§. I.

PHYSICA dicitur illa Philo­sophiae Ad rerum Naturalium explicatio­nem inveni­endae sunt hypotheses. pars, quae rationes & causas reddit effectuum & [...]utationum, quae naturaliter con­t [...]gunt in corporibus, ideoque Phi­losophia Naturalis communiter vo­catur. Quia autem in illis operatio­nibus rerum Naturalium raro ad­modum ipse agendi modus sensibus [Page 2] [...] [Page 3] [...] [Page 2] nostris se sistit, sed plerumque saltem per effectus cognoscitur, ideo ad il­lam rerum intimam naturam expli­candam inveniendae sunt hypotheses vel suppositiones quaedam, quae tales esse debent, ut cum ipsa natura ex­acte conveniant, omniaque in cor­poribus occurrentia phaenomena ita explicent, ut nihil sibi habeant con­trarium.

Ita quia in Sole deprehendimus lu­cem Ex effecti­bus rerum natura con­cluditur. & calorem, illosque eosdem effectus videmus esse igni proprios, ideo Solem concludimus esse naturae igneae; quia in calore videmus particulas situm mutare, alia donari figura, quod sine motu particularum fieri non potest, ideo concludimus calorem consistere in motu particularum, & quia non omnem mo­tum hunc calorem sensibilem producere animadvertimus, ideo concludimus ta­lem in calore sensibili adesse speciem motus, qui rapidus est, celer & per­turbatus.

§. II.

Et cum ad intimam rerum natu­ram Hypotheses in Physica necessariae. agnoscendam non aliter quam [Page 3] per tales suppositiones deducamur, facile apparet quam illae hypotheses in Physica necessariae sint; Imo non fere alia ad rerum naturam investi­gandam nobis relicta est via, cum objecta externa saltem per sensus percipiamus, & illa ipsa sensuum perceptio ad intima rerum non per­tingat.

Quousque enim per sensuum acumina Plurima in rerum natu­ra non aliter quam per hypothesis explicari & cognosci possunt. progrediamur in rerum cognitione, re­ [...]anet tamen aliquid sensibus nostris impervium, cujus naturam & agendi modum non aliter reddere possumus, quam per suppositiones haustas ex illis effectibus, quos experientia nobis ma­nifestat. Ita licet videamus ossa mo­veri à musculis, musculorum motum provenire à fibris carnosis, fibras car­nosas in illo motu contrahi & ex lon­gioribus breviores fieri, tamen & mo­dum & causam contractionis non aliter quàm per suppositiones ex effectu illo desumptas colligimus. Et hoc pacto multa de iis rebus, quae ex effectibus sal­tem cognoscuntur, non minus certò nobis constare possunt, quàm de aliis, quae vel maxime in sensus nostros in­currunt. Ita a [...]r licet oculos nostros [Page 4] fugiat, ejus tamen proprietates mani­festissime ex effectibus deprehendimus, uti gravitatem & vim elasticam, & licet sensum omnem fugiat vis magnetica, ejus tamen motum & naturam haud obscure indicant operationes magne­ticae.

§. III.

Nec ideo scientiae nomen amittit Physica, quia hypothesibus nititur illa Certitudini Physicae non repugnant hypotheses. nostra de rebus naturalibus cogni­tio; Nam licet videri quidem pos­set, veritatem saltem contingentem sequi ex meris suppositionibus, talis tamen illa est, quae pro demonstra­tione haberi potest.

Licet veritatem non plane demon­strativam, In hypothe­sibus quae­dam est de­monstratio­nis species. sed saltem contingentem pol­liceri nobis videantur hypotheses, est tamen in iis demonstrationis quaedam species, cum per facta experimenta cer­tum sit, effectum hoc modo fieri posse, licet, an revera hoc modo fiat, interdum determinare nec possimus nec debeamus, praesertim cum potentiam Naturae adeo amplam agnoscamus, ut idem effectus diversis modis produci possit, adeoque [Page 5] nec mirum est, eundem diversis modis à nobis explicari posse. Quod autem Idem effe­ctus diversis modis & explicari & produci po­test. idem effectus diversis modis non solum à nobis explicari, sed & à natura produci possit, patet in rarefractione, quae non solum à calore, sed & è frigore inter­dum producitur in corporibus.

Non ergo rejiciendae sunt hypothe­ses, Ex falsa hypothesi verum con­cludi potest. cum & interdum videamus ex iis, licet falsis, posse verum concludi. Id quod manifesto exemplo patet in duo­bus illis Mundi Systematibus à Coper­nico & Tychone excogitatis, quorum licet unum saltem verum esse possit, omnia tamen, quae inde deducuntur, phaenomena, in utroque Systemate, lioet diversissimo, conveniunt.

§. IV.

Non tamen ullae admittendae sunt Quaenam admittendae sunt hypo­theses & quomodo illa admittendae. hypotheses, nisi quae cum ratione & experientia consentiunt, neque ali­quid ex iis concludendum est, nisi quod clare & distincte percipimus, sed omnia tollenda sunt praejudicia de quibus ulla nobis dubitandi causa.

Quia veritati indagandae non libere Praejudicia tollenda sunt, non tamen de omnibus du­bitandum. accedere potest mens nostra, praejudiciis occupata, ideo proderit illas praecon­ceptas [Page 6] opiniones, de quibus ulla nobis dubitandi causa est, ad novum revocare examen; Non tamen ideo de omnibus semel in vita dubitandum est, ut voluit Princip. p. 1. Art. 1. Cartesius, sed circumspectius dixisset, dubitandum saltem esse de iis, quae ali­quam falsi speciem habent. Deponenda quidem sunt praejudicia, sed illa saltem, quae falsa aut dubia sunt; Ita non pro­derit Geometriae ista dubitatio, an trian­gulum ex tribus angulis & totidem la­teribus non constet, id enim ab animo suo non impetrabit, ut credat.

§. I.

IN simplissimo & generali rerum Natura cor­porum ex materia & motu depen­det. Naturalium examine duo nobis occurrunt, ex quibus omnia depen­dent, quae de iis sciri possunt, nempe materia & motus. Materia est tan­quam commune aliquod rerum o­mnium subjectum, quod generalem iis essentiam & naturam tribuit, cujus partes quando per motum variè disponuntur, oriuntur diversae ejus species & formae, quae propriam & ab aliis distinctam naturam cuilibet rei largiuntur.

Ita ubi aqua in glaciem convertitur, Ex materia generalis rerum essen­tia oritur, ex forma spe­cifica & propria. cum eaedem in aqua & glacie adsint partes, sed hic quiescentes, ibi motae, materiam illam, quae ad utriusque essen­tiam pertinet, principium primum voca­mus, sed tale saltem, quod generalem de [Page 12] utroque corpore nobis concedit notiti­am; atque formam illam, quae inest a­quae partibus in motu constitutis, & gla­ciei, iisdem quiescentibus & rigidis, ac tam huic quam illi corpori peculiaris est & propria, alterum principium dici­mus, sed tale, quod in qualibet re spe­cificam naturam communi essentiae super­addit.

§. II.

Et haec duo dicuntur communiter C [...]rp [...]rum Naturalium duo prin­cipia. Principia corporum, quia primo à nobis concipiuntur pertinere ad re­rum essentiam constituendam, ma­teria scilicet, in qua conveniunt omnia corpora, & forma, per quam varie determinatur materia, & di­versa facie existit.

Principia hic intelliguntur non illa, [...] [...] [...] [...] [...] apud [...]. quae externa vocantur, ut efficiens & finis, sed interna, quae rerum essentiam ingrediuntur, atque ita illud, quod est tanquam rerum omnium subjectum com­mune, materiam vocamus; & modum, quo hanc materiam in diversis corpo­ribus constitutam, conformatam & fi­guratam deprehendimus, formam dici­mus. Alias tria apud Philosophos ut plurimum distinguuntur Principiorum [Page 13] genera, primo compositionis principia, ex quibus res constat, ut materia & forma, secundo generationis, quae ad rei productionem concurrunt, & hoc sensu privationem addunt Aristotelici, quae ta­men pro principio haberi non debet, tertio cognitionis, quae in rerum notiti­am nos ducunt, tale est, Impossibile est idem esse & non esse, & illud Cartesii, Cogito, ergo sum.

§. III.

Materia ipsa in hoc universo ho­mogenea Materia o­mnis est ho­mogenea. est, eadem numero manet, nec ante totius interitum perit vel destruitur.

Licet alii Philosophorum inter se Quomodo materia e [...] ­demin omni­bus corpo­ribus. nonnihil differre dicant in diversis cor­poribus materiae partes, alii etiam pan­spermiam cum Anexagora admittant, probabilius tamen videtur, eandem u­bique Cartes. Princip. p. 2. Art. 22. 23. esse materiam, scilicet quoad pro­prietates, quae ad materiam, quatenus est nuda materia, pertinent, nempe sub­stantiam extensam & impenetrabilem, quae mere passive se habet & indifferens est ad quamcunque formam recipien­dam. A. Le Grand.

§. IV.

Formae nihil sunt nisi varii ex­istendi Formae quid sunt? modi ab ipsa materia depen­dentes, quorum omnis differentia oritur a vario materiae motu, magni­tudine & figura.

Consulto hic omittuntur prolixae De forma­rum origine Philosopho­rum variae quaestiones. Philosophorum & fere in utiles quae­stiones de formarum origine, quas alii creari asserunt, cum fiunt ex nihilo, a­lii educi è materia, in qua nullo modo sunt nisi in potentia, alii formas viven­tium educi quidem, sed non creari, at potius traduci; At cum omnes illae qua­litates, per quas varie determinatur, materia, non dependeant nisi a vario materiae motu & figura, videmus mani­feste formas corporum esse saltem qua­litatum atque proprietatum congeriem. Pemble. Boyle. Phil. Burgund. Poncius.

§. V.

Formarum nonnullae quidem aliis Formarum [...]rietas. magis essentiales sunt, scilicet quae subjectis suis necessario competunt, omnes tamen sunt accidentales, & [Page 15] illae, quibus plures conveniunt pro­prietates, compositae dici possunt, simplices vero, quibus pauciores.

Ita figura trium laterum in triangu­lo, Formae essen­tiales & ac­cidentales, Compositae & simplices. est forma ejus essentialis, quia hac sublata tollitur triangulum, rotunditas in globo &c. omnes autem formae di­cuntur accidentales, quia potuit eadem materia vel constituere triangulum, vel globum. Et hujus essentialis formae re­spectu dicuntur aliae formae accidentales, quae speciem subjecti non mutant, ut cum ferrum ex frigido fit calidum, idem est specie quod antea, sed per formam essentialem est ferrum, eaque illi spe­ciem & caracterem tribuit. Inter formas compositas auri forma numerari potest, quia ad illam pertinent & soliditas, & ductilitas, & pondus & color flavus &c. Maxime autem simplices sunt formae ele­mentorum. Adeoque ut rerum natura nobis manifestior evadat, a simplicium formarum examine ad compositarum co­gnitionem progrediendum.

§. I.

AFfectiones dicuntur illae proprie­tates, Affectionum duo genera, quaedam a corporibus Naturalibus inseparabi­les sunt, quaedam separabiles. quae competunt Cor­poribus Naturalibus, illarum autem quaedam necessario & inseparabiliter competunt materiae, & sine quibus illa concipi non potest, ut Extensio, resistentia, divisibilitas, locus, & tem­pus, quaedam à materia separabiles sunt, adeoque spectantur saltem tan­quam simplicia ejus accidentia, ut motus, & quae ab eo dependent, qua­litates omnes.

Quando in materiae consideratione Nec motus, nec qualita­tes proprie ad naturam materiae per­tinent. removemus omnia, quae ab ea, quatenus est nuda materia, separari possunt, vide­mus, nec motum, nec calorem, nec fri­gus vel alias qualitates proprie ad ipsam [Page 21] materiam pertinere, sed saltem tanquam ejus accidentia spectari posse; non autem separari posse à materia extensio­nem seu trinam dimensionem in longitu­dinem, latitudinem & profunditatem, resistentiam & divisibilitatem; praeterea omnia corpora certum locum in mundo occupare, & denique omnia existere aliquando & durare, quod tempus dici­mus; adeoque non dubitamus has tan­quam essentiales materiae proprietates no­minare.

§. II.

Generalissima & maximè essentia­lis Extensio cum resisten­tia essentia­lis materiae proprietas. proprietas, quae potest materiae tribui, est extensio, sed talis, quae juncta cum resistentia seu impenetra­bilis, est id, quod extensioni immate­riatae, quam in spatio inani conci­piunt nonnulli, tribui non potest.

In extensione essentiam materiae posi­tam statuunt Cartesiani, quia non aliam In sola ex­tensione non consistit es­sentia mate­riae. extensionis, quam corporeae, ideam ha­beri posse contendunt, cum ibi necessa­rio corpus adesse asserant, ubi est ex­tensio. Caeterum, an trina illa dimensio sine idea corporis concipi non possit, merito dubitarunt alii Philosophorum, adeoque licet recte inferri quidem possit, [Page 22] substantiam corpoream sine extensione concipi non posse, non tamen ideo se­quitur, extensionem ipsam esse rem cor­poream, cum illa s̄ine corpore concipi possit, quemadmodum genus abstracte concipitur sine specie. Duae ergo sup­poni Duae exten­sionis spe­cies, una quae compe­tit corpori, altera quae spatio. possunt extensionis species, una corpori propria, altera spatio à materia vacuo, atque, ut distinguamus inter il­lam extensionis speciem, quam corpori­bus naturalibus tanquam proprietatem essentialem tribuimus, quaeque illis solis competit, ab illa extensione, quae con­cipi posset in spatio ab [...]omni corpore vacuo, dicimus, materiam esse rem ex­tensam & impenetrabilem, hoc est, tale extensum, quod habet resistentiam. Ita licet extensio sit generalissima corporis affectio, quae omni corpori competit, non tamen soli corpori competit, nisi illam cum resistentia junctam intelligamus. Ph. Burg. p. 1. Tr. 2. Diss. 1. c. 1. A Le Grand.

§. III.

Primum, quod concipimus acci­dere posse materiae extensae, est ejus Materiae ex­tensae com­petit divisi­bilitas. divisibilitas in partes certis figuris comprehensas, quousque autem illa procedit divisio, lis est inter Philo­sophos.

[Page 23] Epicurus & Philosophorum alii vo­lunt Materiae partesminu­tissimae divi­sibiles sunt potentia. materiae partes ad atomos saltem, seu puncta indivisibilia esse divisibiles, alii autem ut Cartesiani, concipiunt ul­teriorem adhuc divisionem admittere posse illud corpus, quod, licet minimum sit, partes tamen habet loco diversas. Quod autem sit è natura materiae, ut Extensio praesupponit divisibilita­tem. quaelibet ejus pars posset dividi, si hoc requireret Natura, inde patet, quia est extensa, quicquid enim est extensum, habet partes in longitudinem, latudinem & profunditatem patentes, & quicquid habet partes, potest dividi, licet actu non semper dividatur; atque ita dici potest, toties dividi posse illam, quae nobis etiam videtur minima, materiae particulam, ut sufficiat operationibus omnibus, quae in rebus naturalibus con­tingunt, & ita quamlibet materiae par­ticulam potentia quidem ulteriorem ad­mittere divisionem, licet eandem actu non admittat, quia scilicet hoc in Na­tura non requiritur. Atque hinc facile Qu [...]m [...]do in­telligenda divisibilitas materia in indefinitum. patet, quo sensu intelligi debeat divisi­bilitas materiae in indefinitum, quam de­fendunt Cartesiani, scilicet, quod illam determinare non possit mens nostra, sit­que saltem indefinita respectu intellectus nostri. Probabilius ergo erit dicere, eo usque progredi, si non actu, saltem po­tentia, [Page 24] materiae divisibilitatem, ut in ea intellectus noster nullum inveniat ter­minum, quam dicere, dari quasdam par­ticulas, quae non solum actu indivisae sunt, sed etiam potentia plane indivi­sibiles, quas atomos vocant; illae enim atomi, si non sint potentia divisibiles, naturam corporis deponunt, quia omnia corpora sunt extensa, adeoque & partes habent & possunt dividi. Rohault, p. 1. c. 9. Phil. Burg. p. 1. Tr. 2. Diss. 1. c. 2, 3. Heereb. Disp. 50. Arriaga.

