QUandoquidem praecipuum mihi in hoc opere consilium est, Nobilissimi Domini mei ac Mariti, Guilielmi, Ducis Novocastrensis, Vitam, cum rebus ab ipso praeclare gestis, ad Po­steros transmittere: eo me munere defuncturam spon­deo tanta cum brevitate, perspicuitate, veritate, quam fas sit a fido nec partibus usquam favente Historico expectari. Nam nec affirmare sustineo, de quibus du­bito: nec subducere quae compertissma accepi.

[Page 2]Historiam Generis ejus, quod perantiquum sane ac inter nobiliores etiam familias illustre fuit, Faeci­alibus nostris (quorum id magis proprium munus est) retexendam enarrandam (que) relinquo: de eo nonnihil, sub finem hujus operis, dictura. Interea tamen de Majorum proximis hic paucula praelibabo, quae ad conciliandam infra dicendis lucem haud parum facere videantur.

Avi huic tanto viro fuere, ex paterna stirpe, Guilielmus Cavendicius, Eques auratus, idem (que) & Con­siliarius, Camerae (que) Thesaurarius duobus Regibus, Henrico scilicet VIII. & Edvardo VI. deinde (que) Mariae etiam Reginae: ex materna vero Cuthbertus, Dominus Ogle, Baro perantiquus, generis (que) ac virtu­tum auctoritate conspicuus.

Patrem habuit Carolum Cavendicium, ex dicti Gui­lielmi siliis natu minimum, & Equitis aurati dignitate pariter ornatum: cui liberorum summa suere tres silii, inter quos media nascendi sors Domino meo obtigit. Elato, dum adhuc infans esset, primogenito; secundus, Dominus nempe meus, ad demortui titu­lum caetera (que) primogeniturae privilegia jure haereditario successit. Supererant ita (que) duo tantum fratres; quorum senior, de nomine Avi, Guilielmus vocabatur; Carolus vero juniori nomen fuit paternum.

[Page 3]Educabantur autem hi duo Fratres, a prima us (que) pueritia, apud nobilissimum illud conjugum par, Gilbertum, Salopiae Comitem, & Mariam, eorum amitam. Diu enim intercesserat inter Comitem illum Carolum (que) Cavendicium, Domini mei Patrem, integra inviolata (que) amicitia. Quae originem duxit non solum ex duplici utrius (que) stemmatis affinitate (dicta quippe Maria, Caroli patris soror, Gilberto Salopiae Comiti, nupsit: & Georgius, Comes item Salopiae illius (que) Gilberti pater, uxorem duxit Caroli matrem) verum exinde etiam, quod Carolus & Gilbertus, dum essent adhuc pueri, iisdem in aedibus simul ad humanitatem instructi, postea (que) gemellorum instar adolescentes, in oras una transmarinas, ut mores hominum multorum viderent & urbes, peregrinati fuissent. Ex quo tam diuturno convictu consortio (que) tanta animorum utrin (que) accendebatur benevolentia, ut alterius anima in pectore alterius ad mortem us (que) haerere videretur. Imo & ultra mortem aliquandiu. Extincto quippe Gilberto, lan­guere mox coepit Carolus, veluti (que) tam charo capiti superesse non sustinens, intra unius anni curriculum ipse quo (que) fatis concessit.

Verum ad Domini mei Educationem ut revertar; ipsum tanto cum amore ac indulgentia prosequeban­tur tum Parentes, tum modo memorati Educatores; [Page 4] ut pueritiam necdum egresso gratificari studerent usu eorum, quae teneram ejus aetatem cum primis oblecta­rent: eo sane laudandi, quod nobile pectus ea servitute non opprimerent, qua pleri (que) aut odium rerum bo­narum contrahunt, aut nimis humilibus assuefiunt. Exacto jam aetatis suae anno decimo sexto, titulo & insignibus Equitis Balnei, antiqui juxta ac honoratis­simi ordinis apud nostrates, decoratus fuit, quo tem­pore Henricus Princeps, Regis Iacobi primogenitus, Walliae Princeps summa solennitate creabatur. Post paucos inde menses, peregre profectus est, comitatu nobilissimi eruditissimi (que) viri, Domini Henrici Wotton, quem serenissimus Rex Iacobus Oratorem Extraor­dinarium tunc temporis legavit ad Sabaudie Ducem: qui Dominum erga meum ita animatus fuit, ut ipsum quoties convivia celebrabat, in sibi proxima sede ad mensam, honoris caussa, collocare dignaretur; & in Angliam cum Oratore, jam tum rediturum in aula sua detinere conaretur, permagnis domi militiae (que) honorum promissis. Sed Orator, qui juvenis curam & tutelam susceperat, eum post se relinquere noluit, inconsultis super ea re Parentibus: qua ratione Dux permotus, discessui tandem annuit; & ne discederet indonatus, ipsum equo Hispanico, cum ephippio Phrygio, magni (que) pretii gemma, ex multis Ada­mantibus [Page 5] auro infixis, insigni artificio confecta, or­navit.

Paucos intra menses post reditum juvenis in An­gliam, Gilbertus, Salopiae Comes, ex humanis demi­gravit; condito sub vitae finem testamento, cujus Executorem Dominum meum constituit, annum aetatis suae vicesimum secundum eo tempore agen­tem. Et intra ejusdem anni spatium decessit quo (que) Pater, Carolus nempe Cavendicius, ut supra memo­ratum. Mater autem, suavissimo viri consortio jam destituta, nec ullius alterius solatii capax, nisi quod ex filiorum felicitate, ac spe nepotum, languenti moerore animo suboriretur; hortatibus seniorem ag­gressa est, ut thalami sociam sibi mature compararet. Cui tempestivo uti (que) consilio is prompte auscul­tans, delectum (que) haud minus materno ex suffragio, quam coeco amoris instinctu faciens; virginem sibi in uxorem accepit, Guilielmi Basset de Blore in agro Staffordiensi, Armigeri, ex nobili & perantiqua stirpe oriundi, unicam filiam ac haeredem, & cujus perampla dote (quemadmodum infra dicetur) facul­tates suas quamplurimum auxit. Peracto hujus ma­trimonii foedere, ruri ut plurimum degebat; nullas alias sibi quaerens voluptates, nisi quas exceptorum mensa & lare hospitum charismata, benevolentia vi­cinorum, [Page 6] asfinium consuetudo, ferarum venatio, alia (que) id genus honesta oblectamenta suppeditarent: nec Londinum invisebat, nisi rarenter; idque potis­simum, ut Regni obsequium praestaret.

Sub illud tempus, beatissimae memoriae Rex Ia­cobus, Dominum meum ad altiorem dignitatis gra­dum evehere certus, ipsum Mansfeldiae Vicecomitem & Baronem de Bolsover creavit: paulo (que) post mor­tem Jacobi, Carolus etiam I. (cujus nomen inter optimos Reges in aeternum celebrabitur) eundem & Custodem saltus de Sherewood constituit, & militiae in Comitatu Nottinghamiensi praefecit. Nec ea benig­nitate contentus, Matrem ejus quo (que) Catharinam (extincta jam Iana, altera e filiabus Domini Ogle, & Salopiae Comitissa) paterno titulo, Baroniae nimirum de Ogle, merito jure restituit. Qui honos, una cum amplissima haereditate fundorum in Northumbria, an­nuis proventibus ad tria millia librarum Sterlinga­rum assurgentium, postea in Dominum meum, ejus (que) haeredes generales, de jure rediit.

Eo etiam tempore, regiae Majestati insuper pla­cuit, Militiae in Provincia Darbiensi praefecturam Domino meo ( Guilielmo, Devoniae Comite, ejusque consobrino, qui eum honorem diu gesserat, e vivis jam tum sublato) deferre. Quo munere quum per longam [Page 7] annorum seriem summa cum laude perfunctus fuisset, idem in manus Guilielmi, dicti Comitis filii & suc­cessoris, qui hodie vivit floretque, ultro transtulit: ea resignatione indicans, istam se provinciam primo suscepisse, tamque diu sustinuisse, nulla alia de causa, nisi ut alii omnes ab ea dignitate secluderentur, do­nec Guilielmus junior ad aetatem tanto muneri pa­rem pervenisset.

In his vero, ut & omnibus aliis muneribus ad Rempubl. spectantibus, illud potissimum sibi propo­suit, totoque pectore egit; ut Regia jura nusquam non sarta tecta conservaret; ut commissas suae curae provincias armis omnique alio apparatu militari in­strueret; utque justiciam unicuique ex aequo ac bono administraret. Nec ullum mihi vel ex infima plebe dabitis, cujus petitioni faciles non praebuit aures; quemve ad se seu relevationis, seu justitiae ergo ac­cedentem, voti non compotem dimisit.

Effluxerat haud multum temporis, ex quo prae­fectus militiae in Comitatu Nottinghamiae factus fu­isset, quum per intervalla celebratis jussu ejus armi­lustriis, illic reperiebatur tantus armorum telorum (que) defectus, ut, ad eum supplendum, Regi, de senten­tia Concilii sui secretioris, visum, pecunias incolis imperare. Quo edicto, ex aequo aestimatis singulo­rum [Page 8] facultatibus, in eum finem colligebantur num­morum quingentae plus minus librae Sterlingae: & ex Propraefectis tres seligebantur, qui pecuniam coemen­dis armis impenderent, atque tum receptorum, tum impensarum rationem denique redderent. Hoc rite facto, Dominus meus Clerico pacis in eo Comitatu imperavit, ut summam rationum membranis publica inter acta primum inscriberet, deindeque in proximo Irenarcharum conventu publico divulgaret: hocque, ut populo clare innotesceret, quam commode, quam juste erogatum fuisset istud leve vectigal. Quo facto & regii edicti aequitatem atque prudentiam palam de­monstrabat, sibique conciliabat summam populi be­nevolentiam. Intra paucos inde annos, clementissi­mus Rex, Carolus I. in Domini mei fidem erga se in omnibus praestitam, nec non Reipublicae causa bene navatam operam gratiose respiciens; eum & Novi­castri Comitem, & Baronem de Bothal & Heple creare dignitus est. Quas novas dignitates is ita vicissim ornabat virtutum suarum splendore, ut deinceps, anno scilicet 1638. ab eodem Rege in aulam voca­tus fuit: ibique non solum Principis Walliae juven­tutis Rector constitutus, sed in Consiliariorum praete­rea secretiorum numerum adscriptus. Quibus quidem muniis quo melius sinceriusque vacaret, omnem alio­rum [Page 9] negotiorum solicitudinem, imo & omnem sua­rum etiam fortunarum rei (que) familiaris curam (quod ei damno haud exiguo cessit) prorsus abjecit: nil sibi antiquius ducens, quam Domino suo summa cum diligentia ac integritate inservire, & se sua (que) devovere mandatis illius honeste exequendis.

Vix triennium permanserat in hac tranquilla vitae conditione, cum Scotorum pleri (que) in Principem fu­riis quibusdam incitati, discordiis (que) civilibus omnia perturbare ac permiscere gestientes, bellum nefarium moliuntur. Rex vero, ut mature tam funestos mo­tus reprimeret, & rebelles ad obsequium vi redige­ret, exercitum conscribere compulsus. Sed deerat argentum, regio aerario tunc temporis plane exhau­sto. Necessum itaque habuit, subsidii nonnihil pe­tere a fidelibus subditis, eis potissimum, qui nobili­tate ac divitiis eminebant. Inter quos Dominus meus haud minus decem millibus librarum Sterlin­garum monetae Anglicanae Regi mutuo dedit: nec eo contentus auxilio, Equitum insuper turmam, quae ex centum & viginti militibus ac generosis constabat, ad militiam contraxit; &, sic jubente Rege, Berwi­cum us (que) (ultimum Angliae, & munitissimum totius Britanniae oppidum) duxit. Ubi regiae Majestati placuit, istam Nobilium turmam sui favoris cha­ractere [Page 10] adeo prae caeteris insignire, ut eandem ex sui tantum ipsius imperio regi, nec ab ullo alio e duci­bus dependere, se velle palam declaraverit. Cujus rei ratio talis erat.

Comparatis jam, justa (que) armatura & commeatu instructis suorum legionibus, haud mora Rex edicit, ut omnis Equitatus propere in Scotiam contra per­duelles progrederetur: locum (que) simul designat, ubi copiae, in itinere uti (que) sparsim ducendae, in unum rursus coirent. Quo cum convenissent, Dominus meus unum e suis Guilielmum Carnaby, Equi­tem Auratum., virum Equestris ordinis, misit ad summum Equitatus Ducem, ut ab eo civiliter quaereret, quonam in loco, caeteras inter turmas, sibi cum suis reliquum itineris conficiendum vellet: & responsum excepit, proxime post turmas sub Ducum praecipuis militantes. Quod aegre ferens Dominus meus, sibi (que) id honoris jure deberi existimans, ut in fronte potius quam tergo exercitus collocaretur; Praefecto renunciabat, se sub Principis vexillo mili­tare, ideo (que) iniquum fore, si alicui nisi superioris census postponeretur. Nolebat autem Praefectus a sua sententia recedere; & Dominus meus, suspen­sa in aliud tempus injuriae hujus vindicta, signo (que) Principis lanceae sui Domini Gray, Baronis Gray fratris. vexilliferi mox detracto, illius voluntati parebat: rem sibi minoris fore dedecoris se­cum [Page 11] reputans, si cum complicato vexillo aliquantis­per maneret, quam si Principis, ac Domini sui dig­nitatem ab ullo violari diminuive pateretur.

Caeterum, absoluta utcun (que) isthac expeditione, omni (que) equitatu in regia castra recepto, Praefectus suam querelam super ea re detulit ad Regem: qui, probe intellecta dissidii causa, tantum aberat a denun­ciando aliquid grave in Domini mei caput, ut e con­tra ipsius prudentiam impense laudaverit, ulterioris (que) honoris gratia coram statuerit, ut inposterum isthaec turma a nemine regeretur, nisi a seipso. Ex eo ita (que) tempore in exercitu Dominus meus permansit, Re­gis tantum imperio obnoxius: & postquam Scoti re­belles ad debitam regiae Majestati obedientiam re­dacti fuissent, honorifice ad suum munus, Principis nempe regimen, reversus est.

Eo etiam tempore regius exauctorabatur exercitus. Dominus vero meus, memoriam renovans modo di­ctae injuriae sibi ab Equitatus Praefecto illatae, ratus (que) adesse nunc opportunum tempus vindictae; quo su­am existimationem vindicaret a contemptu, eum ad singulare certamen provocavit. Et ille se in arenam lacessiri indignatus, locum & tempus duelli, consen­tiente simul provocatore, haud gravatim praestituit. Quid plura? Prior in arenam descendit Dominus [Page 12] meus cum suo Secundo Domino Francisco Palmes. (sic vocant duellionum as­sessores) sed hostem ibi non invenit. At paulo post alter e secundis apparuit; sed solus. Unde Domi­no meo pronum erat conjicere, rem Regi interim detectam fuisse, id (que) ab aliquot ex amicis Antagoni­stae. Nec eum fefellit conjectura. Mox enim uter (que) jussu Regis in custodiam conditus est, nec inde di­missus, donec, ejusdem suasu, depositis utrin (que) ini­micitiis, in mutuam benevolentiam rediissent.

Quartus jam annus erat, ex quo Dominus meus se regendae Principis juventuti, aliis (que) aulicis mune­ribus (in quibus omnibus honeste exequendis ne minimam sui officii partem non implebat) primum addixerat; cum ab amicis secreto admonitus suit, infaustissimum illud, omni (que) scelerum genere nota­tissimum Parliamentum (quod Rex non ita pridem convocarat, cujus (que) immanitati ac dirae ambitioni no­stra Britannia debet, quicquid miseriarum & calami­tatum nupero bello civili passa est) clandestino qui­dem, fixo tamen consilio statuisse, ipsum regimine Principis contra fas & jus exuere. Huic igitur dis­crimini ut tempestive obviam iret, ac perniciosas ho­stium insidias matura prudentia eluderet; petiit si­mul (que) obtinuit a clementissimo Rege veniam se tan­tae dignitatis possessione ultro abdicandi, aula (que) re­licta [Page 13] redeundi ad minus invidiosam ruris solitudi­nem. Evitata hunc in modum, quae suo capiti im­penderat, procella; ineunte tum anno AErae Chri­stianae quadragesimo & secundo supra millesimum sexcentesimum, in villam haud minus centum mil­liaribus a regia distantem se pacate recepit: spem animo fovens, se illic, dum domesticis solummodo curis vacaret, omnemque tristitiam conaretur sua­vissimo conjugis ac liberorum consortio excutere, summo otio & tranquillitate perfruiturum. Sed ali­ter optimo maximoque Numini visum est. Nam in­tra paucos inde menses, nuncium a Rege (quem in­dignissimis injuriis ac contumeliis onerare jam tum occeperat memoratum modo Parliamentum) excipit, quo quam ocissime Kingstoniam ad Hullam, vulgo Hullam (oppidum scilicet ad ostium fluminis Hullae situm, ubi in munitissima arce regium tunc temporis erat armamentarium) contendere strictim jubebatur. Haud mora Principis voluntati obsequens, pro­fectionem adornat, datque se in viam concubia nocte, vestibus ignotis, servisque omnino duobus; reliqua familia quid moliretur Dominus, aut quo tenderet, prorsus inscia. Postera luce Hullam ingre­ditur, ab aedibus unde exierat haud minus quadra­ginta milliaribus distantem: Indeque litteras ad uxo­rem [Page 14] extemplo mittit, eam quo se receperat admo­nentes.

In Soppidum ita secreto admissus, ad strenue exequenda Regis mandata se protinus accinxit; ac paucos intra dies tantum in arcana ista profecit cum oppidanorum praecipuis negotiatione, ut ad ar­cem illam cum armis ac munitionibus in potestatem Regis pacate tradendam nihil jam deesse videretur, praeter nova ejus praecepta, amplioraque, quam quae primum acceperat, diplomata, in pacti sanctionem. In eum igitur finem, Regi apud Windesoram tunc temporis commoranti, per expeditum nuncium D ^n. Mazi­num, tribu­num., diserte aperuit, quam prospere hactenus demanda­tum sibi negotium transegisset, & quid ultra per­agendum restare videbatur, quo res tandem ad op­tatum finem perduceretur: minime utique dubi­tans, quin in re tanti momenti Rex aut ipse con­festim eo veniret (quod haud difficile factu erat, ni Rex sua consilia aliorsum divertisset) aut rescripto saltem sibi renunciaret, quid ulterius fieri vellet de oppidi deditione.

Sed ea spes ocyus evanuit. Rex enim, alieno forte consilio in diversum abductus, novum priori­que plane contrarium remisit mandatum; se nimi­rum velle, ut Novi-castri Comes (sic enim Domi­num [Page 15] meum deinceps nominabo) relicto quod inten­derat facinore, morigerum se praeberet praeceptis Parliamenti. Unde mox prodiit edictum, ut dicto die praesentem se sisteret in Superiori Ordinum con­sessu; ac nuperi sui ad Hullam furtive occupandam incoepti rationem redderet, coram aliquot e Proce­ribus, ad id delegatis. Quibus cum nihil se, nisi quod a Rege ipso imperatum fuerat, ea in re egisse re­spondisset; ipsumque simul protulisset Diploma Re­gium in sui vindicationem: accusatorum laqueis facile se expedivit, & ex judicio indemnis evasit.

Deinde, prius impetrata Regis venia, iterum in praedii solitudinem, tanquam in portum, alacriter se­cessit: sed ne illic quidem liberum a curarum jacta­tione respirandi spatium diu reperturus. Vix enim quatuor effluxerant menses ab ipsius recessu, cum Rex pientissimus, a Parliamento, clavum imperii cae­teraque sacri Diadematis jura scelerate sibi vendi­cante, indignissime exceptus; importunisque plebe­culae, ab eodem ad defectionem subornatae, tumul­tibus palatium suum Londini deserere coactus, se contulit Eboraeum: ablegata interim, quo procel­lam melius devitaret domesticam, in oras transmari­nas Regina.

Ubi Eboracum perventum est, frequens Optima­tibus [Page 15] oppidum fuit, de Regis salute adventuque gratantibus. Quibus nec sero, nec injussus tamen, interfuit quoque Novocastrius. Cui Rex, post tridua­nam cum praecipuis amicorum de rebus suis consul­tationem, Praefecturam Novi-castelli, cum huic con­terminis quatuor Provinciis, Northumbria scilicet, Cumberlandia, Westmorlandia, & Episcopatu Dunel­mensi, demandavit. Is vero ad capiendam Oppidi illius Praefecturam properavit: quanquam justa mili­tum manu, armisque & argento, tam arduo muneri sustinendo requisitis, omnino imparatus. Neque eti­am, cum eo pervenisset, aut necessariis ad belli appa­ratum munitionibus commode instructum oppidum; aut Populi animos suo incoepto valde propitios in­venit. Caeterum his difficultatibus minime exani­matus, in suscepto negotio progreditur. Maluit enim incertam fortunae aleam audenter subire, seque in media hostium tela devovere; quam quod cum fide sibi impositum erat ab optimo Rege, aut per ignaviam deponere, aut deserere propter persidiam. Oderat praeterea improbam eorum solertiam, qui civilis discordiae incendiis ardenti Patriae ferre prae­sidium non audent, ne eadem communi ruina ipsi quoque involvantur: & de sua tantum salute solli­citi in publicis malis, nec alterutri ex partibus pa­lam [Page 17] addicti, aut proprios intra parietes, altioris pru­dentiae specie, se abscondunt; aut (quod magis ad­huc detestandum) versatili ingenio scenae inservi­unt, ac soli adblandiuntur orienti. Sed eo unde digressa sum nunc redeundum est.

Novocastrius igitur, in Oppidum illud, unde ti­tulum suum desumserat, haud aegre receptus; eo convocatis mox omnibus, quos seu clientelari jure, seu arctiori meritorum vinculo sibi noverat de­vinctos, cum eis tam prudenter, qua auctoritate, qua hortatu, egit; ut, paucis diebus haud contem­nendam militum manum, Equites nempe supra cen­tum viginti, Peditumque cohortem prope millena­riam, collegerit, hisque Centuriones praefecerit, rei militaris haud imperitos. Horumque auspicio Op­pidi illius Praefecturae initiatus, & copias suas quo­tidie auxit, Oppidumque ipsum tormentis bellicis, aggeribus, omnisque generis munitionibus firmavit; loci Praetore D. Iohanne Marlaeo, Mi­lite. (quem in eo munere per biennium de­inde auctoritate sua continuit; ut virum consilio maturum, regiisque partibus summopere addictum) una cum caeteris Senatoribus, eo in opere auxilia­res manus suppeditante. Tinmuthae quoque Castel­lum, ad ipsum Tinae fluminis ostium haud procul Novocastro situm, praesidio munivit: idque eo po­tissimum [Page 18] fine, ut hostibus praeriperetur Portus ille nobilis, quem Tina efficit, sua profunditate maximi etiam oneris navigia admittens, & ita defendens, ut nec tempestatibus facile jactari, nec vadis afflictari possint. Et hujusmodi haud magnis quidem, confi­teor, at nuperrime vix speratis, industriae suae suc­cessibus animatus; non solum stationi propugnan­dae continuo invigilavit, militesque curavit in officiis militaribus quotidie exercendos: sed vires etiam suas indies augere, regiamque causam ulterius ex­tollere, summis conatibus contendit. Interea ta­men nemini mortalium (quod sciam) vel minimum injuriae aut intulit ipse, aut ab ullo ex eis, in quos imperium habebat, impune inferri passus est: ve­rum contra & aequi servantissimum, & suavissimis moribus pergratum se praebuit omnibus; ut plero­rumque tam ex Oppidanis, quam e ruricolis, vo­luntates & studia in se promeritus sit, & asse­cutus.

