Pụy a eluyr yn gristion?

Act. 11. y neb sy'n aḍef ag yn cymryd arno'f iachys ḍyscidiaeth Iesu Grist gụir ḍuụ a gụir ḍyn, Petri 4. ac yn i brophesyḍu yn i Eglụys, ag am hyny pụy bynag syḍ ụir gristion y mae'n cassau ag yn phieiḍio pob sect ag athranyaeth a gapher meụn man araḷ yn y byḍ aḷan o ḍysceidiaeth Christ, ai Eglnys, megis dysceidiaeth Iḍeụaiḍ, Paganaiḍ, Tụrciaiḍ, ag Heretigaiḍ.

mae fyrrafy gelir cynhụyso dysceidiaeth grist?.

Gụybod o gristion, a chadụy [Page 2] pethau sy'n perthynu at ḍoethineb a chyfioụnder: Lib. 2 retract. cap. 63. Doethineb (megis y mae Saint Austin yn dangos) syḍ ai threigyl ynghylch y tair rhinụeḍ theologaiḍ, Ench. cap. 1 & 3. Sef yụ phyḍ a gobaith a chariad perphaith yrhain ymae duụ yn i doụ­aḷt ynomi o'r nefoeḍ, a thrụy an­rhyḍeḍu' rhain yn bur, ag yn deilụng yn y byḍ yma, yr ydym yn ḍedụyḍ ag yn happys. Cyfioụnder a gyfloụnir drụy ḍau beth, Sef yụ drụy ochelyd y drụg, a gụnaethyd y daf, megis y mae Dafyḍ brophụyd yn doydyd: Psal. 36. Petri 1. cap. 3 Gochel ḍrụg, a gụna ḍaf▪ Ag fal hyn o'r ḍụy phynon yma, Sef yụ oḍoethineb a chyfiaunder, y geḷir tynu aḷan yn esmụyth bob peth araḷ sy'n angen­rheidiol a chymesur i aụn i ḍyscu Cristion, ag yụ ḍụyn i synu yny moḍ y dylae.

beth gynta a dradoḍir yn y dysceidiaeth Gristnogaụl?

Ar Phyḍ hon yụ drụs yn iechid ni, Ad Ro. man. cap. 10▪ canys heb hon, ni aḷ neb nag adanabod duụ, Hebre. 11. na galụ am i help, nai ụasanaethu, na rhyngu boḍ iḍo yn y byd yma: oblegyd rhaid i'r neb aḍelof at duụ gredu (med yr Apostol) a'r neb ni chre­daf a goḷir ag a ḍamnir, August Serm. 39. de temp. & Serm 1. de verb. ag syḍ eusus gụedi marụ drụy farn Crist.

Beth yụ hyny a elụir y phyḍ? Leo. Ser. 4. de Nat. dini.

Phyḍ yụ rhoḍ duụ i oleuo dyn, Mart. 16. Ioan 3. i lynu ụrtho ef yn ḍiogel, agi gredu'n sicir i'r pethau a anirgeloḍ duụ i hun, Eph. 2. ag a roḍoḍ aḷan yn yr Eglụys yni yụ gredu: Heb. 11. megis fod duụ yn dri ag yn vn, Basil. de fidei. confes. a gụneythyd y byd o ḍim, Ber­nard Epi. 190 a gụneythyd duụ yn ḍyn, a goḍef o hono ef Varu­folaeth dros ḍynion, 1. Ioan. cap. 5. a bod Mair yn forụyn, ag yn fam i ḍuụ, ag y cyfyd y meiru ḍyḍ farn, Genes. 1. Ioan. 1. ag yr ailenirdyn druy'r dụr a'r ysbryd glan, a bod Crist yn hoḷaụl yn dụụ ag yn dyn yn yr Aberth Alias o phert▪ [Page 4] neyn Encharistien, Luc 2, corinth 15. Ioan 3, a phob cyfryụ ḍir­gelton eraiḷ anrhydedys, a anirgeloḍ duụi hun, ag na eḷir moi compasu drụy resụm nasynụyr dyn, Concil Eph. can. 13. Luc. 1. & Co­rinth. 15. ond yn unic drụy phyḍi ḍerbyn ai credu. Am yrhainy dyụad yprophụyd, o nis credụch ni ḍe­aḷtụch. Nid ydiụ'r phyḍ yn edrych am helynt na chụrs natur, nag yn coelio i brofedigaeth synụyr, nag yn rhoii phụys ar Rym ne resụm dyn, Eccles. 3. Co­rinth 2. ca. Esai. 7. onid ar rinụeḍ ne aụdyrdod duụ, gan gymeryd hynyn ḷesiccrụyd diogel. Cans ni aḷy gụir tra­gụydaụl, a'r penaf (yrhụn yụ duụ) adel fyth i siomi, Basil. in Psal. 135 & in mora­lib. re­gula 88. cap. 21. na siomi erail, ag am hyny priodol ag aḍas i'r phyḍ yụ caethiụof synụyr a deaḷt naturiol i fod yn vfuḍ i Grist, Greg. Hon. in Euā. 26. ag i goelio yụ eiriau, i'r hụn nid yụ ḍim amhosibl: eythyr haụḍ iḍo gy­floụni pob gair, Chris. in 1. ad Corint. Hom. a'r phyḍ yma (meḍ Saint Chrysostomus) yụ goleni'r Enaid, porth y bouyd a Sylfaen yr iechyd ar salfadigaeth tragụyḍaụl. 2. Co­rint. 10. Lucc 1.

aoes grynnodeb byr iḍangos yr hoḷ phyḍ a sụmm o'r ccụbụl, ar y syḍ raid i ni credu?

Euseb. Emisse. Homil. 2. oes hony mae'r dauḍeg Abostolion yn i dradyḍu, Cyril. cata. ag a elụir yn ḷadin Sym­bolum Apostolorum. Sefyụgild yr A­postolion, oblegyd bod pob vn o honynt yn dodi i bụnc ụrth i gụnaethyr hi a hon a ranụyd yn aḍas meụn dauḍeg pụnc, megis iroeḍ dauḍeg o'r Apostolion bendigedig a'rhain yn nessaf at Grist yn sylfaenụyr o'r phyḍ gristnogaụl, gụaith tyladụy i'r cyfriụ auḍuriaid, y Symbolem honsyḍ nod splenyḍig drụy' r hony geḷir adanabod a harnu rhago­riaeth rhụng y cristionar anuụ, yr hụn nid yụ yn prophesyḍu phyd yn y byd, ne or hyn ḷeiaf yn prophesuḍu iaụn phyḍ Grist.

mae punciaụy Symbolenyma?

• 1. A.
  Chry­sost. hom. 1. & 2.
  Yrụyfi'n creduyn Nuụ'r Tad hoḷ aluaụg, creadụr nef a daear
• 2. Ag yn Iesu Grist i vnig fab yn
• [Page 6] 3. Ag agad,
  insymb Ruffin insymb August in En­chirid. Item in lib. 4. de sym. ad ca­tech. Euseb. Emise. homil. 1. & 2. in Sym. Chry­solog. serm. 57. 58 59. 60.
  ne ag gyngaphụyd druy'r ysbryd glan ag a anụyd o Vair forụyn.
• 4. A. ḍioḍefoḍ dan Pontio Pilato, a groeshoeliụyd, a fu farụag a glaḍụyd.
• 5. A ḍyscynnoḍi Vphern, agy tryḍyḍ dyḍ, ef a godoḍ o farụifuụ.
• 6. Aescynod i'r nefoeḍ, ag sy'n eisted ar ḍehaulaụ duụ hoḷaḷuaụl.
• 7. O ḍyno i daụ i farnu'r buụ a'r maru.
• 8. Rụy fi yn credu yn yr ys bryd glan,
• 9. Fod Eglụys santaiḍ gatholic, cyprhe­deinrụyḍne cymmundody saint.
• 10. Madauaint pechodau.
• 11. Ail gyfodiad y cnaụd.
• 12. A'rboụyḍ tragụydol.

mae'r moḍ penaf y mae'r gairiau yma o'r gredo yn i amcanu ag yn tynu atto.

At hụn y mae'n tynu: Hiere. 9. Ioan. 17. 1. Sef i gael gụir ụybodaeth o duụ a'r pethau duụiol syd [Page 7] angenrhaidiaụl i baụb ụrthynt i fuụ yn daf ag yn ḍeḍụyḍ, Col. 2. 1. Pet. 1. Sap. 13. yma y mae'r ḷe cyntaf a'r penaf syḍ i ḍynabod duụ, Aug. confes. lib. 1. cap. 4. na'r hụn ni eḷir meḍụl byth ḍim, na mụy, na gụel, na doethachnag ef, hụn sy'n vn, ag yn symlig meụn sud ne naturiaeth., Aug. lib. de side & symb. cap. 9. yn ụahanedig meụn tri pherson, mal y credir yn siccir oflaen pob peth, Matth. 28. A­than. in symb. fod y Tad yn un, y Mab yn un araḷ ar ysbryd glan yn vn aral, y tad yụ hụnu a Eniḷoḍ ne a generoeḍ i fab er oes oesoeḍ, Psal. 109. phynon a gụnaethyrụr pob peth, y mab a anụyd o sylụeḍy tad, Heb. 1. 1. Ioā. 4 Ioan. 15 Tim. 1. Hiere. 32. syḍ rybrynụr a salfadyḍ y byd, yr ysbryd glan, yr hụn a elụir hefyd yn Gyssurụr, ne gonsolyḍụr ag sy'n gofernyḍu yr E­glụys yn y phyḍ, Sef yụphyḍlonion Crist: feḷy y tri yma syḍ vn peth, Sef yụ vn gụir, tragụydaụl, anfesuraụl, ag angry­phredigaụl ḍuụ. Am hyny guych y mae'r tair rhan yma o'r Symbolen ne'r gredo, yn cydatteb i'r anrhanedigaụl a santaiḍiaf drindod, S. yụ y rhan gyntaf ynghylch y creaduriaeth, yr ail ynghylch y rybry­niad, [Page 8] y trydyḍ ynghylch y Santaiḍiad.

Beth syḍ yụ ḍeaḷt ụrth y pụnc cyntaf, o'r Symbolen ne'r gredo. S. yụ yrụyfi in credu yn Nuụ'r tad?

Ymae'n dangos ini yn gyntaf, Deut. 6 Matth. 6. 1. Ti­moth. 1 fod duụ yn un, Genes. 1. Esaiæ 53. Iob 57. Ec­cles. 3. a body person cyntaf yny duụio­laeth yn dad nefaụl, tragụydaụl, goru­chaf o aḷu a maụreḍ, i'r hụn nid oes dim anhaụḍ, ne amhosibl iḍo yụ ụneythyr, Luc. 1. Hier. 32 Sap. 16. Reg. 2 Ad op­uit. yn ḷaụ'r hụn y mae peri i bob peth fuụne fa­rụ, yr vn Tad a eniḷoḍer yr hoḷ oes oesoeḍ fab, ag ansoḍ faboḍ ninne yn blant iḍo yn amsery gras yma, Psal. 2 Heb. 1 Ro­man. 8 ag y mae'n gymmeinti rym megis y gaḷau trụy i vnic air ụney­thyr o ḍim nid yn vnic bob peth gụeledi­gaụl: Psal. 32. Coloss. 1. Matt. 6. Heb. [...]3. 1. Ti­moth. 4 & 6. eythyr i gadụ yn ụastad ai goferny­ḍu drụy oruch af ḍaioni a doethineb, o ḍiụrth hụn ymae yn ḍyfod, ag at ef ymae bob peth yn tueḍu ag yn goguyḍo, efo yụ tady ḷeuvrchau a'r goleini, Iacob. 1 2. Cor. 1 gidar hụn nid [Page 9] oes gyfneụidiad yn y byd, Act. 14. tady trigarḍau a duụ y cyssurdeb, Luc. 12. Gen. 17 Psal. 26. & 90. (ag i fod yn fyr) ymae of yn gyfryụ beth ag yn gymmaint i aḷu megis argais, ne ụrth amnaid fod hoḷ be­thau nefaụl, daiaraụl, Psal. 124 lob. 41. 1. ag vphernaụl yn i vfuḍ hau ag yn mostụng iḍo, Cor. 10. Eccles. 33. a thrụy imḍyphin ai a gadụadigaeth ef, yrydymi ym hob blinder a pheriglyn diainc heb ḍim drụg ermaint a fythont.

