. Dicendum est quod sunt unum realiter, accipiendo unum secundum quod dicitur de illis quae sunt unum specie: quia So­crates & Plato sunt realiter illa de quibus potest abstrahi una species: & ita concedendum est quod est aliqua unitas realis minor unitate nu­merali; ita quod illa individua sunt unum realiter, illo modo accipiendo unum; & nihil imaginabile distinctum ab individuo vel individuis est unum, illo modo accipiendo unum.

CAP. XL. De hoc vocabulo Praedicatum, & acceptionibus ejus; & de modis quibus dicitur esse aliquid in praedieamento.

POst praedicta restat dicere de inferioribus ad ens, quae sunt decem praedicamenta. Est autem sciendum quod hoc nomen praedica­mentum est nomen secundae impositionis vel intentionis; sicut hoc nomen genus; quamvis illa de quibus praedicatur sint incomplexa pri­mae intentionis. Veruntamen praedicamentum dupliciter accipitur. Uno modo pro toto ordine aliquorum ordinatorum secundum superius & inferius. Alio modo accipitur pro primo & communissimo in tali or­dine. Et hoc secundo modo accipiendo praedicamentum, quodliber praedicamentum est unum incomplexum primae intentionis: & hoc, quia significat res quae non sunt signa. Accipiendo autem praedica­mentum primo modo, potest dici quod in aliqua tali ordinatione sunt incomplexa primae intentionis, & aliqua incomplexa secundae intenti­onis. Vel potest dici quod aliqua talia sunt primae intentionis, & ali­qua secundae intentionis: sicut secundum opinionem quae ponit quod intentio vel conceptus est qualitas subjective existens in mente; tunc hoc [Page 71] commune, genus, est in praedicamento qualitatis vel relationis. Nam omne genus est qualitas secundum illam opinionem. Et hoc commu­ne, genus, est secunda intentio vel nomen secundae intentionis; hoc autem commune, color, est prima intentio; & similiter de multis aliis.

Et si dicatur quod intentio prima non est superior ad intentionem se­cundam. Similiter intentio prima non praedicatur de intentione se­cunda, nec è converso. Similiter ens rationis non potest esse in prae­dicamento, reali intentio autem secunda est ens rationis, non est ergo in praedicamento reali. Ad primum illorum dicendum est, quod in­tentio prima superior est ad intentionem secundam; sicut ens est inten­tio prima, & tamen est superior ad intentionem secundam. Omnis enim intentio secunda est ens, & non è converso. Ad secundum est, quod quamvis intentio prima non praedicetur de intentione secunda, si utra­que intentio supponit pro se; (tunc enim oporteret concedere quod inten­tio secunda esset intentio prima, quod falsum est;) tamen intentio pri­ma potest praedicari de intentione secunda non pro se. Unde illa, Genus est qualitas, est vera; non tamen praedicatur hoc praedica­mentum qualitas pro se, sed pro intentione secunda quae est genus: sicut in illa propositione prolata, nomen est qualitas, praedicatur nomen pri­mae impositionis de nomine secundae impositionis, non pro se, sed pro impositione secunda; & tamen nullum nomen secundae impositionis est nomen primae impositionis. Ad tertium dicendum est, quod aliquid esse in praedicamento dupliciter accipitur. Uno modo pro illo quod sic est in praedicamento, quod de promine demonstrante ipsum praedi­catur primum illius praedicamenti sumptum significative, & sic acci­piendo esse in praedicamento, nihil est in genere substantiae nisi sub­stantia particularis; quia nihil est substantia nisi substantia particularis. Et sic accipiendo esse in praedicamento, omnia universalia quae impor­tant praecise substantias sunt in praedicamento qualitatis; quia quodli­bet universale est qualitas. Aliter accipitur esse in praedicamento, pro illo de quo significative sumpto praedicatur primum illius praedicamenti significative sumptum, & sic quaedam vniversalia sunt in genere sub­stantiae, quia de quibusdam universalibus significative sumptis prae­dicatur substantia quando sumitur significative, sic dicendo, Omnis lapis est substantia, Omnis homo est substantia, Omne animal est sub­stantia, & sic de aliis. Et ideo illa propositio assumpta, Ens rationis non potest esse in praedicamento reali, falsa est, sive accipitur esse in praedicamento uno modo, sive alio.

Veruntamen sciendum quod secundum opinionem quae ponit quod intentio, conceptus, sive passio animae est qualitas mentis; non ideo aliquid dicitur ens rationis, quia non est vera res existens in rerum natura; sed ideo dicitur ens rationis, quia non est nisi in ratione qua mens utitur pro alio, vel intelligitur aliud. Et sic omnes propositiones, [Page 72] & consequentiae', & termini mentales, sunt entia rationis; & tamen sunt vere & realiter existentla rerum natura, & entia perfectiora & reali­ora quom qualitas quaecunque corporalis. Et ideo quando Commen­tator & Philosophus dividunt ens in ens reale & ens rationis, sive ens in anima & in ens extra animam: & postea ens reale in decem praedicamenta: non est divisio per simpliciter opposita, eo modo quo animal dividitur in animal rationale & in animal irrationale: sed magis est divisio vocis in significationem, illo modo quo Philosophus divi­dit primo priorum contingens, in contingens necessarium, & ad u­trumliber, & possibile commune. Et ideo sicut unum illorum trium membrorum praedicatur de alio (haec enim est vera, Contingens ne­cessarium est possibile, similiter Contingens ad utrumlibet est possi­bile) ita, non obstante illa divisione Entis, haec est vera▪ Ens ratio­nis est ens reale: accipiendo reale pro illo quod est vera qualitas existens in rerum natura. Sed si tamen accipitur ens reale, vel ens extra ani­mam, praecise pro illo quod non est in anima, tunc divisio entis rea­lis in decem praedicamenta non est divisio entis in sua inferiora: sed consimilis & aequivalens illi divisioni, ens reale extra animam quod­dam importatur per hoc praedicamentum, quoddam per aliud; & sic de singulis: vel talis, ens reale extra animam vel est in tali praedica­mento, vel in tali, & sic de aliis: cum quo etiam slat quod in illis praedicamentis sunt multa quae non sunt entia extra animam.

CAP. XLI. Dc numero praedicamentorum.

HIs praemissis videndum est de numero praedicamentorum. Po­nuntur autem ab omnibus authoribus decem praedicamenta, sed in modo ponendi (ut mihi videtur) multi moderni discordant ab antiquis. Nam multi ponunt quod in praedicamento sunt multa ordi­nata secundum superius & inferius: ita quod superius per se primo modo, & in recto, praedicatur de inferiori, tali praedicatione qualis est haec: Omne A est B. Unde, ut talem praedicationem habeant de adverbiis, fingunt nomina abstracta: sicut de quando quod est adverbium fingunt tale abstractum, quandeitas; de ubi, ubeitas; & sic de aliis. Sed antiqui non posuerunt talem ordinem in quolibet praedicamento. Et ideo hoc nomine praedicamentum, & similiter talibus nominibus, genus, species, & consimilibus, magis large utebantut quam faci­unt multi moderni. Unde ipsi dicentes semper superius praedicari de inferiori, & quodlibet praedicamentum habere sub se species, extende­bant praedicari ad verba: quomodo dicimus quod ambulat praedicatur de homine, dicendo, Homo ambulat; similiter, ille calciatur, ille [Page 73] armatur. Extendebant etiam praedicationem ad praedicationem adver­biorum, & propositionum cumsuis casualibus, ut patet in talibus pro­positionibus, Ille est hodie, Ille fuit heri, Ilie est in demo, Ille est in civitate. Et ita in quolibet praedicamento invenietur aliqua talium prae­cationum; non tamen oportet quod ibi sit semper praedicatio propria recti de recto. Et ideo non omnis ordo superioris & inferioris est se­cundum praedicationem, stricte accipiendo praedicationem; sed est in consequendo & in praedicando, large accipiendo praedicationem.

Et quia intentio antiquorum mihi videtur rationabilior, ideo ip­sam prosequendo primo oftendam quod haec fuit eorum intentio, quod probari potest primo per Aristotelem enumerantem praedicamenta, ubi exprimit ea. Eorum quae securdum nullam complexionem dicuntur, singulum aut significat substantiam, aut quantitatem, aut qualitatem, aut ad aliquid, aut ubi, aut situm, aut habitum, aut facere, aut pati ‘Et postea explicando dicit. Ubi, ut in loco. Quando, ut in tempore, ut heri. Situm esse, ut sedet, jacet. Habere, ut calciatum esse, arma­tum esse. Facere, ut secare, urere. Pati, ut secari. Idem etiam patet in capitulo de facere & pati.’

Item Damascenus dicit in Logica sua, capitulo. 23. ‘Oportet cog­noscere quod decem sunt praedicamenta superiora, id est generalissima, sub quibus reponitur omnis vox simpliciter dicta, sunt autem haec. Sub­stantia, ut lapis. Quantum, ut duo, ttia. Ad aliquid, ut pater, filius. Quale, ut album, nigrum. Ubi, in Tiro, & Damasco: hoc autem loci ostensivum est. Quando, ut heri: hec enim est tempo­ris ostensivum. Habere, ut vestire, induere. Situm esse, ut stare, jacere.’ Agere, ut urere. Pati, ut uri. Et isti duo Doctores, unus Sanctus, & alius Philosophus, sufficiant ad probandum, quod per praed­camenta non intendunt quaedam incomplexa continere sub se div [...]rias voces, vel intentiones animae, de quibus praedicantur praedicatione propria & in recto.

Ad cujus evidentiam sciendum est, quod secundum intentionem antiquorum existentia in praedicamentis non sunt nisi quaedam incom­plexa, ex quibus affirmatio & negatio, scilicet propositiones affirma­tivae & negativae natae sunt constitui: propter quod dicit Aristoteles ubi prius. ‘Singula corum quae dicta sunt, illa quidem secundum se in nulla affirmatione dicuntur, licet illorum ad se invicem complexio­ne affirmatio fit.’ Et similiter dicit Damascenus, sicut dictum est, quod sub decem praedicamentis reponitur omnis vox simpliciter dicta; hoc est, omnis categorematica quae non est affirmatio vel negatio. Et ita constat esse de intentione eorum, quod illa quae sunt in praedica­mentis sunt incomplexa, ex quibus sunt propositiones natae componi. Et hoc est verum tam de complexis mentalibus quam vocalibus. Men­talia tamen sunt principaliora sicut dictum est prius. Sumitur autem distinctio illorum praedicamentorum (sicut innuit Comment. 7. [Page 74] Meta. Comment. 2. distinctione interregationum) de substantia, sive de individuo substantiae: unde secundum quod ad quaestiones diversas facta [...] de substantia per diversa incomplexa respondetur, secundum hoc diversa in diversis praedicamentis collocantur. Unde omnia incom­plexa, per quae convenienter respondetur ad quaestionem factam por quid de aliquo individuo substantiae, sunt in praedicamento substantiae: cu­jusmodi sunt omnia talia, animal, homo, lapis, corpus, terra, ignis, sol, luna, & hujusmodi. Illa autem per quae convenienter respondetur ad quaestionem factam per quale de substantia, sunt in genere qualitatis: cujusmodi sunt talia, album, candidum, sciens, quadratus, longus, latus, & sic de aliis. Illa vero per quae con­venienter respondetur ad quaestionem factam per quantum de substan­tia, continentur in genere quantitatis: cujusmodi sunt talia, bicu­bitum, tricubitum, & hujusmodi. Illa autem per quae respondetur ad quaestionem factam per cujus, vel per consimile (quia forte deficit nobis ibi nomen interrogativum generale) sunt in genere relationis. Illa autem per q ae convenienter respondetur ad quaestionem factam per ubi, sunt in genere ubi. Et quia nunquam convenienter ad quaestio­nem factam per ubi respondetur nisi per adverbium, vel per praeposi­tionem cum suo casuali; sicut si. quaeram Ubi est Socrates, conveni­enter respondetur, hic, vel ibi, vel in Tiro, vel Damasco, vel in mari, vel in terra: ideo ista incomplexa, pro tanto quod non sunt affirmationes vel negationes, dicuntur esse in genere ubi. Similiter ad quaestionem factam de substantia per quando, nunquam respondetur nisi per adverbia, vel praepositiones cum suis casualibus; sicut si quae­ram quando Socrates fuit, convenienter respondetur, heri, vel tali hora, ideo talia sunt praecise in genere quando. Similiter ad quaestio­nem factam per hoc totum, quid facit Socrates, convenienter respon­detur per verba, scilicet qu [...]d ambulat, vel currit; ideo talia sunt in genere actionis, & sic proportionabiliter de aliis: quamvis forte ob penuriam nominum, aliquando interregativa propria & generalia prae­dicamentorum nobis deficiant.

Ex isto sequitur quod talia concreta, album, nigrum, calidum, ama­rum, sunt magis directe in genere qualitatis quam corum abstracta, propter quod Philosophus in praedicamentis exemplificans de illis quae sunt in praedicamento qualitatis dicit, Qualitas ut album. Veruntamen accipiendo praedicamentum qualitatis pro aliquo quod universaliter re­movetur à substantia, sic talia concreta non sunt in genere qualitatis, sed praecise abstracta. Et sic intellexi quando dixi talia abstracta esse in ge­nere p [...]rse, & concreta per reductionem; sed in talibus magis est diffi­cultas vocalis quam realis, ideo ad praesens transco. Et sufficiat scire quod omne incomplexum, per quod convenienter responderi potest ad aliquam quaestionem factam de substantia, est in aliquo praedicamento; sive illud sit adverbium, sive verbum, sive nomen, sive praepositio cum [Page 75] suc casuali. Alia autem incomplexa non sunt in aliquo praedicamento; propter qu [...]d conjunctiones, & syncategoremata, in nullo praedica­mento reponuntur. Per talia enim ad nullam quaestionem respon­detur.

CAP. XLII. De praedicamento substantiae.

EXpeditis quibusdam generalibus circa praedicamenta, quamvi­multa alia poslunt dici, de singulis in speciali dicendum est; & primo de substantia. Circa quod primo sciendum est quod sub­stantia multipliciter accipitur. Uno modo dicitur substantia quae­cunque res distincta ab aliis: sicut talia inveniuntur in autoribus fre­quenter, substantia albedinis, substantia coloris, & sic de aliis. Aliter accipitur substantia magis stricte, pro omni re quae non est accidens: & sic substantia dicitur tam de materia, quam de forma, quam etian [...] de composito ex utrisque. Aliter dicitur substantia strictissime, de ille quod nec est accidens alteri inhaerens, nec est pars essentialis alicujus: & illo modo substantia ponitur genus generalissimum. Quod secundum Aristot. dividitur in substantias primas & secundas; sed non est in­telligendum quod sit divisio alicujus communis praedicabilis de suis di­videntibus per se, sive de pronominibus demonstrantibus illa dividentia. Nam demonstrando quamcunque substantiam secundam, haec est falsa, Hoc est substantia; imo haec est vera, Nulla substantia est substantia secunda: quod patere potest ex praecedentibus. Dictum enim est prius quod nullum universale est substantia; omnis autem substantia secunda est quoddam universale, cum sit genus vel species secundum Aristot. igitur nulla substantia secunda est substantia. Item secundum doctrinam Aristot. Quicquid negatur ab omnibus contentis sub aliquo communi, negatur universaliter ab illo communi; sed substantia secunda negatur universaliter ab omni contento sub substantia; ergo negatur univer­saliter à substantia. Est igitur ista vera, Nulla substantia est substantia secunda; & per consequens & ista, Nulla substantia secunda est sub­stantia. Assumptum patet, nam haec est vera, Nulla substantia corporea est substantia secunda; & haec similiter, Nulla substantia incorporea est secunda substantia: quod prima [...]t vera, similiter & secunda, pater per candem regulam: nam haec est vera, Nullum corpus animatum est se­cunda substantia; similiter, Nullum corpus inanimatum est secunda substantia. Quod prima fit vera patet, quia nullum corpus animatum insensibile est secunda substantia: & similiter, Nullum corpus animatum sensibile est secunda substantia. Et quod prima illarum fit vera potest probari per candem regulam; nam haec est vera, Nullum corpus ani­matum [Page 76] sensibile rationale est secunda substantia; & eadem ratione illa, Nullum corpus animatum sensibile irrationale est secunda substantia. Et quod prima illarum sit vera patet, nam sua converribilis est vera, Nullus homo est secunda substantia; quae evidenter patet ex hoc, quod quaelibet singularis est vera. Relinquitur ergo secundum doctrinam A­ristat. quod haec est simpliciter vera, Nulla substantia est secunda sub­stantia; & ideo, quacunque substantia secunda demonstrata, haec est simpliciter falsa, Hoc est substantia: & ideo dicendum est quod illa divisio non est nisi divisio unius nominis communis in nomina minus communia, ut sit aequivalens isti divisioni, Nominum importantium seu significantium substantias extra animam quaedam sunt nomina propria uni substantiae, & illa nomina vocantur primae substantiae: Quaedam vero sunt nomina communia multis substantiis, & illa vocantur secundae substantiae; quae nomina postea dividuntur; quia quaedam sunt ge­nera, & quaedam species; quae tamen omnia sunt vere qualitates, & ideo omnia illa quae vocantur secundae substantiae sunt in praedicamento qualitatis; accipiendo esse is praedicamento pro eo de cujus pronomine demonstrante ipsum praedicatur qualitas. Sunt tamen illa in praedica­mento substantiae, accipiendo esse in praedicamento pro eo de quo signi­ficative sumpto praedicatur substantia. Unde in illa propositione, Homo est animal, vel Homo est substantia, homo non supponit pro se, sed pro suo significato: si enim supponeret pro se, haec esset falsa, Homo est substantia; & haec vera, Homo est qualitas: sicut si haec vox homo supponit prose, haec est falsa, Homo est substantia; & haec vera, Homo est vox. Et ita patet quod secundae substantiae non sunt nisi quaedam nomina & qualitates praecise significantes substantias: & propter hoc, & non propter aliud, dicuntur esse in praedieamento substantiae.

Et quod illud sit consonum dictis autorum patet, nam Philosophus in praedicamentis dicit, quod omnis substantia videtur hoc aliquid signi­ficare; & de primis substantiis indubitanter est verum quod hoc ali­quid significant. Ex quo patet quod Aristot. vult quod substantia prima significat hoc aliquid; sed substantia particularis existens extra animam non significat hoc aliquid, sed illa significatur: ergo primam substantiam vocat ibi Aristot. nomen substantiae particularis extra ani­mam: & eadem ratione, & multo fortius, debet nominare secundas substantias illa nomina. Item Boetius in diversis locis super praedica­menta dicit, quod Philosophus in illo libro tractat de vocibus; & ita per consequens vocat primas substantias & secundas, ipsas voces. Simi­liter dicit Aristot. primas substantias & secundas esse in praedicamento substantiae; & ibidem ponit illa quae sunt in praedicamento esse in­complexa ex quibus componuntur propositiones; propositiones autem non componuntur ex substantiis extra animam existentibus: quare, &c. Item Damascen. ponit voces collocari in praedicamento substantiae. Est gitur consonum dictis antiquorum dicere quod Aristot, vocat substan­tias [Page 77] secundas nomina communia substantiarum. Nec istis obstat illud quod dicit Aristot. quod species sunt magis substantiae quam genus; quia per tales propositiones non plus intendlit, nisi quod convenientius respondetur, ad quaestionem factam per quid est de substantia demon­strata, per speciem quam per genus: & ideo talis propositio, Species est magis substantia quam genus, falsa est de virtute sermonis; sed est vera secundum mentem quam habuit de ea Philosophus.

Simpliciter igitur dicendum est quod talis divisio est divisio in no­mina, quorum aliqua sunt propria, quaedam communia. Nomina pro­pria dicuntur primae substantiae; nomina communia dicuntur secundae substantiae. Veruntamen sciendum est quod Philosophus utitur aequi­voce nomine primae substantiae. Nam aliquando utitur illo pro ipsis nominibus substantiarum existentium extra animam; sicut ibi, Omnis substantia videtur hoc aliquid significare. Alio modo utitur pro ipsis substantiis existentibus extra animam; ut ibi, Substantia est quae pro­prie, principaliter, & maxime substare dicitur. Unde quando Philoso­phus dicit quod omnia alia, aut de substantiis principalibus dicuntur, [...]ut in substantiis eisdem sunt; vocat subjecta non quidem subsistentia realiter aliis, sed subjecta propositionum. Unde, sicut dicit Damascenus in Logica sua cap. 9. ‘Dupliciter accipitur subjectum, scilicet secundum existentiam: & sic substantia singularis existens extra animam est sub­jectum accidentium. Vel secundum praedicationem: & sic particulare est subjectum ad universale.’ Et illo secundo modo accipit Philosophus subjectum, quando dicit, Secundas substantia [...]d ci de subjecto: & ita primae substantiae non sunt subjecta realiter subsistentia secundis sub­stantiis, sed sunt subjecta per praedicationem. Ex quo patet, quod quandoque Philosophus non vocat secundas substantias nisi nomina: quia dicit substantias secundas d ci de substantiis primis tanquam de sub­jectis; quod non potest esse nisi per praedicationem: ergo substantia prima in praedicatione est subjectum, & substantia secunda est praedi­catum; sed nulla propositio componitur ex substantiis [...]tra animam; ergo illa substantia prima quae est subjectum propositionis respectu se­cundae substantiae, non est substantia existens extra animam. Propter quod quando dicit Aristoteles quod destructis primis substantiis, &c. non intendit de destructione reali, & consistentia reali; sed intendit de destructione per praedicationem, scilicet per propositionem negativam sub hoc sensu, Quando esse existere non praedicatur de aliquo contento sub hoc communi substantia; quod tun [...] esse existere vere negatur ab illo communi, & ab accidentibus propriis, & proprietatibus illius communis: nihil aliud intendens nisi quod tales consequentiae sunt bonae, Ille homo non est, ille homo non est, & ille homo non est, & sic de singulis; ergo nullus homo est, ergo nullum risibile est, & ita de aliis. Si enim in­telligeret de destructione reali falsum diceret; quamvis enim nullus lapis esset, adhuc hoc genus, lapis, posset remanere, & posser aliquis [Page 78] formare istam propositionem, Nullus homo est lapis; quod non potest facere nisi partes propositionis essent; & per consequens hoc genus, lapis, esset tunc, & tamen d [...] nullo affirmative praedicaretur in proposi­tione mere de inesse, & mere de praesenti.

CAP. XLIII. De proprietatibus substantiae.

VIso quae ponuntur in linea praedicamentali praedicamenti substan­tiae, videndum est de quibusdam proprietatibus substantiae.

Ponit autem Aristot. unam proprietatem in praedicamento sub­stantiae, quam dicit esse communem omni substantiae, scilicet primae & secundae, quod Substantia non est in aliquo subjecto. Quae si intelli­gatur de substantia prima existente extra animam manifesta est, nulla enim talis est in aliquo subjecto. Si autem intelligatur de substantiis primis & secundis quae sunt nomina substantiarum existentium extra animam, sic per hanc propositionem, Substantia non est in subjecto, debet intelligi illa propositio (quae est actus signatus) de nullo no­mine substantiae, proprio vel communi, significative sumpto praedicatur esse in subjecto; sed removetur à quolibet tali significative sumpto esse in subjecto. Unde quaelibet talis vera est, Homo non est in subjecto, Animal non est in subjecto, Socrates non est in subjecto; & sic de aliis: tamen si tales termini supponerent pro se & non pro suis significatis, vere posset dici quod sunt in subjecto; sicut vere dicitur quod sunt partes propositionum, & per consequens quod sunt vel conceptus, vel voces, vel scripturae. Sed contra illud videtur Aristot. esse: Nam de secundis substantiis concedit quod dicuntur de subjecto, & negat eas esse in sub­jecto; sed accipiendo univoce subjectum, non plus competit sibi unum quam aliud. Dicendum est quod Philosophus non univoce accipit; nec hoc est necessarium, sed frequenter utile est propter brevitatem diffor­miter accipere eundem terminum. Unde per tales propositiones nihil aliud intendunt nisi quod nomina communia substantiarum praedicantur de primis substantiis; & tamen de eisdem eodem modo supponentibus quo supponunt in illis actibus exercitis non verificatur esse in subjecto. Unde haec est vera, Socrates est animal, & tamen de animali eodem modo supponente quo supponit in illa, Socrates est animal, non verifi­catur esse in subjecto; quia si sic supponat ly animal, haec erit falsa, A­nimal est in subjecto.

Secunda proprietas substantiae est quod omnibus substantiis secundis, & etiam differentiis, convenit univoce praedicari; quamvis illa pro­prietas non conveniat primis substantiis. Sciendum est autem quod nihil praedicatur univoce, proprie loquendo, nisi quod est commune ad [Page 79] multa, vel natum est significare multa: & ideo substantiae primae quae sunt propriae, & non significantes multa, non praedicantur univoce; se­cundae autem substantiae significant multa: hoc enim nomen homo non significat primo unam naturam communem omnibus hominibus, (sicut multi errantes imaginantur,) sed significat primo omnes homines par­ticulares, sicut authoritate Damasceni, prius ostensum est. Ille enim qui primo imposuit hanc vocem homo ad significandum, videns aliquem hominem particularem instituit hanc vocem homo ad significandum il­lum hominem, & quamlibet talem substantiam qualis est homo ille. Unde de communi natura non oportuit cum cogitare, cum non sit talis natura communis: non tamen haec v [...]x homo est aequivoca, quamvis significet multa aeque primo; quia est signum subordinatum uni con­ceptui, & non pluribus, in significando illos homines plures aeque primo. Tertia proprietas assignatur quod prima substantia significat hoc aliquid, secunda autem substantia significat quale quid. Et ex hac proprietate manifeste patet, quod cum significare hoc aliquid, & quale quid, non competat substantiis extra animam existentibus, sed tantum signis taliura sudstantiarum. Quod substantiae primae & secundae vocantur signa pro­pria & communia substantiarum extra animam existentium; quod con­cedendum est. Est autem advertendum quod significare hoc aliquid non est aliud quam significare unum & non plura: Significare autem quale quid est esse natum significare plura. Et ideo quando dicit Aristot. quod substantiae secundae significant quale quid, non intendit quod secundae substantiae significant aliquam qualitatem, vel aliquid reale adveniens individuo; hoc enim simpliciter falsum est, sicut patere potest ex prae­dictis: sed intendit quod significat plura, & non unum solum; quod evidenter probatur ex litera sua in praedicamentis, sicut patet in ex­positione quam edidi.

Quarta proprietas substantiae est, quod Substantiae nihil est contra­rium. Circa quam sciendum est, quod contrarietas dupliciter acci­pitur. Uno modo pro contrarietate quadam terminorum; illo modo quo dicimus album & nigrum esse contraria, quia impossibile est illos duos terminos, album & nigrum, de eodem & pro eodem simul verisi­cari. Aliter accipitur pro quadam contrarietate rebus conveniente; & sic potest accipi tripliciter, scilicet stricte, large, & largissime. Strictae dicuntur illae res contrariae, quae in eodem subjecto mutuo se expellunt, & partibiliter in eodem subjecto acquiruntur, vel acquiri possunt; saltem naturaliter: & illo modo nulla substantia contrariatur alteri. Large dicuntur illae res contrariae, quae mutuo se expellunt in eodem sub­jecto, quamvis naturaliter partibiliter acquiri non possunt in eodem subjecto primo: & sic formae substantiales sunt contrariae, quia mutuo se expellunt in eadem materia. Largissime dicuntur illa contraria, quae componuntur ex talibus contrariis: &, sic aër & ignis sunt contraris, quia componuntur ex formis substantialibus contratiis. Secundo modo [Page 80] loquendo, substantiae est aliquid contrarium; & etiam tertio modo; sed primo modo substantiae nihil est contrarium. De primo modo lo­quitur Philosophus in praedicamentis. Aliter vero loquitur alibi de contrariis.

Quinta proprietas substantiae est, quod Substantia non suscipit magis & minus: quae sic intelligenda est, quod de nulla una substantia nu­mero potest verificari aliquod commune de genere substantiae cum hoc adverbio magis, & postea cum hoc adverbio minus; nec è converso. Unde non est possibile quod illae duae, vel consimiles, verificentur suc­cessive, Socrates est magis homo nunc quam prius, Socrates est minus animal nunc quam prius. Unde de nullo termino existente in praedi­camento substantiae potest aliquod tale praedicatum verificari, hoc est magis homo, vel hoc est magis animal, nunc quam prius; & hoc est minus animal nunc quam prius: sicut de eodem albo contingit dicere vere, hoc est magis album nunc quam prius.

Sexta proprietas est, quod Substantia, cum sit una & eadem numero, est susceptiva contrariorum successive; sicut idem homo numero est primo niger, & postea albus: haec autem proprietas ita convenit sub­stantiae, quod nulli alii potest convenire, sicut dicit Aristot. in praedi­camentis. Unde dicit Aristot. ibidem sic. ‘Maxime vero substantiae dicitur esse proprium, quod cum sit una & eadem numero sit suscepti­bilis contrariorum: & in al [...]is quidem non habebit quod aliquis pro­ferat quaecunque non sunt substantiae, quod cum sit unum numero, & idem sit susceptibile contrariorum: ut cum color sit unum numero, non erit album & nigrum; neque actio aliqua, cum sit una & eadem, erit prava & studiosa; similiter autem & in aliis quae non sunt substantiae. Substantia vero cum sit una & eadem numero capax est contrariorum: ut quidam homo cum sit unus & idem, aliquando est niger, aliquando est albus; aliquando calidus, aliquando frigidus; aliquando pravus, & studiosus.’ In nullis autem aliis tale aliquid videtur. Ex cuo patet quod intentio A [...]istot. fuit, quod suscipere realiter contraria successive soli substantiae convenit; ita quod impossibile est aliquid aliud à sub­stantia recipere contraria.

Ex quo, tanquam ex principio, sequuntur duo esse de mente Aristot., sive secundum veritatem sint vera sive falsa. Primum est, quod de mente Aristot. non est quod quantitas sit quoddam accidens realiter distinctum à substantia, inhaerens realiter illi, & realiter existens sub­jectum qualitatum corporalium; sicut multi moderni dicunt. Si enim ita esset, sequitur necessario quod aliquid aliud à substantia, existens unum & idem numero, esset susceptivum contrariorum per propriam mutationem; quia illa quantitas recipiet primo unam qualitatem con­trariam, & postea aliam: imo immediatius recipiet contraria, & prius quam substantia, cum substantia secundum eos non fit subjectum im­mediatum qualitatum contrariarum, sed mediatum; nec per conse­quens suscipit contraria nisi mediante quantitate.

[Page 81] Aliud sequitur esse de mente Aristot., quod nullum accidens est sub­jectum alterius accidentis, saltem accidentis habentis contrarium; si enim sic esset, aliud à substantia susciperet contraria successive. Ex quo sequitur, quod est extra mentem Philosophi dicere, quod intellectus & voluntas sunt quaedam accidentia ipsius animae intellectivae, in quibus primo recipiuntur intentiones & volitiones, & tales actus & habitus. Et eodem modo potentiae sensitivae secundum eum non sunt quaedam acci­dentia recipientia aliqua alia accidentia. Sequitur etiam secundum eum, quod relationes non sunt quaedam res distinctae realiter à sub­stantia, realiter existentes in quantitate & qualitate, quae sunt accidentia realiter existentia in substantia. Unde intestio Aristotelis est, quod omne accidens est immediate existens in substantia, ita quod inter sub­stantiam & quodcunque accidens suum nihil est medium in ratione sub­jecti.

Unde Aristot. ut magis explicaret intentionem suam propter dubio­rum remotionem, objicit contra seipsum per orationem & opinionem, quae non sunt substantiae, & tamen videntur recipere contraria. Eadem enim oratio est primo vera, & postea falsa. Et solvens dicit, ‘Quod si quis hoc suscipiat, tamen in modo suscipiendi differt. Nam quae sunt in substantiis, ipsa mutata sunt susceptiva contrariorum; frigi­dum enim de calido factum, mutatum & alteratum est; & nigrum ex albo; & studiosum ex pravo, similiter autem & in aliis unumquod­que mutationem suscipiens susceptibile est contrariorum. Oratio autem & opinio ista quaedam immobilia omnino perseverant. Cum vero res movetur, contrarium fit circa eam; ut quod sed [...]at aliquis: oratio vero permanet eadem: cum vero res suerit mota, aliquando quidem vera, aliquando vero falsa fit. Similiter autem fit in opinione. Qua­propter substantiae tantummodo est proprium, quod secundum sui mu­tationem sit susceptibilis contrariorum.’

Ex solutione illa patet, quod nihil aliud à substantia potest moveri ab uno contrariorum ad reliquum. Quod tamen falsum esset si quantitas esset immediatum subjectum qualitatum, & disserret realiter à substan­tia. Et ideo quod oratio est vera aliquando, & aliquando falsa, hoc non est quia illa oratio mutatur, & aliquando recipit realiter veritatem aliquando falsitatem; sed hoc est propter mutationem alicujus substan­tiae saltem localem. Unde ad evidentiam solutionis sciendum est, quod tam hoc nomen contraria, quam hoc verbum suscipere, accipiuntur aequivoce. Unde hoc nomen contraria, sicut dictum est prius, du­pliciter accipitur ad praesens. Nam uno modo verificatur de aliquibus terminis pro ipsis rebus extra; sicut dicimus quod albedo & nigredo sunt contraria. Aliter accipitur ut verificatur de aliquibus pro terminis; si­cut dicimus quod isti termini, album, nigrum, sunt contraria. Un­de dicimus quod de eodem termino particulariter sumpto possunt verifi­cari contraria, dicendo, Homo est albus, Homo est niger. Quod [Page 82] non potest verificari nisi de terminis tantum. Et contraria illo modo dicta dupliciter accipi possunt, scilicet stricte; & tunc dicuntur con­traria, quia significant res contrarias. Aliter large; & tunc dicuntur illa contraria, quae non possunt de eodem, simul verificari, sed suc­cessive. Similiter suscipere dupliciter accipitur, scilicet per realem inexistentiam, vel per praedicationem. Accipiendo contraria primo modo, & suscipere primo modo, oratio nullo modo suscipit contraria: sed accipiendo contraria secundo modo, scilicet pro terminis, & hoc large, & suscipere secundo modo, sic oratio suscipit contraria; hoc est dicere, oratio non suscipit in se tanquam in subjecto aliqua contraria, sed de oratione praedicantur contraria successive; non quidem contra­ria quae sunt res contrariae mutuo se expellentes, sed termini qui non possunt de eodem, & pro eodem, simul verificari, sed bene successive. Substantia autem suscipit realiter per inhaerentiam contraria in se tan­quam in subjecto: & hoc est quod subdit Aristo. ‘Si quis hoc recipiat, opinionem scilicet & orationem dicens esse susceptibilia contrariorum, (scilicet per realem inhaerentiam) non est verum; quia oratio non re­cipit realiter contraria. Et subdit. 'Oratio namque & opinio suscepti­bilia contrariorum esse dicuntur per praedicationem; scilicet non in eo quod ipsa aliquod contrariorum suscipiat, (supple per realem inhaeren­tiam,) sed in eo quod circa alterum aliqua passio facta sit: nam in eo quod res est vel non est, dicitur oratio vera vel falsa; non in eo quod capibilis sit contrariorum, similiter autem oratio neque opinio movetur.’ Vult dicere, quod quamvis illa contraria, verum, falsum, successive verificentur de eadem oratione, (sicut illa oratio, tu sedes, manens eadem numero est primo vera, postea falsa,) tamen illa oratio non re­cipit contraria realiter: quia per hoc quod illa oratio est vera vel falsa nihil est realiter in oratione illa magis quam prius fuit; sed ex hoc prae­cise dicitur falsa nunc, & non prius, quia nunc significat aliter esse à parte rei quam est, & prius significavit à parte rei ita esse sicut fuit; unde nunc significat te sedere, & tu non sedes; & ideo est falsa, & prius suit vera, quia prius sedisti, & ita fuit sicut illa significat: & tamen illa oratio nihil recipit in se, nec mutatur in aliquo. Propter quod subdit Aristot. ‘Quapropter non erunt susceptibilia contrariorum cum nulla in eis passio fiat, sive facta sit.’

Ex isto processu evidenter patet quod de intentione sua non est, quod veritas & falsitas propositionum sit quaedam qualitas propositionum, in­haerens eis; si enim ita esset, sequeretur, quod illa propositio, quae ali­quando est vera, aliquando falsa, susciperet contraria. Et sequeretur etiam, quod quandocunque aliquid movetur, & postea quiescit, quod una qualitas nova esset in anima cujussibet formantis talem propositionem, hoc movetur, & alia deperderetur. Imo sequeretur, quod propositio scripta vere alteraretur per hoc quod Musca volat: quae omnia sunt ab­surda & simpliciter falsa. Imo videtur quod in Theologia esset haeresis [Page 83] manifesta. Nam si veritas & falsitas propositionum sunt tales qualitates propositionum, sicut albedo & nigredo sunt qualitates corporales; tunc quandocunque aliqua veritas erit, haee erit vera, Haec veritas est; sicut quandocunque albedo erit, haec erit vera, Haec albedo est. Et eodem modo de qualibet falsitate. Tunc accipiendo falsitatem istius propo­sitionis, Deus de novo aliquid creat, per illam opinionem est una qua­litas propositionis inhaerens sibi, & per consequens est alia res à Deo. Tunc quaero aut ista res potest creari à Deo, vel non potest: si non, ergo est aliquid aliud à Deo, quod à Deo creari non potest; quod est contra Evagelistam Joannem dicentem primo cap. Omnia per ipsum fa­cta suns, & s [...]ne ipso factum est nihil. Si potest creari à Deo de novo, ponatur inesse; tunc erit haec vera, Haec falsitas de novo creatur; & si haec falsitas de novo creatur à Deo, ergo aliquid creatur de Deo; & ultra, ergo haec est vera, Aliquid creatur de novo à Deo: patet ergo quod falsitas non est qualitas talis propositionis. Quid ergo est veritas vel falsitas? Dico quod Aristot. diceret, quod Veritas & falsitas pro­positionum non sunt distinctae realiter à propositione vera vel falsa; & ideo nisi illa abstracta, veritas & falsitas, includant aliqua syncategore­mata, vel aliquas dictiones aequivalentes, haec est concedenda, Veritas est propositio vera, Falsitas est propositio falsa, Falsitas erit veritas. Sed nunquid argumentum praecedens procedit aeque contra hunc modum po­nendi veritatem & falsitatem, sicut contra priorem? Dicendum quod non, quia posito quod haec esset vera, Veritas est propositio vera, & Fal­sitas est propositio falsa, quandocunque haec falsitas erit, haec erit vera, Falsitas est propositio falsa: & concedendum esset quod haec falsitas istius propositionis, Deus creat de novo aliquid, potest à Deo creari de novo; haec tamen est impossibilis, Haec falsitas creatur à Deo; sicut haec est vera, Album potest esse nigrum, haec tamen est falsa & impossi­bilis, Album est nigrum. Et ratio quare haec opinio potest sic dicere, & non praecedens, est ista, quia haec opinio habet dicere quod illa no­mina veritas & falsitas non sunt nomina simpliciter absoluta, sed con­notativa: prior autem habet dicere quod sunt mere absoluta, sicut albedo & nigredo, calor & frigus. Secunda autem opinio est de mente Aristot.; sicut de opinione sua est, quod nulla res realiter per inhae­rentiam suscipit quaecunque contraria, nisi sola substantia. Unde in fine capituli de substantia concludit, 'Quare proprium substantiae est, 'cum sit una & eadem numero secundum sui mutationem susceptibilem 'esse contrariorum. Et de substantia quidem haec dicta sufficiant.

CAP. XLIV. De praedicamento Quantitatis, & quod quantitas non sit res distincta à substantia vel qualitate.

SEquitur autem disserere nunc de praedicamento quantitatis. Circa quod primo sciendum quod hoc commune. quantitas, est intentio animae habens sub se multa contenta, ordinata secundum superius & inferius. Et quia ponitur communiter à modernis quod quaelibet quantitas est quaedam res distincta realiter & totaliter à substantia & qualitate. Ut quantitas continua est unum accidens medium inter sub­stantiam & qualitatem, quae ponitur esse subjective in substantia, & esse subjectum qualitatum. Similiter ponitur quod quantitas discreta est quaedam res distincta à substantiis & qualitatibus: & idem ponitur de loco & tempore. Ideo primo de ista opinione scrutandum est. Volo igitur primo ostendere quod illa opinio est contra mentem Aristot. Se­cundo ponam aliquas rationes contra eam. Tertio recitabo opinionem contrariam, quae mihi videtur esse de mente Aristot., sive sit vera, sive calsa; sive catholica, sive haeretica.

Quod autem illa opinio sit contra mentem Aristot. ostensum est in capitulo praecedenti; quia secundum eum, sicut dictum est ibi, nullum accidens distinctum realiter à substantia est susceptivum contrariorum per sui mutationem. Si autem quantitas esset subjectum accidentis, & subjectum qualitatum, manifestum est quod mutaretur in recipiendo qualitatem; & ita per mutationem sui reciperet in se contraria: quod est contra mentem Aristot. Item de mente Aristot. est 4. Phy. quod aër potest condensari sine mutatione omnium qualitatum, vel aliquarum: unde quando aër condensetur non oportet quod perdat aliquam quali­tatem, vel saltem non oportet quod amittat omnem qualitatem quam habuit prius. Ex que arguo sic. Quando aër condensatur, aut manet tota quantitas praecedens, & praecise illa quae prius; aut non: si sic, Ergo eadem quantitas est nunc minor quam prius; & hoc solum, quia partes quantitatis propinquius jacent nunc quam prius; ergo cum partes substantiae sint eodē modo propinquius jacentes nunc quam prius, & pro­pter aliud non ponitur quantitas, videtur quantitas esse superflua. Si autem non manet tota quantitas quae prius, ergo aliqua pars deperditur; & cum ad corruptionem subjecti corrumpatur accidens ejus, sequitur, quod non omnis qualitas manet; quod est contra Aristot. Item de mente Aristot. est quod omne accidens est in aliquo subjecto primo: ita quod si sit accidens partibile, una ejus pars est in una parte sub­jecti, & alia in alia parte subjecti; sicut tota albedo est in toto cor­pore, & una pars albedinis in una parte corporis, & alia in alia. Et si [Page 85] sit accidens indivisibile, est in aliquo subjecto indivisibili primo. Ex quo arguo sic, quod Punctus non est alia res à linea, nec linea est alia res à superficie, nec superficies alia res à corpore; & eadem ratione corpus non est alia res à substantia & qualitate secundum eum. Quod autem ex praedicto principio sequatur quod puactus non est alia res à linea, probo sic: quia Si punctus esset accidens absolutum, distinctum à substantia, erit in aliquo subjecto primo; aut ergo in substantia, aut in linea. Non in substantia; quia aut in substantia divisibili, aut indi­visibili. Non primum; quia tunc pars esset in parte: & ita punctus esset accidens divisibile, quod ipsi negant. Nec contingit dare secun­dum, quia secundum Aristot. in genere substantiae non est nisi materia, forma, & compositum; quorum quodlibet secundum eum est divisibile. Sic ergo punctus non est accidens indivisibile existens subjective in ali­qua substantia tanquam in subjecto primo: Nec est in lines, nec in parte linea tanquam in subjecto primo, quia linea, & quaelibet pars lineae, est divisibilis; & per consequens non est subjectum primum ac­cidentis indivisibilis. Sic ergo patet quod de mente Aristot. est quod punctus non est accidens indivisibile, absolutum, distinctum realiter à linea. Et eadem ratione nec linea est accidens indivisibile secundum latitudinem, distinctum realiter à superficie. Eadem ratione nec super­ficies est accidens indivisibile secundum profunditatem, realiter distin­ctum à corpore. Et Aristot. non plus ponit corpus, quod est quantitas, esse distinctum realiter à substantia; quam ponit lineam & superficiem distingui à corpore. Propter quod mihi videtur quod de intentione Aristot. est, quod quantitas non est res absoluta, realiter & totaliter di­stincta à corpore. Et ideo contra illa communes opiniones moder­norum intendo aliquas rationes recitare, sive concludant, sive non, va­leant quod valere possunt.

Unde arguo sic. Primo, Omnem rem absolutam priorem alia potest Deus conservare sine mutatione locali ejusdem, & rem posteriorem de­struere: cum ergo, secundum communem opinionem, hoc lignum sit quaedam substantia habens partes, quarum una est sub parte quantitatis inhaerentis toti, & alia pars substantiae ligni est sub alia parte quantitatis, & illa substantialis res sit prior natura illa quantitate inhaerente sibi; poterit Deus sine mutatione locali illius substantiae conservare eam, & destruere illam quantitatem. Quod si sit possibile, ponatur inesse. Quo facto, quaero an illa substantia habet partem distantem a parte, aut non. Si sic, ergo est quanta sine quantitate addita; & per consequens super­fluit illa quantitas. Si non habet partem distantem à parte, prius dista­bant illae partes; ergo sunt mutatae localiter, quod est contra hypo­thesim. Item omne quod per seipsum, & per partes suas intrin ecas, est praesens alicui quanto; ita quod totum est praesens toti, & partes partibus; per semetipsum, & per partes suas intrinsecas habet partem distantem à parte: omne inquam tale perse, & per partes suas est quan­tum: [Page 86] Sed substantia materialis per seipsam, & partes suas, est praesens alicui toti quanto, saltem illi quantitati informanti eam, si sit talis quantitas informans eam: Ergo per seipsam, & partes suas, habet partem situaliter distantem à parte; igitur per seipsam, & partes suas, est quanta. Item quod quantitas non sit tale accidens medium inter substantiam & qualitatem, quae sit subjectum qualitatum, potest probari per Sacramen­tum altaris. Quia si sic, qualitates remanentes in Sacramento altaris es­sent in quantitate subjective; quod falsum est, ut multis videtur; igitur & antecedens: falsitatem consequentis probo, quia tunc illae qualitates non essent per se subsistentes, quod est contra magistrum sententiarum lib. 4. distinctione 20. capitulo primo: qui loquens de sapore colore & hujus­modi qualitatibus, dicit, Quod talia accidentia sunt sibi subsistentia per se. Similiter si quantitas esset subjectum illarum qualitatum, illa quan­titas vere esset ponderosa, alba, & sapida; sed consequens est contra glossam distinctione nona super illud capitulum. Si per negligentiam, ubi dicit glossa quod ponderositas remanet ibi cum aliis accidentibus, & tamen nihil est ibi ponderosum.

Istae rationes probant quod quantitas longa; lata, & profunda, non est res distincta à substantia & qualitate. Quod autem linea non sit res distincta à superficie, probo sic: quia si linea sit aliqua res talis conti­nuans superficies adinvicem, dividatur illa superficies; qua divisa, quae­ro, aut est aliqua linea nova, aut solum illa prior manet? Si est aliqua linea nova, erunt infinitae novae; quia diviso corpore erunt infinitae su­perficies habentes infinitas lineas, ergo divisa superficie erunt infinita puncta terminantia infinitas lineas. Si nulla sit linea nova, ergo solum remanet linea quae praefuit, & non magis cum una parte superficiei quam cum alia: ergo vel remanebit per se, vel remanebit in distinctis locis cum utraque superficie; quorum utrumque est absurdum, ergo & illud ex quo sequitur.

Item si linea sit alia res à superficie, & punctus à linea, ergo Deus poterit conservare lineam, & destruere punctum: quo facto, quaero aut linea est finita, aut infinita? non infinita, manifestum est; ergo finita, & tamen sine puncto; ergo frustra ponitur punctus terminans lineam. Similiter, Deus posset conservare lineam, & destruere omnia puncta: quo facto, adhuc linea esset linea, & per consequens quantitas; & non quantitas discreta, ergo quantitas continua; ergo vere esset continua, quamvis non esset aliqua alia res à partibus lineae copulans partes ad­invicem. Frustra ergo ponuntur talia puncta distincta à linea. Eadem ratione frustra ponuntur lineae distinctae à superficiebus: & eadem ra­tione superficies distinctae à corporibus.

Ideo est alia opinio quae mihi videtur de mente Aristot. sive sit hae­retica, sive catholica, quam volo nunc recitare, quamvis nolim eam asserere: & ideo, quia istam opinionem [...]osui quando scripsi super Phi­losophiam, non scripsi eam tanquam meam, sed tanquam Aristot. ex­positioni [Page 87] magis consonam, ut mihi videtur; & eodem modo sine as­sertione nunc recitabo eam. Est igitur illa opinio quam multi catholici ponunt, & theologi tenent, & tenuerunt; quod scilicet nulla quan­titas est realiter distincta à substantia & qualitate; sive tales proposi­tiones, Substantia est quantitas, Quantitas est qualitas, sint concedendae, sive non. Et de quantitate, quomodo dicitur continua, tenetur per hunc modum; quod scilicet Quantitas continua permanens nihil aliud est, nisi Res una habens partem distantem situaliter à parte: ita quod ly quantitas continua permanens, & illa oratio, aequivalent in signifi­cando, & sunt termini convertibiles; nisi aliquis modus syncategore­maticus, vel aliqua determinatio inclusa aequivalenter impediat con­vertibilitatem, & praedicationem unius de alio. Et ideo eum substantia habeat partem situaliter distantem à parte, & similiter qualitas; aliqu [...] quantitas non erit alia res à substantia & qualitate. Nec videtur mul­tum consonum Theologiae dicere, quod Deus non possit facere illas partes substantiae distare situaliter, nisi aliam rem absolutam conjungat eisdem. Quod si potest facere, vere illa substantia habebit partem distantem à parte sine re absoluta addita eis; & per consequens erit quanta sine re de novo addita. Et idem argumentum potest fieri de qualitate. Et ideo cum substantia possit esse quanta sine quantitate quae sit alia res; & similiter qualitas; talis res media inter substantiam & qualitatem videtur omnino superflua. Propter quod dicunt, quod nulla quantitas est alia à substantia & qualitate; sicut nulla res est habens partem distantem situaliter à parte nisi substantia vel qualitas. Unde de Sacramento altaris dicunt, quod, post consecrationem corporis Christi, una quantitas quae praecessit erat eadem realiter cum sub­stantia panis, & illa non manet: sed praeter illam manet una quan­titas quae est eadem cum qualitate, in qua tamen quantitate non est aliqua qualitas subjective, sed omnia accidentia remanentia post con­secrationem remanent simul cum corpore Christi sine omni subjecto, quia sunt per se subsistentia. Sic ergo dicunt de quantitate continua. De quantitate autem discreta dicunt, quod numerus nihil aliud est quam res numeratae. Unde dicunt quod sicut unitas non est accidens additum rei quae est una; ita numerus non est aliquod accidens, ad­ditum rebus quae sunt numeratae. Quod autem unitas non sit accidens additum rei quae est una, potest sic ostendi. Quia si sit accidens, se­cundum omnes oportet quod sit accidens absolutum, vel respectivum: sed non est accidens respectivum, quia nullum terminum realem habere potest. Unde ad hoc quod aliquid sit unum, non oportet quod sit ali­cujus unum, nec quod sit alicui unum, & sic de aliis casibus sub quibus dicitur aliquid ad aliud. Nec est accidens absolutum; quia tunc vel esset qualitas, quod patet esse falsum; vel quantitas, & tunc vel con­tinua, vel discreta, quorum utrumque patet esse falsum. Relinquitur ergo quod unitas non est aliquod accide [...] realiter distinctum ab uno, [Page 88] additum sibi, & eadem ratione nec numerus erit accidens additum rebus numeratis. De loco etiam & tempore dicunt, quod non sunt res aliae: sed hoc in lib. Phys. tractatum est. De oratione dicunt, quod non est nisi voces prolatae. Istis visis habent positores hujus opinionis ponere, quod punctus, linea, superficies, corpus, et numerus non sunt res tota­liter et realiter distinctae, nec inter se, nec à substantia et qualitate. Ve­runtamen secundum eos, non obstante identitate omnium illorum quae importantur, omnia illa praedicabilia sunt distinctae species quantitatis. Aliqua enim praedicabilia habent eadem penitus fignificata, et tamen in tantum distinguuntur quod praedicatio unius de alio est impossibilis: sicut isti termini homo et homines idem significant, et tamen haec est im­possibilis, Homo est homines: ita est in proposito, quod licet ista easdem res significet, tamen sunt distinctae species, et distincta praedicabilia.

CAP. XLV. De quibusda [...] objectionibus contra praedictam opinionem.

UT autem magis pateat intentio sic opinantium, ponendae sunt a­liquae objectiones propter quas videtur quod praedicta opinio sit contra mentem Aristot. et suorum sequacium. Primo videtur Philosophus oppositum dicere in lib. praedicamentorum, ubi dicit, quod Album non est quantum nisi per accidens; si tamen qualitas esset quanti­tas, album esset quantum per se, imo esset per se quantitas. Item. 5. meta. videtur dicere idem per hunc modum dicens, ‘Secundum vero accidens dictorū quantorū, haec quidē sic dicuntur sicut dictum est, quod mu­sicum est quantum,’ & album est quantum; quia per se quidem quantum est cui insunt. Ex quo sequitur quod album inest alicui quod est quantum per se, et album est tantum quantum per illud. Item ibidem ‘Alia dicuntur secundum se quanta, alia secundum accidens; ut linea quantum ali­quid secundum se est, musicum vero sedundum accidens.’ Item Aristo. in praedicamentis ponit, quod aliquae sunt quantitates habentes positio­nem, quarum partes copulantur ad aliquem terminum communem; sicut partes lineae ad punctum, partes superficiei ad lineam, & partes corporis ad superficiem: sed partes alicujus totius non copulantur ad ali­quam partem ejusdem totius; ergo punctus distinguitur à linea, et linea à superficie, et superficies à corpore. Item in lib. posteriorum di­cit, quod Punctus est indivsibilis: quod non competit lineae nec super­ficiei. Item vult quod unitas sit indivisibilis; et per consequens non est linea nec superficies, nec corpus: ergo est aliquid praeter numerum, quia unitas non est numerus. Item primo physicorum Philosophus contra Parmenidem et Melissum probans, plura esse dicit: Si sub­siantia et quantitas sunt, duo sunt, et non unum, quod non esset si substantia esset quantitas.