§. IV.

Locus etiam talis est proprietas, Prima loci significatio est pro su­perficie pr [...] ­xime ambi­ente. quae competit omnibus corporibus, ejus autem triplex est significatio. Prima dici potest locus externus, vel superficies proxima, quae corpus ali­quod immediatè ambit.

Hanc solam loci significationem tan­quam propriam admittunt Cartesiani, & Solam su­perficiem ambientem pro loco cor­porum ha­bent Carte­siani. quoties corpus locum mutare dicitur, id intelligendum esse de superficie aliorum corporum id ambientium, cujus variis partibus diversimode applicari potest; & cum extensionem sine materia dari posse negent, corporibus plena suppo­nunt [Page 25] esse omnia spatia, adeoque exten­sionem spatii non differre ab ipsis cor­poribus. At licet ipsis largiamur quidem omne corpus esse extensum, non tamen ideo sequitur, omne, quod extensum con­cipimus, ideo esse corporeum.

§. V.

Secunda loci significatio dici po­test Secunda loci significatio est locus in­ternus. locus internus, seu spatium quod corpus occupat, & sive repleatur cor­pore, sive non, manet tamen ibi capacitas excipiendi corpus, & lo­cus dicitur, quando impletur cor. pore, spatium autem quando va­cuum est.

Sumitur haec loci significatio pro ex­tensione Extensio quae singitur in spatio, quod corpus occu [...]t. qualts est. illa, quae singitur in spatio, quod corpus occupat, & quae figura, longitu­dine, latitudine & profunditate conve­nit cum locato, vel corpore contento, differt autem in eo, quod in locato ma­teriam una cum extensione, in loco vero seu spatio, quod excipit vel excipere potest corpus, solam extensionem & si­guram illi similem, quam habet locatum, concipiamus. Atque hanc loci propriam [Page 26] significationem defendit Gassendus, qui Gassendi o­pinio de du­plici exten­sione, mate­riali & lo­cali. Epicuri doctrinam de vacuo restauravit. Ille enim duas admittit extensionis spe­cies, unam materialem, talis est ex. gr. longitudo, latitudo & profunditas aquae vel aëris aut alterius corporis in vase quodam contenti, alteram localem, quae erit eadem extensio, quae restabit inter latera vasis, licet omne corpus exclu­sum sit, & haec erit saltem distantia inter corpora. Atque ita concipit totum lo­cum, quem hoc universum occupat, tan­quam spatium per omnia diffusum, per­manens & immobile, in quo motus o­mnium corporum perficiuntur, & in quo commode rerum distantias & motuum quantitates dimetimur. Nec aliunde immobilitas loci repetenda est, quam ab illo considerandi modo abstracto & pene mathematico. Hoc autem spatium ima­ginarium quodammodo vocari potest, cum non sit quid reale, sed in illo sal­tem concipiamus corpora contineri.

Locum omni corpore destitutum, sed vacuum, in natura dari posse negant Cartesiani, sed Epicurus, Gassendus & qui ipsos sequuntur, hoc admittunt, adeo ut, etiam vacuum vel inane principii loco sumant. Notandum autem est, du­plex Vacuum du plex, d [...] minatum & co [...]cerva­tum. ab his supponi vacuum, coacervatum & disseminatum. Vacuum quidem coa­cervatum [Page 27] defendi non potest, quia illud nullis hactenus stabilitum est rationibus nec enim nova illa seculo nostro facta Exper. Mag. Phil. Burg. p. 1. Tr. 2. Diss. 2. c. 8, 9, 10. circa inane experimenta, per mercu­rium & machinam pneumaticam, nec dissolutio salium in aqua illud probave­rint. Vacuum autem disseminatum, per quod intelligunt spatia inter minutissi­mas materiae particulas vacua, necessa­rium aliquo modo videri potest in rerum Naturalium explicatione, adeo ut sine eo natura corporum fluidorum, motus, imo ipsa hypothesis Cartesiana de ma­teria subtili, vix intelligi aut explicari possint.

§. VI.

Tertia loci significatio est, quan­do Tertia loci significatio pro certo corporum situ in mun­do. nec ad superficiem immediate am­bientem, nec ad spatium, quod cor­pus occupat, habetur respectus, sed saltem ad situm aliorum corporum, sive ipsi vicina sive remota sint.

Denotat enim locus non minus pro­prie Quomodo locus corpo­ris conside­ratur habito respectu ad situm alio­rum corpo­rum. certum alicujus corporis situm in mundo, facta comparatione cum aliis corporibus, quorum loca situsque sunt cogniti & determinati, nullo habito re­spectu superficiei illud proxime contin­gentis. [Page 28] Et hoc modo locum mutare dici­tur illud corpus, quod modo cum duo­bus aliis constituebat triangulum, & mox, mutato loco, in eandem cum iis pervenit lineam rectam. Atque hic tan­tum abest, ut corporis locati extensio consideretur, ut potius nullus habeatur respectus magnitudinis corporum, sed quodcunque corpus spectetur saltem tan­quam minimum, quemadmodum motus corporis alicujus non consideratur, nisi tanquam in unica linea, quam decur­reret minima quaeque ejus particula. Ita quando quaeritur ubi sita sit Hafnia vel Roeschildia, non solliciti sumus de extensione magnitudinis, quantum spa­tii utraque urbs occupet, nec de aëre immediate ambiente, sed dicimus illam prope sinum Codanum ad littus freti Sun­dici sitam esse, hanc autem prope Isefiord.

§. VII.

Uti omnia corpora, quae existunt, Tempus est [...] [...]tio­nis rerum. existunt aliquando, ita cum mens nostra determinat quando, & quamdiu existunt, id tempus vocamus. Dici ergo debet tempus rerum duratio, in qua determinanda utimur motu So­lis, astrorum, horologii, imo quali­bet vicissitudine.

[Page 29] Ut corpora quaeque creata aliquem in Duratio illa determina­tur a mente nostra per motum ali­quem. mundo locum occupant, eumque definit [...]ens nostra ex vicinia circumjacen­ [...]um, atque ubi sint determinamus re­spectu habito ad locum aliorum corpo­rum; ita ratione temporis, quando res [...]istit & quamdiu, hoc est, ejus dura­tionem determinamus comparatione fa­cta cum motu quodam certo nobis cog­nito; non secus ac Geometra certam at­que cognitam adhibet mensuram, ex [...]gr. ulnam ut re [...] quantitatem dimetiatur. Per tempus igitur rerum duratio successiva intelligitur, quatenus mens nostra eau­dem agnoscit, ejusque durationis ordi­nem ac terminum, hoc est, an diu vel brevi res durent, an simul cum aliis, an post vel ante alias, metitur & com­parat cum motibus rerum cognitis, qui maxime regulares sunt, ut motu Solis, astrorum, horologii. Ita quando dura­tio illa comparatur cum certis revolu­tionibus Solis sive diurnis sive annuis, quaedam res simul cum illis durare con­cipiuntur, quaedam ante, quaedam post, unde varia temporis momenta dicuntur vel praesentia, vel praeterita vel futura.

§. I.

MOtus est translatio corporis de Motus & [...] causae. loco in locum, cujus causa prima est primus motor, nempe Deus, secundae vero variae, & inter Phil. Bu [...]g. p. 1. Tr. 2. Diss. 2. c. 1. has prima dici potest materia subtilis vel materia aetherea, quae ideoque materia motrix appellari potest.

Moveri dicimus illa corpora, quae mutant locum. Quod ad motus causam Motus causae inter­mediae. attinet, occurrit quidem nobis varia series causarum, quae intermediae dici possunt, dum videmus motum ab uno corpore in aliud transferri posse, & eundem impetum rei projectae à re pro­jiciente impressum, continuati motus causam dici posse, tamen licet progre­diamur Materia subtilis prima inter secundas causas [...] ­tus. per multiplices causas interme­dias, tandem eousque perveniemus, ut agnoscamus illam substantiam fluidam & subtilissimam, quam, tanquam pri­mam motus causam in materia ponimus, [Page 36] vim omnem suam ac motum repetere ab Deus prima motus causa. alia priori causa, nempe rerum omni­um Auctore.

§. II.

Motus ab uno corpore in aliud transferri potest, & ille impetus rei Motus uni corpori ab alio commu­nicatur jux­ta diversas leges. projectae à re projiciente impressus, certis quibusdam legibus communi­catur, juxta quas diversimode mo­ventur corpora, pro eorum magnitu­dine, pro celeritate motus, pro varie­tate materiae, ex qua constant corpo­ra, & denique pro diversitate medii in quo moventur.

Ut corpora moveantur requiritur con­tactus Corpora mo­ventur per contactum & impulsio­nem. corporum communicantis motum & motum recipientis, sed ita, ut vis sit sufficiens in uno ad alterius, quod ab eo impellitur, translationem. Et quod le­ges attinet hujus motus communicationi Motus leges variae sunt pro ratione magnitudi­nis corpo­rum. à natura praescriptas, primo ratione magnitudinis corporum: si duo corpora aequalia & aequali celeritate mota sibi occurrant, cum aequali celeritate in par­tes oppositas resilient; si sint inaequalia, quod minus est reflectetur, & ambo ae­quali celeritate in easdem partes pro­gredientur. [Page 37] Secundo ratione celeritatis Pro ratione celeritatis motus, motus: si sint aequalia sed inaequali ce­leritate mota, quod tardius incedebat, reflectetur. Tertio varietas materiae Pro varie­tatemateriae corporum. varias efficit motuum leges, ita diver­sas plane ab iis à Cartesio excogitatis, motuum leges variis experimentis obser­vavit Mariotte, prout majori vel mi­nori vi elastica praedita sunt corpora. Denique plurimis experimentis probari Et pro di­versitateme­dii in quo moventur. potest, quod aëris pressio & medii, in quo corpus movetur, major vel minor re­sistentia, motus determinationem varie mutet. Adeoque non spectandae sunt istae motuum leges secundum se & quasi in abstracto, nihil praeter motum & ma­teriam spectando, quemadmodum à Car­tesio factum est, sed potius ut in re [...]um natura occurrunt, & rebus ita, ut nunc sunt, constitutis.

§. III.

Corpora mota feruntur, quoad Corpora co­nantur mo­veri per li­neam rectam fieri potest, per lineam rectam, haec autem motus determinatio ubi ab oc­cursu aliorum corporum mutatur, A le Grand. fit motus vel reflexus vel refractus.

Pars quaeque materiae, quae movetur, In motu re­flexo motus saltem de­terminatio mutatur. rectam, quantum potest, affectat lineam, [Page 38] quoties tamen aliorum corporum oc­cursu à recto tramite deflectere cogitur, manet quidem idem motus, sed ejus de­terminatio mutatur.

§. IV.

Quando autem corpora, quae ob­via sunt alii corpori, quod movetur, Circulus vel successio corporum sit in omni motu. cedere possunt, deflectunt quasi per circulum, & occupant locum à priori corpore relictum, & hoc circulo sub­lato, cessat ipse motus.

Cum impenetrabiles sint materiae Quo pacto corpora de­flectunt qua­si in circula­rem motum. partes & omnia in mundo plena suppo­nantur, scilicet quoad plena esse possunt, necessarium est in omni motu integrum corporum circulum moveri, quando sci­licet corpus, quod movetur, cogit alia corpora, quae ipsi obvia sunt & cedere possunt, deflectere in circularem motum, & succedere in locum à priori corpore relictum. Atque hoc circulo sublato vel denegato corpori, cessat ipse motus hinc fit, quod ex puteo undique arcte clauso aqua exhauriri non possit beneficio an­tliae, nec è dolio vinum effluere possit, nisi aperiatur in superiori parte dolii foramen, per quod aër in locum exeun­tis vini ingredi possit.

§. V.

A motu dependent mutationes & Qualitates [...] motu depen­dent. qualitates omnes, quae in rebus na­turalibus à causis secundis produ­cuntur, dum per illum varie trans­formatur materia, atque per variam Phil. Burg. p. 1. Tr. 3. Diss. 1. particularum dispositionem, mag­nitudinem & figuram diversa specie existit.

Ita ex motu partium materiae vide­mus Proutconne­xio & figu­ra particu­larum varia ita & diver­sae oriuntur qualitates. diversas inter illas oriri connexio­nes & figuras. Et illae diversae determi­nationes, quia corpora distinguunt & specialem illis tribuunt essentiam, pro­pter quam talia dicuntur, vocantur qua­litates. Sic Adamas ex bruto vel aspero fit laevis, idque solius agentis mecha­nici vi, dum exstantes partes deterun­tur & expoliuntur. Vitrum contusum ex perspicuo fit opacum, ignis vi [...]usum iterum fit perspicuum. Corallia rubra in pulverem contrita, fiunt alba. Clavus sola mallei percussione incalescit.

§. VI.

Qualitatis ergo nomine significa­mus Quid pro­prieper qua­litates intel­ligendum. illud, quod in corporibus nobis occurrit tanquam causa hujus vel [Page 40] illius sensus in nobis producti ab actione objectorum, illa autem causa consistit in varia figura & dispositione partium materiae.

Atque hinc omnis generum & specie­rum Differen­tia inter al­terationem & generati­onem. oritur differentia, & alteratae res dicuntur, quando leviter saltem mutan­tur, nec nomine suo & specie excidunt, sed quando ea corpori accidit mutatio, ut novum nomen & speciem acquirat, tunc genitum dicitur vel corruptum; non quod vel in generatione nova emergat substantia, quae antea non fuit, vel in cor­ruptione In generati­one novanon oritur sub­stantia, nec in corrupti­one aliqua perit. aliqua plane pereat, sed quia nova saltem oritur congeries qualitatum & affectionum, quae à solo motu & magni­tudine partium dependent. Sic motu & sola partium transpositione à lacte con­cusso fieri videmus butyrum, lignum in flammam, cineres & fulginem abire. Ita frustra quis cum Peripateticis, aut formas intus delitescentes, aut potentias Peripateti­corum for­me, faculta­tes & [...]oten­ti [...] opera­trices salt [...]m ex affectio­nibus m [...] chanicis flu­unt. operatrices, aut facultates & nescio quae speciosa nomina quaesierit in horo­logio, cum tota illius ratio ex motu & structura partium dependeat, ubi con­voluti chalybis & rotarum coaptatio tam constantes motus efficiunt. Certe potentia illa, qua clavis seram aperit vel claudit, nihil est à materia & figura cla­vis distinctum.

§. I.

CAlor consistit in motu particu­larum, Calor in motu rapido & perturba­to confi [...]it. sed tali, qui rapidus est & perturbatus, atque a materia qua­dam subtiliori proficiscitur, quae poros corporum ingressa, eorum par­ticulas varie & celerrime exagitat.

Cum & corpora possint calida fieri, Insensibill­um partium agitatio in calore pro­ven [...] a ma­teria sub­tili. quibus nihil accidit praeter motum, ut manus frigore affectae, si fricentur, calx aqua frigida irrorata, aqua fortis cum limatura chalybis confusa, oleum vitri­oli cum oleo tartari, & nihil incalescat sine motu, credibile est calorem nihil esse praeter insensibilium partium variam in omnes partes agitationem, quam efficit [Page 47] subtilis & aetherea materia, quae omnium corporum poros implet. Et cum fluida corpora partes habeant, non modo dis­junctas, Motus par­ticularum celerr [...]mu [...] ad calorem requiritur. sed etiam motu indeterminato & vario commotas, neque idcirco ad sensum calida sunt, censendum est, ce­lerrimum motum ad calorem requiri, qui deest fluidis corporibus. Dico ad sensum calida, quia in omnibus fluidis In omnibus fluidis adest calor. adest calor quidem, cum à materia sub­tili agitentur & fluidae conserventur illorum particulae, licet ille calor com­paratus cum corpore nostro non ita sit sensibilis. Ita idem balneum uni homini calidum, alteri frigidum videri potest, prout est agitatio & calor humorum in corpore accedentis ab balneum. Phil. Burg. p. 1. Tr. 3. Diss. 2. Rohault, p. 1. c. 23.

§. II.

