A SHORT Introduction …

A SHORT Introduction of GRAMMAR, Compiled and set forth for the bringing up of all those that intend to attaine to the knowledge of the Latine tongue.

LONDON, Printed by Miles Flesher, Robert Young, and R. Hodgskinson.

Anno 1641.

To the READER.

[figure]

TO exhort every man to the learning of Grammer that intendeth to attain to the un­derstanding of the tongues, (wherein is conteined a great treasure of wisdome & know­ledg) it would seem much vain & little needful; forsomuch as it is to be known, that nothing can surely be ended, whose beginning is either feeble or faulty: & no building be perfect, when as the foundation and ground-work is ready to fall, & un­able to uphold the burden of the frame. Wherefore it were better for the thing it self, and more profitable for the learner, to understand how he may best come to that which he ought most necessarily to hav [...], and to learn the gainest way of obtaining that which must be his best and certainest guide, both of read­ing & speaking, than to fall in doubt of the goodnes and necessity thereof: Which I doubt whe [...]her he shall more [...]ment that he lacketh, or esteem that he hath it: and whether he shall oftner stumble in tri­ [...]es, and be deceived in [...]ight matters; when he hath it not; or judge truely & faithfully of divers weigh­ty things when he hath it. The which hath seem­ed to many very hard to compasse aforetune, be­cause that they who professed this art of teaching Grammar, did teach divers Grammars, and not [...]ne: and if by chaunce they taught one Grammar, [Page] yet they did it diversly, and so could not doe it all best; because there is but one bestnesse, not onely in [...]very thing, but also in the manner of every thing.

As for the diversity of Grammars, it is well and profitably taken away by the Kings▪ Majesties wisedome, who foreseeing the inconvenience, and favourably providing the remedie, caused one kinde of Grammar by sundry learned men to be diligently drawn, and so to be set out onely; every whiere to be taught for the use of learners, and for avoiding the hurt in changing of Schoolmasters.

The variety of teaching is divers yet, and al­wayes will be, for that every Schoolmaster liketh th [...]t he knoweth, and seeth not the use of that hee knoweth not, and therefore judgeth that the most sufficient way, which hee seeth to be the readiest meane, and perfectest kinde, to bring a learner to have a thorough knowledge therein.

Wherefore it is not amisse, if one seeing by triall an easier and readier way then the common sort of teachers doe, would say what hee hath proved, and of the commodity allowed: that others not knowing the same, might by experience prove the like, and then by proofe reasonable judge the like: not hereby excluding the better way when it is found: but in the meane season forbidding the worse.

The first and chiefest point is, that the diligent Master make not the Scollar haste too much, but that hee in continuance and diligence of teaching, make him to rehearse so, that while he hath perfectly that which is behinde, hee suffer him not to goe for­ward: for this posting haste overthroweth and hurt­eth a gre [...]t sort of wits, and casteth them into an amazednesse, when they know not how they shall either goe forward or backward, but stick fast as one pl [...]nged that cannot tell what to doe, or which way [Page] to turn him: and then the Master thinketh the Scholar to be a dullard, and the Scholar thinketh the thing to be uneasie, and too hard for his wit: and the one hath an evill opinion of the other, when of­tentimes it is in neither, but in the hinde of teach­ing. Wherfore, the best and chiefest point throughly to be kept, is, that the Scholar have in minde so perfectly that which he hath learned, & understand it so, that not only it be not a stop for him; but also a light and help unto the residue that followeth. This shall be the Masters ease, and the childes encoura­ging, when the [...]e shall see his labour take good ef­fect, and thereby in teaching be lesse tormented: and the other shall think the thing the easier, and so with more gladnesse be ready to go about the same

In going forward, let him have of every declen­sion of Nounes and conjugation of Verbs, so many severall examples, as they passe them, that it may seeme to the Schoolmaster, no word in the Latine tongue to be so hard for that part, as the Scholar shall not be able praiseably to enter into the forming therof. And surely the multitude of examples (if the easiest and commonest be taken first, & so come to the stranger and harder) must needs bring this profit withall, that the Scholar shall best understand, & soonest conceive the reason of the rules, and best be acquainted with the fashion of the tongue. Wherein it is profitable, not only that he can orderly decline his Noune and his Verb: but every way forward, backward, by cases, by persons: that neither case of Noune, nor person of Verb can be required, that he cannot without stop or study tell. And untill this time I count not the Scholar perfect, nor ready to go any further till he hath this already learned.

This when he can perfectly doe, and hath learn­ [...] every part, not by rote, but by reason, and is more [Page] tunning in the understanding of the thing, then in rehears [...]g of the words, (which is not past a quar­ter of yeares dil [...]gen [...]e, or very little more, to a painfull and diligent, man if the Scholar have a mean wit) then let him passe to the Concords, to know the agreement of parts among themselves, with like way and diligence as afore described wherein plain and sundry examples, and conti­nuall rehearsall of things learned, and specially the dail [...] declining of a Verb, and turning him in to all fashions, shall make the great and heavie labour so easie and so pleasant for the framing of sentences, that it will be rather a delight unto them, that they be able to do well than pain in searching of an un­used and unacquainted thing.

When these Concords be well known unto them, (an easie and pleasant pain if the fore grounde be wel and throughly beaten in) let them not continue in learning of their rules orderly, as they lie in the [...]r Syntax, but rather learn some pretty book, wherein is contained not onely the eloquence of the tongue, but also a good plain lesson of honesty and godlines and thereof take some little sentence as it lyeth, and learn to make the same first out of English into Latine not seeing the book or construing it there­upon And if there fall any necessary rule of the Syntax to be known, then to learn it, as the occa­sion of the sentence giveth cause that day: which sentence once made well, and as nigh as may be with the words of the book, then to take the book and cons [...]rue it, and so shall he be lesse troubled with the parsing of it & easilie carrie his l [...]ss [...]n in minde.

And although it was said before, that the Scho­lars should learn but a little at once it is not ineant that when the master hath heard them a while, he should let them alone (for that were more negligence [Page] for both parts) but I would all their time they be a [...] school they should never be idle, but alwaies occu­pied in a continuall rehearsing & looking back again to those things they have learned, & be more bound to keep well their old, than to take forth any new.

Thus if the Master occupie them, he shall see a little lesson take a great deal of time; and diligent­ly enquiring and examining of the parts and the rules, not to be done so quickly and speedily as it might be thought to be: within a while, by this use, the scholar shall be brought to a good kinde of rea­dines of making, to the which if there be adjoyned some use of speaking (which must necessarily be had) he shall be brought past the wearisome bitternesse of his learning.

A great help to further this readines of making and speaking, shall be, if the Master give him an English book, and cause him ordinarily to turn every day some part into Latine. This exercisee can­not be done without his rules, & therefore doth sta­blish them, and ground them surely in his minde for readines, and maketh him more able to speak sud­denly, whensoever any present occasion is offered for the same. And it doth helpe his learning more a great deal to turn out of English into Latine, than on the contrary.

Furthermore, we see many can understand La­tine, that cannot speak it, and when they reade the Latine word in the book, can tell you the English thereof at any time: but when they have laid away their book, they cannot contrariwise tell you for the English the Latine again, whensoever you will ask them. And therefore this exercise helpeth this sore well, and maketh those words which he under­standeth, to be readier by use unto him, and so per­ [...]eth him in the tongue handsomly.

[Page] These precepts w [...]ll kept, will bring a man clean past the use of this Grammar-book, and make him as ready as his book, and so meet to further things: whereof it were out of season to give precepts he [...]e. And therefore this may be, for this purpos [...], enough, which to good Schoolmasters and skilfull is not so needfull: to other meaner and lesse practised it may be, not onely worth the labour of reading, but also of the using.

An advertisement to the Reader.

IN this Edition, for the greater profit and ease both of Master and Scholar, in the English Rules and in the Latine Syntax, those words c wherein the force of each example lyeth, are noted with letters and figures, where need is: the go­vernour, director, or guider, or that which is in place of it, with an a; the governed, or that which is gui­ded by it, with b: or if there be more governours, the first with a, the second with a a: and so if more gover­neds, the first with b, the second with b b: and sometimes the order is directed by a, b, c: or by figures, and words of the same or such like nature, coupled together with little strokes betweene, so much as may be. That so in saying the ensamples, the children may (where or when the Master pleaseth) render againe, onely those words which are the ensample: as saying, Qun nisi b mētis a in­ops ablatum respuat aurum? may repeat againe, a inops b mentis. So throughout all the Latine Rules, for better understanding thereof, and for a short repetition, when the Master pleaseth, the summes of all the rules are set downe, either in the words before the rule, or in the margent, that so they may be chained together briefly, and make perfect sense.

The latine letters are thus written.

The capitall letters. ABCDEFGHJIKLMNOPQRSTVUXYZ.
ABCDEFGHJIKLMNOPQRSTVƲXYZ.
The small letters. a b c d e f g h j i k l m n o p q r r s s t v u x y z.
a b c d e f g h j i k l m n o p q r s s t v u x y z.

Letters are divided into vowels and consonants.

A vowell is a letter which maketh a full and perfe [...] sound of it self; and there are five in number: namely, a, e, i, o, u; whereunto is added the greek vowell y.

A consonant is a letter which must needs be sounded with a vowell; as b with c. And all the letters, ex­cept the vowels, are consonants.

A syllable is the pronouncing of one letter or more with one breath: as A-ve.

A diphthong is the sound of two vowels in one sylla­ble; and of them there befoure in number, namely, ae, oe, au, eu; whereunto is added ei: as Aneas, coena, audi [...], [...]uge, hei.

In stead of ae and oe we commonly do pronounce e.

The greek letters are thus written.

The capitall letters. [...]
The small letters. [...]

PRECATIO.

DOmine Pater, coeli ac terrae Effector, qui liberaliter tribuis sapientiam omnibus [...]am cum fiduciâ ab [...] te petentibus, exorna inge­nii mei bonitatem, quam cum caeteris na­turae viribus mihi infudis [...]i, lumine divinae gratiae tuae; ut non modo quae ad cognoscendum te, & Serva­torem nostrum Dominum Jesum valeant, intelligam; sed etiam ità mente & voluntate persequar, & indies be­nignitate tuâ, [...]um doctriná tum pi [...]tate proficiam, ut qui efficis omnia in omnibus, in me resplendescere dona tua facias, ad gloriam sempiternam immortalis Maje­statis tuae. AMEN.

A PRAYER.

O Almighty Lord and mercifull Fa­ther, Maker of heaven and earth, which of thy free liberality givest wisdome abundantly to all that with faith and full assurance aske it of thee, beautifie by the light of thy heavenly grace the towardnesse of my wit, the which with all powers of nature thou hast poured into me; that I may not onely understand those things which may effectually bring mee to the knowledge of thee and the Lord Iesu out Savi­our, but also with my whole heart and will con­stantly follow the same, and receive daily increase through thy bountifull goodnesse towards me, as well in good life as doctrine: so that thou which workest all things in all creatures, mayst make thy gracious benef [...]s shine in me, to the endlesse glorie and honour of thine immortall Majestie. So be it.

¶ An introduction of the eight parts of LATINE speech.

IN speech be these eight parts following:

Noune, beeli­ued. Adverb, unde­clined.
Pronoune, Conjunction,
Verb, Preposition,
Participle, Interjection,

Of a NOUNE.

A Noune is the name of a thing A Noune. may be seene, felt, heard, or understood: as the name of my hand in Latine, is manus: the name of an house, is domus: the name of goodnesse, is bonitas.

Of Nounes, some be Sub­stantives, and some be Adj [...]ctives. Nounes of [...]. A Noune Sub­stantive.

A Noune Substantive is that standeth by him­selfe, and requireth not another word to be joyned with him to shew his signification: as Homo, a man. And it is decline [...] with one article: as Hic magister, a master: or else with two at the most: as Hic & haec parens, a father or mother.

A Noune Adiective is that cannot stand by it A Noune Adjective. selfe in reason or signification, but requireth to be joyned with another word: as, Bonus, Good, Pulcher, Faire. And it is declined either with three termina­tions, as, Bonus, bona, bonum: or els with three articles as Hic haec & hoc Felix, Happy: Hic & haec Levis, & hoc Leve, Light.

A Noune Substantive either is Proper to the Two kinds [...] Nounes Sub­stantive [...]. thing that it betokeneth: as, Edvardus is my pro­per name: or else is Common to more: as Homo is a common name to all men.

Numbers of Nounes.

IN Nounes be two Numbers, the Singular and the Plurall. The Singular number speaketh but of one: as Lapis, a stone. The Plurall number speaketh of more than one: as Lapides, stones.

Cases of Nounes.

NOunes be declined with sixe cases, Singular­ly, and plurally: the Nominative, the Geni­tive, the Dative, the Accusative, the Vocative, and the ablative.

The Nominative case commeth before the Verb, and answereth to this question, who, or what? as Nominative case. Magister docet, The master teacheth.

The Genitive case is knowne by this token Of: Genitive. and answereth to this question, whose, or whereof? as Doctrina Magistri, The learning of the master.

The Dative case is knowne by this token To: and answereth to this question, To whom? or To [...] what? as Do librum magistro, I give a booke to the master.

The Accusative case followeth the Verbe, and answereth to this question, whom or what? as Accu [...]ative. Amo magistrum, I love the master.

The Vocative case is knowne by calling or spea­king to: as [...] magister, O master. Vocative.

The Ablative case is commonly joyned with Prepositions serving to the Ablative case: as De Ablative. magistro; Of the master. Coram magistro, Before the Master.

Also In, with, Through, For, From, By, and Than, after the Comparative degree, besignes of the Ablative case.

Articles.

ARticles are borrowed of the Pronoune, and b [...] thus declined:

Singulariter Nominat. hic, haec, hoc. Pluraliter Nominat. hi, bae, haec.
Genitivo hujus. Gen. horum, harum, horum.
Dativo huic. Dativo his.
Accus. hunc, hanc, hoc. Accusat. hos, has, haec.
Vocativo caret. Vocativo caret.
Ablativo hoc, hac, hoc. Ablativo his.

Genders of Nounes.

GEnders of Nounes be seven: the Masculine, the Feminine, the Neuter, the Commune of two, the Commune of three, the Doubtfull, and the Epicene.

The Masculine Gender is declined with this article Hic: as Hic vir, a man.

The Feminine gender is declined with this ar­ticle, Haec, as Haec mulier, a woman.

The Neuter gender is declined with this article Hoc: as Hoc saxum, a stone.

The Commune of two is declined with Hic and haec: as Hic & haec parens, a father or mother.

The Commune of three is declined with Hic, haec and hoc: as Hic, haec & hoc foelix, happy.

The Doubtfull Gender is declined with Hic or haec: as Hic vel haec dies, a day.

The Epicene Gender is declined with one arti­cle; and under that one article both kindes are sig­nified: as Hic passer, a sparrow: Haec aquila, an eagle, both he, and shee.

The Declensions of NOUNES.

There be five declensions of Nounes.

I. THe first is when the Genitive and Dative case singular end in ae: The Accusative in am▪ The Vocative like the Nominat The Ablative in â. The Nominat. plur. in ae: The Genitive in arum: The Dative in is: The Accusative in as: The Vocative like the Nominat. The Ablative in is.

As in example:

Singulariter
[...]c mensa. Hic Po [...]ta. Hic & h [...]c [...].
 Nominativo haec musae. Pluraliter Nominativo hae musae.
Genitivo hujus musae. Gen. hurum musarum.
Dativo huic musae. Dativo his musis.
Accusat. hanc musam. Accusativo has musas.
Vocativo ô Musa. Vocativo ô musae.
Ablativo ab ha [...] musa. Ablat. ab his musis.

Note that filia and nata, doe make the Dative and the Ablative plurall in is, or in abus. Also dea, mula, equa, liberta, make the Dative and the Ab­lative case plurall in abus onely.

THe second is when the Genitive singular ends II. in o: The Dative in o: The Accusative in um: The Vocative for the most part like the Nomina­tive: The Ablative in o. The Nominative plur. in [...]: The Genitive in orum: The Dative in is: The Accusative in os: The Vocative like the No­minative: The Ablative in is.

As inexample:

Singulariter
Hic vir. [...]cliber.
 Nominat. hic magister. Pluraliter Nominat. hi magistri.
Gen. hujus magistri. Gen. horum magistrorū.
[...]ativo huic magistro. Dativo his magistris.
Accus. hun. mag [...]strum Accusat. hos magistr [...]s.
Vocativo ô magister. Vocativo ô [...]gistri.
Ablat. ab [...]oc magistro. Ablat. [...] his magistris.

Here is to be not [...]d, that when the Nominative [...]deth in [...], the Vocative shall end in e: [...]s, N [...]mi­nativo [Page] hic Dominus, Vocativo ô Domine. Except De­us that maketh ô Deus: & Filius, that maketh ô Fili.

When the Nominative endeth in ĭus, if it be a Proper name of a man, the Vocative shall end in i: as Nominativo hic Georgius, Vocativo ô Georgi.

Also these Nounes following, make their Voca­tive in c, or in us: as, Agnus, lucus, vulgus, populus, chorus, fluvius.

Note also that all Nounes of the Neuter Gen­der, of what Declension soever they be, have the Note Nominative, the Accusative, and the Vocative a­like in both numbers, and in the plurall number they end all in a: as in example:

Singulariter Nominat. hoc regnum. Pluraliter Nominativo haec regna.
Genitivo hujus regni. Gen. horum regnorum.
Hoc damnum Hoc malum. Hoc verbum.
Dativo huic regno. Dativo his regnis.
Accusat. hoc regnum. Accusativo haec regna.
Vocativo ô regnum. Vocativo ô regna.
Ablat. ab hoc regno. Ablativo ab his regnis.

Except Ambo and Duo which make the Neuter gender in o, and be thus declined:

Pluraliter Nominativo, Ambo, a [...]bae, ambo.
Genitivo Amborum, ambarum, amborum.
Dativo Ambobus, ambabus, ambobus.
Accusativo Ambos, ambas, ambo.
Vocativo Ambo, ambae, ambo.
Ablat. Ambobus, ambabus, ambobus.

Likewise Duo.

THe third is when the Genitive singular endeth in is: The Dative in i: The Accusative in em, III. and sometime in im, and sometime in both: The Vocative like the Nominative: The Ablative in e, or i, and sometime in both: The Nominative plu­rall in es: The Genitive in um, and sometime in [...]um: The Dative in bus: The Accusative in [...]s: The Vocative like the Nominative: The Ablative in bus.

[Page] As in example.

Singulariter
Hic pater. Hic panis. Hoc opus. Hoc cap [...]. Haec [...].
 Nominat. hic lapis. Pluraliter Nomin. hi lapides.
Genit. hujus lapidis. Gen. horum lapidum.
Dativo huic lapidi. Dat. his lapidibus.
Accus. hunc lapidem. Accus. hos lapides.
Vocativo ô lapis. Vocativo ô lapides.
Ablat. ab hoc lapide. Abl. ab his lapidibus.

Singulariter
Hic vei haec bubo. Haec virtus. Hoc animal. Hoc cubile. Hoc calcar.
 Nom. hic & haec parens. Pluraliter No. hi & hae. parentes
Gen. hujus parentis. G. horū & harū parē ­tum
Dativo huic parenti. D. his parentibus.
A. hunc & hāc parentē A. hos & has parentes
Voc. ô parens. Vocativo ô parentes.
Abl. ab hoc & hac pa­rente. Abl. ab his parentibus.

THe fourth is when the Genitive case singular endeth in us: The Dative in üi: The Accusa­tive in um: IV. The Vocative like the Nominative: The Ablative in u. The Nominative plurall in us: The Genitive in üum: The Dative in ibus: The Accusative in us: The Vocative like the Nomina­tive: The Ablative in ibus:

As in example.

Singulariter
Hic gradus. Haec porticus. Hoc cornu.
 Nominat. haec manus. Pluraliter Nominat. hae manus.
Genitivo hujus manus. Gen. harum manuum
Dativo huic manui. Dativo his manibus.
Accusat. hanc manum. Accusat. has manus.
Vocativo ô manus. Vocativo ô manus.
Ablat. ab hac manu. Abl. ab his manibus.

THe fifth is when the Genitive. and Dative case V. singular doe end in ei: The Accusative in em: The Vocative [...]ke the Nominative: The Abla­tive in ê. The Nominative plurall in es: The Ge­nitive in erum: The Dative in ebus: The Accusa­tive in es: The Vocative like the Nominative The Ablative in êbus.

[Page] As in example:

Singulariter Nominat. hic [...]eridies. Pluraliter Nominat. hi meridies.
Gen. hujus [...]eridiei. G. horum meridierum
Dat. huic meridiei. Dat. his meridiebus.
Haec res. Haec faci [...]. [...].
Acc. hunc meridiem. Accus. hos meridies.
Vocat. ô meridies. Vocativo ô meridies.
Ablat. ab hoc meridie. Ab. ab his meridiebus.

Note that all Nounes of the fift declension be of the feminine Gender, except meridi [...]s and Dies.

The declining of Adjectives.

A Noune adjective of three terminations is thus declined, after the first and second declension:

Singulariter N. bonus, bona, bonum. Pluraliter Nom. boni, bonae, bona.
Gen. boni, bonae, boni. Gen. bonorum, bonarum, bonorum.
Dat. bono, bonae, bono. Dat. bonis.
Acc. bonū, bonā, bonū. Acc. bonos, bonas, bona.
Niger, a, [...] Tardus, a, [...] Satur, [...].
Voc. bone, bona, bonum. Voc. boni, bonae, bona.
Ablat. bono, bonâ, bone. Ablat. bonis.

There are besides these, certaine Nounes adje­ctives An exception. of another manner of declining, which make the Genitive case singular in ïus, and the Dative in i: which be these that follow, with their compounds:

Singulariter No. unus, una, unum. Pluraliter Nom. uni, unae, una.
Genitivo unius. Gen. unorum, unarum, unorum.
Dativo uni. Dat. unis.
Acc. unum, unā, unū. Accus. unos, unas, un [...].
Voc. une, una, unum Voc. uni, unae, una.
Ablat. uno, unâ, uno. Ablat. unis.

Note that unus, una, unum, hath not the plurall number, but when it is joyned with a word that Note. laketh the singular number: as Unae literae: Una moenia.

In like manner be declined totus, solus, and also ullus, alius, alter, uter, and neuter: saving that these Alius hath all a [...]d [...] ▪ five last rehearsed, lacke the Vocative case.

[Page] A Noune Adjective of three Articles is thus de­clined, after the third declension:

Singulariter
Ingens. Sel [...]. Capax. Verus.
 Nominat. hic, haec & hoc felix. Pluraliter Nom. hi & hae felices, & haec felicia.
Genit. hujus felicis. Gen. horum, harum & horum felicium.
Dativo huic felici. Dativo his felicibus.
Acc. hunc & hanc fe­licem, & hoc felix. Ac. hos & has felices, & haec felicia.
Vocativo ô felix. Voc. ô felices, & ô felicia.
Ab. ab hoc, hac & hoc felice, vei felici. Abl. ab his felicibus.
Singulariter
Levis & leve. Celer, celeris, & celere. Melior & melius.
 Nom. hic & haec tristis, & hoc triste. Pluraliter Nom. hi & hae tristes, & haec tristia.
Genitivo hujus tristis. Gen. horum, haerum & horum tristium.
Dativo huic tristi. Dativo his tristibus.
Accusat. hunc & hanc tristem, & hoc triste. Acc. hos & has tristes, & haec tristia.
Vo. ô tristis, & ô triste. Vo. ô tristes, & ô tristia.
Ablat. ab hoc, hac & hoc tristi. Ablat. ab his tristibus.

Comparisons of Nounes.

ADjectives whose signification may increase or be diminished, may forme comparison.

There be three degrees of comparison: The Po­sitive, Three de­grees of com­parison. The positive. the Comparative, and the Superlative.

The Positive betokeneth the thing absolutely without excesse: as Durus, Hard.

The Comparative somewhat exceedeth his Po­sitive in signification: as Durior, Harder. And it The compara­tive. is formed of the first case of his Positive that en­deth in i, by putting thereto or and us: as of Duri, hic & haec duriot, & hoc durius: of Tristi, hic & haec tristior, & hoc tristius: of Dulci, hic & haec dulcior, & hoc dulcius.

The Superlative exceedeth his positive in the Superia. [Page] highest degree: as Durissimus, Hardest. And it is for­med of the first case of his positive that endeth in i, by putting thereto s and simus: as, of Duri, durissi­mus: of Tristi, tristissimus: of Dulci, dulcissimus.

From these generall rules are excepted these that Exception. fellow; Bonus, me [...]ior, optimus: Malus, pejor, pessi­mus: Magnus, major, maximus: Parvus, minor, mini­mus: Multus plutimus, multa plurima, multum plus, plurimum.

And if the Positive end in er, the Superlative Ater. Teter. Acer. is formed of the Nominative case, by putting to rimus: as Pulcher, pulcherimus.

Also these Nounes ending in lis, make the Su­perlative by changing is into limus: as, Humilis, humillimus: Similis, simillimus: Facilis, facillimus: Gracilis, gracillimus: Agilis, agillimus: Docilis, do­cillimus.

All other Nounes ending in lis, do follow the ge­nerall rule aforegoing: as Utilis, utilissimus.

Also if a vowell come before us, it is compared by Igneus. Impius. Arduus. Strenu [...]s. Magis and Maximè: as, Pius, magis pius, maximè pi­us: Assiduus, magis assiduus, maximè assiduus.

OF THE PRONOUNE.

APronoune is a part of speech much like to a Noune, which is used in shewing or rehearsing.

There be fifteene Prononnes, There bee fi [...] teene Pro­nounes. Ego, tu, sui, ille, ipse, iste, hic, is, meus, tuus, suus, noster, vester, nostras, vestras: whereof foure have the Vocative case: as, Tu, meus, noster and nostras, and all other lacke the Vocative case.

To these may be added their compounds, Egomet, tute, idem: and also Qui, quae, quod.

These, eight Pronounes, Ego, ru, sui, ille, ipse, [Page] iste, hic, and is, be Primitives: so called, for becau [...] they be not derived of others. And they be also cal­led [...]rimitives. Demonstratives; because they shew a thing not spoken of before. Demonstra­ [...]ives.

And these sixe, Hic, ille, iste, is, idem and qui, be Relatives; because they rehearse a thing that was Relatives. spoken of before.

These seven, Meus, tuus, suus, noster, vester, nostras, vestras, be Derivatives: for they be derived of their [...]erivativ [...] ▪ Primitives, mei, tui, sui, nostri, and vestri.

There belong to a Pronoune these five things: Number, Case, and Gender, as are in a Noune: [...]ive things [...]elonging to Of: Pronoun Declension, and Person, as here followeth.

The Declensions of Pronounes.
There be foure Declensions of Pronounes.

These three, Ego, tu, sui, be of the first Declension, The first de­ [...]lension. and be thus declined:

Singulariter Nominativo Ego. Pluraliter Nominativo Nos.
Genitivo mei. Gen. nostrûm vel nostri.
Dativo mihi. Dativo nobis.
Accusativo me. Accusativo nos.
Vocativo caret. Vocativo caret.
Ablativo à me. Ablativo à nobis.

Singulariter Nominativo tu. Pluraliter Nominativo vos.
Genitivo tui. Genitivo vestrûm vel vestri.
Dativo tibi. Dativo vobis.
Accusativote. Accusativo vos.
Vocativo ô tu. Vocativo ô vos.
Ablativo à te. Ablativo à vobis.

Singulariter and Pluraliter Nominativo caret. Accusativo se.
Genitivo sui. Vocativo caret.
Dativo sibi. Ablativo à se.

These sixe, [...]lle, ipse, iste, hic, is, and qui, be of the second declension, and be thus declined: [...] second [...]clension.

Singularite Nom. iste, ista, istud. Pluraliter Nom. isti, istae, ista.
Genitivo istius. Gen. istorū, istarū, istorū.
Dativo isti. Dativo istis.
Ac. istum, istam, istud. Acc. istos, istat, ista.
Vocativocaret. Vocativo caret.
Ablat. isto, istâ, isto. Ablativo istis.

Ille is declined like Iste; and also Ipse, saving that the Neuter gender in the Nominative case, and in the Accusative case singular maketh ipsum.

Nominativo hic, haec, hoc: Genitivo hujus: Dativo huic: as afore in the Noune.

Singulariter Nominat. is, ea, id. Pluraliter Nominativo ii, ea, ea.
Genitivo ejus. Gen. eorum, earum, eorum.
Dativo ei. Dativo iis vel eis.
Acc. eum, eam, id. Accusat. eos, eas, ea.
Vocativo caret. Vocativo caret.
Ablativo eo, eâ, eo. Ablativo iis vel eis.

Singulariter Nom. qui, quae, quod. Pluraliter Nom. qui, quae, quae.
Genitivo cujus. Gen. quorū, quarū, quorū.
Dativo cui. Dat. quibus vel queis.
Ac. quem, quam, quod. Accus. quos, quas, quae.
Vocativo caret. (qui. Vocativo caret.
Abl. quo, quâ, quo vel Ablat. quibus vel queis.

Likewise Quis and Quid be declined, whether they be Interrogatives, or Indefinites. Also Quis­quis is thus declined:

Nom. Quisquis, Acc. Quicquid. Abl. Quoquo,
The com­pound o [...] Quis.
  Quaquâ▪
Quicquid. Quoquo.

Where note, that Quid is alwayes a Subs [...]an­tive Note▪ of the Neuter gender.

These [...]ve, Meus, tuus, suus, noster, and vester, are The third declension. of the third declension, and be declined like Nounes Adjectives of three terminatio: us, in this wise

Singulariter Nom. meus, mea, meum. Pluraliter Nom. mei, meae, mea.
Genit. mei, meae, mei. Gen. meorum, mearum
Dat. meo, meae, meo. Dat. mei [...]. (meorum.
Ac. meum, meam, meum. Acc. meos, meas, mea.
Vocat. mi, mea, meum. Vocat. mei, meae, mea.
Ablat. meo, meâ, meo. Ablativo meis.

So is Noster declined, and tuus, suus, vester, saving that these three last doe lacke the Vocativocase.

Nostras, vestras, and this Noune Cujas, be of the fourth declension, and be thus declined: The fourth declension.

Singulariter Nom. hic & haec nostras, & hoc nostrate. Pluraliter No. hi & hae nostrates, & haec nostratia.
Gen. hujus nostratis. Gen. horum, harum & horum nostratium.
Dat. huic nostrati.  
Ac. hunc & hanc nostra­tem, & hoc nostrate. Dat. his nostratibus.
  Acc. hos & has nostra­tes, & haec nostratia.
Vocat. ô nostras, & ô no­strate. Vocat. ô nostrates, & ô nostratia.
Abl. ab hoc, hac & ho [...] nostrate vel nostrati. Abl. ab his nostratibus.

Here is to be noted, that Nostras, Vestras, and this Noune Cujas, be called Gentiles, because they pro­perly N [...]t [...]. b [...]token pertaining to countries or nations, to sects, or factions.

A Pronoune hath three persons.

The first person speaketh of himselfe: as, Ego, I: Nos, We. Persons three.

The second person is spoken to: as, Tu, Thou: [...]. And of this person is also every Voca­tive case.

The third person is spoken of: as, Ille, He: Illi, They▪ And therefore all Nounes, Pronounes, and Participles be of the third person

OF A VERBE.

A Verbe is a part of speech, beclined A Verbs. with mood and tense, and beto­keneth doing, as Amo, I love: or suffering, as Amor, I am loved: or being, as Sum, I am.

Of verbes, such as have per­sons be called Personals: as, Ego amo, Tu amas. And such as, have no persons, be called Impersonals: as, Taedet, It irketh: Oporter, It behoveth.

Of verbes Personals there bee five kindes, Active, Passive, Neuter, Deponent, and Com­mune. Verbs perso­nals.

A verbe Active endeth in o, and betokeneth to doe: as Amo, I love: and by putting to r, it may be Active. a Passive, as Amor.

A verbe Passive endeth in or, and betokeneth to suffer: as Amor, I am loved: and by putting away Pas [...]ive▪ r, it may be an Active, as Amo.

A verbe Neuter endeth in o, or m, and cannot take r to make him a Passive: as, Curro, I runne: Ne [...]ter▪ Sum, I am. And it is Englished sometime Active­ly, as Curro, I runne: And sometime Passively, as Aegroto, I am sicke.

A verbe Deponent endeth in r like a Passive, Deponent▪ and yet in signification is but either Active, as Lo­quor verbum, I speake a word: or Neuter, as Glo­rior, I boast.

A verbe Commune endeth in r, and yet in signi­fication is both Active and Passive: as, Osculor te, Commune▪ I kisse thee: Osculor à te, I am kissed of thee.

MOODS.

THere be sixe Moods: the Indicative, the Im­perative, the Optative, the Potentiall, the Moods sixe. Subjunctive, and the Infinitive.

The Indicative mood sheweth a reason true or false; as Ego amo, I love: Or else asketh a questi­on; Indicative. as Amas tu? Doest thou love?

The Imperative biddeth [...] [...]ommandeth: as Ama, Love thou. Imperative.

The Optative wisheth or desireth with these signes, would God, I pray God, or God grant: as Uti­nam Oprative amem, I pray God I love: and hath commonly an Adverbe of wishing joyned with him.

The Potentiall mood is known by these signes, May, can, might, would, should, could, or ought: as Amem, Potentiall. I may or can love: without an Adverbe joyned with him.

The Subjunctive mood hath evermore some Conjunction joined with him: as Cùm amarem, When Subjunctive. I loved. And it is called the Subjunctive mood, be­cause it dependeth of another verbe in the same sen­tence, either going before, or comming after: as. Cùm amarem, eram miser: When I loved, I was a wretch

The Infinitive signifieth to doe, to suffer, or to be: and hath neither number, nor person, nor No­minative Infinitive. [...]ase before him: and is known commonly by this signe, To: as Amare, To love. Also when two verbes come together without any Nominative case betweene them, then the latter shall be the In­finitive mood: as Cupio discere, I desire to learne.

GERUNDS.

THere be moreover belonging to the Infinitive mood of Verbes, certaine voices called Ge­runds, [...]r • [...]ds three; [...]i, do, dum. [Page] ending in Di, Do, and Dum: which have both the Active and Passive signification: as Aman­di, Of loving, or of being loved: Amando, In loving, or in being loved: Amandum, To love, or to be loved.

SUPINES.

THere be also pertaining unto Verbes two Su­pines: the one ending in um, which is cal­led Supines two, in um and u. the first Supine, because it hath the signifi­cation of the Verbe Active: as Eo amatum, I go [...] to love: And the other in u, which is called the lat­ter Supine, because it hath for the most part the signification Passive: as Difficilis amatu, Hard to be [...]ved.

TENSES.

THere be five Tenses or Times: the Present tense, the Preterimperfect, the Preterperfect, Tenses five. the Preterpluperfect, and the Future tense.

The Present tense speaketh of the time that now is: as Amo, I love. Present tense

The Preterimperfect tense speaketh of the time not perfectly past: as Amabam, I loved, or did Preterimper­fect. love.

The Preterperfect tense speaketh of the time per­fectly Preterperfe [...] ▪ past, with this signe Have: as Amavi, I have loved.

The Preterpluperfect tense speaketh of the [...]me more than perfectly past, with this signe Had: as A­maveram, Preterplup [...] ­fect. I had loved.

Th Future tense speaketh of the time to come, with this signe Shall, or will: as Amabo, I shall or Future▪ will love.

PERSONS.

THere be also in Verbes three persons in both numbers: as Singulariter, Ego amo, I love: Tu Persons three. amas, Thou lovest: Ille amat, Hee loveth: Pluraliter Nos amamus, We love: Vos amatis, Ye love: Illi amant' they love.

CONJUGATIONS.

VErbes have foure Conjugations, which be knowne after this manner. Conjugations [...].

The fir [...] Conjugation hath a long, before re and ris: as Amâre, amâris.

The second Conjugation hath e long, before [...] and ris: as, Docêre, docêris.

The third Conjugation hath e short, before re and ris: as, Legere, legeris.

The fourth Conjugation hath i long, before re and ri [...]: as, Audîre, audîris.

Verbs in O, of the foure Conjugations, be declined after these examples.

AMo, amas, amavi, amare: aman­di, amando, amandum: amatum, amatu: amans, amaturus. To love.
Doceo, doces, docui, docere: do­cendi, docendo, docendum▪ doctum, doctu: docens, docturus. To teach.
Lego, legis, legi, legere: legendi, legendo, legendum: lectum, lectu: legem, lecturus. To reade.
Audio, audis, audivi, audire: audi­endi, audiendo, audiendum: auditum, auditu: audiens, auditurus. To hear [...].
¶ Indicative Mood Present tense singular,
I love, Thou lovest, He loveth, We love, Ye love, They love,
or do love, or doest love, or doth love. or do l [...]ve, or do love, or do love.

AMo, amas, amat. Pluraliter Amamus, amatis, amant.
Doceo, doces, docet. Docemus, docetis, docent.
Lego, legis, legit. Legimus, legitis, legunt.
Audio, audis, audit. Audimus, auditis, audiunt.

Preterim­perf▪ tense singular, Amabam, I loved or did love.
Docebam,  
Legebam, bas, bat. Plur. bamus, batis, bant.
Audiebam,  

Preterperfect tense sing. Amavi, I have loved.
Docui,  
Legi, isti, it. Plur. imus, istis, [...]runt vel êr [...] ▪
Audivi,

Preterpluper­fect tense sin­gular, Amaveram, I had loved.
Docueram,  
Legeram, ras, rat. Plur. ramus, ratis, rant.
Audiveram,  

Future tense sing. Amabo, I shall or will love.
Docebo, bis, bit. Plur. bimus, bitis, bunt.
Legam, es, et. Plur. emus, etis, ent.
Audiam,  
Imperative Mood
  Love thou: Love he, or let him love. Love we, or let us love: Love yee: Love they, or let them love.
Presen tense singul [...], Ama, amet, Plu. amemus, amate, ament.
amato: amat amatote: amanto.
Doce, doceat Pl. doceamus, docete, doceant,
doceto: docet docetote: docento.
Lege, legat, Plu. legamus, legit [...], legant,
legito: legito legitote: legunto.
Audi, audiat, Pl. audiamus, audite, audiant,
audito: audito. auditote: audiunto.
Optative Mood

God grant I love.

P [...]esent tense sing. utinam Amem, ames, amet. Plur. utin. amemus, ametis, ament.
Doceam, as, at. Plu. utinam, amus, atis, ant.
Legam,
Audiam,
Preterimper­fect tense sing. utinam Amarem, Would God I loved, or did love.
Docerem,  
Legerem, res, ret. Plu. utinam remus, retis, rent.
Audirem,  
Preterperf. tense sing. utinam Amaverim, I pray God I have loved.
Docuerim,  
Legerim, ris, rit. Plu. utinam rimus, ritis, rint.
Audiverim,  
Preterplu­ [...]erfect tense sing. utinam Amavissem, Would God I had loved.
Docuissem,  
Legissem, ses, set. Plu. utinam semus, setis, sent.
Audivissem,  
[...]uture tense [...]. utinam Amavero, God grant I shall or will love hereafter.
Docuero,  
Legero, ris, rit. Plu. utinam remus, etis, rrent.
Audivero,  
Potentiall Mood

I may or can love.

Present tense singular, Amem, ames, amet. Plur. amemus, ametis, ame [...]t.
Doceam, as, at. Plur. amus, atis. ant.
Legam,
Audiam,
Preterimper­fect tense sin­gular, Amarem, I might, would, should, ought, or could love.
Docerem,  
Legerem, res, ret. Plur. remus, retis, rent.
Audirem,  
Preterperf. tense sing. Amaverim, I might, would, should, or ought to have loved.
Docuerim,  
Legerim, ris, rit. Plur. rimus, ritis, rint.
Audiverim,  
Preterplu­perf. tense sing. Amavissem, I might, would, should, or ought to had loved.
Docuissem,  
Legissem, ses, set. Plur. semus, setis, sent.
Audivissem,  
Future tense singu­lar. Amavero, I may or can love hereafter.
Docuero,  
Legero, ris, rit. Plur. rimus, ritis, rint.
Audivero,  
Subjunctive Mood

When I love.

Present tense singular, cùm Amem, ames, amet. Plur. cùm amemus, ametis, ament.
Doceam, as, at. Plur. cùm amus, atis, a [...]t.
Legam,
Audiam,
Preterimper­fect tense sing. Cùm Amarem, When I loved or did love.
Docerem,  
Legerem, res, ret. Plur. cùm remus, retis, rent.
Audirem,  
Preterperf. tense sing. Cùm Amaverim, When I have loved.
Docuerim,  
Legerim, ris, rit. Plur. cùm rimus, ritis, rint▪
Audiverim,  
Preterpluper­fect tense sing. Cùm Amavissem, When I had loved.
Docuissem,  
Legissem, ses, set. Plur. cùm semus, setis, sent.
Audivissem,  
Future tense sing. Cùm Amavero, When I shall or will love.
Docuero,  
Legero, ris, rit. Plur. cùm rimus, ritis, rint.
Audivero,  
Infinitive Mood.
      Present and Preterim­perfect tense Amare, To Love.
      Docere, Teach.
      Legere, Reade.
      Audire, Heare.
      Preterperfect and preter­pluperfect tense, Amavisse, To have or had Loved.
      Docuisse, Taught.
      Legisse, Read.
      Audivisse, Heard.
  Future tense, Amaturum esse, To love hereafter.
  Docturum teach
  Lecturum reade
  Auditurum heare
      Gerunds Amandi, of loving: do, in loving: dum, to love.
      Docendi, of teaching: do, in teaching: dum, to teach.
      Legendi, of reading: do, in reading: dum, to reade.
      Audiendi, of hearing: do, in hearing: dum, to heare.
Supines Ammatu, To love. Amatu, To be loved.
Doctum, teach. Doctu, taught.
Lectum, reade. Lectu, read.
Auditum, heare. Auditu, heard.
A participle of the pre­sent tense, Amans, loving.          
Docens, teaching.          
Legens, reading.          
Audiens, hearing.          
The participle of the first future tense, Amaturus, to love, or about to love.          
Docturus, to teach, or about to teach.          
Lecturus, to reade, or about to reade.          
Auditurus, to heare, or about to heare.          

Before we decline any Verbs in or, for supplying of many tenses lacking in all such Verbs, we must learn to decline this Verb Sum, in this wise following:

Sum, es, fui, esse, futurus: To be.

Indicative Mood
Present tense singular, SUm, I am: es, est. Plural. Sumus, esti [...], sum.
Preterimper­fect tense singular, Eram, I was: eras, erat. Plural. eramus, erati [...], erant.
Preterperfect tense singu­lar. Fui, I have beene: fuisti, fuit. Plural. fuimus, fur­stis, fuérunt vel fuêre.
Preterpluper­fect tense singular, Fueram, I had beene: fueras, fuerat. Plura [...]. fue­ramus, fueratis, fuerant.
Future tense singular, Ero, I shall or will be: eris, erit. Plural. erimus, eritis, erunt.
Imperative Mood
Present tense singular, Sis, be thou. Sit, Pl. Simus, Sitis, Sint,
Es,   Este, Sun▪
Esto, Esto. Estote, to.
Optative Mood
Present tense sing. utinam Sim, I pray God I be: sis, sit. Plur. utinam simus, sitis, sint.
Preterimper­fect tense sing. utinam Essem, Would God I were: esses, esset. Plur. utinam essemus, essetis, essent.
Preterperfect tense singu­lar, utinam Fuerim, I pray God I have beene: fueris, fuerit. Plur. utinam fuerimus, fueritis, fuerint.
Preterpluper­fect tense sing. utinam Fuissem, Would God I had beene: fuisses, fuisset. Plur. utinam fuissemus, fuissetis, fulssent.
Future tense sing. utinam Fuero, God grant I be hereafter: fueris, fue [...]it. Plur. utinam fuerimus, fueritis, fuerint.
Potentiall Mood
Present tense sing. Sim, I may or can be: sis, fit. Plur. simus, sitis, sint.
Preterimper­fect tense sing. Essem, I might or could be: esses, esset. Plur. esse­mus, essetis, essent.
Preterp [...]rf. tense sing. Fuerim, I might, could, should, or ought to have beene: fueris, fuerit. Pl. fuerimus, fueritis, fuerint.
Preterplu­ [...]erfect tense singular▪ Fuissem, I might, could, should, or ought to had been: fuisses, fuisset. Pl. fuissemus, fuissetis, fuissent.
Future tense sing. Fuero, I may or can be herea [...]ter: fueris, fuerit. Plu. fuerimus, fueritis, fuerint.
Subjunctive Mood
Present tense sing. cùm Sim, When I am: fis, fit. Plural. cùm fimus, fiti [...] sint.
Preterimper­fect tense sing. cùm Essem, When I was: esses, esset, Plural. cùm esse­mus, essetis, essent.
Preterperf. tense sing. cùm Fuerim, When I have beene: fueris, fuerit. Plural. cùm fuerimus, fueritis, fuerint.
Preterplu­perfect tense sing. cùm Fuissem, When I had beene: fuisses, fuisset. Plural. cùm fuissemus, fuissetis, fuissent.
Future tense sing. cùm Fuero, When I shall or will be: fueris, fuerit. Plu­ral. cùm fuerimus, fueritis, fuerint.
Infinitive Mood
Present and preterimper­fect tense, Esse, to be. Preterperfect. & preterplu­perfect tense, Fuisse, to have
or had
beene▪
Future tense, Fore velfuturum esse, To be hereafter.

Verbs in Or of the foure Conjugations, be declined after these examples.

AMor, amâris vel amâre: amatus sum vel fui, amâri: amatus, am [...]n­dus. To be loved.

Doceor, docêris vel docêre: doctus sum vel fui, docêri: doctu [...] docendus. To be taught.

Legor, legeris vel legere: lectus sum vel fui, legi: lectus, leg [...] ­dus. To be read.

Audior, audîris vel audîre: auditus sum vel fui, audiri: auditus, au­diendus▪ To be heard.

Indicative Mood I am loved.
Present tense singular, Amor, amâris vel amâre, amatur. Plural. mur, mini, ntur.
Doceor, do [...]êris vel docêre, docetur.
Legor, legeris vel legere, legitur.
Audior, audîris vel audîre, auditur.
Preterimper­fect tense singular, Amabar, I was loved.
Docebar,    
Legebar, baris vel bare, batur. Plural. bamur, bami­ni, bantur.
Audiebar,
Preterperf. tense sing. Amatus I have beene loved. tus es vel fuisti, tus est vel fuit. Pl. ti sumus vel fui­mus, ti estis vel fuistis, ti sunt, fuêrunt vel fuêre.
Doctus
Lectus sum vel fui,
Auditus  
Preterplu­perfect tense singular, Amatus I had beene loved. tus eras vel fueras, tus erat vel fuerat. Pl. ti eramus vel fueramus, ti eratis vel fue­ratis, ti erant vel fuerant.
Doctus
Lectus cram vel fueram,
Auditus
Future tense singular, Amabor, I shall or will be loved.
Docebor, beris vel bere, itur. Pl. bimur, imini, untur.
Legar,    
Audiar, êris vel êre, etur. Pl. emur, emini, entur.
Imperative Mood
  Be thou loved. Let him be loved. Let us be loved. Be ye loved. Let them be loved.
Present tense singular, Amare, ametur, Pl. ame­mur, Amamini, amentur,
amator: amator. amaminor: amantor.
Docere, doceatur, Pl▪ doce­amur, Docemini, doceantur
docetor: docetor. doceminor: docentor.
Legere, legatur, Pl. lega­mur, Legimini, legantur,
legitor: legitor. legiminor: leguntor.
Audire, audiatur, Pl. audi­amur, Audimini, audiantur,
auditor: auditor. audiminor: audiūtor.
Optative Mood

God graunt I beloved.

Present tense sing. utinam Amer, êris vel êre, êtur. Pl. utin. êmur, êmini, entu [...].
Docear,  
Legar, aris vel are, atur. Plu. utin. amur, amini, antur.
Audiar,  

Would God I were loved.

Preterim­perf. tense sing. utinam Amarer,  
Docerer,  
Legerer, reris vel rere, retur. Pl. utinam remur, re­mini, rentur.
Audirer,  

I pray God I have beene loved.

Preterperf. tense sing. utinam Amatus sim vel fuerim, tus sis vel fueris, [...]us sit vel fuerit. Plural. utinam ti simus vel fu­erimus, ti sitis vel fueritis, ti sint vel fuerint.
Doctus
Lectus
Auditus

Would God I had beene loved.

Preterplu­perf. tense sing. utinam Amatus essem vel fuissem, tus esses vel fu sses, tu [...] esset vel fuisset. Plur. utinam ti essemu [...] vel fu issemus, ti essetis vel fuissetis, ti essent vel fuissent.
Doctus
Lectus
Auditus

God graunt I be loved hereafter.

Future tense sing. utinam Amatus ero vel fuero, tus eris vel fueris, tus eri [...] vel fuerit. Plural. utinam ti erimus vel fuerimus, ti eritis vel fueritis, ti erum vel fuerint.
Doctus
Lectus
Auditus
Potentiall Mood

I may or can be loved.

Present tense singular, Amer, êris vel êre, êtur. Plural. êmur, êmini, entur.
Docear,  
Legar, ari▪ vel are, atur. Pl. amur, amini, ant [...]r.
Audiar,  
Preterimper­fect tense singular. Amarer, I would, should or ought to be loved.
Docerer,  
Legerer, reris vel rere, retur. Plur. remur remini, rentur.
Audirer,  
Preterperf. tense▪ sing. Amatus, I would, should, or ought to have been loved.
Doctus, sim vel fuerim, tus sis vel fueris. tus sit vel fuerit. Plur. ti simus vel fuerimus, ti sitis vel fueritis, ti sint vel fuerint.
Lectus,
Auditus,
Preterplu­perfect tense singular. Amatus I would, should or ought to had been loved.
Doctus essem vel fuissem, tus esses vel fuisses, tus esset vel fuisset. Plural. ti essemus ve fuissemus, ti essetis vel fuissetis, ti essent vel fuissent.
Lectus
Auditus
Future tense singular. Amatus I may or can be loved hereafter.
Doctus ero vel fuero, tus eris vel fueris, tus erit vel fuerit. Plur. ti erimus vel fuerimus, ti eritis vel fueritis, ti erint vel fuerint.
Lectus
Auditus
Subjunctive Mood.

When I am loved.

Present tense sing. cùm. Amer, êris vel êre, êtur. Plur. cùm êmur, êmini, entur.
Docear,  
Legar, aris vel are, atur. Plur. cùm amur, amini antur.
Audiar.  
Preterimper­fect tense sing. cùm. Amarer, When I was loved.
Docerer,  
Legerer, rêris vel rêre, rêtur. Pl. cùm rêmur, rêmi­ni, rentur.
Audirer,  
Preterperfect tense singu­lar cùm. Amatus When I have been loved.
Doctus sim vel fuerim, tus vel sis fueris, tus sit vel fuerit. Pl. cùm ti simus vel fuerimus, ti sitis vel fueritis, ti sint vel fuerint.
Lectus
Auditus

[Page] When I had been loved.

Preterpluper­fect tense sing. cùm Amatus essem vel fuissem, tus esses vel fuisses, tus esset vel fuisset. Pl. cùm ti essemus vel fuissemus, ti essetis vel fuissetis, ti essent vel fuissent.
Doctus
Lectus
Auditus
Future tense sing. cùm Amatus When I shall or will be loved.
Doctus ero vel fuero, tus eris vel fueris, tus erit vel fuerit. Pl. cùm ti erimus vel fuerimus, ti eritis vel fueritis, ti erunt vel fuerint.
Lectus
Auditus
Infinitive Mood
Present and preterimper­fect tense, Amari, To be Loved.
Doceri, Taught.
Legi, Read.
Audiri, Heard.
Preterper­fect tense & preterpluper­fect tense, Amatum, To have or had been loved▪
Doctum,    
Lectum, esse vel fuisse.
Auditum,    

Future tense, Amatum iri, vel amandum esse, to be loved here­after.
Doctum iri, vel docendum esse, taught
Lectum iri, vel legendum esse, read
Auditum iri, vel audiendum esse, heard

A participle of the preter­perfect tense, Amatus, Loved.
Doctus, Taught.
Lectus, Read.
Auditus, Heard.

A participle of the Fut. in Dus. Amandus, To be Loved.
Docendus, Taught.
Legendus, Read.
Audiendus, Heard.

Of certaine Verbs going out of Rule, which are declined and formed in manner following.

POssum, potes, potui, posse, potens: To may or can Volo, vis, volui, velle: volendi, volendo, volen­dum: supinis caret, volens: To will, or to be willing▪

Nolo, non vis, nolui, nolle: nolendi, nolendo, nolen­dum: supinis caret, nolens: To nill, or to be unwil­ling.

Malo, mavis, malui, malle: malendi, malendo, malen­dum: supinis caret, malens: To have rather, or to be more willing.

Edo, edis vel es, edi, edere vel esse: edendi, edendo, edendum: esum esu, vel estum estu, edens, esurus vel e­sturus: To eat.

Fio, fis, factus sum vel fui, fieri: factus, faciendus: To be made, or to be done.

Fero, fers, tuli, ferre: ferendi, ferendo, ferendum: la­tum, latu: ferens, laturus: To beare or suffer.

Feror, ferris vel ferre, latus sum vel fui, ferri: latus, ferendus: To be borne or suffered.

Indicative Mood
Present tense singular▪ POssum, potes, potest. Pluraliter, Possumus, potestis, possunt.
Volo, vis, vult. Volumus, vultis, volunt.
Nolo, non vis, non vult. Nolumus, non vultis, no­lunt.
Malo, mavis, mavult.  
Edo, edis vel es, edit vel est. Malumus, mavultis, malunt.
  Edimus, editis vel estis, e­dunt.
Fio, fis, fit.  
Fero, fers, fert. Fimus, fitis, fiunt.
Feror, ferris vel ferre, fer­ [...] Ferimus, fertis, ferunt.
  Ferimur, ferimini, feruntur.

Pret [...]rimperf. tense sing. Poteram, as, at. Pluraliter, amus, atis, ant.
Volebam,
Nolebam,
Malebam,
Edebam,
Fiebam,
Ferebam,
Ferebar, baris vel bare, batur. Plur. bamur, bamin bantu

Preterperf. tense sing. Potui, Malui, isti, it. Plur. imus, istis, êrunt vel êre.
Volui, Edi,
Nolui, Tuli,
  sum vel fui, tus es vel fuisti, tus est velfuit. Plur. ti sumus vel fuimus, ti estis vel fu [...] stis, ti sunt, fuêrunt vel fuêre.
Factus
Latus

Preterplu­perfect tense singular, Potueram, Malueram, ras, rat. Plur. ram [...] ratis, rant.
Volueram, Ederam,
Nolueram, Tuleram,
  eram vel fueram, tus eras vel fueras, tu [...] erat vel fuerat. Plur. ti eramus vel fu [...] ramus, ti eratis vel fueratis, ti erant ve [...] fuerant.
Factus
Latus

Fu [...]ure tense singular, Potero, eris, erit. Plur. Poterimus, eritis, erum.
Volam, Edam, es, et. Plur. emus, etis, ent.
Nolam, Fiam,
Malam, Feram,
Ferar, ferêris vel ferêre, feretur. Plur. feremur, fer [...] ­mini, ferentur.
  Possum, Volo, Malo, have no Imperative [...]
Imperative Mood.
  Noli, nolito, Plural. Nolite, nolitote.  
[...]resent tense [...]ngular. Es, esto, edat, P. Edamus. edite, este,  
  ede, esto, estote, edant,
  edito: edito. editote: edūto.
  Fito tu, Fiat, Pl. Fia­mus, Fite, Fiant,
  Fito. fitote, fiunto.
  Fer, Ferat, Plu. Fera­mus. Ferte, Ferant,
  ferto: Ferto, fertote: ferunto.
  Ferre, Feratur, Pl. Fe­ramur, Ferimini, Ferātur,
  fertor: fertor. feriminor, feruntor.
Optative Mood.
[...]resent tense [...]ing. utin. Possim, Nolim, is it, Plu. utinam imus, itis, int.
Velim, Malim,
Edam, as at Plu. utinam amus, atis, ant.
Fiam,
Feram,
Ferar, raris vel rare, ratur, Pl. ut. amur, amini, antur
Preterimper­fect tense sing. utin. Possem, Ederem vel essem, es, et. Pl. utin. emus, etis, ent.
Vellem,
Nollem, Fierem,
Mallem, Ferrem,
Ferrer, rêris vel rêre, rêtur. Pl. utin. rêmur, rêmini, rentur.
Preterper­fect tense sing. utin. Potuerim, Maluerim, ris, rit. Pl. utinam rimus, ritis, rint
Voluerim, Ederim,
Noluerim, Tulerim,
Factus sim vel fuerim, tus sis vel fueris, tus sit vel fuerit. Pl. utin. ti simus vel fuerimus, ti sitis vel fueritis, ti sint vel fuerint.
Latus
Preterplu­ [...]fect tense [...]. Potuissem, Maluissem, ses, set. Pl. utinam semus, setis, sent.
Voluissem, Edissem
Noluissem. Tulissem
  essem vel fuissem, tus esses vel fuisses, tus esset vel fuisset. Pl. ut. ti essemus vel fu­issemus, ti essetis vel fuissetis, ti essent vel fuissent.
Factus
Latus
Future tense sing. utin. Potuero, Maluero, ris, rit. Pl. utinam ri­mus, ritis, rint.
Voluero, Edero,
Noluero, Tulero,
  ero vel fuero, tus eris vel fueris, tus erit vel fuerit. P. ut. ti erimus vel fuerimus, ti eritis vel fueritis, ti erunt vel fuerūt.
Factus
Latus

The Potentiall and the Subjunctive Mood be formed like the Optative in voice, and do differ onely in signification and signe of the Mood.