[Page 89]Sed istis non obstantibus mihi videtur quod praedicta opinio s [...]qui­tur ex principiis Airistot. sive sit vera sive falsa. Est tamen intelli­gendum primo, quod Philosophus in diversis locis aequivoce utitur istis vocabulis per se, et per accidens. Quantum autem ad praesens sufficit, Aristot. in locis allegatis non accipere per se, & per accidens, ita generaliter sicut accipit primo posteriorum: sed illam propositionem di­cit esse per se, quae vera est, et similiter cum hoc praedicatum nihil connotat, quin aliquid consimile consimili modo significandi con­notatur per substantiam; ita quod evidentem contradictionem inclu­dit illam propositionem esse falsam simul cum veritate propositionis enuntiantis esse de subjecto: vel propositionem per se veram vocat illam praecise, in qua praedicatur pars definitionis de definito, vel definitio de definito, vel idem de se, vel synonymum de synonymo. Aliam autem propositionem vocat per accidens. Et per istud patet ad illas instantias. Quando enim Philosophus dicit quod album non est quantum, nisi per accidens; intendit dicere, quod haec est per accidens, Album est quan­tum, propter hoc quod hoc praedicatum quantum, connotat vel signat partem distare à parte, hoc autem subjectum album, nihil tale significat: propter quod hoc praedicatum, quantum, non debet poni in desinitione albi, nec è converso: cum hoc tamen stat quod album vere et realiter sit quantum; et similiter, quod sit vere quantitas. U [...]de Philosophus non plus intendit quod album est quantum, quam quod album est quantitas: sicut ergo vere et realiter album est quantum quamvis per accidens; ita vere et realiter, secundum intentionem Phi­losophi, album est quantitas, quamvis per accidens.

Quod autem haec sit intentio Aristot. patet ubi prins. Unde post­quam enumeravit species quantitatis, et disserentias earum dicit sic. Proprie autem quantitates sunt hae solae quas dicimus; ali [...] autem om­nia secundum accidens: ad haec autem aspicientes, et alia dicimus quantitates esse; ut multum album dicimus, eo quod superficies mul­ta sit. Ex quo patet quod de aliis ab illis ibi numeratis vere dicitu [...] hoc praedicabile quantitas; ut album vere dicitur quantitas, quamvis non per se, sed per accidens. Unde dicit, 'Ad haec a [...]picientes, et alia dicimus quantitates esse, igitur de aliis dicitur hoc nomen quantitas, quamvis non per se, sed per accidens. De illis autem dicitur proprie et per se; quia hoc praedicabile quantitas ponitur in definitione eorum: non sic autem ponitur in definitione albi, nec musici, nec hominis, nec lapidis. Unde sciendum est, quod nunquam Philosophus facit distin­ctionem quantum ad significationem inter illa duo nomina, quoram unum est abstractum et aliud concretum, quantum et quantitas; sed quicquid concedit de uno hoc concedit de reliquo, et indifferenter ponit unum vel aliud. Unde apud eum sunt synonyma, nisi forte abstractum includat aliquod syncategorema vel aliquam aliam dictionem aequiva­lentem. Per idem patet ad Secundam authoritatem, quod quando dicitur [Page 90] quod album et musicum dicuntur quanta per accidens, intelligatur quod illae propositiones Album est quantum, et Musicum est quantum, et con­similes non sunt per se; ita quod in eis praedicetur pars definitionis de definito. Et cum dicit quod sunt quanta per illud cui insunt, non accipit inesse per realem inexistentiam, sed per praedicationem. Unde haec non est vera, Album est quantum, nisi quia superficies quae praedi­catur de albo est quanta. Et propterea quia album praedicatur de super­ficie vel è converso, ideo haec est vera per accidens, Album est quantum. Per hoc etiam ad aliam authoritatem patet quod ideo dicit, alia esse quanta per se, puta lineam, corpus, & hujusmodi; quia tales propositiones sunt per se, Linea est quantitas, Corpus est quantitas, & hujusmodi. Alia autem sunt quanta per accidens; quia tales propositiones sunt per ac­cidens, Album est quantitas, Musicum est quantitas. Ad Aliud de prae­dicamentis dicendum est, quod non est mens Philosophi dicere, quod quantitates habentes propositionem habeant partes copulatas ad aliquam rem distinctam totaliter ab illis partibus, quia tale rei secundum eum non posset substantiam assignari: Oporteret etiam quod esset per se in genere, cum non possit poni pars alicujus in genere existentis; & ita esset quantitas, vel substantia, vel qualitas, quorum quodlibet patet esse falsum. Sed intendit Philosophus quod una pars extenditur ad aliam, ita quod nihil penitus est medium inter illas duas partes. Et sic patet quod est de ratione continui permanentis quod partes sint ad se protensae mutuo; ita quod si una non sit protensa usque ad aliam non erit ex eis unum continuum. Et ista est differentia inter quantitatem continuam & discretam secundum Aristot. quia ad quantitatem dis­cretam nihil refert an illa quae constituunt illam sint distincta loco & situ, vel non: an etiam inter illa sit medium, vel non. Unde ad hoc quod duo homines sint duo, nihil refert an inter illos sit medium, vel non: ita enim sunt duo quando nihil est medium inter eos, sicut quando distant per centum leucas. Nec in aliquo, propter illam distantiam vel propinquitatem variatur praedicatio hujus praedicati Duo de istis: imo si simul essent in eodem loco essent duo, sicut si non sint in eodem loco. Non sic autem est de partibus continui, quia ad hoc quod partes sint con­tinuae adinvicem, oportet quod nihil sit medium inter illas, & quod una sit protensa usque ad aliam; & tamen quod distent situ & quod faciant unam rem numero, quia aliter non sunt continuae. Si enim non constituant unam rem numero, vel non sint usque ad se protensae, vel non sint distantes situ & loco, non sunt continuae. Nullum autem praedictorum requiritur ad quantitatem discretam, propter quod dicit Aristot. quod partes continui copulantur ad aliquem terminum com­munem; hoc est, quod sunt ad se protensae, & simul cum hoc quod non sunt in eodem loco, in tantum quod si esset aliquod indivisible terminaret utrumque. Non autem sic est de quantitate discreta, quia partes ejus non sunt necessario mutuo protensae ad se: imo possunt ita [Page 91] constituere quantitatem discretam si aliquid sit medium, sicut si nihil sic medium. Propter idem dicit quod partes quantitatis continuae haben [...] positionem; quia ad hoc quod sint partes continuae oportet quod situ­aliter distet una ab alia, ita quod contingat vere dicere quod una pars est ibi, & alia hic, & alia alibi. Ad quantitatem vero discretam non requiritur talis distantia situalis, sicut dictum est. Unde materia & forma sunt duae res, & tamen situaliter non distant. Ad Aliud quando dicit Philosophus punctum esse indivisible, dico quod loquitur secundum opinionem famosam, vel loquitur conditionaliter; quod scilicet punctus esset indivisibilis si esset alia res à quantitate: Vel per illam proposi­tionem, Punctus est indivisibilis, intendit quod una pars continui pro­tenditur ad aliam sine aliquo indivisibili medio inter illas partes. Sicut per illam, Partes lineae copulantur ad terminum communem, intendi [...] illam, Partes lineae protenduntur ad se sine aliquo medio intercepto. Ad Aliud dicendum est, quod Philosophus non intendit quod unitas sit quae­dam res omni parte carens; quia nulla res talis potest esse in istis in­ferioribus secundum eum: sed per illam propositionem, Unitas est in­divisibilis, intendit istam, Illud quod unum est non est plura. Et quod haec est intentio sua declaravi per eundem secundo Phys. ideo caus [...] brevitatis hic omitto. Ad Ultimum dicendum est, quod Philosophus non intendit probare multa esse si substantia & quantum sunt, per hoc scilicet quod substantia non est quantitas: sed per hoc quod impossibile est quod aliquid sit quantum nisi contineat partium pluralitatem: & ita necessario si substantia & quantum sunt, multa sunt, quia scilice [...] partes istius quanti sunt. Et hoc sufficit contra antiquos.

Sic ergo dico quod intentio Aristot. fuit negare omne indivisibile in istis inferioribus, nisi forte ponat animam intellectivam indivisibilem. Voluit enim ponere quod omnis res est substantia vel qualita [...]. Et si invenietur aliquando dicere substantiam non esse quantitatem, vel qua­litatem non esse quantitatem, intendit quod haec propositio non est pe [...] se, Substantia est quantitas, nec etiam illa est per se, Qualitas est quan­titas; & hoc quia si hoc nomen Quantitas, accipitur pro quantitate continua permanente, connotat unum partem situaliter distare ab alia; non sic autem hoc nomen Substantia vel Qualitas. Dico ergo quod in­tentio Aristot. & illorum multorum fuit quod omnis quantitas non est aliqua res totaliter distincta à substantia & qualitate; nec punctus, li­nea, superficies, & corpus, sunt inter se secundum se tota distincta. Te­nentes autem communem opinionem modernorum dicerent, quod pun­ctus est aliqua res totaliter distincta à linea, copul [...]ns & continuans partes lineae adinvicem: Linea autem est alia res à superficie, con­tinuans & copulans partes superficiei: & Superficies est alia res à cor­pore, continuans & copulans partes corporis adinvicem. Numerus quo­que est alia res à rebus numeratis, & accidens existens in eis. E [...] si­militer oratio est alia res à voce prolata, & quantitate ejus. Idem etiam [Page 92] dicerent de loto et tempore, quod sunt distinctae res inter se ab omnibus supradictis.

CAP. XLVI. De his quae ponuntur in praedicamento quantitatis, secundum opinionem ponentem quantitatem non distingui à sub­stantia & qualitate.

VIsa varietate opinionis circa diversitatem et identitatem quanti­tatis à substantia et qualitate secundum utramque opinionem; vi­dendum est de illis quae ponuntur in genere quantitatis. Et primo secundum opinionem primam, quae mihi videtur esse Philosophi, Unde secundum illam opinionem dico, quod omne illud per quod potest responderi ad quaestionem factam per quantum, est in genere quanti­tatis. Et accipio hoc nomen quantum interrogativum, secundum quod est commune et generale ad quantum stricte sumptum, et ad quot. Potest autem tale interrogativum quaerere de pluribus, ita quod interro­gativum est etiam expressivum plurium; sicut si quaeratur, Quot sunt hic intus; et tunc illud per quod respondetur ad talem quaestionem est inter quantitates discretas numerandum, quia scilicet exprimit plura­litatem; ut si quaeratur, Quot sunt isti homines, et respondeatur tres, illud quod respondetur exprimit plura; ideo etiam illo modo oratio est quantitas discreta. Quaerendo de oratione quanta est, intelligitur quantum ad pluralitatem syllabarum. Aliter autem contingeret aequa­liter quaeri de una litera, et de una syllaba, cum possit esse brevis vel longa; et ideo illud per quod respondetur dicitur esse expressivum plu­rium, et propter hoc inter quantitates discretas connumerabitur. Si autem interrogativum quantitatis non est expressivum plurium; oportet quod sit expressivum unius habentis plures partes distantes situaliter ab­invicem; et tunc vel exprimit distantes secundum longitudinem, et sic est linea; vel secundum latitudinem, et sic est superficies; vel se­cundum profunditatem, et sic est corpus: vel quaerit de loco et tem­pore, et sic sunt locus et tempus, quae quodammodo reponuntur in genere quantitatis.

Ad cujus evidentiam sciendum quod locus & tempus non ita pertinent ad genus quantitatis sicut alia; sed de tempore et loco diversa ratio quaerenda est. Unde tempus ideo non ponitur per se in genere quan­titatis sicut alia, quia tempus non significat praecise existentia in re­ [...]um natura sicut alia. Unde linea, superficies, corpus, et numerus signi­fic [...]t praecise res existentes, non consignificando vel connotando ali­quid nisi rem existentem. Tempus autem sicut et motus connotat rem n [...]n existentem vel in actu, vel in potentia. Unde secundum illam opi­nionem tempus non est alia res à motu, nec motus est alia res realiter [Page 93] distincta à rebus permanentibus: imo motus non importat aliud nisi quod una res habet unam rem post aliam, vel quod una conjungitur uni post aliam, vel quod conjungeretur sibi si alia res quiescens esset sibi approximata. Et ideo motus non est res realiter distincta à rebus per­manentibus, & eodem modo nec tempus; & propter hoc non ponitur tempus, nisi quasi per accidens, vel quasi passio rerum permanentium ex­istentium in genere quantitatis; sicut etiam ponitur vel poni potest mo­tus in genere quantitatis, sicut ponit Aristot. 5. Met.

De loco autem alia ratio danda est. Unde locus non est per se in ge­nere quantitatis; quia locus non est aliquid distinctum à superficie, & simul cum veritate propositionis enuntiantis locum de aliquo subjecto, non potest locus cum variis determinationibus connotantibus quanti­tatem successive verificari de eodem, absque consimili variatione super­ficiei, lineae, vel corporis. Verbi gratia, Sit haec modo vera, A est locus, stante illa veritate, A est locus, non possunt verificari tales propositiones successive, A est major locus, A est minor locus, A est long [...]or locus, A est brevior locus, & sic de consimilibus: nisi tales etiam successive verifi­centur, A est major superficies, A est minor superficies; vel A est major linea, A est minor linea; vel A est majus corpus, A est minus corpus; & ita de similibus.

Ex istis patet ratio quare non obstante quod illa opinio ponat quod linea, corpus, superficies, non sunt res distinctae; sic nec locus distin­guitur ab eis, tamen magis pertinent ad genus quantitatis quam locus; quia non obstante quod significent eandem rem, possunt tamen tales ve­rificari successive, A est longius, A est brevius; quamvis tales non ve­rificentur, A est latius, A est minus latum, A est profundius, A est minus profundum. Et per hoc patet etiam quod Locus est distinctum praedi­cabile a linea, superficie, & corpore; sicut illa sunt distincta inter se. Ex praedictis etiam colligi potest, quod prima & essentialior divisio & distin­ctio eorum quae sunt in genere quantitatis sumitur per hoc, quod illud per quod respondetur ad quaestionem factum per quantum, large accipiendo quantum, vel est expressivum plurium, & sic est numerus; vel est ex­pressivum unius compositi ex pluribus situaliter distantibus, & sic su­mitur magnitudo, quae dividitur in lineam, superficiem, & corpus. Et ita nec oratio, nec tempus, nec locus continentur sub praedicta divisione; sed magis sunt passiones vel accidentia eorum.

Et illo modo dividendi utitur Philosophus 5. Met. ubi enumerando illa quae sunt quanta per se & primo, non ponit nisi lineam, super­ficiem, numerum, & corpus. Unde describens quantum, dicit sic. ‘Quantum vero dicitur quod est divisibile in ea quae insunt, quorum utrumque aut singulum unum aliquid & hoc aliquid natum est esse.’ Per primam particulam scilicet divisibile in ea quae insunt, excluduntur tempus oratio & motus, quia quodlibet illorum importat aliquid quod non est, vel importat quod est negative; & hoc vel respectu alicujus, [Page 94] vel simpliciter. Et ille modus loquendi est Anselmi de casu diaboli, qui est multum necessarius in diversis difficultatibus; & propter hoc illa non ponuntur primo quanta. Per secundam particulam possunt ex­cludi omnia accidentia, omnes formae, & omnes materiae, quia talia non sunt nata esse hoc aliquid. Sed tunc accipitur quantū stricte, pro Illo scilicet quod est per se existens non in existens alteri, ne (que) tanquam pars ne (que) tanquam accidens; & sic secundum illam opinionem sumendo quan­tum stricte sola substantia composita ex materia, & forma, vel etiam se­cundum Aristot. corpus caeleste, est quantum. Et ideo Philosophus postea enumerando ea quae sic dicuntur quanta, dicit sic: ‘Multitudo autem quantum aliquid est si numerabilis fuerit; magnitudo autem si men­surabilis fuerit. Dicitur autem magnitudo Quoddam divisibile po­testate in continua: Magnitudo autem quae quidem ad unum continua, longitudo; quae quidem ad duo, latitudo; quae autem ad tria, pro­funditas; horum autem pluralitas finita, numerus.’ Ex quo patet quod illa quatuor lineam, superficiem, corpus, & numerum, per se ponit in genere quantitatis: & nec tempus, nec orationem, nec locum propter rationes prius positas.

Post praedicta sciendum est eorum quae ponuntur in genere quanti­tatis, quaedam sunt per quae convenienter respondetur ad quaestionem factam per quantum, & sic Bicubitum tricubitum duo tria, & sic de consimilibus, sunt in genere quantitatis. Alia dicuntur in genere quan­titatis, quia sunt communia per se primo modo ad talia; & sic linea superficies corpus & numerus sunt in genere quantitatis.

CAP. XLVII. De proprietatibus quantitatis juxta praedictam opinionem.

JUxta praedictam opinionem videndum est de proprietatibus quanti­tatis. Unde ponit Aristot. tria esse propria quantitati, quorum pri­mum est, quod Quantitati nihil est contrarium, sicut linea non est contraria ad superficiem, nec bicubitum contrariatur tricubito. Sed ex hac proprietate videtur evidenter haberi quod quantitas non est sub­stantia, nec qualitas; quia si quantitas esset qualitas, cum alicui qua­litati aliquid sit contrarium, Quantitati aliquid esset contrarium. Ad hoc dicendum est, sicut dictum est prius, istum terminum contrarium multipliciter accipi posse. Veruntamen Philosophus in negando quan­titati aliquid esse contrarium, accipit contrarium pro termino aliquo im­portante res contrarias alii praecise, quae scilicet ideo dicuntur contrariae, quia non possunt simul in eodem existere, sed successive & simul cum hoc partibiliter acquiri possunt. Sic autem accipiendo contraria mani­festum est quod nulla per se in genere quantitatis contenta contrari­antur. [Page 95] Nam nullum est concretum de genere quantitatis, cujus quod­libet significatum vel consignificatum contrariatur vel repugnat signifi­cato vel consignificato alterius: patet inductive. Et ita concederent sic opinantes quod hoc est verum, quod Alicui quantitati aliquid contra­riatur, accipiendo contrariari pro repugnare realiter in esse eidem simul, quamvis non successive. Haec tamen est vera, Nulla contenta per se in genere quantitatis contrariantur; quia isti termini bicubitum tri­cubitum non contrariantur; nec isti, duo & tria; nec isti, linea super­ficies; & sic de aliis. Licet albedo tricubita contrarietur nigredini bicubitae, quia bicubitum significat albedinem eodem modo quo signi­ficat nigredinem. Dicendum est ergo quod intentio Aristot. est quod haec est vera, Quantitas quantitati contrariatur, si termini supponant pro re extra: tamen haec est vera, Nulli termini per se contenti in genere quantitatis contrariantur, sic quod semper important res contrarias. Et illam propositionem intendit Aristot. quando dicit, quod Quantitati nihil est contrarium.

Secunda proprietas est, quod Quantitas non suscipit magis & minus, hoc est, Nullum contentum in genere quantitatis praedicatur de aliquo aliquando cum hoc adverbio magis, aliquando cum hoc adverbio mi­nus; sic quod aliqua res est aliquando magis bicubita, ad modum quo dicimus quod hoc corpus est aliquando magis album, & aliquando minus album; nec dicimus quod illa tria sunt magis tria quam alia tria, sicut dicimus quod hoc est magis album quod illud.

Tertia proprietas est quod Quantitas dicitur esse aequalis vel inaequa­lis alteri quantitati; sicut unum corpus dicitur esse aequale vel inaequa­le alteri; similiter est in aliis. Ex ista proprietate patet quod non est intentio Philosophi negare qualitatem esse quantitatem. Nam secun­dum Philosophum haec proprietas est maxime propria quantitati, & per consequens est convertibilis cum quantitate: ergo de quocunque dicitur haec proprietas de eodem dicitur quantitas. Sed haec est vera simpliciter quamvis non sit per se vera, Unum lignum est aequale al­teri, & Una nigredo est aequalis alteri nigredini: ergo similiter haec est vera, Una substantia est quantitas, & Una qualitas est quantitas, quamvis sit per accidens. Nec valet dicere quod non omne aequale vel inaequale est quantitas, quia non est proprie proprium quantitati esse aequale vel inaequale; sed est proprium quantitati quod Secundum quan­titatem aliquid dicitur aequale vel inaequale. Quia non dicit Philosophus quod secundum quantitatem aliquid dicitur aequale vel inaequale; sed dicit quod est proprie proprium quantitati quod Quantitas est aequalis vel inaequalis. Unde dicit sic, ‘Proprium est quantitati maxime, quod Aequale vel inaequale dicitur, singulum enim earum quae dictae sunt quantitatum & aequale vel inaequale dicitur; ut Corpus aequale vel in­aequale dicitur, & Tempus aequale vel inaequale; similiter autem & in aliis singulis quae dicta sunt aequale & inaequale dicitur.’ Ex istis verbis [Page 96] apparet quod dicit illas quantitates esse aequales vel inaequales: & non aliquid secundum eas esse aequale vel inaequale. Et ideo dicendum est, quod sicut albedo vel substantia est aequalis vel inaequalis alteri, quamvis per accidens: ita substantia, secundum opinionem Aristot. & similiter qualitas est quantitas, quamvis per accidens. Nec istis obstat illud quod postea dicit Philosophus, quod in aliis praedicamentis non dicitur aliquid aequale vel inaequale, quia non intendit negare quin de contentis in aliis praedicamentis praedicetur aequale vel inaequale: sed intendit dicere quod de aliis non dicitur per se aequale vel inaequale, sed per ac­cidens tantum. Et hoc insinuat cum dicit, ‘In caeteris vero quae quantitates non sunt (supple per se) non multum videtur aequale vel inaequale dici; quia de illis non per se, sed solum per accidens aequale vel inaequale dicitur.’ Cum hoc tamen stat quod vere de aliis dicitur aequale vel inaequale. Et eodem modo quantitas praedicatur de eisdem.

CAP. XLVIII. De proprietatibus quantitatis secundum opinionem ponentem quantitatem rem absolutam aliam à substantia & qua­litate.

SEcundum autem opinionem quae ponit quantitatem rem absolutam à substantia & qualitate; & quod punctus, superficies, linea, & corpus, inter se realiter distinguuntur; nunc aliqualiter dicendum est. Unde secundum opinionem istam dimensiones sunt quaedam res informantes substantias, & sustentantes qualitates corporales; ita quod substantia non est dimensio sed est subjectum dimensionum. Et tunc quantitas vel habet partes copulatas ad aliquem terminum communem; vel non habet partes copulatas ad aliquem terminum communem. Si detur primum, vel illae partes sunt permanentes, & tunc vel sunt ex­tensae secundum longitudinem tantum, & sic est linea; vel secundum longitudinem & latitudinem, & sic est superficies; vel secundum longi­tudinem, latitudinem & profunditatem, & sic est corpus. Locus à multis ponitur esse idem realiter cum superficie. Si autem non omnes partes sunt permanentes, sic est tempus. Si vero partes non copulantur ad aliquem terminum communem, vel ergo illae partes sunt perma­nentes, & sic est numerus; vel non sunt permanentes, & sic est oratio: ita ponuntur in genere quantitatis linea, superficies, corpus, locus, tempus, numerus, & oratio. Punctus autem & instans, & unitas non ponuntur in genere quantitatis per se sed per reductionem. Aliter autem dividitur quantitas, quod quaedam est habens positionem, & sic sunt illae species linea, superficies, corpus, & locus. Quaedam autem non est habens positionem, & sic sunt illae species tempus, numerus, & oratio.

[Page 97]Prima autem proprietas quantitatis est non habere contrarium; quia licet qualitas existens subjective in quantitate habeat contrarium, illa tamen quantitas non habet contrarium, sicut inductive patet.

Secunda proprietas est quod quantitas non suscipit magis nec minus, quia una quantitas non est magis quantitas quam alia.

Tertia proprietas est quod secundum quantitatem aliquid contingit aequale vel inaequale dici; ita quod illa quantitas per se & primo est aequalis vel inaequalis, & secundario & per aecidens substantia susten­tans quantitatem, & qualitas existens in quantitate subjective, est aequalis vel inaequalis. Et de quantitate ista sufficiant.

CAP. XLIX. De praedicamento relationis sive ad aliquid, & quod re­latio non sit distincta ab absolutis.

TErtium praedicamentum quod ponit Aristoteles vocatur relatio, sive ad aliquid. Et est primo sciendum quod sicut sunt opi­niones contrariae de quantitate, ita sunt contrariae opiniones de ad aliquid, sive de relatione. Quidam enim ponunt quod relatio non est alia res extra animam distincta realiter & totaliter à re absoluta, & à rebus absolutis. Et de illa opinione reputo fuisse Aristot. & alios se­quentes ipsum. Alii autem ponunt quod relatio est quaedam res, quae non plus est res absoluta quam homo sit asinus: sed est distincta re­aliter & totaliter à re absoluta, & à rebus absolutis. Et de illa opi­nione sunt multi Theologi, quam aliquando credidi esse opinionem Aristotelis; sed nunc mihi videtur, quod opinio contraria sequitur ex principiis suis. Unde materiam de relativis volo primo prosequi se­cundum opinionem primam: Secundo secundum opinionem secundam. Tractando autem istam materiam juxta primam opinionem, Primo po­nam modum ponendi; & ostendam quod opinio illa est Aristot. Secundo confirmabo eam per alias rationes. Et Tertio objiciam contra eam, & respondebo eo modo quo responderet Aristoteles ut mihi videtur. Quarto prosequar de illis quae in isto praedicamento ponuntur.

Est autem opinio illa quod praeter res absolutas, scilicet substantias & qualitates, nulla res est imaginabilis nec in actu nec in potentia; ve­runtamen illas easdem res diversa nomina diversimode significant. Quia Aliqua nomina sic sua significata significant, quod absolute pessunt de aliquo praedicari absque hoc quod addatur eis casus obliquus alterius dictionis; sicut aliquis est homo, quamvis non sit alicujus homo; & sic de aliis casibus obliquis. Alia nomina sic sua significata significant, quod de nullo verificari possunt nisi vere & convenienter posset addi els casus obliquus alterius dictionis; sic impossibile est quod aliquid sit [Page 98] pater, nisi sit alicujus pater, & impossibile est quod aliquid sit simile, nisi alicui fit simile; ita quod ista nomina, pater, filius, causa, simile, & hujusmodi, de nullo possunt affirmari vere si significative sumantur, nisi vere & convenienter possit eis addi respectu ejusdem aliquis casus obliquus. Et omnia talia nomina vocantur nomina relativa. Et se­cundum unam opinionem omnis res pro qua potest tale nomen sup­ponere in propositione vera, est vera relatio; si ly relatio, non sit nomen secundae impositionis vel intentionis, sed nomen primae intentionis. Et sic haec est vera, Homo est relatio, Socrates est relatio, ex hoc ipso quod Socrates vel homo est similis vel pater alterius.

Et quamvis secundum usum Theologorum oporteat concedere, quod aliqua res extra animam, quae non est signum incomplexum alterius ex quo nata est componi propositio, sit relatio: tamen puto quod Aristot. nihil ponit relativum, nec ad aliquid, nec relationem, nisi solum nomen ex quo nata est propositio mentalis, vel vocalis, vel scripta componi. Et ideo secundum opinionem Aristot. ut existimo sive ad aliquid, sive re­latio, sive relativum est nomen secundae intentionis, sive impositionis; & non nomen primae impositionis, sive intentionis. Et ideo secundum suam opinionem non debet dici sive concedi, Homo est relatio, vel Al­bedo est relatio: sed debet concedi quod hoc nomen Pater, est re­lativum, & non Ille qui est pater. Et quod illa opinio sit Aristot. potest persuaderi. Quia Philosophus in praedicamentis diffiniens ad aliquid dicit. ‘Ad aliquid talia dicuntur quaecunque hoc ipsum quod sunt alio­rum dicuntur, vel quodlibet aliter ad aliud.’ Et exemplisicat quo­modo aliquid dicitur ad aliud diversimode; quia aliquid sub habitudine casus genitivi, dativi, vel ablativi. Ex quo arguo sic. Nihil dicitur alterius sub habitudine casus genitivi vel sub alio casu nisi nomen: Sed omne ad aliquid dicitur ad aliud sub aliqua tali habitudine casuali: Ergo omne ad aliquid est nomen. Unde etiam omnes expositores dicunt quod ad aliquid sub aliqua habitudine casuali ad aliud dicitur: tale autem non nisi nominibus competere potest. Relinquitur ergo se­cundum Philosophum, quod ad aliquid est nomen importans suum significatum sic quod non potest pro eo supponere, nisi convenienter sibi posset addi aliquis casus obliquus: Nec valet dicere quod Philo­sophus illam definitionem relativorum reprehendit versus finem capi­tuli; quia Philosophus ibidem non intendit quod illa definitio ab ali­quibus relativis removetur: sed dicit ibidem quod illa definitio convenit omnibus relativis, non tamen est convertibilis, sed est in plus, sicut patebit inferius. Et ita omne relativum secundum eum est tale nomen, sicut patet per ipsum ibidem. Propter quod etiam patet, ut ibidem, quod primas substantias & secundas vocat nomina substantiarum, quia aliquas substantias ponit quae dicuntur aliorum; sed res illae non dicuntur aliorum quamvis sint aliorum, sed nomina tantum.

Item Philosophus in praedicamentis ponit quod omnia relativa di­cuntur [Page 99] ad convertentiam si convenienter assignentur. Ubi etiam ponit quod ubi deficiunt nomina, licitum est fingere nomina ad quae alia re­lativa dicuntur. Ex istis ergo patet quod ita non assignamus nisi nomina, sicut non utimur nisi nominibus: ergo cum assignamus no­mina relativa, ipsa nomina erunt relativa. Praeterea secundum in­tentionem Philosophi nos fingimus relativa ad quae dicuntur alia; sed non fingimus nisi nomina; ergo ipsa nomina sunt relativa. Et si di­catur secundum Philosophum quod non fingimus relativa, sed nomina relativa. Unde dicit Philosophus aliquotiens, ‘Et forte nomina fingere necesse est, si non fuerit nomen impositum ad quod convenienter assig­naretur.’ Ubi videtur velle quod possumus fingere nomen relativum & non ipsum relativum. Sed istud non valet ad intentionem Philosophi, quia ipse intendit quod fingimus ipsum relativum; quando enim non est nomen impositum relativo ad assignandum correspondens alteri relativo, tunc licitum est fingere nomen relativum. Unde dicit quod necesse est fingere si non fuerit nomen impositum ad quod convenienter assignetur, & per consequens ad nomen fictum assignatur relativum; sed non contingit assignare nifi nomen, ergo ipsum nomen est rela­tivum. Et hoc idem patet per eundem ibidem. Nam postquam ex­emplificavit quomodo relativa aliqua dicuntur ad convertentiam, sub­dit, ‘Similiter autem & in aliis, sed casu aliquotiens differunt secun­dum locutionem.’ Ex quo patet quod dicit relativa casu differre: sed sola nomina differunt casu: ergo secundum eum sola nomina sunt re­lativa.

Item quod non ponat relationem esse aliam rem ab absolutis, potest si [...] persuaderi. Si relatio esset alia res, tanc quandocunque adveniret ali­cui illud vere haberet novam rem in se; & per consequens vere muta­retur. Quod est contra eum 5. Phys. [...]bi ponit relationem advenire illa nihil mutante.

Item secundum Aristot. 5. Meta. calefactivum dicitur relative a [...] calefactibile, ergo si relatio esset alia res in calefactivo, esset talis res ad illud calefactibile, quod est impossibile. Nam tunc essent in eodem actualiter res infinitae. Nam illa res quae est calefactiva istius ligni, est etiam infinitorum aliorum calefactiva; sicut sol secundum Philosophum. Si ergo relatio sit alia res, tot erunt res actualiter existentes in sole, quot erunt calefactibilia à sole; & per consequens infinitae res quarum quae­libet secundum se totam est distincta ab alia modo sunt in sole. Quod est contra Philosophum 3. Phys. negantem talia infinita esse in rerum na­tura. Nec valet dicere quod ad omnia ista calefactibilia est una re­latio, & non variantur relationes secundum variationem terminorum. Quia eadem facilitate dicetur quod respectu omnium non oporter ponere nec unam relationem; sed sufficit quod sit una res quae possit appellari pluribus nominibus vel eodem nomine adjectis sibi diversis casibus ob­liquis. Similiter qua ratione dicit quod respectu omnium ejusdem [...] ­tionis [Page 100] sufficit unica relatio; eadem ratione & aeque faciliter dicam, quod respectu quorumcunque etiam specie & genere distinctorum sufficit una relatio, ita quod non oportet ponere tales relationes extra animam di­stinctas specie. Sic ergo mihi videtur quod opinio Aristot. fuit, quod sola nomina sunt ad aliquid, sive relativa. Et isti opinioni concordant Grammatici ponentes ad aliquid, vel relativum, esse speciem no­minis. Unde Priscianus in majori volumine lib. 3. cap. de nomine enumerans multas species nominis, inter alias enumerat ad aliquid, di­cens, ‘ Ad aliquid dictum est quod sine intellectu illius ad quod di­citur proferri non potest; ut Pater, filius, dominus, servus. Nam di­cendo filium, & patrem intelligo; & dicendo dominum, servumque intelligo. Quod si intereat unum, interit & illud quod ab illo intel­ligitur.’ Et eandem sententiam dicunt alii Grammatici sequentes eun­dem authorem.

CAP. L. Adducit aliquas rationes ostendentes relationem non esse di­stinctam à re absoluta, vel rebus absolutis.

PRo hac opinione multae possunt rationes adduci, sive concludant sive non, ad praesens non curo. Unde arguitur sic. Si relatio esset res extra animam distincta realiter à re absoluta, sequitur quod potentia materiae primae qua potest recipere formam esset alia à ma­teria: consequens est falsum, quia tunc essent in materia res infinitae ex quo potest successive infinitas formas recipere.

Item si esset res aliqua talis, tunc quandocunque asinus moveretur lo­caliter hic inferius, quodlibet corpus caeleste mutaretur & reciperet ali­quam rem de novo in se, quia aliter distaret nunc ab illo asino quam prius; & per consequens si distantia esset alia res, vere perderet unam rem, & aliam de novo reciperet.

Item tunc in illo corpore essent infinitae res, quia à qualibet parte al­terius corporis distat realiter: sed partes alterius corporis sunt infinitae: ergo in illo copore sunt distantiae infinitae ad infinitas partes alterius cor­poris.

Item patet quod lignum est duplum ad suam medietatem. Si ergo illa dupleitas [...]it res talis alia ab illo duplo, eadem ratione relatio qua illud lignum excedit medietatem suae medietatis erit res alia existens in illo ligno; & eadem ratione ad quamlibet medietatem cujuscunque medietatis erit alia res in illo ligno: cum ergo in illo sunt tales partes ejusdem proportionis infinitae, & non est eadem proportio istius totius ligni ad quascunque duas partes illarum partium; sequitur quod in isto ligno erunt relationes infinitae distinctae specie.

[Page 101]Et si dicatur quod illae partes illius ligni non sunt actu sed in poten­tia, ideo relationes illae non sunt actu infinitae. Contra. Illae partes sunt in rerum natura, quia aliter ens componeretur ex non ente: ergo relationes correspondentes istis partibus sunt in rerum natura, & per consequens res infinitae distinctae specie sunt in toto ligno. Praeterea Hoc lignum est realiter duplum ad suam medietatem, ergo in hoc ligno est realiter & actualiter relatio dupleitatis ad suam medietatem: sed non plus est una pars in actu quam alia, quia omnes partes sunt simul: ergo quaelibet alia pars est in actu, ita quod ad eam potest esse relatio realis; ergo ad quamlibet erit relatio realiter & actualiter, & illae partes sunt in ligno; ergo in illo ligno sunt infinitae relationes. Praeterea si aliqua relatio sit talis res, dupleitas erit talis res. Tunc quaero an illa dupleitas ipsius A ad B, erit accidens divisibile, aut indivisibile. Non potest dici quod sit accidens indivisibile. Tum quia in illo ligno non est accidens indivisibile quod denominet totum illud lignum: tum quia quaero de subjecto istius accidentis, aut est divisibile, aut indivisibile; non in­divisibile ut manifestum est, ergo oportet quod sit divisibile, sed sub­jectum divisibile non potest esse primum subjectum accidentis indi­visibilis, ergo illud accidens non est indivisibile. Nec potest dici quod sit accidens divisibile & extensum, quia quaero de partibus illius ac­cidentis, aut sunt similes, aut dissimiles. Si similes, ergo conveniunt in nomine & definitione totius; & per consequens quaelibet pars dupleitatis est dupleitas; & per consequens quaelibet erit dupla ad illud ad quod totum est duplum, quod est absurdum. Si sint partes dissimiles, ergo differunt specie; & per consequens si componant unam rem oportet quod una illarum rerum sit actus & alia potentia, & ita dupleitas erit composita ex actu & potentia. Item si una illarum partium esset actus & alia potentia, & quando actus & potentia faciunt unum non distant situaliter, oporteret quod illae partes non distarent situaliter; & per consequens non constituerent unum extensum nisi ponantur aliae partes praeter illas.

Item pro illa opinione potest argui Theologice sic. Omnem rem quam Deus potest facere mediante causa secunda efficiente, potest per se facere sine omni causa secunda efficiente. Cum ergo in illo effi­ciente ponatur quidam talis respectus efficientiae causatus à Deo, me­diante causa secunda; poterit Deus istum respectum facere sine hoc quod aliqua causa efficiat aliquid simul cum Deo. Ponatur igitur in esse si sit possibile; quo posito probo quod positum est impossibile. Quia fi Deus efficit istum respectum efficientiae in isto, ergo istud est efficiens, quia sicut in quocunque est albedo iliud est album, ita illud in quo erit ille respectus efficientiae erit efficiens; & si illud est efficiens, & non est efficiens nisi ipsius respectus, ergo non solum Deus efficit illum re­spectum. Et ita ex posito, sequitur suum oppositum; & per consequens positum non est possibile.

[Page 102]Praeterea. Omnem rem quam Deus conservat sine alia re, potest Deus de novo producere, etiamsi illa res alia non sit, vel nunquam fuisset. Si ergo paternitas qua refertur pater ad filium sit alia res à patre & filio, & Deus eam conservat sine generatione, quia illa praeterita est: ergo potest, vel potuit Deus illam paternitatem de novo producere etsi nun­quam fuisset illa generatio; & per consequens poterit aliquid esse pater illius quem non genuit.

Item ponatur quod Deus creet de nihilo unum hominem, & postquam creavit illum creet alios homines, & postea ab illis generentur alii, quo posito arguo sic. Qualis res est in aliquo illorum hominum genitorum potest Deus de potentia sua absoluta facere in illo homine primo creato; sed filiatio est in aliquo illorum hominum; ergo potest Deus facere talem vel consimilem in illo. Et per consequens illo posito ille erit filius, & non nisi hominis, & non est aliquis homo alius ab illo nisi junior eo per casum; ergo ille erit filius junioris se, quod videtur includere contradictionem.

Aliae rationes innumerabiles possunt adduci pro hac opinione, quas causa brevitatis pertranseo.

CAP. LI. Est de illis quae ponit praedicta opinio in genere Relationis.

ISta opinione sic declarata quae mihi videtur fuisse Aristotelis, viden­dum est secundum opinionem istam de iliis quae illa opinio ponit esse in genere relationis.

Et est primo sciendum quod secundum illam opinionem, sicut di­ctum est, nihil est in genere relationis nisi nomen mentale, vocale, vel scriptum; & non nisi nomen cui potest convenienter addi in propo­sitione casus obliquus. Sed sciendum est quod talia nomina quibus potest convenienter addi casus obliquus sunt in duplici differentia. Quae­dam enim sunt quibus semper quandocunque vere praedicantur de aliquo, convenienter potest addi eis solum abstractum, quod est abstractum primo modo abstractorum. De quo modo dictum est prius in 5 cap. Sicut est de talibus concretis, album, calidum, dulce, animatum; nam nihil est album nisi sit album albedine, nec aliquid est calidum nisi sit calidum caliditate, & sic de aliis; & talia licet ponantur conno­tativa, tamen non dicuntur relativa.

Alia sunt nomina quae non possunt de aliquo verisicari nisi conveni­enter & vere possint addieis, non nomina abstracta eorum, sed alii casus obliqui qui non sunt eorum abstracti: cujusmodi sunt talia no­mina, dominus, seruus, pater, filius, & sic de aliis. Nullus enim est pater nisi sit alicujus pater, nec aliquis est similis nisi sit alicui simi­lis. Et illa vocat Philosophus relativa secundum esse; quia impssi­bile [Page 103] est quod verificentur de aliquo, nisi cum eis convenienter addi possint casus obliqui. Et de istis relativis quando sunt talia quod con­tingenter verificantur de illis de quibus praedicantur, posita constantia subjecti, impossibile est scire aliquid verificari de uno nisi sciatur de­terminate ad quod dicitur. Sicut impossibile est scire aliquem esse ser­vum, nisi sciatur cujus est seruus; & impossibile est scire aliquid esse simile, nisi sciatur cui est simile. Et de istis intendit Philosophus in predicamentis, dicens, quod ‘Qui scit determinate unum correlati­vorum scit determinate reliquum.’ Si autem tale relativum sic verifica­tur de aliquo quod non potest non verificari, posita constantia subjecti, tunc non oportet quod qui determinate scit unum correlativorum, sciat determinate reliquum.

Alia autem sunt nomina quibus quandoque addi potest casus obliquus, hoc tamen non semper requiritur. Unde quandoque contingit vere di­cere, quod Ille asinus est asinus Socratis, & quod est asinus alicujus; quandoque autem, quamvis haec sit vera Ille asinus est asinus, haec tamen falsa est Ille asinus est alicujus asinus. Et illa possunt vocari secun­dum dici relativa. Haec enim aliquando possunt dici aliquorum vel sub alia habitudine casuali; hoc tamen non semper requiritur, ideo non sunt per se in genere relationis. Talia etiam nomina sunt manus, caput, & hujusmodi. Unde illa manus est alicuando manus hominis & ali­quando non est manus hominis, quando scilicet est abscisa. Sed nota quod si tunc non vocatur manus, hoc nomen manus vere erit in genere relationis; & sic de consimilibus. Sic ergo patet nomen quod de nullo significative sumpto potest verificari, nisi vere & convenienter posset sibi adjungi aliquis casus obliquus alicujus alterius dictionis quam sui abstracti, esse in genere relationis: Et talia nomina possut vocari relativa secundum esse.

Alia autem possunt vocari relativa secundum dici, quia aliquando adduntur eis casus obliqui convenienter, aliquando non. Veruntamen istis vocabulis, Relativa secundum esse, & Relativa secundum dici philosophi non utuntur. Sicut nunc utimur aliis verbis quibus veteres magistri non utebantur scilicet relatione reali, & relatione relationis. Unde talis distinctio nunquam invenitur in philosopho; & ideo secun­dum eum ita vere & realiter sunt illa relativa, causa, Dominus, & hu­jusmodi, sicut quaecunque alia. Unde semper vel frequenter exemplificat de domino, & hoc quia non potest esse dominus nisi sit alicujus servi dominus; & ideo apud Arist nulla erit talis distinctio inter relationem realem, & relationem relationis: distinguit tamen diversos modos relativorum in. 5. meta. de quibus non est modo tractandum. Sed sufficiat nunc scire quod Arist. omne nomen, vel habens vim nominis, cujusmodi est participium quod de nullo significative sumpto potest veri­ficari, nisi vere & convenienter contingat sibi addere vel adjungere ca­sum obliquum alterius dictionis quam sui abstracti, est vere ad aliquid & [Page 104] in praedicamento relationis; sive significet substantiam praecise, sive qua­litatem, sive utrumque; sive etiam connotet aliquid aliud in actu, sive in potentia; sive affirmative, sive negative; sive qualitercunque. Et ideo omnia talia dominus, servus, fignum, signatum, causa, causatum, efficiens, effectus, activum, passivum, producens, productum, agens, patiens, & hujusmodi, in praedicamento relationis sunt collocanda.

Ex quibus sequitur ulterius, quod quanquam verba sunt in genere acti­onis vel passionis vel in aliquo alio praedicamento; tamen participia & nomina verbalia correspondentia eis sunt in praedicamento relationis se­cundum principia Aristo. Et quod haec fit intentio sua satis insinuat. 5. meta. cap. de ad aliquid; ubi enumerans modos relativorum dicit. ‘A­lia scilicet dicuntur relativa, ut calefactivum & calefactibile, & se­cativum & secabile, & omne activum & passivum.’ Et postea seqüi­tur: ‘Activa vero & passiva secundum potentiam activam & passivam sunt, & actiones potentiarum, ut calefactivum & calefactibile, quia potest & calefaciens ad id quod calefit, & secans ad illud quod secatur tanquam agentia.’ Ecce quod calefaciens potest esse de secundo modo relativorum. Unde puto, Quod apud Aristo. omnia nomina & par­eipia, quae non possunt de aliquo verificari nisi convenienter posset addi eis casus obliquus correspondens secundum significationem verbis activis & passivis, quae non tantum secundum vocem & formam verbo­rum sunt activa & passiva, sed vere significant quod aliquid realiter agit, & quod aliquid realiter patitur, vel quod aliquid facit vere, vel quod aliquid vere fit vel potest facere, sunt relativa de secundo modo: cu­jusmodi sunt agens & patiens, calefactivum, creans, creativum, activum, & passivum, & hujusmodi.

Quod etiam Aristo. ponat nomina vel participia in genere relatio­nis, & verba correspondentia eis in aliis praedicamentis, patet per eum in praedicamentis capitulo de ad aliquid; ubi dicit sic, ‘Similiter igi­tur accubitus & statio & sessio positiones quaedam sunt; positio vero ad aliquid, jacere vero vel stare vel sedere, ipsa quidem positiones non sunt; sed denominative ab his quae dictae sunt positionibus nomi­nantur.’ Ex quo patet quod stare non est in genere relationis, sed tamen statio in genere relationis est; quia si sit statio alicujus est statio. Unde ultimate oportet resoluere talem propositionem in talem, Partes talis corporis sunt sic distantes: & in tali resolutione habebitur expres­se aliquod nomen sive participium quod de nullo verificari potest, nisi ei convenienter posset addi casus obliquu [...]

CAP. LII. De proprietatibus quas attribuit praedicta opinio relativis.

VIso quid Aristot. sentit de relativis, videndum est de proprieta­tibus quas attribuit eis.

Et est prima proprietas, quod Aliquibus relativis inest contra­rietas, non tamen omnibus. Quod aliquibus in sit contrarietas patet n [...]n [...] virtus & vitium sunt relativa, & tamen sunt contraria. Unde sci­endum est quod contraria relativa vocantur hic, Illa quae non possunt eidem simul competere per praedicationem, sed cuicunque competit unum, eidem successive potest competere aliud. Et illo modo pater & filius non sunt contraria, quia idem potest simul esse pater & filius, quamvis non respectu ejusdem▪ sic etiam nihil contrariatur triplo, quia cuicunque competit triplum, eidem potest simul alia relatio competere, vel nunquam. Secunda proprietas relativorum est, quod Suscipiant magis & minus, quamvis non omnia. Nam aliqua sumpta cum istis adverbus magis & minus, possunt de aliquo prae­dicari successive; sicut aliquis est primo magis similis alicui, & postea minus similis, vel è converso: sed hoc non est possibile de triplo nec de duplo, & sic de multis aliis. Tertia proprietas est quod Relativa dicuntur ad convertentiam, hoc est, cuicunque relativo potest addi casus obliquus sui correlativi (nisi contingat quod nomina nobis defici­ant, & tunc licitum est fingere nomen ad quod dicatur) sicut si ille sit do­minus, oportet quod sit serui dominus, & si sit similis, oportet quod sit alicui similis. Similiter si ala sit relativum, ita quod non sit possi­bile quod aliquid sit ala nisi sit alicujus ala, tunc licitum est fingere nomen fibi correspondens ad quod dicatur secundum convertentiam, ut dicatur quod est ala alati; & è converso, quod alatum est ala alatum, & sic de omnibus aliis.

Sciendum est tamen, quod aliquando idem nomen ponitur in recto & in obliquo. Et ista vocantur relativa similium nominum, sive re­lationes aequiperantiae; ut Simile est simili simile, & Aequale est aequali aequale, ubi idem nomen ponitur in recto & in obliquo. Quandoque au­tem aliud nomen ponitur in recto, & aliud in obliquo, ut Pater est fi­lii pater, & non oportet quod sit patris; & Seruus est domini seruus & non oportet quod sit serui seruus. Et ista vocantur nomina relativa dissimilium nominum sive disquiperantiae. Hoc tamen generale est quod semper licitum est addere obliquum recto secundum Damascen in logi­ca sua cap. 29.

Quarta proprietas est quod Relativa sunt simul natura, quae est sic intelligenda, quod esse existere non potest verificari de uno nisi ve­rificetur [Page 106] de reliquo, si propositio formetur; sicut si haec sit vera Du­plum est, haec erit vera Dimidium est; & si haec sit vera Pater est, haec erit vera Filius est; & è converso. Et eodem modo intelligen­dum est quando dicitur, quod relativa posita se ponunt & perempta se perimunt, hoc est, si negativa sit vera in qua esse negatur ab uno illorum, alia negativa erit vera in qua esse negabitur à reliquo; sicut si haec sit vera Pater non est, haec erit vera Filius non est; & è con­verso.

Est tamen sciendum quod illae regulae non sunt generales secundum Philosophum in praedicamentis, ubi probat ex intentione quod illa proprietas non competit omnibus relativis. Sicut probat de scientia & scibili, de sensu & sensibili: & quamvis non probet de aliis nec de aliis exemplificet, tamen in multis aliis capit instantiam sicut de illis. Nam ca­lefactivum & calefactibile sunt correlativa, tamen non sequitur Ca­lefactivum est, ergo calefactibile est, nec è converso; similiter non sequitur Dealbabile non est, ergo dealbativum non est; & ita in multis.

CAP. LIII. Adducit quasdam rationes ostendere praedictam opinionem non fuisse Aristot. Et eas solvit.

SEd quod haec non sit opinio Aristot. fortasse quis objiciet. Pri­mo quidem ex dictis in categoriis, ubi Philosophus numerans prae­dicamenta dicit. ‘Eorum quae secundum nullam complexionem di­cuntur, singulum aut substantiam significat &c.’ Ex quo videtur in­tendere distinctas res distinctis generibus importari, & ita relatio, cum sit unum praedicamentorum, aliam rem ab his quae per alia genera importantur significat.

Praeterea in eodem lib. dicit. 'Ad aliquid vero dicuntur quaecunque ▪hoc ipsum quod sunt aliorum dicuntur; & excludit substantias à prae­dicta definitione. Haec autem non videntur posse intelligi de termi­nis, vel de rebus extra, quas absolutas dicimus; relinquitur ergo aliquid esse aliud ab his cui competit esse ad aliquid. Praeterea quaero unde oritur quod Aristot. ibidem docet de relativis; Dicens quod contra­rietas inest in relatione, & quod relatio suscipit magis & minus, & quod relativa sunt simul natura: Haec enim nec de terminis nec de re­bus absolutis, ut videtur, verificari possunt. Praeterea idem persua­deri potest ex rationibus deductis ex principiis Aristot. Nam impos­sibile est idem simul esse & non esse, sed absoluta manent relatione transeunte, ergo necesse est ea esse distincta. Item passio differt reali­ter à subjecto [...]um demonstretur de eo, & idem non distinguitur rea­liter [Page 107] à seipso. Aequale enim & inaequale & multa alia relativa sunt passiones quorundam subjectorum; cum proprium sit quantitati aequale vel inaequale dici, & qualitati simile vel dissimile dici; ut dicit Aristot▪ in praedicamentis, igitur. Item, Quod'est principium operationis realis necesse est esse reale: Relatio autem est hujusmodi, igitur. Aliqua enim aliter & aliter ordinata & proportionata faciunt delectationem, quam non facerent in alia proportione vel ordinatione.

Amplius quomodo servabitur distinctio decem praedicamentorum, quorum ponuntur septem respectiva, & tria absoluta? Similiter divisio entis in absolutum & respectivum? Aut entis extra animam in decem ca­tegorias? Quomedo etiam salvari poterunt locutiones communes & con­suetae, scilicet, Pater paternitate est pater, & Filius filiatione est filius, & quod Est relatio similitudinis, & quod Relatio est accidens; & his similia? Item impossibile videtur sine respectu unionis videre, quo­modo unitur forma materiae; pars parti in continuo; accidens suo sub­jecto; et species naturae corporeae. Unionem enim spirituum ad na­turas corporeas non solum lex Christiana, sed omnis natio, ritus, et secta fatetur; et hoc ipsum apud et caeteres superstitionum sectatores fami­liarissimum est. Item, si praedicta opinio esset vera, tunc idem erit in diversis praedicamentis: quod Aristot. non recipit, ut videtur, cum apud eum propositio, in qua unum praedicamentum negatur ab alio, sit im­mediata. Ex his forsitan put [...]bit aliquis Philosophum esse opinatum aliter quam superius ostensum est. Sed diligenter consideranti non debet propter has rationes videri ambiguum, Aristotelem talia entia extra animam nullatenus posuisse; quinimo talia esse sic distincta omnino negavit.

Quod enim primo inducitur, non arguit distinctionem illarum rerum distinctis incomplexis correspondentium. Nam in Deo, sine pluralitate rerum distinctis incomplexis correspondentium, dicimus nominum d [...] ­vinorum, alia significare justitiam, alia sapientiam, et sic de aliis. Si­militer dicimus nominum de Deo dictorum, alia significare potestatem, alia voluntatem, &c. Per quod non intendunt, qu [...]d alia res sit justitia, alia sapientia, alia potentia, et alia voluntas in Deo: Sed intendunt quod quaedam important quod Deus est justus, quaedam quod est sapi­ens, quaedam quod est potens, et quaedam quod est volens. Eod [...]m modo in proposito, cum dicit Philosophus singulum incomplexorum aut significat substantiam, aut quantitatem, &c. Sensus est, quod termi­norum significantium res, quidam significant quid est res, quid [...]m qualis est, quidam quanta est res, et sic de aliis praedicamentis; qu [...]d manifestat Aristot. [...]5. Meta. dicens, ‘Quoniam igitur praedicamentorum quaedam significant quid, alia quale, alia quantum, alia ad aliquid, et sic de aliis.’ Est igitur mens Aristot. ostendere, quod aliqui termini sunt absoluti, aliqui connotativi, aliqui relativi; sicut alibi est osten­sum.

