SECTIO PRIMA.
Inesse cunctis Vegetabilibus nutri­tivis Lacteum quendam succum; atque Animalibus sanguificis, quoddam etiam Lac.

1. SOlennis naturae cursus fert, unum­quodque de novo genitum vel à compositis in quibus priùs inerat extrahi, vel saltem à materiâ proximè aptâ ac dispositâ, hoc est, quàm minimè absimili, gigni ac procreari: cogimur itaque fateri Lactis illius quod Chylum vocamus ortum vel à lacte quodam, ut ita dicam, vegetabi­li, in cibis latente, indé (que) per digestionem elicito, vel potiùs à Lacteo quodam suc­co proximéque ad veri lactis accedente indolem, obstetricante primâ concocti­one, proficisci. Ne (que) enim ratione omni­nò caret, Hominem, remotè saltem, lacte [Page 4] nutriri dum pascitur Frumento, quod profectò non nisi lacteus quidam succus est calore Solis inspissatus, cùm florem habeat butyro quamplurimis qualitatibus simillimum, atque, in lacte coctum, cre­morem referat: idem fit dum vescimur foecundioribus & lactis abundantioribus Animalibus; ovibus, scilicet, bobus, & cuniculis. Et, licèt pisces atque aves quae mammis destituuntur, lacte quoque destitui videantur; horum tamen caro, haud minùs quàm vitulorum, euchymo­rúmque omnium, tenera, dulcis, & alba, eam lacteo quodam humore inferciri non permittit nos dubitare. Certè neutri horum generi lac usquequaque deesse, argumento est quòd columbae caecos & imperfectos quos excludunt pullos lacte quodam congeneo in eorum ora evo­mendo enutriant: in gallinaginis quo (que) assati visceribus lac coctum & inspis­satum reperitur: &, piscium genus quod attinet, vitulus marinus, balaena & del­phinus, vivipari & pulmonibus donati, more pecudum, prolem lactant.

2. Ruminantia verò bifida uberiorem lactis proventum atque ad alendum ap­tiorem elargiuntur; solus tamen Camelus, quamvis ruminet, ob cibum nihilominùs inidoneum (spinosum nempe & ligneum) tenuissimum habens Lac, eâ forsan de [Page 5] causâ Judaeis inter pecudes immundas numeratur; hae etenim ut plurimùm (idem dicendum de avibus esu prohibitis, quae omnes exsuccae sunt, veluti aquila, struthio, milvus, noctua, et vultur) sunt cachymae, contra quàm iis quae verè nutritivam lactis indolem redolent, usu venire compertum est. Jure itaque cau­tum erat, nè comederentur hujusmodi, quò populus, qui bello potens futurus erat laborúmque patiens, optimis sibíque propriis enutriretur cibis. Unde admi­randa, ac summis laudibus concelebranda venit infinita Conditricis Sapientiae Boni­tas, non pro mero voluntatis nutu huma­num genus regens ac legibus coercens, sed pro ejusdem bono ac commodo mandata sua sapientissimè ac benignis­simè attemperans.

3. Porrò, Animalibus, quae dixi, Rumi­nantibus, ob dentium superiorum defe­ctum, plures impertivit Natura ventres, quò duplici triturâ confractâ herbarum substantiâ ex eâdem, loco moderatè calido & humido repositâ, exsudet, & compres­sione quasi emulgeatur succus Lacteus.

4. Nec praegnantes tantùm & parturi­entes Lac gignunt, sed & virginum quo­que adultarum mammae lacte turgidae observatae sunt, earum menstruis non de­bitè profluentibus aut omninò obstructis. [Page 6] Verùm, nè morbo detur quod naturâ cui­que inest, eduliis quibusdam (teste Aristotele) effectum est aliquando ut non­praegnantes etiam lac gerenent. Hist. animal. Lib. 3. Imò mulieribus nonnullis, Cap. 20 aetate licèt prove­ctioribus, suctu frequentiore lac pro­fluxit, tantâ etiam copiâ ut infanti alendo satis esset. In oppido siquidem Hami-Veromanduorum, Bodinus Theatr. Natur. Lib. 3. P. 429. Infans, cùm aviam, vetu­lam siccissimam, mortuâ matre sugeret, tandem lac emulsisse narratur, eóque nutritus est abundè. Ubera etiam capra­rum quae coitum non patiuntur, pastores montis Oetae urticâ perfricant vehementer, quò dolorem infligant; unde fit ut cruen­tum humorem primùm eliciant, mox purulentum, postremò Lac non minùs copiosum quàm ex iis quae venerem passae sunt. Ignoscat virginum verecundia, si ipsas, illaesâ pudicitiâ & non nisi ab ini­quâ nimis vulgi opinione vitiatas, foe­tum quem non peperêre lactare posse contendam: enim verò, nisi in antecessum delituisset lac in earum naturis, nunquam laxorum uberum distentione ac suctione in mammas▪ illud evocari concessum fuisset; neque enim postmodùm fit or­ganorum alteratio ad conficiendum lac, sed tantùm ad illud reponendum in nativis utribus extra corporis molem receden­tibus eidemque quasi appenfis, ne, dum [Page 7] unà cum sanguine circumagitur diutiùs, dulcedinem amittat.

5. Unde igitur (inquies) praegnantibus major lactis copia? Inde scilicet, quia calor naturalis duplici succumbens oneri, dum matrique foetuique alimentum prae­parat, labefactatur magnoperè, adeó­que deprimitur ut parùm ultra primam coctionem se erigere valeat; Hinc pallore conspurcata facies, anhelitus, lassitudo, progrediendique difficultas, dum minus sanguinis generatur, in quo insidet vis & robur tum animi tum corporis. In hâc aquosi humoris deluvie, partes spongiosae, quales sunt Mammae, implentur & tume­scunt; ad quas postea infans suctu lac attrahit, cursúmque perennat. Ob hanc rationem debilitas tum foetûs tum matris praedici solet cum è mammis mul­tum lactis effluit; indicat nimirum laxus ille rarúsque corporis habitus nimiam lactis copiam generare aptus, virtutem maternam esse diminutam, & ab aquei seu malè cocti humoris inundatione pae [...]è obrutam. Hinc etiam fortasse est quòd nutrices fuscae candidis praeponantur. Ne­que à ratione jam datâ abludit vulgaris observatio, dum Ostreas, quae in aestate la­cte quasi conspersae apparent, aegrotare affirmant.

6. Verum enimvero, nequaquam foe­minarum [Page 8] peculiare est istud generandi lactis privilegium; Maribus quando (que) in­dultum, ex accidentali organorum forma­tione, compertum est: utri (que) enim sexui ex aequo inest, licèt rariùs in his inveniatur repositorium capax; ita scilicet instituente Naturâ, quia nulli omninò usui, stante re­rum ordine, inservit. In Lemno Insulâ, Ca­pro cuidam ex mammis, quas geminas jux­ta genitale habet, ea lactis copia emulsa fuit, ut colastra inde confecerint: Nonnul­lis quo (que) viris mox à pubertate è mammis expressum est lactis parùm; imo plurimum indè manâsse per suctum frequentiorem, traditum est. Quam quidem suctionem non ipsum creare Lac, sed tantùm elicere & haurire jam ante inexistens, nemo corda­tus dubitabit. Lib. 20. de Subtil Vidit Genuae Cardanus An­tonium Benzium ex oppido portûs Mauri­tii, annum agentem trigesimum quartum, pallidum, barbâ rarâ, pingui habitu, è cujus mammillis adeò ubertim fluxit lac, ut infantem fermè lactare potuisset; nec solùm stillabat, sed impetu quoque fere­batur.

7. Verùm, ut pedem paulò ulteriùs promoveamus: Cùm omnium animantium sanguificorum genera terrâ aquâve de­gentium eodem propemodùm succo (Lacte, scilicet, vel saltem lacteo) nutri­antur, quem post levem alterationem in [Page 9] propriam transumant substantiam, eun­démque denuò indidem extractum foeti­bus impartiant, dignum quaesitu est à quâ parente, è quóve communi ubere, eum sugant hauriántque. Nec quenquam latet è Terrâ omnia ortum ducere; est etiam rationi consonum ut à Matre pro­les foveatur; Telluris itaque visceribus universale quoddam alimenti penu re­condidit sapientissimus rerum Opifex, quod inde per radices exsugunt vegeta­bilia, è quibus deinde mutuantur caetera viventia genera quicquid vegetationis habent. Quaedam cum lacte virus por­rigunt, ut malus apud Indos occidentales, pomum lethale (Hispanis Mançanillo) dictum; quaedam lac continent catharti­cum, ut singula Tithymali genera; altera­tivum quaedam, ut sonchus & cichoracea. Sed ad nostram rem propriùs spectant quae comestibilia habentur; qualia sunt Cocus seu nux Indica, Napi, Potato, & Cassavi, cujus radice (uti, pane nostra­tes) Indi victitant: Nec leviter ficus praetereunda est, exemplum prae se ferens quo modo succus in sanguinem à calore nativo mutari possit; lac siquidem causti­cum habet in caule, quod postmodùm, calore Solis excoctum, in fructu rubet & dulcescit. Quid, quòd terram etiam ip­sam lactis rivulis inundare putes; quod [Page 10] inde in herbas depromptum libant quo­tidie pecorum agmina, dum laeta pascua dentibus tondent, usquedùm ad immen­sam paenè molem ubera distendunt, ut in exemplo vaccarum in Epiri pascuis, gra­minis feracissimis, enutritarum luculentè constat. Asino tantùm pingue illud solum aptum non est, quia tenue lac gignit, ne­que gaudet pabulo pingui & feraci, quod utique succum praebet spissiorem aptio­rémque ad calorem atque animum elar­giendum; ob hanc causam est timidus admodum, pediculo redivóque immunis, sterilis, felle carens, frigoris impatiens, & semen genitale frigidius habet.

8. Sed opponet quispiam: Si singula ciborum genera in lac reducantur, meliùs consultum foret naturae, si omnes quot quot sunt homines cujuscun (que) demùm tempera­menti aetatisve fuerint, eo solo, posthabitis vel neglectis penitùs caeteris quibuscun­que eduliis, vescantur; hinc siquidem pro­culdubiò fiet, ut nunquam prae coquendi difficultate fatiganda sit Natura, vel ope­rosae nimis digestioni (quod non rarò fit) tandem succumbat. Veruntamen, hoc in primis considerandum venit, neque universale naturae penu Lac jam formatum singulis hominibus subministrare posse, neque communem naturae cursum ferre ut à rebus usquequaque vel in eodem [Page 11] gradu similibus singuli nutriantur: cùm enim Coctio sit appropriatio seu assimila­tio quaedam cibi rei nutriendae, nulla autem res aequè similis esse possit alteri atque ipsamet est sibi, oportet Concoctio­nem esse Alterationem quandam, ac pro­inde à re aliquatenùs dissimili (tanquam à termino à quo) ad rem perfectè similem progredi, idque magis minúsve pro singu­lorum nutriendorum genio ac indole se­cundum gradus multifariàm diversos; quibus omnibus adaptari & quasi justâ proportione respondere posse lactis natu­ram, nemo sanè aequus rerum aestimator affirmabit. Providit itaque Materna Naturae cura lacteum quendam succum qui plurimum Aquae Aerisque, tenuissimas verò Terrae partes in se contineret; è quorum complexu exsurgat temperamen­tum quoddam medium, quò violentiâ nequaquam indigeat; aequabile & dulce quò naturae gratum ac nutritioni aptum esset; Rarum denique admodum, quò facillimè alterationes debitas, hoc est, vel ulteriorem attenuationem vel etiam incrassationem, pro diversarum ipsius partium & corporis animalis exigentiae ratione, subire ac sustinere posset. Praeter­ea, Instrumenta ad cibum conficiendum non sunt data à naturâ ut exolescant; desuetudine enim vacillant dentes ad [Page 12] molendum inutiles facti, ventriculi quo­que tonus laxatur enervaturque; nec à tempore solùm seu aetate corpus reddi­tur compactius, verumetiam à diaetâ firmiore. Quinimò calor naturalis in subjecto solido meliùs conservatur; dúm­que in densius agit pabulum sibique illud subigit proprio motu tanquam [...] quâdam resuscitatur & vegetior efficitur. Quid quòd ii qui temperamento sunt calidi cibo refrigerantur, inediâ vero incalescant; unde nonnullis à jusculis & sorbitionibus fit febricula; quae, post­quam semel accensa est, corporis partes etiam solidiores depascitur absumitque. Provida ita (que); speciei enutriendae Natura solis animantibus adhuc tenellis ac non­dum dentientibus Lac subministravit.

SECTIO SECUNDA.
De Lactis in Animantibus augendi minuendique ratione; déque su­perflui secretione.

1. COnstitutis lactis usu, ut & univer­salitate, indéque deductis quae ad rem nostram faciunt, par discursus de iis quae Lac minuunt augéntve instituendus [Page 13] est, parilisque omninò deducenda Con­clusio. Enimverò, cùm Lactis generatio sit operatio ventriculi intestinorúmque, quot modis vitiatur coctio tot pariter illam quoque violari continget. Tem­peramentum Ventriculi & Intestinorum in quibus digerendi facultas sita est, calore aut frigore ut plurimùm labefactatur; idcircò praesidia dantur Lac generantia, quò harum qualitatum injuriis contrave­niatur. Adversum frigus numerantur foeniculum, eruca, malva, anisum, ane­thum, petroselinum, cepae coctae vel tostae, omnia denique medicamenta quae calida sunt in primo gradu aut parùm suprà; in humiditate verò & siccitate temperata. Nimis calida absumunt, ideò cytisus do­nec floret lac auget, postea urit extin­guit (que). Adversum calorem semina quatuor frigida majora, viola, nymphaea, & papaver censentur. Sal per accidens auget ovium lac; eò quòd dum sitiunt plus aquae bibant: unde fit ut iis, quibus salis abundè est, jam foetis distenta pendeant ubera.

2. Praeter haec, quae ad ventriculi cra­sin spectant, quaedam non à proprietate aliquâ huic amicâ, sed totâ substantiâ verè lacteâ lac augent. Hujusmodi sunt Cerebrum, Ubera animantium lactantium, amygdala, eorumque emulsio, pinea & pistacea; quibus fortassis adjungi possunt [Page 14] caseus recens, panis Martius, ova, uvae passae, vinum, edulium è seminibus lini, sesami & melle; ptisana, puls ex ovis, bu­tyro & saccharo Germanis usitata; oryza cum lacte cocta, alimenta denique omnia facilis digestionis, bonum utique ac copi­osum succum in se continentia; quae qui­dem, uti lac, ita carnem quoque augent & redintegrant.

3. Praeterea, sicut unumquodque (& speciatim Lac, uti jam dictum est) à suo simili tanquam à causâ materiali foveri augerique oportet, ita rationi consenta­neum est ut in Efficiente pariter quidam activitatis statuatur gradus, quem si excesserit, à temperamento rerum naturis debito degenerare etiam effectum neces­se erit. Hinc à calore nativo, quique nostro par sit, is lactis proventus genera­bitur qui ad vitam tuendam optimè con­ducat; è contra verò quae nimis calefa­ciunt & desiccant, qualia sunt acria, salsa, & acida, ipsum voracitate suâ depascunt & jejuno corpori gracilitatem obducunt. His, ob parilem effectum, accensere licet morbum acutum & diuturnum, laborem, curas nimias, moerorem, vigilias, terrorem denique & dolorem. Conceptus non destruit lac, sed dulciorem ipsius partem aliò (ad foetum scilicet) divertit: unde in mammis nihil manet praeter quiddam [Page 15] serosum, salsum & malè sapidum; quâ de causâ praegnantem sugens marcet tor­pescitque.

4. Quod si, vel prae cibi seu materiae abundantiâ vel agentis seu coquentis efficaciâ, lac in ipsis redundaverit venis, eâ quoque copiâ ut, saepiùs licèt circum­actum & calore nativo sollicitatum, in sanguinem verti non possit, sed integram potiùs cui offunditur massam (quod non rarò fit) cruditate suâ inficiat, tunc, sicut ullam omninò ordinatam esse superflui istius noxiique humoris excernendi viam penitùs denegare, non esset profectò a­liud quàm Naturam, quae in necessariis nunquam deficit, erroris vel negligentiae temerario ausu arguere; ita nullam sanè corporis partem ad id munus exequen­dum aptiorem judicaverim quàm ipsum Pancreas. Primùm enim, esse praenobi­lem hanc glandulam vas Excretorium, apud omnes in confesso est; deinde licèt de humore quem evacuat non consentia­tur, potiùs tamen crediderim rationibus mox commemorandis quibus blandum eum esse atque anodynum suademur, quam Cl. Sylvio de la boe; ut qui vel ab animantibus esu inutilibus ac proinde chylum mali gustûs habentibus, vel à pancreatico morbo laborantibus extispi­cium suum saepenumerò desumpsisse [Page 16] mihi quidem videtur. Unde nil mirum si acidae esse eum qualitatis autumaverit, cùm nihil manifestius sit quam lac diutiùs in loco calido stagnans tandem aliquando acescere oportere.

5. Suadet autem mihi sententiam hanc ad quam propendeo veram esse, quòd ipsa Pancreatis consistentia nihil sanè vide­tur esse aliud, sive oculos sive gustum con­sulamus, quàm lac quoddam coagulatum: Quare, cum ratione maximè constet, unumquodque (si caetera adsint paria) ab humore intimè ipsum perlabente nu­triri, erit hmor ille qui per Pancreas serpit non alius certè quàm lacteus. Non me fugit objectari posse, tum Hepar biliosum, tum Renes salsum excernere humorem, neque tamen vel illud amaritudine vel hoc salsedine infici; verùm sub tam levi pressurâ fortiùs insurgo, atque imparita­tem reperiri hîc multifariam vehementer contendo. Sunt namque Bilis atque Uri­na pertenui substantiâ, & per vasa sibi assignata prolapsu faciles: sunt etiam purè excrementitiae & ullius omninò partis nutritioni ineptae; sunt denique foeces quaedam, ac proinde neque coa­lescendi neque partibus quas praeterlap­su lambunt adhaerescendi capaces. Quid quod ipsum quoque jecur, ipsique Renes sint probè compacta ac densa; Pancreas [Page 17] autem rarum laxúmque: Quae omnia, cùm manifestam innuant dissimilitudi­nem, objectionis vim solâ similitudine atque paritate nixam penitùs enervabunt. Hâc itaque sublatâ patet nobis inoffensus ad argumenta regressus.

6. Suadet hoc ipsum morbi Pancreatici origo, quam Ingluviem esse statuunt rei medicae consultissimi viri. Ex ingluvie autem nimium Lactis excessum generari atque in venas profundi, omninò faten­dum est; Cujus insignis redundantia, cùm per Pancreas excerni debuisset, in majori tamen copiâ illuc deferatur quàm cui exo­nerandae par sit, suffocatur inde atque infarcitur; unde partis illius Tumor Mor­búsque insequi solent.

7. Suadet insuper (ut dictum est) Aciditas illa quam in succo Pancreatico, dum morbus hic regnat, experimur; cer­tissimum Lactis corrumpentis Indicium.

8. Suadet praeterea quòd Icterus com­munis supervenire vel saltem augeri observetur quando Pancreas obstruitur; quem morbum à Lacte vitiato ex parte oriri posteà probabitur.

9. Suadet ulteriùs, tum eximii Viri Collegae nostri D. Whartoni judicium rationibus haud levis momenti fultum, humorem nempe Pancreaticum esse dul­cem aut saltem insipidum, crassum, lenem [Page 18] atque Anodynum, & denique pallidum; verisimilia utique Liquoris Lactei indicia: Tum accuratissimi Anatomici D. Gualteri Needham hâc in re sententia; qui, licèt in plurimis Sylvio concedat, Pancreatis ta­men succum in statu naturali acescere pernegat. Tum denique ingenua Cl. Graeffii confessio § 65 (licèt is strenuissi­mus Sylvianae sententiae assertor fuerit) succum viz. dictum non unam constanter temperiem obtinere, sed modò hâc modò illâ imbutam esse qualitate; quod pro­fectò usum in quem destinari eum conten­dit, evertit penitùs ac pessundat: Nam quàm immane (proh Philosophiae fidem!) à sapientissimo Naturae abhorret cursu, ut in unum aliquem constantémquc ordi­netur res quaepiam finem (ad chylum scili­cet justae animalis temperiei adaptandum) & tamen ipsamet in tot támque diversis & paenè contrariis reperiatur tempera­mentis, ac proinde totidem etiam in chy­lo efficiendis, idonea sit! Quantum à rectâ ratione dissidet ponere succum istum solâ aciditate suâ effectum hunc, qui con­stans atque uniformis esse debebat, prae­stare, & tamen interim salsedinem, austeri­tatem, qualitatésque alias ab aciditate valdè discrepantes eidem concedere: Praeterea, fingamus mente succum prae­dictum esse constanter (uti debet) acidum; [Page 19] quem, quaeso, effectum in chylo intestinali habiturus est? Faciet enimverò Lac illud in Serum & Caseum dissilire; unde fiet, ut, cùm hic fit insigniter crassus, nihil profectò ad animal nutriendum per venas defere­tur Lacteas praeter unum Serum, quod nutritioni omninò ineptum est, cùm omne alimentum (ut postea deducetur) à caseosâ parte fiat. Quid quod, si hoc verum esset, erit sanè Lac in ventriculo dulcius, in chyli autem receptaculo (postquam nimirum bile ac succo hoc acido conditum fuerit) vel acidum, vel certè amarum (parùm etenim bilis, quantitatem Lactis etiam permagnam amaritudine tingit) cujus tamen contrarium experimur; nam Lac muliebre in mammis perdulce est, nec quidquam excogitari potest quod, dum itur ad mammas, exutis amaritudine atque acore, ipsum denuò edulcandi vir­tutem habeat: Númquam itaque. dulce­dinem primaevam amisit, nunquam acido aliquo vel bilioso humore commixtum fuit.

10. Quid itaque dicendum? Negan­dúmne succum Pancreaticum (qualiscunque demùm is fuerit) biliosúmque in intestina per ductum communem deferri? Nequa­quam; Negandum saltem, non commisceri eos cum Lacte intestinali, ac proinde aliquam ibidem alterationem effecturos? [Page 20] neque id licet, modò in eundem simul confluant locum. Nunquid tandem asse­rendum expectare Naturam horum in intestina evacuationem donec Chylus inde expressus fuerit? Malo etiam omine hoc praetexi poterit, nisi ostendamus con­ceptacula à Naturâ praeparata in quibus humores illi interea temporis detineantur. Et, reperiri quidem hujusmodi vasculum ad bilem hospitandam in promptu habe­mus; ad succum verò Pancreatis recipi­endum, non item. Quare, dicendum videtur inhibere Naturam effusionem Bilis usque dum Intestina optimâ ac lau­dabilissimâ Chyli portione vacent, quo facto in ductum defluit communem, ac comitem secum, ad malitiam suam commi­tigandam, quem in viâ reperit succum deferre Pancreaticum: Succum autem hunc, cùm (si nativus, non autem morbosus fuerit) Lac sit, ídque malè coctum si respexeris temperiem sanguinis, sin Lactis intestinalis, quiddam aliquantulùm ex­coctius, commisceri proinde illum cum hoc, tum nè quid laudabile ac naturae nutriendae utile penitùs rejiciatur; tum forsan ut, ob cognationem aliquam quam cum sanguine unde profectum est retinet, novi istius Lactis in eundem conversi­onem aliquo saltem gradu promoveat.

11. Utut hujusce rei veritas sit, quam [Page 21] (Temporis utique filiam) in lucem brevi (ni fallor) datura est aetas, vel succum hunc naturaliter esse acidum, vel, si acidus fuerit, ab eo tamen provenire posse effectum quem contendit, & cui paenè soli innititur doctrina Sylviana, nullo modo in animum inducere possumus. Atque uti­nam Cl. Graeffius qualem in singulis ani­mantibus repererit Pancreatis succum accuratiùs distinxisset: nam, cùm § 76. ad argumenta perventum est quibus dicti succi in hominibus aciditatem astruere conatur, video ipsum à quibusvis indiscri­minatim Animantibus (úsque forsan mor­bosis) ad Homines ob consi milem (ut ait) ferè omnium viscerum & contentorum naturam, crassè nimis paritatem traducere; cùm, quicquid sit de visceribus, certè contenta seu humores in Canibus aliísque esu inutilibus longè disparis esse naturae gustûsque, manifestum sit; nisi enim hoc esset, quorsum à nobis pro cibis non usur­pantur? Quid quòd perdifficile est, etiam in iis quae euchyma sunt, nôsse an Chylum habeant ab omni penitùs vitio immunem; quod nisi contingat, variatio in succo Pancreatico sequatur necesse erit; cùm nihil alteratu facilius sit quam Lac in vasis, ob partium quas continet diversi­tatem ac Caloris in Sanguine Spirituosi activitatem. Ructum autem acidum, [Page 22] quem allegat, à corrupto Lacte provenire jam ostenditur. Verùm haec ad insti­tutum nostrum satis sunto; cùm Senten­tiam hanc obiter tantùm, datâ occasione, perstringere, non autem plenè evertere nobis impraesentiarum propositum sit.

12. Nequaquam tamen omittendum est, (quò Sylvianae sententiae, quatenus Sali­vam ad Digestionem concurrere (& rectè quidem) statuit, lucem saltem aliquam accommodem) quod ipsimet saepissimè oculis vidimus, Incolas nimirùm Guianae Potum ei genti peculiarem conficere vo­lentes, quasdam è radicibus Cassavi pla­centas aquâ primùm macerandas infun­dere: dein earum alias à mulieribus pue­risque bene masticatas, & cum Salivâ probè commixtas eidem vasi indere; quo facto aestuat ebullitque Mistura illa haud secùs quam apud nostrates Zythus cerni­tur, quando à spumeo illo Cervisiae flore injecto fermentare solet; è quo profectò experimento constare poterit tum Sali­vam spirituosis partibus foetam esse, tum ad Lactis in ventriculo (& forsan Inte­stinis) elaborationem, aliquâ ex parte fermentando conducere.

SECTIO TERTIA.
De praeternaturali Lactis, tam in ventriculo quam in intestinis, alte­ratione; ejus démque effectibus.

1. NIhil adeò utile aut perfectum est quin statu dilabi, & corrumpi possit. Considerandum itaque proximè venit quot modis vitietur Lac, quot item morbi, quibúsve de causis à vitiato pro­ducantur.

2. Peractâ digestione, si coctum & Potulentum diutius in ventriculo detine­antur, necesse est ut acescant; eodem prorsus modo quo, in nimis continuato aestatis ardore, alia quamplurima. Hanc ob causam pinguia, caseosa, mellita & ex Sesamo edulia parata, quae multum nutri­menti in se continent (quâ de causâ è ventriculo lentiùs excedunt) ructum acidum creant. Et, licèt ab alimentis dum coquuntur in ventriculo exhalatio quae­dam emittatur acida, ad ructum tamen non pervenit nisi praeter naturam Pylorus sit occlusus. Hinc Lientericis Ructus acidus pro bono habetur signo; Innuit siquidem, ventriculum pristinam retinendi cibi vim de integro recuperare, solitúm (que) [Page 24] redire denuò Pylori robur ad malè cocta in Stomachi officinâ sistenda, nè debito citiùs elabantur. Et, licèt diffiteri non possum, ad aciditatem aliquâ ex parte concurrere etiam frigida, ut quae reiflu­idae probè mixtae atque excoctae compa­gem relaxent solvántque; tamen, cùm ab experientiâ hauserimus à Spirituum eva­poratione fieri Acorem, idcircò Calori utpote Poros mixti aperienti, & viam Spiritibus quâ evolent patefacienti, qualitatis istius generatio omninò refe­renda est.

3. Enitendum est igitur nè, ex labe coctionis primae, secunda quoque dete­rior evadat. Ex nimiâ siquidem in ven­triculo aciditate innumeri fiunt morbi nervoso generi maximè contrarii; quales sunt dolor Capitis, Epilepsia, & passio Hysterica: Iis enim qui hujusmodi malis laborant nocumento sunt non modò Acida, verùm etiam quaecunque ex cor­ruptione in Acorem verti nata sunt. Enimverò graviora non rarò Symptomata morbíque ex qualitate istâ quam ex amaritie & salsedine proveniunt; eò quòd apta à naturâ constituantur instrumenta ad amara & salsa tum excipienda, tum excernenda; ob quorum defectum diu­tius in Corpore manent Acida, & non nisi vi & per accidens inde excutiuntur; Licèt [Page 25] concedendum sit ea nonnunquam ex ama­rescente totius Corporis temperie in uti­liorem tandem qualitatem provehi.

4. Roget quispiam; Si tot affectus ma­li ab Acidis ventriculo accidant, quî fit ut ab eisdem Appetitus excitetur? Eo­dem nempe modo quo eadem febribus prosunt; facultate, scilicet, quâdam partes penetrandi, indéque profundè inhaerescentem atque orexim obtunden­tem abstergendi visciditatem.

5. Ructus Niderosus & Amarus ab Acido in eo unicè differunt, quòd illi à butyrosâ Lactis parte exustâ fiant, hic verò à serosâ vel caseosâ; unde contingit, oleagina omnia istos aut augere aut in­ducere.

6. Hactenus de Effectibus illis quae à Lacte, intra ventriculum corrupto, motu quodam erumpunt; succedit ordine tractare etiam de iis, si qui sint, qui in Intestinis ex diutinâ putrescentis Lactis morâ manant, & in solidam quandam coeunt substantiam. Hujusmodi sunt Lumbrici. Nam, cùm Corruptione omnia in pejus ruant, idcircò Alimentum, quod ad nobiliorem effectum, Humanum scili­cet corpus instaurandum, ex Naturae Intento datum fuit, idem labascens ac in sordes degenerans, Animal quoddam imperfectum ac formae rudioris genera­tione [Page 26] aequivocâ efficit. Videtur autem Lumbricus in procreatione suâ Ructum imitari acidum, distare verò tantùm putrescendi gradu ac modo; licèt hic à ventrieuli ore inferiore nimis astricto proveniat, ille à Lacteis obstructis, debi­libus aut angustis; Saepiusculè autem halitum acidum & ventris tumorem vel tanquam signa vel comites adjunctos habet.

7. Quia tamen inter Vermes & Lum­bricos analogia quaedam est, & faciliùs capimus ea quae oculis conspicienda pro­posuit Natura, idcircò ex observatione quaenam sit materia disposita & ferax ad illos producendos, horum quoque cau­sam materialem optimè expiscari licebit. Inveniuntur Vermes in fimo & coeno, in carne corruptâ, nucibus, & omni ferè fructuum genere; in Caseo Parmensi vino addito, in caseo item pingui non debitè presso: E quorum omnium enu­meratione, constat pinguedinem, viscidi­tatem, humiditatem, calorem & putre­dinem ad Verminationem concurrere. Cùm itaque in Lacte intra intestina pu­trescente stercoréque, admisto, omnes hae reperiantur causae, nequaquam defuturos ibi proprios earum effectus nobis vel invi­tis fatendum est. Est praeterea Lumb ri­cus animal membranaceum; nec mirum, [Page 27] cùm enim (ut infra dicetur) caseosa lactis pars ad totum corpus cute vestien­dum sufficiat, non dubitandum est nè ad animalcula pelle induenda non sit satis. Notatu porrò dignum est, ea quae Lac minuunt, ut acria, salsa, acida, & amara Lumbricos etiam enecare. Ad eosdem extirpandos saepissimè adhibetur Mercu­rius, qui resolvendo & quasi enervando partium vigorem eos occîdit. Nam cùm alimentum in singulas eorum partes motu peristaltico devehatur, hoc cessante vi­tam quoque unà cessare ipsam necesse est.

8. Generantur autem Lumbrici in quolibet sexu & aetate sicubi debita mate­ria & obstructio viguerit; in pueris prae­cipuè, juvenibus non rarò, senibus quoque aliquando; sed maximè in mulieribus iis quibus sub [...]iliosae materiae vomitus ex­tra conceptionis tempus contigerit.

SECTIO SECUNDA.
De praeternaturali Lactis in aliis corporis partibus alteratione, déque effectibus inde natis.

1. EXpeditâ jam Lactis, dum amplio­ribus receptaculis haeret, altera­tione, [Page 28] effectibúsque inde secutis; quales etiam patiatur, dum arctiorem subit lo­cum, proximè dispiciendum est. A Scrophulâ ordiemur; in quo quidem morbo licèt ad collum & tonsillas pro­trudantur glandulae morbosae, earum tamen caput & origo in Mesenterio re­conditur: dum enim Lac, quod in hoc morbo crassius est, tardiùs debito illud perlabitur, est proinde ad glandulas has praeternaturales generandas aptum. Crassius autem fit Lac à cibo sicco & ca­lore, qui humiditatem absumit; item à coagulatione, quam acritudo, salsedo & aciditas inducunt: patefactâ interim à Calore portâ quà inimicae istae quali­tates intimiùs penetrent. Quo modo spissius astrictiúsque evadat Lac à Scrofae naturâ victúque petenda est ratio; à quâ etiam ipsa morbi denominatio sumitur; eò quòd Sus duntaxat è cunctis animan­tibus grandine laborat, cùm sanguinem spissiorem, Lac item caeteris crassius ha­beat. Hinc duplici morbo, Rancedine, scilicet, & Strumâ laborat: quorum illâ quamlibet corporis partem, fauces prae­cipuè ac maxillas, inflammante, putrescit protinùs membrum, & Ulcus (Gangraenae instar) serpit, donec ad Pulmonem deve­nerit; quo tacto, mors sequitur. Ex alterâ (Strumâ scilicet) dolor Capitis & [Page 29] gravedo proveniunt, in pedibus posteri­oribus imbecillitas & vacillatio, & tan­dem nullis herbis medicabile supervenit alvi profluvium. Haec mala accidunt Suibus dum glandes, magis copiosum astrictúmque Lac praebere aptas, come­dunt; & quò uberiori harum copiâ onerantur patulae Jovis arbores, eò cru­deliùs inter Porcos saevit affectus iste.

2. Haud aliter inter Humanum genus res geritur, quoad hunc morbum; In aetate namque puerili ac juvenili, quo tempore vires ac calor maximè vigent conficitúrque abundantiùs nutrimentum, generatur Scrofula: unde citiùs tempe­state istâ morborum feracissimâ in pejus alterari solet. Hinc Strumae enascuntur à quarto usque ad quadragesimum vitae annum: Tuberculae enim istae per succi Lactei (ut ita dicam) Caseationem fiunt; exiccato seu per exhalationem dissipato Sero. A Caseosâ etiam parte per calorem incrassatâ obducuntur Cuticulâ. A mo­dicâ denique humoris affluentiâ, seu veriùs eruptione è recessibus ubi antè delituerat, novíque appulsu, efformantur vasa. Haec enim nihil aliud videntur esse quàm praeterlabentis humoris istius partes magis glutinosae, adhaerescentes ambienti corpori atque in parietes quosdam coa­lescentes.

[Page 30] 3. Sicut inter nutritum & nutriendum quaedam (ut dictum est) datur proportio & similitudo, sic etiam viarum per quas ad partes reficiendas augendásve defertur nutrimentum determinata quaedam da­tur capacitas. Hinc fit ut Lac in primâ coctione spissius factum in exiles partes quas reficere debuerat se insinuare nequit, sed in humidiores ac laxiores congeritur; in quibus propterea tum naturales, tum praeternaturales glandulae sedem sorti­untur.

4. Si verò Lacteae adeò obstructae fue­rint ut nutrimenti satis in Corpus devehi nequeat, sed plus aequo in Intestinis deti­neatur; Lienteria, appetitûs dejectio, totius denique corporis Atrophia inse­quuntur.

5. Proximè, à Crassitie laeditur pulmo; quâ de causâ ab esu nucum aliorúmque succum spissum praebentium fit Dyspnoea: Idem contingit ab usu Lactis nimio & intempestivo, praesertim si meracum fuerit. Hunc ut praecaveamus affectum, à dicto vulgari (si sano illud sensu acci­piamus) monemur; Oportere, scilicet, diu vivere defiderantem, Lac ab Hepate bibendo abluere: Pulmone potiùs dixerim; non enim metuendum est ne in Hepate haereat, ut falsò autumabant Antiqui, sed tantùm in Pulmone, ubi spirandi difficul­tatem [Page 31] causare solet. Hinc Animalia pulmones habentia & perfectiora & calidiora sunt, multúmque bibunt quò Chylus fiat probè dilutus, nè in aliquâ parte (hâc verò praesertim) visci instar haereat; hâc etenim per infarctum laesâ omnia totius corporis compatiuntur membra.

6. Puellulas quasdam & foeminas cachecticas fluore albo laborantes (unde reddere solent urinam tenuem & aquo­sam sedimento albo, grumoso & divulso, quale Lactantibus iis usu venit quae per urinam excernunt Lac, supernatantem) ultra primum coctionis gradum parùm promovere constat: Unde, à chalybis usu ob Salem, quo quidem eóque valde spirituoso seu calido abundat metallum illud excoctissimum, ad debitum sangui­nis vigorem restituendae sunt.

7. Porrò ex Lacte copioso crassóque ob distributionem impeditam fiunt in infantibus Convulsiones: Idem in Nutri­cum mammis adeò durescit aliquando, ut in Lapidem concrescat.

SECTIO QUINTA.
De Lactis ritè ministrati Vtilita­tibus.

1. COmpertum est, quò laxiori & succulentiori habitu est Corpus, eò carnosius & pinguius effici; è contra verò, si quando, à calore praeternaturali, ejus partes humiditate, nutrimenti utique vehiculo, destituantur, diuturnitate temporis exarescunt, totúmque unà mar­cescit Corpus. Quod damnum ut com­modè reparetur, Lacte alieno reficiendi sunt: Quia vero hujus administrandi modus jamdudum exolevit, idcircò, ut Antiquorum (quoad licet) revocemus methodum, faciliúsque capiamus, cujus generis, quantum, quale (merum, scilicet, an mixtum), quibus denique Lac por­rexerunt, vestigiis quae nobis reliquit Hippocrates insistemus.

2. Hoc itaque in primis notandum est, Lacti & Sero omnes inesse medendi in­tentiones, quae adeò apud Cnidios per­crebuerunt Medicos, ut, aliis quibus­cunque relictis Pharmacis, in omnibus morborum generibus in quibus Purga­tione, Alteratione, aut Nutritione opus esset, hisce solummodo usi sint.

[Page 33] 3. Purgationem quod attinet, quia quod Tenue est faciliùs effluit, ideo ad alvum solvendam frequentiùs dari solet Asininum; facultas ista solutiva augetur Mulsâ; quò meliùs abstergeat, miscetur Muriâ; nè ventriculum laxando laedat, vinum additur; quò refrigerio & hu­mectatione febricitanti magis conveniat, temperatur aquâ; quò minuatur purgan­di vis simúlque roborentur Intestina, coctum propinatur, imò, ad Congium usque, si vires constent, ingurgitatur: Citò enim è ventriculo excedit, secúmque noxios humores abripit; propterea Hy­pochondriacis, Febricitantibus, Siticulosis, bilem in febre excernentibus, sanguinem denique fundentibus adhibetur. Unde * Aphorismus ille quibusdam in morbis prohibens Lactis usum, 64. l. [...]. ad purgationem non pertinet. Nam, quando Caput ulce­ribus scatet & crura intumescunt, adeò ut pressa colorem Morbi Regii referant, aliáque ulcera mali moris febre, inflam­matione, & auribus purulentis comitata, per varias corporis partes serpunt, post Vomitum & Capitis purgationem Hip­pocrates, praeterquam in aestate, Sero ad deorsum purgandum, tunc verò temporis Lacte usus est. Idem in Vertigine, Apho­niâ, Capitis gravedine, Convulsione, Epi­lepsiâ, Paraplexi [...] à nigraebilis & acrium [Page 34] humorum affluxu (quo Sanguis corrum­pitur occluduntúrque viae, quà Spiritus transeant, à Naturâ ordinatae) post fo­menta, venae sectionem & vomitum, Asininum Lac coctum ministrandum docet: nec minus praescripsit quàm Co­tylas duodecim; imò, ubi suppetebant vires, plusquam sedecim.

4. Coctum convenit tum Lac, um Serum, quotiescunque purgare, partes firmare, aut motum humorum compescere in omnibus Catarrhis & Fluxibus, fert animus; Crudum verò, quandocunque laxare, humectare aut alvum fluidam servare expedit. In Causo, ex labore & nimiâ lassitudine orto, si lingua aspera, sicca & nigra, vel os amarum fuerit, vomitus & alvisublutio prosunt; quòdsi istis non solvatur morbus, tum demùm Lacte Asinino cocto purgandum est. In Febre quotidianâ è bile natâ cùm ad imum ventrem tormen irruit, ut & in febre Interficiente & Uteri Erysipelate, Lac & Serum haud parùm adjuvant. Quibus Hepar & Lien non sunt à nativi­tate debilia, tumeant licèt ea doleántque, in Hydrope, ab Hepate pituitâ infarcto, vel à Liene, ex immodico fructuum non­dum maturorum esu tumido & dolente, in morbo item Hepatico ab atrâ bile, in febre à Lochiis corruptis, in Haemor­rhagiâ [Page 35] narium, vomitione Sanguinis, uteri ascensu & strangulatione, albo fluore cum Febre, Dysenteriâ, Cholerâ siccâ; In his, inquam, omnibus morbis, aliísque paenè innumeris, varia Lactis genera variè pro ratione circumstantia­rum temperata propinare solebat. Ad institutum nostrum sufficit, paucos eósque praecipuos è multis adnotâsse Casus, quò tum Antiquorum in praescribendo Lacte consuetudo, tum ipsius Lactis in purgan­do Utilitates innotescant; nunc commoda ejusdem in alterando pari conatu perse­quenda sunt.

5. Et quamvis Alterationem cum Pur­gatione non rarò conjunxerit Hippocrates, tamen, ut emolumenti quod ab illâ ritè administratâ provenit compotes simus, Leges quas in hâc re statuit is, servare oportebit. Cùm itaque omnis Mutatio sit victoria quaedam de re mutatâ, nulla profectò dari potest Mutatio nisi à forti­ori; quare, quanto frigiditas & humidi­tas cedunt in agendo caliditati & siccitati, tanto diutiùs qualitatum illarum viribus inferiorum continuandus est usus; ut, quod prae virtutis imbecillitate uno quasi ictu praestare non valebant, diuturnitate saltem temporis tandem consequantur. Cotylae Lactis duae quas praescripsit Hip­pocrates nequaquam humorum, si ad in­vicem [Page 36] conferantur, totiúsque Corporis molem exaequare comperientur, seposito minùs efficaci ejusdem in agendo robore; Semel itaque tantùm adhibitae impares omninò sunt ad Corporis temperamen­tum ab alieno in naturale revocandum: quare multiplicandae sunt, & saepiusculè repetendae, debitúsque religiosè obser­vandus est modus, quò intentum conse­quantur effectum. Etenim, cùm corporis partes ferè omnes morbo debilitatae sint, sibíque invicem compatiantur, eâ pro­fectò quantitate propinandum est, ut neque prae nimiâ ejus copiâ gravetur ventriculus, neque per alvum illud exo­neret: Cavendum quoque ut sit substan­tiae mediocris quò faciliùs distribuatur, & ad Acrimoniam edulcandam aptius. Porrò, dum potatur, tenui victu ut en­dum est, nè ex diuturnâ in ventriculo morâ acescat vel corrumpatur. Loco autem Prandii sumendum est; à Coenâ verò temperandum donec peccans corri­gatur humor, ardórque extinguatur: Denique ab Aphorismo illo antè citato in universum monemur quibus in morbis non conveniat per Lac alteratio. Singula­ris verò erat casus Clonigi, Epid. l. 7. Dysenterici & Nephritici▪ qui ulcere in Renibus meati­bús (que) urinae laborans, lactis Caprini refri­gerio, addita quintâ aquae parte, sanatusest.

[Page 37] 6. Conducibilius autem nostro videtur proposito, singulos quibus Lac prodest morbos enumerando breviter percurrere; nè tam scribenti qùam legenti prolixior de singulis enarratio molesta sit. Prodest itaque ad abluendam & attemperandam Acrimoniam post purgationem; uti etiam in Podagrâ, Rheumatismo, Ptyalismo eo quem febricula comitatur; necnon in altero post Aphthas atque in Febris declinatione humorum impetum optimè compescit; Salutiferum quoque est in tussi, urinae ardore, mictione purulentâ & arenosâ, faucium inflammatione, Dyspnaeâ cum sputo Sanguinis, Scabie ferâ, ulcere fistuloso; in omnibus item morbis in quibus serosa & caseosa Lactis pars calore inspissatur aut acris redditur.

7. Valet etiam adversus herbam Apol­linarem, Leporem marinum, Dorycnium, Buprestes, Cantharides, Cerussam, Eu­phorbium, Arsenicum, Chamaele onta nigrum, Colchicum, & caetera id genus venena: Haec quidem, cùm Caustica sint, operationem ignis, aliorúmque Calido­rum, magnâ ex parte referunt: In hoc autem discriminantur primò, quod citiùs reliquis operentur, imo eâ celeritate ut nonnullis captum Humanum superare videantur; deinde, quòd peracutâ quâ­dam partium inaequalitate ac duritie [Page 38] praedita sint, unde obvia quaeque vexant & lacerant; hinc corrodendo vasa per­rumpunt, quo facto Sanguis in recepta­cula non sua evagatur, ibíque stagnans partes illas, haud secùs quàm in Contusi­one fieri solet, livore aut nigredine inficit, easdémque tandem, ob novi San­guinis defectum Calorem & Spiritum suppeditantis, obrigescere atque emori facit. Quâ itaque ratione Lac ob terre­nam quandam visciditatem cum blandâ humiditate conjunctam citiùs quam aqua ignem extinguere cognoscitur, pari prorsus modo, easdémque propemodùm ob causas, de virtute ejusdem contra istiusmodi veuena philosophandum est.

8. Restat Lactis Nutritiva sive Restau­rativa facultas, quae in crassissimo (bubu­lo, scilicet, ovino aut caprino) potissimùm invenitur. Ex Consumptione enim carnis & organorum coquentium laesione, varii necessariò suppullulant morbi, donec tandem, viribus totius corporis penitùs labefactatis, paenè ad primaevam infantium impotentiam redigantur infirmi; Conve­nit itaque eos ab eodem reparari nutri­mento à quo in statu imbecilliori olim adoleverant. Hinc Diocles convalescen­tes omnes Lacte recreare solitus est; Hecticis etiam salutem adfert: Neuti­quam tamen interim tacendus est error [Page 39] quorundam Nostratium Lac Asininum etiam Phthisicis administrantium; quibus certè jam macie confectis & ulcere pul­monis sanioso (quod siccare oportebat) laborantibus prae nimiâ tenuitate nequa­quam congruit; Verùm optabilius for­san judicant amicorum consilio & obse­quio perire eos, quos Medicorum ope restitui posse diffidunt. Iis qui diuturnis lentísque laborant febribus Lactis usus non parùm prodest, nec minùs Lue vene­reâ extenuatis & tabem dorsalem patien­tibus. Aegyptii macie deploratos, emul­sionibus & Lacte tum in potu tum balneo exhibito, ad pristinam non modò sanita­tem sed pinguedinem quoque revocare soliti sunt. Nec tantùm quoad interio­rem corporis habitum juventutem servat deperditámve instaurat, verùm exteriùs etiam eidem consulit, dum rugas, senii Indices, impedit, imò tollit. Hinc Pop­paea, Neronis uxor, centum Asinas nutri­ebat in quotidianum balnei usum, eo fine ut candorem, laevitatem ac mollitiem cutis, in quibus insidet aetatis flos ac ho­nor, ab injuriâ temporis illibata servaret.

9. Notandum verò, Hippocratem ad fe­bricitantes in aestate purgandos nunquam Serum adhibuisse, ob salsedinem, quam tunc [...]e [...]poris prae caloris pabulum exu­rentis▪ vehementiâ in se continet; at [Page 40] saepissimè Vere, Autumno & Hyeme; praecipuè verò omnium, in morbis fri­gidis.

10. Coagulum quod attinet, quò ve­tustiùs, eò magis acescit atque efficacius est. Adhibetur autem ad quemeunque Sanguinis & Alvi sistendum fluxum; quod quidem partim Intestina constringendo, partim caseosam Lactis in venis partem inspissando coagulandóque, ipsum effi­cere, vero non absimile est.

Hactenùs de Lacte in communi, ac specialiùs de alieno: Jam de nostro; quem quidem Primae coctionis esse Ter­minum, seu effectum, ac proinde Secundae adaequatum subjectum, hoc est, immedi­atam atque integram Sanguinis Materi­am inde convincitur, tum quòd si intem­pestivè seu mox à digestione celebretur Phlebotomia, Lac simul cum Sanguine effluere experiamur; tum ex Lacte in mammis, quod non intra venas elaborari certum est; cùm, si affimiletur Sangui­ni, dulcedinem amittat; tum denique ex ipsâ [...] in vivâ diffectione Felis aut Canis, Pecquetti More factâ.

Partes autem Lactis tres omninò statu­imus: Pinguem, scilicet, seu butyrosam; è quâ fiunt Spiritus, Fumus, & Bilis, Sero­sam, è quâ oriuntur Humectatio, Flatus, [Page 41] Transpirationis insensibilis major pars, Su­dor & Urina: Caseosam deni (que), unde Nutri­mentum Fibrae, Ossa, Saliva, Mucus, Cutis & omnes partes Spermaticae, necnon San­guis propriè dictus. His munere ritè fun­gentibus, Sanitas; aliter Dyscrasia, humo­rúmque Confusio, ruptis veluti repagulis, sanam Corporis temperiem invadunt.

SECTIO PRIMA.
De Pinguedine in Non-viventibus.

1. POrrò, cùm ex definitione Pinguis intelligatur significatum ipsius non solùm Unctuositatem, verùm etiam Dul­cedinem, Suaveolenriam, caeterásque id genus qualitates complecti; hinc fit, ut in triplex genus, pro triplici genere Non­viventium, Vegetantium & Animantium, disterminetur Pinguedo. Harum autem omnium prima est illa quae in Non-viven­tibus, praecipuè autem in Telluris, com­munis omnium Parentis, gremio reperi­tur; unde in vegetabilia transumitur, indéque in Animalia. Quicquid igitur in vegetantibus cernitur, sive gustui ju­cundum, sive Spiritibus reficiendi utile, id omne Pinguedini Terrestri ac­ceptum referendum est; in quâ etiam insidet dispositio illa, quam Fertilitatem appellamus.

2. Ea autem hoc modo fit: Agit Sol in Tellurem prope superficiem, ubi ob subsidentem humorem tenerioris est in­dolis. [Page 44] Hanc immisso radiorum innumera­bilium, veluti spiculorum totidem subti­lissimorum, quodam quasi Fluvio in minu­tissimas primò secat partes; quas cum Aquâ, Aere, Séque ipso miscens remi­scénsque, eas tandem probè subactas per­enni fluxu à radicibus, per truncum & caulem, in ramos, frondes & fructus evo­cat; evocatas paulatim densat; tandém (que) maturatas ad fines à Naturâ statutos pro­movet. Ad hoc autem Solis Virtus pecu­liaris, non parùm videtur prodesse: Cujus juge incendium à biruminosae Materiae (ut verisimiliter conjectare licet) pabulo factum, eandémque radiorum vehiculo longè latéque effundens, Terram foecun­dat; eo paenè modo, quo Vesuvii flammae uberiùs erumpentes subjacentia impin­guant arva.