Beth y syḍ yn yr ail pụnc o'r gredo Sef yrụyfi'n credu yn Iesu Grist?

ymae ef yn dangos yr ail Person yny duụoliaeth, 1. Ioā. 5. Luc 1. S. yụ Iesu Grist, Matt. 1. Esa. 9. gụir ḍuu a gụir ḍyn, Luc 4. Psal. 44. a alụyd yn Iesu Grist, S. yụyn Salfadyḍy bobl, Acto. 4. Reg. 10 16. Ioan ag yn Grist, S. yụ Eny­niaụg drudotb;y'r ysbryd glan, ag yn ḷaụn o bob gras a gụirioneḍ, 1. Apo. 17. He­br. 3. 1. yn Messias a'n gụa­redyḍ, yn brenin, a'n Pontific, a'n Ar­chescob ni, Petri. Coloff. 10. yrhun sy'n dal penaithiad ym hob peth, ag yn yrhụn y mae hoḷ gyfloụn­rhụyd duụoleḍ yn aros ag yn trigo yn [Page 10] Gorpholeḍ, ymae'n dangos fod yr un yn unic fab duụ, Ephe. 1. Ioan. 10 Heb. 1. ụedi eni or tad ụedi yniḷ er oes oesoeḍ, yn naturiol yn gysylụeḍaul yn gụbụl gyngrym ne gyfegụal ag ef oran i duụiolaeth: Apoc. 1 Matth. 28. Dan 7. Phi­lip. 2. agynarglụyḍ, i baụbsy'n credu iḍo, megis rhai ụedi yn coḷi a darfas ai iḍo ef a hono i hun i gụared o gaethiụed ag aḷtudieth Sathan. Luc 15. Rom. 8 1. Cor. 6. Pet. 1 A phen oeḍym dan iau pechod a choḷedigaeth ef an rhybryn­noḍ ynhaelfaụr, ef hefyḍ sy'n argluy dhau ar yr anuụ: Psal. 8 Rom. 14. cans pob peth syḍ sufieithedig dan i draed ef. Ag yna yn benaf y'r am ḍengys i hunan yn argluyḍ ag yn frenin brenhinoeḍ yn olau i'r drug agyr holfyd, Apoc. 19. pen dynno dan i. Matth. 25. Cor. 15. Psal. 109. laụ ai aḷu i hoḷ elynnion igyd yr un ḷe, hebḍiolch y ḍynt, ag ai ḷysc megis us a than aniphoḍedic, hụn yụ'r mab anụyl, Luc. 3. Matth. 3. Luc. 20. hụn yụ yn Emmanụel ni, hụn yụ'r meistr a ḍylem i ụrando, ag nid oes henụ araḷ dan i nef a rodụyḍ i ḍynion, Matth. 17. Esa. 7. yn yrhụni dylem gael yn salfadigaeth onid yn hụn.

Beth y mae y trydyḍ pụnc o'r gredo yn i broponuḍu, n'eni osod alan yụ gredu, Sef agyngaphụyd o'r ysbryd glan?

y ma'en testoliaethu ḍarfod i'r un rhyụ arglụyḍ a gad ag a generụyd o duụ r tad, Mich. 5 Ioan. 1 er oes oesoeḍ heb un fam, Esa. 53 Ioan. 6. ag er yn mụyn ni a ḍescynoḍ i laụr o'r nefoeḍ, ag a gymeroḍ arno ef naturiaeth dyn, agyn ynaturiaeth yma a gyngaphụyd yn ninas Natsareth, Galat. 4 Rom, 1. ag a anụyd dan yr Imerodr Augustus o'r ḍifagl forụyn heb dad, Matth. 1. Luc. 1 yn ninas Bethleem drụy rym rhinụeḍ a galu'r ysbryd glan a oeḍ yn gụaithio ynthi hi, Esa. 7 Hier. 31 a pheth syḍ fụy narhyfeḍ: Cocil. Ephes. cano. 13 gụneythydy gair yn gnaụd, a duụ yn ḍyn, a Mair bob un o'r ḍau yn fami ḍuụ, Hieron in He­luidiū. Ambro. in epist 81. ag yn foruyn hefyd: y cyngaphiad amserol yma o fab duụ, ai enidigaeth sy'n cynụys dechreuad salfa­digaeth a rhyḍbryniad dyn, ag y sy'n siampler ne phorm o'n ail enidigaeth ni, Eze­chiel. 44. druy'r hony mae'n damuain i blant meḷ­tigedig [Page 12] Aḍa a gyngaphụyd o had amhur ḷugredig, Ioan. 3 1. Pet. 2 Heb. 2. Tit. 3. ag a anụyd yn blanty digofaint, gael i purhau, faly geḷid igụney thyr drụy Grist, o rai cnaụdol yn ysbrydol, Iob. 14. Ephes. 2 Rom. 6 ag yn ụir feibion i ḍuụ, yrhụny bu ụlys y tad tra­gụydaụl, fod yr etholedig yn gydphyrfaụl ag yn debig iḍo i hun, maly gaḷai ef, fod (mụegisy mae Paụl yr Apostol yn doydyd) Rom. 8 yn Brifenid yn mysc ḷaụer o frodyr. Primo genitus

Beth ymae'r pedụeryd pụnc yn i gynụys, Sef yụḍioḍef o honof dan Pontiụs Pylatus.

mae'n dangos ḍarfod i Grist o'r diụeḍ, Actor. 10. Matt 27. Marc 15: Esa. 50. Ioā. 1. Heb. 7. Pet. 1 cap. 2. ụneythyr peno'n athrauynid rụy ụneythir gụrthiau, ag feḷy eri fod yn ḍifagul, ag megis Oen gụirionaf oḷ, ag hefyd yn ḍuụ anfarụodigaụl, Apoc. 1 1. Tim. 6. Rom 5. Ioā. 15 etto i ḍangos i hoḷ berphaithiaf serch ai gariad tu ag attomi, ef a ḍioḍefoḍ yn ụlyscar ar laụ dynion scelerdraf a'r poenau mụyaf, Ioan. 18 Mart. 27 Marc. 15 Luc. tostaf, chụe­rụaf, a marụindotaf, a aḷai fod: ag ermuyn [Page 13] hyny ni ụrthodoḍ ag ni lysoḍ effarn yr anghyfion ustus Pontius Pilatus, Ioan. 19 Act. 13. Sap. 2. peirhon ai fod yn gamaf oḷ, Heb 12 Phil. 2 Rom. 5 na chụaith y groes er i bod yn ụarthusaf gosbedigaeth a aḷai fod, Matth. 17. Tit. 2. Gal. 1 Esa. 53. gan gymeryd drosomi farufolaeth greulonaf, heb ụrthod iglaḍe digaeth meụn my nụcnt un araḷ, megis i gaḷau yn hoḷaụl iroi hun dros ḍynion yn fuụ ag yn farụ, Pet. 1 1. Ioā. 1 Apo. 1 Ephes. 1 yr hụn ḍioḍefaint Crist, i ụaed, i groes, i archoḷion a'i farụfolaeth, sy'n ụastad yn rhodi, Rom. 8. 2. Cor. 1 2 Tim. 2. Heb. 5 ag ynystyn inibechaḍuriaid gussur, iechyd, nerth a boụyd, megis os ufuḍhaụn a chydoḍef a'n pen, feḷy y caụn yn cydo­goneḍu gidag ef, cans perphaithrụyḍ i gnaụd ef syḍ achlysyr salfadigaeth tra­gụydaụl i baub syḍ yn ufuḍhau iḍo.

Pa les a phrụyth syḍ ini urth ụneythyr ḷuny groes a'n byssed, ag ụrth groesi yn talcen a hi?

yn ụir duụoldeb yn henafiaid gynt, Tertul. de co­ron. militis defod uastadel yr Eglụys a dradoḍod [Page 14] ag a orchymynoḍ y deḍfyma ini, Basil. de spi. san. cap. 27. ag yn gyntaf yrydys drụy hon yn yncyphroii fyfyrio yn serchog ag yn garedig y dirfaụr ḍirgeleḍ myster a'r daioni agyflaụnụyd ar y groes ag a roḍụyd yni yn helaeth ag yn ḍiandlaụd. August de Cat. Iud. ca. 20. & tract. in Ioā. 118 Nazian orat. 1. inluliā.

Gụedi hyny ef an sumbulir i safedlu yn ḍisygly gụir a'r santaiḍ ogoneḍ ag angor yn hoḷ salfadigaeth ni yngrhoes yn arglụyḍ. Hieron ad Eust. de cust. vitg. e­pist. 22. & ad

Heb laụ y mae hynyn testiolaeth nad oes ini ḍim a ụnelom a'r Iḍeụon ag a'r Paganiad gelynion croes Crist, ond yn bod ni yn prophesu yn dirus ag yn ḍiamau (yn erbyn yr hain i gyd) yn arglụyḍ Iesu Grist, Fabiol. deveste sacer. epist. 128. & in cap. 9 Ezesc. hụn yrydymiyn aḍoli hụn agroeshoeliụyd drosomi, Chrys. hom 55 in Matt Effraem in lib. 7 de vera pœn. c. 3. Ori. hom. 8. in di­uers. E­uang. Ruff. lib. 2. hefyd trụy'r arụyḍ yma i'r anogir ni i roi serch ari ḍioḍefaint, er­mụyn coụleidio'r groes ai phorḍ yn ụlyscar gan fod Crist yn ụydyḍini o'r blaen, os chụenychụn ogoneḍ tragụyḍaụl, yrhun a ḍylem i gyd i ḍymuno. Eccles. list. ca 4.

Hefyd yr ydymi truy hyn yn gofyn [Page 15] arfau gorchfigaụl yn erbyn Satan a ḍarfi gynt i orfod aigụympo druy nerth i groes: eythyr hefyḍ yrydym fely yn ymarfoḍi yn erbyn hol ụrthụynebuyr yn sal­fadigaeth. 29. Ni­ceph. li. 18. cap▪ 20. Cy­ril. cate. 4. & 13 Chryso in de­monst.

Ag i orphen ni a gippiụn yr arụyḍ golustraiḍyma Buḍygoliaethy groes, Christ. sit Deꝰ. trophaio. er mụyn cael mụy o rụyḍeb ụrth dechrau, Matth. 16. Luc 9. 1. Pet▪ cap. 3 a mụy o gynyḍ, ụrth fyned rhagom yn y pethau a ụneler, Athan, in vita S. Antō Hiero. in vira B. Hila­rionis, Ignat. ad Phil. ag ar hyder gorchfygu trụy nerth yr arụyḍhụn, ni a fynychụn ḍoedyd yn ḍiarsụyd yn enụ'r tad a'r mab a'r ysbryd glan.

Beth y mae'r pumed pụnc yn i ossod aḷan yụgadu, Am­bros. serm. 43. Sef dyscynoḍ i uphern, ag a godoḍ o farụ i fuụ?

mae ef yn dyscụfyned o Grist a phe­nedryḍu hyd uphern, Euseb. lib. 1. & 2 de vi▪ Costa­tim. ni­ceph. lib. 8. cap. 3. &c lib. 7. ca 47. & 49 o rhan i enaid, ụedi iḍo farụar y groes, yụ ḍangos i hun yn orchfygụr ar angau a Satan, a hefyd yn rhyḍhaụr i'r tadau a oeḍynt yn trigo yny [Page 16] lymbo, [...] 15. Zach. 9. 1. Pet. 3 eythyr o ran y corph trụy'r hụn yroeḍ yn gorfeḍ yny beḍ: codi o'r un Crist i fuụ yn anfarụedigaụl agyn o gonedys prifeniḍ o'r meirụ trydiau yn ol i faru­folaeth (pan i chụenychoḍ) ef a doeth o uphern yn driụnphyd: trụy'r gụaith rhy­feḍaụl hụnu mae'n rhoi cyssur ag yn dyscu fod yr etholedig yn cael i gụared o laụ a meḍiant Satan angau ag uphern, ymae ef yn cymeḷ ag yn cynig y gras yma i baụb, megis y gaḷo ysaụl sy'n credu yngrist godi o'i ụydiau i rinụeḍ, oangaupechod, i foụyd gras, Col. 2. c Eccli. 24. Act. 2. Oseæ 13. Iren. lib. 5. in fine. ag yn niụeḍ hoḷ oessoeḍ, o angau'r corph, Aug. e­pist. 99. & 57, & lib. 20. de ciui. i fouyd anfarụedigaụl cans hụnụ a godoḍ Iesu, Dei. ca. 15. Item serm. [...]37. de temp. a'n cyfyd ninaugyd'ag Iesu. Hiron. [...]n ca. 4. ad Eph. & In O­āe. 13. Matt. 12 c. Heb. 2. Mar. 16. Apo 1. Ioā. 2 Colos. 1 c. 1. Cot [...]5. 3

Beth syḍgen y chụeched pụnc yni yụ gredu, S. derchafoḍ i'r nefoeḍ?