[Page 108]Eodem modo dicendum est ad aliud, quod secundum Aristot. ipsi termini proprie dicuntur ad aliquid sive relativi, quia hoc ipsum quod sunt aliorum dicuntur, hoc est, ex hoc quod sunt tales termini, sic significant quod aliquid aliud dant intelligere, ita quod nulla propositio in qua ponitur aliquis talis terminus de aliquo potest sciri, nisi sciatur de­terminate illud quod dat intelligere. Et propter hoc tales termini, caput, ala, & caeteri non sunt ad aliquid; quocunque enim horum viso potest sciri quid sit tale, utpote caput, ala, quamvis nesciatur cujus sit.

Quomodo autem sit in relatione contrarietas, considerandum est qu [...]d contraria quandoque dicuntur Quorum unum non compatitur se cum alio realiter, ita quod ad utrumque potest esse motus per se; sicut albedo & nigredo, sunt contraria. Quandoque vero dicuntur con­traria, Termini qui non possunt simul de eodem respectu ejusdem verifi­cari; & illo modo contrarietas est in terminis relativis, ut simile & dissimile, aequale & inaequale. Suscipere magis & minus sumitur ali­quotiens pro vera additione rei ad rem; sicut albedo vel lux suscipit magis & minus. Quandoque vero pro praedicatione cum adverbiis, magis & minus; quando scilicet aliquod nomen recipit comparationem. Et sic relatio suscipit magis & minus: quod tamen non semper contingit propter additionem rei ad rem, sed quandoque propter solam abla­tionem; sicut inaequale fit magis inaequale propter ablationem suae partis. Unde sicut contingit aliquid denominari nomine relativo propter solam mutationem in altero: ita contingit magis & minus sic denominari propter mutationem in altero, sive ablationem, seu augmentationem ali­cujus absoluti. Similiter Relativa dicuntur simul natura, Non quia sint aliquae res quarum una necessario exigat aliam, & è converso; Sed ex hoc, quod si esse existentiae praedicatur de uno significative sumpto, ne­cessario verificatur de alio eodem modo sumpto. Sequitur enim duplum est, ergo dimidium est, & è contra.

Ad aliud dicendum est concedendo conclusionem; quod scilicet ab­soluta realiter distinguuntur à rebus extra, & à relativis. Saepe tamen hic modus arguendi decipit imperitos, ut cogat ponere pluralitatem re­rum, quam in rei veritate non oportet ponere; ut creatio non est con­servatio, ergo creatio distinguitur à conservatione. Sed quando talis modus teneat, in sequentibus patebit. Si dicas quod album Sit realiter aliter simile circumscripto omni termino, ergo habet aliquid quod prius non habuit. Dico quod album sit realiter alteri simile per hoc, quod fit unum simile ad [...]lbum; & non per adventum cujuscunque novae rei in ipso. Quemadmodum enim de non creante fit creans, & de columna non dextra fit dextra, sine quacunque nova re recepta in eis; sic in pro­posito existimandum est.

Quod vero inducitur de passione & subjecto faciliter solvitur, prae­cognito quid est passio demonstrabilis; quae non est aliquid realiter ex­istens extra in subjecto, sed est quoddam praedicabile per se secundo [Page 109] modo de subjecto, natum supponere pro eodem pro quo subjectum. Hoc modo aequale vel inaequale, simile vel dissimile, sunt passiones qualitatis & quantitatis.

Ex hoc etiam, quod exprimitur diversos effectus causari à causis aliter & aliter dispositis & ordinatis, non est putandum relationem esse causam illorum effectuum; sed absoluta potius, quae sic & aliter proportionantur. Sicut enim causa nunc potest causare quod prius non potuit, ex hoc solum quod est approximata passo, non propter additionem cujus­cunque novae rei: (Sicut in musicis & picturis aliqua diversimode propor­tionata causant delectationem quam aliter non causarent.) Sic in pro­posito.

Quod vero consequenter dicitur de distinctione praedicamentorum non facit difficultatem, nam Avicen. dicit illam distinctionem esse famosam tantum: Et quod distinctio praedicamentorum non sumitur ex distinctione rerum importatarum, sed potius ex distinctione interro­gationum de individuis substantiae, ut docet Comment. 7. Meta. Non enim putandum est decem genera esse decem res extra animam, aut significare decem res quarum nulla significatur nisi per unum illorum: sed doctrina peripateticorum assignat▪ decem genera fore decem ter­minos easdem res aliter & aliter importantes. Quemadmodum enim partes orationis possunt esse distinctae, & tamen significare idem; ut Album, Albescens: sic cum distinctione praedicamentorum potest stare identitas rerum quas important.

Similiter distinctio entis per absolutum & respectivum non est entis in quantum ens, sed terminorum. Sicut distinctio per abstractum & concretum, proprium & appellativum, adjectivum & substantivum, cum nulla res proprie dicatur absoluta aut respectiva. Aut enim dice­retur res absoluta, quia distinguitur ab alio; & sic relatio quam moderni ponunt extra animam erit absoluta, cum ponant eam distingui realiter à quolibet alio. Aut quia non exigit aliquid aliud, sive non dependet ad aliquid aliud; & sic nullum accidens erit absolutum, nec forma sub­stantialis, nec aliqua creatura, nam quodlibet tale alio indiget & ab alio dependet. Nec etiam dicitur res absoluta, quia potest per se in­telligi, non requirens terminum suae cognitionis; quia tunc materia, accidentia, & divinitas non essent absoluta, quia secundum opinionem multorum, nec materia sine forma, nec accidens sine subjecto, nec di­vinitas sine personis potest intelligi. Et quod subjungitur de divisione entis extra animam patet ex litera 6. Meta. quod non est divisio rerum extra animam, sed terminorum. Tum quia dicit compositionem & divisionem aliud esse ab his quae mens copulat & dividit: Tum quia postremo subjungit quod ens multipliciter dicitur, sicut dicendum est in his quae quotiens dicuntur. ‘Aut enim significat hoc aliquid, aut quale, aut quantum, &c.’ Constat autem quod hoc non competat rebus, sed solum terminis quorum proprie est compositio divisio & significatio.

[Page 110]Quae vero consueta sunt dici de relationibus, multa sunt falsa, & multa impropria, sicut latissime patet perscrutanti ea quae de relatio­nibus à modernis dicuntur & aedita sunt; licet aliqua eorum habeant verum intellectum. Ut quod Pater paternitate est pater, & Filius filia­tione filius, & ita de aliis; in quibus locutionibus non oportet fingere rem aliquam per quam pater sit pater, & filius sit filius; sicut nec in istis, Columna est dextreitate dextra, & Deus est creatione creans, Accidens inhaeret inhaerentia, Subjectum subjicitur subjectione, Chimaera est nihil nihiltate, Caecus est caecus caecitate, & ita in aliis. Similiter igitur & absque ambiguitate dicendum est, quod illae propositiones sunt falsae; vel quod quaelibet illarum resolvenda est in duas, ponendo sci­licet definitionem quid nominis, loco abstracti; ut Pater est pater pater­nitate, id est Pater, est pater quia genuit filium, & sic de aliis confimi­liter. Si vero hic modus displiceat, possunt aliter salvari locutiones prae­dictae absque rerum multitudine, ponendo quod abstractum & con­cretum, ut Pater & Paternitas, Filius & Filiatio, & hujusmodi; idem significant: & tunc erit sensus, pater est pater paternitate id est seipso.

Nec illud quod subjungitur in materia & forma, subjecto & acci­dente, toto & partibus, & spiritibus unitis corporibus, cogit ponere relationem rem mediam inter unita. E [...]dem enim ratione quaereretur de illa re superaddita, Aut unitur seipsa, & eadem ratione standum fuit in primis unibilibus: Aut alia re, & tunc procedetur in infinitum. Ideo dicendum est breviter sicut Aristot. docet 8. Meta. quomodo ma­teria & forma faciunt unum, reddit causam dicens, quod ‘Illud est actus & illud potentia, vel utrumque actus vel potentia: non quidem semper actus informans; sed quandoque actus movens, quandoque regens & gubernans, & aliis modis.’

Ex praedictis quoque manifestum est quod nullum est inconveniens apud Aristot. per diversa praedicamenta eandem rem importari, cum ponat scibile & scientiam, sensibile & sensum in diversis praedicamentis scilicet in praedicamento relationis & qualitatis. Nec obstat quod dicit pro­positionem immediatam in qua unum praedicamentum removetur ab alio: quia hoc non est propter diversitatem rerum quas important; sed quia unum non praedicatur de alio praedicatione directa in primo modo di­cendi per se; sed per accidens. Sicut licet eadem res importetur per ista nomina creatio & conservatio, & tamen unum praedicatur per acci­dens de altero. Sic ergo Aristot. opinatus est de relativis, ut dictum est.

Opinio autem contraria duplicem videtur habere radicem. Una radix est, quia nonnulli nimis innituntur proprietati sermonis vulgaris Philo­sophiae quae praebuit multis occasionem erroris: tum quia defectuose translata propter obscuritatem Graeci sermonis in Latinum male intel­liguntur: tum quia dicta authorum falso saepissime allegantur, quibus tamen si veraciter allegarentur non semper expedit adhibere fidem pro­pter [Page 111] multos errores labe respersos. Secunda radix est multiplicare entia secundum multitudinem terminorum, & quod quilibet terminus habeat quid rei, quod tamen absurdum est & à veritate maxime abducens. Non enim quaerendum est in omnibus terminis quid rei, sed in multis tantum quid nominis; quales sunt omnes termini relativi & nonnulli alii, quorum quilibet aequivalet in significando uni longae orationi, & ideo propositiones in quibus ponuntur resolvendae sunt & exponendae utendo aliquotiens descriptione loco nominis.

CAP. LIV. Pertractat de relativis secundum contrariam opinionem praecedenti.

HActenus dictum est de relativis secundum opinionem quae mihi videtur esse Aristot. nunc dicendum est de relativis secundum opinionem contrariam praecedenti. Unde ponit haec opinio quod quaelibet relatio est res distincta realiter à suo fundamento; ita quod ponit quod similitudo, qua Socrates albus est similis Platoni albo, est quaedam res realiter & totaliter distincta à Socrate & ab albedine quae fundat eam similitudinem. Et consimile est de paternitate & filia­tione & omnibus aliis quae ponuntur in genere relationis. Unde quam­vis illud vocabulum fundamentum relationis non sit verbum Philoso­phicum secundum Philosophiam Aristot. tamen dicunt quod quaedam relatio habet fundamentum & terminum à quorum utroque realiter di­stinguitur; quod probatur multipliciter.

Primo quia est distinctum praedicamentum, igitur. Item albedo po­test manere [...]ine similitudine, ergo albedo non est similitudo. Item si relatio esset eadem cum suo fundamento; sicut fundamenta sunt in di­versis praedicamentis, scilicet substantiae qualitatis & quantitatis; ita aliquae relationes essent in praedicamento qualitatis, aliquae in praedica­mento substantiae, & aliquae in praedicamento quantitatis, & ita relatio non esset distinctum praedicamentum. Item, per idem fundamentum So­crates albus est similis Platoni albo, & dissimilis Socrati nigro: si ergo relatio esset eadem cum suo fundamento, similitudo & dissimilitudo es­sent eadem res; & per consequens non essent distinctae relationes. Item si relatio esset eadem suo fundamento, & ad fundamentum est motus, sicut ad albedinem est motus, ad relationem esset motus; quod est con­cra Philosophum 5. Phys. Item unitas universi consistit in ordine partium; si ergo relatio non est alia res, ille ordo non erit alia res, & ita universum non esset unum. Item divisis partibus componentibus ali­quando manent partes, & non manet unio, ergo unio est alia res à par­tibus. Item in natura sumpta à verbo non est aliud absolutum, quin [Page 112] consimile sit in natura mea, cum ergo illa sit unita & non mea, aliquid habebit illa natura quod non habet mea: sed illud non potest esse ab­solutum, ergo est aliquod respectivum, quod est intentum.

Propter has rationes & multas alias quas causa brevitatis omitto, cre­ditur à multis quod relatio est res extra animam realiter distincta ab omni re absoluta. Distinguunt tamen de relationibus, quia quaedam sunt reales, & quaedam sunt rationis: cujusmodi sunt relationes Dei ad crea­turam & aliae quae non sunt sine omni opere intellectus. Istis autem re­lationibus attribuuntur praedictae proprietates, nam aliquae sunt contrariae, sicut virtus & vitium; aliquae non sunt contrariae, sicut triplo nihil con­trariatur. Item relativa suscipiunt magis & minus, non tamen omnia sicut dictum est. Item omnia relativa dicuntur ad convertentiam. Ve­runtamen aliquando uni relationi reali correspondet realis relatio in alio, sicut similitudini Socratis correspondet relatio realis in aliquo cui est similis. Aliquando vero relationi reali in uno non correspondet re­latio realis in alio, sed relatio rationis tantum; sicut relationi reali qua dependet creatura à Deo non respondet relatio realis in Deo, sed ra­tionis tantum. Similiter relationes ponuntur simul natura, ita quod si una relatio sit, oportet quod alia sit. Et haec proprietas intelligitur quando utraque relatio est realis: si vero una sit realis, & alia rationi [...], non oportet; sicut ponitur de scientia & scibili, & sensu & sensibili.

CAP. LV. De praedicamento qualitatis.

QUartum praedicamentum ponitur praedicamentum qualitatis, & sicut de praecedentibus, ita de illo, primo procedendum est se­cundum opinionem quae mihi videtur esse consona principiis A­ristot. [...]ive sit vera [...]ive falsa: Secundo dicendum est de eo secundum opinionem contrariam.

Videtur autem mihi quod secundum principia Aristot. debet poni quod praedicamentum qualitatis est quidam conceptus vel signum continens sub se omnia per quae respondetur ad quaestionem factam per q [...]ale de substantia, quae non exprimunt partem substantialem substantiae. Utrum autem magis proprie debent poni concreta quam abstracta in praedica­mento qualitatis, non est ad praesens disputandum. Sunt autem quaedam in genere qualitatis quae important res distinctas à substantia, ita quod illa res non est substantia, sicut sunt albedo, nigredo, color, lux, sci­entia, & hujusmodi. Quaedam vero sunt quae non important alias res à praedictis qualitatibus & substantia, cujusmodi sunt figura, curvitas, re­ctitudo, densitas, raritas, & hujusmodi. Ad sciendum autem quando qualitas debeat poni alia res à substantia & quando non, hac arte con­venit [Page 113] uti; quod quando talia praedicabilia possunt successive verificari de eodem, quae non possunt simul verificari propter solum motum loca­lem, non oportet quod talia praedicabilia res distinctas à substantia sig­nificent, sicut talia praedicabilia, curvum, rectum, propter solum motum localem possunt de eodem verificari successive. Nam quando aliquid est curvum, si postea, nulla re adveniente sibi, partes ipsius moventur per motum localem, dicetur rectum; & propter hoc rectitudo & curvitas non important alias res à rebus rectis & curvis. Et consimiliter est de figura, quod per solum motum localem aliquarum partium potest aliquid fieri diversae figurae; & ita etiam est de raro & denso, & de consimi­libus. Sed non sic est de albedine & nigredine, de calore & frigore, & hujusmodi: Non enim per hoc solum quod aliquid vel partes ejus moventur localiter, fit aliquid calidum vel frigid [...]m; & ideo omnia talia important res distinctas à substantia.

Hoc viso sciendum est quod Aristot. ponit quatuor modos, sive qua­tuor species qualitatis. Primus modus est Habitus & dispositio: & vo­catur Habitus, omnis qualitas de difficili mobilis, [...]ive sit spiritualis [...]ive corporalis. Dispositio vero vocatur omnis qualitas de facili mobilis, [...]ive spiritualis [...]ive corporalis; & secundum hoc, qualitas ejusdem speciei in uno est habitus, & in alio est dispositio.

Et est sciendum quod sub hoc modo non tantum comprehenditur illud quod importat aliam rem à substantia; sed etiam illud quod quar­doque non importat aliam rem. Unde omne illud sub hoc modo con­tinetur, quod difficulter vel faciliter propter mutationem rei removetur à subjecto. Et ut breviter dicam, omnis qualitas sub hoc modo conti­netur. Et dicitur species qualitatis non quia aliqua sit qualitas quae non sit habitus nec dispositio, sed quia aliqua qualitas non est habitus & ali­qua qualitas non est dispositio: vel dicitur species, quia aliquid spe­cialius connotat quam hoc nomen qualitas. Alia species qualitatis po­nitur Potentia naturalis vel impotenti [...]. Unde omnis res, qua aliquid potest agere vel resistere actioni, in hoc genere ponitur. Tertia species ponitur Passio & passibilis qualitas, omnis enim qualitas sensibilis poni­tur in tertia specie qualitatis. Quarta autem species qualitatis poni­tur forma, & circa aliquid constans figura, ut curvum rectum, & hu­jusmodi. Et sciendum quod forma potest hic vocari illa qualitas propter quam aliquid dicitur pulchrum vel turpe; & ita illa nomina non im­portant alias res à qualitatibus praedictis & substantia. Unde notandum est quod secundum intentionem Philosophi, idem est in diversis speciebus qualitatis, sicut patet; quia ponit quod calor & frigiditas sunt in prima specie qualitatis. Ex quo patet quod non est intentionis suae ponere quod illae species à se mutuo universaliter removeantur; sed solum par­ticulariter: & sicut ponit de speciebus ita ponit de praedicamentis, quod de se mutuo particulariter negantur.

Qualitati autem Philosophus multas trib [...]it proprietates, quar [...]m [Page 114] prima est, quod Qualitati inest contrarietas; una enim qualitas alteri contrariatur, & similiter nomina concreta importantia illas qualitates in obliquo contrariantur: Non tamen omni qualitati contrariatur qua­litas. Nam aliqua est qualitas quae non habet contrarium, sicut lux non habet contrarium. Secunda proprietas est, quod Qualitas suscipit magis & minus, quia concretum qualitatis quandoque de aliquo prae­dicatur cum hoc adverbio magis, & quandoque cum hoc adverbio minus: Sed illa proprietas non inest omnibus qualitatibus, non enim unus tri­angulus est magis triangulus quam alius, nec unum est magis quadratum quam aliud. Tertia proprietas qualitatis est, quod Secundum quali­tatem aliquid dicitur simile vel dissimile, duo enim alba sunt similia, & similiter duo nigra; sed album & nigrum sunt dissimilia. Et de qua­litate secundum opinionem Aristot. ista sufficiant, quia in praedicamentis diffuse tractavi de qualitate secundum opinionem Aristot. Quicquid enim super Physicam scribo non tanquam meum, sed tanquam Aristot▪ ut mihi videtur, dico.

CAP. LVI. Pertractat opinionem quae ponit quod quaelibet qualitas est res distincta à substantia, quantitate, & rebus respectivis.

ALii autem ponunt quod quaelibet qualitas est res distincta à sub­stantia, & quantitate, & rebus respectivis.

Et assignantur quatuor species qualitatis quorum concreta inter se distinguuntur. Unde ponunt quod Habitus & dispositio constituunt primam speciem qualitatis; quae distinguuntur, quia Habitus est de diffi­cili mobilis, Dispositio vero est de facili mobilis.

Secundam speciem ponunt Potentiam naturalem vel impotentiam, quae distinguuntur ab habitu & dispositione.

Tertiam speciem ponunt Passiones & passibiles qualitates esse, scilicet qualitates sensibiles.

Quartam speciem ponunt figuram & formam, quam ponunt distingui realiter à substantia & qualitatibus aliarum specierum. Unde dicunt quod quando aliquod corpus curvatur, vere unam rem absolutam amit­tit, & aliam rem absolutam novam acquirit. Proprietates autem ipsas quas ponit Aristot. artribuunt tali qualitati, quae est res distincta à sub­stantia, et quantitate, et rebus respectivis.

CAP. LVII. De praedicamento actionis, & de duplici opinione circa actio­nem.

DE sex ultimis praedicamentis Aristot. breviter se expedit, de quibus tamen ad juniorum utilitatem latius est disser [...]ndum. Unde quintum praedicamentum ponitur Actio, quod tamen Philosophus quando praedicamenta enumerat, vel etiam tractat de ipso praedicamento, non per nomen, sed per hoc verbum fatere, nominavit. Et consi­militer per verbum, & non per nomen, Damascenus in Logica sua no­minat hoc praedicamentum. Unde mihividetur quod opinio Aristot. erat, quod praedicamentum istud non est nisi quaedam ordinatio ver­borum importantium quod aliquid facit, vel agit aliquid; ita quod unum verbum de alio verbo sumpto cum hoc pronomine, qui, praedicatur sic dicendo, Qui calefacit agit, et sic de consimilibus.

Et illo modo potest salvari esse genus generalissimum. Et si praecise essent in usu talia verba, & participia eis correspondentia, & nomina supponentia pro eisdem pro quibus supponunt eorum participia, de hoc praedicamento sicut de multis aliis paucae forent difficultates; tunc e­nim clarum esset quod actio supponeret proeodem pro quo supponit a­gens, & actio esset res absoluta & substantia sicut agens, tamen illa substantia contingenter esset actio, sicut contingenter est agens: & ita verbum esset in uno praedicamento & nomen in alio, sicut agens est in praedicamento relationis secundum opinionem Aristot. sicut proba­tum est prius, quia agens semper potest recipere convenienter obliquum adjunctum sibi; sed agere non est in illo praedicamento. Et sic hoc prae­dicamentum non importaret aliquam rem quae non esset de praedicamen­to qualitatis vel substantiae, sed importaret tam rem de praedicamento qua­litatis, quam rem de praedicamento substantiae. Unde sic dicendo, Ignis calefacit lignum, hoc verbum, calefacit, importat calorem, quam­vis non nominaliter sed verbaliter; propter quod non oportet quod prae­dicetur de calore; sicut album importat albedinem & non praedicatur de albedine.

Pro hac opinione, sive sit vera, si ve falsa, possunt adduci aliquae per­suasiones. Quod enim cum dicitur Ignis calefacit vel agit, non im­portetur aliqua res quae non sit substantia vel qualitas, potest persuade­ri. Primo sic, quia si aliqua alia res importaretur, quaero ubi est illa res; aut est per se existens, aut est alteri inherens: si sit per se ex­istens ergo est substantia, & habetur intentum: si sit alteri inherens, aut ergo calefaciente, aut ligno calefacto: si detut primum, ergo om­ne agens & movens recipiet novam rem in se quandocunque ageret ve [...] [Page 116] moveret; Et ita corpus celeste & intelligentia continue reciperent no­vas res in agendo, similiter Deus in agendo & producendo reciperet novas res in se. Et si dicatur quod non est simile de Deo & de creatu­ris. Contra, si Deus vere & realiter agit nihil recipiendo, ergo est ibi simpliciter actio sine tali re alia, ergo frustra ponitur in alio agen­te, cum possit vere & realiter esse agens sine tali alia re Si autem illa res recipitur in calefacto, ergo non denominaret agens, nec ratione ejus ignis diceretur agens. Similiter tunc calefactum reciperet plures in se, scilicet calorem, & illam rem quae ponitur Actio, & illam rem quae ponitur passio; quod videtur esse absurdum, quia ponitur pluralitas sine necessitate, & sine ratione.

Item potest argui sic, illa res aut est creata, aut non. Si non est creata, ergo est Deus: si est creata, quaero à quo; Et non nisi ab agente, ergo agens producit illam rem. Quo dato quaero de productio­ne illius rei, sicut prius, & erit processus in infinitum, vel stabitur quod una res producitur sine productione alia; & eadem ratione fuit standum in prima, quod calor producitur in ligno sine alia re nova in calefaciente. Item Theologice potest argui sic. Omnem rem quam producit Deus mediante causa secunda potest per se immediate producere; ergo illam rem quae ponitur esse actio quando ignis agit, potest Deus producere immediate sine hoc quod ignis agat. Quo facto quaero, aut ignis agit, aut non? si sic, tunc non solus Deus agit: si non, Con­tra, ibi est actio formaliter existens in igne, ergo ignis vere deno­minatur ab illa actione; & per consequens vere agit & non agit, quod est impossibile.

Propter istas rationes & multas alias posset aliquis tenere, quod Actio non est alia res distincta ab agente, passo, & producto. Et haec o­pinio, sive sit vera, sive falsa, est opinio Aristot. ut mihi videtur: Et ideo ponit quod hoc nomen, actio, supponit pto ipso agente; ut haec sit vera, Actio est agens, & consimiliter, Agere est agens: vel ponit quod talis propositio est resolvenda in qua ponitur verbum sinc tali nomine; ut ista, actio est agens, aequivaleat isti, Agens agit; & illa, Calefactio est actio, aequivaleat isti, quod calefacit agit, & sic de consimilibus. Hoc ostenso sciendum est secundum opinionem Aristot. quod agere sive facere multipliciter accipitur: Quandoque idem est quod aliquid producere, creare, vel destruere: quandoque idem est quod aliquid in aliquo facere: quandoque accipitur communi­ter & large secundum quod est commune ad praedicta duo, & ad mo­vere; et sic potest poni praedicamentum.

Convenit autem isti praedicamento contrarietas, nam calefacere & frigefacere contraria sunt: & dicuntur verba ista contraria, quia im­portant qualitates contrarias, et non possunt eidem simul competere, sal­tem respectu ejusdem. Suscipit etiam hoc praedicamentum magis & minus, hoc est, istis verbis convenienter adjungitur magis & minus; [Page 117] quamvis forte non omnibus. Unde convenienter dicitur, Hoc calefa­cit magis quam illud, & illud minus quam illud; & unus gaudet ma­gis, & alius minus. Haec dicta sunt secundum opinionem quae mihi vi­detur consona doctrinae Aristot. Alii autem ponunt quod Actio est quae­dam res distincta ab agente, producto, & passo, & a caeteris rebus absolutis: & est quidam respectus qui ab aliquibus ponitur esse subjective in agente, & ab aliquibus ponitur esse subjective in passo. Dicunt tamen quod aliquando Actio est respectus realis, aliquando autem est respe­ctus rationis: Et proprietates praedictas, scilicet habere contrarium, sus­cipere magis & minus, dicunt tali respectui convenire.

CAP. LVIII. De praedicamento Passionis, & de duplici opinione circa passionem.

SEvtum praedicamentum dicitur praedic [...]mentum passionis, quod Aristoteles nominat per verbum, sicut patet in praedicamentis ca­pitulo primo, & capitulo de facere & pati: & secum videtur concor­dare Damascenus in Logica sua, ubi vocat hoc praedicamentum per verbum. Et sicut est de praecedenti praedicamento, quod in eo secun­dum Aristot. reponuntur verba, ita in hoc praedicamento verba ali­quid pati significautia reponuntur: Unde omnia quae dicta sunt de agere, proportionabiliter dicenda sunt de pati.

Et ideo secundum viam suam pati, & passio, et illa substantia quae patitur unum et idem sunt, sicut videtur dicere Damascenus. Unde dicit, 'Facere autem et pati, quaedam substantia est taliter operans vel 'patiens. Ita quod propositio in qua ponitur verbum infiniti modi loco nominis, vel hoc nomen passio; resolvenda est in propositionem in qua ponitur verbum sine tali nomine et infinitivo, mediante hoc relativo, quod: ut illa, Calefieri est pati, aequivalet isti, Quod calefit patitur; et similiter illa, Calefactio est passio, aequivalet illi eidem. Sed no­tandum quod pati secundum eum mulipliciter accipitur. Uno modo pro recipere aliquid ab aliquo; et sic subjectum patitur, et materia reci­piens formam patitur. Secundo modo accipitur magis generaliter, s [...]cundum quod est commune ad pati primo modo, et motui, quamvis in se nihil recipiat subjective; sicut quando aliquid movetur localiter. Tertio modo accipitur secundum quod est commune ad pati praedictis modis, et ad creari; et sic est praedicamentum. Brevitur igitur secun­dum Aristot. ut mihi videtur, dicendum est; quod ipse ponit omnia ver­ba activa mentalia in praedicamento de facere, Et omnia verba menta­lia passiva in praedicamento de pati; sive illa verba significent substan­tias, sive qualitates, sive tam substantias quam qualitates. Alii au­tem [Page 118] dicunt, quod Passio est quidam respectus existens subjective in pas­so correspondens respectui actionis.

CAP. LIX. De praedicamento quando, & de duplici opinione circa ipsum.

SEptimum praedicamentum ponitur Quando, quod est ordinatio ad­verbiorum vel aliorum eis aequivalentium, quibus convenienter re­spondetur ad questionem factam per hoc interrogativum quando, ut hodie, heri, cras. Unde secundum viam Aristot▪ ut mihi vide­tur, Hoc praedicamentum non importat aliquam rem distinctam à Sub­stantia et qualitate; sed importat illas easdem res, quamvis non nomi­naliter, sed adverbialiter tantum.

Et pro illa opinione, sive sit vera sive falsa, potest argui. Nam si Quando fit talis res inhaerens rei temporali, non plus debet poni talis res respectu unius temporis quam alterius; ergo respectu temporis futuri est talis res, consequens est falsum: quia si sit talis res in aliquo quod erit cras, sine qua non potest dici quod erit cras, sicut non potest aliquid esse album sine albedine; ergo respectu cujuslibet instantis istius tempo­ris in quo erit, erit aliqua talis res in illo; et cum illa instantia ponan­tur infinita, sequitur quod in illo erunt res infinitae. Similiter illud fuit in infinitis temporibus, quia in infinitis partibus ejusdem propor­tionis, sive infinitis instantibus; ergo in eo sunt derelictae tales res in­finitae. Et si dicatur quod illa instantia non fuerunt in actu. Contra, aut aliquod instans unquam fuit in actu, aut nullum: [...]i nullum, er­go nihil est instans: si aliquod, & non plus unum quam reliquum; ergo infinita fuerunt in actu. Item de omni re contingit determinate dicere quod est vel non est; ergo in illo homine vel est determinate talis res (accipio illam rem quae debet derelinqui ex adjacentia crasti­nae diei) vel non est in illo homine: Si est in ipso, ergo haec est deter­minate vera, Ille homo erit cras: Si non est in eo, ergo sua opposita est determinate vera; quae videntur esse contra Aristot. quia in futu­ris contingentibus negat veritatem determinatam.

Et potest argui Theologice sic, Aut in isto homine est talis res, aut non est: si est in eo, & sequitur formaliter [...], talis res respectu crastinae diei est in illo homine, ergo ille homo erit cras; sicut sequi­tur formaliter, In illo subjecto primo est albedo, ergo Hoc est album; & illud antecedens, Illa res est in isto homine, est sic verum, quod non potest contingere etiam per potentiam divinam, quin postea fuit verum dicere, Haec res fuit: Ergo semper necessario verum fuit dicere, Ille fuit futurus in illa die; & per consequens Deus non potest facere [Page 119] quin erit in illa die. Si autem illa res non sit in illo homine, ergo haec erit necessaria postea, illa res non fuit in illo homine, ergo ille non erit futurus in illa die; & antecedens est necessarium, ergo con­sequens est necessarium; & per consequens, Deus non potest conti­nuare vitam istius hominis usque ad diem craftinam. Item si quando esset talis res sicut illi opinantes contrarium imaginantur, tunc sicut calidum est calidum calore, ita temporale esset temporale per illam rem; & per consequens, sicut est impossibile aliquid esse calidum sine calore, ita impossibile esset aliquid esse temporale sine illa re inherente sibi: sed consequens est falsum. Nam haec est vera, Antichristus erit ante diem judicii, et tamen in Antichriste, cum nihil sit, non est talis res.

Si dicatur ad omnia ista, quod ex tempore futuro non derelinquitur talis res antequam fuerit in illo tempore; et i [...]o nec ille homo, nec Antichristus habet talem rem in se derelictam ex tempore futuro. Con­tra. Si sine tale re res erit cras et in tempore futuro, eadem ratione sine tali re vere fuit in tempore praeterito, et etiam vere nunc est; et per con­sequens frustra ponuntur tales res. Probatur consequentia sic, si in illo homine qui fuit heri est talis res derelicta per quam dicitur fuisse heri, sicut lignum dicitur calidum per calorem; ergo impossibile est quod haec sit vera, Ille homo fuit heri sine tali re, sicut impossibile est quod lignum sit calidum sine calore: Sed hoc v [...]detur falsum, quia Deus potest illum hominem per suam potentiam absolutam conservare, et illam rem destruere. Ponatur igitur in esse, tunc quaero, aut ille fuit heri, aut non fuit: si fuit, ergo vere fuit sine tali re, et per consequens per illam rem non dicitur fuisse heri; quod est intentum. Si non fuit heri, Contra, propositio talis de praeterito est necessaria, ita quod Deus non potest facere quin homo ille prius fuerit.

Propter ista et multa alia quae causa brevitatis omitto, posset aliquis tenere quod Quando non est talis res. Et haec fuit opinio Aristot. ut mihi videtur, et ideo hoc praedicamentum nunquam per nomen, sed per adverbium nominavit. Alii autem dicunt quod quando vel quandeit as est quaedam res respectiva derelicta in re temporali ex adjacentia tem­poris, propter quam dicitur quod res fuit, vel erit, vel est.

CAP. LX. De praedicamento Ubi, & de varia opinione circa ipsam.

OCtavum praedicamentum ponitur ubi. Et de illo dico sicut de praecedenti, quod, ut mihi videtur, consonum est doctrinae A­ristot. quod ubi non est alia res distincta à loco et caeteris rebus absolutis, sed semper Philosophus hoc praedicamentum per adverbium interrogativum loci nominavit. In quo praedicamento ponuntur illa per [Page 120] quae convenienter respondetur ad quaestionem factam per hoc adverbium ubi: Unde si quaeram ubi est Socrates, convenienter respondetur, quod Est in civitate, vel in domo, ideo illas propositiones cum suis casualibus ponit in praedicamento ubi.

Pro hac opinione potest argui sic. Quia non videtur includere con­tradictionem quod Deus destruat illam rem, si ponatur, non destruendo locum, nec illud quod locatur, nec transferendo locum vel locatum de loco ad locum. Quo facto, quaero aut illud corpus est in hoc loco, aut non: si est in hoc loco, et non habet talem rem, ergo locatum est in loco sine tali re; et per consequens frustra ponitur: si non est in loco, et fuit in hoc loco, et non est corruptum, nec locus; ergo aliquid est mo­tum localiter, quod est contra positum. Alii autem ponunt quod ubi sive ubitas est quidam respectus fundatus in locato, procedens ex cir­cumscriptione loci; et quod locatum fundat talem respectum, et locus terminat eum.

CAP. LXI. De praedicamento positionis, & de opinione Aristot. circa ipsum.

NOnum praedicamentum ponitur Positio, quae secundum opinionem Aristot. non significat rem distinctam à rebus absolutis; sed Significat quod partes rei sic vel sic ordinantur, et situantur, et approximantur.

In hoc autem praedicamento sunt sedere, stare, inclinari, jacere, et hujusmodi; et nihil in hoc praedicamento competere potest alicui, nisi quando ejus partes possunt diversimode approximari: propter quam diversam approximationem diversa et contraria dicibilia, quae sunt in­compossibilia, possunt eidem successive competere. Isti autem praedi­camento non habemus aliquod proprium interrogativum correspondens, Et hoc est propter vocabulorum penuriam. Alii autem tenent quod est, Quidam respectus toti inhaerens vel partibus, ita quod ex hoc quod surgit qui sedit, habet unam rem in se quam prius non habuit, et unam aliam quam prius habuit perdidit.

CAP. LXII. De habitu & de duplici opinione circa ipsum.

DEcimum praedicamentum ponitur habitus, & de illo sicut de prio­ribus, dico quod Aristot. non ponit quod Significet aliquam rem distinctam à rebus absolutis, sed Significat quod una res sit circa aliam mobilis ad modum ipsius, nisi contingat aliquod impedimentum, quae non est pars ejus nec simul cum ea, sed loco & situ distincta ab ea. In quo praedicamento ponit talia, Armatum esse, Calciatum esse, & sic de aliis. Tamen, Habere, secundum Philosophum mul [...]is mod [...]s dicitur sicut in praedicamentis exposui. Alii autem ponunt quod habitus est quidam respectus in ipso corpore contento: Et de istis praedicamentis ista sufficiant.

CAP. LXIII. De Suppositione & de varia acceptione ejus.

DIcto de significatione terminorum, restat dicere de suppositione, quae est proprietas conveniens termino▪ sed nunquam nisi in propositione. Est autem primo sciendum quod suppositio acci­pitur dupliciter, scilicet large & stricte. Large accepta non distinguitur contra appellationem, sed Appellatio est unum contentum sub Supposi­tione: Aliter accipitur stricte secundum quod distinguitur contra ap­pellationem, sed sic non intendo loqui de suppositione, sed primo modo tantum: & sic tam subjectum quam praedicatum supponit, & uni­versaliter quicquid potest esse subjectum propositionis, vel praedicatum supponit.

Dicitur autem suppositio, id est, pro aliis positio, ita quod quando ter­minus in propositione stat pro aliquo, utimur illo termino pro illo sci­licet de quo, sive pronomine demonstrante ipsum, ille terminus, vel rectus illius termini si sit obliquus, verificatur: Et hoc saltem verum est quando terminus supponens significative accipitur. Et universaliter terminus supponit pro illo de quo, vel de pronomine demonstrante illum per propositionem, denotatur praedicari; si terminus supponens sit subjectum. Si autem terminus supponens sit praedicatum, denotatur quod subjectum subjicitur respectu illius, aut respectu pronominis de­monstrantis ipsum, si propositio formetur: sicut per illam, Homo est animal, denotatur quod Socrates est animal, ita quod haec sit vera si formetur, Homo est animal, demonstrando Socratem: per illam autem, [Page 122] homo est nomen, denotatur quod haec vox, homo, sit nomen, ideo in illa supponit homo pro illa voce. Similiter in illa, Album est animal, de­notatur quod illa res quae est alba sit animal, ita quod haec sit vera, homo est animal, demonstrando illam rem quae est alba, & propter hoc sub­jectum supponit pro illa. Et sic proportionabiliter dicendum est de praedicato, nam per istam, Socrates est albus, denotatur quod Socrates est illa res quae habet albedinem: & si nulla res haberet albedinem nisi Socrates, tune praedicatum supponeret praecise pro Socrate.

Est autem una regula generalis, quod Nunquam terminus in pro­positione, saltem quando significative accipitur, supponit pro aliquo nisi de quo praedicatur vere. Ex quo sequitur quod falsum est quod aliqui ignorantes dicunt, quod concretum à parte praedicati supponit pro forma; videlicet quod in illa, Socrates est albus, ly albus supponit pro albedine. Nam haec est simpliciter falsa, Albedo est alba, qua­litercunque termini supponant; ideo nunquam concretum tale supponit pro forma tali significata per suum abstractum, secundum viam Aristot.

In aliis autem concretis de quibus dictum est, hoc est bene possibile. Eodem modo in illa, Homo est Deus, homo supponit vere pro filio Dei, quia ille vere est homo.

CAP. LXIV. De divisione suppositionis in suppositionem simplicem, perso­nalem, & materialem, & de definitionibus earundem.

ESt autem primo sciendum quod suppositio primo dividitur in sup­positionem simplicem, personalem, & materialem.

Suppositio personalis universaliter est illa Quando terminus sup­ponit pro suo significato, sive illud significatum sit res extra animam, sive vox, sive intentio animae, sive scriptum, sive quodcunque aliud imagi­nabile; ita quod quandocunque est subjectum sive praedicatum proposi­tionis supponit pro suo significato: ita Quod significative tenetur, semper est suppositio personalis. Exemplum dicendo sic, Homo est animal, ly homo, supponit pro suis significatis, quia non imponitur ad significandum nisi illos homines, Non proprie enim significat aliquid commune eis, sed ipsosmet homines secundum Damascenum. Exemplum secundi sic dicendo, Omne nomen est pars propositionis, ly nomen, non supponit nisi pro vocibus, quia quando imponitur ad significandum, imponitur ad significandum illas voces. Exemplum tertii sic dicendo, Omnis species est universale, vel Omnis intentio animae est in anima, Utrumque subjectum supponit personaliter, quia supponit pro illis quibus imponitur ad significandum. Exemplum quarti sic dicendo, Omnis dictio scripta est dictio, Subjectum non supponit nisi pro significatis suis, puta pro [Page 123] scriptis, ideo supponit personaliter. Ex quo patet quod sufficienter descri­bunt suppositionem personalem, dicentes quod Suppositio personalis est quando terminus supponit pro suo significato & tenetur significative.

Suppositio simplex est quando terminus supponit pro intentione ani­mae, sed non tenetur significative. Verbi gratia dicendo sic, Homo est species, ille terminus homo, supponit pro intentione animae, quia illa intentio est species, & tamen proprie loquendo ille terminus homo, non significat illam intentionem, sed illa vox & illa intentio animae sunt tantum signa subordinata in significando secundum modum alibi expositum. Ex hoc patet falsitas opinionis communiter dicentium quod Suppositio simplex est quando terminus supponit pro suo significato. Quia suppositio simplex est quando terminus supponit pro intentione animae, quae proprie non est significatum termini, quia talis terminus significat veras res & non intentiones animae.

Suppositio Materialis est quando terminus non supponit significative, & supponit vel pro voce, vel pro scripto, sicut patet hic, Homo est no­men, ibi ly homo, supponit pro seipso, & tamen non significat scipsum. Similiter, Homo scribit, potest ibi esse suppositio materialis, quia ter­minus supponit pro illo quod scribit. Et sciendum est quod sicut illa triplex suppositio competit voci prolatae, ita potest competere dictioni scriptae. Unde si scribantur illae quatuor propositiones, Homo est animal, Homo est species, Homo est vox dissyllaba, Homo est dictio scripta, quaelibet illarum poterit verificari; & tamen non nisi pro di­versis, quia illud quod est animal nullo modo potest esse species, nec vox dissyllaba, nec dictio scripta. Similiter illud quod est species non est animal, nec vox dissyllaba, &c. & sic de aliis: & tamen in duabus pro­positionibus ultimis habet ille terminus suppositionem materialem, licet illa possit sic distingui quod potest supponere pro voce vel pro scripto; & essent diversae species suppositionis si essent nomina imposita; quem­admodum distinguitur suppositio pro voce, & pro significato, vel pro significato, & pro intentione.

Unde sicut talis diversitas suppositionis potest competere termino vo­cali & scripto, ita posset competere termino mentali, si intentio possit supponere pro illo quod significat, & pro seipsa, & pro voce, & pro scripto: quarum unam vocaremus personalem, aliam simplicem, aliam materia­lem. Est etiam sciendum quod non dicitur suppositio personalis eo quod supponat pro persona, nec simplex quia supponit pro simplici, nec ma­terialis, quia supponit pro materia; sed propter causas dictas, & ideo isti termini, materiale, simplex, personale, aequivoce usitantur in Logica & in aliis scientiis, in Logica tamen non usitantur frequenter nisi cum illo addito, Suppositio.

CAP. LXV. Quod terminus in quacunque propositione ponatur, possit habere suppositionem personalem.

NOtandum est etiam, quod terminus, in quacunque propositione ponatur, potest habere suppositionem personalem, nisi ex volun­tate utentium arctetur ad aliam: Sicut terminus aequivocus in quacunque propositione potest supponere pro quolibet significato, nisi arctetur ex voluntate utentium ad significatum certum.

Sed terminus non in omni propositione potest habere suppositionem simplicem vel materialem; sed tunc tantum quando talis terminus com­paratur alteri extremo, quod respicit intentionem animae, vel vocem, vel scriptum. Verbi gratia in hac propositione, Homo currit, ly homo non potest habere suppositionem simplicem, nec materialem, quia currere non respicit inten [...]ionem animae, nec vocem, nec scripturam. Sed in illa propositione, Homo est species, quia species significat intentionem animae, potest supponere simpliciter; & est talis propositio distin­guenda penes tertium modum aequivocationis, eo quod subjectum potest habere suppositionem simplicem, vel personalem. Si secundo modo, propositio est simpliciter falsa, quia tunc denotatur quod aliqua res sig­nificata per ly homo, sit species, quod est manifeste falsum. Si primo modo, est vera, quia tunc denotatur quod una species animae, sive in­tentio animae, sive conceptus, sit species; & hoc est verum.

Eodem modo sunt tales distinguendae, Homo praedicatur de pluribus, Risibile est passio hominis, Risibile praedicatur de homine, tam à parte subjecti quam à parte praedicati. Similiter illa est distinguenda▪ Animal rationale est definitio hominis, quia Si subjectum habeat suppositionem simplicem est vera, si personalem est falsa, & sic est de muitis talibus. Similiter est de istis, Sapientia divina est attributum Dei, Bonitas prae­dicatur de Deo, Irascibilitas est proprietas patris, & hujusmodi. Simi­liter quando terminus comparatur ad aliquod extremum respiciens vo­cem vel scripturam, est propositio distinguenda, eo quod talis terminus potest habere suppositionem personalem vel materialem: & illo modo sunt illae distinguendae, Socrates est nomen. Homo est vox dis [...]yllaba, Paternitas significat proprietatem patris. Nam si paternitas materia­liter supponat sic est vera, quia hoc nomen paternitas, significat pro­prietatem patris: Si autem supponit personaliter sic est falsa, quia pa­ternitas non significat proprietatem patris, sed est ipse pater. Et illo modo distinguendae sunt illae, animal rationale significat quidditatem hominis, rationalis significat partem hominis, homo albus significat ag­gregatum per accidens, homo albus e [...]t terminus compositus, & sic de [...]tis talibus.

[Page 125]Potest ergo regula ista dari, quod Quando terminus potens habere istam triplicem suppositionem comparatur extremo communi vocibus prolatis, sive scriptis, tunc propositio in qua ponitur est distinguenda, eo quod talis terminus potest habere suppositionem personalem, vel materia­lem. Quando vero comparatur extremo significanti intentionem animae, est distinguenda, eo quod potest habere suppositionem personalem vel sim­plicem. Quando vero comparatur extremo communi omnibus prae­dictis, tunc est distinguenda, eo quod potest habere suppositionem per­sonalem, simplicem, vel materialem; & sic haec est distinguenda, Homo praedicatur de pluribus, quia si Homo habet suppositionem personalem, tunc est falsa, quia denotatur quod aliqua res significata per hunc ter­minum homo praedicatur de pluribus. Si vero habeat suppositionem simplicem vel materialem, sive pro voce, sive pro scripto, est vera; quia tam intentio communis, quam vox, quam illud quod scribitur, praedicatu [...] de pluribus.

CAP. LXVI. Objicit contra praedicta aliquibus rationibus.

SEd contra praedicta potest objici multipliciter, primo sic. Haec est vera, Homo est dignissima creaturarum, quaero quam suppositio­nem habet ly homo. Non personalem, quia quaelibet singularis est falsa, Ergo habet suppositionem simplicem; sed si suppositio simplex esset pro intentione animae illa esset falsa, quia intentio non est dignis­sima creatura creaturarum; ergo suppositio simplex non est pro inten­tione animae. Praeterea haec est vera, Color est primum objectum vi­sus, & quaelibet singularis est falsa, ergo habet simplicem suppositionem; sed si supponeret pro animae intentione illa esset falsa; ergo suppositio simplex non est pro animae intentione. Similiter haec est vera Homo est primo rationalis, & non pro re singulari, nec pro intentione animae, ergo pro aliquo alio. Idem potest argui de ista, Ens est primo unum, Deus est primo Persona, quia quaelibet talis est vera, & non pro sin­gulari, nec pro intentione animae, ergo pro aliquo alio; & tamen sub­jectum habet suppositionem simplicem, ergo suppositio simplex non est pro intentione animae. Praeterea vox non praedicatur de voce, nec in­tentio de intentione, quia tunc quaelibet talis propositio, Homo est ani­mal, Socrates est homo, esset simpliciter falsa.

Ad primum istorum dicendum, quod Opinio dicentium quod si in illa Homo est dignissima, &c. subjectum Habet suppositionem sim­plicem, est falsa. Immo habet tantum suppositionem personalem, nec ratio [...]orum valet, sed est contra eos. Nam probant sic, quia si haberet sup­positionem personalem quod tunc esset falsa, quia quaelibet singularis [Page 126] est falsa. Sed illa ratio est contra ipsos; quia si Homo stet simpliciter in illa, sed non pro aliquo singulari, ergo pro aliquo alio, & per con­sequens illud esset dignissima creatura creaturarum; sed hoc est falsum, quia tunc esset nobilius omni homine, quod est manifeste contra eos; quia nunquam commune vel species est nobilius suo singulari, cum se­cundum eos inferius includat suum superius, secundum modum lo­quendi eorum, & plus: ergo illa forma communis cum sit pars istius hominis, non est nobilior illo homine; & ita si subjectum in illa Homo est dignissima, &c. supponeret pro aliquo alio ab homine singulari, illa esset simpliciter falsa. Ideo dicendum est quod si Homo supponat personaliter, est de virtute sermonis falsa, quia quaelibet singu­laris est falsa; tamen secundum intentionem ponentium eam est vera, quia non intendunt quod homo est nobilior creatura universaliter, sed quod sit nobilior omni creatura alia quae non est homo: & hoc uni­versaliter verum est inter creaturas corporales, non autem in substantiis separatis verum est. Contingit enim frequenter quod propositiones authenticae & magistrales sunt falsae de virtute sermonis, & verae in sensu in quo fiunt; hoc est, illae propositiones quas intendebant per eas sunt verae: & ita est de praedicta.

Ad secundum dicendum est, quod omnes tales, Color est primum ob­jectum visus, Homo est primo risibilis, Ens est primo unum, Homo est primo animal rationale, Triangulus primo habet tres angulos, &c. Sonus est primum & adaequatum objectum auditus, & caeterae tales multae, sunt simpliciter falsae de virtute sermonis; tamen illae quas inten­debat Philosophus per eas sunt verae.

Unde sciendum quod sicut Philosophus & multi alii accipiunt saepe concretum pro abstracto, & è converso: ita frequenter actum exercitum pro actu signato, & è converso. Est autem actus exercitus qui impor­tatur per hoc verbum est, vel aliud hujusmodi, quod non tantum significat aliquid praedicari de aliquo, sed exercet praedicando unum de alio, sicut dicendo Homo est animal, Homo currit, Homo disputat, & ita de aliis. Actus autem signatus est ille qui per hoc verbum prae­dicari, importatur; vel per hoc verbum, subjici, vel verificari, vel com­petere, vel aliquid hujusmodi. Verbi gratia, Animal praedicatur de homine, Hic non praedicatur animal de homine, quia ibi animal sub­jicitur & non praedicatur, & ideo est actus signatus; & non est idem dicere, Animal praedicatur de homine, & Homo est animal, quia una est multiplex & alia non; sicut non est idem dicere, genus praedicatur de hoc communi homo, & hoc commune homo est genus. Nec est idem dicere, Genus praedicatur de specie, vel haec vox animal praedicatur de hac voce homo, & Species est genus, vel haec vox homo est haec vox animal. Nam primae duae sunt verae & secundae duae sunt falsae. Et tamen hoc non obstante Philosophus accipit aliquando actum exer­citum pro actu signato, & aliquando è converso; & ita faciunt multi [Page 127] alii: & hoc facit multos incidere in errores; & ita est in proposito.

Nam illa propositio, Homo est primo risibilis, accipiendo ly primo, sicut accipit Philosophus primo posteriorum, est falsa; sicut illa, Homo est species: sed tamen actus signatus loco cujus ponitur est simpliciter verus, sicut illa est vera, De homine praedicatur primo hoc praedicatum risibile, & in illo actu signato tam homo quam risibile supponunt sim­pliciter, & pro intentione animae; nam de hac intentione animae homo, praedicatur primo risibile, non tamen pro se, sed pro singularibus; Et debet ille actus sic exerceri, Omnis homo est risibilis, & Nihil aliud ab homine est risibile. Ibi in actu signato [...]omo supponit simpliciter & pro intentione animae; sed in actu exercito correspondente, ly homo sup­ponit personaliter & pro rebus singularibus, quia nulla res potest ridere nisi res singularis. Et ideo in actu signato bene ponitur hoc incom­plexum primo, sed in actu exercito correspondente non debet ponit primo; & hoc quia ly primo, dicit illud quod praedicatur de aliquo universaliter, & de nullo nisi de quo illud praedicatur: & tali actui signato debent correspondere duo actus exerciti, sicut est de illa, Sonus est primum & adaequatum objectum auditus; nam haec falsa est de virtute sermonis, quia aut sonus ibi supponit pro re singulari, aut communi. Si pro re singulari, sic est falsa, quia quaelibet singularis est falsa. Si pro re com­muni, tunc adhuc est falsa, quia secundum eos nulla res apprehenditur à sensu nisi singularis; & ideo illa est simpliciter falsa de virtute ser­monis. Tamen forte secundum communiter loquentes & bene intelligen­tes, intelligitur per illam unus actus signatus verus qui est iste, De son [...] praedicatur primo esse apprehensibile à potentia auditiva; qui debet sic exerceri, Omnis sonus est apprehensibilis à potentia auditiva, & nihil aliud à sono est apprehensibile à potentia auditiva: ita quod in actu signato hoc commune sonus supponit simpliciter pro intentione animae, sed in actu exercito supponit personaliter & pro singularibus▪ hoc est, pro suis suppositis sive significatis.

