INterrogastime honoret te deꝰ illustrissime fili philippe de melduno de optimo quod est in nobis scꝪ anima cogitans ꝙ turpe est occupari in ceteris eciā sui intimi cognitione carere. Qd eciam attendens. philosophus de anima librum edidit. cuius expositionem cum questionibus et notabili (bus) acuto tuo ingenio et generosissimo trāsmitto. te paterno affectu rogans attencius quatinꝰ cognitioni anime sic intendas vt per eā ꝓficias ad incrementa virtutū qua (rum) in̄a dinoscitur eē subiectū.
UBi non est sciēcia aīme n̄ ē bonū ꝓuerbio (rum) xix Augꝰ de trinitate libro iiij· ca. p̄mo recte ī p̄ncipio. Scienciā terrestriū celestiū (que) rerum magis existimare solet genus humanū in quo ꝓfecto meliores sunt qui huic sciencie p̄ponūt nosse seipsos. Vbi (pꝪ) patet (sm) secundum Augustinū ꝙ noticia suiipsius est p̄ ponenda noticie celestiū et terrestriū rerum. seip̄m autē nō potest cognoscere homo sine noticia aīe. Noticiā autē aīe ꝓprie nō p̄t hr̄e sine noticia anime in ꝯmuni. quia cū intellectus nr̄ ꝓcedit a confusis ad distincta ab vniuersali (bus) ad ꝑticularia. & iō necessaria fuit sciencia anime in cōmuni (qr) quia sine ea nō nouit homo bonū suū et hoc est quod dicit preallegata auctoritas. Vbi nō est sciencia anime &c̄· In quo quidem verbo describitur noticia quā querimus ¶Primo quo ad materialem ꝯtinenciam cū dicitur anime. Nā anima est materia et subiectū huius libri· Nam iste liber declarat naturam & potencias anime. Et ideo scriptura huius libri mirabilior ē alijs scripturis quas fecit Aristotiles Vnde Themisteus. Cum multa sint Aristotelis scripta que vti (que) aliquis mirabitur magis omni (bus) mirari contingit negociū de anima et mnltitudinem ꝓbleumatū in illo que ne (que) enuare p̄ualuerunt qui ante Aristotelem fuerant & copiam actionū ad vnamquam (que) methodo (rum) quas inseruit in hoc libro ¶Secundo describitur noticia quam querimus scꝪ anime (quam)tum ad formalem euidenciā cū dicitur sciencia. Nam forma noticie et ordo tunc patet qn̄ noticia rei scientifice traditur ¶Modus autē scienficus est vt p̄mo notificentur communia· secundo specialia· hūc modum seruauit Aristotiles. Omnia em̄ animata ꝯueniūt in anima & ideo primo Aristotiles notificauit animā in ꝯmuni in libro quē pre manibus habemus. ¶In isto [Page] em̄ libro determinat de ip̄a aīa et potēcijs siue ꝑti (bus) eiꝰ. In seq̄nti (bus) aūt libris determinat de oꝑibꝰ ꝓprijs cuiuslibet aīati. Oꝑa enim aīe vel sunt ip̄ius in corpus īmediate eo mō quo dicimꝰ ꝙ aīa dat eē corꝑi qd quidē eē est viuere (qr) quia vide viuēti (bus) est eē. et de hoc opere determinatur in libro de cā vite et mortis et de causis longioris vite vel ip̄m opus anime est ꝑ potenciā eiusdem. Potencia aūt est triplex scꝪ vegetabilis. sensualis. et intellectualis Oꝑa vegetabilis suut tria genratio. augmentū. et nutrimētū De primo et secūdo dictū est in libro generatione. De tercio (hꝪ) habet dici in libro de nutrimento. Oꝑa autē sensus sunt tria in genere scꝪ sentire appetere & mouere (sm) secundum locum quia primo sensus apprehendit. secūdo appetitiua imꝑat motū. tercio motiua exequitur· Opus autē sensibilis (sm) secundum sentire tripliciter variatur Vno mō (sm) secundum ꝙ sensus egreditur vel ingreditur in animal· et de sensu isto modo determinatur in libro de sompno et vigilia· (qr) quia sompnus est qnasi qnedā retractō sensuū. vigilia aūt quidā egressus eo rūdem. secūdo mō est oꝑatio s̄sus in oꝑatione ad sensibile sm ꝙ diusa sensibilia sm diusas naturas aspiciūt diusimode diusos sensus et hoc mō de sensu & sensibili determinatur in libro de sensu et sensato. tercio mō est oꝑatio sensibilis potē cie sm quendā reditū ex specie seusibili in rē cuiꝰ est spēs & de tali ōꝑatiōe ē liber de memoria & remī scentia Aut sequit opꝰ motiue q̄ quidē vel mouet sm locū scꝪ mntā [...]o locū & transferendo corpus a lodo ad locū aut dilatādo aut ꝯstringendo corpus in eodē loco & vtrū (que) ho (rum) tradit in libro de motibus aīaliū. fit tn̄ specialis tractatus de inspiratione & respiratiōe. Anima em̄ facit specialē motū in hn̄tibus pulmonē ad refrigeriū pectoris ꝑ spm̄ attractū quē mouēt trahendo retinendo & emittendo. Sequitur opꝰꝑtis intelligibilis. de intellcū aūt quō scꝪ intellcūs diuiditur in possibilē & agētē & quō possibilis ē oīa fieri & agens est oīa facere et quomō intellcūs noster se ha (bus) ad fantasmata sicut visus ad colores et de simili (bus) determinat in tercio huiꝰ Cōpletur tn̄ noticia intellectus ꝑ illum tractatū qui dr de intellectu et intelligibili tantum de secunda parte thematis Tercio describitur noticia anime quam querimus quantum ad finalem sufficienciā quādo dicitur. non est bonum quasi diceret. Sicut sine sciencia anime nō ꝓuenit bonū ita ꝑ noticiā eiusdē ꝓuenit bonū ī nobis. hoc āt bonū est ex hoc ꝙ noticia sciencie de anima est vtilis. Est autem vtilis sm ꝯmentatorem tribus modis· Primo quidem quia proficit ad noticiam veritatis re (rum) naturaliū. Vnde ꝯmētator Vnus modꝰ iuuamenti huiꝰ scīe est qm̄ est ꝑs [Page] nobilissima sciencie naturalis Animalia em̄ suut nobilissima corpo (rum) generabiliū & corruptibiliū· Anima autē est quid nobilius alijs oī bus que sunt in aīali (bus) sine cuius cognitione nō cognoscūtur aīalia: (qr) quia est principiū essencialeet formale animaliū et sic primus modus vtilitatis huius sciencie est (qr) quia iuuat ad scienciā naturalē. secundꝰ autē modus est (qr) quia iuuat ad scienciā moralem. Vnde ꝯmētator. hec sciencia pluri (bus) sciencijs dat principia plura sicut sciēcie morali dat eligenciā et rationē et ꝓheresim et multa alia ꝑ que regūtur ciuitates in mori (bus)· Terciū autē iuuamentū huius sciencie est (qr) quia ꝓficit ad scienciā diuinā. Manifestatur em̄ in illa sciencia (qr) quia intelligencia est. In hac eciā sciencia manifestatur veritas intellcūs ex qua deuenitur in cognitionē substanciarunt seꝑata (rum). Manifestatur eciā ꝙ intelligencie sunt abstracte De hijs autē omni (bus) est primꝰ phūs et sic hec sciencia facit tria bona sm tria iuuamenta et ideo p̄t dici de ea qd scribitur Sap̄ .vij. Venerūt eciā michi multa bona ꝑiter cū illa &c̄
BOnorū honorabiliū: Liber iste cuius expositionē intendimꝰ diuiditur in duas ꝑtes. in ꝓhemiū & tractatū. secūda ibi. Videt aūt. tercō poīt intētū ibi· Inquirimꝰ āt. q̄r to circa intentū difficultatem ibi. Omnino autē. quinto on̄dit cui ꝑti phīe supponat hec sciencia ibi. Dnbitatiouē autē hn̄t. ¶Primo ergo on̄ditur ꝙ hec sciencia digna est et p̄ma et p̄t eē ratio phī talis Sciencia que excedit alias in dignitate subiecti & certitudine ē digna et p̄ma. sciēcia de aīa ē de hmōi ergo &c̄. ¶Circa hanc rationem sic ꝓcedit phūs (qr) quia p̄mo dt ꝙ sciē cia speculatiua est de nuo honorabiliū. secūdo ꝙ vna sciencia excedit aliā duo (bus) modis scꝪ in subō & certitudine. tercio ꝯcludit ꝓpositum ¶Quantū ad p̄mū dr Opmantes noticiā scꝪ speculatiuā eē de numero bono (rum) hooorabiliū. Quātū ad secundū subiūgitur. Magis āt aliā scꝪ scienciā dicimus nobiliorē altera aut sm certitudinē aut ex eo ꝙ est melio (rum) et mirabilio (rum) .s. subiecto (rum). Cōmentator Geometria excedit astrologiā ꝑ ꝯfirmacōnē demōstracōis. Astrologia āt excedit eā in nobilitate subiecti q̄ si diceret Cū siut duo excessus in sciencijs p̄t eē ꝙ vna sciencia excedat in vno et excedatur in alio sicut astrologia excedit geometriam in subiecto et exceditur in certitudine demonstrationis. Et nota ꝙ excessus qui est ex parte subiecti est maior et essencialior. cuius signum ē. quia magis desideramus scire de rebus nobilioribus modicum eciā topice q̄m multum de re (bus) minꝰ nobili (bus) ꝑ certitudīem [Page] Ratio eciam est ad hoc quia sciencia sumit speciem de obiecto et ideo essentialius respicit nobilitatē que sumitur ex obiecto (quam) illam que sumitur ex modo actus· Modum vero actus voco certitudinem Quantum ad tercium concludit philosophus Propter hec vtra (que) scilicet certitudinem & propter subiectū. ratiouabiliter ponemus anime historiam id est scienciam in primis id est ante alias sciencias sicut digniorem· ꝙ autem hec sciencia excedat in subiecto (patꝪ) patet quia anima est subiectum in hac sciencia quod quidem est nobilius alijs subiectis in sciencijs naturalibus & mathemacicis Non autem fubiecto in scientia diuina. Vnde ꝯmentator Hec sciencia excedit alias preter scienciam diuinam Qd eciam excedit alias in certitudine patet quia nullus ignorat se habere animam omnis eciam certitudo oritur ex anima et ex lumine innato ei Nam ex hoc aliquid est certum nobis: quia est consonum lumini naturali et ideo hoc lumen est regula et mensura omnium certificationum. ¶Deinde sequitur. Videtur autē. Vbi post (quam)ostensum est ꝙ hec sciēcia est digna ostenditur ꝙ est vtilis et potest esse ratio talis. Sciencia que proficit ad omnem veritatem et maxime ad veritatem nature est vtilis sciēcia de anima est huiusmodi. nam cognitio ipsius scilicet anime proficit ad omnem veritatem et maxime ad uaturam id est ad cognitionem rerum naturalium Est enim anima principium animalium formale et essenciale & per consequens non possunt cognosci animalia nisi cognoscaturanima. Animalia autem sunt magna pars rerum naturalium et proficiendo ad naturam animalium ꝓficit ad illud quod est magna pars rerum naturalium. Quomodo autem noticia anime proficit ad omnem veritatem· dictum est supra vbi ostensum est ꝙ proficit ad naturalem scienciam ad moralem et ad diuinam. Potest tamen dici ꝙ proficit ad omuem veritatem: quia anima apud se habet lumen quod est examen & mensura omnium veritatum· certificatarum. ¶Ad euidenciam dictorum primo queceret aliquis. Vtrum de anima sit sciencia. videtur ꝙ non quia sciencia est de hijs que intelligunt Anima autem intelligi non potest. cuius ratio est quia nichil est in intellectu quod prius non fuerit in sensu. anima autem num (quam) fuit in sensu. ¶Ad oppositum est dictū philosophi. Dicendū est ꝙ de anima potest eē sciencia prim [...] (qr) quia nō est defectus ex ꝑte scibilis· Illud em̄ dicitur scibile in quo est subiectum et ꝑtes subiecti et passiones. Ex hoc em̄ est sciencia de scibili (qr) quia passiones predicantur de subiecto et de partibus subiecti. Anima autem habet pates sicut vegetatiuā [Page] sensitiuam et intellectiuam. Vegetatiua etiā partes habet scꝪ nutrimentum· augmentatiuum & generatiuuum et passiones .s. nutrire et augere· Sensitiuū eciā ꝑtes (hꝪ) habet scꝪ visum auditū et sic de alijs habet eciā passiones scꝪ videre et audire· Intellectiuū autē ꝑtes habet sicut intellectū agentē et possibilem et passiones sicut intelligere et abstrahere. Nec etiā est defectus ex ꝑte scientis quia aīma potest intelligere seipsam et hoc: (qr) quia habet potenciā reflexiuā. Per obiectū em̄ cognoscit actū et ꝑ actū cognoscit seipsam Vbi notandum ꝙ licet intellectus noster nō excedat sensum (quam)tum ad ortum a sensu tamen bene excedit quantū ad cognitionis terminū· nam et sensibilibus deuenit ad intelligibilia q̄ nū (quam) fuerunt a seusu. Deuenit ecī am ex obiecto in seipsum. ¶Ad argumentū (pꝪ) patet ꝙ intellcūs nun (quam) fuerit in sensu tn̄ obiectū ꝑ quod deuenitur in intellectū fuit in sensu. ¶Secundo quereret aliquis vt (rum) hec sciencia sit de nuo bono (rum) honorabiliū videtur ꝙ nō. primo honor debetur hijs que queruntur ꝓpter se sic̄ felicitati (sed) hec sciēcia nō querit ꝓpter se. Vnde et u [...]us sm phm̄ magis est laudabilis (quam) honorabilis. ¶Ad oppositum est phūs· Dicendū est ꝙ sciencia speculatiua est de nuo bono (rum) honorabiliū nō simpliciter sed in genere. Quod sit de nūo bono (rum) patet (qr) quia sciencia est ꝑfectio hominis inquā tum homo et per consequens est bonum hominis· Quod sit de numero honorabilium patet quia honorabile dicit qd ꝓpter se queritur vt hētur primo ethico (rum). Sciencie autē speculatiue sunt ꝓpter scire tm̄ sicut dr secūdo methaphisice et nō ꝓpter opus sicut practice. ꝙ autē sit de uumero honorabiliū in genere et nō simpliciter (ptꝪ) patet (qr) quia illud est simpliciter de nūo honorabiliū quod absolute ꝓpter sequeritur sicut felicitas. sciencia āt speculatiua nō est hmōi. (sed) hoc tm̄ habet respectu practice. ¶Tercio quereret aliquis vt (rum) hec sciencia sit dignior alijs videtur ꝙ nō. (qr) quia illa dignior est que est de nobiliori subiecto sed methaphisica est de nobiliori subiecto (quam) sciēcia de anima ergo &c̄· ¶Ad oppositum est phūs. Dicendū est ꝙ sciēcia de aī ma nobilior est nō simpliciter sed in genere sciencia (rum) naturaliū Ratio ad hoc est (qr) quia nobilitas sciencie debet censeri penes illud quod est vltimū de potencia eius. Vltimum autem in quod potest sciencia de anima est anima intellectiua. Ibi enim fuutur speculatio eius· anima autem intellectiua est in confinio substanciarum separatarum et substanciarum sensibilium et ꝑ conseqnens scientia de anima videtur tenere gradum medium inter methaphisicam et scienciam naturalē que est de puris sensibilibꝰ [Page] ex quo sequitur ꝙ est nobilior inter sciencias naturales· ¶Ad argumentum patet ꝙ non est simpliciter nobilior omni sciēcia sicut dictum est sed tantum in genere. vnde et ꝯmentator dicit ꝙ est nobilior alijs preter scienciam diuinā ¶Quarto quereret aliquis vt (rum) hec scientia sit cercior alijs. Videtur ꝙ non quia iste sciencie que sunt in summo gradu certitudinis sunt alijs cerciores sciencie mathematice sunt huiusmodi ergo &c̄· Preterea ille sciencie sunt cerciores que procedunt a causa ad effectum (quam) ille que proceduut ab effectu ad causam. quia ille procedunt a priori iste a posteriori. sed sciencie mathematice procedunt a causa ad effectū hec autem sciencia procedit ab effectu ad causas et a posteriori ad priora quia per obiecta de uenit in actus. et ꝑ actus in potencias ergo &c̄ ¶Ad oppositum est philosophus. Ad hanc questionē videtur respondere Themisteus et dicere ꝙ hec scieutia cercior est quia per naturam et scienciā eius est certitudo in alijs sciencijs. ꝓpt quod est vnūquod (que) et illud magis vnde si anima faciat certitudinem de alijs magis est certa de se (quam) de aliquo alio. Alio modo p̄t dici et melius ꝙ hec sciencia dicitur certior alijs non simpliciter sed in geuere scieuciarum naturaliū. Ratio autem est ad hoc: quia sciencie naturales procedunt ex effectibns ad causas & ideo illa sciencia naturalis que procedit ex effecti (bus) cerciori (bus) videtur esse cercior talis autem est sciētia de anima (qr) quia nichil est nobis nocius (quam) videre & audire et similia que exꝑimur in nobis. sustinendo hanc viam vltimam patet responsio ad omīa argumenta. ¶Deinde sequitur. Inquirimꝰ autem· Vbi posita dignitate et vtilitate sciencie ponitur intentū eiusdem quod est. quia sciencia intendit inuestigare substanciam anime & passiōes eiusdem & hoc est qd dicit lr̄a. Inquirimꝰ considerare et cognostere naturā et substanciam ip̄ius anime et postea intendimꝰ considerare quecun (que) accidūt circa ipsam animā. Accidencia autem et passiones aīme sunt in duplici differencia quia quedam sunt ꝓprie passiones ip̄ius anime sicut intelligere. quedam autē sunt communes tocius ꝯiuncti que insunt ipsis animalibus sicut concupiscere ꝓprietates que sunt proprie ip̄iꝰ anime· Videtur ꝙ nō. quia si aliqua esset esset ip̄m intelligere. hoc autem non est quia intelligere est ip̄ius ꝯiuncti ꝑ animam ¶Ad opposicū est phūs Ad hoc potest dici ꝙ ꝯmentator hūc passum exponit duobus modis. sm primū modum intendit dicere philosophus ꝙ contingencium anime quedam sunt q̄ appropriantur anime eo ꝙ anima [Page] non indiget corpore in habendo has ꝯtingentes passiones sicut est in ȳmaginationem ꝑ intellectum ipsum inteligere quod quidem nō indiget corpore sicut instrumento. Alie sunt que contingunt anime que non sunt sine instrumento corporeo sicut concupiscere. talia em̄ sicut dicit Cōmentator contingūt corpori propter animam Alio modo exponit ꝯmentator hunc passum dicens ꝙ philosophus forte ꝑ passiones ꝓprias anime intelligit illas que primo existunt in anima. secundo in corpore vt s̄sus et imaginatio ꝑ alias intelligit illas que existunt in anima per corpus vt sompnus et vigilia que incipiunt ab euaporatione cibi et efficiuntur ligamentū vel solutio virtutū anime. ¶Ad argumentum (pꝪ) patet. nam nō est intentio philosophi quin intelligere sit hominis per animam. sed ꝙ intelligere ita est anime ꝙ non indigeat instrumento corporeo. Notandū est ꝙ sm dictū modum adhuc possunt distingui passiones anime vt dicatur ꝙ passio est duobus modis. Vno modo ꝙ est ī anima ad modū accidentis vel quasi accidentis proprij et est ibi ꝑ modum quiescentis et hoc modo dicimus sensus et ymaginationes esse passiones anime. Dixi autem quasi accidentis quia sm multos potencie anime non sunt accidentia licet habeant modū accidentis Alio modo sunt passiones anime q̄ sunt in anima per modum fieri sicut videre audire et intelligere. Dicimꝰ enim ꝙ anima patitur ex hoc ꝙ intelligit. Vtrum autem intellictio sit ab obiecto vel ab intellectu vel ab vtro (que) requirit aliam difficultatem.
OMnino autē penitus difficillimorū est Post (quam) philosophus ostendit intentum huius sciencie hic ostendit difficultatem circa intentum. et duo facit. quia primo ostendit difficultatem circa diffinitionem anime. secundo circa ipsum diffinitum ibi· Consideraudum autem. Prima in duas sm duas difficultates. Prima est scilicet circa diffinitionem anime. secunda circa ꝑtes diffinitionis ibi. Primum autem fortassis. ¶Quantum ad primum notandum est ꝙ per diffinitionem accipitur fides et certificatio de natura et substancia rei Cum ergo difficile sit accipere talem diffinitiōem et maxime in anima que est res spiritualis difficile est attingere naturam et substā ciam anime et hoc est quod intendit probare philosophus et primo ponit conclusionem intentam. secū do ꝓbat eam ibi. Cū em̄ sit q̄stio. [Page] ¶Quantū ad primū dicit. Omnino autem penicus d numero difficillimorum est accipere aliquam fidem ·i. certificationem de ipsa scꝪ substancia anime ¶Deinde sequitur. Cnm enim sit questio cōmunis. vbi probat intentum & potest esse ratio talis. Vel est vna ars cōmunis accipiendi diffinitionem anime et diffinitiones aliorum vel est propria. sed vtro (que) modo est difficile accipere diffinitionem ergo omni modo acceptio diffinitionis est difficilis. Circa hanc rationem sic procedit quia primo ostē [...] difficultatem si ponitur ars communis. secundo si ponatur ars ꝓpria ibi. Si autē non est ¶Quā tum ad primū dicitur. Cum em̄ questio qua ·s. queritur quid est anima sit cōmunis multis alijs .s. diffinibilibus. Dico autem hanc question [...]m cōmunem que est circa substauciam et eam que quid ē id que querit de substancia & quiditate rei quia inquantum ita est videbitur fortassis alicui esse vna quedam methodus id est ars .s. venandi diffinitionem de omnibus illis de quibus volumus cognoscere substanciam sicut dicimus esse cō munem methodum ad acceptionē demonstrationis que est ad probationem ꝓpriorum accidencium de subiecto. Si autem vna methodus venandi diffinitionem querendum est que est illa et hoc non fit sine difficultate q̄si diceret phūs si est vna ars accipiendi diffinicō nem in omni diffinibili sicut est vua ars ꝯīs accipiēdi demonstrationem in omni demonstrabili puta ꝙ demonstratio est ex primis & proprijs et per se causis. et sic de similibus tamen adhuc restat difficultas que sit illa ars inueniendi diffinitionem. ¶Deinde sequitur. Si autem non est. Vbi ostenditur ꝙ si non est vna ars communis restat difficultas duobus modis. primo quidem que sit illa ars per quam inuenitur diffinitio anime et post (quam) via inueata fuerit adhuc restāt difficultates q̄ sint principia diffiniēcia animam Nam cognitio vie non sufficit ad sciendum diffinitiones rerum nisi scita fuerint principia propria illis rebus quia diffinitiones non componuntur nisi ex principijs ꝓprijs rerum. hoc est ergo quod dicit lr̄a ꝙ si uon est vna quedam methodus de eo qnod quid est id est accipiendi diffinitionem difficilius sit negociari circa qd quid est. Cuius difficultatis ratio prima est ꝙ circa vnumquod (que) diffinibile oportebit accipere quis modus diffiniendi ¶Secunda ratio est quia cum manifestum fuerit de modo puta ꝙ est demonstratio sicut dicit ypocras· aut diuisio siucut dixit plato. aut compositio sicut dixit Aristotiles secundo posteriorum adhuc restant dubitationes. Restat enim querere ex [Page] cuiusmodi p̄ncipijs est ipsum diffinibile quia aliorum diffinibilium sunt alia principia diffiniencia sicut sunt alia principia numerorum et superficierum. Notandum est ꝙ est vna via communis ad inueniendum diffinitiones rerum puta diuisio et compositio fimul sicut potest haberi septimo methaphisice. Hoc autem patet in exemplo. supposito ꝙ aīma sit ens restat diuidere ens. Quoddam est substancia et quoddam accidens. diuisum debemus componere. anima nō est ens accidentale ergo substanciale anima ergo est ens substanciale. deinde substancia debet subdiuidi· Est em̄ substancia materia substā cia forma substancia compositum. Anima nō est substancia vt materia nec vt cōpositū restat ergo ꝙ sit substancia vt forma & sic debemus ꝓcedere diuidendo et ꝯponēdo donec veniamus ad ꝓpriam anime dr̄am ꝑ quam est in specie propria Ex hijs patet ꝙ via veniendi in diffinitiones non est demonstratio sicut dixit ypocras. cuius ratio est quia diffinitio ostendit essenciā rei īmo non est nisi essencia rei vt expressa ita ꝙ idem dicit diffinitum diffinitio licet sub alio modo sed demonstratio non ordinatur ad ostē dendam eēnciam rei sed magis ad probandam inherenciam ꝓprie passionis de proprio subiecto nec via inueniendi diffinitiones est diuisio tantum sicut ponebat plato: quia diuisio est propter compositionem Ad hoc enim fit diuisio in proprias differencias vt componatux ꝓpria differencia cum proprio genere ex quo sequitur ꝙ ꝯpositio ꝑ se facit diffinitionem. diuisio aūt tm̄ ꝑ accn̄s (qr) quia nō nisi ꝑ ꝯpositionem. ¶Deinde sequitur. Primū autē fortassis Vbi post (quam) ostensa est difficultas de modo veniēdi ī diffinitionem. hic ostenditur difficultas circa partes diffinitionis. Est enim primo difficile videre de parte diffinitionis que est genus scilicet in quo genere est anima et quantum ad istam difficultatē dicitur in littera· Primum autem fortassis necessarium est diuidere id est diuidendo predicamenta videre in quo genere est ipsa anima vtrum scilicet sit hoc aliquid de substancia an sit qualitas vel quantitas aut in quodam alio predicamento· secundo supposito ꝙ anima fit in genere substancie restat diffitultas de differencia· Nam substancia quedam est potencia quedam actus. Considerandū est ergo vt (rum) anima sit d nuo ea (rum) substancia (rum) que sunt in potencia aut magis sit endelechia et actus. Hec enim scꝪ potencia et actus non modicum differūt quia sunt opposite differēcie que sm cō mentatorem in exposicōe huiꝰ lr̄e reperiuntur in omnibus predicamentis. Notandum est super illo verbo. Primum autem fortassis. ꝙ notabiliter dixit phūs fortassis [Page] quia potencia et actus nō sunt directe in genere nec in specie (sed) magis sunt p̄ncipia eo (rum) que sunt in genere. Et ideo anima nō est directe in specie (sed) magis est ꝑs speciei. qn̄ autē dr ꝙ pote [...]inā & actꝰ nō sunt directe in specie vel genere sed magis sunt ꝑtes speciei accipitur potēcia vt est receptiua actus & actus vt recipit in potēcia si tū accipiatur potēcia que fit actus eo mō quo dicimꝰ ꝙ frumentū in potencia fit frumentum in actu hoc modo potencia et actus sunt directe in genere quia frumentum in actu et frumentū inpotencia dn̄t eandem speciē. licet sub alio modo et de tali potencia et tali actu intelligitur verbū ꝯmentatoris scꝪ ꝙ sunt in quolibet genere. Notandū est d hijs difficultati (bus) ꝙ p̄ma soluitur. Nā p̄ncipiū