Mae'n manegi ascenu o'r arglụyḍ Iesu ir nefoeḍ y deugeinfed dyḍ ụedi gụneythyr pen ar y gụaith oeḍi rybrynu dyn, Rom. 6 Col. 3 Philip. 3. Ephes 4. 1. Pet 11. Cor. Thess ag ym ḍangos o honofe yn fuụ drachefn i'r eiḍo a [Page 17] cadarnhau gụirioneḍi adgodiad trụy laụer o argufenau mal y geḷid gụeled i ḍerchafu ef o ran i natur dynaụl uụch ben bob peth ai fod yn enụog ai faụlhau yn benaf gen baụb, Psal. 67 46. &. 8 Marc. 19 Ioan. 3. Act. 1 Ephes. 4 Col. 3 Heb. 1 Pet. Ioā 2. & 20. ymae feḷy yr arglụyḍ yn eisteḍ yn y nefoeḍ ar ḍeheulaụ nerth duụ yn gymaint i alu a'r tad, Psal 109 Act. 7. 8 22. 1. yn gofernyḍu pob peth yn splenyḍu meụn duụonig fuụoleḍ: canys hyn yụ eisteḍar ḍeheulaụ'r tad, Cor. 15. Ephes. 1 Mat. 28 yr asceniad hyfrydlaụn yma i Grist, syḍ sylfaen asiccrụyḍ i'n phyḍ a'n gobaith ni, Aug. lib de fide & sym. p. 7. maly gobeithiụn yr aiph yr aelodau os byḍant ufuḍ i'r pen, a glynu urtho, ef, le'r aeth ypen o'r blaen, Heb. 5. Rom. Tim. 2 Ioan. Ioan. 1 ụedi iḍo sathru i elynion tan i draed, yny diụeḍ mi af (heb ef) i baratoi ḷe i chụi.

Beth a ryḍy saithfed bụnc yụgredu, S. o ḍyno ef ḍaụi varnu?

y mae'n proponyḍu'r dyḍ braụd di­ụaethaf, Psal. 96 Esa. 3. c. 66. Ioā 5. So­pho. 1. pen ḍescen of Crist drachefn o'r nef goruchaf meụn cnaụd dyn yn ustus [Page 18] oergrynedig i farnu'r hoḷfyd, Malac. 4 Ioel. 3 ag yno yn eisteḍ yn i Vaụreḍ i hunan, Matt. 25 24. Luc 21. Thes 4. 1 Cor 15: Thes 2. 2. Pet. 5. ef a dal yn gyhoed i bob dyn aroli ụaithredoeḍ, gan Varnu pob un hyd y'r eithaf, y rhai daf a rhai drụg, pafoḍ bynag i goḍiụeḍir yntụy y dyḍ hụnụ ai etto yn fuụyni cnaụd, ai gụedi marụ o'rblaen: Math. 2 Sap. 1 Efa. 66. ụrth hyn yn rhybyḍir ni i fuụ'n gyfrụysach ag yn unionach, po siccraf a fo genym fod yn gụaithredoeḍ ni, Eccles 12. Rom 2. Apoc 20. Basil epist. ad virginē clapsā. yn medulyau, a chyflụr yn hoḷ foụyd sy'n ụastad garbron ḷygaid duụ, hụn sy'n gụeled pob peth, ag yn i barnu'n gy­fiaụn canys y mae'r chụiliedụr calonnau hụnụsy'n ustus uniaụn a chyfiaụn ag yn ḍialụr camụeḍau, Hier 17 Heb. 4. Gal. 6. Thes. 4 Eccles. 12. 2. i'r hụn y mae'n rhaid i niigyd ymḍangos garbroni orseḍ, bob un iḍerbyn gentho, Cor. 5 Rom 14 yn ol aụnaeth yny corph ai dafai drụg, Matth. 10. Iob. 24. ag ni ad ḍim daf araụneler yny boụyd yma heb i obrụy, na dim a ụneler ar gam hebigosbi.

mae sum ne grynodeb y pụnciau o'r ail person yn y duụoled.

ḷyma'r sum fod Crist yn ụir ḍuụ ag yn ụir ḍyn, Ioan. 1 1. Ioā. 5 Ephe. 1 yr hụn a ḍechreuoḍ aga orphenoḍ y rhyfeḍig ụaith o rybryniad dyn ai fod ef yn phorḍ yn ụirioneḍ ac ynfoụyd truy'r hụn yn unig, Ioā. 14. Rom. 5 Apoc 1 1. Tim. 2. Rom 3. Tit. 2 pen ḍarfassai'n coḷi i gyd, i coụssomiyn salfadu yngụared a'ncymmodi a ḍuụ'r tad: ynghylch y daioni a'r ḷes sy'n dyfod o'r rhybrynial yma, ef ayscrifenụyd feḷyn. Ef a'mḍangossoḍ rhad duụ yn salfadyḍ nii bob dyn, tan ḍyscụi nifuụ yn sobraiḍ, Ephe. 2 yn gyfiaụn, ag yn duụiaụl yny byd yma, trụ ymụrthod ag annụoleḍ ag a chụant au bydaụl gan dyscụyl y gụyn­fydedig obaith, 2. Cor 5 a dyfodiad y maụr duụ a'n sal fadyḍ ni Iesu Grist yrhụn ai rhoḍoḍi hụn drosom i er mụyn yn rhybrynu o bob enụireḍ, a'nglanhau yn bobl gymeradụy iḍo ef ag yn dylynụyr gụeithredoeḍ daf, 1. Tim. 2. Rom 3. Esa. 3 Iacob. 4. Ioan. 13. 1. Ioan. 2 ag fely meḍ yr Apostol Paụl meụn man aral: yrydymi yn greadurieth duụi hun, gụedi'n creu drụy Grist meụn gụaith­redoeḍ daf a ḍarfasau i ḍuụ i paratoi ini irodio ynthynt, a thrachefu: Crist a fu [Page 20] farụ (meḍ ef) dros baụb, er muyni baụb sy'n buụ, fuụ nid yḍynt i hunain, ond i ụasnaethu hụnụ a fu faru, ag a godoḍ o farụ i fuụeri mụy nhụythau. 1. Pet. 2 2. Tim. 4. Rom 2. Am hyn mae'n rhaid gochel cyfetliorni rheini sy'n cyphessu Crist, nid yn gyfi, ond megis gụedii ḍarnio, trefythontyn cydanabod yn unig i fod ef yn gyfrụngụr ag yn rhybrynụr, y dylem roin goglyd arno ef ond nichymerant dim o hono ef yn gy­freithyḍ a ḍylid ufuḍhau i orchyminion, ne yn siamlar pob rhynụed yụ ḍylyn ai anrhydeḍu: ne'n ustus cyfiaụn a dal i baụb yn ḍiamau i ḍyledys obruy negospedigaeth

Beth y mae'r ụythfed pụnc yn i ḍyscu, S. yḍuyf yn gredu yn yr ysbryd glan.

mae'n a aḍyscu y trydyḍ person yn y drindoḍ S. yr ysbryd glan, Sym­bol. Cōstā ­tin. & Concil Florē ­tin. yrhun sy'n dyfod ag yn dieḷu o'r tad a'r mab yn ụir ḍuụ, yn gyndragoụyḍ yn ogoniant yn gyfegụal ag yn gyssylụed anhụy yḷdau, ag [Page 21] a ḍylid i aḍoli a'run phyḍ a trụy'r un faint anrhydeḍ ne ogoneḍ a nhụythau, Gen. 1 Psalm. 103. Iob. 24 Matth. 28. Ioā. 5. Rom 8. Cor. 6. Psal. 30. Esa. 1 Gal. 6. 5. Rom 5. hụn yu'r cyssolyḍag athraụ'r gụirioneḍ yr hụn syḍ ai rad ag ai ḍonniau yn goleuo calonau'r saụl sy'n credu, ag yn purhau ag yn i santeiḍio, ag yn i phyrfhau ymhob santeiḍrụyd, hunu yụ gụysil yn etifeḍiaeth ni, Ephes. 1. Rom 8. 11. Cor. 10 yn gymorthụy y'n gụendid, yn rhoḍi ag yn rhannu i baụb amryu donnau yn y mod y mynef.

Beth y mae'r naụed pụnc yn i adyscu. S yḍụyf yn credu foḍ Eglụys santaiḍ gatholic.

Mae'n dangos yr Eglụys, Matt. 5 Cant. 4 Ephe. 4 Ioan. 11 Ephes. 5. 10. 14 16. S. cynniḷeid­fa ụeledigaụl o hoḷ phyḍloniaid Crist, dros yr hon y gụnaeth ag y dioḍefoḍ mab duụ pob peth aụnaeth ag a ḍioḍefoḍ, ụedi iḍo gymeryd naturieth dyn ag yn athraụy yn gyntaf fod hon yn un ag yn gytun yn y phyd, Act. 1 August in ench cao. 56. Ephe. 4 Psal. 118 ag athraụyaeth phyḍ, ag yn ministryḍiaeth y sagrafennau, yr hon [Page 22] hefyd sy'n cael i gafernyḍu ai chadu meụn unḍeb, 1. Tim. 3 dan un pen S. Crist, a than un Pontifig penaf iraglaụ ef ary ḍaear. gụedi hyn y mae hon yn santatḍ, 1. Ioā. 1 Rom. 12. 2. Cor. 1. am fod Crist yn i santeiḍio hi yn ụastad trụy'r ysbryd glan, mal na bytho byth heb ụyr santeiḍiol ynthi: Ephe. 4. ibidem Ar neb a fo aḷan o'r gymyụnfa hon, ni aḷ fyth fod yn gyfranol or gụir santelḍriyḍ, Mat. 28 yn drydyḍ mae'n dangos i bod hi yn gatholig. Gene 7 S. yn hoḷaug yn ginmmaint ai bod ụedi thanu ar hyd ag ar led trụy'r hol fyd, ag yn derbyn, yn cloi ag yn salfadu megis meụn mụynues mamaụl hoḷ ḍynion o hoḷam serau, Matth. 18. 1 1 Cor. 5. o holl leoḍ, a hoḷ nasuinau syḍ yn cytuno yn phyḍ ag athrauyaeth. Crist mae'n ysbyssuynbedụe­ryḍ fod yn hon gymmundod gyphredinfa saint. Gen. 7 Desun præia S. bod yrhain sy'n yr Egluys, megis meụn tuy ne deulu duụ, yn cadụ rhyụ gymdeithas diụahanedig ag undeb rhyng­thynt, ag mal meụn un corph, y naiḷ fembren, sy'n cymmorthụy'r ḷal: fely y mae'n hụythau yn helpu i giliḍ, ụrth [Page 23] gyfranu gụasanaeth, Lib. 4 de sym bolo. rhyglyḍianau, æ gụediau y naiḷ yr laḷl, ymysc yrhainy mae undeb phyḍ ag athraụy aeth gynghordiaụl arfer unụcdaụl o'r sagrafenau: yrhain hefyd syḍ of a'ys yn cadụ undeb yrysbryd meụn rhụym yn heḍụch, pafath gyliorni bynag ne anghytundeb asurthio, Mae'n y gymunfayma, nid yn unig ysaint, n'er gụir dafo'r Eglụys filyḍaụl syḍ ary ḍaear, megis yn perindotta, eythyr hefyd y rhai gụyn fydedig igyd o'r Eglụys sy ny nefoeḍ yn triụmphyḍu gida Christ yn ḍeḍụydaf oḷ, heb laụ yr hain, yma i cynhụyssir eneidiau rhai duụiaụl, yrhain a aethont o'r byd yma heb gaphel etto mor gụyn­fidedig ḍedụyḍụch. Lucæ 24.