Exemplum pro praedictis est manifestum in Theologia. Nam haec conceditur esse vera, Substantia intellectualis completa non dependen [...] ad aliud suppositum est primo persona; & eadem ratione haec conceditur, Homo est primo risibilis, quia eadem est ratio de una & de alia. Tunc quaero aut subjectum istius propositionis supponit personaliter & pro sin­gularibus, & tunc est falss, quia quaelibet singularis est falsa, patet in­ductive: aut supponit simpliciter & pro forma communi, & tunc etiam est falsa, quia Nulla forma communis, nec primo, nec non primo est persona, quia omni communi etiam secundum eos repugnat ratio per­sonae. Idem est de istis, Singulare est primo unum numero, Individuum primo distinguitur à communi, & sic de multis talibus quae sunt falsae de virtute sermonis, & tamen actus signati correspondentes sunt veri. Ideo dicendum est sicut prius quod suppositio simplex est quando ter­minus supponit pro intentions animae, quae aliquando est communis [Page 128] pluribus per praedicationem, aliquando vero est propria uni. Et ratio hujus est, quia nihil est à parte rei quin sit simpliciter singulare. Unde error illorum qui credebant aliquid esse in re praeter singulare, & quod Humanitas distincta à singularibus est aliquid in individuis, & de essen­tia eorum; induxit eos in illos errores, & multos alios logicales. Hoc tamen ad Logicum non pertinet determinare, sicut dicit Porphyrius in prologo. Sed Logicus habet tantum dicere quod suppositio simplex non est pro suo significato: sed quando est terminus communis supponens simpliciter, habet dicere quod suppositio simplex est pro aliquo communi suis significatis; utrum autem illud commune sit in re vel non, ad eum non pertinet.

Ad tertium dicendum est, quod vox praedicatur de voce, & similiter intentio de intentione, non tamen pro se, sed pro re. Et ideo per talem propositionem Homo est animal, quamvis vox praedicetur de voce, vel intentio de intentione, non denotatur quod una vox sit alia, vel quod una intentio sit alia; sed denotatur quod illud pro quo stat vel supponit subjectum, sit illud pro quo stat vel supponit praedicatum.

Si autem adhuc objiciatur contra praedicta, quia haec est vera, Piper videtur hic & Romae, & tamen nulla singularis est vera nisi secundum quod supponit simpliciter & non pro intentione animae; ergo suppositio simplex non est pro intentione animae. Dicendum est quod illa pro­positio, si sit de copulato extremo, est simpliciter falsa, quia quaelibet singularis est falsa, etiam secundum quod habet suppositionem simplicem, quia nullus vult emere illud commune Piper, sive esset res extra ani­mam sive in anima; sed quilibet intendit emere rem singularem quam non habet: Sed illa propositio est vera si sit copulativa, sicut illa, Piper venditur hic, & Piper venditur Romae, quia ambae partes sunt verae pro singularibus; unde non plus haec est vera, Piper videtur hic & Romae, quam illa, Piper singulare venditur hic & Romae.

CAP. LXVII. De suppositione materiali in speciali.

PRaemissa divisione suppositionis dicendum est de membris in specia­li, primo de suppositione materiali. Circa quam sciendum est quod suppopositio materialis cuilibet quod potest esse pars proposi­tionis competere potest, Omne enim tale potest esse extremum proposi­tionis et pro voce vel pro scripto supponere. Et de nominibus quidem manifestum est, sicut patet in istis, homo est nomen, homo est numeti singularis. Hoc etiam idem patet de adverbiis, verbis, pronomi­nibus, conjunctionibus, praepositionibus, et interjectionibus; sicut patet [...]e istis, Bene est adverbium; Legit est indicativi modi, [...]ege [...]s est [Page 129] participium; Ille est pronomen, Si est conjunctio, Ex est praepositio, Heu est interiectio. Similiter autem propositiones et orationes talem suppositionem habere possunt, quod patet in istis, Homo est animal, est propositio vera, Hominem currere est oratio vera, et sic de corsi­milibus. Et potest illa suppositio non tantum comperere voci sed eti­am scripto, et parti propositionis mentalis, sive si [...] propositio, sive pars propositionis; et breviter omni complexo et incomplexo competere potest.

Potest autem dividi Suppositio materialis, quia quaedam est, quan­do vox vel scriptum supponit pro se, sicut in istis, Homo est nomen, Hominis est genit [...]vi casus, Homo est animal est proposicio vera, [...]e [...]e est adverbium, et hujusmodi. Quandoque autem vox vel scriptum vel conceptus non supponit pro se, sed pro voce vel scripto, quam ta­men vocem vel scriptum non significat. Sicut in illa propositione vo­cali, Animal praedicatur de homine, haec vox homine, non supponit pro hac voce homine; sed ibi illud incomplexum homine supponit pro h [...]c voce homo, quia de hac voce homo, praedicatur ly animal▪ sic dicendo, Homo est animal. Similiter in illa, Hominem currere est verum, illud subjectum hominem currere, non supponit pro se, sed supponit pro illa propositione Homo currit; quam tamen non signifi­cat. Similiter in talibus, Homo praedicatur de asino in obli [...]uo, ly homo supponit pro obliquo tali, hominis, vel homin [...]m, vel hu­jusmodi; quia in illa propositione, Asinus est hominis, non praedicatur haec vox homo, sed haec vox Hominis. Similiter hic, Qualias praedic [...]tur de subjecto in concreto, ly qualitas supponit pro concretis praedicabi­libus de subjecto.

CAP. LXVIII. Ostendit suppositionem materialem posse competere tam complexo, quam incomplexo.

SIcut autem cuilibet complexo, et incomplexo, potest competere sup­positio materialis; ita cuilibet complexo significative, vel consigni­ficativo, potest competere suppositio simplex. Nam quodlibet tale sive sit mentale, sive vocale, sive scriptum, potest suppon [...]re pro conceptu mentis, sicut patet inductive. Et sic quandoque suppositio materialis est pro illo quod supponit: quandoque non pro illo [...]u [...]d supponit, sed pro alio, quod tamen non sign [...]fi [...]st. Ita terminus mentalis similiter quandoque supponit pro se, sicut in istis, Homo est species, Animal est genus, et sic de aliis: quandoque autem supponit pro ill [...] intentione animae, quam tamen non significat; sicut in t [...]li propositione mentali, Hominem esse animal est propositio vera. Et sic potest d [...]ci de multis aliis.

CAP. [...]XIX. De suppositione personali.

NUnc accedendum est ad suppositionem personalem. Circa quam sciendum est, quod categorema solum quod est extremum pro­positionis significative acceptum, supponit personaliter.

Per primum excluduntur omnia syncategoremata, sive sint nomina, sive conjunctiones, sive adverbia, sive quaecunque alia.

Per secundum excluditur omne verbum, quia nunquam verbum potest esse extremum propositionis quando accipitur significative. Et si dicatur quod sic dicendo, Legere est bonum, ly legere accipitur significative tantum, & supponit personaliter. Dicendum est, quod ly legere, ibi non est verbum, sed est nomen. Et ita est ex usu quod modus infinitivus non tantum est verbum sed nomen. Unde si ly legere, remaneret ibi verbum, & non plus esset nomen quam ly legit; haec non magis esset vera, Legere est bonum, quam illa, Legit est bonum, sed unde est hoc? Dico quod est ex usu loquentium.

Per tertiam excluditur pars extremi quantumcunque sit nomen & ca­tegorema, sicut hic, Homo albus est animal, nec ly homo supponit, nec ly albus supponit, sed totum extremum: Et ideo quantumcunque partes extremorum se habeant aliquando secundum superius, & inferius, non oportet tamen consequentiam esse bonam inter illas propositiones; quia illa regula debet intelligi, quando illa totaliter extrema quae supponunt in propositionibus ordinantur secundum superius, & inferius. Unde non sequitur, Tu es vadens ad forum, ergo Tu es existens in foro vel ad forum; & tamen ly vadens, & ly existens, ordinantur secundum su­perius, & inferius; sed extrema illa vadens ad forum, & existens ad forum, non sic ordinantur, ideo consequentia non valet: tamen ali­quando consequentia valet, quia aliquando non possunt tales partes or­dinari secundum superius, & inferius, nisi etiam tota extrema sic ordi­nentur, vel possint ordinari; sicut patet hic, Homo albus, animal album, videns hominem, & videns animal, & sic de multis. Et ideo fre­quenter est talis consequentia bona, sed non semper. Et ita pars ex­tremi non supponit in tali propositione, tamen in alia propositione sup­ponere potest.

Per quartam particulam excluduntur categoremata talia quando suppo­nunt simpliciter vel materialiter; tunc enim quia non accipiuntur sig­nificative, ideo personaliter non supponunt, sicut hic, Homo est species, & in consimilibus.

CAP. LXX. De divisione suppositionis personalis in discretam, & com­munem, & de divisione suppositionis communis.

SUppositio autem personalis potest dividi, primo in suppositionem discretam & communem. Suppositio discreta est, in qua supponit nomen proprium alicujus, vel pronomen demonstrativum signifi­cative sumptum; & talis suppositio reddit propositionem singularem, sicut hic, Socrates est homo, Ille homo est homo, & sic de aliis. Et si dicatur quod haec est vera, Haec herba crescit in horto meo, & tamen subjectum non habet suppositionem discretam. Dicendum est quod illa propositio est falsa de virtute sermonis; sed per ill [...]m intel­ligitur talis propositio, Talis herba crescit in horto meo, ubi subjectum non supponit discrete. Unde advertendum est, quandoque aliqua pro­positio est falsa de virtute sermonis, sed tamen aliquem sensum verum habet: tunc in illa accepta in illo sensu debent subjectum & praedi­catum habere eandem suppositionem, qualem habent in illa quae est de virtute sermonis vera.

Suppositio personalis communis est, quando terminus communis sup­ponit, sicut hic, Homo currit, Omnis homo est animal. Suppositio per­sonalis communis dividitur in suppositionem confusam, & determinatam.

Suppositio determinata est, quando contingit descendere per aliquam disjunctivam ad singularia. Sicut bene sequitur, Homo currit, ergo ille homo currit, vel ille homo currit, & sic de singulis. Et ideo di­citur suppositio determinata, quia per talem propositionem denotatur, quod talis propositio sit vera pro aliqus singulari determinata, & quae­libet singularis sufficit [...]d verificandum talem propositionem; sicut ad veritatem istius, Homo currit, requititur quod aliqua certa singularis sit vera, & quaelibet sufficit etiam posito quod quaelibet alia esset falsa, frequenter tamen multae vel omnes sunt verae.

Est ergo certa regula, quod quando sub termino communi contingit descendere ad singularia per propositionem disjunctivam, & ex una sin­gulari infertur talis propositio, tunc ille terminus habet suppositionem personalem determinatam: Et ideo in illa propositione, Homo est animal, utrumque extremum habet suppositionem determinatam; [...]uia sequitur, homo est animal, ergo ille homo est animal, vel ille hom [...] [...]st animal, & sic de aliis. Etiam bene sequitur, Homo est animal, ergo homo est hoc animal, vel homo est hoc animal, & sic de singulis; id [...]o tam ly homo, quam ly animal, habent suppositionem determinatam.

Suppositio personalis confusa est suppositio personalis termini com­munis quae non est determinata; & illa dividitur, quia quaedam est [Page 132] suppositio confusa tantum, & quaedam est confusa & distributiva.

Suppositio confusa tantum est, quando terminus communis supponit personaliter, & non contingit descendere ad singularia per disjunctivam nulla variatione facta à parte alterius extremi, sed per propositionem de disjuncto extremo▪ & contingit eam inferri ex quacunque singulari. Verbi gratia in illa, Omnis homo est animal, supponit ly animal con­fuse tantum, quia non contingit descendere sub animali ad sua singularia per disjunctivam; quia non sequitur, Omnis homo est animal, ergo omnis homo est hoc animal, vel omnis homo est hoc animal, & sic de singulis; sed bene contingit descendere ad propositionem de disjuncto praedicato ex singularibus. Ut bene sequitur, Omnis homo est animal, ergo omnis homo est hoc animal, vel illud animal, & sic de aliis; quia consequens est una categorica composita ex illo subjecto, & hoc praedi­cato, Hoc animal, vel hoc animal, & sic de singulis: & manifestum est quod hoc praedicatum vere praedicatur de omni homine; ideo illa universalis est simpliciter vera. Similiter illa infertur ex quolibet sup­posito animalis. Nam bene sequitur, omnis homo est hoc animal, vel hoc animal, quocunque animali demonstrato, ergo omnis homo est ani­mal.

Suppositio confusa & distributiva, est quando contingit aliquo modo descendere copulative si terminus communis habeat multa con­tenta, & ex nullo uno formaliter infertur: sicut in illa, Omnis homo est animal, subjectum supponit confuse & distributive, quia sequitur, Omnis homo est animal, ergo ille homo est animal, & ille homo est animal, & sic de aliis. Et dixi aliquo modo, quia non semper eodem modo contingit descendere copulative. Nam aliquando contingit de­scendere nulla variatione facta circa propositionem, nisi quod in prima subjicitur vel praedicatur terminus communis, & postea accipiuntur sin­gularia, sicut patet in exemplo praedicto: Aliquando autem contingit descendere aliqua variatione facta, imo aliquo dempto quod accipiebatur in alia, quod nec est terminus communis nec contentum sub termino communi. v. g. sic dicendo, Omnis homo praeter Socratem currit, bene contingit aliquo modo descerdere ad singularia copulative, nam bene sequitur, Omnis homo praeter Socratem currit, ergo Plato currit, & Cicero currit, & sic de singulis.

Sed in ist [...]s singul [...]ribus aliquid dimittitur quod accipiebatur in uni­versall, quod non fuit terminus communis, nec signum distribuens ip­sum, scilicet dictio exclusiva cum parte exclusa; & ideo non eodem modo contingit descendere sub illa, Omnis homo praeter Socratem cur­rit, & sub illa, Omnis homo currit. Unde prima vocatur suppositio con­fusa & distributiva mebilis, secunda vero suppositio confusa & distri­ [...]ntiva immobilis.

CAP. LXXI. De regulis quibus ostenditur quando terminus habet unam suppositionem, & quando aliam.

IStis visis videndum est, quando est quod terminus habet unam sup­positionem personalem, & quando aliam. Et primo videndum est de terminis non relativis. Secundo de terminis relativis, quia di­versae regulae dantur de istis, & de illis.

Est ergo primo sciendum, quod quando in propositione categorica, nullum signum universale distribuens totum extremum propositionis additur termino communi, nec mediate, nec immediate (hoc est, nec à parte ejusdem extremi, nec ex parte extremi praecedentis) nec negatio praecedit, nec aliqua dictio includens aequivalenter negationem, sem­per talis terminus supponit determinate. Verbi gratia, in illa, Homo est animal, nullum signum universale additur, nec negatio, nec aliqua dictio aequivalenter negationem includens; ideo uterque terminus supponit determinate. Idem dicendum est de illa, Aliqu [...]s homo currit; quia signum particulare additum, vel non additum non variat suppositionem personalem, quamvis faciat frequenter terminum stare tantum perso­naliter. Similiter in illa, Animal est omnis homo, quamvis ponatur signum universale, non tamen praecedit hunc terminum animal, ideo ly animal supponit determinate. Similiter hic, Animal non est homo, quamvis negatio ponatur, quia tamen non praecedit ly animal, ideo ly animal stat determinate.

Sed in illa, Omnis homo est animal, ly homo non habet supposi­tionem determinatam, quia distribuitur signo universali: nec ly animal habet suppositionem determinatam, quia sequitur mediate signum uni­versale. Sed in ista, Videns omnem hominem est animal, quia hoc signum Omnem, non distribuit totum subjectum, ideo non facit illum terminum Animal stare nisi determinate. Unde bene sequitur, Videns omnem hominem est animal, ergo videns omnem hominem est hoc ani­mal, vel videns omnem hominem est illud animal, & sic de aliis. Sed in illa, Omne hominem videns est animal, quia signum praecedit hoc totum, hominem videns, ideo praedicatum non stat determinate, sed confuse tantum; sicut in ista, Quilibet hominis asinus est currens, prae­dicatum supponit confuse tantum. In illa vero, Asinus cujuslibet ho­minis est currens, praedicatum stat determinate. Similiter in illa, Ho­mo non est animal, quamvis ly homo supponat determinate, non tamen ly animal, quia quando negatio determinans verbum praecedit, non stat determinate. Similiter in ista, Socrates differt ab homine, ly homine non supponit determinate, quia hoc verbum, differt, includit negationem aequivalentem.

CAP. LXXII. De dubiis quae fieri possunt circa suppositiones.

CIrca praedicta potest dubitari Primo qualiter supponit ly homo, in ista, Socrates fuit homo, posito quod Socrates non sit. Similiter qualiter supponunt termini in illis de praeterito, & illis de futuro, & de possibili, & in aliis propositionibus de modo. Et est ratio dubita­tionis, quia dictum est prius quod terminus nunquam supponit pro aliquo, nisi de quo verificatur; sed ly homo, si Socrates non sit, non verifi­catur de Socrate quia tunc haec est falsa, Socrates est homo, ergo non supponit pro Socrate, & per consequens non supponit determinate. Se­cundo est dubium de istis, Homo albus est homo, Cantans missam est homo, Creans est Deus, posito quod nullus sit albus, & nullus cantet missam, & quod Deus non creet, pro quibus subjecta supponunt; quia videtur quod pro nulla re significata, quia de nulla tali verificantur; nec pro se ipsis, quia tunc haberent suppositionem materialem, ergo non supponunt determinate pro aliquo.

Tertio, qualiter subjectum supponit in talibus, equus tibi promit­titur, duodecim librae tibi debentur. Et est ratio dubitationis, quia si terminus supponat pro contentis videntur esse falsae, cum quaelibet singularis sit falsa; & ita si terminus supponat determinate propositio est falsa. Similiter Quarta dubitatio est de talibus, Ille privatur visu, & de similibus. Quinta est qualem suppositionem habet praedicatum in illa, Genera & species sunt substantiae. Sexta est de istis, Actio est res extra animam, Relatio est vera res, Creatio est idem realiter cum Deo, & de hujusmodi multis. Septima est de istis, Ille bis fuit albus, quia videtur quod album non supponat determinate. Similiter in illa, Tantum animal est homo, quomodo subjectum & praedicatum supponant. Item de talibus, Apostolus dicit hoc, Anglia pugnat, Ille bibit cyphum, prora est in mari, bonitas tua agit, clementia principis gubernat regnum, & hujusmodi.

Ad primum illorum dicendum est quod in omnibus talibus termini supponunt personaliter. Pro quo est notandum quod tunc terminus supponit personaliter, quando pro significatis suis quae sunt, vel pro eis quae fuerunt significata, vel erunt, vel possunt esse, supponit; & sic in­telligendum est quod prius dictum est, quia dictum est prius quod uno modo significare sic accipitur. Hoc tamen intelligendum est, quod non respectu cujuslibet verbi, si aliqua talia significet, supponit pro illis quae significat, stricte accipiendo significare, quia pro illis quae fuerunt sua significata non potest supponere nisi respectu verbi de praeterito. Et ideo quaelibet talis propositio est distinguenda, eo quod talis terminus [Page 135] potest supponere pro iis quae sunt vel quae fuerunt. Sed pro iis quae erunt non potest supponere nisi respectu verbi de futuro: & ideo illa pro­positio est distinguenda, eo quod talis terminus potest supponere pro iis quae sunt vel quae erunt. Similiter pro iis quae possunt esse signifi­cata & non sunt, non potest supponere, nisi respectu verbi de possibili vel de contingenti; & ideo omnes tales sunt distinguendae, Omnis homo fuit albus, Omne album erit homo, Omne album potest esse homo.

Intelligendum est tamen quod illa distinctio non cadit à parte praedi­cati sed tantum à parte subjecti. Unde illa non est distinguenda, Socrates fuit albus, Socrates potest esse albus, & hoc quia praedicatum appellat suam formam. Quod sic est intelligendum, non quod supponat pro se vel pro conceptu, sed quod per talem propositionem denotatur, quod propositio in qua illud praedicatum sub propria forma, hoc est, ipsum, & non aliud praedicetur de illo pro quo subjectum supponit, vel pronomine demonstrante illud pro quo subjectum supponit, fuit vera, si talis propositio sit de praeterito. Vel quod talis erit vera, fi talis propositio sit de futuro; vel quod sit possibilis, si talis sit de possibili; vel per se, si talis propositio sit de per se; vel de impossibili, si &c. vel de necessario, si praedicta &c. & sic de aliis propositionibus modali­bus. Unde ad veritatem istius, Album fuit nigrum, non requiri­tur quod haec unquam fuit vera, Album est nigrum, sed requiritur quod haec fuerit vera Hoc est nigrum, demonstrando aliquid pro quo subjectum supponit in illa, album fuit nigrum. Similiter ad ve­ritatem istius, Verum erit impossibile, non requiritur quod haec unquam fit vera, Verum est impossibile; sed requiritur quod haec sit vel erit vera si formabitur, Hoc est impossibile, demonstrando aliquid pro quo supponit subjectum in illa, verum erit impossibile, similiter est in aliis. Sed de istis amplius dicetur in tractatu de propositionibus & consequentiis.

Ad primum igitur illorum dico, quod in illa, Socrates fuit homo, praedicatum supponit pro Socrate; & similiter est de omnibus aliis de praeterito & futuro & de modo, quod termini supponentes personali­ter, supponunt pro illis quae sunt, vel pro illis quae fuerunt, vel erunt, vel possunt esse supposita; & si non sit aliquod signum, nec negatio, nec aliquid tale impediens, supponit determinate. Sed nunc ad rationem in contrarium dicendum est, quod benedictum est quod terminus nun­quam supponit pro aliquo nisi de quo verificatur, non tamen fuit di­ctum quod nunquam supponit pro aliquo nisi de quo verificatur per verbum de praesenti; sed sufficit aliquando quod verificetur per verbum de praeterito, quando supponit pro illo, respectu verbi de praeterito▪ vel per verbum de futuro, quando supponit respectu verbi de futuro, & sic de aliis. Sicut patet in illa, Album fuit homo, supposito quod nullus homo modo sit albus, sed quod Socrates fuerit albus, tunc album supponit pro Socrate; & sic accipitur pro iis quae fuerunt; & [Page 136] ideo album verificatur de Socrate, non per verbum de praesenti, sed per verbum de praeterito; nam haec est vera Socrates fuit albus.

Sed adhuc restat dubitatio pro quo praedicatum supponit hic, So­crates fuit albus; si▪ pro iis quae sunt, est falsa. Dicendum est quod praedicatum supponit pro iis quae fuerunt, five eadem quae fuerunt sint, sive non; & ideo in illo casu capit instantiam illa regula quam dixi alias, scilicet quod terminus semper supponit pro iis quae sunt ubicunque po­natur, vel potest pro his supponere: nam istam regulam intellexi de termino à parte subjecti, sed quando ponitur à parte praedicati non est vera universaliter. Unde posito quod nullus homo modo sit albus, sed quod fuerunt homines albi ante; tunc in illa, Homo fuit albus, prae­dicatum non potest supponere pro iis quae sunt, sed tantum pro iis quae fuerunt. Unde generaliter praedicatum in illa de praeterito non suppo­nit pro aliquo, quam pro illo quod fuit; & in illa de futuro pro illo quod erit; & in illa de possibili pro illo quod potest esse. Cum hoc tamen requiritur quod ipsummet praedicatum praedicetur de illo pro quo subjectum supponit modo praedicto.

Ad secundum dubium dicendum est, quod de virtute sermonis conce­dendum est, si Nullus homo est albus, si Nullus cantet missam, & si Deus non creat, quod in praedictis propositionibus subjecta pro nullo supponunt; & tamen summuntur significative, quia sumi significati­ve vel supponere personaliter potest dupliciter contingere: vel quia pro aliquo significato terminus supponit: vel quia denotatur supponere pro aliquo supposito; nam semper in propositionibus affirmativis denota­tur terminus supponere pto aliquo, & ideo si pro nullo supponit, est pro­positio falsa. In propositionibus autem negativis non denotatur termi­nus supponere pro aliquo, à quo vere negatur praedicatum; & ideo talis negativa habet duas causas veritatis, sicut ista Homo albusnon est, habet duas causas veritatis; scilicet vel quia homo non est, & ideo non est albus: vel quia homo est, & tamen non est albus. In ista autem proposi­tione, Homo albus est homo, si nullus homo sit albus subjectum sumitur significative & personaliter, non quia supponit pro aliquo, sed quia denotatur supponere pro aliquo; ideo est propositio simpliciter falsa, & ideo si aliquid prius dictum videatur isti repugnare, intelli­gendum est in propositione affirmativa & vera, quia semper in proposi­tione affirmativa & vera, si terminus stat personaliter, supponit pro a­liquo significato secundum modum primo expositum. Et si dicatur, illa non stant simul, supponit, & pro nullo supponit, quia sequitur Suppo­nit, ergo pro aliquo supponit. Dicendum est quod non sequitur; sed sequitur Supponit; ergo pro aliquo supponit, vel denotatur pro aliquo supponere.

Ad tertium dicendum est quod tales propositiones, Equus tibi pro­mittitur, & similes, de virtute sermonis sunt falsae, quia quaelibet singularis est falsa, patet inductive; tamen si termini tales pon [...]ntur a [Page 137] parte paedicati possunt aliquo modo concedi: & tunc oportet dicere quod termini sequentes talia verba virtute eorum verborum habent suppositio­nem confusam tantum; & ideo non contingit descendere ad singularia disjunctive, sed tantum per disjunctum praedicatum connumerando non tantum praesentia sed etiam futura. Unde non sequitur Promitto tibi equum, ergo promitto tibi hunc equum, vel promitto tibi [...]stum equum, & sic de singulis; sed bene secuitur promitto tibi equum, ergo promitto tibi hunc equum, vel istum, vel illum, & sic de [...]l [...] com­numerando omnes equos tam praesente [...] quam futuros. Et hoc quia omnia talia verba aequivalenter includunt verba de f [...]ur [...]; unde illa, Promitto tibi equum, valet illam, Tu habebis equum de dono meo, & ita in illa, Pro mitto tibi equum, ly equum supponere potest pro futuris, sicut in illa, Tu habebis equum.

Sed nunquid in illa, Promitto tibi equum, ly equum supponit con­fuse tantum? Dicendum quod stricte loquendo de virtute [...]ermonis ly equum non supponit confuse tantum, quia non supponit cum sit pars extremi: & praedicta regula de suppositione. data est de ii [...], quae stricte loquendo supponunt, quae sunt extrema propositionum & non tantum partes extremorum; tamen extendendo nomen, potest dici quod ly e­quum supponit confuse tantum, & hoc quia sequitur tale verbum; & ita est universaliter quod terminus communis sequens verbum tale, licet sit pars extremi tantum, supponit confuse tantum, & non determinate, personaliter tamen.

Unde sciendum quod quandocunque in aliqua prepositione tali de praeterito, vel futuro, vel de praesenti, ponitur verbum virtute cujus deno tatur quod aliqua propositio erit vera vel debet esse vera, in qua ponitur à parte praedicati terminus communis; & non denotatur de quacunque propositione, in qua à parte praedicati ponitur singulare contentum sub illo communi, quod erit vera: tunc ille terminus communis (illo modo accipiendo supponere quo pars extremi potest supponere) non supponit determinate, hoc est, non contingit descendere ad singularia per disjunctivam; sed tantum per propositionem de disjuncto extremo, vel de parte extremi disjuncta. Nam per illam, Ego promitto tibi e­quum, virtute istius verbi promitto, denotatur quod erit vera, vel quod debet esse vera aliquando, Ego do tibi equum, vel consimilis; & non denotatur quod aliqua talis, Do tibi equum illum, quocunque demonstrato, erit vel debet esse vera: & ideo non sequitur eo modo Promitto tibi equum, ergo promitto tibi illum equum, vel promitto tibi illum equum. Et consimiliter est de talibus Ego debeo tibi. 20. li­bras, Ille tenetur solvere in. 20. marchis! Et sic igitur patet quod illa po­test concedi, Ego promitto tibi equum; & tamen illa de virtute sermo­nis nullo modo debet concedi, Equus tibi promittitur.

Cujus ratio est, quia in illa, Equus tibi promittitur, ly equus est subjectum, & non est pars subjecti; & ideo oportet quod supponat deter­minate, [Page 138] cum neque signum, nec negatio, nec aliquid includenstale prae­cedat; & ideo oportet quod contingat descendere ad singularia disjun­ctive: sed in illa, Promitto tibi equum, ly equnm non est extre­mum sed est pars extremi, quia illud totum est praedicatum promit­tens tibi equum, quia illae equivalent, Promitto tibi equum, Ego sum promittens tibi equum, & ita ly equum est pars extremi; & ideo sicut non oportet quod supponat proprie loquendo, ita non oportet quod supponat determinate; & per consequens non oportet quod descendatur ad singularia per disjunctivam.

Sed nunquid contingit descendere sub parte extremi? Dicendum est quod quandoque contingit descendere, sicut bene sequitur, Ille dat Socrati equum, ergo dat Socrati illum equum, vel illum, & sic de singulis; quandoque autem non contingit descendere propter aliquam rationem specialem qualis data est in ly promitto; & ita quamvis illa conceditur, Ego promitto tibi equum, alia tamen de virtute sermo­nis non est concedenda, Equus tibi promittitur; tamen illa concedi­tur quia communiter accipitur pro illa, Aliquis promittit tibi equum. Sed quare consequentia non valet, Aliquis promittit tibi equum, ergo equus tibi promittitur, dicetur in tractatu de propositione.

Ad Quartum dicendum est quod in talibus, Ille privatur visu, ly visu quod est pars extremi non proprie supponit, ve [...]ntamen illo modo quo pars extremi potest supponere supponit. Supponit enim confuse & distributive aliquo modo▪ & aliquo modo determinate, scilicet pro illis quae aliquando fuerunt, quia aequivalet isti, Ille nullum visum habet & aptus natus est habere visum, ubi visum in negativa confuse & di­stributive confunditur: & tamen non in qualibet propositione expo­nente illam, supponit confuse & distributive, quia non in affirmativa scilicet in illa, Ille aptus natus est habere visum; sed in illa aliquo modo supponit determinate; scilicet pro illis quae aliquando fuerunt pos­sibilia; non tamen pro omnibus illis, sed pro illis quae poterunt in­fuisse.

Ad Quintum dicendum est quod de virtute sermonis haec est falsa, Genera & Species sunt substantiae, & tunc ly substantiae, supponit personaliter & determinate, quia hoc nomen, substantia, non imponitur ad significandum intentiones animae, sed veras substantias: & ideo falsa est opinio quae ponit quod praedicatum potest habere sup­positionem simplicem & supponere pro speciebus; licet ista posset con­cedi, Genera [...] & Species sunt secundae substantiae! Si tamen aliquando inveniatur in aliquo Authore quod Genera & Species sunt substantiae, debet auctoritas exponi, quod per actum exercitum intelligitur actus significatus. Ut per illam, Genera & Species sunt substantiae, intelligatur illa, De generibus & speciebus praedicatur substantia, quae debet sic exerceri, Homo est substantia, Animal est substantia. Vel debet auctoritas exponi, quod ly substantia est aequivocum. Aliquando [Page 139] enim significat veras res quae sunt distinctae realiter ab omni accidente reali, & ab omni intentione; & tunc accipitur substantia proprie. Ali­quando significat ipsas intentiones importantes substantias primo modo dictas, & tunc sub tali intellectu conceditur ista, Genera & Species sunt substantiae, accipiendo praedicatum personaliter; sed tunc non accipitur proprie, sed improprie & transumptive.

Ad Sextum dicendum est, quod diversi diversimode utuntur talibus abstractis. Nam aliquando utuntur eis pro rebus: aliquando utuntur eis pro nominibus. Si primo modo, debet dici quod supponunt pro illis pro quibus supponunt sua concreta, secundum opinionem Aristot. & tunc illae equivalent, Ignis est calefactivus, & Ignis est calefactio. Si­militer, Homo est pater, & Homo est paternitas; i [...]o proprie lo­quendo talia concreta & abstracta, si abstracta imponantur ad signifi­candum praecise res, sunt nomina synonyma, secundum intentionem Airistot. & multorum philosophorum. Et qued hoc non sit ita mirabi­bile potest suaderi. Nam accipiendo istam propositionem Creatio est vera res, quaero, Aut creatio supponit pro aliquo, aut pro nullo: Si pro nullo, erit propositio falsa. Si autem supponat pro aliquo; Aut pro re extra, aut pro re in anima, aut pro uno aggregato. Si pro re extra, quaero pro qua? Et non potest dari nisi Deus, ergo creatio supponit pro Deo sicut ly creans; & eadem facilitate poterit hoc dici de omni al [...]o. Si supponat pro aliquo in anima, sicut secundum aliquos supponit pro relatione rationis; hoc est impossibile, quia tunc haec esset falsa, Cre­atio est vera res: & similiter tunc nunquam esset creatio nisi in anima, nec Deus esset creans, nisi per actum animae formantis talem respectum rationis.

Similiter eadem ratione de qualitate potest dici, quod calefactio suppo­nit pro tali ente sive relatione rationis, nec potest esse aliqua ratio ad pro­bandum talem relationem realem i [...] agente creato, magis quam in [...]ncre­ato; & ideo secundum intentionem Philosophi, Nulla res est quae poterit significari per [...]ale concetum, vel connotari; quin eod [...]m modo significa­tur, vel connotatur per abstractum. Et ideo apud eum, Si utrumque imponitur ad significandum [...]em, erunt nomina synonym [...] ▪ nec va­let dicere quod modus significandi impedit synonymitatem; quia di­versitas modi significandi non impedit synonymitatem, nisi quando propter diversum modum significandi aliquid significatur vel connotatur per u­num, quod non connotatur per reliquum eodem modo. Sicut pater in istis, homo, hominis, homines▪ similiter, homo, risibilis; similiter, intel­lectus, & voluntas, & anima; similiter, creans, gubernans, do­minans, beatificans; & sic de omnibus talibus quae verificantur de co­dem, & tamen non sunt synonyma.

Si cnim solum diversitas significandi variaret synonymitatem, aeque­faciliter dicerem quod ly tunica, & ly vestis non sunt synonyma, quia ly [...]unica terminatur in A, & non ly vestis, & sic de alis. Et ita talis [Page 140] diversitas, nec quantum ad terminationem, nec quantum ad accidentia, cujusmodi sunt genus, & hujusmodi, nec quantum ad alia, cujusmodi sunt adjectivum & substantivum, & hujusmodi, evacuat synonymi­tatem. Tamen quando est varius modus significandi proprie loquendo, tunc non est synonymitas; sed hoc non erit in proposito; sicut mani­feste patet quod cundem modum significandi omnino possunt habere concretum & abstractum, quando non sunt talia concreta & abstracta cujusmodi sunt illa de primo modo, sicut dictum est in principio istius tractatus: & ideo talia abstracta quando accipiuntur significative pro rebus sunt nomina synonyma cum concretis, secundum intentionem Aristot. sed secundum Theologos aliter oportet dicere de aliquibus, quamvis non de omnibus.

Alii autem utuntur talibus abstractis ut significent illamet concreta, sicut faciunt privatio, negatio, contradictio, & hujusmodi; & sic in illa Homo est relatio, ly relatio supponit significative, & pro nomi­nibus relativis. Similiter similitudo aliquando supponit pro nomine re­lativo, p [...]ta pro hoc nomine simile: similiter creatio pro hoc nomine creans, & quantitas pro hoc nomine quantum, & sic de multis talibus abstractis quae non habent concreta sibi correspundentia, quae supponunt pro rebus distinctis ab illis rebus quae significantur per abstracta, secun­dum intentionem Aristot. Et ideo de omnibus talibus abstractis eodem modo conceditur praedicari hoc praedicatū res extra animam, sicut debet de eis concedi suum concretum, & illud idem pro quo suum concretum supponit; quia, sicut frequenter est dictum, si talia abstracta sint prae­cise nomina primae intentionis, erunt nomina synonyma cum suis con­cretis secundum opinionem Aristot. ut mihi videtur▪: & illa est causa quare pauca abstracta talia inveniuntur ab Aristot▪, quia omnia talia, Homo, humanitas, equus, equinitas, & sic de talibus, ternarius, terni­tas, duo, dualitas, & hujusmodi quae sunt nomina primae intentionis, synonyma reputavit; sed secundum usum loquentium abstracta sunt no­mina secundae intentionis, vel secundae impositionis, & tunc non sunt no­mina synonyma. Alii autem dicunt quod omnia talia nomina abstracta significant res distinctas, vel relationes rationis, & pro illis supponunt.

Ad Septimum dubium dicendum est, quod in illa, Socrates bis fuit albus, ponitur una dictio aequivalenter includens negationem, scilicet haec dictio bis; unde virtute istius dictionis bis, illa, Socrates fuit bis albus, habet unam negativam exponentem quae aequivalet isti, So­crates primo fuit albus, & aliquo tempore post non erat albus, & postea fuit albus; & propter istam negativam aequivalenter inclusam non stat mere determinate, ut contingat descendere per disjunctivam ad prono­mina vel nomina propria exprimentia illa pro quibus praedicatum sup­ponit: & consimiliter est de istis, Socrates incipit esse albus, Homo desinit esse Grammaticus, & universaliter de talibus habentibus nega­tivam exponentem. Per idem ad aliud, quod illa Tantum animal est [Page 141] homo, habet dictionem exclusivam, propter quam habet unam nega­tivam exponentem, & ideo nec subjectum, nec praedicatum supponit de­terminate.

CAP. LXXIII. De suppositione confusatantum & regulis ejus.

VIso quid est suppositio determinata, videndum est de suppositione confusa tantum. Circa quam diversae regulae dantur.

Una est. Quando terminus communis sequitur signum uni­versale affirmativum mediate▪ tunc stat confuse tantum, hoc est, semper in universali affirmativa praedicatum stat confuse tantum, sicut in illa, Omnis homo est animal, Omnis homo est albus, & sic de aliis; sed quantumcunque signum uniuersale ponitur à parte subjecti, si tamen propositio non sit universalis affirmativa, nec signum universale distri­buit totum subjectum, praedicatum non supponit confuse tantum. Verbi gratia, in illa Videns omnem hominem est animal, ly animal stat de­terminate, quia signum universale non distribuit totum subjectum, nec reddit ipsam propositionem universalem; ideo praedicatum non stat confuse tantum. Similiter est de ista, Creator omnium creabilium est ens, Quod ly ens stat determinate, & non confuse tantum.

Alia regula datur▪ Quando signum universale, vel includens aequiva­lenter signum universale praecedit terminum à parte ejusdem extremi, ita tamen quod non determinat totum praecedens copulam, facit illud quod sequitur à parte ejusdem, stare confuse tantum. Illo modo loquendo quoque pars extremi potest supponere, ita quod tunc non contingit de­scendere per disjunctivam; sicut patet hic, Omni tempore aliquid fuit creabile. Similiter hic, Omni tempore post Adam aliquis fuit homo, hic ly homo supponit confuse tantum; quia si supponeret determi­nate, vel confuse & distributive, esset falsa; quia quaelibet singularis est falsa, sicut patet inductive. Similiter idem patet hic, Usque ad finem mundi aliquod animal erit, vel aliquis asinus erit: similiter idem posset dici hic, Usque ad finem mundi homo erit: & haec, Tota die fuit aliquis homo hic intus; posito quod diversi homines diversis horis fuerunt hic intus. Similiter in talibus, Semper fuit homo, Semper est homo, & sic de multis talibus. Sed utrum illud sit tenendum de virtute ser­monis vel non, non curo; tamen secundum usum loquentium, propter quem multum valet talia scire, oportet sic dicere.

Dixi autem, quando talis dictio syncategorematica non determinat totum extremum; quia si determinaret totum extremum quod ponitur ab una parte verbi, tunc non esset verum, sicut patet in illa, Omnis asinus hominis currit, ly omnis determinat hoc totum, asinus hominis, [Page 142] & non distribuit tantum ly asinus, nec tantum ly hominis, sed hoc to­tum, asinus hominis. Unde isti termini, asinus hominis sunt ita di­stribuibiles unica distributione, sicut isti termini, homo albus, animal album, & sic de aliis; sed ita non est in istis, Tota die fuit homo hic intus, Omni tempore post Adam aliquis fuit homo: nam nec hoc totum, omni tempore post Adam, nec illud totum, tota die aliquis homo, potest esse subjectum respectu cujuscunque verbi, sicut hoc totum, asinus ho­minis, potest esse subjectum respectu cujuslibet verbi: five autem hoc sit proprie dictum sive non, non curo.

Hic tamen sciendum est, quod quando à parte ejusdem extremi signum tale affirmativum praecedit mediate terminum communem, non contingit descendere ad contenta sub illo termino communi copulative, nec dis­junctive, plusquam si ille terminus communis esset extremum proposi­tionis & supponeret confuse tantum. Et hoc est intelligendum quando termini immediate sequentes non sunt ejusdem casus, vel quando non se habent sicut substantivum & adjectivum; quia si sic se haberent, ad neutrius contenta omnia contingerent descendere. Sicut quando sic dicitur, Omnis homo albus est animal album, ad neutrius omnia con­tenta contingit descendere copulative, sicut est in primo casu; quia in illo casu contingit descendere ad omnia contenta termini immediate sequentis signum, & non ad omnia contenta alterius: neutrum tamen proprie supponit, sed compositum ex illis duobus; patet in illa, Cujusli­ber hominis asinus currit, & in illa, Omnem hominem videns est ani­mal.

Tertia regula potest dari, quod semper subjectum exclusivae affirma­tivae supponit confuse tantum; sicut in illa, Tantum animal est homo, ly animal supponit confuse tantum, sicut in universali affirmativa con­vertibili cum illa exclusiva.

CAP. LXXIV. De suppositione confusa & distributiva, & regulis ejus.

CIrca suppositionem confusam & distributivam dantur regulae di­versae, & primo de suppositione confusa & distributiva mobili, quarum Prima est, Quod in omni propositione universali affir­mativa & negativa, quae non est exclusiva, nec exceptiva, stat subjectum confuse & distributive mobiliter. Sicut patet in istis, Omnis homo currit, Nullus homo currit.

Secunda est, quod in omni tali universali negativa praedicatum, si sit distribuibile non impeditum, stat confuse & distributive.

Tertia est, quod quando negatio determinans compositionem princi­palem praecedit, praedicatum stat confuse & distributive. Sicut in illa, [Page 143] Homo non est animal, ly animal stat confase & distributive, & ly homo stat determinate.

Quarta regula est, Illud quod sequitur immediate hoc verbum differt, vel hoc verbum distinguitur, vel participia eis correspondentia, vel hoc nomen aliud, vel ei aequivalens, stat confuse & distributive. Sicut bene sequitur, Socrates distinguitur ab homine, ergo Socrates distin­guitur ab hoc homine, quocunque homine demonstrato. Similiter in illa, Socrates differt ab homine, vel Socrates est differens ab homine, vel Socrates est alius ab homine.

Veruntamen sciendum est quod praedictae regulae verae sunt, quando sine negatione, vel tali verbo, vel nomine dempto praedictus terminus non staret confuse & distributive; quia si aliquo praedictorum dempto terminus staret confuse & distributive, tun [...] per adventum talis di­ctionis idem terminus staret determinate: sicut patet in istis, Socrates est omnis homo, hic praedicatum homo stat confuse & distributive, ideo si praecedat negatio stabit determinate: sicut patet sic dicendo, Socrates non est omnis homo; nam sequitur Socrates non est ille homo, quo­cunque homine demonstrata, ergo Socrates non est omnis homo.

Et ideo ista regula vera est, quicquid mobilitat imm [...]bilitatum, im­mobilitat mobilitatum, hoc est, quicquid additum termino stanti immo­biliter facit illum stare mobiliter; idem additum termino stanti primo mobiliter facit illum stare immobiliter, postquam sibi additur. Sicut in illa propositione, Socrates est homo, ly homo stat immobiliter; & si addatur negatio dicendo Socrates non est homo, negatio facit ly homo stare mobiliter: & si primo terminus stet mobiliter sine negatione, post­quam illi addetur negatio stabit immobiliter. Sicut in ista, Socrates non est omnis homo, ly homo stat mobiliter; ideo in illa, Socrates non est omnis homo, stat ly homo immobiliter. Et eodem modo di­cendum est de istis, Socrates differt ab omni homine, Secrates est alius ab omni homine.

Est igitur universaliter dicendum quod Quicquid facit terminum stare confuse & distributive, est signum universale, vel negatio, vel aliquid aequivalens negationi; non tamen semper quando aliquid includit negati­onem facit terminum sequentem stare mobiliter. Sicut patet de dictione exclusiva in propositione affirmativa; quia subjectum illius supponit con­fuse tantum, & praedicatum confuse & distributive.

Circa suppositionem confusam & distributivam immobilem est sci­endum, quod semper subjectum talem suppositionem habet in proposi­tione exceptiva. Sicut patet in ista, Omnis homo praeter Socratem cur­rit, nam ly homo supponit confuse & distributive; non tamen mobi­liter, quia non contingit descendere nulla variatione facta per proposi­tionem singularem loco termini communis & signi: nam non sequitur, Omnis homo praeter Socratem currit, ergo ille homo praeter Socratem currit; quia consequens est improprium, sicut post patebit. Hic tamen [Page 144] sciendum quod aliquo modo contingit descendere ad omnia singularia; non tamen eodem modo, sed ad unam negative, & ad omnes alias affir­mative. Nam bene sequitur Omnis homo praeter Socratem currit, ergo Socrates non currit; & de omnibus aliis sequitur affirmative, ergo ille homo currit, & ille homo currit, & sic de singuli excepto solo Socrate: & hoc facit dictio exceptia addita.

CAP. LXXV. Qualiter supponit praedicatum in propositionibus de incipit & desinit.

POtest autem dubitari de talibus de quibus tractatum est, Socrates desinit esse albus, Socrates bis fuit Romae, Socrates incipit esse Grammaticus, & hujusmodi, quomodo praedicata in eis suppo­nunt.

Quod enim non supponunt determinate patet, quia non contingit descendere per disjunctivam. Non enim sequitur, Socrates incipit esse Grammaticus, ergo Socrates incipit esse hoc, vel incipit esse illud, de­monstrando omnia pro quibus praedicatum supponit; quia antecedens potest esse verum qualibet parte consequentis existente falsa; ergo non supponit determinate: Nec supponit confuse & distributive, quia non sequitur, Socrates incipit esse Grammaticus, ergo Socrates incipit esse ille Grammaticus, demonstrando Platonem; & ita non supponit con­fuse & distributive: nec supponit confuse tantum, quia non contingit descendere ad singularia per propositionem de disjuncto praedicato. Non enim sequitur, Socrates incipit esse Grammaticus, ergo Socrates incipit esse ille, vel ille Grammaticus, & sic de singulis Grammaticis; quia antecedens potest esse verum sine consequente.

Potest dici quod terminus praedicatus in talibus propositionibus, vel etiam illud quod sequitur verbum adjectivum vel substantivum, non habet suppositionem nec determinatam, nec confusam & distributivam; sed unam aliam pro qua tamen nomen non habemus. Unde illa sup­positio convenit cum confusa tantum; quia sicut, quando tetminus sup­ponit confuse tantum, à quolibet pronomine demonstrante aliquod sin­gulare contentum sub subjecto, ad terminum communem contingit ascendere, sic contingit in propositio. Sicut sequitur, Omnis homo est hoc animal, demonstrando quodcunque animal, ergo omnis homo est animal. Ita sequitur, Socrates incipit esse Grammaticus, demonstran­do quodcunque Grammaticum, ergo Socrates incipit esse Grammaticus. Distert autem à suppositione confusa tantum, quia non contingit de­scendere ad disjunctum ex nominibus propriis tantum illorum pro quibus terminus communis supponit. Non enim sequitur Socrates incipit esse [Page 145] Grammaticus, ergo Socrates incipit esse ille, vel ille, demonstrat do omnes Grammaticos. Differt autem praedicta suppositio à suppositione determinata, quia non contingit descendere per disjunctivam.

Ratio aurem quare talis terminus non habet aliquam praedictarum sup­positionum est ista; quia semper illa propositio aequivalet uni copula­tivae ex duabus vel pluribus propositionibus, quarum una est negativa & alia est affirmativa de eodem subjecto, in quibus idem tetminus habet diversas suppositiones; & ideo nullam illarum habet in illa una pro­positione, cujus exponentes sunt illae partes. Verbi gratia illa, Socrates incipit esse albus, aequivalet isti copulativae, Socrates nunc primo est albus, & ante non erat albus: nunc autem in illa, Socrates est albus, ly albus supponit determinate; & in ista, Socrates non fuit albus, ly albus supponit confuse & distributive propter negationem praecedentem.

Et si dicatur quod in illa, Tantum animal est homo, secundum illam rationem subjectum non habet suppositionem confusam tantum, eo quod illa aequivalet uni copulativae, cujusuna pars est affirmativa & alia negativa, in quibus subjectum habet diversam & non eandem supposi­tionem. Dicendum est, quod in illa exclusiva affirmativa, subjectum habet suppositionem confusam tantum, quia quamvis suae exponentes habeant subjecta quae habent diversas suppositiones; quia tamen illa subjecta non sunt illud idem subjectum quod est subjectum exclusivae (quia aliud est subjectum negativae exponentis & affirmativae;) ideo poterit subjectum exclusivae habere aliquam suppositionem illarum trium. Sed in talibus propositionibus, Socrates incipit esse Grammaticus, So­crates desinit esse albus, Socrates bis fuit niger, idem est subjectum es [...] ponentium & propositionis expositae.

CAP. LXXVI. De suppositione terminorum relativorum.

IStis visis de suppositione terminorum absolutorum, videndum est de suppositione relativorum; non accipiendo relativum illo modo quo Logicus accipit, sed quo Grammaticus accipit, secundum quod dicimus quod relativum est rei ante latae recordativum.

Est autem primo sciendum quod relativum, secundum quod Gram­matici utuntur relativo, quoddam vocatur relativum substaatiae, & quod­dam accidentis. Relativum substantia vocatur, is, ille, idem. Rela­tivum accidentis vocatur illud quod imponitur aliquo modo, vel derivatur à praedicabilibus accidentalibus, sicut, tantus, talis, tot, & hujusmodi. Relativorum substantiae quaedam sunt identitatis, quaedam diversitatis. Relativorum identitatis quaedam sunt reciproca, quaedam sunt non re­ciproca. Non reciproca sunt sicut, ille, idem, & sic de aliis.

[Page 146]Et de istis datur talis regula, quod semper supponunt pro illo pro quo upponunt sua antecedentia, ita quod supponunt pro illo eodem pro quo verificatur propositio antecedentis, si verificatur. Sicut patet hic, So­crates currit & ille disputat, ad hoc quod illa copulativa sit vera, re­quiritur quod secunda pars verificetur pro eodem pro quo prima pars verificatur. Similiter hic, Homo est species & ille praedicatur de plu­ribus. Unde sciendum quod tale relativum nunquam debet poni in eadem categorica cum suo antecedente, sic dicendo, Socrates est ille; quia hic ly ille, est pronomen demonstrativum, & non relativum. Si­militer sciendum quod nunquam, dum antecedens relativi est terminus communis supponens personaliter, est licitum ponere antecedens loco relativi ad habendum propositionem convertibilem & aequivalentem; sicut illae non aequivalent, Homo currit & ille disputat, & Homo currit & homo disputat.

In aliis autem casibus hoc contingit; nam illae aequivalent, Socrates currit & ille disputat, & Socrates currit, & Socrates disputat. Simi­liter sciendum, quod negatio nunquam facit relativum stare confuse & distributive, sed semper supponit pro illo praecise pro quo verificatur suum antecedens vel denotatur verificari: ut haec est vera Aliquis homo est Plato, & Socrates non est ille; & non sequitur ergo Socrates non est homo, sed sufficit quod haec sit vera, Ergo Socrates non est Plato. Et ita de virtute sermonis istae sunt simul, Aliquis homo currit, & So­crates non est ille, & aliquis homo currit, & Socrates est ille; quia si Socrates & Plato currant, utraque illarum copulativarum est vera.

Circa relativa identitatis reciproca est sciendum, quod differunt in hoc ab aliis, quia possunt poni in eadem categorica cum suo antecedente, & in alia; sicut patet de istis, se, suum vel suus. Nam bene dicitur, Socrates videt se, & videt suum asinum. Similiter bene dicitur So­crates disputat, & videt se. Et similiter bene dicitur Socrates currit, & suus asinus ambulat. Et est sciendum, quod aliquando relativum est pars, aliquando est extremum, ita scilicet quod immediate sequitur vel praecedit verbum; & tunc pro illo supponit pro quo supponit suum an­tecedens. Sicut in istis, Socrates videt se, Omnis homo videt se. Sed quando est pars extremi, tunc non supponit pro illo pro quo suum ante­cedens supponit; sed supponit pro aliquo quod importatur per illud cui additur: sicut patet hic, Socrates disputat, & suus asinus currit, in qua ly suus non supponit pro Socrate, sed supponit pro afino Socratis, & non pro alio asino.

Est etiam sciendum, quod semper tale relativum habet talem sup­positionem, & supponit pro eis, pro quibus supponit suum antecedens: id est, si suum subjectum supponit confuse & distributive, vel deter­minate, habet consimilem suppositionem, & hoc sigillatim scilicet red­dendo singula singulis; & ideo non contingit descendere nec copu­lative, nec disjunctive, nec aliquo modo nisi respectu alicujus contents [Page 147] sub antecedente. Verbi gratia in ista Omnis homo videt se, hic ly se supponit pro omni homine confuse & distributive, & mobiliter, & si­gillatim; quia non contingit descendere non variando aliud extremum. Sicut non sequitur Omnis homo videt se, ergo Omnis homo videt So­cratem; sed sic descendendo sequitur, Omnis homo videt se, ergo So­crates videt Socratem, & sic de aliis. Similiter in illa, Homo videt se, ly se supponit determinate & sigillatim; quia contingit sic de­scendere, Homo videt se, ergo Socrates videt Socratem, vel Plato videt Platonem, & sic de singulis. Similiter non contingit ascendere sic, Homo videt Platonem, ergo homo videt se; sed sic, Socrates videt Socratem, ergo homo videt se.

Ex istis patet, quod tale relativum sequens signum mediate habet suppositionem confusam & distributivam, & sigillatim. Similiter re­lativum in aliqua categorica, sive sit relativum reciprocum, sive non, habet suppositionem confusam & distributivam, propter additionem signi universalis ad suum antecedens. Eodem modo talis terminus ha­bet suppositionem confusam tantum, quamvis in illa categorica nullum signum universale ponitur; propter hoc quod in categorica praecedenti praecedit mediate signum universale suum antecedens, sicut patet hic, Omnis homo est animal, & Aliquis asinus videt illud.

