LLYFR Y PSALMAU, YNG …

LLYFR Y PSALMAU, YNGHYD â THESTAMENT Newydd ein Harglwydd a'n Hiachawdwr IESU GRIST.

The Book of Psalmes in Prose and Meeter; Together with the New Testament of our Lord & Saviour IESVS CHRIST.

Rhuf. 1.16.

Nid oes arnaf gywilydd o Efengyl Grist, oblegid gallu Duw yw hi, er Jechydwriaeth i bôb vn a'r sydd yn credu.

Jac. 5.13.

A oes neb yn esmwyth arno? Caned Psalmau.

Printiedig yn Llundain gan E. Tyler a R. Holt, ac a werthir gan Samuel Gellibrand, tan lûn y Bêl (at the Ball) ym monwent Powls, a chan Peter Bodvil yng-Haerlleon, a John Hughes o Wrecsam, 1672.

LLYFR Y PSALMAU.

Psal. 1. Boreuol Weddi.

GWyn ei fyd y gŵr ni ro­dia ynghyngor yr annu­wolion, ac ni saif yn ffordd pechaduriaid, ac nid eistedd yn eisteddfa gwatwar­wŷr:

2 Onid sydd a'i ewyllys ynghy­fraith yr Arglwydd: ac yn myfy­rio yn ei gyfraith ef ddydd a nôs.

3 Ac efe a fydd fel pren wedi ei blannu ar lan afonydd dyfroedd, yr hwn a rydd ei ffrwyth yn ei brŷd; a'i ddalen ni wywa, a pha beth bynnac a wnel, efe a lwydda.

4 Nid felly y bydd yr annuwiol: onid fel mân vs yr hwn a chwâl y gwynt ymmaith.

5 Am hynny yr annuwolion ni safant yn y farn, na phechaduriaid ynghynnulleidfa y rhai cyfiawn.

6 Canys yr Arglwydd a edwyn ffordd y rhai cyfiawn: ond ffordd yr annuwolion a ddifethir.

Psal. 2.

PA ham y terfysca y Cenhedlo­edd: ac y myfyria y bobloedd beth ofer?

2 Y mae brenhinoedd y ddaiar yn ymosod, a'r pennaethiaid yn ymgynghori ynghyd, yn erbyn yr Arglwydd, ac yn erbyn ei Grist ef, gan ddywedyd,

3 Drylliwn eu rhwymau hwy: a thaflwn eu rheffynnau oddi wr­thym.

4 Yr hwn sydd yn presswylio yn y nefoedd a chwardd: yr Ar­glwydd a'i gwatwar hwynt.

5 Yna y llefara efe wrthynt yn ei lîd, ac yn ei ddigllonrwydd y dychryna efe hwynt.

6 Minneu a osodais fy Mrenin ar Sion fy mynydd sanctaidd.

7 Mynegaf y ddeddf: dywedodd yr Arglwydd wrthif; fy Mâb yd­wyt ti, myfi heddyw a'th genhed­lais.

8 Gofyn i mi, a rhoddaf y Cen­hedloedd yn etifeddiaeth i ti: a therfynau y ddaiar i'th feddiant.

9 Drylli hwynt â gwialen hai­arn, maluri hwynt fel llestr pridd.

10 Gan hynny 'r awr hon fren­hinoedd, byddwch synhwyrol: barn-wŷr y ddaiar cymmerwch ddŷsc.

11 Gwasanaethwch yr Ar­glwydd mewn ofn: ac ymlawen­hewch mewn dychryn.

12 Cussenwch y mâb rhag iddo ddigio, a'ch difetha chwi o'r ffordd, pan gynneuo ei lid ef ond ychydig: gwyn eu bŷd pawb a ymddiriedant ynddo ef.

Psal. 3.

ARglwydd mor aml yw fy nhrallod-wŷr: llawer yw y rhai sy 'n codi i'm herbyn.

2 Llawer yw y rhai sy 'n dywe­dyd am fy enaid, nid oes iechyd­wriaeth iddo yn ei Dduw. Selah.

3 Ond tydi, Arglwydd, ydwyt darian i mi: fy ngogoniant, a der­chafudd fy mhen.

4 A'm llef y gelwais ar yr Ar­glwydd, ac efe a'm clybu o'i fy­nydd sanctaidd. Selah.

5 Mi a orweddais, ac a gyscais, ac a ddeffroais; canys yr Arglwydd a'm cynhaliodd.

6 Nid ofnaf fyrddiwn o bobl: y rhai o amgylch a ymosodasant i'm herbyn.

7 Cyfod Arglwydd, achub fi fy Nuw, canys tarewaist fy holl ely­nion ar garr yr ên, torraist ddan­nedd yr annuwolion.

8 Jechydwriaeth sydd eiddo 'r Arglwydd: dy fendith sydd ar dy bobl. Selah.

Psal. 4.

GWrando fi pan alwyf, ô Dduw fy nghyfiawnder; mewn cy­fyngder yr chengaist arnaf: tru­garhá wrthif, ac erglyw fy ngwe­ddi.

2 O feibion dynion, pa hŷd y trowch fy ngogoniant yn warth? yr hoffwch wegi, ac yr argeisi­wch gelwydd? Selah.

3 Ond gwybyddwch i'r Ar­glwydd nailltuo y duwiol iddo ei hun: yr Arglwydd a wrendy pan alwyf arno.

4 Ofnwch, ac na phechwch, ymddiddenwch â'ch calon ar eich gwely, a thewch. Selah.

5 Aberthwch ebyrth cyfiawn­der, a gobeithiwch yn yr Ar­glwydd.

6 Llawer sy 'n dywedyd, pwy a ddengys i ni ddaioni? Arglwydd, dercha arnom lewyrch dy wyneb.

7 Rhoddaist lawenydd yn fy nghalon, mwy nâ'r amser yr aml­hâodd eu hŷd, a'i gwin hwynt.

8 Mewn heddwch hefyd y gor­weddaf, ac yr hunaf: canys ti Ar­glwydd yn vnic a wnei i mi drigo mewn diogelwch.

Psal. 5.

GWrando fy ngeiriau Ar­glwydd: deall fy myfyrdod.

2 Erglyw ar lêf fy ngwaedd, fy Mrenin, a'm Duw: canys arnat y gweddiaf.

3 Yn foreu Arglwydd y clywi fy llêf: yn foreu y cyfeiriaf attat, ac yr edrychaf i fynu.

4 O herwydd nid wyt ti Dduw 'n ewyllysio anwiredd: a drwg ni thrig gyd â thi.

5 Ynfydion ni safant yn dy olwg: caseaist holl weithred-wyr anwi­redd.

6 Difethi y rhai a ddywedant gelwydd: yr Arglwydd a ffieiddia y gŵr gwaedlyd, a'r twyllodrus:

7 A minneu a ddeuaf i'th dŷ di yn amlder dy druga redd: ac a a­ddolaf tu a'th Deml sanctaidd yn dy ofn di.

8 Arglwydd arwain fi yn dy gy­fiawnder o achos fy ngelynion: ac vniona dy ffordd o'm blaen.

9 Canys nid oes vniondeb yn eu genau, eu ceudod sydd anwi­reddau: bedd agored yw eu ceg, gwenieithiant â'i tafod.

10 Destrywia hwynt o Dduw, syrthiant oddi wrth eu cynghori­on, gyrr hwynt ymmaith yn aml­der eu camweddau: canys gwrth­ryfelasant i'th erbyn.

11 Ond llawenhaed y rhai oll a ymddiriedant ynot ti: llafar ga­nant yn dragywydd, am i ti orchguddio trostynt: a'r rhai a garant dy Enw, gorfoleddant y­not.

12 Canys ti Arglwydd a fendi­thi [Page] y cyfiawn: â charedigrwydd megis â tharian y coroni di ef.

Psal. 6. Prydnhawnol Weddi.

ARglwydd na cherydda fi yn dy lidiawgrwydd, ac na chospa fi yn dy lîd.

2 Trugarha wrth if Arglwydd, canys llesc ydwyfi: iachâ fi o Ar­glwydd, canys fy escyrn a gystu­ddiwyd.

3 A'm henaid a ddychrynwyd yn ddirfawr: titheu Arglwydd, pa hŷd?

4 Dychwel Arglwydd, gwared fy enaid: achub fi er mwyn dy drugaredd.

5 Canys yn angeu nid oes goffa am danat: yn y bedd pwy a'th folianna?

6 Deffygiais gan fy ochain, bôb nôs yr ydwyf yn gwneuthur fy ngwely yn foddfa: yr ydwyfi 'n gwlychu fy ngorweddfa â'm da­grau.

7 Treuliodd fy llygad gan ddig­ter: heneiddiodd o herwydd fy holl elynion.

8 Ciliwch oddi wrthif holl wei­ [...]hred-wŷr anwiredd: canys yr Ar­glwydd a glywodd lef fy ŵylofain.

9 Clybu 'r Arglwydd fy neisy­fiad: yr Arglwydd a dderbyn fy ngweddi.

10 Gwradwydder, a thralloder yn ddirfawr fy holl elynion: dych­weler, a chywilyddier hwynt yn ddisymmwth.

Psal. 7.

ARglwydd fy Nuw, ynot yr ymddiriedais: achub fi rhag fy holl erlid-wŷr, a gwared fi.

2 Rhag iddo larpio fy enaid fel lew: gan ei rwygo, pryd na by­ddo gwaredudd.

3 O Arglwydd fy Nuw, os gw­neuthum hyn, od oes anwiredd yn fy nwylaw.

4 O thelais ddrwg i'r nêb oedd heddychol â mi: (ie mi a waredais yr hwn sydd elyn i mi heb achos:)

5 Erlidied y gelyn fy enaid, a goddiwedded: sathred hefyd fy mywyd i'r llawr, a gosoded fy ngogoniant yn y llwch. Selah.

6 Cyfod Arglwydd yn dy ddig­llonedd, ymddercha o herwydd llîd fy ngelynion: deffro hefyd drosof i'r farn a orchymynnaist.

7 Felly cynnulleid fa y bobloedd: a'th amgyschynant: er eu mwyn dychwel ditheu i'r vchelder.

8 Yr Arglwydd a farn y boblo­edd: barn fi, ô Arglwydd, yn ôl fy nghyfiawnder, ac yn ôl fy mher­ffeithrwydd sydd ynof.

9 Darfydded weithian anwi­redd yr annuwolion, eithr cyfar­wydda di y cyfiawn: canys y Duw cyfiawn a chwilia y calonnau, a'r arennau.

10 Fy amddeffyn sydd o Dduw, iachawdur y rhai vniawn o ga­lon.

11 Duw sydd farnudd cyfiawn, a Duw sy ddigllon beunydd wrth yr annuwiol.

12 Oni ddychwel yr annuwiol, efe a hôga ei gleddyf; efe a anne­lodd ei fŵa, ac a'i paratôdd.

13 Paratôdd hefyd iddo arfau anghefol, efe a drefnodd ei sae­thau yn erbyn yr erlidwŷr.

14 Wele, efe a ymddwg anwi­redd, ac a feichiogodd ar gam­wedd, ac a escorodd ar gelwydd.

15 Torrodd bwll, cloddiodd ef, syrthiodd hefyd yn y clawdd a wnaeth.

16 Ei anwiredd a ymchwel ar [Page] ei ben ei hun: a'i draha a ddescyn ar ei goppa ei hun.

17 Clodforaf yr Arglwydd yn ôl ei gyfiawnder: a chan-molaf enw 'r Arglwydd goruchaf.

Psal. 8.

ARglwydd ein Iôr ni, mor ar­dderchog yw dy Enw ar yr holl ddaiar! yr hwn a osodaist dy ogoniant vwch y nefoedd.

2 O enau plant bychain, a rhai yn sugno y peraist nerth, o achos dy elynion: i ostegu y gelyn, a'r ymddialydd.

3 Pan edrychwyf ar dy nefo­edd, gwaith dy fysedd, y lloer a'r ser, y rhai a ordeiniaist;

4 Pa beth yw dŷn i ti iw go­fio? a mâb dŷn i ti i ymweled ag ef?

5 Canys gwnaethost ef ychydig îs nâ 'r angelion: ac a'i coronaist â gogoniant, ac â harddwch:

6 Gwnaethost iddo arglwyddi­aethu ar weithredoedd dy ddwy­lo; gosodaist bôb peth dan ei dra­ed ef;

7 Defaid, ac ychen oll, ac ani­feiliaid y maes hefyd:

8 Ehediaid y nefoedd, a phy­scod y môr: ac y sydd yn tram­wyo llwybrau y moroedd.

9 Arglwydd ein Ior, mor ar­dderchog yw dy enw ar yr holl ddaiar!

Psal. 9. Boreuol Weddi.

CLodforaf di ô Arglwydd, â'm holl galon: mynegaf dy holl ryfeddodau.

2 Llawenychaf, a gorfoleddaf ynot: canaf i'th enw di, y Goru­chaf.

3 Pan ddychweler fy ngelyni­on yn eu hol, hwy a gwympant ac a ddifethir o'th flaen di.

4 Canys gwnaethost fy marn a'm matter yn dda: eisteddaist ar orsedd-faingc, gan farnu yn gy­fiawn.

5 Ceryddaist y cenhedloedd, di­strywiaist yr annuwiol: eu henw hwynt a ddilêaist byth bythol.

6 Hâ elyn, darfu am ddinistr yn dragywydd, a diwreiddiaist y dinasoedd, darfu eu coffadwriaeth gyd â hwynt.

7 Ond yr Arglwydd a bery yn dragywydd: efe a baratôdd ei or­sedd-faingc i farn.

8 Ac efe a farn y bŷd mewn cyfiawnder: efe a farn y bobloedd mewn vniondeb.

9 Yr Arglwydd hefyd fydd no­ddfa i'r gorth rymmedig, noddfa yn amser trallod.

10 A'r rhai a adwaenant dy enw a ymddiriedant ynot: canys ni adewaist ô Arglwydd, y rhai a'th geisient.

11 Canmolwch yr Arglwydd, yr hwn sydd yn presswylio yn Sion: mynegwch ymmysc y bob­loedd ei weithredoedd ef,

12 Pan ymofynno efe am waed, efe a'i cofia hwynt: nid anghofia waedd y cystuddiol.

13 Trugarhâ wrthif Arglwydd, gwêl fy mlinder gan fy nghaseion, fy nerchafudd o byrth angau:

14 Fel y mynegwyf dy holl fo­liant ym mhyrth merch Sion: lla­wenychaf yn dy iechydwriaeth.

15 Y cenhedloedd a soddasant yn y ffôs a wnaethant: yn y rhwyd a guddiasant, y daliwyd eu troed eu hun.

16 Adweinir yr Arglwydd wrth y farn a wna: yr annuwiol a fagl­wyd yngweithredoedd ei ddwy­lo [Page] ei hun. Higaion. Selah.

17 Y rhai drygionus a ymch­welant i vffern: a'r holl genhed­loedd a anghofiant Dduw.

18 Canys nid anghofir y tlawd byth, gobaith y trueniaid ni cho­llir byth.

19 Cyfod Arglwydd, na orfy­dded dŷn: barner y cenhedloedd ger dy fron di.

20 Gosod Arglwydd, ofn ar­nynt, fel y gŵybyddo y cenhedlo­edd mai dynion ydynt. Selah.

Psal. 10.

PA ham Arglwydd y sefi o bell, yr ymguddi yn amser cyfyng­der?

2 Yr annuwiol mewn balchder a erlid y tlawd: dalier hwynt yn y bwriadau a ddychymmygasant.

3 Canys yr annuwiol a ymffro­stia am ewyllys ei galon; ac a fen­dithia y cybydd, yr hwn y mae yr Arglwydd yn ei ffieiddio.

4 Yr annuwiol gan vchder ei ffroen ni chais Dduw: nid yw Duw yn ei holl feddyliau ef.

5 Ei ffyrdd sydd flîn bôb am­ser, vchel yw dy farnedigaethau allan o'i olwg ef: chwythu y mae yn erbyn ei holl elynion.

6 Dywedodd yn ei galon, ni'm symmudir, o herwydd ni byddaf mewn dryg-fyd, hyd genhedlaeth a chenhedlaeth.

7 Ei enau sydd yn llawn mell­dith, a dichell, a thwyll: tan ei da­fod y mae cam wedd, ac anwiredd.

8 Y mae efe yn eistedd ynghyn­llwynfa y pentrefydd, mewn cil­facheu y lladd efe y gwirion; ei ly­gaid a dremiant yn ddirgel ar y tlawd.

9 Efe a gynllwyna mewn dir­gelwch, megis llew yn ei ffau; cynllwyn y mae i ddal y tlawd, efe a ddeil y tlawd gan ei dynnu iw rwyd.

10 Efe a ymgrymma, ac a y­mostwng: fel y cwympo tyrfa true­niaid gan ei gedyrn ef.

11 Dywedodd yn ei galon, ang­hofiodd Duw: cuddiodd ei wy­neb, ni wêl byth.

12 Cyfod Arglwydd, ô Dduw dercha dy law nac anghofia y cy­studdiol.

13 Pa ham y dirmyga 'r annu­wiol Dduw? dywedodd yn ei ga­lon, nid ymofynni.

14 Gwelaist hyn, canys ti a gan­fyddi anwiredd, a cham, i roddi tâl a'th ddwylo dy hun: arnat ti y gedy y tlawd, ti yw cynnorth­wy-wr yr ymddifad.

15 Torr fraich yr annuwiol, a'r drygionus: cais ei ddrygioni ef, hyd na chaffech ddim.

16 Yr Arglwydd sydd Frenin byth, ac yn dragywydd: difeth­wyd y cenhedloedd allan o'i dîr ef.

17 Arglwydd clywaist ddymuni­ad y tlodion; parattoi eu calon hwynt, gwrendy dy glust arnynt.

18 I farnu yr ymddifad a'r gor­thrymmedig: fel na chwanego dŷn daiarol beri ofn mwyach.

Psal. 11.

YN yr Arglwydd yr wyf yn ym-ddiried, pa fodd y dywed­wch wrth fy enaid, eheda i'ch my­nydd fel aderyn?

2 Canys wele, y drygionus a annelant lŵa, paratoesant eu sae­thau ar y llinyn, i saethu yn ddir­gel y rhai vniawn o galon.

3 Canys y seiliau a ddinistriwyd: pa beth a wna y cyfiawn?

4 Yr Arglwydd sydd yn Nheml ei sancteiddrwydd; gorseddfa yr [Page] Arglwydd sydd yn y nefoedd; y mae ei lygaid ef yn gweled, ei am­rantau yn profi meibion dynion.

5 Yr Arglwydd a brawf y cyfi­awn: eithr câs gan ei enaid ef y drygionus, a'r hwn sydd hoff gan­ddo drawsder.

6 Ar yr annuwolion y glawia efe faglau, tân a brwmstan, a phoeth wynt ystormus: dymma ran eu phiol hwynt.

7 Canys yr Arglwydd cyfiawn a gâr gyfiawnder: ei wyneb a e­drych ar yr uniawn.

Psal. 12. Prydnhawnol Weddi.

AChub Arglwydd, canys dar­fu y trugarog: o herwydd pallodd y ffyddloniaid o blith meibion dynion.

2 Oferedd a ddywedant bôb un wrth ei gymmydog; â gwefus wenhieithgar, ac â chalon ddau ddyblyg y llefarant.

3 Torred yr Arglwydd yr holl wefusau gwenhieithus, a'r tafod a ddywedo fawrhydri.

4 Y rhai a ddywedant, â'n ta­fod y gorfyddwn: ein gwefusau sydd eiddom ni, pwy sydd Ar­glwydd arnom ni?

5 O herwydd anrhaith y rhai cystuddiedic, o herwydd uchenaid y tlodion, y cyfodaf yn awr, medd yr Arglwydd: rhoddaf mewn ie­chydwriaeth yr hwn y magler i­ddo.

6 Geiriau yr Arglwydd ydynt eiriau purion; fel arian wedi ei goethi mewn ffwrn bridd, wedi ei buro seith-waith.

7 Ti Arglwydd a'i cedwi hwynt: cedwi hwynt rhag y genhedlaeth hon yn dragywydd.

8 Yr annuwolion a rodiant o amgylch: pan dderchafer y gwae­laf o feibion dynion.

Psal. 13.

PA hŷd, Arglwydd, i'm angho­fi, a'i yn dragywydd? pa hyd y cuddi dy wyneb rhagof?

2 Pa hŷd y cymmeraf gyng­horion yn fy enaid, gan fod blin­der beunydd yn fy nghalon? pa hŷd y derchefir fy ngelyn arnaf?

3 Edrych, a chlyw fi, ô Arglwydd fy Nuw: goleua fy llygaid rhag i'm hûno yn yr angeu.

4 Rhag dywedyd o'm gelyn, gorchfygais ef: ac i'm gwrthwy­neb-wŷr lawenychu os gogwy­ddaf.

5 Minneu hefyd a ymddiried­ais yn dy drugaredd di, fy nghalon a ymlawenycha yn dy iechydwri­aeth: canaf i'r Arglwydd am i­ddo synio arnaf.

Psal. 14.

YR ynfyd a ddywedodd yn ei galon, nid oes un Duw: ym­lygrasant, ffieidd-waith a wnae­thant, nid oes a wnél ddaioni.

2 Yr Arglwydd a edrychodd i lawr o'r nefoedd ar feibion dyni­on; i weled a oedd neb deallgar, yn ymgeisio â Duw.

3 Ciliodd pawb, cŷd-ymddi­fwynasant, nid oes a wnêl ddaio­ni, nac oes un.

4 Oni ŵyr holl weithred-wŷr anwiredd? y rhai sy yn bwytta fy mhobl fel y bwyttaent fara; ni al­wâsant ar yr Arglwydd.

5 Yno y dychrynasant gan ofn; canys y mae Duw ynghenhedlaeth y cyfiawn.

6 Cyngor y tlawd a wradwy­ddasoch chwi, am fod yr Ar­glwydd yn obaith iddo.

7 Pwy a ddyry iechydwriaeth [Page] i Israel o Sion? pan ddychwelo yr Arglwydd gaethiwed ei bobl, yr ymhyfryda Iacob, ac y llawen­hâ Israel.

Psal. 15. Boreuol Weddi.

ARglwydd pwy a drîg yn dy babell? pwy a breswylia ym mynydd dy sancteidd­rwydd?

2 Yr hwn a rodia yn berffaith, ac a wnêl gyfiawnder, ac a ddy­wed wîr yn ei galon:

3 Heb absennu â'i dafod: heb wneuthur drwg iw gymmydog, a heb dderbyn enllib yn erbyn ei gymmydog.

4 Yr hwn y mae y drygionus yn ddirmygus yn ei olwg, ond a anrhydedda y rhai a ofnant yr Ar­glwydd: yr hwn a dwng iw ni­wed ei hun, ac ni newidia.

5 Yr hwn ni roddes ei arian ar usuriaeth, ac ni chymmer wobr yn erbyn y gwirion: a wnêlo hyn nid yscogir yn dragywydd.

Psal. 16.

CAdw fi ô Dduw, canys ynot yr ymddiriedaf.

2 Fy enaid, dywedaist wrth yr Arglwydd, fy Arglwydd ydwyt ti: fy nâ nid yw ddim i ti:

3 Ond i'r sainct sydd ar y ddai­ar, a'r rhai rhagorawl, yn y rhai y mae fy holl hyfrydwch.

4 Gofidiau a amlhânt i'r rhai a fryssiant ar ôl Duw dieithr: eu diod offrwm o waed nid offrym­maf fi, ac ni chymmeraf eu hen­wau yn fy ng wefusau.

5 Yr Arglwydd yw rhan fy eti­féddiaeth i, a'm phiol: ti a gyn­heli fy nghoelbren.

6 Y llinynnau a syrthiodd i mi mewn lleoedd hyfryd: îe y mae i mi etifeddiaeth dêg.

7 Bendithiaf yr Arglwydd, yr hwn a'm cynghôrodd: fy arennau hefyd a'm dyscant y nôs.

8 Gosodais yr Arglwydd bob amser ger fy mron: am ei fod ar fy neheu-law, ni'm yscogir.

9 O herwydd hynny llaweny­chodd fy nghalon, ac ymhyfry­dodd fy ngogoniant: fy ngnhawd hefyd a orphywys mewn gobaith.

10 Canys, ni adewi fy enaid yn uffern: ac ni oddefi i'th Sainct we­led llygredigaeth.

11 Dangosi î mi lwybr bywyd: digonolrwydd llawenydd sydd ger dy fron: ar dy ddeheu-law y mae digrifwch yn dragywydd.

Psal. 17.

CLyw Arglwydd gyfiawnder: ystyria fy llefain, gwrando fy ngweddi o wefusau didwyll.

2 Deued fy marn oddi ger dy fron, edryched dy lygaid ar uni­ondeb.

3 Profaist fy nghalon, gofwy­aist fi y nôs, chwillaist fi, ac ni chei ddim: bwriedais na throseddai fy ngenau.

4 Tu ag at am weithredoedd dynion, wrth eiriau dy wefusau yr ymgedwais rhag llwybrau yr yspeiludd.

5 Cynnal fy ngherddediad yn dy lwybrau, fel na lithro fy nhraed.

6 Mi a elŵais arnat, canys gwrandewi arnafi o Dduw: go­stwng dy glust attaf, ac erglyw fy ymadrodd.

7 Dangos dy ryfedd drugare­ddau, ô achubudd y rhai a ymddi­riedant ynot, rhag y sawl a ymgy­fodant yn erbyn dy ddeheu-law.

8 Cadw fi fel canwyll llygad: cudd fi dan gyscod dy adenydd.

9 Rhag yr annuwolion, y rhai [Page] a'm gorthrymmant: rhag fy nge­lynion marwol, y rhai a'm ham­gylchant.

10 Caeasant gan eu brasder, â'i genau y llefarant mewn balchder.

11 Ein cynniweirfa ni a gylchy­nasant hwy yr awr hon, gosoda­sant eu llygaid i dynnu i lawr i'r ddaiar.

12 Eu dull sydd fel llew a chwen­nychci sclyfaethu, ac megis llew ieuangc yn aros mewn lleoedd dirgel.

13 Cyfod Arglwydd; achub ei flaen ef, cwympa ef: gwared fy e­naid rhag yr annuwiol, yr hwn yw dy gleddyf di.

14 Rhag dynion y rhai yw dy law, O Arglwydd, rhag dynion y bŷd, y rhai y mae eu rhan yn y by­wyd ymma, a'r rhai y llenwaist eu boliau â'th guddiedic dryssor: llawn ydynt o feibjon, a gadawant eu gweddill i'w rhai bychain.

15 Myfi a edrychaf ar dy wyneb mewn cyfiawnder: digonir fi, pan ddihunwyf â'th ddelw di.

Psal. 18. Prydnhawnol Weddi.

CAraf di Arglwydd fy ngha­dernid.

2 Yr Arglwydd yw fy nghraig, a'm hamddeffynfa, a'm gwaredudd; fy Nuw, fy nghader­nid, yn yr hwn yr ymddiriedaf; fy nharian a chorn fy iechydwri­aeth, a'm huchel-dŵr.

3 Galwaf ar yr Arglwydd can­moladwy: felly i'm cedwir rhag fy ngelynion.

4 Gofidion angau a'm cylchy­nâsant: ac afonydd y fall a'm dychrynasant i.

5 Gofidiau uffern a'm cylchy­nâsant: maglau angeu a achuba­sant fy mlaen.

6 Yn fy nghyfyngder y gelwais ar yr Arglwydd, ac y gwaeddais ar fy Nuw: efe a glybu fy llef o'i Deml, a'm gwaedd ger ei fron a ddaeth iw glustiau ef.

7 Yna y siglodd, ac y crynodd y ddaiar, a seiliau y mynyddoedd a gynnhyrfodd, ac a ymsiglodd, am iddo ef ddigio.

8 Derchafodd mŵg o'i ffroe­nau, a thân a yssodd o'i enau: glô a enynnâfant ganddo.

9 Efe hefyd a ostyngodd y ne­foedd, ac a ddescynnodd: a thy­wyllwch oedd tan ei draed ef.

10 Marchogodd hefyd ar y Ce­rub, ac a ehedodd: ie efe a ehe­dodd ar adenydd y gwynt.

11 Efe a wnaeth dywyllwch yn ddirgelfa iddo, a'i babell o'i am­gylch oedd dywyllwch dyfroedd, a thew-gwmmylau yr awyr.

12 Gan y discleirdeb oedd ger ci fron, ei gwmmylau a aethant heibio: cenllysc a marwor tanllyd.

13 Yr Arglwydd hefyd a dara­nodd yn y nefoedd: a'r Goruchaf a roddes ei lef: cenllysc a marwor tanllyd.

14 Ie, efe a anfonodd ei sae­thau, ac a'i gwascarodd hwynt: ac a saethodd ei fellt, ac a'i gorch­fygodd hwynt.

15 Gwaelodion y dyfroedd a wel­wyd, a seiliau y bŷd a ddinoeth­wyd: gan dy gerydd di ô Arglwydd, a chan chwythad anadl dy ffroe­nau.

16 Anfonodd oddi uchod, cym­merodd fi, tynnod fi allan o ddy­froedd lawer.

17 Efe a'm gwaredodd oddi wrth fy ngelyn cadarn, a rhag fy ngha­seion: canys yr oeddynt yn drech nâ mi.

18 Achubasant fy mlaen yn nydd fy ngofid: ond yr Arglwydd oedd gynhaliad i mi.

19 Dûg fi hefyd i ehengder, gwa­redodd fi canys ymhoffodd ynof.

20 Yr Arglwydd a'm gobrwyodd yn ôl fy nghyfiawnder: yn ôl glen­did fy nwylo y talodd efe i mi.

21 Canys cedwais ffyrdd yr Ar­glwydd: ac ni chiliais yn annu­wiol oddi wrth sy Nuw.

22 O herwydd ei holl farne­digaethau ef oedd ger fy mron i: a'i ddeddfau ni fwriais oddi wr­thif.

23 Bum hefyd yn berffaith gyd ag ef: ac ymgedwais rhag fy an­wiredd.

24 A'r Arglwydd a'm gobrwy­odd yn ôl fy nghyfiawnder: yn ôl purdeb fy nwylo o flaen ei lygaid ef.

25 A'r trugarog y gwnei dru­garedd: â'r gŵr perffaith y gw­nei berffeithrwydd.

26 A'r glân y gwnei lendid: ac â'r cyndyn yr ymgyndynni.

27 Canys ti a waredi y bobl gy­studdiedic: ond ti a ostyngi oly­gon vchel.

28 O herwydd ti a oleui fy nghanwyll: yr Arglwydd fy Nuw a lewyrcha fy nhywyllwch.

29 Oblegit ynot ti y rhedais trwy fyddin: ac yn fy Nuw y llemmais dros fûr.

30 Duw sydd berffaith ei ffordd, gair yr Arglwydd sydd wedi ei buro: tarian yw efe i bawb a ym­ddiriedant ynddo.

31 Canys pwy sydd Dduw heb law 'r Arglwydd? a phwy sydd graig ond ein Duw ni?

32 Duw sy'n fy ngwregyssu â nerth, ac yn gwneuthur fy ffordd yn berffaith.

33 Gosod y mae efe fy nhraed, fel traed ewigod: ac ar fy vchel­fannau i'm sefydla.

34 Efe sy yn dyscu fy nwylo i ryfel: fel y dryllir bŵa dûr yn fy mreichiau.

35 Rhoddaist hefyd i mi dari­an dy iechydwriaeth, a'th dde­heu-law a'm cynhaliodd, a'th fwynder a'm lluosogodd.

36 Ehengaist fy ngherddediad tanaf: fel na lithrodd fy nhraed.

37 Erlidiais fy ngelynion, ac a'i goddiweddais: ac ni ddychwelais nes eu difa hwynt.

38 Archollais hwy, fel na allent godi: syrthiasant dan fy nhraed.

39 Canys gwregysaist fi â nerth i ryfel: darostyngaist tanaf y rhai a ymgododd i'm herbyn.

40 Rhoddaist hefyd i mi war­rau fy ngelynion: fel y difethwn fy nghaseion.

41 Gwaeddasant, ond nid oedd achubudd: sef ar yr Arglwydd, ond nid attebodd efe hwynt.

42 Maluriais hwynt hefyd fel llŵch o flaen y gwynt: teflais hwynt allan megis tom yr heo­lydd.

43 Gwaredaist fi rhag cynhen­nau y bobl, gosodaist fi yn ben cenhedloedd: pobl nid adnabûm a'm gwasanaethant.

44 Pan glywant am danaf v­fyddhânt i mi: meibion dieithr a gymmerant arnynt ymddarostwng i mi.

45 Meibion dieithr a ballant: ac a ddychrynant allan o'i dirgel fannau.

46 Byw yw 'r Arglwydd, a ben­dithier fy nghraig: a derchafer Duw fy iechydwriaeth.

47 Duw sydd yn rhoddi i mi [Page] allu ymddial: ac a ddarostwng y bobloedd tanaf.

48 Efe sydd yn fy ngwared oddi wrth fy ngelynion: ie ti a'm der­chefi vwch law y rhai a gyfodant i'm herbyn: achubaist fi rhag y gŵr traws.

49 Am hynny y moliannaf di o Arglwydd, ym mhlith y cenhed­loedd, ac y cânaf i'th enw.

50 Efe sydd yn gwneuthur mawr ymwared i'w frenin, ac yn gw­neuthur trugaredd iw enneiniog, i Ddafydd, ac iw hâd ef byth.

Psal. 19. Boreuol Weddi.

Y Nefoedd sy yn dadcan go­goniant Duw: a'r ffurfa­fen sy yn mynegi gwaith ei ddwylaw ef.

2 Dydd i ddydd a draetha y­madrodd: a nôs i nôs a ddengys ŵybodaeth.

3 Nid oes iaith nac ymadrodd, lle ni chlybuwyd eu lleferydd hwynt.

4 Eu llinyn aeth drwy'r holl ddaiar, a'i geiriau hyd eithafoedd y bŷd: i'r haul y gosododd efe ba­bell ynddynt.

5 Yr hwn sydd fel gŵr priod yn dyfod allan o'i stafell: ac a ym­lawenha fel cawr i redeg gyrfa.

6 O eithaf y nefoedd y mae ei fynediad ef allan, a'i amgylchiad hyd eu heithafoedd hwynt: ac nid ymgudd dim oddi wrth ei wrês ef.

7 Cyfraith yr Arglwydd sydd berffaith, yn troi yr enaid: tystio­laeth yr Arglwydd sydd siccr, ac yn gwneuthur y gwirion yn ddo­eth.

8 Deddfau yr Arglwydd sydd yniawn, yn llawenhau y galon: gorchymmyn yr Arglwydd sydd bur, yn goleuo y llygaid.

9 Ofn yr Arglwydd sydd lân, yn parhau yn dragywydd: barnau 'r Arglwydd ydynt wirionedd, cy­fiawn ydynt i gŷd.

10 Mwy dymunol ŷnt nag aur, ie nag aur coeth lawer: melysach hefyd nâr mêl, ac nâ diferiad di­liau mêl.

11 Ynddyht hwy hefyd y rhy­buddir dy wâs; o'i cadw y mae gwobr lawer.

12 Pwy a ddeall ei gamweddau? glanhâ fi oddi wrth fy meiau cu­ddiedic.

13 Attal hefyd dy wâs oddi wrth bechodau rhyfygus, na arglwy­ddiaethant arnaf: yna i'm perffei­thir, ac i'm glanheir oddiwrth an­wiredd lawer.

14 Bydded ymadroddion fy nge­nau, a myfyrdod fy nghalon, yn gymmeradwy ger dy fron, ô Ar­glwydd, fy nghraig, a'm prynwr.

Psal. 20.

GWrandawed yr Arglwydd ar­nat yn nydd cyfyngder: enw Duw Jacob a'th ddeffynno.

2 Anfoned i ti gymmorth o'r cyssegr: a nerthed di o Sion.

3 Cofied dy holl offrymmau: a bydded fodlon i'th boeth offrwm, Selah.

4 Rhodded i ti wrth fodd dy galon: a chyflawned dy holl gyngor.

5 Gorfoleddwn yn dy iechyd­wriaeth di, a derchafwn faner yn enw ein Duw: cyflawned yr Ar­glwydd dy holl ddymuniadau.

6 Yr awr hon y gwn y gwared yr Arglwydd ei enneiniog, efe a wrend y arno o nefoedd i sanctei­ddrwydd, yn nerth iechyd ei dde­heu-law ef.

7 Ymddiried rhai mewn cer­bydau, [Page] a rhai mewn meirch: ond nyni a gofiwn enw yr Arglwydd ein Duw.

8 Hwy a gwympasant, ac a syr­thiasant: ond nyni a gyfodasom, ac a safafom.

9 Achub Arglwydd: gwranda­wed y Brenin arnom, yn y dydd y llefom.

Psal. 21.

ARglwydd yn dy nerth y lla­wennycha y brenin: ac yn dy iechydwriaeth di, mor ddirfawr yr ymhyfryda?

2 Deisyfiad ei galon a roddaist iddo: a dymuniad ei wefusau ni's gommeddaist. Selah.

3 Canys achubaist ei flaen ef â bendithion daioni: gosodaist ar ei ben ef goron o aur coeth.

4 Gofynnodd oes gennit, a rho­ddaist iddo: ie hiroes, byth ac yn dragywydd.

5 Mawr yw ei ogoniant yn dy iechydwriaeth: gosodaist arno ogoniant a phrydferthwch.

6 Canys gwnaethost ef yn fen­dithion yn dragywyddol, llawe­nychaist ef â llawenydd âth wy­neb-pryd.

7 O herwydd bod y brenin yn ymddiried yn yr Arglwydd, a thrwy drugaredd y Goruchaf, nid yscogir ef.

8 Dy law a gaiff afael ar dy holl elynion: dy ddeheu-law a gaiff afael ar dy gaseion.

9 Ti a'u gwnei hwynt fel ffwrn danllyd yn amser dy lid: yr Argl­wydd yn ei ddigllonedd a'i llwngc hwynt, a'r tân a'i hyssa hwynt.

10 Eu ffrwyth hwynt a ddini­stri di oddi ar y ddaiar; a'i hâd o blith meibion dynion.

11 Canys bwriadasant ddrwg i'th erbyn; meddyliasant amcan, heb allu o honynt ei gwplau.

12 Am hynny y gwnei iddynt droi eu cefnau: ar dy linynnau y paratoi di saethau yn erbyn eu hwynebau.

13 Ymddercha Arglwydd yn dy nerth: canwn, a chan-molwn dy gadernid.

Psal. 22. Prydnhawnol Weddi.

FY Nuw, fy Nuw, pa ham i'm gwrthodaist? pa ham yr yd­wyt mor bell oddi wrth fy iechydwriaeth, a geiriau fy lle­fain.

2 Fy Nuw, llefain yr ydwyf y dydd, ac ni wrandewi: y nôs he­fyd, ac nid oes osteg i mi.

3 Ond tydi wyt sanctaidd, ô dydi yr hwn wyt yn cyfanneddu ym moliant Israel.

4 Ein tadau a obeithiasant y­not: gobeithiasant, a gwaredaist hwynt.

5 Arnat ti y llesasant, ac achub­wyd hwynt: vnot yr ymddirieda­sant, ac ni's gwradwyddwyd hwynt.

6 A minneu prŷf ydwyf, ac nid gŵr; gwarthrudd dynion, a dirmygy bobl.

7 Pawb a'r a'm gwêlant a'm gwatwarant: llaesant wefl, escyd­want ben, gan ddywedyd,

8 Ymddiriedodd yn yr Ar­glwydd, gwareded ef: achubed ef, gan ei fod yn dda ganddo.

9 Canys ti a'm tynnaist o'r grôth: gwnaethost i mi obeithio pan o­eddwn ar fronnau fy mam.

10 Arnat ti i'm bwriwyd o'r brû: o grôth fy mam fy Nuw ydwyt.

11 Nac ymbellhâ oddi wrthif, o herwydd cyfyngder sydd agos: [Page] canys nid oes cynnorthwy-wr.

12 Teirw lawer a'm cylchyna­sant: gwrdd deirw Basan, a'm hamgylchasant.

13 Agorasant arnaf eu genau: fel llew rheipus, a rhuadwy.

14 Fel dwfr i'm tywalltwyd, a'm hescyrn oll a ymwahanasant: fy nghalon sydd fel cŵyr, hi a do­ddodd ynghanol fy mherfedd.

15 Fy nerth a wywodd fel pridd­lestr, a'm tafod a lynodd wrth da­flod fy ngenau: ac i lŵch angeu i'm dygaist.

16 Canys cŵn a'm cylchynasant, cynnulleidfa y drygionus a'm hamgylchasant: trywanasant fy nwylaw a'm traed.

17 Gallaf gyfrif fy holl escryn: y maent yn tremio, ac yn edrych arnaf.

18 Y maent yn rhannu fy nillad yn eu mysc: ac ar fy ngwisc yn bwrw coelbren.

19 Ond tydi Arglwydd nac ym­bellhâ: fy nghadernid bryffia i'm cynnorthwyo.

20 Gwared fy enaid rhag y cle­ddyf: fy vnic enaid o feddiant y cî.

21 Achub fi rhag safn y llew: canys o blith cyrn vnicorniaid i'm gwrandewaist.

22 Mynegaf dy enw i'm bro­dyr: ynghanol y gynnulleidfa i'th folaf.

23 Y rhai sy yn ofni 'r Ar­glwydd, molwch ef, holl hâd Ja­cob, gogoneddwch ef: a holl hâd Israel, ofn wch ef.

24 Canys ni ddirmygodd, ac ni ffieiddiodd gystudd y tlawd, ac ni chuddiodd ei wyneb rhagddo: ond pan lefodd efe arno, efe a wr­andawodd.

25 Fy mawl fydd o honot ti yn y gynnulleidfa fawr: fy addu­nedau a dalaf ger bron y rhai a'i hofnant ef.

26 Y tlodion a fwyttânt, ac a ddiwellir, y rhai a geisiant yr Ar­glwydd a'i moliannant ef: eich calon fydd byw yn dragywydd.

27 Holl derfynau y ddaiar a go­fiant, ac a droant at yr Arglwydd: a holl dylŵythau y cenhedloedd a addolant ger dy fron di.

28 Canys eiddo 'r Arglwydd yw 'r deyrnas: ac efe sydd yn llywo­draethu ymmhlith y cenhedloedd.

29 Yr holl rai breision ar y ddai­ar a fwyttânt, ac a addolant: y rhai a ddescynnant i'r llŵch a ym­grymmant ger ei fron ef: ac nid oes neb a all gadw yn fyw ei enaid ei hun.

30 Eu hâd a'i gwasanaetha ef: cyfrifir ef i'r Arglwydd yn gen­hedlaeth.

31 Deuant, ac adroddant ei gy­fiawnder ef i'r bobl a enir: mai efe a wnaeth hyn.

Psal. 23.

YR Arglwydd yw fy mugail: ni bydd eisieu arnaf.

2 Efe a wna i'm orwedd mewn porfeydd gwelltoc: efe a'm tywys ger llaw y dyfroedd tawel.

3 Efe a ddychwel fy enaid, efe a'm harwain ar hŷd llwybrau cy­fiawnder, er mwyn ei enw.

4 Ie pe rhodiwn ar hŷd glynn cyscod angeu, nid ofnaf niwed, canys yr wyt ti gyd â mi: dy wia­len, a'th ffon a'm cyssurant.

5 Ti a arlwyi ford ger fy mron, yngwydd fy ngwrthwyneb-wŷr: iraist fy mhen ag olew, fy phiol fydd lawn.

6 Daioni, a thrugaredd yn ddiau a'm canlynant, holl ddyddiau [Page] fy mywyd: a phresswyliaf yn nhŷ 'r Arglwydd yn dragywydd.

Psal. 24. Boreuol Weddi.

EIddo yr Arglwydd y ddaiar, a'i chyflawnder: y bŷd, ac a bresswylia ynddo,

2 Canys efe a'i seiliodd ar y moroedd: ac a'i siccrhâodd ar yr afonydd.

3 Pwy a escyn i fynydd yr Ar­glwydd? a phwy a saif yn ei lê sanctaidd ef?

4 Y glân ei ddwylo, a'r pûr ei galon: yr hwn ni dderchafodd ei feddwl at wagedd, ac ni thyngodd i dwyllo.

5 Efe a dderbyn fendith gan yr Arglwydd, a chyfiawnder gan Dduw ei iechydwriaeth.

6 Dymma genhedlaeth y rhai a'i ceisiant ef: y rhai a geisiant dy wyneb di, ô Iacob. Selah.

7 O byrth derchefwch eich pennau, ac ymdderchefwch ddry­sau tragywyddol: a brenin y gogo­niant a ddaw i mewn.

8 Pwy yw yr brenin gogoniant hwn? yr Arglwydd nerthol, a cha­darn; yr Arglwydd cadarn mewn rhyfel.

9 O byrth, derchefwch eich pen­nau, ac ymdderchefwch ddrysau tragywyddol, a brenin y gogoni­ant a ddaw i mewn.

10 Pwy yw'r brenin gogoniant hwn? Arglwydd y lluoedd, efe yw brenin y gogoniant. Selah.

Psal. 25.

ATtat ti ô Arglwydd, y dercha­faf fy enaid.

2 O fy Nuw, ynot ti 'r ymddi­riedais, na 'm gwradwydder: na or­feledded fy ngelynion arnaf.

3 Ie na wradwydder nêb sydd yn disgwyl wrthit ti: gwradwy­dder y rhai a drosseddant heb a­chos.

4 Pâr i mi ŵybod dy ffyrdd ô Arglwydd: dysc i mi dy lwybrau.

5 Tywys fi yn dy wirionedd, a dysc fi: canys ti yw Duw fy iechy­dwriaeth, wrthit ti y disgwyliaf ar hyd y dydd.

6 Cofia Arglwydd dy dosturi­aethau, a'th drugareddau: canys erioed y maent hwy.

7 Na chofia bechodau fy ieu­engctid, na'm camweddau: yn ôl dy drugaredd meddwl di am danaf, er mwyn dy ddaioni Ar­glwydd.

8 Da ac uniawn yw yr Ar­glwydd: o herwydd hynny y dysc efe bechaduriaid yn y ffordd.

9 Y rhai llariaidd a hyffordda efe mewn barn: a'i ffordd a ddysc efe i'r rhai gostyngedic.

10 Holl lwybrau 'r Arglwydd ydynt drugaredd, a gwirionedd i'r rhai a gadwant ei gyfammod, a'i dystiolaethau ef.

11 Er mwyn dy Enw, Arglwydd, maddeu fy anwiredd: canys mawr yw.

12 Pa ŵr yw efe sy 'n ofni yr Arglwydd? efe a'i dysc ef yn y ffordd a ddewiso.

13 Ei enaid ef a erys mewn daioni: a'i hâd a etifedda y ddaiar.

14 Dirgelwch yr Arglwydd sydd gydâ 'r rhai a'i hofnant ef: a'i gyfammod hefyd, iw cyfarwy­ddo hwynt.

15 Fy llygaid sydd yn wastad ar yr Arglwydd: canys efe a ddwg fy nhraed allan o'r rhwyd.

16 Trô attaf, a thrugarhâ wr­thif: canys unic a thlawd ydwyf.

17 Gofidiau fy nghalon a he­laethwyd: dwg di fi allan o'm cy­fyngderau.

18 Gwêl fy nghystudd, a'm hel­bul: a maddeu fy holl bechodau.

19 Edrych ar fy ngelynion, ca­nys amlhasant: â chasineb craws hefyd i'm cassasant.

20 Cadw fy enaid, ac achub fi: na'm gwradwydder, canys ymddi­riedais ynot.

21 Cadwed perffeithrwydd, ac uniondeb fi, canys yr wyf yn dis­gwyl wrthit.

22 O Dduw, gwared Israel o'i holl gyfyngderau.

Psal. 26.

BArn fi Arglwydd, canys rho­diais yn fy mherffeithrwydd, ymddiriedais hefyd yn yr Ar­glwydd, am hynny ni lithraf.

2 Hôla fi Arglwydd, a phrawf fi: chwilia fy arennau, a'm calon.

3 Canys dy drugaredd sydd o flaen fy llygaid: ac mi a rodiais yn dy wirionedd.

4 Nid esteddais gyd â dynion coegion, a chyd â'r rhai trofaus nid âf.

5 Casseais gynnulleidfa y dry­gionus: a chyd â'r annuwolion nid eisteddaf.

6 Golchaf fy nwylo mewn di­niweidrwydd: a'th allor ô Ar­glwydd, a amgylchynaf:

7 I gyhoeddi â llêf clodforedd: ac i fynegi dy holl ryfeddodau.

8 Arglwydd hoffais drigfan dy dŷ: a lle presswylfa dy ogo­niant.

9 Na chascl fy enaid gyd â phe­chaduriaid: na'm bywyd gyd â dynion gwaedlyd:

10 Y rhai y mae scelerder yn eu dwylo, a'i deheu-law yn llawn gwobrau.

11 Eithr mi a rodiaf yn fy mher­ffeithrwydd: gwared fi, a thru­garhâ wrthif.

12 Fy nhroed sydd yn sefyll ar yr union: yn y cynnulleidfaoedd i'th fendithiaf ô Arglwydd.

Psal. 27. Prydnhawnol Weddi.

YR Arglwydd yw fy ngo­leuni, a'm hiechydwri­aeth, rhag pwy yr ofnaf? yr Arglwydd yw nerth fy mywyd, rhag pwy y dychrynaf?

2 Pan nessaodd y rhai drygio­nus, sef fy ngwrthwyneb-wŷr, am gelynion i'm herbyn, i fwytta fy ngnhawd: hwy a dramgwydda­sant, ac a syrthiasant.

3 Pe gwersyllei llu i'm herbyn, nid ofna fy nghalon: pe cyfodei câd i'm herbyn, yn hŷn mi a fy­ddaf hyderus.

4 Un peth a ddeisyfiais i gan yr Arglwydd hynny a geisiaf, sef caffel trigo y nhŷ 'r Arglwydd holl ddyddiau fy mywyd: i e­drych ar brydferthwch yr Ar­glwydd, ac i ymofyn yn ei Deml.

5 Canys yn y dydd blîn i'm cuddia o fewn ei babell: yn nir­gelfa ei babell i'm cuddia, ar graig i'm cyfyd i.

6 Ac yn awr y dercha efe fy mhen goruwch fy ngelynion o'm hamgylch: am hynny 'r aberthaf yn ei babell ef ebyrth gorfoledd; canaf, ie can-molaf yr Arglwydd.

7 Clyw ô Arglwydd fy llefe­rydd pan lefwyf, trugarhâ hefyd wrthif, a gwrando arnaf.

8 Pan ddywedaist, ceisiwch fy wyneb, fy ngalon a ddywedodd wrthit, dy wyneb a geisiaf, ô Ar­glwydd.

9 Na chuddia dy wyneb oddi [Page] wrthif, na fwrw ymmaith dy wâs mewn soriant: fy nghymmorth fuost; na âd fi, ac na wrthod fi, ô Dduw fy iechydwriaeth.

10 Pan yw fy nhâd, a'm mam yn fy ngwrthod: yr Arglwydd a'm derbyn.

11 Dysc i mi dy ffordd Arglwydd: ac arwain fi ar hŷd llwybrau uni­ondeb, o herwydd fy ngelynion.

12 Na ddyro fi i fynu i ewyllys fy ngelynion: canys gau dystion, a rhai a adroddant drawster a gy­fodasant i'm herbyn.

13 Deffygiaswn, pe na chreda­swn weled daioni'r Arglwydd yn nhîr y rhai byw.

14 Disgwyl wrth yr Arglwydd, ymwrola, ac efe a nertha dy ga­lon: disgwyl meddaf wrth yr Ar­glwydd.

Psal. 28.

ARnat ti Arglwydd y gwae­ddaf, fy nghraig na ddistawa wrthif: rhag o thewi wrthif, i'm fod yn gyffelyb i rai yn descyn i'r pwll.

2 Erglyw lef fy ymbil, pan waeddwyf arnat; pan dderchaf­wyf fy nwylo tu ag at dy gafell sanctaidd.

3 Na thynn fi gyd â'r annuwo­lion, a chyd â gweithred-wŷr an­wiredd, y rhai a lefarant heddwch wrth eu cymmydogion, a drwg yn eu calon.

4 Dyro iddynt yn ôl eu gwei­thred, ac yn ôl drygioni eu dy­chymmygion, dyro iddynt yn ôl gweithredoedd eu dwylo: tâl i­ddynt eu haeddedigaeth.

5 Am nad ystyriant weithred­oedd yr Arglwydd, na gwaith ei ddwylo ef, y dinistri a efe hwynt, ac nis adeilada hwynt.

6 Bendigedic fyddo 'r Ar­glwydd: canys clybu lêf fy ngwe­ddiau.

7 Yr Arglwydd yw fy nerth a'm tarian, ynddo ef yr ymddirie­dodd fy nghalon, ac myfi a gyn­northwywyd: o herwydd hyn y llawenychodd fy nghalon, ac ar fy nghân y clodforaf ef.

8 Yr Arglwydd sydd nerth i'r cyfryw rai, a chadernid iechy­dwriaeth ei enneiniog yw efe.

9 Cadw dy bobl, a bendithia dy etifeddiaeth: portha hwynt he­fyd, a dyrcha hwynt yn dragy­wydd.

Psal. 29.

MOeswch i'r Arglwydd chwi feibion cedyrn: moeswch i'r Arglwydd ogoniant, a nerth.

2 Moeswch i'r Arglwydd ogo­niant ei Enw: addolwch yr Ar­glwydd ym mhrydferthwch ei sancteiddrwydd.

3 Llef yr Arglwydd sydd ar y dyfroedd, Duw y gogoniant a da­rana: yr Arglwydd sydd ar y dy­froedd mawrion.

4 Llef yr Arglwydd sy mewn grym: llêf yr Arglwydd sy mewn prydferthwch.

5 Llêf yr Arglwydd sy yn dry­llio y cedrwŷdd: ie dryllia'r Ar­glwydd gedr-wŷdd Libanus.

6 Efe a wna iddynt lammu fel llô: Libanus a Syrion fel llwdn unicorn.

7 Llef yr Arglwydd a wascara y fflammau tân.

8 Llef yr Arglwydd a wna i'r anialwch grynu: yr Arglwydd a wna i anialwch Cades grynu.

9 Llef yr Arglwydd a wna i'r ewigod lydnu, ac a ddinoetha y coedydd: ac yn ei Deml, pawb a draetha ei ogoniant ef.

10 Yr Arglwydd sydd yn ei­stedd ar y llifeiriant, ie yr Ar­glwydd a eistedd yn frenin yn dragywydd.

11 Yr Arglwydd a ddyry nerth iw bobl: yr Arglwydd a fendithia ei bobl â thangr eddyf.

Psal. 30. Boreuol Weddi.

MAwrygaf di ô Arglwydd, canys derchefaist fi: ac ni lawenhêaist fy ngelynion o'm plegit.

2 Arglwydd, fy Nuw, llefais arnat: a thitheu a'm hiachêaist.

3 Arglwydd derchefaist fy e­naid o'r bedd, cedwaist fi yn fyw, rhag descyn o honof i'r pwll.

4 Cenŵch i'r Arglwydd ei sainct ef: a chlodforwch wrth goffadw­riaeth ei sancteiddrwydd ef.

5 Canys ennyd fechan y bydd yn ei lid, yn ei fodlonrwydd y mae bywyd: tros brŷd nawn yr e­rys ŵylofain, ac erbyn y boreu y bydd gorfoledd.

6 A mi a ddywedais yn fy llwyddiant, ni'm syflir yn dragy­wydd.

7 O'th ddaioni Arglwydd, y go­sodaist gryfder yn fy mynydd: cu­ddiaist dy wyneb, a bum helbulus.

8 Arnat ti Arglwydd y llefais: ac a'r Arglwydd yr ymbiliais.

9 Pa fudd sydd yn fy ngwaed pan ddescynnwyf i'r ffôs? a glod­fora y llwch di? a fynega efe dy wirionedd?

10 Clyw Arglwydd, a thruga­rhâ wrthif: Arglwydd bydd gyn­north wywr i mi.

11 Troaist sy ngalar yn llawen­ydd i mi: dioscaist fy sach-wisc, a gwregyfaist fi â llawenydd.

12 Fel y cano fy ngogoniant i ti, ac na thawo▪ ô Arglwydd fy Nuw, yn dragywyddol i'th foli­annaf.

Psal. 31.

YNot ti Arglwydd yr ymddirie­dais, nam gwradwydder yn dragywydd: gwared fi yn dy gy­fiawnder.

2 Gogwydda dy glust attaf, gwared fi ar frys: bydd i mi yn graig gadarn, yn dŷ amddeffyn, i'm cadw.

3 Canys fy nghraig a'm castell yd wyt: gan hynny er mwyn dy Enw, tywys fi, ac arwain fi.

4 Tynn fi allan o'r rhwyd a guddiasant i mi: canys ti yw fy nerth.

5 I'th law y gorchymynnaf fy yspryd: gwaredaist fi ô Arglwydd Dduw y gwirionedd.

6 Caseais y rhai sy yn dal ar o­fer-wagedd: minneu a obeithiaf yn yr Arglwydd.

7 Ymlawenhâf, ac ymhyfry­daf yn dy drugaredd: canys gwe­laist fy adfyd: adnabuost fy enaid mewn cyfyngderau.

8 Ac ni warcheaist fi yn llaw y gelyn, onid gosodaist fy nhraed mewn ehangder.

9 Trugarhâ wrthif Arglwydd, canys cyfyng yw arnaf: dadwi­nodd fy llygad gan ofid, ie fy e­naid a'm bol:

10 Canys fy mywyd a ballodd gân ofid, a'm blynyddoedd gan ochain: fy nerth a ballodd o her­wydd fy anwiredd, a'm hescyrn a bydrasant.

11 Yn warthrudd yr ydwyf ymmyfg fy holl elynion, a hynny yn ddirfawr ymmysg fy nghym­mydogion, ac yn ddychryn i'r rhai a'm hadwaenant; y rhai a'm gwe­lent [Page] allan, a gilient oddi wrthif.

12 Anghofiwyd fi fel un marw allan o feddwl, yr ydwyf fel llestr methedic.

13 Canys clywais ogan llawer­oedd, dychryn oedd o bob parth: pan gyd-ymgynghorasant yn fy erbyn, y bwriadasant fy nienei­dio.

14 Ond mi a obeithiais ynot ti Arglwydd, dywedais, fy Nuw yd­wyt.

15 Yn dy law di y mae fy am­serau: gwared fi o law fy ngelyni­on, ac oddi wrth fy erlyd-wŷr.

16 Llewyrcha dy wyneb ar dy wâs: achub fy er mwyn dy dru­garedd.

17 Arglwydd na wradwydder, fi, canys gelwais arnat: gwrad­wydder yr annuwolion, torrer hwynt i'r bedd.

18 Gosteger y gwefusau celŵy­ddoc, y rhai a ddywedant yn ga­led drwy falchder, a diystyrwch, yn erbyn y cyfiawn.

19 Morr fawr yw dy ddaioni a roddaist i gadw i'r sawl a'th of­nant (ac a wnaethost i'r rhai a ymddiriedant ynot, ger bron mei­bion dynion!

20 Cuddi hwynt yn nirgelfa dy wyneb, rhag balchder dynion: cuddi hwynt mewn pabell, rhag cynnen tafodau.

21 Bendigedic fyddo 'r Argl­wydd, canys dangosodd yn rhy­fedd ei garedigrwydd i mi, mewn dinas gadarn.

22 Canys mi a ddywedais yn fy ffrwst, fo'm bwriwyd allan o'th olwg: er hynny ti a wrandewaist lais fy ngweddiau, pan lefais ar­nat.

23 Cerwch yr Arglwydd, ei holl sainct ef: yr Arglwydd a gei­dw y ffyddloniaid, ac a dâl yn e­helaeth i'r nêb a wna falch­der.

24 Ymwrolwch, ac efe a gryf­hâ eich calon: chwychwi oll y rhai ydych yn gobeithio yn yr Arglwydd.

Psal. 32. Prydnhawnol Weddi.

GWyn ei fŷd y nêb y ma­ddeuwyd ei drossedd: ac y cuddiwyd ei bechod.

2 Gwyn ei fyd y dyn ni chyfrif yr Arglwydd iddo anwiredd: ac ni bo dichell yn ei yspryd.

3 Tra y tewais, heneiddiodd fy escyrn, gan fy rhuad ar hyd y dydd.

4 Canys trymhâodd dy law ar­naf ddydd a nos: fy irder a dro­wyd yn sychder hâf. Selah.

5 Addefais fy mhechod wrthit, a'm hanwiredd ni chuddiais: dy­wedais, cyffessaf yn fy erbyn fy hun fy anwireddau i'r Arglwydd, a thi a faddeuaist anwiredd fy mhechod. Selah.

6 Am hyn y gweddia pob du­wiol arnat ti yn yr amser i'th ge­ffir: yn ddiau yn llifeiriant dy­froedd mawrion, ni chânt nessau atto ef.

7 Ti ydwyt loches i mi: cedwi fi rhag ing: amgylchyni fi â cha­niadau ymwared. Selah.

8 Cyfarwyddaf di, a dyscaf di yn y ffordd yr elych: a'm llygad arnat i'th gynghoraf.

9 Na fyddwch fel march, neu fûl heb ddeall, yr hwn y mae rhaid attal ei ên â genfa, ac â ffrwyn, rhag ei ddinesau attat.

10 Gofidiau lawer fydd i'r an­nuwiol, ond y neb a ymddiriedo [Page] yn yr Arglwydd, trugaredd a'i cylchyna ef.

11 Y rhai cyfiawn, byddwch lawen a hyfryd yn yr Arglwydd: a'r rhai uniawn o galon oll, ce­nwch yn llafar,

Psal. 33.

YMlawenhewch y rhai cyfi­awn, yn yr Arglwydd: i'r rhai uniawn gweddus yw mawl.

2 Molwch yr Arglwydd â'r de­lyn: cenwch iddo â'r nabl, ac â'r dectant.

3 Cenwch iddo ganiad ne­wydd: cenwch yn gerddgar, yn so­niarus.

4 Canys uniawn yw gair yr Arglwydd; a'i holl weithred­oedd a wnaed mewn ffyddlon­deb.

5 Efe a gâr gyfiawnder, a barn: o drugaredd yr Arglwydd y mae y ddaiar yn gyflawn.

6 Trwy air yr Arglwydd y gwnaeth pwyd y nefoedd: a'i holl luoedd hwy trwy yspryd ei enau ef.

7 Casclu y mae efe ddyfroedd y môr ynghyd, megis pen-twrr: y mae yn rhoddi y dyfnderoedd mewn tryssorau.

8 Ofned yr holl ddaiar yr Ar­glwydd: holl drigolion y byd ar­swydant ef.

9 Canys efe a ddywcdodd, ac felly y bu: efe a orchymynnodd, a hynny a safodd.

10 Yr Arglwydd sydd yn di­ddymmu cyngor y cenhedloedd: y mae efe yn diddymmu amcani­on pobloedd.

11 Cyngor yr Arglwydd a saif yn dragywydd: meddyliau ei galon, o genhedlaeth i genhed­laeth.

12 Gwyn ei fyd y genedl y mae yr Arglwydd yn Dduw iddi: a'r bobl a ddetholes efe yn etifeddi­aeth iddo ei hun.

13 Yr Arglwydd sy yn edrych i lawr o'r nefoedd: y mae yn gwe­led holl feibion dynion.

14 O bresswyl ei drigfa yr e­drych efe ar holl drigolion y ddaiar.

15 Efe a gyd-luniodd eu calon hwynt: efe a ddeall eu holl wei­thredoedd.

16 Ni waredir brenin gan li­aws llu: ni ddiangc cadarn drwy ei fawr gryfder.

17 Peth ofer yw march i ym­wared: ac nid achub efe neb drwy ei fawr gryfder.

18 Wele, y mae llygad yr Ar­glwydd ar y rhai a'i hofnant ef: sef ar y rhai a obeithiant yn ei drugaredd ef,

19 I waredu eu henaid rhag angeu: ac iw cadw yn fyw yn am­ser newyn.

20 Ein henaid sydd yn dis­gwil am yr Arglwydd: efe yw ein porth a'n tarian:

21 Canys ynddo ef y llaweny­cha ein calon; o herwydd i ni o­beithio yn ei enw sanctaidd ef.

22 Bydded dy drugaredd Ar­glwydd arnom ni, megis yr ydym yn ymddiried ynot.

Psal. 34.

BEndithiaf yr Arglwydd bôb amser: ei foliant fydd yn fy ngenau yn wastad.

2 Yn yr Arglwydd y gorfole­dda fy enaid: y rhai gostyngedic a glywant hyn, ac a lawenychant.

3 Mawrygwch yr Arglwydd gyd â mi: a chyd-dderchaswn ei enw ef.

4 Ceisiais yr Arglwydd, ac efe am gwrandawodd: gwaredodd fi hefyd o'm holl ofn.

5 Edrychasant arno, a hwy a oleuwyd: ai hwynebau ni chy­wilyddiwyd.

6 Y tlawd hwn a lefodd, a'r Ar­glwydd a'i clybu, ac a'i gware­dodd o'i holl drallodau.

7 Angel yr Arglwydd a gastella o amgylch y rhai a'i hofnant ef, ac a'i gwared hwynt.

8 Profwch, a gwelwch mor dda yw 'r Arglwydd: gwyn ei fyd y gŵr a ymddiriedo ynddo.

9 Ofnwch yr Arglwydd, ei sainct ef: canys nid oes eisieu ar yrhai a'i hofnant ef.

10 Y mae eisieu, a newyn ar y llewod ieuaingc, ond y sawl a geisiant yr Arglwydd, ni bydd ar­nynt eisieu dim daioni.

11 Deuwch blant, gwrandewch arnaf: dyscaf i chwi ofn yr Ar­glwydd.

12 Pwy yw'r gŵr a chwen­nych fywyd, ac a gâr hîr ddyddi­au, i weled daioni?

13 Cadw dy dafod rhag drwg: â'th wefusau rhag traethu twyll.

14 Cilia oddi wrth ddrwg, a gwna dda: ymgais â thangneddyf, a dilyn hi.

15 Llygaid yr Arglwydd sydd ar y cyfiawn: a'i glustiau sydd yn agored iw llefain hwynt.

16 Wyneb yr Arglwydd sydd yn erbyn y rhai a wna ddrwg: i dorri eu coffa oddi ar y ddaiar.

17 Y rhai cyfiawn a lefant, a'r Arglwydd a glyw, ac a'i gwared o'i holl drallodau.

18 Agos yw 'r Arglwydd at y rhai drylliedic o galon: ac efe a geidw y rhai briwedic o yspryd.

19 Aml ddrygau a gaiff y cy­fiawn: ond yr Arglwydd a'i gwa­red ef oddi wrthynt oll.

20 Efe a geidw ei holl escyrn ef: ni thorrir vn o honynt.

21 Drygioni a ladd yr annu­wiol: a'r rhai a gasânt y cyfiawn a anrheithir.

22 Yr Arglwydd a wared enei­diau ei weision: a'r rhai oll a ymddiriedant ynddo ef, nid an­rheithir hwynt.

Psal. 35. Boreuol Weddi.

DAdleu fy nadl Arglwydd, yn erbyn y rhai a ddad­leuant i'm herbyn: ym­ladd â'r rhai a ymladdant â mi.

2 Ymafael yn y darian a'r ast­alch, a chyfot i'm cymmorth.

3 Dwg allan y wayw-ffon, ac argaea yn erbyn fy erlyd-wŷr: dy­wed wrth fy enaid, myfi yw dy iechydwriaeth.

4 Cywilyddier, a gwradwydder y rhai a geisiant fy enaid: ymch­weler yn eu hôl, a gwarthaer, y sawl a fwriadant fy nrygu.

5 Byddant fel vs o flaen y gwynt: ac Angel yr Arglwydd yn eu her­lid.

6 Bydded eu ffordd yn dywyll­wch, ac yn llithrigfa: ac Angel yr Arglwydd yn eu hymlid.

7 Canys heb achos y cuddia­sant eu rhwyd i mi mewn pydew, yr hwn heb achos a gloddiasant i'm henaid.

8 Deued arno ddistryw ni ŵypo, a'i rwyd yr hon a guddiodd a'i da­lio: syrthied yn y distryw hwnnw.

9 A llawenycha fy enaid i yn yr Arglwydd: efe a ymhyfryda yn ei iechydwriaeth ef.

10 Fy holl escyrn a ddywedant, ô Arglwydd, pwy sydd fel tydi, [Page] yn gwaredu y tlawd rhag yr hwn a fyddo trech nag ef, y truan hefyd a'r tlawd, rhag y neb a'i hyspeilio?

11 Tystion gau a gyfodasant: holasant i mi yr hyn nis gwn oddi wrtho.

12 Talasant i mi ddrwg dros dda; i yspeilio fy enaid.

13 A minneu pan glafychent hwy, oeddwn a'm gwisc o sach­len, gostyngais fy enaid ag ym­pryd: a'm gweddi a ddychwe­lodd i'm mynwes fy hun.

14 Ymddygais fel be buasei 'n gyfaill, neu yn frawd i mi: ymo­styngais mewn galar-wisc, fel vn yn galaru am ei fam.

15 Ond ymlawenhasant hwy yn fy adfyd i, ac ymgasclasant: ym­gasclodd efryddion yn fy erbyn, ac nis gwyddwn; rhwygasant fi, ac ni pheidient.

16 Ym mysc y gwatwarwyr rhag-rithiol mewn gwleddoedd yscyrnygasant eu dannedd arnaf.

17 Arglwydd, pa hŷd yr edry­chi di ar hyn? gwared fy enaid rhag eu distryw hwynt, fy vnic enaid rhag y llewod.

18 Mi a'th glodforaf yn y gyn­nulleidfa fawr: moliannaf di ym-mhlith pobl lawer.

19 Na lawenychant o'm her­wydd y rhai sydd elynion i mi heb achos: y sawl a'm casânt yn ddiachos, nac amneidient â llygad.

20 Can nad ymddiddanant yn dangneddyfus: eithr dychymy­gant eiriau dichellgar, yn erbyn y rhai llonydd yn y tir.

21 Lleda sant eu safn arnaf gan ddywedyd: Ha, ha, gwelodd ein llygad.

22 Gwelaist hyn Arglwydd, na thaw ditheu: nae ymbellhâ oddi­wrthif, ô Arglwydd.

23 Cyfod, a deffro i'm barn, sef i'm dadl, fy Nuw, a'm Har­glwydd.

24 Barn fi Arglwydd fy Nuw, yn ôl dy gyfiawnder: ac na la­wenhânt o'm plegit.

25 Na ddywedant yn eu calon, ô ein gwynfyd: na ddywedant llyngcasom ef.

26 Cywilyddier, a gwradwy­dder hwy i gyd, y rhai sy lawen am fy nryg-fyd: gwiscer â gwarth ac â chywilydd, y rhai a ymfaw­rygant i'm herbyn.

27 Caned a llawenyched y rhai a hoffant fy nghyfiawnder, dywe­dant, hefyd yn wastad mawryger yr Arglwydd, yr hwn a gâr lwy­ddiant ei wâs.

28 Fy nhafod innen, a lefara am dy gyfiawnder, a'th foliant, ar hyd y dydd.

Psal. 36.

Y Mae anwiredd yr annuwiol yn dywedyd o fewn fy ngha­lon, nad oes ofn Duw o flaen ei lygaid ef.

2 O herwydd ymwenhieithio y mae efe iddo ei hun, yn ei olwg ei hunan, nes cael ei anwiredd yn atcas.

3 Geiriau ei enau ydynt anwi­redd a thwyll: peidiodd â bod yn gall i wneuthur daioni.

4 Anwiredd a ddychymmyg efe ar ei wely, efe a'i gesyd ei hun ar ffordd nid yw dda: nid ffiaidd gantho ddrygioni.

5 Dy drugaredd Arglwydd sydd hyd y nefoedd, a'th wirionedd hyd y cymmylau.

6 Fel mynyddoedd cedryn y mae dy gyfiawnder, dyfnder mawr yw dy farnedigaethau: dŷn ac anifail a gedwi di, Arglwydd.

7 Mor werth-fawr yw dy dru­garedd ô Dduw! am hynny 'r ymddiried meibion dynion tan gyscod dy adenydd.

8 Llawn-ddigonir hwynt â brasder dy dŷ: ac ag afon dy hy­frydwch y diodi hwynt.

9 Canys gyd â thi y mae ffyn­non y bywyd: yn dy oleuni di y gwelwn oleuni.

10 Estyn dy drugaredd i'r rhai a'th adwaenant, a'th gyfiawnder i'r rhai vniawn o galon.

11 Na ddeued troed balchder i'm herbyn: na syfled llaw yr annuwiol fi.

12 Yno y syrthiodd gweith-wŷr anwiredd: gwthiwyd hwynt i lawr, ac ni allant gyfodi.

Psal. 37. Prydnhawnol Weddi.

NAc ymddigia o herwydd y rhai drygionus, ac na chenfigenna wrth y rhai a wnant anwiredd.

2 Canys yn ebrwydd y torrir hwynt i'r llawr fel glas-wellt, ac y gwywant fel gwyrdd lyssiau.

3 Gobeithia yn yr Arglwydd, a gwna dda: felly y trigi yn y tîr, a thi a borthir yn ddiau.

4 Ymddigrifa hefyd yn yr Ar­glwydd, ac efe a ddyry i ti ddy­muniadau dy galon.

5 Treigla dy ffordd ar yr Ar­glwydd, ac ymddiried ynddo, ac efe a'i dwg i ben.

6 Efe a ddwg allan dy gyfiawn­der fel y goleuni: a'th farn fel hanner dydd.

7 Distawa yn ŷr Arglwydd, a disgwyl wrtho, nac ymddigia o herwydd yr hwn a lwyddo gan­ddo ei ffordd, wrth y gŵr sydd yn gwneuthur ei ddrwg amcanion.

8 Pâid â digofaint, a gâd ym­maith gynddaredd: nac ymddi­gia er dim, i wneuthur drwg.

9 Canys torrir ymmaith y drwg­ddynion, ond y rhai a ddisgwili­ant wrth yr Arglwydd hwynt hwy a ettifeddant y tîr.

10 Canys etto ychydigyn, ac ni welir yr annuwiol, a thi edry­chi am ei le ef, ac ni bydd dim o honaw.

11 Eithr y rhai gostyngedic a etifeddant y ddaiar, ac a ymhy­frydant gan liaws tangneddyf.

12 Yr annuwiol a amcana yn erbyn y cyfiawn, ac a yscyrnyga ei ddannedd arno.

13 Yr Arglwydd a chwardd am ei ben ef, canys gwêl fod ei ddydd ar ddyfod.

14 Yr annuwiolion a dynnasant eu cleddyf, ac a annelafant eu bŵa, i fwrw i lawr y tlawd, a'r anghe­nog, ac i ladd y rhai vniawn eu ffordd.

15 Eu cleddyf a â yn eu calon eu hunain, a'i bwâu a ddryllir.

16 Gwell yw 'r ychydig sydd gan y cyfiawn, nâ mawr olud an­nuwolion lawer.

17 Canys breichiau 'r annuwo­lion a dorrir: ond yr Arglwydd a gynnal y rhai cyfiawn.

18 Yr Arglwydd a edwyn ddy­ddiau y rhai perffaith, a'i hetife­ddiaeth hwy fydd yn dragywydd.

19 Nis gwradwyddir hwy yn amser dryg-fyd, ac yn amser ne­wyn y cânt ddigon.

20 Eithr collir yr annuwolion, a gelynion yr Arglwydd fel bra­ster ŵyn a ddiflannant: yn fŵg y diflannant hwy.

21 Yr annuwiol a echŵyna, ac ni thâl adref: ond y cyfiawn [Page] sydd drugarog, ac yn rhoddi.

22 Canys y rhai a fendigo efe, a etifeddant y tir: a'r rhai a felldi­thio efe, a dorrir ymmaith.

23 Yr Arglwydd a fforddia ger­ddediad gŵr da: a da fydd gan­ddo ei ffordd ef.

24 Er iddo gwympo, ni lwyr fwrir ef i lawr: canys yr Arglwydd sydd yn ei gynnal ef â'i law.

25 Mi a fum ieuangc, ac yr ydwyf yn hên: etto ni welais y cyfiawn wedi ei adu, na'i hâd yn cardotta bara.

26 Pob amser y mae ef yn dru­garog, ac yn rhoddi benthyg: a'i hâd a fendithir.

27 Cilia di oddi wrth ddrwg, a gwna dda, a chyfannedda yn dragywydd.

28 Canys yr Arglwydd a gâr farn, ac ni edy ei sainct: cedwir hwynt yn dragywydd, ond hâd yr annuwiol a dorrir ymmaith.

29 Y rhai cyfiawn a etifeddant y ddaiar, ac a bresswyliant ynddi yn dragywydd.

30 Genau y cyfiawn a fynega ddoethineb, a'i dafod a draetha farn.

31 Deddf ei Dduw sydd yn ei galon ef, a'i gamrau ni lithrant.

32 Yr annuwiol a wilia ar y cyfiawn, ac a gais ei ladd ef.

33 Ni âd yr Arglwydd ef yn ei law ef, ac ni âd ef yn euog pan ei barner.

34 Gobeithia yn yr Arglwydd, a chadw ei ffordd ef, ac efe a'th dderchafa, fel yr etifeddech y tir: pan ddifether yr annuwolion, ti a'i gweli.

35 Gwelais yr annuwiol yn ga­darn, ac yn frigoc, fel y lawryf gwyrdd.

36 Er hynny efe a aeth ym­maith, ac wele nid oedd mwy o ho­naw: a mi a'i ceisiais, ac nid oedd i'w gael.

37 Ystyr y perffaith, ac edrych ar yr uniawn, canys diwedd y gŵr hwnnw fydd tangneddyf.

38 Ond y trosedd-wyr a gŷd­ddestrywir, diwedd yr annuwoli­on a dorrir ymmaith.

39 Ac iechydwriaeth y cyfi­awn fydd oddiwrth yr Arglwydd: efe yw eu nerth yn amser trallod.

40 A'r Arglwydd a'i cymmorth hwynt, ac a'i gwared; efe a'i gwared hwynt rhag yr annuwoli­on, ac ei ceidw hwynt, am iddynt ymddiried ynddo.

Psal. 38. Boreuol Weddi.

ARglwydd na cherydda fi yn dy lid: ac na chospa fi yn dy ddigllonedd.

2 Canys y mae dy saethau ynglŷn ynof: a'th law yn drom arnaf.

3 Nid oes iechyd yn fy ngnhawd, o herwydd dy ddigllo­nedd: ac nid oes heddwch i'm hescyrn, oblegit fy mhechod.

4 Canys fy nghamweddau a aethant dros fy mhen, megis baich trwm y maent yn rhy drwm i mi.

5 Fy nghleisiau a bydrasant, ac a lygrasant gan fy ynfydr­wydd.

6 Crymmwyd a darostyngwyd fi 'n ddirfawr: beunydd yr ydwyf yn myned yn alarus.

7 Canys fy lwynau a lanwyd o ffieidd-glwyf, ac nid oes iechyd yn fy ngnhawd.

8 Gwanhawyd, a drylliwyd fi 'n dramawr: rhuals gan aflonydd­wch fy nghalon.

9 O'th fiaen di Arglwydd y mae fy holl ddymuniad, ac ni chuddi­wyd fy vchenaid oddi wrth it.

10 Fy nghalon sydd yn llammu, fy nerth a'm gadawodd, a llewyrch fy llygaid nid yw ychwaith gen­nif.

11 Fy ngharedigion, a'm cy­feillion a safent oddi ar gyfer fy mhlâ, a'm cyfneseifiaid a safent o hirbell.

12 Y rhai hefyd a geisient fy ei­nioes a osodasant faglau, a'r rhai a geisient fy niwed a draethent an­ŵireddau, ac a ddychmygent ddi­chellion ar hyd y dydd.

13 A minneu fel byddar ni chlywn, eithr oeddwn fel mudan heb agoryd ei enau.

14 Felly 'r oeddwn fel gŵr ni chlywei, ac heb argyoeddion yn ei enau.

15 O herwydd i'm obeithio ynot Arglwydd, ti Arglwydd fy Nuw a wrandewi.

16 Canys dywedais, gwrando fi, rhag llawenychu o honynt i'm herbyn, pan lithrei fy nhroed, ymfawrygent i'm herbyn.

17 Canys parod wyf i gloffi: a'm dolur sydd ger fy mron yn wastad.

18 Diau y mynegaf fy anwiredd, ac y pryderaf o herwydd fy mhe­chod.

19 Ac y mae fy ngelynion yn fyw, ac yn gedyrn, amlhawyd hefyd y rhai a'm cassânt ar gam:

20 A'r rhai a dalant ddrwg dros dda, a'm gwrthwynebant: am fy môd yn dilyn daioni.

21 Na âd fi, ô Arglwydd: fy Nuw, nac ymbellhâ oddi wrthif.

22 Bryssia i'm cymmorth, ô Ar­glwydd fy iechydwriaeth.

Psal. 39.

DYwedais, cadwaf fy ffyrdd rhag pechu â'm tafod: cad­waf ffrwyn yn fy ngenau, tra fy­ddo 'r annuwiol yn fy ngolwg.

2 Tewais yn ddistaw, ie tewais â daioni: a'm dolur a gyffrôdd.

3 Gwresogodd fy nghalon o'm mewn: tra oeddwn yn myfyrio, ennynnodd tân, a mi a leferais â'm tafod.

4 Arglwydd, pâr i mi ŵybod fy niwedd, a pheth yw mesur fy nyddiau: fel y gwypwyf o ba oe­dran y byddaf fi.

5 Wele gwnaethost fy nyddiau fel dyrnfedd, a'm henioes sydd megis diddim yn dy olwg di; diau mai cwbl wagedd yw pôb dŷn, pan fo ar y goreu. Selah.

6 Dyn yn ddiau sydd yn rhodio mewn cyscod, ac yn ymdrafferthu yn ofer: efe a dyrra olud, ac ni's gŵyr pwy a'i cascl.

7 Ac yn awr, beth a ddisgwi­liaf, ô Arglwydd: fy ngobaith sydd ynot ti.

8 Gwared fi o'm holl gamwe­ddau: ac na osod fi yn wradwydd i'r ynfyd.

9 Aethum yn fûd, ac nid ago­rais fy ngenau: canys ti a wnae­thost hyn.

10 Tynn dy blâ oddi wrth if: gan ddyrnod dy law y darfûm i.

11 Pan gospit ddyn â chery­ddon am anwiredd, dattodit fel gŵyfyn ei ardderchawgrwydd ef: gwagedd yn ddiau yw pôb dŷn. Selah.

12 Gwrando fy ngweddi Ar­glwydd, a chlyw fy llêf, na thaw wrth fy wylofain: canys ymdei­thudd ydwyf gyd â thi, ac alltud fel fy holl dadau.

13 Paid â mi, fel y cryfhawyf cyn fy myned: ac na byddwyf mwy.

Psal. 40.

DIsgwiliais yn ddyfal am yr Arglwydd, ac efe a ymo­styngodd attaf: ac a glybu fy llefain.

2 Cyfododd fi hefyd o'r pydew erchyll, allan o'r pridd tomlyd: ac a osododd fy nhraed ar graig, gan hwylio fy ngherddediad.

3 A rhoddodd yn fy ngenau ganiad newydd o foliant i'n Duw ni: llawer a welant hyn, ac a of­nant, ac a ymddiriedant yn yr Ar­glwydd.

4 Gwyn ei fyd y gŵr a osodo 'r Arglwydd yn ymddiried iddo: ac ni thrŷ at feilchion, nac at y rhai a ŵyrant at gelwydd.

5 Lluosog y gwnaethost ti, ô Arglwydd fy Nuw, dy ryfeddo­dau, a'th amcanion tuag attom, ni ellir yn drefnus en cyfrif hwynt i ti: pe mynegwn, a phe traeth­wn hwynt, amlach ydynt nag y gellir eu rhifo.

6 A berth ac offrwm nid ewylly­siaist, agoraist fy nghlustiau: po­eth offrwm a phech-aberth ni's gofynnaist.

7 Yna y dywedais, wele 'r yd­wyf yn dyfod; yn rhol y llyfr yr scrifennwyd am danaf.

8 Da gennif wneuthur dy ewy­llys, ô fy Nuw: a'th gyfraith sydd o fewn fy nghalon.

9 Pregethais gyfiawnder yn y gynnulleidfa fawr: wele, nid atte­liais fy ngwefusau, ti Arglwydd a'i gwyddost.

10 Ni chuddiais dy gyfiawnder o fewn fy nghalon, neuthais dy ffyddlondeb a'th iechydwriaeth: ni chelais dy drugaredd na'th wi­rionedd, yn y gynnulleidfa luo­sog.

11 Titheu Arglwydd, nac attal dy drugareddau oddi wrthif: cad­wed dy drugaredd, a'th wirionedd fi bŷth.

12 Canys drygau anifeiriol a'm cylchynasant o amgylch, fy mhe­chodau a'm daliasant, fel na allwn edrych i fynu: amlach ydynt nâ gwallt fy mhen, am hynny y pa­llodd fy nghalon gennif.

13 Rhynged bodd it Arglwydd fy ngwaredu: bryssia Arglwydd i'm cymmorth.

14 Cyd-gywilyddier, a gwrad­wydder y rhai a geisiant fy enioes iw difetha; gyrrer yn eu hôl, a chywilyddier, y rhai a ewyllysiant i mi ddrwg.

15 Anrheithier hwynt yn wobr am eu gwradwydd, y rhai y ddy­wedant wrthif, Ha, ha.

16 Llawenyched, ac ymhyfry­ded ynot ti y rhai oll a'th geisiant: dyweded y rhai a garant dy ie­chydwriaeth bôb amser, mawry­ger yr Arglwydd.

17 Ond yr wyf fi yn dlawd, ac yn anghenus, etto yr Arglwydd a feddwl am danaf, fy nghymmorth a'm gwaredudd ydwyt ti: fy Nuw na hîr drîg.

Psal. 41. Prydnhawnol Weddi.

GWyn ei fyd a ystyria wrth y tlawd; yr Arglwydd a'i gwared ef yn amser ad­fyd.

2 Yr Arglwydd a'i ceidw, ac a'i bywhâ, gwynfydedic fydd ar y ddaiar: na ddôd titheu ef wrth ewyllys ei elynion.

3 Yr Arglwydd a'i nertha ef ar ei glaf-wely: eyweiri ei holl wely ef yn ei glefyd.

4 Mi a ddywedais, Arglwydd trugarhâ wrthif: iachâ fy enaid, canys pechais i'th erbyn.

5 Fy ngelynion a lefarent ddrwg am danaf, gan ddywedyd: pa bryd y bydd efe farw, ac y derfydd am ei enw ef?

6 Ac os daw i'm hedrych, efe a ddywed gelwydd, ei galon a gascl atti anwiredd: pan êl allan, efe a'i traetha.

7 Fy holl gaseion a gyd-husty­ngant i'm herbyn: yn fy erbyn y dychymygant ddrwg i mi.

8 Aflwydd, meddant, a lŷn wr­tho: a chan ei fod yn gorwedd, ni chyfyd mwy.

9 Hefyd y gŵr oedd anwyl gen­nif, yr hwn yr ymddiriedais iddo, ac a fwytaodd fy mara, a ddercha­fodd ei sodl i'm herbyn.

10 Eithr ti Arglwydd, trugar­hâ wrthif; a chyfod fi, fel y tal­wyf iddynt.

11 Wrth hyn y gwn hoffi o honot fi: am na chaiff sy ngelyn orfoleddu i'm herbyn.

12 Onid am danaf fi, yn fy mher­ffeithrwydd i'm cynheli; ac i'm gosodi ger dy fron yn dragywydd.

13 Bendigedic fyddo Arglwydd Dduw Israel, o dragywyddoldeb, a hyd dragywyddoldeb, Amen, ac Amen.

Psal. 42.

FEl y brefa 'r hŷdd am yr afo­nydd dyfroedd: fell y 'r hirae­tha fy enaid am danat ti ô Dduw.

2 Sychedic yw fy enaid am Dduw, am y Duw byw: pa bryd y deuaf, ac yr ymddangosaf ger bron Duw?

3 Fy nagrau oedd fwyd i'm ddydd a nôs: tra dywedant wrthif bôb dydd, pa le y mae dy Dduw?

4 Tywalltwn fy enaid ynof, pan gofiwn hynny: canys aethwn gyd â'r gynnulleidfa, cerddwn gyd â hwynt i dŷ Dduw, mewn sain cân a moliant, fel tyrfa yn cadw gŵyl.

5 Pa ham fy enaid i'th ddaro­styngir, ac yr ymderfysci ynot? gobeithia yn Nuw, oblegit moli­annaf ef etto, am jechydwriaeth ei wyneb-pryd.

6 Fy Nuw, fy enaid a ymdda­rostwng ynof: am hynny y cofiaf di, o dir yr Jorddonen, a'r Her­moniaid, o fryn Missar.

7 Dyfnder a eilw ar ddyfnder, wrth sŵn dy bistylloedd di: dy holl donnau a'th lifeiriant a aeth­ant trosofi.

8 Etto yr Arglwydd a orchym­myn ei drugaredd liw dydd, a'i gân fydd gydâ mi liw nô; sef gweddi ar Dduw fy enioes.

9 Dywedaf wrth Dduw fy nghraig, pa ham yr anghofiaist fi? pa ham y rhodiaf yn alarus trwy orthymder y gelyn?

10 Megis â chleddyf yn fy es­cyrn y mae fy ngwrthwyneb-wŷr yn fy ngwradwyddo, pan ddywe­dant wrthif bôb dydd, pâ le y mae dy Dduw?

11 Pa ham i'th ddarostyngir fy enaid? a pha ham y terfysci ynof? ymddiried yn Nuw, canys etto y moliannaf ef, sef iechydwriaeth fy wyneb, a'm Duw.

Psal. 43.

BArn fi ô Dduw, a dadleu fy nadl yn erbyn y genhedlaeth anrhugarog; gwared fi rhag y dŷn twyllodrus, ac anghyfiawn.

2 Canys ti yw Duw fy nerth, pa ham i'm bwri ymaith: pa ham [Page] yr âf yn alarus trwy orthrymder y gelyn?

3 Anfon dy oleuni, a'th wi­rionedd, tywysant hwy fi, ac ar­weiniant fi i fynydd dy sanctei­ddrwydd, ac i'th bebyll.

4 Yno 'r âf at allor Duw, at Dduw hyfrydwch fy ngorfoledd, ac mi a'th foliannaf ar y delyn ô Dduw, fy Nuw.

5 Pa ham i'th ddaroslyngir fy enaid? a pha ham y terfysci ynof? gobeithia yn Nuw, canys etto y moliannaf ef, sef iechydwriaeth fy wyneb, a'm Duw.

Psal. 44. Boreuol Weddi.

DUw, clywsom â'n clystiau, ein tadau a fynegasant i ni y weithred a wnaethost yn eu hamser hwynt, yn y dyddiau gynt.

2 Ti â'th law a yrraist allan y cenhedloedd, ac a'i plennaist hwy­thau; ti a ddrygaist y bobloedd, ac a'i cynnyddaist hwythau.

3 Canys nid â'i cleddyf eu hun y gorescynnafant y tir, nid eu braich a barodd iechydwriaeth iddynt; cithr dy ddeheu-law di, a'th fraich, a llewyrch dy wyneb, o herwydd it eu hoffi hwynt.

4 Ti Dduw yw fy Mrenin: gorchymmyn iechydwriaeth i Ja­cob.

5 Ynot ti y cilgwthiwn ni ein gelynion: yn dy enw di y fath­rwn y rhai a gyfodant i'n her­byn.

6 O herwydd nid yn fy mŵa 'r ymddiriodaf: nid fy nghleddyf chwaith a'm hachub.

7 Eithr ti a'n hachubaist ni oddi wrth ein gwrth wyneb-wŷr, ac a wradwyddaist ein caseion.

8 Yn Nuw yr ymffrostiwn bôb dydd: ac ni a glodfôrwn dy enw yn dragywydd. Selah.

9 Ond ti a'n bwriaist ni ym­maith, ac a'n gwradwyddaist, ac nid wyt yn myned allan gyd â'n lluoedd.

10 Gwnaethost i ni droi yn ôl oddi wrth y gelyn: a'n caseion a anrheithiasant iddynt ei hun.

11 Rhoddaist ni fel defaid iw bwytta, a gwasceraist ni ym mysc y cenhedloedd.

12 Gwerthaist dy bobl heb elw, ac ni chwanegaist dy olud o'i gwerth hwynt.

13 Gosodaist ni yn warthrudd i'n cymmydogion, yn watwar­gerdd, ac yn wawd i'r rhai ydynt o'n hamgylch.

14 Gosodaist ni yn ddihareb ym mysc y cenhedloedd, yn rhai i escwyd pen arnynt ym mysc y bobloedd.

15 Fy ngwarthrudd sydd beu­nydd ger fy mron, a chywilydd fy wyneb a'm tôdd.

16 Gan lais y gwarthrudd-ŵr, a'r cablwr, o herwydd y gelyn, a'r ymddial-wr.

17 Hyn oll a ddaeth arnom: etto ni'th anghofiasom di, ac ni buom anffyddlon yn dy gyfammod.

18 Ni thrôdd ein calon yn ei hôl, ac nid aeth ein cerddediad allan o'th lwybr di.

19 Er i ti ein cûro yn-nrhig­fa dreigiau, a thoi trosom â chy­scod angeu.

20 Os anghofiasom enw ein Duw: neu estyn ein dwylo at Dduw dieithr:

21 Oni chwilia Duw hyn allan? canys efe a ŵyr ddirgeloedd y ga­lon.

22 Ie er dy fwyn di i'n lleddir beunydd, cyfrifir ni fel defaid iw llâdd.

23 Dêffro, pa ham y cysci, ô Arglwydd cyfod, na fwrw ni ym­maith yn dragywydd.

24 Pa ham y cuddi dy wyneb ac yr anghofi ein cystudd, a'n gor­thrymder.

25 Canys gostyngwyd ein he­naid i'r llwch: glŷnodd ein bol wrth y ddaiar.

26 Cyfod yn gynnorthwy i ni, a gwared ni er mwyn dy druga­redd.

Psal. 45.

TRaetha fy nghalon beth da, dywedyd yr ydwyf y pethau a wneuthym i'r brenin: fy nhafod sydd bin scrifennudd buan.

2 Tegach ydwyt nâ meibion dynion; tywalltwyd grâs ar dy wefusau, o herwydd hynny i'th fendithiodd Duw yn dragywydd.

3 Gwregysa dy gleddyf ar dy glûn ô gadarn, â'th ogoniant, a'th harddwch.

4 Ac yn dy harddwch mar­chog yn llwyddiannus, o herwydd gwirionedd, lledneisrwydd, a chyf­iawnder: a'th ddeheu-law a ddysc i ti bethau ofnadwy.

5 Pobl a syrthiant tanat: o her­wydd dy saethau llymion yn gly­nu ynghalon gelynion y brenin.

6 Dy orsedd di ô Dduw, sydd byth, ac yn dragywydd: teyrn­wialen uniondeb yw teyrn-wialen dy frenhiniaeth di.

7 Ceraist gyfiawnder, a chase­aist ddrygioni: am hynny i'th e­neiniodd Duw, sef dy Dduw di, ag olew llawenydd yn fwy nâ'th gyfeillion.

8 Arogl Myrr, Aloes, a Chasia sydd ar dy holl wiscoedd: allan o'r palâsau Ifori, â'r rhai i'th la­wenhasant.

9 Merched brenhinoedd oedd ym mhlith dy bendefigesau, safei y frenhines ar dy ddeheu-law mewn aur coeth o Ophir.

10 Gwrando ferch, a gwêl, a gostwng dy glust: ac anghofia dy bobl dy hun, a thŷ dy dâd.

11 A'r brenin a chwennych dy degwch: canys efe yw dy Iôr di: ymostwng ditheu iddo ef.

12 Merch Tyrus hefyd fydd y­no ag anrheg, a chyfoethogion y bobl a ymbiliant â'th wyneb.

13 Merch y brenin sydd oll yn ogoneddus o fewn: gem-waith aur yw ei gwisc hi.

14 Mewn gwaith edyf a nod­wydd y dygir hi at y brenin; y morwynion y rhai a ddeuant ar ei hôl, yn gyfeillesau iddi, a ddy­gir attat ti.

15 Mewn llawenydd, a gorfo­ledd y dygir hwynt; deuant i lŷs y brenin.

16 Dy feibion fydd yn lle dy dadau: y rhai a wnei yn dywyso­gion yn yr holl dir.

17 Paraf gofio dy enw ym-mhob cenhedlaeth, ac oes: am hynny y bobl a'th foliannant byth, ac yn dragywydd.

Psal. 46.

DUw sydd noddfa, a nerth i ni, cymmorth hawdd ei gael mewn cyfyngder.

2 Am hynny nid ofnwn pe symmudai y ddaiar, a phe treiglid y mynyddoedd i ganol y môr:

3 Er rhuo a therfyscu o'i dy­froedd, er crynu o'r mynyddoedd gan ei ymchŵydd ef. Selah.

4 Y mae afon, a'i frydian a [Page] lawenhânt ddinas Dduw, cyssegr presswylfeydd y Goruchaf.

5 Duw sydd yn ei chanol, nid yscog hi: Duw a'i cynnorthwya yn foreu iawn.

6 Y Cenhedloedd a derfysca­fant, y teyrnasoedd a yscogasant: efe a roddes ei lêf, toddodd y ddaiar.

7 Y mae Arglwydd y lluoedd gyd â ni: y mae Duw Iacob yn amddissynfa i ni. Selah.

8 Deuwch, gwelwch weith­redoedd yr Arglwydd: pa anghy­fannedd-dra a wnaeth efe ar y ddaiar.

9 Gwna i ryfeloedd beidio hyd eithaf y ddaiar, efe a ddryllia 'r bŵa, ac a dyrr y waywffon, efe a lysc y cerbydau a thân.

10 Peidiwch, a gwybyddwch mai myfi sydd Dduw: derchefir fi ym mysc y cenhedloedd, derchefir fi ar y ddaiar.

11 Y mae Arglwydd y lluoedd gyd â ni: amddiffynsa i ni yw Duw Iacob. Selah.

Psal. 47. Prydnhawnol Weddi.

YR holl bobl curwch ddwy­lo: llafar genwch i Dduw, â llef gorfoledd.

2 Canys yr Arglwydd goruchaf fydd ofnadwy: brenin mawr ar yr holl ddaiar.

3 Efe a ddwg y bobl tanom ni: a'r cenhedloedd tan ein traed.

4 Efe a ddethol ein etiseddi­aeth i ni, ardderchawgrwydd Ia­cob, yr hwn a hoffodd efe. Selah.

5 Derchafodd Duw â llawen­floedd, yr Arglwydd â sain ud­corn.

6 Cenwch fawl i Dduw, ce­nwch: cenwch fawl i'n Brenin, cenwch.

7 Canys Brenin yr holl ddai­ar yw Duw: cenwch fawl yn dde­allus.

8 Duw sydd yn teyrnasu ar y cenhedloedd: eistedd y mae Duw ar orsedd-fainge ei sancteidd­rwydd.

9 Pendefigion y bobl a ym­gasclasant ynghyd, sef pobl Duw Abraham: canys tariannau y ddai­ar ydynt eiddo Duw; dirfawr y derchafwyd ef.

Psal. 48.

MAwr yw 'r Arglwydd, a thra moliannus yn ninas ein Duw ni, yn ei fynydd sanctaidd.

2 Tegwch bro, llawenydd yr holl ddaiar yw mynydd Sion yn ystlysau y gogledd: dinas y Brenin mawr.

3 Duw yn ei phalâsau, a adwae­nir yn amddeffynfa.

4 Canys wele, y brenhinoedd a ymgŷnnullasant: aethant heibio ynghyd.

5 Hwy a welsant, felly y rhy­feddasant: brawychasant, ac ae­thant ymmaith ar ffrŵst.

6 Dychryn a ddaeth arnynt yno, a dolur megis gwraig yn e­scor.

7 A gwynt y dwyrain y drylli longau y môr.

8 Megis y clywsom, felly y gwelsom yn ninas, Arglwydd y llu­oedd, yn ninas ein Duw ni: Duw a'i siccrhâ hi yn dragywydd. Selah.

9 Meddyliasom ô Dduw, am dy drugaredd, ynghanol dy Deml.

10 Megis y mae dy enw ô Dduw, felly y mae dy fawl hyd eithaf­oedd y tîr: cyflawn o gyfi­awnder [Page] yw dy ddeheu-law.

10 Llawenyched mynydd Si­on: ac ymhyfryded merched Iu­da, o herwydd dy farnedigaethau.

11 Amgylchwch Sion, ac ewch o'i hamgylch hi; rhifwch ei thyrau hi.

12 Ystyriwch ei rhagfuriau, e­drychwch ar ei phalâsau, fel y mynegoch i'r oes a ddêlo yn ôl.

13 Canys y Duw hwn yw ein Duw ni byth, ac yn dragywydd: efe a'n tywys ni hyd angeu.

Psal. 49.

CLywch hyn yr holl bobl­oedd, gwrandewch hyn holl drigolion y bŷd.

2 Yn gystal gwrêng a bonhe­ddig, cyfoethog a thlawd yng­hyd.

3 Fy ngenau a draetha ddoe­thineb: a myfyrdod fy nghalon fydd am ddeall.

4 Gostyngaf fy nghlûst at ddi­hareb, fy nammeg a ddatguddiaf gyd a'r delyn.

5 Pa ham yr ofnaf yn amser adfyd, pan i'm hamgylchyno an­wiredd fy sodlau?

6 Rhai a ymddiriedant yn eu golud, ac a ymffrostiant yn lluoso­grwydd eu cyfoeth.

7 Gan waredu ni wared neb ei frawd: ac ni all efe roddi iawn trosto i Dduw:

8 (Canys gwerth-fawr yw pry­niad eu henaid, a hynny a baid byth.)

9 Fel y byddo efe byw byth, ac na welo lygredigaeth.

10 Canys efe a wêl fod y doe­thion yn meirw, yr un ffunyd y derfydd am y ffôl ac ynfyd, gada­want eu golud i eraill.

11 Eu meddwl yw y pery eu tai yn dragywydd, a'i trigfeydd hyd genhedlaeth a chenhedlaeth: hen­want ei tiroedd ar eu henwau eu hunain.

12 Er hynny dŷn mewn an­rhydedd nid erys: tebyg yw i ani­feiliaid a ddifethir.

13 Eu ffordd ymma yw eu yn­fydrwydd: etto eu hiliogaeth y­dynt fodlon iw hymadrodd. Se­lah.

14 Fel defaid y gosodir hwynt yn uffern, angeu a ymborth ar­nynt, a'r rhai cyfiawn a lywodrae­tha arnynt y boreu: a'i tegwch a dderfydd yn y bêdd o'i cartref.

15 Etto Duw a wared fy enaid i o feddiant uffern: canys efe a'm derbyn i. Selah.

16 Nac ofna pan gyfoethogo un, pan chwanego gogoniant ei dŷ ef.

17 Canys wrth farw ni ddwg efe ddim ymaith, ac ni ddescyn ei ogoniant ar ei ôl ef.

18 Er iddo yn ei fywyd fendi­thio ei enaid: can-molant ditheu o byddi da wrthit dy hun.

19 Efe a â at genhedlaeth ei dadau, ac ni welant oleuni byth.

20 Dŷn mewn anrhydedd, ac heb ddeall, sydd gyffelyb i anifei­liaid a ddifethir.

Psal. 50. Boreuol Weddi.

DUW y duwiau, sef yr Ar­glwydd a lefarodd, ac a al­wodd y ddaiar, o godiad haul hyd ei fachludiad.

2 Allan o Sion perffeithrwydd tegwch, y llewyrchodd Duw.

3 Ein Duw ni a ddaw, ac ni bydd distaw, tân a yssa oi flaen ef, a themhestl ddirfawr fydd o'i am­gylch.

4 Geilw ar y nefoedd oddi u­chod: ac ar y ddaiar, i farnu ei bobl.

5 Cesclwch fy sainct ynghyd attafi, y rhai a wnaethant gyfam­mod â mi trwy aberth.

6 A'r nefoedd a fynegant ei gyfi­awnder ef, canys Duw ei hun sydd farn-wr. Selah.

7 Clywch fy mhobl, a mi a le­faraf, ô Israel a mi a dystiolaethaf i'th erbyn: Duw sef dy Dduw di ydwyf fi

8 Nid am dy aberthau i'th ge­ryddaf, na'th boeth offrymmau, am nad oeddynt ger fy mron i yn wastad.

9 Ni chymmeraf fustach o'th dŷ, na bychod o'th gorlannau:

10 Canys holl fwyst-filod y coed ydynt eiddo fi: a'r anifcili­aid ar fîl o fynyddoedd.

11 Adwaen holl adar y my­nyddoedd: a gwyllt anifeiliaid y maes ydynt eiddo fi.

12 Os bydd newyn arnaf ni ddy­wedaf i ti: canys y bŷd â'i gy­flawnder, sydd eiddo fi.

13 A fwyttafi gig teirw? neu a yfaf fi waêd bychod?

14 Abertha foliant i Dduw, a thâl i'r Goruchaf dy addunedau;

15 A galw arnafi yn nydd tra­llod; mi a'th waredaf, a thi a'm gogoneddi.

16 Ond wrth yr annuwiol y dywedodd Duw, beth sydd i ti a fynnegech ar fy neddfau, neu a gymmerech ar fy nghyfammod yn dy enau?

17 Gan dy fod yn cassau addysc, ac yn taflu fy ngeiriau i'th ôl.

18 Pan welaist leidr, cyttunaist ag ef: a'th gyfran oedd gyd â'r godineb-wŷr.

19 Gollyngaist dy safn i ddry­gioni, a'th dafod a gyd-bletha ddi­chell.

20 Eisteddaist, a dywedaist yn erbyn dy frawd: rhoddaist enllib i fâb dy fam.

21 Hyn a wnaethost, a mi a de­wais; tybiaist ditheu fy môd yn gwbl fel ti dy hun: ond mi a'th argyoeddaf, ac a'i trefnaf o flaen dy lygaid.

22 Deellwch hyn yn awr, y rhai ydych yn anghofio Duw, rhag i mi eich rhwygo, ac na byddo gwa­redudd.

23 Yr hwn a abertho foliant, a'm gogonedda i: a'r nêb a osodo ei ffordd yn iawn, dangosaf iddo iechydwriaeth Duw.

Psal. 51.

TRugarhâ wrthif ô Dduw yn ôl dy drugarogrwydd; yn ôl lli­aws dy dosturiaethau delea fy an­wireddau.

2 Golch fi yn llwyr-ddwys o­ddi wrth fy anwiredd: a glanhâ fi oddi wrth fy mhechod.

3 Canys yr wyf yn cydnabod fy nghamweddau: a'm pechod sydd yn wastad ger fy mron.

4 Yn dy erbyn di, dydi dy hu­nan, y pechais, ac y gwneuthum y drwg hyn yn dy olwg: fel i'th gy­fiawnhaer pan leferych, ac y by­ddit bûr pan farnech.

5 Wele mewn anwiredd i'm lluniwyd, ac mewn pechod y bei­chiogodd fy mam arnaf.

6 Wele, ceraist wirionedd oddi mewn: a pheri i mi ŵybod doe­thineb yn y dirgel.

7 Glanhâ fi ag Yssop, ac mi a lanheir: golch fi, a byddaf wyn­nach nâ'r eira.

8 Pâr i mi glywed gorsoledd, a llawenydd; fel y llawenycho yr escyrn a ddrylliaist.

[...]

9 Cuddia dy wyneb o ldi wrth fy mhechodau: a dilea fy holl an­wireddau.

10 Crea galon lân ynof ô Dduw; ac adnewydda yspryd un­iawn o'm mewn.

11 Na fwrw fi ymmaith oddi ger dy fron: ac na chymmer dy Yspryd sanctaidd oddi wrthif.

12 Dyro drachefn i mi orfoledd dy iechydwriaeth: ac â'th hael Yspryd cynnal fi.

13 Yna y dyscaf dy ffyrdd i rai anwir: a phechaduriaid a droir attat.

14 Gwared fi oddi wrth waed ô Dduw, Duw fy iechydwriaeth: a'm tafod a gân yn llafar am dy gyfiawnder.

15 Arglwydd agor fy ngwe­fusau, a'm genau a fynega dy fo­liant.

16 Canys ni chwennychi a­berth, pe amgen mi a'i rhoddwn; poeth offrwm ni fynni.

17 Aberthau Duw ydynt ys­pryd drylliedic: calon ddryllioc gyftuddiedic, ô Dduw, ni ddir­mygi.

18 Gwna ddaioni, yn dy ewy­llyscarwch i Sion: adeilada furiau Ierusalem.

19 Yna y byddi fodlon i e­byrth cyfiawnder, i boeth offrwm, ac aberth llosc, yna'r offrymmant fustych ar dy allor.

Psal. 52.

PA ham yr ymffrosti mewn dry­gioni, ô gadarn: y mae truga­redd Duw yn parhau yn wastadol.

2 Dy dafod a ddychymmyg seelerder: fel ellyn llym, yn gw­neuthur twyll.

3 Hoffaist drygioni yn fwy nâ daioni: a chelwydd yn fwy nâ thraethu cyfiawnder. Selah.

4 Hoffaist bob geiriau destryw, ô dafod twyllodrus.

5 Duw a'th ddestrywia ditheu yn dragywydd, efe a'th gipia di ymmaith, ac a'th dynn allan o'th babell: ac a'th ddiwreiddia o dir y rhai byw. Selah.

6 Y cyfiawn hefyd a welant, ac a ofnant, ac a chwarddant am ei ben.

7 Wele 'r gŵr ni osododd Dduw yn gadernid iddo: eithr ymddiriedodd yn lluosogrwydd ei olud, ac a ymnerthodd yn ei ddrygioni.

8 Ond myfi sydd fel oliwydden werdd yn nhŷ Dduw: ymddirie­daf yn nhrugaredd Duw byth, ac yn dragywydd.

9 Clodforaf di yn dragywydd, o herwydd i ti wneuthur hyn: a disgwiliaf wrth dy enw; canys da yw ger bron dy sainct.

Psal. 53. Prydnhawnol Weddi.

DYwedodd yr ynfyd yn ei galon nid oes un Duw: ymlygrasant, a gwnaethant ffiaidd anwiredd, nid oes un yn gwneuthur daioni.

2 Edrychodd Duw i lawr o'r nefoedd ar feibion dynion, i e­drych a oedd nêb yn ddeallus, ac yn ceisio Duw.

3 Ciliasei pob un o honynt yn wysc ei gefn, cyd-ymddifwyna­sent, nid oes a wnêl ddaioni, nac oes un.

4 Oni ŵyr gweithred-wŷr an­wiredd, y rhai sydd yn bwytta fy mhobl fel y bwytaent fara, ni al­wâsant ar Dduw.

5 Yno 'r ofnasant gan ofn, lle nid oedd ofn: canys Duw a wasca­rodd [Page] escyrn yr hwn a'th warchae­odd, gwradwyddaist hwynt, am i Dduw eu dirmygu hwy.

6 Oh na roddid iechydwri­aeth i Israel o Sion: pan ym­chwelo Duw gaethiwed ei bobl, y llawenycha Iacob, ac yr ymhy­fryda Israel.

Psal. 54.

AChub fi ô Dduw, yn dy enw: a barn fi yn dy gadernid.

2 Duw, clyw fy ngweddi; gw­rando ymadrodd fy ngenau.

3 Canys dieithriaid a gyfoda­sant i'm herbyn: a'r trawsion a geisiant fy enaid, ni osodasant Dduw o'i blaen. Selah.

4 Wele, Duw sydd yn fy nghynnorthwyo: yr Arglwydd sydd ym mysc y rhai a gynhaliant fy enaid.

5 Efe a dâl ddrwg i'm gelyni­on: torr hwynt ymmaith yn dy wirionedd.

6 Aberthaf [...]t yn ewyllysgar; clodforaf dy enw, ô Arglwydd canys da yw.

7 Canys efe a'm gwaredodd o bôb trallod, a'm llygad a welodd ei ewyllys ar fy ngelynion.

Psal. 55.

GWrando fy ngweddi ô Dduw, ac nac ymguddia rhag fy nei­syfiad.

2 Gwrando arnaf ac erglyw fi, ewynfan yr ydwyf yn fy ngweddi, a thuchan.

3 Gan lais y gelyn, gan or­thrymder yr annuwiol, o herwydd y maent yn bwrw anwiredd arnaf, ac yn fy nghasau yn llidioc.

4 Fy nghalon a ofidia o'm mewn: ac ofn angeu a tyrthiodd arnaf.

5 Ofn ac arswyd a ddaeth ar­naf: a dychryn a'm gorchguddi­odd.

6 A dywedais, o na bai i mi ado­nydd fel colommen; yna 'r ehedwn ymmaith, ac y gorphywyswn.

7 Wele crwydrwn ym mhell, ac arhoswn yn yr anialwch. Se­lah.

8 Bryssiwn i ddiangc rhag y gwynt ystormus, a'r demhestl.

9 Dinistriâ ô Arglwydd, a gwa­han eu tafodau; canys gwelais drawsder a chynnen yn y ddinas.

10 Dydd a nôs yr amgylchant hi ar ei muriau, ac y mae anwi­redd a blinder yn ei chanol hi.

11 Anwireddau sydd yn ei cha­nol hi, ac ni chilia twyll a dichell o'i heolydd hi.

12 Canys nid gelyn a'm difen­wodd, yna y dioddefaswn: nid fy nghas-ddyn a ymfawrygodd i'm herbyn, yna mi a ymguddiaswn rhagddo ef.

13 Eithr tydi ddyn, fy nghyd­râdd, fy fforddwr, a'm cydnabod.

14 Y rhai oedd felys gennym gyd-gy frinachu: ac a rodiasom i dŷ Dduw ynghŷd.

15 Rhuthred marwolaeth ar­nynt, a descynnant i uffern yn fyw; canys drygioni sydd yn eu cartref, ac yn eu mysg.

16 Myfi a waeddaf ar Dduw, a'r Arglwydd a'm hachub i.

17 Hwyr a boreu, a hanner dydd y gweddiaf, a byddaf daer: ac efe a glyw fy lleferydd.

18 Efe a waredodd fy enaid mewn heddwch oddi wrth y rhy­fel oedd i'm herbyn: canys yr oedd llawer gyd â mi.

19 Duw a glyw, ac a'i daro­stwng hwynt, yr hwn sydd yn a­ros erioed, Selah: am nad oes gyf­newidiau [Page] iddynt, am hynny nid ofnant Dduw.

20 Efe a estynnodd ei law yn erbyn y rhai oedd heddychlon ag ef, efe a dorrodd ei gyfammod.

21 Llyfnach oedd ei enau nag ymenyn, a rhyfel yn ei galon; ty­nerach oedd ei eiriau nag olew, a hwynt yn gleddyfau noethion.

22 Bwrw dy faich ar yr Ar­glwydd, ac efe a'th gynnal di; ni âd i'r cyfiawn yscogi byth.

23 Titheu Dduw, a'i descynni hwynt i bydew dinystr: gwŷr gwaedlyd a thwyllodrus ni by­ddant byw hanner eu dyddiau, o­nid myfi a obeithiaf ynot ti.

Psal. 56. Boreuol Weddi.

TRugarhâ wrthif ô Dduw, canys dŷn a'm llyngoei: beunydd gan ymladd, i'm gorthrymma.

2 Beunydd i'm llyngcei fy nge­lynion, canys llawer sydd yn rhy­fela i'm herbyn, ô Dduw goruchaf.

3 Y dydd yr ofnwyf, mi a ym­ddiriedaf ynot ti.

4 Yn Nuw y clodforaf ei air, yn Nuw y gobeithiaf, nid ofnaf beth a wnêl cnawd i mi.

5 Beunydd y cam-gymerant fy ngeiriau; eu holl feddyliau sydd i'm herbyn er drwg.

6 Hwy a ymgasclant, a lechant, ac a wiliant fy nghamrau, pan ddisgwiliant am fy enaid.

7 A ddiangant hwy drwy an­wiredd? descyn y bobloedd hyn ô Dduw yn dy lidiawgrwydd.

8 Ti a gyfrifaist fy symmudia­dau, dôd fy nagreu yn dy gostrel: onid ydynt yn dy lyfr di?

9 Y dydd y llefwyf arnat, yna y dychwelir fy ngelynion yn eu gwrthôl: hyn a wn, am fôd Duw gyd â mi.

10 Yn Nuw y moliannaf ei air: yn yr Arglwydd y moliannaf ei air.

11 Yn Nuw 'r ymddiriedais; nid ofnaf beth a wnêl dŷn i mi.

12 Arnafi ô Dduw y mae dy addunedau: talaf i ti foliant.

13 Canys gwaredaist fy enaid rhag angeu; oni waredi fy nhraed rhag syrthio? fel y rhodiwyf ger bron Duw yngoleuni y rhai byw.

Psal. 57.

TRugarhâ wrthif ô Dduw, tru­garhâ wrthif, canys ynot y gobeithiodd fy enaid; ie ynghy­scod dy adenydd y gobeithiaf, hyd onid êl yr aflwydd hyn hei­bio.

2 Galwaf ar Dduw goruchaf, ar Dduw a gwplâ â mi.

3 Efe a enfyn o'r nefoedd, ac a'm gwared oddi wrth war­thrudd yr hwn a'm llyngcei, Se­lah: denfyn Duw ei drugaredd, a'i wirionedd.

4 Fy enaid sydd ym mysc lle­wod, gorwedd yr wyf ym mysc dynion poethion: sef meibion dy­nion y rhai y mae ei dannedd yn wayw-ffyn a saethau, a'i tafod yn gleddyf llym.

5 Ymddercha Dduw uwch y nefoedd: a bydded dy ogoniant ar yr holl ddaiar.

6 Darparasant rwyd i'm traed, crymmwyd fy enaid, cloddiasant bydew o'm blaen, syrthiasant yn ei ganol. Selah.

7 Parod yw fy nghalon o Dduw, parod yw fy nghalon: ca­naf a chanmolaf.

8 Deffro fy ngogoniant, de­fro [Page] Nabl a thêlyn; deffroaf yn foreu.

9 Clodforaf di Arglwydd ym mysc y bobloedd; can-molaf di ym mysc y cenhedloedd.

10 Canys mawr yw dy druga­redd hyd y nefoedd, a'th wirio­nedd hyd y cymylau.

11 Ymddercha Dduw uwch y nefoedd: a bydded dy ogoniant ar yr holl ddaiar.

Psal. 58.

AI cyfiawnder yn ddiau a drae­thwch chwi, ô gynnulleidfa? a fernwch chwi uniondeb, ô fei­bion dynion?

2 Anwiredd yn hyttrach a weithredwch yn y galon: traw­ster eich dwylo yr ydych yn ei bwyso ar y ddaiar.

3 O'r groth yr ymddieithrodd y rhai annuwiol; o'r brû y cy­feiliornasant, gan ddywedyd cel­wydd.

4 Eu gwenwyn sydd fel gwen­wyn sarph: y maent fel y neidr fyddar, yr hon a gae ei chlustiau:

5 Yr hon ni wrendy ar lais y rhin-wŷr, er cyfarwydded fyddo 'r swyn-wr.

6 Dryllia ô Dduw eu dannedd yn eu geneuau: torr ô Arglwydd, gil-ddannedd y llewod ieuangc.

7 Todder hwynt fel dyfroedd sŷdd yn rhedeg yn wastad: pan saetho ei saethau, byddant megis wedi eu torri.

8 Aed ymmaith fel malwoden dawdd, neu erthyl gwraig: fel na welont yr haul.

9 Cyn i'ch crochanau glywed y mieri, efe a'i cymmer hwynt ymaith megis â chorwynt, yn syw, ac yn ei ddigofaint.

10 Y cyfiawn a lawenycha pan welo ddial: efe a ylch ei draed yngwaed yr annuwiol.

11 Fel y dywedo dŷn, diau fod ffrwyth i'r cyfiawn: diau fod Duw a farna ar y ddaiar.

Psal. 59. Prydnhawnol Weddi.

FY Nuw, gwared fi oddi wrth fy ngelynion: amddiffyn fi oddi wrth y rhai a ymgyfo­dant i'm herbyn.

2 Gwared fi oddiwrth wei­thred-wŷr anwiredd: ac achub fi rhag y gwŷr gwaedlyd.

3 Canys wele, cynllwynasant yn erbyn fy enaid, ymgasclodd ce­dyrn i'm herbyn: nid ar fy mai na'm pechod i, ô Arglwydd.

4 Rhedant, ymbaratoant, heb anwiredd ynofi: deffro ditheu i'm cymmorth, ac edrych.

5 A thi Arglwydd Dduw 'r llu­oedd, Duw Israel, deffro i ymwe­led â'r holl genhedloedd: na thru­garhâ wrth y nêb a wnânt anwi­wiredd yn faleisus. Selah.

6 Dychwelant gyd â'r hŵyr, cyfarthant sel cŵn, ac amgylchant y ddinas.

7 Wele, bytheiriant â'i genau, cleddyfau sydd yn eu gwefusau: canys pwy meddant a glyw?

8 Ond tydi ô Arglwydd, a'i gwatweri hwynt, ac a chwerddi am ben yr holl genhedloedd.

9 O herwydd ei nerth ef, y disgwiliaf wrthit ti: canys Duw yw fy amddeffynfa.

10 Fy Nuw trugarog a'm rhag­flaena: Duw a wnâ i mi weled fy ewyllys ar fy ngelynion.

11 Na ladd hwynt, rhag i'm pobl anghofio: gwascar hwynt yn dy nerth, a darostwng hwynt, ô Arglwydd ein tarian.

12 Am bechod eu genau, ac y­madrodd eu gwefusau, dalier hwynt yn eu balchder: ac am y felldith, a'r celwydd a draethant.

13 Difa hwynt yn dy lîd, difa, fel na byddont: a gŵybyddant mai Duw sydd yn llywodraethu yn Jacob, hyd eithafoedd y ddaiar. Selah.

14 A dychwelant gyd â'r hwyr, a chyfarthant fel cŵn, ac amgyl­chant y ddinas.

15 Cyrwydrant am fwyd, ac onis digonir, grwgnachant.

16 Minneu a ganaf am dy nerth, ie llafar ganaf am dy drugaredd yn foreu: canys buost yn amdde­ffynsa i mi, ac yn noddfa, yn y dydd y bu cyfyngder arnaf.

17 I ti fy nerth y canaf: canys Duw yw fy amddeffynfa, a Duw fy nrhugaredd.

Psal. 60.

O Dduw bwriaist ni ymmaith, gwasceraist ni, a sorraist: dychwel attom drachefn.

2 Gwnaethost i'r ddaiar grynu, a holltaist hi: iachâ ei briwiau, canys y mae yn crynu.

3 Dangosaist i'th bobl galedi: diodaist ni â gwîn madrondod.

4 Rhoddaist faner i'r rhai a'th ofnant, i'w derchafu o herwydd y gwirionedd. Selah.

5 Fel y gwareder dy rai anwyl: achub â'th ddeheu-law, a gw­rando fi.

6 Duw a lefarodd yn ei san­cteiddrwydd, llawenychaf, rhan­naf Sichem, a mesuraf ddyffryn Succoch.

7 Eiddo fi yw Gilead, ac eiddo fi Manasseh: Ephraim hefyd yw nerth fy mhen, Juda yw fy neddfwr.

8 Moab yw fy nghrochan golchi: tros Edom y bwriaf fy escid, Phi­listia, ymorfoledda di o'm plegid i.

9 Pwy a'm dwg i'r ddinas ga­darn? pwy a'm harwain hyd yn Edom?

10 Onid tydi Dduw 'r hwn a'n bwriaist ymmaith? a thydi ô Dduw, yr hwn nid eit allan gyd â'n llu­oedd?

11 Moes i ni gynhorthwy rhag cyfyngder: canys ofer yw ymwa­red dŷn.

12 Yn Nuw y gwnawn wrol­deb, canys efe a sathr ein gely­nion.

Psal. 61.

CLyw ô Dduw, fy llefain, gw­rando ar fy ngweddi.

2 O eithaf y ddaiar y llefaf at­tat, pan lesmeirio fy nghalon: ar­wain fi i graig a fyddo vwch nâ mi.

3 Canys buost yn noddfa i mi, ac yn dŵr cadarn rhag y gelyn.

4 Presswyliaf yn dy babell byth: a'm ymddiried fydd dan orchudd dy adenydd. Selah.

5 Canys ti Dduw a glywaist fy addunedau, rhoddaist etifeddi­aeth i'r rhai a ofnant dy enw.

6 Ti a estynni oes y brenin, ci flynyddoedd fyddant fel cenhed­laethau lawer.

7 Efe a erys byth ger bron Duw: darpar drugaredd a gwirionedd, fel y cadwont ef.

8 Felly y can-molaf dy enw yn dragywydd: fel y talwyf fy addu­nedau beunydd.

Psal. 62. Boreuol Weddi.

WRth Dduw yn vnic y disgwil fy enaid; o ho­naw ef y daw fy ie­chydwriaeth.

2 Efe yn vnic yw fy nghraig, [Page] a'm hiechydwriaeth: a'm ham­ddiffyn; ni'm mawr yscogir.

3 Pa hŷd y bwriedwch aflwydd yn erbyn gwr? lleddir chwi oll, a byddwch fel magwyr ogwydde­dic, neu bared ar ei ogwydd.

4 Ymgynghorasant yn vnic iw fwrw ef i lawr o'i fawredd, ho­ffasant gelwydd, â'i geneuau y bendithiant, ond o'i mewn y mell­dithiant. Selah.

5 Oh fy enaid, disgwil wrth Dduw yn vnic: canys ynddo ef y mae fy ngobaith.

6 Efe yn vnic yw fy nghraig a'm hiechydwriaeth: efe yw fy am­ddeffynfa, ni'm hyscogir.

7 Yn Nuw y mae fy iech yd­wriaeth a'm gogoniant: craig fy nghadernid, a'm noddfa sydd yn Nuw.

8 Gobeithiwch ynddo ef bôb amser, ô bobl, tywelltwch eich calon ger ei fron ef: Duw sydd noddfa i ni. Selah.

9 Gwagedd yn ddiau yw mei­bion dynion, geudab yw meibion gwŷr: iw gosod yn y clorian, ys­cafnach ydynt hwy i gyd na gwe­gi.

10 Nac ymddiriedwch mewn trawsder, ac mewn trais na fydd­wch ofer: os cynnydda golud, na roddwch eich calon arno.

11 Un-waith y dywedodd Duw, clywais hynny ddwy-waith, mai eiddo Duw yw cadernid.

12 Trugaredd hefyd sydd eiddo ti, ô Arglwydd: canys ti a deli i bôb dyn yn ôl ei weithred.

Psal. 63.

TI ô Dduw, yw fy Nuw i, yn foreu i'th geisiaf, sychedodd fy enaid am danat, hiraethodd fy ngnhawd am danat, mewn tîr crâs a sychedic heb ddwfr:

2 I weled dy nerth a'th ogoni­ant, fel i'th welais yn y Cyssegr.

3 Canys gwell yw dy drugaredd di nâ'r bywyd, fy ngwefusau a'th foliannant.

4 Fel hyn i'th glodforaf yn fy mywyd, derchafaf fy nwylo yn dy enw.

5 Megis â mêr, ac â brasder y digonir fy enaid: a'm genau a'th fawl â gwefusau llafar:

6 Pan i'th gofiwyf ar fy ngwe­ly, myfyriaf am danat yngwili­adwriaethau y nôs.

7 Canys buost gynnorthwy i mi, am hynny ynghyscod dy adenydd y gorfoleddaf.

8 Fy enaid a lŷn wrthit, dy ddeheu-law a'm cynnal.

9 Ond y rhai a geisiant fy enaid i ddistryw, a ânt i isselderau y ddaiar.

10 Syrthiant ar fin y cleddyf: rhan llwynogod fyddant.

11 Ond y brenin a lawenycha yn Nuw: gorfoledda pob vn a dyngo iddo ef; eithr ceuir genau y rhai a ddywedant gelwydd.

Psal. 64.

CLyw fy llêf ô Dduw, yn fy ngweddi: cadw fy enioes rhag ofn y gelyn.

2 Cûdd fi rhag cyfrinach y rhai drygionus, rhag terfysc gweith­redwŷr anwiredd:

3 Y rhai a hogant eu tafod fel cleddyf, ac a ergydiant eu saethau, sef geiriau chwerwon:

4 I seuthu 'r perffaith yn ddir­gel, yn ddisymmwth y saethant ef, ac nid ofnant.

5 Ymwrolant mewn peth dry­gionus, ymchwedleuant am osod maglau yn ddirgel: dywedant, pwy a'i gwêl hwynt?

6 Chwiliant allan anwireddau, [Page] gorphennant ddyfal chwilio: ceu­dod a chalon pôb vn o honynt sydd ddofn.

7 Eithr Duw a'i saetha hwynt: â saeth ddisymmwth yr archollir hwynt.

8 Felly hwy a wnant iw tafo­dau eu hun syrthio arnynt: pôb vn a'i gwelo a gilia.

9 A phôb dyn a ofna, ac a fy­nega waith Duw: canys doeth­ystyriant ei waith ef.

10 Y cyfiawn a lawenycha yn yr Arglwydd, ac a obeithia ynddo: a'r rhai vniawn o galon oll a or­foleddant.

Psal. 65. Prydnhawnol Weddi.

MAwl a'th erys di yn Sion ô Dduw: ac i ti y telir yr adduned.

2 Ti yr hwn a wrandewi weddi, attat ti y daw pôb cnawd.

3 Pethau anwir a'm gorchfyga­sant: ein camweddau ni, ti a'i glânhei.

4 Gwyn ei fŷd yr hwn a ddewi­sech, ac a nessâech attat, fel y tri­go yn dy gynteddoedd; ni a ddi­gonir â daioni dy dŷ, sef dy Deml sanctaidd.

5 Attebi i ni trwy bethau ofnad­wy, yn dy gyfiawnder, ô Dduw ein iechydwriaeth: gobaith holl gyrrau y ddaiar, a'r rhai sydd bell ar y môr.

6 Yr hwn a siccrhâ y mynyddo­edd drwy ei nerth, ac a wregyssir â chadernid.

7 Yr hwn a ostega dwrf y mo­roedd, twrf eu tonnau, a therfysc y bobloedd.

8 A phresswyl-wŷr eithafoedd y bŷd a ofnant dy arwyddion; gwnei i derfyn boreu a hwyr la­wenychu,

9 Yr wyt yn ymweled â'r ddaiar ac yn ei dwfrhau hi, yr ydwyt yn ei chyfoethogi hi yn ddirfawr ag afon Duw, yr hon sydd yn llawn dwfr: yr wyt yn paratoi ŷd iddynt, pan ddarperaist felly iddi.

10 Gan ddwfrhau ei chefnau, a gostwng ei rhychau, yr ydwyt yn ei mwydo hi â chafodau, ac yn bendithio ei chnŵd hi.

11 Coroni yr ydwyt y flwyddyn â'th ddaioni, â'th lwybrau a ddife­rant fraster.

12 Diferant ar borfeydd yr ani­alwch: a'r bryniau a ymwregy­sant â hyfrydwch.

13 Y dolydd a wiscir â defaid, a'r dyffrynnoedd a orchguddir ag ŷd, am hynny y bloeddiant, ac y canant.

Psal. 66.

LLawen-floeddiwch i Dduw, yr holl ddaiar.

2 Dadeenwch ogoniant ei enw: gwnewch ei foliant yn ogoneddus.

3 Dywedwch wrth Dduw, mor ofnadwy wyt yn dy weithredo­edd! o herwydd maint dy nerth, y cymmer dy elynion arnynt, fôd yn ddarostyngedig i ti.

4 Yr holl ddaiar a'th addolant di, ac a ganant i ti, ie canant i'th enw. Selah.

5 Deuwch, a gwelwch weith­redoedd Duw: ofnadwy yw yn ei weithred tu ag at feibion dynion.

6 Trôdd efe v môr yn sych-dir; aethant drwy 'r afon ar draed; yna y llawenychasom ynddo.

7 Efe a lywodraetha drwy ei gadernid byth, ei lygaid a edry­chant ar y cenhedloedd, nac ym­dderchafed y rhai anufydd. Selah.

8 Oh bobloedd, bendithiwch ein Duw; a pherwch glywed llais e fawl ef▪

9 Yr hwn sydd yn gosod ein henaid mewn bywyd, ac ni âd i'n troed lithro.

10 Canys profaist ni ô Dduw, coethaist ni fel coethi arian.

11 Dygaist ni i'r rhwyd, goso­daist wascfa ar ein lwynau.

12 Peraist i ddynion farchoga­eth ar ein pennau, aethom drwy yr tân, a'r dwfr: a thi a'n dygaist allan i le diwall.

13 Deuaf i'th dŷ ag offrymmau poeth, talaf it fy addunedau,

14 Y rhai a adroddodd fy ngwe­fusau, ac a ddywedodd fy ngenau yn fy nghyfyngder.

15 Offrymmaf it boeth offrym­mau breision, ynghyd ag arogl­darth hyrddod: aberthaf ychen, a bychod. Selah.

16 Deuwch, gwrandewch, y rhai oll a ofnwch Dduw: a mynegaf yr hyn a wnaeth efe i'm henaid.

17 Llefais arno â'm genau, ac efe a dderchafwyd â'm tafod.

18 Pe edrychaswn ar anwiredd yn fy nghalon, ni wrandawsei 'r Arglwydd.

19 Duw yn ddiau a glybu, ac a wrandawodd ar lais fy ngweddi.

20 Bendigedic fyddo Duw 'r hwn ni thrôdd fy ngweddi oddi wrtho, na'i drugaredd ef oddi wrthif inneu.

Psal. 67.

DUw a drugarhao wrthym, ac a'n bendithio, a thywynned ei wyneb arnom. Selah.

2 Fel yr adwaener dy ffordd ar y ddaiar, a'th iechydwriaeth ym mhlith yr holl genhedloedd.

3 Molianned y bobl di ô Dduw: molianned yr holl bobl dydi.

4 Llawenhaed y cenhedloedd, a byddant hysryd: canys ti a ferni y bobl yn vniawn, ac a lywodrae­thi y cenhedloedd ar y ddaiar. Selah.

5 Molianned y bobl di ô Dduw: molianned yr holl bobl dydi.

6 Yna 'r ddaiar a rydd ei ffrwyth: a Duw, sef ein Duw ni a'n ben­dithia.

7 Duw a'n bendithia, a holl der­fynau 'r ddaiar a'i hofnant ef.

Psal. 68. Boreuol Weddi.

CYfoded Duw, gwascarer ei elynion: a ffoed ei gaseion o'i flaen ef.

2 Chweli hwynt fel chwalu mŵg: fel y tawdd cŵyr wrth y tân, difether y rhai annuwiol o flaen Duw.

3 Ond llawenycher y rhai cyfi­awn, a gorfoleddant ger bron Duw: a byddant hyfryd o lawe­nydd.

4 Cenwch i Dduw, can-mol­wch ei enw, derchefwch yr hwn sydd yn marchogaeth ar y nefo­edd; a'i enw yn IAH: a gorfo­leddwch ger ei fron ef.

5 Tâd yr ymddifaid, a barn­wr y gweddwon yw Duw, yn ei bresswylfa sanctaidd.

6 Duw sydd yn gosod yr vnig mewn teulu: yn dwyn allan y rhai a rwymwyd mewn gefynnau, ond y rhai cyndyn a breswyliant gras­dir.

7 Pan aethost ô Dduw, o flaen dy bobl: pan gerddaist trwy yr anialwch; Selah.

8 Y ddaiar a grynodd, a'r nefo­edd a ddiferasant o flaen Duw: Sinai yntef a grynodd o flaen Duw, sef Duw Israel.

9 Dihidlaist law graflawn ô Dduw, ar dy etifeddiaeth ti a'i [Page] gwrteithiaist wedi ei blino.

10 Dy gynnulleidfa di sydd yn trigo ynddi: yn dy ddaioni ô Dduw, yr wyt yn darparu i'r tlawd.

11 Yr Arglwydd a roddes y gair; mawr oedd mintai y rhai a'i pregethent.

12 Brenhinoedd byddinoc a ffoesant ar ffrwst: a'r hon a dri­godd yn tŷ a rannodd yr yspail.

13 Er gorwedd o honoch ym­mysc y crochanau, byddwch fel es­cyll colommen wedi eu gwisco ag arian, a'i hadenydd ag aur melyn.

14 Pan wascarodd yr Holl-allu­og frenhinoedd ynddi, yr oedd hi yn wen fel eira yn Salmon.

15 Mynydd Duw sydd fel my­nydd Basan, yn fynydd cribog fel mynydd Basan.

16 Pa ham y llemmwch chwi fynyddoedd cribog? dymma 'r mynydd a chwennychodd Duw ei bresswylio, ie presswylia 'r Ar­glwydd ynddo byth.

17 Cerbydau Duw ydynt vgain mil, sef miloedd o Angelion: yr Arglwydd sydd yn eu plith megis yn Sinai yn y Cyssegr.

18 Derchefaist i'r vchelder, ca­eth-gludaist gaethiwed, derbyni­aist roddion i ddynion: ie i'r rhai cyndyn hefyd, fel y presswyliai 'r Arglwydd Dduw yn eu plith.

19 Bendigedic fyddo 'r Ar­glwydd, yr hwn a'n llwytha beu­nydd â daioni: sef Duw ein ie­chydwriaeth. Selah.

20 Ein Duw ni sydd Dduw ie­chydwriaeth: ac i'r Arglwydd Dduw y perthyn diangfâu rhag marwolaeth.

21 Duw yn ddiau a archolla ben ei elynion; a choppa walltos yr hwn a rodio rhagddo yn ei gam­weddau.

22 Dywedodd yr Arglwydd, dygaf fy mhobl drachefn o Basan; dygaf hwynt drachefn o ddyfnder y môr.

23 Fel y trocher dy droed yng­waed dy elynion, a thafod dy gŵn yn yr vn-rhyw.

24 Gwelsant dy fynediad ô Dduw, mynediad fy Nuw, fy Mrenin, yn y cyssegr.

25 Y cantorion a aethant o'r blaen, a'r cerddorion ar ôl: yn eu mysg yr oedd y llangcesau yn canu tympanau.

26 Bendithiwch Dduw yn y cyn­nulleidfaoedd, sef yr Arglwydd, y rhai ydych o ffynnon Israel.

27 Yno y mae Benjamin fychan a'u llywydd, tywysogion Juda a'u cynnulleidfa: tywysogion Zabu­lon, a thywysogion Nephtali.

28 Dy Dduw a orchymynnodd d [...] nerth: cadarnhâ ô Dduw, yr hyn a wnaethost ynom ni.

29 Brenhinoedd a ddygant i ti anrheg, er mwyn dy Deml yn Je­rusalem.

30 Cerydda dyrfa y gwayw­ffyn, cynnulleidfa y gwrdd-deirw, gydâ lloi y bobl, fel y delont yn ostyngedic â darnau arian: gwa­scar y bobl sy dda ganddynt ry­fel.

31 Pendefigion a ddeuant o'r Aipht, Ethiopia a estyn ei dwylo 'n bryffur at Dduw.

32 Teyrnasoedd y ddaiar, cên­wch i Dduw, can-molwch yr Ar­glwydd. Selah.

33 Yr hwn a ferchyg ar nef y nefoedd, y rhai oedd erioed: wele efe yn anfon ei lef, a honno yn llef nerthol.

34 Rhoddwch I Dduw gader­nid: ei oruchelder sydd ar Israel, a'i nerth yn yr wybrennau.

35 Ofnadwy wyt ô Dduw o'th gyssegr; Duw Israel yw efe, sydd yn rhoddi nerth, a chadernid i'r bobl; bendigedic fyddo Duw.

Psal. 69. Prydnhawnol Weddi.

AChub fi ô Dduw, canys y dyfroedd a ddaethant i mewn hyd at fy enaid.

2 Soddais mewn tom dyfn, lle nid oes scfyllfa: deuthum i ddyfnder dyfroedd, a'r ffrŵd a li­fodd trosof.

3 Blinais yn llefain, sychodd fy nghêg; pallodd fy llygaid; tra ydwyf yn disgwil wrth fy Nuw.

4 Amlach nâ gwallt fy mhen yw y rhai a'm casânt heb achos: cedyrn yw fy ngelynion diachos, y rhai a'm difethent: yna y telais yr hyn ni chymmerais.

5 O Dduw, ti a adwaenost fy ynfydrwydd, ac nid yw fy ngham­weddau guddiedic rhagot.

6 Na chywilyddier o'm plegit i, y rhai a obeithiant ynot ti, Ar­glwydd Dduw y lluoedd: na wradwydder o'm plegit i, y rhai a'th geisiant ti, ô Dduw Israel.

7 Canys er dy fwyn di y dygais warthrudd, ac y tôdd cywilydd fy wyneb.

8 Euthym yn ddieithr i'm bro­dyr, ac fel estron gan blant fy mam.

9 Canys zêl dy dŷ a'm hyssodd, a gwradwyddiad y rhai a'th wrad­wyddent di a syrthiodd arnafi.

10 Pan wylais gan gystuddio fy enaid ag ympryd, bu hynny yn wradwydd i mi.

11 Gwiscais hefyd sâch-liain, ac euthym yn ddihareb iddynt.

12 Yn fy erbyn y chwedleuei y rhai a eisteddent yn y porth; ac i'r meddwon yr oeddwn yn wawd.

13 Ond myfi, fy ngweddi sydd attat ti ô Arglwydd, mewn amser cymmeradwy: ô Dduw, yn lluo­sogrwydd dy drugaredd, gwran­do fi, yngwirionedd dy iechyd­wriaeth.

14 Gwared fi o'r dom, ac na so­ddwyf, gwareder fi oddi wrth fy nghaseion, ac o'r dyfroedd dyfni­on:

15 Na lifed y ffrŵd ddwfr trosof, ac na lyngced y dyfnder fi: na chaued y pydew ychwaith ei safn arnaf.

16 Clyw fi Arglwydd, canys da yw dy drugaredd: yn ôl lliaws dy dosturiaethau edrych arnaf.

17 Ac na chuddia dy wyneb oddi wrth dy wâs, canys y mae cyfy­ngder arnaf, bryssia, gwrando fi.

18 Nesá at fy enaid, a gwared ef; achub fi o herwydd fŷ ngelynion.

19 Ti adwaenost fy ngwarth­rudd, a'm cywilydd, a'm gwrad­wydd: fy holl elynion ydynt ger dy fron di.

20 Gwarthrudd a dorrodd fy nghalon, yr ydwyf mewn gofid: a disgwiliais am rai i dosturio wr­thif, ac nid oedd neb; ac am gy­ssur-wyr, ac ni chefais neb.

21 Rhoddasant hefyd fustl yn fy mwyd, ac a'm diodasant yn fy syched â finegr.

22 Bydded eu bwrdd yn fagl ger eu bron, a'i llwyddiant yn dramgwydd.

23 Tywyller eu llygaid fel na welont, a gwna iw lwynau grynu bôb amser.

24 Tywallt dy ddig arnynt; a chyrhaedded llidiawgrwydd dy ddigofaint hwynt.

25 Bydded eu preswylfod yn anghyfannedd, ac na fydded a drigo yn eu pebyll:

26 Canys erlidiasant yr hwn a darawsit ti, ac am ofid y rhai a ar­chollaist ti, y chwedleuant.

27 Dôd ti anwiredd at eu han­wiredd hwynt, ac na ddelont i'th gyfiawnder di.

28 Dileer hwynt o lyfr y rhai byw: ac na scrifenner hwynt gyd â'r rhai cyfiawn.

29 Minnau, truan a gofidus yd­wyf: dy iechydwriaeth di ô Dduw, am derchafo.

30 Moliannaf enw Duw ar gân, a mawrygaf ef mewn mawl.

31 A hyn fydd gwell gan yr Ar­glwydd nag ŷch, neu fustach cor­niog, carnol.

32 Y trueniaid a lawenychant pan welant hyn: eich calon chwi­thau, y rhai a geisiwch Dduw, a fydd byw.

33 Canys gwrendy 'r Arglwydd ar dlodion, ac ni ddiystyra efe ei garcharorion.

34 Nefoedd, a daiar, y môr a'r hyn oll a ymlusco ynddo, molant ef.

35 Canys Duw a achub Sion, ac a adeilada ddinasoedd Juda; fel y trigont yno, ac y meddian­nont hi.

36 A hiliogaeth ei weision a'i meddiannant hi: a'r rhai a hoffant ei enw ef, a breswyliant ynddi.

Psal. 70.

O Dduw pryssura i'm gware­du, bryssia Arglwydd i'm cymmorth.

2 Cywilyddier, a gwarthrudd­ier y rhai a geisiant fy enaid: troer yn eu hôl, a gwradwydder y rhai a ewyllysiant ddrwg i mi.

3 Datroer yn lle gwobr am eu cywilydd, y rhai a ddywedant ha, ha.

4 Llawenyched, a gorfoledded ynot t'i y rhai oll a'th geisiant, a dyweded y rhai a garant dy ie­chydwriaeth yn wastad, mawry­ger Duw.

5 Minneu ydwyf dlawd ac ang­henus, ô Dduw bryssia attaf, fy nghymmorth a'm gwaredudd yd­wyt ti ô Arglwydd, na hîr drig.

Psal. 71. Boreuol Weddi.

YNot ti ô Arglwydd, y go­beithiais, na'm cywily­ddier byth.

2 Achub fi, a gwared fi yn dy gyfiawnder: gostwng dy glust at­taf, ac achub fi.

3 Bydd i mi 'n drigfa gadarn, i ddyfod iddi bob amser: gorchym­mynnaist fy achub, canys ti yw fy nghraig a'm hamddiffynfa.

4 Gwared fi ô fy Nuw, o law 'r annuwiol, o law yr anghyfion, a'r traws.

5 Canys ti yw fy ngobaith, ô Arglwydd Dduw, fy ymddiried o'm ieuengctid.

6 Wrthit ti i'm cynhaliwyd o'r brû, ti a'm tynnaist o grôth fy mam: fy mawl fydd yn wastad am danat ti.

7 Oeddwn i lawer megis yn rhy­feddod: eithr tydi yw fy nghadarn noddfa.

8 Llanwer fy ngenau â'th foli­ant, ac â'th ogoniant beunydd.

9 Na fwrw fi ymmaith yn am­ser henaint: na wrthod fi pan ballo fy nerth.

10 Canys fy ngelynion sydd yn [Page] dywedyd i'm herbyn, a'r rhai a ddisgwiliant am fy enaid, a gyd­ymgynghorant,

11 Gan ddywedyd, Duw a'i gwr­thododd ef, erlidiwch, a deliwch ef: canys nid oos gwaredudd.

12 O Dduw, na fydd bell oddi wrthif; fy Nuw, bryssia im cym­morth.

13 Cywilyddier, a difether y rhai a wrthwynebant fy enaid; â gwarth ac â gwradwydd y gorch­guddier y rhai a geisiant ddrwg i mi.

14 Minneu a obeithiaf yn wa­stad, ac a'th foliannaf di fwy­fwy.

15 Fy ngenau-a fynega dy gyfi­awnder, a'th iechydwriaeth beu­nydd: canys ni wn rifedi arnynt.

16 Ynghadernid yr Arglwydd Dduw y cerddaf, dy gyfiawnder di yn vnic a gofiaf fi.

17 O'm ieuengctid i'm dyscaist ô Dduw, hyd yn hyn y mynegais dy ryfeddodau.

18 Na wrthod fi ychwaith, ô Dduw, mewn henaint, a phen­llwydni; hyd oni fynegwyf dy nerth i'r genhedlaeth hon, a'th gadernid i bob vn a ddelo.

19 Dy gyfiawnder hefyd ô Dduw, fydd vchel, yr hwn a wnaethost bethau mawrion; pwy, ô Dduw, fydd debyg i ti?

20 Ti yr hwn a wnaethost i mi weled aml a blin gystuddiau, a'm by whei drachefn, ac a'm cyfodi drachefn o orddyfnder y ddaiar.

21 Amlhei fy mawredd, ac a'm cyssuri oddi amgylch.

22 Minneu a'th foliannaf ar offeryn nabl, sef dy wirionedd, ô fy Nuw: canaf it â'r delyn, ô Sanct Israel.

23 Fy ngwefusau a fyddant hy­fryd pan ganwyf i ti, a'm henaid, yr hwn a waredaist.

24 Fy nhafod hefyd a draetha dy gyfiawnder beunydd, o her­wydd cywilyddiwyd, a gwrad­wyddwyd y rhai a geisiant niwed i mi.

Psal. 72.

O Dduw, dôd i'r brenhin dy farnedigaethau: ac i fab y brenin dy gyfiawnder.

2 Efe a farn dy bobl mewn cyfiawnder: a'th drueiniaid â barn.

3 Y mynyddoedd a ddygant heddwch i'r bobl, a'r bryniau, trwy gyfiawnder.

4 Efe a farn drueniaid y bobl, efe a achub feibion yr anghenus, ac a ddryllia y gorthrymmudd.

5 Tra fyddo haul a lleuad i'th ofnant, yn oes oesoedd.

6 Efe a ddescyn fel glaw ar gnû gwlân, fel cawodydd yn dyf­rhau y ddaiar.

7 Yn ei ddyddiau ef y blodeua y cyfiawn, ac amlder o heddwch fydd, tra fyddo lleuad.

8 Ac efe a lywodraetha o fôr hyd fôr, ac o'r afon hyd derfynau y ddaiar.

9 O'i flaen ef yr ymgrymma trigolion yr anialwch: a'i elyni­on a lyfant y llŵch.

10 Brenhinoedd Tarsis, a'r y­nysoedd, a dalant anrheg; bren­hinoedd Sheba a Seba a ddygant rôdd.

11 Ie 'r holl frenhinoedd a ym­grymmant iddo: yr holl genhed­loedd a'i gwasanaethant ef.

12 Canys efe a wared yr ang­henog pan waeddo: y truan he­fyd, a'r hwn ni byddo cynnorth­wy-wr iddo.

13 Efe a arbed y tlawd a'r rhei­dus: ac a achub eneidiau y rhai anghenus.

14 Efe a wared eu henaid o­ddi wrth dwyll, a thrawsder: a gwerthfawr fydd eu gwaed yn ei olwg ef.

15 Byw hefyd fydd efe, a rho­ddir iddo o aur Seba: gweddiant hefyd trosto efe yn wastad: beu­nydd y clodforir ef.

16 Bydd dyrneid o ŷd ar y ddaiar, ym mhen y mynyddoedd; ei ffrwyth a yscwyd fel Libanus; a phobl y ddinas a fiodeuant, fel gwellt y ddaiar.