3. Ex modò dictis patet ratio, cur Ce­relia, Vina, omnia denique quae è pingui­ore glebâ germinant, Spiritum inflamma­bilem habeant; unde sicut Palato & Naribus, ita Cerebro quoque grata sunt; in quod dum è toto corpore subvolat unctuosa seu spirituosa ista exhalatio, ipsum (ut postea probabitur) eâdem delibutum ac paenè obsessum, in quietem illam seu cessationem à functionibus con­jicit quam Somnum vocamus; unde etiam jucundissima illa oritur sensatio, quam [Page 45] partim mox à somno nos percepisse recor­damur, partim quoque vel inter dormi­endum percipimus; ex lenocinio scilicet gratissimo fumi istius, blandis ulnis Cere­brum undique amplexantis, leníque veluti palpo illud, quò Soporem provocet, permulcentis.

4. Patet etiam cur quaecunque herbae oleosum copiosè imbibant Succum, Tellurem sterilescere faciant: unde Vir­gilius

5. Patet praeterea, quare Cometae aliqualem in locis quibusdam causare Sterilitatem soliti sunt. Quicquid enim de illorum naturâ sit (quam perscrutari non est nostri instituti) hoc certè dici debet, nequaquam coalescere potuisse tam ingentia corpora, nisi particulae quibus constabant oleaginosae seu unctuosae essent. Cùm enim omnis Cohaesio vel à ratione Quantitatis in genere seu Conti­nuitatis, quae toti rerum universitati com­munis est; aut saltem hujus vel talis quan­titatis, ejus nimirum quae prae exiguitate divisionem dissiculter aut non omninò admittit; vel ratione Qualitatis cujusdam quae profectò non alia esse potest quàm unctuositas (haec enim ferè crassioris ge­neris demixtorum commune est gluten, [Page 46] unde oleum è quovis paenè mixto extrahi solet); & minimorum figuris Naturae texturam tribuere, esset profectò crasè nimis philosophari, & mille absurda in­térque ea Vacui, hoc est, Nihili positio­nem post se trahit: certè concipi non potest moles adeò vastas solâ minimarum particularum appositione ubi (que) cohaerere: necesse est itaque ut à Qualitatis istius seu corpusculorum oleosorum ubivis immistorum ope, in consistentiam illam quâ fruuntur, coeant. Quid quod radii Solares, si quas alias moleculas, certè unctuosas, sibi nempe reflectentibus prae caeteris quibuscunque particulis mixtis adhaerere aptissimas, magnâ copiâ in Ae­rem evehant & ubique fundant; unde in Fulmine & omnibus paenè Meteoris qualitatis hujus naturam effectús (que); expe­rimur. Plurimum itaque olei in visce­ribus suis ubivis concludunt Cometae; unde fit ut brevì dissolvantur, quod qui­dem sive contingat eò quòd ignem facile concipiat aptissimus ille fomes, sicque sit Cometes— suus ipse rogus; sive (quando lumen tantùm reflectit, non autem gignit) ex eliquatione glutinis illius quibus ipsius partes antè cohaere­bant; hoc certè dicendum videtur nequa­quam adeò [...] eum esse potuisse si terrâ macilentiori, qualis nostra est, con­stitisset, [Page 47] & non plurimum pinguedinis in se habuisset; quae cùm è Telluris super­ficie à depraedante Solis jubare furtivè sublata sit, nil mirum si solito minus relictum, sterilitás (que) inde aliqualis secuta fuerit.

6. Eundem suo gradu sortitur ef­fectum Eclipsis Solaris, minori licèt di­spendio: Dum enim avertuntur ab ali­quibus locis radii ipsius intercipiun­túrque, cessare ibi aliquatenùs motum rerum generationi necessarium, foecundi­tatèmque proinde minui necesse est.

7. Patet denique cur nimia etiam humiditas sterilitatem inducat; cùm enim ex hâc dilutior fiat Succus unctuo­sus, flaccescit enervatúrque ipsius vis seu calor nativus, imò extinguit ur tandem, ac veluti obruitur. Eandem propè ob Causam diutinum & violentum Frigus damnum quoque affert. Sterilitatis cau­sas fusiùs quam pro re natâ fortasse pro­secutus sum; eò autem id feci, quòd ha­rum cognitionem, ad Pestis naturam causásque dignoscendas, plurimùm colla­turam existimaverim.

SECTIO SECUNDA.
De Dulcedine, nonnullisque aliis qualitatibus per quas ad ipsam accessus, recessúsve ab eâ fit.

1. POrrò cùm Dulcedo sit Pinguedi­nis, prout à nobis accipitur, quae­dam quasi pars, eáque non parvi nominis, ipsius proinde naturam usúmque explo­rare ac jucundissimae istius qualitatis consideratione mentem oblectare neque ingratum neque intempestivum futurum est. Definimus autem Dulce esse quid­dam ex humido aqueo & sicco terreo probè concoctum in substantiam oleosam, mollem, aequabilem, optimèque Organo gustûs attemperatam. De hoc primò observandum, quòd, cùm res è Tellure nascentes variis imbutae sint Saporibus, iísque pro indole Soli, cui originem de­bent, diversis, Dulcia è terrâ bituminosâ paenè semper oriantur; ut patet in Sac­charo, quod, eam ob causam, dum in Cannarum segete adhuc stat, Naphthae instar citò admodùm concipit ignem; &, nisi severitate Legum sanciatur quasi Cautio, incendiis fortuitis valdè obnoxi­um est. Porrò, Aqua ex se insipida est; quare, ut saporem edat, cum aliâ quâpiam [Page 49] re, genio prorsus contrario, calido viz. & sicco, misceri eam oportebit: habebit itaque Saporem vel à vicinae quam prae­terlabitur Terrae qualitate, vel ab Ignis admistione. Calor enim vi in tellurem impactus, in oleosis ejusdem particulis, veluti visco quodam, primò implicatur; quas sibi mordicùs haerentes quàcunque via patet (nullibi autem non patet A­genti huic subtilissimo) secum defert: Terrestres itaque eas, quae sunt Pingue­dinis defoecatioris, cum humidis séque ipso hîc, illîc, ubique miscet & contem­perat, atque ad aliqualem tandem consi­stentiam coquit: Hinc Sapores varii, pro variâ singulorum quae mixtum istud ingre­diuntur exuberantiâ, vel defectu.

2. Ex his Dulce, ob optimam con­coctionem, caliditatem mediocrem, & substantiam congruè mollem aequabi­lémque, gustui Humano maximè arridet; Idcircò Linguae poros blandè aperit, tem­peratè calefacit & humectat, ibique tanquam in loco sibi proprio haeret ali­quamdiu manétque. Oblectatur siquidem Natura temperie istâ congeneâ, neque eam excutere conatur, utì assolet res eas quae temperamento aut inimico, aut pa­rùm congruo praedita sunt. Hinc fit ut appetitus maximè inhiet dulcibus; idem quippe jucundum ac delectabile linguae [Page 50] & ventriculo ob communem utriusque tunicam.

3. Lenis autem illa linguae titillatio quae dulcedinis perceptio est, hoc modo efficitur. Calor moderatus, humiditate asseclâ, duriores compositi partes subit, dissindit & plurimâ coctione earundem asperitatem inaequalitatémque (eo paenè modo quo, ex elixatione, fibrae carnis fractae ac tandem disruptae apparent) comminuit; donec eò laevitatis atque exiguitatis devenerint ut, patulis linguae meatibus adaptatae, sine vi intromittan­tur, vel potiùs sponte sese insinuent; in­tromissaeque demùm, non jam, ut ante, nervos per sensorium illud disseminatos pungant & unguibus quasi lacerent, sed attrectatione leni ac naturae nostrae ap­proportionatâ eos veluti demulceant, blandóque attactu lambant.

4. Ut fructus immaturi Austeri, Acerbi & Acidi, Dulces evadant, quamplurimae mutationes subeundae sunt; eò quòd isti sub genere Saporum quàm longissimè distent: Gradatim etiam alterari debent, nam, si Calor immutationem istam effici­ens valde intensus fuerit, Sicci aut (ex­ustâ pinguedine) Amari fient; Si nimis remissus, vincente humore, à putredine corrumpentur.

5. Acerbum, Austerum, Ponticum & [Page 51] Stipticum omnia astringendi vim habent, & gradu tantum differunt; in eo autem conveniunt quòd terrenas, ac proinde frigidas & crassas habeant partes, dulcedi­níque contrarias: Fit autem Sensatio quem in gustûs organo excitant hoc prorsus modo; Constat Acerbum (idém (que) de caeteris suo gradu dicendum) è multis Terrae partibus, quae cum Aqueis non benè miscentur; his itaque poros subin­gressis, mox exprimuntur inde malè mix­tae Aquae particulae, solaeque remanent Terrestres; quae, cùm indolis sint valdè siccae, proximam sibi humiditatem ab omni pori latere in se sugunt, seu veriùs excipiunt; quod cùm ubique oris fiat, nascitur inde sensus ille Contractionis, quem, dum hujusmodi gustamus, expe­riri solemus.

6. Hinc redditur ratio cur omnia isti­usmodi contrahant, siccent, roborent, exasperent, densent, repellant, inaequa­liter denique sensum afficiant.

7. Praegnantibus, à copiâ lactis dulcis, vitiatur appetitus; hinc in Cittâ Acerba & Acida jucundissima iis existimantur, contra quàm esurientibus usu venit.

8. Cùm verò Acidum ex Acerbo, su­perveniente humiditate rariori & aereâ, eâdémque manente frigiditate, provenire videatur (nam si humiditas sit densior & [Page 52] naturae aqueae, ac quamplurimis siccis & terrestribus impraegnatae partibus, ex A­cerbo Austerum efficitur) inde fit, ut fructus ii qui in principio lignosi, sicci, simúlque acerbi sunt, ab affluxu humoris acescant: Hanc etiam ob causam acida frigidiuscula sunt, partiúmque caeteris tenuiorum; laxatis, scilicet, ab humore illo, non tamen devictis usquequaque alteratísque, siccis illis particulis.

9. Ex Acidorum temperie jam decla­ratâ petenda est ratio, quare hujusmodi corpora incîdant, dividant, farctu libe­rent, citra calefactionem perpurgent, penetrent, tergant, densent, asperent, calorem extinguant, acre obtundant, rebus insipidis ac dulcibus vigorem ac robur addant, viscidam in ventre materiam incîdant ac deorsum praecipitent, sistant quoque Alvum si quando in eâ visciditas non insit, post cibum purgent (eò quòd nervoso generi parùm amica sint) Flati­bus distentum ad secessum provocent, bilem flavam & sanguinis fervorem com­pescant, Sanguifaciendi facultatem lae­dant, corpus denique purgando per accidens exiccent.

10. Quòd si loco frigiditatis succedat calor cum humiditate aqueâ, idem Aci­dum (ex Acerbo ratione jam explicatâ factum) Dulce evadit; uti etiam, si eidem [Page 53] calori aerea quaedam tenuiórque adjun­gatur humiditas, ídque in partibus mi­nusculis, è tali compositione enascitur Pingue; quod quidem, si in speciali acci­piamus, majorem profectò laevoris habere gradum statuimus quàm cui temperies nostra aptè respondeat, unde ultra dul­cedinem coctum, & veluti qualitatis nobis congeneae quaedam (ut ita dicam) super­elaboratio, naturae nostrae nauseam fastidi­úmque creare solet.

11. Caeterùm, uti à calore humorem coquente dulcescunt succi, ita, eodem ite­rùm evocato, acescunt denuò ac putresi­unt: Est autem Putrefactio ista interni ac nativi caloris in unoquoque humido ex­istentis ab externo corruptio. Si humor aqueus calorem insitum eo gradu super­averit ut non debita aut proportionata sit mixtio, in quâlibet ferè ebullitione seu fermentatione partes aerea & igneae, in quibus Pinguedo potissimùm insidet, dissipantur facilè ac resolvuntur; Terre­stres autem [...] & Aqueae, quae ob viscosam partium tenacitatem discuti nequeunt, sed in composito manent paenè illibatae, ad pristinum illud reducunt statum, quem nondum maturatum atque à calore ritè coctum olim habebat: quò sit ut ad Sa­porem quoque pristinum, aciditatem, scilicet, remetito quasi Naturae cursu [Page 44] [...] [Page 45] [...] [Page 46] [...] [Page 47] [...] [Page 48] [...] [Page 49] [...] [Page 50] [...] [Page 51] [...] [Page 52] [...] [Page 53] [...] [Page 54] iterùm redeat. Hinc vina Recentia, uti etiam ea quae Languida & dilutiora sunt, si quando ab aestate motúve incalescant, protinus acida redduntur; at non item Generosa & Vetera, nisi aquam addideris.

12. Praeter calorem Extraneum inest quoque Nativus, à quo fructus ante debi­tam maturitatem decerpti procedente tempore dulcescunt ac mites fiunt; licèt id quoque aëris ambientis calori aliquâ ex parte adscribendum sit: Qui quidem, sicubi ferventior sit, sublevat è tellure vaporem quendam, purissimâ seu benè coctâ Pinguedine constantem; hic, à noctis frigore densatus, circa matutinum tempus decidit in terram, ab animantibus isto coelitùs (ut ita dicam) misso cibo delectatis colligendus. Hujusmodi sunt Manna, aliíque succi melliflui, quibus Graecia regionésque Orientaliores magis abundare noscuntur. Quid quòd ipsum quoque Mel sit vapor quidem dulcis quem in floribus ac frugibus perfusum Apiculae inde colligunt & compingunt, non autem conficiunt. At nec ab hujus naturâ atque indole abludit mel illud roscidum quod segeti & virgultis incidens adhaerénsque, iisdem exitio est. Eâ namque aviditate ab Apibus conquiritur, ut, quoties hoc decidit, primâ luce soli­tóque diluculò magis alvearibus tumul­tuariò [Page 55] exiliant, cogàntque; posthabitísque jam florum deliciis, quercuum folia gu­losè depraedentur; ita námque fiet ut crura citissimè onerent; quóque feracior hujusmodi proventùs contingit annus, eò, uberiùs melle distenduntur favi.

13. Verùm frumenti annonaeque cari­tas dulcedine non compensatur, nec offa melle intincta famem arcet, aut latrantis stomachi voracitatem sedat. Quantum detrimenti afferat Segeti mel istud, [...], neminem latet; Causa itaque tanti mali ex principiis jam praejactis aperienda est. Spiritum longè subtilissimum istius­modi mellita in se claudunt; hic, intensiore Solis ardore nascentium substantiam ape­riente, in eandem se insinuat, a [...] absque obice [...]ubique penetrat, pervadítque. Hinc fruges nativo viduatae succo siccan­tur, siccatae arescunt, arefactae marcent, imò tandem nigrent; ut non immeritò uredine percuti dicantur. Noxius iste ros ferè depluere solet à decimo Junii ad Julii decimum; incipit autem citiùs, lon­giúsve durat, Plin. Nat. Hist. l. 11. c. 24 ratione tempestatis aut loci calidioris: In Italiâ, utpote regione calidâ, circa vergiliarum exortum ut plu­rimùm decidit.

14. Nec solùm ad nobiliora Nutritionis & Vegetationis effecta in instructissimo Naturae penu reposita sunt media, verùm [Page 56] etiam ad usus minùs dignos inutiliora re­rum etiam praestantissimarum fragmenta sapienter ordinata atque accommodata sunt, ne qua omninò Mundi pars, pro rei cujusque gradu, munere suo vacet, vel causis sibi proportionatis destituatur. Exemplum in Cerâ videmus, quae licèt ad dulcedinis dignitatem non attingat, aut esui serviat, habet tamen aliquam in se Pinguedinem (licèt illa quidem terre­strioris seu crassioris sit indolis) atque utilitates non paucas. Haec à calore Solis potentiore è terrâ evellitur potiùs quam exhalatur: Ab Aprili ad Septembris fi­nem eam è floribus colligunt Apes, ad fa­vos fabricandos. Pinguedo itaque quam habet. cum multâ siccitate conjungitur. Ex his qualitatibus donatur virtute emolli­endi, relaxandi, dolorem solvendi, ab­scessus calefaciendi, mitigandi, coquendi, maturandi, corpora denique (si quâ datur hiatus) explendi: Praebetur in sorbitione Dysentericis, imò favi quoque ipsi in pulte alicae priùs tostae. Plin. Hist. Nat l. 22. c. 24 Adversatur Lactis coagulationi in ventriculo, quem effectum prohibent decem grana cerae hausta, mil­lii magnitudine: Si inguen tumeat albam ceram in pube fixisse remedio est.

15. Nisi quaedam inter ea intercessisset partium identitas, nunquam Dulce & Pingue in eandem classem retulisset Ari­stoteles. [Page 57] In eo autem manifestè conveni­unt quòd utrumque veluti inungat atque impleat, utrum (que) etiam erosas asperásque linguae partes [...]eniat. Quid quòd Nuces, Amygdala dulcia, aliáque hujusmodi, si quando diutiùs serventur, superato ex­coctionis seu laevoris gradu eo in quo (sensui utique nostro approportionato) sita est Dulcedo, Pinguia omninò effici­untur. Ab oleosâ qualitate, quâ abun­dant Dulcia, ventriculi orificium emolli­unt, sicque appetitum auferunt; unde, ut in vinorum ingurgitatione constat, citiùs enim dulcibus quàm acidis im­plemur.

16. Ad usum quod at tinet Medicinalem [...] ex dictis à priori elicitur, quod Experien­tiâ quoque comprobatum est, Dulcia humores coquere, laxare, rarefacere, thoraci pulmoníque prodesse, impingua­re, semen generare, flatus excitare, acria, acida, amara & falsa reprimere, insipidis vigorem addere, Jecur & Lienem infar­cire & tumefacere, phlegmonen denique augere. Patet etiam cur Acerba à Pingui­bus emendentur.

SECTIO TERTIA.
De Suavitate, ejúsque Causis.

1. COnsensus & Conspiratio permagna est, Saporem inter & Odorem; perinde ac si ad unum eundémque perti­nerent Sensum, atque utravis perceptio­num harum nihil aliud esset quàm degu­statio quaedam: hinc eaedem utriúsque Nomenclaturae; hi siquidem, perinde at (que) illi, dulces (seu suaves) acres, acidi, foe­tidi agnominantur. In eo autem discri­minari videntur, quòd, cùm dentium operâ conterantur comminuantúrque cibi, partes ejus crassiusculae mox gustandi organum aptè afficiant, Saporémque edant; eae autem quae rariores & leviores sunt ab eâdem moliturâ factae, sursum ten­dant, & Odoratum, sensum acutiorem altiorémque, attactu subtiliore perstrin­gant. Ea siquidem communicatio ac commercium, ob organa affinia commu­némque membranam, inter sensus istos intercedit, ut ab odoribus foetidis saep [...] evertatur Ventriculus: & utrovis horum vitiato, alter rarissimè integer reperiatur. Brutis ad praelibandum cibum datur O­doratus acutior, quem Cicurata ex inglu­vie & desuetudine postmodùm amittant. [Page 59] Nonnulli etiam Homines ex inediâ coactâ vel temperantiâ voluntariâ eam narium sagacitatem adepti sunt, ut nè Bestiis quidem nasutissimis eâ facultate cede­rent.

2. Praeter munus autem, quod dixi­mus, praegustandi cibum, eundem aliqua­tenùs ingerit etiam Odor, & Nutritionis aliqualis vehiculum est; Quid namque obstat quò minùs portiunculae cibi minu­tissimae olidis innatantes fumis, per Odo­ratûs meatulos in corpus animalis aequè facilè subrepere possint atque aër humi­dus, aut Catharticum externè applicatum? Imò ex effectis innotuit, esurientes carnis tostae seu assatae aliquando fuisse satiatos vaporibus, quos tamen iidem benè saturi aversati sunt. Astomi, teste Plinio, halitu radicum, florum & pomorum redolenti­um diù vivunt, gravioribus verò odoribus exanimantur; Democritus etiam, septu­agesimum aetatis agens annum, solo panis odore triduò vitam produxit. Optimè itaque sensit Hippocrates eos qui prae debilitate nimiâ celeriter reficiendi sunt, humidis cibis reparari debere, qui celeriùs per Odoratum. Dicendum tamen istius­modi odores, licèt refocillationi spirituum plurimùm contulerint, reparationi tamen solidarum corporis partium prae labore decisarum vel nihil penitùs vel certè [Page 60] parùm admodùm conrulisse: Nam, cùm omnis Odor suavis & recreans sit efflux­us substantiae subtilis & pinguioris, adeò exiguum solidioris substantiae evaporati­one istâ imminutum est, ut pari omninò pondere quo antea, Lancem deprimat: Patet hoc ex purgativâ (& crassiore qui­dem illâ quàm in odoribus reperitur) vitri Antimonii emanatione; quod, licèt centies infundas, nullam utique infusi­onem eâdem prorsus virtute non imbuit, vix tamen quicquam interim pristinae ipsi­us gravitati decessisse admirabundus comperies.

3. Verùm, ut ad propositum nostrum revertamur. Extra dubitationem jam po­situm speramus, Suaveolentiam è Pingue­dine provenire. Suadet hoc insuper Macis, Nux-moschata, Anisi semen, aliá (que) plurima hujusmodi oleo foeta; quo dempto, absumitur & Odor. Nonnulla Odorem cum visciditate adeò insigni conjunctum habent & quasi implicatum, ut non, nisi confrictione & attritu vexata, eundem evolare sinant, ut Succinum; alia, nisi ustione torqueantur, socium adeò jucundum à se divelli non sustinent; qua­lia sunt Myrrha, Thus & Olibanum. Atque hinc est quòd cùm Odor & Spiritus vita­les, ut postea dicetur, ex eâdem confici­antur materiâ, fragrantia omnia Cor & [Page 61] Cerebrum confortent & recreent, ex­haustósque & peste languentes instaurent ac reparent. Eadem quoque venenis & venenatis obstant, ea autem praecipuè quae Cor roborant; hinc [...] Cervini & Styracis odore fugantur Serpentes: è contra verò odor foetidus spiritus labefactat, vires pessundat, tristitiam inducit, febres exci­tat pestilentiales & putridas, sopitásque revocat, nutritionem denique vitiat & pervertit.

4. Ut Suavius sit spiramen, plurimùm conferunt calor & siccitas, pinguiores telluris partes extrahendo, concoquendo ac probè concoctas tandem evaporando; quam ob causam Regiones quò ferventi­ores eò odoratiores, ut in Indiâ Orientali, Syriâ & Arabiâ cernitur: America autem, sub eisdem licèt Parallelis sita sit, tamen, cùm sit Peninsula atque ingentia utrinque habeat Maria, è quibus majori copiâ va­pores humidos excitat Sol quàm ut eos­dem discutere valeat, idcircò aromata (quae inter odorifera palmam obtinent) nequaquam producit; eò quòd Omnis bo­nus odor in sicco fundatur: Hinc fructus a­grestres odoratiores hortensibus, hinc flo­res in Aegypto nascentes paenè inodori sunt; eò quòd ab inundationibus Nili nebulosus aër siccitate debitâ destituatur. Hinc Plantae herbaeque multae quò sicci­ores [Page 62] eò suaviores. Hinc Pingue ipsum, etsi nunquam ex se malè olet, tamen, nisi cum sicco benè misceatur ac contem­peretur, nequaquam gratùm spirat. Porrò, cùm unumquodque reficiatur à quibus primitùs constitutum fuit, hinc Moschus, è corruptione natus, siquando odorem amiserit, à Latrinae Mephitide, quae (ut mox probabitur) valdè adiposa est, eun­dem recuperabit. Denique, ut verbo dicam, omnis Odor bonus ex Amaro fit, quod à Pingui excocto & quasi semiusto originem ducit, ut inferiùs probabitur.

SECTIO QUARTA.
De Pinguedine in Animantibus, & quibus Modis consequenda sit.

1. HActenus de Pinguedine eâ, quae in Non-viventibus ac Vegetabi­libus cernitur: Jam postulat ordo ut de illâ tandem quae in Animantibus reperitur, déque ejus generatione, differentiâ, usu, abusúque pro instituti nostri ratione discurramus.

2. Nascitur Pinguedo ista ex particu­lis cibi partim dulcibus, partim verò aqueis, à nativo calore elaboratis con­coctísque. Materia haec cùm à venis arte­riísque [Page 63] excernitur, in loca frigidiora de­cidens sensim concrescit, ab eâque, lento­re caseoso comitante, vesiculae quaedam efformantur conficiuntúrque; in quibus, haud secùs atque in cellulis sibi propriis Aurantii succus, Pinguedo reconditur.

3. At cùm, si singula Animantium ge­nera circumspiciamus, ad Pinguedinem generandam alia aliis multò sint procli­viora, ad hujus proinde causas penitiùs investigandas magnopere conducet, si quae constitutio partiúmve efformatio cum eâdem conjunctae reperiantur dis­quiramus. Primùm itaque, istud in com­muni exipsarum naturâ rerum immediatè elicitur, quòd, cum Calor, pro efficaci quâ pollet vi, Pinguedinem liquefaciat rarefa­ciátque, venas & arterias, per quas transire debebat haec, novâ Spirituum copiâ inde confectâ in amplitudinem majusculam dilatabit; unde macilentiores erunt hu­jusmodi, Spiritibus autem (iísque robore ac vigore praeditis) referti; è contra verò qui frigidiori sunt temperamento paucos Spiritus gignunt; eâque de causâ venis parvis & incertis, ventriculo item parvo ut plurimûm donantur: in his exiguâ ad­modum Pinguedinis illius portione (quae propria ipsorum materia est) in Spiritus rarefactâ, deferuntur in loca minùs calida glutinosae illae particulae, ibíque in massam [Page 64] illam adiposam, quam Pinguedinem ap­pellamus, tandem concrescunt. Obe si itaque fient hujusmodi: Hinc ob frigus Senectutem comitans in aetate provectiori potiûs quàm in vitae flore (caetera si ad­sint paria) in Pinguedinem vergunt Ani­mantia.

4. Porrò, cûm Pingue fit naturae admo­dùm subtilis & à labore motúque facilè attenuabilis, evaporabitur profectò, dum à calore in loca externa & longinqua extruditur, atque è toto Corpore penitùs evolabit, nisi Cutis, tanquam vasis cujus­piam densi & compactioris, ponatur Obex. Hinc Sus, qui Cute valdè densâ circundatur, pinguissimus est, omentúm (que) etiam habet insigniter adiposum, ob ali­menti copiam membranaeque crassitiem. Quibus densior est Caro, ea inter Cutem & Carnem pinguescunt; quae Carnem rariorem, parvumque habent ventricu­lum, intra carnem; quae cute sunt densiore & carne rariore, utróque modo opiman­tur; ut videre est in Bobus emaciatis, aetate & labore primum fractis, deinde saginatis. Oves & Caprae omnésque in universum Quadrupedes, dum foetus gestant, eò quòd tum temporis voraciùs edant, pinguiores fiunt. Quaedam item pascua ad Pinguedinem generandam adeò sunt apta, ut, nisi pecora abigantur [Page 65] quò pabulum non nisi vespere capiant, ni­miâ victûs copiâ obruta interimuntur.

5. Discrimen, Adipem inter & Sevum, ex diversâ Sanguinis indole enascitur: Quibus sanguis Fibrosior & Corpulentior (ut cui plurimum Terrae, Aquae verò parum insit) ea in visceribus Sevum ge­nerant: Calore etenim exiccatur ac dissi­pata evolat tenuior Pinguedinis pars: Caseosa autem illa quae relinquitur solito magis inspissatur; ideò Cornubus & Ta­lis, si credamus Aristoteli, praedita sunt hujusmodi. Accidit autem hoc Corni­geris solummodò iis quae utrimque den­tata non sunt.

6. Altera inter Sevum & Adipem dif­ferentia ex locis utriusque nativis peten­da est. Quippe Adeps, ut jam dictum est, inter Cutem & Carnem, sive etiam intra ipsam Carnem consistit; in carnis autem extremitate, Sevum: sive id fiat accrescendo carni, more subdititio, utì in plurimis corporis locis; sive carnosas partes obducendo, qualiter in Renibus; aut membranosas, ut in Omento, fre­quenter cernitur. Adnotandum quoque, in iis quae Sevum generant tum Omentum tum Medullam sebaceae esse naturae; in aliis autem non item, ut in Suibus, patet.

7. At, cùm compertissimum sit Exan­guia vel ad unum omnia Pinguedine [Page 66] destitui, quâ ratione ea demum genere­tur exquirendum est. Id autem in primis constat, Obesitatem non usquequáque naturae propriam esse, sed fermè Adventi­tiam ac arte seu curaturâ (Naturâ ali­quando paenè invitâ) parabilem: Pluri­mùm autem ad Pinguedinem prae caeteris conferunt Dulcia; Nec mirum, praestant namque istud semet impartiendo; Dulcia quippe Pinguia quaedam sunt, vel potiùs copiosissimam Pinguedinem, eámque naturis Animantium congeneam in se con­tinent; quae in singulas Corporis partes pergrato illapsu sese insinuans, eos vo­luptate quâdam dilatat & tumefacit, tandémque hospitia adeò sibi idonea suo quasi jure possidet. Hinc Cerevisiae no­stratis non-lupulatae, ac Vini jucundioris Potatores inexplebiles citiùs longè quàm cibo in immensam molem saginantur. Porci etiam ii qui Sacchari cannis victi­tant, in obesitatem brevì intumescunt; unde tenerrimae eorum carnes, multâque interstinctae pinguedine, non minùs quàm ipsa Medulla jucundissimè sapiunt. Ve­rùm Teneritudo ista delicatula quae adeò Gustui adblanditur, solidam corporis ab eâdem nutriti compagem enervat laxát­que; unde fit ut Equi hujusmodi Bellariis pasti imbelles sint, facilliméque oneri imò morti praematurae, succumbant; Quae [Page 67] eadem contingunt aliis quoque Animan­tibus, quaecunque tandem illa sint, quae cibis praedulcibus avidiùs inhiant iísque immoderatiùs sese explent.

8. Aegyptii, ardore Solis arefacti ade­óque squalentes ut Corio potiùs quàm Cute eos obtegi putes, exucci licèt sint, adhibitâ tamen Industriâ atque artis ope (praesertim verò mulieres) pinguissimi evadunt. Id autem hoc modo assequun­tur istae. Cum otio & Crapulae plus aequo indulgere soleant, ad plurimos dies con­tinuos bibunt juscula ex pinguissimis Gallinis facta: His admiscent oleum è Sesamo, nucibus Indicis, Avellanis, A­mygdalis dulcibus, Pineis & Pistaceis expressum: Posteà, quò viscositas (qua­litas, si qua alia, pinguedini pernecessaria) accedat, Bamiam, Melochiam, Sarcocol­lam, Colocassiam in iis demum infundunt; denique ita praeparata, dum in tepidis ex aquâ dulci Balneis sese proluunt, pro more sumunt. Ad haec, inter balneandum Clysteria è pinguedine Ursi, atque oleo Sesamino cum tritici furfure in mucila­ginem cocto parata, ter quatérve eodem aliquando die injiciunt; & sic, dormitum euntes, Colchica decem tosta per quin­decim aut viginti dies mandunt, vel quinque Myrobolanos Indas tostas aut Pillulas ex his & Jujubis cum oleo Sesamae [Page 68] & saccharo confectas, aut cum gummi Tragacanthae aquâ soluti & sacchari Can­didi ana Semiunc. Nonnullae à decocti­one quâdam radicibus Chinae, nucis Indicae atque Colocassiae alteratâ, ac viginti dies aut plus eo in ipso Balneo haustâ, praeser­tim verò si in gallinarum praepinguium jusculo parata fuerit, maciem exuunt, induunt Pinguedinem. Quaedam per novendium sumunt fellis vaccini chirat, cum aquâ florum Aurantiorum. Pingue­scunt aliae ex infusione seminum Foenu­graeci & Zizib Cretici Semiunciâ, in aquâ fontanâ epotâ circa horam decubitûs, ipso Foenugraeco & Zizib loco Coenae in antecessum Comestis.

9. Ex dictis pinguefaciendi modis tria notatu digna sub considerationem veni­unt. Primùm, cibos pingues ad obesita­tem gignendam quàm aptissimos esse; hi etenim ex ventriculo, intestinis, vasisque in Corporis habitum, locum utpote fri­gidiorem, tepidorum operâ Balneorum educenda sunt; ubi ob caloris debilitatem ac humiditatis copiam concrescunt & quasi congelantur: Deinde, viscidas quasdam particulas prioribus, utpote nimis fluidis, adjungendas, nè istae prae partium raritate nimis attenuatae dissi­pentur penitùs antequam consistentiâ debitâ stabiliri possint; Postremò, valde [Page 69] essicacem esse Chinam, ut & Myrobola­nos in parvâ quantitate sumptas, ad hoc ut in exteriores Corporis partes deve­hantur, eò quòd mediocris purgantium dosis Sudorem excitare soleat.

SECTIO QUINTA.
De Morbis è Pinguedine tum Internâ tum Externâ natis.

1. CAeterùm, praeter vitiosam seu li­bidinosam istam Aegyptiarum pinguefactionem, quam affectant quò libentiùs expetantur cariúsque aestimen­tur à Viris; est & alia morbosa prorsus, quae proinde non immeritò ad se trahit medicam curandi Intentionem. Haec in­habiles, hebetes, segnes & stupidos facit; adeò ut Anima ipsis veluti (juxta Pro­verbium) Suibus, non nisi vice Salis data sit: somnum producit atque intendit, imò non rarò sopore eos paenè extinguit sepelítque. Quamobrem, cùm Anima functiones suas non exerceat nisi benefi­cio Sensuum aut Phantasiae, nec aliundè certiùs nobis iunotescat rem quampiam vitâ frui quàm ex eo quòd sensationis capax sit, idcircò quod Sensum destruit aut ad munia sibi propria exequenda [Page 70] inhabilem reddit, idem Prudentiam fa­cultatémque intelligendi (saltem exer­citio tenus, quod solum cognitionem nostram spectat) ipsámque etiam vitam, seu (quod tantundem est) vitae usum auferre, nobísque eripere planè videtur: Nihil autem aequè sensationi obesse ac Pinguedo, si rerum naturas consulamus, omninò arbitrabimur: Adeps siquidem ipse sentiendi incapax prorsus est; nimi­am quoque ejus copiam sensus laedere ab experientiae testimonio docemur: Quare, cùm Anima sit id in quo sensus & motus est, ac unumquodque à magnâ quantitate ejusdem rei perimatur necesse sit à cujus parvâ quantitate noceatur, ex­uberans profectò Pinguedo, haud secùs atque olei lagena flammae lucernulae su­perinfusa, lampadem vitae extinguit. Neque enim existimandum eâ facilitate Spiritus è Pinguedine gigni, quâ ingens stuppae strues admotâ flammâ ignescit; sed opus est ad hujusmodi transmntatio­nem multâ naturalis facultatis operâ; dúmque agit ista calorem suum impri­mendo, reagit illa; caloris vim per aque­as terrestrésque quas habet partes obtun­dere & suffocare satagens; donec tandem, si ex uberiore quantitatis augmento viri­um quoque fiat accessio, eum succumbere faciat extinguatque penitùs.

[Page 71] 2. Hâc eâdem de causâ qui valdè pin­guescunt, celeriter senescunt, sterile scunt denique. Nam in hujusmodi, ob frigoris dominium, Calor nativus fractis viribus languescens, vix conservando Individuo, nedum propagandae Speciei, idoneus est; cùm Semen prolificum valdè spirituosum esse debeat, ac proinde ex Concoctione omnium optimâ proficisci: Hinc Pingues tum Viri tum Mulieres minùs Seminis quàm macilentae gignunt, minúsque Ve­nerem expetunt. Hinc Hirci, quantumvis omnium Animantium salacissimi, vix tamen coeunt si quando pinguescant ad­modùm, nisi priùs pastorum Curâ in sta­tum reducantur macilentiorem. Quid quod ipsas quoque vites dum hircescunt, sterilescere etiam compertum sit.

3. Porrò, si Aristoteli fidem adhibere aequum est, intereunt nonnunquam Oves à Renibus Sevo undique obseptis. Hoc autem dolori ac syderationi inde secutae tribuendum est; quae quidem à flatibus humoribúsque interclusis provenire nosci­tur: Idem aliquando hominibus quoque contingere potest; Quibus etenim lan­guida ac sedentaria vivendi ratio, eò quòd alimentum non aequaliter, uti debet, distribuatur, Pinguedo in Mesenterio, Omento, totóque congeritur Abdomine; ubi stagnat quasi, tandémque coalescit, [Page 72] imò in ingentem quandoque accrescit molem, Hydropis cujusdam speciem si­mulans; unde Sterilitas & re iquarum Corporis partium extenuatio insequun­tur. Ex ignoratione verarum hujus mor­bi causarum rectaeque eundem curandi methodi, quamplurimi periêre. Cujus rei luculentam narrat historiam Hildanus de illustri quâdam Foeminâ ab abundantiâ Pinguedinis viscera (aliàs illaesa) com­primentis eorúmque actiones impedientis peremptâ; Cent. vi. ob. 97. nonnullis Medicis mortem ipsius in morbi diuturnitatem imperitè refundentibus.

4. Hactenùs de malis à Pinguedine Nativâ seu Internâ causatis; jam de in­commodis Externae Pinguedinis ac Olei sive illa intùs sumantur, sive etiam extrà applicentur. Nam vetustae nuces si oleo­siores sint Caput dolore afficiunt; pinguia omnia intempestivè data nauseam, alvi fluxum, flatúsque efficiunt; ipsúmque oleum oculis stillatim infusum, lachrymas, ophthalmiámque inducit. Praeterea, cum partes laxatae adeò debilitantur, ut ad depellendos humores ad se advectos sat vigoris non habeant, si nimio jam plùs flaccescentes oleo illinas, eas sanè omninò pessundabis: Hinc nervis caesis nudísve, ut & vulneribus profundis infusum Ole­um, iisdem adversissimum, imò planè exi­tiale [Page 73] est: A fluxu namque humorum inde aucto, & (ut ita dicam) deturpato, sordidissimum & male olens redditur ulcus. Cent. 1. ob. 82. Quid narrem cum eodem Hildano Rustici cujusdam Erysipelas phlegmonô­des ab oleo rosaceo post dolores, inflam­mationem, atque alia symptomata gravis­sima, in Gangraenam translatum? Unde oleosa omnia aut quovis modo pinguia in eo suspecta sunt morbo; nam obstru­endo poros transpirationem intercipiunt, ac vapores putridos in parte affectâ deti­nent.

5. Ut dicta praecaveantur mala vel saltem amoveantur jam introducta, quid adipem liquefaciat, aut, pro contrarietate quam adversus Pinguedinem exercet, ejusdem praepediat generationem, per­scrutandum est. In primis itaque cùm disgregare Caloris proprium sit, ideò exercitium motúsque (caloris utpote Causae) ad liquefactionem conducunt. Eandem ob causam perfricatio corpus concalefaciens Hydropem putatitium dis­solvit, alimentum minutatim distrahit, pinguedinem denique, si quâ in parte re­dundet, in reliquas Corporis partes aequabiliter diffundit; quò fit, ut totum Corpus succulentiorem ubique rotun­dundiorémque habitum induat, & qua­quaversùm augeatur. Plurimùm autem [Page 74] Motui hâc in re tribuendum argumento est, quòd Reni dextro in omnibus ferè Animalibus minus adnascatur Pinguedinis, ob ejus lateris motum siccitatém (que) quae ipsam liquare ac consumere nata sunt.

6. Si quis ad macilentum Corporis habitum se reducere satagit, exerceat se jejunus adhuc, dum calet comedat, tenui & debili utatur nutrimento: tale enim facillimè ac citissimè absumitur & parùm solidi post se relinquit, vinum dilutum praepotet, hujusmodi siquidem appetitum obtundit, famem enecat, suo quoque gradu calefacit adurítque; Obsoniis è Sesamo & rebus praepinguibus victitet: Nam istiusmodi edulia plus debito sati­ant; dúmque diutiùs (ut suprà diximus) in ventriculo manent nec in Corporis habitum ritè dispescuntur, eundem prae­gravant, laxandóque partes orexim de­struunt: Semel in die cibum sumat; cavendum tamen nè id in tepidis fiat Balneis, nè, ut dictum est, in frigidis ex­ternísque partibus congeletur adeps; illotus maneat, nudus deambulet, super durum recumbat stratum, ita namque levior erit somnus, corpúsque siccius. Je­junus etiam & illotus vomat; venaesecti­onem, cucurbitulas siccas; frictiones cum pannis asperioribus vel cum Sale & Nitro manè & vesperi frequentet; purget non [Page 75] rarò: Diuretica ac sudorifica calidiora non parcè adhibeat; ab aceto denique nequaquam temperet, ut quo tum ob Saporem tum ob tenuitatem nihil magis Pinguedini contrarium sit.

SECTIO SEXTA.
De Pinguium intùs sumptorum & extrinsecùs applicatorum Com­modis.

1. EX Olei incommodis paulò ante expositis, quid cavendum sit nè impingamus, quâve insistendum methodo quò ipsius commoda rectè eliciamus, colligi poterit. Hoc namque si Animali­um membris applicemus, gradu adeò mediocri ut ex unâ parte Sensuum functi­ones non praepediat, ex alterâ autem major inde fiat partium agilitas, ad Sani­tatem profectò virésque non parùm con­feret; eò quòd dum vasa perlabitur, à putredine humores potenter defendit. Eâ scilicet est indole, ut Corpus, ob par­tium tenuitatem, ab obstructionibus libe­ret, omnia pervadat, ac genio suo verè mellito imbuat: nec tamen interim hu­morum visciditatem & coagulationem [Page 76] permittit; defessis quoque labore mem­bris oleum aquae mixum inunctúmque, au­xilium ac levamen praebet.

2. Valet etiam ad propellendam Ebri­etatem, & praesumptum in pessimo illo bibendi Marte strenuos reddit bibones palmâque donat. Ob temperamentum è diametro oppositum, crustaceis siccis & friabilibus insectorum naturis usque adeo inimicum est, ut vel solo tactu ea occîdat; praesertim si horum caput eodem oblitum, exponatur Soli. Dolores etiam quos Bo­ves in pedibus sentiunt, auferentur illicò, si eorum cornua cerâ, oleo, picéve illinas.

3. Venenorum corrodentium vim ob­tundit praelibatum oleum, dentésque eo­rum frangit, adeò ut innoxiè sumi possint. Caustica enim partibus valdè acribus ar­mata sunt, & prae caloris excessu ad veneni naturam propè accedunt; unde, haud secùs atque ustulatio ab igne, cu­tem à carne dilacerant: His Antidoti propriae vice fungitur Oleum; quod len­tore suo particulis inde emissis adhaerens, easdémque emolliens, seú veriûs laevi­gans, cutem saepiùs inunctam ab hujusmo­di Erosione immunem servat.

4. Est quoque Butyrum indolis haud multùm absimilis, sive condiendi sive praeservandi facultatem spectes: Hinc venenis resistit, imò pesti; unde in tem­pore [Page 77] Contagii manè cum pane sumptum plurimùm commendatur, & venenatos vapores è mineralibus erumpentes, qui pulmones laedunt Capútque intercluso Sensuum officio sopiunt & evertunt, in­noxios reddit. Lubricitate & humiditate suâ materiae in pulmonibus impactae faci­lem reditum praestat; fauces asperámque arteriam laevigat & tussiendi difficulta­tem lenit. Narrat Forestus de Puero tri­um annorum & dimidii, qui inscius Arse­nicum hauserat jure piscium commixtum, illaesus tamen evasit, eòt quòd non parvam butyri copiam praelibaverat; cùm tamen Famula, quae id minùs fecerat, mortem in ollâ eâ vix aut ne vix evasit; ut non im­meritò Dioscorides butyrum aequè ac oleum in istiusmodi periculis adhiben­dum praeceperit. l. 2. b. 64. Vilet etiam adversus branchum & caturrhum suffocativum, sive id intùs sumatur, sive exteriùs appli­cetur.

5. Verùm, cùm Butyrum, Pingue, & Oleum Emplastrica & suppurantia sint, quâ demùm ratione quibusve modis id efficiant, considerandum est. Hoc autem in primis constat, quaecunque suppurant ea omnia moderatè calefacere, seu non ultra secundum Caloris gradum provehi; qui cum debilior sit quàm ut poros Cor­poris aperire possit, non impedit quò [Page 78] minùs prae nativâ quam habe [...]t humidi­tate eosdem occludant, unde humidas illas particulas quas transpirando exhalari oportebat, imo calorem quoque ipsum in iis implicatum, intra Corpus detinent. Ex hisce causis dicto ordine dispositis coctionem quandam fieri necesse est; cu­jus ope (eâdem propemodum ratione quâ Caro in Lebete aquâ oppleto ig­níque superposito) Succi caseosi partes comminuuntur; donec solutâ ac disruptâ visciditate, commixtísque inde, seu potiùs confusis, humoribus (Sero scilicet & Succo) Pus generatur. Quòd si Empla­strum è rebus intenso calore praeditis constet, vehementer digeret calefaci­étque; unde fiet ut, meatibus apertis, vapores coctioni isti necessarii effluant; exiccabitur itaque Pars, Pus autem non conficietur.

6. Ob hanc virtutem spiracula inter­cludendi indéque partes humidulas, nè vel elabantur sudore vel halitu evolent, incarcerandi, admonuit nos Hippocrates, nè partes prae ardore aestivo nimiùm siccae evadant, vestes oleo imbutas & sordidas induere. Cujus hâc in re praeceptis asti­pulatur Experientia; testans chirothecas unguento vel oleo delibutas adversus sudores aliásque hujusmodi à calore aesti­vo illatas injurias, manus communire: [Page 79] Prosunt praeterea unctuosa omnia adver­sus morbos à recursu humorum natos; evocant quippe istos ad cursum & motum naturalem inter Cutem Carnémque, nisi nimiúm introrsus irrepserint, aut insignis adfuerit naturae debilitas, aut succus de­nique inde extrahendus fuerit viscosior. Patet autem hoc frequentiùs in febribus Tertianâ, Quartanâ, & Hecticâ; necnon in Caro, Phrenitide, dolore dentium, peripneumoniâ, pleuritide, tussi, ventri­culi ardore, cardialgiâ, singultu, arthri­tide & podagrâ.

7. Sunt etiam Pinguia, sub quocunque demùm genere censentur, omnia Anody­na; eò quòd partes emolliant dilatént (que). Adhibentur etiam adversus tumores, nisi metuendus sit nimii humoris affluxus; in Colicis item doloribus si Convulsionum periculum fuerit adjunctum, aliísque morbis ex materiâ, impactâ oriundis. Salubriter etiam applicantur in nervo­rum tensionibus, atque humiditatis na­tivae absumptione; in Spasmo quoque proveniente ex Hypercatharsi ab Helle­boro, Balneum tepidum ex oleo aut hy­dredaeo saluberrimum compertum est.

8. Intùs sumpta unctuosa eodem modo Lumbricos enecant quo (ut superiùs diximus) hydrargyrum: Adeps hircinus dysentericis salutaris est; tenesmo quo (que) [Page 80] laborantibus non sine optimo successu injicitur; eò quòd citò concrescens acri­moniam morborum istorum morsúmque retundat ac mitiget, alvum denique sistat. Eandem ob causam pustulae in labiis e­rumpentes, si Cutem demas eásque bovi­no inungas Sevo, absque magno negotio sanantur.

9. Priusquam discursum nostrum de Pinguedine claudamus, non incongruum erit qualia è Pinguedine nostrâ desuman­tur Prognostica levi calamo percurrere. Haec, si vi morbi liquescat, maximum vitae periculum vitalísve alicujus partis imminere dispendium, documento est. Eliquatio ista ex sudore urinâque cog­nosci poterit. Pinguedines urinae super­natantes, telis aranearum similes mali ominis sunt. Significant enim colliqua­tionem pinguedinis ejus quae Sanguini in­est, vel illius quae Renibus accrescit to­tòve diffunditur Corpore. Exerit autem sese Colliquatio ista per transpirationem insensibilem, & sudorem etiam quando à febribus diaphoreticis seu colliquativis oritur. Harum tria censentur genera; Ardentes scilicet, Pestilentes, & Hecticae: Si istarum Prima grassetur, Calor ad ipsi­us paenè ignis naturam evehitur; unde Carnem, humorésque eos qui tenues, pin­gues & facile solubiles sunt, depascitur [Page 81] [...]b [...]sumítque. Quia itaque, ut ex insigni gracilescentiâ constat, febre istâ laboranti exhauriuntur Spiritus & humores, aliqua­tenus etiam partes solidae, deficiunt pro­fectò ipsi quaecunque ad Papasmum ne­cessaria sunt; unde infirmitate extremâ paenè confectum esse hujusmodi concludi poterit. Hinc itaque convenit Prognosti­con, Nasus acutus, Oculi concavi, col­lapsa Tempora, frigidae contractaeque Aures, atque imis partibus leviter con­tortae, Cutis circa frontem dura, rigens & arida; in totâ facie Color aut niger, aut pallidus, aut livens, aut plumbeus: Quae si adsint, atque aliunde constet ista om­nia à febre, non autem à vigiliis, inediâ, vel alvi profluvio proficisci; in mortis periculo constitutum esse aegrum praesa­giendum est.

10. Est & alia Febris ardentis species, quae magis conspicuo & sensibili modo (ut­pote cujus calor moderatior est) lique­faciat: Ab hâc itaque, si valde patuli sint cutis pori, Adeps per sudorem trans­colabitur; dum per alvum urinámque crassiores ipsius extruduntur partes. Quamvis Colliquatio de quâ agimus non necessariò ad Pestem pertineat, nisi simul Ardor Febrilis conjunctus fuerit (qui, cùm patentissima Liquefactionis causa sit, eam proinde in occultam referre qua­litatem, [Page 82] uti Pestem nonnulli, intolerandae profectò inscitiae est) tamen Sudorem Anglicum, aliàsque Febres pestilentes quae colliquandi vim habent, in hanc classem reponere, tum memorabile sudandi sym­ptoma, tum communis Authorum con­sensus omninò mihi suadent. At neque ab his sejungenda est Febris Pestilentialis Hectica (siqua datur) colliquativa de quâ Galenus de Praesag. ex P [...]uls. l. 9. c. 4. nec manifesta illa Adipis & B [...]inguedinis liquefactio, quae in Marasmo incipiente animadvertitur.

SECTIO SEPTIMA.
De nobilioribus Pinguium intùs sumptorum Effectibus.

1. JAm tempus vocat, ut ad utiliores Pinguedinis in Corpore nostro Ef­fectus descendamus. Unum in primis eúmque valdè notabilem (utpote quoti­dianum) simúlque utilissimum, Somnum videlicet, accuratiori Minervâ perseque­mur. Circa hunc tria praecipuè comme­morabimus, atque (ni vanum nobis Augurium) manifestissimâ donabimus Luce. Pinguedinem nempe esse veram Somni Causam; item quo pacto Somnus [Page 83] ex Pingui proveniat; quisnam deniqúe ulterior Effectus è Somno subsequatur, novorum scilicet Spirituum generatio, unde praecipuae hujus Instituti parti, Spi­ritus viz. è Pinguedine oriri, luculen­tum profectò, uti speramus, accessurum est Argumentum.