Aḷan ogymundod y saint (megis gynt alan o arch Noe hen) y mae distroụiaeth ḍiamau heb obaith salfadigaeth yn ybydy ḍynion, Acto. Ioā. 2 nag i'r Iḍeụon, ne'r Ethnigion ni chymerassunt mo phyḍ yr Eglụys erioed n'ag i'r heredigiaid a'madoụssont a hi, ag ai ḷugrassont gụedi i chymerid unụaith, [Page 24] n'ag i'r Susmadigiaiḍ a a'madoussont a heddụch ag undeb yr Eglụys, na chụaith y rhai escumụnedig a ḍarfu idynt heuḍu drụy ryụ ḍirfaụr achos (megis membranau gụenụynig) gael i torri ai gụahanu o ḍiụrth gorph yr Eglụys. Ar fath yma i gyd (am nadydynt yn perthyn at yr Eglụys ai santaidiaụl cymmundaụd) ny aḷant fyth fod yn gyfranog o'r duụionig ras, Eze. 18. 1. Tit. 2a'r salfadigaeth tragụydaụl onis cymmodir yntuy ai dụyn drachefu i'r Eglụys o'r hon i'r aethont alan trụy i baiau i hunain. Canys gụir yụ rheol S. Syprian a S. Austin ni chaiph hụnụ mo duụ yn dad, ni fyno'r Eglụys yn fam.

Beth a proponyḍaf y degfed pụnc o'r gredo S. yụ maḍeuaint pechodau.

heb hyn ni eiḷ neb fod yn gyfion, nag yn salueḍig i gael y tryssor goluḍfaụr hụnu a brynnoḍ Crist imi ai surferụinaụl farfolaeth, ag ai ụerth faụrụaed i'r hoḷfyd [Page 25] rhag pechodau ai poenaụ tragụyḍaul, o'r hụn dryssor ni byḍ neb cyfranaụog o honof trụy ras Crist, onid y rhai a' mụascont a'r Eglụys trụy phyḍ a bedyḍ, 106. 19 1. Cor. 15. 2. Cor.ag a safont yn ụastad yn i undeb ai hufuḍdoḍ, yn nesaf at hyn y rhai a ụir benydiant am y pechodau a ụnaethont gụedi i bedyḍio, ag a arferant yn gyfaḍas yr eliau a ordiniaụḍ Crist, yn erbyn y rhain, S. y sagrafennau. At hụn y mae'r gaḷụ yn perthynu, a elụir gaḷu'r goriadau a ḍarfu i Grist er mụyn maḍau pechodau trụyḍo i roḍi i ụenidogion yr Eglụys yn benaf i Bedr abostol ai successyḍion cyphreithlon. Ioan. 5▪ S. y gofernydion penaf o'r Eglụys. Math. 25.

Beth sy gen yr unfed pụnc arḍeg.

Adgyfoḍiad y cnauḍ, aḍamụyniaf i'r drụg ag ir daf, y dyḍ diụaethaf canys y corph yma syḍ frau a hyfgụymp, ac yn sụfiedigy laụer o glụyfau, Cor. 2 a luḍed cynhuynaụl, Ioā. 17 gụedi marụ, Rom. 7 a ḍigụyḍ i'r pryfed i fuyttaf, Tit. 1 a fyḍ fuụ ailụaith pryd hunụ pen gụnner yr [Page 26] hol feiru y dyḍ diụaethaf, a Christ ust us yn i galụ i foụyd ag i farn, fely rhaid i ni baụb yn i gnaụd ympirio garbron gorsed Crist mal i gaḷo pob un yn ḍianach, ag yn ḍifaḍe ḍerbyn y peth a delir iḍo yn gyfan, am a'ụnaeth yn y corph, bid ef ḍrụg bid ef daf ag ef a ciph yrhai aụnaeth y daioni, Luc. 12 rhagḍyut i adgodiad bouyd, a'r neb aụnaeth drugioni i adgodiadbarnadigaeth a phoen draguydaụl, Marth. 15 y dyn daf a goḍefgar a gymer gussur truy'r phyḍ yma meụn blinder a ḷuḍed muyaf hoḷ, Eze▪ 18. mal i gaḷo ḍoydyd, Rom. 6 ie yny pụnc diụaethaf oi foụyd ụrth drengu, mi a ụn foḍ fyrhybrynụr i yn fuụ ag i codaf inau o'r ḍaear yn y dyḍ dyụaethaf, ag y'rhoir o'm amgylch fy'ngrhoen drachefn, ag i caf ụeled duụ yn fy'ngnhaụd: doeth a chal yu'rheini yn ụir sy'n gụthio ag yn rhuymo'r mem­branau daearaụl a chyfeirioyma i uasna­ethucyfiaụneḍ a rhinueḍ ag ym paratoi'r corph yma megis ḷester purlan i ḍerbyn gụynfideḍig anfarụoledigaeth.

Beth yụ y pụnc diụaethaf.

Ymae'n traethu ynghylch y boụyd tragụyḍaụl y'rhụn nid oes ammau nas gadeụir i'r etholedig yn ol i farụ, Luc. 12. a hụnụ yụ phrụyth a phenod phyḍ, gobaith, a ḍioḍefeḍ ag ymarfereḍ cristnogaụl. Er mụyn cael y boụyd hụnụ, ni ḍylae'r dyn sy'n gụirgredu, farnu na gụaith duụiol yn y byd yn galeḍ, na ḷafur yn drụm, ne'n rhyflin na dolur yn rhyfarụinaụl, n'ar amser yn rhy hir, Matth. 15. ụrth ụeithio ne ḍioḍef i yniḷ hụn. Os ydiụ'r boụyd yma sy'n ḷaụn o flinder a thryeni mor hyfryd genym ag na fernir dim velusach, n'ag a ḍymuner yn fụy n'ag ef: Au▪ de iu. Dei. lib 22. & lib. 3. de lib. arbit. ba amcan muy y dylid barnu hụnụ yn ụeḷ, syḍ mor hyfrydụed, ag na chloụir, ag nid of nir na drụg na phoen yntho, yrhụn syḍ bob amser yn gorḷenụi o lyụenyḍ, o laụenyḍ dyleithrụyd, a digrifụch nefol heb ḍiụeḍu byth. Am yr hụn foụyd y doedau Grist, na ofnụch fy rhai bach, oblegyd rhyngu boḍ i'ch tad [Page 28] chụi, rhoḍi i chụi deirnas, yrhun hefyd ḍyḍbraụd dyụaethaf a ḍyụaed ụrth, yr etholedigion, doụch bendigedigion fy'n had, meḍianụch y deyrnas a drefnụyd i chụi er pan gyssafedlụydy by d eythyr ụrth y'r hai anuụiol gan ḍoydyd fal hyn, eụchi y meḷtigedigion y maith o diụrthyf i'r tan tragoụydaụl a baratoụyd i ḍiaụl ag yụ angelion. Hierō. ad Mar­cellam epist. 137. Ag nid yụ hyn yn perthyn yn unig i'r Paganiaiḍ, Iḍeụon, Heredigiaiḍ, Susmaḍigiaid ar maụrdrụg bechadụyr hoenaiḍ: Eythyr hefyd at y cristnogion sy'n meirụ meụn pechod marụol, yn y diụed ef daflụyd y claụs yma Amen, i ḍangos fod grym y destiolaeth yma o'r phyḍ a'r gyphes cristnogaụl yn ḍifreg ag yn ḍiamau.

Beth yụ crynnodeb hoḷ bunciau'r gredo?

Rụy fi yn credu am calon, Heb. 5 ag yn aḍef am genau fod yr arglụyḍ ḍuụ, Petr. 3 y mụyaf, Pet. 1 y [Page 29] doethaf, a'r gorau, a'r aḷ calon i Vedulio, yn un meụn sylụeḍ, Syril. epist. 10. ad Nesto. a naturiaeth dụiaụl, ag yn dri pherson. S. y tad, y mab, yr ysbryd glan: a'r tri yma sy'n un, yn ụir, yn tragoụy daụl, ag yn anfesuraụl duụ aḷan o ḍeaḷt, a chyrheiḍyad synụyr dyn: o hụn, drụy hụn, ag yn hụn, i mae pob peth. Ag i mae'r tair rhan penaf i'r gredo yn atteb i'r santeidiaụl, Vicen. Lirin. contra noua­tore. a diụahanedig drindod. y rhan gyntaf ynghylch yn creadigaeth, yr ail ynghylch yn rhybryniad, y trydyḍ ynghylch yn santeiḍiad, duu'r tad syḍ greadụr pob peth, duụ'r mab syḍ rybrynụr dyn, Leo. serm. 4 de Na­tiuitate Dom. duụ'r yrbryd glan syḍ santaiḍiụr, ceidụad, a rheolụr yr Eglụys. S. cristnogion phyḍlaụn.

Ai digon i gristion gredu yn unig y pethau a gynhuyssụyd yn y Symbolen.

2. Pet. 1. Rhaid i baụb yn ụir gredu'n gyntaf ag yn benaf a prophessu yngolụg y byd, Tertul. de præs hære [...] y pethau a roḍụyd aḷan, yn yr Abostolig [Page 30] Symbolen, ond y rhain a fyḍant amlụchaf ụrthy cymheirio ai cyfladu a Symbolen y tadau o Nicæn, & vin­ce t. Lirinē. con. No. Math. 1▪ 2. Tit. 2 a hon a elụir Symbolen Athanasius: yn y'rail fan nessaf at hyn, rhaid i'r cristion gredu beth bynag y mae'r scruthur lan duụionig ganonig yn i goụleidio: ag ni ḍylid cymeryd, na cheisio gen neb araḷ y ḷyfrau siccir, cyfreithlon i'r y scruthur lan, ond trụy farn ag aụdurdod yr Egluys, yn dryḍyḍ y mae'n perthyn at hyn y pethau a dynnir ne a gynhilir yn ḍiamau ụeithiau a bụnciau'r Symbolen: ụeithie or scruthur lan, megis phynnon duụionig: Ioā. 16 2. The. 2. 1. Ioā 2. yn bedụeryd rhaid yụ barnu yntuy yn bethau sagrosantaid, a chynal, drụy phyḍ phyrf disygl pob peth a fytho'r ysbryd glan yn i annirgelu ai honni ini truy ụaith yr Eglụys yụ credu, Chan. 4 pa foḍ bynag y gorchmyner nhuy, ai drụy scrifen ai trụy draḍodiad n'ar dafod ḷeferyḍ: ynghylch hyn o beth ef a draethyr ụedi yn gymuysach feḷy y maeyr iaụnfarn y phyḍ yn gụersydụ, ag ay gorchụyl ym [Page 31] hob un o'rhain, ag heb hon ofer i 'r hoḷ Bleidụyr adaụ iḍynt i hụnain n' ag i seraiḷ, Secta­rij. ras a salfadigaeth ynghrist.

Beth yụ gobaith?

Rhinụeḍ a ḍarfu i ḍuụ i thoụalt yn yn calonau ni y cristnogion aụnaf ini discụyl drụy amhetrus hyder, 1. Cor. ḍaioni yn salfadi­gaeth a boụyd tragụydaụl onid ef peth bychan yụ credu i duụ ai air, 13 Rom. 3 T. 2 a prophessu y dogfanau, 1. Pet. 1▪ y mae'r Egluys yn i pregethu, o dierth i'r cristion (ụedi gụybod trụy phyḍ ḍaioni duụ) gymeryd ụrth obaith a hyder igael gras a salfadigaeth tragụyḍaụl Y rhun obaith sy'n cynal mor gadarn i dyn cyfion, 2. Cor. 1. 1. Ioā 3. 1. Cor 2. Tit. 2 e'r maint fytho i drueni ai luḍed, Ephe. 2 ag yn y diụeḍ ef yn ḍiarsụyd sy'n gobeithio petefai gụedi i ḍifeḍu o hoḷ gymhorthụy bydaụl: 2. Pet. 1 megis peibai ḍuụ yn fy ḷaḍi, mi a obeithafyntho ef, a hefyd mia rois fyngo­baith ar duụ, nid ofnaf, mo'r peth a aḷo dyn i ụneythir ini, f'ynuụ, arnati y mae [Page 32] fyngog lyd ni byḍ cụiliḍ arnaf.