Quando ille motus particularum Frigu [...] est absent [...]a ve [...] imminutio caloris. cessat, vel non adeo rapidus est & perturbatus, aut propter absentiam materiae subtilis, aut propter par­ticulas ejus adeo subtiles & exigu­as, ut non sufficiant commovendis partibus corporis, frigus adesse di­citur.

[Page 48] Et ideo marmor, glacies, &c. dicun­tur corpora frigida, quod poros habeant An adexpli­candum fri­gus necesse fit adducere effluvia fri­gorlfica? sic constitutos, ut solas subtilissimi ae­theris minutissimas partes excipiant. Itaque cum, prout majori vel minori copia adest materia subtilis, ita & cor­pora vel calida vel frigida dicantur, tuto asseri potest, frigus nihil esse praeter ab­sentiam & imminutionem caloris, quic­quid pro effluviis frigorificis adducat du Hammel, quibus omnes frigoris effectus deberi statuit; etenim, licet frigus qui­dem non aliter quam per caloris & mo­tus imminutionem explicari posse con­cedat, arbitratur tamen, illud ipsum, quod caloris vim sistit, esse quid reale & positivum, id quod evinci posse credit ex artificiosa liquorum congelatione, quan­do Congelatio [...]orumar­tificiosa. nix vel glacies cum sale aut nitro permixta & vasi cuidam vel tubo vitreo circumfusa, aquam in tubo contentam Bacon Nat. Hist. Cent. 1. in glaciem convertit, etiam media ae­state, aut prope ignem, quod vix citra substantiales effluxus ab illa nivis & salis mixtura prodeuntes, intelligi posse con­tendit.

At non opus videtur ad peculiara effluvia frigorifica hic recurrere, cum ea­dem effluvia, materia nempe subtilis, quando in circumfusas nivis vel glaciei particulas agit, ita ut illae in aquam sol­vantur, [Page 49] relinquat aquae particulas in tubo contentas, quae ideoque propter ejus absentiam vinctae & quiescentes concrescunt in glaciem. Nec minus positivum quid est, particulas in frigidis corporibus quiescere, quam easdem in calidis moveri. Boyle of Cold.

§. I.

FLuidum corpus illud est, cujus Corpus flui­dum in quo consistit. particulae omnes, quae proprie ejus massam constituunt, exiguae sunt & aptissimae ad motum, ideoque tactui cedunt, & quam facillime se­parantur, atque à materia subtilio­ri, inter eas se commovente, varie agitantur.

[Page 54] Consistit ergo fluiditas in exiguitate partium, & figura ad motum expedita, simulque motu ipso, qui ab aethere aut aëre vel humore intercurrente prove­nit. Et primo quidem, quod exiguitas partium ad fluiditatem requiratur, de­monstrant Ad stuidita­tem requir [...] tur exigu [...] ­t [...]s partium. pulveres tenuissimi, qui li­quorum speciem praebent, nec metallo­rum fusio aliud esse videtur, quam par­tium comminutio. Sic alabastrum in minutissimum pulverem comminutum igni admotum liquoris ebullientis spe­ciem praebet, & bacillo agitatum non magis resistit, quam metallum fusum, quin & fumos videtur emittere, cum tamen saltem sit minutissimus pulvis, qui partium agitatione fluidum corpus repraesentat. Deinde quod in partium in­sensibilium Partium in­sensibilium motu [...] est in fluiditate. motu consistat fluiditas, ex­inde patet, quod in liquoribus varia corpora dissolvantur & diff [...]uant, quae inter corporis solidi partes in suo statu conservantur. Sales in aqua, imo aëre humido dissolvuntur, metalla in aquis Stygiis, id quod non aliter quam per motum fieri potest, cum sint haec cor­pora ipso humore, in quo dissolvuntur, graviora.

Atque uti partes corporum solidorum, Motus par­tium in flui­ [...]s provenit a m [...]teria su [...]. quae à fluidis solutae sunt, in hoc motu detinantur à particularum fluidi motu, [Page 55] ita supponendum est, illas fluidorum partes liquiditatem suam conservare & perpetuo agitari motu à materia qua­dam Ubi vehe­mens est particula­rum motus, fit evapora­tio. subtiliori illas permeante, quae iti­dem in motu est, quaeque constare de­bet ex ejusmodi particulis, quibus no­men materiae primi & secundi elementi indidit Cartesius. Ab hac materia quan­do ita agitantur particulae liquorum, ut ab invicem segregentur & per aërem dispergantur, evaporare dicuntur, ubi Ubi remissus & subti [...]is, concretio corporis. vero remissus est & valde subtilis hic motus, conservare non potest illam cor­porum quorundam liquiditatem, & hoc modo aqua in glaciem abit. Boyle of Fluidity and Firmness. Rohault, p. 1. c. 22. Cartes. Pr. p. 2. Art. 54, &c. A Le Grand. p. 4. c. 21.

§. II.

Solidum corpus vel firmum dici­mus, Solidi cor­poris natu­ra. cujus particulae non nisi diffi­cill [...]e dividuntur, adeoque magis motui resistunt & juxta se ita quie­scunt, ut earum nexus & series non interrumpatur ab alia materia, inter eas se commovente.

Dicimus solidorum corporum natu­ram Quali [...] par­ticularum qu [...]es est in solido cor­pore. consistere in tali quiete & nexu [Page 56] particularum, qui non interrumpitur ab alia materia inter eas se commoven­te, quia est in corporum, etiam solidissi­morum, poris materia, quae continuo movetur, exit & intrat, sed quando par­ticulas corporum non ita sensibiliter exagitat, ut situm mutare deprehen­dantur, tunc solida dicimus illa corpo­ra; Addimus sensibiliter, quia revera e­tiam Partes cor­porum soli­dorum non raro locum, mutant. solidissimorum corporum parti­culae situm mutare possunt, ut vidit D. Boyle in turcoide maculas subinde locum mutasse, & in Achate nebulam interdum evanuisse. Et quod in duris corporibus partes insensibiles non omni prorsus motu careant, licet is motus a­deo tardus sit, ut sensu percipi non possit, patet in ossibus animalium, quae crescunt & augentur, imo & asseribus ab [...]etinis, ex quibus gummi non raro erumpit. Phil. Burg. p. 1. Tr. 3. Diss. 3. Bacon's Nat. Hist. pag. 22.

§. III.

Qualitates illae, quae vulgo tactiles Qualitates qu [...] tactiles vocantur, unde depen­dent! vocantur, uti mollities, durities &c. dependent vel à varia conditione superficiei objectorum, vel à vario situ, figura & connexione partium omnium corporis.

[Page 57] Sic corpus solidum, prout partes habet Corpora mollia dura, fragil [...]a, fle­xibilia & ductilia. varie conformatas, ita vel molle est vel durum, vel flexile vel fragile vel ductile. Et quemadmodum mollia corpora fa­cilius penetrat materia subtilis, quam dura, ita fragilium partes sese velut in puncto tangunt, flexibilium autem & ductilium particulae magis sibi mutuo implexae sunt. Vitrum quidem fragilius est, sed durius plumbo, quod partes vi­tri sese velut in puncto tangant, sed plumbi ut & auri partes sunt magis ramosae. Phil. Burg. p. 1. c. ult.

§. IV.

Rarum corpus illud dicitur, cujus Corpus ra­rum & [...]en­sum. pori apertiores sunt, & alia mate­ria heterogenea implentur, à qua distenditur & majus occupat spa­tium, quam ante; Densum autem id, cujus pori pauciores & minores, ita ut in parvo spatio eadem corpo­ris moles contineatur, cum particu­lae arctius & propius sibi invicem junctae sint sive illud corpus densum sit solidum sive fluidum.

Non enim omne corpus durum est D [...]fferentia inter durum corpus & dens [...]. densum, nec omne corpus liquidum est rarefactum; glacies enim rarior est a­qua, [Page 58] & ferrum ignitum rarefactum est respectu ejusdem antea frigidi. Corpus ergo rarum est illud quod pauca constans materia magnum occupat spatium, seu quod parum habet materiae in multis locis dispersae, & corpus densum id, Corpus r [...] ­refit per in­gressum al­terius mate­riae per ejus­dem poros. quod in parvo spatio multa constat ma­teria. Intelligenda vero hic est illa ma­teria, quae huic corpori propria est, & sic insensibilis illa materia, quae, quando ingreditur poros corporum, quae dila­tat, fit rarefactio, & quando egreditur, fit condensatio, consideratur tanquam materia extranea, quae non pertinet ad corpus, quod subiit & è quo egressa est. Adeoque non necesse est molis ipsius aut dimensionum incrementa in rarefactione Quantitas in rarefacti­one non au­getur. fingere, cum ipsa quantitas materiae cor­pori propria non augeatur. Phil. Burg. p. 1. Tr. 3. Diss. 1. c. 3. Observ. touching Raref. and Condens. 8 ^o Lond. 1677. Came­rarius, P. 2. Qu. 29. A Le Grand, p. 4. c. 10. 22.

§. I.

LUmen consistit in motu quo­dam corporis lucidi impresso Lumen & colores. aethereae substantiae inter oculum, & objectum intermediae, & prout varie à superficie objecti reflectuntur & franguntur radii, ita & varii in oculis nostris pinguntur colores. Boyle of Colours.

Per luminis & coloris voces non so­lum Duplex lu­minis & co­lor [...]s signifi­catio. intelligitur id quod in ipsis objectis est, tanquam causa talis sensus in nobis producti, sed & ipse ille sensus, qui in nobis oritur ex conspectu Solis, flammae & objectorum variorum, quae lucida & colorata vocantur, non secus ac doloris nomine indicamus illum sensum, quem infixa acicula imprimit partibus corpo­ris nostri, quae facultate sentiendi prae­ditae sunt. Et quidem cum objecta, quae Lumen in motu parti­culorum cor­poris lucidi consistit. lucida vocantur, non immediate oculis nostris applicentur, sed intermediis a­liis corporibus diaphanis agant, credi­bile [Page 63] est lucem consistere in motu quo­dam à partibus corporis lucidi commu­nicato aethereae illi substantiae, quae poros corporum diaphanorum implet, ita ut à corpore lucido, tanquam à centro ad circumferentiam radiis imperturbatis diffundatur. Quod lucidi corporis na­tura consistat in motu particularum, haud difficulter probari potest, cum nul­lum corpus luceat, nisi idem moveatur. Sic lapis Bononiensis cum calcinatus est Corp [...]ra va­ [...]ialucentia. & radiis solaribus expositus, noctu lucet, idem & videmus in lignis putridis & piscibus quibusdam cum putrescere incipiunt, tunc enim ha­bent partes celeri & intéstino motu agitatas, de quibus vid. Th. Bartholini b. Adamas lu­cem spar­gens. m. Parentis mei Lib. de Luc. Animal. Maxime autem hoc confirmatur ex ada­mante illo Regis Britanniae, de quo D. Boyle, qui lucem sparsit eo majorem, Differ [...]ntia inter matum particula­rum in luce, calore, & fluiditate. quo duriori corpori affrictus fuit. Ad lumen autem requiri videtur motus par­ticularum insensibilium celer & brevis, quemadmodum vehemens & validus ad calorem, & ad fluiditatem varius & in­aequalis.

Quia vero hi lucis radii ad oculos nostros à diversis corporibus vel reflexi vel varie refracti remittuntur, in hac Lumen ad colores re­quiritur. lucis reflexione & refractione colorum [Page 64] natura posita est. Etenim cum corpus coloratum nullum in nobis producat sensum in tenebris, sed ut appareat co­loratum necessario recipiat lumen, cujus natura est, ut reflectatur in occursu cor­porum, quae penetrare non potest, facile apparet, quod lumen sit illud, quod in organa nostra agit, ut sentiamus colorem, & quod omnis actio corporis colorati consistat in remittendis radiis lucis, sed cum aliqua in diversis corporibus diffe­rentia, unde tam varius in oculo produ­citur Radii lumi­nis sunt cor­porei. colorum sensus. Atque hinc patet radios luminis revera corporeos esse, quia iis competunt corporis proprietates, uti frangi & reflecti. A le Grand, p. 5. c. 15. Rohault, p. 1. c. 27. Cartes. Diopt. c. 1. Phil. Burg. p. 2. Tr. 1. Diss. 2. & p. 3. Tr. 1. c. ult.

§. II.

Reflexio accidit radio lucis quan­do Reflexiora­diorum lu­minis. occurrit corpori opaco, à quo re­flectitur, sed hac lege, ut angulus incidentiae sit aequalis angulo refle­xionis.

Corpora opaca, à quibus reflectitur ad oculos nostros lumen, sunt duum ge­nerum, Quot modis reflectitur lumen, & qua lege? polita sc. & aspera, illa radios [Page 65] lucis ad certam partem, haec quaquaver­sum regerunt, tam in his quam illis est angulus reflexionis aequalis angulo inciden­tiae, & hoc principio, tanquam funda­mento, nititur tota catoptica, seu spe­culorum scientia, adeoque specula plana radios lucis eodem ordine & situ remit­tunt, quo insiderant. Atque haec re­flexio motus saltem determinationem mutat, quemadmodum pila oblique in parietem impacta, in oppositam partem reflectitur, ad angulum aequalem. D. Gregorii Catopt. Elem. Pr. 1. Cartes. Di­opt. c. 2. A le Grand, p. 4. c. 19.

§. III.

Refractio fit, quando radius lucis Refractio radiorum luc [...]s. ab uno medio in aliud diversum transit, quod prout vel majori vel minori facilitate penetrare potest, ita cursum suum mutat, recedendo vel à perpendiculo vel ad perpen­diculum.

Tamdiu enim radii luminis recto im­pelluntur Causa re­fractionis. itinere, donec occurrat mu­tatio medii, per quod transeunt, tunc enim franguntur, prout in medio illo, magis vel minus denso, diversam inve­niunt [Page 66] resistentiam. Ita radii luminis, qui ex aëre in aquam aut vitrum com­meant, occursu corporis durioris sie franguntur, ut ad perpendicularem lineam magis accedant. Hanc refractionem ma­nifestissime videmus in transitu luminis Radii quo modo in hu­moribus o­culorum franguntur? per humores, qui in oculis reperiuntur. Etenim, vitrum in utraque parte con­vexum, cujusmodi est crystallinus hu­mor, duplo citius radios colligit quam si esset ex una parte convexum, planum ex altera, illud enim radios colligit non solum in ingressu sed & in egressu.

Radii autem recedunt à perpendiculo, ubi ex aqua in aërem transeunt, hinc fit ut nummus in fundo vasis sic positus, ut ab oculo oblique spectantis videri Cur Sol a nobis videa­tur post­quam sub horizontem descendit. amplius non possit, affusa aqua iterum in aspectum veniat. Ita & Solem vide­mus, etiam postquam sub horizontem revera descendit, propter refractionem, quam patiuntur radii ab eo emissi in athmosphaera & vaporibus, qui aëri ter­rae vicino immixti sunt. D. Gregorii Diopt. Elem. Scheiner Fund. Opt. Vare­nii Geogr. l. 1. c. 19.

§. I.

SOnus consistit in motu quodam Sonus in motu tremu­lo posi [...]us. tremulo, à collisione duorum corporum orto & aeri communicato, atque ita ad aures delato.