17 Ei enw fydd yn dragywydd, ei enw a bery tra fyddo haul: ac ymfendithiant ynddo: yr holl genhedloedd a'i galwant yn wyn­fydedig.

18 Bendigedic fyddo 'r Ar­glwydd Dduw, Duw Israel; yr hwn yn unic sydd yn gwneuthur rhyfeddodau.

19 Bendigedic hefyd fyddo ei enw gogoneddus ef yn dragy­wydd: a'r holl ddaiar a lanwer o'i ogoniant, Amen, ac Amen.

Gorphen gweddiau Dafydd fab lesse.

Psal. 73. Prydnhawnol Weddi.

YN ddiau da yw Duw i Is­rael; sef i'r rhai glân o ga­lon.

2 Minnau braidd na lithrodd fy nhraed, prin na thrippiodd fy ngherddediad.

3 Canys cenfigennais wrrh y rhai ynfyd, pan welais lwyddiant y rhai annuwiol.

4 Canys nid oes rhwymau yn eu marwolaeth, a'i cryfder sydd heini.

5 Nid ydynt mewn blinder fel dynion eraill, ac ni ddialeddir ar­nynt hwy gyd â dynion eraill.

6 Am hynny y cadwynodd balchder hwynt, ac y gwisc traws­der am danynt fel dilledyn.

7 Eu llygaid a saif allan gan frasder: aethant tros feddwl calon o gyfoeth.

8 Y maent wedi llygru, yn chwedleua yn ddrygionus am drawsder, yn dywedyd yn uchel.

9 Gosodasant eu genau yn er­byn y nefoedd; a'i tafod a gerdd trwy 'r ddaiar.

10 Am hynny y dychwel ei bobl ef ymma, ac y gwescir iddynt ddwfr phiol lawn.

11 Dywedant hefyd; pa fodd y gŵyr Duw? a oes gwybodaeth gan y Goruchaf?

12 Wele, dymma y rhai an­nuwiol, a'r rhai sydd lwyddian­nus yn y bŷd: ac a amlhasant o­lud.

13 Diau mai yn ofer y glan­hêais fy nghalon, ac y golchais fy nwylo mewn diniweidrwydd.

14 Canys ar hyd y dydd i'm maeddwyd, fy ngherydd a ddeuai bôb boreu.

15 Os dywedwn. mynegaf fel hyn, wele â chenhedlaeth dy blant di y gwnawn gam.

16 Pan amcenais wybod hyn, blîn oedd hynny yn fy ngolwg i.

17 Hyd onid euthum i gyssegr Duw: yna y deellais eu diwedd hwynt.

18 Diau osod o honot hwynt mewn llithrigfa, a chwympo o ho­not hwynt i ddinistr.

19 Mor ddisymwth yr aethant yn anghyfannedd; pallâsant, a dar­fuant gan ofn.

20 Fel breuddwyd wrth ddi­huno [Page] un, felly ô Arglwydd, pan ddeffroech y dirmygi eu gwedd hwynt.

21 Fel hyn y gofidiodd fy nghalon: ac i'm pigwyd yn fy arennau.

22 Mor ynfyd oeddwn, ac heb ŵybod: anifail oeddwn o'th flaen di.

23 Etto yr ydwyf yn wastad gyd â thi: ymaslaist yn fy llaw dde­hau.

24 A'th gyngor i'm harweini: ac wedi hynny i'm cymmeri i o­goniant.

25 Pwy sydd gennifi yn y nef­oedd ond tydi? ac ni ewyllysiais ar y ddaiar neb gyd â thydi.

26 Pallodd fy ngnhawd a'm calon; ond nerth fy nghalon a'm rhan, yw Duw yn dragywydd.

27 Canys wele difethir y rhai a bellhânt oddi wrthit: torraist ymmaith bôb un a butteinio oddi wrthit.

28 Minneu, nessau at Dduw fydd dda i mi, yn yr Arglwydd Dduw y gosodais fy ngobaith, i dreuthu dy holl weithredoedd.

Psal. 74.

PA ham Dduw i'n bwriaist heibio yn dragywydd, ac y myga dy ddigofaint yn erbyn de­faid dy borfa?

2 Cofia dy gynnulleidfa yr hon a brynaist gynt, a llwyth dy etife­ddiaeth yr hon a waredaist: my­nydd Sion hwn, y presswyli yn­ddo.

3 Dercha dy draed at anrhaith dragywyddol: sef at yr holl ddrwg a wnaeth y gelyn yn y Cyssegr.

4 Dy elynion a ruasant yng­hanol dy gynnulleidfaoedd: go­sodasant eu banetau yn arwyddi­on.

5 Hynod oedd gwr, fel y coda­sai fwyill mewn dyrys-goed.

6 Ond yn awr y maent yn dry­llio ei cherfiadau ar unwaith, â bwyill ac â morthwylion.

7 Bwriasant dy gyssegroedd yn tân, hyd lawr yr halogasant bres­wylfa dy Enw.

8 Dywedasant yn eu calonnau, cyd-anrheithiwn hwynt; llosca­sant holl Synagogau Duw yn y tîr.

9 Ni welwn ein harwyddion, nid oes brophwyd mwy, nid oes gennym a wyr pa hŷd.

10 Pa hŷd Dduw, y gwar­thrudda 'r gwrthwyneb-wr? a ga­bla 'r gelyn dy Enw yn dragy­wydd?

11 Pa ham y tynni yn ei hôl dy law, sef dy ddeheu-law? tynn hi allan o ganol dy fonwes;

12 Canys Duw yw fy Mrenin o'r dechreuad; gwneuthur-wr iechydwriaeth o fewn y tîr.

13 Ti yn dy nerth a berthaist y môr, drylliaist bennau dreigiau yn y dyfroedd.

14 Ti a ddrylliaist ben Lefia­than, rhoddaist ef yn fwyd i'r bobl yn yr anialwch.

15 Ti a holltaist y ffynnon, a'r afon, ti a ddiyspyddaist afonydd cryfion.

16 Y dydd sydd eiddo ti, y nôs hefyd sydd eiddo ti: ti a baratoaist oleuni, a haul.

17 Ti a osodaist holl derfynau 'r ddaiar; ti a luniaist hâf, a gay­af.

18 Cofia hyn, i'r gelyn gablu, ô Arglwydd, ac i'r bobl yn fyd ddi­fenwi dy Enw.

19 Na ddyro enaid dy durtur i gynnulleidfa y gelynion, nac anghofia gynnulleidfa dy drueni­aid byth.

20 Edrych ar y cyfammod, ca­nys llawn yw tywyll-leoedd y ddaiar o drigfannau trawster.

21 Na ddychweled y tlawd yn wradwyddus, molianned y truan, a'r anghenus dy Enw.

22 Cyfod ô Dduw, dadleu dy ddadl, cofia dy wradwydd gan yr ynfyd beunydd.

23 Nac anghofia lais dy elyni­on; dadwrdd y rhai a godant i'th erbyn, sydd yn dringo yn wa­stadol.

Psal. 75. Boreuol Weddi.

GLodforwn dydi ô Dduw, clodforwn, canys agos yw dy Enw: dy ryfeddodau a fynegant hynny.

2 Pan dderbyniwyf y gynnu­lleidfa, mi a farnaf yn uniawn.

3 Ymddattododd y ddaiar, a'i holl drigolion: myfi sydd yn cyn­nal ei cholofnau. Selah.

4 Dywedais wrth y rhai yn­fyd, nac ynfydwch: ac wrth y rhai annuwiol, na dderchefwch eich corn.

5 Na dderchefwch eich corn yn uchel, na ddywedwch yn war­syth.

6 Canys nid o'r dwyrain nac o'r gorllewin, nac o'r dehau, y daw goruchafiaeth.

7 Ond Duw fydd yn barnu, efe a ostwng y naill, ac a gyfyd y llall.

8 Oblegit y mae phiol yn llaw 'r Arglwydd, a'r gwin sydd gôch, yn llawn cymmysc, ac efe a dy­walltodd o hwnnw: etto holl an­nuwolion y tîr a wascant, ac a y­fant ei waelodion.

9 Minneu a fynegaf yn dra­gywydd, ac a ganaf i Dduw Ia­cob.

10 Torraf hefyd holl gryn y rhai annuwiol, a chyrn y rhai cy­fiawn a dderchefir.

Psal. 76.

HYnod yw Duw yn Iuda, mawr yw ei Enw ef yn Is­rael.

2 Ei babell hefyd sydd yn Sa­lem, a'i drigfa yn Sion.

3 Yna y torrodd efe saethau y bwa, y tarian, y cleddyf hefyd a'r frwydr. Selah.

4 Gogoneddusach wyt, a cha­darnach, nâ mynyddoedd yr ys­pail.

5 Yspeiliwyd y cedyrn galon, hunasant eu hûn; a'r holl wŷr o nerth ni chawsant eu dwylo.

6 Gan dy gerydd di ô Dduw Iacob, y rhoed y cerbyd a'r march i gyscu.

7 Tydi, tydi wyt ofnadwy, a phwy a saif o'th flaen, pan en­nynno dy ddigter?

8 O'r nefoedd y peraist glywed barn, ofnodd, a gostegodd y ddai­ar;

9 Pan gyfododd Duw i farn, i achub holl rai llednais y tîr. Se­lah.

10 Diau cynddaredd dŷn a'th folianna di, gweddill cynddaredd a waherddi.

11 Addunedwch, a thelwch i'r Arglwydd eich Duw; y rhai oll ydynt o'i amgylch ef, dygant an­rheg i'r ofnadwy.

12 Efe a dyrr ymmaith yspryd tywysogion, y mae yn ofnadwy i frenhinoedd y ddaiar.

Psal. 77.

A'm llef y gwaeddais ar Dduw: â'm llef ar Dduw, ac efe a'm gwrandawodd.

2 Yn nydd fy nhrallod y ceisi­ais yr Arglwydd: fy archoll a re­dodd liw nôs, ac ni pheidiodd: fy enaid a wrthododd ei ddiddanu.

3 Cofiais Dduw, ac a'm cythry­blwyd, cwynais a therfyscwyd fy yspryd. Selah.

4 Deliaist fy llygaid yn neffro, synnodd arnaf, fel na allaf lefa­ru.

5 Ystyriais y dyddiau gynt, blynyddoedd yr hên oesoedd.

6 Cofio yr ydwyf fy nghân y nôs, yr ydwyf yn ymddi­ddan â'm calon: fy yspryd fydd yn chwilio yn ddyfal.

7 Ai yn dragywydd y bwrw 'r Arglwydd heibio? ac oni bydd e­fe bodlon mwy?

8 A ddarfu ei drugaredd ef tros byth? a balla ei addewid ef yn oes oesoedd?

9 A anghofiodd Duw drugar­hau? a gaeodd efe ei drugareddau mewn soriant? Selah.

10 A dywedais, dymma fy ngwendid, etto cofiaf flynyddoedd deheu-law y Goruchaf.

11 Cofiaf weithred oedd yr Ar­glwydd; ie cofiaf dy wrthiau gynt.

12 Myfyriaf hefyd ar dy holl waith: ac am dy weithredoedd y chwedleuaf.

13 Dy ffordd ô Dduw, sydd yn y cyssegr; pa Dduw mor fawr a'n Duw ni?

14 Ti yw y Duw sydd yn gw­neuthur rhyseddodau, dangosaist dy nerth ym mysc y bobloedd.

15 Gwaredaist â'th fraich dy bobl, meibion Iacob, a Ioseph. Selah.

16 Y dyfroedd a'th welsant o Dduw, y dyfroedd a'th welsant; hwy a ofnasant; y dyfnderau he­fyd a gynhyrfwyd.

17 Y cwmylau a dywalltasant ddwfr, yr wybrennau a roddasant dwrwf: dy saethau hefyd a ger­ddasant.

18 Twrf dy daran a glywyd o amgylch; mellt a oleuasant y bŷd: cyffrôdd, a chrynodd y ddaiar.

19 Dy ffordd sydd yn y môr, a'th lwybrau yn y dyfroedd maw­rion: ac nid adweinir dy ôl.

20 Tywysaist dy bobl fel de­faid, drwy law Moses, ac Aaron.

Psal. 78. Prydnhawnol Weddi.

GWrando fy nghyfraith fy mhobl, gostyngwch eich clust at eiriau fy ngenau.

2 Agoraf fy ngenau mewn di­hareb, traethaf ddammegion o'r cynfyd.

3 Y rhai a glywsom ac a wy­bûom, ac a fynegodd ein tadau i ni.

4 Ni chelwn rhag eu meibion, gan fynegi i'r oes a ddêl foliant yr Arglwydd a'i nerth, a'i ryfe­ddodau, y rhai a wnaeth e­fe.

5 Canys efe a siccrhaodd dy­stiolaeth yn Iacob, ac a osododd gyfraith yn Israel: y rhai a or­chymynnodd efe i'n tadau eu dy­scu iw plant.

6 Fel y gwybyddei'r oes a ddêl, sef y plant a enid, a phan gyfo­dent, y mynegent hwy iw plant hwythau.

7 Fel y gosodent eu gobaith ar Dduw, heb anghofio gweithred­oedd Duw, eithr cadw ei orchy­mynnion ef.

8 Ac na byddent fel eu tadau yn genhedlaeth gyndyn, a gwrth­ryselgar, yn genhedlaeth ni oso­dodd ei chalon yn uniawn, ac nid yw ei hyspryd ffyddlon gydâ Duw.

9 Meibion Ephraim yn arfog, ac yn saethu â bŵa, a droesant eu cefnau yn nydd y frwydr.

10 Ni chadwasant gyfammod Duw, eithr gwrthodasant rodio yn ei Gyfraith ef.

11 Ac anghofiasant ei weithred­oedd, a'i ryfeddodau, y rhai a ddangosasei efe iddynt.

12 Efe a wnaethei wrthiau o flaen eu tadau hwynt yn nhir yr Aipht, ym maes Zoan.

13 Efe a barthodd y môr, ac a aeth â hwynt drwodd; gw­naeth hefyd i'r dwfr sefyll fel pen-twr.

14 Y dydd hefyd y tywysodd efe hwynt â chwmmwl, ac ar hŷd y nos â goleuni tân.

15 Efe a holltodd y creigiau yn yr anialwch, a rhoddes ddiod oddi yno megis o ddyfnderau dirfawr.

16 Canys efe a ddug ffrydiau a­llan o'r graig, ac a dynnodd i lawr megis afonydd o ddyfroedd.

17 Er hynny chwanegasant et­to bechu yn ei erbyn ef, gan ddi­gio y Goruchaf yn y diffaethwch:

18 A themptiasant Dduw yn eu calon, gan ofyn bwyd wrth eu blŷs.

19 Llefarasant hefyd yn erbyn Duw, dywedasant, a ddichon Duw arlwyo bwrdd yn yr ania­lwch.

20 Wele, efe a darawodd y graig, fel y pistyllodd dwfr, ac y llifodd afonydd: a ddichon efe ro­ddi bara hefyd? a ddarpara efe gîg iw bobl?

21 Am hynny y clybu 'r Ar­glwydd, ac y digiodd, a thân a en­nynnodd yn erbyn Jacob, a digo­faint hefyd a gynneuodd yn erbyn Israel.

22 Am na chredent yn Nuw, ac na obeithient yn ei iechydwri­aeth ef.

23 Er iddo ef orchymmyn i'r wybrennau oddi uchod, ac ego­ryd drysau y nefoedd:

24 A glawio Manna arnynt iw fwytta: a rhoddi iddynt ŷd y ne­foedd.

25 Dŷn a fwyttaodd fara ange­lion, anfonodd iddynt fwyd yn ddigonol.

26 Gyrrodd y dwyrein-wynt yn y nefoedd: ac yn ei nerth y dûg efe ddeheu-wynt.

27 Glawiodd hefyd gîg ar­nynt, fel llwch: ac adar ascelloc fel tywod y môr.

28 Ac a wnaeth iddynt gwym­po o fewn eu gwersyll, o amgylch eu presswylfeydd.

29 Felly y bwyttasant, ac y llwyr ddiwallwyd hwynt, ac efe a barodd eu dymuniad iddynt.

30 Ni omeddwyd hwynt o'r hyn a flysiasant, er hynny tra yr ydoedd eu bwyd yn eu safnau,

31 Digllonedd Duw a gynneu­odd yn eu herbyn hwynt, ac a la­ddodd y rhai brasaf o honynt, ac a gwympodd etholedigion Israel.

32 Er hyn oll pechasant etto, ac ni chredasant iw ryfeddodau ef.

33 Am hynny y treuliodd efe eu dyddiau hwynt mewn oferedd, a'i blynyddoedd mewn dychryn.

34 Pan laddei efe hwynt, hwy [Page] a'i ceisient ef, ac a ddychwelent, ac a geisient Dduw yn foreu;

35 Cofient hefyd mai Duw oedd eu craig, ac mai y Goruchaf Dduw oedd eu gwaredudd.

36 Er hynny, rhagrithio yr oeddynt iddo ef à'i genau, a dywe­dyd celwydd wrtho â'i tafod:

37 A'i calon heb fod yn un­iawn gyd ag ef, na'i bod yn ffydd­lon yn ei gyfammod ef.

38 Er hynny efe yn drugarog a faddeuodd eu hanwiredd, ac ni ddifethodd hwynt: ie trôdd ŷ­maith ei ddigofaint yn fynych, ac ni chyff [...]ôdd ei holl lîd.

39 Canys efe a gofiei mai cnawd oeddynt, a gwynt yn myned, ac heb ddychwelyd.

40 Pa sawl gwaith y digiasant ef yn yr anialwch, ac y gofidiasant ef yn y diffaethwch?

41 Iê troesant, a phrofasant Dduw, ac a osodasant derfyn i Sanct yr Israel.

42 Ni chofiasant ei law ef, na'r dydd y gwaredodd efe hwynt oddi wrth y gelyn.

43 Fel y gosodasei efe ei ar­wyddion yn yr Aipht, a'i ryfe­ddodau ym maes Zoan:

44 Ac y troesei eu hafonydd yn waed: a'i ffrydau fel na allent yfed.

45 Anfonodd gymmysc-bla yn eu plith, yr hon a'i difâodd hwynt: a llyffaint iw difetha.

46 Ac efe a roddodd eu cnŵd hwynt i'r lindys, a'i llafur i'r locust.

47 Destrywiodd eu gwin-wŷdd â chenllysc, a'i Sycomor-wŷdd â rhew.

48 Rhoddodd hefyd eu hani­seiliaid i'r cenllysc, a'i golud i'r mellt.

49 Anfonodd arnynt gyndda­redd ei lid, llidiawgrwydd, a dig­ter, a chyfyngder, trwy anfon an­gelion drwg.

50 Cymmhwysodd ffordd iw ddigofaint, nid attaliodd eu he­naid oddi wrth angeu: ond eu by­wyd a roddodd efe i'r haint.

51 Tarawodd hefyd bôb cyn­taf-anedic yn yr Aipht, sef blae­nion eu nerth hwynt ym mhebyll Ham.

52 Ond efe a yrrodd ei bobl ei hun fel defaid, ac a'i harweiniodd hwynt fel praidd yn yr anialwch.

53 Tywysodd hwynt hefyd yn ddiogel, fel nad ofnasant: a'r môr a orchguddiodd eu gelyni­on hwynt.

54 Hwythau a ddug efe i oror ei sancteiddrwydd: i'r mynydd hwn a ennillodd ei ddeheulaw ef.

55 Ac efe a yrrodd allan y cen­hedloedd o'i blaen hwynt, ac a rannodd iddynt ettifeddiaeth wrth linyn, ac a wnaeth i lwythau Is­rael drigo yn eu pebyll hwynt.

56 Er hynny temptiasant a di­giasant Dduw goruchaf, ac ni chadwasant ei dystiolaethau:

57 Eithr ciliasant a buant an­ffyddlon fel eu tadau; troesant fel bŵa twyllodrus.

58 Digiasant ef hefyd â'i hu­chel-fannau: a gyrrasant eiddi­gedd arno â'i cerfiedic ddelwau.

59 Clybu Duw hyn, ac a ddi­giodd, ac a ffieiddiodd Israel yn ddirfawr:

60 Fel y gadawodd ef daber­nacl Siloh, y babell a ofodasei efe ym mysc dynion:

61 Ac y rhoddodd ei nerth mewn caethiwed, a'i brydfer­thwch yn llaw'r gelyn.

62 Rhoddes hefyd ei bobl i'r cleddyf, a digiodd wrth ei etife­ddiaeth.

63 Tân a yssodd eu gwyr ieu­aingc, a'i morwynion ni phriod­wyd.

64 Eu hoffeiriaid a laddwyd â'r cleddyf, a'i gwragedd gwe­ddwon nid ŵylasant.

65 Yna y deffrôdd yr Arglwydd fel un o gyscu: fel cadarn yn bloe­ddio gwedi gwîn.

66 Ac efe a darawodd ei ely­nion o'r tu ôl: rhoddes iddynt warth tragywyddol.

67 Gwrthododd hefyd babell Joseph, ac ni etholodd lwyth E­phraim:

68 Ond efe a etholodd lwyth Juda, mynydd Sion, yr hon a hoffodd.

69 Ac a adeiladodd ei gyssegr fel llŷs uchel: fel y ddaiar, yr hon a seiliodd efe yn dragywydd.

70 Etholodd hefyd Ddafydd ei wâs, ac a'i cymmerth o gorlan­nau y defaid.

71 Oddi ar ôl y defaid cyfebron, y daeth ag ef i borthi Jacob ei bobl, ac Israel ei etiseddiaeth.

72 Yntef a'i porthodd hwynt yn ôl perffeithrwydd ei galon, ac a'i trinodd wrth gyfarwyddyd ei ddwylo.

Psal. 79. Boreuol Weddi.

Y Cenhedloedd, ô Dduw, a ddaethant i'th etifeddi­aeth, halogasant dy Deml sanctaidd; gosodasant Ierusalem yn garneddau.

2 Rhoddasant gelanedd dy wei­sion yn fwyd i adar y nefoedd, a chîg dy sainct i fwyst-filod y ddai­ar.

3 Tywalltasant eu gwaed fel dwfr o amgylch Jerusalem, ac nid oedd a'i claddei.

4 Yr ydym ni yn warthrudd i'n cymmydogion, dirmyg a gwat­wargerdd i'r rhai sydd o'n ham­gylch.

5 Pa hŷd Arglwydd, a ddigi di'n dragywydd? a lysc dy eiddi­gedd di fel tân?

6 Tywallt dy lid ar y cenhed­loedd ni'th adnabuant: ac ar y teyrnasoedd ni alwasant ar dy enw

7 Canys yssasant Jacob, ac a w­naethant ei bresswylfa yn anghy­fannedd.

8 Na chofia'r anwireddau gynt i'n herbyn; bryssia rhagflaened dy dostur drugareddau ni: canys llesc iawn i'n gwnaethbwyd.

9 Cynnorthwya ni, ô Dduw ein iechydwriaeth, er mwyn go­goniant dy enw: gwared ni he­fyd, a thrugarhâ wrth ein pecho­dau, er mwyn dy enw.

10 Pa ham y dywed y cenhed­loedd, pa le y mae eu Duw hwynt? bydded hyspys ym mhlith y cen­hedloedd yn ein golwg ni, wrth ddialgwaed dy weision, yr hwn a dywalltwyd.

11 Deued uchenaid y carcharori­on ger dy fron, yn ôl mawredd dy nerth: cadw blant marwolaeth.

12 A thâl i'n cymmydogion ar y seithfed iw monwes eu cabledd, drwy'r hon i'th gablasant di, ô Arglwydd.

13 A ninneu dy bobl, a desaid dy borfa, a'th foliannwn di yn dragywydd: dadcanwn dy foliant o genhedlaeth i genhedlaeth.

Psal. 80.

GWrando ô fugall Israel, yr hwn wyt yn arwain Joseph [Page] fel praidd: ymddiscleiria yr hwn wyt yn eistedd rhwng y Cerubi­aid.

2 Cyfod dy nerth o flaen Ephra­im, a Benjamin, a Manasseh, a thy­red yn iechydwriaeth i ni.

3 Dychwel ni ô Dduw, a llewyr­cha dy wyneb, ac ni a achubir.

4 O Arglwydd Dduw'r lluoedd, pa hŷd y sorri wrth weddi dy bobl?

5 Porthaist hwynt â bara da­grau, a diodaist hwynt â dagrau wrth fesur mawr.

6 Gosodaist ni yn gynnen i'n cymmydogion, a'n gelynion a'n gwatwarent yn eu mysc eu hun.

7 O Dduw 'r lluoedd dychwel ni, a llewyrcha dy wyneb, ac ni a achubir.

8 Mudaist win-wydden o'r Aipht, bwriaist y cenhedloedd allan, a phlennaist hi.

9 Arloesaist o'i blaen, a phe­raist iw gwraidd wreiddio, a hi a lanwodd y tîr.

10 Cuddiwyd y mynyddoedd gan ei chyscod: a'i changhennau oedd fel cedr-wŷdd rhagorol.

11 Hi a estynnodd ei changau hyd y môr, ai blagur hyd yr afon.

12 Pa ham y rhwygaist ei chae­au, fel y tynno pawb a elo heibio ar hŷd y ffordd, ei grawn hi?

13 Y baedd o'r coed a'i turria, a bwyst-fil y maes a'i pawr.

14 O Dduw 'r lluoedd, dych­wel attolwg: edrych o'r nefoedd a chenfydd, ac ymwel â'r win­wydden hon;

15 A'r winllan a blannodd dy ddeheu-law, ac â'r planhigyn a ga­darnheaist i ti dy hun.

16 Lloscwyd hi â than, torrwyd hi i lawr: gan gerydd dy wyneb y difethir hwynt.

17 Bydded dy law dros ŵr dy ddeheu-law: a thros fâb dyn, yr hwn a gadarnheaist i ti dy hun.

18 Felly ni chiliwn yn ôl oddi wrth it ti; bywhâ ni, ac ni a alwn ar dy enw.

19 O Arglwydd Dduw 'r llu­oedd, dychwel ni: llewyrcha dy wyneb, ac ni a achubir.

Psal. 81.

CEnwch yn llafar i Dduw ein cadernid: cenwch yn llawen i Dduw Jacob.

2 Cymmerwch psalm, a moes­wch dympan, y delyn fwyn, a'r nabl.

3 Vd-cenwch vdcorn ar y lloer newydd, ar yr amser nodedic, yn nydd ein vchelwyl.

4 Canys deddf yw hyn i Israel, a defod i Dduw Jacob.

5 Efe a'i gosododd yn dystio­laeth yn Joseph: pan aeth efe allan trwy dîr yr Aipht, lle y cly­wais iaith ni ddeallwn.

6 Tynnais ei yscwydd oddi wrth y baich; ei ddwylo a yma­dawsant â'r crochanau.

7 Mewn cyfyngder y gelwaist, ac mi a'th waredais: gwrande­wais di yn nirgelwch y daran, profais di wrth ddyfroedd Meri­bah. Selah.

8 Clyw sy mhobl, a mi a dy­stiolaethaf i ti Israel, os gwran­dewi arnaf.

9 Na fydded ynot Dduw arall, ac nac ymgrymma i Dduw di­eithr.

10 Myfi 'r Arglwydd dy Dduw, yw 'r hwn a'th ddûg di allan o dîr yr Aipht: lleda dy safn, ac mi a'i llanwaf.

11 Ond ni wrandawai fy mhobl [...]r fy llêf, ac Israel ni'm mynnai.

12 Yna y gollyngais hwynt yng­ [...]yndynrwydd eu calon, aethant [...]rth eu cyngor eu hunain.

13 Oh na wrandawsei fy mhobl [...]rnaf: na rodiasai Israel yn fy fyrdd.

14 Buan y gostyngaswn eu ge­ [...]ynion: ac y troeswn fy llaw 'n [...]rbyn eu gwrthwyneb-wŷr.

15 Caseion yr Arglwydd a gym­merasant arnynt ymostwng iddo ef, a'i hamser hwythau fuasai 'n dragywydd.

16 Bwydasai hwynt hefyd â brasder gwenith: ac â mêl o'r graig i'th ddiwallaswn.

Psal. 82. Prydnhawnol Weddi.

DUw sydd yn sefyll ynghyn­nulleidfa y galluog: ym mhlith y duwiau y barn efe.

2 Pa hŷd y bernwch ar gam? ac y derbyniwch wyneb y rhai annu­wiol? Selah.

3 Bernwch y tlawd a'r ymddi­fad; cyfiawnhewch y cystuddiedig a'r rheidu [...].

4 Gwaredwch y tlawd a'r ang­henus: achubwch hwynt o law y rhai annuwiol.

5 Ni ŵyddant, ac ni ddeallant, mewn tywyllwch y rhodiant: holl sylfaenau y ddaiar a symmudwyd o'i lle.

6 Myfi a ddywedais; duwiau ydych chwi, a meibion y Goru­chaf ydych chwi oll.

7 Eithr byddwch feirw fel dy­nion, ac fel vn o'r tywysogion y syrthiwch.

8 Cyfod ô Dduw, barna 'r ddai­ar, canys ti a etifeddi'r holl gen­hedloedd.

Psal. 83.

O Dduw, na ostega, na thaw, ac na fydd lonydd, ô Dduw.

2 Canys wele dy clynion sydd yn terfyscu, a'th gaseion yn cyfo­di eu pennau.

3 Ymgyfrinachasant yn ddichell­gar yn erbyn dy bobl, ac ymgyng­horasant yn erbyn dy rai dirgel di.

4 Dywedasant, deuwch, a di­fethwn hwynt, fel na byddont yn genhedl, ac na chefier enw Israel mwyach.

5 Canys ymgynghorasant yn yn-fryd, ac ym wnaethant i'th er­byn.

6 Pebyll Edom, a'r Ismaeliaid, y Moabiaid, a'r Hagariaid.

7 Gebal, ac Ammon, ac Ama­lec, y Philistiaid, gyd â phress­wyl-wŷr Tyrus.

8 Assur hefyd a ymgwplysodd â hwynt, buant fraich i blant Lot. Selah.

9 Gwna di iddynt sel i Midi­an, megis i Sisara, megis i Jabin, wrth afon Cison.

10 Yn Endor y difethwyd hwynt, aethant yn dail i'r ddaiar.

11 Gwna eu pendefigion fel O [...]eb, ac sel Zeeb, a'i holl dywy­sogion fel Zebah, ac fel Salmun­nah.

12 Y rhai a ddywedasant, cym­merwn i ni gyfanneddau Duw i'w meddiannu.

13 Gosod hwynt, ô sy Nuw, fel olwyn; fel sofl o flaen y gwynt.

14 Fel y llysc tân goed, ac fel y goddeithia fflam fynyddoedd:

15 Felly erlid ti hwynt â'th demhestl, a dychryna hwynt â'th gorwynt.

16 Llanw eu hwynebau â gw­arth, fel y ceisiont dy Enw ô Ar­glwydd.

17 Cywilyddier, a thralloder hwynt yn dragywydd: iê gwrad­wydder, a difether hwynt:

18 Fel y gwypont mai tydi, yr hwn yn vnic wyt Jehofa wrth dy enw, wyt Oruchaf ar yr holl ddaiar.

Psal. 84.

MOr hawddgar yw dy bebyll di, ô Arglwydd y lluoedd!

2 Fy enaid a hiraetha, iê ac a flysia am gynteddau 'r Arglwydd: fy nghalon, a'm cnawd a waeddant am y Duw byw.

3 Aderyn y tô hefyd a gafodd dŷ, a'r wennol nŷth iddi, lle y gesyd ei chywion: sef dy allorau di, ô Arglwydd y lluoedd, fy Mre­nin a'm Duw.

4 Gwynfŷd presswylwŷr dy dŷ: yn wastad i'th foliannant. Selah.

5 Gwyn ei fyd y dŷn y mae ei gadernid ynot, a'th ffyrdd yn eu calon.

6 Y rhai yn myned trwy ddy­ffryn Baca, a'i gwnant yn ffynnon, a'r glaw a leinw y llynnau.

7 Ant o nerth i nerth: ym­ddengys pob vn ger bron Duw yn Sion.

8 O Arglwydd Dduw 'r lluoedd, clyw fy ngweddi: gwrando, ô Dduw Jacob. Selah.

9 O Dduw ein tarian, gwel, ac edrych ar wyneb dy enneiniog.

10 Canys gwell yw diwrnod yn dy gynteddau di nâ mîl: dewiswn gadw drws yn nh ŷ sy Nuw, o flaen trigo ym-mhebyll annuwiol­deb.

11 Canys haul, a tharian yw 'r Arglwydd Dduw: yr Arglwydd â rydd râs a gogoniant: ni attal efe ddim daioni oddi wrth y rhai a rodiant yn berffaith.

12 O Arglwydd y lluoedd, gwyn­fŷd y dyn a ymddiried ynot.

Psal. 85.

GRas-lawn fuost ô Arglwydd, i'th dîr: dychwelaist gaethi­wed Jacob.

2 Maddeuaist anwiredd dy bobl: cuddiaist eu holl bechod. Selah.

3 Tynnaist ymmaith dy holl lid; troist oddi wrth lidiawgrwydd dy ddigter.

4 Trô ni ô Dduw ein iechyd­wriaeth: a thorr ymmaith dy ddi­gofaint wrthym.

5 Ai byth y digi wrthym? a estynni di dy sorriant hyd gen­hedlaeth a chenhedlaeth?

6 Oni throi di a'n bywhau ni, fel y llawenycho dy bobl ynot ti?

7 Dangos i ni, Arglwydd, dy drugaredd: a dôd i ni dy iechyd­wriaeth.

8 Gwrandawaf beth a ddywed yr Arglwydd Dduw; canys efe a draetha heddwch iw bobl, ac iw Sainct; ond na throant at ynfyd­rwydd.

9 Diau fod ei iechyd ef yn agos i'r rhai a'i hofnant: fel y trigo gogoniant yn ein tîr ni.

10 Trugaredd a gwirionedd a ymgyfarfuant: cyfiawnder a hedd­wch a ymgusanasant.

11 Gwirionedd a dardda o'r ddaiar; a chyfiawnder a edrych i lawr o'r nefoedd.

12 Yr Arglwydd hefyd a rydd ddaioni, a'n daiar a rydd ei chnŵd.

13 Cyfiawnder â o'i flaen ef, ac a esyd ei draed ef ar y ffordd.

Psal. 86. Boreuol Weddi.

GOstwng, ô Arglwydd, dy glust, gwrando fi: canys truan ac anghenus ydwyf.

2 Cadw fy enaid, canys san­ctaidd ydwyf: achub dy wâs, ô fy Nuw, yr hwn sydd yn ymddi­ried ynot.

3 Trugarhâ wrthif Arglwydd, canys arnat y llefaf beunydd.

4 Llawenhâ enaid dy wâs, ca­nys attat y derchafaf fy enaid.

5 Canys ti ô Arglwydd ydwyt dda, a maddeugar: ac o fawr dru­garedd i'r rhai oll a alwant arnat.

6 Clyw Arglwydd, fy ngweddi, ac ymwrando â llais fy ymbil.

7 Yn nydd fy nghyfyngder y lle­faf arnat: canys gwrandewi fi.

8 Nid oes fel tydi ym mysc y duwiau, ô Arglwydd: na gweith­redoedd fel dy weithredoedd di.

9 Yr holl genhedloedd, y rhai a wnaethost, a ddeuant, ac a addo­lant ger dy fron di, ô Arglwydd; ac a ogoneddant dy Enw.

10 Canys ydwyt fawr, ac yn gwneuthur rhyfeddodau: ti yn vnic wyt Dduw.

11 Dysc i mi dy ffordd ô Ar­glwydd, mi a rodiaf yn dy wirio­nedd: vna fy nghalon i ofni dy Enw.

12 Moliannaf di ô Arglwydd fy Nuw, â'm holl galon: a gogone­ddaf dy Enw yn dragywydd.

13 Canys mawr yw dy druga­redd tu ag attafi, a gwaredaist fy enaid o vffern issod.

14 Rhai beilchion a gyfodasant i'm herbyn, ô Dduw, a chynnu­lleidfa y trawsion a geisiasant fy enaid, ac ni'th osodasant di ger eu bron.

15 Eithr ti ô Arglwydd, wyt Dduw trugarog, a gras-lawn; hwyrfrydic i lid, a helaeth o dru­garedd a gwirionedd.

16 Edrych arnaf, a thrugarhâ wrthif: dyro dy nerth i'th wâs, ac achub fab dy wasanaeth-ferch.

17 Gwna i mi arwydd er dai­oni, fel y gwelo fy nghaseion, ac y gwradwydder hwynt; am i ti, ô Arglwydd, fy nghynnorthwyo a'm diddanu.

Psal. 87.

EI sail sydd ar y mynyddoedd sanctaidd.

2 Yr Arglwydd a gâr byrth Sion, yn fwy nâ holl bresswylfeydd Jacob.

3 Gogoneddus bethau a ddy­wedir am danat ti, ô ddinas Dduw, Selah.

4 Cofiaf Rahab a Babylon wrth fy nghydnabod: wele Philistia a Thyrus ynghyd ag Ethiopia; yno y ganwyd hwn.

5 Ac am Sion y dywedir, ŷ gwr a'r gŵr a anwyd ynddi, a'r Goruchaf ei hun a'i siccrhâ hi.

6 Yr Arglwydd a gyfrif pan scrifenno y bobl, eni hwn yno. Selah.

7 Y cantorion a'r cerddorion a fyddant yno: fy holl ffynhonnau sydd ynot ti.

Psal. 88.

O Arglwydd Dduw fy iechyd­wriaeth, gwaeddais o'th flaen ddydd a nôs.

2 Deued fy ngweddi ger dy fron, gostwng dy glust at fy lle­fain.

3 Canys fy enaid a lanwyd o flinderau, a'm henioes a nessâ i'r beddrod.

4 Cyfrifwyd fi gyd â'r rhai a ddescynnent i'r pwll: ydwyf fel gŵr heb nerth:

5 Yn rhydd ym mysc y meirw, fel rhai wedi eu lladd, yn gor­wedd [Page] mewn bedd: y rhai ni chofi mwy; a hwy a dorrwyd oddi wrth dy law.

6 Gosodaist fi yn y pwll issaf: mewn tywyllwch, yn y dyfnde­rau.

7 Y mae dy ddigofaint yn pwyso arnaf: ac â'th holl donnau i'm cystuddiaist. Selah.

8 Pellheaist fy nghydnabod oddi wrthif, gwnaethost fi yn ffieidd­dra iddynt: gwarchaewyd fi, fel nad awn allan.

9 Fy llygad a ofidiodd gan fy nghystudd, llefais arnat Arglwydd beunydd: estynnais fy nwylo at­tat.

10 Ai i'r meirw y gwnei ryfe­ddod? a gyfyd y meirw a'th fo­liannu di? Selah.

11 A dreuthir dy drugaredd mewn bedd? a'th wirionedd yn nestryw?

12 A adwaenir dy ryseddod yn y tywyllwch? a'th gyfiawnder yn nhîr anghof.

13 Ond myfi a lefais arnat Ar­glwydd: yn foreu yr achub fyng­weddi dy flaen.

14 Pa ham Arglwydd y gwr­thodi fy enaid? y cuddi dy wy­neb oddi wrthif?

15 Truan ydwyfi, ac ar drang­cedigaeth o'm hieuengctid, dy­gais dy ofn, ac yr ydwyf yn pe­truso.

16 Dy soriant a aeth trosof, dy ddychrynnedigaethau a'm tor­rodd ymmaith.

17 Fel dwfr i'm cylchynasant beunydd: ac i'm cyd-amgylcha­sant.

18 Câr a chyfaill a yrraist ym mhell oddi wrthif, a'm cydnabod i dywyllwch.

Psal. 89. Prydnhawnol Weddi.

TRugareddau 'r Arglwydd a ddatcanaf byth, â'm ge­nau y mynegaf dy wirio­nedd, o genhedlaeth hyd genhed­laeth.

2 Canys dywedais adeiledir tru­garedd yn dragywydd: yn y nefo­edd y siccrhei dy wirionedd.

3 Gwneuthum ammod â'm e­tholedig, tyngais i'm gwâs Da­fydd.

4 Yn dragywydd y siccrhâf dy hâd ti: o genhedlaeth i genhed­laeth yr adeiladaf dy orseddfaingc di. Selah.

5 A'r nefoedd, ô Arglwydd, a foliannant dy ryfeddod, a'th wiri­onedd ynghynnulleidfa y Sainct.

6 Canys pwy yn y nef a gysted­lir â'r Arglwydd? pwy a gyffely­bir i'r Arglwydd ym mysc mei­bion y cedyrn?

7 Duw sydd ofnadwy iawn yng­hynnulleidfa 'r Sainct: ac iw ar­swydo ŷn ei holl amgylchoedd.

8 O Arglwydd Dduw 'r lluoedd, pwy sydd fel tydi, yn gadarn Ior? a'th wirionedd o'th amgylch?

9 Ti wyt yn llywodraethu ymchwydd y môr; pan gyfodo ei donnau, ti a'i gostegi.

10 Ti a ddrylliaist yr Aipht, fel vn lladdedic: drwy nerth dy fraich y gwasceraist dy elynion.

11 Y nefoedd ydynt eiddo ti, a'r ddaiar sydd eiddo ti: ti a seiliaist y bŷd a'i gyflawnder.

12 Ti a greaist ogledd a dehau: Tabor a Hermon a lawenychant yn dy Enw.

13 Y mae i ti fraich, a chader­nid; cadarn yw dy law, ac vchel yw dy ddeheu-law.

14 Cyfiawnder, a barn yw trig­fa dy orseddfaingc: trugaredd a gwirionedd a ragflaenant dy wy­neb.

15 Gwyn ei fŷd y bobl a ad­waenant yr hyfrydlais: yn lle­wyrch dy wyneb ô Arglwydd, y rhodiant hwy.

16 Yn dy Enw di y gorfole­ddant beunydd, ac yn dy gyfiawn­der yr ymdderchafant.

17 Canys godidawgrwydd eu cadernid hwynt ydwyt ti; ac yn dy ewyllys da y derchefir ein corn ni.

18 Canys yr Arglwydd yw ein tarian: a Sanct Israel yw ein Brenin.

19 Yna 'r ymddiddenaist mewn gweledigaeth â'th sainct, ac a ddy­wedaist, gosodais gymmorth ar yn cadarn: derchefais vn ethole­dic o'r bobl.

20 Cefais Ddafydd fy ngwasa­naeth-wr: enneiniais ef â'm holew sanctaidd.

21 Yr hwn y siccrheir fy llaw gyd ag ef: a'm braich a'i nertha ef.

22 Ni orthrymma y gelyn ef, a'r mâb anwir nis cystudia ef.

23 Ac mi a goethaf ei elynion o'i flaen, a'i gaseion a darawaf.

24 Fy ngwirionedd hefyd, a'm trugaredd fydd gyd ag ef: ac yn fy Enw y derchefir ei gorn ef.

25 A gosodaf ei law yn y môr, a'i ddeheulaw yn yr afonydd.

26 Efe a lefa arnaf, ti yw fy Nhâd, fy Nuw, a chraig fy iechyd­wriaeth.

27 Minneu a'i gwnâf yntef yn gynfab, goruwch brenhinoedd y ddaiar.

28 Cadwaf iddo fy nhrugaredd yn dragywydd: a'm cyfammod fydd siccr iddo.

29 Gosodaf hefyd ei hâd yn dragywydd: a'i orseddfaingc fel dyddiau y nefoedd.

30 Os ei feibion a adawant fy nghyfraith: ac ni rodiant yn fy marnedigaethau.

31 Os fy neddfau a halogant: a'm gorchymynion ni chadwant,

32 Yna mi a ymwelaf â'u cam­wedd â gwialen, ac â'i hanwiredd â ffrewyllau.

33 Ond ni thorraf fy nhruga­redd oddi wrtho: ac ni phallaf o'm gwirionedd.

34 Ni thorraf fy nghyfammod: ac ni newidiaf yr hyn a ddaeth allan o'm genau.

35 Tyngais vnwaith i'm san­cteiddrwydd, na ddywedwn gel­wydd i Ddafydd.

36 Bydd ei hâd ef yn dragy­wydd: a'i orsedd-faingc fel yr haul ger fy mron i.

37 Siccrheir ef yn dragywydd fel y lleuad, ac fel tŷst ffyddlon yn y nêf. Selah.

38 Ond ti a wrthodaist ac a ffieiddiaist, ti a ddigiaist wrth dy enneiniog.

39 Diddymmaist gyfammod dy wâs, halogaist ei goron gan ei thaflu i lawr.

40 Drylliaist ei holl gaeau ef, gwnaethost ei amddiffynfeydd yn adwyau.

41 Yr holl fforddolion a'i hy­speiliant ef: aeth yn warthrudd iw gymydogion.

42 Derchefaist ddeheu-law ei wrthwynebwŷr, llawenheaist ei holl elynion.

43 Troist hefyd fin ei gleddyf, ac ni chadarnheaist ef mewn rhy­fel.

44 Peraist iw harddwch ddar­fod, [Page] a bwriaist ei orsedd-faingc i lawr.

45 Byrhêaist ddyddiau ei ieu­engctid, toaist gywilydd trosto ef. Selah.

46 Pa hŷd Arglwydd yr ym­guddi, ai yn dragywydd? a lysc dy ddigofaint di fel tân?

47 Cofia pa amser sydd i mi: pa ham y creaist holl blant dynion yn ofer?

48 Pa ŵr a fydd byw, ac ni wêl farwolaeth? a wared efe ei enaid o law'r bedd? Selah.

49 Pa le y mae dy hên drugare­ddau ô Arglwydd, y rhai a dyng­aist i Ddafydd yn dy wirionedd?

50 Cofia ô Arglwydd wrad­wydd dy weision, yr hwn a ddy­gais yn fy mynwes gan yr holl bobloedd fawrion.

51 A'r hwn y gwradwyddodd dy elynion ô Arglwydd; â'r hwn y gwradwyddasant ôl troed dy enneiniog.

52 Bendigedic fyddo 'r Ar­glwydd yn dragywydd. Amen, ac Amen.

Psal. 90. Boreuol Weddi.

TI Arglwydd fuost yn bres­wylfa i ni ym-mhôb cen­hedlaeth:

2 Cyn gwneuthur y mynydd­oedd, a llunio o honot y ddaiar, a'r bŷd; ti hefyd wyt Dduw o dragywyddoldeb hyd dragywy­ddoldeb.

3 Troi ddyn i ddinistr; a dywe­di, dychwelwch feibion dynion.

4 Canys mil o flynyddoedd y­dynt yn dy olwg di fel doe, wedi 'r êl heibio, ac fel gwiliadwriaeth nôs.

5 Dygi hwynt ymmaith megis â llifeiriant, y maent fel hûn: y borau y maent fel llyssieun a ne­widir.

6 Y boreu y blodeua ac y tŷf: pryd-nawn y torrir ef ymmaith, ac y gwywa.

7 Canys yn dy ddîg y difeth­wyd ni, ac yn dy lidiawgrwydd i'n brawychwyd.

8 Gosodaist ein anwiredd ger dy fron, ein dirgel bechodau yngoleuni dy wyneb.

9 Canys ein holl ddyddiau ni a ddarfuant gan dy ddigofaint di; treuliasom ein blynyddoedd fel chwedl.

10 Yn nyddiau ein blynyddo­edd y mae dengmhlynedd a thru­gain, ac os o gryfder y cyrheuddir pedwar vgain mhlynedd, etto eu nerth sydd boen, a blinder: canys ebrwydd y derfydd, ac ni a ehed­wn ymmaith.

11 Pwy a edwyn nerth dy sor­riant: canys fel y mae dy ofn, y mae dy ddigter.

12 Dysc i ni felly gyfrif ein dyddiau, fel y dygom ein calon i ddoethineb.

13 Dychwel Arglwydd, pa hyd? ac edifarhâ o ran dy weision.

14 Diwalla ni yn foreu â'th dru­garedd, fel y gorfoleddom, ac y llawenychom dros ein holl ddy­ddiau.

15 Llawenhâ ni yn ôl y dyddiau y cystuddiaist ni, a'r blynyddoedd y gwelsom ddrygfyd.

16 Gweler dy waith tu ag at dy weision: a'th ogoniant tu ag at eu plant hwy.

17 A bydded prydferthwch yr Arglwydd ein Duw arnom ni; a threfna weithred ein dwylo ynom ni, ie trefna waith ein dwylo.

Psal. 91.

YR hwn sydd yn trigo yn nir­gelwch y Goruchaf a erys ynghyscod yr Holl-alluoc.

2 Dywedaf am yr Arglwydd, fy noddfa a'm hamddiffynfa ydyw; fy Nuw, ynddo yr ymddiriedaf.

3 Canys efe a'th wareda di o fagl yr heliwr: ac oddi wrth haint echryslon.

4 A'i ascell y cyscoda efe tro­sot, a than ei adenydd y byddi ddiogel: ei wirionedd fydd da­rian, ac astalch i ti.

5 Nid ofni rhag dychryn nôs; na rhag y saeth a ehetto 'r dydd.

6 Na rhag yr haint a rodio yn y tywyllwch, na rhag y dinistr a ddinistrio ganol dydd.

7 Wrth dy ystlys y cwymp mil, a dengmil wrth dy ddeheu-law: ond ni ddaw yn agos attat ti.

8 Yn vnig ti a ganfyddi â'th lygaid, ac a wêli dâl y rhai annu­wiol.

9 Am i ti wneuthur yr Ar­glwydd fy noddfa, sef y Goruchaf, yn bresswylfa i ti:

10 Ni ddigwydd i ti niwed, ac ni ddaw plâ yn agos i'th ba­bell.

11 Canys efe a orchymyn iw Angelion am danat ti, dy gadw yn dy holl ffyrdd.

12 Ar eu dwylo i'th ddygant, rhag taro dy droed wrth garreg.

13 Ar y llew, a'r asp y cerddi: y cenew llew, a'r ddraig a sethri.

14 Am iddo roddi ei serch ar­naf: am hynny y gwaredaf ef: am iddo adnabod fy Enw.

15 Efe a eilw arnaf, a mi a'i gwrandawaf: mewn ing y byddaf fi gyd ag ef, y gwaredaf, ac y go­goneddaf ef.

16 Digonaf ef â hir ddyddiau: a dangosaf iddo fy iechydwri­aeth.

Psal. 92.

DA yw moliannu'r Arglwydd: a chanu mawl i'th Enw di, y Goruchaf:

2 A mynegi y boreu am dy dru­garedd, a'th wirionedd y noswei­thiau.

3 Ar ddec-tant, ac ar nabl, ac ar delyn yn fyfyriol.

4 Canys llawenychaist fi ô Ar­glwydd, â'th weithred: yngwaith dy ddwylo y gorfoleddaf.

5 Mor fawredic ô Arglwydd, yw dy weithredoedd, dwfn iawn yw dy feddyliau.

6 Gŵr annoeth ni ŵyr, a'r yn­fyd ni ddeall hyn.

7 Pan flodeuo y rhai annuwiol fel llysieun, a blaguro holl weith­redwŷr anwiredd, hynny sydd iw dinistrio byth bythoedd.

8 Titheu Arglwydd wyt dder­chafedic yn dragywydd.

9 Canys wele dy elynion ô Ar­glwydd, wele dy elynion, a ddi­fethir: gwascerir holl weithred­wŷr anwiredd.

10 Ond fy nghorn i a dderchefi fel vnicorn, ac olew îr i'm ennei­nir.

11 Fy llygad hefyd a w [...]l fy ngwynfyd ar fy ngwrthwyneb­wŷr: fy nghlustiau a glywant fy ewyllys am y rhai drygionus a gy­fodant i'm herbyn.

12 Y cyfiawn a flodeua fel palm­wydden, ac a gynnydda fel cedr­wŷdden yn Libanus.

13 Y rhai a blannwyd yn nh ŷ 'r Arglwydd, a flodeuant, yng­hynreddoedd ein Duw.

14 Ffrwythant etto yn eu he­naint, [Page] tirfion, ac iraidd fyddant.

15 I fynegi mai vniawn yw 'r Arglwydd fy nghraig: ac nad oes anwlredd ynddo.

Psal. 93. Prydnhawnol Weddi.

YR Arglwydd sydd yn teyr­nasu, efe a wiscodd ar­dderchawgrwydd, gwis­codd yr Aglwydd nerth ac ym­wregysodd: y bŷd hefyd a sicr­hawyd, fel na syflo.

2 Darparwyd dy orsedd-faingc erioed: ti wyt er tragywyddol­deb.

3 Y llifeiriaint ô Arglwydd, a dderchafasant, y llifeiriaint a dder­chafasant eu twrwf: y llifeiriaint a dderchafasant eu tonnau.

4 Yr Arglwydd yn yr vcheler sydd gadarnach nâ thwrwf dy­froedd lawer, nâ chedyrn donnau y môr.

5 Siccr iawn yw dy dystiolae­thau: sancteiddrwydd a weddei i'th dŷ ô Arglwydd, byth.

Psal. 94.

O Arglwydd Dduw 'r dial, ô Dduw'r dial, ymddiscleiria.

2 Ymddercha farnwr y bŷd: tâl eu gwobr i'r beilchion.

3 Pa hyd Arglwydd y caiff yr annuwolion: pa hyd y caiff yr an­nuwiol orfoleddu?

4 Pa hyd y siaradant, ac y dy­wedant yn galed? yr ymfawryga holl weithred-wŷr anwiredd?

5 Dy bobl Arglwyad a ddrylli­ant: a'th etifeddiaeth a gystuddi­ant.

6 Y weddw a'r dieithra laddant, a'r ymddifad a ddieneidiant.

7 Dywedant hefyd, ni wêl yr Arglwydd: ac nid ystyria Duw Jacob hyn.

8 Ystyriwch chwi rai annoeth ym mysc y bobl: ac ynfydion, pa bryd y deellwch?

9 Oni chlyw 'r hwn a blannodd y glûst: oni wêl yr hwn a luniodd y llygad?

10 Oni cheryd da 'r hwn a go­spa y cenhedloedd? oni ŵyr yr hwn sydd yn dyscu gwybodaeth i ddŷn.

11 Gŵyr yr Arglw ydd feddy­liau dŷn, mai gwagedd ydynt.

12 Gwyn ei fŷd y gŵr a gery­ddi di ô Arglwydd; ac a ddysci yn dy gyfraith;

13 I beri iddo lonydd oddi wrth ddyddiau drygfyd; hyd oni chloddir ffôs i'r annuwiol.

14 Canys ni âd yr Arglwydd ei bobl, ac ni wrthyd efe ei etife­ddiaeth.

15 Eithr barn a ddychwel at gy­fiawnder, a'r holl rai vniawn o galon a ânt ar ei ôl.

16 Pwy a gyfyd gyd â mi yn erbyn y rhai drygionus? pwy a saif gyd â mi yn erbyn gweithred­wŷr an wiredd?

17 Oni buasei 'r Arglwydd yn gymmorth i mi, braidd na thri­gasei fy enaid mewn distawrwydd.

18 Pan ddywedais, llithrodd fy nhroed, dy drugaredd di ô Ar­glwydd, a'm cynhaliodd.

19 Yn amlder fy meddyliau om mewn, dy ddiddanwch di a la­wenycha fy enaid.

20 A fydd cydymdeithas i ti â gorseddfaingc anwiredd: yr hon a lunia anwiredd yn lle cyfraith?

21 Yn finteioedd y deuant yn erbyn enaid y cyfiawn: a gwaed gwirion a farnant yn euog.

22 Eithr yr Arglwydd sydd yn amddeffynfa i mi, a'm Duw yw craig fy nodded.

23 Ac efe a dâl iddynt eu han­wiredd, ac a'i tyrr ymmaith yn eu drygioni: yr Arglwydd ein Duw a'i tyrr hwynt ymmaith.

Psal. 95. Boreuol Weddi.

DEuwch, canwn i'r Ar­glwydd; ymlawenhawn yn nerth ein hiechyd.

2 Deuwn ger ei fron ef â di­olch: canwn yn llafar iddo â Psal­mau.

3 Canys yr Arglwydd sydd Dduw mawr, â brenin mawr go­ruwch yr holl dduwiau.

4 Yr hwn y mae gorddyfn­derau y ddaiar yn ei law: ac vchelderau y mynyddoedd yn ei­ddo.

5 Y môr sydd eiddo, ac efe a'i gwnaeth: a'i ddwylo a luniasant y sych-dir.

6 Deuwch, addolwn, ac ym­grymmwn: gostyngwn ar ein gli­niau ger bron yr Arglwydd ein gwneuthurwr.

7 Canys efe yw ein Duw ni, a ninneu ŷm bobl ei borfa, a de­faid ei law; heddyw os gwran­dewch ar ei leferydd,

8 Na chaledwch eich calon­nau, megis yn yr ymrysonfa, sel yn nydd profedigaeth yn yr ani­alwch:

9 Pan demptiodd eich tadau fi, y profâsant fi, ac y gwelsant fy ngweithredoedd.

10 Deugain mhlynedd yr ym­rysonais â'r genhedlaeth hon, a dywedais, pobl gyfeiliornus yn eu calon ydynt hwy: ac nid adnabu­ant fy ffyrdd.

11 Wrth y rhai y tyngais yn fy llîd, na ddelent i'm gorphywys­fa.

Psal. 96.

CEnwch i'r Arglwydd ganiad newydd: cenwch i'r Ar­glwydd, yr holl ddaiar.

2 Cenwch i'r Arglwydd, ben­digwch ei enw: cyhoeddwch o ddydd i ddydd ei iechydwriaeth ef.

3 Dadcenwch ym mysc y cenhed­loedd ei ogoniant ef, ym mhlith yr holl bobloedd ei ryfeddodau.

4 Canys mawr yw 'r Arglwydd, a chanmoladwy iawn, ofnadwy yw efe goruwch yr holl ddu­wiau.

5 Canys holl dduwiau 'r bobl­oedd ydynt eulynnod, ond yr Ar­glwydd a wnaeth y nefoedd.

6 Gogoniant, a harddwch sydd o'i flaen ef, nerth a hyfrydwch sydd yn ei gyssegr.

7 Tylwythau y bobl, rhoddwch i'r Arglwydd; rhoddwch i'r Ar­glwydd ogoniant a nerth.

8 Rhoddwch i'r Arglwydd ogo­niant ei enw: dygwch offrwm, a deuwch iw gynteddoedd.

9 Addolwch yr Arglwydd mewn prydferthwch sancteiddrwydd: yr holl ddaiar ofnwch ger ei fron ef.

10 Dywedwch ym mysc y cen­hedloedd, yr Arglwydd sydd yn teyrnasu: a'r bŷd a siccrhaodd efe, fel nad yscogo: efe a farna y bobl yn vniawn.

11 Llawenhaed y nefoedd, a gorfoledded y ddaiar: rhûed y môr a'i gyflawnder.

12 Gorfoledded y maes, a'r hyn oll sydd ynddo: yna holl brennau 'r coed a ganant,

13 O flaen yr Arglwydd; Canys y mae yn dyfod, canys y mae n dyfod i farnu 'r ddaiar: efe a far­na 'r bŷd drwy gyfiawnder, a'r bobloedd â'i wirionedd.

Psal. 97.

YR Arglwydd sydd yn teyrna­su, gorfoledded y ddaiar, lla­wenyched ynysoedd lawer.

2 Cymmylau a thywyllwch sydd o'i amgylch ef: cyfiawnder, a barn yw trigfa ei orsedd-faingc ef.

3 Tân â allan o'i flaen ef, ac a lysc ei elynion o amgylch.

4 Ei fellt a lewyrchasant y byd, y ddaiar a welodd, ac a gry­nodd.

5 Y mynyddoedd a doddasant fel cŵyr o flaen yr Arglwydd: o flaen Arglwydd yr holl ddaiar.

6 Y nefoedd a fynegant ei gy­fiawnder ef: a'r holl bobl a we­lant ei ogoniant.

7 Gwradwydder y rhai oll a wasanaethant ddelw gerfiedic, y rhai a ymffrostiant mewn eulyn­nod: addolwch ef yr holl ddu­wiau.

8 Sion a glywodd, ac a lawe­nychodd; a merched Juda a or­foleddasant; o herwydd dy farne­digaethau di, ô Arglwydd.

9 Canys ti Arglwydd wyt oru­chel goruwch yr holl ddaiar: dir­fawr i'th dderchafwyd goruwch yr holl dduwiau.

10 Y rhai a gerwch yr Ar­glwydd, casewch ddrygioni: efe sydd yn cadw eneidiau ei saint; efe, a'i gwared o law y rhai annu­wiol.

11 Hauwyd goleuni i'r cyfiawn, a llawenydd i'r rhai uniawn o ga­lon.

12 Y rhai cyfiawn, llaweny­chwch yn yr Arglwydd a molien­nwch wrth goff [...]dwriaeth ei san­cteiddrwydd ef.

Psal. 98. Prydnhawnol Weddi.

CEnwch i'r Arglwydd gani­ad newydd, canys efe a wnaeth bethau rhyfedd: ei ddeheulaw, a'i fraich san­ctaidd a barodd iddo fuddugo­liaeth.

2 Yspyssodd yr Arglwydd ei iechydwriaeth, dat-cuddiodd ei gyfiawnder yngolwg y cenhed­loedd.

3 Cofiodd ei drugaredd, a'i wi­rionedd i dŷ Israel: holl derfynau y ddaiar a welsant iechydwriaeth ein Duw ni.

4 Cenwch yn llafar i'r Ar­glwydd, yr holl ddaiar: llefwch, ac ymlawenhewch, a chenwch.

5 Cenwch i'r Arglwydd, gyd â'r delyn, gyd â'r delyn â llêf Psalm.

6 Ar utcyrn a sain cornet, ce­nwch yn llafar o flaen yr Ar­glwydd y Brenin.

7 Rhûed y môr a'i gyflawn­der, y bŷd a'r rhai a drigant o'i fewn.

8 Cured y llifeiriant eu dwy­lo: a chydganed y mynyddoedd.

9 O flaen yr Arglwydd, canys y mae'n dyfod i farnu y ddaiar: efe a farna'r bŷd â chyfiawnder, a'r bobloedd ag uniondeb.

Psal. 99.

YR Arglwydd sydd yn teyrna­su, cryned y bobloedd: ei­stedd y mae rhwng y Cerubiaid, ymgynnhyrfed y ddaiar.

2 Mawr yw'r Arglwydd yn Si­on, a derchafedic yw efe goruwch yr holl bobloedd.

3 Moliannant dy Enw mawr ac ofnadwy; canys sanctaidd yw.

4 A nerth y brenin a hoffa [Page] farn, ti a siccrhei uniondeb; barn, a chyfiawnder a wnai di yn Jacob.

5 Derchefwch yr Arglwydd ein Duw, ac ymgrymmwch o flaen ei stôl draed ef; canys sanctaidd yw.

6 Moses ac Aaron ym mhlith ei offeiriaid ef; a Samuel ym mysc y rhai a alwant ar ei Enw, galwa­sant ar yr Arglwydd, ac efe a'i gwrandawodd hwynt.

7 Llefarodd wrthynt yn y go­lofn gwmmwl, cad wasant ei dy­stiolaethau, a'r Ddeddf a roddodd efe iddynt.

8 Gwrandewaist arnynt, ô Ar­glwydd ein Duw: Duw oeddit yn eu harbed, ie pan ddielit am eu dychymmygion.

9 Derchefwch yr Arglwydd ein Duw, ac ymgrymmwch ar ei fynydd sanctaidd; canys san­ctaidd yw 'r Arglwydd ein Duw.

Psal. 100.

CEnwch yn llafar i'r Ar­glwydd, yr holl ddaiar:

2 Gwasanaethwch yr Ar­glwydd mewn llawenydd: deuwch o'i flâen ef â chân.

3 Gwybyddwch mai 'r Ar­glwydd sydd Dduw; ef a'n gw­naeth, ac nid ni ein hunain: ei bobl ef ydym, a defaid ei borfa.

4 Ewch i mewn iw byrth ef â diolch, ac iw gynteddau â mawl: diolchwch iddo, a bendithiwch ei Enw.

5 Canys da yw 'r Arglwydd; ei drugaredd sydd yn dragywydd; a'i wirionedd hyd genhedlaeth a chenhedlaeth.

Psal. 101.

CAnaf am drugaredd a barn: i ti Arglwydd y canaf.

2 Byddaf ddeallus mewn ffordd berffaith: pa bryd y deui attaf? rhodiaf mewn perffeithrwydd fy nghalon, o fewn fy nhŷ.

3 Ni osodaf ddim anwir o flaen fy llygaid, câs gennif waith y rhai cildynnus, ni lŷn wrthif fi.

4 Calon gyndyn a gilia oddi wrthif, nid adnabyddaf ddŷn drygionus.

5 Torraf ymmaith yr hwn a enllibio ei gymmydog yn ddirgel; yr uchel o olwg, a'r balch ei ga­lon, ni allaf ddioddef.

6 Fy llygaid fydd ar ffyddlo­niaid y tîr, fel y trigont gyd â mi: yr hwn a rodio mewn ffordd ber­ffaith, hwnnw a'm gwasanac­tha i.

7 Ni thrig o fewn fy nhŷ yr un a wnelo dwyll: ni thrig yn fy­ngolwg yr un a ddywedo gel­wydd.

8 Yn foreu y torraf ymmaith holl annuwolion y tir,; i ddi­wreiddio holl weithredwŷr an­wiredd o ddinas yr Arglwydd.

Psal. 102. Boreuol Weddi.

ARglwydd clyw fy ngweddi, a deled fy llêf attat.

2 Na chûdd dy wyneb oddiwrthif, yn nydd fy nghy­fyngder gostwng dy glûst attaf: yn y dydd y galwyf, bryssia, gw­rando fi.

3 Canys fy nyddiau a ddarfu­ant fel mŵg: am hescyrn a boe­thasant fel aelwyd.

4 Fy nghalon a darawyd, ac a wywodd fel llyssieun: fel yr ang­hofiais fwytta fy mara.

5 Gan lais fy nhuchan y glŷ­nodd fy escyrn wrth fy ngnhawd.

6 Tebyg wyf i belican yr ania­lwch, [Page] ydwyf fel dylluan y diffae­thwch.

7 Gwiliais, ac ydwyf fel ade­ryn y tô, vnic ar ben y tŷ.

8 Fy ngelynion a'm gwrad­wyddant bennydd: y rhai a yn­fydant wrthif a dyngasant yn fy erbyn.

9 Canys bwytteais ludw fel ba­ra: a chymmyscais fy niod ag wy­lofain,

10 O herwydd dy lîd ti â'th ddigofaint; canys codaist fi i fynu, a theflaist fi i lawr.

11 Fy nyddiau sydd fel cyscod yn cilio; a minneu fel glaswelltyn a wywais.

12 Titheu Arglwydd a bar­hei yn dragywyddol; a'th goffa­dwriaeth hyd genhedlaeth a chenhedlaeth.

13 Ti a gyfodi, ac a drugarhei wrth Sion: canys yr amser i dru­garhau wrthi, ie yr amser node­dic, a ddaeth.

14 Oblegit y mae dy weision yn hoffi ei meini, ac yn tosturio wrth ei llŵch hi.

15 Felly y oen hedloedd a of­nant enw'r Arglwydd: a holl fren­hinoedd y ddaiar dy ogoniant.

16 Pan adeilado yr Arglwydd Sion, y gwelir ef yn ei ogoni­ant.

17 Efe a edrych ar weddi y gwael: ac ni ddiystyrodd eu dy­muniad.

18 Hyn a scrifennir i'r gen­hedlaeth a ddêl, a'r bobl a greuir a foliannant yr Arglwydd.

19 Canys efe a edrychodd o uchelder ei gyssegr: yr Arglwydd a edrychodd o'r nefoedd ar y ddaiar,

20 I wrando uchenaid y car­charorion: ac i ryddhau plant angeu,

21 I fynegi Enw 'r Arglwydd yn Sion, a'i foliant yn Jerusalem:

22 Pan gascler y bobl ynghyd; a'r teyrnasoedd i wasanaeth u'r Arglwydd.

23 Gostyngodd efe fy nerth ar y ffordd, byrhaodd fy nyddiau.

24 Dywedais, fy Nuw na chym­mer fi ymmaith ynghanol fy ny­ddiau: dy flynyddoedd di sydd yn oes oesoedd.

25 Yn y dechreuad y seiliaist, y ddaiar, a'r nefoedd ydynt waith dy ddwylo.

26 Hwy a ddarfyddant a thi a barhê i, ie hwy oll a heneiddiant fel dilledyn: fel gwisc y newidi hwynt, a hwy a newidir.

27 Titheu'r un ydwyt, a'th flynyddoedd ni ddarfyddant.

28 Plant dy weision a bar­hânt, â'i hâd a siccrheir ger dy fron di.

Psal. 103.

FY enaid, bendithia 'r Ar­glwydd, a chwbl sydd ynof, ei Enw sanctaidd ef.

2 Fy enaid, bendithia 'r Ar­glwydd, ac nac anghofia ei holl ddoniau ef:

3 Yr hwn sydd yn maddeu dy holl anwireddau: yr hwn sydd yn iachâu dy holl lescedd:

4 Yr hwn sydd yn gwaredu dy fywyd o ddestryw, yr hwn sydd yn dy goroni â thrugaredd, ac â thosturi:

5 Yr hwn sydd yn diwallu dy enau â daioni: fel yr adnewyddir dy ieuengctid fel yr eryr.

6 Yr Arglwydd sydd yn gw­neuthur cyfiawnder, a barn i'r rhai gorthrymmedic oll.

7 Yspyssodd ei ffyrdd i Moses; ei weithredoedd i feibion Israel.

8 Trugarog, a gras-lawn yw 'r Arglwydd: hwyrfrydic i lid, a mawr o drugarogrwydd.

9 Nid byth yr ymrysson efe, ac nid byth y ceidw efe ei ddi­gofaint.

10 Nid yn ôl ein pechodau y gwnaeth efe â ni; ac nid yn ôl ein anwireddau y tâlodd efe i ni.

11 Canys cyfuwch ac yw 'r ne­foedd uwchlaw'r ddaiar, y rhago­rodd ei drugaredd ef ar y rhai a'i hofnant ef.

12 Cyn belled ac yw 'r dwy­rain oddi wrth y gorllewin, y pellhaodd efe ein camweddau o­ddi wrthym.

13 Fel y tosturia tâd wrth ei blant, felly y tosturia yr Arglwydd wrth y rhai a'i hofnant ef.

14 Canys efe a edwyn ein defnydd ni: cofia mai llŵch y­dym.

15 Dyddiau dŷn sydd fel glas­welltyn: megis blodeuyn y maes, felly y blodeua efe.

16 Canys y gwynt â trosto, ac ni bydd mwy o honaw; a'i le nid edwyn ddim o honaw ef mwy.

17 Ond trugaredd yr Arglwydd sydd o dragywyddoldeb hyd dra­gywyddoldeb, ar y rhai a'i hof­nant ef: a'i gyfiawnder i blant eu blant:

18 I'r sawl a gadwant ei gy­fammod ef: ac a gofiant ei orchy­mynion, iw gwneuthur.

19 Yr Arglwydd a baratôdd ei orseddfa yn y nesoedd: a'i fren­hin iaeth ef sydd yn llywodraethu ar bôb peth.

20 Bendithiwch yr Arglwydd, ei angelion ef: cedyrn o nerth yn gwneuthur ei air ef, gan wran­do ar leferydd ei air ef.

21 Bendithiwch yr Arglwydd, ei holl luoedd ef: ei holl weision yn gwneuthur ei ewyllys ef.

22 Bendithiwch yr Arglwydd, ei holl weithredoedd ef: ym mhob man o'i lywodraeth. Fy enaid, bendithia 'r Arglwydd.

Psal. 104. Prydnhawnol Weddi.

FY enaid, bendithia 'r Ar­glwydd, ô Arglwydd fy Nuw tra mawr ydwyt: gwiscaist ogoniant, a hardd­wch.

2 Yr hwn wyt yn gwisco go­leuni fel dilledyn: ac yn tanu y nef­oedd fel llen.

3 Yr hwn sy yn gosod tŷla­thau ei stafelloedd yn y dyfroedd, yn gwneuthur y cymmylau yn gerbyd iddo: ac yn rhodio ar ade­nydd y gwynt.

4 Yr hwn sydd yn gwneuthur ei gennadon yn ysprydion: a'i wenidogion yn dân fflamllyd.

5 Yr hwn a seiliodd y ddaiar ar ei sylfeini: fel na symmudo byth, yn dragywydd.

6 Toaist hi â'r gorddyfnder, megis â gwisc: y dyfroedd a safent goruwch y mynyddoedd.

7 Gan dy gerydd di y ffoesant; rhag sŵn dy daran y prysurasant ymmaith.

8 Gan y mynyddoedd yr ym­godant, ar hyd y dyssrynnoedd y descynnant, i'r lle a seiliaist iddynt

9 Gosodaist derfyn, fel nad e­lont trosodd, fel na ddychwelont i orchguddio 'r ddaiar.

10 Yr hwn a yrr ffynhonnau i'r dyffrynnoedd, y rhai a ger­ddant rhwng y brynniau.

11 Diodant holl fwystfilod y maes: yr assynnod gwylltion a dor­rant eu syched.

12 Adar y nefoedd a drigant ger llaw iddynt; y rhai a leisiant oddi rhwng y cangau.

13 Y mae efe yn dwfrhau y brynniau o'i stafelloedd: y ddaiar a ddigonir â ffrwyth dy weithred­oedd.

14 Y mae yn peri i'r gwellt dyfu i'r anifeiliaid, a llyssiau i wa­sanaeth dŷn: fel y dycco fara a­llan o'r ddaiar:

15 A gwîn, yr hwn a laweny­cha galon dŷn, ac olew i beri iw wyneb ddiscleirio: a bara, yr hwn a gynnal galon dŷn.

16 Prennau 'r Arglwydd sydd lawn sugn: cedrwydd Libanus y rhai a blannodd efe.

17 Lle y nytha 'r adar: y ffyn­nid wydd yw tŷ y Ciconia.

18 Y mynyddoedd uchel sydd noddfa i'r geifr; a'r creigiau i'r cwnningod.

19 Efe a wnaeth y llenad i amse­rau nodedic: yr haul a edwyn ei fachludiad.

20 Gwnei dywyllwch, a nôs fydd: ynddi yr ymlusca pôb bwyst-fil coed.

21 Y cenawon llewod a rûant am ysclyfaeth, ac a geisiant eu bwyd gan Dduw.

22 Pan godo haul, ymgasclant, a gorweddant yn eu llochesau.

23 Dŷn a â allan iw waith, ac iw orchwyl hyd yr hwyr.

24 Mor lluosog yw dy weithred­oedd, ô Arglwydd! gwnaethost hwynt oll mewn doethineb, llawn yw'r ddaiar o'th gyfoeth.

25 Felly y mae y môr mawr llydan: yno y mae ymlusciaid heb rifedi, bwyst-filod bychain a maw­rion.

26 Yno'r â y llongau: yno y mae 'r Lefiathan, yr hwn a luni­aist i chwarae ynddo.

27 Y rhai hyn oll a ddisgwili­ant, am roddi iddynt eu bwyd yn ei brŷd.

28 A roddech iddynt a gascl­ant; agori dy law a diwellir hwynt â daioni.

29 Ti a guddi dy wyneb, hwy­thau a drallodir: dygi ymmaith eu hanadl, a threngant, dychwelant iw llŵch.

30 Pan ollyngych dy yspryd y creuir hwynt, ac yr adnewyddi wyneb y ddaiar.

31 Gogoniant yr Arglwydd fydd yn dragywydd: yr Arglwydd a lawenycha yn ei weithredoedd.

32 Efe a edrych ar y ddaiar, a hi a gryna, efe a gyffwrdd â'r my­nyddoedd, a hwy a fygant.

33 Canaf i'r Arglwydd tra fydd­wyf fyw, canaf i'm Duw tra fydd­wyf.

34 Bydd melys fy myfyrdod amdano: mi a lawenycha yn yr Arglwydd.

35 Darfydded y pechaduriaid o'r tîr, na fydded yr annuwolion mwy: fy enaid bendithia di'r Ar­glwydd. Molwch yr Arglwydd.

Psal. 105. Boreuol Weddi.

GLodforwch yr Arglwydd, gelwch ar ei Enw: myne­gwch ei weithredoedd ym mysc y bobloedd.

2 Cenwch iddo, canmolwch ef: ymddiddenwch am ei holl ryfeddodau ef.

3 Gorfoleddwch yn ei Enw sanctaidd; llawenyched calon y [Page] rhai a geisiant yr Arglwydd.

4 Ceisiwch yr Arglwydd a'i nerth: ceisiwch ei wyneb ef bôb amser.

5 Cofiwch ei ryfeddodau, y rhai a wnaeth efe: ei wrthiau, a barnedigaethau ei enau,

6 Chwi hâd Abraham ei wâs ef: chwi meibion Jacob ei etho­ledigion.

7 Efe yw'r Arglwydd ein Duw ni, ei farnedigaethau ef sydd trwy 'r holl ddaiar.

8 Cofiodd ei gyfammod byth: y gair a orchymynnodd efe i fîl o genhedlaethau▪

9 Yr hyn a ammododd efe ag Abraham, a'i lŵ i Isaac,

10 A'r hyn a osododd efe yn ddeddf i Jacob, ac yn gyfammod tragywyddol i Israel;

11 Gan ddywedyd, i ti y rho­ddaf dîr Canaan, rhandir eich e­tifeddiaeth.

12 Pan oeddynt ych y dig o ri­fedi, ie ychydig, a dieithriaid ynddi:

13 Pan rodient o genhedlaeth i genhedlaeth: o'r naill deyrnas at bobl arall:

14 Ni adawodd i nêb eu gor­thrymmu, ie eeryddodd frenhin­oedd o'i plegit:

15 Gan ddywedyd, na chyffyr­ddwch â'm rhai enneiniog, ac na ddrygwch fy mhrophwydi.

16 Galwodd hefyd am newyn ar y tîr: a dinistriodd holl gyn­haliaeth bara.

17 Anfonodd ŵr o'i blaen hwynt, Joseph yr hwn a werth­wyd yn wâs.

18 Cystuddiasant ei draed ef mewn gefyn: ei enaid aeth mewn heirn:

19 Hyd yr amser y daeth ei air ef; gair yr Arglwydd a'i pro­fodd ef.

20 Y brenin a anfonodd, ac a'i gollyngodd ef, llywodraeth-wr y bobl, ac a'i rhyddhâodd ef.

21 Gosododd ef yn Arglwydd ar ei dŷ, ac yn llywydd ar ei holl gyfoeth:

22 I rwymo ei dywysogion ef wrth ei ewyllys, ac i ddyseu doethineb iw henuriaid ef.

23 Aeth Israel hefyd i'r Aipht, ac Jacob a ymdeithiodd yn nhîr Ham.

24 Ac efe a gynnyddodd ei bobl yn ddirfawr, ac a'i gwnaeth yn gryfach nâ'i gwrthwynebwyr.

25 Trôdd eu calon hwynt i gasau ei bobl ef, i wneuthur yn ddichellgar â'i weision.

26 Efe a anfonodd Moses ei wâs, ac Aaron yr hwn a dde­wisasei.

27 Hwy a ddangosasant ei ar­wyddion ef yn eu plith hwynt: a rhyfeddodau yn nhîr Ham.

28 Efe a anfonodd dywyllwch, ac a dywyllodd: ac nid anufydd­hasant hwy ei air ef.

29 Efe a drôdd eu dyfroedd yn waed, ac a laddodd eu pyscod.

30 Eu tir a heigiodd lyffaint, yn stafelloedd eu brenhinoedd.

31 Efe a ddywedodd, a daeth cymmysc-blâ, a llau yn eu holl frô hwynt.

32 Efe a wnaeth eu glaw hwynt yn genllysc, ac yn fflammau tân yn eu tîr.

33 Tarawodd hefyd eu gwyn­wydd, a'i ffigys-wydd: ac a ddry­lliodd goed eu gwlâd hwynt.

34 Efe a ddywedodd, a daeth y locustiaid, a'r lindys yn anneirif.

35 Y rhai a fwyttasant yr holl lâswellt yn eu tîr hwynt: ac a ddi­fasant ffrwyth eu daiar hwynt.

36 Tarawodd hefyd bôb cyntaf­anedig yn eu tîr hwynt; blaen­ffrwyth eu holl nerth hwynt.

37 Ac a'i dûg hwynt allan ag arian, ac ag aur: ac heb un llesc yn eu llwythau.

38 Llawenychodd yr Aipht pan aethant allan, canys syrthiasei eu harswyd arnynt hwy.

39 Efe a danodd gwmmwl yn dô, a thân i oleuo liw nôs.

40 Gofynnasant, ac efe a ddûg sofl-ieir, ac a'i diwallodd â bara nefol.

41 Efe a holltodd y graig, a'r dyfroedd a ddylifodd, cerdda­sant ar hŷd lleoedd sychion yn a­fonydd.

42 Canys efe a gofiodd ei air sanctaidd, ac Abraham ei wâs.

43 Ac a ddûg ei bobl allan mewn llawenydd: ei etholedigion mewn gorfoledd.

44 Ac a roddes iddynt diroedd y cenhedloedd: a meddiannasant lafur y bobloedd:

45 Fel y cadwent ei ddeddfau ef, ac y cynhalient ei gyfreithiau. Molwch yr Arglwydd.

Psal. 106. Prydnhawnol Weddi.

MOlwch yr Arglwydd. Clod­forwch yr Arglwydd, ca­nys da yw: o herwydd ei drugaredd a bery yn dragywydd.

2 Pwy a draetha nerthoedd yr Arglwydd? ac a fynega ei holl fawl ef?

3 Gwyn eu bŷd a gadwant farn: ar hwn a wnel gyhawnder bôb amser.

4 Cofia fi Arglwydd yn ôl dy raslonrwydd i'th bobl, ymwêl â mi â'th iechydwriaeth.

5 Fel y gwelwyf ddaioni dy e­tholedigion, fel y llawenychwyf yn llawenydd dy genhedl di: fel y gorfoleddwyf gyd â'th etifeddi­aeth.

6 Pechasom gyd â'n tadau, gwnaethom gamwedd, anwire­ddus fuom.

7 Ein tadau ni ddeallasant dy ryfeddodau yn yr Aipht, ni chofi­asant luosogrwydd dy drugare­ddau, eithr gwrth-ryfelgar fuant wrth y môr, sef y môr côch.

8 Etto efe a'i hachubodd hwynt er mwyn ei enw: i beri adnabod ei gadernid.

9 Ac a geryddodd y môr côch, fel y sychodd efe: a thywysodd hwynt trwy'r dyfnder megis trwy 'r anialwch:

10 Achubodd hwynt hefyd o law eu digasog: ac a'i gwaredodd o law y gelyn.

11 A'r dyfroedd a doesant eu gwrth wynebwŷr: ni adawyd un o honynt.

12 Yna y credasant ei eiriau ef: canasant ei fawl ef.

13 Yn y fan yr anghofiasant ei weithredoedd ef, ni ddisgwilia­sant am ei gyngor ef.

14 Eithr blyssiasant yn ddir­fawr yn yr anialwch: a thempti­asant Dduw yn y diffaethwch.

15 Ac efe a roddes eu dymu­niad iddynt, eithr efe a anfonodd gulni iw henaid.

16 Cynfigen nasant hefyd wrth Moses yn y gwersyll: ac wrth Aaron sanct yr Arglwydd.

17 Y ddaiar a agorodd, ac a lyngcodd Ddathan, ac a orchgu­ddiodd gynnulleidfa Abiram.

18 Cynneuodd tân hefyd yn eu cynnulleidfa hwynt: fflam a loscodd y rhai annuwiol.

19 Llô a wnaethant yn Ho­reb: ac ymgrymmasant i'r ddelw dawdd.

20 Felly y troesant eu gogoni­ant i lûn eidion yn pori glas­wellt.

21 Anghofiasant Dduw eu ha­chub-ŵr, yr hwn a wnelsei bethau mawrion yn yr Aipht:

22 Pethau rhyfedd yn nhîr Ham: pethau ofnadwy wrth y môr côch.

23 Am hynny y dywedodd y dinistriai efe hwynt, oni buase i Moses ei etholedig sefyll ar yr ad­wy o'i flaen ef, i droi ymmaith ei lidiawgrwydd ef, rhag eu dini­strio.

24 Diystyrasant hefyd y tîr dy­munol: ni chredasant ei air ef:

25 Ond grwgnachasant yn eu pebyll: ac ni wrandawsant ar lais yr Arglwydd.

26 Yna y derchafodd efe ei law yn eu herbyn hwynt, iw cwym­po yn yr anialwch;

27 Ac i gwympo eu hâd ym mysc y Cenhedloedd, ac iw gwa­scaru yn y tiroedd.

28 Ymgyssylltasant hefyd a Baal-peor, a bwyttasant ebyrth y meirw.

29 Felly y digiasant ef â'i dy­chymmygion eu hun: ac y tara­wodd plâ yn eu mysc hwy.

30 Yna y safodd Phinehes, ac a iawn farnodd: a'r plâ a attali­wyd.

31 A chyfrifwyd hyn iddo yn gyfiawnder: o genhedlaeth i gen­hedlaeth byth.

32 Llidiasant ef hefyd wrth ddyfroedd y gynnen: fel y bu ddrwg i Moses o'i plegit hwynt.

33 O herwydd cythruddo o honynt ei yspryd ef, fel y cam­ddywedodd â'i wefusau.

34 Ni ddinistriasant y boblo­edd, am y rhai y dy wedasei 'r Ar­glwydd wrthynt:

35 Eithr ymgymmyscasant â'r Cenhedloedd: a dyscasant eu gweithredoedd hwynt:

36 A gwasanaethasant eu del­wau hwynt, y rhai a fu yn fagl iddynt.

37 A berthasant hefyd eu mei­bion, a'i merched i gythreuliaid.

38 Ac a dywalltasant waed gwi­rion, sef gwaed eu meibion, a'i merched, y rhai a aberthasant i ddelwau Canaan, a'r tir a halog­wyd â gwaed.

39 Felly 'r ymhalogasant yn eu gweithredoedd eu hun, ac y put­teiniasant gyd â'i dychymmygion.

40 Am hynny y cynneuodd dîg yr Arglwydd yn erbyn ei bobl, fel y ffieiddiodd efe ei etifeddi­aeth.

41 Ac efe a'i rhoddes hwynt yn llaw 'r cenhedloedd, a'i caseion a ly wodraethasant arnynt.

42 Eu gelynion hefyd a'i gor­thrymmasant; a darostyngwyd hwynt tan eu dwylo hwy.

43 Llawer gwaith y gwaredodd efe hwynt, hwythau a'i digiasant ef â'i cyngor en hun: a hwy a wanhychwyd am eu han wiredd.

44 Etto efe a edrychodd pan oedd ing arnynt: pan glywodd eu llefain hwynt.

45 Ac efe a gofiodd ei gyfam­mod â hwynt, ac a edifarhaodd yn ôl lluosogrwydd ei drugare­ddau.

46 Ac a wnaeth iddynt gael trugaredd gan y rhai oll a'i cae­thiwai.

47 Achub ni ô Arglwydd ein Duw, a chynnull ni o blith y cenhedloedd, i glodfori dy Enw sanctaidd: ac i orfoleddu yn dy foliant.

48 Bendigedic fyddo Arglwydd Dduw Israel, erioed, ac yn dragy­wydd: a dyweded yr holl bobl, Amen. Molwch yr Arglwydd.

Psal. 107. Boreuol Weddi.

CLodforwch yr Arglwydd canys da yw: o herwydd ei drugaredd sydd yn dra­gywydd.

2 Felly dyweded gwaredigion yr Arglwydd; y rhai a waredodd efe o law y gelyn;

3 Ac a gasclodd efe o'r tiroedd, o'r dwyrain, ac o'r gorllewin, o'r gogledd, ac o'r dehau.

4 Crwydrasant yn yr anialwch mewn ffordd ddisathr: heb gael dinas i aros ynddi:

5 Yn newynog ac yn sychedig: eu henaid a lewygodd ynddynt.

6 Yna y llefasant ar yr Arglwydd yn eu cyfyngder; ac efe a'i gwa­redodd o'i gorthrymderau.

7 Ac a'i tywysodd hwynt ar hŷd y ffordd vniawn, i fyned i ddinas gyfanneddol.

8 O na foliannent yr Arglwydd am ei ddaioni, a'i ryfeddodau i feibion dynion.

9 Canys efe a ddiwalla yr enaid sychedig, ac a leinw yr enaid ne­wynog â daioni.

10 Y rhai a bresswyliant yn y tywyllwch a chyscod angeu, yn rhwym mewn cystudd a haiarn:

11 O herwydd annufyddhau o honynt eiriau Duw, a dirmygu cyngor y Goruchaf:

12 Am hynny yntef a ostyngodd eu calon â blinder: syrthiasant▪ ac nid oedd cynnorthwy-ŵr.

13 Yna y gwaeddasant ar yr Ar­glwydd yn eu cyfyngder: efe a'i hachubodd o'r gorthrymderau.

14 Dûg hwynt allan o dywyll­wch, a chyscod angeu: a drylliodd eu rhwymau hwynt.

15 O na foliannent yr Arglwydd am ei ddaioni, a'i ryfeddodau i feibion dynion.

16 Canys efe a dorrodd y pyrth prês, ac a ddrylliodd y barrau heirn.

17 Ynfydion oblegit eu cam­weddau, ac o herwydd eu hanwi­reddau a gystuddir.

18 Eu henaid a ffieiddiei bôb bwyd: a daethant hyd byrth angeu.

19 Yna y gwaeddasant ar yr Ar­glwydd yn eu cyfyngder: ac efe a'i hachubodd o'i gorthrymde­rau.

20 Anfonodd ei air, ac iachâ­odd hwynt, ac a'i gwaredodd o'i dinistr.

21 O na foliannent yr Arglwydd am ei ddaioni, a'i ryfeddodau i feibion dynion.

22 Aberthant hefyd aberth mo­liant: a mynegant ei weithredo­edd ef mewn gorfoledd.

23 Y rhai a ddescynnant mewn llongau i'r môr, gan wneuthur eu gorch wyl mewn dyfroedd maw­rion:

24 Hwy a welant weithredo­edd yr Arglwydd: a'i ryfeddodau yn y dyfnder.

25 Canys efe a orchymmyn, a chysyd tymh estl-wynt: yr hwn [Page] a dderchafa ei donnau ef.

26 Hwy a escynnant i'r nefo­edd, descynnant i'r dyfnder, [...]awdd eu henaid gan flinder.

27 Ymdroant, ac ymsymmu­dant fel meddwyn: a'i holl ddoe­thineb a ballodd.

28 Yna y gwaeddant ar yr Ar­glwydd yn eu cyfyngder, ac efe a'i dwg allan o'i gorthrymderau.

29 Efe a wna yr storm yn da­wel: a'i tonnau a ostegant.

30 Yna y llawenhânt am eu gostegu, ac efe a'i dwg i'r porth­ladd a ddymunent.

31 O na foliannent yr Arglwydd am ei ddaioni, a'i ryfeddodau i feibion dynion.

32 A derchafant ef ynghyn­nulleidfa y bobl, a moliannant ef yn eisteddfod yr henuriaid.

33 Efe a wna afonydd yn ddi­ffaethwch: a ffynhonnau dyfroedd yn sychdir:

34 A thîr ffrwyth-lawn yn ddiffrwyth: am ddrygioni y rhai a drigant ynddo.

35 Efe a dry yr anialwch yn llyn dwfr: a'r tîr crâs yn ffynhon­nau dwfr.

36 Ac yno y gwna i'r newy­nog aros: fel y darparont ddinas i gyfanneddu:

37 Ac yr hauont feusydd, ac y plannont winllannoedd, y rhai a ddygant ffrwyth toreithiog.

38 Ac efe a'i bendithia hwynt fel yr amlhânt yn ddirfawr, ac ni âd iw hanifeiliaid leihau.

39 Llei heir hwynt hefyd, a gostyngir hwynt, gan gyfyngder, dryg-fyd, a chŷni.

40 Efe a dywallt ddirmyg ar fo­neddigion, ac a wna iddynt gyr­wydro mewn anialwch heb ffordd.

41 Ond efe a gyfyd y tlawd o gystudd, ac a wna iddo deuluoedd fel praidd.

42 Y rhai vniawn a welant hyn, ac a lawenychant: a phob anwiredd a gae ei safn.

43 Y nêb sydd ddoeth ac a gad­wo hyn, hwy a ddeallant druga­reddau 'r Arglwydd.

Psal. 108. Prydnhawnol Weddi.

PArod yw fy nghalon ô Dduw, canaf a chanmolaf â'm go­goniant.

2 Deffro y nabl a'r delyn, min­nau a ddeffroaf yn foreu.

3 Clodforaf di Arglwydd ym mysc y bobloedd: canmolaf di ym mysc y cenhedloedd.

4 Canys mawr yw dy druga­redd oddi ar y nefoedd, a'th wi­rionedd a gyrraedd hyd yr wy­bren.

5 Ymddercha ô Dduw, uwch y nefoedd: a bydded dy ogoniant ar yr holl ddaiar.

6 Fel y gwareder dy rai an­wyl: achub â'th ddeheu-law, a gwrando fi.

7 Duw a lefarodd yn ei san­cteiddrwydd: llawenychaf, rhan­naf Sichem, a messuraf ddyffryn Succoth.

8 Eiddo fi yw Gilead, eiddo fi Manasseh: Ephraim hefyd yw nerth fy mhen: Juda yw fy nedds­ŵr.

9 Moab yw fy nghrochan gol­chi, tros Edom y taflaf fy escid: buddugoliaethaf ar Philistia.

10 Pwy a'm dŵg i'r ddinas ga­darn? pwy a'm dŵg hyd yn E­dom?

11 Onid tydi o Dduw, yr [Page] hwn a'n bwriaist ymmaith, ac onid ai di allan, ô Dduw, gyd â'n llu­oedd?

12 Dyro i mi gynnorthwy rhag cyfyngder, canys gau yw ym­wared dŷn.

13 Trwy Dduw y gwnawn wroldeb, canys efe a sathr ein ge­lynion.

Psal. 109.

NA thaw, ô Dduw fy moli­ant.

2 Canys genau 'r annuwiol, a genau y twyllodrus a ymagora­sant arnaf: â thafod celwyddog y llefarasant i'm herbyn.

3 Cylchynasant fi hefyd â gei­tiau câs, ac ymladdasant â mi heb achos.

4 Am fy ngharedigrwydd i'm gwrth wynebant: minneu a arfe­raf weddi.

5 Talasant hefyd i mi ddrwg am dda: a châs am fy ngha­riad.

6 Gosod titheu vn annuwiol arno ef; a safed Satan wrth ei ddeheu-law ef.

7 Pan farner ef, eled yn euog, a bydded ei weddi yn bechod.

8 Ychydig fyddo ei ddyddiau: a chymmered arall ei swydd ef.

9 Bydded ei blant yn ymddi­faid: a'i wraig yn weddw.

10 Gan gyrwydro hefyd cyr­wydred ei blant ef, a chardottant: ceisiant hefyd eu bara o'i hanghy­fannedd leoedd.

11 Rhwyded y ceisiad yr hyn oll sydd ganddo: ac anrheithied dieithriaid ei lafur ef.

12 Na fydded nêb a estynno drugaredd iddo: ac na fydded nêb a drugarhâo wrth ei ymddi­faid ef.

13 Torrer ymmaith ei hilioga­eth ef, dilêer eu henw yn yr oes nessaf.

14 Cofier anwiredd ei dadau o flaen yr Arglwydd: ac na ddilêer pechod ei fam ef.

15 Byddant bôb amser ger bron yr Arglwydd: fel y torro efe ymmaith eu coffad wriaeth o'r tîr.

16 Am na chofiodd wneuthur trugaredd, eithr erlid o honaw y truan a'r tlawd, a'r cystuddiedic o galon, iw lâdd.

17 Hoffodd felldith, a hi a dda­eth iddo: ni fynnei fendith, a hi a bellhaodd oddi wrtho.

18 Ie gwiscodd felldith fel di­lledyn, a hi a ddaeth fel dwfr iw fewn, ac fel olew iw escyrn.

19 Bydded iddo fel dilledyn, yr hwn a wisco efe, ac fel gwre­gys a'i gwregyso ef yn oestadol.

20 Hyn fyddo tâl fy ngwrth­wŷneb-wyr gan yr Arglwydd: a'r rhai a ddywedant ddrwg yn erbyn fy enaid.

21 Titheu Arglwydd Dduw, gwna crofi er mwyn dy Enw, am fod yn dda dy drugaredd, gwa­red fi.

22 Canys truan a thlawd yd­wyfi, a'm calon a archollwyd o'm mewn.

23 Euthum fel cyscod pan gi­lio, fel locust i'm hescydwir.

24 Fy ngliniau a aethant yn egwan gan ympryd, a'm cnawd a guriodd o eisieu brasder.

25 Gwradwydd hefyd oeddwn iddynt: pan welent fi, siglent eu pennau.

26 Cynnorthwya fi ô Arglwydd fy Nuw; achub fi yn ôl dy dru­garedd.

27 Fel y gwypont mai dy law di yw hyn: mai ti Arglwydd a'i gwnaethost.

28 Melldithiant hwy, ond ben­dithia di, cywilyddir hwynt, pan gyfodant: a llawenyched dy wâs.

29 Gwiscer fy ngwrthwyneb­wŷr â gwarth; ac ymwiscant â'u cywilydd megis â chochl.

30 Clodforaf yr Arglwydd yn ddirfawr â'm genau: iê molian­naf ef ym mysc llawer.

31 O herwydd efe a saif ar dde­heu-law 'r tlawd: iw achub oddi wrth y rhai a farnant ei enaid.

Psal. 110. Boreuol Weddi.

DYwedodd yr Arglwydd wrth fy Arglwydd, ei­stedd ar fy neheu-laŵ: hyd oni osodwyf dy elynion yn faingc i'th draed.

2 Gwialen dy nerth a enfyn yr Arglwydd o Sion: llywodrae­tha di ynghanol dy elynion.

3 Dy bobl a fyddant ewyllys­gar, yn nydd dy nerth, mewn harddwch sancteiddrwydd o groth y wawr: y mae gwlith dy anedigaeth i ti.

4 Tyngodd yr Arglwydd, ac nid edifarhâ: ti wyt offeiriad yn dragywyddol yn ôl vrdd Melchi­sedec.

5 Yr Arglwydd ar dy ddeheu­law, a dry wana frenhinoedd yn nydd ei ddigofaint.

6 Efe a farn ym mysc y cen­hedloedd, lleinw loedd â che­laneddau: archolla ben llawer gwlâd.

7 Efe a ŷf o'r afon ar y ffordd, am hynny y dercha efe ei ben.

Psal. 111.

MOlwch yr Arglwydd. Clod­foraf yr Arglwydd â'm holl galon; ynghymmanfa y rhai vni­awn, ac yn y gynnulleidfa.

2 Mawr yw gweithredoedd yr Arglwydd: wedi eu ceisio gan bawb a'i hoffant.

3 Gogoniant a harddwch yw ei waith ef: a'i gyfiawnder sydd yn parhau byth.

4 Gwnaeth gofio ei ryfeddo­dau; graslawn a thrugarog yw 'r Arglwydd.

5 Rhoddodd ymborth i'r rhai a'i hofnant ef, efe a gofia ei gy­fammod yn dragywydd.

6 Mynegodd iw bobl gadernid ei weithredoedd: i roddi iddynt etifeddiaeth y cenhedloedd.

7 Gwirionedd a barn yw gwei­thredoedd ei ddwylaw ef, ei holl orchymynnion ydynt siccr:

8 Wedi eu siccrhau byth ac yn dragywydd, a'i gwneuthur mewn gwirionedd, ac vniawnder.

9 Anfonodd ymwared iw bobl, gorchymynnodd ei gyfammod yn dragywyddol: sancteiddiol, ac of­nadwy yw ei enw ef.

10 Dechreuad doethineb yw ofn yr Arglwydd: deall da sydd gan y rhai a wnant ei orchym­mynion ef; y mae ei foliant ef yn parhau byth.

Psal. 112.

MOlwch yr Arglwydd. Gwyn ei fyd y gwr a ofna'r Ar­glwydd, ac sydd yn hoffi ei orchy­mynnion ef yn ddirfawr.

2 Ei had fydd cadarn ar y ddai­ar; cenhedlaeth y rhai vniawn a fendithir.

3 Golud a chyfoeth sydd yn ei dŷ ef: a'i gyfiawnder sydd yn parhau byth.

4 Cyfyd goleuni i'r rhai vni­awn yn y tywyllwch: trugarog, a thosturiol, a chyfiawn yw efe.

5 Gŵr da sydd gymmwynascar, ac yn rhoddi benthyg: wrth farn y llywodraetha efe ei acho­sion.

6 Yn ddiau nid yscogir ef byth, y cyfiawn fydd byth mewn coffad­wriaeth.

7 Nid ofna efe rhag chwedl drwg, ei galon sydd ddisigl, yn ymddiried yn yr Arglwydd.

8 Attegwyd ei galon, nid ofna efe hyd oni welo ei ewyllysar ei elynion.

9 Gwascarodd, rhoddodd i'r tlodion, a'i gyfiawnder sydd yn parhau byth: ei gorn a dderche­fir mewn gogoniant.

10 Yr annuwiol a wêl hyn, ac a ddigia, efe a yscyrnyga ei ddan­nedd, ac a dawdd ymmaith: der­fydd am ddymuniad y rhai annu­wiol.

Psal. 113.

MOlwch yr Arglwydd. Gwei­sion yr Arglwydd, molwch: îe molwch Enw 'r Arglwydd:

2 Bendigedic fyddo enw 'r Arglwydd, o hyn allan ac yn dra­gywydd.

3 O godiad haul hyd ei fach­ludiad, moliannus yw Enw 'r Ar­glwydd.

4 Uchel yw yr Arglwydd go­ruwch yr holl genhedloedd: a'i ogoniant sydd gornwch y nefo­edd.

5 Pwy sydd fel yr Arglwydd ein Duw ni, yr hwn sydd yn presswylio yn vchel?

6 Yr hwn a ymddarostwng, i edrych y pethau yn y nefoedd, ac yn y ddaiar?

7 Efe sydd yn codi y tlawd o'r llwch: ac yn derchafu yr anghe­nus o'r dommen:

8 Iw osod gyd â phendefi­gion, îe gyd â phendefigion ei bobl.

9 Yr hwn a wna i'r amhlan­tadwy gadw tŷ, a bod yn llawen­fam plant. Canmolwch yr Ar­glwydd.

Psal. 114. Prydnhawnol Weddi.

PAn aeth Israel o'r Aipht, tŷ Jacob oddi wrth bobl ang­hyfiaith:

2 Juda oedd ei sancteidd­rwydd: ac Israel ei Arglwyddi­aeth.

3 Y môr a welodd hyn, ac a giliodd: yr Jorddonen a drôdd yn ôl.

4 Y mynyddoedd a neidiasant fel hyrddod, a'r bryniau fel ŵyn defaid.

5 Beth a ddarfu i ti ô fôr, pan giliaist? titheu Jorddonen, pa ham y troaist yn ôl?

6 Pa ham fynyddoedd y nei­diech fel hyrddod? a'r bryniau fel ŵyn defaid?

7 Ofna di ddaiar rhag yr Ar­glwydd: rhag Duw Jacob:

8 Yr hwn sydd yn troi 'r graig yn llynn dwfr, a'r galles [...] yn ffyn­non dyfroedd.

Psal. 115.

NId i ni ô Arglwydd, nid i ni, onid i'th Enw dy hun dôd ogoniant, er mwyn dy druga­redd, [Page] er mwyn dy wirionedd.

2 Pa ham y dywedai y cen­hedloedd, pa le yn awr y mae eu Duw hwynt?

3 Onid ein Duw ni sydd yn y nefoedd: efe a wnaeth yr hyn a fynnodd oll.

4 Eu delwau hwy ydynt o aur, ac arian, gwaith dwylo dy­nion.

5 Genau sydd iddynt, ond ni lefarant, llygaid sydd ganddynt ond ni welant.

6 Y mae clustiau iddynt, ond ni chlywaut, ffroenau sydd ganddynt, ond ni aroglant.

7 Dwylo sydd iddynt, ond ni theimlant: traed sy iddynt, ond ni cherddant: ni leisiant chwaith â'i gwddf.

8 Y rhai a'i gwnânt ydynt fel hwythau, a phob vn a ymddi­riedo ynddynt.

9 O Israel, ymddiried ti yn yr Arglwydd, efe yw eu porth, a'i tarian.

10 Tŷ Aaron, ymddiriedwch yn yr Arglwydd: efe yw eu porth, a'i tarian.

11 Y rhai a ofnwch yr Ar­glwydd, ymddiriedwch yn yr Ar­glwydd: efe yw eu porth, a'i ta­rian.

12 Yr Arglwydd a'n cofiodd ni, efe a'n bend ithia; bendithia efe dŷ Israel; bendithia efe dŷ Aaron.

13 Bendithia efe y rhai a of­nant yr Arglwydd, fychain, a mawrion.

14 Yr Arglwydd a'ch chwa­nega chwi fwyfwy: chwychwi a'ch plant hefyd.

15 Bendigedic ydych chwi gan yr Arglwydd, yr hwn a wnaeth nêf a daiar.

16 Y nefoedd, îe 'r nefoedd, ydynt eiddo yr Arglwydd, a'r ddaiar a roddes efe i feibion dy­nion.

17 Y meirw ni foliannant yr Arglwydd, na'r nêb sydd yn de­scyn i ddistawrwydd.

18 Ond nyni a fendithiwn yr Arglwydd, o hyn allan, ac yn dra­gywydd. Molwch yr Arglwydd.

Psal. 116. Boreuol Weddi.

DA gennif wrando o'r Ar­glwydd ar fy llêf a'm gwe­ddiau.

2 Am ostwng o honaw ei glûst attaf. Am hynny llefaf tros fy nyddiau arno ef.

3 Gofidion angeu a'm cylchyna­sant, a gofidiau uffern a'm dalia­sant, ing a blinder a gefais.

4 Yna y gelwais ar Enw 'r Ar­glwydd, attolwg Arglwydd gwa­red fy enaid.

5 Graslawn yw 'r Arglwydd, a chyfiawn; a thosturiol yw ein Duw ni.

6 Yr Arglwydd sydd yn cadw y rhai annichellgar: tlodais, ac efe a'm hachubodd.

7 Dychwel ô fy enaid i'th or­phywysfa, canys yr Arglwydd fu dda wrthit.

8 O herwydd it waredu fy e­naid oddi wrth angeu, fy llygaid oddi wrth ddagrau, a'm traed rhag llithro:

9 Rhodiaf o flaen yr Arglwydd yn nhîr y rhai byw.

10 Credais, am hynny y llefe­rais: cystuddiwyd fi 'n ddirfawr.

11 Mi a ddywedais yn fy ffrwst, pôb dŷn sydd gelwyddoc.

12 Beth a dalaf i'r Arglwydd [Page] am ei holl ddoniau i mi?

13 Phiol iechydwriaeth a gym­meraf, ac ar enw 'r Arglwydd y galwaf.

14 Fy addunedau a dalaf i'r Arglwydd, yn awr yngŵydd ei holl bôbl ef.

15 Gwerth-sawr yngolwg yr Arglwydd yw marwolaeth ei Sainct ef.

16 O Arglwydd, yn ddiau dy wâs di ydwyfi, dy wâs di ydwyfi, mab dy wasanaeth-wraig; datto­daist fy rhwymau.

17 Aberthaf i ti aberth moliant: a galwaf ar Enw 'r Arglwydd.

18 Talaf fy addunedau i'r Ar­glwydd, yn awr yngŵydd ei holl bobl;

19 Ynghynteddoedd tŷ 'r Ar­glwydd: yn dy ganol di ô Jeru­salem. Molwch yr Arglwydd.

Psal. 117.

MOlwch yr Arglwydd yr holl genhedloedd: clodforwch ef yr holl bobloedd.

2 O herwydd ei drugaredd ef tu ag attom ni sydd fawr: a gwirionedd yr Arglwydd a bery yn dragywydd, Molwch yr Ar­glwydd.

Psal. 118.

CLodforwch yr Arglwydd, ca­nys da yw, o herwydd ei drugaredd a bery yn dragywydd.

2 Dyweded Israel yr awr hon, fod ei drugaredd ef yn parhan yn dragywydd.

3 Dyweded ty Aaron yn awr, fod ei drugaredd ef yn parhau yn dragywydd.

4 Yn awr dyweded y rhai a ofnant yr Arglwydd, fod ei druga­redd ef yn parhau yn dragywydd.

5 Mewn ing y gelwais ar yr Arglwydd; yr Arglwydd a'm clybu, ac a'm gosododd mewn ehangder.

6 Yr Arglwydd sydd gyd â mi, nid ofnaf: beth a wna dŷn i mi?

7 Yr Arglwydd sydd gyd û mi, ym mhlith fy nghynnorth wy­wyr: am hynny y câf weled fy ewyllys ar fy nghaseion.

8 Gwell yw gobeithio yn yr Arglwydd, nag ymddiried mewn dŷn.

9 Gwell yw gobeithio yn yr Arglwydd, nag ymddiried mewn tywysogion.

10 Yr holl genhedloedd am hamgylchynasant: ond yn Enw 'r Arglwydd, mi a'i torraf hwynt ymmaith.

11 Amgylchynasant fi, ie am­gylchynasant fi, ond yn Enw 'r Arglwydd, mi a'i torraf hwynt ymmaith.

12 Amgylchynasant fi fel gwe­nyn, diffoddasant fel tân drain: o herwydd yn Enw 'r Arglwydd, mi a'i torraf hwynt ymmaith.

13 Gan wthio y gwthiaist fi fel y syrth iwn: ond yr Arglwydd a'm cynnorthwyodd.

14 Yr Arglwydd yw fy nerth a'm cân: ac sydd iechydwriaeth i mi.

15 Llêf gorfoledd, ac iechyd­wriaeth sydd ym mhebyll y cy­fiawn: deheulaw 'r Arglwydd sydd yn gwneuthur grymmusder.

16 Deheu-law 'r Arglwydd a dderchafŵyd: deheulaw 'r Ar­glwydd sydd yn gwneuthur grym­musder.

17 Ni byddaf farw, onid byw: [Page] a mynegaf weithredoedd yr Ar­glwydd.

18 Gan gospi i'm cospodd yr Arglwydd: ond ni'm rhoddodd i farwolaeth.

19 Agorwch i mi byrth cyfi­awnder: âf i mewn iddynt, a chlodforaf yr Arglwydd.

20 Dymma borth yr Arglwydd, y rhai cyfiawn a ânt i mewn i­ddo.

21 Clodforaf di, o herwydd i ti fy ngwrando, a'th fod yn iechy­dwriaeth i mi.

22 Y maen a wrthododd yr adeilad-wŷr a aeth yn ben i'r gongl.

23 O'r Arglwydd y daeth hyn, hyn oedd ryfedd yn ein golwg ni.

24 Dymma'r dydd a wnaeth yr Arglwydd; gorfoleddwn, a lla­wenychwn ynddo.

25 Attolwg Arglwydd, achub yn awr; attolwg Arglwydd, pâr yn awr lwyddiant.

26 Bendigedic yw a ddêl yn E­nw 'r Arglwydd: bendithiasom chwi o dŷ 'r Arglwydd.

27 Duw yw 'r Arglwydd, yr hwn a lewyrchodd i ni: rhwy­mwch yr aberth â rhaffau hyd wrth gyrn yr allor.

28 Fy Nuw ydwyt ti, mi a'th glodforaf, derchafaf di, fy Nuw.

29 Clodforwch yr Arglwydd, canys da yw: o herwydd yn dra­gywydd y pery ei drugaredd ef.

Psal. 119.

Prydnhawnol Weddi.

GWynfŷd y rhai perffaith eu ffordd: y rhai a rodiant yngh yfraith yr Arglwydd.

2 Gwynfŷd y rhai a gadwant ei dystiolaethau ef: ac a'i ceisiant ef a'i holl galon.

3 Y rhai hefyd ni wnant an­wiredd, hwy a rodiant yn ei ffyrdd ef.

4 Ti a orchymynnaist gadw dy orchymynion yn ddyfal.

5 O am gyfeirio fy ffyrdd. i gadw dy ddeddfau.

6 Yna ni'm gwradwyddid, pan edrychwn ar dy holl orchymy­nion.

7 Clodforaf di ag uniondeb ca­lon, pan ddyscwyf farnedigaethau dy gyfiawnder.

8 Cadwaf dy ddeddfau: na âd fi 'n hollawl.

PA fodd y glanhâ llange ei lwy­br? wrth ymgadw yn ôl dy air di.

10 A'm holl galon i'th geisiais, na âd i mi gyfeiliorni oddi wrth dy orchymynion.

11 Cuddiais dy ymadroddion yn fy nghalon, fel na phechwn i'th erbyn.

12 Ti Arglwydd wyt fendige­dic: dyse i mi dy ddeddfau.

13 A'm gwefusau y treuthais holl farnedigaethau dy enau.

14 Bu mor llawen gennif ffordd dy dystiolaethau a'r holl olud.

15 Yn dy orchymynion y my­fyriaf, ac ar dy lwybrau yr edry­chaf.

16 Yn dy ddeddfau 'r ymddigri­faf, nid anghofiaf dy air.

BYdd dda wrth dy wâs, fel y byddwyf byw, ac y cadwyf dy air.

18 Dadcuddia fy llygaid, fel y [Page] gwelwyf bethau rhyfedd allan o'th Gyfraith di.

19 Dieithr ydwyf ar y ddaiar, na chudd di rhagof dy orchymy­nion.

20 Drylliwyd fy enaid gan a­wydd i'th farnedigaethau bôb amser.

21 Ceryddaist y beilchion mell­tigedic: y rhai a gyfeiliornant o­ddi wrth dy orchymynion.

22 Trô oddi wrthif gywilydd a dirmyg, oblegit dy dystiolaethau di a gedwais.

23 Tywysogion hefyd a eiste­ddasant, ac a ddywedasant i'm herbyn; dy wâs ditheu a fyfyriei yn dy ddeddfau,

24 A'th dystiolaethau oeddynt fy hyfrydwch a'm cynghor­wŷr.

GLŷnodd fy enaid with y llwch, by whâ fi 'n ôl dy air.

26 Fy ffyrdd a fynegais, a gw­randewaist fi: dysc i mi dy ddedd­fau.

27 Gwna i mi ddeall ffordd dy orchymynion, ac mi a fyfyriaf yn dy ryfeddodau.

28 Diferodd fy enaid gan ofid: nertha fi'n ôl dy air.

29 Cymmer odd i wrthyf ffordd y celwydd, ac yn raslawn dôd i mi dy Gyfraith.

30 Dowisais ffordd gwirio­nedd: gosodais dy farnedigaethau o'm blaen.

31 Glynais wrth dy dystiolae­thau: ô Arglwydd na'm gwrad­wydda.

32 Ffordd dy orchymynion a redaf, pan ehangech fy ngha­lon.

Boreuol Weddi.

DYsc i mi ô Arglwydd, ffordd dy ddeddfau, a chad­waf hi hyd y diwedd.

34 Gwna i mi ddeall, a chad­waf dy Gyfraith: ie cadwaf hi â'm holl galon.

35 Gwna i mi gerdded yn llwy­br dy orchymynion: canys ynddo y mae fy ewyllys.

36 Gostwng fy nghalon at dy dystiolaethau: ac nid at gybydd­dra.

37 Trô heibio fy llygaid, rhag edrych ar wagedd: a bywhâ fi yn dy ffyrdd.

38 Siccrhâ dy air i'th wâs, yr hwn sy'n ymroddi i'th ofn di.

39 Tro heibio fy ngwradwydd yr wyf yn ei ofni: canys dy far­nedigaethau sydd dda.

40 Wele awyddus ydwyf i'th orchymynion: gwna i mi fyw yn dy gyfiawnder.

DEued i mi dy drugaredd Ar­glwydd, a'th iechydwriaeth yn ôl dy air.

42 Yna yr attebaf i'm cabludd: o herwydd yn dy air y gobei­thiais.

43 Na ddŵg ditheu air y gwi­rionedd o'm genau yn llwyr: o herwydd yn dy farnedigaethau di y gobeithiais

44 A'th Gyfraith a gadwaf yn wastadol, byth ac yn dragy­wydd.

45 Rhodiaf hefyd mewn e­hangder, o herwydd dy orchy­mynion di a geisiaf.

46 Ac am dy dystiolaethau di y llefaraf, o flaen brenhin­oedd, [Page] ac ni bydd cywilydd gen­nif.

47 Ac ymddigrifaf yn dy or­chymynion, y rhai a hoffais.

48 A'm dwylo a dderchafaf at dy orchymynion y rhai a ge­rais, ac mi a fyfyriaf yn dy ddedd­fau.

COfia y gair wrth dy wâs, yn yr hwn y peraist i mi o­beithio.

50 Dymma fy nghyssur yn fy nghystudd, canys dy air di a'm bywhâodd i.

51 Y beilchion a'm gwatwara­sant yn ddirfawr: er hynny ni throais oddi wrth dy Gyfraith di.

52 Cofiais o Arglwydd, dy farnedigaethau erioed, ac ymgys­surais.

53 Dychryn a ddaeth arnaf, ob­legit yr annuwolion, y rhai sydd yn gadu dy Gyfraith di.

54 Dy ddeddfau oedd fy nghân, yn nhŷ fy mhererindod.

55 Cofiais dy Enw Arglwydd, y nôs; a chedwais dy Gy­fraith.

56 Hyn oedd gennif a'm ga­dw o honof dy orchymynion di.

O Arglwydd fy rhan ydwyt: dywedais y cadwn dy ei­riau.

58 Ymbiliais â'th wyneb â'm holl galon: trugarhâ wrthif yn ôl dy air.

59 Meddyliais a'm fy ffyrdd, a throais fy nhraed at dy dystiolae­thau di.

60 Bryssiais, ac nid oedais ga­dw dy orchymynion.

61 Minteioedd yr annuwolion a'm hyspeiliasant: ond nid angho­fiais dy Gyfraith di.

62 Hanner nôs y cyfodaf i'th foliannu, am farnedigaethau dy gyfiawnder.

63 Cyfaill ydwyfi i'r rhai oll a'th ofnant, ac i'r rhai a gadwant dy orchymynion.

64 Llawn yw 'r ddaiar o'th drugaredd, ô Arglwydd: dysc i mi dy ddeddfau.

GWnaethost yn dda â'th wâs, ô Arglwydd, yn ôl dy air.

66 Dysc i mi iawn ddeall, a gŵybodaeth: o herwydd dy or­chymynion di a gredais.

67 Cyn fy nghystuddio yr oe­ddwn yn cyfeiliorni: ond yn awr, cedwais dy air di.

68 Da ydwyt, a daionus, dysc i mi dy ddeddfau.

69 Y beilchion a glyttiasant gelwydd i'm herbyn: minneu a gadwaf dy orchymynion â'm holl galon.

70 Cyn frased a'r bloneg yw eu calon: minneu a ymddigrifais yn dy Gyfraith di.

71 Da yw i mi fy nghy­studdio, fel y dyscwn dy ddedd­fau.

72 Gwell i mi Gyfraith dy e­nau, nâ miloedd o aur, ac a­rian.

Prydnhawnol Weddi.

DY ddwylo a'm gwnaethant, ac a'm lluniasant: pâr i mi ddeall, fel y dyscwyf dy orchy­mynion.

74 Y rhai a'th ofnant a'm [Page] gwelant, ac a lawenychant, ob­legit gobeithio o honof yn dy air di.

75 Gwn, Arglwydd, mai cyfi­awn yw dy farnedigaethau: ac mai mewn ffyddlondeb i'm cy­studdiaist.

76 Bydded attolwg dy druga­redd i'm cyssuro, yn ôl dy air i'th wasanaeth-wr.

77 Deued i mi dy drugareddau, fel y byddwyf byw: o herwydd dy Gyfraith yw fy nigrifwch.

78 Cywilyddier y beilchion, canys gwnant gam â mi yn ddia­chos: ond myfi a fyfyriaf yn dy orchymynion di.

79 Troer attafi y rhai a'th of­nant di, a'r rhai a adwaenant dy dystiolaethau.

80 Bydded fy nghalon yn ber­ffaith yn dy ddeddfau, sal na'm cywilyddier.

DEffygiodd fy ena id am dy ie­chydwriaeth: wrth dy air yr ydwyf yn disgwil.

82 Y mae fy llygaid yn pallu am dy air, gan ddywedyd; pa bryd i'm diddeni?

83 Canys ydwyf fel costrel mewn mŵg: ond nid anghofiais dy ddeddfau.

84 Pa niser yw dyddiau dy wâs? pa bryd y gwnei farn ar y rhai a'm herlidiant?

85 Y beilchion a gloddiasant byllau i mi, yr hyn nid yw wrth dy Gyfraith di.

86 Dy holl orchymynion ydynt wirionedd: ar gam i'm herlidia­sant, cymmorth fi.

87 Braidd na'm difasant ar y ddaiar, minneu ni adewais dy or­chymynion.

88 Bŷ whâ fi yn ôl dy druga­redd: felly y cadwaf dystiolaeth dy enau.

YN dragywydd ô Arglwydd, y mae dy air wedi ei siccrhau

90 Dy wirionedd sydd hyd genhedlaeth a chenhedlaeth: sei­liaist y ddaiar, a hi a saif.

91 Wrth dy farnedigaethau y safant heddyw: canys dy weision yw pôb peth.

92 Oni bai fod dy ddeddf yn hyfrydwch i mi, darfuasei yna am danaf yn fy nghystudd.

93 Byth nid anghofiaf dy or­chymynion: canys â hwynt i'm bywheaist.

94 Eiddo ti ydwyf, cadw fi; o herwydd dy orchymynion a gei­siais.

95 Y rhai annuwiol a ddisgwi­liasant am danaf i'm difetha: ond dy dystiolaethau di a ystyria fi.

96 Yr ydwyf yn gweled di­wedd ar bôb perffeithrwydd: ond dy orchymmyn di sydd dra e­hang.

MOr gû gennif dy Gyfraith di! hi yw fy myfyrdod beu­nydd.

98 A'th orchymynion yr yd­wyt yn fy ngwneuthur yn ddoe­thach nâ'm gelynion: canys byth y maent gyd â mi.

99 Deellais fwy nâ'm holl a­thrawon: o herwydd dy dystio­laethau yw fy myfyrdod.

100 Deellais yn well nâ'r he­nuriaid, am fy môd yn cadw dy orchymynion di.

101 Atteliais fy nhraed oddi wrth bôb llwybr drwg, fel y ca­dwn dy air di.

102 Ni chiliais oddi wrth dy farnedigaethau, herwydd ti a'm dyscaist.

103 Mor felus yw dy eiriau i'm genau! melusach nâ mêl i'm safn.

104 Trwy dy orchymynion di y pwyllais: am hynny y caseais bôb gau lwybr.

Boreuol Weddi.

LLusern yw dy air i'm traed: a llewyrch i'm llwybr.

106 Tyngais, a chyflawnaf, y cadwn farnedigaethau dy gyfi­awnder.

107 Cystuddiwyd fi yn ddir­fawr: by whâ fi ô Arglwydd, yn ôl dy air.

108 Attolwg, Arglwydd, bydd fodlon ei ewyllyscar offrymmau fy ngenau, a dysc i mi dy farne­digaethau.

109 Y mae fy enaid yn fy llaw yn oestadol: er hynny nid wyf yn anghofio dy Gyfraith.

110 Y rhai annuwiol a osoda­sant fagl i mi: ond ni chyfeiliornais oddi wrth dy orchymynion.

111 Cymmerais dy orchymy­nion yn etifeddiaeth dros byth: o herwydd llawenydd fy nghalon ydynt.

112 Gostyngais fy nghalon, i wneuthur dy ddeddfau byth hyd y diwedd.

MEddyliau ofer a gaseais, a'th Gyfraith di a hoffais.

114 Fy lloches a'm tarian ydwyt: yn dy air y gobei­thiaf.

115 Ciliwch oddi wrthif rai drygionus: canys cadwaf orchy­mynion fy Nuw.

116 Cynnal fi yn ôl dy air, fel y byddwyf byw: ac na âd i mi gywilyddio am fy ngobaith.

117 Cynnal fi, a diangol fy­ddaf, ac ar dy ddeddfau yr edry­chaf yn wastadol.

118 Sethraist y rhai oll a gy­feiliornant oddi wrth dy ddedd­fau: canys twyllodrus yw eu di­chell hwynt.

119 Bwriaist heibio holl annu­wolion y tîr fel sothach: am hyn­ny'r hoffais dy dystiolaethan.

120 Dychrynodd fy ngnhawd rhag dy ofn, ac ofnais rhag dy farnedigaethau.

GWneuthum farn, a chyfiawn­der: na âd fi i'm gorthrym­wŷr.

122 Mechnia dros dy wâs er daioni: na âd i'r beilchion fy ngorthrymmu.

123 Fy llygaid a ballasant am dy iechydwriaeth, ac am yma­drodd dy gyfiawnder.

124 Gwna i'th wâs yn ôl dy drugaredd: a dysc i mi dy ddedd­fau.

125 Dy wâs ydwyfi, pâr i mi ddeall: fel y gwypwyf dy dystio­laethau.

126 Amser yw i'r Arglwydd weithio: diddymmasant dy Gy­fraith di.

127 Am hynny 'r hoffais dy or­chymynion yn fwy nag aur, ie yn fwy nag aur coeth.

128 Am hynny union y cy­frifais dy orchymynion am bôb peth: a chaseais bôb gau lwybr.

RHyfedd yw dy dystiolaethau, am hynny y ceidw fy enaid hwynt.

130 Agoriad dy eiriau a rydd oleuni, pair ddeall i rai annichell­gar.

131 Agorais fy ngenau a dy­heais, oblegit awyddus oeddwn i'th orchymynnion di.

132 Edrych arnaf, a thrugarhâ wrthif: yn ôl dy arfer i'r rhai a garant dy Enw.

133 Cyfarwydda fy nghamrau yn dy air, ac na lywodraethed dim anwiredd arnaf.

134 Gwared fi oddi wrth or­thrymder dynion: felly y cadwaf dy orchymynion.

135 Llewyrcha dy wyneb ar dy wâs, a dysc i mi dy ddedd­fau.

136 Afonydd o ddyfroedd a redant o'm llygaid, am na chad­wasant dy Gyfraith di.

CYfiawn ydwyt ti, ô Arglwydd, ac uniawn yw dy farnedi­gaethau.

138 Dy dystiolaethau y rhai a orchymynnaist, ydynt gyfiawn a ffyddlon iawn.

139 Fy Zêl a'm difaodd, o her­wydd i'm gelynion anghofio dy eiriau di.

140 Purwyd dy ymadrodd yn ddirfawr: am hynny y mae dy wâs yn ei hoffi.

141 Bychan ydwyfi, a dirmy­gus: ond nid anghofiais dy or­chymynion.

142 Dy gyfiawnder sydd gyfi­awnder byth: a'th Gyfraith sydd wirionedd.

143 Adfyd a chystudd a'm go­ddiweddasant: a'th orchymynion oedd fy nigrifwch.

144 Cyfiawnder dy dystiolae­thau a bery yn dragywydd: gwna i mi ddeall, a byw fyddaf.

Prydnhawnol Weddi.

LLefais â'm holl galon, clyw fi o Arglwydd: dy ddeddfau a gad waf.

146 Llefais arnat, achub fi: a chadwaf dy dystiolaethau.

147 Achubais flaen y cyfddydd a gwaeddais; wrth dy air y dis­gwiliais.

148 Fy llygaid a achubasant flaen gwiliad wriaethau y nôs, i fyfyrio yn dy air di.

149 Clyw fy llêf yn ôl dy dru­garedd: Arglwydd, bywhâ fi yn ôl dy farnedigaethau.

150 Y rhai a ddilynant sceler­der a nessasant arnaf: ymbellasant oddi wrth dy Gyfraith di.

151 Titheu Arglwydd wyt a­gos: a'th holl orchymynion sydd wirionedd.

152 Er ystalm y gwyddwn am dy dystiolaethau seilio o honot hwynt yn dragywydd.

GWêl fy nghystudd, a gwared fi: canys nid anghofiais dy Gyfraith.

154 Dadleu fy nadl, a gwared fi: bywhâ fi yn ôl dy air.

155 Pell yw iechydwriaeth oddi wrth y rhai annuwiol: o herwydd ni cheisiant dy ddeddfau di.

156 Dy drugareddau Arglwydd sydd aml: bywhâ fi yn ôl dy far­nedigaethau.

157 Llawer sydd yn fy erlyd, ac yn fy ngwrth wynebu: er hynny ni throais oddi wrth dy dystio­laethau.

158 Gwelais y trosedd-wŷr, a gressynais: am na chadwent dy air di.

159 Gwêl fy môd yn hoffi dy orchymynion: Arglwydd, by whâ fi 'n ôl dy drugarogrwydd.

160 Gwirionedd o'r dechreuad yw dy air: a phôb un o'th gyfi­awn farnedigaethau a bery yn dra­gywydd.

TYwysogion a'm herlidiasant heb achos, er hynny fy ngha­lon a grynei rhag dy air di.

162 Llawen ydwyfi oblegit dy air: fel un yn cael sclyfaeth la­wer.

163 Celwydd a gaseais, ac a ffieiddiais: a'th Gyfraith di a ho­ffais.

164 Seith-waith yn y dydd yr ydwyf yn dy glodfori: o herwydd dy gyfiawn farnedigaethau.

165 Heddwch mawr fydd i'r rhai a garant dy Gyfraith: ac nid oes dramgwydd iddynt.

166 Disgwiliais wrth dy iechy­dwriaeth di, ô Arglwydd: a gw­nenthum dy orchymynion.

167 Fy enaid a gadwodd dy dystiolaethau: a hoff iawn gennif hwynt.

168 Cedwais dy orchymynion a'th dystiolaethau: canys y mae fy holl ffyrdd ger dy fron di.

NEssaed fy ngwaedd o'th flaen, Arglwydd, gwna i mi ddeall yn ôl dy air.

170 Deued fy ngweddi ger dy fron: gwared fi yn ôl dy air.

171 Fy ngwefusau a draetha fo­liant: pan ddyscech i mi dy ddedd­fau.

172 Fy nhafod a ddatcan dy air: o herwydd dy holl orchymy­nion sydd gyfiawnder.

173 Bydded dy law i'm cyn­northwyo: o herwydd dy or­chymynion di a ddewisais.

174 Hiraethais ô Arglwydd, am dy iechydwriaeth: a'th Gyfraith yw fy hyfrydwch.

175 Bydded byw fy enaid, fel i'th folianno di: a chynnorth wyed dy farnedigaethau fi.

176 Cyfeiliornais fel dafad we­di colli: cais dy wâs oblegit nid anghofiais dy orchymyni­on.

Psal. 120. Boreuol Weddi.

AR yr Arglwydd y gwaedd­ais yn fy nghyfyngder: ac efe a'm gwrandawodd i.

2 Arglwydd, gwared fy enaid oddi wrth wefusau celwyddoc, ac oddi wrth dafod twyllo­drus.

3 Beth a roddir i ti? neu pa beth a wneir i ti, dydi dafod twy­llodrus?

4 Llymmion saethau cawr yng­hyd a marwor meryw.

5 Gwae fi fy môd yn presswyli­o ym M [...]sech: yn cyfanneddu ym mhebyll Cedar.

6 Hîr y trigodd fy enaid gyd â'r hwn oedd yn casau tangne­ddyf.

7 Heddychol ydwyfi, ond pan lesarwyf, y maent yn barod i ry­fel.

Psal. 121.

DErchafaf fy llygaid i'r my­nyddoedd, o'r lle y daw fy nghymmorth.

2 Fy nghymmorth a ddaw o­ddi wrth yr Arglwydd, yr hwn [Page] a wnaeth nefoedd a daiar.

3 Ni âd efe i'th droed lithro, ac ni huna dy geidwad.

4 Wele, ni huna ac ni chwsc ceidwad Israel.

5 Yr Arglwydd yw dy geid­wad, yr Arglwydd yw dy gyscod ar dy ddeheu-law.

6 Ni'th dery'r haul y dydd, na'r lleuad y nôs.

7 Yr Arglwydd a'th geidw rhag pôb drwg: efe a geidw dy enaid.

8 Yr Arglwydd a geidw dy fy­nediad, a'th ddyfodiad, o'r pryd hyn hyd yn dragywydd.

Psal. 122.

LLawenychais pan ddywe­dent wrthif, awn i dŷ 'r Arglwydd.

2 Ein traed a safant o fewn dy byrth di, ô Jerusalem.

3 Jerusalem a adeiladwyd fel dinas wedi ei chydgyssylltu ynddi ei hun.

4 Yno 'r escyn y llwythau, llwythau 'r Arglwydd, yn dystio­laeth i Israel, i foliannu Enw 'r Arglwydd.

5 Canys yno y gosodwyd, gor­sedd-feingciau barn: gorsedd-feingciau tŷ Dafydd.

6 Dymunwch heddwch Jeru­salem: llwydded y rhai a'th ho­ssant.

7 Heddwch fyddo o fewn dy ragfur: a ffynniant yn dy bala­ssau.

8 Er mwyn fy mrodyr a'm cy­feillion, y dywedaf yn awr, hedd­wch fyddo i ti.

9 Er mwyn tŷ 'r Arglwydd ein Duw, y ceisiaf i ti ddai­oni.

Psal. 123.

ATtat ti y derchafaf fy llygaid, ti yr hwn a bresswyll yn y nefoedd.

2 Welc, fel y mae llygaid gwel­sion ar law eu meistred, neu fel y mae llygaid llawforwyn ar law eu meistres: felly y mae ein lly­gaid ni ar yr Arglwydd ein Duw, hyd oni thrugarhao efe wrthym ni.

3 Trugarhâ wrthym Arglwydd, trugarhâ wrthym, canys llanwyd ni â dirmyg yn ddirfawr.

4 Yn ddirfawr y llanwyd ein henaid â gwatwargerdd y rhai goludog, ac â diystyrwch y beil­chion.

Psal. 124.

ONi buasei 'r Arglwydd, yr hwn a fu gyd â ni: y gall Is­rael ddywedyd yn awr.

2 Oni buasei 'r Arglwydd, yr hwn a fu gyd â ni, pan gyfododd dynion yn ein herbyn.

3 Yna i'n llyngcasent ni yn fyw, pan enynnodd eu llid hwynt i'n herbyn.

4 Yna y dyfroedd a lifasei tro­som: y ffrwd a aethei tros ein he­naid.

5 Yna 'r aethei tros ein he­naid ddyfroedd chwyddedig.

6 Bendigedic fyddo 'r Ar­glwydd, yr hwn ni roddodd ni yn ysclyfaeth iw dannedd hwynt.

7 Ein henaid a ddiangodd, fel aderyn o fagl yr adar wŷr: y fagl a dorrwyd, a ninneu a ddi­anghasom.

8 Ein porth ni sydd yn Enw 'r Arglwydd, yr hwn a wnaeth ne­foedd a daiar.

Psal. 125.

Y Rhai a ymddiriedant yn yr Arglwydd, fyddant fel my­nydd Sion: yr hwn ni syflir, ond a bery yn dragywydd.

2 Fel y mae Jerusalem a'r my­nyddoedd o'i hamgylch; felly y mae'r Arglwydd o amgylch ei bobl, o'r pryd hyn hyd yn dra­gywydd.

3 Canys ni orphywys gwialen annuwioldeb, ar randir y rhai cy­fiawn: rhag i'r rhai cyfiawn estyn eu dwylo at an wiredd.

4 Oh Arglwydd, gwna ddaioni i'r rhai daionus: ac i'r rhai vni­awn yn eu calonnau.

5 Ond y rhai a ymdroant iw trofeydd, yr Arglwydd a'i gyrr gyd â gweithred-wŷr anwiredd: a bydd tangneddyf ar Israel.

Psal. 126. Prydnlmwnol Weddi.

PAn ddychwelodd yr Ar­glwydd gaethiwed Sion, yr oeddynt fel rhai yn breu­ddwydio.

2 Yna y llanwyd ein genau â chwerthin, a'n tafod â chanu: yna y dywedasant ym mysc y cen­hedloedd, yr Arglwydd a wnaeth bethau mawrion i'r rhai hyn.

3 Yr Arglwydd a wnaeth i ni bethau mawrion, am hynny 'r ydym yn llawen.

4 Dychwel Arglwydd ein cae­thiwed ni, fel yr afonydd yn y dehau.

5 Y rhai sydd yn hau mewn dagrau, a fedant mewn gorfoledd.

6 Yr hwn sydd yn myned rhag­ddo, ac yn ŵylo, gan ddwyn hâd gwerthfawr, gan ddyfod a ddaw mewn gorfoledd, dan gludo ei ys­cubau.

Psal. 127.

OS yr Arglwydd nid adeilada y tŷ, ofer y llafuria ei adei­lad-wŷr wrtho: os yr Arglwydd ni cheidw 'r ddinas, ofer y gwilia y ceidwaid.

2 Ofer i chwi foreu-godi, my­ned yn hwyr i gyscu, bwytta bara gofidiau: felly y rhydd efe hûn iw anwylyd.

3 Wele, plant ydynt etifeddi­aeth yr Arglwydd, ei wobr ef yw ffrwyth y grôth.

4 Fel y mae saethau yn llaw y cadarn, felly y mae plant ieueng­ctid.

5 Gwyn ei fŷd y gŵr a lanwodd ei gawell saethau â hwynt: ni's gwradwyddir hwy, pan ymddi­ddanant â'r gelynion yn y porth.

Psal. 128.

GWyn ei fŷd pôb vn sydd yn ofni 'r Arglwydd: yr hwn sydd yn rhodio yn ei ffyrdd ef.

2 Canys mwynhei lafur dy ddwylo: gwyn dy fŷd, a da fydd it.

3 Dy wraig fydd fel gwin-wy­dden ffrwythlawn, ar hŷd ystly­sau dy dŷ: dy blant fel planhi­gion oliwydd o amgylch dy ford.

4 Wele, fel hyn yn ddiau y bendithir y gŵr a ofno 'r Ar­glwydd.

5 Yr Arglwydd a'th fendithia allan o Sion; a thi a gei weled daioni Jerusalem holl ddyddiau dy enioes:

6 A thi a gei weled plant dy blant, a thangneddyf ar Is­rael.

Psal. 129.

LLawer gwaith i'm cystuddia­sant o'm hieuengctid, y di­chon Israel ddywedyd yn awr:

2 Llawer gwaith i'm cystuddia­sant o'm hieuengctid, etto ni'm gorfuant.

3 Yr arddwŷr a arddasant ar fy nghefn, estynnasant eu cwysau yn hirion.

4 Yr Arglwydd sydd gyfiawn, efe a dorrodd raffau y rhai annu­wiol.

5 Gwradwydder hwy oll, a gyrrer yn eu hôl, y rhai a gasânt Sion.

6 Byddant fel glas-wellt pen tai, yr hwn a wywa cyn y tynner ef ymmaith.

7 A'r hwn ni leinw y pladur­wr ei law: na'r hwn fyddo yn rhwymo yr yscubau, ei fonwes.

8 Ac ni ddywed y rhai a ânt heibio, bendith yr Arglwydd ar­noch: bendithiwn chwi yn Enw 'r Arglwydd.

Psal. 130.

O'R dyfnder y llefais arnat, ô Arglwydd.

2 Arglwydd clyw fy llefain, yftyried dy glustiau wrth lef fy ngweddiau.

3 Os creffi ar anwireddau, Ar­glwydd: ô Arglwydd, pwy a saif?

4 Onid y mae gyd â thi faddeu­ant, fel i'th ofner.

5 Disgwiliaf am yr Arglwydd, disgwil fy e [...]aid, ac yn ei air ef y gobeithiaf.

6 Fy enaid sydd yn disgwil am yr Arglwydd, yn fwy nag y mae y gwil-wŷr am y boren; yn fwy nag y mae y gwil-wŷr am y boreu.

7 Disgwilied Israel am yr Ar­glwydd, o herwydd y mae truga­redd gyd â'r Arglwydd, ac aml ymwared gyd ag ef.

8 Ac efe a wared Israel, oddi wrth ei holl anwireddau.

Psal. 131.

O Arglwydd nid ymfalchiodd fy nghalon, ac nid ymdder­chafodd fy llygaid: ni rodiais ych­waith mewn pethau rhy fawr, a rhy vchel i mi.

2 Eithr gosodais, a gostegais fy enaid, fel vn wedi ei ddiddyfnu oddi wrth ei fam: fy enaid sydd ynof fel vn wedi ei ddiddyfnu.

3 Disgwilied Israel wrth yr Ar­glwydd, o'r pryd hyn hyd yn dra­gywydd.

Psal. 132. Boreuol Weddi.

O Arglwydd, cofia Ddafydd, a'i holl flinder:

2 Y modd y tyngodd efe wrth yr Arglwydd, ac yr addu­nodd i rymmus Dduw Jacob.

3 Ni ddeuaf i fewn pabell fy nhŷ, ni ddringaf ar erchwyn fy ngwely;

4 Ni roddaf gwsc i'm llygaid, na hun i'm amrantau:

5 Hyd oni chaffwyf le i'r Ar­glwydd; preswylfod i rymmus Dduw Jacob.

6 Wele, clywsom am dani yn Ephrata: cawsom hi ym meusydd y coed.

7 Awn iw bebyll ef, ymgrym­mwn o flaen ei faingc draed ef.

8 Cyfod Arglwydd i'th orphy­wysfa, ti ac Arch dy gadernid.

9 Gwysced dy offeiriaid gyfi­awnder: a gorfoledded dy Sainct.

10 Er mwyn Dafydd dy wâs, na thrô ymmaith wyneb dy enei­niog.

11 Tyngodd yr Arglwydd mewn gwirionedd i Ddafydd, ni thrŷ efe oddi wrth hynny: o ffrwyth dy gorph y gosodaf ar dy orsedd­faingc.

12 Os ceidw dy feibion fy nghy­fammod a'm tystiolaeth, y rhai a ddyscwyf iddynt: eu meibion hwythau yn dragywydd a eiste­ddant ar dy orsedd-faingc.

13 Canys dewisodd yr Ar­glwydd Sion, ac a'i chwenny­chodd yn drigfa iddo ei hun.

14 Dymma fy ngorphywysfa yn dragywydd: ymma y trigaf, canys chwennychais hi.

15 Gan fendithio y bendithi­af ei llyniaeth: diwallaf ei thlo­dion â bara.

16 Ei hoffeiriaid hefyd a wi­scaf ag iechyd wriaeth: a'i Sainct dan ganu a ganant.

17 Yna y paraf i gorn Dafydd flaguro: darperais lamp i'm he­neiniog.

18 Ei elynion ef a wiscaf â chywilydd, arno yntef y blodeua ei goron.

Psal. 133.

WEle, mor ddaionus, ac mor hyfryd, yw trigo o frodyr ynghyd.

2 Y mae fel yr ennaint gwerth­fawr ar y pen, yn descyn ar hŷd y farf sef barf Aaron: yr hwn oedd yn descyn ar hyd ymyl ei wiscoedd ef.

3 Fel gwlith Hermon, ac fel y gwlith yn descyn ar synyddoedd Sion: canys yno y gorchym yn­nodd yr Arglwydd y fendith, sef bywyd yn dragywydd.

Psal. 134.

WEle, holl weision yr Arglwydd, bendithi­wch yr Arglwydd: y rhai ydych yn sefyll yn nhŷ 'r Arglwydd y nôs.

2 Derchefwch eich dwylo yn y cyssegr: a bendithiwch yr Ar­glwydd.

3 Yr Arglwydd yr hwn a wna­eth nefoedd a daiar, a'th fendithio di allan o Sion.

Psal. 135.

MOlwch yr Arglwydd. Mol­wch Enw 'r Arglwydd; gweision yr Arglwydd, molwch ef.

2 Y rhai ydych yn sefyll yn nhŷ 'r Arglwydd; ynghynteddo­edd tŷ ein Duw ni.

3 Molwch yr Arglwydd, ca­nys da yw yr Arglwydd: cenwch iw Enw, canys hyfryd yw.

4 Oblegit yr Arglwydd a dde­tholodd Jacob iddo ei hun, ac Israel yn briodoriaeth iddo.

5 Canys mi a wn mai mawr yw 'r Arglwydd; a bôd ein Har­glwydd ni goruwch yr holl ddu­wiau.

6 Yr Arglwydd a wnaeth yr hyn oll a fynnei, yn y nefoedd, ac yn y ddaiar, yn y môr, ac yn yr holl ddyfnderau.

7 Y mae yn codi tarth o ei­thafoedd y ddaiar, mellt a wna­eth efe ynghyd â'r glaw: gan ddwyn y gwynt allan o'i dry­ssorau.

8 Yr hwn a da [...]wodd 'gyntaf [Page] anedic yr Aipht, yn ddŷn ac yn anifail.

9 Danfonodd arwyddion a rhy­feddodau i'th ganol di 'r Aipht, ar Pharao, ac ar ei holl wei­sion.

10 Yr hwn a darawodd gen­hedloedd lawer, ac a laddodd fren­hinoedd cryfion:

11 Sehon brenin yr Amoriaid; ac Og brenin Basan: a holl fren­hiniaethau Canaan:

12 Ac a roddodd eu tîr hwynt yn etifeddiaeth, yn etifeddiaeth i Israel ei bobl.

13 Dy Enw ô Arglwydd, a bery, yn dragywydd: dy goffadw­riaeth, ô Arglwydd, o genhed­laeth i genhedlaeth.

14 Canys yr Arglwydd a farna ei bobl, a bydd edifar gantho o ran ei weision.

15 Delwau y cenhedloedd y­dynt arian ac aur, gwaith dwylo dŷn.

16 Genau sydd iddynt, ond ni lefarant: llygaid sydd ganddynt, ond ni welant.

17 Y mae clustiau iddynt ond ni chlywant: nid oes ychwaith anadl yn eu genau.

18 Fel hwynt y mae y rhai a'i gwnânt, a phôb vn a ymddiriedo ynddynt.

19 Tŷ Israel, bendithiwch yr Arglwydd: bendithiwch yr Ar­glwydd, tŷ Aaron.

20 Tŷ Lefi, bendithiwch yr Arglwydd: y rhai a ofnwch yr Arglwydd, bendithiwch yr Ar­glwydd.

21 Bendithier yr Arglwydd o Sion, yr hwn sydd yn trigo yn Jerusalem. Molwch yr Ar­glwydd.

Psal. 136. Prydnhawnol Weddi.

CLodforwch yr Arglwydd, canys da yw, o herwydd ei drugaredd sydd yn dragy­wydd.

2 Clodforwch Dduw y duwi­au: oblegit ei drugaredd sydd yn dragywydd.

3 Clodforwch Arglwydd yr ar­glwyddi: o herwydd ei druga­redd sydd yn dragywydd.

4 Yr hwn yn ynic sydd yn gw­neuthur rhyfeddodau: canys ei drugaredd sydd yn dragywydd.

5 Yr hwn a wnaeth y nefoedd mewn doethineb: o herwydd ei drugaredd sydd yn dragywydd.

6 Yr hwn a estynnodd y ddaiar oddi ar y dyfroedd: oblegit ei dru­garedd sydd yn dragywydd.

7 Yr hwn a wnaeth oleuadau mawrion: canys ei drugaredd sydd yn dragywydd.

8 Yr haul i lywodraethu'r dydd: canys ei drugaredd sydd yn dra­gywydd.

9 Y lleuad a'r sêr i lywodrae­thu'r nôs: canys ei drugaredd sydd yn dragywydd.

10 Yr hwn a darawodd yr Aipht, yn eu cyntaf-anedic: o herwydd ei drugaredd sydd yn dragywydd.

11 Ac a ddûg Israel o'i mysc hwynt: o herwydd ei drugaredd sydd yn dragywydd.

12 A llaw grêf, ac â braich e­stynnedic: o herwydd ei druga­redd sydd yn dragywydd.

13 Yr hwn a rannodd y môr côch yn ddwy-ran: o herwydd ei drugaredd sydd yn dragywydd.

14 Ac a wnaeth i Israel fyned [Page] trwy ei ganol: o herwydd ei dru­garedd sydd yn dragywydd.

15 Ac a escyttiodd Pharao a'i lû yn y môr côch: o herwydd ei drugaredd sydd yn dragywydd.

16 Ac a dywysodd ei bobl drwy 'r anialwch: o herwydd ei dru­garedd sydd yn dragywydd.

17 Yr hwn a darawodd fren­hinoedd mawrion: o herwydd ei drugaredd sydd yn dragywydd.

18 Ac a laddodd frenhinoedd ardderchog: o herwydd ei dru­garedd sydd yn dragywydd.

19 Sehon brenin yr Amoriaid: o herwydd ei drugaredd sydd yn dragywydd.

20 Ac Og brenin Basan: o her­wydd ei drugaredd sydd yn dra­gywydd.

21 Ac a roddodd eu tîr hwynt yn etifeddiaeth: o herwydd ei drugaredd sydd yn dragywydd.

22 Yn etifeddiaeth i Israel ei wâs: o herwydd ei drugaredd sydd yn dragywydd.

23 Yr hwn yn ein hisel-radd a'n cofiodd ni: o herwydd ei dru­garedd sydd yn dragywydd.

24 Ac a'n hachubodd ni oddi wrth ein gelynion: o herwydd ei drugaredd sydd yn dragywydd.

25 Yr hwn sydd yn rhoddi ym­borth i bôb cnawd: canys ei dru­garedd sydd yn dragywydd.

26 Clodforwch Dduw'r nefo­edd: canys ei drugaredd sydd yn dragywydd.

Psal. 137.

WRth afonydd Babilon, yno yr eisteddasom, ac ŵyla­som, pan feddyliasom am Sion.

2 Ar yr helyg o'i mewn y cro­gasom ein telynau.

3 Canys yno y gofynnodd y rhai a'n caethiwasent i ni gân, a'r rhai a'n anrheithiasei lawenydd, gan ddywedyd, cenwch i ni rai o ganiadau Sion.