eēnciale substā cie (dꝪ) debet eē substācia. aīa est p̄ncipiū eēnciale substācie ex quo restat ꝙ substancia sit. Soluit eciā secūda difficultas. Nā de aīa fuerūt due opinioues. Quidā em̄ posuer̄t animā de nuo eo (rum) que sunt potencia ponentes eā de nuo materialiū sic̄ illi qui posuerūt eā esse quendam humorem. Quidā autē posuerunt eā esse actū quendā· Cū em̄ potencia dicatur duo (bus) modis .s. receptiua eo modo quo materialia sunt inpotencia et obiectiua eo modo quo frumentū in potencia fit frumētū in actu. neutro isto (rum) modo (rum) debet dici potencia· nō primo modo quia quod est potencia primo modo est ꝑfectum ꝑ actum qui actus (dꝪ) debet dici anima pocius (quam) illud perfectibile nec secundo modo. quia quod est ī potencia obiectiua non actu informat sicut anima ¶Dainde sequitur. Considerandū autē. Vbi posita difficultate circa diffinitionē & ꝑtes eius hic ponūtur difficultates circa ipsum diffinitū· scꝪ aīam et sunt tres. prima est de anima sm ꝙ est totum poteuciale. secundaē de anima sm ꝙ est totum vniuersale ibi· Et vt (rum). tercia est de habitudine potentia (rum) ad actū & vtrius (que) ad obiectū ibi. Amplius aūt ¶Ad euidenciam primi notandū est sm ꝯmentatorem in expositione huius lr̄e ꝙ de ꝑtibilitate aīme fuit duplex opinio. vna platonis q̄ posuit animam esse diuisibilē sm subiectū ita ꝙ virtus intelligibilis est in cerebro concupiscibilis ī corde. naturalis autē .i. nutritiua in epate. phūs autē posuit ꝙ aīa est vna sm subiectum et plnress̄ virtutes et potencias hoc viso patet lr̄a que dicit ꝙ ꝯsiderandum est vtrum anima fit partibilis scꝪ sm subiectum sicut ponebat plato an sit impartibilis sm subiectum habens tamē plures virtutes sicut ponebat philosophus· hoc em̄ non modicum differt. sicut dicit Themisteus. nam diuisio primo modo sequestrat supposita. Diuisio autem potenciarum et virtutum qne est secuudo modo non est [Page] penes supposita sed penes actiōes. Notandū ꝙ totum potenciale oritur ex forme eleuatione. nā ex hoc dicitur totū potenciale quia forma nō est artata ad vnū actum tantū sed potest se extendere ad plures actus quāto em̄ forma inferior est tanto magis videtur esse artata et limitata· forma autem superior minus limitata est. Cum ergo anima maxime hominis non sit artata ad vnam actionem sed se extendit ad plures dicitur esse totū potenciale et potēcia quelibet dicitur pars illius tocius sicut intellectꝰ dicitur ꝑs anime et hoc ē quod dicit Themisteus ꝙ anima est ꝯtentiua multa (rum) potenciarum ita ꝙ nō habet diuersitatem in re sed diuersitatem in agere. ¶Deinde sequitur· Et vtrum· Vbi ponitur difficultas de toto vniuersali (qr) quia considerandū est vtrum anima sit vniuersale sicut genus an sicut species & primo quidem ponit philosophus ꝙ hoc debet considerari· secundo ostēdit ꝙ consideratio est vtilis ibi. Nunc quidem em̄ ¶Quā tum ad primum dicitur ¶Considerandū est eciā vt (rum) oīs aīa sit similis spēi vel nō .i. vt (rum) om̄es anime ꝯueniant in specie ita ꝙ vniusalitas anime sit ꝯmunitas speciei in omnibus suis indiuiduis et si contingat ꝙ anime non sint similis speciei considerandū est secūdo vt (rum) tantū dr̄ant specie et nō genere. an eciā cū hoc ꝙ dr̄ant spē differant genere· ¶Deinde sequitur Nunc quidem enim. Vbi ostendit ꝙ consideratio est vtilis & duo facit sm ꝙ dnobus modis hoc ostendit. secunda ibi. Formidandum autem Primo ergo ostendit ꝙ vtilis est consideratio ne incidamus sicut dicit Commentator in errorem platonis qui considerando de anima hominis credebat considerasse de omni anima et hoc quia ponebat omnem animam eiusdem speciei quod tamen falsum est. et hoc est quod dicit littera. Nunc dicentes de anima et querentes id est aliqui antiqui tractatus de anima. videntur intendere de anima humana solum. credentes per hoc in [...]endisse de omni anima quia omnis anima est vnius rationis. et quia hoc falsum est supponendum est ꝙ anime differūt specie sed tamen cum hoc videndum est vtrum differant genere. ¶Deinde sequitur. Formidandum autē· Vbi ostendit secundo modo ꝙ consideratio est vtilis. Vtilitas ex hoc ostenditur ꝙ si anima est quoddam genus habens sub se species non est sistendum habita diffinitione anime in communi sed descendendum est vs (que) ad diffinitiones specificas Non enim solum videndum est quid est anima. sed eciam videndum est quid est anima vegetatiua et sensiciua et intellectiua. Ratio autem huius descensus est: quia intellectus non quiescit: [Page] [...] [Page] [...] [Page] nisi habita specie qua habita iubet plato quiescere. habito em̄ colore adhuc restat quis color vt (rum) albe do vel nigredo & habita spē quiescitur. Rō āt ad hoc est (qr) quia genꝰ dt conceptū ꝯēm dua (bus) naturis et hoc (qr) quia est ꝯē ad duas spēs. & ideo habito genere hētur quid indrn̄s ad duas entitates & vuitates & ꝑ ꝯn̄s nō hētur ꝑfecta diffinitio. (qr) quia ꝑfecta diffinitio querit entitatem vnā & formā nō frangibilē ī alias formas. hoc autē nō est in genere Genꝰ em̄ vel nichil est (qr) quia nō dt formā vnā. Ens autē et vnū conuertūtur vel si aliquid est est conceptus quidā posterior re indrn̄s ad diuersas species & frangibilis in diuersas formas. hoc viso (patꝪ) patet lr̄a que dt Formidandū est .s. q̄le vniuersale ponat in aīa quatenus nō lateat vt (rum) ipsiꝰ aīe sit vna ratio sicut animalis .i· sit vna ratio sicut generis an sm vnāqnā (que) aī mā sit alia ratio sicut est alia ratio hoīs & equi & canis & dei .i. corꝑis celestis. si em̄ est ratio eiꝰ sicut generis nō est sistendū ibi· (qr) quia animal qd est genꝰ aut nichil est (qr) quia nō dt vnā naturā ens autē et vnū ꝯuertūtur aut si aliquid est est quid posterius ·i. dt qnendam conceptum posteriorem a duabus naturis specifi [...]s et sicut dcm̄ est de aīali ita dicendū est de quolibet alio qd est ꝯē sicut genꝰ· Notandū est ꝙ ꝯm̄tator aliter exponit istūp assum dt em̄ ꝙ phūs voluit hoc on̄dere ꝙ diffinitiones generū & specie (rum) nō sunt diffinicōes rerū vninersaliū exn̄ciū ex̄ aīam (pꝪ) patet (qr) quia vniuersale nō est ex̄ aīam imo si aliquid est nō est aliquid sicut ponebat plato qui ponebat vniuersalia ꝑ se subsistēcia extra aīam. sed est aliquid ꝑ intellectū agentē facientē vniuersalitatē in re (bus) et per ꝯn̄s magis est intencōis (quam) rei et est vniuersale quid posteriꝰ rebꝰ a qui (bus) accipit .q.d· ꝯmentator ī oī (bus) verbis istis siue aīa sit quid vniuersale sicut genꝰ siue sic̄ species nō est intelligendū ꝙ diffinitio sit ipsius sicut cuiusdā exn̄tis extra aīam (qr) quia oīs exn̄tia rei extra animā est ꝑticulariū et indiuiduo rū vnde tota exn̄tia [...]nā habet animal racionale mortale et quelibet alia diffinitio ex̄ animā nō est nisi indiuidui or nullū ꝯē vt sic est ꝑ se exn̄s ¶Quereret aliquis vt (rum) gan [...]s dicat vnā naturā videt ꝙ sic· (qr) quia genus dt vnitatē racōnis (sed) vnitas rationis accipit ab vnitate nature ergo &c̄. ¶Ad oppositū ē dictū phī qui dicit ꝙ aīal et quod libet aliud genus nichil est. quia non dicit vnam naturam. Dicendum est ꝙ sm Themisteum genus non dicit vnam naturam. ¶Vnde dicit super hac littera ꝙ nō modicum differt hec consideratio scilicet vtrum diffinitio anime sit sicut generis an sicut specieī. Genus em̄ est conceptus siue ypostasi summatim collectus ex tenui [Page] similitudine singulariū. Species aūt natura quedā & forma vult eē Pro ista opinione Themistij videt eē phūs vij. phisico (rum) vbi dicit ꝙ in genere non est ꝯꝑatio sed in specie. si antē genus diceret vnam naturā sicut et species eque bene esset ꝯꝑatio in genere sicut in specie. Preterea ꝓ hoc est idem phūs in eodē vij· vbi dicit ꝙ equiuocacō nes latent in genere nō autē in specie. si aūt genus diceret vnā naturā sicut dicit species ita esset vniuocatio in genere sicut in specie. vna em̄ natura dicit vnā rationē Infra autē vnā naturā nō est equiuocatio & sic (pꝪ) patet ꝙ intencio phī videtur ꝯsona intentioni Themistij. Alio modo posset dici ad questionem distinguendo ꝙ dr̄e vnā naturā ē duobus modis. Vno mō (qr) quia dicit vnā naturā ꝯmunē ꝑ se existentē extra ꝑticularia & hoc mō nec genus nec species dicit vuā naturā vt ꝓbatū est ꝑ dictū ꝯmentatoris Alio mō (qr) quia dicit vnū ꝯceptum formalē nō frangibilem in alios cōceptus formales. et hoc modo sola species dicit vnā naturam quia non diuiditur per formas sicut diuidit genus. Et quia infra speciem nō latent diuersi conceptus sicut infra genus ideo iuxta eam non latent equiuocationes. Genus ergo dicit tenuem conceptum quia realiter dicit duas naturas specierū in q̄s frangitur. dn [...] (rum) autē naturarum non est similitudo nisi tenuis. Similitudo em̄ est duo (rum) differenciū eadē qualitas accidentalis vel substancialis. Genus autē frangitur in duas differentias substanciales qne dr̄a est qualitas substancialis vt dicit .v. methaphisice ¶Ad argumentū dicendū est ꝙ vnitas rationis in genere nō dicit vnā naturam sed sufficit ꝙ sumatur ab aliquo apparenti ꝯmuni duabus speciebus sicut est sentire vel aliquid hmōi ¶Secūdo quereret aliquis ꝓpter dictū ꝯmentatoris. Vtrum vniuersale sit an̄ rem. videt ꝙ sic. (qr) quia sm Auic̄ .v. methaphisice eēncia hoīs de se nec est vna nec plures sed ē indr̄ns ad hoc ꝙ fiat vna vel plures ¶Est em̄ vna dū sit in vuo indiuiduo plures aūt dū sit in pluri (bus) indiuiduis. si ergo essencia hoīs in aliquo priori est indrn̄s videtur ꝙ in aliquo priori habeat eē non indiuiduale (qr) quia vt dcm̄ est in posteriori ꝙ natura sit indiuidua et quod dictū est de eēncia hoīs p̄t dici de qualibet eēncia alia. ¶Ad oppositū est ꝯmentator. Dicendū est ad q̄stionē ꝙ ꝯmentator dt ꝙ vniuersale nō habet aliqd eē anterem. natura em̄ aīalis que est p̄ncipiū huiꝰ vel illius aīalis est in animali ꝑticulari & nō p̄cedit ip̄m teꝑaliter sicut dicit plato (qr) quia si precedet ipsum non possemꝰ habere noticiam ꝑticularis sicut modo nō cognoscimus res nature nisi cognitis causis ex quibus sunt. Vnde cō mentator Non sunt vniusalia res [Page] exn̄tes ꝑ se aut si sint eē eo (rum) nō ē necessariū ī intelligēdo subās re (rum) sensibiliū .q.d. eē hꝰ .s· aīalis ē necessariū ad certificacōm re (rum) sensibiliū et ꝑ ꝯn̄s nō p̄cedit eas sed est simul cum eis ¶Ad argumentū dicunt aliqui ꝙ illud esse de quo loquitur Auic̄. est esse essencie. Non aucē negat ꝯmentator tale ess [...]precedere rem sed solum vult ostendere ꝙ essencia et formalitas rei non precedit rem existen [...]em. nec sequitur ꝙ si esse essencie precedat ꝙ ꝓpter hoc vniuersale proprie acceptum precedit nec ꝙ ꝑticulare precedat quia tale esse est indifferens ad ꝑticulare et vniuersale quia indifferens est respectu agentis ꝑ quod sit in effectu in aliquo ꝑticulari et respectu intellcūs agentis qui agit vniuersalitatem in rebus. Et sm istum modū respondendi est quoddam esse ante rem quod dicitur esse eēncie et qd dam esse in re existenter quod dicitur esse ꝑticulatum et indiuiduatum. & quoddam esse post rem qd est esse vniuersalis vniuersaliter accepti de quo dicit phūs in lr̄a ꝙ vniuersale est poster us re (bus) Alij djcunt ad argumentum ꝙ tale eē de quo loquitur Auic̄. nō est nisi esse in conceptu (qr) quia ex quo non est in effectu sicut supponitue ab omni (bus) cestat quia si est· non est nisi in conceptu Ex hoc autē nō p̄t argui ꝙ aliquid extra aīam preceditipsa ꝑticularia quia nō est esse essencie quia existencia nō est nisi ꝑticulariū nec esse essencie (qr) quia eēncia ex hoc est (qr) quia dat esse eēncie. (qr) quia essencia est reducta ad genus cause formalis quia ergo ante rē non dat aliqd esse ideo ante ꝑticularia nō est esse exn̄cie ¶Tercio quereret aliquis vt (rum) vniuersale sit ī rebus vel sit posterius eis· videtur ꝙ in re (bus) quia vniuersale p̄dicat de re (bus) et quod predicat de aliquo est in illo de quo p̄dicatur ergo &c̄. ¶Ad oppositū est dictum philosophi. Dicendū est ꝙ in vniuersali est duo considerare scꝪ naturam que subicitur intētioni vniuersalitatis et ipsam intentionem. ¶Quātū ad primū est in rebus nā humanitas est in hoīe hoc et illo. (quam)tū ad secundū est in intel [...]cū ꝙ em̄ id quod est in diuiduo [...] deretur p̄ter indiuiduū hoc est ad intellectu. exemplū longitudo est semꝑ in effectu cū latitudine (sed) ꝙ [...]onfideretur longitudo p̄ter latitudinē hoc est ab intellectu nec huiꝰ modi intellectꝰ est falsus (qr) quia non dt ꝙ longitudo sit sine latitudīe si em̄ hoc diceret esset falsis sed considerat longitudinē nō ꝯsiderādo latitudinē Eo mō intellcūs nr̄ n̄ dt ꝙ eēncia hoīs sit in effcū p̄ter īdiuiduū (sed) ꝯsiderat eā p̄ter īdiuiduū & p̄t eē ī effcū hoc ē nō ꝯsiderando hoc vel illd ¶Ad ar m dd. ē ꝙ ad veritatē enūciacōis sufficit ꝙ nata q̄ subicit vniusalitati sit in re de [...] affirmat [...]n̄ ē ꝓposicō affirmati [...] [Page] vel nō sit qn̄ est negatiua
AMplius āt Post (quam) posite sunt difficultates de anima sm quod est totum potenciale & totū vniuersale In ista ꝑte queritur de potencia & actu et obiecto qd scꝪ isto (rum) prius cognoscatur et diuidit hec ꝑs in duas ꝑtes: (qr) quia (ser)mo hoc querit. secūdo respondet tacite q̄stioni ibi Videtur aūt ¶Quātū ad p̄mū phūs tria facit (qr) quia (ser)mo vnū supponit. secūdo addit relinquit aliud tan (quam) difficile ibi Difficile autē. tercio querit ꝓpositū ibi Et vt (rum) ꝑtes ¶Quā tū ad primū supponit ꝙ non sunt m̄ [...]te aīe quasi aīa diuidatur sm subiectū sicut ponebat plato. scd ē vna aīa sm subiectū hn̄s plures ꝑtes potēciales hoc aūt supposito ē q̄stio vt (rum) oꝑtꝪ prius querere totā aīam ·i. totū potēciale an ꝑtes ita ꝙ ꝑ ꝑtes deueniamꝰ in totum ¶Deinde sequit Difficile autē. vbi ex vno supposito scꝪ ꝙ aīa est vna sm substanciā & plures scdm ūtutes mouet quoddā difficile dicens· ꝙ difficile est determinare q̄ les de nuo harū potēcia (rum) sunt apte nate esse altere ab inuicē .i. qualis sit naturalis diuersitas quoniā cū ꝯposuerimꝰ aīam esse plures sm ꝑtes difficile est nobis distinguere has partes & dare dr̄as qui (bus) drn̄t ab inuicē. In quibusdā em̄ sunt manifeste dr̄e sicut inter intellcm̄ & appetitū. in quibusdā latent. ubi gr̄a Inter intellcm̄ & ymaginationē & sensum. crediderūt quidā ꝙ intellectus esset fantasia (qr) quia intelligere nō est sine fantasmate ¶Deinde sequit Et vt (rum) ꝑtes. vbi phūs q̄rit ꝓpositiouē dicens ꝙ licet sit ꝯsiderandū prius de ꝑti (bus) potenciali (bus) aīe (quam) de tota aīa ¶Adhuc tn̄ qnestio est vtrū oꝑtꝪ prius querere ꝑtes potenciales aīe aut oꝑa .i. actus potencia (rum) vt intelligere (quam) intellectū et sentire (quam) sensum vel ecōuerso. et qd dictū est de intellectu et sensu intelligendū est de alijs potencijs. Et cū declaratū fuerit ꝙ ꝑscrutandū est p̄mo de actioni (bus). Dubitabit adhuc aliquis si obiecta actuum & potēcia (rum) oꝑ tꝪ prius querere (quam) potēcias & (quam) actus. idest an sensibile oꝑtꝪ priꝰ querere sensitiuo .i· actu senciēdi siue potencia & intelligibile intellecto .i. actu intelligendi vel potēcia an ecōuerso. ¶Cōmūicacior dubitabit aliqs in talibus ꝙ oportet vt de eis que magis sunt nota apud nos ꝓcedamus ad ea que sunt ad nos laten ciora et in hoc differunt sciencie. In quibusdam enim scienciarum que sunt magis nota apud nos sunt precedentia in natura vt in mathematicis. In quibusdā autē ecōuerso vt in quibusdā que continent in sciencia naturali ¶Deinde sequit Videtur autem noōsolū vbi respondet tacite questioni· Dubitaret enim aliquis a quo [Page] [...] [Page] [...] [Page] debet incipere ista ars. Vtrum .s. a posteriori vt ab actu an a priori vt a potencia Posset ergo aliquis querere vt (rum) vtra (que) via sit possibilis Ad quod respondet phūs ꝙ sic. sic arguens. Accidencia ducūt in substanciā sicut posteriꝰ in prius et substācia in actidens sicut p̄ us in posterius ergo vtra (que) via ē possibilis ¶Circa hāc rationē sic ꝓcedit phūs. In primo ponit ꝙ diffinitio substancie ducit ad accidē cia et ecōuerso. secūdo ostendit de quibus accidentibus est hoc intelligendū ibi. Cum enim habeamꝰ tercio de qua diffinitione ibi. Oīs em̄. ¶Qnantū ad primū dicitur ꝙ nō solū cognoscere qd qnid est videtur esse vtile ad cognosceudū causas accidenciū inherenciū substā cijs sicut in mathematicis scꝪ cognoscere quid est rectū et quid obliquū et quid planū ·i. suꝑficiens et quid linea vtile est ad cognoscendum hanc passionem videlicet quot rectis angulis sunt equales anguli trianguli sed eciam ecōuerso accidencia magnā ꝑtem conferunt ad cognoscendū quod quid ē ¶Notandū est ꝙ phūs volens notificare viā que est a priori exemplificauit ī mathematicis cuius racio est (qr) quia in mathematicis p̄ora quo ad naturam sunt priora quo ad nos et ideo demonstracōes mathematice sunt certissime in p̄mo gradu certitudinis ¶In naturalibus antē frequēter que sunt priora sm naturā et rem sunt nobis magis occulta et accn̄cia sunt nobis magis manifesta· & tūc oꝑtet nos incipe a posterio ri (bus) et venire in priora. Ex quo sequit ꝙ sciencie phisice in quibusdā nō hn̄t tantā certitudinē sicut sciencie mathematice. Exemplificat phūs de subiecto sicut de linea de suꝑficie & de passioni (bus) sicut de recto et obliquo cuiꝰratio est (qr) quia ad cognoscendum passionē ꝑfecte oꝑꝪ ꝙ ꝯcurrat tā quiditas passionis (quam) subiecti. ¶Deinde sequit. Cū em̄ habeamus. Vbi on̄ditur ꝙ accn̄cia ducūt in subām. Vbi notandū ꝙ hec [...]r̄a sm ꝯmentatorē legit sic ꝙ ad cognitionē accn̄ciū nō sequit cognitio subē nisi accidentia fuerint ꝓpria et eēncialia et ꝓpinqua. Cū em̄ habeamꝰ tradere sm fantasiā de accn̄ti (bus) .i. cū habuerimꝰ aliquā scienciā apparentē de accn̄ti (bus) eēnciali (bus) et hoc omni (bus) aut pluribus tunc & de subā habemꝰ aliquid dicere optime .i. habere poterimꝰ aliquā sciēciā de quiditate rei ¶Deinde sequitur. Omnis em̄ demonstrationis. Vbi ostenditur qd dictū est de diffinitione .s. ꝙ est causa accn̄ciū. Vnde ꝯmentator sic cō tinuat istā lr̄am dicens ꝙ hoc conuenit omni diffinitioni nisi sit diffinitio vana que sit diffinitio equiuoce vt sit ratio talis philosophi. quod est principiū demōstrationis notificat accn̄cia demon̄ta (sed) diffic [...] subī ē p̄ncip [...]ū demōstr̄cōis ergo &c̄ [Page] Et hoc est qd dicit lr̄a ꝙ ip̄m ꝙ quid est .i· diffinitio subiecti ē p̄ncipiū oīs demōstracōis· Et ideo s quascū (que) diffinitiones scꝪ subiectorū ꝯtingit cognoscere accidencia .i. ꝓprias passiones subiecti. ne (que) faciliter ꝑ eas ymaginari & ꝯiecturari de istis accn̄ti (bus). māifestū ē ꝙ tales diffinicōes sunt dialetice .i. extranee & imꝓprie & om̄es vane (qr) quia vanū est qd nō sequit finē· per tales em̄ diffinitiōes nō sequimur noticiam accidencium. ¶Ad euidenciam huiꝰ lr̄e primo quereret aliquis vtrū accidencia ducant in cognitiōm substācie videt ꝙ nō. (qr) quia nichil agit vltra suā speciē sed accidencia sunt alteriꝰ racōis (quam) substācia ergo &c̄ ¶Ad oppositū est dictū phī· dicendū est ꝙ si intellectus nr̄ nō possit excedere cognitionis p̄ncipiū ꝑ accn̄a nō veniret in substanciā (qr) quia substācia excedit accidens. sed tn̄ hoc est falsum: quia aliqn̄ terminꝰ cognicōnis excedit prīcipiū. Vn̄ principiū cognitiōis aliqn̄ fuit in sensu & tn̄ terminus nō fuit ibi· sicut qn̄ intellectus ꝑ cognitiones alio (rum) deuenit in cognitionē suiipsius et ꝑ cognitiones re (rum) naturaliū deuenit ī cognitiōm substācia (rum) seꝑata (rum). (qr) quia ergo possibile est ꝙ intellectus plus sub ī tret (quam) ministrat sensus vel cognitionis p̄ncipiū. ideo ꝑ accidētia potest deuenire in substanciā ¶Ad argumentū dicūt aliqui ꝙ de spē accidentis est ꝙ sit quidā effectus substācie· et ideo ducit ī noticiā substancie sicut in noticiā cause (sed) hoc nō soluit. p̄mo (qr) quia ducere in noticiam substācie vt est causa nō est ducere in noticiā substācie nisi vt habet tale accidens vꝪ esse cām. Nā eē cām accidit substācie. secūdo (qr) quia nō soluit argumentū cū effectus ille sit alterius racōis a cā. Alit dicūt alij ꝙ accidens ducit in substanciā & agit vltra speciē nō ī virtute ꝓpria sed in utute alteriꝰ .s. intellcūs cuiꝰ est magis subintrare (quam) ministret cognitionis principiū vel in virtute substācie cuius est accidens. ¶Secūdo quereret aliquis de isto verbo· oīs em̄ demō strationis. Vt (rum) diffinitio subiecti ita sit principium demōstrationis ꝙ sit mediū. dicendum est ꝙ circa hāc questionē est duplex opinio. Quidā em̄ dicūt ꝙ ita est principiū ꝙ est mediū quo (rum) racio est: (qr) quia oīs passio sortit rationē cuiꝰdā extranei reducibilis ad subiectū ꝑ rationē & diffinitionē subiecti et ꝑ ꝯn̄s p̄ma passio que est ī subiecto reducibilis est ad subiectū sed non ꝑ passionē p̄mā ex qud est p̄ma ergo ꝑ diffinitionē subiecti que exp̄ nnt p̄ncipia subiecti. Pro hac opinione videt phūs iiij· phico (rum) vbi dicit ꝙ diffinitio subiecti est causa dim que sunt in subiecto. et phūs vij. metaphisice in fine vbi dicit ꝙ qn̄ p̄dicat aliquid de aliquo ibi cō tiugit querere ꝓpter quid sed qn̄ p̄dicat idē de se non ꝯtingit q̄rere [Page] ꝓpter quid. sed qn̄ p̄dicat prima passio de subiecto p̄dicat aliud de alio ergo ꝯtingit querere propter quid. ergo demonstrationē (qr) quia querere ꝓpter quid est querere cām demonstratiuā sed istud ꝓpter qd nō p̄t esse passio p̄ma ergo diffinitio subī ¶Alij dicūt ꝙ diffinitio subiecti ita est p̄ncipiū ꝙ non est mediū. Est em̄ radix oīm demonstrationū tn̄ nō assumit ad demonstrandū Ad hoc est p̄ma ratio. (qr) quia sm phm̄ ij. posterio (rum). Oīs diffinitio aut est principiū demonstrationis aut est demōstracō positiōe drn̄s aut ꝯcludit in demōstratiōe hec āt diuisio est ꝑ opposita et per ꝯn̄s nullū mēb (rum) in (quam)tū tale ē alterū quare cū diffinicō q̄ est demō stratio positione drn̄s sit mediū in demōstracōe sic̄ ibi dr diffinicō q̄ ē p̄ncipiū demōstracōis nō erit mediū. Alio mō ꝓbant idē sic difficō que est mediū demūstracōis ē posterior subiecto et p̄or passiōe. hoc autē nō (hꝪ) habet diffinitio subiecti (sed) diffinitio passionis. Quid āt tenēdū sit de ista q̄stione diximꝰ sufficienter suꝑ vij. methaphisice. ¶Tercio quereret aliquis q̄re diffinitio q̄ nō est p̄ncipiū demōstraconis dr vana. Ad hoc videt dr̄e ꝯmentator ꝙ hꝰ racō est (qr) quia in tali diffinitione vel accipit aliquid falsū vel ꝯponit ex cāis remotis ꝑ q̄s cās remotas nō sequit noticia ꝓprio (rum) accn̄ciū ▪ (sed) tūc ꝯseqtur qn̄ datur diffinitio ꝑ cās ꝓpinquas ex quibns oriūtur ꝓpria accn̄cia