Inter haec illi relatum est, concitatum esse a seditiosis quibusdam tumultum inter rusticos, qui militiae nomina dederant, in Episcopatu Dunelmensi. Is itaque, cum expedita suorum manu, ocyus eo ad-volat, ut mature fraenos injiceret multitudini in duces suos ferocienti. Id quod auctoritate sua & pru­dentia [Page 19] facile praestitit. Interim vero accidit (quod in transcursu & animi gratia hic commemorare vi­sum est) unum e rusticanis, Comitem tunc paulo fa­miliarius alloquentibus, hominem ingenii quidem haud infaceti, per jocum dixisse; Comitis ipsius prae­sentiam sibi perjucundam; Optare tamen, ut longius abesset illius Comitatus; milites nempe, quos Comes secum adduxerat, aegre se ferre subinnuentem.

Sedato eo tumultu, oculisque in primos istius­modi motuum fontes ac seminaria praecipua conver­sis; regimini Ecclesiastico, sicut in illo Episcopatu, ita & in omnibus aliis locis intra commissas curae suae Provincias, sedulo prospexit: ‘Haud ignarus scili­cet, nil aut regnantibus gravius esse, aut pernicio­sius Reip. quam plebem in Schismata & Factiones, per diversas de rebus sacris opiniones, novaque superstitiosorum dogmata, divisam; nilque solen­nius rerum novandarum studiosis, quam in titulum belli, quod impie moliuntur, Religionem & ne­scio quae arcana Conscientiae dictamina palam prae­texere.’ Huic itaque jam passim se diffundenti malo ut quamprimum occurreret; communicatis cum eru­ditissimo illo, juxta ac pientissimo viro, D. D. Cosens, Ecclesiae Petriburgensis Decano, hodie vero reveren­dissimo Episcopo Dunelmensi, super ea re consiliis; [Page 20] hanc ei spartam legavit, ut neminem ex subditis di­tioni suae Concionatoribus permitteret, aut e sug­gestu effundere, aut alias vulgi animis ingerere quid­quam, quod sacratam Regis personam, Ejusve Rei­publicae administrationem ullatenus diffamare vide­retur; & si qui e contumacioribus, in justissimam Regis & Ecclesiae causam, de qua tunc certabatur, concionando invehi auderent; in hos severe & pro merito criminis animadverteret. Nec muneri huic pro viribus exequendo defuit optimus iste Praesul, sed tanta & prudentia & vigilantia usus est linguis factiosorum fraenandis, ut postea Ecclesiae pax etiam inter arma viguerit.

Jactis in hunc modum Praefecturae suae fundamen­tis, temporis haud multum effluxit, cum exiguum quidem, ast opportune delatum pecuniae subsidium, doliolo scilicet inditam Ducatorum summulam (va­lore quingentis circiter libris monetae Anglicanae pa­rem) una cum armis nonnullis (quorum tamen maxima pars Regi consignabatur) a Regina, apud Belgas tunc commorante, accepit. Quam pecuniam mox, facta pro uniuscujusque dignitate ac meritis partitione, Copiarum suarum Tribunis & Centu­rionibus, ut in obsequio fideque melius confirma­rentur, erogavit. Arma vero, prout Regina jusse­rat, [Page 21] Regi transmisit; adjuncta in eorum custodiam, ne ab hostibus in itinere interciperentur, unica illa Equi­tum turma, quam non ita pridem contraxerat in sui satellitium; hoc tamen mandato, ut, peracta ea ex­peditione, ad se illico rediret. Sed Regi aliter vi­sum est. Is enim eam deinde turmam, ad vires suas augendas, apud se detinuit.

Eodem prope tempore, in vicinum Novo-castello portum tuto provehebatur quoque navigium, armis, idoneis praelio campestri tormentis bellicis, clavis Danicis, nitrato pulvere, aliisque id genus munitio­nibus onustum; & ad Regem nostrum auxilii ergo transmissum a serenissimo Danorum Rege, meliori­bus partibus favente. Haec igitur arma secum deti­nere, & in suos usus reponere consultum duxit Novo­castrius; ut ad manus haberet, quibus majores ad­huc suorum copias, de novo describendas, instrueret. Posteaquam scilicet rebellionis nefas, morbi instar Epidemici, omnem pervagari Britanniam, ac utrius­que Ordinum in Parlamento consessus discordias odiaque in Regem magis magisque in dies exarde­scere observasset; suumque de ferendis Regi suppe­tiis consilium cum amicorum affiniumque praecipuis communicasset: firmissime secum statuit, grandiora adhuc aggredi facinora, justumque Exercitum armare, [Page 22] in optimi Regis defensionem. Quod cum Majestati Ejus per expeditum nuncium impertivisset, Rex & consilium alacer suo suffragio comprobavit, & con­festim remisit Diploma, quo eum summo imperio in omnes seu jam tum ad militiam conscriptas, seu in­posterum conscribendas vires, non solum in parti­bus Angliae Septentrionalibus ultra Trentam fluvium sitis, verum & aliis etiam nonnullis e citerioribus, Lin­colniensi nimirum, Nottinghamiensi, Darbiensi, Lan­castrensi, Cestrensi, Leicestrensi, Rutlandiae, Cantabri­giensi, Huntingdonensi, Norfolciae, Suffolciae, & Es­sexiae Provinciis, ornare dignatus est. Sed & aucto­ritate sua eidem liberum fecit, ut & Equites Aura­tos ad arbitrium crearet, & monetam cuderet, typis­que item uteretur, quoties alterutrum ex his vide­retur emolumento Regis conducibile. Qua perampla profecto, & tantum non regia potestate is ita mo­deste ac caute utebatur; ut eam perraro, & nun­quam nisi quum Regis utilitati atque honori esset ex necessitate sic litandum, exercuerit: nec ingenti ex illo Nobilium numero, qui sub signis suis stre­nue militabant, plures duodecim ad Equestris Ordi­nis dignitatem, toto belli tempore, evexerit.

Ejusmodi auctoritate munitus, statim ad se prae­lio idoneos cum armis coire praecepit: paucisque [Page 23] septimanis, octo haud minus millia justae armaturae Peditum Equitumque nomina dedere. Quos recen­sitos haud procul Novocastro sub Tribunis & Cen­turionibus distribuit: tantumque rerum bello neces­sariarum apparatum fecit, ut nunc in turmas leges­que agminis severe dispositis militibus deesse nil aliud videbatur, nisi ut ad aliquam expeditionem jussu Im­peratoris educerentur. Nec multo dehinc, sub ini­tium nempe mensis Novembris Anno 1642. evenit, ut, tunc in deterius dietim ruente Regni statu, & nil nisi defectionem ac bellum caedesque spirantibus seditiosis, maxime in Comitatu Eboracensi; pleri­que ex Nobilibus ejus Provinciae, mature saluti suae prospicientes, deserta villarum solitudine, Ebora­cum (moenitam sane ac praegrandem, at necdum sa­tis munitam Urbem) veluti ad asylum, confugie­bant. Quo cum pervenissent, simulque audivissent, Novi-castri Comitem & Boreales Angliae regiones in pace & obsequio conservasse, & Exercitum porro expediisse, in ulteriorem contra Regem concitatae multitudinis repressionem: continuo ad ipsum mit­tunt Delegatos aliquot (nobili prosapia oriundos, & negotiis pares) qui ab eo auxilium peterent, ora­rentque, ut, relicto Novi-castri praesidio, Eboracum versus cum Exercitu promovere festinaret. Quorum [Page 24] votis ipse haud difficilem se praebuit; cum eisdem prius instituta, de aequissimis quibusdam, Regiaeque causae percommodis conditionibus, eorum ex parte observandis, stipulatione. Neque mora, cunctis quae ad hanc expeditionem necessaria erant praeparatis; relictisque tam in oppido Novi-castri, quam Tinmu­thae castello, & Hartlepoliae quoque (maritimo pari­ter Emporio, cui portus adjacet, omnis navigii ca­pax) aliisque quibusdam locis in ea regione, Praesi­diis: primo conscripsit, typisque mandavit Declara­tionem, qua tum rationes, quibus fuisset ad suscipi­endam Eboracensium defensionem adductus, strictim explicuit; tum intimum animi sui sensum (scili­cet, arma se suosque induisse, nulla alia de causa, nisi ut sacram Regis Personam ac dignitatem, Reipub­licae salutem, Ecclesiaeque Anglicanae pacem irent tuta­tum) in lucem oculosque omnium candide protulit; simulque causam aperuit, cur nonnullos in legiones suas admiserit Romanae fidei addictos: deindeque castra refixit, & ad praestitutam diem totius Exer­citus mole Eboracum contendit. At Hostes interea properanti viarum angustias intercludere haud uno in loco, sed ubique incassum, tentabant: maxime vero in ipso Episcopatus Dunelmensis Agrique Ebo­racensis confinio, ad pontem quendam ( Pers-bridge [Page 25] vulgo dictum) Teisi flumini superstructum. Ubi Hothamus, a Parlamento tunc Hullae praepositus, cum mille & quingentis Rebellium, praelio fractus fuit, inque fugam conversus; idque virtute potissi­mum D. Thomae Howard & Guilielmi Lambton, Mili­tis, quos duabus suorum legionibus, Equitum uni, alteri Peditum, ad pontem illum occupandum prae­missis praefecerat Novocastrius. At victoriae hujus laetitia cito in luctum vertebatur, ob praematuram nobilissimi illius juvenis, Thomae Howard, Equitum Tribuni, mortem: qui in eo praelio cecidit, glo­bulo plumbeo transverberatus. Novocastrius autem, ita superato fluminis impedimento, copiarumque hostilium, quae pontem insederant, reliquiis Tadca­strum usque, in quo praesidium e suis habebant, fu­gere compulsis; residuum itineris sine ullo discri­mine confecit. Et Eboraco jam appropinquans, in planicie quadam ipsis moenibus commode vicina, paululum constitit; totumque Exercitum in ordi­nes jussit ire. Ubi & Cumberlandiae Comes, qui mi­litiae istius Provinciae tunc praeerat, honorifice ipsum excepit: & D. Thomas Glemham, Miles, vir bello inclytus, eoque tempore Praefectus Eboraci, ingenti Nobilium numero stipatus, Urbis portarum claves, in honoris & obsequii signum, illi in manus tra­didit.

[Page 26]Jamque in Urbem triumphanti similis, & insigni cum laetitia plausuque civium exceptus; confestim (sub finem scilicet mensis Decembris Anno Domini 1642.) consilium inire coepit, quid facto esset opus, ut publicam Regis & Patriae causam, cui omnes intenderat curas, porro promoveret; cum pri­mis vero unde pecuniam & commeatum compara­ret, ad suorum sustentationem: minime ignarus, quam difficile sit, Exercitum vel intra debitos ob­sequii ac reverentiae limites continere, vel a rapinis & populationibus refraenare, nisi stipendia Dux & alimenta militibus ex ordine suppeditaverit. Re ita­que diu ac pensiculate inter Primores versata, tan­dem in hoc conventum est; ut aliquot e Nobilium censu seligerentur, qui militibus solvenda vectigalia populo, facultatibus singulorum aestimatis, irroga­rent; simulque auctoritate munirentur, si damni quid cuivis vel infima ex plebe illatum esset a mili­tibus, id ex aequo aestimandi & resarciendi ex eorum, qui intulissent, stipendiis. Hoc enim longe videba­tur aequius, quam si milites aut alimenta ad arbi­trium exigere a rusticis, aut ex rapto vivere per­mitterentur. Et facile proinde ratio tam salubris consilii accepta est. Quo severe coercita militum licentia, factum est, ut deinceps Provinciarum Sep­tentrionalium, [Page 27] incolae ab injuriis prorsus immunes, mediis etiam in armis, degerent.

Postquam hoc consilio tam indemnitati Agre­stium, quam suorum victui Novocastrius providisset; quanquam & tempestas anni (quippe jam saeviebat hyems, erantque in procinctu Saturnalia) & Ebora­censium vota, ut in ea urbe hyemaret, hortabantur: noluit tamen diutius feriari, ne milites inertia mar­cescerent in stativis. Sed, nunciato, Hostium copias aliquot Tadcastrum (oppidum nec incelebre quidem, nec amplius octo milliaribus dissitum ab Eboraco) se recepisse, inibique insudare propugnaculis extruen­dis: extemplo castra movere, eoque Exercitum ad­ducere secum constituit. Oppidi hujus haud exigua pars, maxime qua Orientem spectat, fluvio quodam, Wherfus nomine, alluitur: aestate quidem nec prae­altis, nec rapide fluentibus aquis formidabili; hy­berno autem tempore, ubi multorum rivulorum tri­buta excipere solet, tantae profunditatis, ut nullum, nisi per constructum e saxis grandioribus pontem, aditum praebeat Eboraco Tadcastrum venientibus. Hostes praeterea, diruto pontis hujus medio, atque propugnaculo, unde maximae molis tormenta bellica in aggredientium ora commode dirigerent, ad Ori­entalem fluvii ripam extructo, ita se muniverant; [Page 28] ut nec subitanea incursione oppido expelli, nec arcta satis obsidione cingi posse viderentur.

Caeterum his difficultatibus nequicquam territus Novocastrius, ab incoepto noluit deflecti: sed Ebo­raco deductis commeatuque instructis copiis impera­vit, ut propere ad oppidum progrederentur, & profectionem in hunc maxime modum ordinarent. Jussit nimirum, ut Equitatus sui pars maxima, Hy­postratego Duce, per ipsum noctis silentium, Wether­baeum, oppidum mercatu satis insigne, quinis supra Tadcastrum lapidibus ad Occiduum situm, ponte­que lapideo trajiciendis militibus percommodo in­structum, recta tenderet: postera vero aurora, inde per Occidentalem fluminis ripam regressa, Tad­castrum cum toto agmine prospectaret, quasi Rebelles in campum provocatura. Promisitque, se omnem interea Peditatum, cum nonnullis Equitum turmis, tormentisque majoribus, Orientali lateri ejusdem Oppidi admoturum: ut castris suis sic inclusi ho­stes, hinc & illinc eodem quasi momento temporis premerentur. Id vero consilium ratione prudentius, quam executione felicius suit. Quanquam enim Novocastrius ipse, quod sua ex parte susceperat, im­pigre praestitit, & a primo lucis exortu ad vespe­ram usque tormenta in Rebellium aggeres displodere [Page 29] non intermisit: Hypostrategus tamen, utrum ex neg­ligentia an perfidia incertum est, muneri suo prorsus defuit; ut hostes ad sui deditionem (quod sperarat Comes) non potuerint compelli.

Attamen non prorsus huic obsidionis quasi prae­ludio utilitas abfuit. Perduelles enim impavido No­vocastrianorum accessu perterriti, reputantesque se diuturnae obsidioni ferendae impares sore; & pro­pugnaculo, ipsoque fluminis trajectu vecorditer deser­tis, proxima nocte clam aufugiunt, scelerataque condunt capita in Castello quodam, Cawood nomi­nato, quod ad nonum milliare a Tadcastro, parique propemodum intervallo ab urbe Eboracensi abest, & cui validum e suis praesidium antea induxerant. Fugientes vero insequi, & suis intutum duxit No­vocastrius, & sibi inconsultum. Quippe Exercitui ferme inaccessum erat illud Castellum: utpote foe­dis undique cinctum paludibus, & ad ipsum duo­rum amnium, Ousae scilicet & Wherfi, (qui tunc temporis quoque plus justo abundabant) conflu­vium situm. Et ille, loci istius longam obsidionem magno sibi ad caetera impedimento fore, praevidit. Postera igitur luce in deserta ab hostibus castra suc­cedebat, atque illic per aliquot dies, tum ut spatium militibus daret ad quietem, tum ut eam Provinciae [Page 30] partem in obsequio ac fide adversus Regem stabiliret, commorabatur.

Deinde, sub initium nempe mensis Ianuarii Anno 1642. Pontem fractum, vulgo Pontfreit, (oppidum scilicet in Occidentali Comitatus Eboracensis parte positum, ac rupi affixo crebrisque propugnaculis va­lidissimo Castro munitum) cum Exercitu ingressus; ibi aliquandiu haesit. Necesse enim habuit & vires suas, crebro supplendis praesidiis haud parum immi­nutas, reficere: & milites in stativa disponere in ea Provinciae parte, quae inter modo memoratum Ca­stellum, Cawood dictum, & Hallifax, Bradford, Leeds & Wakefield, in quibus omnibus Rebelles praesidia suorum collocarant, interjacet. Quippe hoc pacto fore arbitrabatur, ut nec copias suas nimio a se invi­cem intervallo dividere, nee in circumvicinis viculis degentes Regis amicos incursionibus hostium ob­noxios relinquere cogeretur. Sic itaque rebus ordi­natis, Tadcastrum & Pontem-fractum validis praesidiis militum, aggeribus, tormentis, aliisque id genus mu­nimentis, ad tuendas urbes excogitatis, tempestive confirmavit.

Inter hos dies etiam, cum Newarkam, (Oppidum satis amplum, ad Australem Trentae fluminis ripam, in agro Nottinghamiensi, situm) nondum ab hoste [Page 31] occupatam, excipiendo tamen praesidio percommo­dam esse cognovisset; eo cum delecta suorum manu profectus, tam Oppidum ipsum, quam huic immi­nens Castrum Stationariis, qui utrumque ad ex­trema usque pro Rege custodirent, opportune im­plevit. Hocque eo consilio fecit; ut in Regiorum commoda liberum, aliis vero clausum servaret nobi­lem, & in ea regione unicum illum rapidissimi flu­minis trajectum, qui Oppido subjacebat: simulque haud exiguam vicinorum Comitatuum, Nottingha­miensis videlicet & Lincolniensis, partem quoque sub imperio suo contineret. Nec multo post, ut modi­cum commeatus armorumque supplementum, quod Novi-castri ex arce sibi deferendum praeceperat, ac­ciperet; Eboracum reversus est. Unde confestim Ba­ronem Ethyn, Exercitus sui Hypostrategum, cum sa­tellitio Equitum eo misit, ut supplementi illius custo­diae invigilaret in itinere. Qui a valida Perduellium manu, ad pontem quendam, vulgo Yarum-bridge dictum, quem Hypostrategus in itinere destinato transmissurus erat, occupandum praemissa, ferocis­sime impetitus; eos praelio fudit, multis caesis, plu­ribus captis. Eaque victoria, armis signisque hostium potitus, peracto feliciter negotio, quod imperatum erat, Eboracum summa cum laude rediit.

[Page 32] Novocastrius vero, sic reparatis viribus, paucisque deinde ad quietem diebus datis militi; ut Reginam ex Hollandia jam tum redeuntem, & in alto jactatam, ad Orientales Provinciae Eboracensis oras prope­diem appulsuram, per datas a Rege litteras, cogno­vit: castra movit, viamque illorsum capessit; ut ad tutandam Majestatem ejus, ubi ad terram classe per­veniret, praesto esset cum Exercitu. Nec optato ex­peditionis hujus eventu frustrabatur. Nam paulo post, Regina, ingentis tempestatis, qua diu per me­dium freti agitabatur, periculo defuncta; in portum quendam ( Burlington Bay vulgare nomen est) ad littus Orientale Comitatus Eboracensis situm, ex alto invecta est. Vixque arenam primo pede liba­verat, cum Sacrilegi Rebelles, qui ipsam per aequora etiam furibundi insequebantur, classe ad lit­tus admota, missilia e navibus Praetorianis in eam ingessere; nec citius tormentis in ipsas aedes, quas hospitii ergo subibat, collineatis fulminare cessabant, quam illa ad vicini tumuli, qui extra telorum jactum erat, asylum divertisset. Hic memoratu, imo & ad­miratione summa dignissimum est; inclytam hanc Reginam, tot tantisque periculis undique impetitam, adeo tamen infracto omnemque metum dedignante animo fuisse, ut eadem Majestatis constantia, quae [Page 33] in solio sedenti solebat adesse, tunc pene pereuntem comitabatur. Nec dubitare poterant, quotquot magnanimitatis ejus in illo discrimine testes fuere; quin Heroicus invictissimi Patris, Henrici nempe illius Magni (cujus gloria per posteritatis seriem in­offensos aget cursus) Spiritus transmigrasset in Fi­liam. At Novocastrius interea, ut tantam virtutem in Clementissima Domina sua periclitantem ex impio­rum manibus eriperet, quanta maxime celeritate po­tuit, copias suas haud procul a littore explicuit; eamque discrimini ita subductam, suorumque agmini­bus cinctam, ad aedes, ubi clementius tractaretur, pro officio suo comitatus est. Paucis deinde Reginae, non ad reparandum animum, sed circumactum pe­lagi erroribus caput somno ac quiete componen­dum, diebus datis; ipsam lentis itineribus Ebora­cum honorifice deduxit: urbem eam ingressus sub finem mensis Martii Anno 1643. Quo tempore etiam, ut Reginae aerarium diutinae peregrinationis impensis jam tum pene exhaustum rescivit; tria ad­modum millia librarum Sterlingarum Majestati Ejus dono obtulit: quae illa vultu hilari, & benigno animo accipere dignata est. Ad Regem praeterea ar­morum ac muniminum haud exiguum supplemen­tum, quod ex Hollandia secum adduxerat Regina, [Page 34] recta transmittendum curavit: additis ad eorum & nobilissimi pariter viri, D. Percy, Baronis (qui an­tea a Rege Oxonio missus, ut reduci in Angliam Re­ginae omnem operam & studium navaret, eam ipsam captabat redeundi opportunitatem) tutamen Equiti­bus mille & quingentis. Quos Rex postea, ad au­gendum suorum numerum, apud se detinuit.

Inter haec Novocastrius, utpote qui hostes ra­tione ac monitis revocare ad saniorem mentem, quam vi & armis frangere, nec minus gloriosum, & humanitati magis consentaneum esse semper duxerit; privato commercio cum Castri cujusdam, ( Scarbo­rough Castle incolae vocant) navium stationibus com­modissimo portui imminentis, Custode adeo pruden­ter egit, ut eum nudis argumentorum momentis ejus, cui antea adhaeserat, erroris convictum, ad sui suorumque & Castri ipsius, cum omni apparatu bellico, deditionem incruentam compulerit. Quo quidem facinore egregie & sui ipsius gloriae litabat, & Regiarum partium emolumento. Castrum quippe illud, tum situs ratione, tum artis operibus adeo validum erat, ut muri neque tormentorum arieta­tione quassari, nec subter effossis cuniculis subrui posse viderentur. Ad hoc, longe lateque tam in circumjacentem Eboracensium Orientalium regionem, [Page 35] quam in subjacentem maenibus portum suum exten­debat imperium.