2. Ut itaque ad propositum accinga­mur opus. Experientiae testimonium primò advocandum est. Hanc etenim si interroges, vel juratò respondebit, Nos ciborum pinguium esu somnolentos, stu­pidos, & pigros effici. Hujusmodi sunt Cerevisia nostras fortis, vinum, ac mensa opipera; praesertim si admixtâ dulcedine condîta fuerit. Dulcia enim, cùm (ut dictum est) sint Pinguia quaedam, in Somno proinde conciliando partes quo (que) suas vendicare ipsa, necesse est; hinc mul­sum & hydromel, spiritúsque quae è Sac­charo elicitur fortissimus celerrimè ine­briant & stupefaciunt. Idem praestant Lolium, Mandragora, Papaver, Opium, Hyoscyamus, Styrax, Allium, Crocus, se­men Cannabis, Anethum, Tabacum, Lu­pulus, Coculus Indiae, Nuces-moschatae. Quae quidem omnia pinguibus annume­randa sunt, cùm è pingui Solo enascantur, succóque nutriantur opimo. His accen­sendi sunt spiritus è baccis & floribus Sambuci, è Cerasis, Rosísque▪

[Page 84] 3. Notandum autem, Pinguia ea ad Somnum inducendum efficacissima esse quae sunt facilè inflammabilia. Ex his maximi nominis sunt Vinum & Opium; quorum hoc, stupefaciendi vim amittit post evaporationem super ignem; illud, excitatâ flammâ, ustulatum, vigorem per­dit, effoetúmque redditur: Unde vini Spiritus, longè citiùs quàm Vinum ipsum, stupefacit & inebriat. Acetum è contrà, cùm Spiritu destituatur, non Somnum sed vigilias facit. Hinc redditur ratio, quare Opium & reliqua soporifera in Febribus & Hecticis quando (que) somnum non causent; virtute, scilicet, eorum ob calorem debi­tò ferventiorem, unico quasi momento liquefactâ, atque in aerem resolutâ; unde biliosis & naturâ praecalidis istius­modi Pinguia quae subitò flammam conci­piunt, loco Somni Pervigilium faciunt; prout accidit Puero illi quem à vini potu nunquam ampliùs dormivisse Galenus narrat.

4. Non omninò parergon aut inoppor­tunum est, si, datâ hâc occasione, Vini cum Opio congruitatem ac'medicum utri­usque usum paucis perstringamus. Ab horum utroque redduntur Homines hi­lares, audaces, futiles, garruli, ad bellum atque Venerem promptiores, feroces ad pugnam ineundam ejusdémque incom­moda [Page 85] fortissimè & strenuissimè perferre idonei. Et, sicut Ebrietati semel dediti adeò bibendi cupiditate vincuntur, ut vix unquam deinceps frugi fiant (est enim vinositas humoris cujusdam libido paenè in naturam ex consuetudine transi­ens) ita Opio quoque assueti ejus usum deponendi (licèt summâ id conentur dili­gentiâ, imò talis victoriae adipiscendi causa fastidiosissimum animi deliquium, aliáque symptomata gravissima perpeti­antur) potestatem non habent, nisi suc­cedanei loco eidem substituatur liberior vini Cretici, pipere & aromatibus alterati, haustus. Ab utroque etiam, immodicè sumentes torpidi, stolidi, inconstantes, stupidi, attoniti & Insani fiunt.

5. Speciatim verò vini dulcis virtus maximè spectatur in Tussi, cui etiam multum adjumenti confert Opium, inter­dum etiam integre sanat; quod quidem perfecit (ut Dioscorides existimat) si­stendo distillationes, atque ita humorem noxium concoquendo faciliùs. Porrò, à studio nimis immoderato curisque edaci­bus ob rei amissae vel nondum acquisitae absentiam, vigiliae, timórque proveniunt, quae Cerebrum pessimis efficiunt modis. Hisce malis efficacissimè succurrit vini Congium; hilaritatem etenim atque Som­num inducendo, animi vigorem reparat ac [Page 86] Melancholiae illius ob Spiritus exhaustos praesentaneum est remedium: unde dictum Hippocratis, Ebrii fiunt praesen­tium malorum obliviosi, ac futurorum bo­norum foecundâ spe beantur. De Fati­bus. Quid quòd animi quoque tranquillitatem Inebria­tioni (modò rarissima ea sit) debere Homines compertum est; cui proinde Cato, quantumvis severus, Solon prudens, & ipse Archesilaus indulserunt: Nec fortasse exercere detractavit Stoicorum sanctissimus Seneca quod ipsemet his ver­bis collaudavit. De Tran­quil. Nonnunquam & usque ad Ebrietatem veniendum, non ut mergat nos, sed ut deprimat curas—ut morbis quibusdam, ita tristitiae medetur. Ve­rùm pessimus vino utendi modus, nimiùm jam (proh pudor!) inolitus, vel rectum ipsius usum, veluti Ostracismo quodam, exulare jussit; & modum tenendi diffi­cultas ipsum profectò modum, mediocri­itatémque laudabilem dehonestavit atque in Orci pomoeria, tanquam necessarium vitiorum incentivum relegavit.

7. Denique, cùm in vino Calor & Hu­miditas cum Pinguedine consociatae sint, idcircò, pro diversis bibentium tempera­mentis, diversos sortietur effectus, eós (que) aliquando contrarios: Eo prorsus modo quo Ignis alia exiccat, alia humefacit, glaciem utique liquefacit, Salem verò [Page 87] indurat. Calidos itaque & siccos, Ira­cundos, litigantes, pugnaces, & insanos: Alios, taciturnos, tardiores, penitúsque el [...]guidos facit. Haud aliâ ratione quam quâ Balnea res humidas & remis­su faciles solvunt infirmántque. Siccos & frigidos, misericordes & lachryma­bundos reddit: Frigidos & humidos, modò timidos, & taciturnos, modò elo­quentes, fidentes, petulantes, atque ad amandum proclives; perinde ac si qua­litas ea quae optimae est indolis (Pingue­do, scilicet) reliquas sibi socias devicisset ac consopivisset.

8. Quòd verò Syncopae, pesti, febríque malignae medentur vinum, id efficit Spiri­tuum reparando deliquium; de quo inferiùs suo loco disserendum est.

9. Conclusum itaque esto, Somnum à Pinguedine proficisci: Quo verò pacto inde oriatur proximè disquirendum. Ut certissimis progrediamur passibus, Naturae praeeuntis Ductum vestigiatim inseque­mur. Fingamus itaque (seu veriùs pro certo ponamus) Pinguedinem in cibis potúque latitantem intra ventriculum recipi; primùm omnium quod menti oc­currit, est, Caloris nativi ope aperiri as­sumptorum partes, indéque discludi subtilissimas quasdam particulas; hoc est, plurimùm ignis aut aëris, nonnihil [Page 88] aquae, parùm autem Terrae in tempera­mento suo complectentes; seu, quod perinde est, fumos vere oleosos. Neque difficile est hariolari quò, sive quam par­tem versus, iter suum directurae sint istiusmodi particulae crassioris jam mate­riei pondere defoecatae, ac liberè ventricu­lum ac vasa circumvolitantes: Experi­mur siquidem Pinguia in universum omnia, cujuscunque demùm generis illa sint, etiam cùm, prae rudiore adhuc mole, deorsum premuntur, ad summum tamen contendere, caeterísque mixtis superna­tare; Non dubium est igitur quin puri­ores jam atque expeditiores redditae, inclusísque ignis evectae alis, ad totius corpori Arcem subvolaturi sint, Caput, si qua via pateat: patere autem eam, & quidem multiplicem, nemo qui Anatomen à limine salutârit inficias ibit. Quare impingentes in Cerebrum, pro subtilitate suâ parvulas cellulas ipsius porósque penetrant, pro viscositate autem in iisdem haerent, ibíque prae delectatione, eodem modo quo Dulcedo in Linguae poris, diutiùs detineatur, nec facilè ab objecto­rum externorum incursu pulpamentum istud avelli à se sustineat. Obsident ita (que) Cerebrum undique exteriùs, interiùs opplent, meatúsque per quos Spiritus (quos vocant) Animales transire debe­bant, [Page 89] ubivis obstruunt. Hinc fit ab ope­ratione Sensuum ac proinde à motibus illis qui ab eâ pendere solent cessatio & quies: quas quidem Sentiendi & Movendi Inducias Somnum appellamus. Hactenus Ratio ex genuinâ verarum causarum investigatione: videamus jam, qualia ve­ritati huic suffragia Experientia allatura sit. Id autem in primis constat, à frigidis & siccis Somnum fugari, unde ex lege contrariorum ad eum adducendum vim habere oportet calida & humida; quae qualitates in Pingui non desiderantur. Restat, ut Exempla consulamus.

10. Nauta quidam, l. 9. in Schol. obser 2. teste Foresto, à solo odore Cerevisiae recentis quam in Navi vehebat, spiraculis undique occlu­sis, primùm Somno sopitus, mox exani­matus est. Idem accidit duobus Mona­chis, qui, cum noctu cellam Cerevisiariam ingressi sunt, ut florem è cerevisiâ recenti ebullientem exportarent, candelâ fortè extinctâ, ac januâ quae eos foràs dedu­ceret non inventâ, ambo, redeunte die, mortui reperti sunt. Incutiunt etiam soporem vapores ab aquarum hypnoti­carum destillatione exhalantes, forsan & fumi carbonum sulphurísque, non ob crassitiem suam lethales sunt (in coelo namque atque aëre crassiore istis liberiùs & innoxiè speramus) sed fumi oleosi ac [Page 90] flammabiles inde evecti vertigine quâ­dam somnolentâ ac stupore sensum pri­mùm eripiunt, deinde, ob vaporis exces­sum, ipsam quoque vitam. Narrat Bontius quosdam ex immodico Nucum-moscha­tarum esu, De Medi­cinâ In­dorum. c. xx. integrum diem naturalem aut plus eo sine sensu & motu, tanquam Caro correptos, jacuisse. Refert etiam Lobelius foeminam quandam Anglam, gravidam, sumptis decem vel duodecim nucibus myristicis, ebriam delirasse; & Mathiolus Ambarum vino infusum temulentiam ef­ficere, quod idem quoque Lignum Aloes resinosum efficere cognoscitur.

11. Ex dictis elicitur, Somni à rebus pinguibus effectionem per spirituosos (ut ita dicam) oleosósque vapores in Cere­brum submissos, modo superiùs declarato, peragi; unde Narcotica ferè omnia odo­rabilia sunt; & ab utrisque fluxus qui­dam partium tenuium sive Spirituum pin­guiorum in Caput subvehuntur, quos Anathymiases nominare solemus.

12. Ulteriùs deducitur Ebrietatem, Somnum, Saporem, Carum, Epilepsiam, & Apoplexiam, ipsam denique quando (que) Mortem ab iisdem causis, gradu tantum­modò discriminatis, proficisci. Nam, si Cerebrum à dictis fumis eoúsque tantùm delibutum fuerit, ut Sensus non nisi lan­guidè, Ratio autem valde imperfectè offi­ciis [Page 91] fungatur suis, Ebrietas dicitur: Si pleniùs ab iisdem obsidentur ac penitiùs occupetur, adeò ut Sentiendi facultas inhabilis & quasi intermortua jaceat, Rationis autem non nisi umbra quaedam superstet, & in phantasiae (ut ita dicam) Coemiterio, ubi mens, pro tempore veluti extincta, ac sepulta jacet, atque in Insom­niis obambulat, Somnus, vel, (si gravior sit,) Sopor nuncupatur. Quòd si obsti­patio Cerebri valde vehemens sit, occu­pétqne materia somnifera ventriculum cerebri, non tamen impacta sit, fiet Carus: ubi verò impacta fuerit, eóque vehemen­tiae processerit, ut ad motus quosdam etiam à sensationis vi non immediatè pendentes, se exporrexerit eósque inter­cluserit; supervenit Epilepsiae species quae­dam, quam altiori adhuc superat gradu Apoplexia. Denique si vapores soporiferi vel inebriantes ingenti copiâ seu violentiâ ingesti Cerebrum planè obruant, adeo ut à causarum naturalium vi excuti inde nequeant, malorum ultimum insequitur Mors.

13. Haec generatim dicta sunto. Ad­denda sunt aliqua quò discursui nostro lux accedat copiosior. Non minora dam­na ab Ebrietate aliquando quàm ab Opio proveniunt. Hippoc. v. Aphor. l. v. Si quis Ebrius repentè ob­mutescat, convulsus moritur, nisi Febris [Page 92] incidens eum corripiat, aut quo tempore Crapula solvi solet, eloquatur. Temu­lentiae autem discrimina dantur respectu habitûs corporis & potûs conditione. Qui cute sunt perspirabili non facilè ebrii fi­ent, aut, si quando fient, citò resipiscent; unde in Regionibus calidis strenuissimi inveniuntur potatores (Spirituum prae­sertim) minúsque ex bibendo incommodi percipiunt; ut apud Vulgus in Insulâ Bar­bados ipsemet observavi. Quod ad potûs rationem attinet, gravior Capitis dolor, diutior ebrietas sitísque à crasso & dulci, quàm à tenui & acido provenire solet: cujus rei ratio ex doctrinâ jam traditâ petenda est. Porrò, hujusmodi fumi à Calore elevantur, supprimuntur à Fri­gore; hinc potatores natatione ad se re­deunt, & Lanio quidam nostras qui po culis quotidie se ingurgitavit, pro libitu resipuit, Capite in dolio aquae pleno im­merso.

14. De Somni causâ per se jam dixi­mus; promovetur autem, seu adjuvatur ratione constitutionis, temporis, loci, aetatísque. Hinc Capitones & Obesi, somniculosi sunt; hinc hyeme quàm aesta­te locísque palustribus (ubi bituminosi vaporis copia) quàm aliis, profundior Somnus. Hinc denique Infantes graviore sepeliuntur sopore, ob Capitis magnitu­dinem, [Page 93] humiditatem, & mollitiem cum edacitate conjunctam. Quam ob causam cùm eorum Calor debilis fit, humorémque soporiferum attenuare impotens, morbo comitiali saepè corripiuntur. Est enim morbus iste Somni imago quaedam, seu veriùs ipsemet Somnus; nam non rarò dormientes vel nondum perfectè evigi­lantes invadit; unde Comitiales morbi aut convulsiones Epilepticae, si ante pu­bertatem obtingant, curationem admit­tant, quòd si ad vigesimum quintum aeta­tis annum protrahantur, Hippocr. 7. Aphor. l. v. vel circa id tem­pus aut postea obvenerint, medicorum industriam omninò ludunt: nam, si quan­do cum materiâ somnum provocante, aliquam cognationem habeant, neque excuti possint eâ aetate in quâ calor nati­vus [...] suam habet summóque vigore praeditus est, vix unquam profectò dein­ceps eas excutiendas certissimè conclu­dendum videtur. Nonnunquam autem ab hujusmodi causis dictos proficisci morbos, praeter jam declarata, non parùm inde suademur, quòd anguillae esus, vini generosi & vaporosi potus, olfactus bitu­minis, picis, gagatis (cujus suffitu antiqui Servos emendos an essent Epileptici, ex­plorabant) cornuum, sulphuris, & alii, (quae omnia pingui vapore abundant) Epilepsias quasdam excitare soleant: [Page 94] unde Infantibus (atque, ipsorum causâ, Nutricibus) cerevisia fortis ac vinum spi­rituosum interdicuntur; tenella siquidem adhuc eorum Cerebra à fumis adeò prae­potentibus facillimè percelluntur, obru­untúrque.

15. Hucusque Fumos delicatiores è rebus pinguibus coctionis operâ elicitos ad Cerebrum usque persecuti sumus; vidimus eosdem viscidâ quâdam ac pro­inde crassiusculâ seu opacâ nebulâ Cere­brum circumfundentes, ac caliginosam Somni noctem eidem obducentes; Restat ut, quid de fumis istis deinceps fiat, quísve ex hospitio eorum in Cerebro effectus proximè secuturus sit, paucis discurramus.

16. Cùm itaque nullus omninò repe­riatur in Naturâ locus à jugi agendi pati­endique cursu immunis, necesse est ut agat in illos Cerebrum, reagant ipsi ac uterque se invicem transmutare satagant; quare cùm dicti Fumi tenuissimae sub­stantiae, Cerebrum autem consistentiae solidioris fit, faciliùs naturam suam exu­ent illi, alienam induent, ídque secundum indolem causarum, hoc est, Agenti effi­caciam, Patientis verò capacitatem. Ex­perimur autem Pinguia omnia (praecipuè verò fumos ex illis enatos) facillimè à caloris operatione in flammulam quan­dam [Page 95] converti, eámque pro materiae è quâ fit genio diversam, imò admoto propiùs igne paenè in instanti flammescere, eâ prorsus celeritate, quâ fumus lucernae nuper extinctae à vicinâ corripitur flam­mâ: Cùm itaque in Cerebri officinâ adsit Calor, idem quoque ibidem sequetur effectus, quantumvis, prae caloris debili­tate & mediocritate, multò tardiùs: Aequum enim est ut, quo gradu mino­ratur agendi virtus, eodem pariter mul­tiplicetur temporis ratio. In Cerebri ita (que) ambitu cellulísque haerebunt dicti fumi, illúdque torpefacient, donec paulatim (citiùs tardiúsve prout plus minúsve inflammabilitatis in materiâ, calorísve in Cerebro reperitur) in subtiliorem adhuc substantiam, quam Spiritum vo­camus, attenuetur. Haec, flammulae cu­jusdem tenuissimae & veluti subhumidae, temperamento hominis congeneae, instar habens, motu celerrimo, singulos Cerebri pervadit sinus, latera ipsius ubique fodit, pungítque; mentis fenestras intrat, & Phantasiam (ejusdem dormitorium) undique irradiat; donec tandem, veluti novo quodam exorto Sole, & in ipsos paenè Animi oculos jubar suum dirigente, eósque perstringente, mentis Tenebrae excusso Sopore evanescant, Homóque evigilet,

[Page 96] 17. Hinc cernitur ratio, cur his quàm illis diuturnior Somnus; item cur matu­tino tempore, vel Somno penitùs exuto, novus ac veluti redivivus menti accrescat vigor; denique, quare Insomnia dormi­entibus obveniant; ideò, scilicet, quia à fumis soporosis non usquequaque occu­petur Cerebrum; unde rerum imaginibus in spatiis illis liberè circumvolitandi & partem eam quae imaginativâ virtute praedita est, percutiendi datur copia: vel quòd, prae caliditate Cerebri, in aliquâ citiùs parte quàm in reliquis gignantur Spiritus motúmque incipiant; quâ de causâ qui profundissimo merguntur Som­no, nunquam somniant. Haec & multa ejusmodi alia ex discursu hîc praemisso explicatu facillima. Verùm crassiori Minervâ ista nobis commemoranda potiùs quàm tractanda sunt; monet siquidem [...]os locus, ut, cùm nativitatem Spirituum, [...]uibus nulla alia Humani corporis pars dignior, propiúsve ad Animam accedens, [...] attigerimus, uberiorem tandem de [...] discursum instituamus.

SECTIO OCTAVA.
De Sanguinis parte Igneâ, seu de Spiritu. Et primò de Spirituum Naturâ ac Distinctione.

1. ZEno Stoicus Animam nihil aliud esse quàm Ignem philosophatus est. Autumabat forsan (naturae verè Spiritalis seu Incorporeae ignarus) nihil reperiri in Homine Spiritu Animali su­blimius; quem proinde, ob agilitatem vigorémque, non immeritò Igni assimi­lavit. Mens etenim humana, quamvis veritatis metam vel, ut ita dicam, pun­ctum non semper attingat, eam tamen extra veri cancellos omninò aberrare, ipsius natura à Sapientiâ conditrice sta­bilita nequaquam permittit.

2, Verùm, nê inter multifarias de Spi­ritibus opiniones vel erremus ipsi, vel Lectorem in devios Erroris Labyrinthos agamus, statuendum primò quid de Spiri­tibus in Communi dicendum sit, deinde distinctè explicandum quaenam de discri­mine & naturâ eorum sit nobis mens.

3. Dari autem Spiritus in Corpore & Sanguine Animantium, nemo qui philo­sophiae studium summis, quod ajunt, de­gustavit [Page 98] labris, inficias iverit: Reperiri siquidem in singulis mixtis partes subti­liores & ad Ignis naturam plus minùsve appropinquantes (quas Spirituum nomine intelligendas cupimus) etiam stupidissi­mis surdissimísque aperta clamat Experi­entia; nec, quamdiu in Communi loqui­mur, plus difficultatis aut mysterii in Spiritibus Sanguinis seu Corporis ani­mantis quàm in Spiritu Vini, Anisi, alia­rúmve quarumlibet rerum latêre existi­mandum est.

4. Hinc in Spirituum (eorum dico qui Animantium sunt) distinctionem recto eóque certissimo tramite deducimur; nam, cùm à Scientiâ doceamur Logicâ, omnem distinctionem intra aliquod genus speciémve per plus minúsque, sive per majorem minorémve communis notionis participationem fieri, certè, si Spiritus hujusmodi in communi nihil aliud sint quàm subtiliores sive rariores Sanguinis partes, nullâ aliâ profectò re (quod ad In­trinsecam attinet) à se invicem disside­bunt, praeterquam in eo quod hi illis magis minúsve subtiles sint: Nondum itaque perspicio quare recedendum sit ab usu vocabulorum à veteranis Medicis appro­batorum; Spirituum, dico, Animalium, Vitalium, ac Naturalium, modò cum gra­no Salis eadem intelligamus; hoc est, [Page 99] dum istos gradu tantùm quoad Intrinseca discrepare (quantumvis quoad Extrin­seca, officium scilicet, locum, aliósque respectus discriminentur) inconcussè animo infigamus.

5. Vivunt itaque vegetántque ubique in Sanguine (praesertim in arteriis) par­tes quaedam rariores, eaedémque proinde agilitate, ac virtute praeditae. Comper­tum autem est, Mixta quaelibet, etiam humida, modò calida ea sint, poros habere apertos (uti patet in aptitudine quam habet ad congelationem aqua priùs tepe­facta) unde partes maximè ignae, utpote alatissimae & libertatis valdè affectantes, siquà detur via, perpetuò evolaturae sunt: praesertim verò si continuo motu agitatae & fugatae fuerint. Quod nè fiat, provida cavit Natura, indomitos illos fugacissi­mósque errones intra densas venarum, praecipuè verò arteriarum (quo in loco magis furibundi sunt) tunicas, veluti in­tra qualos, compingendo. Verùm, cùm ex perpetuo Sanguinis motu ad Cerebrum delatae fuerint, ubi ob vasorum exilita­tem, partim pertranseundi difficultate premuntnr, partim tenuitate parietum car­ceris quo concluduntur, quandam liber­tatis ansam acquirunt, expirant, exu­dántque, vel (si mavis) exprimuntur ubivis in substantiam Cerebri; à quo [Page 100] iterùm implicitae, fugam occaepturae, intercipiuntur, asservantúrque, in nervos postmodùm datâ occasione exprimendae; minori quidem copiâ, si sensatione tan­tùm, majore verò, si motu etiam impe­túque opus fuerit.

6. Relinqui autem indidem in Cere­bro particulas quasdam humidiusculas, pinguedinis tenuissimae redolentes indo­lem, omninò necesse est: Nam, cùm Ce­rebrum omninò tangant, utpote per ipsum transcolatae, neque usquequaque igneae sint, sed aliquam in se humiditatem etiamdum retineant, fieri certè non potest quin aliquam sui partem, eámque humi­diorem, Cerebro affixam & veluti con­glutinatam post se relinquant. An verò ad ipsius nutritionem conducant aliquo modo particulae istae crassiores, eâque de causâ Cerebrum udum, pingue atque ad Spiritus animales deinceps recipiendos aptior evadat capacitas, in medio relin­quimus. Neque nostri instituti est peni­tùs excutere, utrum Nervis, praeter offici­um jam dictum, etiam succum nutritium in singulas Corporis partes amandandi seu dispensandi, incumbat munus. Id tan­tùm dicendum, ingentibus planè difficul­tatibus premi opinionem istam. Nam, ut taceamus nullam patere viam quà ad Ce­rebrum vehatur congruè succus iste prae­terquam [Page 101] per venas & arterias, nedum eâ quantitate ut Corpori nutriendo satis sit; illud profectò insuperabile videtur quòd, cùm nervos ad Spiritus animales modò huc modò illuc pro quâlibet oblatâ occa­sione, hoc est, quoties Sensatione opus est (quod millies in die non potest non con­tingere) deferendos praestò esse oporteat, ídqi permagnâ etiam copiâ quando motus peragendus est, eos interim succi nutritii sarcinis in singula Corporis membra com­portandis occupare, cui vel solùm am­plexando vix capacitatem habent, expli­catu sanè difficillimum est, & duos con­stantes Naturae cursus sibi invicem perpe­tuò contravenire sesé que mutuò impe­dire planè cogit.

7. Nonnullis equidem placere novi, distributionem Succi hujus à ventriculo & mesenterio per nervulos à Sexto pari de­rivatos inuniversum Corpus fieri. Verùm, ut pace tantorum virorum dicam, neque perfecta concoctio in consistentiam illam quae ad nutritiouem requiritur in iis locis perfici potest, neque datur in Naturâ ex­uctio illa quam in hâc occasione fingere oportet, nedum electiva illa extractio particularum crassiorum è Chylo adhuc crudissimo, in quarum coalitione nutritio consistit; neque in ipsis nervis [...]alor in­est exuctum liquorem, in solidiorem sub­stantiam [Page 102] elaborare potens. Praeterea, licèt commercium aliquod nervorum Sex­ti paris cum caeteris Corporis nervis repe­riri poterit (quod quidem evidenter investigare malè torquet Anatomicos) tamen, cùm nervos omnes à Cerebro & medullâ Spinali oriri, atque in ipsis radi­cem habere ab omnibus concessum sit, consonat profectò solenni Naturae cursui, ut, quicquid succi deferant, inde hauri­atur primò, atque in universa Corporis membra per ramusculos deinceps spar­gatur; non autem ut, vice versâ, ab extre­mis imbibatur ramulis, indéque praepo­stero ordine, derivetur in truncum; nisi cogat id circulationis necessitas, qualem in succo reperiri nutritio difficile est affirmare. Denique, si ea pars chyli quae succo huic conficiendo apta est ex e­odem, dum adhuc detinetur in ventri­culo vel mesenterio, ebibatur, unde, quae­so, tanta ipsius in venis copia ut in emisso sanguine caeteras paenè omnes ipsius par­tes exaequare videatur?

8. Nullam autem dari Succi hujus intra nervos circulationem omninò mihi per­suasum est. Nam ut taceam, impervios esse huic nervos quà exilissimi sunt, & ad succum adeò crassum liberè transmit­tendum inhabiles; sanè Circulatio ista, modo detur, cùm sit humoris valdè nobi­lis, [Page 103] atque in vasis item praenobilibus, in ingens profectò aliquod Naturae commo­dum cedat necesse est: quare retrogra­dus ejusdem cursus, utpote Naturae maxi­mè noxius, valvularum oppositione (pro­ut ubique in venis fit) caveri debuerat; quas tamen in nervis nullibi reperiri cer­tissimum est. Praeterea, agitatur in orbem Sanguis, tum ut motûs perennitate calo­rem conservet, tum etiam ut à Corde vigore novo animetur, deperditúmque recuperet Spiritum; cùm tamen non­dum liqueat, cui bono Succus iste circum­agatur in Nervis: neque enim vel motu adeò lento quicquam prorsus ei accedit caloris, neque in nervi truncum relapsus quicquam inde utilitatis percipit. Ulte­riùs, à Cordis pulsu circumpelli Sangui­nem compertum est; à quo verò Agente hàc potius quam illàc (siquidem omninò) vertatur in gyrum Succus, non constat. Denique, cùm eum non ab Agente aliquo violento (quale est Cor respectu Sangui­nis) rotari notissimum sit, restat ut lentâ quâdam subsequentis humoris trusione usque promoveatur. Opplebuntur ita (que) ubique, turgescéntque, imò distendentur quotquot sunt Nervi; unde nulla omni­nò Spiritibus ultrò citróque commean­tibus non interclusa relinquetur via, quos tamen per nervos devehi manifestum est, [Page 104] cùm intercepto laesóve nervo sensatio cesset; occlusâ utique (ut mox pro­babitur) quà particulae ab objectis ad Cerebrum perferri debebant vel inter­turbatâ semitâ.

9. Porrò, uti manifestò ex dictis con­stat subtilissimas Sanguinis partes, loci angustiis & motûs impetu pressas, in vici­ni Cerebri receptacula excludi; ita non minùs certum est, non omnem protinùs Spirituositatem simul semélque ibidem exhalari, sed magnam ejus partem etiam­dum in Sanguine eo qui perenni circulo rotatus Cerebrum jam à tergo relique­rit, detineri. Quae, cùm crassiuscula sit, ad crassiores proinde, ac (ut ita dicam) materialiores Naturae operationes, qua­les sunt Vitales ac Naturales, destinabitur: &, si quando subtilior aliqua operatio (qualis est Generatio) obeunda sit, ibi ad subtiliores etiam Spiritus eliciendos eae­dem ferè causae eaedémque circumstantiae, quas in Cerebro nuper recensuimus, con­currere oportebit; uti seminis ortum con­sideranti manifestum erit.

10. Sunt itaque Spiritus igneae cujus­dam naturae tenui humido nequaquam oneratae seu praegravatae, sed ad justam mediocritatem temperatae: Maximâ autem ex parte ignem redolent; hinc facilè in perfectam nonnunquam erumpunt flam­mam, [Page 105] quando nimirùm copiosiores ac puriores sunt, uti Servio Tullo & Iülo contigisse perhibetur; quibus proinde ingentes animi dotes, futurúmque impe­rium non temerè vaticinati sunt Tanaquil Regina & Anchises avus. Nec desunt qui asserant, [...]gneas quae Apostolos insidebant Linguas, nihil aliud fuisse quàm ipsos Spiritus ultra. Naturae vires à charitate divinâ effervefactos accensósque, ac py­ramidali acumine, flammarum more, ip­sorum Capita innoxiè lambentes; cujus rei fides apud Authores esto. Nec à dictâ veritate abludit ipsum Extinctionis vo­cabulum, quod tum Igni tum Vitae quo (que) nostrae, quae in Spiritibus consistit, à com­muni usu appropriatur. Tales autem omninò debebant esse, quò Animae & Corporis aptae essent quasi Fibulae. Cùm enim Corpora quò rariora eò puriora, atque in ratione Entis nobiliora sint, sa­pientissimum profectò erat, quò rerum ordo immediatis assurgat gradibus, ut Spiritus, quibus prae caeteris corporis nostri partibus, propius cum Animâ intercedit commercium, rarissimam (quantum re­rum natura ferre potuit) hoc est, paenè igneam naturam saperent.

SECTIO NONA.
De Lumine, Spiritibus attribui so­lito.

1. QUod ut distinctiùs elucescat, considerabimus qualiter cum Igne consentiant Spiritus; Lumine scilicet, Ca­lore, Motu, ac Materiâ.

2. Esse autem Lumen corpoream quan­dam substantiam, inde suademur, quòd Solis radii, instar flammae, aut cujus [...]ibet alterius corporis, in quamlibet figuram & angulum ferantur, incidant, indéque reflectantur: Item, quòd Sensûs ita affi­ciant organum, ut corrumpant aliquan­do; denique, quòd Regio ea calidior sit, quò Solis radii directo jubare feruntur, temperatior cùm obliquè sparguntur; fri­gore è contrà rigescat, si eisdem penitùs destituatur: quae omnia, cùm agendi pa­tiendíque cum aliis corporibus innuant commercium, communitatem quoque materi [...]i inter ea reperiri necessariò con­cludunt. Est itaque Lumen, Substantia Corporea, eáque non alia quàm Ignis; cujus effluvia seu particulae si longè laté (que) diffundantur, eâque de causâ adeò atte­nuentur ac longinquo à fonte itinere depurentur, ut oculos tantummodò, poros [Page 107] eorum subintrando, perstringant, non autem temperamentum ipsorum vel cu­juslibet alterius corporis partis (nisi rarò) sensibiliter alterandi vim habeant, Lumen dicuntur. Si verò ob majorem cop [...]am, vel materiae quâcum junguntur densita­tem, Tactûs sensum afficere ac immutare potentes sint, nominantur Calor. Si deni (que) ad fomitem quem arripit in ignem con­vertendum efficaciam habeant, tum de­mùm iidem Ignis appellatione donari assolent.

3. Ex dictis deducitur, eatenùs tantùm Spiritibus Lumen attribui, quatenùs illu­minant: Id autem muneris praestant non oculo exteriori, sed interiori, Phantasiae scilicet; Experimur siquidem nos oculis etiam clausis, quasdam rerum antè visa­rum contueri imagines; quae certè per­ceptio cùm à facultate fiat materiali, à materiali proinde Lumine intùs illustran­te eam effici, vel invitis fatendum est. Minùs quidem propriè Lumen dici hoc, eò quòd saepiùs illi alteri quàm huic ap­plicetur ea vox, non ibimus inficias: Impropriissimè autem loqui, imò pessimè errare eos existimo qui, metaphorâ à Galeno usurpatâ delusi, fingunt sibi Illu­strationem nescio quam Spirituum in singula paenè Corporis membra immissam, praecipuè verò in Sanguine regnantem: [Page 108] Nam, quale (proh Scientiae fidem!) est Lu­men illud quod visibile non est, nec oculo sive. exteriori, sive interiori se spectandum exhibet, sed corpore opaco clausum ma­net? Pari profectò ratione, etiam Silicem luminosum esse seu habere lumen con­tendere licebit, eò quòd, attritu chalybis ignis vellumen inde excuti possit. Quare, id tantum sibi voluit Galenus, Quòd, sicut Lumen in perpetuo fluxu consistit, ide­óque emanatrice Fontis virtute nunquam non indiget; ita Spiritus, operationi mo­tuíque vario sese perpetim impendentes, absumuntur usque & intereunt, ac pro­inde à facultate eâ à quâ spiritus procre­antur atque immittuntur ejúsque jugi influxu necessariò dependent. Verùm tempus monet ut, quid discursus iste de Lumine ad Medicam contemplationem actionémve conducat, propiùs intueamur.

4. Cùm Spiritus ad igneam naturam propè accedant, Lumen autem sit Ignis quidam, congruum est ut lumen Spiri­tibus congeneum quasi sit; quare, cùm unumquodque à suo simili confortetur, laedatur autem ab opposito, hinc à grato Lucis conspectu exhilaramur, à tenebra­rum verò praesentiâ, veluti antipathiâ quâdam, contristamur, reformidamus, ac perhorrescimus. Ad horum autem af­fectuum utrumlibet suscipiendum pro­clives [Page 109] sumus pro ratione circumstantiarum vel innatâ corporis dispositione: Melan­cholicis etenim mens (quod idem de tristitiâ aliunde natâ obrutis dicendum est) ob Spiritum crassum, impurum, malè coctum, turbidum & caliginosum, un­dique tenebris circundatur; unde hor­rore metûs, & tristitiae gravedine pluri­mùm affliguntur hujusmodi, nec pro rei momento formidant, sed prout phantasia depravata figuris ac coloribus horrendis objecta depingit atque obumbrat. Prae­terea, Lumen Solare, utpote Ignium sub­tilissimus, Spiritus nostros, rarefacit; quò fit, ut exultabundis agilius sit & levitet quasi corpus; contrà, tenebrae eosdem condensant, unde crassitie & pigrâ quâ­dam torpedine deprimuntur. Ad quam fortasse causam referenda est Hippocratis observatio, Epid. l. 4. Omnem scilicet morbum ad vesperam exacerbari; à recessu nam (que) caloris, vel, quod perinde est, Lucis So­laris; quae Spiritibus congeneâ quâdam virtute refocillandis, imò forsan generan­dis apta est, affectum hunc oriundum existimamus; praesertim, cùm à Spirituum dispositione pendere sensûs omnis dolo­rifici gravamen & levamen, compertius sit quàm ut probatione egeat.

5. Luminosa autem Spirituum indoles nullâ in re magis spectatur quàm in in­strumentalitate [Page 110] quam habet ab subservi­endum animae in operationibus intellectu­alibus. Anima siquidem, cùm pro hoc statu unum Ens cum Corpore componat, seu veriùs sit (utut Naturâ ab eodem discrepe [...]) nihil proinde absque instru­mento suo conjuncto in universum agere, nedum intelligere valet; imò, uti in a­mentibus, dormientibus, ebriis, atque aegrotantibus liquet, eatenùs intelligendi perfectione praedita est, quatenùs Spiritus defaecatiores sunt, vel cursus eorum mi­nimè interclusus. Quare subtilitas, cla­ritas, ac proinde Siccitas spirituum per­spicaciorem intelligendi aciem menti confert; unde dictum illud, Animus sic­cus prudentissimus est; imò ad temperiem praeexistentis corporis accommodari ip­sam Animam tum Philosophorum nobi­lissimi autumant, tum Theologiae quoque peccati originalis ignorantiaeque inde secutae transfusionem explicanti maximè profectò consonum est—Verùm, nè sapiamus ultra crepidam, ista Theologis tractanda venerabundi relinquemus.

SECTIO DECIMA.
De Spirituum Calore.

1. PRoximè sequitur Calor; ejus Na­turam jam explicuimus cùm de ejusdem ab Igne & Lumine distinctione egimus; ubi definitum est, Particulas igne­as Calorem nuncupari, quando ob majo­rem sive copiam sive materiae densitatem Corpora alia sensibiliter immutandi vim habent. Restat itaque tantùm ut effectus ipsius deinceps prosequamur; hoc est, ut, de motibus seu mutationibus ab e­odem provenientibus, Sermonem institu­amus.

2. Praeterire autem opinionem illam de Calore innato per totum vitae cursum durante, nihil aliud esset quàm prodere Naturae causam, cujus, pro modulo nostro, suscepimus defensionem. Nam, si hujus Authores id tantum sibi velint, manere scilicet in corpore vim Calorem quendam primigenio illi jam absumpto similem reproducendi, nihil absonum rerum na­turis protulerint; quòd si eundem ipsum, qui in primo Corporis ortu inditus fuit, Calorem per saecula durare (ut mihi vi­dentur) intellexerint, nihil sanè magis [...] dici vel fingi potuit. Nam, cùm [Page 112] Calor nihil aliud sit quam igneae quaedam particulae in Corpore calefacto dissemi­natae, Ignis autem (ut notissimum est) in perpetuo consistat fluxu; fieri profectò non potest, ut vel per unicum temporis momentum▪ [...]edum per integrum vitae curriculum idem permaneat. Supponit enim rem, de cujus paenè Essentiâ est, ut sine intermissione moveatur, lapidis cu­jusdam Adamantini ac immobilis instar, per saecula quiescere.

3. Similis est farinae, gratìs (vel invitâ Naturâ) acceptata hypothesis illa, indi­tam esse Animantibus coelestem quandam auram ultra Elementorum agentem vires, & Spiritûs seu calidi innati in functioni­bus Animae obeundis fungentem munere. Hujus confutationem Cl. Harveus ag­gressus est, De Ge­nerat. partim quoque absolvit. Ve­rùm, Exer. 71. dum tantum operae collocavit ex­plicando cuidam Aristotelis loco, sanúm­que sensum verbis ad errorem exprimen­dum natis adaptando, foedissimum hunc errorem ab ipsis penitùs evulsisse radici­bus nequaquam mihi videtur: Liberè itaque profiteor, neminem equidem me religiosiùs Aristotelem suspicere ac vene­rari (modò tamen ipsum hominem esse meminero) cui etiam me plurimum de­bere lubens agnosco; jurare tamen in cujusquam verba, Medico-Philosopho [Page 113] indignum arbitror, praesertim ubi mani­festi erroris coarguendus est. Nusquam autem id labis Aristoteli aequiùs impingi potest, quàm cùm à religione, eâque falsâ (Ethnicismo, scilicet) delusus, militiae coeli cultum astruere satagit. Hinc quin­tam Coelorum orbibus stellísque affinxit substantiam, eámque omnis mutationis expertem atque à corruptione immunem. Hinc, si quando nodus vindice adeò subli­mi dignus inciderit, vel effectûs alicujus praestantissimi assignanda sit causa, pro­tinùs religione tactus Divinitatem ali­quam inexplicabilem, cujus ne vestigium quidem ullibi repertum, veluti Deum è machinâ in Naturae scenam inducit. Hinc denique ubicunque in hanc caespitandi occasionem incidit ubique sibimet dissi­millimus, imò contrarius est. Hoc autem, in loco ab Harveo ibidem citato, cumpri­mis obtigisse videtur. Nam, cùm in doctrinâ Aristotelicâ nullum statuatur principium, sive solenni illo solidius, sive profundius, nempe ibi intercludi penitùs omne agendi patiendíque commercium ubi communitas materiei, hoc est; Po­tentiae, Capacitatis sive Aptitudinis deest, deesse autem ponitur inter Coelestia atque ea quae sub Lunâ sunt, deneganda erit profectò omnis illorum in haec agendi ratío.

[Page 114] 4. Dicendum itaque, stolidum esse in Philosophiâ, imò Primae ac Demonstra­lissimae Philosophiae oppositum materia­rum sub propriis notionibus (sive quate­nus materiae) diversitatem ponere. Nam, cùm materia sive capacítas ad notionem Entis seu Substantiae (materiatae, dico) sit eo ipso capacitas ad omne illud quod sub talis Entis ambitu comprehenditur, si altera fingatur materia, erit ea pro­fectò capacitas ad nihil, quo quid absur­dius excogitari potest? Proximè sequitur quòd, cùm Ens materiatum sive Corpus idem sit & Quantum seu Divisibile, habentis autem Quantitatem nullae aliae dari possint differentiae Intrinsecae prae­terquam magis minúsve, hoc est, perfecti­ùs impe [...]fectiúsve eam possidentia, five (quod perinde est) magis & minùs Divi­sibilia, seu Rara & Densa, prima idcircò divisio Corporis seu Quanti per Rarita­tem & Densitatem fiet. Harum quatuor gradus valdè notabiles & conspicuos pro­posuit Natura, observârunt, sensu usúque rerum duce, Vulgus; astipulante etiam Arte, Philosophi; quibus dotata corpora Elementa nuncupamus. Quaenam itaque est actio illa quae Elementorum vires su­perat? Nulla certè quae intra amplissi­mam Rarefactionis aut Condensationis ditionem reperitur: Hae autem totam [Page 115] naturae corporeae exhauriunt Sphaeram, unde ad alterationes quascunque Secun­darum (ut vocant) qualitatum tenus, imò ad motum etiam localem efficiendum activitatem suam exporrigunt. Quare latio Sanguinis in circulum, nutritio, seminis confectio, imò foetûs formatio, sunt intra vires Elementorum mistione demistionéque ad infinita paenè actionum genera perficienda attemperatorum.

5. Neque eo nomine excusandus Ari­stoteles quod Semen sit quasi Instrumen­tum Dei, ac proinde divinum sive coeleste quiddam ipsi tribuendum sit. Neque enim jure magis peculiari Instrumentum Dei censenda sunt Sanguis Seménve quando modo sibi naturali operantur, quàm mens mea quando intelligit, vel alia quaevis res creata, cum positâ motione, actionem naturae suae congruam exercet. Verum quidem est vim motricem in com­muni ab Intelligentiis, quae sublimioris sunt essentiae, provenire, eò quòd nullum Corpus semet movendi virtutem habeat: Caeterùm, Corpora primò mota commu­ni influxu commovere longè aliud est quàm particulares movendi modos qui ab ipsarum naturâ rerum petendi sunt, immissis ignotis atque inexplicabilibus entitatulis tribuere. Facessat itaque e­átque foràs etiam ipse Scientiarum Pa [...]er [Page 116] Aristoteles hujusmodi si attulerit. Fa­cessat è Philosophiae ac Medicinae Lyceo opinio ista, relegetúrque in Spatium ima­ginarium unà cum qualitatibus occultis, totâ substantiâ caeterísqae istiusmodi fictitiis nomenclaturis, mentis planè inani­bus, ut quae non minùs quàm illa scientiam destruant, dum causarum effectuúmque ordinem turbant. Indigna sanè quae à Vi­ris doctis vel commemorentur, & solùm digna quae ab Agyrtis aliísque hujusmodi praestigiatoribus ad illudendum popello magno hiatu ostententur.

SECTIO UNDECIMA.
De motibus nonnullis è Spiritu ortis; Sanguinis nempe Circulatione, Nutritione, & tandem Genera­tione.

1. MOtum Spirituum quod attinet, cùm movere solius ex cunctis elementis proprium sit Ignis, statuendum omninò cunctas in Humano corpore muta­tiones, quales quales demùm eae sint, parti igneae seu Spiritui Motuíque ipsius ac­ceptas esse referendas. Quibus autem modis peragantur illae distinctiùs aperi­endum.

[Page 117] 2. Ut itaque impraesentiarum praeter­eamus motum illum sublustrem in Puncto Saliente qui perfectiorum inde subse­quentium motuum leve quoddam videtur rudimentum, primò omnium perstrin­gendum est ê quibus causis celeberrima illa Sanguinis in circulum latio perficiatur. Ea autem mihi videtur hoc pacto fieri. Spiritus Sanguine inclusi à communissimo Naturae motu (Gravitationis dico & Le­vitationis) sollicitantur undique atque irritantur: Quare, cùm agilitate perin­signi praediti sint ac sursum nitantur, néque illorsùm rectâ se lineâ attollere valeant, eam proinde partem versus quà commodior est via, iter arripient. Obli­què itaque pro vasorum situ, hoc est in circulum ferentur, secúmque unà Sangui­nem cui immerguntur trahent. Quòd verò hàc potiùs illàc circumrotetur Sanguis, à vasorum cordísque dispositione petenda est ratio. Neque enim putan­dum est hujusmodi motum ab unicâ ali­quâ pendere causâ; imò non dubitaverim affirmare, ab exhalatione Spirituum quos dixi subtilissimorum in Cerebrum, Sangui­nem inde revertentem magis gravitare atque ad perennem totius massae circuiti­onem aliquâ ex parte conducere.

3. Ex hoc motu ad Nutritionem recto cursu delabimur. Actus siquidem in orbem [Page 118] Sanguis, simulac in arteriarum extremi­tates pervenerit, unde per habitum cor­poris (certè per angustissimos nec facilè pervios meatus) in venas transcolandus est, tenuissimas ac humidissimas, hoc est, subpinguiusculas sui particulas (quales Spirituum compositionem ingredi dictum est) caseosis, ut inferiùs dicetur, tenaci­ter haerentes hîc, illîc, ubique inter trans­eundum inviscatas post se relinquit. Hae, quiete jam donatae & solidioribus adhae­rescentes partibus, à moderato frigore incrassantur, atque à viciniâ Carnis cui adjunguntur, partim eandem paulatim induunt naturam, partim ad praexistentis carnis condimentum quasi, imò ad ejus­dem (quae aliàs nimis friabilis futura esset) consistentiam & conservationem perman­surae sunt. Non potest autem fieri quin magna ignearum particularum copia sub­pinguibus illis intimè mixta, cessantibus iis atque in Nutritionem abeuntibus, iis­dem implicata ibidem detineatur, Igni­culi itaque isti motu jam destituti magnâ ex parte sopientur protinùs atque extin­guentur. Quare, depauperetur necesse est Sanguis ille in venas tanto Spirituum ac Pinguedinis (è quâ à motu ac calore Spiritus nasci oportebat) dispendio trans­fusus. Ad fontem itaque Caloris à natu­rae cursu protruditur; ubi verò prope [Page 119] eum accesserit, circa venas subclavias ob­vios habet canaliculos quosdam novum in ipsas guttatim stillantes chylum, eâdem (que) operâ novum Pinguedinis proventum ad Spiritus generandos advehentes. Chylus iste intra venas receptus ab admisti calo­re Sanguinis primùm disponitur, mox pleno gurgite defertur in Cor, ubi, pin­guedine ipsius partim ex caloris effer­vescentiâ attenuatâ, partim ex vehementi motu agitatâ atque immutatâ, nova pi­rituum soboles (haud secùs at (que) ex allisu Silicis scintillae) inde exilit, atque in arterias provehitur, Sanguinem ibi con­tentum ditatura atque ad nutritionem aliásque operationes, à Spiritibus praestan­das confortatura. Unde accidit Sangui­nem arteriosum naturam sapere oleosam, uti Carolus Piso demonstrare conatur.

4. Nutritivo motui succedat Genera­tivus; de quo si sensum meum aperiam, licèt eum ab aliorum judicio nonnihil discrepantem, meo profectò usus jure (utì spero) videbor. Idonea Spirituum copia per varios arteriarum maeandros anfractúsque in testiculos defertur, ubi circa ductum nervosum seu testium me­dullam succo illi qui in nervis albicat commiscetur, unáque cum illo in humo­rem quendam valdè spirituosum elabo­ratur, quem Semen appellamus. In ipso [Page 120] autem coitu, ob succi illius consistentiam, projiciendi impetum, calorémque qui tunc temporis viget eximium, vehemen­ter excitati Spiritus in Semine inclusi, neque tamen è complexu materiae illius subtilissimè viscidae, licèt id maximè co­nentur, eluctari valentes, eam in bullulas quasdam spumosas (magnum foecundi­tatis futurae argumentum) ubique aequa­biliter sparsas attollunt. Semine ita rarefacto atque in uteri vaginam injecto quandoque verò intra ejusdem Labia tantùm, turgida atque ad concipiendum disposita, affuso, primò Spiritus iste ruptis quasi, novo accedente calore, bul­lularum carceribus exilientes, cutem, cui ob distentionem voluptatémque quam percipit aperiuntur pori, & vasorum ori­ficia nullo negotio penetrant (crassiore Seminis parte, decerpto jam Spiritûs flore foràs plerumque prolabente) deinde in gyrum circulantis Sanguinis jam appulsi unà quoque circumvehuntur, &, pro in­signi quo praediti sunt vigore variâque foeminarum indole, totius massae turbati­onem aliósque affectus, Conceptionis in­dices, efficiunt: In his etenim reperitur novus iusolitúsque Calor, indebita pulsûs celeritas ac vehementia, praecipuè verò in arteriis jugularibus; item colli venarúm (que) ipsius intumescentia prae quod usu veni­ebat [Page 121] majuscula. In aliis autem horror quidam, articulorum dolor, stridor den­tium, membrorum tensio, oscitatio, uteri denique segnities & torpor. Quod si alvi solutio mox à conceptione contingat, tunc symptomata ista (utpote caloris ac plenitudinis effecta) vix aut nè vix qui­dem eveniunt.

5. Ubi verò Foemina calore isto qui mox molestiae oneríque esse incipit, vi­gorata fuerit, Natura, quae humoribus etiam excrementitiis excipiendis apta praeparavit conceptacula, non minùs sol­licita est Spiritum quoque istum ad Spe­ciei conservationem in loco reponere idoneo. Hunc itaque excutere satage [...]s, eum unà cum Succo Caseoso (communi exanguium sanguinearúm (que) partiummate­riâ) in quo, utpote viscosiori, detinetur diu­tiùs ac mordicùs inhaeret Spiritus iste, in U­teri Cornua, praecipuum imò proprium formandi stamina locum, protrudit. Quam quidem partem levi placidâque sui insi­nuatione ac calore moderato, quem hu­miditas quoque comitatur, distendit; simúlque eam magis turgidam, mollem, teneram, ac carnosiorem reddit; parti­culas de nique ipsius spirituosiores rario­résque urget usque ac promovet, donec easdem in excrescentias quasdam, car [...]n­culas seu papulas dictas, protuberare [Page 122] facit. Neque id mirum, cùm ab eodem succo in quâcunque Corporis parte similes enascantur tumores, postmodùm à calore immodico in Pus convertendi; Quod idem uterinis quoque istis quandoque accidit; Et forsan Hippocrates pus istud semen esse genitale autumavit, dum ait; Quibus verò sextâ vel septimâ die à Viro immissa prodeant putrefacta, De Mor. Mulie. l. 8. his verisi­mile est ab utrisque fieri, & Bilis & Sal­suginis influxum.