Motus ille tremulus & reciprocus in Motus ille tremulus est in particu­lls insenfi­b [...]libus [...]am corporis so­li [...], quam aeris. sono non solum talis est in ipsis corpori­bus sonoris eorumque particulis insensi­bilibus, [Page 72] sed & eodem modo per inter­medium aërem, repetitis vibrationibus similiter trementem, propagatur ad or­ganum auditus. Et quemadmodum tre­mulus ille motus à solido & duro cor­pore in aërem transmitti potest, ita & idem solidis corporibus ab aëre commu­nicatur. Atque hinc videmus chordas ad similitudinem aliarum, quae eodem modo tensae sunt, sonum edere, & vi­trum ad certum vocis humanae sonum, Vitrum ad certum vocis [...]umanae so­num rumpi­tur. primo totum tremere, deinde in frusta rumpi. Ita & credendum haud dubie est, corporis solidi partes etiam minimas, ex. gr. campanae, eodem motu reciproce agitari, quem aëri circumfuso commu­nicant, illum enim partium quasi fre­mitum & tremorem deprehendimus ma­nu imposita campanae agitatae. Nec a­liunde crebros illos subsultus particula­rum in sono elegantius deprehendimus, quam in scypho vitreo, cui aqua infusa est, quando scilicet margines ejus digito circumducto premimus, immoto tamen manente toto corpore vitri, tunc aqua contenta ita agitabitur motu illo [...]re­mulo & subsultorio, ut quasi crispetur & bullas excitet, guttulasque in altum pro­jiciat, quem motum ab aëre eodem modo à particulis scyphi sonori exagitato ac­cipit. Nec alium in finem plectrum in­strumenti [Page 73] musici colophonia obducunt, quam ut asperitate sua, quasi totidem denticulis, chordas motu reciproco ex­agitat; quando autem in chordis vel tympanis flaccidis, & tintinnabulis, ad­mota manu, inhibetur ille subsultus & tremulus motus, etiam sonus tollitur vel mutatur. Bacon's Nat. Hist. Cent. 1, 2. Phil. Burg. p. 3. diss. 4. c. 3. Rohault, p. 1. c. 26.

§. II.

Sapores consistunt in certa mag­nitudine Sapores a certa figura partium de­pendent. & figura partium, unde o­mnis illorum oritur varietas.

Quod certa & determinata in par­ticulis gustum afficientibus requiratur moles, inde patet, quod multa corpora sint insipida, non quia destituuntur fi­gura, A mutata figura par­tium muta­tur sapor. quae linguam afficere potest, sed quia requisitam non habent, adeoque eadem iterum sapida fiunt, ubi aliter disponuntur eorum particulae. Ita ar­gento, cujus massa integra est insipida, in aqua forti dissoluto & in crystallos coagulato, nihil est amarius. Vitrum est insipidum, conflatur tamen ex sa­libus, quae maxime linguam seriunt. A le Grand, p. 8. c. 13. Ph. Burg. p. 3. diss. 4. c. 1. Rohault, p. 1. c. 24.

§. III.

Odores consistunt in substantiali, Odores in quo consist­unt. sed subtili admodum, partium ef­fluxu.

Effluxus ille est quasi evaporatio qua­rundam particularum, quae subtiles In odoribus sit partium substantia­lis effluxus. sunt, mobiles & cum humido mixtae, eaque praeditae figura, quae commovere potest nervorum filamenta per olfactus organum in naribus dispersa. Id quod Per calorem intenditur odor. In hu­midis corpo­ribus diuti­us conserva­tur. inde haud dubie apparet, quod per ca­lorem particulae odoratae magis effun­dantur, & frigus easdem in quiete de­tineat, atque odorata magis sint corpora, quamdiu propter adjunctam humidita­tem partes illorum sunt mobiles, & de­nique quod varia dentur corpora dura, quae tum demum odorem emittunt, quan­do vel accenduntur, vel solum invicem affricantur. Ita marmora nigra & soli­dissima saxa nonnulla, facta eorum, dum Odor exci­tatur ea at­tritione cor­porum. poliuntur, attritione, odorem emittunt, etiam sine externi caloris adminiculo valde sensibilem. Ex fermentatione & motu particularum odor intenditur, Et fermen­tatione & putredine. quod deprehendimus in uvis, pane & calce, cui aqua affunditur, imo & ex putredine, uti in moscho, Zibetho & quibusdam brutorum stercoribus appa­ret. [Page 75] Quod autem cum substantiali effluxu E [...] particula­rum in odore sunt valde subtilia. conjuncti sint odores, exinde patet, quod succinum, petroleum, camphora, & aromata, imminuantur tandem pon­dere; & denique quod valde subtilia sint illa effluvia, videmus in quibusdam odoratis corporibus, ut chirothecis Hi­spanicis, quae diutissime odorem con­servant. Phil. Burg. p. 3. diss. 4. c. 2. Rohault p. 1. c. 25.

§. I.

GRavitas est qualitas, qua cor­pora Gravium corporum proprieta­tes. centrum terrae petunt; Illa gravitatis actio non impediri potest ab interpositione ullius cor­poris hactenus nobis noti, & ad eam conferunt partes omnes interiores corporis. Gravia corpora illum mo­tum suum inter descendendum ac­celerant, ita tamen ut certi huic ac­celerationi praestituti sint fines, & de­scensus propter resistentiam medii tandem fiat aequabilis.

Non alia magis qualitas occultae no­men meretur, quam gravitas. Etenim Gravitas & [...]vitas quo­modo expli­cantur a Philosophis. corpora, quae in aere non sustentata de­orsum feruntur, gravia dicuntur, & quae sibi relicta ascendunt, levia; sed horum motuum principia non ita clare hacte­nus explicata sunt. Ut enim gravitatis & levitatis naturam exponerent Philo­sophi, dixerunt instinctum quendam [Page 79] inesse gravibus corporibus centrum ter­rae attingendi, levibus vero ab eodem recedendi. Alii omnia corpora ad cen­trum terrae tendere crediderunt, sed alia majori, alia minori impetu. Non­nulli denique omnia corpora dixerunt ascendere, & à centro recedere conari, sed quaedam magis quam alia. Novissi­me Cartesius fingit partes corporis ali­cujus, quod in gyrum circa centrum movetur, secessum ab eo moliri, illas­que magis, quae ad motum aptiores sunt, atque ita, cum terram una cum aere & crassioribus corporibus supponat in flui­da & aetherea substantia velut fluctuare & turbinato motu vorticis instar cir­cumagi, hanc aetheris materiam ma­jori conatu à centro recedere debere, quam terrestria corpora, quae ad motum minus idonea sunt, illamque ita rece­dendo locum crassioribus relinquere & illa deorsum propellere. Nuperrime Hugenius gravitatem corporum deduxit ab impetu, quem, ut recedat à centro, facit materia fluida, quam supponit cir­ca centrum Terrae quaquaversum mo­veri, adeoque & deprimere omnia cor­pora, quae hunc ejus motum sequi non possunt. Et licet difficile sit dare talem analogum in natura motum, qui in om­nes partes fertur, tamen similem in a­quae [Page 80] particulis motum supponere cogi­mur, imo & infusione metallorum, prae­sertim argento, quando per docimasti­cen probatur, haud obseure talis depre­henditur. A le Grand p. 4. c. 11. Phil. Burg. p. 1. tr. 2. diss. 3. Rohault p. 2. c. 28.

§. II.

Magnetis proprietates hae sunt Magnetis proprieta­tes. praecipuae, quod ferrum ad se tra­hat, ut vulgo loquuntur, vel alium magnetem, quod certum quendam situm mundo affectet, polum suum australem ad polum mundi borea­lem convertens, & denique quod hanc vim ferro communicet.

Per occultam fieri qualitatem vulgo Magnetis a­ [...]io non fit per qualita­tem occul­tam, sed per manifestum motum loca­ [...]em. dicitur, quod magnes in certa quadam distantia ferrum ad se trahat, & quod ipse magnes eodem modo ad ferrum vel alium magnetem accedat, deinde quod haec eadem vis ferrum trahendi com­municetur ipsi ferro, quando saltem certae magnetis parti attritum est, & denique quod magnes, & ferrum vi magnetica imbutum, peculiarem in mundo situm affectent, unam semper partem ad Septentrionem obvertendo, [Page 81] oppositam vero versus meridiem. Atque illi omnes, quos tales in magnete ocu­lorum judicio deprehendimus, effectus, licet per manifestum satis localem mo­tum fiant, tamen quia hujus motus ita ad certam semper partem determinati, causa non adeo sensibus nostris obvia est, ideo hanc quasi occultam qualitatem admiramur. A le Grand, p. 6. c. 10. Cartes. Pr. p. 4. Ph. Burg. p. 2. Tr. 3. c. 6 Rohault, p. 3. c. 8. Gilbertus.

§. III.

Notandum autem est, nullam hic In mag [...]te non est at­tractio sed impulsio. proprie fieri attractionem, sed revera impulsionem esse quandam in utroque corpore, & magnete & ferro, quae im­pulsio commodissime explicari potest per motum alterius materiae inter­mediae, itidem in motu constitutae.

Nulla enim in nobis est clara & di­stincta Nulla pro­prie datur attractio. attractionis idea, nisi ea cum im­pulsione conjuncta, nec est ulla in rerum natura attractio, nisi saltem ad sensum vulgi. Ita, cum corpus, quod movetur, subsequitur causam moventem, uti cum rem aliquam fune adducimus, attractio­nem dicimus, cum tamen hoc non fiat [Page 82] sine impulsione. Atque ita hic in mag­nete illud attractioni vulgo tribuitur, quod verae impulsioni debetur. Adeo­que quando magnes fertur ad ferrum, vel etiam ad certum terrae polum dire­ctus Magnetis motus ori­tur ab im­pulsu mate­riae subtilio­ris. convertitur, id fieri existimabimus per impulsum alterius corporis inter­medii, vel materiae in motu constitutae, sed subtilis adeo, ut vim sensuum elu­dat.

§. IV.

Et determinationem illius motus, quem habet haec materia magnetica, Materiae Magneticae motus quo­modo fit? haud obscure indicant directio & in­clinatio magnetis, unde concludi­mus, illam per terrae polos à Sep­tentrione in austrum, aut vicissim ferri, eandemque poros magnetis & ferri eodem modo ingredi. In quem finem haud inconvenienter talis figurae esse supponitur, ut ean­dem remeare viam eaedem particulae non possint, adeoque vel instar co­chleae contorta fingitur, vel aliis figuris praedita, quas iidem effectus necessario sequi possunt.

[Page 83] Quinam enim sit hujus materiae mag­neticae Materiae magneticae particulae qual [...]s sunt? motus, evidentissime patet ex ipsius magnetis & acus nauticae directi­one, nempe, quod ita à polo australi ad Borealem, ant vicissim, feratur, ut [...]an­dem remeare viam eaedem particulae non possint. In quem finem aptissimam huic materiae figuram tribuit Cartesius, quando illam instar cochleae contortam & striatam fingit, illamque vorticis in­star, circa terrae globum ab uno ad al­terum polum per lineas axi mundi fere parallelas commeare, cum autem ferrum aut magnetem offendit, per illorum po­ros, qui terrae, praesertim interioris, poris similes sunt, liberius moveri, & eosdem in sui motus leges inflectere. Et licet haec omnia non nisi mera conje­ctura niti videantur, intermediam ta­men aliquam materiam ejusdem vel si­milis plane naturae hic requiri, demon­strat illa convenientia, quae est inter effectus omnes à vi magnetica prodeun­tes, & illos, quos concipimus à materia modo descripta produci posse, quales sunt, magnetis versus polos mundi con­versio & pro diversitate locorum inclina­tio varia, magnetis cum ferro vel alio magnete conjunctio, denique excitatio & communicatio virtutis magneticae in ferro. Probari quinetiam potest ille ma­teriae [Page 84] magneticae motus, ex acu nautica, quae varios obtinet situs, prout varie circa magnetem componitur. Praeterea in limatura chalybis temere in char­tam, sub qua positus est magnes, effusa, gyros & vortices pulchre descriptos vi­demus, dum succussa charta, limatura illa velut in quosdam annulos se aptat, quorum illi sunt majores, qui in partes polo viciniores redeunt, & prout varie sub charta movetur magnes, ita & li­maturae chalybis in varias partes in­flectuntur.

§. I.

ELementa dicimus materiae par­tes Elementae materiae partes mi­nutissimae. minutissimas, & insensibi­les, ex quibus aliae majusculae & sen­sibiles componuntur, ita ut illorum formae maxime sint simplices. Atque hoc sensu nec Elementa Aristotelico­rum, ut ignis, aër, aqua, terra, nec Chymicorum, ut sal, sulphur & mer­curius, prima rerum elementa dicen­da sunt, cum illa corpora, quae his vocabulis indicantur, sint revera composita. Boyle's Scept. Chymist. A. Heereboord Melet. Rohault, p. 1. c. 19, 20. Ph. Burg. p. 1. tr. 1. diss. 3. c. 1. &c.

[Page 90] Dicuntur quidem elementa entia quae­dam Quomodo varie ele­menta deter­minarunt Philosophi. simplicissima, ex quorum varia mixtione alia deinceps corpora varie componi possunt, sed in numero ele­mentorum determinando non conveni­unt Philosophi, idque ideo, quia res ab iis non perspectae sunt in propria na­tura, sed potius in respectu ad sensus, quos in nobis producere aptae sunt. Ita Philosophorum illi, qui ad solum visus sensum animum attenderunt, asserue­runt hujus mundi elementa esse lucidum & obscurum; alii, qui ad tactum omnia retulerunt, vel liquidum, & solidum, vel calidum & frigidum statuerunt ele­menta. In posteriorum numero fuit Aristoteles, qui primo perpendens ca­lorem, Zabar. de Qual. Elem. Poncius. frigus, humiditatem & siccita­tem, deinde videns, duas ex illis qua­litatibus in eodem subjecto posse con­currere, & quatuor posse invicem jun­gi quadrupliciter, statuit quatuor ele­menta, nempe unum frigidum & siccum, quod terram appellavit, frigidum & hu­midum, aquam; calidum & siccum, ig­nem; calidum & humidum, aërem, & totidem elementis quatuor mundi spatia coelo comprehensa repleri voluit, imum terrâ, summum igne, proximum summo, aëre, proximum imo, aquâ.

[Page 91] Quod Chymicorum elementa attinet, illa certe non omnium prima sunt, sed dici possunt partes sensibiles corpora componentes.

§. II.

Verum ut rite stabiliatur nume­rus Cartesi [...] ele­menta. elementorum, debet id fieri juxta determinationes, quas concipimus accidere posse materiae in se conside­ratae & absolute; qua via progressi, qui Cartesium sequuntur, concipi­unt: primum, quod materiae con­tingere potest, esse ejus divisibilita­tem in frusta certis figuris compre­hensa; & ex illa divisione, quocun­que demum modo facta, tria cor­porum genera oriri statuunt, quae totidem elementa nominant. Primum vocant minutissimam & subtilissi­mam substantiam, quae omnium corporum poros replet, qualis in igne, sole & stellis fixis maxime vi­get; secundum vocant globulos coe­lestes, qui aetheream coeli substan­tiam efficiunt & corpora diaphana; tertium crassioribus partibus constat [Page 92] & ad motum ineptoribus, ex quibus aer, terra, aqua componuntur.

Cum materia ipsa in hoc universo sit homogenea, omnisque formarum varie­tas Quomodo orta conci­piuntur ele­menta Car­tes [...]. saltem ex ejusdem divisione & motu procedat, ex illa divisione, quocunque demum modo facta, tria debere corporum genera oriri statuit Cartesius, quae toti­dem vocat elementa. Quippe cum partes materiae, vel in frusta cubica vel qua­drata divisae, vehementi motu agitatae sint, tum circa commune centrum, tum singulae circa proprium, non potuerunt non, angulis exstantibus ex mutua col­lisione detritis, globosae fieri, & minu­tissimus ille pulvis, qui ex collisione majuscularum partium prodiit, spatia inter hos globulos occupare. Atque ita Cartesius primum elementum vocat has particulas minutissimas & fluidas motu celeberrimo ita agitatas, ut nullius sint figurae tenaces, sed quae corporum adja­centium figuras facile induant, & hoc elementum lucida corpora efficit, in iis­que maxime viget, nempe Sole, stellis fixis & igne. Secundum elementum di­cit minutissimos illos globulos, idque non modo instar primi elementi, meatus corporum implet, sed & purissimam ae­theris & coeli substantiam efficit & cor­pora [Page 93] diaphana. Denique tertium ele­mentum ex particulis primi elementi ramosis & mutuo implexis, ideoque jam crassioribus & ad motum ineptis, exo­riri fingit, & ex hoc terra, aqua, aèr, imo omnia corpora mixta componun­tur. Cartes. Pr. p. 3. Art. 52. A le Grand p. 4. c. 6. Rohault p. 1. c. 21. Ph. Burg. p. 1. tr. 1. diss. 2. c. 3.

§. I.

OMnia, quae in hoc universo re­periuntur Tria Corpo­rum genera in universo corpora, ad tria ge­nera reduci possunt, lucida, diaphana & opaca.