Nec multo post, ut per secretos nuncios explo­ratum habuit, hostium Equitatus summum Ducem, D. Thom. Fair­fax, tunc Mi­litem, hodie vero Baro­nem. cum selectis suorum copiis, Excursionem e Castro Cawood (ad quod paucos ante menses confugerant, Tadcastro, ut supra memoratum, exterriti) ut Par­lamenti praesidia quaedam in Occidentali Comitatus Eboracensis parte inviseret confirmaretque, destinasse: hoc inquam intellecto, confestim Nobilissimo viro, D. Georgio Goring, Baroni, quem suo Equitatui dudum praefecerat, imperavit; ut expedito Equitum agmine instructus, Eum medio in itinere, si opportunitas daretur, invaderet opprimeretque. Atque ille hos in planitie quadam, quam Seacroft Moor populares vocant, assequutus; quamquam militum numero longe inferior, in eos tamen tanto impetu invehitur, ut perruptis totius aciei hostilis ordinibus, omnes ad unum pene profligaret. In eo praelio multi Re­bellium caesi; Captivorum numerus 800. aequabat: victorque armis signisque ad decem potitus, Ebora­cum sine ulla suorum clade rediit.

Novocastrius vero, uberiores adhuc ex hac victo­ria fructus colligendi avidus; ratusque militum ani­mis, dum spe atque audacia calerent, sibi utendum: [Page 36] validum justaeque armaturae agmen e suis, ad novam in Occidentali ejusdem Provinciae parte moliendam expeditionem continuo emisit: Qui duobus hostium millibus, diversis e praesidiis Parlamenti jussu ex­tractis, & ad nescio quod aggrediendum, in quo­dam palustri loco, Tankerly Moor nominato, tunc forte in unum congregatis, in via auspicato obviam facti; conserto cum iis praelio, magnaque edita strage, secundam quoque, nec priori minus insignem victo­riam, cum multis captivis, ex acie retulere.

Hoc modo labefactatis Perduellium viribus, No­vocastrius reliquum Exercitus sui, quod in urbe Eboraco restabat, primo ad Oppidum Leeds, deinde ad Wakefield, utrumque ab hoste jam occupatum, deduxit: ea quidem mente, ut ad justam Regiae Ma­jestatis reverentiam ac venerationem aut lenitate & mitioribus consiliis revocaret, aut vi saltem redige­ret quotquot in ea regione defecerant ab officio. Et Wakefield sine pugna ingressus; cum oppidum illud & circuitu peramplum, & militum stativis percom­modum comperisset: centurias aliquot e suis in eo­dem signa defigere jussit. Deinde, ut primum cog­novit, hostes, qui alia quoque duo Oppida, haud multum inde Meridiem versus distantia, nec mer­catu ignobilia, Rotheram nempe & Sheffield, occu­pabant, [Page 37] totos in eo esse, ut novas contraherent co­pias, praecipuosque tum ex oppidanis, tum circum­vicinae regionis incolarum seditionis contagio infice­rent: in animum induxit, scelerata eorum moli­mina, antequam maturescerent, frustari. In eum igitur finem, sub medium mensis Aprilis Anno Salu­tis 1643. ipse delectam Exercitus sui partem, com­meatu Tormentisque nonnullis instructam, versus Oppida illa (quippe haud amplius quatuor lapidibus ab invicem distabant) deducit: relicto interim in stativis apud Wakefield residuo. Cui summum Equi­tatus Ducem, cum totius Exercitus Propraetore ( Majorem Generalem hodie vocant) praefecit: ra­tus, id suorum ab hostium incursionibus defensioni abunde suffecturum. Quanquam paulo post res ali­ter quam sperarat, quemadmodum infra dicetur, cecidit: quod tamen Ductorum eorum, qui tutan­dis castris maxime invigilasse debuerant, incuriae ac socordiae merito imputandum.

Et primo Rotheram copiis, quas ipse ducebat, admotis; Oppidi ejus deditionem sibi postulavit. Quam cum munimentis suis confisi hostes contuma­citer denegassent, tantam in eos qua minoribus, qua majoribus Tormentis a summo mane ad vesperam usque incessanter fulminantibus impressionem fecit, [Page 38] ut armis sibi aditu patefacto, Oppidum subsequente nocte victor ingrederetur. Hic permagnus Captivo­rum numerus fuit: e quibus nobiliores in custo­diam conjecti, reliqui vero tam clementer tractati, ut ipsa lenitate quam virtute Victoris haud minus superati, omnes (paucis tantum exceptis) rebellioni renunciantes, inque fidem accepti, nomina regiae militiae dederunt, nec obsequium deinceps unquam deseruere; multis postea exemplo manentes experi­endi clementiam Ducis.

Vix quartum jam diem eodem loco quietem mi­liti dederat, cum accessione novorum copias refectas alterum quoque Oppidum, Sheffield nominatum, & satis valida quidem, licet vetustate haud parum corrupta arce munitum, circumsedere jubet. Hostes vero, qui utrumque tenebant, nupera sociorum suorum fortuna, famaque victoris territi, obsidio­nem ferre non audebant; sed raptim collectis sarcinis in Comitatum Darbiensem clam profugere: Oppido arceque arbitrio Novocastrii relictis. Qui Oppida­nos, tametsi & Regem erga & seipsum male ani­matos, tam benigne habuit, ut plerosque eorum brevi ad fidem & obsequium eximia humanitate re­duxerit; caeteris interim contra ne mussitare qui­dem audentibus. Hicque novis militibus rursum [Page 39] auctus, arcem hanc & delecto e fidissimis suorum praesidio, & de novo erectis propugnaculis commu­nivit; eique nobilem quendam & exploratae fidei virum praefecit, Provinciae ejus indigenam. Guiliel. Savil, Baronettum & Militem. Ad haec, ut primum ferri fodinas, cum officina & ma­chinis fusoriis, haud longe abesse ab eodem loco cognovit: ibi tam Tormenta bellica majora, quam alia ferramenta sive tuendis, sive expugnandis ur­bibus excogitata, in suorum usus conflari cura­vit.

Caeterum, Eccui unquam adfuit perpetua in du­biis rebus felicitas? Quemve e summis etiam & gloria florentissimis Ducibus, qui hactenus fuere, mihi dabitis, cujus destinata salubriter consilia omni ratione potentior Fortuna interdum non discussit? Vix quieverat ab ultima expeditione Novocastrius, cum triste nuncium affertur; e vicimis praesidiis in unum agmen congregatos hostes, captata illunis noctis opportunitate, iisque, qui excubias agebant, repente caesis, irrupisse in Oppidum Wakefield: omnesque, quos ipse paulo ante in eodem reliquerat (in quibus erat Equitum Praefectus, Baro nempe Goring, quem ille postea, cum hostibus mutuo facta praecipuorum e captivis commutatione, in libertatem asseruit) cum toto armamentario, omnique apparatu bellico, sub [Page 40] imperium suum redigisse. Quo accepto, ingens so­licitudo, & pene jam luctus in castris erat. At ille, nec quam sint ancipites rerum humanarum exitus ignarus, nec rudis tractandi militares animos; milites sperare meliora hortatus, ad nova consilia mentem suam convertit. Et, neu sub unum fortunae ictum totas vires sui Exercitus cadere pateretur; quos secum adhuc sub signis habebat, omnes Eboracum extemplo reduxit; urbem eam ingressus mense Majo Anni 1643. Dum illic & reparandis suorum ani­mis, & novorum delectui vacat; Regina, quae in eadem urbe etiamnum commorabatur, Regem, tunc in Meridionalibus regni partibus strenue obluctan­tem rebellibus, quam citissime adire constituit. Nec tutum videbatur, ut Majestas Ejus tam longum & tot periculis obnoxium iter ingrederetur sine Satel­litio. Ergo Novocastrius, praemisso ad Pontem­fractum, in quo Regina aliquantisper quiescere desti­narat, toto exercitu; ipse eam eo usque comitaba­tur. Nec eo contentus officio, inde discedentis la­teri quoque haud minus septem Equitum Peditum­que millia, cum justo Tormentorum majorum nu­mero, ad custodiam in reliquo itinere, adjunxit: sibi longe decentius esse existimans, ut ipse se maxi­ma virium suarum parte ultro denudaret, quam ut [Page 41] Domina in vitae discrimen veniret. Caeterum, ex magno illo militum numero, quos Reginae praesi­dio adhibuit in eo itinere, Rex ne unum quidem unquam remisit, sed omnes aggregavit suis, post­quam emensi viam fuissent.

Proxime post discessum Reginae, Eboracum cum reliquiis copiarum remigrat; totusque in eo erat, ut propemodum exhaustas vires redintegraret. Quo quidem in opere illi propitiam se atque secundam adeo praebuit fortuna, ut intra mensis unius ( Iunii scilicet ejusdem Anni 1643.) spatium, se haud im­parem crederet, ad novum quid in hostes molien­dum. Itaque mox in occasum spectantes ejusdem Provinciae partes, ubi in stativis tunc maxime hae­rebant Perduelles, excursione facta; cum forte in AEdes quasdam ( Howley House appellant) mole saxea extructas, valloque & validissimo eorundem praesidio munitas, in itinere incidisset: eas proti­nus constituit expugnare. Nec mora caduceatores, pro more belli, ad inclusum hostem misit, qui dedi­tionem sibi illico fieri postularent. Quibus cum loci Praefectus, homo quidem summe contumax, se ul­tima prius passurum respondisset; ipse, muris ag­mine admoto, tormentisque in aedes continuo fulmi­nantibus, eas ita subvertit, ut via sibi suisque im­petu [Page 42] patefacta, in medios propugnatores jam victor irruit, omnesque (qui pugnando caesi erant, tan­tum exceptis) sub jugum misit. Egre vero ferebat, ferocem illum rigidaeque cervicis hominem, aedium scilicet Praefectum, in vivis servatum fuisse a quo­dam Tribuno; qui importuna & Imperatoris man­dato repugnante misericordia permotus, ei vitam indulsit. Cumque idem Tribunus illum adducere ausus esset in ipsius conspectum; is tantopere of­fenso in utrumque animo fuit, ut sceleratae pervi­caciae alterum, alterum vero inobedientiae acriter ar­guere vix abstinuerit. Attamen Tribuno, a se modo exemptum caede hominem etiam tum ferro occidere volenti, imo & paranti, palam reclamabat; magis­que adhuc indignatione excandescens; summe inbu­manum est, inquit, quemvis e captivis interficere in frigido sanguine (sic enim Nostrates loqui amant) hoc est, postquam irae pugnaeque ardore incensus sanguis jam refrigescere incoepit. Quo exutus simul omni contumacia metuque misellus iste, portarum claves, quas in dextera tenebat, submisse exoscula­tus, eas Novocastrio summa cum veneratione obtulit. Is vero nimis sero oblatas repudians, his nil mihi opus est, inquit, qui ad aperiendas harum adium fo­res multo commodiora ferramenta (machinas nempe [Page 43] bellicas salse subinnuens) huc mecum attulerim; eis tamen haudquaquam usurus, ni tua insania fuissem ad id compulsus.

Castris inde post sex dierum quietem motis, ad aliud quoque Parlamentariorum praesidium, cui Brad­ford nomen est, cum omnibus copiis impigre con­tendit: Oppidum scilicet in eadem regione situm, haud magni quidem circuitus, sed tum situ locique natura, tum custodientium multitudine magis mu­nitum, quam ut primo impetu capi posse videretur. Ille vero, invictus adversus ea, quae caeteros terrere solent, illud corona circumdare properavit. At nondum itineris medium eo versus confecerat, cum obviam ei processit hostis. Qui, per secretos nun­cios comperto ejus adventu, furtimque collectis e finitimo Lancastriae Comitatu novis copiis, quinis nempe Sclopetariorum millibus; ne muris Oppidi includeretur, simul fretus excipi posse quem ventu­rum sciebat, in via consedit occultus. Et vires suas, quae octodecim Equitum turmis, triploque majore Peditum numero canstabant, in ordines explicitas jam appropinquanti Novocastrio ostendit; in loco quodam, Atherton Moor vocato, & ob sepimento­rum spinoforum frequentiam insidiis tegendis com­modissimo. Is vero & Peditatu longe inferior, nec [Page 44] Equites in justam aciei latitudinem, prae angustiis campi (totam namque planitiem ejus occuparat ho­stium Equitatus) disponere potis erat. Ad haec, ipsum ab hoste dirimebat praealta fossa, quam Equi­tes nisi transiliendo superare nequirent. His tamen difficultatibus haudquaquam territus, praelii discri­men utcunque adire statuit. Comperto igitur aditu, qui binis tantum equis simul transitum praeberet; Equitum promptissimos per eum concitatiori gradu procedere jubet. Hosque fossam transgressos, jamque hostium phalangi propius admotos ipse cum caeteris strenue insequutus, quicquid spatii in campo hosti­les copiae reliquerant inoccupatum, suis in ordines redactis implet. Collatis itaque signis, utraque acies congreditur: pedite utrinque ingentem vim globu­lorum plumbeorum e bombardis & sclopetis in con­tra venientium ora invicem effundente. Non aliud discrimen, pro dimicantium numero, vehementius fuisse, memoriae proditum est. Rebelles impunita­tem & opima spolia; Regii vero fidem ac legibus sibi imperatum erga Patrem Patriae obsequium in­tuebantur. Illi pro dominatione in pares; Hi pro sui libertate sub legitimo optimi Regis imperio acer­rime pugnabant. Perduellibus justa causa, jurisque patrocinium deerat; Regiis locus. Diei quoque [Page 45] unius tam multiplex casus, modo spem, modo me­tum utriusque partis augebat: velut de industria in­ter fortissimos viros certamen aliquandiu aequante fortuna. Caeterum angustiae loci, in quo haeserat pugna, Novocastrianos non patiebantur totis con­gredi viribus. Horum itaque Pedites in utroque cornu tandem languescere, pedemque referre coepe­runt. At Novocastrius, ut fugam suorum, & proxi­mos hostium conspexit; ut tanto infortunio ma­ture occurreret, validum Hastatorum agmen, quo­rum spectabant plures quam inierant praelium, in il­lorum auxilium admovit. Hique tantum in hostes impetum fecere, ut eos magna clade afflictos primum retrocedere, mox terga urgentibus dare, ac aperte fugere cogerent. Tormenta quoque eidem saluti fuerunt, quibus in confertos ac temere se offerentes hostium Equites haud frustra excussa sunt tela. Quo temporis momento Regii quoque Equites in non­dum concussam hostium phalangem pari cum fero­cia invecti, eam turbabant. Sicque penitus hoste devicto, & diei fortuna mirifice mutata, Novoca­strius memorabili victoria potitus est: tametsi & mi­litum & tormentorum numero longe inferior. Ejus ex parte haud amplius bis centum desiderati sunt: tantulo impendio insignis victoria stetit. Perduel­lium [Page 46] vero cecidere Septingenti: Tria millia nume­rus captivorum aequabat. Caeteri, in quibus Equi­tum Praefectus erat, fuga elapsi, Oppidum Brad­ford, in quo praesidium reliquerant, petivere.

Hos vero Novocastrius, ad signa mox revocatis agminibus, proxima nocte insequebatur: haud de­sperans, quin subitanea incursione, quam animo de­stinabat, eos cum oppido ipso, postera aurora, ca­peret. Sed illi, hesterna clade perculsi, sese per tene­bras sparserant in diversa; antequam is eo pervenire potuit. Inciderunt autem in manus Ejus e palanti­bus haud pauci: inter quos ipsa etiam Equitum Praefecti Uxor, dum equo una cum famulo vecta ignotis vestibus fugam adornabat, forte capta erat. Quam, ut agnovit, Novocastrius summa cum huma­nitate, pristinaeque fortunae ejus pari cultu excepit; & post pauculos dies, primo ad urbem Eboracensem, deinde Hullam, ubi vir illius tunc temporis milita­bat contra Regem, suo curru devehi curavit.

Ipse interea sic desertum ab hoste Oppidum Brad­ford, more triumphantis, cum exercitu ingreditur. Haec autem expeditio deficientem magna ex parte regionem illam fama tam opportunae victoriae adeo conterruit, ut omnes Perduellium Copiae, quae semet in circumjacentibus oppidis, Hallifax nimi­rum, [Page 47] Leeds & Wakefield, muniverant, raptim col­lectis vasis, castrisque metu relictis, in diversa spar­gerentur: Ducum praecipuis ad munitissimum Hullae praesidium furtim convolantibus. Quod eorum effu­gium cum ex secreto mentis suae augurio praevidis­set Novocastrius, per expeditum (ut credebatur) nuncium literas ad Eboraci Praefectum misit, ipsum strictim admonentes, ut extemplo Equitum aliquot manipulos, ad eosdem medio in itinere intercipien­dum, expediret. Sed eas nimis sero perferentis nuncii vitio factum est, ut ea spes in nihilum eva­nuerit.

Jamque in omni Eboracensium Provincia nihil, praeter Hullam, restabat hosti. Novocastrius igitur, cunctis in tuto visis, amandatoque in Orientalem ejusdem Provinciae partem, ut ibi stativa haberet, Equitatu; ipse cum Pedite in Urbem reversus est. Ubi vix paculos dies respirarat, cum ei nunciatum est, factam esse a Perduellibus in finitimum agrum Lin­colniensem, in quo ipse quoque aliquot Equitum turmas haud multo ante collocarat, incursionem. Hoc accepto, ut simul suorum disorimini obviam iret, & votis Lincolniensium, qui opem ejus obnixe implorabant, gratificaretur; Hypostrategum D. Ethyn, Ba­ronem. suum, modica Equitum manu, & turmis aliquot ex iis, [Page 48] quos Dragoons vulgo vocant, instructum con­tra incursantes praemisit: ipse cum tota exercitus mole subsecuturus. Interea autem Carolus Cavendi­cius, nobilissimi hodieque florentis Devoniae Comi­tis frater secundus, impiger juvenis & ingenio fe­rox, qui Novocastrianis in illo Comitatu collectis cohortibus praeerat, adventum eorum, qui sibi aux­iliatum missi erant, minime praestolatus; temere commissa cum praedabundis pugna, fusus est, & equo, quo ferebatur, in deprehendentem vestigia ejus paludem forte illapso, caesus. Quo quam ocys­sime nunciato, non alias fortius suas partes, quam tunc, in Novocastrio obiit dolor. Quippe Carolus ille tunc primum adultus erat, & quod facile appa­reret, indolis rarae. Is itaque, ne mortem tam di­lecti juvenis inultam diu manere pateretur, suum jussit exercitum citato cursu viam praecipitare: ho­stesque brevi assequutus, conserto cum eis praelio acer­rimo omnes dissipavit.

Nec minus utendi quam consequendi victoriam gnarus, Omnia Agri Lincolniensis Oppida, quibus Parlamentum praesidia imposuerat, in ditionem suam vi redigere in animo destinavit. Castris itaque proxima luce remotis, ad Oppidum quoddam, popu­laribus Gainesborrow dictum, ad ripam Trentae flu­minis [Page 49] situm, profectionem adornat. Constabat enim, furtiva Parlamentariorum incursione haud ita pridem captum fuisse oppidum illud, una cum nobilissimo Kingstoniae ad Hullam Comite; qui ejusdem, dum sub imperio Regis esset, fuerat Praefectus; quemque Novocastriani milites, dum ipsum e manibus hostium, qui versus Hullae arcem captivum abducebant, eri­pere aggrederentur, infelici quodam in lembum, quo vehebatur, destinatae glandis errore interfecere, cum famulo, qui Domino proxime astabat.

His in Oppidi conspectum jam venientibus, tur­mae aliquot ex hostium Equitatu, in Oppido immi­nentis collis jugo sub signis stantes, sese ostendunt; tanquam praelium conserere paratae. Sed, ut contra appropinquantes, qui a Novocastrio ad pugnam prae­missi erant, Equites conspexere; primo quidem sen­sim servatisque ordinibus semet recipiunt, deinde vero levi velitatione lacessitae, omnes, ceu panico consternatae, & ne hostium ora quidem intueri susti­nentes, effusis habenis capessunt fugam; nec lym­phatos terrore animos recolligunt, donec intra mu­ros urbis Lincolniensis receptae essent. Tum Novo­castrius, Oppido propius Exercitu admoto, ad Custodem ejus caduceatorem, qui denunciaret, ni se suosque dederet, ipsos ultima passuros, misit. Eo­que [Page 50] deditionem aversato; & Oppidum ipsum armatis copiis undique cinxit, & Tormenta majora in modo dicti montis cacumine, unde tela commodis­sime ingeri possent in muros, collocavit. Quid plura? Propugnatores, ut, crebris pilarum e flammivomis tormentis excussarum ictibus saxorum compage lax­ata, sua munimenta jam deficere videre; desperata Oppidi tutela, aliquot e praecipuis suorum emise­runt, qui de deditione agerent cum obsessore. Qui concessis, quae ab iis petebantur, conditionibus; suis­que a caedibus juxta atque rapina prorsus abstinere jussis, oppidum recepit in Regis potestatem. Caete­rum e Regiis aliquot, qui ibidem in carcere antea detenti fuissent, in libertatem tunc primum resti­tuti; ut hostes, contra pacti articulos, & sua arma sparsim in terram ceu indignanter projicientes, & oppidi portas incuriose recludentes notarunt: cap­tata ejus delicti (ne dicam perjurii) occasione, in eorum sarcinas, juxta ac bona Oppidanorum proti­nus invadebant. Quorum exemplo Novocastriani incitati, ipsi quoque, haud minus vindictae quam praedae litantes, rapinam strenue exercebant. Sic­que utraque quidem ex parte violatae erant mutuo sancitae stipulationis leges.

Capto in hunc modum Gainesborrow, eodemque [Page 51] tam suorum praesidio, quam novis munimentis con­firmato; castra inde movit ad Lincolniam, primam & praecipuam ejus Comitatus urbem, in quam ho­stium Equestre agmen, ut supra dictum est, paulo ante confugerat. Hancque nullo pene negotio in deditionem redactam, milite atque operibus pariter munivit. Permagna deinde Equitum Peditumque, qui eam regionem sub imperio Regis tenerent, vi de novo collecta; eisque in cohortes rite dispositis dato, pro Duce, nobilissimo viro D. Widdrington, Barone: ipse cum Veteranis inde in Meridionales Angliae partes, ubi Rebelles tunc maxime saevie­bant, transire in animo habuit. Quod si fecisset, proculdubio intra paucos menses tam funesto bello finem imposuisset. Sed importunis Nobilium, quos in urbe Eboracensi reliquerat, maxime vero ipsius­met Praefecti (cui hostes apud Hullam denuo con­gregati, indeque in circumvicina oppidula subinde incursantes, multo plures ac formidabiliores, quam revera essent, videbantur) precibus & quotidiana fere efflagitatione devictus, ab saluberrimo illo insti­tuto deflexit; eisque subvenire properavit, metu verius quam ullo discrimine laborantibus. Inter haec Regiae Majestati (cui nil magis volupe erat, quam debitos honores virtuti persolvere) ipsum adhuc dig­nitate [Page 52] & titulo Marchionis de Novo-castro illustrio­rem facere placuit.