6. Quod si dictae Causae, Corruptionis Parentes, Naturae intentionem nequa­quam violent, è papulis istis, ab inquietu­dine conclusi Spiritûs, per exigua, quoad licet, foraminula erumpentis, deducuntur Staminum fila. Et, quemadmodum coa­lescentes stiriae in glaciem, ac minima lini filamenta in pannum contexuntur, ita è staminibus istis, calore vehementiori novâque materiâ succedentibus, vasa omnia omnésque efformantur membranae, prout à doctissimo Philosophorum Prin­cipe his verbis graphicè delineatur. De Gen. Animal. l. 2. c. 3. Id autem à Maris semine affertur, quod prin­cipium ubi Foeminae excrementum recepe­rit, Conceptus fit: Humidis verò corpu­lentiis cùm incalescunt obducitur, ut in pulte refrigeratâ crustula. Corpora autem omnia cohaerent & continentur lentore, quem indies jamque adauctis corporibus [Page 123] natura accipit nervi, quae partes anima­lium continet. In aliis nervo, in aliis eo quod nervis proportionatur. Cutis etiam formae ejusdem est, & vena, & membrana, & omne ejusmodi genus. Differunt haec inter se majoris minorísve ratione, & omninò excessu defectúve.

7. Ubi autem modo jam explicato coaluerint membranae, apta utique copi­osioris materiae receptacula, pari itidem gradu, caloris motûsque accessione factâ, ex spirituum in ejus centrum adactorum confluxu, veluti magis excoctum naturae opus, nascitur Punctum Saliens, rivulorum Sanguinis inde derivandi fons & origo: Postquam verò eò caloris evecta fuerit materia ista ut sublimiorem Sanguinis statum attigerit, idem in venarum arteri­arúmque canaliculos propagatur; quo facto mox partes Sanguineae ex hujus, Spermaticae verò ex succi suprà memorati accessu, paucis diebus interjectis, con­formantur, non à virtute aliquâ utero insitâ, sed à spirituositate Scminis cuncta in congeneam sibimet naturam vel per­fectè vel saltem aliquatenùs (uti in gene­ratione heterogeneâ) convertente. Speciatim verò de Cerebro notandum est, friabilius esse illud, nec paris cum caeteris partibus tenacitatis; unde ad ipsius com­positionem in membranas propinquas [Page 124] confluit maternum Lac, halatísque par­tibus quae redundabant aqueis, in con­sistentiam illam subpinguem albican­témque coagulatur. Lactis autem istius reliquiae, formato jam foetu, in ejus cibum transit; &, (licèt sub paulò densiore ac compactiore formâ) in ventriculo repe­ritur.

8. Porrò, tunc praecipuè ad concipien­dum aptus est uterus, quando ob humo­rum appulsum turgescit. Maximê verò effectu isto frustratur quando Cachexiâ laborat Corpus, venaeve insigni Sanguinis redundantiâ distenduntur; quò fit ut eundem motu isto fermentante ciendi agitandíque locus non sit reliquus; sive plenitudo haec à mensium retentione, sive aliquâ aliâ ex causâ proveniat. Hinc ob­servatio illa Hippocratis, Venae Sanguine plenae genituram non suscipiunt; Hinc mox à venae sectione aut eva cuatione de­bitâ Foeminae quamplurimae, aliàs infoe­cundae, concepêrunt. Praeter Plenitudi­nem istam obstant etiam impraegnationi Frigiditas vel Humiditas nimia, partes seminalis virtutis susceptivas, eo quo turgescunt tempore, afficientes: A Fri­giditate siquidem constipantur dictae par­tes, ab Humore verò Spiritus extinguun­tur; quorum utrumvis si obtingat, incas­sùm Generationi impenditur opera.

[Page 125] 9. Haec si absint impedimenta (nimius etenim Calor sub Sanguinis Plenitudine comprehenditur) Conceptiones frequen­tes sunt; praecipuè verò ubi partes suprà commemoratae distenduntur, quod tunc maximè contingit, quando menses fluere incipiunt desinúntve. Eo namque tempore vasorum orificia (non autem uteri Os internum) magis aperta ac pervia sunt; per haec itaque non per uterum ipsum profluvia ista excernuntur. Ex dissecti­one enim in patibulo suspensarum tem­pore evacuationis istius nihil prorsus Snaguinis in utero repertum fuit. Haec autem ita se habere, consideranti non dif­ficulter patebit. Est enim Uteri Cervix pars laxior, atque, palati bovini instar, rugosa: cujus interiorem si demas cutem favi speciem exhibet; sunt etiam Labia carnea ac spongiosa, unde illa manifestis­simè (fortassis etiam & ista) apta erit cui affluant humores partes illas calefacturi, cutémque, quò dilatata Spiritibus trans­mittendis sit habilior, aperturi; quâ de causâ ea plerúmque Conceptionem pro­movent quae magnam humorum copiam in has partes derivant; potissimùm me­dicamentorum chalybeorum usus fre­quentior. Ex opposito verò os uteri internum substantiae est prorsus cartila­gineae; unde neque ad humores excipi­endos, [Page 126] neque ad intromittendum semen sui apertione viam praebere idoneum videtur.

10. Neque mirandum est à solius Spi­ritûs activitate effecta tantae molis produ­ci, cùm notissimum sit à solo Aspidis, Vi­perae, aut rabidi Canis morsu, hoc est, contactu, totum infici Corpus, totámque Sanguinis massam corrumpi; efficitur autem Conceptus (si credamus Aristoteli) eodem modo quo ea quae inquinari dici­mus. De Gene, Animal. l. [...]. c. 7. Praeterea constat eam seminis par­tem quae est Spiritûs vehiculum, statim à coitione plerúmque elabi denuò, imò factâ impraegnatione, nihil prorsus in utero reperiri: Quid quòd Conceptionis effecta primò in cornubus uteri manifestò appareant, quae pars ab uteri ore remo­tissima est, aptissimo verò ad influxum à corpore suscipiendum situ posita. Accidit denique aliquando Conceptio ubi nulla seminis injiciendi possibilitas aderat; ve­luti in Foeminâ illâ cui (teste Harveo) clausa erat uteri vagina, atque in Equâ cui annulis praestructa erat coeundi via. De his itaque pronunciandum videtur solam seminis intra Labia inspersionem vel saltem paulò ulteriùs projectionem, in dispositis ad concipiendum consum­mandae generationi fuisse satis; Oper. Chyrur. Pa. 1. c. 81. quod idem ab Aquapendente observatum fuit [Page 127] atque in toto ferè Piscium genere mani­festissimum est: Mas etenim (inquit Aristoteles) foeminam sequens semen ovis aspergit, Hist, A­nimal. l. 6. c. 3. & quae vitale id virus contige­rit, iis pisciculi enascuntur. Hanc ob causam Maribus post hunc actum deest ea pars Lactes (Anglicè Milt) dicta, quae hujusmodi piscibus pro semine est, so­lâque ipsius manet cutis in Ver proximè sequens, quo tempore ut plurimùm gigne­re solent, denuò implenda.

SECTIO DUODECIMA.
De Motu Fermentationis.

1. NOn admodùm violatum iri me­thodum speramus si, arreptâ hâc occasione, de Fermentatione pauca adji­ciamus; utpote è quâ motuum complu­rium tum naturalium tum etiam praeter­naturalium (seu morbificorum) expli­catio pendeat. Et sanè, cùm de causâ rei alicujus quaeritur, nihil solennius quàm in promptu habere hoc vel illud à Fer­mentatione effici, qui verò quaenam Fer­mentationis istius adeò decantatae sit na­tura ac causa penitùs excutiant atque ab ipsis eruant Fundamentis,— vel duo vel nemo. Neque tamen mihi mens est [Page 128] Gassendianam subvertere hypothesin, quae per plus minúsve admisti vacui, hoc est, reverâ Nihili, cunctos naturae motus ad­ministrari contendit (quis enim mentis compos non-Entis seu illius quod non est confutationem sucipiet!) Neque ingeni­osissimum Cartesii commentum tenuis­simae cujusdam substantiae immissione hujusmodi motus peragi supponens, in quo verò collocata sit major ista tenui­tas seu raritas nequaquam satis explicans: Id solùm de utrâque dicendum est cum ipsismet opinionum istarum Authoribus Hypotheses eas esse; hoc est, propositio­nibus neque probatis neque ex se evi­dentibus nixas; quales pro Principiis, seu totius doctrinae iis superstruendae fundamentis jacere, ab ipsâ profectò Sci­entiae naturâ penitùs abhorret, eóque nomine utì ingenii vim ostentare conan­tibus laudabile esse istiusmodi doctrinae Schemata componere non inficiamur, ita viris Philosophicis, hoc est effectibus Physicis certitudinis lucem è principiis derivatam debentibus, haud usque adeò laudem promeretur.

2. Missa itaque ista facientes, cogita­tiones nostras rudi calamo sic describe­mus. Corpus seu Ens corporeum idem est & Quantitativum sive affectum Quan­titate: Quare, cùm omnes differentiae [Page 129] (ut vocant) Intrinsecae, seu generis sub quo continentur limites non excedentes, per magis & minus fieri necesse sit, erit prima corporum divisio in magis & minùs affecta Quantitate, hoc est magis & mi­nus divisibilitatis naturam participantia, seu Rara & Densa. Haec itaque duo in­tegram Corporis naturam (quanta quan­ta est) complectuntur, eámque penitùs exhauriunt, adeò ut nullum sit Corpus quod non sit magis & minùs densum aut rarum, vel ex magis & minùs talibus, ut­cunque diversimodè compositis decompo­sitísve, constet. Quare, nulla quoque erit operatio corporea (Intrinseca, dico, seu Alterativa, non Extranea seu quoad lo­cum) quin raritatem vel densitatem ver­sus devergat necesse sit, seu, quod perin­de est, non sit vel Rarefactio vel Conden­satio. Rarum it aque est quod plus quan­titatis habet sub parvâ materiâ, Densum è contrà quod minùs quantitatis habet sub magnâ materiâ. Quare cùm in Fer­mentatione horum prius contingere ex­periamur, erit certè Fermentatio Rare­factio quaedam.

3. Genus Fermentationis jam attigi­mus, Differentia ejusdem proximè ex­piscanda est, quò tandem integra ac per­fecta actionis illius consurgat definitio; quâ datâ, plenam jam naturae ipsius com­prehensionem [Page 130] facillimè consequemur. Cù verò Actio omnis tum Agenti tum Passo essentialiter respectum implicet, de his proinde primùm inquirendum. Notum autem est, à Frigore densari con­stringíque res; quare à Calore, potissimùm autem ab Igne, rarefieri easdem oporte­bit. Id autem, ut plurimùm, hoc pacto fieri videtur. Eâ est Ignis indole, ut à communi levitandi gravitandíque motu percussus, pro insigni quâ pollet agilitate, quaquaversùm se diffundat, &, si subti­lissimus sit (qualis est Lux seu Flamma expansa) ab omni puncto visibili in om­ne punctum miris sanè modis reverbere­tur. Quare, si in substantiâ fluidâ, prae­sertim verò modicè viscidâ simúlque levi admodum rarâque, conclusus fuerit, ejus­dem particulas unà secum simul semélque in omnem partem distrahet, ac proinde rarefaciet, seu materiam, cui complexus haeret, majorem jam locum occupandi capacitate donabit. Hoc autem duobus modis peragi potest, ab Externi scilicet ignis (seu caloris) Immissione, atque ab Interni Excitatione. Quarum haec Fer­mentatio, illa communiori significatu Coctio nuncupatur. Per hujus posterioris (ut pote notioris) explicationem ad pri­oris notitiam complananda est via.

4. Coctionum notissima est ea, quae [Page 131] Culinaria est, quaeque in Lactis, jusculi, aliorúmque ejusmodi ebullitione cerni­tur. Haec cùm fit, per lebetis fundum, meatibus ubique pervium, insinuant sese particulae igneae; paucissimae in initio vix transitum moliuntur, & pauculas etiam liquoris partes occupant; postmodùm apertiùs hiantibus poris confertim irruunt ac pleniùs dominantur; unde fluidi con­tenti (Lactis, scilicet) primùm Tepor, mox Calor, ultimò autem Fervor ordine congruo succedunt. Ignis iste in Lactis viscera intromissus quacunque circum­volat, praecipuè autem sursum enititur, secúmque partes elevat; quibus tamen, utpote crassiusculis, cùm in aërem subve­hendis impar sit, eae ab aëris ambientis frigiditate repercussae in lentam quan­dam coguntur crustulam; perinde ac si Calor, Frigoris aemulus, suam quoque conaretur habere glaciem. Erigit etiam bullulas quasdam spumeas aëre (sive à mixti complexibus liberato sive à rare­factionis jam incipientis operâ de novo genito) turgidè distentas; maximè autem circa Lebetis latera; quae, veluti susten­tacula, fluidarum evectionem particula­rum adjuvant ac promovent.

5. Hoc ordine, Calefactionis opus paulatim procedit, donec tandem innu­mera paenè Ignis coeuntia effluvia, ac [Page 132] junctis viribus rarefactioni iucumbentia, adeò potenter id operis exequantur ut, novae quantitati cùm desit locus, ab imo exaestuet fundo Lactis massa, ac dimidiam ad minus sui partem in subjectum rogum sese ultura projiciat. Quem quidem ef­fectum à Rarefactione verè dictâ sive partium earumdemmet dispansione effici, ambigi non poterit. Quid enim dice­mus? Eodémne momento quo Lac pro­volat foràs Ignis subjecti flumen quasi in Lebetem submitti, fugitivi Lactis in­undationem efficiens? An devocandum supernè aërem ad inanitatem Lebetis ad­implendam? Nugae meherculè sunt istae, & cordato Philosopho indignae! cùm alterum horum absque ingentis forami­nis in fundo Lebetis unico paene instanti effractione, alterum absque attractione aëris eâdem ipsâ vi edoémque momento quibus sursum protruditur explicatu impossibilie sit; hoc est, utraque assertio, nullâ interim cogente necessitate, vel notissimae experientiae vel rerum naturis vehementer contradicit. Verae itaque rarefactionis species est Coctio illa mani­festa, quae in exaestuatione ab igne ex­trinsecùs admoto, tanquam in differentiâ sui constitutivâ, consisit; quare de caeteris quo (que) suo gradu, magnis componens par­va, idem prorsus concludendum videatur.

[Page 133] 6. Et jam propè confecta res est. Ni­hil siquidem amplius agendum restat nisi ut, quo pacto particulae igneae, composito seu mixto ingenitae, materiam cui insunt in majorem attollant molem distinctiùs explicemus. Quod utique sicut ab Exter­no Calore materiei illius partes aperien­te, ac particulis igneis libertatem imperti­ente, denique à motu communi gravita­tionis easdem jam liberas ad agendum movendúmque sollicitante atque exci­tante saepenumerò, imò paenè semper, effici non negaverim; ita ab eo solo proficisci hunc effectum nemo Philosophus affir­mabit, cum quandoque aëre magis ad frigus quàm ad calorem inclinante (modò nimis intensa frigoris astrictio non fuerit) Fermentatio contingat; quandoque eti­am prae magnâ ignis copiâ ad Ebullitio­nem promoveatur, ut in Calcis vivae in aquam, & Spiritûs Vitrioli in oleum Tar­tari immissione constat; quales & consi­miles effectus si in Caloris ambientis agi­litatem referrem, amens essem. Spiritus itaque ignei in intimis visceribus mixti cujuspiam fluidi ac modicè viscidi incar­cerati, imò compediti, modò casu aliquo in unum aliquod coeuntes punctum, modò à motu (quem diximus) communi pressi, modò autem ab externo calore li­berati simúlque irritati in diversas partes [Page 134] differuntur, & particulas maximè aêrias hoc est, rarefactu faciles, ulteriùs rarefa­ciunt; terrestriores verò, utpote alteratu difficiliores, quales sunt eae quae lentore seu visciditate praeditae sunt, in summi­tate, quam partem versus maximo impe­tu feruntur, in praetenues (quod unum possunt) bullas attollunt: Unde in in­signem turgescit magnitudinem fermen­tata massa, & praeclaro bullarum spume­arum diademate supernè coronatur. Quae omnia cùm ipsis rerum naturis ma­ximè consentiant & à primis humani discursûs (ut mihi videtur) ac Physicae Principiis petita ac deducta sint, expecto quid paris evidentiae ab aliis afferri possit, libentissimè, siquando diluxerit, eidem assensurus.

SECTIO DECIMATERTIA.
De Motu voluntario, ac Temperamen­torum in Mores influxu.

1, CIrcuitionem Sanguinis, Nutritio­nem, Generationem, & Fermen­tationem, quae sunt motus Naturales, jam attigimus; Sequitur is qui Vo­luntarius est & totius▪ Corporis: cùm autem hunc à Sensatione oriri (saltem ut­plurimùm) [Page 135] compertissimum sit, de eâ proinde proximè agendum erit. Confi­deranti verò, primò omnium occurrit eam vel in motu consistere, vel saltem non absque motu perfici; Fit enim Sensatio per Objecti in Cerebrum delationem. Perfici verò hoc nervorum interventu inde omninò suademur, quod intercluso (ut dictum est) vel aliâs interciso laesóve nervo, nulla ex objecti in eam partem applicatione vel allisione secutura fit perceptio. Ulteriùs aio objecti percepti moleculas intromitti in nervum senso­rium, & vehiculo Spirituum ibi inclu­sorum atque à levissimo quovis contactu quantum possunt longissimè resilientium ad Cerebrum perferri.

2. Haud ignarus sum quamplurimis displiciturum Pronunciatum istud, eò quòd Cartesius ingeniosissimè (utì solet ubique) solâ continuatione nervi ad Cerebrum exporrecti id negotii peragi voluerit. Verùm monendi sunt Cartesi­ani, utut absque dictâ particularum tra­natione, prima forsan rerum perceptio fieri queat, nequaquam tamen effici posse earundem memoriam nisi objectorum quorumlibet particulae atque eorum na­turas redolentes (seu veriùs participan­tes) in Cerebrum devectae ibidémque detentae de integro excitentur movean­túrque: [Page 136] Evanescit siquidem statim im­pressio illa in Cerebrum, cùm sit Motus, ablato objecto; neque quicquam ibidem manet memoriam seu recognitionem ite­raturum, nisi placeat Imagines in Cerebro sigillatas fingere; quibus stabilitatem seu permanentiam in materiâ adeò udâ, quale est Cerebrum, tribuere, nihil aliud videtur quàm scribere in aquâ; & verba ore articulata ventis permittere custodi­enda: Imò, licèt compactiorem aliquam partem (glandulam scilicet pinealem) Sensationis sedem statuas; tamen, cùm ab eodem nervulo mille objecta individu­aliter diversa ad perceptionis locum de­ferantur, certè imaginum istarum una­quaeque ferè sequens deformabit dele­bítque antecedentem, totúmque remini­scendi negotium conturbabit. Denique, pingas licèt scenam illam imaginibus utut velis distinctis ornatam, tamen unde, quaeso, vel à quo radio adeò directè in unum aliquod incidente Punctum, hujus potiùs quàm alicujus alterius rei recor­dabere? Hoc autem fieri omninò necesse erit, cùm Imago semel impressa semet iterum imprimendi, vel Cerebrum denuò afficiendi, vim non habeat. Quare, ut incommoda ista evitemus, omninò dicen­dum erit (quod Ratio, Memoriae expli­catrix, planè cogit) objecti molicellas [Page 137] nervorum ope in Cerebrum subvehi ibí (que) reponi, Spirituum motu de novo exci­tandas atque in Sensationis locum im­pingendo Memoriam effecturas. Hoc au­tem si concedamus, certè tum pervios dari nervorum meatus, tum Spiritus ibidem particularum dictarum ad Cerebrum vectores, negari non poterit.

3. Quae objici in contrarium solent ab Imaginatione nostrâ incredibilem quan­titatis exiguitatem, prae Sensûs crassitie captu difficilem, perhorrescente, & tan­quam rem impossibilem aversante, pro­ficiscuntur. Talia autem objicienti omninò incumbit, primùm ultimam divisi­bilitatis quantitativae assignare metam, ac statuere quaenam sit magnitudo ea quâ minor dari non possit; quod nisi fecerit in sabulo aedificat, dum nullo fundamento nixa opponit; argumentúmque inde deductum non legitimam Rationis, sed spuriam esse Imaginationis Sobolem, co­arguetur.

4. Affecto itaque ab objectorum efflu­viis Cerebro, ídque non modo quodam abstracto sed particulari, hoc est, con­formiter vel difformiter ad naturam Ani­malls, exoritur protinùs Inclinatio seu tendentia quaedam ad objectum, si con­gruum, Aversatio autem ab eodem, si inimicum fuerit: Quae quidem duae mo­tus, [Page 138] quotquot sunt, Animales ex aequo condividunt, seu binas passiones, eásque facilè reliquarum principes, Amorem sci­licet & Odium constituunt; adeò ut nul­la sit motio purè animalis quae non eadem sit vel Prosecutio, vel Fuga, vel harum unam participet, vel denique ex utrâque componatur. Quantum autem in re adeò obscurâ mihi liquet, hoc modo peragun­tur istae: Objecti amici praesentia, utì spiritui in nervis concluso grata est, ita nervos apertos eam Cerebri partem ver­sus relinquit; Factâ itaque ab immissis particulis Spirituum commotione in ner­vos proruent eos qui corpus ad objectum movere apti sunt. E contrà verò, ex im­missione particularum naturae animalis inimicarum, molestantur eae partes Cere­bri ad quas pertingunt nervi illi, & (ut ferè fit) contrahuntur; unde occluden­tur protinùs in nervum ingressus; quare in utrovis casu commoti Spiritus conflu­ent statim in nervos illos qui impetum facere antrorsum seu corpus promovere à Naturâ constituti sunt, fiétque vel Pro­secutio vel Fuga. Neque hoc conceptu difficile erit, si animadvertamus nihil so­lennius ubique Naturae reperiri, quàm ut ea quae consimilis sunt indolis dilatati­onem, quae autem adversae, constrictio­nem causent in re quam afficiunt.

[Page 139] 5. Hinc patebit, sepositis Intelligendi Volendíque virtutibus, Hominem caetera [...] esse, utì etiam omni ex parte reli­qua Animantia; Neque necesse est ad fictitiam Animae ad movendum Corpus vim recurrere, perinde ac si ad motus locales non sufficeret sapientissimè ordi­nata Corporum proportio, sed ad singulos paenè corporis nutus explicandos imme­diatus spiritalis Natúrae influxus accersen­dus esset; quod profectò omnem causarum materialium cum effectibus propriis con­nexionem solvet, atque eâdem operâ universam Scientiae Physicae certitudi­nem pessundabit. Stet itaque per me licet receptissimum juxta ac sapientissi­mum Axioma illud, Actiones & Passiones sunt Suppositorum; quo stabilito agit & agitur ipse Homo secundum hanc vel il­lam partem, non autem ipsae partes tan­quam Entia à Corpore sejuncta & di­stincta. Unde consequitur, vel ab ob­jectis jam praesentibus, vel cùm absunt à particulis inde decisis moveri nos diversi­modè pro variâ dispositionum praejacta­rum indole; inter quas totam impressi­onum antecedentium seriem, & consue­tudines nonnullas movendi hoc vel illo modo ex sublustri quâdam nec nobis sa­tis animadversâ ortas experientiâ, praeci­puas duco.

[Page 140] 6. Fit itaque Spirituum in nervos con­fluxus quotiescunque excitatio aliqua ab objecto (sive extrinsecùs, sive intrinsecùs vel in imaginatione praesenti) facta fuerit, quod toto fermè tempore vitae, praeter­quam in Somno, contingere necesse est; in ipso etiam, aliquando. Porrò, Nervi in Musculos definunt inseruntúrque inti­miùs; quare, cùm Spiritus agillimae sint indolis, in eam partem quae motum eo­rum terminat (hoc est, eidem officit) cum impetu ferentur; Magnum itaque aliquem ibidem semet ingerendo pro­ducturi sunt effectum, modò subjectum capax sit: Est autem musculus, experien­tiâ teste, contractu facillimus; Contra­hetur itaque, & motus Localis incipiet. Utrum verò effectui tantae molis indu­cendo sat virium habeat sola Spirituum inundatio, an requiratur ulteriùs arteri­osi Sanguinis interclusio, nondum mihi perspectum est. Certè, ex turgescentiâ musculi interceptum iri aliquatenus libe­rum Sanguinis circuitum à naturis rerum neutiquam abhorret; quinimò reverâ eum in distentione intercipi ex rubro illo quo tunc temporis partes carnosiores suffunduntur colore, ipsis etiam oculis patet. Ex adverso autem, cùm Salutis ipsiúsque propemodùm Animantium Vitae intersit, ut nativa Sanguinis in circulum [Page 141] latio ex perpetuo obicum occursu nota­biliter non interturbetur, quod fieri o­portebit si ad quemvis motum (ubicun (que) Corporis is sit) sisti aliquantisper ibi Sanguinis cursum necesse fuerit, hinc suspicor aliqualem illam Sanguinis arte­riosi inhibitionem non ex Naturae inten­tione per se & immediatè ad motum localem conferre, sed vel per accidens vel saltem remotè.

7. Scio quid Exceptioni huic reponi possit, nempe nullam Sanguinis sistentiam seu circulationis impedimentum factum iri, eo quòd, prae divaricato vasorum situ, si communi hâc viâ progredi minùs licet, aliam tamen ineundi non defutura sit copia: Veruntamen adhuc haeret aqua: Nam si transitio ipsius aliorsum valdè fa­cilis fuerit, nequaquam magno aliquo conatu per musculum iter arripiet, nec proinde eum contrahet; sin difficilis, sanè, cùm neque illàc neque per musculum (prae ipsius intumescentiâ) via pateat, sistetur, imò (si contractio diutiùs continuetur) stagnabit ibi Sanguis; quod absque alte­ratione seu infrigidatione naturae ipsius fieri profectò non poterit. Imò, si insignis fuerit Sanguinis visciditas, periculum meherculè erit nè impervii oppleantur meatus non absque magnâ Animalis in­juriâ. Praeterea, reperiri debet aliqualis [Page 142] imò permagna in pulsu differentia siquis deditâ operâ simul semélque quampluri­mos Corporis musculos contrahere, con­tractósque diu servare tentaverit; quod tamen exploranti mihi nequaquam inno­tuit. Denique, adeò celerrima & paenè in­stantanea videtur musculorum contractio atque remissio, ut velociori Agenti quàm sit Sanguis (ut qui aequabili eóque non nisi tardo motu protruditur) id negotii adscribendum videatur.

8. In re adeò obscurâ quidni mihi li­ceat meam quoque (qualisqualis ea sit) apponere tesseram. Videtur itaque mihi in subsidium Spirituum è Cerebro emis­sorum aliquid ad musculos movendos advocandum esse aliud, absque eo quòd vel intersistendi cursum Sanguinis metus sit, vel à receptâ sententiâ (solâ nempe Spirituum ope perfici musculorum mo­tum) recedendi necessitas. Mentem me­am sic explico. Innatantes in Sanguine Spiritus eâ sunt agilitate subtilitatéque ut, continuo agitati motu, evolare perpe­tuò conentur: à duabus autem praecipuè cohibentur rebus; à vasorum scilicet amplitudine ipsis motabundis sat spatii praebente, atque ab eorundem densitate seu crassitie exitum prohibente. Quare, ubi his contraria reperiuntur, certissimè evolaturi sunt: Id autem fit ubi tenu­issimi [Page 143] sunt vasorum parietes, simúlque pertranseundi aliqualis difficultas: Quae duo cùm reperiantur in iis locis in quibus exilissima sint vasa, cujusmodi sunt Ce­rebrum, Testes, & Musculi, ibidem exha­lari & quasi exprimi Spiritus fatendum est. Maximè autem istud fieri in muscu­lis arbitror, quando ex ipsorum à Spiriti­bus è Cerebro emissis turgescentiâ con­stringuntur aliquatenùs vasa Sanguinem deferentia; non utique adeò insigniter ut viam festinanti occludant, sed tantùm ut per transitus is molimine aliquo con­stet, unde liberior illa Spirituum oritur exudatio & in substantiam musculi car­nosam extravasatio.

9. Favet autem huic sententiae quòd in iisdem locis semper reperiantur partes aptissimae ad Spiritus continendos, sive ob imperviam illam quâ praeditae sunt visci­ditatem, ut in Cerebro & Testiculis suprà annotavimus, sive ob densitatem laterum fermè impenetrabilem, ut in musculis cernitur. Astipulatur etiam quod in eis­dem locis nervorum complurium ibi de­sinetium concursus fiat; unde facillimè in eos resorbentur Spiritus, atque ad Ce­rebrum, siquando magnam horum copiam in alias partes amandare opus sit, ad nu­tum advocari possunt. Quid quod in­credibile sanè atque inexplicabile est, quo [Page 144] pacto Cerebrum solum tam immensum Spirituum proventum elaborare (ut vo­cant) atque elicere possit ut quibusvis Corporis motibus obeundis par esse que­at; praesertim cùm nullo non motu imò in quâlibet motûs parte deperdi & absumi Spiritus necesse sit. Est itaque Caput Arx quaedam ubi reconduntur Spiritus, inde ubi res postulat expromendi, non autem Officina in quâ solâ excuduntur. Utut sit de rei hujusce veritate, certè maximae ingeniosissimo Libelli De ratione motûs musculorum Authori agendae sunt gratiae, quòd conformiter ad naturas rerum discurrendo rem obscurissimam in clari­orem protrahere lucem conatus fuerit; mihíque (utì spero) si quando in Tracta­tu isto ulteriorem in re Medicâ progres­sum facere aggressus fuero, danda erit venia.

10. Ultimò restat, De motu illo vel potiùs de eâ motûs modificatione inqui­rere, quae ad virtutem vitiúmque confert, quatenùs ea praecisè ex Spirituum dispo­sitione pendet. Qui Spiritus valdè sub­tiles ac paenè igneos, parùm verò admo­dùm elementorum foeculentiorum ha­bent admixtum, celerrimo illo Animi motu quem Ingenium dicimus, pollent, & speculationibus altissimis seu abstra­ctissimis dediti erunt. Hujusmodi itaque [Page 145] si, Logicam & Metaphysicam scientificè edocti, volatiles quas habent cogitatio­nes adveram Rationis normam composu­erint, futuri sunt contemplationi Princi­piorum rerúmque Spiritualium ac divina­rum addictissimi, atque sanctissimi ut plu­rimùm virtutum omnium Cultores: Sin minùs, mentes ipsorum, quadrigae Pha­ethonteae instar, summâ agilitate praeditae, rectore verò destitutae, nullo certo trami­te per devia omnia incertis atque incon­ditis rapientur motibus. Principia etiam evidentissima & sanctissima Religionis jura, quibus ab ipsâ imbuti sumus Naturâ, in dubium vocabunt, vel etiam negabunt; atque ad Scepticismum vel Atheismum propensissimi erunt. Naturas Spiritales, utpote quarum perceptio phantasiae vires excedit, solóque benè ordinatae mentis acumine penetrabilis est, excussâ rectae rationis, seu terminorum connexionis disciplinâ, irridebunt, & bona Spiritualia contemnent; earum tamen loco, cogente naturâ ut aliquid ament, seu tanquam bonum sibi aptum statuant, aëreum quid­dam, Honorem scilicet, affectabunt ac miserè deperibunt. Quare erunt istius­modi homines arrogantes, ambitiosi, ira­cundi, invidi; ac, si permagna fuerit ho­rum Spirituum copia, intolerandae Super­biae veneno turgidi.

[Page 146] 11. Proximi his sunt ii quibus Spiritus minùs igneae multùm verò aëreae partici­pantes naturae contingunt, hoc est, ole­osae quasi indolis. Hi, si rectè instituti fuerint, ad amicitiam, beneficentiam, libe­ralitatem, omnia denique charitatis offi­cia proclives sunt; sin perperàm, ad libi­dinem, luxúmque; & generatim loquen­do, qui sub hâc classe reponendi sunt flexibilitate illâ ad utramvis partem quam bonitatem Naturae solemus appel­lare, praediti erunt. Cujus dispositionis Perfectio, est placabilitas atque obfequi­osa animi temperies, unde legibus tum divinis tum humanis obtemperare nati sunt hujusmodi; Corruptio verò, in rectè consultis ac propositis, levitas atque in­constantia; quo quidem vitio Foeminae, utpote magis aëreae ac humidiusculae quam Viri, laborare notantur. Qui cras­siori ac minùs agili humiditate quàm sit aër (seu quasi aqueâ) Spiritus imbutos generant, si ad rectae rationis gubernen­tur normam, patientiâ ac mansuetudine praediti sunt; sin secùs accidat, vini & otii appetentes. Denique, ii quorum Spiritus plurimùm terrenam sapiunt naturam, si multum quoque ignis admixtum habeant, robusti, iracundi, fidentes, feroces, atque ad res arduas capessendas prompti; sin parùm, invidi, desides, gulosi, tristes, [Page 147] sordidi, ac demùm (verissimi utique Ter­rae filii) Avari. Verùm ista minutiùs per­sequi nobis, utpote intra naturae ac mate­riei limites constrictis, haud ita licet. Ea quoque est vis Educationis seu Consue­tudinis (quae altera Natura non immeritò nuncupatur) praecipuè verò auxiliorum supernaturalium, victricísque Gratiae virtus, ut de primaevae inclinationis in fu­turos mores influxu vix quicquam firmi statui queat.

SECTIO DECIMA QUARTA
De Proximâ Spirituum materiâ.

1. ULtimò explicandum restat, Quo pacto Spiritus cum Igne in com­muni materiâ, Pinguedine scilicet, con­sentiant. Esse autem hanc proprium Ignis (Culinaris dico seu Communis, non Ele­mentaris) pabulum, tot habemus docu­menta quot sunt focorum flammarúmque genera: nam si luminariola singula apud nos respiciamus, sive ea sebacea, oleagi­nea, picea, resinosa, sive cujuscunque de­mùm alterius generis sint, sanè flamma­bilitatem quâ praedita sunt in Pinguedine integrè positam comperiemus: Si ad Fo­cos advertamus animum, observare li­cebit [Page 148] primùm occupari admotum ignem in crudis illis, terrestribus aqueísque par­ticulis evaporandis; &, donec id per­fectum fuerit, adeò non alitur ignis ut extinctionis potiùs metus sit, nisi vita ip­sius adminiculo follium perpetuò susten­tetur. Ubi verò, istis in fumum resolutis avectísque, intimiorem fomitis substan­tiam penetrandi, atque oleosas ipsius particulas solidius mixti corpus conglu­tinantes attingendi eásque depascendi datus fuerit locus, tum demùm vegetari, séque longè latéque in calorem, flam­mam, lucémque exporrigere ac diffun­dere incipit; donec, pro voracitate ip­sius inexplebili, escam quâ nutritus fuerat, Pinguedinem, scilicet, absumpserit; quo facto, prae victûs inediâ primò languet, mox emoritur. Qui verò remanent Cine­res, nutritivo illo gultine quo partes ante cohaerebant destituti, eam ob causam adeò ad ignem nutriendum inidonei sunt, ut eundem, si superaffundantur (terre­stres utique ac proinde ipsius indoli maxi­mè inimici) enecent protinùs extinguánt­que. Ex toto itaque naturae cursu vide­tur constare peculiarem Ignis cibum esse pingue quoddam ac oleosum; ipsúmque tam diu solummodò durare donec mate­ria ista, quae res adeò dissonas concordi pace ligavit, absumpta fuerit. Quare, [Page 149] cùm, ut supra ostensum est, Spiritus in Corpore nostro igneae sint naturae, tan­tundem quo (que) de iis servatâ proportione, philosophandum erit.

2. Comprobatur hoc Experientiâ; nam, qui Regionis calidae vel aestatis incommoda subire coguntur, aequiùs id ferunt si haustum Bacchi generosi, aut Spiritûs Sacchari, vel vini manè propinent. Astipulantur Rustici, profitentes se quo die allia comederint Sole sub ardenti mi­nùs lassitudinis sitísve percipere. Messo­res quoque caeterósque operarios lardum aut butyrum pani allitum fatigatos re­creant; imò optabilius ipsis est, cibo opiparo, quàm cerevisiâ forti aut Zytho illupulato carêre. Consonat etiam Fa­bula quae in veritate fundari solet, & Mysteriorum, res illas quarum similitu­dinem exhibent, respicientium natura. Quid enim aliud thymiamatum incensio, adipis combustio, pinguissimarum deni (que) Pecudum super altaria fumantium im­molatio indicant, nisi Spiritûs (pretio­sissimae utique ac nobilissimae animantium partis) litationem, ac vigoris vitaeque nostrae tum ortum tum conservationem Primo Enti accepta esse reserenda, re­cognitionem luculentam.

3. Praeterea, cùm à combustibilis rare­factione fiat accensio (unde ex eâdem [Page 150] materiâ, lignis putà vel carbonibus, modò Fumum modò Flammam exilire cerni­mus) ea duntaxat materies Igni mixtís (que) igneis (ac proinde Spiritui) generandis apta ac proportionata erit, quae ex atte­nuatione vegetior, potentior ac flamma­bilior est, quod, teste Experientiâ, Pingui soli competit. Hinc dictum Philosophi, Pingue nec terrae nec aquae esse, sed Spiri­tum; Arist. De Gen. l. 2. c. 2. uti & illud, Nec vitae solùm sed longaevitatis causa est Calor pinguis, qui siccitatis pariter & refrigerationis pro­clivitatem arcet. Unde ex doctrinâ tra­ditâ relucet, quo sensu sano astruenda sint tum Humidum tum Calidum radicale seu innatum, tanquam unicum Biolych­nium constituentia, eâque de causâ esse totius vitae nostrae basin ac fundamen­tum; si nimirum Humidum istud esse Pinguedinem interpretemur; eámque non solùm depascere Calorem seu vim igneam à Semine primò Animanti indi­tam, verùm ex eâ quoque generare Spi­ritus, effectricis Causae munere toto vitae decursu fungentes; quorum ope, novo apposito pabulo, novi denuò eliciantur Spiritus, actionibus vitae sensûsque per­enni circulo daturi operam. Eodem planè modo quo parvula in initio scintilla foco jam extructo apposita, ipsa qnidem statim avolat, succedaneus tamen usque relictus [Page 151] igniculus è fomitis pinguedine natus, prae­cedentem excipit. Quod tamen non sic intellectum velim, ut Calor nativus humidum Animale depascens formam sive ignis sive flammulae cujusdam induat (quod profectò absque ingenti Sangui­nis intemperie, imò perpetuâ Cerebri in­ebriatione vel potiùs exitio subitaneo fieri non potest) sed, quòd ex ejusdem in Pinguedinem actione exurgat mixtum quoddam aliquanto plus igneae naturae continens, ac proinde subtilius calidiús (que) quàm sit vel Fumus vel Vapores oculis nostris spectabiles.

4. Verbo dicam: Qui igneam illam in Spiritibus partem, in quâ ipsorum vita vísque insidet, pinguedine depasci nega­verit, universae propemodùm Naturae testimonio refragari videtur, cujus con­stanti tesserâ firmatur, Corpora eò citiùs tardiúsve ignem concipere quò pinguiora vel minùs pinguia sunt. Quòd si huic ve­ritati, evidentiâ victus, assensum quis accommodaverit, certè spirituositatem è Pinguedine oriri denegare non poterit absque eversione totius Naturae cursûs; qui quidem in eo [...]collocari videtur, ut Agens quodvis, quatenùs res alias vincit sibíque subdit, eatenùs suam ipsius indu­ere Naturam eas planè cogat, &, pro victo­ris jure, vi adigat.

[Page 152] 5. Opponat quis; Aëris natura proximè ad Ignem accedit, is itaque immediata ac proinde propria statuenda est Ignis mate­ria. Reponimus, quicquid de Igne atque Aëre Elementaribus dici debet, certè ignis Communis seu Culinaris, cùm sit mixtum quoddam, pro materiâ etiam sibi peculiari mixtum aliquod, ídque Pingue­dine praeditum, habere aequum erit.

6. Dupliciter tamen ad novi ignis ge­nerationem concurrere Aerem non diffi­tendum est: Intrinsecè, scilicet, quatenùs ad componendam Pinguedinis naturam plurimùm (imò maximè forsan) confert: atque Extrinsecè; quatenùs nempe, evo­lante perpetuò Igne particulísque humi­dioribus ipsi adhaerentibus, ambiens pro­tinùs aër, utpote Corpus proximum & facilè mobile, ob necessariam (prae Vacui impossibilitate) quantitatis cohaerentiam ac consecutionem, ipsarum locum supple­turus cum impetu proruit: unde fit quasi ventilatio quaedam, relictum ignem ad­versus fomitem propellens & intimiùs ipsius partibus applicans. Eodem planè modo quo, cùm fit projectio, in manûs subitò resilientis locum irruens aër ac quovis motûs illius passu vi quâdam in­sequens, toto cursûs tempore anteceden­tem lapidem promovet protrudítque.

SECTIO DECIMA QUINTA▪
De Spiritibus reficiendis emendan­disque.

1. PErspectâ jam Spirituum naturâ & origine, è quibus Animantium sa­nitas non mediocriter pendet; quaenam medicamenta iisdem, quando absumuntur vel malè se habent, restituendis rectifi­candísque conducant, haudquaquam cog­nitu difficile erit. Notandum autem in primis, quaecunque virtute istâ praedita sunt, ea omnia eâdem quasi operâ ad ro­borandum Cor venenísque obsistendum vim quoque habere. Horum tres Classes assignari posse videntur Quaedam ob materiae similitudinem atque oleositatem quam continent, Spiritum deperditum recreant; quaedam evacuando & Sangui­nem alterando agunt; alia denique habi­tum corporis humorésque figendo, & nè dissipentur Spiritus obserando.

2. In primâ classe reponuntur Moschus, Ambra, Succinum, Myrrha, Camphora, Lignum aloës, cortices Citri, Limonum, Aurantiorum, omne Vini genus, Cinna­momum, Garyophyllum, Nux moschata, Aromata, Suaveolentia, denique Dulcia omnia; quae non modò Spiritum restau­rant, [Page 154] sed laetitiam insuper adferunt.

3. In secundâ, quae Sanguinem corri­gunt (in quo tanquam in subjecto Spiri­tus situs est) eúmque, à bile adustâ & succo inspissato alteratum, temperant; qualia sunt Buglossus, Borrago, Viola, Acetosa, Cichoracea, Papaver, Nymphaea, succi Citri, Limonum, Aurantiorum, Gra­natorum; omnia item Infrigidantia: Discutientia autem, Diuretica, Sudorifica & Flatuosa nocent. Prodest etiam Sangui­nis missio. Obest autem Purgatio prae Seri inopiâ.

4. Si Spiritus depravatus fuerit ac Imaginatio laesa prae Seri Bilísve abundan­tiâ, prosunt Helleborus uterque, lapis Armenus & Caeruleus, Agaricum, Poly­podium, diuretica, Corallium & Marga­ritae ob salem qui putrefactionem prohi­bet, acidum salsúmque imbibit, transpi­rationem promovet, ac Serum per urinam detrudit; unde fit ut nova menti dilu­cescat serenitas.

5. Prosunt item Diaphoretica, ut La­pis bezoardicus uterque, terra Lemnia, & Calida quaedam, ut Doronicum, Zedoa­rium, Crocus, Ben, Basilicum, Coriandrum, Melissophyllum, Paeonia & Stoechas. Ju­vant etiam abstergentia & aperientia, ut Hypericon & Ruta; quae non occultâ aliquâ, sed notissimâ qualitate, Calore [Page 155] scilicet, eam operationem exequuntur.

6. Nonnunquam autem à calore febri­li, rarâ Corporis texturâ, Seri abundan­tiâ, Coeli constitutione calidâ & humidâ, regione denique & victu, Colliquativus Sudor oritur; in malignis quidem febri­bus saepiùs, aliquando autem in variolis & peste; qui cùm accidit (apagè intole­randam perniciosámque Agyrtarum in­scitiam!) curandi aliquando methodus morbo ipso longè profectò lethalior est: dum enim diaphoretica (quae, pessimo tum vocum tum rerum naturaeque abusu ipsius, Cordialia agnominant) quibusvis indiscriminatim manu porrigunt audaci, morbo isti suppetias ferunt; nec miseram permittunt animam lentis naturae passibus expirare, quin eam per Corporis habitum, Sicariorum more, millies confossum per­foratúmque, magno conatu exturbant, eíque tranandae è propriâ Pinguedine Su­doris Stygem eliciunt. Ridet interim delusus popellus, at risum profectò Sar­donicum, vel lethalem illum qui à Ta­rantulae morsu provenire solet mortis [...]. Evolare autem magnâ copiâ Spiritus, sicubi rarus Corporis habitus apertam ipsis praebuerit viam, vel cuilibet è faece plebis manifestum est; edocentur namque isti ab optimâ magistrâ Experien­tiâ, se minùs in tempestate ac Regione [Page 156] frigidâ quàm calidâ Spirituum pati dis­pendium, ac proiude laborem valentiùs tolerare posse. Non desunt tamen medi­camenta in tertiam classem referenda tam exitiali & pernicioso occurrentia morbo, si rectè adhibeantur: Hujusmodi sunt Astringentia omnia; ut Tormentilla, Bi­storta, Myrtus, & caetera ejusmodi; item lenta ac repellentia quaedam. Omnibus eadem medendi ratio, Spirituum scilicet repressio atque inhibitio. Singulis autem intentionibus quadrare videntur Periapta ea quae sensim sine sensu operantur (si qua fides istis accommodanda est, & certè aliquam his deberi à rerum Naturâ usúque manifestum est) hujusmodi enim Spiri­tum augendi, minuendi, comprimendi & attemperandi vim habere praesumun­tur.

SECTIO DECIMA SEXTA.
De nonnullìs Morbis è Spirituum in­cremento aut decremento ortis, eorúmque causis.

1. SUperiùs explicatum est quaenam causae ad Spirituum tum incremen­tum tum decrementum faciant; restat [Page 157] jam perscrutandum quinam ab iisdem nimiùm auctis diminutísve proveniant morbi, quaenam etiam morborum istorum causae, tum internae tum externae.

2. A Spirituum abundantiâ oritur fu­ror ille venereus qui solenni coeundi tempestate Bestias quamplurimas, Homi­nes etiam aliquando, tum Viros tum Foe­minas, incessit. Ex dictâ autem causâ nasci hunc, argumento est quòd, ubi per­acto jam coitu, spirituoso se exonerave­rint humore, sedati protinùs ac tranquilli sint. Hujus rei exemplum esse potest observatio illa Formii Chirurgi Riverio communicata, Obser. 32 de Juvene quodam mania­co; qui, aliis frustrà tentatis remediis, castrationem tandem exploravit; quâ peractâ, è maniaco melancholicus factus est. Quamvis Ephemera rarò accidat sine causâ procatarticâ, febris tamen ea facilè excitatur à Spiritûs copiâ, ab irâ, nimiâque animi contentione. Novi quendam temperamento calidum, celer­rimo illo animi motu quem Ingenium vo­camus praeditum, atque omnifariâ optima­rum scientiarum cognitione excultum, qui eò velocitatis, prae nimio studio, Spi­ritus agitare solebat, ut, post diutinam exinde incalescentiam in Ephemeram tandem inciderit. Oritur etiam Febris haec à jejuniis, vigiliis & exercitio; cale­facto [Page 158] siquidem & subtiliore inde reddito Spiritu, Sanguinis motus concitatior eva­dit, febrísque ingruit; quae, cum ab istis proficiscitur causis, à solidiore cibo, potu, somnóque curatur; paratur enim ex his materia cui subigendae vim suam impen­dat praefervidus ille calor, sícque ad ju­stam sese reducat temperiem. Oritur quoque à pororum constrictione, cujus rei assignabitur ratio ubi ad Transpira­tionem insensibilem ventum fuerit. A Bubone non generatur, nisi per accidens; quatenùs scilicet à dolore & vigiliis quas causat calore nimio Sanguinem accendit.

3. Spiritûs excessui contraria est Syn­cope seu praeceps virium lapsus ob motum pulsûs imminutum vel deperditum; hoc nempe concidente cunctas pariter totius Corporis facultates concidere atque in­terire necesse est. Pulsuum autem motus languet vel interit, ratione Moventis, Mobilis, & Instrumentorum lae sorum simul, vel horum utriuslibet. A moventis seu Spiritûs inopiâ fit, quando non adest ma­teria apta quae in eum convertatur, vel quando nativus calor adeò debilis est, ut ad perfectam Spirituum naturam effi­ciendum pertingere nequeat. Extingui­tur etiam Spiritus à frigiditate nimiâ, haec etenim qualitas vehementer & (ut ita dicam) formalissimè ipsi inimica est; unde [Page 159] quae intensè infrigerant praesentaneam mortem adferunt. Sunt autem infrige­rantia vel intrinsecùs assumpta, ut immo­dicus frigidae potus; vel extrinsecùs ad­venientia, ut aër insigniter frigidus & paenè gelascens. Idem accidit quando satis aëris ad respirationem non suppetit, aut venenosa quaedam ac maligna qua­litas eidem inest. Porrò, ex immodico aestu major tum Spiritui subtilitas, tum Corpori raritas accedit; unde Spiritus dissipatu proclives sunt. Idem effectus sequitur ex profusâ laetitiâ, ab exercitio nimio, ab inediâ, Evacuationibus crebris, dolore gravi, vigiliis, somno nimis pro­ducto, morbi denique diuturnitate aut vehementiâ.

4. Ratione Mobilis intercipitur pulsus quando Sanguis spissior est, ob Seri Suc­cíque defectum. Item, quando fibrosior est vel debito viscidior ob succum Case­osum Calore inspissatum; denique, quan­do a [...]fluentiori Sanguinis recursu Cor obruitur.

5. Ultimo, ratione Instrumentorum fit Asphyxia si Aorta, arteria venosa, vena arteriosa, Carotides, aut Cava, vel ob­structae omnimodè vel insigniter laesae ruptaeve fuerint. Idem contingit ex re­pletione pulmonum dilatationi reniten­tium, vel ex notabili aliquâ laesione mus­culorum [Page 160] vel nervorum eorum qui respi­ration [...] inserviunt, adeò ut munere sibi proprio fungi non possint; à tuberculi etiam aut abscessûs introrsum eruptione, à consensu denique oris, ventriculi vel uteri.

SECTIO DECIMA SEPTIMA.
De Peste.