Circa relativum diversitatis est sciendum, quod dicitur ideo re­lativum diversitatis, quia non verificatur pro eodem pro quo suum an­tecedens. Sicut patet hic, demonstratis duobus contradictoriis haec est vera Alterum illorum est verum & reliquum falsum, ly reliquum ve­rificatur pro illo pro quo non verificatur hoc antecedens, alterum illorum est verum.

Circa relativa accidentium cujusmodi sunt, tantus, tot, talis, & hu­jusmodi, quae non dicuntur ideo relativa accidentium, quia supponunt pro accidentibus secundum opinionem Aristot.; sed quia supponunt pro aliquo de quo tale praedicabile non praedicatur in quid. Et est sciendum quod tale relativum non supponit, nec verificatur, pro illo pro quo suum antecedens supponit; sed pro alicuo simili vel aequali pro quo supponit suum antecedens. Sicut patet in ista, Socrates est albus, & talis est Plato, ly talis non supponit pro Socrate, sed pro aliquo simili Socrati. Similiter hic, Socrates & Plato currunt, & tot disputant, ly tot non necessario supponit pro Socrate & pro Platone, nec necessario pro illis pro quibus supponit ly currunt; sed potest supponere pro aliis. Similiter est hic, Socrates est bicubitus, & tantus est Plato. Unde sciendum est, quod aliquando tale relativum potest supponere pro co­dem; sed hoc non oportet. Similiter sciendum est, quod suum ante­cedens frequenter est, vel semper aliquod nomen in genere quantitatis, vel qualitatis, vel in alio praedicamento accidentium.

CAP. LXXVII. De varîa suppositione impropria.

OPortet autem cognoscere quod sicut est suppositio propria, sci­licet quando terminus supponit praecise pro eo quod significat proprie, ita suppositio impropria est quando terminus accipitur improprie.

Multiplex autem est suppositio impropria, scilicet antonomatica, quando supponit praecise pro illo cui maxime convenit, sicut in talibus, Apostolus dicit hoc, Philosophus negat hoc, et similibus. Alia est sy­necdochica, quando pars supponit pro toto. Alia est metaphorica, quando continens supponit pro contento, vel quando abstractum sup­ponit pro subjecto, et sic de aliis. Et ideo multum utile est cognoscere quando terminus accipitur proprie, vel propositio accipitur de virtute sermonis; vel quando secundum usum loquentium, vel secundum in­tentionem authorum: & hoc quia vix invenitur aliquod vocabulum quin in diversis libris Sanctorum & Philosophorum aequivoce accipiatur, & penes aliquem medum aequivocationis. Ideo volentes semper accipere vocabulum univoce, frequenter errant circa intentiones authorum & in­quisitionem veritatis, cum fere omnia vocabula aequivoce accipiantur.

Ex praedictis potest patere de istis, Esse intelligibile creaturae fuit ab aeterno, Esse album convenit Socrati, & de hujusmodi multis, quomodo in istis termini supponunt; quia aut supponunt pro re, aut pro voce, aut pro intentione animae, aut pro aggregato; & quodcunque istorum detur, faciliter potest videri de his an sit vere, vel false, quando termini suppo­nunt propria significatione. Nam si in illa, Esse intelligibile creaturae fuit ab aeterno, supponit subjectum pro re, vel ergo pro re creata vel in­creata: si pro re creata, manifestum est quod est falsa: si pro re in­creata, est quoque falsa, quia nulla res increata est esse intelligibile creaturae, nisi Deus sit ille; & tunc non haberent sic dicentes intentum. Si supponat pro aliquo aggregato ex utraque re, manifestum est quod est falsa. Si supponit pro intentione animae, vel pro voce, vel pro aliqua alia; neganda est tanquam falsa. Si autem tales propositiones non accipiuntur de virtute sermonis tunc accipiendae sunt illae quarum loco ponuntur, & secundum quod illae sunt verae, vel falsae, secundum hoc dicendum est de his. Unde quia per illam, esse intelligibile creaturae fuit ab aeterno, intelligitur illa, Deus ab aeterno intellexit creaturam, & illa secunda est vera, & ideo prima per quam intelligitur illa, potest concedi. Et ista de terminis sufficiant.

CAP. I. De propositionibus & earum divisionibus & definitionibus.

POstquam dicta sunt aliqua de terminis, nunc dicendum est de propositionibus. Et primo ponendae sunt aliquae divisiones. Secundo videndum est de veritate propositionum quid requi­ritur & sufficit. Tertio de conversione propositionum.

Circa primum sciendum quod una divisio proposationum est, quod propositionum alia est categorica, alia hypothetica. Propositio cate­gorica est illa quae habet subjectum, & praedicatum, & copulam, & non includit plures tales propositiones. Propositio hypothetica est quae ex pluribus categoricis est composita. Et illa dividitur in quinque species, secundum communem opinionem scilicet in copulativam, dis­junctivam, conditionalem, causalem, & temporalem.

Copulativa est illa, quae componitur ex pluribus categoricis sive hy­potheticis, vel altera hypothetica mediante hac conjunctione Et. Ex­emplum primi Socrates currit & Plato disputat. Exemplum secundi, ut hic Si Socrates est animal est, Socrates currit vel Plato disputat. Exemplum tertii Homo currit, & Plato est animal, vel Socrates disputat; sed quia tales raro sunt in usu, ideo intendo praecise loqui de primis, quae scilicet componuntur ex duabus categoricis. Dis­junctiva propositio est illa quae componitur ex pluribus categoricis, mediante hac conjunctione vel. Conditionalis est illa quae componi­tur ex pluribus propositionibus, mediante hac conjunctione si; sicut hic, si Socrates currit animal currit, vel hic, Homo est si Socrates est; quia non refert illam conjunctionem si praeponere vel postpone­re [Page 150] primae propositioni, vel ponere eam inter duas propositiones. Cau­salis est illa quae componitur ex pluribus propositionibus mediante hac conjunctione quia; sicut patet hic, Quia homo currit homo movetur. Temporalis est illa quae componitur ex duabus propositionibus mediante adverbio temporis, sicut hic, Quando Socrates currit Plato disputat; si­militer hic, Dum Socrates currit Socrates est homo, et sic de aliis.

Alia divisio propositionum est, quia quaedam est propositio de in esse, & quaedam modalis. Modalis propositio est illa in qua ponitur modus. Propositio de inesse, est illa quae est sine modo. Et est sci­endum quod quasi omnes Sophistae concordant in hoc, quod tantum sunt quatuor modi scilicet necessarium, impossibile, contingens, & possibile, qui faciunt propositiones modales; & hoc quia Philosophus plures mo­dos non tetigit in libro priorum, tractando de conversionibus talium propositionum, & de syllogismis ex eis compositis; quia tamen alios non negavit, ideo generaliter potest dici quod plures sunt modi faci­entes propositiones modales, quam isti quatuor.

Circa quod est sciendum, quod propositio dicitur modalis propter modum additum in propositione; sed non quicunque modus facit sive sufficit ad faciendum propositionem modalem, sed oportet quod sit modus praedicabilis de tota propositione. Et ideo proprie dicitur modus propositionis verificabilis de illa propositione, & à tali, vel ab adverbio talis, si habeat adverbium, dicitur propositio modalis: sed tales modi sunt plures quam quatuor praedicti. Nam sicut proposi­tio alia est necessaria, alia impossibilis, alia contingens, alia pos­sibilis; ita alia est vera, alia est scita, alia est falsa, alia ignota, alia scripta, alia prolata, alia concepta; similiter alia est credita, alia opi­nata, alia dubitata, & sic de aliis. Et ideo sicut propositio dicitur modalis, in qua ponitur modus ille, possibile, contingens, necessa­rium, impossibile, vel adverbium alicujus illorum; ita potest dici ae­que rationabiliter propositio modalis in qua ponitur aliquis modorum praedictorum. Et ideo sicut haec est modalis, Omnem hominem esse animal est necessarium, & similiter Omnis homo de necessitate est animal; ita & illa est modalis, Omnem hominem esse animal est scitum, Omnis homo scitur esse animal, Omnem hominem esse ani­mal est verum, & sic de aliis. Et si quaeratur quare Philosophus non tractavit de istis, nec illas connumeravit inter propositiones modales. Dicendum est quod Philosophus brevitati studens, quia illa quae de aliis dicit, possunt istis applicari; ideo nolu [...]t de istis pertractare: quod autem multa quae dicta sunt de aliis modalibus, istis poterunt applicari, in sequentibus apparebit.

Tertia divisio propositionum categoricarum potest esse illa, quia a­lia propositio categorica est equivalens propositioni hypotheticae, quam­vis sit categorica; alia non est sic aequivalens propositioni hypotheticae. Primae propositiones sunt exclusivae, & exceptivae, & reduplicativae, & [Page 151] quaedam aliae; quia quaelibet talis est propositio aequivalens propositioni hypotheticae, ut post patebit; aliae sunt sicut tales, Angelus est sub­stantia, Dominus est Deus, Deus est pater, et hujusmodi. Alia divi­sio propositionum est, quod quaedam est affirmativa, et quaedam nega­tiva.

Alia divisio est, quod quaedam est universalis, quaedam particula­ris, quaedam indefinita, et quaedam singularis. Propositio univer­salis est illa in qua subjicitur terminus communis▪ signo universali de­terminatus, sive fuerit affirmativa, sive negativa; sicut Omnis homo est animal, Nullus homo est animal, Utrumque illorum currit, et sic de aliis. Propositio particularis est in illam qua subjicitur terminus communis signo particulari determinatus; sicut Aliquis homo currit, Quidam homo currit, et sic de aliis. Propositio indefinita est illa in qua subjicitur terminus communis sine signo, tam universali quam particulari; sicut Homo, est animal, Homo currit. Propositio singu­raris est in qua subjicitur nomen proprium alicujus, vel pronomen de­monstrativum sine vel cum termino communi. Exemplum primi, ut Socrates currit. Exemplum secundi, Ille currit, quocunque demon­strato. Exemplum tertii, Iste homo currit. Tamen de multis pro­positionibus potest esse dubium quantae sint; sicut de istis, Isti currunt, Alter illorum currit. Similiter de parte copulativae ubi subjicitur ali­quod relativum, ut Socrates currit, et ille disputat. Similiter de istis Non omnis homo currit, Non nullus homo est animal: et de talibus, Homo est species, Animal est genus, Homo est nominativi casus, et hujusmodi. Similiter de talibus, Homo generat, Deus est Pater, er Filius, et Spiritus sanctus,

Ad primum Illorum dicendum est, quod illa est singularis Isti cur­runt, quia subjectum est pronomen demonstrativum, vel terminus communis sumptus cum pronomine demonstrativo. Et si dicatur quod nunquam propositioni singulari additur convenienter signum u­versale, sicut non convenienter dicitur Omnis ille currit, vel Omnis ille homo est animal; sed convenienter dicitur Omnes isti currunt, ergo illa propositio Isti currunt, non erit singularis. Dicendum quod secundum communem modum loquendi, Termino pluralis numeri, quamvis sit pronomen demonstrativum, additur tale signum; quam­vis stricte loquendo non deberet sibi addi, quia illae duae totaliter aequiva­lent, Isti currunt, et Omnes isti currunt. Si enim secunda sit propris, non plus importatur per unam quam per aliam: tamen sicut aliquando eadem dictio replicatur à parte ejusdem extremi, propter aliquam certam causam, (utpote propter majorem expessionem, vel impres­sionem, vel propter aliquam talem causam;) ita additur propositioni plu­ralis numeri tale signum universale, quamvis de virtute sermonis non debeat sibi addi.

Ad iliud dicendum est, quod haec est indefinita Alterum illorum currit, [Page 152] sicut illa est universalis Utrumque illorum currit; quia tale signum universale distribuens totum pro duobus, potest addi pronomini in nu­mero plurali, & facere propositionem universalem. Et ideo quod di­ctum est prius, quod illa propositio in qua subjicitur pronomen de­monstrativum est singularis, debet intelligi, quando accipitur illud pronomen in recto; quando autem in obliquo, non oportet, sed potest esse universalis, vel indefiaita. Et eodem modo quando dicitur pro­positio universalis est illa in qua subjicitur terminus communis signo u­niversali determinatus, debet etiam intelligi, quod additur signum univer­sale pronomini in casu genitivo. Et ideo tales sunt universales, Utrum­que illorum currit, Quodlibet illorum est animal, & sic de aliis. Si­militer tales, Aliquis illorum currit, Aliquis illorum est animal, sunt particulares; quia additur signum particulare pronomini genitivi casus pluralis numeri, & signum accipitur in recto.

Ad aliud dicendum, quod quando relativum refert nomen discre­tum, tunc reddit propositionem singularem; quando refert nomen commune, tunc reddit propositionem indefinitam. Et ideo illa, Socra­tes currit & ille disputat, est singularis: sed secunda pars istius copu­lativae Homo currit & ille disputat, est indefinita; & hoc quis re­lativum supponit pro eisdem [...]el pro eodem, pro quo vel pro quibus supponit suum antecedens; ideo debet facere proportionabiliter proposi­tionem singularem, vel indefinitam, secundum quod suum antecedens est nomen discretum, vel proprium, vel commune.

Ad aliud dicendum est, quod illae sunt particulares, Non omnis homo currit, Non nullus homo est animal, et hoc quia negatio pre­cedit signum universale; et ideo quando dicitur quod propositio univer­salis est illa in qua subjicitur terminus communis signo universali de­terminatus, &c. debet intelligi, Si negatio non praecedat signum u­niversale. Et quando dicitur Propositio particularis est quando sub­jicitur terminus communis cum signo particulari, debet intelligi sine negatione praecedente. Et ideo tales sunt particulares, Non omnis homo currit, Non nullus homo est animal: Et tales sunt universales, Non aliquis homo currit, Non quidam homo non currit, et sic de aliis.

Ad aliud dubium de talibus propositionibus, Homo est species, A­nimal est genus, Homo est nominativi casus, et universaliter quando terminus supponit materialiter vel simpliciter; potest dici quod est ad placitum quod sunt singulares, vel indefiaita; quia hoc magis de­pendet ex voluntate utentium istis terminis, propositio singularis, pro­positio indefinita, quam ex re. Et ideo qui vult dicere universaliter, quod illa propositio est indefinita, in qua subjicitur terminus commu­nis sine signo et sine negatione, debet dicere quod omnes tales sunt in­definitae Qui autem aliter vult uti, debet dicere quod non sufficit quod &c subjiciatur terminus communis, sed oporter addere quod talis ter­minus [Page 153] communis supponat personaliter. Et tunc omnes tales, ubi termini supponunt simpliciter & materialiter, sunt singulares.

Ad aliud dicitur per idem fere, qui vult nominare propositionem in­definitam, omnem propositionem in qua subjicitur terminus praedicabilis de suppositis distinctis realiter, debet dicere quod haec est indefinita, Deus generat, Deus creat, & hujusmodi; & hoc, quia Deus est ter­minus praedicabilis de pluribus. Qui autem vult dicere quod propositio non est indefinita nisi ponatur terminus communis de pluribus praedica­bilis, quae non sunt una res singularis, oportet dicere quod haec est singularis, & non indefinita, Deus creat. Dicendum est igitur quod propositio universalis est illa in qua subjicitur terminus communis signo universali determinatus, sine negatione praecedente, propter tales, Non omnis homo currit, Non nullus homo est animal: vel in qua subjicitur terminus communis sine signo universali, cum negatione praecedente, propter tales, Non aliquis homo currit, Non homo est animal, quae sunt universales. Vel in quibus subjicitur pronomen demonstrativum geni­tivi casus signo universali, sine negatione praecedente, propter tales, Uterque illorum currit, Quilibet illorum est animal: vel in quibus subjicitur pronomen relativum referens suum antecedens, stans con­fuse & distributive, propter tales, Omnis homo currit & ille disputat, quia secunda pars copulativae est universalis, sicut prima.

Et istis est addendum quod supponit personaliter secundum unam opinionem, & ideo secundum illam opinionem haec non est universalis, Omnis homo est terminus communis cum signo universali, nec illa Omnis homo componitur ex termino communi & signo universali: sed secundum illam opinionem debet concedi de virtute sermonis quod ea­dem propositio nunc est universalis, & nunc singularis; quia in eadem propositione numero, potest idem terminus supponere simpliciter sive materialiter, & personaliter. Si simpliciter vel materialiter, erit singularis: si personaliter, erit universalis. Verbi gratia ponatur quod non sint nisi duo respondentes, & quando uni eorum profero illam pro­positionem, Omnis homo est terminus communis signo universali deter­minatus, & volo quod hoc totum stat materialiter, tunc ille concederet quod illa est singularis: & alteri dico, volo quod subjectum stet per­sonaliter, tunc ille concederet quod illa esset universalis. Hoc posit [...] unica propositio erit prolata, & tamen [...]nus bene respondendo diceret quod est singularis, & alius quod est universalis; & per consequens una & eadem propositio erit universalis, & singularis, sive particularis. Nec est hoc magis inconveniens, quam dicere quod eadem propositio numero est nota, & ignota; quia nota uni, & ignota alteri. Et isto modo debet concedi de virtute sermonis, secundum illam opinionem, [...]uod eadem propositio numero est vera, & falsa, necessaria & impossibilis; & quod idem syllogismus est Demonstrativu [...] & Sophisticus. Quid tamen est dicendum de istis, in sequentibus patebit. Ex praedictis potest [...]ciri, quae [Page 154] propositio est universalis, quae particularis, quae indefinita, & quae singu­laris.

Est etiam alia divisio propositionum, quia quaedam propositiones sunt de praesenti, sicut illae, Homo est animal, Homo currit, & hujusmodi. Quaedam de praeterito, sicut illa, Homo fuit albus, & hujusmodi. Quae­dam de futuro, ut Homo erit albus, & hujusmodi. Quaedam secundum formam vocis sunt de praesenti, & tamen aequipollent propositionibus de praeterito, vel de futuro; ut tales, Hoc est praeteritum, Hoc est futurum, & hujusmodi. Alia divisio est, quod quaedam propositiones sunt de recto, & quaedam de obliquo: & quandoque obliquus ponitur à parte subjecti, ut Hominem videt asinus, quandoque à parte praedicati, ut Asinus est hominis.

CAP. II. De veritate propositionum, & in speciali de veritate pro­positionis singularis.

POsitis praemissis divisionibus propositionum, quae tamen non sunt subordinatae, videndum est quid ad veritatem propositionis requi­ritur. Et primo de singularibus. Secundo de particularibus, & in­definits. Tertio de universalibus. Quarto de illis de praeterito. Quinto de modalibus. Sexto de categoricis aequivalentibus multis propositio­nibus. Septimo de hypotheticis. Primo igitur dicendum de singula­ribus de inesse, de praesenti, & de recto tam à parte subjecti quam à parte praedicati, & non aequivalentibus propositionibus hypotheticis.

Circa quod sciendum est, quod ad veritatem propositionis singularis quae non aequivalet multis propositionibus, non requiritur quod sub­jectum & praedicatum sint idem realiter, nec quod praedicatum à parte rei sit in subjecto, vel in sit realiter ipsi subjecto, nec quod uniatur ipsi subjecto à parte rei extra animam. Sicut ad veritatem istius, Ille est angelus, non requiritur quod illud commune angelus sit realiter idem cum hoc quod ponitur à parte subjecti, nec quod insit illi realiter, nec aliquid tale; sed sufficit & requiritur quod subjectum, & praedi­catum supponant pro eodem: & ideo si in illa Hoc est angelus, sub­jectum & praedicatum supponant pro eodem, propositio erit vera. Et ideo non denotatur quod Ille habeat angelitatem, vel quod in eo fit angelitas, vel aliquid hujusmodi; sed denotatur quod iste sit verus an­gelus: non quidem quod fit illud praedicatum, sed illud pro quo sup­ponit praedicatum. Similiter per tales propositiones, Socrates est homo, Socrates est animal, non denotatur quod Socrates habeat humani­tatem vel animalitatem, nec denotatur quod humanitas vel animalitas fit in Socrate, nec quod homo vel animal sit in Socrate, nec quod homo [Page 155] vel animal sit de esse, vel de quidditate Socratis, vel de intellectu quid­ditativo Socratis; sed denotatur quod Socrates vere sit homo, & vere animal: non quidem quod Socrates sit hoc praedicatum homo, vel ani­mal; sed quod est aliqua res pro qua stat, vel supponit hoc praedicatum homo, & hoc praedicatum animal; ita quod pro Socrate stet utrumque illorum praedicatorum. Ex istis patet quod illae de virtute sermonis sunt falsae, Homo est de quidditate Socratis, Homo est de essentia So­cratis, Humanitas est in Socrate, Socrates habet humanitatem, & multae tales propositiones, quae quasi ab omnibus conceduntur.

Falsitas earum patet. Nam accipio unam illarum, scilicet Humanitas est in Socrate, & quaero pro quo stat ly humanitas, aut pro re; aut pro intentione: hoc est, aut denotatur per eam, quod vera res extra animam sit in Socrate; vel quod intentio animae sit in Socrate. Si supponat pro vera re, quaero, pro qua re; aut pro Socrate, aut pro parte Socratie; aut pro re quae nec est Socrates, nec pars Socratis. Si pro Socrate, tune est falsa, quia nulla res quae est Socrates, est in Socrate; quia Socrates non est in Socrate, quamvis Socrates sit Socrates. Et eodem modo humanitas non est in Socrate, sed est Socrates. Si ly humanitas stat pro re quae est pars Socratis, hoc est falsum; quia quaelibet res quae est pars Socratis, vel est materia, vel forma, vel compositum ex materia prima & forma hominis, & non alia; vel est pars integralis Socratis: sed nulla talium partium est humanitas, sicut patet inductive; quia anima intellectiva non est humanitas; quia tunc vera humanitas remansit in Christo in triduo, & fuisset humanitas unita verbo in triduo; et per consequens vere fuisset homo: quod est falsum. Similiter nec materia prima est humanitas; nec corpus Socratis est humanitas; nec pedes, nec caput, et sic de aliis partibus Socratis; quia nulla pars Socratis est hu­manitas, sed tantum pars humanitatis; et per consequens non potest supponere pro parte Socratis. Si autem supponat pro re quae nec est So­crates, nec pars Socratis, cum talis non sit nisi accidens vel aliqua alia res quae non est in Socrate, humanitas supponeret pro accidente vel pro alia re quae non est in Socrate: quod est manifeste falsum. Si autem humanitas supponeret pro intentione animae, tunc est manifeste falsa; quia intentio animae non est in Socrate. Et ita patet quod ista est omnino falsa, Humanitas est in Socrate.

Eodem modo potest argui de omnibus illis aliis; quia si humanitas vel homo sit de essentia Socratis, quaero pro quo supponit ly homo vel humanitas; aut pro Socrate, et tunc denotatur quod Socrates sit de essentia Socratis: quod non est verum. Si pro alia re à Socrate; aut igitur pro parte Socratis, et hoc non; quia nulla pars Socratis est homo, nec humanitas. Si pro alia re, quae nec est Socrates, nec pars Socratis, patet quod talis res non est homo, nec humanitas; nisi sit ille, vel Plato, vel alius homo. Et manifestum est quod nullus homo à Socrate, est de essentia Socratis. Si autem supponat pro intentione animae, vel [Page 156] Pro voce, manifestum est quod tunc non est de essentia Socratis. Et ita patet Quod omnes tales de virtute sermonis sunt falsae. Et si dicatur quod humanitas est in Socrate, et est de essentia Socratis; et tamen nec est Socrates, nec materia Socratis, nec forma, nec pars integralis; sed est una natura communis componens cum differentia individuali So­cratem; et ita est pars Socratis, et tamen nec est materia, nec forma. Contra illam opinionem arguitur in multis locis, scilicet in primo sen­tentiarum Di. 2. et in lib. Porphyrii, et lib. Praedicamentorum. Alia argumenta facio ad praesens contra eam.

Primo sic. Si humanitas sit alia res à singularibus, et sit de essentia singularium, ergo idem non variatum esset in pluribus; et ita unum non variatum numeraliter esset in diversis locis, quod est falsum. Si­militer idem non variatum esset damnatum in Juda, et salvatum in Christo; et ita aliquid esset damnatum, et miserum in Christo, quod est absurdum. Similiter tunc Deus non posset aliquod individuum anni­hilare, nisi destrueret omnia individua ejusdem generis; quia quando aliquid annihilatur nihil remanet quod est ejus; et per consequens talis natura communis non remanet; nec, per consequens, aliquod individuum in quo remaneret. Et ita quodlibet individuum annihilatur.

Praeterea accipio illam humanitatem quam tu ponis in Socrate, et in omni alio homine, et asinitatem quam tu ponis in omni asino; et voce­tur A humanitas illa, ita quod A stet praecise pro humanitate illa: Et illa asinitas vocetur B, ita quod B stet praecise pro illa asinitate. Tunc quaero, Aut A et B sunt praecise duae res, aut plures quam duae, aut non sunt plures res. Non potest dici quod non sint plures res, quia tunc necessario vel sunt una res, vel nec A, nec B est res, vel A non est res. Primum non potest dari: manifestum est, etiam secundum sic ponentes. Nec secundum; quia hi negant dicentes quod humanitas est vera res, & similiter asinitas. Nec potest tertium dari; Quia non est major ratio quare B non sit quam quod A, nec è converso; ergo oportet necessario dare quod A & B sunt plures res. Et non potest dici quod sunt plures res quam duae; quia si sint plures res quam duae; & non sint plures res universales quam duae; ergo sunt plures res singu­lares, & per consequens non distinguuntur à rebus singularibus. Re­linquitur igitur quod sint duae res, & non plures; & per consequens utraque earum est una numero, quia utraque sic erit una res, & non plures. Et hoc est esse unum numero, scilicet esse unam rem & non plures; nam ista debet esse descriptio unius numero; quia illa negata, ita faciliter dicetur quod Socrates non est unus numero, quantumcunque sit unum & non plura.

Unde secundum Philosophum, hoc praedicatum Esse unum specie, vel esse unum genere, nunquam dicitur de individuo, vel de individuis; nisi quorum quodlibet est unum numero: unde haec est vera, Socrates & Plato sunt unum specie, Socrates & hic afinus sunt unum genere; & [Page 157] non est hic aliqua alia res praeter individua quae sit unum specie, vel genere. Constat igitur quod illa humanitas quae ponitur in omni ho­mine, est res una, & non plures; & per consequens est una numero. Ex quo sequitur quod una res numero est in omni homine. Nec valet dicere quod humanitas Socratis non distinguitur à Socrate realiter, sed formaliter tantum; quia talis distinctio non est ponenda in creaturis, quamvis aliquo modo posset poni in divinis: & hoc quia in creaturis impossible est dare aliquam rem unam numero, quae sit realiter plures res, & quaelibet illarum, sicut est in divinis. Nam divina essentia est tres personae, & quaelibet illarum personarum; & tamen una persona non est alia: & non est aliud dicere quod essentia & persona distin­guuntur formaliter, secundum unum intellectum, nisi quod Essentia est tres personae, & persona non est tres personae. Et similiter nihil intelli­go per illam, Essentia & relatio, vel paternitas distinguuntur formaliter; nisi istam propositionem, Essentia est filiatio, & paternitas non est filia­tio, et tamen Essentia est paternitas. Similiter, paternitatem et spira­tionem activam distingui formaliter non est aliud dicere, quam quod Paternitas non est filiatio, et Spiratio activa est filiatio, et tamen Pa­ternitas est spiratio activa.

Et universaliter ita est, quod de aliquibus verificari distingui forma­liter, non est aliud quam de uno illorum aliquid affirmari, et de reliquo vere negari. Et tamen contingit unum illorum de reliquo vere affir­mari, et de reliquo vere negari sine omni negatione, et sine omni aequi­vocatione alicujus, vel verificatione pro diversis; sicut contingit in par­ticularibus et indefinitis. Sed hoc nunquam potest contingere nisi quan­do una res simplex est plures res; sicut unica divina essentia est tres per­sonae, et Unica Spiratio activa est paternitas et filiatio. Et quia hoc non potest contingere in creaturis, scilicet quod una res sit plures, et quaelibet illarum; ideo in creaturis non debet poni distinctio formalis. Ita quod non debet dici quod humanitas Socratis distinguitur à Socrate for­maliter, et non realiter. Et eodem modo dicendum est de talibus Ani­malitas distinguitur ab homine, et sic de aliis. Quomodo autem talis distinctio formalis non sit ponenda, probavi in primo libro Sententiarum, secunda distinctione.

CAP. III. Ostendit quid requiritur ad veritatem propositionis indefi­nitae, & particularis.

VIso quid sufficit ad veritatem propositionis singularis, videndum est quid requiritur ad indefinitae veritatem, & particularis.

Et est primo sciendum quod si non vocetur propositio indefi­nita vel particularis, nisi quando terminus supponit personaliter, tunc semper indefinita & particularis convertuntur; ut Homo currit, Ati­quis homo currit, Animal est homo, Aliquod animal est homo, Ani­mal non est homo, Aliquod animal non est homo. Et ad veritatem talis sufficit quod subjectum & praedicatum supponant pro aliquo eodem, si sit propositio affirmativa, & non addatur signum universale à parte praedicati. Quod dico propter tales, Aliquod animal est omnis homo, Aliquis angeius est omnis angelus; licet si talis sit negativa requiritur quod subjectum & praedicatum non supponant pro omni eodem: imo requiritur quod subjectum pro nullo supponat, vel quod non supponat pro illo pro quo supponit praedicatum, sed pro aliquo alio. Et hoc quia ad veritatem affirmativarum sufficit veritas cujuscunque singularis; sicut ad veritatem istius Aliquod animal est homo, sufficit veritas isti­us Hoc animal est homo, vel Illud animal est homo. Similiter ad veritatem istius Animal non est Homo, sufficit veritas istius Hoc ani­mal non est homo, quocunque demonstrato; quia ab inferiori ad supe­rius est bona confequentia sine distributione: & hoc debet intelligi quando superius praedicatur de inferiori, quia aliter de virtute sermo­nis non arguitur ab inferiori ad superius. Et ideo si nullus homo sit, nec aliquod animal nisi asinus, haec consequentia non est bona, Hoc, vel hoc animal non est asinus, igitur Aliquod animal non est asinus. Similiter non sequitur, Homo albus non est animal, ergo Homo non est animal, nisi illa propositio sit vera Homo albus est homo: tamen affirmative bene sequitur, sive superius praedicatur de inferiori sive non; quia semper sive homo sit animal, sive non, bene sequitur Homo currit, ergo Animal currit. similiter bene sequitur Homo albus est animal, igitur Homo est animal, sive homo sit albus sive non.

Sic ergo patet quod indefinita & particularis est vera, si subjectum supponat pro aliquo pro quo non supponit praedicatum. Hoc tamen non semper requiritur; sed aliquando sufficit quod subjectum indefi­nitae vel particularis negativae pro nullo supponat: sicut si nullus ho­mo sit albus, haec est vera Homo albus non est homo, quia subjectum pro nullo supponit; quia nec pro substantia, nec pro accidente. Ex istis patet quod si illa propositio Deus generat Deum, sit indefinita, [Page 159] debet concedi; quia Deus qui est Pater generat Filium qui est Deus. Et eodem modo de virtute sermonis potest concedi ista, Deus non generat deum; quia habet unam singularem veram, scilicet illam, Fili­us non generat Deum. Similiter Spiritus Sanctus non generat Deum, igitur Deus non generat Deum. Sicut hic Ille angelus non intelligit, ergo Angelus non intelligit. Unde hic arguitur ab inferiori ad superi­us. Non tamen est intelligendum quod aliquid sit superius in Deo, & aliquod inferius; quia illa superioritas & inferioritas non est nisi in ter­minis, sive termini sint voces, sive conceptus, sive intentiones: ta­men forte aliqui sunt qui negarent tales, Deus non generat Deum, De­us non spirat Deum, propter aliquos haereticos, ne viderentur negare illam, Deus generat Deum; tamen de virtute sermonis non oportet, secundum illam opinionem.

Sed secundum aliam opinionem aliter debet dici. Primo sciendum quod qui ponit, quod Omnis propositio est indefinita in qua subjici­tur terminus communis, sine signo, sive supponat simpliciter, sive personaliter, sive materialiter, debet consequenter dicere, quod non semper particularis, & indefinita convertuntur in hoc quando subjectum indefinitae suppponit simpliciter, & subjectum particularis supponit per­sonaliter. Sicut illae duae non convertuntur, Homo est species, & Ali­quis homo est species, quia in illa Homo est species, ly homo potest supponere simpliciter, sed in illa, Aliquis homo est species, ly homo (propter hoc quod additur sibi signum particulare, & non comparatur ad aliquid pertinens ad signum) non potest supponere nisi personaliter. Et ideo illa est distinguenda, Homo est species, eo quod ly homo po­test supponere simpliciter, vel personaliter. Sed ista Aliquis homo est species, non est distinguenda, quia ly homo, propter hoc quod addi­tur sibi signum, non potest supponere nisi personaliter; tamen in illa Aliquis homo componitur ex termino communi & signo particulari, potest supponere personaliter, vel materialiter; & ideo illa & consimi­les sunt distinguendae, & non aliae.

Sed quid sufficit ad veritatem talis indefinitae si sit indefinita? Dicen­dum est quod ad veritatem talis indefinitae sufficit, quod pro eodem sup­ponant subjectum & praedicatum, si sit affirmativa, vel quod non supponant pro eodem si sit negativa; sicut hoc sufficit ad veritatem sin­gularis propositionis, quia idem est judicium de tali propositione, & singulari. Et ideo communiter ponitur quod talis propositio sit singula­ris, & potest poni satis rationabiliter. Et si dicatur quod in tali pro­positione subjectum & praedicatum supponunt pro eodem, ergo praedi­catur idem de seipso. Dicendumest quod non sequitur; quia qua m­vis sit idem pro quo supponit subjectum & praedieatum, tamen il­lud quod supponit non est idem. Unde in ista propositione Socrates est iste homo, non praedicatur idem de se, quamvis subjectum & prae­dicatum supponunt pro eodem; quia nomen proprium & pronomen de­monstrativum [Page 160] cum termino communi non sunt idem; & unum eorum praecise subjicitur, & alterum eorum praecise praedicatur, & ideo non praedicatur idem de se quamvis supponant pro eodem praecise. Simi­liter in ista, Omnis homo est risibilis, subjectum & praedicatum sup­ponunt pro eodem, et tamen non praedicatur idem de seipso; et hoc, quia illud quod subjicitur non est idem cum illo quod praedicatur, quia aliud est quod supponit, et aliud pro quo supponit: et ideo quamvis il­lud pro quo supponit sit idem, non tamen illud quod supponit est idem.

Ulterius est sciendum quod quamvis posuerim exempla de propositio­nibus aequivalentibus propositionibus hypotheticis, et vera sint de his; tamen vera sunt etiam de aliis, sicut de talibus, Deus creat, Dens gubernat.

CAP. IV. Est de varietate propositionis universalis, & de hoc signo omnis.

TErtio dicendum est de propositionibus universalibus..

Et est primo sciendum quod propositiones universales sunt in multiplici differentia, secundum multitudinem signorum uni­versalium. Sunt enim aliqua signa universalia distributiva indiffe­renter tam pro substantia, quam pro accidente; sicut, omnis, qui­libet, nullus, quisque, uterque, neuter, et sic de aliis. Alia sunt distributiva pro accidente; ut qualibet, quotienscunque, et si forte sint aliqua alia talia. Sed ista distinctio potest intelligi bene, et male. Si enim intelligatur quod ly qualibet sit signum distributivum pro accidente, sicut ly omnis vel aliquod tale, pro substantia, et ac­cidente, falsum est, sicut patebit. Si autem intelligatur quod sit a­liquo modo distributivum; scilicet disjunctive sub disjunctione, vel co­pulatione inter species, vel aliquo modo tali, potest concedi. Alia po­nitur distinctio signorum universalium, quod quaedam sunt distribu­tiva pro partibus subjectivis, et quaedam pto partibus essentialibus, vel integralibus. Prima sunt, sicut omnis, nullus, uterque, neuter, et hujusmodi. Secunda sunt, sicut totus. Sed qualiter hoc debeat intelligi dicetur in sequentibus. Alia ponitur divisio signorum quod quaedam possunt distribuere pro quocunque, sicut omnis, nullus, et hujusmodi; quaedam pro duobus tantum, sicut neuter, et uter­que.

Primo ergo dicendum est de illis quae distribuunt pro substantia et accidente, et pro partibus subjectivis, et pro quocunque, sicut sunt talia, omnis, nullus, et hujusmodi; & de propositionibus universalibus [Page 161] in quibus talia ponuntur. Et est primo sciendum quod nullum signum per se significat aliquid, nec imponitur ad significandum aliquid deter­minate; sed sic instituitur, ut faciat illud cui additur stare pro omnibus suis significatis, & non pro aliquibus tantum; & ideo dicitur syncate­gorema. Et sic est de multis aliis, & universaliter de omnibus quae non possunt esse extrema propositionis per se sumpta; & hoc si sumatur sig­nificative ut prius dictum est.

Secundo sciendum est quod hoc signum omnis differt ab istis quilibet, unusquisque, quia hoc signum omnis non potest addi nisi termino con­similis casus; ita quod terminus cui additur, & signum sint consimilis casus; sicut bene dicitur, Omnis homo est animal, Socrates videt omnem hominem, Asinus est omnis hominis: sed illa signa quilibet, unus­quisque, possunt addi termino consimilis casus, & dissimilis scilicet ge­nitivi pluralis numeri. Unde bene dicitur, Quilibet homo currit, & Quilibet illorum currit. Et si quaeratur quae est causa istius diversi­tatis. Dicendum est quod istius, sicut etiam multorum aliorum, tam in Grammatica, quam in Logica, non est alia causa nisi voluntas instituen­tium & sic utentium.

Tertio ponendae sunt aliquae regulae communes istis signis Omnis qui­libet unusquisque, & si quae sint similia: & sunt communes multis pro­positionibus aequivalentibus propositionibus hypotheticis, sicut sunt illae, Homo est animal, Omne album currit, & hujusmodi; & etiam aliis non aequivalentibus hypotheticis, sicut sunt, Omnis Deus est, Omnis Angelus est, & hujusmodi. Est ergo primo sciendum quod ad veritatem talis universalis non requiritur quod subjectum & praedicatum sint idem re­aliter; sed requiritur quod praedicatum supponat pro omnibus illis pro quibus supponit subjectum, ita quod de illis verificatur: & si ita sit uni­versalis, est vera; nisi aliqua causa specialis impediat. Et hoc est quod communiter dicitur, quod ad veritatem universalis sufficit quod quae­libet singularis sit vera.

Ex hoc patet falsitas quorundam dictorum quae à quibusdam ponuntur. Unum est quod hoc signum omnis exigit tria appellata. Nam ponatut quod unus Angelus solus intelligat, & nullus homo; tunc haec est vera Omne intellectivum creatum est Angelus; & tamen non sunt tres de quibus verificetur hoc nomen intellectivum creatum. Quod autem ista sit vera probo, quia quaelibet singularis est vera: similiter praedicatum sup­ponit pro quolibet pro quo supponit subjectum, & verificatur de quo­cunque de quo subjectum verificatur, ergo est vera simpliciter. Simi­liter sint tantum duo homines, & illi sint albi; haec est vera Omnis homo est albus, quia nullam habet singularem falsam; & tamen non habet tria appellata.

Ex quo patet quod aliqui solvunt male hoc sophisma Omnis Phaenix est, dicentes istam est falsam eo quod ly omnis exigit tria appellata; & hanc est veram Aliqua Phaenix non est, eo quod Phaenix indifferenter [Page 162] supponit pro ente, & pro non ente. Quia quaero qualiter ly omnis exigit tria appellata? aut in rerum natura, & tunc haec est falsa Omne colo­ratum est, si esset tantum unum coloratum; quod non potest con­cedi, quia ejus contradictoria est falsa scilicet Aliquod coloratum non est, quia nullam singularem habet veram: nec potest concedi quod coloratum aequaliter supponit pro ente, & pro non ente; quia mani­festum est quod non supponit pro non ente, sicut nec praedicatur de non ente. Unde sicut haec est falsa Non ens est coloratum, ita haec est falsa Coloratum supponit pro non ente; quia dictum est prius quod nunquam terminus supponit pro aliquo pro quo non verificatur, & non nisi de quo verificatur. Si autem ly omnis exigit tria appellata, ita quod ter­minus cui additur supponat pro tribus; sic non est haec falsa Omnis Phaenix est, propter hoc quam tantum una Phaenix est; quia secundum illam opinonem Phaenix aequaliter supponit pro ente, & pro non ente; & non magis pro uno non ente, quam pro duobus; igitur pro tribus sup­ponit ad minus, & ita ly omnis habet haec tria appellata. Similiter s [...] Phaenix supponat aequaliter pro ente, & pro non ente; eadem ratione animal; & per consequens haec est falsa Omne animal est: quod alibi negatur. Et ideo dicendum est quod haec propositio Omnis Phaenix est, nec aliqua alia est falsa propter praedictam causam; nec sua contradi­ctoria propter praedictam causam est vera. Unde si nullus homo rideat nisi Socrates haec non est vera Aliquid ridens non est homo; imo est falsa, & per consequens sua contradictoria est vera Omne ridens est homo. Similiter si nullus homo sit albus nisi Socrates, haec erit falsa Aliquis homo abus non est; & per consequens haec erit vera Omnis homo albus est homo; & tamen non sunt tres albi homines. Nec valeret protervire quod illo posito illa non contradicunt, Omnis homo albus est homo; Aliquis homo albus non est homo; quia mutatio rei non va­riat formam propositionis; & per consequens non facit quod aliquae pro­positiones contradicant in uno tempore, & non in alio.

Ex istis etiam sequitur quod falsum est quod aliqui dicunt, quod si s [...] unum album tantum, & tantum unum nigrum, & tantum unum me­dium; quod quaelibet istarum est falsa. Omne album est. Et Omne nigrum est. Et Omne medium est. & negant istum syllogismum, Omne coloratum est. Omne album est coloratum. Igitur, Omne album est. Similiter posito quod nullus sit albus nisi unus homo, tunc negant istum syllo­gismum, Omne animal est. Omnis homo albus est animal. Ergo, Omnis homo albus est, dicentes quod esse aequivocatur. In primis enim ma­joribus, ut dicunt, accipitur Esse quod est operatio entis; & hoc est esse ejus quod est. In minoribus autem accipitur Esse habitudinis, sive consequentiae; cujusmodi esse est cum dicitur, Si est album est co­loratum. Istud est omnino irrationabiliter dictum, quia hoc est de­struere omnem formam syllogisticam; dicam enim quandocunque placet mihi, quod esse aequivocatur in propositionibus, & ad placitum assig­ [...]bo fallaciam aequivocationis in quocunque modo vel syllogismo. Si­militer [Page 163] sicut syllogismus tenet in omnibus terminis, ita tenet quantum­cunque res varietur.

Unde secundum Aristot. est hic bonus syllogismus, Omne coloratum est. Omne album est coloratum. Ergo, Omnem album est. Similiter iste syllogismus nunc est bonus de facto, Omne animal est homo. Omnis asinus est animal. Ergo, Omnis asinus est homo; quia quaelibet istorum regulatur per dici de omni, & certe qui negat tales syllogismos ipse non percipit quamcunque veritatem; ergo quamquam omnia alba corrum­pantur, & omnes asini, adhuc essent boni syllogismi, & regularentur per dici de omni tunc, sicut nunc. Et ideo distinctiones tales, quod esse vel est operatio entis; vel habitudinis, & consimiles sunt frivolae, & po­nuntur ab illis qui nesciunt distinguere inter propositionem categoricam, & conditionalem. Unde istae propositiones distinguuntur, Asinus est animal. Et Si asinus est, animal est, quia una est categorica, & alia hypothetica; nec convertuntur, sed una potest esse vera reliqua ex­istente falsa; sicut haec est modo vera Deus est non creans; & tamen ista conditionalis est falsa, Si Deus est, non creans est Deus. Similiter nulla potest inveniri ratio quare esse dicat habitudinem vel consequen­tiam in una propositione categorica, magis quam in alia; & ita vel semper, vel nunquam dicet habitudinem consequentiae in simili proposi­tione; & ita quaelibet erit convertibilis cum conditionali, vel nulla: sed nonnulla per istum; ergo quilibet, & per consequens isto casu posito haec est falsa Omne animal est homo; quia ista est falsa per eum, Si animal est, homo est; & ita in eodem passu manifeste dicit contradi­ctionem.

Ex praedictis etiam patet quod omnes tales de virtute sermonis sunt falsae, Omne animal est sanum, posito quod unus leo sit sanus, & unus [...]os, & unus homo, & sic de aliis. Similiter & ista Omne animal fuit in arca Noae, & sic de multis aliis; quia habent multas singulares falsas, nec praedicatum competit omnibus illis pro quibus supponit subjectum. Tamen quando ponuntur ab Authoribus debent glossari, quamvis de virtute sermonis sint falsae; sicut frequenter sermones authentici sunt falsi in sensu quem faciunt proprie loquendo; tamen veri sunt in sensu in quo fiunt; & hoc quia authores frequenter aequivoce, sive metaphorice, sive improprie loquuntur. Et ideo in expositionibus authoritatum Philo­sophorum principaliter est in initendum rationi, & processui eorum, & etiam intentioni, & non verbis, sicut sonant ad literam.

Et pro talibus Authoribus valet ista distinctio quae ponitur ab aliqui­bus, quod quando hoc signum omnis additum termino communi con­tinenti sub se multas species, quod potest fieri distributio pro singulis ge­nerum, vel pro generibus singulorum; sive pro partibus propinouis, sive remotis; sive pro partibus secundum speciem; sive pro partibus secundum numerum; sive pro speciebus, sive pro individuis, sive pro remotis spe­ciebus, vel propinquis. quae non debent intelligi de virtute sermonis, [Page 164] quia signum nunquam distribuit terminum nisi pro illis pro quibus ter­minus supponit: nunc autem dictum est quod talis terminus non sup­ponit nisi pro individuis. Et ideo ista distinctio debet sic intelligi; quod vel per tales propositiones denotatur praedicatum competere om­nibus individuis, et hoc est de virtute sermonis: vel denotatur conve­nire speciebus sumptis personaliter, hoc est, denotatur praedicatum prae­d. ca [...]i de qualibet specie particulariter sumpta, et non de qualibet spe­cie universaliter sumpta; et per consequens non denotatur competere omnibus individuis. Sed hoc non est de virtute sermonis, sicut se­cundum intellectum Aristot. per istam, Omae animal est sanum, de virtute sermonis denotatur, quod omnis homo est sanus, et quod omnis bos sit sanus, et sic de singulis. Aliter enim syllogismus regulatus per dici de omni in primo modo primae figurae, non valeret: scilicet Omne animal est sanum. Omnis homo est animal. Ergo, Omnis homo est sanus; qui tamen est optimus. Sed tamen secundum intellectum alicujus potest denotari quod valeat istas, Homo est sanus, Bos est sanus, et sic de aliis; ita quod sanum praedicetur de qualibet specie particulariter, vel in­definite; non tamen per se, sed pro individuo, quia nulla species est sana, sed tantum individuum. Sed iste sensus non habetur de virtute sermonis, et ideo in eodem sensu iste discursus non valet, Omne animal est sanum. Omnis homo est animal. Ergo, &c. Nec est inconveniens quod syllogismus qui de virtute sermonis est perfectus, secundum alicujus intellectum non sit bonus.

Secundo sciendum quod omnis propositio universalis in qua praedi­catum sumitur universaliter est falsa, sicut dictum est; si praedicatum et subjectum verificetur de pluribus contentis. Si autem praedicatur praecise de uno solo contento, et similiter subjectum, tunc posset esse propositio vera; sicut si non esset nisi unum animal, puta unus homo, haec esset vera Omnis homo est omne animal; similiter ista Omne animalest om­nis homo. Sed si essent plures homines vel plura animalia, tunc propo­sitio esset falsa; et ideo haec est falsa Omnis Phaenix est omne animal; haec autem est vera Omnis Phaenix est omnis Phaenix. Quando (que) tamen potest indefinita vel particularis esse vera in qua tenetur praedicatum universaliter, quamvis subjectum habeat multa supposita; sicut si non esset nisi unus homo, quamvis essent plura animalia, haec est vera Aliquod animal est omnis homo.

Tertio sciendum, quod hoc signum omnis quando accipitur in plurali numero potest accipi collective; vel distributive. Si tenetur distribu­tive, tunc denotatur quod praedicatum competat omnibus illis de quibus praedicatur vere subjectum; sicut per istam Omnes Apostoli Dei sunt duodecim, denotatur quod hoc praedicatum duodecim, vere dicatur de quolibet de quo vere praedicatur hoc subjectum Apostoli; et ita cum Petrus et Paulus sint Apostoli, sequitur quod Petrus et Paulus sint duodecim. Si autem tenetur collective, tunc non denotatur quod prae­dicatum [Page 165] competat cuilibet de quo vere dicitur subjectum; sed quod competat omnibus simul sumptis de quibus verificatur subjectum: unde denotatur quod isti Apostoli, demonstratis duodecim, vel omnes Apostoli sint duodecim.

CAP. V. Est de propositionibus nniversalibus de signis distributivis pro duobus.

COnsequenter determinandum est de signis distributivis, non pro quibuscunque, sed pro duobus tantum, cujusmodi sunt uter­que, et neuter. Et est sciendum quod ad veritatem talis re­quiritur quod praedicatum vere competat utrique illorum demonstra­torum, si sit affirmativa: vel negatur ab utroque, si sit negativa; sicut ad veritatem istius Uterque istorum currit, sufficit quod iste currat, et iste currat: et ad veritatem istius Neuter istorum cur­rit, requiritur et sufficit quod nec iste, nec iste currat. Et est sci­endum quod in hoc differt propositio universalis in qua ponitur hoc signum uterque ab illa in qua ponitur hoc signum omnis; quia nunquam potest talis universalis in qua ponitur hoc signum uterque à parte sub­jecti, esse vera ubi ponitur praedicatum universaliter sumptum, sive praedicatum sumatur cum hoc signo omnis, sive cum hoc signo uterque. Unde ista nullo modo potest est vera Uterque istorum est omnis homo, et Uterque istorum est uterque istorum, quibuscunque demonstratis: et haec tamen potest esse vera Omnis homo est omnis homo, et similiter ista Omne album est omne album, et Omne animal est omne animal; quia si esset tantum unus homo, vel tantum unum animal, vel tantum unum album esset vera. Et causa hujus diversitatis est. Quia hoc signum omnis potest addi termino habenti unum suppositum; sed ly uterque requirit semper duo supposita, sive duo demonstrata; et ideo si praedicatum non habet nisi unum suppositum, ista Uterque istorum est omnis homo, esset manifeste falsa propositio, quia in isto subjecto oportet quod duo de­monstrentur, et non duo homines, et quodcunque demonstretur mani­feste esset propositio falsa. et ita patet de omnibus aliis.

CAP. VI. Est de propositionibus ex signis distributivis pro partibus integralibus.

DE signo distributivo pro partibus integralibus, cujusmodi poni­tur hoc signum totus, est sciendum quod hoc signum totus, po­test aliquando sumi categorematice; vel syncategorematice.

Si sumatur categorematice, sic significat idem quod perfectum, vel com­positum ex omnibus suis partibus; & sic quantum ad veritatem sermonis tantum valet addere, quantum valet non addere. Unde quicquid dicitur de aliquo termino sūpto cum hoc signo totus categorematice sumpto, dicitur de illo sumpto sine hoc signo totus; sicut si totus Socrates currit, Socrates currit; & Si totus Homo est animal, homo est animal. Tamen pos­sit dici quod non convenienter additur nisi termino importanti aliquo modo aliquod compositum; ideo forte non potest dici Totus Deus vi­detur, quia hoc videtur importare Deum componi ex partibus; & tunc non valet consequentia à termino sumpto sine toto ad terminum sump­tum cum toto; sicut non sequitur, Deus videtur, ergo Totus Deus videtur; quia tunc in consequente importaretur Deus componi ex par­tibus distinctis.

Si autem ly totus tenetur syncategorematice, sic est unum signum distributivum pro partibus integralibus, imo pro partibus proprie dictis importatis per terminum cui additur; ut ista propositio, Totus Socra­tes est minor Socrate, aequivalet isti, Quaelibet pars Socratis est mi­nor Socrate; & ista, Totus Socrates currit, aequivalet isti, Quae­libet pars Socratis currit. Et tunc quaelibet talis propositio non pos­set esse vera nisi praedicatum conveniret cuilibet parti ipsius totius im­portati per terminum cui additur; & tunc totus est proprie sig­num, & dicitur distribuere pro partibus integralibus.

Alia vero signa distribuunt pro partibus subjectivis; quod est sic in­telligendum, quod alia signa distribuunt pro partibus contentis sub ter­mino quae non sunt proprie partes illius termini, sed tantum large & extensive capiendo partes. Sed hoc signum totus distribuit pro partibus proprie loquendo de partibus, sive sint pattes ejusdem rationis, sive al­terius, & hoc pro partibus illius quod importatur per terminum cui ad­ditur hoc signum totus; sicut in ista, Totus Socrates est pars Socra­tis, sic distribuit pro qualibet parte Socratis: scilicet pro materia & forma, & pro manibus, & pro pedibus, & sic de omnibus aliis.

Veruntamen est sciendum quod aliquando, sive ex usu, sive ex vir­tute sermonis, vel ex beneplacito utentis, totùs, tantum distribuit pro partibus integralibus; non pro essentialibus, cujusmodi sunt ma­teria [Page 167] & forma: quandoque autem distribuit pro omnibus partibus, sive sunt essentiales, sive integrales, sive qualescunque sunt.

De signis autem quae sunt distributiva accidentium est sciendum, cu­jusmodi sunt talia, quamlibet, qualecunque, & quantumlibet & hu­jusmodi; non sunt proprie signa sed sunt aequivalentia uni composi­to ex aliis signis. Sicut quantumlibet, idem est quod habens de omni specie quantitatis aliquam quantitatem; & ideo convenienter sibi ad­ditur aliud signum scilicet Quilibet, quantustibet currit; sicut conveni­enter dicitur, Quilibet habens de omni specie quantitatis aliquam quantitatem currit; & tunc patet quod requiritur ad veritatem talis propositionis. Ista autem signa non sunt multum usitata in Theologia, ideo pertranseo de eis.