4 Pa fodd y canwn gerdd yr Arglwydd, mewn gwlâd ddi­eithr?

5 Os anghofiaf di Jerusalem, ang­hofied fy neheulaw ganu.

6 Glyned fy nhafod wrth da­flod fy ngenau; oni chofiaf di, oni chodaf Jerusalem goruwch fy llawenydd pennaf.

7 Cofia Arglwydd blant Edom yn nydd Jerusalem: y rhai a ddy­wedent, dinoethwch, dinoeth­wch hi, hyd ei sylfaen.

8 O ferch Babilon a anrhei­thir, gwyn ei fyd a dalo i ti, fel y gwnaethost i ninnau.

9 Gwyn ei fyd a gymmero, ac a darawo dy rai bâch wrth y meini.

Psal. 138.

CLodforaf di â'm holl galon: yngŵydd y duwiau y canaf it.

2 Ymgrymmaf tu a'th deml san­ctaidd: a chlodforaf dy Enw, am dy drugaredd a'th wirionedd: o­blegit ti a fawrheaist dy air vwch­law dy Enw oll.

3 Y dydd y llefais i'm gwran­dewaist: ac a'm cadarnheaist â nerth yn fy enaid.

4 Holl frenhinoedd y ddaiar a'th glodforant, ô Arglwydd: pan glywant eiriau dy enau.

5 Canant hefyd am ffyrdd yr Arglwydd: canys mawr yw go­goniant yr Arglwydd.

6 Er bod yr Arglwydd yn ychel, etto efe a edrych ar yr issel, ond y balch a edwyn efe o hir-bell.

7 Pe rhodiwn ynghanol cy­fyngder, [Page] fyngder, ti a'm bywhait: estyn­nit dy law yn erbyn digofaint fy ngelynion, a'th ddeheulaw a'm hachubei.

8 Yr Arglwydd a gyflawna â mi: dy drugaredd Arglwydd, sydd yn dragywydd, nac esceu­lusa waith dy ddwylo.

Psal. 139. Boreuol Weddi.

ARglwydd chwiliaist, ac ad­nabuost fi.

2 Ti a adwaenost fy eiste­ddiad, a'm cyfodiad, deelli fy meddwl o bell.

3 Amgylchyni fy llwybr a'm gorweddfa: ac yspys wyt yn fy holl ffyrdd.

4 Canys nid oes air ar fy nha­fod, ond wele Arglwydd, ti a'i gwyddost oll.

5 Amgylchynaist fi yn ôl, ac ym mlaen: a gosodaist dy law arnaf.

6 Dymma wybodaeth ry ryfedd i mi: vchel yw, ni fedraf oddi wrthi.

7 I ba le'r âf oddi wrth dy Yspryd? ac i ba le y ffoaf o'th ŵydd?

8 Os dringâf i'r nefoedd, yno yr wyt ti, os cyweiriaf fy ngwely yn yffern, wele di yno.

9 Pe cymmerwn adenydd y wawr, a phe trigwn yn eithafoedd y môr:

10 Yna hefyd i'm tywysei dy law, ac i'm daliai dy ddeheu­law.

11 Pe dywedwn, diau y tywyll­wch a'm cuddia: yna y byddei y nôs yn oleuni o'm hamgylch.

12 Ni thywylla y tywyllwch rhagot ti, ond y nôs a oleua fel dydd: vn ffunyd yw tywyllwch a goleuni i ti.

13 Canys ti a feddiennaist fy arennau, toaist fi ynghroth fy mam.

14 Clodforaf dydi, canys os­nadwy, a rhyfedd i'm gwnaed: rhyfedd yw dy weithredoedd, a'm henaid a ŵyr hynny yn dda.

15 Ni chuddiwyd fy sylwedd oddi wrthit, pan i'm gwnaeth­bwyd yn ddirgel, ac i'm cywrei­niwyd yn isselder y ddaiar.

16 Dy lygaid a welsant fy anel­wig ddefnydd, ac yn dy lyfr di yr scrifennwyd hwynt oll, y dydd y lluniwyd hwynt, pan nad oedd yr vn o honynt.

17 Am hynny mor werth-fawr yw dy feddyliau gennif, ô Dduw! mor fawr yw eu swm hwynt!

18 Pe cyfrifwn hwynt, amlach ydynt nâ'r tywod: pan ddeffro­wyf, gyd â thi'r ydwyfi yn wastad.

19 Yn ddiau ô Dduw, tra leddi yr annuwiol: am hynny y gwŷr gwaedlyd, ciliwch oddi wrthif:

20 Y rhai a ddywedant sceler­der yn dy erbyn, dy elynion a gymmerant dy Enw yn ofer.

21 Onid câs gennif, ô Arglwydd, dy gaseion di? onid ffiaidd gen­nif y rhai a gyfodant i'th erbyn?

22 A châs cyflawn y caseais hwynt: cyfrifais hwynt i mi yn elynion.

23 Chwilia fi ô Dduw, a gŵy­bydd fy nghalon: prawf fi, a gwy­bydd fy meddyliau.

24 A gwêl, a oes ffordd annu­wiol gennif: a thywys fi yn y ffordd dragywyddol.

Psal. 140.

GWared fi, ô Arglwydd, oddi wrth y dŷn drwg; cadw fi rhag y gŵr traws.

2 Y rhai sydd yn bwriadu dry­gioni [Page] yn eu calon: ymgasclant beunydd i ryfel.

3 Golymmasant eu tafodau fel sarph: gwenwyn asp sydd tan eu gwefusau. Selah.

4 Cadw fi, ô Arglwydd, rhag dwylo'r annuwiol, cadw fi rhag y gwr traws; y rhai a fwriadasant fachellu fy nhraed.

5 Y beilchion a guddiasant fag­lau i mi, ac a estynnasant rwyd wrth dannau ar ymmyl fy llwy­brau: gosodasant hoenynnau ar fy medr Selah.

6 Dywedais wrth yr Arglwydd, fy Nuw ydwyt ti; clyw, ô Ar­glwydd lef fy ngweddiau.

7 Arglwydd Dduw, nerth fy ie­chydwriaeth: gorchguddiaist fy mhen yn nydd brwydr.

8 Na chaniadhâ Arglwydd, ddy­muniad yr annuwiol: na lwydda ei drwg feddwl, rhag eu balchio hwynt. Selah.

9 Y pennaf o'r rhai a'm ham­gylchyno, blinder eu gwefusau a'i gorchguddio.

10 Syrthied marwor arnynt, a bwrier hwynt yn tân: ac mewn ceu-ffosydd, fel na chyfodant.

11 Na siccrhaer dŷn siaradus ar y ddaiar: drwg a hêla y gŵr traws iw ddistryw.

12 Gwn y dadleu yr Arglwydd ddadl y truan, ac y barna efe y tlo­dion.

13 Y cyfiawn yn ddiau a glod­forant dy Enw di: y rhai vniawn a drigant ger dy fron di.

Psal. 141.

ARglwydd, yr wyf yn gweiddi arnat; bryssia attaf: clyw fy llais pan lefwyf arnat.

2 Cyfeirier fy ngweddi ger dy fron fel arogldarth, a dercha­fiad fy nwylo fel yr offrwm pryd­nhawnol.

3 Gosod Arglwydd, gadwraeth o flaen fy ngenau: cadw ddrws fy ngwefusau.

4 Na ostwng fy nghalon at ddim drwg, i fwriadu gweithredoedd drygioni, gyd â gwŷr a weithre­dant anwiredd: ac na âd i mi fwytta o'i danteithion hwynt.

5 Cured y cyfiawn fi yn gare­dig, a cherydded fi: na thorred eu holew pennaf hwynt fy mhen: canys fy ngweddi fydd etto yn eu drygau hwynt.

6 Pan dafler eu barn-wŷr i lawr mewn lleoedd carregoc, cly­want fy ngeiriau, canys melus y­dynt.

7 Y mae ein hescyrn ar wascar ar fin y bedd, megis vn yn torri, neu yn hollti coed ar y ddaiar.

8 Eithr arnat ti o Arglwydd Dduw, y mae fy llygaid: ynot ti y gobeithiais, na âd fy enaid yn ddiymgeledd.

9 Cadw fi rhag y fagl a osoda­sant i mi: a hoenynnau gweith­red-wŷr anwiredd.

10 Cyd-gwymped y rhai annu­wiol yn eu rhwydau eu hun, tra elwyfi heibio.

Psal. 142. Prydnhawnol Weddi.

GWaeddais â'm llef ar yr Ar­glwydd: â'm llef yr ymbi­liais â'r Arglwydd.

2 Tywelltais fy myfyrdod o'i flaen ef: a mynegais fy nghystudd ger ei fron ef.

3 Pan ballodd fy yspryd o'm mewn, titheu a adwaenit fy llwybr; yn y ffordd y rhodiwn y cuddiasant i mi fagl.

4 Edrychais ar y tu dehau, a [Page] deliais fulw, ac nid oedd neb a'm hadwaenai: pallodd nodded i mi, nid oedd neb yn ymofyn am fy enaid.

5 Llefais arnat ô Arglwydd, a dywedais, ti yw fy ngobaith, a'm rhan, yn nhir y rhai byw.

6 Ystyr wrth fy ngwaedd, canys truan iawn ydwyf: gwared fi oddi wrth fy erlid-wŷr, canys trêch ydynt nâ mi.

7 Dŵg fy enaid allan o garchar, fel y moliannwyf dy Enw: y rhai cyfiawn a'm cylchynant, canys ti a fyddi da wrthif.

Psal. 143.

ARglwydd clyw fy ngweddi, a gwrando ar fy neisyfiadau: erglyw fi yn dy wirionedd, ac yn dy gyfiawnder.

2 Ac na ddôs i farn â'th wâs, o herwydd ni chyfiawnheir neb byw yn dy olwg di.

3 Canys y gelyn a erlidiodd fy enaid, curodd fy enaid i lawr, gwnaeth i mi drigo mewn tywyll­wch, fel y rhai a fu feirw er yst­alm.

4 Yna y pallodd fy yspryd o'm mewn: ac y synnodd fy nghalon ynof.

5 Cofiais y dyddiau gynt, my­fyriais ar dy holl waith: ac yng­weithredoedd dy ddwylo y myfy­riaf.

6 Lledais fy nwylaw attat: fy enaid fel tîr sychedic sydd yn hi­raethu am danar. Selah.

7 Oh Arglwydd, gwrando fi yn ebrwydd: pallodd fy yspryd; na chuddia dy wyneb oddi wrthif, rhag fy mod yn gyffelyb ir rhai a ddescynnant i'r pwll.

8 Pâr i mi glywed dy druga­rogrwydd y boreu: o herwydd ynot ti y gobeithiaf; pâr i mi ŵy­bod y ffordd y rhodiwyf, o blegit attat ti y derchafaf fy enaid.

9 Gwared fi oddi wrth fy nge­lynion, ô Arglwydd: gyd â thi'r ymguddiais.

10 Dysc i mi wneuthur dy e­wyllys di: canys ti yw fy Nuw; tywysed dy Yspryd daionus fi i dîr vniondeb.

11 Bywhâ fi ô Arglwydd, er mwyn dy Enw: dwg fy enaid allan o ing, er mwyn dy gyfiawnder.

12 Ac er dy drugaredd, dinist­ria fy ngelynion; a difetha holl gystudd-wŷr fy enaid; oblegit dy wâs di yd wyfi.

Psal. 144. Boreuol Weddi.

BEndigedic fyddo 'r Ar­glwydd fy nerth, yr hwn sydd yn dyscu fy nwylo i ymladd, a'm byssedd i ryfela.

2 Py nhrugaredd am hamdde­ffynfa, fy nhŵr, a'm gwaredudd, fy nharian yw efe, ac ynddo y go­beithiais; yr hwn sydd yn darost­wng fy mhobl tanaf.

3 Arglwydd, beth yw dŷn, pan gydnabyddit ef? neu fab dŷn pan wnait gyfrif o honaw?

4 Dyn sydd debyg i wagedd, ei ddyddiau sydd fel cyscod yn my­ned heibio.

5 Arglwydd, gostwng dy ne­foedd, a descyn; cyffwrdd â'r my­nyddoedd a mygant.

6 Saetha sellt, a gwascar hwynt: ergydia dy saethau a difa hwynt.

7 Anfon dy law oddi vchod, achub, a gwared fi o ddyfroedd mawrion, o law plant estron;

8 Y rhai y llefara eu genau wa­gedd, ac y mae eu deheu-law yn ddeheu-law ffalsder,

9 Canaf i ti ô Dduw, ganiad newydd: ar y nabl, a'r dectant y canaf i ti.

10 Efe sydd yn rhoddi iechy­dwriaeth i frenhinoedd, yr hwn sydd yn gwaredu Dafydd ei wâs oddi wrth y cleddyf niweidiol.

11 Achub fi, a gwared fi, o law meibion estron, y rhai y lle­fara eu genau wagedd, ac y mae eu deheulaw yn deheu-law ffalster.

12 Fel y byddo ein meibion fel plan-wŷdd yn tyfu yn eu hieu­engctid, a'n merched fel congl­fain nâdd, wrth gyffelybrwydd palâs.

13 Fel y byddo ein celloedd yn llawn, yn trefnu pob rhyw luni­aeth, a'n defaid yn dwyn miloedd, a myrddiwn yn ein heolydd.

14 A'n hychen yn gryfion i la­furio, heb na rhuthro i mewn, na myned allan, na gwaedd yn ein heolydd.

15 Gwyn ei fyd y bobl y mae fe­lly iddynt: gwyn ei fyd y bobl y mae'r Arglwydd, yn Dduw iddynt.

Psal. 145.

DErchafaf di fy Nuw, ô Fren­hin: a bendithiaf dy Enw byth, ac yn dragywydd.

2 Beunydd i'th fendithiaf, a'th enw a folaf byth, ac yn dragy­wydd.

3 Mawr yw 'r Arglwydd, a chanmoladwy iawn: a'i fawredd sydd anchwiliadwy.

4 Cenhedlaeth wrth genhed­laeth a fawl dy weithredoedd, ac a fynega dy gadernid.

5 Ardderchawgrwydd gogoni­ant dy fawredd, a'th bethau rhy­fedd a draethaf.

6 Traethant hwy gadernid dy weithredoedd ofnadwy: myne­gaf nneu dy fawredd.

7 Coffadwriaeth amlder dy ddaioni a'draethant: a'th gyfiawn­der a ddadcanant.

8 Graslawn, a thrugarog yw 'r Arglwydd: hwyrfrydic i ddig, a mawr ei drugaredd.

9 Daionus yw 'r Arglwydd i bawb: a'i drugaredd sydd ar ei holl weithredoedd.

10 Dy holl weithredoedd a'th glodforant, ô Arglwydd: a'th Sainct a'th fendithiant.

11 Dywedant am ogoniant dy frenhiniaeth: a thraethant dy ga­dernid.

12 I beri i feibion dynion adna­bod ei gadernid ef: a gogoniant ardderchawgrwydd ei frenhini­aeth.

13 Dy frenhiniaeth di sydd fre­nhiniaeth dragywyddol: a'th ly­wodraeth a bery yn oes oesoedd.

14 Yr Arglwydd sydd yn cynnal y rhai oll a syrthiant: ac sydd yn codi pawb a ddarostyngwyd,

15 Llygaid pob peth a ddisgwi­liant wrthit, ac yr ydwyt yn rho­ddi eu bwyd iddynt yn ei bryd:

16 Gan agoryd dy law, a diwa­llu pob peth byw a'th ewyllys da.

17 Cyfiawn yw 'r Arglwydd yn ei holl ffyrdd: a sanctaidd yn ei holl weithredoedd.

18 Agos yw 'r Arglwydd at y rhai oll a alwant arno: at y rhai oll a alwant arno mewn gwirionedd.

19 Efe a wna ewyllys y rhai a'i hofnant: gwrendy hefyd eu lle­fain, ac a'i hachub hwynt.

20 Yr Arglwydd sydd yn ca­dw pawb a'i carant ef, ond yr holl rhai annuwiol a ddifetha efe.

21 Traetha fy ngenau foliant yr Arglwydd: a bendithied pob cnawd ei Enw sanctaidd ef, byth ac yn dragywydd.

Psal. 146.

MOlwch yr Arglwydd. Fy e­naid, mola di 'r Arglwydd.

2 Molaf yr Arglwydd yn fy myw: canaf i'm Duw tra fyddwyf.

3 Na hyderwch ar dywysogi­on, nac ar fab dyn, yr hwn nid oes iechydwriaeth ynddo.

4 Ei anadl a â allan, efe a ddych­wel iw ddaiar: y dydd hwnnw y derfydd am ei holl amcanion ef.

5 Gwyn ei fyd yr hwn y mae Duw Jacob yn gymmorth iddo: sydd a'i obaith yn yr Arglwydd ei Dduw.

6 Yr hwn a wnaeth nefoedd a daiar, y môr a'r hyn oll sydd yn­ddynt: yr hwn sydd yn cadw gwi­rionedd yn dragywydd.

7 Yr hwn sydd yn gwneuthur barn i'r rhai gorthrymmedic, yn rhoddi bara i'r newynoc: yr Ar­glwydd sydd yn gollwng y car­charorion yn rhydd.

8 Yr Arglwydd sydd yn agoryd llygaid y deillion; yr Arglwydd sydd yn codi y rhai a ddarosty ng­wyd; yr Arglwydd sydd yn hoffi y rhai cyfiawn.

9 Yr Arglwydd sydd yn cadw y dieithriaid, efe a gynnal yr ym­ddifad a'r weddw: ac a ddadym­chwel ffordd y rhai annuwiol.

10 Yr Arglwydd a deyrnasa byth: sef dy Dduw di Sion, dros genhedlaeth a chenhedlaeth. Mo­lwch yr Arglwydd.

Psal. 147. Prydnhawnol Weddi.

MOlwch yr Arglwydd, canys da yw canu i'n Duw ni: o herwydd hyfryd yw, ie gweddus yw mawl.

2 Yr Arglwydd sydd yn adeila­du Jerusalem, efe a gasel wascare­digion Israel.

3 Efe sydd yn iachau y rhai briwedic o galon; ac yn rhwymo eu doluriau.

4 Y mae efe yn rhifo rhifedi ŷ sêr; geilw hwynt oll wrth eu henwau.

5 Mawr yw ein harglwydd, a mawr ei nerth, anneirif yw ei ddeall.

6 Yr Arglwydd sydd yn der­chafu y rhai llariaidd, gan ostwng y rhai annuwiol hyd lawr.

7 Cyd-genwch i'r Arglwydd mewn diolchgarwch: cenwch i'n Duw â'r delyn.

8 Yr hwn sydd yn toi y nef­oedd â chwm ylau: yn paratoi glaw i'r ddaiar: gan beri i'r gwellt dyfu ar y mynyddoedd.

9 Efe sydd yn rhoddi i'r ani­fail ei borthiant: ac i gywion y gig-fran, pan lefant.

10 Nid oes hyfrydwch ganddo yn nerth march: ac nid ymhoffa efe yn esceiriau gŵr.

11 Yr Arglwydd sydd hôff gan­ddo y rhai a'i hofnant ef: sef y rhai a ddisgwiliant wrth ei dru­garedd ef.

12 Jerusalem mola di 'r Ar­glwydd, Sion molianna dy Dduw.

13 O herwydd efe a gadarn­haodd farrau dy byrth, efe a fendi­thiodd dy blant o'th fewn.

14 Yr hwn sydd yn gwneuthur dy fro yn heddychol, ac a'th ddi­walla di â braster gwenith.

15 Yr hwn sydd yn anfon ei orchymyn ar y ddaiar: a'i air a rêd yn dra buan.

16 Yr hwn sydd yn rhoddi ei­ra fel gwlân: ac a dana rew fel llu­dw.

17 Yr hwn sydd yn bwrw ei iâ fel tammeidiau, pwy a erys gan ei oerni ef?

18 Efe a enfyn ei air, ac a'i tawdd hwynt: a'i wynt y chwyth efe, a'r dyfroedd a lifant.

19 Y mae efe yn mynegi ei ei­riau i Jacob: ei ddeddfau a'i far­nedigaethau i Israel.

20 Ni wnaeth efe felly ag un genedl: ac nid adnabuant ei far­nedigaethau ef. Molwch yr Ar­glwydd.

Psal. 148.

MOlwch yr Arglwydd. Mo­lwch yr Arglwydd o'r nef­oedd: molwch ef yn yr uchelde­rau.

2 Molwch ef ei holl Angelion, molwch ef ei holl luoedd.

3 Molwch ef haul a lleuad: molwch ef yr holl sêr goleuni.

4 Molwch ef nef y nefoedd: a'r dyfroedd y rhai ydych oddi ar y nefoedd.

5 Molant Enw'r Arglwydd: o herwydd efe a orchymmynodd, a hwy a grewyd.

6 A gwnaeth iddynt barhau byth ac yn dragywydd: gosododd ddeddfac nis trosseddir hi.

7 Molwch yr Arglwydd o'r ddaiar, y dreigiau a'r holl ddyfn­derau.

8 Tân a chenllysc, eira, a tharth: gwynt ystormus, yn gwneuthur ei air ef.

9 Y mynyddoedd a'r bryniau oll, y coed ffrwythlawn a'r holl gedr-wŷdd.

10 Y bwyst-filod, a phob ani­fail: yr ymlusciaid, ac adar asce­lloc.

11 Brenhinoedd y ddaiar a'r holl bobloedd: tywysogion a holl farnwŷr y byd.

12 Gwŷr ieuainge a gweryfon hefyd: henaf-gwŷr a llangciau:

13 Molant Enw 'r Arglwydd: o herwydd ei Enw ef yn unic sydd dderchafadwy: ei ardderchaw­grwydd ef sydd uwch law daiar a nefoedd.

14 Ac efe sydd yn derchafu corn ei bobl, moliant ei holl Sainct, sef meibion Israel, pobl a­gos atto. Molwch yr Arglwydd.

Psal. 149.

MOlwch yr Arglwydd. Ce­nwch i'r Arglwydd ganiad newydd: a'i foliant ef ynghyn­nulleidfa y Sainct.

2 Llawenhaed Israel yn yr hwn a'i gwnaeth: gorfoledded meibi­on Sion yn eu brenin.

3 Molant ei Enw ef ar y dawns: canant iddo ar dympan, a thelyn.

4 O herwydd hoffodd yr Ar­glwydd ei bobl: efe a brydfertha y rhai llednais ag iechydwriaeth,

5 Gorfoledded y Sainct mewn gogoniant: a chanant ar eu gwe­lau.

6 Bydded ardderchog foliant Duw yn eu genau: a chleddyf dau­finioc yn eu dwylo.

7 I wneuthur dial ar y cenhed­loedd, a chosb ar y bobloedd:

8 I rwymo eu brenhinoedd â chadwynau: a'i pendefigion â ge­fynnau heirn:

9 I wneuthur arnynt y farn scrifennedic: yr ardderchaw­grwydd hyn sydd iw holl Sainct ef. Molwch yr Arglwydd.

Psal. 150.

MOlwch yr Arglwydd. Mo­lwch Dduw yn ei sancteidd­rwydd: molwch ef yn ssurfafen ei nerth.

2 Molwch ef am ei gadernid: molwch ef yn ôl amlder ei faw­redd.

3 Molwch ef â llais udcorn: molwch ef â nabl, ac â the­lyn.

4 Molwch ef â thympan, ac â dawns: molwch ef â thannau, ac ag organ.

5 Molwch ef a symbalau soni­arus: molwch ef â symbalau lla­far.

6 Pob perchen anadl molian­ned yr Arglwydd. Molwch yr Arglwydd.

FINIS.
LLYFRAU Y TESTAMENT …

LLYFRAU Y TESTAMENT NEWYDD.

  • SAinct Matthew Pen. 28
  • S. Marc Pen. 16
  • S. Luc Pen. 24
  • S. Ioan Pen. 21
  • Actau 'r Apostolion. Pen. 28
  • Yr Epistol at ŷ Rhufeiniaid Pen. 16
  • At y Corinthiaid 1. Pen. 16
  • At y Corinthiaid 2. Pen. 13
  • At y Galatiaid Pen. 6
  • At yr Ephesiaid Pen. 6
  • At y Philippiaid Pen. 4
  • At y Colossiaid Pen. 4
  • At y Thessaloniaid 1. Pen. 5
  • At y Thessaloniaid 2. Pen. 3
  • At Timotheus 1. Pen. 6
  • At Timotheus 2. Pen. 4
  • At Titus Pen. 3
  • At Philemon Pen. 1
  • At yr Hebræaid Pen. 13
  • Epistol Iaco Pen. 5
  • 1. Petr Pen. 5
  • 2. Petr Pen. 3
  • 1. Ioan Pen. 5
  • 2. Ioan Pen. 1
  • 3. Ioan Pen. 1
  • Iud. Pen. 1
  • Datcuddiad Ioan Pen. 22

TESTAMENT NEWYDD EIN HARGLWYDD A'N HIACHAWDWR JESU GRIST.

The New Testament of our Lord and Saviour Iesus Christ.

RHVF. 1.16.

Nid oes arnaf gywilydd o Efengyl GRIST, oblegid gallu Duw yw hi, er Iechydwriaeth i bob vn a'r sydd yn credu.

Printiedig yn Llundain gan E. Tyler a R. Holt, dros Samuel Gellibrand, tan lûn y Bel (at the Ball) ym Monwent Powls. 1672.

YR EFENGYL YN OL SANCT MATTHEW.

PENNOD I.

1 Achau Christ o Abraham i Joseph. 18 Ei genhedlu ef o'r Yspryd glân, a'i eni o Fair forwyn, wedi ei dy­weddio hi a Joseph. 19 Yr angel yn bodloni camdybus feddyliau Joseph, ac yn deongl enwau Christ.

LLyfr cenhedliad Jesu Grist, fâb Dafydd, fâb Abraham.

2 Abraham a genhedlodd Isaac, ac Isaac a genhed­lodd Jacob, ac Jacob a genhed­lodd Judas a'i frodyr.

3 A Judas a genhedlodd Pha­res a Zara o Thamar, a Phares a genhedlodd Esrom, ac Esrom, a genhedlodd Aram.

4 Ac Aram a genhedlodd Ami­nadab, ac Aminadab a genhed­lodd Naasson, a Naasson a gen­hedlodd Salmon.

5 A Salmon a genhedlodd Boos o Rachab, a Boos a genhe­dlodd Obed o Ruth, ac Obed a genhedlodd Jesse.

6 A Jesse a genhedlodd Dda­fydd frenin, a Dafydd frenin a genhedlodd Solomon, o'r hon a fuasei wraig Urias.

7 A Solomon a genhedlodd Roboam, a Roboam a genhedlodd Abia, ac Abia a genhedlodd Asa.

8 Ac Asa a genhedlodd Josa­phat, a Josaphat a genhedlodd Jo­ram, a Joram a genhedlodd Ozi­as.

9 Ac Ozias a genhedlodd Joa­tham, a Joatham a genhedlodd Achaz, ac Achaz a genhedlodd Ezekias.

10 Ac Ezekias a genhedlodd Manasses, a Manasses a genhe­dlodd Amon, ac Amon a genhe­dlodd Josias.

11 A Josias a genhedlodd Je­chonias a'i frodyr ynghylch am­ser y symmudiad i Babylon.

12 Ac wedi y symmudiad i Ba­bylon Jechonias a genhedlodd Salathiel, a Salathiel a genhe­dlodd Zorobabel.

13 A Zorobabel a genhedlodd Abiud, ac Abiud a genhedlodd Eliakim, ac Eliakim a genhedlodd Azor.

14 Ac Azor a genhedlodd Sa­doc, a Sadoc a genhedlodd A­chim, ac Achim a genhedlodd Eliud.

15 Ac Eliud a genhedlodd Ele­azar, ac Eleazar a genhedlodd Matthan, a Matthan a genhe­dlodd Jacob.

16 Ac Jacob a genhedlodd Jo­seph, gŵr Mair, o'r hon y ganed Jesu, yr hwn a elwir Christ.

17 Felly yr holl genhedlaethau o Abraham hyd Ddafydd sydd bedair cenhedlaeth ar ddêg, ac o Ddafydd hyd y symmudiad i Ba­bylon pedair cenhedlaeth ar ddêg, ac o'r symmudiad i Babylon hyd Grist, pedair cenhedlaeth ar ddêg.

18 A genedigaeth yr Jesu Grist oedd fel hyn: wedi dyweddio Mair ei fam ef â Joseph, cyn eu dyfod hwy ynghyd, hi a gafwyd yn feichiog o'r Yspryd glân.

19 A Joseph ei gŵr hi, gan ei fôd yn gyfiawn, ac heb chwen­nych ei gwneuthur hi yn siampl, a ewyllysiodd ei rhoi hi ymmaith yn ddirgel.

20 Ac efe yn meddwl y pethau hyn, wele, Angel yr Arglwydd a ymddangosodd iddo mewn breu­ddwyd, gan ddywedyd, Joseph mâb Dafydd, nac ofna gymmeryd Mair dy wraig, oblegid yr hyn a genhedlwyd ynddi, sydd o'r Ys­pryd glân.

21 A hi a escor ar fab, a thi a el wi ci enw ef Jesu, oblegid efe a wared ei bobl oddiwrth eu pe­chodau.

22 (A hyn oll a wnaeth pwyd fel y cyflawnid yr hyn a ddywet­pwyd gan yr Arglwydd trwy 'r prophwyd, gan ddywedyd.

23 Wele, Morwyn a fydd sei­chiog, ac a escor ar fâb, a hwy a alwant ei enw ef Emmanuel, yr hyn, o'i gyfieithu, yw, Duw gyd â ni.)

24 A Joseph pan ddeffroes o gwsc, a wnaeth megis y gorchy­mynasei Angel yr Arglwydd iddo, ac a gymmerodd ei wraig.

25 Ac nid adnabu ese hi, hyd oni escorodd hi ar ei mâb cyntaf­anedig, a galwodd ei henw ef Jesu.

PEN. II.

1 Y doethion yn cael eu cyfarwyddo at Grist drwy weinidog aeth seren: 11 Yn ei addoli ef, ac yn cyflwy­no eu hanrhegion. 14 Joseph yn ffô i'r Aipht, efe, ac Jesu, a'i fam. 16 Herod yn llâdd y plant. 20 Ac yn marw. 23 Dwyn Christ yn ei ôl i Galilee i Nazareth.

AC wedi geni'r Jesu ym-Methlehem Judæa, yn ny­ddiau Herod frenin, wele, doe­thion a ddaethant o'r dwyrain i Jerusalem;

2 Gan ddywedyd, pa le y mae'r hwn a anwyd yn frenin yr Iddewon? canys gwelsom ei se­ren ef yn y dwyrain, a daethom i'w addoli ef.

3 Ond pan glybu Herod fre­nin, efe a gyffrowyd, a holl Jeru­salem gyd ag ef.

4 A chwedi dwyn ynghyd yr holl Archoffeiriaid, ac scrifen­nyddion y bobl, efe a ymofyn­nodd â hwynt pa le y genid Christ.

5 A hwy a ddywedasant wrtho, Ym-Methlehem Judæa, canys felly 'r scrifennwyd trwy'r prophwyd,

6 A thitheu Bethlehem tir Juda, nid lleiaf wyt ym-mhlith ty wysogion Juda, canys o honot ti y daw tywysog yr hwn a fu­geilia fy mhobl Israel.

7 Yna Herod wedi galw y doethion yn ddirgel, a'u holodd hwynt yn fanwl am yr amser yr ymddangosasei y seren.

8 Ac wedi eu danfon hwy i Bethlehem, efe a ddywedodd, Ewch, ac ymofynnwch yn fanwl am y mâb bychan, a phan gaf­foch ef, mynegwch i mi, fel y gallwyf finnen ddyfod, a'i addoli ef.

9 Hwythau wedi clywed y brenin, a aethant, ac wele, y seren a welsent yn y dwyrain, a aeth o'u blaen hwy, hyd oni ddaeth hi a sefyll goruwch y lle yr oedd y mâb bychan.

10 A phan welsant y seren, llawenhasant â llawenydd mawr dros ben.

11 A phan ddaethant i'r tŷ, hwy a welsant y mâb bychan gyd â Mair ei fam, a hwy a syrthia­sant i lawr, ac a'i haddolasant ef: ac wedi agoryd eu trysorau, a offrymmasant iddo anrhegion; aur, a thus, a myrrh.

12 Ac wedi eu rhybuddio hwy gan Dduw trwy freuddwyd, na ddychwelent at Herod, hwy a aethant drachefn iw gwlad ar hyd ffordd arall.

13 Ac wedi iddynt ymado, wele Angel yr Arglwydd yn ymddangos i Joseph mewn breu­ddwyd, gan ddywedyd, Cyfod, cymmer y mâb bychan a'i fam, a ffo i'r Aipht; a bydd yno hyd oni ddywedwyf i ti; canys ceisio a wna Herod y mab bychan, i'w ddifetha ef.

14 Ac ynteu pan gyfododd a gymmerth y mâb bychan a'i fam o hyd nôs, ac a giliodd i'r Aipht.

15 Ac a fu yno hyd farwo­laeth Herod, fel y cyflawnid yr hyn a ddywedpwyd gan yr Argl­wydd, trwy 'r prophwyd gan ddywedyd, O'r Aipht y gelwais fy mâb.

16 Yna Herod pan weles ei siommi gan y doethion, a ffrom­modd yn aruthr, ac a ddanfo­nodd ac a laddodd yr holl fech­gyn oedd yn Bethlehem, ac yn ei holl gyffiniau o ddwyflwydd oed, a than hynny, wrth yr amser yr ymofynnasei efe yn fanwl â'r doethion.

17 Yna y cyflawnwyd yr hyn a ddywedasid gan Jeremias y pro­phwyd, gan ddywedyd,

18 Llêf a glybuwyd yn Rama, galar, ac wylofain, ac ochain mawr, Rachel yn ŵylo am ei phlant, ac ni fynnei ei chyssuro, am nad oeddynt.

19 Ond wedi marw Herod, wele Angel yr Arglwydd mewn breuddwyd yn ymddangos i Jo­seph yn yr Aipht,

20 Gan ddywedyd, Cyfod a chymmer y mâb bychan a'i fam, a dôs i dir Israel: canys y rhai oedd yn ceisio enioes y mâb bychan a fuant feirw.

21 Ac wedi ei gyfodi, efe a gymmerth y mâb bychan a'i fam, ac a ddaeth i dir Israel.

22 Eithr pan glybu efe fod Ar­chelaus yn teyrnasu ar Judæa, yn lle ei dâd Herod, efe a ofnodd fy­ned yno, ac wedi ei rybuddio gan Dduw mewn breuddwyd, efe a giliodd i barthau Galilæa.

23 A phan ddaeth, efe a dri­godd mewn dinas a elwyd Naza­reth: fel y cyflawnid yr hyn a ddywedasid trwy y prophwydi, y gelwid ef yn Nazarêad.

PEN. III.

1 Pregeth Joan, a'i swydd, a'i fuchedd, a'i fedydd; 7 y mae yn [Page] ceryddu y Pharisæaid, 13 Ac yn bedyddio Crist yn yr Jorddonen.

AC yn y dyddiau hynny y daeth Joan Fedyddiwr, gan bregethu yn niffaethwch Judæa,

2 A dywedyd, Edifarhewch, canys nessaodd teyrnas nefoedd.

3 Oblegid hwn yw efe, yr hwn y dywedwyd am dano gan Esaias y prophwyd, gan ddywedyd, Llêf un yn llefain yn y diffaethwch, Paratowch ffordd yr Arglwydd, gwnewch yn vniawn ei lwybran ef.

4 A'r Ioan hwnnw oedd ai ddillad o flew camel, a gwregys o groen ynghylch ei lwynau: a'i fwyd oedd locustiaid, a mêl gwyllt.

5 Yna yr aeth allan atto ef Je­rusalem, a holl Judæa, a'r holl wlâd o amgylch yr Jorddonen.

6 A hwy a fedyddiwyd gan­ddo ef yn yr Jorddonen, gan gy­ffesu eu pechodau.

7 A phan welodd efe lawer o'r Pharisæaid, ac o'r Saducæaid yn dyfod iw fedydd ef, efe a ddywe­dodd wrthynt hwy, O genhed­laeth gwiberod, pwy a'ch rhag­rybuddiodd i ffoi rhag y llîd a fydd?

8 Dygwch gan hynny ffrwy­thau addas i edifeirwch.

9 Ac na feddyliwch ddywedyd ynoch eich hunain, y mae gyn­nym ni Abraham yn dâd i ni; canys yr ydwyf yn dywedyd i chwi, y dichon Duw, ie o'r meini hyn gyfodi plant i Abraham.

10 Ac yr awrhon hefyd y mae y fwyall wedi ei gosod ar wrei­ddyn y prennau: pôb pren gan hynny yr hwn nid yw yn dwyn ffrwyth da, a dorrir i lawr, ac a deflir yn tân.

11 Myfi yn ddiau ydwyf yn eich bedyddio chwi â dwfr i edi­feirwch: eithr yr hwn sydd yn dyfod ar fy ôl i, sydd gryfach nâ myfi, yr hwn nid ydwyf deilwng i ddwyn ei escidiau, efe a'ch be­dyddia chwi â'r Yspryd glân, ac â thân.

12 Yr hwn y mae ei wyntill yn el law, ac efe a lwyr lanhâ ei lawr dyrnu, ac a gascl ei wenith î'w yscubor, eithr yr us a lysc efe â thân anniffoddadwy.

13 Yna y daeth yr Jesu o Ga­lilæa i'r Jorddonen at Joan, i'w fedyddio ganddo;

14 Eithr Joan a orafunodd iddo ef, gan ddywedyd, y mae arnaf fi eifieu fy medyddio gennit ti; ac a ddeui di attaf fi?

15 Ond yr Jesu a attebodd, ac a ddywedodd wrtho ef, Gâd yr awrhon, canys fel hyn y mae yn weddus i ni gyflawni pôb cyfi­awnder; yna efe a adawodd iddo.

16 A'r Jesu wedi ei fedyddio a aeth yn y fan i fynu o'r dwfr: ac wele, y nefoedd a agorwyd iddo, ac efe a welodd Yspryd Duw yn descyn fel colommen, ac yn dyfod arno ef.

17 Ac wele lêf o'r nefoedd, yn dywedyd, Hwn yw fy anwyl fâb, yn yr hwn i'm bodlonwyd.

PEN. IV.

1 Ympryd Christ, a'i demtiad. 11 yr Angylion yn gweini iddo. 13 Efe yn trigo yn Capernaum, 17 yn dechreu pregethu, 18 yn galw Pedr as Andreas, 21 Jaco ac Joan: 23 Ac yn iachâu yr holl gleifion.

YNa yr Jesu a arweiniwyd i fynu i'r anialwch gan yr Yspryd, i'w demptio gan ddiafol.

2 Ac wedi iddo ymprydio ddeugain nhiwrnod a deugain nôs, yn ôl hynny efe a newynodd.

3 A'r temptiwr pan ddaeth atto, a ddywedodd, Os mâb Duw wyt ti, arch i'r cerrig hyn fôd yn fara.

4 Ac yntef a attebodd, ac a ddywedodd, Scrifennwyd, Nid trwy fara yn unig y bydd byw dŷn, ond trwy bôb gair a ddaw allan o enau Duw.

5 Yna y cymmerth diafol ef i'r ddinas sanctaidd, ac a'i gosododd ef ar binacl y deml;

6 Ac a ddywedodd wrtho, Os mâb Duw wyti, bwrw dy hun i lawr; canys scrifennwyd, y rhydd efe orchymmyn i'w ange­lion am danat, a hwy a'th ddygant yn eu dwylo, rhag taro o honot vn amser dy droed with garreg.

7 Yr Jesu a ddywedodd wrtho, Scrifennwyd drachefn, Na them­ptia yr Arglwydd dy Dduw.

8 Trachefn y cymmerth diafol ef i fynydd tra vchel, ac a ddango­sodd iddo holl deyrnasoedd y bŷd, a'u gogoniant.

9 Ac a ddywedodd wrtho, Hyn oll a roddaf i ti, of syrthi i lawr a'm haddoli i.

10 Yna yr Jesu a ddywedodd wrtho, ymmaith Satan: canys scrifennwyd, yr Arglwydd dy Dduw a addoli, ac ef yn unig a wasanaethi.

11 Yna y gadawodd diafol ef; ac wele, angelion a ddaethant, ac a weinasant iddo.

12 A phan glybu'r Jesu dra­ddodi Ioan, efe a aeth i Galilæa.

13 A chan ado Nazareth, efe a aeth ac a arhosodd yn Caper­naum, yr hon sydd wrth y môr, ynghyffiniau Zabulon a Neph­thali:

14 Fel y cyflawnid yr hyn a ddywedpwyd trwy Esaias y pro­phwyd, gan ddywedyd,

15 Tîr Zabulon, a thir Neph­thali, wrth ffordd y môr, o'r tu hwnt i'r Jorddonen, Galilæa y cenhedloedd.

16 Y bobl oedd yn eistedd mewn tywyllwch, a welodd oleuni mawr: ac i'r rhai a eiste­ddent ymmro a chyscod angeu, y cyfododd goleuni iddynt.

17 O'r prŷd hynny y dechreu­odd yr Jesu bregethu, a dywedyd, Edifarhewch: canys nessaodd teyrnas nefoedd.

18 A'r Jesu yn rhodio wrth fôr Galilæa, efe a ganfu ddau frodyr, Simon yr hwn a elwir Petr, ac Andreas ei frawd, yn bwrw rhwyd i'r môr; (canys pyscod-wŷr oe­ddynt.)

19 Ac efe a ddywedodd wrth­ynt, Dowch ar fy ôl i, ac mi a'ch gwnaf yn byscod-wŷr dynion.

20 A hwy yn y fan, gan adel y rhwydau, a'i canlynasant ef.

21 Ac wedi myned rhagddo oddi yno, efe a welodd ddau fro­dyr eraill, Jaco fâb Zebedaeus, ac Joan ei frawd, mewn llong gydâ Zebaedeus eu tâd, yn cyweirio eu rhwydau: ac a'u galwodd hwy.

22 Hwythau yn ebrwydd gan adel y llong a'u tâd, a'i canlyna­sant ef.

23 A'r Jesu a aeth o amgylch holl Galilæa, gan ddyscu yn eu Synagogau, a phregethu Efengyl y [Page] deyrnas, ac iachau pôb clefyd a phôb afiechyd ym mhlith y bobl.

24 Ac aeth sôn am dano ef trwy holl-Syria; a hwy a ddyga­sant atto yr holl rai drwg eu hwyl, a'r rhai yr oedd amryw glefydau a chnofeydd yn eu dala, a'r rhai cythreulig, a'r rhai lloe­rig, a'r sawl oedd a'r parlys ar­nynt, ac efe a'u hiachaodd hwynt.

25 A thorfeydd lawer a'i can­lynasant ef o Galilæa, a Decapo­lis, a Jerusalem, a Judæa, ac o'r tu hwnt i'r Jorddonen.

PEN. V.

1 Crist yn dechreu ei bregeth ar y my­nydd: 3 ac yn dangos pwy sydd ddedwydd, 13 Pwy yw halen y ddaiar, 14 Goleuni y byd; dinas ar fryn, 15 y ganwyll, 17 Ei ddyfod ef i gyflawni y gyfraith. 21 Beth yw lladd, 27 a godinebu, 33 a thyngu. 38 y mae yn annog i ddioddef cam, 44 i garu ie ein gelynion, 48 ac i ymegnio at ber­ffeithrwydd.

A Phan welodd yr Jesu y tyr­faodd, efe a escynnodd i'r mynydd: ac wedi iddo eistedd, ei ddiscyblion a ddaethant atto.

2 Ac efe a agorodd ei enau ac a'u dyscodd hwynt, gan ddywe­dyd,

3 Gwyn eu bŷd y tlodion yn yr yspryd: canys eiddynt yw teyrnas nefoedd.

4 Gwyn eu bŷd y rhai sydd yn galaru: canys hwy a ddiddenir.

5 Gwyn eu bŷd y rhai add­fwyn: canys hwy a etifeddant y ddaiar.

6 Gwyn eu bŷd y rhai sydd arnynt newyn a syched am gyfi­awnder: canys hwy a ddiwellir.

7 Gwyn eu bŷd y rhai truga­rogion: canys hwy a gânt dru­garedd.

8 Gwyn eu bŷd y rhai pûr o galon: canys hwy a welant Dduw.

9 Gwyn eu bŷd y tangneddyf­wŷr: canys hwy a elwir yn blant i Dduw.

10 Gwyn eu bŷd y rhai a er­lidir o achos cyfiawnder: canys eiddynt yw teyrnas nefoedd.

11 Gwyn eich bŷd pan i'ch gwradwyddant, ac i'ch erlidiant, ac y dywedant bob dryg-air yn eich erbyn, er fy mwyn i, a hwy yn gelwyddog.

12 Byddwch lawen a hyfryd, canys mawr yw eich gwobr yn y nefoedd: oblegid felly yr erlidia­sant hwy y prophwydi a fu o'ch blaen chwi.

13 Chwi yw halen y ddaiar: eithr o diflasodd yr halen, â pha both yr helltir ef? ni thâl efe mwy ddim onid i'w fwrw allan, a'i sathru gan ddynion.

14 Chwi yw goleuni y bŷd; dinas a osodir ar fryn ni ellir ei chuddio.

15 Ac ni oleuant ganwyll, a'i dodi dan lestr, ond mewn can­hwyll-bren: a hî a oleua i bawb sy yn y tŷ.

16 Llewyrched felly eich go­leuni ger bron dynion, fel y gwe­lont eich gweithredoedd da chwi, ac y gogoneddont eich Tâd yr hwn sydd yn y nefoedd.

17 Na thybiwch fy nyfod i dorri 'r gyfraith, neu 'r proph­wydi, ni ddaethym i dorri, ond i gyflawni.

18 Canys yn wir meddaf i [Page] chwi, Hyd onid êl y nef a'r ddaiar heibio, nid â un iot nac un tip­pyn o'r gyfraith heibio, hyd oni chwplaer oll.

19 Pwy bynnag gan hynny a dorro un o'r gorchymynion lleiaf hyn, ac a ddysco i ddynion felly, lleiaf y gelwir ef yn nheyrnas ne­foedd: ond pwy bynnag a'i gw­nelo, ac a'i dysco i eraill, hwn a elwir yn fawr yn nheyrnas ne­foedd.

20 Canys meddaf i chwi, oni bydd eich cyfiawnder yn helae­thach nâ chyfiawnder yr Scrifen­nyddion a'r Pharisæaid, nid ewch i mewn i deyrnas nefoedd.

21 Clywsoch ddywedyd gan y rhai gynt, Na ladd: a phwy byn­nag a laddo, euog fydd o farn.

22 Eithr yr ydwyfi yn dywe­dyd i chwi, pôb un a ddigio wrth ei frawd heb ystyr, a fydd euog o farn: a phwy bynnag a ddywedo wrth ei frawd, Raca, a fydd euog o gyngor: a phwy bynnag a ddy­wedo, o ynfyd, a fydd euog o dân uffern.

23 Gan hynny, os dygi dy rôdd i'r allor, ac yno dyfod i'th gôf fôd gan dy frawd ddim yn dy erbyn,

24 Gâd yno dy rodd ger bron yr allor, a dôs ymmaith: yn gyn­taf cymmoder di â'th frawd, ac yno tyred, ac offrwm dy rodd.

25 Cytuna â'th wrthwyneb­ŵr ar frys, tra fyddech ar y ffordd gyd ag ef: rhag un amser i'th wrthwyneb-ŵr dy roddi di yn llaw'r barn-ŵr, ac i'r barn-ŵr dy roddi at y swyddog, a'th daflu yngharchar.

26 Yn wir meddaf i ti, ni ddeui di allan oddi-yno hyd oni thalech y ffyrling eithaf.

27 Clywsoch ddywedyd gan y rhai gynt, Na wna odineb.

28 Eithr yr ydwyfi yn dywe­dyd i chwi, fod pob un sydd yn edrychar wraig, i'w chwennychu hi, wedi gwneuthur eusys odineb â hi yn ei galon.

29 Ac of dy lygad dehau a'th rwystra, tynn ef allan, a thafl oddi wrthit, canys da i ti golli un o'th aelodau, ac na thafler dy holl gorph i uffern.

30 Ac of dy law ddehau a'th rwystra, torr hi ymmaith, a thafl oddi wrthit, canys da i ti golli un o'th aelodau, ac na thafler dy holl gorph i uffern.

31 A dywetpwyd, Pwy byn­nag a ollyngo ymmaith ei wraig, rhoed iddi lythyr yscar.

32 Ond yr ydwyfi yn dywedyd i chwi, fôd pwy bynnag a ollyngo ymmaith ei wraig, ond o achos godineb, yn peri iddi wneuthur godineb: a phwy bynnag a bri­odo yr hon a yscarwyd, y mae efe yn gwneuthur godineb.

33 Trachefn, clywsoch ddy­wedyd gan y rhai gynt, Na thwng anudon: eithr tâl dy lwon i'r Ar­glwydd.

34 Ond yr ydwyfi yn dywe­dyd wrthych chwi, Na thwng ddim: nag i'r nef, canys gorse­ddfa Duw ydyw:

35 Nac i'r ddaiar, canys troed­fainc ei draed ydyw: nac i Jeru­salem, canys dinas y brenin mawr ydyw.

36 Ac na thwng i'th ben, am na elli wneuthur un blewyn yn wynn, neu yn ddu.

37 Eithr bydded eich ymad­rodd chwi, Je, Je, nag ê nag ê: oblegid beth bynnag sydd tros [Page] ben hyn, o'r drwg y mae.

38 Clywsoch ddywedyd, Lly­gad am lygad, a dant am ddant.

39 Eithr yr ydwyfi yn dywe­dyd wrthych chwi, Na wrthwy­nebwch ddrwg, ond pwy bynnag a'th darawo ar dy rudd ddehau, tro 'r llall iddo hefyd.

40 Ac i'r neb a fynno ymgy­freithio â thi, a dwyn dy bais, gâd iddo dy gochl hefyd.

41 A phwy bynnag a'th gym­mhello un filltir, dôs gyd ag ef ddwy.

42 Dyro i'r hwn a ofynno gennit: ac na thro oddiwrth yr hwn sydd yn ewyllysio echwyna gennit.

43 Clywsoch ddywedyd, Câr dy gymydog, a chasâ dy elyn.

44 Eithr yr ydwyfi yn dywe­dyd wrthych chwi, Cerwch eich gelynion, bendithiwch y rhai a'ch melldithiant: gwnewch dda i'r sawl a'ch casânt, a gweddiwch tros y rhai a wnêl niwed i chwi, ac a'ch erlidiant.

45 Fel y byddoch blant i'ch tâd yr hwn sydd yn y nefoedd: canys y mae efe yn peri i'w haul godi ar y drwg a'r da, ac yn gla­wio ar y cyfiawn a'r anghyfiawn.

46 Oblegid of cerwch y sawl a'ch caro, pa wobr sydd i chwi? oni wna 'r Publicancd hefyd yr un peth?

47 Ac os cyferchwch well i'ch brodyr yn unig, pa ragoriaeth yr ydych chwi yn ei wneuthur? onid ydyw y Publicanod hefyd yn gw­neuthur felly?

48 Byddwch chwi gan hynny yn berffaith, fel y mae eich Tâd yr hwn sydd yn y nefoedd, yn berffaith.

PEN. VI.

1 Crist yn myned rhagddo yn ei bre­geth ar y mynydd, gan draethu am Elusen, 5 a Gweddi, 14 ma­ddeu i'n brodyr: 16 ac ympryd, 19 p'le y mae i ni roddi ein tryssor i gadw, 24 ynghylch gwasanaethu Duw a Mammon: 25 yn annog na bydder gofalus am bethau bydol; 33 ond am geisio teyrnas Dduw.

GOchelwch rhag gwneuthur eich elusen yngwŷdd dyni­on, er mwyn cael eich gweled ganddynt, os amgen, ni chewch dâl gan eich Tâd yr hwn sydd yn y nefoedd.

2 Am hynny pan wnelych elu­sen, na udcana o'th flaen, fel y gwna 'r rhagrith-wŷr yn y syna­gogau, ac ar yr heolydd, fel y mo­lianner hwy gan ddynion: yn wir meddaf i chwi, y maent yn derbyn eu gwobr.

3 Eithr pan wnelych di elu­sen, na wyped dy law asswy pa beth a wna dy law ddehau:

4 Fel y byddo dy elusen yn y dirgel: a'th Dâd yr hwn a wêl yn y dirgel, efe a dâl i ti yn yr am­lwg.

5 A phan weddiech, na fydd fel y rhagrith-wŷr, canys hwy a garant weddio yn sefyll yn y syna­gogau ac ynghonglau yr heolydd, fel yr ymddangosont i ddynion: yn wir meddaf i chwi, y maent yn derbyn eu gwobr.

6 Ond tydi pan weddiech, dôs i'th stafell, ac wedi cau dy ddrws, gweddia ar dy Dâd yr hwn sydd yn y dirgel: a'th Dâd yr hwn a wêl yn y dirgel, a dâl i ti yn yr amlwg.

7 A phan weddioch na fydd­wch siaradus, fel y cenhedloedd: canys y maent hwy yn tybied y cânt eu gwrandaw am eu haml ei­riau.

8 Na fyddwch gan hynny de­byg iddynt hwy: canys gwŷr eich Tâd pa bethau sy arnoch eu hei­sieu, cyn gofyn o honoch ganddo.

9 Am hynny gweddiwch chwi fel hyn, Ein Tâd yr hwn wyt yn y nefoedd, sancteiddier dy Enw.

10 Deled dy deyrnas: gwne­ler dy ewyllys, megis yn y nef, felly ar y ddaiar hefyd.

11 Dyro i ni heddyw ein bara beunyddiol.

12 A maddeu i ni ein dyledi­on, fel y maddeuwn ninnau i'n dyled-wŷr.

13 Ac nac arwain ni i brofedi­gaeth, eithr gwared ni rhag drwg: canys eiddot ti yw 'r deyrnas, a'r nerth, a'r gogoniant, yn oes oe­soedd. Amen.

14 Oblegid os maddeuwch i ddy­nion eu camweddau, eich Tâd ne­fol a faddeu hefyd i chwithau.

15 Eithr oni faddeuwch i ddy­nion eu camweddau, ni saddeu eich Tâd eich camweddau chwi­thau.

16 Hefyd pan ymprydioch, na fyddwch fel y rhagrith-wŷr, yn wyneb-drist: canys anffurfio eu hwynebau y maent, fel yr ym­ddangosont i ddynion eu bôd yn ymprydio, yn wir meddaf i chwi, y maent yn derbyn eu gwobr.

17 Eithr pan ymprydiech di, en­neinia dy ben, a golch dy wyneb,

18 Fel nad ymddangosech i ddy­nion dy fôd yn ymprydio, ond i'th Dâd yr hwn sydd yn y dirgel; 'th Dâd yr hwn sydd yn gweled yn y dirgel, a dâl i ti yn yr am­lwg.

19 Na thryssorwch i'wch dry­ssorau ar y ddaiar, lle y mae gwy­fyn a rhwd yn llygru, a lle y mae lladron yn cloddio trwodd, ac yn lladratta.

20 Eithr tryssorwch i'wch dry­ssorau yn y nef, lle nid oes na gwy­fyn na rhwd yn llygru, a lle ni's cloddia lladron trwodd, ac ni's lladrattant.

21 Canys lle y mae eich tryssor, yno y bydd eich calon hefyd.

22 Canwyll y corph yw'r lly­gad: am hynny o bydd dy lygad yn syml, dy holl gorph fydd yn oleu.

23 Eithr of bydd dy lygad yn ddrwg, dy holl gorph fydd yn dy­wyll. Am hynny os bydd y go­leuni sydd ynot, yn dywyllwch, pa faint fydd y tywyllwch?

24 Ni ddichon neb wasanae­thu dau Arglwydd, canys naill ai efe a gasâ y naill, ac a gâr y llall, ai efe a ymlŷn wrth y naill, ac a esceulusa 'r llall. Ni ellwch wasa­naethu Duw a Mammon.

25 Am hynny meddaf i chwi, na ofelwch am eich bywyd, pa beth a fwyttaoch, neu pa beth a yfoch: nac am eich corph, pa beth a wiscoch; onid yw'r bywyd yn fwy nâ'r bwyd, a'r corph yn fwy nâ 'r dillad?

26 Edrychwch ar adar y ne­foedd: oblegid nid ydynt yn hau, nac yn medi, nac yn cywain i ys­cuboriau, ac y mae eich Tâd nefol yn eu porthi hwy: onid ydych chwi yn rhagori llawer arnynt hwy?

27 A phwy o honoch gan ofalu a ddichon chwanegu un cufydd at ei saintioli?

28 A pha ham yr ydych chwi yn gofalu am ddillad? ystyriwch lili 'r maes, pa fodd y maent yn tyfu: nid ydynt nac yn llafurio nac yn nyddu;

29 Eithr yr wyf yn dywedyd i chwi, na wiscwyd Solomon yn ei holl ogoniant, fel un o'r rhai hyn.

30 Am hynny os dillada Duw felly lysieun y maes, yr hwn sydd heddyw, ac y foru a fwrir i'r ffwrn: oni ddillada efe chwi yn hytrach o lawer, ô chwi o ychy­dig ffydd?

31 Am hynny na ofelwch, gan ddywedyd, Beth a fwytawn, neu beth a yfwn, neu â pha beth yr ymddilladwn?

32 (Canys yr holl bethau hyn y mae y cenhedloedd yn eu ceisio) oblegid gŵyr eich Tâd nefol fôd arnoch eisieu yr holl bethau hyn.

33 Eithr yn gyntaf ceisiwch deyrnas Dduw, a'i gyfiawnder ef, a'r holl bethau hyn a roddir i chwi yn ychwaneg.

34 Na ofelwch gan hynny tros drannoeth: canys trannoeth a o­fala am ei bethau ei hun, digon i'r diwrnod ei ddrwg ei hun.

PEN. VII.

1 Crist yn gorphen ei bregeth ar y mynydd, ac yn gwahardd barn ehud, 6 a bwrw pethau sanctaidd i gwn, 7 yn annog i weddio, 13 i fyned i mewn i'r porth cyfyng, 15 i ymgadw rhac gau broph­wydi, 21 na byddom wranda­wyr, ond gwneuthur-wyr y gair, 24 a chyffelyb i dai w [...]di eu ha­deladu ar graig, 26 ac nid ar y tywod.

NA fernwch, fel na'ch bar­ner.

2 Canys â pha farn y barnoch, i'ch bernir: ac â pha fesur y me­suroch, yr adfesurir i chwithau.

3 A pha ham yr wyt yn edrych ar y brycheuyn sydd yn llygad dy frawd, ac nad ydwyt yn ystyried y trawst sydd yn dy lygad dy hun?

4 Neu pa fodd y dywedi wrth dy frawd, Gâd i mi fwrw allan y brycheuyn o' th lygad: ac wele drawst yn dy lygad dy hun?

5 Oh ragrithiwr, bwrw allan yn gyntaf y trawst o'th lygad dy hun, ac yna y gweli yn eglur fwrw y brycheuyn allan o lygad dy frawd.

6 Na roddwch y peth sydd san­ctaidd i'r cŵn, ac na theflwch eich gemmau o flaen y môch: rhag iddynt eu sathru dan eu traed, a throi, a'ch rhwygo chwi.

7 Gofynnwch, a rhoddir i chwi: ceisiwch, a chwi a gewch: cur­wch, ac fe agorir i chwi.

8 Canys pob un sy'n gofyn sy 'n derbyn, a'r neb sy'n ceisio sy'n cael, ac i'r hwn sydd yn curo yr agorir.

9 Neu a oes un dŷn o honoch, yr hwn os gofyn ei sab iddo sara, a rydd iddo garreg?

10 Ac os gofyn efe byscodyn, a ddyry efe sarph iddo?

11 Os chwy-chwi gan hynny, a chwi yn ddrwg, a fedrwch roddi rhoddion da i'ch plant, pa faint mwy y rhydd eich Tâd yr hwn sydd yn y nefoedd, bethau da i'r rhai a o fynnant iddo?

12 Am hynny pa bethau byn­nag oll a ewyllysioch eu gwneu­thur [Page] o ddynion i chwi, felly gw­newch chwithau iddynt hwy: canys hyn yw 'r gyfraith a'r pro­phwydi.

13 Ewch i mewn trwy 'r porth cyfyng: canys ehang yw 'r porth, a llydan yw 'r ffordd sydd yn ar­wain i ddestryw, a llawer yw y rhai sydd yn myned i mewn trwy­ddi.

14 Oblegid cyfyng yw 'r porth, a chul yw 'r ffordd sydd yn arwain i'r bywyd, ac ychydig yw y rhai sydd yn ei chael hi.

15 Ymogelwch rhag y gau bro­phwydi, y rhai a ddeuant attoch yngwiscoedd defaid, ond oddi­mewn bleiddiaid rheipus ydynt hwy.

16 Wrth eu ffrwythau yr ad­nabyddwch hwynt. A gascl rhai rawn-win oddiar ddrain, neu ffi­gys oddiar yscall?

17 Felly pôb pren da sydd yn dwyn ffrwythau da, ond y pren drwg sydd yn dwyn ffrwythau drwg.

18 Ni ddichon pren da ddwyn ffrwythau drwg, na phren drwg ddwyn ffrwythau da.

19 Pôb pren heb ddwyn ffrwy­th da, a dorrir i lawr, ac a deflir yn tân.

20 O herwydd pa ham, wrth eu ffrwythau yr adnabyddwch hwynt.

21 Nid pob un sydd yn dywe­dyd wrth if, Arglwydd, Arglwydd, a ddaw i mewn i deyrnas nefoedd, ond yr hwn sydd yn gwneuthur ewyllys fy Nhad, yr hwn sydd yn y nefoedd.

22 Llawer a ddywedant wrthif yn y dvdd hwnnw, Arglwydd, Ar­glwydd, oni phrophwydasom yn dy enw di? ac oni fwriasom allan gythreuliaid yn dy enw di? ac oni wnaethom wyrchiau lawer yn dy enw di?

23 Ac yna yr addefaf iddynt Ni's adnabûm chwi eriodd: ewch ymmaith oddi wrthif, chwi wei­thred-wŷr anwiredd.

24 Gan hynny pwy bynnag sy'n gwrando fy ngeiriau hyn, ac yn eu gwneuthur, mi a'i cyffelybaf ef i ŵr doeth, yr hwn a adeiladodd ei dŷ ar y graig.

25 A'r glaw a ddescynnodd, a'r llifeiriaint a ddaethant, a'r gwyn­toedd a chwythasant, ac a ruth­rasant ar y tŷ hwnnw, ac ni syr­thiodd, oblegid sylfaenesid ef ar y graig.

26 A phôb un ar sydd yn gw­rando fy ngeiriau hyn, ac heb eu gwneuthur, a gyffelybir i ŵr ffôl, yr hwn a adeiladodd ei dŷ ar y ty­wod.

27 A'r glaw a ddescynnodd, a'r llif-ddyfroedd a ddaethant, a'r gwyntoedd a chwythasant, ac a gurasant ar y tŷ hwnnw, ac efe a syrthiodd, a'i gwymp a fu fawr.

28 A bu, wedi i'r Jesu orphen y geiriau hyn, y torfeydd a synna­sant wrth ei ddysceidiaeth ef.

29 Canys yr oedd efe yn eu dyscu hwynt, fel un ag awdurodd ganddo, ac nid fel yr Scrifenny­ddion.

PEN. VIII.

1 Crist yn glanhau y gwahan glwy­fus, 5 yn iachâu gwâs y Can­wriad, 14 a mam gwraig Petr, 16 a llawer o rai clwyfus eraill: 18 yn dangos pa fodd y mae ei ddilyn ef: 23 yn gostegu y dy­mestl ar y môr, 28 yn gyrru [Page] cythreuliaid allan o ddau gythreulig, 31. ac yn canhiadu iddynt fyned i'r môch.

AC wedi ei ddyfod ef i wa­red o'r mynydd, torfeydd lawer a'i canlynasant ef.

2 Ac wele, un gwahan-glwy­fus a ddaeth, ac a'i haddolodd ef, gan ddywedyd, Arglwydd, os mynni, ti a elli fy nglanhau i.

3 A'r Jesu a estynnodd ei law, ac a gyffyrddodd ag ef, gan ddy­wedyd, Mynnaf, glanhaer di. Ac yn y fan ei wahanglwyf ef a lan­hawyd.

4 A dywedodd yr Jesu wrtho. Gwêl na ddywedych wrth neb: eithr dôs, dangos dy hun i'r offei­riad, ac offrymma y rhodd a or­chymynnodd Moses, er tystiolaeth iddynt.

5 Ac wedi dyfod yr Jesu i mewn i Capernaum, daeth atto gan wriad, gan ddeisyfu arno,

6 A dywedyd, Arglwydd, y mae fy ngwâs yn gorwedd gartref yn glaf o'r parlys, ac mewn poen ddir-fawr.

7 A'r Jesu a ddywedodd wr­tho, Mi a ddeuaf, ac a'i hiachâf ef.

8 A'r canwriad a attebodd, ac a ddywedodd, Arglwydd nid y­dwyfi deilwng i ddyfod o honot tan fy nghronglwyd: eithr yn unig dywed y gair, a'm gwâs a jacheir.

9 Canys dŷn ydwyf finneu tan awdurdod, a chennif filwŷr tanaf: a dywedaf wrth hwn, cerdda, ac efe â: ac wrth arall, Tyred, ac efe a ddaw: ac wrth fy ngwâs, Gwna hyn, ac efe a'i gwna.

10 A'r Jesu pan glybu a ryfe­ddodd, ac a ddywedodd wrth y rhai oedd yn canlyn; Yn wir me­ddaf i chwi, ni chefais gymmaint ffydd, na ddo yn yr Israel.

11 Ac yr ydwyf yn dywedyd i chwi, y daw llawer o'r dwyrain a'r gorllewin, ac a eisteddant gyd ag Abraham, ac Isaac, a Jacob, yn nheyrnas nefoedd:

12 Ond plant y deyrnas a de­flir i'r tywyllwch eithaf: yno y bydd wylofain a rhingcian dan­nedd.

13 A dywedodd yr Jesu wrth y canwriad, dôs ymmaith, a me­gis y credaist bydded i ti. A'i wâs a iachawyd yn yr awr hon­no.

14 A phan ddaeth yr Jesu i dŷ Petr, efe a welodd ei chwegr ef yn gorwedd, ac yn glaf o'r crŷd.

15 Ac efe a gyffyrddodd â'i llaw hi: a'r crŷd a'i gadawodd hi: a hi a gododd, ac a wasanae­thodd arnynt.

16 Ac wedi ei hwyrhau hi, hwy a ddygasant atto lawer o rai cythreulig: ag efe a fwriod allan yr ysprydion â'i air, ac a iachaodd yr holl gleifion:

17 Fel y cyflawnid yr hyn a ddywedasid trwy Esaias y pro­phwyd, gan ddywedyd, Efe a gymmerodd ein gwendid ni, ag a ddug ein clefydau.

18 A'r Jesu pan welodd dor­feydd lawer o'i amgylch, a or­chymynnodd fyned trosodd i'r lan arall.

19 A rhyw Scrifennydd a dda­eth, ac a ddywedodd wrtho, A­thro, mi a'th ganlynaf i ba le bynnag yr elych.

20 A'r Jesu a ddywedodd wr­tho, Y mae ffaeau gan y llwyno­god, a chan ehediaid y nefoedd nythod: ond gan fab y dŷn nid oes le i roddi ei ben i lawr.

21 Ac un arall o'i ddiscyblion a ddywedodd wrtho, Arglwydd gâd i mi yn gyntaf fyned, a chladdu fy nhâd.

22 A'r Jesu a ddywedodd wr­tho, canlyn fi, a gâd i'r meirw gladdu eu meirw.

23 Ac wedi iddo fyned i'r llong, ei ddiscyblion a'i canlyna­sant ef.

24 Ac wele, bu cynnwrf mawr yn y môr, hyd oni chuddiwyd y llong gan y tonnau: eithr efe oedd yn cyscu.

25 A'i ddiscyblion a ddaethant atto, ac a'i deffroasant, gan ddy­wedyd, Arglwydd cadw ni, darfu am danom.

26 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, Pa ham yr ydych yn ofnus, ô chwi o ychydig ffydd? Yna y cododd efe, ac y ceryddodd y gwyntoedd a'r môr; a bu dawe­lwch mawr.

27 A'r dynion a ryfeddasant, gan ddywedyd, Pa ryw un yw hwn, gan fôd y gwyntoedd hefyd a'r môr yn ufyddhau iddo?

28 Ac wedi ei ddyfod ef i'r lan arall, i wlâd y Gergesiaid, dau ddieflig a gyfarfuant ag ef, y rhai a ddeuent o'r beddau, yn dra ffyr­nig, fel na allai neb fyned y ffordd honno.

29 Ac wele, hwy a lefasant, gan ddywedyd, Jesu fâb Duw, beth sydd i ni a wnelom â thi? a ddaethost ti ymma i'n poeni ni cyn yr amser?

30 Ac yr oedd ym-mhell oddi wrthynt genfaint o fôch lawer yn pori.

31 A'r cythreuliaid a ddeisy­fiasant arno, gan ddywedyd, Os bwri ni allan, caniadhâ i ni fyned ymmaith i'r genfaint fôch.

32 Ac efe a ddywedodd wrthynt, Ewch. A hwy wedi myned allan, a aethant i'r genfaint fôch. Ac wele, yr holl genfaint fôch a ru­throdd tros y dibyn i'r môr, ac a fuant feirw yn y dyfroedd.

33 A'r meichiaid a ffoesant: ac wedi eu dyfod hwy i'r ddinas, hwy a fynegasant bôb peth, a pha beth a ddarfuasei i'r rhai di­eflig.

34 Ac wele, yr holl ddinas a ddaeth allan i gyfarfod â'r Jesu: a phan ei gwelsant, attolygasant iddo ymadel o'u cyffin iau hwynt.

PEN. IX.

1 Christ yn iachau un clâf o'r parlys, 9 yn galw Matthew o'r dollfa, 10 yn bwytta gyda phublicanod a phe­chaduriaid, 14 yn ymddiffyn ei ddiscyblion am nad ymprydient, 20 yn iachau y difer-lif gwaed, 23 yn cyfodi merch Jairus o fa­rw, 27 yn rhoddi eu golwg i ddau ddyn dall, 32 yn iachau mudan cythreulig, 36 ac yn i ostu­rio wrth y dyrfa.

AC efe a aeth i mewn i'r llong, ac a aeth trosodd, ac a dda­eth iw ddinas ei hun.

2 Ac wele, hwy a ddygasant atto wr claf o'r parlys, yn go­rwedd mewn gwely: a'r Jesu yn gweled eu ffydd hwy, a ddywe­dodd wrth y claf o'r parlys, Ha fâb cymmer gyssur, maddeuwyd i ti dy bechodau,

3 Ac wele, rhai o'r Scrifenny­ddion a ddywedasant ynddynt eu hunain, y mae hwn yn cablu.

4 A phan welodd yr Jesu eu meddyllau, efe a ddywedodd, Pa ham y meddyliwch ddrwg yn eich ealonnau?

5 Canys pa un hawsaf, ai dywe­dyd, maddeuwyd i ti dy becho­dau, ai dywedyd, cyfod a rhodia?

6 Eithr fel y gwypoch fôd awdurdod gan fâb y dŷn ar y ddai­ar i fadden pechodau, (yna y dy­wedodd efe with y claf o'r parlys) cyfod, cymmer dy wely i fynu, a dôs i'th dŷ.

7 Ac efe a gyfodes, ag a aeth ymmaith i'w dŷ ei hun.

8 A'r torfeydd pan welsant, rhyfeddu a wnaethant, a gogo­neddu Duw, yr hwn a roesei gy­fryw awdurdod i ddynion.

9 Ac fel yr oedd yr Jesu yn my­ned oddi yno, efe a ganfu ŵr yn eistedd wrth y dollfa, a elwid Matthew: ac a ddywedodd wr­tho, canlyn fi. Ac efe a gyfodes, ac a'i canlynodd ef.

10 A bu ac efe yn eistedd i fwy­tta yn y tŷ, wele hefyd, pub­licanod lawer a phechaduriaid a ddaethant, ac a eisteddasant gyd â'r Jesu a'i ddiscyblion.

11 A phan welodd y Pharisæaid, hwy a ddywedasant wrth ei ddi­scyblion ef, Pa ham y bwytty eich Athro chwi gyd â'r publica­nod a'r pechaduriaid?

12 A phan glybu 'r Jesu, efe a ddywedodd wrthynt, Nid rhaid i'r rhai iach wrth feddyg, ond i'r rhai cleifion.

13 Ond ewch, a dyscwch pa beth yw hyn, Trugaredd yr ydwyf yn ei ewyllysio, ac nid aberth: canys ni ddaethym i alw rhai cyfiawn, ond pechaduriaid i edi­feirwch.

14 Yna y daeth discyblion Joan atto, gan ddywedydd, Pa ham yr ydym ni a'r Pharisæaid yn ym­prydio yn fynych, ond dy ddiscy­blion di nid ydynt yn ympry­dio?

15 A'r Jesu a ddywedodd wr­thynt, A all plant yr ystafell brio­das alaru tra fo y priod-fâb gyd â hwynt? ond y dyddiau a ddaw, pan ddyger y priod-fâb oddi ar­nynt, ac yna yr ymprydiant;

16 Hefyd, ni ddŷd neb lain o frethyn newydd at hên ddilledyn: canys y cyflawniad a dynn oddi wrth y ddilledyn, a'r rhwyg a wneir yn waeth.

17 Ac ni ddodant win newydd mewn costrelau hên: os amgen, y costrelau a dyrr, a'r gwin a rêd a­llan, a'r costrelau a gollir: eithr gwin newydd a ddodant mewn costrelau newyddion, ac felly y ced wir y ddau.

18 Tra oedd efe yn dywedyd hyn wrthynt, wele, daeth rhyw bennaeth, ac a'i haddolodd ef, gan ddywedyd, Bu farw fy merch yr awr hon: eithr tyred a gosod dy law arni, a byw fydd hi.

19 A'r Jesu a godes, ac a'i can­lynodd ef, a'i ddiscyblion.

20 (Ac wele, gwraig ybua­sei gwaed-lif arni ddeuddeng mhlynedd, a ddaeth o'r tu cefn iddo, ac a gyffyrddodd ag ymyl ei wisc ef.

21 Canys hi a ddywedasei yn­ddi ei hun, Os câf yn unig gy­ffwrdd â'i wisc ef, iach fyddaf.

22 Yna 'r Jesu a drôdd, a phan ei gwelodd hi, efe a ddywedodd, [Page] Ha ferch bydd gyssurus; dy ffydd a'th iachaodd. A'r wraig a iacha­wyd o'r awr honno.

23 A phan ddaeth yr Iesu i dŷ 'r pennaeth, a gweled y cerddo­rion, a'r dyrfa yn terfyscu.

24 Efe a ddywedodd wrthynt, Ciliwch: canys ni bu farw 'r llangces, ond cyscu y mae hi. A hwy a'i gwatwarasant ef.

25 Ac wed i bwrw y dyrfa allan, efe a aeth i mewn, ac a ymaflodd yn ei llaw hi: a'r llangces a gy­fodes.

26 A'r gair o hyn a aeth tros yr holl wlâd honno.

27 A phan oedd yr Jesu yn my­ned oddi yno, dau ddeillion a'i canlynasant ef, gan lefain a dy­wedyd, Mâb Dafydd, trugarhâ wrthym.

28 Ac wedi iddo ddyfod i'r tŷ, y deillion a ddaethant atto, a'r Jesu a ddywedodd wrthynt, A ydych chwi yn credu y gallafi wneuthur hyn? Hwy a ddyweda­sant wrtho, Ydym Arglwydd.

29 Yna y cyffyrddodd efe â'u llygaid hwy, gan ddywedyd; Yn ôl eich ffydd bydded i chwi.

30 A'u llygaid a agorwyd: a'r Jesu a orchymynnodd iddynt trwy fygwth, gan ddywedyd, Gwelwch na's gwyppo neb.

31 Ond wedi iddynt ymado, hwy a'i clodforasant ef trwy 'r holl wlâd honno.

32 Ac a hwy yn myned allan, wele rhai a ddygasant atto ddyn mud cythreulig.

33 Ac wedi bwrw y cythrael allan, llefarodd, y mudan: a'r tor­feydd a ryfeddasant, gan ddywe­dyd, Ni welwyd y cyffelyb erioed yn Israel.

34 Ond y Pharisæaid a ddy­wedasant, Trwy bennaeth y cy­threuliaid y mae efe yn bwrw allan gythreuliaid.

35 A'r Jesu a aeth o amgylch yr holl ddinasoedd a'r trefydd, gan ddyscu yn eu synagogau hwynt, a chan bregethu Efengyl y deyrnas, ac iachau pôb clefyd, a phôb a fie­chyd ymmhlith y bobl.

36 A phan welodd efe y tor­feydd, efe a dosturiodd wrthynt, am eu bôd wedi blino, a'u gwa­scaru fel defaid heb ganddynt fu­gail.

37 Yna y dywedodd efe wrth ei ddiscyblion, y cynhaiaf yn ddi­au sydd fawr, ond y gweith-wŷr yn anaml.

38 Am hynny attolygwch i Arglwydd y cynhaiaf anfon gweith-wŷr i'w gynhaiaf.

PEN. X.

1 Crist yn anfon ei ddeuddec Apostl, gan roddi gallu iddynt i wneu­thur rhyfeddodau: 5 yn rhoddi gorchymyn iddynt, ac yn eu dyscu, 16 ac yn eu cyssuro yn erbyn erli­diau: 40 ac yn addo bendith i'r rhai a'i derbynio hwynt.

AC wedi galw ei ddeuddeg di­scybl atto, efe a roddes i­ddynt awdurdod yn erbyn yspry­dion aflan, i'w bwrw hwynt allan, ac i iachau pôb clefyd a phôb a­fiechyd.

2 A henwau y deuddeg Apo­stolion yw y rhai hyn: y cyn af. Simon yr hwn a elwir Petr, ac Andreas ei frawd: Iaco mâb Zebe­daeus, ac Ioan ei frawd:

3 Philip, a Bartholomaeus: [Page] Thomas, a Matthew y publican: Iaco mâb Alphaeus, a Lebbaeus yr hwn a gyf-enwid Thadaeus.

4 Simon y Cananead, a Iudas Iscariot, yr hwn hefyd a'i brady­chodd ef.

5 Y deuddeg hyn a anfonodd yr Iesu, ac a orchymynnodd i­ddynt, gan ddywedyd, Nag ewch i ffordd y cenhedloedd, ac i ddi­nas y Samariaid nac ewch i mewn.

6 Eithr ewch yn hytrach at gyfrgolledig ddefaid tŷ Israel.

7 Ac wrth fyned pregethwch, gan ddywedyd, fôd teyrnas nefo­edd yn nessau.

8 Iachewch y cleifion, glan­hewch y rhai gwahan-glwyfus, cyfodwch y meirw, bwriwch allan gythreuliaid: derbyniasoch yn rhâd, rhoddwch yn rhâd.

9 Na feddwch aur, nac arian, nac efydd i'ch pyrsau:

10 Nac yscrepan i'r daith, na dwy bais, nac escidiau, na ffonn: canys teilwng i'r gweithiŵr ei fwyd.

11. Ac i ba ddinas bynnag neu dref yr eloch, ymofynnwch pwy sydd deilwng ynddi: ac yno trigwch hyd onid eloch ym­maith.

12 A phan ddeloch i dŷ, cy­ferchwch well idde.

13 Ac of bydd y tŷ yn dei­lwng, deued eich tangneddyf arno: ac oni bydd yn deilwng, dychweled eich tangneddyf at­toch.

14 A phwy bynnag ni'ch der­bynio chwi, ac ni wrandawo eich geiriau, pan ymadawoch o'r tŷ hwnnw, neu o'r ddinas honno, escydwch y llwch oddiwrth eich traed.

15 Yn wir meddaf i chwi, esmwythach fydd i dir y Sodo­miaid a'r Gomorriaid yn nydd y farn, nag i'r ddinas honno.

16 Wele, yr ydwyfi yn eich danfon fel defaid ynghanol blei­ddiaid: byddwch chwithau gall fel y seirph, a diniwed fel y colo­mennod.

17 Eithr ymogelwch rhag dy­nion: canys hwy a'ch rhoddant chwi i fynu i'r cyngor, ac a'ch ffrewyllant chwi yn eu Synago­gan.

18 A chwi a ddygir at lywi­awd-wŷr a brenhinoedd o'm ha­chos i, er tystiolaeth iddynt hwy, ac i'r cenhedloedd.

19 Eithr pan i'ch rhoddant chwi i fynu, na ofelwch pa fodd, neu pa beth a lefaroch: canys rhoddir i chwi yn yr awr honno, pa beth a lefaroch.

20 Canys nid chwy-chwi yw 'r rhai sy yn llefaru, onid Yspryd eich Tâd yr hwn sydd yn llefaru ynoch.

21 A brawd a rydd frawd i fy­nu i farwolaeth, a thâd ei blen­tyn: a phlant a godant i fynu yn erbyn eu rhieni, ac a barant eu marwolaeth hwynt.

22 A châs fyddwch gan bawb er mwyn fy enw i: ond yr hwn a barhao hyd y diwedd, efe fydd cadwedig.

23 A phan i'ch erlidiant yn y ddinas hon, ffowch i un arall: ca­nys yn wir y dywedaf wrthych, na orphennwch ddinasoedd Is­rael, nes dyfod Mâb y dŷn.

24 Nid yw'r discybl yn uwch nâ'i athro, na'r gwâs yn uwch nâ'i Arglwydd.

25 Digon i'r discyl fôd fel ei [Page] athro, a'r gwâs fel ei Arglwydd: os galwasant berchen y ty yn Beelzebub, pa faint mwy ei dŷ­lwyth ef?

26 Am hynny nac ofnwch hwynt: oblegid nid oes dim cu­ddiedig a'r nas datcuddir, na dir­gel, ar nas gwybyddir.

27 Yr hyn yr ydwyf yn ei ddy­wedyd wrthych chwi yn y tywy­llwch, dywedwch yn y goleuni: a'r hyn a glywch yn y glust, pre­gethwch ar bennau y tai.

28 Ac nac ofnwch rhag y rhai a laddant y corph, ac ni allant ladd yr enaid: eithr yn hytrach ofnwch yr hwn a ddichon dde­strywio enaid a chorph yn uffern.

29 Oni werthir dau aderyn y tô er ffyrling? ac ni syrth un o honynt ar y ddaiar heb eich Tâd chwi.

30 Ac y mae, iê holl wallt eich pen wedi eu cyfrif.

31 Nac ofnwch gan hynny; chwi a delwch fwy nâ llawer o adar y tô.

32 Pwy bynnag gan hynny a'm cyffeso i yngŵydd dynion, min­neu a'i cyffesaf ynteu yngŵydd fy Nhâd, yr hwn sydd yn y ne­foedd:

33 A phwy bynnag a'm gwa­do i yngŵydd dynion, minneu a'i gwadaf ynteu yngŵydd fy Nhâd yr hwn sydd yn y nefoedd.

34 Na thybygwch sy nyfod i ddanfon tangneddyf ar y ddaiar: ni ddaethym i ddanfon tangne­ddyf, onid cleddyf.

35 Canys mi a ddaethym i osod dŷn i ymrafaelio yn er­byn ei dâd, a'r ferch yn er­byn ei mam, a'r waudd yn erbyn ei chwegr.

36 A gelynion dŷn, fydd tŷ­lwyth ei dŷ ei hun.

37 Yr hwn sydd yn caru tâd neu fam yn fwy nâ myfi, nid yw deilwng o honofi: a'r nêb sydd yn caru mâb neu ferch yn fwy nâ myfi, nid yw deilwng o honofi.

38 A'r hwn nid yw yn cymme­ryd ei groes, ag yn canlyn ar fy ôl i, nid yw deilwng o honofi.

39 Y nêb sydd yn cael ei eini­oes, a'i cyll: a'r neb a gollo ei ei­nioes o'm plegid i, a'i caiff hi.

40 Y neb sydd yn eich derbyn chwi, sydd yn fy nerbyn i: a'r neb sydd yn fy nerbyn i, sydd yn derbyn yr hwn a'm danfonodd i.

41 Y neb sydd yn derbyn pro­phwyd yn enw prophwyd, a dder­byn wobr prophwyd; a'r neb sydd yn derbyn un cyfiawn yn enw un cyfiawn, a dderbyn wobr un cy­fiawn.

42 A phwy bynnag a roddo l'w yfed i un o'r rhai bychain hyn, phioleid o ddwfr oer yn unic, yn enw discybl, yn wir me­ddaf i chwi, ni chyll efe ei wobr.

PEN. XI.

1 Joan yn anfon ei ddiscyblion at Grist. 7 Tystiolaeth Crist am Joan. 18 Tyb y bobl am Joan, a Christ. 20 Crist yn dannod an­niolchgarwch a diedifeirwch Cho­razin, Bethsaida, a Chaperna­um: 25 a chan foliannu doethi­neb ei Dad yn egluro yr Efengyl i'r rhai gwirion, 28 yn galw atto y rhai sydd yn clywed baich eu pechodau.

A Bu, pan orphennodd yr Jesu orchymyn i'w ddeudeg dis­cybl, [Page] efe a aeth oddi yno i ddyscu, ac i bregethu yn eu dinasoedd hwy.

2 Ac Joan, pan glybu yn y carchar weithredoedd Christ, wedi danfon dau o'i ddiscyblion,

3 A ddywedodd wrtho, Ai tydi yw 'r hwn sy 'n dyfod, ai un arall yr ydym yn ei ddisgwyl?

4 A'r Jesu a attebodd, ac a ddy­wedodd wrthynt, Ewch, a my­negwch i Joan y pethau a glywch ac a welwch.

5 Y mae 'r deillion yn gweled eil-waith, a'r cloffion yn rhodio, a'r cleifion gwahanol wedi eu glanhau, a'r byddariaid yn cly­wed: y mae y meirw yn cyfodi, a'r tlodion yn cael pregethu yr Efengyl iddynt.

6 A dedwydd yw 'r hwn ni rwystrir ynofi.

7 Ac a hwy yn myned ymmaith, yr Jesu a ddechreuodd ddywedyd wrth y bobloedd am Joan, Pa beth yr aethoch allan i'r anialwch i edrych am dano? a'i corsen yn yscwyd gan wynt?

8 Eithr pa beth yr aethoch allan i'w weled? ai dŷn wedi ei wisco â dillad esmwyth? wele, y rhai sy yn gwisco dillad esm­wyth, mewn tai brenhinoedd y maent.

9 Eithr pa beth yr aethoch allan i'w weled? ai prophwyd? ie meddaf i chwi, a mwy nâ phrophwyd.

10 Canys hwn ydyw efe am yr hwn yr scrifennwyd, Wele, yr ydwyfi yn anfon fy nghen­nad o flaen dy wyneb, yr hwn a baratoa dy ffordd o'th flaen.

11 Yn wir meddaf i chwi, ym­mhlith plant gwragedd ni cho­dodd neb, mwy nag Joan Fe­dyddiwr: er hynny yr hwn sydd leiaf yn nheyrnas nefoedd, sydd fwy nag ef.

12 Ac o ddyddiau Joan Fedy­ddiwr hyd yn awr, yr ydys yn treisio teyrnas nefoedd, a threis­wŷr sy yn ei chippio hi.

13 Canys yr holl brophwydi a'r gyfraith a brophwydasant hyd Joan.

14 Ac os ewyllysiwch ei dder­byn, efe yw Elias yr hwn oedd ar ddyfod.

15 Y neb sydd ganddo glustiau i wrando gwrandawed.

16 Eithr i ba beth y cyffelybafi y genhedlaeth hon? cyffelyb yw i blant yn eistedd yn y marchna­doedd, ac yn llefain wrth eu cy­feillion:

17 Ac yn dywedyd, Canasom bibell i chwi, ac ni ddawnsiasoch: canasom alar-nâd i chwi, ac ni chwynfanasoch.

18 Canys daeth Joan heb na bwytta, nac yfed, ac meddant, y mae cythrael ganddo.

19 Daeth mâb y dŷn yn bwyt­ta ac yn yfed, ac meddant, Wele ddŷn glwth, ac yfwr gwin, cy­faill publicanod a phechaduriaid. A doethineb a gyfiawnhawyd gan ei phlant ei hun.

20 Yna y dechreuodd efe ed­liw i'r dinasoedd, yn y rhai y gwnaethid y rhan fwyaf o'i wei­thredoedd nerthol ef, am nad edi­farhasent.

21 Gwae di Chorazin, gwae di Bethsaida: canys pe gwnaethid yn Tyrus a Sidon y gweithre­doedd nerthol a wnaethpwyd y­noch chwi, hwy a edifarhasent er ys talm mewn sach-liain a lludw.

22 Eithr meddaf i chwi, esm­wythach fydd i Tyrus a Sidon yn nydd farn, nag i chwi.

23 A thydi Capernaum, yr hon a dderchafwyd hyd y nef, a dynnir i lawr hyd yn uffern: canys pe gwnaethid yn Sodom y gweithredoedd nerthol a wnaeth­pwyd ynot ti, hi a fuasai yn aros hyd heddyw.

24 Eithr yr ydwyf yn dywe­dyd i chwi, y bydd esmwythach i dir Sodom yn nydd farn, nag i ti.

25 Yr amser hynny yr atte­bodd yr Jesu, ac y ddywedodd, i ti yr ydwyf yn diolch, o Dâd, Arglwydd nef a daiar, am i ti guddio y pethau hyn rhag y doethion a'r rhai deallus, a'u datcuddio o honot i rai by­chain.

26 Je o Dâd, canys felly y rhyngodd bodd i ti.

27 Pob peth a roddwyd i mi gan fy Nhâd: ac nid edwyn neb y Mâb, ond y Tâd: ac nid ed­wyn neb y Tâd, ond y Mâb, a'r hwn yr ewyllysio y Mâb ei ddat­cuddio iddo.

28 Dewch attafi bawb ac y sydd yn flinderog, ac yn llwythog; ac mi a esmwythaf arnoch.

29 Cymmerwch fy iau arnoch, a dyscwch gennif, canys addfwyn ydwyf, a gostyngedig o galon: a chwi a gewch orphywystra i'ch eneidiau.

30 Canys fy iau sydd esmwyth, a'm baich sydd yscafn.

PEN. XII.

1 Crist yn ceryddu dallineb y Pha­risæaid, o ran torri y Sabboth, 3 t rwy Scrythyrau, 7 trwy reswm,13 a thrwy ryfeddod: 22 yn iachau y dyn cythreulig, mûd, a dall, 31 Ni faddeuir byth gabledd yn erbyn yr Yspryd glan, 36 Y rhoddir cyfrif am eiriau segur. 38 Y mae yn ceryddu yr anffyddloniaid a geisient ar­wydd, 49 ac yn dangos pwy yw ei frawd a'i chwaer, ai fam.

YR amser hynny yr aeth yr Jesu ar y dydd Sabbath trwy 'r ŷd: ac yr oedd chwant bwyd ar ei ddiscyblion, a hwy a ddech­reuasant dynnu tywys, a bwyt­ta.

2 A phan welodd y Phari­sæaid, hwy a ddywedasant wrtho, Wele, y mae dy ddiscyblion yn gwneuthur yr hyn nid yw rydd ei wneuthur ar y Sabbath.

3 Ac efe a ddywedodd wrthynt, Oni ddarllennasoch pa beth a wnaeth Dafydd, pan oedd chwant bwyd arno ef, a'r rhai oedd gyd ag ef,

4 Pa fodd yr aeth efe i mewn i dŷ Dduw, ac y bwyttaodd y bara gosod, yr hwn nid oedd rydd iddo ei fwytta, nac i'r rhai oedd gyd ag ef, ond yn unic i'r offeiriaid?

5 Neu oni ddarllennasoch yn y gyfraith, fôd yr offeiriaid ar y Sabbathau yn y Deml yn halogi y Sabbath, a'u bôd yn ddige­rydd?

6 Eithr yr ydwyf yn dywe­dyd i chwi fôd ymma un mwy nâ 'r Deml.

7 Ond pe gwybasech beth yw hyn, Trugaredd a ewylly­siaf, ac nid aberth, ni farna­sech chwi yn erbyn y rhai di­niwed.

8 Canys Arglwydd ar y Sabbath hefyd, yw Mâb y dŷn.

9 Ac wedi iddo ymadel oddi yno, efe a aeth i'w synagog hw­ynt.

10 Ac wele, yr oedd dŷn a chanddo law wedi gwywo: a hwy a ofynnasant iddo, gan ddy­wedydd, Ai rhydd jachau ar y Sabbathau? fel y gallent achwyn arno.

11 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, Pa ddŷn o honoch fydd a chanddo un ddafad, ac o syrth honno mewn pwll ar y dydd Sab­bath, nid ymeifl ynddi, a'i chodi allan?

12 Pa faint gwell gan hynny y­dyw dŷn nâ dafad? felly rhydd yw gwneuthur yn dda ar y Sab­bathau.

13 Yna y dywedodd efe wrth y dŷn, Estyn dy law. Ac efe a'i he­stynnodd: a hi a wnaed yn iach fel y llall.

14 Yna 'r aeth y Pharisæaid a­llan, ac a ymgynghorasant yn ei erbyn ef, pa fodd y difethent ef.

15 A'r Jesu gan wybod, a gili­odd oddi yno: a thorfeydd lawer a'i canlynasant ef, ac efe a'u hia­châodd hwynt oll;

16 Ac a orchymynnodd iddynt na wnaent ef yn gyhoedd.

17 Fel y cyflawnid yr hyn a ddywedasid trwy Esaias y pro­phwyd, gan ddywedyd,

18 Wele fy ngwasanaethwr, yr hwn a ddewisais, fy anwylyd, yn yr hwn y mae fy enaid yn fodlon: gosodaf fy Yspryd arno, ac efe a draetha farn i'r cenhedloedd.

19 Nid ymryson efe, ac ni le­fain, ac ni chlyw neb ei lais ef yn yr heolydd.

20 Corsen yssig ni's tyrr, a llîa yn mygu ni's di fydd: hyd oni ddygo efe allan farn i fuddugo­liaeth.

21 Ac yn ei enw ef y gobeithia y cenhedloedd.

22 Yna y ducpwyd atto un cy­threulig, dall, a mûd: ac efe a'i hiachaodd ef, fel y llefaroddd, ac y gwelodd y dall ar mûd.

23 A'r holl dorfeydd a synna­sant, ac a ddywedasant, Ai hwn yw mâb Dafydd?

24 Eithr pan glybu y Phari­sæaid, hwy a ddywedasant, Nid yw hwn yn bwrw allan gyth reu­liaid, onid trwy Beelzebub pe­nnaeth y cythreuliaid.

25 A'r Jesu yn gwybod eu me­ddyliau, a ddywedodd wrthynt, Pôb teyrnas wedi ymrannu yn ei herbyn ei hun, a anghyfanne­ddir: a phôb dinas neu dŷ wedi ymrannu yn ei erbyn ei hun, ni saif.

26 Ac of Satan a fwrw allan Satan, efe a ymrannodd yn ei er­byn ei hun: pa wedd gan hynny y saif ei deyrnas ef?

27 Ac of trwy Beelzebub yr ydwyfi yn bwrw allan gythreuli­aid, trwy bwy y mae eich plant chwi yn eu bwrw hwynt allan? am hynny y byddant hwy yn farn­ŵyr arnoch chwi.

28 Eithr of ydwyfi yn bwrw allan gythreuliaid trwy Yspryd Duw, yna y daeth teyrnas Dduw attoch.

29 Neu pa fodd y dichon nêb fyned i mewn i dŷ un cadarn, a llwyr yspeilio ei ddodrefn ef, o­ddieithr iddo yn gyntaf rwymo y cadarn, ac yna yr yspeilia efe ei dŷ ef.

30 Y nêb nid yw gyd â mi, sydd yn fy erbyn: a'r nêb nid yw yn casclu gyd â mi, sydd yn gwa­scaru.

31 Am hynny y dywedaf wr­thych chwi, pôb pechod a cha­bledd a faddeuir i ddynion: ond cabledd yn erbyn yr Yspryd, ni faddeuir i ddynion.

32 A phwy bynnag a ddywe­do air yn erbyn Mâb y dŷn, fe a faddeuir iddo: ond pwy bynnag a ddywedo yn erbyn yr Yspryd glan, ni's maddeuir iddo, nac yn y bŷd hwn, nac yn y bŷd a ddaw.

33 Naill ai gwnewch y pren yn dda, a'i ffrwyth yn dda: a'i gw­newch y pren yn ddrwg, a'i ffrwyth yn ddrwg: canys y pren a adwaenir wrth ei ffrwyth.

34 Oh eppil gwiberod, pa wedd y gellwch lefaru pethau da, a chwi yn ddrwg? canys o helae­thrwydd y galon y llefara y ge­nau.

35 Y dŷn da, o dryssor da y galon, a ddwg allan bethau da: a'r dŷn drwg, o'r tryssor drwg, a ddwg allan bethau drwg.

36 Eithr yr ydwyf yn dywe­dyd wrthych, mai am bôb gair segur a ddywedo dynion, y rho­ddant hwy gyfrif yn-nydd farn.

37 Canys wrth dy eiriau i'th gyfiawnhei [...], ac wrth dy eiriau i'th gondemnir.

38 Yna 'r attebodd rhai o'r Scrifennydion a'r Pharisæaid, gan ddywedyd, Athro, ni a chwenny­chem weled arwydd gennit.

39 Ac efe a attebodd, ac a ddy­wedodd wrthynt, Cenhedlaeth ddrwg a godinebus sydd yn ceisio arwydd: ac arwydd ni's rhoddir i­ddi, onid arwydd y prophwyd Jo­nas.

40 Canys fel y bu Jonas dri­diau a thair nôs ym-mol y mor­fil, felly y bydd Mâb y dŷn dri­diau a thair nôs ynghalon y ddai­ar.

41 Gwŷr Ninife a gyfodant yn y farn gyd â'r genhedlaeth hon, ac a'i condemnant hi: am iddynt hwy edifarhau wrth bre­geth Jonas: ac wele fwy nâ Jonas ymma.

42 Brenhines y dehau a gyfyd yn y farn gyd â'r genhedlaeth hon, ac a'i condemna hi: am i­ddi hi ddyfod o eithafoeddy ddai­ar, i glywed doethineb Solo­mon: ac wele fwy nâ Solomon ymma.

43 A phan êl yr Yspryd aflan allan o ddŷn, efe a rodia ar hŷd lleoedd sychion, gan geisio gor­phwysdra, ac nid yw yn ei gael.

44 Yna medd efe, Mi a ddy­chwelaf im tŷ, o'r lle y daethym allan. Ac wedi y delo, y mae yn ei gael yn wâg, wedi ei yscubo, a'i drwsio.

45 Yna y mae efe yn myned, ac yn cymmeryd gyd ag ef ei hun saith yspryd eraill, gwaeth nag ef ei hun: ac wedi iddynt fyned i mewn, hwy a gyfanneddant y­no: ac y mae diwedd y dŷn hwn­nw yn waeth nâ 'i ddechreuad. Felly y bydd hefyd i'r genhedla­eth ddrwg hon.

46 Tra ydoedd efe yn llefaru wrth y torfeydd, wele, ei fam a'i frodyr oedd yn fefyll allan, yn cei­sio ymddiddan ag ef.

47 A dywedodd un wrtho, Wele, y mae dy fam di a'th frodyr yn sefyll allan, yn ceisio ymddi­ddan â thi.

48 Ac efe a attebodd, ac a ddy­wedodd [Page] wrth yr hwn a ddyweda­sei wrtho, Pwy yw fy mam i? a phwy yw fy mrodyr i?

49 Ac efe a estynnodd ei law tu ag at ei ddiscyblion, ac a ddy­wedodd, Wele fy mam i, a'm bro­dyr i.

50 Canys pwy bynnag a wna ewyllys fy Nhâd, yr hwn sydd yn y nefoedd, efe yw fy mrawd i, a'm chwaer, a'm mam.

PEN. XIII.

1 Dammeg yr hau-wr, a'r hâd: 18 a'i ddeongliad. 24 Dammeg yr e­frau. 31 Yr hâd mwstard, 33 y surdoes, 44 y tryssor cuddiedig, 45 Y perl, 47 a'r rhwyd, 53 Y modd y dirmygir Crist gan ei wladwyr ei hun.

Y Dydd hwnnw yr aeth yr Je­su allan o'r tŷ, ac yr eiste­ddodd wrth lan y môr.

2 A thorfeydd lawer a ymgyn­nullasant atto ef, fel yr aeth efe i'r llong, ac yr eisteddodd: a'r holl dyrfa a safodd ar y lan.

3 Ac efe a lefarodd wrthynt lawer o bethau drwy ddamhegion, gan ddywedyd, Wele, yr hauwr a aeth allan i hau.

4 Ac fel yr oedd efe yn hau, peth a syrthiodd ar fin y ffordd: a'r adar a ddaethant, ac a'i di­fasant.

5 Peth arall asyrthiodd ar greig­leoedd, lle ni chawsant fawr ddai­ar: ac yn y man yr eginasant, can nad oedd iddynt ddyfnder daiar.

6 Ac wedi codi 'r haul y poe­thasant, ac am nad oedd ganddynt wreiddyn, hwy y wywasant.

7 A pheth arall a syrth iodd ym-mhlith v drain: a'r drain a godasant ag a'u tagasant hwy.

8 Peth arall hefyd a syrthiodd mewn tîr da, ac a ddygasant ffrwyth, peth ar ei ganfed, arall ar ei driugeinfed, arall ar ei ddeg­fed ar hugain.

9 Y neb sydd ganddo glustiau i wrando, gwrandawed.

10 A daeth y discyblion, ac a ddywedasant wrtho, Pa ham yr wyti yn llefaru wrthynt trwy ddamhegion?

11 Ac efe a attebodd, ac a ddy­wedodd wrthynt, Am roddi i chwi wybod dirgelion teyrnas ne­foedd, ac ni roddwyd iddynt hwy.

12 Oblegid pwy bynnag sydd ganddo, i hwnnw y rhoddir, ac efe a gaiff helaethrwydd: eithr pwy bynnag nid oes ganddo, oddi arno ef y dygir, ie yr hyn sydd ganddo.

13. Am hynny yr ydwyf yn llefaru wrthynt hwy ar ddamhe­gion, canys a hwy yn gweled nid ydynt yn gweled, ac yn clywed nid ydynt yn clywed, nac yn deall.

14 Ac ynddynt hwy y cyflaw­nir prophwydoliaeth Esaias, yr hon sydd yn dywedyd, Gan gly­wed y clywch, ac ni ddeellwch: ac yn gweled y gwelwch, ac ni chanfyddwch.

15 Canys brassawyd calon y bobl hyn, a hwy a glywsant â'u clustiau yn drwm, ac a gauasant eu llygaid: rhag canfod â'u llygaid, a chlywed â'u clustiau, a deall â'r galon, a throi, ac i mi eu hiachau hwynt.

16 Eithr dedwydd yw eich llygaid chwi, am eu bôd yn gwe­led: ach clustiau, am eu bôd yn clywed,

17 Oblegid yn wir y dywedaf i chwi, chwennychu o lawer o brophwydi, a rhai cyfiawn, we­led y pethau a welwch chwi, ac ni's gwelsant: a chlywed yr hyn a glywch chwi, ac ni's clywsant.

18 Gwrandewch chwithau gan hynny ddammeg yr hau-ŵr.

19 Pan glywo nêb air y deyr­nas, ac heb ei ddeall, y mae y drwg yn dyfod, ac yn cippio 'r hyn a hauwyd yn ei galon ef: dymma yr hwn a hauwyd ar fin y ffordd.

20 A'r hwn a hauwyd ar y creig-leoedd, yw 'r hwn sydd yn gwrando y gair, ac yn ebrwydd drwy lawenydd yn ei dderbyn.

21 Ond nid oes ganddo wrei­ddyn ynddo ei hun, eithr dros amser y mae: a phan ddelo gor­thrymder neu erlid oblegid y gair, yn y fan efe a rwystrir.

22 A'r hwn a hauwyd ym­mhlith y drain, yw 'r hwn sydd yn gwrando y gair: ac y mae go­fal y bŷd hwn, a thwyll cyfoeth, yn tagu y gair, ac y mae yn my­ned yn ddiffrwyth.

23 Ond yr hwn a hauwyd yn y tîr da, yw 'r hwn sydd yn gwran­do y gair, ac yn ei ddeall: sef yr hwn sydd yn ffrwytho, ac yn dwyn peth ei ganfed, arall ei driu­geinfed, arall ei ddegfed ar hu­gain.

24 Dammeg arall a osodes efe iddynt, gan ddywedyd, Teyrnas nefoedd sydd gyffelyb i ddŷn a hauodd hâd da yn ei faes.

25 A thra yr oedd y dynion yn cyscu, daeth ei elyn ef, ac a hau­odd efrau ym-mhlith y gwenith, ac a aeth ymmaith.

26 Ac wedi i'r eginyn dysu, a dwyn ffrwyth, yna 'r ymddango­sodd yr efrau hefyd.

27 A gweision gŵr y tŷ a ddae­thant, ac a ddywedasant wrtho, Arglwydd, oni hauaist ti hâd da yn dy faes? o ba le gan hynny y mae 'r efrau ynddo?

28 Yntef a ddywedodd wrth­ynt, Y gelyn ddŷn a wnaeth hyn. A'r gweision a ddywedasant wr­tho, A fynni di gan hynny i ni fyned, a'u casclu hwynt?

29 Ac efe a ddywedodd, na fynnaf: rhag i chwi wrth gasclu 'r efrau, ddiwreiddio 'r gwenith gyd â hwynt.

30 Gadewch i'r ddau gŷd-tyfu hyd y cynhaiaf: ac yn amser y cynhaiaf y dywedaf wrth y me­del-wŷr, Cesclwch yn gyntaf yr efrau, a rhwymwch hwynt yn ys­cubau, i'w llwyr-losci, ond ce­sclwch y gwenith i'm yscubor.

31 Dammeg arall a osodes efe iddynt, gan ddywedyd, Cyffelyb yw teyrnas nefoedd i ronyn o hâd mwstard, yr hwn a gymmerodd dŷn, ag a'i hauodd yn ei faes.

32 Yr hwn yn wîr sydd leiaf o'r holl hadau: ond wedi iddo dyfu, mwyaf un o'r llysiau ydyw, ac y mae efe yn myned yn bren: fel y mae adar y nef yn dyfod, ac yn nythu yn ei gangau ef.

33 Dammeg arall a lefarodd efe wrthynt, Cyffelyb yw teyrnas ne­foedd i sur-does, yr hwn a gym­merodd gwraig, ac a'i cuddiodd mewn tri phecceid o flawd, hyd oni surodd y cwbl.

34 Hyn oll a lefarodd yr Jesu trwy ddamhegion wrth y tor­feydd: ac heb ddammeg ni lefa­rodd efe wrthynt:

35 Fel y cyflawnid yr hyn a [Page] ddywedpwyd trwy y prophwyd, gan ddywedyd, Agoraf fy ngenau mewn damhegion: mynegaf be­thau cuddiedig er pan seiliwyd y bŷd.

36 Yna yr anfonodd yr Jesu y torfeydd ymmaith, ac yr aeth i'r tŷ: a'i ddiscyblion a ddaethant atto, gan ddywedyd, Eglura i ni ddammeg efrau y maes.

37 Ac efe a attebodd, ac a ddy­wedodd wrthynt, Yr hwn sydd yn hau yr hâd da, yw Mâb y dŷn.

38 A'r maes yw 'r bŷd: a'r hâd da, hwynt hwy yw plant y deyr­nas: a'r efrau yw plant y drŵg.

39 A'r gelyn yr hwn a'u han­odd hwynt yw diafol: a'r cyn­hayaf yw diwedd y bŷd: a'r me­del-ŵyr yw 'r angelion.

40 Megis gan hynny y cyn­hullir yr efrau, ac a'u llwyr loscir yn tân, felly y bydd yn niwedd y bŷd hwn.

41 Mâb y dŷn a ddenfyn ei angelion, a hwy a gynhullant allan o'i deyrnas ef yr holl dramgwy­ddiadau, a'r rhai a wnant anwi­redd.

42 Ac a'u bwriant hwy i'r ffwrn dân: yno y bydd wylofain a rhingcian dannedd.

43 Yna y llewyrcha y rhai cy­fiawn fel yr haul, yn nheyrnas eu Tâd. Yr hwn sydd ganddo glu­stiau i wrando, gwrandawed.

44 Drachcfn, cyffelyb yw teyr­nas nefoedd i dryssor wedi ei gu­ddio mewn maes, yr hwn wedi i ddŷn ei gaffael, a'i cuddiodd, ag o lawenydd am dano, sydd yn myned ymmaith, ac yn gwerthu yr hyn oll a fedd, ac yn prynu y maes hwnnw.

45 Drachefn, cyffelyb yw teyr­nas nefoedd i farchnatta-ŵr, yn ceisio perlau têg?

46 Yr hwn wedi iddo gaffael un perl gwerth-fawr, a aeth, ac a werthodd gymmaint oll ac a feddei, ac a'i prynodd ef.

47 Drachefn, cyffelyb yw teyr­nas nefoedd i rwyd a fwriwyd yn y môr, ac a gasclodd o bôb rhyw beth:

48 Yr hon, wedi ei llenwi, a ddygasant i'r lan, ac a eistedda­sant, ac a gasclasant y rhai da mewn llestri, ac a fwriasant allan y rhai drwg.

49 Felly y bydd yn niwedd y bŷd: yr angelion a ânt allan, ac a ddidolant y rhai drwg o blith y rhai cyfiawn:

50 Ac a'i bwriant hwy i'r ffwrn dân: yno y bydd wylofain a rhingcian dannedd.

51 Jesu a ddywedodd wrthynt, A ddarfu i chwi ddeall hyn oll? Hwythau a ddywedasant wrtho, Do Arglwydd.

52 A dywedodd yntau wr­thynt, Am hynny pôb Scrifen­nydd wedi ei ddyscu i deyrnas ne­foedd, sydd debyg i ddŷn o ber­chen tŷ, yr hwn sydd yn dwyn allan o'i dryssor bethau newydd a hên.

53 A bu, wedi i'r Jesu orphen y dammhegion hyn: efe a yma­dawodd oddi yno.

54 Ac efe a ddaeth i'w wlâd ei hun, ac a'u dyscodd hwynt yn eu Synagog: fel y synnodd arnynt, ac y dywedasant, O ba le y daeth y doethineb hyn, a'r gweithre­doedd nerthol, i'r dyn hwn?

55 Ond hwn yw mâb y saer? ond Mair y gelwir ei fam ef, ac Jaco a Joses, a Simon, a Judas, ci fordyr ef?

56 Ac onid yw ei chwiorydd ef oll gyd â ni? o ba le gan hynny y mae gan hwn y pethau hyn oll?

57 A hwy a rwystrwyd ynddo ef. A'r Jesu a ddywedodd wr­thynt, Nid yw prophwyd heb an­rhydedd, ond yn ei wlâd ei hun, ac yn ei dŷ ei hun.

58 Ac ni wnaeth efe nemmor o weithredoedd nerthol yno, ob­legid eu hanghrediniaeth hwynt.

PEN. XIV.

1 Tyb Herod am Grist. 3 Carchar Joan, a'i ddihenydd. 13 Yr Jesu yn ymado i le anial: 15 lle y mae ef yn porthi pum mîl o bobl â phum torth, ac â dau byscodyn: 22 yn rhodio ar y môr at ei ddiscyblion: 34 ac wedi tirio yn Genesareth yn iachâu y clei­fion a gyffyrddai ag ymyl ei wisc ef.

Y Pryd hynny y clybu Herod y Tetrarch sôn am yr Jesu.

2 Ac efe a ddywedodd wrth ei weision, Hwn yw Joan Fedyddi­ŵr: efe a gyfodes o feirw, ac am hynny y mae nerthoedd yn gwei­thio ynddo ef.

3 Canys Herod a ddaliasei Joan, ac a'i rhwymasei, ac a'i dodasei yngharchar, oblegid Herodias gwraig Philip ei frawd ef.

4 Canys Joan a ddywedodd wrtho, Nid cyfreithlawn i ti ei chael hi.

5 Ac efe yn ewyllysio ei roddi ef i farwolaeth, a ofnodd y dyr­fa, canys hwy a'i cymmerent ef megis prophwyd.

6 Eithr pan gadwyd dydd genedigaeth Herod, y dawnsiodd merch Herodias ger eu bron hwy, ac a ryngodd fôdd Herod.

7 O ba herwydd efe a addawodd drwy lŵ, roddi iddi beth bynnag a ofynnei.

8 A hithau wedi ei rhag ddy­scu gan ei mam, a ddywedodd, dyro i mi ymma ben Joan Fedy­ddi-ŵr mewn dyscl.

9 A'r brenin a fu drist gan­ddo; eithr o herwydd y llw, a'r rhai a eisteddent gyd ag ef wrth y sord, efe a orchymynnodd i roi ef iddi.

10 Ac efe a anfonodd, ac a dorrodd ben Joan yn y carchar.

11 A ducpwyd ei ben ef mewn dyscl, ac a'i rhoddwyd i'r llang­ces: a hi a'i dug ef i'w mam.

12 A'i ddiscyblion ef a ddae­thant, ac a gymerasant ei gorph ef, ag a'i claddasant; ac a aethant, ac a fynegasant i'r Jesu.

13 A phan glybu 'r Jesu, efe a ymadawodd oddi yno mewn llong, i anghyfannedd le o'r naill tu: ac wedi clywed o'r torfeydd, hwy a'i canlynasant ef ar draed allan o'r dinasoedd.

14 A'r Jesu a aeth allan, ac a welodd dyrfa fawr: ac a dosturi­odd wrthynt, ac efe a iachaodd eu cleision hwynt.

15 Ac wedi ei myned hi yn hwyr, daeth ei ddiscyblion atto, gan ddywedyd, Y lle sydd anghy­fannedd, a'r awr a aeth weithian heibio: gollwng y dyrfa ymmaith, fel yr elont i'r pentrefi, ac y pry­nont iddynt fwyd.

16 A'r Jesu a ddywedodd wr­thynt, Nid rhaid iddynt fyned ymmaith: rhoddwch chwi i­ddynt beth iw fwytta.

17 A hwy a ddywedasant wrtho, Nid oes gennym ni ym­ma, onid pum torth, a dau by­scodyn.

18 Ac efe a ddywedodd, Dy­gwch hwynt ymma i mi.

19 Ac wedi gorchymmyn i'r torfeydd eistedd ar y gwellt glâs, a chymmeryd y pum torth a'r ddau byscodyn, efe a edrychodd i fynu tu a'r nêf, ac a fendithiodd, ac a dorrodd, ac a roddes y tor­thau i'r discyblion, a'r discyblion i'r torfeydd.

20 A hwynt oll a fwytâsant, ac a gwasant eu digon: ac a go­dasant o'r briw-fwyd oedd yng­weddill, ddeuddeg bascedaid yn llawn.

21 A'r rhai a fwyttasent, oedd ynghylch pum mil o wŷr, heb law gwragedd a phlant.

22 Ac yn y fan y gyrrodd yr Jesu ei ddiscyblion i fyned i'r llong, ac i fyned i'r lan arall o'i flaen ef, tra fyddai efe yn gollwng y torfeydd ymmaith.

23 Ac wedi iddo ollwng y tor­feydd ymmaith, efe a escynnodd i'r mynydd wrtho ei hun, i we­ddio, Ac wedi ei hwyrhau hi, yr oedd efe yno yn unig.

24 A'r llong oedd weithian ynghanol y môr yn drallodus gan donnau. Canys gwynt gwrthwy­nebus ydoedd.

25 Ac yn y bedwaredd wylfa o'r nôs, yr aeth yr Jesu attynt, gan rodio ar y môr.

26 A phan welodd y discyblion ef yn rhodio ar y môr, dychry­nafant, gan ddywedyd, Drychi­olaeth ydyw: a hwy a waedda­sant rhag ofn.

27 Ac yn y man y llefarodd yr Jesu wrthynt, gan ddywedyd, Cymmerwch gyssur: myfi ydyw, nac ofnwch.

28 A Phetr a'i attebodd, ac a ddywedodd, ô Arglwydd, os tydi yw, arch i mi ddyfod attat ar y dyfroedd.

29 Ac efe a ddywedodd, Tyred. Ac wedi i Petr ddescyn o'r llong, efe a rodiodd ar y dyfroedd, i ddyfod at yr Jesu.

30 Ond pan welodd efe y gwynt yn grŷf, efe a ofnodd: a phan ddechreuodd suddo, efe a lefodd, gan ddywedyd, Arglwydd, cadw fi.

31 Ac yn y man yr estynnodd yr Jesu ei law, ac a ymaflodd yn­ddo ef, ac a ddywedodd wrtho, Tydi o ychydig ffydd, pa ham y petrusaist?

32 A phan aethant hwy i mewn i'r llong, peidiodd y gwynt.

33 A daeth y rhai oedd yn y llong, ac a'i haddolasant ef, gan ddywedyd, Yn wîr Mâb Duw ydwyti.

34 Ac wedi iddynt fyned tro­sodd, hwy a ddaethant i dîr Gen­nesaret.

35 A phan adnabu gwŷr y fan honno ef, hwy a anfonasant i'r holl wlâd honno o amgylch, ac a ddygasant atto y rhai oll oedd mewn an-hwyl.

36 Ac a attolygasant iddo gael cyffwrdd yn unic ag ymyl ei wisc ef: a chynnifer ac a gyffyrddodd, a iachawyd.

PEN. XV.

1 Christ yn argyoeddi yr Scrifen­nyddion a'r Pharisæaid, am dorri gorchymynnion Duw trwy [Page] eu traddodiadau eu hunain: 11 yn dyscu nad yw y pêth sydd yn myned i mewn i r genau, yn halogi dyn: 21 yn iachau merth y wraig o Canaan, 30 a thor­foedd eraill lawer: 32 ac â saith dorth, ac ychydic byscod bychain, yn porthi pedair mîl o wyr, heb law gwragedd a phlant.

YNa 'r Scrifennyddion a'r Pha­risæaid, y rhai oedd o Jeru­salem, a ddaethant at yr Jesu, gan ddywedyd,

2 Pa ham y mae dy ddiscyblion di yn troseddu traddodiad yr hy­nafiaid? canys nid ydynt yn golchi eu dwylo pan fwyttâont fara.

3 Ac efe a attebodd, ac a ddy­wedodd wrthynt, A pha ham yr ydych chwi yn troseddu gorchy­myn Duw, trwy eich traddodiad chwi.

4 Canys Duw a orchymyn­nodd, gan ddywedyd, Anrhyde­dda dy dâd, a'th fam: a'r hwn a felldithio dâd neu fam, lladder ef yn farw:

5 Eithr yr ydych chwi yn dy­wedyd, Pwy bynnag a ddywe­do wrth ei Dâd neu ei fam, Rhodd yw pa beth bynnag y ceit lês oddi wrthifi, ac ni anrhy­deddo ei dâd neu ei fam, di-fai fydd.

6 Ac fel hyn y gwnaethoeh orchymmyn Duw yn ddi-rym, trwy eich traddodiad eich hun.

7 Oh ragrith-wŷr, da y pro­phwydodd Esaias am danoch chwi, gan ddywedyd,

8 Nesau y mae y bobl hyn at­taf â'i genau, a'm anrhydeddu â'u gwefusau: a'u calon sydd bell oddiwrthif.

9 Eithr yn ofer i'm anrhyde­ddant i, gan ddyscu gorchymyn­nion dynion yn ddysceidiaeth.

10 Ac wedi iddo alw y dyrfa atto, efe a ddywedodd wrthynt, Clywch a deellwch.

11 Nid yr hyn sydd yn myned i mewn i'r genau, sydd yn ha­logi dŷn, ond yr hyn sydd yn dy­fod allan o'r genau, hynny sydd yn halogi dŷn.

12 Yna y daeth ei ddiscyblion atto, ac a ddywedasant wrtho, A wyddosti ymrwystro o'r Phari­sæaid wrth glywed yr ymadrodd hyn?

13 Ac yntef a attebodd, ac a ddywedodd, Pôb planhigyn yr hwn ni's plannodd fy Nhâd nefol, a ddiwreidir.

14 Gadewch iddynt: tywyso­gion deillion i'r deillion ydynt. Ac os y dall a dywys y dall, y ddau a syrthiant yn y ffôs.

15 A Phetr a attebodd, ac a ddywedodd wrtho, Eglura i ni y ddammeg hon.

16 A dywedodd yr Jesu, A ydych chwithau etto heb ddeall?

17 Onid ydych chwi yn deall etto fôd yr hyn oll sydd yn my­ned i mewn i'r genau yn cilio i'r bola, ac y bwrir ef allan i'r gau-dy?

18 Eithr y pethau a ddeuant allan o'r genau, sy yn dyfod allan o'r galon, ar pethau hynny a ha­logant ddŷn.

19 Canys o'r galon y mae meddy­liau drwg yn dyfod allan, lladdi­adau, tor-priodasau, godinebau, lladradau, cam-destiolaethau, cab­lau.

20 Dymma y pethau sy yn halo­gi dŷn: eithr bwytta â dwylo heb olchi, ni haloga ddŷn.

21 A'r Jesu a aeth oddi yno, ac a giliodd i dueddau Tyrus a Sidon.

22 Ac wele, gwraig o Ganaan a ddaeth o'r parthau hynny, ac a lefodd, gan ddywedyd wrtho, Trugarhâ wrthif, o Arglwydd, Fâb Dafydd, y mae fy merch yn ddrwg ei hwyl gan gythrael.

23 Eithr nid attebodd efe iddi un gair. A daeth ei ddiscyblion atto, ac a attolygasant iddo, gan ddywedyd, Gollwng hi ymmaith, canys y mae hi yn llefain ar ein hôl.

24 Ac efe a attebodd, ac a ddy­wedodd, Ni'm danfonwyd i ond at ddefaid colledig tŷ Israel.

25 Ond hi a ddaeth, ac a'i ha­ddolodd ef, gan ddywedyd, Argl­wydd, cymmorth fi.

26 Ac efe a attebodd, ac a ddy­wedodd, Nid da cymmeryd bara y plant, a'i fwrw i'r cŵn.

27 Hitheu a ddywedodd, Gwîr yw Arglwydd: canys y mae 'r cŵn yn bwytta o'r briwsion sy'n syr­thio oddi ar fwrdd eu harglwy­ddi.

28 Yna yr attebodd yr Jesu, ac a ddywedodd wrthi, Ha wraig, mawr yw dy ffydd: byddyd i ti fel yr wyt yn ewyllysio. A'i merch a iachawyd o'r awr honno allan.

29 A'r Jesu a aeth oddi yno, ac a ddaeth ger llaw môr Galilæa: ac a escynnodd i'r mynydd, ac a eisteddodd yno.

30 A daeth atto dorfeydd lawer, a chanddynt gyd â hwynt gloffion, deillion, mudion, ana­fusion, ac eraill lawer: a hwy a'u bwriasant i lawr wrth draed yr Jesu, ac efe a'u hiachaodd hwynt.

31 Fel y rhyfeddodd y tor­feydd, wrth weled y mudion yn dywedyd, y rhai anafus yn iach, y cloffion yn rhodio, a'r deillion yn gweled: a hwy a ogoneddasant Dduw Israel.

32 A galwodd yr Jesu ei ddi­scyblion atto, ac a ddywedodd, yr ydwyf yn tosturio wrth y dyrfa, canys y maent yn aros gyd â mi dri-diau weithian, ac nid oes gan­ddynt ddim i'w fwytta: ac nid y­dwyf yn ewyllysio eu gollwng hwynt ymmaith ar eu cythlwng, rhag eu llewygu ar y ffordd.

33 A'i ddiscyblion a ddywe­dent wrtho, O ba le y caem ni gymmaint o fara yn y diffae­thwch, fel y digonid tyrfa gym­maint?

34 A'r Jesu a ddywedei wr­thynt, Pa sawl torth sydd gen­nych? A hwy a ddywedasant saith, ac ychydig byscod bychein.

35 Ac efe a orchymynnodd i'r torfeydd eistedd ar y ddaiar.

36 A chan gymmeryd y saith dorth a'r pyscod, a diolch, efe a'u torrodd, ac a'u rhoes iw ddi­scyblion, a'r discyblion i'r dyrsa.

37 A hwy oll a fwyttasant, ac a gawsant eu digon: ac a goda­sant o'r briw-fwyd oedd yngwe­ddill saith fascedaid yn llawn.

38 A'r rhai a fwyttasent, oedd bedair mil o wŷr, heb law gwra­gedd a phlant.

39 Ac wedi iddo ollwng y tor­feydd ymmaith, efe a aeth i long, ac a ddaeth i barthau Magdala.

PEN. XVI.

1 Y Pharisæaid yn gofyn arwydd. 6 Jesu yn rhybuddio ei ddiscyblion am lefain y Pharisæaid, a'r Sa­ducæaid.13 Tyb y bobl am Grist, 16 a chyffes Petr am dano. 21 Jesu yn rhag-fynegi ei farwola­eth, 23 yn ceryddu Petr am ei gynghori i'r gwrthwyneb: 24 Ac yn rhybuddio y sawl y fynnent ei ganlyn ef, ilddwyn y groes.

AC wedi i'r Pharisæaid a'r Sa­ducæaid ddyfod atto, a'i demptio, hwy a attolygasant iddo ddangos iddynt arwydd o'r nêf.

2 Ac efe a attebodd, ac a ddy­wedodd wrthynt, Pan fyddo yr hwyr y dywedwch. Tywydd têg, can ys y mae 'r wybr yn gôch.

3 A'r boreu, Heddyw dryg-hîn: canys y mae 'r wybr yn gôch, ac yn bruddaid. O rhagrithwyr, chwi a fedrwch ddeall wyneb yr wybren, ac oni fedrwch arwyddi­on yr amserau?

4 Y mae cenhedlaeth ddrwg a godinebus yn ceisio arwydd, ac arwydd ni's rhoddir iddi, onid arwydd y prophwyd Jonas. Ac efe a'u gadawodd hwynt, ac a aeth ymmaith,

5 Ac wedi dyfod ei ddiscybli­on ef i'r lan arall, hwy a ollynga­sent tros gôf gymmeryd bata cen­thynt.

6 A'r Jesu a ddywedodd wr­thynt, Edrychwch ac ymogelwch rhag sur-does y Pharisæaid, a'r Saducæaid.

7 A hwy a ymresymmasant yn eu plith eu hunain, gan ddywe­dyd, Hyn sydd am na chymmera­som fara cennym.

8 A'r Jesu yn gwybod, a ddywe­dodd wrthynt, Chwy-chwi o y­chydig ffydd, pa ham yr ydych yn ymresymmu yn eich plith eich hu­nain, am na chymmerasoch fara gyd â chwi?

9 Onid ydych chwi yn deall etto, nac yn cofio pum torth y pum-mil, a pha sawl bascedaid a gymmerasoch i fynu?

10 Na saith dorth y pedeir-mîl, a pha sawl cawelleid a gymmera­soch i fynu?

11 Pa fôdd nad ydych yn deall, nad am fara y dywedais wrthych, ar ymogelyd rhag sur-does y Pha­risæaid, a'r Saducæaid?

12 Yna y deallasant na ddywe­dasei efe am ymogelyd rhag sur­does bara, ond rhag athrawiaeth y Pharisæaid, a'r Saducæaid.

13 Ac wedi dyfod yr Jesu i dueddau Caesarea Philippi, efe a ofynnodd iw ddiscyblion, gan ddywedyd, Pwy y mae dynion yn dywcdyd fy môd i, Mâb y dŷn?

14 A hwy a ddywedasant, Rhai mai Joan Fedyddi-ŵr, a rhai mai Eliâs, ac eraill mai Jeremias, neu un o'r prophwydi.

15 Efe a ddywedodd wrthynt, Ond pwy meddwch chwi ydwyfi?

16 A Simon Petr a attebodd, ac a ddywedodd, Ti yw Crist, Mâb y Duw byw.

17 A'r Jesu gan atteb a ddywedodd wrtho, Gwyn dy fŷd ti Simon mâb Iona: canys nid cîg a gwaed a ddatcuddiodd hyn i ti, ond fy Nhâd, yr hwn sydd yn y nefoedd.

18 Ac yr ydwyf finneu yn dy­wedyd i ti, mai ti yw Petr, ac ar y graig hon yr adeiladaf fy Egl­wys: a phyrth uffern ni's gorch­fygant hi.

19 A rhoddaf i ti agoriadau [Page] teyrnas nefoedd: a pha beth bynnag a rwymech ar y ddaiar a fydd rhwymedig yn y nefoedd: a pha beth bynnag a ryddhaech ar y ddaiar, a fydd wedi ei ryddhau yn y nefoedd.

20 Yna y gorchymynnodd efe i'w ddiscyblion, na ddywedent i nêb mai efe oedd Jesu Grist.

21 O hynny allan y dechreu­odd yr Jesu ddangos i'w ddiscybli­on fôd yn rhaid iddo fyned i Je­rusalem, a dioddef llawer gan yr Henuriaid, a'r Arch-offeiriaid, a'r Scrifennyddion, a'i ladd, a chy­fodi y trydydd dydd.

22 A Phetr, wedi ei gymme­ryd ef atto, a ddechreuodd ei ge­ryddu ef, gan ddywedyd, Argl­wydd trugarhâ wrthit dy hun; ni's bydd hyn i ti.

23 Ac efe a drôdd, ac a ddy­wedodd wrth Petr; Dôs yn fy ôl i, Satan, rhwystr ydwyt ti i mi: am nad ydwyt yn synnied y pe­thau sy o Dduw, ond y pethau sy o ddynion.

24 Yna y dywedodd yr Jesu wrth ei ddiscyblion, os myn nêb ddyfod ar fy ôl i, ymwaded ag ef ei hun, a chyfoded ei groes, a chanlyned fi.

25 Canys pwy bynnag y ewy­llysio gadw ei fywyd, a'i cyll: a phwy bynnag a gollo ei fywyd o'm plegit i, a'i caiff.

26 Canys pa lefâd i ddŷn os ynnill efe yr holl fŷd, a cholli ei enaid ei hun? neu pa beth a rydd dŷn yn gefnewid am ei enaid?

27 Canys Mâb y dŷn a ddaw yngogoniant ei Dâd gyd â'i An­gelion, ac yna y rhydd efe i bawb yn ôl ei weithred.

28 Yn wir y dywedaf wrthych, y mae rhai o'r sawl sydd yn sefyll ymma a'r ni phrofant angeu, hyd oni welont Fâb y dŷn yn dyfod yn ei frenhiniaeth.

PEN. XVII.

1 Gwedd-newidiad Christ. 14 Y mae ef yn iachau y lloerig, 22 yn rhag-fynegi [...] ei ddioddefaint, 24 ac yn talu teyrnged.

AC yn ôl chwe diwrnod, y cym­merodd yr Jesu Petr, ac Jaco, ac Joan ei frawd, ac a'u dug hwy i fynydd uchel, o'r naill-tu.

2 A gwêdd-newidiwyd ef ger eu bron hwy: a'i wyneb a ddis­cleiriodd fel yr haul, a'i ddillad oedd cyn wynned a'r goleuni.

3 Ac wele, Moses ac Elias a ymddangosodd iddynt, yn ym­ddiddan ag ef.

4 A Phetr a attebodd, ac a ddy­wedodd wrth yr Jesu, O Argl­wydd, da yw i ni fod ymma: os ewyllysi, gwnawn ymma dair pa­bell: un i ti, ac un i Moses, ac un i Elias.

5 Ac efe etto yn llefaru, wele, cwmwl goleu a'u cyscododd hwynt: ac wele lêf o'r cwmwl, yn dywedyd, Hwn yw fy anwyl fâb, yn yr hwn i'm bodlonwyd: gw­randewch arno ef,

6 A phan glybu y discyblion hynny, hwy a syrthiasant ar eu hwyneb, ac a ofnasant yn ddir­fawr.

7 A daeth yr Jesu, ac a gyffyr­ddodd â hwynt, ac a ddywedodd, Cyfodwch, ac nac ofnwch.

8 Ac wedi iddynt dderchafu eu llygaid, ni welsant nêb ond yr Jesu yn unic.

9 Ac fel yr oeddynt yn descyn o'r mynydd, gorchymynnodd yr Jesu iddynt, gan ddywedyd, Na ddywedwch y weledigaeth i neb, hyd oni adgyfodo Mâb y dŷn o feirw.

10 A'i ddiscyblion a ofynna­sant iddo, gan ddywedyd, Pa ham gan hynny y mae 'r Scrifenny­ddion yn dywedyd, fôd yn rhaid dyfod o Elias yn gyntaf.

11 A'r Jesu a attebodd, ac a ddywedodd wrthynt, Elias yn wir a ddaw yn gyntaf, ac a edfryd bôb peth.

12 Eithr yr ydwyfi yn dywe­dyd i chwi ddyfod O Elias ensys, ac nad adnabuant hwy ef, ond gw­neuthur o honynt iddo beth byn­nag a fynnasant: felly y bydd he­fyd i Fâb y dŷn ddioddef gan­ddynt hwy.

13 Yna y deallodd y ddiscy­blion mai am Joan Fedyddiŵr y dywedasei efe wrthynt.

14 Ac wedi eu dyfod hwy at y dyrfa, daeth atto ryw ddŷn, ac a ostyngodd iddo ar ei liniau,

15 Ac a ddywedodd, Arglwydd trugarhâ wrth fy mâb, oblegid y mae efe yn lloerig ac yn flin arno: canys y mae efe yn syrthio yn y tân yn fynych, acyn y dwfr yn fynych.

16 Ac mi a'i dugym ef at dy ddiscyblion di,, ac ni allent hwy ei iachau ef.

17 A'r Jesu a attebodd, ac a ddywedodd, O genhedlaeth an­ffyddlon a throfaus, pa hyd y by­ddaf gyd â chwi? pa hyd y dio­ddefaf chwi? dygwch ef ymma at­tafi.

18 A'r Jesu a geryddodd y cy­thrael, ac efe a aeth allan o honaw: a'r bachgen a iachawyd o'r awr honno.

19 Yna y daeth y discyblion at yr Jesu o'r nailltu, ac y ddyweda­sant. Pa ham na allem ni ei fwrw ef allan?

20 A'r Jesu a ddywedodd wr­thynt, Oblegid eich anghredini­aeth? canys yn wir y dywedaf i chwi, pe bai gennych ffydd megis gronyn o hâd mwstard, chwi a ddywedech wrth y mynydd hwn, Symmud oddi ymma draw, ac efe a symmudai: ac ni bydd dim am­hossibl i chwi.

21 Eithr nid â y rhywogaeth hyn allan, onid trwy weddi ac ympryd.

22 Ac fel yr oeddynt hwy yn aros yn Galilæa, dywedodd yr Je­su wrthynt, Mâb y dŷn a draddo­dir i ddwylo dynion:

23 A hwy a'i lladdant, a'r tty­dydd dydd y cyfyd efe. A hwy a aethant yn drist iawn.

24 Ac wedi dyfod o honynt i Capernaum, y rhai oedd yn der­byn arian y deyrn-ged, a ddae­thant at Petr, ac a ddywedasant, Onid yw eich athro chwi yn talu teyrn-ged?

25 Yntef a ddywedodd, Ydyw. Ac wedi ei ddyfod ef i'r tŷ, yr Jesu a achubodd ei flaen ef, gan ddywedyd, Beth yr wyt ti yn ei dybied, Simon? gan bwy y cym­mer brenhinoedd y ddaiardeyrn­ged, neu dreth? gan eu plant eu hun, ynteu gan estroniaid?

26 Petr a ddywedodd wrtho, Gan estroniaid. Yr Jesu a ddywe­dodd wrtho, Gan hynny y mae y plant yn rhyddion.

27 Er hynny, rhag i ni eu rhwystro hwy, dôs i'r môr, a bw­rw fâch a chymmer y pyscodyn a dd [...]l i fynu yn gyntaf: ac wedi i [Page] ti agoryd ei safn, ti a gei ddarn o arian: cymmer hwnnw, a dyro iddynt drosofi a thitheu.

PEN. XVIII.

1 Christ yn rhybuddio ei ddiscyblion, i fôd yn ostyngedic, ac yn ddini­wed; 7 i ochelyd rhwystrau, ac na ddirmygent yr rhai bychain: 15 yn dyscu pa fodd y mae i ni ymddwyn tuac at ein brodyr, pan wnelont i'n herbyn: 21 a pha sawl gwaith y maddeuwn iddynt: 23 yr hyn beth y mae yn ei osod allan drwy ddammeg y brenin a gym­merai gyfrif gan ei weision, 32 ac a gospodd yr hwn ni wnaethei drugaredd â'i gydymmaith.

AR yr awr honno y daeth y discyblion at yr Jesu, gan ddywedyd, Pwy sydd fwyaf yn nheyrnas nefoedd?

2 A'r Jesu a alwodd atto sach­gennyn, ac a'i gosodes yn eu ca­nol hwynt,

3 Ac a ddywedodd, Yn wîr y dywedaf i chwi, oddieithr eich troi chwi, a'ch gwneuthur fel plant bychain, nid ewch chwi ddim i mewn i deyrnas nefoedd.

4 Pwy bynnag gan hynny a'i gostyngo ei hunan fel y bachgen­nyn hwn, hwnnw yw 'r mwyaf yn nheyrnas nefoedd.

5 A phwy bynnag a dderbynio gyfryw fachgennyn yn fy enw i, a'm derbyn i.

6 A phwy bynnag a rwystro un o'r rhai bychain hyn a gredant y­nofi, da fyddai iddo pe crogid maen melin am ei wddf, a'i foddi yn eigion y môr.

7 Gwae 'r bŷd oblegid rhwy­strau: canys angenrhaid yw dyfod rhwystrau: er hynny gwae y dŷn hwnnw drwy 'r hwn y daw y rhwystr.

8 Am hynny, os dy law, neu dy droed a'th rwystra, torr hwynt ymmaith, a thafl oddi wrthit: gwell yw i ti fyned i mewn i'r by­wyd yn gloff, neu yn anafus, nag â chennit ddwy law neu ddau dro­ed, dy daflu i'r tân tragywyddol.

9 Ac os dy lygad a'th rwystra, tynn ef allan, a thafl oddi wrthit: gwell yw i ti yn un-llygeidiog fy­ned i mewn i'r bywyd, nag â dau lygad gennit, dy daflu i dân u­ffern.

10 Edrychwch na ddirmy­goch yr un o'r rhai bychain hyn: canys yr ydwyf yn dywedyd i chwi, fod eu hangelion hwy yn y nefoedd, bôb amser yn gweled wyneb fy Nhâd, yr hwn sydd yn y nefoedd.

11 Canys daeth Mâb y dŷn i gadw yr hyn a gollasid.

12 Beth a dybygwch chwi? o bydd gan ddŷn gant o ddefaid, a myned o un o honynt ar ddispe­rod, oni âd efe yr amyn un cant, a myned i'r mynyddoedd, a cheisio yr hon a aeth ar ddis­perod?

13 Ac os bydd iddo ei chael hi, yn wir meddaf i chwi, y mae yn llawenhau am honno, mwy nag am yr amyn un cant, y rhai nid aethant ar ddisperod.

14 Felly nid yw ewyllys eich Tâd, yr hwn sydd yn y nefoedd, gyfrgolli 'r un o'r rhai bychain hyn.

15 Ac os pecha dy frawd i'th erbyn, dôs, ac argyoedda ef rhyngot ti ac ef ei hun: os efe a [Page] wrendy arnat, ti a ennillaist dy frawd.

16 Ac os efe ni wrendy, cym­mer gyd â thi etto un neu ddau, fel yngenau dau neu dri o dy­stion, y byddo pôb gair yn safa­dwy.

17 Ac os efe ni wrendy arnynt hwy, dywed i'r Eglwys: ac os efe ni wrendy ar yr Eglwys chwaith, bydded ef i ti megis yr ethnic a'r Publican.

18 Yn wir meddaf i chwi, pa bethau bynnag a rwymoch ar y ddaiar, syddant wedi eu rhwymo yn y nêf: a pha bethau bynnag a ryddhaoch ar y ddaiar, a fyddant wedi eu rhyddau yn y nêf.

19 Trachefn meddaf i chwi, os cydsynnia dau o honoch ar y ddaiar, am ddim oll, beth bynnag a'r a ofynnant, efe a wneir iddynt gan fy Nhâd, yr hwn sydd yn y nefoedd.

20 Canys lle mae dau neu dri wedi ymgynnull yn fy enw i, yno yr ydwyf yn eu canol hwynt.

21 Yna y daeth Petr atto ef, ac a ddywedodd, Arglwydd, pa sawl gwaith y pecha fy mrawd i'm her­byn, ac y maddeuaf iddo? a'i hyd seith-waith?

22 Yr Jesu a ddywedodd wr­tho, Nid ydwyf yn dywedyd wr­thir, hyd seith-waith, onid hyd ddeng-waith a thrugain seith­waith.

23 Am hynny y cyffelybir teyrnas nefoedd i ryw frenin, a synnei gael cyfrif gan ei weision.

24 A phan ddechreuodd gyfrif, fe a ddugpwyd atto un a oedd yn ei ddylêd ef o ddeng mil o da­lentau.

25 A chan nad oedd ganddo ddim i dalu, gorchymynnodd ei arglwydd ei werthu ef, a'i wraig, a'i blant, a chwbl a'r a feddei, a thalu 'r ddylêd.

26 A'r gwâs a syrthiodd i lawr, ac a'i haddolodd ef, gan ddywedyd, Arglwydd, bydd ymar­hous wrthif, a mi a dalaf i ti y c wbl oll.

27 Ac Arglwydd y gwâs hwn­nw a dosturiodd wrtho; ac a'i go­llyngodd, ac a faddeuodd iddo y ddylêd.

28 Ac wedi myned o'r gwâs hwnnw allan, efe a gafodd un o'i gyd-weifion, yr hwn oedd yn ei ddylêd ef o gan ceiniog: ac efe a ymaflodd ynddo, ac a'i llinda­godd, gan ddywedyd, Tâl i mi yr hyn sydd ddyledus arnat.

29 Yna y syrthiodd ei gyd­wâs wrth ei draed ef, ac a ymbili­odd ag ef, gan ddywedyd, Bydd ymarhous wrthif, a mi a dalaf i ti y cwbl oll.

30 Ac ni's gwnai efe: ond myned, a'i fwrw ef yngharchar, hyd oni thalei yr hyn oedd ddy­ledus.

31 A phan weles ei gyd-wei­sion y pethau a wnelsid, bu ddrwg dros ben ganddynt: a hwy a ddae­thant, ac a fynegasant i'w har­glwydd yr holl bethau a fuasei.

32 Yna ei arglwydd, wedi ei a­lw ef atto, a ddywedodd wrtho, Ha wâs drwg, maddeuais i ti yr holl ddylêd honno, am i ti ymbil â mi:

33 Ac oni ddylefit titheu dru­garhau wrth dy gyd-wâs, megis y trugarhêais inneu wrthit ti?

34 A'i Arglwydd a ddigiodd, ac a'i rhoddes ef i'r poen-wŷr, hyd oni thalei yr hyn oll oedd ddyle­dus iddo.

35 Ac felly y gwna fy Nhâd nefol i chwithau, oni faddeuwch o'ch calonnau bôb un i'w frawd eu camweddau.

PEN. XIX.

1 Crist yn iachau y cleifion: 3 yn atteb y Pharisæaid am Yscarieth: 10 yn dangos pa bryd y mae Pri­odas yn angenrheidiol: 13 yn derbyn plant bychain: 16 yn dy­scu i'r gwr ieuangc y modd i gael bywyd tragwyddol, 21 ac i fôd yn berffaith: 23 yn dywedyd i'w ddiscyblion, mor anhawdd ydyw i'r goludoc fyned i mewn i deyr­nas Dduw, 27 ac yn addo gwobr i'r sawl a ymadawant â dim er mwyn ei ganlyn ef.

A Bu, pan orphennodd yr Je­su yr ymadroddion hyn, efe a ymadawodd o Galilæa, ac a dda­eth i derfynau Judæa, tu hwnt i'r Jorddonen.

2 A thorfeydd lawer a'i can­lynasant ef: ac efe a'u hiachaodd hwynt yno.

3 A daeth y Pharisæaid atto gan ei demptio, a dywedyd wrtho, Ai cyfiaithlawn i ŵr yscar â'i wraig am bôb achos?

4 Ac efe a attebodd, ac a ddy­wedodd wrthynt, Oni ddarllen­nasoch i'r hwn a'u gwnaeth o'r dechreu, eu gwneuthur hwy yn wrryw a benyw?

5 Ac efe a ddywedodd, Oblegid hyn y gâd dŷn dâd a mam, ac y glŷn wrth ei wraig: a'r ddau fy­ddant yn un cnawd.

6 O herwydd pa ham, nid y­dynt mwy yn ddau, onid yn un cnawd. Y peth gan hynny a gyssyll­todd Duw, nac yscared dŷn.

7 Hwythau a ddywedasant wr­tho, Pa ham gan hynny y gorchy­mynnodd Moses roddi llythyr y­scar, a'i gollwng hi ymmaith?

8 Yntef a ddywedodd wr­thynt, Moses o herwydd cale­drwydd eich calonnau, a odde­fodd i chwi yscar â'ch gwragedd: eithr o'r dechreu nid felly yr oedd.

9 Ac meddaf i chwi, pwy byn­nag a yscaro â'i wraig, ond am odineb, ac a briodo un arall, y mae efe yn torri priodas: ac y mae yr hwn a briodo yr hon a yscarwyd, yn torri priodas.

10 Dywedodd ei ddiscyblion wrtho, Os felly y mae 'r a­chos rhwng gŵr a gwraig; nid da gwreica.

11 Ac efe a ddywedodd wrthynt, Nid yw pawb yn derbyn y gair hwn, ond y rhai y rhoddwyd iddynt.

12 Canys y mae Eunuchiaid a aned felly o grôth eu mam: ac y mae Eunuchiaid a wnaed gan ddy­nion yn Eunuchiaid: ac y mae Eu­nuchiaid a'u gwnaethant eu hun yn Eunuchiaid er mwyn teyr­nas nefoedd. Y neb a ddichon ei dderbyn derbynied.

13 Yna y dygpwyd atto blant bychain, fel y rhoddei ei ddwylo arnynt, ac y gweddiei: a'r discy­blion a'u ceryddodd hwynt.

14 A'r Jesu a ddywedodd, Ga­dewch i blant bychain, ac na wa­herddwch iddynt ddyfod attafi: canys eiddo y cyfryw rai yw teyr­nas nefoedd.

15 Ac wedi iddo roddi ei ddwylo arnynt, efe a aeth ym­maith oddi yno.

16 Ac wele, un a ddaeth, ac a [Page] ddywedodd wrtho, Athro da, pa beth da a wnaf, fel y caffwyf fy­wyd tragywyddol?

17 Yntef a ddywedodd wrtho, Pa ham y gelwi fi yn dda? nid da neb ond un, fef Duw: ond os ewyllysi fyned i mewn i'r bywyd, cadw 'r gorchymynion.

18 Efe a ddywedodd wrtho yntef, Pa rai? A'r Jesu a ddywe­dodd, Na ladd, na odineba, na le­dratta, na ddwg gam dystiolaeth.

19 Anrhydedda dy dâd a'th fam, a Châr dy gymmydog fel di dy hun.

20 Y gŵr ieuangc a ddywedodd wrtho, Mi a gedwais y rhai hyn oll o'm hieuengtid: beth sydd yn eisieu i mi etto.

21 Yr Jesu a ddywedodd wr­tho, Os ewyllysi fôd yn berffaith, dôs; gwerth yr hyn sydd gennit, a dyro i'r tlodion: a thi a gei drys­sor yn y nêf: a thyred, canlyn fi.

22 A phan glybu y gŵr ieuangc yr ymadrodd, efe a aeth i ffordd yn drist: canys yr oedd yn ber­chen da lawer.

23 Yna y dywedodd yr Jesu wrth ei ddiscyblion, Yn wîr y dywedaf i chwi, mai yn anhawdd yr â goludog i mewn i deyrnas nefoedd.

24 A thrachefn meddaf i chwi, Haws yw i gamel fyned trwy grau y nodwydd ddur, nag i oludog fyned i mewn i deyrnas Dduw.

25 A phan glybu ei ddiscybli­on ef hyn, synnu a wnaethant yn ddirfawr, gan ddywedyd, Pwy gan hynny a all fôd yn gadwedig?

26 A'r Jesu a edrychodd ar­nynt, ac a ddywedodd wrthynt, Gyd â dynion ammhossibl yw hyn, ond gyd â Duw pôb peth sydd bossibl.

27 Yna Petr a attebodd, ac a ddywedodd wrtho, Wele, nyni a adawsom bôb peth, ac a'th ganly­nasom di: beth gan hynny a fydd i ni?

28 A'r Jesu a ddywedodd wr­thynt, Yn wir meddaf i chwi, y cewch chwi y rhai a'm canlyna­soch i, yn yr adenedigaeth pan ei­steddo Mab y dŷn ar orsedd ei o­goniant, eistedd chwithau ar ddeu­ddeg gorsedd, yn barnu deuddeg­llwyth Israel.

29 A phôb un a'r a adawodd dai, neu frodyr, neu chwiorydd, neu dâd, neu fam, neu wraig, neu blant, neu diroedd, er mwyn fy enw i, a dderbyn y can cymmaint, a bywyd tragywyddol a etifedda efe.

30 Ond llawer o'r rhai blaenaf a fyddant yn olaf: a'r rhai olaf yn flaenaf.

PEN. XX.

1 Crist trwy ddammeg y gweith­wyr yn y winllan, yn dangos nad ydyw Duw yn ddyled-wr i nêb: 17 yn rhag-fynegi ei ddio­ddefaint: 20 Trwy atteb i fam meibion Zebedaeus, yn dyscu iw ddiscyblion fôd yn ostyngedic: 30 ac yn rhoddi i ddau ddyn dall eu golwg.

CAnys teyrnas nefoedd sydd debyg i ŵr o berchen tŷ, yr hwn a aeth allan a hi yn dyddhau, i gyflogi gweith-wŷr i'w win­llan.