1. POstremus & pessimus à Spirituum defectu morbus est, cum prae adeò enormi Seri succíque praeter naturam a­bundantiâ ut regi corrigíve non possit, oritur Pestis tum contagiosa tum exitio­sissima. Adversus hanc absentem muni­unt, praesentem verò ptotegunt ea omnia quae Spiritum confortant, inter quae prin­cipem tenent locum quae Spiritibus confi­ciendis idonea sunt. Quod idem praestant Hilaritas, Musica, atque Audacia; ab hâc siquidem confestim evocantur in aciem Spiritus, ut, justo quasi instructo exercitu, adversus Pestem (hostem utique ipsorum infestissimum) eatur obviàm; ab illis verò canitur veluti classicum, quò eisdem jam pugnam inituris novus accrescat vigor atque alacritas. E contrà autem Metus, Tristitia, Ira, Fames, Foetida, Nutrimenta [Page 161] corrupta, Narcotica, Ebrietas Somnum immoderatum inducens, praesertim si sit meridianus & sub dîo; verbo, omnia quae Spiritibus generandis officiunt, vel humores introrsum recurrere faciunt, Pestem promovent; unde fit ut saepissimè rigor quidam in initio percipiatur. Qua­re, nocent etiam quae Spiritum dissipant, qualia sunt Labor, Exercitia nimia, Lassi­tudo, magna Croci quantitas sumpta, Balnea & Sudor immoderatus; post quem utique maculae lividae, nigrae & lethales non rarò erumpere solent. Nocent de­nique quae Spiritum exhauriunt, ut San­guinis fluxus (cujuscunque tandem gene­ris sit) Coitus immoderatus, Purgationes & Vomitus, unde magna virium in prin­cipio prostratio, ut & crebrum Animi deliquium, Cordis palpitatio, tremulus Manuum & Linguae motus, periculosa imò lethalia plerunque signa sunt.

2. A Succi autem caseosi excessu Spiritum praegravante & suffocante oriri aliquando Pestem, compertissimum esse videtur; eò quòd morbus iste contagiosus sit; con­tagionem autem ìn humore illo frequen­tiùs collocari experiamur: Lepra siquì­dem, Scabies, Variola, Phthisis, Canis rabidi morsus, & Lues venerea, ex hujus corruptione oriuntur. Quò verò clariùs elucescat qualiter ex dicto humore putre­facto [Page 162] nascatur contagies, confectionem quandam venenosam & contagiosam, eámque valdè insignem, modúmque etiam quo ea fieri assolet, in medium profere­mus. Plin. l. 11. c. 52. Proprium Parthorum & Scytharum Toxicum quo Sagittarum acumen intin­gebant Humano sanguine & Viperinâ sanie constabat: Immedicabile Malum! quod mortem aequè propemodùm alatam atque ipsae Sagittae, adfert atque accele­rat. Finxerunt Poetae, hoc ex Lerneae Hy­drae ab Hercule sagittâ occisae cruore enatum, unde & Toxici nomen accepit; Scythicum verò agnominatum fuit eò quòd, De Mirab ut refert Aristoteles, Scythae vipe­ras jam enixas venantur, quas captas dies aliquot, donec in saniem corruptae fuerint, contabescere sinunt; deinde integrum unius hominis Sanguinem, in ollam ex­quisitè coopertam fimóque obrutam effu­sum, eoúsque servabant donec computru­isset: Cujus tandem Sanguinis ichor seu succus cum viperinâ sanie permixtus, le­thale illud Scytharum conficiebat Toxi­cum. Unde patet succum hunc corrup­tum aptissimum esse tum ad veneum imbibendum tum aliis impartiendum.

3. Porrò, in Peste malè affici Succum nutritium, & venenum ut plurimùm in eo situm esse, à juvantibus & nocentibus dig­noscitur: Prioris generis sunt fonticuli, [Page 163] ulcera antiqua, & scarificationes: à qui­bus utique omnibus, necnon à salivatione ope Tabaci excitatâ exoneratur hic a­bundans, vitiatúsve humor. Hinc Aegyp­tii scarificationes tres, eásque longas ac profundas, permagnorum vulnerum instar, utrique surae in longum infligunt; quibus saniem evacuantibus à Peste mox servan­tur curantúrque. Juvant quoque Ab­scessus in Emunctuariis citò maturescen­es; juvat etiam, si contenta materia, ante suppurationem, extrahatur: at­trahere enim vesicatoria humorem istum ipsemet saepiùs oculorum fide, sed Ignis ope, ut mos est, expertus sum.

4. E contrà si abundaverit Succus iste, nec tamen expellatur, mors ut plurimùm denotatur; hinc mali omnis habetur, si fonticuli & ulcera exarescant, aut eva­nescant humores in emunctuariis: Idem judicandum si tumores ii qui in faucibus & pone aures, sunt intra spatium duode­cim vel viginti horarum valdè augeantur & molles fiant instar extuberantiae cujus­dam flatulentae (sive id cum inflamma­tione sive sine eâ obtingat;) licèt enim in isto casu aegri ob materiam extravasatam, aliquandiu non ita malè se habere, imò nonnihil meliorari videantur; tamen, cùm succi hujus copiam & fluiditatem deno­tent tumores isti, lethales omninò sunt: [Page 164] quod idem de raucedine, tufficulâ, pleu­ritide, atque urinâ crassâ & turbidâ, déque horum omnium praesagiis, dicendum est. Nocent ita (que) quaecunque succum augent, ut repletio nimia, & carnis Porcini alio­rúmque id genus ciborum comestio.

5. Quòd nimia Seri copia ad Pestem disponat, inde elicitur quòd hoc morbo correpti circa Novilunium & Pleniluni­um, quando humiditas tum copiosior tum universalior est, periculosiùs aegro­tent. Praeterea, Diuretica & Diaphore­tica, quia leviter Serum evacuant, nec tamen (dum moderatè adhibentur) vires prosternunt, tum praeservativa tum salu­tifera habentur. Apud Cayrum, licèt per sex menses debacchetur Pestis prop­ter inaequalitatem aëris, modò prae calore suffocantis atque ad potum provocantis intemperantiorem, modò prae frigore po­ros occludentis; tamen, postquam Sol Cancrum ingreditur, Alpin. De Medi. Aegypt. l. 1. c. 18. inundante jam Nilo atque ob humiditatem cum calore tem­peratam, Balnei vice, poros aperiente, spirantibus denique Etes [...]is (unde cle­mentior ac constans Coeli temperies) has inquam ob causas, Sudor eâ tempestate largissimè profluere incipit, Pestísque ac Contagium protinùs cessat.

6. Cùm autem compertum sit ea diffi­cillimè Corruptioni cedere quae Spiritibus [Page 165] maximè abundant, hinc ultima omnium quae Pesti manus dat, est pars illa Sangui­nis vivida, florida, ac vegeta, quam con­distinctè à reliquis in vasis humoribus & quasi [...], Sanguinem appellamus; in quâ etiam, veluti in subjecto proprio, in­haerent Spiritus tanquam ipsius Vita at (que) Anima. Quare, cùm eò potentiae accre­verit Pestis, ut nobilissimum hunc humo­rem expugnare ausus sit, imò eum sibi subdere ac corrumpere occoeperit, ex co­natu Naturae noxia quaeque expellere satagentis, per vasa capillaria in exteri­ores Corporis partes ejicitur; unde lividae quaedam maculae vibicibus seu notis illis similes quae à verbere seu plagâ relin­quuntur (unde forsan Anglicè Plague nominatur) in cute undique depictae conspiciuntur. Has autem meritò Indicia (Angelicè Tokens) nuncupare solent; sunt enim vitalissimae Hominis partis cor­ruptae, Spiritûsque evanidi impotentísque vitae actionibus fungi aut Sanguinem à gangraenâ servare, hoc est, mortis certissi­mè secuturae signa. Hinc qui maculis hisce insigniti sunt (nisi adsit quoque Febris vehementior) ad extremum paenè vitae halitum, ut plurimùm, mente constant; in his namque non subitò intercipitur vel suffocatur Spiritus, sed pedetentim ta­bescit atque interit.

SECTIO DECIMA OCTAVA.
De Senectute.

1. HActenùs deductum est, quibus viis praeternaturalibus seu modis absumantur Spiritus: restat ut de naturali eorundem interitu, Senectute scilicet, pauca apponamus. Eam verò mortalibus obrepere hoc modo videtur. Agens in Corpus humanum per annos complures ambiens aër, nativam habitûs cutísque temperiem paulatim exiccat, eámque fa­cilè perspirabilem facit. Hinc fit major indies Spirituum ac caloris nativi evapo­ratio: quo decrescente, frigidius pari passu redditur Corpus singulaeque ejus partes. Quare, cùm perpetuus Naturae cursus testetur, quò plus caloris adest eò plus olei è rebus cunctis extrahi, imminuto proinde pedetentim ventriculi partiúm (que) ad primam coctionem concurrentium calore, minus adhuc Pinguedinis è quo Spiritus, minus item terrestrioris seu case­osae partis, unde fit nutritio, ex assumptis resolutum erit; unde macrior indies conficietur chylus, ac proinde Spirituum Calorísque pauperior ac solidi nutrimenti egentior generabitur Sanguis. Paulatim itaque macilentior fiet Corporis habitus, [Page 167] atque exiccanti externi aêris virtuti magis magísque concedens; cutis asperior fiet & crebris sulcabitur rugis. Et, cùm à bo­norum Spirituum copiâ vigor omnis, color vividus motúsque tum Sanguinis tum Corporis totius profluat, hinc Senibus pallor, imbecilles effoetaeque vires, inces­sus tardus, tardior denique pulsûs reci­procatio contingere soleut: donectandem, quae reliqua est Spiritûs scintillulâ, motum ulteriùs continuare non valente, pulsus micare desinat, Córque (cùm nulla res adsit quae illud erigat impleátque) elan­guidum concidat & frigidae mortis im­perio se victam subdat.

2. Neque aliquid magis mysteriosum in hoc latet, quàm in arefactione foeni vel exiccatione ossium: Eliciuntur nempe ex utrisque ab aëris ambientis calore plus tum caloris interni tum humoris quàm ab exhaustis jam ac debilitatis coquendi vi­ribus reparari possint. Hanc autem veram esse Senectutis causam comprobabitur exemplo, Thomae Parri Angli ad calcem libri hujus, subjecto; qui, licèt provectis­simam attigerit aetatem, tamen cùm calor ad primam coctionem necessarius, abundè ipsi suppeteret (erat namque ipsi appeti­tus optimus, & coquendi distribuendíque facultates neutiquam debilitatae) idcircò vix ulla Senectutis senfit incommoda, imò [Page 168] quamplurima juvenilis aetatis praestare officia evaluit; denique juvenili quoque morbo, excessu nimirum Sanguinis (si an­nos spectes, serò; sin vires, praeproperè seu ante diem) extinctus est.

SECTIO DECIMANONA.
De Fumo & Flatu.

1. HUcusque de Spiritibus déque eorum è flammabiliore, hoc est defaecatiore, puriore magísque igneâ Pin­guedinis parte, origine: Sequitur Fumus propriè dictus, prout scilicet à Spiritu Fla­túque condistinctus accipitur. Cujus Na­turam (ut in Corpore humano est) quò perfectiùs investigemus, primò Fumum communem seu culinarem, utpote crassi­orem, ac proinde magis visibilem intelli­gibilémque, ac patentiores è quibus ori­atur causas, attentè considerabimus.

2. Perpendenti autem ultrò se offert, opacum admodum nigrúmque esse Fu­mum istum; quae qualitates, cùm ex aquâ, aëre, aut igne, communicari non possint, eas proinde è Terrae participatione mutu­atas constat. Patet praetereà, Pinguedi­nem aliqualem Fumo inesse. Experimur siquidem candelae nuper extinctae halitum citò flammescere; & hinc forsan provenit [Page 169] quòd culinaris illa flamma latiùs supernè se quandoque exporrigat, veluti escam aufugientem à tergo arreptura; unde & flammam omnem in fumum quendam de­sinere videmus. Patet denique, quò in­tensior adest Calor eò terrestriorem ac proinde crassiorem atque ignobiliorem elici fumum; cùm carbones à nullâ re mi­nùs calidâ quàm sit Ignis ipse, submittere ex se halitum conspiciantur. Nec tamen denegari potest, calorem etiam remissis­simum, si in aqueas incidat partes, paula­tim in tenuitatem quandam aêream eas immutare; imò, si intensus fuerit, etiam minimas quoque (invisibiles tamen) Terrae molicellas pariter evehere.

3. Haec ita deducta ad propositum nostrum applicemus. Sit cibus in ventricu­lum ingestus, sitque tum partium primam coctionem perficientium, tum Sanguinis etiam ipsius debitus Calor; adsit denique ciborum dispositio Naturae congrua: manifestum est, cùm omnes causae rectâ proportione sibi mutuò respondeant, à lentâ Naturae Chymiâ cunctas cibi illius partes sapientissimo atque optimo ordine resolutum atque immutatum iri; adeò ut primò tenuiores, postmodùm minùs adhuc minúsque tenues, postremò ali­quantulum crassae è massâ illâ eliciantur suí (que) similibus ubique Corporis adjungan­tur [Page 170] (quam actionem Digestionem nomina­mus) seponantur verò nimis crassae, viis à Natura ordinatis excernendae: Cogitemus porrò inesse dictis partibus Calorem paululo quàm par est intensiorem, cibúm­que vel aêris plurimum vel saltem crudae humiditatis aquaeve facilè in vaporem resolubilis in se claudere; evidens est, Flatus exinde displosum vel generatum iri. Quòd si valdè intensus fuerit Calor, adeò ut lentum illum ordinatúmque Na­turae cursum praetergrediatur; manifestum est, non jam, ut antea, discludi tantùm aut gigni particulas aêreas, sed terrestres quoque aliquas excitari &, non sine per­turbatione naturae ordinis, vi quâdam abripi; unde oriatur necesse est exhalatio quaedam calida & sicca, quam Fumum nuncupamus: Cujus crassiores partes in Sanguine relictae ac nimio Calore adustae in notissimam tandem il lm coalescunt substantiam quae Bilis appellatur. Unde patet unam eandém (que) esse materiam tum Spirituum, tum Fumi Bilís (que) Pinguedinem nempe: differre autem in eo, quòd ex subti­liore ipsius parte nihíl (que) terrenae faecis ha­bente, à Calore nativo ac proportionato digestâ nascantur illi; horum verò utrum (que) ex faeculentâ & terrestri ejusdem parte, plus minúsve pro suâ utrius (que) indoleparti­cipatis praeternaturalis ope caloris oriunda sint.

[Page 171] 4. Differt itaque Fumus à Flatu: quòd iste exhalatio sit aquea, atque à Caloris operatione in aêerem attenuetur; flam­meam verò induere naturam, utpote Pinguedinis expers, nequaquam sit capax; Sola enim Inflammabilia Fumum emit­tunt. Insignis prae caeteris est Fumus ille qui è fodinis carbonariis eructatus fosso­res suffôcat, &, à candelarum viciniâ flammam concipiens, instar bombardae explodi solet. Et sanè, si benè subductâ ratione rem perpendamus, nihil aliud profectò videtur esse Fumus quàm Spi­ritus quidam vitiosus, crassus, & malè attenuatus: unde forsan Antiqui, Mate­riei communitatem potiùs quam Formae discrimen respicientes, idem utrique voca­bulum assignârunt: Imò, Hippocrates sub nomine impetum facientis, quae voces Spiritibus tantùm propriè competunt, tum Flatum tum Fumum comprehendit; Problem. Sect. 30. & magnus ille Aristoteles, flatus ab atrâ bile provenire narrat; qui quidem Fumus po­tiùs, ísque omnium siccissimus pessimús (que) appellandus fuisset. Verùm enimverò, ut pace tantorum Virorum id dicam, si Vete­res (ut mihi sanè videntur) ex incuriâ nescio quâ omne illud quod ex assumptis in tenuem quandam rarescit substantiam communi nonnunquam nomenclaturâ significare volebant, maximam profectò [Page 172] injuriam rebus ipsis intulisse eos non pos­sum non conqueri; cùm Spiritus ab ex­pressissimâ Naturae intentione, Flatus ve­rò Fumúsque (ut taceam interim istos tum magnoperè inter se, tum plurimùm à Spiritibus discrepare) ejusdem pessimi infestissimíque sint inimici.

5. Si Principia jam posita sunt vera, Conclusiones rectè inde deductae, seu descendentes ad Medicinam (inferiorem uti (que) Scientiam,) lucem, eám (que) neutiquam incertam, [...]ccommodaturae sunt. Qua­re si constat, Fumos à Pinguedine ut ma­teriâ, à Calore autem nimio tanquam ab Efficiente proficisci; constabit quoque, Pinguia omnia affectus è Fumo natos ex­acerbatura. Exemplis res clarior erit: Sylphii succus (qui apud doctos Assa foe­tida habetur) si cibis admistis ab inassuetis sumatur, in Intestina non descendit, sed, in ventriculo detentus, Choleram siccam facit; quam Pinguia omnia sive com­mesta sive pota augent, imò efficiunt in iis qui ob pravam dispositionem in id genus morbos proclives sunt. Oleosa siquidem omnia cum laxativa sint, ventriculum lae­dunt, & in fumosam rancidámaque quali­tatem facilè vertuntur: De carnibus eti­am pinguibus tantundem dicendum est. Praeterea, pinguia & ex Sesamo o leoso edulia ructum acidum, fumum & abdo­minis [Page 173] distentionem efficiunt. In morbo siccatorio fumi maximè abundant, unde interdicuntur morbo hoc laborantibus oleosa & pinguia. Eandem ob causam damnum perinsigne inferunt Hypochon­driacis, Hystericis, iísque qui Convul­sivis à fumo motibus affliguntur. Uteri Strangulationem prae vitiosi Spiritûs a­bundantiâ Patientibus, Aromata quae suum è Pinguedine (ut dictum est) de­rivant odorem valdè obsunt & paroxys­smum accelerant; quem quidem afferre videntur eò quòd vel novam morbo sup­pediten [...] materiam (quantulacunque ea sit) vel quòd fumos ex eâdem materiâ natos de novo excitent; quo facto eadem symptomata invadunt quae à Plenitudine ob naturalium evacu ationum suppressi­onem induci solent. Cùm enim inepta sit Pinguedo è quâ Succus aut Sanguis conficiatur, desítque lenis ac moderatus Ignis Spiritibus eliciendis proprius; prae Caloris excessu in halituosum quendam faeculentúmque dissipari eam Fumum ne­cesse est.

6. Porrò, sicut stercora Equina in mo­lem congestà, ob vaporem unctuosum ca­lent, fumant, & nonnunquam ardent; ita Legumina, Brassicam, Cepas, Napos, Ra­phanos, ac caetera ejusmodi edulia eodem quoque implent & impinguant; unde [Page 174] fumis generandis apta evadunt. Imò, si Paracelso adhibenda sit fides, è stercore Humano (ob oleosum quo repletur Fu­mum) longâ digestione subacto suavis­simus spirat odor; quem sub obscuris [Cerbon & Zibethum occidentale] nomen­claturis celavit: Ob hanc forsan causam avidè expetitur â Pantherâ, animali uti (que) suaveolente. Hinc Mephitis à foricâ ex­halans (ut cloacariis notum est) flammam aliquando concipit. Imò, metalla quaevis polita, praesertim verò Aurum atque Ar­gentum, haud secùs quam Fumus è Sul­phure vel lignis emissus, foedo quodam colore deturpat. Quinetiam admotâ fa­cilè corripitur lucernae flamma fumus ille qui è corpore cum crepitu erumpit: unde non immeritò sicut accensione, ita odore pariter pulverem refert tormenta­rium. Quid quòd Urina conturbata ob Fumos in venis redundantes, primò, dum Calor oleositatem contentam separandi atque eliquandi vim habet, mingatur clara; pòst, ab ambiente Frigore con­crescat, densetúrque, factâ partium cras­siorum cum unctuofis commixtione; rur­súmque eadem, si Calorem (heterogene­orum utique disgregativum, solutivum verò Pinguedinis) adhibeas, ad pristi­nam claritatem redit, De quibus sic dis­curro; Nihil cernitur in Urinâ nisi Suc­cus, [Page 175] Serum, & Bilis paululum, praeter u­num Fumum; illorum autem utrumque à Calore crassescit, neutrum verò atte­nuatur. Illud itaque in Urinâ quod à Frigore coalescit, dissolvitur autem à Ca­lore, nihil aliud esse convincitur praeter­quam Fumus quidam pinguis Frigore concretus. Cùm autem nulla possit esse Intrinseca Corporis alicujus tenuitatem versus Immutatio, nisi à Rarefactione, haec verò à Calore procedat; Fumorum esse Causa efficiens seu Pater, statuendus est Calor. Idem tamen (proh Naturae lusus!) Fumorum medela quoque est; &, quos olim genuerat, ipse interimit: Idem, (inquam) Calor—vulnus opémque fert pro recipientis dispositione atque administrantis judicio. Usque adeò vitae necísque refert, ut Medici remedia ap­plicantis oculatae sint manus, & ut rerum causas cognoscat penitissimè, distinctissi­mè internoscat. Exemplis res illustrior erit, & quando, Calor ad Fumos aut gene­randos aut abigendos conducat, elucescet manifestiùs. Allium, si à jejuno sumatur, adversus fumum prodest; si post cibum, obest maximè. Idem Calor utriusque causa; nam, cum ventriculum cibo vacu­um invenit, nihílque ibi sit in quod vir­tutem suam attenuativam exerere possit praeter Fumum, in ipsum agit, eúmque [Page 176] discutit. Idem tamen, si ventriculo cibis oppleto ingeratur, nativum ultra modum augebit Calorem, atque operatione nimis potente ac praeproperâ cibos depascens exhalationem niderosam atque aduren­tem excitabit. Generatim itaque loquen­do, Calida & Acria ad discutiendum, quando adest materiae copia, non sine gra­vissimo periculo adhibentur, uti ex Histo­riâ sequenti; Lib. De Flatibus à Fieno commemoratâ, con­stat. Muliercula quaedam, Tympanite miserè afflicta, curam sui Medico familiari commiserat; hic soli flatuum discussioni attentus, nullo catharctico praesumpto me­dicamento, Electuarium quoddam admo­dùm calidum administravit; quo vorato, sensit illa paulò pòst rugitum multò ma­jorem solito, torsiones molestiores; diffi­culter spirabat, pristinóque ventris tumori novus, ísque longè major, accrevit: Ac­cersitus Fienus mortem vaticinatus est, frustráque de remediis cogitari; nec fefellit augurium, tertio namque pòst die mortem oppetiit. Morbum hunc sive è Fumo sive è Flatu ortum intellexeris (quod idem de aliis nonnullis exemplis mox producendis monendum est) nihil pensi habeo: Eadem quippe in hâc re utriusque augendi ratio; Calor scilicet immodicus, materiae applicatus idoneae.

7. Augent autem Fumum prae caeteris [Page 177] ea quae Pinguedinem cum Caliditate con­junctam habent; hujusmodi siquidem duplici causâ, Materiali scilicet & Effici­ente, instructa sunt. Hujus generis sunt Dulcia, Vina, Cerevisia recens, Poma, Cepae, Raphani, allaeque Radices caete­roquin esu utiles. Vaccae, si gramen a­rundinaceum viride (siccum enim non ita nocet) vel viridia Raporum folia copio­siùs devoraverint & postmodùm aquam potaverint, paene ad diruptionem usque intumescunt tandemque morinntur. Crescit enim malum potu, eò quòd calida, si sicca manent coctionem non admittant; &, ut liquidarum egestionum gravior est foetor, ita à liquoiis in ventriculo copiâ major nascitur vaporum proventus; Ca­lore scilicet faciliùs penetrante atque exagitante subjectum fluidum fumósque (imò flatus quoque) inde eliciente. Hinc Legumina omnia, cùm è succo nascantur pingui novóque ejusdem appulsu atque aquearum evaporatione partium matu­rentur, idcircò dum immatura sunt (licèt fortasse plus flatûs, tamen) minus fumi continent; longè autem amplius si matura sint: Pisa verò, Fabas, Phaseolos, Nuces castaneas, fumo plurimùm abundare inde patet, quòd igni admota primò turges­cant, de in cum sonitu rumpantur, & quasi displosa prosiliant. Arte itaque corri­genda [Page 178] sunt ista omnia, quò salutaria e­vadant, praesertim verò elixatione, quâ partes comminunntur ac nimia eliquata pinguedo veluti rupto carcere elabitur atque aquae admiscetur, aliquando etiam ei supernatat. Quid, quòd carnes bubulae quae affectus melancholicos è fumis ortos exacerbare solent, vel coquendae vel di­utiùs servandae sunt, quò vel ab Igne; vel ab aetate innoxia ipsis teneritudo accedat; hinc enim coctu faciliores ac proinde ad fumos generandos minus apti fient.

8 Fumorum causis efficientibus annu­meranda sunt venena quaedam, ob insig­nem quo praedita sunt Calorem. Nerium ventrem inflat, ac rugitus in intestini excitat. Ixion & Chamaeleon niger, ven­tris tormina pariunt; Aconitum & Napel­lus caput perturbant, vertiginem & fu­mum in visceribus copiosum creant, totius denique Corporis tumorem effici­unt, ob impeditam scilicet transpiratio­nem, eò quòd frigus extremas Corporis partes priùs occupet; unde occisorum à venenis Cadavera utplurimùm post mor­tem inflantur: Viperae denique atque Aranearum morsus ventrem in ingentem attollunt molem. Una eadémque omni­bus operandi ratio; intensus nempe sum­móque vigore praeditus Calor. Unde omnem paenè totius Corporis humorem [Page 179] attenuabilem, cujuscunque demum ge­neris is fuerit, in venenosos quosdam convertere halitus potens est.

SECTIO VIGESIMA
De Morbis à Fumo Flatúque ortis, eísque Medendi ratione.

1. QUibus verò Corpora flavedine tincta sunt sive ob temperamen­tum, sive ob cachexiam ab exustâ prae ni­mio calore in bilem pinguedine, illis enasci­tur Fumus. Hinc Hermocrates & Apollonius (narrante Hippocrate) tum Icteri tum Flatulenti erant, Epid. l. 3. imò Phrenitici quoque, & Comatosi. Item, qui temperamento sunt calido, habitu gracili, squallido stri­gosóque & capillamento nigro, si Cereri Bacchóque liberè indulgeant, otio de­diti sint, uliginoso degant loco, Sangui­némque tenuem ac fervidum habeant, pravâ hâc anathymiasi indies cruciantur. Quae quidem omnia ferè morborum ge­nera simulat, declusâque plerumque medicaminum ope, eò contumaciae inve­terascit ut, (affectu Corporis in Mentem quoque redundante) non morbo, sed fascino prorsus ac venesicio quodam la­borare eos vulgò existimetur; praesertim [Page 180] cum prae inscitiâ ad Flatus seu Fumos discutiendos adhibentur Medicamenta calida. Haec etenim, ob materiae excessum, ab incursante morbo adeò non protegunt, ut potiùs hosti nimiùm jam potenti vires adjiciant.

2. Fatendum quidem est, Symptomata eadem accidere etiam ab humorum (modò omnium, modò hujus illiúsve) plenitudine, quando scilicet evacuatio debita ac solennis intermittitur, sive id fiat ob transpirationem ab occlusis poris (prae­sertim pedum) prohibitam, sive ob fon­ticulum clausum exiccatúmve; unde à succo seróque ultra modum abundanti­bus, vasa distenduntur, celeriórque fit Sanguinis circuitus. Asserendum tamen, etiam tunc à calore immodico tanquam à Causâ Effectrice mala ista proficisci. His adjungenda sunt Exercitia nimia, Vigiliae, atque immoderata à cibis Abstinentia; quod tamen non sic intelligi velim quasi novum Calori fomitem seu materiam suppeditent ista, sed, quòd praeexistens minera ab aquearum partium exhaustu faciliùs in vaporem crassum atque acrem rarefiat; unde vehementi excitato visce­rum incendio, ingruit Febris aurium tin­nitu, praelbis spumosísque egestionibas (Fumi Flatúsve indicibus) comitata. Sentiunt nonnulli prae Adiapneustiâ [Page 181] (Flante Borea) etiam in lectulis decum­bentes, dolores atroces, per intestina longè exporrecto motu vagantes, unà cum sonitu & murmure, ventriculi turbati­one, ructibus, nauseâ, vomitu, alvíque astrictione insigni, aliquando etiam dolore nephritico; quibus malis Sudor liberior aestivâ tempestate erumpens lenimen at­tulit. Neque tamen levamen istud ac­ceptum referendum est Sudori, perinde ac si materialis morbi hujus causa is esset; cùm è contrà ex dolore acri, mor­daci, urentéque ex urinâ admodùm pau­câ, eâque impensè flavâ ardentéque, à Fe­bre deníque comite manifesto liqueat, eam Fumum esse non Flatum, proin­déque à materiâ inflammabili ortum du­cere: Flatus autem cùm à Sero caloris ope rarefacto nascatur, frigidus est, sim­plex & qualitatis expers, solâque partium distentione dolorem infert, non pungens & dilacerans, atque ignis seu caustici in­star continuum solvens, cujusmodi est Fu­mi indoles.

3. Hunc etenim calidum esse praeter ea quae materialiter aut effectivè con­currunt (de quibus jam suprà dictum est) Juvantia quoque affatim testantur: Un­de in dolore Colico è Fumo enascente, monuit Paulus Aegineta, l. 3. c. 43. nè vehementer calida adhiberentur remedia; ab agen­tibus [Page 182] siquidem ejusmodi humores lique­facti funduntur, atque, in Fumum redacti, morbum augent: Monuit quoque, ad­hibendam esse humidiorem frigidiorém (que) victûs rationem; cavendum verò esse à cunctis acribus tum eduliis, tum medi­camentis; ex superfusionibus, cataplas­matis, fomentis, potúque Vini, praesertim vetusti: praescripsit autem Stupefactoria quae tenues mordacésque humores in­crassant & mediocriter refrigerant. Nar­rat idem de Colico quodam Epidemico, qui, ab Italiae finibus incipiens, per ple­ráque Romani imperia loca pestiferae cujusdam contagionis instar, grassatus est; unde non pauci in morbum Comitialem, alii in Paralysin incolumi sensu, nonnulli autem in utrumque delapsi sunt. Magna pars eorum qui in Comitialem ceciderant mortui sunt; ii verò quorum morbus in Paralysin transierat, utplurimùm evase­runt incolumes. Morbo hoc correptis Medicus quidam Italus operam suam commodavit, neque quicquam amplius tentavit quàm quibus modis Calori, Fu­morum causae, frigida administrando ob­viàm iret. Praescripsit itaque Lactucarum crudarum & refrigeratarum, intubíque esum vel ultra saturitatem; jussit etiam manducare Uvas, Mala, duriorísque carnis Pisces, Crustacea cujuscunque generis [Page 183] fuerint, pedes Bubulos, Bulbos, aliáque [...]d genus non facultate modò, sed tactu etiam frigida. Vinum rarò admittebat, nisi aquâ gelidâ dilutum; frigidam verò vel poscam propinabat. Hâc methodo complures ab affectu hoc vindicavit; non­nullos etiam ex illis qui jam in Herculeum morbum vel nervorum resolutionem pro­labi caeperant, praeter omnium opinionem, servavit.

4. Morbum huic similem vidi ipse apud Barbados Anno 1650. qui per totam pae­nè grassabatur Insulam; multos occidit, caeteros, post diros cruciatus, in brachio­rum conjecit Paralysin; adeo ut diu ma­nus levare ad Caput, officii causâ dete­gendum, non valuerint.

5. Praeter internè sumpta, adjuvant quoque extrinsecùs applicata: Crato. l. 4 Epist. unde, si premat necessitas, non displicet Julii con­silium hortantis, Linteamina triplicata aquâ frigidissimâ madefacta ventri admo­vere, quorum ope dolorem illico remitti expertus est. Huic medendi methodo astipulatur Valescus; l. 4. c. 28. qui intestinorum torsione aestate post itineris taedium la­borantem à filicibus aquâ frigidâ made­factis ventríque alligatis, infra quartam unius horae sanatum fuisse narrat. Quod idem confirmare videtur Tralliani & A­vicennae consilium; qui in causâ calidâ [Page 184] jubent fieri Emplastrum è rebus frigidis, solatro utique & pampinis vitium. Credo autem praescripsisse ipsos hujusmodi post universalia, ob maximum incendium, & ubi nimis attenuata materia facile densari possit. Adhibenda vero est cautio, nè di­utiùs frigidae usu morbus in Paralysin transferatur. Quid quòd in doloribus Renum totiúsque Abdominis cum divul­sione & contractione violentâ, sive ea nervosisive membranosi generis sit, nul­lum praesentius est certiùsve remedium quàm fomenta humida, imprimis verò Semicupium quae exolvunt convulsionem & continuitatem solutam suae restituunt integritati. Quantum in passione Hyste­ricâ & Flatu hypochondriaco aliíque fumosis morbis prosint frigida, omnibus jam notissimum est.

6. Mille hujusmodi exempla de Fu­mis Flatibúsque congerere licet, déque modis quos in horum curatione obser­vârunt Medici: verùm si singula per­censerem, in infinitam paenè excrescerent molem, Lectoríque taedii abundè, parùm verò fortasse fructûs allatura essent. Longè autem tum ad brevitatem tum claritatem consultius, tum instituti quoque nostro accommodatius er [...]t, si postquam Medicinae unâ aut alterâ instantiâ litatum sit, Philosophiae, uti par est, primas con­cesserimus [Page 185] partes; & quae sparsim disso­lutarum more scoparum commemoravi­mus, ea in communia eadémque firmissi­ma Naturae Principia stabilitatem indè nactura compegerimus.

7. Naturas itaque rerum penitiùs in­trospicientibus primò occurrit tum Flatus tum Fumos esse pertenuis substantiae, ac proinde fluidos & rarefactionis ope natos; non tamen rarissimos: quare ulteriorem admittunt Rarefactionem, modò causa applicetur, ut & Condensationem; cùm in affectionibus accidentalibus idem sit contrariorum subjectum. Porro, si ho­rum utervis corpore conclusus molestiam creet, eam duplici modo exhibere pos­sunt, nempe vel nimiâ partium quibus continentur distentione, ut in Flatu con­tingit, vel etiam punctione, dilaceratione sive ustione quâdam, utì in Fumo expe­rimur. Duplici etiam ratione malis hisce occurri poterit; nimirùm vel infestam exhalationem penitùs amovendo, quod Discussione seu Explosione fit; vel ean­dem in minorem locum compingendo, simúlque eam (quod utique priorem co­mitari necesse est) in leniorem indolem alterando ac placabiliore imbuendo qua­litate. Hoc autem proprium ac genui­num est Condensationis opus, sicut Dis­cussio est Rarefactionis: Est enim Dis­cussio [Page 186] alicujus rei in diversas partes a­vectio, quod, cùm ante discutiendum fieri non potuerit, restat omninò ut discussio sit partium illius rei attenuatio, quò per poros quibus paulo ante impares erant avolent jam vel abigantur; nam, si per Intestina expellantur (licèt id quoque à Caloris virtute fiat) Displosio potiùs quam Discussio dicenda est. Denique, si effectuum istorum proprias investigemus Causas, tum à ratione tum Experientiâ monemur, Frigidorum esse densare, dis­cutere verò ad Calida spectare.

8. Jactis jam Principiorum Fundamen­tis, qualis iis superstruenda sit Medicinae Praxis considerandum est.

9. Sit itaque modica Fumi vel Flatûs quantitas, caetera verò omnia (de quibus posteà) paria; adhibenda sunt procul­dubiò Calida ad eum discutiendum. Par­va etenim materiae illius quantitas facilè ad insignem tenuitatem redigi poterít; unde facilè in caeteras Corporis partes primò dissipabitur ac tandem per poros evolabit.

10. Sit parva eorundem copia, poro­rum tamen alvíque astrictio, evidens est ab administratis calidis auctum iri Calorem pristinum & fumos excitantes: Qui, cùm exire nequeant, in Caput necessariò e­vecti, vertiginem aliósque pessimos ef­fectus [Page 187] sunt creaturi: Quare in eo casu tentandum est alvi solutionem conciliare, vel Fumos Flatúsque jam ortos admotis frigidis densando temperare.

11. Eadem ineunda est curationis me­thodus, quando adest temperamentum insigniter calidum; tunc enim duplicem ob causam adhibenda sunt infrigidantia, nimirùm, tum ut Calor nativus (accensu facilis) moderetur; tum nè, novo acce­dente, is qui prior erat, nimiùm accenda­tur; & sic, dum inquietos Scyllaeósque Fumorum Flatuúmve vortices evitare contendimus, in voracem Febris Charyb­dim, dicam an Aetnam, incautè incida­mus.

12. Adsit denique permagna Flatuum Fumorúmve copia; si eos discutere velis, proportionata, hoc est, permagna calido­rum vis ingerenda est, quò tanto affectui par esse possit: Verùm ab Agente adeò violento necesse est, ut distentio illa quae à Flatu, & Symptomata illa quae è Fumo enascuntur, mirum in modum, ídque subi­tò augeantur. Quare diris torquebitur cruciatibus miser ille aegrotus, & Medici inscitiae poenas dabit. Restat itaque ut, in hoc casu, infrigidantia atque incrassan­tia modò intùs sumantur, modò exteriùs applicentur, quae vapores istos densando compescant atque in arctiorem redigant [Page 188] locum per Urinam Secessúmve postmo­dùm excernendos. Ad quem effectum cum primis adjuvat exhalationum istarum natura, Meteororum sive imperfectè mix­torum redolens indolem; unde facilè ad materiem unde nata fuerant, modò causa detur idonea, reduci poterunt. Veram autem esse hanc morbi istius meden­di rationem, praeter manifestum ratiocinii lumen, exempla ex Aegineta & Valesco nuper commemorata luculenter demon­strant.

13. Ex discursu hoc succinctè deducto, quem,— si verbis audacia detur, haud timeam affirmare Demonstrativum esse, hoc est, ex Principiis certissimis evidenter deductum, patebit quâ methodo insisten­dum sit in omnibus illis medendis affecti­bus qui è Flatibus aut Fumis oriuntur; modò, dum ea, quae generatim exposuimus, ad particulares applicamus casus, adden­da addita sint; quare, si quando secùs evenerit (uti in rebus materiatis assolet) certò concludendum est non per se ex Flatu Fumóve proficisci obstaculum illud, sed ex aliquâ aliâ re adjunctâ; cujus af­fectûs si proprium etiam & per se remedi­um pari diligentiâ investigemus, certissi­mam inde medelam Prognosticari licebit. Quae quidem methodus, sicut Medicinae operam navantibus spem praebebit ad [Page 189] certam Medendi rationem aliquando per­veniendi, ita infaustam & perniciosam Agyrtarum coarguet inscitiam, uno eo­démque remedio cunctos medicatum iri morbos perfrictâ fronte jactitantium.

SECTIO VIGESIMA PRIMA.
De Amaro.

1. UT Bilis tum natura tum modus quo generetur, rectè intelligan­tur, ab ejusdem affectione aliquâ, sensum nostrum feriente, quâque insigniter polle [...] tanquam à Principio notissimo investiga­tionem nostram incaeptare oportebit. A­deò verò praedominat elucétque in eâ Amaritudo, imò ad Adagium usque & [...] ipsi tribuitur, ut non modo Amarum, sub communi sumptum notione, Genus ipsius sit, verùm idem quoque se­cundùm eminentem sui gradum acceptum [...] aliquo modo Bilis quoque differentiam constituere videatur. Priùs itaque de Amaro agendum, quò recto ordine ad propositam nobis Conclusionem prove­hamur. Gradatim verò in hujus naturâ expiscandâ, nè titubemus, incedendum est.

2. Id autem inprimis constat, Pinguia, [Page 190] interque ea Dulcia praecipuè, ex nimiâ assatione atque semiustione quasi Amari­tudinem concipere. Patet hoc in Butyro, in Lacu bituminoso Asphaltite, unde in aestate quâm in hyeme magis amarescit; in Vino, Saccharo, Melle & Opio quae omnia ab elaboratione debitâ vehemen­tiori Amaritudinem contrahunt. Succus denique ille ex quo Aloe nascitur, cùm primitùs [...]quosae naturae sit, flavescere atque P [...]nguedinis naturam induere ne­cesse habet, antequam ex coctione vehe­menti in summè Amarum convertatur. Accedit quòd omnia quae in gradu excel­lenti Amara sunt, inflammatu quoque sint facilia; quod Pinguedinis proprium esse jam ostendimus. Quod idem de re­liquis quoque Amaris conjicere licet, mo­dò ex illis particulas purè amaras ex aqueosioribus secernas; cùm Cichorea, Cicu [...]a, non nisi pingui virescunt Solo, è quo necesse est ut pinguiusculam etiam naturam è, traduce accipiant. Satuendum itaque videtur, causam Amaritudinis ma­terialem esse Pingue; Effectricem autem Calorem intensum aqueas aë;reás (que) in qui­bus aequabilitas illa sensui grata consiste­bat, magnâ ex parte extrahentem particu­las, relictam verò massam in subtiles simúl­que asperas (unde pungendi radendí (que) seu abstergendivim nanciscuntur) exiccantem.

[Page 191] 3. Favet Sententiae nostrae Problema Aristot [...]lis▪ asserentis, Sect. 2. n. 25. fructuum alios par­tem radici proximam habere [...]mariorem; al [...]s verò, naturâ siccis, postrema pars, succo dulci concoctóque inde absumpto, jam pleniùs siccatur atque amarescit. Redditur enim (inquit ille) unumquod (que) amaru [...] cum [...]pliùs exiccatur, ut Oliva Gland [...]sque inve [...]teratae effi [...]iuntur amarae.

4. Favet etiam quod amara omnia nutritioni prorsus inidonea sint. Cùm enim illud solumnutriat quod tempera­tum ac naturae nostrae congruum est, maximè verò congruum sit Pingue, prae­cipuè verò D [...]lce, eatemis certè edulia cuncta grata & nutriendi virtute aliquali praedita erunt, quatenus ad Pinguedini [...] naturam propè accedunt; quare, cùm illud quod Amarum fit, Pinguedinis jam super grediat ut transeátque naturam sit (que) ejusdem corruptio quaedam, omni pr [...] ­fectò nutriendi virtute destitui illud prorsus necesse est. Hinc Amara ab Ani­malibus veluti excrementa rejiciuntur, esui inutilia sunt, imò mortifera infan­tibus; & si qua fides Authoribus, Amyg­dalae amarae Vulpes enecant; forsan ad­dito Caloris incremento, cùm fit Animal istud valdè calidum.

5. Favet denique, quòd Cicutae radi­ces, Naporum vel Siserum instar dulces [Page 192] esse compertum sit: cùm tamen in superi­ori (ut pote excoctiori) parte amarescat valdè. Quod quidem indicium videtur manifestissimum, Amarorem illum è Dulci ac praepotenti Ignis actione corrupto or­tum habuisse

6. Obstat autem Ave [...]r [...]i [...] & Valerio­lae judicium, rationibus ha [...]d parvi mo­menti fultum. Contendunt siquidem illi, Amarorem, modò adsit pariter Siccitas, tum à Frigore tum à Calore proficisci; ídque commonstrare nituntur exemplis Plantarum complurium, quae licet valdè Frigida, Amara tamen sunt. Horum ar­gument a non inscitè diluit, Medicus idém­que Philosophus praestantiffimus, Vallesius: Nos paulo altiùs (quoad possumus) co­rum dilutionem repetemus. Omnes, Se­cundae Qualitates à quatuor. Elementa­ribus seu Primis diversimodè mixtis ori­ginem trahunt; Tertiae item & Quartae à multifariâ antecedentium seu praesuppo­sitarum remistione: Porro, hujusmodi Decomposita (succum v. g. Cichoreae, Cicutae, vel herbae Aloes) quantumvis ad oculum homogenea appareant, è quamplurimis tamen heterogeneis coa­lescere ea particulis, si qua fides rationi, vel ipsis etiam oculis microscopii ope majori perspicacitate donatis, dubitare non licet: Denique certissimum est repe­riri [Page 193] in mixtis fluidis aliquando frigida­rum partium proportionem centuplam, calidarum verò non ultra simplam; tamen sapere integram massam illam saporem ealidae illius, non autem reliquarum no­naginta novem, ut patet cùm Salis mani­pulus in congium aquae, condiendi causâ, injicitur: Nec mirùm cùm aqua caetero­quin prorsus insipida, Sal autem qui ad­ditur ex omni suî parte vehementer sapi­dus sit. Idem quoque (ut ad rem nostram propiùs accedamus) patebit si pauxillum Bilis in magnam aquae quantitatem inda­tur; comperimus etenim illam, utpote eximiè sapidam, alteram licèt multiplo majorem, adeò amaritudine infecisse ut eam solam in illâ eminere qualitatem ex­istimari possit.

7. His praesuppositis, respondendum parvulam quidem in herbae Aloes, Cicu­tae aliarúmque id genus succis reperiri calido-siccarum particularum quantita­tem (sive eas è tellure propinquâ exuctas, sive ex alteratione natas statuamus) cùm tamen gustum insigniter afficere aptae sint hae, solae proinde eminent, caeteris sensui illi neutiquam se prodentibus, quantum­cunque Tactûs Sensum, secundùm quali­tatem aliquam Tactilem (Frigus scilicet) vehementer afficiant: posse autem parti­culas sicco-calidas licèt minutissimae sint [Page 194] oceano paenè frigidarum innatare, suam tamen diutissimè servare naturam ab ex­emplis Salis Bilísque jam commemoratis manifestum redditur; Et, si effecta con­sulamus, consona esse illa doctrinae traditae postmodùm apparebit: Interim comper­tissimùm est, Opium, Aloen & hujusmodi alia cùm ad perfectam Amaritudinem longâ excoctione pervenerint, instar Ce­rae, ídque citò, flammescere; unde de eorundem particulis nondum excoctis sed crudâ adhuc immersis aquâ judicium con­forme desumi poterit, concludíque eas­dem, minutim licèt hîc illîc sparsas, pin­guis (utpote inflammabilis) ac proinde aliquantulùm calidae esse indolis.

8. Hinc patet ratio, cur Fructus ii qui, immaturi adhuc, vehementer amari sunt, nunquam deinceps dulcescant; cùm enim in istorum radice seu semine praepolleat Amaritudo, Sítque ea (utpote Caloris filia) qualitas valdè activa, suâ ipsius in­dole accedentem imbuet Succum, quae à continuato Solis ardore postmodum au­gebitur; adde quòd Siccitas primaeva, quicquid adjunctum fuerit eâdem qua­litate, aper formalem (ut loquuntur Phi­losophi Aristotelis sequaces) mutationem, impartietur. Quod si in initio minùs amari fuerint, aliquando dulcedinis cu­jusdam induent naturam, superatis scilicet [Page 195] à magnâ Pinguedinis succedentis copiâ pauculis illis debilibúsque quae amaresce­bant particulis. Tripliciter autem, gene­ratim loquendo, id fieri poterit, per succi pinguis attractionem, unde fiunt dulca­mari; per humidarum partium admisti­onem, unde redduntur amari aquosi. vel ex Dulci, loco Amari inter coquendum excreti, succedente, quo omninò dul­cescunt. Horum trium modorum quem vis accipe; Certè à Calore in Amarum tanquam frigidum quoddam agente at (que) illud immutante id peragi, utì rationi dissonum neque ullâ certâ experientiâ nixum, vehementer refragamur.

9. Patet etiam quale inter Amarum Salsúmque intercedat discrimen; Licèt enim utrumque à Caloris excessu confi­ciantur, istud tamen è terrestribus & aquosis (plurimo admisto Igne) constat partibus, illud pinguibus atque plurimùm dulcibus; quibus, si primaevam eorum constitutionem spectes, modicus Ignis gradus: si accessoriam (cùm ad amari­tudinem nempe exustae sunt) permagnus immistus est, non tamen a [...]qualis ei qui in Sale reperitur: Unde Amaritudo vide­tur esse quidam ad Calorem gradus; saltem si in Amari materiam operatio in­cidat, cùm Pinguia & Dulcia à vehemen­tiori exusta Calore per Amari medium [Page 196] transeuntia tandem aliquando in Salse­dinem provehantur. Et sanè si Opium, Amarorum longè flammabilissimum, ad cineres concremetur, loco Amaritudinis Salsedinem experiemur. Ex eisdem Prin­cipiis deducitur ea quae tum Amara tum Salsa sunt, è terrestribus pingui­búsque constare partibus eo gradu ex­ustis, ut in utriusque qualitatis confinio Caloris operatio sistatur.

10. Denique si Amari qualitates specte­mus, quatenùs â temperamento nostro recedit, eatenùs (hoc est, tertio gradu) Calidum & Siccum est, astringentibus autem tenuius, acribus verò crassius ha­betur. Ab igneis partibus atque terrestri­um inaequalitate siccitatéque pungendi, divellendi, abstergendi, aperiendíque vim habet; hinc crassum incidit, menses movet, & pulmones ad pus & pituitam expurgandum irritat (unde morbo comi­tiali laborantibus salutiferum existima­tur) ob Siccitatem, putredinem (humi­das dissipando particulas) arcet; atque ulcera sordida expurgat; è contrà hae­moptycis visceribúsque nocet. Quòd enim Absinthium ventriculo prosit, id non tantum Amaritudini adscribendum est quantum astringendi qualitati quâ insigniter pollet.

11. Ex dictis colligitur Amari defi­nitio; [Page 197] Estque prorsus hujusmodi: A­maritudo est qualitas sapida è Pingui à Calore in siccam asperámque substantiam nimium excocto orta; vel, Amaritudo est qualitas sapida è Calido & Sicco igne­o & Sicco terrestri certo gradu contem­peratis orta. Fit siquidem Amarum è terrestriori, hoc est sicciori Pinguedinis parte. Verbum addam ad stabiliendam nostram, evertendam autem Averrois Sententiam; si quaevis siccitas, etiam purè terrestris & frigida, [...]d Amarorem suffi­ciat, nec necessaria sit ignea illa seu Ca­lori adjuncta, mirum profectò videbitur quo Naturae molimine in adeò exiguas comminuantur moleculas partes illae siccae & terrestres ut Linguae poros subingredi (imò statim eliquescere) aptae sint; quare dicendum omninò ab ejusdem Linguae humore relaxari ac aperiri rei amarae texturam, ac subitò (pari prorsus modo quo si calcem vivam aquâ immergas) evolare inde particulas igneas terreis sub­tiliter mistas, gustandi opus peracturas. Praeterea, si Opium vel Aloen igne cre­mes donec flammare desinant, comperies Amaritudinem penitùs ablatam, & tamen siccissimas, friabilissimas, ac proinde comminutu facillimas ibi manere partes, irrefragabile Sensuum testimonium fidem tibi faciet.

SECTIO VIGESIMA SECUNDA.
De Bile.

1. DE superiori Amari (quod Terrae Bilis à nonnullis appellatur) no­tione facilis descensus ad Bilem ipsam, mutatis mutandis, additísque addendis, hoc est propriis differentiis; sicut enim Amarum, sub communi acceptum ratione, à Calore tanquam ab Effectrice Causâ, è Pingui verò tanquam materiali fit, ita Bilis, quae est tale Amarum▪ à tali Calore, naturali scilicet vel adventitio Corporis Animantis, atque è tali Pingui, butyrosâ nempe Chyli parte originem trahit. Cui optimè consonat Hippocratis Doctrina; Epid. l. 6. Sect. V. & VI. Quibus, inquit, Pingue inest bilis flava gignitur: Unde omnium in Corpore humorum minima est ista, atque recepta­culo multò minori quàm Urinae vesica donata, eò quòd Flos ille Lacti superna­tans (è quo Butyrum conficitur) non nisi exiguâ proportione integrae ejusdem Lactis respondeat substantiae, neque Bu­tyrum quartam hujus partem excedat; adde, satis magnam partis purè butyrosae portionem naturaliter in Spiritum, prae­ternaturaliter etiam in Fumum abire; unde parùm admodùm excremento isti [Page 199] bilioso gignendo reliquum erit: neque enim purus & sincerus Sanguis, nec Se­rum aut Succus caseosus, ob ineptitudi­nem atque incongruitatem materiae, bi­lescere possunt. Auctum tamen iri atque incandescere Bilem ab Hepatis caloris incremento, indebitóque Sanguinis Calo­re item à cibis calidis, labore, inediâ, aestate, & tandem à juvenili aetatis ar­dore suadet Ratio, comprobat Experi­entia.