Pa foḍ y mae i ni yniḷ y gobaith hun?

Y mae'n anhepcor i hyn o beth ymlos­gaụl a mynych ụeḍi ar ḍuụ: 1. Thess 5. Luc. 11. gụedi hyn rhaid yụ ymgledu'r gobaith ai gyphr oi trụy fedyḍu ne fyfyrio beunuḍ ḍaioni duụ ai ụeith redoḍ daf ini: yn anụedig yrhain a aụnaeth Crist yn arglụyḍ oi anfessuraụl gariad, Pro. 15. August lib. 1 de doctr. Christ. cap. 37▪ ag a daụod i rhai ni haeḍent ḍim o honynt: rhaid hefyd i bureiḍrụyḍ cydụybod fod gid' ar rhain, ai ḍangos bob amser trụy ụeithredoeḍ duụiaụl, Greg. 33. Mo­ral. cap 15. ag anorchfygaụl ḍioḍefeḍ, meụn gụrthụyneb a blinder. Canys y'rhain ni bo genthynt destiolaeth cydụybod ḍaf, ag ai bryd i fuụ'n ụel rhag laụ nid oes genthynt mor gobaith, Psal. 36▪ ond bostio presufiad, a dirụag hyder, heb n'ag achluser naphrụyth, er i bod yn ymo goneḍu ag ymphrostio o rygly­ḍianau Crist a gras duụ: gobeithia (meḍ y prophụyd) yn yr arglụyḍ, Tren. 33. a gụna ḍaioni a'r [Page 33] un drachefn, byḍsụfdit a darostụngedig i'r arglụyḍ a gụediaf arnofe: Greg. lib. 6. epist. 22. ad Greg. Bern. de fest. Magd. a'r prophụyd araḷ, daf yụ'r arglụyd ụrth y rhai arothont igoglyd arno ef, ụrth y'r enaid a fo yn i geisio, y mae hyn sy'n calyn yn dangos yn ḍigonaụl, na dylid gụahan mor gobaith yma o diụrth bob ofn, mae'n ụirfodlon gen yr arglụyḍ y rhai sy'n i ofni, Psl. 146▪ a rhai syḍ ai gobaith ar i ḍrugared ef.

Beth a dyli gristion y obeythio?

Yn benaf ef a ḍyle obeithio ḍaioni tyrnas nef, yrhain sy'n yn gụneythyr dynion yn ḍeduyḍ ag ni ad iḍynt fod yn ḷuḍedig o barth yn y byd, Tit. 2 Heb. 4 Aug. Ench. cap. 114▪ Matt. 6 ụedi rhain ef a obeithir pob peth bynag a fo hyles a phrophidiol i dynion yn y boụyd hụnụ, ag a eḷir yn ḍifai i blyssio ai gofyn gen duụ, e dylid i cyfri'nụythau ymysc y pethau daf syd yụ go baith ag yụ disgụyl amdanynt: y rhain y gyd sy'n rhelugu ne'n splennyḍu'n benaf yn yr arglụyḍiaụl ụedi, megis hono [Page 34] a darfasai i Grist gụneuthyr ai rhoi aḷan ai sagreiḍiaụl enau a thrụy ryfeḍus ḍoethineb i cyfannerch i baụb a chụennychantysplygu i gobaith, ai dymu­niant garbron duụ.

mae'r fath syḍ ar y ụeḍi arglụydiaụl.

Hon yma. Orationem Domi. Explic. Tertu. lih. de orat.

1. Yn tad ni yr hụnu ụyt yn y nefoeḍ Santaiḍier d'enụdi.

2. Delid dy deyrnas di.

3. Gụeneler dyụyḷys, megis yn y nefoeḍ, hefyd ary ḍaear. Cypr. de ora. Domi. Chrys. de ora.

4. Dod yn heḍiụ yn bara beunuḍiaụl.

5. A maḍe ini, yn dyleḍion megis y madeuom inau i'n dyledụyr. Dom. Ambr. de Sa­cramēt

6. Agna dụg ni i brofredigaeth.

7. Ond gụared ni rhag drụg. Amen.

Mae'r pethau a draethir yn grynno ofeụn yr arglụydiaụl ụedi.

Yrydys yn proponyḍu saith arch thi hi, Aug. in Enchi. cap. 119. at yrhain y geḷir ag y dylid cyfeirio a dyryḍu pob math a phurf ar ụeḍi pob dyn, panfytho yn erfyn cymhor­thụy gen duụ, naiḷ ai ụrth ofyn cael ḍaioni, ne deleu i pechodau, ne ụared rhag pob drụg: ag yn y tair arch gyntaf, yḍydys yn gofyn o rad i raḍ y daioni sy'n perthyn ar y tragụyḍaụl, yn y pedair eraiḷ ef a ofynir y pethau amseraụl, yrhain sy'n angenrhaid ini ụrthynt i enniḷ y pethau tragoụyḍaụl.

Beth yụ meḍụl dechreụad y ụedi. S. yụ yn tad ni yr hụn ụyt y ny nefoed.

Rom. 8. G. 4 Rhagḍoediad ne prephadyḍiad yụ yn dụyn ar gof ini y dirfaụr ḍaioni, a benphith trụy'rhụn y darfu i ḍuụ'r tadsyḍ fuụoled tragoụyḍaụl ag yn teyrnassu yn y nefoeḍ yn ụynfydedig, yn cymeryd ni yụ ras, ag er mụyn Crist i fab, yn ansoḍfabu ni trụyr ysbryd yn feibion iḍo, ag yn etifeḍion o deyrnas nef, y meḍuliaḍ a'r▪ [Page 36] cophadyḍiad o'r maụr ḍaioni hụn syḍ nid yn unic yn yncyphroi ni yụ ụrando yn ḍyfal: eythyr hefyd i'n sụmbụlio nii blant i garu yn tad drachefn, ag i fod yn ufuḍ iḍo, mae'n rhoḍi hefyd hyder o chụaneg i ụeḍio, ag i gael a fythom yn i erfyn.

Beth y rydys yn i ḍymuno yn y'r arch gyntaf?

Yn hon yr ydyn iyn dymuno ar ḍuụ, gynhyḍu, a chụanegu ynomi, ag eraiḷ bob peth ar a fo yn aḍas i ogoneḍu yn penaf, a'n goruchaf dad ni: 1. Cor. 10. hyny a gifloụnir pen fo cyphes y ụir phyḍ, a bucheḍ gristnogaụl mor phrụythlaụn ynomi, megis y pair i eraiḷ hefyd (ụrth ụeled yn gụaithredoeḍ daf ni) folianu a chlodfoụri y tad o'r nef.

Beth yụ syniad nefedụl yr ail arch. S. deled ini dy deyrnas di?

yrydym yn erfyn ar duụ deyrnasu o [Page 37] hono yn yr Eglụys trụy i ras, a chyfiaụneḍ: ie yn yr hoḷ fyd, dan daflu ymaith o ḍyma bob gụrthuynebus aḷu, Rom. 5 1. Pet. 2 Iob. 7 a difetha fyn lụyr bob drụg, heb lau hyn yr ydym y dymuno ag yn erfyn gael o honomi yn galụ o'r byd yma, megis aḷa o berindotaeth amylyḍiaeth orthrụmys, Rom. 8 Mat. 25 a'n smudo yn gyntaf oḷ i deyrnas y gogoneḍ, ar dedụy ḍuch tragoụy­ḍaụl i fuụ yno gida Christ ai saint yn tragụyḍaụl.

Beth y mae'r drydeḍ arch yn i gynglhuḍu. S. gụneler dyeụyḷis di.

Yr y dym yn adolụg aḷu onomi hefyd ary ḍaear, er yn bod yn ḍirym yn ḍiaḷu, roḍii ḍuụ ufuḍdod perphaith, Psa. 102▪ megis y mae'r angelion a phob gụynfydedig yn gụneythyr yn y nefoed, ag heh fod dim hyfryttach genym n'ag ymroi dan iụyḷys duụ meụn ḷuyḍiant a gụrthụyneb, 1. Pet. 4▪ Mat. 26 a rhoi'n pụys, an gorphụys ar hụn fyth, ag [Page 38] ymụrthod a'n eụylys ni hụn syḍ yn gogụyḍo fyth at y drug.

Beth syḍgen y bedụareḍ arch. S. dod i ni hediụ yn bara beunuḍaụl.

Iobi. 1 Psal. 39 prou. 50. Yr ydymi megis rhai tylodion a cherḍotụyr yn dymuno ar laụ aụdur a phynon hoḷ ḍaioni y pethau sy'n ḍigon i gynal beunuḍ y bouyd hun i'r corph. 1. Tit. 6 Sef bụyd a diod a diḷad, a hefyd y pethau syḍ hyles i gynnyḍu boụyd y'r enaiḍ Sef gair duụ, porthiant ys bryḍol i'r enaid, y sagro­santaiḍ efcharisten, y bara hụnụ o'r nef, a hoḷ iachaụl sacrafenau eraiḷ y'r Eglụys, a doniau duụ sy'n pesci, yn iachau, yn cyphyrfhau'r dyn syḍ oḍimeụn. Matt. 4 Sef yr ysbryd, Ioan. 6 i fuụ yn ḍa ag yn ḍeḍụyḍ.

Pa foḍy deheḷiry bumed arch. S. maḍe. i ni'n deledion?

Y ma y rydym yn gofyn cael y'n arloisi [Page 39] a'n glanhau, yn fụynaiḍ ag yn haụdg ar o, ḷychụindod pechod, na'r hum ni eiḷ dim fod fruntach, ne heunisach n'ag ef, a chael maḍau ini y dyledion hyny a'r gosp a haudassom am bechu, a rhag bod y ụeḍi yn ofer ag yn ḍiphrụyth, ụrth fod y galon a phig ne meụn meḍụl drụg tu ag at i gymydog, ef a'rḍodụyḍ at hyn, yn bod ninau (ụedi rhoi heibio, pob chụant a chas) yncymodi a'n cyfnesaf, ag yn maḍau i baụb o eụylysyn calonau yniụed aụnaethont ini. Lucæ. 6 Matt. 6 canys hyn oeḍ eụylys Crist meụn man araḷ pen ḍoedai: maḍeuụch ag ef a faḍeuir i chụi: a thrachefn oni faḍeuụch i ḍynion ni feḍy'ch tad mo' ch pechodau chụithau.

Beth a gynụys y chụeched arch. Sef na dụg ni i profedigaeth.

Am fo dy bouyd presenol hụn megis milyḍiaeth ar y ḍaear, Iob. 6 Iacob. 1 ụrth fod y'n yn erbyn ag yn y'n curo y'n ụastad trụy amryụ dynhadiadau ne brophedigaethau, [Page 40] a'n bod yn y'mphustio yn dost a'r byd a'r cnaụd ag a Satan, Galat. 5 Ephe. 6 1. Ioā, 2 amhyny yn ḍeḍfol yrydym yn erfyn trụy ḍiụidrụyḍ a gofal, cymhorthụy duụ, nid yn unig rhag gadel o honom i'n gelynion yn gorfod, ag ụrth hyny cael yn barn: Iacob. 4. 1 Pet. 3. ond hefyd er mụyn rhoi nerth ini a gaḷu i orfod y cythrel i ḍistrui o'r bydi gosbi'r cnaụd, ag feḷy yn y diụeḍ i gael yn coroni fal milụyr deụrion i Grist heb aḷu i gorfod. 2. Tit. 2

Beth sy'n y saithfed arch?

Yn ḍiụaethaf ir ydym yn gụeḍio ar ḍuụ na ḍioḍefo mon coli, a'n barnu ni ymaiih gid' ar anuụiol druy gledi, Tob. 2 Ecc. 27 a dialeḍ y byd yma yr hụna fyḍ ụeithiau yn syrthio ie, ar yr hai ḍụyfaụl: ond trụy i ụir ḍaioni ef yn gụared an achyb ni (fal i bo aḍas i'n iechyd) o ḍiụrth bob drụg a ḷugụr yr enaid, a'r corph, yn y boụyd yma, ne'ny byd sy'n dyfod. Amen. I destiolaethu yn gobaith ni yn gụeḍio, ag am gael yn gụrando oblegyd [Page 41] aḍeụid Crist a ḍyụad: Luc. 11 gofynụch a chụi a geụch ag o blegid ḍaioni duụ'r tad aḷan o fesur tu ag attoni, Rom. 16. 1 Ti. ai drigareḍ barod tu ag at baụb. 2. Eze. 18

Beth yụ sụmy pader?