2 Ac wedi cyttuno â'r gweith­wŷr er ceiniog y dydd, efe a'u hanfonodd hwy i'w win-llan.

3 Ac efe a aeth allan ynghylch [Page] y drydedd awr, ac a welodd eraill yn sefyll yn segur yn y farchnadfa:

4 Ac a ddywedodd wrthynt, Ewch chwithau i'r win-llan, a pha beth bynnag a fyddo cyfiawn, mi a'i rhoddaf i chwi.

5 A hwy a aethant ymmaith. Ac efe a aeth allan drachefn yng­hylch y chweched a'r nawfed awr, ac a wnaeth yr un môdd.

6 Ac efe a aeth allan ynghylch yr unfed awr ar ddêg, ac a gafas eraill yn sefyll yn segur, ac a ddy­wedodd wrthynt, Pa ham y sef­wch chwi ymma ar hŷd y dydd yn segur?

7 Dywedasant wrtho, Am na chyflogodd nêb nyni. Dywedodd yntef wrthynt, Ewch chwithau i'r win-llan, a pha beth bynnag fyddo cyfiawn, chwi a'i cewch.

8 A phan aeth hi yn hwyr, ar­glwydd y win-llan a ddywedodd wrth ei oruchwiliŵr, Galw 'r gweith-wŷr, a dyro iddynt eu cyflog, gan ddechreu o'r rhai di­weddaf, hyd y rhai cyntaf.

9 A phan ddaeth y rhai a gy­flogasid ynghylch yr unfed awr ar ddeg, hwy a gwasant bôb vn gei­niog.

10 A phan ddaeth y rhai cyn­taf, hwy a dybiasant y caent fwy: a hwythau a gawsant bôb vn gei­niog.

11 Ac wedi iddynt gael, grwg­nach a wnaethant yn erbyn gŵr y tŷ:

12 Gan ddywedyd, Un awr y gweithiodd y rhai olaf hyn, a thi a'u gwnaethost hwynt yn gystal a ninneu, y rhai a ddygasom bwŷs y dydd a'r gwrês.

13 Yntef a attebodd, ac a ddy­wedodd wrth un o honynt, Y cy­faill, nid ydwyf yn gwneuthur cam â thi: onid er ceiniog y cyt­tunaist â mi?

14 Cymmer yr hyn sydd ei­ddot, a dôs ymmaith: yr ydwyf yn ewyllysio rhoddi i'r olaf hwn, megis i titheu.

15 Ai nid cyfreithlawn i mi wneuthur a fynnwyf a'r eiddof fy hun? neu a ydyw dy lygad ti yn ddrwg, am fy môd i yn dda?

16 Felly y rhai olaf fyddant yn flaenaf, a'r rhai blaenaf yn olaf: canys llawer sy wedi eu galw, ac ychydig wedi eu dewis.

17 Ac a'r Jesu yn myned i fynu i Jerusalem, efe a gymmerth y deuddeg discybl o'r nailltu ar y ffordd, ac a ddywedodd wrthynt.

18 Wele, yr ydym ni yn my­ned i fynu i Jerusalem, a mâb y dŷn a draddodir i'r Archoffei­riaid a'r Scrifennyddion, a hwy a'i condemniant ef i farwolaeth:

19 Ac a'i traddodant ef i'r cen­hedloedd, i'w watwar, ac i'w fflangellu, ac i'w groeshoelio: a'r trydydd dydd efe a adgyfyd.

20 Yna y daeth mam meibion Zebedaeus atto, gyd â'i meibion, gan addoli, a deisyf rhwy beth ganddo.

21 Ac efe a ddywedodd wrthi, pa beth a fynni? Dywedodd hi­theu wrtho, Dywed am gael o'm dau fâb hyn eistedd, y naill ar dy law ddehau, a'r llall ar dy law as­swy, yn dy frenhiniaeth.

22 A'r Jesu a attebodd, ac a ddywedodd, Ni wyddoch chwi beth yr ydych yn ei ofyn, A ell­wch chwi yfed o'r cwppan yr yd­wyfi ar yfed o honaw, a'ch bedy­ddio â'r bedydd y bedyddir fi? Dywedasant wrtho, Gallwn.

23 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, Diau yr yfwch o'm cwp­pan, ac i'ch bedyddir â'r bedydd i'm bedyddir ag ef: eithr eistedd ar fy llaw ddehau, ac ar fy llaw asswy, nid eiddof ei roddi, ond i'r sawl y darparwyd gan fy Nhâd.

24 A phan glybu y dêg hyn hwy a sorrasant wrth y ddau fro­dyr.

25 A'r Jesu a'u galwodd hwynt atto, ac a ddywedodd, Chwi a wy­ddoch fôd pennaethiaid y cen­hedloedd yn tra-arglwyddiaethu arnynt, a'r rhai mawrion yn tra­awdurdodi arnynt hwy.

26 Eithr nid felly y bydd yn eich plith chwi: ond pwy bynnag a fynno fôd yn fawr yn eich plith chwi bydded yn wenidog i chwi.

27 A phwy bynnag a fynno fôd yn bennaf yn eich plith, bydded yn wâs i chwi.

28 Megis na ddaeth Mâb y dŷn i'w wasanaethu, ond i wasana­ethu, ac i roddi ei einioes yn brid­werth dros lawer.

29 Ac a hwy yn myned allan o Jericho, tyrfa fawr a'i canlynodd ef.

30 Ac wele, dau ddeillion yn eistedd ar fin y ffordd, pan glyw­sant fôd yr Jesu yn myned heibio, a lefasant gan ddywedyd, Ar­glwydd, fâb Dafydd, trugarhâ wrthym.

31 A'r dyrfa a'u ceryddodd hwynt, fel y tawent, hwythau a lefasant fwy-fwy, gan ddywedyd, Arglwydd, fâb Dafydd, trugarhâ wrthym,

32 A'r Jesu a safodd, ac a'u galwodd hwynt, ac a ddywedodd, pa beth a ewyllysiwch ei wneu­thur o honof i chwi?

33 Dywedasant wrtho, Ar­glwydd; agoryd ein llygaid ni.

34 A'r Jesu a dosturiodd wr­thynt, ac a gyffyrddodd â'u lly­gaid: ac yn ebrwydd y cafodd eu llygaid olwg, a hwy a'i canlyna­sant ef.

PEN. XXI.

1 Grist yn marchogaeth ar assyn i Jerusalem, 12 yn gyrru y pryn­wyr a'r gwerthwyr o'r Deml, 17 yn melltithio y ffigys-bren, 23 yn gostegu yr offeiriaid a'r henuriaid, 28 ac yn eu ceryddu trwy gyffe­lybrwydd y ddau fâb, 35 a'r lla­fur-wyr a laddasant y rhai a an­fonwyd attynt.

A Phan ddaethant yn gyfagos i Jerusalem, a'u dyfod hwy i Bethphage, i fynydd yr ole­ŵydd, yna yr anfonodd yr Jesu ddau ddiscybl:

2 Gan ddywedyd wrthynt, Ewch i'r pentref sydd ar eich cy­fer, ac yn y man chwi a gewch assyn yn rhwym, ac ebol gyd â hi: gollyngwch hwynt a dygwch attafi.

3 Ac of dywed nêb ddim wr­thych, dywedwch, Y mae 'n rhaid i'r Arglwydd wrthynt: ac yn y man efe a'u denfyn hwynt.

4 A hyn oll a wnaethpwyd, fel y cyflawnid yr hyn a ddywedasid trwy 'r prophwyd, gan ddywedyd,

5 Dywedwch i ferch Sion, Wele, dy frenin yn dyfod i ti yn addfwyn, ac yn eistedd ar assyn, ac ebol llwdn assyn arferol â'r iau.

6 Y discyblion a aethant, ac a wnaethant fel y gorchymynnasei 'r Jesu iddynt.

7 A hwy a ddygasant yr assyn a'r ebol, ac a ddodasant eu dillad arnynt, ac a'i gosodasant ef i ei­stedd ar hynny.

8 A thyrfa ddirfawr a danasant eu dillad ar y ffordd: eraill a dor­rasant gangau o'r gwŷdd, ac a'u tanasant ar hyd y ffordd.

9 A'r torfeydd, y rhai oedd yn myned o'r blaen, a'r rhai oedd yn dyfod ar ôl, a lefasant, gan ddy­wedyd, Hosanna i fâb Dafydd, Bendigedig yw 'r hwn sydd yn dyfod yn enw'r Arglwydd, Ho­sanna yn y goruchafion.

10 Ac wedi ei ddyfod ef i mewn i Jerusalem, y ddinas oll a gynhyrfodd, gan ddywedyd, Pwy yw hwn?

11 A'r torfeydd a ddyweda­sant, Hwn yw Jesu y prophwyd o Nazareth yn Galilæa.

12 A'r Jesu a aeth i mewn i Deml Dduw, ac a daflodd allan bawb a'r oedd yn gwerthu ac yn prynu yn y Deml: ac a ddymch­welodd i lawr fyrddau y newid­wŷr arian, a chadeiriau y rhai oedd yn gwerthu colommennod.

13 Ac a ddywedodd wrthynt, Scrifennwyd, Tŷ gweddi y gel­wir fy nhŷ i; eithr chwi a'i gwnaethoch yn ogof lladron.

14 A daeth y deillion a'r cloff­ion atto, yn y Deml, ac efe a'u iachaodd hwynt.

15 A phan welodd yr Arch­offeiriaid a'r Scrifennyddion y rhyfeddodau a wnaethai efe, a'r plant yn llefain yn y Deml, ac yn dywedyd, Hosanna i fâb Dafydd, hwy a lidiasant?

16 Ac a ddywedasant wrtho, A wyt ti yn clywed beth y mae y rhai hyn yn ei ddywedyd? A'r Jesu a ddywedodd wrthynt, Yd­wyf. Oni ddarllennasoch chwi erioed, O enau plant bychain, a rhai yn sugno, y perffeithiaist fo­liant?

17 Ac efe a'u gadawodd hwynt, ac a aeth allan o'r ddinas, i Be­thania, ac a letteuodd yno.

18 A'r boreu, fel yr oedd efe yn dychwelyd i'r ddinas, yr oedd arno chwant bwyd.

19 A phan welodd efe ffigys-bren ar y ffordd, efe a ddaeth at­to, ac ni chafodd ddim arno, onid dail yn unig: ac efe a ddywedodd wrtho, Na thyfed ffrwyth arnat byth mwyach. Ac yn ebrwydd y crinodd y ffigys-bren.

20 A phan welodd y discybli­on, hwy a ryfeddasant, gan ddy­wedyd, Mor ddisymmwth y cri­nodd y ffigys-bren?

21 A'r Jesu a attebodd, ac a ddywedodd wrthynt, Yn wir me­ddaf i chwi, of bydd gennych ffydd, ac heb ammau, ni wne­wch yn unig hyn a wnaethym i'r ffigys-bren, eithr hefyd os dywedwch wrth y mynydd hwn, Coder di i fynu, a bwrier di i'r môr, hynny a fydd.

22 A pha beth bynnag a ofyn­noch mewn gweddi, gan gredu, chwi a'i derbyniwch.

23 Ac wedi ei ddyfod ef i'r Deml, yr Arch-offeiriaid a He­nuriaid y bobl a ddaethant atto, fel yr oedd efe yn athrawiaethu, gan ddywedyd, Trwy ba awdurdod yr wyti yn gwneuthur y pethau hyn? a phwy a roddes i ti yr aw­durdod hon?

24 A'r Jesu a attebodd, ac a ddywedodd wrthynt, Minneu a ofynnaf i chwithau un 'gair, yr [Page] hwn os mynegwch i mi, minneu a fynegaf i chwithau drwy ba aw­durdod yr wyf yn gwneuthur y pethau hyn.

25 Bedydd Joan, ò ba le yr oedd? ai o'r nef, ai o ddynion? A hwy a ymresymmasant yn eu plith eu hunain, gan ddywedyd, Os dywedwn, O'r nef: efe a ddy­wed wrthym, Pa ham gan hynny na's credasoch ef?

26 Ond os dywedwn, O ddy­nion: y mae arnom ofn y bobl: canys y mae pawb yn cymmeryd Joan megis prophwyd.

27 A hwy a attebasant i'r Jesu, ac a ddywedasant, Ni wyddom ni. Ac yntef a ddywedodd wr­thynt, Nid wyf finneu yn dy­wedyd i chwi drwy ba awdurdod yr wyf yn gwneuthur y pethau hyn.

28 Ond beth dybygwch chwi? Yr oedd gan ŵr ddau fâb, ac efe a ddaeth at y cyntaf, ac a ddywe­dodd, fy mâb, dôs, gweithia he­ddyw yn fy ngwinllan.

29 Ac yntef a attebodd, ac a ddywedodd, Nid âf. Ond wedi hynny efe a edifarhaodd ac a aeth.

30 A phan ddaeth efe at yr ail, efe a ddywedodd yr un modd. Ac efe a attebodd, ac a ddywedodd, Myfi a âf Arglwydd, ac nid aeth efe.

31 Pa un o'r ddau a wnaeth ewyllys y tâd? Dywedasant wr­tho, Y cyntaf. Yr Jesu a ddywe­dodd wrthynt, Yn wîr meddaf i chwi, yr â'r publicanod a'r put­teinieid i mewn i deyrnas Dduw o'ch blaen chwi.

32 Canys daeth Joan attoch yn ffordd cyfiawnder, ac ni chre­dasoch ef: ond y Publicanod a'r putteiniaid a'i cradasant ef: chwi­thau yn gweled nid edifarhasoch wedi hynny, fel y credech ef.

33 Clywch ddammeg arall. Yr oedd rhyw ddŷn o berchen tŷ, yr hwn a blannodd winllan, ac a oso­dodd gae yn ei chylch hi, ac a gloddiodd ynddi win-wrŷf, ac a adeiladodd dŵr, ac a'i gosododd hi allan i lafur-wŷr, ac â aeth oddi cartref.

34 A phan nessaodd amser ffrwy­thau, efe a ddanfonodd ei weisi­on at y llafur-wŷr, i dderbyn ei ffrwythau hi.

35 A'r llafur-wŷr a ddaliasant ei weision ef, ac un a gurasant, ac arall a laddasant, ac arall a laby­ddiasant.

36 Trachefn efe a anfonodd weision eraill fwy nâ'r rhai cyn­taf: a hwy a wnaethant iddynt yr un modd.

37 Ac yn ddiweddaf oll efe a anfonodd attynt ei fâb ei hun, gan ddywedyd, Hwy a barchant fy mâb i.

38 A phan welodd y llafur-wŷr y mâb, hwy a ddywedasant yn eu plith eu hun, hwn yw'r etifedd; deuwch lladdwn ef, a daliwn ei etifeddiaeth ef.

39 Ac wedi iddynt ei ddal, hwy a'i bwriasant ef allan o'r win­llan, ac a'i lladdasant.

40 Am hynny pan ddêl argl­wydd y winllan, pa beth a wna efe i'r llafurwyr hynny?

41 Hwy a ddywedasant wr­tho, Efe a ddifetha yn llwyr y dy­nion drwg hynny, ac a esyd y win­llan i lafur-wŷr eraill, y rhai a dalant iddo y ffrwythau yn eu hamserau.

42 Yr Jesu a ddywedodd wr­thynt, Oni ddarllennasoch chwi erioed yn yr Scrythyrau? Y maen a wrthododd yr adeiladwŷr, hwn a wnaethpwyd yn ben congl: gan yr Arglwydd y gwaethpwyd hyn, a rhyfedd yw yn ein go­lwg ni.

43 Am hynny meddaf i chwi, y dygir teyrnas Dduw oddi ar­noch chwi, ac a'i rhoddir i ge­nedl a ddygo ei ffrwythau.

44 A phwy bynnag a syrthio ar y maen hwn, efe a ddryllir: ac ar bwy bynnag y syrthio, efe a'i mâl ef yn chwilfriw.

45 A phan glybu 'r Arch-offei­riaid a'r Pharisæaid ei ddamhe­gion ef, hwy a wybuant mai am danynt hwy y dywedai efe.

46 Ac a hwy yn ceisio ei dda­la, hwy a ofnasant y torfeydd, am eu bôd yn ei gymmeryd ef fel pro­phwyd.

PEN. XXII.

1 Dammeg priodas mâb y brenin. 9 Galwedigaeth y Cenhedloedd. 12 Cospedigaeth yr hwn nid oedd gan­ddo y wisc briodas.15 Ydylid ta­lu teyrnged i Cesar. 23 Crist yn cau safnau y Saducæaid ynghylch yr adgyfodiad, 34 yn atteb y Cy­freithiwr, pa un yw yr gorchym­myn cyntaf, a'r mawr: 41 ac yn holl y Pharisæaid ynghylch y Messias.

A'R Jesu a attebodd, ac a lefa­roddwrthynt drachefn mewn damhegion, gan ddywedyd,

2 Cyffelyb yw teyrnas nefoedd i ryw frenin a wnaeth briodas i'w fâb:

3 Ac a ddanfonodd ei weision i alw y rhai a wahoddasid ir brio­das, ac ni fynnent hwy ddyfod.

4 Trachefn efe anfonodd wei­sion eraill, gan ddywedyd, Dy­wedwch wrth y rhai a waho­ddwyd, Wele, paratoais fy nghi­nio, fy ychen a'm pascedigion a laddwyd, a phob peth sydd barod, deuwch i'r briodas.

5 A hwy yn ddiystyr ganddynt, a aethant ymmaith, un i'w faes, ac arall i'w fasnach.

6 A'r llaill, a ddaliasant ei wei­sion ef, ac a'u hammharchasant, ac a'u lladdasant.

7 A phan glybu y brenin, efe a lidiodd, ac a ddanfonodd eu luo­edd, ac a ddinistriodd y lleiddiaid hynny, ac a loscodd eu dinas hwynt.

8 Yna efe a ddywedodd wrth ei weision, Yn wir y briodas sydd barod, ond y rhai a wahoddasid nid oeddynt deilwng.

9 Ewch gan hynny i'r prif­ffyrdd, a chynnifer ac a gaffoch, gwahoddwch i'r briodas.

10 A'r gweision hynny a aeth­ant allan i'r prif-ffyrdd, ac a gas­clasant ynghŷd gynnifer oll ac a gawsant, drwg a da: a llanwyd y briodas o wahoddedigion.

11 A phan ddaeth y brenin i mewn i weled y gwahoddedigi­on, efe a ganfu yno ddŷn heb wisc priodas am dano.

12 Ac efe a ddywedodd wrtho, Y cyfaill, pa fodd y daethost i mewn ymma, heb fod gennit wisc priodas? Ac yntef a aeth yn fud.

13 Yna y dywedodd y brenin wrth y gwenidogion, Rhwym­wch ei draed a'i ddwylo, a chym­merwch ef ymmaith, a thefl wch [Page] i'r tywillwch eithaf: yno y bydd wylofain a rhingcian dannedd.

14 Canys llawer sy wedi eu galw, ac ychydig wedi eu dewis.

15 Yna 'r aeth y Pharisæaid ac a gymmerasant gyngor, pa fodd y rhwydent ef yn ei ymadrodd.

16 A hwy a ddanfonasant atto eu discyblion ynghŷd a'r He­rodianiaid, gan ddywedyd, A­thro, ni a wyddom dy fôd yn eir­wir, ac yn dyscu ffordd Dduw mewn gwirionedd, ac nad oes arnat ofal rhag neb: oblegid nid wyti yn edrych ar wyneb dy­nion.

17 Dywed i ni gan hynny, beth yr wyt ti yn ei dybied: ai cy­freithlawn rhoddi teyrnged i Cæ­sar, ai nid yw?

18 Ond yr Jesu a wybu eu dry­gioni hwy, ac a ddywedodd, Pa ham yr ydych yn fy nhemptio i, chwi ragrith-wŷr?

19 Dangoswch i mi arian y deyrn-ged. A hwy a ddygasant atto geiniog.

20 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, Eiddo pwy yw y ddelw hon a'r argraph?

21 Dywedasant wrtho, Eiddo Cæsar. Yna y dywedodd wrthynt, Telwch chwithau yr eiddo Cæsar i Cæsar, a'r eiddo Duw i Dduw.

22 A phan glywsant hwy hyn, rhyfeddu a wnaethant, a'i adel ef, a myned ymmaith.

23 Y dydd hwnnw y daeth at­to y Saducæaid, y rhai sy 'n dy­wedyd nad oes adgyfodiad, ac a ofynnasant iddo,

24 Gan ddywedyd, Athro, dy­wedodd Moses, Os bydd marw neb heb iddo blant, prioded ei frawd ei wraig ef, a chyfoded hâd i'w frawd.

25 Ac yr oedd gyd â ni saith o frodyr: a'r cyntaf a briododd wraig, ac a fu farw: ac efe heb hi­liogaeth iddo, a adawodd ei wraig i'w frawd.

26 Felly hefyd yr ail, a'r try­dydd, hyd y seithfed.

27 Ac yn ddiweddaf oll, bu farw y wraig hefyd.

28 Yn yr adgyfodiad gan hyn­ny, gwraig i bwy o'r saith fydd hi? canys hwynt-hwy oll a'i caw­sant hi.

29 A'r Jesu a attebodd, ac a ddywedodd wrthynt, Yr y­dych yn cyfeiliorni, gan na wyddoch yr Scrythyrau, na gallu Duw.

30 Oblegid yn yr adgyfodiad nid ydynt nac yn gwreica, nac yn gwra: eithr y maent fel angelion Duw yn y nef.

31 Ac am adgyfodiad y meirw, oni ddarllennasoch yr hyn a ddy­wedpwyd wrthych gan Dduw, yn dywedyd,

32 Myfi yw Duw Abraham, a Duw Isaac, a Duw Jacob? nid yw Duw, Dduw y rhai meirw, ond y rhai byw.

33 A phan glybu y torfeydd hynny, hwy a synnasant wrth ei athrawiaeth ef.

34 Ac wedi clywed o'r Phari­sæaid ddarfod i'r Jesu ostegu y Saducæaid, hwy a ymgynnulla­sant ynghyd i'r un lle.

35 Ac un o honynt, yr hwn oedd gyfreithiwr, a ofynnodd iddo gan ei demtio, a dywedyd.

36 Athro, pa un yw 'r gorchy­myn mawr yn y gyfraith?

37 A'r Jesu a ddywedodd wr­tho, Ceri yr Arglwydd dy Dduw â'th holl galon, ac â'th [Page] holl enaid, ac â'th holl feddwl.

38 Hwn yw 'r cyntaf, a'r gor­chymyn mawr.

39 A'r ail sydd gyffelyb i­ddo, Câr dy gymydog fel ti dy hun.

40 Ar y ddau orchymyn hyn, y mae 'r holl gyfraith a'r proph­wydi yn sefyll.

41 Ac wedi ymgasclu o'r Pha­risæaid ynghŷd, yr Jesu a ofyn­nodd iddynt,

42 Gan ddywedyd, Beth a dy­bygwch chwi am Grist? mâb i bwy ydyw? dywedent wrtho, Mâb Dafydd.

43 Dywedai yntef wrthynt, Pa fodd gan hynny y mae Dafydd yn yr Yspryd yn ei alw ef yn Argl­wydd? gan ddywedyd,

44 Dywedodd yr Arglwydd wrth fy Arglwydd, Eistedd ar fy neheu-law, hyd oni osodwyf dy elynion yn droed-faingc i'th dra­ed ti.

45 Os yw Dafydd gan hynny yn ei alw ef yn Arglwydd, pa fodd y mae efe yn fâb iddo?

46 Ac ni allodd neb atteb gair iddo: ac ni feiddiodd neb o'r dydd hwnnw allan ymofyn ac ef mwyach.

PEN. XXIII.

1 Christ yn rhybuddio y bobl i ddi­lyn athrawiaeth dda, ac nid esamplau drwg yr Scrifen­nyddion a'r Pharisæaid. 5 Rhaid i ddiscyblion Christ ochelyd eu rhyfyg hwy. 13 Mae efe yn cyhoeddi wyth wae yn erbyn eu rhagrith a'i dallineb hwy, 34 ac yn prophwydo dinistr Jeru­saelem.

YNa y llefarodd yr Jesu wrth y torfeydd a'i ddiscyblion,

2 Gan ddywedyd, Ynghadair Moses yr eistedd yr Scrifenny­ddion a'r Pharisæaid.

3 Yr hyn oll gan hynny a ddy­wedant wrthych am eu cadw, cedwch a gwnewch, eithr ar ôl eu gweithredoedd na wnewch, ca­nys dywedant ac ni's gwnânt.

4 Oblegid y maent yn rhwy­mo beichiau trymion, ac an­hawdd eu dwyn, ac yn eu gosod ar yscwyddau dynion: ond ni ewyllysiant eu syflyd hwy, ag un o'i bysedd.

5 Ond y maent yn gwneuthur eu holl weithredoedd er mwyn eu gweled gan ddynion: canys y maent yn gwneuthur yn llydain eu phylacterau, ac yn gwneuthur ymyl-waith eu gwiscoedd yn he­laeth.

6 A charu y maent y lle uchaf mewn gwleddoedd, a'r prif-ga­deiriau yn y Synagogau.

7 A chyfarch yn y marchnado­edd, a'u galw gan ddynion Rabbi, Rabbi.

8 Eithr na'ch galwer chwi Rabbi: canys un yw eich athro chwi sef Christ: chwithau oll brodyr ydych.

9 Ac na elwch neb yn dâd i chwi ar y ddaiar: canys un Tûd sydd i chwi, yr hwn sydd yn y nefoedd.

10 Ac na'ch galwer yn athra­won: canys un yw eich athro chwi, sef Christ.

11 A'r mwyaf o honoch, a fydd yn weinidog i chwi.

12 A phwy bynnag a'i derchafo ei hun, a ostyngir: a phwy bynnag a'i gostyngo ei hun, a dderche­fir.

13 Eithr gwae chwi Scrifen­nyddion a Pharisæaid ragrith­wŷr, canys yr ydych yn cau teyr­nas nefoedd o flaen dynion: canys chwi nid ydych yn myned i mewn, a'r rhai sy yn myned i mewn, ni's gadewch i fyned i mewn.

14 Gwae chwi Scrifenny­ddion a Pharisæaid ragrithwŷr, canys yr ydych yn llwyr-fwyt­ta tai gwragedd gweddwon, a hynny yn rhith hir weddio: am hynny y derbyniwch farn fwy.

15 Gwae chwi Scrifennyddi­on a Pharisæaid ragrith-wŷr, ca­nys amgylchu yr ydych y môr a'r tir, i wneuthur un proselyt: ac wedi y gwneler, yr ydych yn ei wneuthur ef yn fâb uffern, yn ddau mwy nâ chwi eich hunain.

16 Gwae chwi dywysogion deillion, y rhai ydych yn dywe­dyd, Pwy bynnag a dwng ir Deml, nid yw ddim: ond pwy bynnag a dwng i aur y Deml, y mae efe mewn dyled.

17 Ffyliaid a deillion: canys pa un sydd fwyaf? yr aur, ai'r Deml sydd yn sancteiddio 'r aur?

18 A phwy bynnag a dwng i'r allor, nid yw ddim: ond pwy byn­nag a dyngo i'r rhodd sydd arni, y mae efe mewn dylêd.

19 Ffyliaid a deillion: canys pa un fwyaf? y rhodd, ai'r allor sydd yn sancteidio y rhodd?

20 Pwy bynnag gan hynny a dwng i'r allor, sydd yn tyngu iddi, ac i'r hyn oll sydd arni.

21 A phwy bynnag a dwng i'r Deml, sydd yn tyngu iddi: ac i'r hwn sydd yn preswylio yn­ddi:

22 A'r hwn a dwng i'r nef, sydd yn tyngu i orsedd-faingc Duw, ac i'r hwn sydd yn eistedd arni.

23 Gwae chwi Scrifenny­ddion a Pharisæaid ragrith­wŷr, canys yr ydych yn de­gymmu y mintys, a'r anys, a'r cwmin, ac a adawsoch heibio y pethau trymmach o'r gyfraith, barn, a thrugaredd, a ffydd: rhaid oedd wneuthur y pethau hyn, ac na adcwid y lleill hei­bio.

24 Tywysogion deillion, y rhai ydych yn hidlo gwybedyn, ac yn llyngcu camel.

25 Gwae chwi Scrifennyddi­on a Pharisæaid ragrith-wŷr, ca­nys yr ydych yn glanhau y tu allan i'r cwppan a'r ddyscl, ac o'r tu mewn y maent yn llawn o draw­sedd, ac anghymedroldeb.

26 Ti Pharisæaid dall, glanhâ yn gyntaf yr hyn sydd oddi fewn i'r cwppan a'r ddyscl, fel y byddo yn lân hefyd yr hyn sydd oddi a­llan iddynt.

27 Gwae chwi Scrifennyddi­on a Pharisæaid ragrith-wŷr, ca­nys tebyg ydych chwi i feddau wedi eu gwynnu, y rhai sydd yn ymddangos yn dêg oddi-llan, ond oddi mewn sydd yn llawn o e­scyrn y meirw, a phôb aflendid.

28 Ac felly chwithau oddi a­llan ydych yn ymddangos i ddy­nion yn gyfiawn, ond o fewn yr ydych yn llawn rhagrith, ac an­wiredd.

29 Gwae chwi Scrifennyddi­on a Pharisæaid ragrith-wŷr, ca­nys yr ydych yn adeiladu beddau 'r prophwydi, ac yn addurno be­ddau y rhai cyfiawn:

30 Ac yr ydych yn dywedyd, Pe buasem ni yn nyddiau ein tadau, ni buasem ni gyfrannogion â hwynt yngwaed y prophwydi.

31 Felly yr ydych yn tystiola­ethu am danoch eich hunain, eich bôd yn blant i'r rhai a ladda­sant y prophwydi.

32 Cyflawnwch chwithau he­fyd fesur eich tadau.

33 Oh seirph, hiliogaeth gwi­berod, pa fodd y gellwch ddiangc rhag barn uffern?

34 Am hynny wele yr ydwyf yn anfon attoch brophwydi, a do­ethion, ac Scrifennyddion: a rhai o honynt a leddwch, ac a groes­hoeliwch, a rhai o honynt a ffre­wyllwch yn eich Synagogau, ac a erlidiwch o dref i dref:

35 Fel y delo arnoch chwi yr holl waed cyfiawn, a'r a ollyngwyd ar y ddaiar, o waed Abel gyfi­awn, hyd waed Zacharias fâb Bara­chias, yr hwn a laddasoch rhwng y Deml a'r allor.

36 Yn wir meddaf i chwi, daw hyn oll ar y genhedlaeth hon.

37 Jerusalem, Jerusalem, yr hon wyt yn lladd y prophwy­di, ac yn llabyddio y rhai a ddan­fonyr attat, pa sawl gwaith y myn­naswn gasclu dy blant ynghŷd, megis y cascl iâr ei chywion tan ei hadenydd, ac ni's myn­nech?

38 Wele, yr ydys yn gadel eich tŷ i chwi yn anghyfannedd.

39 Canys meddaf i chwi, Ni'm gwelwch yn ôl hyn, hyd oni ddywedoch, Bendigedig yw yr hwn sydd yn dyfod yn enw yr Arglwydd.

PEN. XXIV.

1 Crist yn rhag ddywedyd dinistr y Deml, 3 pa fâth, a phâ faint o gystuddiau a fydd o'r blaen. 29 Arwyddion ei ddyfodiad ef i farn, 36 ac o ran bôd y dydd a'r awr yn anhyspys, 42 y dylem ni wi­lied fel gweision da, yn disgwyl bob amser am ddyfodiad ein meistr.

A'R Jesu a aeth allan, ac a y­madawodd o'r deml: a'i ddiscyblion a ddaethant atto, i ddangos iddo adeiladau y Deml.

2 A'r Jesu a ddywedodd wr­thynt, Oni welwch chwi hyn oll, yn wîr meddaf i chwi; ni adewir ymma garreg ar garreg, a'r ni ddattodir.

3 Ac efe yn eistedd ar fynydd yr olewydd, y discyblion a ddae­thant atto o'r naill tu, gan ddy­wedyd, Mynega i ni pa bryd y bydd y pethau hyn, a pha arwydd sydd o'th ddyfodiad, ac o ddiwedd y bŷd.

4 A'r Jesu a attebodd, ac a ddy­wedodd wrthynt, Edrychwch rhag i neb eich twyllo chwi.

5 Canys daw llawer yn fy enw i, gan ddywedyd, myfi yw Christ; ac a dwyllant lawer.

6 A chwi a gewch glywedd am ryfeloedd, a sôn am ryfeloedd: gwelwch na chyffroer chwi; ca­nys rhaid yw bôd hyn oll: eithr nid yw y diwedd etto.

7 Canys cyfyd cenedl yn erbyn cenedl, a theyrnas yn erbyn teyr­nas: ac fe fydd newyn, a nodau, a daiar-grynfaau, mewn mannau.

8 A dechreuad gofidiau yw hyn oll.

9 Yna i'ch traddodant chwi [Page] i'ch gorthrymmu, ac a'ch lla­ddant, a chwi a gaseir gan yr holl genhedloedd, er mwyn fy enw i.

10 Ac yna y rhwystrir llawer, ac y bradychant ei gilydd, ac y ca­sânt ei gilydd.

11 A gau brophwydi lawer a godant, ac a dwyllant lawer.

12 Ac o herwydd yr amlhâ anwired, fe a oera cariad llawer.

13 Eithr y neb a barhâo hyd y diwedd, hwnnw a fydd cadwe­dig.

14 A'r Efengyl hon am y deyrnas a bregethir trwy 'r holl fŷd, er tystiolaeth i'r holl genhedloedd: ac yna y daw y diwedd.

15 Am hynny pan weloch y ffieidd-dra anghyfanneddol, a ddy­wedpwyd trwy Ddaniel bro­phwyd, yn sefyll yn y le san­ctaidd, (y neb a ddarllenno ysty­ried.)

16 Yna y rhai a fyddant yn Ju­dæa, ffoant i'r mynyddoedd.

17 Y neb a fyddo a'r ben y tŷ, na ddiscynned i gymmeryd dim allan o'i dŷ.

18 A'r hwn a fyddo yn y maes, na ddychweled yn ei ol, i gym­meryd ei ddillad.

19 A gwae y rhai beichiogion, a'r rhai yn rhoi bronnau, yn y dyddiau hynny.

20 Eithr gweddiwch na byddo eich ffoedigaeth y gaiaf, nac ar y dydd Sabbath.

21 Canys y prŷd hynny y bydd gorthrymder mawr, y fâth ni bu o ddechreu y bŷd hyd yr awr hon, ac ni bydd chwaith.

22 Ac oni bai fyrrhau y dy­ddiau hynny, ni buasei gadwedig un cnawd oll: eithr er mwyn yr etholedigion fe fyrrheir y dyddi­au hynny.

23 Yna os dywed nêb wr­thych, Wele llymma Grist, neu llymma: na chredwch.

24 Canys cyfyd gau Gristiau, a gau brophwydi, ac a roddant arwyddion mawrion, a rhyfeddo­dau, hyd oni thwyllant, pe byddei bossibl ie yr etholedigion.

25 Wele, rhag ddywedais i chwi.

26 Am hynny os dywedant wrthych, Wele, y mae efe yn y diffaethwch, nac ewch allan, Wele, yn yr stafelloedd: na chre­dwch.

27 Oblegid fel y daw y fellten o'r dwyrain, ac y tywynna hyd y gorllewin, felly hefyd y bydd dy­fodiad Mâb y dŷn.

28 Canys pa le bynnag y by­ddo y gelain, yno 'r ymgascl yr eryrod.

29 Ac yn y fan, wedi gor­thrymder y dyddiau hynny y tywyllir yr haul, a'r lleuad ni rydd ei goleuni, a'r sêr a syrth o'r nêf, a nerthoedd y nefoedd a ys­gydwir.

30 Ac yna yr ymddengys ar­wydd Mâb y dŷn yn y nêf: ac yna y galara holl lwythau 'r ddaiar, a hwy a welant Fâb y dŷn yn dy­fod ar gymmylau 'r nêf, gyd â nerth a gogoniant mawr.

31 Ac efe a ddenfyn ei Angeli­on â mawr sain ud-corn: a hwy a gasclant ei etholedigion ef y­nghŷd, o'r pedwar gwynt, o ei­thafoedd y nefoedd, hyd eu hei­thafoedd hwynt.

32 Ond dyscwch ddammeg o­ddiwrth y ffigysbren: pan yw [Page] ei gangen eusys yn dyner, a'i ddail yn torri allan, chwi a wyddoch fôd yr hâf yn agos:

33 Ac felly chwithau, pan we­loch hyn oll, gwybyddwch ei fôd yn agos, wrth y drysau.

34 Yn wir meddaf i chwi, nid â y genhedlaeth hon heibio, hyd oni wneler hyn oll.

35 Nêf a daiar a ânt heibio, eithr fy ngeiriau i, nid ânt heibio ddim.

36 Ond am y dydd hwnnw a'r awr, ni's gŵyr neb, nac An­gelion y nefoedd, onid fy Nhâd yn unig.

37 Ac fel yr oedd dyddiau Noe, felly hefyd y bydd dyfodiad Mâb y dŷn.

38 Oblegid fel yr oeddynt yn y dyddiau ymmlaen y diluw, yn bwytta, ac yn yfed, yn priodi, ac yn rhoi i briodas, hyd y dydd yr aeth Noe i mewn i'r arch:

39 Ac ni wybuant hyd oni ddaeth y diluw, a'u cymmeryd hwy oll ymmaith: felly hefyd y bydd dyfodiad Mâb y dŷn.

40 Yna y bydd dau yn y maes: y naill a gymmerir, a'r llall a a­dewir.

41 Dwy a fydd yn malu mewn melin: un a gymmerir, a'r llall a adewir.

42 Gwiliwch gan hynny, am na wyddoch pa awr y daw eich Arglwydd.

43 A gwybyddwch hyn, pe gwybasei gŵr y tŷ pa wiliadw­riaeth y deuai y lleidr, efe a wi­liasei, ac ni adawsei gloddio ei dŷ trwodd.

44 Am hynny byddwch chwi­thau barod: canys yn yr awr ni thybioch, y daw Mâb y dŷn.

45 Pwy gan hynny sydd wâs ffyddlon a doeth, yr hwn a oso­dodd ei arglwydd ar ei deulu, i roddi bwyd iddynt mewn pryd?

46 Gwyn ei fŷd y gwâs hwn­nw, yr hwn y caiff ei arglwydd es pan ddelo, yn gwneuthur felly.

47 Yn wîr meddaf i chwi, ar ei holl dda y gesyd efe ef.

48 Ond os dywed y gwâs drwg hwnnw yn ei galon, Y mae fy ar­glwyd yn oedi dyfod.

49 A dechreu curo ei gŷd wei­sion, a bwytta ac ysed gyd â'r me­ddwon:

50 Arglwydd y gwâs hwnnw a ddaw yn y dydd nid yw efe yn disgwil am dano, ac mewn awr ni's gŵyr efe:

51 Ac efe a'i gwahana ef, ac a e­syd ei ran ef gyd â'r rhagrith wyr: yno y bydd wylofain, a rhingcian danned.

PEN. XXV.

1 Dammeg y dêc morwyn, 14 a'r Talentau, 31 a dull y farn ddi­weddaf.

YNa tebyg fydd teyrnas nefoedd i ddeg o forwynion, y rhai a gymmerasant eu lampau, ac a ae­thant allau i gyfarfod â'r priod­fâb,

2 A phump o honynt oedd gall, a phump yn ffôl.

3 Y rhai oedd ffôl a gymmera­sant eu lampau, ac ni chymmera­sant olew gyd â hwynt:

4 A'r rhai call a gymmerasant olew yn eu llestri, gŷd â'u lampau.

5 A thra 'r oedd y priod-fâb yn aros yn hir, yr hepiasant oll, ac yr hunasant.

6 Ac ar hanner nôs y bu gwa­edd, Wele, y mae y priod-fâb yn dyfod, ewch allan i gyfarfod ag ef.

7 Yna y cyfododd yr holl for­wynion hynny, ac a drwsiasant eu lampau.

8 A'r rhai ffôl a ddywedasant wrth y rhai call, Rhoddwch i ni o'ch olew chwi, canys y mae ein lampau yn diffoddi.

9 A'r rhai call a attebasant, gan ddywedyd, Rhag na byddo digon i ni ac i chwithau: ond ewch yn hytrach at y rhai sydd yn gwer­thu, a phrynwch i chwi eich hu­nain.

10 A thra 'r oeddynt yn my­ned ymmaith i brynu, daeth y priod-fâb: a'r rhai oedd barod a aethant i mewn gyd ag ef i'r brio­das, a chaewyd y drŵs.

11 Wedi hynny y daeth y mor­wynion eraill hefyd, gan ddywe­dyd, Arglwydd, Arglwydd, agor i ni.

12 Ac efe a attebodd ac a ddy­wedodd, Yn wîr meddaf i chwi, nid adwaen chwi.

13 Gwiliwch gan hynny, am na wydd och na'r dydd na'r awr y daw Mâb y dŷn.

14 Canys fel dŷn yn myned i wlad ddieithr, yr hwn a alwodd ei weision, ac a roddes ei dda at­tynt:

15 Ac i un y rhoddes efe bum talent, ac i arall ddwy, ac i arall un: i bôd un yn ôl ei allu ei hun: ac yn y fan, efe a aeth oddi car­tref.

16 A'r hwn a dderbyniasei y pum talent, a aeth, ac a farch nat­aodd â hwynt, ac a wnaeth bum talent eraill.

17 A'r un môdd yr hwn a dderbyniasei y ddwy, a ennillodd yntef ddwy eraill.

18 Ond yr hwn a dderbyniasei un, a aeth, ac a gloddiodd yn y ddaiar, ac a guddiodd arian ei ar­glwydd.

19 Ac wedi llawer o amser, y mae arglwydd y gweision hyn­ny yn dyfod, ac yn cyfrif â hwynt.

20 A daeth yr hwn a dderby­nniasei bum talent, ac addug bum talent eraill, gan ddywedyd, Ar­glwydd, pum talent a roddaist at­taf: wele, mi a ennillais bum ta­lent eraill attynt.

21 A dywedodd ei Arglwydd wrtho. Da, wâs da a ffyddlon: buost ffyddlon ar ychydig, mi a'th osodaf ar lawer: dôs i mewn i la­wenydd dy arglwydd.

22 A'r hwn a dderbyniasei ddwy dalent, a ddaeth, ac a ddy­wedodd, Arglwydd, dwy dalent a roddaist attaf: wele, dwy eraill a ennillais attynt.

23 Ei arglwydd a ddywedodd wrtho, Da, wâs da a ffyddlon: buost ffyddlon ar ychydig, mi ath osodaf ar lawer: dôs i mewn i la­wenydd dy arglwydd.

24 A'r hwn a dderbyniasei 'r un talent, a ddaeth, ac a ddywe­dodd, Arglwydd, mi a'th adwa­enwn di, mai gŵr caled ydwyt, yn medi lle ni's hauaist, ac yn ca­sclu lle ni wasceraist:

25 Ac mi a ofnais, ac a aethym, ac a guddiais dy dalent yn y ddai­ar: wele, yr wyt yn cael yr eiddot dy hun.

26 A'i arglwydd a attebodd, ac a ddywedodd wrtho, O wâs drwg, a diog, ti a wyddit fy môd yn [Page] medi lle ni's hauais, ac yn casclu lle ni's gwascerais:

27 Am hynny y dylesit ti ro­ddi fy arian at y cyfnewid-wŷr, a mi pan ddaethwn, a gawswn dder­byn yr eiddof fy hun, gyd â llôg.

28 Cymmerwch gan hynny y talent oddi wrtho, a rhoddwch i'r hwn sydd ganddo ddeg talent.

29 (Canys i bob un y mae gan­ddo y rhoddir, ac efe a gaiff hela­ethrwydd: ac oddi ar yr hwn nid oes ganddo, y dygir oddi arno, ie yr hyn sydd ganddo.)

30 A bwriwch allan y gwâs an­fuddiol i'r tywyllwch eithaf: yno y bydd wylofain, a rhingcian dan­nedd.

31 A Mâb y dŷn pan ddêl yn ei ogoniant, a'r holl Angelion sanctaidd gŷd ag ef, yna yr ei­stedd ar orsedd-faingc ei ogoniant.

32 A chyd-gesclir ger ei fron ef yr holl genhedloedd: ac efe a'u didola hwynt oddi wrth ei gi­lydd, megis y didola y bugail y defaid oddi wrth y geifr:

33 Ac a esyd y defaid ar ei dde­heu-law, ond y geifr ar yr asswy.

34 Yna y dywed y Brenin wrth y' rhai ar ei ddeheu-law, Deuwch chwi fendigedigion fy-Nhâd, etifeddwch y deyrnas a ba­ratowyd i chwi er seiliad y bŷd.

35 Canys bum newynog, a chwi a roesoch i mi fwyd: bu arnaf syched, a rhoesoch i mi ddiod: bum ddieithr, a dyga­soch fi gŷd â chwi:

36 Noeth, a dilladasoch fi: bum glaf, ac ymwelsoch â mi: bum yngharchar, a daethoch at­taf.

37 Yna yr ettyb y rhai cyfiawn iddo, gan ddywedyd, Arglwydd, pa brŷd i'th welsom yn newynog, ac i'th borthasom? neu yn sy­chedig, ac y rhoesom i ti ddiod?

38 A pha brŷd i'th welsom yn ddieithr, ac i'th ddygasom gyd â ni? neu yn noeth, ac i'th ddilla­dasom?

39 A pha brŷd i'th welsom yn glaf, neu yngharchar, ac y dae­thom attat?

40 A'r Brenin a ettyb, ac a ddywed wrthynt, Yn wir meddaf i chwi, yn gymmaint a'i wneu­thur o honoch i un o'r rhai hyn fy mrodyr-lleiaf, i mi y gwnae­thoch.

41 Yna y dywed efe hefyd wrth y rhai a fyddant ar y llaw asswy, Ewch oddi wrthif rai melldige­dic i'r tân tragwyddol, yr hwn a baratowyd i ddiafol, ac iw an­gylion.

42 Canys bum newynog, ac ni roesoch i mi swyd: bu ar­naf syched, ac ni roesoch i mi ddiod:

43 Bum ddieithr, ac ni'm dy­gasoch gyd â chwi: noeth, ac ni'm dilladasoch: yn glâf, ac ynghar­char, ac ni ymwelsoch â mi.

44 Yna yr attebant hwythau he­fyd iddo, gan ddywedyd, Argl­wydd, pa brŷd i'th welsom yn ne­wynog, neu yn sychedig, neu yn ddieithr, neu yn noeth, neu yn glaf, neu yngharchar, ac ni weina­som i ti?

45 Yna 'r ettyb efe iddynt, gan ddywedyd, Yn wir meddaf i chwi, yn gymmaint ac na's gwnaethoch i'r un o'r rhai lleiaf hyn, ni's gw­naethoch i minneu.

46 A'r rhai hyn a ânt i gospe­digaeth dragwyddol: ond y rhai cyfiawn i fywyd tragwyddol.

PEN. XXVI.

1 Y llywodraeth-wyr yn cyd-fwria­du yn erbyn Christ. 6 Y wraig yn enneinio ei draed ef. 14 Ju­das yn ei werthu ef. 17 Christ yn bwytta y Pasc: 26 yn ordeinio ei swpper sanctaidd: 36 yn gwe­ddio yn yr ardd: 47 ac wedi ei fradychu â chusan, 57 yn cael ei arwain at Caiaphas, 69 a'i wadu gan Petr.

A Bu wedi i'r Jesu orphen y geiriau hyn oll, efe a ddy­wedodd wrth ei ddiscyblion.

2 Chwi a wyddoch mai gwedi deu-ddydd y mae 'r Pâsc, a Mâb y dŷn a draddodir i'w groes-hoe­lio.

3 Yna yr ymgasclodd yr Arch-offeiriaid, a'r Scrifennyddion, a Henuriaid y bobl, i lŷs yr Arch-offeiriad, yr hwn a elwid Caiaphas:

4 A hwy a gyd-ymgynghora­sant fel y dalient yr Jesu trwy ddichell, ac y lladdent ef.

5 Eithr hwy a ddywedasant, Nid ar yr ŵyl, rhag bôd cynnwrf ym-mhlith y bobl.

6 Ac a'r Jesu yn Bethania, yn nh ŷ Simon y gwahan-glwy­fus,

7 Daeth atto wraig a chenddi flŵch o ennaint gwerth-fawr, ac a'i tywalltodd ar ei ben, ac efe yn eistedd wrth y ford.

8 A phan welodd ei ddiscybli­ch, hwy a sorrasant, gan ddywe­dyd, I ba beth y bu y golled hon.

9 Canys fe a allasid gwerthu yr ennaint hwn er llawer, a'i ro­ddi i'r tlodion.

10 A'r Jesu a wybu, ac a ddy­wedodd wrthynt, Pa ham yr y­dych yn gwneuthur blinder i'r wraig? cany [...] hi a weithiodd wei­thred dda arnaf.

11 Oblegid y mae gennych y tlodion bôb amser gŷd â chwi: a mi nid ydych yn ei gael bôb amser.

12 Canys hi yn tywallt yr en­naint hwn ar fy nghorph, a wna­eth hyn i'm claddu i.

13 Yn wir meddaf i chwi, pa le bynnag y pregether yr Efengyl hon yn yr holl fŷd mynegir yr hyn a wnaeth hi hefyd, er coffa am dani hi.

14 Yna 'r aeth un o'r deuddeg, yr hwn a elwid Judas Iscariot, at yr Arch-offeiriaid,

15 Ac a ddywedodd wrthynt, Pa beth a roddwch i mi, ac mi a'i traddodaf ef i chwi? A hwy a osodasant iddo ddeg ar hugain o arian.

16 Ac o hynny allan y ceisi­odd efe amser cyfaddas i'w fra­dychu ef.

17 Ac ar y dydd cyntaf o wŷl y bara croyw, y discyblion a ddae­thant at yr Jesu, gan ddywedyd wrtho, Pa le y mynni i ni baratoi i ti fwytta 'r Pâsc.

18 Ac yntef a ddywedodd, Ewch i'r ddinas at y cyfryw un, a dywedwch wrtho, Y mae 'r A­thro yn dywedyd, Fy amser sydd agos: gyd â thi y cynhaliaf y Pâsc, mi a'm discyblion.

19 A'r discyblion a wnaethant y modd y gorchymynnasei 'r Jesu iddynt, ac a baratoesant y Pâsc.

20 Ac wedi ei myned hi yn hwyr, efe a eisteddodd gyd â'r deuddeg,

21 Ac fel yr oeddynt yn bwyt­ta, efe a ddywedodd, Yn wir yr wyf yn dywedyd i chwi, mai un o honoch chwi a'm bradycha i.

22 A hwythau yn drist iawn, a ddechreuasant ddywedyd wrtho, bôb un o honynt, Ai myfi yw, Arglwydd?

23 Ac efe a attebodd ac a ddy­wedodd, Yr hwn a wlŷch ei law gyd â mi yn y ddyscl, hwnnw a'm bradycha i.

24 Mâb y dŷn yn ddiau sydd yn myned, fel y mae yn scrifen­nedig am dano: eithr gwae 'r dŷn hwnnw trwy 'r hwn y bradychir Mâb y dŷn: da a fuasei i'r dŷn hwnnw pe na's ganesid ef.

25 A Judas yr hwn a'i brady­chodd ef a attebodd, ac a ddywe­dodd, Ai myfi yw efe, Athro? Yntef a ddywedodd wrtho, Ti a ddywedaist.

26 Ac fel yr oeddynt yn bwyt­ta, yr Jesu a gymmerth y bara, ac wedi iddo fendithio, efe a'i torrodd, ac a'i rhoddodd i'r dis­cyblion, ac a ddywedodd, Cym­merwch, bwyttewch, hwn yw fy nghorph.

27 Ac wedi iddo gymmeryd y cwppan, a diolch, ef a'i rhoddes iddynt, gan ddywedyd, Yfwch bawb o hwn.

28 Canys hwn yw fy ngwaed o'r Testament newydd, yr hwn a dywelltir tros lawer, er maddeu­ant pechodau.

29 Ac yr ydwyf yn dywedyd i chwi, nad yfaf o hyn allan o ffrwyth hwn y win-wydden, hyd y dydd hwnnw pan yfwyf ef gyd â chwi yn newydd, yn nheyrnas fy Nhâd.

30 Ac wedi iddynt ganu hymn, hwy a aethant allan i fynydd yr Olewydd.

31 Yna y dywedodd yr Jesu wr­thynt, Chwy-chwi oll a rwystrir heno o'm plegid i: canys scrifen­nedig yw, Tarawaf y bugail, a de­faid y praidd a wascerir.

32 Eithr wedi fy adgyfodi, mi a âf o'ch blaen chwi i Galilæa.

33 A Phetr a attebodd, ac a ddywedodd wrtho, Pe rhwystrid pawb o'th blegid ti, etto ni'm rhwystrir i byth.

34 Yr Jesu a ddywedodd wr­tho, Yn wir yr wyf yn dywedyd i ti, mai 'r nôs hon, cyn canu o'r ceiliog, i'm gwedi deir-gwaith.

35 Petr a ddywedodd wrtho, Pe gorfyddei i mi farw gyd â thi, ni'th wadaf ddim. Yr un modd he­fyd y dywedodd yr holl ddiscybli­on.

36 Yna y daeth yr Jesu gyd â hwynt i fan a elwid Gethsemane, ac a ddywedodd wrth ei ddiscy­blion, Eisteddwch ymma, tra'r el­wyf, a gweddio accw.

37 Ac efe a gymmerth Petr, a dau fab Zebedaeus, ac a ddechreu­odd dristâu, ac ymofidio.

38 Yna efe a ddywedodd wr­thynt, Trist iawn yw fy enaid hyd angeu, arhoswch ymma, a gwi­liwch gyd â mi.

39 Ac wedi iddo fyned ychy­dig ym-mlaen, efe a syrthiodd ar ei wyneb, gan weddio, a dywe­dyd, Fy Nhâd, os yw bossibl, aed y cwppan hwn heibio oddi wrthif: etto nid fel yr ydwyfi yn ewylly­sio, ond fel yr ydwyt ti.

40 Ac efe a ddaeth at y discy­blion, ac a'u cafas hwy yn cyscu, ac a ddywedodd wrth Petr, Felly, oni ellych chwi wilied yn awr gŷd â mi?

41 Gwiliwch a gweddiwch, fel nad eloch i brofedigaeth. Yr yspryd yn ddiau sydd yn barod, eithr y cnawd sydd wann.

42 Efe a aeth drachefn yr ail waith, ac a weddiodd, gan ddywedyd, Fy Nhâd, oni's gall y cwppan hwn fyned heibio oddi wrthif, na byddo i mi yfed o hono, gwneler dy ewyllys di.

43 Ac efe a ddaeth, ac a'u ca­fas hwy yn cyscu drachefn: ca­nys yr oedd eu llygaid hwy wedi trymhau.

44 Ac efe a'u gadawodd hwynt, ac aeth ymmaith drachefn, ac a weddiodd y drydydd waith, gan ddywedyd yr un geiriau.

45 Yna y daeth efe at ei ddis­cyblion, ac a ddywedodd wr­thynt, Cyscwch bellach, a gorph­wyswch: wele y mae 'r awr wedi nessau, a Mâb y dŷn a draddodir i ddwylo pechaduriaid.

46 Codwch, awn: wele, nessaodd yr hwn sydd yn fy mradychu.

47 Ac efe etto yn llefaru, wele, Judas un o'r deuddeg, a ddaeth, a chŷd ag ef dyrfa fawr â chleddy­fau a ffynn, oddi wrth yr Arch-offeiriaid, a Henuriaid y bobl.

48 A'r hwn a'i bradychodd ef, a roesei arwydd iddynt, gan ddy­wedyd, Pa un bynnag a gusanwyf, hwnnw yw efe: deliwch ef.

49 Ac yn ebrwydd y daeth at yr Jesu, ac a ddywedodd, Hen­ffych well Athro, ac a'i cusanodd ef.

50 A'r Jesu a ddywedodd wr­tho, Y cyfaill, i ba beth y dae­thost? Yna y daethant, ac y rhoe­sant ddwylo ar yr Jesu, ac a'i da­liasant ef.

51 Ac wele, un o'r rhai oedd gŷd â'r Jesu, a estynnodd ei law, ac a dynnodd ei gleddyf, ac a dara­wodd wâs yr Arch-offeiriad, ac a dorrod ei glust ef.

52 Yna y dywedodd yr Jesu wrtho, Dychwel dy gleddyf i'w le: canys pawb a'r a gymmerant gleddyf, a ddifethir â chleddyf.

53 A ydwyt ti yn tybied na's gallaf yr awr hon ddeisyf ar fy Nhâd, ac efe a rydd yn y fan i mi fwy na deuddeg lleng o Angelion?

54 Pa fodd ynteu y cyflawnid yr Scrythyrau, mae felly y gor­fydd bôd.

55 Yn yr awr honno y dywe­dodd yr Jesu wrth y torfeydd, Ai megis at leidr y daethoch chwi a­llan, â chleddyfau a ffynn i'm dal i? yr oeddwn i beunyd gŷd â chwi yn eistedd yn dyscu yn y Deml, ac ni'm daliasoch.

56 A hyn oll a wnaethpwyd fel y cyflawnid Scrythyrau y Pro­phwydi. Yna 'r holl ddiscyblion a'i gadawsant ef, ac a ffoesant.

57 A'r rhai a ddaliasent yr Je­su a'i dygasant ef ymmaith at Cai­aphas yr Arch-offeiriad, lle 'r oedd yr Scrifennyddion a'r Henuriaid wedi ymgasclu ynghŷd.

58 A Phetr a'i canlynodd ef o hir-bell, hyd yn llŷs yr Arch-o­ffeiriad; ac a aeth i mewn ac a ei­steddodd gŷd â'r gweision, i weled y diwedd.

59 A'r Arch-offeiriaid, a'r Henu­riaid, a'r holl gyngor, a geifiasant gau dystiolaeth yn erbyn yr Je­su, fel y rhoddent ef i farwolaeth,

60 Ac ni's cawsant: ie er dyfod yno gau dystion lawer, ni chaw­sant: eithr o'r diwedd fe a ddaeth dau gau-dyst,

61 Ac a ddywedasant, hwn a ddywedodd, Mi a allaf ddinistrio Teml Dduw, a'i hadeiladu mewn tri diwrnod.

62 A chyfododd yr Arch-offei­riad, ac a ddywedodd wrtho, Aatte­bi di ddim? Beth y mae y rhai hyn yn ei dystiolaethu yn dy erbyn?

63 Ond yr Jesu a dawodd. A'r Arch-offeiriad, gan atteb a ddy­wedodd wrtho, Yr ydwyf yn dy dynghedu di trwy 'r Duw byw, ddywedyd o honot i ni ai tydi yw y Christ Mâb Duw.

64 Yr Jesu a ddywedodd wr­tho, Ti a ddywedaist: eithr me­ddaf i chwi, ar ôl hyn y gwelwch Fâb y dŷn yn eistedd ar ddcheu­law 'r gallu, ac yn dyfod ar gym­mylau'r nef.

65 Yna y rhwygodd yr Arch-offeiriad ei ddillad, gan ddywe­dyd, efe a gablodd. Pa raid i ni mwy wrth dystion? wele, yr aw­ron clywfoch ei gabledd ef.

66 Beth dybygwch chwi? Hwythau gan atteb a ddyweda­sant, Y mae efe yn euog o farwo­laeth.

67 Yna y poerasant yn ei wy­neb, ac ai cernodiasant: eraill a'i tarawsant ef â gwiail,

68 Gan ddywedyd, Prophwy­da i ni, ô Christ, pwy yw'r hwn a'th darawodd.

69 A Phetr oedd yn eistedd allan yn y llys: a daeth morwy­nig atto, ac a ddywedodd, A thitheu oeddit gŷd ag Jesu y Ga­lilæad.

70 Ac efe a wadodd ger eu bron hwy oll, ac a ddywedodd, Ni's gwn beth yr wyt yn ei ddy­wedyd.

71 A phan aeth efe allan i'r porth, gwelodd un arall ef: a hi a ddywedodd wrth y rhai oedd y­no, Yr oedd hwn hefyd gŷd â'r Jesu o Nazareth.

72 A thrachefn efe a wadodd trwy lw, Nid adwaen i y dŷn.

73 Ac ychydig wedi, daeth y rhai oedd yn sefyl ger llaw, ac a ddywedasant wrth Petr, Yn wîr yr wyt titheu yn un o honynt, ca­nys y mae dy leferydd yn dy gy­huddo.

74 Yna y dechreuodd efe regu, a thyngu, Nid adwaen i y dŷn, Ac yn y man y canodd y ceiliog.

75 A chofiodd Petr air yr Je­su, yr hwn a ddywedasei wrtho, Cyn canu o'r celiog, ti a'm gwe­di deir-gwaith. Ac efe a aeth a­llan, ac a wylodd yn chwerw­dost.

PEN. XXVII.

1 Rhoddi Christ yn rhwym at Pilat, Judas yn ymgrogi. 19 Pilat wedi ei rybuddio gan ei wraig, 24 yn golchi ei ddwy-law: 26 Coroni Christ â drain, 34 a'i gro­eshoelio, 40 a'i ddifenwi, 50 yn­tef yn marw, ei gladdu ef. 66 Selio a gwilio ei fêdd ef.

A Phan ddaeth y boreu, cyd­ymgynghorodd yr holl Arch-offeiriaid, a Henuriaid y bobl yn erbyn yr Jesu, fel y rho­ddent ef i farwolaeth.

2 Ac wedi iddynt ei rwymo, hwy a'i dygasant ef ymmaith, ac a'i traddodasant ef i Pontius Pilat y rhaglaw.

3 Yna pan weles Judas, yr hwn a'i bradychodd ef, ddarfod ei gondemnio ef, bu edifar ganddo, [Page] ac a ddug drachefn y deg ar hu­gain arian i'r Arch-offeiriaid, a'r Henuriaid,

4 Gan ddywedyd, Pechais, gan fradychu gwaed gwirion. Hwytheu a ddywedasant, Pa beth yw hynny i ni? edrych di.

5 Ac wedi iddo daflu'r arian yn y Deml, efe a ymadawodd, ac a aeth, ac a ymgrogodd.

6 Ar Arch-offeiriaid a gymme­rasant yr arian, ac a ddywedasant, Nid cyfreithlawn i ni eu bwrw hwynt yn y drysor-fa: canys gw­erth gwaed ydyw.

7 Ac wedi iddynt gyd-ymgy­nghori, hwy brynnasant â hwynt faes y crochenydd, yn gladdfa dieithraid.

8 Am hynny y galwyd y maes hwnnw, Maes y gwaed, hyd he­ddyw.

9 (Yna y cyflawnwyd yr hyn a ddywedpwyd trwy Jeremias y prophwyd, gan ddywedyd, A hwy a gymmerasant y deg ar hu­gain arian, pris y prisiedig, yr hwn a brynasant gan feibion Is­rael.

10 Ac a'u rhoesant hwy am saes y crochenydd, megis y goso­des yr Arglwydd i mi.)

11 A'r Jesu a safodd ger bron y rhaglaw: a'r rhaglaw a ofyn­nodd iddo, gan ddywedyd, Ai ti yw Brenin yr iddewon? A'r Jesu a ddywedodd wrtho, Yr wyt ti yn dywedyd.

12 A phan gyhuddid ef gan yr Arch-offeiriaid a'r Henuriaid, nid attebodd efe ddim.

13 Yna y dywedodd Pilat wr­tho, Oni chlywi di faint o bethau y maent hwy yn eu tystiolaethu yn dy erbyn di?

14 Ac nid attebodd efe iddo un gair: fel y rhyfeddodd y rhag­law yn fawr.

15 Ac ar yr ŵyl honno yr ar­ferei y rhaglaw ollwng yn rhydd i'r bobl un carcharor, yr hwn a fynnent.

16 Ac yna yr oedd ganddynt garcharor hynod, a elwid Bar­rabbas.

17 Wedi iddynt gan hynny ymgasclu ynghŷd, Pilat a ddywe­dodd wrthynt, Pa un a fynnwch i mi ei ollwng yn rhydd i chwi? Barrabbas, ai yr Jesu, yr hwn a elwir Christ?

18 Canys efe a wyddei mai o genfigen y traddodasent ef.

19 Ac efe yn eistedd ar yr or­sedd-fainge, ei wraig a ddanfo­nodd atto, gan ddywedyd, Na fy­dded i ti a wnelych â'r cyfiawn hwnnw: canys goddefais lawer heddyw mewn breuddwyd o'i a­chos ef.

20 Ar Arch-offeiriaid a'r He­nuriaid, a berswadiasant y bobl, fel y gofynnent Barrabbas, ac y disethent yr Jesu.

21 A'r rhaglaw a attebodd, ac a ddywedodd wrthynt, Pa un o'r ddau a fynnwch i mi ei ollwng yn rhydd i chwi? Hwytheu a ddy­wedasant Barrabbas.

22 Pilat a ddywedodd wr­thynt, Pa beth gan hynny a wnaf i'r Jesu, yr hwn a elwir Christ? Hwythau oll a ddywedasant wr­tho, Croes-hoelier ef.

23 A'r rhaglaw a ddywedodd, Ond pa ddrwg a wnaeth efe? Hwytheu a lefasant yn fwy, gan ddywedyd, Croes-hoelier ef.

24 A Philat, pan welodd nad oedd dim yn tyccio, ond yn hy­trach [Page] bôd eynnwrf, a gymmerth ddwfr, ac a olchod ei ddwylo ger bron y bobl, gan ddywedyd, Di­euog ydwyfi oddi wrth waed y cyfiawn hwn: edrychwch chwi.

25 A'r holl bobl a attebodd, ac a ddywedodd, Bydded ei waed ef arnom ni, ac ar ein plant.

26 Yna y gollyngodd efe Bar­rabbas yn rhydd iddynt: ond yr Jesu a fflangellodd efe, ac a'i rho­ddes i'w groes-hoelio.

27 Yna mil-wŷr y rhaglaw a gymmerasant yr Jesu i'r dadleu­dŷ, ac a gynnullasant atto yr holl fyddin.

28 A hwy a'i dioscasant ef, ac a roesant am dano fantell o scar­lat:

29 A chwedi iddynt blethu coron o ddrain, hwy a'i gosodasant ar ei ben ef, a chorsen yn ei law ddehau, ac a blygasant eu gliniau ger ei fron ef, ac a'i gwatwara­sant, gan ddywedyd, Henffych well, brenin yr Iddewon.

30 A hwy a boerasant arno, ac a gymmerasant y gorsen, ac a'i ta­rawsant ar ei ben.

31 Ac wedi iddynt ei watwar, hwy a'i dioscasant ef o'r fantell, ac a'i gwiscasant â'i ddillad ei hun, ac a'i dygasant ef ymmaith i'w groes-hoelio.

32 Ac fel yr oeddynt yn my­ned allan, hwy a gawsant ddŷn o Cyrêne, a'i enw Simon, hwn a gymmhellasant i ddwyn ei groes ef.

33 A phan ddaethant i le a cl­wid Golgotha, yr hwn a elwir Lle 'r benglog,

34 Hwy a roesant iddo iw y­fed finegr yn gymmyscedig â bustl: ac wedi iddo ei brofi, ni synnodd efe yfed.

35 Ac wedi iddynt ei groes-hoelio ef, hwy a rannasant ef ddi­llad, gan fwrw coelbren: er cy­flawni y peth a ddywedpwyd trwy 'r prophwyd, Hwy a rannasant fy nillad yn eu plith, ac ar fy ngwisc y bwriasant goel-bren.

36 A chan eistedd hwy a'i gwi­liasant ef yno.

37 A gosodasant hefyd uwch ei ben ef, ei achos yn scrifennedig, HWN YW JESU, BRE­NIN YR IDDEWON.

38 Yna y croes-hoeliwyd gyd ag ef ddau leidr, un ar y llaw dde­hau, ac un ar yr asswy.

39 A'r rhai oedd yn myned heibio a'i cablasant ef, gan yscwyd eu pennau,

40 A dywedyd, Ti yr hwn a ddinistri 'r Deml, ac a'i hadeile­di mewn tridiau, gwared dy hun: os ti yw Mâb Duw, descyn oddi ar y groes.

41 A'r un modd yr Arch-offei­riaid hefyd, gan watwar, gŷd â'r Scrifennyddion a'r Henuriaid, a ddywedasant,

42 Efe a waredodd eraill, ei hu­nan ni's gall efe ei waredu: os brenin Israel yw, descynned yr aw­ron oddi ar y groes, ac ni a gre­dwn iddo.

43 Ymddiriedodd yn Nuw: gwareded efe ef yr awron, os efe a'i mynn ef: canys efe a ddywe­dodd, Mâb Duw ydwyf.

44 A'r un peth hefyd a edliw­odd y lladron iddo, y rhai a groes-hoeliasid gyd ag ef.

45 Ac o'r chweched awr y bu tywyllwch ar yr holl ddaiar, hyd y nawfed awr.

46 Ac ynghylch y nawfed awr y llefodd yr Jesu â llef uchel gan [Page] ddywedyd, Eli, Eli, Zama Sabac­thani? hynny yw, Fy Nuw, fy Nuw, pa ham i'm gadewaist?

47 A rhai o'r sawl oedd yn sefyll yno, pan glywsant, a ddy­wedasant, Y mae hwn yn galw am Elias.

48 Ac yn y fan, un o konynt a redodd, ac a gymmerth yspwrn, ac a'i llanwodd o finegr, ac a'i rhoddes ar gorsen, ac a'i diododd ef.

49 Ar llaill a ddywedasant, Paid, edrychwn a ddaw Elias iw waredu ef.

50 A'r Jesu, wedi llefain dra­chefn â llef uchel, a ymadawodd â'r yspryd.

51 Ac wele, llen y Deml a rwy­gwyd yn ddau, oddi fynn hyd i wared: a'r ddaiar a grynodd, a'r main a holltwyd.

52 A'r beddau a agorwyd: a llawer o gyrph y sainct a huna­sent, a gyfodasant.

53 Ac a ddaethant allan o'r be­ddau ar ôl ei gyfodiad ef, ac a ae­thant i mewn i'r ddinas sanctaidd, ac y ymddangosasant i lawer.

54 Ond y canwriad, a'r rhai o­edd gŷd ag ef yn gwilied yr Jesu, wedi gweled y ddaiar-gryn, ar pethau a wnaethid, a ofnasant yn fawr, gan ddywedyd, yn wir Mâb Duw ydoedd hwn.

55 Ac yr oedd yno lawer o w­ragedd yn edrych o hir-bell, y rhai a ganlynasent yr Jesu o Galilæa, gan weini iddo ef:

56 Ym-mlith y rhai yr oedd Mair Magdalen, a Mair mam Jaco a Joses, a mam meibion Zebedaeus.

57 Ac wedi ei myned hi yn hwyr, daeth gŵr goludog o Ari­mathæa, a'i enw Joseph, yr hwn a fuasei ynteu yn ddiscybl i'r Jesu:

58 Hwn a aeth at Pilat, ac a o­fynnodd gorph yr Jesu. Yna y gor­chymynnodd Pilat roddi 'r corph.

59 A Joseph wedi cymmeryd y corph, a i hamdôdd â lliain glân:

60 Ac a'i gosododd ef yn ei fedd newydd ei hun, yr hwn a dorrasei efe yn y graig, ac a dreig­lodd faen mawr wrth ddrws y bedd, ac a aeth ymmaith.

61 Ac yr oedd yno Mair Mag­dalen, a Mair arall, yn eistedd gy­ferbyn a'r bedd.

62 A thrannoeth, yr hwn sydd ar ôl y darparwŷl, yr ymgynhu­llodd yr Arch-offeiriaid a'r Phari­sæaid at Pilat,

63 Gan ddywedyd, Arglwydd, y mae yn gôf gennym ddywedyd o'r twyllwr hwnnw, ac efe etto yn fyw, Wedi tri-diau y cyfodaf.

64 Gorchymyn gan hynny ga­dw y bedd yn ddiogel hyd y try­dydd dydd, rhag dyfod ei ddiscy­blion o hŷd nos, a'i ladratta ef, a dywedyd wrth y bobl, efe a gy­fododd o feirw: a bydd yr amryfu­sedd diweddaf yn waeth nâ'r cyn­taf,

65 A dywedodd Pilat wrthynt, Y mae gennych wiliadwriaeth, ewch, gwnewch mor ddiogel ac y medroch,

66 A hwy a aethant ac a wnae­thant y bedd yn ddiogel, ac a se­liasant y maen, gŷd â'r wiliad­wriaeth.

PEN. XXVIII.

1 Dangos adgyfodiad Christ i'r gw­ragedd gan Angel. 9 Christ ei hun yn ymddangos iddynt hwy. 11 Yr Arch-offeriaid yn rhoddi arian i'r [Page] milwyr, i ddywedyd ddarfod ei la­dratta ef allan o'r bedd. 16 Christ yn ymddangos iw ddiscyblion, 19 ac yn eu hanfon i fe dyddio, ac i ddyscu yr holl genhedloedd.

AC yn niwedd y Sabbath, a hi yn dyddhau i'r dydd cyntaf o'r wythnos, daeth Mair Magda­len, a'r Fair arall, i edrych y bedd.

2. Ac wele, bu daiar-gryn mawr: canys descynnodd Angel yr Argl­wydd o'r nêf, ac a ddaeth, ac a dreiglodd y maen oddi wrth y drws, ac a eisteddodd arno.

3 A'i wyneb-pryd oedd fel mell­ten, a'i wisc yn wen fel eira.

4 A rhag ei ofn ef y crynodd y ceidwaid, ac aethant megis yn fei­rw.

5 A'r Angel a attebodd, ac a ddywedodd wrth y gwragedd, Nac ofnwch: canys mi a wn mai ceisio 'r ydych yr Jesu, yr hwn a groef-hoeliwyd.

6 Nid yw efe ymma: canys cyfododd, megis y dywedodd. Deuwch, gwelwch y fan lle y gor­weddodd yr Arglwydd.

7 Ac ewch ar ffrwst, a dywe­dwch i'w ddiscyblion gyfodi o hono o feirw. Ac wele, y mae efe yn myned o'ch blaen chwi i Ga­lilæa: yno y gwelwch es: wele, dy wedais i chwi.

8 Ac wedi eu myned ymmaith ar frys oddi wrth y bedd, gyd ag ofn a llawenydd mawr, rhedasant i fynegi i'w ddiscyblion ef.

9 Ac fel yr oeddynt yn myned i fynegi i'w ddiscyblion ef, wele yr Jesu a gyfarfu â hwynt, gan ddy wedyd, Henffych well. A hwy a ddaethant ac a ymafaelasant yn ei draed ef, ac a'i haddolasant.

10 Yna y dywedodd yr Jesu wrthynt, Nac ofnwch: ewch, my­negwch i'm brodyr, fel yr e­lont i Galilæa, ac yno i'm gwe­lant i.

11 Ac wedi eu myned hwy, wele, rhai o'r wiliadwriaeth a ddaethant i'r ddinas, ac a fynega­sant i'r Arch-offeiriaid yr hyn oll a wnaethid.

12 Ac wedi iddynt ymgasclu ynghŷd gŷd â'r Henuriaid, a chŷd-ymgynghori, hwy a roesant arian lawer i'r mil-wŷr,

13 Gan ddywedyd, Dywe­dwch, ei ddiscyblion a ddaethant o hŷd nos, ac a'i lladrattasant ef a nyni yn cyscu.

14 Ac of clyw y rhaglaw hyn, ni a'i perswadiwn ef, ac a'ch gw­nawn chwi yn ddiofal.

15 A hwy a gymmerasant yr arian, ac a wnaethant fel yr addy­scwyd hwynt: a thanwyd y gair hwn ym-mhlith yr Iddewon, hyd y dydd heddyw.

16 A'r un discybl ar ddeg a ae­thant i Galilæa, i'r mynydd lle 'r ordeiniase i 'r Jesu iddynt.

17 A phan welsant ef, hwy a'i haddolasant ef: ond rhai a am­heuasant.

18 A'r Jesu a ddaeth, ac a le­farodd wrthynt, gan ddywedyd, Rhoddwyd i mi bôb awdurdod, yn y nêf, ac ar y ddaiar.

19 Ewch gan hynny, a dyscwch yr holl genhedloedd, gan eu be­dyddio hwy yn enw 'r Tâd, a'r Mâb, a'r Yspryd glân:

20 Gan ddyscu iddynt gadw pôb peth a'r a orchymynnais i chwi: ac wele, yr ydwyfi gyd â chwi bôb amser, hyd ddiwedd y bŷd. Amen.

YR EFENGYL YN OL SANCT MARC.

PEN. I.

1 Swydd Joan Fedyddiwr. 9 Bedy­ddio yr Jesu, 12 a'i demtio. 14 Efe yn pregethu, 16 yn galw Petr, Andreas, Jaco, ac Joan, 23 yn iachau dyn ac yspryd aflan ynddo, 29 a mam gwraig Petr, 32 a llawer o gleifion, 41 ac yn glan­hau y gwahan-glwyfus.

DEchreu Efengyl Jesu Grist, fâb Duw:

2. Fel yr scrifennwyd yn y Prophwydi, Wele, yr ydwyfi yn anfon fy nghennad o flaen dy wyneb, yr hwn a bara­toa dy ffordd o'th flaen.

3 Llêf un yn llefain yn y di­ffaethwch, Paratowch ffordd yr Arglwydd, gwnewch yn uniawn ei lwybrau ef.

4 Yr oedd Joan yn bedyddio yn y diffaethwch, ac yn pregethu bedydd edifeirwch, er maddeuant pechodau.

5 Ac aeth allan atto ef holl wlâd Judæa, a'r Hierosoly mitiaid, ac a'u bedyddiwyd oll ganddo yn afon yr Jorddonen, gan gyffessu eu pechodau.

6 Ac Joan oedd wedi ei wi­sco â blew Camel, a gwregys croen ynghylch el lwynau, ac yn bwytta locustiaid a mêl gw­yllt.

7 Ac efe a bregethodd, gan ddy­wedyd, Y mae yn dyfod ar fy ôl i un cryfach nâ myfi, carrai escidi­au yr hwn nid wyfi deilwng i ymostwng, ac iw dattod.

8 Myfi yn wir a'ch bedyddiais chwi â dwfr, eithr efe a'ch bedy­ddia chwi â'r Yspryd glân.

9 A bu yn y dyddiau hynny, ddyfod o'r Jesu o Nazareth yn Ga­lilæa, ac efe a fedyddiwyd gan Joan yn yr Jorddonen.

10 Ac yn ebrwydd wrth ddy­fod i fynu o'r dwfr, efe a welodd y nefoedd yn agored, a'r Yspryd yn descyn arno, megys colom­men.

11 A llef a ddaeth o'r nefoedd, Tydi yw fy anwyl fâb, yn yr hwn i'm bodlonwyd.

12 Ac yn ebrwydd y gyrrodd yr Yspryd ef i'r diffaethwch.

13 Ac efe a fu yno yn y diffae­thwch ddeugain nhiwrnod, yn ei demtio gan Satan: ac yr oedd efe gŷd â'r gwylltfilod, a'r Ange­lion a weinasant iddo.

14 Ac yn ôl traddodi Joan, yr Jesu a ddaeth i Galilæa, gan bregethu Efengyl teyrnas Dduw:

[...]
[...]
[...]
[...]
[...]
[...]
[...]
[...]

15 A dywedyd, Yr amser a gy­flawnwyd, a theyrnas Dduw a ne­ssaodd: edifarh ewch, a chredwch yr Efengyl.

16 Ac fel yr oedd efe yn rho­dio wrth fôr Galilæa, efe a gan­fu Simon ac Andreas ei frawd, yn bwrw rhwyd yn y môr: (canys pyscodwyr oeddynt.)

17 A'r Jesu a ddywedodd wr­thynt, Deuwch ar fy ôl i, a gw­naf i'wch fôd yn byscod-wŷr dy­nion.

18 Ac yn ebrwydd gan a­del eu rhwydau, y canlynasant ef.

19 Ac wedi iddo fyned rhag­ddo ychydig oddi yno, efe a ganfu Jaco fâb Zebedæus, ac Joan ei frawd ef, a hwy yn y llong yn cy­weirio y rhwydau:

20 Ac yn y man efe a'u galw­odd hwynt: a hwy a adawsant eu tâd, Zebedæus yn y llong gyd â'r cyflog ddynion, ac a aethant ar ei ôl ef.

21 A hwy a aethant i mewn i Capernaum: ac yn ebrwydd ar y dydd Sabbath, wedi iddo fyned i mewn i'r Synagog, efe a athraw­iaethodd.

A synnasant wrth ei athraw­iaeth ef: canys yr oedd efe yn eu dyscu hwy, megis un ac aw­dordod ganddo, ac nid fel yr Scri­fennyddion.

23 Ac yr oedd yn eu Synagog hwy ddŷn ac ynddo yspryd aflan, ac efe a lefodd,

24 Gan ddywedyd, Och, beth sydd i ni a wnelom â thi, Jesu o Nazareth? a ddaethost ti i'n di­fetha ni? mi a'th adwaen pwy ydwyt: Sanct Duw.

25 A'r Jesu a'i ceryddodd ef, gan ddywedyd, Taw, a dôs allan o honaw.

26 Yna wedi i'r yspryd a­flan ei rwygo ef, a gwaeddi â llef uchel, efe a ddaeth allan o honaw.

27 Ac fe a aeth ar bawb fraw, fel yr ymofynnasant yn eu mysc eu hun, gan ddywedyd, Beth yw hyn? pa athrawiaeth newydd yw hon, canys trwy awdurdod y mae efe yn gorchymmyn, ie yr yspry­dion aflan, a hwy yn ufyddhâu iddo?

28 Ac yn ebrwydd yr aeth sôn am dano tros yr holl wlâd o am­gylch Galilæa.

29 Ac yn y man wedi iddynt fyned allan o'r Synagog, hwy a aethant i dŷ Simon ac Andreas, gŷd ag Jaco, ac Ioan.

30 Ac yr oedd chwegr Simon yn gorwedd yn glaf o'r crŷd: ac yn ebrwydd y dywedasant wrtho am dani hi.

31 Ac efe a ddaeth, ac a'i co­dodd hi i fynu, gan ymaflyd yn ei llaw hi: a'r crŷd a'i gadawodd hi yn y man, a hi a wasanaeth odd arnynt hwy.

32 Ac wedi iddi hwyrhau, pan fachludodd yr haul, hwy a ddy­gasant atto yr holl rai drwg eu hwyl, a'r rhai cythreulig.

33 A'r holl ddinas oedd wedi ymgasclu wrth y drws.

34 Ac efe a iachaodd lawer o rai drwg eu hwyl o amryw heinti­au, ac a fwriodd allan lawer o gy­threuliaid, ac ni adawodd i'r cy­threuliaid ddywedyd yr adwae­nent ef.

35 A'r boreu, yn blygeiniol iawn, wedi iddo godi, efe a aeth a­llan, ac a aeth i le anghyfannedd, ac yno y gweddiodd.

36 A Simon, a'r rhai oedd gŷd ag ef, a'i dilynasant ef.

37 Ac wedi iddynt ei gael ef, hwy a ddywedasant wrtho, Y mae pawb yn dy geisio di.

38 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, Awn i'r trefydd nessaf, fel y gallwyf bregethu vno hefyd: canys i hynny y daethym a­llan.

39 Ac yr oedd efe yn pregethu yn eu Synagogau hwynt, trwy holl Galilæa, ac yn bwrw allan gythreuliaid.

40 A daeth atto ef un gwa­han-glwyfus, gan ymbil ag ef, a gostwng ar ei liniau iddo, a dy­wedyd wrtho, Os mynni, ti a elli fy nglânhau.

41 A'r Jesu gan dosturio, a estynnodd ei law, ac a gyffyr­ddodd ag ef, ac a ddywedodd wr­tho, Mynnaf, bydd lân.

42 Ac wedi iddo ddywedyd hynny, ymadawodd y gwahan­glwyf ag ef yn ebrwydd, a glan­hawyd ef.

43 Ac wedi gorchymmyn i­ddo yn gaeth, ef a'i hanfonodd ef ymmaith yn y man;

44 Ac a ddywedodd wrtho, Gwêl na ddywedych ddim wrth neb: eithr dôs ymmaith, dangos dy hun i'r offeiriad, ac offrymma dros dy lanhâd, y pethau a orchy­mynnodd Moses, er tystiolaeth iddynt hwy.

45 Eithr efe a aeth ymmaith, ac a ddechreuodd gyhoeddi lla­wer, a thanu 'r gair ar lêd: fel na allei 'r Jesu fyned mwy yn amlwg i'r ddinas: eithr yr oedd efe allan mewn lleoedd anghyfan­nedd, ae o bôb parth y daethant atto ef.

PEN. II.

1 Christ yn iachau vn clâf or par­lys, 14 yn galw Matthew o'r dollfa, 15 yn bwytta gydâ Phu­blicanod a phechaduriaid, 18 yn escusodi ei ddiscyblio am nad ymprydient, 23 ac am dynnu y tywys ŷd ar y dydd Sabboth.

AC efe a aeth drachefn i Ca­pernaum, wedi rhai dyddiau, a chlybuwyd ei fôd efe yn tŷ.

2 Ac yn y man, llawer a ymga­sclasant ynghyd, hyd na annent, hyd yn oed yn y lleoedd ynghylch y drws: ac efe a bregethodd y gair iddynt hwy.

3 A daethant atto, gan ddwyn vn claf o'r parlys, yr hwn a ddy­gid gan bedwar:

4 A chan na allent nesau atto gan y dyrfa, didoi y tô a wnae­thant lle 'r oedd efe: ac wedi iddynt dorri trwodd, hwy a o­llyngasant i wared y gwely, yn yr hwn y gorweddei y claf o'r parlys.

5 A phan welodd yr Jesu eu ffydd hwynt, efe â ddywedodd wrth claf o'r parlys, Ha fâb, maddeuwyd i ti dy bechodau.

6 Ac yr oedd rhai o'r Scrifen­nyddion yn eistedd yno, ac yn ymresymmu yn eu calonnau.

7 Beth a wna hwn fel hyn yn dywedyd cabledd? pwy a all fa­ddeu pechodau, onid Duw yn vnig?

8 Ac yn ebrwydd, pan wybu 'r Jesu yn ei Yspryd eu bôd hwy yn ymresymmu felly ynddynt eu hu­nain efe a ddywedodd wrthynt, Pa ham yr ydych yn ymresymmu am y pethau hyn yn eich calon­nau?

Pa vn sydd hawsaf, ai dy­wedyd wrth y claf o'r parlys, Ma­ddeuwyd i ti dy bechodau: ai dy­wedyd, Cyfod, a chymmer i fynu dy wely, a rhodia?

10 Eithr fel y gwypoch fôd gan fâb y dŷn awdurdod i faddeu pechodau ar y ddaiar, (eb efe wrth y claf o'r parlys,)

11 Wrthit ti yr wyf yn dywe­dyd, Cyfod, a chymmer i fynu dy wely, a dôs i'th dŷ.

12 Ac yn y man y cyfododd efe, ac y cymmerth i fynn ei wely, ac a aeth allan yn en gwydd hwynt oll, hyd oni synnodd pawb, a gogoneddu Duw, gan ddywe­dyd, Ni welsom ni erioed fel hyn.

13 Ac efe a aeth allan drachefn wrth lan y môr: a'r holl dyrfa a ddaeth atto, ac efe a'u dyscodd hwynt.

14 Ac efe yn myned heibio, efe a ganfu Lefi fâb Alphaeus yn eistedd wrth y dollfa, ac a ddywe­dodd wrtho, Canlyn fi, Ac efe a gododd, ac a'i canlynodd ef.

15 A bu, a'r Jesu yn eistedd i fwytta yn ei dŷ ef, i lawer hefyd o Bublicanod a phechaduriaid ei­stedd gyd â'r Jesu, a'i ddiscyblion: canys llawer oeddynt, a hwy a'i canlynasent ef.

16 A phan welodd yr Scrifen­nyddion a'r Pharisæaid ef yn bwytta gŷd â'r Publicanod a'r pe­chaduriaid, hwy a ddywedasant wrth ei ddiscyblion ef, pa ham y mae efe yn bwytta ac yn yfed gŷd â'r Publicanod a'r pechaduriaid?

17 A'r Jesu pan glybu, a ddy­wedodd wrthynt, Y rhai sy iach nid rhaid iddynt wrth y meddyg, ond y rhai cleifion: ni ddaethym i alw y rhai cyfiawn; ond pecha­duriaid i edifeirwch.

18 A discyblion Joan a'r pha­risæaid oeddynt yn ymprydio: a hwy a ddaethant, ac a ddyweda­sant wrtho, Pa ham y mae discy­blion Joan a'r Pharisæaid yn ym­prydio, ond dy ddiscyblion di nid ydynt yn ymprydio?

19 A dywedodd yr Jesu wr­thynt, A all plant yr stafell brio­das ymprydio, tra fyddo y priodas-fâb gŷd a hwynt? tra fyddo gan­ddynt y priodas-fâb gŷd â hwynt, ni allant ymprydio:

20 Eithr y ddyddiau a ddaw pan ddyger y priodas-fâb oddi ar­nynt, ac yna 'r ymprydiant, yn y dyddiau hynny.

21 Hefyd ni wnia neb dder­nyn o frethyn newydd ar ddille­dyn hên: os amgen, ei gyflawniad newydd ef a dynn oddi wrth yr hên, a gwaeth fydd y rhwyg.

22 Ac ni rydd neb win newydd mewn hên gostrelau: os amgen, y gwin newydd a ddryllia 'r co­strelau, a'r gwin a rêd allan, a'r costrelau a gollir: eithr gwin ne­wydd sydd raid ei roi mewn co­strelau newyddion.

23 A bu iddo fyned trwy 'r ŷd ar y Sabbath: a'i ddiscyblion a ddechreuasant ymdaith tan dyn­nu 'r tywys.

24 A'r Pharisæaid a ddyweda­sant wrtho, Wele pa ham y gw­nânt ar y Sabbath yr hyn nid yw gyfreithlawn?

25 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, Oni ddarllennasoch erioed beth a wnaeth Dafydd, pah oedd angen a chwant bwyd arno, efe a'r rhai oedd gŷd ag ef?

26 Pa fodd yr aeth efe i dŷ Dduw tan Abiathar yr Arch-offei­riad, ac y bwyttaodd y bara go­sod, [Page] y rhai nid cyfreithlon eu bwytta, ond i'r offeirieid vn vnig, ac a'u rhoddes hefyd i'r rhai oedd gŷd ag ef.

27 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, y Sabbath a wnaethpwyd er mwyn dŷn, ac nid dŷn er mwyn y Sabbath.

28 Am hynny y mae Mâb y dŷn yn Arglwydd hefyd ar y Sab­bath.

PEN. III.

1 Christ yn iachau y llaw wedi gwy­wo, 10 a llawer o glefydau eraill: 11 Yn ceryddu yr ysprydion aflan: 13 Yn dewis ei ddeuddec Apostol: 22 Yn atteb cabledd y rhai a ddywe­dent ei fôd ef yn bwrw allan gyth­reuliaid trwy Beelzebub: 31 ac yn dangos pwy ydyw ei frawd, a'i chwaer, a'i fâm.

AC efe aeth i mewn drachefn i'r Synagog: ac yr oedd yno ddŷn a chanddo law wedi gwy­wo.

2 A hwy a'i gwiliasant ef, a iachae efe ef ar y dydd Sabbath, fel y cyhuddent ef.

3 Ac efe a ddywedodd wrth y dŷn yr oedd ganddo y llaw wedi gwywo, Cyfod i'r canol.

4 Ac efe a ddywedodd wrthynt hwy, Ai rhydd gwneuthur da ar y dydd Sabbath, ynteu gwneu­thur drwg? cadw einioes, ai lladd? A hwy a dawsant â son.

5 Ac wedi edrych arnynt o amgylch yn ddiglion, gan ddri­stau am galedrwydd eu calon hwynt, efe a ddywedodd wrth y dŷn, Estyn allan dy law, ac efe a'i hestynnodd: a'i law ef a wnaed yn iach fel y llall.

6 A'r Pharisæaid a aethant allan, ac a ymgynghorasant yn ebrwydd gŷd â'r Herodianiaid, yn ei erbyn ef, pa fodd y dife­thent ef.

7 A'r Jesu gŷd â'i ddiscybli­on a giliodd tu a'r môr, a lliaws mawr a'i canlynodd ef, o Galilæa, ac o Judæa,

8 Ac o Jerusalem, ac o, Idu­mæa, ac o'r tu hwynt i'r Jorddo­nen: a'r rhai o gylch Tyrus a Si­don, lliaws mawr, pan glywsant gymmaint a wnaethei efe, a ddae­thant atto.

9 Ac efe a ddywedodd wrth ei ddiscyblion am fôd llong yn barod iddo, oblegid y dyrfa, rhag iddynt ei wascu ef.

10 Canys efe a iachasei lawer, hyd oni phwysent arno, er mwyn cyffwrdd ag ef, cynnifer ac oedd a phlaau arnynt.

11 A'r ysprydion aflan pan wel­sant ef, a syrthiasant i lawr ger ei fron ef, ac a waeddasant, gan ddy­wedyd, Ti yw Mâb Duw.

12 Yntef a orchymynnod iddynt yn gaeth na chyhoeddent ef.

13 Ac efe a escynnodd i'r my­nydd, ac a alwodd atto y rhai a fynnodd efe: a hwy a ddaethant atto.

14 Ac efe a ordeiniodd ddeu­ddeg, fel y byddent gŷd ag ef, ac fel y danfonei efe hwynt i bre­gethu;

15 Ac i fôd ganddynt awdur­dod i iachau clefydau, ac i fwrw allan gythreuliaid.

16 Ac i Simon y rhoddes efe enw Petr.

17 Ac Jaco fàb Zebedaeus, ac Joan brawd Jaco: (ac efe a ro­ddes [Page] iddynt henwau Boanerges, yr hyn yw, meibion y daran)

18 Ac Andreas, a Philip, a Bartholomaeus, a Matthew, a Tho­mas, ac Jaco fâb Alphaeus, a Tha­daeus, a Simon y Cananêad,

19 A Judas Iscariot, yr hwn he­fyd a'i bradychodd ef. A hwy a ddaethant i dŷ.

20 A'r dyrfa a ymgynnullodd drachefn, fel na allent gymmaint a bwytta bara.

21 A phan glybu yr eiddo ef, hwy a aethant i'w ddal ef: canys dywedasant, y mae efe allan o'i bwyll.

22 A'r Scrifennyddion, y rhai a ddaethent i wared o Jerusalem, a ddywedasant fôd Beelzebub ganddo, ac mai trwy bennaeth y cythreuliaid yr oedd efe yn bwrw allan gythreuliaid.

23 Ac wedi iddo eu galw hwy atto, efe a ddywedodd wrthynt mewn damhegion, Pa fodd y gall Satan fwrw allan Satan?

24 Ac o bydd teyrnas wedi ym­rannu yn ei herbyn ei hun, ni ddichon y deyrnas honno sefyll:

25 Ac o bydd tŷ wedi ymrannu yn ei erbyn ei hun, ni ddichon y tŷ hwnnw sefyll:

26 Ac os Satan a gyfyd yn ei erbyn ei hun, ac a fydd wedi ym­rannu, ni all efe sefyll, eithr y mae iddo ddiwedd.

27 Ni ddichon neb fyned i mewn i dŷ y cadarn, ac yspeilio ei ddodrefn ef, oni bydd iddo yn gyntaf rwymo 'r cadarn, ac yna yr yspeilia ei dŷ ef.

28 Yn wir y dywedaf i chwi, y maddeuir pob pechod i feibion dynion, a pha gabledd bynnag a gablant.

29 Eithr yr hwn a gablo yn erbyn yr Yspryd glân, ni chaiff faddeuant yn dragywydd, ond y mae yn euog o farn dragywydd.

30 Am iddynt ddywedyd, Y mae yspryd aflan ganddo.

31 Daeth gan hynny ei frodyr ef a'i fam: a chan sefyll allan hwy a anfonasant atto, gan ei alw ef.

32 Ar bobl oedd yn eistedd o'i amgylch, ac a ddywedasant wr­tho, Wele y mae dy fam di a'th frodyr, allan yn dy geisio.

33 Ac efe a'u hattebodd hwynt, gan ddywedyd, Pwy yw fy mam i, neu fy mrodyr i?

34 Ac wedi iddo edrych oddi amgylch ar y rhai oedd yn eistedd yn ei gylch efe a ddywedodd, Wele fy mam i, a'm brodyr i.

35 Canys pwy bynnag a wne­lo ewyllys Duw, hwnnw yw fy mrawd i, a'm chwaer, a'm mam i.

PEN. IV.

1 Dammeg yr hau-wr, 14 a'i dde­ongliad. 21 Rhaid i ni gyfran­nu goleuni ein gwybodaeth i era­ill.26 Dammeg yr hâd yn tyfu yn ddiarwybod, 30 a'r gronyn mwstard. 39 Christ yn gostegu y dymestl ar y môr.

AC efe a ddehreuodd drachefn athrawiaethu yn ymyl y môr: a thyrfa fawr a ymgasclodd atto, hyd oni bu iddo fyned i'r llong, ac eistedd ar y môr: a'r holl dyrfa oedd wrth y môr ar y tîr.

2 Ac efe a ddyscodd iddynt lawer ar ddamhegion, ac a ddywedodd wrthynt yn ei ddysceidiaeth ef,

3 Gwrandewch, Wele, hau­wr a aeth allan i hau:

4 A darfu wrth hau, i beth syrthio ar fin y ffordd, ac ehedi­aid yr awyr a ddaethant, ac a'i di­fasant.

5 A pheth a syrthiodd ar greig­le; lle ni chafodd fawr ddaiar: ac yh y fan yr eginodd, am nad oedd iddo ddyfnder daiar.

6 A phan gododd yr haul y poethwyd ef, ac am nad oedd gw­reiddyn iddo, efe a wywodd.

7 A pheth a syrthiodd ym­mhlith drain: a'r drain a dyfa­sant, ac a'i tagasant ef, ac ni ddug ffrwyth.

8 A pheth arall a syrthiodd mewn tir da, ac a roddes ffrwyth tyfadwy a chynhyrchol, ac a ddûg vn ddeg ar hugain, ac un driu­gain, ac vn gant.

9 Ac efe a ddywedodd wrthynt, Y nêb sydd ganddo glustiau i wrando, gwrandawed.

10 A phan oedd efe wrtho ei hun, y rhai oedd yn ei gylch ef, gŷd â'r deuddeg, a ofynnasant iddo am y ddammeg.

11 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, I chwi y rhodded gwybod dirgelwch teyrnas Dduw: eithr i'r rhai sy allan, ar ddamhegion y gwneir pôb peth:

12 Fel yn gweled y gwelant, ac na chanfyddant: ac yn clywed y clywant, ac ni ddeallant: rhag iddynt ddychwelyd, a maddeu iddynt eu pechodau.

13 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, Oni wyddoch chwi y ddam­meg hon: a pha fodd y gwyby­ddwch yr holl ddamhegion?

14 Yr hau-wr, sydd yn hau y gair:

15 A'r rhai hyn yw y rhai ar fin y ffordd, lle 'r hauir y gair, ac wedi iddynt ei glywed, y mae Sa­tan yn dyfod yn ebrwydd, ac yn dwyn ymmaith y gair a hauwyd yn eu calonnau hwynt.

16 A'r rhai hyn yr vn ffunyd yw y rhai a hauir ar y creigle; y rhai wedi clywed y gair, sydd yn ebrwydd yn ei dderbyn ef yn llawen?

17 Ac nid oes ganddynt wrei­ddyn yddynt eu hunain, eithr tros amser y maent: yna pan ddêl blinder, neu erlid, o achos y gair, yn y man y rh wystrir hwyn.

18 A'r rhai hyn yw y rhai a hauwyd ym-mysc y drain, y rhai a wrandawant y gair,

19 Ac y mae gofalon y bŷd hwn, a hudoliaeth golud, a chwantau am bethau eraill, yn dyfod i mewn, ac yn tagu 'r gair, a myned y mae yn ddi-ffrwyth.

20 A'r rhai hyn yw y rhai a hauwyd mewn tîr da, y rhai sydd yn gwrando y gair, ac yn ei dder­byn, ac yn dwyn ffrwyth, vn ddeg ar hugain, ac vn driugain, ac vn gant,

21 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, a ddaw canwyll iw dodi tan lestr neu tan wely? ac nid iw gosod ar ganhwyll-bren.

22 Canys nid oes dim cu­ddiedig a'r ni's amlygir, ac ni bu ddim dirgel, ond fel y delei i eglurdeb.

23 Od oes gan neb glustiau i wrando, gwrandawed.

24 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, Edrychwch beth a wran­dawoch: â pha fesur y mesuroch, y mesurir i'chwithau, a chwane­gir i chwi y rhai a wrandewch.

25 Canys yr hwn y mae gan­ddo, y rhoddir iddo: a'r hwn nid oes ganddo, ie yr hyn sydd gan­ddo a ddygir dddi arno.

26 Ac efe a ddywedodd, Felly y mae teyrnas Dduw, fel pe bw­riai ddyn hâd i'r ddaiar:

27 A chyscu, a chodi nôs a dydd, a'r hâd yn egino, ac yn tyfu, y môdd ni's gŵyr efe.

28 Canys y ddaiar a ddwg ffrwyth o honi ei hun, yn gyntaf yr eginyn, yn ôl hynny y dywy­sen, yna 'r yd yn llawn yn y dy­wysen.

29 A phan ymddangoso 'r ffrwyth, yn ebrwydd y rhydd efe y crymman ynddo, am ddyfod y cynhayaf.

30 Ac efe a ddywedodd, I ba beth y cysselybem deyrnas Dduw? neu ar ba ddammeg y gwnaem gyffelybrwydd o honi?

31 Megis gronyn o hâd mw­stard ydyw: yr hwn pan hauer yn y ddaiar, sydd leiaf o'r holl hadau sydd ar y ddair.

32 Eithr wedi 'r hauer, y mae yn tyfu, ac yn myned yn fwy nâ'r holl lysiau, ac efe a ddwg gang­hennau mawrion, fel y gallo ehe­diaid yr awyr nythu tan ei gyscod ef.

33 Ac â chyfryw ddamhegion lawer y traethodd efe iddynt y gair, hyd y gallent ei wrando.

34 Ond heb ddammeg ni lefa­rodd wrthynt: ac o'r nailltu i'w ddiscyblion efe a eglurodd bôb peth.

35 Ac efe a ddywedodd wrthynt y dwthwn hwnnw, wedi ei hwy­rhau hi, Awn trosodd i'r tu draw.

36 Ac wedi iddynt ollwng ym­maith y dyrfa, hwy a'i cymmera­sant ef, fel yr oedd yn y llong: ac yr oedd hefyd longau eraill gyd ag ef.

37 Ac fe a gyfodes tymestl fawr o wynt, a'r tonnau a daflasant i'r llong, hyd onid oedd hi yn llawn weithian.

38 Ac yr oedd efe yn y pen ôl i'r llong, yn cyscu ar obennydd: a hwy a'i deffroesant ef, ac a ddy­wedasant wrtho, ai difatter gen­nit ein colli ni?

39 Ac efe a gododd i fynu, ac a geryddodd y gwynt, ac a ddy­wedodd wrth y môr, Gostega, distawa. A'r gwynt a ostegodd, a bu tawelwch mawr.

40 Ac efe a ddywedodd wrthynt, pa ham yr ydych mor ofnog? pa fodd nad oes gennych ffydd?

41 Eithr hwy a ofnasant yn ddir­fawr, ac a ddywedasant wrth ei gi­lydd, Pwy yw hwn, gan fôd y gwynt a'r môryn vfyddhau iddo?

PEN. V.

1 Crist yn gwaredu y dyn yr oedd yn­ddo leng o gythreuliaid: 13 Hwy­thau yn myned i'r môch. 25 Y mae efe yn iachau y wraig o'r di­fer-lif gwaed, 35 ac yn cyfodi merch Jairus o farw i fyw.

A Hwy a ddaethant i'r tu hwnt i'r môr, i wlâd y Gadareniaid.

2 Ac ar ei ddyfodiad ef allan o'r llong, yn y man cyfarfu ag ef o blith y beddau, ddŷn ac yspryd aflan ynddo,

3 Yr hwn oedd a'i drigfan ym­mhlith y beddau, ac ni allei nêb, ie â chadwynau ei rwymo ef:

4 O herwydd ei rwymo ef yn fynych â llyffetheiriau, ac â cha­dwynau, [Page] a darnio o hono 'r cad­wynau, a dryllio y llyffetheiriau: ac ni allei nêb ei ddofi ef.

5 Ac yn oestad nôs a dydd, yr oedd efe yn llefain yn y myny­ddoedd, ac [...]m-mhlith y beddau, ac yn ei dorri ei hun â cherrig.

6 Ond pan ganfu efe yr Jesu o hir-bell, efe a redodd, ac a'i ha­ddolodd ef:

7 A chan waeddi â llef vchel, efe a ddywedodd, Beth sydd i mi a wnelwyf â thi Jesu Fâb y Duw goruchaf? yr ydwyf yn dy dyng­hedu trwy Dduw, na proenech fi.

8 (Canys dywedasei wrtho, ys­pryd aflân, dôs allan o'r dŷn.)

9 Ac efe a ofyhnodd iddo, Beth yw dy enw? Yntef a attebodd gan ddywedyd, Lleng yw fy enw: am fôd llawer o honom.

10 Ac efe a fawr ymbiliodd ag ef: na yrrei efe hwynt allan o'r wlâd.

11 Ond yr oedd yno ar y my­nyddoedd genfaint fawr o fôch yn pori.

12 A'r holl gythreuliaid a at­tolygasant iddo, gan ddywedyd, Danfon ni i'r môch, fel y gallom fyned i mewn iddynt.

13 Ac yn y man y caniattaodd yr Jesu iddynt. A'r ysprydion aflan, wedi myned allan, a aethant i mewn i'r môch: a rhuthrodd y genfaint tros y dibyn i'r môr, (ac ynghylch dwy-fil oeddynt) ac a'u boddwyd yn y môr.

14 A'r rhai a borthent y môch a ffoesant, ac a fynegasant y peth yn y ddinas, ac yn y wlâd. A hwy a aethant allan i weled beth oedd hyn a wnaethid.

15 A hwy a ddaethant at yr Jesu, ac a welsant y cythreulig, yr hwn y buasei y lleng ynddo, yn eistedd, ac yn ei ddillad, ac yn ei iawn bwyll, ac a ofnasant.

16 A'r rhai a welsant a fyne­gasant iddynt, pa fodd y buasei i'r cythreulig, ac am y môch.

17 A dechreuasant ddymuno arno ef fyned ymmaith o'u goror hwynt.

18 Ac efe yn myned i'r llong, yr hwn y buasei y cythrael yn­ddo, a ddymunodd arno gael bôd gŷd ag ef.

19 Ond yr Jesu ni adawodd iddo, eithr dywedodd wrtho, dôs i'th dŷ at yr eiddot, a mynega iddynt pa faint a wnaeth yr Ar­glwydd erot, ac iddo drugarhau wrthit.

20 Ac efe a aeth ymmaith, ac a ddechreuodd gyhoeddi trwy Decapolis, pa bethau eu maint a wnaethei 'r Jesu iddo: a phawb a ryfeddasant.

21 Ac wedi i'r Jesu drachefn fyned mewn llong i'r lan arall, ym­gasclodd tyrfa fawr atto: ac yr oedd efe wrth y môr.

22 Ac wele, vn o bennaethiaid y Synagog a ddaeth, a'i enw Jai­rus: a phan ei gwelodd, efe a syr­thiodd wrth ei draed ef.

23 Ac efe a fawr ymbiliodd ag ef, gan ddywedyd, Y mae fy merch fechan ar drangc: attolwg i ti ddy­fod, a dodi dy ddwylo arni, fel yr iachaer hi, a byw fydd.

24 A 'r Jesu a aeth gŷd ag ef: a thryfa fawr a'i canlynodd ef, ac a'i gwascasant ef.

25 A rhyw wraig, yr hon a fuasei mewn diferlif gwaed ddeu­ddeng mhlynedd,

26 Ac a oddefasei lawer gan laweroedd o feddygon, ac a dreu­liasei [Page] gymmaint ac oedd ar ei helw, ac ni chwasei ddim llessâd, eithr yn hytrarch myned waeth­waeth.

27 Pan glybu hi am yr Jesu, hi a ddaeth yn y dyrfa o'r tu ôl, ac a gyflyrddodd â'r wisc ef.

28 Canys hi a ddywedasei, Os cy­ffyrddaf â'i ddillad ef, iach fyddaf.

29 Ac yn ebrwydd y sychodd ffynhonnell ei gwaed hi: a hi a wybu yn ei chorph ddarfod ei hia­chau o'r pla.

30 Ac yn y fan, yr Jesu yn gwy­bod ynddo ei hun fyned rhinwedd allan o honaw, efe a drodd yn y dyrfa, ac a ddywedodd, Pwy a gy­ffyrddodd â'm dillad?

31 A'i ddiscyblion a ddyweda­sant wrtho, Ti a weli y dyrfa yn dy wascu, ac a ddywedi di, Pwy a'm cyffyrddodd?

32 Ac yntef a edrychodd o am­gylch, i weled yr hon a wnaeth ei hyn.

33 Ond y wraig, gan ofni a chry­nu, yn gwybod beth a wnaethid ynddi, a ddaeth ac a syrthiodd ger ei fron ef, ac a ddywedodd iddo 'r holl wirionedd.

34 Ac efe a ddywedodd wrthi, Ha ferch, dy ffydd a th iachaodd, dôs mewn heddwch, a bydd iach o'th bla.

35 Ac efe etto yn llefaru, daeth rhai o dŷ Pennaeth y Synagog, gan ddywedyd. Bu farw dy ferch: i ba beth etto 'r aflonyddi 'r A­thro?

36 A'r Jesu, yn ebrwydd wedi clywed y gair a ddywedasid, a ddywedodd wrth bennaeth y Sy­nagog, Nac ofna, crêd yn vnig.

37 Ac ni adawodd efe nêb i'w ddilyn, ond Petr, ac Jaco, ac Joan brawd Jaco.

38 Ac efe a ddaeth i dŷ penna­eth y Synagog, ac a ganfu y cyn­nwrf, a'r rhai oedd yn wylo, ac yn ochain llawer.

39 Ac wedi iddo fyned i mewn, efe a ddywedodd wrt [...]ynt, pa ham y gwnewch gynnwrf, ac yr wy­lwch? ni bu farw yr eneth, eithr cyscu y mae.

40 A hwy a'i gwatwarasant ef, Ond efe, gwedi bwrw pawb allan, a gymmerth dâd yr eneth a'i mam, a'r rhai oedd gŷd ag ef, ac a aeth i mewn lle 'r oedd yr eneth yn gorwedd.

41 Ac wedi ymaflyd yn llaw'r eneth, efe a ddywedodd wrthi, Talitha cumi: yr hyn o'i gyfieithu yw, Yr eneth, (yr wyf yn dywedyd wrth it) cyfod.

42 Ac yn y fan y cyfodes yr e­neth, ac a rodiodd: canys deu­ddeng-mlwydd oed ydoeda hi: a synnu a wnaeth arnynt â syn­dod mawr.

43 Ac efe a orchymynnodd iddynt yn gaeth, na chai nêb wybod hyn: ac a ddywe­dodd am roddi peth iddi i'w fwytta.

PEN. VI.

1 Diystyru Christ gan ei wlad-wyr ei hun. 7 Y mae efe yn rhoddi i'r deuddec awdurdodd ar ysprydion aflan. 14 Amryw dyb am Grist. 18 Torri pen Joan Fedyddi­wr, 29 a'i gladdu. 30 Yr Apo­stolion yn dychwelyd o bregethu. 34 Gwyrthiau y pum torth bara a'r ddau byscodyn. 45 Chirst yn rhodio ar y môr: 53 ac yn iachau pawb a gyffyrddai ag ef.

AC efe a aeth ymmaith oddi yno, ac a ddaeth i'w wlâd ei hun: a'i ddiscyblion a'i canlyna­sant ef.

2 Ac wedi dyfod y Sabbath, efe a ddechreuodd athrawiaethu yn y Synagog: a synnu a wna­eth llawer a'i clywsant, gan ddy­wedyd, O ba le y daeth y pethau hyn i hwn? a pha ddocthineb yw hon a roed iddo, fel y gwneid y cyfryw nerthoedd trwy ei dwylo ef.

3 Ond hwn yw 'r saer, mâb Mair, brawd Iaco, a Ioses, a Judas, a Simon? ac onid yw ei chwiorydd ef ymma yn ein plith ni? A hwy a rwystrwyd o'i blegid ef.

4 Ond yr Jesu a ddywedodd wr­thynt, nad yw prophwyd yn ddi­bris ond yn ei wlâd ei hun, ac ym-mhlith ei genedl ei hun, ac yn ei dŷ ei hun.

5 Ac ni allei efe yno wneu­thyd dim gwrthiau, ond rhoi ei ddwylo ar ychydig gleifion, a'i h [...] ­achau hwynt.

6 Ac efe a ryfeddodd o her­wydd eu hangrhediniaeth: ac a aeth i'r pentrefi oddi amgylch, gan athrawiaethu.

7 Ac efe a alwodd y deuddeg, ac a ddechreuodd eu danfon hwynt bôb yn ddau a dan, ac a roddes iddynt awdurdod ar yspry­dion aflan,

8 Ac a orchymynnodd iddynt na chymmerent ddim i'r daith, ond llaw-ffon yn unig: nac yscrep­pan, na bara, nac arian yn eu pyrsau.

9 Eithr eu bôd a sandalu am eu traed ac na wiscent ddwy bais.

10 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, I ba le bynnag yr eloch i mewn i dŷ, arhoswch yno hyd o­nid eloch ymmaith oddi yno.

11 A pha rai bynnag ni'ch der­byniant, ac ni'ch gwrandawant, pan eloch oddi yno, escydwch y llwch a fyddo ran eich traed, yn dy­stiolaeth iddynt. Yn wir meddaf i chwi, y bydd esmwythach i So­doma a Gomorrha, yn nydd y farn, nac i'r ddinas honno.

12 A hwy a aethant allan, ac a bregethasant ar iddynt edifarhau.

13 Ac a fwriasant allan lawer o gythreuliaid, ac a eliasant ag olew lawer o gleision, ac a'u hia­chasant

14 A'r brenin Herod a glybu, (canys cyhoedd ydoedd ei enw ef) ac efe a ddywedodd, Ioan Fedy­ddiwr a gyfodes o feirw, ac am hynny y mae nerthoedd yn gwei­thio yndo ef.

15 Eraill a ddywedasant, Mai Elias yw: ac eraill a ddywedasant, Mai prophwyd yw, neu megis un o'r prophwydi.

16 Ond Herod pan glybu, a ddywedodd, Mai 'r Ioan a dor­rais i ei ben yw hwn, efe a gyfo­des o feirw.

17 Canys yr Herod hwn a ddanfonasai, ac a ddaliasai Ioan, ac a'i rhwymasai ef yn y carchar, o achos Herodias gwraig Philip ei frawd, am iddo ei phriodi hi.

18 Canys Ioan a ddywedasei wrth Herod, Nid cyfreithlawn i ti gael gwraig dy frawd.

19 Ond Herodias a ddaliodd ŵg iddo, ac a chwennychodd ei ladd ef, ac ni's gallodd.

20 Canys Herod oedd yn ofni Ioan, gan wybod ei fôd ef yn ŵr cyfiawn, ac yn sanctaid, ac a'i [Page] parchei ef: ac wedi iddo ei gly­wed ef, efe a wnai lawer o be­thau, ac a'i gwrandawai ef yn e­wyllysgar.

21 Ac wedi dyfod diwrnod cy­faddas, pan wnaeth Herod, ar ei ddydd genedigaeth, swpper i'w bennaethiaid, a'i flaenoriaid, a goreugwŷr Galilæa:

22 Ac wedi i ferch Herodias honno ddyfod i mewn, a dawnsio, a boddhau Herod, a'r rhai oedd yn eistedd gydag ef, y brenin a ddywedodd wrth y llangces, Go­fyn i mi y peth a fynnech, ac mi a'i rhoddaf i ti.

23 Ac efe a dyngodd iddi, Beth bynnag a ofynnech i mi, mi a'i rhoddaf i ti, hyd hanner fy nheyrnas.

24 A hitheu a aeth allan, ac a ddywedodd wrth ei mam, Pa beth a ofynnaf? A hitheu a ddywe­dodd, Pen Ioan Fedyddiwr.

25 Ac yn y fan hi aeth i mewn ar frys at y brenin, ac a ofynnodd, gan ddywedyd, Mi a fynnwn i ti roi i mi allan o law, ar ddyscl, ben Ioan Fedyddiwr.

26 A'r brenin yn drist iawn, ni chwennychei ei bwrw hi hei­bio, o herwydd y llwon, a'r rhai oedd yn eistedd gydag ef.

27 Ac yn y man y brenin a ddanfonodd ddienyddwr, ac a or­chymynnodd ddwyn ei ben ef.

28 Ac yntef a aeth ac a dorrodd ei ben ef yn y carchar, ac a ddug ei ben ef ar ddyscl, ac a'i rhoddes i'r llangces, a'r llangces a'i rhoddes ef i'w mam.

29 A phan glybu ei ddiscybli­on ef, hwy a ddaethant, ac a gym­merasant ei gorph ef, ac a'i doda­sant mewn bed.

30 A'r Apostolion a ymgascla­sant at yr Jesu, ac a fynegasant iddo yr holl bethau, y rhai a wnaethent hefyd, a'r rhai a a­thrawiaethasent.

31 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, Deuwch eich hunain i le anghyfannedd o'r nailltu, a gor­phwyswch encyd. Canys llawer oedd yn dyfod, ac yn myned, fel nad oeddynt yn cael ennyd, cym­maint, ac i fwytta.

32 A hwy a aethant i le anghy­fannedd, mewn ll ong o'r nailltu.

33 A'r bobloedd a'u gwelsant hwy yn myned ymmaith, a llawer a'i hadnabuant ef, ac a redasant yno ar draed o'r holl ddinasoedd, ac a'u rhag-flaenasant hwynt, ac a ymgasclasant atto ef.

34 A'r Jesu wedi myned a­llan a welodd dyrfa fawr, ac a do­sturiodd wrthynt, am eu bôd fel defaid heb ganddynt fugail: ac a ddechreuodd ddyscu iddynt lawer o bethau.

35 Ac yna wedi ei myned hi yn llawer o'r dydd, y daeth ei ddi­scyblion atto ef gan ddywedyd, Y lle sydd anial, ac weithian y mae hi yn llawer o'r dydd.

36 Gollwng hwynt ymmaith, fel yr elont i'r wlâd oddi am­gylch, ac i'r pentrefi, ac y prynont iddynt eu hunain fara: canys nid oes ganddynt ddim i'w fwytta.

37 Ond efe a attebodd, ac a ddywedodd wrthynt, Rhoddwch chwi iddynt beth i'w fwytta. A hwy a ddywedasant wrtho, A awn ni a phrynu gwerth deu-can cei­niog o fara, a'i roddi iddynt i'w fwytta?

38 Ac efe a ddywedodd wrthynt, Pa sawl torth sydd gennych? [Page] ewch ac edrychwch. Ac wedi i­ddynt wybod, hwy a ddyweda­sant, Pump, a dau byscodyn:

39 Ac efe a orchymynnodd i­ddynt beri i bawb eistedd yn fyr­ddeidiau, ar y glaswellt.

40 A hwy a eisteddasant yn finteioedd a minteioedd, o fesur cannoedd, ac o fesur dêg a deu­geiniau.

41 Ac wedi cymmeryd y pum torth a'r ddau byscodyn, gan e­drych i fynu tu a'r nef, efe a fen­dithiodd, ac a dorrodd y bara, ac a'i rhoddes at ei ddiscyblion, i'w gosod ger eu bronnau hwynt: a'r ddau byscodyn a rannod efe rhyngddynt oll.

42 A hwy oll a fwyttasant, ac a gawsant ddigon.

43 A chodasant ddeuddeg ba­scedaid yn llawn o'r briw-fwyd, ac o'r pyscod.

44 A'r rhai a fwyttasent o'r torthau, oedd yngylch pum-mil o wŷr.

45 Ac yn y man, efe y gym­mhellodd ei ddiscyblion i fyned ir llong, a myned o'r blaen i'r lan arall i Bethsaida, tra fyddei efe yn gollwng ymmaith y bobl.

46 Ac wedi iddo eu danfon hwynt ymmaith, efe a aeth i'r mynydd i weddio.

47 A phan aeth hi yn hwyr, yr oedd y llong ar ganol y môr, ac yntef ei hun ar y tîr.

48 Ac efe a'u gwelei hwynt yn flîn arnynt yn rhwyfo, (canys y gwynt oedd yn eu herbyn:) ac ynghylch y bedwaredd wŷlfa o'r nôs efe a ddaeth attynt, gan rodio ar y môr, ac y fynnasei fyned hei­bio iddynt.

49 Ond pan welsant hwyef yn rhodio ar y môr, hwy a dybi­asant mai drychiolaeth ydoedd: a hwy a waeddasant.

50 (Canys hwynt oll a'i gwel­sant ef, ac a ddychrynasant) ac yn y man yr ymddiddanodd efe â hwynt, ac a ddywedodd wrthynt, Cymmerwch gyssur, myfi yw, nac ofnwch.

51 Ac efe a aeth i fynu attynt i'r llong, a'r gwynt a dawe­lodd: a hwy a synnasant ynddynt eu hunain yn fwy o lawer, ac a ry­feddasant.

52 Oblegid ni ddeallasant am y torthau hynny: canys yr oedd eu calon hwynt wedi caledu.

53 Ac wedi iddynt ddyfod tro­sodd, hwy a ddaethant i dir Ge­nesareth, ac a laniasant.

54 Ac wedi eu myned hwynt allan o'r llong, hwy a'i adnabuant ef yn ebrwydd.

55 Ac wedi iddynt redeg trwy gwbl o'r goror hwnnw, hwy a ddechreuasant ddwyn oddi am­gylch mewn gwelâu rai cleifion, pa le bynnag y clywent ei fôd ef.

56 Ac i ba le bynnag yr elai efe i mewn i bentrefi, neu ddina­soedd, neu wlâd, hwy a osodent y cleifion yn yr heolydd, ac a attolygent iddo gael o honynt gyffwrdd cymmaint ac ag ymyl ei wisc ef: a cynnifer ac a gyffyr­ddasant ag ef, a iachawyd.

PEN. VII.

1 Y Pharisæaid yn beio ar y discy­blion am fwytta heb ymolchi: 8 yn torri gorchymmyn Duw trwy draddodiadau dynion. 14 Nad yw bwyd yn halogi dyn. 24 Christ yn iachâu merch y wraig o Syro­phenicia, [Page] [...] [Page] [...] [Page] [...] [Page] [...] [Page] [...] [Page] [...] [Page] oddiwrth yspryd aflan,31 ac un oedd fyddar, ac ag at­tal dywedyd arno.

YNa yr ymgasclodd atto 'r Pharisæaid, a rhai o'r Scrifen­nyddion, a ddaethei o Jerusalem.

2 A phan welsant rai o'i ddi­scyblion ef â dwylo cyflredin (hynny ydyw heb olchi) yn bwytta bwyd, hwy a argyoedda­sant.

3 Canys y pharisæaid, a'r holl Iddewon, oni bydd iddynt olchi eu dwylo yn fynych, ni fwyt­tânt, gan ddal traddodiad yr hy­nafiaid.

4 A phan ddelont o'r farchnad oni bydd iddynt ymolchi, ni fwyt­tânt. A llawer o bethau eraill y sydd, y rhai a gymmerasant iw cadw, megis golchi cwppanau, ac ystenau, ac efyddennau, a byr­ddau.

5 Yna y gofynnodd y Pharisae­aid a'r Scrifennyddion iddo, Pa ham nad yw dy ddiscyblion di yn rhodio yn ôl traddodiad yr hyna­fiaid, ond bwytta eu bwyd â dwy­lo heb olchi?

6 Ond efe a attebodd ac a ddy­wedodd wrthynt, Da y prophwy­dodd Esaias am danoch chwi ra­grithwŷr: fel y mae yn scrifen­nedig, Y mae y bobl hyn yn fy anrhydeddu i â'u gwefusau, ond eu calon sydd bell oddi wrthif.

7 Eithr ofer y maent yn fy a­doli, gan ddyscu yn lle dysceidi­aeth, orchymynnion dynion.

8 Canys gan adel heibio or­chymmyn Duw, yr ydych yn dal traddodiad dynion, sef golchia­dau stenau a chwppanau: a llawer eraill o'r cyffelyb bethau yr ydych yn eu gwneuthur.

9 Ac efe a ddywedodd wr­thynt. Gwŷch yr ydych yn rhoi heibio orchymmyn Duw, fel y cadwoch eich traddodiad eich hunain.

10 Canys Moses a ddywedodd, Anrhydedda dy dâd a'th fam: a'r hwn a felldigo dâd neu fam, by­dded farw 'r farwolaeth.

11 Ac meddwch chwithau, Os dywed dŷn wrth ei dâd neu ei fam, Corban, (hynny yw, rhodd) trwy ba beth bynnag y ceit lês o­ddi wrthi fi difai fydd.

12 Ac nid ydych mwyach yn gadel iddo wneuthur dim i'w dâd neu i'w fam:

13 Gan ddirymmu gair Duw â'ch traddodiad eich hunain, yr hwn a draddosoch chwi: a llawer o gyffelyb bethau a hynny yr y­dych yn eu gwneuthur.

14 A chwedi galw atto yr holl dyrfa efe a ddywedodd wrthynt, Gwrandewch chwi oll arnaf, a deellwch.

15 Nid oes dim allan o ddŷn yn myned i mewn iddo, a ddi­chon ei halogi ef: eithr y pethau sy yn dyfod allan o honaw, y rhai hynny yw 'r pethau sy yn ha­logi dŷn.

16 Od oes gan neb glustiau i wrando gwrandawed.

17 A phan ddaeth efe i mewn i'r tŷ, oddi wrth y bobl, ei ddi­scyblion a ofynnasant iddo am y ddammeg.

18 Yntef a ddywedodd wr­thynt, Ydych chwithau hefyd mor ddi-ddeall? oni wyddoch am bôb peth oddi allan a êl i mewn i ddyn, na all hynny ei halogi ef?

19 Oblegid nid yw yn myned [Page] i'w galon ef, ond i'r bol: ac yn myned allan i'r gau-dŷ, gan gar­thu yr holl fwydydd.

20 Ac efe a ddywedodd, yr hyn sydd yn dyfod allan o ddŷn, hyn­ny sydd yn halogi dŷn.

21 Canys oddi mewn, allan o galon dynion y daw drwg feddy­liau, torr-priodasau, putteindra, llofruddiaeth.

22 Lledradau, cybydd-dod, drygioni, twyll, anlladrwyd, drwg lygad, cabledd, balchder, ynfy­drwydd.

23 Yr holl ddrwg bethau hyn sydd yn dyfod oddi mewn, ac yn halogi dŷn.

24 Ac efe a gyfodes oddi yno ac a aeth i gyffiniau Tyrus a Si­don: ac a aeth i mewn i dŷ, ac ni fynnasei i nêb wybod: eithr ni allei efe fôd yn guddiedig.

25 Canys pan glybu gwraig, yr hon yr oedd ei merch fechan ac yspryd aflan ynddi fôn am da­no, hi a ddaeth, ac a syrthiodd wrth ei draed ef:

26 (A Groeges oedd y wraig, Sy­rophaeniciaid o genedl) a hi a at­tolygodd iddo fwrw 'r cythrael allan o'i merch.

27 A'r Jesu a ddywedodd wr­thi, Gâd yn gyntaf i'r plant gael eu digoni: canys nid cymmwys yw cymmeryd bara 'r plant, a'i daflu i'r cenawon cŵn.

28 Hithau a attebodd, ac a ddy­wedodd wrtho, Gwîr ô Argl­wydd: ac etto y mae y cenawon tan y bwrdd, yn bwytta o friwsion y plant.

29 Ac efe a ddywedodd wrthi, Am y gair hwnnw dôs ymmaith, aeth y cythrael allan o'th ferch.

30 Ac wedi iddi fyned i'w thŷ, hi a gafodd fyned o'r cy­thrael allan, a'i merch wedi ei bwrw ar y gwely.

31 Ac efe a aeth drachefn ym­maith o dueddau Tyrus a Sidon, ac a ddaeth hyd fôr Galilæa, trwy ganol terfynau Decapolis.

32 A hwy a ddygasant atto un byddar ag attal dywedyd arno, ac a attolygasant iddo ddodi ei law arno ef.

33 Ac wedi iddo ei gymmeryd ef o'r nailltu allan o'r dyrfa, efe a estynnodd ei fysedd yn ei glustiau ef, ac wedi iddo boeri, efe a gy­ffyrddodd â'i dafod ef:

34 A chan edrych tua 'r nêf e­fe a ocheneidiodd, ac a ddywe­dodd wrtho, Ephphatha, hynny yw, ymagor.

35 Ac yn ebrwydd ei glustiau ef a agorwyd, a rhwym ei dafod a ddattodwyd, ac efe a lefarodd yn eglur.

36 Ac efe a waharddodd i­ddynt ddywedyd i neb: ond pa mwyafy gwaharddodd efe iddynt, mwy o lawer y cyhoeddasant.

37 A synnu a wnaethant yn anfeidrol, gan ddywedyd, Da y gwnaeth efe bob peth: y mae efe yn gwneuthur i'r beddair glywed, ac i'r mudion ddywedyd.

PEN. VIII.

1 Christ yn porthi y bobl yn rhy­feddol: 10 yn naccau rhoddi arwydd i'r Pharisæaid: 14 yn rhybuddio ei ddiscyblion, i oche­lyd surdoes y Pharisæaid, a sur­does Herod: 22 yn rhoddi ei o­lwg i ddyn dall: 27 yn cydna­bod mai efe yw Christ yr hwn a ddioddefei, ac a gyfodei eilwaith: [Page] 34 ac yn annog i fod yn ddioddef­gar mewn erlid o achos proffessu yr Efengl.

YN y dyddiau hynny, pan oedd y dyrfa yn fawr iawn, ac heb ganddynt ddim i'w fwytta, y gal­wodd yr Jesu ei ddiscyblion atto, ac a ddywedodd wrthynt,

2 Yr wyfi yn tosturio wrth y dyrfa, oblegid y maent hwy dri­diau weithian yn aros gyd â mi, ac nid oes ganddynt ddim i'w fwytta:

3 Ac os gollyngaf hwynt ym­maith ar eu cythlwng, i'w teiau eu hunain, hwy a lewygant ar y ffordd: canys rhai o honynt a ddaeth o bell.

4 A'i ddiscyblion ef a'i hatte­basant, O ba le y gall nêb ddi­goni y rhai hyn â bara, ymma yn yr anialwch.

5 Ac efe a ofynnod iddynt, Pa sawl torth sydd gennych? A hwy a ddywedasant, Saith.

6 Ac efe a orchymynnodd i'r dyrfa eistedd ar y llawr, ac a gym­merodd y saith dorth, ac a ddi­olchodd, ac a'u torodd hwynt, ac a'u rhoddes i'w ddiscyblion, fel y gosodent hwynt ger eu bron­nau: a gosodasant hwynt ger bron y bobl.

7 Ac yr oedd ganddynt ychy­dig byscod bychain: ac wedi iddo fendithio, efe a barodd ddodi y rhai hynny hefyd ger eu bronnau hwynt.

8 A hwy a fwyttasant, ac a ddigonwyd: a hwy a godasant o'r briw-fwyd gweddill, saith fa­scedaid.

9 A'r rhai a fwyttasent o­edd ynghylch pedair mil: ac efe a'u gollyngodd hwynt ym­maith.

10 Ac yn y man wedi iddo fy­ned i long gyd â'i ddiscyblion, efe a ddaeth i barthau Dalmanutha.

11 A'r Pharisæaid a ddaethant allan, ac a ddechreuasant ymholi ag ef, gan geisio ganddo arwydd o'r nêf, gan ei demtio.

12 Yntef gan ddwys ochenei­dio yn ei yspryd, a ddywedodd, Beth a wna 'r genhedlaeth ymma yn ceisio arwydd? yn wîr meddaf i chwi, ni roddir arwydd i'r gen­hedlaeth ymma.

13 Ac efe a'u gadawodd hw­ynt, ac a aeth i'r llong drachefn, ac a dynnodd ymmaith i'r lan arall.

14 A'r discyblion a adawsent yn angof gymmeryd bara, ac nid o­edd ganddynt gŷd â hwynt onid un dorth yn y llong.

15 Yna y gorchymynnodd efe iddynt gan ddywedyd, Gwiliwch, ymogelwch rhag surdoes y Phari­sæaid, a surdoes Herod.

16 Ac ymresymmu a wnae­thant y naill wrth y llall, gan ddy­wedyd, Hyn sydd oblegid nad oes gennym fara.

17 A phan wybu 'r Jesu, efe a ddywedodd wrthynt, Pa ym­resymmu 'r ydych, am nad oes gennych fara? ond ydych chwi etto yn ystyried, nac yn deall? ydyw eich calon etto gennych wedi caledu?

18 A chennych lygaid, oni welwch? a chennych glustiau, oni chlywch? ac onid ydych yn cofio?

19 Pan dorrais y pum torth hynny, ym mysc y pum mil, pa sawl bascedaid yn llawn o friw­fwyd [Page] a godasoch i fynu? Dywe­dasant wrtho, Deuddeg.

20 A phan dorrais y saith ym­mhlith y pedair mîl, lloneid pa sawl basced o friwfwyd a goda­soch i fynu? A hwy a ddyweda­sant, Saith.

21 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, Pa fodd nad ydych yn deall?

22 Ac efe a ddaeth i Bethsaida: a hwy a ddygasant atto un dall, ac a ddeisyfiasant arno, ar iddo gy­ffwrdd ag ef.

23 Ac wedi ymaflyd yn llaw y dall, efe a'i twysodd ef allan o'r dref: ac wedi iddo boeri ar ei lygaid ef, a dodi ei ddwylo ar­no, efe a ofynnodd iddo, a oedd efe yn gweled dim.

24 Ac wedi edrych i fynu efe a ddywedodd, yr ydwyf yn gwe­led dynion megis preniau yn rho­dio.

25 Wedi hynny y gosodes efe ei ddwylo drachefn ar ei lygaid ef, ac a barodd iddo edrych i fynu: ac efe a gafodd ei olwg, ac efe a welai bawb o bell ac yn eglur.

26 Ac efe a'i hanfonodd ef a­dref i'w dŷ, gan ddywedyd, Na ddôs i'r dref, ac na ddywed i neb yn y dref.

27 A'r Jesu a aeth allan ef a'i ddiscyblion, i drefi Caesaræa Phi­lippi: ac ar y ffordd, efe a ofyn­nodd iw ddiscyblion, gan ddywe­dyd wrthynt, Pwy y mae dynion yn dywedyd fy môd i?

28 A hwy a attebasant, Ioan Fedyddiwr: a rhai, Elias: ac e­raill, un o'r prophwydi.

29 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, Ond pwy yr ydych chwi yn dywedyd fy môd i? A Phetr a at­tebodd, ac a ddywedodd wrtho, Ti yw 'r Christ.

30 Ac efe a orchymynnodd i­ddynt na ddywedent i nêb am dano.

31 Ac efe a ddechreuodd eu dyscu hwynt, fôd yn rhaid i Fâb y dŷn oddef llawer, a'i wrthod gan yr Henuriaid, a'r Arch-offe­riaid, a'r Scrifennydion, a'i ladd, ac wedi tridiau adgyfodi.

32 A'r ymadrodd hwnnw a ddywedodd efe yn eglur. A Phetr a ymaflodd ynddo, ac a ddechreu­odd ei geryddu ef.

33 Eithr wedi iddo droi, ac edrych ar ei ddiscyblion, efe a geryddodd Petr, gan ddywedyd, Dôs ymmaith yn fy ôl i Satan: am nad wyt yn fynnied y pe­thau sy o Dduw, ond y pethau sy o ddynion.

34 Ac wedi iddo alw atto y dyrfa gŷd â'i ddiscyblion, efe a ddywedodd wrthynt, Y neb a fynno ddyfod ar fy ôl i, ymwaded ag ef ei hun, a chyfoded ei groes a dilyned fi.

35 Canys pwy bynnag a fynno gadw ei enioes, a'i cyll hi: ond pwy bynnag a gollo ei enioes er fy mwyn i a'r Efengyl, hwnnw a'i ceidw hi,

36 Canys pa lesâd i ddŷn os ennill yr holl fyd, a cholli ei enaid ei hun?

37 Neu pa beth a rydd dŷn yn gyfnewid am ei enaid?

38 Canys pwy bynnag a fyddo cywilydd ganddo fi a'm geiriau, yn yr odinebus a'r bechadurus gen­hedlaeth hon, bydd cywilydd gan Fâb y dŷn yntef hefyd, pan ddêl yngogoniant ei Dâd, gŷd â'r An­gelion sanctaidd.

PEN. [...]

1 Gwedd-newidiad yr Jesu. 11 Efe yn dyscu ei ddiscyblion ynghylch dyfodiad Elias: 14 yn bwrw allan yspryd mûd, a byddar: 30 Yn rhag-fyneg [...] ei farwolaeth a'i adgyfodiad: 33 Yn annog ei ddi­scyblion i ostyngeiddrwyd: 38 gan erchi iddynt, na luddient y rhai nid ydynt yn eu herbyn, ac na roddent rwystr i neb o'r ffyddloniaid.

AC efe a ddywedodd wrthynt, Yn wir yr wyf yn dywedyd i chwi, fôd rhai o'r rhai sy yn se­fyll ymma, ni phrofant angeu, hyd oni welont deyrnas Dduw wedi dyfod mewn nerth.

2 Ac wedi chwe diwrnod y cymmerth yr Jesu Betr, ac Jaco, ac Ioan; ac a'u dug hwynt i fy­nydd uchel, eu hunain o'r naill­tu; ac efe a wedd-newidiwyd yn eu gŵydd hwynt.

3 A'i ddillad ef a aethant yn ddisclair, yn gannaid iawn fel ei­ra, y fath ni feidr un pannwr ar y ddaiar eu cannu,

4 Ac ymddangosodd iddynt Elias gŷd â Moses: ac yr oeddynt yn ymddiddan â'r Jesu.

5 A Phetr a attebodd ac a ddy­wedodd wrth yr Jesu, Rabbi, da yw i ni fôd ymma: a gwnawn dair pabell, i ti un, ac i Foses un, ac i Elias un.

6 Canys ni's gwyddei beth yr oedd yn ei ddywedyd, canys yr oeddynt wedi dychrynu.

7 A daeth cwmmwl yn cysco­di trostynt hwy: a llef a ddaeth allan o'r cwmmwl gan ddywedyd, Hwn yw fy anwyl Fâb, gwran­dewch ef.

8 Ac yn ddisymmwth, pan e­drychasant o amgylch, ni welsant neb mwy, ond yr Jesu yn unig gyd â hwynt.

9 A phan oeddynt yn dyfod i wared o'r mynydd, efe a or­chymynnodd iddynt na ddango­sent i neb y pethau a welsent, hyd pan adgyfodei Mâb y dŷn o feirw.

10 A hwy a gadwasant y gair gŷd â hwynt eu hunain, gan gŷd-ymholi beth yw 'r adgyfodi o feirw.

11 A hwy a ofynnasant iddo, gan ddywedyd, Pa ham y dywed yr Scrifennyddion, fôd yn rhaid i Elias ddyfod yn gyntaf.

12 Ac efe a attebodd, ac a ddy­wedodd wrthynt, Elias yn ddi­au gan ddyfod yn gyntaf, a ed­fryd bôb peth: a'r modd yr Scri­fennwyd am Fâb y dŷn, y dio­ddefai lawer o bethau, ac y dir­mygid ef.

13 Eithr yr wyf yn dywedyd i chwi, ddyfod Elias yn ddiau, a gwneuthur o honynt iddo 'r hyn a fynnasant, fel yr scrifen­nwyd am dano.

14 A phan daeth efe at ei ddi­scyblion, efe a welodd dyrfa fawr yn en cylch hwynt, a'r Scrifennyddion yn cyd-ymholi â hwynt.

15 Ac yn ebrwydd yr holl dyr­fa, pan ganfuant ef, a ddychryn­nasant, a chan redeg atto, a gyfar­chasant iddo.

16 Ac efe a ofynnodd i'r Scri­fennyddion, Pa gŷd-ymholi yr ydych yn eich plith?

17 Ac un o'r dyrfa a attebodd, ac a ddywedodd, Athro, mi a ddu­gym fy mâb attat, ac yspryd mud ynddo.

18 A pha le bynnag y cymmero ef, efe a'i rhwyga; ac yntef a fwrw ewyn, ac a yscyrnyga ddan­nedd, ac y mae yn dihoeni: ac mi a ddywedais wrth dy ddiscyblion, ar iddynt ei fwrw ef allan, ac ni's gallasant.

19 Ac efe a attebodd iddynt, ac a ddywedodd, O genhedlaeth an­ffyddlon, pa hŷd y byddaf gŷd â chwi? pa hŷd y goddefaf chwi? dygwch ef attafi.

20 A hwy a'i dygasant ef atto: a phan welodd ef, yn y man yr yspryd a'i drylliodd ef, a chan syrthio ar y ddaiar, efe a ymdrei­glodd tan falu ewyn.

21 A gofynnodd yr Jesu i'w dâd ef, Beth sydd o amser, er pan ddarfu fel hyn iddo? Yntef a ddy­wedodd, Er yn fachgen.

22 A mynych y taflodd efe ef yn tân, ac i'r dyfroedd, fel y dife­thai efe ef; ond os gelli di ddim, cymmorth ni, gan dosturio wr­thym.

23 A'r Jesu a ddywedodd wr­tho, Os gelli di gredu, pôb peth a all fod i'r neb a gredo.

24 Ac yn y fan tâd y bachgen, tan lefain ag wylofain, a ddywe­dodd; Yr wyfi yn credu o Ar­glwydd: cymmorth fy anghredi­niaeth i.

25 A phan welodd yr Jesu fôd y dyrfa yn cŷd-redeg atto, efe a geryddodd yr yspryd aflan, gan ddywedyd wrtho, Tydi yspryd mud a byddar, yr wyf fi yn gor­chymmyn i ti, Tyred allan o ho­naw, ac na ddôs mwy iddo ef.

26 Ac wedi i'r yspryd lefain a dryllio llawer arno ef, efe a aeth allan: ac yr oedd efe fel vn marw, fel y dywedodd llawer ei sarw ef,

27 A'r Jesu a'i cymmerodd ef erbyn ei law, ac a'i cyfododd: ac efe a safodd i fynu.

28 Ac wedi iddo fyned i mewn i'r tŷ, ei ddiscyblion a ofynna­sant iddo o'r nailltu, Pa ham na allem ni ei fwrw ef allan?

29 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, Y rhyw hwn ni all er dim ddyfod allan, ond trwy weddi ac ympryd.

30 Ac wedi ymadel oddi yno, hwy a ymdeithiasant trwy Ga­lilæa: ac ni fynnai efe wybod o nêb.

31 Canys yr oedd efe yn dyscu ei ddiscyblion, ac yn dywedyd wrthynt, Y traddodid Mâb y dŷn i ddwylo dynion, ac y lladdent ef, ac wedi ei ladd, yr adgyfodai y trydydd dydd.

32 Ond nid oeddynt hwy yn deall yr ymadrodd, ac ofni yr oeddynt ofyn iddo.

33 Ac efe a ddaeth i Caperna­um: a phan oedd efe yn y tŷ, efe a ofynnodd iddynt, Beth yr oe­ddych yn ymddadleu yn eich plith eich hunain ar y ffordd?

34 Ond hwy a dawsant â sôn: canys ymddadleuasent â'u gilydd ar y ffordd, pwy a fyddei fwyaf.

35 Ac efe a eisteddodd, ac a al­wodd y deuddeg, ac a ddywedodd wrthynt, Os myn neb fôd yn gyn­taf, efe a fydd olaf o'r cwbl, a gwenidog i bawb.

36 Ac efe a gymmerth sach­gennyn, ac a'i gosododd ef yn eu canol hwynt, ac wedi iddo ei gymmeryd ef yn ei freichiau, efe a ddywedodd wrthynt,

37 Pwy bynnag a dderbynio vn o'r cyfryw fechgyn, yn fy enw i, sydd yn fy nerbyn i: a phwy [Page] bynnag a'm derbyn i, n'd myfi y mae yn ei dderbyn, ond yr hwn a'm danfonodd i.

38 Ac Joan a'i hattebodd ef, gan ddywedyd, Athro, ni a wel­som vn yn bwrw allan gythreuli­aid yn dy enw di, yr hwn nid yw yn ein dilyn ni, ac ni a wahardda­som iddo, am nad yw yn ein di­lyn ni.

39 A'r Jesu a ddywedodd, Na waherddwch iddo: canys nid oes nêb a wna wyrthiau yn fy enw i, ac a all yn y fan roi dryg air i mi.

40 Canys y neb nid yw i'n her­byn, o'n tu ni y mae,

41 Canys pwy bynnag a ro­ddo i chwi i'w yfed gwppaneid o ddwfr yn fy enw i, am eich bôd yn perthyn i Grist, yn wîr me­ddaf i chwi, ni chyll efe ei o­brwy.

42 A phwy bynnag a rwystro vn o'r rhai bychain hyn sy yn cre­du ynofi, gwell oedd iddo osod maen melin o amgylch ei wddf, a'i daffu i'r môr.

43 Ac os dy law a'th rwystra, torr hi ymmaith: gwell yw i ti fy­ned i mewn i'r bywyd yn anafus, nag a dwy law gennit, fyned i vffern, i'r tân anniffoddadwy:

44 Lle nid yw eu pryf hwynt yn marw, na'r tân yn diffodd.

45 Ac os dy droed a'th rwy­stra, torr ef ymmaith: gwell yw i ti fyned i mewn i'r bywyd yn gloff, nag a dau droed gennit dy daflu i vffern, i'r tân anniffoddad­wy:

46 Lle nid yw eu pryf hwynt yn marw, na'r tân yn diffodd.

47 Ac os dy lygad a'th rwystra, bwrw ef ymmaith, gwell yw i ti fyned i mewn i deyrnas Dduw yn vn-llygeidiog, nag â dau lygad gennit dy daflu i dân vffern:

48 Lle nid yw eu pryf hwynt yn marw na'r tân yn diffodd.

49 Canys pôb vn a helltir â thân, a phôb aberth a helltir â ha­len.

50 Da yw 'r halen: ond os bydd yr halen yn ddihallt, â pha beth yr helltwch ef? Bid gen­nych halen ynoch eich hunain, a byddwch heddychlawn â'i gi­lydd.

PEN. X.

2 Crist yn ymresymmu â'r Phari­sæaid ynghylch yscar: 13 yn ben­dithio y plant a ddycpwyd atto: 17 yn atteb i wr goludoc, pa fodd y cai etifeddu bywyd tragwyddol: 23 yn dangos i'w ddiscyblion be­rygl golud: 28 yn addo gwobrau i'r sawl a ymadawo â dim er mwyn yr Efengyl: 32 yn rhag­fynegi ei farwolaeth a'i adgyfo­diad: 35 yn gorchymmyn i feibion Zebedaeus a geisient barch gantho, feddwl yn hytrach am ddioddef gy­dag ef; 46 ac yn rhoddi ei olwg i Bartimaeus.

AC efe a gyfododd oddi yno, ac a aeth i dueddau Judæa, trwy 'r tu hwnt i'r Jorddonen: a'r bobloedd a gŷd-gyrchasant at­to ef drachefn: ac fel yr oedd yn arseru, efe a'u dyscodd hwynt dra­chefn.

2 A'r Pharisæaid wedi dyfod atto, a ofynnasant iddo, ai rhydd i ŵr roi ymmaith ei wraig? gan ei demptio ef.

3 Yntef a attebodd, ac a ddy­wedodd wrthynt, Beth a or­chymynnodd [Page] Moses i chwi?

4 A hwy a ddywedasant, Mo­ses a ganhiadodd scrifennu lly­thyr yscar, a'i gollwng hi ym­maith.

5 A'r Jesu a attebodd ac a ddy­wedodd wrthynt, O achos eich ca­lon-galedwch chwi, yr scrifen­nodd efe i chwi y gorchymmyn hwnnw.

6 Ond o ddechreuad y creadi­gaeth, yn wr-ryw a benyw y gw­naeth Duw hwynt.

7 Am hyn y gâd dŷn ei dâd a'i fam, ac y glŷn wrth ei wraig.

8 A hwy ill dau a fyddant vn cnawd, fel nad ydynt mwy ddau, onid vn cnawd.

9 Y peth gan hynny a gyssyll­todd Duw, na wahaned dŷn.

10 Ac yn y tŷ drachefn, ei ddi­scyblion a ofynnasant iddo am yr vn peth.

11 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, Pwy bynnag a roddo ym­maith ei wraig, ac a briodo vn arall, y mae yn godinebu yn ei herbyn hi.

12 Ac os gwraig a ddyry ym­maith ei gŵr, a phriodi vn arall, y mae hi yn godinebu.

13 A hwy a ddygasant blant bychain atto, fel y cyffyrddai efe â hwynt: a'r discyblion a gery­ddasant y rhai oedd yn eu dwyn hwynt.

14 A'r Jesu pan welodd hynny fa anfodlon, ac a ddywedodd wr­thynt, Gedwch i blant bychain ddyfod attafi, ac na waherddwch iddynt: canys eiddo y cyfryw rai yw teyrnas Dduw.

15 Yn wir meddaf i chwi pwy bynnag ni dderbynio deyrnas Dduw fel dŷn-bach, nid â efe i mewn iddi.

16 Ac efe a'u cymmerodd hwy yn ei freichiau, ac a roddes ei ddwy­lo arnynt, ac a'u bendithiodd.

17 Ac wedi iddo fyned allan i'r ffordd, rhedodd vn atto, a go­styngodd iddo, ac a ofynnodd i­ddo, O athro da, beth a wnaf fel yr etifeddwyf fywyd tragwyddol.

18 A'r Jesu a ddywedodd wr­tho, Pa ham y gelwi fi yn dda? nid oes neb da ond vn, sef Duw.

19 Ti a wyddost y gorchymmy­nion, Na odineba; Na ladd, Na ledratta, Na cham dystiolaetha; Na cham-golleda; Anrhydedda dy dâd a'th fam.