CAP. VII. Est de veritate propositionum de praeterito & futuro.

QUuarto videndum est de prositionibus de praeterito & futuro. Pro quo sciendum est, quod quaelibet propositio de praeterito vel futuro, in qua subjicitur terminus communis vel pronomen demonstrativum cum termino communi, vel termino discreto est di­stinguenda; eo quod subjectum potest supponere pro eo quod est, vel pro eo quod fuit si sit propositio de praeterito; aut pro eo quod est, vel pro eo quod erit si sit propositio de futuro. Et sive sic; sive sic, si pro­positio sit affirmativa, requiritur quod praedicatur sub propria forma, hoc est ipsum praedicatum praedicetur de eo pro quo supponit subjectum; ita quod propositio in qua praedicatur praedicatum de pronomine demon­strante illud pro quo subjectum supponit, aliquando fuerit vera si sit propositio de praeterito; vel quod aliquando erit vera si sit propositio de futuro.

Verbi gratia si illa propositio sit vera, Album fuit Socrates, & si al­bum supponat pro eo quod est album, non requitur quod haec aliquando fuerit vera Album est Socrates; sed requiritur quod haec fuerit vera Hoc est Socrates, demonstrando illud pro quo supponit subjectum in ista, Album fuit Socrates. Unde si Socrates nunc primo sit albus, haec est vera Album fuit Socrates, accipiendo subjectum pro eo quod est; & tamen haec nunquam fuit vera, Album est Socrates; sed haec fuit vera Hoc est Socrates, demonstrando Socratem qui nunc est albus: Et quia in illa, Album fuit Socrate, s album supponit pro Socrate, ideo haec modo est vera. Similiter illa est modo vera, Creans ab aeterno fuit Deus; & tamen haec non fuit vera, Ab aeterno creans est Deus; sed illa ab aeterno fuit vera, vel fuisset vera, si fuisset formata, Hoc est Deus, demonstrando illud pro quo subjectum, ut pote creans, supponit in illa, Creans ab aeterno fuit Deus. Similiter illa est vera, [Page 168] Puer erit; & tamen haec nunquam erit vera, Puer est senex; sed illa erit vera, Ille est senex, demonstrando illum qui modo est puer. & ita est de aliis.

Unde illa est differentia inter propositiones de praesenti, & proposi­tiones de praeterito, & futuro; quod praedicatum in propositione de praesenti stat eodem modo quo stat subjectum, nisi aliquod additum im­pediat. Sed in propositione de praeterito, & futuro est variatio, quia praedicatum non tantum supponit pro illo vel illis pro quo vel quibus verificatur in propositionibus de praeterito vel futuro: quia ad hoc quod talis propositio sit vera non sufficit quod illud de quo praedicatum verifi­catur, sive per verbum de praesenti, sive per verbum de futuro, sit illud pro quo subjectum supponit; sed requiritur quod ipsum praedica­tum verificetur de illo pro quo subjectum supponit, secundum quod de­notatur per illam propositionem. Sicut supposito quod Socrates sit modo albus, vel fuerit per totum diem hodiernum albus & non ante; tunc haec est falsa, Socrates fuit heri albus, & tamen album vere praedi­catur de Socrate, & tamen heri non praedicatur de Socrate; ideo haec est modo falsa de praeterito Socrates fuit heri albus.

Similiter si Socrates nuc primo sit albus, haec est falsa Socrates fu­it albus; tamen Socrates fuit illud de quo modo album praedicatur; quia tamen haec non fuit vera, Socrates est albus, ideo haec est modo falsa Socrates fuit albus, & hoc quia praedicatum appelllat suam for­mam modo praeexposito: sed subjectum non sic appellat, quia ad veri­tatem propositionis de praeterito non semper requiritur quod aliqua praedicatio in qua ponitur verbum de praesenti, vel illud pro quo sup­ponit praedicatum de ipso subjecto fuit vera; sicut si Socrates nunc pri­mo fuerit albus, tunc est haec vera Album fuit Socrates. Tamen nulla propositio de praesenti in qua ponitur hoc praedicatum Socrates vel illud pro quo supponit praedicatum de hoc subjecto album, fuit prius unquam vera; quia haec nunquam fuit prius vera Album est So­crates. vel Album est hoc. demonstrando illud pro quo praedicatum in illa Album fuit Socrates, supponit: aliqua tamen propositio in qua praedicatur Socrates de pronomine demonstrante illud praecise pro quo subjectum supponit in ista Album fuit Socrates, fuit vera; nam in ista Album fuit Socrates, ly album hic supponit pro Socrate qui nunc est albus, & haec prius fuit vera Hoc est Socrates, demonstrando Socratem.

Ex istis Patet quod haec est concedenda Creans semper fuit Deus, quia semper propositio in qua praedicatur Deus de pronomine demon­strante illud pro quo supponit creans in ista Creans semper fuit Deus, semper fuit vera, vel fuisset si fuisset formata. Nam haec semper fuit vera Hoc est Deus; haec tamen non fuit semper vera, Creans est Deus, quia ante creationem mundi fuit falsa: sed ista Deus semper fuit creans, est simpliciter falsa propter causam dictam. Et ita est de multis aliis consimilibus. & sicut dictum est de propositionibus de praeterito, pro­portionabiliter dicendum est de propositionibus de futuro.

CAP. VIII. Est de veritate propositionum de terminis obliquis.

QUia autem quae dicta sunt non sufficiunt ad cognoscendum quando propositio, cujus alterum extremum est terminus obliquus, est vera vel falsa; ideo circa hoc oportet habere regulas speciales, & sunt hic utiles regulae grammaticales de quibus breviter me expediam.

Unde sciendum, quod sicut in propositione affirmativa cujus uterque terminus est rectus, ad propositionis veritatem requiritur quod subje­ctum & praedicatum supponant pro eodem; ita ad veritatem proposi­tionis cujus alterum extremum est terminus obliquus, requiritur quod subjectum & praedicatum non supponant pro eodem, vel saltem non pro omni eodem; aliquando tamen possunt supponere pro eodem secundum diversitatem verborum, & regiminis casus obliqui. Unde quando ob­liquus casus regitur ex vi possessionis, ad veritatem talis propositionis re­quiritur quod subjectum & praedicatum supponant pro distinctis, quam­vis hoc semper non sufficiat; & ideo haec est falsa Socrates est Socratis, tamen haec poterit esse vera Aliquis asiaus est Socratis, & sicut est in illo obliquo casu, ita est in multis aliis.

Aliquando poterit propositio esse vera non obstante quod subjectum & praedicatum supponant pro eodem, sive non obstante quod rectus & obli­quus supponant pro eodem: sicut haec est vera, Socrates videt Socratem. Et sic potest contingere de multis aliis, nec est facile in his gener [...]lem regulam, & certam dare.

CAP. IX. Est de veritate propositionum modalium.

POst propositiones de inesse dicendum est de propositionibus moda­libus. Et primo sciendum quod aliquando dicitur propositio de modo, quia accipitur dictum talis propositionis cum tali modo; sicut patet de istis Omnem hominem esse animal est necessarium, Ho­minem currere est contingens, Omnem hominem esse coloratum est ve­rum, Omnem hominem esse animal est per se, primo modo dicendi per se, Omne necessarium esse verum est scitum, Socratem currere est ignotum, & sic de aliis. Alia autem dicitur propositio modalis in qua ponitur modus sine tali dicto propositionis.

Propositio modalis primo modo dicta semper est distinguenda se­cundum compositionem & divisionem; & in sensu compesito denotatur [Page 170] semper quod talis modus verificatur de propositione illius dicti; sicat per istam Omnem hominem esse animal est necessarium, denotatur quod ille modus necessarium, verificatur de illa propositione Omnis homo est animal, cujus dictum est hoc quod dicitur Omnem hominem est animal: quia dictum propositionis dicitur quando termini propositionis accipi­untur in accusativo casu, & verbum in modo infinitivo. Sed sensus divisus talis propositionis semper aequivalet tali propositioni acceptae cum modo sine tali dicto; sicut in ista Omnem hominem esse animal est no­cessarium, in sensu divisio aequivalet isti Omnis homo de necessitate, vel necessario est animal. Similiter ista in sensu diviso Socratesm esse ani­mal est scitum, aequivalet isti Socrates scitur esse animal, & sic de aliis. Unde de talibus modalibus acceptis in sensu composito, Primo aliqua pauca sunt dicenda: Secundo de aliis.

Primo igitur sciendum, quod sicut dictum est, quod semper per tales propositiones denotatur quod talis modus verificatur de tota propositione correspondente dicto. Ex quo sequuntur aliqua, Quod talis universalis de necessario poterit esse necessaria & vera; quamvis tamen quaelibet ejus singularis sit contingens vel falsa: sicut haec est vera & necessaria in sensu composito Omne verum contingens esse verum est necessarium▪ & tamen quaelibet singularis est falsa: nam haec est falsa Hoc verum contingens esse verum est necessarium, quocunque demonstrato; quia hoc verum contingens potest esse falsum; & per consequens nullo modo est necessaria, quod tamen denotatur per talem singularem. Similiter haec est vera & necessaria Omne falsum contingens esse falsum est ne­cessarium; & tamen quaelibet ejus singularis est falsa, sicut patet in­ductive. Similiter aliquando est talis propositio universalis impossi­bilis; & tamen quaelibet singularis est possibilis & contingens; sicut pater de ista Utrumque istorum esse verum est verum, demonstratis duo­bus contradictoriis contingentibus. Similiter patet de ista Quodlibet istorum esse verum est verum, demonstratis omnibus futuris falsis con­tingentibus; tamen quaelibet singularis est contingens.

Sed ad ista omnia potest dici quod nulla talis propositio est univer­salis, sed quaelibet talis est singularis; quia in omni tali subjicitur una propositio singularis, vel aliquod supponens pro propositione singulari. Dicendum est ad hoc, quod sive proprie, sive de virtute sermonis lo­quendo talis propositio sit universalis, vel particularis, sive quaelibet est singularis, non est multum curandum ad praesens; quia saltem Aristot. vocabat tales propositiones particulares & universales, sicut postea ostendetur; & illo modo loquor in proposito. Utrum autem Aristot. loquitur ex intentione; sive stricte & proprie non multum curo. Et dico quod propositio tunc dicitur universalis, quando subjicitur dictum propositionis universalis, respectu compositionis minus prin­cipalis; ita tamen quod respectu compositionis minus principalis sub­jicitur terminus communis cum signo universali: sicut in ista Omnem [Page 171] hominem esse animal est necessarium, hoc totum Omnem hominem esse animal, subjicitur respectu verbi indicativi, quod est ly est; & tamen respectu compositionis infinitivi modi sc. ly esse, supponit hic terminus ho­mo cum signo universali; & hoc sufficit ad propositionem universalem. Et ideo qui vult tenere quod tales sunt proprie universales, potest le­viter dicere, quod sufficit quod terminus communis subjiciatur respectu verbi infinitivi modi.

Ex istis patet quod sufficit scire quid requiritur ad veritatem talium propositionum, in sciendo quid requiritur ad hoc quod aliqua propositio sit necessaria, & ad hoc quod sit contingens; vel vera, vel impossi­bilis: vel scita, vel ignota, vel credita; & sic de aliis, de quibus om­nibus nimis longum esset pertractare. Tamen de propositione necessaria sciendum est, quod propositio non dicitur propositio necessaria, quia semper sit vera; sed quia est vera si sit, & non potest esse falsa. Sicut propositio ista in mente Deus est, est necessaria; non quia semper sit vera, quia si non est, non est vera: sed si sit, est vera, & non potest esse falsa. Similiter haec propositio in voce Deus est, est necessaria; & tamen non semper est, nec fuit vera; quia quando non est, non est vera vel falsa: si autem sit prolata est vera, & non potest esse falsa, nisi terminus aliter instituatur ad significandum. Et proportionabiliter de­bet dici de propositione impossibili, Quod est illa quae si sit est falsa, & non potest esse vera; non tamen est falsa nisi sit propositio. Et ita pro­portionabiliter debet dici de propositionibus contingentibus & possi­bilibus. Sed ad hoc quod propositio sit scita, & credita, & sic de aliis requiritur plus; sed quid requiritur pertinet ad librum posteriorum.

CAP. X. Est de veritate propositionum modalium sine dicto.

CIrca propositiones modales sine dicto propositionis, quae omnino aequivalent propositionibus sumptis cum dicto in sensu divisionis, est dicendum. Et est sciendum quod tales non convertuntur cum primis; imo potest una illarum esse vera sine alia, & è converso: sicut, secundum viam Aristot. haec est vera in sensu compositionis, Om­nem hominem esse animal est necessarium; & tamen haec est falsa Omnis homo de necessitate est animal. Similiter secundum viam A­ristot. haec est vera Omnē verum esse verum est necessarium; & tamen haec est falsa Omne verum necessario est verum; & ita de multis aliis.

Propter quod est sciendum, quod ad veritatem talium propositionum requiritur quod praedicatum sub propria forma competat illi pro quo subjectum supponit; ita scilicet quod modus expressus in tali proposi­tione, [Page 172] vere praedicetur de tali propositione de inesse, in qua ipsummet praedicatum praedicatur de pronomine demonstrante illud pro quo sub­jectum supponit. Proportionabiliter, sicut dictum est de propositionibus de praesenti, ita dicendum est de propositionibus de praeterito & de fu­turo; sicut ad veritatem istius Omne verum de necessitate est verum, requiritur quod quaelibet propositio sit vera in qua hoc praedicatum ve­rum praedicatur cum modo necessitatis de quodlibet pro quo hoc sub­jectum verum supponit; puta quod quaelibet talis sit vera Necessario hoc est verum, demonstrato quocunque pro quo, hoc, subjectum sup­ponit: Et quia non quaelibet talis est vera, ideo haec est simpliciter falsa Omne verum de necessitate est verum.

Similiter per istam Creans potest non esse Deus, non denotatur quod haec si [...] possibilis Creans non est Deus, quia tunc haec esset vera de pos­sibili; sed denotatur quod haec sit possibilis Hoc non est Deus, de­monstrato illo pro quo creans supponit in ista Creans potest non esse Deus: & ista est simpliciter impossibilis, quia creans in ista Creans potest non esse Deus, supponit pro Deo; & certe haec est impossibi­lis Hoc non est Deus demonstrato Deo. Similiter per istam Creans necessario est Deus, denotatur quod haec sit necessaria Hoc est Deus, demonstrato illo pro quo supponit creans in praedicta propositione de necessario: & hoc est verum; & ideo illa propositio de necessario est vera, non tamen necessaria, sed est contingenter vera; quia posito quod De­us cessaret creare, tunc esset falsa; sicut sua de inesse est falsa, haec scilicet, Creans est Deus: nec est aliquod inconveniens quod propositio de necessario sit contingenter vera, sicut in exemplo praedicto. Et sicut propositio vera de necessario potest esse contingens; ita propositio de per se potest esse vera per accidens, & contingens: sicut haec est vera Creans per se est Deus, & tamen est per accidens vera, & contingen­ter &; ita est de multis aliis,

Tamen non obstante quod tales sint verae; tamen tales sunt falsae, Deus necessario est creans; & tales verae, Deus contingenter est cre­ans, Deus potest non esse creans, Deus potest esse non creans, & hujusmodi; & hoc quia nulla propositio in qua praedicatur hoc praedica­tum creans de pronomine demonstrante illud pro quo hic terminus Deus supponit est necessaria; sed contingens, quia quaelibet talis est contin­gens, sc. Hoc est creans demonstrando Deum, Hoc est non creans.

Similiter dicendum est de talibus propositionibus, Deus potest as­sumere suppositum humanum, Deus potest uniri supposito humano, Deus potest se solo facere actum meritorium, Deus potest facere al­bum siae albedine, & hujusmodi; quae omnes sunt falsae, quia quae­libet propositio in qua praedicatur aliquid praedicatum praedictorum de pronomine demonstrante illud pro quo subjectum supponit est simplici­ter impossibilis; sicut ista, Suppositum est assumptum. Nam sequitur Sup­positum est assumptum, igitur Suppositum unitur alteri; & ultra, igi­tur, [Page 173] Suppositum non est suppositum; & tamen implicatur esse supposi­tum: igitur haec est impossibilis, Suppositum est assumptum. Simili­ter haec est impossibilis Hoc est unitum supposito, demonstrato Deo, & ista similiter, Deus facit se solo actum meritorium; quia sequitur; Deus facit se solo actum meritorium, ergo Actus meritorius fit à solo Deo; & per consequens non fit à voluntate, cujus est; & ultra, igi­tur Non est actus meritorius.

Et tamen hoc non obstante, nisi aliquis modus Logicalis vel Gram­maticalis impediat, istae sunt verae, Suppositum potest assumi à verbo, Suppositum potest uniri verbo, Actus meritorius potest fieri à solo Deo; quia per nullam istarū denotatur nisi quod propositio in qua praedicatur praedicatum de pronomine demonstrante illud pro quo subjectum suppo­nit sit possibilis: & hoc est verum. Nam in ista pr [...]positione Suppositum potest assumi à verbo, hoc subjectum suppositum supponit pro natura humana; quia natura humana ex eo quod non dependet, nec innititur alteri vere est modo suppositum; & ita suppositum supponit pro hac natura; sicut in illa Album currit, album vere supponit pro Socrate si Socrates sit albus: sed demonstrando illam naturam humanam, haec propositio est possibilis Hoc est assumptum à divino supposito; ergo haec est vera Suppositum potest assumi; sicut haec est vera Album potest esse nigrum. Similiter omnes illae sunt verae sub eodem sensu, Homo potest assumi, Causatum ab agente creato potest causari à solo Deo, Visum à Socra­te & à Platone potest videri à solo Socrate, & hujusmodi; & ta­men illae sunt impossibiles, Homo est assumptus, Causatum ab agen­te creato causatur à solo Deo, Visum à Socrate & à Platone vide­tur â solo Socrate; & sic de aliis.

Secundo notandum quod tales propositiones de modo consimiliter se habent ad suas singulares, sicut propositiones de inesse; & ideo impos­sibile est quod talis universalis sit vera, vel falsa, vel contingens, vel necessaria; nisi quaelibet singularis sit necessaria, vel contingens. Si­militer sicut propositio de inesse potest esse impossibilis non obstante quod quaelibet singularis sit possibilis; sicut patet de ista Utrumque il­lorum est verum, demonstrantis duobus contradictoriis contingenti­bus: sic aliquando, quamvis raro, potest universalis de modo esse im­possibilis; & quaelibet singularis possibilis, sicut patet de ista Utrum­que illorum necessario est verum, demonstratis istis Socrates fuit in A, Socrates non fuit in A, haec Universalis est impossibilis; & quae libet singularis est possibilis. Nam est haec possibilis Haec est necessario vera, Socrates fuit in A; & similiter alia est possibilis.

Praedicta etiam sunt intelligenda de aliis propositionibus modalibus, sicut de istis, Omnis homo scitur à te esse animal; num ad veritatem illius requiritur quod quaelibet talis sit vera, Ista est scita à te, Ille ho­mo est animal, & ille homo est animal, & sic de singulis; & ideo haec est falsa de virtute sermonis Omnis homo scitur à te esse animal; [Page 174] & similiter haec est falsa Omnis homo ignoratur à te esse animal, & ita de multis aliis.

CAP. XI. Est de propositionibus aequivalentibus propositionibus hy­pothetieis.

DIcto de propositionibus categoricis quasi simplicibus, dicendum est de propositionibus aequivalentibus propositionibus hypotheti­cis. Et est sciendum quod quaelibet categorica ex qua sequun­tur plures propositiones categoricae tanquam exponentes eam, hoc est, ex­primentes quid illa propositio de sua forma importat, potest dici propo­sitio aequivalens propositioni hypotheticae. Hujusmodi sunt sicut dictum est prius, propositiones exclusivae, exceptivae, & reduplicativae; & hu­jusmodi sunt etiam omnes in quibus ponuntur termini connotativi & re­lativi; sicut sunt illae, Aliquod album currit, Omne▪ album est corpus, Omne agens producit aliquid, Omnis quantitas est in loco, Omnis similitudo est qualitas, & hujusmodi. Ideo de istis Primo est dicen­dum. Secundo de reduplicativis. Tertio de exclusivis. Et Quarto de exceptivis. Et Postea de aliis propositionibus etiam aequivalentibus hypotheticis.

Circa primum sciendum est quod ille terminus proprie dicitur conno­tativus vel relativus qui habet quid nominis, hoc est, definitionem exprimentem quid nominis; ita quod non potest sciri quid nominis ipsius, nisi habendo orationem quae significat aliquid primario; & aliud secun­dario; sicu [...]pate [...] de istis, album, calidum; nam desinitio albi ex­primens quid nominis est, habens albedinem, vel formatum albedi­ne, ita quod album supponit pro aliquo quod est significatum vel consig­nificatum ipsius; & aliquid significat vel consignificat, pro quo tamen supponere non potest, neque distribui, etiam si distribuatur signo uni­versali, & hoc virtute significationis vel distributionis. Et ita Quando aliquid per aliquem terminum connotatur vel consignificatur, pro quo tamen talis terminus supponere non potest, quia de tali non verificatur, Semper talis terminus vel est connotativus, vel relativus. ut ille termi­nus album, secundum unam opinionem significat principaliter albedi­nem; tamen non supponit pro albedine, sicut nec verificatur de albedi­ne, nam haec est falsa Albedo est alba; & ideo ille terminus album est connotativus vel relativus. Similiter, creans significat vel consig­nificat creaturam pro qua non supponit, quia haec est falsa Creatur [...] est creans; ideo ille terminus creans est relativus vel connotativus. Si­militer est de simo, cavo, & quantitate, & hujusmodi, secun­dum Aristot. Omnia enim ista connotant vel important aliquo modo [Page 175] aliqua pro quibus non supponunt, quantitas enim importat unam partem distantem loco & situ ab alia; & tamen pro tali parte, vel tali situ, vel loco non supponit; si tamen supponit hoc accidit pro tanto quod quae­libet pars quantitatis est quanta. Quae autem sit propria differentia inter nomen relativum & connotativum alias forte dicetur. Istis sup­positis sciendum est quod quaelibet propositio quae habet talem ter­minum, est habens exponentes exprimentes quid importatur per talem propositionem. Sed diversae propositiones habent diversas exponentes propter diversos terminos connotativos vel relativos; ideo sufficit dicere de aliquibus, ut per illas sciri possit proportionabiliter de aliis, quomodo expo [...]untur.

Unde sciendum est quod quandocunque ponitur in propositione con­cretum cui correspondet abstractum importans rem informantem aliam rem, semper ad veritatem talis propositionis requiruntur duae propositiones quae possunt vocari exponentes ejus; & un [...] debet esse in recto, & alia in obliquo▪ Sicut ad veritatem istius Socrates est albus, requiritur quod haec sit vera Socrates est, & quod haec sit vera Socrati inest albedo; similiter ad veritatem istius Album currit, requiruntur illae duae, Ali­quid currit, & Illud habet albedinem; & ita est de aliis. Similiter quando ponitur aliquod relativum in propositione, requiritur veritas plurium propositionum; sicut ad veritatem istius Socrates est similis Platoni, requiritur quod Socrates habeat aliquam qualitatem, & quod qualitatem ejusdem rationis habeat Plato. Unde ex hoc quod Socrates est albus, & similiter Plato, sine omni addito sequitur quod Socrates est similis Platoni. Similiter ad veritatem istius Homo est quantitas, requiritur quod homo habeat partes, & quod una pars distinguatur ab alia loco & situ.

Sed dubitari potest an quaelibet propositio universalis habeat tales ex­ponentes. Videtur quod sic, quia quaelibet talis habet plures singulares. Dicendum est quod propositio universalis in qua ponitur hoc signum uterque, vel neuter, de virtute sermonis aequivalet propositioni hypo­theticae; sed illa in qua ponitur omne, vel nullus, vel quilibet, non sic▪ quia quamvis habeat multas singulares, tamen hoc non est necessarium; quia sicut demonstratum est prius, haec est vera Omnis Phaenix est, quamvis non sit nisi una Phaenix. Proportionabiliter debet dici de istis propositionibus, Nasus est simus, Homo est similitudo, Homo est caus [...]; & universaliter ubi connotativa vel relativa ponuntur. Idem eti­am potest dici de nominibus collectivis cujusmodi sunt, numerus, tempus, motus, populus, exercitus, & hujusmodi▪ quia talia requirunt veritatem plurium propositionum.

Unde est sciendum, secundum opinionem Aristot. quod nullus talis terminus, nec connotativus, nec relativus, nec collectivus, nec nega­tivus praedicatur per se, vel in quid de pronomine demonstrante aliquam rem per se unam▪ tamen aliqua istorum, vel omnia sunt species, & [Page 176] per se in genere; sicut numerus est per se in genere quantitatis. Et se­cundum opinionem Aristot. praedicantur per se de pronomine demon­strativo sumpto cum termino communi: unde sicut haec est per se & in quid, Socrates est homo; ita haec erit per se & in quid, Hic numerus est numerus. Et similiter est de istis, Ista similitudo est similitudo, Ille motus est motus; & ita de aliis. Tamen intelligendum est quod pro­prie & stricte accipiendo praedicari per se & in quid, quod scilicet est necessario praedicabile; sic nulla talis species, homo, asinus, numerus, & hujusmodi praedicantur in quid, & de per se de aliquo, maxime in propositione de in [...]s [...]e, & de praesenti; & hoc quia nulla talis est ne­cessaria, Socrates est homo, Asiaus est asinus, Iste numerus est numerus, Iste motus est motus, & hujusmodi. Sed accipiendo large praedicari in quid, & per se, quando scilicet praedicatum non connotat aliquod ex­trinsecum, nisi quod connotatur per subjectum; sic tales propositiones sunt per se, & in quid, Iste homo est homo, Iste asinus est asinus, Ist [...] similitudo est similitudo; & sic de aliis. Simpliciter ergo dicendum est quod ubicunque ponitur terminus connotativus, vel relativus, vel collectivus, quaelibet talis propositio aequivalet alicui propositioni hypo­theticae, & p [...]test exponi per tales exponentes.

Et de talibus propositionibus sunt etiam omnes propositiones in qui­bus ponitur hoc v [...]rbum incipit, vel desinit; similiter etiam ubi ponitur casus abl [...]tivus absolutus; & ubi ponitur numerus pluralis; & sic de multis aliis de quibus foret modo longum pertractare.

CAP. XII. De propositionibus in quibus ponuntur termini privativi, & infiniti.

NOn solum autem propositiones in quibus ponuntur termini con­notativi vel relativi affirmativi aequivalent propositionibus hy­potheticis; sed etiam propositiones in quibus ponuntur termini connotativi privativi & infiniti, sunt aequivalentes propositionibus hypothecis. Et etiam omnes tales sunt vere connotativi, eo quod in eorum definitionibus exprimentibus quid nominis debet poni aliquid in recto, & aliquid in obliquo; vel in recto cum negatione praecedente; puta definitio hujus nominis materiale est ista, Aliquid non habens materiam; & definitio istius termini caecum est ista, Aliquid carens visu, quod natum est habere visum; & definitio istius termini non homo, est ista, Aliquid quod non est homo; & sic de aliis. Et ideo quilibet talis terminus est vere connot ativus, quamvis non quilibet talis terminus [...]t relativus; eo quod talis terminus aliquando potest de aliquo verifi­cari, quamvis terminus obliquus non posset vere & convenienter sibi addi. [Page 177] Sicut quod Angelus est immaterialis; & tamen non oportet quod ali­cujus sit immaterialis, vel alicui immaterialis, & sic de aliis. Quaelibet autem talis propositio in qua ponitur talis terminus, du [...]s ad minus habet exponentes, & aliquando plures; quod faciliter patet vi [...]endo defi­nitionem exprimentem quid nominis ipsius termini.

Unde quaelibet propositio in qua ponitur terminus infinitus duas habet exponentes; unam affirmativam in qua ille terminus aliquid in singu­lari vel plurali, vel aliquis alius terminus aequivalens tali subjicitur, vel praedicatur. Unde ista Asinus est non homo, aequivalet isti Asinus est aliquid, & Asinus non est homo. Similiter ista Angelus est im­materialis, aequivalet isti Angelus aliquid est & Non habet materiam. Et hoc intelligendum quando talis terminus nihil significat negative, nisi quod terminus oppositus significat affirmative; quod dico ad ex­cludendum istam instantiam, quod illa copulativa, Essentia divina est aliquid, & non est genita, non aequivalet isti Essentia divina est inge­nita. Ex isto patet quod ista de virtute sermonis est neganda Chimaera est non homo; quia habet unam exponentem falsam, scilicet istam Chi­maera est aliquid. Similiter si nullus homo sit albus, haec est neganda de virtute sermonis Homo albus non est homo; quia aliqua exponens est falsa, scilicet Homo albus est aliquid.

Si dicatur quod alterum contradictoriorum dicitur de quolibet. Si igi­tur haec est falsa, Chimaera est non homo; haec erit vera, Chimaera est homo. Dicendum est secundum Aristot. intentionem, quod non de quo­libet termino significative sumpto dicitur alterum contradictoriorum; sicut de hoc nomine Chimaera significative sumpto, nec dicitur homo, nec non homo: tamen de omni termino significative sumpto, non in­cludente aequivalenter aliquod syncategorema, vel aliquam aliam deter­minationem de quo praedicatur vere ens vel aliquid, dicitur alterum contradictoriorum. Unde si haec esset vera, Chimaera est aliquid; al­tera illarum esset vera, Chimaera est homo, Chimaera est non homo. Et ideo concedendum est quod non de quolibet significative sumpto dicitur alterum contradictoriorum; & tamen hoc non obstante de quolibet tali quodlibet ens vere affirmatur, vel vere negatur: & hoc intendit Aristot. quando dicit, De quolibet affirmatio vel negatio, de nullo eorum ambo.

Unde quamvis nec homo, nec non homo, dicatur de Chimaera; Homo tamen vere affirmatur, vel vere negatur de Chimaera. Unde altera illarum est vera, Chimaera est homo, Chimaera non est homo. Et sic de istis, Homo albus est homo, Homo albus non est homo, Homo albus est non homo, Homo albus non est non homo. Quod autem neutra istarum est vera, Homo albus est homo, Homo albus est non homo, posito quod nullus homo sit albus, potest sic ostendi. Nam si haec sit vera Homo albus est non homo, cum sit affirmativa, oportet quod subjectum suppo­nat pro aliquo: quo dato, quaero pro quo supponit. Nec pro voce, nec pro [Page 178] conceptu, cum supponat significative, & non materialiter vel simpliciter; ergo supponit pro aliquo, & per consequens ille terminus homo albus, significative sumptus praedicaretur de pronomine demonstrante illud pro quo supponit; & per consequens haec esset vera, Homo est homo albus, quod est manifeste falsum. Quia si sit vera, aut demonstratur ens; aut non ens. Si ens, ergo Aliquod ens esset homo albus; quod est contra positum. Si sit non ens, igitur aliquod non ens esset homo albus, & per consequens esset album; quod est manifeste falsum. Et ita patet quod haec est falsa Homo albus est non homo, si nullus homo sit albus: & per eandem rationem possunt probari consimiles esse falsae.

CAP. XIII. De propositionibus in quibus ponuntur termini privativi non aequivalentes terminis infinitis.

QUamvis propositiones in quibus ponuntur termini infiniti, vel eis aequivalentes, non habeant nisi duas exponentes; tamen proposi­tiones affirmativae in quibus ponuntur termini privativi, qui non sunt aequivalentes terminis infinitis, plures habent exponentes quam duas. Unde ista Iste est caecus, habet istas exponentes, Iste est aliquid, Iste est natus videre, & Iste nunquam poterit videre.

De talibus autem non potest dari certa regula, quia secundum varie­tatem terminorum talium propositiones in quibus ponuntur diversi­mode debent exponi. Unde ista Socrates est caecus, habet illas expo­nentes quae dictae sunt; ista autem propositio, Socrates est fatuus, habet istas, Socrates est aliquid, Socrates non habet sapientiam quam oportet habere; cum hoc tamen stat quod potest habere sapientiam. Unde ista stant simul, Socrates est fatuus vel insipiens, & Socrates per naturam potest esse sapiens; sed ista non stant simul, Socrates est caecus, & Socrates per naturam potest esse videns. Et ita patet quod alias exponentes habet una propositio, quam alia propositio; & tamen in utraque ponitur terminus privativus. Quomedo autem tales pro­positiones debent exponi, faciliter potest videri si accipiantur defini­tiones exprimentes quid nominis ipsorum relativorum privativorum, & ex [...]is formando exponentes.

CAP. XIV. De propositionibus in quibus ponuntur termini ficti.

SIcut propositiones in quibus ponuntur termini negativi & privativi habent plures exponentes; ita propositiones ex quibus vel in quibus ponuntur figmenta, hoc est, in quibus ponuntur termini ficti quibus nihil correspondet in re quale finguntur significare, plures habent ex­ponentes. Tales enim termini vere sunt connotativi, nec aliquod ima­ginabile per eos significatur; nec una res quae est in actu, vel potest esse, vel saltem potuit fuisse, vel fuit in actu.

Unde sicut termini negativi vel privativi nihil significant, nisi quod significatur per terminos positivos; quamvis illud idem quod signifi­catur per terminum positivum affirmative, vel per terminum affirma­tivum positive & construendo, significatur per terminum negativum vel privativum, destruendo vel negando, secundum modum loquendi Ansel [...] ita per tales terminos fictos cujusmodi sunt ly chimaera, vel ly trage­laphus, ly vacuum, ly infinitum & hujusmodi, nihil significatur, nisi quod significatur per aliquos alios terminos; sicut patet ex definitionibus exprimentibus qu [...]d nominis eorum. Tamen non eodem modo signifi­cantur res per tales terminos, sicut per alios; quia sic significantur per alios quod pro illis rebus alii termini supponere possunt: isti enim ter­mini pro eis supponere non possunt; sicut nec definitiones exprimentes quid nominis eorum. Unde non est imaginandum quod sicut sunt talia entia significata per tales terminos, homo, animal, album, & hujus­modi; ita sunt quaedam non entia, & impossibilia distincta realiter ab entibus significata per tales terminos, chimaera, hircocervus, & hujus­modi; quasi esset unus mundus ex impossibilibus, sicut unus est mundus ex entibus. Sed quicquid imaginabile significatur per hoc nomen chi­maera, significatur per alium terminum de quo in propositione de inesse vel de possibili praedicetur: tamen hoc nomen chimaera pro illo non potest supponere, propter quod propositio quaelibet affirmativa, in qua subjicitur hoc nomen chimaera, significative sumptum, de virtute ser­monis est falsa; quia habet aliquam exponentem falsam. Unde illa est falsa de virtute sermonis, Chimaera est non ens, & quaelibet consimilis; quia quaelibet talis habet tales exponentes, Chimaera est aliquid, & Illud est non ens; quarum prima est falsa.

Et si dicatur, nunquid ista est vera Chimaera est chimaera? & videtur quod sit vera, quia praedicatur idem de se: & Boetius dicit quod nulla est verior praedicatio quam illa in qua idem praedicatur de seipso. Di­cendum est quod de virtute vocis illa est falsa, Chimaera est chimaera, si terminus supponat significative; eo quod falsum implicatur.

[Page 180]Ad Boet. dico quod Boet. intendit quod nulla praedicatio in qua praedi­catur aliquid de aliquo est verior illa in qua idem praedicatur de se; quia tamen illa est negativa, stat quod nulla sit vera; nec illa in qua praedica­tur idem de se; nec illa in qua praedicatur aliquid de aliquo: si tamen illa esset vera in qua aliquid praedicatur de aliquo, tunc nulla esset verior illa, Chimaera est chimaera; & ita nulla propositio in qua praedicatur aliquid de hoc nomine chimaera significative sumpto potest esse verior illa in qua hoc nomen chimaera praedicatur de seipso, cum hoc tamen stat quod nec illa, nec alia sit vera.

CAP. XV. De propositionibus in quibus ponitur hoc relativum qui.

IN ouacun (que) autem propositione, quae secundum vocem est categorica, ponitur hoc relativum qui, pro illa dandae sunt plures exponeates; quia cuaelibet talis aequivalet uni copulativae: tamen aliter est de tali propositione quando est universalis; & quando est particularis, in­definita, vel singularis.

Quando enim talis propositio est singularis, indefinita, vel particularis, semper illa propositio aequivalet uni copulativae compositae ex duabus pro­positionibus, scilicet ex antecedente, & hoc pronomine relativo illud; vel nomine proprio & altero extremo, nulla alia variatione facta. Sicut illa, Homo qui est albus currit, aequivalet isti, Homo est albus, & ille currit; vel Iste homo currit, & ille est albus: similiter illa, So­crates qui currit disputat, aequivalet isti, Socrates currit, & ille dis­putat. Sed si talis propositio est universalis, illa est distinguenda se­cundum amphibologiam, eo quod potest habere duplicem sensum. U­nus sensus est per quem denotatur, quod de quocunque dicitur illud to­tum quod praecedit verbum principale, quod de eodem praedicatur prae­dicatum; & non plus denotatur: & ille sensus vocatur à multis sen­sus compositionis, vel convertibilis cum tali sensu. Alius sensus est per quem denotatur quod illud quod sequitur hoc incomplexum quod, vel qui, praedicatur universaliter de antecedente; & quod sequitur prae­dicatum, universaliter verificatur de eodem. Verbi gratia per istam, Omnis homo qui est albus currit, in uno sensu denotatur quod de quo­cunque praedicatur hoc totum Homo qui est albus, quod de eodem di­citur hoc praedicatum currit: & tunc ad veritatem talis propositionis duae propositiones requiruntur, scilicet quod Aliquis homo est albus, & quod Q [...]libet talis currit. In alio vero sensu denotatur quod illae duae sunt verae. Omnis homo est albus, & Omnis homo currit. Ve­ [...]untamen s [...]endum est quod, sicut dicetur inferius, quod quande­qu [...] [...]st relatio non personalis, &c. non oportet quod in copulativa [Page 181] correspondente idem habeat in utraque eandem suppositionem. Quan­doque autem est relatio personalis; & tunc debet habere eandem suppo­sitionem.

CAP. XVI. De propositionibus reduplicativis.

CIrca propositiones reduplicativas est Primo sciendum, quod vo­catur reduplicativa in qua ponitur haec dictio in quantum, vel aequivalens, & tenetur reduplicative: quia secundum aliquos potest teneri specificative, & sic non facit propositionem reduplicativam; & aliquando potest teneri reduplicative, & sic▪ facit propositionem redu­plicativam. Secundo sciendum quod in propositione reduplicativa, ipsa reduplicatio, sicut haec dictio in quantum, vel aequivalens, aliquando est affirmata; quando scilicet negatio non praecedit eam, ut Socrates in quantum homo non currit: aliquando est negata; quando scilicet ne­gatio praecedit eam, sicut hic, Socrates non currit i [...] quantum homo. Si autem reduplicatio non sit negata, vel hoc est in propositione affima­tiva, sicut hic, Socrates in quantum homo est risibilis: vel in pro­positione negativa, ut hic, Socrates in quantum homo non currit. Pri­mo igitur videndum est quid requiritur ad veritatem propositionis affir­mativae reduplicativae. Secundo quid ad veritatem negativae, in qua tamen reduplicatio non est negata. Tertio quid requiritur ad verita­tem propositionis, in qua reduplicatio est negata.

Circa primum sciendum est quod talis propositio potest distingui, eo quod potest esse reduplicatio, gratia concomitantiae; vel gratia cau­sae. Si fiat reduplicatio gratia concomitantiae, tunc ad veritatem illius requiruntur quatuor propositiones tanquam exponentes eam. Una in qua praedicatum principale vere praedicatur de subjecto principali. Alia in qua illud super quod cadit reduplicatio, praedicatur de subjecto prin­cipali. Tertia in qua praedicatum principale praedicatur de illo super quod cadit reduplicatio universaliter. Quarta erit una conditionalis in qua arguitur ab illo super quod cadit reduplicatio ad praedicatum princi­pale; eodem modo quo ab inferiori ad superius dicitur esse bona conse­quentia; vel quo dicitur, quod ex uno convertibilium sequitur reliqu­um. Verbi gratia, ad veritatem istius Socrates in quantum homo est co­loratus, requiritur veritas istius Socrates est coloratus, & istius So­crates est homo, & istius Omnis homo est coloratus, & istius Si ho no est coloratum est, vel istius, Si aliquid est homo, aliquid est coloratum: & quia talis conditionalis est falsa, ideo talis reduplicativa, Socrates in quantum homo est coloratus, est simpliciter falsa, quia ha­bet unam exponentem falsam.

[Page 182]Si autem fiat reduplicatio gratia causae, tunc ad veritatem talis redu­plicativae praeter quatuor praedictas exponentes, requiritur quod illud supra quod cadit reduplicatio, exprimat causam rei importatae per prae­dicatum; vel quod sit illud cui primo inest praedicatum principale; vel quod illi prius insit praedicatum principale, quam pronomini demon­stranti illud pro quo subjectum principale supponit. Sicut per illam Isosceles in quantum triangulum habet tres, &c. denotatur quod Isos­celes habet tres angulos, &c. & quod si aliquid est triangulus habet tres, &c, & similiter cum hoc quod illud paedicatum habere tres, &c. prius verificatur de triangulo, quam de Isoscele, co modo quo Logicus utitur priori, & posteriort quae sunt conditiones propositionum. Simi­liter per istam, Ignis in quantum calidus est calefactivus, denotan­tur praedicta; & ideo est vera. Simliter haec est vera, Homo in quan­tum habens animam intellectivam est susceptibilis disciplinae; quia praeter quatuor praedictas exponentes, anima intellectiva est causa dis­ciplinae, & hoc extendendo nomen causae ad subjectum alicujus: sed illa, Homo in quantum risibilis est susceptibilis disciplinae, est falsa; quamvis sit vera si fiat reduplicatio gratia concomitantiae; & hoc, quia praedictae quatuor exponentes sunt verae.

Ex praedictis colligi potest regula talis, Quod à propositione redu­plicativa ad suam praejacentem est semper consequentia formalis; quia semper sua praejacens est una exponens reduplicativae; & ideo sequitur for­maliter, Homo in quantum animal est sensibilis, ergo Homo est sen­sibilis. Similiter sequitur, Ignis in quantum calidus est calefacti­vus, ergo Ignis est calefactivus. Ex istis sequitur quod multae pro­positiones quae à multis conceduntur, tam in Philosophia quam Theo­logia, sunt simpliciter falsae de virtute sermonis; cujusmodi sunt tales, Creaturae in quantum est in Deo est realiter divina essentia, Pater & Filius in quantum sunt unum spirant, Homo in quantum creatura est non ens, Objectum in quantum intelligible est habens esse diminu­tum; quia omnes tales habent exponentem falsam. Et eodem modo proportionabiliter dicendum est de consimilibus. Si autem aliquae tales vel consimiles inveniantur in scripturis, vel ab Authoribus, sive San­ctis, sive Philosophis, exponendae sunt; quia auctores frequenter lo­quuntur non de virtute sermonis, sicut patet inspicientibus libros eorum.

Per praedicta possunt solui aliqua sophismata. Aliqua in quantum conveniunt differunt: Aliqua in quantum differunt conveniunt. Nam accipiendo convenire secundum quod verificatur de omnibus existenti­bus in rerum natura, & differre pro omnibus quae quocunque modo differunt, hoc est sunt, & non sunt idem. Sic omnes tales sunt verae si fiat reduplicatio gratia concomitantiae; quia, sicut manifeste patet, qua­tuor exponentes sunt verae. Si autem fiat reduplicatio gratia causae, sic sunt falsae; nam convenire non prius convenit nec dicitur de convenienti­bus, [Page 183] quam de differentibus; nec etiam importat talem causam, ideo fal­sae sunt, sic accipiendo eas. Sed secus est de istis, Aliqua in quantum sunt similia, sunt dissimilia: Alia in quantum sunt dissimilia, sunt simi­lia, Nam illa consequentia non valet, Ista sunt similia, ergo Sunt dissimilia, nec è converso: nec etiam sequitur, Conveniunt in hoc prae­dicato simile, ergo, Sunt dissimilia; quia ad hoc quod sint simi­lia, requiritur quod habeant qualitates ejusdem speciei specialissimae.

Alia regula Quod arguendo ab inferiori ad superius sine distributi­one à parte subjecti principalis est bona consequentia. Unde illa con­sequentia est bona, Socrates in quantum homo est risibilis. ergo Ani­mal in quantum homo est risibile; quia impossibile est quod exponen­tes antecedentis sint verae sine exponentibus consequentis; & hoc sive fiat reduplicatio gratia concomitantiae, sive gratia causae: & similiter à par­te praedicati principalis est bona cunsequentia. Sed arguendo ab illo super quod cadit reduplicatio, ad suum superius est falsa consequentia; sicut hic, Socrates in quantum homo est risibilis, ergo Socrates in quantum animal est risibile. Nam si illa consequentia esset bona; sequeretur quod ista esset bona, Omnis homo est risibilis, ergo Omne animal est risibile; per istam regulam, Quando reduplicativa in­fert reduplicativam, exponentes antecedentis inferunt exponentes con­sequentis. Veruntamen sciendum quod aliquis utitur aliter ralibus pro­positionibus non de virtute sermonis, & tunc possent negari tales con­sequentiae.

Secundo videndum est principaliter de reduplicativa negativa in qua reduplicatio non est negata, cujusmodi sunt tales propositiones, Homo in quantum rationalis non est asinus. Et est sciendum quod talis re­duplicativa propositio gratia concomitantiae, habet quatuor exponentes; duas negativas; unam affirmativam; & alia conditionalem. Affir­mativa exponens est illa, in qua illud super quod cadit reduplicatio vere affirmatur de subjecto principali. Negativarum propositionum una est praejacens illius propositionis reduplicativae, in qua scilicet praedicatum principale negatur de subjecto principali. Alia negativa exponens est illa, in qua praedicatum principale negitur ab illo super quod cadit re­duplicatio universaliter sumpta. Conditionalis est illa in qua, à posi­tione illius super quod cadit reduplicatio, sequitur negatio praedicari principalis; sicut ista, Homo in quantum risibilis non est asinus, habet istas exponentes, Homo est risibilis, Homo non est asinus, Nullum risi­bile est asinus. Si aliquod est risibile ipsum non est asinus. Et propter hoc tales sunt falsae de virtute sermonis Logicus in quantum Logicus differt à Grammatico; quia illa exponens est falsa, Omnis Logicus differt à Grammatico. Similiter tales sunt falsae, Intellectus in quantum intellectus non vult. Similiter Anima in quantum anima non vult, Anima in quantum activa non patitur, Anima in quantum passiva non egit, Ignis in quantum ca [...]idus non est [...]iccus. Corpus in quantum [Page 184] alteratur non movetur localiter, & sic de multis talibus; quia omnis talis habet unam exponentem falsam.

Si autem fiat reduplicatio gratia causae; sic requiritur quod praedi­catum principale prius, vel primo negetur ab illo super quod cadit re­duplicatio, quam à pronomine demonstrante illud pro quo subjectum principale supponit; & hoc semper supponēdo quod habet quatuor expo­nentes praedictas: & propter hoc sic reduplicando haec est falsa, Homo in quantum risibilis non est asinus. Similiter intelligendum est sicut prius, quod semper à propositione reduplicativa ad suam praejacentem est con­sequentia formalis▪ ut ista est consequentia formalis, Logicus in quantum Logicus differt à Grammatico. ergo Logicus differt à Grammatico; ex qua sequitur quod Logicus non est Grammaticus.

Tertio videndum est de reduplicativa in qua reduplicatio negatur. Et est sciendum quod talis propofitio est contradictoria talis propositio­nis reduplicativae in qua reduplicatio est affirmata; & ideo ad verita­tem talis sufficit veritas contradictorii exponentis cujuscunque expositae reduplicativae cui contradicit; quia regula est, Quod quando aliqua propositio contradicit alicui habenti plures exponentes, tunc ad veri­tatem istius sufficit veritas cujuscunque exponentis oppofitae. Unde ad veritatem istius Socrates non est homo in quantum albus, sufficit veritas istius Socrates non est homo, & istius Socrates non est albus, & istius Aliquod album non est homo, & istius Non si Socrates est, al­bum est.

Notandum est etiam quod istae dictiones, Secundum, quod, ut, sub ratione, & hujusmodi sunt aequivalentes isti dictioni in quantum; & ideo faciunt propositiones reduplicativas: & ideo est dicendum de tali­bus propositionibus, sicut dicendum est de illia in quibus ponitur haec dictio, in quantum. Si autem talis dictio non tenetur reduplicative, sed specificative; tunc non requiritur quod illud cui additur talis dictio in quantum, subjiciatur universaliter praedicato principali; sed requi­ritur quod illud super quod cadit reduplicatio importet illud ratione cu­jus competit praedicatum principale primo subjecto. Verbi gratia, si in ista propositione, Igais in quantum calidus calefacit, ly quantum non tenetur reduplicative, sed specificative, non oporter quod haec sit vera Omne calidum calefacit; sed requiritur quod hoc nomen ca­lidum, importet calorem per quem ignis calefacit primo, & cui prius & magis per se competit calefacere quam igni; vel saltem quod est prin­cipium calefaciendi: & ita ad veritatem talis propositionis requiritur quod praedicatum principale praedicetur de subjecto principali, & de illo cui additur talis dictio; & quod illud additum praedicetur de sub­jecto principali: sed non requiritur quod praedicatum principale univer­saliter praedicetur de illo cui additur talis dictio; sed oportet quod im­portet illud ratione cujus praedicatum principale competit vere per prae­dicationem subjecto principali. & sic verificantur tales propositiones. [Page 185] Socrates in quantum albus disgregat visum: Socrates in quantum ha­bet liberum arbitrium peccat: Ens in quantum ens est subjectum Me­taphysicae: & hujusmodi. de exemplo tamen non est curandum. Opor­tet etiam scire quod hoc vocabulum in quantum, & similiter talia vocabula, ut, secundum quod, sub ratione qua, & hujusmodi; aliquando in propositionibus aequivalent alicui adverbio temporis; sicut unus sensus istius propositionis Canis in quantum significat animal latrabile, facit istam propositionem esse veram, Omnis canis est animal; quia sen­sus est iste, quod haec propositio, Omnis canis est animal, non est vera nisi quando eanis stat pro latrabili animali. Et similiter dicimus quod haec est vera, Ista imago est homo, secundum quod homo accipitur im­proprie; sic etiam variis modis potest accipi haec dictio in quantum.

CAP. XVII. De propositionibus exclusivis.

CIrca propositiones exclusivas est primo sciendum, quid facit pro­positionem exclusivam. Secundo quid requiritur ad veritatem exclusivae. Tertio quomodo termini supponunt in propositio­nibus exclusivis. Quarto dandae sunt quaedam regulae.

Circa primum sciendum est quod illae dictiones, tantum, solum, fa­ciunt propositiones exclusivas. Sciendum tamen quod haec dictio so­lum, aliquando accipitur syncategorematice, & tunc est dictio exclusiva: aliquando tenetur categorematice, & tunc non est dictio exclusiva; sed tunc importat illud quod importatur per terminum sibi additum esse solitarium; sicut dicitur quod iste est solus, hoc est solitarius, quia in hoc loco non est cum alio. Similiter si dicatur sic, Socrates solus currit, si ly solus teneatur categorematice, significat quod Socrates qui est solitarius currit; & hoc poterit esse verum quam vis multi alii cur­rant. Si autem teneatur syncategorematice, tunc denotatur quod nullus alius à Socrate currit. Secundo sciendum est quod quando istae duae dictiones, tantum, & solum possunt addi eidem, nihil refert addere unam vel aliam, dummodo ly solum teneatur syncategorematice; quia tales propositiones aequipollent; sicut istae aequipollent, Tantum So­crates currit, & Solus Socrates currit.

Circa secundum sciendum est, quod aliquando dictio exclusiva ponitur à parte subjecti: & aliquando à parte praedicati, sive à parte composi­tionis, ita quod est determinatio totius compositionis. Et ideo primo videndum est de illo, quando dictio exclusiva ponitur à parte subjecti. Et est primo sciendum, quod sicut aliquando dictio categorematica sig­nificat unum primaria institutione, & aliud ex translatione & secundaria institutione; sicut homo primo significat illud quod componitur e [...] [Page 186] corpore & anima intellectiva, & secundario significat statuam vel ima­ginem talis compositi: sic est de dictione exclusiva, quod aliquando significat vel habet unum officium ex primaria institutione, & aliud ex secundaria institutione. Et ideo videndum est primo de ejus pri­maria institutione: Secundo de secundaria.

Circa primum sciendum, quod quandocunque dictio exclusiva tenetur secundum primariam institutionem, & ponitur à parte subjecti, semper denotatur quod praedicatum vere praedicatur de subjecto, & quod re­movetur ab omni illo de quo non praedicatur subjectum, & hoc, si pro­positio sit affirmativa; & ideo quaelibet exclusiva habet duas exponen es unam affirmativam, & aliam negativam; sicut ista Tantum homo est animal, habet istas exponentes, Homo est animal, & Nihil ab homine est animal. Si autem sit negativa denotatur quod praedicatum vere re­movetur à subjecto, & quod inest omni illi à quo vere removetur sub­jectum; & ideo habet duas exponentes scilicet unam praejacentem ne­gativam, & aliam affirmativam; sicut ista Tantum homo non est asinus, habet istas exponentes, Homo non est asinus, & Omne aliud ab homine est asinus.

Per praedicta patet. quod omnes tales sunt falsae & includentes contra­dictoria, (accipiendo dictiones exclusivas secundum suam primariam in­stitutionem,) Tantum homo est aliquid, Tantum aër est hic intus, Tan­tum animal est, Tantum pater est, Tantum individuum est, & hujus modi; quia ex illis sequitur praedicata verificari de partibus vere à quibus tota ren oventur; & ita tales contradictionem includunt. Si­militer tales sunt falsae, Solus Pater est Deus, Solus Pater spirat Spi­ritum Sanctum, Solus Pater creat, Solus Pater est bonus, & hujus­modi. Similiter tales sunt falsae, Tantum omnis homo est rationalis, Tantum omne animal est sensibile; quia istae exponentes non stan [...] simul, si sint plures homines, Omnis homo est rationalis, & Nihil aliud ab omni homine est rationale: quia si Nihil aliud ab omni homine est rationale, & Iste homo non est omnis homo; ergo Iste homo non est rationalis, quae repugnat isti Omnis homo est rationalis. Et eodem modo est de ista, Tantum omne animal est sensibile.