Lucida sunt, quae lumen emittunt, ut Lucida, o­paca & dia­phana. sol & stellae fixae; opaca, quae aliunde ac­ceptam lucem reflectunt, ut terra & Planetae; diaphana, quae lumen trans­mittunt, ut aetherea illa & fluida substan­tia in qua sidera, velut suspensa, conti­nentur, & quam expansum hujus univer­si vel coelum communiter vocamus.

§. II.

Stellae in duplici sunt discrimine, vel enim fixae sunt vel errantes, seu Stellae vel [...]rae vel er­rantes, seu Planetae. Planetae. Stellarum illae, quae pro­prio fulgent limine & à nobis re­motiores sunt, fixae ideo d [...]cuntur, quia in motu suo eandem semper inter se servant distantiam. Planetae vero lumine alieno resplendent, no­bis viciniores sunt, & motu vario circa solem feruntur, adeoque & diverso inter se situ nobis apparent.

Differentia inter haec duo stellarum genera ex triplici fonte de sumitur, pri­mo, Differentia inter stellas fixas & er­rantes. quoad locum, cum Planetae nobis viciniores sint, & fixae in parte coeli su­periori à nobis remotae. Secundo quoad motum, cum fixae vel non omnino, se secundum hypothesin Copernici, vel saltem tardissime moveantur. Cum enim longitudo stellarum fixarum cum tractu temporum mutetur, concludunt Astro­nomi, praeter illum motum diurnum, quem supponit Tycho, alio donari stellas fixas ipsis proprio, qui fit ab occidente in orientem, & qui non nisi 26000 an­nis absolvi potest, ex calculo Tychonis; [Page 97] secundum alios vel tardius vel citius; qui per unius hominis aetatem vix sen­sibilis esse potest. Tertio quoad lumen, cum fixae lucem ex se habeant, errantes autem eandem mutuentur à sole. Tanta enim est fixarum à sole distantia, ut sol ex earum loco visus, vix forte major stella primi ordinis videretur: non igi­tur lux fixarum adeo vegeta, ex lucis solaris reflexione proficiscitur, sed ipsis propria & congenita est.

§. III.

De motu horum corporum coele­stium De motu cor­porum coele­stium variae hypotheses. diversae sunt Astronomorum hypotheses, adeoque hactenus tria mundi systemata celebrata sunt Pto­lemaicum, Tychonicum & Copernica­num, quibus & quartum addi potest, quod ex Tychonico & Copernicano mixtum est, à Longomontano exco­gitatum

Etenim inter Planetas nonnulli solem Quatuor mundi syste­mata Ptole­maicum Ty­chonicum, Copernica­num & Lon­gomontania­num. numerant, alii terram, & hi solem quasi pro stella fixa habent; & ex diversis illis suppositionibus totidem oriuntur mundi systemata, dum alii considerant terram quietam in centro mundi, & circa illam [Page 98] concipiunt primum mobile ab oriente in occidentem converti, atque eodem motu abripi stellas omnes, quam hypo­thesin sequuntur Ptolemaeus & Tycho Bra­he; alii vero supponunt eum motum, quem spatio 24 horarum in coelo & fixis stellis videmur nobis percipere, saltem esse apparentem, & globum hunc, qui ex terra, aqua, & circumjecto aëre con­stat, revera converti circa proprium axem ab occidente in orientem, quam sententiam, quae olim suit Thaletis alio­rumque in lucem revocavit Copernicus. Sed quia in prima hypothesi Ptolemaeus orbes, per quos moventur Planetae, so­lidos supponit, & Tycho coelum omnino fluidum considerat, hinc tria diversa mundi systemata hactenus celebrata sunt, nempe Ptolemaicum, Tychonicum & Copernicanum, & totidem modis hujus universi fabrica & constructio imprimis determinata est. Potest tamen & his jure addi quartum systema, à Longomontano invectum, quod cum Tychonico in re­liquis consentit, nisi quod terrae illum motum attribuat, quo 24 horarum spa­tio circa centrum suum converti con­cipitur, qui motus compensat illum di­urnum motum firmamenti vel primi mobilis. Copernicus. Lipstorpius. Gali­laeus. A le Grand, p. 5. c. 8, 9. Ph. Burg. [Page 99] p. 2. tr. 1. diss. 1. c. 5. Exper. Magdeb. Rohault p. 2. Fienus. Mercator. Hook's Observ. Hevelii Selenog c. 7.

§. IV.

Ptolemaicum Systema merito reji­citur, Quaenam Systematum probabilia sunt? cum sit contrarium phoeno­menis, quae aptius explicantur in Tychonico, Copernicano & Longomon­taniano, licet modis diversis.

Cum reliquae hypotheses, excepta Ptolemaica, aeque clare & sufficienter explicent phoenomena & motus omnes corporum coelestium, perinde erit qua­cunque utamur suppositione; videtur tamen Copernici simplicior, & ad singula facilius intelligenda magis accommoda­ta. In hac enim stellarum fixarum regio Motus Pla­netarum circa Solem. pro extremo mundi agnoscitur, & cir­cum solem, qui mobilis tantum est circa proprium axem, (quem motum 26 vel 27 circiter dierum spatio perfici con­cludunt Recentiores Astronomi ex motu macularum solarium,) primus concipi­tur Mercurii circulus, tunc Veneris, deinde Terrae, tandem Martis & Jovis, denique Saturni. Et praeter hos alii mi­nores occurrunt circuli, unus in quo Luna movetur & qui pro centro habet [Page 100] terram; quatuor, qui pro centro Jovem habent, in quibus moventur minores quidam planetae, Satellites Jovis dicti, & circa Saturnum circuli quinque, quos totidem ejus Satellites percurrunt. Ita ut plures quam septem sint Planetae, in­terque eos sex primarii, & reliqui se­cundarii, omnes corpora opaca à sole illuminata. Notandum autem, circa so­lem tanto tardius moveri hos Planetas, quo à sole sunt remotiores. Saturnus à sole remotissimus, motum suum ab­solvit 30 annis. Jupiter, qui huic pro­ximus est, 12 annos impendit huic cir­culo, Mars duos annos, Terrae annuo spatio hunc motum absolvit, Venus octo mensibus, Mercurius octoginta octo di­erum decursu circulum suum perficit. Atque ita explicat Copernicus motum proprium omnium planetarum; sed mo­tum omnibus communem quem primum mobile vulgo dicimus, deducit saltem à terrae conversione circa proprium axem cum talis etiam motus Planetis reliquis competat, atque ita terram 24 horarum spatio circa se volvi supponit, & tre­centis sexaginta quinque vicibus hunc motum absolvere, dum circa solem mo­tu annuo semel circumducitur.

Ab illa delineatione Copernici non di­versum est Tychonis Systema, nisi quod Tychonis Systema. [Page 101] in hoc concipiatur Sol terram ambire & circumferre orbes Planetarum, qui circa illum interea moventur, ut in Systemate Copernicano.

Longomontanianum Systema consentit Longomon­tanianum Systema. cum Tychonico, quod motum diurnum tribuat terrae, quae circa axem suum convertitur; Atque hoc modo & terra non desinit esse stabilis, & insuper tol­litur maxima & fere incredibilis illa rapiditas, qua omnia, quae supra aeris regionem sunt, propinqua & remotissi­ma volvi videntur ab ortu in occasum, Motus Cor­porum Coe­lestium fit ab occasu in ortum. cum tamen in nullo astrorum talis mo­tus observetur, quippe quae omnia, tam in orbibus suis, quam circa centrum quaeque suum ab occasu in ortum ten­dunt.

§. I.

EGlobo terraqueo beneficio calo­ris Athomo­sphaera. Solis & subterranei attol­luntur quotidie vapores & exhala­tiones, ex quibus oriuntur meteora, atque illae exhalationes cum aere, in quo reperiuntur, constituunt illud fluidum, quod proxime ambit ter­ram, & communiter athmosphaera di­citur, quae vix ultra altitudinem u­nius milliaris à terra extenditur. Varenius lib. 1. c. 19.

§. II.

Aer non solis constat vaporibus sed proprias etiam sibi habet par­ticulas Particula­rum aeris Natura. fluidas & subtiles, quae non solum, quia plicatiles sunt, vi ela­stica Phil. Burg. p. 1. tr. 1. diss. 3. donatae sunt, qua pressae conan­tur se restituere, sed & insuper gra­vitate praeditae sunt, ex qua aeris gravitate plurima in rerum natu­ra commodissime explicari possunt phoenomena, nimirum omnia illa, quae antiqui ad fugam vacui retule­runt, & quae liquorum aequilibrium spectant, aliaque.

Qui terrae globo circumfusus est aër, licet multis vaporibus sit permixtus, ut­pote excipiens ab omnibus fere corpo­ribus emanantes exhalationes, neuti­quam tamen credendum est, praeter tales vapores nihil ad compositionem aëris concurrere, cum aliae insuper particulae, quae vi elastica praeditae sunt, in aere reperiantur. Sunt autem tales aeris particulae, ut agitatione materiae subti­lis, qua cinguntur, facile moveri & separari possint, cumque rarissimae & le­vissimae sint, multum spatii occupant.

[Page 109] Inter illa quae de aëre nobis hac aetate Aeris gra­vita [...]. innotuerunt experimenta, praecipua sunt illa de ejus gravitate & vi elastica. Quod phil. Burg. p. 1. tr. 2. diss. 3. aeris gravitatem attinet, quemadmodum aqua oceani terram sibi subjectam pre­mit, & eo magis, quo altior est, sic, qui terram undique ambit aer, eandem com­primit pondere suo, & tunc magis, cum altior est ejusdem moles, non dispari modo, ac in lanae ingenti quodam acer­vo partes infimae pondus & compressio­nem superiorum partium magis senti­unt. Hoc autem aeris pondus nec infi­nitum est, quia sensim minuitur, nec ita corpora nostra afficit, ut illam pres­sionem sentiamus, quia nos undique pre­mit aequaliter. Ex hac aeris gravitate ratio deduci potest, cur aqua intra an­tlias ascendat, embolus enim quando retrahitur aquae locum cedit, quae ab incumbentis aeris pondere pressa as­cendit, sed saltem ad certam altitudi­nem, scilicet ad pedes 32, quia tunc fit quasi aequilibrium quoddam aquae assur­gentis, & columnae aeris prementis.

Quod illam aeris proprietatem atti­net, Aeris vis elastica. quam vim elasticam vocamus, est Elaterium vel vis Elastica ille conatus resiliendi, quo partes corporis alicujus compressae conantur ad pristinam redire formam, ac situm suum recuperare, qui [Page 108] [...] [Page 109] [...] [Page 110] restitutionis motus non aliunde profi­ciscitur, quam ab aetherea illa & subtili substantia aeri permista; quae elaterium in aliis corporibus efficit, licet ipsa ela­terio destituatur. Nec alibi clarius de­monstrari potest haec aeris proprietas, quam in machina pneumatica Boyleana, in ejus enim recipiente, seu vase quo­dam vitreo, posita vesicula aere pene vacua, cujus collum arcte ligatum, ex­hausto per machinam aere, usque adeo intumescit, ut plerumque rumpatur; nempe ita exigua illa aeris in vesicula inclusi quantitas, quando non amplius ab incumbentis aeris pondere impedi­tur, sese vi elastica evolvit, atque à subtili materia omnia permeante, agi­tata sese explicat. Haec machina Boylea­na ita conformata est, ut ex vase quo­dam, seu recipiente, ut vocant, vitreo, ope adjunctae cujusdam antliae peculiaris artificii, aër inclusus ex hauriri possit, tota interim recipientis capacitate non quidem vacua, nisi ab aere, sed repleta materia illa, quae aere subtilior est, & vitri omniumque corporum poros per­meat. Difficiles Nugae. Ale Grand p. 6. c. 17. Rohault p. 3. c. 2. Boyle's Exper. Deusingius. Ph. Burg. p. 1. tr. 2. diss. 3.

§. III.

Effluvia è terra in aerem derivata Effluvia e terra deri­vata duum generum. ad duo genera reduci possunt, vel enim sunt exhalationes calidae, quae fumi antiquis dicuntur, vel vapores, qui aqueae magis naturae sunt, atque ex horum effluviorum varietate e­tiam diversa oriuntur meteora. Fro­mondus. Cartes. Fulke. Du Hamel. Ph. Burg. p. 2. tr. 2. diss. 1.

§. IV.

Quando ille halitus sulphureus & Exhalatio­nes calidae. nitrosus in terrae cavernis accendi­tur, fit terrae motus, quando in sub­limi aere accenditur, fiunt fulgur, fulmen & tonitru. Si halitus pinguis & viscosus accendatur, oriuntur ig­nis lambens, stellaeque currentes & ca­dentes, & prout variam vel induit figuram, vel vario motu fertur, ex­hibet diversa meteora, ut draconem, capram saltantem, &c.

Cum halitus in visceribus terrae in­clusus Terrae mo­tus. vel calore dilatatur, vel accen­ditur, atque majorem motui suo locum quaerit, fit terrae motus.

[Page 112] Ex halitu quidem sulphureo & ni­troso oriri videntur tonitrua & fulgura, Tonitrua & fulgura. licet quo modo in nubibus procreentur, explicatu non ita facile sit. Dici qui­dem potest exhalationem sulphuream, densa nube interceptam, & superiorum nubium agitatione inflammatam, tan­tum edere fragorem una cum fulmine, Cartesius earum tempestatum, quas toni­tru, fulgur & fulmen comitantur, or­tum & differentiam deducit ex diversa natura exhalationum, quae in spatio, quod duas nubes interjacet, reperiun­tur, & à modo, quo harum nubium su­perior in inferiorem cadit.

Est etiam aliud genus fulguris, cujus coruscationes non ita vividae sunt, nec cum tanto fragore junctae, ideo scilicet, quia exhalationes illae, ex quibus ori­tur, non ita inclusae & compactae sunt, adeoque illa est differentia inter utrum­que fulguris genus, quae est inter pyri­um pulverem in libero aëre accensum & inclusum tormentis vel alio pondere pressum.

Nec diverso fere modo accenditur halitus pinguis & viscosus in igne fatuo, lambente, stellisque currentibus & caden­tibus, atque prout illa exhalatio accensa varia figura lucet & motu vario fertur, ita & illa exhibet meteora, quae draco­nem, [Page 113] capram saltantem, &c. vulgo no­minant.

§. V.

Quando vapores per aerem di­spersi Exhalatio­nes aqu [...] naturae. & dilatati cum impetu tran­seunt ex uno loco in alium, oriun­tur venti, quando prope terram con­sistunt coacti & condensati nebulam generant, nubes autem, cum ascen­dunt ad superiorem aeris regionem, eaedemque vaporum collectiones quando in guttulas aquae conden­santur & decidunt, fit pluvia, ubi nocturno frigore condensantur, ro­rem producunt, & quando à frigore obriguerunt, in inferiori aeris re­gione pruinam, in superiori constitu­unt nivem, quae ubi primo solvi in­cipit & mox iterum congelatur, fit grando.

Cum vapores per aerem dispersi ac Venti. dilatati ita feruntur, ut ex loco arctiori Dr. Boh [...] Varenius. Rohault. Phil. Burg. p. 2. tr. 2. in alium, ubi facilius expandi possunt, cum impetu transeant, non alio fere modo ac in aeolipilis videmus, vento­rum causa existunt.

[Page 114] Eosdemque vapores coactos & con­densatos, si usque ad superficiem terrae Nebulae & pluvia. descendant, nebulas dicimus, nubes au­tem, si in aëre suspensi maneant. Hinc qui altissimorum montium juga ascen­dunt, densam quasi nebulam subire sibi videntur. Quando autem iidem vapo­res in sublimem aërem elati aut frigore vel vento densantur, aut calore, si ni­vibus constent nubes, liquescunt, ita ut in guttulas abeant, quae primo sunt insensibiles, mox inter cadendum auctae dum aliae aliis associantur, fit pluvia.

Ubi vapor nocturno frigore densa­tur, fit ros, qui iterum acerrimo frigore Ros, nix & grando. congelatur in pruinam, atque ubi in su­periori aëre plures tales particulae con­glaciatae coalescunt, quae per tenuissima halituum filamenta connectuntur, pro­ducuntur flocci Nivis, qui ubi calore li­quuntur, & mox arctius collecti à sub­eunte frigidiore vento iterum conge­lantur, grandinem constituunt.