20 Yntef a attebodd, ac a ddy­wedodd wrtho, Athro, y rhai hyn i gŷd a gedwais o'm hieuengctid.

21 A'r Jesu gan edrych arno, a'i hoffodd, ac a ddywedodd wr­tho, Vn peth sydd ddyffigiol i ti: dôs, gwerth yr hyn sydd gennit, a dyro i'r tlodion, a thi a gei dry­sor yn y nef: a thyred, a chym­mer i fynu y groes, a dilyn fi.

22 Ac efe a bruddhaodd wrth yr ymadrodd, ac a aeth ymmaith yn athrist: canys yr oedd ganddo feddiannau lawer.

23 A'r Jesu a edrychodd o'i amgylch, ac a ddywedodd wrth ei ddiscyblion, Mor anhawdd yr â y rhai y mae golud ganddynt, i deyrnas Dduw.

24 A'r discyblion a frawycha­sant wrth ei eiriau ef. Ond yr Jesu a attebodd drachefn, ac a ddywe­dodd wrthynt, O blant, mor an­hawdd yw i'r rhai sy a'u hym­ddiried yn eu golud, fyned i deyr­nas Dduw.

25 Y mae yn haws i gamel fy­ned trwy grau 'r odwydd, nag i oludog fyned i mewn i deyrnas Dduw.

26 A hwy a synnasant yn ddir­fawr, gan ddywedyd wrthynt eu hunain, A phwy a all fôd yn gad­wedig?

27 A'r Jesu wedi edrych ar­nynt, a ddywedodd, Gyd â dyni­on ammhossibl yw, ac nid gyd â Duw: canys pob beth sydd bossibl gyd â Duw.

28 Yna y dechreuodd Petr ddy­wedyd wrtho, Wele, nyni a adaw­som bob peth, ac a'th ddilyna­som di.

29 A'r Jesu a attebodd ac a ddy­wedodd, Yn wir meddaf i chwi, nid oes neb a'r a adawodd dŷ, neu frodyr, neu chwiorydd, neu dâd, neu fam, neu wraig, neu blant, neu diroedd, o'm hachos i a'r Efengyl,

30 Ar ni dderbyn y can cym­maint, yr awron y pryd hyn, dai, a brodyr, a chwiorydd, a mam­mau, a phlant, a thiroedd, yn­ghŷd ag erlidiau, ac yn y byd a ddaw fywyd tragywyddol.

31 Ond llawer rhai cyntaf, a fyddant ddiweddaf: a'r diweddaf fyddant gyntaf.

32 Ac yr oeddynt ar y ffordd, yn myned i fynu i Jerusalem: ac yr oedd yr Jesu yn myned o'u blaen hwynt; a hwy a frawycha­sant, ac fel yr oeddynt yn canlyn yr oedd arnynt ofn. Ac wedi iddo drachefn gymmeryd y deuddeg, efe a ddechreu [...]dd fynegi iddynt y pethau, a ddigwyddent iddo ef.

33 Canys wele, yr ydym ni yn myned i fynu i Jerusalem, a Mab y dyn a draddodir i'r Arch-offei­riaid, ac i'r Scrifennyddion, a hwy a'i condemnant ef i farwo­laeth, ac a'i t [...]dodant ef i'r cen­hedloedd:

34 A hwy a'i gwatwarant ef ac a'i fflangellant, ac a boerant ar­no, ac a'i lladdant: a'r trydydd dydd yr adgyfyd.

35 A daeth atto Jaco ac Joan meibion Zebedaeus, gan ddywe­dyd, Athro, ni a fynnem wneu­thur o honnot i ni yr hyn a ddy­munem.

36 Yntef a ddywedodd wr­thynt, Beth a fynnech i mi ei wneuthur i chwi?

37 Hwythau a ddywedasant wrtho, canhiadhâ i ni eistedd, vn ar dy ddeheu-law, a'r llall ar dy asswy yn dy ogoniant.

38 Ond yr Jesu a ddywedodd wrthynt, Ni wyddoch pa beth yr ydych vn ei ofyn: a ellwch chwi yfed o'r cwppan yr wyfi yn ei yfed, a'ch bedyddio â'r bedydd i'm bedyddir i ag ef?

39 A hwy a ddywedasant wr­tho, Gallwn. A'r Jesu a ddywe­dodd wrthynt, Diau yr yfwch o'r cwppan yr yfwyfi; ac i'ch bedy­ddir â'r bedydd y bedyddir fin­neu:

40 Ond eistedd ar fy neheu-law a'm hasswy, nid eiddo fi ei roddi, ond i'r rhai y darparwyd.

41 A phan glybu y dêg, hwy a ddechreuasant fôd yn anfodlon ynghylch Jaco ac Joan:

42 A'r Jesu a'i galwodd hwynt atto, ac a ddywedodd wrthynt, Chwi a wyddoch fôd y rhai a dy­bir eu bôd yn llywodraethu ar y cenhedloedd, yn tra-arglwyddiae­thu arnynt, a'u gwŷr mawr hwynt, yn tra awdurdodi arnynt.

43 Eithr nid felly y bydd yn eich plith chwi: ond pwy byn­nag a ewyllysio fôd yn fawr yn eich plith, bydded wenidog i chwi;

44 A phwy bynnag o honoch a fynno fôd yn bennaf bydded wâs i bawb.

45 Canys ni ddaeth Mâb y dŷn i'w wasanaethu, ond i wasanae­thu, ac i roi ei enioes yn brid­werth tros lawer.

46 A hwy a ddaethant i Jeri­cho: ac fel yr oedd efe yn myned allan o Jericho, efe, a'i ddiscy­blion, a bagad o bobl, Barti­maeus ddall mâb Timaeus, oedd yn eistedd ar fin y ffordd, yn car­dotta.

47 A phan glybu mai'r Jesu o Nazareth ydoedd, efe a ddechreu­odd lefain, a dywedyd, Jesu fâb Dafydd, trugarhâ wrthif.

48 A llawer a'i ceryddasant ef i geisio ganddo dewi i ond efe a le­fodd yn fwy o lawer, Mâb Da­fydd, trugarhâ wrthif.

49 A'r Jesu a safodd, ac a ar­chodd ei alw ef: a hwy a alwa­sant y dall, gan ddywedyd wrtho, Cymmer galon, cyfod, y mae efe yn dy alw di.

50 Ond efe wedi taflu ei gochi ymmaith, a gyfododd ac a ddaeth at yr Jesu.

51 A'r Jesu a attebodd ac a ddy­wedodd wrtho, Beth a fynni i mi ei wneuthur i ti? A'r dall a ddy­wedodd wrtho, Athro, caffael o honof fy ngolwg.

52 A'r Jesu a ddywedodd wr­tho, Dôs ymmaith, dy ffydd a'th iachaodd. Ac yn y man y cafodd efe ei olwg, ac efe a ddilynodd yr Jesu ar hŷd y ffordd.

PEN. XI.

1 Christ yn marchogaeth mewn go­ruchafiaeth i Jerusalem: 12 yn melltithio y pren deiliog diffrwyth: 15 yn glanhau y Deml: 20 yn annoc ei ddiscyblion i fôd yn ddi­sigl mewn ffydd, ac i faddeu iw gelynion: 27 ac yn amddiffyn fôd ei weithredoedd ef yn gyfreithlon, trwy dystiolaeth Joan, yr hwn oedd ŵr wedi ei ddanfon oddiwrth Dduw.

AC wedi eu dyfod yn agos i Jerusalem, i Bethphage a Bethania, hyd fynydd yr Ole­wydd, efe a anfones ddau o'i ddi­scyblion.

2 Ac a ddywedodd wrthynt, Ewch ymmaith i'r pentref sydd gyferbyn â chwi, ac yn y man wedi y deloch i mewn iddo, chwi a gewch ebol wedi ei rwymo, ar yr hwn nid eisteddodd neb: go­llyngwch ef yn rhydd, a dygwch ymma:

3 Ac os dywed neb wrthych, Pa ham y gwnewch hyn? dywed­wch, Am fôd yn rhaid i'r Ar­glwydd wrtho: ac yn ebrwydd efe a'i denfyn ymma.

4 A hwy a aethant ymmaith, ac a gawsant yr ebol yn rhwym, wrth y drws oddi allan mewn croes-ffordd, ac a'i gollyngasant ef yn rhydd.

5 A rhai o'r rhai oedd yn sefyll yno a ddywedasant [...]rthynt, Beth a wnewch chwi yn gollwng yr ebol yn rhydd?

6 A hwy a ddywedasant wr­thynt fel y gorchymynnasei 'r Jesu: a hwy a adawsant iddynt fyned ymmaith.

7 A hwy a ddygasant yr ebol at yr Jesu, ac a fwriasant eu dillad arno: ac efe a eisteddodd arno.

8 A llawer a danasant eu dillad [Page] ar hŷd y ffordd: ac eraill a dorra­sant gangau o'r gwydd, ac a'u ta­nasant ar y ffordd.

9 A'r rhai oedd yn myned o'r blaen, a'r rhai oedd yn dyfod ar ôl, a lefasant, gan ddywedyd, Ho­sanna, bendigedig fyddo yr hwn sydd yn dyfod yn enw 'r Arg­lwydd.

10 Bendigedig yw y deyrnas sydd yn dyfod yn enw Arglwydd ein tâd Dafydd: Hosanna yn y goruchaf.

11 A'r Jesu a aeth i mewn i Je­rusalem, ac i'r Deml, ac wedi iddo edrych ar bob peth o'i am­gylch, a hi weithian yn hwyr, efe a aeth allan i Bethania gyd â'r deuddeg;

12 A thrannoeth wedi iddynt ddyfod allan o Bethania yr oedd arno chwant bwyd.

13 Ac wedi iddo ganfod o hir­bell ffigysbren, ac arno ddail, efe a aeth i edrych a gaffai ddim arno: a phan ddaeth atto, ni chafodd efe ddim ond y dail, canys nid oedd amser ffigys.

14 A'r Jesu a attebodd ac a ddy­wedodd wrtho, Na fwyttaed neb ffrwyth o honot byth mwy, A'i ddiscyblion ef a glywsant.

15 A hwy a ddaethant i Jeru­salem: a'r Jesu aeth i'r Deml, ac a ddechreuod [...] fwrw allan y rhai a werthent ac a brynent yn y Deml: ac a ymchwelodd drestelau 'r a­rian-wŷr a chadeiriau y gwerth­wŷr colommennod.

16 Ac ni adawai efe i neb ddwyn llestr trwy 'r Deml.

17 Ac efe a'u dyscodd gan ddy­wedyd wrthynt, Onid yw yn scri­fennedig. Y gelwir fy nhŷ i, yn dy gweddi i'r holl genhedloedd, ond chwi a'i gwnaethoch yn o­gof lladron.

18 A'r Scrifennyddion, a'r Arch-offeiriaid a glywsant hyn, ac a geisiasant pa fodd y difethent ef: canys yr oeddynt yn ei ofni ef, am fôd yr holl bobl yn synnu oblegid ei athrawiaeth ef.

19 A phan aeth hi yn hŵyr, efe a aeth allan o'r ddinas.

20 A'r boreu wrth fyned hei­bio, hwy a welsant y ffigys-bren wedi crino o'r gwraidd.

21 A Phetr wedi atgofio, a ddy­wedodd wrtho, Athro, wele y ffigys-bren a felldithiaist wedi crino.

22 A'r Jesu a attebodd ac a ddywedodd wrthynt, Bydded gennych ffydd yn Nuw.

23 Canys yn wir yr wyf yn dy­wedyd i chwi, pwy bynnag a ddy­wedo wrth y mynydd hwn, Tyn­ner di ymmaith, a bwrier di i'r môr; ac nid amheuo yn ei galon, ond credu y daw i ben y pethau a ddywedo efe; beth bynnag a ddywedo a fydd iddo.

24 Am hynny meddaf i chwi, beth bynnag oll a geisioch wrth weddio, credwch y derbyniwch, ac fe fydd i chwi.

25 A phan safoch i weddio, maddeuwch o bydd gennych ddim yn erbyn neb: fel y maddeuo eich Tâd yr hwn sydd yn y ne­foedd i chwithau eich camwe­ddau.

26 Ond os chwi ni faddeuwch, eich Tad yr hwn sydd yn y ne­foedd, ni faddeu chwaith eich camweddau chwithau.

27 A hwy a ddaethant drachefn i Jerusalem: ac fel yr oedd efe yn rhodio yn y Deml, yr Arch-offeiriaid, [Page] a'r Scrifennyddion, a'r Henuriaid, a ddaethant atto:

28 Ac a ddywedasant wrtho, Trwy ba awdurdod yr wyti yn gwneuthur y pethau hyn? a phwy a roddes i ti yr awdurdod hon, i wneuthur y pethau hyn?

29 A'r Jesu a attebodd ac a ddy­wedodd wrthynt, A minnau a ofynaf i chwithau vn gair, ac at­tebwch fi, ac mi a ddywedaf i chwi trwy ba awdurdod yr wyf yn gwneuthur y pethau hyn:

30 Bedydd Joan, ai o'r nef yr oedd, ai o ddynion? attebwch fi.

31 Ac ymresymmu a wnaethant wrthynt eu hunain, gan ddywe­dyd, os dywedwn, o'r nef, efe a ddywed, Pa ham gan hynny na chredech iddo?

32 Eithr os dywedwn, o ddy­nion, yr oedd arnynt ofn y bobl: canys pawb oll a gyfrifent Joan, mai prophwyd yn ddiau ydo­edd.

33 A hwy a attebasant ac a ddy­wedasant wrth yr Jesu, Ni wy­ddom ni. A'r Jesu a attebodd ac a ddywedodd wrthynt hwythau, Ac ni ddyweddaf finneu i chwithau trwy ba awdurdod yr wyf yn gwneuthur y pethau hyn.

PEN. XII.

1 Trwy ddammeg y winllan a log­wyd i lafurwyr anniolehgar, y mae Crist yn rhag ddangos gwr­thodiad yr Iddewon, a galwad y cenhedloedd: 13 Y mae yn goche­lyd magl y Pharisæaid, a'r Hero­dtaniaid ynghylch talu teyrnged i Caesar, 18 Yn argyoeddi amryfu­sedd y Sadducæaid, y rhai a wa­dent yr adgyfodiad: 21 yn atteb yr Scrifennydd oedd yn ymofyn am y gorchymyn cyntaf: 35 yn beio ar dyb yr Scrifennyddion am Grist: 38 ac yn gorchymyn i'r bobl ochelyd ei huchder a'i rhagrith hwy: 41 Ac yn canmol y weddw dlawd am ei dwy hatling, yn fwy nâ nêb.

AC efe a ddechreuodd ddywe­dyd wrthynt ar ddamhegion, Gŵr a blannodd win-llan, ac a ddodes gae o'i hamgylch, ac a gloddiodd le i'r gwîn-gafn, ac a adeiladodd dŵr, ac a'i gosododd hi allan i lafur-wyr, ac a aeth o­ddi cartref.

2 Ac efe a anfonodd wâs mewn amser at y llafur-wŷr, i dderbyn gan y llafur-wŷr o ffrwyth y win­llan.

3 A hwy a'i daliasant ef, ac a'i baeddasant, ac a'i gyrrasant ym­maith yn waglaw.

4 A thrachefn yr anfonodd efe attynt wâs arall: a hwnnw y ta­flasant gerrig atto, ac yr archolla­sant ei ben, ac a'i gyrrasant ym­maith yn amharchus.

5 A thrachefn yr anfonodd efe vn arall; a hwnnw a laddasant: a llawer eraill, gan faeddu rhai, a lladd y lleill.

6 Am hynny etto, a chanddo vn mâb, ei anwylyd, efe a anfo­nodd hwnnw hefyd attynt yn ddiweddaf, gan ddywedyd, Hwy a barchant fy mâb i.

7 Ond y llafur-ŵyr hynny a ddywedasant yn eu plith eu hu­nain, Hwn yw 'r etifedd, deuwch, lladdwn ef, a'r etifeddiaeth fydd eiddom ni.

8 A hwy a'i daliasant ef, ac a'i lladdasant, ac a'i bwriasant allan o'r win-allan.

9 Beth gan hynny a wna ar­glwydd y winllan? efe a ddaw, ac a ddifetha y llafur-wŷr, ac a rydd y win-llan i eraill.

10 Oni ddarllennasoch yr Scry­thur hon? Y maen a wrthododd yr adeilad-wŷr, hwn a wnath­pwyd yn ben y gongl.

11 Hyn a wnaethpwyd gan yr Arglwydd, a rhyfedd yw yn ein golwg ni.

12 A hwy a geisiasant ei ddala ef: ac yr oedd arnynt ofn y dyrfa: canys hwy a wyddent mai yn eu herbyn hwy y dywedasai efe y ddanimeg: a hwy a'i gadawsant ef, ac a aethant ymmaith.

13 A hwy a anfonasant atto rai o'r Pharisæaid ac o'r Herodiani­aid, i'w rwydo ef yn ei yma­drodd.

14 Hwythau pan ddaethant a ddywedasant wrtho, Athro, ni a wyddom dy fôd ti yn eir-wir, ac nad oes arnat ofal rhag neb: ca­nys nid wyti yn edrych ar wyneb dynion, ond yr wyt yn dyscu ffordd Dduw mewn gwirionedd: ai cyfreithlawn rhoi teyrn-ged i Caesar, ai nid yw? a roddwn, ai ni roddwn hi?

15 Ond efe, gan wybod eu rha­grith hwynt, a ddywedodd wr­thynt, Pa ham y temtiwch fi? dy­gwch i mi geiniog, fel y gwelwyf hi?

16 A hwy a'i dygasant, Ac efe a ddywedodd wrthynt, Eiddo pwy yw 'r ddelw hon a'r ar­graph? A hwy a ddywedasant, eiddo Caesar.

17 A'r Jesu a attebodd, ac a ddy­wedodd wrthynt, Rhoddwch yr eiddo Caesar i Caesar, a'r eiddo Duw i Dduw. A rhyfeddu a wnae­thant o'i blegid.

18 Daeth y Saduceaid hefyd atto, y rhai a ddywedant nad oes adgyfodiad: a gofynnasant iddo, gan ddywedyd,

19 Athro, Moses a scrifennodd i ni, o bydd marw brawd neb, a gadu ei wraig, ac heb adu plant, am gymmeryd o'i frawd ei wraig ef, a chodi hâd i'w frawd.

20 Yr oedd gan hynny saith o frodyr: a'r cyntaf a gymmerth wraig, a phan fu farw, ni ada­wodd hâd.

21 A'r ail a'i cymmerth hi, ac a fu farw, ac ni adawodd yntef hâd: a'r trydydd yr vn modd.

22 A hwy a'i cymmerasant hi eill saith, ac ni adawsant had: yn ddiweddaf o'r cwbl, bu farw y wraig hefyd.

23 Yn yr adgyfodiad gan hyn­ny, pan adgyfodant, gwraig i ba vn o honynt fydd hi? canys y saith a'i cawsant hi yn wraig:

24 A'r Jesu a attebodd ac a ddy­wedodd wrthynt, Ond am hyn yr ydych yn cyfeiliorni, am nad y­dych yn gwybod yr Scrythyrau na gallu Duw?

25 Canys pan adgyfodant o feirw, ni wreiccant, ac ni wrant: eithr y maent fel yr angelion sydd yn y nefoedd.

26 Ond am y meirw, yr adgyfo­dir hwynt, oni ddarllenasoch chwi yn llyfr Moses, y modd y llefarodd Duw wrtho yn y berth, gan ddy­wedyd, Myfi yw Duw Abraham, a Duw Isaac, a Duw Jacob?

27 Nid yw efe Dduw 'r meirw, ond Duw y rhai byw: am hynny yr ydych chwi yn cyfeiliorni yn fawr.

28 Ac vn o'r Scrifennyddi­on a ddaeth, wedi eu clywed [Page] hwynt yn ymresymmu, a gwy­bod atteb o honaw iddynt yn gymmwys, ac a ofynnodd iddo, Pa un yw 'r gorchymmyn cyntaf o'r cwbl?

29 A'r Jesu a attebodd iddo, Y cyntaf o'r holl orchymmynion yw, Clyw Israel, yr Arglwydd ein Duw, un Arglwydd yw:

30 A châr yr Arglwydd dy Dduw â'th holl galon, ac â th holl enaid, ac â'th holl feddwl, ac â'th holl nerth: hwn yw 'r gor­chymmyn cyntaf.

31 A'r ail sydd gyffelyb iddo, Câr dy gymmydog fel ti dy hun: nid oes orchymmyn arall mwy nâ'r rhai hyn.

32 A dywedodd yr Scrifen­nydd wrtho, Da, athro, mewn gwirionedd y dywedaist, mai un Duw sydd, ac nad oes arall ond efe:

33 A'i garu ef â'r holl galon, ac â'r holl ddeall, ac â'r holl e­naid, ac â'r holl nerth, a charu ei gymmydog megis ei hun, sydd fwy nâ'r holl boeth-offrymmau a'r aberthau.

34 A'r Jesu pan welodd iddo atteb yn synhwyrol, a ddywedodd wrtho, Nid wyt ti bell oddi-wrth deyrnas Dduw, Ac ni feiddiodd neb mwy ymofyn ag ef.

35 A'r Jesu a attebodd, ac a ddywedodd, wrth ddyscu yn y Deml, Pa fodd y dywed yr Scrifennyddion fôd Crist yn fâb Dafydd?

36 Canys Dafydd ei hun a ddy­wedodd trwy 'r Yspryd glân, Yr Arglwydd a ddywedodd wrth fy Arglwydd, Eistedd ar sy neheu­law, hyd oni osodwyf dy elynion yn droedfaingc i'th draed.

37 Y mae Dafydd ei hun gan hynny yn ei alw ef yn Arglwydd: ac o ba le y mae efe yn fâb iddo? A llawer o bobl a'i gwrandawent ef yn ewyllysgar.

38 Ac efe a ddywedodd wr­thynt yn ei athrawiaeth, Ymoge­lwch rhag yr Scrifennyddion, y rhai a chwennychant rodio mewn gwiscoedd llaesion, a chael cy­farch yn y marchnadoedd,

39 A'r prif-gadeiriau yn y Sy­nagogau, a'r prif-eisteddleoedd mewn swpperau.

40 Y rhai sydd yn llwyr-fw­ytta tai gwragedd gweddwon, ac mewn rhith yn hir weddio, y rhai hyn a derbyniant farnediga­eth fwy.

41 A'r Jesu a eisteddodd gyfer­byn a'r drysorfa, ac a edrychodd pa fodd yr oedd y bobl yn bwrw arian i'r drysor-fa: a chyfoetho­gion lawer a fwriasant lawer.

42 A rhyw wraig weddw dlawd a ddaeth, ac a fwriodd i mewn ddwy hatling, yr hyn yw ffyr­ling.

43 Ac efe a alwodd ei ddiscy­blion atto, ac a ddywedodd wr­thynt, Yn wir yr wyf yn dywedyd i chwi, fwrw o'r wraig weddw dlawd hon i mewn, mwy nâ'r rhai oll a fwriasant i'r drysor-fa.

44 Canys hwynt hwy oll a fw­riasant o'r hyn a oedd yngweddill ganddynt: ond hon o'i heisieu a fwriodd i mewn yr hyn oll a fe­ddei, sef ei holl fywyd.

PEN. XIII.

1 Christ yn rhag-fynegi dinistr y Deml: 9 yr erlidiau o achos yr Efengyl: 10 bydd rhaid pre­gethu [Page] yr Efengl i'r Cenhedloedd oll: 14 y mawr gystuddiau a ddigwyddai i'r Iddewon: 24 a dull ei ddyfodiad ef i'r farn: 32 o ran na wyr nêb yr awr, y dylai bôb dyn wilied a gweddio, rhac ein cael yn ammharod pan ddêl ef at bôb un trwy farwola­eth.

AC fel yr oedd efe yn myned allan o'r Deml, un oi ddiscy­blion a ddywedodd wrtho, Athro, edrych pa ryw feini, a pha fath a­deiladau sy ymma.

2 A'r Jesu a attebodd ac a ddy­wedodd wrtho, A weli di yr adei­ladau mawrion hyn? ni edir ma­en ar faen a'r ni's dattodir.

3 Ac fel yr oedd efe yn eistedd ar fynydd yr Olewydd gyferbyn a'r Deml, Petr, ac Jaco ac Joan, ac Andreas, a ofynnasant iddo o'r nailltu:

4 Dywed i ni pa bryd y bydd y pethau hyn, a pha arwydd fydd pan fo y pethau hyn oll ar ddi­bennu.

5 A'r Jesu a attebodd iddynt, ac a ddechreuodd ddywedyd, E­drychwch rhag twyllo o neb chwi.

6 Canys llawer un a ddaw yn fy enw i, gan ddywedyd, Myfi yw: ac a dwyllant lawer.

7 Ond pan glywoch am ryfelo­edd, a sôn am ryfeloedd, na chy­ffroer chwi: canys rhaid i hynny fôd, ond nid yw y diwedd etto.

8 Canys cenedl a gyfyd yn er­byn cenedl, a theyrnas yn erbyn teyrnas: a daiar-grynfâu fyddant mewn mannau, a newyn a thra­llod fyddant.

9 Dechreuad gofidiau yw y pethau hyn: eithr edrychwch chwi arnoch eich hunain: canys traddodant chwi i'r cynghoreu, ac i'r Synagogau: chwi a faeddir, ac a ddygir ger bron rhaglawiaid a Brenhinoedd, o'm hachos i, er tystiolaeth iddynt hwy.

10 Ac y mae yn rhaid yn gyn­taf bregethu yr Efengyl ym mysc yr holl genhedloedd.

11 Ond pan ddygant chwi a'ch traddodi, na ragofelwch beth a ddywettoch, ac na fyfyriwch: eithr pa beth bynnag a rodder i chwi yn yr awr honno, hynny dywedwch: canys nid chwy-chwi sy yn dywedyd, ond yr Yspryd glân.

12 A'r brawd a ddyry frawd i farwolaeth, a thâd ei blentyn: a phlant a gyfyd yn erbyn eu rhie­ni: ac a'u rhoddant hwy i far­wolaeth.

13 A chwi a fyddwch gâs gan bawb, er mwyn fy enw i: eithr y neb a barhâo hyd y diwedd, hwn­nw a fydd cadwedig.

14 Ond pan weloch chwi y ffieidd-dra anghyfanneddol, yr hwn a ddywetpwyd gan Ddaniel y prophwyd, wedi ei osod lle ni's dylid, (y neb a ddarlenno dealled) yna y rhai fyddant yn Iudæa, ffo­ant i'r mynyddoedd.

15 A'r neb a fyddo ar ben y tŷ, na ddescynned i'r tŷ, ac nac aed i mewn i gymmeryd dim o'i dŷ.

16 A'r neb a fyddo yn y maes, na throed yn ei ôl, i gymmeryd ei wisc.

17 Ond gwae y rhai beichiog, a'r rhai yn rhoi bronnau, yn y dyddiau hynny.

18 Ond gweddiwch na by­ddo [Page] eich ffoedigaeth yn y gayaf.

19 Canys yn y dyddiau hynny y bydd gorthrymder, y cyfryw ni bu y fath o ddechreu y creaduria­eth a greodd Duw, hyd y pryd hwn, ac ni bydd chwaith.

20 Ac oni bai fôd i'r Argl­wydd fyrhau y dyddiau, ni cha­dwesid un cnawd: eithr er mwyn, yr etholedigion a etholodd, efe a fyrrhaodd y dyddiau.

21 Ac yna os dywed neb wr­thych, Wele, llymma y Christ, neu wele accw, na chredwch.

22 Canys gau Gristiau, a gau brophwydi a gyfodant, ac a ddan­gosant [...]rwyddion a rhyfeddodau, i hudo ymmaith, pe byddai bo­ssibl, ie yr etholedigion.

23 Eithr ymogelwch chwi: wele, rhagddywedais i chwi bôb peth.

24 Ond yn y dyddiau hynny, wedi 'r gorthrymder hwnnw, y tywylla 'r haul, a'r lloer ni rydd ei goleuni.

25 A sêr y nef a syrthiant, a'r nerthoedd sydd yn y nefoedd a siglir.

26 Ac yna y gwelant Fâb y dŷn yn dyfôd yn y cymmylau, gyd â gallu mawr, a gogoniant.

27 Ac yna yr enfyn efe ei An­gelion, ac y cynnull ei etholedi­gion, oddi wrth y pedwar gwynt, o eithaf y ddaiar hyd eithaf y nêf.

28 Ond dyscwch ddammeg o­ddi wrth y ffigys-bren, pan fo ei gangen eusys yn dyner, a'r dail yn torri allan, chwi a wyddoch fôd yr hâf yn agos:

29 Ac felly chwithan, pan we­loch y pethau hyn wedi dyfod, gwybyddwch ei fod yn agos, wrth y drysau.

30 Yn wir yr wyf yn dywedyd i chwi nad â yr oes hon heibio, hyd oni wneler y pethau hyn oll.

31 Nef a ddaiar a ânt heibio, ond y geiriau maufi nid ânt hei­bio ddim.

32 Eithr am y ddydd hwnnw a'r awr, ni ŵyr neb, na 'r ange­lion sydd yn y nef, na'r Mâb, ond y Tâd.

33 Ymogelwch, gwiliwch, a gweddiwch: canys ni wyddoch pa bryd y bydd yr amser.

24 Canys mâb y dŷn sydd fel gŵr yn ymdaith i bell, wedi ga­del ei dŷ, a rhoi awdurdod i'w weision, ac i bôb un ei waith ei hun, a gorchymmyn i'r drysor wilio.

35 Gwiliwch gan hynny, (ca­nys ni's gwyddoch pa brŷd y daw meistr y tŷ, yn yr hŵyr, ai han­ner nôs, ai ar ganiad y ceiliog, ai 'r boreu-ddydd.)

36 Rhag iddo ddyfod yn ddi­symmwth, a'ch cael chwi yn cy­scu.

37 A'r hyn yr wyf yn eu ddy­wedyd wrthy-chwi, yr wyf yn eu ddywedyd wrth bawb, Gwili­wch.

PEN. XIV.

1 Cyd-fwriad yn erbyn Christ. 3 Gwraig yn tywallt ennaint gwerth-fawr ar ei ben ef. 10 Iu­das yn gwerthu ei feistr am arian. 18 Christ ei hun yn rhag-ddywe­dyd y bradychai un a'i ddiscyblion ef. 22 Wedi darparu a bwytta y Pasc, y mae yn ordeinio ei Swp­per: 27 yn yspysu ymlaen llaw, y ffoai ei holl ddiscyblion, ac y gwadai Peter ef. 43 Judas yn ei [Page] fra­dychu ef â chusan. 46 Ei ddala ef yn yr ardd. 53 Cynnulleidfa yr Iddewon yn achwyn arno ef ar gam, ac yn ei farnu yn annuwi­ol,65 ac yn ei ammherchi yn gywilyddus. 66 Petr yn ei wadu ef deir-gwaith.

AC Wedi deu-ddydd yr oedd y Pasc, a gwyl y bara croyw: a'r Arch-offeiriaid a'r Scrifenny­ddion a geisiasant pa fodd y da­lient ef trwy dwyll, ac y lladdent ef.

2 Eithr dywedasant, Nid ar yr wŷl, rhag bôd cynnwrf ym-mlith y bobl.

3 A phan oedd efe yn Betha­nia, yn nhŷ Simon y gwahan­glwyfus, ac efe yn eistedd i fwyt­ta, daeth gwraig a chanddi flwch o ennaint, o nard glwyb gwerth­fawr, a hi a dorrodd y blwch, ac a'i tywalltodd ar ei ben ef:

4 Ac yr oedd rhai yn anfodlon ynddynt eu hunain, ac yn dywe­dyd, I ba heth y gwnaethpwyd y golled hon o'r ennaint?

5 Oblegid fe a allasid gwerthu hwn uwchlaw trychan-ceiniog, a'u roddi i'r tlodion. A hwy a ffrommasant yn ei herbyn hi.

6 A'r Jesu a ddywedodd, Ge­dwch iddi; pa ham y gwnewch flinder iddi? hi a wnaeth wei­thred dda arnafi.

7 Canys bôb amser y cewch y tlodion gyd â chwi, a phan fyn­noch y gellwch wneuthur da i­ddynt hwy: ond myfi ni chewch bob amser.

8 Hyn a allodd hon, hi a'i gwnaeth: hi a achubodd y blaen i eneinnio fy ngorph erbyn y cla­ddedigaeth.

9 Yn wir meddaf i chwi, pa le bynnag y pregether yr Efengyl hon, yn yr holl fŷd, yr hyn a w­naeth hon hefyd, a adroddir er coffa am deni.

10 A Iudas Iscariot, un o'r deuddeg, a aeth ymmaith at yr Arch-offeiriaid, i'w fradychu ef iddynt.

11 A phan glywsant, fe fu la­wen ganddynt, ac a addawsant roi arian iddo. Yntef a geiffodd pa fodd y gallai yn gymmwys ei fra­dychu ef.

12 A'r dydd cyntaf o ŵyl y bara croyw, pan aberthent y Pasc, dywedodd ei ddiscyblion wrtho; I ba le yr wyt ti yn ewy­llysio i ni fyned i baratoi i ti, i fwytta y Pasc?

13 Ac efe a anfonodd ddau o'i ddiscyblion, ac a ddywedodd wr­thynt, Ewch i'r ddinas, a chyfer­fydd â chwi ddŷn yn dwyn steneld o ddwfr: dilynwch ef.

14 A pha le bynnag yr êl i mewn, dywedwch wrth ŵr y tŷ, Fôd yr Athro yn dywedyd, Pa le y mae 'r llettŷ, lle y gallwyf, mi a'm discyblion, fwytta yr Pasc?

15 Ac efe a ddengys i chwi o­ruwch-stafell fawr wedi ei thanu, yn barod: yno paratowch i ni.

16 A'i ddiscyblion a aethant, ac a ddaethant i'r ddinas, ac a gaw­sant megis y dywedasei efe wrth­ynt, ac a baratoesant y Pasc.

17 A phan aeth hi yn hwyr, e­fe a ddaeth gyd â'r deuddeg.

18 Ac fel yr oeddynt yn ei­stedd, ac yn bwytta, yr Jesu a ddy­wedodd, Yn wir meddaf i chwi, un o honoch, yr hwn sydd yn bwytta gyd â myfi, a'm brady­cha i.

19 Hwythau a ddechreuasant dristâu, a dywedyd wrtho bôb vn ac vn, Ai myfi? ac arall, Ai myfi?

20 Ac efe a attebodd ac a ddy­w [...]dodd wrthynt, Vn o'r deuddeg, yr hwn sydd yn gwlychu gyd â mi yn y ddyscl yw efe.

21 Mab y dŷn yn wir sydd yn myned ymmaith, fel y mae yn scrifennedig am dano: ond gwae 'r dŷn hwnnw trwy 'r hwn y bradychir Mâb y dŷn: da fuasai i'r dŷn hwnnw pe na's ganesid.

22 Ac fel yr oeddynt yn bwyt­ta, yr Jesu a gymerodd fara, ac ai bendithiodd, ac a'i torrodd, ac a'i rhoddes iddynt, ac a ddywedodd, Cymmerwch, bwyttewch, hwn yw fy nghorph.

23 Ac wedi iddo gymmeryd y cwppan, a rhoi diolch, efe a'i rhoddes iddynt: a hwynt oll a yfasant o honaw.

24 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, Hwn yw fy ngwaed i o'r Testament newydd, yr hwn a dy­welltir tros lawer.

25 Yn wir yr wyf yn dywedyd wrthych, nad yfaf mwy o ffrwyth y win-wŷdden, hyd y dydd hwn­nw, pan yfwyf ef yn newydd yn nheyrnas Dduw.

26 Ac wedi iddynt ganu mawl, hwy a aethant allan i fynydd yr Olewydd.

27 A dywedodd yr Jesu wr­thynt, Chwi a rwystrir oll o'm plegid i, y nos hon: canys scri­fennedig yw, Tarawaf y bugail, a'r defaid a wascerir.

28 Eithr wedi i mi adgyfodi, mi a âf o'ch blaen chwi i Galilæa.

29 Ond Petr a ddywedodd wr­tho, Pe byddai bawb wedi eu rhwystro, etto ni byddaf fi.

30 A dywedodd yr Jesu wrtho, Yn wir yr ydwyf yn dywedyd i ti, heddyw o fewn y nos hon, cyn canu o'r ceiliog ddwy-waith, y gwedi fi deir-gwaith.

31 Ond efe a ddywedodd yn helaethach o lawer, Pe gorfyddai i mi farw gŷd â thi, ni'th wadaf ddim. A'r vn modd y dyweda­sant oll.

32 A hwy a ddaethant i le yr oedd ei enw Gethsemane: ac efe a ddywedodd wrth ei ddiscyblion, Eisteddwch ymma tra fyddwyf yn gweddio.

33 Ac efe a gymmerth gyd ag ef Petr, ac Jaco, ac Joan, ac a ddechreuodd ymofidio, a thristau yn ddirfawr.

34 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, Y mae fy enaid yn athrist hyd angeu: arhoswch ymma, a gwiliwch,

35 Ac efe a aeth ychydig ym­mlaen, ac a syrthiodd ar y ddaiar, ac a weddiodd, o bai bossibl, ar fyned yr awr honno oddi wrtho.

36 Ac efe a ddywedodd, Abba Dad, pob peth sydd bossibl i ti; tro heibio y cwppan hwn oddi wrthif: eithr, nid y peth yr yd­wyfi yn ei ewyllysio, ond y peth yr ydwyt ti.

37 Ac efe a ddaeth, ac a'u ca­fodd hwy yn cyscu, ac a ddywe­dodd wrth Petr, Simon, ai cyscu yr wyti? oni allit wilio vn awr?

38 Gwiliwch, a gweddiwch, rhag eich myned mewn temta­siwn: yr yspryd yn ddiau sydd ba­rod; ond y cnawd sydd wan.

39 Ac wedi iddo fyned ym­maith drachefn, efe a weddiodd, gan ddywedyd yr vn ymadrodd.

40 Ac wedi iddo ddychwelyd efe a'u cafodd hwynt drachefn yn cyscu, (canys yr oedd eu llygaid hwynt wedi trymhau) ac ni wy­ddent beth a attebent iddo.

41 Ac efe a ddaeth y drydedd waith, ac a ddywedodd wrthynt, Cyscwch weithian, a gorphwys­wch: digon yw, daeth yr awr: wele, yr ydys yn bradychu Mâb y dŷn i ddwylo pechaduriaid.

42 Cyfodwch, awn; wele, y mae yr hwn sydd yn fy mradychu yn agos.

43 Ac yn y man, ac efe etto yn llefaru daeth Judas, vn o'r deu­ddeg, a chyd ag ef dyrfa fawr â chleddyfau a ffynn, oddi wrth yr Arch-offeiriaid, a'r Scrifenny­ddion a'r Henuriaid.

44 A'r hwn a'i bradychodd ef a roddasai arwydd iddynt, gan ddywedyd, Pwy bynnao a gusan­wyf, hwnnw yw; deliwch ef, a dygwch ymmaith yn siccr.

45 A phan ddaeth, yn ebrwydd efe a aeth atto, ac a ddywedodd, Rabbi, Rabbi? ac a'i cusanodd ef.

46 A hwythau a roesant eu dwylo arno, ac a'i daliasant ef.

47 A rhyw vn o'r rhai oedd yn sefyll ger llaw, a dynnodd ei gleddyf, ac a darawodd wâs yr Arch-offeiriad, ac a dorrodd ym­maith ei glust ef.

48 A'r Jesu a attebodd, ae a ddywedodd wrthynt, Ai megis at leidr y daethoch allan, â chleddy­fau, ac â ffynn i'm dala i?

49 Yr oeddwn i beunydd gyd â chwi yn athrawiaethu yn y Deml, ac ni 'm daliasoch: ond rhaid yw cyflawni 'r Scrythyrau.

50 A hwynt oll a'i gadawsant ef, ac a ffoesant.

51 A rhyw ŵr ieuangc oedd yn ei ddilyn ef, wedi ymwisco â lli­ain main ar ei gorph noeth a'r gŵyr ieuaingc a'i daliasant ef.

52 A hwn a adawodd y lliain, ac a ffôdd oddi wrthynt yn no­eth.

53 A hwy a ddygasant yr Jesu at yr Arch-offeiraiad: a'r holl Arch-offeiriaid, a'r Henuriaid, a'r Scri­fennyddion, a ymgasclasant gyd ag ef.

54 A Phetr a'i canlynodd ef o hirbell, hyd yn llys yr Arch-offei­riad: ac yr oedd efe yn eistedd gyd â'r gwasanaeth-wŷr, ac yn ymdwymno wrth y tân.

55 A'r Arch-offeiriaid, a'r holl gyngor a geisiasant dystiolaeth yn erbyn yr Jesu, i'w roi ef i'w far­wolaeth, ac ni chawsant.

56 Canys llawer a ddygasant gau dystiolaeth yn ei erbyn ef, eithr nid oedd eu tystiolaethau hwy yn gysson.

57 A rhai a gyfodasant, ac a ddygasant gamdystiolaeth yn ei erbyn ef, gan ddywedyd,

58 Ni a'i clywsom ef yn dywe­dyd, Mi a ddinistriaf y Deml hon o waith dwylo, ac mewn tridiau yr adeiladaf arall, heb fôd o waith llaw.

59 Ac etto nid oedd eu tystio­laeth hwy felly yn gysson.

60 A chyfododd yr Arch-offei­riad yn y canol, ac a ofynnodd i'r Jesu, gan ddywedyd, on i attebi di ddim? beth y mae y rhai hyn yn ei dystiolaethu yn dy erbyn?

61 Ac efe a dawodd, ac nid at­tebodd ddim. Drachefn yr Arch-offeiriad a ofynnodd iddo, ac a ddywedodd wrtho, Ai tydi yw Ghrist, Mâb y Bendigedig?

62 A'r Jesu a ddywedodd, Myfi yw: a chwi a gewch weled Mab y dŷn yn eistedd ar ddeheulaw y gallu, ac yn dyfod yng-hymmylau y nef.

63 Yna 'r Arch-offeiriad, gan rwygo ei ddillad, a ddywedodd, Pa raid i ni mwy wrth dystion?

64 Chwi a glywsoch y gab­ledd: beth dybygwch chwi? A hwynt oll a'i condemnasant ef, ei fôd yn euog o farwolaeth.

65 A dechreuodd rhai boeri arno, a chuddio ci wyneb, a'i ger­nodio, a dywedyd wrtho, Proph­wyda. A'r gweinidogion a'i ta­rawsant ef â gwiall.

66 Ac fel yr oedd Petr yn y llys i wared, daeth vn o forwy­nion yr Arch-offeiriad:

67 A phan ganfu hi Petr yn ymdw ymno, hi a edrychodd arno, ac a ddywedodd, Titheu hefyd oeddyt gyd â'r Jesu o Nazareth.

68 Ac efe a wadodd, gan ddy­wedyd, Nid adwaen i, ac ni wn i beth yr wyt yn ei ddywedyd. Ac efe a aeth allan i'r porth: a'r cei­liog a ganodd.

69 A phan welodd y llangces ef drachefn, hi a ddechreuodd ddywedyd wrth y rhai oedd yn sefyll yno, Y mae hwn yn vn o honynt.

70 Ac efe a wadodd drachefn. Ac ychydig wedi, y rhai oedd yn sefyll ger llaw a ddywedasant wrth Petr drachefn, Yn wir yr wyti yn vn o honynt, canys Galilæad wyt, a'th leferydd sydd debyg.

71 Ond efe a ddechreuodd re­gu, a thyngu, Nid adwaen i y dŷn ymma yr ydych chwi yn dywe­dyd am dano.

72 A'r ceiliog a ganodd yr ail waith: a Phetr a gofiodd y gair a ddywedasei 'r Jesu wrtho. Cyn canu o'r ceiliog ddwy-waith, ti a'm gwedi deir-gwaith. A chan ystyried hynny efe a wylodd.

PEN. XV.

1 Dwyn yr Jesu yn rhwym, ae achwyn arno ger bron Pilat. 15 Wrth floedd y bobl gyffredin, gollwng Barabbas y llofrudd yn rhydd, a thraddodi yr Jesu iw groes-hoelio. 17 Ei goroni ef â drain. 19 poeri arno, a'i wat­wor: 21 Ef yn deffygio yn dwyn ei groes: 27 Ei grogi ef rhwng dau leidr. 29 Y mae yn diodd [...]f difenwad yr Iddewon, 39 Etto y Canwriad yn cyffesu ei fod ef yn fâb Duw: 43 A Joseph yn ei gladdu ef yn barchedig.

AC yn y fan y boren, yr ym­gynghorodd yr Arch-offeiri­aid gyd â'r Henuriaid â'r Scrifen­nyddion, a'r holl gyngor, ac wedi iddynt rwymo 'r Jesu, hwy a'i dy­gasant ef ymmaith, ac a'i traddo­dasant at Pilat,

2 A gofynnodd Pilat iddo, ai ti yw Brenin yr Iddewon? Yntef a attebodd, ac a ddywedodd wrtho, Yr wyt ti yn dywedyd.

3 A'r Arch-offeiriaid a'i cyhu­ddasant ef o lawer o bethau, eithr nid attebodd efe ddim.

4 A Philat drachefn a ofynnodd iddo, gan ddywedyd, Onid attebi di ddim? wele faint o bethau ŷ maent yn eu tystiolaethu yn dy erbyn.

5 Ond yr Jesu etto nid atte­bodd ddim; fel y rhyfeddodd Pilat.

6 Ac ar yr wŷl honno y golly­ngai efe yn rhydd iddynt vn car­charor, yr hwn a ofynnent i­ddo.

7 Ac yr oedd vn a elwid Ba­rabbas, yr hwn oedd yn rhwym gyd â'u gyd-terfysc-wŷr, y rhai yn y derfysc a wnaethent lofru­ddiaeth.

8 A'r dyrfa gan groch-lefain, a ddechreuodd ddeisyf arno vineu­thur fel y gwnaethai bôb amser iddynt.

9 A Philat a attebodd iddynt, gan ddywedyd, a fynnwch chwi i mi ollwng yn rhydd i chwi Fre­nin yr Iddewon?

10 (Canys efe a wyddai mai o gynfigen y traddodasai yr Arch­offeiriaid ef.)

11 A'r Arch-offeiriaid a gyn­hyrfasent y bobl, fel y gollyngai efe yn hytrach Barabbas yn rhydd iddynt.

12 A Philat a attebodd, ac a ddywedodd drachefn wrthynt, Beth gan hynny a fynnwch i mi ei wneuthur i'r hwn yr ydych yn ei alw Brenin yr Iddewon?

13 A hwythau a lefasant dra­chefn, Croes-hoelia ef.

14 Yna Pilat a ddywedodd wr­thynt, Ond pa ddrwg a wnaeth efe? A hwythau a lefasant fwy­fwy, Croes-hoelia ef.

15 A Philat yn chwennych bodloni 'r bobl, a ollyngodd yn rhydd iddynt Barabbas, a'r Jesu wedi iddo ei fflangellu, a draddo­dodd efe i'w groes-hoelio.

16 A'r milwŷr a'i dygasant ef i few a y llys, a elwit Praetorium: a hwy a alwasant ynghŷd yr holl fyddin.

17 Ac a'i gwiscasant ef â phor­phor, ac a blethasant goron o ddrain, ac a'i dodasant am ei ben:

18 Ac a ddechreuasant gyfarch iddo, Hanffych well, Brenin yr Iddewon.

19 A hwy a gurasant ei ben ef â chorsen, ac a boerasant arno, a chan ddodi eu gliniau i lawr, a'i haddolasant ef.

20 Ac wedi iddynt ei watwar ef, hwy a ddioscasant y porphor oddi am dano, ac a'i gwiscasant ef â'i ddillad ei hun, ac a'i dygasant allan iw groes-hoelio.

21 A hwy a gymmellasant vn Simon o Cyrene, yr hwn oedd yn myned heibio, wrth ddyfod o'r wlâd, sef tâd Alexander a Rufus, i ddwyn ei groes ef.

22 A hwy a'i harweiniasant ef i le a elwid Golgotha: yr hyn o'i gyfieithu yw, lle 'r benglog:

23 Ac a roesant iddo i'w yfed win myrhllyd; eithr efe ni's cym­merth.

24 Ac wedi iddynt ei groes­hoelio, hwy a rannasant ei ddillad ef, gan fwrw coel-bren amynt, beth a gai bob vn.

25 A'r drydedd awr oedd hi, a hwy a'i croes-hoeliasant ef.

26 Ac yr oedd yscrifen ei a­chos ef wedi ei hargraphu, BRE­NIN YR IDDEWON.

27 A hwy a groes-hoeliasant gyd ag ef ddau leidr; vn ar y llaw dde­heu ac vn ar yr asswy iddo.

28 A'r Scrythur a gyflawnwyd, yr hon a ddywed, Ac efe a gyfri­fwyd gyd â'r rhai anwir.

29 A'r rhai oedd yn myned hei­bio a'i cablasant ef, gan yscwyd eu pennau, a dywedyd, Och, tydi yr hwn wyt yn dinistrio y Deml, ac yn ei hadeiladu mewn tridiau;

30 Gwared dy hun, a descyn oddi ar y groes.

31 Yr un ffun yd yr Arch-offei­riaid hefyd yn gwatwar, a ddy­wedasant wrth ei gilydd, gyd â'r Scrifennyddion, Eraill a ware­dodd, ei hun ni's gall ei wared.

32 Descynned Christ Brenin yr Israel, yr awr hon oddi ar y groes, fel y gwelom, ac y credom, A'r rhai a groes-hoeliesid, gyd ag ef, a'i difenwasant ef.

33 A phan ddaeth y chweched awr, y bu tywyllwch ar yr holl ddaiar, hyd y nawfed awr.

34 Ac ar y nawfed awr y do­lefodd yr Jesu â llef uchel, gan ddywedyd, Eloi, Eloi, lamma sa­bachthani? yr hyn o'i gyfieithu yw; Fy Nuw, fy Nuw, pa ham i'm gadewaist?

35 A rhai o'r rhai a safent ger llaw, pan glywsant a ddywe­lasant, Wele, y mae efe yn ga­lw ar Elias.

36 Ac un a redodd, ac a lan­wodd yspwrn yn llawn o finegr, ac a'i dododd ar gorsen, ac a'i dio­dodd ef, gan ddywedyd, Peidi­wch, edrychwn a ddaw Elias i'w dynnu ef i lawr.

37 A'r Jesu a lefodd â llef u­chel, ac a ymadawodd â'r yspryd.

38 A llen y Deml a rwygwyd yn ddwy, oddi fynu hyd i wa­ [...]ed.

39 A phan welodd y Canwri­ad, yr hwn oedd yn sefyll ger llaw gyferbyn ag ef, ddarfod iddo yn lefain felly ymado â'r yspryd, efe [...] ddywedodd, Yn wir, Mab Duw oedd y dŷn hwn.

40 Ac yr oedd hefyd wragedd, [...]n edrych o hir-bell: ym-mlith [...] rhai yr oedd Mair Magdalen, a Mair mam Iaco fychan, a Iose, a Salôme.

41 Y rhai hefyd pan oedd efe yn Galilæa, a'i dilynasant ef, ac a weinasant iddo: a gwragedd eraill lawer, y rhai a ddaethent gyd ag ef i fynu i Jerusalem.

42 Pan ydoedd hi weithian yn hwyr, (am ei bôd hi yn ddar­par-ŵyl, sef y dydd cyn y Sab­bath.)

43 Daeth Joseph o Arimathæa, cynghorwr pendefigaidd, yr hwn oedd yntef yn disgwil am deyr­nas Dduw; ac a aeth yn hŷ i mewn at Pilat, ac a ddeisyfodd gorph yr Jesu.

44 A rhyfedd oedd gan Pilat o buasei efe farw eusys: ac wedi iddo alw y Canwriad atto, efe a ofynnod iddo a oedd efe wedi ma­rw er ysmeityn.

45 A phan wybu gan y Ca­nwriad, efe a roddes y corph i Jo­seph.

46 Ac efe a brynodd liain main, ac a'i tynnod ef i lawr, ac a'i hamdôdd yn y lliain main, ac a' dodes ef mewn bedd a nadda­sid o'r graig; ac a dreiglodd faen ar ddrws y bedd.

37 A Mair Fagdalen a Mair mam Jose, a edrychasant pa le y dodid ef.

PEN. XVI.

1 Angel yn mynegi adgyfodiad Christ i dair o wragedd. 9 Christ ei hun yn ymddangos i Fair Fagdalen, 12. i ddau oedd yn myned i'r wlâd: 14 yna i'r Apostolion, 15 y rhai y mae efe yn eu hanfon allan i bregethu 'r Efengyl: 19 ac yn escyn i'r nefoedd.

AC wedi darfod y dydd Sab­bath, Mair Fagdalen, a Mair mam Jaco, a Salôme, a brynasant ber-aroglau, i ddyfod i'w ennei­nio ef.

2 Ac yn foreu iawn, y dydd cyntaf o'r wythnos, y daethant at y bedd, a'r haul wedi codi.

3 A hwy a ddywedasant wrth ei gilydd, Pwy a dreigla i ni y maen ymmaith oddi wrth ddrws y bedd?

4 (A phan edrychasant, hwy a ganfuant fôd y maen wedi ei drei­glo ymmaith:) canys yr ôedd efe yn fawr iawn.

5 Ac wedi iddynt fyned i mewn i'r bedd, hwy a welsant fab ieu­angc yn eistedd o'r tu dehau, wedi ei ddilladu â gwisc wen-laes, ac a ddychrynasant.

6 Ac efe a ddywedodd wrthynt, Na ddychrynwch: ceisio yr y­dych yr Jesu o Nazareth, yr hwn a groes-hoeliwyd: efe a gyfodes, nid yw efe ymma: wele 'r man y dodasant ef.

7 Eithr ewch ymmaith, dywe­dwch i'w ddiscyblion ef, ac i Petr, ei fôd efe yn myned o'ch blaen chwi i Galilæa: yno y cewch ei weled ef, fel y dywedodd i chwi.

8 Ac wedi myned allan ar frys, hwy a ffoesant oddi wrth y bedd; canys dychryn a syndod oedd ar­nynt: ac ni ddywedasant ddim wrth neb: canys yr oeddynt wedi ofni.

9 A'r Iesu wedi adgyfodi y boreu, y dydd cyntaf o'r wythnos, efe a ymddangosodd yn gyntaf i Mair Fagdalen, o'r hon y bwria­sei efe allan saith o gytheuliaid.

10 Hitheu a aeth ac a fynegodd i'r rhai a fuasent gyd ag ef, ac oeddynt mewn galar ac wylofain.

11 A hwytheu pan glywsant ei fôd ef yn fyw, ac iddi hi ei weled ef, ni chredent.

12 Ac wedi hynny yr ymddan­gosodd efe mewn gwedd arall, i ddau o honynt, a hwynt yn ymdei­thio, ac yn myned i'r wlâd.

13 A hwy a aethant ac a fyne­gasant i'r lleill: ac ni chredent i­ddynt hwythau.

14 Ac yn ôl hynny, efe a ym­ddangosodd i'r un ar ddêg, a hwynt yn eistedd i fwytta, ac a ddannododd iddynt eu hanghre­diniaeth, a'u calon galedwch: am na chredasent y rhai a'i gwelsent ef wedi adgyfodi.

15 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, Ewch i'r holl fyd, a phre­gethwch yr Efengyl i bob crea­dur.

16 Y neb a gredo, ac a fedy­ddier a fydd cadwedig: eithr y neb ni chredo a gondemnir.

17 A'r arwyddion hyn a gan­lynant y rhai a gredant, Yn fy e­nw i y bwriant allan gythreuliaid: ac â thafodau newyddion y llefa­rant.

18 Seirph a godant ymmaith, ac os yfant ddim marwol, ni wna iddynt ddim niwed: ar y cleifion y rhoddant eu dwylo, a hwy a fy­ddant iach.

19 Ac felly yr Arglwydd, wedi llefaru wrthynt, a gymmerwyd i fynu i'r nef, ac a eisteddodd ar dde­heu-law Dduw.

20 A hwythau a a [...]thant allan, ac a bregethasant ym-mhôb man a'r Arglwydd yn cydweithio, ac yn cadarnhau 'r gair, trwy arwy­ddion y rhai oedd yn canlyn Amen.

YR EFENGYL YN OL SANCT LUC.

PEN. I.

1 Rhag-ymadrodd yr holl Efengyl. 5 Cenhedliad Joan Fedyddiwr, 26 a Christ. 39 Prophwydoliaeth Elizabeth a Mair, am Grist. 57 Genedigaeth ac enwaediad Ioan. 67 Prophwydoliaeth Zacharias am Grist, 76 ac Joan.

YN gymmaint a darfod i lawer gymmeryd mewn llaw osod allan mewn trefn draethawd am y pethau a gredir yn ddiammeu yn ein plith,

2 Megis y traddodasant hwy i ni, y rhai oeddynt eu hunain o'r dechreuad yn gweled, ac yn wel­nidogion y gair?

3 Minneu a welais yn dda, wedi i mi ddilyn pob peth yn ddy­fal o'r dechreuad, scrifennu mewn trefn attat, o ardderchoccaf The­ophilus.

4 Fel y ceit wybod siccrwydd am y pethau i'th ddyscwyd yn­ddynt.

5 YR oedd yn nyddiau Herod frenin Judæa, ryw offei­riad a'i enw Zacharias, o ddydd­gylch Abia: a'i wraig oedd o fer­ched Aaron, a'i henw Elizabeth.

6 Ac yr oeddynt ill dau yn gyfi­awn ger bron Duw, yn rhodio yn holl orchymmynion a deddfau 'r Arglwydd, yn ddiargyoedd.

7 Ac nid oedd plentyn iddynt, am fôd Elizabeth yn am-mhlan­tadwy, ac yr oeddynt wedi myned ill dau mewn gwth o oedran.

8 A bu, ac efe yn gwasanae­thu swydd offeiriad ger bron Duw, yn nhrefn ei ddydd-gylch ef.

9 Yn ôl arfer swydd yr offei­riad, ddyfod o ran iddo arogldar­thu, yn ôl ei fyned i Deml yr Ar­glwydd.

10 A holl liaws y bobl oedd allan yn gweddio, ar awr yr arogl­darthiad.

11 Ac ymddangosodd iddo Angel yr Arglwydd, yn sefyll o'r tu dehau i allor yr arogl­darth.

12 A Zacharias pan ganfu, a gythryblwyd, ac ofn a syrthiodd arno.

13 Eithr yr Angel a ddywe­dodd wrtho, Nac ofna Zacharias, canys gwrandawyd dy weddi: a'th wraig Elizabeth a ddwg i ti fab a thi a elwi ei enw ef Ioan.

14 A bydd i ti lawenydd a gor­foledd; a llawer a lawenychant am ei enedigaeth ef.

15 Canys mawr fydd efe yng­olwg yr Arglwydd, ac nid ŷf na gwin na diod gadarn, ac efe a gy­flawnir o'r Yspryd glân, ie o groth ei fam:

16 A llawer o blant Israel a drŷ efe at yr Arglwydd eu Duw.

17 Ac efe â o'i flaen ef yn ys­pryd a nerth Elias, i droi calon­nau y tadau at y plant, a'r anu­fydd i ddoethineb y cyfiawn: i ddarparu i'r Arglwydd bobl barod.

18 A dywedodd Zacharias wrth yr Angel, Pa fodd y gwybyddafi hyn? canys henaf-gŵr ŵyfi, a'm gwraig hefyd mewn gwth o oe­dran.

19 A'r Angel gan atteb a ddy­wedodd wrtho, Myfi yw Gabriel, yr hwn wyf yn sefyll ger bron Duw, ac a anfonwyd i lefaru wr­thit, ac i fynegi i ti y newyddion da hyn.

20 Ac wele, ti a fyddi fud, ac heb allu llefaru, hyd y dydd y gw­neler y pethau hyn, am na chre­daist i'm geitiau i, y rhai a gy­flawnir yn eu hamser.

21 Ac yr oedd y bobl yn dis­gwil am Zacharias: a rhyfeddu a wnaethant ei fôd ef yn aros cy­hyd yn y Deml.

22 A phan ddaeth efe allan, ni allai efe lefaru wrthynt: a hwy a wybuant weled o honaw weledi­gaeth yn y Deml, ac yr oedd efe yn gwneuthur amnaid iddynt: ac efe a arhosodd yn fud.

23 A bu, cyn gynted ac y cy­flawnwyd dyddiau ei weinidoga­eth ef, fyned o hono i'w dŷ ei hun

24 Ac yn ôl y dyddiau hynny y cafodd Elizabeth ei wraig ef feichiogi, ac a ymguddiodd bum mis, gan ddywedyd,

25 Fel hyn y gwnaeth yr Ar­glwydd i mi, yn y dyddiau'r e­drychodd arnaf, i dynnu ymmaith fy ngwradwydd ym-mhlith dy­nion.

26 Ac yn y chweched mis, yr anfonwyd yr Angel Gabriel oddi­wrth Dduw, i ddinas yn Galilæa, a'i henw Nazareth.

27 At forwyn wedi ei dywe­ddio i ŵr a'i enw Joseph, o dŷ Ddafydd: ac enw'r forwyn oedd Mair.

28 A'r Angel a ddaeth i mewn atti ac a ddywedodd, Hanffych well, yr hon a gefaist râs, yr Ar­glwydd sydd gyd â thi: bendigaid wyt ym-mhlith gwragedd.

29 A hitheu pan ei gwelodd, a gythryblwyd wrth ei ymadrodd ef: a meddylio a wnaeth, pa fath gyfarch oedd hwn.

30 A dywedodd yr Angel wr­thi, nac ofna, Mair: canys ti a gefaist ffafor gyd â Duw.

31 Ac wele, ti a gei feichiogi yn dy groth, ac a escori ar fab, ac a elwi ei enw ef Jesu.

32 Hwn fydd mawr, ac a elwir yn Fab y Goruchaf, ac iddo y rhydd yr Arglwydd Dduw orse­ddfa ei Dâd Dafydd.

33 Ac efe a deyrnasa ar dŷ Ja­cob yn dragywydd, ac ar ei fren­hiniaeth ni bydd diwedd.

34 A Mair a ddywedodd wrth yr Angel, Pa fodd y bydd hyn, gan nad adwaen i ŵr?

35 A'r Angel a attebodd, ac a ddywedodd wrthi, yr Yspryd glân a ddaw arnat ti, a nerth y goru­chaf a'th gyscoda di: am hyn­ny hefyd, y peth sanctaidd a a­ner [Page] o honot ti, a elwir yn Fab Duw.

36 Ac wele Elizabeth dy ga­res, y mae hithau wedi beichi­ogi ar fab yn ei henaint: a hwn yw 'r chweched mis iddi hi, yr hon a elwyd yn am-mhlanta­dwy.

37 Canys gyd â Duw ni bydd dim yn am-mhossibl.

38 A dywedodd Mair, Wele wasanaethyddes yr Arglwydd, by­dded i mi yn ôl dy air di. A'r An­gel a aeth ymmaith oddi wrthi hi

39 A Mair a gyfododd yn y dyddiau hynny, ac a aeth i'r my­nydd-dir ar frys, i ddinas o Iuda:

40 Ac a aeth i mewn i dŷ Za­charias, ac a gyfarchodd well i Elizabeth.

41 A bu, pan glybu Elisabeth gyfarchiad Mair, i'r plentyn yn ei chroth hi lammu: ac Elizabeth a lanwyd o'r Yspryd glân.

42 A llefain a wnaeth â llef u­chel, a dywedyd, Bendigedig wyt ti ym mhlith gwragedd, a bendi­gedig yw ffrwyth dy groth di.

43 Ac o ba le y mae hyn i mi, fel y delai mam fy Arglwydd at­tafi.

44 Canys wele, er cynted y da­eth lleferydd dy gyfarchiad di i'm clustiau, y plentyn a lammodd o lawenydd yn fy nghroth.

45 A Bendigedig yw 'r hon a gredodd: canys bydd cyflawniad o'r pethau a ddywetpwyd wrthi gan yr Arglwydd.

46 A dywedodd Mair, Y mae fy enaid yn mawrhau yr Argl­wydd.

47 A'm hyspryd a lawenychodd yn Nuw fy Iachawdwr.

48 Canys efe a edrychodd ar waeledd ei wasanaethyddes: oble­gid wele, o hyn allan yr holl genhedlaethau a'm geilw yn wyn­fydedig:

49 Canys yr hwn sydd alluog a wnaeth i mi fawredd, a san­ctaidd yw ei enw ef.

50 A'i drugaredd sydd yn oes oesoedd, ar y rhai a'i ofnant ef.

51 Efe a wnaeth gadernid â'i fraich: efe a wascarodd y rhai beil­chion ym mwriad eu calon.

52 Efe a dynnodd i lawr y ce­dyrn o'u heisteddfau, ac a dder­chafodd y rhai iselradd.

53 Y rhai newynog a lanwodd efe â phethau da, ac efe a anfo­nodd ymmaith y rhai goludog yn weigion.

54 Efe a gynnorthwyodd ei wâs Israel, gan gofio ei drugaredd.

55 Fel y dywedodd wrth ein tadau, Abraham a'i hâd, yn dra­gywydd.

56 A Mair a arhosodd gyd â hi ynghylch tri mis, ac a ddychwe­lodd i'w thŷ ei hun.

57 A chyflawnwyd tymp Eli­zabeth i escor, a hi a escorodd ar fab.

58 A'i chymydogion a'i che­nedl a glybu fawrhau o'r Argl­wydd ei drugaredd arni: a hwy a gyd-lawenychasant â hi.

59 A bu, ar yr wythfed dydd hwy a ddaethant i enwadu ar y dŷn bach, ac a'i galwasant ef Za­charias, ar ôl enw ei dâd.

60 A'i fam a attebodd ac a ddy­wedodd, Nid felly: eithr Ioan y gelwir ef,

61 Hwythau a ddywedasant wrthi Nid oes neb o'th genedla elwir ar yr enw hwn.

62 A hwy a wnaethant amnaid [Page] ar ei dâd ef, pa fodd y mynnei efe ei henwi ef.

63 Yntef a alwodd am argraph­lech, ac a scrifennodd, gan ddy­wedyd, Ioan yw ei enw ef. A rhy­feddu a wnaethant oll.

64 Ac agorwyd ei enau ef yn ebrwydd, a'i dafod ef, ac efe a le­farodd, gan fendithio Duw.

65 A daeth ofn ar bawb oedd yn trigo yn eu cylch hwy: a thrwy holl fynydd-dir Judæa y cyhoe­ddwyd y geiriau hyn oll.

66 A phawb a'r a'u clywsant a'u gosodasant yn eu calonnau, gan ddywedyd, Beth fydd y bach­gennyn hwn? A llaw yr Argl­wydd oedd gyd ag ef.

67 A'i dâd ef Zacharias a gy­flawnwyd o'r Yspryd glân, ac a brophwydodd gan ddywedyd,

68 Bendigedig fyddo Arglwydd Dduw Israel, canys efe a ymwe­lodd ac a wnaeth ymwared i'w bobl.

69 Ac efe a dderchafodd gorn icchydwriaeth i ni, yn nhŷ Dda­fydd ei wasanaethwr:

70 Megis y llefarodd trwy e­nau eu sanctaidd brophwydi, y rhai oedd o ddechreuad y byd,

71 Fel y byddai i ni ymwared rhag ein gelynion, ac o law pawb o'n cascion.

72 I gwplau y drugaredd â'n ta­dau, ac i gofio el sanctaidd gyfam­mod:

73 Y llw a dyngodd efe wrth ein tâd Abraham ar roddi i ni,

74 Gwedi ein rhyddhau o law ein gelynion, ei wasanaethu ef yn ddiofn,

75 Mewn sancteiddrwydd a chyfiawnder ger ei fron ef holl ddyddiau ein bywyd.

76 A thitheu fachgennyn, a el­wir yn brophwyd i'r Goruchaf: canys ti a ei o flaen wyneb yr Ar­glwydd, i baratoi ei ffyrdd ef;

77 I roddi gwybodaeth iechy­dwraeth i'w bobl, trwy faddeuant o'u pechodau,

78 O herwydd tiriondeb truga­redd ein Duw, trwy yr hon yr ym­welodd â ni godiad haul o'r u­chelder,

79 I lewyrchu i'r rhai sy yn eistedd mewn tywyllwch a chys­god angeu, i gyfeirio ein traed i ffordd tangneddyf.

80 A'r bachgen a gynnyddodd, ac a gryfhawyd yn yr yspryd, ac a fu yn y diffaethwch hyd y dydd yr ymddangosodd ef i'r Israel.

PEN. II.

1 Augustus yn trethu holl Ymero­draeth Rufain. 6 Genedigaeth Christ. 8 Un Angel yn ei fynegi i'r bugeiliaid, 13 a llawer yn canu moliant i Dduw am dano. 21 Enwaedu Christ. 22 Pu­redigaeth Mair. 28 Simeon ac Anna yn prophwydo am Grist: 40 ac ynteu yn cynyddu mewn doethineb, 46 yn ymresymu â'r Doctoriaid yn y Deml, 51 ac yn ufydd iw rieni.

BU hefyd yn y dyddiau hynny, fyned gorchymmyn allan o­ddiwrth Augustus Caesar, i drethu yr holl fyd.

2 (Y trethiad ymma a wnaeth­pwyd gyntaf, pan oedd Cyrenius yn rhaglaw ar Syria.)

3 A phawb a aethant i'w tre­thu, bôb un i'w ddinas ei hun.

4 A Joseph hefyd a aeth i fynu o Galilæa o ddinas Nazareth, i Judæa, i ddinas Dafydd, yr hon a elwir Bethlehem, (am ei fôd o dŷ a thŷlwyth Dafydd.)

5 Iw drethu gŷd â Mair yr hon a ddyweddiasid yn wraig iddo, yr hon oedd yn feichiog.

6 A bu, tra 'r oeddynt hwy y­no, cyflawnwyd y dyddiau i escor o honi.

7 A hi a escorodd ar ei mab cyntafanedig, ac a'i rhwymodd ef mewn cadachau, ac a'i dodes ef yn y preseb: am nad oedd iddynt le yn y lletty.

8 Ac yr oedd yn y wlad honno fugeiliaid yn aros yn y maes, ac yn gwilied eu praidd liw nos.

9 Ac wele, Angel yr Argl­wydd a safodd ger llaw iddynt, a gogoniant yr Arglwydd a ddisclei­riodd o'u hamgylch, ac ofni yn ddirfawr a wnaethant.

10 A'r Angel a ddywedodd wrthynt, Nac ofnwch; canys we­le yr wyfi yn mynegi i chwi ne­wyddion da o lawenydd mawr, yr hwn a fydd i'r holl bobl:

11 Canys ganwyd i chwi he­ddyw geidwad yn ninas Dafydd, (yr hwn yw Christ yr Arglwydd.)

12 A hyn fydd arwydd i chwi, Chwi a gewch y dŷn bach wedi ei rwymo mewn cadachau, a'i ddodi yn y preseb.

13 Ac yn ddisymmwth yr oedd gyd â'r Angel liaws o lu nefol, yn moliannu Duw, ac yn dywe­dyd.

14 Gogoniant yn y goruchaf i Dduw, ac ar y ddaiar tangneddyf, i ddynion ewyllys da.

15 A bu, pan aeth yr Angelion ymmaith oddi wrthynt i'r nef, y bugeiliaid hwythau a ddyweda­sant wrth ei gilydd, Awn hyd Bethlehem, a gwelwn y peth hyn a wnaethpwyd, yr hwn a yspysodd yr Arglwydd i ni.

16 A hwy a ddaethant ar frys, ac a gawsant Mair a Joseph, a'r dŷn bach yn gorwedd yn y pre­seb.

17 A phan welsant, hwy a gy­hoeddasant y gair a ddywedasid wrthynt am y bachgen hwn.

18 A phawb a'r a'u clywsant, a ryfeddasant am y pethau a ddywedasid gan y bugeliaid wr­thynt.

19 Eithr Mair a gadwodd y pe­thau hyn oll, gan eu hystyried yn ei chalon.

20 A'r bugeiliaid a ddychwe­lasant, gan ogoneddu a moliannu Duw, am yr holl bethau a glyw­sent ac a welsent, fel y dywedasid wrthynt:

21 A phan gyflawnwyd wyth niwrnod i enwaedu ar y dŷn bach, galwyd ei enw ef Jesu, yr hwn a henwasid gan yr Angel, cyn ei ymddwyn ef yn y groth.

22 Ac wedi cyflawni dyddiau ei phuredigaeth hi, yn oll deddf Moses, hwy a'i dygasant ef i Jeru­salem, iw gyflwyno i'r Arglwydd.

23 (Fel yr scrifennwyd yn neddf yr Arglwydd, Pob gwr-ryw cyntaf-anedig, a elwir yn san­ctaidd i'r Arglwydd.)

24 Ac i roddi aberth, yn ôl yr hyn a ddywetpwyd yn neddf yr Arglwydd, pâr o durturod, neu ddau gyw colommen.

25 Ac wele, yr oedd gŵr yn Jerusalem, a'i enw Simeon, a'r gŵr hwn oedd gyfiawn a duwi­ol, yn disgwyl am ddiddanwch [Page] yr Israel: a'r Yspryd glân oedd ar­no.

26 Ac yr oedd wedi ei yspysu iddo gan yr Yspryd glân, na welai efe angeu, cyn iddo weled Christ yr Arglwydd.

27 Ac efe a ddaeth trwy'r Ys­pryd i'r Deml: a phan ddûg ei ri­eni y dŷn bach Jesu, i wneuthur trosto yn ôl defod y gyfraith;

28 Yna efe a'i cymmerth ef yn ei freichiau, ac a fendithiodd Dduw, ac a ddywedodd,

29 Yr awr hon Arglwydd, y gollyngi dy wâs mewn tangne­ddyf, yn ol dy air:

30 Canys fy llygaid a welsant dy iechydwriaeth,

31 Yr hon a baratoaist ger bron wyneb yr holl bobloedd:

32 Goleuni i oleuo y cenhed­loedd, a gogoniant dy bobl Israel.

33 Ac yr oedd Joseph a'i fam ef, yn rhyfeddu am y pethau a ddy­wedpwyd am dano ef.

34 A Simeon a'u bendithiodd hwynt, ac a ddywedodd wrth Fair ei Fam ef, Wele, hwn a osodwyd yn gwymp, ac yn gyfodiad i lawer yn Israel, ac yn arwydd yr hwn y dywedir yn ei erbyn:

35 (A thrwy dy enaid di dy hun hefyd yr â cleddyf) fel y datcuddi­cr meddyliau llawer o galonnau.

36 Ac yr oedd Anna brophwy­des, merch Phanuel, o lwyth A­ser: hon oedd oedrannus iawn, ac a fuasai fyw gyd â gŵr saith mly­nedd, o'i morwyndod.

37 Ac a fuasai yn weddw yn­gylch pedair a phedwar ugain mhlynedd, yr hon nid ai allan o'r Deml, ond gwasanaethu Duw mewn ymprydiau a gweddiau, ddydd a nôs.

38 A hon hefyd yn yr awr hon­no, gan sefyll ger llaw, a foliannodd yr Arglwydd, ac a lefarodd am da­no ef wrth y rhai oll oedd yn dis­gwil ymwared yn Jerusalem.

39 Ac wedi iddynt orphen pôb peth, yn ôl deddf yr Argl­wydd, hwy a ddychwelasant i Ga­lilæa, i'w dinas eu hun Nazareth.

40 A'r bachgen a gynnyddodd, ac a gryfhaodd yn yr Yspryd, yn gyflawn o ddoethineb: a gras Duw oedd arno ef.

41 A'i rieni ef a aent i Jerusa­lem bôb blwyddyn, ar ŵyl y Pasc.

42 A phan oedd efe yn ddeu­ddeng mlwydd oed, hwynt hwy a aethant i fynu i Jerusalem, yn ôl defod yr ŵyl.

43 Ac wedi gorphen y dyddi­au, a hwy yn dychwelyd, arhosodd y bachgen Jesu yn Jerusalem, ac ni wyddai Joseph a'i fam ef.

44 Eithr gan dybied ei fôd ef yn y fintai, hwy a aethant daith diwrnod, ac a'i ceisiasant ef ym­mhlith eu cenedl a'i cydnabod.

45 A phryd na chawsant ef, hwy a ddychwelasant i Jerusalem, gan ei geisio ef.

46 A bu, yn ôl tri-diau, gael o honynt hwy ef yn y Deml, yn ei­stedd ynghanol y Doctoriaid, yn gwrando arnynt, ac yn eu holi hwynt.

47 A synnu a wnaeth ar bawb a'r a'i clywsant ef, o herwydd ei ddeall ef a'i attebion.

48 A phan welsant ef, bu aruthr ganddynt: a'i fam a ddywedodd wrtho, Fy mâb pa ham y gw­naethost felly â ni? wele, dy dâd a mynneu yn ofidus a'th geisiasom di.

49 Ac efe a ddywedodd wrthynt, [Page] Pa ham y ceisiech fi? oni ŵy­ddech fôd yn rhaid i mi fôd ynghylch y pethau a berthyn i'm Tâd?

50 A hwy ni ddeallasant y gair a ddywedasei efe wrthynt.

51 Ac efe a aeth i wared gyd â hwynt, ac a ddaeth i Nazareth, ac a fu ostyngedig iddynt. A'i fam ef a gadwodd yr holl eiriau hyn yn ei chalon.

52 A'r Jesu a gynnyddodd mewn doethineb, a chorpholaeth, a ffafor gyd â Duw a dynion.

PEN. III.

1 Pregeth a bedydd Ioan: a'i dystio­laeth ef am Grist. 20 Herod yn carcharu Joan. 21 Christ wedi ei fedyddio yn derbyn tystiolaeth o'r nef. 23 Oedran ac achau Christ, o Joseph i fynu.

YN y bymthegfed flwyddyn o ymmerodraeth Tiberius Cae­sar, a phontius Pilat yn rhag­law Judæa, a Herod yn detrarch Galilæa, a'i frawd Philip yn de­trarch Ituræa, a gwlâd Tracho­nitis, a Lysanias yn detrarch Abi­lene.

2 Tan yr Arch-offeiriaid An­nas, a Chaiaphas, y daeth gair Duw at Joan fab Zacharias, yn y diffaethwch.

3 Ac efe a ddaeth i bob goror ynghylch yr Jorddonen, gan bre­gethu bedydd edifeirwch, er ma­ddeuant pechodau:

4 Fel y mae yn scrifennedig yn llyfr ymadroddion Esaias y pro­phwyd, yr hwn sydd yn dywe­dyd, Llef vn yn llefain yn y di­ffaethwch, Paratowch ffordd yr Arglwydd, gwnewch ei lwybrau ef yn vniawn.

5 Pôb pant a lenwir, a phob mynydd a bryn a ostyngir, a'r gŵyr-geimion a wneir yn vni­awn, a'r geirwon yn ffyrdd gwa­stad.

6 A phob cnawd a wêl iechyd­wriaeth Duw.

7 Am hynny efe a ddywedodd wrth y bobloedd yn dyfod i'w be­dyddio ganddo, O genhedlaeth gwiberod, pwy a'ch rhag-rybuddi­odd chwi, i ffoi oddi wrth y di­gofaint sydd ar ddyfod?

8 Dygwch gan hynny ffrwythau addas i edifeirwch, ac na ddech­reuwch ddywedyd ynoch eich hunain, Y mae gennym ni Abra­ham yn dâd: canys yr ydwyf yn dywedyd i chwi, y dichon Duw o'r cerrig hyn godi plant i Abra­ham.

9 Ac yr awrhon y mae'r fwyall wedi ei gosod ar wreiddyn y pren­nau: pob pren gan hynny a'r nid yw yn dwyn ffrwyth da, a gym­mynir i lawr, ac a fwrir yn tân.

10 A'r bobloedd a ofynnasant iddo, gan ddywedyd, Pa beth gan hynny a wnawn ni?

11 A efe a attebodd ac a'ddy­wedodd wrthynt, Y neb sydd gan­ddo ddwy bais, rhodded i'r neb sydd heb yr vn: a'r neb sydd gan­ddo fwyd, gwnaed yr vn modd.

12 A'r Publicanod hefyd a ddae­thant i'w bedyddio, ac a ddy­wedasant wrtho Athro, beth a wnawn ni?

13 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, Na cheisiwch ddim mwy nag sydd wedi ei osod i chwi.

14 A'r milwŷr hefyd a ofyn­nasant iddo, gan ddywedyd, A [Page] pha beth a wnawn ninnau? Ac efe a ddywedodd wrthynt, Na fydd­wch draws wrth neb, ac na cham­achwynwch ar neb, a byddwch fodlon i'ch cyflogau.

15 Ac fel yr oedd y bobl yn disgwil, a phawb yn meddylied yn eu calonnau am Joan, ai efe oedd y Christ;

16 Joan a attebodd, gan ddy­wedyd wrthynt oll, Myfi yn ddi­au ŵyf yn eich bedyddio chwi â dwfr, ond y mae yn cryfach nâ myfi yn dyfod, yr hwn nid ŵyfi deilwng i ddattod carrei ei esci­diau, efe a'ch bedyddia chwi â'r Yspryd glan, ac a thân.

17 Yr hwn y mae ei wyntyll yn ei law, ac efe a lŵyr-lanhâ ei lawr­dyrnu, ac a gascl y gwenith i'w yscubor, ond yr ûs a lŷsc efe â thân anniffoddadwy.

18 A llawer o bethau eraill a gynghorodd efe, ac a bregethodd i'r bobl.

19 Ond Herod y tetrarch, pan geryddwyd ef ganddo am Hero­dias gwraig Philip ei frawd, ac am yr holl ddrygioni a wnaethai Herod.

20 A chwanegodd hyn hefyd, heb law'r cwbl, ac a gaeodd ar Joan yn y carchar.

21 A bu, pan oeddid yn bedy­ddio yr holl bobl, a'r Jesu yn ei fedyddio hefyd, ac yn gweddio, agoryd y nef:

22 A descyn o'r Yspryd glân mewn rhith corphorawl, megis colommen, arno ef: a dyfod llef o'r nef, yn dywedyd, Ti yw fy anwyl Fab, ynot ti i'm bodlon­wyd.

23 A'r Jesu ei hun oedd yng­hylch dechreu ei ddeng-mlwydd ar hugein oed, mab (fel y tybid) i Joseph fab Eli,

24 Fab Matthat, fab Lefi, fab Melchi, fab Janna, fab Joseph,

25 Fab Mattathias, fab Amos, fab Naum, fab Esli, fab Naggai.

26 Fab Maath, fab Mattathias, fab Semei, fab Joseph, fab Juda,

27 Fab Joanna, fab Rhesa, fab Zorobabel, fab Salathiel, fab Neri,

28 Fab Melchi fab Adi, fab Cosam, fab Elmodam, fab Er,

29 Fab Jose, fab Eliezer, fab Jorim, fab Matthat, fab Lefi,

30 Fab Simeon, fab Juda, fab Joseph, fab Jonan, fab Eliacim,

31 Fab Melea, fab Mainan, fab Mattatha, fab Nathan, fab Da­fydd,

32 Fab Jesse, fab Obed, fab Booz, fab Salmon, fab Naasson,

33 Fab Aminadab, fab Aram, fab Esrom, fab Phares, fab Juda,

34 Fab Jacob, fab Isaac, fab Abraham, fab Thara, fab Na­chor,

35 Fab Saruch, fab Ragau, fab Phalec, fab Heber, fab Sala,

36 Fab Cainan, fab Arphaxad, fab Sem, fab Noe, fab Lamech,

37 Fab Mathusala, fab Enoch, fab Jared, fab Maleleel, fab Cai­nan,

38 Fab Enos, fab Seth, fab A­dda, fab Duw.

PEN. IV.

1 Temtiad, ac ympryd Christ. 13 Y mae efe yn gorchfygu y cythrael: 14 Yn dechreu pregethu: 19 Pobl Nazareth yn rhyfeddu am ei ei­riau grasusol ef: 33 y mae efe yn iachau vn cythreulig, 38 a mam [Page] gwraig Petr, 40 a llawer o glei­fion eraill. 41 Y cythreuliaid yn cydnabod Christ, ac yn cael cerydd am hynny, 43 Y mae ef yn prege­thu trwy y dinasoedd.

A'R Jesu yn llawn o'r Yspryd glân, a ddychwelodd oddi wrth yr Jorddonen, ac arweinwyd gan yr Yspryd i'r anialwch:

2 Yn cael ei demptio gan ddia­fol ddeugain nhiwrnod: ac ni fwyttaodd efe ddim o fewn y dy­ddiau hynny: ac wedi en diwe­ddu hwynt, yn ôl hynny y daeth arno chwant bwyd.

3 A dywedodd diafol wrtho, Os mab Duw ydwyti, dywed wrth y garreg hon, fel y gwneler hi yn fara.

4 A'r Jesu a attebodd iddo, gan ddywedyd, Scrifennedig yw, nad ar fara yn vnic y bydd dŷn fyw, ond ar bôb gair Duw.

5 A diafol wedi ei gymmeryd ef i fynu i fynydd vchel, a ddan­gosodd iddo holl deyrnasoedd y ddaiar mewn munyd awr.

6 A diafol a ddywedodd wr­tho, I ti y rhoddaf yr awdurdod hon oll, a'u gogoniant hwynt, canys i mi y rhoddwyd, ac i bwy bynnag y mynnwyf, y rhoddaf finneu hi.

7 Os tydi gan hynny a addoli o'm blaen, eiddo ti fyddant oll.

8 A'r Jesu a attebodd ac a ddy­wedodd wrtho, Dos ymaith Satan yn fy ôl i: canys scrifennedig yw, Addoli yr Arglwydd dy Dduw, ac efe yn vnic a wasanaethi.

9 Ac efe a'i dug ef i Jerusalem, ac a'i gosodes ar binacl y Deml, ac addywedodd wrtho, Os Mâb Duw ydwyt, bwrw dy hun i lawr oddi ymma.

10 Canys scrifennedig yw, Y gorchymmyn efe i'w Angelion o'th achos di, ar dy gadw di:

11 Ac y cyfodant di yn eu dwy­lo, rhag i ti vn amser daro dy droed wrth garreg.

12 Ar Jesu a attebodd ac a ddy­wedodd wrtho, Dywedpwyd, Na themptia'r Arglwydd dy Dduw.

13 Ac wedi i ddiafol orphen yr holl demtasiwn, efe a ymadawodd ag ef tros amser.

14 A'r Jesu a ddychwelodd trwy nerth yr Yspryd i Galilæa, a sôn a aeth am dano ef trwy 'r holl fro oddi amgylch.

15 Ac yr oedd efe yn athrawiae­thu yn eu Synagogau hwynt, ac yn cael anrhydedd gan bawb,

16 Ac efe a ddaeth i Nazareth, lle y magesid ef: ac yn ol ei arfer, efe a aeth i'r Synagog ar y Sab­bath, ac a gyfododd i fynu i ddar­llein.

17 A rhodded a'to lyfr y pro­phwyd Esaias: ac wedi iddo a­goryd y llyfr, efe a gafodd y lle yr oedd yn scrifennedig,

18 Yspryd yr Arglwydd ar­nafi, o herwydd iddo fy enneinio i: i bregethu, i'r tlodion yr an­fonodd fi, i iachau y drylliedig o galon; i bregethu gollyngdod i'r caethion, a chaffaeliad golwg i'r deillion, i ollwng y rhai yssig mewn rhydd-deb;

19 I bregethu blwyddyn gym­meradwy 'r Arglwydd.

20 Ac wedi iddo gau 'r llyfr, a'i roddi i'r gweinidog, efe a eisteddodd: a llygaid pawb oll yn y Synagog oedd yn craffu arno.

21 Ac efe a ddechreuodd ddy­wedyd [Page] wrthynt, Heddyw y cy­flawnwyd yr Scrythur hon yn eich clustiau chwi.

22 Ac yr oedd pawb yn dwyn tystiolaeth iddo, ac yr oeddynt yn rhyfeddu am y geiriau grasusol a ddae allan o'i enau ef, a hwy a ddywedasant, Onid hwn yw mab Joseph?

23 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, Yn hollawl y dywedwch y ddihareb hon wrthif, Y meddyg, iachâ di dy hun: y pethau a glyw­som ni eu gwneuthur yn Ca­pernaum, gwna ymma hefyd yn dy wlâd dy hun.

24 Ac efe a ddywedodd, Yn wir meddaf i chwi, nad yw un prophwyd yn gymmeradwy yn eu wlâd ei hun.

25 Eithr mewn gwirionedd me­ddafi chwi, llawer o wragedd gweddwon oedd yn Israel yn ny­ddiau Elias, pan gaewyd y nef dair blynedd a chwe mis, fel y bu new­yn mawr trwy 'r holl dir:

26 Ac nid at yr un o honynt yr anfonwyd Elias, ond i Sarepta yn Sidon, at wraig weddw.

27 Allawer o wahan-gleifion oedd yn Israel yn amser Elisaeus y prophwyd, ac ni lanhawyd yr un o honynt, ond Naaman y Sy­riad.

28 A'r rhai oll yn y Synagog, wrth glywed y pethau hyn, a la­nwyd o ddigofaint.

29 Ac a godasant i fynu, ac a'i bwriasant ef allan o'r ddinas, ac a'i dygasant ef hyd ar ael y bryn, yr hwn yr oedd eu dinas wedi ei hadeiladu arno, ar fedr ei fwrw ef bendramwnwgl i lawr.

30 Ond efe, gan fyned drwy eu canol hwynt, a aeth ymmaith:

31 Ac a ddaeth i wared i Ca­pernaum, dinas yn Galilæa: ac yr oedd yn eu dyscu hwynt ar y dyddiau Sabbath.

32 A bu aruthr ganddynt wrth ei athrawiaeth ef, canys ei yma­drod ef oedd gyd ag awdurdod.

33 Ac yn y Synagog yr oedd dŷn a chanddo yspryd cythrael aflan, ac efe a waeddodd â llef uchel.

34 Gan ddywedyd, Och, beth sydd i ni a wnelom a thi, Jesu o Nazareth? a ddaethost ti i'n di­fetha ni? myfi a'th adwaen pwy ydwyt, Sanct Duw.

35 A'r Jesu a'i ceryddodd ef, gan ddywedydd, Distawa, a dôs allan o honaw. A'r cythrael wedi ei daflu ef i'r canol, a aeth allan o honaw, heb wneuthur dim niwed iddo.

36 A daeth braw arnynt oll: a chydymddiddanasant â'i gilydd, gan ddywedyd, Pa ymadrodd yw hwn, gan ei fôd ef, trwy awdur­dod a nerth, yn gorchymmyn yr ysprydion aflan, a hwythau yn myned allan?

37 A sôn am dano aeth allan i bôb man ô'r wlâd oddi am­gylch.

38 A phan gyfododd yr Jesu o'r Synagog, efe a aeth i mewn i dŷ Simon: ac yr oedd chwegr Simon yn glaf o grŷd blin: a hwy a attolygasant arno trosti hi.

39 Ac efe a safodd uwch ei phen hi, ac a geryddodd y crŷd: a 'r cryd a'i gadawodd hi, ac yn y fan hi a gyfodes, ac a wasanaethodd arnynt hwy.

40 A phan fachludodd yr haul, pawb a'r oedd ganddynt rai clei­fion, [Page] o amryw glefydau, a'u dy­gasant hwy atto ef: ac efe a ro­ddes ei ddwylo ar bob un o ho­nynt, ac a'u hiachaodd hwynt.

41 A'r cythreuliaid hefyd a ae­thant allan o lawer, dan lefain a dywedyd, Ti yw Christ Mab Duw. Ac efe a'u ceryddodd hwynt, ac ni adawai iddynt ddy­wedyd y gwyddent mai efe oedd y Christ

42 Ac wedi ei myned hi yn ddydd, efe a aeth allan, ac a gy­chwynnodd i le diffaeth, a'r bo­bloedd a'i ceisiasant ef, a hwy a ddaethant hyd atto, ac a'i hattali­asant ef rhag myned ymmaith o­ddi wrthynt.

43 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, Yn wir y mae yn rhaid i mi bregethu teyrnas Dduw i ddina­soedd eraill hefyd, canys i hyn i'm danfonwyd.

44 Ac yr oedd efe yn pregethu yn Synagogau Galilæa.

PEN. V.

1 Christ yn dyscu y bobl allan o long Petr: 4 Trwy helfa ryfeddol o byscod, yn dangos pa fodd y gw­nai efe ei gyfeillion yn byscodwyr dynion; 12 yn glanhau y gwa­han glwyfus: 16 yn gweddio yn y diffaethwch: 18 yn iachau un claf o'r parlys: 27 yn galw Mat­thew y Publican: 29 Megis Phy­sygwr eneidiau yn bwytta gyd â pechaduriaid: 34 Yn rhag-fyne­gi ymprydiau a chystuddiau i'r A­postolion, ar ôl ei dderchafiad ef: 39 Ac yn cyffelybu discyblion llwrf gweiniaid, i gostrelau hên, a dillad wedi treulio.

BU hefyd a'r bobl yn pwyso atto i wrando gair Duw, yr oedd yntef yn sefyll yn ymyl llyn Genesareth;

2 Ac efe a welai ddwy long yn sefyll wrth y llyn: a'r pyscodwŷr a aethent allan o honynt, ac oe­ddynt yn golchi eu rhwydau.

3 Ac efe a aeth i mewn i un o'r llongau, yr hon oedd eiddo Si­mon, ac a ddymunodd arno wthi­o ychydig oddi wrth y tîr: ac efe a eisteddodd, ac a ddyscodd y bo­bloedd allan o'r llong.

4 A phan beidiodd a llefaru, efe a ddywedodd wrth Simon, Gwthia i'r dwfn, a bwriwch eich rhwydau am helfa.

5 A Simon a attebodd, ac a ddywedodd wrtho, O feistr, er i ni boeni ar hŷd y nôs, ni ddalia­som ni ddim: etto ar dy air di, mi a fwriaf y rhwyd.

6 Ac wedi iddynt wneuthur hynny, hwy a ddaliasant liaws mawr o byscod: a'u rhwyd hwynt a rwygodd.

7 A hwy a amneidiasant ar eu cyfeillion oedd yn y llong arall, i ddyfod iw cynnorthwyo hwynt: a hwy a ddaethant, a llanwasant y ddwy long onid oeddynt hwy ar soddi.

8 A Simon Petr pan welodd hynny, a syrthiodd wrth liniau 'r Jesu, gan ddywedyd Dôs ymmaith oddi wrthif, canys dŷn pecha­durus wyfi, o Arglwydd.

9 Oblegid braw a ddaethai ar­no ef, a'r rhai oll oedd gyd ag êf, o herwydd yr helfa byscod a dda­liasent hwy:

10 A'r un ffunyd ar Jaco a Joan hefyd, meibion Zebedaeus y rhai oedd gyfrannogion â Si­mon. [Page] A dywedodd yr Jesu wrth Simon, Nac ofna: o hyn allan y deli ddynion.

11 Ac wedi iddynt ddwyn y llongau i dir, hwy a adawsant bob peth, ac a'i dilynasant ef.

12 A bu fel yr oedd efe mewn rhyw ddinas, wele ŵr yn llawn o'r gwahan-glwyf: a phan welodd efe yr Jesu, efe a syrthiodd ar ei wyneb, ac a ymbiliodd ag ef, gan ddywedyd, O Arglwydd, os ewy­llyssi, ti a elli fynglânhau.

13 Yntef a estynnodd ei law, ac a gyffyrddodd ag ef, gan ddy­wedyd, Yr ŵyf yn ewyllysio, bydd lân. Ac yn ebrwydd y gwahan­glwyf a aeth ymmaith oddi wrtho

14 Ac efe a orchymynnodd iddo na ddywedei i neb: eithr dôs ymmaith a dangos dy hun i'r o­ffeiriad, ac ossrwm tros dy lanhâd, fel y gorchymynnodd Moses, er tystiolaeth iddynt.

15 A'r gair am dano a aeth yn Fwy ar lêd: a llawer o bob­loedd a ddaethant ynghŷd i'w w­rando ef, ac i'w hiachau ganddo o'u clefydau.

16 Ac yr oedd efe yn cilio o'r nailltu yn y diffaethwch, ac yn gwedddio.

17 A bu ar ryw ddiwrnod, fel yr oedd efe yn athrawiaethu, fôd Pharisæaid, a Doctoriaid y gy­fraith yn eistedd yno, y rhai a ddae­thent o bôb pentref yn Galilæa, a Judæa, a Jerusalem: ac yr oedd gallu yr Arglwydd i'w hiachau hwynt.

18 Ac wele wŷr yn dwyn mewn gwely ddŷn a oedd glaf o'r parlys: a hwy a geisiasant ei ddwyn efi mewn, a'i ddodi ger ei fron ef.

19 A phan na fedrent gael pa ffordd y dygent ef i mewn, o a­chos y dyrfa, hwy a ddringasant ar nen y tŷ, ac a'i gollyngasant ef i wared yn y gwely, trwy y pridd­lechau, yn y canol, ger bron yr Jesu.

20 A phan welodd efe eu ffydd hwynt, efe a ddywedodd wrtho, Y dyn, maddeuwyd i ti dy be­chodau.

21 A'r Scrifennyddion a'r Pharisæaid, a ddechreuasant ym­resymmu, gan ddywedyd, Pwy yw hwn sydd yn dywedyd cabledd? pwy a ddichon faddeu pechodau ond Duw yn unig.

22 A'r Jesu yn gwybod eu hym­resymmiadau hwynt, a attebodd ac a ddywedodd wrthynt, Pa resymmu yn eich calonnau yr y­dych?

23 Pa un hawsaf, ai dywedyd Maddeuwyd i ti dy bechodau, ai dywedyd, Cyfod a rhodia?

24 Ond fel y gwypoch fôd gan Fab y dŷn awdurdod ar y ddaiar i faddeu pechodau, (eb efe wrth y claf o'r parlys) Yr ŵyf yn dywedyd wrthit, Cy­fod, a chyrmmer dy wely, a dôs i'th dŷ.

25 Ac yn y man y cyfodes e­fe i fynu yn eu gwydd hwynt, ac efe a gymmerth yr hyn y gor­weddai arno, ac a aeth ym­maith i'w dŷ ei hun, gan ogone­ddu Duw.

26 A syndod a ddaeth ar bawb, a hwy a ogoneddasant Dduw; a hwy a lanwyd o ofn, gan ddy­wedyd, Gwelsom bethau anhy­goel heddyw.

27 Ac yn ôl y pethau hyn yr aeth efe allan, ac a welodd Bubli­can [Page] a'i enw Lefi, yn eistedd wrth y dollfa, ac efe a ddywedodd wr­tho, Dilyn fi.

28 Ac efe a adawodd bôb peth, ac a gyfodes i fynu, ac a'i dily­nodd ef.

29 A gwnaeth Lefi iddo wledd fawr yn ei dŷ: ac yr oedd tyrfa fawr o Bublicanod, ac eraill, yn eistedd gyd â hwynt ar y bwrdd.

30 Eithr eu Scrifennyddion a'u Pharisæaid hwynt, a fur­murasant yn erbyn ei ddiscybli­on ef, gan ddywedyd, Pa ham yr ydych chwi yn bwytta ac yn y­fed gyd â Phublicanod a phecha­duriaid?

31 A'r Jesu a attebodd ac a ddywedodd wrthynt, Nid rhaid i'r rhai iach wrth feddyg, ond i'r rhai cleifion.

32 Ni ddaethym i alw rhai cyfiawn, ond pechaduriaid i edi­feirwch.

33 A hwy a ddywedasant wr­tho, Pa ham y mae discyblion Jo­an yn ymprydio yn fynych, ac yn gwneuthur gweddiau, a'r un modd yr eiddo y Pharisæaid, ond yr eiddo ti yn bwytta ac yn yfed?

34 Yntef a ddywedodd wr­thynt, A ellwch chwi beri i blant yr ystafell briodas ymprydio, tra fyddo 'r priodas-fâb gyd â hwynt?

35 Ond y dyddiau a ddaw, pan ddyger y priodas-fab oddi arnynt, ac yna yr ymprydiant yn y dyddi­au hynny.

36 Ac efe a ddywedodd hefyd ddammeg wrthynt, Ni rydd neb lain o ddilledyn newydd mewn hên dilledyn: os amgen, y mae y newydd yn gwneuthur rhwygiad, a'r llain o'r newydd ni chydtûna â'r hên.

37 Ac nid yw neb yn bwrw gwîn newydd i hên gostrelau: os amgen, y gwin newydd a ddry­llia'r costrelau, ac efe a rêd allan, a'r costrelau a gollir.

38 Eithr gwin newydd sydd raid ei fwrw mewn costrelau ne­wyddion: a'r ddau a gedwir.

39 Ac nid oes neb gwedi iddo yfed gwin hên, a chwennych y newydd yn y fan: canys efe a ddywed, Gwell yw 'r hên.

PEN. VI.

1 Christ yn argyoeddi dallineb y Pha­risæaid ynghylch cadw y Sab­both, trwy Scrythyrau, a rheswm, a gwrthiau: 13 yn dewis deu­ddeg Apostl, 17 yn iachau y clei­fion: 20 a cher bron y bobl, yn pre­gethu iw ddiscyblion fendithion a melltithion. 27 Pa fodd y mae i ni garu ein gelynion: 46 a chydsyll tu ufydd-dod gweithredoedd dâ yng­hyd a gwrandaw y gair; rhag yn nryg-ddydd profedigaeth, ini syr­thio fel tŷ wedi ei adeiladu ar wy­neb y ddaiar, heb ddim sylfaen.

A Bu ar yr ail prif Sabbath, fy­ned o honaw trwy 'r ŷd: a'r discyblion a dynnasant y tywys, ac a'u bwyttasant, gwedi eu rhw­bio â'u dwylo.

2 A rhai o'r Pharisæaid a ddy­wedasant wrthynt, Pa ham yr y­dych yn gwneuthur yr hyn nid yw gyfreithlon ei wneuthur ar y Sabbathau?

3 A'r Jesu gan atteb iddynt a ddywedodd, Oni ddarllennasoch hyn ychwaith, yr hyn a wnaeth Dafydd pan oedd chwant bwyd arno ef, a'r rhai oedd gyd ag ef?

4 Y modd yr aeth efe i mewn i dŷ Dduw, ac y cymmerth, ac y bwyttaodd y bara gosod, ac a'u rhoddes hefyd i'r rhai oedd gyd ag ef: yr hwn nid yw gyfreithlon ei fwytta, ond i'r offeiriaid yn unig?

5 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, y mae Mab y dŷn yn Ar­glwydd ar y Sabbath hefyd.

6 A bu hefyd ar Sabbath a­rall, iddo fyned i mewn i'r Sy­nagog, ac athrawiaethu: ac yr oedd yno ddŷn, a'i law ddehau wedi gwywo.

7 A'r Scrifennyddion a'r Pha­risæaid a'i gwiliasant ef a iachâi efe ef ar y dydd Sabbath: fel y ca­ffent achwyn yn ei erbyn ef.

8 Eithr efe a ŵybu eu meddy­liau hwynt, ac a ddywedodd wrth y dŷn oedd â'r llaw wedi gwywo, Cyfod i fynu, a saf yn y canol. Ac efe a gyfododd i fynu, ac a safodd.

9 Yr Jesu am hynny a ddywe­dodd wrthynt, Myfi a ofynnaf i chwi, Beth sydd gyfreithlon ar y Sabbathau; gwneuthur da, yn­teu gwneuthur drwg? cadw eni­oes, ai colli?

10 Ac wedi edrych arnynt oll oddi amgylch, efe a ddywedodd wrth y dŷn, Estyn dy law. Ac efe a wnaeth felly: a'i law ef a wnaed yn iach fell y llall.

11 A hwy a lanwyd o ynfy­drwydd, ac a ymddiddanasant y naill wrth y llall, pa beth a wnaent i'r Jesu.

12 A bu yn y dyddiau hynny, fyned o honaw ef allan i'r my­nydd i weddio: a pharhau ar hŷd ynôs yn gweddio Duw.

13 A phan aeth hi yn ddydd, efe a alwodd atto ei ddiscyblion: ac o honynt efe a etholes ddeu­ddeg, y rhai hefyd a enwodd efe yn Apostolion:

14 (Simon, yr hwn hefyd a'hen­wodd efe Petr, ac Andreas ei frawd, Jaco ac Joan, Philip a Bar­tholomeus,

15 Matthew a Thomas, Jaco fab Alphaeus, a Simon a elwir Zelotes,

16 Judas brawd Jaco, a Judas Iscariot, yr hwn hefyd a aeth yn fradwr.)

17 Ac efe a aeth i wared gyd â hwynt, ac a safodd mewn gwa­stattir: a'r dyrfa o'i ddiscyblion, a lliaws mawr o bobl, o holl Ju­dæa a Jerusalem, ac o duedd môr Tyrus a Sidon, y rhai a ddaeth i wrando arno, ac i'w hiachau o'u clefydau:

18 A'r rhai a flinid gan yspry­dion aflan: a hwy a iachawyd.

19 A'r holl dyrfa oedd yn cei­sio cyffwrdd ag ef: am fôd nerth yn myned o honaw allan, ac yn ia­chau pawb.

20 Ac efe a dderchafodd ei o­lygon ar ei ddiscyblion, ac a ddy­wedodd, Gwyn eich bŷd y tlo­dion: canys eiddoch chwi yw teyr­nas Dduw.

21 Gwyn eich bŷd y rhai ydych yn dwyn newyn yr awrhon, ca­nys chwia ddigonir. Gwyn eich bŷd y rhai ydych yn wylo yr awr­hon, canys chwi a chwerddwch.

22 Gwyn eich bŷd pan i'ch cafâo dynion, a phan i'ch dido­lant oddiwrthynt, ac i'ch gwrad­wyddant, ac y bwriant eich enw allan megis drwg, er mwyn Mab y dŷn.

23 Byddwch lawen y dydd hwn­nw, [Page] a llemmwch; canys wele, eich gwobr sydd fawr yn y nef: oblegid yr vn ffunyd y gwnaeth eu tadau hwynt i'r Prophwydi.

24 Eithr gwae chwi 'r cyfoe­thogion, canys derbyniasoch eich diddanwch.

25 Gwae chwi y rhai llawn: canys chwi a ddygwch newyn. Gwae chwi y rhai a chwerddwch yr awrhon: canys chwi a aler­wch, ac a wŷlwch.

26 Gwae chwi pan ddywedo pob dŷn yn dda am danoch: ca­nys felly y gwnaeth eu tadau hwynt i'r gau-brophwydi.

27 Ond yr wyf yn dywedyd wrthych chwi, y rhai ydych yn gwrando, Cerwch eich gelynion, gwnewch dda i'r rhai a'ch ca­sânt.

28 Bendithiwch y rhai a'ch melldithiant: a gweddiwch tros y rhai a'ch drygant.

29 Ac i'r hwn a'th darawo ar y naill gern, cynnyg y llall hefyd: ac i'r hwn a ddygo ymmaith dy gochl, na wahardd dy bais hefyd.

30 A dyro i bob vn a geisio gennit; a chan y neb a fyddo yn dwyn yr eiddot, na chais eilch­wel.

31 Ac fel y mynnech wneu­thur o ddynion i chwi, gwnewch chwithau iddynt yr vn ffunyd.

32 Ac os cerwch y rhai a'ch carant chwithau, pa ddiolch fydd i chwi? oblegid y mae pechadu­riaid hefyd yn caru y rhai au câr [...]wythau.

33 Ac os gwnewch dda i'r rhai a wnant dda i chwithau, pa ddi­olch fydd i chwi? oblegid y mae'r pechaduriaid hefyd yn gwneu­thur yr vn peth.

34 Ac os rhoddwch echwyn i'r rhai yr ydych yn gobeithio y ce­wch chwithau ganddynt, pa ddi­olch fydd i chwi? oblegid y mae 'r pechaduriaid hefyd yn rhoddi echwyn i bechaduriaid, fel y der­byniont y cyffelyb.

35 Eithr cerwch eich gelynion, a gwnewch dda, a roddwch ech­wyn, heb obeithio dim drachefn; a'ch gwobr a fydd mawr, a phlant fyddwch i'r Goruchaf: canys dai­onus yw efe i'r rhai anniolchgar a drwg.

36 Byddwch gan hynny dru­garogion, megis ac y mae eich Tâd yn drugarog.

37 Ac na fernwch, ac ni'ch bernir: na chondemnwch, ac ni'ch condemnir: maddeuwch, a ma­ddeuir i chwithau:

38 Rhoddwch, a rhoddir i chwi: mesur da, dwysedig, ac wedi ei yscwyd, ac yn myned tro­sodd, a roddant yn eich mynwes: canys â'r vn mesur ac y mesuroch, y mesurir i chwi drachefn.

39 Ac efe a ddywedodd ddam­meg wrthynt, A ddichon y dall dwyso 'r dall? oni syrthiant ill dau yn y clawdd?

40 Nid yw 'r discybl vwch law ei athro: eithr pob vn perffaith a fydd fel ei athro.

41 A pha ham yr wyti yn e­drych ar y brycheuyn sydd yn lly­gad dy frawd, ac nad ydwyt yn ystyried y trawst sydd yn dy lygad dy hun?

42 Neu pa fodd y gelli di ddy­wedyd wrth dy frawd, fy mrawd, gâd i mi dynnu allan y brycheuyn sydd yn dy lygad, a thithau heb weled y trawst sydd yn dy lygad dy hun? O ragrithiwr, bwrw [Page] allan y trawst o'th lygad dy hun yn gyntaf, ac yna y gweli yn eg­lur dynnu allan y brycheuyn sydd yn llygad dy frawd.

43 Canys nid yw pren da, yn dwyn ffrwyth drwg: na phren drwg yn dwyn ffrwyth da.

44 Oblegid pob pren a adwae­nir wrth ei ffrwyth ei hun: canys nid oddi ar ddrain y casclant ffi­gys, nac oddi ar berth yr heliant rawn-win.

45 Y dyn da o ddaionus dry­ssor ei galon, a ddwg allan ddai­oni: a'r dŷn drwg o ddrygionus dryssor ei galon, a ddwg allan ddrygioni: canys o helaethrwydd y galon y mae ei eneu yn llefaru.

46 Pa ham hefyd yr ydych yn fy ngalw i Arglwydd, Arglwydd, ac nad ydych yn gwneuthur yr hyn yr wyf yn ei ddywedyd?

47 Pwy bynnag a ddêl attafi, ac a wrendy fy ngeiriau, ac a'u gwnelo hwynt, mi a ddangosaf i chwi i bwy y mae efe yn gyffelyb.

48 Cyffelyb yw i ddŷn yn a­deiladu tŷ, yr hwn a gloddiodd, ac a aeth yn ddwfn, ac a osododd ei sail ar y graig: a phan ddaeth llifeiriant, y llif-ddyfroedd a gu­rodd ar y tŷ hwnnw, ac ni allai ei siglo: canys yr oedd wedi ei seilio ar y graig.

49 Ond yr hwn a wrendy, ac ni wna, cyffelyb yw i ddŷn a a­deiladai dŷ ar y ddaiar, heb sail; ar yr hwn y curodd y llif-ddyfro­edd, ac yn y fan y syrthiodd, a chwymp y tŷ hwnnw oedd sawr.

PEN. VII.

1 Christ yn caffael mwy o ffydd yn y Canwriad, vn o'r cenedloedd, nag yn yr vn o'r Jddewon: 10 yn iachau ei wâs ef yn ei absen: 11 yn cyfodi o farw i fyw fab y wraig weddw o Nalm. 19 Yn atteb cennadon Joan, trwy ddan­gos ei wrthiau: 24 yn tystiolaethu i'r bobl ei feddwl am Joan: 30 yn bwrw bai ar yr Iddewon, y rhai ni ellid eu hynnill na thrwy ymarweddiad Joan, na'r eiddo 'r Jesu: 36 ac yn dangos trwy ach­lysyr Mair Magdalen, pa fodd y mae efe yn gyfaill i bechaduriaid, nid iw maentumio mewn pecho­dau, ond i faddeu iddynt eu pe­chodau, at eu ffydd a'i hedifeir­wch.

AC wedi iddo orphen ei holl ymadroddion, lle y clywei y bobl, efe a aeth i mewn i Caper­naum.

2 A gwâs rhyw Ganwriad, yr hwn oedd anwyl ganddo, oedd yn ddrwg ei hwyl, ymmron ma­rw.

3 A phan glybu efe sôn am yr Jesu, efe a ddanfonodd atto he­nuriaid yr Iddewon, gan attolwg iddo ddyfod ag iachau ei wâs ef.

4 Y rhai pan ddaethant at yr Jesu, a attolygasant arno yn daer, gan ddywedyd, oblegid y mae efe yn haeddu cael gwneuthur o ho­not hyn iddo.

5 Canys y mae yn caru ein ce­nedl ni, ac efe a adeiladodd i ni Synagog.

6 A'r Jesu a aeth gyd â hwynt. Ac efe weithian heb fôd neppell oddi wrth y tŷ, y Canwriad a an­fonodd gyfeillion atto, gan ddy­wedyd wrtho, Arglwydd, na phoe­na, canys nid wyfi deilwng i ddy­fod o honot tan fy nghrong­lwyd.

7 O herwydd pa ham ni'm ty­biais fy hun yn deilwng i ddyfod attat: eithr dywed y gair, ac iach fydd fy ngwâs.

8 Canys dŷn wyf finneu wedi fy ngosod tan awdurdod, a chen­nif filwŷr tanaf, ac meddaf wrth hwn, dôs, ac efe a ddaw; ac wrth a­rall, Tyred, ac efe a ddaw; ac wrth fy ngwâs, Gwna hyn, ac efe a'i gwna.

9 Pan glybu 'r Jesu y pethau hyn, efe a ryfeddodd wrtho, ac a drodd, ac a ddywedodd wrth y bobl oedd yn ei ganlyn, yr ydwyf yn dywedyd i chwi, ni chefais gymmaint ffydd, na ddo yn yr Is­rael.

10 A'r rhai a anfonasid, wedi iddynt ddychwelyd i'r tŷ, a gaw­sant y gwâs a fuasei glaf, yn holl­iach.

11 A bu drannoeth, iddo ef fy­ned i ddinas a elwid Nain: a chyd ag ef yr aeth llawer o'i ddiscybli­on, a thyrfa fawr.

12 A phan ddaeth efe yn agos at borth y ddinas, wele vn marw a ddygid allan, yr hwn oedd vnig fab ei fam, a honno yn weddw: a bagad o bobl y ddinas oedd gyd â hi.

13 A'r Arglwydd pan y gwe­lodd hi, a gymmerodd drugaredd arni, ac a ddywedodd wrthi, Nac wŷla.

14 A phan ddaeth attynt, efe a gyffyrddodd â'r elor: (a'r rhai oedd yn ei dwyn a safasant) ac efe a ddywedodd, Y mab ieuangc, yr wyf yn dywedyd wrthyt, cyfod.

15 A'r marw a gyfododd yn ei eistedd, ac a ddechreuodd lefaru: ac efe a'i rhoddes i'w fam.

16 Ac ofn a ddaeth ar bawb: a hwy a ogoneddasant Dduw, gan ddywedyd, prophwyd mawr a gy­fododd yn ein plith: ac Ymwe­lodd Duw a'i bobl.

17 A'r gair hwn a aeth allan am dano drwy holl Judæa, a thrwy gwbl o'r wlâd oddi am­gylch.

18 A'i ddiscyblion a fynega­sant i Joan hyn oll.

19 Ac Joan wedi galw rhyw ddau o'i ddiscyblion atto, a anfo­nodd at yr Jesu, gan ddywedyd, Ai ti yw 'r hwn sy 'n dyfod, ai vn arall yr ym yn ei ddisgwil?

20 A'r gwŷr pan ddaethant at­to, a ddywedasant, Joan Fedy­ddiwr a'n danfonodd ni attat ti, gan ddywedyd, Ai ti yw 'r hwn sy 'n dyfod, ai arall yr ym yn ei ddisgwil?

21 A'r awr honno efe a iachâ­odd lawer oddi wrth glefydau, a phlaau, ac ysprydion drwg: ac i lawer o ddeillion y rhoddes efe eu golwg.

22 A'r Jesu a attebodd ac a ddy­wedodd wrthynt, Ewch a my­negwch i Joan y pethau a wel­soch, ac a glywsoch: fôd y dei­llion yn gweled eilwaith, y clo­ffion yn rhodio, y gwahan glwy­sus wedi eu glanhau, y byddariaid yn clywed, y meirw yn cyfodi, y tlodion yn derbyn yr Efengyl.

23 A gwyn eî fyd y neb ni rwy­strir ynofi.

24 Ac wedi i gennadau Joan fyned ymmaith, efe a ddechreu­odd ddywedyd wrth y bobloedd am Joan, Beth yr aethoch allan i'r diffaethwch iw weled? Ai corsen yn siglo gan wynt?

25 Ond pa beth yr aethoch allan i'w weled? Ai dŷn wedi ei [Page] ddilladu â dillad esmwyth? wele, y rhai sy yn arfer dillad anrhyde­ddus a moethau, mewn palasau brenhinoedd y maent.

26 Eithr beth yr aethoch a­llan i'w weled? Ai prophwyd? yn ddiau meddaf i chwi, a llawer mwy nâ phrophwyd.

27 Hwn yw efe am yr vn yr scrifennwyd, Wele, yr wyfi yn anfon fy nghennad o flaen dy wy­neb, yr hwn a baratoa dy ffordd o'th flaen.

28 Canys meddaf i chwi, ym­mhlith y rhai a aned o wragedd nid oes brophwyd mwy nag Joan Fedyddiwr: eithr yr hwn sydd leiaf yn nheyrnas Dduw, sydd fwy nag ef.

29 A'r holl bobl a'r oedd yn gwrando, a'r Publicanod, a gyfi­awnhasant Dduw, gwedi eu be­dyddio â bedydd Joan.

30 Eithr y Pharisæaid a'r cy­freith-wŷr, yn eu herbyn eu hu­nain a ddiystyrasant gyngor Duw, heb eu bedyddio ganddo.

31 A dywedodd yr Arglwydd, I bwy gan hynny y cyffelybaf ddynion y genhedlaeth hon? ac i ba beth y maent yn debyg?

32 Tebyg ydynt i blant yn ei­stedd yn y farchnad, ac yn llefain wrth ei gilydd, ac yn dywedyd, Canasom bibau i chwi, ac ni ddawnsiasoch: cwynfanasom i chwi, ac nid wylasoch.

33 Canys daeth Joan Fedy­ddiwr, heb na bwytta bara, nac yfed gwin: a chwi a ddywedwch, Y mae cythrael ganddo.

34 Daeth Mâb y dŷn yn bwyt­ta ac yn yfed, ac yr ydych yn dy­wedyd, Wele ddŷn glwth, ac yfwr gwin, cyfaill Publicanod a phechaduriaid.

35 A doethineb a gyfiawnha­wyd gan bawb o'i phlant.

36 Ac vn o'r Pharisæaid a ddy­munodd arno fwytta gyd ag ef: ac yntef a aeth i dŷ 'r Pharisæad, ac a eisteddodd i fwytta.

37 Ac wele, gwraig yn y ddi­nas, yr hon oedd bechadures, pan wybu hi fôd yr Jesu yn eistedd ar y bwrdd yn nhŷ 'r Pharisæad, a ddug flwch o ennaint.

38 A chan sefyll wrth ei draed ef o'r tu ôl, ac ŵylo, hi a ddech­reuodd olchi ei draed ef â dagrau, ac a'u sychodd â gwallt ei phen: a hi a gusanodd ei draed ef, ac a'u hirodd â'r ennaint.

39 A phan welodd y Phari­sæad, yr hwn a'i gwahoddasai, efe a ddywedodd ynddo ei hun, gan ddywedyd, Pe bai hwn broph­wyd, efe a wybasei pwy, a pha fath wraig yw 'r hon sydd yn cyffwrdd ag ef: canys pechadures yw hi.

40 A'r Jesu gan atteb a ddywe­dodd wrtho, Simon, y mae gen­nif beth i'w ddywedyd wrthit, Yntef a ddywedodd, Athro, dy­wed.

41 Dau ddyledwr oedd i'r vn echwynwr: y naill oedd arno bum can ceiniog o ddylêd, a'r llall ddêg a deugain.

42 A phryd nad oedd ganddynt ddim i dalu, efe a faddeuodd i­ddynt ill dau. Dywed gan hynny, pwy o'r rhai hyn a'i câr ef yn fwyaf?

43 A Simon a attebodd ac a ddywedodd, Yr wyfi yn tybied mai 'r hwn y maddeuodd efe i­ddo fwyaf. Yntef a ddywedodd wrtho, Vniawn y bernaist.

44 Ac efe a drodd at y wraig, ac a ddywedodd wrth Simon, A [Page] weli di y wraig hon? mi a ddae­thym i'th dŷ di, ac ni roddaist i mi ddwfr i'm traed: ond hon a olchodd fy nhraed â dagrau, ac a'u sychodd â gwallt ei phen.

45 Ni roddaist i mi gusan: ond hon, er pan ddaethym i mewn, ni pheidiodd â chusanu fy nhra­ed.

46 Fy mhen ag olew nid iraist: ond hon a irodd fy nhuaed ag en­naint.

47 O herwydd pa ham, y dywe­daf wrthit, maddeuwyd ei haml bechodau hi: oblegid hi a ga­rodd yn fawr. Ond y neb y ma­ddeuer ychydig iddo, a gâr ychy­dig.

48 Ac efe a ddywedodd wrthi, Maddeuwyd i ti dy bechodau.

49 A'r rhai oedd yn cyd-ei­stedd i fwytta, a ddechreuasant ddywedyd ynddynt eu hunain, Pwy yw hwn sydd yn maddeu pe­chodau hefyd?

50 Ac efe a ddywedodd wrth y wraig, dy ffydd a'th gadwodd: dôs mewn tangneddyf.

PEN. VIII.

1 Y gwragedd yn gweini i Grist â'i golud. 4 Christ wedi iddo bregethu o fan i fan, a'i A­postolion yn ei ganlyn, yn gosod allan ddammeg yr hauwr: 16 a'r ganwyll: 21 yn dangos pwy ydyw ei fam a'i frodyr: 22 yn ceryddu y gwyntoedd: 26 yn bwrw y lleng gythreuliaid allan o'r dyn, i'r genfaint foch. 36 Y Gadareniaid yn ei wrthod ef: 43 Yntau yn iachau y wraig o'i diferlif gwaed, 49 ac yn bywhau merch Jairus.

A Bu wedi hynny, iddo fyned trwy bôb dinas a thref, gan bregethu, ac efangylu reyrnas Dduw: a'r deuddeg oedd gyd ag ef:

2 A gwragedd rai, ar a iachesid o­ddi wrth ysprydion drwg a gwen­did, Mair yr hon a elwid Magda­len, o'r hon yr aethai saith cy­thrae! allan:

3 Joanna, gwraig Chufa, go­ruchwiliwr Herod: a Susanna, a llawer eraill, y rhai oedd yn gwei­ni iddo o'r pethau oedd ganddynt.

4 Ac wedi i lawer o bobl ym­gynnull ynghŷd, a chyrchu atto o bôb dinas, efe a ddywedodd ar ddammeg.

5 Yr hauwr a aeth allan i hau ei hâd: ac wrth hau, peth a syr­thiodd ar ymyl y ffordd, ac a fath­rwyd, ac ehediaid y nef a'i bwyttaodd.

6 A pheth arall a syrthiodd ar y graig, a phan eginodd y gwy­wodd, am nad oedd iddo wlybwr.

7 A pheth arall y syrthiodd ym mysc drain, a'r drain a gyd-tyfa­sant, ac a'i tagasant ef.

8 A pheth arall a syrthiodd ar dir da, ac a eginodd, ac a ddug ffrwyth ar ei ganfed. Wrth ddy­wedyd y pethau hyn efe a lefodd, y neb sydd â chlustiau ganddo i wrando, gwrandawed.

9 A'i ddiscyblion a ofynnasant iddo, gan ddywedyd, Pa ddam­meg oedd hon?

10 Yntef a ddywedodd, I chwi y rhoddwyd gwybod dirgeloedd teyrnas Dduw, eithr i eraill ar ddamhegion, fel yn gweled na we­lant, ac yn clywed na ddeallant.

11 Ac dymma 'r ddammeg, Yr hâd yw gair Duw.

12 A'r rhai ar ymyl y ffordd, ydyw y rhai sy yn gwrando: wedi hynny y mae diafol yn dyfod, ac yn dwyn ymmaith y gair o'u ca­lon hwynt, rhag iddynt gredu a bôd yn gadwedig.

13 A'r rhai ar y graig, yw y rhai pan glywant, a dderbyniant y gair yn llawen: a'r rhai hyn nid oes ganddynt wreiddyn, y rhai sydd yn credu tros amser, ac yn amser profedigaeth yn cilio.

14 A'r hwn a syrthiodd ym mysc drain, yw y rhai a wrandaw­sant, ac wedi iddynt fyned ym­maith, hwy a dagwyd gan ofa­lon, a golud, a melyswedd bu­chedd, ac nid ydynt yn dwyn ffrwyth i berffeithrwydd.

15 A'r hwn ar y tîr da, yw y rhai hyn, y rhai â chalon hawdd­gar a da, ydynt yn gwrando y gair, ac yn ei gadw, ac yn dwyn ffrwyth trwy amynedd.

16 Nid yw neb wedi goleu canwyll, yn ei chuddio hi â llestr, neu yn ei dodi tan wely: eithr yn ei gosod ar ganhwyll­bren, fel y caffo y rhai a ddêl i mewn weled y goleuni.

17 Canys nid oes dim dirgel, a'r ni bydd amlwg: na dim cu­ddiedig, a'r ni's gwybyddir, ac na ddaw i'r goleu.

18 Edrychwch am hynny pa fodd y clywoch: Canys pwy byn­nag y mae ganddo y rhoddir i­ddo: a'r neb nid oes ganddo, ie yr hyn y mae yn tybied ei fôd gan­ddo, a ddygir oddi arno.

19 Daeth atto hefyd ei fam a'i frodyr, ac ni allent ddyfod hyd at­to gan y dorf.

20 A mynegwyd iddo gan rai yn dywedyd, Y mae dy fam a'th frodyr yn sefyll allan, yn ewyllysio dy weled.

21 Ac efe a attebodd ac a ddywe­dodd wrthynt, Fy mam i, am brodyr i, yw y rhai hyn sy 'n gw­rando gair Duw, ac yn ei wneu­thur.

22 A bu ar ryw ddiwrnod, ac efe a aeth i long, efe a'i ddiscyb­lion: a dywedodd wrthynt, Awn trosodd i'r tu hwnt i'r llynn. A hwy a gychwynnasant.

23 Ac fel yr oeddynt yn hwy­lio, efe a hunodd: a chafod o wynt a ddescynnodd ar y llynn: ac yr oeddynt yn llawn o ddwfr, ac mewn enbydrwydd.

24 A hwy a aethant atto ac a'i deffroesant ef, gan ddywedyd, O feistr, feistr, darfu am danom. Ac efe a gyfododd, ac a gery­ddodd y gwynt a'r tonnau dwfr: a hwy a beidiasant, a hi a aeth yn dawel.

25 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, Pa le y mae eich ffydd chwi? A hwy wedi ofni a ryfe­ddasant, gan ddywedyd wrth ei gilydd, Pwy yw hwn, gan ei fôd yn gorchymyn i'r gwyntoedd ac i'r dwfr hefyd, a hwynteu yn vfyddhau iddo?

26 A hwy a hwyliasant i wlad y Gadareniaid, yr hon sydd o'r tu arall, ar gyfer Galilæa.

27 Ac wedi iddo fyned allan i dir, cyfarfu ag ef ryw ŵr o'r ddi­nas, yr hwn oedd ganddo gy­threuliaid, er ys talm o amser; ac ni wiscai ddillad, ac nid arhosai mewn tŷ, ond yn y beddau.

28 ( Hwn gwedi gweled yr Jesu, a dolefain, a syrthiodd i lawr ger ei fron ef, ac a ddy­wedodd â llef vchel, Beth sydd i [Page] mi â thi, o Jesu fâb Duw goru­chaf? yr wyf yn attolwg i ti na'm poenech.)

29 Canys efe a orchymynnasei i'r yspryd aflan ddyfod allan o'r dŷn, canys llawer o amserau y cippiasai ef: ac efe a gedwyd yn rhwym â chadwynau, ac â llyffe­theiriau; ac wedi dryllio y rhwy­mau, efe a yrrwyd gan y cythrael ir diffaethwch.

30 A'r Jesu a ofynnodd iddo, gan ddywedyd, Beth yw dy enw di? Yntef a ddywedodd, Lleng; canys llawer o gythreuliaid a ae­thant iddo ef.

31 A hwy a ddeisyfiasant arno, na orchymynnai iddynt fyned i'r dyfnder.

32 Ac yr oedd yno genfaint o foch lawer, yn pori ar y my­nydd: a hwynt hwy a attolyga­sant iddo adel iddynt fyned i mewn i'r rhai hynny. Ac efe a adawodd iddynt.

33 A'r cythreuliaid a aethant allan o'r dŷn, ac a aethant i mewn i'r moch: a'r genfaint a ruthrodd oddi ar y dibyn i'r llyn: ac a fodd­wyd.

34 A phan welodd y meichi­aid yr hyn a ddarfuasai, hwy a ffoesant, ac a aethant, ac a fynega­sant yn y ddinas, ac yn y wlad.

35 A hwy a aethant allan, i weled y peth a wnelsid, ac a ddae­thant at yr Jesu, ac a gawsant y dŷn, o'r hwn yr aethai y cythreu­liaid allan, yn ei ddillad a'i iawn bwyll, yn eistedd wrth draed yr Jesu: a hwy a ofnasant.

36 A'r rhai a welsent a fyne­gasant hefyd iddynt, pa fodd yr iachaesid y cythreulig.

37 A'r holl liaws o gylch gwlad y Gadareniaid, a ddymunasant arno fyned ymmaith oddi wr­thynt, am eu bôd mewn ofn mawr: ac efe wedi myned i'r llong, a ddychwelodd,

38 A'r gŵr o'r hwn yr aethai y cytheuliaid allan, a ddeisyfiodd arno gael bôd gyd ag ef: eithr yr Jesu a'i danfonodd ef ymmaith, gan ddywedyd,

39 Dychwel i'th dŷ, a dangos faint o bethau a wnaeth Duw i ti. Ac efe a aeth tan bregethu trwy gwbl o'r ddinas faint a wnaethai 'r Jesu iddo.

40 A bu, pan ddychwelodd yr Jesu, dderbyn o'r bobl ef: canys yr oeddynt oll yn disgwil am dano ef.

41 Ac wele, daeth gŵr a'i enw Jairus, ac efe oedd lywodraethwr y Synagog, ac efe a syrthiodd wrth draed yr Jesu, ac a attolygodd i­ddo ddyfod i'w dŷ ef:

42 O herwydd yr oedd iddo ferch vnic-anedig ynghylch deu­ddeng-mlwydd oed, a hon oedd yn marw. (Ond fel yr oedd efe yn myned, y bobloedd a'i gwa­scent ef.)

43 A gwraig, yr hon oedd mewn diferlif gwaed er ys deu­ddeng mhlynedd, yr hon a dreu­l afai ar physygwyr ei holl fywyd, ac ni's gallai gael gan neb i hia­chau,

44 A ddaeth o'r tu cefn, ac a gyffyrddodd ag ymyl ei wisc ef: ac yn y fan y safodd diferlif ei gwaed hi.

45 A dywedodd yr Jesu, Pwy yw a gyffyrddodd â mi? Ac a phawb yn gwadu, y dywedodd Petr, a'r rhai oedd gyd ag ef, O feistr, y mae y bobloedd yn dy [Page] wascu, ac yn dy flino, ac a ddy­wedi di, Pwy yw a gyffyrddodd â mi?

46 A'r Jesu a ddywedodd. Rhyw vn a gyffyrddodd â mi: ca­nys mi a wn fyned rhinwedd allan o honof.

47 A phan welodd y wraig nad oedd hi guddiedig, hi a dda­eth tan grynu, ac a syrthiodd ger ei fron ef, ac a fynegodd iddo y­ngwŷdd yr holl bobl, am ba a­chos y cyffyrddasai hi ag ef, ac fel yr iachasid hi yn ebrwydd.

48 Yntef a ddywedodd wrthi, Cymmer gyssur ferch, dy ffydd a'th iachâodd: dôs mewn tang­neddyf.)

49 Ac efe etto yn llefaru, daeth vn o dŷ llywodraethwr y Syna­gog, gan ddywedyd wrtho, Bu farw dy ferch: na phoena mo 'r Athro.

50 A'r Jesu pan glybu hyn, a'i attebodd ef, gan ddywedyd, Nac ofna: cred yn vnig, a hi a ia­cheir.

51 Ac wedi ei fyned ef i'r tŷ, ni adawodd i neb ddyfod i mewn, ond Petr, ac Jaco, ac Joan, a thâd yr eneth a'i mam.

52 Ac wŷlo a wnaethant oll, a chwynfan am dani: eithr efe a ddywedodd, Nac wŷlwch: nid marw hi, eithr cyscu y mae.

53 A hwy a'i gwatwarasant ef, am iddynt wŷbod ci marw hi.

54 Ac efe a'u bwriodd hwynt oll allan, ac a'i cymmerth hi er­byn ei llaw, ac a lefodd, gan ddy­wedyd, Herlodes, cyfod.

55 A'i hyspryd hi a ddaeth dra­chefn, a hi a gyfododd yn e­brwydd: ac efe a orchymynodd roi bwyd iddi.

56 A synnu a wnaeth ar ei rhieni hi: ac efe a orchymynnodd iddynt na ddywedent i neb y pethawnae­thid.

PEN. IX.

1 Christ yn anfon ei Apostolion i wneuthur rhyfeddodau, ac i bre­gethu. 7 Herod yn chwennych gwe­led Christ: 17 Christ yn porthi pum mil: 18 yn ymofyn beth yr oedd y byd yn ei dybied am dano: yn rhag-fynegi ei ddioddefaint: 23 yn gosod allan i bawb siampl o'i ddioddefgarwch. 28 Ei wedd-no­widiad ef. 37 Mae efe yn iachau y lloerig: 43 a thrachefn yn rhag­rybuddio ei ddiscyblion am ei ddi­oddefaint: 46 yn canmol gosty­ngeiddrwydd: 51 yn gorchymmyn iddynt ddangos llarieidd-dra tuac at bawb, heb chwennych dial. 57 Rhai yn chweunych ei ganlyn ef, ond tan ammod.

AC efe a alwodd ynghyd ei ddeuddeg discybl; ac a ro­ddes iddynt feddiant ac awdurdod ar yr holl gythreuliaid, ac i iachau clefydau.

2 Ac efe a'u hanfonodd hwynt i bregethu teyrnas Dduw, ac i ia­chau y rhai cleifion.

3 Ac efe a ddywedodd wrthynt, Na chymmerwch ddim i'r daith, na ffyn, nac yscreppan, na bara, nac arian: ac na fydded gennych ddwy bais bob vn.

4 Ac i ba dŷ bynnag yr eloch i mewn, arhoswch yno, ac oddi yno ymadewch.

5 A pha rai bynnag ni'ch der­byniant, pan eloch allan o'r ddi­nas honno, escydwch hyd yn oed y llwch oddiwrth eich traed, yn [Page] dystiolaeth yn eu herbyn hwynt.

6 Ac wedi iddynt fyned allan, hwy a aethant trwy 'r trefi, gan bregethu 'r Efengyl, ac iachau ym mhob lle.

7 A Herod y tetrarch a glybu y cwbl oll a wnaethid ganddo: ac efe a betrusodd, am fôd rhai yn dywedyd gyfodi Joan o feirw:

8 A rhai eraill, ymddangos o Elias: a rhai eraill, mai pro­phwyd, un o'r rhai gynt, a adgy­fodasai.

9 A Herod a ddywedodd, Joan a dorrais i ei ben: ond pwy ydyw hwn yr wyf yn clywed y cyfryw bethau am dano? Ac yr oedd efe yn ceisio ei weled ef.

10 A'r Apostolion wedi dy­chwelyd, a fynegasant iddo y cwbl a wnaethent. Ac efe a'u cymmerth hwynt, ac a aeth o'r nailltu, i le anghyfannedd yn perthynu i 'r ddi­nas a elwir Bethsaida.

11 A'r bobloedd pan wybuant, a'i dilynasant ef: ac efe a'i der­byniodd hwynt, ac a lefarodd wrthynt am deyrnas Dduw, ac a ia­chaodd y rhai oedd arnynt eisieu eu hiachau.

12 A'r dydd a ddechreuodd hwyrhau: a'r deuddeg a ddae­thant, ac a ddywedasant wrtho, Go­llwng y dyrfa ymmaith, fel y ga­llont fyned i'r trefi ac i'r wlad o­ddi amgylch i letteu, ac i gael bwyd: canys yr ydym ni ymma mewn lle anghyfannedd.

13 Eithr efe a ddywedodd wr­thynt, Rhoddwch chwi iddynt beth i'w fwytta. A hwythau a ddy­wedasant, Nid oes gennym ni ond pum torth a dau byscodyn, oni bydd i ni fyned a phrynu bwyd i'r bobl hyn oll.

14 Canys yr oeddynt yngh­ylch pum-mil o ŵyr. Ac efe a ddywedodd wrth ei ddiscybli­on, Gwnewch iddynt eistedd yn fyrddeidiau, bôb yn ddeg a deu­gain.

15 Ac felly y gwnaethant, a hwy a wnaethant iddynt oll ei­stedd.

16 Ac efe a gymmerodd y pum torth, a'r ddan byscodyn, ac a e­drychodd i fynu i'r nef, ac a'u bendithiodd hwynt, ac a'u tor­rodd, ac a'u rhoddodd i'r discy­blion, i'w gosod ger bron y bobl.

17 A hwynt hwy oll a fwytta­sant, ac a gawsant ddigon: a chy­fodwyd a weddillasai iddynt o friw-fwyd, ddeuddeg bascedaid.

18 Bu hefyd, fel yr oedd efe yn gweddio ei hunan, fôd ei ddi­scyblion gyd ag ef: a efe a ofyn­nodd iddynt, gan ddywedyd, Pwy y mae 'r bobl yn dywedyd fy môd i?

19 Hwythau gan atteba ddy­wedasant, Joan Fedyddiwr: ond eraill, mai Elias; ac eraill mai rhyw brophwyd o'r rhai gynt a adgyfododd.

20 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, Ond pwy yr ydych chwi yn dywedyd fy môd i? A Phetr gan atteb a ddywedodd, Christ Duw.

21 Ac efe a roes orchymmyn arnynt, ac a archodd iddynt na ddywedent hynny i neb.

22 Gan ddywedyd, Mae yn rhaid i Fab y dŷn oddef llawer, a'i wrthod gan yr Henuriaid, a'r Arch-offeiriaid, a'r Scrifenny­ddion, a'i ladd, a'r trydydd dydd adgyfodi.

23 Ac efe a ddywedodd wrth bawb. Os ewyllysia neb ddyfod ar fy ôl i, ym waded ag ef ei hun a ehoded ei groes beunydd, a di­lyned fi.

24 Canys pwy bynnag a ewy­llysio gadw ei enioes, a'i cyll, ond pwy bynnag a gollo ei enioes o'm hachos i, hwnnw a'i ceidw hi,

25 Canys pa lesâd i ddŷn er ennill yr holl fŷd, a'i ddifetha ei hun, neu fôd wedi ei golli?

26 Canys pwy bynnag fyddo cywilydd ganddo fi a'm geiriau, hwnnw fydd gywilydd gan Fab y dŷn, pan ddelo yn ei ogoni­ant ei hun, a'r Tâd, a'r Angelion sanctaidd.

27 Eithr dywedaf i chwi yn wîr, y mae rhai o'r sawl sy yn sefyll ymma, a'r ni archwaethant an­geu, hyd oni welont deyrnas Dduw.

28 A bu ynghylch wyth niwr­nod wedi y geiriau hyn, gymme­ryd o honaw ef Petr, ac Joan, ac Jaco, a myned i fynu i'r mynydd i weddio.

29 Ac fel yr oedd efe yn gwe­ddio, gwedd ei wyneb-pryd ef â newidiwyd, a'i wisc oedd yn wenn ddisclair.

30 Ac wele dau ŵr a gŷd-ym­ddiddanodd ag ef, y rhai oedd Moses, ac Elias.

31 Y rhai a ymddangosa­sant mewn gogoniant, ac a ddy­wedasant am ei ymadawiad ef, vr hwn a gyflawnai efe yn Jeru­salem.

32 A Phetr a'r rhai oedd gyd ag ef oeddynt wedi trymhau gan gyscu: a phan ddihunasant, hwy a welsant ei ogoniant ef, a'r ddau ŵr, y rhai oedd yn sefyll gyd ag ef.

33 Abu, a hwy yn ymadaw oddi wrtho ef, ddywedyd o Petr wrth yr Jesu, O feistr, da yw i ni fôd ymma: a gwnawn dair pa­bell, un i ti, ac un i Moses, ac un i Elias: heb wybod beth yr oedd yn ei ddywedyd.

34 Ac fel yr oedd efe yn dy­wedyd hyn, daeth cwmwl ac a'i cyscododd hwynt: a hwynt hwy a ofnasant wrth fyned o honynt i'r cwmwl.

35 A daeth llef allan o'r cw­mwl, gan ddywedyd, Hwn yw fy Mab an wyl, gwrandewch ef.

36 Ac wedi bôd y llef, cafwyd yr Jesu yn unic: a hwy a gelasant, ac ni fynegasant i neb y dyddiau hynny, ddim o'r pethau a wel­sent.

37 A darfu drannoeth, pan ddaethont i wared o'r mynydd, i dyrfa fawr gyfarfod ag ef.

38 Ac wele gwr o'r dyrfa a ddolefodd, gan ddywedyd, O A­thro, yr wyf yn attolwg i ti, e­drych ar fy mab, canys fy unic­anedig yw.

39 Ac wele, y mae yspryd yn ei gymmeryd ef, ac yntef yn ddi­symmwth yn gwaeddi, ac y mae yn ei ddryllio ef, hyd oni [...]alo e­wyn: a braidd yr ymedy oddi wrtho, wedi iddo ei yssigo ef.

40 Ac mi a ddeisyfiais ar dy ddiscyblion di ei fwrw ef allan, ac ni's gallasant.

41 A'r Jesu gan atteb a ddywe­dodd, O genhedlaeth anffyddlon a throfaus, pa hŷd y byddaf gyd â chwi, ac i'ch goddefaf? dwg dy fâb ymma.

42 Ac fel yr oedd efe etto yn dyfod, y cythrael a'i rhwygodd ef ac a'i drylliodd: a'r Jesu a gery­ddodd [Page] yr yspryd aflan, ac a ia­chaodd y bachgen, ac a'i roddes ef iw dad.

43 A brawychu a wnaethant oll gan fawredd Duw: ac a phawb yn rhyfeddu am yr holl bethau a wnaethai yr Jesu, efe a ddywe­dodd wrth ei ddiscyblion.

44 Gosodwch chwi yn eich clustiau yr ymadroddion hyn: ca­nys Mab y dŷn a draddodir i ddwylo dynion.

45 Eithr hwy ni wybuant y gair hwn, ac yr oedd yn guddiedig oddi wrthynt, fel na's deallent ef: ac yr oedd arnynt arswyd ymofyn ag ef am y gair hwn.

46 A dadl a gyfododd yn eu plith, pwy a fyddei fwyaf o ho­nynt.

47 A'r Jesu wrth weled me­ddwl eu calon hwynt, a gym­merth fachgennyn, ac a'i goso­dodd yn ei ymyl,

48 Ac a ddywedodd wrthynt, Pwy bynnag a dderbynio y bach­gennyn hwn yn fy enw i, sydd yn fy nerbyn i: a phwy bynnag a'm derbynio i, sydd yn derbyn yr hwn a'm anfonodd i: canys, yr hwn sydd leiaf yn eich plith chwi oll hwnnw a fydd mawr.

49 Ac Joan a attebodd ac a ddywedodd, O feistr, ni a wel­som ryw un yn dy enw di yn bw­rw allan gythreuliaid, ac a wahar­ddasom iddo, am nad oedd yn canlyn gyd â ni.

50 A'r Jesu a ddywedodd wr­tho, Na waherddwch iddo: canys y neb nid yw i'n herbyn trosom ni y mae.

51 A bu, pan gyflawn wyd y dyddiau y cymmerid ef i fynu, yn­tef a roddes ei fryd ar fyned i Je­rusalem.

52 Ac efe a ddanfonodd gen­nadau o flaen ei wyneb: a hwy wedi myned, a aethant i mewn i dref y Samariaid, i baratoi i­ddo ef.

53 Ac ni's derbyniasant hwy ef, oblegid sôd ei wyneb ef yn tueddu tu a Jerusalem.

54 A'i ddiscyblion ef, Jaco, ac Joan, pan welsant, a ddywedasant, Arglwydd, a fynni di ddywedyd o honom am ddyfod tân i lawr o'r nef, a'u difa hwynt, megis y gw­naeth Elias?

55 Ac efe a drôdd, ac a'u ce­ryddodd hwynt, ac a ddywedodd, ni ŵyddoch o ba yspryd yr ydych chwi.

56 Canys ni ddaeth Mâb y dŷn i ddestrywio eneidiau dynion, ond i'w cadw. A hwy a aethant i dref arall.

57 A bu, a hwy yn myned, ddy­wedyd o ryw un ar y ffordd wr­tho ef, Arglwydd, mi a'th ganly­naf i ba le bynnag yr elych.

58 A'r Jesu a ddywedodd wr­tho, Y mae gan y llwynogod ffau­au, a chan adar yr awyr nythod, ond gan Fab y dyn nid oes lle y rhoddo ei ben i lawr.

59 Ac efe a ddywedodd wrth un arall, Dilyn fi. Ac yntef a ddy­wedodd, Arglwydd; ond gâd i mi yn gyntaf fyned a chladdu fy nhad:

60 Eithr yr Jesu a ddywedodd wrtho, Gâd i'r meirw gladdu eu meirw, ond dôs di a phregetha deyrnas Dduw.

61 Ac un arall hefyd a ddywe­dodd, Mi a'th ddilynaf di, ô Ar­glwydd; ond gâd i mi yn gyntaf ganu yn iach i'r rhai sy yn fy nh ŷ.

62 A'r Jesu a ddywedodd wrtho, [Page] Nid oes neb ac sydd yn rhoi ei law ar yr aradr, ac yn edrych ar y pe­thau sydd o'l ôl, yn gymmwys i deyrnas Dduw.

PEN. X.

1 Christ yn anfon allan ar un­waith ddêg discybl a thrugain, i wneuthur gwrthiau, ac i brege­thu: 17 Yn eu rhybuddio hwy i fôd yn ostyngedic, ac ym­mha beth y gorfoleddent: 21 yn diolch iw dâd am ei râs: 23 yn mawrygu dedwydd gyflwr ei Egl­wys: 25 yn dyscu y cyfreithiwr y modd i gael bywyd tragywyddol, ac i gymmeryd pawb yn gymmy­dog iddo, ac a fo ac eisieu ei dru­garedd ef arno: 41 yn argyoeddi Martha, ac yn canmol Mair ei chwaer hi.

VVedi y pethau hyn yr or­deiniodd yr Arglwydd ddêg a thrugain eraill hefyd, ac a'u danfones hwynt bob yn ddau, o flaen ei wyneb, i bob dinas a man, lle 'r oedd efe ar fedr dyfod.

2 Am hynny efe a ddywedodd wrthynt. Y cynhayaf yn wir sydd fawr, ond y gweithwŷr yn an­aml: gweddiwch gan hynny ar Arglwydd y cynhayaf am ddan­fon allan weithwŷr i'w gynhay­af.

3 Ewch: wele, yr wŷfi yn eich danfon chwi fel wŷn ym mysc bleiddiaid.

4 Na ddygwch gôd, nac yscrep­pan, nac escidiau: ac na chyfer­chwch well i neb ar y ffordd.

5 Ac i ba dŷ bynnag yr eloch i mewn, yn gyntaf dywedwch, Tangne ddyf i'r tŷ hwn.

6 Ac o bydd yno fab tangne­ddyf, eich tangneddyf a orphwys arno: os amgen, hi a ddychwel attoch chwi.

7 Ac yn y tŷ hwnnw arho­swch, gan fwytta ac yfed, y cy­fryw bethau ac a gaffoch gan­ddynt: canys teilwng yw i'r gwei­thwr ei gyflog. Na threiglwch o dŷ i dŷ,

8 A pha ddinas bynnag yr e­loch iddi, a hwy yn eich derbyn, bwyttewch y cyfryw bethau ac a rodder ger eich bronnau:

9 Ac iachewch y cleifion a fy­ddo ynddi, a dywedwch wrthynt, Daeth teyrnas Dduw yn agos at­toch.

10 Eithr pa ddinas bynnag yr eloch iddi, a hwy heb eich der­byn, ewch allan i'w heolydd, a dywedwch.

11 Hyd yn oed y llwch, yr hwn a lynodd wrthym o'ch di­nas, yr ydym yn ei sychu ymmaith i chwi: er hynny gwybyddwch hyn, fôd teyrnas Dduw wedi ne­sau attoch.

12 Eithr dywedaf wrthych, mai esmwythach fydd i Sodom yn y dydd hwnnw, nag i'r ddinas honno.

13 Gwae di Chorazin, gwae di Bethsaida: canys pe gwnaethid yn Tyrus a Sidon y gweithre­doedd nerth ol a wnaethpwyd yn eich plith chwi, hwy a edifarha­sent er ys talm, gan eistedd mewn sachliain, a lludw.

14 Eithr esmwythach fydd i Tyrus a Sidon yn y farn, nag i chwi.

15 A thitheu Capernaum yr hon a dderchafwyd hyd y nef, a dynnir i lawr hyd yn uffern.

16 Y neb sydd yn eich gwran­do chwi, sydd yn fy ngwrando i, a'r neb sydd yn eich dirmygu chwi, sydd yn fy nirmygu i, a'r neb sydd yn fy nirmygu i, sydd yn dirmygu yr hwn a'm hanfo­nodd i.

17 A'r dêg a thrugain a ddy­chwelasant gyd â llawenydd, gan ddywedyd, Arglwydd, hyd yn oed y cythreuliaid a ddarostyngir i ni, yn dy enw di.

18 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, mi a welais Satan megis mellten, yn syrthio o'r nef.