DVbitationē āt hn̄t In ꝑte ista vult on̄dere phūs cui ꝑti phīe supponit scīa de aīa. ostē dens ꝙ scīa de aīa est scīa naturalis & arguit sic. Illa forma in cꝰ diffinitiōs cadit materia est de ꝯsideratiōe phī naturalis aīa ē hmōi ergo &c̄. ¶Circa hāc rōnē sic ꝓcedit (qr) quia p̄mo on̄dit ꝙ materia cadit in diffinitiōe aīe· secūdo on̄dit ex hoc occasione sumpta quō diuse scīe diusimode diffiniūt ibi. Dr̄nt aūt. p̄ma in tres (qr) quia p̄mo on̄dit ꝙ oēs passiōes aīe ꝯīcāt corꝑi· secū do ex hoc on̄dit (quam) diffinitiōes passionū aīe ꝯternūt materiā ibi. Si āt sic (hꝪ) habet tercio ex hijs ꝯcludit ꝙ phī naturalis ē ꝯsiderare de aīma ibi· ꝓpter hoc igit. p̄ma in dnas· (qr) quia p̄mo ponit subdubitatio. vtrū oēs passiones aīe ꝯīcent corpi. secūdo soluit q̄stionē ibi. Videt aūt ¶Quātū ad p̄mū dr ꝙ dubiū ē vt (rum) oēs passiōes aīme sint ꝯēs & hn̄tis .i. vt (rum) oēs ꝯicēt corꝑi hn̄ti aīam▪ au sit aliqua passio vel oꝑatio ꝓprie ipsiꝰ aīe que non ꝯīcent corpori. hoc em̄ quidā acciꝑe ē necessariū nō tn̄ leue. ¶Notandū ē ꝙ ideo talis ꝯsideratio est necessaria (qr) quia ꝑ hoc soluit questio qua q̄ rit vt (rum) scīa naturalis ꝯsideret de aīa (qr) quia si ꝓbatū fuerit ꝙ oēs passiones aīe ꝯmunicāt corꝑi ꝓbatu [...] [Page] erit ꝙ ꝯsideracio ea (rum) ꝑtinet ad naturalem vel forte talis cōsideratio fuit necessaria (qr) quia multū desiderāt homines scire vtrū aīa sit seꝑabilis ¶Ad hoc autē magna via est videre vt (rum) sit aliq̄ passio aīe q̄ nō ꝯīcet corꝑi (qr) quia potēcia cꝰ oꝑacō nō ꝯīcat corꝑi videt esse scꝑabilis ¶Vnde themixtiꝰ Si aliq̄ oꝑacio ē ꝓpria ipsi aīe seꝑabilis est (qr) quia natura nichil ꝓdu [...]it ociosum sed oī enti est attributū aliquod opꝰ ex quo sequit ꝙ talis oꝑacio sit seꝑabilis cū ipsa aīa ¶Deinde sequit Videtur antē. Vbi soluit questionem et duo facit quia primo ostē dit in qui (bus) passioni (bus) nō ha (bus) dubūi questio et in qui (bus) sic. secūdo soluit qnestionē ibi Si aūt & hoc ¶Quantū ergo ad p̄mū dicit ꝙ quedā sunt passiones in qui (bus) nō ꝯtingit animā nec facere nec pati sine corꝑe ita ꝙ in tali (bus) necessario aīa ꝯīcat corꝑi sicut irasci cōsidere considerare .i. sentire. Talia em̄ exercentur organo corporeo licet autē nō sit dubiū in istis tamē dubiū est de oꝑacōi (bus) intellectus Intelligere em̄ maxime assimulatur ꝓprio .i. videt esse ꝓpriū aīe & nō ꝯiūcti quia aīa intelligēdo nou videtur ꝯīcare corꝑi ¶Deinde sequit Si aūt et hoc vbi soluit questionē de passione. p̄mo de qua videbat [...]r dubiū scꝪ de intelligere. Secūdo de alijs passioni (bus) ibi Videtur autē prima in duas sm qd ꝓbat ꝑ duas rationes ꝙ intelligere est ꝯiuncti et ꝙ aīa aliquo mō in intelligendo ꝯicat corꝑi. Scda ratio ibi Siquidē igit ¶Prima ratio potest sic formari. Potencia que nō (hꝪ) habet actū suum sine fantasia aliquo modo ꝯmunicat corꝑi Intellectus noster est hmōdi quia ē fantasia sm opinionē aliquo (rum) qui nō distinguebant inter intellectū et sensum vel sm opinionē veram nō est siue fantasia quia intellectꝰ ꝯiunctus ad intelligendū indiget fantasmate ex quo sequitur ꝙ nō ꝯtingit intelligere esse s [...]ne fantasmate nec esse ꝓꝑriū amme tantū et nō ꝯīcari corꝑi ¶Deinde sequitur Siquidem ergo vbi ponit secūda ratio et est talis si intelligere est ꝓpriū aīme vel aliqua alia passio ꝯtinget ip̄am aīam in intelligendo nullo mō ꝯmunicari corpori qd tamen est falsum sm statū intellectus ꝯiuncti quod (patꝪ) patet in exemplo. ¶Sicut enim recto in (quam)tum rectum competit tangere speram in puncto et tamen nō tangit eam nisi e [...]istens in materia. ita anime competit intelligere et tamen nou intelligit nisi vt communicat fantasmati et corpori· hoc viso patet lr̄a que dicit ꝙ si aliquod operum vel passionum est ꝓprium ipsius anime contingit vti (que) ipsam passionem vel operationē seꝑari idest separatim competere anime abs (que) hoc ꝙ cōmunicetur. ¶Si vero nulla operatio vel passio est ꝓpria ipsius anime nulla [Page] erit seꝑabilis id est seꝑatim competēs aīe sine ꝯicacōe ad corpꝰ. (sed) sic̄ recto in (quam)tū rectū m̄lta accidūt sic̄ tāgere eneā sperā in pūcto non tn̄ tangit rectū seꝑatū ab hoc .i. a materia vel corꝑe. ip̄m em̄ rectū ī seꝑabile ē et sꝑ ē cū quodā corꝑe· ita suple aīe competūt multe operationes et tamen nō exercet eas sine corpore. ¶Notandum est ꝙ antiqui legentes hunc passum nō faciebant hic rationem nouā a prima sed sic arguebant ꝙ si est aliquid anime oꝑꝪ aut passionū qd sit propriū uullo modo cōmunicās corpori continget ipsam animā eē seꝑabilem et esse ꝑ se. si antē nulla operatio vel passio est in anima tunc non contingit ipsam seꝑari: sed ita erit de anima sicut de recto quia sicut rectum non tangit speram tactu naturali et vero nisi vt in materia ita anima non exercet suam operationem nisi vt in corpore. et scdm istum modum legendi notādum est verbum cōmentatoris vbi dicit ꝙ propositiones ypotetice et continuatiue in quibus cō sequens est possibile esse cum antecedente necesse est semper vt destruamus antecedens et concludamus oppositum consequentis Exemplum Themistij ad hoc vt si ·s· natet contingit ipsum bene natare. si autem non natabit non contingit ipsum bene natare· sed non sequitur nō contingit ipsum bene natare ergo nō natabit et ꝑ istum modum arguit Aristotiles in lr̄a ·s. a destructione antecedentis. arguit em̄ sic. si est aliqua operatio ꝓpria aīe contingit ip̄am seꝑari ergo si nō est aliqua ꝓpria operatio ergo non congit eam seꝑari. Alie [...]unt ꝓpositiones ypotetice in qui (bus) ꝯn̄s necessario sequit ad an̄s & in tali (bus) ad destructionē ꝯn̄tis sequit destructō an̄cedentis ¶Qnereret aliquis vt (rum) intelligere cō municet corꝑi. videt ꝙ nō. (qr) quia qd ꝯīcat corꝑi exertet ꝑ organū. intellectus nō sic ergo &c̄ ¶Ad oppositū est dictū phī ꝙ intellectus vel est fantasia vel nō est sine fantasia ¶Dicendū est sm ꝯmentatorē in expositione huiꝰ lr̄e ꝙ de virtuti (bus) & oꝑationi (bus) anime p̄t si eri duplex questio. Prima ē vt (rum) ꝯīcent et si nō ꝯīcent vt (rum) ꝯīcent ꝯīcanti corpori vel nullo modo ꝯī cent. licet ergo intellectus ꝯiunctus nō ꝯīcet corpori (qr) quia non vtit organo corporeo tamen ꝯīcat cō municanti corpori. Cōmunicat em̄ fantasie (qr) quia intelligere uostrū non est sine fautasniate. fantasia āt est ūtus organica q̄ corꝑi ꝯīcant nec sequit ex hoc sic̄ dixit alexāder ꝙ si intellcūs ꝯīcat ꝯīcan̄ti corꝑi ꝙ ꝓpt hoc sit gn̄abilis et corruptibilis nisi s ꝙ ꝯīcz s modū ītelligēdi (qr) quia aliū modū inteligēdi (hꝪ) habet ītellcūs ꝯiūctꝰ a seꝑato ¶Ad argumētū dicēdū ē ꝙ illud qd ꝯīcat corꝑi ī mediate vtit organo corꝑali cū est utus organica (sed) nō illd qd ꝯīcat [Page] cōmunicanti. tale enim non vtitur corpore sicut instrumento sed sicut obiecto. Vnde intellectns non cōmunicat fantasie nisi quia fantasia subministrat sibi obiectum intelligibile ¶Deinde sequitur Videtur autem. Vbi post (quam) ostensum est ꝙ intellectus communicat cōmunicanti corpori hic ostēditur ꝙ alie passiones cōmunicant corpori. et primo ponitur conclusio in tenta. secundo probat ibi. Simul enim hijs ¶Quantum ad primū dicitur. Vidētur autem et omnes anime passiones esse cum corpore id est communicari corpori. vt ira mansuetudo timor misericordia cō fidencia. adhuc gaudium et amare et odire ¶Deinde sequitur Simul em̄ hijs. vbi probat conclusionem intentam & est probatio talis Omnis passio ꝑ quā corpus alteratur & patitur ē cōmunis anime et corpori animato. sed passiones p̄ dicte sunt huiusmodi ergo &c̄. ¶Circa hanc rationem sic procedit phūs. quia primo ponit vim huius rationis. secundo ꝓbat eam ibi. Iudi [...]at autem· ¶Quantū ad primū dicitur bene dictum est ꝙ iste passiones sunt cum corpore quia corpus simul patitur aliquid hijs scꝪ passionibus et hoc (qr) quia appetitus est virtus organica. ¶Deinde sequitur. Iudicat autem. Vbi probat vim rationis ꝑ dnosigna secundum signū est ibi· Adhuc autem. Primū signum tale est quia sm dispositionem corporis quis prouocatur magis et minus ad has passiones quod non esset nisi hee passiones cōmunicarent corpori & simul pateretur corpus in hijs passionibus· et hoc est quod dicit lr̄a Iudicat autem hoc scꝪ ꝙ corpus cooperatur ad istas passiones. quia aliquando duris et manifestis passionibus et concidentibus ·s. superuenientibus contingit aliquem exacerbari idest prouocari ad timorem vel ad iram a paruis et debilibns passionibus. & hoc cum attendit corpus suum quasi diceret sm ꝙ est alia & alia dispositio corporis contingit alia & alia ꝓuocatio quod nō eēt nisi corpus cooꝑetur hijs passioni (bus). Aliquando enim sicut dicit cōmentator timorosum est magnum & prouocans iram et tamen aliquis modicum monetur aliquando ecōuer so et hoc est sm dispositionem corporis ¶Deinde sequitur Adhuc autem· Vbi ponitur secundum signum dicens ꝙ adhuc ē magis manifestum scꝪ hoc ꝙ hee passione [...] cōmunicant corpori. Nam aliqui sunt talis complexionis ꝙ nullo terribili imminnte fiunt timētes in hijs passionibus sicut melancolici qui nullo existente aliquando terribili timent qd non esset si cō plexio corporis nō cooꝑaret hijs passionibus. Notandum est ꝙ licet omnes passionesanime videantur esse cōmunicantes cum corꝑe [Page] tamen communicant sm plus et minus. Quedam autem sunt que communicant in quibus non videtur esse alteratio phisica. Sensus enim et ymaginatio et cetere app̄ hensiones anime sensitiue non sunt sine receptione formarum in organis sensuum que receptio est alteratio quedam sed nō phisica. Quedam autem suut passiones que nō sunt sine motu corporis et alteratione phisica permutante corpora vel partes corporum sicut mansuetudo. gaudium et timor. et alia de quibus exemplificat philosophus magis (quam) de alijs passionibꝰ anime seusitiue quia manifesta cō municatio ad corpus magis apparet in istis (quam) in illis ¶Deinde sequitur. Si autem sic se habet. Vbi ex predictis ꝯcluditur ꝙ diffinitionss harum passionum sunt tum materia. et ideo dicitur. Si autē sic se habet scilicet ꝙ hee passiones communicant corpori· manifestum est ꝙ rationes id est diffinilibites harum passionum sunt in [...] id est concernunt materiam. Et ideo tales termini id est diffinitiones sunt dande de talibus passionibus per materiam vt ira sic est diffinienda ꝙ irasci est motus talis corporis puta cordis vel sanguinis vel est motus talis potencie puta irascibilis vbi tangitur causa materialis passionis et ē motus ab hoc puta ab apparenti ꝑuipensione. Nam hoc est qnod fā cit hominem iratum ꝙ videt se apparenter paruipendi vbi tangitur effectiuum passionis. est eciam ira sci motus gratia huius puta propter appetitum vindicte in quo tangitur causa finalis passionis. Notandum est ꝙ sicut de eclipsi potest dari multiplex diffinitio sic de ira· possum enim dicere primo ꝙ eclipsis est defectus luminis: sed quia non est defectus luminis in omni subiecto ideo addendum est subiectnm. et dicendum ꝙ eclipsis est defectus luminis in luna. et (qr) quia hoc nō est per omnem causam ideo addenda est causa que dicat causalitatem accidentis in subiecto vt dicatur ꝙ eclipsis est defectus luminis in luna ex terre interpositione ad rectum diametrum inter solem et lunam. Eodem modo est de ira et in alijs passionibus. Si enim dicatur ꝙ ira est appetitus contrarij doloris ex ac [...]ensione sanguinis proueniente circa cor propter apparentem paruipensionem. dicitur subiectum quia cor. et causa quia accensio sanguinis propter apparentem paruipensionem ¶Deinde sequitur. Propter hoc igitur. Vbi concluditur conclusio intenta ꝙ scien [...]a de anima supponitur naturali philosophie. Vnde dicitur. Et propter hoc scilicet quia anima communicat corpori. phisice id est naturalis sciencie est considerare de aīma. aut omni scilicet si omnes partes eius communicant corpori [Page] aut huiusmodi id est ad minꝰ (quam)tum ad illos que communicant ¶Quereret aliquis. Vtrum scieucia de anima sit naturalis. Videtur ꝙ non quia sciencia que considerat de substancia abstracta non est naturalis sed magis methaphisica. sed hec sciencia considerat de intellectu qui est abstractus et immixtus vt dicetur infra in tercio ¶Ad oppositum est lr̄a. Dicendum est ꝙ de vegetatiua et sensitiua non est dubiū ꝙ sunt de speculatione sciencie naturalis. cuius ratio est (qr) quia sciencia naturalis speculatur de formis que sunt in materia. tales autem sunt vegetatiua et sensitiua. sed de intellectiua dubium est. sed tamē hoc dubium videtur soluere secundo phisicorum· Volens enim inuestigare terminos & limites philophie naturalis ait Vs (que) ad quantum igitur oportet phisicum c [...]gnoscere speciem & quod quid est id est ad quem terminum potest se extendere consideratio phisica ¶Ad hanc questionem respondet philosoph [...] ibidem dicens ꝙ sic oportet phisicum considerare formam et speciem quem admodum medicū considerare naturam et fabrum es quasi diceret sicut non omnis ꝯsideratio nature ē de ꝯsideracōe medici nec oīs cōsideracō eris ē de ꝯsideracōe fabri ita nō oīs consideratio formarum est de consideratione phisici· non enim considerat de formis omnino separatis sed de formis que sunt in materia et consideratio eius terminatur ad animam intellectiuā. et hoc quia anima sensitiua est in confinio sensibilium et intelligibilium propter quod confinium anima intellectiua attingit corpus propter quam contingenciam est de consideratione naturalis. Vnde ꝯmentator ibidem. Oportet peruenire in consideratione de formis ad vltimā formam propter quam fuit materia scilicet ad formam hominis Et in fine eiusdem commenti. sciencia naturalis considerat de esse formarum quous (que) perueniat ad vltimā formam materialrum et primā abstractarum aut ad formas primas sormarum que sunt medie in esse inter eas sicut existimatur de forma vltima hominis. ¶Ad argumentum dicendum est ꝙ intellectus non dicitur abstractus quin communicet communicaati corpori sicut dictum est. sed quia non vtit organo corporeo &c̄.
DIfferenter aut Quia phūs fecit mencionem de diffinitione phisica· ideo vt magis pateat materia diffinitionis on̄dit quomodo diuersi artifices diuersimode diffiniunt. Et primo quidem hoc facit. secūdo (qr) quia videbatur fecisse digressionē redit ad propositum ibi. Sed redeundum est. tercio cōtinuat se ad dicenda ibi. Intēdentes āt. Prima [Page] in qnatuor quia primo ostēdit ꝙ differēt diffinit phīcꝰ & dialeticꝰ secūdo phisicus et mechanicus ibi Aut non est aliquis. tertio phisicus et mathematicus ibi. Non separabiliū. quarto phisicus et methaphisicus ibi· Secundum autē seꝑare. ¶Prima in duas quia primo ponit differētiam inter phisicum et dialeticum· secundo docet venari completam diffinitionē phisicam ibi. Ratio quidem est. Primo ergo ponit inter dialeticum et phisicum differentiam in diffiniē do. Differenter enim diffinit phisicus et dialeticus vnūquod (que) ipso (rum) id est ipsarum passionnm· vt si debeat diffiniri ira dicit dialet [...] cus ꝙ ira est appetitus recoutristationis aut aliquid huiusmodi▪ phisicus autem dicit iram esse seruorem sanguinis circa cor aut motum sanguinis calidi circa cor. horum autem sic diffiniencium aliꝰ scꝪ phisicus assignat materiam. dialeticus autem assignat formam et rationem· Notandum est ꝙ dialeticus considerat rem sm intentionem formalem per quam ponitur in predicamento et genere nō considerans vt in hoc subiecto vel illo et hoc quia est artifex intencō naliset rationalis cui tm̄ cura ē de intencōi (bus) vt sūt reducte ad ali qd .x. gene (rum). Phisicus autē magis considerat de intentioni (bus) sm existentiam realem in subiecto et ideo (hꝪ) habet diffinire ꝑ subm̄ et materiam et ꝑ causas et ꝑ quas intentiones sunt in subiecto ¶Deinde sequitur. Ratio quidem em̄. Vbdocet venari diffinitionem phisicā completam Vbi aduertendum ꝙ diffinitio phisica completa continet tam materiam (quam) formam et hoc quia forma phisica est in materia et sm hoc phūs tria facit (qr) quia primo osteudit ꝙ forma phisica ē in materia. secundo dat diuersum modum diffiniendi scꝪ per materiam tantum vel per formam tautum vel per vtrum (que) ibi. Sicut domus. teercio concludit ꝙ hic terciꝰ modꝰ ꝯpetit phīco ibi Que igitur et cetera ¶Quantum ad primum dicitur ꝙ ratio fiue quiditas exprimenda per diffinitionem est species rei id est forma que habet esse in re et in materia et ideo necesse est si hec forma erit eam esse in materia reali et sibi proporcionata quasi diceret forma phisica non est omnis forma sed est forma cuius existencia est in materia et cuius diuersitas arguit diuersitatem in materia. ¶Deinde sequitur. Sicut domus. vbi dat diuersos modos diffiniendi dans exemplum dedomo dicens ꝙ domus potest diffiniri tribus modis Primus modus continet solam formam domus vt si dicatur ꝙ domus sit talis diffinitio· domus est operimentum prohibens corruptionem a ventis imbribus et caumatibus Secūdo modo potest diffiniri [Page] diffinitione di [...]te materiā vt si dicatur ꝙ domꝰ est lapides lateres et lingua ¶Tercia diffinitio que ꝯplectitur vtrū (que) (qr) quia dt speciē .i. formā in hijs hoc est in tali materia ꝓpter ista .i. ꝓpter talem finē et ista est diffinitio ꝯpleta vt si dicatur ꝙ domus est cooperimentū ex lignis lapidi (bus) et lateri (bus) ꝓhibens corrupcōes a ventis & ymbri (bus) &c̄ ¶Deinde sequit. Que igitur naturalis ha (rum)· Vbi ostendit ꝙ tercius modus diffiniendi ꝯpetit phisico· ostendit aūt ex primo dato· si em̄ forma phisica ē nō [...]īs forma sed forma in tali materia oportet ꝙ cōplectat vtrā (que) .s. tam materiā (quam) formā & hoc ē qd dicit phūs. Que igitur ha (rum) .s. diffinitionū ē naturalis .i. spectat ad scienciā naturalē. Vt (rum) scꝪ illa q̄ circa materiā rationem autē ignorās idest que accipit materiā ita ꝙ nō curat de forma aut que circa rationem solum id est que accipit formam que non curat de materia. ¶Deinde dicit soluēdo. Aut magis que ex vtris (que) id est illa magis est diffiu [...]tio naturalis que cō plectitur vtrum (que) scilicet tā materiam (quam) formam. Et si queratur quis illo (rum) scilicet diffinienciū sit naturalis. an .s. ille qui accipit materiam an ille qui accipit vtrū (que). Dicendum est ꝙ vter (que) ē naturalis scilicet tam ille qui accipit materiam (quam) ille qui accipit vtrum (que) cuiꝰ ratio est quia vter (que) occupatur circa materiam sensibilem qnod est proprium naturalis philosophi ¶Quereret aliquis. vtrum naturalis philosophus diffiniat per materiam videtur ꝙ non. quia diffinitio que est per materiam est per additamenta sed naturalis non diffinit per additamenta quia diffinit substanciam. diffinitio antem per additamenta est accidencium ¶Ad oppositum est lr̄a philosophi. Dicendū est ꝙ philosophus naturalis diffinit per materiam cuius ratio est quia vnumquodom sicut habet concipi ita habet diffiniri (qr) quia diffinitiones sunt expressiones cō ceptuum· Res autem naturales et sensibiles includunt materiam in conceptu suo. materiā dico in communi· sed non includunt materiam signatam. sicut homo includit caruem et ossa ergo diffinitio rerum naturalium est per materiam. ¶Ad argumentum dicendum est. ꝙ non omnis diffinitio que includit materiam est per additamenta sicut quando materia est ꝑs diffinibilis vt subē cō posite et qn̄ dr ꝙ nulla diffinitio subē ē ꝑ additam̄ta flm̄ ē de subā q̄ ē ꝑs sic̄ de forma. eo mō quo dicimꝰ· Aīa est actus corꝑis phisici Nunc enim diffinitur forma per additamentum illius scꝪ cuiꝰ [...]st forma scꝪ corporis phisici. ¶Deinde sequitur. Aut non est aliquis. Vbi dat differenciam inter [Page] phisicū & mechanicū (qr) quia phisicus est circa passiōes naturales vt naturales sunt sed artifex practicus est circa artificialia sicut edificator ꝯsiderat ꝓprietates & passiōes corꝑis artificialis vt domꝰ. & medicus considerat passiones partim corꝑis naturalis ꝑtim effcūs qui est ab arte (qr) quia medicus est minister nature & sanitas ꝑtim ē a natura ꝑtim ab arte et hoc est qd dt lr̄a Aut nō est aliquis circa passiones materie nō seꝑabiles ne (que) in (quam)tū seꝑabiles sup̄ nisi phisicus q̄ si diceret si aliqua scīa ē circa passiones istas phisica est (qr) quia phisicꝰ est circa om̄es passiones & oꝑa. q̄ cun (que) oꝑa et passiones sunt talis corꝑis et hmōdi materie sunt scꝪ naturalis circa quascū (que) autē scꝪ passiones que nō sunt huiꝰ corꝑis naturalis sed magis artificialis ē alius scꝪ artifex practicus vt ministrator aut medicus si ꝯtingat eū ꝯsiderare de quibusdā passionibus Considerat em̄ de eis nō vt naturales sunt sed magis vt artificiales ¶Cōmētator suꝑ hac lr̄a dicit ꝙ ex passioni (bus) et formis corporis nō ꝑ naturā sed ꝑ voluntatē ꝯsiderandū est ab artifici (bus) mechanicis vt carpentario & medico .q. diceret ꝯmētator p̄ncipiū re (rum) naturaliū est natura. et ideo sciencia naturalis est de hijs que nō sunt a nobis factibilia. principiū antē rerum artificialiū est voluntas et ē de hijs q̄ a nobis factibilia suut. De hoc in vi. methaphisice vbi ponitur dr̄am inter scīam speculatiuā et p̄cticā (qr) quia sciencia speculatiua ē de speculabili non factibili a nobis ¶Practica autē est de speculabili factibili vn̄ ꝯūi in eodē sexto Principiū rerum artificibiliū est in nobis scꝪ voluntas artificialiū em̄ et voluntariū sunt idem in forma sicut principiū rerū naturaliū est in forma ¶Deinde sequit nō seꝑabiliū autē. Vbi ponit dr̄am ī ter phisicū et mathematicū dicēs ꝙ passiones nō seꝑabiliū idest que nō seꝑantur a corꝑe sensibili ne (que) sm diffinitionē spectant suple ad phisicū: sed passiones que nō sunt talis corꝑis suple in (quam)tū phisicū. sed magis in (quam)tū quantū considerantur a mathematico. ¶Tales enim passiones sunt in restrictione et remocōe quia remouētur et abstrahuntur a materia sensibili ꝓpter considerationem intellectus vel ex restrictione quia restringū tur ad corpus quātū in (quam)tū [...]uantū quod est quoddam prius corpore sensibili et circa tales est mathematicus. ¶Quereret aliqnis vtrum mathematicus diffiniat per abstracta a materia sensibili videtur ꝙ nō quia cum res mathematice sint in materia sensibili si sic diffiniat flm̄ dicit ¶Ad oppositū est phūs in lr̄a. Ad hanc questionem respondet ꝯūi in expositione huius dicens ꝙ mathematicus cō siderat accidencia abstracta a corꝑe [Page] sed consequencia ipsum non inquantum transmutabile sed inquantum corpus tantum sicut rectum et curuum consequuntur lineam· non inquantum transmutabilis sed inquantum talis dimē sio quasi diceret ꝯmētator corpus in (quam)tum corpus est prius seipso in (quam)tum transmutabile et iō passiones que consequūtur corpus in (quam)tum corpus sunt priores passionibus corporis phisici et ideo pn̄t abstrahi a corpore phisico sine sensibili & ideo mathematica ē de hijs que sunt sm esse in materia sensibili tn̄ sm diffinitionem abstrahū tur sicut prius a posteriori ¶Ad argumentū dicendum est ꝙ mathematicus non mentitur in diffiniendo. quia non dicit ꝙ res mathematice non sunt in materia sensibili sed solum intelligit hoc non intelligendo illud ¶Deinde sequitur Scdm autē seꝑare est primꝰ phūs vbi dat dr̄am inter phisicū et methaphisicū quasi diceret phisicus ꝯternit materiam sensibilē sm esse et sm diffinitionem. Methaphisicꝰ neutro modo (qr) quia est de omnino seꝑatis que nec sm eē nec sm diffinici sunt in materia. vnde abstractio que est in mathematicis est ab intellectū que autē et in methaphisicis est sm veritatē rei & a natura ¶Deinde sequit Sed vedeundum. vbi post digressionem redit ad ꝓpositū dicens ꝙ redeundum est ad illud vn̄ est sermo p̄ncipaliter intentus dicendo ꝙ passiones anime non separabiles a naturali materia et qne in (quam)tum tales funt in materia sunt sicut furor et timor et nō sicut linea & suꝑficies que hn̄t diffiniri sine materia sensibili. ¶Deinde sequitur· intendeutes autem vbi continuat se ad tractatū sequentē ostendens qualiter de anima sit tractandum dicens. ꝙ intendentes tractare de anima necesse est primo dubitare de bene dubitabilibus de quibus oportet abundare ī disputationi (bus) et pertranseunter comprehendere opiniones priorum antiquorū quicum (que) enunciauerunt aliquid de anima vt si aliquid est bene dictū ab eis accipiatur in auxilium nostrum. Si male autem caueatur a nobis