2. Porrò, cùm Bilis naturaliter slaves­cat, praeter verò naturam aliorum etiam complurium colorum sit, ad magnam profectò Naturae ipsius elucidationem, & veluti ad oculum inspectionem conferet, si hos omnes in proprias uniuscu jusque causas referemus. Quod dum perficere tentemus, dabit Lector veniam si, clari­tati studentes, paulò uberiùs quàm ne­cessitatis rigor postulet, in Colorum cau­sis expiscandis provehi videamur. Primò itaque pro Principio statuendum, cùm Color nihil aliud sit quàm dispositio quaedam aequabilis vel inaequabilis in su­perficie ad plus minúsve luminis reflec­tendum apta, quod autem lumen perfectè transmittit idem reflectere non valeat, fieri non posse ut aliquid Coloratum sit quod non idem sit aliquatenùs opacum; quare, cùm Opacitas sit Terroe peculiaris, [Page 200] elemento huic acceptum referendum est, si quid reflexo Coloris splendore luceat: hoc est, ni esset Terra, Splendor quidem luminosus authore Igne, esset, Color verò non esset. Porrò, superficies Corporis opaci quò aequabilior eò plus luminis re­flectit, quò inaequalior seu porosior, eò minùs; sepeliuntur siquidem in cavita­tibus illis radii, neque è nocte illâ, re­flexionis ope resurgere valent. Finga­mus itaque mente molem quandam puri Terrae Elementi intra Sphaeram Agentium naturalium collocatam, à mistione tamen cum caeteris Elementis servatam immu­nem; certè, cùm Aequabilitas sit Figurae partium unitas quaedam, Inaequalitas verò infinitis paenè modis gradibúsque multi­plicabilis ultra omnem proportionem fa­cilius erit, inaequabilem seu asperam superficiem quàm aequabilem seu abso­lutissimè laevem datae moli obducere; praesertim ubi infinita paenè adest causa­rum diversarum multitudo, superficiem in quam agunt, variegare apta, ipsa au­tem Terrae (utpote siccissimae ac proinde friabilissimae) indoles complanari à causâ aliquâ accidentariâ, modò adesset, in­eptissima. In quamcunque itaque te vertes partem, Inaequalitatem moli assig­natae necessariam ac naturalem comperies; Aequabilitatem verò planè impossibilem; [Page 201] hoc est, nigerrima futura esset seu mini­mum Lucis reflectens moles illa.

3. Tantundem itaque suo gradu con­cludere licebit de Terreâ naturâ in mixtis repertâ (sive purum ullum alicubi extet Elementum, necne) sive de Mixtis ipsis quatenùs terrestres sunt, seu Terreae par­ticipes; hoc est, eatenùs, caeteris paribus, nigricabunt, quatenùs plus Terrae habe­bunt admistum; quòd verò Albedinem versus plus minúsve vergant, obsequiosae & plusquam cereae humidorum Elemen­torum cavernulas illas opplentium, sicque minimas, intimas primogeniásque mixti illius particulas in laevorem complanan­tium, tribuendum est indoli.

4. Scio multa adversus discursum hunc objectum iri à phantasiae cultoribus (nihil enim est, ratione licèt evidentissi­mâ conclusum à quo non refugiat maxi­mè Imaginatio nostra sensu perceptis as­sueta, modò in imperceptibili quantitatis exiguitate fundetur) quale est illud de duobus marmoribus exquisitissimè laevi­bus: quorum unum perfectè album, al­terum contrarium albo apparet; & mille id genus alia. Verùm, non satis attentè animadvertunt vel computum ineunt qui haec opponunt, quantulae sint partes illae in quibus primaeva mixti elaboratio con­sistit; quàm rudis sit Tangendi Sensus [Page 202] prae acutissimâ oculorum reflexum lumen percipientium acie; quàm immensum denique crassae sint asperitas & laevitas illae quas manu palpamus, prae iis quae lucem ab omni puncto reverberandi vim habent. Haec si attento pervolvant animo nequaquam laevorem ab Artis ruditate profectum, naturae opificis Texturae au­daciâ plusquam Ariadnaeâ aequiparave­rint; cùm in minimâ parte asperâ quae à Tactu perceptibilis est, innumerae paenè reperiantur eaeque forsan laevissimae, ac proinde albae (si ad reflexionem luminis habeatur respectus) particulae.

5. Hinc intelligitur unde Adustio denigrandi vim habet; neque enim ima­ginandum est, Ignem cùm in rem quam­piam agit vehementiùs, fuliginem quan­dam secum asportare, quâ superficiem ejusdem inficiat & quasi obducat, sed (quod suum est) aqueas aereasque ex­halet partes, unde sola quae remanet Ter­ra nigritie nativâ horrens conspicitur. Sed Principiis jam satis supérque immo­rati sumus; restat ut easdem ad mate­riam subjectam devocemus, & Colorum quae ad Bilis naturam spectant [...] solvamus.

5. Albicat quàm maximè Cremor è quo cogitur Butyrum; quod proinde flavedinem (quae proxima est ab Albo [Page 203] nigrorem versus recessio) induere necesse est. Idem in Cerâ accidit; nam Sonchi flores è quibus utplurimùm ab Apibus colligitur, flavescunt pariter, atque è succo itidem lacteo enascuntur; Item fructus paenè omnes cùm ex diutinâ Ca­loris Solaris actione humidorum Elemen­torum redundantia exhalatur atque eorundem residuum particulis Terrenis probè contemperatum in succum pinguem dul cem seu mitiorem concrescit, flavi evadunt. Aurantia similiter post virorem (aquae terraeque indicem) flavescunt primò ob succi pinguioris appulsum, & adustionem, dein, quo gradu coctionis operâ, decrescit materia uda, solidior verò seu terrestrior accrescit, pari omninò passu ad Colorem veniunt saturatiorem. Eadem est Lardi diutiùs aut calidiori loco asservati indoles. E quibus omnibus patet cur Bilis naturaliter flava sit; Fit enim pariformiter primùm è Chylo seu Lacte, cui quidem butyrosum seu pingui­usculum quiddam inesse nemo neget; hujus pars magis ignea & a [...]rea in Spiri­tum abit aut fumum, terrestrior verò faex in substantiam quandam coalescit opa­cam, quam Bilem nominamus: Quae tamen, Lacteae, è quâ nata fuit, originis memor, eodem ornatu, quoad licet, indu­itur, ob continuam tamen à Calore effer­vescentiam, [Page 204] aliquali nigritie dehonestatur & flava evadit; unde etiam Splendorem emittit quâdam obscuritate offuscatum. Imitatur autem quandammodò summam flammae partem ubi in acumen fumeum desinere incipit; in quâ observare licebit manifestam à Colore albo per flavedinem, tanquam primum seu proximum gradum, ad nigrorem transitionem.

7. Proprius itaque ac nativus Bilis Color est Flavedo; à quâ utrumque ex­tremum versus degenerare potest. Palli­da-flava aliquando est, quando nimirum cum succo Lacteo miscetur ut in cachecti­cis. Si cum succo Caseoso à Calore ali­quantulum inspissato conquassetur, & sic crassior reddatur, nascitur Bilis vitelli­na; Si vehementiùs torreatur, simúlque materiam crudam adjunctam habeat, fit (vel saltem fieri dicitur) Porracea. Quòd si in Ventriculo vel Intestinis in materiam viscidam (quae plurimum aquae cum ter­râ bene subactum habet) impingat, ob opacitatem terrestrem cum uligine tem­peratam substantiae quaedam Viridis effi­citur: Sic (nobis observantibus) Infan­tium egestiones viscidae primò flavae sunt, mox ubi refrixerint (& sic magis opacae factae sint, nec tamen tamdiu manserint donec aqueae partes penitùs exhaustae nigredinem induxerint) in virorem [Page 205] transeunt. Hinc etiam vomitiones egesti­onésque porraceae Febricantibus & Ca­checticis accidunt, cum insaniâ maxi­móque Vitae periculo; cùm enim abundat Bilis flava, aliquanta ejus portio in ven­triculum aut intestina protruditur, & viscosae inibi materiae conglutinatur; unde cùm haec ex se diros cruciatus & tormina excitare valeat, certè ex societate adeò pervicaci reddendam eam longè magis crudelem ac dolorificam dubitare non licet. Imò in Cephalalgia aeruginosi vo­mitus cum surditate & [...] insaniam brevì denunciant. Haec tamen de Bile viridi & porraceâ Authorum gratiâ dicta sunto: quamvis enim non me lateat non­nulla Animantia semper reperiri nativo virore tincta, neque omnis viror etiam in corpore Humano originem suam Bili acceptam referre videtur.

8. Libentiùs itaque concluserim ver­nantem illam quae in vomitionibus vel egestionibus effluit substantiam ex crudis (hoc est, aqueis terrenísque) constare partibus è malâ digestione natis; Effectus autem adeò crudelissimos ab humore isto viridi proficisci, nemini mirum esse debet, si mordacem cruditatis diutinae vim, praesertim ubi ab injectâ irritatur Bile, attentè perpendat. Est enim humor iste ex sese innocuus, quando nimirum [Page 206] simplex aut recens est; at [...]unc absque dolore ullo excernitur, nam reverâ nihil aliud est, quàm mera indigestio; sin longas in Corpore moras trahat, ali­quando acescit, nonnunquam verò salsa fit; & in utroque casu erodet maximè atque ingentes, ubicunque incidet, ciebit turbas; ut non opus sit, quò has expli­cemus, ad biliosam recurrere naturam; quantumvis, nullus dubitem si haec quo­que fortuitò adjuncta fuerit, eam mor­bum ex se satis malum pejùs adhuc exa­cerbaturam. Quid quòd Bilem hanc viridem ex ulteriori adustione statuant ejus Assertores; quod profectò Naturae ordini ac progressui vehementer repug­nat; cùm è Viridi (utpote cruditatis schemate) in Flavum solenniter fiat progressus, è flavo autem per viride tan­quam medium ad nigritiem à Calefacti­one promoveri nunquam vel observavi ipse vel ab aliis observatum memini.

9. Fallit autem Authores istos Colo­rum extremorum mediorúmque concep­tus malè applicatus; unde autumant à magis albis ad nigros per quoscunque medios patere iter, verùm non satis per­pendunt, utut speculativè verum sit Co­lores omnes per majorem ad Album Nigrúmque accessum vel ab eisdem reces­sum inter se discriminari, tamen, cùm ad [Page 207] Naturae praxin accedere oportet, ratio­nem longèaliam ineundam esse, incaep­taríque Naturae progressum saepenumerò à viridi, utpote rebus crudis proprio, licèt Coloris saturatior sit; inde, halatis partibus aqueis, in flavum itur; qui ter­reas ex coctione laeviores factas & ali­quando majori ignearum aërearúmque copiâ subactas & contemperatas indicat, (unde oleositas etiam enasci solet) do­nec, procedente calefactionis operâ, ex­trahantur penitùs Elementa humida, nihílque paenè relinquatur prae [...]er solam Terram, nigritiei horrore vestitam, & quasi viduitatem suam pullato habitu lugubriter testantem. Quod si viridius­culum quiddam in Sanguine etiam ipso quandoque conspiciatur nequaquam id­circò ad Bilem prorsus onfugi [...]endum, perinde ac si in nullam aliam referri possit Causam; quis enim cruditatem seu indi­gestionem in venis neget? Imò si quis ad Bilem virorem eum retulerit, incumbit profectò ipsi rationem assignare cur non aliquando Icterus viridis aequè ac Flavus Nigérve Sanguinem inficiat. Quare, rati­onibus hisce commotus, bilem unquam viridem per se & solam in Homine fuisse conspectam non leviter dubito; Saltem consultum duco [...] quam praecipitare sententiam donec uberior tandem ali­quando [Page 208] hâc in re elucescat Evidentia.

10. Si Bilis paulò ultra ratam Naturae intentionem torrefacta fuerit è flava rufa fit; pari ratione quâ auricomi Calore atque annis crescentibus fiunt rufi & ca­stanei: Quod si vehementior adhuc su­pervenerit adustio, necesse erit eandem devenire omninò nigram.

SECTIO VIGESIMA TERTIA.
De Morbis è Bile ortis.

1. HActenus de Bile ipsâ, singulísque ejusdem speciebus; restat ut de Morbis inde, sive reverâ sive putativè, provenientibus pauca subjungamus.

2. Quamvis Icterus communis est po­tius symptoma quàm morbus, tamen Au­thorum gratiâ in hâc classe eum reponi­mus, cùm non à Bile sed reverâ è malâ chyli in venis digestione oritur: Hinc, cessante jam disgregandi seu digerendi officio, confusísque in vasis humoribus, non elaboratur Bilis, neque in hoc morbo (utì aliàs fit) prae nimiâ ejus copiâ labo­rat Jecur, neque ullâ gravedine, tensione aut dolore afficitur; De Part. Anim. l. 2. c. 2. ad haec nulla sen­titur sitis febrísve (unde forsan error quorundam apud Aristotelem Bilem esse [Page 209] frigidam existimantium) quae tamen om­nia in Ictero illo qui ex plenitudine vel Hepatis obstructione provenit r [...]periri cernimus. Hinc in initio Colore quodam subviridiusculo suffunduntur morbo hoc laborantes; hoc est, tali qualis è Chylo albicante malè cocto nasci convenit (neque enim existimandum viroris tincturam hîc contingere posse aequalem ei qui è primâ crudiorum adhuc in ven­triculo ciborum concoctione vitiatâ oriri solet) postmodùm verò ex diuturnâ in venis morâ bilísque non separatae immisti­one flava evadit. Hinc denique à Calidis digerentibus, virtutémque nativam cor­roborantibus, atque Amaris quae bilem generant extrudúntque, curatur: unde Hippocrates in principio purgationem vetuit nè nimiùm solverentur vires, aut minueretur Calor ad digerendum & ex­crementum quodvis ad sua receptacula amandandum adeò necessarius: Galenus quoque multos se curâsse testatur medi­camentis incidentibus, aperientibus at (que) Cholagogis. In morbi autem duntaxat declinatione (quando nimirum distribu­tio fit Chyli defaecati virésque re [...]iciun­tur) Ictericos purgat Hippocrates. Prae­cipit idem Ictericis laborare, sudare, panem comedere, non multum bibere (aquae scilicet) vini autem albi liberiùs; [Page 210] quae nullo modo convenirent si ex Bilis peccantiâ non autem à Caloris debilitate profectus fuisset morbus iste. Quae sanè omnia si in unum conferamus, Icterum isti­usmodi à purâ humorum in venis prae Caloris defectu cruditate atque confusi­one provenire indubiè profectò conclu­dere licebit.

3. Quidni Icteri hujusce Speciem quandam Chlorosin dixerim, cùm ab iis­dem ferè causis proficiscatur, iisdémque sanetur remediis? Differre profectò ab eâ non nisi accidentaliter persuasum mihi est.

4. Est autem Icteri genus aliud è Bilis flavae excessu Jecorisque obstructione o­riundum. Abundat verò Bilis ex esu cibo­rum Pinguium (è quibus generari ipsam diximus) praecipuè autem Butyri; vini etiam potu & cerevisiae fortis. Experta loquor; novi ipsemet Foeminam quan­dam, cui, ex nimiâ sub aestivo Sole pro­deambulatione dum adhuc jejuna esset, post Hepatis dolorem vehementem, Icte­rus iste obtigit; unde nauseâ, vomitu, cibi fastidio, intestinorum torsione, pas­sione hystericâ, dolore nephritico, febre & melancholiâ malè torquebatur; Haec, si carnes pingues aut butyrum vel ad nucis instar, comederat cum pane licèt [...]ut in condimento, mox paroxysmo & [Page 211] symptomatis commemoratis correpta est: Si quando circa morbi declinationem irâ vehementiori exarderet vel laetitiâ nimiâ efferebatur, illicò in unguibus oculísque suffusa est flavedo, & paenè momento denuò evanuit; sumpserat illa, malo omine, medicamenta calida, in Ictero priùs dicto salutifera futura: in hoc verò adeò nociva erant, ut parùm abfuerit quin in Tympaniten collapsa esset. Adhi­bitis verò Medicamentis moderatè frigidis atque aperitivis, haud difficulter conva­luit. Adeò permagni refert morbos morborúmque causas distinctè inter noscere.

5. Ob Causam tam materialem quám efficientem huc quoque referenda est fusca illa faciei decoloratio quae à nimis fervido aestivi Solis ardore exteriores Sanguinis partes torrefaciente nascitur, ac frigore hyemali abscedit. Tandem Icte­rus ille qui ex viperae morsu nascitur hîc reponendus est. Est namque viperae dens cavus ad ungulae felinae instar formatus, & in flexu exteriori foraminatus; per hunc materiam biliosam in vulnus emittit, quae pinguem Sanguinis partem ad Spiri­tum restaurandum repositam ocyùs in sui similem transfert: unde prae Spiritûs inopiâ & superproportionatâ bile Mors supervenit. Solet autem Bilis per aures [Page 212] etiam cujuslibet ferè Animalis excerni, unde inviperâ per vas quoddam in dentem effunditur, quo se laesam ulciscitur, lae­dentém (que) offendit. Aborigines Virginiae ut modum quo vipera (illa quam à cre­pitante squammarum in caudâ motu Crepundiariam vocant) inficit, ostendant, ejusdem fauces comprimere solent; quo facto, flavae quaedam guttulae è dentibus stillant: Et Agyrtae quidam apud Indos orientales, quò victum quaeritent, duo Serpentûm genera in corbe portant; unum innocuum, venenosum alterum; innocuo mordendum brachium ultrò praebent, effusóque Sanguini (continui tate ipsius cum eo qui in venis est priùs abstergendo ruptâ) tantillum è viperae dente stillantis admiscent liquoris; quo facto, ebullit statim Sanguis ille extrava­satus, fervet, tandémque flavet. Ad ebullitionem & impetum hunc com­pescendum Abenzoar adhibuit Bezoar cum aquâ Cucurbitae; conveniunt quo (que) succus Citri, Pomorum acidorum, succus item & aqua Endiviae, Acetosae & Por­tulacae; Mucilago sem▪ Psyllii & hujus­modi. Quod quidem nullâ occultâ quali­tate efficiunt sed notissimis illis Aciditatis quae Amaritiei, & Frigiditatis quae Calori contrariatur, Visciditatis denique quae Motui tardando inhibendóque aptissima [Page 213] est. Nec dubitandum quin consimilis sit naturae venenum illud quod ex aculeis suis effundunt Apes: cujus rei memo­rabile contigit nuperrimè exemplum in Pago quodam propè Londinum; ubi, cum Equus alveare calcibus deturbâsset, exilientes turmatim infensi Incolae vindi­cibus aculeis hostem undique confodê­runt, tandémque Pythona illum vulne­ribus venenatis tumidum & innumeris sagittis stratum, peremerunt. Unde sic discurro; Tum Insecta omnia calido-siccae sunt naturae, tum Dulce, quo solo ves­cuntur Apes inter pinguia prae Calore eminet. Hoc itaque si ad eum gradum usque excoctum cogitemus, ut pari ex­cessu bilem exuperet, quo bilis mel, ge­nuinum veneni hujus conceptum habe­bimus; simúlque rationem pervidebimus quare eâ celeritate atque energiâ effectus suos consequantur venena ut vulgo re­rum causas non penetranti admirandâ occultâque, hoc est, non intelligibili quâdam vi operari existimentur.

6. De aliis nonnullis qui à Bile non abundante sed à calculis in vesicâ Fellis haerentibus retentâ proficiscuntur morbis, cùm ad coagmentationem calculosam propriè magis spectent, illîc opportuniùs tractandum erit.

7. Icterum nigrum quod attinet, fit [Page 214] is ex Bile flavâ prae nimiâ exustione in nigrum conversâ; Solenne enim est re­bus amaris ut insigniter torrefactae è fla­vore in nigritiem procedant. Vidi ipse­met in Indiá Occidentali succum ex herbâ Aloë stillantem, flavedine tinctum, tam egregiè etiam amarum, ut ipsum quoque aërem eodem imbuerit Sapore; postmo­dùm verò, vehementi Solis ardore ex­ustum, factum esse nigerrimum. Hoc idem in Opio quoque contingit, unde si Naturae vestigia relegamus, & loco Ignis seu Caloris à quo exhaustae sunt partes humidae, ejus contrarium, Aquam scilicet, iisdem applicueris, utrumque horum pristinam denuò recuperare flavedinem ipsis oculis perspecturus es. E quo expe­rimento innotescere potest Ictero nigro, aliísque compluribus morbis medendi methodus. Verùm adeò dedita est natu­ra Hominis ad difficillima quaeque affec­tanda, ut difficultates fingere malimus quàm trito aliquo insistere tramite; & in qualitatis alicujus occultae tenebris cae­cutire, quàm in quatuor illis primis iísque notissimis caterarúmque omnium causis, eò quòd nimis obviae ac conspicuae sunt, curiosae mentis nostrae aciem attentè de­figere.

8. Enumerantur alii quoque praeter Icterum morbi (intérque hos febres fere [Page 215] omnes) tanquam è Bile nati; verùm cùm hoc neque sensu compertum neque ullâ ratione evidenti collectum mihi videatur, mallem de his supersedere penitùs, quàm rei, quam nusquam esse persuasum mihi est, operam impendere.

SECTIO PRIMA.
De Seri Naturâ Morbísque ex ipsius abundantiâ natis.

1. HActenùs de Spirituosâ Lactis par­te quae Igneam atque Aëream potissimùm redolet indolem egimus; Se­quitur ut de Serosâ, quae ad Aqueam proximê accedit naturam, deinceps aga­mus.

2. Finxit veriùs quàm philosophatus est Thales ille Milesius, Aquam cunctarum rerum originem esse, eò quòd absque eâ neque Generatio, Nutritio, aut Germi­natio peragantur; è contrà verò à Sic­citate cuncta marcescant. Verùm, cùm haec omnia ab Humectatione procedant, [Page 216] quódque humectat, aliquid humectet ne cesse sit; aliud statuendum est Princi­pium quod humectandi effectum in se recipiat, quod Terram appellamus: Por­rò, dictos effectus absque radiorum Sola­rium seu Ignis diversimodè ista miscentis per corpus quoddam pertenue (Aërem dictum) immissione, peragi non posse apertissima testatur Experientia. Qua­tuor itaque Principia seu prima Corpora & non unum tantum, si ad Naturae cur­sum sedulò advertamus animum, omninò statuenda sunt.

3. His non obstantibus permagna esse Aquae privilegia, insignésque effectus diffiteri non possumus. Duae etenim potissimùm in Aquâ relucent qualitates, Humiditas nempe & Frigus; Ab illâ vim habet humectandi, emolliendi & diluen­di; ab hoe frigefaciendi & densandi seu constipandi; ab utroque simul putrefa­ciendi. A gradu quoque raritatis ipsi proprio virtutem acquirit aliqualem pe­netrandi, & sic aliarum rerum particulas, vehiculi loco, unà secum in alia Corpora introducendi: Ab eodem quoque habet quòd in particulis valdè minutis Corpo­ris sicci partes interveniendo uniat, eò quòd non nisi ab Agente subtilissimo gluten adeò exile dividi queat; è quo etiam fonte provenit, ut cessile, ductile [Page 217] & flexile fit Corpus illud: hoc est non nisi gradatim divisibile; contrà quàm, accidit Corpori sicco, quod humore destituitur; est namque istud valdè fri­abile, atque ictu unico dissilit: Impertit itaque aqua etiam hanc ob causam rebus se participantibus aliqualem partium co­haerentiam seu unionem.

4. Hic idem Discursus Aquae etiam Communi accommodari potest, atque (ut propiùs ad rem nostram accedamus) Sero etiam ipsi, quod in Microcosmo hu­mano Aquae vicem sustinet; nam reverâ Serum nihil aliud est quam Species quae­dam Aquae communis, similis ei quam in stagnis, pluviâ aut mari cernimus: Patet hoc ex urinâ quae è Sero fit; ab hâc si­quidem si flavam illam à Bile tincturam ac Salsedinem (Caloris effectum) secre­veris, nihil profectò praeter puram pu­támque aquam esse reliqui comperies. Tantumdem de Sudore & Lachrymis affirmare licebit. Patet etiam ex effecti­bus aquae propriis, quos in Corpore ex­ercet; quales sunt Humectatio, Frige­factio, Dilutio; quibus adde Attenuabi­litatem & in crassiorem substantiam Con­spissationem; quae duae ut Naturam in medio utiusque confinio positam, hoc est, Aqueam coarguunt, ita supra commemo­rati etiam effectus Serum esse verè & [Page 218] substantialiter Aquam, & non nisi acci­dentales quasdam ab aliis mixtis quali­tates participare, seu veriùs iisdem tan­tummodò imbui omninò confirmant. Quo stabilito, Officia usúsque Seri facilè innotescere poterunt, vel potiùs jam ex se quasi notae sunt. Neque dissicile erit eorundem Principiorum ductu vitia quoque abusúmque ejusdem, morbo­rùmque inde nascentium sanandorum methodum pernoscere, modò ad dicta Principia attentum reflectamus oculum.

5. Tripliciter autem peccare potest Serum; Abundantiâ scilicet, Defectu, atque à statu debito Alteratione.

6. Quantum ad Seri Abundantiam; si proportionis quam ad Butyrosam Caseo­sámque Lactis Vaccini (quanquam Hu­manum multò tenuius esse constat & serosius) partes Serum obtinet, computum ineamus, justam Seri quantitatem ad easdem diluendas necessariam expiscari licebit. Caeterùm longè amplius requi­ritur quò Sanguis, ex se fibris rigens, ac reliqui humores à Calore caeteroqui in­spissandi, mobilitate perpetuâ Vitae cur­sum perennent, & tenuitatem retinentes debitam commodiùs distribuantur. Seri itaque ope & potulentorum, quae ipsum Serum (ut ita dicam) serosius reddunt, frigore temperantur Corporis membra, [Page 219] diluitúrque Succus; è cujus admistione fit Saliva quae masticationi, locutioni, le­niendae siti, ciborúmque coctioni inservit. Confert etiam idem semini faecundando, partibúsque semen recipientibus aptè dis­ponendis. Quid quòd ab eodem quoque adminiculo proveniant Augmentatio, Bilis reprimatur excessus, Succi adustio (quae Phlegma vulgò existimatur) ad justam temperiem redigatur; quin & lachrymae statim à potu redire atque ex­undare solent; humidum denique radi­cale eodem maximâ ex parte constat.

7. Quòd si quantitatem hisce usibus necessariam excesserit Serum, quamplu­rima sanitati incommoda affert; praecipuè ubi Constitutio valdè debilis est: Cùm enim in hujusmodi impotens sit Calor nativus ad humores feparandos, digeren­dos, atque in Salsedinem coquendos, fit ut Natura jam segnior, neque ad se iis exonerandam (quod à pungenti Seri qualitate fit) excitata, lassitudine quâdam prae nervosarum partium resolutione op­primatur: hinc oriuntur Cachexia, Lan­guor, Cordis palpitatio, timor tristitiâ co­mitatus, somnolentia, melancholia, dys­pnoea, anasarca cum ulceribus Telephiis inde natis: Qui quidem morbi, prae hu­miditate partium laxante tonum, insana­biles ut plurimùm evadunt, & non rarò in [Page 220] putredinem gangraenámve desinunt, ut in Pecudum lue videre est. His affectibus addi potest is quem in Foeminâ quâdam Nobili nuper sanavimus. Erat ea macie paenè confecta, tussi aridâ malè vexata, deliquia non rarò passa est, abscesserat appetitus, sinistrum crus pésque frigore torpebant, reddebat urinam perpaucam, eámque subnigram & malè olentem ne (que) ab igne attenuabilem, multùm sudavit, Tumorem Splenis valdè durum ad instar pugni serosâ materiâ turgidum fovebat, aderant denique vomitus & alvi fluxus. Haec, compluribus frustra tentatis reme­diis, cùm nulla sanitatis spes affulsit, lon­gum profecta est iter Salutem suam curae meae commissura. Adhibui medicamenta modicè calefacientia tum internè tum externè; quorum ope nativus ipsius Ca­lor, ut & appetitus ac digestio vigorem magnis passibus recuperârunt, quorum reparationem comitata est concoctior & defoecatior urinae copia; &, prout indies crevit ista, decrevit tumor ille, bo­núsque Corporis habitus ac perfecta sa­nitas rediêrunt.

8. Ab hujusmodi Splenis tumore, saepe nascitur Hydrops; saepe etiam ex nimiâ aquae ingurgitatione oritur, & maxima secum incommoda affert. Hinc qui humidas regiones incolunt, cùm ve­nas [Page 221] praegrandes habeant, Lienis tumore affici solent; quod & Frisiis quibus Lac butyrosum pro potu est, saepenumerò ac­cidit. Hinc etiam Sophistae apud Anti­quos, Athenae. l. 2. qui ficubus & aquâ victitabant, ut Locri indigenae foetabant pessimè; hu­moribus, Pausan. scilicet, prae nimiâ aquae redun­dantiâ ad putredinem vergentibus.

9. Porrò, Sudor sanguineus & cuncta ferè praeternaturalia Sanguinis profluvia ab aqueosarum partium abundantiâ pro­veniunt: E crudo etiam Sero nascitur Apoplexia ea quae à Febre, Epilepsia quoque illa quae à Diarrhoeâ sanatur: ab hâc siquidem evacuatur, ab illâ coquitur indigestum illud Serum. In Diarrhoeâ etiam eâ quae à coctionis defectu oritur, potio vini non astringentis (utpote frigi­dioris) utilissima reperta est; humorem siquidem per urinam digerit avertítque. Contrà Diarrhoea illa quae à colliquatione seu Caloris excessu sit, à medicamentis frigidis sananda est, imò aliquando, cum in cassùm ceciderunt remedia, sub dîo decubitu. Hoc genus Diarrhoeae aliquan­do in Dysenteriam desinit; quando nimi­rum Serum acre salsúmque est; unde fit ut aperiantur venae, rodantur intestina, abstergatúrque quae iisdem adhaeret mu­cosa materia. Si in Parotide abundet Serosus humor, fert opem aliquando [Page 222] Diarrhoea vel Dysenteria, ut quae eundem evacuent; dignosci autem inde poterit Parotis ista quòd prae aquae excessu sup­puratio non fiat, tactui facilè cedat, neque ardeat, rubescat aut prae dolore pulset.

10. Praeterea, magna aquae quantitas in aestate epota Sanguinem nimis infrigi­dando hydropem Pulmonis non rarò efficit: post tempestatem etiam nimis pluviosam vesiculae quaedam aquâ plenae, luis origines, in Hepate & Pulmone Ovi­um repertae sunt. Quando verò ex hu­more isto pertenui, hydropem & tussim causante, Epid. l. 2. Sect. 5. Syncope oritur, monet Hippo­crates vino utendum & cibo copioso, quò frigoris noxa, maximè calori naturali eontraria, praecaveatur reprimatúrque humorum in ventriculum (cùm vacuus est) confluxus. Quibusdam etiam ex humorum nimis fluidorum recursu ob intestinorum debilitatem à frigore, ti­more vel jejunio accidit Diarrhoea; prae­cipuè in Autumno, ob pororum constricti­onem tunc temporis incipientem. Ean­dem ob causam Paralyses atque artuum dolores circa Novilunium aut Pleniluni­um & tempestates humidiores, utpluri­mùm eveniunt aut recrudescunt. Est etiam istius humoris fluxus alvi criticus in Leucophlegmatiâ atque Abdominis [Page 223] tumore, quando hydrops jam nasciturus primùm se prodere incipit. Ab eodem ipso humore [...] pullulant atque ul­cera mali moris quae (utì etiam quod­cunque ulcus) partim sanantur medica­mentis sudorificis, diureticis & purgan­tibus quae Serum evacuant, partim ab Emplastris stipticis quae meatus obturant & affluxum intercipiunt, neque plus hu­moris illuc devehi permittunt quàm à nativo partis illius calore cum succo in pus concoqui vel absumi seu evaporari possit.

SECTIO SECUNDA.
De Seri abundantis Evacuatione & quibus modis ea fieri possit.

1. SIngulos percensere morbos à Seri redundantiâ natos eorúmque reme­dia, nimis longum esset; Quare, in Prin­cipia jam posita ratiocinium nostrum reflectentes sic discurrimus: Cùm pro­batum jam sit, Serum nihil aliud esse quàm Aquam quandam, Effectum quo (que) tolli si Causam auferas sit ex se notissi­mum; Sanandi sunt certè morbi omnes è Seri nimietate profecti, humoris istius a­quosi [Page 224] ablatione. Id autem quatuor mo­dis fit; Urinam scilicèt, Sudorem vel Transpirationem Insensibilem commo­vendo, vel etiam Purgando. In quibus verò casibus hâc vel illâ commodiùs uten­dum sit medendi methodo, à periti Medici judicio petendum est. Hoc unum, utpote necessarium monemus, In pallidâ atque imbecilli Corporis constitutione, quando nimirum, prae exundantis humiditatis ex­cessu, nativus Calor mersus jam & paenè extinctus est, nequaquam medicamentis vehementer purgantibus, (nedum Aquis Mineralibus) utendum, sed iis tantùm quae per Epicrasin operantur.

2. Maximè tamen rei medicae condu­cibile fore persuasum mihi est, si quâ ratione modis jam dictis evacuetur Se­rum curiosiùs lustremus ipsi, & curiosis illustratum proponamus. Ut itaque vo­mitionem praetermittamus, utpote quae non tam Sero eliminando quàm Bili & Pituitae ejiciendis apta est, à Transpirati­one Insensibili, tanquam factu facillimâ, exordium desumemus. Fit autem haec à Calore nativo (aquosas praecipuè) par­tes in aëream quandam tenuitatem rare­faciente: unde, duplicem ob causam extrorsum feruntur; ob novum scilicet Raritatis, ampliorem (quà patet via) locum occupaturae, gradum: atque ob [Page 225] naturalem Caloris seu Ignis actionem.; cujus, utpote Corporis mobilissimi ac velocissimi, indoles est quàm brevissimam arripere viam, hoc est, à centro ad cir­cumferentiam quaquaversùm se diffun­dere & minutissimas humoris adhaeres­centis partes secum unà vehere. An verò in formâ aquae, an crassioris cujusdam aëris per poros exeat halitus iste (cùm heterogeneae sunt transpirationis insensi­bilis partes) disceptari poterit; Utut sit, certè plurimum humoris aquei eidem admistum esse ex linteaminum humidi­tate gravitatéque (etiamsi nullus praeces­serit Sudor) atque ex speculi propè applicati obfuscatione manifestè constat.

3. Proxima huic succedit evacuatio per Vrinam. Cujus causa, loquendo in communi, hujusmodi est. Delata in venas Diuretica, cùm ex unâ patte calida sint indéque aperiendi Sanguinis partes vir­tutem habeant, ex alterâ verò nutritioni inepta ac proinde ad sui ejectionem na­turam prorîtent, hinc aliquam in Sangui­ne commotionem faciunt; cujus operâ quassantur, solvuntur & (si quà datur porta) separantur partes Sanguinis a­queae seu serosae à crassioribus, quae ante vexationem istam aequabili tenore mixtae in vasis fluebant.

4. Vehementior adhuc est Sudoris o­peratio, [Page 226] ac proinde à causâ magis violen­tâ procedere eam necesse est. Fit autem hoc prorsus modo. Calor (seu quod perinde est Ignis) nativus è Centro ad Circumferentiam, hoc est, omnem partem versus è Corpore effluvia sua jaculatur, secúmque (ut dictum est) particulas Seri, attenuatione jam factas portabiles, simul abripit; integram quoque Seri massam abrepturus si sat intensionis in Calore, sa­tísque patuli meatus fugacissimae fura­cissimaeque Ignis naturae obsecundarent. Verùm, cùm crassioris sit Sudor consisten­tiae & sensibiliter in Aquae formâ è poris prorepat, idcircò non nisi magno molimi­ne per canaliculos adeò angustos transco­lari poterit. Agente itaque fortiori seu Calore intensiore, atque aliquali etiam pororum apertione opus est quò propel­latur foràs: Calor etenim, si insignis sit & pori aperti, morae impatiens est, neque expectare sustinet donec circumeunte Sanguine guttatim in Ureteres effluat Serum, sed, pro summis viribus agens, quamprimùm & quà citiùs & propiùs possit, hoc est, ubivis per proximos illud protrudit poros. Unde hi, si minùs astricti fuerint coopertione Stragularum aliísve calefaciendi modis, quò sudori patefiat iter, aperiendi sunt: Caeterùm, è sangui­nis massâ priùs segregandum est Serum [Page 227] quàm auferri possit: quem quidem ef­fectum praestant Diaphoretica, eodem planè modo quo (ut jam dictum est) Di­uretica operantur; aperiendo scilicet & conquassando Sanguinem, aliquanto ta­men quàm altera illa vehem entiùs (quod etiam major undosi pulsûs motio indicat) ob eorum tum majorem quantitatem tum calidiorem quoque temperiem; unde ube­rior elicitur Seri copia; quod, ex eo quo­que capite, non unâ viâ evacuandum est.

5. Ultimo loco sequitur Purgatio, quae eodem propemodùm modo peragitur, nisi quod purgantia majoris sunt efficaciae vel ex se, vel saltem ob majorem adhuc dosis quantitatem. Quare, vehementiùs vel potiùs generaliùs seu in omni parte massam Sanguineam aperiunt & commo­vent; unde, cùm majorem Seri extundunt copiam quàm per urinam excerni com­modè possit, in intestina decurrit. Genu­inum esse quam modò assignavimus ef­fectûs hujus rationem inde patet, quòd quaecunque purgant eadem, in minori quantitate sumpta, Urinam aut Sudorem provocent, atque ex eo quòd qui largè bibunt, cùm Serum valdè augeant, quod minutatim neque per Urinam neque per Sudorem exonerant, in alvi fluorem inci­dere solent; eodem prorsus modo quo Sero ex cachexia abundantibus & urinam [Page 228] debitam non reddentibus, humore alium jam quaerente canalem, tumeant pedes. Quare, generatim loquendo, nullum aliud in modo quo fit Purgatio (& idem de reliquis evacuationibus dictis suo gradu dicendum est) latet mysterium quàm quòd Sanguis qui ex se & motu suo nativo partes sui humidiores aliquatenùs excutere solet, idem commotior factus uberiorem earundem elidat copiam; & quòd eaedem, utì Aquae mos est in vacuos quosque sinus defluere obvios, in vasa excretoria, postquam liberè jam fluunt, ferantur & sic è Corpore deriventur. Quamvis non negem reperiri in medica­mentis catharticis pungendi excitandí (que) vim, à quâ facilior meatuum apertio fiat.

6, Posse autem ex commotione dictâ disgregari Sanguinem, indéque Serosas excuti partes, attentè perpendenti mani­festum erit. Utut enim res minutae quae jam distinctae seu multae sunt, si unà con­quassentur, unionem quandam seu potiùs confusionem inde homogeneam quasi consequantur, tamen, si mixta quaevis fluida partes in se valdè heterogeneas claudentia huc illuc diverberes aut va­lidè commoveas (accedente praesertim Calore intimam rei illius mixturam ape­riente) in diversas dissilire ea naturas constans tibi scrutanti dabit experientia. [Page 229] Sic florem Lactis ex multâ agitatione in Butyrum & Serum quoddam pingue sub­acidúmque solvitur; sic ex nimis festinâ deambulatione primò mictio fit frequen­tior, mox sudor, pro Caloris incremento, exprimitur; sic denique (quod propiùs nos tangit) Lac seu Chylus (immediata humorum omnium materia) si, usque­dum incalescat, huc illuc vehementer dimoveatur, Serum quassatione illâ divul­sum praebebit.

7. Ex eâdem profluit causâ quòd aliqui metu subito perculsi fluxu alvi statim corripiantur; De part. Animal. l. 2. c. 4. cùm enim, ut notavit A­ristoteles, Animantia ea timidiora sint quibus Sanguis nimiùm dilutus est, hoc est, qui Sero abundant, à timore autem oborto (quod idem de intenso etiam frigore dicendum) humores introrsum recurrant repercutiantúrque, unde vehe­mentissimus Sanguinis motus (ut ab in­genti crebrâque Cordis palpitatione ex­perimur) concitatur; magnam profectò Seri vim, fluoris illius materiam, è San­guine exprimi, & sic in alvum (utì tormen inde secutum saepiùs testatur) provehi, indeque à comprimente Abdominis mus­culorum vi, Intestinorúmque motu dis­plodi necesse est. Unde evenit quòd Bo­nasus excrementa foetida, Vulpes autem nostras urinam Caudâ exceptam in odoras [Page 230] imminentium jam canum nares oculós (que) spargendo tum se ab hostibus tutentur, tum de iisdem sese ulciscantur. Tametsi, quando fluor non adest, à solà compres­sione partium, vel Intestinorum à flatibus eò adactis distentione proficisci subitam alvi urinaeque ejectionem nequaquam dubitem.

8. At quid interim dicendum de Ele­ctivâ illâ (ut ita dicam) complurium Medicamentornm purgatione, quae tan­topere vexat Medicos; his effectum istum in occultam nescio quam refundentibus qualitatem, illis in manifestam, haud ma­nifest è tamen, virtutem eundem referen­tibus. Veruntamen (quod pace tanto­rum Virorum dictum velim) nodum pro­fectè in scirpo mihi qua rere videntur, qui tanto ardore haec disceptant. Nam consi­deremus, sodes, quinam sint humores illi qui expurgationis capaces sunt. Et pri­mò constat seponendum esse humorem purè sanguineum; nemo enim sanae men­tis hoemorrhagiam vel dysenteriam de industriâ efficiet: Seponendus etiam suc­cus Caseosus seu nutritius, ut qui spissior est quàm ut directè & deditâ operâ pur­gationem subire possit, licèt aliquantulum etiam istius, ob viciniam quam cum hu­more purgando habet, cum eodem (ut ubique Naturae fit) pariter avehi necesse [Page 231] sit; Quid quod eâ sit indole succus, ut à Calore qui inter purgandum nunquam non excitatur, adeò non attenuetur & fu­sile fiat, ut magis inde inspissetur & pur­gatu difficilior evadat. Pituita seu Phle­gma, ut ex sensu ipsóque poenè vocabulo constat, est Succus nutritius Calore adu­stus, ac proinde valdè Spissus atque à Ca­loris actione ulteriùs inspissabilis, nec tam frequenter in vasis fluit quam in ventri­culo intestinisque haeret; unde vel vo­mendo exturbandus est, vel à Medica­mentis quae asperas habent partes abster­gendus. Quae verò per vomitum hauri­tur è venis pituita (vel deorsum aliquan­do de jicitur, quod nonnunquam accidit) ex violento inter vomendum humorum ad ventriculum festinantium impetu ac proxima sibi quaeque unà trahere conan­tium; at (que) ex continuitate visc dae pituitae quae in ventriculo est cum reliquâ quae in venis detinetur, oriri probabile est.

9. Restat itaque ut nihil in vasis pur­gabile manifestò reperiatur praeter humo­rem Serosum (de cujus purgandi eviden­tissimâ ratione jam dictum est) atque Bi­liosum seu faecem illam quae (facto jam inde Spiritu) ex ignobiliore Butyri parte relinquitur. Haec duplicem habet Sta­tum: vel enim ad perfectam jam Bilis [Page 232] formam cocta est, & cùm caeteroquin ex­cerni deberet, ob meatuum obstructio­nem in venas redundat; vel faex illa pro­ximè in bilem vertenda in venis diu deti­netur vagatúrque, pravam interim di­spositionem efficiens. In utroque autem casu à Calidis, praecipuè autem ab Ama­ris, quae Bili creandae aptissima sunt, ex­purganda est; haec etenim tum aperiendi meatus vim habent, tum ipsam Bilem effi­ciendi, vel saltem, ut ita dicam, biliosio­rem seu Naturae magis ingratam redden­di, unde, ipsa vehementiùs ad ejusdem expulsionem commovetur.

10. Verbo dicam, ad excutiendum grave illud imò intolerandum occulta­rum qualitatum jugum, quod rationem humanam ad ulteriorem Scientiae & Me­dicinae profectum anhelantem indignâ deprimit servitute, nulla compendiosior est via quàm si attentè perpendamus mix­ta quaecunque, nisi ea adeò sint fluida ut paenè sint aquea, ab ipso sui ortu Com­pagem quandam seu Consistentiam habere peculiarem à Causis sibi propriis contem­peratam, à quâ dimoveri non perinde facile est; quare, si quid naturis ipsorum valdè dissonum approximatum fuerit, illud, eò quod in idem mixtum coalescere nequeat, liberè huc illuc prope partes illius fluere oportere, & Localem tantùm [Page 233] unionem, hoc est, Extrinsecam seu Quan­titativam (quo modo quaecunque in re­rum universitate una sunt) cum eodem participare, non autem Intrinsecam seu Substantialem; unde ex se in procinctu est, ut, absque ipsarum damno, continuita­tem cum eis perdat atque aliorsùm si viam invenerit atque à causis communibus directum fuerit, abscedat. Imò laborare & quodammodò parturire Naturam vi­demus donec eis, si valdè sint dissimilia atque ex longâ morâ adhaesionem quan­dam nactae sint, se penitùs liberaverit. Adhibitis itaque Medicamentis quae Ca­lore partim, partim autem prae indole nu­tritioni ineptâ ac Naturae ingratâ commo­tionem istam adaugeant, statim datis por­tis excretoriis (ut reverâ in corpore hu­mano dantur) iisque ab eodem Calore vel aliâ aliquâ pungendi qualitate, si quando obturantur, apertis, confecta est omninò purgandi opera, absque sollicitâ aliquâ occultarum qualitatum (hoc est, re verâ tenebrarum) opis implorati­one.

11. Petes, unde nascitur, vel à quâ causâ proficiscitur ista naturae Commotio ex rerum dissimilium vicinia? imô nihil futilius, inquies, quam commotionem as­signare causam, quaenam verò commotio­tionis istius causa sit inexplicatum inta­ctumque [Page 234] relinquere: nulla siquidem à nobis producitur ratio praeter metapho­ricam quandam infensae quasi naturae lo­cutionem; perinde ac si in rebus inanima­tis voluntas quaedam inesset: quo genere discurrendi nihil profectò Medico-Philo­sopho indignius excogitari potest. Re­spondeo, agnoscere me libenter (imò dolenter conqueri) injuriam Scientiae, (Medicinae praesertim) illatam esse ma­ximam, dum Authores quidam malè at­tenti, affectus Spiritales, quales sunt de si­derium, appetitus, electio, aversatio, &c. ad res Inanimes transferunt, neque tamen istiusmodi vocabula pro translatit iis su­munt, sed reverâ tanquam propriis, prae confusâ quâdam negligentiâ (licèt id clarè & distinctè non existiment) abu­tantur. Medium itaque tenendum est iter, ut neque fastidiosè Meta phoras elu­cidandi causâ rejiciendas, neque tamen inconsultò, tanquam rei ipsius naturaepro­priè atque ad amussim respondentes, ad­mittendas censeamus. Quare, objectio­nem quod attinet, ajo, ejus Solutionem, cum particularis cujusdam motûs ratio­nem quaerat, partim à notione motûs, seu actionis passionísve in communi, partim ab hujusce actionis peculiaritate (qualem esse veram Scientiae consequendae metho­dum docemur à Logicâ) esse petendam. [Page 235] Ab illâ erudimur, nullam Actionem cor­poream absque Reactione peragi; circa hanc autem advertendum, res sluidas, quò magis similes sunt faciliùs coalescere, ut in binis aquae guttulis cernimus; quò magis dissimiles verò, difficiliùs; ut in pin­gui & aquâ videre est: Porrò, quae diffi­ciliùs coalescunt, eadem vehementiùs reagere ex ipsis paenè terminis constat. Adsit itaque Calor agendi reagendíque continuans cursum, extra dubium est, mixtum praefervidum, qualis est Sanguis, et perenni motu citatum vehementiùs commotum iri, si res indolis oppositae commixtúque difficiles intra partes ipsius intromittantur. Praeterea, experientiâ constat mixta fluida, quibus ab ipso sui ortu aliqualis partium consistentia & quasi fabrica est, tenore fluere magis ae­quabili constantíque, si non interrumpa­tur solvatúrque complicatio ipsorum; quòd si ab aliis rebus intimè adjunctis nec tamen commisturae capacibus (qualia sunt Sanguini purgantia omnia) solva­tur aliquatenùs naturalis ille partium tenor, laxior statim succedit mixti com­pages, unde motu celeriore atque inaequa­liore agitari illud (hoc est, Sanguinem) necesse erit. Sufficiant haec breviter per­strinxisse de causâ concitatioris humorum motûs à purgantibus orti, undè superva­nei [Page 236] noxiive humoris expulsio sequi solet. Uberior de eâ tractatio non est hujus loci cùm ad superiorem Scientiam spectet. Cujus tamen limites nos aliquando inva­dere coacti sumus; specimina exhibituri nequaquam desperandum esse, ut Medi­cus Philosophus, scientificè & demonstra­tivè procedat, modò recta observetur discurrendi methodus.

SECTIO TERTIA.
De ratione medendi Seri defectui, morbisque inde genitis.

1. CUm verò nihil copiosiùs Serum evacuet quàm Purgatio, incum­bit nobis potissimùm de periculis ex inde­bitâ seu intempestivâ Purgatione oriun­dis incautos praemonere. Impropriè ita (que) usurpatur in debilitate, morbísque iis in quibus sola attemperatio aut refectio ne­cessaria est. Quando ab immodico labore absumitur Serum, vel ex immodico venere dissipantur Spiritus, & ab utrisque dolor Capitis sequitur, purgatio valdè noxia est; ut in febribus etiam ubi sanguis tan­tummodo succúsve peccat, in quibus effi­cit quandoque Convulsionem (qualis ex [Page 237] hypercatharsi in diebus canicularibus obvenire solet) phrenitidem, apoplexiam, animi deliquium, febrem auctiorem, ma­lorum denique extremum, Mortem. In­terdicitur siticulosis, & pulmonum, lienis, laterum dorfi, hepatisve inflammatione laborantibus, atque in Ictero inde nato; tussi denique aridâ vexatis. Nocet exan­guibus, in lienis Scirrho, & quibus nimium jam sanguinis profluxit; iis etiam quibus urina ob sphincteris vesicae resolutionem, involuntariè elabitur, in alvi item fluxu ob intestinorum debilitatem. Interdi­cenda quoque est flatuosis, ut qui corporis constitutione jam per se nimis sicca sunt; unde hypochondriaci se post purgationem vehementem pejùs affectos experiuntur: eadem de immodico & intempestivo su­dore intelligenda sunt.

2. Porrò, si ante urinae concoctionem purgetur, superveniunt non rarò vertigo, tormina, fastidium, pulsus languidus inter­mittens (que), virium solutio, urina cruda diu manens, Febris denique sine sudore & judicatione diu perseverabit. Nec praeter­mittendum, si parcior administretur pur­gantium dosis cùm justa adhiberi opor­tebat, motis inde non tamen emotis eje­ctísque humoribus, plurima insequi mala; qualia Adolescenti illi ex Euboeâ conti­gisse narrat Hippocrates, Epid. l. 5. qui quartâ post [Page 238] Purgationem die mortuus est; cui nihil expurgatum fuit, sed siti inextinguibili, ac demùm somno nullâ vigiliâ terminando correptus est.