19 Wele, yr ydwyfi yn rhoddi i chwi awdurdod i sathru ar seirph, ac yscorpionau, ac ar holl gryfder y gelyn: ac nid oes dim a wna ddim niwed i chwi.

20 Eithr yn hyn na lawen­hewch, fôd yr ysprydion wedi eu darostwng i chwi, ond llawen­hewch yn hytrach, am fôd eich henwau yn scrifennedig yn y ne­foedd.

21 Yr awr honno yr Jesu a la­wenychodd yn yr yspryd, ac a ddywedodd, Yr wyf yn diolch i ti ô Dad, Arglwydd nef a daiar, am guddio o honot y pethau hyn o­ddi wrth y doethion a'r deallus, a'u datcuddio o honot i rai by­chain: yn wír ô Dâd, oblegid fe­lly y gwelid yn dda yn dy olwg di.

22 Pôb peth a roddwyd i mi gan fy Nhad: ac ni ŵyr neb pwy yw'r Mâb, ond y Tâd; na phwy yw 'r Tâd ond y Mâb, a'r neb y myn­no 'r Mâb ei ddatcuddio iddo.

23 Ac efe a drôdd at ei ddiscy­blion, ac a ddywedodd o'r naill­tu, Gwyn fyd y llygaid sy yn gwe­led y pethau yr ydych chwi yn eu gweled.

24 Canys yr wyf yn dywedyd i chwi ewyllysio o lawer o bro­phwydi a brenhinoedd, weled y pethau yr ydych chwi yn eu gwe­led, ac ni's gwelsant; a chlywed y pethau yr ydych chwi yn eu cly­wed, ac ni's clywsant.

25 Ac wele, rhyw gyfreithwr a gododd, gan ei demptio ef, a dywedyd, Athro, pa beth a wnaf i gael, etifeddu bywyd tragwy­ddol?

26 Yntef a ddywedodd wrthe, Pa beth sydd scrifennedig yn y gyfraith? pa fodd y darlenni?

27 Ac efe gan atteb a ddywe­dodd, Ti a geri yr Arglwydd dy Dduw â'th holl galon, ac â th holl enaid, ac â'th holl nerth, ac â'th holl feddwl: a'th gymmydog fel di dy hun.

28 Yntef a ddywedodd wrtho, Ti a attebaist yn uniawn: gwna hyn, a byw fyddi.

29 Eithr efe, yn ewyllyfio ei gyfiawnhau ei hun a ddywedodd with yr Jesu, A phwy yw sy nghymmydog?

30 A'r Jesu gan atteb a ddywe­dodd, Rhyw ddŷn oedd yn my­ned i wared o Jerusalem i Jericho, ac a syrthiodd ym mysc lladron, y rhai wedi ei ddiosc ef a'i archolli, a aethant ymmaith, gan ei adael yn hanner marw.

31 Ac ar ddamwain, rhyw offeiri­ad a ddaeth i wared y ffordd hon­no, a phan ei gwelodd, efe a aeth o'r tu a all heibio.

32 A'r un ffunyd Lefiad hefyd, wedi dyfod i'r fan, a'i weled ef, a aeth o'r tu arall heibio.

33 Eithr rhyw Samariad wrth ymdaith, a ddaeth atto ef, a phan ei gwelodd, a dosturiodd:

34 Ac a aeth atto, ac a rwy­modd ei archollion ef, gan dywallt ynddynt olew a gwîn: ac a'i go­fododd ef ar ei anifail ei hun, ac a'i dûg ef i'r lletty, ac a'i ymge­leddodd.

35 A thrannoeth wrth fyned ymmaith, efe a dynnodd allan ddwy geiniog, ac a'u rhoddes i'r lletteu-wr, ac a ddywedodd wr­tho, Cymmer ofal trosto: a pha beth bynnag a dreuliech yn y­chwaneg, pan ddelwyf drachefn mi a'i talaf i ti.

36 Pwy gan hynny o'r tri hyn yr ydwyt ti yn tybied ei fôd yn gymmydog i'r hwn a syrthiasai ym-mhlith y lladron?

37 Ac efe a ddywedodd, Yr hwn a wnaeth drugaredd ag ef. A'r Jesu am hynny a ddywedodd wrtho, Dôs a gwna ditheu yr un modd.

38 A bu, a hwy yn ymdeithio, ddyfod o honaw i ryw dref, a rhyw wraig a'i henw Martha, a'i derbyniodd ef i'w thŷ.

39 Ac i hon yr oedd chwaer a elwid Mair, yr hon hefyd a eiste­ddodd wrth draed yr Jesu, ac a wrandawodd ar ei ymadrodd ef.

40 Ond Martha oedd draffer­thus ynghylch llawer o wasanaeth: a chan sefyll gerllaw, hi a ddywe­dodd, Arglwydd, onid oes o fal gennit am i'm chwaer fy ngadael i fy hun i wasanaethu; dywed wr­thi gan hynny am fy helpio.

41 A'r Jesu a attebodd ac a ddy­wedodd wrthi, Martha, Martha, gofalus, a thrafferthus wyt, yng­hylch llawer o bethau.

42 Eithr un peth sydd angen­rheidiol, a Mair a ddewisodd y rhan dda, yr hon ni ddygir oddi arni.

PEN. XI.

1 Christ yn dyscu gweddio, a hynny heb ddyffygio: 11 gan siccrhau y rhydd Duw folly i ni bethau da. 14 Wrth fwrw allan gythrael mûd, y mae efe yn ceryddu y Pharisæaid cablaidd: 28 Ac yn dangos pwy sydd fendigedig: 29 ac yn pregethu i'r bobl, 37 ac yn argyoeddi ffûg sancteiddrwydd y Pharisæaid, a'r Scrifennyddion, a'r cyfreithwyr.

A Bu, ac efe mewn rhyw fan yn gweddio, pan beidiodd, ddywedyd o un o'i ddiscyblion wrtho, Arglwydd; dysc i ni we­ddio, megis ac y dyscodd Joan i'w ddiscyblion.

2 Ac efe a ddywedodd wrthynt, Pan weddioch, dywedwch, Ein Tâd yr hwn wyt yn y nefoedd, sancteiddier dy enw: deued dy deyrnas: gwneler dy ewyllys, me­gis yn y nef, felly ar y ddaiar he­fyd.

3 Dyro i ni o ddydd i ddydd ein bara beunyddiol.

4 A maddeu i ni ein pechodau, canys yr ydym ninnau yn maddeu i bawb sy yn ein dyled. Ac nac ar­wain ni i brofedigaeth eithr gwa­red ni rhag drwg.

5 Ac efe a ddywedodd wrthynt, Pwy o honoch fydd iddo gyfaill, ac â atto hanner nos, ac a ddywed wrtho, O gyfaill, moes i mi dair torth yn echwyn.

6 Canys cyfaill i mi a ddaeth attaf wrth ymdaith, ac nid oes gennif ddim i'w ddodi ger ei fron ef.

7 Ac yntef oddi mewn a ettyb [Page] ac a ddywed, na flina fi: yn awr y mae 'r drws yn gaead, a'm plant gyd â mi yn y gwely: ni allaf godi a'u rhoddi i ti.

8 Yr wyf yn dywedyd i chwi, er na chyfyd efe a rhoddi iddo, am ei fôd yn gyfaill iddo, etto o herwydd ei daerni, efe a gyfyd ac a rydd iddo gynnifer ac y sydd ar­no eu heisieu.

9 Ac yr ydwyf yn dywedyd i chwi, Gofynnwch a rhoddir i chwi; ceisiwch, a chwi a gewch: curwch, ac fe a agorir i chwi.

10 Canys pôb un sydd yn go­fyn, sydd yn derbyn, a'r neb sydd yn ceisio, sydd yn cael: ac i'r hwn, sydd yn curo, yr agorir.

11 Os bara a ofyn mab i un o honoch chwi sy dâd, a ddyry efe garreg iddo? ac os pyscodyn, a ddyry efe iddo sarph yn lle pys­codyn?

12 Neu os gofyn efe wŷ, a ddy­ry efe scorpion iddo.

13 Os chwy-chwi gan hynny, y rhai ydych ddrwg, a fedrwch roi rhoddion da i'ch plant chwi, pa faint mwy y rhydd eich Tâd or nef yr Yspryd glân, i'r rhai a o­fynno ganddo?

14 Ac yr oedd efe yn bwrw a­llan gythrael, a hwnnw oedd fud: a bu wedi i'r cythrael fyned allan, i'r mudan lefaru: a'r bobloedd a ryfeddasant.

15 Eithr rhai o honynt a ddy­wedasant, Trwy Beelzebub pen­naeth y cythreuliaid y mae efe yn bwrw allan gythreuliaid.

16 Ac eraill gan ei demtio, a geisiasant ganddo arwydd o'r nef.

17 Yntef yn gwybod eu me­ddyliau hwynt, a ddywedodd, wrthynt, Pob teyrnas wedi ym­rannu yn ei herbyn ei hun, a a­nghyfanneddir: a thŷ yn erbyn tŷ, a syrth:

18 Ac os Satan hefyd sydd we­di ymrannu yn ei erbyn ei hun, pa fodd y saif ei deyrnas ef? gan eich bod yn dywedyd, mai trwy Beelzebub yr wyfi yn bwrw allan gythreuliaid.

19 Ac os trwy Beelzebub yr wyfi yn bwrw allan gythreuliaid, trwy bwy y mae eich plant chwi yn eu bwrw hwynt allan? am hyn­ny y byddant hwy yn farnwŷr arnoch chwi.

20 Eithr os myfi trwy fŷs Duw, ydwyf yn bwrw allan gythreuli­aid, diammau ddyfod teyrnas Dduw attoch chwi.

21 Pan fyddo un cryf arfog yn cadw ei neuadd, y mae yr hyn sydd ganddo mewn heddwch.

22 Ond pan ddêl un cryfach nag ef arno, a'i orchfygu, efe a ddwg ymmaith ei holl arfogaeth ef, yn yr hon yr oedd yn ymddi­ried, ac a ran ei anrhaith ef.

23 Y neb nid yw gyd â mi, sydd yn fy erbyn: a'r neb nid yw yn casclu gŷd â mi, sydd yn gwa­scaru.

24 Pan êl yr yspryd aflan allan o ddŷn, efe a rodia mewn lleodd sychion, gan geifio gorphwysdra: a phryd na chaffo, efe a ddywed, Mi a ddychwelaf i'm tŷ o'r lle y daethum allan.

25 A phan ddêl, y mae yn ei gael wedi ei yscubo a'i dref­nu.

26 Yna yr â efe ac y cymmer atto saith yspryd eraill, gwaeth nag ef ei hun, a hwy a ânt i mewn, ac a arhossant yno: a diwedd y dŷn [Page] hwnnw fydd gwaeth nâ'i ddech­renad.

27 A bu fel yr oedd efe, yn dywedyd hyn, rhyw wraig o'r dyrfa a gododd ei llêf, ac a ddy­wedodd wrtho, Gwyn fŷd y grôth a'th ddug di, a'r bronnau a fu­gnaist.

28 Ond efe a ddywedodd, Yn hytrach gwyn fŷd y rhai sydd yn gwrando gair Duw, ac yn ei gadw.

29 Ac wedi i'r bobloedd ym­dyrru ynghyd, efe a ddechreuodd ddywedyd, Y genhedlaeth hon sydd ddrwg: y mae hi yn ceisio arwydd, ac arwydd ni roddir i­ddi, ond arwydd Jonas y proph­wyd.

30 Canys fel y bu Jonas yn ar­wydd i'r Ninifeaid, felly y bydd Mab y dŷn hefyd i'r genhedlaeth hon.

31 Brenhines y dehau a gyfyd yn y farn gyd â gwŷr y genhed­laeth hon, ac a'u condemna hwynt: am iddi hi ddyfod o eithafoedd y ddaiar i wrando doethineb Solo­mon: ac wele, vn mwy nâ Solo­mon ymma.

32 Gwŷr Ninife a godant i fynu yn y farn gyd â'r genhed­laeth hon, ac a'i condemnant hi: am iddynt edifarhau wrth bregeth Jonas: ac wele, vn mwy nâ Jonas ymma.

33 Ac nid yw neb wedi goleu canwyll, yn ei gosod mewn lle dirgel, na than lestr: eithr ar gan­hwyll-bren, fel y gallo y rhai a ddelo i mewn weled y goleuni.

34 Canwyll y corph yw 'r lly­gad: am hynny pan syddo dy ly­gad yn syml, dy holl gorph hefyd fydd oleu: ond pan fyddo dy lygad yn ddrwg, dy gorph hefyd fydd tywyll.

35 Edrych am hynny rhag i'r goleuni sydd ynot, fôd yn dywyll­wch.

36 Os dy holl gorph gan hynny sydd oleu, heb vn rhan dywyll yn­ddo, bydd y cwbl yn oleu, megis pan fo can wyll â'i llewyrch yn dy oleuo di.

37 Ac fel yr oedd efe yn llefaru, rhyw Pharisæad a ddymunodd ar­no giniawa gyd ag ef, ac wedi i­ddo ddyfod i mewn, efe a eiste­ddodd i fwytta.

38 A'r Pharisæad pan welodd, a ryseddodd nad ymolchasai efe yn gyntaf o flaen ciniaw.

39 A'r Arglwydd a ddywedodd wrtho, yn awr chwychwi 'r Pha­risæaid ydych yn glânhau y tu allan i'r cwppan a'r ddysel, ond eich tu mewn sydd yn llawn o drais a drygioni.

40 O ynfydion, ond yr hwn a wnaeth yr hyn sydd oddi allan, a wnaeth yr hyn fydd o fewn he­fyd?

41 Yn hytrach rhoddwch elu­sen o'r pethau sy gynnych: ac wele, pôb peth sydd lân i chwi.

42 Eithr gwae chwi 'r Phari­sæaid, canys yr ydych chwi yn de­gymmu y mintys, a'r ryw, a phôb llysienyn, ac yn myned hei­bio i farn a chariad Duw. Y pe­thau hyn oedd raid eu gwneu­thur, ac na adewid y lleill heb wneuthur.

43 Gwae chwi 'r Pharisæaid, canys yr ydych yn caru y prif­gadeiriau yn y Synagogau, a chy­sarch yn y marchnadoedd.

44 Gwae chwi Scrifennyddion a Pharisæaid ragrith-wyr, am [Page] eich bôd fel beddau anamlwg, a'r dynion a rodiant arnynt heb wy­bod oddi wrthynt.

45 Ac vn o'r cyfreithwŷr a at­tebodd, ac a ddywedodd wrtho, Athro, wrth ddywedyd hyn yr wyti yn ein gwradwyddo ninnau hefyd.

46 Yntef a ddywedodd, Gwae chwithau hefyd y cyfreith-wŷr, canys yr ydych yn llwytho dyni­on â beichiau anhawdd eu dwyn, a chwi nid ydych yn cyffwrdd â'r beichiau, ag vn o'ch bysedd.

47 Gwae chwy-chwi, canys yr ydych yn adeiladu beddau 'r pro­phwydi, a'ch tadau chwi a'u lla­ddodd hwynt.

48 Yn wîr yr ydych yn tystio­laethu, ac yn gyd-fodlon i weith­redoedd eich tadau: canys hwynt hwy yn wîr, a'u lladdasant hwy, a chwithau ydych yn adeiladu eu beddau hwynt.

49 Am hynny hefyd y dywe­dodd doethineb Duw, Anfonaf at­tynt brophwydi, ac Apostolion, a rhai o honynt a laddant, ac a er­lidiant.

50 Fel y gofynner i'r genhed­laeth hon, waed yr holl broph­wydi, yr hwn a dywalltwyd o ddechreuad y bŷd,

51 O waed Abel hyd waed Za­charias, yr hwn a laddwyd rhwng yr allor a'r Deml. Diau, meddaf i chwi, gofynnir ef i'r genhedlaeth hon.

52 Gwae chwy-chwi y cyfreith­wŷr, canys chwi a ddygasoch ym­maith agoriad y gwybodaeth: nid aethoch i mewn eich hunain, a'r rhai oedd yn myned a wahar­ddasoch chwi.

53 Ac fel yr oedd efe yn dywe­dyd y pethau hyn wrthynt, y de­chreuodd yr Scrifennyddion a'r Pharisæaid, fôd yn daer iawn ar­no, a'i annog i ymadrodd am lawer o bethau:

54 Gan ei gynllwyn ef, a chei­fio hela rhyw beth o'i ben ef, i gael achwyn arno.

PEN. XII.

1 Christ yn pregethu iw ddiscyblion am ochel rhagrith, ac ofn wrth ddatcan ei athrawiaeth ef: 13 yn rhybuddio y bobl i ochelyd cybudd­dra, trwy ddammeg y gwr golu­dog a adeiladodd yscuboriau mwy. 22 Ni wasanaetha i ni fôd yn rhŷ ofalus am bethau bydol, 31 ond ceisio teyrnas Dduw, 33 a rhoddi elusen, 36 a bôd yn barod i agoryd i'n Harglwydd pan guro, pa bryd bynnag i delo. 41 Y dylai gweinidogion Christ edrych ar ei siars, 49 a disgwyl am erlid. 54 Rhaid ir bobl dderbyn yr amser hwn o râs, 58 oblegid peth ofnad­wy yw marw heb gymmodi.

YN y cyfamser, wedi i fyr­ddiwn o bobl ymgasclu yng­hŷd, hyd oni ymsathrai y naill y llall, efe a ddechreuodd ddywedyd wrth ei ddiscyblion yn gyntaf, gwiliwch arnoch rhag surdoes y Pharisæaid, yr hwn yw rhag­rith.

2 Canys nid oes dim cuddiedig a'r na's datcuddir: na dirgel, a'r ni's gwŷbyddir.

3 Am hynny pa bethau bynnag a ddywedasoch yn y tywyllwch, a glywir yn y goleu: a'r peth a ddy­wedasoch yn y glust mewn stafell­oedd, a bregethir ar bennau tai.

4 Ac yr wyf yn dywedyd wr­thych, fy nghyfeillion, Nac ofn­wch y rhai fy yn lladd y corph, ac wedi hynny heb ganddynt ddim mwy iw wneuthur.

5 Ond rhag-ddangosaf i chwi pwy a ofnwch: ofnwch yr hwn wedi y darffo iddo ladd, sydd ac awdurdod ganddo i fwrw i vffern, ie meddaf i chwi, hwnnw a ofn­wch.

6 Oni werthir pump o adar y tô er dwy ffyrling, ac nid oes vn o honynt mewn angof ger bron Duw?

7 Ond y mae hyd yn oed blew eich pennau chwi yn gyfrifedig oll, am hynny nac ofnwch: yr y­dych chwi yn well nâ llawer o adar y tô.

8 Ac meddaf i chwi, Pwy byn­nag a'm haddefo i ger bron dyni­on, Mab y dŷn hefyd a'i haddef ynteu ger bron Angelion Duw.

9 A'r hwn a'm gwado i ger bron dynion, a wedir ger bron Angelion Duw.

10 A phwy bynnag a ddywedo air yn erbyn Mab y dŷn, fe a fa­ddeuir iddo: eithr i'r neb a gablo yn erbyn yr Yspryd glân, ni fa­ddeuir.

11 A phan i'ch dygant i'r Sy­nagogau, ac at y llywiawdwŷr, a'r awdurdodau, na ofelwch pa fodd, neu pa beth a atteboch, neu beth a ddywedoch.

12 Canys yr Yspryd glân a ddysc i chwi yn yr awr honno, beth sydd raid ei ddywedyd.

13 A rhyw vn o'r dyrsa a ddy­wedodd wrtho, Athro, dywed wrth fy mrawd am rannu â myfi 'r etifeddiaeth.

14 Yntef a ddywedodd wrtho, Y dŷn, pwy a'm gosododd i yn farn-wr, neu yn rhan-wr arnoch chwi?

15 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, Edrychwch, ac ymogel­wch rhag cybydd-dod: canys nid yw bywyd neb yn sefyll ar amlder y pethau sydd ganddo.

16 Ac efe a draethodd wrthynt ddammeg, gan ddywedyd, Tir rhyw ŵr goludog a gnydiodd yn dda.

17 Ac efe a ymresymmodd yn­ddo ei hun, gan ddywedyd, Beth a wnaf, am nad oes gennif le i ga­sclu fy ffrwythau iddo?

18 Ac efe a ddywedodd, Hyn a wnaf: mi a dynnaf i lawr fy yscu­boriau, ac a adeiladaf rai mwy: ac yno y casclaf fy holl ffrwythau a'm da:

19 A dywedaf wrth fy enaid, fy enaid, y mae gennit dda lawer wedi eu rhoi i gadw tros lawer o flynyddoedd: gorphywys, bwytta, ŷf, bydd lawen.

20 Eithr Duw a ddywedodd wrtho, o ynfyd, y nos hon y go­fynnant dy enaid oddi wrthit, ac eiddo pwy fydd y pethau a bara­toaist?

21 Felly y mae 'r hwn sydd yn tryssori iddo ei hun, ac nid yw gyfoethog tu ag at Dduw.

22 Ac efe a ddywedodd wrth ei ddiscyblion, Am hyn yr wyf yn dywedyd wrthych, Na chymmer­wch ofal am eich bywyd, beth a fwyttaoch, nac am eich corph, beth a wiscoch.

23 Y mae 'r bywyd yn fwy nâ'r ymborth, a'r corph yn fwy nâ'r di­llad.

24 Ystyriwch y brain: cany [...] nid ydynt yn hau, nac yn medi: [Page] i'r rhai nid oes gell, nac yscubor, ac y mae Duw yn eu porthi hwynt: o bâ faint mwy yr ydych chwi yn well nâ'r adar?

25 A phwy o honoch gan gy­meryd gofal a ddichon chwanegu vn cufydd at ei faintioli?

26 Am hynny, oni ellwch wneuthur y peth lleiaf, pa ham yr ydych yn cymmeryd gofal am y lleill?

27 Ystyriwch y lili, pa fodd y maent yn tyfu: nid ydynt yn llafurio, nac yn nyddu: ac yr wyf yn dywedyd i chwi, na wisc­wyd Solomon yn ei holl ogoni­ant, fel vn o'r rhai hyn.

28 Ac os yw Duw felly yn dilla­du y llysieuyn, yr hwn sydd he­ddyw yn y maes, ac y foru a de­flir i'r ffwrn, pa faint mwy y di­llada efe chwy-chwi, ô rai o ychy­dig ffydd?

29 Chwithau na cheisiwch beth a fwyttaoch, neu pa beth a yfoch: ac na fyddwch amheus.

30 Canys y pethau hyn oll, y mae cenhedloedd y bŷd yn eu hargeisio: ac y mae eich Tad chwi yn gwŷbod fôd arnoch chwi eisieu 'r pethau hyn.

31 Yn hytrach ceisiwch deyr­nas Dduw, a'r pethau hyn oll a roddir i chwi yn ychwaneg.

32 Nac ofnu, braidd bychan: canys rhyngodd bodd i'ch Tad roddi i chwi y deyrnas.

33 Gwerthwch yr hyn sydd gennych, a rhoddwch elusen. Gwnewch i chwi byrsau, y rhai ni heneiddiant, tryssor yn y ne­foedd yr hwn ni dderfydd: lle ni ddaw lleidr yn agos, ac ni lygra prŷf.

34 Canys lle y mae eich try­ssor chwi, yno y bydd eich calon hefyd.

35 Bydded eich lwynau wedi eu hamwregysu, a'ch canhwyllau wedi eu goleu:

36 A chwithau yn debyg i ddy­nion yn disgwil eu harglwydd, pa brŷd y dychwel o'r neithior; fel pan ddelo a churo, yr agoront i­ddo yn ebrwydd.

37 Gwyn eu bŷd y gweision hynny, y rhai a gaiff eu hargl­wydd pan ddêl, yn neffro: yn wir meddaf i chwi, efe a ym wregysa, ac a wna iddynt eistedd i lawr i fwytta, ac a ddaw, ac a wasanaetha arnynt hwy.

38 Ac os daw efe ar yr ail wi­liadwriaeth, ac os ar y drydedd wiliad wriaeth y daw, a'u cael hwynt felly, gwyn eu bŷd y gwei­sion hynny.

39 A hyn gwybyddwch, pe gwybasai gŵr y tŷ pa awr y denai 'r lleidr, efe a wiliasai, ac ni a­dawsai gloddio ei dŷ trwodd.

40 A chwithau gan hynny, by­ddwch barod: canys yr awr ni thybioch, y daw Mâb y dŷn.

41 A Phetr a ddywedodd wr­tho, Arglwydd, ai wrthym ni yr wyti yn dywedyd y ddammeg hon, a'i wrth bawb hefyd?

42 A 'r Arglwydd a ddywedodd, Pwy yw y goruch wiliwr ffydd­lawn, a phwyllog, yr hwn a esyd ei arglwydd ar ei deulu, i roddi cyflyniaeth iddynt mewn prŷd?

43 Gwyn ei fŷd y gwâs hwnnw, yr hwn y caiff ei arglwydd ef pan ddêl, yn gwneuthur felly.

44 Yn wîr meddaf i chwi, efe a'i gesyd ef yn llywodraethwr ar gwbl ac sydd eiddo.

45 Eithr os dywed y gwâs hwn­nw [Page] yn ei galon, y mae fy ar­glwydd yn oedi dyfod: a dechreu curo y gweision a'r morwynion, a bwytta, ac yfed, a meddwi:

46 Daw arglwydd y gwâs hwn­nw mewn dydd nad yw efe yn disgwil, ac ar awr nad yw efe yn gwŷbod, ac a'i gwahana ef, ac a esyd ci ran ef gyd â'r anffyddlo­niaid.

47 A'r gwas hwnnw, yr hwn a ŵybu ewyllys ei arglwydd, ac nid ymbaratôdd, ac ni wnaeth yn ôl ei ewyllys ef, a gurir â llawer ffonnod:

48 Eithr yr hwn ni ŵybu, ac a wnaeth bethau yn haeddu ffon­nodiau, a gurir ag ychydig ffou­nodiau: ac i bwy bynnag y rhodd­wyd llawer, llawer a ofynnir gan­ddo: a chyd â'r neb y gadawsant lawer, ychwaneg a ofynnant gan­ddo.

49 Mi a ddaethym i fwrw tân ar y ddaiar, a pheth a fynnaf os cynneuwyd ef eusus?

50 Eithr y mae gennif fedydd i'm bedyddio ag ef, ac mor gyfyng yw arnaf, hyd oni orphenner.

51 Ydych chwi yn tybied mai heddwch y daethym i i'w roddi ar y daiar? nag ê, meddaf i chwi, ond yn hytrach ymrafael.

52 Canys bydd o hyn allan, bump yn yr vn tŷ wedi ymrannu, tri yn erbyn dau, a dau yn erbyn tri.

53 Y tâd a ymranna yn erbyn y mâb, a'r mâb yn erbyn y tâd: y fam yn erbyn y ferch, a'r ferch yn erbyn y fam: y chwegr yn erbyn ei gwaudd, a'r waudd yn erbyn ei chwegr.

54 Ac efe a ddywedodd hefyd wrth y bobloedd, Pan weloch gwmwl yn codi o'r gorllewin, yn y fan y dywedwch, y mae cafod yn dyfod: ac, felly y mae.

55 A phan weloch y deheu-wynt yn chwythu, y dywedwch, Y bydd gwrês: ac fe fydd.

56 O ragrithwŷr chwi a fe­drwch ddeall wyneb-prŷd y ddai­ar a'r wybr: ond yr amser hwn, pa fodd nad ydych yn ei ddeall?

57 A pha ham nad ydych, ie o honoch eich hunain, yn barnu yr hyn sydd gyfiawn?

58 Canys tra fyddech yn my­ned gyd â'th wrthwynebwr at ly­wodraeth-wr, gwna dy oren ar y ffordd i gael myned yn rhydd oddi wrtho: rhag iddo dy ddwyn at y barnwr, ac i'r barnwr dy ro­ddi at y swyddog, ac i'r swyddog dy daflu yngharchar.

59 Yr wyf yn dywedyd i ti, nad ai di ddim oddi yno, hyd oni the­lych, ie'r hatling cithaf.

PEN. XIII.

1 Christ yn pregethu edifeirwch wrth gospedigaeth y Galilæaid ac eraill. 6 Y ffigys-bren diffrwyth ni chaiff sefyll. 11 Christ yn ia­chau y wraig oedd wedi crymmu: 18 yn dangos galluog weithre­diad y gair ynghalonnau ei etho­ledigion, trwy ddammeg y gronyn mwstard: a'r sur-does: 24 yn an­noc i fyned i mewn i'r porth cy­fyng, 31 ac yn argyoeddi Herod, a Jerusalem.

AC yr oodd yn bresennol y cy­famser hwnnw, rai yn my­negi iddo am y Galilæaid, y rhai y cymmyscasei Pilat eu gwaed ynghyd a'u haberthau.

2 A'r Jesu gan atteb a ddywe­dodd wrthynt, Ydych chwi yn tybied fôd y Galilæaid hyn, yn be­chaduriaid mwy nâ'r holl Gali­læaid, am iddynt ddioddef y cy­fryw bethau?

3 Nac oeddynt, meddaf i chwi: eithr onid edifarhewch; chwi a ddifethir oll yn yr vn modd.

4 Neu'r deu-naw hynny ar y rhai y syrthiodd y tŵr yn Siloam, ac a'u lladdodd hwynt; a ydych chwi yn tybied eu bôd hwy yn becha­duriaid mwy nâ'r holl ddynion o­edd yn cyfanneddu yn Jerusalem?

5 Nac oeddynt, meddaf i chwi: eithr onid edifarhewch, chwi a ddifethir oll yn yr vn modd.

6 Ac efe a ddywedodd y ddam­meg hon, Yr oedd gan vn ffigys­bren wedi ei blannu yn ei win-llan, ac efe a ddaeth i geisio ffrwyth ar­no, ac ni's cafodd.

7 Yna efe a ddywedodd wrth y gwin-llannudd, Wele, tair bly­nedd yr ydwyf yn dyfod, gan gei­sio ffrwyth ar y ffigysbren hwn, ac nid ydwyf yn cael dim: torr ef i lawr: pa ham y mae efe yn di­ffrwytho 'r tir?

8 Ond efe gan atteb a ddywe­dodd wrtho, Arglwydd, gâd ef y flwyddyn hon hefyd, hyd oni ddarffo i mi gloddio o'i amgylch, a bwrw tail:

9 Ac os dwg efe ffrwyth, da: onid ê, gwedi hynny torr ef i lawr.

10 Ac yr oedd efe yn dyscu yn vn o'r Synagogau ar y Sab­bath.

11 Ac wele, yr oedd gwraig ac ynddi yspryd gwendid, ddeu­naw mlynedd: ac oedd wedi cyd­grymmu, ac ni allai hi mewn modd yn y byd ym-vniawni.

12 Pan welodd yr Jesu hon, efe a'i galwodd hi atto, ac a ddy­wedodd wrthi, Ha wraig, rhydd­hawyd ti oddi wrth dy wendid.

13 Ac efe a roddes ei ddwylo arni: ac yn ebrwydd hi a vni­awnwyd, ac a ogoneddodd Dduw.

14 A'r Arch-synagogydd a at­tebodd yn ddigllon, am i'r Jesu ia­chau ar y Sabbath, ac a ddywe­dodd wrth y bobl, Chwe diwr­nod sydd yn y rhai y dylid gwei­thio: ar y rhai'n gan hynny, deu­wch, ac iachâer chwi, ac nid ar y dydd Sabbath.

15 Am hynny yr Arglwydd a'i attebodd ef, ac a ddywedodd, O ragrithiwr, oni ollwng pôb vn o honoch ar y Sabbath ei ŷch neu ei assyn o'r preseb, a'u harwain i'r dwfr?

16 Ac oni ddylei hon, a hi yn ferch i Abraham, yr hon a rwy­modd Satan, wele ddeunaw mly­nedd, gael ei ryddhau o'r rhwym hwn, ar y dydd Sabbath.

17 Ac fel yr oedd efe yn dywe­dyd y pethau hyn, ei holl wrth­wyneb-wŷr ef a gywilyddiasant: a'r holl bobl a lawenychasant am yr holl bethau gogoneddus a wnaid ganddo.

18 Ac efe a ddywedodd, I ba beth y mae teyrnas Dduw yn de­byg? ac i ba beth y cyffelybaf hi?

19 Tebyg yw i ronyn o hâd mwstard, yr hwn a gymmerodd dŷn, ac a'i hauodd yn ei ardd, ac efe a gynnyddodd, ac a aeth yn bren mawr, ac adar yr awyr a ny­thasont yn ei ganghennau ef.

20 A thrachefn y dywedodd, [Page] I ba beth y cyffelybaf deyrnas Dduw?

21 Cyffelyb yw i surdoes, yr hwn a gymmerodd gwraig, ac a'i cuddiodd mewn tri mesur o flawd, hyd oni surodd y cwbl oll.

22 Ac efe a dramwyodd drwy ddinasoedd a threfi, gan athra­wiaethu, ac ymdeithio tuâ Jeru­salem.

23 A dywedodd vn wrtho, Ar­glwydd, ai ychydig yw y rhai cadwedig? Ac efe a ddywedodd wrthynt:

24 Ymdrechwch am fyned i mewn trwy 'r porth cyfyng: ca­nys llawer, meddaf i chwi, a gei­siant fyned i mewn, ac ni's gallant.

25 Gwedi cyfodi gŵr y tŷ, a chau y drws, a dechreu o honoch sefyll oddi allan, a churo 'r drws, gan ddywedyd, Arglwydd, Ar­glwydd, agor i ni: ac iddo yntef atteb a dywedyd wrthych, Nid adwaen ddim o honoch o ba le yr ydych:

26 Yna y dechreuwch ddywe­dyd, Ni a fwyttasom ac a yfasom yn dy ŵydd di, a thi a ddyscaist yn ein heolydd ni.

27 Ac efe a ddywed, Yr wyf yn dywedyd i chwi, nid adwaen chwi o ba le yr ydych: ewch ymmaith oddi wrthif, chwi holl weithred­wyr anwiredd.

28 Yno y bydd wylofain, a rhingcian dannedd, pan weloch Abraham, ac Isaac, a Jacob, a'r holl brophwydi, yn nheyrnas Dduw, a chwithau wedi eich bwrw allan.

29 A daw rhai o'r dwyrain, ac o'r gorllewin, ac o'r gogledd, ac o'r dehau, ac a eisteddant yn nheyrnas Dduw.

30 Ac wele, olaf ydyw y rhai a fyddant flaenaf, a blaenaf ydyw y rhai a fyddant olaf.

31 Y dwthwn hwnnw y daeth atto ryw Pharisæaid, gan ddywe­dyd wrtho, Dôs allan a cherdda oddi ymma: canys y mae Herod yn ewyllysio dy ladd di.

32 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, ewch a dywedwch i'r cad­naw hwnnw, Wele, yr wyf yn bwrw allan gythreuliaid, ac yn iachâu, heddyw ac y foru, a'r try­dydd dydd dydd i'm perffeithir.

33 Er hynny, rhaid i mi ym­daith heddyw, ac y foru, a thren­nydd: canys ni all fôd y derfydd am brophwyd allan o Jerusalem.

34 O Jerusalem, Jerusalem, yr hon wyt yn lladd y prophwydi, ac yn llabyddio y rhai a anfonir attat, pa sawl gwaith y mynnaswn ga­sclu dy blant ynghŷd, y modd y cascl yr iâr ei chywion tan ei ha­denydd, ac ni's mynnech?

35 Wele, eich tŷ a adewir i chwi yn anghyfannedd. Ac yn wîr yr wyf yn dywedyd wrthych, na welwch fi, hyd oni ddêl yr amser pan ddywettoch, Bendige­dig yw yr hwn sydd yn dyfod yn enw yr Arglwydd.

PEN. XIV.

2 Christ yn iachâu y dropsi ar y Sabbath: 7 yn dyscu gostyngei­ddrwydd: 12 a gwneuthur ci­niawau i'r tlodion: 15 wrth ddammeg y Swpper mawr, yn dangos pa fodd i cauir dynion a meddyliau bydol, y rhai a ddiysty­rant air Duw, allan o'r nef. 25 Rhaid i'r rhai a synnai fod yn ddiscyblion iddo ddwyn ei groes, [Page] wneuthur eu cyfrifon ymlaen llaw, rhag iddynt trwy gywilydd syr­thio oddiwrtho ar ôl hynny, a my­ned yn gwbl ddiles, mal halen we­di colli ei flâs.

BU hefyd, pan ddaeth efe i dŷ vn o bennaethiaid y Phari­sæaid ar y Sabbath, i fwytta bara, iddynt hwythau ei wilied ef.

2 Ac wele, 'r oedd ger ei fron ef ryw ddŷn yn glaf o'r dropsi.

3 A'r Jesu gan atteb a lefarodd wrth y cyfreith-wŷr, a'r Phari­sæaid, gan ddywedyd, Ai rhydd iachâu ar y Sabbath?

4 A thewi a wnaethant. Ac efe a'i cymmerodd atto, ac a'i ia­chaodd ef, ac a'i gollyngodd ym-maith:

5 Ac a attebodd iddynt hwy­thau, ac a ddywedodd, Assyn neu ŷch pa vn o honoch a syrth i bwll, ac yn ebrwydd n'is tynn ef allan ar y dydd Sabbath?

6 Ac ni allent roi atteb yn ei er­byn ef am y pethau hyn.

7 Ac efe a ddywedodd wrth y gwahoddedigion ddammeg, pan ystyriodd fel yr oeddynt yn dewis yr eisteddleoedd vchaf: gan ddy­wedyd wrthynt,

8 Pan i'th wahodder gan neb i neithior, nac eistedd yn y lle vchaf, rhag bôd vn anrhydeddusach nâ thi, wedi wahodd ganddo.

9 Ac i hwn a'th wahoddodd di ac yntef, ddyfod a dywedyd wr­thit, Dyro le i hwn, ac yna dech­reu o honot ti trwy gywilydd gymmeryd y lle isaf.

10 Eithr pan i'th wahodder, dôs ac eistedd yn y lle isaf, fes pan ddelo 'r hwn a'th wahoddodd di, y gallo efe ddywedyd wrthit, Y cyfaill, eistedd yn vwch i fynu: yna y bydd i ti glôd yngwŷdd y rhai a eisteddant gŷd â thi ar y bwrdd.

11 Canys pôb vn a'i derchafo ei hun, a ostyngir: a'r hwn sydd yn ei ostwng ei hun, a ddyr­chefir.

12 Ac efe a ddywedodd hefyd wrth yr hwn a'i gwahoddasei ef, Pan wnelych ginio neu swpper, na alw dy gyfeillion, na'th fro­dyr, na'th geraint, na'th gymmy­dogion goludog; rhag iddynt hwythau eilchwel dy wahodd ditheu, a gwneuthur taledigaeth i ti.

13 Eithr pan wnelych wledd, galw y tlodion, yr efryddion, y cloffion, y deillion:

14 A dedwydd fyddi, am nad oes ganddynt ddim i dalu i ti: ca­nys fe a delir i ti yn adgyfodiad y rhai cyfiawn.

15 A phan glywodd rhyw vn o'r rhai oedd yn eistedd ar y bwrdd, y pethau hyn, efe a ddywe­dodd wrtho, Gwyn ei fŷd y neb a fwyttao fara yn nheyrnas Dduw.

16 Ac yntef a ddywedodd wr­tho, Rhyw ŵr a wnaeth swpper mawr, ac a wahoddodd lawer:

17 Ac a ddanfonodd ei wâs brŷd swpper, i ddywedyd wrth y rhai a wahoddasid, Deuwch, ca­nys weithian y mae pôb peth yn barod.

18 A hwŷ oll a ddechreuasant yn vn-fryd ymescusodi, Y cyntaf a ddywedodd wrtho, Mi a bry­nais dyddyn, ac y mae yn rhaid i mi fyned a'i weled: attolwg i ti, cymmer fi yn escusodol.

19 Ac arall a ddywedodd, Mi a brynais bum iau o ychen, ac yr [Page] ydwyf yn myned i'w profi hwynt: attolwg i ti, cymmer fi yn escu­sodol.

20 Ac arall a ddywedodd, Mi a briodais wraig ac am hynny ni's gallafi ddyfod.

21 A'r gwâs hwnnw, pan dda­eth adref, a fynegodd y pethau hyn i'w arglwydd. Yna gŵr y tŷ wedi digio, a ddywedodd wrth ei wâs, dôs allan ar frys i heolydd ac ystrydoedd y ddinas, a dwg i mewn ymma y tlodion, a'r anafus, a'r cloffion, a'r deillion.

22 A'r gwâs a ddywedodd, Ar­glwydd, gwnaethpwyd fel y gorchymynnaist, ac etto y mae lle.

23 A'r Arglwydd a ddywedodd wrth y gwâs, Dôs allan i'r prif­ffyrdd a'r caeau, a chymmell hwynt i ddyfod i mewn, fel y llanwer fy nhŷ.

24 Canys yr wyf yn dywedyd i chwi, na chaiff yr vn o'r gwŷr hynny a wahoddwyd, brofi o'm swpper i.

25 A llawer o bobl a gyd-ger­ddodd ag ef: ac efe a droes, ac a ddywedodd wrthynt.

26 Os daw neb attafi, ac ni chasâo ei dâd, a'i fam, a'i wraig, a'i blant, a'i frodyr, a'i chwiorydd, îe a'i enioes ei hun hefyd, ni all efe fôd yn ddiscybl i mi.

27 A phwy bynnag ni ddyc­co ei groes, a dyfod ar fy ol i, ni all efe fôd yn ddiscybl i mi.

28 Canys pwy o honoch chwi a'i frŷd ar adeiladu tŵr, nid ei­stedd yn gyntaf, a bwrw 'r draul, a oes ganddo a'i gorphenno?

29 Rhac wedi iddo osod y sail, ac heb allu ei orphen, ddechreu o bawb a'i gwelant, ei watwar ef,

30 Gan ddywedyd, Y dŷn hwn a ddechreuodd adeiladu, ac ni a­llodd ei orphen.

31 Neu pa frenin yn myned i ryfel yn erbyn brenin arall, nid eistedd yn gyntaf, ac ymgynghori a all efe â deng mil, gyfarfod â'r hwn sydd yn dyfod yn ei erbyn ef, ac vgain mil?

32 Ac os amgen, tra fyddo efe ym mhell oddi wrtho, efe a enfyn gennadwri, ac a ddeisyf ammo­dau heddwch.

33 Felly hefyd, pob vn o ho­noch chwithau, nid ymwrthodo â chymmaint oll ac a feddo, ni all fôd yn ddiscybl i mi.

34 Da yw 'r halen: eithr o bydd yr halen yn ddiflas, â pha beth yr helltir ef?

35 Nid yw efe gymmwys nac i'r tir, nac i'r dommen, ond ei fwrw ef allan y maent. Y neb sydd ganddo glustiau i wrando, gwrandawed.

PEN. XV.

1 Dammeg y ddafad a gallesid, 8 y darn arian 11 a'r mâb afrad­lon.

AC yr oedd yr holl Bublicanod a'r pechaduriaid yn nessau atto ef i wrando arno.

2 A'r Pharisæaid a'r Scrifen­nyddion a rwgnachasant, gan ddy­wedyd, Y mae hwn yn derbyn pe­chaduriaid, ac yn bwytta gyd â hwynt.

3 Ac efe a adroddodd wrthynt y ddammeg hon, gan ddywe­dyd,

4 Pa ddŷn o honoch a chan­ddo gant o ddefaid, ac os cyll vn [Page] o honynt, nid yw yn gadel yr amyn un pum ugain yn yr ania­lwch, ac yn myned ar ol yr hon a gollwyd, hyd oni chaffo efe hi?

5 Ac wedi iddo ei chael, efe a'i dŷd hi ar ei yscwyddau ei hun yn llawen.

6 A phan ddêl adref, efe a ei­lw ynghŷd ei gyfeillion a'i gym­mydogion, gan ddywedyd wr­thynt, Llawenhewch gyd â mi, canys cefais fy nafad a gollasid.

7 Yr wyf yn dywedyd i chwi, mai felly y bydd llawenydd yn y nêf am un pechadur a edifarhao, mwy nag am onid un pum ugain o rai cyfiawn, y rhai nid rhaid i­ddynt wrth edifeirwch.

8 Neu pa wraig, a chanddi ddêg dryll o arian, os cyll hi un dryll, ni oleu ganwyll, ac yscubo'r tŷ, a cheisio yn ddysal, hyd onis caffo ef?

9 Ac wedi iddi ei gael, hi a eilw ynghŷd ei chyfeillesau a'i chymydogesau, gan ddywedyd, Cyd-lawenhewch â mi, canys ce­fais y dryll a gollaswn.

10 Felly, meddaf i chwi, y mae llawenydd yngwydd Ange­lion Duw am un pechadur a edi­farhao.

11 Ac efe a ddywedodd, Yr cedd gan ryw ŵr ddau fab:

12 A'r ieuangaf o honynt a ddywedodd wrth ei dâd, Fy nhâd, dyro i mi y rhan a ddi­gwydd o'r da. Ac efe a rannodd iddynt ei fywyd.

13 Ac yn ôl ychydig ddyddiau y mab ieuangaf a gasclodd y cwbl ynghŷd, ac a gymmerth ei daith i wlâd bell: ac yno efe a wascarodd ei dda, gan fyw yn a­fradlon.

14 Ac wedi iddo dreulio 'r cwbl, y cododd newyn mawr trwy 'r wlâd honno: ac yntef a dde­chreuodd fôd mewn eisieu.

15 Ac efe a aeth, ac a lynodd wrth un o ddinas-wŷr y wlâd honno, ac efe a'i anfonodd ef iw faesydd i borthi môch.

16 Ac efe a chwenychai lenwi ei fol â'r cibau a fwyttai'r môch, ac ni roddodd neb iddo.

17 A phan ddaeth atto ei hun, efe a ddywedodd, Pa sawl gwâs cyflog o'r eiddo fy nhâd sydd yn cael eu gwala a'i gweddill o fara, a minneu yn marw o newyn?

18 Mi a godaf, ac a âf at fy nhâd; ac a ddywedaf wrtho, Fy nhâd, pechais yn erbyn y nef, ac o'th flaen dithau;

19 Ac mwyach nid ydwyf dei­lwng i'm galw yn fab i ti: gwna fi fel un o'th weision cyflog.

20 Ac efe a gododd, ac a aeth at ei dâd. A phan oedd efe etto ym-mhell oddi wrtho, ei dâd a'i canfu ef, ac a dosturiodd, ac a re­dodd, ac a syrthiodd ar ei wddf ef, ac a'i cusanodd.

21 A'r mab a ddywedodd wr­tho, Fy nhâd, pechais yn erbyn y nef, ac o'th flaen ditheu, ac nid ydwyf mwy deilwng i'm galw yn fâb i ti.

22 A'r tâd a ddywedodd wrth ei weision. Dygwch allan y wisc oreu, a gwiscwch am dàno ef, a rhoddwch fodrwy ar ei law, ac escidiau am ei draed,

23 A dygwch y llo pascedig, a lleddwch ef: a bwyttawn, a by­ddwn lawen,

24 Canys fy mâb hwn oedd farw, ac aeth yn fyw drachefn, ac efe a gollasid, ac a gaed. A [Page] hwy a ddechreuasant fôd yn lla­wen.

25 Ac yr oedd ei fâb hynaf ef yn y maes, a phan ddaeth efe a nesâu at y tŷ, efe a glywai gyngha­nedd a dawnsio:

26 Ac wedi iddo alw un o'r gweision, efe a ofynnodd beth oedd hyn.

27 Yntef a ddywedodd wrtho, Dy frawd a ddaeth, a'th dâd a la­ddodd y llo pascedig am iddo ei dderbyn ef yn iâch.

28 Ond efe a ddigiodd, ac nid ai i mewn. Am hynny y daeth ei dâd allan, ac a ymbiliod ag ef.

29 Yntef a attebodd ac a ddy­wedodd wrth ei dâd, Wele, cyn­nifer o flynyddoedd yr ydwyf yn dy wasanaethu di, ac ni throse­ddais i un amser dy orchymmyn, ac ni roddaist fynn erioed i mi, i fod yn llawen gyd â'm cyfei­llion.

30 Eithr pan ddaeth dy fâb hwn, yr hwn a ddifaodd dy fy­wyd ti gyd â phutteiniaid, ti a le­ddaist iddo ef y llô pascedig.

31 Ac efe a ddywedodd wrtho, Fy mâb, yr wyt ti yn oestadol gyd â mi, a'r eiddof fi oll ydynt ei­ddot ti.

32 Rhaid oedd llawcnychu a gorfoleddu, oblegid dy frawd hwn oedd yn farw, ac a aeth yn fyw drachefn, ac a fu golledig, ac a gafwyd.

PEN. XVI.

1 Dammeg y goruchwiliwr anghyfi­awn 14 Christ yn ceryddu rha­grith y Pharisæaid cybydd. 19 Y glwth goludog a Lazarus y Car­dottyn.

AC efe a ddywedodd hefyd wrth ei ddiscyblion, yr oedd rhyw ŵr goludog, yr hwn oedd ganddo oruchwiliwr, a hwn a gyhuddwyd wrtho, ei fod efe megis yn afradloni ei dda ef.

2 Ac efe a'i galwodd ef, ac a ddywedodd wrtho, Pa beth yw hyn yr wyf yn ei glywed am da­nat? dyro gyfrif o'th oruchwi­liaeth: canys ni elli fôd mwy yn oruchwiliwr.

3 A'r goruchwiliwr a ddywe­dodd ynddo ei hun, Pa beth a w­naf, canys y mae fy Arglwydd yn dwyn yr oruchwiliaeth oddi ar­naf, cloddio ni's gallaf, a chardot­ta sydd gywilyddus gennif.

4 Mi a wn beth a wnaf, fel pan i'm bwrier allan o'r oruchwili­aeth, y derbyniont fi i'w tai.

5 Ac wedi iddo alw atto bôb un o ddyled-wŷr ei arglwydd, efe a ddywedodd wrth y cyntaf, Pa faint sydd arnati o ddyled i'm har­glwydd?

6 Ac efe a ddywedodd, Can mesur o olew. Ac efe a ddywe­dodd wrtho, Cymmer dy scrifen, ac eistedd ar frys, ac scrifenna ddeg a deugain.

7 Yna y dywedodd wrth un arall, A pha faint o ddyled sydd arnat tithau? Ac efe a ddywe­dodd, Can mesur o wenith. Ac efe a ddywedodd wrtho, Cym­mer dy scrifen, ac scrifenna bed­war ugain.

8 A'r Arglwydd a ganmolodd y goruchwiliwr anghyfiawn, am iddo wneuthur yn gall: oblegid y mae plant y bŷd hwn yn gallach yn eu cenhedlaeth, nâ phlant y goleuni.

9 Ac yr wyf yn dywedyd i [Page] chwi, Gwnewch i chwi gyfeillion o'r Mammon anghyfiawn: fel pan fo eisieu arnoch, i'ch derbyniont i'r tragwyddol bebyll.

10 Y neb sydd ffyddlon yn y lleiaf, sydd ffyddlon hefyd mewn llawer; a'r neb sydd anghyfiawn yn y lleiaf, sydd anghyfiawn hefyd mewn llawer.

11 Am hynny, oni buoch ffy­ddlon yn y Mammon anghyfiawn, pwy a ymddiried i chwi am y gwir olud?

12 Ac oni buoch ffyddlon yn yr eiddo arall, pwy a rydd i chwi yr eiddoch eich hun?

13 Ni ddichon un gwâs wasa­naethu dauarglwydd: canys naill ai efe a gasâ y naill, ag a gar y llall; ai efe a lŷn wrth y naill, ac a ddirmyga 'r llall: ni ellwch wasanaethu Duw a Mammon.

14 A'r Pharisæaid hefyd, y rhai oedd ariangar, a glywsant y pethau hyn oll, ac a'i gwatwara­sant ef.

15 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, Chwy-chwi yw y rhai sydd yn eich cyfiawnhau eich hunain ger bron dynion; eithr Duw a wŷr eich calonnau chwi: canys y peth sydd uchel gyd â dynion, sydd ffiaidd ger bron Duw.

16 Y gyfraith a'r prophwydi oedd hyd Joan: er y prŷd hynny y pregethir teyrnas Dduw, a phôb dŷn sydd yn ymwthio iddi.

17 A haws yw i nêf a daiar fy­ned heibio, nag i un tippyn o'r gyfraith ballu.

18 Pwy bynnag a ollyngo ym­maith ei wraig, ac a briodo un a­rall, y mae efe yn godinebu, a phwy bynnag a briodo yr hon a ollyngwyd ymmaith oddi wrth ei gŵr, y mae efe yn godinebu.

19 Yr oedd rhyw wr goludog, ac a wiscid â phorphor a lliain main, ac yr oedd yn cymme­ryd bŷd da yn helaeth-wych beu­nydd:

20 Yr oedd hefyd ryw gardo­ttyn, a'i enw Lazarus, yr hwn a fwrid wrth ei borth ef yn gorn­wydlyd:

21 Ac yn chwennychu cael ei borthi â'r briwsion a syrthiei o­ddi ar fwrd y gwr cyfoethog, ond y cwn a ddaethant, ac a lyfasant ei gornwydydd ef.

22 A bu, i'r cardottyn farw, a'i ddwyn gan yr Angelion i fynwes Abraham: a'r goludog hefyd a fu farw, ac a gladdwyd.

23 Ac yn uffern, efe a gododd ei olwg, ac efe mewn poenau, ac a ganfu Abraham o hirbell, a Laza­rus yn ei fynwes.

24 Ac efe a lefodd, ac a ddy­wedodd, O dâd Abraham, truga­rhâ wrthif, a danfon Lazarus, i drochi pen ei fŷs mewn dwfr, ac i oeri fy nhafod: canys fe a'm poe­nir yn y fflam hon.

25 Ac Abraham a ddywedodd, Hâ fâb, coffa i ti derbyn dy wyn­fyd yn dy fywyd, ac felly Lazarus ei adfyd, ac yn awr y diddenir ef, ac y poenir ditheu.

26 Ac heb law hyn oll, rhyng­om ni a chwithau y siccrhawyd gagendor mawr: fel na allo y rhai a fynnent, drammwy oddi yma attoch chwi, na'r rhai oddi yna drammwy attom ni.

27 Ac efe a ddywedodd, Yr wyf yn attolwg i ti, gan hynny, ô dâd, ddanfon o honot ef i dŷ fy nhâd:

28 Canys y mae i mi bump o [Page] frodyr; fel y tystiolaetho i­ddynt hwy, rhag dyfod o ho­nynt hwythau hefyd i'r lle poenus hwn.

29 Abraham a ddywedodd wr­tho, Y mae ganddynt Moses a'r Prophwydi; gwrandawant ar­nynt hwy.

30 Yntef a ddywedodd, Nag ê, y tâd Abraham; eithr os â un oddi wrth y meirw attynt, hwy a edi­farhânt.

31 Yna Abraham a ddywedodd wrtho, Oni wrandawant ar Moses a'r prophwydi, ni chredant chwaith, pe codei un oddi wrth y meirw.

PEN. XVII.

1 Christ yn dyscu gochelyd achosion rhwystr. 3 Am faddeu bawb iw gilydd. 6 Gallu ffydd. 7 Pa fodd 'r ydym ni yn r hwymedig i Dduw, ac nid efe i ni. 11 Y mae yn iachau dêc o wahanglei­fion. 22 Am deyrnas Dduw, a dyfodiad Mâb y dyn.

AC efe a ddywedodd wrth y discyblion, Ni all na ddêl rhwystran, ond gwae efe trwy 'r hwn y deuant.

2 Gwell fyddei iddo pe rho­ddid maen melin o amgylch ei wddf ef, a'i daflu i'r môr, nac iddo rwystro un o'r rhai bychain hyn.

3 Edrychwch arnoch eich hu­nain. Os pecha dy frawd yn dy er­byn, cerydda ef, ac os edifarhâ efe, maddeu iddo.

4 Ac os pecha yn dy erbyn seith-waith yn y dydd, a seith­waith yn y dydd droi attat, gan ddywedyd, y mae yn edifar gen­nif, maddeu iddo.

5 A'r Apostolion a ddyweda­sant wrth yr Arglwydd, Anghwa­nega ein ffydd ni.

6 A'r Arglwydd a ddywedodd, Pe byddel gennych ffydd gym­maint a gronyn o hâd mwstard, chwi a ellych ddywedyd wrth y sycamorwydden hon, Ymddadw­reiddia, a phlanner di yn y môr; a hi a ufuddhae i chwi.

7 Eithr pwy o honoch chwl ac iddo wâs yn aredig, neu yn bu­geilio, a ddywed wrtho yn y man pan ddêl o'r maes, dôs ac ei­stedd i lawr i fwytta?

8 Ond yn hytrach a ddywed wrtho, Arlwya i mi i swpperu, ac ymwregysa, a gwasanaetha arnafi, nes i mi fwytta ac yfed, ac wedi hynny y bwyttei, ac yr yfi ditheu.

9 Oes ganddo ddiolch i'r gwâs hwnnw, am wneuthur o hono y pethau a orchymmynnasid iddo? nid wyf yn tybied.

10 Felly chwithau hefyd, gwedi i chwi wneuthur y cwbl oll ac a orchymmynn wyd i chwi, dywedwch, Gweision anfuddiol ydym: oblegid yr hyn a ddylasem ei wneuthur, a wnaethom.

11 Bu hefyd, ac efe yn myned i Jerusalem, fyned o hono ef trwy ganol Samaria a Galilæa.

12 A phan oedd efe yn myned i mewn i ryw dref, cyfarfu ac ef ddeg o wŷr gwanangleision, y rhai a safasant o hirbel.

13 A hwy a godasant eu llêf, gan ddywedyd, Jesu feistr, tru­garhâ wrthym.

14 A phan welodd efe hwynt efe a ddywedodd wrthynt, Ewch [Page] a dangoswch eich hunain i'r o­ffeiriaid. A bu fel yr oeddynt yn myned, fe a'i glanhâwyd hwynt.

15 Ac vn o honynt, pan we­lodd ddarfed i iachâu, a ddych­welodd, gan foliannu Duw â llêf vchel.

16 Ac efe a syrthiodd ar ei wy­neb wrth ei draed ef, gan ddiolch iddo: a Samariad oedd ef.

17 A'r Jesu gan atteb a ddywe­dodd, Oni lânhawyd y dêg? ond pa le y mae 'r naw?

18 Ni chaed a ddychwelasant i roi gogoniant i Dduw, ond yr estron hwn.

19 Ac efe a ddywedodd wr­tho, Cyfod, a dôs ymmaith, dy ffydd a'th iachaodd.

20 A phan ofynnodd y Phari­sæaid iddo pa brŷd y deuei deyr­nas Dduw, efe a attebodd iddynt, ac a ddywedodd, Ni ddaw teyr­nas Dduw wrth ddisgwil.

21 Ac ni ddywedant, Wele ymma, neu, wele accw: canys wele, teyrnas Dduw o'ch mewn chwi y mae.

22 Ac efe a ddywedodd wrth y discyblion, Y dyddiau a ddaw, pan chwennychoch weled vn o ddyddiau Mâb y dŷn, ac ni's gwelwch.

23 A hwy a ddywedant wr­thych, wele ymma, neu, wele accw: nac ewch, ac na chanlyn­wch hwynt,

24 Canys megis y mae y fell­ten a felltenna o'r naill ran tan y nêf, yn disclairio hyd y rhan arall tan y nêf; felly y bydd Mâb y dŷn hefyd yn ei ddydd ef.

25 Eithr yn gyntaf rhaid iddo ddioddef llawer, a'i wrthod gan y gen hedlaeth hon.

26 Ac megis y bu yn nyddiau Noe, felly y bydd hefyd yn ny­ddiau Mâb y dŷn.

27 Yr oeddynt yn bwytta, yn yfed, yn gwreicca, yn gwra; hyd y dydd yr aeth Noe i mewn i'r arch, a daeth y diluw, ac a'u difethodd hwynt oll.

28 Yr vn modd hefyd ac y bu yn nyddiau Lot; yr oeddynt yn bwytta, yn yfed, yn pry­nu, yn gwerthu, yn plannu, yn adeiladu:

29 Eithr y dydd yr ae [...]h Lot allan o Sodoma, y glawiodd tân a brwmstan o'r nêf, ac a'u difethodd hwynt oll.

30 Fel hyn y bydd yn y dydd y dadcuddir Mâb y dŷn.

31 Yn y dydd hwnnw y neb a fyddo ar ben y tŷ, ai ddodrefn o fewn y tŷ, na ddescynned iw cym­meryd hwynt: a'r hwn a fyddo yn y maes, yr vn ffunyd na ddych­weled yn ei ôl.

32 Cofiwch wraig Lot.

33 Pwy bynnag a geisio gadw ei einioes, a'i cyll; a phwy byn­nag a'i cyll, a'i bywhâ hi.

34 Yr wyf yn dywedyd i chwi, y nos honno y bydd dau yn yr vn gwely: y naill a gymmerir, a'r llall a adewir.

35 Dwy a fydd yn malu yn yr vn lle: y naill a gymmerir, a'r llall a adewir.

36 Dau a fyddant yn y maes: y naill a gymmerir, a'r llall a ade­wir.

37 A hwy a attebasant ac a ddywedasant wrtho, Pa le Ar­glwydd? Ac efe a ddywedodd wrthynt, Pa le bynnag y by­ddo 'r corph, yno yr ymgasgl yr cryrod.

[...]
[...]
[...]
[...]

PEN. XVIII.

1 Am y weddw daer. 9 Am y Pha­risæad a'r Publican. 15 Dwyn plant at Grist. 18 Y llywydd a fynnei ganlyn Christ, ond a rwy­strir gan ei gyfoeth. 28 Gwobr y rhai a ymadawant â'r cwbl ôll, er ei fwyn ef. 31 Y mae efe yn rhag fynogi ei farwolaeth, 35 ac yn rhoddi i ddyn dall ei olwg.

AC efe a ddywedodd hefyd ddammeg wrthynt, fôd yn rhaid gweddio yn wastad, ac heb ddeffygio:

2 Gan ddywedyd, Yr oedd ryw farn-ŵr mewn rhyw ddinas yr hwn nid ofnei Dduw, ac ni pharchei ddŷn.

3 Yr oedd hefyd yn y ddinas honno wraig weddw; a hi a dda­eth atto ef, gan ddywedyd, Dial fi ar fy ngwrth wyneb-ŵr.

4 Ac efe n'is gwnai dros amser: eithr wedi hynny, efe a ddywe­dodd ynddo ei hun, Er nad ofnaf Dduw, ac na pharchaf ddŷn:

5 Etto am fôd y weddw hon yn peri i mi flinder, mi a'i dialaf hi; rhag iddi yn y diwedd ddy­fod a'm syfrdanu i.

6 A'r Arglwydd a ddywedodd, Gwrandewch beth a ddywed y barn-ŵr anghyfiawn:

7 Ac oni ddial Duw ei ethole­digion, sy yn llefain arno ddydd a nos, er ei fôd yn hir oedi tro­stynt?

8 Yr wyf yn dywedyd i chwi y dial efe hwynt ar frŷs: eithr Mâb y dŷn pan ddel, a gaiff efe ffydd ar y ddaiar?

9 Ac efe a ddywedodd y dam­meg hon hefyd, wrth y rhai oedd yn hyderu arnynt eu hunain eu bôd yn gyfiawn, ac yn diystyru eraill,

10 Dau ŵr a aeth i fynu i'r Deml i weddio: vn yn Pharisæad, a'r llall yn Bublican.

11 Y Pharisæad o'i sefyll a weddiodd rhyngddo ac ef ei hun fel hyn, O Dduw, yr wyf yn di­olch i ti nad wyfi fel y mae dynion eraill, yn drawsion, yn anghy­fiawn, yn odinebwŷr; neu fel y Publican hwn chwaith.

12 Yr wyf yn ymprydio ddwy­waith yn yr wyth-nos, yr wyf yn degymmu cymmaint oll ac a fe­ddaf.

13 A'r Publican gan sefyll o hirbell, ni fynnei cymmaint a chodi ei olygon tu a'r nêf, eithr efe a gurodd ei ddwyfron, gan ddywedyd, O Dduw, bydd dru­garog wrthif bechadur.

14 Dywedaf i chwi, aeth hwn i wared iw dŷ, wedi ei gyfiawn­hau yn fwy nâr llall: canys pôb vn ac sydd yn ei dderchafu ei hun, a ostyngir: a phôb vn ac sydd yn ei ostwng ei hun, a dderchefir.

15 A hwy a ddygasant atto blant bychain hefyd, fel y cyffyrddei efe â hwynt: a'r discyblion pan wel­sant, a'u ceryddasant hwy.

16 Eithr yr Jesu a'u galwodd hwynt atto, ac a ddywedodd, Ga­dewch i'r plant bychain ddyfod attafi, ac na waherddwch hwynt; canys eiddo y cyfryw rai yw teyr­nas Dduw.

17 Yn wir meddaf i chwi, pwy bynnag ni dderbynio deyrnas Dduw fel dŷn bâch, nid â efe i mewn iddi.

18 A rhyw Lywodraeth-wr a ofynnodd iddo, gan ddywedyd, Athro da, wrth wneuthur pa beth yr etifeddafi fywyd tragwyddol?

19 A'r Jesu a ddywedodd wrtho, Pa ham i'm gelwi yn dda? nid oes neb yn dda ond vn, sef Duw.

20 Ti a wyddost y gorchymynni­on, Na odineba, Na ladd, Na le­dratta, Na ddwg gam dystiolaeth, Anrhydedda dy dad a'th fam.

21 Ac efe a ddywedodd, Hyn oll a gedwais o'm ieuengtid.

22 A'r Jesu pan glybu hyn, a ddywedodd wrtho, Y mae vn peth etto yn ôl i ti: gwerth yr hyn oll sydd gennit, a dyro i'r tlodion, a thi a gai drysor yn y nêf: a thy­red, canlyn fi.

23 Ond pan glybu efe y pe­thau hyn, efe a aeth yn athrist: canys yr oedd efe yn gyfoethog iawn.

24 A'r Jesu, pan welodd ef wedi myned yn athrist, a ddywe­dodd, Mor anhawdd yr â y rhai y mae golud ganddynt i mewn i deyrnas Dduw.

25 Canys haws yw i gamel fy­ned trwy grau y nodwydd ddur, nac i oludog fyned i mewn i deyr­nas Dduw,

26 A'r rhai a glywsent a ddy­wedasant, A phwy a all fôd yn gadwedig?

27 Ac efe a ddywedodd, Y pe­thau sy ammhossibl gyd â dynion, sydd bossibl gyd â Duw.

28 A dywedodd Petr, Wele, nyni a adawsom bôb peth, ac a'th ganlynasom di.

29 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, Yn wir meddaf i chwi, nid oes neb a'r a adawodd dŷ, neu rieni, neu frodyr, neu wraig, neu blant, er mwyn teyrnas Dduw,

30 A'r ni's derbyn lawer cym­maint yn y pryd hwn, ac yn y bŷd a ddaw fywyd tragwyddol.

31 Ac efe a gymmerodd y deu­ddeg atto, ac a ddywedodd wr­thynt, Wele, yr ydym ni yn my­ned i fynu i Jerusalem, a chyflaw­nir pôb peth a'r sydd yn scrifen­nedig trwy 'r prophwydi am Fâb y dyn.

32 Canys efe a draddodir i'r cenhedloedd, ac a watwerir, ac a amherchir, ac a boerir arno:

33 Ac wedi iddynt ei fflangellu y lladdant ef, a'r trydydd dydd efe a adgyfyd.

34 A hwy ni ddeallasant ddim o'r pethau hyn a'r gair hwn oedd guddiedig oddi wrthynt, ac ni wybuant y pethau a ddywetpwyd.

35 A bu, ac efe yn nesau at Jericho, i ryw ddŷn dall fod yn eistedd yn ymyl y ffordd yn car­dotta.

36 A phan glybu efe y dyrfa yn myned heibio, efe a ofynnodd pa beth oedd hyn.

37 A hwy a ddywedasant iddo mae Jesu o Nazareth oedd yn my nēd heibio.

38 Ac efe a lefodd, gan ddy­wedyd, Jesu fâb Dafydd trugarhâ wrthif.

39 A'r rhai oedd yn myned o'r blaen a'i ceryddasant ef i dewi▪ eithr efe a lefodd yn fwy o laŵer, Mâb Dafydd trugarhâ wr­thif.

40 A'r Jesu a safodd, ac a or­chymynnodd ei ddwyn ef atto: a phan ddaeth yn agos, efe a ofyn­nodd iddo,

41 Gan ddywedyd, Pa beth a fynni di i mi ei wneuthur i ti? [Page] Yntef a ddywedodd, Arglwydd, cael o hon of fy ngolwg.

42 A'r Jesu a ddywedodd wr­tho, Cymmer dy olwg; dy ffydd a'th iachaodd.

43 Ac allan o law y cafodd efe ei olwg, ac a'i canlynodd ef, gan ogoneddu Duw: a'r holl bobl pan welsant, a roesant foliant i Dduw.

PEN. XIX.

1 Am Zacchaeus y Publican. 11 Y dêc darn o arian. 28 Christ yn marchogaeth i Jerusalem mewn gorfoledd: 41 yn wylo trosti: 45 yn gyrru y prynwyr a'r gwerthwyr allan o'r Deml: 47 gan athrawiaethu beunydd yn­ddi. Y llywodraeth-wyr a fyn­nent i ddifetha ef, oni bai rhag ofn y bobl.

A'R Jesu a aeth i mewn, ac a aeth trwy Jericho.

2 Ac wele ŵr a elwyd wrth ei enw Zacchaeus; ac efe oedd Ben­publican, a hwn oedd gyfoethog.

3 Ac yr oedd efe yn ceisio gwe­led yr Jesu, pwy ydoedd: ac ni allei gan y dyrfa, am ei fôd yn fy­chan o gorpholaeth.

4 Ac efe a redodd o'r blaen, ac a ddringodd i sycomorwy­dden, fel y gallei ei weled ef: ob­legid yr oedd efe i ddyfod y ffordd honno.

5 A phan ddaeth yr Jesu i'r lle, efe a edrychodd i fynu, ac a'i canfu ef, ac a ddywedodd wrtho, Zacchaeus, discyn ar frŷs; canys rhaid i mi heddyw aros yn dy dŷ di.

6 Ac efe a ddescynnodd ar frŷs, ac a'i derbyniodd ef yn llawen.

7 A phan welsant, grwgnach a wnaethant oll, gan ddywedyd, Fy­ned o hono ef i mewn i letteua at ŵr pechadurus.

8 A Zachaeus a safodd, ac a ddy­wedodd wrth yr Arglwydd, Wele, hanner fy na, o Arglwydd, yr yd­wyf yn ei roddi i'r tlodion, ac os dugym ddim o'r eiddo neb drwy gam-achwyn, yr ydwyf yn ei dalu ar ei bedwerydd.

9 A'r Jesu a ddywedodd wr­tho, Heddyw y daeth iechydwri­aeth i'r tŷ hwn, o herwydd ei fôd yntef yn fâb i Abraham.

10 Canys Mâb y dŷn a ddaeth i geisio, ac i gadw yr hyn a golla­sid.

11 Ac a hwy yn gwrando ar y pethau hyn, efe a chwanegodd ac a ddywedodd ddammeg, am ei fôd efe yn agos at Jerusalem, ac am iddynt dybied yr ymddangosei teyrnas Dduw yn y fan.

12 Am hynny y dywedodd efe, Rhyw ŵr bonheddig a aeth i wlâd bell, i dderbyn teyrnas iddo ei hun, ac i ddychwelyd.

13 Ac wedi galw ei ddeg gwâs, efe a roddes iddynt ddêg punt, ac a ddywedodd wrthynt, March­nattewch hyd oni ddelwyf.

14 Eithr ei ddinas-wŷr a'i ca­sasant ef, ac a ddanfonasant gen­nadwri ar ei ôl ef, gan ddywedyd, Ni fynnwn ni hwn i deyrnasu ar­nom.

15 A bu, pan ddaeth efe yn ei ôl wedi derbyn y deyrnas, erchi o hono ef alw y gweision hyn atto, i'r rhai y rhoddasei efe yr arian; fel y gwybyddei beth a elwasei bob vn wrth farchnatta.

16 A daeth y cyntaf, gan ddy­wedyd, Arglwydd dy bunt a yn­nillodd ddeg pu [...].

17 Yntef a ddywedodd wrtho, Da was da, am i ti fôd yn ffyddlon yn y lleiaf, bydded i ti awdurdod ar ddêg dinas.

18 A'r ail a ddaeth, gan ddy­wedyd, Arglwydd, dy bunt di a wnaeth bum punt.

19 Ac efe a ddywedodd hefyd wrth hwnnw; Bydd ditheu ar bum dinas.

20 Ac un arall a ddaeth, gan ddywedyd, Arglwydd, wele dy bunt, yr hon oedd gennif wedi ei dodi mewn napkyn.

21 Canys mi a'th ofnais, am dy fôd yn ŵr tôst: yr wyt ti yn cymmeryd i fynu y peth ni ro­ddaist i lawr, ac yn medi y peth ni heuaist.

22 Yntef a ddywedodd wrtho, O'th enau dy hun i'th farnaf, ty­di wâs drwg: ti a wyddit fy môd i yn ŵr tôst, yn cymmeryd i fynu y peth ni roddais i lawr, ac yn me­di y peth ni heuais;

23 A pha ham na roddaist fy arian i i'r bwrdd cyfnewid, fal pan ddaethwn, y gallaswn ei gael gyd â llôg?

24 Ac efe a ddywedodd wrth y rhai oedd yn sefyll ger llaw, Dygwch oddi arno ef y bunt, a rhoddwch i'r hwn sydd a dêg punt ganddo.

25 A hwy a ddywedasant wr­tho, Arglwydd, y mae ganddo ef ddeg punt.

26 Canys yr wyfi yn dywe­dyd i chwi, Mai i bôb un y mae ganddo y rhoddir iddo: eithr oddi ar yr hwn nid oes ganddo, y dygir oddi arno, ie yr hyn sydd ganddo.

27 A hefyd, fy ngelynion hyn­ny, y rhai ni fynnasent i mi deyr­nasu arnynt, dygwch hwynt ym­ma, a lleddwch ger fy mron i.

28 Ac wedi iddo ddywedyd y pethau hyn, efe a aeth o'r blaen, gan fyned i fynu i Jerusalem.

29 A fe a ddigwyddodd pan ddaeth efe yn agos at Bethphage a Bethania, i'r mynydd a elwir Oliwydd, efe a anfonodd ddau o'i ddiscyblion.

30 Gan ddywedyd, Ewch i'r pentref ar eich cyfer: yn yr hwn gwedi eich dyfod i mewn, chwi a gewch ebol yn rhwym, ar yr hwn nid eisteddodd dŷn erloed: gollyngwch ef, a dygwch ym­ma.

31 Ac os gofyn neb i chwi, Pa ham yr ydych yn ei ollwng? fel hyn y dywedwch wrtho, Am fôd yn rhaid i'r Arglwydd wr­tho.

32 A'r rhai a ddanfonasid a ae­thant ymmaith, ac a gawsant fel y dywedasei efe wrthynt.

33 Ac fel yr oeddynt yn go­llwng yr ebol, ei berchennogion a ddywedasant wrthynt, Pa ham yr ydych yn gollwng yr ebol?

34 A hwy a ddywedasant, mae yn rhaid i'r Arglwydd wrtho ef.

35 A hwy a'i dygasant ef at yr Jesu: ac wedi iddynt fwrw eu dillad ar yr ebol, hwy a ddodasant yr Jesu arno.

36 Ac fel yr oedd efe yn my­ned, hwy a danasant eu dillad ar hŷd y ffordd.

37 Ac weithian, ac efe yn ne­sau at ddescynfa mynydd yr Oli­wydd, dechreuodd yr holl liaws discyblion lawenhau, a chlodfori Duw â llef uchel, am yr holl wei­thredoedd nerthol a welsent,

38 Gan ddywedyd, Bendigedig yw 'r brenin sydd yn dyfod yn e­nw'r Arglwydd: tangneddyf yn y nef, a gogoniant yn y goru­chaf.

39 A rhai o'r Pharisæaid o'r dyrfa a ddywedasant wrtho, A­thro, cerydda dy ddiscyblion.

40 Ac efe a attebodd ac a ddy­wedodd [...] wrthynt, Yr ydwyf yn dywedyd i chwi, pe tawai y rhai hyn, y llefei y cerrig yn y fan.

41 Ac wedi iddo ddyfod yn a­gos, pan welodd efe ŷ ddinas, efe a wylodd trosti,

42 Gan ddywedyd, Pe gwyba­sit ditheu, ie yn dy ddydd hwn, y pethau a berthynent i'th he­ddwch: eithr y maent yn awr yn guddiedig oddi wrth dy ly­gaid.

43 Canys daw y dyddiau ar­nat, a'th elynion a fwriant glawdd o'th amgylch, ac a'th amgyl­chant, ac a'th warchaeant o bôb parth:

44 Ac a'th wnânt yn gyd-wa­stad â'r llawr, a'th blant o'th fewn; ac ni adawant ynot faen ar faen: o herwydd nad adnabuost amser dy ymweliad.

45 Ac efe a aeth i mewn i'r Deml, ac a ddechreuodd fwrw a­llan y rhai oedd yn gwerthu yn­ddi, ac yn prynu:

46 Gan ddywedyd wrthynt, Y mae yn scrifennedig, Fy nhŷ i, tŷ gweddi yw: eithr chwi a'i gw­naethoch yn ogof lladron.

47 Ac yr oedd efe beunydd yn athrawiaethu yn y Deml: a'r Archoffeiriaid, a'r Scrifennyddi­on, a phennaethiaid y bobl, a gei­sient ei ddifetha ef.

48 Ac ni fedrasant gael beth a wnaent: canys yr holl bobl oedd yn glynu wrtho, i wrando arno.

PEN. XX.

1 Christ yn profi ei awdurdod, trwy ymofyn am fedydd Joan. 9 Dam­meg y winllan. 19 Am roddi teyrnged i Caesar. 27 Y mae efe yn gorchfygu y Saducæaid y rhai a wadent yr Adgyfodiad. 41 Y modd y mae Christ yn fâb Da­fydd. 25 Y mae efe yn rhybuddio ei ddiscyblion, i ochelyd yr Scri­fennyddion.

A Digwyddodd ar un o'r dy­ddiau hynny, ac efe yn dy­scu y bobl yn y Deml, ac yn pre­gethu yr Efengyl, ddyfod arno yr Arch-offeiriaid a'r Scrifennyddi­on, gyd â'r Henuriaid.

2 A llefaru wrtho, gan ddy­wedyd, Dywed i ni drwy ba aw­durdod yr wyt yn gwneuthur y pethau hyn; neu pwy yw yr hwn a roddodd i ti yr awdurdod hon.

3 Ac efe a attebodd ac a ddy­wedodd wrthynt, a minneu a o­fynnaf i chwithau un gair: a dy­wedwch i mi.

4 Bedydd Joan, ai o'r nef yr y­doedd, ai o ddynion?

5 Eithr hwy a ymresymmasant yn eu plith eu hunain, gan ddy­wedyd, Os dywedwn, O'r nef efe a ddywed, Pa ham gan hynny na chredech ef?

6 Ac os dywedwn, O ddynion, yr holl bobl a'n llabyddiant ni: canys y maent hwy yn cwbl gre­du fôd Joan yn brophwyd.

7 A hwy a attebasant na's gwy­ddent o ba le.

8 A'r Jesu a ddywedodd wr­thynt, Ac nid wyf finneu yn dywedyd i chwi trwy ba awdur­dod yr wyf yn gwneuthur y pe­thau hyn.

9 Ac efe a ddechreuodd ddy­wedyd y ddammeg hon wrth y bobl; Rhyw ŵr a blannodd win­llan, ac a'i gosododd i lafurwŷr, ac a aeth oddi cartref tros dalm o amser.

10 Ac mewn amser efe a anfo­nodd wâs at y llafurwŷr, fel y rho­ddent iddo o ffrwyth y winllan: eithr y llafur-wŷr a'i curasant ef, ac a'i hanfonasant ymmaith yn wâg-law.

11 Ac efe a chwanegodd anfon gwâs arall; eithr hwy a gurasant, ac a amharchasant hwnnw hefyd, ac a'i anfonasant ymmaith yn wag-law.

12 Ac efe a chwanegodd anfon y trydydd: a hwy a glwyfa­sant hwn hefyd, ac a'i bwriasant ef allan.

13 Yna y dywedodd arglwydd y win-llan, Pa beth a wnâf? mi a anfonaf fy anwyl fâb: fe allai pan welant ef y parchant ef:

14 Eithr y llafur-wŷr, pan wel­sant ef, a ymresymmasant a'u gi­lydd, gan ddywedyd, Hwn yw yr etisedd? deuwch, lladdwn ef, fel y byddo yr etifeddiaeth yn ei­ddom ni.

15 A hwy a'i bwriasant ef a­llan o'r winllan, ac ai lladdasant. Pa beth gan hynny a wna ar­glwydd y winllan iddynt hwy?

16 Efe a ddifetha y llafur-wŷr hyn, ac a rydd ei winllan i eraill. A phan glywsant hyn, hwy a ddy­wedasant, Na atto Duw.

17 Ac efe a edrychodd arnynt, ac a ddywedodd, Beth gan hyn­ny yw hyn a scrifennwyd, Y maen a wrthododd yr adeilad­wŷr, hwn a wnaethpwyd yn ben y gongl?

18 Pwy bynnag a syrthio ar y maen hwnnw, a ddryllir: ac ar bwy bynnag y syrthio, efe a'i mâl ef.

19 A'r Arch-offeiriaid a'r Scrifennyddion, a geisiasant ro­ddi dwylo arno yr awr honno: ac yr oedd arnynt ofn y bobl: ca­nys gwybuant mai yn eu herbyn hwynt y dywedasei efe y ddam­meg hon.

20 A hwy a'i gwiliasant ef, ac a yrrasant gynllwynwŷr, y rhai a gymmerent arnynt eu bôd yn gyfiawn; fel y dalient ef yn ei ymadrodd, iw draddodi ym­meddiant ac awdurdod y rhag­law.

21 A hwy a ofynnasant iddo ef, gan ddywedyd, Athro, ni a wy­ddom mai uniawn yr ydwyt ti yn dywedyd, ac nad wyt yn derbyn wyneb, eithr yn dyscu ffordd Dduw mewn gwirionedd.

22 A'i cyfraithlon i ni roi teyr­nged i Caesar, ai nid yw?

23 Ac efe a ddeallodd eu cy­frwystra hwy, ac a ddywedodd wrthynt, Pa ham y temtiwch fi?

24 Dangoswch i mi geiniog: llun ac ar-graff pwy sydd arni? A hwy a attebasant ac a ddyweda­sant, Yr eiddo Caesar.

25 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, Rhoddwch chwithau yr eiddo Caesar i Caesar, a'r eiddo Duw i Dduw.

26 Ac ni allasant feio ar ei ei­riau ef ger bren y bobl: a chan ry­feddu wrth ei atteb ef, hwy a dawsant â sôn.

27 A rhai o'r Saducæaid, (y rhai sy yn gwadu nad oes adgyfo­diad) a ddaethant atto ef, ac a o­fynnasant iddo,

28 Gan ddywedyd, Athro, Mo­ses a scrifennodd i ni, Os byddei farw brawd neb, ac iddo wraig, a marw o hono yn ddi blant, ar gymmeryd o'i frawd ei wraig ef, a chodi hâd iw frawd.

29 Yr oedd gan hynny saith o frodyr; a'r cyntaf a gymme­rodd wraig ac a fu farw yn ddi­blant.

30 A'r all a gymmerth y wraig, ac a fu farw yn ddi blant.

31 A'r trydydd a'i cymmerth hi: ac yr un ffunyd y saith hefyd, ac ni adawsant blant, ac a fuant feirw.

32 Ac yn ddiweddaf oll, bu fa­rw y wraig hefyd.

33 Yn yr adgyfodiad gan hyn­ny, gwraig i bwy un o honynt yw hi? canys y saith a'i cawsant hi yn wraig,

34 A'r Jesu gan atteb a ddy­wedodd wrthynt, Plant y bŷd hwn sydd yn gwreica, ac yn gwra.

35 Eithr y rhai a gyfrifer yn deilwng i gael y bŷd hwnnw, a'r adgyfodiad oddi wrth y meirw, nid ydynt nac yn gwrcica, nac yn gwra.

36 Canys ni's gallant farw mwy: oblegid cyd-stâd ydynt â'r Angelion: a phlant Duw y­dynt, gan eu bôd yn blant yr adgy­fodiad.

37 Ac y cyfyd y meirw, Moses hefyd a yspysodd wrth y berth, pan yw ef yn galw yr Arglwydd yn Dduw Abraham, ac yn Dduw Isaac, ac yn Dduw Jacob.

38 Ac nid yw efe Dduw y mei­rw, ond y byw: canys pawb sydd fyw iddo ef.

39 Yna rhai o'r Scrifennyddi­on, gan atteb a ddywedasant, A­thro, da y dywedaist.

40 Ac ni feiddiasant mwyach ofyn dim iddo ef.

41 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, Pa fodd y maent yn dy­wedyd fôd Christ yn fâb i Dda­fydd?

42 Ac y mae Dafydd ei hun yn dywedyd yn llyfr y Psalmau, Yr Arglwydd a ddywedodd wrth fy Arglwydd, Eistedd ar fy neheu­law,

43 Hyd oni osodwyf dy ely­nion yn droedfaingc i'th draed ti.

44 Y mae Dafydd gan hynny yn ei alw ef yn Arglwydd, a pha fodd y mae efe yn fâb iddo?

45 Ac a'r holl bobl yn clywed, efe a ddywedodd wrth ei ddiscy­blion.

46 Ymogelwch rhag yr Scri­fennyddion, y rhai a ewyllysiant rodio mewn dillad lleision, ac a garant gyfarchiadau yn y march­nadoedd, a'r prif-gadeiriau yn y Synagogau, a'r prif-eisteddleoedd yn y gwleddoedd.

47 Y rhai sydd yn llwyr fwyt­ta tai gwragedd gweddwon, ac mewn rhith yn hir-weddio, y rhai hyn a dderbyniant farn fwy.

PEN. XXI.

1 Christ yn canmol y weddw dlawd: 5 Yn rhag-fynegi dinistr y Deml, a dinas Jerusalem, 25 a'r arwyddion a fydd o flaen y dydd diwaethaf: 34 yn eu hannoc hwy [Page] i fôd yn wiliadwrus. 37 Arfer Christ tra fû yn Jerusalem.

AC wedi iddo edrych i fynu, efe a ganfu y rhai goludog yn bwrw eu rhoddion i'r drysorfa.

2 Ac efe a ganfu hefyd ryw w­raig weddw dlawd yn bwrw yno ddwy hatling.

3 Ac efe a ddywedodd, yn wir meddaf i chwi, fwrw o'r wraig weddw dlawd hon i mewn fwy nâ hwynt oll

4 Canys y rhai hyn oll o'r hyn oedd weddill ganddynt a fw­riasant at offrymmau Duw: eithr hon o'i phrinder a fwriodd i mewn yr hull fywyd a oedd gan­ddi.

5 Ac fel yr oedd rhai yn dywe­dyd am y Deml, ei bôd hi wedi ei harddu â meini têg a rhoddion, efe a ddywedodd.

6 Y pethau hyn yr ydych yn edrych arnynt, daw y dyddiau yn y rhai ni adewir maen ar faen a'r ni's dattodir.

7 A hwy a ofynnasant iddo, gan ddywedyd, Athro, pa brŷd gan hynny y bydd y pethau hyn, a pha arwydd fydd pan fo'r pe­thau hyn ar ddyfod?

8 Ac efe a ddywedodd, Edry­chwch na thwyller chwi: canys llawer a ddeuant yn fy enw i, gan ddywedyd, Myfi yw Christ, a'r am­ser a nesaodd: nac ewch gun hyn­ny ar eu hôl hwynt.

9 A phan glywoch sôn am ryfeloedd a therfyscoedd, na chymmerwch fraw: canys rhaid i'r pethau hyn fod yn gyntaf: ond ni ddaw y diwedd yn y man.

10 Yna y dywedodd efe wr­thynt, Cenedl a gyfyd yn er­byn cenedl, a theyrnas yn erbyn teyrnas.

11 A daiar-grynfau mawrion a fyddant yn amryw leoedd, a ne­wyn, a heintiau, a phethau ofna­dwy, ac arwyddion mawrion a fydd o'r nêf.

12 Eithr o flaen hyn oll, hwy a roddant eu dwylo arnoch, ac a'ch erlidiant, gan eich traddodi i'r synagogau, ac i garcharau, we­di eich dwyn ger bron brenhi­noedd a llywodraeth-wŷr, o achos fy enw i.

13 Eithr fe a ddigwydd i chwi yn dystiolaeth.

14 Am hynny rhoddwch eich brŷd, ar na rag-fyfyrioch beth a atteboch.

15 Canys myfi a roddaf i chwi enau, a doethineb, yr hon ni's gall eich holl wrthwyneb-wŷr na dywedyd yn ei herbyn, na'i gwrth-sefyll.

16 A chwi a fradychir, ie gan rieni, a brodyr, a cheraint, a chy­feillion: ac i rai o honoch y parant farwolaeth.

17 A châs fyddwch gan bawb o herwydd fy enw i.

18 Ond ni chyll blewyn o'ch pen chwi.

19 Yn eich amynedd meddien­nwch eich eneidiau.

20 A phan weloch Jerusa­lem wedi ei hamgylchu gan lu­oedd yna gwybyddwch fôd ei anghyfannedd-dra hi wedi ne­sau.

21 Yna y rhai fyddant yn Ju­dæa, ffoant i'r mynyddoedd: a'r rhai a fyddant yn ei chanol hi, y­madawant: a'r rhai a fyddant yn y meusydd, nac elont i mewn iddi▪

22 Canys dyddiau dial yw y rhai hyn, i gyflawni yr holl be­thau a scrifennwyd.

23 Eithr gwae y rhai beichio­gion, a'r rhai yn rhoi bronnau, yn y dyddiau hynny: canys bydd angen mawr yn y tîr, a digofaint ar y bobl hyn.

24 A hwy a syrthiant drwy fin y cleddyf, a chaeth-gludir hwynt at bôb cenhedlaeth: a Jerusalem a fydd wedi ei mathru gan y cen­hedloedd, hyd oni chyflawnir amser y cenhedloedd.

25 A bydd arwyddion yn yr haul, a'r lleuad, a'r sêr, ac ar y ddaiar ing cenhedloedd gan gy­fyng-gyngor; a'r môr a'r tonnau yn rhuo.

26 A dynion yn llewygu gan ofn, a disgwil am y pethau sy yn dyfod ar y ddaiar: oblegid ner­thoedd y nefoedd a yscydwir.

27 Ac yna y gwelant Fâb y dŷn yn dyfod mewn cwmmwl, gydâ gallu a gogoniant mawr.

28 A phan ddechreuo 'r pe­thau hyn ddyfod, edrychwch i fynu, a chodwch eich pennau: canys y mae eich ymwared yn nesau.

29 Ac efe a ddywedodd ddam­meg iddynt, Edrychwch ar y ffi­gys-bren, a'r holl breniau;

30 Pan ddeiliant hwy weithi­an, chwi a welwch, ac a wŷddoch o honoch eich hun, fôd yr hâf yn agos.

31 Felly chwithau, pan we­loch y pethau hyn yn digwydd, gwybyddwch fôd teyrnas Dduw yn agos.

32 Yn wir meddaf i chwi, nid â yr oes hon heibio, hyd oni ddel y cwbl i ben.

33 Y nêf a'r ddaiar a ânt heibi­o, on fy ngeiriau i nid ânt heibio ddim.

34 Ac edrychwch arnoch eich hunain, rhag i'ch calonnau un am­ser drymhau drwy lothineb a me­ddwdod, a gofalon y bywyd hwn, a dyfod y dydd hwnnw arnoch yn ddisymmwth.

35 Canys efe a ddaw fel magl, ar wartha pawb oll a'r sy yn tri­go ar wyneb yr holl ddaiar.

36 Gwiliwch gan hynny, a gweddiwch bôb amser, ar gael eich cyfrif yn deilwng i ddiangc rhag y pethau hyn oll sy ar ddy­fod, ac i sefyll ger bron Mâb y dŷn.

37 A'r dydd yr ydoedd efe yn athrawiaethu yn y Deml, a'r nôs yr oedd efe yn myned ac yn aros yn y mynydd, a elwid yr O­liwydd.

38 A'r holl bobl a foreu-gyr­chent atto ef yn y Deml, iw gly­wed ef.

PEN. XXII.

1 Yr Iddewon yn cyd-fwriadu yn erbyn Christ. 3 Satan yn paratoi Judas iw fradychu ef. 7 Yr A­postolion yn arlwyo y Pasc. 19 Christ yn ordeinio ei Swpper san­ctaidd, 21 yn guddicdic yn rhag­ddywedyd am y bradychwr, 24 yn annoc y rhan arall o'i Aposto­lion i ochelyd rhyfyg, 31 yn sic­crhau Petr na phallci ei ffydd ef: 34 ac er hynny y gwadei efe ef dair gwaith: 39 yn gweddio yn y mynydd, ac yn chwysu 'r gwaed, 47 yn cael ei fradychu â chusan, 50 yn iachâu clust Malchus, 54 yn cael ei wadu dair gwaith [Page] gan Petr, 63 a'i amherchi yn gywylyddus, 66 ac yn cyfaddef ei fôd yn Fab Duw.

A Nessaodd gwyl y bara croyw, yr hon a elwir y Pasc.

2 A'r Arch-offeiriaid a'r Scri­fennyddion a geisiasant pa sodd y difethent ef: oblegid yr oedd ar­nynt ofn y bobl.

3 A Satan a aeth i mewn i Ju­das, yr hwn a gyfenwyd Iscariot, yr hwn oedd o rifedi 'r deuddeg.

4 Ac efe a aeth ymmaith, ac a ymddiddanodd â'r Arch-offeiri­aid, a'r blaenoriaid, pa fodd y bra­dychei efe ef iddynt.

5 Ac yr oedd yn llawen gan­ddynt: a hwy a gyttunasant ar roddi arian iddo.

6 Ac efe a addawodd: ac a gei­siodd amser cyfaddas iw fradychu ef iddynt, yn absen y bobl.

7 A daeth dydd y bara croyw, ar yr hwn yr oedd rhaid lladd y Pasc.

8 Ac efe a anfonodd Petr ac Joan, gan ddywedyd, Ewch, pa­ratowch i ni'r Pasc, fel y bwyt­taom.

9 A hwy a ddywedasant wr­tho, Pa le y mynni baratoi o ho­nom?

10 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, Wele, pan ddeloch i mewn i'r ddinas, cyferfydd â chwi ddŷn yn dwyn steneid o ddwfr: canlynwch ef i'r tŷ lle yr êl efe i mewn.

11 A dywedwch wrth ŵr y tŷ, Y mae 'r Athro yn dywedyd wr­thit, Pa le y mae 'r lletty, lle y gallwyf fwytta 'r Pasc gyd â'm discyblion.

12 Ac efe a ddengys i chwi o­ruwch-ystafell sawr, wedi ei tha­nu: yno paratowch.

13 A hwy a aethant ac a gaw­sant fel y dywedasei efe wrthynt, ac a baratoesant y Pasc.

14 A phan ddaeth yr awr, efe a eisteddodd i lawr, a'r deuddeg A­postol gŷd ag ef.

15 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, Mi a chwennychais yn fawr fwytta 'r Pasc hwn gyd â chwi, cyn dioddef o honof:

16 Canys yr ydwyf yn dywe­dyd i chwi, Ni fwyttâf fi mwyach o honaw, hyd oni chyflawner yn nheyrnas Dduw.

17 Ac wedi iddo gymmeryd y cwppan, a rhoddi diolch, efe a ddywedodd, Cymmerwch hwn, a rhennwch yn eich plith.

18 Canys yr ydwyf yn dywe­dyd i chwi, nad yfaf o ffrwyth y winwydden, hyd oni ddêl teyr­nas Dduw.

19 Ac wedi iddo gymmeryd bara, a rhoi diolch, efe a'i tor­rodd, ac a'i rhoddes iddynt, gan ddywedyd, Hwn yw fy ngorph, yr hwn yr ydys yn ei roddi trosoch; gwnewch hyn er coffa am danaf,

20 Yr un modd y cwppan he­fyd wedi swperu, gan ddywe­dyd, Y cwppan hwn yw 'r Te­stament newydd yn fy ngwaed i, yr hwn yr ydys yn ei dywallt tro­soch.

21 Eithr wele law'r hwn sydd yn fy mradychu, gŷd â mi ar y bwrdd.

22 Ac yn wir, y Mae Mab y dŷn yn myned, megis y mae we­di ei luniaethu: eithr gwae 'r dŷn hwnnw, trwy 'r hwn y bra­dychir ef.

23 Hwythau a ddechreuasant [Page] ymofyn yn eu plith en hun, pwy o honynt oedd yr hwn a wnai hynny.

24 A bu ymryson yn eu plith, pwy o honynt a dybygid ei fôd yn fwyaf.

25 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, Y mae brenhinoedd y cenhedloedd yn arglwyddiaethu arnynt: a'r rhai fy mewn aw­durdod arnynt, a elwir yn ben­defigion.

26 Ond na fyddwch chwi felly: eithr y mwyaf yn eich plith chwi, bydded megis yr ieuangaf, a'r pennaf, megis yr hwn sydd yn gweini.

27 Canys pa un fwyaf, a'i 'r hwn sydd yn eistedd ar y bwrdd, ai 'r hwn sydd yn gwasanaethu? ond yr hwn sydd yn eistedd ar y bwrdd? eithr yr ydwyfi yn eich mysc fel un yn gwasanaethu.

28 A chwy-chwi yw y rhai a arhosasoch gŷd â mi yn fy mhro­fedigaethau.

29 Ac yr wyfi yn ordeinio i chwi deyrnas, megis yr ordeini­odd sy Nhâd i minneu.

30 Fel y bwyttaoch ac yr y­foch ar fy mwrdd i yn fy nheyr­nas, ac yr eisteddoch ar orsedd­feydd, yn barnu deuddeg-llwyth Israel.

31 A'r Arglwydd a ddywe­dodd, Simon, Simon, wele, Satan a'ch ceisiodd chwi, i'ch nithio fel gwenith:

32 Eithr mi a weddiais tro­sot, na ddiffygiei dy ffydd di: di­theu pan i'th droer cadarnhâ dy frodyr.

33 Ac efe a ddywedodd wrtho, Arglwydd, yr ydwyfi yn barod i fyned gyd â thi i garchar, ac i an­geu.

34 Yntef a ddywedodd, Yr wyf yn dywedyd i ti Petr, Na chân y ceiliog heddyw, nes i ti wadu dair gwaith yr adweini fi.

35 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, Pan i'ch anfonais heb na phwrs, na chôd, nac escidiau; a fu arnoch eisieu dim? A hwy a ddywedasant, Na ddo ddim.

36 Yna y dywedodd wrthynt, Ond yn awr, y neb sydd ganddo bwrs, cymmered, a'r un modd gôd: a'r neb nid oes ganddo, gwerthed ei bais, a phryned gle­ddyf.

37 Canys yr wyf yn dywedyd i chwi, fôd yn rhaid etto gyflawni ynofi y peth hyn a scrifennwyd, sef, A chyd â'r anwir y cyfrifwyd ef. Canys y mae diben i'r pethau am danafi.

38 A hwy a ddywedasant, Ar­glwydd, wele ddau gleddyf ym­ma. Ac efe a ddywedodd wrthynt, Digon yw.

39 Ac wedi iddo fyned allan, efe a aeth yn ôl ei arfer, i fynydd yr olewydd: a'i ddiscyblion hefyd a'i canlynasant ef.

40 A phan ddaeth efe i'r man, efe a ddywedodd wrthynt, Gwe­ddiwch nad eloch mewn profedi­gaeth.

41 Ac efe a dynnodd oddiwr­thynt tu ag ergyd carreg, ac we­di iddo fyned ar ei liniau, efe a weddiodd.

42 Gan ddywedyd, O Dâd, os ewyllysi droi heibio y cwppan hwn oddi wrthif: er hynny nid fy ewyllys i, ond yr eiddot ti a wneler.

43 Ac Angel o'r nêf a ymddan­gosodd iddo yn ei nerthu ef.

44 Ac efe mewn ymdrech me­ddwl, [Page] a weddiodd yn ddyfalach, a'i chwys ef oedd fel defnynnau, gwaed, yn descyn ar y ddaiar.

45 A phan gododd efe o'i we­ddi, a dyfod at ei ddiscyblion, efe a'u cafodd hwynt yn cyscu gan dristwch:

46 Ac a ddywedodd wrthynt, Pa ham yr ydych yn cyscu? cod­wch a gweddiwch nad eloch mewn profedigaeth.

47 Ac efe etto yn llefaru, wele dyrfa, a hwn a elwir Judas, vn o'r deuddeg, oedd yn myned o'i blaen hwynt, ac a nesaodd at yr Jesu, iw gusanu ef.

48 A'r Jesu a ddywedodd wr­tho, Judas ai â chusan yr wyti yn bradychu Mâb y dŷn?

49 A phan welodd y rhai oedd yn ei gylch ef, y peth oedd ar ddy­fod, hwy a ddywedasant wrtho, Arglwydd, a darawn ni â chle­ddyf?

50 A rhyw vn o honynt a da­rawodd wâs yr Arch-offeiriad, ac a dorrodd ymmaith ei glust dde­hau ef.

51 A'r Jesu a attebodd ac a ddywedodd, Goddefwch hyd yn hyn, Ac efe a gyffyrddodd â'i glust, ac a'i iachaodd ef.

52 A'r Jesu a ddywedodd wrth yr Archoffeiriaid, a blaenoriaid y Deml, a'r henuriaid, y rhai a ddaethent atto, A'i fel at leidr y dacthoch chwi allan â chleddy­fau, ac â ffyn?

53 Pan oeddwn beunydd gyd â chwi yn y Deml, nid estynna­soch ddwylo i'm herbyn: eithr hon yw eich awr chwi, a gallu 'r tywyllwch.

54 A hwy a'i daliasant ef, ac a'i harweiniasant, ac a'i dygasant i mewn i dŷ'r Arch-offeiriad. A Phetr a ganlynodd o hirbell.

55 Ac wedi iddynt gynneu tân ynghanol y neuadd, a chyd-ei­stedd o honynt, eisteddodd Petr yntef yn eu plith hwynt.

56 A phan ganfu rhyw langces ef yn eistedd wrth y tân, a dal sulw arno, hi a ddywedodd, yr oedd hwn hefyd gyd ag ef.

57 Yntef a'i gwadodd ef, gan ddywedyd, O wraig, ni adwaen i ef.

58 Ac ychydig wedi, vn arall a'i gwelodd ef, ac a ddywedodd, Yr wyt titheu hefyd yn un o ho­nynt. A Phetr a ddywedodd, O ddŷn, nid ydwyf.

59 Ac ar ôl megis yspaid vn awr, rhyw vn arall a daerodd, gan ddywedyd, Mewn gwirionedd, yr oedd hwn hefyd gyd ag ef: canys Galilæad yw.

60 A Phetr a ddywedodd, y dŷn, ni's gwn beth yr wyt yn ei ddywedyd. Ac yn y man, ac efe etto yn llefaru, canodd y ceiliog.

61 A'r Arglwydd a drôdd, ac a edrychodd ar Betr: a Phetr a gofiodd ymadrodd yr Arglwydd, fel y dywedasei efe wrtho, Cyn canu o'r ceiliog, y gwedi fi deir­gwaith.

62 A Phetr a aeth allan, ac a wylodd yn chwerw-dost.

63 A'r gwŷr oedd yn dal yr Jesu a'i gwatwarasant ef, gan ei daro.

64 Ac wedi iddynt guddio ei lygaid ef, hwy a'i tarawsant ef ar ei wyneb, ac a ofynnasant iddo, gan ddywedyd, Prophwyda, Pwy yw 'r hwn a'th darawodd di?

65 A llawer o bethau eraill gan gablu, a ddywedasant yn ei erbyn ef.

66 A phan aeth hi yn ddydd, ymgynnullodd Henuriaid y bobl, a'r Arch-offeiriaid, a'r Scrifenny­ddion, ac a'i dygasant ef iw Cyn­gor hwynt.

67 Gan ddywedyd, Ai ti yw Christ? dywed i ni. Ac efe a ddy­wedodd wrthynt, Os dywedaf i chwi, ni chredwch ddim:

68 Ac os gofynnaf hefyd i chwi, ni 'm hattebwch, ac ni 'm gollyng­wch ymmaith.

69 Yn ôl hyn y bydd Mâb y dŷn yn eistedd ar ddeheu-law ga­llu Duw.

70 A hwy oll a ddywedasant, Ai Mâb Duw gan hynny ydwyti? Ac efe a ddywedodd wrthynt, Yr ydych chwi yn dywedyd fy môd.

71 Hwythau a ddywedasant, Pa raid i ni mwyach wrth dystiola­eth? canys clywsom ein hunain o'i enau ef ei hun.

PEN. XXIII.

1 Cyhuddo 'r Jesu ger bron Pilat, a'i anfon at Herod; 8 A Herod yn ei watwar ef. 12 Herod a Philat yn cymmodi â'i gilydd. 18 Y bobl yn deisyf cael Barabbas, a Philat yn ei ollwng ef iddynt, ac yn rhoddi yr Jesu iw groes-hoelio. 27 Yntef yn mynegi i'r gwra­gedd a alarent o'i blegid ef, ddi­nystr Jerusalem: 34 yn gweddio tros ei elynion. 39 Crogi dau­ddrwg-weithredwr gydag ef. 46 Ei farwolaeth, 50 a'i gladdedi­gaeth ef.

A'R holl liaws o honynt, a gy­fodasant, ac a'i dygasant ef at Pilat;

2 Ac a ddechreuasant ei gyhu­ddo ef, gan ddywedyd, Ni a gaw­som hwn yn gŵyrdroi 'r bobl, ac yn gwahardd rhoi teyrnged i Cae­sar, gan ddywedyd mai efe ei hun yw Christ frenin.

3 A Philat a ofynnodd iddo, gan ddywedyd, Ai ti yw brenin yr Iddewon? ac efe a attebodd iddo ac a ddywedodd, Yr wyt ti yn dy­wedyd.

4 A dywedodd Pilat wrth yr Arch-offeiriaid a'r bobl, Nid wyfi yn cael dim bai ar y dŷn hwn.

5 A hwy a fuant daerach, gan ddywedyd, Y mae efe yn cyffroi 'r bobl, gan ddyscu trwy holl Ju­dæa, wedi dechreu o Galilæa hyd ymma.

6 A phan glybu Pilat sôn am Galilæa, efe a ofynnodd ai Gali­læad oedd y dŷn.

7 A phan wŷbu efe ei fod ef o lywodraeth Herod, efe a'i hanfo­nodd ef at Herod, yr hwn oedd yntef yn Jerusalem y dyddiau hynny.

8 A Herod, pan welodd yr Jesu, a lawenychodd yn fawr: canys yr oedd efe yn chwennych er ystalm ei weled ef, oblegid i­ddo glywed llawer am dano ef: ac yr ydoedd yn gobeithio cael gweled gwneuthur rhyw arwydd ganddo ef.

9 Ac efe a'i holodd ef mewn llawer o eiriau: eithr efe nid at­tebodd ddim iddo.

10 A'r Arch-offeiriaid a'r Scri­fennyddion a safasant gan ei gy­huddo ef yn haerllyg.

11 A Herod a'i filwŷr, wedi iddo ei ddiystyru ef a'i watwar, a'i wisco â gwisc glaerwen, a'i danfonodd ef drachefn at Pilat.

12 A'r dwthwn hwnnw yr aeth [Page] Pilat a Herod yn gyfeillion: canys yr oeddynt o'r blaen mewn gely­niaeth â'i gilydd.

13 A Philat, wedi galw yng­hŷd yr Arch-offeiriaid, a'r lly­wiawd-wŷr, a'r bobl,

14 A ddywedodd wrthynt, Chwi a ddygasoch y dŷn hwn attafi, fel vn a fyddai yn gŵyrdroi 'r bobl: ac wele, myfi a'i holais ef yn eich gwŷdd chwi, ac ni che­fais yn y dŷn hwn ddim bai, o ran y pethau yr ydych chwi yn ei gyhuddo ef am danynt:

15 Na Herod chwaith: canys anfonais chwi atto ef, ac wele, dim yn haeddu marwolaeth ni's gwnaed iddo.

16 Am hynny mi a'i ceryddaf ef, ac a'i gollyngaf ymmaith.

17 Canys yr ydoedd yn rhaid iddo ollwng vn yn rhydd iddynt ar yr wŷl.

18 A'r holl liaws a lefasant ar vnwaith, gan ddywedyd, Bwrw hwn ymmaith, a gollwng i ni Barabbas yn rhydd.

19 (Yr hwn, am ryw derfysc a wnelsid yn y ddinas, a llofruddi­aeth, oedd wedi ei daflu i gar­char.)

20 Am hynny Pilat a ddywe­dodd wrthynt drachefn, gan ewyllysio gollwng yr Jesu yn rhydd.

21 Eithr hwy a lefasant arno, gan ddywedyd Croes-hoelia, cro­es-hoelia ef.

22 Ac efe a ddywedodd wr­thynt y drydedd waith, Canys pa ddrwg a wnaeth efe? ni chefais i ddim achos marwolaeth ynddo: am hynny mi a'i ceryddaf ef, ac a'i gollyngaf yn rhydd.

23 Hwythau a fuant daerion â llefau vchel gan ddeisyfu ei groes­hoelio ef: a'u llefau hwynt a'r Arch-offeiriaid a orfuant.

24 A Philat a farnodd wneu­thur eu deisyfiad hwynt.

25 Ac efe a ollyngodd yn rhydd iddynt yr hwn am derfysc a llo­fruddiaeth a fwriasid yngharchar, yr hwn a ofynnasant: eithr yr Jesu a draddododd efe iw hewy­llys hwynt.

26 Ac fel yr oeddynt yn ei ar­wain ef ymmaith, hwy a ddalia­sant vn Simon o Cyrene, yn dy­fod o'r wlâd, ac a ddodasant y groes arno ef, iw dwyn ar ôl yr Jesu.

27 Ac yr oedd yn ei ganlyn ef liaws mawr o bobl, ac o wragedd: y rhai hefyd oedd yn cwynfan, ac yn galaru o'i blegid ef.

28 A'r Jesu wedi troi attynt, a ddywedodd, Merched Jerusalem, nac wŷlwch o'm plegid i, eithr wŷlwch o'ch plegid eich hun, ac oblegid eich plant:

29 Canys wele, y mae 'r dy­ddiau yn dyfod, yn y rhai y dy­wedant, Gwyn eu bŷd y rhai am­hlantadwy, a'r crothau ni heppi­liasant, a'r bronnau ni roesant sugn.

30 Yna y dechreuant ddywe­dyd wrth y mynyddoedd, Syrthi­wch arnom: ac wrth y bryniau, Cuddiwch ni.

31 Canys os gwnant hyn yn y pren îr, pa beth a wneir yn y [...]rîn?

32 Ac arweinwyd gyd ag ef hefyd ddau ddrwg-weithred-wŷr eraill, iw rhoi iw marwolaeth.

33 A phan ddaethant i'r lle a elwir Calvaria, yno y croes-ho­liasant ef a'r drwg-weithred-wyr: [Page] vn ar y llaw ddehau, a'r llall ar yr asswy.

34 A'r Jesu a ddywedodd, O Dâd, maddeu iddynt: canys ni wyddant pa beth y maent yn ei wneuthur. A hwy a rannasant ei ddillad ef, ac a fwriasant goel­bren.

35 A'r bobl a safodd yn e­drych, a'r pennaethiaid hefyd gŷd â hwynt a watwarasant, gan ddywedyd, Eraill a waredodd efe, gwareded ef ei hun, os hwn yw Christ, etholedig Duw.

36 A'r milwŷr hefyd a'i gwat­warasant ef, gan ddyfod atto, a chynnyg iddo finegr,

37 A dywedyd, Os tydi yw brenin yr Iddewon, gwared dy hun.

38 Ac yr ydoedd hefyd arscri­fen wedi ei scrifennu vwch ei ben ef, â llythyrennau Groeg, a Lladin, ac Ebrew, HWN YW BRENIN YR IDDEWON.

39 Ac vn o'r drwg-weithred­wŷr a grogasid, a'i cablodd ef, gan ddywedyd, Os tydi yw Christ, gwared dy hun a ninnau.

40 Eithr y llall a attebodd, ac a'i ceryddodd ef, gan ddywedyd, Onid wyt ti yn ofni Duw, gan dy fod dan yr vn ddamnedigaeth?

41 A nyni yn wir yn gyfiawn: (canys yr ydym yn derbyn yr hyn a haeddei y pethau a wnaethom) eithr hwn ni wnaeth ddim allan o'i le.

42 Ac efe a ddywedodd wrth yr Jesu, Arglwydd, cofia fi, pan ddelych i'th deyrnas.

43 A'r Jesu a ddywedodd wr­tho, Yn wir meddaf i ti, He­ddyw y byddi gŷd â mi ymmha­radwys.

44 Ac yr ydoedd hi ynghylch y chweched awr, a thywyllwch a fu ar yr holl ddaiar hyd y nawfed awr.

45 A'r haul a dywyllwyd, a llen y Deml a rwygwyd yn ei cha­nol.

46 A'r Jesu gan lefain â llef vchel a ddywedodd, O Dâd, i'th ddwylo di y gorchymynnaf fy ys­pryd. Ac wedi iddo ddywedyd hyn, efe a drengodd.

47 A'r Canwriad pan welodd y peth a wnaethpwyd, a ogone­ddodd Dduw, gan ddywedyd, Yn wîr yr oedd hwn yn ŵr cyfiawn.

48 A'r holl bobloedd, y rhai a ddaethent ynghŷd i edrych hyn, wrth weled y pethau a wnaeth­pwyd, a ddychwelasant, gan guro eu dwyfronnau.

49 A'i holl gydnabod ef a sa­fasant o hirbell, a'r gwragedd, y rhai a'i canlynasent ef o Galilæa, yn edrych ar y pethau hyn.

50 Ac wele, gŵr a'i enw Jo­seph, yr hwn oedd gynghôrwr, gŵr da a chyfiawn.

51 (Hwn ni chyttunasei â'u cyngor ac a'u gweithred hwynt,) o Arimathæa dinas yr Iddewon, (yr hwn oedd yntef yn disgwil hefyd am deyrnas Dduw.)

52 Hwn a ddaeth at Pilat, ac a ofynnodd gorph yr Jesu.

53 Ac efe a'i tynnodd i lawr, ac a'i hamdôdd mewn lliain main, ac a'i rhoddes mewn bedd wedi ei naddu mewn carreg, yn yr hwn ni roddasid dŷn erioed.

54 A'r dydd hwnnw oedd ddar­parwyl, a'r Sabbath oedd yn ne­sau.

55 A'r gwragedd hefyd, y rhai a ddaethent gyd ag ef o Galilæa, [Page] a ganlynasant, ac a welsant y bedd, a pha fodd y dodwyd ei gorph ef.

56 A hwy a ddychwelasant, ac a baratoesant bêr-aroglau ac en­naint, ac a orphwysasant ar y Sab­bath, yn ôl y gorchymmyn.

PEN. XXIV.

1 Y ddau Angel yn mynegi adgy­fodiad Christ i'r gwragedd, oedd yn dyfod at y bedd; 9 a'r rhai hynny yn ei adrodd i eraill. 13 Christ ei hun yn ymddangos i'r ddau ddiscybl oedd yn myned i Em­maus: 36 ac wedi hynny i'r Apostolion, ac yn ceryddu eu ha­ngrediniaeth hwy: 47 yn rhoddi gorchymmyn iddynt: 49 ac yn addo yr Yspryd glân: 51 ac felly yn escyn i'r nefoedd.

A'R dydd cyntaf o'r wythnos, ar y cynddydd, hwy a ddae­thant at y bedd, gan ddwyn y pêr­aroglau a baratoesent, a rhai gŷd â hwynt.

2 A hwy a gawsant y maen we­di ei dreiglo ymmaith oddi wrth y bedd.

3 Ac wedi iddynt fyned i mewn, ni chawsant gorph yr Arglwydd Jesu.

4 A bu, a hwy yn petruso am y peth hyn, wele, dau ŵr a sa­fodd yn eu hymyl mewn gwisco­edd disclair.

5 Ac wedi iddynt ofni, a go­stwng eu hwynebau tu a'r ddaiar, hwy a ddywedasant wrthynt, Pa ham yr ydych yn ceisio y byw ym mysc y meirw?

6 Nid yw efe ymma, ond efe a gyfododd. Cofiwch pa fodd y dywedodd wrthych, ac efe etto yn Galilæa,

7 Gan ddywedyd, Rhaid yw rhoi Mâb y dŷn yn nwylo dynion pechadurus, a'i groes-hoelio, a'r trydydd dydd adgyfodi.

8 A hwy a gofiasant ei eiriau ef,

9 Ac a ddychwelasant oddi wrth y bedd, ac a fynegasant hyn oll i'r vn ar ddeg, ac i r lleill oll.

10 A Mair Fagdalen, a Joanna, a Mair mam Jaco, a'r lleill gŷd â hwynt, oedd y rhai a ddywedasant y pethan hyn wrth yr Apostolion.

11 A'u geiriau a welid yn eu golwg hwynt, fel gwegi, ac ni chredasant iddynt.

12 Eithr Petr a gododd i fynu, ac a redodd at y bedd: ac wedi ymgrymmu efe a ganfu y lliei­niau wedi eu gosod o'r nailltu, ac a aeth ymmaith, gan ryfeddu rhyngddo ac ef ei hun, am y peth a ddarfuasei.

13 Ac wele, dau o honynt oedd yn myned y dydd hwnnw i dref a'i henw Emmaus, yr hon oedd ynghylch trugain stâd oddi wrth Jerusalem:

14 Ac yr oeddynt hwy yn ym­ddiddan â'i gilydd, am yr holl bethau hyn a ddigwyddasent.

15 A bu, fel yr oeddynt yn ym­ddiddan, ac yn ymofyn â'i gilydd, yr Jesu ei hun hefyd a nesaodd, ac a aeth gyd â hwynt.

16 Eithr eu llygaid hwynt a ataliwyd, fel na's adwaenent ef.

17 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, Pa ryw ymadroddion yw y rhai hyn yr ydych yn eu bwrw at ei gilydd, dan rodio, ac yn wy­nebdrist?

18 Ac vn o honynt a'i enw Cleo­pas, gan atteb a ddywedodd wr­tho, A wyt ti yn vnig yn ymdei­thydd yn Jerusalem, ac ni wy­buost y pethau a wnaeth pwyd yn­ddi hi, yn y dyddiau hyn.

19 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, Pa bethau? Hwythau a ddywedasant wrtho, Y pethau yn­ghylch Jesu o Nazareth, yr hwn oedd ŵr o brophwyd, gallnog mewn gweithred a gair, ger bron Duw a'r holl bobl.

20 A'r môdd y traddodes yr Arch-offeiriaid a'n llywodraeth­wŷr ni ef, i farn marwolaeth, ac a'r croes-hoeliasant ef.

21 Ond yr oeddym ni yn go­beithio mai efe oedd yr hwn a waredei 'r Israel: ac heb law hyn oll, heddyw yw 'r trydydd dydd, er pan wnaethpwyd y pethau hyn.

22 A hefyd rhai gwragedd o honom ni, a'n dychrynasant ni, gwedi iddynt fôd yn foreu wrth y bedd:

23 A phan na chawsant ei gorph ef, hwy a ddaethant, gan ddywe­dyd weled o honynt weledigaeth o Angelion, y rhai a ddywedent ei fôd efe yn fyw.

24 A rhai o'r rhai oedd gyd â nyni, a aethant at y bedd, ac a gaw­sant felly, sel y dywedasei y gwra­gedd; ond ef ni's gwelsant.

25 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, O ynfydion, a hwyr-frydig o galon, i gredu 'r holl bethau a ddywedodd y prophwydi.

26 Ond oedd raid i Grist ddi­oddef y pethau hyn, a myned i mewn iw ogoniant?

27 A chan ddechreu ar Mose [...], a'r holl brophwydi, efe a espo­niodd iddynt yn yr holl Scry­thyrau, y pethau am dano ei hun.

28 Ac yr oeddynt yn nesau i'r dref lle yr oeddynt yn myned: ac yntef a gymmerth arno ei fôd yn myned ym-mhellach.

29 A hwy a'i cymmellasant ef, gan ddywedyd, Aros gŷd â ni, ca­nys y mae hi yn hwyrhau, a'r dydd yn darfod. Ac efe a aeth i mewn i aros gŷd â hwynt.

30 A darfu, ac efe yn eistedd gyd â hwynt, efe a gymmerodd fara, ac a'i bendithiodd, ac a'i tor­rodd, ac a'i rhoddes iddynt.

31 A'u llygaid hwynt, a agor­wyd, a hwy a'i hadnabuant ef: ac efe a ddifannodd allan o'i golwg hwynt.

32 A hwy a ddywedasant wrth ei gilydd, Onid oedd ein calon ni yn llosci ynom, tra ydoedd efe yn ymddiddan â ni ar y ffordd, a thra 'r ydoedd efe yn agoryd i ni 'r Scrythyrau?

33 A hwy a godasant yr awr honno, ac a ddychwelasant i Jeru­salem, ac a gawsant yr vn ar ddêg wedi ymgasclu ynghŷd, a'r sawl oedd gŷd â hwynt,

34 Yn dywedyd, Yr Arglwydd a gyfododd yn wir, ac a ymddan­gosodd i Simon.

35 A hwythau a adroddasant y pethau a wnaethesid ar y ffordd, a pha fodd yr adnabuwyd ef gan­ddynt, wrth dorriad y bara.

36 Ac a hwy yn dywedyd y pe­thau hyn, yr Jesu ei hun a safodd yu eu canol hwynt, ac a ddywe­dodd wrthynt, Tangneddyf i chwi.

37 Hwythau wedi brawychu, ac ofni, a dybiasant weled o ho­nynt yspryd.

38 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, Pa ham i'ch trallodir, a pha ham y mae meddyliau yn codi yn eich calonnau?

39 Edrychwch fy nwylo a'm traed, mai myfi fy hun ydyw: teimlwch fi, a gwelwch, canys nid oes gan yspryd gnawd ac escyrn, fel y gwelwch fôd gennifi.

40 Ac wedi iddo ddywedyd hyn, efe a ddangosodd iddynt ei ddwylo a'i draed.

41 Ac a hwy etto heb gredu gan lawenydd, ac yn rhyfeddu, efe a ddywedodd wrthynt, A oes gyn­nych chwi ymma ddim bwyd?

42 A hwy a roesant iddo ddarn o byscodyn wedi ei rostio, ac o ddil mêl.

43 Yntef a'i cymmerodd, ac a'i bwyttaodd yn eu gwŷdd hwynt.

44 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, Dymma 'r geiriau a ddy­wedais i wrthych, pan oeddwn etto gŷd â chwi, bôd yn rhaid cy­flawni pôb peth a scrifennwyd ynghyfraith Moses, a'r Prophwy­di, a'r Psalmau, am danafi.

45 Yna yr agorodd efe eu deall hwynt, fel y deallent yr Scrythy­rau.

46 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, Felly yr scrifennwyd, ac felly yr oedd raid i Grist ddio­ddef, a chyfodi o feirw y trydydd dydd:

47 A phregethu edifeirwch, a maddeuant pechodau yn ei enw ef, ym-mhlith yr holl genhedlo­edd, gan ddechreu yn Jerusa­lem.

48 Ac yr ydych chwi yn dysti­on o'r pethau hyn.

49 Ac wele, yr ydwyfi yn anfon addewid fy Nhâd arnoch: eithr arhoswch chwi yn ninas Jerusa­lem, hyd oni wiscer chwi â nerth o'r vchelder.

50 Ac efe a'u dug hwynt allan hyd yn Bethania; ac a gododd ei ddwylo, ac a'i bendithiodd hwynt.

51 Ac fe a ddarfu, tra 'r oedd efe yn eu bendithio hwynt, yma­del o honaw ef oddi wrthynt, ac efe a ddugpwyd i fynu i'r nêf.

52 Ac wedi iddynt ei addoli ef, hwy a ddychwelasant i Jerusalem, gyd â llawenydd mawr.

53 Ac yr oeddynt yn wastadol yn y Deml, yn moli, ac yn bendi­thio Duw. Amen.

YR EFENGYL YN ol Sanct IOAN.

PENNOD I.

1 Duwdab, dyndab, â swydd Jesu Grist. 15 Testiolaeth Joan. 39 Galwad Andreas, Petr, Philip, a Nathanael.

YN y dechreuad yr oedd y Gair, a'r Gair oedd gŷd â Duw, a Duw oedd y Gair.

2 Hwn oedd yn y dechreuad gŷd â Duw.

3 Trwyddo ef y gwnaeth­pwyd pôb peth; ac hebddo ef, ni wnaethpwyd dim a'r a wnaeth­pwyd.

4 Ynddo ef yr oedd bywyd, a'r bywyd oedd oleuni dynion:

5 A'r goleuni sydd yn lle­wyrchu yn y tywyllwch, a'r ty­wyllwch nid oedd yn ei amgy­ffred.

6 Yr ydoedd gŵr wedi ei an­fon oddi wrth Dduw, a'i cnw Joan:

7 Hwn a ddaeth yn dystiola­eth, fel y tystiolaethei am y go­leuni, fel y credei pawb trwy­ddo ef.

8 Nid efe oedd y goleuni, eithr efe a anfonasid fel y tystiolaethei am y goleuni.

9 Hwn ydoedd y gwir oleuni, yr hwn sydd yn goleuo pôb dŷn a'r y sydd yn dyfod i'r bŷd.

10 Yn y byd yr oedd efe, a'r bŷd a wnaethpwyd trwyddo ef; a'r bŷd nid adnabu ef.

11 At ei eiddo ei hun y daeth, a'r eiddo ei hun ni dderbyniasant ef.

12 Ond cynnifer ac a'i derby­niasant ef, efe a roddes iddynt allu i fôd yn feibion i Dduw, sef i'r sawl a gredant yn ei enw ef.

13 Y rhai ni aned o waed, nac o ewyllys y cnawd, nac o ewyllys gŵr, eithr o Dduw.

14 A'r Gair a wnaethpwyd yn gnawd, ac a drigodd yn ein plith ni, (ac ni a welsom ei ogoniant ef, gogoniant megis yr vnig-ane­dig oddiwrth y Tâd) yn llawn grâs a gwirionedd.

15 Joan a dystiolaethodd am dano ef, ac a lefodd, gan ddywedyd, Hwn oedd yr vn y dywedais am dano, Yr hwn sydd yn dyfod ar fy ôl i, a aeth o'm blaen i: canys yr oedd efe o'm blaen i.

16 Ac o'i gyflawnder ef y derbyniasom ni oll, a grâs am râs.

17 Canys y gyfraith a rodd­wyd trwy Moses, ond y grâs a'r gwirionedd a ddaeth trwy Jesu Grist.

18 Ni welodd neb Dduw er­ioed: yr vnig-anedig Fâb, yr hwn sydd ym-monwes y Tâd, hwnnw a'i hyspysodd ef.

19 A hon yw tystiolaeth Joan, pan anfonodd yr Iddewon o Je­rusalem offeiriaid a Lefiaid, i ofyn iddo, Pwy wyt ti?

20 Ac efe a gyffesodd, ac ni wadodd, a chyffesodd, Nid myfi yw 'r Christ.

21 A hwy a ofynnasant iddo, Beth ynteu? ai Elias wyt ti? Yn­tef a ddywedodd, Nagê. Ai 'r Prophwyd wyt ti? Ac efe a atte­bodd, Nagê.

22 Yna y dywedasant wrtho, Pwy wyt ti? fel y rhoddom at­teb i'r rhai a'n danfonodd. Beth yr wyt ti yn ei ddywedyd am da­nat dy hun?

23 Eb efe, Myfi yw llêf vn yn gwaeddi yn y diffaethwch, Vni­awnwch ffordd yr Arglwydd; sel y dywedodd Esay y Prophwyd.

24 A'r rhai a anfonasid, oedd o'r Pharisæaid.

25 A hwy a ofynnasant iddo, ac a ddywedasant wrtho, Pa ham gan hynny yr wyt ti yn bedyddio, onid ydwyt ti na'r Christ, nac E­lias, na'r Prophwyd?

26 Joan a attebodd iddynt, gan ddywedyd, Myfi sy yn bedyddio â dwfr, ond y mae vn yn fefyll yn eich plith chwi, yr hwn nid ad­waenoch chwi.

27 Efe yw'r hwn sydd yn dy­fod ar fy ôl i, yr hwn a aeth o'm blaen i: yr hwn nid ydwyfi dei­lwng i ddattod carrei ei escid.

28 Y pethau hyn a wnaeth­pwyd yn Bethabara, y tu hwnt i'r Jorddonen,, lle yr oedd Joan yn bedyddio.

29 Trannoeth, Joan a ganfu yr Jesu yn dyfod atto, ac efe a ddy­wedodd, Wele oen Duw, yr hwn sydd yn tynnu ymmaith bechodau 'r bŷd.

30 Hwn yw efe am yr hwn y dywedais i, Ar fy ôl i y mae gŵr yn dyfod, yr hwn a aeth o'm blaen i: canys yr oedd efe o'm blaen i.

31 Ac myfi nid adwaenwn ef: eithr fel yr amlygid ef i Israel, i hynny y daethym i, gan fedyddio a dwfr.

32 Ac Joan a dystiolaethodd, gan ddywedyd, Mi a welais yr Yspryd yn descyn megis colom­men o'r nêf, ac efe a arhosodd ar­no ef.

33 A myfi nid adwaenwn ef, eithr yr hwn a'm hanfonodd i fedyddio â dwfr, efe a ddywedodd wrthif, Ar yr hwn y gwelych yr Yspryd yn descyn ac yn aros arno, hwnnw yw'r un sy'n bedyddio â'r Yspryd glân.

34 Ac mi a welais, ac a dy­stiolaethais, mai hwn yw Mâb Duw.

35 Trannoeth drachefn y sa­fodd Joan, a dau o'i ddiscyblion:

36 A chan edrych ar yr Jesu yn rhodio, efe a ddywedodd. Wele oen Duw.

37 A'r ddau ddiscybl a'i clyw­sant ef yn llefaru ac a ganlyna­sant yr Iesu,

38 Yna yr Jesu a droes, a phan welodd hwynt yn canlyn, efe a ddywedodd wrthynt, Beth yr y­dych chwi yn ei geisio? A hwy a ddywedasant wrtho ef, Rabbi (yr hyn o'i gyfieithu yw, Athro) pa le yr wyt ti yn trigo?

39 Efe a ddywedodd wrthynt, Deuwch a gwelwch. A hwy a dda­ethant, ac a welsant lle yr oedd efe yn trigo, ac a arhosasant gŷd âg ef y diwrnod hwnnw, ac yr oedd hi ynghylch y ddegfed awr.

40 Andreas brawd Simon Petr, oedd un o'r ddau a glyw­sent hynny gan Joan, ac a'i dilyna­sant ef.

41 Hwn yn gyntaf a gafodd ei frawd ei hun Simon, ac a ddy­wedodd wrtho, Nyni a gawsom y Messias, yr hyn o'i ddeongl yw, y Christ.

42 Ac efe a'i dug ef at yr Jesu. A'r Jesu wedi edrych arno ef, a ddywedodd, Ti yw Simon mâb Jona, ti a elwir Cephas, yr hwn a gyfieithir, carreg.

43 Trannoeth yr ewyllysiodd yr Jesu fyned allan i Galilæa, ac efe a gafodd Philip, ac a ddywe­dodd wrtho, Dilyn fi.

44 A Philip oedd o Bethsaida, o ddinas Andreas a Phetr.

45 Philip a gafodd Nathanael, ac a ddywedodd wrtho, Caw­som yr hwn yr scrifennodd Mo­ses yn y gyfraith, a'r prophwydi am dano, Jesu o Nazareth mâb Joseph.

46 A Nathanael a ddywedodd wrtho, A ddichon dim da ddyfod o Nazareth? Philip a ddywedodd wrtho, Tyred a gwêl.

47 Jesu a ganfu Nathanael yn dyfod atto, ac a ddywedodd am dano Wele Israeliad yn wîr, yn yr hwn nid oes dwyll.

48 Nathanael a ddywedodd wrtho, Pa fodd i'm hadwaenost? [Page] Jesu a attebodd, ac a ddywedodd wrtho, Cyn i Philip dy alw di, pan oeddit tan y figys-bren, mi a'th welais di.

49 Nathanael a attebodd, ac a ddywedodd wrtho ef, Rabbi, ti yw Mab Duw, ti yw brenin Israel.

50 Jesu a attebodd, ac a ddy­wedodd wrtho ef, O herwydd i mi ddywedyd i ti, Myfi a'th welais di tan y ffigys-bren, a ydwyt ti yn credu? ti a gei weled pethau mwy nâ'r rhai hyn.

51 Ac efe a ddywedodd wrtho, Yn wîr, yn wîr, meddaf i chwi, Ar ôl hyn y gwelwch y nef yn agored, ac Angelion Duw yn e­scyn, ac yn descyn, ar Fab y dŷn.

PEN. II.

1 Christ yn troi y dwfr yn wîn, 12 yn myned i wared i Capernaum a Jerusalem, ac yno yn bwrw y prynwyr ar gwerthwyr allan o'r Deml: 19 Yn rhag fynegi ei farwolaeth, a'i adgyfodiad. 25 Llawer yn credu ynddo, o her­wydd ei wrthiau, ond er hynny nid ymddiriedei ef iddynt am dano ei hun.

A'R trydydd dydd yr oedd priodas yn Cana Galilæa: a mam yr Jesu oedd yno.

2 A galwyd yr Jesu hefyd a'i ddiscyblion i'r briodas.

3 A phan ballodd y gwîn, mam yr Jesu a ddywedodd wrtho ef, Nid oes ganddynt mo'r gwin.

4 Jesu a ddywcdodd wrthi, Beth sydd i mi a wnelwyf â thi wraig? ni ddaeth fy awr i et­to.

5 Ei fam ef a ddywedodd wrth y gwasanaeth-wŷr, Beth bynnag a ddywedo efe wrthych, gwnewch.

6 Ac yr oedd yno chwech o ddyfr-lestri meini, wedi eu go­sod, yn ôl defod puredigaeth yr Iddewon, y rhai a ddalient bôb un ddau ffircyn neu dri.

7 Jesu a ddywedodd wrthynt, Llenwch y dyfr-lestri o dwfr. A hwy a'u llanwasant hyd yr ymyl.

8 Ac efe a ddywedodd wrthynt, Gollyngwch yn awr, a dygwch at llywodraeth-ŵr y wledd. A hwy a ddygasant.

9 A phan brofodd llywodraeth­ŵr y wledd y dwfr a wnaethid yn wîn, (ac ni wyddei o ba le yr y­doedd, eithr y gwasanaeth-wŷr, y rhai a ollyngasent y dwfr, a wyddent) llywodraeth-wr y wledd a alwodd ar y priod-fab.

10 Ac a ddywedodd wrtho, Pôb dŷn a esyd y gwîn da yn gyntaf, ac wedi iddynt yfed yn dda, yna un a fo gwaeth: titheu a gedwaist y gwin da hyd yr awr hon.

11 Hyn o ddechreu gwrthiau a wnaeth yr Jesu yn Cana Gali­læa, ac a eglurodd ei ogoniant, a'i ddiscyblion a gredasant ynddo.

12 Wedi hyn, efe a aeth i wared i Capernaum, efe a'i fam, a'i frodyr, a'i ddiscyblion; ac yno nid arhosasant nemmor o ddyddiau:

13 A Phasc yr Iddewon oedd yn agos, a'r Jesu a aeth i fynu i Jerusalem.

14 Ac a gafodd yn y Deml rai yn gwerthu ychen a defaid, a cho­lomennod, a'r newid-wŷr arian yn eistedd.

15 Ac wedi gwneuthur fflan­gell o fân reffynnau, efe a'i gyr­rodd hwynt oll allan o'r Deml; y defaid hefyd a'r ychen, ac a dy­walltodd allan arian y newid-wŷr, ac a ddymchwelodd y byrddau.

16 Ac a ddywedodd wrth y rhai oedd yn gwerthu colomen­nod, Dygwch y rhai hyn oddi ymma, na wnewch dŷ fy Nhâd i, yn dŷ marchnad.

17 A'i ddiscyblion a gofiasant fôd yn scrifennedig, Zêl dy dŷ di am hysodd i.

18 Yna'r Iddewon a attebasant, ac a ddywedasant wrtho ef, Pa ar­wydd yr ydwyt ti yn ei ddangos i ni, gan dy fôd yn gwneuthur y pethau hyn?

19 Yr Jesu a attebodd ac a ddy­wedodd wrthynt, Dinistriwch y Deml hon, ac mewn tridiau y cyfodaf hi.

20 Yna'r Iddewon a ddyweda­sant, Chwe blynedd a deugain y buwyd yn adeiladu y' Deml hon, ac a gyfodi di hi mewn tri-diau?

21 Ond efe a ddywedasei am Deml ei gorph.

22 Am hynny, pan gyfododd efe o feirw, ei ddiscyblion ef a gofiasant iddo ddywedyd hyn wrthynt hwy: a hwy a gredasant yr Scrythur, a'r gair a ddyweda­sei yr Jesu.

23 Ac fel yr oedd efe yn Je­rusalem, ar y Pasc, yn yr wŷl, llawer a gredasant yn ei enw ef, wrth weled ei arwyddion a wnae­thei efe.

24 Ond nid ymddiriedodd yr Jesu iddynt am dano ei hun, am yr adwaenei efe hwynt oll;

25 Ac nad oedd raid iddo dy­stiolaethu o neb iddo am ddŷn: o herwydd yr oedd efe yn gwybod beth oedd mewn dŷn.

PEN. III.

1 Christ yn dyscu Nicodemus mor a­ngenrheidiol yw a denedigaeth. 14 Am ffydd yn ei farwolaeth ef. 16 Mawr gariad Duw tuac at y byd. 18 Condemniad am anghredini­aeth. 23 Bedydd, tystiolaeth, ac a­thrawiaeth Joan am Grist.

AC yr oedd dŷn o'r Pharisae­aid, a'i enw Nicodemus, pennàeth yr Iddewon.

2 Hwn a ddaeth at yr Jesu liw nôs, ac a ddywedodd wrtho, Rab­bi, nyni a ŵyddom mai dyscaw­dwr ydwyt ti, wedi dyfod oddi wrth Dduw, canys ni allei neb w­neuthur y gwrthiau hyn yr wyt ti yn eu gwneuthur, oni bai fôd Duw gyd ag ef.

3 Jesu a attebodd ac a ddywe­dodd wrtho, Yn wîr, yn wîr, me­ddaf i ti, oddi eithr geni dŷn dra­chefn, ni ddichon efe weled teyr­nas Duw.

4 Nicodemus a ddywedodd wrtho, Pa fodd y dichon dŷn ei eni, ac efe yn hên? a ddichon efe fyned i grôth ei fam eilwaith, a'i eni?

5 Jesu a attebodd ac a ddywe­dodd, Yn wir, yn wir, meddaf i ti, oddi eithr geni dŷn o ddwfr ac o'r Yspryd, ni ddichon efe fyned i mewn i deyrnas Dduw.

6 Yr hyn a aned o'r cnawd, sydd gnawd: a'r hyn a aned o'r Ys­pryd, sydd yspryd.

7 Na ryfedda ddywedyd o ho­nofi wrthit. Y mae yn rhaid eich geni chwi drachefn.

8 Y mae 'r gwynt yn chwythu lle y mynno; a thi a glywi ei swn ef, ond ni wyddost o ba le y mae yn dyfod, nac i ba le y mae yn myned: Felly y mae pôb un a'r a aned o'r Yspryd.

9 Nicodemus a attebodd ac a ddywedodd wrtho, Pa fodd y dichon y pethau hyn fôd?

10 Jesu a attebodd ac a ddywe­dodd wrtho, A wyt ti yn ddys­cawdwr yn Israel, ac ni ŵyddost y pethau hyn?

11 Yn wîr, yn wîr meddaf i ti, mai yr hyn a wyddom yr ydym yn ei lefaru, a'r hyn a welsom yr ydym yn ei dystiolaethu; a'n ty­stiolaeth ni nid ydych yn el der­byn.

12 Os dywedais i chwi bethau daiarol, a chwithau nid ydych yn credu; pa fodd, os dywedaf i chwi bethau nefol, y credwch?

13 Ac ni escynnodd nêb i'r nêf, oddi eithr yr hwn a ddescyn­nodd o'r nêf, sef Mâb y dŷn, yr hwn sydd yn y nêf.

14 Ac megis y derchafodd Moses y sarph yn y diffaethwch, felly y mae yn rhaid derchafu Mâb y dŷn:

15 Fel na choller pwy bynnag a gredo ynddo ef, onid caffael o honaw fywyd tragwyddol.

16 Canys felly y carodd Duw y bŷd, fel y rhoddodd efe ei unig anedig Fâb, fel na choller pwy bynnag a gredo ynddo ef, onid caffael o honaw sywyd tragywy­ddol.

17 Oblegid ni ddanfonodd Duw ei Fâb i'r bŷd, i ddamnio 'r bŷd, ond fel yr achubid y byd trwyddo ef.

18 Yr hwn sydd yn credu yn­ddo ef, ni ddemnir: eithr yr hwn nid yw yn credu, a ddamnwyd eusys: o herwydd na chredodd yn enw unig-anedig Fâb Duw.

19 A hon yw'r ddamnedigaeth, ddyfod goleuni i'r bŷd, a charu o ddynion y tywyllwch yn fwy nâ'r goleuni: canys yr oedd eu gwei­thredoedd hwy yn ddrŵg.

20 O herwydd pôb un a'r sydd yn gwneuthur drŵg, sydd yn casâu y goleuni, ac nid yw yn dyfod i'r goleuni, fel nad argyoedder ei wei thredoedd ef.

21 Ond yr hwn sydd yn gw­neuthur gwirionedd, sydd yn dy­fod i'r goleuni, fel yr eglurhaer ei weithredoedd ef, mai yn Nuw y gwnaed hwynt.

22 Wedi y pethau hyn, daeth yr Jesu a'i ddiscyblion i wlâd Ju­dæa; ac a arhosodd yno gŷd â hwynt, ac a fedyddiodd.

23 Ac yr oedd Joan hefyd, yn bedyddio yn Ainon, yn agos i Sa­lim, canys dyfroedd lawer oedd yno: a hwy a ddaethant, ac a'u bedyddiwyd.

24 Canys ni fwriasid Joan etto yngharchar.

25 Yna y bu ymofyn rhwng rhai o ddiscyblion Joan a'r Idde­won, ynghylch puredigaeth.

26 A hwy a ddaethant at Joan, ac a ddywedasant wrtho, Rabbi, yr hwn oedd gŷd â thi y tu hwynt i'r Jorddonen, am yr hwn y tystio­laethaist di, wele y mae hwnnw yn bedyddio, a phawb yn dyfod atto ef.

27 Joan a attebodd ac a ddy­wedodd, Ni ddichon dŷn dder­byn dim, oni bydd wedi ei roddi iddo o'r nef.

28 Chwy-chwi eich hunain [Page] ydych dystion i mi ddywedyd o honofi, Nid myfi yw y Christ, ei­thr fy môd wedi fy anfon o'i flaen ef.

29 Yr hwn sydd ganddo y bri­od-ferch, yw 'r priod-fab: ond cyfaill y priod-fab, yr hwn sydd yn sefyll ac yn ei glywed ef, sydd yn llawenychu yn ddirfawr oble­gid llef y priod-fab: y llawenydd hwn maufi gan hynny a gyflaw­nwyd.

30 Rhaid ydyw iddo ef gynny­ddu, ac i minneu leihau.

31 Yr hwn a ddaeth oddi u­chod, sydd goruwch pawb oll: yr hwn sydd o'r ddaiar, sydd o'r ddai­ar, ac am y ddaiar y mae yn llefa­ru: yr hwn sydd yn dyfod o'r nef, sydd goruwch pawb.

32 A'r hyn a welodd efe ac a glywodd, hynny y mae efe yn ei dystiolaethu: ond nid oes neb yn derbyn ei dystiolaeth ef.

33 Yr hwn a dderbyniodd ei dy­stiolaeth ef, a seliodd mai geir­wir yw Duw.

34 Canys yr hwn a anfonodd Duw, sydd yn llefaru geiriau Duw: oblegid nid wrth fesur y mae Duw yn rhoddi iddo ef yr Yspryd.

35 Y mae y Tâd yn caru y Mâb, ac efe a roddodd bôb peth yn ei law ef.

36 Yr hwn sydd yn credu yn y Mâb, y mae ganddo fywyd tra­gwyddol: a'r hwn sydd heb gre­du i'r Mab, ni wêl fywyd, eithr y mae digofaint Duw yn aros arno ef.

PEN. IV.

1 Christ yn ymddiddan â gwraig o Samaria, ac yn ei ddatcuddio ei ei hûn iddi. 27 Ei ddiscyblion yn rhyfeddu. 31 Ac ynteu yn yspysu iddynt ei zel tuac at ogoniant Duw. 39 llawer o'r Samariaid yn credu ynddo. 43 Ac ynteu yn my­ned ymmaith i Galilæa, ac yn ia­chau mâb y llywydd oedd yn gor­wedd yn glaf yn Capernaum.

PAn wybu 'r Arglwydd gan hynny, glywed o'r Pharisae­aid fôd yr Jesu yn gwneuthur ac yn bedyddio mwy o ddiscyblion nag Joan:

2 (Er na fedyddiasei yr Jesu ei hun, eithr ei ddiscyblion ef.)

3 Efe a adawodd Judæa, ac a aeth drachefn i Galilæa.

4 Ac yr oedd yn rhaid iddo fyned trwy Samaria.

5 Efe a ddaeth gan hynny i ddinas yn Samaria a elwid Sichar, ger llaw y rhandir a roddasei Ja­cob iw fab Joseph.

6 Ac yno yr oedd ffynnon Ja­cob, Yr Iesu gan hynny yn dde­ffygiol gan y daith, a eisteddodd felly ar y ffynnon: ac ynghylch y chweched awr ydoedd hi.

7 Daeth gwraig o Samaria i dynnu dwfr: a'r Iesu a ddywe­dodd wrthi, Dyro i mi i yfed.

8 (Canys ei ddiscyblion ef a ae­thent i'r ddinas i brynu bwyd.)

9 Yna'r wraig o Samaria a ddy­wedodd wrtho, Pa fodd yr ydwyt ti, a thi yn Iddew, yn gofyn diod gennifi, a myfi yn wraig o Sama­ria? oblegid nid yw'r Iddewon yn ymgyfeillach â'r Samariaid.

10 Yr Iesu a attebodd ac a ddy­wedodd wrthi, Ped adwaenit ti ddawn Duw, a phwy yw'r hwn sydd yn dywedyd wrthit, Dyro i mi i ysed, tydi a ofynnasit iddo ef, [Page] ac efe a roddasei i ti ddwfr by­wiol.

11 Y wraig a ddywedodd wrtho, Arglwydd, nid oes g [...]nniti ddim i godi dwfr, a'r pydew sydd ddwfn: o ba le gan hynny y mae gennit ti y dwfr bywiol hwnnw?

12 A'i mwy wyt ti nâ'n Tâd Jacob, yr hwn a roddodd i ni y py­dew, ac efe ei hun a yfodd o ho­naw, a'i feibion, a'i anifeiliaid?

13 Iesu a attebodd ac a ddywe­dodd wrthi, Pwy bynnag sydd yn yfed o'r dwfr hwn, efe a sycheda drachefn.

14 Ond pwy bynnag a yfo o'r dwfr a roddwyfi iddo, ni sy­cheda yn dragywydd: eithr y dwfr a roddwyfi iddo, a fydd ynddo yn ffynnon o ddwfr, yn tarddu i fy­wyd tragywyddol.

15 Y wraig a ddywedodd wr­tho, Arglwydd, dyro i mi y dwfr hwn, fel na sychedwyf, ac na dde­lwyf ymma i godi dwfr.

16 Jesu a ddywedodd wrthi, Dôs, galw dy ŵr, a thyred ym­ma

17 Y wraig a attebodd, ac a ddy­wedodd, Nid oes gennif ŵr. Iesu a ddywedodd wrthi, Da y dywe­daist, nid oes gennif ŵr:

18 Canys pump o ŵyr a fu i ti, a'r hwn sydd gennit yr awron, nid yw ŵr i ti: hyn a ddywedaist yn wîr.

19 Y wraig a ddywedodd wr­tho ef, Arglwydd, Mi a welaf mai Prophwyd wyt ti.

20 Ein tadau a addolasant yn y mynydd hwn, ac yr ydych chwi yn dywedyd mai yn Jerusa­lem y mae 'r man lle y mae 'n rhaid addoli.

21 Iesu a ddywedodd wrthi hi, O wraig, crêd fi, y mae 'r awr yn dyfod, prŷd nad addoloch y Tâd, nac yn y mynydd hwn, nac yn Ierusalem.

22 Chwy-chwi ydych yn a­ddoli y peth ni wyddoch, ninnau ydym yn addoli y peth a wyddom: canys iechydwriaeth sydd o'r I­ddewon:

23 Ond dyfod y mae 'r awr, ac yn awr y mae hi, pan addolo y gwir addol-wŷr y Tâd mewn ys­pryd a gwirionedd; canys y cy­fryw y mae 'r Tâd yn eu ceisio iw addoli ef.

24 Yspryd yw Duw; a rhaid i'r rhai a'i haddolant ef, addoli mewn yspryd a gw irionedd.

25 Y wraig a ddywedodd wr­tho, Mi a wn fôd y Messias yn dy­fod, yr hwn a elwir Christ: pan ddelo hwnnw, efe a fynega i ni bob peth.

26 Iesu a ddywedodd wrthi hi, Myfi, yr hwn wyf yn ymddi­ddan â thi, yw hwnnw.

27 Ac ar hyn y daeth ei ddi­scybllon, a bu ryfedd ganddynt ei fôd ef yn ymddiddan â gwraig: er hynny ni ddywedodd neb, Beth a geisi? neu, pa ham yr ydwyt yn ymddiddan â hi?