PRincipiū autem questionis. Finite prohemio exequitur philosophus tractatum de anima. et duo facit quia primo determinat de anima scdm opinionem aliorū secundo scdm opinionem propriā in principio secundi libri. prima in duas quia primo exequitur opiniones aliorum circa totam animam· ¶Secundo circa partes eius infine huius primi ibi. [Page] Qm̄ cognoscere aīe est. p̄ma ī duas (qr) quia primo p̄mittit principia suꝑ q̄ fundabāt antiqui opīones suas. secūdo exequit illas op̄. ibi ditūt em̄ ¶Principia que p̄mittit sunt motus & sensus ꝑ que videt aīatū differre ab inaīato. hec autē duo accipit quia quidā antiquo (rum) venebant ex motu quidā ex sensu & cognitione quidā ex vtro (que) hoc est ergo qd dicit q̄stio. Qd principiū q̄stionis .i· inquisicōis de aīa est acciꝑe ea que sm naturā vidē tur inesse ipsi aīe scꝪ sensum & motū. Aīatū em̄ ab inaīato videtur differre motu & sensu Et hec duo scꝪ sensum & motū fere accipimꝰ a ꝓgenitori (bus) nr̄is. ¶Deinde sequit Dicūt em̄ quidā vbi narrat op̄· antiquo (rum). Et p̄mo eas narrat· secūdo eas reprobat ibi Considerandū autem. Prima in tres (qr) quia p̄mo ponit op̄. isto (rum) qui venebant aīam ex motu. secūdo ex cognitione & sensu ibi Quicū (que) autē ad cognoscere. tercio illo (rum) qui ex vtro (que) illo (rum) ibi Qm̄ aūt & mo [...] nō p̄ma in duas: quia p̄mo ponit quedā fundamenta antiquo (rum) suꝑ qui (bus) fundabāt op̄. suas. secundo op̄. alio (rum) narrat ibi Vnde democritus ¶Quantū ad primū dicit ꝙ aliqui supponebāt aiam primo et per se eē mouentē (qr) quia aīa mouet corpus. secūdo existimabāt ꝙ nichil mouet aliud qd nō moueatur Et ꝑ ꝯn̄s qd in seipso nō mouet nō mouet. ¶Et ex hoc sequit ꝙ quia anima mouet ꝙ ip̄a mouet. Et ideo arbitrati sunt animā esse aliquid de nuo eo (rum) que mouētur ¶Quereret aliquis vt (rum) fundamentū antiquo (rum) fuerit verum videtur ꝙ sic (qr) quia nihil dat alteri qd nō (hꝪ) habet si ergo aīa mouet ergo ipsa mouetur· ita ꝙ eadem dispositio ē in mouente et inmoto ¶Ad oppositū (qr) quia si om̄e mouēs mouetur primꝰ motor mouet ꝯn̄s est impossibile & ergo an̄s. Dicendū est ꝙ fundamentū nō fuit bonū quia nō semꝑ oꝑtꝪ ꝙ om̄e agens disponatur formaliter illa dispositione quā dat passo (qr) quia nō semꝑ agens est vniuocū· Et ideo nō sequit de forma argumenti ꝙ si aīa mouet ꝙ moueatur alias sequeretur in primo motore qd tn̄ falsum ē: (qr) quia motus ita est ab ipso primo motore ꝙ nō est in ipso ¶Ad argumentū cū dr ꝙ omne qd dat aliquid alteri p̄habet illud verum ē virtualiter sed nō oz ꝙ p̄habeatur illud formaliter nisi in agēte vniuoco ¶Deinde sequit Vnde democritus vbi narrat op̄. antiquorū et diuiditur in quatuor ꝑtes. secūda ibi Videtur aūt et leucippus· tercia ibi Videtur aūt & pictagoricis. vltima ibi Silr̄ autē et anaxagoras ¶Quātū ad primū Notandū est ꝙ op̄. democriti consistebat ī tri (bus). primū erat ꝙ aīa fuit de nuo illo (rum) que maxīe mouētur et (qr) quia ignis et calor sunt de nuo maxīe mobiliū iō dixit ꝙ aīa [Page] est de natura ignis & hoc est qd dicit lr̄a· Vnde democritus dicit animā eē quendā ignē aut quendā calorē. Secundū in quo cosinstebat opīō democriti fuit ꝙ res ꝯponūt ex athomis et iō aīa ex athomis cō ponit sed athomi sperici sunt maxime mobiles ꝓpter figurā spericā iō dicebat aīam eē ꝯpositā ex athomis igneis sꝑicis et hoc est qd dt lr̄a. Infinitis exn̄ti (bus) figuris et athomis ex hijs athomis dicit esse aīam et ignem que sunt sꝑice .i. figure rotunde .q.d. phūs. Cū iste democritus ponat p̄ncipia oīm athomos qui sunt infinita (rum) figurarū vt dcm̄ est in libro de generatione. tn̄ illos athomos qui sunt figure rotunde dicit eē de ꝯpositione aīe. Terciū in quo ꝯsistit opinio democriti est manifestare hos athomos in aliqno exēplo sensibili. & hoc est qd sequit ex lr̄a (qr) quia hmōi athomi sunt sicut corꝑa mota in a ere que quidē corꝑa ꝓpter sui ꝑuitatē vocantur decisiones que decisiones videntur in radijs ꝑ portas. Nam cū simꝰ in domo et perportas et senestras intrant solares radij tunc in hijs radijs appareut athomi et decisiones. has aūt decisiones et athomos dicebat democritus esse om̄e semen .i. vniū sale semen et elementa tocius nature .i. re (rum) naturaliū ¶Quereret aliquis vtrū hec opinio q̄ dt aīam esse ignē habuerit aliquam apparenciam Dicendum est ꝙ sic primo quidem quia primi philosophi adhuc philosophia exn̄te cruda nō nisi cām materialem et corporalem viderūt nichil distinguentes de causa formali efficiente et finali et ideo illud qd est maxīe motiuū in corpori (bus) dixerūt eē aīam Secundo antē quia calor est naturale instrumentū anime. videntes autē ꝙ oꝑa anime fiunt ꝑ calorem posuerūt animā esse calorem nō discernētes inter p̄ncipale agens et instrumentale et hoc autē motiuū nō habet exn̄ciam (qr) quia ficut dicit infra in secundo calor animalis non ageret ad determinatam qnātitatem nisi in virtute alterius quod alterū dicimꝰ aīam. ¶Secundo quereret aliquis vtrum aīam cō poni ex athomis ponat sm aliquā apparenciam Dicendum est ꝙ sic fundabatur autē apparencia antiquo (rum) suꝑ duo. quo (rum) primū est quia credebant ꝙ nullū esset ens nisi corpus. secūdo credebant ꝙ in corpore nulla esset ꝯpositio nisi q̄n titatina. Et ideo vltima in genere quātitatis dicebant esse prima p̄ncipia componeucia res quia vltimū in resolutione est primū in cō positione. talia autē ad que est vltima resolutio quanti erant corꝑa indiuisibilia qu [...] vocabāt athomos cū ergo ponerent aīam de numero corꝑm vt ignē vel calorē ponebāt eā ꝯponi ex athomis & hijs sꝑicis vt magis pos (sed) moui ad om̄em dr̄am posicōis [...]ō exn̄tia hꝰ opīois [Page] pacet primo (qr) quia ens nō cōuertitur cū qnāto & ꝑ ꝯn̄s principia quātinō sunt principia oīs entis. et sic nō sequitur ꝙ corꝑa indiuisibilia sunt elem̄ta tocius nature ¶Secūdo (qr) quia nō oīs cōpositio in corꝑe ē quātitatiua sed est alia prior ea sicut cōpositio ex potencia et actu et ex materia & forma. talis em̄ ꝯpositio est ꝯpositio eēncialis & nō q̄ntitatiua ¶Deinde sequit Similiter aūt & leucippus vbi on̄dit ꝙ leucipppꝰ similiter opinatus ē democrito. & p̄mo ponit opīo huius secūdo ꝓbat ꝑ signū ibi. Vnde et videndi ¶Quātū ad p̄mū dicendū est ꝙ leucippus similiter opīatus est democrito. Cū em̄ sint infinita corꝑa īdiuisibilia sꝑica que sunt de nuo ho (rum) corꝑm indiuisibiliū possint esse ꝯponētia aīam cuiꝰ ratio est (qr) quia de racōe aīe est vt isti arbitrant ꝙ mota facit m [...]tū ī aī malibꝰ ita ꝙ mota maneat. Hec autē pn̄t facere maxīe corꝑa sꝑica indiuisibilia (qr) quia huiꝰ figure .s. sꝑice est penetrare ꝑ om̄e corpꝰ cuiꝰ ratio est: (qr) quia spera tangit planū s pūctū & ideo sm minimū tangit & ꝑ ꝯn̄s maxīe penetrat et maxime cuādo est cirmcuferencia minima Huiꝰ etiā figure est mouere reliqua cū ipsa moueātur. ¶Deinde sequit. Vnde & viuendi tmi. vbi ꝓbat qd dixit ꝑ signa. vbi notandū sm ꝯūicatorē in introductione huiꝰ lr̄e ꝙ om̄e dicens aliquid inquiditate alicuiꝰ rei laborat infaciēdo id ꝯuenire qd dcm̄ est de quiditate oī (bus) sensi (bus) laborat eciam ī dando cām illius passionis sensibilis ex illo dato ab eo in substancia & qniditate illius cuius est passio Isti aūt opinabātur aīam esse ꝑtes sꝑicas indiuisibiles & ideo laborauerūt. ex illa quiditate in dādo cām hanelitus ita ꝙ hanelitus s eos est signū ꝙ quiditas fuit bona In dando ergo cām hanelitus dicit Vnde & viuēdi tminū .i. diffinitiōm dicūt isti sic. opinātes terminū· vite esse respirationē .i. dicūt ꝙ racio vite .i. diffinitio ꝯsistit in respiratione vel alio mō sic dn̄t terminū vite esse respirationē: (qr) quia deficiente respiratione deficit aīal hec aūt respiratio est ex hoc ꝙ corpora indiuisibila introducūtur in aīal p̄bencia auxiliū in aīali et hoc est qd sequit. Aere em̄ qui cōtinet corꝑa indiuisibilia constringē te .i. mittente hmōdi corꝑa indiuisibilia et extrudente .i. expellente figuras .i. corꝑa indiuisibilia que sunt figure sꝑice p̄bentes aīalibꝰ motū. & hoc (qr) quia in seip̄is mouent: (qr) quia nō cōtingit illas. Aliquatenꝰ quiescere· Aere in quātū sic cōducente hec corꝑa indiuisibilia cōtingit deforis ingredienti (bus) alijs scꝪ indiuisibili (bus) (qr) quia ꝑ respirationē talia indiuisibilia cū aere attrahuntur ¶Auxiliū fieri ꝑ hmōdi corpora indiuisibilia attracta cū· aere in auxiliū fit tri (bus) modis Primo (qr) quia cis ingrediēti (bus) acquirūt locū [Page] alhomo (rum) qui exierūt. nam si aliqui exierūt et nullus supleret locum eo (rum) corrūꝑet aīal ¶Secū do (qr) quia ꝓhibent hec indiuisibilia q̄ sunt in aīali (bus) disgregari idē quasi foris exire Cōmētator scdm iuuamentū ho (rum) est ad ꝓhibendum corꝑa intrinseca ab exitu ¶Tercio (qr) quia ꝓhibentes scꝪ intrinseca ab exitu expellūt suple id quod ē cō stringens et ꝯprimens hec indiuisibilia sic̄ aqua & aliquid hmōi vn̄ ꝯūi. terciū iuuamentū est in expellendo qd est constringens vel congregans talia corꝑa. ¶Alio mō aliqui accipiūt istud terciū iuuam̄ tū dicūt em̄ ꝙ corꝑa intrinseca ꝓhibent (qr) quia n̄ ꝑmittūt corꝑa intriuseca de facili disgregari et iō dicit Simul ꝓhibentes ꝯstringunt (qr) quia nō ꝑmittūt ea sic rarefieri ideo dicitur ꝯstringens comprimens (qr) quia fortificant corꝑa intrinseca vt forcius oꝑentur oꝑa vite et ideo dicitur comprimens. Quādiu autem aīalia hec vn̄t facere tamdiu pn̄t viuere ¶Notandū est ꝙ hec ꝓbacio ꝑ signū p̄t sic formari Indiuisibilia que immittūtur ad respirationem iuuāt ad vitam qd non esset nisi quia aīa ꝯponitur ex indiuisibili (bus) ꝙ autē iuuēt (pꝪ) patet quia ꝑ inspirationem immittūtur corpora indiuisibilia supplēcia locum defluenciū et ꝓhibencia exitū intrī seco (rum) que p̄bent motū aīali et expellencia om̄e suꝑfluū qd est constringens & sic in respiratione ꝓpter hec iuuamenta videtur esse racio vite
UIdetur āt Vbi post (quam)posuit opiniones democriti et leucippi ponit op̄. pictagore et p̄mo ponit op̄. secūdo opinionis rationē ibi De hijs autē dictū ē· tercio on̄dit ꝙ eandē racionē secuuta est opinio platonis ibi In idem autē ferunt ¶Dicit ergo p̄ mo qd illud qd dictū est a pictagoricis videtur habere eandē intelligenciā cū opinione democriti & leucippi ¶Quidā em̄ ip̄o (rum) pictagorico (rum) dicebant a [...]am esse ipsas descisiones que monētur in aere .i. esse ꝯpositā ex corꝑi (bus) indiuisibilibus que semꝑ mouentur ¶Alij autē posteriores pictagorici nō dixerūt aīam esse ip̄a corꝑa indiuisibilia sed magis aīa est id qd mouet talia corꝑa ¶Deinde sequit De hijs autē vbi ponitur opinionis racio vnde dicit Ita dictū est .i. opinatū a primis pictagoricis de hijs scꝪ corꝑi (bus) indiuisibili (bus) ꝙ ꝯponūt aīam ꝓpter id ꝙ ꝯtinue mouētur & si in aere sit multa trā quillitas qnasi diceret ꝙ cōtinue mouent .i. dāt motū aīali (bus) quod est ꝓpriū amme ¶Quereret aliquis vt (rum) posicio posterio (rum) pictagorico (rum) habeat causam apꝑentem Dicendū est ꝙ sic viderunt em̄ posteriores pictagorici ꝙ idem indiuisibile nō p̄t esse mouens et motū· viderunt eciam ꝙ figura est de [Page] accn̄ti (bus) ꝯsequenti (bus) naturā et formā rei & ꝙ nō est racō mouēdi p̄ncipalis licet faciat ad modū motꝰ & ideo hoc vidētes recesse [...]ūt [...] opīone p̄mo (rum) pictagorico (rum) dicētes ꝙ aīa nō est ip̄a indiuisibilia quasi idem sit mouēs et motū & quasi aliud moueat ꝑ figurā suā (sed) magis est qd mouet talia indiuisibilia. ¶Secūdo q̄reret aliquis q̄re decisiones que s [...]nt in aere sꝑ mouētur sic̄ dt phūs ¶Dicendū est ꝙ ratio huiꝰ p̄t eē (qr) quia tales decisiones relinquūtur ī aere a vapori (bus) eleuatis sursum ꝑ virtutē [...]is ceteris em̄ ꝑti (bus) vaporis euadenti (bus) sursum hee decisiones relinquūt ī aere et (qr) quia hn̄t ī se calorē eleuantē mouēt sursū et ꝑ naturā generis sui que terrestris est mouēt deorsum & sic hn̄t motꝰ intertos maxime aūt q̄ calesiūt ex motu. tūc em̄ mouētur deorsum ex natura generis sursum magis reascendūt. ¶Dein̄ sequit. In idē āt. Vbi on̄dit ꝙ platonis opīo sequit rationē p̄mo (rum) pictagorico (rum) vnde seq̄nter dr ꝙ quicū (que) dicūt aīam eē aliquid seip̄m mouēs sicut platonici· in idē ferūtur .i. eandē ratiosequūtur (quam) p̄mi pictagorici. Nā hij om̄es .s. tā pictagorici (quam) platonici vident existimasse motū maxime eē ꝓpriū aīe· & (qr) quia alia oīa mouētur ꝑ aīam· aīam aūt moueri dixerūt ꝑ seip̄am eo ꝙ supponebant ꝙ nichil mouet ꝑ se nisi et ipsum moueatur et ꝯtrariū huiꝰ p̄ncipij videre nō poterāt· ex hoc ꝙ supponebant ꝙ nichil dat alteri quod non habet et ideo quod dat motum mouetur ¶Deinde sequitur Similiter autem· Vbi ponitur opinio Anaxagore & primo ponit iꝑsa opinio· secūdo ponit dr̄a inter Anaxagorā et democritū ibi Non tn̄ penitꝰ ¶Quantū ad p̄mū dr ꝙ similiter Anaxagoras sicut et democritus ꝯsiderauit aīam ex ꝑte motꝰ. dicit em̄ aīam eē mouentē alia. et si aliquis alius secutus est Anaxagorā dicens ꝙ intellectus .i· aīa mouet oīa. ille eciā venatus est aīam ex ꝑte motꝰ. Notandū ē s phm̄ .iij. de aīa ꝙ ītellectus possibilis est oīa fieri et intellectus agens est oīa facere sequit ꝙ vter (que) est abstractus et immixtus Si em̄ aliquis eo (rum) eēt mixtus organo corporali nec iste esset omīa fieri nec ille oīa facere sicut (qr) quia visus siue potēcia visiua est alligata organo nō est oīa fieri (sed) tm̄ quedā encia sicut colores eodē mō potuit omnia que sunt in natura quia super omnem naturam est nec est alligatus alicui generi vel differentie entis et hec positio habet veritatem si intelligitur de intellectu diuino. ¶Deinde sequit Non tamen penitus. Vbi ponitur differencia inter democritum et Anaxagoram et primo ostenditur quid dixit democritus. secundo quid Anaxagoras ibi anaxagoras autem ¶Circa p̄mū ergo [Page] ostendit quid dixit democritus· vnde dr nō tn̄ penitus sicut democritus dicit Anaxagoras ille quidā em̄ scꝪ democritus simpliciter dicit idem esse aīam et intellectū et hoc ꝓbat dicit em̄ ꝙ veritas cō prehensa nō est nisi illud qd ē manifestū sm sensum et ꝙ verū ē id qd videtur sensui ita ꝙ sensus (hꝪ) habet virtutē discipline et est idem intellectus .q.d. Omnis veritas ē comprehensa a sensu et ꝑ ꝯn̄s non est dare aliā potenciā intellactiuā p̄ter sensum et ideo sm democritū qui caret sensu carz intellectu· vn̄ et democritus ꝯm̄dat homerū versificatorē benefacere .i. benedicere in suis heroicis vbi dixit ꝙ hector iacet alius sapiens .q.d· ꝯmendabat homerū qui dicebat hectorem alienatū a sensu alienatū sapientē in intellectu. Hector em̄ aliquādo paciebatur vs (que) ad ꝑditionē sensꝰ et am̄ciā & per ꝯn̄s sm democritū vs (que) ad ꝑditionē intellectus quia nō vtebat intellectu tan (quam) potēcia quadā circa veritatē abstractā intelligibilē distincta cōtra sensum sed idem dicit intellectū et animā ¶Quereret aliquis (qr) quia ve (rum) est obiectū sensus an sensus sit intellectus. Omnis em̄ sensus est circa aliquā veritatē sicut visus circa veritatē colo (rum) et auditus circa veritatē sono (rum) et sic de alijs· Dicendū est ꝙ ex hoc nō p̄t argui ꝙ sensus sit intellectus. ¶Primo (qr) quia intellectus cū sit oīa fieri quo ad possibilē & oīa facere qno ad agētē videt eē circa oēm veritatē sensus āt tm̄ cir̄ hāc veritatē vel illā sic̄ ē visus tm̄ cir̄ colores auditus ar̄ sonores sonos & sic de alijs Scdo (qr) quia liꝪ intellcūs quo ad cognicōis p̄ncipiū ortū hēat a s̄su tn̄ quo ad cognicōis tm̄ exceīt s̄sum sic̄ intellcūs cognoscit seip̄m & ali q̄ talia q̄ nū (quam) fuer̄t in s̄su ex qno sequit ꝙ ve (rum) qd ē in intellcū excedit ve (rum) qd ē in s̄su. ¶Tercio (qr) quia aliud ē occupari circa ve (rum) in (quam) tū ve (rum) & illd qd ē ve (rum) s̄sus em̄ occupat cir̄ illd qd est ve (rum) (qr) quia oīs entitas ē aliq̄ veritas sic̄ visus cir̄ entitatē coloris & sic de alijs sensibꝰ (sed) nō cir̄ ve (rum) in (quam)tū ve (rum) (qr) quia sē sus nō ē dr̄e ꝙ in hoc ē ve (rum) vel affirmare veritatē de eo cꝰ ē hoc em̄ ē soliꝰ intellcūs. Ex hijs (pꝪ) patet ꝙ nō bn̄ posuit democritꝰ intellctm̄ eē sens [...] & maxie (qr) quia videbat innuere ꝙ veritas entis nō excedit veritatē corꝑm q̄ sunt obā sensuū qd tn̄ flm̄ ē apꝑet eciā falsitas pōnis (qr) quia si ve (rum) ē qd videt sensui ꝯtradictoria eēnt simul vera (qr) quia aliud videt de sapore gustuisano & gustui infecto ¶Dein̄ sequit Anaxagoras āt vbi narrat dcm̄ Anaxagore q̄ minꝰ certificate dixit de aīa (quam) democritꝰ qui dixit idē eē aīam .i. sē sū & intellcm̄ Anaxagoras āt aliqn̄ videt distinxisse int sensu & intellectū aliqn̄ nō. Multociēs em̄ in dictis suis dt intellectū eē cām eiꝰ qd ē bn̄ & recte oꝑari qd esset [Page] nisi intellcūs distingueret a sensu Alibi āt dt intellcm̄ & aīam esse idē aut em̄ ip̄m intellcm̄ eē in oī bꝰ aīali (bus) magnis et ꝑuis honorabili (bus) et inhonorabili (bus) qd tn̄ flm̄ est (qr) quia intellcūs agit r [...]ē sm prudenciā que est recta racō agibiliū prudencia āt n̄ ē in oī (bus) aīali (bus) sed tm̄ in hoī (bus). sic ergo Anaxagoras minꝰ certificate et determinate dixit de aīa (quam) democritus. ¶Dein̄ sequit Quicū (que) quidē igit. Vbi ꝯclndit tota ꝑs p̄cedens de opīone illo (rum) qui venabāt aīam ꝑ motum Vnde dr Quicū (que) igit aspexerūt aīatū in moueri. et ꝑ motū hij maxime opinati sunt aīam esse motū quo moto mouēt alia ¶Quereret aliquis Vt (rum) posicō Anaxagore ponētis aīam esse eandē in oībꝰ habeat aliquā apparentiā. Dicendū est ꝙ sic. Forte em̄ ymaginabat Anaxagoras ꝙ cognoscibilitas ·i. posse cognoscere & potencia cognoscendi est quedā formalitas ꝑticipabilis a multis. sicut hūanitas est ꝑticipabilis a multis hoī (bus) ex quo videbat sibi sequi ꝙ potencia cognitiua & formaliras eiusdē recepta in diusis eēt eadē sm rō nē drn̄s tn̄ sm eē ꝓpt qd eē cognitio magis eēt obumbrata in vno aīali (quam) in alio & vbi minꝰ obūbratur vocat intellcūs sic̄ in hoī (bus). vbi āt magis vocat s̄sus. hec ergo potuit eē apꝑncia opīonis. Non exn̄ tia āt eiusdē (pꝪ) patet (qr) quia formalitas potēcie cognitiue ē formalitas generis q̄ frāgit ꝑ dr̄as diusa (rum) rōnū etnō tm̄ (sed) eē qd bn̄ vidēs phūs dixit ꝙ intellcūs n̄ ē s̄sus s rōnē & diffinicōm (qr) quia īformat prudēcia & alijs ututi (bus) qd nullo mō ē ī sensu
QVicū (que) aūt Post (quam) phūs detmīauit opīones illo (rum) qui venant aīam ꝑ motū hic dat opīones illo (rum) qui venāt aīam ꝑ cognitionē & sensū & (ser)mo ponit qddā p̄ncipiū eo (rum). secūdo exequit opīones eorūdē ibi. sic̄ empedocles Ad euidēciā p̄mi nōndū ē ꝙ oēs q̄rētes aīaz. aīam ꝑ cognicōm & sensū ꝯueniebāt in vno p̄ncipio scꝪ ꝙ cognicō fit ꝑ assimilacōm (qr) quia aīa in cognoscēdo entia eis assimilat & iō dicebāt ꝙ p̄ucipia enciū cognoscibiliū sunt p̄ncipia aīe ita ꝙ ꝑ ip̄a p̄ucipia aīa assimilat re (bus) cognoscibili (bus). Decipiebāt āt isti (qr) quia aīa ē oīa fieri uō quidē s rē sicut materia p̄ma (sed) tm̄ s ītencōm ī quo dr̄t potēcia materie a potēcia intellcūs (qr) quia materia p̄t oīa fieri s rē Intellcūs āt s intencōz. Et (qr) quia aīa assimilat oī (bus) ex hoc ꝙ oīa fit seq̄tur ꝙ nō assimilatur oī (bus) s rē q̄si ꝯp [...] natur ex p̄ncipijs oīm (sed) solū s intencōz. hoc viso (pꝪ) patet lr̄a. Vn̄ dr qui cū (que) āt aspexerūt aīam ad ꝯgnoscere vel sentire ea q̄ sūt ·i. studuerūt īuenire aīam ꝑ cognicōm et s̄sum dicūt aīam eē p̄ncipia ēciū .i. ꝯpoī ex p̄ncipijs re (rum) ꝯgnoscibiliū [...]pt assimilacōm d q (bus) p̄ncipijs varie opīati sūt diusi Aliq eī posuer̄t vnū p̄n [...] [Page] oīm et illi dixissent aīam eē p̄ncipiū vnū sicut illi qui dixerūt oīa eē ex aere tan (quam) ex vno p̄ncipio dixerūt aīam eē ex aere vt oīa pos (sed) cognoscere· Alij vero posuerūt eē plura p̄ncipia re (rum) sic̄ empedocles qui posuit q̄tuor materialia p̄ncipia sicut terrā aquā aerē et ignē et secūdo effectiua .s. ꝯcordiā & discordiā et hij ponebāt aīam eē cō positā ex pluri (bus) p̄ncipijs vt posset oīa cognoscere quo (rum) sunt ista p̄ncipia ¶Deinde sequit. Sicut empedocles. Vbi exequit opiniones isto (rum). et p̄mo opīonē emp̄. secūdo platonis ibi. Eodē aūt mō ¶Dicit ergo p̄mo ꝙ empedocles accepto fundamēto iā dicto scꝪ ꝙ cognitio fit ꝑ assimulationē dicit animā eē ꝯpositā ex oī (bus) elemētis & p̄ncipijs re (rum) cognoscibiliū. dicit eciā aīam eē vnūquod (que) isto (rum) p̄ncipiorū dicēs sic ꝙ terra ·i. ꝑ terram q̄ est de ꝯposicōe aīe cognoscimꝰ terrā ex̄ & ethera ·i· aere qui est de cō positione aīe cognoscimꝰ aerē ex̄· & aqua aquā et igne ignē et ꝯcordia ꝯcordiā & discordia discordiā .q.d. emp̄· Anima ꝯponit ex sex p̄ncipijs. terra. aqua· aere. igue. cō cordia & discordia vt possit omnia coguoscere quo (rum) hec oīa sūt p incipia ¶Quereret aliquis in quo deficiebat emp̄. Dicendū est ꝙ in q̄tūor. Primo quidē (qr) quia venātes p̄ncipia corꝑm isto (rum) q̄ sunt q̄tuor elemēta credebāt venari elementa tocius entis qd tn̄ slm̄ est (qr) quia ens excedit corpꝰ & iō supposito ꝙ aīa esset ꝯposita ex tali (bus) elemētis nō ꝓpter hoc cognosceret oīa (qr) quia elementa corꝑm nō sunt elemēta tocins entis īmo si intellcūs eēt aliigatus p̄ncipio et organo materiali nō oīa cognosceret. (qr) quia em̄ oīa cognoscit ideo ꝯcludit qd est abstractus & immixtus. Secūdo deficit hec opīo (qr) quia faciēs mencionē de elemētis materiali (bus) nō fecit mencionē de forma cū tn̄ ꝓpter elemēta in mixto sit forma substācialis et ideo cū forma sit magis principiū (quam) materia aīa magis deberet ꝯponi ex principijs formali (bus) (quam) materiali (bus) ¶Tercio deficit hec positio (qr) quia nesciuit distinguere inter assimulationē realē et intencionalem licet em̄ aīa ad cognoscendū indigeat assimulatione tn̄ nō indiget assimulatione reali sed tm̄ intencionali et ꝑ ꝯn̄s nesciuerūt distīguere inter potenciā materie et intellectus. Potēcia em̄ materie ꝓporcionat formis sm eē qui (bus) s actū afficit et ꝑficit et ideo materia qn̄ de potētia educit ad actū assimulatur agenti educēti eā sm rem· potencia aūt intellcūs ꝓporcionat rebꝰ tm̄ sm ꝯceptus & intencōes & ꝑ ꝯn̄s nō oꝑꝪ ꝙ assimiletur rebus nisi intencionaliter. Quarto deficiebat in duobus principijs effectiuis q̄ sunt ꝯcordia et discordia. ¶Concordia enim dicit ꝓporcionem principiorum propter quam ꝯsistit res generata ¶Discordia [Page] autē principio (rum) imꝓportiouē dicit ꝓpter quā fit corrupcō Magis āt ꝓprie fuisset dcm̄ ꝙ generans qd habet causare talem ꝓportionem et ꝯcordiā inter principia eēt principiū effectiuū generacōis (quam) ista cō cordia vel ꝓportio & hoc (qr) quia ꝓporcō et ꝯcordia tenet se ex ꝑte geniti et eodem mō discordia ex ꝑte corrupti· ¶Dein̄ sequitur. Eodem modo. Vbi ponit opinionē platonis sequendo eandem raditem quā sequebatur Emp̄. scꝪ ꝙ anima ꝯponit ex principijs si de (bus) cognoscere (qr) quia cognitio fit ꝑ assimilationē. hāc autē ꝯpositionem ꝙ anima ex principijs ꝯstituitur deducebat et manifestabat ploto. tri (bus) modis. secundus modus on̄dit ibi Silr̄ autem tercius ibi. Adhuc autē et taliter Primus modus talis fuit. Intellectus assimilatur intelligibili ergo ex eisdē principijs & elementis ꝯponitur res extra & intellectꝰ et hoc est qd dicit lr̄a. Eodem āt mō et plato in thimeo facit ·i. cōponit animā ex elementis sicut Emp̄. licet nō poneret eadem elemēta cū illo. dicebat em̄ fimile cognosci per simile (qr) quia similitudo est ꝓpter principia ve (rum) ita ꝙ si anima debet cognoscere omnia ꝯstat ex principijs omniū ¶Quereret aliquis q̄ sunt ista p̄ncipia ex qui (bus) res ꝯponebā tur sm platonē in thimeo. Dicendū est ꝙ ista principia finit idem et diuersum siue ꝑtibile vel imꝑtibile. Ratio autē ho (rum) printipio (rum) ē quia omnis alia natura a p̄mo p̄ncipio est ens et (qr) quia ens & vnū ꝯutū tur ideo om̄is natura est vna. Vn̄ boecius. Om̄e qd est ideo est quia vnū nuo est. si aūt est vna sequit ꝙ indiuisa (qr) quia vnū ē indiuisū in se et diuisum ab omni alio Ex hoc sequit ꝙ oīs natura alia a p̄mo concernit rationē indiuisi et vniꝰ & iō bn̄ dixit ꝑlato ꝙ in oī natura alia a p̄mo est vniꝰ & eiusdē· Est eciā in eisdē ratio diuersi cuiꝰ causa est (qr) quia vnū dicit mnltis modis Est eī vnū simplicitate qd excludit om̄em diuersitatē et tale vnū solū est in p̄mo p̄ncipio. secundo est vnū quod nō omnino excludit diusitatē p̄ncipio (rum) essencialiū sic̄ materie et forme. Et similiter est vnū ꝯtinuitate qd nō excludit ꝑtes in ꝯtinuo. Et similiter vnū specie qd nō excludit genꝰ & dr̄am et sic de alijs ꝯpositioni (bus). Et (qr) quia in oī creatura est aliqua ꝯpositio siue ex potencia & actu siue ex eēncia et esse siue ex materia et forma siue ex ꝑti (bus) quā titatiuis. Vn̄ dcm̄ est a platone ꝙ in omni creato cū ratione vniꝰ est ratio diuersi. Secūdo quereret aliquis Vt (rum) aīa ꝯponat ex eodem & diuerso. ¶Ad hoc p̄t responderi ex verbis Augustini septimo de trinitate capitulo quarto ꝙ in anima saluatur ratio vnius et simplicis & eiusdem. Nam ipsa anima simplicior corpore est quia non mole diffunditur per spacium loci: sed eciam in vnoquo (que) corpore et in [Page] toto corꝑe est tota aīa et in qualibet ꝑte tota ꝓpter ergo sui spūalitatē et simplicitatē est in ea racio vniꝰ & tociꝰ. Est eciā in ea racio ꝑtibilis & diuersi. cꝰ racō est