§. VI.

In guttis aqueis è nube cadenti­bus quando reflectuntur & frangun­tur Iris & alia Meteora I­ridi affinia. radii solis, Iridis colores exhi­bent, & si illae particulae vel non [Page 115] ita rotundae fuerint, vel non ita pel­lucidae Halonem, coronas, virgas, pa­relios, oculis nostris exhibent.

Iris in nube rorido, vel potius glo­bulis Iris quomo­doformatur. aqueis è nube cadentibus forma­tur, quae varios exhibet colores, ortos à radiorum solarium, in guttulas aqueas incidentium refractione & reflectione. Ut enim istae aquae guttulae colores illos producant, necesse est, primo, ut radii duplicem refractionem patiantur, tum in ipso ingressu tum in exitu, deinde ut radii satis vegeti ad oculum perveniant. Sic ubi aquam ore spargimus sole aver­so, Irim artificialem & nullo modo à Naturali diversam efficimus.

Quemadmodum autem particulae, quae in Iride radios luminis frangunt & re­flectunt, rotundae sunt & omni ex parte pellucidae, ita eaedem, prout ab hac ro­tunditate & pelluciditate diversimode recedunt, alia exhibent meteora Iridi finia, quae communiter dicuntur, Halo, Corona, virga, Parelii, &c.

§. I.

IN globo terraqueo tres partes di­stingui Partes globi Terraquei. possunt. 1. Exterior, quae quasi crusta foecunda est, ex qua progerminant vegetantia & nutri­untur animalia. 2. Media, quae fos­silia continet & eousque extenditur, quousque penetrare potest humana industria. 3. Interior, quae nobis ig­nota est, sed verisimiliter à nonnul­lis supponitur igneae & magneticae naturae.

Constat praecipue ille globus particu­lis terrestribus, aqueis & igneis. Ter­restres Terrestres [...]q [...]ae & [...]g [...]ae parti­culae. ramosae sunt & sibi mutuo im­plexae varie cohaerentes. Aqueae lubri­cae sunt & flexiles, quae rigidae fiunt in glacie. Igneae autem particulae, quae subtilem materiam efficiunt, in rapidissi­mo motu constitutae sunt, & omnium corporum poros permeant, sed diversa [Page 123] quantitate, pro varietate corporum, & pororum, quibus corpora praedita sunt.

§. II.

Exterior pars globi terraquei vel Inaequalita­tes in exte­riori parte globi terra­quei. varias exhibet inaequalitates, uti montes & valles, vel plana est, vel variis hiatibus, alveis & fissuris pa­tet, pro fontibus & decursu fluviorum, pro aqua in lacubus stagnante, vel etiam ingentibus & vastis cavitati­bus mare ipsum in diversis locis ex­cipit. Et illae inaequalitates in terrae superficie occurrentes, probabiliter ortae videntur ex ruptura ipsius ter­rae facta vel ab ignibus subterraneis, vel aquis.

Ut enim aqua terrenam materiam O [...]ta sunt illa ex rup­tura terrae per igne vel aquas fa­cta. dissolvens ad loca declivia eandem de­vehit, tum in superficie terrae, tum in superficie terrae, tum in cavitatibus, sic ignis obstantia quaeque solida resolvens, non modo leviores ejus particulas ex­pellit, sed & gravissima interdum pon­dera ejaculatur, quo fit, ut in superficie terrae praecipitia, canales, alvei, montes, valles, planities, tum in locis editis tum depressis, in terrae autem visceribus [Page 124] meatus subterranei & cavernae formen­tur.

§. III.

Notandum autem, occurrere in Strata di­versi generis interrae su­perficie. terrae superficie diversi generis stra­ta, quae efformata videntur ab in­undatione aquarum, quae diversis temporibus acciderunt, & quia aquae illae diversi generis corporibus re­fertae fuerunt, varia deposuerunt sedimenta, quae, recedentibus iterum aquis, in solida quaedam strata in­duruerunt. Et talia reperire licet modo arenacea, modo argillacea, mo­do lapidea, modo ex aliis plurimis, etiam diversissimi generis corpori­bus & non raro animalium partibus composita. Varenius lib. 1. c. 7.

Crusta illa terrena exterior, non u­bique ejusdem naturae deprehenditur, Crustae ter­renae exteri­oris varia natura. nam ut taceam illa loca, quae lapidibus inculta atque aspera sunt, alicubi est a­renosa, quae sterilis est & humori reti­nendo inepta, alibi pinguis & fertilis

Ista autem terrarum genera ita ple­rumque Strata ter­rae efforma­ta sunt ab inundatione aquarum mixta sunt, ut veluti diversa quaedam strata sibi invicem incumbant, quae quia conveniunt cum aliis stratis, [Page 125] quae aqua turbida deponit, haud incon­venienter dici possunt efformata ab in­undatione aquarum, quae diversis tem­poribus acciderunt, & quia diversi ge­neris corporibus refertae fuerunt, sub­sidentibus illis & fundum petentibus, va [...]ia deposuerunt sedimenta, quae, re­cedentibus iterum aquis, in solida quae­dam strata induruerunt. Illae inunda­tiones, quae in terra contigerunt & haec deposuerunt sedimenta, vel fuere uni­versales, vel particulares. Atque hinc est, quod etiam in montibus altissimis exstent certa vestigia maris, & pluri­mis in locis terra novis mutata sit ac­cessionibus, non solum à fluminibus, uti magna pars Aegypti à Nilo congesta di­citur, sed & à recessu maris.

§. IV.

Et quantas terrena superficies Ruptura stratorum terrae. passa sit mutationes, demonstrant tam diversa, quae in illa reperiun­tur talium stratorum genera, eorum­que situs varie mutatus per ruptu­ras, factas tam ab ignibus & incen­dio halituum subterraneorum, quam exedentibus aquis. Atque ut terrae ipsius inaequalitates locum dederunt [Page 126] coacervationi aquarum, in mari, stagnis, & fluviis, ita stratorum terrae diversitas, eorumque inter­ruptio varia occasionem dederunt fontibus.

Terrae mutationes varias evidenter ostendunt, quae in illa occurrunt, diver­sa Ruptura stratorum terrae quo modo o [...]ta est. stratorum genera, & praecipue eorum ruptura & situs varie mutatus, dum in quorundam montium vertice ingentia sunt plana, & multa strata horizonti parallela, ab eorum autem lateribus strata varia ad horizontem inclinata, & in oppositis collibus ruptorum strato­rum facies materiae & figurae conveni­entiam demonstrant. Ista autem rup­tura fieri potuit vel ab ignibus subterra­neis, vel ab aquis, prout diversa fuerit telluris natura, cum & in montibus eo­rumque vicinia evidentiffima sint ignis subterranei indicia, ut in Vesuvio, Ae­tna, Hecla, & circa colles e stratis ter­reis compositos aquae frequentes repe­riantur. Quin & terram intus hiulcam & voraginosam esse plurimis in locis non pauca persuadent, sive illae in visce­ribus terrae cavitates siccae sint, dum ha­litibus & exhalationibus implentur, quae in terrae motibus se produnt, & ex spi­raculis montium, quae flammam vomunt [Page 127] & materiam ignitam; sive aquis reple­tae sint, & has Plato tartarum & bara­thrum vocat, quales saepe integras urbes devoravisse legimus.

Atque hoc modo mutatus stratorum situs causa esse potuit inaequalitatis, quae in terrena superficie occurrit. Illae autem inaequalitates uti locum dederunt coa­cervationi aquarum in mari, stagnis & fluviis, ita & revera illorum stratorum diversitates & interruptiones occasionem dedisse fontibus dubitari non potest, ubi ad naturam materiae terrestris, quae in diversis stratis varia est, attendimus.

§. V.

In superficiem enim globi terra­quei Stratorum terrae inter­ruptiones & diversitates occasionem dont fonti­bus. incidentes pluviae & imbres, tam­diu penetrant terraneas particulas, & per poros in strato terreno vel are­naceo patentes, sese insinuant, donec occurrat vel aliud stratum lapideum aut argillaceum, à quo sistuntur; vel etiam ruptura quaedam, quae col­lectioni particularum aquae, ita per poros terrae exsudantium, locum dat, atque hoc modo ab aquis & pluvialibus & à soluta nive redun­dantibus generari fontes absque du­bio est.

[Page 126] Prout e diversis terrarum generibu [...] constant strata, ita & diverso modoeas­dem Quomodo expluvils oriantur fontes. terras vel penetrant pluviae, vel ab iis sistuntur. Arenosum enim stratum non ita inhibet aqueas particulas, quin easdempotius facillime transmittat, unde non raro omnem operam ludunt Ar­chitecti, reperta arena, quam vivam ap­pellant, tenui scilicet illa glarea, quae infinitis aquarum scaturignibus permix­ta est. Contrarium vero deqrehendi­mus in stratis non solum lapideis, quae solida sunt, sed & argillaceis, quod aquae particulas non transmittant, sed earum progressum ulteriorem sistant, id quod in aggeribus manifesto patet exemplo, in quibus lutum contra aquarum irru­ptionem, tanquam unicum obstaculum & firmamentum haberi solet.

Quando ergo percolationi aquae plu­vialis per stratum terrenum vel arena­ceum descendentis, resistit subjectum lapideum vel argillaceum, atque simul occurrit ruptura coacervationi aquae op­portuna, qua data porta ruit & erum­pit; atque ita fontes generari dicendum est, quando illa pluvialis aquae humi­ditas, quae à terra hausta alias moratur intra ejusdem particulas sparsa, in unum locum, quasi destillatione quadam col­ligitur. Ideoque animadvertendum est, [Page 129] quod, licet in editis locis interdum ob­serventur fontes, nunquam tamen oc­currant in locis ita elevatis, quin adsit alius tractus terrae elevatior, à quo sup­peditari possit sufficiens aquarum co­pia, à pluviis ibi antea collecta.

§. VI.

Illi autem fontes, quando per ca­nales Ex fontibus oriuntur [...]u­vii, qui se in mare ex­onerant. declives & alveos terrae alio diducuntur, constituunt rivos, & à pluribus talibus rivulis à diversis fontibus concurrentibus in unum communem alveum, exsurgit flu­vius, qui se tandem in mare exone­rat; Atque cum secum varias par­ticulas terrestres vehat illa in mare ita infusa aqua, nec illae particulae iterum per vapores è mari elevatos separentur, non mirum est, quod aqua maris salsa sit.

Credibile est salsedinem maris prove­nire Salsedo ma­ris unde provenit? ex salis particulis in aqua solutis, sive illae sint mari coaevae, ut existimant, nonnulli sive in mari sint quasi quaedam salis fodinae, sive, quod probabilius est, omnes illae ad mare confluentes aquae, terrestribus particulis praegnantes, de­ponant [Page 130] ibi eas particulas, ex quibus quando sub vaporum forma ascendunt eae, quae facilius motui obsequuntur, re­manent illae quae rigidae sunt & ad motum ineptiores atque Salinae naturae, quam sententiam debemus Illustri Romero, Mathematico Regio, qui eandem jam olim in Regia Parisiensium Academia uberius primus exposuit. Du Hamel de Meteor. lib. 1. c. 2. Fromondus lib. 5. Ph. Burg. p. 2. tr. 2. diss. 1. c. 5. Boyle.

Cum mare ad certum locum majori Aestus ma­ris. copia affluit, tunc fluxus nominatur, cum autem impetus ille remittit & mi­nus aquae advehitur, refluxus dicitur. Atque hunc motum, seu aestum maris reciprocum, à Luna pendere fatentur pene omnes, quia non solum in novilu­niis & pleniluniis major est, quam in quadraturis, sed & singulis diebus va­riat tempus & hora aestus secundum va­rietatem motus Lunae; verum qua ra­tione eum motum temperet Luna, non ita liquidum est. Du Hamel de Met. l. 1. c. 2. Varenius. Rohault p. 2. c. ult. Fromondus. Cartes. Princip. p. 4. Ale Grand. Phil. Burg. p. 2. tr. 2. diss. 1. c. 6. Exp. Magd.

§. VII.

Inter fossilia numerantur varia [...]lia. terrarum genera, succi, metalla, lapi­des & mineralia.

Terrarum aliae steriles sunt, quia hu­mori Terrarum differentia. retinendo ineptae sunt, ut glarea, sabulum & arena, aliae fertiles, inter quas locum merentur limus, argilla & marga, quae est quasi terrae quaedam me­dulla. Et prout diversae harum terra­rum species admixtos habent succos mi­nerales, coloresque & sapores diversos ita & varias facultates Medicas nactae sunt.

Quod Lapidum & metallorum genera­tionem Lapidum & metallorum generatio. attinet, certum est ea non cre­scere & augeri modo quodam analogo cum animatis corporibus, nulla enim in iis est vegetatio, nulla semina animali­um ovis analoga. Animata corpora cre­scunt per appositionem particularum internam, lapides autem & metalla per appositionum partium externam augen­tur. Et quidem quae in his ab externo fluido immediate apponuntur solido, in quibusdam proprio pondere versus fun­dum delabuntur, ut in sedimentis, in a­liis à fluido penetrante vel undique ap­ponuntur [Page 132] solido, ut in incrustationibus, vel certis duntaxat superficiei solidae lo­cis, ut in illis, quae fila, ramos & angu­lata corpora exhibent. Adeoque corpo­pora illa solida, quae per appositionenm ab externo fluido producta sunt, referri possunt vel ad sedimenta, ut strata terrae, vel ad incrustationes, ut achates, chalce­donius, aëtites, lapis Bezoar, & omnis generis lapides è lamellis compositi, vel ad fila, ut amianthus, alumen plumosum, varia filorum genera, quae in fissuris la­pidum deprehenduntur, nec nisi super­ficialia sunt, vel ad angulata corpora, ut crystalli montium, ferri & aeris angulata corpora, cubi marcasitae, adamantes, ame­thysti; vel ad repletiones, ut omnis ge­neris variegata marmora, granita, den­droitides, conchylia lapidea, crystallina, & ejus generis plurima consumptorum cor­porum loca replentia. Ph. Burg. p. 2. tr. 3. Rohault p. 3. c. 6, 7. A le Grand, p. 6. c. 8. Du Hamel de Fossilib. Gual. Charlton de Var. Fossil. Gener.

§. I.

COrporis Animati partes sunt vel Corporis a­nimati fun­ctiones. solidae vel fluidae; tam hae quam illae omnes inserviunt vel Conserva­tioni Individui & speciei (1), vel sensui, vel motui (2), ad quae tria, tanquam summa capita, omnes in corpore animato functiones com­mode reducuntur.

(1) Inter triplicem viventium ordi­nem, Infimus [...] ­ventium or­do, Planta. tanquam infimus, hactenus rece­pta est Plantarum familia, quibus ani­ma D [...]by of Vegetation. vegetativa attributa est, & ab ea de­pendentes tres facultates, altrix, auctrix & procreatrix, per quas intelligenda sunt organa, quae conservationi Individui & speciei inservientia habent Plantae Plantarum partes in­servientes conservatio­ni Individ [...] & speciei. analoga animalium organis. Etenim 1. tam in trunco quam foliis & fructibus [Page 144] quatuor adsunt vasa, fibrae nimirum lig­neae, cum inclusis tracheis, utriculi transversales, & quartum vas peculiare singulis proprium. Per fibras ligneas ascendit succus, qui in transversalibus asservatur & quasi fermentationem ali­quam subit, ejusque humoris ascensum vel adjuvant tracheae, vel fermentum aliquod ab aëre acceptum subministrant. Quartum vas in nonnullis terebinthina, gummi, vel alio humore repletum est, & in lactiferis & resinam fundentibus manifestius apparet. 2. In fructu seu stylo, qui in diversis varius, sed in o­mnibus uteri vicem supplet, asservantur semina, in quibus delineata latitat planta.