Infinitive Mood.
Present tense and Preter­imperf. tense Po [...]le, Preterperfect & Pre­terpluperfect tense, Potuisse.
Velle, Voluisse.
Nolle, Noluisse.
Malle, Maluisse.
Edere vel esse, Edisse.
Ferre, Tulisse.
Fieri, Factum esse vel fuisse.
Ferri. Latum esse vel fuisse.
Future tense, Esurum esse. Factum iri, vel faciendum esse.
Laturum esse. Latum iri, vel ferendum esse.

Eo and Queo make ibam and quibam in the Pre­terimperfect tense of the Indicative mood, and ibo and Quibo in the Future tense: and in all other moods and tenses are varied like verbs in o of the fourth Conjugation, saving that they make their Gerunds, Eundi, eundo, eundum. Queundi, quendo, queundum.

Of the Preterperfect tense of the Indicative Tenses for-Preterperfect tense. mood, be formed the Preterpluperfect tense of the same mood; the Preterperfect tense, the Preter­pluperfect tense, and the Future tense, of the Opta­tive mood, the Potentiall mood, and the Subjun­ctive mood; the Preterperfect tense, and the Pre­terpluperfect of the Infinitive mood: as, of [Page] Amavi, are formed Amaveram, amavarim, amvero, by changing i into e short: and, Amavissem, amavisse, keeping i still.

IMpersonals be declined throughout all Moods and Tenses in the voice of the third person sin­gular onely: as, Delectat, delectabat, delectavit, de­lectaverat, delectabit. Decet, decebat, decuit, decuerat, decebit, decere. Studetur, studebatur, studitum est vel fuit, studitum erat vel fuerat, studebitur, &c.

And they have commonly before their English, this signe It: as, It delighteth, Delectat. It becom­meth not, Non decet.

OF THE PARTICIPLE.

A Participle is a part of speech derived of a Verbe: and taketh part of a Noune, as Gender, case, and declension: and part of a Verbe, as tense and signification: and part of both, as Number and figure.

There be foure kinds of Participles: one of the Present tense, another of the Preter tense; one of the Future in rus, and another of the Future in dus

A Participle of the Present tense hath his Eng­glish ending in ing; as Loving: and his Latine in ans, or ens; as, Amans, docens. And it is formed of the Preterimperfect tense of the Indicative Mood, by changing the last syllable into us: as Amabam, a­mans. Audiebam, audiens. Auxiliabar, auxilians. Pote­ram, potens.

A Participle of the Future in rus betokeneth to doe, like the Infinitive Mood of the Active voice: as Amaturus, To love, or about to love. And it is for­med of the latter Supine by putting to rus: as Do­ctu, docturus.

A Participle of the Preter tense, hath his Eng­lish [Page] ending in d, t, or n; as, Loved, taught, slain: and is Latine in tus, sus, xus; as Amatus, visus, nexus: and one in uus, as Mortuus. And it is formed of the latter Supine, by putting to s: as Lectu, lectus; ex­cept Mortuus.

A Participle of the Future in dus betokeneth to suffer like the Infinitive Mood of the Passive voice: The second Future tens [...] in [...] as, Amandus, To be loved. And it is formed of the Genitive case of the Participle of the Present tense by changing tis into dus: as Amantis, amandus. Le­gentis, legendus. And it is also found to have the signification of the Participle of the Present tense: as, Legendis veteribus prosicis, In reading old Authors thou doest profit.

Of a verbe Active, and of a verbe Neuter which hath the Supines come two Participles: one of the Of an active come two participles. Present tense, and another of the Future in rus: as of Amo, commeth Amans, amaturus: of Curro, currens, cursurus.

Of a verbe Passive, whose Active hath the Su­pines, come two Participles: one of the Preter Of a passive come two. tense, and another of the Future tense in dus: as of Amor, cometh Amatus, amandus.

Of a verbe Deponent come three Participles: one of the Present tense, one of the Preter tense, Of a depone [...] three. and another of the Future in rus: as of Auxilior, cō ­meth auxilians, auxiliatus, auxiliaturus.

And if the verbe Deponent doe governe an Ac­cusative case after him, it may forme also a Partici­ple in dus: as of Loquor, loquendus.

Of a verbe Commune come foure Participles: as of Largior, cōmeth largiens, largiturus, largitus, lar­giendus. Of a comm [...] foure.

Participles of the present tense be declined like Participles declined [...] Adjectives Nounes Adjectives of three articles: as, Nomina­tivo hic, haec & hoc amans, Genitivo hujus amantis, Da­tivo huic amanti, &c.

[Page] Participles of other tenses bee declined like Nounes Adjectives of three divers endings: as, A­maturus, amatura, amaturum: Amatus, amata, amatum: Amandus, amanda, amandum.

OF AN ADVERBE.

AN Adverbe is a part of speech joyned to the Verbs to declare their signification.

Adverbs some be of time: as, Hodie, cras, heri, perendie, olim, aliquando, nuper, quando.

Some be of Place: as, Ubi, ibi, hîc, istîc, illîc, intus, foris.
Number: as, Scmel, bis, ter, quater, iterum.
Order: as, Indè, deinde, denique, postremò.
Asking or doubting: as, Cur, quare, unde, quor­sum, num, nunquid.
Calling: as, Heus, ô, ehodum.
Some be of Affirming: as, Certè, nae, profectò, sanè, scilicet, licèt, estò.
Denying: as, Non, haud, minimè, neutiquam, nequaquam.
Swearing: as, Pol, aedepol, hercle, medius-fidiùs,
Exhorting: as, Eia, agè, agitè, agedum.
Some be of Flattering: as, Sodes, amabò.
Forbidding: as, Nè.
Wishing: as, Utinam, si, ô si, ô.
Gathering together: as, Simul, unà, pariter, non modò, non solùm.
Parting: as, Seorsim, sigillatim, vicatim.
Some be of Choosing: as, Potiùs, imò.
A Thing not finished: as, Pene, ferè, prope, vix, modò, non.
Shewing: as, En, ecce.
Doubting: as, Forsan, forsitan, fortassis, fortasie.
Chance: as, Fortè, fortuito.
Some be of Lihenesse: as, Sic, sicut, quasi, ce u, tanquam velut.
Quality: as, Benè, malè, doctè, fortiter.
Quantity: as, Multùm, parùm, minimùm, pa [...] ­lulùm, plurimùm.
Comparison: as, Tam, quàm, magis, minùs, maximè.

Certaine Adverbes be compared: as, Doctè, docti­ùs, doctissimè. Fortiter, fortiùs, fortissimè. propè, pro­piùs, proximè.

Also the voices of Prepositions, if they be set a­lone, not having any casuall word to serve unto joy­ned with them, be not Prepositions, but are chan­ged into Adverbs: as, Qui antè non cavet, pòst do­lebit, He that bewareth not afore, shall be sorry af­terward. Coràm laudare, & clàm vituperare, inhone­stum est, In presence to commend one, and behind the backe to dispraise, is an unhonest point.

OF A CONJUNCTION.

A Conjunction is a part of speech, that joy­neth words and sentences together.

Of Conjunctions some be Copula­tives: as, Et, que, quoque, ac, atque, nec, neque.

Some be Disjunctives: as, Aut, v [...], vel, seu, sive.
Discretives: as, Sed, quidem, autem, ve­rò, at, a [...].
Causals: as, Nam, namque, enim, etenim, quia, ut, quòd, quum, quoniam, and quando set for quoniam.
Some be Conditionals: as, Si, sin, modò, dum dummodo.
Exceptives: as Ni, nisi, quin, alioquin, praeterquam.
Some be Interrogatives: as, Nè, an, utrùm, nec­ne, anne, nonne.
Illatives: as, Ergò, ideo, igitur, quare, itaque, proin.
Some be Adversatives: as, Etsi, quanquam, quam▪ vis, licèt, estò.
Redditives to the same: as, Tamen, at­tamen.
Electives: as, Quàm, ac, atque.
Diminutives: as, Saltem, vel.

OF A PREPOSITION.

A Preposition is a part of speech most com­monly set before other parts, either in Ap­position, as Ad patrem: or els in compositi­on, as Indoctus.

These Prepositions following serve to the Accusative case.

Ad, To. Ante, Before.  
Apud, St. Adversus, Against.
  Adversum,

Cis, On this side. Extra, Without:
Citra, Intra, Within.
Circum, About. Inter, Betweene.
Circa, Infra, Beneath.
Contra, Against. Juxta, Beside, or nigh
[...]irga, Towards. Ob, For.
Pone, Behinde. Ultra, Beyond.
Per, By, or through. Praeter, Beside.
Prope, Nigh. Supra, Above.
Propter, For. Circiter, About.
Secundum, After. Usque, Vntill.
Post, Secus, By.
Trans, On the further side. Versus, Towards.
    Penes, In the power.

Where note, that Versus is set after his casuall word: as, Londinum versus, Towards London. And likewise may Penes be set also.

These Prepositions following serve to the Ablative case.

A, ab, abs, From or fro. Pro, For.
Cum, With. Prae, Before, or in com­parison.
Coram, Before, or in presence.    
    Palam, Openly.
Clam, Privily. Sine, Without.
De, Of or fro.  
E, Absque,
Ex, Tenus Vntill, or up to.

Where note, that if the casuall word joyned with Tenus be the plurall number, it shall be put in the Genitive case, and be set before Tenus: as, Aurium tenus, Vp to the eares. Genuum tenus, Vp to the knees.

Note also, that the voices of Prepositions being set alone without their casuall words, be not Pre­positions, but are changed into Adverbs: as is a­foresaid in the Adverbe.

These Prepositions following serve to both cases.

In with this signe To, to the Accusative case: as, In urbem, Into the city. In without this signe To, to the Ablative case: as, In te spes est, My hope is in thee. Sub noctem, A little before night.

Sub judice lis est, The matter is before the Iudge.

Super lapidem, Vpon a stone.

Super viridi fronde, Vpon a greene leafe.

Subter terram, Vnder the earth.

Subter aquis, Vnder the water.

OF AN INTERJECTION.

AN Interjection is a part of speech which betokeneth a sudden passion of the minde, under an unperfect voice.

Some are of Mirth: as, Evax, vah.

Some are of Sorrow,: as Heu, hei.

Some are of Dread: as, Atat.
Marvelling: as, Papae.
Disdaining: as, Hem, vah.
Shunning: as, Apage.
Praising: as, Euge.
Scorning: as, Hui.
Exclamation: as, Proh Deûm, atque hominum fidem.
Cursing: as, Vae, malùm.
Laughing: as, Ha, ha, he.
Calling: as, Eho, oh, io.
Silence: as, Au. And such others.

THE CONCORDS OF LATINE Speech.

FOr the due joyning of words in con­struction, it is to b [...] understood, that in Latine speech there be three con­cords: the first betweene the Nomi­native case and the Verbe; the second betweene the Substantive and the Adjective; the third betweene the [...]ntecedent and the Relative.

The first Concord.

WHen an English is given to be made in Lati [...]e, looke out the principall verbe. If there be more [...] than one in a sentence, the first is the princi­pall verbe, except it be the Infinitive mood, or have before it a Relative: as, that, whom, which: or a Conjunction: as, Ut, that; cùm, when; fi, if; and such others.

When ye have found the verbe, a [...]k this que [...]tion, who? or what? and the word that answereth to the question shall be the Nominative case to the verbe; except it be a verbe Impersonall, which will have no Nominative case. And the Nominative shall, in making and construing, Latine, be set before the verbe, except a question be asked, and then the No­minative is set after the verbe, or after the signe of the verbe: as, b Amas a tu? Lovest thou? b Venitne a rex? Doth the king come?

Likewise if the verb be of the Imperative mood, as, b Ama a tu Love thou. b Amato a ille, Let him love.

And sometime when this signe it, or there, com­meth before the English of the verbe: as, b Est a liber [Page] meus, It is my book. b Venit ad me a quidam, Ther came one to me. And that casuall word which com­meth next after the verbe, and answereth to this question whom? or what? made by the verbe, shall commonly be the Accusative case; except the verbe doe properly governe another case after him to be construed withall: as, Sicupis a placere b magistro a utere b diligentiâ, nec a sistantus b cessator, ut b calcaribus a indige­as, If thou covet to please thy master, usediligence, and be not so slack, that thou shalt need spurres.

A Verbs, personall agreeth with his Nominative case in number and person: as, a Praeceptor b legit, a vos verò b negligitis, The master readeth, and ye regard not. Where note, that the first person is more worthy than the second, and the second more wor­thy than the third.

Many nommative cases singular, with a conjun­ction copulative comming betweene them, will have a verbe plurall; which verb plurall shall agree with the nominative case of the most worthy person: as, a Ego & tu b sumus in tuto, I and thou be in safegard. a tu & pater b periclitamini, Thou and thy father are in jeopardy. a Pater & praeceptor b accersunt re, Thy [...]ather and thy master have sent for thee.

When a verbe commeth between two nominative cases of divers numbers, the verbe may indifferent­ly accord with either of them, so that they be both of one person: as, Amantium irae, amoris a redinte­gratio b est, The falling out of lovers is the renewing of love. a Quid enim nisi a vota b supersunt? For what remaineth saving onely prayers? Pectora percussit, a pectus quoque a robera b fiunt, She stroke her breast, and her breast turned into oake also.

Here note also, that sometime the Infinitive mood of a verbe, or else a whole clause afore-going, ro else some member of a sentence may bee the nomi­native [Page] ease to the verbe: as, a Diluculo surgere, salu­berrim um b est, To arise betime in the morning, is the most wholesome thing in the world. a Multum scire, vita b est jucundissima, To know much, is the most pleasant (or sweetest) life of all.

The second Concord.

WHen ye have an adjective, aske this question who? or what? and the word that answereth to the question, shall be the Substantive to it.

The adjective, whether it be a noune, pronoune, or participle, agreeth with his Substantive in case, gender and number: as, a Amicus b certus in a re b incerta cernitur, A sure friend is tried in a doubtfull matter. a Homo b armatus, A man armed. a Ager b colendus, A field to be tilled. b Hic a vir, This man. b Meus a herus est, It is my master.

Where note, that the Masculine gender is more worthy than the Feminine, and the Feminine mor [...] worthy than the Neuter.

Many Substantives singular having a conjun­ction copulative comming betweene them, will have an adjective plurall; which adjective shall agree with the substantive of the most worthy gender: as, a Rex & regina b beati, The king and the queen are blessed.

The third Concord.

WHen ye have a Relative, ask this question who? or what? and the word that answereth to the question shall be the antecedent to it.

The antecedent most commonly is a word that goeth before the relative, and is rehearsed againe of the relative.

The relative agreeth with his antecedent in gen­der, number, and person: as, a Vir sapit, b qui pauca loquitur, That man is wise that speaketh few things, or words.

[Page] Sometime the relative hath for his antecedent the whole reason that goeth before him, and then he shall be put in the neuter gender and singular num­ber: as, a In▪tempore-veni, b quod omnium rerum est primum, I came in season, which is the thiefest thing of all. But if the relative be referred to two clau­ses or more, then the relative shall be put in the plu­rall number: as, a Tu-multum-dormis, & a ▪ saepe-po­tas, b quae ambo sunt corpori inimic [...]. Thou sleepest much, and drinkest often, both which things are naught for the body.

When this english that may be turned into this english which, it is a relative; otherwise it is a con­junction: which in latine is called quòd, or ut: and in making latine it may elegantly be put away, by turning the nominative case into the accusative, and the verbe into the infinitive mood: as, Gaudeo a quòd tu bene b val [...]s: Gaudeo a te bene b valere, I am glad that thou art in good health. Jubeo a ut tu b abe­as: Jubeo a t [...] b abire, I bid that thou go [...] hence.

Many antecedents singular, having a conjuncti­on copulative between them, will have a relative plurall, which relative shall agree with the antece­dent of the most worthy gender: as, a Imperium & a• dignitas b quae petiisti, The rule and dignity which thou hast required.

But in things not apt to have life, the neuter gender is most worthy: yea, and in such case, though the substantives or antecedents be of the masculiue, or of the reminine gender, and none of them of the neuter; yet may the adjective or relative be put in the neuter gender: as, a Arcus & a• calami sunt b bona, The how and arrowe [...] be good: a Arcus & aa calami quae fregisti, The how and arrowes which then b [...]as [...] broken.

The case of the Relative.

WHen there commeth no nominative case between the relative and the verbe, the relative shall be the nominative case to the verbe: as, Miser est a qui nummos b admiratur, Wretched is that person which is in love with money.

But when there commeth a nominative case be­tweene the relative and the verbe, the relative shall be such case as the verbe will have after him: as, Fe­lix, b quem aa faciunt aliena a pericula cautum, Happy is he, w [...]m other mens harmes do make to beware.

As the relative may be the nominative case to th [...] verbe, so it may be the substantive to the adjective that is joyned with him, or that commeth after him, as, Divitias amare noli, a quod omnium est b fordidiss [...] ­mum, Love not thou riches, which to do is the most beggerly thing in the world.

Nounes interrogatives and indefinites follow the rule of the relative: as, Quis, uter, qualis, quan­tus, quotus, &c. which evermore come before the verb, like as the relative doth: as, Hei mihi, qualis eratl Talis erat, b qualem nunquam a vidi.

Yet here is to be understood and noted, that the relative is not alwayes governed of the [...]erbe that he commeth before, but sometime of the infinitive mood that commeth after the verbe: as, b Quibus vo­luisti me gratias a agere, egi, what persons thou wil­ledst me to thanke, I have thanked.

Sometime of a Participle: as, b Quibus rebus a ad­ductus fecisti? With what things moved didst thou it?

Sometime of the gerund: as, b Quae nunc non est a narrandi ocus, Which things at this present is n [...]t time to telll.

Sometime of the preposition set before him: as, Quem a in locum deducta re [...] sit, vides: Vnto wha [...] [Page] state the matter is now brought thou seest.

Sometime of the substantive that it doth accord with: as, Senties b qui a vir siem, Thou shalt perceive what a fellow I am. Albeit in this manner of spea­king, qui is an indefinite, and not a relative.

Sometime of a noune partitive or distributive: as, b Quarum rerum a utram minùs velim, non facilè possum existimare, Of the which two things whe­ther I would with lesse will have, I cannot easily este [...]me.

Sometime it is put in the genitive case, by reason of a substantive comming next after him: as, Ego il­lum non novi, b cujus a causâ hoc incipis, I knew him not for whose cause thou beginnest this matter.

Sometime it is otherwise governed of a noune substantive: as, Omnia tibi dabuntur, b quibus a opus ha­bes, All things shall be given thee which thou hast need of.

Sometime of an Adverbe: as, b Cui utrùm a obviàm procedam, nondum statui, whom whether I will goe to meet with, I have not yet determined.

Sometime it is put in the Ablative case with this signe than, and is governed of the comparative de­gree cōming after him: as, Uterc virtute, b quâ nihil est a melius, Vse vertu, than the which nothing is better.

Sometime it is not governed at all, but is put in the ablative case absolute: as, Quantus erat Julius Caesar, ab quo Imperatore, Romani primùm Britanni­am ingressi sunt! How worthy a man was Iulius Cesar, under whose conduct the Romans first en­tred into Britain!

Also when it signifieth an instrument wherewith a thing is to be done, it is put in the ablative case: as, Ferrum habuit, b quo se a occideret, He had a knife wherewith he would have slaine himselfe.

When a relative commeth betweene two substan­tives [Page] of divers genders, it may indifferently accor [...] with either of them: as, a Avis b quae passer appellatur; or, Avis, b qui a passer appellatur, The bird which is called a sparrow▪ Yea, though the substantives be of divers numbers also: as, Estne ca a Lutetia, b quam nos Parisios dicimus? Is not that called Lutetia, that we doe call Paris? Or else, Estne ca Lutetia, b quos nos a Parisios dicimus?

Constructions of nounes Substantives.

WHen two substantives come together betok [...] ­ning divers things, the latter shall be the geni­tive case: as, a Facundia b Ciceronis, The eloquent [...] of Cicero. a Opus b Virgilii, The worke of Virgil. a A­mator b studiorum, A lover of studies. a Dogma b Pla­tonis, The opinion of Plato. But if they belong both to one thing, they shall be put both in one case: as, a Pater meus b vir, amat a me b puerum, My father being a man, loveth me a childe.

When the english of this word res is put with an adjective, ye may put away res, and put the adjective in the neuter gender, like a substantive: as, ab Mul­ta me impedierunt, Many things have letted me. And being so put, it may be the substantive to an adjective: as, a Pauca his b similia, A few things like unto these. a Nonnulla b hujusmodi, Many things of like sort.

An adjective in the neuter gender put alone with­out a substantive, standeth for a substantive, & may have a genitive case after him, as if it were a substan­tive: as, a Multum b lucri, Much gain. a Quantum b ne­gotii? How much businesse: a Id b operis, That work.

Words importing indument of any quality or property, to the praise or dispraise of a thing, com­ming after a noune substantive, or a verbe sub­stantive, may be put in the ablative case, or in the [Page] genitive: as, a Puer b bon [...]-indole; or a Puer b bonae­indolis, A childe of a good towardnesse: a Puer b boni­ingenii; or a Puer b bono-ingenio, A childe of a good wit.

Opus and usus, when they be latine for need, require an abletive case: as, a Opus est mihi [...]uo b judicio, I have need of thy judgement. Viginti b minis a usus est filio, My sonne hath need of twenty pounds.

Constructions of Adjectives.

The Genitive case.

ADjectives that signifie desire, knowledge, re­membrance, ignorance, or forgetting, and such other like, requite a genitive case: as, a Cupidus b au­ri, Covetous of money. a Peritus b belli, [...] of warfare. a Ignarus b omnium, Ignorant of all things. a Fidens b animi, Bold of he art. a Dubius b mentis, Doubtfull of minde. a Memor b praeteriti, Mindefull of that is past. a Reus b furti, Accu [...]ed of theft.

Nounes partitives, and certainè interrogatives, with certaine nounes of number, require a genitive case: as, Aliquis, uter, neuter, nemo, nullus, solus, unus, medius, quisque, quisquis, quicunque, quidam, quis for aliquis, or quis an interrogative: as, Unus, duo, tres: primus, secundus, tertius, &c. as, a Aliquis b nostrum. a primus b omnium.

When a question is asked, the answer is latine must be made by the same case of a noune, pronoun, or participle, and by the same tense of a verbe that the question is asked by: as, a Cujus est fundus? b Vi­cini. Quid a agitur in ludo literario? b Studetur. [...]xc [...]pt a question be asked by Cujus, ja, jum: as, a Cuja est sententia? b Ciceronis. Or by a word that may go­verne divers cases: as, b Quanti a emisti librum? bb Parvo. Or except I must answer by [...]ne of th [...]e posset [...]ives, Meus, tuns, suus, noster, vester: as, a Cujus [...]st domus? non b vestra, fed bb nostra.

[Page] Nounes of the comparative and the superlative degree, being put partitively, that is to say, having after them this english of, or among, require a geni­tive case: as, b Aurium a mollior est sinistra, Of the eares, the left is the softer. Cicero b Oratorum a clo­quentissimus, Citero the most eloquent of Ora­tours.

Nounes of the comparative degree, having than or by after them, do cause the word following to be the ablative case: as, a Frigidior b glacie, More cold than ice. a Doctior b multo, Better learned by a great deal. Uno b pede a altior, Higher by a foot.

The Dative case.

ADjectives that betoken profit or disprofit, like­nesse or unlikenesse, pleasure, submitting, or be­longing to any thing, require a dative case: as, Labor est a utilis b corpori, Labour is profitable to the body. a Aequalis b Hectori, Equall to Hector. a Idoneus b bello, Fit for warre. a Jucundus b omnibus, Pleasant to all persons. b Parenti a supplex, Suppliant to his father. b Mihi a proprium, Proper to ine.

Likewise nounes adjectives of the passive signifi­cation in bills, and participials in dus: as, a Flebilis aa flendus b omnibus, To be lamented of all men. a For­midabilis aa formidandus b hosti, To be feared of his enemies.

The Accusative case.

THe measure of length, breadth, or thicknesse of any thing, is put after adjectives in the accusa­tive case, and sometime in the ablative case: as, Tur­ris a alta b centum-pedes, A tower an hundred foot high. Arbor a lata b tres-digitos, A tree three fingers broad. Liber a crassus b tres-pollices, vel bb tribus-pollici­bus, A book three inches thick.

The Ablative case.

ADjectives signifying fulnesse, emptinesse, plen­ty, or wanting, require an ablative case, and sometime a genitive: as, b Copiis a abundans. Crura b thymo a plena. a Vacuus b irâ, bb irae, ab ira. Nulia epi­stola a inanis b re aliqua. a Ditissimus b agri. b Stultorum a plena sunt omnia. Quis, nisi b mentis a inops, oblatum respuat aurum? a Integer b vitae, b scelerisque a purus, non eget Mauri jaculis nec arcu. a Expers b omnium. Corpus a inane b animae.

These adjectives, Dignus, indignus, praeditus, captus, contentus, with such others, will have an ablative case: as, a Dignus b honore. a Captus b oculis. b Virtu­ae a praeditus. b Paucis a contentus.

Where note that Dignus, indignus, and contentus, may in stead of the ablative case have an infinitive mood of a verbe: as, a Dignus b laudari, Worthy to be praised. a Contentus in pace b vivere, content to live in peace.

Construction of the Pronoune.

THese genitive cases of the primitives, Mei, tui, sui nostri, and vestri, be used when suffering or passi­on is signified: as, a Pars b tui. a Amor b mei. But when possession is signified, Meus, tuus, suus, noster, and vester be used: as, a Ars b tua. a Imago b tua.

These genitive cases, Nostrûm, vestrûm, be used after distributives, partitives, comparatives, and superlatives: as, a Nemo b vestrûm. a Aliquis b no­strûm. a Major b vestrûm. a Maximus natu b nostrûm.

Construction of the Verbe: and first with the Nominative case.

SUm, forem, sio, existo, and certaine verbes pas­sives, as, Dicor, vocor, salutor, appellor, habeor, [...]istimor, vidcor, with other like, will have such case [Page] after them, as they have before them: as, a Fama aa est b malum, Fame is an evill thing. a Malus culturâ aa fit b bonus, An evill person by due ordering or go­vernance is made good. a Croesus aa vocatur b dives, Cresus is called rich. a Horatius aa salutatur b Poeta, Horace is saluted by the name of Poet. Malo a te b divitem aa esse, quàm haberi, I had rather thou wert rich indeed, than so accounted.

Also verbes that betoken bodily moving, going, resting, or doing, which be properly called verbs of gesture; as, Eo, incedo, curro, sedeo, appareo, bibo, cubo, studeo, dormio, somnio, and such other like, as they have before them a nominative case of the do­et or sufferer, so may they have after them a nomi­native case of a noune, or participle, declaring the maner of circumstance of the doing or suffering: as, a Incedo b claudus, I goe lame. a Petrus aa dormit b se­curus, Peter sleepeth boyd of care. a Tu aa cubas b su­pinus, Thou lyest in bed with thy face upward. a Somnias b vigilans, Thou dreamest waking. a Stu­deto b stans, Study thou standing. And likewise in the accusative case: as, Non decet a quenquam aa mei­ere b currentem, aut mandentem, It doth not become any man to pisse running, or eating.

And generally, when the word that goeth before the verb, and the word that commeth after the verb belong both to one thing, that is to say, have respect either to other, or depend either of other, they shall be put both in one case, whether the verbe be tran­sitive or intransitive, of what kind soever the verbe be: as, a Loquor b frequens, I speak often. a Taceo b multus, I hold my peace much. a Scribo epistolas b rarissimus, I write letters very seldome. Nè a assu­escas aa bibere vinum b jejunus, Accustome not thy selfe to drinke wine next thy heart, or, not having eaten somewhat before.

The Genitive case.

THis verbe sum, when it betoke [...]eth or importeth possession, [...]ing, or otherwise pertaining to a thing, as a t [...]ke [...], property, duty, or guise, it cau­s [...]th the noune, pronoune, or participle following to be put in the genitive case: as, Haec vestis a est b patris, This garment is my fathers. b Insipientis a est dicere, non putâram: It is the property of a fo [...]l [...] to say, I had not thought. Extremae a est b de­mentiae discere dediscenda, It is a p [...]int of the grea­test folly in the world, to learne things that mu [...] afterward be learned otherwise. b Orantis a est nihil [...]isi coelestia cogitare, It is the duty of a man that is saying his prayers, to have mind on nothing but heavenly things. Except that these pronounes, Meus, tuus, fuus, noster, and vester, shall in such man­ner of speaking be used in the nominative case: as, Hic codex a est b meus, This booke is min [...]. Haec do­mus a est b vestra, This house is yours. Non a est mentiri b meum, It is not my guis [...] (or property) to lye. b Nostrum a est injuriam non inferre, It is our parts not to doe wrong. b Tuum a est omnia juxta pati, It is thy part (or duty) to [...] all things in like.

Verbs that betoken to e [...]eem or regard, require a genitive case betokening the value: as, b Parvi a du­citur probitas, Honesty is reckoned little worth. b Maximi a penditur nobilitas, Noblenesse of birth is very much regarded.

Verbs of accusing, condemning, warning, purge­ing, quitting, or ass [...]yling, will have a genitive case of the crime, or of the cause, or of the thing that one is accused, condemned, or warned of: or else an abl [...]tive case most commonly without a Prepo­s [...]tion: as, Hic b furti se a alligat, vel b furto. a Admo­nuitme [Page] b errati, vel b errato. b De pecunūs-repetundis a damnatus est.

Satago, miscreor, misetesco, require a geniti [...] case: as, b Rerum suarum a satagit. a Miserere b mei Deus.

Reminiscor, obliviscor, recordor, and memini, will have a genitive or an accusative case: as, a Remini­scor b historiae. a Obliviscor b carminis. a Recordor b pue­ritiam. a Obliviscor b lectionem. a Memini b tui, vel bb te, I remember thee. a Memini b de te, I speake of thee. a [...]gco, or a indigeo b tui, vel bb te, I have need of thee. a Potior b urbis, I conquer the city. a Potior b voto I obtaine my desire.

The Dative case.

ALl m [...]nner of verbs put acqui [...]i [...]vely, that is to say, with these tokens to or for after them, will have a dative case: as, Non b omnibus a dormio, I steep [...]t to all men. b Huic a habeo, non b tibi, I have it for this man, and not for thee.

To this rule do also belong verb [...] betokening to pro [...] or dispro [...]t: as, Commodo, incommodo, noc [...]o.

To Compare: as, Comparo, compono, confero.
Give or restore: as, Dono, reddo, refero.
Promise or to pay: as, Promitto, pollicior, solvo.
Command or shew: as, Impero, indico, monstro.
Trust: as, Fido, confido, fidem habeo.
Obey or to be aganis [...]: as, Obedio, adulor, re­pugno.
Threates or to be angry with: as, Minor, in­dignor, irascor.

Also sum, with his compounds, except possum: Also verbs compound with satis, benè, and malè: as, Satisfacio, benefacio, malefacio: Finally, cert [...]ine verbes compound with thes [...] prepositio [...]s, Prae, ad, con, sub, ante, post, ob, in, and inter will have­edative case: as, Praeluceo, adjaceo, condono, sub­oleo, [Page] antesto, posthabeo, objicio, insulto, intersero.

This verb Sum, es, fui, may often times be set for habeo, and then the word that seemeth in the En­glish to be the nominative case, shall be put in the da­tive, and the word that seemeth to be the accusative case, shall be the nominative: as, a Est b mihi a mater, I have a mother. Non a est b mihi a argentum, I have no money. But if Sum be the infinitive mood, this nominative shall be turned into the accusative: as, S̄cio b tibi non a esse a argentum, I know thou hast no money.

Also when Sum hath after him a nominative case and adative, the word that is the nominative case, may be also the dative: so that Sum may in such man­ner of speaking be consitued with a double dative case: as, a Sum b tibi bb praesidio, I am to thee a safe­gard. Haec res a est b mihi bb voluptati, This thing is to me a pleasure.

And not onely Sum, but also many other verbs may in such manner of speaking have a double da­tive case; one of the person, and another of the thing: as, a Do b tibi vestem bb pignori. a Verto hoc b tibi bb vi­tio. Hoc tu b tibi bb laudi a ducis.

The Accusative case.

VErbs transitives are all such as have after them an accusative case of the doer or sufferer, whether they be active, commune, or deponent: as, Usus b promptos a facit. Foeminae a Iudificantur b viros, a Largitur b pecuniam.

Also verbs neuters may have an accusative case of their own signification: as, Endymionis b somnum a dormis. a Gaudeo gaudium. b a Vivo b vitam.

Verbs of asking, teaching, & arraying, will have two accusative cases; one of the sufferer, and ano­ther b of the thing: as, a Rogo b te bb pecuniam. a Doceo b te bb literas. b Quod bb te jamdudum a hortor [...] tue. bb gladium.

The Ablative case.

ALl verbs require an ablative case of the instru­ment, put with this signe with before it, or of the cause, or of the manner of doing: as, a Ferit eum b gla­dio. a Taceo b metu. Summâ b eloquentiâ causam a egit.

The word of price is put after verbs in the ablà­tive case: as, a Vendidi b auro. a Emp [...]us sum b argen­to. Except these genitives when they be put alone without substantives: Tanti, quanti, pluris, minoris, tantivis, tantidem, quantivis, quantilibet, quanticunque: as, b Quanti a mercatus es hunc equum? Certé b pluris quàm a vellem. Saving that after verbs of pric [...] we shall alwayes use these adverbs, Cariùs, vi­liùs, meliùs, and pejùs, in stead of their cau­sals.

Verbs of plenty or scarcenesse, f [...]lling, emptying, loading or unloading, will have an ablative case: as, a A [...]fluis b opibus. a Cares b virtute. a Expleo te b fabulis. a Spoliavit me b bonis omnibus. a Oneras sto­machum b cibo. a Levabo te hoc b onere. Likewise, Utor, fungor, fruor, p [...]tior, laetor, gaudeo, dignor, mu­to, munero, communico, afficio, prosequor, impertio, impertior.

Verbs that betoken receiving, or distance, or ta­king away, will have an ablative case, with à, ab, e, ex, or de: as, a Accepit literas b à Petro. a Audivi b ex nuncio. Longé a distat b à nobis. a Eripui te b é malis. And this Ablative after verbs of taking away may be turned into the dative: as, a Subtraxit b mihi cin­gulum. a Eripnit b illi vitam.

Verbs of comparing or exceeding, may have an ablative case of the word that signifieth the mea­sure of exceeding: as, a Praefero hunc multis b gra­dibus, I preferre this man by many degrees. b Paulo intervallo illum a superat, He is beyond the other [...] a little space.

[Page] A noune, or a pronoune substantive, joyned with [...] participle, expressed or understood, and having none other word whereof it may be governed, it shall be put in the ablative case absolute: as, a Rege b veniente, hostes fugerunt, The King comming, the enemies fled. a Me b duce, vin [...]es, I being captaine, thou shalt overcome.

And it may be resolved by any of these words, Dum, cùm, quando, si, quanquam, postquam: as, a Rege b veniente; id est, Dum veniret rex. a Me b duce; id est, Si ego dux fuero.

Constructions of Passives.

A Verbe passive will have after him an ablative case with a preposition, or sometime a dat [...]e of the doer: [...]s, Virgilius a legitur b à me. b Tibi fama a petatur. And the same ablative or dative shall bee the nominative case to the be [...] be, if it be made by the active: as, a Ego b logo Virgilium. b Petas a tu [...]amam.

Gerunds.

GErunds & supines will have such cases as the verbes that they come of: as, Otium. a scri­bendi b literas. Ad a consulendum b tibi. a Auditum b Poetas.

Wh [...]n the English of the infinitive mood com­meth after any of these nounes substantives, Studium, causa, tempus, gratia, otium, occasio, libido, spes, opportunitas, voluntas, modus, ratio, [...]estus sati [...]tas, potestas, licentia, consuetudo, consilium' vis, norma, amor, cupido, locus, and others like, i [...] • the v [...]rbe should be of the active voyce, it shall bee made by the gerund in di: and the sam [...] gerund in di, is used also after certaine adjectives; as, a Cu­pidus b visendi. a Certus b cundi. a Peri [...]us b jaculandi. a Gnarus b bellandi.

[Page] VVHen ye have an english of the participle of the present tense, with this signe of or with, comming after a noune adjective, it shall in latine making be put in the ge [...]und in do: as, a Defessus sum b ambulando, I am wear [...] of walking.

Also the english of the participle of the present tense cōming without a substantive, with this signe [...]n or by before him, shall in latinemaking be put in the gerund in do: as, Caesar, b dando, b sublevando, q ignoscendo, gloriam a adeptus est, b In apparando totum hunc a consumunt diem. And the seme ge­rund in do is used either without a preposition, or with one of these prepositions, A, ab, de, è, ex, cum, in, pro: as, Deterrent a à b bibendo, a A b b amando. Cogitat a de b edendo. Ratio bene scribendi a cum coloquendo conjuncta est.

THe english of the infinitive mood, comming af­ter a reason, and shewing the cause of a reason▪ may bee put in the gerund in dum: as, Dies mihr ut satis sit a ad b agendum, vereor: I feare that a whole day will not be enough for me to doe my bu­sinesse.

The gerund in dum is used after one of these prepositions, Ad, ob, propter, inter, ante: as, a Ad b capiendum hostes, a Ob (vel a propter) b redimen­dum captivos, a Inter b coenandum, b Ante b dam­nandum.

And when ye have this english must or ought in a reason where it seemeth to bee made by this verb oportet, it may be put in the gerund in dum, with this verb est set impersonally: and then the word that seemeth in the English to be the nominative case, shall be put in the dative: as, a Abeundum est mihi, I must goe hence.

Supines.

THe first Supine hath his Active signification, and is put after Verbs and Participles, that betoken moving to a place: as, a Ec b cubitum. b Spe­ctatum a admissi, risum teneatis amici?

The later Supine hath his Passive significa­tion, and is put after Nounes Adicctives, as, Di­gnus, indignus, turpis, foedus, proclivis, facilis, odio­sus, mirabilis, optimus, and such like. And the same Supine may also bée turned into the Infinitive mood passive: as it may be indifferently said in la­tine, a facile b factu, or a Facile b fieri, Easie to bée done. a Turpe b dictu, or a Turpe b dici, Vnhonest to be spoken.

The Time.

NOunes that betoken part of time be common­ly put in the ablative case as, b Nocte a vigi­las. b Luce a dormis. But Nounes that betoken continuall term of time, without ceasing or inter­mission, be commonly used in the accusative case: as, b Sexaginta annos a natus. b Hyemem totam stertis.

Space of place.

NOunes that betoken space betweene place and place, be commonly put in the accusative case: as, b Pedem hinc nè a discesseris, Go not thou a foot from this place.

A place.

NOunes Appellatives, or names of great pla­ces, be put with a preposition, if they follow a verbe that signifieth In a place, To a place, From a place, or By a place: as a Vivo b in An­glia. a veni per Galliam bb in Italiam. a Proficiscor b ex urbe.

In a place or at a place, if the place be a proper [Page] name of the first or second declension, and the sin­gular number, it shall be put in the genitive case: as, a Vixit b Londini. a Studuit b Oxoniae.

And these nounes, Humi, domi, militiae, belli, be likewise used: as, a Procumbit b humibos. b Militiae a enutritus est. • Domi bb bellique otiosi a vivitis.

But if the place be of the third declension, or the plurall number, it shall be put in the dative, or in the ablative case: as, a Militavit b Carthagini, or bb Carthagine. b Athenis a natus est. Likewise we say, b Ruri, or bb Rure educatus est.

To a place, if the place be a proper name, it shall be put in the accusative case without a preposition: as, a Eo b Romam. Likewise, a Confero me b do­mum. a Recipio me b rus.

From a place or By a place, if the place be a pro­per name, it shall be put in the ablative case with­out a preposition: as, a Discessit Londino. a Profe­ctus est b Londino (vel per Londinum) Cantabrigi­am. Domus and Rus be likewise used: as, a Abil [...] b domo. b Rure a reversus est.

Impersonals.

A Verb impersonal hath no nominative case be­fore him; and this word it, or there is common­ly his signe: as, Decet, It becommeth. a Oportet b aliquem esse, There must be some body. But if he hath neither of these words before him, then the word that séemeth to be the nominative case, shall be such case as the verb impersonall will have after him: as, b Me a oportet, I must. b Tibi a licet, Thou maiest.

Interest, refert, & est for interest, require a geni­tive case of all casuall words, except Meâ, tuâ, suâ, nostrâ, vestrâ, and cujâ, the ablative cases of the [Page] pronounes possessives: as, a Interest b omnium rect ag [...]re. b Tuâ a refert teipsum nôsse.

Certain impersonals require a dative cafe: as, Libet, licet, patet, liquet, constat, placet, expedit, prodest, sufficit, vacat, accidit, convenit, contingit, & [...]therlike. Some will have an accusative case one­ly: as, Delectat, decet, juvat, oportet. Some beside the accusative case will have also a genicitive: as • Nostri b nosmet a poenitet. b Me bb vitatis a tae­det. a Pudet b me bb negligētiae, a Miseret b me bb tui. Me bb illorum a miserescit.

Verbs impersonals of the passive voice, being formed of neuters, do govern such case as the verbs, neuters which they come of: as, a Parcatur sum­ptui, Let cost be spared. Because we say, a Parca­mus b pecuniae, Let us spare cost.

A verb impersonall of the passive voice, hath like case as other verbs passives have: as, a Benefit mul­tis, b à principe. Yet many times the case is not ex­pressed, but understood: as, Maximâ vi • certatur; subaudi b ab illis.

When a déedis signified to be done of many, the verb being a verb neuter, we may well change the verb neuter into the impersonall in tur: as, In ignem posita est, a fletur.

A Participle.

PArticipl [...]s govern such cases as the verbs that they come of: as, a Fruiturus b amicis, a Consu­lens b tibi. a Diligendus b ab omnibus:

Here note that participles may foure manner of wayes be changed into nounes. The first is when the voice of a participle is const [...]ed with another case than the verb that it cometh of: as, a Appetens b [...], Gréedy of wine.

[Page] The second when it is compounded with a pre­position, which the verb that it cometh of cannot be compounded withall: as, Indoctus, innocens.

The third when it formeth all the degrées of com­parisō: as, Amans, amantior, amantissimus: Doctus, doctior, doctissimus.

The fourth, when it hath no respect, nor expresse difference of time: as, Homo laudatus, A man lau­dable, Puer amandus, id est, amari dignus, A child worthy to be loved. And all these are properly cal­led nouns participials.

Participles when they be changed into nounes require a genitive case: as, a Fugitans b litium. a In­doctus b pilae. a Cupientissimus b tui. b Lactis a abun­dans.

These participiall voices, Perosus, exosus, pertae­sus, have alwayes the active signification, when they govern an accusative case: as, a Exosus b saevitiā, Hating crueltie. b Vitam a pertaesus, Weary of life.

The Adverb.

ADverbs of qualitie, time and place, doe re­quire a genitive case: as, a Multùm b lucri. a Tunc b temporis. a Ubique b gentium.

Certain adverbs will have a dative case, like as the nounes that they come of: as, Venit a obviàm b illi. Canit a similiter b huic.

These datives be used adverbially. Tempori, luci, vesperi: as, Tempori surgendum. vesperi cubādum. Luci laborandum.

Certain adverbs will have an accusative case of the preposition that they come of: as, a Propiùs b ur­bem. a Proximè b castra.

Where note that prepositions when they be set without a case, or els do form the degrées of compa­rison, be cha [...]ged into adverbs.

The Conjunction.

COniunctions Copulatives and Disiunctives and thes [...] foure, Quam, nisi, praeterquam, an, couple like cases: as, a Xenophon & b Plato fuere aequales. And somtimes they be put between divers cases: as, a Studui b [...] bb Athenis: Est a liber b meus & bb fratris. a Emi fundum centum b nummis & bb pluris.

Coniunctions Copulatives and Disiunctives, most commonly ioyne like moods and tenses toge­ther: as, a Petrus & Ioannes b precabantur & bb do­cebant. And sometimes diversetenses: as, Et b ha­betur & bb referetur tibi à me gratia:

The Preposition.

SOmetime this preposition In is not expressed, but understood, and the casuall word neverthe­lesse put in the ablative case: as, Habeo te b loco pa­rentis. id est, in b loco.

A verb compound sometime requireth the case of the preposition that he is compounded withall: as, a Exeo b domo. a Praetereo b te insalutatum. a Adeo b templum.

The Interjection.

CErtaine interiections require a nominative case: as, a O festus b dies hominis. Certain a dative: as, a Hei b mihi. Certaine an accusative: as, a Heu b st [...]rpem invisam. Certain a vocative: as, a Proh sancte b Iupiter. And the same Proh will have an accusative case: as, a Proh Deûm atque hominum b fidem.

FINIS.

¶ GUILIELMI LILLI ad suo [...] Discipu [...]os monita Paedagogica, seu Carmen de Moribus.

QVi mihi discipulus Puer es, [...]upis at (que) doceri,
Huc ades, haec animo concipe dicta tuo.
Mane citus lectum fuge, mollem discute somnum▪
Templa petas supplex, & venerare Deum:
Attamen in primis facies sit lota manusque;
Sint nitidae vestes, comptaque caesaries:
Desidiam fugiens, cum te schola nostra vocârit▪
Adsis; nulla pigrae sit tibi causa morae.
Me Praeceptorem cum videris, ore saluta,
Et condiscipulos ordine quosque tuos.
Tu quo que fac sedeas, ubi te sedisse jubemus,
Inquc loco, nisi sis jussus abire, mane.
Ac magis ut quisque est doctrinae munere clarus,
Sic magis is clarâ sede locandus erit.
Scalpellum, calami, [...]tramentum, charta, libelli,
Sint semper studijs arma paratatuis.
Si quid dictabo, scribes, at singula rectè;
Nec macula, aut scriptismenda sit ulla tuis,
Sed tua nec laceris dictata aut carmina chartis
Mandes, quae libris inseruisse decet.
Saepe recognoscas tibi lecta, animó que revolvas;
Si dubites, nunc hos consule, nunc alios.
Qui dubitat, qui saepe rogat, mea dicta tenebit;
Is qui nil dubitat, nil capit inde boni,
Disce puer quaeso, noli dediscere quic quam,
Nè mens te insimulet conscia desidiae.
Sisque animo attentus: quid enim docuisse juvab [...],
Si mea non firmo pectore verba premas▪
Nil tam difficile est, quod non solertia vincat:
Inviglla, & parta est gloria militiae.
Nam veluti flores tellus nec semina profert,
Ni sit continuo victa labore manûs:
Sic puer, ingenium si non exercitet, ipsum
Tempus & amittit, spem simul inge [...].
Est etiam semper lex in sermone tenend [...],
Nè nos offendat improba garrulitas:
Incumbens studio, submissa voce loquêris;
Nobis dum reddis, voce canorus eris:
Et quaecun que mihi reddis, discantur ad unguem▪
Singula & abjecto verbula redde libro.
Necverbum quisquam dicturo suggerat ullum;
Quod pu [...]ro exitium non mediocre p [...]it.
[Page] Si quic quam rogito sic respondere studebis,
Vt laudem dictis & mereare decus.
Non linguâ celeri nimis, aut laudabere tardâ;
Est virtus medium, quod tenuisse juvat.
Et quoties loqueris, memor esto loquare Latinè,
Et velutiscopulos barbara verba fuge.
Praetereasocios, quoties te cunquerogabunt,
Instrue; & ignaros ad mea vota trahe.
Qui docetindoctos, licet indoctissimus esset,
Ipse brevi reliquis doctior esse queat.
Sed tu nec stolidos imitabere Grammaticastros,
Ingens Romanidedecus eloquij:
Quorum tam fatu [...]s nemo, aut tam barbarus ore est
Quem non authorem barbara turba probet.
Grammaticas recte si vis cogn [...]scere leges,
Discere si cupias cultiù, ore loqui;
Addiscas veterum clarissima scripta virorum,
Et quos authores turba Latina docet,
Nunc, te Virgilius, nunc ipse Terentius optat,
Nunc simul amplectite Ciceronis opus;
Quos qui non didicit, nil praeter somnia vidit,
Certat & in tenebris vivere Cimmerijs.
Sunt quos delectat (studio virtutis honestae
Posthabito) nugis tempora conterere:
Sunt quibus est cordi, manibus, pedibusve sodal [...]s▪
Aut alio quovis sollicitare modo:
Est alius, qui se dum clarum sanguine jactat,
Insulso reliquis improbrat ore genus.
Te tam prava sequi nolim vestigia morum;
Ne tandem fact is praemia digna feras.
Nil dabis aut vendes, nil permutabis emesve,
Ex damno alterius commoda nulla feras,
I nsuper & nummos, irritamenta malorum,
Mitte alijs; puerum nil nisi pura decent.
Clamor, rixa, joci, mendacia, furta, cachinni,
Sint procul á vobis; Martis & arma procul.
Nilpenitus dices quod turpe, [...]ut non sit honestum▪
Est vitae, ac pariter janualingua necis.
Ingenscredenefas cuiquam [...]ledict [...] referre,
Iurare aut magni numina sacra Dei▪
Denique servabis res omnes, at que libellos,
Et tecum quoties isque redisque fer [...]s
[...]ffuge velea [...]as, faciunt quaecunque nocent [...]m,
In quibus & nobis displicuisse potes.
FINIS
BREVISSIMA Inſtituti …

BREVISSIMA Institutio, Seu, Ratio Grammatices cognoscendae, ad omni­um puerorum utilita­tem praescripta: Quam solam Regia Maje­stas in omnibus Scholis do­cendam pracipia.

LONDINI, Excudit Rogerus Nortonus Regius in Latinis, Graecis & Hebraicis Typogra­phus. 1637

Studium Grammatices omni­bus esse necessarium.
GRammatices labor est parvus, sed fructus in illa est
Non parvus: Parva hec disci [...]o parve puer.
Nem [...]st tam doctus, qui non cogno veritista:
Cur [...] ista labore sequi?

DE GRAMMATIGA & ejus partibus.

GRAMMATICA est rectè scribē ­di atque loquendi Ars.

GRAMMATICAE quatuorsunt partes:

Orthographia, Syntaxis, Etymologia, Prosodia.

DE ORTHOGRAPHIA.

ORTHOGRAPHIA est rectè scribēdiratio; qua docemur, quibus quae (que) dictiosit formāda literis: ut, Lectio, non Lexio: ab [...], rectus, & [...], scriptu [...]a.

De literis.

EXviginti duabus literis quin (que) sunt vocales: a, e, i, o, u: nam y Grae ca est. Ex quibus variè disposi­tis coale­scunt di­phthongi quinque; ae ut Musae. Reliquae literae con­sonantes appellā ­tur: quarū novem sunt mutae: b, c, d, f, g k, p, q, l.
au Audio.
oe Coelum
ei Hei.
eu Euge.

Septe m autem semivocales; l, m, n, r, s, x, z. Mutae. Semiv [...]

[Page] Ex quibus quatuor vocātur etiā liquidae; l, m, n, r. Liquid [...]. S

S verò suae cujusdam potestatis litera est; quae in­terdum etiam liquescit. X & Z duplices sunt conso­nantes, atque etiam I inter duas vocales. X & Z. I & V con­sonantes ali­quando.

Adduntur etiam consonantibus I & V, quando sibi vel aliis vocalibus in eadem syllaba praeponun­tur; ut, Iuno, Iovis, voluntas, vultus.

K, y, & z, latinis dictionibus nunquā admiscentur.

H, propriè quidem litera non est, sed aspirationis K, Y, & Z. H aspiratio. nota; Apud Poetas autem interdum consonantis vim obtinet.

Praeponitur autem vocalibus omnibus; ut, Hamus, hebenus, hiatus, homo, humus, hymnus; consonan­tibus verò nullis; rectè ita que enuntiamus

Hiulcus, trissyl­laba: Hieronymus, pentasyl­laba.
Hiacchus,   Hieremias,  

At in latinis dictionibus interdum h postponitur h: ut Charus, charitas, pulcher, pulchritudo.

Bifariam pinguntur literae; maiusculis scilicet characteribus, & minusculis. Majusculis inchoan­tur sententiae: ut, Deum time. Regem honora: & pro­pria nomina: ut, Henricus, Anglia.

Diligēter observa [...]i oportebit, quae dictiones di­phthongis scribātur; nā hae quidē vel scribi omnino vel signari debēt: ut, Musae praesunt, vel Musę pręsunt.

Litterae majusculae, cū solae ac paucae scribuntur, Litterae ma­jusculae. aliquando significāt praenomen, aliquādo numerū:

ut A. Aulus. P. C. Patres conscripti.
C. Caius. Q. Quintus, Quaestor, Qui­rites.
D. Decius. R. P. Respublica.
G. Gaius. Sp. Spurius.
L. Lucius. Sex. Sextus.
M. Marcus. S. P. Q. R. Senat. populus (que) Romanus.
P. Publius. T. Titus.
P. R. Populus T. C. Tua clementia. Et eius generis infi [...]ita.
Romanus.  

[Page] In numeris verò significant,

I 1 Vnum,
V 5 Quinque,
IX 9 Novem,
X 10 Decem,
XL 40 Quadraginta,
L 50 Quinquaginta,
XC 90 Nonaginta,
C 100 Contum,
D 500 Quingenta,
M 1000 Mille.

De syllabarum distinctionibus.

REctè scripturo discendum est in primis, sylla­bas inter scribendum aptâ distinguere atque connectere. In simplicibus vocibus bd, vocali se­quenti adhaerent: ut, A-bdomen, A-bdera.

Quam quidem rationem sequuntur & ista;

ct ut Do-ctus; gm ut A-gnien,
San-ctus; gn I-gnis;
ps ut Scri-psi; st ut Ve-ster,
Sum-psi; Magi-ster;
sc ut Pi-scis; xi ut An-xius,
    Di-sco; Di-xi: & similia.
tn ut Ae-tna;  

Inter m & n non interseritur p. Malè igitur pin­geretur Sōpnus, pro somnus; Colūpna, pro colūna.

Post x non scribitur s: ut, Excribo, exolvo; non exscribo, exsolvo. In compositis cum praepositione, auribus & euphoniae serviendum est:

ut Occurro, potiùs quàm Obcurro
Officio, Obficio.
Aufero, Abfero.
Et contrà' Abstineo, non autem Austineo
Obtineo, Ottineo.
Obrepo, Orrepo.

[Page] Atque hujus rei gratiâ, etiam consonantes in cō ­positione aliquando interseruntur: ut; Redamo, re­deo, ambigo, ambio.

DE ORTHOEPIA.

ORthographiae affinis est Orthoepia, hoc est, emendatè rectéque loquēdi O [...]ho [...]pia. ratio: ab [...] rectus, & [...] verbū. Hîc in primis curandū est, ut prae­ceptorestenera ac balbutientia pue­rorum ora sic effingant & figurēt, nè vel cōtinuâ linguae volubilitate ità sermonē praeci­pitent, ut nusquam, nisi ubi spiritus deficit, orationē claudāt: vel cōtrà, ad singulas qu [...]sque voces longâ interspiratione consilescant, ructu, risu, singultu, screatu, vel tussi, sermonis tenorē ineptè dirimētes.

Caeterùm ante omnia deterrēdi sunt puerî ab iis vitiis, quae nostro vulgo penè propria esse videntur: cujusmodi sunt Iotacismus, Lambdacismus, Ischno­tes, Traulismus, Plateasmus, & similla.

Iotacismusdicitur, quando, (I) litera plenioresono Iotacismus. & supra justum decorum extenditur, quo vitio ex nostratibus maximè labo [...]āt Angli septētrionales.

Lambdacismus est, ubi quis (L) nimis operosè Lambdacis­mus. sonat: ut, Ellucet, pro elucet, Sallvus, pro salvus.

Nostrati vulgo diversum vitium impingitur, nēpe quòd hanc literam pinguius justo pronuntiant, dum

pro Multus, auditur Moultus.
Mollis, Moolis,
Falsus, Faulsus.

Ischnotes est quaedam loquendi exilitas, quoties syl [...]bas aliquas exiliùs & graciliùs enuntiamus Ischnotes. quàm par est: ut cum

pro Nunc, proferimus Nync.
Tunc, Tync.
Aliqui [...] Eliquis.
Alius, Elius.

[Page] Traulismus est haesitantia quaedam aut titubantia oris, quando eadem syllaba saepius repetitur: ut, Traulis [...]mus. Cacacanit, pro canit: Tututullius, pro Tullius.

Huic vitio ut foedissimo, ità periculosissimo, sic succurrendum putat Fabius: si exigatur à pueria ut nomina versus affectatae difficultatis, ac plu­rimis & asperrimis inter se coeūtibus syllabis cōca­tenatis, ac velut cōfragosis, quā citissimè volvāt: ut.

Arx, tridens, rostris, sphinx, praester, torrida, seps, strix,
—postquam discordia tetra
Belli serratos postes portasquerefregit.

Plateasmus est, quando crassius & voce plusquam virili loqui nitimur: ut cum Plateasmus.

pro Montes, efferimus Mountes.
Fontes, Fountes.
Pontes, Pountes.
Vtetiam pro Ergo, efferimus Argo.
Sperma Sparma.
Perago, Parago.

Sunt alibi apud nostrates, qui pro V consonan­te F. pro V. sonant F. & è contra, V, pro F.

Vt Folo, pro Volo.
Fis, Vis.
Folui Volui.
Felle Velle.
Et rursum Vero, pro Fero,
Vers, Fers.
Verre Ferre.
V pro F.