3. Deni (que) cùm plurimùm salutis intersit rectève an secùs porrigatur Purgatio, ex signis subsequentibus comperiri possit. Et quantum ad morbos internos, Tunc enim­verò purgationem satis operatam judi­candum est, quando inde adsit euphoria aut sitis excitetur; quantum ad Externos, cum pars aliqua, ante purgandum frigida, postmodùm fit calida: hinc enim certissi­mum desumi poterit indicium humorem serosum efficaciter amotum esse; eodem planè modo quo siccam aliquam calidám­que partem si quando frigescat, satis hu­mectatam jam esse certò deprehendi­mus.

SECTIO QUARTA.
De Seri depravati qualitatibus; & quibus modis sanandae sint.

1. AB incommodis quae à Seri excessu defectúve oriuntur ad ejusdem tandem qualitates, Caliditatem scilicet, Aciditatem & Salsedinem, iisque medendi [Page 239] seu ad debitam temperiem reducendi methodum, recto cursu delapsi sumus. Fit autem Serum nimis calidum à cibis & potibus calidis, item à potuum defectu, animi perturbationibus, ab intempe­ranti denique diureticorum usu. Ma­nifestat se effectus iste ardoris sitisque indiciis, qui in diabeten aliquando desi­nit; renibus scilicet eò debilitatis ad­ductis ut potulenta, absque ullâ alte­ratione vel immutatione corpus per­labi sinant. Neque tacendum est Cantha­ridum effectus, quae Serum primò calefa­ciunt, postmodùm rodendo partes, uri­nam sanguineam excerni faciunt.

2. Aciditatem quod attinet: fit ea qua­litas (ut dictum est) ex defectu Caloris, Spiritûs seu ignis; qui si adesset valdè mi­nutularum terrae molicellarum extantio­res & acutiores partes actione suâ diffrin­geret atque in blanditiem quandam laevi­garet. Quare, in morbis iis quae Acidita­tis serosae soboles sunt (quos quidem, utpote notissimos enumerare fastidiosum esset) ea applicanda sunt remedia quae siccae & calidae sunt temperiei, ae Spiritibus denuò generandis abigendae que putrefa­ctioni idonea. Qualia sunt Aromata om­nia atque oleosa, Salsa vel Sale foeta, ut Corallia, Margaritae, oculi Cancrorum & Chalybis limatura. Monendum est, quòd [Page 240] cùm Purgatio etiam Spiritus unà cum Se­ro evacuare solent, eâ proinde non nisi cautè utendum cùm ad humoris redun­dantiam non autem ad ipsam aciditatem directè & per se respectum habeat.

3. Restat Seri Salsedo; Fit autem qualitas ista in genere ex vehementi vel diuturnâ Caloris in aquam operatione, ut in mari videre est; unde quatuor ad summum emergunt effectus qui ad Salse­dinem creandam junctis viribus condu­cunt. Primò etenim, apertis aquae poris, evaporantur prorsus partes aëreae, quae summum laevorem ac blanditiem, Salse­dini inimicam, aquae conciliabant. Dein­de, simul exhalantur magnâ ex parte vel in aërem rarefiunt tenuiores ipsius Aquae particulae, hoc est, eae quae proximè ad naturam purè aqueam accedunt, ac pro­inde insipidae sunt, atque Salsedini (qua­litati siqua alia sapidissimae) introducendae maximè obstant. Hinc demum, aqua ibi relicta crassior evadit, imò sollicitantur excitantúrque caloris vi quae intra Sphae­ram activitatis ipsius sunt particulae ter­restres, eae saltem quae ab Agente adeò imbelli, qualis est particula Ignea, mo­biles ac portabiles sunt, hoc est, non nisi valdè minutulae. Denique, cùm ista Ca­loris actio ponatur esse vel violenta, vel saltem diutiùs continuata, ingentem pro­inde [Page 241] Ignis vim in mixtum illud immitti concludendum est. Haerebit autem ma­ximè Ignis iste in particulis illis quae crassiusculae sunt, hoc est, in terrestribus, vel potiùs in corpusculis iis ex aquâ ter­râque commixtis quae in mixto illo aqueo ubique paenè fluitant, illúdque impraeg­nant, quaeque, exhaustis partibus purè aquosis, in consistentiam illam concres­cunt quam in Sale nostro cernimus. Con­stant itaque particulae purè salsae plurimo Igne atquè Aquâ, modicâ verò Terrae quantitate, eâ nimirum quae elementis adeò inimicis conciliandis ac concordi pace ligandis necessarium est.

4. Hinc in Aquam vel substantiam quamlibet liquidam immissus Sal statim in minima corpuscula denuò solvitur, & in omnem paenè ipsius partem (qualiter in mixto illo è quo primitùs relictus fue­rat) dispergitur: Eliquatur etiam ab insigni aëris humiditate, tonum scilicet quem desiccatio ipsi dederat relaxante, imò à parvâ quantitate rei cujusvis valdè humidae, modò ea subtiliter pungendi etiam vim habeat; unde Raphanus in magnam Salis molem insertus, eam totam, quantaquanta demùm fuerit, liquescere facit: humiditate enim suâ relaxat, sub tilitate autem subingreditur pervadítque Salis compositionem, partésque ipsius [Page 242] proximas in aquam penitùs diffluere fa­cit; hae, jam in aquam versae, vicinas usque humectant, donec in partes etiam remotissimas, influxu licèt mediato, idem propagetur effectus.

5. Ex dictis colligitur unde proveniat Sensatio illa paenè acerrima, quam Sal à Linguae humore in primigenias resolutus particulas efficit: quam quidem percep­tionem si reflexâ mentis acie attentè per­pendamus, comperiemus illam ab eâ quam Piper, Gingiber aliáque hujusmodi ex­citare solent in eo discrepare quod haec (utpote densis terrae moleculis plurimo Igne vibratis constans) agiliorem acuti­orémque, illa segniorem habeat indolem; terrestribus nimirum igneísque particulis (quas plurimas continet) multâ aquâ refractis retusísque.

6. Verùm monet nos discursus jam prolixior ut ad propositum nostrum dicta applicemus. Agit itaque Calor nativus, qui in microcosmo Humano Solis locum supplet, in aquam Serosam, partésque ipsius magis aëreas vel in aëream paenè raritatem facile attenuabiles per transpi­rationem insensibilem evaporat, crassio­res verò seu terrestriores incrassat magis & cum aquâ (cui innatat) seque ipso continuâ actione atque agitatione con­temperat. Quae quidem, cùm in ma­jori [Page 243] mundo propriae sint & per se Salsedinis causae, impraegnari quoque Serum, non minùs quàm Oceanum sal­sis undique particulis omninò necesse est.

7. Non solùm autem in Salis istius compositionem abit Succi Caseosi vel Terrestris pars, ut modò dictum est, ve­rùm etiam quicquid ipsius relinquitur à Salsedine jam confectâ arroditur ac cor­rumpitur; unde provenit ut parùm Spi­rituum atque nutrimenti Corpus roboret reficiátque. Hinc appetitûs dejectio, languor, tristitia, melancholia, imbecil­litas, atrophia, lumbago, lipothymia, Cordisque palpitatio insequuntur. Ea­dem Salsedo, cùm, si magna fuerit, Sangui­nem vehementer accendat, pinguiores atque aqueosas ipsius partes in Fumos, Flatúsque attenuat; unde provenire solent Colicus, tormina, inflatio Ventri­culi etiam Pulmones Córque ipsum non leviter afficiens; partium omnium, Cru­rum praesertim, dolores varii, incerti, at (que) inconstantes; vertigo, pleuritis notha, dolores nephritici, caecitas subitanea, ructus, metúsque strangulationis & suf­focationis. Porrò, cùm ex eâdem causâ necesse sit, ut succus, utpote distribui nu­triréque ineptus, diutiùs in venis maneat, ideòque incrassescat, hinc sputatio con­tinua [Page 244] ac Salivatio, convulsio, epilepsia, atque apoplexia tandem enascuntur. Ut taceam interim de obstructionibus, genu­inis utique incrassati succi effectibus; quae quidem, si Hepatis meatus interclu­serint, fit Icterus, redditúrque urina crassa ac turbida cum sedimento rubro, pulverem referente lateritium: quod, cùm ulteriùs excoctus fuerit succus, in arenulas ejusdem coloris compingitur. Praeterea, ex hujusmodi obstructionibus ac confusione veriùs quàm mixturâ, uri­na etiam diu retenta intensè rubet, & cum partes confusae istius massae crassiores huc vel illuc rejectae ibidem haerent (ex do­loribus se produnt) vel obstruendo renes sibimet exeundi intercipiunt viam, fit inde ut clara admodùm excernatur uri­na; relictus verò succus Calore praeter­naturali jam impraegnatus in varia inci­dens membra, ulcera vel Erypselas gene­rat; at si quando in ignobilioribus non hospitetur partibus, accenduntur inde febres, quò complicatiores eo pejores futurae.

8. Porrò, quando prae obturatis vel debilitatis renibus evacuari non poterit Serum, frequentiùs obveniunt sudores insignes cum odore gravi, interdum verò alvi profluvium, paralysis, horrores, ri­gores, febres intermittentes, lassitudo, [Page 245] dentium vacillatio dolórque, cephalalgia, tumores, maculae cujuscunque generis, respiratio brevis & difficilis, tussis sicca, ac demùm ubi terrestres praecipuè verò aqueae partes Calorem superaverint na­tivum, hydrops, gangraena, ipsáque mors Corporis arcem Spiritibus qui hujusmodi obstiterent hostibus destitutam obsident, oppugnant, excindunt.

9. Notandum autem potissimùm est, quae priùs commemorata sunt è Seri salse­dine oriunda symptomata ea omnia Scor­buto, quod Protei cujusdam instar varias cunctorum morborum figuras induit, competere; Nam, licèt nonnulli inter symptomata morbósque ipsos distinguere sive ignorantes sive nolentes, hunc cunc­torum paenè morborum genus seu mate­riam constituere satagant, reverâ tamen, si causas ejusdam attentiùs evolvamus, eum è solâ atque unicâ Seri provenire Salsedine, quantacunque in effectibus ipsis observetur discrepantia, comperiemus. Nautae siquidem qui in navigationibus longinquis non nisi salsis vescuntur cibis, parùm verò admodum aquae (imò cor­ruptae saepè vel foetidae) potant, morbo hoc prae caeteris corripiuntur. Idem ac­cidit his qui plurimum vini ac potulen­torum ingurgitant calidorum & cibos comedunt salsos, neque tamen interim [Page 246] exercitio dediti sunt, quod ad Salem per urinam excernendum e [...]icax est: Hinc etenim fit ut humores salsi, quos prae in­tenso Calore generant hi, modò in hanc modò in illam Corporis partem ferantur ib [...]que sedem figentes, varia pro ratione subjectorum in quae operantur, sympto­mata creant. Istam verò quam jam assig­navimus esse propriam morbi hujusce causam ulteriùs suademur, quia ad eum extirpandum magis prosit herbarum suc­cus, quàm earum sicca substantia, & quòd nautae, quos diximus, ex ciborum insul­sorum esu, copiosae aquae recentis pota­tione, succo denique herbarum, etiam Orobi sylvestris secus Novae Angliae littora nascentis sumptione, ad pristinam haud difficulter redeant sanitatem.

10. Serum itaque, exhalatis à conti­nuâ caloris nativi operatione tenuioribus aquae partibus, substitutísque in earum locum plurimo Igne cum reliquiis vel ra­mentis terrestribus, crassiusculum fit & coctum esse dicitur, unde oritur natu­ralis urinae consistentia: sub quo statu acceptum vel deorsum purgatu vel per mictionem excretu idoneum est; imò hinc in quibuslibet paenè morbis sufficiens desumi poterit indicatio adhibendam esse purgationem: E contrà verò, si hoc [...]entetur quando adeò debilis est calor [Page 247] nativus ut Serum eò salsedinis ac crassitiei provehere seu concoquere impotens sit, purgationi (absumptus utique ab eo­dem) omninò succumbet prosterne­túrque.

11. Evacuatur autem unà cum Sero sic concocto ea Bilis quantitas quae ad ip­sum Colore electrino tingendum, Succi autem Caseosi quantum ad hypostasin componendam satis sit. Ab horum trium vel cujusvis eorum quoad consistenriam, quantitatem aut qualitatem excessu de­fectúve quamplurima ad morbos dig­noscendos desumuntur indicia.

12. At nec ullus circa sudandi metho­dum insuperabilis Lectorem torquebit nodus, modò ad ea quae dicta sunt sedulò advertat animum. Unum autem summo­perè notandum, Insudationem variolis mederi, non quòd Succus, qui propria morbi hujus materia est, sudando extur­bari possit, vel quicquam emolumenti inde accipiat, imò (si hunc solum spectes) pejus se habebit & crassior fiet; sed so­lius gratiâ Seri praescribendam eam esse; quod quidem à Regionis quam incoli­mus ac proinde à ciborum quos come­dimus humiditate, tum in aliis quamplu­rimis affectibus, tum in hoc praecipuè abundare cognoscitur. Quapropter, cùm ob siccas & calidas tempestates, quas [Page 248] annis nuper elapsis experti sumus▪ minor fuerit Seri quantitas ac proinde Succi crassities major, immutanda certè vel potiùs accommodanda fuit sanandi me­thodus, & medicamenta frigida ac phle­botomia nonnunquam adhibenda. Quod cùm à mulierculis clinicis, vetulis, ali­ísque medicinae operam incautè navanti­bus nequaquam in mentem venerit, pristinis utique medicamentis calidis, Croco scilicet, diascordio, Mithridatio, Theriacâ ejúsque aquâ stillatitiâ etiam­num usi sunt; è quo errore non satis animadverso factum est ut magis lethifer quàm olim consueverat morbus iste exti­terit. Eadem tamen medicamenta quae nuper exitium, tunc denuò opem ferent, cum tempestas humidior contigerit; vice autem versâ, phlebotomia, & medica­menta infrigidantia, quae nuper opem tu­lerunt, tunc sanè demùm non minùs ex­itium latura sunt: nam, si redundaverit Serum, ad maturitatem non coquentur Variolae; subsidebunt itaque & caput su­um venenosum intra earnem recondent, unde alvi fluxus & ipsa saepè mors, nisi molestissimâ salivatione (quae criticè in­terdum aderit) expuantur, vel in Cor­poris habitu manens in ulcera mali moris vel etiam gangraenam, degeneri laboran­tis Naturae operâ, prolabetur.

SECTIO PRIMA.
De Succi Caseosi Naturâ usúque.

1. CUm Ignis atque Aër nimis subti­les, Aqua verò nimiùm sit Fluida, ut in solidum aliquod Corpus compingi possint, oportebat quartum insuper addi Elementum; quod, utpote densioris in­dolis, reliquorum tum actiones suscipere ac retinere, tum ipsamet etiam, caetero­quin ausugere atque elabi apta, intra sui partes (quo mixta coalescere ac perma­nere possent) tanquam intra densos car­ceris parietes contineat concludátque. Elementum istud Terra nuncupatur. Haec, ob maximam quam tum Situ tum Naturâ habet ab Igne fejunctionem, frigida est; ob fluoris & cessilitatis carentiam, sicca; cum Aquâ tamen subtiliore Ignis actione probè commixta in viscidam quandam cogitur substantiam; extractis tamen à virtute Ignis partibus aëreis, paenè magnâ quoque ex parte aqueis, in lapidem den­satur, [Page 250] qui pellucidus vel opacus, friabilis vel infractilis est, pro ratione crassitiei vel tenuitatis materiae, & magis minúsve concinnae particularum contemperationis. Ab iisdem ferè causis, peculiari modo or­dinatis, cunctorum nascitur metallorum varietas. Quòd si partes aquosae eo re­dundent gradu, terrestriúmque exupe­rent quantitatem ut illae ab his, innatan­tibus quasi, impraegnentur, varios effici­unt succos, quos sursùm trahit, evehítque Solaris Calor, ad Sylvas amoenissimâ ar­borum fruticúmque scenâ exornandas. Hos in nascendi methodo imitantur etiam Magnae Martis ossa, Lapides; Augentur siquidem utrique corticatim; ut in fria­bilioris texturae lapidibus Bezoardicis, atque in eo qui in vesicâ repertus est cer­nere licet. Neque id sanè mirum; nam, postquam evaporatur exiccatúrve aquo sum illud primaevarum terrae particula­rum vehiculum, fit ut materia proximè superveniens, cùm intimiùs praecedaneam penetrare nequeat, eidem cirtumfunda­tur & leni veluti fasciâ seu cortice eam involvat. Qui quidem lentus minutúsque naturae progressus in Saxorum duritie vix perceptibilis est; eodem prorsus mo­do quo in lignis compactioribus Circuli (annui utique incrementi indices) mino­res sunt quàm in iis quae citiùs augentur [Page 251] & flexibilioris sunt indolis atque promo­tu facilioris. Suus utrique succus est, è quo, prae humoris exhalatione densato, fit postmodùm▪ solida vegetabilis illius substantia: Suae etiam utrique sunt tunicae: In silicibus ea quae externa est albicat, nec aequè densa est atque Interna; extrorsum siquidem faciliùs partes rari­ores educuntur, densiores manent immo­tae. Succo dilutiori gaudent herbae, tan­quam naturae suae magis idoneo; non­nunquam tamen in iis repertae sunt quae­dam mineralium particulae; unde ex horum esu in Hominum Pecudúmque Corporibus metallorum quorundam in­venta sunt fragmina. Eae autem radices herbaeque quae nutriendis Animantibus aptae sunt, ipsaemet à pinguiori quâdam terrâ cui plurimum admiscetur aquae nu­triuntur; quae ubi à Calore absumpta fu­erit, terrestri jam exuperante Naturâ, siccae ac lignosae siunt.

2. Haec in Mundo majori è Terrâ va­riè mixtâ proveniunt effecta, quae tandem his Analoga in Microcosmo reperiantur proxime dispiciendum est.

3. Vescitur Homo Plantis atque Ani­malibus, è quibus digestionis operâ suc­cum sibi congenerem seu Lac quoddam educit▪ ut in Capite primo ostensum fuit. Lactis autem issius Pars Caseosa Terrestris [Page 252] est; Butyrosa etenim à caloris actione in Spiritus abit; Serosa partes intra se insi­nuat, atque à calore more aquae attenua­tur; Sola autem Caseosa ab eodem Agen­te in solidam incrassatur substantiam, imò (si vehementior fuerit in) Lapidem.

4. Pars itaque Lactis Caseosa ea pro­priè (seu sub distinctione à Butyro Serò (que)) nuncupanda est, quae ab iisdem separata ignique superimposita in Mucaginem seu gelatinam primò coagulatur; posteà eva­poratâ humiditate, in substantiam quan­dam albumini ovi indurati simillimam inspissatur, quod neutri reliquorum com­petit: Eadem post Phlebotomiam sangui­ni jam frigido supernatat, cui adhuc in venis fluenti, aquae diluentis more, com­mixta fuerat. Verùm, priùs de usibus ipsius à Naturâ intentis tractandum, post­modùm de abusibus praeter naturae inten­tionem eidem accidentibus, & diverso­rum generum morbos procreantibus.

5. Usus Succi istius multiplices sunt: inter quos praecipuus videtur esse quod cuncta Animalis membra nutriat, undè etiam Succi Nutritii cognomen accepit-Cujus rei veritas Aristotelem, sagacissi­mum utique Naturae indagatorem, ne­quaquam latuit; qui disertis verbis haec habet: Meteor. l. 4. c. 7. Quod si Lacti Caseus defuerit, aut parùm fuerit, illud sanè ad aquam magis [Page 253] pertinebit, & ad alendi usum minus ido­doneum erit. Neque solum corporis pa­renchyma à parte hujus puriori confici­tur, reficitúrque, verùm à crassioribus quoque ejusdem partibus in gelatinae cu­jusdam formam à modico primùm calore coctis, postea verò, diuturni caloris operâ, solidiùs compactis, fiunt primò car­tilagines, ac demum ossa; quae cùm eò duritiei accreverunt, ut Succum diluen­tem non suscipiant, animalis augmenta­tioni ponitur meta. Hinc in Febribus in­termittentibus aliísque nonnullis morbis in quibus calor nativus debilitatur qui­dem, non tamen admodùm imminuitur, ex succi hujus redundantiâ, non pauci, aeta­tis junioris ad insignem, nonnulli etiam ad Giganteam excreverunt magnitudinem: tandiu siquidem, ut dictum est, augetur unusquisque quamdiu ossa ulteriùs se ex­porrigere apta sunt. Ex iisdem causis membrorum Curvitas seu distortio obo­ritur dum prae inae quali succi hujusce di­stributione, his nimiùm, parùm verò istis dispartitur, ut in Rachitide cernitur. Ab inaequali autem Agentis vi provenit ut Persarum liberis quibus tiarâ multiplici involucro elaboratâ obvolvuntur capita, tardiùs ac non nisi post longum tempusdu­rescat cranium; Herodat. l. 3. c. 17. Aegyptiis verò è contrà quàm citissimè, eò quod capita radant, at (que) aeri exponant.

[Page 254] 6. Aliunde etiam nonnunquam ho [...] idem accidit: observatum est quippe ab Hildano infantis cujusdam ossa ob prae­peditum muccosae illius materiae è naribus fluxum, cerae instar flexibilia devenisse; uti vice versâ, eadem ob humiditatis de­bitae defectum, friabilia valdè comperta sunt; quod quidem homini cuidam ab eodem Authore commemorato accidisse videtur, cui à minimâ quâvis motus vio­lentiâ effringi solita sunt ossa.

7. Ad succum etiam hunc spectat prae­ter commune nutriendi officium, rigidam caeteroqui nervorum naturam emollire ac flexilem reddere, quò ad singulos mem­brorum motus sese accommodent; quod quidem praestat puriorum sui partium immissione. Ex his, Spiritu qui intra ner­vos copiosissimus est impraegnatis, fit Se­men; è quo denuò elicitus in Conceptio­ne Spiritus iste at (que) intra Succum in venis receptus omnes corporis partes ex eo for­mat. Hinc quicquid in corpore exan­gue est, idem Spermaticum seu pars Sper­matica nuncupatur. Porrò, ex eodem succo in filamenta quaedam, ut mox di­cetur, nendo quasi deducto sanguinis texuntur Fibrae, imò Sanguis ipse, quoad potiorem sui partem, conflatur; adeò ut, si uno intuitu integram Hominis fabricam comprehendamus, nihil sanè esse videtur [Page 255] aliud quam Substantia quaedam Terrea affabrè concinnata: à Sero, quò ad omnia verti possit, humectata, adunta Animae Spiritali (sub communi utrique Entis ra­tione) seu ab eâdem animata, à Spirituum deni (que) Animae famulantium impulsu huc vel illuc juxta causarum impellentium naturam, intérque has inhabitantis domi­nae arbitrium, promoveri aptum. Imò con­tingit aliquando cieri atque agitari ab his corporis molem celeriùs atque impetuo­siùs (eodem paenè modo, quo accidit, cum vis extrinsecus illata urget) quàm ut ejus coustitutio ferre queat; unde violenti ac peracuti nascuntur morbi. Quantâ ita­que severitate, tanquam laesae naturae rei peragendi sunt scioli isti medicastri, qui praeparation es nescio (imò nesciunt ipsi) quas— nihil terrenae foecis habenses, & cuilibet morbo medendi omnipotentiâ quâdam praeditas guttatim apud credu­lum vulgus ostentare ausint; cum per­multi sint morbi, iísque gravissimi, qui nullam aliam quàm per rerum terrestrium sanguinis motum compescentium, opem, admittant medelam; ut taceam interim vehementer rerum naturae contradicere, ullum omninò mixtum, quantumvis sub­tilissimum, à terrae participatione immune reperiri; cùm enim mixtum illud imagi­narium non aliunde subtile evaserit quàm [Page 256] per ignis actionem, hic autem perpetuò vicinas cujusli [...]et rei particulas, quoquò diffugiat, unà secum auferat, consequi­tur Ignem, licèt partes quidem elevando tenuiores eas à crassioribus quibus secum comportandis impar sit, sejungat, idem tamen minutulas etiam harum molicellas quae nequaquam ei oneri sunt, eum purio­riquam exhalaverat substantiâ etiamnum miscere, & sanè, si radii Solares, licèt igne quovis sublunari longè minores mo­leculas tamen è crassissimâ quam incoli­mus Terrâ aliisque corpusculis sursum pariter comportatis misceant, quàm ab­surdum (proh Chymiae fictae & aphiloso­phae pudorem!) est atque statutis naturae absonum fingere nobis Ignem in mixta terrestria agentem, & tamen nè minimum quidem Terrae, in quam sanè maximè agit, vel dividere vel abripere.

8. Usibus Succi praedictis adjungendus est is etiam, quòd hic (ut ipsemet exper­tus sum) in pericardio stagnans, liquore congenere cor foveat, ejusque motui lu­bricitatem facilitatémque conciliet; idem tamen si insigniter redundet Jectigatio­nem, Tremorem & passionem Cardiacam excitet. Ex ejusdem viciniâ & quasi cul­tivatione, si eximius etiam adsit Calor, nascitur in ipso corde villosa seges; quae in viris quibusdam praestantissimae indolis [Page 257] & ad magna natis observandum est. At nec praetermittendum humorem etiam oculi Chrystallinum ex eodem coale­scere.

SECTIO SECUNDA.
De morbis ex Succi redundantiâ, pravâque dispositione provenien­tibus.

1. HActenus de Succi Caseosi naturâ usúque, jam de morbis è prae­ternaturali ipsius quantitate qualitatéve venientibus discurrendum est.

2. Ab humoris istius excessu nimìs di­luitur Sanguis. Accidit autem hoc qui­busdam è nativâ ipsorum constitutione ob optimè coquendi facultatem, aliis à vini excessu, (ut rubentes eorum propalant vultus) his demùm à Splene malè affecto; compluribus denique ab Ingluvie, Acediâ vel impeditâ succi in sanguinem aut fi­bras coctione, simúlque in habitum cor­poris distributione; unde ejusdem in lo­cis indebitis accumulatio fit. Cùm itaque Succus hic concoctionis operâ ad aliqua­lem caloris proportionem accedat necesse [Page 258] sit, longè autem majorem ex eo quòd unà cum sanguine Spiritibúsque mixtus fluat, vix profectò contingere potest quin mo­dis jam dictis malè dispositi, in multos tandem aliquando morbos incidant. Va­riis circa hanc rem cogitationibus fluctua­bat Aristoteles, Hist. A­nim. l. 3. c. 19. dum hujusmodi protulit Sententiam; Sanies, inquit (per quam Succum intelligit) Sanguis incon­coctus est, aut quia concoctus uondum est, aut quia in Serum degeneravit. Qui quidem retrogradus naturae cursus, licèt omninò impossibilis sit, nil tamen rectius aut rationi magis consonum dici potest, quàm quod ab ipso ibidem conclusum est, Morbum scilicet infestare si sanguis immo­dicè humescat.

3. Idem Excessus, si adjungatur calor immodicus, pulsûs magnitudine malitiam suam prodit; unde levi datâ occasione exaestuat Ira, imò aliquando Insania. Hinc vehementes Capitis dolores, letha­les utplurimùm, qui à vesicatoriis, capiti jam abraso applicatis, sublati sunt, ali­quando etiam arteriarum temporalium apertione. Hinc dysenteriae frequentes, atque in melancholicis quibus pro sicco corporis habitu ritè dispesci non poterit succus hic, sputationes poenè continuae, imo sanguineae etiam aliquando Pleuritis de­ni (que) fluxús (que) hoemorrhoidalis ex immodicâ [Page 259] sanguinis à succo isto dilutione oboriri solent; in quibus tamen casibus phleboto­mia cautè celebranda est, in aestate prae­sertim; ablato siquidem sanguine, à cu­jus viscidâ fibros [...]que indole inhibitus fuerat aliquatenùs humoris istius fluidi cursus, effroenato impetu in partem affe­ctam debilitatámque incidit; unde plu­rimùm irritatur, augetúrque morbus; idem in febribus accidit aliquibus. Aliàs nihil­ominùs ubi calor, non adeò vehemens fuerit, efficit dyspnaeam, imbecillitatem, lassitudinem, vultûsque pallorem: Imò, licèt in fic affectorum manibus venae satis repletaeturgidaeque conspiciantur, eaedem tamen si sursum tendantur subsidit illicò plenitudo illa subitanea evanescitque; certissimum Spirituum facilè elabentium, nec in tenaci compactóque subjecto re­tentorum, & nimiae etiam humorum flui­ditatis prae fibrarum inopiâ, Indicium. Hoc modo affecti è levi quâvis causâ in Anasarcam incidunt; cavendum etiam his à vinorum dulcium tenuiúmque potu, tanquam malo huic incentivum praeben­tium.

4. A Tenui isto humore redundante fit nonnunquam Penpneumonia, quae, cum Febris jam extinctae vices subit, ut plu­rimùm lethifera esse solet: Hinc Catar­rhus, suffocationes, Epilepsia, convulsio­nes, [Page 260] gingivarum tumores, saepe etiam ad sanguinis eruptionem, Succus autem per carnem spongiosam, meatúsque earum patulos faciliùs eluctatus, dentibúsque il­litus, intra unius frequenter noctis spa­tium convertitur in pus, quod os foetore dehonestat, ipsósque dentes computresce­re facit, imò fluoris albi purulenti causa est. Ab hoc etiam, nimiùm relaxante ner­vos, obrepit Paralysis: Ab eodem, caloris praeternaturalis operâ agitato, fiunt, mo­dò hîc modò illîc in brachiis cruribúsque maculae, morbillis haud multùm absimiles, quae à Sanguine bilioso profectae existi­mantur. Similiter, si succus iste calidus simúlque tenuis fuerit, quamplurimae magno animo ingenióque Mulieres hyste­ricâ passione corripiuntur; nam, quae hujusmodi praeditae sunt indole pertur­bationum impressiones facillimè admit­tunt, difficillimè supprimunt; unde etiam prae impetuosâ fervidâque Sanguinis agi­tatione oriuntur Fumi Flatúsque, Cordis palpitatio, aurium tinnitus, pulsationes arteriarum temporalium & hypochon­drii, dolor dentium, querelae & Cachin­ni. His levamen adfert sputatio, vel etiam vomitio aquosae cujusdam materiae atque aliqualiter viscidae. Paroxysmi isti tandiu durant donec Sanguis, prae motûs interceptu frigefactus, fumos [Page 261] flatúsque istos sedet compescátque; quod simulac factum est ad mentem redeunt. Ex iisdem causis in nonnullis animi ex­celsi elatíque Viris quaedam Epilepsiae nascitur species; in quo utroque casu phlebotomiâ utendum est, cùm mala haec integrè procedant à vaporibus, quos Sanguinis inhibet emissio; juvant alte­rantia frigida; Purgatio verò ut Pestis vitanda est.

5. Praeterea, Sputatio, quae est succi hujus evacuatio (post comestionem namque immodicam multa, post modi­cam verò parva accidit) ori interiùs tu­mescenti mederi solet; [...]ilicerniorum quoque vitam producit; cujus etiam cessatio seu interclusio nonnunquam in Carum desinit. Hujus quoque Succi pars aliqua exudari solet; unde Transpira­tionis Ponderosioris nomenclaturam acce­pit; quae, cum corrumpitur, & intra vasa adest putrefactio, contagio sa fit. Ex hâc natos Cimices existimabat Aristoteles, certè è pustulis succi hujus crassioris plenis nasci pediculos inficiari non poterit; cùm, si illos punctione aperueris, è cavernulis istis erepentia catervatim animaloula ista oculis conspecturus es, unde Capitis do­lores nonnunquam levantur; Eadem etiam in quorundam morborum decli­natio [...]e criticè accidunt. Inveniuntur [Page 262] antem maximè in infantibus ac mulieri­bus, utpote in quibus, prae ingluvie & sedentariâ quam degunt vitâ, abundat Succus. Ob ejusdem malè alterati ef­fluxum admodùm periculosi sunt viscid [...] illi in apoplexiâ & febribus, faetidíque sudores; ii praesertim in quibus guttulae, millii-formes dictae, paenè rigidae stant; pessimè autem omnium in leprâ & S [...]abie olet Sudor istiusmodi.

6. Idem, cùm prae tenuitate in Thora­cem percolatur, secundùm aliquam tamen sui partem inspissatus obstruit Pulmones, fit Thoracis hydrops. Hujus Morbi Symptomata, praecipuè verò spi­randi difficultas, sub noctem recursare ac recrudescere solent; eò quòd circa id tempus ab aëris ambientis inclementiâ debitus succi hujus cursus praepeditur atque introrsum repercutitur; unde nonnulli ante sequentis Lucis meridiem, quo tempore à potenti Solis aestu liberior fit (utìinferiùs dicetur) externas partes versus succi motio, vix ullum levamen perc [...] perunt: Nec tantùm Thoracem in­f [...]stat, verùm in nonm [...]llis alter etiam Pulmonum Lobus vesiculis reperitur ple­nus, in quibus humor quidam ovi albu­ [...]ini persimilis conti [...]tur. Quòd si à su [...]co Pulmonum adhaesio sit, nam ex­ [...]ctus tenax ut gluten est (quod profectò [Page 263] nihil aliud est quam partium membra­nosarum seu Caseosarum per coctionem culinarem in primaevam materiam redu­ctio) ex eo ferè latere stupor (pro ad­haerendi modo) & brachii resolutio sentientur.

7. Huic porrò originem suam debet Mola; nam, cum Sanguis prae Succi ex­undantiâ tenuior est, unà cum ipso ad Embryon confluit; à quo solo cùm partes omnes efformentur, ob misturam hanc heterogeneam, fit moles illa rudis ac in­digesta, omníque penitùs organorum distinctione destituta.

8. Non me fugit multos ex his mor­bis ad Imbecillitatem (potiùs dixerim, Laevitatem) Splenis festinum nimis suc­cum quamdiu oportebat non retinentis referendos esse: verùm, immodica Succi tenuitas, licèt Splen vitio prorsus vacet, consimiles omninò effectus productura est. Reliquos quod attinet morbos hîc à nobis enumeratos, non opus esse arbi­tror, singulos peculiari applicatione in Succi abundantiam tanquam in causam referre propriam; Hinc siquidem ortum habere saltem horum plurimos luculentè patet; partim, quòd sic affectorum S [...] ­guini magnam inesse Succi hujus cop [...] observatum sit; partim autem quòd v [...] ­mitione, salivatione, abscessibus vesicaro­riis, [Page 264] fouticulis aliísque evacuandi Succi viis, eisdem occurratur; partim denique quòd aliquando magna hujus copia post mortem in venis & Corde concreta re­perta fuerit.

SECTIO TERTIA.
De insignioribus Succi Alterandi Evacuandíque modis, item de ejusdem Motu atque Effectibus.

1. AD Alterationes Succi magis nota­biles proximè intuitus noster convertendus est: Illud autem in primis considerandum venit, à quo demùm Agente humor iste immutatu proclivior sit. Exponatur itaque Succus tentandi gratiâ, Aëri in tempestate frigidâ gelan­dus, & postmodùm egeletur denuò, pristinam sanè eum omninò retinere ad­huc indolem comperiemus; at neque à Sale communi alterationem subire natus est. Crudior equidem ipsius pars ab A­ceto coagulatur, & particulae densiores feruntur deorsum, sedimentíque illius quod in Cachecticis reperitur, instar ha­bet; unde eandem esse utrique originem [Page 265] communis utriusque acerbitas suadet. Restat itaque ut solus Ignis, vel quod igneis partibus pollet, hujus inspissandi vim habeat; quibus propterea comme­moranda sunt (utpote Caustica atque igne foeta) Aqua Fortis ac Vitrioli O­leum.

2. Fit autem Inspissatio ista à partium tenuiorum evaporatione, quò fit ut ter­restres quae relinquuntur densiores red­dantur atque compactiores; cujus pravae dispositionis effecta in morbis quamplu­rimis experimur. Si maxima ejus pars incrassata fuerit, nascitur Apoplexia. Haec si, quando virium adest vigor, superve­nerit, crassior jam Sanguis, per exilia Capitis vasa pulsus, eorum tandem per­rumpit tunicas, unde provenit ut San­guinis extravasati magna ibi reperiatur copia. Hoc idem in Pulmonibus con­tingit: utrobique autem, facto conatu vehementi ad succum nimis spissum ejici­endum, insequuntur inde Spuma & Ster­tor. Hujus rei experimentum praebebit Aquae fortis aut Olei Vitrioli in Canis vivi jugulares cruralésque venas Injectio.

3. A redundanti Succi huius, ultra nativam consistentiam inspissati, quanti­tate, Febres malignae in universum om­nes suppullulant; Nam, cùm hic in nutritionem distribui nequeat, conco­quíve, [Page 266] necesse est ut opprimat. Quare, hoc morbo laborantibus pulsus in initio plerumque magnus, aliquando intermit­tens, inaequalis aut decurtatus, pro in­spissationis gradu, prout nimirum faciliùs difficiliúsve per Pulmones eluctatur Suc­cus. Si à partis cujusquam inslammatione oriatur Febris haec, primò rigor quidam Corpus percellit, quem demùm vehe­mens aestuatio excipit; nullus tamen (sicut fit in Tertianis) excernitur Sudor, Apyrexia nulla. Est autem urina sedi­mento admodum rubenti crassóque, & in nonnullis sui partibus farinam lateriti­am referente substrata. Haec cùm ita se habeant, procul amovenda sunt quae­cunque inspissare sunt nata, ut quae certis­simè morbum augeant. Eandem ob cau­sam neque hic purgandum, neque sudan­dum est; utrumvis enim horum feceris, Serum, unde Succus diluitur, expellitur, contrahitúrque spissitudo.

4. Idem humor ad crassitiem superex­coctus atque in pulmone haerens, pleuri­tidem, anginam, tonsillarum inflamma­tionem, Rheumatismum, scabiémque efficit: quae si contingerint, supersterne­tur haerebitque sanguini emisso ipse suc­cus visci instar glutinosus, ipséque San­guis prae fibrarum defectu, subtùs, imò in fundo non nig [...]icans, ut natura fert, sed [Page 267] colore rutilo perfusus apparebit. Ea quo­que Luis Venereae species quae scabie ac ulceribus scatet in hoc sedem habet; uti ex sic affectorum sanguine propriâque horum medelâ (Salivatione) affatim constat: neque haec contagiosa esse po­tuit nisi vel ulcus in pudendis eruperit, vel Succum in venis corruperit Putredo. Propagatur autem infectio ista per Go­norrhaeam maximê, sive in viris sive in foeminis ea fuerit: quae quidem nihil aliud est quam [...]us quoddam venenosum ab ul­cere prorumpens intimo; Ab hâc autem putridâ scaturigine absumitur (utpote in eam degenerans) tandem id succi è quo nutritionem fieri oportebat; unde morbo hoc laborantes atrophiâ confecti, haud absimiliter iis qui pthisi tabescunt, emoriuntur; similis quippe omninò sanies utrique profluit. Nec praetereundum quòd à nobismet, dum peregrinas orbis partes invisimus, observatum est, nempe in Gui­anâ quodvis vul [...]us velle vissimum, ex ne­glectu in Luem hanc Indicam protinùs converti. Fortassis etiam Calor Humór­que (putredinis parentes) qui tum ibi tum in plurimis Americae locis maximè regnant, morbum hunc in regionibus iis En [...]emium efficiunt. Quibus enim per­tenuis est Sanguis facillimè nimium con­c [...]piunt calorem, atque in Febres lentas [Page 268] incidunt; maximè autem omnium in praegnantibus succus in saniem converti aptus est, unde facillimè in phthises labun­tur; nam, cùm Succus spissior jam factus in pulmonibus inviscatur, corrodit par­tes in quas incidit, pari omninò ratione quâ eadem materia faciem variolis obdu­ctam, prae diutinâ retentione, inaequaliter excavat. Esse autem eandem prorsus utrobique materiam, ex utriusque suppu­ratione, quod soli competit Succo, mani­festum redditur.

5. Cum certissimum sit succum eum qui nervorum inservit Nutritioni Motuí (que) valdè subtilem esse, idcircò, ubi in Febri­bus Succi inspissatio prodit se in sedimen­to varia ejusdem dispositio, crimnodea scilicet, grummosa, pellicosa aut furfura­cea, manifesta sunt convulsionis ab inani­tione indicia. Similiter, sputa rotunda, venas arteriásque in pulmonibus & capite occludentia, imminentem subindicant phrene [...]in, (Febris autem cum hoc sym­ptomate interdum in phthisin de [...]init) praesertim si materia ista in caput conge­ratur; unde omnes ferè phrenetici sunt sputatores.

6. Arthritis & podagra eundem pror­sus humorem causam sui habent: in eo autem discriminantur quod in arthritide subtilior sit; unde per ipsam carnem vel [Page 269] saltem inter cutem carnémque ad artus derivatur, ibíque stagnans febriculam concitat. In Podagrâ verò crassior est, tardóque incessu per vasa periostii meat; unde eadem cum summo dolore distendit paulatim quò eluctetur (nam si criticè in carnem detrusa eam tumesecerit, cessat plerumque exacerbatio) non autem per­fringit; quò fit ut ad humoris istius ex­cessum in se admittendum quâvis tempe­state evadant capacia; praesertim circa Aequinoctia, quibus anni temporibus Fe­bres grassari solent malignae: à quibus proinde, uti etiam ab asthmate, vertigine, hemicraniâ, nephritide, aliísque hujusmo­di morbis (in quos ab intempestivâ hu­moris istius repercussione vel impedito cursu multi inciderunt) à vicario Poda­grae affectu complures liberati sunt.

Hypochyma nihil aliud est quàm suc­cus iste densatus; ab eodem quoque per palpebras in oculos defluente fit saepiús ophthalmia, unde, quicquid humorem istum sive intercipiendi sive aliorsum de­rivandi vim habet, ubicúnque demùm id applicueris, idem huic futurum est reme­dium; hinc etiam fit ut morbo hoc mox laboraturi tumorem quendam prurien­tem in tarsis praesentiant, qui postea in pus scabiémque verti solet.

8. Porrò, Tusses humidae, Rancedi­nes, [Page 270] & Coryza ab hâc eâdem proficiscun­tur causâ: Quandoque autem à succo hoc frigoris ambientis vi intùs repercusso, proveniunt; nonnunquam etiam à debi litate virium eundem ad corporis extre­mitates pellere ac ritè distribuere non va­lentium. Est autem dispositio haec cache­cticorum ac Senum propria; cui proinde roborantia remedium adferunt. Sic Leo­nicenus, annum aetatis agens nonagesi­mum sextum, carnium euchymarum jus­culíque ex eis facti esu ac vini dulcis generosíque potatione à raucedine ac gravedine semet liberavit.

9. Hinc etiam oríuntur inflammationes omnes, abscessúsque, sputa crassa, & sedi­menta copiosa; quae in humore hoc à partibus nobilioribus ad minùs nobiles transferendo excernendóque mutuas sibi invicem accommodant operas. Eandem ob causam Achores à Catarrhis, Epilepsiâ, & Capitis doloribus infantes liberant; Et Pus per nares aurésque ebulliens, ulcerum eruptio aut sputa crassa cephalalgiam solvunt. Idem praestant Fonticuli, modò debita quantitate fluant; unde quamplu­rimi perdifficiles obstinatíque morbi ho­rum ope sanati sunt, è contrà verò, his imprudenter exiccatis, non pauca eáque mortifera proruperunt mala. Hinc catarrhi in omni aetate à strumis favis (que) remedium [Page 271] percepêrunt. Aph. 74. l. 4. Unde dictum Hippocratis, Quibuscunque abscessus in articulis ex­pectatur, ab eo abscessu vindicat urina multa crassa & alba, qualis (urina) la­boriosis in febribus exire solet, quartum diem (morbi) agentibus. Quodsi narium quoque accedat profluvium, multò celeriùs liberantur.

10. Succus hic in nobis biliosae mate­riae, ubicunque demùm ea reperitur con­trarius est: unde Saliva nostra viperam scorpionémque necat; nec minores ex­ercent inimicitias humores isti, etiam cùm in eodem Animali inveniuntur: Hinc Canis rabidi & Pastinacae marinae jecora, ob biliosam quam continent materiam, tum ictui hujus, tum illius morsui (qui­bus modis succum venenosum imparti­unt) optimè medentur. Cur post dies quadraginta aut eo amplius in hydro­phobiam incidat à Cane rabido morsus intelligi poterit, si modum quo tunc tem­poris a [...]ficitur Animal illud & spumei quod ejectat veneni indolem considere­mus: Canis siquidem rabidi sanguis ve­hementi utplurimum calore accenditur, unde motus violentus & nova irae super­venit insania, ad quemvis dentibus pe­tendum eum instigans; ab his torretur Succus incrassatúrque, qui (terrenam utpote naturam sapiens) succo nostro [Page 272] commixtus, non nisi lentis gradibus ean­dem (hoc est insigniter calidam & sic­cam) induit temperiem. Quod cum fit, non mirum, phantasiam, eodem (ut mosest) imbutam genio, Aquam, rem, siqua alia, maximè ipsi contrariam atque ini­micam valdè reformidare ac perhorres­cere: unde apud vulgus unica huic mor­bo medela habetur in aquam immersio; oppositae nempe Elementi hujus qualita­tes magnâ copiâ applicatae malum hujus morbi affectum immutant subdúntque. Unde nihil reperitur in morbo hoc pecu­liari admiratione dignum prae quod in aliis usu venit; maximè scilicet refu­gere aegrotos eas res quae affectui quo detinentur medendo sunt maximè om­nium efficacia, hoc est, revera maximè Contraria.

11. Porrò, Saliva Licheni, Furunculis & verrucis medetur, resolvit (que) Sugillata, non aliâ profecto ratione quàm quòd prae humiditate in horum primùm demittatur substantiam, postmodùm à Calore densa­tus, & glutinis cujusdam durissimi instar interiores meatus opplens, humoris sive nutrimenti in eam partem appulsum, li­gaturae more, praepediat. Declinante jam post aphthas & variolas febre malignâ non semel observavi Ptyalismum, post­quam Caloris vehementia ad mediocri­tatem [Page 273] jam reducitur, satis faeliciter ac criticè morbi causam evacuâsse: quod profectò saepiùs eventurum esset: ni, ca­lidis praeposterè sumptis, naturae bonitati malè fuisset consultum. Imò ptyalismum animadverti, ubi Febris aut nulla aut parva admodùm adfuit. Hoc modo af­fecti Sanguinem habent, qualem in pleu­ritide cernimus. In febribus item ma­lignis compertum est Frigida tum Sputa­tionem excitare, tum Salutem adferre: Quid conjicere prohibet Hydrargyrum etiam ex particulis frigidis & humidis (iísque subtilissimis) constans, pene­trando relaxandóque tum succum hunc viscidum, tum glandularum orísque to­num, salivationem efficere. Ab hoc etiam Succo nimiùm calefacto atque aquae ferventis instar Cutem à carne divellendo papulas erigente, fiunt Aphthae.

12. Quando idem Succus Febres in­termittentes causat (quod quidem sae­pissimè fieri ex insigni quam respectu puri Sanguinis post phlebotomiam habet, proportione, manifestè constat) non a­deò copiosè sudatur quantum cum à Sero nascitur; pejora tamen longè sunt eis symptomata, paroxysmi scilicet diutur­niores, dolores Capitis, atque Urina sa­turatior, adusto crassóque supernatans sedimento.

[Page 274] 13. Quodsi prae contusionibus largio­ribus Succi cursus interclusus fuerit, in glandulas morbosas ac vertucas degene­rat; imò, qui Lue venereâ atque Ele­phantiasi laborant ab eodem corrupto verrucosâ bullarum segete interdum cu­tem obductam habent; in aliis Lue per­emptis ubique venarum, atque in locis iis ubi praecipuè incessit dolor, pituitae instar inspissatus repertus est.

14. Prud entissimè cautum est ut ad calculum malè dispositi ab esu easei ovo­rúmque albuminis temperarent: Ad hunc siquidem comp ingendum copiosum sup­peditant ista materiam, eò quòd horum utrumque terrestris succóque affinis sit prosapiae. His autem gradibus coalescit Calculus. Primò Succi aliqualis pars à calore praeternaturali, non tamen immo­dico, Sero optimè commixta in mucca­ginis cujusdam formam elaboratur: haec in digitorum articulos incidens atque à Caloris excessu in crassitiem lentè torre­facta, Tophos efficit; in Pulmone autem, renibus, aut quâvis aliâ Corporis parte detenta in lapillum quendam durum ac plerumque (nisi ab humoribus intinga­tur) albicantem concrescit. Neque hoc mirum cuiquam videbitur, si naturae in operando methodum vestigiatim atten­teque sequamur; cernimus quippe ocu­lis [Page 275] ovorum pelliculam testámque eodem planè modo ab albumine fieri, & substan­tiam quandam petrefactam ex eâdem materiâ defluente, dentibus adnatam. Invenit Columbus Calculos in Portae atque Haemorthoidum venis; In Sanguine item Leprosi observatae sunt arenulae; imò, quod mirum est, cuidam dolore Ischia­dico undecim jam annos laboranti, qui postea in genu delapsus est, apertâ exte­riori Malleoli venâ, cum sanguine ferven­tissimo prosiliente, Lapilli quoque figurâ & quantitate Rapi seminis, quantúmque testa nucis juglandis capere potuit, unà quoque exiliêrunt; unde perfecta ipsi reddita est sanitas. Reperiri in Brutorum complurium Hepate Calculos cum sicco vescuntur pabulo non inusitatum est; à quo affectu ex graminis (dilutioris uti (que) alimenti) in pascuis esu liberari solent. Par huic medela contigit nonnullis ex Lactis asmini potu, vel à Cerevisiae tenuis aquaeve ante comedendum ingurgita­tione; imò solis herbarum infrigidantium succis Foemina quaedam Nobilis à mucci­laginis hujus alborúmque calculorum in­festatione, unàque cum urinâ excretorum, à nobis sanata est. In vesicâ quoque Fellis generantur Calculi laeves & friabiles, cùm pars materiae istius unà cum bile illò delata est; cui consonat observatio Hip­pocratis [Page 276] Calculum fieri in Infante ex Lacte valdè calido & bilioso.

15. Notandum tamen aliquam Succi redundantis portionem ad ungularum, cornuum, dentiúmque fabricam cedere; Impotentia illa Progrediendi, equos cae­spitantes & inutiles reddens, accidit quando unguia (more clavorum in pedi­bus nostris) adeò induratur, ut partium vicinarum teneritudinem comprimat lae­dátque.

16. Porrò, cùm Morbi contagiosi ut Lepra, Variolae, Phthisis, Lues Venerea Scabies originem suam à succo corrupto acceptam habeant, naturam ejus jam de­generem juvat penitùs explorare. Si enim in pus perfectè versus fuerit, illúd­que diuturnitate morae inveterascens ad extremum ferè corruptionis pervenerit gradum, aliisque contactu communicatum fuerit, contagiosum dicitur. Fit autem Contagio ista prorsus hoc modo. Pus il­lud, quod communicari diximus, vicinam humoris capacis partem primò afficit at (que) viscosam continuitatem perfringendo in suam immutat naturam; haec (jam nutri­tioni aut sanguini creando inutilis) de­inde proximam, & sic deinceps, donec ad integram massam virus propagatum fue­rit; idque seriùs citiúsve pro Agentis viribus ac mutabilitate Patientis. Unde [Page 277] nemini mirum esse debet quod parum Veneni integram humorum omnium sub­stantiam inficiendi vim habeat.