Jamque Eboracum reversus, sub medium mensis Augusti Anno salutis 1643. ad eos, qui crebris Hulla excursionibus & populationibus ejus regionis incolas metu affecerant, penitus extirpandos, saltem intra cancellos latibuli coarctandos, protinus se ac­cinxit. Ex urbe igitur eductum exercitum Oppido cuidam, Beverly dicto, hostium copiis repleto pri­mum admovit: eosque castris suis exutos inde fuga­vit. Deinde, ut Eboracensium Primoribus (qui ip­sum ad id continuo urgebant, eoque nomine pro­lixe quidem sed frustra promiserant, se haud minus decem millia militum, in exercitus supplementum, collecturos armisque instructuros esse) rem faceret gratam: ipsum Hullae Oppidum, qua terram specta­bat (alterum enim latus praealtum mare alluit) co­rona cinxit; illic aliquandiu ad includendum ho­stem haesurus. Vix autem in castris consederat, cum praevalidum Equitum Peditumque agmen ex Op­pido erumpens, summo mane impetum facere ausum est in eam Castrorum partem, qua Equitum ipsius Legionem quandam sibi stationem obtinuisse cogno­verat: eo quidem consilio, ut semisomnes necdum pugnae paratos improvisa incursione opprimeret. Sed [Page 53] vere generosi, ac rei militaris scientia praeclari viri, D. Marmaduke Langdal, tunc Equestri dignitate, deinceps vero Baronis titulo ornati, qui illi Legioni praeerat, vigilantia pariter & fortitudine factum est, ut hostes in eas, quas in aliorum perniciem struxe­rant, insidias ipsi inciderent. Is enim eos temere in castra irruentes adeo excepit multavitque, ut multis caesis, captis pluribus, perpauci, iique ex Equitibus, in Oppidum fuga se receperint.

Sic sua spe hostes dejecti, ratique nil ultra ten­tandum sibi restare, quo obsidentibus damnum in­ferrent; ex altera Oppidi parte, qua flumen in mare decurrit, furtim erumpunt: & in facinoris so­cietatem ascitis permagnis foederatorum copiis, quae ad praestitutum diem cum eis in unum coibant; in Provinciam Lincolniensem evolant; quos Novocastrius in eadem paulo ante reliquerat ex improviso aggres­suri. Nec secus quam sperabant ea expeditio successit. Commisso enim cum illis, in campo quodam Ca­stello, Hornby vocato subjacente, praelio, victoriam adepti sunt. Quo suorum infortunio (qui poenas tamen sua temeritate dignas dederunt) haud secus quam par erat Novocastrius commotus, incoepto desi­stere, & laxata Hullae obsidione, Eboracum repetere cum exercitu compulsus est. Illic dies aliquot, ad [Page 54] quiete levanda fessorum militum corpora, commo­ranti, & quid proxime agendum esset secum delibe­ranti, superveniunt nuncii; ingentem hostium nu­merum in Comitatu Derbiensi novas res moliri, in­colarumque haud paucos ab ipsius imperio defecisse. Qua re motus, ut eorum molimina mature repri­meret, illorsum contendere statuit; eoque fine, maxima sui Exercitus parte ad occupanda apud Chesterfield (oppidum in dicto comitatu haud ince­lebre) stativa praemissa, ipse cum Praetorianis secu­tus est.

Vix autem eo in itinere ultra Pontem-fractum processerat, cum (ineunte nimirum mense Novembri Anni 1643.) Eboracensium Primores ad ipsum mi­serunt e concivibus nonnullos, qui nunciarent, se consilium de novo Urbis suae Praetore in proximum annum solenniter deligendo propediem inituros: si­mulque judicium ejus super ea re explorarent. Qui­bus is responsum dedit; sibi adeo perspectam esse jam prope exauctorati Praetoris fidem atque prudentiam, ut vel eo munere digniorem, vel sincerius Regem erga affectum neminem existimaret; ideoque civitatis pluri­mum interfore, si fasces & secures eidem, in alterum adhuc annum, communibus civium suffragiis, in ma­nus traderentur. Caeterum hanc Novicastrii senten­tiam [Page 55] parvifacientes Senatores, a sua recedere nolue­runt. Quorum contumaciae is mature admonitus, cum electioni destinata dies jam in procinctu esset, mandatum Urbis Praefecto dedit, ut ejus negotii causa a se missam selectorum cohortem intra moenia exciperet. Imperatum exequente Praefecto, popu­loque jam ad concionem convocato; milites, sicut Dux eis praeceperat, se circum atria aulae, in qua Comitiis de more celebrandis tum maxime vacabant Senatores, effudere: Novocastrii sensum de non ex­auctorando jam exeuntis anni Praetore palam enun­ciantes. Quo sive conterritis, sive temporum for­tunae cedentibus quotquot ipsius voluntati antea re­pugnarant; omnes, conjectis in urnam suffragiis, in eo consentiunt, ut vetus Praetor suo officio neuti­quam abdicetur. Qua quidem in re ea spes idque consilium extitit Novocastrio, ut hujusmodi seditio­sorum inhibitione ac terrore compressi Eboracenses, quietius, dum ipse abesset, & Magistratui obedirent, & agerent cum Nobilibus, quorum quamplurimi in ea urbe tum versabantur. Sed nunc ad Oppidum Chesterfield, unde oratio divertit, redeundum est.

Isthuc loci aliquantisper cum Exercitu considens Novocastrius, validam suorum manum ad expug­nandum munitissimum hostium in ea regione praesi­dium, [Page 56] Wingfield Manour vocatum, misit: qui imperatum strenue exequentes, id primo impetu ce­pere. Deinde de novo collectis armisque instructis Equitum Peditumque copiis, quot coercendis ejus Provinciae seditiosis suffecturas crederet; eisque, ut & Provinciae Leicestrensi praeposito Barone de Lough­borrough, viro non minus splendore natalium, quam suarum virtutum gloria illustri: relicto oppido Chesterfield, versus Bolsover viam capessit, hincque ad aedes suas, Welbeck dictas, Regiorum praesidio mu­nitas, lentis itineribus progressus est. Ibi per duas ferme septimanas haesit; tum ut milites reficeret tam longinqui & jam adulta hyeme confecti itineris las­situdine laborantes; tum ut rebus suis inter absen­tiam ipsius perturbatis ordinem restitueret. Quo­rum utrumque eo securius tunc praestare potuit, quoniam ex hostibus ne unum quidem (praeter pau­culos, eosque neutiquam formidolosos, nec ex­pugnandi labore dignos, qui in Oppidum Der­biense confugerant) in toto illo Comitatu relique­rat.

Inter haec fama percrebuit, Scotos, instructo pa­ratoque ingenti exercitu, expeditionem in Angliam moliri, seque jam dedisse in viam: eo consilio, ut Fratribus suis (ita enim Parlamento obnoxios Per­duelles, [Page 57] quibuscum sceleris societate conjuncti jure­jurando foedus perpetrarant, appellabant) auxilia­rentur contra Regem. Qua re haud parum con­territi Primores Eboracensium, extemplo legatos ad Novocastrium mittunt; orantes, quam-ocyssime cum suo Exercitu, ipsos totamque Provinciam a Scoto­rum surore tutandi causa, Eboracum rediret: sed & religiose spondentes, se decem millia novorum, in ipsius subsidium, propriis impensis instructuros. His comiter auditis, Novocastrius, quanquam tantis eo­rum promissis fidem minime adhiberet, utpote simi­libus paulo ante delusus; dissimulata tamen suspi­cione, annuit, & Eboracum, circa medium Ianuarii Anno 1643. remigrat: demandatam sibi a Rege Provinciam eam pro viribus defendere certus. Ur­bem ingressus, e tot millibus promissis ne unum quidem de novo militiae adscriptum, nec quicquam apparatus bellici comperit. Necessum itaque habuit, quo diutinis laboribus valde attenuatas copias redin­tegraret, vel e Rusticanis quoscunque allicere potuit suis aggregare. Deinde, postquam Urbem novo milite complevit, eique Nobilissimum atque in re­bus bellicis egregiae fortitudinis Virum, Baronem Bellasis (vetus enim Praefectus, D. Thomas Glemham, a munere illo recens decederat, Tribunusque Gene­ralis [Page 58] constitutus, in Regiis castris tum militabat) praefecit: ipse cum tota Exercitus mole, ineunte jam Februario, Novum-castrum contendit; Scotis, quanta maxime celeritate posset, occursurus.

Nec illuc perventum est intempestive. Novo­castrius enim, qui in primis Equitum ordinibus, a tergo aliquantulum relicto peditatu, equitabat, vix in Oppidum intrarat; cum ei nunciaretur, totum Scotorum Exercitum jam in propinquo esse. Emis­sis ergo speculatoribus, qui eminus lustrarent ap­propinquantes, quod vulgo jactatum audierat, ve­rum esse comperit; scilicet, Scotorum haud pau­ciores viginti & duobus millibus, qua Pedites, qua Equites, sub signis in eo exercitu stare. Jamque prima eorum agmina prope muros accesserant tanta cum fiducia, tanquam nemo intus existeret, qui eos auderet propugnare, velutique ad ipsos comiter ex­cipiendos apertae essent portae; imo ne ipse quidem Imperator, scire se Novocastrium inibi esse, agnoscere dignabatur; cujus tamen inurbanae superbiae ipsum sero poenituit, eandem (que) prolixa excusatione diluere postea conatus est. Caeterum, ut solet fieri, cum ultimi discriminis tempus adventat, mox in solicitudinem versa eorum fiducia est. Namque ut in propugna­culum quoddam, quod tamen nondum absolutum [Page 59] erat, summa cum ferocia impetum fecere, magna strage repulsi sunt.

Aditum itaque hic loci penitus sibi praeclusum sero sentientes, signo receptui dato, extra telorum jactum se recipiunt: & in Oppido vicinis viculis castrametantur. Novocastrius vero, in Oppidum jam receptis, distributisque in stationes ultimis suorum agminibus, quae prae lassitudine caeteris tardius ad­ventabant; mox in stativa hostilia noctu irrum­pendi consilium inivit. Atqui negligentia (ne di­cam perfidia) ejus, qui ipsius super ea re mandatum maturius tradidisse debuerat Tribuno ad id facinus designato, factum est, ut incoeptum optato even­tu destitueretur. Nec minus infeliciter deinde & alia tria in hostem stratagemata molitus est; quo­rum si vel unum ex votis successisset, proculdubio maximam Scotici exercitus partem in stativis pessum­dedisset. Sed inter suos etiam habebat (comperta refero) qui vel secretissima ex consiliis ipsius ad ho­stem deferre auderent: perfidiaeque ac fraudis tan­tum in pectoribus nonnullis, quibus maxime fide­bat, sub intimioris amicitiae larva occultatum erat; ut nil mirum videri debeat, si pleraque ex iis, quae ipse ad Scotos e castris deturbandos solerter machi­natus est, incassum ceciderint. Caeterum non adeo [Page 60] fata despexerant Novicastrium, ut nullos apud se haberet suo gradu & ipsius amicitia dignos. Equi­dem e Ducibus ejus haud paucos referre possem, quorum fidem in Regem nulla vis tempestatis liba­vit. In his tum eminebat D. Marmaduke Langdal, inclytus bello, nec deterior ingenio; cujus opera maxime Novocastrius usus est in isthac expeditione contra Scotos. Hic igitur, cum omni Equitatu, cui praeerat, ex Oppido improvise erumpens, tantam in remotiora Scotorum castra impressionem fecit, ut inde in aperta provocatos omnes disgregaret: mul­tis in eo conflictu caesis, quingentis supra mille cap­tis, reliquis in fugam conjectis.

Qui mox in unum redeuntes (neque enim Novo­strio, qui noctem & insidias verebatur, consilium fuit instare perculsis) redintegratisque ordinibus, ut pro fuga species esset militaris obsequii erga Impera­torem, qui palantibus suis receptui signum dederat, longius ab Oppido recedentes, loca aditu magis dif­ficilia petebant. Novocastrius vero, biduo militi­bus ad quietem dato, cunctisque in expeditionem novam instructis, eos impigre insecutus; castrame­tantes offendit in praeruptis prope Tinam fluvium montibus, unde inulti subeuntem hostem aut prohi­bere, aut opprimere possent. Ut summe temera­rium [Page 61] videretur, illos & numero longe plures, & loci etiam, quem insedebant, situ satis munitos provocare ad pugnam. Accessit & alia difficultas; quippe eo die imber violentius quam alias fusus, campos lubricos & inequitabiles fecerat: gravesque & propemodum immobiles Machinae bellicae illuvie & voraginibus haerebant. His itaque a conserendo tunc certamine impeditus, in pridiana castra suos se recipere jussit; magis opportunum invadendi hostem tempus prudenter opperiens.

Postera luce, Scoti, eo loci nec unde vitam diu­tius sustentarent habentes, & hinc rapidissimi flumi­nis alveo, illinc a tergo acrius insequente hoste coarctati, castra inde movent, & per continua montium juga ad Oppidum quoddam, Sunder­land nomen est, in Episcopatu Dunelmensi haud procul a mari situm, ocyus contendunt. Et Novocastrius, quo intercluderet eis commeatum, Dunelmum, istius Provinciae caput, & vulgo, sed corruptissime Durham vocatum, pari festina­tione petiit: haud incertus, se demum eosdem in tantas angustias conjecturum, ut aut pugnae discrimen adire, aut summam rerum inopiam pati, intra exiguum temporis cogerentur. Nec diu in castris consederat, cum, in aperta exercitu educto, [Page 62] illos plus semel ad certamen lacessivit; primo nem­pe sub collibus, Pensher-hills vocatis; deinde in pla­nicie quadam ad pedem montis, quem populares Bowden Hill nuncupant, per plurima stadia mare versus excurrente. At adeo cauti erant, ut de prae­ruptis fermeque inaccessis, quos occupabant, mon­tibus in campos, ad tentandam proelii fortunam, descendere noluerint. Nec tutum fuit Novocastrio, eos in tam munitis ab ipsamet natura locis conse­dentes temere, nullaque habita suorum salutis cura, adoriri. Is igitur, Dunelmum reducto exercitu, eos intra castrorum angustias concludere, & quampri­mum inde movere inciperent, in tergis haerere con­stituit.

Inter hos dies, Dunelmum advenit quoque in­victissimus ille Heros, tunc temporis quidem Comes, deinceps vero Marchio Montrosius, seu (ut quibus­dam placuit) Montisrosanus: a Rege in patriam suam, Scotiam scilicet, ad sustentandam ipsius in eo regno auctoritatem, missus; eumque in finem, Di­plomate Regio, quo Scotiae Prorex & summus co­piarum inibi colligendarum Dux renunciatus erat, ornatus. Cui cohortes aliquot, in sui auxilium, de­poscenti, Novocastrius, quanquam numero militum hosti, quem opperiebatur, longe inferior, proeliique [Page 63] discrimen brevi (sicut sperabat) initurus; duas Equitum centurias tamen, ad satellitium in itinere, dedit. Ipsi siquidem gratius nil unquam extitit, quam virtute eximios viros quibuscunque potuit beneficiis sibi devincire; nilque utilius, quam Re­gis commodo utcunque inservire.

Eodem autem tempore, illam ipsam fortunam, qua hactenus aspirante res suas contra Scotos tam prospere gesserat, nunc demum sibi iratam esse gravi infortunio experiebatur. Dum enim iis intra ca­strorum angustias, ut dictum est, inclusis, victuque propemodum destitutis immineret: infaustis sideri­bus accidit, ut Praefectus Eboracensis, quem ad tu­endam eam Provinciam reliquerat, quanquam ut se intra moenia urbis contineret saepius ab ipso admo­nitus fuisset; juvenili tamen ardore abreptus, & dignum aliquid nobilitate ac moribus suis edere ge­stiens, ad manus cum hoste, oppidulum quoddam, Selby vocatum, nec satis pro obsidentium viribus munitum, circumsedente, venire auderet. Quo im­pari conflictu magnam cladem accepit, ipseque cap­tus fuit; etiamsi omnia non Ducis magis, quam mi­litis munera exequeretur.

Novocastrius igitur, nuncio de hac clade Praefecti accepto, diuque animo in diversa versato; tandem [Page 64] castra movere, & celeritate quanta posset Eboracum redire statuit. Nec sine multiplici ratione id consi­lium inivit. Quippe jam tum penitus immutatam esse belli rationem videbat; seque ex insecutore nunc defensorem factum. Verebatur etiam, ne idem hostis, qui Oppidum Selby modo expugnarat, urbem quoque Eboracensem, totius Provinciae caput & propugnaculum, dum ipse abesset, obsidione cinge­ret. Ad haec, ipsi imminebant duo exercitus, unus Scotorum, ex Anglicis foederatis alter; & uterque viribus longe praestantior suo. His itaque rationum momentis inductus, ab incoepto destitit, suumque Exercitum versus Eboracum reduxit: Scotis interim a tergo ejus impigre insequentibus, ultimaque ag­mina, quoties iis flumen aliquod trajiciendum erat, sed ubique cum suorum strage & repulsione, inva­dentibus. Et post crebras ejusmodi dimicationes, urbem incolumis ingressus est, mense Aprili, Anno Dom. 1643.

Ibi autem vix triduum respirarat, cum ei nuncia­tum est, tres ingentes Exercitus per diversa itinera appropinquare ad Urbem; Scoticum scilicet, illum­que qui Praefecti copias paulo ante fregerat, & ter­tium in consociatis Provinciis, quae Parlamenti impe­rio obnoxiae erant, haud pridem collectum. Quo [Page 65] audito, compertoque quod neque muniminum, nec annonae tantum, quantum esset diutius ferendae obsidioni satis, in publicis promptuariis repositum fuisset: necesse habuit, omnem Equitatum inde di­mittere in Darbiensem, Nottinghamiensem & Leice­striensem Comitatus, ut victum & stativa in diversis locis sibi compararent; praeposito eis generosissimo viro, mihique charissimo Fratre, D. Carolo Lucas, ad Equestrem dignitatem dudum provecto. Ipse autem, cum Peditatu omni, bellicisque Tormentis, manebat in Urbe; ultima etiam pro defensione ejus discrimina aditurus.

Jamque hostes Urbem vallo ac multis firmisque praesidiis circumdare, ad muros usque castra promo­vere, cuniculos subter agere, grandiores ex ferro conflatos globos ex ignivomis tormentis in moenia & turres confertim ingerere, nitrato pulvere infarc­tos, flammasque continuo per aera tractu evomentes glomeres injicere:

[Page 66]Oppidani interim, crebro factis noctu & per se­cretiores portas excursionibus, ruere in obsidentium castra, indeque depulsos haud exigua strage affecere. Tandem copiarum e consociatis Provinciis adducta­rum Dux, qui suum Exercitum Boreali Urbis lateri admoverat, cuniculo subruit murum, per cujus rui­nas hostis intravit; contra irruentes animose quidem, sed incassum dimicantibus Oppidanis. Jamque ad Novicastrii aures praeliantium clamor, & strepitus ar­morum pervenerat; cum imminentis periculi magni­tudine commotus, ad prima signa ocyus properavit; eo secum adductis e Praetorianis circiter octogin­ta, quorum virtuti maxima fides habebatur. Hos­que in urbem catervatim irruentibus hostium copiis objectos, ipse tanto cum furore ducebat, ut omnes mox retrocedere coactos propulsavit: caesis captisque supra mille & quingentos; reliquis propere ad sua castra se recipientibus. Hinc animus crevit obsessis, egressique porta, recedentibus inferunt signa; con­fusionem hostium fore suam occasionem rati. Novo­castrius vero hostem expulisse contentus, suisque extra moenia effusis receptui signo dato; Oppidanos ad pristinum murorum fastigium novum extruere munimentum jussit. Unde tanta hostium animos formido incessit, ut, desperata urbis per impetum [Page 67] expugnatione, sese deinceps intra vallum quietos continuere: id ipsum, quod ipsimet aperta vi ac subitaneis assultibus non poterant, diuturnitate tem­poris famem denique effecturam sperantes. Nec in­juria quidem. Nam victus inopia jam gravis esse in­coeperat obsessis: nec alimenta tanto civium militum­que numero sufficere potuissent, nisi Novocastrius ea admodum parce ac quasi viritim curasset dispensari.

Tertius jam mensis erat, ex quo Urbs omnia arc­tissimae obsidionis mala perferre incoeperat; cum Novocastrius diu expectato Equitum Praefecti, quem ad expetendas ab ipso Rege suppetias dimiserat, re­ditu, cum hostibus de deditione agere exorditur: eo potissimum consilio, ut moras necteret, donec auxilia, quae brevi ventura sperabat, advenirent. Ideoque toto tractationis tempore, ne hostes, arrep­ta induciarum occasione, urbem ex insidiis ac dolose adorirentur, nocturna portarum praesidia singulis vi­giliis ingeminari jussit. Tandem, expleto jam tertio obsidionis mense, Regiae Majestati visum est, optime instructum ae perarmatum, sed & Novocastriano E­quite auctum, Exercitum, sub magnanimi illius, ve­reque heroici Ducis, suique Nepotis, Ruperti Prin­cipis imperio, ad hostes Eboraco arcendos, mittere. Quem ubi hostes praesto futurum cognovere, soluta [Page 68] festinanter obsidione, conjunctisque in unum viri­bus, castra inde moverunt; perque Occidentalem fluminis Ousae (quae ipsam urbem interfluente alveo dirimit) ripam itinere instituto, discessum matura­vere: conspectis interim ex adversa urbis parte Ex­ercitus Regii primoribus.

At Novocastrius, nuntiato Ruperti Principis ad­ventu, haud mora e Proceribus aliquot ipsi obviam emisit, qui Celsitudinem ejus & summa veneratione exciperent, simulque in urbem, si placeret, ad com­mune consilium de rebus in tam lubrico temporis ar­ticulo agendis, officiosissime invitarent. Hocque ve­hementer exoptabat, quo moram interponeret, dum urbis portam aperuisset, per quam eductos pedites suos, cum tormentis campestribus, Exercitui Principis associaret. Principe autem ingredi urbem recusante, ipse postera luce eum adiit; obnixe orans, ne quid in hostem per pauculos adhuc dies tentaret. Quip­pe, sibi per secretos nuntios certissime constare, aie­bat, hostium Duces, jurgio inter se de principatu nuper exorto, tanta animorum discordia ab invicem alienatos esse, ut copias brevi dividere, & in diversa abire statuerint. Adjecit, se tria militum millia, quos fortissimus vir, D. Cleavering, Tribunus, e Borealibus Provinciis Eboracum versus jam tum du­cebat; [Page 69] & alia duo millia, e variis suam intra ditio­nem praesidiis extracta, ad sui auxilium, in crasti­num expectare. Quibus Princeps retulit; nuperri­me sibi redditas fuisse a Rege literas, quibus strictim jubebatur, praelium cum hoste, quam primum afful­geret opportunitas, tentare: nec suum esse ullatenus detrectare imperatum. Tum Novocastrius; invenies, serenissime Princeps, inquit, me in omnibus haud mi­nus Tuae Celsitudini, quam ipsi Regiae Majestati, si adesset, obsequentem. Quicquid statueris, id ipsum Ego pro viribus meis exequi paratus sum. Deinde amicorum nonnullis, qui huic colloquio forte inter­fuerant, ipsum, ne mox destinati a Principe certami­nis periculo se objiceret, obnixe hortantibus; atque ab ipso in Principem modo translati imperii dede­cus (sicut credebatur) urgentibus, pacato animo re­spondit; sicut dubium esset, an vinceret; ita illud utique certum esse, se honeste & cum magna laude, pro salute Regis, cui vitam devoverat, moriturum.