(2) Nec solum partibus Nutritioni, vitae ac generationi dicatis, in quibus Functiones Animalium, quae sensiti­v [...] dicuntur. consistit illud, quod animam vegetativam communiter appellarunt, sed sensu in­super & motu praedita sunt ea viventium genera, quae sensitiva dicuntur. Atque licet tam his quam illis functionibus in­servientes partes in variis diversae sint, pro ingenti illa animalium varietate, in omnibus tamen fere analogae observan­tur. Et per haec organa, quae in corpo­ribus animatis, suis singula usibus ap­tissime conformata, reperiuntur, rectius explicantur omnia, quae de Facultatibus dixerunt veteres. Ita ad Naturalem fa­cultatem [Page 145] (quam perperam statuerunt Hepar suppeditare) pertinent Nutritio­nis organa, ad vitalem, Respirationi & sanguinis, vel humoris illi analogi, cir­culationi ac cribrationi dicata organa, ad animalem, quae sensui & motui famulan­tur.

§. II.

Individui conservatio in eo prae­cipue Conservatio Individui. consistit, ut novae indies san­guini, vel liquori cuidam vitali, (1) sanguini analogo, subministrentur particulae tam ex alimentis quam fluido illo, in quo vivit animal, sive aereo sive aquoso, & ab eodem san­guine iterum aliae separentur in di­versis partibus, vel corpori utiles & necessariae vel prorsus inutiles & ex­crementitiae. Ita conservatio Cor­poris nostri à conservatione sangui­nis dependet, & solidae partes absque fluidis consistere nequeunt, ex his enim in illarum substantiam abeunt, ad nutritionem depositae, particulae quaedam, non secus ac ab illis ite­rum emeritae recedunt, alias in im­mensum corpus augeretur. Et in [Page 146] hunc finem in animalibus perfectio­ribus In homine & animali­bus perfecti­oribus quo­modo fiat? occurrunt, canalis alimentorum, via chyli, sanguineum receptaculum, & partes variae, instar cribri, secer­nentes à sanguine humores diversos (2). Etenim, in ore dentibus con­trita & saliva imbuta, alimenta de­truduntur per oesophagum in ventri­culum, ibique à succo quodam fer­mentante (3) inciduntur atque atte­nuantur, donec, inde iterum expul­sa, in intestinis tenuibus (4) constu­entibus illuc & bile & succo pancre­atico (5), ita alterentur, ut pars a­limentorum subtilior separetur à fae­culenta, quae ad intestina crassa a­blegatur; illa vero chylus dicitur, qui, per peculiaria vasa Lactea (6) T. Bartho­linus de La­cteis Thor. ductumque thoracicum delatus, in vena axillari sinistra jungitur cum san­guine, sanguinique immixtus, cum eo continua circulatione percurrit totum corpus, donec sensim induat naturam & formam sanguinis (7). Servat autem in motu suo hunc cur­sum sanguis, ut continuis pulsibus à corde (8) distribuatur per arterias [Page 147] ad omnes corporis partes, & ab iis­dem ad cor revertatur per venas, & ita quidem, ut à dextro cordis ven­triculo feratur in pulmones (9), & ab iisdem reversus in sinistrum ven­triculum inde ad reliquas corporis partes pellatur. In illo circuitu, quem circulationem sanguinis (10) vocant, in diversis corporis partibus, quae vulgo viscera dicuntur, diversas deponit particulas, quae à sanguine separantur, quasi per cribra quae­dam (11), & in peculiaria, eaque diversa, vasa excretoria secedunt. Ita in glandulis oris percolatur sali­va, in conglobatis glandulis humor, qui per lymphatica vasa decurrit, in pancreate succus pancreaticus, in he­pate & vesicula fellis, bilis, in Re­nibus urina, &c. (12). In pulmo­nibus etiam a sanguine secedit ex­crementum aliquod, per respiratio­nem (13), quando scilicet aer in inspiratione a motu pectoris pellitur (14) intra pulmones, & exspiratione iterum ab iisdem excluditur, atque hoc modo aliquid etiam ab aere se­paratum [Page 148] sanguini miscetur (15) quodcunque demum illud sit.

(1) Respectu liquoris vitalis non in­convenienter Divisio ani­malium re­spectu liquo­ri [...] vitalis. dividit Willisius Anima­lia in Exsanguia & sanguinea, illaque dicit vel terrestria, ut insecta, vel aqua­tica, ut pisces molles, testaceos & cru­staceos; sanguinea vel frigida nominat, quorum nonnulla cor biventre & pul­mones habent, ut amphibia, alia cor univentre & branchias, ut piscium re­liqui, vel calida, quae omnia cor biven­tre & pulmones habent, cujus generis praecipuae species sunt volucres, qua­drupedes & ipse homo.

(2) Humores in corpore nostro ad Humores corporis sunt trium gene­rum. tria genera reduci possunt, nempe chy­lum, sanguinem & humores à sanguine secretos. Atque hinc apparet, quid de Quid de spi­ritibus cen­sendum & calido inna­to? quatuor illis humoribus, quos non solum sanguinem sed & corporis nostri tem­peramentum constituere dixerunt anti­qui, censendum sit, nempe de bile, san­guine, melancholia & pituita seu sero, scilicet massa sanguinea multis hetero­geneis humoribus est referta, qui sub eadem forma sanguinis, cum eo mixti, circulantur, donec in diversis cribris secedant, ita in hepate separatur bilis in glandulis conglobatis serum seu lym­pha, [Page 149] quae sanguini iterum affunditur per vasa lymphatica; per melancholiam autem intelligendus est humor acidus, vel in sanguine contentus, ejusque mas­sam inficiens, vel extra receptaculum sanguineum. Per spiritus, quos ita ap­pellarunt antiqui, intelligenda est pars sanguinis subtilior, non solum quando intra receptaculum sanguineum conti­netur, sed & ubi à cerebri cortice, vel substantia glandulosa, secreta à sanguine, in nervos distribuitur. Ita & quae de calido innato & humido radicali dixerunt veteres, omnia ad sanguinem referri debent.

(3) Fermentum, quo imbuuntur ali­menta, Fermentum ventriculi. suppeditant glandulae, non so­lum salivales, sed & illae quae in interiori ventriculi tunica reperiuntur, neuti­quam vero vel arteriae ventriculi im­mediate, vel lien per vas breve, quod ab illo in ventriculum patere & succum acidum eructare crediderunt antiqui.

(4) Intestina cum gula & ventriculo Canalis ali­mentorum. unum continuum conficiunt ductum, sed in diversis animalibus varie inflexum Glisson de Ventr. & Intest. & circumvolutum, atque in diversis sui partibus varie dilatatum, qui commode v [...]a vel canalis alimentorum dici potest, & secundum varietatem animalium va­riis modis differt. Cur autem tantam [Page 150] ejus longitudinem nonnulla animalium [...]ur tanta ejus in non­nullis longi­tudo? possideant, non alia causa est, quam 1. ne brevitas intestinorum dejectionis fre­quentiam produceret. 2. Ut eo plures alimentorum particulae per superficiem tam late expansam exire & corpori in alimentum cedere possint. Duobus au­tem modis augetur superficies viae ali­menti, vel dum ipse canalis longius ex­tensus plures gyros format, vel dum in canali breviori & recto membrana in modum helicis interius circumducitur, ut in Raja aliisque piscibus.

(5) Inter bilem & succum pancreati­cum Efferves­centia inter bilem & suc­cum pancre­aticum ex mente Syl­vii. effervescentiam quandam excitari in intestino duodeno, & illam quidem blandam & naturae amicam in statu sano, in morboso autem variis modis depra­vatam, statuit Fr. de le Boë Sylvius.

(6) In avium quidem genere nondum Venae Lacteae in Avibus nondum re­pertae. venae Lacteae deprehensae sunt; An ergo in iis adhuc illae lateant; an autem in avibus feratur chylus per venas mesa­raïcas sanguineas, dubium est; etenim per has ante detecta Lactea vasa in om­nibus animalibus chylum ferri credide­runt ad hepar, unde etiam illi parti san­guificationis officium adscripserunt. De Pars subti lior alimen­torum ubi­que in san­guinemtran­ [...] potest. assumptorum distributione dicendum est, illam statim ab ore incipere, cum spiri­tuosa ore assumpta hominis lassi vires [Page 151] cum suavitate, velut momento, restau­rent, praeterea cum vasa sanguinea per totum alimentorum ductum diffusa ag­noscamus, & ex assumptis quaedam fa­cilius quaedam tardius à reliquorum nexu exiricari, non potest negari, quin illa ubique in sanguinem ferantur. De chyli autem distributione magna jam diu Chylus per vasa La­ctea, distri­buitur recta ad Cor. fuit controversia, tum quoad vasa, qui­bus ab intestinis in sanguinem ferri di­versi crediderunt, tum quoad ductum vasorum Lacteorum, quae chyli distribu­tioni inserviunt. Novissime deprehen­sum est, vasa illa, quae paucis à pastu horis chylo turgida reperiuntur, om­nia ad receptaculum lumbare, indeque ad ductum thoracicum tendere, ita ut, cum sanguine per venam axillarem sini­stram descendente, in Cor feratur chylus, per haec vasa delatus.

(7) Sanguificatio nec hepati nec cordi Sanguifica­tio parti so­lidae non ad­scribenda, nec ulla [...]ars solida prin­cipalis. nec alii parti solidae jure adscribi debet, sed potius humoribus ipsis in se invicem agentibus, nec ulla inter partes solidas tam dici potest principalis, quin potius inserviant omnes sanguini, vel propel­lendo & per totum corpus distribuendo atque iterum ad cor reducendo, vel va­riis humoribus ab eodem in diversis lo­cis secernendis, quasi per cribra quae­dam, sed singulis humoribus propria.

[Page 152] (8) Praecipua Cordis, tanquam mus­culi, functio consistit in propellenda Sanguinis Circulatio. tota massa sanguinea, quasi in orbem, qui motus Circulationis nomine venit, non Lower. quod vas sanguineum circularem exhi­beat canalem à centro aequidistantem, sed quia motus sanguinis perpetuo gyro in Orbem continuatur, cum varia ta­men in diversis partibus lege. Ille au­tem motus Cordis non aliunde proficisci­tur, quam ab ipsius musculosa fabrica, dum fibrae ejus, analogo cum aliis mus­culis motu, contrahuntur, nec vel ab unica gutta sanguinis in ventriculis Cordis quasi rarescente, uti placet Car­tesio, vel ab integra massae sanguineae effervescentia inter humores diversae naturae, uti visum est Sylvio. Quae de flammula Cordis & calido innato dixe­runt Quid de flammula cordis cen­sendum? multi, explicari debent per san­guinis partem vivaciorem, quae in Corde quidem est floridior, propter particulas aëreas per pulmones ipsi admistas, sed inde etiam per totum corpus disper­gitur.

(9) In animali quidem vivente in aëre omnis sanguis per pulmones transit, Diversitas inter cur­sum sangui­nis in adulto & foetu. deinde in universum corpus distributus partim mediante hepate per venam por­tae, partim per cavae ramos immediate ad cor revertitur, circulo absoluto. In [Page 153] foetu autem, dum in utero vivit, non nisi exigua sanguinis pars transit per pulmones, qui in foetu neutiquam mo­ventur, adeoque immediate in univer­sum corpus sanguinem pellit uterque cordis ventriculus, quemadmodum eti­am redeuntem sanguinem ab universo corpore uterque immediate recipit.

(10) Motum sanguinis circularem non Modus de­monstraudi motum san­guinis cir­cularem. alias manifestius deprehendimus, quam ubi in vivo animali insigniores rami ar­teriosi & venosi in cruribus aliisve par­tibus detecti, injecto quodam vinculo Harvey. Con [...]ingius. Phil. Burg. p. 3. Cartes. de Form. Foetu. ligantur, ut videatur pars venarum ab extremis ab vinculum injectum, san­guine adveniente impleri, altera vero detumescere, pars autem arteriarum à corde ad vinculum usque sanguine im­pleri, sed illa à vinculo ad extrema, sanguine destitui jam ad omnes partes abeunte.

(11) Cum sanguis per arterias ad sin­gulas Partes a sanguine se­cernentes, quasi per cribra quae­dam, humo­res hetero­geneos. corporis partes deferatur, & ante­quam ab iisdem per vasa capillaria ve­narum iterum redeat, in nonnullis cor­poris partibus deponat particulas varias quae per vasa peculiaria excluduntur, proprie cribri nomen meretur illa cir­cumfusa materia, quae inter capillaria arteriaram & extrema oscula vasorum, quae commode excretoria dici possunt, [Page 154] intermedia est, atque efficit, ut transitus fiat non totius sanguinis, sed quarundam saltem ex eo secretarum partium, dici­tur (que) alias parenchyma vel caro viscerum Ita in sanguine post diversorum humo­rum in se mutuam actionem diversi ge­neris particulae à tota massa separatae, in singulis cribris sibi convenientes mea­tus inveniunt, & praeter illos partium poros, ad humorum secretionem etiam peculiare quoddam fermentum requiri nonnullis videtur.

(12) Per totam cutis superficiem ex­cernitur Sudoris ex­cretio & in­sensibi is perspiratio. sudoris materia, quae à sanguine secedit per minutissimas glandulas, & magnam partem constituit illius mate­riae, quae per insensibilem perspirationem è corpore nostro transpirat, de qua per Sanctorii experimenta innotuit, eam tanta quantitate quotidie exhalare, ut omnes reliquas corporis nostri excretio­nes superet.

(13) Respirant etiam suo modo illa Pisces quo­modo r [...]spi­r [...]t? animalium genera, quae in aquis vivunt & branchias habent loco pulmonum, et­enim, quemadmodum animalia in aëre viventia, eadem via, nempe per trache­as, & recipiunt intra pulmones cavos, & emittunt iterum illud fluidum, in quo vivunt, ita pisces, nonnihil diversa via, fluidum, quod per os hauriunt, reddunt [Page 155] & emittunt per spatia branchiarum, quae radiosis quibusdam semicirculis con­stant, ita conformatis, ut sanguineis va­sis comitati, convexam & exterius si­tam exhibeant eam trachearum superfi­ciem, quae in aliorum pulmonibus inte­rius retracta & concava conspicitur. Quae fabrica excremento pulmonum, quod in hoc animalium genere crassius est & magis compactum, apprime accommo­data est, cum optime hoc modo, velut fluminis praeterfluentis impetu, conti­nuo a [...]luatur & abradatur congestum circa branchiarum tubulos excrementum. Amphibia, licet in aquis etiam vivant, Amphibia quomodo in aquisvivere possunt? branchiis tamen destituuntur, & pulmo­nes cavos habent, quorum orificium su­perius, nempe tracheam, pro lubitu, claudunt & aperiunt, adeoque & in u­troque fluido nempe aëreo & aqueo vi­vere possunt. Non minori pulmonum apparatu ga [...]dent Insecta. In illis vero non tota sanguinis moles per pulmones confluit, sed, inversa via, pulmones ipsi vasorum ritu in universum corpus di­sperguntur, ita ut singulae partes aëris particulas recipiant, cum nullae non pro­pagines admittant horum vasculorum, quae conspicuo quidem trunco carent, sed in quovis orificio plures grandiores rami concurrentes in communem hiatum de­sinunt, [Page 156] & ostio cuidam ovali, exterius in ventre conspicuo, respondent, per quod aër ambiens communicatur. Talia in Bombyce octodecim numerantur, u­trinque novem.

(14) In perfectoribus animalibus in­spiratione intra pulmones dilatatur via Inspiratio aeris intra pulmones fit per impulsi­onem, neuti­quam per attractio­nem. sanguinis & aëris intra thoracem & con­stringitur via sanguinis & aeris extra thoracem, atque ille motus aëris reci­procus in Respiratione dependet à motu pectoris, quod dum per musculos, respi­rationi dicatos, elevatur, aër exterior pressus, quia aliud, quo feratur, spatium non habet, per asperam arteriam in pul­monem impellitur, neutiquam autem at­trahitur, Nulla autem proprie lo­quendo da­tur attra­ctio. cum nulla proprie loquendo de­tur attractio, sed quae attractioni vulgo tribuuntur, rectius per impulsionem ex­plicari possint. Etenim, cum impene­trabiles sint materiae partes & omnia in mundo plena supponantur, necessarium est in omni motu dari circulum aliquem, qui fit, quando corpus, quod movetur, cogit alia corpora, quae ipsi obvia sunt & cedere possunt, deflectere quasi in circularem motum & succedere in lo­cum à priori relictum. Atque hoc cir­culo sublato vel denegato corpori, cessat ipse motus, qui non aliter quam per impulsionem fieri potest.