S verò mediam inter duas vocales corruptè so­nant nonnulli, [...]

pro Laesus, pronuntiantes Laezus.
Visus, Vizus.
Risus, Rizus.

H, in initio dictionis leniùs, in medio asperiùs enuntiari volu [...] Malè ergò [...]

pro Homo, Efferimus Omo.
Hamus, Amus.
Humus, Vmus.
Christus, Cristus.
Chrisma, Crisma.
Chremes, Cremes.
Thus, Tus.
Diphthongus, Diptongus.
Sphaera, Spaera.

Foedè quoque erratur à nostrisubi t & d tanquā aspiratas pronuntiant.

ut Amath, pro Amat.
Caputh Caput.
Aputh, Apud.

At innumera penè sunt hujus generis vitia, quae bonarum literarum candidatis, & praeceptorum di­ligentiae emendanda relinquimus.

De sententiarum punctis.

NEque exigua Orthographiae pars in scriptura rectè distinguenda consistere videtur: Proinde de clausularum distinctionibus paucula anno­tâsse non fuerit supervacaneum.

Puncta ergò sive notae, quibus in scribendo utun­tur Puncta quae. eruditi, Latinis dicuntur, Subdistinctio, Media distinctio, Plena ac perfecta distinctio: Graecis, Cō ­ma, Colon, Periodus.

Subdistinctio seu Cōma, est silentii nota, seu po­tiùs Comma. respirādi locus: utpote quâ pronūtiationis ter­minus, sensu manente, ità suspēditur, ut quod sequi­tur, continuò succedere debeat. Notatur autē pun­cto deorsum caudato, ad huncmodum(,)

Ovid.
Vtendum est aetate: cito pede praeterit aetas:
Nec bona tam sequitur, quàm bona primafuit▪

Hâc item notâ distinguuntur orationum singulae partes: ut.

[Page 7]

Iuven.
Grammaticus, rhetor, geometres, pictor, aliptes,
Graeculus esuriens in coelum, jusseris, ibit.

Media distinctio, seu Colon, est ubi tantum fere desententia Colon. restat, quantum jam dictum est: & est perfe­cta Periodi pars, notatúr (que) duobus punctis, sic (:) ut, Quemadmodum horologii umbram progressam sentimus, [...]. progredientem non ceriumus: & fruticem aut herbam cre­visse apparet, crescereaut [...]m nulli videtur: it [...] & ingenio­rum profectus, quoniam minutis constat auctibus, ex inter­vallo sentitur.

Plena distinctio, quae & Periodus dicitur, ponitur Periodus. post perfectam sententiam; quae & puncto plano nota­tur, hoc modo (.) ut,

Dic mihi Musavirum, captae post tempora Trojae,
Qui mores hominum multorum vidit, & urbes.

Huc annumerari solent Parenthesis & Interrogatio.

Parenthesis est sententia duabus semilunulis inclusa; quâ remotâ, sermo tamen manet integer: ut, Parenthesis.

—Princeps (quia bella minantur
Hostes) militibus urbos praemunit, & armis.

Inte [...]rogatio signatur duobus punctis, ac superiore sursum caudato, sic (?) ut, Interrogatio

Et quae tanta suit Romam tibi causa videndi?

DE ETYMOLOGIA.

ETymologia versatur in primis circa investigan­das dictionum origines: ut, num Coelebs di­eatur, quasi coelestem vitam agens, num Lepus, quasi levipes.

Caeterùm Etymologia (quatenus nos hoc loco de ca disserimus) est ratio cognoscendi casuum discri­mina: ut, fortis, fortiter; lego, legit: omnésque oratio­nis partes complectitur. Cicero Notationem, seu Veri­loquium vocat. Componitur autem ab [...] verus, & [...] sermo.

DE OCTO PARTIBUS ORATIONIS.

PArtes oratio­nis sunt octo. Nomen, declinabiles; Adverbium, indeclinabil.
Pronomen, Conjunctio,
Verbum, Praepositio,
Participium, Interjectio.

NOMEN.

NOmen est pars orationis, quae rem signifi­cat sine ulla temporis aut personae differen­tia.

Nomen dupliciter dicitur: Substanti­vum et Adjectivum.

Substantivum est, quod nihil addi postulat ad suam significationem exprimendam.

Est autem substan­tivum duplex Appellativum, et
Proprium.

Appellativum est, quod rem multis communem sig­nificat: ut, Honm, lapis, justitia, bonitas.

Proprium est, quod rem uni individuo propriam sig­nificat: ut, Jesus, Maria, Londinum, Thomesis.

Proprii nominis tria sunt genera.

Praenomen, quod vel differentiae causâ, vel veteriritu praeponitur: ut, Lucius, Publius, Aulus, Marcus.

Nomen, quod fuum est cuique: ut, Petrus, Paulus, Cato, Tullius.

Cognomen, quod vel à cognatione impositum est; ut, Gracchus, Fabius, Scipi [...], Cicero: vel ab eventu alique; ut, Africanus, Macedonicus, Germanicus.

Adjectivum est, quod Substantivo indiget, cui in ora­tione adhaereat: ut, Figer, alacris, candidus, clemens.

Adjectivum est duplex: commune et proprium.

Commune est, quod affectionem multis communem significat: ut, Bonus, malus, solers, satur.

Proprium est, quod affectionem uni individuo peculi­arem significat: ut, Gradivus Marti: Quirinus Romul [...].

DE ACCIDENTIBƲS NOMINI.

Nomini accidunt septem:

Species, Figura, Numerus, Casus, Nomini acc [...] ­dentia sept. Genus, Declinatio, Comparatio.

DE SPECIE.
Species nominum est duplex: Primitiva, & Derivativa.
Species.

Primitiva est, quae aliunde non trahitur.

Derivativa est, quae aliunde formatur. Primi [...]iva. Derivativa.

Primitivae subjiciuntur haec quae sequuntur, & hujus­modi;

Collectivum scilicet, quod singulari numero multitu­dinem Collectivum significat: ut Concio, coetus, plebs, turba, pecus, grex.

Fictitium, quod à sono fingitur: ut, Sibilus, tintinna­bulum, Fictitium. stridor, clangor.

Interrogativum: ut, Quis, uter, qualis, quantus, quot, nunquis: Quae aliquando migrant in indefinita, aliquan­do Interrogati­vum. in relativa.

Redditivum, quod interrogativo respondet: ut Talis, Redditivum. tantus, tot.

Numerale, eujus species hae numerantur:

Cardinale à quo, c [...]u à fonte, alii numeri dimanant: Numerale. Cardinale. ut, Ʋnus, duo, tres, quatuor.

Ordinale: ut Primus, secundus, tertius, quartus.

Distributivum: ut, Singuli, bini, terni, quaterni. Ordinale. Distributivū Partitivum.

Partitivum, quod significat vel multa singulatim; ut,

Quis (que), unusquis (que), uter (que), neuter: vel unum è mul­tis: ut, Alter, aliquis, caeteriae, reliquus.

Vniversale: ut, Omnis, canctus, nullus, nemo.

Particulare: ut, Aliquis, quisquam, ullus, quidam. Vniversale. Particulare.

[Page 10] Derivativa autem has species subjectas habet; nimirum Derivativa. Verbale: ut, Lectio, litura, au [...]itus, aratrum.

Verbale. Patrium. Patrium: ut, Eboracensis, Londinensis, Oxoniensis, Aeto­nensis.

Gentile: ut, Graecus, Latinus, Hebraeus, Anglus.

Patronymicum, quod vel à p [...]rre, vel ab alia quapiam Gentile. Patronymi­cum. suae familiae persona derivatur:

ut Aeacides, filius vel nepos Aeaci.
Nerine, filia vel neptis Nerei.
Latoīdes, filius Latonae.
Menelais, uxor Menelaī.

Diminutivum: ut, Regulus, popellus, majusculus, minus­culus. Diminutivū.

Possessivum: ut, Herilis, servilis, regius, paternus.

Materiale: ut, Faginus, lapideus, gemmeus, aureus. Possessivum. Materiale.

Locale: ut, Hortensis, agrestis, marinus, montanus.

Adverbiale: ut Hodiernus, hesternus, crastinus, clande­stinus. Locale. Adverbiale.

Participiale: ut, Amandus, docendus, videndus, scribendus.

Participiale. Et quae in lis exeunt à verbis deducta: ut, Fictilis, cocti­lis, flexilis, pensilis.

DE FIGƲRA.

Figura aut est simplex, ut Justus: aut composita, ut Figura no­minum. Injustus. Sunt qui huc addunt & decompositam; ut Irreparaebilis.

DE NƲMERO.

Numeris unt duo: Singularis de uno; ut Pater: Plu­ralis Numerus. de pluribus; ut Patres.

DE CASƲ.

Casus nominum sunt sex.

Nominativus, qui & rectus dicitur, est prima vox uâ rem aliquam nominamus. Nominativus

Genitivus, qui significat cujus sit res quaepiam; at (que) hic patrius, gignendi, aut interrogandi casus dici solet. Genitivus.

Dativus, sive dandi casus dicitur, quo quid cuipiar [...] attribuimus. Sub hac voce octavum etiam casum com­prehen­derunt: Dativus. Octavus casus. [Page 11] ut, It clamorcoelo, id est, in coelum.

Accusativus, qui & incus [...]tivus, vel causativus dici Accusativus. potest, qui verbum sequitur; utpote in quem actio verbi imm [...]atè transit: ut Amo patrem.

Vocativus, quem & salutatorium vocant, vocandis Vocativus. compellandisve personis accommodatur.

Ablativus, quo quippiam ab aliquo auferri significa­mus. Ablativus. Latin' casus. Hic sextus atque Latinus casus appellatur, nempe quòd Latinorum sit proprius.

DE GENERE.

Genus est sexûs discretio. Et sunt genera numero Genera sep­tem. septem: Masculinum, cujus nota est Hic: foemininum, Haec: neutrum, Hoc: commune, Hic & haec: commune trium, Hic, haec, & hoc: dubium, Hic vel haec: epicoenum seu promiscuum, quum sub una generis nota utrumque sexum complectimur: ut, Hic anser, haec aquila. Quan­quam hoc quidem genus ad praesens negotium non ità propriè spectare videtur; cùm hoc quidem loco non de natura rerumag [...]tur, sed de qualitate vocum.

Porrò, inter commune genus & dubium haec est diffe­rentia: [...] & dubit differentia. quòd ubi semel communis generis nomini adjectivum c [...]laveris, non jam integrum fuerit de eadem re loquenti, mutare genus adjectivi: ut, si dixeris, Dutus parens, aut Canisfoeta; quamdiu de eisdem ipsis individuis loquêris, non licebit mutato genere dicere, parentem iniquam, aut Canem foetum. At verò, dubii ge­neris substantivo posito, etiamsi adjectivum masculmū addideris, nihilo tamen seciús de eadem re sermonem continuanti, licuerit pro tuo arbitratu mutare genus adjectivi: ut si dixeris, Durum corticem, poteris etiam de eodemloqui, pergens dicere, eandem corticem esse & a­maram.

Ut autem genera nominum ad amussim calleas, hi se­quentes canones tibi summâ diligentiâ imbibendi sunt, quos & Guliel. Lilio Anglo acceptos referre debes.

GUILIELMI LILII
Regulaegenerales propriorum.
PRopria quae maribus tribuuntur, mascula dicas:
Mascula sunt nomina Divorum, Virotum, Fluviorum, Mensium, Ventorum.
Ʋt sunt divorum; Mars, Bacchus, Apollo: virorum;
Ʋt Cato, Virgilius: fluviorum; ut, Tybris, Orontes:
Mensium, at October: ventorum, ut Libs, Notus, Auster.
De Foemininis.
PRopria foemineum referentia nomina sexum,
Foemin [...]o generi tribuuntur: sive dearum
Foemini [...]a Dearum, Mulierum, Urbium. Regionum. Insularum. Exceptio, Etiā
Sunt; ut, Juno, Venus: mulierum; ceu, Am [...]a, Philotis:
Ʋrbium; ut, Elis, Opus: regionum; ut, Graecia, Persis:
Insulaeitem nomen, ceu, Creta, Britannia, Cyprus.
Excipienda tamen quaedam sunt urbium; ut ista
Mascula,
Hippo. Etiā
Sulmo, Agragas: quaedam neutralia, ut
Reate, Caere.
Argos,
Tibur, Praeneste: & genus Anxur quod datutrum (que).
Regulae generales Appellativorum.
APpellativa arborum erunt muliebria; ut, alnus,
Cupressus, cedrus. Mas
Rectius qui colunt [...]as pinus, viz. Pinaster.
spinus, mas oleaster:
Appel. arbo­rum foemin.
Et sunt neutra, siler, suber, thus, robur, a [...]r (que).
Epicoena.
SƲnt etiam volucrum; ceu, passer, hirundo: ferarum;
Ʋt, Tigris, Vulpes: & pisctum; ut, ostrea, cetus,
Nomina Volucrum▪ Ferarum, Piscium. Exceptio generalis.
Dicta epicoena: quibus vox ipsa genus feret aptum.
Attamen ex
viz. de [...] ­pellativis.
cunctis quae diximus antè, notandum,
Omne quod exit in um, seu Graecum sive Latinum,
Esse genus neutrum; sic invariabile nomen.
Sed nunc deresiquis, quae Appellativa vocantur,
Aut quae sunt tanquam Appellativa, ordine dicam:
[Page 13] Nam genus his semper dignoscitur ex genitivo,
Tres regul [...] generales.
Infrâ ut monstrabit specialis regula triplex.
Prima regula specialis. Regula spe­cialis prima.
NOmen non crescens genitivo, ceu, caro carnis,
Capra caprae, nubes nubis, genus est muliebre.

Quoniam Lilius noster genus nominum appellativo­rum ex genitivo dignoscendum docet, admonendi hoc loco sunt pueri, hanc primam regulam esse omnium no­minum appellativorum non crescentium in genitivo; cu­jus generis sunt omnia primae et quartae inslectionis; & secundae etiam, praeter paucula quaedam, quae infrà in tertia regula excepta reperies.

Pertinent etiam ad hanc classem plera (que) tertiae decli­nationis: cujusmodi sunt, Labes, labis; pestes, pestis; vis, genitivo vis; mater, matris; caro, carnis.

Masculina excepta ex non crescentibus.
MAscula nomina in a dicuntur multa virorum:
Ʋt scriba, assecla, scurra, & rabula, lixa, lanista.
1 Nomina vi­rorum in 4. 2 In as, es, & a, primae de­clinat. Grae­corum.
Mascula, Graecorum quot declinatio prima
Fundit in as & in es; & ab illis quot per a fiunt:
Ʋt, satrapas, satrapa;
Sic Poeta, Cometa. Bibliopola. 3 Verres, &c.
athletes, athleta. Legunt [...]
Mascida item, verres, natalis, aqualis: ab asse
Nata, ut centussis: conjunge lienis, & orbis;
Callis, caulis, sollis, collis, mensis, & ensis,
Fustis, funis, panis, penis, crinis, & ignis,
Cassis, fascis, torris, sentis, piscis, & unguis,
Et vermis, vectis, postis; secietur & axis.
Mascula in er, ceu venter: in os vel us, ut, logos, annus.
In er, os, & u [...]
Foeminina non crescentia.
FOeminei generis sunt mater, humas, domus, alvus,
Et colus, & quartae profructu fious, acus (que),
Foemin. ex­cepta, in er▪
[Page 14] Porticus, atque tribus, socrus, nurus, & manus, idus:
Huc anus addenda est, huc mystica vannus Iacchi:
His jungas os in us vertentia Graeca; papyrus,
Antidotus, costus, diphthongus, byssus, abyssus,
Chrystallus, synodus, sapphirus, eremus & Arctus,
Cum multis aliis, quę nunc perscribere longum est.
Viz. Nardus, Methodus, Dialectus, &c.
Neutra non crescentia.
NEutrum nomen in e, si gignit is, ut mare, rete:
Et quotin on vel in um siunt; ut barbiton, ovum.
Est neutrum hippomanes genus, & neutrum cacoēthes,
Et virus, pelagus: neutrum modò, mas modò, vulgus.
Dubia non crescentia.
INcerti generis sunt talpa, & dama, canalis,
Halcyonis, finis, clunis, restis, penus, amnis,
Pampinus, et corbis, linter, torquis, specus, anguis,
Pro morbo sicus fici dans, atque phaselus,
Lecythus, ac atomus, grossus, pharus, et paradisus.
Communia non crescentia.
COmpositum à verbo dans a commune duorum est:
Grajugena à gigno, agricola à colo, id advena monstrat
A venio: adde s [...]nex, auriga, et verna, sodalis,
Vates, extorris, patruelis, perque duellis,
Affinis, juvenis, testis, civis, canis, hostis.
Excipe p [...]s­pert.
Secunda regula specialis.
NOmen crefcentis penultimasi genitivi
Syllaba acuta sonat, velut haec pietas pietatis,
Regula spe­cialis secun.
Virtus virtutis monstrant, genus est muliebre.

Huc spectant, quae accunt penultimā genitivi crescen­tis: qualia sunt omnia quintae inflexionis, praeter Fides.

Omnia item monosyllaba, praeter Vis. Reliqua om­nia sunt tertiae declinationis: ut sunt omnia desinentia

In C ut Halec, halêcis.
In Delphin, înis,
An Titan, ânis,
Ans ut Infans. antis.
Quadrans,
Ens ut Continens entis.
  Triens,
Vns Decuns, decuncis.

In er longum, quae Grae cis per [...] scribuntur: ut, Cha­racter, crater, stater, soter, êris.

La [...]ina in er ad tertiam regulam pertinent: quare mu­lier haud recte in hac classecollocatur.

In Inx ut Syr [...]nx, ingis.
Anx Phalanx, angis.
Vnx ut Deunx, uncis.
Septunx,
Ons ut Esfrons, ontis.
Bifrons,
Ors ut Cohors, ortis.
  Consors,

Praeterea in o Latina; quae ônis & ênis habent in geni­tivo: ut, Lectio, ligo, spado, ônis; Anio, ênis.

Praeter paucula gentilia, quae ad tertiam regulam per­tinent: ut, Macedo, Brito, Saxo, Vangio, Lingo, ŏnis.

In al neutra: ut, Vectigal, animal, âlis. Caetera in al sunt tertiae regulae.

In en, quae énis habent in genitivo: ut, Lien, Siren, ênis. Caetera sunt tertiae regulae.

In [...] Graeca, quae retinent [...] in genitivo: ut, Damon, Ladon, Simon, Trion, ônis.

Quaedam variant: ut, Orion, Edon, Egeon, ônis & ŏnis. Caetera sunt tertiae regulae.

In ar Latina: ut, Laquear, exemplar, calcar, âris: praeter Jubar, nectar, ăris; hephar, hepătis.

In or Latina: ut, Amor, timor, uxor, ôris.

Praeter se quentia, quae ad tertiam regulam spectant: [Page 16] ut Arbor, marmor, aequor, ador, robor, &c. ŏris. Et Grae­ca quoque nonnulla: ut, Rhetor, Hector, Nestor, Sten­tor, &c. ŏris.

In as Latina: ut, Majestas, lenitas, humilitas, huma­nitas, &c. ātis. Excipe, Anas, an ătis; & Graeca quaedam: ut, Lampas, monas, trias, decas, ădis.

In es Latina aliquot: ut, Quies, magnes, locuples, ētis; Merces, haeres, cohaeres, ēdis.

Accedunt his etiam Graeca quaedam: ut, Lebes, tapes, Dares, Chremes, ētis.

In is, quae faciunt ītis, īnis, & īdis Pyrois entis in genitivo: ut, Samnis, Quiris, ītis: Salamis, Trachis, īnis: Psophis, Crenis, īdis. Caetera sunt tertiae regulae.

In os Latina: ut, Custos, ōdis: Nepos, ōtis. Praeter Compos, impos, ŏris.

Et Graeca quae retinent [...] in penultima genitivi: ut, Heros, Minos, ōis: Rhinoceros, aegoceros, ōtis.

In us quae mittunt genitivum singularem in ūtis, ūdis ūris, untis: ut, Salus, palus, tellus, Opus. Praeter unam vocem, Pecus, petŭdis.

Huc pertinent et comparativa neutra in us: ut, San­ctius, probius, melius, pejus, ōris.

In ax, tam Latina quam Graeca: ut, Limax, fornax, thorax, Phaeax, audax, bibax, ācis.

Excipe Graeca quaedam appellativa et gentilia: ut, Abax, storax, styrax, smil [...]x, colax, corax, dropax, Phar­nax, Candax, ācis: Syphax tamen variat ācis, & ăcis.

In ex paucula quaedam: ut, Vervex, ēcis; Vibex, īcis; Exlex, ēgis; Alex, alēcis.

Reliqua in ex ad tertiam regulam referenda sunt.

In ix Latina & Graeca: ut, Lodix, radix, cornix, spa­dix, foelix, phoenix, perdix, coturnix, &c. īcis. Et ver [...]lia omnia in trix: ut, Victrix, nutrix, motrix, lotrix, &c. īcis. Caetera pertinent ad tertiam reguiam.

In ox substantiva & adjectiva: ut, Celox, velox, ōcis. praeter Cappadox, ŏcis; All [...]brox, ŏgis; & alia quaedam

[Page 17] In ux: ut, Pollux, pollucis. Caetera sunt tertiae regulae.

In yx: ut, Bombyx, bombycis: Bebryx autem variat Bebrycis. Caetera ad tertiam regulam relegari debent.

In s Graeca, praecedente p: ut, Hydrops, Cyclops, conops, Cercops, ôpis. Reliqua in ops ad tertiam regu­lam referenda sunt.

Masculina excepta ex acutè crescentibus.
MAscula dicuntur monosyllaba nomi [...] quędam,
Monosyllaba quaedam.
Sal, sol, ren, & splen, Car, Ser, vir, vas vadis, as, mas,
Bes, Cres, praes, & pes, glis, gliris habens genitivo:
Mos, flos, ros, & Tros, mus, dens, mons, pons, simul & sons,
Seps proserpente, grips, Thrax, rex, grex gregis, & Phryx.
Mascula sunt etiam polysyllaba in n; ut, Acarnan,
Lichen, & delphin: & in o signantia corpus;
Polysyllaba in in & [...].
Ʋt leo, curculio: sic seni [...], ternio, sermo.
Mascula in er, or, & os; ceu crater, conditor, heros:
In er, or, & os
Sic torrens, nefrens, oriens, cum pluribus in dens:
Quale bidens, quando pro instrumento reperitur:
Adde gigas, elephas, adamas, Garamas (que), tapes (que),
Atque lebes, Cures, magnes, unum (que) meridi▪
es nomen quintae: & quae componuntur ab asse;
Ʋt dodrans, semis: jungantur mascula, Samnis,
Hydrops, nycticorax, thorax, & mascula vervex,
Phanyx, & bombyx pro vermiculo. Attamen ex his
Sunt muliebre genus, Syr [...]n, mulier, soror, uxor.
Neutra excepta ex acutè crescentibus.
SƲnt neutralia & haec monosyllaba nomina, mel, fel,
Lac, far, ver, cor, aes, vac vasis, os ossis & oris,
Neut. Mel, & in al, ar, polysyllaba.
Rus, thus, jus, crus, pus. Et in al polysyllaba in ar (que)
Ʋt capital, laquear. Neutrum halec & muliebre.
Dubia acutè crescentia. Halec.
SƲnt dubia haec Python, scrobs, serpens, bubo, rudens, grus,
Perdix, lynx, lymax, stirps protrunco, pedis & calx:
Adde dies numero tantùm mas esto secundo.
Communia acutè crescentia.
Sunt commune, Parens, autorque, infans, adolescens,
Dux, illex, haeres, exlex; à fronte creata,
Ʋt bifrons: custos, bos,
Sic [...]atro.
fur, sus, atquesacerdos.
Tertia & ultima regula specialis.

NOmen, crescentis penultima si genitivi Tertia regula specialis. Sit gravis, [...]enguis genitivo sanguinis, est mas.

Huc spectant penultimam genitivi crescentis gravan­tia, cujus generis su [...]t paucula illa secundae declinatio­nis, de quibus suprà meminimus; videlicet, Socer, gener, puer, ĕri; Adulter, adultĕri; Presbyter, ĕri.

Composita à vir viri: ut, Levir, Triumvir, Decemvir, Centumvir, ĭri.

Composita item á gero & fero: ut, Armiger, claviger, caducifer, lucifer, ĕri: et adjectiva quaedam: ut, Tener, dexter, prosper, ĕri; Satur, ŭri. Spectant huc et Graeca omnia neutrius generis in a: ut Poëma, dogma, sophis­ma, aenigma, ătis.

In yr item Graeca: ut, Martyr, martyris; Psithyr, psi­thyris.

Omniaitem in ur Latina: ut, Augur, murmur, furfur, cieur, ŭtis.

In ut etiam omnia: ut, caput, capitis; Occiput, oc­cipĭtis.

Praeterea in o Latina omnia, praeter illa quae superiús excipiuntur: ut, Imago, sartago, ordo, cardo, ĭnis.

In l: ut, Annibal, ălis; mugil, ĭlis; Consul, Praesul, ŭlis.

In en: ut, Pecten, tibicen, carmen, crimen, ĭnis.

In on Graeca, quae sumunt o parvum in penultima ge­nitivi singularis: ut, Canon, daemon, architecton, Phile­mon, ŏn [...]s.

In or Latina et Graeca: ut, arbor, aequor, marmor, pantocrator, apator, ŏris.

In as: ut, Anas, anătis.

[Page 19] Et Graeca: ut, Arcas, chilias, hebdomas, enneas, ādis.

In es Latina: ut, F [...]mes, limes, ĭtis; praeses, deses, ĭdis.

In is Latina et Graeca: ut, Sanguis, pollis, ĭnis; Ty­rannis, paropsis, ĭdis.

In ar Latina et Graeca: ut, Jubar, compar, nectar, bac­char, ă [...]is.

In er Graeca: ut, A [...]r, aether, ĕris.

In s praecedente consonante, tam Latina, quam Excipe quaedā in p▪ Grae­ca: ut,

Princeps, crpis; Aethiops, ŏpis;
Hyems, ĕmis; Arabs, ăbis;
Inops, ŏpis; Chalybs, ybis.

In os Latina: ut Compos, ŏtis..

In us Latina et Graeca: ut, Pecus, decus, ŏris; Vel­lus, vulnus, ĕris; Tripus, Oedipus, ŏdis.

In ax Graeca: ut, Abax, storax, colax, climax, ăcis.

In ex Latina: ut, Index, vindex, carnifex, aruspex, ĭcis.

In ix Latina et Graeca: ut, Varix, fornix, calix, ĭcis; Mastix, ĭgis.

In ox Latina et Graeca: ut, Praecox, Cappadox, ŏcis; Allobrox, Polyphlox, ŏgis.

In ux Latina: ut, Conjux, conjugis, Redux, redŭcis.

Denique in yx Graeca: ut Onyx, Sardonyx, Ceryx, Eryx, ychis.

Femin, excepta ex graviter crescentibus.
FOem nei generis sit hyperdissyllabon in do,
Quod dinis; atque in go quod dat ginis in genitivo.
Hyperdissyl­labon in do & go.
Idtibi dulcedo faciens dulcedinis, idque
Monstrat compago compaginis: adjice virgo,
Grando, fides, compes, teges; & seges, arbor, hyémsque:
Sic Baccar, sindon, Gorgon, icon et Amazon.
Graecula in as vel in is finita: ut, Lampas, Iaspis,
Cassis, cuspis; in us vox una pecus pecudis dans;
Graecula in as & u.
His forfex, pellex, carex, simul atque supellex,
Appendix, histrix, coxendix, addefilixque.
Neutra excepta ex graviter crescentibus.
ESt neutrale genus signans rem non animatam,
Nomen in a; ut problema: en; ut omen: ar; ut jubar: ur dans;
Inanimat. in a, [...], ar, ur, us, put. Excipe.
Ʋt jecur: us; ut onus: put; ut occiput. Attamen ex his
Mascula sunt, pecten, fur [...]ur: sunt neutra, cadaver:
Verber, iter, suber, pro fungo tuber, & uber,
Gingiber, & laser, cicer, & piper, at (que) papaver,
Et siser, at (que) siler. Neutra aequor, marmor, ader (que);
Atque pecus, quando [...]oris facit in genitivo.
Dubia ex graviter crescentibus.
SƲnt dubii generis, cardo, margo, cinis, obex,
Pulvis, adeps, forceps, pumex, ramex, anas, imbrex:
Adde culex, natrix, & onyx cum prole, silex (que):
Quamvis haec meliùs vult mascula dicier usus.
Communia ex graviter crescentibus.
COmmunis generis sunt ista, vigil, pugil, exul,
Praesul, homo, nemo, martyr, Ligur, augur, & Arcas,
Antistes, miles, pedes, interpres, comes, hospes;
Sic ales, praeses, princeps, auceps, eques, obses:
Atque
Si [...] Artifex municeps, particeps.
alia à verbis quae nomina multacreantur;
Ʋt Conjux, judex, vindex, opifex, & aruspex.
Regula Adjectivorum generalis.
ADjectiva unam duntaxat habentia vocem,
Ʋt foelix, audax, retinent genus omne sub una:
Sub gemina si voce cadant, velut omnis & omne,
Vox commune duûm prior est, vox altera neutrum:
At si tres variant voces, sacer ut sacra sacrum:
Vox prima est mas, altera foemina, tertia neutrum.
At sunt quae flexu propè substantiva vocares,
Adjectiva tamen naturâ usu (que) reperta:
Talia sunt pauper, puber, cum degener, uber,
Et dives, locuples, sospes, comes, at (que) superstes;
Cum paucis aliis, quae lectio justa d [...]cebit.
Haec proprium quendam sibi flexum asciscere gaudent,
Campester, volucer, celeber, celer, at (que) saluber:
Junge pedester, equester, & acer: junge paluster,
Ac alacer, sylvester. At haec tu sic variabis;
Hic celer, haec celeris, neutro hoc celere: Aut aliter sic;
Hic at (que) haec celeris, rursum hoc celere est tili neutrum.
Sunt quae deficiunt genere adjectiva notanda,
De quibus at (que) aliis alibi tibi mentio fiet.

DE DECLINATIONE.

DEclinatio est variatio dictionis per casus. Sunt au­tem Declinatio­nes nominū. declinationes numero quinque.

PRima declinatio complectitur quatuor terminati­ones: Prima nomi­num decli­natio.

A, ut Mensa; Es, ut Anchises;
As, Aeneas; E, Penelope;

Porrò Graeca sunt omnia quae in As, finiuntur: ut Thomas.
Es, Anchises.
E, Phoebe.

Sunt qui huc addunt Hebraea quaedam in am: ut A­dam, Adae; Abraham, Abrahae. Quae tamen meliùs ad Latinorum formam redacta, ad hunc modum inflexeris:

Adamus, Adami; Abrahamus, Abrahami.

As, accusativum in am et in an facit, ut, Aeneas, Aene­am, As. vel Aenean: vocativum in a; ut Aeneas, Aenea.

Es, in accusativo en sumit; ut Anchises, Anchisen: in Es. vocativo et ablativo e vel a: ut Anchise, vel Anchisa.

E, genitivum in es mittit, dativum in e, accusativum E. in en, vocativum et ablativum in e: ut,

Nom. Penelope, Acc. Penelopen,
Gen. Penelopes, Voc. Penelope,
Dat. Penelope, Abl. Penelope.

As in genitivo nominum Latinorum interdum repe­ritur ad Graecorum imitationem: ut, Pater-familiâs, As in Gen. Filius-familiâs. Id qúod veteres observabant in multis aliis. Ennius; Dux ipse viâs.

[Page 22] Livius Andronicus; Mercurius, cumque eo, f [...]ius La­tonâs, pro Latonae. Sic Naevius; Filii terrâs, pro terrae. Virgilius; Nec aurâs, nec sonitûs memor.

Aulai, & Pictai, atque id genus alia, priscis relinquito.

Genitivus pluralis interdum Syncopen admitt it: ut, Aeneadûm, Grajugenûm; pro Aeneadarum, Grajuge­narum.

Haec dativos et ablativos plurales mittunt in âbus: Dea, mula, equa, liberta, ambae, duae, âbus.

Haec verò tam in [...] quàm in âbus: Filia, filiis vel fi­liabus; Nata, natis vel natabus.

SECVNDA DECLINATIO.
SEcundae declinationis terminationes sunt a­pud
Secunda de­declinatio.
Latinos quinque;		 Er, ut Aper.
Ir, Vir.
Ur, Satur.
Us, Dominus.
Um, Templum.
Et Graecorum, Os, ut Delos.
On, Ilion.
Eus, Orph [...]us.

Attica in os genitivum in ó mittunt, accusativum in on: ut, Androgeos, Androgeô. Accus. Androgeôn.

Quaedam Graeca contracta in us, vocativum formant in û: ut, Panthus, ô Panthu: Oedipus, ô Oedipû.

Notabis et Latina quaedam, tam in us quam in e mit­tere vocativum singularem: ut, Agnus, vulgus, lucus, fluvius, chorus, populus pro natione.

Eus, genitivum format in ēi vel eos, dativum in ëi, ac­cusativum in ea, vocativum in eu: ut,

Nom. Orpheus. Acc. Orphea. Ovid. Or­pheon.
Gen. Orphëi vel Or­pheos. Voc. Orpheu
Dat. Orphëi. Abl. Orpheo.

Notandae sunt deni (que) syncopationes illae, Deûm, pro Deorum.
Virûm, Virorum.

[Page 23] Item anomala illa Ambo & Duo; quas duas voces Po­ëtae etiam in accusativo Masculinas usurpant: ut, Virg. Si duo praeterea tales Idaea tulisset Terra vir [...]s. Hor. Nè vos titillet gloria, jurejurando obstringam ambo. Cic. in Phi. secund. Praeter duo vos, nemo sic loquitur.

TERTIA DECLINATIO.

TErtia declinatio admodum varia est: cujus difficillo­res duntaxat casus hoc loco [...]ingemus.

Quorundam accusativi flectuntur tantum in im; ut, Accusativ [...] singulari [...]. Vim, ravim, tussim, sitim, magudarim, amussim, Cha­rybdim.

Sic & quorundam fluviorum accusativi: ut, Tybrim, Ararim.

Quaedam accusativos flectunt in im & in em commu­niter: ut, Buris, pelvis, clavis, securis, puppis, tor­quis, turris, restis, febris, navis, bipennis, aqualis, im vel em.

Ablativus regulariter in e desinit: ut, Pectus, salus: Ablativus. Ablativo Pectore, salute.

Proprianomina adjectivis similia, ablativos in e mit­tunt: ut Felice, Clemente, Juvenale, Martiale, &c.

At neutra desinentia in al, ar, & e, ablativum magna

ex parte mit­tunt in i: ut, Vectigal, Ablat. Vectigali,
Calcar, Calcari,
Mare, Mari.

Ablativus rete a nominativo retis est: non à nomina­tivo [...] ▪ rete. Par, cum compositis, tam e quàm i habet: ut, Par, compar: ablativo pare, compare, velri.

Haec tamen e retinent, Far, hepar, jubar, nectar, gau­sape, praesepe:

Ethaec propriá, Soracte, Ablat. Soractê,
Praeneste, Praenestê.
Reate, Reatê.

Festorum nomina, quae tautúm pluralia sunt, geni­tivum interdum in orum mittunt: ut, Agonalia, Vinalia: Festorum genitivo Agonaliorum, Vinaliorum.

[Page 24] Interdum autem in ium: ut Floralia, Feralia; geniti­vo, Floralium, feralium.

Aliquando vero tam in orum quam in ium: ut Parenta­lia, Sa [...]urnalia: genitivo Parentaliorum, Saturnaliorum vel ium.

Dativos verò & ablativos in bus: ut Saturnalibus, Bacchanalibus. Praeter Quinquatriis, quod juxta secun­dam declinationem format praedictos casus.

Mensium nomina in er vel is, ablativum in i solùm mittunt: Me [...]sium no­i [...]a. ut Septem [...] [...]prilis: ablativo Septembri, Aprili.

Quorum accusativus in im tantùm desinit, iis ablati­vus exit in i: ut Sitim, tussim: ablativo Siti, tussi.

Adjectiva quae nominativum in is vel er & e neutrum faciunt, ablativum mittunt in i solùm: ut, Fortis, mol­lis, dulcis; ablativo Forti, molli, dulci:

Sic Acer, acris, acre; ablativo acri.

Licet Poëtae, inter dum metricausa, e pro i usurpent.

Caetera adjectiva tàm in e quàm in i mittunt: ut Ca­pax, Nota. duplex; ablativo capace, duplice vel ci.

Praeter pauper, degener, uber, sospes, hospes, quae in tantum faciunt ablativum.

Comparativa etîam bifariàm faciunt ablativum: ut Melior, doctior; ablativo Meliore, doctiore, vel ri. Si­militer & substantiva quaedam: ut Ignis, amnis, an­guis, supellex, unguis, vectis; ablativo e vel i.

Roriùs autem Civis, Abla­tivo Cive vel civi.
Rarius etiam Arpinas, Arpinâte vel ti.

Et sic de caeteris id genus gentilibus. Denique ad e­undem modum ablativos formant, quorum accusativi per em & im finiunt: ut, Puppis, navis; ablativo Puppe, nave, vel vi. Et Verbalia item in trix: ut, Victrix, altrix; ablativo Victrice, altrice, vel ci.

Neutra quorum ablativus singularis exit in i tan­tum, vel in e & i, nominativum pluralem mittunt in ia; ut Molli, duplice vel ci; nominativo plurali, [Page 25] Mollia, duplicia. Praeter Ubera, plura vel pluria, aplustra vel aplustria: sic comparativa, ut, Meliora, fortiora, do­ctiora, priora.

Ex ablativis in i tantùm, vel in e & i, fit pluraliter Genitivus plura [...]is. genitivus in ium: ut, Utili, utilium, puppe, vel pi, pup­pium, praeter comparativa: ut

  • Majorum,
  • Meliorum.

Item praeter ista, Sup­plicum, complicum, strigilum, ar [...]cum, vigilum, ve­terum, memorum, pugilu [...], i [...]pum. At Plus plurium format.

Sunt & quae Syncopen aliquando admittunt: cujus­modi sunt, Sapientûm pro sapientium, serpentûm pro serpentium.

Quando nominativi singulares duabus consonanti­bus finiuntur, genitivi plurales exeunt in ium: ut, Pars, urbs, falx, glans, trabs, merx; genitivo plurali Partium, urbium, falcium, glandium, trabium, mercium.

Excipe Hyemum, principum, participum, municl­pum, forcipum, inopum, coelibum, clientum, &c.

Ubi in nominativis & genitivis singularibus reperiun­tur pares syllabae, genitivus pluralis exit in ium:

ut Collis, in genitivo, Collium, Adde istis,
Mensis, Mensium,
Auris, Aurium.

Litium, ditium, virium, salium, manium, penatium.

Excipe tamen Canum, panum, vatum, juvenum, o­pum, apum, &c.

As format assium: Mas marium: Vas, vadis, vadium: Nox noctium: Nix nivium: Os oslium: Faux faucium: Mus murium: Caro carnium: Cor cordium. Alituum ab ales, assumit u.

Boum anomalum est, ut etiam bobus vel bubus.

Quorum genitivi plurales desinunt in ium, accusati­vum Genitivus. pluralis. formant per es & eis diphthongum: ut, Partium, omnium; Partes, omnes vel eis.

Graeco fonte d [...]rivata pleraque, quando ju [...]ta linguae Graecor [...]m [...]. [Page 26] suae morem variantur, genitivum mittunt in os: ut, Ti­tan, pan, Daphnis, Phyllis: genitivo Titânos, Panos, Daphnidos, Phyllidos: dativum verò in i breve: ut, Ti­tani, Pani, Daphnidi, Phyllidi: accusativum in a, nisi sint neutrius generis in a non terminantia: ut, Pana, Phyllida, Amaryllida, Orphea.

Is tamen & ys per os purum declinata in genitivo, ac­cusativum faciunt, nominativi mutatâ in n: ut,

Tethys, Tethyos, Accusat. Tethyn.
Decapolis, lios, Decapolin.
Genesis, sios, Genesin.
Metamorphôsis, sios, Metamorphôsin.

Sunt quae duplicem genitivum faciunt: alterum in os non purum, alterum in os purum. Atque haec pro geni­tivorum ratione duplicem quoque accusativum for­mant; alterum in n, alterum in a: ut, Paris, genitivo Pa­ridos & Parios, accusativo Parida & Parin: Themis, ge­nitivo Themidos & Themios, accus. Themida & Themin.

Foeminina in ô, genitivum in ûs, & accusativum in ô mittunt:

ut, Sapphô, Sapphûs, hanc Sapphô.
Mantô, Mantûs, Mantô.
Cliô, Cliûs, Cliô.

Vocativus nominativo magna ex parte similis est; in nonnullis tamen â nominativo abjicitur s: ut, Pallas, Vocativus. Pallantis; Theseus, Theseos; Tethys, Tethyos; voca­tivo ô Palla, Theseu, Tethy.

Phyllis, Phyllidos, Vocativo ô Phylli.
Alexis, Alexios, Alexi.
Achilles, Achilleos, Achille.

Neutra singularia in a Graeca sunt: ut, Problema, poēma: Graeca neutra [...]. quae veteres juxta Latinam quoque formam decli­nabant, additâsyllabâ tum: ut, Hoc Problematum, hoc poëmatum.

Quorum dativi & ablativi plurales adhuc in frequen­tiore usu sunt: ut, Problematis, poëmatis.

QƲARTA DECLINATIO.

QUartae declinationi nihil ferè difficultatis in est; Quarta d [...]li­natio nomi­num. nam duas tantum sortitur terminationes in recto singulari; nempe us & u: ut, Manus, genu.

Veteres â nominativis Anus, tumultus, ornatus, di­xerunt Anuis, tumulti, ornati, in genitivo: ut,

Teren. Ejus anuis causa. Idem. Nihilornati, nihiltumulti.

Dativus ui habet, & interdum [...]iam u: ut, Fructui, Dativus singu­laris. concubitui: rarius fructu, concubitu.

Virgilius; Quòd neque concubitu indulgens.

Terent. Vestitu nimis indulges.

Currûm autem pro currunm Synaeresis est; ut & in aliis declinationibus fieri solet.

Iësus, in accusativo Iësum habet; in reliquis verò ca­sibus I [...]sus. ubique Iësu.

Haec dativum & ablativum pluralem in ubus formant; Dativus & ablativus plura­lis. Acus, lacus, artus, arcus, tribus, ficus, specus, quercus, partus, portus, veru, ubus.

Caetera omnia in ibus: ut, Fructibus, foetibus, mani­bus, motibus.

QƲINTA DECLINATIO.

QUinta declinatio genitivum, dativum, & ablativum Quinta de [...]li­natio nomi­num pluralem in paucioribus sortita est, quemadmo­dum infrâ in Heteroclitis fusiûs tradetur.

Olim juxta hanc declinationem flectebantur quaedam nomina tertiae inflectionis: ut, Plebes, plebei. Genitivus singularis.

Genitivus hujus declinationis olim etiam in es, ii, & e, exibat.

Cicero; Equites verò datur [...]s illius dies poenas.

Virgilius; Muneral [...]titiamque dii.

Salustius; Vix decimâ parte die reliquâ.

Caeterùm, praeterista quae jam diximus, notabis eti­am diligenter ea nomina quae à Grammaticis Hetero­clita dicuntur. Haec partim variâ probatorum autorum lectione, part [...]m à sequentibus regulis discere licebit.

DE NOMINIBUS HETEROCLITIS.

Rob. Robinson.
QƲae genus aut flexum variant, quaecunque novat [...]
[...] deficiunt, superantve, Heteroclita sunto
[...]eteroclita quae sunt.
Variantia genus.
Haec genus ac partim flexum variantia cernis,
Pergamus, inselix urbs Troum, Pergama gignit;
1 Fo [...]min. sin. Neut. plural.
Quod, nisi plurali careot, facit ipsa supellex:
Singula foemineis, neutris pluralia gaudent.
Dat prior his numerus neutrum genus, alter utrumque,
Rastrum cum fręno, filum, simul atque capistrum,
2 Neut. sing. [...]aseul. & neu. plural.
Argos item & coelum sunt singula neutra: Sed audi,
Mascula duntaxat coelos vocitabis & Argos;
3. Neut sing. [...]as. tan. plur.
Fraena sed & fraenos, quo pacto & caeteraformant.
Nundinum, & hinc epulum, quibus addito balneum▪ & haec sunt
4. Neut. sing. [...]m. plural. [...]xcep.
Neutra quidem primo, muliebria ritè secundo:
Balnea plurali Juvenalem constat hab [...]re.
Haec maribus dantur singularia, plurima neutris,
Maenalus, atque sacermons Dindymus, Ismarus, atque
[...]. Mascul. sing. [...]ut. plural.
Tartara, Taygetus, sec Taenera, Massica, & altus
Gargarus. At numerus genus his dabit alter utrumque,
[...]. Mascul. sing. [...]se. & neut. [...]lural.
Sibilus, atque jocus, locus, & campanus Avernus.
Defectiva.
Quae sequitur manca est numero, casuve, propago.
Aptôta.
Quae nullum variant casum; ut, sas, nil, nihil, instar:
Multa & in u simul i; ut sunt haec, cornuque, genuque:
[...]ptôta sunt [...]ae à recto [...]n variant [...]um.
Si [...] gummi, frugi; sic Tempe, tot, quot, & omnes
A tribus ad centum numeres, Aptôta vocabis.
Monoptôta.
Estque Monopt [...]ton nomen, cui vox cadituna:
Ceu noctu, natu, jussu, injussu, simul astu,
2 Monopt [...]t [...] sunt quae [...]nico i [...]bliquo re­periuntur.
Promptu, p [...]rmissu: plurali legimus astus;
Legimus inficias, sed vox ea sola reperta est.
Diptôta.
Sunt Diptôta, quibus duplex [...] ▪
3. Diptôt [...], quae dua [...]bus [...]sibus.
Ʋt fors forte dabit sexto, spon [...]s quoque sponte;
Sic plus pluris habet, repetundarum repetundis;
Jugeris & sexto dat jugere, verberis autem
Verbere, suppeti [...] quarto quoque suppetias dant:
Tantundem dat tantidem, simul impetis hoc dat
Impete: junge vicem sexto vice; nec lego plura.
Verberis atque vicem, sic plus, cum jugere, cunctos
Quatuor haec numero casus tenuere secundo.
Triptôta.
Tres quibus inflectis casus, Triptôta vocantur:
Ʋt, precis atque precem, petit & prece blandus amicam;
4. Triptota quae tribus ca [...]ibus.
Sic opis est nostrae, feropem legis, atque ope dignus:
At tantùm recto frugis caret, & ditionis:
Integra vox vis est, nisi desit fortè dativus:
Omnibus his mutilus numerus prior, integer alter.
Quae referunt, ut qui: quae percontantur, ut ecquis:
Et quę distribuunt; ut, nullus, neuter, & omnis:
5. Defect. vo­cative.
Infinita solent his jungi; ut, quilibet, alter:
Quinto hęc sępe carent casu; & pronomina, praeter
Quatuor haec infrà, noster, nostras, meus, & tu.
Propria cuncta notes, quibus est natura coërcens,
6. Propria [...] fect. plur al
Plurima nè fuerint: ut, Mars, Cato, Gallia, Roma,
Ida, Tagus, Laelaps, Parnassus, Bucephalusque.
His frumenta dabis, pensa, herbas, uda, metalla;
In quibus authorum quę sint placita ipse requiras:
Est ubi plura lem retinent h [...]c, est ubi spernunt.
Hordea, farra, forum, mel, mulsum, defruta, thusque,
Neut. singul. carent. qui­bu [...]d. casibus
Trestantùm similes voces pluralia servant.
Hesperus & vesper, pontus, limusque, simusque,
plural. 1 Mascul. de­fect. plural.
Sic penus, & sanguis, sicaether, nemo: sed ista
Mascula sunt numerum vix excedentia primum.
Singula f [...]minei generis, pluralia rarò,
I [...] [...]es atque salus, sic talio cum indole tussis,
[...] Foemin. ca. [...]. piural.
Pix, [...], & fuga; junge quietem,
Sic cholera atque fames, [...], senecta, juventus:
Sed tamen haec, soboles, labes, ut & omnia quintae,
Treis similes casus plurali saepe tenebunt:
Nota.
Excipe res, species, facies, aciesque, diesqu [...] ▪
Quas voces numero totas licet esse secund [...].
Istis multa solent muliebria nectere; ut haec sunt,
St [...]ltitia, invidia, & sapientia, desidia, atque
Id genus i [...]numerę voces, quas lectio prębet:
Quam tibi praesixam ceu certum collige filum.
Rariùs his numerum, quandoque sed adde secundum.
Nec licet his neutris numerum deferre secundum,
[...]. N [...]utra ca­ [...]tia plurali.
Delicium, scnium, lethum, coenumque, salumque;
Sic barathrum, virus, vitrum, viscumque, penumque,
Justitum, nihilum, ver, lac, gluten, simul halec:
Adde gelu, solium, jubar. Hîc quoque talia ponas,
Quae tibi si observes, occurrent multa legenti.
Mascula sunt tantùm numero contenta secundo,
Masculi [...] [...]. fingu. [...]min. [...]. fing.
Manes, majores, cancelli, liberi, & antes,
Menses prosluvium, lemures, fasti, atque minores.
Cùm genus assignant natales: adde penates,
Et loca plurali, quales Gabiique, Locrique,
Et quęcu [...]que legaspassim similis rationis.
Hęc sunt foeminei generis, numerique secundi,
Exuviae, p [...]alerae, gratesque, manubiae, & idus.
Antię, & inducię, fimulinsidięque, minęque,
Excubia, non [...], nugę, tricaeque, calendę.
[Page 31] Quisquiliae, thermae, cunae, dirae, exequiaeque,
Feriae & inferiae; sic primitiaeque, plagaeque
Retia signantes, & valvae, divitiaeque;
Nuptiae item & lactes: addantur Thebae & Athenae:
Quod genus invenias & nomina plura locorum.
Rariùs haec primo, plurali neutra leguntur,
3 N [...]tra [...] singula­ [...].
Moenia, cum tesquis, praecordia, lustraferarum,
Arma, mapalia; sic bellaria, munia, castr
Funus justa petit, petit & sponsalia [...],
Rostra disertus amat; puerique crepundia gestant;
Infantésque colunt cunabula; consulit exta
Augur: & absolvens su [...]ris effata reca [...]tat.
Festa Deûm poterunt, ceu Bacchanalia, jungi.
Quòd si plura leges, licet hac quoque classerepenas.
Redundantia.
Haec quasi luxuriant, varias imitantia formas:
Nam genus & vocem variant, tonitrus tonitrûque.
1 R [...]dun da [...] tia.
Sic clypeus clypeum, baculus baculum, atque bacillum,
Sensus & hoc sensum, ti gnustignumque, tapetum
Atque tapete tapes, punctus punctumque; sinapi,
Quod genus immutans fertur scelerata smapis;
Sinus & hoc sinum vas lactis, mendaque mendum.
Viscus & hoc viscum, sic cornu & flexile cornum,
At Lucanus ait, Cornus tibi cura sinistri:
Eventus simul eventum. Sed quid moror istis?
Talia doctorum tibi lectio mille ministrat.
Sed tibi pręterea quaedam sunt Graeca notandae,
2 Nominativ ex accusativ [...] Gr [...]tis in a▪
Quae quarto casu foetum peperêre Latinum:
Nam panther panther a creat, crateráque crater;
Cassida cassishabet, sed & aether aetherafundit:
Hinc cratera venit, venit aethera; sic caput ipsum
Cassida magna tegit; nec vult panthera domaeri.
Vertitur his rectus, sensus manet, & genus unum:
3 Rectum [...] [...]iantia.
Gibbus & hicgibber, cucumis cucumer, stipis & stips;
[Page 32] Sic cinis atque ciner, vomis vomer, scobis & scobs,
Pulvis item pulver, pubes puber: quibus addes
Quae pariunt or & os, honor, & labor, arbor, odorque;
His & apes & apis, plebs plebis: Sunt quoque multa
Accepta à Graecis, geminani referentia formam;
Vt delpin delphinus, & hic elephas elephantus,
Sic congrus conger, Meleagrus sic Meleager,
[...] Dabis huc & caetera cuncta,
Quae tibi par ratio [...] & lectio casta.
Haec simul & quarti flexus sunt atque secundi:
Laurus enim lauri facit, & laurus genitivo;
4. Declinatio­nem variantia.
Sic quercus, pinus, profructu ac [...] ficus;
Sic colus, atque penus, cornus quando arbor habetur;
Sic lacus atque domus; licèt haec nec ubique recurrant:
His quoque plura leges, quae priscis jure relinquas.
Et quae luxuriant sunt adjectiva notanda
Multa, sed inprimis quot & haec tibi nomina fundunt,
5. Adjectiva luxuriantia.
Arma, jugum, nervus, somnus, clivusque, animusque,
Et quotlimus habet, quot fraenum, & cera [...]acillum:
A quibus us simul is formes; ut, inermus inermis.
Rarior ast hilarus, vox est hilaris bene nota.

COMPARATIO NOMINUM.

COmparantur nomina, quorum significatio augeri minuive potest.

Gradus comparationis sunt tres: Nominum comparatio.

Positivus, qui rem sine excessu significat: ut, Albus, Positivus gra­du [...]. niger, probus, improbus.

Comparativus, quisignificationem sui positivi per ad­verbium magis auget: ut, Albior, probior, id est, Magis Comparati­vus. albus, magis probus. Fit autem regulariter à primo po­sitivi casu in i, addita syllaba or: ut, ab Amici, pudici, fit Amicior, pudicior.

Superlativus, quisupra positivum cum adverbio Valdè, vel Maximè significat: ut, Superlativus.

[Page 33]

Doctissimus, id est, valdè Doctus.
Justissimus, vel maximè Justus.

Fit autem regulariter à primo positivi casu in i, adje­ctis s & simus: ut, à Candidi, prudenti, fit Candidissi­mus, prudentissimus.

Quae verò positiva in r desinunt, adjecto rimus super­lativum formant: ut, Pulcher, pulcherrimus; Niger, ni­gerrimus. In mus▪

Excipiuntur, Dextimus à [...], Maturimus sive Maturissimus ab antiquo Ma [...]r.

Sex ista in lis, superlativum formant mutando lis in li­mus: nempe, Facilis, f [...]illimus: Docilis, docillimus: A­gilis, In lis. agillimus: Gracilis, gracillimus: Humilis, humilli­mus: Similis, simillimus.

Quae derivantur à Dico, loquor, volo, facio, ad hunc modum comparantur: Maledicus, maledicentior, male­dicentissimus, D [...]trivat. à di­co, loquor, &c. à Dico: Magniloquus, magniloquentior, magniloquentissimus, à loquor.

Plautus tamen à mendaciloquus, & confidentilo­quus, usurpat mendaciloquius, & confidentiloquius.

Benevolus, à volo. Magnificus, à facio.
Benevolentior, Magnificentior,
Benevolentissimus, Magnificentissimus

Quoties vocalis praecedit us finale, comparatio fit per adverbia Magis & Maximè: ut, Idoneus, magis idone­us, Comparati [...] nominum in us finit. maximè idoneus. Arduus, magis arduus, maximè arduus.

COMPARATIO INƲSITATIOR.

Interim acre judicium adhibendum est, ut quae in le­gendis authoribus rarò occurrunt, rarò itidem usurpen­tur.

Cujusmodi sunt quae sequuntur.

Assiduior, strenuior, egregiissimus, mirificissimus, pien­tissimus vel piissimus, ipsissimus.

Perpetuissimus, Exiguissimus, apud Ovidium.
Tulssimus, Multissimus, apud Cicerenem.
COMPARATIO ANOMALA.

Bonus, melior, optimus. Malus, pejor, pessimus. Magnus, major, maximus. Parvus, minor, minimus. Multus plurimus, multa plurima, multum plus pulri­mum. Vetus, veterior, veterrimus. Deterior, deterri­mus, ab antiquo deter. Nequam, nequior, nequissimus. [...], citerior▪ citimus. Intrà, interior, intimus. Infrà, inferio [...], [...] extrà, exterior, extimus vel extre­mus. Suprà, superior, su [...]remus vel summus. Pòst, po­sterior, postremus. Ultrà, ulterior, ultimus. Propè, pro pior, proximus, à quo proximior, [...]pud Ovidium▪ Pridem, prior, primus. Diu, diutior, diu [...]mus. Saepe, saepius, saepissime.

COMPARATIO DEFECTIVA.
Inclytus,   Meritus,
Comparatio [...].
Inclytissimus.		   Meritissimus.
Opimus,    
Opimior.   Sinister,
Ocyor, ab [...] Sinisterior.
Ocyssimus.  
Novus,   Juvenis,
Novissimus.   Junior.
Adolescens,    
Adolescentior.   Senex,
Potior,   Senior,
Potissimu [...].   Maximus nat •
Longinquus,   Antè,
Longinquior.   Anterior.
Penè,   Nuper,
Penissimus.   Nuperrimus.

Interdum autem à substantivis fit comparatio, sed abusivè: Comparatio [...] ▪

ut, Nero [...]ior, à Nerone.
Cinaedior, Cinaedo.
Poenior. Poeno.