Jamque Princeps, superato amne, strenueque jus­sis procedere agminibus, unius dieculae itinere, ad peramplam illam, nec explicandis militibus quidem incommodam, sed, proh dolor! Regiis fatalem pla­niciem, Hessom, sive (ut plerisque placet) Marston Moor nominatam, pervenerat: unde haud procul [Page 70] fulgentia hostium signa prospicerentur; & in qua maximum totius belli civilis praelium, intra paucas exinde horas, committendum erat. Tunc consiste­re exercitum jubet; aestimatoque locorum situ, Du­cum praecipuos ad consilium, tam de ordinanda acie, quam solis ventique incommodis vitandis, convocat. In his aderat quoque Novocastrius, quicquid sibi im­peratum esset impigre executurus. Cui Princeps, quid negotii sibi demandare suae Celsitudini placeret, officiose interroganti respondet; se nihil in hostes ea nocte tentaturum; nec aliud ullum mandatum ipsi inpraesentiarum habere, nisi ut corpus interim cu­ret. Is itaque discedens, fessos artus ad quietem in curru suo composuit.

Nondum vero illuxerat dies, cum ingenti tor­mentorum strepitu somno excitus, utramque aciem ad manus jam venisse cognovit. Raptim itaque as­sumpto corporis munimento, in equum exiliit; recta ad suam legionem processurus. Vix autem unius stadii dimidium emensus erat, cum oculis obversaba­tur spectaculum, omnium quae unquam conspexerat tristissimum: dextrum nempe Regii exercitus cor­nu, quod equestre erat, in fugam ab hoste conjec­tum. Illorsum igitur stimulat equum, & fugientes sistere tentat. Sed frustra. Plerique enim, prostra­tis [Page 71] etiam qui obviam se dabant, dissipantur metu, & quae cuique patebat ad fugam via erumpunt, ar­ma abjicientes, quae paulo ante ad tutelam corpo­rum sumpserant. Adeo pavor etiam auxilia formi­dabat. Interim vero hoc damnum plus quam com­pensatum videbatur in altero Equitum cornu, quod a Barone Goring, & Carolo Lucas, Milite, viris sem­per animis successuque egregiis, regebatur. Hi enim tanto impetu in dextram hostium alam invecti sunt, ut validissimae Scotorum legiones vim eorum non diu sustinentes, in fugam actae: ut Regii in ea aciei parte praeliantes, sibi jam partam esse victoriam conclamarent. Jamque, confusis utriusque aciei agminibus, ad tumultum perventum erat. Ergo Ducum Tribunorumque admonitu passim secerni coeperunt, quos e diversa acie unus terror miscuerat. Multos enim in adversa agmina tam alte sive sua, si­ve equorum fuga provexerat; ut redeuntibus peri­culum esset, ne deprehensi caederentur ab hosti­bus.

Inter hunc tumultum, Novocastrius, suorum ne­mine, praeter dilectissimum fratrem, Carolum Ca­vendisium, Equitem, Scotum, & Mazinum, Tribu­nos, unumque ex asseclis, stipatus; pedestrem suam legionem adequitans, forte incidit in palantem tur­mam [Page 72] Nobilium; qui olim ad militiam ultro venien­tes, ipsum, licet tunc temporis magni exercitus Im­peratorem, sibi selegerant in ducem. Hos igitur ad se vocatos, in hunc maxime modum alloquitur.

Quanto me honore dudum affeceritis, vos fortissimi viri & Commilitones, inquit, cum ad justissimam hanc militiam sub imperio meo ultronei accedere dignati esse­tis; probe & gratus reminiscor. Atque majore quam vellem documento, & virtutem vestram, & fidem expertus; magis etiam conniti debeo, ut dignus talibus amicis sim, quam dubitare an vestri similes adhuc sitis. Nondum vero ea mihi contigit felicitas, ut meritam debitamque vobis gratiam solvendo essem. Hodie au­tem, imo hoc ipso temporis momento, opportunum se offert tempus, quo vestrae virtuti invicem inservire possum. Ite igitur in hostem, alacres & spe pleni: ut quam gloriam accepistis a Majoribus vestris, posteris non solum illibatam, sed & auctam relinquatis. Per Ego vos sacra gentis nostrae jura, per optimi Regis salutem, per amicitiae sacra, oro & obtestor, ut nobilitate vestra, & sanc­tissima, quam defendimus, causa dignos spiritus capiatis; ut eadem constantia animorum, qua praeterita tolerastis, ex­periamini quid hodie fors tulerit. Ipse vos ducam. Nec recuso, quo minus imitemini me, sive fortitudinis exem­plum, sive ignaviae fuero. Atque illi, occursu ejus haud [Page 73] minus laeti, voceque ad spem & fiduciam erecti, omnes pariter conclamant, quocunque vellet, du­ceret; paratos ipsos sequi. Simul his in densissi­ma praeliantium agmina sese penetrantes, pe­destrem Scotorum legionem, quae integra adhuc sta­bat, fortissime invadunt, multisque caesis, reli­quos dispergunt. In hoc conflictu, Novocastrii ensiculo (quem, amisso inter pugnam suo, ex as­seclae manu eripuerat) tres continuis ictibus cecide­runt: & quartus quoque cecidisset (gregarius qui­dem miles, sed generoso animo nobilis, qui a so­ciis in media acie solus relictus, se toti turmae op­ponere ausus est) nisi lorica eum ferro impenetra­bilem reddidisset; quem tamen nonnulli e cir­cum pugnantibus, repetitis qua lorica desinebat vulneribus, confodere. Hinc in aliam aciei par­tem agmine ducto, omnia audebat. Nunc ho­stium turbabat ordines, nunc vulgaribus non con­tentus periculis, quacunque rem perplexam aspi­ceret, impavidus effundebatur. Sed non idcirco hostes cedebant. Rabies, & quid de Rege meri­ti essent nihil fallens conscientia, adeo ipsos accen­debant, ut Regiorum impetus undique reprime­rent, denuoque superarent: his in fugam denique conjectis. Jamque totis campis non certamen, sed [Page 74] strages videbatur. Nemo militum ferebat ora victo­ris, aut revocantem audiebat Principem. Qui­dam montes ad fugam petiere; alii, qua metus & fortuna ferebat, improvidi errabant; plerique e­quitum Eboracum advolarunt. Qua funestissima Regiorum clade probatum est, non plus corporum vires, aut fortitudinem Ducum in praeliis valere, quam affectus animorum: nec multitudinem magis ferro, quam timore esse domabilem.

Caeterum Novocastrius (quod satis mirari non possum) tot tantisque periculis eo die inter prae­liandum circumseptus, omnibus tamen sine ullo cor­poris vulnere defunctus est: idque etiamsi haud pauci e comitibus, a dextera laevaque propius pug­nantes, occisi fuissent; & pedestris suae legionis plerique stationes tanta fortitudine tenuissent, ut quo ordine vivi pugnaverant, eodem humi jace­rent jam extincti. Hicque stilum abstinere non possum, quin obiter commemorem, Novoca­strium omnia, quibus ipsemet aderat exequendis, secunda & ex votis felicia expertum esse; nec toto belli civilis cursu unquam damni quid accepisse, quod eorum, quibus maxime fidebat, vel persi­diae, vel incuriae ac oscitantiae imputari non me­retur.

[Page 75]Profligatis hoc modo Regiis, elapsisque inter tumultum quotquot ex suis circa ipsum pugna­verant; Novo-castrius tandem suae quoque saluti prospiciens, cum Fratre ac uno alterove ex famu­lis, qui Domino constanter adhaeserant, per tene­bras (jam enim multa nox erat) Eboracum versus re­cessit. Ad urbem appropinquanti occurrit sui mo­do exercitus Hypostrategus, Baro Ethyn, & mox ipse Rupertus Princeps: cui de statu rerum per­cunctanti, eas ad summam desperationem perve­nisse, respondet. Eodem etiam temporis mo­mento ei nunciatum est, multos ex summae a­micis notae admodum solicitos esse de ipsius salute; & in his nobilissimum Comitem de Craford (quo­cum longa annorum serie inviolatam amicitiam conservavit) aureum numisma dedisse militi cui­dam, qui Novocastrium in vivis adhuc esse & incolumem, se pro certo scire affirmabat. Quo luctus ipsi haud parum levatus erat.

Inter haec confecto itinere, Eboracum perven­tum est: noctisque reliquum non quiete, sed in­ter curas & solicitudinem de futuris malis anxie consumptum. Ut vero illuxit, Novocastrius, cum attentius secum considerasset, nil sibi nunc supe­resse, [Page 76] quo pridiana clade concussam, tantum­que non penitus eversam Regis causam diutius sustentare posset; hostemque tanta victoria ela­tum, ad obsidendam Urbem, tum ne munitio­nibus quidem tutam, continuo rediturum; & fore praeterea, ut, si id ipsum, aut a­liud quodvis e Regiis praesidiis, suo imperio ob­noxiis, hosti dedere compelleretur, calumniato­res inde ansam arriperent, de nomine ipsius fi­deque malitiose derogandi; his, inquam, diu ani­mo perpensis, tandem se imminenti ruinae, si­mul & invidiae subducere, regnoque excedere sta­tuit. In eum itaque finem, famulis sarcinas col­ligere jussis, Principem adiit; obnixe petens, ut sibi non solum ab Urbis ejus praefectura, sed a rebus etiam omnibus, quae ad bellum spectarent, procul secedere liceret; utque Celsitudini ejus pla­ceret, ipsum se in cunctis, sicut honestum ac in­concussae fidei virum decebat, gessisse, coram Re­gia Majestate attestari. Quibus haud gravatim an­nuente Serenissimo Principe, is, cum delectis ali­quot amicis, Eboraco relicto, Scarborougham con­tendit, duabus equitum turmis eo usque stipatus. Unde paulo post in altum solvens, in Germaniam [Page 77] trajecit: relicto in pectoribus amicorum, quot-quot saltem inter gravissimas patriae calamita­tes diutius versari oportebat, sui desiderio in­genti.

HActenus qua decuit fide enarratis, quae a Nobilissimo meo Domino, dilectissimoque Marito, in Regis & patriae commodum, gesta sunt, ab initio belli civilis usque ad funestissi­mum illud praelium, in planicie Marstoniana commis­sum: proxime sequitur, ut pari orationis simplici­tate [Page 80] ea quoque commemorem, quae idem tulit, dum sinu gremioque patriae, & a suorum complexu ab­stractus, in exteris regionibus degebat exul & ege­nus.

Novocastrius igitur, utpote sagaci & futura e­tiam prospiciente animo praeditus, cum maximas & propemodum unicas Regis vires supra memorato praelio confractas esse vidisset; occultoque mentis augurio divinasset, omnia non solum in Anglia, sed in Scotia etiam & Hibernia, propediem in pejus rui­tura; seque, intra paucos inde menses, eo angustia­rum conjectum iri, ut aut ignobili & Regi suisve nil profutura morte occumbere, aut (quod morte gravius esset) in hostium potestatem venire cogere­tur: veluti a summo Numine, ipsum in mitiora fata reservaturo, admonitus, firmissime statuit, ut modo dictum, in oras transmarinas peregrinari. Hanc itaque profectionem adornanti, & pecuniam pro viatico poscenti, qui ipsius familiae res dispensa­bat, respondet; argenti nil prorsus sibi in arca su­peresse, praeter nonaginta libras, quae ne unius qui­dem mensis impendio sufficerent. At ille, ea sum­mula inpraesentiarum utcunque cotentus, in sus­cepto peregre proficiscendi consilio pergit: amicis­que qui aderant valetudinem integram prosperaque [Page 81] omnia precatus; ad Scarborougham continuo pro­fectus est. Ibi duas naves onerarias, jam in ancho­ris stantes, & ex Anglia in Hamburgum mox solvere paratas commodo reperit.

Harum itaque alteram ipse, cum duobus filiis, Carolo, Mansfeldiae Comite, & Henrico, tunc Ba­rone Cavendicio, hodieque Comite de Ogle, conscen­dit: admissis in itineris simul & fortunarum com­munionem clarissimis viris, D. Carolo Cavendicio, Fratre, D. Doctore Bramhall, Episcopo Hibernico, Vicecomite Falconbergio, Barone Widdrington, Gui­lielmo Carnabaeo, Milite, ejusque fratre Francisco (qui patriam & penates paulo post revisens, ab ho­stibus in conflictu prope Sherborn in Comitatu Ebo­racensi trucidatus est) cum famulis aliquot, quo­rum fidem maxime expertus fuerat. Alteri se com­miserunt Comes de Ethyn, Novocastriani Exercitus modo Hypostrategus, & Comes de Carnwarth, gente quidem Scotus, sed Regi in primis addictus. Et felicissima navigatione usus, quarto exinde die, (qui octavus erat mensis Iulii Anno 1644) in Ham­burgi portum, salvis omnibus, pervenit. Inter na­vigandum vero contigit, ut ambo Filii gravissime decumberent, natu major variolis, morbillorum ma­lignitate alter afflicti. Sed pristina sanitate neuter caruit diu.

[Page 82]Vix autem integrum mensem in frequentissimo illo totius Germaniae Emporio hospes exegerat, cum aegrotare inciperet quoque crumena; nummorum summula, quam ex Anglia secum detulerat, qua tam longinquo itineri necessariis, qua satis opimo Navarchae naulo, jam ad fundum usque exhausta: nec suppetebat, unde tam numerosae familiae victum in alteram septimanam emeret. Huic igitur malo ut qualemcunque honeste poterat medelam adhibe­ret; primum, remissis in Angliam famulorum non­nullis, domesticorum numerum ad pauciores redi­gere compulsus est; & deinde an aliquid fidei apud alienigenos sibique antea ignotos Mercatores compa­rare posset, experiri. Qua quidem in re eorum ali­quot adeo humanos sensit, ut tantum nummorum per syngrapham sibi commodatum acciperet, quan­tum satis esset necessitatibus suis, pro tempore saltem, sublevandis. Hoc supplemento paululum erectus, Carpentum sibi (ante enim vulgari & conductitia rheda, quoties aliquo proficiscendum esset, uti per egestatem coactus fuerat) & novem Equos, forma utique spectabiles, & ex Holsatia illuc adductos, centum & sexaginta libris Sterlingis emit: quorum septem postea serenissimae Dominae suae, Angliae Reginae, apud Parisios tunc temporis versanti, dono [Page 83] obtulit; reliquis in proprios usus reservatis. Quippe Equorum pulcritudine ac docilitate semper delecta­batur.

Postquam in Germania per semestre spatium com­moratus fuit, ingens cupido animum stimulabat inde in Galliam transmigrandi; praecipue ut Angliae Re­ginam adiret, in ea regia diversantem. Hamburgo itaque circa medium Februarii Anno 1644/5 relicto, comitantibus ad undarum confinia civium Pri­moribus, in navem conscendit; placidique venti tutum in Hollandiam pelagus praestitere. Illic Am­stelodamum primo petit; & deinde, mutata nave, Roterodamum. Unde unum e comitibus ad Hagam Comitis misit, qui celsissimam Principem Auriacen­sem, serenissimam Bohemiae Reginam, cum reliquis ex regio Britanniae sanguine oriundis, debita vene­ratione inviseret; salutemque plurimam & officia unicuique Eorum ipsius nomine impertiret. Quod iis adeo gratum erat, ut perbenigne salutem & ac­cipere & reddere dignati sunt.

Roterodamo postera die discedens, flumineque su­perato, Antuerpiam venit; hinc cum duobus carpen­tis, totidemque rhedis, Mechliniam, & Bruxellas. Ubi Principes illi viri, Marchio de Castello Rode­rigo, Lotharingiae Dux, & Comes Piccolomini ipsum, [Page 84] honoris gratia, inviserunt, & humanissime tracta­runt. Inde Valencinam pertransiens, Cambraeum mi­gravit: cujus Praefectus eum tanto affectu ac obser­vantia prosequebatur, ut excubias ea nocte agita­turis militibus signum ab ipso dari voluerit; quod summi apud militares viros habetur indicium hono­ris. Hinc proximo mane Peroniam, ultimum Flan­driae Oppidum & in ipsis Galliae confiniis situm, concessit: a cujus Pro-praefecto (forte enim aberat ipse Praefectus) consimilibus summae observantiae cae­remoniis exceptus est. Inde discedens, expedito itinere Lutetiam Parisiorum denique pervenit, circi­ter mensis Aprilis medium, Anno 1645.

Jamque, ut votis simul & officio satisfaceret, pri­ma illi cura fuit, suam invisere Reginam. Ubi in­ter nobiliores Virgines Regineae Majestati, pro more patrio, in cubiculo ministrantes (ego enim tunc temporis ex eis una eram) astanti Mihi, Virum illum, de quo tanta saepius inaudieram, primum in­tueri ac contemplari contigit. Nec multum tem­poris ex eo congressu effluxerat, cum is tantum erga Me amorem in candidissimo pectore concepit aluitque, ut nil tale sperantem, imo ne cogitantem quidem, matrimonio sibi adjungere instituerit. Quippe ex priori Uxore (cui satis haud dixerim [Page 85] plus ornamenti pudor muliebris dederit, an pietas, an digna fortiori sexu prudentia) duos omnino filios susceperat; eratque masculinae adhuc prolis avidissimus. Ut aperte profiteri soleret, malle se plures filios, quamquam vel obscurissimae for­tunae destinatos, infraque natalium splendorem ca­suros, habere; quam pauciores, maximis divitiis ac honoribus circumfluentes. Ipsa vero eo tempore media juventute florebam: nec erat, cur tam il­lustrem tantoque affectus ardore oblatam dedignarer affinitatem. Elapsis igitur inter verecundissima utrin­que vota diebus aliquot, ipsamet etiam Regina sponsalibus annuente; conditionem accepi, arctissi­moque matrimonii foedere ad aram solenniter per­acto, sumus conjuncti. Caeterum Deo ter Opt. Max. visum est, Nobilissimum virum sua ex me augendae stirpis spe penitus frustrari: nulla enim prole ip­sum hactenus beavi. Quod tamen generosissimum ipsius erga me affectum neutiquam imminuit. Qui nos amor primum junxit, ad hodiernum usque diem inviolatus deduxit, deducetque (spero) ad senium. Non enim jurgia, non fastidia, non aegrarum suspi­cionum cura candidissimum illius animum unquam libavit.

Perpetratis nuptiarum sacris, auctoque familia­rium [Page 86] numero; in summam nummorum difficulta­tem (ex Anglia enim subsidio ipsius ne drachma quidem mittebatur) brevi relapsus, & ex mutuato vi­vere coactus est. Et quanquam e Parisiensibus quo­que nonnullos ea humanitate praeditos reperisset, ut exuli suisque fortunis iniquissima belli sorte exuto pecuniae nonnihil ad tempus traderent: hi tamen longioris morae impatientes, quod crediderant assi­dua importunitate reposcebant. Hinc in gravissi­mam rei familiaris egestatem oppido cogebatur; ut Dispensator ipsum mane quodam accedens, mae­stitiam prodente vultu, coram conquestus esset, sibi tum nil prorsus suppetere, quo cibos in unicum duntaxat prandium Domino compararet. Qua qui­dem querela is haud parum contristatus; dissimu­lata tamen aegritudine, vultuque ad hilaritatem composito (utpote qui suis affectibus imperitare pridem didicerat) protinus meum cubiculum ingres­sus; res nostrae, Vxor, inquit, eo infelicitatis jam ve­nere, ut unde vel unicum hodie prandiusculum emam reliquum nil est: Tibique proinde opus, aliquas e pre­tiosioribus vestibus pro modico argenti oppignerare. Tum Ego excipiens; non tanti sunt meae vestes, in­quam, ut pro competenti tuisque necessitatibus diu suf­fectura nummorum copia oppignerari possint. Simul­que [Page 87] que advocata mearum ancillarum praecipua, eam rogo, ne gemmulas aliquot, quibus ipsam paulo ante donaveram, cuilibet aurifici oppignerare gra­vetur. Atque illa id roganti promptissime annuit: eoque pacto praesentaneam nobis inopia laborantibus opem tulit. Eodem vero die conventos viritim creditores suos ipse alloquebatur Novocastrius; & qua ingenua fidemque sinceram prodente comitate, qua rationum momentis ab arte fallendi remotissi­mis, ita cum iis egit, ut durissimam ipsius sortem mi­serescentes, illi non solum se eorum, quos ante cre­didissent, nummorum solutionem diutius adhuc ex­pectaturos promiserint, verum multo plus etiam de novo commodaverint. Unde refecta paululum cru­mena, is modo pignori datas aurifici gemmulas re­demit, illicoque restituit fidissimae ancillae. Quam Ego protinus in Angliam remisi, ad dotem meam a charissimo Fratre, Barone Lucas, reposcendam. Et intra paucos inde dies, Novocastrius quoque illuc ablegavit honesti pectoris virum, filiorumque ipsius juvenilibus studiis praepositum, D. Benoist: eo sane consilio, ut ab amicorum praecipuis argenti tantum, quantum in praesentia sublevandis saltem suis neces­sitatibus esset satis, compararet, secumque in Galliam transmitteret. Sed uterque spe nostra decidimus. [Page 88] Tum enim Angliae Parliamentum tanta crudelitate in Regios passim desaeviebat, ut vel minimum subsidii ad aliquem Regis causa proscriptum transmittere, aut quovis alio modo eidem succurrere, cuique mortalium esset capitale: jamque diu erat, ex quo ejusdem Parliamenti auctoritate prodiit in Novo­castrium Programma, quo is summae perduellionis reus, capiteque proinde, si comprehenderetur, plec­tendus renunciabatur. Hincque factum, quod ex utriusque nostrum affinibus nemo nobis in terra pe­regrina exilium agentibus, omniumque egenis sub­venire auderet.

Nec multo post improspere successit spes quoque alia, quam amicorum nonnulli satis prolixe sugges­serant. Quippe a quibusdam in Anglia agitatum erat de duabus Virginibus, quarum utraeque amplis­sima dos a Parentibus destinabatur, Novocastrii Fi­liis in matrimonium collocandis. Quo nunciato, is Filios, cum summae probitatis, nec minoris pru­dentiae viro quodam, cui Loving nomen est, pro­pere misit in Angliam: spei plenus, si alterutrum ex oblatis connubii foederibus ex voto succederet, se simul sibi suisque egregie consulturum. Sed juvenes, conspectis semel quae pro Uxoribus sibi propositae fuerant puellis, eas nescio quibus de causis pariter [Page 89] aversati, conjugium aperte detrectarunt: exinde in patria, quamvis incommode cultuque natalibus suis indigno, ad finem usque belli remanentes.