Y pader syḍ batrụn perphaith ne sampler, August serm. 182. de tm p nid yn unig i erchi, ag i ofyn ḷes, a daioni: ond hefyd i y dolụg gụared, a noḍfa rhag pob drụg ag a fles. Y mysc pob daioni ḷyma'r peth a ḍylid i erchi yn gyntaf: gael o'r tad o'r nef i glodfoụri, ai santaiḍio gen bob dyn, bob amser, ag ym hob man: gụedi hyny cael o honymi gyfran oi deyrnas ef. Ag yna erfyn arno ef gael yny byd ymay pethau a fo prophidiaụl i'n dụyn i'r nefoeụ. O rany corph, ymborth anghenrheidiaụl. Yn yr ail fan y dymunir y pethau a yrro ymaith bob cyfryụ ḍrug. Yn gyntaf dim gụared o'n pechodau lụgụr pob daioni a phrofedigaethau hefyḍ sy'n ghụthio, ag yn ḷithio paụb i bechu. Ag yn ḍiụaeth af [Page 42] ḍymuno cael yn achub a'n cadụ rhag pob cledi, a dialeḍ yn y byd yma, ag yn y boụyd sy'n dyfod▪

Paham yr ydym yn cyfarch Mair forụyn mam ḍuụ?

Y'r ydym yn gụneuthur hyny yn benaf, am fod gairiau'r efengyl, Lucæ. 1 ai samplau yn peri, gan fod Gabriel Archangel, ag Elsabeth fendigedig mam I fan fedyḍiụr yn ḷaụn o rady'r ys bryd glan yn yn dyscu Ag heb lau hyn, imae arfer, a chytundeb gụastadaụl yr Eglụys, y'r hụn beth a gadụoḍ paụb o'r santaiḍiaụl hen dadau yn ḍeḍfolaf er hyny hyd heḍiụ yn ụarant siccir i'r cyfarchiad yma.

Para les aḷụn i gael drụyr cyfarchiad yma?

ụrth y gairiau ymay mae i'ni rybryḍ [Page 43] o'r maụr daioni, a fu ụiụ geny tragoyụḍaụl dad i ḍechre drụy V air mam ḍuụ, yngrhist ụrth i roḍi ef i'r byd i bryny cenedlaeth dyn: Psal. 150 ag am hyny yn ol dymunion dụyfaụl archafonau i ḍuụ yngụeḍi'r argluyḍ i ḍydym yma yn feḍylgar (am y gras a goụsom drụy Grist) yn molianu., Luc. 2 nid yn vnig mam Grist, ond hefyd duụ'r tad yn y'r un rhyụ forụyn, ag yn cyḍlaụenu ag angelion, Ex tra­ditione ealæ. dan ḍoedyd henphych ụeḷ fair cyflaụn o ras, mae'r argluyḍ gidath di bendigedig ụyt ti y mysc y merched, a bendigedig yụ phrụyth dy groth di Iesu Grist. O'r fendigedig fair mam duụ gụeḍia drosomi bechaduried, feḷy bo.

Mae deaḷt y geiriau yma?

Yn gyntaf dim y ḍydymi (ag nid heb achos) yn testiolaethu yn lyụenyḍ, Gen. 3 Iræ. lib. 3. am y gras a roes duụ iḍi, ag ụrth testiolaethu yn ḷyụenyḍ, yn canmol y ferch a fu'r ail efa i ni, gan i ḍi, nid yn vnig, dyn u ymaith drụy i goruchaffab, yr och meḷdigedig, a [Page 44] ḍug yr gyntafi'r byd: onḍ hefyd troi o hon y meḷdith ḍyleḍus i feibion aḍa, Hieron de astū. Virg. i fendith tragoụydaụ Cyflaụn o ras, a rhyụ roḍion a rhain y ḍoeḍ gụeḍaiḍ anrhegu y ụyry Mair, fal i byḍai hono yn ḷaụn o ras a ḍarfu i ḍi adfer gogoniant i'r nefoeḍ, a dụyn duụ i'r ḍaer, a heḍụch phyḍ i'r paganaid, diụeḍ ar feiau, trefn iaụn ar sucheḍ, ag inion phordiant i gynheḍfau: ag i fod yn fyr i'roed Mair morrhinụeḍaụl ag i gaḷai i bucheḍ hi yn vnig fod yn ḍigon o aḍyscir holfyd. Ambro August Mae'r arglụyḍ gidath di, gidath di yn dy galon gidath di yn dy groth, gidath di yn dy fru, gidath di yn dy helpu, gidath di cyn escar, gidath di ụrth escar, gidath di ụedi escar. Luc. 1 Canys rhinụeḍy tad ath uasgodoḍ di, a'r ybryd glan a ḍiscynoḍ arnat ti, a'r gair ụedi i ụneuthur yn gnaud, a ḍoeth aḷan o hono ti megis priod, oi stafeḷ briodasaụl bendigedig ụyd ti y myscy mercheḍ, Ioan. 2 Psal. 18. oblegyd dy fod yn briod heb lugru dy forụyndod, a hefyd yn fam ụrth dy phrụythlondeb, ag am hyny ith [Page 45] geilụ pob oes, ath alụant fyth drụy ụir gyfiụnder dydi yn fendigedig. Chris. Luc. 1 Merch lan ymhob moḍ a difagl: yn forụyn cyn escar, morụyn ụrth escar, morụyn ụediescar, bob amser heb lugru, Hieron contra Heluid August de nat. grat. ag ynlan o ḍiụrth bob ḷynchụin o bechod: a ḍyrchafuyd uụch ben yr hoḷ nefoeḍ, a ụnaeth gymaint o les i ḍynion ụrth roi yḍynt fouyḍ, ag a ụnaeth efa a anedụyḍ, ụrth i ḷad, o afles. Bendigedig yụ phrụyth dy gorph di Iesu Grist, yr hụn a dyfoḍ fal blodeun o fair i ụreiḍin, ag ai rhoes i hun meụn moḍ yn phrụyth i'r ḍaear, Esai. 11 ag fal i mae gụinụyḍen yn rhoi sug, a nerth oi changhenau: fely y rhoes yntau phruyth boụyd tragoụyḍaụl yn i aelodau: yn ụir bendigedig yụ'r groth a ḍug i'r byd i geidụad: Ioan. 1 Luc. 11 ag yn ḍiphael bendigedig yụ'r ḍụyfron alanuy do'r nefi fab duụyụsugno. Ef a ḍodḍ yr Eglụys hyn yma, at y cyfarchiad. O'r fendigedig fair mam ḍuụ gụeḍia drosomi bechaduriaid, o herụyḍ yn bod ni ụrth galyn ol traed yr hen dadau fantaiḍiaụl, a'n henafiaid, nid yn vnig yn [Page 46] cyfarch y folianus ar glodfoụrus forụyn, Can. 2 yr hon syḍ megis liliy mysc y drain, ond hefyd yn credu, ag yn aḍef fod y'r un rhyụ forụyn gụedi i mụyhau trụydotb; rinụeḍ auụ yn gimaint ag i gaḷ hi brophidio helpu, In li­turgia a chenhiadu i ḍynion truain yn anụedig os gorchumynant yntụy i hunain ai gụeḍiau yn phyḍlaụn iḍi hi, a cheisio yn ostụngedig ras duụ ụrth erlynyant i fam gariadus. Saint Chrysostomus sy'n doedyd. S. fal y mae'n ụir ḍyledus, ag yn iaụnd y glod foụri di mam ḍuụ yr hon ụyt fendigedig traguyḍaul heb ystaenu ynanrhydeḍusach n'ar angylion Cherubin, yn glod faụrusach heb gyd n'ar Seraphin, yr hon heb lugru a ḍugost ḍuụi'r byd, fely i'r ydymi yn dy faụrhau di yn fami ḍuụ. Lib. 2. de Vir­ginita­te. Ambrosius bid i ni megis gụedi i phaintio yn ḍelu, forụyn­dod, a bucheḍ y ụynfydedig fair, aḷan o'r hon, fal o ḍrych i discleiriaf ḷun diuairdeb, a phurfhoḷ rinụeḍ ḍaf. Beth syḍ rioltach na mam ḍuụ? Beth syḍ fụy'n discleirio na hono a ḍeụisoḍ y gụir ḍiscleirdeb? Beth syḍ [Page 47] ḍiụairiach na hono, heb lugru i chnaud, a eniḷoḍ fab. Saint Austyn. O'r santaiḍ Vair byḍ cynhorthụy i'r truanus, In ser. de assū Virg. helpia'r gụan galon, ymgleḍa'r ụylofus, gụdia tros y bobl canlyn tros y r Eglụysụyr, erlyn ḍeḍfaụl genedl merch, synned paụb dy gymorth ar a folianaf dy henn: ag nid oes morgofal na aḷ hono a haeḷoḍ ḍụyn i'r byd y pris oeḍ i ryḍhau dynion. i helpu ụynt ụedi i rhyḍau yn fuy na neb. Bernardus y forụyn yụ frenhinaụl phorḍ drụy'r hon y doeth yn ceidụaḍ ni, dan ḍyfod alan oi chroth fal priod oi briod stafel. O'r fendi­gedig fair, ygyntaf a gafoḍ ras, ag a'niḷoḍ foụyd mam yr iechyd, De lata dibus Maria Psal. 1 bid i ni drụy dy help di phorḍ, at dy fab ḍi fal i bo gụiu gentho ef, aroed i ni drụo ti yn cymeryḍ ni er dy fụyn di.

A digon i gristion i athraụy meụn phyḍ a gobaith?

Y mae'n angenrhiaụl iḍo ef, a fytho [Page 48] gentho phyḍ a gobaith gael hefyd gariad perphaith. Mat. 22 Luc. 10 Canys o'r tair yma ynghyd y mae Paụl yr Abostl yn dyscu. ynaụr y mae phyḍ gobaith a chariad perphaith yn aros: Psal. 15 pro. 16 eythyr y penaf o'rhain yụ cariad perphaith: peth maụr yụphyḍ druy'r hon y gaḷụn ysmudo mynyḍoeḍ, [...]. Co. a gụnaethyr gụrthiau peth maụr hefyd yụ gobaith, hon syḍ meg is helmet ne angor salfadigaeth, yr hon drụy edrych ar ḍaioni duụ a maụreḍ y gobruy a aḍaụoḍ ini, Luc. 10 syḍ yn rhoi cyssur a chonso­lyḍiad y'rhain sy n gụeḍio, eythyr mụyaf yụ cariad perphaith a phenaf o'r hoḷ rinụeḍau, yr hon ni ụyr na mesur na diụeḍ, ag nid yuynmadel a'r hain sy'n meirụ, canys mụy grymysach yụhi, na marufolaeth, heb hon ef a al cristion gael phyḍ a gobaith, eythyr i fuụ yn daf agyn ḍedụyḍ nid ydynt ḍigon am hyny y mae Ioan Eug yn doedyd: y neb nid yụ yn caru, y mae'n farụ peirhon ai fod yn credu ag yn gobeithio, megis y gụery don pholion (y'rhain y mae'r efengl yn son am danynt) aḷant fod yn Samplau.

Beth yụ cariad perphaith?

Cariad perphaith yụ rhinụeḍ a doụaḷtụyd ynom o'r nefoeḍ drụy'r hon y rydymi yn caru duụ, er i fụyn i hunan, a'n cymydog er mụyn duụ, canys duụy yn benaf a ḍylid i garu ymhob peth, ag ụuch pen pob peth, Mala. 2▪ 2. Ephe▪ 2. yn unic eri fụyn i hun, megis y'rhụn sy'n oruchaf ag yn tragụyḍaul ḍaioni, 1. Pet. 1 yr hụn sy'n unic yn cyflaụni n calonau:i gariad ai anrhydeḍ ef (oni byḍụn rhyangariedig) a ḍyle fod yn ḍechreuad ag benod yn eụlys, an hoḷ ụaithredoeḍ Gụedi hyny ermụyn duụ, ni aḍylem garu yn cyfnes af. S. yụ pob dyn, oblegyd y rydym i gyd yn gyfnesafiaid yụ giliḍ, gan yn bod yn gyfranol o'r un naturiaeth dynaụl, cy­phredinaụl i hoḷ blant Aḍa, ag o ras duụ ai dragụyḍaụl ogoniant hụn agyfrenir i haụb ar y sy'n i ụḷysio.