Comparationum Typus.SINGULARITER.
  POSITIVƲS. COMPA. SƲPER.
  Doctus, Tener. Dulcis. Felix. P [...]dens.    
Nom. us, a is     ior mus
a is x ns ior ma
um e     ius mum
Gen. i   is ioris mi
ae   mae
i   mi
Dat. o   i iori mo
ae   mae
[...]   mo
Accu. um   em em em iorem mum
am   em em em iorem mam
um   e x ns ius mum
Voc. e, er is x ns ior me
a is ior mae
um e iu [...] mum
Ablat. [...] i         mo
â     e iore mâ
[...]     i iori m [...]

Comparationum Typus.PLURALITER.
  POSITIVƲS. COMPA. SƲPER
  Docti [...] Ten [...]r [...] Dul [...]es, Fel [...]ces, P [...]dentes.    
Nom. i es ior [...]s mi
ae es iore mae
a ia iora mae
Gen. orum ium iorum morum
arum marum
orum morum
Dat. i [...] ibus ioribus mis
Accus. os es iores mos
as es iores mas
a ia iora ma
Vocat. i es iores mi
ae [...] iores mae
a ia iora ma
Ablat. is ibus ioribus mis

¶ DE PRONOMINE

PRonomen est pars orationis, quâ in demonstran­da aut repetenda re aliqua utimur.

Pronomina sunt quindecim; Ego, tu, sui, ille, ipse, iste, hic, is, meus, tuus, suus, noster, vester, nostras, vestras.

Quibus addi possunt & sua composita: ut, Egomet, tute, idem, & similia: ut etiam, Qui, quae, quod.

DE ACCIDENTIBƲS PRONOMINI

Accidunt Pronomini, Species▪ [...], Ge­nus, Accidentia pronomini. Pronominum Species. Declinatio, Persona, [...].

Species Pronominum [...]st duplex; Primitiva & Deri­vativa.

Ad Primitivam s [...]ctant ista; Ego, tu, sui, ille, ipse, Primitiva. iste, hic, is.

Ex Primitivis alia sunt Demonstrativa, alia Relativa.

Demonstrativa dicuntur eadem, quae & Primitiva; Demonstrat. nimirum, Ego, tu, sui, ille, ipse, iste, hic, is.

Relativa autem sunt, Ille, ipse, iste, hic, is, idem, qui. Relativa. Derivativa.

Derivativa sunt, Meus, tuus, suus, noster, vester, no­stras, vestras.

Derivativorum alia sunt Possessiva, alia Gentilia.

Possessiva sunt, Meus, tuus, suus, noster, vester. Possessiva. Gentilia.

Gentilia ex eo dicuntur, quòd gentem aut nationem, vel partes & sectas significent: ut, Nostras, Vestras, & Cujas nomen.

DE NƲMERO.

Numerus pronominum duplex est; Singularis, ut, Ego; Numerus in Pronomi [...]. Pluralis, ut, Nos.

DE CASƲ.

Casus autem sunt sex, quemadmodum in nomine. Casus in Pronom. Vocativo carent omnia pronomina, praeter haec quatu­or, Tu, meus, noster, nostras. Martialis tamen pronomini Ipse vocativum tribuere videtur, quum ait,

Ʋt Martis revocetur amor, summique Tona [...]tis,

A te Juno petat ceston, & ipsa Venus.

DE GENERE.

Genera sunt in pronominibus, perinde ut in adjecti­vis nominum. Alia enim ad tria genera referuntut; ut, Genera pro­nominum. Ego, tu, sui: alia per tria genera variantur; ut, Meus, mea, meum.

DE DECLINATIONE.

Declinationes pronominum sunt quatuor.

Genitivus autem primae declinationis exit in i: ut, Pronom [...]m declinatio prima. [...] Mei, tui; & sui, quod recto caret in u­troque numero.

Genitivus secundae [...] in ius vel [...]us: cujus formae sunt, Ille, ipse, iste: genitivo Illius, ipsius, istius: Hic, is, Secunda. qui: genitivo Hujus, ejus, cujus.

Genitivus tertiae declinationis e [...]tin i, ae, i, quemad­modum nominum adjectivorum, qui per tres termina­tiones Tertia. variantur: cujus sortis sunt,

Nominativo Meus, mea, meum, Genitivo Mei, meae, mei.
Tuus, tua, tuum, Tui, tuae, tui.
Suus, sua, suum, Sui, suae, sui.
Noster, nostra, nostrū, Nostri, nostrae, nostri.
Vester, vestra, vestrū, Vestri, vestrae, vestri.

Genitivus quartae habet âtis: ex quo ordine sunt,

Nostras, Genitivo Nostrâtis.
Vestras,
Quarta.
 Vestrâtis.
Cujas, Cujâtis.

Caeteriobliqui in utroque numero ad formam nomi­num tertiae declinationis inflectuntur.

DE PERSONA.
Personae pronom. sunt tres,
Personae pro­nominum.
 Prima, ut Ego.
secunda, Tu.
Tertia, Ille.
DE FIGƲRA.

Figura est duplex: Simplex, ut Ego; Composita, ut Fig [...]ra. Egomet.

Pronomina inter se componuntur: ut, Egoipse, tuip­se, [...]onominum [...]mpositio. suiipsius, meiipsius.

[Page 39]

Nom. Istic, Accus. istunc, Ablat. istoc,
1. Inters [...] ▪
istaec, istanc, istac,
istoc, vel istuc. istoc, vel istuc. istoc.

Pluraliter, Nominativo & Accusativo Istaec, Eo­dem modo declinatur & illic, illaec, illoc.

Componuntur etiam cum nominibus: ut, Cujus­modi, 2. cum n [...] ­minib [...] ▪ hujusmodi, illiusmodi, istiusmodi.

Componuntur & cum praepositionibus: ut, Mecū, tecum, secum, nobiscum, vobiscum, [...] [...] prae­positionib [...]a cum.

Cōponuntur etiam & cu [...] adverbiis: ut, Singular.

Eccum, ab Ec­ce & is. [...]um, ab Ecce & ille.
4. cum ad­verbiis.
eccam, ellam, Ut & Idem
Eccos, Ellos, quoque, ab is & demum.
eccas, ellas,

Cum conjunctione quoque componuntur: ut Nominativo Hiccine, haeccine, hoccine, Accusari­vo, 5. cum con­junctione. hunccine, hanccine, hoccine▪ Ablativo hoccine, haccine, hoccine Plural. Haeccine, neutrum.

Componuntur denique cum syllabicis adjectio­nibus: ut, Met, te, ce, pte. 6. cum syl­lab. adject.

Met adjicitur primae & secundae personae: ut Ego­met, meimet, mihimet, memet, nosmet, &c. Sic Si­bimet Met. quoque, ac semet dicimus.

Tum [...]t autem in recto non dicimus, ne putetur esse verbum à tumeo, sed tuimet, tibimet, temet, nosmet &c.

Te adjicitur istis, Tu, ut, ture; te, ut tete.

Ce adjicitur obliquis hor [...]m pronominum, Hic, Te. Ce. ille, iste, quoties in s desi [...]nt; ut, Huiusce, hisce, illiusce, hosce, illosce.

Pte apponi­tur istis abla­tivis, Meâ, ut Meapte:
P [...]a.
Tuâ, Tuapte:
Suâ, Suapte:
Nostrâ, Nostrapte:
Vestrâ, Vestrapte.

[Page 40] Interdum etiam masculinis & neutris adjici solet▪ ut, Meopte marte, tuopte labore, suopte jumento, nostropte damno, &c.

Quis & Qui ad hunc modum componuntur.

Quis, in cōpositione hisce particulis postponitur,

Quis.
En,		 ut Ecquis, Et haec tam in foemini­nosingulari, quā in neu­tro plurali, qua habent, non qua: ut, Siqua muli­er, Nequa flagitia, &c.
Ne, Nequis,
Alius, Aliquis,
Num, Nunquis,
[...] Siquis,

Praeter [...] utrumque in foeminino ha­bere reperitur, Ecquae & Ecqua. [...].

His autem particulis p [...]onitur Quis in com­positione,

Nam, ut Quisnam, E [...] haec vbique (prae­terquam in ablativo singulari) quae habent, non qua: ut, Quaenam doctrina? Negotia
Piam, Quispiam,
Putas, Quisputas,
Quam Quisquam,
Que, Quisque:

quaepiam, Optima quaeque.

Quis etiam cum seipso componitur; ut Quisquis, [...] quod & in hunc modum variatur;

Nominativo Quisquis, quicquid, Accusativo Quicquid; Ablativo Quoquo, quaqua, quoquo.

Qui▪ in compositione praeponitur his particulis.

Dam,
[...]
 ut Quidam, Et haec vbique (prae­terquam in ablativo singulari) qua reti­nent, non qua: ut▪
Vis, Quivis,
Libet, Quilibet,
Cunq. Quicun (que)

Quaedam puella, Quaecunque facinora.

¶ DE VERBO.

VErbum est pars orationis, quae modis & tem­poribus inflexa, esse aliquid, ageréve, aut pa [...] significat: ut, Sum, existo: moveo, moveor: tan­ [...]o, tangor.

[Page 41] Verbum dividitur inprimis in personale, ut Do­ceo: & impersonale, ut Oportet.

Personale est, quod certis personis distinguitut: Verbum▪ Personale. Verbum Impers [...] ut, Ego lego, Tu legis, Hic legit, Illi legunt.

Contrà, Impersonale dicitur, quod diversarum personarum vocibus non distinguitur nec variatur: ut, Poenitet, taedet, miseret, oportet.

DE ACCIDENTIBVS VERBO.

Verbo quidē accidunt ista▪ Genus, modus, tempus▪ Figura, Species, Pe [...]sona, Numeru [...] [...]

DE GEN [...]E.
Quinque sunt ver­borum genera. Acti [...]um, Deponens,
[...]assivum,  
Neutrum, Commune.
[...]CTIVVM.

Activum est, quod agere significat, & in o finitum, passivum in or formare potest: ut, Doceo, doceor; Activum▪ Lego, legor.

PASSIVVM.

Passivum est, quod [...] significat, & in or finitum, activi formam, [...] dempto, resumere potest: ut, Amor, amo▪ Afficior, asficio.

NEVTRVM.

Neutrum est, quod in o vel in m finitum, nec acti­vam, nec passivam formam integrè induere potest: ut, Curro, ambulo, jaceo, sum.

Neutrorum tria sunt genera.

Nam aliud Substantivum dicitur; ut, Sum, es, est, su­mus, &c. Aliud Absolutum; sic dictum quod ipsum Neutrum substantiv [...] Neutrum absolutum▪ per se sensum absolvat.

Atque hocrursum duplex est: Nam alterum actio­nem completā in ipso verbo significat, nec in aliud transeunum; ut, Ambio, dormio, pluit, ningit; alte­rum verò passionem in ipso completam indicat; ut, Illeo, rubeo, albesco, nigresco.

[Page 42] Est praeterea & aliud, cujus actio in rem cognatae T [...]tium ge­nus [...]. significationis transit, ac tertiam personam passivae vocis usurpat: ut,

Bibo vinum, Vinum bibitur,
Curro stadium, Stadium curritur.
Vivo vitam, Vita vivitur.

Sunt deni (que), quae fimplicia quidem neutra sunt, composita verò agendi vim concipiunt: ut, Eo [...]d [...]o, mingo, commingo.

[...]EPONENS.

Deponens, quo [...] [...] finitum, vel activi signifi­cationem habet; ut [...] verbum: vel neutri, ut Deponens. Philosophor.

COMMVN

Commune, quod in or finitum, [...]m activam quàm passivam significationem obtinet ut, Veneror, cri­min [...], Commune. consolor, stipulor, speculor, osculor, adulor, frustror, dignor, testor, interpretor, amplector, me­ditor, experior, ementior, multáque id genus alia, quae passim apud veteres reperias.

DE MODO.

Modi verborum sex enumerantur.

Indicativus, qui simpliciter aliquid fieri, aut non Indicativus. [...]ieri definit: ut Probitas laudatur & alget. Hic modus aliquando per interrogationem usurpatur, ut, Qui [...] legit haec? Aliquando per dubitationem; ut, Anin astu venit aliud ex alio malum?

Imperativus, quo inter imperandum utimur. Hic modus futurū nō habet, sed praesēs duplex: ut apud Imperativus Propertium; Aut si es dura, nega; sin es non dura, venito. Virg. Tityre dum redeo (brevis est via) pasce capellas;

Et p [...]tum pastas age Tityre, & inter agendum

O [...]ur sare capro (cornu ferit ille) caveto.

Praeteritum autem à Subjunctivo mutuatur.

Cic. Sed amabo te, nihil incommodo valetudinis tuae fecer [...] ▪

Martial. Dic quotus es, quanti cupias caenare? nec ullum

Addideris verbum, coena parata tibi est.

[Page 43] Quin & illapassiva, Praeceptum sit, dictum [...]it, [...]eterminatum sit, praeteriti Imperativi esse fate­tur Priscianus.

Hic modus etiam permissivus dicitur, quòd in­terdum per hunc permissio significetur: ut,

Si sine pace tua, atque invito Numine, Troes

Italiam petiere, luant peccata, nec illos [...].

Denique aliquando etiam [...]ppositivus, aut hor­tativus appellatur: ut V [...]gilius;

—eamus, & in [...] arma ruamus.

Optativus, quo [...] fieri rem aliquam; nec refert factáne sit, a fiat, an sit facienda: ut, Vtinam Optativus. bonis literis suus [...] honos.

Modus optativus, Potentialis, & Subjunctivus, quin (que) se parata eisdē vocibus tempora habere vi­dentur; ut est author Linacrus. Praeterea notandū est, praesens hujus modi assumere quando (que) signi­ficationem futuri: ut, Vtinam aliquando tecum loquar.

Potentialis, quo posse, velle, aut debere fieri ali­qui [...] Potential [...] ▪ significamus: ut, Expectes eadē â summo, minimo (que) poeta; pro potes expectare. Non expectes, ut statim gratias agat, qui sanatur invitus; pro non debes expectare▪ Quis e­nim rē tam veterem pro certo affirmet? pro vult affirmare.

Graeci hunc modum nunc per Indicativum, nunc Graecorum optandi [...]. per Optativum & particulam [...] exprimunt.

Subjunctivus, qui nisi alteri subjiciatur orationi, Subiuncti­vus. vel alteram sibi subjectam orationem habeat, per se sententiam non absolvit: ut,

Sifueris felix, multos numerabis amicos:
Tempora si suerint nubila, solus eris.
Nota.

Temporū igitur vocibus hi tres modi per omma (sicut dictum est) conveniunt: discernuntur ver [...] si­gnificatu, & signis. Optativus enim semper adhaeret adverbio cuipiā optandi: ut, Ʋtinā veniat aliquando tempus. Potentialis verò ne (que) ullum adverbium ad­junctū habet, nec conjunct on [...]m. Subjunctivus au­tem [Page 44] semper aliquam conjunctionem annexam ha­bet: ut, Si venero, Vt taceas; Cùm coenavero.

Infinitivus, qui agere quidem aut pati significat, at [...]. citra certam numeri & personae differentiam: ut, Malim probus esse, quàm haberi.

DE TEMPORE.

[...].

Praesens, quo [...] geri significatur; ut Scribo. Prae [...].

Imperfectum, quo prius q [...]dem aliquid in agen­do fuisse significatur, non [...] absolutam tunc Imperfect. temporis fuisse actionem: ut,

Virgil. Hic templum Iuneniingen [...] Sidonia Dido Condebat: Erat enim adhuc in oper [...].

Perfectum, quo praeterita absolutá (que) significatur actio. Hoc in passivis, deponentibus, & communi­bus Perfectum. duplex est, & ob id duplici circuitione explica­tum: Alterum, quo proximè praeteritū exprimitur: ut Pransus sum: Alterum, quo ulterius praeteritum indicatur, ut Pransus fui. Non enim, si modò pransus fis, pransus fui commodè aptéve dixeris.

Plusquam perfectum, quo actio jamdiu praeteri­ta Plusquam perfectum. Futurum. significatur.

Futurum, quo res in futuro gerenda significatur.

Hic Promissivus modus à nōnullis vocatur, qu [...]d videatur aliquid promittere, aut velle facere: ut Ovid. Jbimus ô Nymphae, monstrataque saxa petemus.

Hujus aliud genus est, quod Exactum vocant ut, Videro, abiero.

Ter. Si te aequo animo ferre accipiet, negligentem feceris.

Quod quidem exactum futurum etiam in sub­junctivo modo reperitur: ut Plin. Erosecurior dum legam, statim (que) timebo cùmleger [...].

DE FIGVRA.

Figura est duplex: Simplex, ut Facio; Composita, ut Calefacio.

[Page 45] Verba composita quorum simplicia exoleverunt, sunt, Defendo, offendo, aspicio, conspicio, adipiscor, experior, comperior, expedio, impedio, deleo, imbuo, compello, appello, incendo, accēdo, ingruo, congruo, infligo, instigo, impleo, compleo, & id genus alia.

Quaedam etiam videntur à Graecis nata: ut, Im­pleo, à [...]. Percello, à [...].

DE SPECI [...]

Species est duple [...]

Primitiva, quae est [...] verbi positio: ut Ferveo. Primitiva. Derivativa.

Derivativa, quae [...] [...]rimitiva deducitur, ut fervesco.

Derivativorum [...]nera sunt quinque.

Inchoativa, à Grammaticis appellata (quae Valla Inchoativa. meditativa poti [...]s, & augmentativa appellat,) in sco desinūt: ut, Labasco, calesco, ingemisco, edormisco.

Haec autem inchoationem significant, ut Lucescit, d est, incipit lucere, aut certè gliscere & intendi: ut apud Virgil. Expleri mentem nequit, ardescit (que) tuendo: hoc est, magis magis (que) ard [...]t. Ex his pleraque pro thema­tibus primariis usurpantur: ut, Timesco, hisco, conti­cesco, id est, Timeo, hio, taceo.

Frequentativa desinunt int to, so, xo, aut tor: ut vi­sito, Frequentati­va. affecto, scriptito, pulso, viso, quasso, nexo, texo, vexo, sector, scitor, sciscitor. Significant autem vel assiduitatem quandam; vel conatum: ut, Dictito, id est, frequenter dico; viso, id est, eo ad videndum.

Huc pertinent & illa, vellico, fodico, albico, et Apparativa. fimilia idgenus, quae à Grammaiicis etiam appara­tiva appellari solent.

Desiderativa finiunt in urio: Ut, Lecturio, parturio, Desiderat esurio, coenaturio. Haec ad significationem suorum Primitivorum studium, atque apperentiam quan­dam adjiciunt: ut, Lecturio, id est, Legere cupio; Coe­naturio, id est, cupio coenare.

[Page 46] Diminutiva, in lo, vel sso, exeunt: ut, Sorbillo, can­tillo, pitisso, id est, parùm ac modicè sorbeo, canto, bib [...]. Diminutiva.

Imitativa sunt, quae imitationem significant: ut, Patrisso, Atticisso, Platonisso. At Latini hâc formâ Imitativa. non adeo delectati sunt: unde pro Graecisso, Grae­cor usi sunt: ut Cornicor, à cornice; Vulpinor, à vulpe; Bacchor, à Baccho.

DE PERSONA.

Tres sunt [...]rbi personae: prima, ut Lego; Secun­da, ut Legis; [...] Legit.

DE NV [...]ERO.

Numeri sunt duo; Singula [...] ut Lego; Pluralis, ut Legimus.

DE CONJVGAT [...]ONE.

Quandoquidem de conjugan [...]rum verborum tatione in rudimentis Anglicis traditum est, quae pu­eritanquam ungues suos exactissime callere debent: proximum fuerit, ut hae Gulielmi Lilii de praeteritis & supinis regulae (lucidissimae quidem illae, com­pendiosissimaeque, nec sane minùs utiles) pari avidita­te imbibantur.

G. LIL. DE SIMPLICIUM Verborum primae Conjugationis communi Praeterito. [...].

A Sin praesenti perfectum format in avi;
Vt, nonas navi, vocito vocitas vocitavi.
Demelavo lavi, juvo juvi; nexóque nexui;
Hyperme­ter versus plus justo unasyllaba constat, sed collidenda [...]um prima vote sequen­tis versus; id quod omni­um commu­ne est.
Et seco quod secui, neco quod necui, mico verbum
Quod micui, psico quod plicui, srico quod fricui dat.
Sic domo quod domui, tono quod tonui, sono verbum
Quod sonui, crepoquod crepui, veto quod vetui dat.
Atque cubo cubui: rarò haec formantur in avi,
Do das ritè dedi, sto stas formare steti vult.
Secundę Conjugationis commune Praeteritum.
ES in praesenti perfectum format ui dans;
[...] ▪
Vt nigreo nigres nigrui: jubeo excipe jussi;
Sorbeo, sorbui habet, sorpsi quoque, mulceo mulsi;
Luceo vult luxi, sedeo sedi, videóque
Vult vidi; sed prandeo prandi, strideo stridi▪
Suadeo suasi, rideo risi, habet ardeo & [...]rsi.
Quatuor his infrâ [...] syllaba prima:
Pendeo namque pependi, [...] vúltque momordi,
Spondeo habere spospon [...], tondeo vúltque totondi.
L vol R ante [...], geo vertitur in si;
Vrgeo ut ursi, [...], dat quoque mulxi:
[...] ▪
Frigeo frixi, lugeo luxi, habet augeo & auxi.
Dat fleo fles flevi, leo les levi, indéque natum
Deleo delevi, pleo ples plevi, neo nevi:
A maneo mansiformatur: torqueo torsi,
Haereo vult haesi. Veo fit vi; utferveo servi:
Niveo, & indè satum poscit conniveo nivi
V [...] ▪
Et nixi: cieo civi, vieóque vievi.
Tertia Conjugatio.
TErtia praeteritum formabit ut hîc manifestum.
Bo fit bi, ut lambo lambi: scribo excipe scripsi,
Bo.
Et nubo nupsi; antiquum cumbo cubui dat.
Co fit ci, ut vinco vici: vult parco peperci
Co▪
Et parsi, dico dixi, duco quoque duxi.
Do fit di, ut mando mandi: sedscindo scidi dat,
Do▪
Findo fidi, fundo fudi, tundo tutudique;
Pendo pependi, tendo tetendi, pedo pepédi:
Iunge cado cecidi, pro verbero caedo oecidi.
Cedo▪
Cedo pro discedere, sive locum dare, cessi:
Vado, rado, laedo, ludo, divido, lrudo,
Claudo, plaudo, rodo, ex do semper faciunt [...]i.
[Page 48] Go fit xi, ut jungo junxi: sed r ante go vult si;
Vt spargo sparsi: lego legi, & ago facit egi;
[...]o▪
Dat tango tetigi, pungo punxi pupugique:
Dat frango fregi: cùm signat pango pacisci,
Vult pepigi; pro jungo, pegi; pro cano, panxi.
Ho fit xi; trah [...] ceu traxi docet, & veho vexi.
Ho. Lo.
Lo fit ui, colo ceu colui: psallo excipe cum p,
[...] salli format utrumque:
Dat vello velli, vulsi [...], fallo fef [...]lli,
ello pro frango, ceculi; pello p [...]lique.
Mo fit ui, vomo seu vomui: sea [...] facit emi,
[...]mo petit compsi, promo prompsi: [...] demo
Mo.
Quod formet dempsi, sumo sumpsi, prem [...] pressi.
No fit vi sino ceu sivi: temno exci [...]e t [...]psi;
No.
Dat sterno stravi, sperno, sprevi, lino levi,
Inter dum lini & livi; corno quoque crevi:
Gigno, pono, cano, genui, posui, cecini dant.
Po fit psi, ut scalpo scalpsi; rumpo exciperupi;
Po.
Et strepo quod format strepui, crepo quod crepui dat.
Quo fit qui, ut linquo liqui: coquo demito coxi.
Quo. Ro.
Ro fit vi, sero ceu pro planto & semino, sevi,
Quod serui meliùs dat mutans significatum:
Ʋult verro verri & versi, uro ussi, gero gessi,
Quaero quaesivi, tero trivi, curro cucurri.
So, velut accerso, arcesso, incesso, atque incesso,
So.
Formabit fivi: Sed tolle capesso capessi,
Quodque capessivi facit, atque facesso facesso,
Sic viso visi: sed pinso pinsui habebit.
Sco fit vi, ut pasco pavi: vult posco poposci.
Sco.
Ʋult didici disco, quexi formare quinisco.
To fit ti, ut verto verti: sed sisto notetur
To.
Pro facio stare activum, nam jure stiti dat,
Dat mitto misi, petij peto sive petivi.
Sterto stertui habet, meto messui: ab ecto fit exi,
Ʋt, flecto flexi: pecto dat pexui, habetque
Pexi; [...]tiam necto dat nexui, habet quoque nexi.
[Page 47] Vo fit vi, ut volvo volvi: vivo excipe vixi.
Vo.
exo ut nexui facit, sic texo texui habebit.
Xo.
N Fit cio ci: ut, facio feci, jacio quoque jeci;
Cio,
ntiquum lacio lexi, specio quoque spexi.
Fit dio di, ut fodio fodi. Gio, ceu sugio gi.
Dio. [...]. [...]io.
Fit pio pi, ut capio c [...]pi: cupio excipe pivi,
Et rapio rapui, sapio sapui atque sapivi.
Fit rio ri, ut pario peperi. [...], geminans [...] ▪
Rio. Tio.
Ʋt quatio quassi, quod vix [...]eritur in vsu.
Denique uo fit ui, [...] statui: luo pluvi
Uo.
Format, sive plui; [...] struxi, fluo fluxi.
Q [...]arta Conjugatio.
QƲarta dat is ivi, ut monstrat scio scis tibi scivi:
Excipias venio dans veni, cambio campsi,
Excip. Ve­nio, cambio, &c.
Raucio rausi, fartio farsi, sartio sarsi,
Sepio sepsi, sentio sensi, fulcio fulsi,
Hauric item hausi, sancio sanxi, vincio vinxi,
Pro salto salio salui,
Pes pro­celeusmati­cus.
& amicio amicui dat,
Par [...]ùs utemur cambivi, haurivi, amicivi,
Sepivi, sanxivi, sarcivi, atque salivi.
De Compositorum Verborum Praeteritis.
PRaeteritum dat idem simplex & compositivum,
Ʋt docui edocui monstrat. Sed syllaba semper,
Quam simplex geminat, c [...]mposto non geminatur:
Praeter quam tribus his, praecurro, excurro, repung [...]:
Atque à do, disco, sto, posco, ritè creatis▪
A plico compositum cum sub, vel nomine, ut ista,
[...].
Supplico, multiplico, gaudent sormareplicavi:
Applico, complico, replico, & explico, ui vel in avi.
Quamvis vult oleo simplex olui, tamen inde
Oleo.
Quod vis compositum meliùs formabit olevi.:
Simplicis at formam redolet sequitur, subolètque.
Composita â pungo formabunt omnia punxi.
Pungo.
[Page 50] Vult unum pupugi, interdúmque repungo repunxi.
Natum â do, quando est inflexio tertia, ut addo,
Credo, edo, dedo, reddo, perdo, abdo, vel obdo,
Do.
Condo, indo, trado, prodo, vendo, didi: at unum
Abscondo abscondi. Natum â sto stas stiti habebit.
S [...].
Mutantia primam vocalem in E.
[...] [...]mplicia praesentis, praeteritique,
Si componantur, [...] primam in e mutant:
Damno, lacto, sacro, fallo, arce [...], [...], satiscor,
Partio, carpo, patro, scando, spargo▪ [...]arióque,
Cujus nata peri duo comperit & [...] dant:
Pario.
Caeterased perui; velut haec, aperire, verire.
A pasco, pavi: tantum compôsta notentur
Haec duo, compesco, disp [...]sco, pescui habere:
Caetera, ut epasco, servabunt simplicis usum.
Pasco.
Mutantia primam vocalem in I.
HAec,
Posthab [...]o simplicis form [...] sei [...].
habeo, lateo, salio, statuo, cado, laedo,
Pango danspegi, cano, quaero, caedo, cecidi,
Tango, egeo, teneo, taceo, sapio, rapióque,
Si componantur, vocatem primamin i mutant:
Vt rapio rapui, eripio eripui: â canonatum,
Praeteritum per ui, ceu concino concinui dat.
Cano.
A placeo sic displiceo; sed simplicis usum
Haec duo, complaceo cum perplaceo, bene servant.
Placeo.
Composita â pangoretinent, a quatuor ista,
Depango, oppango, circumpango atquerepango.
Pango.
A maneo, mansi, minui dant quatuor ista,
Man [...]o.
Praemineo, emineo, cum promineo, immineóque:
Simplicis at verbi servabunt caetera sormam.
Composita â scalpo, calco, saito, a per u mutant:
[...] cal­co, sal [...]o.
Id tibi d [...]monstrant exculpo, inculco, resulto.
Composita â claudo, quatio, lavo, rejiciunt a:
Id docet â claudo, occludo, excludo: â quatióque,
Claudo, qu [...]tio, la [...]o.
Percutio, excutio: â lavo, proluo, diluo, nata.
Mutantia primam vocalem in I, praeterquam in Pręterito.
HAec si componas, Ago, emo, sedeo, rego, frango,
Excip [...] Co [...]mo.
Et capio, jacio, lacio, specio, premo, semper
Vocalem primam praesentis in i sibi mutant,
Praeteriti nunquam; ceu, frango refringo refregi:
A ca [...]io incipio incepi Sed pauca notentur:
Namque suum simplex perago sequitur, satagoque.
Atque ab ago dego dat degi, cogo, coegi:
Ago. Rego
A rego sic pergo perrexi, vult [...] surgo
Surrexi, media praesenti [...] [...] ademptâ.
Nil variat facio, nisi [...]aeposito praeeunte:
Facio
Id docet olfacio, cum [...]fàcio, inficióque.
A lego nata, re, * s [...]per, prae, sub, trans, praeeunte,
Lego.
Praesentis servant v [...]alem; in icaetera neutant:
De quibus haec, intelligo, diligo, negligo, tantùm
Praeteritum lexi faciunt; reliqua omnia legi.
De simplicium verborum Supinis.
NVnc ex praeterito discas formare Supinum.
Bi sibi tum format, sic namque bibi bibitum fit.
Bi. Ci.
Ci fit ctum; ut, vici victum, testatur & ici
Dans ictum; feci factum, jeci quoque jactum.
Di fit sum, ut, vidi visum: quaedam geminant f;
Di.
Vt pandi passum, sedi sessum: adde scidi quod
Dat scissum, at que fidi fissum, fodi quoque sossum.
H [...]c etiam advertas, quòd syllaba prima supinis,
Quam vult praeteritum geminari, non geminatur:
Idque totondi dans tonsum docet, atque cecidi
Quod caesum, & cecidi quod dat casum, atque tetendi
Quod tensum & tentum, tutudi tumsum, atque pepédi
Quod format peditum; adde dedi quod jure datum vult:
Gi fit ctum, ut legilectum: pegi pepigique
Gi▪
Dat pactum, fregi fractum, tetigi quoque tactum,
Egi actum, pupugi punctum, fugi, fugitum dat.
Li fit sum; ut salli, ftans pro sale condio, salsum [...]
Dat pepulipulsum, ceculi culsum, atque fefolli
Li,
Falsum; dat velli vulsum: tuli habet quoquelatum,
Mi, ni, pi, qui, tum fiunt; velut hîc manifestum,
[...], ni, pi, qui
Emi emptum, veni ventum, cecini à cano cantum,
A capie cepi dans captum, à coepio coeptum,
A rumpo rupi ruptum, liqui quoque lictum.
Ri fit sum, ut verri versum: peperiexcipe partum.
Ri. Si.
Si fit sum, ut visi visum: tamens geminato
[...]: fulsi excipe fultum,
Hausi hauftum, sarsi [...], farsi quoque fartum,
Ʋssi ustum, gesss gestum; [...] tortum
Et torsum, indulsiindultum [...] requirit.
Psi fit ptum, ut scripsi scriptum. [...] excipe campsum.
P [...]i. Ti▪
Ti fit tum; â sto nam (que) steti,, â [...] fit,
Praeterito, commune statum: verti excip [...]versum.
Vi fit tum, ut flavi flatum: pavi excipe pastum;
Vi.
Dat lavi lotum, interdum lautum atque lavatum;
Potavi potum, interdum facit & potatum:
Sed favi fautum, cavi cautum; à sero sevi
Formes ritè satum; livi linique litum dat;
Solvi à salvo solutum, volvi á volvo volutum;
Ʋult fingultivi singultum, veneo venis
Ʋenivi venum, sepelivi rités [...]pultum.
Quod dat ui dat itum, ut domui domitū: excipe qu [...]vi▪
Ʋerbumin uo, quia semper ui formabit in utum;
[...].
Exui ut exutum: á ruo deme rui, ruitum dans.
Ʋult secui sectum, necui nectum, fricuique
Frictum, miscuiitem mistum,
[...]es Proce­l [...]smaticus.
ac amicui dat amictum:
Torrui habet tostum, docui doctum, tenui (que)
Tentum, consului consultum, alui altum alitumque;
Sic salui saltum, colui occului quoque cultum:
Pinsui habet pistum, rapuiraptum; seruî (que)
Asero vult sertum; sic texui habet quo (que) textum.
Haec sed ui mutant in sum: nam censeo censum,
Cellui habet celsum; meto messui habet quoque messum;
Quaedam mutant ui in sum
[Page 53] Nex ui item nexum, sic pexui habet quoquepexum:
Dat patui passum, ca [...]ui cassum caritumque.
Xi fit ctum, ut vinxi vinctum, quinque abiicium n:
Nam finxi fictum, minxi mictum, inque supino
Dat pinxi pictum, strinxi, rinxi quoque rictum.
Xum, flexi, plexi, fixi dant; & fluo fluxum.
De Compositorum Verborum Supinis.
COmpsitum ut simplex formatur quodque supinum,
[...].
Ouamvis non eadem st [...]t semper syl [...]aba utrique.
Composita à tunsum, [...]mptâ n, tusum; à [...],
R [...]o. Salio. S [...]ro.
I mediâ dempta, rutum; & à [...] quoque sultum:
A sero, quando satum [...], composta situm dant.
Haec, captum, factum, [...], raptum, a per e mutant;
Et cantum, partum, [...], carptum, quoque [...]artum.
Verbum edo [...], non estum, sed facit esum:
[...].
Vnum duntaxat comedo, formabit utrumque.
A nosco tantum duo cognitum & agnitum habentur;
Caetera dant notum: nullo est iam noscitum in usu.
De Praeteritis Verborum in Or.
VErba in or, admittunt ex posteriore supino
Praeteritum, verso [...]per us, & sum consociato
Vel fui: ut a lectu, lectus sum vel fui. At horum
Nunc est deponens, nunc est commune notandum:
Nam labor lapsus, pati [...]r dat passus, & eiu [...]
[...].
Nata; ut, compatior compassus, perpetiorque
Formans perpessus, fate or quod fassus, & indè
Fateor.
Nata; ut, confiteor confessus, diffiteorque
Gradior.
F [...]rmans diffessus: gradior dat gressus, & indè
Nata; ut igredior digressus. Iunge fatiscor
Fessus sum, mensus sum metior, utor & usua.
Pro tex [...] orditus, pro incepto dat ordior orsus,
Nitor nisus vel nixus sum, ulciscor & ultus:
Irasc [...]r [...]imul iratus, reor atque ratus sum,
Obliviscor vult oblitus sum: fru [...]r optat
[Page 54] Fructus vel Fruitus, misererijunge misertus.
Tuor & Tueor.
Vult tuor & tueor non tutus sed tuitus sum,
Quamvis & tutum & tuitum sit utrique supinum:
A loquor adde locutus, & â sequor ad desecutus;
Experior facit expertus: formare paciscor
Gaudet pactus sum, nanciscor nactus: apiscor,
Apiscor.
Quod vetus est verbum, eptus sum; unde adipiscor adeptm
Iunge queror questus, proficiscorjunge profectus;
Expergiscor sum experrectus: & haec quoque, commi▪
[...], nascornatus, moriórque
Mortuus, atque orior [...] [...]raeteritum facit ortus:
De verbis geminum p [...]teritum habenti­bus, viz. Activae & Pa [...]vae vocis.
PRaeteritum activae & passivae [...] habenthaec;
Coeno coenavi & coenatus sum tib [...]ormat,
Iuro juravi & juratus, potoque potavi
Versus hy­pe [...]meter.
Et potus, titubo titubavivel titubatus:
Sic careo carui & cassus sum, prandeo prandi
Et pransus, pateo patui & passus, placeôque
Dat placui & placitus, suesco suevi atque suetus;
Veneo pro vendor; venivi venditus & sum,
Nubo nupsi nuptâque sum, mereor meritus sum
Vel merui: adde libet libuit libitum; & licetadde
Quod licuit licitum, taedet quod taeduit & dat
Pertaesum: adde pudet faciens puduit puditúmque;
Atque piget, tibi quod format piguit pigitumque.
De Neutro-passivorum praeteritis.
NEutro passivum sic praeteritum tibi format,
Gaudeo gavisus sum, fid [...] fisus, & audeo
Versus hy­permeter.
Ausus sum, fio, factus, soleo solitus sum,
Moereo sum moestus: sed Phocae nomen habetur.
De Verbis praeteritum mutuantibu [...].
QVaedam praeteritum verba accipiunt aliundè:
[...]lavesco. [...]rubesco. L [...]cesco.
Inceptivum in sco, stans pro primario, [...]doptat
[Page] Praeteritum ejusdem verbi: vult ergò tepesc [...]
A tepeo tepui, fervesco à serveo fervi;
A video cerno vult vidi▪ à concutio vult
Praeteritum quatio concussi; à percutióque
Percussiferio; [...] mingo vult meio minxi;
A sedeo sido vult sedi, à suffero tollo
Sustuli; & à suo sum fui a tulo ritè sero tuli;
Asto sisto steti, tantùm pro stare, furóque
Insanivi, à verbo ejusdem signific [...]ti:
Sicposcunt, vescor, med or, [...], reminiscor,
Praeteritum à pascor, [...], liquesio, recordor.
De Verbis [...]raeterito carentibus.
PRaeteritum fug [...]unt, vergo, ambigo, glisco, fatisco,
Silve [...]. Frut [...]cesco▪ Ster [...]iesco. Diesco. Desiderativ [...] ut, Micturio. Scripturio. Iturio. Cacaturio.
Polleo, nide [...]: Ad haec, inceptiva, ut puerasco:
Et passiva, quibus caru [...]re activa supinis;
V [...]metuor, tim [...]or: Meditativa omnia, praeter
Parturio, esurio, quae praeteritum duoseruant.
Verba Supinum rarô admittentia.
HAec rarò aut nunquam retine [...]unt verba supinum,
Lambo, mico micui, rudo, scabo, parco peperci,
Dispesco, posco, disco, compesco, quinisco,
Dego, ango, sugo, lingo, ningo, satagóque,
Psallo, volo, nolo, malo, tremo, strideo, strido,
Flaveo, liveo, avet, pav [...]o, conniveo, fervet:
A nuo compositum, ut renuo, à cado, ut incido; praeter
Occido, quod facit occasum, recidóque recasum:
Respuo, linquo, luo, metuo, cluo, frigeo, calvo,
Et sterto, timeo. Sic luceo, & arceo, cujus
Composita crcitum habent: Sic à gruo, ut ingruo, natum▪
Et quaecunque in ui formantur neutra secunda:
Exceptis oleo, doleo, placeo, taceóque,
Pareo, item & careo, noce [...], pateo, lateóque,
Et valeo, caleo: gaudent [...] na [...]que supi [...] ▪
De Verbis Defectivis.
SEdnunc, ut totum percurras ordine verbum,
Istis pauca dabis mutilata & anomala verba:
Quae quia clauda quidem remanent, nec versibus apta,
Qui rectis pedibus plenisque incedere gaudent,
Hisce sequens dabitur, quem cernis, sermo solutus.

Praesens Indicativi, Aio, ais, ait, Plural. aiunt.

[...], Aiebam, aiebas, aiebat. Ai [...]. Plu. Aiebamus, aiebatis, [...]ebant. Imperativus, Ai.

Praesens Optativi, [...] ▪ & Subjunctivi, Aias aiat. Plural. Aiamus, aiant. [...] particip. Aiens.

Praesens Optativi, & Subjuncti▪ Ausim, ausis, au­sit. Plural. Ausint. Ausim.

Indicat. Salvebis. Imper. Salve, salveto. Plural▪ Salvete, salvetote, Infinit. Salvere. Salv [...].

Imperat. Ave, aveto, Pl. Avete, avetote. Infin. A­vere. A [...].

Imperat. Cedo; Plural. Cedite: id est, Dic, vel porri­ge; Dicite, vel porrigite. Ced [...].

Futurum, Faxo velfaxim, faxis, faxit, pro faciam vel fecer [...]. Plural. Faxint. Fax [...].

Imperfectum Optat. Potent. & Subjunct. Forem, fores, foret; pro essem, esses, esset. Plur▪ Forent. Forem.

Infinitivus, Fore, id est, Futurum esse.

Praesens Indicat. Quaeso. Plural. Quaesumus.

Infit, sola vox est, dicit, seu dixit significans. Plural. Qu [...]so. [...]. Infiunt, id est, Dicunt.

Praesens Indicativi, Inquio vel inquam, inquis inquit. Plural. Inquimus, inquiunt. [...].

Praeter. perfectum, Inquisti, inquit.

Futurum, Inquies, inquiet.

Imperat. Inque apud Terent. Inquito apud Plautū.

Praesens Optativi, Potentialis, & Subjunctivi, In­quiat. Particip. Inquiens.

Indicat. Valebis. Imper. Vale, valeto. Plural. vale­to▪ valetote. Va [...] ▪ Infinit. Valere.

[Page 57] Haec quatuor sequentia, Odi, coepi, memini, no [...], omnes voces praeteriti perfecti & plusquam perfecti Odi, coep [...], memini novi. omnium modorū integras habent; ut & futuri quo­que, quoties à praeterito indicativi formatur: in re­liquis magna ex parte deficiunt, nisi quòd Memini in Imperativo Sin. Memento, Plur. Mementote ha­bet. Odi, novi, & coepi, carent Imperativo.

Notabunt praeterea pueri▪ Dor, furo, for, der, fer à for, simplicia non reperi [...]:

Praeterea, Dic, pro Dice, Voces esse per Apocopen cō ­cisas & decur­tatas.
Duc, Duce,
Fer, Fere,
Fac Face,

Denique notabunt, Eo & queo, habere imperse­ctum Ibam, quibam: in futuro, Ibo, quibo.

¶ De verbis Impersonalibus.

ET de Personalibus quidem hactenus dictū esto; deinceps verò de Impersonalibus dicendū, quae nominativū certae personae non recipiūt, sed muta­tur nominativus personae in obliquos: ut quod An­glicè personaliter dicimus, I must reade Virgil, Latine impersonaliter effer [...]ur, Opartet me legere Virgilium.

Impersonalia igitur appellantur, non quòd per­son â careant, (habent enim, ut videmus, vocem ter­tiae Imperso [...] ­lia cur [...] dicta. personae tam activam quàm passivam, quāplu­rima) sed quia nullius personae aut numeri certam significationē, nisi ex adjuncto nominis vel prono­minis casu obliquo, sortiantur: Nam Oportet me, pri­mae personae esse videtur, numerique singularis▪ O­portet nos, primae personae plurali [...]: Oportet te, secun­dae personae singularis: Oportet vos, secundae pluralls: atque itidem de reliquis.

Sunt igitur Impersonalia duplicia: Activae vocis & passivae vocis.

[Page 58] Impersonalia activae voei [...] sunt haec & his simill [...] Impersona­lia activae voci [...].

Est, Accidit,    
Interest, Contingit, Vacat, Iuvat,
Refert, Evenit, Praestat, Cōstat,
Placet, Expedit, Restat, Cōducit
Libet, Liquet, Decet, Miseret
Poenitet, Licet, Oportet Piget,
Taedet, Solet, Potest, Pudet.

Denique nullum [...] est tam personale ut non idē impersonalis [...] possit induere; nec è diverso. Horum tamen quaeda [...] personaliter usur­pantur ut, Virtus placet probis. [...]cunia omnia potest: Ars juvat egentes.

Quaedam verò semper manent impersonalia: ut, Pudet, poenitet, oportet. Tametsi legere est apud Terentium; Quae adsolent, quae (que) oportent signa ad salu­tem esse, buic omnia adesse video.

Conjungantur autem in tertia persona singulari Con [...]ugan­ [...]r interti [...] persona. per omnes modos. A Liquet, non extat praeteritum.

Taedet, pertaesum format.

Miseret & miserescit, misertum est.

Inveniun­tur etiam in usu, Placitum est, Praeterit. à Placet.
Libitum est, Libet.
Puditum est, Pudet.
Licitum est, Licet.
Pigitum est, Piget.

Impersonalia passivae vocis fiunt ab omnibus ver­bls activis & neutris: ut, Curritur, turbatur.

Impersonalia Supinis, & vocibus Gerundij carēt

DE GERVNDIIS.

GErundia porrò voces participiales vocari pos­sunt, quòd fimilia participijs sunt: sicut prover­bialia dicimus, quae sunt fimilia proverbijs.

Proinde quia parum videbamus convenire inter Grāmaticos, utrùm ad verba, an ad participia pro­pids [Page 59] pertineant, hic in confinio utriusque partis relin quimus, ut, utri velint, sese regno addicant.

Porro à nomine casum, à verbo agendi vel pati­endi vel neutrius significationem accipiunt.

Et quia temporum nec discrimen discretis vocl­bus recipiunt, neque numeros aut personas admit­tunt, ideo n [...]c justa verba esse possunt, n [...]c partici­pia.

Gerundij termi­nationes sunt tres. Di, Genitivi casus.
Da [...]ativi & Ablativi.
Terminatio­nes Ger [...]dij
[...]um, Nominativi & Accusat.

Gerundia autem [...]ctivè majore ex parte signifi­care, nulli dubiu [...] est, licèt interdum etiam passivè significent [...] rei exempla erunt ista: Athenas qus ue [...]issus er [...]diendi causâ: id est, ut erudiretur. Vrit­que vi lendo Foemina: id est, dum vi [...]etu [...]. Satis ad cognos­cendum ill [...]stria: id est, ut cognoscantur. Ars ad discendum facilis: id est, ut discatur.

DE SVPINIS.

SVpina quo (que) meritò participialia verba dicūtur, Supi [...]. [...]mniá (que) cum gerundij vocibus comunia habēt, Ex [...]unt autē, prius in um, posterius in [...] ut, V [...]sum, [...]. Significāt autē, prius quidem ferè activè (sicur in rudimentis dictum est) posterius verò passive.

¶ DE PARTICIPIO.

PArticipiū est pars orationis inflexa casu; Participi [...] ▪ quae à Nomine, genera, casus & declina­tionē, à Verbo▪ tēpora & significatio­nes; ab utro (que) numerū & figurā accipit.

ACCIDENTIA PARTICIPIO.
Accidunt Parti­cipio septem, Casus, Significatio,
Accidentia participior [...]
Genus, Numerus,
Declinatio,
Tempus, Figura.

[Page 60] De genere autem, & casu, & declinatione, idē hie statuendum, quod suprà in nomine est traditum.

TEMPVS.

Tempora participiorum sunt quatuer. Tempora particip. Praesens. Nota.

Praesens in ans vel ens, ut, Amans, legens.

Caeterùm iens, participiū ab Eo, simplex rariùs legitur in nominativo; sed euntis, eunti, euntem, eunt [...], in obliquis: cóposita verò nominativū qui­dem in [...] finitum hab [...] ▪ genitivum autē in euntis, ut, Abiens. abeuntis; Redie. [...]redeūtis: praeter unū, Ambiens, ambientis.

Han [...] f [...]rmam s [...]qunntur & h [...]um gerundia; ut Abeundi, abeundo, abeundum: p [...]aeter Ambiendi, ambiendo, ambiendum.

Praeteritum verò in
Pr [...]teritam.
 Tus, ut Doctus.
Sus, Visus.
Xus, Nexus.

Futurum autem duplex: Alterum quidem in rus, Futurum. activae ut-plurimùm significationis, aut neutralis: ut, [...]ecturus, cursurus: Alterum verò in dus, passivae significationis semper, ut Legendus.

SIGNIFICATIO.

Activè significant ea participia, quae ab activis Significatio activa cadunt: ut, Docens, docturus; Verberans, verbera­turus.

A neutris cadentia neutraliter significant: ut, Curreus, cursurus; Dolens, doliturus. Participia in dus.

A quibusdam neutris reperiuntur etiam partici­pia in dus: ut, Dubitandus, vigilandus, carendus, do­lendus.

Passivè significant, quae à passivis descendunt: ut, Lectus, legendus; Auditus, audiendus. Significatio pas [...]va.

Fiunt & participia passiva ab hujusmodi neutris, qu orum tertiae personae passivè usurpantur: ut, Ara­turo [...]re hinc, arata & aranda terra.

[Page 61] Participia formata à deponentibus, imitantur sig­nificationem Participia [...] deponenti­bus. suorum verborum: ut, Loquens, lo­quutus, loquuturus, à loquor.

Deponentibus, quae olim communia fuerunt, ma­net participium futuri in dus: ut,

Sequendus, Vtendus, Obliviscendus,
Loquendus, Patiendus, & alia id genus.

Habent & deponentia praeteriti tēporis partici­pia, quae nunc activè, nunc passivè significant: ut,

Virgil. Nunc oblita mihi totc [...]mina.

Terent. Meditata sunt [...] omnia mea incommoda.

Virgil. —mentit [...] [...]ue [...]ela Agno [...]cunt.

Communium [...]nique verborum participia ip­sorum significati [...]nem induunt: ut, Criminans, cri­minatus, crimi [...]aturus, criminandus.

Ab impersonalibus nulla extant participia, prae­ter Poenitens, decens, libens, pertaesus, poenitendus, Impersona­lium partici­pia. pudendus.

Haec participia, praeter analogiam, à verbis suis deducuntur, Pariturus, nasciturus, sonaturus, argui­turus, Participia anomala de­ducta a ver­bis praeter analogiam. Participia de [...]ivata a nominibus. luiturus, eruiturus, nosciturus, moriturus, ori­turus, osurus, futurus.

Similia participijs sunt ista, Tunicatus, togatus, personatus, larvatus, & innumera hujus sortis voca­bula quae à nominibus, non à verbis deducuntur.

NVMERVS.

Est & numerus in participi [...]s, ut in nomine: Sin­gularis, ut legens; P [...]uralis, ut Legentes. Nume [...]s.

DE FIGVRA.

Figura est duplex: Simplex, ut Spirans; Compo­sita, ut Respirans. Figura par­ticipiorum. Participia siunt nomi­na.

Participia aliquando degenerant in nomina par­ticipialia; Vel cùm alium casum quàm suum verbum regunt: ut.

Abundans lactis, Patiens inediae,
Alieni appetens, Fugitans litium.

[Page 62] Vel cùm componuntur cum dictionibus, cum qui­bus ipsorum verba componi, non possunt: ut, Infans indoctus, innocens, ineptus.

Vel cùm com­parantur: ut, Amans. Doctus,
Amantior, Doctior,
Amantissimus. Doctissimus▪

Vel cùm tempus significare desinunt: ut, Expectem qui me nunquam visur [...] abîsti? hoc est, Qui eo animo dis [...]essisti, ut me ampliùs non videres.

Nullam mentionem [...]ecit c [...]etarum, nil praetermisurus, si quid explorati haberet: id e [...] ita affectus, ut non prae­termitteret.

Amandus est doctissimus quisque: [...] est, dignus est, vel debet amari. Vita lau [...]ata: id est, lau [...]bilis.

Esicienda est haec mollities animi: id [...]st, debet ejici.

Participia praesentis temporis non rarò fiunt sub­stantiva Participia praesen. tem­poris fiunt [...]omina. nomina. Modò in masculino genere; u [...], Oriens, occidens, profluens, cōfluens: Modò in foe­minino: ut, Consonans, continens. Modo in neutro: ut, Contingens, accidens, antecedens, consequens, Modò in communi genere, pro verbalibus in t [...]r vel trix: ut, Appetens, diligens, fitiens, indulgens.

Animans, modò foemininū, modò n [...]utrū reperitur

¶ DE ADVERBIO.

ADverbium est pars orationis non flexa, quae adjecta verbo sensum ejus perficit Adverbium. atque eplanat.

Explanat etiam interdum & nomen: ut Homo egregi [...] impudens. Ne parùm sis leno. Nimiū philoso­phus. Aliquoties & Adverbiū: ut, Parùm honestèse gerit.

ACCIDENTIA ADVERBIO

Adverbio accidunt, Significatio, Cōparatio, Spe­cies, Figura. Accidentia Adverbio.

Significationis varietas ex verborum circum­ [...]antiis colligenda est.

[Page 63] In loco significant, Hîc, illîc, istîc, intus, foris, us­quam, nusquam, ubi, ubique, ubicun que, ubilibet, u­trobique, ubivis, ubi, ibi, alibi, alicubi, necubi, fi­cubi, Adverbia loci. inibi, ibidem, inferiùs, superiùs.

Ad locum respiciunt, Huc, illùc, istùc, intro, aliò, quò, aliquò, nequò, quoquò, siquò, eò, eodèm, quo­libet, quovis, quocunquè, foras, horsum, aliorsum Ad locum significanti [...]. dextrorsum, sinistrorsum, sursum, deorsum, utroquè, neutrò, quoquoversum.

A loco denotant, Hinc, ill [...]nc, istinc, intus, foris, indè, undè, aliundè, ali [...]de, sicunde, necunde, in­didem, A loco [...]ig [...] ­ficantia. undelibet, [...], undecunque, superne, in­fernè, coelitus, fun [...]tus.

Deni (que) per loc [...] innuunt, Hàc, illàc, istàc, quacun­què, eà, eadèm, [...]ià, aliquà, siqua, nequà, quaquà. Per locum significantia▪

Adverbia temporis sunt, Dum, quum, quando, ali­quando, quamdiu, dudum, quamdudum, jamdudū, Temporis adverbia. quampridē; jampridē, usque, quousque, toties, quo­ties, aliquoties, heri, hodie, cras, pridie, postridie, perendie, manè, vesperi, nudiustertius, nudiusquar­tus, nudiusquintus, nudiussextus, &c. Diu, noctù, in­terdiu, nunc, jam, nuper, aliàs, olim, itē, pridē, tan­tisper, paulisper, parūper, saepe, rarò, subinde, identi­dē, p [...]erumque, quotidie, quotannis, nunquā, unquā adhuc, etiam pro adhuc, hactenus, in-diès, in-horàs, ut primùm, quum-primùm, simulac, simulatque.

Usque temporis & loci adverbium est: ut, Vsque Vsqu [...] sub obscurum noctis. Ab Aethiopia est usque haec. Est & u­bi pro semper, aut continuē ponitur: ut Vsque metumi­cuêre finus.

Adverbia numeri: ut, Semel, bis, ter, quater, quin­quies, sexies, septies, vigesies vel vicies, trigesies, Numeri. vel tricies, quadragies, quinquagies, sexagies, septu­agies, octogies, centies, millies, infinities.

Ordinis sunt, Indè, deinde, hinc, dehinc, deinceps, Ordinis▪ novissimò, imprimis, postremò, primùm, jamprimū denique, demū, tand [...] ̄, ad-fummùm.

[Page 64] Adverbia interrogandi sunt, Cur, quamobrem, qua­re, quomodo, ecquid, quin pro cur non, num, quid ita Interrogād [...]. quò, unde, quantùm?

Vocandi sunt, Heus, ô, elio, et siqua sunt similia.

Negandi: ut, Haud, non, minimè, nequaquam, ne Vocandi. pro non, & similia. Negandi.

Affirmandi: ut, Etiam, sic, quidni, sanè, prorsus, nem­pe, nimirum, certè, profectò, adeò, planè, scilicet. Affirmandi.

Iurandi: ut, Hercle, mehercule, medius-fidius, Di­us-fidius. Pol, aedepol, Castòr, ecastor. Jurandi.

Hortandi: ut, Age, sodes, [...], amabò, agedum, cho­dum, eia, agitè. Hortandi.

Prohibendi: ut, Ne, non.

Optandi: ut, Vtinam, si. ô si, ô. Prohibendi.

Excludendi: ut, Modò, dummodo, tantummodo, so­lummodo, Optandi. tantùm, solum, duntaxat, demum. Excludendi.

Congregandi: ut, Simul, unà, pariter, populatim, universim, conjunctim, &c. Congreg [...]di

Segregandi: ut, Seorsim, gregatim, egregiè, nomina­tim, viritim, oppidatim, vicatim, privatim, speciatim, Segregandi. bifariam, trifariam, omnifariam, plurifariam, ostiatim.

Diversitatis: ut, Aliter, secus.

Eligendi: ut, Potiùs, potissimùm, imò, satiùs. Diversitatis. Eligendi. Intendendi.

Intendendi: ut, Valde, nimis, nimium, immodicè, im­pendiò, impensè, prorsus, penitus, funditus, radicitus, omnino.

Remittendi: ut, Vix, aegrè, paulatim, sensim, pede­tentim. Remittendi

Concedentis: ut, Licèt, estò, demùs, sit-ità, sit-san [...] ▪

Negatae solitudi [...]is: ut, Non solùm, non tantùm, Conceden­tis Negatae soli­tudinis. non modò, nedum.

Qualitatis: ut, Doctè, pulchrè, fortiter, graviter.

Quantitatis: ut, Parum, minimè, maximè, sum­mùm, Qualitatis. Quantitatis. ad-summùm, & similia.

Comparandi: ut, Tam, quàm, magis, minùs, maxi­mè, minimè, aequè. Comparandi

[Page 65] Rei non peractae: ut, Ferme, fere, prope, prope­modum, Rei non peractae. tantùm, tantùm non; modò non.