sm eūdē Auḡ. (qr) quia nō est idē in aīa eē mētis & eē artis & ideo est ibi cō positio ex subō & accn̄te Possumꝰ eciā dr̄e ꝙ nō est idē aīam & eē intellectū (qr) quia aīa dt totū potenciale. intellcūs āt dt ꝑtē huiꝰ tociꝰ & iō cū vnitate tociꝰ potēcialis stat diusitas ꝑtiū potētialiū ex quo (pꝪ) patet ꝙ ī aīa p̄t poni idē & diusum ¶Tercio quereret aliquis vt (rum) ex hoc ꝙ in re (bus) vel in aīa est idē & diusum vt declaratū ē posset argui ꝙ res ex̄ vel aīa ꝯponat ex numeris. vr̄ ꝙ sic. (qr) quia nū (quam) ꝯponeret aīa ex essencia & potētia vel ex subō & accn̄ te nisi eēt ꝓporcio inter p̄ncipia cō ponētia. Om̄is āt ꝓporcio q̄ est in re nnmerata vr̄ oriri a ꝓporcōe q̄ est in nuo ¶Ad oppositū (qr) quia res mathematice nō sunt p̄ncipia re (rum) naturaliū ¶Dicendū est ꝙ aīma ꝯstituitur magis ex nuo nuato (quam) ex nuo formali. Nus eī formalis aīam nō ꝯstituit sed pociꝰ ꝓporcō p̄ncipio (rum) realm̄ sic̄ ꝓporcio aīe ad suas potēcias vel ꝓporcio vniꝰ potēcie ad aliā vel ꝓporcō aīe viuificantis ad corpꝰ viuificabile. talia em̄ dn̄t aliquē nume (rum) qui idē est ꝙ res nuata ¶Ad argumētū dicendū est ꝙ p̄ncipia ꝯponēcia rem et ꝯstituencia existūt sub ꝓporcōe num. sed tn̄ nō ꝯstituūt rem s ꝙ nuata sunt. hoc em̄ accidit sed s ꝙ sunt ꝯnaturalia tali generi. puta ꝯnaturale est aīe ꝯponi ex eēncia et potēcia & iō licet iste nus numeratus includat rationē nui tn̄ non ꝯstituit ꝓpter ratiouē nui sed magis ꝓpter cōnaturalitatē principiorum ¶Dein̄ sequit. Similiter autem. vbi deducit opinio platonis ꝑ aliū modū ¶Ad euidenciā aūt huiꝰ sunt tria fundamēta de claranda ¶Primū est ꝙ oīs res corꝑea includit tres dimensiones tm̄ scꝪ longū latū et ꝓfundū· nec est dare quartā dimensionē & hoc ꝓbatū est primo reli & mundi (qr) quia nō est ymaginabile ꝙ aliqua dimēsio que nō sit aliqua triū. Corpus aūt includendo tres dimēsiones inc̄ludit pūctū ex cuius fluxu fit p̄ma dimensio scꝪ linea et longitude qm̄ linea ꝯstituitur inesse ex fluxu puncti incontinuū & quia omnis fluxus videtur esse ab vno in vnū ideo linea recta termīatur ꝑ duo puncta ¶Secundū fundamentū est qd om̄e ꝑticipās aliquā formalitatē suo modo ꝯponitur ex participāte et forma participata eo modo quo ymaginamur ꝙ humanitas est forma participata ab vno homine et ideo in hoc homine sicut in forte est cōpositio ex participante et participato siue ꝑ alia uba ex supposito & natura siue ex quod est et quo est. hanc ergo formalitatem forte vocauit plato yde [...]m et nō sicut aliqui imponūt sibi [Page] scꝪ ꝙ ydea est aliquid ꝑ se subsisteus. (qr) quia nichil existit in effcū nisi indiuiduū ꝑticipans formalitatem Ex isto secūdo fundamēto orit terciū scꝪ ꝙ pūctus ꝑticipat vnitatē sicut formalitatē & ydeā oīm vno (rum) nā pūctus nō est oīs vnitas sed est vnitas posita in ꝯtinuo. Vn̄ primo posterio (rum). pūctus est subā posita. linea autē ꝑticipat ydeā & formalitatem dualitatis (qr) quia linea est extensio de puncto ad punctū. Vnde dualitas puncto (rum)in tali ꝯtinuo ꝑticipante videtur idem esse quod linea. suꝑficies aūt ꝑticipat ydeam & formalitatē pluralitatis (qr) quia num (quam) est dare suꝑficiem rectilineam nisi sit dare terciū punctū. Vnde & triangulꝰ est prima figura rectilinearis vnde et trinitas in tali ꝯtinuo facit suꝑficiem. Corpus aūt ꝑticipat formalitatē et ydeam quaternarij nā si volumus fignare corpꝰ nō sufficiūt tria puncta faciencia suꝑficiem trilaterā sed oꝑtet fignare quartū punctū et fiet piramis ita ꝙ piramis est primū corpo (rum) angulariū. Ex istis tri (bus) fundamentis arguitur sic. Corpus sensibile siue aīal ꝯstituit ex puncto longitudine latitudine et ꝓfundo vt dicit primū fundamentū et maxime sm illos qui nō ponūt nisi ꝯposicō nem quātitatiuā sed punctus ꝑticipat vnitatē longitudo dualitatem. latitudo trinitatē. ꝓfundū quaternitatē vt (pꝪ) patet ꝑ secundū & terciū fū damentū ergo corpus siue aīal cō stituitur ex ydea .i. ex formalitate vnius quātū ad punctū & dualitatis quātum ad lineam & trinitatis (quam)tū ad suꝑficiē & q̄ternitatis q̄ntum ad ꝓfundū Ex quo sequitur ꝙ aīa ꝯponatur ex vnitate dualitate et trinitate & quaternitate (qr) quia ꝓpter assimilationē ex eīsdē ꝯponitur aīa et sensibilia que cognoscū tur. Hijs p̄libatis (pꝪ) patet lr̄a que dicit ꝙ similiter determinatū est a platone in hijs que dicta sunt de phīa scꝪ naturali animā scꝪ esse cō positam ex principijs cuiꝰ racō est (qr) quia ponebat ip̄am animā esse cōstitutam ex ipsa ydea .i. formalitate vnius (quam)tum ad punctū et ex p̄ma longitudine .i. ex ydea & formalitate longitudinis que est dualitas & hoc quo ad lineā et ex p̄ma latitudine .i. ex ydea & formalitate latitudinis que est trinitas et hoc quo ad suꝑficiem et ex p̄ma altitudine .i. ex ydea et formalitate corporis et ꝓfundi q̄ est quaternitas. Aliorū aūt enciū dixit plato alia eē p̄ncipia· Suppleat lr̄a· si animal ita componatur ex tali (bus) elemētis oꝑꝪ eciā ꝙ anima ita componat vt ergo anima cognoscat omnia et habeat similitudinem cū omnibꝰ dicit plato eā ꝯstare ex omni (bus) siue ex elemētis .i. principijs oīm ¶Quereret aliquis. Vtrum formalitas longitudinis bene di [...]tur p̄ma longitudo & sicut queritur de longitudine ita potest queri de omni alia Videtur ꝙ nō (qr) quia illud qd est p̄us [Page] alio p̄cedit illud quo est p̄us sed eēncia nō p̄cedit illud qd est essencia ergo &c̄. ¶Ad oppositū est dictū platonis. Dicendū est ꝙ supposito ꝙ ydea rei vocetur formalitas eius ꝑticipata a diuersis dico ꝙ talis formalitas habet rationē prioris respectu illius cuius est formalitas hec tn̄ prioritas nō est sm rationē existencie quasi formalitas ꝑ se existat sicut quidā imponūt platoni sed magis sm quosdā est sm rationē eēncie qd eē essencie precedit esse exn̄cie. sm alios est sm p̄ cessionē ꝯceptus. eēncia em̄ et formalitas rei (quam)tū ad ꝯceptū & eēn cialia sua nō dependet ab aliquo posterio (rum). Vnde & plato vocauit ydeam hoīs ꝑ se hō q̄si nō claudat nisi ꝑseitatē et eēntialia hoīs. quodli (bus) autē ꝑticipanciū hanc formalitatē est quid ꝯpositū respectu formalitatis et sic p̄ma longitudo vel latitudo et sic de alijs p̄t dici ip̄a formalitas que habet rationē cuiusdā p̄mi respcū oīm posterio (rum). ¶Ad argumētū p̄t dici ꝙ nō p̄cedit sm esse existencie sed sm eē essencie vt dicūt aliqui vel magis sm esse cō ceptus ¶Deinde sequit. Adhuc autē. Vbi ponitur terciꝰ modꝰ on̄ dendi ꝙ aīa ꝯponit ex elementis & maxime ex nuis & p̄t esse racō phī talis. Anima & res extra & habitus ꝯstituūtur ex nuis ergo & aīa In hac racōe supponit phūs dcm̄ a platone in p̄cedenti racōe ꝙ res ꝯpouūtur ex numeris. ꝓbat aūt in hac racōe de habiti (bus) scꝪ de intellectu sciencia opinione et sensu nam quicquid cognoscitur aliquo istorum videtur cognosci. hoc est ergo quod dicit lr̄a. Adhuc autē et aliter. manifestatur dictum platonis dicit em̄ intellectum esse vnū cuiꝰ ratio est (qr) quia intellectus est principio (rum) que nō sciūtur ꝑ discursum dicit em̄ scienciam eē duo .i· ꝯcernere dualitatem cuius ratio est (qr) quia sciencia est singulariter ab vno medio ad vnū .i. ad vnā ꝯclusionem. Opinionē autē dicit hr̄e numerū plani .i. suꝑficiei qui est numerus ternarius cuiꝰ ratio est (qr) quia opinio est ab vno medioad vnam couclusionē cū formidine alteriꝰ. sensum vero dicit habere eum numerū qui est firmi id est corporis qui est nnmerus quaternarius et hoc (qr) quia sensus est corpo (rum) extra ex quo sequitur ꝙ hij numeri scilicet. vnitas. dualitas. trinitas. q̄ternitas. sunt species et principia encium vt dictum est supra sunt eciam hij numeri ex elementis id est de numero elementorum respectu habituum et anime. nam alie res indicantur per intellectum alie per scienciam alie per opinionem alie per sensum vt autem dictum est intellectui attribuitur vnitas sciencie dualitas opinioni trinitas sed sen [...]ui quaternitas. hij eciam numeri non solum habituū sed rerū sunt species et elementa et per ꝯseq̄us anime.
[Page] QVoniā aūt Scom ꝯmentatorē secte eo (rum) qui laborauerūt diffiniēdo aīam fuer̄t tres· Quidā em̄ venebant eā ex motu. quidā ex sensu. quidam ex vtro (que). Post (quam) ergo dictū est de p̄ma secta et secūda. hic dr de tercia et diuidit hec ꝑs in tres ꝑtes (qr) quia p̄mo on̄ditur quō quidā venabātur aīam ex sensu et motu. secū do on̄ditur quō phī differebant in ponendo principia aīe ibi Differ̄t āt. tercio on̄dit buō it opīones antiquo (rum) de aīa nō oīno fuerūt irracionabiles ibi Conseq̄nter āt. sm em̄ cōmentatorē ibi incipit phūs ꝯmendare sciēcias antiquorum. ¶Quantū ad p̄mū dt phūs ꝙ quidā arbitrantes ꝙ ꝓpriū aīme eēt motiuū & cognoscitiuū ꝯplexi sunt diffinitionē aīe ex vtro (que) .i. ex aliquo qd indicat eā eē motiuā et ex aliquo qd indicat eā eē cognoscitiuā. dixerūt em̄ aīam eē num seip̄m mouentē vt ex p̄mo iudicet esse cognoscitiua nā nui sm platonē sunt p̄ncipia oīm enciū. et ideo aīam posuit eē nume (rum) ·i. eē ꝯpositam ex nuis & hoc vt posset omnia cognoscere (qr) quia principicia ve (rum) sunt p̄ncipia aīe. Ex secūdo āt ꝑpendit qd est motiua qn̄ dr seip̄m mouē tem ¶Quereret aliquis quia de nuo dcm̄ est fup̄ vt (rum) aīa ꝯsistitī moueri videt ꝙ sic. (qr) quia eē aīe ē eē vitale. vita em̄ videt eē motꝰ aīe Preterea intelligere et uolle vltent eē quidā motus qui (bus) mouꝪ se aīa dd ē ad p̄mū ꝙ viue ē eē nā secūdo huiꝰ dr ꝙ viuere viuenti (bus) est eē. Esse āt re (rum) ꝑmanēciū nō est [...] moueri in fluxu sed hn̄t rem suā ꝑ motū quietis et hītus. ¶Ad secūdū rn̄det Themisceus ꝙ dr̄a est int oꝑacōm & motū. vna aūt dr̄a sm eū est (qr) quia oꝑacio sicut visio et intelligēcia sm vnāquā (que) ꝑtē temꝑis in qua sit est ꝑfecta. motus āt semꝑ aliud & aliud ē assumens puta aliā substanciā si est motus sm substāciā vel aliū locū si ē motus s locū & sic de alijs moti (bus)· Alia dr̄a ē (qr) quia motus ē actꝰ imꝑfecti· Oꝑacō āt ē actꝰ ꝑfecti Intelligere ergo et nolle magis dicūt oꝑacōes (quam) motꝰ ¶Deinde sequit Drn̄t āt. vbi on̄dit ꝙ phī differebāt in p̄ncipijs· vn̄ drn̄t āt de p̄ncipijs q̄ .s. drn̄t quo ad substanciā p̄ucipio (rum). & quot .i. eciam drn̄t quo ad nume (rum). Dein̄ sequitur. Maxīe āt. vbi on̄dit de differencia quo ad subām. vn̄ dr maxīe autē (quam) [...]u ad su [...] ̄m p̄ [...]pio (rum) differebāt [...] corporea sicut [...] qui posuit q̄tuor princip [...] materialia ab incorporeis id est ab illis qui faciunt principia incorporeea. sicut platonici qui posuerunt principia rerū numeros. ¶Differunt eciam ab hijs qui sunt miscentes. corporea incorporeis et enunciantes principia rerum ab vtris (que) scilicet tam corporeis q̄m incorporeis· cicut [Page] Anaxagoras qui posuit intellectū tā (quam) p̄ncipiū incorꝑale et ꝑtes ꝯsimiles tan (quam) principia corporalia. ¶Deinde sequit Dr̄nt aūt Vbi agit de dr̄a philosopho (rum) quātū ad num p̄ncipio (rum). Vn̄ dr ꝙ phī dr̄nt circa multitudinē p̄ncipio (rum) hij quidem posuerūt tm̄ vnū p̄ncipiū oīm hij āt plura ¶Deinde sequit. Cō sequēter autē Vbi osteudit ꝙ opiniones iā dicte nō oīno fuerūt irrationabiles & p̄mo q̄ntū ad illos qui venebātur animā ꝑ motū. secū do (quam)tū ad illos qui venebātur animā ꝑ cognitionē et sensum ibi Diffiniūt autē om̄es. Prima in duas (qr) quia primo facit qd dcm̄ est. secūdo opinioni (bus) iam dictis annectit q̄sdam alias ibi. Vident autē. Prima in duas (qr) quia primo ponit intētū suū. secundo ꝓbat illud indubitādo in om̄es opininnes ibi. Vnde quibusdā. Dicit ergo ꝙ sic se habenti (bus) phīs circa principia assignāt animā ꝯsequēter habens scꝪ p̄ncipijs .q.d. sicut se habuerūt differēter circa principia ita circa animā. Motiuū em̄ qd quidam existimabant ꝓpriū anime existimauerūt ꝯuenire anime sm naturā primo (rum) p̄ncipio (rum) et hoc nō irrationabiliter. Cōmentator Intentio phī est demonstrare ꝙ antiqui in hoc ꝯueniunt ꝙ anima est ex p̄ncipijs ꝑ motū nō irrationabiliter dixerūt & s eundē incipit laudare sic eos ex hoc ꝙ ꝯsecuti sunt p̄ncipia sua ¶Deinde sequit. Vnde quibusdā. Vbi manifestat qd dixit & p̄mo [...]m opīone democriti. secundo in opinione Anaxaḡ. ibi Anaxagoras āt Prima in duas (qr) quia suꝑius dictū est ꝙ democritus dixit animā eē ignem et ꝙ est corꝑa indiuisibilia ideo p̄ mo on̄dit ꝙ principiū nō fuit sine ratiōe. secūdo on̄dit idē de secundo ibi. Democritus āt ¶Quātū ad pri nū dr ꝙ quibusdā visum ē animā eē ignē suple et nō irrōnabilit etem̄ hic scꝪ ignis respectu aliorū corpo (rum) est in ꝑti (bus) subtilissimꝰ respectu eciā alio (rum) elemento (rum) ē magis incorporeꝰ idē eciam ignis ē maxime mobilis et mouet alia elemēta p̄mo .q.d. phūs allegās rōnē ho (rum). qd de nuo elemento (rum) est magis subtile et magis incorporeū et magis mobile mouens alia maxīe accedit ad naturā aīe (qr) quia aīa de natura sua videt spūalis et incorporea & mouēs corpꝰ ignis est hmōi ecgo &c̄. ¶Quereret aliq̄s. vtrū eē subtile maxīe ꝯueīat igni videt ꝙ nō secūdo de generacōe dr ꝙ subtile ē hūidi & du (rum) ē ficci ignis āt n̄ ē hūidꝰ ¶Ad oppositū ē lr̄a. Dicēdū ē ꝙ subtile p̄t dici qd ē maxīe ra (rum) & diaphouū inter corꝑa elemē taria & hoc mō ꝯuenit igni. Alio modo subtile dr qd habet inclinacō nē replendi corpus sibi ꝓximū et subintrandi illud et hoc modo subtile dicitur esse humidi et durum ficci. quia humidum est male terminabile termino proprio et bene aliēo. siccū āt ecōuerso ¶Secūdo [Page] quereret aliquis vt (rum) ignis inter alia corꝑa dicat magis in corꝑeus videt ꝙ nō (qr) quia qd (hꝪ) habet maiores dimēsiones plus (hꝪ) habet de corꝑeitate ignis inter oīa elemēta (hꝪ) habet maiores dimensiones ergo &c̄· ¶Ad oppositū est lr̄a. Dicendū est ꝙ illd elementū dr ceteris magis incorporeū qd est ceteris formaliꝰ ignis aūt est hmōdi (qr) quia q̄nto elemē tū est suꝑiꝰ tanto formalius (qr) quia plus (hꝪ) habet de forma & minꝰ de materia ¶Nā ī vno pugillo terre plꝰ est de materia (quam) in vno aque & in vno aque (quam) in vno aeris & sic ascendendo ignis ergo nō est formalius oī (bus) corꝑi (bus) (qr) quia celū eo est formalius sed tm̄ respeectu elemētorū ¶Ad argumentū (pꝪ) patet licet em̄ ignis habeat maiores dimēsiones tn̄ (hꝪ) habet minꝰ de materia & plus de forma nā raritas hec & extensio dimensionū attestātur formalitati. ¶Notandū est ꝙ elementū formaliꝰ videt eē ceteris magis actiuū & magis mouēs alia & (qr) quia ignis inter cetera est formalius. et ideo dr in lr̄a ꝙ p̄mo agit et mouet uō respcū oīm corꝑm (qr) quia celū ē p̄mo actiuū inter corꝑa sed respectu cetero (rum) elemēto (rum). ¶Deinde sequit. Democritus āt. vbi phūs on̄dit ꝙ democritus aliquā racōm habuit qn̄ dixit aīam eē p̄ncipia ī diuisibilia & ꝯsequēter obseruauit aīam iux̄ p̄ncipia. dicit ergo ꝙ democritus dulciꝰ alijs dixit .i. racō nabilius enūcians vtrū (que) isto (rum). p̄moquidē aīam & intellcm̄ eē idē secūdo āt istd .s. intellcm̄ eē p̄morū & indiuisibiliū corꝑm· Racō āt eiꝰ fuit ꝙ aīe ꝯuenit eē motiuū. hoc āt bn̄ hētur ꝑ corꝑa indiuisibilia sꝑica nā moueri maxīe ꝯuenit hijs corꝑi (bus) tū ꝓpt subtilitatē ꝑciū qna (rum) ē maxīe subintrare tum ꝓpter figurā sꝑicā q̄ inter ceteras fignras ē mobilissima. ex hmōi āt ꝑti (bus) indiuisibili (bus) dt democritus eēi intellcm̄ et ignē ¶Dein̄ sequitur Anax̄. āt Vbi ponit op̄· anax agore & ꝯtinuet sic lr̄a ꝙ anax̄. minꝰ certificauit (quam) democritꝰ. aliqn̄ em̄ videtur dr̄e aīam & intellectū eē alte (rum) sic̄ dcm̄ ē p̄ꝰ. Aliqn̄ āt vtit vtris (que) .s. aīa & intellcū tā (quam) vna nā. Quātū tn̄ ad aliqd vr̄ dixisse rōnabilit dt em̄ intellectū rē p̄ncipiū· ip̄m eciā solū int ea q̄ sunt dt eē simplicē & īmixtū & purū. Assiḡt eciā vtra (que) .s. cognoscere & mouere intellcm̄ (qr) quia eiꝰ ē cognoscere oē & mouere oē ¶Quereret aliqs vt (rum) Anax̄. dixit rō nabiliꝰ alijs dicēdū ē ꝙ sic (qr) quia alij ex hoc ꝙ aīa cognoscebat oīa dicebāt eē ꝯpositā ex oī (bus). Anax̄. aūt dixit ꝙ ē depurata ab oī (bus) & hoc ē magis vicinū sentēcie Aristotilis qui posuit intellcm̄ eē īmixtū (qr) quia ē oīa fieri & oīa facere. ¶Secūdo q̄reret aliquis quō attribuūt ista tria ītellcūi .s. eē simplicē īmixtū et pu (rum)· Dicēdū ē ꝙ Auax̄. intellexerat de intellcū dino cuiꝰ ē oīa cognoscere & oīa facere patens est [Page] sentēcia sua. (qr) quia vt dcm̄ ē s̄ vt iste intellcūs pos (sed) oim oīa facere nō (dꝪ) debet esse artatus ad aliqd genꝰ enciū (sed) (dꝪ) debet p̄hr̄e in se ꝑfectiōes oīm gene (rum) & iō .v. methaphīce dt ꝯmētator ꝙ ens p̄mū ē ꝑfectū ꝑfectiōe ex̄ genꝰ si āt intellexerit Anax̄. de intellcū nrō tūc talis intellcūs dr eē simplex in (quam)tū nō distēditur corporeitate (sed) eleuatur suꝑ oēm naturam corꝑeā. īmixtꝰ āt in (quam)tū nō ē alligatꝰ organo corꝑeo· purus āt in (quam) tū capit essencias rerum puras abstrahendo eas a materia. dicitur autem omnia cognoscere in (quam)tum est omnia fieri quantum ad intellectū possibilē. oīa āt moue in (quam)tū oīa facere (quam)tū ad intellcm̄ agentē et cetera
UIdetur aūt Post (quam) phūs posuit opīones Democriti & Anax̄. in ꝑte ista annectit eis alias opīones & p̄mo opīones illo (rum) qui magis rōnabilr̄ locuti sunt. secūdo opīonē magis rudiū & magis irrōnabilr̄ loquenciū ibi. Magis āt rud [...]ū. Prīa in q̄ tuor s q̄tuor opīones. secūda ibi. Diogenes āt. tercia ibi Eraclitꝰ āt. q̄rta ibi Silr̄ āt ¶Ad euidenciā p̄me op̄. notādū ē ꝙ tales fuit vnꝰ de vij. sapiēti (bus) apd grecos & cū oēs alij occuꝑen [...]r circa moralia hic solꝰ dedit se inquisitiōi naturaliū & sic̄ dr p̄mo methaphīce ip̄e posuit ꝙ aq̄ eēt p̄ncipiū: oīm (qr) quia seīa oīm aīaliū hūida sunt Postea āt nō sequutus op̄. suā dixit aīam nō eē aquā (sed) magis dixit animā eē illd qd (hꝪ) habet ututē motiuā siue ē ip̄a utus motiua & in hoc ꝯueni ebat cū Anax̄. qui posuit intellectū moue oīa. hoc viso (pꝪ) patet lr̄a q̄ dt ꝙ tales sm ea q̄ reminiscimur ·i. sm ꝙ recordamur ex deīs suis. videtur opinari aīani eē aliqd motiuū & iō dixit lapidē qui attrahit ferrū sicut magnetē vel adamātē hr̄e aīam (qr) quia mouet ferrū ad seip̄m Et nota ꝙ iste decipiebatur quia supposito ꝙ aīma sit utus motiua tn̄ nō sequitur ꝙ oīs utus motīa sit aīa sic̄ utus motīa lapidis. Deinde sequitur. Diogenes āt. Vbi ponitur secūda opīo. fūdabatur āt hec opīo suꝑ duo fundamēta. Primū erat ꝙ aīa eēt motīa et cognitiua & iō (dꝪ) debet ꝯpoī ex tali (bus) p̄ncipijs q̄ darēt sibi motionē et cognitionē secūdū fundam̄tū erat ꝙ aer erat p̄u [...]ū p̄ncipiū oīm (qr) quia oīa fiūt ex aere· aer ociā ē elemētū mobilissimū et subtilissimū ex hoc sequitur ꝙ aīa est aer qui quidē ꝓpt sui primitatē dat cognitionē (qr) quia aīa ꝑ aerē assimilatur oī (bus) cū ip̄e sit p̄ncipium omniū. propter subtilitatem autem dat anime motionem. hoc viso patet littera que dicit ꝙ Diogenes sicut & quidā alij venabatur animam per motū et cognitionem. fuit enim opinans animam esse hunc aerem quem dicebat esse subtilissimum & primum aliorum principium & ex hoc ꝙ primū est [Page] poterat aīma coguoscere dīa (qr) quia .s. erat ex p̄ncipio oīm. Scdo uo qd erat subtilissimū erat motū & per ꝯn̄s aīa erat utus motiua ¶Deinde sequit eraclitus āt vbi ponit tercia op̄· q̄ quidē opīo fundabat [...]uꝑ duo fundam̄ta· Primū est ꝙ si aīa (dꝪ) debet eē ex aliquo elem̄to materiali (dꝪ) debet eē ex illo qd est magis elōgatū a ꝯtrarietate ¶Tale āt nō est elementū extremū sed magis mediū (qr) quia media magis recedūt a ꝯtrarietate (quam) extrema. Tale em̄ elementū ē vapor qni ē mediꝰint aquā & aerē et ideo aīa vapor ē ¶Secūdū fundamentū ē ꝙ cognicō fit ꝑ assimulacōm Encia āt q̄ cognoscūt sm eraclitū sūt in ꝯtinuo motu & iō (dꝪ) debet eē ex aliquo qd sit nobilissimū tale āt ē vapor quiquidē ē multū recedens a corporeitate & a quiete & hoc ē qd dt lr̄a (qr) quia eraclitus posuit aīam eē id qd ē p̄ncipiū oīm .s· vaporē ¶Ex hoc eī vapore ꝯstituitur aq̄ & eciā aīam cꝰracō ē (qr) quia vapor ē quid in corꝑalissimū & fluēs semꝑ & iō aīa ꝑ illud assimulat re (bus) q̄ cognoscū tur. qd em̄ mouet moto .i. ꝑ rem mobilē cognoscit. Eradlitus āt posuit sic̄ et multi alij ꝙ oīa q̄ sunt & cognoscunt sunt ī motu & fluxu ¶Deinde sequit. Similiter aūt vbi ponit q̄rta op̄. Assimulat āt hec op̄. p̄cedenti (bus) (qr) quia dt aīam semꝑ moueri sic̄ p̄cedētes dr̄t āt ab eis (qr) quia p̄cedētes op̄. posuerūt aīam de natura elem̄to (rum) hec āt de natura diuino (rum) & ideo dixerūt eā eē immortalem & semꝑ moueri (qr) quia si nō moueret semꝑ nō semꝑ moueret (qr) quia opinabātur ꝙ cū mouens esset moueretur ¶Si aūt cessaret motus eius cessaret motus alio (rum) or cessante (ser)mo cessant agencia secunda & forte ista op̄. loquebatur de aīa mūdi & vniuersi hoc viso (patꝪ) patet lr̄a q̄ dt ꝙ almeon visus ē opīari de aīa silr̄ sic̄ p̄cedētes et hoc quo ad motū dicit em̄ ip̄am aīam esse immortalē (qr) quia assimulatur dijs immortali (bus). hec āt immortalitas in est [...]īe (qr) quia semꝑ mouetur sic̄ sol et luna et stelle et totū celū ¶Deinde sequitur Magis autē vbi ponūtur opīones magis rudes & primo ponūtur hee op̄· secūdo remouetur quoddā dubiū ibi· Oīa enim elementa ¶Prima in duas scdm op̄. duas secūda ibi Alij aūt Pomtur ergo vna op̄· que fundatur suꝑ duo fundamenta et est anima d [...] esse illius nature cuiꝰ est semē quod est principium omniū aīmalium sed semen est nature humide et aquee. ergo anima est de natura aque· Fundamentū autem nō cognoscit quia anima est natura formalis et non materialis sicut aer et aqua hoc viso patet littera que dicit ꝙ quidam de numero rudium sicut yppus enunciauerunt animam esse aquam idest de natura aque sumentes argumē tum ex genitura idest ex semine ex quo generantur animalia quod [Page] quidē est humidū & aqueū. vn̄ et isti ex fundamento suo redarguebāt illos qui dicebāt aīam eē sanguinē potiꝰ (quam) geniturā sine semē quā dicebāt eē aīam primā .i. p̄ncipaliter nō est sanguis (sed) magis aq̄ ¶Quereret aliquis vt (rum) v [...] (rum) sit qd est suppositū in destructione fuudamēti hꝰ opīonis scꝪ ꝙ aīa nō est natura materialis. videt ꝙ nō (qr) quia si aliqua passio ꝯīter reꝑiatur in duo (bus) oꝑꝪ ꝙ reꝑiatur ꝑ aliquā cām ꝯēm. sed reciꝑe formas cōuenit materie & forme .i. aīe ergo ꝑ cām ꝯēm. sed hoc nō est nisi materiale p̄ncipiū ergo &c̄. ¶Ad oppositū aīa est actus vt dicet in secūdo ¶Dicendū est ꝙ licet materia recipiat & aīa tn̄ nō vniformiter. Potēcia em̄ materie ꝓpocionat formis ꝑticulari (bus) sm esse Potēcia āt intellcūs ꝓporcionat formis vniuersalibꝰ s intentionē et (qr) quia reciꝑe nō est vniforme iō p̄ncipiū qd est causa recepcōis nō est vniꝰ racōis et iō licꝪ intellcūs possibilis assimilet materie tn̄ nō est materia. Vnde vnitas int intellectū & materiā nō est vnitas vniuocationis sed tm̄ vnitas ꝓporcōnis (qr) quia sicut se (hꝪ) habet materia ad formas sensibiles ita suo modo se (hꝪ) habet intellectus possibilis ad formas intelligibiles ¶Deinde sequit Alij autē Vbi ponit vltima opinio et est ꝙ quidā sicut trixias dixerūt animā esse sanguinē cuiꝰ ratio est (qr) quia sentire ē magis ꝓpriū aīe (quam) aliqua alia passio. sentire aūt inest aīe ꝓpt sanguinē vn̄ & ꝑtes aīalis carē tes sanguine sicut ossa capilli & vngues nō senciūt ¶Dein̄ sequitur Oīa em̄ elementa. Vbi remouet quoddā dubiū· pos (sed) em̄ aliquis dubitare & dr̄e quare nō est narrata opīo illo (rum) qui posuerūt aīam esse cerrā ¶Ad hoc rn̄det phūs ꝙ oīa elemēta acceperūt iudicē p̄ter trā .i. oīa elem̄ta iudicata sunt eē aīa ab antiquis p̄ter terrā· hāc eī nulli antiquo (rum) retulerūt eē elemētū aīe nisi forte aliquis diceret aīam eē ꝯpositā ex oī (bus) elemētis. sicut empedocles. ¶Quereret aliquis q̄re de terra nemo accepit iudicē vt sit elementū aīe. Dicēdū ē ꝙ forte iō fuit (qr) quia vita multū ꝯsistit in calido et humido qno (rum) neut (rum) ē ī tra. Quidā tn̄ phūs ysidorus sicut dr .ij. methaphice s trāslatiōm ꝯmēti dixit ꝙ terra erat p̄ncipiū oīm. (sed) [...]n̄ sic̄ dt ꝯmētator ibidem iste fuit famosus in legi (bus) nō cō putandꝰ inter philosophos &c̄.