28 Yna 'r wraig a adaw odd ei dwfr-lestr, ac a aeth i'r ddinas, ac a ddywedodd wrth y dynion.

29 Deuwch, gwelwch ddŷn, yr hwn a ddywedodd i mi yr hyn oll a wneuthum, onid hwn yw'r Christ?

30 Yna hwy a aethant allan o'r ddinas, ac a ddaethant atto ef.

31 Yn y cyfamser, y discyblion a attolygasant iddo, gan ddywe­dyd, Rabbi, bwytta.

32 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, [Page] Y mae gennifi fwyd iw fwytta, yr hwn ni wyddoch chwi oddi wrtho.

33 Am hynny y discyblion a ddywedasant wrth ei gilydd, a ddug neb iddo ddim iw fwytta?

34 Jesu a ddywedodd wrthynt, Fy mwyd i yw gwneuthur ewy­llys yr hwn a'm hanfonodd, a gor­phen ei waith ef.

35 Onid ydych chwi yn dy­wedyd, Y mae etto bedwar mis, ac yna y daw'r cynhayaf? Wele, yr ydwyfi yn dywedyd wrthych, Derchefwch eich llygaid ac edry­chwch ar y meusydd: canys gwy­nion ydynt eusus i'r cynhayaf.

36 A'r hwn sydd yn medi, sydd yn derbyn cyflog, ac yn casclu ffrwyth i fywyd tragwyddol: fel y byddo i'r hwn sydd yn hau, ac i'r hwn sydd yn medi lawenhau ynghyd.

37 Canys yn hyn y mae'r gair yn wir, mai arall yw yr hwn sydd yn hau, ac arall yr hwn sydd yn medi.

38 Myfi a'ch anfonais chwi i fedi yr hyn ni lafuriasoch: eraill a lafuriasant, a chwithau a aethoch i mewn iw llafur hwynt.

39 A llawer o'r Samariaid o'r ddinas honno a gredasant ynddo, o herwydd gair y wraig, yr hon oedd yn tystiolaethu, efe a ddywe­dodd i mi'r hyn oll a wneuthum.

40 Am hynny pan ddaeth y Samariaid atto ef, hwy a attolyga­sant iddo aros gyd â hwynt: ac efe a arhosodd yno ddeu-ddydd.

41 A mwy o lawer a greda­sant ynddo ef, oblegid ei air ei hun,

42 A hwy a ddywedasant wrth y wraig, nid ydym ni wei­thian yn credu oblegid dy yma­drodd di: canys ni a'i clywsom ef ein hunain, ac a wyddom mai hwn yn ddiau yw'r Christ, Ia­chawdur y bŷd.

43 Ac ym mhen y ddeu-ddydd, efe a aeth ymmaith oddi yno, ac a aeth i Galilæa.

44 Canys yr Jesu ei hun a dy­stiolaethodd nad ydyw Prophwyd yn cael anrhydedd yn ei wlâd ei hun.

45 Yna pan ddaeth efe i Gali­læa, y Galilæaid a'i derbyniasant ef, wedi iddynt weled yr holl be­thau a wnaeth efe yn Jerusalem ar yr wŷl: canys hwythau a ddac­thant i'r wŷl.

46 Felly yr Iesu a ddaeth dra­chefn i Cana yn Galilæa, lle y gw­naeth efe y dwfr yn win. Ac yr oedd rhyw bendefig yr hwn yr oedd ei fab yn glâf yn Capernaum,

47 Pan glybu hwn ddyfod o'r Iesu o Iudæa i Galilæa, efe a aeth atto ef, ac a attolygodd iddo ddyfod i wared, ac iachau ei fab ef: canys yr oedd efe ym-mron marw.

48 Yna Iesu a ddywedodd wr­tho ef, oni welwch chwi arwyddi­on a rhyfeddodau, ni chredwch.

49 Y pendefig a ddywedodd wrtho ef, O Arglwydd, tyred i wa­red cyn marw fy machgen.

50 Iesu a ddywedodd wrtho ef, Dôs ymmaith; y mae dy fab yn fyw. A'r gŵr a gredodd y gair a ddywedasei Iesu wrtho, ac efe a aeth ymmaith.

51 Ac fel yr oedd efe yr awron yn myned i wared, ei weision a gyfarfuant ag ef, ac a fynegasant, gan ddywedyd, Y mae dy fach­gen yn fyw.

52 Yna efe a osynnodd iddynt yr awr y gwellhasei arno. A hwy a ddywedasant wrtho, Doe, y seithfed awr y gadawodd y crŷd ef.

53 Yna y gwybu 'r Tâd mai yr awr honno oedd, yn yr hon y dy­wedasei Iesu wrtho ef, Y mae dy fâb yn fyw. Ac efe a gredodd, a'i holl dŷ.

54 Yr ail arwydd ymma dra­chefn a wnaeth yr Iesu, wedi dy­fod o Iudæa i Galilæa.

PEN. V.

1 Yr Iesu ar y dydd Sabboth yn ia­chau'r hwn a fuasei glâf namyn dwy flynedd deugain: A'r Iddewon am hynny yn cwerylu, ac yn ei er­lid ef. 17 Ac yntef yn atteb trosto ei hun, ac yn eu hargyoeddi hwy, gan ddangos pwy yd yw ef, trwy dystiolaeth ei Dâd, 32 ac Joan, 36 a'i weithredoedd ei hun, 39 a'r Scrythyrau.

WEdi hynny yr oedd gwŷl yr Iddewon, a'r Iesu a aeth i fynu i Ierusalem.

2 Ac y mae yn Ierusalem, wrth farchnad y defaid, lynn a elwir yn Hebreaeg Bethesda, ac iddo bum porth:

3 Yn y rhai y gorweddei lliaws mawr o rai cleifion, deillion, clo­ffion, gwywedigion, yn disgwil am gynnhyrfiad y dwfr,

4 Canys Angel oedd ar amse­rau yn descyn i'r llynn, ac yn cyn­nhyrfu 'r dwfr: yna yr hwn a e­lei i mewn yn gyntaf ar ôl cyn­hyrfu y dwfr, a ai yn iach o ba glefyd bynnag a fyddei arno.

5 Ac yr oedd rhyw ddŷn yno, yr hwn a fuasei glâf namyn dwy flynedd deugain:

6 Yr Iesu pan welodd hwn yn gorwedd, a gwybod ei fôd ef felly yn hîr o amser bellach, a ddywe­dodd wrtho, A fynni di dy wneu­thur yn iach?

7 Y clâf a attebodd iddo, Ar­glwydd, nid oes gennif ddŷn i'm bwrw i'r llyn, pan gynhyrfer y dwfr: ond tra fyddwyfi yn dyfod, arall a ddescyn o'm blaen i.

8 Yr Iesu a ddywedodd wrtho, Cyfod, cymmer dy wely i fynu, a rhodia.

9 Ac yn ebrwydd y gwnaed y dŷn yn iach: ac efe a gododd ei wely, ac a rodiodd: a'r Sabbath oedd y diwrnod hwnnw.

10 Am hynny yr Iddewon a ddywedasant wrth yr hwn a w­naethid yn iach, y Sabbath yw hi: nid cyfraithlon i ti godi dy wely.

11 Efe a attebodd iddynt, Yr hwn a'm gwnaeth i yn iach, ef a ddywedodd wrthif, Cyfod dy we­ly, a rhodia.

12 Yna hwy a ofynnasant iddo, Pwy yw'r dŷn a ddywedodd wr­thit ti, Cyfod dy wely a rhodia?

13 A'r hwn a iachasid ni wŷ­ddei pwy oedd efe: canys yr Iesu a giliasei o'r dyrfa oedd yn y fan honno.

14 Wedi hynny 'r Iesu a'i ca­fodd ef yn y Deml, ac a ddywe­dodd wrtho, Wele, ti a wnaeth­pwyd yn iach: na phecha mwyach rhag digwydd i ti beth a fyddo gwaeth.

15 Y dŷn a aeth ymmaith, ac a fy­negodd i'r Iddewon mai'r Iesu, oedd yr hwn a'i gwnaethei ef yn iach.

16 Ac am hynny yr Iddewon a erlidiasant yr Iesu, ac a geisiasant ei ladd ef, oblegid iddo wneuthur y pethau hyn ar y Sabbath.

17 Ond yr Jesu a'u hattebodd hwynt, Y mae fy Nhâd yn gwei­thio hyd yn hyn, ac yr ydwyf fin­neu yn gweithio.

18 Am hyn gan hynny yr Idde­won a geisiasant yn fwy ei ladd ef, oblegid nid yn vnig iddo dorri 'r Sabbath, ond hefyd iddo ddywe­dyd fôd Duw yn Dâd iddo, gan ei wneuthur ei hun yn gystal a Duw.

19 Yna'r Jesu a attebodd ac a ddywedodd wrthynt, Yn wîr, yn wîr, meddaf i chwi, ni ddichon y Mâb wneuthur dim o honaw ei hunan, eithr yr hyn a welo efe y Tâd yn ei wneuthur: canys beth bynnag y mae efe yn ei wneuthur, hynny hefyd y mae y Mâb yr vn ffunyd yn ei wneuthur.

20 Canys y Tâd sydd yn caru y Mâb, ac yn dangos iddo yr hyn oll y mae efe yn ei wneuthur, ac ac efe a ddengys iddo ef weithre­doedd mwy nâ'r rhai hyn, fel y rhyfeddoch chwi.

21 Oblegid megis y mae y Tâd yn cyfodi y rhai meirw, ac yn eu bywhau, felly hefyd y mae 'r Mab yn bywhau y rhai a fynno.

22 Canys y Tâd nid yw yn bar­nu neb, eithr efe a roddes bob barn i'r Mab:

23 Fel yr anrhydeddei pawb y Mab, fel y maent yn anrhydeddu y Tâd, Yr hwn nid yw yn anrhy­deddu y Mab, nid yw yn anrhy­deddu y Tâd, yr hwn a'i hanfo­nodd ef.

24 Yn wîr, yn wîr, meddaf i chwi, y neb sydd yn gwrando fy ngair i, ac yn credu i'r hwn a'm hanfonodd i, a gaiff fywyd trag­wyddol: ac ni ddaw i farn, eithr efe a aeth trwodd o farwolaeth i fywyd.

25 Yn wîr, yn wîr, meddaf i chwi, y mae 'r awr yn dyfod, ac yn awr y mae, pan glywo y meirw lêf Mab Duw: a'r rhai a glywant a fyddant byw.

26 Canys megis y mae gan y Tâd fywyd ynddo ei hunan, felly y rhoddes efe i'r Mab hefyd fôd ganddo fywyd ynddo ei hun:

27 Ac a roddes awdurdod iddo i wneuthur barn hefyd, o her­wydd ei fôd yn fab dŷn.

28 Na ryfeddwch am hyn: ca­nys y mae 'r awr yn dyfod, yn yr hon y caiff pawb a'r sydd yn y beddau glywed ei leferydd ef.

29 A hwy a ddeuant allan, y rhai a wnaethant dda, i adgyfo­diad bywyd, ond y rhai a wnae­thant ddrwg, i adgyfodiad barn.

30 Ni allaf fi wneuthur dim o honof fy hunan: fel yr ydwyf yn clywed, yr ydwyf yn barnu: a'm barn i sydd gyfiawn: canys nid ydwyf yn ceisio fy ewyllys fy hu­nan, ond ewyllys y Tâd, yr hwn a'm hanfonodd i.

31 Os ydwyfi yn tystiolaethu am danaf fy hunan nid yw fy nhy­stiolaeth i wir.

32 Arall sydd yn tystiolaethu am danafi, ac mi a wn mai gwîr yw y dystiolaeth y mae efe yn ei dystiolaethu am danafi.

33 Chwy chwi a anfonasoch at Joan, ac efe a ddûg dystiolaeth i'r gwirionedd.

34 Ond myfi nid ydwyf yn derbyn tystiolaeth gan ddŵn: eithr y pethau hyn yr ydwyf yn eu dywedyd, fel y gwareder chwi.

35 Efe oedd gan wyll yn llosci, ac yn goleuo: achwithau oeddych ewyllysgar i orfoleddu tros amser yn ei oleuni ef.

36 Ond y mae gennifi dystio­laeth fwy nag Joan: canys y gwei­thredoedd a roddes y Tad i mi iw gorphen, y gweithredoedd hyn­ny, y rhai yr ydwyfi yn eu gwneu­thur, sy 'n tystiolaethu am danafi, mai 'r Tâd a'm hanfonodd i.

37 A'r Tad, yr hwn a'm han­fonodd i, efe a dystiolaethodd am danafi. Ond ni chlywsoch chwi ei lais ef vn amser, ac ni welsoch ei wedd ef.

38 Ac nid oes gennych chwi mo'i air ef yn aros ynoch: canys yr hwn a anfonodd efe, hwnnw nid ydych chwi yn credu iddo.

39 Chwiliwch yr Scrythyiau, canys ynddynt hwy yr ydych chwi yn meddwl cael bywyd trag­wyddol: a hwynt hwy yw y rhai sy'n tystiolaethu am dana fi.

40 Ond ni fynnwch chwi ddy­fod attafi, fel v caffoch fywyd.

41 Nid ydwyfi yn derbyn go­goniant oddi wrth ddynion:

42 Ond myfi a'ch adwaen chwi, nad oes gennych gariad Duw y­noch.

43 Myfi a ddaethym yn enw fy Nhâd, ac nid ydych yn fy nerbyn i: os arall a ddaw yn ei enw ei hun, hwnnw a dderbyniwch.

44 Pa fodd y gellwch chwi gredu, y rhai ydych yn derbyn gogoniant gan ei gilydd, ac heb geisio y gogoniant sydd oddi wrth Dduw yn vnig?

45 Na thybiwch y cyhuddafi chwi wrth y Tâd: y mae a'ch cy­hudda chwi, sef Moses, yn yr hwn yr ydych yn gobeithio.

46 Canys pe credasech chwi i Moses, chwi a gredasech i min­neu: oblegid am danafi yr yscri­fennodd efe.

47 Ond os chwi ni chredwch iw Scrifennadau ef, pa fodd y credwch i'm geiriau i?

PEN. VI.

1 Christ yn porthi pum mil o bobl â phum torth a dau byscodyn. 15 A'r bobl o herwydd hynny yn ceisio ei wneuthur ef yn frenin. 16 Ac yntau yn cilio o'r nailltu, ac yn rhodio ar y môr at ei ddiscyblion: 26 Ac yn ceryddu y bobl oedd yn heidio ar ei ôl, a holl gnawdol wrandawyr ei air: 32 ac yn dan­gos mai efe yw bara y bywyd i'r ffyddloniaid. 66 Llawer o ddiscy­blion yn ymadel ag ef. 68 Petr yn ei gyffesu ef. 70 Bôd Judas yn gythrael.

VVEdi y pethau hyn yr aeth yr Jesu tros fôr Galilæa, hwnnw yw môr Tibe­rias.

2 A thyrfa fawr a'i canlynodd ef, canys hwy a welsent ei arwy­ddion, y rhai a wnaethei efe ar y cleifion.

3 A'r Jesu a aeth i fynu i'r my­nydd, ac a eisteddodd yno gyd â'i ddiscyblion.

4 A'r Pasc, gwŷl yr Iddewon, oedd yn agos.

5 Yna 'r Jesu a dderchafodd ei lygaid, ac a welodd fôd tyrfa fawr yn dyfod atto, ac a ddywedodd wrth Philip, O ba le y prynwn ni fara, fel y caffo y rhai hyn fwyt­ta?

6 (A hyn a ddywedodd efe iw brofi ef: canys efe a wyddei beth yr oedd efe ar fedr ei wneu­thur.)

7 Philip a'i hattebodd ef, Gwerth [Page] dau can ceiniog o fara nid yw ddigon iddynt hwy, fel y gallo pôb vn o honynt gymmeryd y­chydig.

8 Vn o'i ddiscyblion a ddywe­dodd wrtho, Andreas brawd Si­mon Petr,

9 Y mae ymma ryw fachgen­nyn, a chanddo bum torth haidd, a dau byscodyn: ond beth yw hynny rhwng cynnifer?

10 A'r Jesu a ddywedodd, Per­wch i'r dynion eistedd i lawr. Ac yr oedd glas-wellt lawer yn y fan honno. Felly y gwŷr a eistedda­sant i lawr, ynghylch pum mîl o nifer.

11 A'r Jesu a gymmerth y tor­thau, ac wedi iddo ddiolch, efe a'u rhannod i'r discyblion, a'r discyb­lion ir rhai oedd yn eistedd: felly hefyd o'r pyscod cymmaint ac a fynnasant.

12 Ac wedi eu digoni hwynt, efe a ddywedodd wrth ei ddiscy­blion, Cesclwch y briw-fwyd gweddill, fel na choller dim.

13 Am hynny hwy a'i cascla­sant, ac a lanwasant ddeuddeg ba­scedaid o'r briwfwyd, o'r pum torth haidd, a weddillasei gan y rhai a fwyttasent.

14 Yna y dynion, pan welsant yr arwydd a wnaethei 'r Jesu a ddywedasant, Hwn yn ddiau yw y Prophwyd oedd ar ddyfod i'r bŷd.

15 Yr Jesu gan hynny, pan wŷbu eu bôd hwy ar fedr dyfod, a'i gippio ef i'w wneuthur yn fre­nin, a giliodd drachefn i'r my­nydd, ei hunan yn vnig.

16 A phan hwyrhaodd hi, ei ddiscyblion a aethant i wared at y môr.

17 Ac wedi iddynt ddringo i long, hwy a aethant tros y môr i Capernaum: ac yr oedd hi wei­thian yn dywyll: a'r Jesu ni ddae­thei attynt hwy.

18 A'r môr, gan wynt mawr yn chwythu, a gododd.

19 Yna, wedi iddynt rwyfo ynghylch pump a'r hugain neu ddeg a'r hugain o stadiau, hwy a welent yr Jesu yn rhodio ar y môr, ac yn nesau at y llong; ac a ofnasant.

20 Ond efe a ddywedodd wr­thynt, Myfi yw, nac ofnwch.

21 Yna y derbyniasant ef yn chwannog i'r llong: ac yn e­brwydd yr oedd y llong wrth y tîr yr oeddynt yn myned iddo.

22 Trannoeth pan welodd y dyrfa oedd yn sefyll y tu hwnt i'r môr, nad oedd vn llong arall yno, ond yr vn honno, i'r hon yr aethei ei ddiscyblion ef, ac nad aethei 'r Jesu gyd â'i ddiscyblion ef i'r llong, ond myned o'i ddis­cyblion ymmaith ei hunain:

23 Eithr llongau eraill a ddae­thent o Tiberias yn gyfagos i'r fan, lle y bwyttasent hwy fara, wedi i'r Arglwydd roddi diolch:

24 Pan welodd y dyrfa gan hyn­ny nad oedd yr Jesu yno, na'i ddis­cyblion, hwythau a aethant i long­au, ac a ddaethant i Capernaum, dan geisio 'r Jesu.

25 Ac wedi iddynt ei gael ef y tu hwnt i'r môr, hwy a ddyweda­sant wrtho, Rabbi, pa bryd y dae­thosti ymma?

26 Yr Jesu a attebodd iddynt, ac a ddywedodd, Yn wîr, yn wîr, meddaf i chwi, yr ydych chwi yn fy ngheisio i, nid o herwydd i chwi weled y gwrthiau, eithr o [Page] herwydd i chwi fwytta o'r tor­thau, a'ch digoni.

27 Llafuriwch nid am y bwyd a dderfydd, eithr am y bwyd a bery i fywyd tragwyddol, yr hwn a ddyry Mâb y dyn i chwi: canys hwn a seliodd Duw Tâd.

28 Yna y dywedasant wrtho, Pa beth a wnawn ni, fel y gwei­thredom weithredoedd Duw?

29 Yr Jesu a attebodd ac a ddy­wedodd wrthynt, Hyn yw gwaith Duw, credu o honoch yn yr hwn a anfonodd efe.

30 Dywedasant gan hynny wr­tho ef, Pa arwydd yr ydwyt ti yn ei wneuthur, fel y gwelom, ac y credom i ti? pa beth yr wyt ti yn ei weithredu?

31 Ein tadau ni a fwyttasant y Manna yn yr anialwch; fel y mae yn scrifennedig, Efe a roddodd iddynt fara o'r nêf i'w fwytta.

32 Yna 'r Jesu a ddywedodd wrthynt, Yn wîr, yn wîr, meddaf i chwi, nid Moses a roddodd i chwi y bara o'r nêf: eithr fy Nhâd sydd yn rhoddi i chwi y gwîr fara o'r nef.

33 Canys bara Duw ydyw yr hwn sydd yn dyfod i wared o'r nêf, ac yn rhoddi bywyd i'r bŷd.

34 Yna hwy a ddywedasant wrtho, Arglwydd, dyro i ni y bara hwn yn oestadol.

35 A'r Jesu a ddywedodd wr­thynt, Myfi yw bara 'r bywyd: yr hwn sydd yn dyfod attafi, ni newyna: a'r hwn sydd yn credu ynofi, ni sycheda vn amser.

36 Eithr dywedais wrthych, i chwi fy ngweled, ac nad ydych yn credu.

37 Yr hyn oll y mae 'r Tâd yn ei roddi i mi, a ddaw attafi: a'r hwn a ddêl attafi, ni's bwriaf ef allan ddim.

38 Canys myfi a ddescynnais o'r nêf, nid i wneuthur fy ewy­llys fy hun, ond ewyllys yr hwn a'm hanfonodd.

39 A hyn yw ewyllys y Tâd a'm hanfonodd i, o'r cwbl a roddes efe i mi, na chollwn ddim o honaw, eithr bôd i mi ei adgyfodi ef yn y dydd diweddaf.

40 A hyn yw ewyllys yr hwn a'm hanfonodd i, cael o bôb vn sydd yn gweled y Mâb, ac yn cre­du ynddo ef, fywyd tragwyddol: ac myfi a'i hadgyfodaf ef yn y dydd diweddaf.

41 Yna yr Iddewon a rwgna­chasant yn ei erbyn ef, o herwydd iddo ddywedyd, Myfi yw 'r bara a ddaeth i wared o'r nêf.

42 A hwy a ddywedasant, Ond hwn yw Jesu mâb Joseph, tâd a mam yr hwn a adwaenom ni? pa fodd gan hynny y mae efe yn dy­wedyd, O'r nêf y descynnais?

43 Yna 'r Jesu a attebodd ac a ddywedodd wrthynt, Na furmur­wch wrth ei gilydd:

44 Ni ddichon neb ddyfod at­tafi, oddieithr i'r Tâd, yr hwn a'm hanfonodd, ei dynnu ef: a myfi a'i hadgyfodaf ef y dydd di­weddaf.

45 Y mae yn scrifennedig yn y prophwydi, A phawb a fyddant wedi eu dyscu gan Dduw. Pôb vn gan hynny a glywodd gan y Tâd, ac a ddyscodd, sydd yn dy­fod attafi.

46 Nid o herwydd gweled o Neb y Tâd, ond yr hwn sydd o Dduw, efe a welodd y Tâd.

47 Yn wîr, yn wîr, meddaf i chwi, yr hwn sydd yn credu yno­fi, [Page] sydd ganddo fywyd tragwy­ddol.

48 Myfi yw bara 'r bywyd.

49 Eich tadau chwi a fwytta­sant y Manna yn yr anialwch, ac a fuant feirw.

50 Hwn yw 'r bara sydd yn dy­fod i wared o'r nêf, fel y bwyttao dŷn o honaw, ac na byddo marw.

51 Myfi yw 'r bara bywiol, yr hwn a ddaeth i wared o'r nef: os bwytty nêb o'r bara hwn, efe a fydd byw yn dragywydd: a'r bara a roddafi, yw fy nghnawd i, yr hwn a roddafi tros fywyd y bŷd.

52 Yna 'r Iddewon a ymryso­nasant â 'i gilydd, gan ddywedyd, Pa fodd y dichon hwn roddi i ni ei gnawd iw fwytta?

53 Yna 'r Jesu a ddywedodd wrthynt, yn wîr, Yn wîr, meddaf i chwi, oni fwyttewch gnawd Mâb y dŷn, ac oni yfwch ei waed ef, nid oes gennych fywyd ynoch.

54 Yr hwn sydd yn bwytta fy nghnawd i, ac yn yfed fy ngwaed i, sydd ganddo fywyd tragwy­ddol: ac myfi a'i hadgyfodaf ef yn y dydd diweddaf.

55 Canys fy nghnawd i sydd fwyd yn wîr, a'm gwaed i sydd ddiod yn wîr.

56 Yr hwn sydd yn bwytta fy nghnawd i, ac yn yfed fy ngwaed i, sydd yn aros ynofi, a minneu ynddo yntef.

57 Fel yr anfonodd y Tâd byw fi, ac yr ydwyfi yn byw drwy 'r Tâd: felly yr hwn sydd yn fy mwytta i, yntef a fydd byw trwofi.

58 Dymma 'r bara a ddaeth i wa­red o'r nêf: nid megis y bwytta­odd eich tadau chwi y Manna, ac a buant feirw: y neb sydd yn bwyt­ta 'r bara hwn, a fydd byw yn dra­gywydd.

59 Y pethau hyn a ddywedodd efe yn y Synagog, wrth athraw­iaethu yn Capernaum.

60 Llawer gan hynny o'i ddi­scyblion, pan glywsant, a ddywe­dasant, Caled yw 'r ymadrodd hwn: pwy a ddichon wrando arno?

61 Pan wŷbu 'r Jesu ynddo ei hun fôd ei ddiscyblion yn grwg­nach am hyn, efe a ddywedodd wrthynt, A ydyw hyn yn eich rhwystro chwi?

62 Beth gan hynny os gwel­wch Fâb y dŷn yn derchafu, lle 'r oedd efe o'r blaen?

63 Yr Yspryd yw 'r hyn sydd yn bywhau, y cnawd nid yw yn llesau dim: y geiriau yr ydwyfi yn eu llefaru wrthych, Yspryd yd­ynt, a bywyd ydynt,

64 Ond y mae o honoch chwi rai nid ydynt yn credu. Canys yr Jesu a wŷddei o'r dechreuad, pwy oedd y rhai nid oedd yn cre­du, a phwy oedd yr hwn a'i bra­dychei ef.

65 Ac efe a ddywedodd, Am hynny, y dywedais wrthych, na ddichon neb ddyfod attafi, oni bydd wedi ei roddi iddo oddi wrth fy Nhâd.

66 O hynny allan, llawer o'i ddiscyblion ef a aethant yn eu hôl, ac ni rodiasant mwyach gyd ag ef.

67 Am hynny yr Jesu a ddy­wedodd wrth y deuddeg, A fyn­nwch chwithau hefyd fyned ym­maith?

68 Yna Simon Petr a'i hatte­bodd ef, O Arglwydd, at bwy yr awn ni? gennit ti y mae geiriau bywyd tragwyddol.

69 Ac yr ydym ni yn credu, ac yn gwybod, mai tydi yw [Page] y Christ, Mâb y Duw byw.

70 Jesu a'i hattebodd hwynt, Oni ddewisais i chwy-chwi y deuddeg, ac o honoch y mae vn yn ddiafol?

71 Eithr efe a ddywedasei am Judas Iscariot, mâb Simon: canys hwn oedd ar fedr ei fradychu ef: ac efe yn vn o'r deuddeg.

PEN. VII.

1 Jesu yn argyoeddi rhyfyg a hyf­der ei geraint: 10 yn myned i fynu ô Galilæa i ŵyl y Pebyll, 14 yn dyscu yn y Deml. 40 Amryw dŷb am dano ef ymhlith y bobl. 45 Y Pharisæaid yn ddigllon am na ddaliasai eu swyddogion hwy ef, ac yn rhoddi sen i Nicodemus am gymmeryd ei blaid ef.

A'R Jesu a rodiodd, ar ôl y pe­thau hyn, yn Galilæa: ca­nys nid oedd efe yn chwennych rhodio yn Judæa, oblegid bôd yr Iddewon yn ceisio ei ladd ef.

2 A gwyl yr Iddewon, sef gwŷl y Pebyll oedd yn agos.

3 Am hynny ei frodyr ef a ddywedasant wrtho, Cerdda ym­maith oddi ymma, a dôs i Judæa, fel y gwelo dy ddiscyblion dy weithredoedd di, y rhai yr ydwyt yn eu gwneuthur.

4 Canys nid oes neb yn gwneu­thur dim yn ddirgel, ac yntef yn ceisio bôd yn gyhoedd: od wyt ti yn gwneuthur y pethau hyn, amlyga dy hun i'r byd.

5 Canys nid oedd ei frodyr yn credu ynddo.

6 Yna'r Jesu a ddywedodd wr­thynt hwy, Ni ddaeth fy amser i etto: ond eich amser chwi sydd yn wastad yn barod.

7 Ni ddichon y byd eich casau chwi, ond myfi y mae yn ei ga­sau, o herwydd fy môd i yn ty­stiolaethu am dano, fôd ei wei­thredoedd ef yn ddrwg.

8 Ewch chwi i fynu i'r wŷl hon: nid wyfi etto yn myned i fynu i'r wŷl hon, oblegid ni chy­flawnwyd fy amser i etto.

9 Gwedi iddo ddywedyd y pe­thau hyn wrthynt, efe a arhosodd yn Galilæa.

10 Ac wedi myned o'i frodyr ef i fynu, yna yntef hefyd a aeth i fynu i'r wŷl, nid yn amlwg, ond megis yn ddirgel.

11 Yna yr Iddewon a'i ceisiasant ef yn yr wŷl, ac a ddywedasant, Pa le y mae efe?

12 A murmur mawr oedd am dano ef ymmysc y bobl: canys rhai a ddywedent, Gŵr da yw: ac eraill a ddywedent, Nagê, eithr twyllo y bobl y mae;

13 Er hynny ni lefarodd neb yn eglur am dano ef, rhag ofn yr Iddewon.

14 Ac yr awron ynghylch ca­nol yr wŷl, yr Jesu a aeth i fynu i'r Deml, ac a athrawiaethodd.

15 A'r Iddewon a ryfeddasant, gan ddywedyd, Pa fodd y meidr hwn ddysceidiaeth, ac ynteu heb ddyscu.

16 Yr Jesu a attebodd iddynt, ac a ddywedodd, Fy nysceidiaeth, nid eiddo fi yw, eithr eiddo yr hwn a'm hanfonodd i.

17 Os ewyllysia neb wneuthur ei ewyllys ef, efe a gaiff wŷbod am y ddysceidiaeth, pa'vn ai o Dduw y mae hi, ai myfi o honof fy hun sydd yn llefaru.

18 Y mae 'r hwn sydd yn lle­faru o honaw ei hun, yn ceisio ei [Page] ogoniant ei hun: ond yr hwn sydd yn ceisio gogoniant yr hwn a'i hanfonodd, hwnnw sydd eir-wîr, ac anghyfiawnder nid oes ynddo ef.

19 Oni roddes Moses i chwi y gyfraith, ac nid oes neb o honoch yn gwneuthur y gyfraith? pa ham yr ydych yn ceisio fy lladd i?

20 Y bobl a attebodd ac a ddy­wedodd, Y mae gennit ti gythrael: pwy sydd yn ceisio dy ladd di?

21 Yr Jesu a attebodd ac a ddy­wedodd wrthynt, Yn weithred a wneuthum, ac yr ydych oll yn rhyfeddu.

22 Am hynny y rhoddes Moses i chwi yr enwaediad, (nid o her­wydd ei fôd o Moses, eithr o'r ta­dau) ac yr ydych yn enwaedu ar ddŷn, ar y Sabbath.

23 Os yw dŷn yn derbyn en­waediad ar y Sabbath, heb dorri cyfraith Moses, a ydych yn lli­diog wrthifi, am i mi wneuthur dŷn yn holliach ar y Sabbath?

24 Na fernwch wrth y golwg, eithr bernwch farn gyfiawn.

25 Yna y dywedodd rhai o'r Je­rosolymitaniaid, Ond hwn yw 'r vn y maent hwy yn ceisio ei ladd?

26 Ac wele, y mae yn llefaru ar gyhoedd, ac nid ydynt yn dywe­dyd dim wrtho ef: a wybu y Pen­naethiaid mewn gwirionedd, mai hwn yw Christ yn wir?

27 Eithr nyni a adwaenom hwn, o ba le y mae; eithr pan ddêl Christ, ni's gwŷr neb o ba le y mae.

28 Am hynny yr Jesu, wrth athrawiaethu yn y Deml a lefodd, ac a ddywedodd, Chwi a'm had­waenoch i, ac a wŷddoch o ba le yr ydwyfi; ac ni ddaethym i o honof fy hun, eithr y mae yn gy­wir yr hwn a'm hanfonodd i, yr hwn nid adwaenoch chwi.

29 Ond myfi a'i hadwen, ob­legid o honaw ef yr ydwyfi, ac efe a'm hanfonodd i.

30 Am hynny hwy a geisiasant ei ddal ef: ond ni osododd neb law arno, am na ddaethei ei awr ef etto.

31 A llawer o'r bobl a greda­sant ynddo, ac a ddywedasant, Pan ddelo Christ, a wna efe fwy o arwyddion, nâ'r rhai hyn a wna­eth hwn?

32 Y Pharisæaid a glywsant fôd y bobl yn murmur y pethau hyn am dano ef; a'r Pharisæaid, a'r Arch-offeiriaid, a anfonasant swyddogion iw ddal ef.

33 Am hynny y dywedodd yr Jesu wrthynt hwy, Yr ydwyfi ychydig amser etto gyd â chwi, ac yr wyf yn myned at yr hwn a'm hanfonodd.

34 Chwi a'm ceisiwch, ac ni'm cewch: a lle yr ydwyfi, ni ellwch chwi ddyfod.

35 Yna y dywedodd yr Idde­won yn eu mysc eu hun, I ba le y mae hwn ar fedr myned, fel na chaffom ni ef? ai at y rhai sy ar wascar ymmhlith y Groegiaid y mae efe ar fedr myned, a dyscu 'r Groegiaid?

36 Pa ymadrodd yw hwn a ddywedodd efe, Chwi a'm ceisi­wch, ac ni'm cewch: a lle 'r yd­wyfi, ni ellwch chwi ddyfod.

37 Ac ar y dydd diweddaf, y dydd mawr o'r wŷl, y safodd yr Jesu, ac a lefodd, gan ddywedyd, Od oes ar neb syched, deued attafi, ac yfed.

38 Yr hwn sydd yn credu ynofi, [Page] megis y dywedodd yr Scrythyr, afonydd o ddwfr bywiol a ddyli­fant o'i grôth ef.

39 (A hyn a ddywedodd efe am yr Yspryd, yr hwn a gai y rhai a gredent ynddo ef ei dderbyn: ca­nys etto nid oedd yr Yspryd glân wedi ei roddi, o herwydd na ogo­neddasid yr Jesu etto.)

40 Am hynny llawer o'r bobl, wedi clywed yr ymadrodd hwn, a ddywedasant, Yn wîr, hwn yw'r prophwyd.

41 Eraill a ddywedasant, Hwn yw Christ: eraill a ddywedasant, Ai o Galilæa y daw Christ?

42 Oni ddywedodd yr Scry­thyr mai o hâd Dafydd ac o Beth­lehem, y dref lle y bu Ddafydd, y mae Christ yn dyfod?

43 Felly yr aeth ymrafael ym­mysc y bobl o'i blegid ef.

44 A rhai o honynt a fynna­sent ei ddal ef: ond ni osododd neb ddwylo arno.

45 Yna y daeth y swyddogion at yr Arch-offeiriaid, a'r Phari­sæaid: a hwy a ddywedasant wr­thynt hwy, Pa ham na ddygasoch chwi ef?

46 A'r swyddogion a atteba­sant, Ni lefarodd dŷn erioed fel y dŷn hwn.

47 Yna y Pharisæaid a atteba­sant iddynt, A hudwyd chwithau hefyd?

48 A gredodd neb o'r pennae­thiaid ynddo ef, neu o'r Phari­sæaid.

49 Eithr y bobl hyn, y rhai ni wŷddant y gyfraith, melldigedig ydynt.

50 Nicodemus (yr hwn a ddae­thei at yr Jesu o hŷd nôs, ac oedd vn o honynt) a ddywedodd wr­hynt,

51 A ydyw ein cyfraith ni yn barnu dŷn, oddi-eithr clywed ganddo ef yn gyntaf, a gwŷbod beth a wnaeth efe?

52 Hwythau a attebasant, ac a ddywedasant wrtho, A ydwyt ti­theu o Galilæa? chwilia a gwêl, na chododd prophwyd o Galilæa.

53 A phôb vn â aeth iw dŷ ei hun.

PEN. VIII.

1 Christ yn gwaredu y wraig a dda­liesid mewn godineb: 12 Yn pre­gethu ei fôd ef ei hûn yn oleuni y byd, ac yn gwirio ei athrawiaeth: 33 Yn atteb yr Iddewon a wnaent ei bôst o Abraham, 59 ac yn go­chelyd ei creulondeb hwy.

A'R Jesu a aeth i fynydd yr Oliwydd:

2 Ac a ddaeth drachefn y boreu i'r Deml, a'r holl bobl a ddaeth at­to ef: yntef a eisteddodd, ac a'u dyscodd hwynt.

3 A'r Scrifennyddion a'r Pha­risæaid, a ddygasant atto ef wraig, yr hon a ddaliasid mewn godineb; ac wedi ei gosod hi yn y canol.

4 Hwy a ddywedasant wrtho, Athro, y wraig hon a ddaliwyd ar y weithred yn godinebu.

5 A Moses yn y gyfraith a or­chymynnodd i ni labyddio y cy­fryw: beth gan hynny yr wyt ti yn ei ddywedyd?

6 A hyn a ddywedasant hwy gan ei demtio ef, fel y gallent ei gy­hudo ef. Eithr yr Jesu, wedi ym­grymmu tu a'r llawr, a scrifen­nodd â'i fys ar y ddaiar, heb gym­meryd arno eu clywed.

7 Ond fel yr oeddynt hwy yn parhau yn gofyn iddo, efe a ym­vniawnodd, [Page] ac a ddywedodd wr­thynt, Yr hwn sydd ddi-bechod o honoch, tafled yn gyntaf garreg atti hi.

8 Ac wedi iddo eilwaith ym­grymmu tua 'r llawr, efe a scrifen­nodd ar y ddaiar.

9 Hwythau pan glywsant hyn, wedi hefyd eu hargyoeddi gan eu cydwybod, a aethant allan o vn i vn, gan ddechreu o'r hynaf, hyd yr olaf: a gadawyd yr Jesu yn vnig, a'r wraig yn sefyll yn y canol.

10 A'r Jesu wedi ymvniawni, ac heb weled neb, ond y wraig, a ddywedodd wrthi, Ha wraig, pa le y mae dy gyhudd-wyr di? oni chondemnodd neb di?

11 Hitheu a ddywedodd, Na ddo neb, Arglwydd. A dywedodd yr Jesu wrthi, Nid wyf finneu yn dy gondemno di: dôs, ac na phe­cha mwyach.

12 Yna y llefarodd yr Jesu wr­thynt drachefn, gan ddywedyd, Goleuni y bŷd ydwyf fi: yr hwn a'm dilyno i, ni rodia mewn ty­wyllwch, eithr efe a gaiff oleuni y bywyd.

13 Am hynny y Pharisæaid a ddywedasant wrtho, Tydi sydd yn tystiolaethu am danat dy hun, nid yw dy dystiolaeth di wîr.

14 Yr Jesu a attebodd, ac a ddy­wedodd wrthynt hwy, Er fy môd i yn tystiolaethu a'm danaf fy hun, y mae fy nhystiolaeth i yn wîr: oblegid mi a wn o ba le y daethym, ac i ba le yr ydwyf yn myned, chwithau ni's gwyddoch o ba le yr wyf fr yn dyfod, nac i ba le yr wyfi yn myned.

15 Chwy-chwi sydd yn barnu yn ôl y cnawd, nid ydwyf fi yn barnu neb.

16 Ac etto os wyf fi yn barnu, y mae fy marn i yn gywir: oblegid nid wyfi yn vnig, ond myfi a'r Tâd, yr hwn a'm hanfonodd i.

17 Y mae hefyd yn scrifennedig yn eich cyfraith chwi, mai gwir yw tystiolaeth dau ddŷn.

18 Myfi yw 'r hwn sydd yn ty­stiolaethu am danaf fy hun, ac y mae 'r Tâd, yr hwn a'm hanfo­nodd i, yn tystiolaethu am danafi.

19 Yna y dywedasant wrtho, Pa le y mae dy dâd ti? Yr Jesu a attebodd, Nid adwaenoch na myfi na'm Tad; ped adnabuasech fi, chwi a adnabuasech fy Nhâd i he­fyd.

20 Y geiriau hyn a lefarodd yr Jesu yn y tryssor-dy, wrth athraw­iaethu yn y Deml: ac ni ddali­odd neb ef, am na ddaethei ei awr ef etto.

21 Yna y dywedodd yr Jesu wr­thynt hwy drachefn, Yr wyf fi yn myned ymmaith, a chwi a'm cei­siwch i, ac a fyddwch feirw yn eich pechod: lle yr wyf fi yn my­ned, ni ellwch chwi ddyfod.

22 Am hynny y dywedodd yr Iddewon, A ladd efe ef ei hun? gan ei fod yn dywedyd, lle yr wyf fi yn myned, ni ellwch chwi ddy­fod.

23 Ac efe a ddywedodd wrthynt hwy, Chwy-chwi sydd oddisod, minneu sydd oddi vchod, chwy­chwi sydd o'r bŷd hwn, minneu nid wyf o'r bŷd hwn.

24 Am hynny y dywedais wr­thych, y byddwch chwi feirw yn eich pechodau: oblegid oni chred­wch chwi mai myfi yw efe, chwi a fyddwch feirw yn eich pecho­dau.

25 Yna y dywedasant wrtho, [Page] Pwy wyt ti? A'r Iesu a ddywe­dodd wrthynt, Yr hyn yr wyf yn ei ddywedyd hefyd wrthych o'r dechreuad.

26 Y mae gennifi lawer o be­thau iw dywedyd, ac iw barnu am danoch chwi: eithr cywir yw'r hwn a'm hanfonodd i: a'r pethau a glywais i ganddo, y rhai hyn yr ydwyfi yn eu dywedyd i'r bŷd.

27 Ni wyddent hwy mai am y Tâd yr oedd efe yn dywedyd wr­thynt hwy.

28 Am hynny y dywedodd yr Jesu wrthynt, Pan ddercha­foch chwi Fab y dŷn, yna y cewch wybod mai myfi yw efe, ac nad wyfi yn gwneuthur dim o ho­nof fy hun, ond megis y dyscodd fy Nhad fi, yr wyf yn llefaru y pe­thau hyn.

29 A'r hwn a'm hanfonodd i sydd gyd â myfi: ni adawodd y Tâd fi yn unic, oblegid yr wyfi yn gwneuthur bôb amser, y pethau sy fodlon ganddo ef.

30 Fel yr oedd efe yn llefaru y pethau hyn, llawer a gredasant ynddo ef.

31 Yna y dywedodd yr Jesu wrth yr Iddewon a gredasent yn­ddo, Os arhoswch chwi yn fy ngair i, discyblion i mi ydych yn wir.

32 A chwi a gewch wybod y gwirionedd, a'r gwirionedd a'ch rhyddhâ chwi.

33 Hwythau a attebasant iddo, Hâd Abraham ydym ni, ac ni wasanaethasom ni neb erioed: pa fodd yr wyt ti yn dywedyd, Chwi a wneir yn rhyddion?

34 Yr Iesu a attebodd iddynt Yn wîr, yn wîr, meddaf i chwi, pwy bynnag sydd yn gwneuthur pechod, y mae efe yn wâs i be­chod.

35 Ac nid yw y gwâs yn aros yn y tŷ byth: y mâb sydd yn aros byth.

36 Os y mâb gan hynny a'ch rhyddhâ chwi, rhyddion fyddwch yn wîr.

37 Mi a wn mai hâd Abraham ydych chwi: ond yr ydych chwi yn ceisio fy lladd i, am nad yw fy ngair i yn genni ynoch chwi.

38 Yr wyfi yn llefaru yr hyn a welais gyd â'm Tâd i: a chwi­theu sydd yn gwneuthur yr hyn a welsoch gyd â'ch tâd chwi­thau.

39 Hwythau a attebasant, ac a ddywedasant wrtho, Ein tâd ni yw Abraham. Yr Jesu a ddywe­dodd wrthynt, Pe plant Abraham fyddech, gweithredoedd Abra­ham a wnaech:

40 Eithr yn awr yr ydych chwi yn ceisio fy lladd i, dŷn a ddywe­dais i chwi y gwirionedd, yr hwn a glywais i gan Dduw: hyn ni wnaeth Abraham.

41 Yr ydych chwi yn gwneu­thur gweithredoedd eich tâd chwi. Am hynny y dywedasant wrtho, Nid trwy butteindra y cenhedlwyd ni: un Tâd sydd gen­nym ni, sef Duw.

42 Yna y dywedodd yr Iesu wrthynt hwy, Pe Duw fyddei eich Tâd, chwi am carech i: canys o­ddiwrth Dduw y deilliais, ac y daethym i, oblegid nid o honof fy hun y daethym i, ond efe a'm hanfonodd i.

43 Pa ham nad ydych yn deall fy lleferydd i? a'm na ellwch wrando fy ymadrodd i.

44 O'ch tâd diafol yr ydych chwi, a thrachwantau eich tâd a fynnwch chwi eu gwneuthur: llei­ddiad dyn oedd efe o'r dechreuad, ac ni safodd yn y gwirionedd, ob­legid nid oes gwirionedd ynddo ef. Pan yw yn dywedyd celwydd, o'r eiddo ei hun y mae yn dywedyd; canys y mae yn gelwyddog: ac yn dâd iddo.

45 Ac am fy môd i yn dywedyd y gwirionedd nid ydych yn credu i mi.

46 Pwy o honoch a'm argyoe­dda i o bechod? ac od wyfi yn dy­wedyd y gwir, pa ham nad ydych yn credu i mi?

47 Y mae yr hwn sydd o Dduw, yn gwrando geiriau Duw; am hynny nid ydych chwi yn eu gwrando, am nad ydych o Dduw.

48 Yna 'r attebodd yr Iddewon, ac y dywedasant wrtho ef, Ond da yr ydym ni yn dywedyd, mai Samaritan wyt ti, a bôd gennit gythrael?

49 Yr Iesu a attebodd, Nid oes gennif gythrael, ond yr wyfi yn anrhydeddu fy Nhâd, ar yr y­dych chwithau yn fy ni-anrhy­deddu inneu.

50 Ac nid wyfi yn ceisio fy ngogoniant fy hun: y mae a'i cais, ac a farn.

51 Yn wîr, yn wîr, meddaf i chwi, os ceidw neb fy ymadrodd i, ni wêl efe farwolaeth yn dragy­wydd.

52 Yna y dywedodd yr I­ddewon wrtho, Yr awron y gwyddom fod gennit gythrael: bu Abraham farw, a'r Prophwy­di, ac meddi di, Os ceidw neb sy ymadrodd i, nid archwaetha efe farwolaeth yn dragywydd.

53 Ai mwy wyt ti nag Abra­ham ein tâd ni, yr hwn a fu fa­rw? a'r prophwydi a fuant fei­rw: pwy yr wyt ti yn dy wneu­thur dy hun.

54 Yr Jesu a attebodd, Os wyfi yn fy ngogoneddu fy hun, fy ngo­goniant i nid yw ddim: fy Nhâd yw 'r hwn sydd yn fy ngogo­neddu i, yr hwn yr ydych chwi yn dywedyd mai eich Duw chwi yw.

55 Ond nid adnabuoch chwi ef: eithr myfi a'i hadwaen ef: âc os dywedaf nad adwaen ef, myfi a fyddaf debyg i chwi, yn gelwyddog: ond mi a'i hadwaen ef, ac yr wyf yn cadw ei yma­drodd ef.

56 Gorfoledd oedd gan eich tâd Abraham weled fy nydd i: ac efe a'i gwelodd hefyd, ac a lawe­nychodd.

57 Yna y dywedodd yr Idde­won wrtho, Nid wyt ti ddeng­mlwydd a deugain etto, ac a we­laist ti Abraham?

58 Yr Jesu a ddywedodd wr­thynt, Yn wîr, yn wîr, meddaf i chwi cyn bôd Abraham, yr wyf fi.

59 Yna hwy a godasant ger­rig iw taflu atto ef. A'r Jesu a ym­guddiodd, ac a aeth allan o'r Deml, gan fyned trwy eu canol hwynt: ac felly yr aeth efe heibio.

PEN. IX.

1 Y dyn a anesid yn ddall yn cael ei olwg: 13 a'i ddwyn ef at y Phari­sæaid; 16 Hwythau yn ymrwy­stro, ac yn ei escymmuno ef: 36 Ac yntau yn cael ei dderbyn gan yr Jesu, ac yn ei gyffesu ef. 39 [Page] Pwy yw y rhai y mae Christ yn eu goleuo.

AC with fyned heibio, efe a ganfu ddŷn dall o'i enedi­gaeth.

2 A'i ddiscyblion a ofynna­sant iddo, gan ddywedyd, Rabbi pwy a bechodd, ai hwn, ai ei rie­ni, fel y genid ef yn ddall?

3 Yr Jesu a attebodd, Nid hwn a bechodd, na'i riêni chwaith: eithr fel yr amlygid gweithre­doedd Duw ynddo ef.

4 Rhaid i mi weithio gwaith yr hwn a'm hanfonodd, tra y­dyw hi yn ddydd: y mae y nôs yn dyfod, pan na ddichon neb weithio.

5 Tra yr ydwyf yn y bŷd, go­leuni y byd ydwyf.

6 Wedi iddo ef ddywedyd hyn, efe a boerodd ar lawr, ac a wnaeth glai o'r poeryn, ac a irodd y clai ar lygaid y dall:

7 Ac a ddywedodd wrtho, Dôs, ac y molch yn llyn Siloam, (yr hwn a gyfieithir, anfonedig) Am hynny efe a aeth ymmaith, ac a ymolchodd, ac a ddaeth yn gweled.

8 Y cymmydogion gan hynny, a'r rhai a'i gwelsent ef o'r blaen, mai dall oedd efe, a ddywedasant, Onid hwn yw'r un oedd yn ei­stedd, ac yn cardotta?

9 Rhai a ddywedasant, Hwn yw efe: ac eraill, Y mae efe yn de­byg iddo. Yntef a ddywedodd, Myfi yw efe.

10 Am hynny y dywedasant wrtho, Pa fodd yr agorwyd dy ly­gaid di?

11 Yntef a attebodd ac a ddy­wedodd, Dŷn a elwir Jesu a w­naeth glai, ac a irodd fy llygaid i, ac a ddywedodd wrth if, Dôs i lyn Siloam, ac ymolch. Ac wedi i mi fyned ac ymolchi, mi a gefais fy ngolwg.

12 Yna y dywedasant wrtho, Pa le y mae efe? Yntef a ddywe­dodd, Ni wn i.

13 Hwythau ai dygasant ef, at y Pharisæaid, yr hwn gynt a fuasei yn ddall.

14 A'r Sabbath oedd hi, pan wnaeth yr Jesu y clai, a phan ago­rodd efe ei lygaid ef.

15 Am hynny y Pharisæaid hefyd a ofynnasant iddo dra­chefn, Pa fodd y cawsei efe ei o­lwg. Yntef a ddywedodd wrthynt, clai a osododd efe ar fy llygaid i, ac mi a ymolchais, ac yr ydwyf yn gweled.

16 Yna rhai o'r Pharisæaid a ddywedasant, Nid yw y dŷn hwn o Duw, gan nad yw efe yn cadw y Sabbath. Eraill a ddywedasant, Pa fodd y gall dyn pechadurus wneuthur y cyfryw arwyddion? Ac yr oedd ymrafael yn eu plith.

17 Hwy a ddywedasant dra­chefn wrth y dall, Beth yr wyt ti yn ei ddywedyd am dano ef, am agoryd o honaw dy lygaid di? Yntef a ddywedodd, Mai Pro­phwyd yw efe,

18 Am hynny ni chredei yr I­ddewon am dano ef, mai dall fua­sei, a chael o honaw ef ei olwg nes galw o honynt ei rieni ef, yr hwn a gawsei ei olwg.

19 A hwy a ofynnasant iddynt, gan ddywedyd, Ai hwn yw eich mâb chwi, yr hwn yr ydych chwi yn dywedyd ei eni yn dall? pa fodd gan hynny y mae efe yn gweled yn awr.

20 Ei rieni ef a attebasant i­ddynt hwy, ac a ddywedasant, Nyni a wyddom mai hwn yw ein mâb ni, ac mai yn dall y ganwyd ef:

21 Ond pa fodd y mae efe yn gweled yr awron, nis gwyddom ni, neu pwy a agorodd eu lygaid ef, ni's gwyddom ni: y mae efe mewn oedran, gofynnwch iddo ef, efe a ddywed am dano ei hun:

22 Hyn a ddywedodd ei rieni ef, am eu bôd yn ofni yr Idde­won: oblegid yr Iddewon a gyd­ordeiniafent eusys, os cyfaddefei neb ef yn Grist, y bwrid ef allan o'r Synagog.

23 Am hynny y dywedodd ei rieni ef, Y mae efe mewn oedran, gofynnwch iddo ef.

24 Am hynny hwy a alwa­sant eilwaith y dŷn a fuasei yn ddall, ac a ddywedasant wrtho, Dyro 'r gogoniant i Duw: nyni a wyddom mai pechadur yw y dŷn hwn.

25 Yna yntef a attebodd ac a ddywedodd, Ai pechadur yw ni's gwn i; un peth a wn i, lle yr oe­ddwn i yn ddall, yr wyfi yn awr yn gweled.

26 Hwythau a ddywedasant wrtho drachefn, Beth a wnaeth e­fe i ti? pa fodd yr agorodd efe dy lygaid di?

27 Yntef a attebodd iddynt, mi a ddywedais i chwi ensys, ac ni wrandawsoch: pa ham yr y­dych yn ewyllysio clywed tra­chefn? a ydych chwithau yn ewy­llysio bôd yn ddiscyblion iddo ef?

28 Hwythau a'i difenwasant ef, ac a ddywedasant, Tydi sydd ddi­scybl iddo ef, eithr discyblion Moses ydym ni,

29 Nyni a wyddom lefaru o Dduw wrth Moses; eithr hwn ni's gwyddom ni o ba le y mae efe.

30 Y dŷn a attebodd, ac a ddy­wedodd wrthynt, Yn hyn yn ddi­au y mae yn rhyfedd na wy­ddoch chwi, o ba le y mae efe, ac efe a agorodd fy llygaid i.

31 Ac ni a wyddom nad yw Duw yn gwrando pechaduriaid: ond of yw nêb yn addol-wr Duw, ac yn gwneuthur ei ewyllys ef, hwnnw y mae yn ei wrando.

32 Ni chlybuwyd erioed ago­ryd o neb lygaid un a anesid yn ddall.

33 Oni bai fôd hwn o Dduw, ni allei efe wneuthur dim.

34 Hwy a attebasant, ac a ddy­wedasant wrtho, Mewn pecho­dau y ganwyd ti oll, ac a wyt ti yn ein dyscu ni? A hwy a'i bwria­sant ef allan.

35 Clybu yr Jesu ddarfod iddynt ei fwrw ef allan: a phan ei cafodd, efe a ddywedodd wrtho, A wyt ti yn credu ym-Mab Duw?

36 Yntef a attebodd ac a ddy­wedodd, Pwy yw efe o Arglwydd, fel y credwyf ynddo?

37 A'r Jesu a ddywedodd wr­tho, Ti a'i gwelaist ef, a'r hwn sydd yn ymddiddan â thi, hwnnw ydyw efe.

38 Yntef a ddywedodd, Yr wyfi yn credu, o Arglwydd, ac efe a'i haddolodd ef.

39 A'r Jesu a ddywedodd, I farn y daeth ym i'r bŷd hwn: fel y gwelei y rhai nid ydynt yn gweled, ac yr elei y rhai sy yn gweled, yn ddeillion.

40 A rhai o'r Pharisæaid a oedd-gyd ag ef, a glywsant y pe­thau [Page] hyn, ac a ddywedasant wr­tho, Ydym ninnau hefyd yn ddei­llion?

41 Yr Jesu a ddywedodd wr­thynt, Pe deillion fyddech, ni by­ddei arnoch bechod: eithr yn awr meddwch chwi, Yr ydym ni yn gweled: am hynny y mae eich pe­chod yn aros.

PEN. X.

1 Christ yw 'r drws, a'r bugail da. 19 Amryw dyb am dano. 24 Y mae efe yn profi trwy ei weithre­doedd, mai efe yw Christ Mab Duw, 39 ac yn diangc rhag yr Iddewon, 40 ac yn myned tra­chefn tros yr Jorddonen, lle y cre­dodd llawer ynddo ef.

YN wîr, yn wîr, meddaf i chwi, yr hwn nid yw yn myned i mewn drwy 'r drws i gorlan y de­faid, eithr sydd yn dringo ffordd arall, lleidr ac yspeiliwr yw.

2 Ond yr hwn sydd yn myned i mewn drwy 'r drws, bugail y de­faid ydyw.

3 I hwn y mae y dryssor yn a­goryd, ac y mae y defaid yn gw­rando ar ei lais ef: ac y mae efe yn galw ei ddefaid ei hun erbyn en henw, ac yn eu harwain hwy allan.

4 Ac wedi iddo yrru allan ei ddefaid ei hun, y mae efe yn my­ned o'u blaen hwy: a'r defaid sydd yn ei ganlyn ef, oblegid y maent yn adnabod ei lais ef.

5 Ond y dieithr ni's canly­nant, eithr ffoant oddi wrtho: oblegid nad adwaenant lais diei­thriaid.

6 Y ddammeg hon a ddy­wedodd yr Jesu wrthynt: ond hwy ni wybuant pa bethau yd­oedd y rhai yr oedd efe yn eu lle­faru wrthynt.

7 Am hynny yr Jesu a ddywe­dodd wrthynt drachefn, Yn wîr, yn wîr meddaf i chwi, myfi yw drws y defaid.

8 Cynnifer oll ac a ddaethant o'm blaen i, lladron, ac yspeil-wŷr ŷnt: eithr ni wrandawodd y de­faid arnynt.

9 Myfi yw y drws: os â neb i mewn drwofi, efe a fydd cadwe­dig: ac efe a â'i mewn ac allan, ac a gaiff borfa.

10 Nid yw lleidr yn dyfod ond i ladratta, ac i ladd, ac i ddestry­wio, myfi a ddaethym fel y caent fywyd, ac y caent ef yn helae­thach.

11 Myfi yw'r bugail da: y bu­gail da sydd yn rhoddi ei enioes dros y defaid.

12 Eithr y gwâs cyflog, a'r hwn nid yw fugail, yr hwn nid eiddo y defaid, sydd yn gweled y blaidd yn dyfod, ac yn gadel y defaid, ac yn ffoi: a'r blaidd sydd yn ei sclyfio hwy, ac yn gwascaru y defaid.

13 Y mae 'r gwâs cyflog yn ffoi, oblegid mae gwâs cyflog yw, ac nid oes ofal arno am y de­faid.

14 Myfi yw y bugail da; ac a adwaen yr eiddof fi, ac a'm had­weinir gan yr eiddo fi.

15 Fel yr edwyn y Tâd fyfi, felly yr adwaen inneu y Tâd: ac yr yd wyf yn rhoddi fy enioes dros y defaid.

16 A defaid eraill sy gennif, y rhai nid ŷnt ô'r gorlan hon: y rhai hynny hefyd sy raid i mi eu cyr­chu, [Page] a'm llais i a wrandawant, a bydd un gorlan, ac un bugâil.

17 Am hyn y mae y Tâd yn fy ngharu i, am fy môd i yn dodi fy enioes fel y cymmerwyf hi dra­chefn.

18 Nid oes neb yn ei dwyn o­ddi arnafi: ond myfi sydd yn ei dodi hi i lawr o honof fy hun: y mae gennif feddiant iw dodi hi i lawr, ac y mae gennif feddiant iw chymmeryd hi drachefn: y gor­chymmyn hwn a dderbyniais i gan fy Nhâd.

19 Yna y bu drachefn ymrafel ym mysc yr Iddewon, am yr yma­droddion hyn.

20 A llawer o honynt a ddy­wedasant, Y mae cythrael ganddo, ac y mae efe yn ynfydu: pa ham y gwrandewch chwi arno ef?

21 Eraill a ddywedasant Nid yw y rhai hyn eiriau un â chythrael ynddo: a all cythrael agoryd lly­gaid y deillion?

22 Ac yr oedd y Gyssegr-wŷl yn Jerusalem, a'r gayaf oedd hi:

23 Ac yr oedd yr Jesu yn rho­dio yn y Deml, ym-mhorth So­lomon:

24 Am hynny y daeth yr Idde­won yn ei gylch ef, ac a ddywe­dasant wrtho, Pa hyd yr wyt yn peri i ni ammeu? os tydi yw y Christ, dywed i ni yn eglur.

25 Yr Jesu a attebodd iddynt, mi a ddywedais i chwi, ac nid y­dych yn credu, y gweithredoedd yr wyfi yn eu gwneuthur yn enw fy Nhâd, y mae y rhai hyn yn ty­stiolaethu am danafi.

26 Ond chwi nid ydych yn cre­du: canys nid ydych chwi o'm de­faid i, fel y dywedais i chwi.

27 Y mae fy nefaid i yn gw­rando fy llais i, ac mi a'u had wen hwynt, a hwy a'm canlynant i.

28 A minneu ydwyf yn rho­ddi iddynt fywyd tragwyddol: ac ni chyfrgollant byth, ac ni ddwg neb hwynt allan o'm llaw i.

29 Fy Nhâd i, yr hwn a'u rho­ddes i mi, sydd fwy nâ phawb: ac ni's gall neb en dwyn hwynt a­llan o law fy Nhâd i.

30 Myfi a'r Tâd un ydym.

31 Am hynny y cododd yr I­ddewon gerrig drachefn iw laby­ddio ef.

32 Yr Jesu a attebodd iddynt, Llawer o weithredoedd da a ddangosais i chwi oddi wrth fy Nhâd: am ba un o'r gweithred­oedd hynny yr ydych yn fy lla­byddio i?

33 Yr Iddewon a attebasant i­ddo, gan ddywedyd, Nid am wei­thred dda yr ydym yn dy labyddi­o, ond am gabledd, ac am dy fôd ti, a thitheu yn ddŷn, yn dy wneuthur dy hun yn Dduw.

38 Yr Jesu a attebodd iddynt, Onid yw yn scrifennedig yn eich cyfraith chwi? Mi a ddywedais, duwiau ydych.

35 Os galwodd efe hwy yn dduwiau, at y rhai y daeth gair Duw, a'r Scrythur ni's gellir ei thorri:

36 A ddywedwch chwi am yr hwn a sancteiddiodd y Tâd, ac a'i hanfonodd i'r bŷd, Yr wyti yn cablu; am i mi ddywedyd, Mab Duw ydwyf?

37 Onid wyfi yn gwneuthur gweithredoedd fy Nhâd, na chre­dwch i mi.

38 Ond os ydwyf yn eu gw­neuthur, er nad ydych yn cre­du [Page] i mi, credwch y gweithred­oedd, fel y gwybyddoch ac y cre­doch, fôd y Tâd ynofi, a minneu ynddo yntef.

39 Am hynny y ceisiasant dra­chefn ei ddal ef: ac efe a ddiang­odd allan o'u dwylo hwynt.

40 Ac efe a aeth ymmaith dra­chefn tros yr Jorddonen, i'r man lle y buasei Joan ar y cyntaf yn bedyddio; ac a arhosodd yno.

41 A llawer a ddaethant atto ef, ac a ddywedasant, Joan yn wîr ni wnaeth un arwydd: ond yr holl bethau a'r a ddywedodd Joan am hwn, oedd wîr.

42 A llawer yno a gredasant ynddo.

PEN. XI.

1 Christ yn cyfodi Lazarus, yr hwn â gladdesid er ys pedwar diwrnod. 45 Llawer o Iddewon yn credu. 47 Yr Arch-offeiriaid a'r Phari­sæaid yn casclu cyngor yn erbyn Christ. 49 Caiaphas yn prophwy­do, 54 Jesu yn ymguddio: 55 Hwyhau ar y Pasc yn ymofyn am dano, ac yn gosod cynllwyn iddo.

AC yr cedd un yn glâf, Lazarus o Bethania, o dref Mair a'i chwaer Martha:

2 (A Mair ydoedd yr hon a en­neiniodd yr Arglwydd ag ennaint, ac a sychodd ei draed ef â'i gwallt; yr hon yr oedd ei brawd Lazarus yn glâf)

3 Am hynny y chwiorydd a ddanfonafant atto ef, gan ddywe­dyd, Arglwydd, wele, y mae yr hwn fydd hoff genniti yn glâf.

4 A'r Jesu pan glybu, a ddywe­dodd, Nid yw y clefyd hwn i far­wolaeth, ond er gogoniant, Duw, fel y gogonedder Mâb Duw trwy hynny.

5 A hoff oedd gan yr Jesu Far­tha, a'i chwaer, a Lazarus.

6 Pan glybu ef gan hynny, ei fôd ef yn glâf, efe a arhosodd yn y lle yr oedd, ddau ddiwrnod:

7 Yna wedi hynny efe a ddywe­dodd wrth y discyblion, Awn i Judæa drachefn.

8 Y discyblion a ddywedasant wrtho, Rabbi, yr oedd yr Iddewon yn awr yn ceisio dy labyddio di, ac a wyt ti yn myned yno dra­chefn?

9 Yr Jesu a attebodd, Onid oes deuddeg awr o'r dydd? os rhodia neb y dydd, ni thramgwydda: am ei fôd yn gweled goleuni y bŷd hwn:

10 Ond os rhodia neb y nôs, e­fe a dramgwydda: am nad oe [...] go­leuni ynddo.

11 Hyn a lefarodd efe: ac wedi hynny efe a ddywedodd wrthynt, Y mae ein cyfaill Lazarus yn huno: ond yr wyfi yn myned i'w ddi­huno ef.

12 Yna ei ddiscyblion a ddy­wedasant wrtho, Arglwydd, os hu­no y mae, efe a fydd iach.

13 Ond yr Jesu a ddywedasei am ei farwolaeth ef: eithr hwy a dybiasant mai am hûn ewsc yr oedd efe yn dywedyd.

14 Yna y dywedodd yr Jesu wr­thynt yn eglur, Bu farw Lazarus;

15 Ac y mae yn llawen gennif nad oeddwn i yno, er eich mwyn chwi (fel y credoch:) ond awn atto ef.

16 Yna y dywedodd Thomas, yr hwn a elwir Didymus, wrth ei gyd-ddiscyblion, Awn ninnau [Page] hefyd, fel y byddom feirw gyd ag ef.

17 Yna yr Jesu wedi dyfod, a'i cafodd ef wedi bôd weithian bed­war diwrnod yn y bedd.

18 A Bethania oedd yn agos i Jerusalem, ynghylch pymtheg stâd oddi wrthi:

19 A llawer o'r Iddewon a ddaethent at Martha a Mair, iw cyssuro hwy am eu brawd.

20 Yna Martha, cyn gynted ac y clybu hi fôd yr Jesu yn dyfod, a aeth iw gyfarfod ef; ond Mair a eisteddodd yn y tŷ.

21 Yna y dywedodd Martha wrth yr Jesu, Arglwydd, pe buasit ti ymma, ni buasei farw fy mrawd.

22 Eithr mi a wn hefyd yr aw­ron, pa bethau bynnag a ddy­munech di gan Dduw, y dyry Duw i ti.

23 Yr Jesu a ddywedodd wr­thi, Adgyfodir dy frawd dra­chefn.

24 Dywedodd Martha wrtho, Myfi a wn yr adgyfodir ef yn yr adgyfodiad, y dydd diweddaf.

25 Yr Jesu a ddywedodd wrthi, Myfi yw yr adgyfodiad a'r by­wyd: yr hwn sydd yn credu ynofi, er iddo farw, a fydd byw.

26 A phwy bynnag sydd yn fyw, ac yn credu ynofi, ni bydd marw yn dragywydd. A wyt ti yn credu hyn?

27 Dywedodd hithau wrtho, Ydwyf Arglwydd: yr wyfi yn credu mai ti yw y Christ, Mab Duw, yr hwn sydd yn dyfod i'r bŷd.

28 Ac wedi iddi ddywedyd y pethau hyn, hi a aeth ymmaith, ac a alwodd yn ddirgel ei chwaer Mair, gan ddywedyd, Fe ddaeth yr Athro, ac y mae yn galw am danat.

29 Er cynted ac y clybu hi, hi a gododd yn ebrwydd, ac a ddaeth atto ef.

30 (A'r Jesu ni ddaethei etto i'r dref; ond yr oedd efe yn y man lle y cyfarfuasei Martha ag ef.)

31 Yna yr Iddewon, y rhai oedd gŷd â hi yn y tŷ, ac yn ei chyssuro hi, pan welsant Mair yn codi ar frŷs, ac yn myned allan, a'i canlynasant hi gan ddywedyd, Y mae hi yn myned at y bedd, i wŷlo yno.

32 Yna Mair, pan ddaeth lle yr oedd yr Jesu, a'i weled ef, a syrthiodd wrth ei draed ef, gan ddywedyd wrtho, Arglwydd, pe buasit ti ymma, ni buasei fy mrawd farw.

33 Yr Jesu gan hynny, pan we­lodd hi yn wylo, a'r Iddewon y rhai a ddaethei gyd â hi, yn wŷlo, a riddfanodd yn yr yspryd, ac a gynhyrfwyd;

34 Ac a ddywedodd, Pa le y dodasoch chwi ef? Hwy a ddywe­dasant wrtho, Arglwydd, tyred a gwêl.

35 Yr Jesu a wylodd.

36 Am hynny y dywedodd yr Iddewon, Wele fel yr oedd efe yn ei garu ef.

37 Eithr rhai o honynt a ddy­wedasant, Oni allasei hwn, yr hwn a agorodd lygaid y dall, beri na buasei hwn farw chwaith?

38 Yna 'r Jesu drachefn a ridd­fanodd ynddo ei hun, ac a ddaeth at y bedd. Ac ogof oedd; a maen oedd wedi ei ddodi arno.

39 Yr Jesu a ddywedodd, Cod­wch ymmaith y maen. Martha [Page] chwaer yr hwn a fuasei farw, a ddywedodd wrtho, Arglwydd, y mae efe weithian yn drewi: her­wydd y mae yn farw er ys pedwar diwrnod.

40 Yr Jesu a ddywedodd wr­thi, Oni ddywedais i ti, pes credit, y cait ti weled gogoniant Duw?

41 Yna y codasant y maen lle yr oedd y marw wedi ei osod. A'r Jesu a gododd ei olwg i fynu, ac a ddywedodd, Y Tâd, yr wyf yn diolch i ti am i ti wrando arnaf.

42 Ac myfi a wyddwn dy fôd ti yn fy ngwrando bôb amser; eithr er mwyn y bobl sydd yn se­fyll o amgylch, y dywedais, fel y credont mai tydi a'm hanfonaist i.

43 Ac wedi iddo ddywedyd hyn, efe a lefodd â llef vchel, La­zarus, tyred allan.

44 A'r hwn a fuasei farw a dda­eth allan, yn rhwym ei draed a'i ddwylo mewn amdo: a'i wyneb oedd wedi ei rwymo â napcin. Yr Jesu a ddywedodd wrthynt, Go­llyngwch ef yn rhydd, a gedwch iddo fyned ymmaith.

45 Yna llawer o'r Iddewon, y rhai a ddaethent at Mair, ac a wel­sent y pethau a wnaethei yr Jesu, a gredasant ynddo ef.

46 Eithr rhai o honynt a aeth­ant ymmaith at y Pharisæaid, ac a ddywedasant iddynt, y pethau a wnaethei yr Jesu.

47 Yna yr Arch-offeiriaid a'r Pharisæaid, a gasclasant gyngor, ac a ddywedasant, Pa beth yr y­dym ni yn ei wneuthur? canys y mae y dŷn ymma yn gwneuthur llawer o arwyddion.

48 Os gadawn ni ef fel hyn, pawb a gredant ynddo, ac fe a ddaw y Rhufeiniaid, ac a ddife­thant ein lle ni, a'n cenedl hefyd.

49 A rhyw vn o honynt, Caia­phas, yr hwn oedd Arch-offeriad y flwyddyn honno, a ddywedodd wrthynt, Nid ydych chwi yn gwy­bod dim oll:

50 Nac yn ystyried mai bu­ddiol yw i ni farw o vn dŷn dros y bobl, ac na ddifether yr holl genedl:

51 Hyn ni ddywedodd efe o ho­naw ei hun, eithr ac efe yn Arch­offeriad y flwyddyn honno, efe a brophwydodd y byddei yr Jesu farw dros y genedl:

52 Ac nid tros y genedl yn vnic, eithr fel y casclei efe ynghyd yn vn, blant Duw hefyd y rhai a wa­scarasid.

53 Yna, o'r dydd hwnnw allan, y cydymgynghorasant, fel y lla­ddent ef.

54 Am hynny ni rodiodd yr Jesu mwy yn amlwg ym mysc yr Iddewon, ond efe a aeth oddi yno i'r wlâd yn agos i'r ania­lwch, i ddinas a elwir Ephraim; ac a arhosodd yno gyd â'i ddiscy­blion.

55 A Phasc yr Iddewon oedd yn agos: a llawer a aethant o'r wlâd i fynu i Jerusalem, o flaen y Pasc, i'w glanhau eu hunain.

56 Yna y ceisiasant yr Jesu, a dywedasant wrth ei gilydd, fel yr oeddynt yn sefyll yn y Deml, Beth a dybygwch chwi, gan na ddaeth efe i'r wŷl?

57 A'r Arch-offeiriaid, a'r Pha­risæaid, a roesent orchymmyn, os gwyddei neb pa le yr oedd efe, ar fynegi o hono, fel y gallent ei ddal ef.

PEN. XII.

1 Yr Jesu yn escusodi Mair am en­neinio ei draed ef. 9 Y bobl yn ymgasclu i weled Lazarus. 10 Yr Arch offeiriaid yn ymgynghori iw lâdd ef. 12 Christ yn marchogaeth i Jerusalem. 20 Groegwyr yn ewyllysio gweled yr Jesu. 23 Y mae efe yn rhagfynegi ei farwo­laeth. 37 Yr Iddewon i gyd gan­mwyaf wedi eu dallu: 42 Er hyny llawer o bennaethiaid yn cre­du, ond heb ei gyffesu ef. 44 Yr Jesu gan hynny yn galw yn daer am gyffessu ffydd.

YNa 'r Jesu, chwe diwrnod cyn y Pasc, a ddaeth i Bethania, lle yr oedd Lazarus, yr hwn a fu­asei farw, yr hwn a godasei efe o feirw.

2 Ac yno y gwnaethant iddo swpper, a Martha oedd yn gwasa­naethu: a Lazarus, oedd vn o'r rhai a eisteddent gyd ag ef.

3 Yna y cymmerth Mair bwys o ennaint nard gwlyb gwerth­fawr, ac a enneiniodd draed yr Jesu, ac a sychodd ei draed ef â'i gwallt: a'r tŷ a lanwyd gan arogl yr ennaint.

4 Am hynny y dywedodd vn o'i ddiscyblion ef, Judas Iscariot mab Simon, yr hwn oedd ar fedr ei fradychu ef.

5 Pa ham na werthwyd yr en­naint hwn er trychan ceiniog, a'i roddi i'r tlodion?

6 Eithr hyn a ddywedodd efe, nid o herwydd bôd arno ofal dros y tlodion, ond am ei fôd yn lleidr, a bôd ganddo y pwrs, a'i fod yn dwyn yr hyn a fwrid yn­ddo.

7 A'r Jesu a ddywedodd, Gâd iddi: erbyn dydd fy nghladdedi­gaeth y cadwodd hi hwn.

8 Canys y mae gennych y tlo­dion gyd â chwi bôb amser, eithr myfi nid oes gennych bôb amser.

9 Gwybu gan hynny dyrfa fawr o'r Iddewon ei fôd efe yno: a hwy a ddaethant, nid er mwyn yr Jesu yn vnic, ond fel y gwelent Lazarus hefyd, yr hwn a godasei efe o feirw.

10 Eithr yr Arch-offeiriaid a ymgynghorasant, fel y lladdent La­zarus hefyd.

11 Oblegid llawer o'r Iddewon a aethant ymmaith o'i herwydd ef, ac a gredasant yn yr Jesu.

12 Trannoeth, tyrfa fawr, yr hon a ddaethei i'r wŷl, pan glyw­sant fôd yr Jesu yn dyfod i Jeru­salem,

13 A gymmerasant gangau o'r palmwŷdd, ac a aethant allan i gyfarfod ag ef, ac a lefasant, Ho­sanna, bendigedig yw brenin Is­rael yr hwn sydd yn dyfod yn enw yr Arglwydd.

14 A'r Jesu wedi cael assynnan, a eisteddodd arno, megis y mae yn scrifennedig,

15 Nac ofna, ferch Sion; wele y mae dy frenin yn dyfod, yn ei­stedd ar ebol assyn.

16 Y pethau hyn ni wybu ei ddiscyblion ef ar y cyntaf: eithr pan ogoneddwyd yr Jesu, yna y cofiasant fôd 'y pethau hyn yn scrifennedig am dano, ac iddynt wneuthur hyn iddo.

17 Tystiolaethodd gan hynny y dyrfa, yr hon oedd gyd ag ef, pan alwodd efe Lazarus o'r bedd, a'i godi ef o feirw.

18 Am hyn y daeth y dyrfa he­fyd [Page] i gyfarfod ag ef, am glywed o honynt iddo wneuthur yr arwydd hwn.

19 Y Pharisæaid gan hynny a ddywedasant yn eu plith eu hu­nain, A welwch chwi nad ydych yn tyccio dim? wele, fe aeth y byd ar ei ôl ef.

20 Ac yr oedd rhai Groegiaid ym-mhlith y rhai a ddaethei i fynu i addoli ar yr wŷl:

21 Y rhai hyn gan hynny a ddaethant at Philip, yr hwn oedd o Bethsaida yn Galilæa, ac a ddy­munasant arno, gan ddywedyd, Syre, ni a ewyllysiem weled yr Jesu.

22 Philip a ddaeth, ac a ddy­wedodd i Andreas: a thrachefn Andreas a Philip a ddywedasant i'r Jesu.

23 A'r Jesu a attebodd iddynt, gan ddywedyd, Daeth yr awr y gogonedder Mab y dŷn.

24 Yn wîr, yn wîr, meddaf i chwi, oni syrth y gronyn gwe­nith i'r ddaiar, a marw, hwnnw a erys yn vnic: eithr os bydd efe marw, efe a ddwg ffrwyth lawer.

25 Yr hwn sydd yn caru ei ci­nioes, a'i cyll hi; a'r hwn sydd yn casau ei einioes yn y byd hwn, a'i ceidw hi i fywyd tragywyddol.

26 Os gwasanaetha neb fi, di­lyned fi: a lle yr wyf fi, yno y bydd fy ngweinidog hefyd: ac os gwasanaetha neb fi, y Tâd a'i han­rhydedda ef.

27 Yr awron y cynhyrfwyd fy enaid: a pha beth a ddywedaf? O Dâd, gwared fi allan o'r awr hon: eithr o herwydd hyn y daethym i'r awr hon.

28 O Dâd, gogonedda dy enw. Yna y daeth llef o'r nef, Mi a'i gogone­ddais, ac a'i gogoneddaf drachefn.

29 Y dyrfa gan hynny, yr hon oedd yn sefyll ac yn clywed, a ddy­wedodd mai taran oedd: eraill a ddywedasant, Angel a lefarodd wrtho.

30 Yr Jesu a attebodd, ac a ddy­wedodd, Nid o'm hachos i y bu y llef hon, ond o'ch achos chwi.

31 Yn awr y mae barn y byd hwn: yn awr y bwrir allan dywy­sog y byd hwn.

32 A minneu, os dyrchefir fi oddi ar y ddaiar, a dynnaf bawb attaf fy hun.

33 (A hyn a ddywedodd efe, gan arwyddo o ba angeu y byddei farw.)

34 Y dyrfa a attebodd iddo, Ni a glywsom o'r ddeddf, fôd Christ yn aros yn dragywyddol; a pha wedd yr wyt ti yn dywedyd fôd yn rhaid derchafu Mâb y dŷn? Pwy ydyw hwnnw Mâb y dŷn.

35 Yna yr Jesu a ddywedodd wrthynt, Etto ychydig ennyd y mae 'r goleuni gyd a chwi: rho­diwch tra fyddo gennych y goleu­ni, fel na ddalio 'r tywyllwch, chwi: a'r hwn sydd yn rhodio mewn tywyllwch, ni wŷr ba le y mae yn myned.

36 Tra fyddo gennych oleuni, credwch yn y goleuni, fel y by­ddoch blant y goleuni. Hyn a ddy­wedodd yr Jesu, ac efe a ymada­wodd, ac a ymguddiodd rhag­ddynt.

37 Ac er gwneuthur o honaw ef gymmaint o arwyddion yn eu gwŷdd hwynt, ni chredasant yn­ddo:

38 Fel y cyflawnid ymadrodd Esaias y Prophwyd, yr hwn a ddy­wedodd efe, Arglwydd, pwy a [Page] gredodd i'n hymadrodd ni? ac i bwy y datguddiwyd braich yr Ar­glwydd?

39 Am hynny ni allent gredu, oblegid dywedyd o Esaias dra­chefn,

40 Efe a ddallodd eu llygaid, ac a galedodd eu calon; fel na welent â'u llygaid, a deall â'u calon, ac ymchwelyd o honynt, ac i mi eu hiachâu hwynt.

41 Y pethau hyn a ddywedodd Esaias, pan welodd ei ogoniant ef, ac y llefarodd am dano ef.

42 Er hynny llawer o'r pen­naethiaid hefyd a gredasant yn­ddo: ond oblegid y Pharisæaid ni chyffesasant ef, rhag eu bwrw allan o'r Synagog.

43 Canys yr oeddynt yn caru gogoniant dynion, yn fwy nâ go­goniant Duw.

44 A'r Jesu a lefodd, ac a ddy­wedodd, Yr hwn fydd yn credu ynof fi, nid yw yn credu ynof fi, ond yn yr hwn a'm danfonodd i.

45 A'r hwn sydd yn fy ngwe­led i, sydd yn gweled yr hwn a'm danfonodd i.

46 Mi a ddaethym yn oleuni i'r byd, fel y bo i bôb vn sydd yn credu ynof fi, nad arhoso yn y ty­wyllwch.

47 Ac os clyw neb fy ngeiriau, ac ni chred, myfi nid wŷf yn ei farnn ef. Canys ni ddaethym i farnu 'r byd, eithr i achub y byd.

48 Yr hwn sydd yn fy nirmygu i, ac heb dderbyn fy ngeiriau, y mae iddo vn yn ei farnu: y gair a leferais i, hwnnw a'i barn ef yn y dydd diweddaf.

49 Canys myfi ni leferais o ho­nof fy hun, ond y Tad yr hwn a'm hanfonodd i, efe a roddes or­chymmyn i mi beth a ddywedwn, a pheth a lefarwn.

50 Ac mi a wn fôd ei orchym­myn ef yn fywyd tragwyddol: am hynny y pethau yr wyfi yn eu lle­faru, sel y dywedodd y Tâd wr­thif, felly yr wyf yn llefaru.

PEN. XIII.

1 Yr Jesu yn golchi traed ei ddiscy­blion: yn eu hannoc i ostyngei­ddrwydd, a chariad perffaith: 18 yn rhag-ddywedyd, ac yn datcu­ddio i Joan trwy arwydd, y bra­dychu Judas ef: 31 yn gorchym­myn iddynt garu ei gilydd: 36 ac yn rhybuddio Petr y gwadai efe ef.

A Chyn gwŷl y Pasc, yr Jesu yn gwŷbod ddyfod ei aw [...]f i ymadel a'r bŷd hwn at y Tâd, efe yn carn yr eiddo, y rhai oedd yn y bŷd, a'u carodd hwynt hyd y diwedd.

2 Ac wedi darfod swpper, (wedi i ddiafol eusus roi ynghalon Ju­das Iscariot, fab Simon, ei frady­chu ef.)

3 Yr Jesu yn gwŷbod roddi o'e Tâd bôb peth oll yn ei ddwylo ef, a'i fôd wedi dyfod oddiwrth Dduw, ac yn myned at Dduw.

4 Efe a gyfododd oddiar swp­per, ac a roes heibio ei gochl-wisc, ac a gymmerodd dywel, ac a ym­wregysodd.

5 Wedi hynny efe a dywall­todd ddwfr i'r cawg, ac a ddech­reuodd olchi traed y discyblion, a'u sychu â'r tywel, â'r hwn yr oedd efe wedi ei wregysu.

6 Yna y daeth efe at Simon Petr; ac efe a ddywedodd wrtho, Ar­glwydd, wyt ti yn golchi fy nhra­ed i?

7 Yr Jesu a attebodd ac a ddy­wedodd wrtho, Y peth yr wyf fi yn ei wneuthur, ni wyddost di yr awron: eithr ti a gei wybod yn ôl hyn.

8 Petr a ddywedodd wrtho, Ni chei di olchi fy nhraed i byth. Yr Jesu a attebodd iddo, Oni ol­chaf di, nid oes i ti gyfran gyd â myfi,

9 Simon Petr a ddywedodd wrtho, Arglwydd, nid fy nhraed yn vnic, eithr fy nwylo a'm pen hefyd.

10 Yr Jesu a ddywedodd wr­tho, Yr hwn a olchwyd, nid rhaid iddo ond golchi ei draed, eithr y mae yn lân oll: ac yr ydych chwi yn lân, eithr nid pawb oll.

11 Canys efe a wyddei pwy a'i bradychei ef; am hynny y dy­wedodd, Nid ydych chwi yn lân bawb oll.

12 Felly wedi iddo olchi eu traed hwy, a chymmeryd ei gochl­wisc, efe a eisteddodd drachefn, [...]c a ddywedodd wrthynt, A wy­ddoch chwi pa beth a wnaethum i chwi?

13 Yr ydych chwi yn fy nga­lw i, Yr Athro, a'r Arglwydd: a da y dywedwch: canys felly yr yd wyf.

14 Am hynny os myfi yn Ar­glwydd ac yn Athro, a olchais eich traed chwi, chwithau a ddy­lech olchi traed ei gilydd.

15 Canys rhoddais ensampl i chwi, fel y gwnelech chwithau, megis y gwneuthum i chwi.

16 Yn wîr, yn wîr, meddaf i chwi, nid yw 'r gwâs yn fwy nâ'i arglwydd, na'r hwn a ddanfon­wyd, yn fwy nâ'r hwn a'i danfo­nodd.

17 Os gwyddoch y pethau hyn, gwyn eich bŷd os gwne­wch hwynt.

18 Nid wyfi yn dywedyd am danoch oll; mi a wn pwy a etho­lais, ond fel y cyflawnid yr Scry­thur, yr hwn sydd yn bwytta bara gyd â mi, a gododd ei sodl yn fy erbyn.

19 Yn awr yr wyf yn dywe­dyd wrthych, eyn ei ddyfod, fel pan ddel, y credoch mai myfi yw efe.

20 Yn wîr, yn wîr, meddaf i chwi, yr hwn sydd yn derbyn y neb a ddanfonwyfi, sydd yn fy nerbyn i: a'r hwn sydd yn fy ner­byn i, sydd yn derbyn yr hwn a'm danfonodd i.

21 Wedi i'r Jesu ddywedyd y pethau hyn, ef a gynhyrfwyd yn yr yspryd; ac a dystiolaethodd, ac a ddywedodd, Yn wîr, y dywe­daf wrthych, y bradycha vn o ho­noch fi.

22 Yna y discyblion a edrycha­sant ar ei gilydd, gan ammeu am bwy yr oedd efe yn dywedyd.

23 Ac yr oedd vn o'i ddiscybli­on yn pwyso ar fonwes yr Jesu, yr hwn yr oedd yr Jesu yn ei garu.

24 Am hynny yr amneidiodd Simon Petr ar hwnnw, i ofyn pwy oedd efe, am yr hwn yr oedd efe yn dywedyd.

25 Ac yntef yn pwyso ar ddwy­fron yr Jesu a ddywedodd wrtho, Arglwydd, pwy yw efe?

26 Yr Iesu a attebodd, Hwnnw yw efe, i'r hwn y rhoddaf fi dam­maid wedi i mi ei wlychu. Ac wedi iddo wlychu y tammaid, efe a'i rhoddodd i Judas Iscariot fab Simon.

27 Ac ar ôl y tammaid, yna yr [Page] aeth Satan i mewn iddo. Am hynny y dywedodd yr Iesu wr­tho, Hyn yr wyt yn ei wneuthur, gwna ar frys.

28 Ac ni wyddei neb o'r rhai oedd yn eistedd, i ba beth y dywe­dasei efe hyn wrtho.

29 Canys rhai oedd yn tybied, am fôd Judas a'r gôd ganddo, fôd yr Iesu yn dywedyd wrtho, Prŷn y pethau sy arnom eu heisieu er­byn yr wŷl: neu ar roi o honaw beth i'r tlodion.

30 Ynteu gan hynny wedi der­byn y tammaid, a aeth allan yn ebrwydd: ac yr oedd hi yn nôs.

31 Yna gwedi iddo fyned allan, yr Iesu a ddywedodd, Yn awr y gogoneddwyd Mâb y dŷn, a Duw a ogoneddwyd ynddo ef.

32 Os gogoneddwyd Duw yn­ddo ef, Duw hefyd a'i gogonedda ef ynddo ei hun, ac efe a'i gogo­nedda ef yn ebrwydd.

33 O blant bychain, etto yr wyf ennyd fechan gyd â chwi. Chwi a'm ceisiwch; ac megis y dywe­dais wrth yr Iddewon, Lle yr wyf fi yn myned, ni ellwch chwi ddy­fod; yr ydwyf yn dywedyd wr­thych chwithau hefyd yr aw­ron.

34 Gorchymmyn newydd yr wyf yn ei roddi i chwi, ar garu o honoch ei gilydd: fel y cerais i chwi, ar garu o honoch chwithau bawb ei gilydd.

35 Wrth hyn y gwybydd pawb mai discyblion i mi ydych, os bydd gennych gariad iw gilydd.

36 A Simon Petr a ddywedodd wrtho, Arglwydd, i ba le yr wyt ti yn myned? Yr Iesu a atte­bodd iddo, Lle yr ydwyfi yn my­ned, ni elli di yr awron fy nghan­lyn: eithr yn ôl hyn i'm canlyni.

37 Petr a ddywedodd wrtho, Arglwydd, pa ham na allafi dy gan­lyn yr awron? mi a roddaf fy einioes drosot.

38 Yr Iesu a attebodd iddo, A roddi di dy einioes drofof fi? Yn wîr, yn wîr, meddaf i ti, ni chân y ceiliog nes i ti fy ngwadu dair gwaith.

PEN. XIV.

1 Christ yn cyssuro ei ddiscyblion â gobaith teyrnas nêf: 6 yn pro­ffessu mai efe yw 'r ffordd, a'r gwirionedd, a'r bywyd; a i fôd yn vn â'r Tâd: 13 yn gwarantu y bydd ei gweddiau hwy yu ei enw ef yn ffrwythlawn: 15 yn dy­muno cariad, ac vfydd-dod: 16 yn addo yr Yspryd glân y Didda­nudd, 27 ac yn gadel ei dangne­ddyf gyd â hwynt.

NA thralloder eich calon: yr ydych yn credu yn Nuw, credwch ynof finneu hefyd.

2 Yn nhŷ fy Nhâd y mae llawer o drigfannau: a phe amgen, mi a ddywedaswn i chwi, yr wyfi yn myned i baratoi lle i chwi.

3 Ac os myfi a âf, ac a baratoaf le i chwi, mi a ddeuaf drachefn, ac a'ch cymmeraf chwi attaf sy hun: fel lle yr wyfi, y byddoch chwithau hefyd.

4 Ac i ba le yr wyfi yn myned, chwi a wŷddoch, a'r ffordd a wŷ­ddoch.

5 Dywedodd Thomas wrtho, Arglwydd, ni wyddom ni i ba le yr wyt ti yn myned; a pha fodd y gallwn wŷbod y ffordd?

6 Yr Iesu a ddy wedodd wrtho [Page] ef, Myfi yw 'r ffordd, a'r gwiri­onedd, a'r bywyd: nid yw neb yn dyfod at y Tâd, ond trwof fi.

7 Ped adnabasech fi, fy Nhâd hefyd a adnabasech: ac o hyn allan yr adwaenoch ef, a chwi a'i gwel­soch ef.

8 Dywedodd Philip wrtho, Arglwydd, dangos i ni y Tâd, a digon yw i ni.

9 Yr Iesu a ddywedodd wrtho, A ydwyf gyhyd o amser gyd â chwi, ac nid adnabuost fi, Phi­lip: y neb a'm gwelodd i, a we­lodd y Tâd: a pha fodd yr wyt ti yn dywedyd, Dangos i ni y Tâd?

10 Onid wyt ti yn credu fy môd i yn y Tâd, a'r Tâd ynof finneu? y geiriau yr wyfi yn eu llefaru wr­thych, nid o honof fy hun yr wyf yn eu llefaru; ond y Tâd yr hwn sydd yn aros ynof, efe sydd yn gwneuthur y gweithredoedd.

11 Credwch fi, fy môd i yn y Tâd, a'r Tâd ynof finneu: ac onid ê, credwch fi er mwyn y gweith­redoedd eu hun.

12 Yn wîr, yn wîr, meddaf i chwi, yr hwn sydd yn credu y­nofi, y gweithredoedd yr wyfi yn eu gwneuthur, ynteu hefyd a'u gwnâ, a mwy nâ'r rhai hyn a wnâ efe: oblegid yr wyf fi yn myned at fy Nhâd.

13 A pha beth bynnag a ofyn­noch yn fy enw i, hynny a wnaf: fel y gogonedder y Tâd yn y Mâb.

14 Os gofynnwch ddim yn fy enw i, mi a'i gwnaf.

15 O cherwch fi, cedwch fy ngorchymynnion.

16 A mi a weddiaf ar y Tâd, ac efe a rydd i chwi Ddiddanudd a­rall, fel yr arhoso gyd â chwi yn dragywyddol:

17 Yspryd y gwirionedd, yr hwn ni ddichon y byd ei dderbyn, am nad yw yn ei weled, nac yn ei adnabod ef: ond chwi a'i had­waenoch ef, o herwydd y mae yn aros gyd â chwi, ac ynoch y bydd efe.

18 Nis gadawaf chwi yn ym­ddifaid: mi a ddeuaf attoch chwi.

19 Etto ennyd bach, a'r byd ni'm gwêl mwy: eithr chwi a'm gwel­wch, canys byw wyf fi, a byw fyddwch chwithau hefyd.

20 Y dydd hwnnw y gwybydd­wch fy môd i yn fy Nhad, a chwi­thau ynofi, a minneu ynoch chwi­thau.

21 Yr hwn sydd am gorchy­mynnion i ganddo, ac yn eu cadw hwynt, efe yw 'r hwn sydd yn fy ngharu i: a'r hwn sydd yn fy ngharu i, a gerir gan fy Nhad i: a minneu a'i caraf ef, ac a'm he­gluraf fy hun iddo.

22 Dywedodd Judas wrtho, (nid yr Iscariot) Arglwydd, pa beth yw 'r achos yr wyt ar fedr dy eglur­hau dy hun i ni, ac nid i'r byd?

23 Yr Iesu a attebodd ac a ddy­wedodd wrtho, Os câr neb fi, efe a geidw fy ngair, a'm Tâd a'i câr yntef, a nyni a ddeuwn atto, ac a wnawn ein trigfa gyd ag ef.

24 Yr hwn nid yw yn fy ngha­ru i, nid yw yn eadw fy ngeiriau: a'r gair yr ydych yn ei glywed, nid eiddofi ydyw, ond eiddo y Tâd a'm hanfonodd i.

25 Y pethau hyn a ddywedais wrthych, a mi yn aros gŷd â chwi.

26 Eithr y Diddanudd, yr Ys­pryd glân, yr hwn a enfyn y Tâd yn fy enw i, efe a ddŷsc i chwi yr holl bethau, ac a ddwg ar gof i [Page] chwi yr holl bethau a ddywedais i chwi.

27 Yr wyf yn gadel i chwi dangnheddyf, fy nhangneddyf yr ydwyf yn ei rhoddi i chwi: nid fel y mae y bŷd yn rhoddi, yr wyfi yn rhoddi i chwi: na thralloder eich calon, ac nac ofned.

28 Clywsoch fel y dywedais wrthych, Yr wyf yn myned ym­maith, ac mi a ddeuaf attoch. Pe carech fi, chwi a lawenhaech am i mi ddywedyd, Yr wyf yn myned. at y Tâd: canys y mae fy Nhâd yn fwy nâ myfi.

29 Ac yr awron y dywedais i chwi cyn ei ddyfod, fel pan ddel, y credoch.

30 Nid ymddiddanaf â chwi nemmawr bellach: canys tywysog y byd hwn sydd yn dyfod, ac nid oes iddo ddim ynofi.

31 Ond fel y gwypo 'r bŷd fy môd i yn caru y Tâd, ac megis y gorch ymynnodd y Tâd i mi, fell y yr wyf yn gwneuthur. Codwch, awn oddi ymma.

PEN. XV.

1 Y diddanwch, a'r caredigrwydd sydd rhwng Christ a'i aelodau, trwy ddammeg y winllan. 18 Cyssur mewn casineb, ac erlid by­dol. 26 Swydd yr Yspryd glân, a'r Apostolion.

MYfi yw y wîr win-wydden, a'm Tâd yw'r llafurwr.

2 Pôb cangen ynofi heb ddwyn ffrwyth, y mae efe yn ei thynnu ymmaith: a phôb un a ddygo ffrwyth, y mae efe yn ei glanhau, fel y dygo fwy o ffrwyth.

3 Yr awron yr ydych chwi yn lân, trwy'r gair a leferais i wr­thych.

4 Arhoswch ynofi, a mi ynoch chwi: megis na all y gangen ddwyn ffrwyth o honi ei hun, o­nid erys yn y win-wydden: felly ni ellwch chwithau, onid arho­swch ynofi.

5 Myfi yw 'r win-wydden, chwithau yw 'r canghennau: yr hwn sydd yn aros ynofi, a minneu ynddo yntef, hwnnw sydd yn dwyn ffrwyth lawer: oblegid he­bofi ni ellwch chwi wneuthur dim.

6 Onid erys un ynofi efe a da­flwyd allan megis cangen, ac a wywodd, ac y maent yn eu casclu hwynt, ac yn eu bwrw yn tân, a hwy a loscir.

7 Os arhoswch ynofi, ac aros o'm geiriau ynoch, beth bynnag a ewyllysioch, gofynnwch, ac fe a fydd i chwi.

8 Yn hyn y gogoneddwyd fy Nhâd, ar ddwyn o honoch ffrwyth lawer; a discyblion fyddwch i mi.

9 Fel y carodd y Tâd fi, felly y cerais inneu chwithau: arhofwch yn fy nghariad i.

10 Os cedwch fy ngorchymy­nion, chwi a arhoswch yn fy nghariad: fel y cedwais i orchy­mynion fy Nhâd, ac yr wyf yn a­ros yn ei gariad ef.

11 Hyn a ddywedais wrthych. fel yr arhosei fy llawenydd, ynoch ac y byddei eich llawenydd yn gyflawn.

12 Dymma fy ngorchymyn i, ar i chwi garu ei gilydd, fel y ce­rais i chwi.

13 Cariad mwy nâ hwn nid oes gan neb, sef bôd i un roi [Page] ei einioes dros ei gyfeillion.

14 Chwy-chwi yw fy nghy­feillion, os gwnewch pa bethau bynnag yr wyf yn eu gorchym­myn i chwi.

15 Nid ydwyf mwyach yn eich galw yn weision: oblegid y gwas ni wŷr beth y mae ei arglwydd yn ei wneuthur: ond mi a'ch gel­wais chwi yn gyfeillion, oblegid pôb peth a'r a glywais gan fy Nhâd, a yspysais i chwi.

16 Nid chwi a'm dewisasoch i, ond myfi a'ch dewisais chwi, ac a'ch ordeiniais chwi, fel yr elech ac y dygech ffrwyth, ac yr arhosei eich ffrwyth, megis pa beth byn­nag a ofynnoch gan y Tâd yn fy enw i, y rhoddo efe i chwi.

17 Hyn yr wyf yn ei orchym­myn i chwi, garu o honoch ei gilydd.

18 Os yw'r bŷd yn eich casau chwi, chwi a wyddoch gasau o ho­naw fyfi o'ch blaen chwi.

19 Pe byddech o'r bŷd, y bŷd a garei 'r eiddo: ond oblegid nad ydych o'r bŷd, eithr i mi eich dewis allan o'r bŷd, am hyn­ny y mae 'r bŷd yn eich casâu chwi.

20 Cofiwch yr ymadrodd a ddywedais i wrthych, Nid yw 'r gwas yn fwy nâ'i Arglwydd: os erlidiasant fi, hwy a'ch erlidiant chwithau: os cadwasant fy ngair i, yr eiddoch chwithau hefyd a gadwant,

21 Eithr hyn oll a wnânt i chwi er mwyn fy enw i, am nad adwaenant yr hwn am hanfo­nodd i,

22 Oni bai fy nyfod a llesaru wrthynt, ni buasei arnynt bechod: ond yr awron nid oes ganddynt escus am ei pechod.

23 Yr hwn sydd yn fy ngha­sâu i, sydd yn casâu fy Nhâd he­fyd.

24 Oni bai wneuthur o honof yn eu plith y gweithredoedd ni wnaeth neb arall, ni buasei ar­nynt bechod, ond yr awron hwy a welsant, ac a'm casasant i, a'm Tâd hefyd.

25 Eithr fel y cyflawnid y gair sydd scrifennedig yn eu cyfraith hwynt, Hwy a'm casasant yn ddi­achos.

26 Eithr pan ddêl y Didda­nudd, yr hwn a anfonaf i chwi oddi wrth y Tâd, ( sef Yspryd y gwirionedd, yr hwn sydd yn dei­lliaw oddi wrth y Tâd,) efe a dy­stiolaetha am danafi.

27 A chwithau hefyd a dysti­olaethwch, am eich bôd o'r de­chreuad gyd â mi.

PEN. XVI.

1 Christ yn cyssuro ei ddiscyblion yn erbyn blinder, trwy addewid o'r Yspryd glân, a thrwy ei Ailgyfo­diad, a i escyniad: 23 yn eu sic­crhau y bydd eu gweddiau hwy yn ei enw ef, yn gymmeradwy gan ei Dâd. 33 Tangneddyf ynghrist, ac yn y byd gorthrymder.

Y Pethau hyn a ddywedais i chwi fel na rwystrer chwi.

2 Hwy a'ch bwriant chwi a­llan o'r Synagogau: ac y mae 'r awr yn dyfod, y tybia pwy byn­nag a'ch lladdo, ei fôd yn gwneu­thur gwasanaeth i Dduw.

3 A'r pethau hyn a wnânt i chwi, oblegid nad aduabuant y Tâd, na myfi:

4 Eithr y pethau hyn a ddy­wedais [Page] i chwi, fel pan ddêl yr awr, y cofioch hwynt, ddarfod i mi ddywedyd i chwi: a'r pethau hyn ni ddywedais i chwi o'r dechreu­ad, am fy môd gyd â chwi.

5 Ac yn awr yr wyf yn myned at yr hwn a'm hanfonodd, ac nid yw neb o honoch yn gofyn i mi, I ba le yr wyt ti yn myned?

6 Eithr am i mi ddywedyd y pethau hyn i chwi, tristwch a lan­wodd eich calon.

7 Ond yr wyfi yn dywedyd gwirionedd i chwi, buddiol yw i chwi fy myned i ymmaith: ca­nys onid â fi, ni ddaw y Didda­nudd attoch: eithr os mi a âf, mi a'i hanfonaf ef attoch.

8 A phan ddêl, efe a argyoedda y bŷd o bechod, ac o gyfiawnder, ac o farn.

9 O bechod, am nad ydynt yn credu ynofi:

10 O gyfiawnder, am fy môd yn myned at fy Nhâd, ac ni'm gwelwch i mwyach:

11 O farn, oblegid tywysog y byd hwn a farnwyd.

12 Y mae gennif etto lawer o bethau iw dywedyd i chwi, ond ni ellwch eu dwyn yr awron.

13 Ond pan ddêl efe, sef Ys­pryd y gwirionedd, efe a'ch tywys chwi i bôb gwirioned: canys ni lefara o honaw ei hun, ond pa be­thau bynnag a glywo, a lefara e­fe, a'r pethau sy i ddyfod a fyne­ga efe i chwi.

14 Efe a'm gogonedda i, canys efe a gymmer o'r eiddof, ac a'i my­nega i chwi.

15 Yr holl bethau sy eiddo 'r Tâd, ydynt eiddofi; o herwydd hyn y dywedais mai o'r eiddofi y cymmer, ac y mynega i chwi.

16 Ychydig ennyd, ac ni'm gwelwch, a thrachefn ychydig en­nyd a chwi a'm gwelwch, am fy môd yn myned at y Tâd,

17 Am hynny y dywedodd rhai o'i ddiscyblion wrth ei gilydd, Beth yw hyn y mae efe yn ei ddy­wedyd wrthym, Ychydig ennyd, ac ni'm gwelwch: a thrachefn ychydig ennyd, a chwi a'm gwe­lwch: ac, Am fy môd yn myned at y Tâd.

18 Am hynny hwy a ddywe­dasant, Beth yw hyn y mae efe yn ei ddywedyd, Ychydig ennyd: ni wyddom ni beth y mae efe yn ei ddywedyd.

19 Yna y gwybu 'r Iesu eu bôd hwy yn ewyllysio gofyn iddo, ac a ddywedodd wrthynt, Ai ymo­fyn yr ydych â'i gilydd am hyn, oblegid i mi ddywedyd, Ychydig ennyd, ac ni'm gwelwch, a thra­chefn ychydig ennyd a chwi a'm gwelwch.

20 Yn wîr, yn wîr, meddaf i chwi, chwi a wylwch, ac a ale­rwch, a'r byd a lawenycha: eithr chwi a fyddwch dristion, ond eich tristwch a droir yn llawe­nydd.

21 Gwraig wrth escor, sydd mewn tristwch, am ddyfod ei hawr: eithr wedi geni y plentyn, nid yw hi yn cofio ei gofid mwy­ach, gan lawenydd geni dŷn i'r bŷd.

22 A chwithau am hynny y­dych yr awron mewn tristwch: eithr mi a ymwelaf â chwi dra­chefn, a'ch calon a lawenycha, a'ch llawenydd ni ddwg neb oddi arnoch.

23 A'r dydd hwnnw ni ofyn­nwch ddim i mi, Yn wîr, yn wîr, [Page] meddaf i chwi, pa bethau bynnag a ofynnoch i'r Tâd yn fy enw, efe a'u rhydd i chwi.

24 Hyd yn hyn ni ofyn nafoch ddim yn fy enw i: gofynnwch, a chwi a gewch, fel y byddo eich llawenydd yn gyflawn.

25 Y pethau hyn‘a leferais wr­thych mewn damhegion: eithr y mae yr awr yn dyfod, pan na lefar­wyf wrthych mewn damhegion mwyach, eithr y mynegaf i chwi yn eglur am y Tâd.

26 Y dydd hwnnw y gofyn­nwch yn fy enw: ac nid wyf yn dywedyd i chwi, y gweddiafi ar y Tâd trosoch:

27 Canys y Tâd ei hun sydd yn eich caru chwi, am i chwi fy ngharu i, a chredu fy nyfod i allan oddi wrth Dduw.

28 Mi a ddaethym allan oddi wrth y Tâd, ac a ddaethym i'r bŷd: trachefn yr wyf yn gadel y bŷd, ac yn myned at y Tâd.

29 Ei ddiscyblion a ddyweda­sant wrtho, Wele, yr wyti yn awr yn dywedyd yn eglur, ac nid wyt yn dywedyd un ddammeg.

30 Yn awr y gwyddom y gwy­ddost bôb peth, ac nac rhaid it y­mofyn o neb â thi: wrth hyn yr ydym yn credu ddyfod o honot a­llan oddi wrth Dduw.

31 Yr Iesu a'u hattebodd hwynt, A ydych chwi yn awr yn credu?

32 Wele, y mae yr awr yn dy­fod, ac yr awron hi a ddaeth, y gwascerir chwi bôb un at yr ei­ddo, ac y gadewch fi yn unic: ac nid wyf yn unic, oblegid y mae y Tâd gyd â myfi.

33 Y pethau hyn a ddywedais wrthych fel y caffech dangneddyf ynof; Yn y bŷd gorthrymder a gewch: eithr cymmerwch gysur, myfi a orchfygais y bŷd.

PEN. XVII.

1 Christ yn gweddio ar ei Dâd am ei ogoneddu ef, 6 am gadw ei A­postolion 11 mewn undeb, 17 a gwirionedd, 20 am eu gogone­ddu hwy, a'r holl ffyddloniaid e­raill gydâ hwynt, yn y nefoedd.

Y Pethau hyn a lefarodd yr Iesu: ac efe a gododd ei ly­gaid i'r nêf, ac a ddywedodd, y Tâd, daeth yr awr: gogonedda dy Fâb, fel y gogoneddo dy fab ditheu.

2 Megis y rhoddaist iddo aw­durdod ar bôb cnawd, fel an y cwbl a roddaist iddo, y rhoddei efe iddynt fywyd tragwyddol.

3 A hyn yw'r bywyd tragwy­ddol, iddynt dy adnabod di yr u­nic wir Dduw, a'r hwn a anfonai­sti Iesu Grist.

4 Mi a'th ogoneddais di ar y ddaiar: mi a gwplheais y gwaith a roddaist i mi iw wneuthur.

5 Ac yr awron, o Dâd, gogone­dda di fyfi gyd â thi dy hun, â'r gogoniant oedd i mi gyd â thi, cyn bôd y bŷd.

6 Mi a eglurais dy enw i'r dy­nion a roddaist i mi allan o'r bŷd: eiddot ti oeddynt, a thi a'i rho­ddaist hwynt i mi, a hwy a gad­wasant dy air di.

7 Yr awron y gwybuant, mai o­ddi wrthit ti y mae'r holl bethau a roddaist i mi:

8 Canys y geiriau a roddaist i mi, a roddais iddynt hwy: a hwy a'u derbyniasant, ac a wybu­ant [Page] yn wîr mai oddi wrthyt ti y daethym i allan, ac a gredasant mai tydi a'm hanfonaist i.

9 Trostynt hwy yr wyfi yn gwe­ddio: nid tros y bŷd yr wyf yn gweddio, ond tros y rhai a roddaist i mi; canys eiddoti ydynt.

10 A'r eiddofi oll sy eiddot ti, a'r eiddot ti sy eiddo fi: ac mi a o­goneddwyd yndynt.

11 Ac nid wŷf mwyach yn y bŷd, ond y rhai hyn sy yn y bŷd, a myfi sydd yn dyfod attat ti. Y Tâd sancteiddiol, cadw hwynt trwy dy enw, y rhai a ro­ddaist i mi: fel y byddont un, me­gis ninnau.

12 Tra fum gyd â hwynt yn y bŷd, mi a'u cedwais yn dy enw: y rhai a roddaist i mi a gedwais, ac ni chollwyd o honynt ond mâb y golledigaeth: fel y cyflawnid yr Scrythur.

13 Ac yr awron yr wyf yn dy­fod attat: a'r pethau hyn yr wyf yn eu llefaru yn y bŷd, fel y ca­ffont fy llawenydd i yn gyflawn ynddynt eu hunain.

14 Myfi a roddais iddynt hwy dy air di: a'r bŷd a'u casaodd hwynt, oblegid nad ydynt o'r bŷd, megis nad ydwyf finneu o'r bŷd.

15 Nid wŷf yn gweddio ar i ti eu cymmeryd hwynt allan o'r bŷd, eithr ar i ti eu cadw hwynt rhag y drwg.

16 O'r bŷd nid ydynt, megis nad wŷf fynnen o'r bŷd.

17 Sancteiddia hwynt yn dy wirionedd: dy air sydd wirio­nedd.

18 Fel yr anfonaist fi i'r bŷd, felly yr anfonais inn [...]u hwythau i'r bŷd:

19 Ac er eu mwyn hwy yr wyf yn fy sancteiddio fy hun, fel y bont hwythau wedi eu sanctei­ddio yn y gwirionedd.

20 Ac nid wŷf yn gweddio dros y rhai hyn yn unic, eithr dros y rhai hefyd a gredant ynofi, trwy eu hymadrodd hwynt.

21 Fel y byddont oll yn un: megis yr wyt ti y Tâd ynof fi, a minneu ynot ti, fel y byddont hwythau un ynom ni: fel y cre­do y bŷd mai tydi a'm hanfo­naist i.

22 A'r gogoniant a roddaist i mi, a roddais iddynt hwy, fel y byddont un, megis yr ydym ni yn un.

22 Myfi ynddynt hwy, a thi­thau ynof fi, fel y bônt wedi eu perffeithio yn un, ac fel y gwypo 'r bŷd mai tydi a'm hanfonaist i, a charu o honot hwynt megis y ce­raist fi.

24 Y Tâd, y rhai a roddaist i mi, yr wŷf yn ewyllysio, lle yr wŷf fi, fôd o honynt hwythau hefyd gyd â myfi: fel y gwelont fy ngogoniant a roddaist i mi, oblegid ti a'm ceraist cyn seiliad y bŷd.

25 Ŷ Tâd cyfiawn, nid adnabu y bŷd dydi: eithr mi a'th adna­bûm, a'r rhai hyn a wŷbu mai ty­di a'm hanfonaist i.

26 Ac mi a yspysais iddynt dy enw, ac a'i hyspysaf: fel y by­ddo ynddynt hwy y cariad, â'r hwn y ceraist fi, a minneu yn­ddynt hwy.

PEN. XVIII.

1 Judas yn bradychu 'r Iesu, 6 y swyddogion yn syrthio i'r llawr [Page] 10 Petr yn torri clust Malchus. 12 Dal yr Iesu, a'i ddwyn at Annas, a Chaiaphas. 15 Petr yn gwadu Christ. 19 Holi'r Iesu ger bron Caiaphas. 28 A cher bron Pi­lat. 36 Ei deyrnas ef. 40 Yr Iddewon yn dymuno cael gollwng Barabbas yn rhydd.

GWedi i'r Jesu ddywedyd y rgeiriau hyn, efe a aeth allan, efe a'i ddiscyblion, tros afon Ce­dron, lle 'r oedd gardd, i'r hon yr aeth efe a'i ddiscyblion.

2 A Iudas hefyd yr hwn a'i bradychodd ef, a adwaenei y lle: oblegid mynych y cyrchasei yr Ie­su a'i ddiscyblion yno.

3 Iudas gan hynny, wedi iddo gael byddyn, a swyddogion, gan yr Arch-offeiriaid a'r Pharisæaid, a daeth yno â lanternau, a lampau, ac arfau.

4 Yr Iesu gan hynny yn gwybod pôb peth a oeddar ddy­fod arno, a aeth allan, ac a ddy­wedodd wrthynt, Pwy yr ydych yn ei geisio?

5 Hwy a attebasant iddo, Iesu o Nazareth. Yr Iesu a ddywedodd wrthynt, Myfi yw. A Iudas, yr hwn a'i bradychodd ef, oedd he­fyd yn sefyll gyd â hwynt.

6 Er cynted gan hynny ac y dywedodd efe wrthynt, Myfi yw, hwy a aethant yn wŷsc eu cefnau, ac a syrthiasant i lawr.

7 Am hynny efe a ofynnodd iddynt drachefn, Pwy yr ydych yn ei geisio? A hwy a ddyweda­sant, Iesu o Nazareth.

8 Yr Iesu a attebodd, mi a ddywe­dais i chwi mai myfi yw: am hyn­ny os myfi yr ydych yn ei geisio, gedwch i'r rhai 'n fyned ymmaith:

9 Fel y cyflawnid y gair a ddy­wedasei efe, O'r rhai a roddaist i mi, ni chollais i'r un.

10 Simon Petr gan hynny a chanddo gleddyf, a'i tynnodd ef, ac a darawodd wâs yr Arch-offei­riad ac a dorrodd ymmaith ei glust ddehau ef: ac enw y gwâs oedd Malchus.

11 Am hynny yr Iesu a ddywe­dodd wrth Petr, Dôd dy gleddyf, yn y wain: y cwppan a roddes y Tâd i mi, onid ysaf ef?

12 Yna 'r fyddin, a'r milwriad, a swyddogion yr Iddewon, a dda­liasant yr Iesu, ac a'i rhwyma­sant ef,

13 Ac a'i dygasant ef at An­nas yn gyntaf: canys chwegrwn Caiaphas, yr hwn oedd Arch-o­ffeiriad y flwyddyn honno y­doedd efe.

14 A Chaiaphas oedd yr hwn a gynghorasei i'r Iddewon, mai buddiol oedd farw un dŷn tros y bobl.

15 Ac yr oedd yn canlyn yr Iesu Simon Petr, a discybl arall: a'r discybl hwnnw oedd adnaby­ddus gan yr Arch-offeiriad, ac efe a aeth i mewn gyd â'r Iesu, i lŷs yr Arch-offeiriad.

16 A Phetr a safodd wrth y drws allan, Yna y discybl arall yr hwn oedd adnabyddus gan yr Arch-offeiriad, a aeth allan, ac a ddywedodd wrth y ddrysores, ac a ddug Petr i mewn.

17 Yna y dywedodd y llangces oedd ddrysores wrth Petr, O­nid wyt titheu o ddiscyblion y dŷn hwn? Dywedodd yntef, Nac wŷf.

18 A'r gweision a'r swyddogi­on gwedi gwneuthur tân glo, o [Page] herwydd ei bôd hi yn oer, oe­ddynt yn sefyll, ac yn ymdwymno: ac yr oedd Petr gyd â hwynt yn sefyll, ac yn ymdwymno.

19 A'r Arch-offeiriad a ofyn­nodd i'r Iesu am ei ddiscyblion, ac am ei athrawiaeth.

20 Yr Iesu a attebodd iddo, Myfi a leferais yn eglur wrth y bŷd: yr oeddwn bôb amser yn athrawiaethu yn y Synagog, ac yn y Deml, lle mae 'r Iddewon yn ymgynnull bôb amser: ac yn ddir­gel ni ddywedais i ddim.

21 Pa ham yr wyti yn gofyn i mi? gofyn i'r rhai a'm clywsant, beth a ddywedais wrthynt: wele, y rhai hynny a ŵyddant pa be­thau a ddywedais i.

22 Wedi iddo ddywedyd y pethau hyn, un o'r swyddogion, a'r oedd yn sefyll ger llaw, a ro­ddes gernod i'r Iesu, gan ddy­wedyd, Ai felly yr wyt ti yn at­teb yr Arch-offeiriad?

23 Yr Iesu a attebodd iddo, Os drwg y dywedais, tystiolaetha o'r drwg; ac os da, pa ham yr wyt yn fy nharo i?

24 Ac Annas a'i hanfonasei ef yn rhwym at Caiaphas yr Arch­offeiriad.

25 A Simon Petr oedd yn se­fyll, ac yn ymdwymno: hwythau a ddywedasant wrtho, onid wyt ritheu hefyd o'i ddiscyblion ef? Yntef a wadodd, ac a ddywedodd, nac wŷf.

26 Dywedodd un o weision yr Arch-offeiriad, câr i'r hwn y tor­rasei Petr ei glust, Oni welais i di gŷd ag ef yn yr ardd?

27 Yna Petr a wadodd dra­chefn, ac yn y man y canodd y ceiliog.

28 Yna y dygasant yr Iesu oddi wrth Caiaphas, i'r dableu-dŷ: a'r boreu ydoedd hi; ac nid ae­thant hwy i mewn i'r dadleu-dŷ, rhag eu halogi, eithr fel y gallent fwytta y Pasc.

29 Yna Pilat a aeth allan at­tynt, ac a ddywedodd, Pa achwyn yr ydych chwi yn ei ddwyn yn erbyn y dŷn hwn?

30 Hwy a attebasant, ac a ddy­wedasant wrtho, Oni bai fôd hwn yn ddrwg-weithredwr, ni thra­ddodasem ni ef attat ti.

31 Am hynny y dywedodd Pi­lat wrthynt, Cymmerwch chwi ef, a bernwch ef yn ôl eich cy­fraith chwi. Yna yr Iddewon a ddywedasant wrtho, Nid cyfraith­lon i ni lâdd nêb.

32 Fel y cyflawnid gair yr Ie­su, yr hwn a ddywedasei ef gan arwyddocau o ba angeu y byddei farw.

33 Yna Pilat a aeth drachefn i'r dadleu-dŷ, ac a alwodd yr Iesu, ac a ddywedodd wrtho, Ai ti yw Brenin yr Iddewon?

34 Yr Iesu a attebodd iddo; Ai o honot dy hun yr wyti yn dywe­dyd hyn, ai eraill ai dywedasant i ti am danafi?

35 Pilat a attebodd, Ai Iddew ydwyf fi? dy genedl dy hun, a'r Arch-offeiriaid, a'th draddoda­sant i mi: beth a wnaethost ti?

36 Yr Jesu a attebodd, Fy mren­hiniaeth i nid yw o'r bŷd hwn: pe o'r byd hwn y byddei fy mren­hiniaeth i, fy ngweision i a ym­drechent, fel na'm rhoddid i'r I­ddewon: ond yr awron nid yw fy mrenhiniaeth i oddi ymma.

37 Yna y dywedodd Pilat wrtho, wrth hynny ai brenin [Page] wyti? Yr Iesu a attebodd, yr yd­wyti yn dywedyd mai brenin wyf fi: er mwyn hyn i'm ganed, ac er mwyn hyn y daethym i'r bŷd, fel y tystiolaeth wn i'r gwirionedd: pôb vn a'r sydd o'r gwirionedd fydd yn gwrando fy llyferydd i.

38 Pilat a ddywedodd wrtho, Beth yw gwirionedd? ac wedi iddo ddywedyd hyn, efe a aeth allan drachefn at yr Iddewon, ac a ddywedodd wrthynt, Nyd wyfi yn câel dim achos ynddo ef.

39 Eithr y mae gennwch chwi ddefod, i mi ollwng i chwi un ŷn rhydd ar y Pasc: a fynnwch chwi gan hynny i mi ollwng yn rhydd i chwi frenint yr Idde­won?

40 Yna y llefasant oll drachefn, gan ddywedyd, Nid hwnnw, ond Barabbas: a'r Barabbas hwnnw oedd leidr.

PEN. XIX.

1 Fflangellu Christ, a'i goroni â drain, a'i guro. 9 Pilat yn chwen­nych ei ollwng ef yn rhydd, etto wedi ei orchfygu gan lefain yr Iddewon, yn ei roddi ef i'w gro­es-hoelio. 23 Bwrw coel brennau ar ei ddillad ef. 26 Yntef yn gor­chymmyn ei fam i Joan, 28 ac yn marw. 31 Gwanu ei ystlys ef. 38 Joseph a Nicodemus yn ei gla­ddu ef.

YNa gan hynny y cymmerodd Pilat yr Iesu, ac a'i fflange­llodd ef.

2 A'r mil-wŷr a blethasant go­ron o ddrain, ac a'i gosodasant ar ei ben ef, ac a roesant wisc o bor­phor am dano:

3 Ac a ddywedasant, Henffych well, Brenin yr Iddewon, ac a roe­sant iddo gernodiau.

4 Pilat gan hynny a aeth allan drachefn, ac a ddywedodd wr­thynt, Wele yr wŷfi yn ei ddwyn ef allan i chwi, fel y gwypoch nad wŷfi yn cael ynddo ef yn bai.

5 Yna y daeth yr Iesu allan, yn arwein y goron ddrain, a'r wisc borphor. A Philat a ddywedodd wrthynt, Wele y dŷn.

6 Yna yr Arch-offeiriaid a'r swy­ddogion, pan welsant ef, a lefa­sant, gan ddywedyd, Croes-hoelia, croes-hoelia ef. Pilat a ddywedodd wrthynt, Cymmerwch chwi ef a chroes-holiwch: canys nid wŷfi yn cael dim bai ynddo.

7 Yr Iddewon a attebasant iddo, Y mae gennym ni gyfraith, ac wrth ein cyfraith ni, efe a ddylei farw, am iddo ei wneuthur ei hun yn Fâb Duw.

8 A phan glybu Pilat yr yma­drodd hwnnw, efe a ofnodd yn fwy:

6 Ac a aeth drachefn i'r dad­leu-dŷ, ac a ddywedodd wrth yr Iesu, O ba le yr wyt ti? Ond ni roes yr Iesu atteb iddo.

10 Yna Pilat a ddywedodd wr­tho, Oni ddywedi di wrthif fi? oni wyddost di fôd gennyf awdur­dod i'th groes-hoelio di, a bod gennyf awdurdod i'th ollwng yn rhydd?

11 Yr Iesu a attebodd, Ni by­ddei i ti ddim awdurdod arnafi, oni bai ei fôd wedi ei roddi i ti oddi uchod: am hynny yr hwn a'm traddodes i ti sydd fwy ei be­chod.

12 O hynny allan y ceisiodd Pi­lat [Page] ei ollwng ef yn rhydd: ond yr Iddewon a lefasant, gan ddywe­dyd, Os gollyngi di hwn yn rhydd, nid wyt ti yn garedig i Caesar: pwy bynnag a'i gwnelo ei hun yn frenin, y mae yn dywedyd yn er­byn Caesar.

13 Yna Pilat pan glybu yr y­madrodd hwn, a ddug allan yr Iesu, ac a eisteddodd ar yr orsedd­faingc, yn y lle a elwir y Palmant, ac yn Hebrew Gabbatha.

14 A darpar-wŷl y Pasc oedd hi, ac ynghylch y chweched awr: ac efe a ddywedodd wrth yr Idde­won, wele eich Brenin.

15 Eithr hwy a lefasant, Ym­maith ag ef, ymmaith ag ef, croes-hoelia ef. Pilat a ddywe­dodd wrthynt, A groes-hoeliaf fi eich Brenin chwi? A'r Arch-offei­riaid a attebasant, Nid oes i ni fre­nin ond Caesar.

16 Yna gan hynny, efe a'i tra­ddodes ef iddynt i'w groes-hoelio: a hwy a gymmerasant yr Iesu, ac a'i dygasant ymmaith.

17 Ac efe gan ddwyn ei groes, a ddaeth i le a elwid lle 'r Benglog, ac a elwir yn Hebrew Golgotha.

18 Lle y croes-hoeliasant ef, a dau eraill gyd ag ef, vn o bôb tu, a'r Iesu yn y canol.

19 A Philat a scrifennodd ditl, ac a'i dododd ar y groes. A'r scri­fen oedd, IESU O NAZARETH, BRENIN YR IDDEWON.

20 Y titl hwn gan hynny a ddarllennodd llawer o'r Iddewon: oblegid agos i'r ddinas oedd y fan lle y croes-hoeliwyd yr Iesu, ac yr oedd wedi ei scrifennu yn He­brew, Groeg, a Lladin.

21 Yna Arch-offeiriaid yr Idde­won a ddywedasant wrth Pilat, Na scrifenna, Brenin yr Iddewon, eithr dywedyd o hono ef, Brenin yr Iddewon ydwyfi.

22 Pilat a attebodd, Yr hyn a scrifennais, a scrifennais.

23 Yna 'r mil-wŷr wedy iddynt groes-hoelio yr Iesu, a gymmera­sant ei ddillad ef, (ac a wnaethant bedair rhan, i bôb milwr ran) a'i bais ef hefyd: a'i bais ef oedd ddi­wniad, wedi ei gwau o'r cwr vchaf trwyddi oll.

24 Hwythau a ddywedasant wrth ei gilydd, Na thorrwn hi, ond bwriwn goel-brennau am de­ni, eiddo pwy sydd hi: fel y cy­flawnid yr Scrythur sydd yn dy­wedyd, Rhannasant fy nillad yn eu mysc, ac am fy mhais y bwria­sant goel-brennau. A'r mil-wŷr a wnaethant y pethau hyn.

25 Ac yr oedd yn sefyll wrth groes yr Iesu, ei fam ef, a chwaer ei fam ef, Mair gwraig Cleophas, a Mair Fagdalen.

26 Yr Iesu gan hynny pan we­lodd ei fam, a'r discybl, yr hwn a garei efe, yn sefyll ger llaw, a ddy­wedodd wrth ei fam, O wraig, wele dy fab.

27 Gwedi hynny y dywedodd wrth y discybl, Wele dy fam. Ac o'r awr honno allan, y cymmerodd y discybl hi iw gartref.

28 Wedi hynny yr Iesu yn gwŷbod fôd pôb peth wedi ei or­phen weithian, fel y cyflawnid yr Scrythur, a ddywedodd, Y mae syched arnaf.

29 Yr oedd gan hynny lestr wedi ei osod yn llawn o finegr: a hwy a lanwasant yspwrn o finegr, ac a'i rhoddasant ynghylch ysop, ac a'i dodasant wrth ei enau ef.

30 Yna pan gymmerodd yr Iesu [Page] y finegr, efe a ddywedodd, Gor­phennwyd; a chan ogwyddo ei ben, efe a roddes i fynu yr ys­pryd.

31 Yr Iddewon gan hynny, fel nad arhoei y cyrph ar y groes ar y Sabbath, o herwydd ei bôd yn ddarpar-wŷl, (canys mawr oedd y dydd Sabbath hwnnw) a ddeisy­fiasant ar Pilat, gael torri eu he­sceiriau hwynt, a'u tynnu i lawr.

32 Yna y mil-wŷr a ddaethant, ac a dorrasant esceiriau y cyntaf, a'r llall, yr hwn a groes-hoeliasid gyd ag ef:

33 Eithr wedi iddynt ddyfod at yr Iesu, pan welsant ef wedi marw eusys, ni thorrasant ei esceiriau ef:

34 Ond un o'r mil-wŷr a wa­nodd ei ystlys ef â gwaywffon, ac yn y fan daeth allan waed a dwfr.

35 A'r hwn a'i gwelodd a dy­stiolaethodd, a gwîr yw ei dystio­laeth: ac efe a wŷr ei fôd yn dy­wedyd gwîr, fel y credoch chwi.

36 Canys y pethau hyn a wna­ethpwyd, fel y cyflawnid yr Scry­thur, Ni thorrir ascwrn o honaw.

37 A thrachefn, Scrythur arall sydd yn dywedyd, Hwy a edry­chant ar yr hwn a wanasant.

38 Ac yn ôl hyn, Joseph o A­rimathæa, (yr hwn oedd ddis­cybl i'r Iesu, eithr yn guddiedig rhag ofn yr Iddewon) a ddeisy­fiodd ar Pilat gael tynnu i lawr gorph yr Iesu. A Philat a ganiad­hâodd iddo. Yna y daeth efe, ac a ddug ymmaith gorph yr Iesu.

39 A daeth Nicodemus hefyd, (yr hwn ar y cyntaf a ddaethei at yr Iesu o hyd nôs) ac a ddug myrr ac aloes ynghymmysc, tua chan­pwys.

40 Yna y cymmerasant gorph yr Iesu, ac a'i rhwymasant mewn llieiniau gyd ag aroglau, fel y mae arfer yr Iddewon ar gladdu.

41 Ac yn y fangre lle y croes­hoeliasid ef, yr oedd gardd, a bedd newydd yn yr ardd, yn yr hwn ni ddodasid dŷn erioed.

42 Ac yno, rhag nesed oedd darpar-wŷl yr Iddewon, am fôd y bedd hwnnw yn agos, y rhodda­sant yr Iesu.

PEN. XX.

1 Mair yn dyfod at y bedd, 2 A Phetr hefyd ac Joan heb wybod adgyfodi o'r Jesu. 11 Yr Iesu yn ymddangos i Mair Magdalen, 19 Ac iw ddiscyblion. 24 Anghre­diniaeth, a chyffes Thomas. 30 Bôd yr Scrythur lân yn ddigonol i iechydwriaeth.

Y Dydd cyntaf o'r wythnos; Mair Magdalen a ddaeth y boreu, a hi etto yn dywyll, at y bedd, ac a weles y maen wedi ei dynnu ymmaith oddi ar y bedd.

2 Yna y rhedodd hi, ac a ddaeth at Simon Petr, a'r discybl arall, yr hwn yr oedd yr Iesu yn ei garu, ac a ddywedodd wrthynt, Hwy a ddygasant yr Arglwydd ymmaith o'r bedd, ac ni wyddom ni pa le y dodasant ef.

3 Yna Petr a aeth allan, a'r discybl arall, a hwy a ddaethant at y bedd.

4 Ac a redasant ill dau ynghyd: a'r discybl arall a redodd o'r blaen, yn gynt nâ Phetr, ac a ddaeth yn gyntaf at y bedd.

Ac wedi iddo grymmu, efe a ganfu y ilieiniau wedi eu gosod: [Page] er hynny nid aeth efe i mewn.

6 Yna y daeth Simon Petr yn ei ganlyn ef, ac a aeth i mewn i'r bedd, ac a ganfu y llieiniau wedi eu gosod:

7 A'r napcin a fuasei am ei ben ef, wedi ei osod, nid gyd â'r lliei­niau, ond o'r nailltu, wedi ei bly­gu mewn lle arall.

8 Yna yr aeth y discybl arall he­fyd i mewn, yr hwn a ddaethei yn gyntaf at y bedd, ac a welodd, ac a gredodd.

9 Canys hyd yn hyn ni wŷddent yr Scrythur, fôd yn rhaid iddo gyfodi o feirw.

10 Yna y discyblion a aethant ymmaith drachefn at yr eiddynt.

11 Ond Mair a safodd wrth y bedd oddi allan, yn wylo: ac fel yr oedd hi yn wŷlo, hi a ymostyn­godd i'r bedd;

12 Ac a ganfu ddau Angel mewn gwiscoedd gwynion yn ei­stedd, un wrth ben, ac un wrth draed y lle y dodasid corph yr Iesu.

13 A hwy a ddywedasant wr­thi, O wraig, pa ham yr wyti yn wŷlo? Hithau a ddywedodd wr­thynt, Am ddwyn o honynt hwy fy Arglwydd i ymmaith, ac nas gwn pa le y dodasant ef.

14 Ac wedi dywedyd o honi hyn, hi a droes drach ei chefn, ac a welodd yr Iesu yn sefyll: ac ni's gwyddei hi mai yr Iesu oedd efe.

15 Yr Iesu a ddywedodd wrthi, O wraig pa ham yr wyti yn wŷlo? pwy yr wyti yn ei geisio? Hitheu yn tybied mai 'r garddwr oedd efe, a ddywedodd wrtho, Syre, os tydi a'i dygaist ef, dywed i mi pa le y dodaist ef, a myfi a'i cymme­raf ef ymmaith.

16 Yr Iesu a ddywedodd wr­thi, Mair. Hitheu a droes, ac a ddywedodd wrtho, Rabboni, yr hyn yw dywedyd, Athro.

17 Yr Iesu a ddywedodd wr­thi, Na chyffwrdd â mi: (oblegid ni dderchefais i etto at fy Nhâd) eithr dôs at fy mrodyr, a dywed wrthynt, Yr wŷf yn derchafu at fy Nhâd i, a'ch Tâd chwithau, a'm Duw i, a'ch Duw chwithau.

18 Mair Magdalen a ddaeth, ac a fynegodd i'r discyblion, weled o honi hi yr Arglwydd, a dywedyd o honaw y pethau hyn iddi.

19 Yna, a hi yn hwyr y dydd cyntaf hwnnw o'r wythnos, a'r drysau yn gaead, lle yr oedd y dis­cyblion wedi ymgasclu ynghyd, rhag ofn yr Iddewon, daeth yr Iesu ac a safodd yn y canôl, ac a ddywedodd wrthynt, Tangneddyf i chwi.

20 Ac wedi iddo ddywedyd hyn, efe a ddangosodd iddynt ei ddwylo, a'i ystlys. Yna 'r discybli­on a lawenychasant, pan welsant yr Arglwydd.

21 Yna y dywedodd yr Iesu wrthynt drachefn, Tangneddyf i chwi: megis y danfonodd y Tâd fi, yr wŷf finneu yn eich danfon chwi.

22 Ac wedi iddo ddywedyd hyn, efe a anadlodd arnynt, ac a ddywedodd wrthynt, Derbyni­wch yr Yspryd glân.

23 Pwy bynnac y maddeuoch eu pechodau, maddeuir iddynt: a'r eiddo pwy bynnac, a attalioch, hwy a attaliwyd.

24 Eithr Thomas, un o'r deu­ddeg, yr hwn a elwir Didymus, nid oedd gyd â hwynt, pan dda­eth yr Iesu.

25 Y discyblion eraill gan hyn­ny a ddywedasant wrtho, Ni a welsom yr Arglwydd. Yntef a ddywedodd wrthynt, Oni chaf weled yn ei ddwylo ef ôl yr hoe­lion, a dodi fy mŷs yn ôl yr hoe­lion, a dodi fy llaw yn ei ystlys ef, ni chredaf fi.

26 Ac wedy wyth niwrnod, drachefn yr oedd ei ddiscyblion ef i mewn, a Thomas gyd â hwynt. Yna yr Iesu a ddaeth a'r drysau yn gaead, ac a safodd yn y canol, ac a ddywedodd, Tangneddyf i chwi.

27 Wedi hynny y dywedodd efe wrth Thomas, Moes ymma dy fŷs, a gwêl fy nwylo; ac estyn dy law, a dôd yn fy ystlys: ac na fydd anghredadyn, ond creda­dyn.

28 A Thomas a attebodd ac a ddywedodd wrtho, Fy Arglwydd, a'm Duw.

29 Yr Iesu a ddywedodd wr­tho, Am i ti fy ngweled, Thomas, y credaist: bendigedig yw y rhai ni welsant, ac a gredasant.

30 A llawer hefyd o arwyddi­on eraill a wnaeth yr Iesu yng­wŷdd ei ddiscyblion, y rhai nid ydynt scrifennedig yn y llyfr hwn.

31 Eithr y pethau hyn a scri­fennwyd, fel y credoch chwi mai yr Iesu yw Christ, Mab Duw, a chan gredu, y caffoch fywyd yn ei enw ef.

PEN. XXI.

1 Ei ddiscyblion yn adnabod Christ ar ei ail ymddangosiad, wrth y ddalfa fawr o byscod. 12 Yntef yn ciniawa gyd â hwynt: 15 Yn rhoddi gorchymmyn mawr ar Petr, iborthi ei ŵyn ef a'i dde­faid, 18 yn ei rybuddio ef o'i far­wolaeth. 22 yn ceryddu ei bry­surdeb ef ynghylch Joan. 25 Y diben.

GWedi y pethau hyn yr Iesu a ymddangosodd drachefn iw ddiscyblion wrth fôr Tiberias: ac fel hyn yr ymdangosodd.

2 Yr oedd ynghyd Simon Petr a Thomas, yr hwn a elwir Didymus, a Nathanael o Cana yn Galilæa, a meibion Zebedaeus, a dau eraill o'i ddiscyblion ef.

3 Dywedodd Simon Petr wr­thynt, Yr wyfi yn myned i bys­cotta. Dywedasant wrtho, Yr y­dym ninnau hefyd yn dyfod gyd â thi. A hwy a aethan allant, ac a ddringasant i long yn y man: ar nôs honno ni ddaliasant ddim.

4 A phan ddaeth y boreu wei­thian, safodd yr Iesu ar y lan: eithr y discyblion ni wyddent mai'r Iesu ydoedd.

5 Yna yr Iesu a ddywedodd wr­thynt, O blant, a oes gennwch ddim bwyd? Hwythau a atteba­sant iddo, Nac oes.

6 Yntef a ddywedodd wrthynt, Bwriwch y rhwyd i'r tu dehau i'r llong, a chwi a gewch. Hwy a fwriasant gan hynny, ac ni allent bellach ei thynnu, gan y lliaws pyscod.

7 Am hynny y discybl hwnnw yr oedd yr Iesu yn ei garu, a ddy­wedodd wrth Petr, yr Arglwydd yw. Yna Simon Petr pan glybu mai yr Arglwydd oedd, a wregy­sodd ei amwisc, (canys noeth oedd efe) ac a'i bwriodd ei hun i'r môr.

8 Eithr y discyblion eraill a [Page] ddaethant mewn llong, (oblegid nid oeddynt bell oddi wrth dir, ond megis dau can cufydd) dan lusco y rhwyd a'r pyscod,

9 A chyn gynted ac y daethant i dir, hwy a welent dân o farwor wedi ei osod, a physcod wedi eu dodi arno, a bara.

10 Yr Iesu a ddywedodd wr­thynt, Dygwch o'r pyscod a dda­liasoch yr awron.

11 Simon Petr a escynnodd, ac a dynnodd y rhwyd i dir, yn llawn o byscod mawrion, cant a thri ar ddeg a deugain: ac er bôd cymmaint, ni thorrodd y rhwyd.

12 Yr Iesu a ddywedodd wr­thynt, Deuwch, ciniewch. Eithr ni feiddiei nêb o'r discyblion ofyn iddo, Pwy wyt ti? am eu bôd yn gwŷbod mai yr Arglwydd oedd.

13 Yna y daeth yr Iesu, ac a gymmerth fara, ac a'i rhoddes i­ddynt, a'r pyscod yr un môdd.

14 Y drydedd waith hyn yn awr, yr ymddangosodd yr Iesu iw ddiscyblion, wedi iddo gyfodi o feirw.

15 Yna gwedi iddynt giniawa, yr Iesu a ddywedodd wrth Simon Petr, Simon mâb Iona, a wyt ti yn fy ngharu i yn fwy nâ'r rhai hyn? Dywedodd yntef wrtho, Ydwyf Arglwydd; ti a wŷddost fy môd yn dy garu di. Dywedodd ynteu wrtho, Portha fy wŷn.

16 Efe a ddywedodd wrtho drachefn yr ail waith, Simon mâb Jona, a wyt ti yn fy ngharu i? Dywedodd yntef wrtho, Yd­wyf Arglwydd: ti a wŷddost fy môd yn dy garu di. Dywedodd ynteu wrtho, Bugeilia fy nefaid.

17 Efe a ddywedodd wrtho y drydedd waith, Simon mâb Iona, a wyt ti yn fy ngharu i? Petr a dristaodd am iddo ddywedyd wr­tho y drydedd waith, A wyt ti yn fy ngharu i? ac efe a ddywedodd wrtho, Arglwydd, ti a wyddost bôb peth; ti a wŷddost fy môd i yn dy garu di. Yr Iesu a ddywe­dodd wrtho, Portha fy nefaid.

18 Yn wîr, yn wîr meddaf i ti: pan oeddit ieuangach, ti a'th wre­gysaist dy hun, ac a rodiaist lle y mynnaist: eithr pan elech yn hên, ti a estynni dy ddwylo, ac arall a'th wregysa, ac a'th arwain lle ni fynnit.

19 A hyn a ddywedodd efe, gan arwyddo drwy ba fath an­geu y gogoneddei efe Dduw. Ac wedi iddo ddywedyd hyn, efe a ddywedodd wrtho, Canlyn fi.

20 A Phetr a drôdd, ac a we­lodd y discybl yr oedd yr Iesu yn ei garu, yn canlyn: yr hwn he­fyd a bwysasei ar ei ddwyfron ef ar swpper, ac a ddywedasei, Pwy, Arglwydd, yw yr hwn a'th frady­cha di?

21 Pan welodd Petr hwn, efe a ddywedodd wrrh yr Iesu, Ar­glwydd, ond beth a wna hwn?

22 Yr Iesu a ddywedodd wr­tho, Os mynnaf iddo aros hyd oni ddelwyf, beth yw hynny i ti? can­lyn di fy-fi.

23 Am hynny yr aeth y gair ymma allan ym mhlith y brodyr, na fyddei y discybl hwnnw farw: ac ni ddywedasei yr Iesu wrtho, na fyddei efe farw: ond, Os myn­naf iddo aros hyd oni ddelwŷf, beth yw hynny i ti?

24 Hwn yw'r discybl sydd yn tystiolaethu am y pethan hyn, ac [Page] a scrifennodd y pethau hyn: ac ni a wyddom fôd ei dystiolaeth ef yn wîr.

25 Ac y mae hefyd lawer o bethau eraill a wnaeth yr Iesu, y rhai ped yscrifennid hwy bôb yn un ac un, nid wŷf yn tybied y cynhwysei y bŷd y llyfrau a scri­fennid. Amen.

ACTAU NEU WEITHREDOEDD YR APOSTOLION.

PEN. I.

1 Christ er mwyn paratoi ei Apo­stolion i weled ei dderchafiad ef, yn eu casclu hwy ynghyd i fy­nydd yr Olewydd, ac yn gorchym­myn iddynt ddisgwyl yn Jerusa­lem am ddanfon yr Yspryd glân, ac yn addo cyn nemmawr o ddy­ddiau ei anfon ef; trwy rinwedd yr hwn y byddynt yn dystion iddo ef hyd eithafoedd y ddaiar. 9 Ar ôl ei ymdderchafiad ef, y mae dau An­gel yn eu rhybuddio hwy i ymadel, ac i roddi eu meddyliau ar ei ail ddyfodiad ef. 12 Hwythau felly yn dychwelyd, a chan ymroi i we­ddi, yn dewis Matthias yn Apostol yn lle Judas.

Y Traethawd cyntaf a wnae­thum, o Theophilus, am yr holl bethau a ddech­reuodd yr Iesu eu gwneuthur a'u dyscu,

2 Hyd y dydd y derbyniwyd ef i synu, wedi iddo trwy yr Yspryd glân reddi gorchymynnion i'r Apostolion a etholasei.

3 I'r rhai hefyd yr ymddango­sodd efe yn fyw wedi iddo ddio­ddef, trwy lawer o arwyddion [...]eer, gan fôd yn weledig iddynt tros ddeugain nhiwrnod, a dywe­dyd y pethau a berthynent i deyr­nas Dduw.

4 Ac wedi ymgynnull gyd â hwynt, efe a orchymynnodd i­ddynt nad ymadawent o Ierusa­lem, eithr disgwyl am addewid y Tâd, yr hwn eb efe a glywsoch gennyfi.

5 Oblegid Ioan yn ddiau a fedy­ddiodd â dwfr, ond chwi a fedy­ddir â'r Yspryd glân, cyn nem­mawr o ddyddiau.

6 Gan hynny wedi eu dyfod hwy ynghyd, hwy a ofynnasant iddo, gan ddywedyd, Arglwydd, a'i 'r pryd hyn y rhoddi drachefn y frenhiniaeth i Israel?

7 Ac efe a ddywedodd wrthynt, Ni pherthyn i chwi wŷbod yr am­seroedd, na'r prydiau, y rhai a o­sodes y Tâd yn ei feddiant ei hun:

8 Eithr chwi a dderbyniwch nerth yr Yspryd glân wedi y delo efe arnoch; ac a fyddwch dysti­on i mi yn Ierusalem, ac yn holl Iudæa, a Samaria, ac hyd eithaf y ddaiar.

9 Ac wedi iddo ddywedyd y pethau hyn, a hwynt hwy yn e­drych, efe a dderchafwyd i fynu: a chwmmwl a'i derbyniodd ef allan o'u golwg hwynt.

10 Ac fel yr oeddynt yn edrych yn ddyfal tua 'r nêf, ac efe yn my­ned i fynu, wele dau ŵr a safodd ger llaw iddynt, mewn gwisc wen:

11 Y rhai hefyd a ddyweda­sant, Chwi wŷr o Galilæa, pa ham y sefwch yn edrych tu a'r nêf? yr Iesu hwn, yr hwn a gymmer­wyd i fynu oddi wrthych i'r nêf, a ddaw felly yn yr un môdd ac y gwelsoch ef yn myned i'r nêf.

12 Yna y troesant i Ierusalem, o'r mynydd a elwir Olewydd, yr hwn sydd yn agos i Ierusalem, sef taith diwrnod Sabbath.

13 Ac wedi eu dyfod i mewn, hwy a aethant i fynu i oruch-sta­fell, lle yr oedd Petr ac Iacob, ac Ioan, ac Andreas, Philip, a Tho­mas, Bartholomew, a Matthew, Iaco mab Alphaeus, a Simon Ze­lotes, a Iudas brawd Iaco, yn aros.

14 Y rhai hyn oll oedd yn par­hau yn gytûn mewn gweddi ac ymbil, gyd â'r gwragedd, a Mair mam yr Iesu, a chyd â'i frodyr ef.

15 Ac yn y dyddiau hynny Petr a gyfododd i fynu ynghanol y discyblion, ac a ddywedodd; (a nifer yr henwau yn yr un man oedd ynghylch ugain a chant.)

16 Ha-wŷr frodyr, yr oedd yn rhaid cyflawni yr Scrythur ymma a rag-ddywedodd yr Yspryd glân trwy enau Dafydd, am Iudas, yr hwn a fu flaenor i'r rhai a ddalia­sant yr Iesu:

17 Canys efe a gyfrifwyd gyd â ni, ac a gawsei ran o'r weinido­gaeth hon.

18 A hwn a bwreasodd faes â gwobr anwiredd, ac wedi ymgro­gi, a dorrodd yn ei ganol: a'i holl ymyscaroedd ef a dywalltwyd a­llan.

19 A bu hyspys hyn i holl bresswyl-wŷr Jerusalem, hyd oni elwir y maes hwnnw yn eu tafod priodol hwy, Aceldama, hynny yw, maes y gwaed.

20 Canys scrifennwyd yn llyfr y Psalmau, Bydded ei drigfan ef yn ddiffaethwch, ac na bydded a drigo ynddi: A chymmered arall ei escobaeth ef.

21 Am hynny mae yn rhaid, o'r gwŷr a fu yn cyd-ymdaith â ni yr holl amser yr aeth yr Ar­glwydd Iesu i mewn ac allan yn ein plith ni,

22 Gan ddechreu o fedydd Joan hyd y dydd y cymmerwyd ef i fy­nn oddi wrthym ni; bod un o'r rhai hyn gyd â ni, yn dŷst o'i ad­gyfodiad ef.