Secundo videndum est de dictione exclusiva secundum suam secunda­riam impositionem, sive institutionem. Et est sciendum quod triplex potest esse. Una est quae praecise excludit praedicatum ab omni distri­buto de quo non dicitur subjectum. Alia quando praecise excludit ea quae non importantur per ea quae importantur per subjectum, nec sunt partes eorum. Tertia est quando praecise excludit majorem pluralitatem quam sit expressa per subjectum. Et secundum hoc dantur tres re­gulae.

Una est quod Quando dictio exclusiva additur termino communi di­stributo, vel potest esse exclusio proprie dicta, & tunc excluditur omne [...]l [...]d de quo non verificatur illud cui additur dictio exclusiva: aliter [Page 187] potest esse exclusio impropie dicta, secundum quod denotatur praedicatum removeri à quolibet alio communi cum signo particulari de quo non ve­rificatur subjectum; & potest vocari exclusio Repugnantis communis cum signo particulari. Unde ista Tantū omnis homo currit, est distin­guenda penes secundum modum aequivocationis; eo quod ly tantum potest teneri proprie, & tunc habet istas exponentes, Omnis homo currit, & Nihil aliud ab omni homine currit. Vel potest sumi improprie, ut sit exclusio cujuslibet communis repugnantis cum signo particulari; & tunc habet istas exponentes, Omnis homo currit, & Aliquis bos currit, & sic de singulis communibus; ut per t [...]lem exclusivam, cum dictione ex­clusiva improprie dicta, denotatur praedicatum verisicari de toto com­muni posito in illa propositione cum signo universali; & non verifi­catur de quolibet alio communi universaliter sumpto. Et ista distin­ctio non habet locum, nisi quando exclusiva additur termino commani universaliter sumpto.

Juxta secundam acceptionem impropriam dictionis exclusivae acci­pitur una regula quae est ista, quod Quando dictio exclusiva additur ter­mino importanti aliquid habens plures partes, illa propositio est distin­guenda; eo quod potest esse exclusio proprie dicta, & tunc denotatur prae­dicatum convenire subjecto, & removeri à quolibet à quo removetur sub­jectum: Vel potest esse exclusio improprie dicta, secundum quod exclu­ditur omne illud de quo non verificatur subjectum, nec importans partes subjecti; & potest vocari exclusio improprie dicta cujustibet impor­tantis extrinsecū. Et secundum hoc, haec propositio est distinguenda, Tantum Socrates est albus, ex eo quod dictio exclusiva potest sumi proprie, & tunc includit contradictionem; quia tunc illae sunt suae ex­ponentes, Socrates est albus, & Nihil aliud à Socrate est albū, quae duae repugnant; quia sequitur, Socrates est albus, ergo Aliqua pars corporis Socratis est alba; & sequitur ex alia parte, Nihil aliud à So­crate est albū, & Quaelibet pars Socratis est alia à Socrate, &c. ista certum est quod contradicunt, Aliqua pars corporis Socratis est alba, & Nulla pars corporis Socratis est alba. Si autem sumatur dictio ex­clusiva improprie, ut fiat exclusio praecise cujuslibet importantis aliquod extrinsecum Socrati, sic haec est possibilis, Tantū Socrates est albus; quia non denotatur nisi quod Socrates sit albus, & Nihil aliud à Socrate extrinsecum est album; & illae duae possunt simul stare. Et ista distin­ctio nunquam habet locum nisi quando dictio exclusiva additur termino importanti aliquod totum habens plures partes; sive sit totum proprie dictum, sive improprie dictum.

Et si dicatur quod tunc omnes tales includunt contradictionem se­cundum utramque acceptionem, Tantū corpus est albū, five Tantū homo est albus, Tantū ignis calefacit, Tantū aër est hic intus, Tantū quant [...] est in loco, et hujusmodi. Nam per primum excluditur super­ficies, cum sit aliquid extrinsecum Socrati, quia non est pars ejus; [...] [Page 188] idem excluditur per secundum; & per tertium exemplum excluditur ca­lor; & per quartum omnia accidentia; & per ultimum punctus. Di­cendum quod omnia praedicta de praedictis exemplis, praeterquam de ter­tio, secundum opinionem Aristot. procedunt ex falsa imaginatione, sci­licet quod linea, superficies, punctus, sunt quaedam res distinctae realiter à corpore, & à substantia: quod ostensum est falsum esse, & contra mentem Aristot. in libro praedicamentorum. Sed pro tertio exemplo supposito quod ignis non posset calefacere, nisi per calorem, aliter est dicendum. Quia dicendum est quod sumpta dictione exclusiva, sive proprie, sive improprie, haec includit contradictionem. Tantū ignis calefacit: & ideo si debeat salvari, debet accipi dictio exclusiva aliter quam proprie, & qu [...]m tribus praedictis modis; ut scilicet dictio exclu­siva praecise includat illa quae nec important aliquod extrinsecum, nec aliquid inhaerens formaliter subjecto: & sub illa acceptione potest con­cedi quod ista est▪ ossibilis, Tantū ignis calefacit, quia tunc non ex­cluditur calor, cum formaliter inhaereat igni.

Juxta tertiam acceptionem impropriam dictionis exclusivae potest ac­cipi tertia regula. Et est illa, quod Quando dicto exclusiva additur ter­mino numerali, sive aequipolenti, sive connotanti numerum vel unitatem, illa propositio est distinguenda; eo quod potest esse exclusio proprie, vel improprie dicta. Primo modo excluditur omne illud de quo non verifi­catur subjectum. Secundo modo excluditur major pluralitas quam illa cui denotatur praedicatum competere; & potest vocari Exclusio majoris pluralitatis. Et secundum hoc ista propositio est distinguenda, Tantū quatuor homines sunt hic intus, posito quod sint quatuor homines & non plures. Nam si fiat exclusio, proprie accipiendo dictionem exclu­sivam, denotatur quod quatuor sunt hic intus; & per consequens, quod nec asini, vel equi, vel lapides sint hic intus; nec duo homines sint hic intus, quia duo homines sunt alii à quatuor hominibus. Si autem fiat exclusio majoris pluralitatis, tunc denotatur quod quatuor homi­nes sunt hic intus, & non plures homines sunt hic intus quam quatuor; & sic est vera posito casu priori.

Et sol [...]itur sic illud sophisma, Tantum unum est. Nam proprie ac­cepta dictione exclusiva, illa est vera Tantum unum est; nam utraque exponens est vera, sc. Unum est, & Nihil ab uno est. Et similiter est de de illa, Tantum unum animal est homo. Sed si dictio exclusiva accipiatur improprie secundum quod est exclusio majoris pluralitatis, tunc est falsa, & suae exponentes sunt istae, Unum est, & Non sunt plura quam unum; & exponentes illius Tantum unum animal est homo, sunt illae, Unum animal est homo, & Non plura animalia quam unum animal sunt homines. Similiter est de ista Tantum alterum illorum est, demonstrando duo entia. Nam sumpta dictione exclusiva proprie, vera est; quia utraque exponens est vera, posito quod non sunt plura quam illa duo, scilicet Deus, & Angelus. Si autem dictio exclusiva suma­tur [Page 189] improprie, falsa est; quia tunc denotatur, quod Alterum illorum est, & non Utrumque. Istis igitur modis capitur communiter dictio exclusiva, & forte sunt alii modi quibus potest sumi improprie; sed quia non sunt usitati sicut isti, ideo ipsos studiosis relinquo.

Dicto de dictione exclusiva quando ponitur à parte subjecti, dicen­dum est de ea quando ponitur à parte praedicati.

Et sciendum, est quod potest accipi proprie, & improprie. Si pro­prie, tunc denotatur quod praedicatum dicitur de subjecto, & quod omne illud, de quo non verificatur praedicatum, removetur à subjecto. Sicut per istam, Homo est tantum animal, denotatur quod Homo sit animal, & quod Non sit aliud ab animali. Quando vero accipitur improprie & transumptive, & additur verbo, tunc excludit omne aliud verbum à subjecto, quod importat actionem, vel passionem distin­ctam. Sicut per illam, Homo tantum videt, denotatur quod Homo videt, & non audit, nec percipit, & sic de singulis aliis. Unde illa propositio, Homo tantum currit, est distinguenda penes secundum modum aequivocationis; eo quod dictio exclusiva potest sumi proprie, tunc illae sunt exponentes, Homo currit, & Homo nihil aliud est à curreate; cum quo stat quod homo est videns, & sic de aliis comsimilibus: vel potest capi improprie, ut dictum est.

Consimilis distinctio potest poni de talibus, Homo est tantum albus, Lac est tantum dulce, Ignis est tantum calidus, & sic de aliis; quia si sumatur dictio exclusiva proprie, tunc quaelibet earum est vera; quia tunc exponentes sunt istae, Homo est albus, & Homo non est aliud ab al­bo, Lac est dulce, & Non est aliud à dulci, & sic de aliis. Si autem dictio exclusiva sumatur improprie, tunc excludit omnia praedicabilia impor­tantia accidentia distincta ab illo accidente quod importatur per praedi­catum. Sicut per istam, Homo est tantum albus, denotatur quod Ho­mo sit albus, & quod Nullum praedicabile importans accidens distin­ctum ab albedine praedicatur de homine; ita quod denotetur, quod homo non sit calidus, nec humidus, nec [...]siccus, nec frigidus, nec luci­dus, & sic de aliis.

Circa tertium principale, Qualiter termini supponunt in propositioni­bus exclusivis, Est sciendum, quando dictio exclusiva ponitur à parte subjecti, & subjectum sumitur sine distributione, & est terminus com­munis, tunc subjectum supponit confuse tantum; quia suppositio confusa tantū est, quando non contingit descendere ad inferiora, nec per dis­junctivam, nec per copulativam. Ut non sequitur, Tantū homo currit, ergo Tantū ille homo currit, & Tantū ille homo currit; nec sequitur, ergo Tantū ille homo currit, vel Tantū ille homo currit. Et ita terminus subjectus in tali propositione, ubi ponitur dictio exclusiva, sive negativa à parte subjecti, supponit confuse tantū; sed praedicatum supponit confuse et distributive, nam contingit descendere ad inferio­ra ejus per copulativam. Bene enim sequitur, Tantū homo est currens, [Page 190] ergo Tantū homo est hoc currens, quocunque currente demonstrato. Nam sequitur Tantū hemo currit, ergo Nihil aliud ab homine currit, vel Nullū currens est aliud ab homine; et ultra, ergo Hoc currens non est aliud ab homine: et manifestum est si currens est aliquid, ergo est homo; et per consequens Homo est hoc currens, ergo Tantum homo est hoc currens. Quia quando praedicatum est pronomen demonstrati­vum, vel aequivalens ei, semper ab indefinita ad exclusivam, respectu e­jusdem praedicati, est bona consequentia, qualecunque sit praedicatum. Nam ista consequentia est bona, Tantū homo est risibilis, ergo Tantū animal est risibile; nam tenet per illam regulam, Ab inferiori ad supe­rius sine distributione, sive superius supponat confuse tantū, sive determinate, est bona consequentia. sicut sequitur, Omnis homo est homo, ergo Omnis homo est animal.

Secundo sciendum est, quod quando exclusiva est negativa, subje­ctum supponit sicut in exclusiva assirmativa, et praedicatum similiter; quia sequitur Tantū substantia non est accidens, ergo Tantū substantia non est hoc accidens.

Tertio sciendum est de suppositione terminorum in exclusiva, quando dictio exclusiva ponitur à parte praedicati. Et est sciendum, quod sub­jectum supponit in illa sicut in sua praejacente; & idem est de praedicato. Ratio est, quia idem de eodem non potest vere affirmari, & negari; ideo ex praejacente sequitur semper exclusiva quando dictio ponitur à parte praedicati, quod est intelligendum si sit propositio de recto; nam si sit propositio de obliquo, tunc non est universaliter verum; i [...]o si propositio sit de obliquo, & dictio exclusiva sit determinatio praedicati, & non determinatio compositionis, tunc praedicatum stat confuse tantū. Nam ponatur quod Socrates videatur à multis hominibus, & à nullo alio animali nisi ab homine, vel hominibus; tunc ista est vera, Socra­tes videtur à solo homine, quia illae exponentes sunt verae, Socrates videtur ab homine, et Socrates videtur à nullo alio quā ab homine; et tamen non sequitur, Socrates videtur à solo homine, igitur Socra­tes videtur à solo isto homine, vel à solo isto; imo etiam nec sequitur Socrates videtur à solo homine, ergo Videtur ab isto homine. Et ideo praedicatum non stat nec confuse, nec distributive, nec determinate; sed confuse tantum.

Si autem dictio exclusiva sit determinatio compositionis, tunc stat praedicatum sicut in praejacente, Unde in ista Homo videtur tantū ab homine, si ly tantū sit determinatio compositionis, tunc habet istas exponentes, Homo videtus ab homine, et Homo non est aliud quam visū ab homine. Ex quo patet quod termini non supponunt aliter in exclu­siva quam in sua praejacente, quia semper talis exclusiva, et sua praejacens, convertuntur. Si autē subjectū exclusivae, in qua ponitur dictio exclusiva à parte subjecti, sumatur cum dictione distributiva, tunc subjectū supponit [Page 191] confuse & distributive, tam affirmative quam negative, quia includit contradictionem; ideo de isto non plus ad praesens. Est etiam no­tandum quod omnia praedicta intelligendi sunt, quando dictio exclusiva proprie accipitur; quando autem accipitur impropie non sunt omnia praedicta vera. Sed quae sunt vera, & quae non, patebet breviter inspi­cienti improprias significationes dictionis exclusivae; de quibus dictum est prius.

Ulterius videndae sunt aliquae regulae circa propositiones exclusivas. Una est quod Ab exclusiva ad universalē de terminis transpositis est bona consequentia, & è converso; quia semper exclusiva & univer­salis de terminis transpositis convertuntur. Et est intelligenda regula, quando praejacens exclusiva & universalis de terminis transpositis sunt convertibiles, ita quod utraque potest converti vere & proprie: vel si praejacens sit convertibilis, nulla mutatione facta circa terminos praeter solam transpositionem, tunc debet accipi aliqua consimilis cum qua con­vertitur exclusiva; de quibus conversionibus, & de quibus modis dicetur in sequentibus. Per ista, & per illa quae dicentur infra de conversio­nibus, patet quod tales consequentiae non valent, Sola necessaria sunt necessario vera, igitur Omnia vera sunt necessario necessaria; quam vis haec consequentia sit bona, Sola necessaria sunt vera, igitur Omnia vera sunt necessaria. Similiter non sequitur, Tantū homo fuit albus, ergo Omne albū fuit homo. Et ita de consimilibus de quibus in suo loco po­sterius dicetur.

Alia regula est haec, Quod quaelibet exclusiva habet duas expo­nentes, unā affirmativā, & aliā negativā; & ideo opposita ex­clusivae habet duas causas veritatis, quia veritas utriusque oppositae exponentis est causa veritatis negativae exclusivae.

Alia regula, quod Quando dictum propositionis exclusivae ponitur re­spectu alicujus modi, facientis positione modalē, illa propositio est di­stinguenda; sicut ista est distinguenda, Tantum hominem esse Socratē est verum, eo quod ly tantū, potest continue proferri cum hoc to [...]o hominē esse Socratē; vel discontinue. Si discontinue proferatur sic, Tantū hominē esse Socratē est verū, tunc est falsa; quia iste est sen­sus Tantū haec est vera, demonstrando istam propositionem, Homo est Socrates. Si vero ly tantū, continuetur cum hoc toto Hominē esse Socratē, & sit pars dicti; tunc iste est sensus Tantū hominē esse So­cratē est verū, & aequivalet isti, Haec est vera tantū homo est Socrates. Si autem partes dicti non continuentur, tunc non denotatur quod haec sit vera, Tantū homo est Socrates; sed quod de aliquo con­tento sub homine verificatur Socrates cum dictione exclusiva. Unde simile est de verbis, & de nominibus sumptis cum dictione exclusiva.

Tamen variatio est, quando praedicatum est singulare, & quando non. Unde ista, Tantū albū currere est possibile, si ly tantū continuetur cum toto dicto, & partes dicti discontinuentur, est falsa; quia aliud [Page 192] quam album est possibile currere. Si autem continuentur, tunc est vora; quia tunc denotatur quod haec est possibilis, Tantū albū currit. Per priorem autem propositionem denotatur, quod nulla propositio sit possibilis [...] qua praedicatur currere de aliquo pronomine demonstrante aliquid quod non est album; quod non est verum.

CAP. XVIII. De propositionibus exceptivis.

CIrca propositiones exceptivas est Primo sciendum quae proposi­tiones sunt exceptivae. Secundo quid requiritur ad veritatem earum. Tertio de suppositionibus terminorum in propositionibus exceptivis. Quarto sunt dandae quaedam regulae de propositionibus ex­ceptivis.

Circa Primum sciendum, quod talia syncategoremata, praeter, nisi, & similia, faciunt propositiones in quibus ponuntur esse exceptivas. Et primo intelligendum est, quod ly nisi, aliquando tenetur executive; & tunc facit propositionem hypotheticam, sicut patet de ista, Socrates non potest currere nisi habeat pedes. Aliquando tenetur exceptive; & tunc non facit propositionem hypotheticam, sed exceptivam; sicut patet hic, Nullus homo currit nisi Socrates; & tunc haec dictio nisi, habet idem officium cum hac dictione praeter, quando haec dictio tene­tur exceptive. Et est sciendum quod haec dictio praeter aliquando tenetur exceptive, & aliquando diminutive; sicut hic, D [...]cē praeter quinque sunt quinque.

Circa secundum principale est sciendum, quod ad veritatem exceptivae requiritur quod praedicatum removeatur à parte extra capta; & quod insit cuilibet alii contento sub subjecto, si sit affirmativa: si sit nega­tiva requiritur oppositum; & ideo quaelibet talis exceptiva habet duas exponeates, scilicet affirmativam et negativam; sicut ista, Omnis homo praeter Socratē currit, habet istas, Socrates non currit, [...] Omnis homo alius à Socrate currit. Et ista, Nullus homo praeter Socratē currit, habet istas, Socrates currit, et Nullus alius à Socrate currit; ita quod impossibile est aliquam exceptivam esse veram, nisi utraque exponens sua sit vera. Et ideo ad falsitatem utriusque, sive cujuscunque exponentis sequitur falsitas exceptivae; quamvis non è contra.

Circa terrium principale est sciendum, quod praedicatum in exceptiva affirmativa habet suppositionem confusā tantū, quia non contingit de­scendere ad inferiora, nec per disjunctivam, nec per copulativam; sed subjectum habet suppositionem confusā et distributivā. Tamen distin­guendum est de suppositione confusa et distributiva; quia quaedam est absoluta, quando scilicet terminus distribuitur pro quolibet suo con­tento, [Page 193] ita quod non plus pro uno quam pto altero; et talem sup­positionem confusam & distributivam non habet terminus sive subject­um in propositione exceptiva. Alia est limitata & articulata, quando scilicet terminus pro aliquo contento distribuitur; & hoc non accidit nisi quando illa propositio categorica aequivalet uni copulativae composi­tae ex una affirmativa, & alia negativa, sicut accidit in propositione exceptiva, sicut dictum est. Si autem illa exceptiva fuerit negativa, tunc tam subjectum quam praedicatum supponunt confuse & distributi­ve, sed limitate. Ex praedictis patet, quod tales regulae A superiori distributo ad suum inferius est bona consequentia, & Ab universaliad singulare est bona consequentia, non sunt generaliter verae; sed oportet addere, quod illud inferius non sit extra captum; vel quod universa­lis non sit aequivalens uni copulativae compositae ex una affirmativa, & alia negativa.

Circa quartum est sciendum quod multae dantur regulae de excepti­vis. Quarum una est, Quod si praejacens exceptivae sit vera, ex­ceptiva est falsa, & hoc pater per praedicta. Alia est, quod Nunquam exceptiva est propria nisi ejus praejacens sit universalis. Unde haec est impropria, Homo praeter Socratem currit; talis nec est vera, nec falsa. Ex ista sequitur alia regula, scilicet quod Non semper ab uni­versali ad indefinitam vel particularem est bona consequentia. Unde non sequitur, Omnis homo praeter Socratem currit, ergo Aliquis homo praeter Socratē currit; nec ergo, Homo praeter Socratē currit. Alia regula est, quod Non cuilibet propositioni universali contradicit propositio indefinita, nec particularis ei correspondens: sicut nec istae contradicunt, Omnis homo praeter Socratē currit, & Hom [...]raeter Socratē non currit; nec istae, Nullus homo praeter Socratē currit, & Aliquis homo praeter Socratē currit: & consimiliter est dicendum de indefinitis. Ex ista regula sequitur alia scilicet quod Non semper loco istius, non omnis, licitum est ponere aliquis non; non enim illae ae­quivalent, Non omnis homo praeter Socratē currit, & Aliquis homo praeter Socratē non currit; quia una est impropria, neque vera, ne­que falsa; alia est propria, & vera, vel falsa. Alia regula sequens est, quod Sunt aliquae propositiones universales contrariae; quae tamen non habent aliquas propositiones categoricas subcontrarias, quae sint indefinitae vel particulares habentes subjecta per se sumpta, vel de­terminata signis particularibus, hoc patet per praedicta. Alia regulae est, quod Semper illud quod excipitur in exceptiva debet esse ali­quod contentū sub subjecto; & ideo quaelibet talis est impropria, Om­nis homo praeter animal currit, Omne animal praeter substantiā est animatū. Alia regula est, Quando illud super quod cadit exceptio est commune, ad veritatē talis exceptivae non requiritur quod praedicatū infit universaliter illi super quod cadit exceptio, si sit exceptiva nega­tiva; vel quod removeatur universaliter si sit affirmativa ex [...]ceptiv [...].

[Page 194]Sciendum est etiam quod ly praeter nunquam tenetur diminutive, nisi quando additur termino numerali, vel termino importanti aliquod totum; & tunc non denotatur praedicatum removeri ab illo cui additur; sed magis à subjecto▪ sicut per istam, Decem praeter quinque sunt quinque. Similiter per talem non denotatur praedicatum inesse illi cui additur; sicut per istam, Decē praeter quatuor sunt sex, non denota­tur quod quatuor sint sex, sed quod residua à quatuor sint sex; & ita est de aliis. Et ista de exceptivis ad praesens sufficiant.

CAP. XIX. De propositionibus de istis verbis incipit & definit.

OMnis propositio in qua ponitur aliquod istorum verborum incipit, desiait, habet diversas exponentes; quia quaelibet aequivalet u­ni copulativae: tamen ab aliquibus diversimode assignantur ex­ponentes respectu diversorum. Unde dicitur quod aliter exponitur re­spectu successivorum, & permanentium. Sed quamvis sic posset esse ad voluntatem utentium, non tamen videtur multum rationabile▪ ideo dico quod respectu cujuslibet possunt habere easdem exponentes. Sed aliae sunt in quibus ponitur hoc verbum incipit; & aliae in quibus ponitur hoc verbum desiait.

Unde propositio in qua ponitur hoc verbum incipit habet duas ex­ponentes, quarum una est de praesenti affirmativa; & alia de praeterito negativa▪ sicut exponentes istius, Socrates incipit esse albus, sunt istae, Socrates est albus, & Socrates ante immediate non erat albus. Non enim exponens sua negativa est talis, Socrates non fuit albus; quia ta­lis propositio in qua ponitur incipit, potest esse vera; & ista de prae­terito falsa. Sicut si Socrates nunc sit primo albus, & postea niger, & tertio fiat albus; tunc in aliquo instanti haec est vera, Socrates inci­pit esse albus; & tamen haec est falsa, Socrates non fuit albus, quia ponitur quod prius fuit albus: sicut etiam dicimus quod Haec arbor in­cipit modo florere; & tamen floruit anno praeterito.

Veruntamen sciendum est, quod hoc verbum incipit potest duplicite [...] accipi scilicet stricte & proprie; & tunc exponitur sicut dictum est. A [...]er potest accipi large & improprie; & tunc sic exponitur, Est, & non diu ante fuit; sicut dicimus quod Haec arbor incipit florere, quan­do tunc floret, & non multum ante isto anno floruit, & tamen heri floruit; sicut etiam vulgariter dicimus Iste incipit missam, quamvis di [...]erit introitum. Et ista est distinctio consimilis illi quam Philoso­phus ponit Quarto physicorum de ly nunc, scilicet quod potest accipi du­pliciter scilicet pro indivisibili, et pro tempore paruo propinquo praesenti.

Intelligendum est etiam, quod quamvis talis propositio secundum vir­tutem [Page 195] sermonis habeat tales exponentes; tamen aliquando secundum usū loquentium non habet tales exponentes, sed ponitur pro alia quae tali­bus exponentibus earet; et tunc est talis propositio distinguenda secun­dum amphibologiam. Propter hoc potest videri quid est sciendum de talibus propositionibus, Deus incipit beatificare omnē hominē quē beatificat; Deus incipit punire omnes homines quos punit; De­us incipit beatificare istos, demonstratis quibusdam, quorum unum ante beatificavit; et alium non ante beatificavit: nam si tales secun­dum virtutem sermonis, hoc est secundum regulas generales per quas tales et consimiles judicari debent, exponantur, concedi possunt. Sicut ista, Deus incipit beatificare istos, concedi potest; quia utraque ista­rum est vera, Deus beatificat istos, & Deus non immediate a [...]te beatificavit istos: tamen alium sensum habere potest, ut istae sint ex­ponentes, Deus beatificat istos, et Nullum prius beatificavit; et iste sensus est falsus. Similiter unus sensus istius Deus incipit beatifica­re omnes homines quos nunc beatificat, est iste, Deus beatificat om­nes homines vel omnē hominē que nunc beatificat, et Deus non prius immediate omnē hominē quē nunc beatificat beatificavit: et iste sen­sus est verus. Alius sensus est iste, Deus beatificat omnē hominē quē nunc beatificat, et Nullū quē nunc beatificat immediate ante beatifica­vit: et iste sensus est falsus. Similiter est de istis, Deus incipit puni­re omnē hominē quē nunc punit.

Similiter debet dici de talibus, Petrus incipit esse talis qualis est Paulus: ponatur quod uterque sit primo infidelis, et postea uterque fiat fidelis; tunc ista propositio Petrus incipit esse talis qualis est Pau­lus simpliciter potest concedi, quia nunc primo est talis qualis est Paulus, et aliquando non fuit talis qualis est Paulus; tamen haec est fal­sa de virtute sermonis Petrus incipit esse similis Paulo, quia prius e­rat similis ei: improprie tamen accipi potest sub hoc sensu, Petrus est similis Paulo; et prius non erat similis Paulo, secundum aliquam quali­tatem secundum quam nunc est similis. Sic igitur patet quod illa pro­positio in qua ponitur hoc verbum incipit duas habet exponentes, et per consequens aequivalet uni copulativae. Et similiter illa propositio in qua ponitur hoc verbum desinit duas habet exponentes, Una est pro­positio de praesenti affirmativa; et alia de futuro negativa, non qua­licunque, sed cum hoc addito, immediate post non erit, sicut ista, Socrates desinit esse albus, habet istas exponentes▪ Socrates est albus, et immediate post non erit albus. Et sicut dictum est de istis proposi­tionibus in quibus ponitur hoc verbum incipit, quod possunt distingui secundum amphibilogiam, eo quod potest accipi proprie vel improprie; ita possunt propositiones, in quibus ponitur hoc verbum desinit, distin­gui secundum amphibologiam

Circa suppositionem terminorū in talibus propositionibus est sciendū, quod subjectū ▪ talium propositionum supponit eodem modo, sicut in [Page 196] suis praejacentibus; sed difficultas est de suppositione praedicati. Et est sciendum, quod praedicatum in tali propositione universali affirmativa supponit consuse tantum, quia non contingit descendere nec copulative, nec dis [...]unctive; non enim sequitur, Omnis homo desinit esse albus, igitur Omnis homo desinit esse hoc albū, vel illud albū; nec per con­sequens contingit descendere copulative. Similiter etiam in universali negativa stat confuse & distributive; sed in propositione non univer­sali stat determinate. Veruntamen duo sunt hic dicenda. Primum quod suppositio determinata, et confusa, et distributiva duplex est.

Una est quando contingit descendere ad illa pro quibus terminus sup­ponit, vel supponere potest per pronomina demonstrativa; sicut in ista, Homo currit, ly homo supponit pro hoc homine, & pro illo homine, & sic de singulis; & sequitur bene, Homo currit, igitur Hic currit de­monstrato illo homine, & Ille currit demonstrato alio; & sic de aliis. Aliquando autem contingit descendere non per pronomina demonstra­tiva sola; sed per pronomina demonstrativa simul sumpta cum illo ter­mino communi sub quo debet esse descensus. Primo modo non sup­ponit praedicatum in propositione ubi ponitur incipit, vel desinit de­terminate. Non enim sequitur, Socrates incipit esse albus, igitur So­crates incipit esse hoc, vel hoc quocunque demonstrato. Nam si So­crates mutetur de albedine in nigredinem, haec est vera, Socrates in­cipit esse niger; & tamen quocunque demonstrato, haec est falsa, So­crates incipit esse hoc; quia altera istarum est falsa, Socrates est hoc Socrates non fuit hoc.

Secundo modo praedicatum supponit determinate. Nam bene se­quitur, Socrates incipit esse albus, ergo Incipit es [...]e hoc albū, vel illud albū, & sic de singulis. Unde haec est vera, Socrates incipit es [...]e hoc albū demonstrando Socratem; quia Socrates est modo hoc album, & nunquam prius fuit hoc album. Nec valet consequentia, Socrates incipit esse hoc albū, ergo Socrates incipit esse hoc, demonstrando idem; sed est fallacia figurae dictionis, mutando quale quid in hoc aliquid. Nam arguendo frequenter ab aliquo termino connotativo, sive sit praedicatum totale, sive sumptum cum pronomine demonstrativo, ad pronomen demonstrativum per se sumptum, est fallacia figurae dictionis.

Et si dicatur, quod hoc album, & hoc, demonstrando idem, conver­tuntur; igitur ab uno ad reliquum est bona consequentia. Dicendum est quod haec regula, Ab uno convertibili ad reliquum est bona con­sequentia, habet multas instantias. Primo quando termini non sup­ponunt personaliter, & quando etiam additur aliquod syncategorema verbo; sicut non sequitur, Homo est per se secundo modo risibilis, ergo Hoc est per se secundo modo homo: maxime enim non valet in multis propositionibus de praeterito & futuro, quando illa convertibilia sunt convertibilia ut [...]nc; & non simpliciter, qualiter est de istis duo­bus, [Page 197] Hoc, & Hoc albū; nam quando hoc non est albū termini non con­vertuntur.

Secundo sciendum est, quod aliquando est suppositio determinata, ita quod contingit descendere ad inferiora; & è converso contingit ascendere: aliquando autem non. Unde bene sequitur, Iste homo currit, vel Iste homo currit, ergo Homo currit. Sed non sic semper est de ter­mino determinate sumpto à parte praedicati in propositione in qua po­nitur incipit, & desinit; unde bene sequitur, Socrates incipit esse noc coloratum, ergo Incipit esse albū vel nigrū, & sic de aliis; sed non è converso. Non enim sequitur, Socrates [...]acipit esse a [...]bus, ergo Incipit esse coloratus; quia negativa exponens antecedentis non infert nega­tivam exponentem consequentis; non enim sequitur, Socrates non fuit albus, igitur Socrates non fuit coloratus. Et est regula generalis, quod quando antecedens et consequens habent exponentes, si una exponens consequentis non sequitur ad aliam exponentem antecedentis, conse­quentia non valet inter antecedens et consequens.

Ex praedictis colligi potest quod ab inferiori ad superius cum hoc ver­bo incipit, vel desinit, non valet consequentia; sicut non sequitur, So­crates incipit esse albus, ergo Socrates incipi [...] es [...]e coloratus. Simi­liter non sequitur, Filius Dei incipit esse homo, ergo Filius Dei incipit esse aliquid; sed est fallacia accidentis. Sicut enim est fallacia acci­dentis quando in prima figura major est affirmativa, et minor negativa; ita semper est fallacia accidentis quando in prima figura major est affir­mativa, et minor habet aliquam exponentē negativam; sicut hic, Omnis homo est animal, Tantū risibile est homo, ergo T [...]tū risibile est animal: sic est in proposito, nam ista, Filius Dei incipit esse homo, habet illam negativam exponentem, Filius Dei non s [...]it immediate ante homo; et ideo in tall discursu est fallacia accidentis. Similiter potest patere qu [...]d illa consequentia non valet, Filius Dei incipit es [...]e homo, ergo All [...]uis homo incipit esse filius Dei. Veruntamen sciendum est, quod quando Sancti concedunt tales propositiones non accipiunt eas proprie, et de virtute sermonis▪ sed secandum suum intellectum quem ipsi ha­bebant.

Veruntamen sciendum est, quod aliquando aliqua inferiora incom­possibilia non possunt verificari successive de aliqu [...], cum verificatione superioris de eodem: semper tunc arguendo à tali inferiori ad suum superius est bona consequentia▪ sicut bene sequitur, Socrates incipit esse homo, ergo Incipit esse a [...]i [...]al; et hoc quia impossibile est quod aliquid dum sit animal, non si [...], et postea sit homo. Similiter, secundum intentionem Aristot▪ bene sequitur, Socrates incipit esse rationalis, ergo Incipit esse sensibilis. Eodem modo bene sequitur, Socrates in­cipit esse homo, igitur Incipit esse ani [...]al; et tamen non sequitur, Asinus incipit esse niger, ergo Asinus incipit esse coloratus▪

CAP. XX. De propositionibus in quibus ponitur hoc verbum fit vel factum est.

SIcut enim propositio in qua ponitur aliquod istorum duorum verbo­rum habet duas exponentes: sic etiam propositio in qua ponitur hoc verbum fit, vel ei aequivalens, quale est hoc verbum factus est, vel factum est, vel hujusmodi, habet duas exponentes, quarum una est de praesenti, et alia de praeterito vel de futuro. Sicut Socrates fit albus, habet istas exponentes, Socrates est albus, et Non fuit semper albus. Similiter ista, Socrates fiet albus, habet istas, Socrates pro aliquo tem­pore non erit albus, et Socrates post erit albus. Et similiter de istis, Socrates factus est homo, Socrates factus est coloratus; et sic de consi­milibus. Unde sicut quando in propositione ponitur hoc verbum incipit, vel desinit, propositio non convertitur nulla mutatione facta praeter sola transpositionem illius quod praecedit, et illius quod sequitur verbum: sic est de istis; et ideo de virtute sermonis, ista consequentia est ne­ganda, Filius Dei factus est homo, igitur Homo factus est filius Dei; quamvis tales propositiones aliquando Sancti concedunt sub uno intel­lectu. Similiter non sequitur, Filius Dei fit homo, ergo Homo fit filius Dei; & hoc quia altera exponens non convertitur illo modo. Non enim sequitur, Filius Dei non semper fuit homo, ergo Non semper homo fuit filius Dei. Unde secundum veritatem sive proprietatem ser­monis concedi debet, quod Homo semper fuit filius Dei. Unde Chri­stus dixit, antequam Abraham fieret ego sum. Similiter etiam ab in­feriori ad superius à parte praedicati non tenet consequentia in talibus propositionibus. Ut non sequitur, Socrates fit albus, ergo Socrates fit coloratus. Similiter secundum proprietatem sermonis non sequitur, Filius Dei fit homo, ergo Filius Dei fit existens; nec etiam sequitur, igitur Fit aliquid, secundum proprietatem sermonis.

Et si dicatur, Filius Dei fit homo, vel Filius Dei factus est homo. Aut igitur fit aliquid, aut nihil: & non fit aliquid, ergo fit nihil. Di­cendum est quod non sequitur, Filius Dei fit homo, ergo Filius Dei fit aliquid, vel nihil; sicut non sequitur, Socrates incipit esse albus, ergo Socrates incipit esse ens, vel incipit esse nihil; & ideo utraque pars talium disjunctivarum est neganda. Veruntamen sciendum, quod multae tales propositiones inveniuntur à Sanctis; sicut tales, Homo factus est Deus, Homo incipit esse Deus, quae non sunt verae secundum proprie­tatem sermonis, sed secundum intellectum Sanctorum. Similiter sicut talis discursus non valet, Omne album est coloratum, Socrates incipit esse albus, ergo Socrates incipit esse coloratus. Similiter talis dis­cursus [Page 199] non valet, Omnis homo est aliquid, Filius Dei factus est homo, ergo filius Dei factus est aliquid; & hoc propter consimilem causam.

Ista de propositionibus categoricis aequivalentibus propositionibus hy­potheticis ad praesens sufficiant, quamvis restent multa dicenda, de qui­bus in diversis locis dicetur.

CAP. XXI. De conversionibus, & primo d [...] conversione propositionum de inesse, & de praesenti.

POstquam dictum est quid requiritut ad veritatem propositionum categoricarum, nunc restat dicere de conversionibus. Et primo de conversionibus propositionum de inesse. Secundo de conversioni­bus propositionum modalium. Circa primum dicendum est, primo de conversione propositionum de inesse de praesenti. Secundo de inesse de praeterito & de futuro.

Est autem primo sciendum, quod conversio est quando fit de praedicato subjectum; & è converso. Aliquando autem fit talis transpositio nulla mutatione facta ex parte vocis: aliquando sit aliqua mutatione facta à parte vocis praeter transpositionem terminorum. Secundo sciendum est, quod propositio de inesse de praesenti, aliquando est in recto, aliquan­do in obliquo. Tertio sciendum est, quod conversio est triplex scilicet simplex, per accidens, & per transpositionem seu contrapositionem termi­norum. Conversio simplex est, quando permanet eadem qualitas, & quantitas utriusque propositionis. Potest tamen magis large sumi con­versio simplex, ut dicatur, Conversio simplex est, quando est mutua con­versio: ita quod sicut ex ratione complexorum, ex convertente sequitur conversa; ita è converso frequenter accidit, quamvis sit diversa quan­titas antecedentis & consequentis; sicut quando singularis convertitur in particularem, & è converso. Conversio per accidens dicitur illa, quando non manet eadem quantitas antecedentis, & consequentis. Po­test tamen aliter vocari conversio per accidens scilicet quando non est conversio mutua: Sicut bene sequitur, Omnis homo est albus, igitur Albū est homo; sed è converso non sequitur. Conversio per contra­positionem est, quando termini finiti mutantur in terminos infinitos.

Quarto sciendum, quod Universalis negativa de recto convertitur simpliciter, large accipiendo conversionem simplicem, & hoc nulla mu­tatione facta ex parte vocis praeter transpositionem terminorum; nisi for­te vox mutetur secundum genus Grammaticale: sed stricte accipiendo conversionem simplicem non semper sic convertitur. Sicut non sequi­tur: Nullus asiaus est Socrates, ergo Nullus Socrates est asinus; sed sequitur, ergo Socrates non est asinus. Similiter singularis affirmati­va convertitur in particularem, & indefinitam, & singularem. Sicut se­quitur, [Page 200] Socrates est homo, igitur Homo est Socrates & Aliquis homo est Socrates, & è converso. Similiter singularis negativa converti­tur in universaln̄egativam; vel singularem negativam. Sicut sequitur, Socrates non est albus, ergo Nullum album est Socrates, et è converso. Similiter Socrates non est Plato, igitur Plato non est Socrates, & è con­verso. Et ita singularis, secundum quod praedicatum est terminus com­munis vel singularis, in diversas propositiones convertitur conversione simplici. Similiter tam indefinita, quam singularis sive particularis affir­mativa convertitur tam in propositionem particularem quam singularem vel indefinitam; secundum quod habet pro praedicato terminum commu­nem vel singularem. Sicut sequitur, Homo est albus, ergo Aliquod albū est homo: & Albū est homo, ergo Homo est albus. Similiter sequitur, Homo est Socrates, igitur Socrates est homo. Similiter sequitur, Aliquis homo est Socrates, ergo Socrates est aliquis homo, & è converso.

Similiter universalis affirmativa convertitur per accidens, quia non est ibi conversio mutua; & hoc quando terminus praedicatus est termi­nus communis; & tunc convertitur per accidens tam in particularem quam indefinitam. Sicut sequitur, Omnis homo est animal, ergo Aliquod animal est homo, & Animal est homo; & non è converso. Quando au­tem habet praedicatum terminum singularem, tunc etiam convertitur per accidens in propositionem singularem. Bene enim sequitur, Omnis ho­mo est Socrates, ergo Socrates est homo, & non è converso. Parti­cularis negativa non convertitur, nec per accidens, nec simpliciter. Non enim sequitur, Aliquod animal non est homo, ergo Aliquis homo non est animal; nec sequitur, ergo Nullus homo est animal. Eodem modo indefinita non convertitur, quia semper indefinita & particularis convertuntur; & hoc saltem est verum quando utriusque subjectum sup­ponit personaliter. Aliquas de praedictis conversionibus probat Phi­losophus in primo libro priorū; quia tamen planae sunt, ideo nunc duxi pertranseundum.

Et si dicatur contra aliqua praedictorum, quia secundum Pophyrium & Philosophum Species non praedicatur de genere, Nec inferius de su­periori; & singulare, five individuū non praedicatur nisi de uno solo; ideo tales conversiones non valent, Omnis homo est animal, ergo Ali­quod animal est homo, & hujusmodi. Dicendum quod Porphyrius & Philosphus intendunt, quod inferius non praedicatur de superiori communiori ad plura supposita quam sit inferius, illo superiori univer­saliter sumpto, & hoc praedicatione vera. Unde non intendunt, nisi quod nulla talis sit vera, Omnē animal est homo, Omnis homo est So­crates, à & sic de aliis; quin tamen indefinitae vel particulares sint verae, non negant.

Praedicta sunt dicta de propositionibus in recto. Sed de propositio­nibus in obliquo non est eodem modo dicendum; sed in illis oporter fre­quenter [Page 201] mutationem facere ex parte vocis praeter transmutationem ter­minorum; & cum hoc additur frequenter participium verbi. Sicut sic arguendo, Nullus homo est in domo, ergo Nullus exist [...]s in domo est homo. Similiter sic arguendo, Nullus homo videt asinum, ergo Nullus videns asinum est homo. Et hoc est verum, quando obliquitas cadit a parte praedicati; quia si cadat a parte subjecti non oportet. Unde ista, Hominē videt asinus, debet sic converti, igitur Asinus vi­det hominē. Similiter Filiū generat pater, igitur Pater generat filium.

Circa praedicta est sciendum, quod quando in tali propositione po­nitur adverbialis determinatio, vel aliqua determinatio aequivalens ad­verbiali determinationi, illa determinatio in conversa non debet esse determinatio verbi; sed potius participii ejusdem verbi: & sic in [...]li casu, sive propositio convertibilis sit in recto, sive in obliquo, oportet resolvere verbum in suum participium, & in hoc verbum est: & ita oportet aliam variationem vocis sacere praeter transpositionem termi­norum; & ideo hanc, Alteratū currit velociter, non oportet sic con­verti, ergo Currens est velociter alteratū. Nam ponatur quod currens tarde alteretur, & velociter currat; tunc est antecedens verum, & con­sequens falsum. Sed debet sic converti, ergo Velociter currens est al­teratum, ubi ly velociter fit determinatio illius participii, currens, & non istius verbi est. Similiter ista, Creans semper est Deus, non debet sic converti, ergo Deus est semper creans; sed sic, ergo Aliquid quod semper est Deus, est creans.

CAP. XXII. De conversione propositionum de praeterito, & futuro.

CIrca conversionem de praeterito, & de futuro, est Primo sciendum, quod quaelibet propositio de praeterito, & de futuro, in qua sub­jicitur terminus communis, est distinguenda penes secundum mo­dum aequivocationis; eo quod subjectum potest supponere pro eo quod est, vel pro eo quod fuit, si sit propositio de praeterito; hoc est, quod subjectum potest supponere pro eo de quo verificatur subjectum per ver­bum de praeterito. Sicut ista, Album fuit Socrates, distinguenda est; eo quod album potest supponere pro eo quod est album, vel pro eo quod fuit album. Si autem sit propositio de futuro, tunc est distinguenda; eo quod subjectum potest supponere pro eo quod est, vel pro eo quod erit; hoc est, pro eo de quo verificatur subjectum per verbum [...]e prae­senti, vel pro eo de quo verificatur per verbum de futuro. Et ista re­gula est intelligenda quando subjectum supponit personaliter, hoc est, significative.

[Page 202]Secundo sciendum, quod quando subjectum talis propositionis supponit pro eo quod est, tunc illa propositio debet converti in aliquam proposi­tionem de praesenti accepto subjecto cum hoc verbo fuit, & hoc pro­nomine qui; & non in propositionem de praeterito. Unde ista con­versio non valet, Nullum album fuit homo, ergo Nullus homo fuit albus, si subjectum antecedentis sumatur pro eo quod est. Nam ponatur, quod multi homines tam vivi quam mortui fuerint albi, & quod multa alia fuerint alba, & modo sint, & quod nullus homo modo sit albus; tunc est antecedens verū, & consequens falsum. Nam haec est vera, Nihil quod est album fuit homo, quia quaelibet singularis per casum positum est vera: sed haec est falsa, Nullus homo fuit albus, qualitercunque subjectum ac­cipiatur. Et ideo non debet praedicto modo converti, sed sic, Nullum album fuit homo, ergo Nullus qui fuit homo est albus: & eodem modo sequitur è converso, Nullus qui fuit homo est albus, ergo Nullum album fuit homo, subjecto consequentis supponente pro eis quae sunt alba, & non pro eis quae fuerunt alba. Si autem subjectum propositionis acci­pitur in tali propositione pro eo quod fuit, sic est simpliciter con­vertibilis in unam de praeterito, & non in unam de praesenti. Bene enim sequitur, Nullum album fuit homo, subjecto accepto pro eo quod fuit, igitur Nullus homo fuit albus; (& hoc si subjectum consequentis capiatur pro eo quod fuit.) Impossibile enim est, quod aliquis homo fuerit albus; & tamen nihil quod fuerit album fuerit homo.

Si autem talis propositio de praeterito fuerit singularis, in qua sub­jicitur pronomen demonstrativum sine addito, vel nomen proprium; tunc convertens convertitur in propositionem universalem, singularem, vel indefinitam, vel particularem, subjecto consequentis accepto pro eo quod fuit; sicut bene sequitur, Socrates non fait albus, igi­tur Nihil quod fuit album, fuit Socrates. Sed subjecto conse­quentis accepto pro eo quod est non valet consequentia. Non enim sequitur, Socrates non fuit albus, ergo Nihil quod est album fuit Socrates. Nec etiam sequitur ista de praesenti, scilicet, Nullum al­bum est Socrates, posito quod Socrates nunc primo sit albus; quia ista est vera, Socrates non fuit albus; & tamen utraque aliarum est falsa.

Est etiam notandum, quod sicut talis propositio distinguitur quando subjectum est terminus communis: ita etiam potest distingui quando ponitur pronomen demonstrativum cum termino communi. Unde haec est distinguenda, Hoc album fuit Socrates; eo quod potest esse impli­catio, mediante verbo de praesenti, & tunc iste est sensus, Hoc quod modo est album fuit Socrates: vel mediante verbo de praeterito, ut sit sensus, Hoc quod fuit album fuit Socrates; & est talis propositio con­vertibilis universaliter in propositionem de praeterito in qua subjicitur terminus communis. Ista autem quae dicta sunt de propositione de prae­terito, applicanda sunt proportionabiliter propositioni de futuro juxta [Page 203] distinctionem prius datam. Sciendum est etiam, quod sicut dictum est prius, quod in propositionibus de praesenti adverbialis determinatio ad­denda est in consequente participio prioris verbi, & non verbo: ita fa­ciendum est illis de praeterito & futuro.

Per praedicta patet, quod tales consequentiae non valent, Deus non semper fuit creans, igitur Creans non fuit semper Deus. Antecedens est verum, scilicet haec, Deus non fuit semper creans, quia non fuit creans ante mundi creationem. Sed haec est falsi, Creans non semper fuit Deus, quia haec, Creans semper fuit Deus, vera est. Sicut enim haec est vera, Album fuit nigrum, & tamen haec nunquam fuit vera, Album est ni­grum: ita haec est vera, Creans semper fuit Deus, & tamen haec non fuit semper vera, Creans semper est Deus. Et ita praedicta conversio non valet, sed debet sic converti, Deus non semper fuit creans, ergo Nihil quod semper fuit creans est Deus, vel Nihil quod semper fuit creans fuit Deus; & ista est vera, quia habet duas causas veritatis; vel quia nihil semper fuit creans; vel quia aliquid semper fuit creans, quod tamen non est Deus: & prima causa est vera, quamvis secunda sit falsa. Similiter ista consequentia, Nullus videns fuit caecus, igitur Nullus caecus fuit videns, non valet, subjecto antecedentis accepto pro eo quod est; sed debet sic converti, igitur Nullus qui fuit caecus est videas. Et ista propositio de praeterito, accepto subjecto pro eo quod est, convertitur in unam de praesentimodo praedicto: sicut, quando subjectum accipitur pro eo quod fuit convertitur in unam de praeterito, subjecto antecedentis accepto pro eo quod fuit. Similiter est de talibus, Nullum impossibile erit verum, sic convertitur, Nihil quod erit verum est impossibile, subjecto accepto pro eo quod est. Sed si subjectum ac­cipitur pro eo quod erit convertitur sic, igitur Nullum verum erit im­possibile.

Sciendum est etiam, quod quando propositio talis est de praeterito vel de futuro, si subjectum sit terminus communis, vel includens terminum communem cum pronomine demonstrativo, & praedicatum sit prono­men demonstrativum sine addito, vel proprium nomen, tunc si subje­ctum accipitur pro eo quod est, convertitur in unam de praesenti sine alia mutatione: sicut sequitur, Album erit Socrates, ergo Socrates est albus; sed non est è converso, & hoc, si sit possibile dare ultimum rei perma­nentis inesse. Similiter bene sequitur, Aliquod album fuit Socrates, subjecto accepto pro eo quod est, igitur Socrates est albus: sed non se­quitur è converso, si non sit dare ultimum rei permanentis inesse. Si autem accipitur subjectum pro eo quod est, vel fuit, convertitur abso­lute in unam de praeterito, vel de futuro, & est mutua conversio.

CAP. XXIII. De conversione propositionum reduplicativarum, exclusi­varum, & aliarum exponibilium.

EX praedictis igitur duobus capitulis praecedentibus potest aliqua­liter patere conversio propositionum reduplicativarum, exclusi­varum, & exceptivarum, & aliarum in quibus ponitur hoc ver­bum desinit, vel incipit. Nam propositio habens exponentes habet con­similem conversionem cum suis exponentibus. Et si omnes exponentes eodem modo convertuntur; ita exposita eodem modo convertetur: si autem una exponens convertatur uno modo, & alia alio modo, scilicet una simpliciter, & alia per accidens, tunc habebit conversionem con­similem cum conversione unius, & non cum conversione alterius. Ta­men magis in speciali videndum est de istis.

Unde sciendum, quod propositio reduplicativa non convertitur in pro­positionem reduplicativam; sed convertitur in unam non reduplicati­vam, cujus subjectum erit unum aggregatum ex praedicato prioris, & illo super quod cadit reduplicatio, cum reduplicatione, mediante hoc pronomine quod. Sicut ista, Animal in quantum homo est risibile, convertitur in istam, Aliquid quod in quantum homo est risibile, est animal; & non in istam, Risibile in quantum homo est animal. In­stantia patet hic, Socrates in quantum homo est risibilis, ergo Risibile in quantum homo est Socrates; quia antecedens est verum, & conse­quens falsum. Similiter ista, Nullum activum in quantum passivum est activum, convertitur in istam, Nihil quod est activum in quantum pas­sivum est activum. Et similiter proportionabiliter ex dictis hic, & dictis in priori capitulo, dicendum est de conversione reduplicativarum de praeterito & de futuro.

Circa conversionem propositionum exclusivarum est sciendum, quod exclusiva non convertitur in exclusivam. Non enim sequitur, Tantum animal est homo, ergo Tantum homo est animal; sed ista conver­titur in universalem, sicut sequitur, Tantum animal est homo, ergo Omnis homo est animal. Similiter sequitur, Tantum homo non currit, ergo Omne currens non est homo. Et sicut dictum est de conversione propositionum de praeterito & futuro: ita dicendum est de conversione talium exclusivarum de praeterito & futuro. Unde non sequitur, Omne album fuit Socrates (subjecto accepto pro eo quod est) ergo Tantum Socrates fuit albus. Nam posito quod nihil sit modo album, nisi Socrates, & quod multi alii fuerunt albi; ante­cedens est verum, & consequens falsum. Et ideo non convertitur isto modo, sed sic, Omne album fuit Socrates, ergo Tantum Socrates est [Page 205] albus; non tamen est conversio mutua. Et sicut dictum est de ista, ita proportionabiliter dicendum est de aliis propositionibus exclusivis.

Circa conversionem propositionum exceptivarum est sciendum, quod exceptiva non convertitur in exceptivam. Non enim sequitur, Omnis homo praeter Socratem currit, ergo Currens praeter Socratem est homo, & hoc quia consequens est improprium. Sed exceptiva convertitur in unam non exceptivam, cujus subjectum erit unum aggregatum ex prae­dicato exceptivae, & parte extra capta mediante hoc toto, Quod non est. Sicut Omnis homo praeter Socratem currit, convertitur in istam, Cur­rens quod non est Socrates est homo: & ista, Nullus homo praeter So­cratem currit, convertitur in istam, ergo Nullum currens quod non est Socrates est homo.