[Page 157] (15) Respirationem duplex sequitur Respiratio­nis effectus. effectus, dum & excrementum sanguinis in pulmonibus secretum hac via excer­nitur, & aliquid ex aëre separatum sanguini miscetur, quod, ex mente Wil­lisii, nitrosum quiddam est, illudque, tanquam necessarium vitae pabulum, tam ab aëre quam aqua hauriunt animalia. Malpighius summe activas particulas esse dicit, quibus & fluiditas sanguinis pro­movetur & fermentatio excitatur.

§. III.

Conservatio speciei analogo pror­sus Conservatio speciei. modo fit in utroque animalium genere, nempe & viviparis & ovi­paris, quae omnia generantur ex ovo (1) per semen masculum foecundato (2), sed hac cum differentia, quod in oviparorum ovis, quae materiam pro nutritione foetus in se continent, extra uterum delapsis excludatur a­nimal, in viviparis autem intra u­terum in ovo (3) formetur & ex hu­moribus ab utero affluentibus crescat foetus (4), donec, ruptis membranis involventibus, stato partus tempore erumpat in lucem.

(1) Analogia deprehenditur manife­stissima Analogia inter gene­rationem [...]. inter partes genitales in omnium [Page 158] specierum animalibus sequioris sexus, viparorum & oviparo­rum anima­lium, quae in utroque ge­nere [...]it ex ovo. quae in eo conveniunt, quod contineant ovarium, in quo asservantur ova, & ovi­ductum seu uterum, per quem vel ova ipsa excluduntur, vel foetus, qui intra uterum perfectionem & complementum nactus est. In oviparis haec ova nulla communi continentur membrana, sed vel in unum quasi racemum coacervata sunt, vel duas distinctas ovorum congeries constituunt. In viviparis autem plerum­que ova, praeter membranam cuilibet propriam, etiam alia communi invol­vuntur, ita, ut duo talia corpora con­spicua efformentur, quae testes appella­runt antiqui; dico plerumque, quia contrarium observatur in iis, quae vel inter pisces sunt vivipara, ut mustela marina, vel etiam inter insecta, uti scor­pio, quam utramque observationem de­bemus curiositati Celeberr. D. Olig. Ja­cobaei.

(2) Ovum licet per subtiliorem semi­nis masculi partem, illi communicatam, Ovum quo­modo a se­mine mascu­lo alteratur, ut foecun­dum fiat, incertum. foecundum fiat, incertus tamen est mo­dus, quo semen masculum alterat ovum, qui paulo manifestior nobis evaderet, si certo constaret, minutissima illa anima­lia, quae in animalium semine masculo innumera, ope microscopii, nuperrime deprehendit Lewenhoek, ab ovo excipi, [Page 159] tunc enim dici posset eadem excepta in foetum excrescere & augeri ex illa in ovo contenta materia.

(3) Ovi nomine in viviparis intelli­guntur Per ovum quid intelli­gendum in viviparis. non solum rotundae illae vesicu­lae humore plenae, testiculorum maxi­mam partem constituentes, sed & eaedem, ubi ex ovario, post foecundationem, de­lapsae in uterum seu oviductum, ibi in membranas foetus cum omnibus suis con­tentis excreverunt.

(4) Duplici via nutritur foetus in Nutritio foetus in u­tero. utero, primis quidem temporibus per solum umbilicum, intra corpus foetus per venam umbilicalem derivatis iis succis, qui ab utero affluunt, procedente autem tempore simul etiam per os, as­sumpto scilicet illo amnii liquore, cui innatat. Malpighius. Harvey de Gen. Animal. Needham.

§. IV.

Quod ad partes sensui dicatas at­tinet, Partes sen­sui dicatae. notandum, in omni sensu oc­currere primo objectum exterius af­ficiens organum, deinde ipsum or­ganum in animato corpore, illam objecti impressionem excipiens, de­nique nervos, qui eandem eo defe­runt, [Page 160] ubi proprie fit sensibilium per­ceptio, nempe ad cerebrum, tanquam sedem sensus communis, phantasiae & memoriae (1). Et objecta quidem sensibilia vel immediate applicantur organis nostris, uti sapida, odorata (2), & illa quae tactum afficiunt, quando nimirum extremitates ner­vorum in lingua, naribus (3) & per totam cutem (4) dispersas vellicant; vel per intermediam aliam materi­am agunt in organa nostra, ut ea, quae visum afficiunt, per intermedios radios lucis (5), qui per tunicas ocu­lorum transmissi, in humoribus & praecipue crystallino varie frangun­tur, & ita colliguntur, ut in fundo oculi pingatur imago objecti, quam cerebro repraesentat nervus opticus per retinam tunicam expansus (6); ob­jecta sonora organum auditus affici­unt per intermedium aerem, cujus motus tremulus (7) ab objectis per­cussis resultans & tympano vel mem­branae auris communicatus, ita mo­vet & ossicula auditus & aerem inter­num, ut per cochleam dispersae ner­vorum [Page 161] propagines istam sensatio­nem percipiant. Ita in sensuum or­ganis dispersae nervorum extremita­tes (9) objectorum sensibilium im­pressiones ad sensorium commune de­ferunt, quod licet in cerebro esse ne­gari non possit, neutiquam tamen ejus sedi vel glandula pinealis (10) vel alia aliqua cerebri pars certo assignari potest, hoc autem certum est, duplicem esse cerebri substantiam ex qua omnes ejus partes constant, albam nimirum, quae fibrosa est atque nervorum continuatio, & cineritiam, quae fibris caret & albae circumfusa est; in cineritia, quae glandulosae est naturae, separatur materia, quae per albam substantiam cum nervis con­tinnatam distribuitur, quaeque & sensum & motus instinctum dat par­tibus corporis, & nonnullis dicitur succus nervosus, communiter, spiritus animalis. Willis de Cerebro. Vieussens.

(1) In rei sensibilis perceptione tria Rei sensi­bi [...]is perce­ptio ubi [...] quomodo fiat. occurrunt, 1. impressio, quae sit in or­gano ab objecto, 2. illius impressionis delatio ad commune senserium, quae sit [Page 162] per nervos, 3. exceptae impressionis in communi sensorio perceptio, quae proprie sensus dicitur perfectus, qui saltem in­choatus erat in sensuum exteriorum or­ganis. Illa autem ab objecti impressione resultans perceptio, à nobis ita conside­ratur, ac si in ipsis partibus, in quas agunt objecta, fieret; cum tamen in ipso cerebro fieri inde appareat, quod qui parte aliqua corporis truncati sunt, quandoque in parte amissa dolorem sen­tire sibi videantur. Adeoque in rei sen­sibilis perceptione non fallimur, sed in judicio. Et cum rei sensibilis actio sen­sum perfectum non efficiat, nisi cum cognoscitur, atque sentire nihil aliud sit quam cognoscere passionem suam, aut actionem quam in se recipit, fuerunt nonnulli qui brutis denegarunt sensum, seu cognitionem, quae percipit illam sensibilium impressionem.

(2) Uti sapores consistunt praecipue in certa magnitudine, figura & motu Sapores & odores in quo consist­ant? partium, ita & odores fiunt per substan­tialem quendam effluxum, & quasi eva­porationem quarundam particularum, quae subtiles sunt, mobiles & cum hu­mido mixtae, eaque praeditae figura, quae commovere potest nervorum filamenta per olfactus organum in naribus di­spersa.

[Page 163] (3) Olfactus verum organum non sunt Olfactus or­ganum. processus mamillares in cerebro, sed ossi­um spongiosorum in naso latitantium membranae, per quas copiosi dispergun­tur nervi, à ramo quinti paris orti. Et­enim in Narium cavitate distinguuntur duae partes, via aëris & ejusdem diver­ticulum, in utraque reperiuntur variae lamellae osseae & cartilagineae, circumvo­lutae & membranis vestitae, in quas mem­branas desinunt nervorum extremitates, quae eo plures recipiunt particulas odiri­feras, quo majorem superficiem expan­sam habet membrana; ideoque & exqui­sitiori olfactus sensu praedita sunt ea a­nimalia, quae copiosiores ossium anfra­ctus habent, quia in iis plures odoriferae particulae, per inspirationem intra na­res appulsae, organum afficere possunt.

(4) Ex cute emergunt innumerae fere Tactus orga­num in cute. pyramidales papillae, quae ubi per corpus quoddam reticulare, quod inter cutem & cuticulam crebris foraminibus pertu­sum reperitur, una cum sudoris vasculis transierunt, desinunt in cuticulam, sin­gulae in plures veluti fibrillas divisae, illasque, quia nerveae sunt portiones, esse proprium tactus organum credibile est. Nec absimilis fere structura in lin­gua Gustus or­ganum in lingua. constituit praecipuum Gustus órga­num, ejus enim membrana exterior du­plicis [Page 164] generis papillis referta est, vel pyramidalibus vel rotundis, quae prode­unt è nervorum extremitatibus per lin­guam dispersis, sed ita, ut pyramidali­um partes membranae linguae adhaeren­tes, non uniantur cum illarum partibus, quae nervis continuae sunt, nisi per im­mediatum contactum in foraminibus corporis reticularis, quod exteriori lin­guae membranae subjacet.

(5) Radii lucis corporei sunt, cum per eos intelligatur aetherea illa substan­tia, Lumen & color in quo consistant? quae poros corporum diaphanorum implet, cui dum motus quidam à parti­bus corporis lucidi communicatur, qui inde, tanquam à centro ad circumferen­tiam, radiis imperturbatis diffunditur, excitatur in oculis nostris sensus lumi­nis, & prout iidem radii vel reflexi vel varie refracti à diversis corporibus re­mittuntur, varius in nobis producitur colorum sensus. Adeoque minus recte di­citur color objecto illustrato inesse, cum saltem sit in ipso oculo.

(6) Partes in oculo, quae praecipue vi­sioni Visus erga­num. dicatae, sunt tunicae, humores & nervus opticus. Tunicae oculorum tres sunt. 1. Sclerotica, quae exterior est & parte anteriori, ubi transparens est & [Page 165] radiis lucis pervia, vocatur cornea. 2. Choroides, quae media est, ejusque pars anterior uvea dicitur, & exhibet foramen pupillae, quod per musculosas fibras in loco obscuro dilatatur, constringitur autem in loco magis illustrato. 3. Retina, quae intima est & expansio nervi optici. Humores etiam tres sunt, aqueus, qui parte anteriori inter corneam & uveam continetur, vitreus, qui parte posteriori, & crystallinus, qui in medio situs est, hic quasi in lentis formam, ut tubi o­ptici aut microscopii vitrum, elabora­tus est, ut radii per pupillam, velut con­clavis obscuri foramen, cui vitrum con­vexum aptari solet, subeuntes, eo modo insringantur, qui ad distinctam objecti imaginem in fundo oculi, velut in op­posito pariete, delineandam requiritur. Isti radii lucis, quorum impressionem sola retina, quae cum nervo optico conti­nuata est, defert ad cerebrum, sistuntur à choroide, quae idem officium retinae tu­nicae praestat, quod speculis amalgama quoddam à parte postica obductum. No­tandum autem inversa pingi in oculo ob­jecta. Brerewood. Cartes. Diopt. c. 3. & Seq. Plempii Ophthalmog.

(7) Sonus consistit in tali motu, qui Sonus in motu aeris tremulo con­sistit. non solum in ipsis corporibus sonoris [Page 166] eorumque particulis insensibilibus tre­mulus est & reciprocus, sed & qui eodem modo per intermedium aerem, repetitis vibrationibus similiter trementem, pro­pagatur ad organum auditus, ideo (que) ubi in chordis tympanisque flaccidis, aut tintinnabulis admota manu, inhibetur ille subsultus & motus tremulus, etiam sonus tollitur vel mutatur.

(8) In Auditus organo praeter partes Auditus Or­ganum. exteriores occurrunt. 1. Meatus audi­torius. 2. Membranae tympani, quae ob­tenditur circulo osseo. 3. Cavitas tym­pani interior, in qua sitae sunt partes osseae, nempe ossicula auditus, cochlea & labyrinthus. 4. Nervus auditorius, qui duos habet ramos, quorum unus per co­chleam dispergitur, & objectorum, quae sonum edunt, impressionem acceptam de­fert ad cerebrum. D. Du Verney de Or­gano Auditus.

(9) Fibrae nervorum ita colligatae & sibi mutuo consertae sunt ac per longos Quomodo nervicere­bro commu­nicant obje­ctorum sense­bilium im tressiones. ductus extensae, ut vel levi ictu com­motae sensum vegetum in communi sen­sorio excitent, sive ipsae nervorum fibrae ita tensae sint, ut aliqua sui parte per­cussae, totae tremant, adeoque vim sen­tientem excitent, quemadmodum placet Cartesio, sive spiritus contenti per eas, velut tubulos, impellantur, & instar [Page 167] lucis vel aetheris irradient nervorum fibras & totum corpus. Et quemadmo­dum Perfecta perceptio in somno non fit. hi spiritus cerebri fibras & nervos in vigiliis distendunt, ita in somno eo­rum plerique contrahuntur & figuntur, & hinc perfecta perceptio in somno non fit, quia rerum sensibilium impressio ad cerebrum, velut intima animae penetra­lia, perferri non potest. Est autem so­mnus tam necessarius reficiendis viribus quia eo reparantur spiritus laboribus exhausti, & eorum agitatio sedatur.

(10) Praecipuam animae sedem esse in Glandula pinealis an sit animae sedes? parte quadam cerebri, quam glandulam pinealem vulgo dicunt, existimat Carte­sius, & hanc, cum una sit, omnes sen­suum impressiones excipere, idque ideo quia in medio ventriculorum cerebri sitam putat, pensilem esse & ad omnem motum expeditam. Verum hoc ingenio­sum commentum sponte ruit, cum de­monstrari possit, illam glandulam sitam esse extra omnes cerebri ventriculos, & si vel maxime in eorum medio esset, non tamen ab iis spirituum influxum reci­pere posse, cum nullos contineant, deni­que non ita mobilem esse & pensilem, quin potius venis, arteriis & plexui membranoso, quem choroidem dicunt, sit affixa.

§. V.

Motus instrumentum proximum (1) in animato corpore sunt mus­culi, Motus ani­malium in­strumentum proximum. qui constant fibris (2) carnosis, quae utraque extremitate desinunt in tendinosas, illae in motu contra­huntur & breviores fiunt, hae nul­lum, nisi quem a carnibus accipiunt, motum habent. Unde hujus contra­ctionis fibrarum causa (3) procedat incertum est, certum autem, eam absque sanguine neutiquam fieri posse, & absque materiae, per nervos communicatae, influxu, ad volunta­tis nostrae arbitrium non fieri. A. Borellus. Phil. Burg. p. 3. Vieussens de Cerebro lib. 3. c. ult.

(1) A fibris carnosis non solum ossi­um & reliquarum partium solidarum A sibra car­nosa prove­ [...]it motus in animali cor­pore. motus dependet, sed & partium fluida­rum motus per easdem varie determi­natur, licet hae alium insuper motum intestinum particularum habeant.

(2) Inter solidas partes in corpore no­stro sola fibra similaris pars dici meretur, Sola fibra pars simila­ris. ex qua pleraeque reliquarum componun­tur, [Page 169] quippe quae in carnibus mollis est, in tendinibus & ligamentis compacta, in membranis & tunicis latius expansa, in cartilaginibus magis indurata, in ossibus plane consolidata.

(3) Unde vim illam se contrahendi Causa con­tradionis fi­brae carno­s [...]. habeat fibra carnosa incertum est, an scilicet à se ipsa, an à fluida aliqua ma­teria in illam influente, & ea, an sit vel sanguis vel succus nervosus vel uterque simul junctus, vel etiam his omnibus subtilior materia hunc motum fibrae carneae immediate communicet, illa nempe, quae aethereae & subtilissimae est naturae, &, omnium corporum poros permeans, tanquam prima motus causa in materia haud inconvenienter poni posset.