Pesaụl gorchumyn syḍ berthynasaụl at gariad perphaith.

Dau sy'n benaf y cyntaf ynghylch caru duụ, ag a osoduyd aḷan yn yr hen gyfraith, Dent. 6 Mat. 22 Luc. 10 Mat. 12 a'r neụyḍ felyn. (ar d'argluyḍ ḍuụ ath hoḷ galon, a ath hol enaid, ath hoḷ feḍụl, ag ath hoḷnerth, ath aḷu. Hụn yụr gorchumyn cyntaf, a muyaf, a'r ail syḍ debig i hụn. (ar ḍy gymydog. S. dy gydgristion, megis dydi dyhunan, ụrth y ḍau or chumyn ymai mae cụbl o'r gyfraith yngrhog, Rom 13 1. Ti. 1 ar prophụidi meḍ y gụir i hun, a hefyd yr Apoctol. Cyflounder ygyfraith yụ cariad, a phen ar y gorchumyn yụ cariad perphaith o galon bur, o chydụybod ḍa, phyḍ ḍy phug.

ụrth bara arụyḍ i dengus gụir gariad perphaith ef i hun?

Hụn yụ cariad perphaith. 1. Ioā. 2 Cadụ o honom i orchmynion ef ai orchmynion ef nid ydynt chụaith trụmion, me ḍy gụr oeḍ hoph gen Grist. Ioan. 14 Heb laụ hyn, mae Crist i hun yn dyscu, os cerụch fyfi cedụch fyn­gorchumynion, ysaụl syḍam gorchumynion [Page 51] genthaụ, ag yn i cadụ, hụn yụ ef sy'n fyng­haru, y neb am car i a gaiph i garu gen fy'nhadi, a mine ai carafyntau, ag am­ḍangosaffy hụniḍo, y neb nid yḍiụ yn fyngharu, nid ydiụ yn cadụ mom geiriau, ond ni agaụn ụeled y gorchumynion yma yn orau y'n y deg gair deḍf.

Mae'r moḍ i gyfri'r y deg orchụmyn?

Exo. 2 leuit. 10 Dent. 5 Fal hyn y rydym yn darḷain ynghyfraith Moysen, myfi yụ d' arglụyḍ ḍuụdi.

1. Ni chai di ḍuụiau eraiḷgar fy'mron i ni chai di ụneuthyr yt ḍuụ, neu lun dim yụ aḍoli.

2. Na chymer henụ d'arglụyḍ ḍuu yn ofer.

3. Copha santeiḍio y dyḍ Sabaoth. S. dyḍ y gorphoụys.

4. Anrhyḍedaf dy dad ath fam fal i byḍi hir hoedlog, ary ḍaear a ryḍ d'arglụyḍ ḍuụi ti.

5. Nalaḍ.

[Page 52] 6. Na ụna odineb.

7. Na ledrattaf.

8. Na ḍụg di gam destiolaeth yn erbyn dy gymydog.

9. Na chụenych ụraig dy gymydog.

10. Nai dy, nai dir, nai ụenidog, nai ụenidoges, naii ych, nai asen, na dim ar asyḍ eiḍo.

Beth yụ achos y rhagḍoediad, ar ḍechreuad yma, myfi yụ d'arglụyḍ ḍuụ di?

ụrth ḍechre'r deg gorchumym, mae duụ yn dangos, ag yn dụyn ar ḍeaḷt i frenhinaụl foụreḍ i hun, fal i byḍe vn y cyfreithiau aụdurdod ụiụ, a gụarḍedig i thorri. Cans mae mor ḍiragrith ụrthym i ag y byḍe raid (os mynụn i fyth fod yn gadụedig) i fod ynḍdrych, ag adnabod i eụḷlys ef yma, Rom. 8 megis meụn drych gloeụ, a chụedi gụybod, fod y gyfraith yn santeiḍiaf ol, i chadụ drụy ysbryd crist yn ḍyfal, o blegyd [Page 53] y'r hụn a ụnaeth yn cyfraith ni syḍ, nid yn vnig yn gorchusmyn, ond hefyd yn aḍo i fendith, Psal. 83. ai help yụ chyfloụni, mi a rof (meḍ ef) f'yspryd i yn ych mysc, ag a ụanaf, i chụi rodio yn fyngorchumynion, Eze. 36 a chadụ, a gụaithio fynghyfraith i, ag am hyny Crist hefyd ụedi iḍo orchumyn, cymerụch arnoch fy iaui, Matt. 11 a atḍodoḍ rhag achụyn o neb fod hon yn rhy drom, fy iau i syḍ hyfryd, 2. Cor. 6 am baych syḍyscafn, i'rheini, yn ụir, y syḍ drụy rad yr ysbryd glan, yn rhodio meụn cariad perphaith ḍiphug.

Beth yụ deaḷt y gorchumyn cyntaf?

Y mae yn gụareḍ, Leuit. 1 Esai. 40 Dent. 18 Eccl, 34 ag yn barnu yn ḍrụg, ụasnaethu, ag a ḍoli gauduụiau, ag arferu migmars, hudolieth, a deụiniaeth drụy alụ a'rgythreilied, a phob gụan, ag oferaiḍ goel. Heb laụ hyn, ymae yn dyscu, ag yn gorchumyn, Marc. 12 1. Cor 8 Mar. 12 1. Cor. 8 na chymerom i yn ḷe duụ greadur yn y byd er daed fo, ond credu ag aḍef fod un gụir dragụḍaụl, ag anfesuraụl [Page 54] ḍuụyn vnig, i'r hụn y dylid rhoi y mụyaf, Dent. 6 Mat. 4 Esai. 44 Oze. 13 a'r penaf anrhydeḍ, a eilụ'r groegụyr, latria. Sef aḍoliant, a hyn a fyḍ ụrth anrhydeḍu, a galụarno ef a gụeḍio, ag aḍoli ef (uụch ben pob peth) y daioni goruchaf, Ephe. 4 a mụyaf, hụnụyụ'ry creaụdur, y prynụr, y ceidụad, yr un, ar difarụedig ḍuụ, yr hụn ysyḍ uụch ben paụb yn ḷyụodraethu pob peth, ag ynomigyd.

Gen hyny pa foḍ y'r ydym yn an­rhydeḍu, ag yn galụ ar y saint?

Mae saint Aụstin yn atteb, fod cristnogion bobl yn molianu, Lib. 2 confan­stu. ag yn cophau y Marthyriaid drụy ḍeḍfol ụasanaeth yn i harferaụl ụiliau yn gyntafi gyphroirhai yu calyn, ag heb laụ hyny i gael cyfran oi rhyglyḍiau, Damas. lib. 4 a hefydoihelp, drụy i gụeḍiau. A'r peth a ḍyoedụdy yma, ynghylch y marthyriaid a berthyn, at yr hoḷ saint syn teyrnasugida Christ, Rom. 8 nid er mụyn i an­rhydeḍu hụynt, megis duụiau, fal y mae'r [Page 55] pagani aid yn arfer, na chụaith fal duụ santeidiaf o'r saintiau, ond meụn moḍ, a graḍ syḍis o laụer, hyny yụ i hanrhydeḍu ụynt, megis anuyliaid ceraint, a meibion, ag etifeḍion i ḍuụ, a chyd etifeḍion a Crist, a ḍeụisuyd o flaen eraiḷ, ag a farnụyd yn ḍedụyḍaf, heb laụ hyn, yn gimaint ag y maent uy yn berpheithiach ymhob cariad, a rhinụeḍ, a phob gogoniant nefol, nag i gaḷassent fod ymayny cnaụd, am hyny y maent yn erlyn: ag yn helpu yn cadụ ni yn ụeḷ, 1. Cor. 13. ag megis ag ir ydymiyn i caru (fal i dylem, 2. Cor uụch ben paụb ar y ḍaear dan ḍuụ, feḷy i'r ydymi yni hanrhydeḍu, ag ụrth gariad cristnogaụl yn gụeḍio arnynt ụedi i mụyhau, Augu [...] li. 10. con­faust. Amb. 1. de v duis. Euse l 4. Hie. ad rip [...] Basil. d [...] 40. ai codi i gystal a chimaint o urḍas: ond fyth dan hyn o amod, gadụ o honomi yn gụbl y ḍyledus anrhydeḍ, a'r gụsaneth penaf (i'r hụn a'lụasom yn latreia) i ḍuụ goruchaf, ag i Grist yn tynguhefeḍụr a galụ ar y saint yn y moḍyma: syḍ cyn beḷed o ḍiụrth doụḷu gogoniant Crist yn ceidụad, Marti [...] Psal. 6 Ioan. 1 an arglụyḍ ni, ar peth ai hegluraf, [Page 56] ag ai maụrhafie ag ai chụanegaf yn fụy: o herụyḍ yn hyn o beth y mae rhagoraụl rinụeḍ Crist yn prynụr ni, [...]sal 129 Chriso 10.41 ii Gen. [...]6. Exod. 2. 4. Reg. 19 [...]. ma. 5 [...]afilius Chriso. Augu. Ambr. [...]ernar. Theo. [...]hin. POaulū. Chrys. [...]n missa. di ogoniant yn discleirio, gen i fod ef, ai ụeled ef, yn aḷuaug yn ogoneḍus, yn ụrthfaụr, nid yn vnig yntho i hun, ond hefyd yni saint, cans ymae i hunan yn anrhydeḍu ụynt. ag yn mynu i bod yntụy meụn maụr anrhydeḍ yn y nef, ag ar y ḍaear, o blegyd hefyd roḍi o hono es, laụer o bethau, a maḍau yn fynych i'r hai ni haeḍent, ụrth ḍymuniant, agermụyn y'rheini, megis mae oi ụeleḍ yn Abraham, Isaac, Iago, Dafyḍ a Hieronnas y'rhain ụedi i marụ, abrophiḍiasont, ag a helpasont y byụ megis y ḍydymi yn darḷain. [...]iaron [...]ontra [...]gilan. Am hyn y mae'r dyscedig dadau, ar duụiol henafiaid pen soniant, am y saint yn i galụ hụynt yn fynych yn helpụyr, [...] fino­ [...]us Is. 2 [...]icena. [...]useb. [...]iceph yn erlynụyr, an di­phynụyr ni: Ag nid heb achos, gen fod gụeḍiaụ'r saint (pen erfynir hụynt yn ostyngedig, ag yn ḍuụiol yn enụ Crist) yn helpu ḷaụer o bobl, fal y mae'r gụaithredoeḍ yn dangos, ag yn testiolaethu beunyḍ, ag [Page 57] ḷyma'r deḍfolrụyd a oeḍ gynt yn ụast adaụl ty ag aty saint, agy syḍetto yn y'r iaụnphyḍ Eglụys, yr hon ḍyscy mae'r gụyr catholig yn i chadụ fyth, megis un a ḍanfonuyd o laụ i laụ, ag a sicraụd drụy seneḍau santei­ḍiaụl, a chytundeb yr hen dadau, a siam­plau diamheus, chụrned a chinḍroged yr heretig vigilansus, ai ḍyscyblion anedụyḍ, y'r hain a farnụyd er ys hir o amser yn yscumun elynion i Grist ai Eglụys.

Y diụ'r arfer gymradụy ynghylcb del ụau Crist, ai saint yn erbyn y gorchumyn cyntaf?