Demonstrandi: ut, En, ecce, sic, ut cùm dicimus, scribito. Demon­strandi. Explanandi [...]

Explanandi, ut, Id est, hoc est, quasi dicas, putà, puta, utpote.

Dubitandi: ut, Forsan, forsitan, fortassis, fortasse. Dubitandi Eventus. Similitudinis

Eventus: ut, Fortè, casù, forte-fortunà.

Similitudinis: ut, Sic, sicut, sicuti, ità, item, iti­dem; tanquam, quasi, ceu, uti, velut, veluti.

COM [...]ARATIO.

Adverbia à nominibus adjectivis nata, & compa­rantur, & regun [...] casus comparativi & superlativi: Comparatis ut, Doctè, docti [...]s illo, doctissimè omnium: similiter Bene, meliùs, optimè. Malè, pejùs, pessimè: etiā Sae­pe, saepius, saepissime: Nuper, nuperri [...]è & similia.

SPECIES.

Species est duplex, Principalis, quae ex se origi­nem habet: ut, Heri, cras. Species ad­verbiorum. Nomina fi­unt adyet [...].

Derivativa est eorum, quae nata sunt aliunde: ut Furtim, a furor; Strictim, à stringo; [...]umaniter, ab humanus

Aliquando neutra adjectiva induunt formam ad­verbiorum, ad Graecorum imitationem: ut, Recens, pro recenter: Torvùm, pro torvè.

FIGVRA.

Figura est duplex: Simplex, ut Prudenter, Com­posita, ut Imprudenter.

¶ DE CONJUNCTIONE.

COnjunctio est pars orationis, quae sententiarū clausulas aprè connectit.

ACCIDENTIA CONJVNCTIONI.

Conjunctioni accidūt, Figura, Potestas, & Ordo. Accidentiaa. Conjunct.

FIGVRA.

Figura est duplex: Simplex, ut nam: Composita' ut namque. Figura.

POTESTAS.

Potestas, id est, significatio, est varia▪ Aliae enim è conjunctionibus Copulativae sunt: ut Et, ac, que, Potestas. atque, quoque, etiam, item, itidem, cùm, et tum.

Tum item geminatum: ut, Ʋir tum probus, tum eru­ditus. Huc spectant & his contrariae: ut, Nec, neque, Tum. neu, neve.

Hae quatuor sequentes, Et, que, nec, neque, cùm geminātur, Suspensivae etiam vocantur, quòd aliud Suspensivae. semper expectari faciant: ut, Et fugis, & pugnat. Nec sapit ista, nec sentit.

Aliae Disjunctivae: ut, Aut, vel, ve, seu, sive. Disjunctivae.

At istae, cùm geminantur, Suspensivae etiam vo­cantur: ut, Velscribit, vel dictat.

Aliae Discretivae: ut, Sed, sed enim, at, ast, atqui, Discretivae. quidem, autē, quoque, scilicet, caeterùm, verò, enim­verò, quòd si, verò, porro, quin.

Aliae Rationales, seu Illativae: ut, Ergò, ideo, igi­tur, itaque, idcirco, quare, quamobrem, quocirca, Rationales. seu Illativae. proinde, propterea, ob eam-rèm, ea-rè: Cicer. Ea­rèstatim ad te Aristocritum misi.

Aliae Causales, id est, quae rationem praecedentis Causales. orationis inferunt: ut, Nam, namque, enim, etenim, quod, quia, quippe, utpote, siquidem, quando, quan­doquidem, propterea, quòd, quoniam, quatenus, et ut Virgil. Audieras & sama suit: pr [...] nam, vel quia fuit: quò pro quia, ut Cicer. Non quò quicquam desit, sed quia valde cupio.

Ovid. Crede mihibene qui latuit, bene vixit, & intr [...]

Fortunam debet quis (que) manere suam. pro nam ve [...] quia.

Aliae Perfectivae seu Absolutivae: ut, Vti, quò pro ut. Perfectivae.

[Page 76] Ne & ut, pro ne non: Terent, Sed patris vim ut queas ferre.

Ne, pro ut non: Cieero, Opera datur, judicia ne fiant.

Aliae Continuatiuae: ut, Si, sin, ni, nisi. C [...]tinuativ [...]

Aliae Dubitativae: ut, Ne, an, anne, num, nunquid, Dubitativae. utrùm, necne.

Aliae Adversativae: ut, Etsi, quanquam, quamvis, Adversativ [...] ▪ licèt, tametsi: & aliae. id genus.

Aliae Redditivae earundem: ut, Tamen, attamen, Redditivae. sed tamen, veruntamen.

Aliae Diminutivae: u [...], saltem, at, certè, vel: ut Cic. Ne vel latum digitum discesseris. Diminutivae.

Aliae Electivae: ut, Quàm, ac, atque, ut, quando pro Quàm accipi [...]ntur. Electivae.

Expletivae: ut, Quidem, equidem, nimirum, au­tem, scilicet, quoque▪ nam, profectò, verò, enimve­rò, Expletivae▪ sed enim, enim pro certe.

Virgil. Nam quis tè, juvenum confidentissime, nostras

Iuss [...] a [...]ire domos? Ter. Atenim non sinam.

Sunt dictiones, quae nunc adverbia, nunc conjū ­ctiones, nunc praepositiones esse inveniuntur: ut Cum, quoties casui jungitur, praepositio est.

In genere, Conjunctiones adeò tenui discrimine Cum. ab adver [...]ijs discernuntur, ut quàm saepissime con­fundantur: ut, Quando, proinde, et similia.

ORDO.

Ordo conjunctionum est triplex, nempe.

Praepositivus: earum scilicet, quae in sententia­rum exordio ponuntur. Ordo con­junctionum [...]raeposit. Subjunctiv [...]

Subjunctivus: earum scilicet, quae secundum in clausula, vel tertium, vel ad summum quartum lo­cum occupant.

Communis. Communis.

Ex conjunctionibus hae inprimis praeponi solent, Nam, quare, at, ast, atque, &, aut, vel, nec, neque, si, quin, quatenus, sin, seu, sive, nisi. Prępositiv [...]

[Page 68] Subjunctivae verò sunt, Quidem, quoque, autem, verò, enim. Subjunctivae quae.

Et tres Encliticae: ut, Que, ne, ve: sic dictae, quòd accentum in praecedentem syllabam inclinent: ut Encliticae. Horat. Ludere qui nescit, campestribus abstinet armis;

Jndectúsque pilae, discive, trochive qui [...]scit.

Sunt & aliae quoque voces aliquot Encliticae: ut, Dum, sis, nam, &c.

Communes denique dicuntur, quae indifferenter Communes. et praeponi et postponi poss [...]nt, quales sunt reliquae ferè omnes, praeter praedictas: ut, Equidem, ergo, igitur, saltem, tamen, quanquam, &c.

DE PRAEPOSITIONE.

PRaepositio est pars orationis indeclinabilis, quae alijs orationis partibus, vel in Compositione, vel in Appositione praeponitur.

Appositione ut, Christus sedet ad dextram Patris.

Compositione: ut, Adactum juramentum adhiben­dum admonuit.

Quaedam praepositiones postponi suis casibus in­veniuntur: Praepositio­ne [...] postpo­sitae sub casi­bus. ut,

Cum, ut Quibuscum▪
Tenus. Pube tenus.
Versus. Angliam versus▪
Usque, Ad occidentem usque.
ACCIDENTIA PRAEPOSITIONI.

Praepositioni accidit casuū regimē, sive cōstructio,

Caeterùm in iisdem casibus mira est significatio­nis varietas, quae non tam regulis, quam assiduo le­gēdiatque scribēndi usu discēda est. Exempli causâ:

Secundum, Aliud significat cùm dico, Secundū [...] vulnus accepit, id est, juxta aurem, Aliud verò hîc, [...]undum. S [...]cundum Deum parentes amandi sunt, id est, proximè post Deum: Aliud in hac oratione, Secundum quietem satis mihi felix visu [...] sum, id est, in quiete, vel inter quietem.

Praepositiones accusativum regentes.

Ax praepositionibus istae accusat. casui adjūgūtur.

Ad. Ad Calendas Graecas.

Apud. Vir. At bene apud memores veteris stat gratia facti.

Ante. Horat. —dicique beatus

Ante obitum nemo, supremáque sunera debet.

Adversus. Ne Hercules quidem adversus dues.

Cis. Cis Tamesim sita est Atonia.

Citra. Hor. Est modus in rebus, sunt certi denique fines,
Vltra. Quos ultra citrá [...] nequit consistere rectum.
Intra. Ovid. Crede mihi, bene qui latuit, bene vixit, & intra Fortunam debet quisque manere suam.

Extra. Plin. Ma. Extra omnē ingenii al [...]am positus Gicere

Circum, locale est: ut Circum montem,

Circa, Circa forum. Circa viginti annos.

Circiter, tempus & numeium significat, ut,

Circiter h [...]am decim [...]m.

Caesar; Circiter duo millia desiderati sunt.

Contra. Ne contra stimulum calces.

Erga. Princeps erga populum clemens.

Inter. Hor. Mul [...]a cadunt inter calicem supremáque labra.

Infra. Terent. Quem ego infra omnes, infimum esse puto.

Supra. Salust. Dux hostium cum [...]xercitu supra caput [...]st.

Iuxta. Ter. Cùm lucubrando iuxta ancillas lan [...]m suc [...]re [...]

Ob. Foeda mors ob oculos versabatur.

Per. Hor. I [...]iger extremos currit mercator ad Indos, Per mare pauperie [...] fugiens, per saxa, perignes▪

Prope. Prope urbem. Prope mortem.

Praeter. Terent. Ità fugias, ne praeter casam.

Propter. Aliquid mali prepter vicinum malum.

Post. Hor. O cives, cives, quaerenda pecunia primùm est, Virtus postnummos.

Penes. Ovid. Me penes est unum vas [...]i, [...]stodia mundi.

Trans. Hor. Coe [...]um non animum mutant, qui trans mare currunt.

Praepositiones Ablativum regentes.

A. Terent. A me nulla tibi orta est injuria.

Ab. Haec vocalibus praeponitur. Mimu [...], Ab ali [...] expectes al [...]eri quod feceris.

Abs. Terent. Abs quovis homine beneficium accipere, cùm opus est, gaudeas.

Absque. Terent. Absque eo esset. Absque pecunia miserè vivitur.

Cum. Mimus. Damnum appellandū est, cum mala fama lucrum

Clam. Clam patre. Et Plautus. Clam patrem.

Coram. Coram Senatures ac [...] est.

De. Sophistae rixantur de lana caprina.

E. Qui falsum tes [...]imonium dixisse convictus erat, èsaxo Tarpeio deijciebatur.

Ex. Ex malis moribus [...]onae leges natae sunt.

Pro. Mimus, Comes facundus in via pro vehiculo est▪

Prae. Terent. Huic aliquid prae manu dederis.

Sine. idem, Sine Cerere & Baccho friget Venus.

Tenus. Virg. —capuloque tenus ferrum impulit irà.

Praepositiones utrique casui serviētes.

Hae quatuor utrumque casum exigunt sed diver­fâ feré significatione.

In. Terent. Jntempore veni, quodomnium rerum est primum: sine motu.

Ovidius. Inq. domos superas scandere cura fuit: mo­tum quodammodo innuit.

Sub. Vir. Sub lucē exportant calathis: i. paulò ante lucem Idem, —vaste vidisse sub antro.

Super. Virg. Super ripas Tiberis. Fr [...]nde super viridi.

Subter. Subter terram. Virg. Densa subter testudine casus Praepositio­nes nunquā extra com­positionem [...]eper [...].

Sunt & Praepositiones, quae nunquam extra cō ­positionem inveniuntur: nimirum,

Am, ut Ambio: Re, ut Recipio
Di, Diduco▪ Se, Sepono
Dis, Distraho Con, Cōdono

[Page 71] Con verò, quoties cum dictione à vocali incipi­ente componitur, amittit n: ut Coagmento, coemo. coinquino, cooperio.

DE INTERJECTIONE.

INterjectio est pars orationis, quae sub incondit voce subitòprorumpentem animi aff [...]ctú demon­strat.

Tot autem sunt interjectionum significationes, quot animi perturbati sunt motus.

Exultantis: ut Evax, vah. Plaut. Evax, jurgiotan­dem uxorem abegi.

Dolentis: ut Heu, hoi, hei, ô, ah. Ter. Iintro, hoi, hei. Virgilius: O dolor atque d [...]cus magnum!

Timentis: ut Hei, atat. Terentius: Hei, vereornè quid Andria apportet mali.

Admirantis: ut Papè. Ter. Paepè, nova figura ori [...] ▪

Vitantis: ut Apage, apagésis. Terentius: Apagēsis, egon' formidolosus?

Laudantis. ut Euge. Mart. Citò, nequiter, euge, beat [...]

Vocantis: ut Eho, oh, io. Terent. Oh, qui vocar [...]

Deridentis: ut Hui. Ter. Hui, tu mihi illam laud as▪

Ex improviso aliquid deprehendentis: ut Atat▪ Terentius. Atat, data hercle mihi sunt verba.

Exclamantis: ut Oh, proh, proh-nefas. Seneca. Of paupertas foelix!

Imprecantis: ut Malùm, vae malùm. Terent. Qui [...] hoc (malùm) infoelicitatis est?

Ridentis: ut Ha, ha, he. Terent. Ha, ha, he, defessa jam misera sum te ridendo.

Silentium injungentis: ut Au. Terent. Au, ne com­parandus hic quidem ad illum est. Aliae pa [...]tes fiun [...]inter­jectiones▪

Illud hic obseravndum est, nomina quoque & ver­ba quandoque interjectionis loco poni: ut apud vir­gilium. Navibus infandum amissis. Cicero: Sed amabo te cura. Imo quaevis orationis pars, affectum animi in­conditum significans, interjectionis vice fungitur.

[Page 72] Atque haec quidem de octo orationis partium Etymolagid, quamisbet crassa (quod aiunt) Minerva, tradita sunt pu [...]ris, tantisper dum ordinar [...]s in ludo operis ac pensis sub ferula defunguntur, abundè sufficere arbitramur. Quòd si cui ta­men alubescit quicquam his altiùs exactiùsque pervestiga­re, hunc ad Grammaticorum ev [...]lvenda perscrut and aque o­pera relegandum censemus. Quorum cùm magnus sit nume­rus, & quidem egregiè doctorum, nullum tamen novimus, qui vel propter eruditionis ac doctrinae praestantiam, vel prop­ter praecipiendi claritatem elegantiámque, Linacro nostro comparari posse videatur, nedum praeponi.

DE CONSTRUCTIONE octo partium orationis.

ATque de octo quidem orationis partibus, ea­rumque Constructio quid sit. formis, quatenus ad Etymologiam attinet, hactenus dictum esto: deinceps de eisdem, quatenus ad Syntaxim, quae Constructio dicitur, agemus.

Est igitur Syntaxis debita partium orationis in­ter se cōpositio connexióque, juxta rectam Gram­matices rationem.

Ea verò est, qua veterum probatissimi, [...]tum in scribendo, tum in loquendo, sunt usi. Concordan­tiae Gram­matices.

Caeterùm, priusquam de partium orationis stru­cturâ singulatim pertractemus, quaedam in genere de tribus Grammaticae concordantiis sunt paucis edisserenda.

CONCORDANTIA Nominativi & Verbi.

VErbum personale cohaeret cum nominativo numero & personâ, ut, Concor­dantia pri­ma.

Nunquam sera b est ad bonos mores a via.
a Fortuna nunquam perpetuò b est bona.

[Page 73] Nominativus primae vel secundae personae raris-simè exprimitur: nisi cau [...]a di [...]cretionis; ut, a Vos b damnastis; quasi dicat, praeterea nemo: aut emphasis gratiâ; ut Ter. a Tu b es patronus, a tu pater, si b descris a tu, perimus; quasi dicat, praecipuè, & prae aliis tu pa­tronus es. Ov. a Tu dominus a tu vir • tu mihi frater b eri [...]

In verbis quorum significatio ad homines tan [...] tùm pertinet, tertiae personae nominativus saepe subauditur; ut, Est, fertur, dicunt, ferunt, aiunt, praedicant, clamitant, & in similibus; ut,

Terentius. b Fertur atrocia flagitia designâsse.

Ovid. Téque b ferunt'irae poenituisse tuae.

Non semper vox casuali [...] est verbo nominativus, Verbum infinitum nominati-vusverbo. sed aliquando verbum infinitum; ut Plaut. a Menti­ri non b est meum: Aliquando oratio; ut

Ovid. Adde quòd a ingenuas didicisse fideliter artes b Emollit mores, nec sinit esse feros.

Aliquando adverbium cum genitivo; ut, a Partim virorum b ceciderunt in bello. a Partim signorum b sunt combusta.

EXCEPTIO PRIMA.

Verba infiniti modi pro nominativo accusativum Accu [...]ativu [...] ante verbum infinitum. antese statuunt▪ ut a Te b red [...]sse incolumem gaudeo. a Te fabulam b agere volo.

Resolvi potest hic modus per quod & ut, ad hunc modum: a Quòd tu b redijsti incolumis, gaudeo. a Ʋtt [...] fabulam b agas, volo.

Verbum inter duos nominativos diversorum nu­merorum positum, cum alterutro convenire potest: ut Terent. Amantium irae amoris a redintegratio b est.

Ovid. -quid enim nisi a vota b s [...]persunt?

Idem. Pectora percussit, pectus quoque a robora b fiunt.

Virgilius. - Nihil hîc nisi a carmina b desunt.

Impersonalia praecedentem nominativum non habent: ut Taedet me vitae. Pertaesum est conjugij. de Except. 1. quibus suo loco.

[Page 74] Nomen multitudinis singulare, quandoque verbo plurali jungitur: ut a Pars b abiére. a uter (que) b deludun [...]ur dolis.

CONCORDANTIA Substantivi & Adjectivi.

ADjectivum cum Substantivo, genere, numero, & casu consentit: ut Juvenal. b Rara a avi [...] in ter­ris [...]ecunda con­ [...]ordantia. b nigróque simillima a [...]ygno.

Ad eundem modum participia & pronomina sub­stantivis adnectuntur: ut

Ovidius. Donec eris foelioe mul [...]s numerabis amicos:

Nullus ad b amissas ibit a ami [...]us a op [...].

Seneca. Non b hoc primùm a pectora a vulnus b mea sen­s [...]runt: graviora tuli.

Aliquando oratio supplet locum substantivi: ut Not [...]. b Audito a Regem Doroberniam proficisci.

CONCORDANTIA Relativi & Antecedentis.

RElativum cum Antecedente concordat genere, numero, & personâ: ut- a vir bonus est quis?

b Qui consulta patrum, b qui leges juráque servat. Tertia con­cordantia.

Nec unica vox solùm, sed interdum etiam oratio ponitur pro antecedente: ut

Ter. a
In tempore ad eam veni, b (que) omnium rerū est primum.
Nota.

Relativum inter duo antecedentia diversorum ge­nerum collocatum, nunc cum priore convenit: ut Valerius Maximus. Senatus assiduam stationem eo a loci poragebat, b qui hodie Senaculum appellatur.

Non pro [...]ul ab eo a flumine, b quod Saliam vocant.

Cic. Propiù [...]àterra Jovis • stellafertur, b (que) Ph [...]a [...]on dicitur.

Nunc cum posteriore: ut Homines tu [...]ur illum glo­bum, b quae a terra dicitur.

Est locus incarcer [...], b quod a Tullianum appellatur.

[...] coitu lunae, b quod a into [...]nium vocant.

[Page 75] Aliquando Relativum, aliquando & nomen adje­ctivam respondet Primitivo, quod in Possessivo sub­intelligitur: ut Terentius. Omnes omnia bona dicere, & laudare fortunas a meas, b qui filium haberem tali ingenio praeditum. Ovid. - a nostros vidisti b flentis ocellos.

Quoties nullus nominativus interseritur inter re­lativum & verbum, relativū erit verbo nominativus: Casus relativi. ut Boetius. Foelix a qui b potuit boni fontem visere lucidum.

At si nominativus relativo & verbo interponatur, relativum regetur à verbo, aut ab alia dictione quae cum verbo in oratione locatur: ut Ovid. Gratia ab of­ficio, b quod mora a tardat, abest. Virg. b Cujus a numen ado­ro. b Quorū a optimū ego habeo. b Cui a similem non vidi. b Qu [...] a dignū te judicavi. b Quo a meliùs nemo scribit. b Quem a viden­do obstupuit. Lego Virgilium prae b quo cateri a Poetae sordent.

SUBSTANTIVORUM constructio.

QUum duo Substātiva diversae significationis sic concurrunt, ut posterius à priore possideri quo­dammodo Genitivus substant. videatur, tum posterius in genitivo poni­tur: ut Juvenalis. Crescit a amor b nummi, quantum ipsa pe­cunia crescit. Rex a pater b patriae. a Arma b A [...]illis. a Cultor b agri.

Proinde hic genitivus saepissimè in Adjectivum possessivum mutatur: ut b Patris a domus, b Paterna Variatio f [...] stantivi in [...] j [...]ctivum [...] a domus; b Heri a filius, b Herilis a filius. Est etiam ubi in dativum vertitur: ut Luc. de Cat. b Vrbi a pater est, b urbique a maritus. a Herus b tibi, b mihi a Pater.

Excipiuntur quae in eodem casu per Appositionem connectuntur: ut Ovid. Effodiuntur a opes, b irritamenta Exceptio. Appositio. malorum. Virg. Ignavum a fucos b pecus à praesepibus arcent. Adjectivum in neutro genere absolutè, hoc est, abs (que) substantivo positum, aliquando genitivum postulat: ut a Paululum b pec [...]niae. a Hoc b noctis. Catul. Non vi­demus a id b [...] quod in tergo est.

[Page 76] Juvenal. a Quantum quis (que) suâ b nummorum servat in areâ, a Tantum habet & b fidei.

Ponitur interdum genitivus tantùm, nempe priore [...]ubstantivo per Eclipsim subaudito: ut in hujusmodi locutionibus.

Terentius. Ʋbi ad b Dianae veneris, ito ad dextram. Ven­tum erat ad b Vestae. Utrobique subauditur a Templum. Virgil. b Hectoris Andromache: subauditur a ux [...]r. Idem. Deiphobe b Glauci: subauditur a filia. Terent. b Hujus vi­deo Byrrhiam: subaudi a servum.

LAƲS ET VITƲPERIƲM.

Laus & vituperium rei, variis modis effertur, at fre­quentiùs in ablativo, vel genitivo: vt a Vir b nulla [...]ide.

Ovidius. b Ingenui vultus a puer, ingenuique pudoris.

OPƲS ET ƲSƲS.

Opus & Usus ablativum exigunt: ut Cicero. b Au­thoritate tuâ nobis a opus est. Gellius. Pecuniam, b quâ sibi nihil esset a usus, ab ūs quibus sciret usui esse non acc [...]pit.

Opus autem adjectivè pro Necessariis quandoque poni videtur, variéque construitur: ut

Cicero. Dux b nobis & author a opus est. [...].

Idem Dicts nummos b mihi a opus osse ad apparatū triumphi.

Ter. Al [...]a b quae a opus sunt, para. Cicero. Sulpitüoperam intelligo ex tuis literis, b tibi multùm a opus nonfuisse.

Adjectivorum Constructio▪
GENITIVUS.

ADjectiva quae desiderium, notitiam, memoriam atque iis contraria significant, genitivum ad­sciscunt: ut Constructio adjectivo­rum. Plinius. Est natura hominum b novitatis a avida.

Virg. Mens b futuri a praescia. Idem. a Memor esto brevis b aevi.

Ter. a Imperitos b rerum, eductos liberè, in fraudem illicis?

Sillius. Non sum b animi a dubius, sed a devius b aequi.

Cicero. Graecarum b literarum a rudis.

[Page 77] Adjectiva verbalia in ax, etiam in genitivum fe­runtur: Verbalia in ax. ut a Audax b ingenū. Ovid. Tempus a edax b rerum. Seneca. Virtus est b vitiorum a fugax. Horat. b Ʋtilium a sa­gax. Idem. b Propositi a tenax. Virgilius. Tam b ficti pravi (que) a tenax, quàm nuncia veri. Plaut. b Pecuniarum a petax, &c.

Ingens praeterea adjectivorum turba, nullis certis regulis obstricta, casum patrium postulat. Quorum farraginem satis quidem amplam congesserunt Li­nacrus & Despauterius. Tu verò crebra lectione ea tibi reddes admodum familiaria.

Nomina partitiva, aut partitivè posita; Interroga­tiva quaedam & certa numeralia, genitivo, à quo & genus mutuantur, gaudent: ut Cicero. Quanquam te Marce fili, annū jam audientem Cratippum, id (que) Athenis, abundare oportet praeceptis institutisque Philosophiae, prop­ter summam & doctoris authoritatem & urbis, b quorum a alter te scientia augere potest, altera exemplis.

a Ʋtrum b horum mavis, accipe.

Ovidius. a Quisquis fuit ille b deorum.

Terent. An a quisquam b hominum est aequè miser, ut ego?

Virgilius. - b divûm promittere a nemo auderet.

a Tres b fratrum. a Quatuor b judicum. b Sapientum a octavus quis fuerit, nondum constat.

a Primus b regum Romanorum fuit Romulus.

In alio tamen sensu ablativum exigunt cum Prae­positione: ut a Primus b ab Hercule, a Tertius b ab Aenest.

In alio verò sensu dativum: ut Virgilius. - b nulli pietate a secundus.

Usurpantur autem & cum his praepositionibus: E, de, ex, inter, ante: ut Ovidius: Est deus b è vobis a alter.

Idem. a Solus b de superis. Virgilius. a Primus b inter omnes.

Idem. a Primus ibi b ante omnes, magna comitante catervâ, [...] ardens summa decurrit ab arce.

Interrogativum & ejus redditivum ejusdem casus Interrogat. & temporis erunt: ut a Quarum rerum nulla est satietas?

b Divitiarum. Quid rerum nunc a geritur in Angliâ? b Con­sulitur de religione.

[Page 78] Fallit haec regula, quoties interrogatio fit per cu­jus, ju, jum. ut a Cujum pecus? b Laniorum. Aut per dicti­ [...]nem variae syntaxeos: ut a Furtine accusas, an homicidi [...];? b utr [...]que.

Fallit denique cùm per possessiva, Meus, tuus, suus, &c. respondendum est: ut a Cujus est hic codex? b Meus.

Comparativa & superlativa, accepta partitivè, ge­nitivum, Comparativa Superla [...]iva. undè & genus sortiuntur, exigunt.

Comparativum autem ad duo, superlativum ad plura refertur: ut b Manuum a fortior est dextra. b Digitorū med [...]s est a longissimus. Accipiuntur autem partitivè, cùm per E, ex, aut inter exponuntur: ut Virgilius b poë­tarum a doctissimus: id est, b ex po [...]t [...]s, ve [...] b inter poëtas.

Comparativa, cùm exponuntur per quàm ablati­vum adsciscunt: ut Horatius. a Vilius argentum est b auro, Comparati­vorum con­structio. b virtutibus aurum: id est, b quàm [...]urum, quàm virtutes.

Adsciscunt & alterum ablativum, qui mensuram excessus significat: ut.

Cicero. b Quanto a doctior es, b tanto te geras a submissiùs.

Tanto, quanto, multo, longè, aetate, natu, utrique gradui apponuntur: ut Catul. Tantò a pessimus omni­um poèta, b quantò tu a optimus omnium patronus.

Eras. Nocturnae lucubrationes longè • periculosissimae haben­tur. b Longè caeteris • peritior es, sed non b muito a melior ta­men. Juvenal. Omne animi vitium b tantò a conspectius in se.

Crimen habet, quantò a major qui peccat, habetur. a Major & a maximus aetate. a Major & maximus b natu.

DATIVUS.

Adiectiva quibus commodum, incommodum, si­militudo, dissimilitudo, voluptas, submissio, aut re­latio Commodum & incommo­dum, &c. ad aliquid significatur, in dativum transeunt: ut

Virgilius. Sis a bonus ô a foelixque b tuis.

Martial. Turba • gravis b paci, placidaeque a inimica b qui [...]ti:

Est a fi [...]itimus oratori poëta. Ovid. Qui col [...]r albus erat, nunc est a contrarius albo.

Martial. a Jucundus b amicis. b Omnibus a supplex. [Page 79] Horatius. Si facis ut b patriae sit a idoneus, a utilis b agro.

Huc referuntur nomina, ex Con praeposition [...] com posita: ut Contubernalis, commilito, conser­vus, Composit [...] cum con. cognatus, &c.

Quaedam ex his quae similitudinem significant, e­tiam genitivo gaudent: ut Similitudo.

Lucanus. Quem motuis, a par b hujus erat.

Terentius. Patres aequum esse censent, nos jamjam à pueris illico nasci senes, neque illarum a affines esse b rerum, quas fert adolescentia.

Id [...]m. b Domini a similis es. Auson. Mens a conscia b recti.

Virgilius. Praeterea regina b tui a fidissima, dextra Occidit ipsa suâ.

Communis, alienus, immunis, vari [...]s casibus ser­viunt: ut Cicero: a Cōmune b animantium omnium est con­junctionis Cōmunis, alienus, immunis, va­rils casibus serv. appetitus, procreandicausâ. Mors b omnibus a com­munit. Hoc b mihi tecum a commune est.

Salust. Non a aliena b consili [...]. Seneca. a Alienus b ambitio [...]i.

Cicero. Non a alienus b à Scevolae studi [...]s.

Ovid. -vobis a immunibus hujus Esse b malidabitur.

Plinius. Caprificus b omnibus a immunis est.

a Immunes b ab illis malis sumus.

Natus, commodus, incommodus, utilis, inutil [...]s, vehemens, aptus, interdum etiam accusativo cum Praepositione adjunguntur: ut

Cicero. a Natus b ad gloriam.

Verbalia in bilis, accepta Passivè, ut & participia, seu potiùs participialia in dus, [...] adjecto gaudent: In bilis & [...] ut Martialis. ô b mihi post nullos Juli • memorande sod [...]les▪

Statius. -nulli a penetrabilis b astro Lucus erat.

ACCUSATIVUS.

Magnitudinis mensura subjicitur adjectivis in ac­cusativo: ut G [...]omon septem b pedes a longus, umbram non ampliùs quatuor b pedes a longam reddit. Magnit. Mensur [...].

Interdum & in ablativo: ut

Columella. Fons a latus b pedibus tribus, a altus b triginta▪

[Page 80] Interdum etiam & genitivo: ut Columel. In mo­rem horti areas a latas b pedum denûm, a longas b pedum­quinquagenûm facito.

ABLATIVƲS.

Adjectiva quae ad copiam egestatémve pertinent, Copia & ino­ [...]ia. interdum ablativo, interdum & genitivo gaudent: ut

Plantus. Amor & b melle & felle est a f [...]cundissimus.

Horat. a Dives b agris, a dives positis in foenore b nummis.

Virgilius. At fessae multa referunt se nocte min [...]res, Crura b thymo a plena.

Idem. Quae regio in terris nostri non a plena b laboris?

Idem. a Dives b opum, a dives pictai b vestis & auri.

Persius. ôcurvae in terras animae, & b coelestium a inanes!

a Expers b fraudis. b Gratiâ a beatus.

Nomina diversitatis, ablativum sibi cum praeposi­tione Diversitas. subjiciunt: ut Virgilius. a Alter b ab illo. a Aliud b ab hoc. a Diversus b ab isto.

Nonnunquam etiam dativum: ut b Huic a diversum.

Adjectiva regunt ablativum significantem causam: Causa ut a Pallidus b ira. a Incurvus b senectute. a Livida b armis brachia. a Trepidus b morte futurâ.

Forma vel modus rei adjicitur nominibus in abla­tivo: ut Facies miris b modis a pallida. b Nomine a Gram­maticus, Modus rei. b re a barbarus.

Cicero. Sum tibi b naturâ a parens, a praeceptor b consilijs.

Virgilius. a Trojanus b origine Caesar. b Spe a dives, b re a pauper. a Syrus b natione.

Dignus, indignus, praeditus, captus, contentus, ex­torris, Dignus &c. auferendi casum adjectum volunt: ut Terent.

a Dignus es b odio. Qui filium haberem tali b ingenio a praeditū.

Virg. Atque b oculis a capti fodêre cubilia talpae.

Idem. b Sorte tua a contentus abi.

Horum nonnulla genitivum interdum vendicant: ut Ovidius. Militia est b operis altera a digna tui.

Virgilius. Descendam magnorum haud quaquam a indignus b avorum.

Pronominum Constructio.

MEi, tui, sui, nostri, vestri, genitivi primitivo­rum ponuntur cùm passio significaturi ut, Primitiva. Languet a desiderio b tui. ( b nostri.

Ovid. a Pars (que) b tui latitat corpore clausa meo. a Imago,

Meus, tuus, suus, noster, vester, adjiciuntur cùm actio vel possessio rei denotatur: ut, Favet a desiderio Derivativa b tuo. a Imago b nostra, id est, quam nos possidemus.

Nostrum & vestrum genitivi sequuntur distri­butiva, partitiva, comparativa, & superlativa; ut, a Ʋnusquis (que) b vestrū. a Nemo b nostrûm. Nè a cu [...] b vestrū sit mirū. a Major b vestrū. a Maximus natu b nostrúm.

Haec possessiva, Meus, tuus, suus, noster & vester Possessiva: hos genitivos post se recipiunt; Ipsius, solius, unius, duorum, trium, &c. Omnium, plurium, paucorum, cujusque; & genitivos participiorum, quae ad ge­nitivum primitivi in possessivo inclusum referun­tur: ut, Ex a tuo b ipsius animo conjecturam feceris. Cic. Dico a mea b unius opera Rempublicam esse libera­tam. Idem. a Meum b solius peccatum corrigi non potest. Er. a Noster b duorū evētus ostendat utra gens sit melior In a sua b cujus (que) laude praestātior. a Nostrā b omniū me­moria. Br. ad Cic. a Vestris b paucorū respōdet laudibus. Ho. -scripta cum a mea nomo legat, vulgo recitare b ti­mentis.

Sui & Suus reciproca sunt, hoc est, semper re­flectūtur ad id quod praecessit in eadem oratione; ut, a Petrus nimiū admiratur b se. Parcit erroribus b suis. Sui & suus reciproca. Aut annexa per copulam: ut, Magnopere a Petrus rogat; nè b [...] deseras.

Ipse ex pronominibus solum trium personarum significationem repraesentat; ut; Ipse.

a Ipse b vidi, a Ipse b videris, a Ipse b dixit.

Et nominibus pariter ac pronominibus adjungi­tur: ut, a Ipse b ego, a Ipse b ille, a Ipse b Hercules.

Idem, etiam omnibus personis jungi potest; ut, Idem. Ego a idem b adsum.

[Page 82] Terent. a Idem has nuptias b perge facere.

Virgil. a Idem b jungat vulpes, & mulgeat hirces.

Idem. Haec demōstrativa, Hic, ille, iste, sic distinguūtur: Hic mihi proximū demonstrat; Iste, eum qui apud Demonstrativa hic, ille iste. Ille, & iste, te est; Ille, eum qui ab utro (que) remotus est, indicat.

Ille, tum usurpatur, cùm ob eminentiam rem quampiam demonstramus: ut, Alexander ille mag­nus. Iste verò ponitur, quando cum contemptu rei alicujus, mentionem facimus: ut Terent. Istum ae­mulum quoad poteris ab ea pellito.

Hic & ille, cùm ad duo anteposita referuntur, Hic, ad posterius & propius; Ille, ad prius & remo­tius Hic & ille. propriè ac usitatissimè referri debet: ut Col. a Agricolae contrariū est aa pastoris propositū: b Ille quā maximè subacto & puro solo gaudet, bb hic novali graminoso (que) b ille fructū è terra sperat, bb hic è pecore. Est tamē, ubi è diverso pronomen Hic ad remotius suppositum referri invenias, & Ille ad proximius.

Verborum Constructio. Nominativus post Verbum.

VErba substantiva, ut Sum, for [...]m, fio, existo, verba vocandi passiva, ut Nominor, appellor: dicor, vocor, nuncupor, & iis similia, ut Seribor, sa­lutor, Nominat. [...]trinque. habeor, existimor: item verba gestus, ut Se­deo, dormio, cubo, incedo, curro, utrinque nomina­tivum expetunt: ut, b Deus a est b summum bonum.

b Perpusilli a vocantur b nanl b Fides religionis nostrae b fundamentum a habetur. Malus b pastor a dormit b supinus.

Lactantius. b Homo a incedit b erectus in coelum.

Denique omnia ferè verba pòst se nominativum habent adjectivi nominis, quod cum supposito ver­bi, Infiniti verbi constru­ctio. casu, genere & numero concordat: ut.

b Rex a mandavit a primus extirpari haeresin.

b Pii a orant b taciti. b Boni a discunt b seduli.

b Infinitum quoque utrinque eosdem casus habet, [Page 83] praecipuè cùm verba optandi, eisque similia acce­dunt: ut b Hypocrita cupit a videri b justus: Hypocrita cu­pit b se a videri b justum. Malo dives esse quàm haberi: Malo b me b divitem esse a quàm haberi.

Claudianus. Vivitur exiguo meliùs.-Natura b beatis b Omnibus a esse dedit, si quis cognoverit uti.

Martialis. b Nobis non licet a esse tam b disertis, vel disertos.

Terentius. Expedit bonas a esse b vobis.

Ovidius. Quo mihi commisso non licet esse piam.

Quamvis in his postremis exemplis subaudiuntur accusativi ante verba infinita: b Nos a esse b disertos.

b Vos a esse b bonas. b Me a esse b piam.

GENITIVUS POST VERBUM.

SUm, genitivum postulat, quoties significat posses­sionem, aut ad aliquid pertinere: ut Sum sign. pos. ge [...].

Virgilius. -pecus a est b Melib [...]i.

Cice [...]o. b Adolescentis a est, majores natu revereri.

Virg.- b regum a est, Parcere subjectis, & debellare superbot.

Excipiuntur hi nominativi, Meum, tuum, suum, nostrum, vestrum, humanum, belluinum, & similia: ut Non a est b meum contra authoritatem senatûs dicere.

Terentius. Eia, haud b vestrum a est iracundos esse.

b Humanum a est irasci.

At hic subintelligi videtur officium, quod aliquan­do etiam exprimitur: ut Terent. Tuum est b officium has benè ut adsimiles nuptias.

Verba aestimandi genitivo gaudent: ut b Plurimi passim a [...]i [...] pecunia. Pudor b parvi a penditur. b Nihili, vel Aestiman [...] verba. b pro nihilo a habentur literae. gen.

Hota. b Pluris opes nunc a sunt, quàm prisci temporis annis.

Aestimo, vel genitivum, vel ablativum adsciscit: ut Valerius Maximus. Non hujus te a aestimo. b Magno ubi­que virtus a aestimanda est.

Flocci, nauci, nihili, pili, assis, hujus, terunti [...], his verbis, aestimo, pendo, facio, peculiariter adjiciuntur: ut Ego illum b flocci a pendo. Nec b hujus a facio, qui me b pisi a ast [...]mat.

[Page 84] Singularia sunt ista: b Aequi boni a consulo. b Aequi boni a facio, id est, in bonam accipio partem.

Verba accusandi, damnandi, monendi, absolven­di, & consimilia, genitivum postulant, qui crimen [...]ig­nificet: Accusandi. verba. ut Plaut. Qui alterū a incusat b probri, ipsumse in­tueri oport [...]t. Cicer. Etia b sceleris a condemnat generū suum.

Ovid. Parce tuum vatem b sceleris a damnare, Cupido.

a Admoneto illum pristinae b fortunae. b Furti a absolutus est.

Vertitur hic genitivus aliquando in ablativum vel cum Praepositione, vel sine Praepositione: ut Cicero, Si in me iniquus es judex, a condemnabo eodē egote b crimine.

Gellius. Ʋxorem b ae pudicitiâ graviter a accusavit.

Cicero. Putaviea b de re a admonendum esse te.

Uterque, nullus, alter, neuter, alius, ambo, & super­lativus gradus, non nisi in ablativo id genus verbis subduntur: ut a Accusas furti, an stupri, an b utroque? five b de utroque? b Ambobus, vel b de ambobus? b Neutro, vel b de neutro? b De plurimis simul a accusaris.

Satago, misereor, miseresco, genitivum admittunt: vt Terent. Is b rerum suarum a satagit. Satago, &c.

Virgil. -oro a miserere b laborum

Tantorum, a miserere b animi non digna ferentis.

Statius. Et b generis a miseresce tui.

At misereor & miseresco, rariùs cum dativo legun­tur: ut Seneca. Huic succurro, b huic a misereor. Misereor, &c.

Boetlus. Dilige jure bonos, & a miseresce b malis.

Reminiscor, obliviscor, memini, genitivum aut accusativum desiderant: ut Datae fidei reminiscitur. Reminiscor, &c. Proprium est stultitiae aliorum vitia cernere, a oblivisci su­orū. Ter. Faciam ut b mei (que) ac hujus • diei, ac • loci sem­per a memineris Plaut. b Omnia quae curant senes a me­minerunt. a Memini b de hac re, b de armis, de te id est, mentionem feci.

Potior aut genitivo aut ablativo jungitur; ut,

Plaut. Romani signorum & armorum a potitisunt. Potior gen. aut Ablat.

Virg. Egressioptata Troes a potiuntur b arena.

Dativus post Verbum.

OMnia verba acquisitivè posita adsciscunt dati­vum ejus rei, cui aliquid quocun (que) modo ac­quiritur; ut Plau. b Mihi ist [...]c nec a seritur, nec a metitur. Verba ac­quisativè posita Dat. regunt.

Virg. Nescio quis teneros oculus b mihi a facinat agnos.

Huic regulae appendent varii generis verba.

In primis, verba significantia commodum aut incommodum regunt dativum; ut Virg. Illa seges Cōmodum in commo­dum. demum b votis a respondet avari Agricolae.

Non potes mihi a commodare nec a incommodare.

Idem. -validis a incumbite b remis.

Suam eruditionem b tibi acceptam a fert.

Ex his quaedam efferuntur etiam cum accusativo: ut Cicero. b Ʋnum a studetis omnes, unum sentitis. Exceptio Plautus. Si ea m [...]morem, quae b ad ventris victum a con­ducunt, mora est.

Cicero. b In haec studia a incumbite. Naturáne plus b ad elo­quentiam a conferat, an doctrina.

b Fessum quies plurimùm a juvat.

Verba comparandi regunt dativum: ut

Virg. -sic b parvis a componere magna solebam.

b Fratrise & opibus & dignatione a adaequavit. Verb [...] com­parandi.

Interdum additur ablativus cum praepositione: ut

a Compar [...] Virgilium b cum Homero.

Aliquando accusativus cum praepositione ad: ut Si b ad eum a comparatur, nihil est.

Verba dandi & reddendi, regunt dativum: ut For­tuna b multis b nimium a dedit, b nulli satis. Ingratus est, qui Verba [...] gratiam benè b merenti non a reponit.

Haec variam habent constructionem: a Dono b tibi hoc munus: a dono b te hoc munere.

Cicero. Huic b rei aliquid temporis a impertias.

Terentius, Plurima salute b Permenonem summum suum [Page 86] a impertitt Gnath [...]. a Aspersit mihi b labem: b Aspersit me labe.

a Inftravi b equo p [...]nulam: a Instravit b equum a penulâ.

Ovid. Ut piget infido a consuluisse b viro | id est, dedisse consilium, vel etiam prospeuisse.

Lucanus. Rectoremque ratis de cunctis a consulit astris: id est, petit consilium. • Consule saluti tuae: id est, prospice. Ter. Pessimè istuc b in te atque in illum a consulit. i. statuis. a Metuo, a timeo, a formido b tibi, vel b de te. i. sum sollicitꝰ pro te. a Metuo, a timeo a formido b te, vel b à t [...]: scilicet nè mihi noceas.

Verba promittendi ac solvendi regunt dativum: ut Cicero. Haec b tibi a promitto, ac recipio sanctissimè esse Verba pro mittendi. observaturum.

Cicero. Aes alienum b mihi a numeravit.

Verba imperandi & nuntiandi, dativum requirunt: Verba impe­ [...]andi. ut Horat. a Imperat aut servit collecta pecunia b cuique. Idem. Quid de quoque viro & b cui a dicas saepe caveto.

Dicimꝰ, a tēpero, a moderor b tibi, & b te. a Refero b tibi, & • ad te. Itē, a Refero b ad Senatum, id est, propono a scri­bo, a mitto b tibi, & b ad te. a Do b tibi literas, ut ad aliquē feras: a Do b ad te literas, id est, mitto ut legas.

Verba fidendi dativum regunt: ut Horatius.

- vacuis a committere b venis, Nil nisi lene decet.

b Mulieri nè a credas, nè mortuae quidem. Verb. fidendi

Verba obsequendi & repugnandi dativūregunt: ut Semper a obtemperat pius filius b patri. Quae homines arant, navigant, aedificant, b virtuti omnia a parent. Verba obse­quend

Ipsum hunc orabo, b huic a supplicabo.

Persius. venienti a occurrite b morbo.

Ignavis b precibus fortuna a repugnat.

At ex his quaedam cum alijs casibus copulantur: ut b Ad amorem nihil potuit a accedere. Hoc a accessit meis b malis. Illud a constat omnibus, seu b inter omnes.

Terentius. Haec b fratrimecum non a conveniunt.

Juvenal. Saevis inter se a convenit b ursis. a Ausculto b tibi, id est, obedio. a Ausculto b te, id est, audio. Adamas a dissidet b magneti, seu b cum magnete.

[Page 87] a Certat b cumillo, & Graecanicè b illi. Catul. Noli a pug­ [...]are b duobus, id est, contra duos.

Virgilius. — tu di [...] b mecum quo pignore a certes.

Verba minandi, & irascendi regunt dativum: ut Verba [...]. b Utrique mortem a minat [...]s est. Terentius. b Adolescenti nihil est quòd a succenseat.

Sum cum compositis pręter possum, exigit dativum: ut Rex pius a est b Reipublicae ornamento. b Mihi nec a obest, nec Sum. prodest.

Horat. Multa b petentibus a desunt multa.

Dativum postulant verba composita cum his praepositionibus.

Prae. Cicero. Ego meis b majoribus virtute a praeluxi. Verba com­posita.

Sed Praeeo praevinco, praecedo, praecurro, prae­verto, praevertor, accusativo junguntur.

Ad. Albo b gallo ne manum a admoliaris.

Con. a Conducit hoc tuae b laudi. a Convixit b nobis.

Sub. Terent. a Subole [...] jam b uxori, quod ego machinor.

Ante. Cic. Iniquissimā pacē justissimo b bello a antefero.

Post. a Posthabeo, • postpono b famae pecuniam.

Virgil. a Postposui tamen illorum measeria b ludo.

Terentius dixit: Qui suum commodū a posthab [...]it prae meo commodo.

Ob. Teren. Quum b nemini obtrudi potest, itur ad me.

In. Impendet b omnibus periculum.

Inter. Cicero. Ille huic b negotio non a interfuit modò, sed etiam praefuit.

Pauca ex his mutant dativum aliquoties in alium casum: ut Quintilianus. a Praestat ingenio alius b alium. Varia con­structio. b Multos virorū a anteit sapientia. Terent. b In amore haec a ins [...]nt vitia. Plinius. a Interdi [...]o tibi b aqua & igni.

Est pro Habeo, dativum exigit: ut

Persius. Velle suum b cuique a est, ne [...] voto vivitur uno. Est pro ha­beo.

Virgil. a Est b mihi nam (que) domi pater, est injusta noverca.

Huic confine est Suppetit: ut

Horat. Pauper enim non est, b [...]i rerum a s [...]ppetit usus. Suppe [...]it.

[Page 88] Sum, cum multis alijs, geminum adsciscit dativum Geminus Da­tivus ut b Exitio a est avidis mare b nautis.

Speras b tibi b laudi a fore, quod b mihi b vitio a vertis?

Nemo b sibi Mimos a accipere debet b favori.

Est ubi hic Dativus, tibi, aut sibi, aut etiam mihi, Dativus festi­vitatis. nulla necessitatis, at festivitatis potiùs causâ additur: ut Ego b tibi hoc effectum • dabo. Ter. a Expedi b mihi h [...]c negotium. Suo b sibi hunc a jugulo gladio.

ACCVS ATIVUS POST VERBUM.

VErba transitiva cujuscunque generis, sive activi, sive communis, sive deponentis, exigunt accu­sativum: ut Horatius. b Percontatorem a fugito, nam gar­rulus idem est. Verbatran­sitiva. Idem. Nec a retinent patulae b commissa fide­liter aures. Virgilius. Inprimis a venerare b deos. Apor b agros a depopulatur.

Quinetiam verba, quamlibet alioqui intransitiva atque absoluta, accusativum admittunt cognatae sig­nificationis: ut

Cicero. Tertiam b atatem hominum a vivebat Nestor.

Virgil. — longam incomitata videtur a Ire b viam.

Plautus. Duram a servit b servitutem.

Hunc accusativum mutant authores non rarò in ab­lativū: ut Plaut. Diu videor b vita a vivere. a Ire rectâ b viâ. Suetonius. b Morte a obiüt repentina.

Sunt quae figuratè accusativum habent: ut

Accusat. fig. Virgil. — nec vox b hominem a sonat: ô Dea certè▪

Juvenal. Qui b Curios a simulant & b Bacchanalia a vivunt.

Horat. b Pastillos Rufillus a olet, Gorgonius hircum.

DUO ACCUSATIVI. Verba ro­gandi.

Verba rogandi, docendi, vestiendi, duplicem regunt accusativum: ut Tu modò a posce b Deum b veniam. a De­docebo b te istos b mores. Ridiculū est te b me a admonere b istud. Terent. a Induit b se b calceos, quos priùs exuerat. Exceptio 1.

Rogandi verba interdum mutant alterum accusa­tivum in ablativum: ut Virgil. b Ipsum a obtestomur, b ve­mámque a oremus bb ab ipso▪ Terent. b Suspitionem istam bb ex illis quaere.

[Page 89] Vestiendi verba interdum mutant alterum accu­sativum in ablativum vel dativum: ut a Induo b te bb tu­ [...]icae, Exceptio 2 vel bb tibi b tunicam.

ABLATIVUS POST VERBUM.

QUodvis Verbum admittit ablatiuum signifi­cantem instrumentum, aut causam, aut mo­dum actionis.

INSTRUMENTUM.

Ut, Daemona non b armis, s [...]d morte a subegit Iesus▪

Horat. Naturam a expellas b furca l [...]cèt, us (que) recurret,

Virg. Hi b jaculis, illi certant a defendere b saxis.

CAUSA.

ut Ter. a Gaudeo (ità me dii ament) gnati b causa.

Vehementer a ira b excanduit.

Horat. Invidus alterius b rebus a macrescitopimis.

MODUS ACTIONIS.

ut Mirâ b celeritate rem a peregit.

[...]uven. Invigilate viri, tacito nam tempora b gressu

a Disfugiunt, nullóque b sono a convertitur annus.

Ovid. Dum vires annèque sinunt, tolerate laborem;

Jam a veniet tacito curva senecta b pede.

Ablativo causae & modi actionis aliquando ad­ditur Exceptio praepositio: ut a Baccharis b prae ebrietate.

Summa b cum humanitate a tractavit hominem.

Quibuslibet verbis subjicitur nomen pretii in ab­lativo Nomen pretii. casu: ut b Teruncio, seuvitiosa nuce non a emerim Liv. Multo sanguine ac vulneribus ea victoria a stetit Vili, paulo, minimo, magno, nimio, plurimo, dimi­dio, duplo, adjiciuntur saepe sine substantivis: ut

Terent. a Redime te captum quam queas b minimo. b vili a venit triticum.

Senec. a Constat parvo fames, b magno fastidium.

Excipiutur hi genitivi fine substātivis positi Tāti quāti, pluris, minoris, tantidē, quātivis, quantilibet Exceptio. quanticunque ut Cic. b Tanti a eris aliis, b quanti tibi [Page 90] fueris. Non a vendo b pluris, quàm alii fortasse etiam b a minoris.

O vid Vix Priamus b tanti, totaque Troja a fuit.

Sin addātur substantiva, in ablativo efferuntur: ut Aul. Gel. b Tāto mercede a docuit, b quanta, hactenus nemo. b Minore pretio a vendidi, quàm emi.

Valeo etiam interdum cum accusativo junctum reperitur: ut Varro. Denari [...] dicti, quòd b den [...]s aeris a va­lebant: quinari [...], quòd b quinos. Valeo.

Verba abundandi, implendi, onerandi, & his di­versa, ablativo gaudent: ut

Terentius. b Amore a abundas Antipho. Verba abun­dandi. & [...]

Malo virum b pecunia, quàm pecuniam b viro a indigentem.

Salustius. Sylla omnes suos b divitiis explevit.

Terentius. Hoc te b crimine a expedi.

Cicer. Homines nequissimi, quibus te a onerant b m [...]ndacijs?

Virgilius. -ego hoc te b fasce levabo.

Salust. Aliquem familiarem suo b sermone a participavit.

Ex quibus quaedam nonnunquam etiam in geni­tivum feruntur. ut Virgilius. Ex [...]ptio.

Quàm dives nivei pecoris, quàm b lactis a abundans?

Terent. Quafi tu hujus a indigeas b patris.

Quid est quòd in hac causa b defensionis a egeat?

Virgil▪ a Implentur veteris b Bacchi, pinguisque ferinae. Fungor. &c.

Idem. Postquam dextra fuit b caedis a saturata.

Terent. Omnes mihi labores levesfuer [...], praetorquam b tui a carendum quòd erat.

Paternum servum sui a participavit b con [...]ili [...].

Fungor, fruor, utor, & similia, ablativo junguntur: ut Cicero. Qui adipisci veram gloriam volunt, justitia a fungantur b officijs. Optimum est aliena a frui b insania. In [...] mala, b [...]nim [...] si bon [...] utare, jurat.

Virg. Aspice venturo a latentur ut omnia b seclo.

Caesar. Qui sua b victoria tam insolenter a gloriarentur▪

Horat. Diruit, adificat, a mutut quadrata b r [...]tundis. a Vesco [...] carnibus. Virgil, — hand equidem tali me a dignor b honore▪

[Page 91] Terentius. Vt b malis a gaudeat a [...]enis.

Plautus. Exemplorum b multitudine a supersedendum est.

Macrobius. Regni cum b societate a numeravit.

Plautus. a Communicab [...] te semper b mensamea.

a Prosequor te b amore, b laude, b honore, &c. i. amo laudo, honoro. a Afficio te [...] gaudio b supplicio b dolore, Prosequ [...] Afficio. &c. id est, exhilaro, punio, contristo.

Mereor, cum adverbiis benè, malè, meliùs, pejùs, Mereor. optimè, pessimè, ablativo adhaeret cum praepositio­ne De: ut b de me nunquam bene a meritus est.

Erasmus de b lingua latina optimè a meritus est.

[...]atilina pessimè b de republica a meruit.

Quaedam accipiendi, distandi, & aufere [...]di ver­ba Verba [...], &c. ablativum cum praepositione optant: ut, Istuc b ex multis jampridem a audiveram. Luc. b A trepido vix a abstinet ira magistro. a Nasci b à principibus for­tuitum est. Procul a abest b ab urbe Imperator.

Vertitur hic ablativus aliquando in dativum: ut Horat. Vivere sirectè nescis, a discede b peritis. [...]

Ovid. Est virtus placitis a abstinuisse b bonis.

Virg. Heu feuge, Nate Dea, te (que) his ait, a eripe b flāmis,

Verbis quaevim cōparationis obtinēt, adjicitur ab­lativus V [...]rba [...]. significans mensuram excessus: ut, Deforme existimabat, quos b dignitate a praestaret, ab iis b vir­tutibus a superari.

Quibuslibet verbis additur ablativus absolutè [...] sumptus: ut, Imperante b Augusto, a natus est Christus: Imperante b Tiberio, a crucifixus. Juven. Credo pudi­citiam, b Saturno rege, a moratam in terris.

Nil a desperandum, b Christo duce, & auspice Christo.

Jam Maria, b audito Chr [...]stum venisse, a cucurrit.

Verbis quibusdā additur auferēdi casus per synec­dochen, & poeticè accusativus: ut, a Aegrotat b animo [...] magis quàm corpore. a Cādet b dentes. a Rubet b capillos.

Quaedam tamen efferuntur in gignendi casu [...]ut, Absurde facis qui a angas te b animi. [...].

Examinatus a pendet b animi. a Desipiebam b mentis. [Page 92] Plaut. a Discrutior b animi, quia ab domo abeundū est mihi. Eidem verbo diversi casus diversae rationis apponi possunt: ut, Diversi ca­sus.

1 Dedit 3 mihi 2 vestem 4 pignori, 6 te presente 5 pre­priâ manu.

Passivis additur ablativus agentis, sed antece­dente praepositione, & interdum dativus: ut

Hora a Laudatur b ab his, a culpatur b ab illis.

Cicero. Honesta bonis b viris, non oculta a petuntur. Passivorum constructio

Quorum participia frequentiùs dativis gaudent: ut, Virg. Nulla tuar [...] a audita b mihi, nec visa sorerum.

Horat. Oblitúsque meorum, obliviscendus & b illis.

Caeteri casus manent in passivis, qui fuerūt acti­vorum: ut Accusaris à me b furt [...]. a Habeberis b ludibrio. a Dedocebris à me istos b mores. a Privaberis, b magistratu

Vapulo, vaeneo, [...]iceo, exulo, fio, neutro passiva, Neutro­pass. con­structio. passivam constructionem habent: ut, b Apraeceptore a vapulabis, Malo b à cive a spoliari, quàm b ab hoste a ve­nire. Quid a fiet b ab illo? Virtus parvo pretio a licet b om­nibus Cur b à conviviis a exulat philosophia?