Elapso jam a secundis nuptiis fere biennio, fide­que sua apud creditores aliquantum aucta; Novo­castrius, hospitii istius, in quo vix satis commode habitus diu fuerat, tandem pertaesus, sibi conducit ac supellectili instruit domum, quae non indecora aut impar suae dignitati esset. Et paulo post duos etiam specie insignes, & e Numidia non ita pridem devectos Equos (nobilissimo viro, Barone Crofts, venditore) quinquaginta supra bis centum libris Sterlingis emit; ut ex proprio haberet, quibus so­lerter domandis, & in usum belli regendis se animi gratia quotidie exerceret. In arte enim Equitandi, equosque quantumcunque feroces, circuire, variare gyros, accedere, relinquere hostem, omnesque pe­dum capitisque motus ad regentis imperium com­ponere docendi, nemo mortalium ipso magis aut delectatur, aut peritior existit.

In ejusmodi ingenuis exiliique taedium fallenti­bus remissionibus erat, ubi Serenissima Angliae Re­gina, Walliae Princeps (idem invictissimus He­ros, qui sceptrum imperii nostri Britannici hodie tenet) ejusque consobrinus, Rupertus Princeps, cum [Page 90] Magnatibus illis, Marchione Wigorniensi, Ormondiae tum quidem Marchione, nunc vero Duce; Sancti Albani Comite, aliisque nonnullis primae Nobilita­tis viris, ad regiam Sancti Germani villam, a Lute­tia Parisiorum duodenis circiter lapidibus distantem, ut de ferendis suo Regi suppetiis consilium inirent, convenientes: ipsum quoque illuc accersiverunt. In­ter hos Principes tunc quaeri coeptum, qua tutis­sime ratione Regi, Perduellium in Anglia jam tum triumphantium immani feritate oppresso, auxilia­rentur; cum ille, animi sui sensum libere aperiens, pronunciavit, sibi quidem Regis res eo desperatio­nis jam devenisse videri, ut praecipuum, & pene uni­cum esset remedium ad Scotos auxilii ergo confu­gere, eosque, si id obtinere posset, ad arma, pro Regis defensione, concitare. Quae sententia, ut ut Reginae tum minime placuit, postea tamen rationi ac prudentiae comperiebatur quam maxime consenta­nea.

Haud multo post mandatum accipit a Serenis­sima & indolis supra muliebrem erectae Regina, ut indulgentissimum Dominum ipsius, Principem, qui paucos ante dies in Hollandiam ad res suas ibi se­creto transigendas concesserat, maturius sequeretur. Et ne quid interim ipsius existimationi decederet, [Page 91] si Lutetiam, nondum persoluto quo astrictus erat aere alieno, relinqueret; eadem Regina ultro & pro consueta sua liberalitate promisit, se Seneschallo ac Thesaurario fuis imperaturam, ut pro debitis om­nibus, quae is in illa urbe sibi contraxisset, fidem interponerent suam. Quod ab iis intra pauculos inde dies juxta praestitum. Tanta in generosissimo hujus Heroinae pectore semper illuxit Novocastrium erga munificentia: quae tunc temporis eo magis eminere visa est, quod bis centum haud minus Ar­genti libras Sterlingas paulo ante in illum benignis­sime collocarat, quo tempore ipsamet summa pari­ter pecuniae penuria premebatur. Huic quippe multum erat ad gratiam & amorem, beneficium de­disse.

Is itaque, cunctis imperato huic itineri jam pa­ratis, mutuoque acceptis pro viatico monetae qua­dringentis circiter libris Sterlingis; Parisiis digre­ditur, paribus utique comitatu ac pompa, quibus eam urbem antea intraverat, honestatus: uno nimi­rum Carpento (quo Baro Widdrington, Carolusque Cavendicius, cum D. Loving & ancillarum mearum praecipua, vehebantur) unoque curriculo sibi tan­tum mihique vehendis accommodato; & tribus rhedis, quibus famulorum aliquot gestabantur; item­que [Page 92] haud ignobili Equitum cohorte. Pridie vero discessus, quotquot e Parisiensibus pecuniam ei un­quam crediderant, ipsum amicissime valedicendi causa convenere: discessuro omnia ex votis ut evenirent, coeleste Numen ardentissimis precibus ac lachrymis invocantes.

Relictis jam tandem a tergo Galliae limitibus, Hispaniarumque Regis obnoxias imperio terras attin­gens; ubicunque locorum, quae pertransiret, huma­nissime exceptus est. Inter caeteros vero nobilitate juxta ac muneribus publicis eximios viros, Cambraei Praefectus tanta comitate ipsum tractavit, ut, intel­lecto ejus adventu, suorum aliquot obviam emisit, qui facibus accensis (nox enim nobis supervenerat, iniquitate viarum impeditis) praeeuntes, p [...]regre ad­venientem deducerent ad urbem, paratumque hospi­tium monstrarent. Nec eo contentus officio, urbis etiam ipsius portarum claves ei offerebat (quo uti­que honore nil magnificentius, quodve viros magis utrinque deceat militares) invitabatque ad convi­vium, pro more nobilium ex ea gente, quae per­hospitalis est, ad luxum usque opulentum. Cui Novocastrius cum interesse, modeste tamen parique verborum comitate, detrectavit; utpote praelongo itinere fessus, minimeque assuetus epulis intempesta [Page 93] nocte celebrandis: Praefectus acquiescere noluit, do­nec ad hospitium, quo ea nocte diversabamur, con­quisitissimas regiaque mensa dignas ad coenam misis­set dapes, cum hujusmodi nuncio; Novocastrio iti­neris copiam se neutiquam facturum, priusquam exta Hospitali Jovi sacrata simul prosecuissent. Di­versitori praeterea in mandatis dedit, ut omnia, qui­bus advenae opus foret, gratuito suppeditaret. Qua singulari benignitate in peregrinum suisque fortunis exutum, palam fecit vir hospitalissimus, se ipsis Gra­tiis natum fuisse, Hispanicique Genii dulcedine per­fusum. Sed Domini sui, Principis, negotii moles, quod tunc in Hollandia maxime vertebatur, non est passa Novocastrium Praefecti hujus benevolentiam diutius experiri.

Proxima igitur aurora viam, quam decrevit, per­secutus; paucis diebus Antuerpiani pervenit: inde­que, conscensa nave, secundo flumine ad Roteroda­mum descendit; sedem inibi, quamdiu in Hollandia commorari per negotia cogeretur, fixurus. Et quamprimum terram pede libavit, honorifice de­ductus est in hospitium, quod fibi comparatum erat in aedibus honestissimae cujusdam Matronae, cui Beynham nomen est, quam Mercator Angligenus, vir antiquae probitatis, Regiisque partibus, dum vi­veret, [Page 94] sincere addictus, viduam non ita pridem reli­querat.

Illic autem vix biduum quieverat, cum nuncii ad ipsum crebri afferebantur, Serenissimum Domi­num suum, Walliae Principem, cujus adeundi causa in Hollandiam veniebat, illinc nuperrime divertisse, & ex portu Schevelingae solvisse in altum. Quo gravissime perculsus, & de statu mentis propemo­dum dimotus; Eum tamen sedulo exquirere, & quocunque navigasset insequi mox constituit: in eum finem precio sibi conducta, commeatuque in­structa triremi, quae velox & maris oras legentibus commodo erat. Caeterum cum nemo mortalium erat, unde pro certo expiscaretur, quo Princeps istam suam navigationem destinasset: partim incer­titudine moliminis suspensus, partimque precibus meis (quippe ipsa inconsultissimum esse rebar, Eum, qui consilium suum in occulto continuerat, per va­rios pelagi errores explorare) devictus, ab instituto deflexit, pedemque Roterodamum retulit. Nec ip­sum postea eam exuisse mentem poenituit. Namque Baro Widdrington, qui tunc primum ab ipsius la­tere discessit, & Guilielmus Throckmorton, Eques Auratus, posteaque Caroli secundi Mareschallus, in illo explorandi Principis proposito nimis constanter [Page 95] permanentes; frustra pererratis oceani Britannici oris, navigioque, quo veherentur, ad ultima usque Scotiae littora saevissima maris tempestate abrepto, tandem in Hollandiam irrita profectione rediere: ipso etiam Principe, intra paucos a discessu suo dies, ad Hagam Comitis se ex alto recipiente.

Quo nunciato, Novocastrius, alacritatis genio in­citatus, eo confestim advolavit; tum ut regiam Do­mini sui dexteram osculis officiose stringeret; tum ut a Celsitudine ejus coram edisceret, quid sibi tum facto opus esset, quo sub atrocissima perduellium crudelitate adhuc laborantibus Regi ac Patriae pro virili subveniret. Ea enim tempestate Principi haud una fulgebat spes, utrumque in pristinam felicitatem asserendi. Scilicet, primo creditum erat pro certo, Regiam Classem, quae sub initium belli desciverat ad obsequium Parliamenti, se Principis arbitrio brevi permissuram. Deinde fama percrebuit, Hamilto­nium Ducem jam tum paratum esse ingentem Exer­citum e Scotia deducere in Angliam, pro defensione Regis, quem, tanquam privatae sortis hominem, bel­loque captum hostem, indignissima custodia detine­bant mastigiae conjurati. Accesserat, haud exiguam Regiorum manum, sub strenuissimi Viri, Baronis Capelli imperio, apud Colcestriam, collectam, bellum [Page 96] contra sacrilegos perduelles renovare tunc moliri. Eo itaque rerum articulo, erat, cur Princeps spera­ret meliora, novaque consilia iniret. Caeterum ex hisce rebus, quibus tantopere tunc nitebamur, ne una quidem (sic opt. max. Numini visum est) spe & optato eventu non destituta. Quippe ex An­glica classe multo pauciores, quam speratum fuisset, a Parliamenti fide ad Principem naves defecere: sum­meque infelicem habuit successum Hamiltonii in An­gliam expeditio: & Regii omnes, quos in Colcestria jam tum tres ferme menses obsedisset Fairfaxius Im­perator, desperatis omnibus & ad extrema redacti (diu enim carnibus vescebantur equinis) victoris cle­mentiae, seu crudelitati potius, se dedidere. In his erant fortitudine ac vigore animi praestantes illi viri, Carolus Lucas, Frater mihi amantissimus, Eques Auratus, & Georgius Lisle, eadem illustri dignitate, propriisque insuper virtutibus ornatus: qui ambo ab implacabili hoste devoti, militari more plumbo tra­jecti sunt.

Adversa itaque expertus omnia Princeps, relicto mari, ad Hagam Comitis remigravit: Novocastrio in­terim se Retorodamum recipiente. Qui postquam in ea urbe semestre spatium cultu splendido, magnisque expensis (mensa enim sua quotidie excipiebat haud [Page 97] paucos tam e gentilibus, quam peregrinis, qui rei militaris peritia prae caeteris eminerent; quosque Re­gi, si necessitas postularet, usui futuros esse credi­disset) degisset; vidissetque sibi jam superesse perpa­rum spei, vel Domino suo, Principi, auxiliandi, vel redeundi in patriam: impendiorum, quae tam diu frustra sustinuerat, pertaesus, Hollandiam relin­quere statuit, aliasque, ubi magis obscure lareque secreto exilii taedium fallere liceret, secedere. De­lecta igitur in proxime futuri incolatus sui sedem Antuerpia, veniaque discedendi a Principe impetrata; solum mutavit, summa interim pressus nummorum difficultate. Nam e duobus nummorum millibus, quos Principes illi viri, Hertfordiae Marchio, dein­ceps vero Dux Somersetensis, & consobrinus suus, Devoniae Comes, ad ipsum, dum Roterodami degeret, ex Anglia misissent; & haud multo minori ex sum­ma, quam a Belgis mutuo accepit: vix supererat tantum, quantum impensis sufficeret in mutanda se­de faciundis. Utcunque quo destinaverat, cum tota familia, concessit: Antuerpiamque ingressus, in hos­pitio publico aliquandiu diversatus est. Deinde ve­ro divertit ad privatam civis cujusdam honesti do­mum: idque ne dignitatis suae immemor videre­tur, utque suavissimo uteretur consortio Endymionis [Page 98] Porter, unius ex iis cubiculariis, qui Carolo I. in cubiculo ministrare solebant, & excubare, servatis noctium vicibus, proximi foribus ejus aedis, in qua Rex aquiescebat; nec modicae apud eundem Regem autoritatis & gratiae. Tandem conducta sibi domo, quae ad clarissimi illius Pictoris, Pauli Rubeni, viduam pertinebat: ibi, cum exigua fami­lia (dimiserat enim plerosque servorum) modice ac sorte sua laetus habitavit.

At vero iterum deficiente crumena, ne suppete­bat quidem unde emeret quae ad usus vitae neces­saria essent, multoque minus supellectilem ad aedes novas decore instruendas. Confugiens igitur ad singularem, & a se plus semel expertam generosi cujusdam Angli, D. nimirum Alesbury, filii uni­geniti Thomae Alesbury, Equitis Aurati & Baro­netti, nec non Comitissae Clarendonii fratris, huma­nitatem; ab eo mutuatus est ducentas circiter num­morum libras (quas deinceps optima fide restitu­it) ex multo majori summa, quam ex Anglia per collybum acceptam ille, ad futuros nobilissimi Du­cis Buckinghamiae usus, tunc in arcula forte serva­bat. Hoc tempestivo nummorum subsidio haud parum refectus, suam sat commode instruxit do­mum, tantumque fidei obtinuit apud Antuerpienses, [Page 99] ut victum aliaque, sine quibus vita esse vitalis non potest, nobis ad tempus concederent lubentissime. Quod permagni beneficii loco haud injuria duxit Novocastrius: utpote quem omnes ut iis regioni­bus ignotum, ut exulem, ut exutum omnibus for­tunis suis, intuebantur. Hicque calamum refrae­nare non possum, quin gratitudinis ergo per tran­sennam observem; adeo insignem esse Antuerpien­sium in recipiendis & tractandis advenis civilita­tem, ut majorem nullibi gentium reperias, alibi vix parem. Certe ex eis civitatibus, quas Prin­cipes sui aut nunquam incolere solent, aut invisere perraro, saltem in quibus haud magna Nobilium (qui caeteros urbanitate per consuetudinem quasi inficiunt) versatur frequentia: vix ullam invenies sat commodis moribus imbutam. Rudes plerum­que sunt, & inhospitae; e contra vero Antuerpiae cives, quanquam ab aula Pro-regis Hispanici longe remoti, maximam partem optime morati sunt, & ad omnia humanitatis officia apprime compositi: ut mihi fas sit profiteri, nos, toto exilii tempore, alias nullibi aut magis quiete, aut commode magis degisse. Quod solatii haud parum nobis attulit, summa alioqui fortunae inclementia afflictis.

Ipse autem interea Novocastrius, tempus curis [Page 100] vacuum, liberumque negotiis nactus, recreandi ani­mi simul & tuendae sanitatis causa, se utpluri­mum exercuit in regendis & ad usus belli fingen­dis equis ferocibus, quos superiori anno secum de­duxerat Lutetia Parisiorum. Et iis nescio quo morbi genere pereuntibus, majore quam decebat dolore perculsus, haud mitius indoluit quam Alex­ander ille Magnus, capto abreptoque a Barbaris Bucephalo suo. Alter enim eorum Numida erat, tam corporis specie, quam ingenii docilitate atque ferocia eximius; credebaturque sentire quem vehe­ret: alter Hispanicus, robore pariter ac cursu prae­stantissimus, rigidisque praeterea edoctus servire lu­patis, ad arbitrium insidentis. Hinc utrumque Novocastrius non eodem, quo caeteros cornipedes, animo aestimabat. Hanc vero jacturam ut qua­dantenus resarciret, octo alios Equos, forma uti­que spectabiles, emit: eisque pariter Equitandi ex arte domandis horas suas subsecivas impendit. Huic enim exercitio ab ineunte usque juventa semper assuetus, istiusmodi ferocibus equis magnopere de­lectabatur; nec ullis unquam parcebat sumptibus, quo generosiores etiam ex Africa compararet. Quin & tanti aestimavit, ut nemini mortalium vel lar­gissimo precio divenderet aliquem ex iis, quorum [Page 101] ora fraenis ipse doctaque manu temperasset: aegreque solebat ferre, si quis rogasset, num sibi venalis esset ex eo genere equus. Sed relictis hujusmodi nugis, ad magis seria divertamus.

In his animi remissionibus erat Novocastrius, cum Augustissimus Carolus II. Rex noster ( Patre du­dum jam a nefariis & plusquam Molossica feritate infamibus Regicidis atrocissime, contraque omnes leges divinas atque humanas, mactato) sese in avi­tum paternumque Britannici imperii solium, quibus­cunque liceret rationibus, asserturus; ejus rei causa ex Gallia, quo superiori anno concesserat, rediit in Hollandiam: eo potissimum consilio, ut ad Bredam de contrahendis sibi auxiliis ageret cum nonnullis e Scotica Nobilitate eo ad ipsum delegatis. Illuc loci igitur adproperavit quoque Novocastrius: utpote quem illi tractationi, cum caeteris ex Purpuratorum ordine, qui Regi a consiliis erant, interesse ex of­ficio oportebat. Ibi in consilium cum Serenissimo Principe Auriaco aliisque Magnatibus admissus; jus­susque suum de propositis Scotorum articulis judi­cium libere in medium proferre: aperte strictimque, pro more suo, pronunciavit; sibi quidem utilius Regi fore nil prorsus videri, quam ut, inita cum Scoticis Delegatis sub quibuscunque conditionibus [Page 102] pactione, eisque in fidem receptis, is in Scotiam ipse transmitter et, indeque Exercitum, quem Delegati promittebant, deduceret in Angliam contra Regi­cidas: nec ullum jam tum restare praesidium aliud, quo sperare liceret, se imperium & dignitatem atro­cissimo conjuratorum scelere sibi ereptam recupera­turum. Hancque suam sententiam mox firmavit tot rationum momentis, ut in eandem primo Au­riacensis Princeps, & deinde Rex ipse concesserint. Ratum itaque erat, ut, acceptis & utrinque solen­niter sancitis, quae a Delegatis oblatae essent, condi­tionibus (quarum tamen nonnullae duriores quam par erat, regioque fastigio indignae videbantur) Rex omni seposita mora in Scotiam iret: tum ad recipi­endum Regni illius sceptrum, tum militibus conscri­bendis, queis jus suum in sacrilegos imperii Anglici usurpatores vindicaret. Scoti vero neutiquam induci poterant, ut Novocastrius Dominum suum, Re­gem, in ista expeditione comitari permitteretur. Ille igitur Regi consilio saltem inservire cupidus, ipsum adhortari non verebatur, ut, quamprimum in Sco­tiam appulisset, dissidentes illas Factiones, quae in ea gente tum gliscebant, Argathelicam scilicet, & Hamiltonianam, si id fieri posset, revocaret ad con­cordiam (eo enim pacto utramque sibi adjungeret) sin [Page 103] minus, Priori saltem adhaereret, ut validiori, ideoque magis formidolosae; altera interim spe & gratiae pro­missis lactata. Hocque, ne Exercitum inde in Angliam deducturus, hostem interea haud minus potentem a tergo relinqueret, in exitium sui.

Post haec Rex in Scotiam secundis ventis naviga­vit, ibique res suas summa prudentia ordinavit. Adeo ut, intra paucos ab adventu suo menses, Sco­niae Coronam Scoticam ( Argatheliae Marchione eam capiti ipsius imponente) splendidissima pompa & so­lennitate induit: universo interim populo laetitiam suam plausu, gratulatione, festivis ignibus, displo­sis tormentis, aliisque publici gaudii indiciis testante. Jamque indicto auctoritate Regia Parlamento, ipsis­que partium nominibus tandem abrogatis; tota Sco­tia fervet armorum apparatu, & unicuique (obni­tente quantumvis Argathelio) jure patet ad belli con­sortium, Regisque auxilium accessus. Nec diu, Abredonii erecto Regis vexillo, eo ex omni districtu volones & honorarii milites catervatim confluunt. Hinc ad Sterlingam pergit Regia Majestas: lustrato (que) exercitui Ducem Hamiltoniae praeponit; fremente in­terim, ingentesque irarum motus in exulcerato animo concipiente Argathelio. Qui, litteris paulo post ad Novocastrium missis, gravissime conquerebatur de [Page 104] nescio quibus injuriis sibi noviter illatis: quas litte­ras Novocastrius mox ad Regem transmisit, ut is mature provideret, ne quid periculi Majestati suae ex­inde eveniret. Hamiltoniae autem Dux (cui pudor, & justitiae soror, incorrupta fides, nudaque veritas, quando ullum invenient parem?) haud mora de­ducto in Angliam Exercitu Regio, initoque ad Wi­gorniam praelio cum Cromwellianis; praematura qui­dem, bonisque omnibus etiamnum lugenda, sed glo­riae plenissima morte occubuit: Rege interim ipso in eo certamine hostium impetus fortissime excipi­ente, & maxima cum laude virtutis omni Martis mortisque periculo objiciente Sacratissimum caput suum. Adeo ut, quanquam effuse a Cromwellio immissis aliis super alias copiis recentibus tandem oppressus, amisit victoriae palmam: fortitudinis ta­men eximiae, invictique & supra fortunae injurias elati animi gloriam exinde reportavit.

Dum haec, irato adversoque Summo Numine, in Anglia agerentur; forte contigit, ut Principes illi vir, & S. R. Imperii Dynastae, Duces Branden­burgicus, & Neoburgicus, in gratiam sibi invicem post mutuas simultates (quae ad arma prope devenerant) jam noviter restituti, Copias suas, quas alter in alterum haud ita pridem armaverant, Novocastrio [Page 105] amicissime offerrent, ab eo in Scotiam, aut (si id commodius foret) in Angliam, auxiliatum Regi, transmittendas. Hujus perhumani, tantisque Prin­cipibus dignissimi propositi Novocastrius illico Re­gem, per expeditum nuncium, commonefecit. Sed, utrum ob hoc, quod Regi tunc deerant naves ad tantas copias ex Hollandia in Scotiam transvehen­das; an ex eo, quod Scotis res minime placebat, in­certum: istud tam amice oblatum auxilium non ac­cipiebatur.

Quae egregia facinora a Scotis, domi militiaeve, suscepta fuerint; quae confecta, restituendi in sedem dignitatis atque imperii Regis gratia, dum is in eorum castris versaretur; quidve secretioris consilii Huic cum illis intercesserit: & Ego quidem plane nescia sum, nec praesentis mei est instituti, si resci­rem, enarrare. Tota quippe in eo sum, ut histo­riolam eorum, quae gessit, quae tulit Nobilissimus meus Maritus, chartis, pro ingenioli mei tenui­tate, committam. Praetermissis itaque ex industria rebus a proposito alienis, incoeptae narrationis filum resumo.

Haud multum temporis effluxerat, ex quo Rex funestissimam istam devicti a Cromwellio, in praelio Wigorniensi, Exercitus sui cladem accepit; cum ad [Page 106] aures Novocastrii tristissima pervenit fama, Clementis­simum Dominum suum, Regem, a Parricidis pug­nando fusum, aut exhalasfe sub acerbo vulnere vitam, aut usque eo miseriarum fuga redactum esse, ut ne­mini suorum notus, foedaque ignobilium larva vestium occultatus, inter ipsos hostes erraret, tanquam max­imi sceleris reus, & certissimae neci, si comprehen­deretur, tradendus. Accepto hoc luctuosissimo nuncio, tanta doloris acerbitate excruciabatur No­vocastrius, ut parum abfuit, quin exanimaretur moerore: Nec ullis amicorum solatiis iste levari po­tuit luctus, donec pro certo constaret, Regem om­nibus effugii sui periculis defunctum fuisse, velutique ex faucibus fati jam ereptum, terram Gallicam te­nuisse.