Circa conversionem propositionum in quibus ponuntur haec verba, in­cipit, & desinit, est sciendum, quod non convertuntur in propositiones similes. Non enim sequitur, Aliquis homo incipit esse albus, ergo Aliquod album incipit esse homo. Sed debent tales propositiones sic con­verti, Aliquis homo incipit esse albus, ergo Aliquid quod incipit esse album est homo, & ita de aliis. Ex praedictis possunt elici modi con­versionum quarumlibet propositionum de inesse, sive sint de praesenti, sive de futuro, sive de praeterito, sive sint categoricae, sive sint aequiva­lentes propositionibus hypotheticis, sive non sint aequivalentes eis.

CAP. XXIV. De conversione propositionum modalium de necessario.

VIso quomodo propositiones de inesse convertuntur, videndum est quomodo propositiones modales convertuntur. Et primo de con­versione propositionum de necessario.

Est autem Primo sciendum, quod sicut dictum est prius, quod quando modus ponitur cum dicto, illa est distinguenda secundum compositionem, & divisionem. Et ideo primo videndum est de conversione talium pro­positionum in sensu composito, & aequivalentium eis. Secundo de con­versione talium propositionum in sensu diviso, & aequivalentium eis.

Circa primum sciendum est, quod tales propositiones convertuntur sicut suae de inesse, quia in conversione talium arguitur semper per istam regulam, Si unum convertibilium est necessarium, & reliquum erit necessarium: vel per istam, Si antecedens est necessarium, & con­sequens erit necessarium. Unde in conversione simplici large sumpta arguitur per primam regulam: in conversione per accidens arguitur per secundam regulam. Verbi gratia sic arguendo, Nullum asinum esse ho­minem est necessarium, ergo Nullum hominem esse asinum est neces­sarium, arguitur per istam regulam, Si unum convertibilium, &c. [Page 206] cum ista convertitur sicut dictum est prius, scilicet, Nullus homo est asinus, ergo Nullus asinus est homo, si haec sit necessaria, Nullus homo est asinus, oportet quod haec sit necessaria, Nullus asinus est homo. Et sicut dictum est de istis, ita dicendum est de aliis; & hoc est universaliter verum, sive sint reduplicativae, sive exclusivae, sive quaecunque a­liae propositiones categoricae.

Sciendum est etiam, quod Philosophus primo priorum probat tan­tum istas de necessario converti in sensu composito, vel eis aequiva­lentes, & non alias; & neutra probatio sua procedit de aliis, sicut ibi patet. Unde ista probatio, Si unum convertibiliū est possibile reli­quum erit possibile, non valet, nisi quantum ad propositiones de possi­bili captas in sensu composito; nec etiam ista regula, Cuicunque actui repugnat necessitas, ejusdem actus porentiae repugnat eadem necessi­tas, hoc est, Cuicunque propositioni de inesse repugnat aliqua pro­positio de necessario, propositioni de possibili correspondenti propositi­oni de inesse repugnat eadem propositio de necessario. Unde si illae duae repugnant, Aliquis homo currit, &, Necesse est nullum animal cur­rere: illae duae repugnabunt, Possibile est aliquē hominē currere, &, Necesse est nullum animal currere. Et hoc est verum generaliter quando utraque de modo accipitur in sensu composito, vel eidem aequivalenti. Si enim una acciperetur in sensu diviso regula non valeret. Nam instan­tiae sunt multae, sicut istae duae repugnant, Aliquod verum est impos­sibile, & Necesse est nullum verum esse impossibile; & tamen istae stant simul, Aliquod verum potest esse impossibile, &, Necesse est nul­lum verum esse impossibile, quia utraque illarum est vera; & ita Phi­losophus in libro priorum non loquitur de conversione propositionum de necessario, nisi quando sumuntur in sensu composito, vel aequivalenti.

Circa conversionem propositionum de necessario sumptarum in sensu diviso, Est sciendum, quod non sunt convertibiles nulla mutatione facta ex parte vocis praeter transpositionem terminorum. Non enim sequi­tur per naturā conversionis, Nullus homo de necessitate est asinus, ergo Nullus asinus de necessitate est homo; quia non sequitur in sensu divi­so acceptis illis propositionibus. Unde non sequitur, Nullum impossibile esse verum est necessarium, ergo Nullum verum esse impossibile est ne­cessarium; quia antecedens est verum, & consequens falsum: Nullum enim impossibile potest esse verum; & tamen Aliquod verum potest esse impossibile. Haec enim modo est vera, Ego non fui Romae; & tamen potest esse impossibilis; si enim vadam Romam postea erit impos­sibilis. Similiter non sequitur, Creans de necessitate est Deus, ergo Deus de necessitate est creans; quia antecedens est verum, & consequens est falsum. Similiter non sequitur, Homo albus de necessitate est ho­mo, ergo Homo de necessitate est homo albus. Similiter non sequi­tur, Homo de necessitate intelligitur à Deo, ergo Aliquod intellectum à Deo de necessitate est homo; quia antecedens est verum, & consequen [...] [Page 207] falsum. Et ideo tales praedicto modo converti non possunt; sed subjecto consequentis, quod fuit praedicatum antecedentis, addendus est modus necessitatis cum hoc toto, Aliquid quod: ut illa, Omne impossibile de necessitate non est verum, convertitur sic, Aliquid quod de ne­cesstate non est verum est impossibile. Similiter ista, Creans de ne­cessitate est Deus, convertitur in istam, ergo Aliquid quod de neces­sitate est Deus est creans: & ista, Homo de necessitate intelligitur à Deo, sic, ergo Aliquid quod de necessitate intelligitur à Deo est homo; & ita de caeteris. Ex quo patet quod stricte accipiendo propositionem de modo, & propositionem de inesse, propositio de necessario sumpta in sensu divisionis, vel aequivalens ei, non convertitur in propositio­nem de necessario; sed in propositionem de inesse.

Patet etiam ex dictis, quod talis consequentia non valet, Tantū neces­sarium de necessitate est verū, ergo Omnē verū de necessitate est neces­sariū, quia ista non est universalis convertibilis cum praedicta exclusiva; sed ista, Omnē quod de necessitate est verum est necessariū; quia semper propositiones habentes exponentes diversas, diversimode convertuntur, secundum quod exponentes diversimode convertuntur. Unde secun­dum quod exponentes unius exclusivae aliter convertuntur quam expo­nentes alterius exclusivae, secundum hoc una exclusiva aliter converti­tur quam alia. Similiter non sequitur, Tantū creans de necessitate est Deus, ergo Omne quod est Deus de necessitate est creans; sed sic, ergo Omne quod de necessitate est Deus est creans. Causa autem quare in praedictis consequentiis antecedens est verum, & consequens falsum, dicta est prius, ubi dictum est quomodo aliter appellat prae­dicatum suam formam quam subjectum; & ideo illud ibi dictum sum­me est imprimendum memoriae, ad sciendum quid requiritur ad verita­tem propositionis de praeterito, de futuro, & de modo, & aequivalenti­bus eis.

CAP. XXV. De conversione proposionum de possibili.

CIrca conversionem popositionum de possibili est primo sciendum, quod in hoc capitulo accipiendum est semper, possibile, quod est commune ad necessarium, & ad contingens quod non est necessarium; ut possibile sit idem quod propositio non impossibilis. Et sic accipiendo possibile, concedendum est quod Deus potest esse Deus, & quod homo potest esse animal. Sic autē accipiendo possibile est sciendum, quod eaedem regulae quae dictae sunt de conversione propositionum de necessario, accipiendae sunt circa conversionem propositionum de pos­sibili. Nam illa de possibili sumpta in sensu composito, & aequiva­lens [Page 208] illi, est eodem modo convertenda, sicut sua de inesse; quia in om­nibus talibus conversion [...]bus arguitur per illam regulam, Si unum convertibilium est possibile, & reliquum: vel per istam, Si antecedens est possibile, consequens est possibile, quae regulae semper sunt verae. Sed si sumantur tales propositiones in sensu divisionis, vel aequivalentes; tunc non eodem modo convertuntur. Unde non sequitur, Deus potest non esse creans, ergo Creans potest non esse Deus, & hoc si subjectum consequentis accipitur pro eo quod est. Similiter non sequitur, Viator potest esse damnatus, ergo Damnatus potest esse viator; sed sequitur, ergo Aliquis qui potest esse damnatus est viator.

Veruntamen ut verius pateat, qualiter tales propositiones de possibili debent converti, Est sciendum, quod quando subjectum propositionis de possibili est terminus communis, vel includens terminum communem propositio est distinguenda; eo quod subjectum potest supponere pro iis quae sunt, vel pro iis quae possunt esse, quia regula est intelligenda proportionabiliter, sicut dictum est prius, de propositionibus de praete­rito, & de futuro. Si autem accipitur subjectum antecedentis pro iis quae sunt; tunc convertitur in unam de possibili, subjecto consequentis accepto pro iis quae possunt esse, & non accepto subjecto consequentis pro iis quae sunt. Unde bene sequitur, Aliquis qui est viator potest esse damnatus, ergo Aliquis qui potest esse damnatus potest esse viator. Similiter sequitur, Deus potest esse non creans, ergo Qui potest esse non creans potest esse Deus. Sed si subjectum antecedentis sumatur pro iis quae possunt esse, tunc sequitur una de possibili, subjecto conse­quentis accepto pro iis quae possunt esse; & non sequitur illa de inesse. Si autem praedicatum consequentis sit terminus singularis, vel pro­nomen demonstrativum sine addito, sequitur una de possibili absolute. Sicut sequitur, Creans potest esse Deus, ergo Deus potest esse creans, sive subjectum antecedentis accipitur pro iis quae sunt, sive pro iis quae possunt esse. Per praedicta patet quod tales consequentiae non valent, Videns potest esse caecus, ergo Caecus potest esse videns: Verum potest esse impossibile, ergo Impossibile potest esse verum: Nullum neces­sarium potest esse falsum, ergo Nullum salsum potest necessarium, & hoc si subjectum consequentis accipitur pro iis quae sunt: aliter con­sequentiae essent bonae.

CAP. XXVI. De conversione propositionum de impossibili.

CIrca conversionem propositionum de impossibili, Est sciendum, quod propositiones de impossibili acceptae in sensu composito convertuntur sicut suae de inesse, quando illae de inesse conver­tuntur simpliciter; quia tunc arguitur per illam regulam, Si unum convertibilium est impossibile, &c. quae regula vera est. Sed quando sua de inesse non convertitur simpliciter, sed tantum per accidens, tunc illa de impossibili in sensu composito, vel aliqua sibi aequivalens non est convertibilis; & hoc quia non posset tenere talis [...]i [...]versio nisi per istam regulam, Si antecedens est impossibile co [...] est impossibile, quae regula falsa est. Nam antecedens aliquando est impossibile, & con­sequens est necessarium, & ideo tales consequentiae su [...]ae, Nullum hominem esse animal est impossibile, igitur Nullum animal esse ho­minem est impossibile. Aliquem hominem esse asinum est impossibile, igitur Aliquem asinum esse hominem est impossibile. Deum esse corpus est impossibile, ergo Corpus esse Deum est impossibile. Sed tal [...]s con­sequentiae non sunt bonae, Omne animal esse hominē est impossibile, ergo Aliquē hominē esse animal est impossibile: Omne ens in actu vel potentia esse Deum est impossibile, ergo Deum esse ens in actu vel i. [...] potentia est impossibile. sed tales consequentiae non valent. Si autem talis propositio de impossibili sumatur in sensu divisionis, vel aequivalens sibi, tunc convertibilis est sicut illa de necessario. Unde ista conse­quentia non valet, Aliquod albū impossibiliter est homo, ergo Aliquis homo impossibiliter est albus, nam antecedens est verum, & consequens falsum: sed debet sic converti▪ ergo Aliquid quod impossibiliter est al­bum est homo.

Est ergo sciendum, quod quando negatio praecedit modum, non di­cetur propositio de tali modo; & ideo ista, Nullus homo potest esse albus, non dicitur de possibili, sed magis de impossibili; quia aequivalet isti, Omnis homo impossibiliter est albus. Et ideo tales propositiones, in quibus negantur modi, aequivalent propositionibus affirmativis de aliis modis; ideo non convertuntur simpliciter, sed per accidens tantum. Unde ista, Nullū ens de necessitate creat, non convertitur in istam, ergo Nullū creans de necessitate est ens; quia hoc est falsum demon­strando Deum.

CAP. XXVII. De conversione propositionum de contingenti.

POst praedicta videndum est de conversione propositionum de contin­genti. Et est primo sciendum, quod in isto capitulo semper capi­endum est contingens ad utrumlibet, ut illa sola propositio dicatur contingens, quae nec est necessaria, nec impossibilis. Et quia talis pro­positio habet duas conversiones, unam in terminis, & aliam per op­positas qualitates, ideo primo videndum est de prima conversione, se­cundo de secunda.

Est autem primo sciendum, quod propositiones de contingenti sumptae in sensu compositionis, & eis aequivalentes convertuntur sicut sua de in­esse, quando suae de inesse convertuntur simpliciter; & hoc est, quia talis conversio tenet per hanc regulam, Si unū convertibiliū est con­tingens, & reliquum, quae semper est vera. Et ideo bene sequitur, Ho­mine esse albū est contingens, ergo Albū esse hominē est contingens. Similiter bene sequitur, Deum creare est contingens, ergo Creantē esse Deum est contingens. Et ita particularis affirmativa, & universalis ne­gativa de contingenti, sumptae in sensu composito convertuntur sim­pliciter; bene enim sequitur, Haec est contingens, nullus homo est albus, ergo Haec est contingens, nullū albū est homo, & ita est de aliis. Sed quando illa de inesse non convertitur simpliciter, sed per accidens tan­tum, tunc illa de contingenti in sensu composito non convertitur in ter­minis; quia talis conversio non potest tenere nisi per hoc medium, Si antecedens est contingens, & consequens est contingens, quod est sim­pliciter falsum, quia ex contingenti bene sequitur necessarium; & ideo non sequitur, Omnē homine esse albū est contingens, ergo Aliquid albū esse hominē est contingens: sicut non sequitur, Omnē substantiā existentē in actu esse Deū est contingens, ergo Deū esse substantiā ex­istentē in actu est contingens, posito quod non sit substantia, nisi Deus; quia antecedens est verum, & consequens est falsum. Haec enim est contingens, Omnis substantia existens in actu est Deus, quia potest esse vera, vel falsa; & tamen haec est necessaria, Deus est substantia existens in actu. Si autem illa de contingenti sumatur in sensu diviso, vel aequi­valens ei, oportet tunc, si illa propositio habeat pro subjecto terminum communem, vel aliquid includens terminum communem, cujusmodi sunt talia, hoc albū, ille homo, iste asinus, vel etiam habeat pro subjecto participium, vel aequivalens ei, illa propositio est distinguenda; eo quod subjectum potest supponere pro iis quae sunt, vel pro iis quae contingunt esse. Si subjectum talis propositionis accipitur primo modo, sive etiam subjectum sit nomen proprium, sive pronomen demonstrativum, sic [Page 211] non convertitur in idem genus contingentis; sed convertitur in illam de inesse & in illam de possibili, subjecto consequentis sumpto cum illa additione, quod contingit esse. Primum patet, scilicet quod non convertitur in idem genus contingentis, nam non sequitur, Contingit Deum esse creantē, ergo Creantē contingit esse Deum: nec etiam se­quitur, Quod contingit esse creatē, Contingit esse Deum; nam sibi repugnans est vera, ista scilicet, Quod contingenter creat necessario est Deus; & per consequens, non est contingenter Deus, secundum sci­licet quod convertitur in illam de inesse praedicto modo. Patet, nam bene sequitur, Deus contingenter est creans, ergo Aliquid quod con­tingenter est creans est Deus. Ista conversio potest probari; quia si haec sit vera, Deus est contingenter creans, manifestum est, quod utra­que illarum est vera, demonstrando illud pro quo subjectum supponit, Hoc est Deus, & Hoc est contingenter creans: nunc autem sequitur per syllogismum expesitorium, Hoc est Deus, Hoc est contingenter creans, ergo Aliquid quod est contingenter creans est Deus; & per conse­quens cum ista, Deus est contingenter creans, non stat opposita istius, Aliquid quod est contingenter creans est Deus: & per conse­quens illa sequitur ad primam, & ita conversio ista probatur per syllo­gismum expositorium; & sicut illa probatur per syllogismum expositorium, ita multae aliae priores quarum probationes sunt dimissae, eodem modo probantur. Est autem probatio sufficiens, quia syllogismus expositorius est ex se evidens, nec indiget ulteriori probatione; & ideo multum errant, qui negant talem syllogismum in quacunque materia, nisi possent ibi ostendere Fallaciam aequivocationis, vel amphibologiae, vel com­positionis, vel divisionis, vel accidentis, vel figurae dictionis, vel se­cundum quid ad simpliciter, vel ignorantiam elenchi, vel petitionem principii. Nec potest ibi esse fallacia accidentis sicut multi dicunt. Et quia syllogismi expositorii qui sunt ex se evidentes frequenter negantur à modernis Theologis; ideo contra tales non est disputandum, cum negant per se nota. Ideo aliqualiter digrediendo à proposito ponam exempla in quibus non est syllogismus expositorius, quamvis videa­tur.

Unde hic non est syllogismus expositorius, Hoc animal est canis, Hoc animal est sydus caeleste, ergo Sydus caeleste est canis; & hoc quia tam major quam conclusio est distinguenda penes aequivocationem. Si­militer hic non est syllogismus expositorius, Isti vellent se accipere pugnantes, Isti vellent vincere, ergo Qui vellent vincere vellent se accipere pugnantes; nam major est distinguenda penes amphibologiam, sicut alibi patebit. Similiter hic non est syllogismus expositorius, Haec tu es asinus est falsa, Haec tu es asinus est vera, si est necessaria, ergo Aliquod verum si est necessarium est falsum; nam tam major, quam conclusio est distinguenda secundum compositionē, & divisione. Similiter hic non est syllogismus expositorius, Iste non vult pendere, [Page 212] Iste vult pendere, ergo Qui non vult pendere vult pendere; nam pro­positiones istae sunt distinguendae penes accentum.

Similiter hic non est syllogismus exposicorius, Socrates est albus, Socrates est animal, ergo Animal est albus; sed est hic fallacia figurae dictionis. Similiter nec hic, Iste homo non est albus, Iste homo est substantia, ergo [...] substantia non est albus. Similiter nec hic, So­crates est albus secundum dentes, Socrates est niger, ergo Aliquod nigr [...] est albū, sed est fallacia secundū quid, ad simpliciter. Simi­liter nec hic, Socrates non est filius Platonis, Socrates est Pater, ergo [...]no [...] est filius; sed est ignorantia elenchi. Nec est hic syllo­gismus [...] positorius, Productivus Socrates est calidus, Socrates est pro­ductivus catoris, ergo Productivum caloris est calidum; quia est ibi petitio principii, ideo non probat, quamvis illatio sit bona. Et sicut est de istis, quae videntur esse syllogismi expositorii, & non sunt, quod est in eis magis defectus propter fallaciam accidentis; ita est de a­liis.

Unde sciendum, quod regula generalis est, Quando propositiones sunt mere de inesse, & de praesenti, & disponuntur in figura sine omni ad­ditione, vel diminutione ad subjectum, & praedicatum, quod nunquam est in tali discursu fallacia accidentis. Sicut nec in discursu disposito in primo modo primae figurae potest esse fallacia accidentis, sicut in­ferius ostendetur. Eodem modo quando aliquis discursus potest reduci ad syllogismum expositorium, vel per conversionem, vel per impossi­bile, vel per propositiones aequivalentes assumptas non est fallacia acci­dentis.

Est tamen advertendum, quod ad syllogismum expositorium non sufficit arguere ponendo pro medio pronomen demonstrativum, vel proprium nomen alicujus termini singularis; sed cum hoc oportet quod illa res demonstrata, vel importata per tale nomen proprium non sit realiter plures res distinctae. Et propter hoc non est hic syllo­gismus expositorius, Haec essentia (demonstrando Divinam) est Pater, Haec essentia est Filius, ergo Filius est Pater; & hoc quia haec essentia est plures personae distinctae; & ideo in tali paralogismo est magis fallacia consequentis quam accidentis. Cum ergo in illo syllo­gismo, Hoc est Deus, Hoc est contingenter creans, ergo Aliquid quod est contingenter creans est Deus; non posset ostendi aliquis defectus, manifestum est ipsum esse evidentem syllogismum expositorium; & per consequens probatum est sufficienter quod ista, Deus contingenter creat, convertitur in istam, Aliquid quod contingenter creat est Deus. Ex qu [...]tiam patet quod convertitur in illam de possibili, Aliquid quod contingenter creat potest esse Deus, quia semper illa de inesse for­mal [...] in [...]t [...] ▪ de possibili. Si autem subjectum talis propositionis de contingent sit pronomen demonstrativum, vel nomen proprium, tunc convertitur sicut prior, scilicet in unam de inesse, & de possibili. Sed [Page 213] si subjectum talis propositionis de contingenti sumatur pro iis quae con­tingunt esse, sic convertitur in idem genus contingentis, sumpto sub­jecto consequentis pro eo quod contingit. Unde bene sequitur, Con­tingit alique homine currere, ergo Contingit aliquod currens esse ho­minē, si subjectum utriusque sumatur pro eodem quod contingit, ut iste sit sensus, Aliquid quod contingenter est currens contingenter est homo; nam oppositum consequentis non stat cum antecedente, scilicet, Nihil quod contingenter est currens contingenter est homo. Nam si haec est vera, Aliquid quod contingenter est homo contingenter cur­rit, sit illud A; tunc utraque istarum erit vera, A contingenter est homo; & similiter ista, A contingenter currit. Ex istis arguo sic, A con­tingenter est homo, A contingenter currit, ergo Aliquid quod con­tingenter currit est homo, quae est contradictoria prioris; ergo prior non stat cum ista. Et ita evidenter sequitur, Aliquid quod contingen­ter est homo contingenter currit; & ita ista consequentia est bona, A­liquis homo contingenter currit, igitur Aliquod currens contingenter est homo, subjecto utriusque accepto pro eo quod contingit.

Et si dicatur quod tunc sequitur, Deus contingenter est creans, ergo Aliquod creans contingenter est Deus; quia sequitur, A contingenter est Deus, A contingenter creat, ergo Aliquid quod contingenter ceat, contin­genter est Deus, hic similiter arguitur sicut in priori exemplo. Dicendum, quod iste ultimus syllogismus est bonus, non tamen probat istā conversio­nem; & hoc quia per istam, Deus contingenter creat non habentur ta­les propositiones, A contingenter est Deus, A contingenter creat; quia ad veritatem istius non requiruntur aliquae tales duae: sicut ad verita­tem istius Aliquis homo contingenter currit, requiruntur tales duae, si subjectum sumatur pro iis quae contingunt; & ideo per unum syllogis­mum expositorium una conversio sufficienter probatur, & per alium non probatur alia. Unde quando subjectum ist us de contingenti est pronomen demonstrativū vel proprium nomen, non convertitur in idem genus contingentis, nec subjectum potest habere talem acceptionem, sci­licet pro eo quod contingit.

Sciendum tamen, quod praedicta distinctio de propositionibus de con­tingenti, de possibili de praeterito, & de futuro, debet sic intelligi, quod si subjectum accipitur pro eo quod est &c. vel denotatur accipi pro eo quod est tale, vel quod contingit esse tale vel fuit &c. Unde si nihil sit album, in ista, Aliquod album potest esse homo, subjectum non potest accipi pro eo quod est album, cum nihil sit album; potest tamen de­notari accipi pro eo quod est album: & ideo si nihil sit album, illa est falsa, cum per illam denotatur falsum; quia per illam in illo sensu deno­tatur aliquid esse album, cum tamen nihil sit album.

CAP. XXVIII. Deconversione propositionum de contingenti per oppositas qualitates.

SEquitur videre de conversione propositionum de contingenti per oppositas qualitates. Et est sciendum, quod quaelibet propositio de contingenti ad utrumlibet, si sumatur in sensu divisionis, conver­titur per oppositas qualitates, hoc est, Affirmativa convertitur in Ne­gativam, & è converso: sicut sequitur, contingit B esse A, ergo Contingit B non esse A; similiter sequitur, Omnis homo contingenter currit, ergo Omnis homo contingenter non currit.

Et est advertendum, quod quando propositio de contingenti convertitur per oppositas qualitates, in utraque propositione modus debet esse affir­mativus, & non negativus. Et ideo non sequitur, Omnis homo con­tingenter currit, ergo Nullus homo contingenter currit; nec sequitur, Nullus homo contingenter currit, ergo Omnis homo contingenter currit: sed bene sequitur, Omnis homo contingenter currit, ergo Omnis homo contingenter non currit. Similiter non sequitur, Omnis homo contin­genter non currit, ergo Nullus homo contingenter currit. Praedicta con­versio patet, nam sequitur formaliter, Homo contingenter currit, ergo Homo potest currere. Similiter sequitur, Homo contingenter currit, ergo Non necesse est omnē hominē currere; ex qua sequitur ista, Ali­quis homo potest non currere: nunc autem ex istis duabus Aliquis homo potest non currere, & Iste potest currere, sequitur quod Aliquis homo contingenter non currit; ergo ex prima sequitur illa per illam regulam, Quicquid sequitur ad consequens bonae consequentiae sequitur ad ante­cedens ejusdē, quae semper est vera. Propter autem protervos est scien­dum, quod quandocunque dico tales propositiones, Homo contingen­ter currit, Homo contingenter non currit, intelligo talem, Contin­git hominē currere, Contingit hominē non currere; ne potervi argue­rent contra me dicendo, quod sequitur, Homo contingenter currit, ergo Homo currit. Sic igitur manifeste patet, quod quaelibet talis propositio de contingenti in sensu diviso, & aequivalens ei, convertitur per op­positas qualitates: sed talis propositio in sensu composito non converti­tur per oppositas qualitates. Nam tunc argueretur per unam illarum re­gularum. Si una contrariarum est contingens, & reliqua est contingens: Si una sub contrariarum est contingens & reliqua, quae falsae sunt. Et ideo non sequitur, Nullū existens esse hominē est contingens, ergo Om­ne existens esse hominē est contingens: nec sequitur, Omne existens esse Deum est contingens, ergo Nullū existens esse Deū est contingens. Simi­liter non sequitur, Aliquod existens esse hominē est contingens, ergo [Page 215] Aliquod existens non esse hominē est contingens; quia in omnibus prae­dictis exemplis antecedens est verum, & consequens est falsum, si sumantur propositiones in sensu compositionis.

CAP. XXIX. De conversione propositionum modalium quae non ab omni­bus conceduntur modales.

DIcto de conversione propositionum modalium quae ab omnibus conceduntur esse modales, restat dicere de conversione propo­sitionum modalium quae non ab omnibus conceduntur esse mo­dales, quae tamen vere sunt modales, sicut dictum est prius; & quia sunt quasi innumerabiles, ideo non intendo dicere de omnibus in spe­ciali, sed volo dare aliquas regulas generales.

Est igitur sciendum, quod quando aliquod nomen modale potest ve­rificari de uno convertibilium sine hoc quod verificatur de reliquo, ta­lis propositio modalis sumpta in sensu composito, vel aequivalens tali, non convertitur simpliciter, quamvis sua de inesse convertatur simpli­citer. Si autem talis modus posset verificari de antecedente sine hoc quod verificatur de consequente, talis propositio sumpta in sensu compo­sito vel aequivalens ei non convertitur per accidens, nec simpliciter, quamvis sua de inesse convertatur per accidens. Si autē talis modus non posset competere uni convertibilium, nisi conveniat reliquo, sempe [...] talis propositio & aequivalens ei in sensu composito convertitur simplici­ter, si sua de inesse convertatur simpliciter, & proportionabiliter convertitur sicut sua de inesse. Si autem talis modus non potest compete­re antecedenti, nisi competat & consequenti, tunc illa propositio con­vertitur per accidens, sicut sua de inesse.

Ex isto patet, quod ista conversio est bona, Hominem currere est verū ergo Currens esse hominē est verū. Similiter ista, Omnē hominē curre­re est verū, ergo Aliquid currens esse hominē est verū. Nam prima tenet per illam regulam, Si unum convertibiliū est verū reliquū est ve­rū. Et secunda per istam, Si antecedens est verū consequens est verū, quae ambae sunt verae. Similiter ista consequentia est bona, Nullū hominē currere est falsum, ergo Nullū currens esse hominē est falsum, quia tenet per illam regulam, Si unū convertibilium est falsum, reliquū est falsum. Sed ista conversio non valet, Omnē hominē curre­re est falsum, ergo Aliquod currens esse homine est falsum, quia te­net per istam regulam, Si antecedens est falsum consequens est falsum, quae est falsa. Ex istis patet, quod quando universalis affirmativa talis non convertitur per accidens, frequenter tamen particularis nega­tiva, & similiter particularis affirmativa convertuntur per accidens, [Page 216] p [...]r istam regulam, Si consequens est falsum, ergo & antecedens.

Per praedicta primo patet, quod tales consequentiae non valent, Nullū hominē currere est scitum, ergo Nullū currens esse hominem est scitū; quia ista regula non est generaliter vera, Si unum convertibilium est scitū, ergo Reliquū est scitū; potest enim unum convertibilium sciri quamvis aliud non sciatur, imo quamvis de alio non cogitetur. Simi­liter tales consequentiae non valent, Omnē hominē esse animal est per se primo modo, ergo Aliquod animal esse hominē est per se primo modo; quia non sequitur, Antecedens est per se primo modo, ergo Consequens est per se primo modo; nec valet Omnē hominē esse risibilē est per se secundo modo, ergo Aliquod risibile esse hominē est per se secundo modo. Et ideo in talibus semper aspiciendum est ad tales propositiones, unū convertibiliū est tale, ergo Reliquū est tale: Antecedens est tale, ergo Consequens est tale. Et per illa potest universaliter sciri quae pro­positio in sensu composito, vel aequivalens illi, convertitur sicut sua de inesse; & quae non.

Sed circa conversionem talium propositionum in sensu diviso, & eis aequivalentium est sciendum, quod semper vel frequenter convertuntur sicut aliquae propositionum modalium, de quibus dictum est prius in speciali. Sicut ista, Albū scitur esse hominē, non convertitur in istam, ergo Aliquis homo scitur esse albus. Nam posito quod sciatur Socratē esse hominem, & quod sit albus, & tamen ignoretur quod sit albus; tunc haec est vera, Aliquod albū scitur à me esse homo, quia iste syllo­gismus expositorius est bonus, Socrates scitur à me esse homo, Socrates est albus, ergo Albus scitur à me esse homo; & haec est falsa, Aliquis homo scitur à me esse albus, ponatur quod nesciam quod aliquis homo est albus: & ideo prima convertitur in istam, ergo Aliquid quod scitur esse homo est albū. Similiter ista conversio non valet, Deus trinus & unus à philosophis scitur esse immortalis, ergo Aliquod immortale scitur à philosophis esse Deus trinus & unus; sed convertitur sic, igitur Aliquid quod scitur à philosophis esse immortale est trinus & unus.

Et si dicatur quod haec est falsa, Deus trinus & unus à philosophis scitur esse immortalis, quia impossibile est quod philosophi natura­liter sciant istam, Deus trinus & unus est immortalis; ergo haec non est vera, Deus trinus & unus à philosophis scitur esse immortalis. Di­cendum est, quod illa est vera, Deus trinus & unus scitur à philosophis esse immortalis; & tamen isti nesciunt illam, imo negarent eam & dicerent esse falsam; quia dicerent quod implicat falsum▪ scilicet Deū esse trinū & unū. Quod autem ista sit vera patet, quia per illam non plus denotatur, nisi quod de illo qui est trinus & unus (quamvis nesciatur ipsum esse trinum & unum) scitur à philosophis esse immor­talem, vel quod est immortalis. Unde per istam Deus trinus & unus scitur à philosophis esse immortalis, non denotatur, nisi quod illa [Page 217] copulativa sit vera, Deus est trinus & unus, & de illo scitur à philo­sophis quod est immortalis, & hoc est verum; quia utraque pars istius copulativae est vera. Similiter quod haec sit vera patet: nam ista est vera, Aliquid quod scitur à philosophis esse immortale, est Deus trinus & unus; quia Deus qui scitur à philosophis esse immortalis, est Deus trinus & unus. Tunc arguendo per syllogismum expositorium, Deus est trinus & unus, Deus est aliquid quod scitur à philosophis esse immortale; ergo Aliquid quod scitur à philosophis esse immortale est Deus trinus & unus, praemissae sunt verae, ergo & conclusio. Similiter sequitur, Deus scitur à philosophis esse immortalis, Deus est trinus & unus; ergo Trinus & unus scitur à philosophis esse immortalis. Sic ergo patet evidenter veritas propositionis acceptae, & bonitas con­versionis.

Similiter ista, Intellectus cognoscitur esse anima intellectiva, non convertitur in istam, ergo Anima intellectiva cognoscitur esse intelle­ctus; sed in istam, ergo Aliquid quod cognoscitur esse anima est intel­lectus. Similiter, Aliquis veniens cognoscitur à te esse choriscus, non convertitur in istam, ergo Choriscus cognoscitur à te esse veniens; sed in istam, ergo Aliquis qui cognoscitur à te esse choriscus est veniens. Similiter ista, Aliquis homo per se est animal, non convertitur in istam, Aliquod animal per se est homo; sed in illam, Aliquid quod per se est animal est homo. Similiter illa, Albū per se aedificat, convertitur in istam, Aliquid quod per se aedificat est albū. Similiter illa, Deus per accidens est creans, non convertitur in illam, Aliquod creans per ac­cidens est Deus; sed in istam, Aliquid quod per accidens creat est Deus.

Et sicut dictum est de istis, ita dicendum est de aliis, quod scilicet talis propositio convertitur, vel sicut propositio de necessario, vel de possibili, vel de impossibili, vel de contingenti. Et forte ista fuit causa quare philosophus specialem tractatum de talibus propositionibus, & de proprietatibus earum & conversionibus earum non fecit; quia ex illis quae scienda sunt circa propositiones de necessario, de possibili, de con­tingenti, & de impossibili, cum quibusdam paucis, potest faciliter sciri quid sciendum sit de istis modalibus, & earum proprietatibus: quarum tamen ignorantia, sicut & ignorantia propositionum, & proprietatum earum, facit multos modernos errare, & altercari in Theologia, & in aliis scientiis particularibus, tam speculativis, quam practicis.

Ad evidentiam autem conversionum omnium modalium propositio­num sciendum est, quod communiter propositiones modales in sensu diviso, & eis aequivalentes convertuntur sicut illae de inesse, ubi aliqua adverbialis determinatio additur verbo. Nam sicut in illis de inesse adverbialis determinatio non est eodem modo addenda compositioni sive copulativae in convertente, & conversa, sed in convertente debet [Page 218] poni praecise à parte subjecti, sicut dictum est: ita modus in con­sequente debet poni totaliter à parte subjecti, sicut exemplificatum est.

CAP. XXX. De propositionibus hypotheticis, & earum proprietatibus.

POstquam transcurrendo de propositionibus categoricis, & de pro­prietatibus earum est tractatum, nunc de propositionibus hypo­theticis, & proprietatibus earum sunt aliqua pauca addenda.

Est autem primo sciendum, quod illa propositio dicitur hypothetica quae ex pluribus componitur categoricis, mediante aliquo adverbio vel conjunctione conjunctis. Et potest non tantum unum adverbium, vel una conjunctio conjungere propositiones categoricas, & facere pro­positiones hypotheticas, imo etiam plures conjunctiones & plura ad­verbia. Unde illa est hypothetica, Socrates currit, vel Plato currit, vel Joannes currit. Similiter illa, Si Socrates currit, animal currit, & Plato disputat. Et secundum hoc, aliqua propositio hypothetica componitur ex pluribus quam ex duabus categoricis. Posset tamen dici, quod non est propositio hypothetica ubi concurrunt adverbium & con­junctio, vel etiam duae conjunctiones natae facere propositiones hypo­theticas diversarum specierum; & similiter dici posset de adverbiis.

Secundo sciendum est, quod propositionum hypotheticarum quinque assignantur species, conditionalis, copulativa, disjunctiva, causalis, & temporalis. Sed videtur quod praeter istas sunt aliae propositiones hy­potheticae. Nam omnis propositio vera vel falsa, composita ex duabus categoricis est propositio hypothetica: sed hujusmodi sunt multae praeter praedictas, ergo, &c. Major est manifesta, & minor patet. Nam haec est hujusmodi, Socrates est currens ubi Plato disputat.

Sed advertendum est; quod quamvis sint multae propositiones hypo­theticae praeter praedictas, multae tamen quae videntur aliae à praedictis ad praedictas reduci debent. Unde ista, Socrates philosophatur ne sit ignorans, aequivalet isti, Quia Socrates non vult esse ignorans So­crates philosophatur. Et sic sicut est de illa, ita est de multis allis.

CAP. XXXI. De conditionalibus.

SEquitur videre de istis in speciali, sed quia conditionalis aequivalet uni consequentiae, ita quod tunc conditionalis est vera quando ante­cedens infert consequens, & non aliter, ideo differatur usque ad tractatum de consequentiis.

Hic tamen sciendum est, quod illa hypothetica dicitur conditionalis quae componitur ex duabus categoricis conjunctis, mediante hac con­junctione si, vel tali aequivalenti, Propter illud ultimum dicendum est, quod ista est conditionalis, Socrates non legit nisi sit magister, quia aequivalet illi, Si Socrates non sit magister, Socrates non legit. Et universaliter, quando duae propositiones conjunguntur mediante aliqua conjunctione, & totum aequivalet uni conditionali, Illa propositio dice­tur hypothetica conditionalis.

Et est sciendum, quod ad veritatem conditionalis non requiritur ve­ritas antecedentis, nec veritas consequentis. Imo est aliquando con­ditionalis necessaria, & quaelibet pars ejus est impossibilis, sicut haec, Si Socrates est asinus Socrates est rudibilis.

CAP. XXXII. De copulativis, & proprietatibus earum.

COpulativa est illa quae componitur ex pluribus categoricis con­junctis mediante hac conjunctione, &, vel mediante alia parte aequivalente tali conjunctioni. Sicut illa est copulativa, Socrates currit & Plato disputat. Similiter ista est copulativa, So­crates non est albus nec niger. Similiter ista, Socrates est tam albus quam calidus; quia Prima aequivalet isti, Socrates non est albus, & Socrates non est niger: & Secunda illi, Socrates est albus, & Socrates est calidus.

Ad veritatem autem copulativae requiritur quod utraque pars sit vera; & ideo si quaecunque pars copulativae sit falsa, copulativa est falsa. Et ad necessitatem copulativae requiritur quod quaelibet pars sit necessaria. Et ad hoc quod sit possibilis, requiritur quod utraque pars sit possibilis, & alteri non incompossibilis. Sed ad hoc quod sit impossibilis non requiritur quod utraque pars sit impossibilis. Nam haec est impossibilis, Socrates sedet, & Socrates non sedet; & tamen utraque pars est pos­sibilis. [Page 220] Sed ad hoc quod copulativa sit impossibilis, requiritur quod altera pars sit impossibilis, vel quod una sit incompossibilis alteri. Sicut haec est impossibilis, Socrates est asinus & asinus est; quia haec est impossibilis, Socrates est asinus. Et haec est impossibilis, Socrates se­det, & non sedet; quia partes sunt incompossibiles.

Sciendum est etiam, quod opposita contradictoria istius copulativae est una disjunctiv [...] composita ex contradictoriis partium copulativae; & ideo idem requiritur & sufficit ad veritatem oppositae copulativae, quod sufficit & requiritur ad veritatem disjunctivae. Unde istae non contra­dicunt, Socrates est albus & Plato est niger, Socrates non est albus & Plato non est niger; sed illi copulativae contradicit ista, Socrates non est albus, vel Plato non est niger.

Oportet autem scire, quod semper à copulativa ad utramque partem est bon [...] consequentia; sicut sequitur Socrates non currit & Plato disputat, ergo Plato disputat: & non è converso, sed è converso est fallacia consequentis. Tamen sciendum est, quod quandoque ab altera parte copulativae ad totam copulativam potest esse bona consequentia gratia materiae; puta si una pars copulativae inferat alteram partem, tunc ab illa parte ad totam copulativam est bona consequentia.

CAP. XXXIII. De disjunctivis.

DIsjunctiva est illa quae componitur ex pluribus categoricis medi­ante hac conjunctione, vel, aut mediante aliquo aequivalente sibi; sicut istra est disjunctiva, Tu es homo vel tu es asinus; simi­liter ista, Tu es homo, vel Socrates disputat.

Ad veritatem autem Disjunctivae requiritur quod altera pars sit vera, & hoc est intelligendum quando propositiones sunt de praesenti, & non de futuro, nec aequivalentes propositionibus de futuro, & hoc diceret Philosophus. Tamen secundum veritatem, ad veritatem disjunctivae requiritur quod altera pars sit vera; quia secundum veritatem, pro­positio de futuro est vera vel falsa, quamvis non evidenter. Sed ad ne­cessitatem disjunctivae non requiritur necessitas alterius partis; sicut ad hoc▪ quod haec sit necessaria, Socrates sedet, vel Socrates non sedet, non requiritur quod altera pars sit necessaria; tamen ad necessitatem dis­junctivae requiritur necessitas alterius partis, vel quod partes sibi con­tradicant vel aequivaleant contradictoriis. Unde haec est necessaria, Socrates currit vel Deus est; quia altera pars est necessaria. Similiter haec est necessaria, Deus creat vel Deus non creat; quia partes con­tradicunt. Ad possibilitatem autem disjunctivae sufficit quod altera pars [Page 221] sit possibilis; sed ad hoc quod disjunctiva sit impossibilis requiritur quod utraque pars sit impossibilis, ut Homo est asinus, vel Homo est rudi­bilis.

Sciendum est etiam, quod opposita contradictoria disjunctivae est una copulativa composita ex contradictoriis partium ipsius disjunctivae; & ideo idem requiritur & sufficit ad veritatem oppositae disjunctivae, quod sufficit & requiritur ad veritatem copulativae. Sciendum est etiam, quod ab aliqua parte disjunctivae ad totam disjunctivam est bonum ar­gumentum: & è converso est fallacia consequentis, nisi sit aliquando aliqua causa specialis impediens fallaciam consequentis. Similiter à dis­junctiva cum negatione alterius partis ad alterum partem est bonum ar­gumentum; sicut bene sequitur, Socrates est homo, vel Socrates est asinus: sed Socrates non est asinus: ergo Socrates est homo.

CAP. XXXIV. De causalibus.

PRopositio causalis est illa quae componitur ex pluribus categoricis mediante hac conjunctione, quia, vel aequivalenti ei. Unde illa est causalis, Quia Socrates est homo, Socrates est animal. Simi­liter ista, Socrates laborat ut sanetur, aequivalet enim isti, Socrates laborat quia vult sanari. Similiter ista, Socrates deambulat post caenam ne infirmetur, quae aequivalet isti, Quia Socrates non vult infirmari deambulat post cai [...]m. Similiter ista, Socrates calefit in quantum mo­vetur, quia aequivalet isti, Quia Socrates movetur calefit.

Ad veritatem autem Causalis requiritur quod quaelibet pars sit vera, & simul cum hoc quod antecedens sit causa consequentis. Et ideo ista non est vera, Socrates est albus quia Plato est albus, quamvis enim utraque pars sit vera, quia tamen illa, Socrates est albus, non est vera propter hoc, quod Plato est albus; ideo illa propositio est falsa. Et est sciendum quod hic accipitur causa large, & non stricte. Non enim requiritur ad veritatem causalis, quod una propositio sit causa quare alia ponitur in esse; sed sufficit quod exprimat causam requisitam ad hoc, quod alia propositio sit vera. Sicut hic, Lignum calefit quia ignis est sibi praesens, per illud enim antecedens, Ignis est praesens ligno, ex­primitur causa sine qua haec non esset vera, Lignum calefit, & ideo cau­salis illa est vera. Vel requiritur quod propositio illa sit prior alia, ita quod praedicatum antecedentis prius praedicetur de subjecto suo, quam praedicatum consequentis praedicatur de suo subjecto; & secundum hoc haec est vera Isosceles habet tres, &c. Quia triangulus habet tres, &c. Et est sciendum, quod, ut dictum est, accipitur hic causa large, sive [Page 222] sit causa per re, sive per accidens: sive voluntaria, sive naturalis.

Ex istis patet, quod omnes tales sunt falsae, Asinus est risibilis quia est homo, Omnis homo peccat quia est liberi arbitrii. Unde ad necessi­tatem causalis requiritur necessitas utriusque partis. Sed ad impossibi­litatem causalis non requiritur impossibilitas, nec falsitas alicujus partis; sed sufficit quod antecedens non possit esse causa consequentis, modo praedicto accipiendo causam. Et est advertendum, quod non dicitur hic antecedens illud quod secundum vocem praecedit; sed illa propositio quae immediate sequitur hanc conjunctionem, quia, dicitur ante­cedens. Similiter ad impossibilitatem causalis requiritur quod quae­libet pars sit possibilis, sed hoc non sufficit; sicut ad necessitatem cau­salis non sufficit necessitas utriusque partis. Ex praedictis patet quod à causali ad alteram partem est consequentia bona, sed non è converso. Si­militer à causali ad copulativam est bona consequentia. Ut bene sequi­tur, Omnis homo peccat quia est liberi arbitrii, ergo Omnis homo peccat, & omnis homo est liberi arbitrii, sed è converso non sequi­tur.

CAP. XXXV. De propositionibus temporalibus.

PRopositio temporalis est illa quae componitur ex pluribus categori­cis mediante aliquo adverbio temporis, sicut illa, Socrates currit dum Plato movetur. Similiter, Socrates fuit albus quando Plato fuit aiger.

Ad veritatem aut Temporalis requiritur veritas utriusque partis, vel pro eodem tempore, vel pro diverso tempore. Unde aliqua sunt ad­verbia quae denotant propositiones quas conjungunt esse veras pro eo­dem tempore: & alia pro diverso tempore. Unde ad veritatem istius, Deus agit quando creatura agit, requiritur quod utra (que) illarum sit vera, & in eodem tempore. Similiter ad veritatem istius Apostoli praedica­baat dum Christus praedicabat, requiritur veritas utriusque partis, & quod in eodem tempore fuerint verae, vel fuissent verae si fuissent for­matae. Sed ad veritatem istius, Paulus fuit conversus postquam Christus fuit pass [...]s, requiritur quod propositiones illae fuerint verae pro diverso tempore. Sciendum tamen est, quod ad hoc quod tempo­ralis sit vera non requiritur quod semper fuerint partes verae pro eodem tempore, vel semper pro diverso tempore; sed quod aliquando fuerint verae pro eodem tempore, vel aliquando pro diverso tempore. Et ideo illae duae stant simul, Apostoli praedicaverunt dum Christus praedicavit, & Apostoli praedicaverunt postquam Christus praedicavit.

[Page 223]Similiter ad necessitatem temporalis requiritur necessitas utriusque partis; & ideo nulla talis est necessaria, Lignum calefit quando ignis sibi approximatur, Creatura creatur quando Deus creat, Asinus est risibilis quando est homo. Et si in aliquo Authore inveniantur tales propositiones, & asserat eas esse necessarias, glossandae sunt dicendo, quod Author non loquitur de virtute sermonis, sed per temporalem in­telligit conditionalem; & per talem, Creatura creatur quando Deus creat, intelligit illam, Si Deus creat creatura creatur. Unde illa pro­positio, Socrates est coloratus dum est albus, similiter; Socrates move­tur dum Socraces currit, non est necessaria, sed potest esse falsa. Veruntamen per tales propositiones temporales intelliguntur aliquando conditionales quae semper verae sunt.

Similiter ad impossibilitatem temporalis non requiritur impossibili­tas alicujus partis; sed sufficit quod partes sint incompossibiles. Unde ista est impossibilis, Deus creat dum Deus non creat, quia partes sunt incompossibiles. Si autem sit adverbium quod denotet propositiones esse veras pro diverso tempore; tunc sufficit quod partes sint sibi con­nexae, ita quod una non potest esse vera sine alia, nec è converse. Ex praedictis patet quid requiritur ad hoc, quod temporalis sit possibilis vel contingens.

Ex praedictis patet, quod à Temporali ad aliquam partem ejus est bona consequentia, sed non è converso. Non enim sequitur Adam fuit & Noa fuit, ergo Adam fuit quando Noa fuit. Nec sequitur Jacob [...] ­it & Esau fuit, ergo Jacob fuit postquam Esau fuit.

CAP. XXXVI. De propositionibus localibus.

PRopositio hypothetica localis potest vocari illa quae componitur [...] pluribus categoricis conjunctis mediante adverbio locali, vel ali­quo aequivalente ei, qualis est ista, Accidens est ubi subjectum suum est, & ista, Christus patiebatur ubi praedicavit.

Ad veritatem talis hypotheticae requiritur veritas utriusque partis, & pro eodem loco, & non pro diversis; & in hoc differt à tempora [...], quia ad veritatē temporalis, requiritur veritas utriusque partis pro eodem tempore, vel diverso: ad veritatem localis requiritur veritas utriusque partis pro eodem loco, & non pro diverso. Est tamen sciendum quod tempus large accipitur, pro tempore proprie dicto, & pro aeternitate sive negatione temporis; quod qualiter debeat intelligi alibi expositum est, s [...]. super quarto Physicorum, & super secundo Sententiarum, hic autem dico pro talibus propositionibus, Deus fuit antequam mundus fuit & homo▪ [Page 224] Per praedicta de propositione temporali, patet quid est dicendum de propositione locali; quia omnia, vel fere omnia quae dicuntur de pro­positione temporali possunt dici proportionabiliter de propositione lo­cali. Per praedicta etiam de propositionibus hypothetic [...]s praenominatis potest faciliter sciri quid sciendum est de aliis hypotheticis, si quae sint; cujusmodi forte sunt tales, Albedo est in Socrate in quo non est nigredo, Deus est à quo omnia sunt, & hujusmodi; tales enim possunt reduci ad copulativam.

CAP. XXXVII. Qualiter conjunctiones vel adverbia quandoque ponuntur inter terminos, quandoque inter propositiones.

PRo praedictis autem est advertendum, quod quando aliqua praedicta­rum conjunctionum, vel adverbiorum ponitur inter duos terminos ita quod propositiones categoricae non completae exprimuntur, talis propositio est distinguenda secundum compositionem & divisionem, eo quod potest esse categorica, vel hypothetica: sive secundum amphibo­logiam, & forte ista distinctio est planior & magis propria; tamen sive distinguitur secundum compositionem & divisionem, sive secundum amphibologiam, sensus non diversificatur. Unde ubi ponitur haec con­junctio, vel, illa propositio potest esse distinguenda, eo quod potest esse disjunctiva, vel de disjuncto extremo. Sicut haec est distinguenda, Omnis homo salvabitur, vel condemnabitur; eo quod tunc potest esse disjunctiva, & tunc aequivalet isti, Omnis homo salvabitur, vel Omnis homo damnabitur, quae est falsa: vel potest esse de disjuncto extremo, & tunc aequivalet isti, De quolibet contento sub homine verificatur hoc totum, salvabitur vel condemnabitur, & hoc est verum, & ideo prima est vera.

Et est advertendum, quando talis propositio est singularis, tunc dis­junctiva, & de disjuncto extremo aequipollent; non autem quando est universalis, ut patet in exemplo praedicto. Similiter ubi ponitur haec conjunctio, &, illa propositio est distinguenda, eo quod potest esse copulativa; vel de copulato extremo. Sicut ista est distinguenda, Tria & duo sunt quinque, quia si sit copulativa est falsa; & si sit de copulato subjecto est vera. Similiter est de tali propositione ubi poni­tur haec conjunctio, si, quia talis propositio est distinguenda, eo quod potest esse conditionalis, vel de conditionato extremo. Sicut est ista, Omne possibile si est necessarium est verum, est distinguenda, eo quod potest esse conditionalis; & tunc est sensus, Si omne possibile est ne­cessarium, omne possibile est verum, quod verum est. Sed si sit de con­ditionato [Page 225] subjecto, tunc aequivalet isti, De omni illo de quo verificatur hoc totum, possibile si est necessarium, verificatur hoc praedicatum verum, & hoc est falsum. Nam de ista propositione, Homo est asinus, verificatur hoc totum, Possibile si est necessarium, haec enim est vera, Te esse asinum est possibile si est necessarium, sive sit conditionalis, sive de conditionato subjecto; & tamen haec non est vera, Te esse asinum est verum. Similiter de conjunctione causali, quia, propositio in qua ponitur est distinguenda, eo quod potest esse causalis, vel de causali extremo. Sicut haec est distinguenda, Omnis homo est capax Dei, quia est homo habens animam rationalem, eo quod potest esse causalis, vel de causali praedicato; sed semper vei frequenter illi sensus convertuntur. Similiter ubi ponitur adverbium temporis illa propositio est distinguenda, eo quod potest esse temporalis, vel de temporali extremo. Sicut ista▪ est distinguenda, Omnis damnatus dum fuerit viator peccavit, eo quod potest esse temporalis, vel de temporali praedicato. Si sic tem­poralis tunc aequivalet isti, Dum omnis damnatus fuit viator omnis damnatus peccavit, quae est falsa; quia illae duae nunquam sunt simul verae. Si sit de temporali extremo, tunc aequipollet isti, De quolibet damnato verificatur hoc totum, dum fuerit viator peccavit, & hoc est verum, quia quaelibet singularis est vera. Similiter est de adverbio lo­cali, sicut patet de ista, Omnis homo currebat ubi disputabat, ponatur quod quilibet homo in eodem loco currebat ubi disputabat, sed diversi in diversis; tunc patet quod prima sit vera, si sit de locali praedicato, & falsa si sit localis.

Est etiam sciendum, quod talis distinctio non solum habet locum in praedictis; sed etiam consimilis distinctio potest poni quando hoc pro­nomen, qui, ponitur inter duos terminos; sicut hic, Omnis homo qui est albus currit. Nam in sensu diviso aequivalet uni copulativae, isti scilicet, Omnis homo currit & ille est albus: in sensu composito de­notatur quod de quolibet verificatur hoc totum, Homo qui est albus, & de illo verificatur hoc praedicatum, currit. Et de propositionibus ista sufficiant.