Quibu [...]dā tum verbis tum adjectivis, familiari­ter subjiciuntur verba, infinita: ut Infinitorn̄ constructio

Virg.— a suvat usque b morari, Et conferre gradum.

Ovid. b Dicere quae a puduit, scribere a jussit amor.

Martial. a Vis b fieri dives Pontice? Nil cupias.

Virg. Et erat tum a dignus b amari. Horat. a Audax om­nia perpeti Gens humana ruit per vetitum nefas.

Ponuntur interdum figuratè, & absolutè verba infinita: ut, Haeccine b fieri flagitia? subauditur, a dece [...] Eclipsis. a oportet, par est, a aequum est, aut aliquid simile.

Virg. Criminibus b terrere novis, binc b spargere voces

In vulgum ambiguas, & b quarere conscius arma. id est, terrebat, spargebat quaerebat. Ena [...]age.

De Gerundiis.

GErundia sive Gerundivae voces, & supina, re­gunt casus suorum verborum: ut

Cicer. Efferor studie a videndi b parentes. Gerundia.

[Page 93] Ovidius. a Utendum est b aetate, cito pedepraeterit aetas.

Virgil.— a scitatum b oracula Phoebi Mittimus.

Gerundia in Di, pendent à quibusdam tum substan­tivis, Di tum adjectivis: ut Virgilius.

Et quae tanta fuit Romam tibi a causa b videndi?

Idem. Cecropias innatus apes a amorurget b habendi.

Idem. Ae [...]eas celsa in puppi jam a certus b cundi.

Poëticè infinitivus modus loco gerundii ponitur: ut Virgil.- a studium quibus arva b tueri. a Peritus b medicari. Nota.

Interdum non invenustè adjicitur Gerundii voci­bus etiam genitivus pluralis: ut Quum b illorum a vi­dendi gratia me in forum contulissem. Terent. Date a cre­scendi copiam b novarum. Concessa est a diripiendi b pomorum atque opsoniorum licentia.

Gerundia in Do pendent ab his praepositionibus: Do. A, ab, abs, de, è, ex, cum, in, pro: ut

Cicero. Ignavi a à b discendo citò deterrentur.

Amor & amicitia, utrunque a ab b Amando dictum est.

Cicero. a Ex b defendendo, quàm a ex b accusando, uberior gloria comparatur. Consultatur a de b transeundo in Galliam.

Quint. Rectè scribendiratio a cum b loquendo conjuncta est.

Plaut. a Pro b vapulando ab hoste mercedem petam.

Ponuntur & absque praepositione: ut

Virgilius. -alitur vitium crescitque b teg [...]ndo.

b Scribendo disces scribere.

Gerundia in Dum pendent ab his praepositionibus: Inter, ante, ad, ob, propter: ut Dum.

a Inter b coenandum hilares este.

Virgilius.— a ante b domandum Ingentes tollent ansmos.

Cicero. Locus a ad b agendum amplissimus.

Idem. a Ob b absolvendum munus nè acceperis.

Veni a propter te b redimendum.

Cùm significatur necessitas, ponuntur citra prae­positionem, addito verbo Est. ut

Juven. b Orandum est, ut sit mens sana in corpore sano. Vi­gilandum est ei, qui cupit vincere.

[Page 94] Ventuntur Gerundii voces in nomina adjectiva: ut Virg. Tantus amor florum, & b generandi gloria a m [...]llis. Gerundia in nomina ver­tuntur. Ad b accusand [...]s a homines duci praemio, proximum latrocinio est. Cur adeò delectarit a criminibus b inferendis.

DE SUPINIS.

PRius Supinum activè fignificat, & sequitur ver­bum Prius sup. aut participium significans motum ad lo­cum: ut Ovidius.

b Spectatum a veniunt, veniunt spectentur ut ipsae. Milites sunt a missi b speculatum arcem.

Illa vero, Do vaenum, do filiam nuptum, laten­tem Nota. habent motum. At hoc supinum in neutro-pas­sivis, & cum infinito Iri, passivè significat: ut Plautus: [...]ceptio Coctum ego, non b vapulatum, dudum conductus sum. Terent. Postquam audierat non b datum iri uxorem filio. Poeticè dicunt: a Eo b visere. a Vado b videre. Nota.

Ponitur & absolutè cum verbo Est: ut Terentius. b Actum est: illicet, peri [...]sti. Ovidius. b Itum est in viscera terrae, b Cessatum est satis.

Posterius supinum passivè significat, & sequitur nomina adjectiva: ut Posterius supinum. Sum extra noxam, sed non est a facile b purgatis. Quod b factu a faedum est, idem est & b dictu a turpe. Qui pecunia nō movetur, hūc a dignū b spectatu arbitramus In istis verò, a Surgit b cubitu, a Redit b venatu: Cubitu & venatu, nomina potiùs censēda vidētur, quàm supina.

DE TEMPORE ET LOCO.
TEMPUS.

QVae significant partem temporis, in ablativo Pars temporis frequentiùs usurpantur, in accusativo rarò: ut Nemo mortalium omnibus b horis a sapit. b Nocte a latent menda. b Id tempus a creatus est consul.

Quanquam hîc eclipsis videtur esse praepositionis per vei sub. Duiatio tem­poris

Quae autem durationem temporis & continuati­onem [Page 95] denotant, in accusativo; interdum & in abla­tivo efferuntur: ut Virgilius.

Hic jam ter centum totos a reg [...]abitur b annos.

Idem. b Noctes atque dies a patet atri janua Ditis.

Idem. Hic tamen hac [...]oc [...]m poteri [...] a requiescere b noct [...].

Suct. a Imperavit b trienmo, & decem mensibus, ectó (que) di [...]bu [...].

Dicimus etiam, a In paucis b diebus. a De b die. a De b [...] ­cte. Promitto • in b diem. Commodo a in b mensem. b Ann [...]s a ad quinquaginta natus. a Per tres b ann [...]s studui.

Puer b id aetatis. Non plus b triduum, aut b tridu [...].

b Tertio, vel a ad b tertium calendas, vel calendarum.

SPATIUM LOCI.

Spatium loci in accusativo effertur, interdum & in Spatium loci. ablativo: ut Virgilius.

Dic, quibus in terris (& eris mihi magnus Apollo) Tres a pateat coeli spatium, non ampliùs, b ulnas.

Jam mille b passus a pro [...]esseram. a Abest bid [...]i: subin­telligitur b spatium vel b spatio, b itinere vel b iter.

a Abest ab urbe quingentis b millibus passuum.

APPELLATIVA
Locorum.

Nomina appellativa, & nomina majorum locorum, adduntur ferè cum praepofitione verbis significanti­bus Appellati­va & regi­onum no­mina. motū aut actionem in loco, ad locum, a loco, aut per locū: ut b In foro a versatur. a Meruit sub rege b in Gallia.

Virgil.- b Ad templum non aequae Palladis a ibant Iliades. Salust. a Legantur b in Hispaniam majores natu nobiles.

b E Sicilia a discedens, Rhodum veni. Per mare a ibis b ad Indos.

Omne verbum admittit genitivum proprij nomi­nis loci, in quo fit actio, modò primae vel secundae declinationis, & singularis numeri sit: ut Urbium & oppid [...] ­rum nomi­na. Juven. Quid b Romae a faciam? mentiri nesci [...].

Terentius. Samia mihi mater fuit, ea a habitabat b Rhodi.

Hi genitivi, humi, domi, militiae, belli, propriorum Humi, do­mi &c. [Page 96] sequūtur formam: ut Ter. b Domi b bell [...] (que) simul a viximus Cicero. Parvi sunt foris arma, nisi a est consilium b domi.

Domi, non alios secum patitur genitivos, quàm Meae, tuae, suae, nostrae, vestrae, alienae: ut Domi.

Vescor a domi b meae, non b alienae.

Verùm si proprium loci nomen pluralis duntaxat numeri, aut tertiae declination is fuerit, in dativo aut ablativo ponitur: ut Colchus an Assyrius, b Thebis a nutri­tus an b Argis? Suet. Lentulum Getulicus b Tyburi a geni­tum scribit. Livius. a Neglectum b Anxuri praesidium.

Cicero. Cum una sola legione a fuit b Carthagini.

Horat. b Rome Tybur a ano ventosus, b Tybure Romam.

Cicero. Cum tu b Narbone mensas hospitum a convomeres.

Idem. Commendo tibi domum ejus quae a est b Sycione.

Sicutimur Ruri vel rure in ablativo ut b Ruri ferè se Nota. acontinet. Persius. b rure paterno a Est tibi far modicum.

AD LOCUM.

Verbis significantibus motum ad locum, apponi­tur proprium loci in accusativo: ut a Concessi b Canta­brigiam ad capiendum ingenij cultum. Adlocum.

a Eo b Londinum ad merces emendas.

Ad hunc modum utimur Rus & domus: ut Ego b rus a ib [...].

Virg. a Ite b Domum saturae, venit Hosperus, ite capellae.

A LOCO. PER LOCUM.

Verbis significantibus motum à loco, aut per lo­cum, adijcitur proprium loci in ablativo: ut Nisi ante A loco, Per locum. b Româ a profectus esses, nunc eam relinqueres. b Eboraco sive b per Eboracum) a sum prof [...]cturus iter.

Ad eundem modum usurpantur Domus & Rus: ut Nuper a exijt b Domo. Ter. Timeo ne pater b rure a redicrit.

Impersonalium constructio.

GENITIVUS.

HAectria impersonalia, Interest, refert, & est, qui­bustibet genitivis annectuntur, praeter hos abla­tivos [Page 97] foemininos, Meâ, tuâ, suâ, nostrâ, vestrâ, & cu­jâ; ut

a Interest b magistratus tueri bonos, animad vertere in malos.

a Refert multum Christianae b reipublicae, Episcopos doctos & pios esse. b Prudentis a est multa dissimulare. b Tuâ a refert teipsum nosse. Cicer. Ea caedes crimini potissimùm datur ei, b cu [...]â a interfuit, non ei cujâ nihil interfuit.

Adjiciuntur & illi genitivi, Tanti, quanti, magni, parvi, quanticunque, tantidem: ut b Magni a refert qui­buscum vixeris. b Tanti a refert honesta agere. Vestrâ b par­vi a interest. Et, Interest ad laudem meam.

DATIVUS.

In datvium feruntur haec impersonalia: Accidit, certum est, cōtingit, constat, confert, competit, con­ducit, convenit, placet, displicet, dolet, expedit, eve­nit, liquet, libet, licet, nocet, obest, prodest, praestat, patet, stat, restat, benefit, malefit, satisfit, superest, sufsicit, vacatpro Otium est: ut a Convenit b mihi tecum. Salust. Emori per virtutem b mihi a praestat, qu [...]m per dede­cus vivere. Ovid. Non a vacat exiguis rebus adesse b Jovi.

Terent. a Dolet dictum imprudenti b adolescenti & libero.

A noverca a malefit b privignis. A Deo b nobis a benefit.

Virg. a Stat b mihi casus renovare omnes: id est, statutum est.

ACCUSATIVUS.

Haec impersonalia accusandi casum exigūt: a Juvat, decet cum compositis, delectat, oportet: ut

b Me a juvat ire per altum. b Uxorem aedes curare a decet.

Dedecet b viros muliebriter rixari.

Cato. Patrem familias vendacem, non emacē esse oportet.

His verò, Attinet, pertinet, spectat, propriè additur praepositio Ad: ut Méne vis dicere quod b ad te a attinet? Accusativus cum praep. a spectat b ad omnes benè vivere.

Quintilianus. a Pertinet b in utramque partem.

His impersonalibus subjicitur accusativus cum ge­nitivo: Poenitet, taedet, miseret, miserescit, pudet, pi­get: Accusativ us cum Gen [...]t. [Page 98] get:ut Cicero. Si ad centesimum vixisset an [...]m, bb so [...]e­ctut is b [...]um suae non a poenit [...]r [...]t. a Tad [...]t b animam mea [...] bb vit [...] meae. bb Ali [...]rum b te miseret. bb Tui nec a miseret, nec pudet. bb Fratris b me quidem a piget, pudetque.

Nonnulla impersonalia remigrant aliquando in Personalia: ut Virgilius. Imper [...]onalia siunt perso­ [...]a.

Non omnes a arbusta b j [...]vant, humilesque myricae.

Ovid. Namque b d [...]cent ani [...]os mollia d regna tu [...]s.

Seneca. Agricolam a arbor ad frugem producta b delectat. a N [...]mo miserorum b commis [...]rescit.

Te non b pudet a istud? Non te a haec b pudent?

Coepit, incipit, desmit, debet, solet, & potest, imper­sonalibus Coepit, &c. juncta, impersonalium formam induunt: ut Quin Vbi primū • coeperat non b cōvemire, quaestio ori [...]batur.

Idem. b Taedere a solet avares impendū. a Definit illum studū b t [...]deres. Sacerdotem inscitiae b pudere a debat.

Quin. b Perveniri ad summum nisi ex pri [...]cip [...]s, non a potest.

Verbum impersonale passivae vocis, similem cum personalibus passivis casum obtinet: ut

Caesar. b Ab hostibus constanter a pugnatur.

Qui quidem casus interdum non exprimitur: ut Virgilius. -strato a discumbitur ostro.

Verbum impersonale passivae vocis, pro singulis personis utrius (que) numeri indifferenter accipi potest: ut ab Statur, id est, sto, sta [...], stat; stamus, statis, stant. Vi­delicet ex vi adjuncti obliqui: ut a Statur b à me, id est sto: a Statur b ab illis id est, stant.

Participii Constructio.

PArticipia regunt casus verborum à quibus de­rivantur: ut Virgil. —Duplices a tendens ad sidera [...]palma [...], Talia voce refert.

Idem; Vbera b lacte domum referent a distenta capell [...] ▪ a Diligendus b ab omnibus.

Quamvis in his usitatior est dativus: ut Ter. Restat Chremes, qui b mihi a exorandus est:

Genitivus.

Participiorum voces, cùm siunt nomina, geniti­vum postul [...]nt: ut Salust. b Alieui a appetens, b sui a p [...]o­fusus. a Cupientissimus a tui. Inexpertus b belli. • Indoctus Genitivus pilae.

Accusativus.

Exosus, perosus, pertaesus, activè significant, & in a [...]cusativo feruntur▪ ut Immundam b segnitiem a pero­sae. Astronomus a perosus ad-unum b mulieres. Accusativus

Sueton. a pertaesus b ignaviam suam.

Exosus & perosus etiam cum dandi casu legun­tur, videlicet in passivè significantia: ut, Germani à Romanis aa perosi sunt. a Exosus b Deo & sanctis. Dativus▪

Ablativus.

Natus, prognatus, satus, cretus, creatus, ortus, Ablativus editus, in ablativum feruntur: ut, Ter. Bona bonis • prognata b parentibus, Virg.— a sate b sanguine divûm. Idem; —Quo • sanguine a cretus? Ovid. Venus a orta b ma­ri mare prestat eunti. b Terr [...] a editus.

Adverbii Constructio.

Nominativus.

EN & ecce, demonstrandi Adverbia, nominativo frequentiùs junguntur, accusativo rariùs: ut Virg. a En b Priamus, sunt hîc etiam sua pr [...]mia laudi.

Cic. a E [...]ce tibi b status noster. Virg. a - [...]u quatuor b [...]ras: a Ecce duo tibi Daphni, duóqu [...] b altaria Phoebo.

En & ecce, exprobrantis, soli accusativo nectun­tur: ut a Eu b animu [...] & mentē. Juvenalis: a E [...] b habitū. Terentius. a E [...]e autem b alterum.

Genitivus.

Quaedam Adverbialoci, temporis, & quantitatis, genitivum post se recipiunt.

[Page 100] Ubi, Lo ci: ut ubinam, nusquam, eò, longè, quò, ubivis, huccine: ut a Ubi b gentium? a Quò b terrarū abut? Loci. a Nusquam b loci invenitur. a Eò b impudentiae ventum est.

Temporis: ut Nunc, tunc, tum, interea, pridie, postridie: ut Nihil a tunc b temporis ampliùs quàm flere po­teram. Temporis. a Pridiè b ejus di [...]i pugnam inierunt. a Pridie b ca­lendarum, seu b calendas.

Quantitatis: ut Parùm, satis, abunde, &c. ut a Satis b eloquētiae, b sapientiae a parùm. a Abundè b fabularū audivim [...]s

Instar, aequiparationem, mensuram, aut similitu­dinem Quantitatis. significat: ut Virg. a Instar b m [...]ntis equum divina Palladis arte Aedificant. Mittitur Philippus solus, in Instar. quo a instar omnium b auxiliorum erat.

Ovidius. Sed scelus hoc b meriti pondus & a instar habet.

Hic apponitur interdum Praepositio Ad: ut Vallis a ad instar b castrorum clauditur.

Populus Rom. è parva origine, a ad tātae b magnitudinis a instat em [...]cuit. Terent. Ah, a minimè b gentium, non faciam.

Hîc genitivus gentium, festivitatis causa additur. Genitiu us festiuitatis.

Dativus.

Quaedam dativum admittunt nominū unde de­ducta sunt: ut, Venit a obviàm b illi. Nam obvius illi dicitur. Canit a similiter b huic. Et, b Sibi a inutiliter vivit. a Propinquius b tibi sedet, quàm mihi.

Sunt & hi dativi adverbiales; Tempori, luci, ves­peri: Dat. adverbi­al. ut, b Tempori a venit quòd omniū rerum est primū b Luci a occidit hominem. Vidi ad vos a afferi b vesperi.

Accusativus.

Sunt quae accusandi casum admittunt praeposi­tionis unde sunt profecta: ut,

Castra a propius b urbem moventur.

Salust. a Proximè b Hispaniam sunt Mauri.

Cedò, flagitantis exhiberi, accusativum regit: ut Terent. a Cedò quemvis b arbitrum. Cedò.

Ablativus.

Adverbia diversitatis, Aliter, secùs; & illa duo, Antè, post, cum ablativo non raro inveniuntur: ut, Adverb, diversita­tis. b Multo a aliter b Paulo a secus. b Multo a ante. * Longè secus. Virg.. —longo a pòst b tempore venit. b Paulo a pòst.

Nisi & ipsa adverbia potiùs censenda sunt. ***

Adverbia comparativi & superlativi gradus, ad­mittunt casus comparativis & superlativis assue­tos Adverb, Compar. & Super­lat. grad. subservire, sicut antè praeceptum est: ut,

Accessit a propiùs b illo. a Optime b omnium dixit.

Cic. Legimus. a propiùs b ad deos, & a propiùs b à terris.

Plus nominativo, genitivo, accusātivo, & abla­tivo junctum reperitur: ut Liv. Paulò a plùs trecen­vebicula Plus. sient amissa.

Idem. Hominum eo die▪ caesa a plùs duo millia.

a Plùs quàm quinquaginta b hominum ceciderunt.

Abierat aces paulò a plus quingentos a passus.

Terent. Dies triginta, aut a plùs b eo, in nave fui.

Quibus verborum modis, quae con­gruant Adverbia.

Ubi, postquam & cùm, temporis adverbia, in­terdum indicativis, interdum verò subjunctivis ver­bis Ubi, post­quam, eū apponuntur: ut Virgilius. Haec ubidicta b debit.

Terentius. • Ubi nos b laverimus, si voles, la [...]to.

Virg. a Cùm b faciam vitula pro frugibus, ipse venito.

Idem. a Cum b canerem reges & praelia, Cynthius aurē Vellit.

Hic prius adverbium, posterius conjunctio esse vide­tur.

Donec pro Quamdiu, indicativo gaudet: ut Nota. Donec. Ovidius. a Donec b eram sospes.

Idem. Donec b eris foelix, multos numerabis amicos.

Pro quousque, nunc indicativum, nunc subjuncti­vum exigit: ut Virgilius.

Cogere a donec oves stabulis numerumque referre b Jussit.

Colum. a D [...]nec ea aqua, quam adjecerù, decocta b sit.

[Page 102] Dum de re praesenti, non perfecta; aut pro Quam­diu, fatendi modum poscit: ut Dum

Terent. a Dum b apparatur virgo in conclavi.

Idem. Ego te meum dici tantisper volo, a dum quod [...]e dig­num est, b facis.

Dum pro dummodo, aliàs potentiali, aliàs sub­junctivo nectitur: ut a Dum b pr [...]fim tibi.

a Dum ne ab hoc me falli b comperiam.

Dum pro Donec, subjunctivo tantùm: ut Virgilius. Tertia a dum Lati [...] regnantem b viderit aestas.

Quoad, pro Quamdiu, vel indicativis, vel subjun­ctivis: pro Donec, subjunctivis solis adhibetur: ut a Quoad b expectes contubernalem? Cicero. a Quoad b pos­sem Quoad & liceret, ab ejus later [...] nunquam discederem. Omnia integra servabo, a quoad exercitus huc b mittatur.

Simulac, simulatque, indicativo & subjunctivo adhaerent: ut a Simulac belli patiens b erat. Simulac.

Virgilius. a -simulatque b adoleverit [...]tas.

Quemadmodum, ut, utcunque, sicut, utrum (que) modū admittunt: ut Eras. a Ut b salutabis, ità & resa­lutaberis. Quemadmo­dum, &c. Horat.. a Ut sementem b feceris, ità & me [...]s.

Ut pro postquam, indicativo jungitur: ut, a Vt b ventum est in vrbem.

Quasi, ceu, tanquam, perinde-acsi, haud secus, acsi, quum proprium habentverbum, subjun­ctivo Quasi: &c. apponuntur: ut Tanquam b feceris ipse aliquid. Terentius. a Quasi non b norimus nos inter nos.

Aliàs copulant consimiles casus: ut Novi b h [...]minem Nè tanquam b te. Arridet b mihi, a quasi b amico.

Nè, prohibendi, vel imperativis, vel subjunctivis Ne. praeponitur: ut Virgil. a -ne b saevi magna sacerdos. [...]dver. Prae­positionum formam [...].

Terentius. Hic nebulo magnu [...] est, a ne b metuas.

Nè pro Non, caeteris modis inservit.

Adverbia, accedente casu, transeunt in praeposi­tiones: ut Juven. Cantabit vacuus a coram b latrone viat [...]r.

DE CONJUNCTIONUM Constructione.

COnjunctiones copulativae & disjunctivae, cum C [...]njunctio­e [...] copul [...]nt si [...]ile [...] ca [...]us. his quatuor, Quàm, nifi, pręterquam, an, similes omninò casus nect unt: ut Socrates doc [...]i [...] b Xe­nophontem & [...]latonem. Utinam b calidus esses, aut fri­gidus. Albus an b ater homo sit, nescio. Est b minor natu qu [...]m b tu. Nemini placet nisi (vel praeterquam) b fibi.

Excepto si casualis dictionis ratio aliqua privata Ex [...]ept. repugnet, vel aliud poscat: ut

a Emi librū b centussi & b pluris. Vixi b Romae & b Vene [...]üs.

Hor. In Mēti descēdat judicis a aure [...], Et b patris & b nostras.

Conjunctiones copulativae & disjunctivae, ali­quoties similes modos & tempora conglutinant. ut. Rocto stat corpore, b despieitque terras

Aliquoties autem similes modos, sed diversa tem­pora: ut Terentius. Nisi me lactasses amantem, & vana spe b produceres.

Tibi gratias a egi, & te aliquando [...]ollandare b possum.

Etsi, tametsi, [...]tiamsi, quanquam, in principio ora­tionis Etsi, &c. indicativos modos, in medio subjunctivos sae­pius postulant: ut Etsi nihil b novi afferebatur.

a Quanquam animus meminisse b horret.

Quamvis & licet subjunctivos frequentiùs: ut

Virgil. a Quamvis Elysios miretur Graecia campos.

Ovid. Ipse a licèt b venias musis comitatus Homere,

Niltamen attuleris, ibis Homere foras.

Ni, nisi, si, siquidem, quòd, quia, quàm, postquam, posteaquam, ubi pro postquam, nunqam, pr [...]quam Ni, nisi, &c. & indicativis & sub [...]unctivis adhaerent: ut a Quod b r [...]lieris incolumis gaudeo. Castigo te, non a quòd [...]dio b ha­beam, sed a quòd b [...]mem. Aliud honestum judicas, a quàm Philosophi b statuant. Plin. Graviùs accusas, quàm • pa­titur tua consuetudo.

Si, utrique modo jungitur; at si pro quam vis, sub­junctivo tant [...]m: ut Terent. Redeam? non a sime b [...] ­secret. Si.

[Page 104] Si quis, tantùm indicativo: ut a Siquis b adést.

Quando, quandoquidem, quoniam, indicativo jungun [...]ur: ut Quando.

Virg. Dicite (quandoquidem in molli b consed [...]mus herba.)

a Quoniam m [...]non b credis, [...]pse [...]acito periculum.

Quippe, cùm proprium habet verbum, gaudet indicativo: ut Dan [...]a est huic venia, • quippe b agrotat. Quippe. Si addier is Qui, ut runque admittit modum: ut Non est huic dan [...]a venia, a quippe qui iambis b pejeravit, five pejeraverit.

Qui, cum habet vim causalem, subjunctivum po­stula [...]: ut Stultu [...] es, eui huic b cr [...]das. Q [...]i.

Cùm pro quamvis, pro quandoquidem velquo­niam, subujnctivis [...]emper adhaeret: ut

Cicero. Nos • cùm praecipi nibil posse b dicamus, tamen alij̄s de rebus differ [...]re solemus. Cum.

Vitg. a Cum b sis offic [...]s, Gradive, virilibus aptus.

Cùm & tum; item Tum geminatum, similes mo­dos copulant. Est autem in Cùm, quiddam minus, at (que) ideo in priore clausulae parte statuitur: in Tum quiddam [...]ajus, ac proinde in posteriore c [...]usulae Cum & [...]ùm. parte collocatut: ut Ne, an, num.

b Amplectitur a cùm erudit [...]s omnes, • tum in primis Mar­cellum. b Odit a tùm ltteras, a túm virtutem.

Ne, an, num, interrog [...] diparticulae, indicativum amant: ut Vir. b superát a ne & vescitur aurâ Aethere [...]?

At cùm accipiuntur dubitativ [...] aut indefinitè, sub­junctivum postulant: ut Vise a num b redi [...]rit.

Nihil refert b fecoris • ne, an b persuaseris.

Ut, causalis seu perfectiva conjunctio; & Utpro Nè non, post verba timoris, nunc potentiali, nunc Ut. subjunctivo [...]ungitur: ut Terentius.

[...]ili [...]m perd [...]re illuc, secum a ut una b esset, meum.

Idem. T [...] [...]ro Dave, a ut • redeat jam in viam.

Idem. Metu [...] a ut b subst [...]t hospes, id est, Nè non substet.

Ut, concedentis, seu positum pro Quanquam; & Ut pro Utpo [...]e, subjunctivo servit: ut

[Page 105] Ʋt omnia b co [...]tingant quae v [...]lo, l [...]varinon p [...]ssu [...].

Non est tibi fidendum, a ut qui totie [...] b fefell [...]ris. a Ut qu [...] solus relictus • fue [...]is.

a Ut pro Postquam, pro Quomadmodum, vel sicut, & interrogativum, indicativis nect [...]ur: ut

Cicero. a Ut ab [...]rbe b discessi, nullum intermisi di [...]m qui [...] scriberem.

Terent. T [...] tamen has nuptias perge facere, a ut b facis.

Idem. Credo • ut • est dementi [...].

Virgil. • Ut b valet? a Ut b memini [...] nostri?

Quanquam de hocin Adverbii quoque constru­ctione, paulò supr [...] est dictum.

PRAEPOSITIONUM constructio.

PRaepositio subaudita, interdum facitut addatur ablativus: ut Habe [...] [...]e ab loco parentis, id est, in loco. Apparuitilli humanâ a speci [...], id est, sub humana b specie. Discessi [...] ab magistratu, id est, a [...] b magistratu.

Prępositio, in compos [...]ione, eundem nonnunqua [...] easum regit quem & extra compositionem rege [...]at: ut Virg. Nec posse b Italiâ Teucrorum a avertere r [...]g [...]m. a Praeter [...]o b te insalutatum.

Idem.— • [...]moti procumbunt b cardine postes.

Idem. a Detrudunt naves b scopul [...].

Verba composita cum a, ab, ad, con, de, [...], ex, in, Verba com­posita cum a, ab, &c. nonnun quam repetunt easdem praepositiones cum suo casu extracompositionem, idque eleganter: ut a Abstinuerunt b à viris. Ter. Ami [...]s▪ a advocabo b ad ha [...] rem. Cum legibus b confere [...]us. Cio▪ • Detraher [...] b de tu [...] fama nunquam cogitavi. Cum b ex infid [...]s • evaseris.

Terentius. Postquam a excessit b [...] eph [...]bis.

In Rempublicam cogitatione curâque • i [...]cumbe.

In pro erga, contra & ad, accusativum habet: ut Virg. Aceipit a in b Teu [...]ros animum mentemque benig [...]am. In cum Accusati­vo. Idem. Quid meus Aeneas a in b t [...] committeretantum?

Quid Tr [...]es potuere?

[Page 106] Idem. Quò te Meri pedes? A [...], quò via ducit, a in b urbem?

Item cū accusativo jungitur, quoties divisio, mu­tatio, aut incrementum rei cum tempore significatur: ut Virgilius:

Est qu [...] locus, b part [...]i [...] ubi se via findit a in ambas.

[...]. Versa est a in b cineres sospite Trojavir [...].

—amm mihi crescit a in horas:

In cùm significatur actut in loco, ablativum In cum ablativo. Sub cum accusativo postulat: ut Ovid. Scilicet ut fulvum spectatur a in b ignibus [...]urum.

Sub pro Ad, per & ante, accusative innititur: ut a Sub b umbram properemus. Liv. Legatifere a sub id b tempus ad res repetēd as missi; id est, a per id b tēpus Virg. a sub b [...]stē crura recursat; id est, Paulo a ante Sub cum ablativo. b noctem, vel instante nocte. Aliàs ablativū admit­tît: ut▪ Quic quid a sub b terra est, in apricu proferet ae­tas. Virg. a sub b nocte silenti; id est, b in b nocte silenti. Super cū [...]cusativo

Super pro Ultra, accusativo jungitur: ut Virg. a Super b Garamantar & Indos proferet imperium.

Super prode & in, ablativo: ut Tac. Multus a su­per [...]a b re, variús (que) rumor. Virg. b frode a super viridi Super cum ablativo. Subter.

Subter, uno significatu utri (que) casuiapud apud au­thores jungitur: ut Liv. Pugnatum est super a subter (que) b terras.

Virg. -omnes ferre libet a subter b dēsa testudinc casus

Tenus gaudet ablativo & singulari & plurali: ut b Pube a tenus. b Pectoribus a tenus. At genitivo Tenus. tantùm plurali: ut, b Crurum a tenus.

Praepositiones, cùm casum amittunt, migrant Praepositi­ones mi­grant in adverbia. in adverbia: ut Virg. -longo a pòst tempore venit. Idem. a P [...]nè subit conjux, ferimur per opaca locorū. Idem. - a coràm quem quaeritis adsum Trojus Aeneas.

Interjectionum Constructio.

INterjectiones non rarò absolutè, & sine casu ponuntur: ut virgilius,

Spem gregis (* ah!) silice in nuda connixa reliquit Terent. Quae ( a malum) dementia?

[Page 107] O exclamātis, nominativo accusativo, & voca­tivo jung: tur: ut a O fes [...]us b dies [...]!

Vit. a O tortunatos [...], bona [...] nor int, b Agricol [...]

Idem a O for nose b puer, [...] ne crede [...]lori.

Heu & prô, nunc nomin [...]tivo, nunc acculativo adhaerent: ut a H [...]u p [...]tas! V [...]rgil a Heu prisca b fides! Idem. a Heu b stirp. in i [...]vis [...]m.

Ter. a [...]ro b Jupiter! tu ho [...]o ad [...]ges me ad i [...]saniam Idem. a [...]ro b Deum at (que) [...] b fidem! a Prosa [...]cte. b Iu [...]iter: apud Plaut. Hei & vae da ivo appon [...] n­t [...]r: ut O [...] a [...] quòd null [...]s [...] est medicabilis herbis Ter. a Vae misero b mihi; quan [...]a de sp [...]decid;

DE FIGVRIS.

F [...]gura, est novata arte aliqua dicen­ [...]i forma. Figura quid sit.

Cujus duo tantùm genera, Dictio­ [...]is scilic [...], & Constructionis, hoc lo­co trademus.

FIGƲRA DICTIONIS.
Figurae dictionis sunt sex: Protnesis, Syncope,
Aphaeresis, P [...]ragoge,
Epenthesis, Apocope.

Prothesis, est appositio literae vel syllabae ad prin­cipium dictionis: ut Gnatus pro natus: T [...]tuli pro tuli. Prothesis Aphaeresis

Aphaeresis, est ablatio literae vel syllabe à principio dictionis: ut Ruit pro eruit: Temnere pro contemnere.

Epenthesis, est interpositio literae vel syllabae in Epenthesis medio dictionis: ut Relliquias, relligio; additâ l. Iud [...] ­peratorem. pro Imperatorem. Syncope

Syncope est ablatio literae vel syllabae è medio dictionis: ut Abūt, petüt, dixti, repostum &c. Paragoge,

Paragoge, est appositio literae vel syllabae ad fi­nem dictionis: ut Dicier pro dici.

Apocope, est ablatio literae vel syllabae à fine di­ctionis: Apocopo. ut Peculi pro pecul [...]: Dix [...]in' pro di [...]tine: In­geni pro ingenū.

FIGURAE CONSTRUCTIONIS.

Figurae constructionis sunt octo: Appositio, Eve­catio, Syllepsis, Prolepsis, Zeugma, Synthesis, Antiptôsis, Synecdoche.

APPOSITIO.

APpositio, est duorū substantivorum ejusdem casus, quotū altero declaratur alterum, con­tinuata sive immediata conjunctio: ut • Flumen b Rhe­nus. Appositio quid [...]. Potest autem Appositio plurium substantivorum esse: ut Marcus b Tulli [...]s bb Cicero.

In [...]erdum apud authores in diversis casibus po­nuntur substantiva, perinde quasi ad diversa pertine­rent: ut a Urbs b Patavij, apud Virgilium▪ a Ʋrbs b An­tiothi [...]. apud Ciceronem.

In Appositione, substantiva non semper ejusdem generis aut numeri inveniuntur. Nam quoties alte­rum substantivorum caret numero singulari, aut est nomen collectivum, diversorum numerorum esse possunt: ut a Ʋrbs b Athenae.

Ovid. Inme b turba ruunt luxuriosa a proci.

Virgil. Ignav [...]m a fuc [...]s b pecus à praesepibus arcent.

Triplici nomine fit Appositio.

Restringendae generalitatis gratiâ: ut a Urbs b Roma. a Animal b [...].

Tollendae aequivocationis causâ: ut a Taurus b [...] Asiae. Lupus b piscis.

[...]t ad proprietatem attribuendam: ut a Erasmus vir exactissimo judici [...]. a Nereus b adolescens insigni formâ. [...] b home incredibili fortuna.

EVOCATIO.

CUm prima vel secunda persona immediatè ad se evocat tertiam, ambae fiunt primae vel secun­ [...] personae: ut a Ego b panperl [...]b [...]r [...]. a Tu b diuet ludis. Evocatio quid sit.

[Page 109] Est ergò Evocatio, immediata tertiae personae ad primam vel secundam reductio.

Observandū verò est, verbū semper convenire cum persona evocāte: ut a Ego pauper labor [...]. a Tu dives b ludis.

Nam in evocatione quatuor sunt notanda: Perso­na evocans, Notanda quatuor. quae semper est prima vel secunda: Evo­cata, quae semper est tertia: Verbum, quod semper est primae vel secundae personae: & Absentia conjun­ctionis.

In evocatione persona evocans & evocata aliquan­do sunt diversorum numerorum; ut pote vel cum per­sona evocata caret numero singular [...] ut a Ego tuae deli­ciae istûc veniam. Aut cùm est nomen collectivum: ut Magna a pars studiosorū amoenitates b quaerimus; hic sub­auditur nos. Aut den [...] (que) cùm est nomen distributivum ut In magnis b lasi rebꝰ a vter (que) b sumꝰ; subintelligitur nos.

Duplex autem est Evocatio: Explicita, ubi tam persona evocans quam evocata exprimitur: & Im­plicita, Evocatio. duplex. ubi persona evocans subintelligitur: ut a Sum pius Aeneas, subintelligitur Ego.

a Populus b superamur ab uno: subauditur nos.

SYLLEPSIS.

SYllepsis, seu conceptio, est comprehensio indig­nior [...]s sub digniore: a [...], con: & [...], sumo. Syllepsi [...] quid sit.

Dupiex autem est conceptio: Personarum scilice [...] quoties persona concipitur cum persona: & Gene­rum, quoties genus indignius cum genere digni­ore concipitur. Cujus declarandi rei gratiâ, haec quae sequuntur observabis.

Copulatum per conjunctionem Et, nec, neque, & cum pro Et acceptum, est pluralis numeri: ac proin­de verbum, Nota. autadjectivum, autrelatvium, exigit plu­rale. Quod quidem verbum, aut adjectivum, aut re­lativum, genere & personâ cum digniore supposito ac substantivo quadrabit: ut Quid a tu & soror b fa [...]tis▪

[Page 110] a Ego & mat [...]r b miseri perimus.

a Tu & uxor b qui b adfuistis, testes est [...].

Conceptio Personarum.

Dignior autem est persona prima qu [...]m secunda aut tertia: & dignior secunda quam tertia: ut a Ego Pignior persona. & Pater b sumus in tuto. a Tu atque frater b estis in peri­culo. Neque a ego, neque tu b sapimus.

Virgil. — b d [...]ellimur inde Iphitus & Pelias a mecum.

Idem. a — Remus cum fratre Quirino Jura dabant.

• Cum, tamen singulare verbum magîs amat: ut Cum. Tu, quid eg [...] & a popuius mecum b defideret, audi.

Conceptio Generum.

Dignius etiam est masculinum genus, quàm foemi­ninum aut neutrum: & dignius foemininum quàm Dignius ge­nus. neutrum: ut a Rex & regina b beat [...], a Chalybs & aurum sunt in fornace b probati. Hinc per vim a leges & ple­biscita b coacta.

At cùm substantiva res inanimatas significant, adjectivum aut relativū usitatius in neutro genere ponitur ut Virgilius. -cùm Daphnidis a arcum.

Fregist [...] & calam [...]s, quae tu perverse Menalca,

Et cùm vidisti [...] bb donata, d [...]lebas. Salust. a Ira & ae­gr [...]ude permista sunt. Idem. Huic a bella Civilia, cae­des, & a discordi [...]ivilis, b grata fuerunt. Conceptio duplex.

a Virg [...]tua & baculus tuus, b ipsa me consolata sunt.

Porrò conceptio aliâs directa est, nempe cùm con­cipiens. i. dignius; & conceptum, id est, indignius, co­p [...]antur per Et, vel atque, vel Que▪ aliâs indirecta cùm copulantur per Cum: ut a Ego cum fratre b sumu [...] [...]; ubi utraque conceptio est indirecta.

Est etiam quaedam Conceptio generum implicita, Syllep [...]isim­plici [...]a. nempe quando nec genus concipiens, nec genus conceptum explicatur; sed de mare atque foemina perinde loquimur, ac de solo mare: ut si dic am: a U­te [...]que est formosus; loquens de sponso & sponsa. [Page 111] Sic Ovidius. b Impliciti laqueis nudus a uterque ja [...]et; lo­quens de Marte & Venere, reti implicitis a Vulcano.

PROLEPSIS.

PRolepsis seu praesum ptio, est pronuntiatio quae­dam rerum summaria▪ Fit autem quum congre­gatio Prolepsis. five totum, cum verbo vel adjectivo aptè co­haeret: deinde partes totius ad idem verbum vel ad­jectivum redu [...]untur, cum quo tamen ferè non con­cordāt: ut a Duae aquilae b volaveri [...]t: b haec ab oriēte, ab illa ab oc [...]idente. Hic congregatio sive totum, Duae aquilae, cum verbo v [...]laverunt, per omnia concordat: [...]um quo partes, haec & illa, ad idem verbum relatae, in numero non concordant. Nota.

Congregatio sive totum, est dictio pluralis nume­ri; ut Duae aquilae aut plurali equivalens: ut Coridon & Thyrsis.

Nam copulatum aequivalet plurali: ut Virgilius.

b Compulerántque gre [...]es Coridon & Tbyrsis in unum:

ab Thyrsis [...]ves, b Cory [...]on distentas lactecapellas.

Aut Congrg [...]atio est nom [...]n Collecti [...]um: ut a Populus • vivit; •b alü in penuria, a ali [...] in delici [...]s.

Sul [...] tius & Aldus quinque dicunt in Prolepsi esse necessaria. Congregationem, ut in priore exemplo, Quinque in Prolepsi ne­cessaria. Duae aquilae: Verbum, ut vola [...]erunt: Partes, ut haec & illa: Partium determination [...]m, ut ab oriente & [...]cci­dent [...]. & Ordinem, videlic et quòd totum praecedat, partes sequantur.

Duplex [...]utem est Prolepsis: Explicita, ubi omnia exprimuntur, quae in Prolepsi esse opo [...]tet: ut a Equi Prolepsis duple [...]. b concurrunt, ab hic à dextra, ab ille à sinistra Hypodromi.

Et Implicita, in qua aliquid tacetur: ut Ovidius.

a Alter in alterius a jactantes lumina vultus,

a Quaerebant taciti noster ubi esset amor.

Deest altera partium cum determinatione, videli­cet, Et ab alter in alterius. Et ab Alter alterius onera portate Ubi deest vos: & altera pars cum determinatione, videlicot, ab Et alter alterius.

[Page 112] Terent. 2 Cur emus aequam 3 uterque partem. Hic totum [...]us, subintelligitur; & partes, alter & alter, includun­tur in distributivo ut [...]rque.

Diomedes Prolepsim dicit esse, quories id quod posterius gestum est, ante describimus: ut Virgilius.

- a Lavináque venit littor: Lavinium enim nondum erat, quum Aeneas venitet in Italiam. Dicitur vero Prolepsis, à [...], quod est ante, & [...], sumo.

ZEUGMA.

ZEugma, est unius verbi vel adjectivi, vicinior respondentis, ad diversa supposita reductio: ad Zeugma. quid sit. unum quidem expressè, ad alterum verò pe [...] supple­mentum: ut Cicero Nihil te noct [...]rnū a profidium palae­tij, nihil urbis a vigiliae, nihil • timer populi, nihil concursu [...] bonorum omnium, nihil hic munitissimus habendi S [...]natûs a locus, nihil horū ora vultús (que) • morerunt? H [...]c moverunt expressè reducitur ad ora vultúsqus; at ad caetera per supplementum: subintelligendum est enim, praesidi­um movit, vigilie moverunt, timer populi movit, bonorum concursus movit, habends senatus locus movit.

Attamen quando est comparatio vel similitudo, verbum vel adjectivum convenitcum remotiore ut a Ego melius quàm tu b scribo. a Ego ficut foenum b arui.

Hoc a ille it à prudemer atque ego b fecisset.

Itē per nisi: ut Ter. Tal [...] filiū a nulla nisi tu b pareret.

Licèt Poëtae interdum aliter loqui solean [...]: ut Ovid. Quid nisi secretae b laeserunt Phyllidae a fyive?

De quibus in concordantia Verbi & Nominati­vi suprà est dictum: ut Cicero. Quare ut arbitror, priùs hîc te nos quàm istîc a tunos b videbis. Tribus mo­dis fit Zeugma. In persona: ut Ego & a tu b studes.

In genere: ut Maritus & a uxor est b irata.

In numero: ut-hîc illius arma, Hîc a currus b fuit.

Ponitur aliquando verbum vel adjectivum in principiō, & tum vocatur Protozeugma: ut b Dor­mio a ego & tu. Quandóque in medio, vocaturque [Page 113] Mesozeugma: ut a Ego b dormio & tu Quandoque in fine, & vocatur Hypozeugma: ut Ego & a tu b dormis.

Requi [...] untur autem in Zeugmate quatuor: Duo Substantiva; ut Rex & Regina. Conjunctio, quae vel [...]opulativa vel di [...]junctiva, vel etiam expletiva esse Quatuor Zeugmat [...] requisita. potest ut Et, vel, &c. Verbum vel adjectivum ut Ira­ta est: & qu [...]d verbum vel adjectivum viciniori supposito respondeat. Fit etiam quoddam Zeug­matis genus per Adverbia: [...] b Cubas a ubi ego. b Coenas a quando nos.

Quando verbum ad duo supposita reducitur, & cum utroque convenit, est Zeugma (ut dicunt) Lo­cutionis, non constructionis: ut a I [...]annes b fuit Pis [...]a­t [...]r & a Petrus.

Dicitur autem Zeugma, quasi copulatum: à Grae­co verbo [...] vel [...]; quod est, Copulo.

SYNTHESIS.

SYnthesis, est oratio congrua sensu, non voce: ut Synthesis quid si [...]. Virgilius. a Pars in frustra b secant. a Gens b armati.

Fit autem Synthesis, nunc in genere tantùm: id (que) aut sexus discernendi [...]ausâ: ut a Anser b foeta: a Ele­phantus b grav da; aut supplementi gratiá: ut a Prae­neste sub b ipsa, [...]ubauditur urbe.

a Centauro in b magna; subintelligitur navi.

Nunc in numero tantùm: ut a Turba b ruunt. b Ape­rite a aliquis ostium.

Nunc verò in Genere & Numero simul: ut a Pars b mersi tenu [...]re ratem.

Virg. Hac a manus ob patriam pagnando vulnera b passi.

Dicitur autem Synthesis a [...] quod est co [...]; & [...] pofitio: quia est compositio, id est, constructio, facta gratiâ significationis.

ANTIPTOSIS.

ANtiptôsis, ab [...] quod est pro; & [...] casus, est positio casus pro casu, idque interdum non Antiptosis quid sit. invenusrè: ut Virg. a Urbem quam statuo, vestra b est. [Page 114] Ter. Populo ut b placerent, quas f [...]ciss [...]e a fabula [...]. a Ser [...] ­nem quem audistis, non b est meus. • Ejus non b venit in men­tem; pro id. (Quanquam hic venit, impersonaliter potitis usurpari existimandum est.) Aristotelis libri [...]unt omne b genus a elegantia referti; pro omnis generis. Sic id b genus, quod b genus, &c. Idnè est is a aut [...]or [...] mihi? pro ejus.

Interdum autem fit du [...]ior Antiptosis: ut Salv [...] b primus omnium parens patriae a appellate; pro prime. Habet duos gladios, b quibus a altero te occisurum mina­tur, altero visticum; pro quorum altero.

SYNECDOCHE.

SYnecdoche, est cùm id quod partis est, attribui­tur toti: ut Aethiops a albus b dentes. Hic album, quod soli [...] dentibus convenit, totiattribuitur. Aeth [...]opi.

Per Synecdochen, omnia nomina adjectiva ali­quam proprietatem significantia: item verba passiva & neutralia, significantia aliquam passionem possunt regere accusativum, aut ablativum, significantem lo­cū in quo est proprietas aut passio: ut • ager b pedes, vel b pedibus. Saucius b frontem, vel b fronte. Doleo b caput, vel b capite. a Redimitus b tempora lauro. a Truncatus • membra bipenni. Effusas a laniata b comas, a contusáque b pectus.

Nam illae Graecae phrases sunt. b Excepto a quod non simul esses. b Caetera a laetus. b Caetera a similes uno differunt.

Dicitur autem Synecdoche, à [...], quod est con; & [...] suscipi [...]: videlicet, quòd totum cum sua parte capiatur.

Si cui lubet figurat [...] constructionis elegantias pernoscere, legae Thomam Linacrum de Eclipsi, Pleonasmo, & Enallage; déque aliis figuri [...] eruditè, dilucid [...] ac co­piose disserentem.

DE PROSODIA

PRosodia, est quae rectam vocum pronuntiatio­nem tradit: Latinè Accentus dicitur.

Dividitur autem Prosodia, in Tonum, Spiritum, & Tempus.

Tonus, est lex vel nota, quâ syllaba in dictione elevatur, vel deprimitur. Tonus.

Est autem Tonus triplex: Acutus,
Gravis,
Circumflexus.

Tonus acutus, est virgula obliqua, ascendens in dextram, sic [...]. Tonus acutus

Gravis, est virgula obliqua, descende [...]s in dex­tram, ad hunc modum [...]. Gravis.

Circumflexus, est quiddam ex utrisque conflatum, hâc figurâ [...]. Circumflexus.

Huc addatur etiam Apostrophus, qui est quaedam circuli pars in summo literae apposita, quam fic Apostrophus. pinges'.

Hâc notâ ultimā dictionis vocal [...] de [...]sse ostendi­tur: ut Ta [...]ion' me crimine dignum dixisti? pro [...]antó [...]. Spiritus.

Spiritus duo sunt: Asper & Lenis. Asper, quo aspirata profertur syllaba: ut Homo, honor. Lenis, quo citra aspirationem syllaba profertur: ut Amo, onu [...].

TONORUM REGULA I.

MOnosyllaba dictio brevis, aut positione longa Monosyllaba. acuitur: ut Mél, [...]él, párs, páx. Naturâ longa circumflectitur: ut Spês, flôs, sôl, thûs, rûs.

REGULA II.

In dissyllaba dictione, siprior longa fuerit natura, posterior brevis; prior circumflectitur: ut Lûna, mû­sa; Dissyllaba in caeteris acuitur: Citus, látus, solérs, sátur.

REGULA III.

Dictio polysyllaba, si penultimam habet longam, acuit candem: ut Libértas, penátes. Sin brevem ha­bet Polysyllaba. [Page 116] penultimam, acuit antepenultimam: ut Dóminus, póntifex.

Exicpiuntur composita à Facio: ut Benefácis, male­fácis, calefácit, frigef [...]cit.

At si penultima longa fuerit naturâ, & ultima bre­vis, circumflectitur penultima: ut Românas, amâtor. Nota.

Composita. à Fis, fit, ultimam acuunt: ut Malefit, calefit, satisfit

APPENDIX.

Quia hodie propter hominum imperitiam, cir­cūflexus ab acuto vix prolatione discernitur, Gram­matici Nota. circumflexum cum acuto confuderunt.

REGULA. IIII.

Quinque sunt, quae tonorum regulas perturbant. Quae tonos perturbant

1 DIFFERENTIA.

Differentia tonum transponit: ut Uná, adverbium, ultimam acuit, nè videatur esse nomen. Sic eó, alió, Differentia aliquó, continuó, seduló, porró, forté, quá, siquá, ali­quá, nequá, illó, falsó, citó, feré, plané, & id genus alia putá pro sicut, poné pro post; corám, circúm, aliás, palám, ergó conjunctio, sed ergô pro causa circum­flectitur. ut Virg. -illius ergô venimus. Haec igitur om­nia sicut Graeca acutisona, in fine quidem sententia­rum acuuntur: in consequentia verò gravantur.

Sic differentie causâ antepenultima suspenditur in his: Déinde, próinde, périnde, aliquando, siquando, néquando, húcus (que) álongè, délongè, déinceps, dún­taxat, déorsum, quápropter, quinimo, enimverò, pro­pémodum, ádmodum, affabrè, intereáloci, nihilómi­nus, paulóminus, cùm non sunt orationes diverse, uti sunt pube-tenus, crurum-tenus: non enim composita sunt, velut hactenus, quatenus, & ejus generis reliqua.

2 TRANSPOSITIO.

Transpositio tonum invertit, id quod usu venit in Transpositio. [Page 117] Praepositionibus, quae postpositae gravantur: ut Virgilius. Transtra per & remos. Tepenesimperium.

3 ATTRACTIO.

Attractio tonum mutat, cum post vocabulum ali­quod Attractio. sequitur conjunctio inclinativa: ut, Que, ne, ve. At [...]ahunt enim hę particulae accentum syllabae prę­cedenti, eámque acuunt: ut Lumináque [...]aurúsque Dei. Sic, Dum, sis, nam, parelca.

Ubi autem est manifesta compositio, non variatur tonus: ut, Dénique, útique, itaque, úndique, hic­cine, & hu [...]usmodi. Ubique & Ubiuis.

Ubîque tamen t [...]poris sui tonum servat, & Ʋbivis

4 CONCISIO.

Concisio transfert tonum, cùm dictiones per syn­copen Concisio. aut apocopen castrantur. Tunc enim tonum retinent integrae dictionis: ut Virgili, Valéri, Mer­curi: pro Virgilij, Valerii, Mercurii.

Sic quaedam nomina & pronomina syncopata, Nomina pronomina syncopata. circumflectunt ultimam: ut A [...]pinâs, Ravennâs, no­strâs, vestrâs, cujâs: ab Arpinâtis, Ravennâtis, no­strâtis, &c. Sic Donec, à donecum. Sic hûc, illûc, istûc, adhûc &c. pro hucce, illucce, &c. Et compo­sita à dic, duc, fac: ut benedic, reduc, calefac.

5 IDIOMA.

Idioma, hoc est, linguae proprietas, tonum va­riat, Idioma adeò ut, si dictiones Graecae integrae ad nos veni­ant servent tonum suum; ut Symóis, periphas, pe­nultimam acuunt: at facta Latina, antepenultimam elevant, [...]uia corripiunt penultimam.

Quae autem prorsus Latina fiunt, Latinum quo­que tonum servant: ut Geórgica, Bucólica, antepe­nultima acuta, licèt apud Graecos in ultima tonum habeant.

Sic & comoedia, tragoedia, sóphia, symphónia, to­num recipiunt in antepenuluma, licèt in sua lingua habeant in penultima.

[Page 118] Porro, siignoretur proprius peregrinae vocis to­nus, tutissimum fuarit juxta Latinum accentum illam Nota. enuntiare.

Syllabae communes in prosa oratione, semper cor­rip [...]untur: ut Célebris, Cathedra, Mediocris. Syllabae com­munes.

DE CARMINVM RATIONE.

HActenus de Tonis & Spiritibus, deinceps de syllabarum tempore, & carminis ratione pau­ca adjiciemus. De fyl. tem­pore.

Tempus, est syllabae pronuntiandae mensura.

Syllaba brevis, uniusest temporis, longa verò du­orum. Tempus qd.

Tempus breve sic nota [ [...]]

Syl­laba brevis.
longa

Longum autem sic [-] ut, Tērră.

Ex syllabis justo ordine dispositis fiunt pedes.

Est autem pes duarum syllabarum pluriumve constitutio, ex certa temporum observatione. Pes.

Pedum alii dissylabi, alii trissyllabi.

De tetrasyllabis autem non multùm attinet ad Divisio Pedum. hoc nostrum institutum disserere.

Dissyllabi sunt. Spondaeus, ut, — Virtus.
Pyrrhichius, vv Deus.
Trochaeus, -v Panis.
Iambus, v— Amans.
  Molossus, ut, —— Magnates.
  Tribrachus, vvv Dommus.
  Dactylus, -vv Scribere.
  Anapaestus, vv Pietas.
  Bacchius, v—Honestas.
  Antibacchius, —v Audire.
  Amphimacer, -v- Charitas
  Amphibrachus v-v Venire.

Po [...]re, pedes justo numero atque ordin [...] con­cinnati, carmen constituunt.

[Page 119] Est enim Carmen, oratio justo atque legitimo pedum Carmen. numero constricta.

Carmen composituro in primis discendum est, pedi­bus ipsum ritè metiri, quam Scansionem vocant.

Est autem Scansio, legitima carminis in singulos pe­des Scans [...]. commensuratio.

Scansioni accidentia.

Scansioni accidunt, Synaloepha, Eclipsis, Synaere­sis, Diaeresis, & Caesura. Synaloepha.

Synaloepha, est elisio quaedam vocalis ante alteram in di [...]ersis dictionibus: ut,

Sera nimis vi' est crastina, viv' bodie.

Fit autem interdum in his dictionibus: ut. Dii, diis, iidem, iisdem, deinde, dein [...]eps, semianimis, semihom [...], semiustus, deest, deero, deerit, & similibus.

At, heu & O, nunquam intercipiuntur.

Eclipsis, est quoties m, cum sua vocali perimitur, Eclypss [...]. proxim [...] dictione a vocali exor [...]â: ut,

Monstr', horrend', inf [...]rm', ingens, cuilumen ademptum: pro Monstrum, horrendum, &c.

Synaeresis, est duarum syllabarum in unam contra­ctio: Synaeres [...]. ut Virg. Seu lento fuerint alvaria vimine texta: pro alveari [...].

Diaeresis, est ubi ex una syllaba dissecta, fiunt duae: ut Diaere [...]i [...].

-UU- - - -UU-U U-

Ovidius. Debuerant fusos evoluisse suos, pro evolvisse.

Caesura, est cum post pedem absolutum, syllaba brevis Cę [...]ur [...]. in fine dictionis extenditur.

Caesurae species sunt.

Triemimeris, ex pede & syllabâ: ut, Triemime [...]i [...].

-UU- UU- - - UU -UU - -

Virgilius. Pectoribus inhians, spirantia consulis exta.

Penthemim [...]ris, ex duobus pedibus & syllaba: ut Pentherrim [...] ­tis.

-UU -UU- - - - - U U - -

Virgilius. Omnia vincit amor, & nos cedamus amori.

[Page 120] Hepthemimeris, ex tribus pedibus & syllaba: ut

- - - - - U U - - - U U - - Hepthemimeris.