Haud multo post, ubi cura de Regis salute, jam tum certissime asserta, Novocastrium passa est ad alias solicitudines descendere; cogitare coepit de sub­levandis suis infortuniis, inter quae nil gravius erat egestate. Huic igitur magis magisque indies ingra­vescenti malo ut qua liceret mederetur, necessum videbatur, ut Ego & dilectissimus Frater suus, Ca­rolus Cavendicius, una in Angliam propere iremus. Ipsa quidem, ut peterem a Parlamento aliquam ex annuis Mariti mei fundorum reditibus portionem, [Page 107] ad emenda mihi alimenta. Ille vero, quia jam tum prope elapsum erat tempus, intra quod ei redimere licebat praedia sua, maneria ac fundos, quae ab eo­dem Parlamento, sequestri nomine, diu usurpata, tum per auctionem essent in alios transitura; & om­nia in publicum addicerentur, si redemptionem ipse diutius procrastinaret. Ab ejusmodi redemptione ille quidem diu abhorruerat, ceu fide sua erga Regem prorsus indigna: postea vero, qua suasu D. Ed­vardi, Comitis Clarendonii, & Magni Angliae Can­cellarii, qui Antuerpiae tum versabatur; qua precibus & penuria Fratris victus, aliquam saltem fortunarum suarum partem servare, quam jacturam facere om­nium consultius esse duxit. Eo itaque consilio mecum in novercantem Patriam rediit: utroque nostrum omnes egestatis miserias in eo itinere perfe­rente.

Ubi Londinum pervenissemus, salutato mox No­bilissimo Fratre, Barone Lucas, eum rogavi, a Par­lamenti Delegatis (his scilicet, qui publico praeerant fisco) meo nomine desposceret nonnihil ex annuis Mariti mei proventibus, pro vitae meae sustenta­tione: idque, quoniam Parlamenti decreto sancitum fuerat, ut quando fundi eorum, qui Regis causa exilio multabantur, venum essent exponendi, tum ho­rum [Page 108] uxoribus ac liberis liceret, tantum sibi de pretio vendicare, quantum suae alimoniae, dignitate & na­talibus singulorum aestimatis, satis foret. Is vero, oblata illis meo jure petitione, hujusmodi responsum tulit; Mihi alimoniae ne minimum quidem deberi; quandoquidem Maritus meus semper infensissimus ac pervicacissimus Parlamenti hostis fuisset. Tantum mihi profecit in Angliam, quaerendi subsidii causa, remigrasse.

Nec multo feliciorem exitum itineris sui habuit Carolus Cavendicius, vir utique innocentissimus, & nemini mortalium, exceptis unice Regicidis, un­quam infensus. Is enim, in sui locum substitutis amicorum aliquot, qui cum iisdem praedonibus age­rent de redimendis ipsius latifundiis; constitutoque post longam licitationem precio: quina haud minus millia nummorum in publicum fiscum solvere coactus est, pro criminum suorum in Parlamentum, hoc est, fidei erga optimum Regem praestitae, expia­tione. Caeterum tantum temporis licitando ab­sumptum fuerat, ut uterque nostrum interea ad magnas rei familiaris angustias redacti essemus: & proculdubio inedia periissemus, nisi pientissimus ille vir pecuniae nonnihil ab amicis mutuo accepisset, unde viveremus.

[Page 109]Neque etiam Novocastrium ipsum eodem tem­pore clementior fortuna excepit. Scilicet, is An­tuerpiae degens, & hinc egestate, illinc aere alieno gravissime pressus; quo se verteret, quidve sibi consilii capiendum, prorsus nesciebat. Quid mul­tis? Ad desperationis terminos pene redactus, litteras denique ad me scripsit, quibus significavit, ni Frater ipsi nummorum per collybum ad Mer­catores Antuerpienses transmittendorum auxilio ma­ture subveniret, se brevi aut in carcerem con­jectum iri a Creditoribus, aut fame periturum. Hoc intellecto, Frater (utpote qui molliore ingenio natus fuit) primum lachrymas non tenuit, nec abstinuit gemitu: deinde ad illum transmitti cura­vit bis centum libras Sterlingas ex eis nummis, quos aegre a trapezitis foenore acceperat in pro­prios usus.

Nec ea contentus pietate, praesenti nummo per­mutata insuper haud exigua fundorum, quos mo­do redemerat, parte; suo nomine emit nobilissi­mas illas aedes, Welbeck nimirum, & Bolsover, quae ad Novocastrium haereditario jure pertinebant: idque permagno pretio; quoniam, facta paulo an­te auctione, licitatori cuidam abalienatae fuissent a Parlamenti Publicanis. Hoc vero ea mente fecit, [Page 110] ne tam magnifica Cavendiciorum familiae ornamenta funditus diruerentur. Istiusmodi quippe lucrioni bus nil solennius erat, quam aedificia sumptuosa Dynastarum & Generosorum (eorum scilicet, qui scorsim ab iis sentientes, aut bello caesi fuissent, exiliove ac bonorum omnium publicatione multa­ti) vili etiam precio emere, & mox solo aequare; ut divenditis postea ruderibus ipsis, silvisque ex­cisis, avaritiae propriae uberiore lucro consule­rent.

Postea quam in Anglia jam sesquiannum prope mansissem, abjecta spe omni alimoniae ex proscriptis Mariti latisundiis obtinendae, nunciatoque eum ad­versa valetudine tunc temporis uti; Antuerpiam re­dire properavi; charissimo capite illo, vitaeque meae praesidio, Carolo Cavendicio, Londini interim relicto; & (quod pectus meum altius adhuc sau­ciabat) morbo difficili, Febre scilicet Tertiana in­termittente, jactato. Quae intra paucas inde sep­timanas optimum virum extinxit. Quod ubi No­vocastrius audivit, haud secus, quam si Parentis sui mors nunciata esset, crebros edidit gemitus, lacrymisque praeter voluntatem obortis, cum ani­mo disparem vultum diutius ferre non posset, in arcanam penitus cellam solus se penetravit. Ibi [Page 111] liberius dolori suo sine arbitris indulsit; diu a­missum deslens animae suae dimidium, & columen vitae. Ego pariter, quae sentiebam calamitatem maxima ex parte ad me redundantem, flendo do­lorem diffudi miseranda meum: solatia quam ad­hibere Marito mihimet quaerere pronior. Et diu par miserabile in hoc statu perseveravimus. Nec immerito. In illo quippe Carolo non solum fra­terna pietas, sed summus morum candor, sed recti reverentia, sed integritas, incorruptaque fides, & quaecunque alia virtus ad veram Nobilitatem spectet, eminebant. Fuit praeterea exquisita qua­dam ratione eruditus, & in omni litterarum gene­re, maxime vero in Mathesi ita versatus, ut cum primis certare potuisset. Certe, ipsum finxerat Titan ex optimo luto, & ea ingenii felicitate, quam [...] vocat Philosophus: ut quicquid ag­grederetur, ab eo cum laude discederet. Sed vela contrahere cogor, oramque legere; ne in tam va­sto laudum pelago deprehensa cum tenui cymbu­la, naufragii pericliter. Hoc igitur sufficiat dixisse, non alteri a multis retro saeculis solem illuxisse, qui abstrusiora Matheseos Theoremata sagaciori judicio perceperit, nec qui tam vastam rerum sci­entiam majori modestia celaverit.

[Page 112]Huic luctui (& perraro hominem videbis una tantum ex parte infelicem) mox supervenit mole­stissima & generoso animo gravissima importunitas Creditorum. Qui, cum diu solutionem debitorum, quibus Novocastrius ipsis obstrictus erat, expectas­sent; nec dubitarent, quin ipsa, ex Anglia tunc noviter redux, ingentem nummorum vim mecum inde detulissem: ulterioris morae impatientes, assi­duis precibus, immo & minarum fulminibus aures ejus pulsare non cessabant. Is igitur necessum ha­buit hos convocare, & blandissimo sermone expo­sita, quam a Parlamento Anglico accepissem, re­pulsa, obnixe orare, ne diutius adhuc pecuniam expectare graventur. Quo alloquio eos ita pla­cavit, ut comiter amiceque discedentes promitte­rent omnes, se non solum illi daturos longiorem solvendi diem, sed victum etiam aliaque quibus­cunque opus foret interea suppeditaturos. Hanc insignem & in istiusmodi hominibus admirandam humanitatem ea, qua decebat, gratitudine excepit: nec tam opportune oblatam ulterioris fidei condi­tionem repudiavit. Et hoc loco meritissime mihi commemorandus, & debita gratiarum professione agnoscendus venit singularis Divinae Providentiae favor; qui ignotorum & praesenti lucro plerum­que [Page 113] inhiantium etiam animos tenerrimo miseria­rum nostrarum sensu afficiendo, nos ab extrema rerum necessitate toties servavit: & citra cujus verticordiam influentiam in eorum affectus, fieri non potuit, ut tam diu apud exteros ex mutu­ato tantum vixissemus; idque cum omnium bene­volentia, & splendore Mariti mei nobilitate haud multum indigno. Non hoc mortalibus actum cre­dite consiliis.

Eidem Dei ter Opt. Max. clementiae acceptum refero & illud; quod Novocastrius numquam de­sponderet animum in rebus quantumcunque adver­sis: sed semper maximam aleret spem, se Clemen­tissimum Dominum suum, ac Regem, Carolum II. paterno avitoque solio in pace redditum quando­que visurum: minime inscius nempe, nullum malis artibus quaefitum imperium esse diuturnum; nec tot discordiis civilibus dudum fessam, & jam tum sub gravissimo non unius tyrannidis onere laban­tem diutius subsistere Britanniam posse, ni in ju­stissimum Haeredem brevi cederet illius imperium. Haec spe fretus, nulla non tela saevientis fortunae constanter excepit: & quoties ipsa de videndo Regis reditu desperassem, me leviter increpare so­lebat, inquiens: quod miseri volunt, hoc facile cre­dunt; [Page 114] Tu autem, e contrario, minime credis, quod maxime cupis. Adjecit, fieri haudquaquam posse, ut mihi in hoc vitae curriculo obtingeret quid­quam felicitatis, si, exclusa spe omni, nil prorsus in pectore foverem, praeter anxias dubitationes & metus.

In vitam hanc umbratilem exacti jam fuerant plures anni, cum Rex, destinato in Germaniam itinere, Antuerpiam in transitu veniens; Novocastri­um ad regia ipsius genua, gaudii simul & vene­rationis causa, officiose advolutum summa cum gratia excipere; & deinde domi, honoris ergo, invisere dignatus est. Idem fecere & alii Princi­pes viri, quotquot sive negotia, sive nova visendi desiderium ad peramoenam Antuerpiae urbem ad­duxerant. In his praecipua commemoratione digni sunt nobilissimum illud atque illustrissimum par Regiorum Fratrum, Eboraci & Glocestriae Duces, cum sorore, Serenissima Principe Auriaca: quos Novocastrius parco quidem, & Spartanae frugalitatis aemulo, sed decore instructo convivio excepit. Proxime adnumerandi sunt illustrissimus Princeps, Dom. Iohannes de Austria, & Marchio de Cara­cena, Flandriae successive Proreges. Item Dux Oldenburgicus, Frisiae Orientalis Princeps (qui ambo [Page 115] equos aliquot Novocastrio dedere, forma insignes & illarum ex optimo Provinciarum genere oriun­dos) & ex Britannica Nobilitate, Ormondiae Dux, & Comes Bristolliae, quos hospites saepius habuit. Caeteros, & quia numero pene infiniti sunt, & quia in minus sublimi honoris orbe versantur, brevitatis pariter atque decori amans, non at­tingam.

Atqui memorare juvat, Novocastrium Nobili­bus quibusdam Hispanis, ex Illustrissimi Principis, Dom. Iohannis Austriaci comitatu, ipsum, ad His­paniarum Regis aulam, tutelae & patrocinii quae­rendi causa, confugeret, hortantibus; spondenti­busque, eum haud mediocri gratia acceptum iri a Catholica illius Majestate, comiter respondisse: sibi quidem dudum perspectam fuisse Regis istius cle­mentiam; se tamen, tum ingruentis senii, tum ae­ris alieni, quo Antuerpiensium nonnullis adstrictus erat, ratione, imparem esse tam longinquo itineri; nihilominus oblatae conditionis benignitatem quam gratissimo animo semper agniturum. Quod inse­rui, ut qualis & quanta inter Hispanos esset erga advenam, fortunisque suis iniquissima belli sorte exutum humanitas, grato ore praedicem: utque omnibus simul innotescat, quam juste se gesserit [Page 116] Novocastrius erga Creditores suos; a quibus, non­dum liberata fide, recedere noluit, quanquam splendidioris vitae conditionis, novorumque hono­rum promissis invitatus.

Nec multum temporis inde effluxerat, cum no­men suum Creditorum Antuerpiensium tabulis magna ex parte exemit. Affulserat enim interea nonnihil mitioris fortunae. Et qua annuorum Fra­tris demortui proventuum residuo, quod ad Fi­lium suum natu maximum redundarat; qua aliis subsidiis, quae idem Filius de suo submittebat: bis mille & quingentas circiter nummorum libras quo­tannis accipiebat, unde haud pauca ex debitis, quae Antuerpiae contraxerat, solvendo erat.

In hoc tranquillitatis portu, & a curis publicis vacatione erat, cum saevissima illa vindictae Divinae tempestas, quae Britanniam tam diu afflixerat, de­fervescere incoepit. Jamque tandem rumoribus dispersum est, motus tumultusque novos in Anglia exardescere; Rebellium etiam ipsorum & Regi­cidarum animis inter se dissociatis, & suum sibi exitium struentibus, qui per tam longam anno­rum seriem conspirarant in Patriae Patrem. Quo nunciato, Novocastrius mox ad certissimam spem erigitur, brevi venturum felicissimum illud tempus, [Page 117] quo fata Regem Britanniae suae restituere decreve­rant: quia ubi partes labant, summa turbatur. Et fatorum arcana cecinisse visus est. Nam paucis ab eo tempore septimanis, status rerum in Anglia (divinam opem lapsis afferente Deo) tam mira­culose mutatus fuit, ut ab omnibus sanioris animi civibus Rex, ad compescendos civilis discordiae motus, sceptrumque imperii Britannici moderan­dum, magna cum solennitate invitaretur. Putasset hoc quisquam? Imo semper putabat Novocastrius. Qui tamen in tali fortunae ludo cunctabatur cre­dere se esse felicem. Tam propinquo exitio pene fidem superat eripi potuisse Britanniam. Sed saepe Divinitatis opera haec sunt, ut furias, in ipso jam successu securas, subita ultio excipiat: ne vel unquam improbis timor, vel spes absit calamitosae virtuti.

Ubi vero vulgatum est, Regiae Majestatis redi­tum in Angliam sola jam denuo in fidem & ob­sequium receptae Classis suae expectatione differri, haud mora omnium Ordinum primos ad Hagam Comitis, ubi ea tunc commorabatur, ambitio ade­git: partim ut tam diu desideratam, & nunc tan­dem ex improviso velutique miraculo quodam a Summo Numine concessam felicitatem Regi gratu­larentur; [Page 118] partim ut quid ab ipsis in re nova fieri vellet, officiose quaererent. Arma certatim, equos, pretiosissimas vestes, navigia ornabant. Nemo erat vel e Proceribus, vel in Patricia juventute, qui non offerret operam; sumptuque, & maturandae profectionis acri hortatu, antiquo quidem Principi, sed novo Regi se probaret. Inter Magnates haud postremus advolavit Novocastrius; quem Regi pla­cuit summa cum benignitate admittere in amplex­us; & cui Sereniss. Princeps, Dux Eboracensis, offerre dignatus est unam e Praetorianis navibus, quae transvehendo Regi destinabantur. Quam sin­gularem gratiam, ceu forte caeteris sui Ordinis Magnatibus invidiosam, ea qua par erat modestia detrectabat: Regiam Ipsius Celsitudinem prolixe ob­testans, ut sibi lembum, ad se suosque in Angliam transmittendos, propriis sumptibus conducere li­ceret.

Inter haec, Regi visum est Novocastrio inter secretum colloquium exponere, illustrissimum illum Virum, Britanniaeque post Deum Sospitatorem, D. Generalem Monk (qui hodie Dux de Albemarle meritissimo Regis favore audit) a se petiisse, ut Equorum Regiorum Magister (qui honos ad No­vocastrium ipsum tunc spectabat) constitueretur. [Page 119] Ibi excipiens Novocastrius; Magnus ille vir, O Rex, inquit, dignus est, cui quoscunque vel maxi­mos Honores indulgeas. Meipsum quod attinet; Ego nunquam committam, ut mei causa votorum non compos fiat. Si quid juris habeo ad occupandam eam ab isto quaesitam Dignitatem; En! id totum in ma­nus tuas, Regum Optime, libentissime resigno, ut in illum ex arbitrio tuo transferatur. Simul his os­culo Regis dextrae dato, nuncupatisque pro ipsi­us salute votis, recessit: conductum a suis lem­bum, qui in Roterodami portu in anchoris stabat, illico conscensurus, ut, in Angliam praecedens, proxime advenientem Regem in littore opperire­tur. Discedenti sese pro comitibus tum forte ad­junxerant Nobiles aliquot, & Generosi e Gentili­bus, qui Patriam pariter cogitabant. Hi autem, ubi Roterodamum pervenissent, oculisque curiose pererrantibus semiputrida, vermibusque & carie ex­esa latera lembi, in quo se pelago committere pau­lo ante statuerant, conspexissent: omnes (unice excepto Barone Widdrington, quem a latere & for­tunis Novocastrii nulla unquam pericula divelle­bant) eum nimis fragilem, ventorumque & fluctu­um insultibus, si qua ingrueret tempestas, prorsus imparem judicantes, a proposito declinarunt, cur­sumque [Page 120] alio convertere. Neque damnandus vide­tur eorum iste metus. Nam idem lembus vix ad oram Angliae Novocastrium exposuisset, cum, undarum pondere diductus, medio sub aequore mergeretur.

Nondum vero ab Novocastrii oculis Hollandiam venti removerant, cum naviculam illam, in qua ve­hebatur, horsum illorsumque, pro reciprocante flux­us refluxusque marini motu, in alto fluctuantem tanta & tam constans maris pax detinuit, ut in trajiciendum illud fretum, quod haud longe dis­sita Bataviae & Angliae littora interfluit, integra prope septimana impenderetur. Ea autem elapsa, plenissimis tandem velis in Thamesin flumen ex alto provehuntur. Ubi vero illuc fluminis perventum, unde Londini fumus, instar atrae caliginis, procul in aere suspensus conspici posset: gaudio exultans, oculisque suis vix credens Novocastrius, quendam e famulis, qui tum forte ad malum lembi specta­tum adstabat, in hunc modum alloquitur. Dic mihi, vir bone, inquit, quae videmus, vera sunt, an mera insomniorum ludibria? Cette, mihi vide­tur, me jam per sexdecim annos somniasse. Opus est, igitur, somnum mihi nunc denique excutias; ne diutius vanis phantasmatum ostentis deludar. Ibi al­tero [Page 121] vera esse omnia affirmante; subridens ille, & ad fidissimum Achatem suum, Baronem Widdring­ton, conversus; Veni, ait, sodalium charissime, felici­tatis meae compar, victorque de fortuna ac omni pror­sus dolore mecum triumpha. O beatum, pergit, hunc, diem! O meae senectuti propitium, quam inter gravis­sima exilii ac paupertatis mala prope consumpsi! Quis me mortalium fortunatior? aut cui preciosius debeat esse id pauxillum vitae, quod superest? Ergo per tot ambages, per tot calamitatum, belli (que) & minarum tormenta erum­pens fatorum industria haec nobis solatia, haec pacis & tranquillitatis futurae pignora parabant? Britanniam Carolo suo restitutam videmus, & nosmet ipsos Britan­niae: estque, cur ultra superesse cupiamus. His dictis, in portum Grenovici penetrant, & optata potiuntur Troes arena.

Accidit autem interea, ut Henricus, Novocastrii Filius natu secundus, tunc Mansfeldiae Baro, hodie vero Comes de Ogle, intellecto Regis patrio littori, haud procul Dorobernio, classem applicandi propo­sito, eo proficisceretur; quo Regem simul ac Patrem (quos in una eademque nave adventare credebat) in ipso undarum confinio summa veneratione exci­peret. Is igitur, postquam ex alto in Dorobernii portum jam in tuto delati Regis dexteram osculis [Page 122] strinxisset, & regio Ipsius ex ore intellexisset, Pa­trem ante septimanam ex Hollandia solvisse, in con­ductitio quodam lembo? anxia solicitudine percul­sus, conjectusque in suspicionem, ne mali quid illi inter navigandum contigisset; Londinum versus re­greditur. At vix dimidium viae permenso nuncius supervenit, Patrem omnibus pelagi periculis dudum defunctum fuisse, & in hospitio quodam publico apud Regiam Grenovici villam commorantem, ip­sius occursum avidissime praestolari. Hoc audito, mira festinatione Grenovicum venit. Ac ut Patrem conspicatus est, majoribus & alacritatis genio citatis vestigiis ad ipsum accedens, in genua venerabundus procubuit: Illo interim pari laetitia perfuso, nec dif­ferente coram populo, qui utriusque latera stipabat, blanditias, quae secreto debebantur, quasque verbis referre ipsa haudquaquam valeo. Certe, in hoc felicis­simo occursu, in hoc auspicatissimo temporis articulo, Horum commotos mutua charitate animos incessit gaudii tantum, quantum qui invicem gratulantium placidissimos vultus, mutuosque amplexus oculis non subjecere, animis concipere non possunt.

Dum haec in Anglia agerentur, dum in illa nunc denuo reflorescente natione desudatum, ingentique publici gaudii apparatu sonabant omnia; Ego apud [Page 123] exteros pone relicta, Antuerpia commorabar. Et­enim ex Hollandia jam tum discessurus Novocastrius litteras ad me scripserat, quibus strictim significavit, aequum sibi & commodum videri, ut ipsa, ceu altera sui pars, aliquandiu manerem in illa Urbe; tum ut pignoris loco essem Creditoribus suis, tum ut Ci­vium Primoribus apologiam facerem, eo quod ne­gotiorum multitudine impeditus, ipsis nec gratias quas debuit reddere, nec usitatum in discessu Vale­dicendi officium praestare potuerit. Hujus itaque volutati alacriter morem gerens, eidem loco adhaesi, donec (quod paulo post factum erat) tantum num­morum ad me transmissum esset; quantum ad Do­mini mei nomen Creditorum tabulis eximendum sufficiebat. Sic denique liberata Illius fide, mutuo­que insuper acceptis ab honesto quodam & amplis­simarum facultatum Mercatore (cui Ioh. Shaw no­men est, quemque Regia Majestas haud multo post Equitatus dignitate merito insignivit) qua­dringentis nummorum libris pro viatico; meum quoque reditum in Patriam maturabam. Cunctis­que jam in discessum ordinatis, officii eo in loco praestandi nil prorsus mihi reliquum videbatur, nisi ut solenniter ac viritim Primoribus Civium redhosti­rem; tam iis scilicet, qui Magistratus purpura & [Page 124] insignibus prae caeteris conspicuiserant; quam his, quos natalium fortunarumque suarum splendor illu­strabat. Quippe & horum illorumque plerique erga nos insigniter civiles ac humanos se gesse­rant. Huid ligitur gratitudinis officio nullatenus desui.