23 A hwy a osodasant ddau ger bron, Joseph yr hwn a henwid Bar­sabas, ac a gyfenwyd Justus, a Mat­thias:

24 A chan weddio, hwy a ddy­wedasant, Tydi Arglwydd, yr hwn a wŷddost galonnau pawb, dangos pa un ô'r ddau hyn a etholaist,

15 I dderbyn rhan o'r weinido­gaeth hon, a'r Apostoliaeth, o'r hon y cyfeiliornodd Judas, i fyned iw le ei hun.

26 A hwy a fwriasant eu coel­brennau hwynt: ac ar Matthias y syrthiodd y coel-bren, ac efe a gy­frifwyd gyd â'r un Apostol ar ddeg.

PEN. II.

1 Yr Apostolion wedi eu llenwi â'r Yspryd glân, yn lle faru ag amryw dafodau, a rhai yn rhyfeddu o'i plegid, ac eraill yn eu gwatwar: 14 A Phetr yn eu hargyoeddi hwy, ac yn dangos fôd yr Apostolion yn llefaru trwy nerth yr Yspryd glân, [Page] a bôd yr Jesu wedi cyfodi oddi­wrth y meirw, a derchafu i'r ne­foedd, a thywallt o hono yr Yspryd glân, ac mai efe oedd y Messias, gŵr a wyddent hwy ei fôd yn bro­fedig gan Dduw, trwy ei wrthiau, a'i ryfeddodau, a'i arwyddion, a chwedi ei groes-hoelio, nid heb ei derfynedig gyngor, a'i rag-wybo­daeth ef: 37 Petr yn bedyddio llawer o'r rhai a droesid. 41 Y rhai wedi hynny sydd yn cyttal yn dduwiol ac yn gariadus: yr Apostolion yn gwneuthur gwrthiau lawer, a Duw beunydd yn chwanegu ei Eglwys.

AC wedi dyfod dydd y Pente­cost, yr oeddynt hwy oll yn gytûn yn yr un lle.

2 Ac yn ddisymmwth y daeth sŵn o'r nef, megis gwynt nerthol yn rhuthro, ac a lanwodd yr holl dŷ, lle yr oeddynt yn eistedd.

3 Ac ymddangosodd iddynt da­fodau gwahanedig megis o dân, ac efe a eisteddodd ar bôb un o ho­nynt.

4 A hwy oll a llanwyd â'r Ys­pryd glân, ac a ddechreuasant le­faru â thafodau eraill, megis y rho­ddes yr Yspryd iddynt ymadrodd.

5 Ac yr oedd yn trigo yn Jeru­salem, Iddewon, gwŷr bucheddol o bôb cenedl dan y nêf.

6 Ac wedi myned y gair o hyn, daeth y lliaws ynghyd, ac a dra­llodwyd, o herwydd bôd pob un yn eu clywed hwy yn llefaru yn ei iaith ei hun.

7 Synnodd hefyd ar bawb, a rhyfeddu a wnaethant, gan ddy­wedyd wrth ei gilydd, wele onid Galilæaid yw y rhai hyn oll sy yn llefaru?

8 A pha fodd yr ydym ni yn eu clywed hwynt, bôb un yn ein hiaith ein hun, yn yr hon i'n ga­ned ni?

9 Parthiaid, a Mediaid, ac E­lamitiaid, a thrigolion Mesopota­mia, a Judæa, a Chappadocia, Pontus, ac Asia:

10 Phrygia, a Phamphilia, yr Aipht, a pharthau Libya, yr hon sydd ger llaw Cyrene: a dieithri­aid o Rufein-wŷr, Iddewon a phroselytiaid.

11 Cretiaid, ac Arabiaid, yr ydym ni yn eu clywed hwynt yn llefaru yn ein iaith ni, fawrion weithredoedd Duw.

12 A synnasant oll, ac a ammheu­asant, gan ddywedyd y naill wrth y llall, Beth a all hyn fôd?

13 Ac eraill gan watwar a ddy­wedasant, llawn o wîn melus y­dynt.

14 Eithr Petr yn sefyll gyd â'r un ar ddeg, a gyfododd ei lefe­rydd, ac a ddywedodd wrthynt, O wŷr o Iddewon, a chwi oll sydd yn trigo yn Jerusalem, bydded yspysol hyn i chwi, a chlust-ym-wrandewch â'm geiriau.

15 Canys nid yw y rhai hyn yn feddwon, fei yr ydych chwi yn tybied, (oblegid y drydedd awr o'r dydd yw hi.)

16 Eithr hyn yw y peth a ddy­wedpwyd trwy y Prophwyd Joel,

17 A bydd yn y dyddiau diwe­ddaf, medd Duw, y tywalltaf o'm Hyspryd ar bôb cnawd: a'ch mei­bion chwi, a'ch merched a broph­wydant, a'ch gwŷr ieuaingc a we­lant weledigaethau, a'ch hynaf­gwŷr a freuddwydiant freuddwy­dion:

18 Ac ar fy ngweision, ac ar fy llaw-forwynion, y tywalltaf [Page] o'm Hyspryd yn y dyddiau hyn­ny a hwy a brophwydant,

19 Ac mi a roddaf ryfeddodau yn y nêf uchod, ac arwyddion yn y ddaiar isod, gwaed, a thân, a tharth mŵg.

20 Yr haul a droir yn dywy­llwch, a'r lloer yn waed, cyn i ddydd mawr ac eglur yr Arglwydd ddyfod.

21 A bydd, pwy bynnac a alwo ar Enw yr Arglwydd, a fydd cad­wedig.

22 Ha-wŷr Israel, clywch y geiriau hyn: Iesu o Nazareth, gŵr profedig gan Duw yn eich plith chwi, trwy nerthoedd, a rhyfeddodau, ac arwyddion, y rhai a wnaeth Duw trwyddo ef yn eich canol chwi, megis ac y gwyddoch chwithau,

23 Hwn wedi ei roddi trwy derfynedig gyngor a rhag-wybo­daeth Duw, a gymmerasoch chwi, a thrwy ddwylo anwir a groes­hoeliasoch, ac a laddasoch.

24 Yr hwn a gyfodes Duw, gan ryddhau gofidiau angeu: canys nid oedd bossibl ei attal ef ganddo.

25 Canys Dafydd sydd yn dy­wedyd am dano, Rhag-welais yr Arglwydd ger fy mron yn oestad, canys ar fy neheulaw y mae, fel na'm yscoger.

26 Am hynny y llawenhaodd fy nghalon, ac y gorfoleddod fy nhafod; ie, a'm cnawd hefyd a orphywys mewn gobaith,

27 Am na adewi fy enaid yn uffern, ac na oddefi i'th Sanct we­led llygredigaeth.

28 Gwnaethost yn hyspys i mi ffyrdd y bywyd: ti a'm cyflawni o lawenydd â'th, wyneb-pryd.

29 Ha-wŷr frodyr, y mae yn rhydd i mi ddywedyd yn hŷ wr­thych, am y Patriarch Dafydd, ei farw ef a'i gladdu, ac y mae ei feddrod ef gyd â ni hyd y dydd hwn.

30 Am hynny, ac efe yn Bro­phwyd, yn gwŷbod dyngu o Dduw iddo trwy lw, mai o ffrwyth ei lwynau ef o ran y cnawd y cy­fodei efe Grist, i eistedd ar ei or­feddfa ef.

31 Ac efe yn rhag-weled a le­faroddd am adgyfodiad. Christ, na adawyd ei enaid ef yn u­ffern, ac na's gwelodd ei gnawd ef lygredigaeth.

32 Yr Iesu hwn a gyfododd Duw i fynu, o'r hyn yr ydym ni oll yn dystion.

33 Am hynny wedi ei dder­chafu ef drwy ddeheulaw Duw, ac iddo dderbyn gan y Tâd, yr a­ddewid o'r Yspryd glân, efe a dy­walltodd y peth ymma yr ydych chwi yr awron yn ei weled, ac yn ei glywed.

34 Oblegid ni dderchafodd Dafydd i'r nefoedd: ond y mae efe yn dywedyd ei hun, Yr Ar­glwydd a ddywedodd wrth fy Ar­glwydd, Eistedd ar fy neheu-law,

35 Hyd oni osodwyf dy elyni­on yn droed-faingc i'th draed.

36 Am hynny, gwybydded holl dŷ Israel yn ddiogel, ddarfod i Dduw wneuthur yn Arglwydd ac yn Grist, yr Iesu hwn a groes­hoeliasoch chwi.

37 Hwythau wedi clywed hyn, a ddwys-bigwyd yn eu calon, ac a ddywedasant wrth Petr, a'r A­postolion eraill, Ha-wyr frodyr, beth a wnawn ni?

38 A Phetr, a ddywedodd wr­thynt, [Page] Edifarhewch, a bedyddier pôb un o honoch yn enw Iesu Grist, er maddeuant pechodau: a chwi a dderbyniwch ddawn yr Yspryd glân.

39 Canys i chwi y mae yr a­ddewid, ac i'ch plant, ac i bawb ym-mhell, cynnifer ac a alwo yr Arglwydd ein Duw ni atto.

40 Ac â llawer o ymadroddion eraill y tystiolaethodd, ac y cyng­horodd efe, gan ddywedyd, Ym­gedwch rhag y genhedlaeth dro­faus hon.

41 Yna y rhai a dderbyniasant ei air ef yn ewyllysgar, a fedy­ddiwyd: a chwanegwyd attynt y dwthwn hwnnw, ynghylch tair mil o eneidiau.

42 Ac yr oeddynt yn parhau yn athrawiaeth ac ynghymdeithas yr Apostolion, ac yn torri bara, ac mewn gweddiau.

43 Ac ofn a ddaeth ar bôb e­naid: a llawer o ryfeddodau, ac arwyddion a wnaethpwyd gan yr Apostolion.

44 A'r rhai a gredent oll oe­ddynt yn yr un man, a phôb peth ganddynt yn gyffredin:

45 A hwy a werthasant eu me­ddiannau a'u da, ac a'u rhanna­sant i bawb, fel yr oedd yr eisieu ar neb.

46 A hwy beunydd yn parhau yn gytûn yn y Deml, ac yn torri bara o dŷ i dŷ, a gymmerasant eu lluniaeth mewn llawenydd a sym­ledd calon:

47 Gan foli Duw, a chael ffa­for gan yr holl bobl. A'r Arglwydd a chwanegodd beunydd at yr E­glwys y rhai fyddent gadwedig.

PEN. III.

1 Petr wrth bregethu i'r bobl a ddaethei i weled y clôff a roesid âr ei draed, 12 yn proffessu nad trwy ei rym a'u dduwioldeb ef, neu Io­an, y gwnaethid ef yn iâch, ond trwy Dduw, a'i fâb Iesu, a thrwy ffydd yn ei Enw ef: 13 gan eu ceryddu hwy hefyd am groes-hoelio yr Iesu. 17 Yr hyn beth gan i­ddynt ei wneuthur mewn anwy­bod, ac wrth hynny gyflawni ter­fynedic gyngor Duw, ar Scrythy­rau: 19 Y mae efe yn eu hannog hwy trwy edifeirwch a ffydd, i gei­sio maddeuant o'i pechodau, ac iechydwriaeth yn yr unrhyw Iesu.

PEtr hefyd ac Ioan a aethant i fynu i'r Deml ynghyd, ar yr awr weddi, sef y nawfed:

2 A rhyw ŵr clôff o groth ei fam, a ddygid, yr hwn a ddodent beunydd wrth borth y Deml, yr hwn a elwid Prydferth, i ofyn e­lusen gan y rhai a elai i mewn i'r Deml.

3 Yr hwn, pan welodd ef Petr ac Ioan ar fedr myned i mewn i'r Deml, a ddeisyfiodd gael elusen.

4 A Phetr yn dal sulw arno gyd ag Ioan, a ddywedodd, Edrych ar­nom ni.

5 Ac efe a ddaliodd sulw ar­nynt, gan obeithio cael rhyw beth ganddynt.

6 Yna y dywedodd Petr, Ari­an ac aur nid oes gennif; eithr yr hyn sydd gennif, hynny yr wŷf yn ei roddi i ti: Yn enw Iesu Grist o Nazareth cyfod a rhodia.

7 A chan ei gymmeryd ef er­byn ei ddeheu-law, efe a'i cyfo­dodd ef i fynu: ac yn ebrwydd ei draed ef a'i fferau a gadarnhawyd:

8 A chan neidio i fynu, efe a safodd, ac a rodiodd, ac a aeth gyd [Page] a hwynt i'r Deml, dan rodio, a neidio, a moli Duw.

9 A'r holl bobl a'i gwelodd ef yn rhodio, ac yn moli Duw.

10 Ac yr oeddynt hwy yn ei adnabod, mai hwn oedd yr un a eisteddai am elusen, wrth borth prydferth y Deml: a hwy a lan­wyd o fraw a synnedigaeth am y peth a ddigwyddasei iddo.

11 Ac fel yr oedd y cloff a ia­chasid yn attal Petr ac Ioan, yr holl bobl, yn frawychus, a gyd-redodd attynt, i'r porth a elwir porth So­lomon.

12 A phan welodd Petr, efe a attebodd i'r bobl, Ha wŷr Israe­liaid, beth a wnewch chwi yn rhyfeddu am hyn? neu beth a w­newch chwi yn dal sulw arnom ni, fel pe trwy ein nerth ein hun, neu ein duwioldeb, y gwnaethem i hwn rodio?

13 Duw Abraham, ac Isaac, ac Jacob, Duw ein tadau ni, a o­goneddodd ei Fâb Iesu, yr hwn a draddodasoch chwi, ac a'i gwada­soch ger bron Pilat, pan farnodd efe ef iw ollwng yn rhydd.

14 Eithr chwi a wadasoch y Sanct a'r Cyfiawn, ac a ddeisyfia­soch roddi i chwi ŵr llofruddiog.

15 A thywysog y bywyd a la­ddasoch, yr hwn a godes Duw o feirw, o'r hyn yr ydym ni yn dy­stion.

16 A'i Enw ef, trwy ffydd yn ei Enw ef, a nerthodd y dyn ym­ma a welwch, ac a adwaenoch chwi: a'r ffydd yr hon sydd drwy­ddo ef, a roes iddo ef yr holl­iechyd hwn, yn eich gwydd chwi oll:

17 Ac yn awr frodyr, mi a wn mai trwy anwybod y gwnae­thoch, megis y gwnaeth eich pen­defigion chwi hefyd.

18 Eithr y pethau a rag-fyne­godd Duw trwy enau ei holl Bro­phwydi, y dioddefei Christ, a gy­flawnodd efe fel hyn.

19 Edifarhewch gan hynny, a dychwelwch, fel y delcer eich pe­chodau, pan ddelo yr amseroedd i orphywys o olwg yr Arglwydd:

20 Ac yr anfono efe Iesu Grist, yr hwn a bregethwyd o'r blaen i chwi.

21 Yr hwn sydd raid i'r nêf ei dderbyn, hyd amseroedd adferiad pob peth, y rhai a ddywedodd Duw drwy enau ei holl sanctaidd Brophwydi, erioed.

22 Canys Moses a ddywedodd wrth y tadau, yr Arglwydd eich Duw a gyfyd i chwi Brophwyd o'ch brodyr, megis myfi: arno ef y gwrandewch ymmhôb peth a ddywetto wrthych.

23 A bydd, pob enaid ni wran­dawo ar y Prophwyd hwnnw, a lwyr-ddifethir o blith y bobl.

24 A'r holl Brophwydi hefyd o Samuel, ac o'r rhai wedi, cyn­nifer ac a lefarasant, a rag-fynega­sant hefyd am y dyddiau hyn.

25 Chwychwi ydych blant y Prophwydi, a'r cyfammod, yr hwn a wnaeth Duw â'n tadau ni, gan ddywedyd wrth Abraham, Ac yn dy hâd ti y bendithir holl dylwythau y ddaiar.

26 Duw gwedi cyfodi ei fab Iesu, a'i hanfonodd ef i chwi yn gyntaf, gan eich bendithio chwi, trwy droi pob un o honoch ymmaith oddi-wrth eich dry­gioni.

PEN. IV.

1 Llywodraethwyr yr Iddewon yn anfodlon i bregeth Petr, 4 (er troi miloedd i'r ffydd o'r bobl a glyw­sent y gair,) ac yn ei garcharu ef, ac Ioan. 5 Wedi hynny Petr wrth ei holt, yn dywedyd yn hyderus, mai trwy Enw yr Iesu yr iacha­sid y cloff, ac mai trwy Iesu yn u­nic y bydd rhaid i ninnau gael ie­chydwriaeth dragwyddol: 13 hwy­thau yn gorchymmyn iddo ef ac i Ioan, na phregethent mwyach yn yr enw hwnnw, ac yn eu bygwth hwy. 23 Yr Eglwys ar hynny yn ymroi i weddio: 31 A Duw trwy gynnhyrfu y lle 'r oeddent wedi ymgynnull ynddo, yn tystiolaethu glywed o hono ef eu gweddi hwynt: ac yn cadarnhau yr E­glwys trwy roddi yr Yspryd glân, a chariad perffaith tuac at ei gi­lydd.

AC fel yr oeddynt yn llefaru wrth y bobl, yr offeiriaid a blaenor y Deml, a'r Saducæaid, a ddaethant arnynt hwy:

2 Yn flin ganddynt am eu bôd hwy yn dyscu y bobl, ac yn pre­gethu trwy yr Iesu, yr adgyfodiad o feirw.

3 A hwy a osodasant ddwylo arnynt hwy, ac a'u dodasant mewn dalfa, hyd trannoeth, canys yr oedd hi yn awr yn hwyr.

4 Eithr llawer o'r rhai a glyw­sant y gair a gredasant, a rhifedi y gwŷr a wnaed ynghylch pum mil.

5 A digwyddodd drannoeth ddarfod i'w llywodraeth-wŷr hwy, a'r Henuriaid, a'r Scrifen­nyddion, ymgynnull i Jerusa­lem.

6 Ac Annas yr Arch-offeiriad, a Chaiaphas, ac Ioan, ac Alexan­der, a chymmaint ac oedd o ge­nedl yr Arch-offeiriaid.

7 Ac wedi iddynt eu gosodd hwy yn y canol, hwy a ofynna­sant; trwy ba awdurdod, neu ym mha enw y gwnaethoch chwi hyn?

8 Yna Petr, yn gyflawn o'r Yspryd glân, a ddywedodd wr­thynt, chwy-chwi Bennaethiaid y bobl, a Henuriaid Israel:

9 Od ydys yn ein holi ni he­ddyw am y weithred dda i'r dŷn clâf, sef pa wedd yr iachawyd ef.

10 Bydded hyspys i chwi oll, ac i bawb o bobl Israel, mai trwy enw Iesu Grist o Nazareth, yr hwn a groes-hoeliasoch chwi, yr hwn a gyfododd Duw o feirw, trwy hwnnw y mae hwn yn sefyll yn iach ger eich bron chwi.

11 Hwn yw'r maen a lyswyd gennych chwi yr adeiladwŷr, yr hwn a wnaed yn ben i'r gongl.

12 Ac nid oes iechydwriaeth yn neb arall: canys nid oes e­nw arall tan y nef, wedi ei roddi ymmhlith dynion, drwy yr hwn y mae yn rhaid i ni fôd yn gad­wedig.

13 A phan welsant hyfder Pe­tr ac Ioan, a deall mai gwŷr an­llythyrennog, ac annyscedig oe­ddynt, hwy a ryfeddasant. A hwy a'i adwaenent, eu bod hwy gyd â'r Iesu.

14 Ac wrth weled y dŷn a ia­chasid, yn sefyll gyd â hwynt, nid oedd ganddynt ddim i'w ddywe­dyd yn erbyn hynny.

15 Eithr wedi gorchymmyn i­ddynt [Page] fyned allan o'r gynghor­fa, hwy a ymgynghorasant â'i gilydd,

16 Gan ddywedyd, beth a w­nawn ni i'r dynion hyn? canys yn ddiau arwydd hynod a wnaed trwyddynt hwy, hyspys i bawb a'r sydd yn presswylio yn Jerusa­lem, ac nis gallwn ni ei wadu.

17 Eithr fel na's taner ym­mhellach ymmhlith y bobl, gan fygwth bygythiwn hwy, na le­faront mwyach wrth un dyn yn yr enw hwn.

18 A hwy a'u galwasant hwynt, ac a orchymynasant iddynt nad ynganent ddim, ac na ddyscent yn enw'r Iesu.

19 Eithr Petr ac Ioan a atteba­sant iddynt ac a ddywedasant, Ai cyfiawn yw ger bron Duw, wran­do arnoch chwi yn hyttrach nag ar Dduw? bernwch chwi.

20 Canys ni allwn ni na ddy­wedom y pethau a welsom, ac a glywsom.

21 Eithr wedi eu bygwth ym­mhellach, hwy a'u gollyngasant hwy yn rhyddion, heb gael dim i'w cospi hwynt, oblegid y bobl: canys yr oedd pawb yn gogoneddu Duw am yr hyn a wnaethid.

22 Canys yr oedd y dŷn uwch­law deugain oed, ar yr hwn y gwnaethid yr arwydd hwn o ie­chydwriaeth.

23 A hwythau wedi eu go­llwng ymmaith, a ddaethant at yr eiddynt, ac a ddangosasant yr holl bethau a ddywedasei yr Arch-offeiriaid, a'r Henuriaid wr­thynt.

24 Hwythau pan glywsant, o un-frŷd a gyfodasant eu llef at Dduw, ac a ddywedasant, ô Ar­glwydd, tydi yw y Duw yr hwn a wnaethost y nêf, a'r ddaiar, a'r môr, ac oll sydd ynddynt:

25 Yr hwn trwy yr Yspryd glân. yngenau dy wâs Dafydd, a ddy­wedaist, pa ham y terfyscodd y Cenhedloedd, ac y bwriadodd y bobloedd bethau ofer?

26 Brenhinoedd y ddaiar a s [...] ­fasant i fynu, a'r llywodraeth­wŷr a ymgasclasant yngh ŷd, yn erbyn yr Arglwydd, ac yn erbyn ei Grist ef.

27 Canys mewn gwirionedd, yn y ddinas hon yr ymgynhu­llodd yn erbyn dy Sanct Fâb Iesu, yr hwn a enneiniaisti, Herod a Phontius Pilat, gyd â'r Cenhed­loedd, a phobl Israel:

28 I wneuthur pa bethau byn­nag a ragluniodd dy law a'th gyn­gor di, eu gwneuthur.

29 Ac yn awr, Arglwydd, e­drych ar eu bygythion hwy, a cha­niadhâ i'th weision draethu dy air di gyd â phôb hyfder:

30 Trwy estyn o honot dy law i iachâu, ac fel y gwneler arwy­ddion a rhyfeddodau, trwy enw dy sanctaidd Fâb Iesu.

31 Ac wedi iddynt weddio, sig­lwyd y lle yr oedd ynt wedi ym­gynnull ynddo, a hwy a lanwyd oll o'r Yspryd glân; a hwy a lefa­rasant air Duw yn hyderus.

32 A lliaws y rhai a gredasent oedd o un galon, ac un enaid, ac ni ddywedodd neb o honynt, sod dim ar a feddei, yn eiddo ei hu­nan, eithr yr oedd ganddynt bôb peth yn gyffredin.

33 A'r Apostolion, trwy nerth mawr, a roddasant dystiolaeth o adgyfodiad yr Arglwydd Iesu; a grâs mawr oedd arnynt hwy oll.

34 Canys nid oedd un ang­henus yn eu plith hwy, oblegid cynnifer ac oedd berchen tir­oedd neu dai, au gwerthasant, ac a ddygasant werth y pethau a werthasid,

35 Ac a'i gosodasant wrth draed yr Apostolion: a rhannwyd i bôb un megis yr oedd yr angen arno.

36 A Ioseph, yr hwn a gyfen­wid Barnabas gan yr Apostolion, (yr hyn o'i gyfieithu yw, mâb di­ddanwch) yn Lefiad, ac yn Cypri­ad o genedl,

37 A thîr ganddo, a'i gwer­thodd, ac a ddug yr arian, ac a'i gosodes wrth draed yr Apostolion.

PEN. V.

1 Wedi i Ananias a Sapphira ei w­raig, am ei rhagrith gwympo i lawr yn feirw, wrth gerydd Petr, 12 ac i'r Apostolion eraill w­neuthur llawer o wrthiau, 14 er cynnydd i'r ffydd: 17 y mae yr A­postolion yn cael eu carcharu eil­waith, 19 ac er hynny yn cael eu gwaredu gan Angel, yr hwn sydd yn erchi iddynt bregethu i bawb ar gyhoedd: 21 hwythau wedi iddynt bregethu felly yn y Deml, 29 a cher bron y cyngor, 33 mewn perygl o gael eu llâdd, eithr trwy gyngor Gamaliel, cyn­ghorwr mawr ymhlith yr Iddewon, yn cael eu cadw yn fyw, 40 ac yn unic eu curo, a hwythau yn go­goneddu Duw am hynny, ac heb beidio â phregethu.

EIthr rhyw ŵr, a'i enw Anani­as, gyd â Sapphira ei wraig, a werthodd dir.

2 Ac a ddarn-guddiodd beth o'r gwerth, a'i wraig hefyd o'r gyfrinach, ac a ddug ryw gyfran, ac ai gosododd wrth draed yr A­postolion.

3 Eithr Petr a ddywedodd, Ananias, pa ham y llanwodd Sa­tan dy galon di, i ddywedyd cel­wydd wrth yr Yspryd glân, ac i ddarn-guddio peth o werth y tir?

4 Tra ydoedd yn aros, onid i ti yr oedd yn aros? ac wedi ei werthu, onid oedd yn dy feddi­ant di? pa ham y gosodaist y peth hyn yn dy galon? ni ddywedaist di gelwydd wrth ddynion, onid wrth Dduw.

5 Ac Ananias pan glybu y gei­riau hyn, a syrthiodd i lawr, ac a drengodd: a daeth ofn mawr ar bawb a glybu y pethau hyn.

6 A'r gwŷr ieuaingc a gyfo­dasant, ac a'i cymmerasant ef, ac a'i dygasant allan, ac a'i cla­ddasant.

7 A bu megis yspaid tair awr, a'i wraig ef heb wybod y peth a wnaethid, a ddaeth i mewn.

8 A Phetr a attebodd iddi, dy­wed ti i mi, ai er cymmaint y gwerthasoch chwi y tîr? Hitheu a ddywedodd, ie, er cymmaint.

9 A Phetr a ddywedodd wr­thi, pa ham y cyttunasoch i dem­tio Yspryd yr Arglwydd? wele draed y rhai a gladdasant dy ŵr di wrth y drws, a hwy a'th ddy­gant ditheu allan.

10 Ac yn y man hi a syrthiodd wrth ei draed ef, ac a drengodd: a'r gwŷr ieuaingc wedi dyfod i mewn, a'i cawsant hi yn fa­rw, ac wedi iddynt ei dwyn hi allan, hwy a'i claddasant hi yn y­myl ei gŵr.

11 A bu ofn mawr ar yr holl Eglwys, ac ar bawb oll a glybu y pethau hyn.

12 A thrwy ddwylaw yr Apo­stolion y gwnaed arwyddion a rhyfeddodau lawer, ym-mhlith y bobl, (ac yr oeddynt oll yn gyt­tûn ym-mhorth Solomon.

13 Eithr ni feiddiei neb o'r lleill ymgyssylltu â hwynt, ond y bobl oedd yn eu mawrhau.

14 A chwanegwyd attynt rai yn credu yn yr Arglwydd, lliaws o wŷr a gwragedd hefyd.)

15 Hyd oni ddygent y rhai cleifion allan ar hŷd yr heolydd, a'u gosod ar welyau a glythau, fel o'r hyn lleiaf y cyscodei cyscod Petr, pan ddelei heibio, rai o ho­nynt.

16 A lliaws a ddaeth hefyd yng­hyd, o'r dinasoedd o amgylch Jerusalem, gan ddwyn rhai clei­fion, a rhai a drallodid gan ys­prydion aflan, y rhai a iachawyd oll.

17 A'r Arch-offeiriad a gyfo­dodd, a'r holl rai oedd gyd ag ef (yr hon yw heresi y Saducæaid) a lanwyd o gynfigen.

18 Ac a ddodasant eu dwylo ar yr Apostolion, ac a'u rhoesant yn y carchar cyffredin.

19 Eithr Angel yr Arglwydd o hyd nôs, a agorodd ddrysau y car­char, ac a'u dûg hwynt allan: ac a ddywedodd,

20 Ewch, sefwch a l'eferwch yn y Deml wrth y bobl, holl eiriau y fuchedd hon.

21 A phan glywsant, hwy a ae­thant yn foreu i'r Deml ac a a­thrawiaethasant: eithr daeth yr Arch-offeiriad, a'r rhai oedd gyd ag ef, ac a alwasant ynghyd y Cyn­gor, a holl Henuriaid plant yr Is­rael, ac a ddanfonasant i'r carchar, iw dwyn hwy ger bron.

22 A'r swyddogion pan ddae­thant, ni chawsant hwynt yn y carchar, eithr hwy a ddychwela­sant, ac a fynegasant,

23 Gan ddywedyd; yn wir ni a gawsom y carchar wedi ei gau o'r fath siccraf, a'r ceidwaid yn sefyll allan o flaen y drysau, eithr pan agorasom, ni chawsom neb i mewn.

24 A phan glybu yr Arch-o­ffeiriad, a blaenor y Deml, a'r O­ffeiriaid pennaf, yr ymadroddion hyn, ammau a wnaethant yn eu cylch hwy, beth a ddoe o hyn.

25 Yna y daeth un ac a fyne­godd iddynt, gan ddywedyd, wele y mae y gwŷr y ddodasoch chwi yngharchar, yn sefyll yn y Deml, ac yn dyscu y bobl.

26 Yna y blaenor gyd â'r swy­ddogion, a aeth ac a'u dug hwy heb drais: (oblegid yr oedd arnynt ofn y bobl, rhag eu llaby­ddio.)

27 Ac wedi eu dwyn, hwy a'u gosodasant o flaen y Cyngor, a'r Arch-offeiriad a ofynnodd iddynt.

28 Gan ddywedyd, oni orchy­mynnasom ni, gan orchymmyn i chwi na athrawiaethech yn yr e­nw hwn? ac wele, chwi a lanwa­soch Jerusalem â'ch athrawiaeth, ac yr ydych yn ewyllysio dwyn arnom ni waed y dŷn hwn.

29 A Phetr, a'r Apostolion, a a [...]tebasant, ac a ddywedasant: rhaid yw nfyddhau i Dduw yn fwy nag i ddynion.

30 Duw ein tadau ni a gyfo­dodd i fynu Jesu, yr hwn a ladda­soch chwi, ac a groef-hoeliasoch ar bren.

31 Hwn a dderchafodd Duw â'i ddeheu-law, yn dywysog, ac yn Iachawdwr, i roddi edifeirwch i Israel, a maddeuant pechodau.

32 A nyni ydym ei dystion ef o'r pethau hyn, a'r Yspryd glân hefyd, yr hwn a roddes Duw i'r rhai sydd yn ufyddhau iddo ef.

33 A phan glywsant hwy hyn­ny, hwy a frommasant, ac a ym­gynghorasant am eu lladd hwynt.

34 Eithr rhyw Pharisæad a'i enw Gamaliel, Doctor o'r gy­fraith, parchedig gan yr holl bobl, a gyfododd i fynu yn y Cyngor, ac a archodd yrru yr Apostolion allan dros ennyd fechan;

35 Ac a ddywedodd wrthynt, Ha-wŷr o Israel, edrychwch ar­noch eich hunain, pa beth yr y­dych ar fedr ei wneuthur am y dynion hyn.

36 Canys o flaen y dyddiau hyn, cyfododd Theudas i fynu, gan ddywedyd, ei fôd ef yn rhyw un, wrth yr hwn y glynodd rhife­di o wŷr, ynghylch pedwar cant, yr hwn a laddwyd, a chynnifer oll a ufyddhasant iddo a wascarwyd, ac a wnaed yn ddiddim.

37 Yn ôl hwn y cyfododd Iu­das y Galilæad, yn nyddiau y drêth, ac efe a drôdd bobl lawer ar ei ôl, ac yntef hefyd a ddarfu am dano, a chynnifer oll a ufy­ddhasant iddo a wascarwyd.

38 Ac yr awron, meddaf i chwi, ciliwch oddiwrth y dynion hyn, a gadewch iddynt, oblegid os o ddynion y mae y cyngor hwn, neu'r weithred hon, fe a ddi­ddymmir.

39 Eithr os o Dduw y mae, ni ellwch chwi ei ddiddymmu, rhag eich cael yn ymladd yn erbyn Duw.

40 A chytuno ag ef a wnae­thant; ac wedi iddynt alw yr A­postolion attynt, a'u curo, hwy a orchymmynnasant iddynt na le­farent yn enw yr Iesu, ac a'u go­llyngasant ymmaith.

41 A hwy a aethant allan o o­lwg y Cyngor yn llawen, am eu cyfrif hwynt yn deilwng i ddio­ddef ammarch o achos ei enw ef.

42 A pheunydd yn y Deml, ac o dŷ i dŷ ni pheidiasant a dyscu, a phregethu Iesu Grist.

PEN. VI.

1 Yr Apostolion yn chwennych nad esceulusid y tlodion, o ran eu lluniaeth corphorol, ac yn ofalus hefyd eu hunain am gyfrannu gair Duw, lluniaeth yr enaid: 3 yn ordeiuio swydd Diaconiaeth i saith o wyr etholedig, 5 o'r rhai y mae Stephan, gwr llawn o ffydd ac o'r Yspryd glân, yn un: 12 a'i ddal ef gan y rhai a wradwyddodd efe wrth ymre­symmu: 13 ac achwyn arno ar gam, am gablu yn erbyn y gy­fraith, a'r Deml.

AC yn y dyddiau hynny, a'r di­scyblion yn amlhau, bu grw­gnach gan y Groegiaid yn erbyn yr Hebræaid, am ddirmygu eu gw­ragedd gweddwon hwy, yn y weinidogaeth feunyddol.

2 Yna 'r deuddeg a alwasant ynghyd y lliaws ddiscyblion, ac a ddywedasant: nid yw gymhesur i ni adel gair Duw, a gwasanae­thu byrddau.

3 Am hynny frodyr, edrychwch yn eich plith, am seith wŷr da eu gair, yn llawn o'r Yspryd glân, a [Page] doethineb, y rhai a osodom ar hyn o orchwyl.

4 Eithr nyni a barhawn mewn gweddi, a gweinidogaeth y gair.

5 A bodlon fu 'r ymadrodd gan yr holl liaws: a hwy a etholasant Stephan, gŵr llawn o ffydd, ac o'r Yspryd glân, a Philip, a Phro­chorus, a Nicanor, a Thimon, a Pharmenas, a Nicholas, proselyt o Antiochia:

6 Y rhai a osodasant hwy ger bron yr Apostolion, ac wedi i­ddynt weddio, hwy a ddodasant eu dwylo arnynt hwy.

7 A gair Duw a gynnyddodd, a rhifedi y discyblion yn Jerusa­lem a amlhaodd yn ddirfawr, a thyrfa fawr o'r offeiriaid a ufydd­hasant i'r ffydd.

8 Eithr Stephan yn llawn ffydd, a nerth, a wnaeth ryfeddodau, ac arwyddion ym-mhlith y bobl.

9 Yna y cyfodes rhai o'r Syna­gog a elwir eiddo y Libertiniaid, a'r Cyreniaid, a'r Alexandriaid, a'r rhai o Cilicia, ac o Asia, gan ymddadleu ag Stephan.

10 Ac ni allent wrthwynebu y doethineb a'r Yspryd, drwy yr hwn yr oedd efe yn llefaru.

11 Yna y gosodasant wŷr i ddywedyd, nyni a'i clywsom ef yn dywedyd geiriau cablaidd yn er­byn Moses a Duw.

12 A hwy a gynhyrfasant y bobl, a'r henuriaid, a'r Scrifen­nyddion, a chan ddyfod arno, a'i cippiasant ef, ac a'i dygasant i'r Gynghorfa.

13 Ac a osodasant gau dystion, y rhai a ddywedent: nid yw y dŷn hwn yn peidio a dywedyd cabl-eiriau, yn erbyn y lle san­ctaidd hwn a'r gyfraith.

14 Canys nyni a'i clywsom ef yn dywedyd, y destrywiei yr Iesu hwn o Nazareth y lle ymma, ac y y newidiei efe y defodau a dra­ddododd Moses i ni.

15 Ac fel yr oedd yr holl rai a eisteddent yn y Cyngor yn dal sulw arno, hwy a welent ei wyneb ef, fel wyneb Angel.

PEN. VII.

1 Stephan, wrth gael cennad i at­teb trosto ei hun am y gabledd, 2 yn dangos ddarfod i Abraham addoli Duw yn iawn, a pha fôdd y dewisodd Duw y Tadau, 20 cyn geni Moses, a chyn adeiladu y Ba­bell, a'r Deml: 37 a thystiolaethu o Moses ei hun am Grist: 44 ac na pharhae y Ceremoniau oddi­allau, y rhai a ordeiniesid ar ddull y portreiad nefawl, ond tros am­ser: 51 Gan eu ceryddu hwy, am eu gwaith yn gwrthwynebu ac yn llâdd Christ y Cyfiawn hwnnw, am yr hwn y rhagddywedasei y prophwydi y doe efe i'r byd. 54 Hwythau ar hynny, yn ei labyddio ef i farwolaeth, ac yntef yn gor­chymmyn ei enaid i'r Jesu, ac yn gweddio trostynt hwy.

YNa y dywedodd yr Arch-offei­riad, A ydyw y pethau hyn felly?

2 Yntef a ddywedodd; Ha-wŷr, frodyr a thadau, gwrandewch, Duw y gogoniant a ymddango­sodd i'n tâd Abraham, pan oedd efe ym Mesopotamia, cyn iddo drigo yn Charran;

3 Ac a ddywedodd wrtho; Dôs allan o'th wlâd, ac oddi wrth dy dylwyth, a thyred i'r tîr a ddan­goswyf i ti.

4 Yna y daeth efe allan o dîr y Caldeaid, ac y presswyliodd yn Charran: ac oddi yno wedi marw ei dâd, efe a'i symmudodd ef i'r tîr ymma, yn yr hwn yr ydych chwi yn presswylio yr awr hon.

5 Ac ni roes iddo etifeddiaeth ynddo, na ddo lêd troed, ac efe a addawodd ei roddi iddo i'w fe­ddiannu, ac i'w hâd yn ei ôl, pryd nad oedd plentyn iddo.

6 A Duw a lefarodd fel hyn, Dy hâd ti a fŷdd ymdeithydd mewn gwlâd ddieithr, a hwy a'i caethi­want ef, ac a'i drygant, bedwar can mlynedd.

7 Eithr y genedl yr hon a wa­sanaethant hwy, a farna fi, medd Duw, ac wedi hynny y dônt allan, ac am gwasanaethant i yn y lle hwn.

8 Ac efe a roddes iddo gyfam­mod yr enwaediad; felly Abraham a genhedlodd Isaac, ac a enwae­dodd arno yr wythfed dydd: ac Isaac a genhedlodd Jacob, ac Ja­cob a genhedlodd y deuddec Pa­triarch.

9 A'r Patrieirch gan gynfigen­nu a werthasant Joseph i'r Aipht: ond yr oedd Duw gyd ag ef,

10 Ac a'i hachubodd ef o'i holl orthrymderau, ac a roes iddo hawddgarwch a doethineb, yngo­lwg Pharao brenin yr Aipht: ac efe a'i gosododd ef yn llywodra­ethwr ar yr Aipht, ac ar ei holl dŷ.

11 Ac fe ddaeth newyn dros holl dir yr Aipht, a Chanaan, a gorthrymder mawr, a'n tadau ni chawsant lyniaeth.

12 Ond pan glybu Jacob fôd ŷd yn yr Aipht, efe a anfonodd ein tadau ni allan yn gyntaf.

13 A'r ail waith yr adnabuwyd Joseph gan ei frodyr, a chenedl Joseph a aeth yn hyspys i Pharao.

14 Yna yr anfonodd Joseph ac a gyrchodd ei dâd Jacob, a'i holl genedl, pymthec enaid a thru­gain.

15 Felly yr aeth Jacob i wared i'r Aipht, ac a fu farw, efe a'n ta­dau hefyd.

16 A hwy a symmudwyd i Si­chem, ac a ddodwyd yn y bedd a brynasei Abraham er arian, gan feibion Emor tâd Sichem.

17 A phan nesaodd amser yr addewid, yr hwn a dyngasei Duw i Abraham, y bobl a gynnyddodd, ac a amlhâodd yn yr Aipht,

18 Hyd oni chyfododd brenin arall, yr hwn nid adwaenei mo Jo­seph.

19 Hwn a fu ddichellgar wrth ein cenedl ni, ac a ddrygodd ein tadau, gan beri iddynt fwrw allan eu plant, fel na heppilient.

20 Ar yr hwn amser y ganwyd Moses, ac efe oedd dlŵs i Dduw, ac a fagwyd dri mis yn nhŷ ei dâd.

21 Ac wedi ei fwrw ef allan, merch Pharao a'i cyfodes ef i fy­nu, ac a'i magodd ef yn fâb iddi ei hun.

22 A Moses oedd ddyscedig yn holl ddoethineb yr Aiphtiaid, ac oedd nerthol mewn geiriau, ac mewn gweithredoedd.

23 A phan oedd efe yn llawn ddeugein-mlwydd oed, daeth iw galon ef ym weled â'i frodyr plant yr Israel.

24 A phan welodd efe un yn cael cam, efe a'i hamddiffynnodd ef, ac a ddialodd gam yr hwn a orthrymmid, gan daro yr Aipht­ŵr.

25 Ac efe a dybiodd fôd ei fro­dyr yn deall, fôd Duw yn rho­ddi iechydwriaeth iddynt trwy ei law ef, eithr hwynt hwy ni ddeallasant.

26 A'r dydd nesaf yr ymddan­gosodd efe iddynt, a hwy yn ym­rafaelio, ac a'i hannogodd hwynt i heddychu, gan ddywedyd, ha­wŷr, brodyr ydych chwi, pa ham y gwnewch gam â'i gilydd.

27 Ond yr hwn oedd yn gw­neuthur cam a'i gymmydog, ai cilgwthiodd ef, gan ddywedyd, pwy a'th osododd di yn llywo­draethŵr ac yn farnwr arnom ni.

28 A leddi di fi, y môdd y lle­ddaist yr Aiphtiwr ddoe?

29 A Moses a ffoawdd ar y gair hwn, ac a fu ddieithr yn nhîr Ma­dian, lle y cenhedlodd efe ddau o feibion.

30 Ac wedi cyflawni deugain mhlynedd, yr ymddangosodd i­ddo, yn anialwch mynydd Sina, Angel yr Arglwydd, mewn fflam dân mewn perth.

31 A Moses pan welodd, a fu ryfedd ganddo y golwg, a phan nessaodd i ystyried, daeth llef yr Arglwydd atto, gan ddywedyd,

32 Myfi yw Duw dy dadau, Duw Abraham, a Duw Isaac, a Duw Jacob. A Moses wedi my­ned yn ddychrynnedig, ni feiddiai ystyried.

33 Yna y dywedodd yr Ar­glwydd wrtho, Dattod dy escidiau oddi am dy draed, canys y lle yr wyt yn sefyll ynddo, sydd dir san­ctaidd.

34 Gan weled y gwelais ddryg­fyd fy mhobl, y rhai sy yn yr Aipht, ac mi a glywais eu gridd­fan, ac a ddescynnais iw gwared hwy; Ac yn awr tyred, mi a'th anfonaf di i'r Aipht.

35 Y Moses ymma, yr hwn a wrthodasant hwy, gan ddywe­dyd, Pwy a'th osododd di yn lly­wodraethŵr, ac yn farnwr, hwn a anfonodd Duw yn llywydd, ac yn waredwr, trwy law yr Angel, yr hwn a ymddangosodd iddo yn y berth.

36 Hwn a'u harweiniodd hwynt allan, gan wneuthur rhy­feddodau ac arwyddion, yn nhîr yr Aipht, ac yn y môr côch, ac yn y diffaethwch, ddeugain mhly­nedd.

37 Hwn yw'r Moses a ddywe­dodd i feibion Israel, Prophwyd a gyfyd yr Arglwydd eich Duw i chwi, o'ch brodyr, fel myfi, arno ef y gwrandewch.

38 Hwn yw efe a fu yn yr Eg­lwys yn y diffaethwch, gyd â'r Angel a ymddiddanodd ag ef ym mynydd Sina, ac â'n tadau ni, yr hwn a dderbyniodd ymadroddion bywiol iw rhoddi i ni.

39 Yr hwn ni fynnei ein tadau fôd yn ufydd iddo, eithr cilgw­thiasant ef, a throesant yn eu ca­lonnau i'r Aipht,

40 Gan ddywedyd wrth Aa­ron, Gwna i ni dduwiau i'n blae­nori, oblegid y Moses ymma, yr hwn a'n dûg ni allan o dir yr Aipht, ni wyddom ni beth a ddig­wyddodd iddo.

41 A hwy a wnaethant lô yn y dyddiau hynny, ac a offrymma­sant aberth i'r eulyn, ac a ymla­wenhasant yngweithredoedd eu dwylo ei hun.

42 Yna y trôdd Duw, ac a'u rhoddes hwy i fynu i wasanaethu llû y nef, fel y mae yn scrifenne­dic [Page] yn llyfr y Prophwydi: A o­ffrymmasoch i mi laddedigion ac aberthau, ddeugain mhlynedd yn yr anialwch, chwi tŷ Israel?

43 A chwi a gymmerasoch ba­bell Moloch, a seren eich Duw Remphan, lluniau y rhai a wnae­thoch iw haddoli, minneu a'ch symmudaf chwi tu hwnt i Babi­lon.

44 Tabernacl y dystiolaeth oedd ymmhlith ein tadau yn yr anial­wch, fel y gorchymynnasei yr hwn a ddywedei wrth Moses, am ei wneuthur ef yn ôl y portreiad a welsei.

45 Yr hwn a ddarfu i'n tadau ni ei gymmeryd, a'i ddwyn i mewn gyd ag Iesu i berchennoga­eth y cenhedloedd, y rhai a yr­rodd Duw allan o flaen ein tadau, hyd yn nyddiau Dafydd;

46 Yr hwn a gafodd ffafor ger bron Duw, ac a ddymunodd gael tabernacl i Dduw Jacob.

47 Eithr Solomon a adeiladodd dŷ iddo ef.

48 Ond nid yw y Goruchaf yn trigo mewn temlau o waith dwy­lo, fel y mae y Prophwyd yn dy­wedyd,

49 Y nêf yw fy ngorsedd-faingc, a'r ddaiar yw troed-faingc fy nhraed. Pa dŷ a adeiledwch i mi, medd yr Arglwydd, neu pale fydd im gorphwysfa i.

50 Ond fy llaw i a wnaeth hyn oll?

51 Chwi rai gwar-galed, a dienwaededig o galon, ac o glu­stiau, yr ydych chwi yn wastad yn gwrthwynebu yr Yspryd glân, me­gis eich tadau, felly chwithau.

52 Pa un o'r Prophwydi ni ddarfu i'ch tadau chwi ei erlid? a hwy a laddasant y rhai oedd yn rhagfynegi dyfodiad y cyfiawn, yr hwn yr awron y buoch chwi fradwŷr a llofruddion.

53 Y rhai a dderbyniasoch y gyfraith drwy drefnid angelion, ac ni's cadwasoch.

54 A phan glywsant hwy y pethau hyn, hwy a ffrommasant yn eu calonnau, ac a yscyrnyga­sant ddannedd arno.

55 Ac efe yn gyflawn o'r ys­pryd glân, a edrychodd yn ddyfal tu a'r nêf, ac a welodd ogoniant Duw, a'r Iesu yn sefyll ar ddeheu­law Dduw.

56 Ac efe a ddywedodd; we­le, mi a welaf y nefoedd yn ago­red, a Mâb y dŷn yn eistedd a'r ddeheu-law Dduw.

57 Yna y gwaeddasant â llef u­chel, ac a gaeasant eu clustiau, ac a ruthrasant yn unfryd arno.

58 Ac a'i bwriasant allan o'r ddinas, ac a'i llabyddiasant, a'r ty­stion a ddodasant eu dillad wrth draed dŷn ieuangc a elwid Saul.

59 A hwy a labyddiasant Ste­phan, ac efe yn galw a'r Dduw, ac yn dywedyd, Arglwydd Iesu der­byn fy yspryd.

60 Ac efe a ostyngodd ar ei li­niau, ac a lefodd â llef uchel, Ar­glwydd na ddôd y pechod hyn yn eu herbyn. Ac wedi iddo ddy­wedyd hyn, efe a hunodd.

PEN. VIII.

1 Yr Eglwys, o achos yr erlid yn Ie­rusalem, wedi ei phlannu yn Sa­maria, 5 trwy waith Philip y Diacon, yr hwn a bregethodd, ac a wnaeth wrthiau, ac a fedyddi­odd lawer, ymhlith eraill Simon y [Page] Swynwr, hudol mawr ymmysc y bobl: 14 Petr ac Joan yn dyfod i gadarnhau, ac i chwanegu 'r Eglwys, gan roddi yr Yspryd glân trwy weddi ac arddodiad dwylaw: 18 A Simon yn ceisio prynu y cy­ffelyb awdurdod ganthynt, 20 a Phetr yn ei geryddu ef yn dôst, am ei ragrith a'i gybydd-dod, ac yn ei annoc ef i edifarhau, ac yn dych­welyd i Jerusalem, tan bregethu gair yr Arglwydd, efe ac Joan. 26 Ac Angel yn anfon Philip, i ddy­scu ac i fedyddio yr Efnuch o E­thiopia.

A Saul oedd yn cyttûno iw lâdd ef. A bu yn y dyddiau hynny erlid mawr ar yr Eglwys oedd yn Jerusalem: a phawb a wascarwyd ar hŷd gwledydd Ju­dæa a Samaria, ond yr Apostolion.

2 A gwŷr bucheddol a ddyga­sant Stephan iw gladdu ac a wnae­thant alar mawr am dano ef.

3 Eithr Saul oedd yn anrhei­thio yr eglwys, gan fyned i mewn i bôb tŷ, a llusco allan wŷr a gw­ragedd, efe a'u rhoddes ynghar­char.

4 A'r rhai a wascarasid, a dram­wyasant gan bregethu y gair.

5 Yna Philip a aeth i wared i ddinas Samaria, ac a bregethodd Grist iddynt.

6 A'r bobl yn gyttûn, a ddali­odd ar y pethau a ddywedid gan Philip, wrth glywed o honynt, a gweled yr arwyddion yr oedd efe yn eu gwneuthur.

7 Canys ysprydion aflan, gan lefain â llêf uchel, a aethant allan o lawer a berchennogid ganddynt, a llawer yn gleifion o'r parlys, ac yn gloffion, a iachawyd.

8 Ac yr oedd llawenydd mawr yn y ddinas honno,

9 Eithr rhyw ŵr a'i enw Si­mon, oedd o'r blaen yn y ddinas, yn swyno, ac yn hudo pobl Sama­ria, gan ddywedyd ei fôd ef ei hûn yn rhyw un mawr.

10 Ar yr hwn yr oedd pawb, o'r lleiaf hyd y mwyaf, yn gw­rando, gan ddywedyd, Mawr allu Duw yn hwn.

11 Ac yr oeddŷnt a'u coel arno, o herwydd iddo dalm o amser eu hudo hwy â swynion.

12 Eithr pan gredasant i Phi­lip, yn pregethu y pethau a ber­thynent i deyrnas Dduw, ac i enw Iesu Grist, hwy a fedyddiwyd, yn wŷr ac yn wragedd.

13 A Simon yntef hefyd a gre­dodd, ac wedi ei fedyddio, a ly­nodd wrth Philip; a synnodd ar­no wrth weled yr arwyddion, a'r nerthoedd mawrion a wneid.

14 A phan glybu yr Apostolion yn Jerusalem, dderbyn o Samaria air Duw, hwy a anfonasant attynt Petr ac Joan.

15 Y rhai wedi eu dyfod i wa­red, a weddiasant drostynt, ar iddynt dderbyn yr Yspryd glân.

16 Canys etto nid oedd efe we­di syrthio ar nêb o honynt, ond yr oeddynt yn unic wedi eu bedy­ddio yn enw yr Arglwydd Iesu.

17 Yna hwy a ddodasant eu dwylaw arnynt; a hwy a dderby­niasant yr Yspryd glân.

18 A phan welodd Simon mai trwy osodiad dwylaw yr Aposto­lion y rhoddid yr Yspryd glân, efe a gynnygiodd iddynt arian.

19 Gan ddywedyd, rhoddwch i minneu hefyd yr (awdurdod hon, fel ar bwy bynnac y gosod­wyf [Page] fy nwylo, y derbynio efe yr Yspryd glân.

20 Eithr Petr a ddywedodd wrtho, bydded dy arian gyd â thi i ddestryw, am i ti dybied y me­ddiennir dawn Duw trwy arian.

21 Nid oes i ti na rhan, na chy­fran yn y gorchwyl hyn, canys nid yw dy galon di yn uniawn ger bron Duw.

22 Edifarhâ gan hynny am dy ddrygioni hyn, a gweddia Dduw a faddeuir i ti feddyl-fryd dy ga­lon.

23 Canys mi a'th welaf mewn bustl chwerwder, ac mewn rhwy­medigaeth anwiredd.

24 A Simon a attebodd ac a ddywedodd, gweddiwch chwi drosofi at yr Arglwydd, fel na ddêl dim arnaf o'r pethau a ddy­wedasoch.

25 Ac wedi iddynt dystiolae­thu, a llefaru gair yr Arglwydd, hwy a ddychwelasant i Jerusalem, ac a bregethasant yr Efengyl yn llawer o bentrefi y Samariaid.

26 Ac Angel yr Arglwydd a le­farodd wrth Philip, gan ddywe­dyd, Cyfod a dôs tu a'r deau, i'r ffordd sydd yn myned i wared o Jerusalem i Gaza: yr hon sydd anghyfannedd.

27 Ac efe a gyfododd ac a aeth, ac wele gŵr o Ethiopia, Eunuch galluog dan Candace brenhines yr Ethiopiaid, yr hwn oedd ar ei holl dryssor hi, yr hwn a ddaethei i Jerusalem i addoli:

28 Ac oedd yn dychwelyd, ac yn eistedd yn ei gerbyd, ac yn dar­llein y Prophwyd Esaias.

29 A dywedodd yr Yspryd wrth Philip, dôs yn nês, a glŷn wrth y cerbyd ymma.

30 A Philip a redodd atto, ac a'i clybu ef yn darllein y Proph­wyd Esaias; ac a ddywedodd; A wyt ti yn deall y pethau yr wyt yn eu darllein?

31 Ac efe a ddywedodd, pa fodd y gallaf, oddi eithr i ryw un fy nghyfarwyddo i. Ac efe a ddy­munodd ar Philip ddyfod i fynu, ac eistedd gyd ag ef.

32 A'r lle o'r Scrythur yr oedd efe yn ei ddarllein, oedd hwn, fel dafad i'r lladdfa yr arweinwyd ef, ac fel oen ger bron ei gnei­fiwr yn fûd, felly nid agorodd efe ei enau.

33 Yn ei ostyngiad, ei farn ef a dynnwyd ymmaith, eithr pwy a draetha ei genhedlaeth ef? oble­gid dygir ei fywyd ef oddi ar y ddaiar.

34 A'r Efnuch a attebodd Phi­lip, ac a ddywedodd, Attolwg i ti, am bwy y mae'r Prophwyd yn dy­wedyd hyn? am dano ei hûn, ai am ryw un arall?

35 A Philip a agorodd ei enau, ac a ddechreuodd ar yr Scrythur honno, ac a bregethodd iddo yr Iesu.

36 Ac fel yr oeddynt yn myned ar hyd y ffordd, hwy a ddaethant at ryw ddwfr, a'r Efnuch a ddy­wedodd, wele ddwfr, beth sydd yn lluddias fy medyddio?

37 A Philip a ddywedodd, os wyti yn credu â'th holl galon, fe a ellir. Ac efe a attebodd ac a ddy­wedodd, Yr wyf yn credu fôd Iesu Grist yn fab Duw.

38 Ac efe a orchymynnodd se­fyll o'r cerbyd, a hwy a aethant i wared ill dau i'r dwfr, Philip a'r Efnuch, ac efe a'i bedyddiodd ef.

39 A phan ddaethant i fynu o'r [Page] dwfr, Yspryd yr Arglwydd a gip­piodd Philip ymmaith, ac ni we­lodd yr Efnuch ef mwyach. Ac efe a aeth ar hyd ei ffordd ei hun yn llawen.

40 Eithr Philip a gaed yn A­zotus; a chan dramwy, efe a efang­ylodd ym mhôb dinas, hyd oni ddaeth efe i Caesarea.

PEN. IX.

1 Saul yn myned i Damascus; a'i daraw ef i lawr i'r ddaiar, 10 a'i alw i fôd yn Apostol, 18 a'i fe­dyddio gan Ananias. 20 Yntef yn pregethu Christ yn hyderus. 23 Yr Iddewon yn cynllwyn iw lâdd ef: 29 a 'r Groegwyr hefyd; yn­tef yn diangc rhag y ddwy blaid. 31 Yr Eglwysi yn cael llonyddwch, Petr yn iachau Aeneas o'r parlys, 36 ac yn codi Tabitha o farw i fyw.

A Saul etto yn chwythu bygy­thiau a chelanedd, yn erbyn discyblion yr Arglwydd, a aeth at yr Arch-offeriad,

2 Ac a ddeisyfodd ganddo ly­thyrau i Ddamascus, at y Syna­gogau, fel os cai efe nêb o'r ffordd hon, na gwŷr, na gwragedd, y ga­llei efe eu dwyn hwy yn rhwym i Jerusalem.

3 Ac fel yr oedd efe yn ym­daith, bu iddo ddyfod yn agos i Ddamascus, ac yn ddisymmwth llewyrchodd o'i amgylch oleuni o'r nêf.

4 Ac efe a syrthiodd ar y ddaiar, ac a glybu lais yn dywedyd wr­tho, Saul, Saul, pa ham yr wyt yn fy erlid i.

5 Yntef a ddywedodd, pwy wyt ti, Arglwydd? A'r Arglwydd a ddywedodd; Myfi yw Iesu, yr hwn yr wyt ti yn ei erlid. Caled yw i ti wingo yn erbyn y swmby­lau.

6 Ynteu gan grynu, ac a braw ar­no, a ddywedodd, Arglwydd, beth a fynni di i mi ei wneuthur? A'r Arglwydd a ddywedodd wrtho, Cy­fod, a dôs i'r ddinas, ac fe a ddy­wedir i ti pa beth sy raid i ti ei wneuthur.

7 A'r gwŷr oedd yn cyd-teithio ag ef, a safasant yn fûd, gan gly­wed y llais, ac heb weled nêb.

8 A Saul a gyfododd oddi ar y ddaiar: a phan agorwyd ei lygaid, ni welei efe nêb: eithr hwy a'i tywysasant ef erbyn ei law, ac a'i dygasant ef i mewn i Ddamascus.

9 Ac efe a fu dridiau heb we­led, ac ni wnaeth na bwytta, nac yfed.

10 Ac yr oedd rhyw ddiscybl yn Damascus, a'i enw Ananias. A'r Arglwydd a ddywedodd wr­tho ef mewn gweledigaeth; Ana­nias. Yntef a ddywedodd, wele fi, Arglwydd.

11 A'r Arglwydd a ddywedodd wrtho, Cyfod, a dôs i'r heol a elwir Uniawn, a chais yn nhŷ Ju­das, un a'i enw Saul, o Tharsus: canys wele y mae yn gweddio.

12 Ac ef a welodd mewn gwe­ledigaeth, ŵr a'i enw Ananias yn dyfod i mewn, ac yn dodi ei law arno, fel y gwelei eilwaith.

13 Yna yr attebodd Ananias, O Arglwydd, mi a glywais gan lawer am y gŵr hwn, faint o ddrygau a wnaeth efe i'th Sainct di yn Jeru­salem.

14 Ac ymma y mae ganddo aw­durdod oddi wrth yr Arch-offei­riaid, i rwymo pawb sy'n galw ar dy enw di.

15 A dywedodd yr Arglwydd wrtho: dôs ymmaith, canys y mae hwn yn llestr etholedic i mi, i ddwyn fy enw ger bron cenhed­loedd, a brenhinoedd, a phlant Israel.

16 Canys myfi a ddangosaf i­ddo pa bethau eu maint sydd raid iddo ef eu dioddef, er mwyn fy enw i.

17 Ac Ananias a aeth ymmaith, ac a aeth i mewn i'r tŷ, ac wedi dodi ei ddwylo arno, efe a ddy­wedodd, Y brawd Saul, yr Ar­glwydd a'm hanfonodd i, (Iesu yr hwn a ymddangosodd i ti ar y ffordd y daethost) fel y gwelych drachefn, ac i'th lanwer â'r Ys­pryd glân.

18 Ac yn ebrwydd y syrthiodd oddiwrth ei lygaid ef, megis cenn, ac efe a gafodd ei olwg yn y man; ac efe a gyfododd, ac a fedyddi­wyd.

19 Ac wedi iddo gymmeryd bwyd, efe a gryfhâodd. A bu Saul gyd â'r discyblion oedd yn Damas­cus, dalm o ddyddiau.

20 Ac yn ebrwydd yn y Syna­gogau, efe a bregethodd Grist, mai efe yw Mâb Duw.

21 A phawb a'r a'i clybu ef, a synnasant ac a ddywedasant, Ond hwn yw 'r un oedd yn difetha yn Jerusalem, y rhai a alwent ar yr enw hwn, ac a ddaeth ymma er mwyn hyn, fel y dygei hwynt yn rhwym at yr Arch-offeiriaid?

22 Eithr Saul a gynnyddodd fwy-fwy o nerth, ac a orchfygodd yr Iddewon oedd yn preswylio yn Damascus, gan gadarnhau mai hwn yw 'r Christ.

23 Ac wedi cyflawni llawer o ddyddiau, cyd-ymgynghorodd yr Iddewon, iw ladd ef.

24 Eithr eu cyd-fwriad hwy a wybuwyd gan Saul, a hwy a ddis­gwiliasant y pyrth ddydd a nôs, iw ladd ef.

25 Yna y discyblion a'i cym­merasant ef o hŷd nôs, ac a'i go­llyngasant i wared dros y mûr, mewn basced.

26 A Saul, wedi ei ddyfod i Jerusalem, a geisiodd ymwascu â'r discyblion, ac yr oeddynt oll yn ei ofni ef, heb gredu ei fod efe yn ddiscybl.

27 Eithr Barnabas a'i cymme­rodd ef, ac a'i dug at yr Aposto­lion, ac a fynegodd iddynt, pa fôdd y gwelsei efe yr Arglwydd ar y ffordd, ac ymddiddan o honaw ag ef, ac mor hŷ a fuasei efe yn Damascus, yn enw yr Iesu.

28 Ac yr oedd efe gyd â hwynt, yn myned i mewn, ac yn myned allan, yn Jerusalem.

29 A chan fod yn hŷ yn enw 'r Arglwydd Iesu, efe a lefarodd, ac a ymddadleuodd yn erbyn y Groegiaid, a hwy a geisiasant ei ladd ef.

30 A'r brodyr pan wybuant, a'i dygasant ef i wared i Caesarea, ac a'i hanfonasant ef ymmaith i Tharsus.

31 Yna 'r Eglwysi drwy holl Judæa, a Galilæa, a Samaria, a gawsant heddwch, ac a adeilad­wyd, a chan rodio yn ofn yr Ar­glwydd, ac yn niddanwch yr Ys­pryd glân, hwy a amlhawyd.

32 A bu, a Phetr yn tramwy drwy 'r holl wledydd, iddo ddyfod i wared at y Sainct hefyd, y rhai oedd yn trigo yn Lyda.

33 Ac efe a gafodd yno ryw ddŷn a'i enw Aeneas, er ys wyth [Page] mlynedd yn gorwedd ar wely, yr hwn oedd glâf o'r parlys.

34 A Phetr a ddywedodd wr­tho, Aeneas, y mae Iesu Grist yn dy iachau di, Cyfod a chyweiria dy wely. Ac efe a gyfododd yn e­brwydd.

35 A phawb a'r oedd yn press­wylio yn Lyda, a Saron, a'i gwel­sant ef, ac a ymch welasant at yr Arglwydd.

36 Ac yn Joppa yr oedd rhyw ddiscybles, a'i henw Tabitha, (yr hon, os cyfieithir, a elwir Dor­cas,) hon oedd yn llawn o wei­thredoedd da, ac elusenau, y rhai a wnaethei hi.

37 A digwyddodd yn y dy­ddiau hynny, iddi fôd yn glâf, a marw: ac wedi iddynt ei golchi, hwy a'i dodasant hi mewn llofft.

38 Ac o herwydd bôd Lyda yn agos i Joppa, y discyblion a glyw­sant fod Petr yno, ac a anfona­sant ddau ŵr atto ef, gan ddei­syf nad oedei ddyfod hyd attynt hwy.

39 A Phetr a gyfodes, ac a aeth gyd â hwynt; ac wedi ei ddyfod, hwy a'i dygasant ef i fy­nu i'r llofft. A'r holl wragedd gwe­ddwon a safasant yn ei ymyl ef, yn wylo, ac yn dangos y peisiau, a'r gwiscoedd a wnaethei Dorcas, tra ydoedd hi gyd â hwynt.

40 Eithr Petr wedi eu bwrw hwy i gyd allan, a dodi ei liniau ar lawr, a weddiodd, a chan droi at y corph, a ddywedodd, Tabitha, Cyfod. A hi a agorodd ei llygaid, a phan welodd hi Petr, hi a go­dodd yn ei heistedd.

41 Ac efe a roddodd ei law i­ddi, ac a'i cyfododd hi i fynu. Ac wedi galw y Sainct, a'r gwragedd gweddwon, efe a'i gosododd hi ger bron yn fyw.

42 Ac yspys fu drwy holl Jop­pa: a llawer a gredasant yn yr Ar­glwydd.

43 A bu iddo aros yn Joppa lawer o ddyddiau, gyd ag un Si­mon, Barcer.

PEN X.

1 Cornelius, gwr defosionol, 5 wrth orchymmyn Angel, yn danfon i gyrchu Petr: 11 Ynteu, trwy wele­digaeth, 15 20 a ddyscir na ddiy­styrei mo'r Cenhedloedd. 34 Ac efe yn pregethu Christ i Cornelius, a'r rhai oedd gydag ef, 44 yr Yspryd glân yn discyn arnynt, 48 a'i be­dyddio hwynt.

YR oedd rhyw ŵr yn Caesarea, a'i enw Cornelius, Canwriad o'r fyddyn a elwid yr Italaidd.

2 Gŵr defosionol, ac yn ofni Duw, ynghyd â'i holl dŷ, ac yn gwneuthur llawer o elusenau i'r bobl, ac yn gweddio Duw yn wa­stadol.

3 Efe a welodd mewn gwele­digaeth yn Eglur, ynghylch y nawfed awr o'r dydd, Angel Duw yn dyfod i mewn atto, ac yn dy­wedyd wrtho, Cornelius.

4 Ac wedi iddo graffu arno, a myned yn ofnus, efe a ddywe­dodd, Beth sydd, Arglwydd? ac efe a ddywedodd wrtho, Dy we­ddiau di, a'th elusenau a ddercha­fasant yn goffadwriaeth ger bron Duw.

5 Ac yn awr anfon wŷr i Jop­pa, a gyrr am Simon yr hwn a gy­fenwir Petr.

6 Y mae efe yn lletteua gyd ag [Page] un Simon Barcer, tŷ'r hwn sydd wrth y môr: efe a ddywed i ti pa beth sydd raid i ti ei wneuthur,

7 A phan ymadawodd yr An­gel oedd yn ymddiddan â Chor­nelius, efe a alwodd ar ddau o dylwyth ei dŷ, a milwr defosio­nol, o'r rhai oedd yn aros gyd ag ef.

8 Ac wedi iddo fynegi iddynt y cwbl, efe a'u hanfonodd hwynt i Joppa.

9 A thrannoeth, fel yr oeddynt hwy ym ymdeithio, ac yn nessau at y ddinas, Petr a aeth i fynu ar y tŷ i weddio, ynghylch y chwe­ched awr.

10 Ac fe ddaeth arno newyn mawr, ac efe a chwennychei gael bwyd. Ac a hwynt yn pa­ratoi iddo, fe syrthiodd arno le­wyg.

11 Ac efe a welei y nef yn ago­red, a rhyw lestr yn descyn arno, fel llen-lliain fawr, wedi rhwymo ei phedair congl, a'i gollwng i wared hyd y ddaiar.

12 Yn yr hon yr oedd pôb rhyw bedwar-carnolion y ddaiar, a gwyllt-filod, ac ymlusciaid, ac ehediaid y nêf.

13 A daeth llef atto; Cyfod Petr, lladd, a bwytta.

14 A Phetr a ddywedodd; nid felly, Arglwydd; canys ni fwyt­teais i erioed ddim cyffredin neu aflan.

15 A'r llef drachefn a ddywe­dodd wrtho yr ail waith: Y pethau a lanhâodd Duw, na alw di yn gyffredin.

16 A hyn a wnaed dair gwaith, a'r llestr a dderbyniwyd drachefn i fynu i'r nef.

17 Ac fel yr oedd Petr yn am­mau ynddo ei hûn, beth oedd y weledigaeth a welsei: wele, y gwŷr a anfonasid oddiwrth Cor­nelius, wedi ymofyn am dŷ Si­mon, oeddynt yn sefyll wrth y porth.

18 Ac wedi iddynt alw, hwy a o­fynnasant a oedd Simon, yr hwn a gyfenwid Petr, yn lletteua yno.

19 Ac fel yr oedd Petr yn me­ddwl am y weledigaeth, dywe­dodd yr Yspryd wrtho; wele dry­wŷr yn dy geisio di.

20 Am hynny, cyfod, descyn, a dôs gyd â hwynt, heb ammau dim, o herwydd myfi a'u hanfo­nais hwynt.

21 A Phetr wedi descyn at y gwŷr a anfonasid oddi wrth Cor­nelius atto, a ddywedodd, wele, myfi yw yr hwn yr ydych chwi yn ei geisio; beth yw yr achos y daethoch o'i herwydd?

22 Hwythau a ddywedasant, Cornelius y Canwriad, gŵr cyfi­awn, ac yn ofni Duw, ac a gair da iddo gan holl genedl yr Iddewon, a rybuddiwyd gan Angel san­ctaidd, i ddanfon am danati i'w dŷ, ac i wrando geiriau gennit.

23 Am hynny efe a'u galwodd hwynt i mewn, ac a'u lletteuodd hwy. A thrannoeth yr aeth Petr ymmaith gyd â hwy: a rhai o'r brodyr o Joppa a aeth gyd ag ef.

24 A thrannoeth yr aethant i mewn i Caesarea, ac yr oedd Cornelius yn disgwil am danynt, ac efe a alwasei ei geraint a'i an­wyl gyfeillion ynghyd.

25 Ac fel yr oedd Petr yn dyfod i mewn, Cornelius a gyfarfu ag ef, ac a syrthiodd wrth ei draed, ac a'i haddolodd ef.

26 Eithr Petr a'i cyfododd ef i [Page] fynu, gan ddywedyd; Cyfod, Dŷn wyf finneu hefyd.

27 A than ymddiddan ag ef, efe a ddaeth i mewn, ac a gafodd lawer wedi ymgynnull ynghyd.

28 Ac efe a ddywedodd wr­thynt, Chwi a wyddoch mai ang­hyfreithlawn yw i ŵr o Iddew ym wascu, neu ddyfod at alltud: eithr Duw a ddangosodd i mi, na alwn neb yn gyffredin, neu yn aflan.

29 O ba herwydd, iê yn ddi­nâg y daethym, pan anfonwyd am danaf: yr wyf gan hynny yn gofyn am ba achos y danfonasoch am danaf.

30 A Chornelius a ddywe­dodd, Er ys pedwar diwrnod i'r awr hon o'r dydd, yr oeddwn yn ymprydio, ac ar y nawfed awr yn gweddio yn fy nhŷ: ac wele, sa­fodd gŵr ger fy mron mewn gwisc ddisclair.

31 Ac a ddywedodd: Corneli­us, gwrandawyd dy weddi di, a'th elusenau a ddaethant mewn coffa ger bron Duw.

32 Am hynny anfon i Ioppa, a galw am Simon yr hwn a gy­fenwir Petr, y mae efe yn lletteua yn nhŷ Simon Barcer, ynglann y môr, yr hwn pan ddelo attat a lefara wrth it.

33 Am hynny yn ddioed myfi a anfonais attat, a thi a wnaethost yn dda ddyfod. Yr awron gan hynny, yr ŷm ni oll yn bresen­nol ger bron Duw, i wrando yr holl bethau a orchymynnwyd i ti gan Dduw.

34 Yna yr agorodd Petr ei e­nau, ac a ddywedodd, yr wŷf yn deall mewn gwirionedd, nad y­dyw Duw dderbyniwr wyneb.

35 Ond ym-mhôb cenhedl, y neb sydd yn ei ofni ef, ac yn gwei­thredu cyfiawnder, sydd gymme­radwy ganddo ef.

36 Y gair yr hwn a anfonodd Duw i blant Israel, gan bregethu tangneddyf trwy Iesu Grist, efe yw Arglwydd pawb oll.

37 Chwy-chwi a wyddoch y gair a fu yn holl Judæa, gan ddechreu o Galilæa, wedi y be­dydd a bregethodd Joan:

38 Y môdd yr enneiniodd Duw Iesu o Nazareth â'r Yspryd glân, ac â nerth, yr hwn a gerddodd o amgylch gan wneuthur daioni, ac iachau pawb a'r oedd wedi eu gorthrymmu gan ddiafol: oblegid yr oedd Duw gyd ag ef.

39 A ninnau ydym dystion o'r pethau oll a wnaeth efe yngwlad yr Iddewon, ac yn Jerusalem, yr hwn a laddasant, ac a groes-hoe­liasant, ar bren,

40 Hwn a gyfododd Duw y try­dydd dydd, ac a'i rhoddes ef i'w wneuthur yn amlwg,

41 Nid i'r bobl oll, eithr i'r tystion etholedig o'r blaen gan Dduw, sef i ni, y rhai a fwytta­som, ac a yfasom gyd ag ef, wedi ei ad-gyfodi ef o feirw.

42 Ac efe a orchymynnodd i ni bregethu i'r bobl, a thystiolae­thu mai efe yw 'r hwn a ordeini­wyd gan Dduw, yn farn-wr byw a meirw.

43 I hwn y mae 'r holl Broph­wydi yn dwyn tystiolaeth, y der­byn pawb a gredo ynddo ef fa­ddeuant pechodau, drwy ei enw ef

44 A Phetr etto yn llefaru y geiriau hyn, syrthiodd yr Yspryd glân ar bawb a oedd yn clywed y gair.

45 A'r rhai o'r enwaediad a oeddynt yn credu, cynnifer ac a ddaethent gyd â Phetr, a synnasant, am dywallt dawn yr Yspryd glân ar y cenhedloedd hefyd.

46 Canys yr oeddynt yn eu clywed hwy yn llefaru â thafodau, ac yn mawrygu Duw. Yna yr at­tebodd Petr.

47 A all nêb luddias dwfr, fel na fedyddier y rhai hyn, y rhai a dderbyniasant yr Yspryd glân, fel ninnau.

48 Ac efe a orchymynnodd eu bedyddio hwynt yn enw yr Ar­glwydd: yna y deisyfiasant arno aros tros ennyd o ddyddiau.

PEN. XI.

1 Petr wedi achwyn arno am fyned i mewn at y Cenhedloedd, yn gw­neuthur ei amddiffyn, 18 ac yn cael ei dderbyn. 19 Wedi cyrheu­ddyd o'r Efengyl hyd Phaenice, a Cyprus, ac Antiochia, yr ydys yn danfon Barnabas iw cadarnhau hwynt: 26 Y discyblion yno yn cael yn gyntaf rhai eu galw yn Gri­stianogion. 27 Ac yn anfon ym­wared i'r brodyr yn Judea yn amser newyn.

A'R Apostolion a'r brodyr oedd yn Judæa, a glywsant ddarfod i'r Cenhedloedd hefyd dderbyn gair Duw.

2 A phan ddaeth Petr i fynu i Jerusalem, y rhai o'r enwaediad a ymrysonasant yn ei erbyn ef,

3 Gan ddywedyd, Ti a aethost i mewn at wŷr dienwaededig, ac a fwytteaist gyd â hwynt.

4 Eithr Petr a ddechreuodd, ac a eglurodd y peth iddynt mewn trefn, gan ddywedyd,

5 Yr oeddwn i yn ninas Joppa yn gweddio, ac mewn llewyg y gwelais weledigaeth, Rhyw lestr megis llenlliain fawr yn descyn, wedi ei gollwng o'r nef, erbyn ei phedair congl, a hi a ddaeth hyd attaf fi.

6 Ar yr hon pan edrychais, yr ystyriais, ac mi a welais bedwar­carnolion y ddaiar, a gwyllt-filod, ac ymlusciaid, ac ehediaid y nêf.

7 Ac mi a glywais lef yn dywe­dyd wrthif, Cyfod Petr, lladd, a bwytta.

8 Ac mi a ddywedais, nid felly Arglwydd, canys dim cyffredin neu aflan nid aeth un amser i'm genau.

9 Eithr y llais a'm hattebodd i eilwaith o'r nêf, Y pethau a lan­hâodd Duw, na alw di yn gyffre­din.

10 A hyn a wnaed dair gwaith: a'r holl bethau a dynnwyd i fynu i'r nef drachefn.

11 Ac wele, yn y man yr oedd trywyr yn sefyll wrth y tŷ yr oe­ddwn ynddo, wedi eu hanfon o Caesarea attafi.

12 A'r Yspryd a archodd i mi fyned gyd â hwynt heb ammau dim. A'r chwe brodyr hyn a ddae­thant gyd â mi, ac nyni a ddae­thom i mewn i dŷ y gŵr.

13 Ac efe a fynegodd i ni pa fodd y gwelsei efe Angel yn ei dŷ, yn sefyll ac yn dywedyd wrtho; Anfon wŷr i Joppa, a gyrr am Simon a gyfenwir Petr:

14 Yr hwn a lefara eiriau wr­thit, trwy y rhai i'th iacheir di, a'th holl dŷ.

15 Ac a myfi yn dechreu llefaru, syrthiodd yr Yspryd glân arnynt, [Page] megis arnom ninnau yn y de­chreuad.

16 Yna y cofiais air yr Ar­glwydd, y modd y dyweda sei efe; Ioan yn wîr a fedyddiodd â dwfr, eithr chwi a fedyddir â'r Yspryd glân.

17 Os rhoddes Duw gan hyn­ny iddynt hwy gyffelyb rôdd ac i ninnau, y rhai a gredasom yn yr Arglwydd Jesu Grist, pwy oe­ddwn i, i allu lluddias Duw.

18 A phan glywsant y pethau hyn, distawu a wnaethant, a gogo­neddu Duw, gan ddywedyd, fe ro­ddes Duw gan hynny i'r Cenhed­loedd hefyd edifeirwch i fywyd.

19 A'r rhai a wascarasid o herwydd y blinder a godasei yng­hylch Stephan, a dramwyasant hyd yn Phenice, a Cyprus, ac An­tiochia, heb lefaru y gair wrth nêb, ond wrth yr Iddewon yn u­nig.

20 A rhai o honynt oedd wŷr o Cyprus, ac o Cirene, y rhai wedi dyfod i Antiochia, a lefarasant wrth y Groegiaid, gan bregethu yr Arglwydd Iesu.

21 A llaw yr Arglwydd oedd gyd â hwynt, a nifer mawr a gre­dodd, ac a drodd at yr Arglwydd.

22 A'r gair a ddaeth i glustiau yr Eglwys oedd yn Jerusalem, am y pethau hyn; A hwy a anfonasant Barnabas, i fyned hyd Antiochia.

23 Yr hwn pan ddaeth, a gwe­led grâs Duw, a fu lawen ganddo, ac a gynghorodd bawb oll, trwy lwyr-fryd calon i lynu wrth yr Arglwydd.

24 Oblegid yr oedd efe yn ŵr da, ac yn llawn o'r Yspryd glân ac o ffydd: a llawer o bobl a chwa­negwyd i'r Arglwydd.

25 Yna yr aeth Barnabas i Thar­sus, i geisio Saul, ac wedi iddo ei gael, efe a'i dug i Antiochia.

26 A bu iddynt flwyddyn gyfan ymgynnull yn yr Eglwys, a dyscu pobl lawer, a bôd galw y discybli­on yn Gristianogion yn gyntaf yn Antiochia.

27 Ac yn y dyddiau hynny, daeth prophwydi o Jerusalem i wared i Antiochia.

28 Ac un o honynt, a'i enw Agabus, a gyfododd, ac a arwy­ddocaodd drwy yr Yspryd, y by­ddei newyn mawr dros yr holl fŷd; yr hwn hefyd a fu tan Clau­dius Caesar.

29 Yna 'r discyblion, bôb un yn ôl ei allu, a fwriadasant anfon cymmorth i'r brodyr oedd yn presswylio yn Judæa.

30 Yr hyn beth hefyd a wnaethant gan ddanfon at yr He­nuriaid, drwy law Barnabas a Saul.

PEN. XII.

1 Brenin Herod yn erlid y Christia­nogion, yn llâdd Jaco, ac yn car­charu Petr: a'r Angel yn ei wa­redu ef wrth weddiau yr Eglwys, 20 Herod trwy falchder yn cyme­ryd iddo ei hun y gogoniant oedd ddyledus i Dduw, ac yn cael ei da­ro gan yr Angel, ac yn marw yn resynol. 24 A'r Eglwys yn llwy­ddo, ar ôl ei farwolaeth ef.

AC ynghylch y pryd hynny yr estynnodd Herod frenin, ei ddwylo, i ddrygu rhai o'r Eglwys.

2 Ac efe a laddodd Jacob brawd Ioan â'r cleddyf.

3 A phan welodd fod yn dda gan yr Iddewon hynny, efe a [Page] chwanegodd ddala Petr hefyd: (A dyddiau y bara croyw ydoedd hi.)

4 Yr hwn wedi ei ddal a ro­ddes efe yngharchar, ac a'i traddo­dodd at bedwar pedwariaid o fil­wŷr, i'w gadw, gan ewyllysio a'r ôl y Pasc ei ddwyn ef allan at y bobl.

5 Felly Petr a gadwyd yn y car­char, eithr gweddi ddyfal a w­naethpwyd gan yr Eglwys at Dduw drosto ef.

6 A phan oedd Herod a'i fryd ar ei ddwyn ef allan, y nôs honno yr oedd Petr yn cyscu rhwng dau fil wr, wedi ei rwymo â dwy gad­wyn, a'r ceidwaid o flaen y drws oeddynt yn cadw y carchar.

7 Ac wele Angel yr Arglwydd a safodd ger llaw, a goleuni a ddi­scleiriodd yn y carchar, ac efe a darawodd ystlys Petr, ac a'i cyfo­dodd ef, gan ddywedyd; Cyfod yn fuan: a'i gadwyni ef a syrthiasant oddi wrth ei ddwylo.

8 A dywedodd yr Angel wr­tho, Ymwregysa, a rhwym dy san­dalau, ac felly y gwnaeth efe; Yna y dywedodd, bwrw dy wisg am danat, a chanlyn fi.

9 Ac efe a aeth allan, ac a'i canlynodd ef, ac nis gwybu mai gwir oedd y peth a wnaethid gan yr Angel, eithr yr oedd yn ty­bied mai gweled gweledigaeth yr oedd.

10 Ac wedi myned o honynt heb law y gyntaf a'r ail wilia­dwriaeth, hwy a ddacthant i'r porth haiarn, yr hwn sydd yn ar­wain i'r ddinas, yr hwn a ymago­rodd iddynt o'i waith ei hun: ac wedi eu myned allan, hwy a ac­thant ar hyd un heol, ac yn e­brwydd yr Angel a aeth ymmaith oddi wrtho.

11 A Phetr, wedi dyfod atto ei hun, a ddywedodd, Yn awr y gwn yn wir anfon o'r Arglwydd ei An­gel, a'm gwared i allan o law He­rod, ac oddi wrth holl ddisgwili­ad pobl yr Iddewon.

12 Ac wedi iddo gymmeryd pwyll, efe a ddaeth i dŷ Mair, mam Ioan, yr hwn oedd a'i gyfe­nw Marcus, lle yr oedd llawer we­di ymgasclu, ac yn gweddio.

13 Ac fel yr oedd Petr yn curo drws y porth, morwyn a ddaeth i ym wrando, a'i henw Rhode.

14 A phan adnabu hi lais Petr, nid agorodd hi y porth gan lawe­nydd, eithr hi a redodd i mewn, ac a fynegodd fôd Petr yn sefyll o flaen y porth.

15 Hwythau a ddywedasant wr­thi, yr wyt ti yn ynfydu. Hitheu a daerodd mai felly yr oedd, Eithr hwy a ddywedasant, ei Angel ef ydyw.

16 A Phetr a barhâodd yn cu­ro; ac wedi iddynt agori, hwy a'i gwelsant ef, ac a synnasant.

17 Ac efe a amnediodd arnynt â llaw i dewi, ac a adroddodd iddynt pa wedd y dygasei yr Ar­glwydd ef allan o'r carchar: ac e­fe a ddywedodd, mynegwch y pethau hyn i Iaco, ac i'r brodyr. Ac efe a ymadawodd ac a aeth i le arall.

18 Ac wedi ei myned hi yn ddydd, yr oedd trallodd nid by­chan ym mhlith y mil-wŷr, pa beth a ddaethei o Petr.

19 Eithr Herod pan ei ceisiodd ef, a heb ei gael, a holodd y ceid­waid, ac a orchymmynnodd eu cymmeryd hwy ymmaith. Yntef a [Page] aeth i wared o Iudæa i Caesarea, ac a arhosodd yno.

20 Eithr Herod oedd yn lli­diog iawn yn erbyn gwŷr Tyrus a Sidon; a hwy a ddaethant yn gyttûn atto, ac wedi ennill Bla­stus, yr hwn oedd stafellydd y brenin, hwy a ddeisyfiasant dang­neddyf: am fôd eu gwlâd hwynt yn cael ei chynhaliaeth o wlâd y brenin.

21 Ac ar ddydd nodedig, Herod gwedi gwisco dillad brenhinol, a eisteddodd ar yr orsedd-faingc, ac a araithiawdd wrthynt.

22 A'r bobl a roes floedd, Lle­ferydd Duw, ac nid dŷn ydyw.

23 Ac allan o law y tarawodd, Angel yr Arglwydd ef, am na roe­sei y gogonedd i Dduw; a chan bryfed yn ei ysu, efe a drengodd.

24 A gair Duw a gynnyddodd, ac a amlhâodd.

25 A Barnabas a Saul, wedi cy­flawni eu gwenidogaeth, a ddy­chwelasant o Jerusalem, gan gym­meryd gyd â hwynt Ioan hefyd, yr hwn a gyfenwid Marc,

PEN. XIII.

1 Dewis Paul a Barnabas i fyned at y Cenhedloedd. 7 Sergius Pau­lus, ac Elymas y Swynwr. 14 Paul yn pregethu yn Antiochia, mai Iesu yw Christ. 42 Y Cen­hedloedd yn credu: 45 Yr Idde­won yn gwrthwynebu, ac yn ca­blu: 46 Paul a Barnabas ar hyn­ny yn troi at y Cenhedloedd. 48 Y rhai a ordeiniesid i fywyd yn credu.

YR oedd hefyd yn yr Eglwys ydoedd yn Antiochia, rai prophwydi ac athrawon, Barna­bas, a Simeon, yr hwn a elwid Niger, a Lucius o Cyrene, a Ma­naen brawd-maeth Herod y Te­trarch, a Saul.

2 Ac fel yr oeddynt hwy yn gwasanaethu yr Arglwydd, ac yn ymprydio, dywedodd yr Yspryd glân; Neillduwch i mi Barnabas a Saul, i'r gwaith y gelwais hwynt iddo.

3 Yna wedi iddynt ymprydio, a gweddio, a dodi eu dwylo arnynt, hwy a'u gollyngasant ymmaith.

4 A hwythau wedi eu danfon ymmaith gan yr Yspryd glân, a ddaethant i Seleucia, ac oddi yno a fordwyasant i Cyprus.

5 A phan oeddynt yn Salamis, hwy a bregethasant air Duw yn Synagogau yr Iddewon, ac yr oedd hefyd-ganddynt Ioan yn wei­nidog.

6 Ac wedi iddynt dramwy trwy 'r ynys hyd Paphus, hwy a gawsant ryw swynwr, gau bro­phwyd o Iddew, a'i enw Bariesu.

7 Yr hwn oedd gydâ'r Rhag­law Sergius Paulus, gŵr call: hwn wedi galw atto Barnabas a Saul, a ddeisyfiodd gael clywed gair Duw.

8 Eithr Elymas y swynwr (ca­nys felly y cyfieithir ei enw ef) a'i gwrthwynebodd hwynt, gan geisio gŵyr-droi y Rhaglaw o­ddiwrth y ffydd.

9 Yna Saul, yr hwn hefyd a el­wir Paul, yn llawn o'r Yspryd glân, a edrychodd yn graff arno e [...].

10 Ac a ddywedodd, O gyflawn o bôb twyll, a phôb scelerder, tydi mâb diasol▪ a gelyn pôb cyfiawn­der, oni pheidi di a gŵyro uniawn ffyrdd yr Arglwydd?

11 Ac yn awr wele, y mae llaw yr Arglwydd arnat ti, a thi a fyddi ddall heb weled yr haul dros am­ser. Ac yn ddiattreg y syrthiodd arno niwlen, a thywyllwch, ac efe a aeth oddiamgylch gan geisio rhai i'w arwain erbyn ei law.

12 Yna y Rhaglaw, pan we­lodd yr hyn a wnaethid, a gre­dodd, gan ryfeddu wrth ddyscei­diaeth yr Arglwydd.

13 A Phaul a'r rhai oedd gyd ag ef, a aethant ymmaith o Pa­phus, ac a ddaethant i Perga yn Pamphilia; eithr Ioan a ymada­wodd oddi-wrthynt, ac a ddy­chwelodd i Jerusalem.

14 Eithr hwynt hwy, wedi y­mado o Perga, a ddaethant i An­tiochia yn Pisidia, ac a aethant i mewn i'r Synagog ar y dydd Sab­bath, ac a eisteddasant.

15 Ac yn ôl darllein y gyfraith a'r Prophwydi, llywodraethwyr y Synagog a anfonasant attynt, gan ddywedyd, Ha-wŷr frodyr, od oes gennych air o gyngor i'r bobl, traethwch.

16 Yna y cyfododd Paul i fy­nu, a chan amneidio â'i law am osteg, a ddywedodd, O wŷr o Is­rael, a'r rhai ydych yn ofn i Duw, gwrandewch.

17 Duw y bobl hyn Israel, a e­tholodd ein tadau ni, ac a dder­chafodd y bobl, pan oedd yn ym­deithio yngwlâd yr Aipht, ac â braich uchel y dug efe hwynt o­ddi yno allan.

18 Ac ynghylch deugain mhly­nedd o amser, y goddefodd efe eu harferion hwynt yn yr anialwch.

19 Ac wedi iddo ddinistrio saith genedl yn nhir Canaan, â choel-bren y parthodd efe dir y rhai hynny iddynt hwy.

20 Ac wedi y pethau hyn, dros yspaid ynghylch pedwar-cant a dêng mhlynedd a deugain, efe a roddes farn-wyr iddynt hyd Sa­muel y prophwyd.

21 Ac yn ôl hynny y dymuna­sant gael brenin: ac fe roddes Duw iddynt Saul fâb Cis, gŵr o lwyth Beniamin, ddeugain mhly­nedd.

22 Ac wedi ei ddiswyddo ef, y cyfododd efe Ddafydd yn fre­nin iddynt, am hwn y tystiola­ethodd, ac y dywedodd; Cefais Ddafydd fâb Jesse, gŵr yn ôl fy nghalon, yr hwn a gyflawna fy holl Ewyllys.

23 O hâd hwn, Duw yn ôl ei addewid a gyfododd i Israel yr Iachawdr Iesu.

24 Gwedi i Ioan rag-bregethu o flaen ei ddyfodiad ef i mewn, fedydd edifeirwch i holl bobl Is­rael.

25 Ac fel yr oedd Ioan yn cy­flawni ei redfa, efe a ddywedodd, pwy yr ydych chwi yn tybied fy mod i? nid myfi yw efe, eithr we­le, y mae yn dyfod ar fy ôl i yr hwn nid wyfi deilwng i ddattod escidiau ei draed.

26 Ha-wŷr frodyr, plant o ge­nedl Abraham, a'r rhai yn eich plith sydd yn ofni Duw, i chwi y danfonwyd gair yr iechydwri­acth hon.

27 Canys y rhai oedd yn press­wylio yn Jerusalem, a'u tywysogi­on, heb adnabod hwn, a lleferydd y Prophwydi, y rhai a ddarllen­nid bob Sabbath, gan ei farnu ef, a'u cyflawnasant.

28 Ac er na chawsant ynddo ddim achos angeu, hwy a ddymu­nasant ar Pilat ei ladd ef.

29 Ac wedi iddynt gwblhau pôb peth a'r a scrifennasid am dano ef, hwy a'i descynnasant ef oddi ar y pren, ac a'i dodasant mewn bedd.

30 Eithr Duw a'i cyfododd ef oddiwrth y meirw.

31 Yr hwn a welwyd, dros ddy­ddiau lawer, gan y rhai a ddaethei i fynu gyd ag ef o Galilæa i Jeru­salem, y rhai sydd dystion iddo wrth y bobl.

32 Ac yr ydym ni yn efangylu i chwi, yr addewid a wnaed i'r tadau, ddarfod i Dduw gyflawni hyn i ni eu plant hwy, gan iddo ad-gyfod i'r Iesu.

33 Megis ac yr yscrifennwyd yn yr ail Psalm, Fy mâb i ydwyt ti, myfi heddyw a'th genhedlais.

34 Ac am iddo ei gyfodi ef o'r meirw, nid i ddychwelyd mwy i lygredigaeth, y dywedodd sel hyn, Rhoddaf i chwi siccr drugareddau Da fydd.

35 Ac am hynny y mae yn dy­wedyd mewn psalm arall, Ni ade­wi i'th Sanct weled llygrediga­eth.

36 Canys Dafydd wedi iddo wasanaethu ei genhedlaeth ei hun trwy ewyllys Duw, a hunodd, ac a ddodwyd at ei dadau, ac a we­lodd lygredigaeth.

37 Eithr yr hwn a gyfodes Duw, ni welodd lygredigaeth.

38 Am hynny, bydded hyspys i chwi, Ha wŷr frodyr, mai trwy hwn yr ydys yn pregethu i chwi faddeuant pechodau.

39 A thrwy hwn y cyfiawnheir pob un sydd yn credu, oddi wrth yr holl bethau, y rhai ni allech drwy gyfraith Moses gael eich cy­fiawnhau oddi wrthynt.

40 Gwiliwch gan hynny, na ddel arnoch y peth a ddywed­pwyd yn y Prophwydi.

41 Edrychwch, ô ddirmyg­wŷr, a rhyfeddwch, a diflen­nwch: canys yr wyf yn gwneuthur gweithred yn eich dyddiau, gwaith ni chredwch ddim, er i neb ei ddangos i chwi.

42 A phan aeth yr Iddewon allan o'r Synagog, y Cenhedloedd a attolygasant gael pregethu y gei­riau hyn iddynt y Sabbath nesaf.

43 Ac wedi gollwng y gynnu­lleidfa, llawer o'r Iddewon, ac o'r proselytiaid crefyddol, a ganlyna­sant Paul a Barnabas, y rhai gan lefaru wrthynt, a gynghorasant iddynt aros yngrâs Duw.

44 A'r Sabbath nesaf, yr holl ddinas agos, a ddaeth ynghŷd i wrando gair Duw.

45 Eithr yr Iddewon pan wel­sant y torfeydd, a lanwyd o gen­figen, ac a ddywedasant yn erbyn y pethau a ddywedid gan Paul, gan wrth-ddywedyd a chablu.

46 Yna Paul a Barnabas a ae­thant yn hŷ, ac a ddywedasant, Rhaid oedd lesaru gair Duw wr­thych chwi yn gyntaf, eithr o herwydd eich bôd yn ei wrthod, ac yn eich barnu eich hunain yn annheilwng o fywyd tragwyddol, wele yr ydym yn troi at y Cen­hedloedd.

47 Canys felly y gorchymyn­nodd yr Arglwydd i ni, gan ddy­wedyd, mi a'th osodais di yn o­leuni i'r Cenhedloedd, i fôd o ho­not yn iechydwriaeth hyd eithaf y ddaiar.

48 A'r Cenhedloedd pan glyw­sant, a fu lawen ganddynt, [...]c a ogoneddasant air yr Arglwydd, a [Page] chynnifer ac oedd wedi eu hor­deinio i fywyd tragywyddol a gre­dasant.

49 A gair yr Arglwydd a dan­wyd drwy 'r holl wlâd.

50 A'r Iddewon a annogasant y gwragedd crefyddol ac anrhyde­ddus, a phennaethiaid y ddinas, ac a godasant erlid yn erbyn Paul a Barnabas, ac a'u bwriasant hwy allan o'u terfynau.

51 Eithr hwy a escydwasant y llŵch oddi wrth eu traed yn eu herbyn hwy, ac a ddaethant i Ico­nium.

52 A'r discyblion a gyflawn­wyd o lawenydd, ac o'r Yspryd glân.

PEN. XIV.

1 Eilid Paul a Barnabas allan o Iconium. 7 Paul yn iachâu y cloff efrydd yn Lystra: ac ar hynny y bobl yn tybied mai Duwiau oe­ddynt hwy. 19 Llabyddio Paul. 21 Hwynt hwy yn myned trwy fa­gad o Eglwysi gan gadarnhau y discyblion yn y ffydd, ac mewn dioddefgarwch: 26 ac wedi dych­welyd i Antiochia, yn mynegi yno beth a wnaethei Duw trwyddynt hwy.

A Digwyddodd yn Iconium i­ddynt fyned ynghyd i Syna­gog yr Iddewon, a llefaru felly, fel y credodd lliaws mawr o'r Idde­won ac o'r Groeg-wyr hefyd.

2 Ond yr Iddewon anghreda­dyn a gyffroesant feddyliau y Cen­hedloedd, ac a'u gwnaethant yn ddrwg yn erbyn y brodyr.

3 Am hynny hwy a arhosasant yno [...]mser mawr, gan fôd yn hŷ yn yr Arglwydd, yr hwn oedd yn dwyn tystiolaeth i air ei râs, ac yn canhiadu gwneuthur arwyddi­on a rhyfeddodau trwy eu dwylo hwynt.

4 Eithr lliaws y ddinas a ran­nwyd, a rhai oedd gyd â'r Idde­won, a rhai gyd â'r Apostolion.

5 A phan wnaethpwyd rhuthur gan y Cenhedloedd, a'r Iddewon, ynghŷd â'u llywodraeth-wŷr, i'w hammerchi hwy, ac i'w llaby­ddio,

6 Hwythau a ddeallasant hyn, ac a ffoesant i Lystra a Derbe, di­nasoedd o Lycaonia, ac i'r wlâd oddi amgylch.

7 Ac yno y buant yn Efangylu.

8 Ac yr oedd gŵr yn eistedd yn Lystra, yn ddiffrwyth ei draed, yr hwn oedd glôff o grôth ei fam, ac ni rodiasei erioed.

9 Hwn a glybu Paul yn llefaru, yr hwn wrth edrych yn graff ar­no, a gweled fôd ganddo ffydd i gael iechyd,

10 A ddywedodd â llef uchel, Saf ar dy draed yn uniawn: ac efe a neidiodd i fynu, ac a rodi­odd.

11 A phan welodd y bobloedd y peth a wnaethei Paul, hwy a godasant eu llef gan ddywedyd yn iaith Lycaonia, y Duwiau yn rhith dynion a ddescynnasant at­tom.

12 A hwy a alwasant Barnabas yn Jupiter, a Phaul yn Mercurius: oblegid efe oedd yr ymadrodd-wr pennaf:

13 Yna offeiriad Jupiter yr hwn oedd o flaen eu dinas, a ddûg dei­rw a garlantau i'r pyrth, ac a fyn­nasei gŷd â'r bobl aberthu.

14 A'r Apostolion Barnabas, a [Page] Phaul, pan glywsant hynny, a rwygasant eu dillad, ac a neidia­sant ymmhlith y bobl, gan lefain,

15 A dywedyd, Ha wŷr pa ham y gwnewch chwi y pethau hyn? dynion hefyd ydym ninnau, yn gorfod goddef fel chwithau, ac yn pregethu i chwi, ar i chwi droi oddiwrth y pethau gweigion ymma, at Dduw byw, yr hwn a wnaeth nêf a daiar, a'r môr, a'r holl bethau sydd ynddynt.

16 Yr hwn yn yr oesoedd gynt a oddefodd i'r holl Genhedloedd fyned yn eu ffyrdd eu hunain.

17 Er hynny ni adawodd efe mo honaw ei hun yn ddi-dŷst, gan wneuthur daioni, a rhoddi glaw o'r nefoedd i ni, a thym­horau ffrwythlon, a llenwi ein calonnau ni â llyniaeth, ac â lla­wenydd.

18 Ac er dywedyd y pethau hyn, braidd yr attaliasant y bobl rhag aberthu iddynt.

19 A daeth yno Iddewon o An­tiochia ac Iconium, a hwy a ber­swadiasant y bobl, ac wedi llaby­ddio Paul, a'i lluscasant ef allan o'r ddinas, gan dybieid ei fôd ef wedi marw.

20 Ac fel yr oedd y discyblion yn sefyll o'i amgylch, efe a gyfo­dodd, ac a aeth i'r ddinas: a thran­noeth efe a aeth allan, efe a Barna­bas, i Derbe.

21 Ac wedi iddynt bregethu yr Efengyl i'r ddinas honno, ac ennill llawer o ddiscyblion, hwy a ddychwelasant i Lystra, ac Ico­nium, ac Antiochia,

22 Gan gadarnhau eneidiau y discyblion, a'u cynghori i aros yn y ffydd, ac mai trwy lawer o or­thrymderau y mae yn rhaid i ni fyned i deyrnas Dduw.

23 Ac wedi ordeinio iddynt Henuriaid ym mhôb Eglwys, a gweddio gyd ag ymprydiau, hwy a'u gorchymynnasant hwynt i'r Arglwydd, yr hwn y credasent yn­ddo.

24 Ac wedi iddynt drammwy drwy Pisidia, hwy a ddaethant i Pamphilia.

25 Ac wedi pregethu y gair yn Perga, hwy a ddaethant i wared i Attalia.

26 Ac oddi yno a fordwyasant i Antiochia, o'r lle yr oeddynt wedi eu gorchymmyn i râs Duw, i'r gorchwyl a gyflawnasant.

27 Ac wedi iddynt ddyfod a chynnull yr Eglwys ynghyd, ad­rodd a wnaethant faint o bethau a wnaethei Duw gyd â hwy, ac iddo ef agoryd i'r Cenhedloedd ddrws y ffydd.

28 Ac yno yr arhosasant hwy, dros hîr o amser, gydâ 'r discy­blion.

PEN. XV.

1 Ymryson mawr yn cyfodi ynghylch yr Enwaediad. 6 Yr Apostolion yn ymgynghori ynghylch hynny, 22 ac yn anfon eu meddwl trwy ly­thyrau at yr Eglwysi. 30 Paul a Barnabas wedi bwriadu myned i ymweled â'r brodyr, yn ymrafaelio ac yn ymadel â'i gilydd.

A Rhai wedi dyfod i wared o Judæa, a ddyscasant y brodyr gan ddywedyd, onid enwaedir chwi yn ôl defod Moses, ni ellwch fod yn gadwedig.

2 A phan ydoedd ymryson a dadlau nid bychan gan Paul a Bar­nabas, [Page] yn eu herbyn, hwy a or­deiniasant fyned o Paul a Barna­bas, a rhai eraill o honynt, i fynu i Jerusalem, at yr Apostolion, a'r Henuriaid, ynghylch y cwestiwn ymma.

3 Ac wedi eu hebrwng gan yr Eglwys, hwy a dramwyasant drwy Phaenice, a Samaria, gan fynegi troad y Cenhedloedd. A hwy a barasant lawenydd mawr i'r bro­dyr oll.

4 Ac wedi eu dyfod hwy i Je­rusalem, hwy a dderbyniwyd gan yr Eglwys, a chan yr Apostolion, a chan yr Henuriaid, a hwy a fy­negasant yr holl bethau a wnae­thei Duw gyd â hwynt.

5 Eithr cyfododd rhai o sect y Pharisæaid y rhai oedd yn credu, gan ddywedyd, mai rhaid iddynt eu henwaedu, a gorchymmyn ca­dw Deddf Moses.

6 A'r Apostolion a'r Henuri­aid a ddaethant ynghŷd, i edrych am y matter ymma.

7 Ac wedi bod ymddadleu mawr, cyfododd Petr ac a ddywe­dodd wrthynt, Ha-wŷr frodyr, chwi a wŷddoch ddarfod i Dduw er ys talm o amser yn ein plith ni, fy ethol i, i gael o'r Cenhedloedd drwy fy ngenau i, glywed gair yr Efengyl, a chredu.

8 A Duw, adnabydd-ŵr calon­nau, a ddûg dystiolaeth iddynt, gan roddi iddynt yr Yspryd glân, megis ac i ninnau.

9 Ac ni wnaeth efe ddim gwa­haniaeth rhyngom ni a hwynt, gan buro eu calonnau hwy trwy ffydd.

10 Yn awr, gan hynny, pa ham yr ydych chwi yn temtio Duw, i ddodi iau ar warrau y discyblion, yr hon ni allodd ein tadau ni, na ninnau ei dwyn?

11 Eithr trwy râs yr Arglwydd Iesu Grist, yr ydym ni yn credu ein bôd yn gadwedig, yr un môdd a hwythau.

12 A'r holl liaws a ddistawodd, ac a wrandawodd ar Barnabas a Phaul yn mynegi pa arwyddion a rhyfeddodau eu maint, a wnaethei Duw ym mhlith y Cenhedloedd trwyddynt hwy.

13 Ac wedi iddynt ddistewi, attebodd Jaco, gan ddywedyd, Ha-wŷr frodyr, gwrandewch ar­naf fi.

14 Simeon a fynegodd pa wedd yr ymwelodd Duw ar y cyntaf, i gymmeryd o'r Cenhedloedd bobl iw Enw.

15 Ac â hyn y cyttûna geiriau y Prophwydi; megis y mae yn scrifennedig:

16 Yn ôl hyn y dychwelaf, ac yr adeiladaf drachefn Dabernacl Dafydd, yr hwn sydd wedi syr­thio, a'i fylchau ef a adeiladaf drachesn, ac a'i cyfodaf eil-chwyl:

17 Fel y byddo i hyn a weddi­ller o ddynion, geisio yr Ar­glwydd, ac i'r holl genhedloedd, y rhai y gelwir fy enw i arnynt, medd yr Arglwydd, yr hwn sydd yn gwneuthur yr holl bethau hyn.

18 Yspys i Dduw yw ei wei­thredoedd oll erioed.

19 O herwydd pa ham, fy marn i yw, na flinom y rhai o'r cenhed­loedd a droesant at Dduw.

20 Eithr scrifennu o honom ni attynt, ar ymgadw o honynt oddi­wrth halogrwydd delwau, a godi­neb, ac oddi wrth y peth a dag­wyd, ac oddi wrth waed.

21 Canys y mae i Moses, ym mhôb dinas, er yr hên amseroedd, rai a'i pregethant ef, gan fôd yn ei ddarllen yn y Synagogau bôb Sabbath.

22 Yna y gwelwyd ŷn dda gan yr Apostolion a'r Henuriaid, yng­hŷd a'r holl Eglwys, anfon gwŷr etholedic o honynt eu hunain, i Antiochia, gyd â Phaul a Barna­bas, sef Judas â gyfenwir Barsabas, a Silas, gwŷr rhagorol ym-mhlith y brodyr.

23 A hwy a scrifennasant gyd â hwynt fel hyn; Yr Apostolion, a'r Henuriaid, a'r brodyr, at y bro­dyr y rhai sy o'r Cenhedloedd yn Antiochia, a Syria, a Cilicia, yn anfon annerch.

24 Yn gymmaint a chlywed o honom ni, i rai a aethant allan oddi wrthym ni, eich trallodi chwi â geirian gan ddymch welyd eich eneidiau chwi, a dywedyd fôd yn rhaid enwaedu arnoch, a chadw y Ddeddf, i'r rhai ni roe­sem ni gyfryw orchymmyn.

25 Ni a welsom yn dda, wedi i ni ymgynnull yn gyttûn, anfon gwŷr etholedig attoch, gyd â'n hanwylyd Barnabas a Phaul:

26 Gwŷr a roesant eu henei­diau dros enw ein Harglwydd ni Iesu Grist.

27 Ni a anfonasom, gan hynny, Judas a Silas, a hwythau ar air a fynegant i chwi yr un pethau.

28 Canys gwelwyd yn dda gan yr Yspryd glân, a chennym nin­nau, na ddodid arnoch faich ych­waneg nâ'r pethau angenrheidiol hyn.

29 Bôd i chwi ymgadw oddi wrth yr hyn a aberthwyd i eu­ [...]nod, a gwaed, ac oddi wrth y peth a dagwyd, ac oddi wrth odi­neb, oddi wrth yr hyn bethau, os ymgedwch, da y gwnewch. Bydd­wch iach.

30 Felly, wedi eu gollwng hwynt ymmaith, hwy a ddaethant i Antiochia: ac wedi cynnull y lliaws ynghyd, hwy a roesant y llythyr.

31 Ac wedi iddynt ei ddarllen, llawenychu a wnaethant am y di­ddanwch.

32 Judas hefyd a Silas, a hwy­thau yn Brophwydi, trwy lawer o ymadrodd, a ddiddanasant y bro­dyr, ac a'u cadarnhasant.

33 Ac wedi iddynt aros yno dros amser, hwy a ollyngwyd ym­maith mewn hedelwch, gan y bro­dyr, at yr Apostolion.

34 Eithr gwelodd Silas yn dda aros yno.

35 A Phaul a Barnabas a ar­hosasant yn Antiochia, gan ddy­seu ac efangylu gair yr Arglwydd, gyd â llawer era [...]ll hefyd.

36 Ac wedi rhai dyddiau, dy­wedodd Paul wrth Barnabas, dychwelwn, ac ymwelwn â'n bro­dyr, ym mhôb dinas y pregetha­som air yr Arglwydd ynddynt, i weled pa fodd y maent hwy.

37 A Barnabas a gynghorodd gymmeryd gyd â hwynt Joan, yr hwn a gysen wid Marcus.

38 Ond ni welei Paul yn addas gymmeryd hwnnw gyd â hwynt, yr hwn a dynnasei oddi wrthynt o Pamphilia, ac nid aethei gyd â hwynt i'r gwaith.

39 A bu gymmaint cynhwrf rhyngddynt fei yr ymadawsant o­ddi wrth ei gilydd, ac y cymmerth Barnabas Marc gyd ag ef, âc y mordwyôdd i Cyprus.

40 Eithr Paul a ddewisodd Silas, ac a aeth ymmaith, wedi ei orchymmyn i râs Duw gan y brodyr.

41 Ac efe a dramwyodd trwy Syria a Cilicia, gan gadarnhau yr Eglwysi.

PEN. XVI.

1 Paul wedi enwaedu ar Timothe­us, 7 ac wedi ei alw gan yr Ys­pryd, 14 yn troi Lydia: 16 yn bwrw allan yspryd dewiniaeth: 18 Ac am hynny Silas ac yntef, yn cael eu fflangellu, a'i carcharu. 26 Egoryd drysau y carchar. 31 Troi ceidwad y carchar. 37 a'i gwaredu hwythau.

YNa y daeth efe i Derbe ac i Lystra; ac wele, yr oedd yno ryw ddiscybl, a'i enw Timotheus, mâb i ryw wraig, yr hon oedd I­ddewes, ac yn credu, a'i dâd oedd Roegŵr.

2 Yr hwn oedd yn cael gair da gan y brodyr oedd yn Lystra, ac yn Iconium.

3 Paul a fynnei i hwn fyned allan gyd ag ef, ac efe a'i cym­merth, ac a'i henwaedodd ef, o achos yr Iddewon oedd yn y lle­oedd hynny: canys hwy a wy­ddent bawb, mai Groeg-ŵr oedd ei dâd ef.

4 Ac fel yr oeddynt yn ymdaith trwy y dinasoedd, hwy a roesant arnynt gadw y gorchymynnion a ordeiniasid gan yr Apostolion a'r Henuriaid, y rhai oedd yn Jeru­salem.

5 Ac felly yr Eglwysi a gadarn­hawyd yn y ffydd, ac a gynnydda­sant mewn rhifedi beunydd.

6 Ac wedi iddynt dramwy trwy Phrygia a gwlâd Galatia, a gwa­rafun iddynt gan yr Yspryd glân bregethu y gair yn Asia.

7 Pan ddaethant i Mysia, hwy a geisiasant fyned i Bithynia, ac ni oddefodd Yspryd yr Iesu iddynt.

8 Ac wedi myned heibio i My­sia, hwy a aethant i wared i Tro­as.

9 A gweledigaeth a ymddan­gosodd i Paul liw nôs: Rhyw ŵr o Macedonia a safai, ac a ddei­syfai arno, ac a ddywedai, Tyred trosodd i Macedonia, a chym­morth ni.

10 A phan welodd efe y wele­digaeth, yn ebrwydd ni a geisia­som fyned i Macedonia, gan gwbl gredu alw o'r Arglwydd nyni, i efangylu iddynt hwy.

11 Am hynny, wedi myned ymmaith o Troas, ni a gyrchasom yn uniawn i Samothracia, a thran­noeth i Neapolis.

12 Ac oddi yno i Philippi, yr hon sydd brif-ddinas o barth o Ma­cedonia, dinas rydd; ac ni a fu­om yn aros yn y ddinas honno ddyddiau rai.

13 Ac ar y dydd Sabbath, ni a aethom allan o'r ddinas i lan afon, lle byddid arferol o weddio; ac ni a eisteddasom, ac a lefarasom wrth y gwragedd a ddaethant ynghyd.

14 A rhyw wraig a'i henw Ly­dia, un yn gwerthu porphor, o ddinas y Thiatyriaid, yr hon oedd yn addoli Duw, a wrandawodd; yr hon yr agorodd yr Arglwydd ei chalon, i ddal ar y pethau a le­ferid gan Paul.

15 Ac wedi ei bedyddio hi a'i theulu, hi a ddymunodd arno [...] [Page] gan ddywedyd, os barnasoch fy môd i yn ffyddlawn i'r Ar­glwydd, deuwch i mewn i'm tŷ, ac arhoswch yno. A hi a'n cym­mhellodd ni.

16 A digwyddodd, a ni yn my­ned i weddio, i ryw langces, yr hon oedd ganddi yspryd dewini­aeth, gyfarfod â ni; yr hon oedd yn peri llawer o elw i'w meistraid, wrth ddywedyd dewiniaeth.

17 Hon a ddilynodd Paul a nin­neu, ac a lefodd gan ddywedyd, Y dynion hyn ydynt weision y Duw goruchaf, y rhai sydd yn mynegi i chwi ffordd iechydw­riaeth.

18 A hyn a wnaeth hi dros ddyddiau lawer, eithr Paul yn flin ganddo; a drodd; ac a ddywe­dodd wrth yr yspryd, Yr ydwyf yn gorchymmyn i ti, yn enw Iesu Grist, fyned allan o honi. Ac efe a aeth allan yr awr honno.

19 A phan welodd ei meistreid hi, fyned gobaith eu helw hwynt ymmaith, hwy a ddaliasant Paul a Silas, ac a'u lluscasant hwy i'r farchnadfa, at y llywodraeth­wŷr.

20 Ac a'i dygasant hwy at y swyddogion, ac a ddywedasant, y mae y dynion hyn, y rhai ydynt Iddewon, yn llwyr gythryblio ein dinas ni.

21 Ac yn dyscu defodau, y rhai nid ydyw rydd i ni eu derbyn, na'u gwneuthur, y rhai ydym Rufein-wŷr.

22 A'r dyrfa a safodd i fynu ynghŷd yn eu herbyn hwy, a'r swyddogion gan rwygo eu dillad, a orchymynnasant eu curo hwy â gwiail.

23 Ac wedi rhoddi gwialen­nodiau lawer iddynt, hwy a'u ta­flasant i garchar; gan orchymyn i geidwad y carchar, eu cadw hwy yn ddiogel.

24 Yr hwn wedi derbyn y cy­fryw orchymyn a'u bwriodd hwy i'r carchar nesaf i mewn, ac a wnaeth eu traed hwy yn siccr yn y cyffion.

25 Ac ar hanner nôs, Paul a Silas oedd yn gweddio, ac yn canu mawl i Dduw, a'r carcharorion a'u clywsant hwy.

26 Ac yn ddisymmwth y bu daiar-gryn mawr, hyd oni sigl­wyd seiliau y carchar: ac yn eb­rwydd yr holl ddrysau a agorwyd, a rhwymau pawb a aethant yn rhyddion.

27 A phan ddeffrôdd ceidwad y carchar, a chanfod drysau y car­char yn agored, efe a dynnodd ei gleddyf, ac a amcanodd ei ladd ei hûn; gan dybied ffoi o'r carcha­rorion ymmaith.

28 Eithr Paul a lefodd â llef uchel gan ddywedyd, na wna i ti dy hûn ddim niwed; canys yr ydym ni ymma oll.

29 Ac wedi galw am oleu, efe a ruthrodd i mewn, ac yn ddych­rynnedic ef a syrthiodd i lawr ger bron Paul a Silas.

30 Ac a'u dug hwynt allan, ac a ddywedodd, O feistred, beth sydd raid i mi ei wneuthur, fel y byddwyf gadwedig.

31 A hwy a ddywedasant, Crêd yn yr Arglwydd Iesu Grist, a chadwedig fyddi, ti a'th deulu.

32 A hwy a draethasant iddo air yr Arglwydd, ac i bawb oedd yn ei dŷ ef.

33 Ac efe a'u cymmerth hwy yr a wr honno o'r nos, ac a ol­chodd [Page] eu briwiau, ac efe a se­dyddiwyd, a'r eiddo oll, yn y man.

34 Ac wedi iddo eu dwyn hwynt i'w dŷ, efe a osododd fwyd ger eu bron hwy, ac a fu lawen, gan gre­du i Dduw, efe a'i holl deulu.

35 A phan aeth hi yn ddydd, y swyddogion a anfonasant y ceisi­aid, gan ddywedyd, gollwng ym­maith y dynion hynny.

36 A cheidwad y carchar a fy­negodd y geiriau hyn wrth Paul, Y Swyddogion a anfonasant i'ch gollwng chwi ymmaith, yn awr gan hynny cerddwch ymmaith: ewch mewn heddwch.

37 Eithr Paul a ddywedodd wrthynt, wedi iddynt ein curo yn gyhoedd heb ein barnu, a ninnau yn Rhufein-wŷr, hwy a'n bw­riasant ni i garchar, ac yn awr a ydynt hwy yn ein bwrw ni allan yn ddirgel? Nid felly: ond deu­ant hwy eu hunain, a dygant ni allan.

38 A'r ceisiaid a fynegasant y geiriau hyn i'r Swyddogion, A hwy a ofnasant, pan glywsant mai Rhufeiniaid oeddynt.

39 A hwy a ddaethant ac a at­tolygasant arnynt, ac a'i dygasant allan, ac a ddeisyfiasant arnynt fy­ned allan o'r ddinas.

40 Ac wedi myned allan o'r carchar, hwy aethant i mewn at Lydia; ac wedi gweled y brodyr, hwy a'u cyssurasant, ac a yma­dawsant.

PEN. XVII.

1 Paul yn pregethu yn Thessalonica: 4 lle y mae rhai yn credu, ac er­aill yn ei erlid ef. 10 Ei anfon ef i Beræa, ac yntef yn pregethu yno. 13 Ac wedi ei erlid yn Thes­salonica, 15 yn dyfod i Athen, ac yno yn ymresymmu, ac yn prege­thu idd ynt hwy y Duw byw, yr hwn nid adwaenent: 34 ac wrth hynny bagad yn troi at Grist.

GWedi iddynt dramwy drwy Amphipolis, ac Apollonia, hwy a ddaethant i Thessalonica, lle yr oedd Synagog i'r Iddewon.

2 A Phaul, yn ôl ei arfer, a aeth i mewn attynt, a thros dri Sabbath a ymresymmodd â hwynt, allan o'r Scrythyrau.

3 Gan egluro, a dodi ger eu bronnau, mai rhaid oedd i Grist ddioddef, a chyfodi oddi wrth y meirw; ac mai hwn yw y Crist Iesu, yr hwn yr wyfi yn ei brege­thu i chwi.

4 A rhai o honynt a gredasant, ac a ymwascasant â Phaul a Silas, ac o'r Groegwŷr crefyddol lliaws mawr, ac o'r gwragedd pennaf nid ychydig.

5 Eithr yr Iddewon, y rhai oedd heb gredu, gan genfigennu, a gymmerasant attynt ryw ddynion drwg o gyrwydriaid; ac wedi casclu tyrfa, hwy a wnaethant gyffro yn y ddinas, ac a osodasant a r dŷ Jason, ac a geisiasant eu dwyn hwynt allan at y bobl.

6 A phan na chawsant hwynt, hwy a luscasant Jason, a rhai o'r brodyr, at bennaethiaid y ddinas, gan lefain, Y rhai sydd yn aflony­ddu y bŷd, y rhai hynny a ddae­thant ymma hefyd.

7 Y rhai a dderbyniodd Jason, ac y mae y rhai hyn oll yn gwneu­thur yn erbyn ordeiniadau Caesar, gan ddywedyd fod brenin arall, sef Iesu.

8 A hwy a gyffroesant y dyrfa, a llywodraeth-wŷr y ddinas he­fyd, wrth glywed y pethau hyn.

9 Ac wedi iddynt gael siccrwydd gan Iason a'r llaill, hwy a'u golly­ngasant hwynt ymmaith.

10 A'r brodyr yn ebrwydd o hŷd nôs, a anfonasant Paul a Si­las i Beræa: y rhai wedi eu dy­fod yno, a aethant i Synagog yr Iddewon.

11 Y rhai hyn oedd fone­ddigeiddiach nâ'r rhai oedd yn Thessalonica, y rhai a dderbynia­sant y gair gyd â phôb parodrwydd meddwl, gan chwilio beunydd yr Scrythyrau, a oedd y pethau hyn felly.

12 Felly llawer o honynt a gre­dasant, ac o'r Groegesau parche­dig, ac o wŷr nid ychydig.

13 A phan wybu yr Iddewon o Thessalonica fod gair Duw yn ei bregethu gan Paul yn Beræa he­fyd, hwy a ddaethant yno hefyd, gan gyffroi y dyrfa.

14 Ac yna yn ebrwydd, y bro­dyr a anfonasant Paul ymmaith, i fyned megis i'r môr, ond Silas a Thimotheus a arhosasant yno.

15 A chyfarwydd-wŷr Paul a'i dygasant ef hyd Athen: ac wedi derbyn gorchymyn at Silas a Thimotheus, ar iddynt ddyfod atto ar ffrwst, hwy a aethant ym­maith.

16 A thra ydoedd Paul yn aros am danynt yn Athen, ei yspryd a gynhyrfwyd ynddo, wrth we­led y ddinas wedi ymroi i eu­lynnod

17 O herwydd hynny yr ymre­symmodd efe yn y Synagog â'r I­ddewon, ac â'r rhai crefyddol, ac yn y farchnad beunydd, â'r rhai a gyfarfyddent ag ef.

18 A rhai o'r Philosophyddi­on, o'r Epicuriaid, ac o'r Stoici­aid, a ymddadleuasant ag efe; a rhai a ddywedasant beth a fynnei y siaradwr hwn ei ddywedyd? a rhai, tebyg yw ei fod ef yn myne­gi duwiau dieithr, am ei fôd yn pregethu yr Iesu, a'r ad-gyfodiad, iddynt.

19 A hwy a'i daliasant ef ac a'i dygasant i Areopagus, gan ddywe­dyd; A allwn ni gael gwybod beth yw y ddysc newydd hon, a drae­thir gennit?

20 Oblegid yr wyt ti yn dwyn rhyw bethau dieithr i'n clusti­au ni: am hynny ni a fynnem wybod beth a alle i y pethau hyn fôd.

21 (A'r holl Atheniaid, a'r di­eithriaid, y rhai oedd yn ymdei­thio yno, nid oeddynt yn cym­meryd hamdden i ddim arall, ond i ddywedyd, neu i glywed rhyw newydd.)

22 Yna y safodd Paul yngha­nol Areopagus, ac a ddywedodd, ha-wŷr Atheniaid, mi a'ch gwe­laf chwi ym-mhob peth yn dra­choel grefyddol.

23 Canys wrth ddyfod heibio, ac edrych ar eich defosionau, mi a gefais allor, yn yr hon yr scri­fennasid; I'R DUW NID ADWAENIR. Yr hwn, gan hynny, yr ydych chwi heb ei ad­nabod, yn ei addoli, hwnnw yr wyfi yn ei fynegi i chwi.

24 Y Duw a wnaeth y bŷd, a phôb peth sydd ynddo, gan ei fod yn Arglwydd nef a daiar, nid yw yn trigo mewn temlau o waith dwylo.

25 Ac nid â dwylo dynion y gwasanaethir ef, fel pe bai ar­no [Page] eisieu dim, gan ei fôd efe yn rhoddi i bawb fywyd, ac anadl, a phôb peth oll.

26 Ac efe a wnaeth o un gwaed bôb cenedl o ddynion, i breswy­lio ar holl wyneb y ddaiar, ac a bennodd yr amseroedd rhag-oso­dedig, a therfynau eu preswylfod hwynt.

27 Fel y ceisient yr Arglwydd, os gallent ymbalfalu am dano ef a'i gael, er nad yw efe yn ddiau neppel oddi wrth bôb un o ho­nom.

28 Oblegid ynddo ef yr ydym ni yn byw, yn symmud, ac yn bôd: megis y dywedodd rhai o'ch Poetau chwi eich hunain: canys ei hiliogaeth ef hefyd ydym ni.

29 Gan ein bod ni gan hynny, yn hiliogaeth Duw, ni ddylem ni dybied fod y Duwdod yn de­byg i aur, neu arian, neu faen, o gerfiad celfyddyd, a dychymmyg dŷn.

30 A Duw gwedi esceuluso am­seroedd yr an wybodaeth hon, sydd yr awron yn gorchymmyn i bôb dŷn, ym-mhob man, edifarhau.

31 O herwydd iddo osod di­wrnod, yn yr hwn y barna efe y bŷd mewn cyfiawnder, drwy y gŵr a ordeiniodd efe, gan ro­ddi ffydd i bawb, o herwydd dar­fod iddo ei gyfodi ef oddi wrth y meirw.

32 A phan glywsant sôn am adgyfodiad y meirw, rhai a wat­warasant, a rhai a ddywedasant, ni a'th wrandawn drachefn am y peth hyn.

33 Ac felly Paul a aeth allan o'u plith hwynt.

34 Eithr rhai gwŷr a lynasant wrtho, ac a gredasant, ym-mhlith y rhai yr oedd Dionysius Areopa­gita, a gwraig a'i henw Damaris, ac eraill gyd â hwynt.

PEN. XVIII.

1 Paul yn gweithio â'i ddwylaw, ac yn pregethu yn Corinth i'r Cen­hedloedd. 9 Yr Arglwydd yn ei gyssuro ef trwy weledigaeth. 2 A­chwyn arno ef ger bron Galio y rhaglaw: yntef yn cael ei ollwng ymmaith: 18 ac wedi hynny yn tramwy o ddinas i ddinas, ac yn nerthu y discyblion. 24 Apollos wedi ei ddyscu yn fanylach gan A­quila a Phriscilla, 28 yn pregethu Christ, gydâ nerth mawr.

YN ôl y pethau hyn, Paul a y­madawodd ag Athen, ac a ddaeth i Corinth.

2 Ac wedi iddo gael rhyw I­ddew, ai enw Aquila, un o Pon­tus o genedl, wedi dyfod yn hwyr o'r Ital, a'i wraig Priscilla, (am or­chymmyn o Claudius i'r Idde­won oll fyned allan o Rufain) efe a ddaeth attynt.

3 Ac o herwydd ei fod o'r un gelfyddyd, efe a arhoes gyd â hwynt, ac a weithiodd (canys gw­neuthur-wŷr pebyll oeddynt wrth eu celfyddyd.)

4 Ac efe a ymresymmodd yn y Synagog bôb Sabbath, ac a gynghorodd yr Iddewon, a'r Groe­giaid.

5 A phan ddaeth Silas a Thi­motheus o Macedonia, bu gyfyng ar Paul yn yr Yspryd, ac efe a dy­stiolaethodd i'r Iddewon, mai Ie­su oedd Christ.

6 A hwythau gwedi ymosod yn ei erbyn, a chablu, efe a e­scydwodd [Page] ei ddillad, ac a ddywe­dodd wrthynt; Bydded eich gwaed chwi ar eich pennau eich hunain, glân ydwyf fi; o hyn allan, mi âf at y cenhedloedd.

7 Ac wedi myned oddi yno, efe a ddaeth i dŷ un a'i enw Ju­stus, un oedd yn addoli Duw, tŷ yr hwn oedd yn cyffwrdd â'r Sy­nagog.

8 A Chrispus yr Arch-synago­gydd a gredodd yn yr Arglwydd, a'i holl dŷ: a llawer o'r Corinthi­aid wrth wrando, a gredasant, ac a fedyddiwyd.

9 A'r Arglwydd a ddywedodd wrth Paul trwy weledigaeth liw nôs, Nac ofna, eithr llefara, ac na thaw.

10 Canys yr wyfi gyd â thi, ac ni esyd neb arnat, i wneuthur ni­wed i ti: o herwydd y mae i mi bobl lawer yn y ddinas hon.

11 Ac efe a arhoes yno flwyddyn a chwe mis, yn dyscu gair Duw yn eu plith hwynt.

12 A phan oedd Gal-lio yn rhaglaw yn Achaia, cyfododd yr Iddewon yn un-fryd yn erbyn Paul, ac a'i dygasant ef i'r frawd­le.

13 Gan ddywedyd; Y mae hwn yn annog dynion i addoli Duw yn erbyn y Ddeddf.

14 Ac fel yr oedd Paul yn am­canu agoryd ei enau, dywedodd Gal-lio wrth yr Iddewon; Pe bu­asei gam, neu ddrwg weithred, ô Iddewon, wrth reswm myfi a gyd ddygaswm â chwi.

15 Eithr os y qwestiwn sydd am ymadrodd, ac enwau, a'r ddeddf sydd yn eich plith chwi, edry­chwch eich hunain, canys ni fy­ddafi farnwr am y pethau hyn.

16 Ac efe a'u gyrrodd hwynt oddiwrth y frawdle.

17 A'r holl Roeg wŷr a gym­merasant Sosthenes yr Arch-syna­gogydd, ac a'i curasant o flaen y frawdle, ac nid oedd Gal-lio yn gofalu am ddim o'r pethau hyn­ny.

18 Eithr Paul wedi aros etto ddyddiau lawer, a ganodd yn iach i'r brodyr, ac a fordwyodd ym­maith i Syria, a chyd ag ef Pri­scilla ac Aquila, gwedi iddo gnei­fio ei ben yn Cenchrea, canys yr oedd arno adduned.

19 Ac efe a ddaeth i Ephesus, ac a'u gadawodd hwynt yno, eithr efe a aeth i'r Synagog, ac a ymre­symmodd â'r Iddewon.

20 A phan ddymunasant arno aros gyd â hwynt dros amser hwy, ni chaniattâodd efe.

21 Eithr efe a ganodd yn iach iddynt, gan ddywedyd, Y mae yn anghenrhaid i mi gadw yr wŷl sy'n dyfod yn Jerusalem; ond os myn Duw, mi a ddeuaf yn fy ôl attochwi drachefn: ac efe a aeth ymmaith o Ephesus.

22 Ac wedi iddo ddyfod i wa­red i Caesarea, efe a aeth i fynu, ac a gyfarchodd yr Eglwys, ac a ddaeth i wared i Antiochia.

23 Ac wedi iddo dreulio talm o amser, efe a aeth ymmaith gan dramwy trwy wlâd Galatia, a Phrygia, mewn trefn, a chadarn­hau yr holl ddiscyblion.

24 Eithr rhyw Iddew, a'i e­nw Apollos, Alexandriad o ge­nedl, gŵr ymadroddus, cadarn yn yr Scrythyrau, a ddaeth i E­phesus.

25 Hwn oedd wedi dechreu dyscu iddo ffordd yr Arglwydd, ac [Page] efe yn wresog yn yr Yspryd, a le­farodd, ac a athrawiaethodd yn ddiwyd y pethau a berthynent i'r Arglwydd, heb ddeall ond bedydd Ioan yn unig.

26 A hwn a ddechreuodd le­faru yn hŷ yn y Synagog: a phan glybu Aquila a Phriscilla, hwy a'i cymmerasant ef attynt, ac a ago­rasant iddo ffordd Duw yn fany­lach.

27 A phan oedd efe yn ewy­llysio myncd i Achaia, y brodyr gan annog, a scrifennasant at y discyblion i'w dderbyn ef. Yr hwn wedi ei ddy-fod, a gynnorth wy­odd lawer ar y rhai a gredasent trwy râs.

28 Canys efe a orchfygodd yr Iddewon yn egniol, ar gyhoedd, gan ddangos trwy yr Scrythyrau mai Iesu yw Christ.

PEN. XIX.

6 Rhoddi 'r Yspryd glân trwy ddwylaw Paeul. 9 Yr Iddewon yn cablu ei athrawiaeth ef, yr hon a gadarnheir trwy wrthiau. 13 Y Consurwyr Iddewaidd, 16 yn cael eu curo gan y cythrael. 19 Llosci y llyfrau consurio. 24 Demetrius, o chwant elw yn codi terfysc mawr yn erbyn Paul: 35 ac yscolhaig y ddinas yn llonyddu 'r derfysc.

A Digwyddodd tra fu Apollos yn Corinth, wedi i Paul drammwy trwy y parthau uchaf, ddyfod o honaw ef i Ephesus, ac wedi iddo gael rhyw ddiscyblion.

2 Efe a ddywedodd wrthynr, a dderbyniasoch chwi yr Yspryd glân, er pan gredasoch. A hwy a ddywedasant wrtho, Ni chawsom ni gymmaint a chlywed a oes Ys­pryd glân.

3 Ac efe a ddywedodd wrthynt, I ba beth gan hynny y bedyddi­wyd chwi? hwythau a ddyweda­sant, I fedydd Ioan.

4 A dywedodd Paul, Ioan yn ddiau a fedyddiodd â bedydd edi­feirwch, gan ddywedyd wrth y bobl am gredu yn yr hwn oedd yn dyfod ar ei ôl ef, sef yn Grist Iesu.

5 A phan glywsant hwy hyn, hwy a fedyddiwyd yn enw yr Ar­glwydd Iesu.

6 Ac wedi i Paul ddodi ei ddwylaw arnynt, yr Yspryd glân a ddaeth arnynt, a hwy a drae­thasant â thafodau, ac a brophwy­dasant.

7 A'r gwŷr oll oeddynt yng­hylch deuddec.

8 Ac efe a aeth i mewn i'r Sy­nagog, ac a lefarodd yn hŷ dros dri mis, gan ymresymmu a chy­nghori y pethau a berthynent i deyrnas Dduw.

9 Eithr pan oedd rhai wedi caledu, ac heb gredu, gan ddywe­dyd yn ddrwg am y ffordd honno, ger bron y lliaws, efe a dynnodd ymmaith oddi wrthynt, ac a naill­tuodd y discyblion, gan ymrefym­mu beunydd yn yscol un Tyran­nus.

10 A hyn a fu dros yspaid dwy flynedd, hyd oni ddarfu i bawb a oedd yn trigo yn Asia, yn Idde­won a Groegiaid, glywed gair yr Arglwydd Iesu.

11 A gwrthiau rhagorol a wnaeth Duw drwy ddwylo Paul;

12 Hyd oni ddygid at y cleifi­on oddi wrth ei gorph ef, nap­kynnau [Page] neu foledau; a'r clefydau a ymadawei â hwynt, a'r ysprydi­on drwg a aent allan o honynt.

13 Yna rhai o'r Iddewon cyr­wydraidd y rhai oedd gonsur-wŷr, a gymmerasant arnynt henwi uwch ben y rhai oedd ac ysprydi­on drwg ynddynt, enw 'r Ar­glwydd Iesu, gan ddywedyd, Yr ydym ni yn eich tynghedu chwi trwy yr Iesu yr hwn y mae Paul yn ei bregethu.

14 Ac yr oedd rhyw saith o feibion i Scefa, Iddew ac arch­offeiriad, y rhai oedd yn gwneu­thur hyn.

15 A'r Yspryd drwg a attebodd ac a ddywedodd, Yr Iesu yr wyf yn ei adnabod, a Phaul a adwaen, eithr pwy ydych chwi?

16 A'r dŷn, yr hwn yr oedd yr yspryd drwg ynddo, a ruth­rodd arnynt, ac a'u gorchfygodd, ac a fu drwm yn eu herbyn, hyd oni ffoesant hwy allan o'r tŷ hwnnw, yn noethion, ac yn arch­olledig.

17 A hyn a fu hyspys gan yr holl Iddewon a'r Groegiaid he­fyd, y rhai oedd yn presswylio yn Ephesus, ac ofn a syrthiodd ar­nynt oll, ac enw yr Arglwydd Iesu a fawrygwyd.

18 A llawer o'r rhai a greda­sent a ddaethant, ac a gyffesasant, ac a fynegasant eu gweithredoedd.

19 Llawer hefyd o'r rhai a fua­sei yn gwneuthur rhodreswaith, a ddygasant eu llyfrau ynghyd, ac a'u lloscasant yngwydd pawb, a hwy a fwriasant eu gwerth hwy, ac a'u cawsant yn ddeng-mîl a deugain o ddarnau arian.

20 Mor gadarn y cynyddodd gair yr Arglwydd, ac y cryfhaodd.

21 A phan gyflawnwyd y pe­thau hyn, arfaethodd Paul yn yr yspryd, gwedi iddo drammwy trwy Macedonia ac Achaia, fyned i Jerusalem, gan ddywedyd, gwe­di i mi fôd yno, rhaid i mi weled Rhufain hefyd.

22 Ac wedi anfon i Macedonia ddau o'r rhai oedd yn gweini iddo, sef Timotheus ac Erastus, efe ei hun a arhosodd dros amser yn Asia.

23 A bu ar yr amser hwnnw drallod nid bychan ynghylch y ffordd honno.

24 Canys rhyw un a'i enw Demetrius, gôf arian, yn gwneu­thur temlau arian i Ddiana, oedd yn peri elw nid bychan i'r crefft­wŷr.

25 Y rhai a alwodd efe ynghyd â gweithwŷr y cyfryw bethau he­fyd, ac a ddywedodd, Ha-wŷr, chwi a wyddoch mai oddi wrth yr elw hwn y mae ein golud ni.

26 Chwi a welwch hefyd ac a glywch, nid yn unig yn Ephesus, eithr agos tros Asia oll, ddarfod i'r Paul ymma berswadio a throi llawer o bobl ymmaith, wrth ddy­wedyd nad ydyw dduwian y rhai a wnair â dwylo.

27 Ac nid yw yn unig yn en­byd i ni ddyfod y rhan hon i ddir­myg, eithr hefyd bod cyfrif Teml y dduwies fawr Diana yn ddi­ddim, a bôd hefyd ddestrywio ei mawrhydi hi, yr hon y mae Asia oll, a'r byd yn ei haddoli.

28 A phan glywsant, hwy a lan­wyd o ddigofaint, ac a lefasant, gan ddywedyd, Mawr yw Diana yr Ephesiaid.

29 A llanwyd yr holl ddinas o gythryfwl, a hwy a ruthrasant yn [Page] un-fryd i'r orsedd, gwedi cippio Gaius ac Aristarchus o Macedonia, cydymdeithion Paul.

30 A phan oedd Paul yn ewylly­sio myned i mewn i blith y bobl, ni adawodd y discyblion iddo.

31 Rhai hefyd o bennaethiaid Asia, y rhai oedd gyfeillion iddo, a yrrasant atto i ddeisyf arno, nad ymroddei efe i fyned i'r orsedd.

32 A rhai a lefasant un peth, ac eraill beth arall. Canys y gynnu­lleidfa oedd yn gymmysg: a'r rhan fwyaf ni wyddent o herwydd pa beth y daethent ynghŷd.

33 A hwy a dynnasant Alex­ander allan o'r dyrsa, a'r Iddewon yn ei yrru ef ym-malen. Ac Alex­ander a amneidiodd â'i law am osteg, ac a fynnasei ei amddiffyn ei hun wrth y bobl.

34 Eithr pan ŵybuant mai I­ddew oedd efe, pawb ag un llef a lefasant megis dros ddwy awr, Mawr yw Diana yr Ephesiaid.

35 Ac wedi i yscolhaig y ddi­nas lonyddu y bobl, efe a ddywe­dodd, Ha-wŷr Ephesiaid, pa ddŷn sydd nis gwyr fod dinas yr Ephe­siaid yn addoli y dduwies fawr Diana, a'r ddelw a ddisgynnodd oddi with Jupiter?

36 A chan fôd y pethau hyn heb allu dywedyd i'w herbyn, rhaid i chwi fod yn llonydd, ac na wneloch ddim mewn byr-bwyll.

37 Canys dygasoch ymma y gwŷr hyn, y rhai nid y dynt, nac yn yspeilwŷr temlau, nac yn ca­blu eich duwies chwi.

38 Od oes, gan hynny, gan Dde­metrius a'r crefftwŷr sy gyd ag ef, un hawl yn erbyn neb, y mae cyfraith i'w chael, ac y mae rhag­lawiaid, rhodded pawb yn erbyn ei gilydd.

39 Ac os gofynnwch ddim am bethau eraill, mewn cynnu­lleidfa gyfraithlawn y terfynir hynny.

40 O herwydd enbyd yw rhag achwyn arnom am y derfysc he­ddyw, gan nad oes un achos, trwy yr hwn y gallom roddi rheswm o'r ymgyrch hwn.

41 Ac wedi iddo ddywedyd hyn, efe a ollyngodd y gynnu­lleidfa ymmaith.

PEN. XX.

1 Paul yn myned i Macedonia, 7 yn gwasanaethu swpper yr Arglwydd, ac yn pregethu. 9 Eutychus wedi cwympo i lawer yn farw, yn cael ei godi i fynu yn fyw. 17 Paul ym Miletum yn galw yr Henu­riaid ynghyd, ac yn mynegi i­ddynt beth a ddigwyddai iddo, 28 yn gorchymmyn praidd Duw iddynt, 29 yn eu rhybuddio hwynt am y gau athrawon, 36 yn gwe­ddio gydâ hwynt, ac yn myned ymmaith.

AC ar ôl gostegu y cythryfwl, Paul wedi galw y discybli­on atto, a'u cofleidio, a ymada­wodd i fyned i Macedonia.

2 Ac wedi iddo fyned tros y parthau hynny, a'i cynghori hwynt â llawer o ymadrodd, efe a ddaeth i di [...] Groeg.

3 Ac wedi aros dri-mis, a gw­neuthur o'r Iddewon gynllwyn iddo, fel yr oedd ai fedr morio i Syria, efe a arfaethodd ddychwe­lyd trwy Macedonia.

4 A chydymdeithiodd ag ef hyd yn Asia, Sopater o Berea, ac o r Thessaloniaid Aristarchus, a Secundus, a Gaius o Derbe, a Thi­motheus; [Page] ac o'r Asiaid Tychicus, a Throphimus.

5 Y rhai hyn a aethant o'r blaen, ac a arhosasant am danom yn Troas.

6 A nin [...]au a fordwyasom ym­ma [...]th oddi wrth Philippi, yn ôl dyddiau y bara croyw, ac a ddae­thom attynt hwy i Troas mewn pum nhiwrnod, lle yr arhosasom saith niwrnod.

7 Ac ar y dydd cyntaf o'r wyth­nos, wedi i'r discyblion ddyfod ynghyd i dorri bara, Paul a ym­resymmodd â hwynt, ar fedr my­ned ymmaith drannoeth, ac efe a barhaodd yn ymadrodd hyd han­ner nôs.

8 Ac yr oedd llawer o lampau yn y llofft lle yr oeddynt wedi ym­gasclu.

9 A rhyw ŵr ieuange, a'i enw Eutychus, a eisteddai mewn ffe­nestr, ac efe a syrthiodd mewn trym-gwsg, tra yr oedd Paul yn ymresymmu yn hîr, wedi ei orch­fygu gan gwsc, ac a gwympodd i lawr o'r drydedd lofft, ac a gyfod­wyd i fynu yn farw.

10 A Phaul a aeth i wared, ac a syrthiodd arno ef, a chan ei go­fleidio, a ddywedodd, Na chyffro­ed arnoch; canys y mae ei enaid ynddo ef.

11 Ac wedi iddo ddyfod i fynu, a thorri bara, a bwytta, ac ym­ddiddan llawer hyd torriad y dydd; felly efe a aeth ymmaith.

12 A hwy a ddygasant y llange yn fyw, ac a gyssurwyd yn ddir­fawr.

13 Ond nyni a aethom o'r blaen i'r llong, ac a hwyliasom i Assos, ar fedr oddi yno dderbyn Paul: canys felly yr oedd efe wedi ordeinio, ar fedr myned ei hun ar ei draed.

14 A phan gyfarfu ef â ni yn Assos, nyni a'i derbyniasom ef i mewn, ac a ddaethom i Mitylene.

15 A morio a wnaethom oddi yno, a dyfod trannoeth gyferbyn â Chios, a thradwy y tiriasom yn Samos, ac a arhosasom yn Trogi­lium, a'r ail dydd y daethom i Mi­letus.

16 Oblegid Paul a roddasei ei fryd ar hwylio heibio i Ephesus, fel na byddei iddo dreulio amser yn Asia, Canys bryssio yr oedd, os bai bossibl iddo, i fod yn Jerusalem erbyn dydd y Sulgwyn.

17 Ac o Miletus efe a anfonodd i Ephesus, ac a alwodd atto He­nuriaid yr Eglwys.

18 A phan ddaethant atto, efe a ddywedodd wrthynt, Chwi a wŷddoch er y dydd cyntaf y da­ethym i Asia, pa fodd y bum i gyd â chwi dros yr holl amser,

19 Yn gwasanaethu yr Ar­glwydd gŷd â phob gostyngeidd­rwydd, a llawer o ddagrau, a phrofedigaethau; y rhai a ddig­wyddodd i mi trwy gynllwynion yr Iddewon:

20 Y môdd nad atteliais ddim o'r pethau buddiol heb eu myne­gi i chwi, a'ch dyscu ar gyhoedd, ac o dŷ i dŷ,

21 Gan dystiolaethu i'r Idde­won, ac i'r Groegiaid hefyd, yr edifeirwch sydd tu ag at Dduw, a'r ffydd sydd tu ag at ein Har­glwydd Iesu Grist.

22 Ac yn awr, wele fi yn rhwym yn yr yspryd yn myned i Jerusa­lem, heb wybod y pethau a ddig­wydd i mi yno:

23 Eithr bôd yr Yspryd glân [Page] yn tystio i mi ym-mhôb dinas, gan ddywedyd, fôd rhwymau a blinderau yn fy aros.

24 Ond nid wyfi yn gwneuthur cyfrif o ddim, ac nid gwerthfawr gennif fy einioes fy hun, os gallaf orphen fy ngyrfa trwy lawenydd, a'r weinidogaeth a dderbyniais gan yr Arglwydd Iesu, i dystio­laethu Efengyl grâs Duw.

25 Ac yr awron, wele, mi a wn na chewch ehwi oll (ymmysc y rhai y bûm i yn trammwy, yn pregethu teyrnas Dduw) weled fy wyneb i mwyach.

26 O herwydd pa ham, yr yd­wyf yn tystio i chwi y dydd he­ddyw, fy môd i yn lân oddi wrth waed pawb oll.

27 Canys nid ymmatteliais rhag mynegi i chwi holl gyngor Duw.

28 Edrychwch, gan hynny, ar­noch eich hunain, ac ar yr holl braidd, ar yr hwn y gosododd yr Yspryd glân chwi yn olygwŷr, i fugeilio Eglwys Dduw, yr hon a bwrcasodd efe â'i briod waed.

29 Canys myfi a wn hyn, y daw yn ôl fy vmadawiad i, fleiddiau blinion i'ch plith, heb arbed y praidd.

30 Ac o honoch chwi eich hunain y cyfyd gwŷr yn llefaru pethau gŵyr-draws, i dynnu di­scyblion ar eu hôl.

31 Am hynny gwiliwch a cho­fiwch, dros dair blynedd na phei­diais i nôs a dydd â rhybuddio pob un o honoch â dagrau.

32 Ac yr awr hon frodyr, yr ydwyf yn eich gorchymmyn i Dduw, ac i air ei râs ef, yr hwn a all adeiladu chwaneg, a rhoddi i chwi etifeddiaeth ym-mhlith yr holl rai a sancteiddiwyd.

33 Arian, neu aur, neu wisg nêb, ni chwennychais.

34 Ie chwi a wyddoch eich hunain ddarfod i'r dwylo hyn wasanaethu i'm cyfraidiau i, ac i'r rhai oedd gyd â mi.

35 Mi a ddangosais i chwi bôb peth, mai wrth lafurio felly y mae yn rhaid cynnorthwyo y gweini­aid, a chofio geiriau yr Arglwydd Iesu, ddywedyd o honaw ef, mai dedwydd yw rhoddi yn hyttrach nâ derbyn.

36 Ac wedi iddo ddywedyd y pethau hyn, efe a roddodd ei li­niau i lawr, ac a weddiodd gŷd a hwynt oll.

37 Ac wylo yn dôst a wnaeth pawb, a hwy a syrthiasant ar wddf Paul, ac a'i cusanasant ef,

38 Gan ofidio yn bennaf am y gair a ddywedasei efe, na chaent weled ei wy