OIffinūit āt Post (quam) on̄dit phs̄ ꝙ venātes aīam ꝑ [...]otū n̄ irrōnabilr̄ dixer̄t hic on̄ dit hoc idē de illis q̄ acceper̄t eā ꝑ cognitionē et sensū. ad cꝰ euidēciā notādū ē ꝙ ip̄e rōnabilr̄ dt q̄ dcā sua elicit ex p̄ncipijs datis & ideo phūs dt istos rōnabilr̄ dixisse & si nō ua (qr) quia ī dādo nāz aīe secuti sunt p̄ncipia sua & ex nā p̄ncipio (rum) acceper̄t passiōes aīe sic̄ moue & setire [Page] ¶Diuiditur aūt hec lr̄a in dnas ꝑtes sm ꝯm̄ (qr) quia primo ostēdit ꝙ oīa dicta de aīma sunt reducta ad principia. Secūdo hic specialiter ostendit de cognicōne que est vnū de nuo appropriato (rum) aīe ibi. vnde in cognoscendo ¶Quantū ad primū dicitur ꝙ antiqui vniuersaliter in diffiniendo aīam et in cognoscendo suā substanciā ꝓcedūt tribus vijs scꝪ motu cognitiōe & sensu et in vnaqua (que) ista (rum) vie (rum) niducebantur ad hoc opinandum nā ex principijs Vnde vnūqd (que) istorū scꝪ motū cognitionē et incorporeū ad principia reducebant .q. arguētes ꝙ [...]nūqnod (que) ist [...] (rum) inest aīe ꝑ naturā principij ¶Quereret aliquis vt (rum) antiqui existimauerunt animā de nuo incorꝑeo (rum)· videtur ꝙ nō quia cōiter .q. om̄s posuerūt animā de nuo elementorū sicut aerem vel aquā vel ignē elementa autē sunt corꝑa ¶Dicē dum est sm veritatem aīa est de nuo incorpeo (rum) et maxime quo ad intellectū Ad hoc est ratio [...] (qr) quia nulla potencia que sit corpus vel virtus in corꝑe est oīa fieri. Intellectus autē possibilis est omnia fieri ex quo sequit ꝙ nec est corpus nec virtus in corꝑe. hec autē racio melius declarabit in tercio huiꝰ science. ¶Pret [...]rea quid qnid est ꝑ se in corꝑe est ꝑ se quā titatē habens vel ꝑ acc [...]dens forme aūt que fiūt in intellectu cognoscente simplices sunt omnino nullius quātitatis ex quo sequitur ꝙ intellectus nō ē substācia corporea ¶Ad argumentū dicendū est ꝙ licet antiqui dixerūt aīam diffiniri ꝑ incorꝑeū deficiebant tn̄ quoniam incorꝑeū dicebant corpus rarū qd non est bene manifeū tactui vel visui ¶Deiude seqnitur. Vnde in cognoscendo vbi ostendit ꝙ accipientes aīam penes cognitionē dixerūt consona suis principijs reduxerūt em̄ aīm in elementa vt posset cognoscere res qua (rum) sunt elementa. Et primo phūs verificat ꝓpositū suū inducendo substanciam principio (rum). Secūdo num ibi Deinde quicun (que). Tercio contrarietatē ibi Quicū (que) autē ¶Quā tū ad primū continuet sic lr̄a ita dictū est ꝙ antiqui retulerūt motū cognitionē et corporeū ad principia hoc autē maxime patet de cognitione quia diffinientes ipsam aīam in cognoscendo .i. penes cognitionem faciūt cam elemētū aut ex elementis dicētes similiter ad inuicem .i. vniformiter scꝪ ꝙ aīa est ex elemētis p̄ter vnū scꝪ anaxagoram· Dicūt em̄ isti simile cognosci ꝑ simile et quia anima omīa cognoscit ideo cōponitur ex principijs omniū ¶Notandū est scdm ꝯmentatorē ꝙ aīam cōponi ex p̄ncipijs omniū sequitur illos ꝓpter tres ꝓpositiones quas opinabant qna (rum) vna est ꝙ omnis res cognoscitur ꝑ suū simile. ¶Secunda est ꝙ res nō cognoscit nisi ꝑ sua [Page] p̄ncipia. tercia est ꝙ aīa oīa cognoscit. Ex hijs tri (bus) sequit aīam eē oīa p̄ncipia vel ex p̄ncipijs omni (bus) ¶Deinde sequit Deinde quicun (que). Vbi post (quam) on̄sum est ꝙ aīa incognoscēdo reducit in p̄ncipia quo ad substanciā p̄ncipio (rum) hic on̄dit ꝙ eadē reducit in nume (rum) p̄ncipiorum & p̄mo hoc facit secūdo recitat opinionē Anaxagore ibi. Anaxagoras. ¶Quātū ad primū dicit ꝙ quicū (que) dicūt vuā cāz aut vnū elementū eo (rum) que sunt p̄ncipia. ignē aut aerem ponūt aīam eē illnd vnū vt possit cognoscere res q̄ rum est elementū. (qr) quia cognitio fit ꝑ assimulationē. et ꝓpter eandem cām quicū (que) ponūt plura principia dicūt aīam eē illa plura ¶Deinde sequit Anaxagoras āt. Vbi excipit opīonē Anaxagore ab opinioni (bus) isto (rum). dicebant em̄ isti ꝙ aīa ꝑ cognitionē assimilat re (bus) ex̄ ita ꝙ quasi vna forma ꝯīs est re (bus) & aīe. Anaxagoras autē dixit ꝙ intellectus nichil (hꝪ) habet ꝯmune cū re (bus) ex̄. Vnde & ꝯmentator. Solus Anaxagoras dixit ꝙ intellectus nō recipit passionē .i. nō ē materialis et ꝙ in nullo (hꝪ) habet ꝯmunicationē cū aliqno ita ꝙ fit eis ꝯmunis aliqua forma cū intellectꝰ nō sit hoc ne (que) in hoc .i. nō est corpus ne (que) virtus in corꝑe & hoc nullus dixit nisi Anaxagōras et similit laudabit phūs Anaxagorā post. hoc viso (pꝪ) patet lr̄a qna dicitur ꝙ solꝰ Anaxagoras dixit intellectū esse impassibilem passione .s. que competit materie▪ dixit eciā ꝙ intellectus nichil ꝯmune (hꝪ) habet cū alijs elementis corꝑali (bus) (qr) quia suple est abstractus et immixtus. licet āt ita dixerit nō tn̄ complete dixit de intellectu. (quam)uis enim intellectus sit hmōi .s. impassibilis et abstractus nichil hn̄s ꝯē tn̄ nō dixit Anaxagoras quomō cognoscit intellectꝰ & ꝑ quā cām. ex hijs em̄ que dixit nō dedit cām cognicōis ¶Quereret aliquis quō Anaxagoras nō dedit cām cognitiouis et modum. ¶Dicendū est ꝙ oīs cognitio fit ꝑ actuatiōm intellcūs oz ad hoc em̄ ꝙ si intellectus (dꝪ) debet aliq̄ cognoscere ꝙ aliqno mō hoc fiat ꝑ assimilationē realē sicut dixerūt aliqui antiqno (rum). hoc autē nō dixit Anaxagoras et ideo insufficiēter dixit· Vnde ꝯmentator nō dixit Anaxagoras Vtrū intellectus intelligat s ꝙ est in actu an sm ꝙ est in potencia ne (que) p̄dixit ꝓpter quā cāz intelligit res que nō sunt intellectus in actu .i. ꝑ quē modū intellecta in potēcia fiāt intellecta in actu ita ꝙ vnū fiat ex intellectu & intelligibili. Alio mō posset ostendi Anaxagorā defecisse sic. certū est ꝙ lux intellectus est vniuersalis & ꝯmunis respectu ommū intelligibiliū nichil hn̄s ꝯmuue cū aliquo intelligibili et hoc bene dixit anaxagoras sed ꝓpter quā cām ex hac luce ꝯmuni sequitur determinata cognitio hꝰ vel illiꝰ cognoscibilis [Page] hoc autē nō dixit. et ideo insufficienter· ꝯmunis em̄ causa nō videt dare nisi ꝯmunē effectū et ideo lux cō munis non videtur sufficere ad determinatam cognicitionem nisi aliquid concurrat. de hoc in tercio dicetur ¶Deinde sequit Quicun (que) alius: Vbi post (quam) manifestauit ꝙ antiqui opinabantur de anima sm p̄ncipia et q̄ntum ad substanciā et nume (rum) principio (rum). hic ostēdit ꝙ idem opinebantur illi qui ponebāt principia ꝯtraria. Vnde dicitur ꝙ quicun (que) faciūt ꝯtrarietatē in p̄ncipijs & animā ꝯponūt ex ꝯtrarijs et quicū (que) ꝯponūt alt (rum) ꝯtrario (rum) puta calidū aut frigidum aut aliquid aliud esse principiū oīm & aī mā dicunt esse illud vnū & ꝯsequē ter nomināt aīam ab illo. quicū (que) em̄ ponūt calidū esse principiū dicunt animā esse vitā (qr) quia vita cōsistit in calido & ꝓpter calidū dicuntur viuere aīalia· Qui vero dicūt principiū esse calidū et frigidū eo ꝙ ꝓpter respirationē attrahit frigus vt temperetur calor cordis in quo est sedes vite· et animā ita vocauerūt scꝪ respirationē et refrigerationē. Vltimo ph [...]s epilogat circa determinata dicens ꝙ hec tradita sunt ab antiquis de anima· cause autē ꝓpter quas sic opinati sūt dicte sunt.
COnsiderandū autē In ꝑte ista post (quam) posite sunt opiniones antiquo (rum). hic incipit phūs eas destruere & hec ē tercia ꝑs huiꝰ libri sm ꝯmentorē. p̄ ma em̄ est in ꝓlogo secūda ē in numerando oꝑiniones antiquo (rum). tercia est in ꝯtradicendo eis. Diuiditur autē hec ꝑs in tres ꝑtes (qr) quia p̄ mo ꝯtradicitur illis qui acceperūt animā ex motu. secudo illis qui acceperū eā ex motu & cognitione ponentes ꝙ anima est nus se mouēs ibi. Multū autē. tercio hijs qui acceperūt eā ex cognitione ibi. Tribus autē madis traditis. Prima in duas (qr) quia primo ponit phus intē tū suū. secundo exequitur ibi. Qd quidem igitur. ¶Quātū ad p̄mū dt phūs ꝙ ꝯsideraudū est p̄mo de motu .i. vtrum bene dixer̄t illi qui acceperūt animā ex motu. Fortassis em̄ nō solum falsum est subām anime eē motū sicut dixerunt illi ꝙ anima est seip̄am mouēs vel possiue mouetur ita ꝙ motus est in diffinitione sua sed eciā vnū de nuo impossibiliū est aīe meē motū ꝑ se ita ꝙ ip̄a ꝑ se moueat sicut aliqd mobile cuius tn̄ eēncia nō est motus. hoc em̄ debet ostendi scꝪ ꝙ aīa nō mouet. Nntandū est ꝙ motus nō p̄t esse de substancia aīe. si em̄ sic esset non saluaretur inesse nec constitueretur nisi ꝑ motū et ꝑ cō sequēs sua ess [...]ncia es (sed) in fieri que non esset subtracto motu sicut ventus quia est aer motus nō est subtracto motu et hoc est impossibile in anima quia ipsa anima nec est [Page] motus nec motus est actus eius. (qr) quia motus sicut dr iij. phisico (rum) ē actus imꝑfectissima autē esset aīa si nō solū motus esset eius actꝰ (sed) eciā intraret eius diffinitionē. Deinde [...] Qd quidē igitur Vbi ph [...] e [...]quit intentū suum Vbi notandū ꝙ antiqui phī racionē suā .s. [...] diffinitur ex motu fortificauerūt ꝑ vnū principiū cōe scꝪ ꝙ [...] moues mouet. et ideo phūs p̄ [...] agit de hoc p̄ncipio secū do de positione in se ibi Dupliciter em̄ moue [...] Primo ergo agitur de p̄ncipio vbi dicit phūs ꝙ p̄ncipiū eo (rum) erat falsum. Nō em̄ ē necesse ꝙ om̄e mouēs moueat sicut dcm̄ est priꝰ .s. in viij. phisico (rum) vbi ꝓbatū est ꝙ est deuenire ad motorē qui nō mouet ¶Notandū est ꝙ hanc ꝓpositionē scꝪ ꝙ om̄e mouēs mouet· improbat Themisteꝰ sic Si em̄ om̄e mouēs mouetur aut a seipso aut ab alio non ab alio: (qr) quia sic sermo ꝓcederet in insimū. Si aūt a seip̄o aut sm aliquid ipsius mouet et sm aliud mouet qd ꝑ se mobile ponit aut sm idē mouet et mouet si sm alterū se [...]uit ꝙ illud alte (rum) ita mouet ꝙ nō mouet et alte (rum) ita est motū ꝙ n̄ mouet qd ipsi nō ꝯcedūt scꝪ ꝙ aliqd sit mouēs tm̄ et motū tm̄. si autē sm idē mouet et mouet sequitur ꝙ idem sm idē alterabit & alterabit docet et docebit. ¶Preterea mouēs sm ꝙ mouēs est in actu & mobile sm ꝙ mobile est in potencia si ergo idem sm se totū mouet a seipso simul vnū erit in potencia & in actu ita ꝙ simul erit calidum & minime calidū et simul intelliget et nō intelliget. hec autē om̄ia elaborata sunt in phisicis ¶Dein̄ sequit Duplicit em̄ Vbi destruit positionē in se [...]ct dno facit (qr) quia p̄mo destruit positionē in genere. secūdo descēdit ad positiōes in speciali ibi Qm̄ aūt et mouere. p̄ma in duas (qr) quia p̄mo p̄mittit quandā diuisionē vtilē ad ꝓpositū. secūdo improbat positionē ibi Quatuor aūt p̄ma in duas (qr) quia p̄mittit p̄mo diuisionē. secūdo ꝯtinuat se ad dicēda ibi. Dupliciter aūt. Primo ergo ponitur diuisionē. Vnde dr ꝙ om̄e qd mouet duplicit mouet aut em̄ mouetur sm alterū .i. ꝑ accn̄s aut sm seip̄m. sm autē alte (rum) dicimꝰ illd moueri qd mouet ex hoc ꝙ est in illo qd mouet ꝑ se. sic̄ nauta monetur ad motū nauis· Nō em̄ similiter mouētur nauta et nauis (qr) quia nauis mouetur s se. nauta aūt mouet ex hoc ꝙ est in naui. hoc āt manifestum est in parti (bus). nam ꝓprius motus pedū est ambulatio que est hominum qui mouent mediantibus pedibus. hec autem scꝪ ambulatio non est in nautis dum sint in naui quasi diceret si nauta moneretur per se ambularet motu pedum· sed nō ambulat ex quo sequitur ꝙ nō mouet ꝑ se ¶Notandū est sm ꝯmentatorē ꝙ illd quod dicitur motum ex eo ꝙ est [Page] in alio est duo (bus) modis quo (rum) vnꝰ est qno est possibile vt tale moueatur ꝑ se sicut natura mouetur ad motū nauis & eciā p̄t moueri ꝑ se Secūdus modus ē quo impossibile est vt tale moueatur ꝑ se sicut albedo mouet ad motū corꝑis albi & nō p̄t ꝑ se moueri ¶Dein̄ sequit Dupliciter aūt· hic ꝯtinuat se ad dicenda diceus ꝙ dicto motu duo (bus) modis scꝪ ꝑ se & ꝑ accn̄s. nūc intendimus nō de motu ꝑ accn̄s sed vt (rum) anima moueat & ꝑticipet motū ꝑ seip̄am sicut posuerūt antiqui ¶Deinde sequit. quatuor autem Vbi ꝓbat ꝙ aīa nō mouet ꝑ se et diuidit in sex ꝑtes sm sex ratiōes quas adducit· secunda ibi Amplius autē si natura mouet· tercia ibi Amplius autē siquidē. quarta ibi Qm̄ autē videt. quinta ibi Motu autē. vltima ibi. At vero. Prima in duas (qr) quia p̄mo ponit ratiouē suā secūdo manifestat quoddā suppositū ibi· Si autē est ¶Quātū ad p̄ mū notandū sm ꝯmentatorē ꝙ rō phī fundat suꝑ tres ꝓpositiones q̄ rū p̄ma est ꝙ motus sunt tres in genere scꝪ loci mutatio alteratio et motus in quātitate qui si subdiuidat fiūt quatuor modislarge .s. loci mutatio. alteratio. augmentū et decrementū ¶Quātū ad istā ꝓpositionē dt phūs. quatuor aūt motus cū sint loci mutationis. alterationis augmenti et decrementi. secūda ꝓpositio est ꝙ si aīa ꝑ se & naturaliter moueat mouetur aliquo isto (rum) motuū scꝪ vno vel pluribus vel omni (bus) et (quam)tū ad ꝓpositionē dicit phūs. aut sm vnū ho (rum) mouebitur scꝪ anima aut sm plures ant sm om̄es tercia ꝓpositio ē ꝙ si moneat aliquo isto (rum) motuū erit in loco & ꝑ ꝯn̄s erit corpꝰ qd est impossibile. (quam)tum ad istam ꝓpositionem dicit phūs. Si vero mouetur anima uō sm accn̄s natura inerit ei motus .i. ꝑ se et ꝑ ꝯsequens locus (qr) quia om̄es motus p̄dicti sunt in loco Est ergo racō phīm breui talis. qd ꝑ se mouet mouet aliquo isto (rum) motuum. scꝪ loci mutationis alterationis augmenti aut decrementi et tale est in loco et per consequens est corpus sed anima non est corpus ergo &c̄. ¶Contra istam rationem obicitur. quia dicit ꝙ om̄es dicti motus sunt in loco quod quidem videtur eē verum de motu locali quia ꝑ mutationem localem acquiritur nouus locus & de motu augmenti et decrementi vbi acquiritur maior vel minor locus sed de motu alterationis non videtur verum. Diceudum est sm aliquos ꝙ cousequencia sic tenet ꝙ motus illi sunt in loco quia corpus quod mouetur localiter vel alteratur vel decrescit vel augmentatur est in loco et hanc rationem Commentator in principia commenti dicit cum ꝯiunxerimus huic quod dictū est a philosopho ꝙ omne motum aliquo istorum motuum est corpus vt declaratū est [Page] vi. phisico (rum) ꝯcludet ꝙ si aīa mouetur est corpus & in loco cū om̄e corpus sit in loco. Contra istam rationē potest obici sicut obicit idē ꝯmētator quia nō dixit phūs oīa mota p̄dictis moti (bus) sunt in loco sed dixit om̄es p̄dicti motus sunt in loco et ideo aliter rn̄det ꝙ alteratio nō est sm locū sed est in loco quia in alteratione oꝑtet ꝙ sit apꝓpinquatio alterantis ad alteratū qne appropinquatio fit ꝑ motū localē Vel dicendū est ꝙ phūs loquit de alteratione phisica q̄ fit ꝑ qualitates actiuas & passiuas. Qualitates autē actiue et passiue dissoluūt & constringūt ꝑtes materie quas mouent & hec dissolucō et ꝯstrictio nō sunt sine motu locali ꝑciū quo adinuicē accedunt in locū maiorem qn̄ dissoluūtur. ¶Deinde sequit. Si autē. Vbi manifestat quoddā quod dixit. dixerat em̄ ꝙ si aīma mouet ꝑ se et non ꝑ accn̄s erit in loco per se hoc manifestat .s. ꝙ nō mouet ꝑ accidens nō oporteret ꝙ eēt in loco ꝑ se et hoc est qd dicit. Si aūt subā aīe .i. substancialis diffinitio aīme est mouere seip̄am moueri inerit ipsi ꝑ se et ꝑ ꝯn̄s locus et nō sm accn̄s sicut est in albo et tricubito scꝪ ꝙ mouētur et locantur ꝑ accidens. hec em̄ monētur quia corpꝰ in quo sunt mouetur. vnū non est locus ipsorum per accidens. anime autem est locus per se quia naturaliter et per se partipat motum ¶Deinde sequitur Amplius autem. Vbi ponitur secunda ratio q̄ sm ꝯmentatorem fundatur suꝑ duos sillogismos ypoteticos. Primns talis est si anima mouet naturaliter mouetur et violenter (sed) non mouetur violenter ergo nec naturaliter. (quam)tum ad istum sillogismū dicit lr̄a. Amplius autem si anima mouetur natura et violē tia et ecōuerso. si violencia mouet & natura. secundns sillogismꝰ ypoteticus est talis si anima mouetur naturaliter quiescit naturaliter. et si quiescit naturaliter quiescit violenter sed nō quiescit violēter ergo nō quiescit naturaliter et si nō quiescit naturaliter nō mouet naturaliter (quam)tum ad istnm sillogismū dicit lr̄a. Eodem autē modo se habet de quiete .i. ꝑ quietem p̄t ꝓbari ꝙ anima nō mouetur naturaliter. in hoc loco aliquid quiescit· natura .i. naturaliter. in quē mouetur natura sicut graue quiescit in centro et mouetur naturaliter ad cent (rum). in hoc eciā loco aliquid quiescit violencia in quē mouetur violenter sicut graue quiescit violenter sursum et ibidē mouetur violeuter· anime autem nō est assignare motum violentū nec quietem violentam et per consequens nec motum naturalem. et hoc est quod sequit Quales sint motus violenti anime xel quietes nō est facile fingere. quasi diceret non solum hoc non potest dici per [Page] veritatem sed eciam hoc est difficile signare per figmentū. Themisteꝰ Corpus potest moueri violenter non anima nisi forte dicatur aīma moueri violenter vt est ꝑ accidens in (quam)tum scꝪ corpus mouetur violenter sed motus ꝓprius anime ē ꝑ desiderium & appetitum sm quē motū nou mouetur violeuter. SꝪ in verbis eciam phī primo est dubium. quia relum mouetur naturaliter et tamen nō mouetur violē ter ergo falsum est ꝙ omne motū naturaliter mouet violenter. Ad hoc dicunt aliqui ꝙ licet ꝓpositio nō sit vera in se tamen est vera s positionem antiquo (rum) qui posuerūt ꝙ nullum corpus mouetur naturaliter nisi quatuor elementa non ponebant eciā animā nisi de natura elementorum. Contra hanc solutionem obicitur quia Almeon vt dictum est supra posuit animam d natura corporis quinti. Alio modo dicunt alij ꝙ phūs intelligit tā tum de motibus qui habent quietem oppositam quibus moti (bus) mouentur omnia inferiora tam animata (quam) inanimata. Omnia enim animata vel mouentur motu progressiuo vel motu dilatationis et ꝯstrictionis et omnia talia aliqnādo mou [...]ntur et aliquando quiescunt· vel dicendum est ꝙ philosophꝰ sequitur in ratione secunda illud quod a pluribus. ponitur. a pluribus autem antiquis positum est ꝙ aīma est de natura elemento (rum). licet Almeon videatur ab hoc deuiasse in elemeutum est dare motum naturalem et violentum. quia sicut dicit ꝯmentator. Motus violentus dicit respectu naturalis quia illud mouetur violenter quod deueniat a natura et ideo verificatur ista ꝓpositio qnod scꝪ mouet violēter debet moueri naturaliter. verificatur eciā ꝯuersa quia in elemento ē aliquis locus naturalis & aliquis in naturalis et ideo si potest moueri elementum naturaliter ad vnū locū p̄t moueri violenter ad aliū. nō sic autē est de illo quod mouet circulariter sicut de sole quia omnes situs circuli sūt sibi naturales nec eciā est maior ratio ꝙ quiescat in vno (quam) in alio et ideo semꝑ mouet fine quiete opposita ¶Deinde sequitur. Amplius autem. Vbi ponitur tercia ratio & est talis. ꝙ sinnima mouet naturaliter vel mouet sursum & tūc est ignis. (qr) quia oē qd mouet sursū vel ē ignis vel dn̄atur in eo ignis. vel mouet aīa deorsum & tūc est terra (qr) quia oē qd mouet deorsum vel est terra vel in eo dn̄atur terra sicut in mixtis motꝰ em̄ sursum & deorsum sunt motus ho (rum) corpo (rum) scꝪ ignis et terre. Eadē autē ratio posset fieri de elementis medijs. (qr) quia sicut dicit ꝯmētator si aīa monetur medio modo est alte (rum) duo (rum) corpo (rum) medio (rum) scꝪ aer et aqua. Notandū est ꝙ philosophus sm ꝯmētatorē tacuit impossibile quod sequitur .j. ponētes ꝙ [Page] anima sit aliqd isto (rum) elemento (rum) & hoc quia de se est manifestnm· si em̄ anima est ignis aut aliquod aliorum elementorum est anima in cozpore violenter. Preterea si est aliquod horum elemento (rum) nō tebet moueri in corꝑe nisi vno motu naturali scꝪ superius aut inferius sm naturam elementi in quo est. nos autem videmus eam moueri motibus oppositis· mouet em̄ corpus sm diuersas differencias positionis ¶Deinde sequit. Quoniam autem. Vbi ponitur quarta ratio que fundatur suꝑ tres ꝓpositiones. Prima est ꝙ si aīma mouet corpus quia mouetur· rationabile videtur ꝙ moueat corpꝰ hijs motibus quibus ipsa mouetur. et hoc est qd dicit lr̄a. Quoniā autē anima videtur mouere corpus rationabile est ipsam moue hijs motibus quibus et ipsa mouetur Secunda ꝓpositio est cōuersa huius scꝪ ꝙ anima mouetur hijs moti (bus) quibus mouetur corpus que quidem est vera si prima suit vera (qr) quia si anima monet corpus hijs motibus quibus ipsa mouetur mouebitur & ipsa illo motu quo mouetur corpus et (quam)tum ad istam ꝓposicō nem dicit lr̄a. si autem hoc ▪i· si p̄ ma ꝓpositio sit vera et cōuertentibus erit verum dicere ꝙ ipsa aīa mouetur eo motu quo corpus Si em̄ dat corpori motum non om̄em sed similem illi quo ipsa mouetur sequitur ꝙ mouetur tali motu q̄ li mouetur corpus. Tercia propositio est conclusio intenta. si enim anima mouetur motu corporis arguatur sic. corpus mouetur de loco ad locum ergo a simili anima poterit moueri de corpore ī corpꝰ quod quidem videtur impossibile (qr) quia tūc exiēs de corꝑe poterit ite (rum) ingredi et tuuc resurrectio erit naturalis· quantum ad istam propositionem dicit lr̄a. corpus autē mouetur sm loci mutatiouem ergo & anima mutabitur sm ꝙ mutatur corpus et ꝑ cōsequēs poterit trāsferri sm totum vel sm ꝑtes quod est impossibile quia si transferat sm totum continget ipsam exeuntem ingredi ite (rum) et sic sequit resurrectio. ¶Quereret aliquis Vtrum verbū dictum sit ve (rum) scꝪ ꝙ quando aliquid mouet ꝙ eodem motu moueatur quo mouetur mobile· Videtur ꝙ nō quia aīa mouet corpus localiter. ipse aūt mouetur ꝑ appetitū et desideriū. Preterea lapis calefactus localit mouet paleam et tamen ipsa non mouetur localiter. Preterea sol mouet sursum vapores motu recto et tn̄ ip̄e nō mouet motu rcō ¶Ad p̄mū argumētū rn̄det Themisteꝰ (qr) quia appetere & velle & hmōi nō sūt motus aīe (sed) oꝑacōes. Motꝰ autē et oꝑatio drn̄t (qr) quia motꝰ est actus imꝑfcūs oꝑacō āt ē actꝰ ꝑfectus. Cōmētator tn̄ ad illa q̄ obitiūtur [...]n̄det ꝙ ꝓposicō de se nō ē ua .s. ꝙ mouens moueat sꝑ illo motu quo [Page] mouetur mobile. sed est vera sm sermonē aduersarij ita ꝙ nō verificat dcm̄ nisi ꝯcedat p̄ma ꝓposicio a qua incepit loqui phūs scꝪ ꝙ aīa mouet corpus sm ꝙ mouet [...]ua cō cessa sequit ꝯuersa eius necessario et est ꝙ om̄i motu quo mouet corpus necesse est vt aīa moueatur. ¶Deinde sequit. Motu aūt Vbi ponit quinta ratio & est talis qd sm se inest alicui nō est necessariū ꝙ ei insit ab alio vel sm aliud nisi forte sm accn̄s. Si ergo aīa mouet ꝑ se non est necesse ꝙ moueat ꝑ se ab alio· (sed) mouet a sensibili (bus) ergo nō mouet se. ¶Ad declarationem huis rationis phūs adducit tres ꝓpositiones. p̄ma est ꝙ aīma p̄t moueri per accn̄s ab alio scꝪ ad motū animalis qd violenter depellitur & (quam)tum ad oīa & hoc si ab altero moueatur. depellitur em̄ animal violencia· ad cuius scꝪ motum mouet aīa Cōmentator sequens hāc ꝓpositionē dicit ꝙ Aristotilis incepit declarare ꝙ possibile ē īmo forte necessariū ꝙ aīa mouet accidentalit cū talis motus nō sit nisi ꝑ motū rei in qna est et hoc accidit ei cū corpus in qno est moueatur violenter ab alio extrinseco· Secū da ꝓpositio est ꝙ nō est necessariū ꝙ illud quod moueatur ꝑ suā substanciam moneatur ꝑ aliud. Vnde ꝯmentator cū dedit phūs pro possibili motū huius motus scꝪ accidentalis declarauit ꝙ nō debet esse necessariū vt illud quod mouetur ꝑ suam substanciā moueat ꝑ aliud & ideo dt lr̄a. nō oꝑꝪ hoc ab· alio moueri nisi forte sm accn̄s cui inest moueri a sua substancia sicut non est necesse ꝙ illud quod est ꝑ se bonum & appetibile sit appetibile ꝓpter aliud & causa alterius (qr) quia si eēt appetibile ꝓpter aliud iam nō eēt bonum ꝓptec se sed ratione alterius. tercia ꝓpositio est ꝙ aīa mouetur a sensibili (bus) et (quam)tum ad istā ꝓpositionem dicit lr̄a ꝙ maxime aliquis dicet animam moueri a sensibilibus si mouetur Cōmentator tamē hanc ꝓpositionem taliter inducit. cum em̄ phūs dedit impossibilitatē dicēti ꝙ anima mouet motu locali & ꝙ ꝑ se mouet eo motu quo mouet In ꝑte ista dicit ꝙ sermo magis sufficiēs est dicere ꝙ aī ma mouetur in genere motus quē habet in seusibili (bus). sensus em̄ licꝪ moueat a sensibili (bus) tamen existimatur mouere & moueri .q.d. commentator Si dicat ꝙ aīa nō mouet nisi sm ꝙ mouetur magis hoc verificatur de motu quē (hꝪ) habet aīma a sensibilibus quia tali motu monet & mouetur de motu locali. Vtrū autem sensus sit actiuus sicut dicit ꝯmentator habet aliam difficultatem ¶Deinde sequitur· Quare omnis motus. Vbi ponit sexta ratio & est talis. Om̄is motus ē distancia quedā quia motus facit distare rem sicut qd mouetur localiter incipit distare a loco ī quo erat et hoc verificatur in om̄i motu (ser)m [Page] modum motus sicut motus localis facit distare in loco et motus ī quantitate a quantitale ex hoc sequitur ꝙ anima distabit a secunda substancia si moueatur sm seipsam ita ꝙ motus sit sm substanciam nisi forte moueatur sm accn̄s tūc em̄ nō sequeretur ꝯclusio sed sic nō posueruut eam antiqui moueri sed magis dixerunt ꝙ motus est ipsius anime substancie ꝑ se. Notandū est ꝙ sm ꝯmentatorem phūm ad sui ꝓbationē adducit duas ꝓpositiones ex prima ꝯcludit ꝓpositū suum qne est ꝙ om̄is motus est trasmutatio moti in modo sue substancie sm ꝙ est motus et ideo si anima moueatur substancia liter transmutatur a sua subā. ¶Secūda ꝓpositio est ꝙ hec debet ī telligi scꝪ ꝙ motus facit distare a substancia anime nisi motus sit de ꝯseqnenti (bus) substanciā tūc em̄ facit distare ab accn̄te & nō a substā cia &c̄.