Nagydiụ ḍim, Barue. Den. 4. leni. 1▪ am nad ydymyn aḍoli y delụau cerfedig, y preniau, ar cerrig megis rhyụ duụiau fal yroeḍ ypaganiaid (a hyny mae'r gorchumyn yn i ụarḍ yn benaf) ond meụn arfer gristnogaul, a dụyfaụl feḍul i ḍyd ym yn anrhydeḍu Crist i hun, ai saint yn y ḷe i bo i ḍelụau ụedi i gosod aḷan i dụyn hụynt ar gof i ni. feḷy i mae'r Greg. lib. 6 epist. [Page 58] Eglụys bresenaụl, [...]amas. [...]ib. 4. a hefyd y'r hen, drụy faụr gyttundeb, yn dyscu, dan orchumyn attomi, y dụyfaụl, a'r anrhydeḍus ḍelụau megis y'rhai a goụsomi oi harfer drụy orchumyn, ag angosoḍiad y'r Apostolion, agi'r ydyminau yn i dal, ag yn i cadụ rhag ḷaụ ụedi cadarnhau drụy santaiḍ fendigedig seneḍau'r tadau. [...]ynal. Nicæn. Am hyny y mae camopinion a chiliorni yr Iconi­clastlaid ụedii farnu yn yscumun, canys yr hain ni ụnaent ragorieth rhụng delụ Grist, ai saint, a ḷun un o'r gauduụiau ag nid oeḍ gen yrhain feḍụl na ḷygaḍ, ar yr amseri doeth gras, [...]hilip. 2 a chyfraith neụyḍ, yn yr hụn amser y rhoes duụ i hun ụedi ụnenrthur yn ḍyn, i ḍelụ ai lun i hunan a ụnaethai yn y dechre, amdano: ag yn hono i'r ymḍangosoḍ ef ihun i ninau.

Beth y mae'r ail gorchumyn yn i ordinio?

Mae ef yn gụarḍ camarfer henụ duụ Leui. 20 [Page 59] yn ḍianrhydeḍus, fal y byḍ yr an udonụyr a'r dirmygụyr sy'n tinguyn ḍiachos, Zach. 8. Eccl. 15 i duụ, a'r saint, agi'r pethau bendigedig, yn erbyn y gorchumyn, bid ych ymadroeḍ chụi ie ie, nage nage, Math. 5. locobi 5 Psal. ag y mae hefyd yn erchi i ni roi (drụy iaụn arfer yn tafod) barch maụr i henụ duụ, a chadụyn ḷụ, ag arfer gair duụ yn anrhydeḍus.

Beth y mae'r trydyḍ gorchumyn yn i erchy?

Mae'r trydyḍ yn erchi, Exo 30 leu. 3. Hier. 17 treilio'r Sabaoth. Sef y dyḍ gụyl yn yr Eglụys, yngụasanaeth duụ, ef a fyn fely i'r enaid ynafod yn rhyḍ, o ḍiụrth bob gofal, fal y gaḷo i osodi hun yn ḍirụystr, i dalu i ḍuụ ụasanaeth dyledus o ḍifeụn, ag aḷan, meụn phyḍ, a gobaith, a chariad perphaith, ef a fyn hefyḍ i ni, yn ḍirụystr fyfyrio daioni duụ, ag arferpethau bendigedig, a gụeḍio, ag aḍoli duụyn olau, gida'r hai eraiḷ drụy'r ysbryḍ, Ioan. 4 a gụirioneḍ, ymae hefyd yn gụarḍ ḷafurio ḍyḍ gụyl, a gụaitho gụaith bydol, [Page 60] ond cadụ santai ḍiaụl segurụch, dan fyned i'r Eglụys, agụrando, De cōs. distin. 1. & 3. opheren, a phregaeth megis ag fal y mae'r Eglụys yn deaḷt y gorchumynyma.

Mae yn fyr sụm y tri gorchumyn yma?

Y tri gorchum yn cyntaf yma (y'rhain sy o'r dabl gyntaf) sy'n dyscu talu gụir anrhydeḍ i ḍuụ, o ḍifeụn, ag aḷan. Sef o difeụn ar galon, ag o ḍialan an tafod, ag an gụeithred ụrthym ny hunan, a chida'g eraiḷ. A'r saith erail sy'n calyn a elụir gorchmunion yr ail dabl, a atḍodụyd am hyn, i dangos yn diụti ni, tu ag at yn cymydog.

Beth ymae'r pedụeryḍ gorchumyn yn i roi aḷan oi gadụ?

Yn hụn y mae dysceidiaeth i blant, Ephe. 6 Rom. 13 Heb. 13 1. Tit. 6 1. Pet. 5. ag i ḍeiliaid, paḍ foḍ y dylent i harfer i hun tu ag at i tadau, ai penafied ai penaithiaid. S. yụ paụb ar a fo meụn urḍas, a gaḷuadigaeth ụnch i pen hụynt, yn dụyn sụyḍau bydol n'e [Page 61] eglụysig, ai bod hụynt yn rhụymedig i ḍangos i'r hai bach, igụasanaeth, help. ag vfuḍod, nid yn unig ai calonau ond hefyd ai tafodau, ag ai gụeithredoeḍ. Ag o'r tu araḷ, y mae yn gụarḍ anfod loni, neu drist au meụn moḍ yny byd, nag ar air, nag ar amnaid, nag ar ụaithred, y saụl a fo uụch i pen meụn vrḍas.

Beth sy'n y pumed gorchumyn?

Mae ef yn gụarḍ (nid yn unig: Math. 5 Dent. 5 ḷaḍiad corphoraụl, a phob trais sy'n gụneuthur niu ed i gorph a boụyd yn cymydog, ond hefyd dig a chas, malais, a chynfigen, ae phob rhyụ eụlys sy'n tueḍu i friụo yn cymy dog, agi mae yn erchi gụaredougrụyḍ calon, Rom. 12 Ephe. 4▪ Colos. 3 mụynder, trigarogrụyḍ, boneḍigei­ḍrụyḍ, difalchder, cymụynasrụyḍ, agoḷụng yn haụḍ dros gof yn cam, ag na ḍymunomi ḍial yn cam, ond maḍe o baụb yụ gyliḍ, fal y maḍeuoḍ duụ i baub drụy Grist.

Beth syḍ gen y chụeched gorchumyn? Matt. 5 1. Cor. 6

Mae'n gụard torri priodas, a phob godineb, Math. 5 Ephe. 4▪ & 5. a chydgnaụd anghy fraithlaụn, a budur anḷadrụyḍ, ef a fyn hefyd, ochel: a thorri ymaith yr achofion a fyḍ yn cyphroi, ag yn niagu anḷadrụyḍ y cnaụd, fal ymae geiriau serth, camadau busteleḍ, menidiau amụair, 5. Petr. 2 1. The. 4 Heb. 13 Tob. 5 Esa. 2. Eecl. 9 1. Ti. 2 1. Pet. 3 ag yngụrthụyneb hyn, i mae ef yn erchi phydlondeb calon meụn meḍụl, a chụant, a diụeirdeb corph yn y tafod, yr ụyneb y ḷygaid, y clustiau, a'r teimladau cyflaḍ, ag o fod yn fyr, yn hoḷ ymḍygiaḍ, a thrụsiad y corph.

Beth y dis yni ḍysgu yn y saithfed?

Yrydis yn gụard yma ymhob moḍ gymeryd, Ephe. 4 1. Cor. 6 Lucæ. 9 1. The. 4 a pherchnogi yn anghy freithlon ḍafun araḷ, megis y mae drụy ledrad drụy drais, drụy usurieth, drụy elụ anghyfreith laụn, drụy ḍicheḷḍrug, a thrụy bob bargen ar y gụnair y niụed i gariad perphaith cristnogaụl, ag i somir yn cymydog, yn erbyn hyn, 1. The. 4 Lucæ. 6 Eze. 17. mae rgorchumyn yn erchi cadụ cyfionḍer ymhob trapherth, a marsian­diaith. A phrophidio'n cymydog, os byḍḷe, [Page 63] ag amser.

Beth syḍo feụn yr ụythfed gorchumyn?

Y mae'n gụard dụyn cam, a thụyḷodrus dystiolaeth a rụystro meụn moḍ yn y byd gyfioụnder yn cymydog ger bron ustus, ne aḷan o'r gyfraith lechuino i henu daf, fal y mae arụainụyr chụedlau, Exod. 1. Leui. 13 Dent. 9 absenụyr, ḷyshenuyr, a gụenieithụyr yn arfer, ag o fod yn fyr, Iacob. [...] 1. Pet. 2 Ephe. 4 Iacob [...] Ephe. [...] p10. 17 & 18 Matt. 1 Coo. [...] Ephe. [...] mae'n dehol ag yn dychymig celụyḍ, a phob cam arfer tafod yn erbyn i gydgristion, y mae hefyd yn erchi doedyd yn ḍaf, ag yn gymhesuraụl ynghylch yn cymydog. Sef yn berthynasaụl i ḍiphin, ai helpu ef yn ḍi phug yn disomiant, ag yn ḍiḍicheḷ.

Beth sy'n y ḍau orchumyn ḍiụaethaf?

Y mae' nt hụy yn gụarḍ chụant i ụraig, agi ḍaf gụr araḷ, Dent. 5 Eccl. 5 fal y dylemi ochel (nid yn unig gụraig gụr araḷ, a bargenion an­ghyfreithlon, Matt. 5 1. Th. 4. a gụaneythur cam gole, ag amlụg, ond hefyḍ meḍulio, ag amcanu gụaneythur drụg i neb mae'nthụy yn [Page 64] erchi pureiḍrụyḍ calon, ag cụḷys da di freg tu ag at baụb, fal y dymunomi o eụḷys yn calonau y pethau afo er ḷes, [...]acob. 1 [...]aiæ 1. a phrophid in cymydog, ag fyth na chytunom a chụant i ụneythur y cam ḷei'f aḷau fod, i eraiḷ. [...]phe. 4 [...]olof. 3 [...]ccl. 18

Mae penod y deg gorchumyn?

Cariad perphaith, a hụn meụn dau foḍ, y mae'r ḍụy dabl yn yr hain y mae'r gorch­munion yma ụedi' scrifenu (a ḷaụ ḍuụ) yn i asod aḷan, [...]ugust [...]. 2 [...]ip. [...]xod. o blegyd y mae' gorchmunion y dabl gyntaf yn dyscu pethau perthynasaụl at gariad duụ, a gorchmunion yr ail dabl yn dyscu beth sy'n perthynu at gariad yn cymydog. Agfal dymagariad duụ cadụ o honomi i orchmunion ef, Ioan 5 cans y neb sy'n doedyd i fod yn caru duụ ag heb gadụ i orchmunion, celụḍog yụ, ag nid oes mor gụir yntho ef, a'r neb sy'n cadụ i air ef, Ioan 2 yn hụn yn ụir y mae cariad perphaith duụ: ụrth hyn i'r ydym mi yn guybod yn bod yntho ef, duụ syḍ gariad perphaith a'r neb sy'n trigo ynghariad perphaith sy'n trigo yn nuụ, a duụ yn tho yntau, meḍ Iefan y'r [Page 65] Apostol: 1. Ioā. [...] Ag am hyny iaụn i doedụyd, testyolaeth cariad perphaith yụ dangos y ụeithred. Greg. inhom

Pa foḍ i'r adaụeinir arụyḍion, a phrio­daụl ụeithredoeḍ cariad perphaith?

Cariad perphaith syḍ ḍioḍefgar, gymuynasgar, ni chynfigenaf ni unaf yn anfoḍol, nid ymchụyḍaf, nidyụdrachụanog irụysc, 1. Co. 1 a sụyḍau, ni byḍ in ceifio i olud i hun, ni ḍigir yn haụḍ, ni feḍulia f ḍrug, ni laụenhafụrthanụireḍ, ondefagydlaụenhaf a'r gụir, ef a ḍeoḍef bob peth, ef a gredaf bob peth, ef a obeithaf bob peth, ef a fyḍ fodlon i bob beth, Rom. [...] hyn a ḍoụad sain Paụ penoeḍ yn nynu o gariad crist: Am hyn deụis y boụyd (meḍ gair duụ) fal i gelych di a'thiliogaeth fuụ, a charu d'arglụyḍ ḍuụ, a bod yn ufuḍ yụ air ef, Den. 3 a glynu ụrtho ef, canys ef yụ dy foụyd ti, a hyd dy ḍyḍiau di: ag fali geḷych di yn fyr gael athraụaeth Crist yn cy datteb a'r hen gyfraith: Mat. 1 [...] Luc. 1 [...] os myni di entrio i'r boụyd cadụ'r gorchumynion, gụnaf hyn, ag dydi a fydi fuu.