Idem. Ostentans artem▪ ari [...]er arcúm (que) sonantem.

Enneëmimer is, con at ex quatuor pedibus & syllaba:

- U U - U U - - - - - U U - - Enneëmi­meris.

ut Idem, Ille latus niveum molli ful [...]u [...] hyacintho.

DE GENERIBUS Carminum.

CArminum genera u [...]tatiora, de quibus nos hoc loco potissimùm tractare de­crevimus, sunt Heroicum, Elegiacum, Asclepiadaeum, Sapphicum, Phaleuciū, Iambicum.

Carmen Heroicum.

Carmen Heroicum quod idem Hexametrum dici­tur, constat pedibus numero quidem sex, genere verò Hexame­ [...]um. duobus, dactylo & spondaeo. Quintus locus dactylum, sextus spondaeum peculiariter sibi vendicat: Reliqui hunc vel illum, prout volumus.

- U U - U U - U U - - - U U - -

ut Virgilius. Tytiretu patula recubans sub tegmine fagi.

Reperitur aliquando spondęus etiam in quinto loco:

ut Idem. Chara Deûm soboles, magnum [...].

Ultima cujus (que) versus syllaba habetur communis.

Carmen Elegiacum. Ultima communis.

Carmen Elegia cum, quod & Pentametri nomen ha­ber, è duplici constat Penthemim [...]ri, quarum prior duos P [...]tame­ [...]um. pedes, dactylicos, sp [...]ndaicos, vel alterutros compre­hendit, cum syllaba longa: altera etiam duos pedes, [...]ed omninò dactylicos, cum syllaba item longa:

- - - U U - - U U - U U -

[...]t Ovidius. Res est solliciti plena timoris amor.

Carmen Asclepiadaeum.

Carmen Asclepiadaeum, constat ex penthemimeri, Asclepiadaeum. [Page 121] hoc est, spondaeo & dactylo, & syllaba longa, & duo­bus deinde dactylis: ut

- - - U U - - U U - U U

Horatius. Mecoenas atavis edite regibus.

Sapphicum.

Carmen Sapphicum constat ex trochaeo, spondaeo, Sapphicum. dactylo, & duobus demum trochaeis: ut

- U - - - U U - U - -

Horatius. Jam fatis terris nivis at (que) dirae.

In hoc tamen carminis genere, post tres versus addi­tur Adonie. ubi & unde. Adonicum, quod constat ex dactylo & spondaeo: ut

- U - - - U U - U - -

Horatius. Integer vitae, sceleris (que) purus,

- U - - - U U - U - -

Non eget Mauri jatulis nec arcu,

- U - - - U U - U - -

Nec venenatis gravida sagittis,

Fusce pharetra. - U U - -

Phaleucium, sive Hendecasyllabum.

Carmen Phaleucium, sive Hendecasyllabum, constat Phaleuclum. ex spondaeo, dactylo, & tribus tandem trochaeis: ut,

- - - U U - U - U - U

Quoquò diffugias pavens Mabili,

Nostrum non poteris latere nasum.

Iambicum Archilochium.

Legitimus versus Iambicus è solis constat Iambis: Carmen Iam­bicum.

U- U -U - U - U - U -

ut, Suis & ipsa Roma viribus ruit.

R [...]cipit tamen interdum in locis imparibus, pro Iam­bo, tribrachum, spondaeum, dactylum, anapaestum: atque in paribus tribrachum, spondaeum rariùs.

Hoc carmen in duo genera deducitur, Dimetrum, & Trimetrum, sive Senarium.

[Page 122] Dimetrum, constat ex quatuor pedibus: ut,

O Carminum dulces notae - - U - - - U -

Quas [...]re pulchra melle [...] - - U - U - U -

Fundis, lyrae (que) succinis! - - U - U - U -

Trimetrum, sive Senarium.

Trimetrum, senis constat pedibus: ut,

- - - - - - u - - - u -

Qui nos damnant, sunt histriones maximi.

DE QVANTITATE primarum syllabarum.

PRimarum syllabarum quantitas octo modis cognos [...]itu [...]:

Positione, vocali ante vocalem, diphthon­go, derivatione, ompositione, praepositio­ [...]e, egula, exemplo, seu authoritate.

POSITIO. Regula I.

Vocalis ante duas consonantes, aut dupli [...]em in ea­d [...]m dictione, ubique posituta longa est: ut,

Ventus, axn, patrizo.

Quod si [...]onsonans priorem dictionem claudat, se­quente item à consonante m [...]hoante, vocalis praece­dens etiam positione longa [...],

Major sum, quàm cu [...] possit [...]ortuna nocere.

Syllabae j [...], sum quam & [...]c, positione longe sunt.

At si prior dictio in vo [...]alem brevem excat, sequente à duabus consonantibus incipiente, interdum, sed rari­us producitur:

- -UU - - UU- -

ut Vi [...]g, Occul [...] s [...]olia, & plures de pace triumphos.

Vocalis brevis aute mutam, sequente liquid â, com­munis [Page 123] redditur: ut, Patris, volucris. Longa vero non mutatur: ut, Aratrum, simulacrum,

Vocalis ante alteram. Regula II.

Vocalis ante alteram in eadem dictione ubique bre­vis est: ut s [...]ĕs, meus, tŭus, pĭus.

Excipias genitivos in ius, secundam pronominis formam habentes: ut Unius, illius, &c. [...], commu­nis reperitur, licèt in alterius semper sit brevis, in aliv [...] semper longa.

Excipiendi sunt etiam genitivi & dativi quintae de­clinationis, ubi e, inter geminum [...], longa fit: ut Faci [...]i, alioqui non: ut Rĕi, spei, fidĕi.

Fi etiam in fio, longa est, nisi sequantur e & r sim [...]l, ut Fierem, Fĭeri.

Juven. Sic [...]unt octo mariti. - - U U - -

Idem. Quod [...]eri non posse putes. - U U - U i U -

Ohe Interjectio, priorem syllabam an [...]ipitem habet.

Vo [...]alis ante alteram in Graecis dictionibus submde longa fit: ut Dicite Pierides. Respice Lāerte [...] Et [...] possessivis: ut, Aenēia nutrix. Rhodop [...]ius Or­phēus.

DIPHTHONGVS. Regula III.

Omius Diphthongus apud Latinos longa est: ut, Aūrum, nēuter, mu [...]ae: nisi sequente vocale: ut, Prae­ire, praeustus, praeamplus.

DERIVATIO. Regula IV.

Derivativa eandem cum primitivis quantitatem so [...] ­tiuntur: ut, amator, ămicus, ămabilis, prima brevi ab ămo, Excipiuntur tamen pauca, quae à brevibus dedu­cta primam producunt.

[Page 124] Cujus generis sunt

Vox v [...]cis, à vŏco. Jūcundus, à jŭvo.
Lex lēgis, à lĕgo. Jūnior, à jŭvenis.
Rex rēgis, à rĕgo. Mōbilis, à mŏveo.
Sēd [...]s & sĕdile, à sĕdeo, Hūmanus, ab hŏmo
Jūmentum, à jŭvo.
[...]edile saepius habet bre­vem in ante­penultima.
 Vōmer, à vŏmo.
Fōmes & fōmentū, à fŏveo. Pēdor, à pĕde.

Sunt & contrà, quae à longis deducta, corripiuntu [...] qualia sunt,

Dux ducis, à dūco▪ Gĕnui, à gīgno.
D [...]cax, maledicus & id genus multa, à dīco. Frăgor, à frāngo.
Frăgilis,
F [...]des, à fīo. Nŏto, as, à nōtu.
[...]rena, ab āreo. Năto, as, à nātu.
[...]rista, Disertus, à dissero.
Pŏsui, à pōno. Sŏpo [...], à Sōpio.

Et alia nonnulla ex utroque genere, quae relinquun­tur studiosis inter legendum observanda.

COMPOS [...]TIO. Regula V.

Composita simplicium quantitatem sequuntur: ut, Pŏtens, impŏtens, Sôlor, Cons [...]lor. Lĕgo, is, Pe [...]lĕgo, Lēgo, as, Allēgo.

Excipiuntur tamen haec brevia à longis enata: ut▪

Innŭba, à nūbo. Dejero, à jūro.
Pronŭba, Pejĕro,
PRAEPOSITIO. Regula VI.

Ex praepositionibus hae ubique producuntur: A, de, prae, se, è▪ nisi vocali sequente: ut Undadehiscen [...].

-Sudibúsve praeustis. apud Virgilium.

Pro quoque longa est, praeterquam in istis:

Prŏcella, prŏfugus, prŏtervus, prŏnepos, prŏpago pro stirpe, prŏfanus, prŏfiteor, prŏfundus, prŏficiscor, prŏfari, prŏparo, prŏfugio, prŏfectò.

Procutro, profundo, propello, propulso, propago, as, primara syllabam habent ancipitem.

Prŏpheta & prŏpino, Graeca sunt per o parvum, & p [...]oinde primam brevem habent.

[Page 125] Di, etiam producitur, nisi in Dĭrimo, & Dĭsertus.

Reliquae praepositiones, si positio sinat, corripiuntur. Cujusmodi sunt, Ad, ob, ab, sub, re, in, &c.

REGVLA. VII.
Canon I.

Omne praeteritum dissyllabum, priorem habet ion­gam: vt Lēgi, ēmi. Excipias tamen F [...]di [...] findo, bibi, dĕdi, scĭ [...]i, st [...]ti, tuli.

Canon II.

Primam praeteriti geminantra, primam itidem bre­vem habent: ut,

Pĕpendi, Pĕpedi, Pŭpugi,
Tĕtendi, Tŭtudi, Dĭdici,
Tŏtondi, Fĕfelli, Cĕcīdi, à cado.
Mŏmordi, Tĕtigi, Cĕcīdi, à caedo.

Quin & supinum dissyllabū priorem quo (que) producit. ut, Mōtum, Lātum, Lōtum, Crētum. Excipe Quĭtum, Sĭ­tum, Lĭtum, ĭtum, Rŭtum, Rătum, Dătum, Sătum.

Et cĭtum, a cieo, es: nam cītum à cio, cis, quartae, pri­orem habet longam.

EXEMPLUM SEU AUTHORITAS. Regula VIII.

Quarum verò syllabarum quantitas, sub praedictas rationes non ca [...]it, à poëtarum u [...]u, exemp [...]o atque au­thoritate petenda est certissima omnium regula. Di­scant ergo pueri observare ex poëtis communes prima­rum syllabarum quantitates, cujùs sortis sunt.

Britannus, Bithynus, Cacus, Cosyra, Crathys, Pa­chmus, Palatium, Pelion, Creticus, Curetes, Diana, Fidene, Gradivus, hinulus, Pyrene, rubigo, Rutilius, Hymen, Italus, liquor, liquidus, Lycas, Orion, rudo, Sychaeus, Sycanius, & similia.

DE MEDIIS SYLLABIS.

MEdiae syllabae partim eadem ratione qua pri­mae, partim etiam ex incrementis genitivi, at (que) cōjugationis analogiâ cognosci possunt.

De incrementis genitivi nominum poly­syllabarum, Incremen. Genit▪ [Page 126] suprà in generibus nominum abundè di­ctum arbitrantur, unde petere licebit, si quid de hac re haesitavoris. Caetera frequens lectio & optimorum Po­ëtarum observatio, facile suppeditabunt.

Conjugationis analogiam ex imbibitis rudimentis pueri didicerunt, nempe A, indicem primae con [...]ugati­onis, Conjugatio­num analo­gia. longam esse naturâ, praeterquam in do, & ejus com­positis, quando hujus sunt conjugationis: ut Dămus, circundămus, Dăbis, circundăbis, Dăre, circundăre.

Praeterea syllabas rimus & ritis, in praeterito perfecto modi subjunctivi, ubique pro brevibus habendas ani­madvertant, in futuro autem in oratione prosa longas esse debere; in carmine verò indifferentes reperiri, quemadmodum contendit Aldus: ut Praeterito, Ama­verimus, amavéritis: Futuro, Amaverimus, amaveritis.

Est & ubi mediae syllabae variant apud Poëtas, ut in his quae subjunximus: Connubium, Ficedula, Malea, Pharsalia, Batavus, Sidonius, & in simil [...]bus.

Adjectiva in inus Latina, penultimam producunt: ut, Clandestînus, mediastînus, parietînus, matutînus, vespertînus, repentînus.

Pręter hęc sequentia Diutĭnus, Serotĭnus,
Crastĭnus, Oleagĭnus,
Pristĭnus. Fagĭnus,
Perendĭnus, Cedrĭnus,
Hornotĭnus, Carbasĭnus.

Et reliqua materialia, sive à [...]etallorum nominibus formata in inus, qualia sunt permulta a Graecis vocibus deducta in [...]: ut, Crystallĭnus, myrrhĭnus, hyacin­thinus, adamantĭnus, &c.

Caetera foeli [...]iùs docebit usus, & Poëtarum observa­tio, qúam ullae Grammaticorum regulae, quas sine ullo aut modo aut sine de mediarum syllabarum quantitate tradere solent.

Quare illis praetermissis, ad ultimarum syllabarum quantitates aperiendas jam accingamur.

DE ULTIMIS SYLLABIS.

QVanquam ultimae syllabae ipsum literarum nu­merum aut aequant, aut etiam superant, non tamen pigebit illas etiam ordine per [...]urrere.

Primum, a finita, producuntur: ut Amā, contr [...] ̄, ergā, Excipias Pută, ită, quiă. A

Item nominativos, & omnes casus in a, cujuscunque fuerint generis, numeri, aut declinationis, praeter voca­tivo, in a, à Graecis in as: ut ô Aeneā, ô Thomā, & ablativum primae declinationis: ut ab hac Musā. Nu­meralia in ginta, a finalem habent communem, sed fre­quentiùs longam: ut Trigintā, quadragintā.

In b, d, t, desinentia, brevia sunt: ut ăb, ăd, capŭt.

In c desinentia, producuntur, ut āc, sīc, & hīc ad­verbium. B, d, t. Sed tria in c, semper contrahuntur: ut, Lăc, C nĕc, donĕc. Duo sunt communia: Fac, & pronomen hic: & neutrum hoc, modò non sit ablativi casus.

E finita, brevia sunt: ut Marĕ, penĕ, legĕ, scribĕ.

Excipiendae sunt omnes voces quintae inflexionis in E e: ut, Diē, fidē, unà cum adverbiis inde enatis: ut, Fames olim quintae nunc te [...]tiae decli­nationis pro­ducit ultimam in abla­tivo: Famē. Hodiē, quotidiē, pridiĕ, postridiē, qua-rē, qua-de-rē, ea rē: & siqua sunt similia. Et secundae item personae singuiares imperativorum activorum secundae conju­gationis: ut, Docē, movē, manē, cavē.

Producuntur etiam monosyllaba in e: ut, Mē, tē, [...]ē: praeter Quĕ, nĕ, vĕ, conjunctiones encliticas.

Quin & adverbia quoque in e, ab adjectivis deducta, elongum habent: ut Pulchrē, doctē, valdē pro valide. Quibus accedunt Fermē, ferē. Benĕ tamen & malĕ corripiuntur omninò.

Postremò, quae à Graecis per [...] scribuntur, natura producuntur, cujuscunque fuerint casus, generis, aut numeri: ut Lethē Anchisē, Cetē, Tempē.

I finita, longa sunt: ut, Dominī, magistrī, amarī, doceri, I [Page 128] Praeter mihi, tibi, sibi, ubi, ibi, quae sunt commmunia.

Nisi verò & quasi corripiuntur: Cujus etiam sortis sunt dativi & vocativi Graecorum, quorum genitivus singularis in os breve exit: ut,

Huic Palladĭ, Vocat. ô Amaryllĭ,
Phillid [...], Alexĭ,
Minoidĭ. Daphnĭ.

L finita corripiuntur: ut Animăl, Annibăl, mĕl, pugĭl, L Săl, consŭl. Praeter n [...]l contractum à nihil, & Sōl. Et He­braea quaed ā in l: ut Michaēl, Gabriēl, Raphaēl, Daniēl.

N finita producuntur: ut Paeān, Hymēn, quīn, Xeno­phōn, nōn, daemōn. N

Excipe forsăn, forsităn, ăn, tămen, attămen, verunta­mĕn.

Corripitur & In [...]um compositis: ut Exĭn, subĭn, de­ĭn, In proĭn.

Accedunt his & voces illae, quae per apocopen ca­strantur: ut Mĕn? Vidĕn? Audĭn? Nemŏn?

Nomina item in en, quorum genitivus ĭnis, correptū En habet: ut Carmĕn, crimĕn, pectĕn, tibicĕn, ĭnis.

Graeca etiam in on, per o parvum, cujuscunque fue­rint casus: ut Nō. Iliŏn, peliŏn. Accus. Caucasŏn, pylŏn On

Quaedam etiam in in per i, ut Alexĭn. In yn per y, ut Ityn.

In an quoque à Nominativis in A; ut Nominat. Iphi­genia, Aegina. Accusat. Iphigeniăn, Aeginăn.

Nam in an, à nominativis in as, producuntur: ut No­minat. Aeneas, Marsyas. Accusat. Aeneān, Marsyān.

O finita, communia sunt: ut Amo, virgo, porrò, do­cendo, O finita. legendo, eundo, & aliae gerundii voces in do.

Praeter obliquos in o, qui semper producuntur: ut, huic Dominō, serō. Ab. hoc templō, damnō.

Et adverbia ab adjectivis derivata: ut Tantō, quan­tō, liquidō, falsō, primō, manifestō, &c.

Praeter sedulò, mutuò, crebrò, ferò, quae sunt com­munia.

[Page 129] Caeterùm modŏ, & quomodŏ, semper corripiuntur.

Citò quoque, ut & ambo, duo, ego, atque homo, vix leguntur producta.

Monosillaba tamen in o producuntur: ut Dō, stō, ut & ergō pro causa.

Item Graeca per [...] cujuscu [...]que fuerint casus: ut haec Sapphō, Did [...]. Hujus Androg [...], Apollō. Hunc Athō Apollō.

R finita corripiuntur: ut Caesăr, torculăr, pĕr, vĭr, ux­ŏr turtŭr. R

Cor, semel apud Ovidium productum legitur: ut,

- U U - U U - - - UU - UU - -

Molle meum levibus cor est violabile telis.

Producuntur etiam Fār, lār, nār, vēr, fūr, cūr: Pār quoque cum compositis; ut Compār, impār, dispār.

Graeca quaedam in er, quae illis in [...] desinunt; ut Aēr, cratēr, charactēr, aethēr, sotēr.

Praeter patĕr & matĕr, quae apud Latinos ultimam brevem habent.

S finita, pares cum numero vocalium habent termi­nationes; nempe, As, es, is, os, us. S

Primò, as finita producuntur; ut Amās, musās, ma­jestās, bonitās. A:

Praeter Graeca, quorum genitivus singularis in dos exit; ut Archăs. Pallăs. Genitivo Archadŏs. Palladŏs.

Et praeter accusativos plurales nominum crescentium; ut Heros, Heroos. Phillis, Phillidos. Accusativo plu­rali, Heroăs, Phillidăs.

Es finita, longa sunt; ut Anchisēs, sedēs, docēs, patrēs. Excipiuntur nomina in es, tertiae inflexionis, quae pe­nultimam genitivi crescentis corripiunt; ut Milĕs, seges E: divĕs. Sed Ariēs, abiēs, pariēs, ceriēs; & pēs, unà cum compositis; ut Bipēs, tripēs, quadrupēs, longa sunt.

Es quoque à sum, unà cum compositis corripitur; ut Potĕs, adĕs, prodĕs, obĕs.

Quibus penĕs adjungi potest unà cum neutris ac [Page 130] nominativis pluralibus Graecorum: ut, Hippomanĕs, cacoëthĕs, Cyclôpĕs, Naiadĕs.

Is finita, brevia sunt: ut, Parĭs, panĭs, tristĭs, hilarĭs.

Excipe obliquos plurales in is qui producuntur: ut Is Musis, mensis, à mensa, domins, templiīs.

Item quis pro quibus, cum producentibus penulti­mam genitivi cresc [...]tis: ut, Samnis, Salamīs: Geni­tivo Samnîtis, Salaminis.

Adde huc quae in eis diphthongum desinunt, sive Graeca, sive Latina, eujuscunque fuerint numeri aut ca­sus: ut Symoeīs, pyroe [...]s, parteīs, omneīs.

Et monosyllaba item omnia: ut, Vīs, līs praeterĭs, & quĭs nominativos, & Bĭs apud Ovidium.

Istis accedunt secundę personę singulares verborum in is, quorum secundę personę plurales desinunt in îtis, penultima producta, unà cùm futuris subjunctivi in ris: ut, Audīs, velīs, dederīs. pl. Audîtis, velîtis, dederitis.

Os finita, producuntur: ut, Honōs, nepōs, dominōs, Os servōs.

Praeter compŏs, impŏs & ŏs ossis. Et Graeca per [...] parvum: ut, Delŏs, Chaŏs, Palladŏs, phyllidŏs.

Vs finita, corripiuntur: ut, Famulŭs, regiŭs, tempŭs, Us amamŭs.

Excipiuntur producentia penultimam genitivi cre­scentis: ut, Salūs, tellūs: Genitivo salûtis, tellûris.

Longae sunt etiam omnes voces quartae inflexionis in us praeter nominativum & vocativum singulares: ut, Hujus manūs, hae manūs, has manūs, ô manūs.

His accedunt etiam monosyllaba: ut, Crūs, thūs, mūs, sūs, &c.

Et Graeca item per [...] diphthongum cujuscunque fuerint casus: vt Hic Panthūs, Melamp [...]s. Hujus Sap­phūs, Cliūs.

Atque pijs cunctis venerandum nomen IESVS.

Postremò, u finita, producuntur omnia: ut, Manū, genū, amatū, diū. U

Grammatices finis.

OMNIUM NOMINUM IN regulis Generum contentorum, tum Heteroclitorum, ac Verborum Interpretatio aliqua.

Ando▪ To hide.
Abscondo
Occulto.

Abysius, immensa­quae [...]a [...] prol [...]nditas impe netrabilis. A depth that by sounding cannot be found.

Acarnan, gens ex quadam regio-Graeciae. The people of A­carra [...]i [...] in Greic [...].

Ac [...]cerso, eo ad vocandum, vel voco. To go [...] to call.

Ac [...]t, arbor. A M [...]ple [...]r [...].

Ac [...]es, acumen [...]erum s [...]cantium, ex [...]rcitus instructio, [...] lu­men An edge. The array of an army [...]. The fight of the ere.

Ac [...]s, [...]nstrumentum sartot [...]s, ac [...] eris o [...]namentum. Ante dle, or a [...] iustrur eri, where­with w [...]men did set their [...].

Adeps, omnis p [...]nguedo, sive carnis, fiv [...] alteriu [...] rei, [...].

Adipiscor, assequ [...]t [...] [...]um. T [...] [...].

Adolescens, juven [...]s [...]. A [...] from twelve to on a [...]d twenty.

Ador, [...]umenti g [...]nus vel sartis W [...]ea [...].

Advena, ou [...] non est civis, sed externus [...] stranger

A [...]quo [...], [...], pelagus The sea because nothing [...]: for A [...]quor doth ge­nerall, signifie a pla [...]e in any pa [...]cell of the world. It is taken for [...]he aire als [...]: as Aspicebis sen [...]s volitante [...] aequote [...]ygnos.

Aes spect [...] metalli rubro colo­re. B [...]sse, and because that in [...] time money was made of it, Aes sometime doth sign [...]fie [...]ony.

[...]the [...], tota caeli syderumque substantia ac compago. The whole substance of the spheres from the [...]reto the extrem est circuit of heaven.

Affini [...], cogn [...]tus▪ A kinsman by marriage.

Ag [...]osco, est noscere id, quod no [...]is o [...]m aut vi [...]um fu [...]t▪ [...] alia quapiam ration [...] cogni­tum. To [...] kn [...]w [...] new▪ or to come to remem­brance of.

[...] To [...].

Agragas, urbs Siciliae, [...] in the Isle of Sicile, called new Gergen [...]i.

Ag [...]icols, qui exercitat [...]em tu­sticam. An [...].

Alcyon a [...] is matina, by [...] pul­l [...]s educa [...]s. A certain [...] sea­ [...]ird th [...]t [...], and [...]atcheth in winter.

Ales, qu [...] libet avis, aut velox. Abird, or [...].

Alnus, genus▪ ar [...]otis. An Al­der tree.

Alo nutrio. To rourish.

A [...]ter. Th [...] other of the two.

[...], qua [...], ant [...] tur. The paun [...], and sometime [...] with [...]ut.

[...], e [...] quod [...] careant. Certaire women of [...], so [...] for lacking a [...].

[...], circumago, cir [...]undo. To com [...]osse, [...].

Amici [...], velli [...] To clot [...]

Amni [...], [...].

Anas, avis in aquis degens. A ducke or a drake.

A [...]go, crucio▪ premo, vexo [...]to trouble or ve [...] ▪

Anguis, Serpen [...] in [...]quis degens. A [...]ry or a w [...]ter- [...].

Animus, consilij▪ principium. The minde.

Axna, nomen mulietis. Ann [...].

[...], assentio [...]. T [...] assent an [...] agree unto.

Annus, tempus; [...]. dienim & 6. horarum. Ayeare.

Ante [...], ab ante, eminentes lapi­des, sive ultimae columnae, quib [...] s [...]stinetur fabrica. The pillars, or [...], that s [...]le over the wel [...] to beare the srame, or the dry stone wa [...]l that incloseth a v [...]neyard, or the first set or frontier of [...].

A [...]tidotus, medicamentum con­tra ven [...]na datum. A praeser­vati [...] against p [...]ison.

Arti [...]. [...] in f [...]o [...]te demissi. A [...].

[...], in ali [...]na re summus, [...] ▪ [...]r chiefe rule [...] [...].

Ann [...], [...]tul [...]. An old wif [...]

Anxu [...], nomen nibis Italiae, quae non [...] Tatentina dicitur. T [...]rentine.

Aperi [...]. indico, resero. To [...], to shew or to declare.

Ap [...]s & apis, animal mellificum. A Be [...].

Apiscor, assequot, acquito. To [...].

Apollo, deus onem Graecis [...]o­l [...]m appellant. The God of [...] and physic [...]e, and of proph [...]sie, [...]nd the God that [...] the surre about.

Appendix, quod al [...]is adiun­ctum, qua [...] ex alio [...] [...]n Appenti [...]e, or [...] increa [...]e a th [...].

Applico, jungo, a dvenio. To apply [...]n to, or t [...] [...]rrive

Aptoto [...], nomen [...] ▪ [Page] [...] nullo defectum easu. A [...] undeclined, having one [...] in all cases.

[...], vasis genus, quo aqua [...] ad praebendam eam manibus▪ Alav [...], or an [...].

Arbor, vel arbos, notae [...]. Atre [...].

Ate [...], ex Arcadia populus. The people of Arcadi [...].

Arceo, pello, & adven [...]re non si­ [...]o. To keepe away.

[...], [...]oco & accuso. To call, [...] to accuse, or to goe to [...].

[...], ursa, quam nostri septen­ [...]ionem dixerunt, fignum coe­ [...]est [...]. A fig [...] called the [...]eare, [...] the Wag [...].

Arde [...], ur [...], inflammor. To be hoc

[...], oppidi nomen. A towne of the Pen [...]us [...]la of Gr [...]ce called Pelopon [...]esus.

Armamunimēta, s [...]utum, gladius talum, & ea quibus praelia­mur. Arm [...]a [...], or any kind of weapon.

[...], q [...]i victimas ins [...]icit. [...] or she that seeketh [...] the bowels of beasts.

A [...], est [...], id est, d [...]odeci [...]o [...]ciae. A pound often [...]. or the whole sum of anything.

A [...]ec [...]a, qui continue & semper aliqu [...]m sequitur. A pag [...] or lockey, or continuall wa [...]er

As [...]u, do [...]o, fallacijs. By deceit, or [...].

At [...]mas, nomen viri. A ma [...]s [...]ame which should be sacrifi [...]d for his sonne [...].

[...], civit [...]s Greciae. inter Ach [...]iam & M [...]cedu [...]am. The [...]ity of Athens.

[...], pugil & [...]uctator, A [...], or hee that striveth for a ga [...].

[...], corpus insecabile. A [...] so small that it [...] be parted.

[...], qui vel quae [...] capit. A [...], man or woman.

[...], [...]um ausus. To be bold.

[...], cupio To de [...]ire to. [...]net.

[...], sacus Cam [...]a [...]tae [...] quem [...]toni [...] opinantur veteres. A [...], w [...]erehence th [...] [...] wa [...] desce [...] [...].

Augeo, majus facio, amplifico. To increase.

Augur, qui futura pr [...]n [...]nciat. A southsater, man or woman.

Auriga, qu [...]el quae currum du­cit. A [...], or a carter.

Auster, ventu [...] [...]ans a meridie. The south wind.

Author, qui ve [...] quae aliquod [...] ­p [...]s facit. The worker or doer of any [...]hing▪ men or woman.

A [...]is, diamet [...]os nun [...]i, & dici­tur, lignum teres. c [...]rca quod tota currus vertitur. An aex [...]e tree: and by translation, the strei, [...] line that may bee im [...] ­gine à from the one p [...]le to the other.

B

BAcchanalia, Dionyfi [...]. i. Bacchi [...]esta. The feast of Bacchu [...].

Baccha [...], [...]erba radicis odor [...]. An herb that the frenchmen call our Ladies gloves

Bacch [...]s, dens vini. The drunken god, the god [...]f wine.

Baculus, Baci [...]lus, & baculum & hinc bacillum, scipio. A staffe.

Baln [...]um, locus publicus vel pri­ [...]tus in quo a [...]t [...]anitatis aut abstergend [...] sor [...]ium cau­sal [...]mur. Abath.

Barat [...]rum, erat locus profun­dior, Athenis putei modo vel for [...]ā. A certain pit by Athens Now it is taken for [...]ell. It is also the hole where any water [...], and fall [...]th in [...]o the earth.

[...]a [...]b [...]ton, instrumentum musi cum, quod puliatur plectro vel calamo. the [...]ute, or any like that is [...]laid on with a quil. It is al­so Barbitus, both mascula [...]e and feminine.

Bellatia. cibi secund [...] mensae. I [...]cates.

B [...]s, unciae o [...]o. [...].

Bibo, potu [...] [...]urio, hunorem attra [...]io. To drinke.

Bidens instru [...]entum. duorum dentium vel ovis Any instru­ment with two [...] a [...]heep of two t [...]th, in the [...] gender.

B [...]rona, habens du [...] frontes, He or she that hath a face before and another behind.

Bilis, humoris genus. It is with this w [...]rd atra melancholy and with [...]ava, cholle [...]: and being used alone, is the same diseas [...] that Cholera is after Cor. Cel­sus. see Cholera.

Bombyx, ver [...]us, & pro materia [...]rm [...]tur. A [...]ilke-worme [...].

Bos nota e [...]t figuificatio. An oxe, [...]ull, [...].

Britannia, [...] quam nunc An­gli & Scoti incolunt. The I [...]e whic [...] is inhabited of [...]nglish­men and Sc [...]t [...]shmen called Britannia major.

Britannia minor. I [...] Brittaine in France.

[...], avis nomen, a bovis mugi­tu. An owle.

Bacep [...]lus, nomen equi Alex­andri magni. Alexan [...] the great his horse.

By [...]us, tennis [...]imi lini genus, A most fine sort of fine [...] w [...]ere­of a precious kind of li [...]un cl [...]th is made. It may be taken for si [...]k also.

C

CAc [...]ethes, malus mos An [...] custom [...], or a b [...]le hard to b [...]t cured.

Cadaver, corpus mort [...]um. A carcasse.

Cado, c [...]rr [...]o, praecipitor, vel labo [...]: To fall, and sometim [...] to hap, to chance.

Caedo, percutio, ferio, verbero To strike, or to be at, and some­time to [...]tor lop, or to pr [...]n [...] [...]: sometime to kill, to sa­crifice and sometime to [...] as caedere januam [...]xis, inst [...] ­re referro.

Caello, percutio, aut s [...]ango. To smite or to breake, antiquum verbum, the comp [...]nds where­of o [...] in use [...]. Cello, it also read without a dipthong.

Caelum v [...]l coelum, extrema mundi determinatio cūi pliae­ris, quas ambit ad element [...] ignis. Heaven, or with a diffe­rence, any of the sphetes. It fig­nifieth weather also.

Calco, [...]ede comptuno. To [...] [Page] vpon, and by a translation un­to the minde, to despise and set [...] by.

Calelida, die [...] primus cujusque [...]ensis. The first day of every mo [...]th.

Calen, ferven, calidus sum. To be hot, o [...] to glow.

Callis, via perdurata. id est, via, t [...]ita. Apath-way.

Calvo, decipio, frus [...]or. To de­ceiue, to beguile, to [...]romp.

Calx, pes imus & pro cujusvis re [...]fine ponitur, vel pro ma­teria qua [...]apides in mur [...] conglutinantur. A heel, or last end of a race, or [...]

Cambio, commuto. To exchange and of the old write [...]s it is ta­ken for to fight.

Canali [...], per quod aqua confluit in viis lapide stratis. A chanell.

Cancelli, ligua interse modic is intervallis in transversum [...] retis invicem annexa. A la [...]tice, or the lists of a game place▪ or of a spectacle.

Canis, animal latra ile, & piscis marinus, & signum eaeleste A d [...]gor [...] dogfish: [...] st [...]r or a fign [...] in the firmantent ca [...]ed canis.

Cano. T [...] sing, to indi [...] p [...]etically, to play upon instruments: some­time it is to praise or prop [...]sie.

Capesso. capio, five ad ca [...]en dum eo. To ta [...]e, or to g [...]t to take: & sometimes recipio me to g [...]at. Nunc pergam herae i [...] per [...]um exequi, & me do­mum capess [...]m.

Capio To take, to delight, to de ce [...]v [...] to ch [...]se, is [...], an [...] suster: as Capio dolores. To ho [...]d, or contain to invad [...] and catch as▪ Navem cepin [...]ns To ins [...]e with l [...]ne. And is lightly of such signification as the ablative is that commeth with it.

Ca [...]strum, capitis [...]incu [...]um, adhibitum [...] animalia aulu­g [...]aut. An halter.

Capital. quod oli [...] sacerdotes gesta [...]ant in capite. An orna­ [...]ent that the Nuns were [...] to beare upon their heads.

Cap [...]a, animalia carpend [...] vir­gulti [...] dictum. A Goa [...].

Car, aliquis ex Caria. A man of Caria.

C [...]rdo, quo janua movetur. An [...] or [...].

Caren [...]est rem defideratam non ha [...]ere. To lacke or to be with [...], and [...]ocially such a thing as once we had.

Carex, herba ac [...]ta duris [...]ima [...]odge.

[...], quòd anima careat non solom de animalibus, sed eti­am de piscibus & fructibr [...]. The meat of any thing, [...]us [...]os [...] commonly [...].

Ca [...]po, decerpo. To crop, to late of [...], or to gather. It is al­so to l [...]ase or to chuse cut, ad sometime to taunt or rebake.

Carp [...]re [...] To begin to journey. Carper [...] vitales auras. Carpe­re lanam. To tose woo [...]. Carpe­re lmum To hatchell [...]. Car­pere c [...]bum. To eat.

Ca [...]sts, reticulum, masc. pro gales saem. sis est cassis, dis, & hoc ca [...]sida. Anes, or an bel­wes in the seminine gender.

Castra, locus in [...] ten­t [...]ria fixerunt The camp, the pavill [...], or the ar [...]y.

Cato, non. en vi [...]i. A certaine Ro­mans name.

Caveo, diligentiā ad [...]beo pro­video, consul [...], prosp [...]cio ne aliqu [...]d praeter spem c [...]niat To be [...] bee w [...]ry and becasu [...]. Cave [...]e is also to put in assurance, and to save [...] by ca [...]ioner [...].

Caulis, [...]o [...]erbis dicitur ipsum [...]obur, sive [...]. à st [...]lke.

Cedo. To giue place, to depart, and goe away.

Ce [...]rus, arbor i [...]gens & proce­r [...]. A [...]

Cello▪ See Caello.

Censeo, ex [...], pu [...], arbitror. To de [...]re, to judge, to suppose, to think to tell ones mind S [...]me take it for to be angry. Cen [...]ri is a [...]so to be in bo [...]kes of su [...]fi­dies, & to be tasked or [...]tued,

Ce [...]tum. An [...].

Centuisis, [...] librarum. An [...].

Cera, [...] quod melle e [...] savis expt. [...] remanet [...].

Cer [...], vide [...]. To see. And b [...] translat [...] to [...] and un­derstand. Sometime to decree and appo [...]nt. To [...]ist, reng [...], or bolt, to seue [...] and part, to fight to g [...] unto [...]as. Cernere [...]ae­reditatem

Cetus, piscis maximus. A whole.

Chole [...]a, est vent [...]lculi immodi­ca per [...]urbatio, suj ra & [...]ira per vomitum fa [...]. 2. The [...]. It is also choller, the [...] and dry h [...]mour.

Cice [...]. genus leguminis. A [...] ­tatu [...] Italian p [...]ase.

Cito, tur [...]o, comm [...]veo. To trou­ble, t [...] shake [...] [...]flir, and some­time for Cio. it is to call.

Cinis, vel ciner, pulvis. Ashes.

Cinis, est avis quam alio nomi­ne alau [...]um dicu [...]s. A. a [...]ke.

Claudo, [...], [...]ble [...]o. To [...] or clos [...], to make fast or stop, or to stay, [...]ot to suffer to passe, ai Ecce maris nagna cla [...]dit no [...] obice pontus.

Clivus, [...] arduus, & pro collo ponitur. A bank [...] [...] rising also [...] hill.

Clunis natiū tu [...]or the [...].

Cluo, [...]plende [...], To shine, to g [...]i­ster. sometime to fi [...]ht.

Clyptus & clypeum, [...]uta ma­ [...]a, & proprie peditum. A buckl [...]r.

Cu [...]um▪ Agravi [...]g [...]oole, the [...] t [...]at is, as much of the world as is [...]bove the elements of [...] which is called ae her [...] quin­tum element [...]m [...] Coelum also [...] taken for the a [...]re: as, In h [...] [...] qui [...]ici [...]ur act.

Coeno, c [...]nam, [...]umo. To sup, or to take supper

Coe [...]io, pro incipio, a tiquum est. To begin.

Cogno [...]co, nosco eo [...]qui prino incogniti era [...]t. To know that which wee know not before: sometime diligently and atte [...] [...] to consider or to under­stand, to se [...]rch by an enquiry, and to fit [...] judgement.

C [...]llis, mo [...]ticulus. An hill

Colo, ad [...]ro, [...]e [...]ror [...] ▪ or wors [...]ip with prayer, to ex­ercise, to [...]ake [...] of to [...], to lo [...]e, Vitam colere, [Page] [...] time [...] or till the [...] ▪ som [...] time to [...]eck and [...].

[...], instr [...]ment [...] [...]q [...]od [...]n­sa continet. a dis [...]affe or [...].

[...], comitans au [...] sequens, a compa [...]on by the way, either [...].

Comminisco [...]. fingo, excogito, to [...], to feig [...] to in [...] and d [...]vise to [...]ss [...]y, to [...] a man to the beliefe of that that is not.

[...]. tok [...]mb to dresse [...] hush with a comb, or to [...]ck and a [...]orn.

[...], compactio & conjun­ctio. [...]

Com [...]de [...], [...] genus a pair [...] or [...].

Conditor, qui aliquid facit. a maker or builder.

[...] conger, gen [...]s pi [...]is, a Co [...]g [...]e.

Conjis, maritus vel [...]xor. [...] husband or wife.

Consulo▪ to a [...]k counsell, with an accusative: to [...]ive counsell, or provide for with ae dative: to take in good▪ w [...]th with a [...]: Sometime it is to fi [...] in coun [...]ell, and to dilibrat [...] but used plurally, as, Consu­ [...]u [...]t se [...]ato [...]es.

Coquo cibum, [...]sni aptum [...], to dr [...]ss [...] pla [...] the Cook, to pr [...]pare and go about: a [...] Bellum [...]. To vex and trouble: as Coquitme [...]tra. To concoct to bri [...]g our [...] unto a natur [...].

Cor, praeci [...]num inter visce [...] ▪ & vitae [...] ac calori [...] nativi quo anima [...] so [...]s [...]uid [...]m & domicilium. the hear [...], and sometime it is [...]ed for the [...].

Co [...]bis, [...] ex viminibus factum a hasket.

Co [...]nus, vel [...], aut [...] capiti [...] [...] By [...] the [...] v [...]rs be called Cornus t [...] sie­usfieth al [...]o the wing [...] and the [...] of [...].

Co [...]nus, [...] & [...]igiditate [...] circa [...] primo candinum, poste [...] sangine [...]. a certaine [...].

[...], [...], a shreb [...] in [...], and [...] a ve [...] [...] [...]avour, the which antiquity [...]rned to their [...], as they did Fran­kinsense

Coxendix, co [...]arum vertex quo semora vertuntur▪ the hip.

C [...]ater, vel cratera, vas amplum [...] imponimus a gobblet or [...]

Crepo, sono, t [...] cracke. Sometime to complai [...] lament, [...] accuse [...] a [...]. Quis po [...] viu [...] g [...]aven pauperie [...] crepat?

Crepundia, p [...]ima [...] quae pue [...]is dantur▪ al manner o [...] things that are [...] chil­dren in thei [...] infan [...]y, as co­rals. sw [...]lling [...]ands. da [...] ­g [...]r [...], timbrel [...], and such like.

Cres Cretensis. a man of Cand [...].

Cre [...], ins [...]la est, [...] called Candy

Crinis, c [...]pillis, h [...]ire.

Crus, [...] gembus usque ad in, [...] a [...]e [...]

Crystallus, glaci [...] ex g [...]lu ve­hementer [...] ▪ Chrystall

Cu [...], [...], to lye. and some­time to be sick in [...]ed.

Cucumis a [...] the which is called also in Latine [...] [...].

Culex vermiculus alatu [...], A G [...]a [...].

Cumbo, the sam [...] that, [...]nbo [...]s.

[...] cradle.

Cunae, [...]unabula, idem.

Cu [...]io, opto, d [...]sidem▪ to [...] desire, to lust for: and sometim [...] with a da [...]ive, to favour.

C [...]ressus arboris nomen. a [...].

Cu [...]culio [...] patrum [...] curtodem, [...] Wes [...]l.

Cu [...]es. opid [...]men, [...] name.

Curto, celeriter [...]o, gra [...]um. praecipito, int [...]ta celerit [...]t [...] viam voto to run [...]nd [...] to [...] that it [...].

Cu [...]pis▪ acutior pae [...] ha [...]ae the point of a she [...]t, [...] or [...] other like.

Custos qu [...], vel quae tem ali­qu [...]m tu [...]ur & curat, a [...].

Cyp [...]u [...] ins [...]la dives, Cy [...]tes the [...].

D

D [...]ma▪ animal ti [...]idum, A [...]uck▪ or a Doe

Dam [...]o▪ damno [...]fficio. vel con­demno [...] dammage or to co [...] [...].

Dedo, in perpetu [...]m do vel to­tum subd [...] siv [...] in man [...] & [...]bitrium do, to [...]eeld.

Delt [...]tum, a defe [...]e [...]do, vinum d [...]co [...]nm ad, me [...]am partem, Wine sudden to halfe.

De [...]o a [...]o to [...]ive.

Del [...]o, expungo, proprie line [...]s aut [...]g [...]las, to put any and to c [...]ncell.

Delicium, oblectam [...]ntum quod nobis voluptat [...] est, the [...] take pleasure

Delphio, vel delphinus, vel del­phis, pis [...]s maris & [...]ignum, [...] D [...]lphin.

[...] to pull away, a [...] to exempt.

De [...]s, notum [...] per similitudi­nem: [...] pro omni, [...] potrist▪ [...].

Dep [...]ng [...] to faste [...] dow [...] [...] to plant.

[...] vitium. Sloth. fulnesse.

Dico loquor, nomino to speak or to tell.

Dies, temp [...]s viginti quat [...]oe [...], a da [...].

Diffiteor, inficias [...]o, [...]go, to den [...].

Digr [...]d or di [...]cedo▪ to go from.

Diligo, amo. to love.

Dilu [...] ▪ aqua vel quovis humo [...] aliquid purgo, [...] purge with washing.

[Page] Dindymus, [...]ugum montis Phry­giae Idae marri deum dicatum. the top of Ida the hill by Troy

Dipthong [...], unu [...] du [...]um vo­casium sonus. a double s [...]und a dipthong.

Diptoton, nomen flexum duo­bus in casibus, quibuscunque. a noun declined with two ca­ses whatsoever.

Dirae, imprecatione [...], exec [...]tio­nes & inferorum [...]uriae. Cu [...]ses bannings, and the furies of bell.

Disco, capio doctrinam. to [...]

Dispel [...]o, sepa [...]o d [...]imo. to se­ver.

Displiceo. to [...].

Ditionis, impe [...]ii do [...]inii. Of my right and title. We need not for [...] to refuse Di tio the nominative.

Divido, par [...]er. to divide.

Divitiae, opes, a [...]plae so [...]t [...]nae. Riches.

Do dono, to give.

Doceo, alic▪ jus [...] cognitionem alteri [...]ado to teach, and sometime to shew and to de­clare, to warne and to ascer­taine.

Dodian [...], unciae novem. Nine ounces.

Doleo, t [...]stis sum. to be sorrow full.

Domo, mansue [...]m facio▪ to tame.

Dom is aedificium ad babita [...] ­dum f [...]ctum an house.

Duco notum est. to lead, to [...], to account.

Dul [...]edo, suavit [...]s. Sweetne [...]

Dux, qui vel quae ducit [...] ae guide man or woman.

E

E [...]quis. Whether any

Edo [...]medo. to eate.

Edo, i. emitto, & [...]u [...]si extr [...]do. to set out, and to evulgate, and s [...]me [...]me to exhibite and shew, as Ede [...]e spectacula

Edere animam is to die. The signisication of it in all othe [...] phrases may be reduced to the first signification.

Edo [...]o, deligenter do [...]o. tho [...] or perfe [...]ly to [...].

Effa [...]s [...]nt altim [...] precatione [...] augurum post finem auspitio­rum extra u [...]bem dictae. the prayers that Scoths [...]ers said, after notice taken of birds flying [...] before they [...] the Citie.

Egeo, careo to need.

Elephas, elephantus animal fa­ma notum an elephant.

Elis, civitas A [...]cadiae. a city in A cadia, or a country in Pelo. ponnesus.

En i [...]eo prae aliis appa [...]eo, vel excello. to appeare before o­thers and to pas [...]e them.

Emo, co [...]pa [...]o mercor. to buy.

Ensis, gladius a sword.

Epasco. [...]o eate up, to consum [...] with seeding, and to leave nothing.

Epulum quasi, edipulum est ce­lebre convivi [...]m, a banque [...] or feast.

E [...]ues, [...] insidens. an horse man, or he, or she that [...]. deth.

Eremus lo [...]us desertus. a desart, o [...] wild [...]rnes.

Eripio. ext [...]a rapio. te pull cut.

Esurio, famem pat [...]or. to hunger.

Eventur [...] eventum, [...]uod ca­su aut fortuna nobis even [...]. hap, or that which commeth to pas [...]e.

Excludo, extra claudo. to shu [...] out.

Excubiae, vigiliae diuinae & no ct [...]nae. Watchings and war­dings.

Exculpo, perfecte scalpo, vel scalpendo conficio. to carve to grave, to cut out, to scratch [...]ut: as Ocul [...]m exculpere: To wrest or wrind out: as Ve­ [...]um exculpere.

Excur [...]o, extra [...], vel p [...]ae­cu [...]. to run out, or to out run before, to am [...]nt to a great deal, to make an [...] or an e [...]cursion

Excuso, extra [...]pam [...]eddo to excuse.

Excutio, ejicio, emitto. to s [...]ite out.

Exe [...]uie, [...] officium. the ceremo [...]es of the buriall.

Exlex, sine lege vivens▪ a law [...]ss man or woman.

Expergiscon [...]rigilo. to awake.

Expe [...]io [...], tento, veltentor. t [...] prove, or to be proved.

Explico, extendo, & decla [...]o. t [...] stretch ou [...] and to declare.

Exta, pr [...]p [...]e [...] jecur, & pul­mo dicuntur. the entra [...]s.

Extor [...]is, erul. a banished man or woman.

Exu [...], qui vel q [...]ae ex [...]lat. a ba­nished man or woman.

Exuo, [...]x [...]lvo, denudo. to put off [...] to uncloath

Exuviae, ab exuendo. the things that we put off.

F

FAcies. a face.

Facio, ali [...]uid ago to make.

Facesso, facio, vel [...]o ad facien­dum▪ to make, [...] to go to m [...]ke

Fallo, decipio. to dec [...]ive.

Fames, edendi [...]pidi [...]as. [...]unger.

Fa [...] On [...]e a general word for any kind of graine or [...]orne: a [...] Triticeum far, ho [...]deace [...], filigineum &c. But now it signifieth one certaine kinde called Ador, which is bread, corn.

Fa [...]cio, sat [...]ro, impleo, pingue, facio sagino. to s [...]affe, to s [...]l [...] to satisfie, and make fat.

Fas pium [...] [...]eligiosum & dignum factu. Lawfull, right g [...]dly and worth the doing.

Fascis ligno [...]um a [...]t alicuj [...]s rei congeres. a faggo [...].

Fasti, lib [...] in quibus totius an­ni [...]es pop [...]li Romani scriptae continebantur & causae [...]e­stivitatum explicabantur. a Regis [...]e [...] for the o [...]des of things, for the whole yeere. Fasti dies, were dayes wherein the Judges might give sen­tence without offence of the gods, with these three solemne words of the law, do, dico, ad­dico. Nefasti dies [...] contrary dayes.

Fatoor, annuo concedo [...] and to as [...]ent unto.

Fa [...]isco, deficio, aut defatigor a boundantly to gape.

Fatiscor. sess [...]s [...] to be weary to faint, and to be weake.

Faveo▪ recte alicui opto. to favor.

[Page] Fel, purgamentum sa [...]gni [...]is. T [...] gall.

Fo [...]ae, di [...] cessationum ab opere Holidayes or time of pas [...]une us [...]

Ferio, per [...]utio. To stri [...]e.

F [...]o. To bear, or to suffer, to [...]ead or tell, to give, to [...]o [...]et, to advance, [...]o bring forth, to have, to take away▪ to ob­tain. To ask advice: as Fo [...] ­peius tulit ad populum.

Fer [...]eo, volde caleo. To be h [...]t.

Fe [...]ve [...]co, cale [...]co To wax [...]ot.

Ficus, arbor v [...]l mo [...]bu [...]. A fig­tre [...], or a certain bile rising in the fundament.

Fides constanti [...]m omnibus re­bu [...]. Faith and Truth.

Fi [...]o, fiduciam & spem liabeo. To h [...]e trust.

Figo. To fasten to plant, to smite wit [...] arrow, or such like.

Filix herb [...] si [...]e cau [...]e, fine flo [...]e, sine [...]emine. Ferne, whereof [...]ereb two kinds as in [...] you s [...]a [...] s [...]e.

Filmn, illud subtile quod ex li­no [...]anave tr [...]bendo ducitur A thread.

Fimus▪ laetamen & exc [...]ementa animalium quibus [...] [...]iatur. Dung. It is also funum in the [...]uter [...]end [...]r

Findo, disseco, diffindo. To cleave.

Fingo, formo To fashion.

Finis, extremitas sive terminus in [...]naquaq [...]ere. An end.

Fin, efficior To be made.

Flav [...]o, flav [...]s [...]um. To be yellow.

Flecto, [...]nclino, volvo, duco, moveo. To [...]ow to move, and to cause to follow.

Fleo. [...]. To weep.

Flo, [...]. To blow.

Flos dictus qui ex arb [...]ibus vel herb [...]s colligitur. A [...]lower.

[...], proptie ut liquo­ [...]es. To slow.

F [...]dio terram eruo. To dig.

Follis▪ instrumentum quo attra­ [...]itur atque [...]mittitur ventus. A paire of bellowes.

Fons, [...] A w [...]ll.

Fo [...]ps, [...] quo [...] ali [...]id. A paire of [...]ongs

Forsex, instrumentum fa [...]torum, quo [...]liquid sc [...]nditu [...] ▪ a payre of s [...]issers.

Fors fortunacasus. Hap.

Forum a se [...]endo, quia lites & veualia illue feruntur. The Iudiciall place, and then it is named Fo [...]um judic [...]ale, or the market place, and is called For [...]m [...]enale.

Frango, tumpo destruo. To break.

Frenum vel sraenum instrumen­tum quo equum incessor coer [...]et. Ab ridle.

Frico, scalpo. To rub.

Frigeo, frigidus sum. To be cold.

Frugi, indeclinabile omnis gene­tis, utilis: necessarius frug [...] ­lis. Good profitable and thrif­tie.

Frugis ejus quod ex terrae fru­ctu in alimoniam vertimus. Of corn or pulse. Some make the nominative hereof F [...]uges, and some F [...]ux; the [...]ormost is not to b [...] misliked.

Fruor delectationem & fructum capio, & alor. To take pleasure or fruit, and profit of and to be fed.

Fuga fugiendi actus. Flying or running away.

F [...]gio, vito currendo relinquo.

To fly from, to avoid.

Fulcio sustineo munio. To un­der prop, [...]nd to sh [...]re.

Fundo▪ li [...]ut [...]acio vel liquidum spargo. To melt or to poure.

Funis [...]e [...]tis. A rope.

Fur, qui vel quae alteri subtra­ [...]it A man or woman theife

[...] ▪ purgamentum sa [...]i [...]ae. Bran, or sc [...]ri.

Fu [...]o, insanio. To be mad.

Fuliis, b [...]culus. A club.

G

GAbii, volscorum urb [...] A tovvn in Italy seventy miles from Rome.

Gallia, Eu [...]opae pa [...]s, sita intra Pi [...]enaeos montes, inter Hi­ [...]paniam Germani [...] que, & duo ma [...]ia, oc [...]anum [...]an­nicum, & ma [...]e nostrum. France.

Garamas, Libyae incola. A certain inhabitant of Africk.

Gargatus, unus ex collibus mon­tis Idae. a very high top of the [...]ill Ida. There is also a town of that name at the fo [...]t of the same hill.

Gaudeo, laetor. To reioyce.

G [...]lu▪ proprie glacies. frost or ice

Genu, c [...]tvatura qua c [...]us & se­mur connectuntur. a Knee.

Geto, porto, to beare.

Gibbus & Gibber, solidus in dorso tumor. a Jub or Bunch

Gigas, vic [...] [...]aturae. a Giant.

Gigno, geneto. To beg [...].

Gingiber▪ herba in Arabia na­scens▪ Ginger

Gli [...], anim [...]l muri simile. A dor mo [...]se.

Glisco, cresco, augtor, invalesco. To increase & grow, to wax strong to wax fat, and much to desire and s [...]re to covet.

Gl [...]ten, glutinum aut coll [...] ▪ glue

Gorgon, nomen m [...]lieris. A certain t [...]rrible woman

Gradior eo, incedo, progrediot To go.

Graecia. The Country of Greece. a great peece of Europe, which is now under the Turk.

Grajugena Grae [...]us A Gracian bo [...]e.

Grando, gutta aquae in a [...]e con­gelata. Ha [...]l.

Grates, gratiae relatae pro ac­cepto benesicio. Thanks.

Grex, pecudum multitudo. [...] [...]tock.

Gross [...]s sicus abo [...]tiva. quae non matur [...]scit. A rath rip [...] fig.

Gruo ut grut [...] gruere dicuntur. To cry like a crane.

Grus, avis nota: A crane.

G [...]yps, animal pen [...]atum. omni ex parte [...]eoni sim [...]le. a griffin

Gummi, liquor glutinosus, ex [...] ­boribus refudans. gu [...].

Gu [...]gulto, pa [...]s gutturis a nar [...]bus ad [...]ulmone [...]; vel animal. The wesand or wesell.

H

HAbeo, possideo, t [...]neo. to have.

Haerem a [...]ctè alicui rei infigo [...] To cleave unto.

[Page] Haeres, qui succed it in haeridita­tem alte [...]ius. an heire.

Halec▪ piseis qui sola aqua nutri­tur. an herring.

Haurio, extraho humorem & e­duco ex profundo aliquo lo­co▪ to draw.

Heros, vir illustris & nobilis. a nobleman, a man of great excellency in no [...]thy facts and therein more like a god than a man.

Hesperus serotina stella. the eve­ning star.

Heteroclitum, nomen fecu [...], quàm declinationum canones poscunt, flexum, a word [...]ec [...] ­ned otherwise than the bare rules of the declensions do re­quire

Hillaris vel [...]ilarus, [...]ucundus, laetus▪ Merry.

Hippomanes, vi [...]us ab equa col­lectum▪ vel caruncula in fron­te pull [...] equ [...]ni [...] hominem ad­insaniam redigens. Poyson to procure love with [...]ll, or a lit­tle peece of flesh growing in the col [...]s forehead, when it is first so a led.

Hirundo, avis notissima a swal­ [...]ow.

Hist [...], animal ex he [...]inaceorum Genere. a Porcupike.

Homo, notae signifi [...]ationis. a man or woman.

Honor vel honos, est reverentia quam alicui exhibemus in vir­tutis testimonium. honor wor­ship.

Hordcum▪ abhorrore, quoniam hordeo qu [...]m frumento a [...]ista est mo [...]daciot. Barley.