QVidam aūt Post (quam) impbauit opiniones illorum qui diffiniebāt animā ꝑ motū in generali. hic in speciali descē dit ad opmantes et duo facit quia primo ꝑtractat tres opiniones in speciali. secūdo mouet quandā dubitationem & eā soluit ibi. Rationabilius antē. Prima in tres. quia primo ꝑtractat opinionē democriti secundo platonis ibi. Eodē autem modo. tercio quandā aliā opinionē que fuit conformis opinioni p [...]a [...] nis ibi. Alia autem quedam opinio. Primo ergo ponit opinionem democriti. secundo eam improbat ibi. Nos autem. ¶Circa primū sicut procedit philosophus quia p̄ mo ponit opinionem in se. secundo manifestat eam in exemplo ibi Similiter dicens. ¶Quantum ad primum dicit ꝙ quidam sicut democritus dicunt animam mouere corpus in quo est eo motu quo ipsa mouetur. ¶Deinde sequitur. Similiter Vbi manifestat opinionem in exemplo. & primo ponit exemplum. secuudo adducit ad propositum ibi. Similiter autē ¶Quā tum ad primum dicitur ꝙ democritus fuit similis cuidam philipp [...] magistro comediarum qui dicitur fe [...]isse statuam auream dee minerue et hec statua erat mobilis ex eo ꝙ erat intus argentum fusile id est vinum et mouebat statua ad motum ipsius argenti viui ¶Deinde sequitur. Similiter autem. Vbi exemplum adducitur ad propositum (qr) quia ficut argētum mouebat statuam ita spere indiuisibiles componentes animam mote mouēt corpꝰ & hoc ē qd dt lr̄a. Silr̄ āt & democritꝰ dt scꝪ philippo inquit em̄ speras indiuisibiles semꝑ moueri & nū (quam) quiescere. mote āt ꝯtrabūt & mouēt corpus in quo sunt ¶Dein̄ sequit. Nos āt interrogabimus. Vbi imꝓbat dictam positionem per duas rationes [Page] secūda ibi Omnis autē. Prima ratio fundat suꝑ duas ꝓposicōnes Prima est ꝙ animalia aliquando mouent et aliquādo quiescūt et iō nō solū debet dari causa motꝰ sed eciā quietis. Secūda ꝓpositio ē ꝙ spere indiuisibiles quas posuit democritns nō pn̄t eē causa quiētis quia semꝑ mouētur ex quo sequitur ꝙ democritus insufficiēter dixit et quātū ad istam ꝓpositionem dicit. Nos autē interrogabimus. scꝪ a democrito. si hoc idem scꝪ spera mota qnod facit animal moueri faciat ip̄m quiescere. Sic em̄ dicere est difficile īmo impossibile (qr) quia quod semꝑ mouetur non est causa quietis. ¶Deinde sequit Om̄is autē. Vbi ponit secunda racō et ē ꝙ motus ꝓcessiuus animaliū non causatur ex necessitate alicuius quod quiescere nō potest et ꝑ ꝯn̄s anima nō videtur mouere animal sicut dicebat democritus sed magis causat ꝑ intellectū et voluntatem. Intellectus em̄ ostendit [...] motio est vtilis. voluntas autē imperat motionē sed potēcia motiua eam exequit sicut pes gradit vel manus tangit ¶Deinde sequitur Eodem autē modo Vbi ponit opinio platonis et primo ponit secundo imꝓbatur ibi. Primū aūt igit Prima in quatuor sm quatuor q̄ ꝯtinebat opinio platonis. secunda ibi. Constitutū em̄. ter [...] ibi Et dispartitam. quarta ibi Et vt oēs ¶Primū quod ponit phūs de opinione platonis est ꝙ plato ī thimeo philosophando dicit ꝙ anima mota mouet corpus ex eo ꝙ est cō plexa .i. ꝯiuncta corpori ꝑ modum cuiusdā colligationis & in hoc assimilatur democrito qui ponebat ꝙ spere mote que componebant animam mouebant corpus. Forte āt positionē habuit plato sicut et democritus ꝙ anima non mouet corpus per voluntatem et desiderium sed ꝑ necessitatem· sm em̄ eum iō mouet quia mouetur. mouet autē ipso necessario et iō necessario mouet corpus cui sm eū est incorꝑata et colligata ¶Deinde sequitur Constitutā em̄ Vbi ponit secūdū dictum platonis. vbi notandū est sm ꝯmentatorem ꝙ opinio platonis in thimeo fuit ꝙ anima est natura media inter formas abstractas indiuisibiles et inter formas sensibiles diuisibiles sm naturā Themisteus aūt dicebat ꝙ plato intendebat ꝑ naturam mediam intellectnm inter omnes par [...]s anime. qnia [...]uum esse est me [...]ū int formas materiales et abstractas. Ex hoc sequitur ꝙ in anima est ydemptitas et diuersitas. In quā tum enim attingit formas abstractas est in ea simplicitas et idemtitas. inquantum antem attingit sensibilia est in ea compositio & diuersitas vt ipsa aīma sapiat naturam extremorum scꝪ vnius et diuersi. sic anima componitur ex eodem et diuerso que posuit plato: [Page] elementa rerum. Idem autem attribuebat plato numero imꝑi quia sicut dicitur tercio phisico (rum) si vnitati addatur primus impar ꝯsurgit figura q̄ternarij siue numerus quadratus cui qnaternario si addatur secundus impar ꝯsurgit nouenarius qui eciam numerus est quadratus et sic semꝑ addendo numeros impares consequentes consurgit vniformis figura. ex quo sequitur ꝙ vniformitas et vnitas attribuitur numero impari. Diuersitas autem et difformitas attribuitur numero pari. quia si vnitati addas primum parem id est binarium consurgit ternarius qui est numerus triangularis: cui si addas sm parem scilicet quaternarium consurgit septimꝰ qui est septangule figure et sic figura variatur semper per additionem paris. ex quo sequitur ꝙ difformitas pari attribuitur. hoc viso patet littera que dicit ꝙ plato dicebat animam esse constitutam ex elementis id est eodem et diuerso quia vt dictum est. est natura media inter formas abstractas et sensibiles et per consequens est constitutaa ex pari et impari. ¶Deinde sequitur. Et dispertitā Vbi ponitur texcium dictum platonis quod fundatur super duas propositiones quarum prima est ꝙ cognitio per assimilationem fit. secunda est ꝙ anima cognoscit armonica et consonancias nnmerosas Ex hijs duabus propositionibus sequitur ꝙ licet res componautur ex numeris tameu specialiter anima componitur ex numeris propositiones armonicas et musicales habentibus et hoc propter cognitionem hoc ē ergo quod dicit littera. quia plato dicit animam esse dispertitā id est rationabiliter dispensatam s armoniacos numeros quatinus habeat naturalem sensum armonie id est vt delectetur in armonia (qr) quia omnis delectatio oritur ex consonā tia & sic sequitur ꝙ anima componitur ex armonicis numeris. tum propter cognitionem tum propter delectationem. Sed tnnc est questio qui sunt isti nemeri armonici Dicendum est ꝙ isti funt in quibus consistunt consonancie musicales scilicet diapason. diapente. diacesseron. et sic de alijs. Sunt autē isti numeri .i.ij.iij.iiij.viij.ix.xx vij. duorum autem ad vnum est ꝓportio dupla que contiuet totum bis et in hoc consistit diapason. trium autem ad duo est proporcio sexquialtera in qua consistit diapente que est in sexquialtera proportione quatuor autem ad tria est proportio sexquitercia que continet totum et terciam partem et in tali proportione consistit diatesseron. octo enim continent tria bis & duas tercias eiusdē (qr) quia bis tria faciūt sex qui (bus) si addant duo fiunt octo [Page] et ideo ex habitudine octo ad tria consurgit ꝓportio ꝯposita ex diapason· et diacesseron que facit proportionē duplam et dua (rum) tercia (rum) nouē ad octo est ꝓporcio sexquinoctauo quia ꝯtiuet totum et octauā ꝑtem scꝪ vnitatem & ista ꝓportio facit tonū qui cōsistit in sexquī octaua ꝓportione ¶Vltimx autē ꝓportio dicitur ꝯposita ex diapason et diapente que faciūt ꝓportionem triplam. nam diapason facit ꝓportionē duplam diapente ꝓportionem vniꝰ cum dimidia· (qr) quia in diapente continetur totū et al tera ꝑs. Si autē duo in qui (bus) cōsistit ꝓportio dupla ducantur in vnum cū dimidia resultant tria nam bis vnū cū dimidio sunt tria ex diapason ergo et diapente consurgit ꝓportio tripla sm quā se hn̄t xxvij ad .ix. quia ter ·ix. faciut xxvij. hec omnia patent in quadā figura que est in margine ¶Deinde sequit. Et vt om̄e. Vbi ponitur quartū dcm̄ platonis qui principaliter loquebatur de anima que mouet celū. de nostra autē loquebatur in (quam) tum est ymago illius. de hac aīa dicebat ꝙ motus anime et motus celi debeut esse ꝯformes et ideo sicut in celo primo fuit aspectus recius quem deus reflexit in circulū quem circulum dimisit in duos .s. equinoccialem et zodiacum Ite (rum) secūdum dimisit in septem circulos planatarum quorum omnium motus sunt ad meridiem in septentrione super polos orbis signorum ita et in anima sunt oīa ista sm quandam appropriationem. nam anima habet aspectum rectū dum fertur super obiecta directo actu in circulum autem reflectitur dum ad seipsam redit seipsam intelligendo. Iterum autem in anima est duplex ordinatio. Prima dum intelligit abstracta secunda dum sentit sensibilia. Prinia autem remanente indiuisa. secunda subdiuiditur ita ꝙ in primo gradu sunt sensus particulares. In secundo sensus ꝯmunis. in tercio fantasia. in quarto existimatiua. in quinto memoria. in sexto & septimo concupiscibilis et irascibilis qne sunt partes appetitus Appetitus autem sequitur sensum. hoc viso patet lr̄a que dicit ꝙ vt om̄e .i. vniuersum feratur sm ꝯsonantes motus .i. sm motus proporcionatos et coordinatos reflexit deus aspectum rectum scꝪ celi in circulum. hoc est faciens ipsum corpus circulare et iterum ex vno circulo .i. vnum corpus circulare diuidit in duos circulos .s· equiuoccī alis et zodiaci dupliciter coordinatos. quia motus qui est ab oriente in occidens sm circulum equiuoccialem est super polos mundi. Poli autem super quos fit motus qui est sub zodiaco ab occidente in oriens distant a poli mundi fere vigintiquatuor gradibus Iterum autem vnum circulum scilicz [Page] in oriens distant a polis mundi fere vigintiq̄tuor gradibus. Iterū autē vnū circulum scꝪ zodiaci diuisit in septem (quam)tum ad motū septem planetarum. hec autē sm quā dam appropriationē sunt in aīma et motus celi sunt tan (quam) motus aī me. ¶Quereret aliquis vt (rum) in celo fuerit ascensus rectus. Videtur ꝙ nō. quia sicut ꝓbatur p̄mo celi et mundi. celum est corpus verum quia naturaliter circulare est ¶Ad oppositū est lr̄a. Dicendū ꝙ plato posuit celum esse de natura ignis qui est rectarum dimensiouū et ideo dixit plato ꝙ primo deus fecit orbem rectum quem postea reflexit in circulum vt motus esset vniformior et regnlariōr ab oriente in occidens. tercio quia hec vniformitas nō sufficiebat ad causandum generationem et corruptionem qne includunt diuersitatē necessarius fuit zodiacus sub quo mouetur sol ex cuius accessu causat generatio in rebus et recessn corruptio et sic habemus equinoctialem ꝓpter motꝰ vniformitatem. zodiacum autē ꝓpter difformitatē causandam in rebus. Iterum autem hunc diuisit in septem ꝓpter septē planetas vt dictū est ¶Ad argumentū patet
PRimū quidē igitur: In ꝑte ista phūs imꝓbat opinionem platonis & destruit eam (quam)tum ad id quod est ei propriū. secūdo (quam)tū ad illud qd est ei ꝯmune cum alijs ibi. Idem autē inconueniens. Prima in duas· p̄ mo em̄ destruit eam quia nō est de se possibilis. secundo (qr) quia nō salnat apparencia ibi. Et manifesta aūt Prima in quatuor sm ꝙ opiniones quatuor supponit scꝪ ꝙ aīa est magnitudo & ꝙ est circularis & ꝙ est mota et corpori mixta. Primo ergo destruit primū. secūdo secūdū ibi. Necessariū āt. tercio cerciū ibi Adhuc autē intelligencia q̄rto q̄rtū ibi. Laboriosum autē. Prima ī tres sm tres racōes secunda ibi. Qualiter em̄. tercia ibi. Ampliꝰ Prima rō talis est. Intellcūs nō est magnitudo sed anima de qua loquebatur plato idem est qd intellectus ergo aīa nō est magnitudo. ¶Circa hanc rationē sic procedit phūs quia p̄mo ponit ꝯclusionē intentā. secūdo ponit minorē ibi. Eā em̄. tercio maiorē ibi. Intellectus autē ¶Quātū ad p̄mū ponit ꝯclusio vn̄ bn̄ dr ꝙ nō est bn̄ dr̄e aīam eē magnitudinē ¶Dein̄ sequitur Eam em̄. Vbi ponit minor scꝪ ꝙ aīa de q̄ loquit plato est intellcūs loquebat em̄ de ea aīa que est oīs .i. vniusi talē autē dicit eē intellectū nō em̄ est velut sensitiua ne (que) vt desideratiua cuiꝰ rō ē (qr) quia nec desideratiua ne (que) sensitiua mouetur sm circulum· motus autē aīe vniuersi sm platonē erat circularis. Notandū s ꝯm̄tatorē in exposicōe [Page] huiꝰ lr̄e ꝙ actio intellcūs assimilatur circulo (qr) quia intellcūs sup̄ seipsu [...] reuertit intelligēdo seip̄m et ideo platonici qui dicebāt ꝙ actio aīe est circularis nō loquebantur de oī aīa sed solū de illa q̄ est reflexiua & suꝑ seip̄am reuersiua. talis autē est intellectus qui ꝓpter sui eleuationē a materia est potencia rediens ad seip̄am reditione ꝑfecta· Vo [...]o autē reditionē ꝑfectam que redit ad seip̄am quodāmodo s subām. Cū em̄ alie potēcie sint organice et ꝑ ꝯn̄s nō sunt ꝑ se subsistentes solus intellcūs in hoc appropinquat ad subās ꝑ se subsistē tes (qr) quia nō est corpus ne (que) virtus in corꝑe .i. alligata organo corpore [...]. Redit eciā ad seip̄m sm actū in (quam)tū scꝪ intelligit seip̄m. Et nota ꝙ hec secūda reditio oritur a p̄ ma et ideo potēcia que priuatur p̄ ma sicut potēcia organica p̄uat secūda ¶Deinde sequit Intellcūs autē minꝰ Vbi ponitur maior rationis scꝪ ꝙ intellcūs nō est magnitudo qd quidē ꝓbatur sic s ꝯm̄ ita dr vnꝰ intellcūs sicut res intellecte. sed res intellecte nō funt vnū sm ꝯtinuitatē & magnitudinē sed magis s ꝯsequenciā nui (qr) quia scꝪ vnum intelligibile intelligitur post aliud ergo intellectus nō est vnꝰ s magnitudinē et hoc est qd dicit lr̄a. ꝙ intellcūs est vnus et ꝯtinuꝰ sicut intelligēcia .i. sicut oꝑa [...]o sua (qr) quia potēcia cognoscitur ꝑ actū Intelligencia aūt .i· oꝑacio intellcūs est vna & continua sicut intellectualia .i. sicut obiecta quia scꝪ actus ꝑ obiecta. Ip̄m aūt obiectū est vnū sicut nus et sicut ꝯsequēter se habens et nō sicut magnitudo ꝓpter qd sequitur ꝙ intellectus nō est ꝯtinuus ꝯtinuitate magnitudinis sed vel est imꝑtibilis vel ꝯtinuitas eius nō est cōtinuitas magnitudinis ¶Deinde sequitur Qualiter em̄ intelliget Vbi ponitur secūda ratio & est talis Si intellectus est magnitudo aut intelligit obiectū quātū ꝑ contactū pūcti aut ꝑ ꝯtactū cuiuslibet ꝑtis sui diuisibilis aut ꝑ ꝯtactum vniꝰ ꝑtis tm̄ quecū (que) sit ista aut ꝑ ꝯtactū tocius tm̄ sed nullo istorū modo (rum) intelligit ergo &c̄. ¶Circa hanc rationē sic ꝓcedit phūs (qr) quia p̄mo ponit sub q̄stione suum intētū. secūdo ꝓbat ꝙ nulla ꝑciū diuisionis est vera ibi. Partē autē ¶Quātū ad primū dr cū intellectus sit magnitudo qualiter ī telliget. cū sit quelibet parcium illius id est quamlibet partem obiecti intelligens ¶Deinde sequitur. Partem autem. Vbi probat intentum et primo probat ꝙ non intelligit sm contactum puncti. secundo sm contactum cuiuslibet partis sui ibi. Si vero. terci [...] ꝙ non intelligit scdm contactum vnius partis tantum ibi. Si autem sufficiens. quarto ꝙ non sm contactum tocius ibi. Si autē necessarium. ¶Quantū ad p̄mū d [...] [Page] ꝙ si intellectus intelligit ꝑte .i. ꝑ ꝯtactū ꝑtis ita ꝙ ꝑs eius ꝯtingat ꝑtē intelligibilis aut hec ꝑs ē diuisibilis sm magnitudinē aut hec ꝑs est ip̄m punctū eo mō quo p̄t dici pars large quia stricto modo punctus nō est ꝑs. Si autēfuerit sm punctū nū (quam) transibitur ip̄m intelligibile. Puncta em̄ funt infinita in magnitudine et ideo nec omnia puncta intellcūs qui dicitur magnitudo poterūt pertrensire nec omnia puncta intelligibilis ꝑtransiri Preterea si intellectus deberet tā gere ꝑ punctū qui dicitur ꝑs sui n̄ tangeret nisi punctū de intelligibili & cū puncta intelligibilis sint infinita nū (quam) finietur iste transitus ¶Deinde sequit. Si vero. Vbi ꝓbat ꝙ talis tactus nō est ex eo ꝙ intellectus tangat sm omnem ꝑtē sui que est diuisibilis & hoc est qd dicit Si vero intellectus intelligit sm magnitudinē multociens et infinicies intelliget idem cuius ratio est. quia ꝑ quālibet ꝑtem sui applicabit se cuilibet ꝑti intelligibilis & ꝑ ꝯsequens cū ꝑtes applicate sint infinite (qr) quia ꝯtinuū est diuisibile in infinitū sequitur ꝙ hec ꝑs ad quā fit hec applicatio infinities intelligetur qd est ꝯtrariū veritatis: (qr) quia nos videmus ꝙ intellectus intelligit totū corpus simul vnico intelligere in semel tantū ꝯtingendo et nō indiget iterato intelligere vnū et idem. Notandū est ꝙ ille ꝑtes ꝑ quas successiue ꝯtingit intellectus intelligibile vel sunt aliquo [...]e et tūc sequitur ꝙ intellcūs multociens intelligit idem et nō infinicies· cuius ratio est (qr) quia ꝑs aliqnota in toto n̄ est infinita. dr em̄ ꝑs aliquota que aliqnociens sumpta reddit totū. vel sunt partes nō aliquo te et tunc intellectus ita intelligit multociens idem ꝙ intelligit infinicies cuius ratio est quia tales ꝑtes sunt infinite ꝯtinnū est diuisibile in infinitū sm eandem ꝓportionem sed nō sm eandē quantitatē vt dcm̄ est in tercio phisico (rum). ¶Deinde sequitur. Si autē Vbi ꝓbatur tertiū scꝪ ꝙ intellectꝰ non intelligit tangendo sm vnā partē tantū. si em̄ hoc esset cetere partes suꝑfluerent nec esset necessariū ꝙ ī tellectus esset magnitudo hn̄s tales ꝑtes et hoc est qd dicit. Si āt sufficiēs est intellectū tangere quā libet ꝑciū .i. ꝑ vnā ꝑciū quecū (que) sit illa tunc nō est necesse intellectum moueri circulo aut omnino habere magnitudinē: quia cetere partes suꝑfluunt. ¶Deinde sequitur Si autē necessariū Vbi destruit quartū et dicit sic ꝙ si necesse est intelligere ipso toto circulo .i· magnitudine circulari intellectus tangente totū quis erit ꝑti (bus) tactus .q.d. ꝑtes suꝑflue erunt. Notandū est ꝙ indiuisibile est totū in toto & totū in qualibet ꝑte (qr) quia ꝙ totū sit in toto et pars in parte hoc est ꝑ rationē illius qd (hꝪ) habet ꝑtē ex̄ ꝑtē sic̄ ip̄ [...] ī tellcūs totꝰ tāgit ip̄am maḡtudīez [Page] et totū quāli (bus) ꝑtē (qr) quia intelligēdo totū ꝑ se totū intelligit et eodem modo intelligēdo ꝑtem sequitur ꝙ intellectus sit indiuisibilis et ꝙ n̄ sit totū (quam)titatinū intelligēs ꝑ successionē ꝑtiū īmo tales ꝑtes sunt suꝑflue et intellectus ꝑ suā virtutē indiuisibilē intelligit quicquid intelligit ¶Deinde sequit Amplius quō Vbi ponit tercia racio quā poīt ꝯmētator sic. Impossibile ost nobis dicere ꝙ intellectꝰ intelligigit ꝑ tactū qm̄ si dixerimus qm̄ (hꝪ) habet ꝑtes indiuisibiles quomodo tangit ꝑ ꝑtes indiuisibiles partes diuisibiles re (rum) & si (hꝪ) habet ꝑtes diuisibiles quomō tangit eas ꝑ partes īdiuisibiles et hoc est qd dicit phūs quomō intelliget ꝑtibile per imꝑtibiles partes et ecōuerso ¶Quereret aūt aliquis vtrum intellectus intelligat ꝑ ꝯtactum. Dicendū est ꝙ ꝯtactū potencie cognitiue ad obiectū possumꝰ intelligere multis modis ¶Primo mō (qr) quia potēcia cognoscit extramittēdo eo mō quo dixerūt aliqui ꝙ visus videt extramittēdo quasi occurrendo ꝑ radios visuales rei visibili et iste cōtactus nō est possibilis ī visu sicut (hꝪ) habet ostendi in libro de sensu et sensato et multo minꝰ in intellectu qui nō est virtus organica ¶Secūdo mō p̄t intelligi iste cōtactus (qr) quia intellectus cōponit ex eisdem realiter ex qni (bus) ꝯponitur res cognita ꝓpter assimilationem cognoscentis ad cognitū ita ꝙ hec assimilatio realis dicat contactus necessarius ad intelligendū et talis ꝯtactus magis impedit intellectionē quā expediat (qr) quia intellectꝰ ad hoc ꝙ oīa intelligat nō de (bus) eē aliqua forma (rum) re (rum) corpaliū sed abstractus & immixtus ¶Tercō mō p̄t intelligi iste ꝯtactus (qr) quia intellectus est magnitudo ꝑtibilis & hūc ꝯtactū improbauit phūs ī lr̄a (qr) quia intellectꝰ nō est magnitudo (sed) virtus spūalis imꝑtibilis et iō p̄t omnia intelligere Imꝑtibilia em̄ intelligit sm ꝓprietates nature sue. ꝑtibilia antē et materialia intelligit ex hoc ꝙ abstr̄hit ea a materia ¶Quarto mō p̄t intelligi cō tactus ex eo ꝙ obiectū in virtute intellectus agentis mouet intellectū possibilem qui quidē est cōtactus virtualis et talis ꝯtactus nō est impossibilis in intellectu (sed) magis necessarius