Jamque rumor totam pervaserat Urbem, me discessionem in posteram diem adornare; cum Ma­gistratuum Optimatumque chorus me convenit: ut discessurae simul nuperam Mariti mei fortunis ac dignitatibus suis restitutionem gratularetur, simul profectionem optaret felicem. Inter caetera quae tunc concipiebant vota, unus eorum, is nempe cui a sociis demandatum fuerat alloquendi munus; Vti­nam Tibi, Domina, inquit, tam prospera atque ju­cunda sit ista profectio, quam nobis erit interim mo­lestum Tui desiderium. Ibi Ego, per cordatum illum Virum, D. Duart (qui tunc mihi interpretis loco erat) retuli; me semper eximiam eorum huma­nitatem ac beneficia commemoratione grata praedi­caturam; sed & supra modum dolere, quod non esset in mea potestate debitam meritamque gratiam ipsis tam bene merentibus referre. Hic dictis, con­ticui: Illi vero ingeminantes vota domum repe­tebant: Vini lagenas aliquot, Xenii loco, per [Page 125] Apparitores publicos, de more antiquo, missuri.

Antuerpia hunc in modum relicta, Vlissingam veni. Illic vero, ubi nullam e navibus Regiis reperissem (pertimescebam scilicet, vitam meam infidi maris pe­riculis exponere, in ullo minoris oneris navigio) au­dissemque in illo portu anchoras dudum jecisse Prae­sidiariam quandam navem, ad potentissimos foedera­tarum provinciarum Ordines spectantem, quae in Angliam transmittendis Mercatoribus quibusdam de­stinabatur: haud mora, vocatum ad hospitium me­um illius Gubernatorem (cui Bankert nomen erat) comiteř interrogabam, an non Mihi quoque in sua nave, cum Mercatoribus illis, in Angliam transire liceret? At ille pari comitate annuit; sed ea con­ditione, ut famulorum meorum quis ad Ordines prius mitteretur, qui ab Ipsis licentiam sibi ad id fa­ciendum exoraret. Adjecit, illud sat commode fie­ri posse, quoniam vectores nondum parati erant ex portu solvere in altum. Quid plura? Misi, impe­travi, navem conscendi: plerisque servorum interea cum impedimentis in conductitiam quandam Celo­cem dispositis.

Sic Patriae simul & Marito tandem reddita, mo­leste tamen & indignante animo ferens, Hunc nec satis commode, pro famulorum multitudine; nec, [Page 126] pro sua dignitate splendide satis, habitare: obnixe orabam, ut, confestim relicto Londino, rus habita­tum iret. At ille primum quidem temeritatem me­am & praesentis nostrae conditionis impatientiam le­ni objurgatione perstrinxit: deinde vero, ubi sum­mam negotiorum, quae ipsum in Aula & Urbe deti­nuerant, utcunque absolvisset, Me (u [...]pote cui ru­ris amoenitas usque cordi fuit) compotem voti fe­cit.

Pridie autem discessus Regiam Majestatem (ita e­nim aliquo concessuris Magnatibus usu comparatum est) adiit; & quo sese ab omni aegritudinis occultae suspicione coram purgaret, in hunc maxime modum alacre alloquebatur. Haud ignarus sum, Rex sanctissi­me, esse qui dicant, me praesenti fortunarum mearum conditione non contentum: proindeque ab Aula Tua recedere, tacita aliorum apud Te gratiae invidentia discrutiatum. Atqui Deum immortalem testem im­ploro, me nulla prorsus ambitione vexari; nec majora expetere. Mihi profecto satis superque est, regnis Tuis Te in pace & gloria redditum vidisse. Quae publica felicitas animum meum tam ingenti gaudio sa­tiavit, ut aditus in eum omnis praeclusus sit solicitudi­ni privatae. Tu quidem, Rex, perpetua felicitate floreas; Ego, caeteris laetus, hoc uno torqueor, quod praecipiti [Page 127] senectute diu frui Tua bonitate non possum. Interim quicquid jusseris, pro viribus exequar. Ne vitae quidem meae parcam, ubi Tibi commodum fuerit, ut victima cadam. Arbitrium Tuum mihi est pro volun­tate. Nam pauxilli istius quod vitae superest praecipu­us mihi usus erit, gloriae Tuae inservire. Et post mor­tem quoque manibus meis solatio erit, in Regem meum ad ultimum fidei conservatae memoria. His simul Regis manum, de more, exosculatus, ad praedium suum, Welbeck vocatum, in Comitatu Nottingha­miensi, digressus est.

Illuc ubi pervenisset, convocatis accurataque in­dagandi ratione examinatis villicis suis, ut & aliis quoque, quorum quid de rebus ipsius scire, dum abesset, quoquo modo interfuisset; inquisitionem mox instituit de terris suis & latifundiis, quae sub­stituti a Parliamento praedones per tam longam anno­rum seriem usurpaverant. Comperitque tandem, alia ex iis ita de integro abalienata fuisse, ut redimi nunquam possent; alia vero eo pacto divendita, ut eorum possessionem ac usum-fructum sibi quidem pro vitae saltem suae termino redimere liceret, sed apud usurpatores perpetuo remaneret jus haeredita­tis: alia denique ab ipsis Regicidis diu occupata, eoque nomine Regi nunc per leges addicta; quae [Page 128] alio nullo modo recuperanda erant, nisi Illustrissimi Principis, Ducis Eboracensis favore ac indulgentia singulari. Huic enim Regis dono cessere omnes Regicidarum fortunae. Is igitur, Novicastrii super ea re querela audita, illi tantam ita proscriptorum fundorum partem restituit, quae septingentis plus minus nummorum libris annuatim locatur colonis. Opportune hoc loco memorandum venit, Novo­castrium per integros octodecim annos (scilicet ab ineunte Iunio Anno Domini 1642. ad finem Maii 1660.) ne drachmam quidem ex amplissimis lati­fundiorum suorum proventibus in alimoniam acce­pisse. Durum, forsitan inquies; ast unde interea viveret? Magnam profecto partem ex mutuato. Caeterum & Filius suus, qui Comes de Ogle hodie audit, & Filia, quam praenobilis vir, D. Cheiny, uxorem duxit, haud exigua submisere auxilia: ille partim ex ista paternorum fundorum portione, quae sibi cesserat supra memorato Parliamenti decreto; partim ex perampla dote, quam acceperat cum Ux­ore; Haec vero divenditis gemmis argenteisque vas­culis, quae olim in ipsam erogata fuerant jam tum moribundae Aviae suae testamento. Tanta fuit utri­usque pietas in Genitorem, ad magnas rei familiaris angustias ex fortunis amplissimis redactum. Sed [Page 129] paululum digressa, ad id quod institueram me re­cipio.

Intellecto jam rerum suarum statu infelici, No­vocastrius primum nonnullos homunculorum, eorum qui in praediorum ad ipsum rectius spectantium pos­sessionem iniquissima usurpatione irrepserant, ad ju­dices vocavit: spei plenus, eo se pacto jus suum postliminio recuperaturum. Sed nescio quo legum no­varum obtentu factum est, ut contra eum judicatum fuerit. Et inauspicatissimus ille, Regiisque omni­bus inaequalibus Amnestiae seu Oblivionis Actus, quo anteactorum omnium memoria deleta, nuperorum rebellium (exceptis unice Regicidis) delictis & ra­pinis quibuscunque venia concedebatur, quemque Regia Majestas assensu suo non ita pridem sancive­rat; in causa fuit, ut plurimum de suo jure vel ad­versariis permittere cogeretur. Inita deinde debito­rum suorum computatione, haud exiguam sibi re­lictorum fundorum partem (talem scilicet, quam si­bi fas erat abalienare; nam aliquas habet e terris patrimonialibus, quae Masculis Cavendiciorum hae­redibus ita per feudum talliatum, quod Jurisconsu­li vocant, affixae sunt, ut in alios transferri neuti­quam possint) venum exponi curavit; tam ut sa­tisfaceret Creditoribus, quam ut pervetustum illud [Page 130] Nottinghamiense Castrum ex alieno suum faceret. Quod antiquissimum Urbis Nottinghamiae ornamen­tum juxta ac praesidium, a Guilielmo Normanno, olim ad tum nuper devictos Anglos fraenandos, extruct­um, ut ut jam tunc funditus subversum soloque ae­quatum, Novocastrius tamen sibi inemptum relin­quere noluit; vel eo nomine, quia sedes illa, utpo­te loci ingenio peramaena, maxime in deliciis diu fuerat Patri.

Proxima illi cura fuit, magnificas AEdes illas, Welbeck & Bolsover vocatas, sitasque in eodem Co­mitatu Nottinghamiensi, pristinae integritati atque nitori restituere. Has enim non solum labantes & ad interitum ruentes, sed rapacibus praedonum ma­nibus etiam semidirutas repperit. In eisdem praete­rea supellectilis nil prorsus relictum, praeter pauca Peristromata blattis tineisque semicorrosa; & Tabu­las quasdam, a Clariss. viro illo, modernorumque Pictorum facile Principe, Antonio Van Dyke, singu­lari opere artificioque delineatas; easque a Filio suo, Comite de Ogle (ita jubente Patre) postquam sub hasta divenditae fuissent, haud exiguo pretio redemp­tas, curaque deinceps Filiae natu maximae, D ^e. Chei­ny, secreto servatas.

Quin etiam eo insanae devastationis atque rapinae [Page 131] a praedatoribus illis, qui Parlamenti auctoritate freti, bona & fortunas Regiorum ad praedam rapuerant, deventum erat; ut ad ultimum ne Cervis quidem, Damisque & id genus Animantibus aliis, quae in vivariis Magnatum, qua venatus, qua magnificen­tiae causa, inclusa tenebantur, pepercerint. Inter caeteros vero Novocastrius ingentem in hoc genere calamitatem hauserat. Scilicet, ex octonis [...] sive vivariis spatiosissimis, quae sub initi­um belli civilis de proprio habuerat, quorumque singula numerosis Cervorum Damarumque gregi­bus repleta tunc temporis reliquit; nunc restabat vix unum, in quo ferae omnes a praedabundis mi­litibus Parlamenti, aliisque farinae ejus grassatoribus, occisae non fuerant. Neque ipsis etiam Vegetabili­bus parcitum. Namque robora omnia, fraxini, fagi, aliaeque consimili truncorum proceritate ac mole insignes arbores in singulis istis vivariis & saltibus (si unum omnino excipias, istud nempe quod AEdibus Welbeck vicinum est: hujus quippe nemo­ra, cum toto Manerio circumjacente, Carolus Caven­dicius mature redemerat, eoque pacto ab excisione servabat) radicitus caedebantur. Ingens sane, nec uno saeculo reparabile damnum. Quippe in vivario illo, cui Clipston Park nomen (ut de caeteris Har­pocratem [Page 132] agam) quod septem plus minus milliaria Anglica in circuitu continet, spatiosa erat sylva, tum densis inusitataeque proceritatis arboribus um­brosa, tum crebris perennantium aquarum fontibus & piscosis stagnis amoena: quae ingenti leporum, phasianorum, perdicum, attagenarum, aliarum id genus avium, quas venari solent Nobiles, numero & pabula & latebras suppeditabat. Muris nemora cingebantur, turresque habebant venantium recepta­cula. Haec tamen omnia, quo tempore publicae ra­pinae jus datum erat, non homines, sed furiae ex ne­fariis stupris, ex civili cruore, ex omnium scelerum impuritate concretae, ferro, caede, incendiis devasta­rant; aedificiis, muris, sylvis, piscinis, cunctis in luctuosam solitudinem conversis. Sed avaritiae nihil nefas est: cui cum homines se permisere, etiam na­turam dediscunt suam, & in feras degenerant. Cae­terum hanc olim deliciarum suarum desolationem ut primum Novocastrius conspexit, altiorem consueto dolorem pectore quidem hausit; sed dissimulata ta­men sollicitudine (didicerat enim esse infelix sine querelis: noveratque, saepe calamitatis solatium esse, nosse sortem suam) servorum nonnullis, qui tunc forte adstabant, in mandatis dedit, ut arboribus quibusdam, quae in vicinia loci istius adhuc cresce­bant, [Page 133] succisis, factisque ex iis palis, novum sepi­mentum devastato vivario circumduci curarent. Id quod paulo post factum; novaeque simul Cervo­rum atque Damarum greges intra conclusae.

Nec minori industria usus est in reparandis a­liorum quoque Praediorum suorum ruinis. Quan­quam enim lites forenses, quibus jus suum po­stulare & persequi coactus fuit, aliaque nonnulla permagni momenti negotia, quibus expediendis se de necessitate immiscuit, loculos assiduis impensis exhauserant: tanta tamen prudentia, simul & par­simonia res ordinavit, ut paucos intra menses & coluerit, & pecude armentisque instruxerit aliquot e praediis suis; ea scilicet, quae nec colonis pro annuis pensionibus, nec inquilinis ad aliquot an­nos elocare, sed in propria possessione, ad commo­diorem familiae victum, servare destinarat. Adhaec, AEdes illas, quibus Bolsover nomen, nova & magnifica fabrica adauxit; palisque de novo cinx­it haud quidem peramplum, sed amaenissimum il­lud vivarium, quod supra memorato Castro Not­tinghamiensi adjacet. Hocque eo maturius fecit, quia in animum dudum induxerat, veteres anti­quissimi illius Castri ruinas recreare.

Aliorum insuper quorundam consimilis magni­ficentiae [Page 134] operum fundamenta, nec infelicibus (ut spero) auspiciis, jam posuit: quae nondum absol­vere potuit, tam ob angustiam temporis, quam propter ingentia fortunarum damna, quae nupero bello civili ac tam diuturno exilio sustinuit, quae­que in memoriam revocare non possum absque gravissimo animi dolore.

Namque sub initium funestissimi illius belli, Novocastrius tanta floruit opulentia, ut nobilitate ac divitiis inter omnes Angliae Optimates emine­ret. Opes & a Majoribus traditas habebat, & ipse, qua longa earum possessione, qua adventitiis primae Vxoris facultatibus, cumulaverat.

Quanti census fuerint terrae, quas, Avo Patre­que defunctis, haereditario jure adiit; Equidem vix satis compertum habeo: neque etiam quam ampla ad ipsum descenderit haereditas post Aviae mortem. Illud tamen pro certo affirmare possum, praedia olim tenuisse eam perampla & opima; maximamque porro auri argentique vim conge­stam habuisse. Succederat enim in bona omnia & cultissimos agros tertii sui Mariti, D. Guilielmi Sanct-loo, Equestris Ordinis Viri, nec non max­imae cognationis & clientelae apud Anglos Occi­dentales. Quae opes deinde ad Novocastrium, ut [Page 135] Matris suae (quae unica & Filia & haeres fuit Nobilissimi Baronis de Ogle, cui ista dicti Guili­elmi Sanct-loo vidua nupserat) haeredem, una cum pervetusta Baronia de Ogle, integrae devenere. E­jusdem praeterea dono viginti millia librarum prae­senti pecunia accepit. Fundorum vero ita ei re­lictorum annui proventus tria ad modum millia nummorum aequare, accurata aestimatione, hodie censentur.

Quoad facultates Vxoris, quam primo matrimo­nio sibi adjunxit; certissimum est, ipsam viro at­tulisse dotem ingentem: tantam scilicet haeredita­tem latifundiorum, quae quadringentis supra duo millia nummorum libris annuatim locantur colo­nis; septem plus minus millia pecuniarum, ipsa nuptiarum die numeratarum; & juncturam (sic enim Iurisconsulti nostri vocant terras, quae con­nubii foedere sponsae a sponso donantur; quaeque Graecis [...] proprie appellantur) cujus annui reditus octingentas libras valore superabant. No­bilissima haec Matrona & filia atque haeres fuit generosi viri, D. Guilielmi Basset, de Blore in Co­mitatu Staffordiensi, Armigeri; & Henrici Howard, Thomae, Comitis Suffolciensis, Filii natu postremi, vidua. Ut nil mirum videri debeat, eam maxi­mis [Page 136] divitiis abundasse. Has tantas copias, simul & paternos reditus ipse Novocastrius (qui a Pa­tre didicerat, temere nihil profundere) prudentia sua in tantum auxerat; ut, antequam ad arma spectarent Angliae tumultus, Facultates ipsius Per­sonales (quemadmodum Iurisprudentes nostri lo­quuntur) jam tum ascendisse aestimatae fuerint ad centena millia librarum: auxissetque haud dubie ad multo majorem summam, nisi saevissima nuperi belli tempestate diu misereque jactatus, substantiae universae naufragium denique fecisset. Neque ta­men proinde existimandum est, eum, quo etiam tempore sua pacate possidebat, omni ex parte be­atum fuisse. Damna quaedam, confiteor, eaque magna quidem halcyoneis etiam diebus sustinuerat: sed quae consideratu vix digna videantur, si ad modo dictas clades bello acceptas conferantur. Unum ex iis, instantiae causa, memorare juvat.

Carolus Cavendicius, Novocastrii Pater, ingentem pecuniarum vim, sexdecim nempe librarum millia, Gilberto cuidam, Salopiae Comiti (qui Sororem ejus pro Uxore habuit) mutuo dedit. Quam summam Gilbertus cum rependere non potis esset, haereditatem quandam in terris & fundis, ad duo circiter millia librarum annuis reditibus assurgen­tem, [Page 137] in Carolum & haeredes ejus, compensationis nomine, collocavit, legitimaque venditione sanxit. Caeterum, quanquam principale debitum hoc pacto solutum censeretur; ingens tamen detrimentum ex­inde ad Carolum, adeoque ad ipsum quoque No­vocastrium redundabat. Quippe permulti anni ef­fluxerant, ex quo nummi sic primum commodati fuere, antequam terrae eorum loco translatae essent; & toto intermedio tempore, Carolus ne drachmam quidem pro foenore percepit. Quantopere autem tam magna nummorum vis interea multiplicari potuisset, maxime a Carolo, qui rarum parsimoniae & Oeconomicae prudentiae exemplum fuit; aliis ex magnitudine foenoris computandum relinquo. Prae­terea, etiamsi Novocastrius ejusdem Comitis Salo­piensis Testamenti Executor constitutus fuerit; eoque nomine vel legitimam obtinuerit potestatem in omnes defuncti fortunas: tantum tamen aberat ab inde repetendo priore damno, ut e contra septendecim millium librarum de propriis jacturam fecerit per eam curationem. Quam paulo post lubens volensque transtulit in Guilielmum & Tho­mam, hunc Arundeliae, illum Pembrokiae Comites, qui duas Testatoris filias in Uxores duxerant: & post eorum funera, eandem resignationem con­firmavit [Page 138] Henrico Howard, Arundeliani Comitis filio, qui id ab eo impense petierat. Tanto e­nim amore, fideque & pietate semper prosequutus est samiliae Salopiensis affines, ut sibi, quam eorum cuivis, damnum inferre maluerit.

Ut pauca e multis commodis, quae ex illo Ex­ecutoris munere suo sibi, vel ipsarum legum pa­trocinio, vendicare potuisset, leviter attingam; haec observanda veniunt. Primo, maxima pars praedi­olorum, quae ad Testatorem spectarant, inquilinis & beneficiariis, ad certum annorum terminum, locabatur: debuitque proinde, juxta leges Angliae Municipales, rediisse ad Executorem. Secundo, Latifundia pariter, quae solvendis defuncti debitis destinabantur, eo pacto ad annos aliquot alienata erant, ut in Executorem postliminio recideret jus haereditatis. Tertio, terrae quaedam, ad annuum valorem sexcentarum librarum, ultima Testatoris voluntate relinquebantur Fratri Executoris, Carolo nempe Cavendicio: ea tamen lege, ut eas haud­quaquam adiret, nisi per orbitatem Comitissae Cantianae, Testatoris filiae natu secundae; quae prolem peperit nullam. Caeterum haec tanta, tam­que aperto jure ad ipsum spectantia emolumenta Novocastrius generoso animo repudiavit: non suae, [Page 139] sed defuncti cognatorum utilitati studens. Ejus quippe fortuna sublimior erat, quam ut officia pi­etatis mercede divenderet: altiusque ingenium, quam ut quaestus solatio delectaretur.

Quae nunc retuli, in damnis fuisse fatendum est: sed nihili fere sunt ad illa graviora, quibus, bellorum civilium incendiis Patria conflagrante, affectus est. Horum igitur rationem, aliqua sal­tem ex parte, heic subjungam. Ex parte, dico; quia licet nec longum, nec arduum sit ad calcu­los revocare, quanti detrimenta essent, quae ex an­nuis proventibus praediorum, per integros octo­decim annos; quae abalienatis de integro latifun­diis; item quae vivariis sylvisque devastatis, su­stinuerit: recensitu tamen perdifficile est, quantum amiserit de mobilibus suis, sive personalibus (uti loqui amant Leguleii nostri) fortunis.

Primo itaque loco (ut ab ipso belli exordio computationem incipiam) memorandum est, de­cem millia librarum Carolo I. Regi mutuo dedisse Novocastrium; quo tempore Rex in Scotiam cum exercitu migrabat, ad jam tum ferventes seditio­sorum in eo regno tumultus supprimendos. Istam vero tam ingentem argenti vim ipse a nummula­riis foenore acceperat; eoque per multos exinde [Page 140] annos laboravit. Idque quoniam paulo ante illud tempus unam e natis suis in matrimonium Nobi­lissimo juveni, tum quidem Baroni de Brackly, hodie vero Comiti de Bridgewater, collocaverat, cum duodecim millibus, pro dote.

Deinde, ut primum in Angliam post exilium rediit, quinque librarum millia faenore mutuabatur, ut necessitatibus suis pro tempore satisfaceret; re­bus suis necdum in ordinem redactis. Heic vero per transennam mihi agnoscenda occurrit eximia Nobilissimi Comitis Devoniensis benevolentia; qui duo librarum millia diu ei credidit sine ulla usura. His raptim praemissis, ut de caeterorum ejusdem damnorum quantitate facilius divines, aequissime Lector, en, tibi proxime offertur

HActenus bona fide narravimus res gestas Novocastrii, Domini mei, an­te bella civilia, in eis & postea, cum insigni rerum suarum damno. Res­tant nonnulla adhuc commemoranda, quae tam ad priores libros illustrandos, quam ad Hi­storiam perficiendam, pertinent: nempe, de Potesta­te [Page 150] Ei commissa, de Adversis & Impedimentis, de Fidelitate in Reges suos, de Prudentia ipsius & sa­pientia, de Felicitate itidem, aliisque indolem animi habitumque Corporis, & Prosapiam denique spectan­tibus. Ista omnia, cum bona Lectoris venia, dicto ordine sequentur.