Hospes, qui vel quae ad hospiti­um recipit, aut recipitur, & capitur pro peregrino [...] an host or an hostesse, or a guest, man or woman.

Hostis, [...]nimicus, vel perigrinus. an enemy.

Huber fertils abundans, & mam­ma pecoris & hominis. Plen­tifull, or a dug or the [...]dder of any beast.

Humus, terta h [...]mefacta. The ground.

Hydrops, aqua intercus. The dropsie.

Hyems, bruma. Winter.

I

IAceo, decumbo. to lie.

Jacio, emitto, ac vi impello. to c [...]st, to hurle, to lay; as Ja­cere fundamentum: or by tran­slation it is to make a begin­ning. J [...]e [...]o is sometime to spread abroad by rumor, and som [...]time to object against one with an accusative with this preposition I [...].

Jaspis, [...]apis pretiosu [...]. a green p [...]tious▪ stone, whereof there be divers kinds and degrees of divers colours.

Ico, ferio▪ pereutio▪ to strikes to [...]; at leere colaphum. leere foedus is to strike up a bar­gaine.

Ico [...] imago. an image.

Ioa, mons altissimus [...]oici soli. a hill in the country of Troy.

Idu [...], dies qui dividunt mensem. In March, May, June, and October it is the fifteenth day, in the rest the thirteenth.

Jecur, hepar. the liver.

Ignis, nuum ex quatnor elemen­tis. Fir [...].

Illex, qui sine lege vivit. a law­l [...]e body, men or wom [...]n.

Imber, agmen aquarum latgius ex nubibus effusum. a shower.

Imbrem canalis, vel regula curva & abtorta, per quam imbet de­fluit, a gu [...]ter-tile.

Immineo, insto. to hang over.

Impetis, violentiae, invasionis, Of violen [...] & bei ter [...]usnesse.

Incesso accuso, impet [...] accuse, to provoke, to revile, to in­vade, and enter into.

Incido, ferio seco. [...]o cut, to grave in.

Incido, in aliquid, vel super ali­quid cado. to fall into by hap, to run into: a [...] Incidi in erro­rem. And sometime to happen, or to chance.

Incipio, [...]ncho [...]. to begin to take in hand, to enterprise.

Inculco, eadem saepius iterando ingero often to repeat.

Indo, impono. to put in.

Indoles, sacili [...] significatio fu­turae probitatis. to [...] liketh disposition.

Induciae, pax in p [...]ucos dies. a truc [...].

Indulgeo obsequor. to set much by, and to give to.

Inermus, vel inermis qui arma­tus non est. [...].

Infans, homo per aetatam non­dum sciens fati. a babe.

Inferiae sacrificia quae inferis sol­vuntur. Sacrifice do [...]e to spirits in hell. Here of In [...]erias facere, is Manes sacri [...]cils placare, that is to [...]elebrate obi [...]e [...]an [...] obsequies.

Inficias, negationem, se vel de­bere quod actor poscit, vel commis [...]sse quod accusator ob­jicit a d [...]ial, and it followeth only the verb [...]o.

Inficio, intingo, vitio, seu macu­lo. to die or to infect.

Ing [...]no, invado, impetum sacio. to give an onset and to invade.

Inju [...]u, absque authoritate, & [...] sinc jussione. Without b [...]iding.

Insidiae, [...]olosa expectatio ad ho­minem aggrediendum, falla­ci [...] ▪ a lying in wa [...]t for, or a de­ceit.

Instar, significat vel similitudi­nem, vel aequiparationem & mensutam▪ Like [...] or as big, or the image.

Intelligo, capio. to understand.

Interpres, qui aut [...]es declarat, aut aliquid ex lingua in lin­guam transfert. an int [...]rpretor man or woman, or a tran­sitor.

Invidia, meror ex aliena prosp [...] ritate. Envie sorrow for ano­th [...]r mans welfare, or else the evill will and spight of a men.

Jocus, est quidam lepo [...] & se­stivitas in verbis. A merry scoff [...].

Itasco [...], ita stimulor▪ to be [...]n­gry.

Isma [...]u [...], mons Thraciae asper. & incultus ex [...]na parte, ex [...] ­fertilis vinetis & [...]livetis. a hill in Thracia so named.

Iter, itio, actus eund. a jo [...] ­ney.

[Page] u bar, sol, velips [...]n [...] splendor. The sun-be [...].

Iub [...]o, impero. To command.

Index, qui vel quae judicat. A Judge, he or she.

Iugeris, agri tantum quantum ab [...]no pari aut jugo b [...]um, [...]no die araripotest. Plinius. W [...] call is an acre. The au­tho [...] doe varie in [...]he mea­sure of i [...]: for the commodi­t [...]e of the nominativ [...] and [...]th [...]r cases, we may use juge­rum.

Iugum, vertex, five cacumen mo [...]is. The top of an hill. It is also a yoke, or a yoke of [...]en, that is, a couple. By m [...] ­ [...]ph [...] it i [...] a servitud [...] or a boudige. It is also a weavers be [...]ame, or a paire of gallowes: such as for ignomi [...]ie the Ro­manes [...] under. Tribus ha­stis jugum [...]it, humi fixis dua­bus, superque eas transvers [...] [...] detigat [...].

Iungo, copulo, & quasi in unum ago. To i [...]yr [...].

Iuno, dea [...]ovis uxor. The god­desse, Jupitors wise.

Iuto, juramentum facio, To swea [...]e.

Ius, quod natura, aut civitas, aut gens jubet, & liquor corum quae coquuntur. The law and right: and the broth of any thing fodden.

[...]ussu, imperio, jussione. By [...].

[...], [...]dem quod exequiae.

[...]ustitium, jutis dicendi i [...]or­missio. No terme.

[...]uvenis, qui adol [...]scentiam ex­ce [...]sit [...]tatem. On [...] come to mans ag [...].

[...]uventus, aetas juvenili [...]. Mans state.

[...], auxilium do. To help.

L

LAbes, hiatu [...], maenla, de­decus. A great chap, a [...], a dishonour or repr [...]ach. [...], vellabos, opera, defati­ [...]atio. Labour and [...]ile, pai [...]es taking: sometime it is mise­tie, calamitis, [...], danger, trav [...]ll.

Lac, succus maternus, quo ani­malia nutriuntur. Milke.

Lacesso, vexo, incite, provoco. To trouble, to provoke.

Lacio, in fraudem dnco. To al­lure, or to [...]ice.

Lactes, graciliora intestina. The small guts.

Lacto, lac emi [...]to, vel per blan­ditias decipio. To give milk, or to deceive.

Lacus, locus p [...]osundus cum a­quis perpetuis ibidem natis, qul efficit rivos. A lak [...], a we are, [...]r meyre.

Laedo, verbo factove aliquem offendo. To hurt.

Laelaps, nomen cujusdam é cani­bus Actaeoni [...]. One of Acte­ons dogs called Laelaps for speedy [...]u [...]iousnesse. For Lae­laps [...]ignifieth a whirl [...]wind [...], a temp [...]st, and a storm [...].

Lambo, linguâ li [...]go. To licke.

Lampas, lignis aut solis splen­dor. A fire, or brightnesse of the sun [...]c, or a l [...]pe.

Lanista, qui domi gladiatore [...] docet, & populo vendit. A master of defence.

Laquear, pa [...]s superior cubicu­li parum convexa. A va [...]lted roof [...] of a parl [...]ur.

Laser, herba quaedam, & succus qui ex culmo lacerpitii exu­dat. The her [...]e out of which cometh the juyce tha [...] the Ap [...] ­thecaries do [...] call Asa duicis, and Belzoe, or Belzoin: the common people call it Ben­jamin.

Lat [...]o, abscond [...]r, non compa­reo. To l [...]ke, or to be hid [...]en.

Lavo, aqu [...] purgo. To wash.

Laurus, genus arbor [...]. A B [...]y tree.

Lebes, vas [...]neum. A ca [...]ldron, or a pa [...].

Lecythus, ampulla oleari [...]. A box for o [...]leando in [...]en [...]. It i [...] taken also for eloquence in writing.

Lego, notum est. To read.

Lemures, larvae nocturnae, & terrificatio [...]es imagin [...]. H [...] ­goblins, or night-s [...]rights.

Leo, anim [...] serox. A lyon.

Leo, imprimo, [...]o [...]mo, To im­print, to forme. Abus [...]um.

Lethum, mors, interi [...]s. Death.

Libe [...]i, pignors. Children: o [...] son [...]e or one daughter may bee called Liberi: and so may ne­phewes and their successours.

Libet, placet. It pleaseth.

Libe ventus Africus. The south-west-wind, by wis [...].

Licet, fas est. It is law f [...]ll.

Lichen, herba, vel gravis [...]imum morbi genus. Liver [...]ort, the Apothecaries call it Hepati­ca. It is also the kinde [...]f le­prie called a [...] Latine Impetigo.

Li [...], splen. The milt. Dicitur & lienis in nominativo.

Ligur, incola Liguriae. An Ita­lian of the countrey of Ligu [...]i [...].

Limax, te [...]udo, & cochlea ter­restria. The shelled s [...]il [...], and the dew snaile.

Limus, vestis genus ab umbili­co ad pedes, feu lutum aut coenum mollius. A kinde of garment, or else sli [...]e or [...].

Lingo, lambo, id est, aliquid lin­g [...] molliter tango. To lick [...].

Lino, aliquid alicuirei s [...]perin [...] duco. To daube.

Linquo, c [...]mmitto, pecco. To leave, to [...].

Linter, navieula [...] cavata arbo­re facta▪ Ac [...]ck- [...]oat.

Lique [...]io, liquesco. [...]o b [...] molte [...].

Liqu [...]r, liqu [...]o, idem.

Liveo, lividus sum, id est, sordi­dus. To [...]e [...]an or [...]il [...]by.

Li [...]a, coquus in exercitu, vel qui lequitur quaestu [...] gratiâ. The se [...]ll [...]o [...] that w [...]iteth on an army.

Locri, urbs in Br [...]tiis. A t [...]w [...] in Italy.

Locus, proprie illud quod al [...] ­quid contin [...]t. A place.

Logo [...], serm [...], ratio, verbum. Spee [...]h, reason, a word.

Loquor, verba qualiac [...]que profero. To speake.

Luceo, lucem emitto. To be light.

Ludo, ludum ex [...]c [...]o, jocor. To play, or to sport.

Lu [...], c [...]m in urbe aut in agro fe [...]ri [...], al [...]dve mo [...]bi genus [Page] homines, aut p [...]cora, aut u­ [...]i osqu [...] corru [...] pit a common disease, or murre [...].

Luge [...], to be wai [...]e, to lan [...]nt a thing, or else [...] to mou [...]e, and sometime to be a [...] in apparell.

Luo, solvo, paena [...] do. to re­deem, to cleanse, to pay for.

Lustra, habitac [...]la fer [...]rum. De [...]nes of wilde be asts, or brothell houses, and pe [...]ty tip. pling ho [...]ses of bawdry.

Lynx, animal maculosum, aicu­ [...]issime vide [...]s. Our men call this be ast an Ounce.

M

MAenaius, mon [...] quidam A [...]cadiae. a hill of that name in Arcadia.

Magnes, lapi [...] ferrum attrahens. a stone that draweth iron unto it. It is called also Hera [...]s lapis, or Side [...]itis.

Majores, avi, abavi, pro [...]vi, a­tavi, tritavi, & quicanjue a [...] ­te hos infinit [...]. our [...].

Malo, magis velim. to will ra­ther.

Mando, comedo, vel commite. to ea [...]e or to commit.

Maneo, sisto, & expecto. to [...]ar­ [...]y, or to ta [...]ry for.

Manes, dii inferi intet N [...]mina laeva. Sp [...]rits, or devils.

Manubiae, [...]uae mana [...]api [...]tur ab hostib [...]. Sp [...]ls take [...] in War [...]e.

Manus, membram notum▪ a hand.

Mopalia, agrestes [...]asae. Sheep [...]ats, or small cottages.

Mare, pelagu [...]. the sea.

Margo, [...]usgue [...]ei extremitas The brink or skir [...] of any thing or the banke of a river, or Sea.

Mar [...]or, lapidis genus, Marble.

Mars, deus belli The name of the god of war.

Matty [...], testi [...]. a witnes man or woman.

Ma [...], vi [...]. a man.

Massic [...], mons Camp [...]oiae op ti [...]l vini te [...]ax. an hi [...] in [...] part of Italy that is cal­l [...]a Campania, fruitfull [...]f pleasant wines.

Mater, nota est si [...]isteato. a Mother.

Medeo [...], do medelam. to c [...]e.

Medi [...]or, medior remedia [...] ad­fero. Idem.

Mei [...] mingo. to pisse.

Mel, [...]iquamen dulce▪ Honey.

Meleager, vel Meleag ut O [...]nri Attoliae regisfilias. a mans name.

Menda, & mendum, [...]rrot, erra­tum. a fault.

Menses, mulie [...]um ptoslavium. Womens flowers.

Me [...]sis, tempus Lunae [...] confectum. a moneth.

Meteor, aliquid [...]eio, quamob­rem di [...]nussum, qui obtine­am p [...]aemi [...], vel poenam patior. to deserve.

M [...]ridies, dies medius. Noon or the noon steed.

Metior, pondero, mens [...]o, con­sideto. [...]o measure.

Meto, seeo, ampato he [...]bam, vel segetem▪ to mowe

Meto, timeo. to feare.

Metuor, timeor. to be feared.

Meus. mine.

Mico, fulgeo cum molu vel tre­more. Often with certain in­termissions to shine, and like­wise to be moved, to put forth finga [...]s to him with whom we play, WIL put so [...]th: which is called Mica­redigiti [...].

Miles, [...]ui vel q [...]ae militiam ex ceret. a warriour, a souldier.

Minae, metu [...] incussiones p [...] ve [...]ba aut, sigu [...]. t [...]reatning.

Mingo, utinam facio. to pisse or make water.

Minores, poste [...]i, etiam post tri­ne, potes [...]turi [...] our successors

Misceo. to mingle, to serve drinke, s [...]metime to trouble.

Meserio [...], miser [...]cordia afficior▪ to take pitty on.

Mit [...]o, ad all [...]uem do. to send.

Moenia, m [...]ti urbi [...]. The wals Of a town, and signifi [...]a [...]i [...]el [...] the Towne it self

Moeteo, tristor, dolore a [...]icior. To be heavie sad, in a [...], or mourning.

Mouop [...]oton, nomen no [...] carens om [...]j casu prae [...]t [...] quam u [...]o, & eo obli [...]uo N [...]n having [...] and th [...]t in [...]ne oblique [...]ase.

Mons, tertae tumor altiasimus. an hill.

Mordeo, dentibus laedo. To bi [...]

Morior, è vita di [...]cedo. To die.

Mos, vitae institutum cousu [...]tu­dine firmatum. a custome.

Mulceo, lenio. to [...]

Mulgeo lac [...] mam [...]r [...]s exp. imo To mi [...]ke.

Mulier, quae non est virgo. a woman.

Mul [...]um, potus ex vino & melle. a certaine wine confect with hon [...]y.

Multiplico, adaugeo. To mul­tiply to increase.

Munia, onera legi dedita & of­ficia quae publice praeslantur. a duty or office.

Mu [...], exiguum animal▪ a mouse.

N

NAnciscor, [...]c [...]uiro▪ to get and to obtaine.

Nasco [...], o [...]io [...], in mundum ve­ [...]io. To be [...].

Naralis conditio san [...]uieis & familiae. The degree of bl [...]d, and gen [...]ry▪ as gene [...] osi na­tales natales [...]. It is also taken for yeeres. Sex mi­hi natrles [...]eran [...]. There were passed fix yeeres. It is also u­sed for the o [...]g [...]ne, o [...]irs [...] spring of things.

Natalis, di [...]s ali [...]ui Natalis. [...] birthday.

Natrix, serpens aquatious. [...] water scrp [...]nt that with poy­son infect [...]th the water.

Nata, aetate pa [...]tu. [...]y age or by birth.

Neco, [...] To ki [...].

Necto, ligo, conjungo. To [...]

Nelten [...], proculus pe [...] aetate [...] fabam [...] nondum po­tens a y [...]ng pigge.

Negligo, contemn [...], non [...]ro, Not to passe on, to con [...]em [...]e

Nigreo, nigt [...] fi [...]. to become black.

Ne [...]o, nè homo, No body [Page] man or woman.

Neo, filum torquco. To spinne.

Servus, motus s [...]nsús (que) iust. u­ [...]ent [...]m. A sinew.

[...] ▪ Neither of both.

Nexo, ligo vel necto. To bind.

[...], splendeo. To shine.

Nihil, rei cujusv [...]s privatio. Nothing.

Nihilum, [...]ei cujusvis privatio.

Nilo vide nihil.

Nitor, couo [...], ago [...]. To [...]ge about, to endevour.

Niveo, est oculo [...]um & alio [...] membrorum nisi aliq [...]id co­nati. To give a token with the [...]ies, to win [...], to endevour.

N [...], nato. To [...].

Noc [...]o, malum inf [...]ro. To hu [...]t,

N [...]o [...], By [...]. To nill. o [...]ae, quasi [...]ovae, propter [...]. Erant a [...] t [...]m, in Martto, Ma [...]o, Junio, & Octobri, sex illi di [...]s qui cal [...]ndas s [...]queba [...]tur, in re­liq [...]is quatuor. The nones of a moneth.

No [...]co, [...] certam habeo. To know.

Noster. O [...]rs.

Nostras. Of our country, sect, or faction.

Notus, ventus meridionalis, quem nos Aust [...]m appella­mus. The south wind [...].

Nubes, vap [...]r [...] sublimè [...]gr [...]ssus. A cloud.

Nub [...], viro trador. To be mar­r [...]ed to a [...]: for it is in the womans part onely.

N [...]gae, cū nihil agimus. Trifles.

Null [...]s. None.

Nundinum, dies & con [...]entus status [...] me [...]atui. A sai [...].

Nuo. A [...]erb not [...]: the compounds: herof be com­m [...]nly received, & it signifi­ [...]th to god.

Nuptiae, legitima conjunctio maris & soeminae in vitae so­cietatem. Marriage.

N [...]ru [...], sl [...]ii uxor. A daughterter in law.

Nyctycora [...], vus nocturnus.

O

OBdo, oppono, sive appono' to set against.

Obex, objectum aliquod, vel obstaculum, ut pessul [...]m, fera. a bar, or s [...]op.

Obl [...]viscor, e [...]emoria aliquid excide [...]e si [...]o to forget.

Obses, qui vel quae traditur in fidem alteri. an hostage, or pledge, mano [...] woman.

O [...]cido▪ to fall or perish, and to be s [...]ain.

Occido▪ to set as the sun sets.

Occiput, posterior pa [...]s capitis, the [...]in [...]er pa [...]t of the head.

Occludo, claudo. to shat.

Occulto, abscondo, abdo. to hide.

Occulo. [...]dem.

October, mensis octavus à M [...]r­tio. the tenth [...]oueth in our [...]ear, c [...]lled October.

Odor, vel odos, quasi olor ab ol [...]est antem infectus [...]er. a savo [...]r.

Oleaster, olea sy [...]e [...]ris. a cer­taine shou [...] like the olive t [...]e, the Greekes call it the wil [...]e olive, or the [...] olive, for the [...].

[...], odor [...]m spiro & emitto. to give a s [...]ell, and that in­differently, so that the differences be made with bené and malé.

Olfaci [...], odor [...]r. to [...], or to savour a thing: by translation it is to perceive and finde, to fo [...]esee.

Omen, augurium quod fit ore. Halsoning and forespeaking.

Omnis. Every one.

Onus, pondus alicui injunctum. a burden.

Onyx, unguis & gemma. the naile of a mans hand, a preci­ous sto [...]e white like a naile, the haw in a mans eye.

Operto, [...]eg [...] ▪ to cover.

Opifex, qui opus facit. a work­man.

Opis, ad [...]iniculi, presidii. Of aid and help.

Opp [...]go, circumfigo, circum­planto. to fasten, or to [...]oyn unto, unto, or to pl [...]nt about.

Opus, Opuntis, [...]omen civitatis in Locris. a towns name in t [...] countrey of Locris.

Orbis, circulus mundi, in [...]o­ [...]unda▪ a glob [...], or a b [...]res and thereof the world is called Or­bis, because it is every way [...]ound like a [...].

Ordior, incipio. to begin, or to comm [...]nce.

Ordior, id est, texo. to weave.

Oriens, regio orientalis. the Fast

Orior, nas [...]or, surgo, incipio. to spring, to rise, to begin.

Oron [...]es, nomen vi [...]i & fluvii. a mans name, or a certain [...]i­ver in Syria, now called Tar­saro.

O [...], oris, conca [...]um illud intra q [...]od sunt dentes & lingua. a mouth.

Os, ossis, solidamentum corpo­ris durum. a bone.

Ostrea, couchae species. an Oi­ster.

Ovum. an egg [...].

P

PAciscor, pactum facio, conve­nio. to make a ba [...]gain [...], to fall to an accord, sometime to promis [...].

Palleo, pa [...]ùm albeo. to be pale.

Pampi [...], vitis ramus. a vine­branch.

Pando, aperio, pate facio▪ to open.

Pango, paciscor, cano, ju [...]go, plango, figo. to bargain, to sing, to [...]oyn, to naile, to fasten.

Panis, quo pascimur. Bread.

Panther, & Pa [...]thera, animal quodd [...]m pardo simile. a cer­tain beasi.

Pap. ve [...], genus herbae sopo [...]ise­rum. Po [...]pie.

Papyrus, charta quâ utimur in liter [...]s scr [...]bendis. a [...]rtain s [...]rt of rush, growing in the morish of Egypt, somewhat high, whe [...]of they made a kinde of paper, and called it Papyrus, whereof our paper now is cal­led lik [...]wise.

Parad [...], locus am [...]nis [...]im [...]s▪ a place [...]f pleasure.

Parco. abstin [...]o ab ultione. to sp [...]re.

Parens, pater [...]ut [...]oter, [...] aut avia. A father or mother. [Page] a grandfather or grand­mother.

Pareo▪ ob [...]dio. to obey.

Pario. prolem prodaco. to bring Forth.

Parnassus, mo [...]s in phoc [...]de du­os vertices habens. A: hill in Phocis, a country of Greece.

Pa [...]tio, divido & q [...]asi partes facio. to part or to divide.

Pa [...]tturio, cup [...]o aut conor pate­re to be toward labor.

Pasco, nutrio. to feed to nourish.

Pa scor▪ nutrior. alo [...]. to be fed.

Passer, avis salacissima. a spar­row.

Pateo, apert [...] sum. to be open.

Patior, sustineo, tole [...]o. to suffer or to abi [...]e.

Patro aliquid mali committo. to commit some evill.

Pat [...]uel [...]s, pat [...] orum filli. Bro­thers children.

Pa [...]eo, timeo. to feare.

Pecten, instrumen [...]um textorum, & dentatum. a co [...]bes or a weavers s [...]ay.

Pe [...]o▪ orno capillos. to combe the haire.

Pecus, cudis▪ o [...]is, omne animal quod sub hominis imperio pabulo terrae pascitur. all cat­tels.

Pedes, qui pedibus incedit. a footman.

Pedo, ventris crepitum facio. to fart.

Pelagus, mar [...]. the sea.

Pellex, mulier impudica. a [...] har­lot.

Pello, ejiclo, remo [...]eo. to drive, or put away.

Penates, dii domestici, quòd p [...]nes nos nati s [...]at. Houshold Gods.

Pen [...]eo, suspensus sum, to be [...]ha [...]ped.

Pendo, suspendo, vel pondero, aestimo. to hang to weigh, to prize.

Penit, cauda, a taile, and at the last it was taken for a mans yard.

Penus vel penum, omne ese [...]len. tum poculentum, quo h [...]i­nes vescuu [...]u [...]. all manner of victu [...]ls.

Perago, perficio. to finish, and to perfect businesse▪

Percutio serio. to smite.

Perdix, avis nota a partridge.

Perdo, amitto. to lose.

Pardu [...]llit, hostis. an enemy in the war.

Pergamus, civitas insignis [...]fiae in ditione [...]rojanorum. The city of the Trojans, otherwise called [...]lium or [...]lion.

Pergo, in te procedo, abeo to go forward.

Perlego, totum lego. Wholly & Thorowly to read.

Permissu, pern [...]itione cùm ne mo adversatur. By sufferance with leave and licence.

Pe [...]per or, mul [...]m cum labore ac dolo [...]e pat [...]or. throughly to beare or suffer.

Perplaceo, valde placeo. to please very mu [...]h, or throughly to pleas [...].

Pe [...]sis orientalis regio. the coun­try of Persia.

Pe [...]ima pars corpotis qua gra­dimu [...]. a foot.

Peto, oro, ob [...]ecro, volo▪ to aske.

Phalerae, ornamenta equo [...]um horse trappings.

Pharus, turrit altissima in por­tu quae luc [...]t navigantibus. a watch tower.

Phaselus, navic [...]la velox & ob­longa a brig [...]ine.

Philotis, nomen mulietis. a wo­mans name

Phaenix, avis in oriente▪ à Phoe. niceo pennatum colore dicta, toto orbe celebe [...]ti [...]a in [...]ra­b [...] [...]ascens aquilae magnitu­di [...]e. Phoe [...]ix the bird.

Phryx, vir Phtygiae. a Troj [...].

Piet [...]s, pi [...]s cultus. Godlynes [...]e.

Piget dolet, seu molestum est. I [...] is keth.

Pingo, formam alicujus [...]ei du­ctis lineis represento. to [...].

Pinso, [...]undo, panem conficio. To [...] with the beak, to b [...]at i [...] a morter, at once th [...]y did their grain, and th [...]reof to b [...]ke.

Pinus arbot est picei generis nuces serens [...], quas Latini pinea [...] vo­cant. a [...] tree.

Piper, herba. P [...]pper.

[...] ▪ animal quod [...]ontinue [...] aqui [...] degit. A fish.

Pix, [...]esina ex arbotibus fluen [...] Pitch.

Placeo gratus sum. to pleasure.

Plagae, [...]etia ratiora ad c [...]pien: [...]as fera [...]. Hunting nets, or wilde meashe [...] [...] to take beasts.

Pla [...]do, ma [...]ibus percutio, at [...]e [...]u laetitiam indico. To cla [...] bands for joy.

Pleb [...], vel pleb [...]s, idem quod vulgus. The cenm [...]s▪ people.

Plecto suppl [...] as [...]cio, punio, ferio. To pu [...]sh to beat.

Pleo, plenum facio To fill.

Plico contrabo, & [...]ugas facio. To feld or to plait.

Pluo, aquam de [...]tto. To rain.

Pl [...]s, vox incrementi. More.

Polleo▪ possum, valeo To be abl [...], to be o [...] power, [...] so [...]e [...] it [...] take [...] for t [...] pa [...]se, or to be b [...]t [...]er, or mor [...] prositable.

Po [...]o colloco, constit [...] To set or to put.

Pons, asse [...], vel quodvis all [...] per quod super aquas transi­mus. A briage.

Pontu [...] ma [...]e. The sea.

Po [...]ticus, ampla [...], pro­pter re [...]entinos im [...]res de ambulations grati [...] ae [...]i [...] c [...]ta. A gallery or [...] [...]atory.

Posco, peto To aske to require▪

Post [...]s, latus potrae sive janu [...]. A post.

Poto, bibo. To drink.

Preco, d [...]a, qua e [...]ta sepata [...] ab in [...]eriore visce [...]um pa [...]t▪ Th [...] midriffe.

P [...]ae [...]urro, antec [...]ro. sive [...] an [...]e [...]eo. To [...] before.

Praelego, ant [...]lego, ut sol [...] p [...]aeceptore [...]nis discipuli [...] be [...], or a [...] and sometime to [...]nd, [...] sayle by.

Praemineo, praecello. To [...] others.

[Page] Praenesse [...] ▪ nomen urbis. a town in Italy.

Praesi sponsor eui se obligat, id est fide jusso [...] in lite numma­ria. a surety.

Praeses, qni vel quae praesidet He or she that superi▪tendeth.

Praaesul, qui vel quae praeest. I dem.

Pra [...]deo, prandiu [...] sumo, vel ante prandium cibum sumo. To di [...]e.

Precis, precationis, obsectatio­nis. Of Prayer of petition.

Pren [...]o. To pr [...]sse, to be against, and to vex, to pursue, and to bee hard at [...] with, to drive▪ to hide, to expell, to shut, to de [...]lowre, to kill, &c.

[...] prim [...] fructus exag [...]o percepti, qui Deo reseruntur. First fruit [...] [...]f a mans gro [...]nd­or the [...] of any other thing.

Princeps, qui vel quae principa­tum obtinet. The Prin [...]e or prine [...]sses.

Problema, propositio interroga­tionem anne [...]m habens a demand.

Prodo, manifesto. To [...]etray, to make manifest.

Proficiscor eo alio. to go s [...]rth.

Prolu [...], multùm sive multo te­pore lavo. to all to wish.

Promineo, procul apparco. To hang out in sight.

Promo, profero, eloquo [...]. To set abroach, or to [...]ter.

Promptus, paratè, sine mora. With readousie, or speed.

Psallo, caro instrumento musi­co. To sing or to play on an instrument.

Pubor vel pubes, propriè [...]anu­go, quae ma [...]ibus decimo quar [...]o anno, soe minis duodecimo [...]itea pudenda oriri incipit. R [...]penesse of age.

[...]rdet, pudo [...]e afficior. It sha­meth.

[...]uerasco, exacta insantia pueri­ [...]iam inchoo. to wax a childe. [...]gil, qui vel quae pugnandi [...] attem novit. a champion man or w [...]man.

[...] is & [...] Pult [...]r. Dust. No­tum est.

Pumex, lapis cavernosus▪ a Pu­ [...]se stone.

Punctus & punctum. minima iodividuaque lineae pa [...]s. a. prick, or a point, a little center.

Pungo, stimulo, morlum ac acu. le [...] infigo. to prick or sti [...]ge

Pus sani [...]s, & [...] or in putredinem ver [...]u a. matter or co [...].

Python [...], serpens è puttredite natus a [...]erpent.

Q

QV [...]io, [...], inter [...]o go▪ to [...] for, [...]o search.

Quatio▪ moveo, [...] To shake.

Quercus. an [...]ake.

Quero [...], samento [...]. To complaine or lament.

Qui. The which.

Quies, vacatio á labore, aut ces­satio à [...]u [...]vis ope [...]e. Rest it appertai [...]es to the body, [...]an­quili [...]as unto the [...].

Quilibet. Every one. or whoso ever you will.

Quinisco caput inclino, moreo. to h [...]g the head.

Quis [...]uiliae, p [...]gan enta, & quicquid ex a [...]bo [...]ibus su [...]cu­lo [...]m, [...]elio [...]um, aut flerum min [...]tin [...] decidit. things of no weight, things not worthy re­garde or chippings.

Quet. How much.

R

RAbula, homo sntilis. a braw [...]er, or a smatte [...]er in the law.

Rado, cultro vel quavi [...]re acu­ta decerpo. to shave.

Ramex ruptura & distentio in­testinorum. Burstennesse.

Rapio, per vim tra [...]o, aufero. to snatch away.

Rastrum, instrumentum denta­tum, quo utimur in [...] ad cor [...]adendum soenum, a rake.

Ra [...]cio, raucus si [...]m to be [...]oarse.

Re [...]ido▪ retro sive ite [...]m nea­dem [...]ado. to fall backwar [...] or to fall i [...]to the same age [...]

Recordor rui [...]sus in n [...]ertem [...] voco. to call to mind againe.

Reddo, acceptum vel ablatum restituo. to render, [...]r▪ to re­store.

Re [...]oleo, odo [...]em alicujus rei refero, vel [...]ult [...]m oleo. To bea [...]e the savour of a thing, or to savour strongly▪ and by metaphor, to rese [...]ble, and to taste of.

Rel [...]mgo, Ite [...]um fiango. To breake open.

Rego, gube [...]no. To rule or to govern.

Relego, [...]ursus lego. To reade againe.

[...], recordor [...]emini. to remember.

Ren, v [...]lcus [...]uondam. The [...]ian [...]y.

Ren [...]o, resuto, rejicio. to refuse

Reor, arbjiro [...] ▪ p [...]to. to s [...]ppos [...]e

Repango, dissolvo, rejungo. to [...].

Repe [...]io, invenio. to find.

Repetunda [...]um, al [...]enarum pe­cuniarum, de quibus piases p [...]inciae à provincialibus accusa [...]ur. si [...]as [...]i aut dolo exp [...]avit. Of bribery and pil­lage: or of ex [...]ertion.

Replico, [...]. to unfold.

Repungo, ne [...]um [...]imul [...], vicem [...]eddo. to pricke [...].

Res, omnia [...]ve co [...]paralia, [...]ive [...] poralia co [...]p [...]ehendi A thing.

Reseio, [...]u [...]sum pe [...]cipio. to knew apaire.

Re [...]p [...]o, [...]epudio, [...]pemo. to re­fuse.

Restis, fun [...]s vello [...]um. a rope or a with.

Re [...]u [...]to, resilio, reve [...]tor, in contia [...]ium [...]alio. to rebound.

Rete, inst [...]un▪ entium quo pisces copiuntur. a net.

Rex, nota est significatio. A King.

Ride [...], [...]achino. to laugh.

Ringo, os tor (que) eo ut canes. to make an evil▪ favox [...]ed f [...]ce like a snarling dog, & to vex.

Robur, species que [...]cu [...] du [...]is­sin ae. an cake.

Redo, n [...]ordeo, comedo. tog [...]aw

Rema, urb [...]taliae quondam▪ a pasio [...]ibus condita, [...] pen­tium [Page] domina, cum [...], quarta & post [...]ema [...]onatchia Rome.

Ro [...], humor qui sereno tempore [...]. a a [...]w.

Ro [...]ia, templum sens [...]rum judi­cia [...]e ante cur [...]m He [...]iliam, in quo erat pulpi [...]r, ex [...] concio [...]ati solebant. the place where matters are a [...]lai­med.

Rudent, sunis nauticus. a [...]able.

Rude, gravite [...] seno ut asirns. To cry [...] an as [...]e.

Rumto, s [...]ango. To breake.

Ruo. cado. To [...]all.

Rus, lotus extro urbem, [...]bia­g [...]i sunt & villae. The co [...] ­trey.

S

SAce [...], [...]uod venerabile Holy.

Sacer [...]e [...] deo d [...]catus ad sa­crifica fac. enda. a Priest. or Nun.

Sacro deo dedico, facrum sacio. To [...]edica [...]e.

Sal, quo ut mur in cibis cendier dis. Salt.

Sa [...]io, falio. to le [...]e, [...]r to [...]epe a [...] brult [...] a [...]en [...] the male covereth the [...].

Sallo. sale condio ac conspergo. To [...] powder, or to season with [...]lt.

Salto. To leape, or [...]o danc [...].

Salum, [...] sapore salis. The Sea.

Sal [...], incolumi [...]as Health.

Samuts, non engentis. a Sam. [...]ite.

Sa [...]eio, fi [...]o & proprie off [...] so sanpui [...]e per hos [...]iae in [...]o lationem. to make [...]ure, and to establish.

Sanguis, [...]ruor qui ex [...] spargitu [...]. Blood.

Sapp [...]irus, pretiosus [...]pis. A Seppbir [...].

Sapient [...]a, retum divinarum at­que humana [...]um scientia Wisdome.

Sapio, saporem [...]ab [...]o. to have a [...]asie.

Sarcio, purgo, [...]efido, integrum [...]acio. To patch and am [...]d.

Sardonyx. a certaine precious stone.

Satago, satis [...], la [...]o [...]o, [...]oli­citus s [...]m▪ To do [...]

Satr [...]p [...]s [...]. A [...].

Scabo, [...] to serarch or r [...]k.

Scalpo, sculpo, & [...] urgui­bus [...]. to cl [...]re or [...] sera [...]ch,

Scardo [...] altum tendo. To [...].

[...], s [...]do. To [...] or to [...].

Scio▪ To [...].

Scobis & [...] ▪ est id [...] ab ali [...]ua [...] per [...], Dust.

Scriba, qui [...]. vel gesta, vel tabellas, & sin ilia scrib [...]t [...]. A scribe or netery.

Scribo [...]. To write.

Scr [...]bs, sossi, aut put. [...] pit.

Scu [...]ra, [...] ab [...]uditori­bus cap [...]at, [...] [...]abita ratio­ne verec [...]rdiae aut [...] ▪ a s [...]osser, a [...] or a [...]ara­fite.

[...], abjun [...]o, sepa [...]o. to di­viue, to [...].

Seco, divido. to cut.

S [...]deo, qui [...]sco. To sit.

Seges, [...]. Corn yet sienai [...]g

Seligo, [...]eorlum [...]lligo. In ga­ther a part.

Semis, id est, semias, sex u [...]ci [...] di [...] [...] Half a pound, or the halfe of an [...] whol [...].

S [...]necta vel [...]. O [...]a age.

S [...]nex, ser [...]o confectus. an old m [...]n.

Senio, [...]u [...]d [...]ex puncta [...]. The s [...]e [...].

Seri [...]n, [...] senecta.

[...], & [...] ▪ any [...] sive wits called the se [...] se [...]; or that which the [...], called the meaning.

Ser [...]io, [...] sensu percipio pro intell [...]go p [...]nitu [...]. to per­cerve by some s [...]rse [...] or to un­derstand.

Sentis, [...]pina. a thorn.

Sepello, desunctum [...] do. To [...].

Sepio obstiuo, circundo, [...]. To corrpas [...]e. to [...].

S [...]ps, [...]erpens partus. a little serpent, after whose s [...]rche the numbers dorct [...]

Se [...]u [...]r, ab [...]unten: [...] ▪ to follow.

Se [...]mo, loquela. Spe [...]ch.

Ser, populus Asiae. One of a cer­tain people in Asia called [...]e­tes.

Se [...]o, semino, plarto, to sow [...]or plent, or to grast: and some time by [...] to b [...]et. [...]y [...] bella, [...] est, [...] li [...]es & p [...]gras [...]

Se [...]yens anguis. a [...], or a [...].

Sibilus, est [...]uidam s [...]ridor ori [...] ­p [...] angustam [...], inter dentes tere an his sing.

Sido de [...]ce [...]do ad sede [...]dum. To pitch or to lye [...].

Sile [...], as bot quam vulgo [...] vocant. an Osser. with the disserence, Mortanum, it sig­nife [...] a simple that the [...] use in [...] called [...] Ma [...]silien [...]e.

Silex, [...]pis duriss [...]mus▪ ur deig­nis [...]. a [...] stone.

Si [...]apis, & s [...]napi, [...] est se­men ser [...]us [...]. S [...]nice [...]stard.

Sirden, velum [...], Fine lin [...]en cloth, law [...].

Singultio, graviter t [...] [...] & [...], To s [...]t.

Sino▪ pern it [...]o To [...].

[...] & finu [...], gen [...]s vasi [...] siru­ [...]si, a bowle or dish to dri [...]l [...] wint or [...].

Si [...]en, [...] ▪ matis▪ a [...].

Si [...]r herba cuju [...] tadix praeci­p [...] est in [...] a [...].

Si [...]to, state [...]acio, To sand [...] fere,

Sitis desiderium [...].

Soboles, [...]ucces [...]o an▪ [...].

Socrus, [...] ▪ A mother in law.

[Page] Sodalis, ejusdem sortis socius. a fellow.

Sul, qui Pl [...]oebus dicitur. the sun.

Soleo, suetus sum. to be wo [...].

Solium, fella regia, in qua regesjus dicen [...]es sedebant. a throne, [...] chaire of estate.

Solvo, quod [...], dis­ [...]lvo, ac enodo▪ to loo [...].

Somous, sopor, quies▪ s [...]e [...]p.

Son [...], sonum facio. to sound.

Sorbeo, deglu [...]io quicquam mol­ [...]e. to s [...].

Soror, nutum est▪ a fister.

Spa [...]go, late projicio, ac passim [...]acto. to sparkle, o [...] [...]pr [...]nkle.

Species, effigies, [...]rom [...]ta. genus, vifio. a forme, [...]pice, the k [...]nde of a thing, or an ap­p [...]rance.

Spe [...]io, video. to see.

Specus, spelunca, unde spectare licet. a de [...] to wait a [...].

Spe [...]no, defpicio, contemno. to [...]espise.

Spinus, agrestium prunorum [...]. a sto [...] tre [...].

Spl [...]u, lien, viscus quoddum. the [...]ils.

Spondeo, sponte promitto, to promise: and som [...]time to be­ [...]roth.

Sponsalia, pro [...]ssio five stipu­l [...]tio [...]utorarum nunti [...]rum. Betrathing, with co [...]ittions taken.

Spontis, natu [...]ae & ingenti pro­pe [...]i, Of nature and own [...].

[...]atuo, po [...]e, colloco, [...]igo. To place, to [...] up; sometime [...] decree an [...] appoint; [...] to dedicate, and set be­ [...]ore.

[...], pe [...]jicio in te [...]tam. To [...] to pread.

[...], so [...]um altum [...] capio. to sleep till [...].

[...] & stips, [...]ecuniae genus, quod per capita colligere [...]. A [...] gat [...]ared by the [...], for the use of the gods, [...] for the poo [...]e [...] and there [...] [...] i [...] signifieth also a re­ward, or a profit.

Stirps, origo, progenies, fobo­les, A stock, a tribe, a de­scent; and someti [...]e it is the body of a tree. Idem quod truncus.

Sto, erectus sumrrel man [...]o. To stand.

Str [...]po, sonum facio. To make a noise.

Strido, strepitnm edo, to make a noise, a whissing, or a croak­ing.

Strideo, f [...]cio stridorem, sonum [...]. to make a great noi [...]e, or to gnash with teeth. It is applied also to wheeles, to do [...]re bookes, to serpents, to the sea, and such other things.

Stringo, premo, a [...]cto. to make strait, to pull▪ sometime to st [...]ike.

Struo. to build, to [...]ile up, and sometime to [...]deavour, and to goe about, or to set in a [...]ay.

Stultiti [...], imprudentia, stolidi­tas. Foalishnesse.

Suaden, ho [...] [...]or ad id quod in­tend [...]. to counsell.

Sab [...]r, genus ligni, quod na [...]tis utile est, ut supernatent [...]etia. A cork-t [...]ee.

Sublego, furto aliquid surrip [...]o. Privily to steal away.

Suboleo, leviter oleo, sive odo­ratus sensu leviter percipio. to savour or to [...] a thing a little; and by translation to be e [...]pied, and to be smelled out.

Sues [...]o, soleo. to be accusto­med.

Su [...]ero, suftineo, patior. to su­stain or abide.

S [...]go, spiritu attraho succ [...] to suck.

Sulmo, oppidum in Brutus. A town.

Sum. to be.

Su [...]o, [...] & penè nimium mihi. to take.

Sup [...]llex, res domestio [...]. House­ [...]old stuffe.

[...], [...]u [...]ili [...]m, subsi [...]ium. [...], succour.

Suppl [...]o, humilite [...] & cum re­verentia precor. to intreat.

Surgo, erigo me. to arise [...] some­time to spring or to grow▪ to increase. It is also to a [...]ise by little and ittle, as things doe in building.

Sus, animal sordidum. a boar, sow or h [...]g.

Synodus, conventus. A councell congregate.

T

TAceo, sileo, non loquor. to keep silence.

Taede [...], per [...]aesum est, displicet. It irketh, or [...].

Taenarus, locus umbrofus in radice Maleae [...] Laconiae juxta Spartam cini­tatem, in quo qu [...]a hiatus ma­gnus est, & strepi [...]us quasi progredientium sent [...]tur, di­xerunt veteres per hunc ess [...] de [...]ensum ad [...]nferos. a pro­montory in La [...]onia, wherein is an [...] to godow [...]e to hell.

Tagus, -fluvius Lusitaniae ha­be [...]s are [...]as a [...]reas. certaine river in Portugal.

Tal [...]o, vindicta, hostimentum. a v [...]ngement, or like for like.

Talpa, animal captum oculis, muti simile. a mo [...] or wa [...].

Tango, percutio. to touch.

Tantundem, aequè tantum. as much.

Tapes, vel tapotum, vel tape­te, id est, [...]anni depicti te­gimen mire pictum var [...]s co­loribas. a carpet, [...] a cloth of arras.

Tartat [...]s, demis [...]ior inferni lo cus. Hell.

Taygetus, mons in Laconide [...]ccho sace [...], l [...]b quo Sparta & A [...]ic [...]e. an hill in Lace­demoni [...], where Sparta and Amiclae the cities [...]o stand.

Teges, vile stragulum, matta scirpea. a mat.

Temno, sperno. to despise.

Te [...]pe, pulche [...]rimus ager in Thessalia quem Peneus allu­i [...]. a very saire field in Thess [...]lia, most pleasant to behold, and therefore app [...]l­latively [Page] it may be used for a place of d [...]light, as Paradise and Elysium are. There [...] al­so Tempe in Boeotia, called Temnesia Tempe [...] another in Sicily. named for difference Helorix. the first [...] called Thessalia [...]empe.

Tendo expando. To stretch, or bend.

Tento, apptehendo. To hold.

Tepeo, in medio inter calidum & frigidum sum. To be warm.

Tepelco, tepidus sio. To wax hot

Ternio numerus te [...]natius. The numb [...]r of three.

Tero, comminuo, consumo, tun­do. To weare by diminish­ing.

Tesqua, loca edita, aspera.

Te [...]tis. qui velquae testimonium profert. A witnesse, man or woman.

Teuctus, Teucet, nomen pro­prium Troja [...]orum regis. A [...]ame of a certair▪ king of Troy.

Texo, telam, s [...]ruo ac pa [...]o To w [...]ave.

Thebae, nomen quarundum ut­bium. The name of a city in Aegypt, and of a [...] other in Boeotia: you shall finde also in Authors Thebe & Theba.

Thermae, loca aqua [...] hahentia▪ a [...]t naturae lpoute calentes, aut fornace caletactas fundend [...] [...] usibus servata. Hot bathes.

Thotax, pectus & pectoris mu­nimentum. The breast, and breast-plate.

Thr [...]x vi [...] Thraciae. [...] Thracian.

Thus, [...]hcensum libam [...]n quo Deum venetamur, aliquando ipsa arbor. Franki [...] c [...]use▪ and the tree.

Tignus, tignum, trabs quâ va­rie disposita domus extrui­tur. A rafter.

Tigris, animal velocissimum & truculentum. A Ti [...]re.

Timeo, metuo. To f [...]ar.

Timeor, metuor. To be [...]eared.

[...], lingua vel pedibus va­cil [...]o. To s [...]umble, or sta [...]mer.

Tollo [...]levo, sublevo, To lis [...] up­to bring up, as children are by [...]rsing, or else to stay, or take away.

Tondeo, crines vellanam feco [...]orcipe. To clip or shear.

Tonitrus, & tonitro, nubis ictae sen potius ditup [...]ae sonus, Thunder.

Tono val [...]e suno, ac facio toni­trum. To thunder.

Torpeo, languidus sum & re­missus. To be stuggish and weak.

Torqu [...]o. To wreath, to wrest, to winde or turne about, to go­ve [...]n, to [...]pi [...], to vex and trou­ble, to whirle, &c.

To [...]quis, circulus aurens colli­que ornamentum. A chain to adorn the [...]eek.

[...], [...]uri [...]s per pluviam collect [...]. A la [...]e without spring, b [...]gu [...] by rain.

Torreo, u [...], asso. To [...]ost.

Tortis, lignum ardens vel adu­stum. A fire brand.

Tot. So many, or many.

Tracto▪ [...]ra [...]e vel [...] tia [...]o To pull and to draw up, or to h [...]al [...] by faire or foul m [...]ans.

Trado, in potes [...]atem alteriu [...] transse [...]o. To deliver unto another.

Traho, vi ad me rapio ac [...]co. T [...] draw.

Trans [...]go, legendo [...]. at pe [...]lego. To rea [...] over.

[...] com [...]oveor, ag [...]tor. To [...].

T [...]es Three.

Tribus, progenies. A [...]iedred.

Tricae, capilli ped [...]us p [...]llo tum g [...]llinaceo [...]um involati. Ha [...] or f [...]a [...]her [...] [...] a­bout the seet of chick [...]ns, or pig [...]ns: also vain triftes.

T [...]ip [...]ton, nomen quod t [...]rbus quib [...]s [...]que casiuns inflecti­tur. A noun declined with three casts.

Tr [...]s, nomen vi [...]i. A T [...]ian.

Trudo, manibus pedibusre im­pello. To thrust.

Tu, Thou.

Tuber, dictum a tumendo, & priore longae terra callus, [...] swelling in any thing, am [...]sh rom, or that whereof th [...] push [...]

Tutor, desendo. To desend.

Tuo [...], video To see.

Tundo, decutio, pulso. To [...]ea [...] or to knsck.

Tuss i [...], ve [...]emens s [...]i [...]tu [...] [...], ex qua meatum suum ob­str [...]nt excutere conantes, the cough.

Tybris fl [...]vius [...]tal [...]ae. Tyber.

Tybur, oppdid [...]m Italiae.

V

VAdo, [...]o. to go.

Valeo, postum, validus a [...] san [...]s sum. To be in good health, or to be able.

Valv [...], sun [...] fores geminas ha­ben [...]es partes i [...] [...]e coc [...]nte [...]. a two [...]eaved doore.

Vannus. A v [...]n to [...] corn with.

Vas, vadis, vadimo [...]ium. a sure­ty in a matter of debt.

Vas vasis. instrumen [...]um ad ali­quid capi [...]ndum ido [...]um. A v [...]ssell.

Va [...]es, po [...]ta, & qui fatura pr [...] ­dicit a Prophet, or a Prop [...] tesse.

Vber▪ the a sective signifiet [...] plentifull. abunda [...]ce, cop [...]ou [...] the substa [...]tive sig [...]ifyeth [...] pap [...]o [...] a dug [...] er an [...] ▪ [...] somtime it is sound for plen [...]fulness [...]: as ubec ag [...], s [...] Fe [...]tilitas agri.

Vectus, instrumentum quo clauditur os [...]m, a d [...]re ba [...].

Veho, na [...]i plaustro quad [...]upe­de po [...]to, to c [...]ry.

Vello, trano, extir [...]o, To [...] or to pluck up.

Vendo, venn [...]do alieno, to sell

Veneo, vendo. To be sect.

Venio, ad aliquem acc [...]do, To come.

Veuter, qui à pectore ad pub [...] terminat [...]r. a belly.

Venus, dea [...]moris & venustat [...] The goddesse of Love [...] and Beauty.

Ver, anni pars temperatio [...], the spring time.

Verber, instrumentum Iong [...] verberandi. Any thing [...] [Page] we be at withall, as r [...]d, whip, w [...]nd, or other. I [...] [...] also the [...]ripe.

[...] is, hoc non videtur defi­cere ullo cas [...]. V [...]d [...] Verber.

Vergo. te [...]do, declino. to bend to go, o [...] to incline some war.

[...], [...] ve [...]endo, quia sese [...]or [...] repit. [...]

Verna, ex an [...]illa dominatu [...] [...]e v [...]s. [...], of [...] wo [...]an at [...]. It is used adjectively for that that [...] dom [...]sticall or not strange, as vinu [...] ve [...]na.

V [...]res, po [...]us no [...] cast [...]atus. An [...]ogge.

[...] p [...]go, [...] To sweepe.

Ve [...]to, mato, volvo. To [...] or t [...] [...]hange.

Ve [...]ve [...], [...]as i [...]er [...], eui ad­empti sunt testiculi. A Wea­ther.

[...], utor cibo, & pa [...]co. To [...].

[...], idem quod [...]. It is called also Vesp [...]ugo. & it is taken for the ev [...]ning tide.

V [...]to p [...]ohibeo. To forbid.

[...] viscis sit [...]dine [...]. An in­t [...]r change when tu [...]ns be.

Video oculis intu [...]os. to see.

Vi [...]o [...]igo, se [...] in [...]ecto. to [...]inde or to bow: thereof Victores be called Coopers, [...]ui vasa vi­natia r [...]ligant.

Vigil, qui vel quae vigilat. a wa [...]cher man or woman.

Vincio, ligo▪ to bind▪

Vinco, sup [...]to to overcome

Vindea qui vel quaevindicat. an a venge [...] man or woman.

Vi [...] notum est. A [...]an.

Virgili [...] Po [...]ta. a Po [...]ts name

Vi [...]go [...]uae non est passa virum. A virgin.

Virt [...]s [...] recte [...] viven­di. Vertu [...] or great power

Vir [...]s ve [...]enum & gravis od [...]r. Poyso [...] or [...].

Vis virtus [...] fortit [...]do n [...] ­t [...]ra violentia. Strength pow­er n [...]ture, violence.

Viscum vel visc [...]s id est glu [...]i­n [...]m ad auc [...]pium. Bir [...]me.

Viso eo ad videndum. to go to see.

Vitrum. mateda translucida quae ex arena & [...]inere fit. Glasse.

Viro vit [...]m ago. to live.

V [...]isco [...] vindi [...]o. to ave [...]ge.

Vnguis du [...]ities digitorum tam­in avib [...]s caeteri [...]ue [...] qua [...] in homine. A [...]ail [...], or [...] a tallent.

Voci [...]o fre [...]uenter vo [...]o. Often t [...] call.

Volo, as to [...]ve or to [...]o a pace as Na [...]is volat [...] [...] v [...]lat But volo vis. Is to wi [...]l or to be willing.

Volvo ve [...]to. to [...]owle.

Vomis vel vo [...]er nomen ha­bet [...]uod [...] vomat. the plough sh [...]re.

Vo [...]o p [...]r o [...] ejicio. to vomi [...]. or to parbreak.

V [...]geo premo compe [...]lo. to thrust.

V [...]o a [...]dore a [...]t frigore non. nunquam alia v [...] laed [...] ▪ to. burne; and by translation to hur [...] or to grieve.

Vtor usum [...] habet. to use.

Vulgus multitudo ig [...]obilis. base and the common people.

V [...]lpes a [...]imal a [...]utum. a Fox or a Fixion.

V [...]or viri conjux. a wise▪

Finis interpretationis Nominum & Verborum Grammatices REGIAE.

Magister discipulos ad studium literarū cohortans.

VOs adse, pueri, primis invitat ab annis,
Atque suâ Christus voce venire jubet;
Praemidque ostendit vobis venientibus ampla:
Sic vos, ô pueri, curat amátque Deus,
[Page] Vos igitur laeti properate, occurrite Christo,
Prima sit haec Christum n [...]scere cura Deum,
Sed tamen ut Dominum possis cognoscere Christum,
Ingenuas artes discito, parve puer:
Hoc illi gratum officium est, hoc gaudet honore;
Infantum fieri notior ore cupit
Quare nobiscum studium ad commune venite,
Ad Christum monstrat nam schola nostra viam,

Puer ante lectionem.

AeTerno soboles amata Patri,
Quem vox aethere missa mandat unum
Audirique, colique, Christe, qui nos
Ad te voce jubes venire blandâ,
Affirmans pueros Deo placere;
Da sanctum mihi Spiritum, Magistro
Ʋt monstrante, viam ingredi; Redemptor,
Ad te quâ liceat venire, possim:
Da cum moribus artibúsque honestis
Sacri dogmata puriora verbi
Addiscam: sapientiâque & annis
Ʋt crescens, tibi plurimos & ipse
Olim adducere, quae facit beatos
Doctrinámque alios docere possim.
Haec est summa mei, capútque voti;
Quod ratum jubeas vt esse, per te
Ipsum Christe rogo, tuúmque nomen,
Aeterno soboles amata Patri.

Puer orans ante Cibum.

COnditor & rector magni Pater optime mundi,
Huc ades, & donis a [...]xiliare tuis▪
[Page] Nae Deo, nostrae re [...]arat [...]r Christe [...]at [...]tis,
Ʋt cibus, vt positus fac benè potus alat.
Et tu sancte comes, dux solatorque piorum
Spiritus, huic mensae mitis adesse▪ velis.
Corpora sic rectè pascentur nostra, nihilque
Languida sic poterit laedere membra mali.

Post Cibum.

Corpora qui solito satiasti nostra cibatu,
Quisatias toto quicquid in orbe manet:
Pasce tuo, Genitor, mortalia pectora verbo,
Nostr áque coelesti nectare cordariga:
Quo pariter membris, pariter quo (que) mente refectis,
Ʋsque tua liceat nos bonitate frui;
Tandem etiam placido vectos super aethera cursu,
Inter foelices astra tenere choros.

Oratio Matutina.

CHriste, Dei aeterni soboles aeterna parentis,
Ex ill [...]bata virgine natus homo:
Morte tuà qui devicta de morte triumphas,
Et peccata tuo sanguin [...] nostra lavas:
Ah vitam largire pijs sine fine beatam,
Qui te cunque fide non dubitante colunt.
O da peccati tangat mea pectora sensus,
Delicti ut pigeat, poeniteát que mei.
Ʋt (que) petens veniam credam tibi vere profess [...],
Et studium de te pende at omne meum:
Te solum venerer, tibi discam fidere soli;
Ʋnicum & agnoscam te Dominum atque Deum.
Néve tuo à cultu vesanâ mente recedam,
Résque prior mihi sit nomine nulla tuo.
Nee me quicquam in vita aut in nece separet abs te,
Sed semper famulus sim, mane [...]mque tuus.

Amen.

This keyboarded and encoded edition of the work described above is co-owned by the institutions providing financial support to the Text Creation Partnership. This Phase I text is available for reuse, according to the terms of Creative Commons 0 1.0 Universal. The text can be copied, modified, distributed and performed, even for commercial purposes, all without asking permission.