17. Praeterea unum hoc addere libet, tanquam ad discursum praecedentem de morbis è succo natis eorúmque medelâ non parùm lucis allaturum; nativum Suc­ci cursum (ut saepè jam innuimus cutem inter carnémque peragi. Hoc autem esse verum, indè patet quòd materia illa quae vesicatoriorum ope evellitur, quaeque in papulis cutis continetur, ubi nequaquam sanguineam sapit indolem, ita si eam igni admoveris, ejusdem prorsus esse naturae cum Succo ex pari utriusque inspissatione comparebit. Patet etiam inde quòd ex­timae corporis partes quae per cutem re­lucent, nisi quid insolitum obstet, albicare (nisi ubi cutis tenuior est ut in aliquibus faciei partibus) conspiciamus; qui qui­dem color non Sero neque sanguini com­petere sed solius Caseosae partis esse pro­prium manifestissimum est.

18. Ratio autem quare Succus in cur­su suo hanc accipiat semitam praecipua esse videtur, quòd tenuior sit is sanguine; quò fit ut cum per arteriarum quarun­dam e tremitates egrediendum est, pars purè sanguinea cum fibris & succi ali­quanto per ordinarios ab his ad venas me­atus rectà progrediatur, seu veriùs à cordis impulsu feratur; Succus autem diffluit [Page 278] undéque & à patulis venarum osculis resorbetur quibus etíam viis cum mas­sâ sanguinis iterum miscetur. Acci­dit, quod Succus, uti oculis manife­stum est, à calore nimio inspissatur ac pro­inde à frigore in tenuitate naturae suae debitâ conservetur; quare, cùm in ma­joribus vasis insignior sit caloris vis prae quod in parte corpus illâ ambien­te reperitur, infrigidatur paulatim toto decursu Succus, dum in minores usque dispergitur arterias, indéque inter cutem earnémque, à quâ causâ provenit quod in perfectâ tenuitate retinetur. Adstipu­latur veritati huic, quod sanguis si quan­do dilutior sit vel commoveatur vehe­mentiùs ad extremas quoque partes unà cum Succo proruatur, adeò ut per Sudo­rem aliquando etiam effluat quandoque verò (cum nimirum, aliquanto plus te­nuitatis ac caloris adest) in extrema cor­poris actus, aliquas ipsius partes quo pro­clivior est via, occupet, ibique obcursûs perennitatem colore suffundit rubicundo, ut in vultu ebriosorum videre licet. Por­rò, eam partem versus potissimùm vehen­dus est Succus quò vis motrix seu inse­quentis Sanguinis cursus eundem impel­lere aptus est: Vergit autem is perpetuò, cùm circularis sit, ad circumferentiam; talem namque esse motum projicientium circulariter nôrunt Mathematici. In [Page 279] quamcunque itaque partem nostram ver­semus considerationem, tritam Succi se­mitam inter cutem carnémque positam comperiemus. Hinc postquam glaciem manu aliquandiu prehensam dimiseris, experiêris illicò sensationem quandam percalidam, punctionis quasi seu titilla­tionis more, extremitates manûs molestè perstringentem; quae nihil aliud est quàm Succi paulisper impediti, jamque cum im­petu & duplicatâ ex inhibitione eâ mo­tus vi, in Callem sibi proprium denuò irruentis importuna contentio. Nec alia assignare poterit ratio cur hyeme sedi­mentum auctius crassiúsque, aut cur Quartana caeterique morbi Autumnales, eâ tempestate incipiant, vere autem ab­scedant, nisi quòd, tunc temporis ab ingruente Frigore in pravè dispositis re­percutiatur Succus, à revertente autem Sole in exteriores denuò partes evoce­tur.

19. Cùm autem quò concitatiori res quaevis fluida propellitur motu, eò pro­priorem ac magis patulam arreptura est viam, sin lento impulsu protrudatur, plus eidem suppetit otii ad ubivis pro libitu expatiandum diffluendúmque hinc sieut ubi adest pulsus undosus (tardum uti (que) sed magnum, sanguinis incessum deno­tans) largiorem effluere sudorem con­spiscimus, [Page 280] ita, è contrà si quando violen­tior fit sanguinis motus, non vacabit Suc­co per anfractuosos intra carnem cutém (que) maeandros ignavis passibus perrepere, sed festinanti incumbet directum ab arteriis ad venas iter capere; unde fiet ut vel nullas vel saltem brevissimas extra vasa moras protrahat, ac proinde calidior spissiórque reddendus fit. Inter reliquas autem motûs hujus vehementis causas meritò numeranda est humorum in vasis contentorum abundantia, ipsorúmque inde secuta vasorum plenitudo; modò adeo insignis non sit, ut non ad ipsum cor obruendum sed tantum ad irritandum praevaleat. Porrò, ista humorum abun­dantia è duabus potissimùm nascitur cau­sis, ex ingestorum scilicet excessu sive facultatis concoctricis quâdam (ut ita dicam) foecunditate, atque ex intercepto subter cutem Succi illapsu; quod si con­tigerit, rectà ab arteriis ad venas provehe­tur, unde ex excessu ipsius in majorem turgescent amplitudinem distenta vasa. Quare, si quando ab impacto frigore ob­sideantur obstipentúrque meatus quò Succo eundum erat, tum ipse Succus ma­gis calefit (ut pote in vasis ubi viget ca­lor, perpetuò clausus atque ad suum quo­que refrigerii locum accedere prohibitus) [...] vasa etiam tumefacit, unde cordis [Page 281] praelargâ irruentis sanguinis inundatione se exonerare satagentis commotio vehe­mentior, indéque rursum, calore etiam­num aucto, nova Succi inspissatio majór (que) adhuc per vasa ad locum suum penetran­di difficultas; donec tandem ad eum tor­refiat crassitudinis gradum, ut per com­munes & patulos ab arteriis ad venas ca­naliculos pervehi nequeat; quo facto cor in arterias jam infarctas sanguinem propellere impotens, ab inutili motu ces­sat moritúrque Animal.

20. Ex hoc discursu adeò facillimè colligi videtur morborum (Febrium prae­cipuè è Succo natorum origo, ut appli­catione specialiori nequaquam indigeat; Cernitur etiam cur in Febre malignâ ex­cernatur urina crassa, si multa sit, Criticè: indicat fiquidem Naturam, morbi causam, cui succumbebat, illâc exonerare. Cerni­tur quoque unde pituitosa illa ac crassa materia in Febribus generatur quae screa­tione à capite faucibúsque, tussi ê pulmone elicitur ore demùm expuenda: Est nam (que) ista nihil profectò aliud nisi Succus ni­miâ (modo quo dictum est) calefactione inspissatus. Denique, nihil quicquam re­perietur in hujusmodi morbis quod diffi­cultatem creare possit, modò ad naturam Succi causarúmque à quibus crassior de­bito redditur cautum mentis nostrae in­tuitum advertamus.

[Page 282] 21. Nequaquam verò praetermittenda videtur particularis de Cutis Astrictione, seu cum carne adhaesione quae ab hoc cur­su intercepto immediatè exoritur mentio, unde non rarò macies, phthisis, tussis, fe­bris Hectica, diarrhoea, abscessúsque in­terni proveniunt. Illud porrò observan­dum, quod si à frigore externo cursui huic ponatur obstaculum, afficiatúrque inde pars aliqua partem quae opponitur respondétque huic Internam onerari do­lorémque percipere. E contrà, si ea suerit naturae debilitas ut succus iste in corporis habitum propelli omninò nequeat, tunc enimverò siccabuntur ulcera; quod in morbis periculosis certissimum mortis in­dicium est. Quare, in hujusmodi morbis tota paenè Medici opera in eo locatur, ut Metasyncriticorum atque unguentorum vel Balnei ope Succum ad extrema corpo­ris reducat, hinc pustulae in labiis aliísve partibus erumpentes est eertum receden­tis morbi prognosticon; non quòd aliquid magni momenti evacuent, sed quod mon­strent Succum jam solitum recuperâsse cursum & pristinis de integro cieri al­veis.

22. Humoris istius redundantiâ multis se modis exonerat Natura; quam imitare Artem oportet, per Capitis scilicet Emun­ctuaria (in quibus sedem habet Parotis,) [Page 283] axillas & inguina; unde nativum partium harum excrementum Caseum olet, Porrò, in his erumpunt Abscessus, quando humor iste prae nimiâ copiâ corrumpitur eò quòd glandulae crudioribus hujus alantur par­tibus, imò opprimantur, dum ad nutrien­dum corpus non ritè distribuitur, aut in iis manens nequaquam debitè alteratur. eundem pulmones, nares & oris glandulae per sputum, screatúmve eliminant; quod, si aliquantulum adservetur, puris more foetet: è quo etiam componuntur sedi­menta omnia crassa & viscida: Vidi quendam rheumatismo, tussi & febre la­borantem cum sedimento crasso, à copiosâ, per vesicatoria brachiis applicata, evacu­atione relevatum & ad nativam denuò claritatem reductam esse urinam.

SECTIO QUARTA.
De Succi defectu & Morbis inde ortis.

1. REstat pauca adjicere de Succi de­fectu, ejus causis, morbísque inde natis; in quibus, sanguis missus ubi refrixerit omni hoc destituitur humore. Fit autem ut plurimùm à nimiâ potûs ca­lidioris ingurgitatione, at (que) à cibi interea [Page 284] temporis abstinentiâ; unde multoties observavi Febrem cum Phrenesi, aut A­poplexiam, utramque autem planè letha­lem secutam fuisse, ipsósque hoc modo affectos glutinoso quodam seu viscido sudore maduisse; certissimum profectò indicium, ab immodico Calore ac pororum hiatu insolito, unà cum Sero, Succum quoque nimis dilutum exhalatum esse. Hinc in extinctis à febre malignâ invenit Riolanus sanguinem instar medullae sam­bucinae in vasis concretum: Idem anim­adversum est à Fernelio in quodam à diu­tino languore perempto; & à Salio in arteriis & venis Virginis cujusdam è syncope demortuae, quae die obitum an­tecedente Capitis gravedinem, vertigi­nem atque anxietatem passa est: Idem accidit sanguini venenis illis infecto quae succum immodicè exhaurire solent; in his verò ut plurimùm profundus obser­vatur sopor mortem praeludens.

2. Liceret hîc in immensum expatiari, verùm Principiorum firmitati Lectorúm (que) acumini fisus, morborum symptomatúm­que particularium mentioni in plurimis hujus opusculi locis potiùs superseden­dum arbitratus sum, quàm prolixas de singulis enarrationes instituendas, prae­sertim ubi de Succo, feracissimo morbo­rum Campo agendum est.

SECTIO QUINTA.
De Fibris.

1. ASucco ordine recto ad Fibras promovemur, ut quae non nisi Succi partes sint coctiores, viis à Natu­râ statutis in majorem spissitudinem den­sitatémque compactae; unde & Terre­strem sapiant indolem, quoad fines à naturâ intentos sint magis accommodatae. Est quippe pars illa quam purum Sangui­nem appellamus valdè friabilis, Succus autem Serúmque nimis fluida; quò igitur firmior adhuc consistentia robúrque & quasi animositas Corpori accedat ad dictos humores uniendos & veluti colli­gandos, Fibris opus erat. Hinc Animan­tia ea quibus paucae insunt fibrae, imbellia sunt ac timida, ut in Lepore cernitur & Damis; quorum proinde sanguis plurimo quidem Succo disfluit, prae fibrarum au­tem inopiâ vix coit, seu coagulatur. E contrà verò, Tauri, Apri & hujusmodi belluae quae fibris abundant, animosae, ira­cundae ac furibundae sunt; densior quippe harum sanguis, tardiori incessu per vasa meat, nec resilientiâ subitaneâ Cor op­primere aptus est. In his ita que pertur­bationes sanguinem equidem calefaciunt [Page 286] accendúntque, non autem nativum ipsi cursum praepediunt, vel à sanitatis statu eum dimovent; licèt, ob subjecti densi­tatem, conceptus semel atque altè imbi­bitus passionis alicujus calor difficiliùs eam ob causam deponatur.

2. A crassitie nuper expositâ sanguis bubulus pro veneno habitus est: certè potum ipsius esse lethiferum funesto ni­mis didic êrunt experimento Midas Phry­giae & Psammenitus Aegyptiorum Reges; nec minori pretio hujus rei cognitionem em [...]runt Aeson & Themistocles: Hic si­quidem intra venas receptus, nec Pulmo­nes prae spissitudine perrepere valens, spirandi difficultatem ac praefocationem efficit, cum spasmo praevalido. Quam ob causam Mulieres nostrates, cùm apexaboni­bus conficiendis operam dant, fibras, dum adhuc calet sanguis, diligenter extra­hunt.

3. Affectus nimiae Fibrositatis sunt qui è tardo inspissati sanguinis oriuntur mo­tu; cujusmodi sunt segnities, torpor, stupiditas, atque Apoplexia; dignosci autem poterit Apoplexiae species haec ab iis quae à Sero Succóve nascuntur, quòd illae subitò & unico quasi ictu opprimant, haec autem non nisi gradatim obrepat. Nonnunquam Fibrae hae in pilos abeunt, & tum per urinam tum per secessum ex­cerni [Page 287] solent, imò in calculos aliquando; cùm enim sat humoris quò in pus vertan­tur non habeant, idonea proinde sunt (quemcumque in locum congerantur) quae in scirrhum vel etiam duriorem cal­culi substantiam, compingantur. Hinc observatio illa Hippocratis, Aphor. 76 l. 4. Quibus capilli quidam è renibus excernuntur ii (ex Ga­leni sententiâ) in calculosae coagmenta­tionis periculo sunt.

4. Affectuum autem nuper dictorum è fibrositate nimiâ provenientium propria certè sunt medicamenta ea quae fibras communiendi ac proinde sanguinem at­tenuandi vim habent; inter quae praeci­puum vendicat locum oleum Tartari; cum experientiâ eonstet Canes in quorum venas magna hujus injecta est quantitas, turgescere protinùs atque emori; eorum quoque peremptorum sanguinem diluti­orem ac fluidiorem solito repertum esse. Par huic effectus ex Haemorrhoi morsu sequi videtur; cùm vulneratorum ab ipso sanguis per omnes corporis partes effun­datur, quod absque notabili fibrarum comminutione fieri non posse vide­tur.

5. De symptomatis è sanguine prae admistione humorum tenuium, Succi ni­mirùm seríve provenientibus, jam satis supérque dictum est, notandum verò ca­checticas [Page 288] nonnullas, praecipuè verò puel­las, sanguinis tenuitate laborantes, deesse sibi ad medelam cibos crassiores à naturâ edoctas, salutifero (prae postero tamen aliquâ ex parte) appetitu argillae, testis fictilibus, lutóque aviditate inexplebili inhiare.

6. Functae jam intra sanguinem mune­re suo Fibrae, ita ordinante Naturâ, in intestina protruduntur; quibus more sub­dititio adhaerent, ea (que) contra acrimoniam bilis aliáque ejusmodi incommoda sui interpositione protegunt ac communiunt. Quòd si nimia harum quantitas illuc con­fluxerit, cùm parva adest bilis proportio à quâ ad has ejiciendas irritari debebat natura, in magnam proinde accumula­buntur molem; unde dolores contumaces & acuti (colicis ferè similes at difficilio­res longè curatu) intestina torquent ac cruciant; nonnunquam & ipsi colici prae nimiâ stupiditate astrictionéque ex hâc causâ natis. Aliquando etiam excretae sunt pelliculae quaedam insignis crassitie [...] ac longitudinis, adeò ut à nonnullis ipsa­met esse Intestina censenda sint. Porrò, fasciae istae adhaesione obstinatâ meatus in Intestina obstruentes, fumorum & melan­choliae causae extitêrunt. Vidimus ipsi vesiculas complures luteo quodam hu­more atque seroso (ab Igne enim inspis­sari [Page 289] renuit) unà cum viscidâ & pellicosâ hâc illuvie egestas; imò absqe eâ quod sanè mirum ab eodem homine plus cen­tum. Erat ei vultus ante harum extrusi­onem tristi quodam pallore obductus, venter scirrho ubi (que) obduruerat, qui post istarum ejectionem emolliri ac diminui occoepit; at cum redibant jam vires, & de morbo cui antè succubuit, jam paenè victrix natura triumpharet, ex intempe­rantiâ in Colicum incidit; à quo prae suorum negligentiâ peremptus est. Ob­servavimus etiam magnam muccosae illius materiae excretam vim, postquam melan­choliâ laborantes quibus affatim inerat, ad mentem jam redituri erant. Idem post obstinatos contigit Icteros, dum pur­gationi dabatur opera. In aliis totalem & planè lethiferam fecêrunt Fibrosae hae concretiones obstructionem; in aliis ca­loris vi in calculos obriguêrunt; ovorum modò, modò juglandum instar; non abs­que violentis Colicae Iliacae (que) passionum symptomatis; Nonnullis absque doloris sensu exonerati sunt, multis angulis va­riegati, magnitudinem castaneae exaequan­quantes; cujus rei multa ab Authoribus commemorata sunt exempla.

7. Cùm itaque Fibrae ad naturae opera sint necessariae, neque earum forma, ut­pote constans, et perpetuò sui similis, [Page 290] fortuito inconstantíque Casûs molimini tribuenda, operae pretium erit investiga­re quibus viis à Daedaleâ Naturae manu effingantur. Quaerenti autem sponte oc­currerunt rationes, ut mihi quidem vide­tur, non levis momenti, ob quas in eam valdè propendeamus sententiam illas in figuram quam habent Splenis operâ plas­mari. In quâ quidem disquisitione si ve­ritatis metam attigerimus, duplicem pro­fectò Audentiae nostrae reportabimus mer­cedem; ut tum fibrarum Officinae, tum ignoti hactenùs Splenis Officii primi ad­invenisse habeamur; sin erroris coargua­mur, nonnihil tamen erit in re adeo arduâ at (que) obscurâ verisimilia proposuisse. Ra­tiones autem quas pro sententiâ nostra al­legamus sunt hujusmodi.

8. Primò, oportere aliquem in corpo­re assignari quasi Typum in quo excu­dantur Sanguinis Fibrae in eam quam ha­bent formam: Ut ut enim ejus partes magis crassae ac terrestres caloris operâ coalescere atque à motu ipsius in longitu­dinem exporrigi ac produci possint, ne­qua quam tamen exiguitatem eam vel ab ipso ortu haberent vel posteà retinerent, sed potiùs in unam (vel paucas aliquas eásque nimis magnas coirent moles atque ad meatus profectò sanguinis intercluden­dos obturandósque aptas) nisi ab ipsâ [Page 291] paene novi sanguinis nativitate in exilia quaedam filamenta partis alicujus densioris ope fabricarentur, quo facto, unaquaeque distinctè terminos suos adservare apta erit; aut sicubi leviter peccatum fuerit, cum recurrente sanguine ad eundem ap­pulerint locum, à foraminosâ Typi illius (si qua sit) formâ facillimè recudi atque emendari poterunt.

Proximè huic adstipulatur quòd nulla alia corporis pars ad id muneris exequen­dum repertum sit idoneum praeter unum Splenem ipsum verò usqueadeò ad amus­sim officio huic praestando adaptari, ac si deditâ operâ ad hoc ipsum (ut reverâ fuit) conformatum à naturâ fuisset: Ha­bet siquidem Lien (observante Cl. viro ac Praeside nostro Dignssimo D. Glissonio) ubi (que) ferè foraminula quae per parenchyma advenarum modum ramificantur, etiamsi venae alicujus tunica nusquam appareat; adeò ut Machinae illi cujus ope Artifices aes, aurum & argentum in longa filamenta attenuata deducunt hâc ex parte similli­mus videtur. Habet porrò (inquit ille) venae per Lienem disseminatae tunica, ubi­que Foramina, [...] per quae sanguinem è pa­renchymate resluum exhaurit; Addit lae­vorem ac firmitudinem parenchymatis circa cavitates canalésque eos qui in ipso sunt, eosdem integros conservare, perinde [Page 292] acsi vasa per illa loca distribuerentur. Etsi, quando truncus Arteriarum propaginem quandam emiserit, eadem statim foramen aliquod jam dictum ingreditur, estque istud vase per ipsum delato multo patentius. Praeter jam dicta autem foramina, quae ar­terias excipiunt; sunt alia quoque pluri­ma, quae in venas dehiscunt, eademque etiam per parenchyma ramificantur. En tibi, Lector, instrumentum ad fibras con­cinnandas exquisitè fabrefactum. Vides sanguinem ab arteriis exceptum per fo­raminosum parenchymatis corpus deferri ad venas; vides ipsas hiare tanquam bucceam sibi debitam excepturas; quod, cum, si totum circulantis sanguinis cur­sum vestigiatim oculis lustraveris, nullibi corporis praeterquam hoc in loco fieri compereris, concludes mecum peculiarem aliquem aptúmque foraminum istorum usum assignari oportere, neque praeter jam dictum assignari posse videtur.

10. Perpellit autem nos maximè ac planè cogit ut huic faveamus sententiae, quòd sauguis ante integressum Lienis sit rubentior ac tenuior, post egressum verò inde crassior ac nigricans: Porrò, omnem tum crastitiem tum nigredinem natura­lem sanguinis è Fibris oriri compertissi­mum est; adeò ut si ex ipso bubulo eas­dem eximas, eum, reliquorum etiam te­nuissimorum [Page 293] sanguinum instar, nigrore ac Spissitudine depositis, rubere atque diffluere videbimus. Quare antequam Lienem ingressus est sanguis pauciores habebat Fibras, postquam egressus, plu­res: factae itaque sunt Fibrae in Liene.

11. Unum addam ad hanc quam am­plectimur firmandam sententiam Splene­tica propriè dicta medicamenta frigida & sicca esse, ejusdem quoque cum fibris temperiei, & apta maxime ob terrestrei­tatem suam, constringere & lienis laxi­tati laevoríque occurrere, quorum ope is ad fibras faciendas suumque munus fun­gendum, habilis tum conservetur tum etiam de novo reddatur porrò observan­dum; morbos quoque eos qui ex splene laeso proveniunt eosdem esse ipsos qui ex defectu fibrarum natos ostendimus. Inter hos praecipuus ac maximè omnium notabilis est Lienis Scirrhus. Et licèt dici possit è Fibris in Splene retentis compingi eum, unde non mirum si dum ibi detinen­tur pauciores reperiantur in sanguine, ni­hiloseciùs peculiari jure has respicere Lie­nem argumento est, quòd, licèt in quaâli­bet aliâ corporis parte per quam Sanguis transit obstructio fiat scirrhús (que) nascatur, nulla tamen inde Fibrarum sequi inopi­am, qualis in sanguine eorum est qui Liene affecto laborant; deprehendamus. [Page 294] Denique Fibrae istae nimiùm in Liene de­tentae & scirrhosam supergressae consisten­tiam in lapidem obriguerunt.

12. Morbi autem è nimiâ Sanguinis tenuitate (eò quòd Lien prae malâ tem­perie vel etiam laevitate Fibras elaborare non valeat) oriundi sunt hujusmodi. Icterus niger, qui tunc potissimùm incessit, ubi nativus Calor debilis est, abest autem penitùs Succi adustio; in quo saepiùs no­tavi maculas nigras, Corporis Linguaeque cutem (veluti papyrum atramento de­turpatam) plurimis in locis sparsim de­foedantem: Aliquando color lividus & plumbeus Corpus offuscat, adest spirandi difficultas, pedes inflantur, atque ulcera in cruribus curatu difficilia excitantur, alia denique symptomata Scorbuto vul­gò tributa sese produnt. Item tussis sicca, nonnunquam Cordis palpitatio, ructus vomitúsque acidi, interdum Diarrhoea ac Dysenteria. Quod si calor adsit paulo auctior tune rubor quidam ac Phlogosis faciem, praecipuè verò maxillam smistram, motu subitaneo suffundit, & dicto citius evanescit. Denique, Scabies, Cancer, &, ut verbo omnia complectar, quicunque affectus à nimiùm violentâ Sanguinis procedunt commotione, in quibus pro­inde omnibus plurimum quidem Succi, Fibrae autem paucissimae reperiuntur. Ex [Page 295] omni itaque capite conclusum videtur, usum Lienis esse, ut propria sit Fibrarum Officina.

SECTIO SEXTA.
De Sanguine, ejus temperie, & quibus modis, cum redundat, na­turaliter evacuetur.

1. HAec vox [Sanguis] in duplici sensu usurpari solet: Absolutè namque atque in primo seu communiori significato denotat totam illam humorum in vasis mixtorum ibíque fluentium mas­sam, in cujus naturâ investigandâ integer Tractatûs hujus insumitur Labor; secun­dariò verò & specialiùs pro rubicundâ eâ massae hujus portione quae caeteris ela­boratior, purior, sincerior ac defaecacior est; unde cum addito [purus Sanguis] nuncupari solet, saltem debet, nisi aliàs à discursûs serie satis distinctè internoscatur ad specialem cujus explicationem Capi­tulum praesens instituimus.

2. Sanguis itaque hic, cùm talis sit, non immeritò reliquorum humorum ap­pellandus est Princeps: In hoc, Spiritus, tanquam in Augustissimâ quâdam séque [Page 296] dignâ habitat sede, ibique purpureâ ful­gentíque ornatus chlamyde conspiscitur. Hinc in actionibus vitae obeundis proxi­mum Spiritibus locum hic sibi vendicat: unde largas Seri Succíve evacuationes, datâ occasione, absque magnâ roboris jacturâ perferre valemus; quòd si sub­tripla puri Sanguinis deperdatur quanti­tas, protinùs virium defectio Corpus ener­vat, & pallidae mortis Antesignanus mem­bris obrepere incipit Frigus; pari ratione quâ ab ejusdem imminutione Chlorosis, Cachexia, atque Hydrops, originantur. Quantum siquidem sanguinis hujus (in hoc namque defacto includuntur Spiritus) tan­tundem etiam Caloris parti cuique inest. Hinc Animantia sanguinea perfectissima sunt, hinc etiam in humano genere qui temperie sunt sanguineâ jucundi, inge­niosi ac vegeti sunt. Est denique humor iste ultimum perfectissimúmque elabo­rantis seu coquentis Naturae conamen, cui proinde pertractando ultimum non immeritò reservavimus locum.

3. Circa hunc tria praecipuè confide­randa elucent: Materia scilicet, Effici­ens, ac denique Finis; de quorum singu­lis ordine discurrendum est.

4. Materiam pur sanguinis praecipuam statuimus Succum: Ex hoc enim crudio­ribus Seri exhalatis partibus, manenti­búsque [Page 297] iis quae coctissimae sunt, item à diutinâ Caloris moderati actione reda­ctóque quicquid viscidum ac fibrosum erat in siccam quandam ac friabilem na­turam plurimúmque Ignis purioris in se claudentem Sanguis hic coalescit. Esse autem Succum in componendo sanguine causam facilè principem (ut omittamus Aristotelis Authoritatem, qui Succum crudum esse Sanguinem, hoc est per coctio­nem sanguinem fieri existimavit) exinde porrò constat quod Fonticuli, ad quos magna humoris istius confluit copia, spongiosâ quâdam & sanguine distentâ turgeant carne; &, quòd punctum Saliens in albumine (quod purus putus est suc­cus) collocetur, ex eóque à maris semine impraegnato nascatur; nec minùs com­pertum est ea ova quibus ante masculi seminis adspersionem albumen deest, sola faecunda esse, quae verò absque eâ seu è solius gallinae virtute conflantur, gene­rando foetui esse prorsus inepta, Deest siquidem his efficax ille caloris gradus quo Galli semen imbuitur, quique per Gallinae incubationem aut talem caloris gradum exuscitatus, primùm partes al­buminis rariores colliquefacit, dein ex eisdem perfectè coctis sang uinem gene­rat, è quo persicitur pullus.

5. Cùm igitur Sanguis purus sit hu­morum [Page 298] coctissimus & veluti Apex, in excrementum propriè dictum degenerare non potest; nam quicquid excrementum sapit, dum cautis naturae passibus itur ad sanguinem purum, excernitur, & si quid prorsus excrementitii in suâ admitteret temperie, quaerendus esset alius humor, puro sanguine, excretâ faece illâ, purior. Hinc cernitur non esse eum sanguinem purum, de quo est nobis sermo, si quid illaudabile rejectamentum ei inesset. Spe­ciatim in bilem verti non potest; hujus enim materiam esse faeculentiores pingue­dinis reliquias jam ostendimus; neque in Serum, cum à calore in fluiditatem re­duci nequeat, neque in Succum, nisi remenso Naturae cursu, cùm ab hoc im­mediatè factum sit: Neque in Pus, ob defectum humoris, seu friabilitatem: Unde obiter notandus est Error Aristote­lis cum sanguinem in pus & tophum mu­tari affirmavit, modò de puro sanguine id intellexerit: Neque expurgari potest ut Serum; cum hoc (nisi in hyperca­tharsi) ne succo quidem competat, ne­dum huic. Est itaque Sanguis purus, tum ob sinceritatem sibi propriam, tum ob copiam Spirituum quos continet, tum de­nique ob densitatis firmitatem quiddam stabile & (quantum natura rerum ferre potest) aliquo modo Incorruptibile; [Page 299] hoc est, nullae dantur Causae naturales quae ipsum in humorem aliquem se pejo­rem (qualiter succus in phlegma & mu­cositatem, serum in urinam, pinguedo in bilem demigrant) transmutari possit, melior autem ipso nullus reperiatur, cùm sit optimus; quare si institutum naturae peculiaris, sive humanae spectemus, per­manebit semper sanguis Idem (unde for­san Arabum error fluxit eundem ipsum à primo cujusque Animantis ortu perma­nere sanguinem existimantium) Nam cùm is sit viventium perfectissima pars, clau­dátque in se spiritus aliquo modo ut cor­pus Animam, ubi verò ad viventis sum­mum perventum est, necesse sit omnem mutationem ad non vivens progredi, maximè autem rei viventis intersit ut ad non viventis statum non relabatur; imò cujusvis rei, ut cum suae perfectionis atti­gerit summum, nihil agatur amplius; evidentissimum est, si sola consideretur naturae animalis sanguifici utilitas, nullam prorsus mutationem, sive quoad quan­titatem, sive quoad qualitatem ea fuerit, subiturum esse sanguinem: si quam ita (que) subeat, ab universali Naturae cursu & Oeconomiâ ratio ipsius petenda est; hoc est, à communissimorum seu primorum corporum naturâ: Inter haec activitate praepollet Ignis, cujus nota est indoles [Page 300] à centro ad circumferentiam se unde­quaque diffundere, secúmque unà parti­culas cujusvis rei intimè complicatas ab­ripere; quare, cum in sanguine puro emineat ínque eo altè ac ubique insideat Ignis, idem in corpore humano efficiet; hoc est, minimas sanguinis particulas transpiratione insensibili perpetim ave­cturus est, modò nè intercludatur exeun­divia; non intercludi autem sanguini inde patet, quòd hydrargyrum cutis po­ros nullo negotio intret; imò, empla­strorum ope concretiones, & vel ossium ipsorum particulae corruptione commi­nutae eâdem viâ elici possint. Deni (que), in vibicibus stagnans aliquandiu &, ut vide­atur, incrassatus sanguis post paucos dies abscedit: licèt reverâ crassitiem non contrahet (aliter non ita elapsurus esset) sed friabilitatem; unde in minutulas & plusquàm pulverulentas resolutus & quasi exiccatus particulas, è poris effu­gium parat. Quid quòd Succum à caloris operatione friabilem inducere naturam compertum sit; multo itaque magis san­guis, ut cui tum intensior Calor tum tem­peries quoque insist friabilior. Denique naturae cursui Digestioni scilicet, pone­retur Meta seu Non-ultra ac proinde ipsi vitae Terminus, nisi, sicut Assumpta in Lac, & Lac in reliquos humores ac prae­cipuè [Page 301] Succum, ita Succus quoque indies in Sanguinem convertatur. Imò converti eum perpetuò necesse est, cùm Efficiens, nempe Calor, & Materia, Succus scilicet, nunquam non adsint; è quorum concursu & quasi complexu in albumine ovi, cui incubat gallina, intra triduum nasci per­fectum sanguinem experimur. In singulas itaque horas & momenta novus genera­bitur intra venas Sanguis purus, atque in immensam turgescet molem & cujus con­tinendi nè integrum quidem corpus ca­pax esset, nisi modo aliquo insensibili elabatur; nullâ etenim sensibili viâ (sicut reliqui humores) egredi eum manifestis­simum est.

6. Si quis objecerit uterum in mulieri­bus esse proprium humoris istius concep­taculum, imò vas excretorium, per quod vitiatus sanguis sub menstruorum formâ ejicitur. Respondebimus, hoc si verum esset, quaeri debere, cur non eadem ex­cretio, vásque aliquod utero analogon ad eam excipiendam aptum, itidem in Viris reperiatur aequè ac in Foeminis, cùm illis quam his longè plus insit Sanguinis: quare, cùm neque viris neque viragini­bus quae proxime ad virilem accedunt naturam fluor iste competat, non à san­guinis sed ab ipsarum naturâ foeminarum deducenda est menstruorum ratio. Quid [Page 302] quòd mensium in aliquibus suppleat lo­ [...]um haemorrhoidum fluxus, & tamen per­fecta sanitas ipsis constet; unde patet nihil hîc reperiri Utero proprium, neque quic­quam interesse, modò superfluus exone­retur sanguis, quâ tandem is egeratur viâ.

7. Si quaeras quaenam tandem juxta doctrinam hanc genuina sit mensium cau­sa, responsum habe. Ex antedictis com­paret puri sanguinis particulas invisibili­ter per poros effugere, quin etiam istud caloris sive Ignis easdem primò commi­nuentis, dein comminutas exportantis vir­tute perfici: quare, ubi plus caloris adest, uberior evehetur sanguinis copia, ubi minus parcior; pro ratione obicum etiam sese opponentium eorúmque faciliori vel difficiliori penetratione, eaedem in effe­rendo Sanguinem differentiae contingant necesse est: Cum itaque in foeminis mul­to debilior sit caloris gradus prae quod in viris reperitur, habitus item corporis & cutis densior ex utroque capite consequi­tur, plurimum sanguinis in his per expi­rationem insensibilem avectum in illis autem quàm minimum. Aliâ itaque, cum redundat, ejiciendus est viâ: ne morbos inde sequi natos generet nullo autem commodior aut minùs naturae molesta in­veniri poterit quàm sit uterus, per hunc itaque evacuatur. Veram esse hanc & [Page 303] propriam mensium causam ulteriùs ma­nifestatur, eò quod nonnulli etiam viri quibus constitutio debilior, more foemi­narum, fluxus menstruos vel per haemor­rhoidas vel alias saltem partes patiantur, quibus suppressis in hydropes & coche­xias, uti foeminis usu venit, prolabun­tur.

8. Probatur etiam à paritate: in tem­pore namque hyemali largior urinae emin­gitur quantitas eò quòd obstricti Cutis pori transpirare Serum non permittant; ob quam eandem causam non tantùm san­guine sed Sero quoque abundant Foemi­nae; unde eae quibus liberiùs seu copiosiùs fluant menstrua, purgatu sunt facilio­res.

9. Quid quòd nulla alia apparet ratio quare in eum locum defluant menses: ne­que enim sunt Conceptûs per se Causae ex parte foeminae, cùm plurimae quibus vel diu intermissi sunt vel etiam nunquam perfluxerunt gravidae tamen factae fuerint: Neque prolis respectu necessarios esse eos hactenùs constat, cùm compertum jam sit Embryonem sanguine materno nequa­quam nutriri. Restat itaque ut non nisi superfluae sint sanguinis partes, atque, ut tales, è corpore derivandae; licèt, dum hoc fit, quandoque per accidens alii etiam effectus obiter sortiantur.

[Page 304] 10. Esse autem fluorem hunc maximâ ex parte sanguinem crudum, colligitur ex morbis qui ab hujus suppressione creari solent; quales sunt Pleuritis, Peri­pneumonia, angina, podagra, furores, apoplexia & hujusmodi, quos ante è succo ortos diximus. Unde quo rectè quae sit mens hâc in re nostra intelligatur, duplic omninò è causâ procedere Menstrua sta­tuimus; quòd, scilicèt ob caloris defe­ctum Succum in Sanguinem vertere im­potens sit natura, & quòd eundem jam ad Sanguinis statum redactum in exiguas particulas usque adeò attenuare non va­leat ut evolare possit. Horum effectuum, si priorem esse imperfectè mixtum & corporis temperamento indebitum, ac proinde quodammodo excrementitium contenderis, non vehementer inficias ive­rim; at tunc enimverò sanguinis statum nondum attigit; posteriorem verò quid­quā omninò excrementitii in mixturâ suâ complecti, tum à ratione tum ab Experi­tiâ haud difficulter evincitur.

11. Super doctrinae jam expositae fun­damento Thesin hanc extruo; nempe, Sanguinem nimis auctum nisi viis natura­libus exturbetur, artis ope imminuendum esse. Unde Haemophobi, sive perpetuum novi sanguinis ortum, ideóque praeex­istentis augmentum non satis intellexe­rint, [Page 305] sive quòd Sanguinem esse ipsam Animam superstitioso errore seducti au­tumaverint, pessimè errârunt ipsi, aliós (que) curae ipsorum se committentes ad exitium perduxêrunt, quos levi negotio Phlebo­tomia servaverat. Cùm itaque morbos è Sanguine nasci compertum sit, ex ipsius Plenitudine oriuntur Apoplexia, Febres atque Hoemorrhagiae, atque alia quam­plurima his similia: Et Defectum ejus quod attinet, affectus inde sequi natos, unicâ sententiâ, eâque sapientissimâ com­plexus est Aristoteles, De Part Animal. l. 2. c. 5. Quae autem (inquit) parùm sanguinis habent, haec jam inde ad interitum sunt opportuniora; Interitus enim inopia quaedam sanguinis est: Quod­que parùm est, affici tum à frigore tum à calore facilè potest.

SECTIO SEPTIMA.
Praecipuarum circa Sanguine [...] Quae­stionum solutio.

1. STabilitâ quam nuper tradidimus de Sanguine doctrinâ omnes panè circa eundem quaestiones ultrò citrò­que à Medicis ventilatae facilè sol­vuntur. Illa imprimis, Quaenam sint qualitates Sanguinis propriae. Nam si san­guinem tantummodò pro rubeâ illâ fria­bilíque substantia, seclusâ spirituum hu­morúmque [Page 306] consideratione, acceperimus, cùm, sic acceptus, valdè terrestris sit, erit is propterea moderatè frigidus, Siccus autem in gradu insigni; uti patet ex par­tium dissilientiâ (proprio siccitatis effectu) quam in eo reperiri in confesso est. Quòd si ipsum, tanquam quiddam ex Terreâ illâ substantiâ ac Spiritu, veluti ex Corpore & Animâ quasi coalescens suma­mus, tunc enimverò (cùm Spiritus igneae sint naturae) non minus exinde erit Sic­cus, erit tamen idcircò moderatè calidus. Quare, cùm Sanguis, quamdiu in venis est, nunquam non Spiritibus foetus sit, con­sequitur morbos è Sanguine (sic intelle­cto) natos (modò liber detur circuitus) Siccos esse ac calidos, ac propterea medi­camentis humidis & frigidis esse sanan­dos. Denique, si sanguinem pro totâ illâ Sanguinis puri, Spirituum, humorúmque farragine seu confufione sumpserimus, certum est eum, hoc modo consideratum, Caloris Humorisque mediocritate gau­dere.

2. Hinc quoque decerni poterit Bilis sanguísne calidior sit. Sanguis etenim purus, cùm è Succo tanquam è materiâ siat, eâ ex parte terrestris est & sicca, unde eatenùs potiùs friget quàm calet; quare, ex parte formae tantùm ut ita dicam, hoc est, inhabitantis ignis, calorem habebit, vis autem illa ignea adeò à plurimâ terrâ [Page 307] admistâ refringitur ac commitigatur, at­que ab humectante sero, quod ubique sanguinis se insinuat, contemperatur, ut, licèt is quiddam perfectè coctum dici queat, nequaquam tamen exustum aut assatum dici poterit. Bilis autem cùm è pinguedine, quae proxima ignis capacitas est & naturâ valde calida, tanquam ex Materiâ, è plurimo autem calore tanquam ab Efficiente nascatur, idcircò hâc utrâ (que) de causâ praefervida ac torrefacta evadit. Est itaque quiddam superexcoctum seu praeter modum calefactum; unde mitiori Sanguinis naturae molestiam exhibet, &, veluti recrementum exturbatur.

3. Solvitur etiam facillimè Quaestio illa, An omnes partes sanguine nutriantur. Nam si vocis [Sanguis] aequivocatio se­ponatur, eaque pro puro sanguine spiri­tibus impraegnato atque humoribus con­distincto accipiatur, tum pernegandum est ullam omninò partem, praeterquam sanguineas, eo nutriri; sin eam pro inte­grâ illâ in venis massâ, quae tum humores omnes tum Spiritus quoque comprehen­dit, sumatur, tunc enimverò omninò asse­rendum nullam dari corporis partem quae ex ubere eo vel aliquâ ipsius parte, Succo praesertim, nutrimentum suum non hau­riat; &, si quis sententiam huic contrariam statuminare niteretur, incumbit ei partem [Page 308] aliquam assignare quam constet à Succo Nutritio caloris ope alterato fieri non posse; quod meherculè perdifficillimum erit.

4. Eâdem facilitate solvitur dubium illud, An sanguis sit Praedator? Cuncta etenim difficilia dum minùs indistin­ctè proponuntur, eadem tamen facillima & quasi sponte se aperiunt veritatis stu­dioso si adhibitâ distinctione debitâ si­gillatim expendantur. Dicendum itaque, si friabilem illam & solidiorem substan­tiam, eámque solam (sepositâ mentis ope spirituum consideratione) sub nomine Sanguinis designatam velimus (ut reverâ debemus si de sanguine in speciali insti­tuatur sermo) adeò non depraedatur quicquam, ut è contra partibus (ut di­ctum est) sanguineis nutrimentum im­partiatur, sin sub eâ voce partem etiam spirituosam, hoc est, Igneam compre­hendamus, tunc enimverò id praestabit pro suo caloris gradu quod ignis ipse, si adesset, praestiturus fuisset; imò ubique naturae in horas praestat, hoc est, paulatim depascetur absumetque vicinum sibi for­mitem, quantumvis perfectissima atque optima corporis pars is fuerit: Idem ta­men, si in materiam nondum coctam, ex coctione verò idoneum nutrimentum fu­turam inciderit (ut nunquam non incidit) [Page 309] eam non mox depraedabitur, sed coquet atque ad corporis nutritionem adaptabit: Eodem planè modo (licèt caloris atque efficaciae gradu longè dispari) quo ignis culinaris alias quidem foci partes in fu­mum & cineres vertit, vel si malimus in Metaphorâ ludere, eas depraedatur; Idem tamen alias crudiores nondum devorat sed calefacit tantùm ac perficit, aptámquc alendo igni escam & foco continuando materiam reddit.

5. Veruntamen quid haec ad Sangui­nem? Ex se enim à parte spirituosâ est quid prorsus diversum, vel si rubentem illam ac friabilem substantiam (quam genuino vocis significato Sanguinem ap­pellamus) unà cum Spiritu sub unâ eâ­demque notione complecti velimus, certè secernendae sunt plures in eâ rationes, sta­tuendúmque sub quâ consideratione in­tellectus [Sanguis] Praedator dicendus sit. Quod si fecerimus, cùm deprae­dari maximam activitatem sonet, hoc autem parti illi friabili, utpote terre­stri, nullo modo competat: caloris autem seu Ignis proprium sit, de hoc pro­inde solo, hoc est, de Sanguine quatenùs calorem in se habet, seu (quod tantun­dem esse docet Logica) de ipso calore seu spiritu qui sanguine clauditur, deque eo solo agitari Quaestionem omninò ne­cesse est.

[Page 310] 6. Et jam, ubi vera rerum nomina in­venerimus, ipsam pariter Questionem amisisse videmur: Calor siquidem in sanguine conclusus non magis Sanguis dici meretur quàm Ignis in ferro canden­te contentus ipsum appellandus sit Fer­ [...]um. Nihilominùs procedat, utì debet, de Calore seu Spiritu (si quidem ea fuerit quaerentium mens) neque ob vocis im­proprietatem eludatur. Quaeritur itaque an calor seu igneae Sanguinis particulae alias corporis absumant partes: Et jam iterum, sejunctis per distinctionem con­ceptibus nostris, in nimiâ solutionis faci­litate deperdi videtur quaestio. Ignis siquidem seu Calor, ubicunque est, semper agit similiter sibi; hoc est, vicina corpora aliquatenùs immutat, unáque secum ave­hit, modò operationis ipsius susceptiva sint. De singulis quae contingit subjectis, quò clariùs pateat rei veritas, discurren­dum est. Agit calor nativus in Serum illúdque ex parte rarefactum per transpi­rationem amandat insensibilem: Agit in butyrosam Lactis nostri portionem; cujus optimam ubi libaverit partem atque ex eâ spiritum elicuerit, relictas faeces in bi­lem assat. Agit in ejusdem partem Case­osam seu Succum nutritium, & terrestrem ejus indolem in substantiam quandam aequabiliter friabilem longâ coctione ficcat; tandémque candem diutinâ exic­catione [Page 311] valdè comminutam insensibiliter evehit. Coquit etiam foci vice in ven­triculo cibos, lac seu chylum perficit, mo­tûs sola atque unica est causa, infinitis denique aliis in corpore animali inservit usibus. Has omnes operationes, vel harum aliquas si depraedationes nuncupare veli­mus, certè nihil peculiare calori sanguinis hâc in re tribuendum est; cùm, ubicun (que) Naturae repertus sit Calor, idem prorsus fiat. At neque mirum quid dici debet quòd modò fluidiores carnis, imò mem­brorum solidorum, particulas actione suâ solvat, solut as abripiat.

7. Pernegandum autem omninò mihi videtur, quod asseritur, in Febribus sci­licet ubi nihil praeter potum sumitur, sanguinem propriorum organorum de­praedatione crevisse: nam, cùm Succus sit immediata puri sanguinis materia ac pro­inde proprium caloris hujus pabulum, is autem ubique in venis etiam post phlebo­tomiam diffundatur, nihíl mirum in eâ occasione auctum iri de novo sanguinem: Imò forsan hanc ipsam ob causam plus sanguinis de integro generabitur quòd nonnihil praecedentis ablatum sit; ad san­guinis enim è succo procreationem mo­derato atque aequabili calore opus est, ut patet in Ovis (de albumine loquor) quae continuato gallinae incubantis tepore in [Page 312] sanguinem formantur: Eadem tamen si igni vel foco violento applicueris in in­signem duritiem compingere, pullum au­tem inde effingere nequaquam valebis. Quare in Febri ante venae sectionem ve­risimiliter prae caloris excessu inspissaba­tur Succus & minus siebat sanguinis, ab­lato verò paululo ad mediocritatem redactus jam calor (praesertim si ex phlebotomiâ relictus in venis sanguis ex intemperie praeternaturali in nativam de­ferbuerit temperiem) ad sanguinis è succo non inspissato confectionem accom­modatior evadit.

8. Perneganda denique (ut tantorum Virorum veniâ hoc dicam) Consecutio illa. Quamobrem cùm sanguis solidarum partium ratione praedo sit, non potest certè ipsis in victum cedere, sed alimentum po­tiùs debilius requiritur. Neque enim magis implicat ut Idem secundum diver­sas sui partes sit tum devorator tum cibus, quàm album simúlque nigrum, calidum & frigidum, humidum & siccum; quae quidem omnia in mille exemplis cernere licet. Est itaque friabilis illa substantia quam Sanguinem vocamus, Nutrimentum quidem partibus sanguineis, nunquam au­tem alicujus partis Praedo seu Helluo cum sit naturae (utpote terrestris) prorsus iners segnísque, neque edaci aliqua vi [Page 313] praedita, qualis in acribus reperitur. Est autem Calor (quem eò quòd in venis huic intimè immisceatur, partem forsan esse hujus existimare proclive est) par­tium omnium quas contingit Immutator juxta recipientis modum; sive mutatio ad nutrimenti confectionem, sive ad par­tium corruptionem devergat, ac propte­rea aliquando Praedo, nunquam tamen idem Calor cibus esse potest. Cum verò dici­tur, Caro à vitali Calore perpetuò absumi­tur, nihil meherculè veriùs proferri po­tuit; nam, cùm pro certo habeatur, car­nem nihil aliud esse quam sanguinis par­ticulas receptaculis quibusdam conclusas, non dubium est quin harum minimae prae longâ exiccatione maximè comminutae à calore nativo perpetim evolante deliben­tur unáque è poris effugiant; neque ma­gis dubitare licet alias minùs siccas, seu (ut dictum est) teneriores in eorum lo­cum deperditam suppleturas carnem per­enni cursu submitti.

9. Paucis dicam, cùm in confesso sit Carnem ex particulis sanguineis coalesce­re (nam vascula his infarcta Membranulae sunt non Caro) quicquid Carni sive acce­dit sive decedit id totum nihil aliud esse potest quàm ipse Sanguis: Huic itaque competit tum appelli tum avehi, quorum utrumque cum Passionem sonet, depraedari [Page 314] autem Actionem, Sanguis ex se vel sui causâ nequaquam Praedator dici debet. Deni (que) si Calorem esse partem statuamus Sanguinis, eúm (que) proinde secundùm unam partem seu qualitatem activam agere, se­cundùm passivā pati, rem ex se notissimam pro novâ quaestione proposituri sumus; sin idem secundum eandem partem tum age­re tum pati asseratur, primo humani in­tellectûs principio ab ipsâ Naturâ sancito vis infertur: Idem (que) secundùm idem aget & non aget, idque eodem tempore; ne­cesse est enim quandocunque sanguis se depraedatur, ipse quoque simul semélque sibi praeda sit.

10. Ultimò solvitur ex principiis jam positis quaestio illa. Quot sunt nativi in Sanguine humores? Cui breviter re­spondeo, Propriè & Distinctè non esse nisi Unum, nempe Serum: Cùm enim omnis Humor propriè dictus sit ex se fluidum quiddam ac proinde (nisi pinguis sit) aliquatenùs humectandi virtutem habeat, Caseus autem si serum inde omninò ex­primas, ac proinde Caseosa Sanguinis pars, exhalatâ Ignis ope parte serosâ, ne­quaquam diffluat, sed densâ consistentiâ paenè rigeat; At nec purus Sanguis, cum, seorsim sumptus friabilis sit, nedum Fibrae, quicquam cum humore similitudinis ha­beant; Restat enimverò solum atque [Page 315] unicum Serum propriè & per se Humo­rem nominandum esse. Neque id mirum cum Pars Serosa eadem sit & Aquea; cu­jus Elementi in humectando Eminentia omnibus jam innotuit. Verum quidem est multum aeris in parte reperiri buty­rosâ; attamen, cùm haec nequaquam intra venas permanere nata sit, sed purior ipsius pars mox in Spiritus rarefiat, reli­quiae verò in bilem degenerent, quae non nativus (de quo nobis sermo) humor est, sed excrementitius, neutiquam istud sententiae nostrae obstare videtur, nullum scilicet, praeter Serum reperiri intra venas humorem naturalem.