NEcessariū āt Post (quam) phūs ꝓbauit ꝙ intellcūs nō est magnitudo hic ꝓbat ꝙ non est magnitudo circularis et diuiditur in duas ꝑter sm duas raciones secūda ibi. Amplius autem. Prima ratio est talis. Si intellectus est magnitudo circularis. sua oꝑatio que est intelligentia est circulacio & ecōuerso. nā motus circuli circulatio ē sed ꝙ intelligēci a sit circulatio impossibile est (qr) quia sm hoc intelligere nū (quam) finiretur sicut nec motus circularis ergo & an̄s [Page] est impossibile scꝪ ꝙ intellectꝰ sit circulus. hec ratio fundatur super tres ꝓpositiones. Prima est ꝙ si intellectus est circulus intelligencia est circulacio. secūda est ꝙ si ī telligencia est circulatio semꝑ intellit de qua ibi. Semꝑ autē. tercia est ꝙ intellectus non semꝑ intelligit de qua ibi. Practico (rum) quidem ¶Quantū ad primū dicitur necessariū est intellectū esse circulū cuius necessitatis ratio est quia motus est intelligēcia intellectus .i. intelligere. motus autē circuli est circulatio si ergo sm positionē platonis intelligencia .i. actus intellectus est circulatio sequitur ꝙ intellectus erit circulus cuius circulatio est intelligere sequit etiā ecōuerso scꝪ ꝙ si intellectꝰ est circulus et intelligere quod est motus eius erit circulatio ¶Deinde sequitur Semꝑ autē. Vbi ponit secunda ꝓpositio. Vnde dicit ꝙ si intelligere est circulatio intellcūs semꝑ intelligit et hoc (qr) quia circulacō est ꝑpetua· Motus em̄ circularis nō finitur cuius ratio est. (qr) quia cum in circulo nō sit aliquis pūctus in actu nō est maior ratio qd finiat motus in vno pūcto (quam) in alio & ꝑ ꝯn̄s nō finitur alicubi. Deinde sequitur. Practico (rum) quidem em̄ Vbi ponitur tercia ꝓpositio stꝪ ꝙ intelligere finitur. ꝓbatur aūt sic Omne intelligere est practicum vel speculatiuū sed vtrum (que) finit ergo &c̄. Primo ergo ꝓbatur de practico. secūdo de speculatiuo ibi. Speculatiue āt. Quātū ad p̄cticū dicitur ꝙ practica (rum) intelligenciarum .i. oꝑationū termini sunt quia om̄is practica intellectio est causa alterius .i. ꝓpter opꝰ & finē & sic sequitur ꝙ practica intellectio finitur et terminatur. Vbi notandū est ꝙ practici intellectus sunt duo actus quo (rum) primus est simpliciū intelligencia quia intellcūs practicus diffinit res oꝑabiles eo modo quo medicus diffinit sanitatē et carpeutarins archam & hic actus finē (hꝪ) habet sicut et quelibet diffinitio. secūdus actus est sillogizare et hic actus termiuū habet (qr) quia practici fillogizant ꝓpter finē. Vnde ꝯmentator vij. methaphifice dicit om̄es sciencie agentes & oꝑātes q̄ vtūtur argumentatione sunt arguentes sm aliquid non simplicit cū sciencia in eis nō fit nisi ꝓpter opus et ꝓpter finē. Vnde et ex fine arguit ea que sunt ad finem. ¶Deinde sequit speculatiue aūt Vbi ꝓbat ꝙ intellectio speculatiua terminatur et est ratio talis. om̄is speculatio intellectiua est de monstratio vel diffinitio sed vtra (que) terminatur ergo &c̄ In hac ratione primo ponitur ꝯclusio .s. ꝙ rationes speculatiue terminantur Vnde dicit. Speculatiue au [...]ē terminātur in suis rationi (bus) similit .s. sicut practice. secūdo ponit maior .s. ꝙ ratio speculatiua est diffinitio vel demōstratio. vnde dicitur [Page] ratio autē om̄is scꝪ speculatiua est diffinitio scꝪ (quam)tū ad intellectū simplicium quiditatū. aut demōstratio scꝪ (quam)tū ad intellectū ꝯcluso (rum) necessario (rum) ex p̄missis necessarijs. tcio ponit minor ·s. ꝙ tā demōstratio (quam) diffinitio termināt & p̄mo de demōstracōe. secūdo de diffinitione ibi. Diffinitiones autē. Quātū ad primū dicit ꝙ demonstracōes finiūtur. cuiꝰ ratio est (qr) quia demonstrationes sunt a certo p̄ncipio .i· a certis p̄missis & hn̄t certū finē scꝪ sillogismū vel ꝯclusionē habito enim sillogismo demonstratiuo quiescit intellectus in ꝯclusione demōstrata nec valet si aliquis cauillādo dicat ꝙ in demonstratōe non est status quia ex vna ꝯclusione oritur alia. hec em̄ cauillatio ci [...]o tollitur Si em̄ ꝯclndātur vltime ꝯclusiones status erit. Si em̄ non ꝯcludantur nō propter hoc reflectūtur demonstrationes iterum in principiū quasi demonstratio sit circularis sed magis demonstracōes accipientes mediū et extremitatē recte procedunt assumendo scꝪ ꝯclusionem post conclusionē ·q.d. phūs nō est teslexio in demōstracōi (bus) sed magis ꝯclusio vniꝰ sillogismi sit ꝓpositio in alio & adiūgetur aliud mediū et ꝯcludetur ꝓpositū et sic indirectū multiplicant demonstrationes et nō in circulū ¶Dein̄ sequitur. Diffinitiones aūt. Hic ꝓbat ꝙ intellectio que est simplicium intelligencia et diffinitio terminātur Vnde Diffinitiones aūt omnes sunt finite· Ratio autē huiꝰ ē quia diffinitio est ex genere & dr̄a in vtro (que) autē est status quia non est abire in infinitum nec in genere nec indifferencia sed est status in generalissimo et in differencia que vltimate ꝯstituit speciem. ¶Deinde sequit. Amplius autē Vbi ponit secūda ratio ad ꝓpositū fundatur aūt hec ratio suꝑ vno fū damento et est ꝙ idem motus numero circularis sepius p̄t esse suꝑ eodem spacio quod non est possibile in alijs motibus. nam in motu recto necessario si reuertat motus interuenit quies et hoc quia termini sunt in actu. si em̄ aliquid moueatur ab A in A et econuerso quies interuenit non sic autē in motu circulari quia nullus terminꝰ est in actu. Ex ista ꝓpositione sic arguit phūs sm motū circularem cō tingit eundem motum semꝑ reiterari. si ergo intelligere est circulatio ꝯtingit ꝙ vnū et idem intelligimus multociens & hoc est quod dicit lr̄a. Amplius autē. si eadē circulatio multociens est id est multociens reuertatur oportebit multociens intelligere idem. Notandū est ꝙ hec ratio posset aliter formari vt esset probatio cuiusdam dicti Dictum em̄ fuit ꝙ demonstracōes non reflectuntur circulariter: sed in directum procedunt. Ratio antem huius demōstrationis hic assignat (qr) quia si a p̄missis ad ꝯclusiōes et [Page] e conuerso fieret ꝓcessus sequerēt duo conuenieucia. Primū est ꝙ idem est notū ꝑ se et nō ꝑ se. (qr) quia illud a quo ꝓcedit intellectꝰ in demonstrationi (bus) est notū ꝑ se ¶Illud autē ad qd ꝓcedit nō est notū ꝑ se. Si ergo illud qd fuit principiū fiat finis idē erit notū ꝑ se et nō ꝑ se (qr) quia si aliquis dicat ꝙ vnū nō (hꝪ) habet magis rationē principij q̄m aliud vel eciā finis tūc sequit alid incōueniens (qr) quia nō erit maior ratio ꝙ quiescatur in vno (quam) in alio et nū (quam) finiretur ꝓcessus demonstratiuꝰ et sic multociens idem intelligeret. Alio modo p̄t intelligi ista ratio (qr) quia si circulatio ē in demonstrationi (bus) principiū duobus modis intelligeret. Vno modo ꝑ terminos (qr) quia p̄ncipia cognoscimus in (quam)tū terminos cognoscimꝰ. secūdo modo vt cōclusum ex alio qn̄ scꝪ fit reflexio a cōclusione in p̄ncipiū hec ergo via videt redire ad p̄ mā (qr) quia qd intelligit ꝑ terminos intelligit vt ꝑ se notū qd autē intelligit vt ꝯclusum intelligit vt nō ꝑ se notū et ita idem intelligit vt ꝑ se notū et nō ꝑ se ootū &c̄. et cetera
ADhuc aūt intelligentia: Post (quam) phūs ostendit ꝙ intellectus nō est magnitudo circularis hic ostendit ꝙ nō est magnitudo circularis mota et hoc ꝑ duas rationes. secunda ibi. At vero nec habitu Prima ratio est talis Cuius ꝑfectō consistit inquiete (qr) quia in intelligencia .i. intelligere magis assimilatur quieti et statui (quam) motui et eodem modo sillogismus .i. oꝑatio intellectus sillogistica ergo intellectus nō est magnitudo mota ¶Quereret allquis quare operatio intellcūs magis assimilatur quieti (quam) motui. Dicendū est sm aliquos ꝙ ideo assimilatur magis quieti quia nisi vires īferiores vires sint sedate et quietate intellectus nō habet ꝑfecte suum vsum. Vnde vij. phisico (rum) dicit ꝙ aīa in sedendo et quiescendo fit prudens. Et sic dicere nō est ire ad mentē phī quia non loquitur de quiete virium inferio (rum) sed magis de qui ete intellectus in se si tn̄ ꝓprie dicitur quiescere· Est ergo dicendū aliter ꝙ dr̄a est inter motū & operationē quia motus est actus imꝑfecti tendentis ad ꝑfectionem et ꝑ ꝯsequens motus excludit ꝑfectionem et quietem. si ergo intelligere esset moueri intelligere nō esset ꝑfici nec quiescere in ꝑfectione. Operatio autē est actns ꝑfecti et ideo nō excludit sed magis includit ꝑfectionem et quietem in eadem. Cū ergo intelligere sit operacō vt dictum est supra sequitur ꝙ intelligere assimiletur quieti & perfectioni. Inteiligendū ē ergo ꝙ intellectus dum est iu potencia vel in habitu uon est in sua perfectione [Page] sed qn̄ est in actu et iō actꝰ est ꝑfectio et quies incellectus (qr) quia ꝑ ip̄m ꝑfecte ꝯiungitur obiecto. ¶Deinde sequit. At vero. Vbi ponit secunda ratio que est talis si intelligere ē moueri intelligere nō beatificat (qr) quia beatitudo ꝯsistit in eo quod est ꝯsonū nature et nō violē tum. motus autē est p̄ter naturā anime & quid violentū & hoc ē qd dicit lr̄a ꝙ illud nō est beatū id ē nō facit beatitudinem quod nō est facile .i. ꝯsonū et delectabile (sed) magis violentum· Motus autem nō est de substancia ipsius anime .i· sibi ꝯsubstancialis & naturalis. sed magis extra naturā ¶Quereret aliquis. Vt (rum) beatitudo sit a natura sicut dicit. Dicūt aliqui ꝙ beatitudo est a natura. (qr) quia sumus aptinati esse beati. sed sm veritatē isti non vadūt ad mentem philosophi (qr) quia phūs nō loquitur de eo quod potest beatificari & qui est aptus natus ad hoc sed magis loquit de ratione beatificante ¶Dicendnm est ergo ꝙ natura dicitur multis modis scilicet natura materie et forme et oꝑationis ꝯsequentis. phūs nō loquitur de natura p̄mo mō et secundo sed tercio phūs em̄ primo ethico (rum) dicit ꝙ beatitudo nō est inpotēcia nec in habitu sed in actu sic̄ intelligere Intelligere ergo est cō naturale intellcūi sicut ꝓpria passio eiꝰ. Est ergo intētio phī hic dicere ꝙ beatitudo ē in naturali ꝑfectiōe intellcūs & ideo facilis & delectabilis loquit autē hic phūs de beatitudine naturali nō suꝑnaturali quasi diceret ꝙ est naturale uon ē violentū. sed ꝑfectio in qua est beatitudo est naturalis. ergo &c̄. ¶Secūdo quereret aliquis. vtrū motus sit p̄ter naturam aīe sicut dr in lr̄a. Ad hoc dicunt aliqui ꝙ motus ideo est p̄ter naturā anime (qr) quia moneri ꝑ se est corpo (rum). cū ergo aīa nō sit corpus nō ꝯpetet sibi motus ꝑ se sed magis ꝑ accn̄s et ex hoc ꝯfirmatur ista ratio (qr) quia anima in sui diuisibilitate magis assimilatur vnitati (quam) puncto cuius ratio est (qr) quia punctus est vnitas situata. vnitas autē simpliciter accepta abstrahit a situ cum ergo aīma nō sit situabilis assimilatur vnitati et ꝑ ꝯsequens abstrahit a situ et a motu. sed si hec ratio dicat verū in se tamen nō ad ꝓpositū quia platonici pouebant vt imponit eis phūs ꝙ anima esset magnitudo mota et ꝑ ꝯsequens hec ratio non erat contra eos sed sm hoc anima est situabilis. Est ergo aliter dicendū ꝙ illud vocatur extra naturā & violentum quod trahit rem a sua ꝑfectione motus autē est hmōdi quia dū homo est in motu nō p̄t ꝑfecte ī telligere. sed magis ab intelligere distrahit & a sua ꝑfectiōe quasi violentat. qn̄ ergo dicit phūs ꝙ beatitudo est sm naturam. voluit dicere ꝙ beatitudo est ꝑfectio et passio naturalis intellectus. ab ista passione ꝯnaturali distrahit motus. [Page] ¶Deinde sequitur. Laboriosum autem. Vbi agitur coutra modū platonis quo ponebat animā commixtam corpori. Vbi notandū est sm Augustinū .xi. de trinitate capitulo vltimo Plato conatus est suadere animas homiuū vixisse ante (quam) ip̄a corpora gererent. et hinc est ꝙ ea que discuntur reminiscuntur pocius cognita (quam) cognoscantur noua quia in alia vita habuerunt habitus scienciales suppremuntur tam̄ habitus ibi ex cō municatione anime ad corpus· ex hoc sequitur ꝙ anima coniungitur corpori quasi contra naturam suam quia uon propter bonum suum sed magis ad suppressionem hgbituum et scienciarum. ex quo sequitur ꝙ melius est intellectū nou esse in corpore (quam) esse et ꝙ in desiderio eius est fugere corpus in quo est sicut ī carcere. hoc viso paret littera que dicit ꝙ s opinionem platonis laboriosum est anime commisceri corpori. Non em̄ poterat anima absolui a corpore & adhuc corpus est fugiendum sm istam positionem· quia melius est intellectui non esse cum corpore quēadmodū consueuit dici consuetudine a multis. ¶Quereret aliquis vtrum anima habuerit prius habitus scienciales (quam) vniretur corpori. Videtur ꝙ sic. quia Auguscinus .xij. de trinitate vbi supra narrat quendam puerū qui num (quam) audiuerat geometriam interrogatum de geometria ordinate respondisse quod non esset nisi prius geometriam habuisset. Dicendum est ꝙ anima prius nō habuit habitus. Primo quia non fuit ante corpus. secundo quia sicut dicit philosophus creatur sicut tabula casa in qna nichil depingitur. tercio quia sicut dicit philosophus anima acquirit scienciam ex sensibilibus. Vnde primo posteriorum deficiente vno sensu deficit vna sciencia et ideo animā esse in corpore non est quid violentum: sed magis naturale sicut naturale est forme esse in sua materia et per consequens corpus est propter bonum anime quia anima exercet operationes suas per organa corporea sicut ars exercet operationes suas per instrumenta· ¶Ad argumentum respondet Augustinus ꝙ puer ille nō respō dit ordinate quasi prius habuisset habitus ita ꝙ addiscere sit reminisci sed hoc ideo fuit quia lux intellectus nostri subordinata est intelligibilibus et ideo in eadem luce ille puer vidit illa intelligibilia. Ad hoc autem cooperabatur d [...]do interrogandi nam interrogabatur de questionibus que se consequuntur· In lnce igitur proprij generis vidit p̄mū de quo introgabat & ex p̄mo secūdū & sic vs (que) in finē interrogacōis▪ ¶Dein̄ sequit. Manifesta āt. Vbi post (quam) phūs ostendit ꝙ positio platonis [Page] non est possibilis hic ostendit ꝙ s ipsam non potest reddi ratio de apparentibus .i. specialiter de motu celi. Primo ergo phūs ponit intē tum suum dicens ꝙ uon manifesta est causa quare celum fert circulo ·i. motu circulari ¶Deinde sequitur. Ne (que) em̄ aīe Vbi ꝓbat ī tentū scꝪ ꝙ hec causa nō est manifesta. nō enim p̄t dici ꝙ substancia anime sit causa huius motus circularis (qr) quia anima mouetur circulariter sm accn̄s. de se em̄ sm opinionē platonis nō (hꝪ) habet nisi aspectū rectū & ꝑ ꝯn̄s nō mouet nisi motu recto deus tn̄ reflexit eā in circulū et hoc vt motus anime esset ꝯforinis moti (bus) celi nec p̄t dici ꝙ causa huius motus sit corpꝰ celi (qr) quia anima magis causat uiotū corꝑis ꝙ econuso et ꝑ ꝯn̄s motus celi est magis ab anima (quam) a corꝑe nec potest dici ꝙ causa huiꝰ motus est finis. Si em̄ dicatur ꝙ celū siue anima celi mouetur circulariter quia meliꝰ est eam sic moueri (quam) non. non sufficit sic dicere sed oportet assignare quare sit melius quod quidem non assignatur a platonicis qui causam debuerunt dicere ꝓpter quā deus voluit eam sic moueri. Verumptamen quia huius causa quare videlicet celū mouetur circulariter non spectat ad hanc scienciā. sed magis inueutio talis cause spectat ad aliā scꝪ ad lib (rum) celi et mundi iō dimit timus hanc materiam ad presens ¶Deinde sequitur. Illud inconueniens. Vbi post (quam) phūs imꝓbauit opinionem platonis quantum ad illud quod erat ꝓpriū sibi improbat quātum ad illud quod est commune sibi et alijs multis opinionibus· Multi enim opinancium locuti sunt de anima qui nichil loqnebantur de corpore in quo recipitur anima quod tamen est incō ueniens quia ꝓpria forma nō bene declaratur nisi bene declararetur ꝓpria materia eius. ¶Primo ergo phūs ponit istud incōueniēs quod accidit sic opinanti (bus). secūdo on̄dit hoc esse incōueniens ꝑ rationem ibi Et tamen videtur. Tercio manifestat hoc idem per signum ibi. Simile em̄ ¶Quantū ad primū dicitur ꝙ idem incōueniens quod accidit huic rationi .i. opinioni platonis accidit eciam pluribus opinā tibus de anima. Est autem hoc incōueniens (qr) quia tales opinātes de anima copulant et ponūt animā ī corpore nichil determinātes ꝓpt quā causam et quo modo se hn̄te corꝑe anima est in eo. ¶Deinde sequit Et tamen videtur. Vbi osceudit hoc fuisse inconueniens ꝑ rationem et est ratio talis. Inconueniēs est omittere illud quod est necessariū ad cognitiooem anime. ad cognitionem autem anime necessaria est cognitio corporis et ꝓpter ꝓportionē que est inter animā et corpus ergo incōueniēs est omittere inde determinationem corporis et hoc est quod dicit littera. et tamen hoc [Page] videtur necessariū scꝪ videre de dispositione corporis ꝓpter cōmunitatem em̄ id est ꝓportionem que est inter animā et corpus. hoc quidem scꝪ anima agit et hoc scꝪ corꝑus patitur. et hec scꝪ anima mouet corpus autē mouet nichil aūt ho (rum) .i. nulla talis ꝓportio inest ad inuicem quibuscū (que) .i. ꝓportio anime & forme nō est ꝯtingenter ad quodcū (que) corpus sed ad determiuatū & ideo sic opinantes peccabant quia solum conabantur dicere quale quid sit anima. de corpore autē receptiuo anime nichil dicebant ac si esset possibile sm fabulas pictagoricas quamlibet animam ingredi quodlibet corpus in differenter. Ex quo enim anima non habet aspectum determinatū ad determinatū corpus nō est maior ratio ꝙ intret vnum corpus (quam) aliud. sed quodlibet potest intrare indifferenter. ¶Deinde sequitur Simile ita (que). Vbi ꝓbat tale esse inconueniēs ꝑ simile ¶Ad cuiꝰ euidenciam notandum est ꝙ anima assimilatur arti. corpus autē assimilatur instrumento artis. sicut enim ars exercet actum suū per instrumentum sicut carpentarius per dolabrum ita anima exercet suas operationes per corpus sicut ergo inconueniens est dicere ꝙ ars specialis aspiciat indifferenter quecum (que) instrumenta ita inconueniens est dicere ꝙ anima indifferenter subintrat quodcum (que) corpus. puta ꝙ anima elephā tis intret corpus musce. et hoc est quod dicit littera ꝙ qui sic dicūt scꝪ ꝙ anima intret indifferenter quodcum (que) corpus similiter dicunt ac si quis dicat rethoricam id est artem illam ingredi fistulas id est in organa alterius partis artis. Si enim ars fistulandi haberet naturam subintrandi organa subintraret organum ꝓpriū et non alienum ¶Quereret aliquis vtrum anima indifferenter aspiciat quodcum (que) corpus. Dicendnm est ꝙ non. Ad hoc videtur assignare Auic̄· vnam rationem que talis est. Impossibile est diuersitatem in numero sub eadē specie causari nisi ex diusitate materie quia ad diuersitatem formalium principiorum sequitur diusitas speciei· si ergo anima uon habet materiam ex qua fit· sequitur ꝙ indiuiduetur per mateririam in qua est· et per ꝯsequens non aspicit omne corpus sed tantum istud per quod indiuiduatur Si autē anima indifferenter aspireret quodcun (que) corpus ac si esset quedam substancia seꝑata creata ante corpus et que posset transire de corpore in corpus sicut videtur posuisse pictagoras sequeretur ꝙ due anime different specie et uon numero tantum. hec ratio multum cogens videtur supposito· ꝙ due substancie separate non possunt differre solo numero sed hoc [Page] est dubiū apud multos qui supponūt pro vero ꝙ possunt fieri plura differēcia numero solo in subiectis seꝑatis. De hoc antem diximus suꝑ vij. methaphisice diffusius et (qr) quia ratio dubia est ideo ꝓcedendum est alia via. et dicendū ꝙ aīa est forma et est motor tū sub quodam p̄ ori natura est forma (quam) motor. Si em̄ esset motor tantum et non forma ita ꝙ ꝯiungeretur corpori sicut nauta uaui vel sicut homo indumento vt narrat Gregoriꝰ nizenus de platone ꝙ posset aspicere quodcum (que) corpus indifferenter: sed quia non est motor nisi (qr) quia sub quodam p̄ori est forma. ideo sicut esse formam dat sibi aspectum proprium ad propriam materiam ita esse motorem vt sicut non est forma cuiuscum (que) corporis motrix et hoc manifestat sm ꝯmentatorem in expositione huius lr̄e diuersitas organo (rum). Vnde dicit ꝙ membra leonis non differūt a membris terni nisi propter diuersitatem anime cerui ab anima leonis. Et si esset possibile vt anima leonis existeret in corpore cerui tunc natura ociosa ageret et sic sm hoc dictū philosophi est manifestum in anima (bus) diuersis specie. Est eciam manifestū sm eūdem ꝯmentatorem in indiuiduis eiusdem speciei ꝙ manifestat diuersitas materie que arguit diuersita tēanima (rum) &c̄.
ALia autem opinio Post (quam) phūs destruxit opinionē platonis hic destruit quandā opinionem affinem huic que ponebat ꝙ anima est armonia. et primo ponitur hec opinio. secundo improbatur ibi. Et quidem armonia. Die cit ergo primo ꝙ quedam alia opinio de anima tradita est ab antiquis multū credibilis id est probabilis que est vua numero cū p̄ cedentibus que quidem opinio rationibns factis de anima in ꝯmuni ꝙ ꝯmuniter antiqui arguebant ꝑ ꝯmunia prebet alias rationes particulares et directiuas probantes hanc animam esse quandam armoniam· ponebant enim corpus componi ex contrarijs. armoniam autē dicebant esse compositionem & temꝑamentum id est proportionem horum contrario (rum) ¶Deinde sequitur. Et quidem armonia. Vbi improbatur p̄dicta opinio. et p̄mo imꝓbatur. secundo descendit specialiter ad opinionem Empedoclis ibi Inuestigabit autē. tercio adducuntur ratioues que faciūt istam opiniouem de armonia esse ꝓbabilem ibi. Et quidem igitur. quarto epilogatur tota pars precedens ibi. Quod quidem igitur. Prima inquatuor sm ꝙ hec opinio improbatur quatuor rationibus secūda ibi Amplius autē mouere. tercia ibi. Amplius autē qm̄. quarta ibi Cō gruit autē. Prima ratio talis est. Armonia vel est ꝯpositio vel ratio [Page] ꝯposito (rum) sed anima neut (rum) horum est ergo nō est armonia. hec āt ratio fundatur suꝑ duas ꝓpositiones Prima est ꝙ armonia est ꝯposicō vel ratio ꝯposicōis hec ꝓpositio manifestatur a ꝯmentatore dicēte ꝙ armonia aut est ꝓportio inter res admixtas ex elementis et hoc erit si ꝯpositio corꝑis ex elementis est sm modum ꝯplexionis & tunc armonia dr ratio ꝯpositionis aut ip̄a armonia est ipsa ꝯpositio tantum puta qn̄ ꝯpositio ex elementis ē vicinatio tautū et non admixtio verbi gratia. Compositio domus ex lapidibus et lateribus. Alio mō posset manifestari ista maior (qr) quia illa que ꝯplectuntur in composito aliquādo sic complectuntur ꝙ non saluātur quantitates eorum sicut faciūt miscibilia in mixto et talis composicō vocatur mixtio et dicitur ratio compositio a philosopho. Aliquando ita complectuntur ꝙ saluātur species et quantitates complexorum sicut omogenea cocurrunt ad compositionem etheromogeneorū sicut os et caro ad constitutionem manus et talis complexio vocatur a philosopho compositio. Secunda ꝓpositio scꝪ ꝙ anima neut (rum) horum est patet ex gradatione et eleuatione formarum. nā forma mixti eleuatur super formam elementi et forma anime super vtram (que). cuiꝰ fignū est ꝙ anima habet alias oꝑationes que non sunt nec possunt redu [...] ad formam elementi vel mixti sicut sentire vel ymaginari Mixtio autem et compositio non habent aliquas operationes que non sunt reducte ad miscibilia vel composita aliquo modo. ¶De [...]nde sequitur. Amplius autem. Vbi ponitur secunda ratio que est talis. Anime est mouere. armonie autē non est mouere ergo anima non est armonia sed de hac ratione dubium est. nam ratio fundatur super duas ꝓpositiones quarum prima est ꝙ aī me est mouere que videtur esse patens. secunda autem ꝓpositio est ꝙ armonia uon mouet hanc ꝓpositionem aliqui declarant sic qd relinquitur ex motu non mouet sed armonia relinquitur ex motu sicut ex motu cordarum relinquitur cō sonantia ergo armonia non mouet Ratio non videtur multum cogēs quia non videtur impossibile ꝙ relictum ex motu moueat. nam sm phm̄ secundo huiꝰ. prima mutatio sensitiue est a generatione & eodem modo posset dici de appetitiua & motiua ex quo sequitur ꝙ sensitiua siue appetitiua relinquitur ex motu generantis & tamen appetitiua imparat motum et motiua exequitur. Videtur ergo esse dicendum. ꝙ intentio philosophi est dicere ꝙ vel armonia non mouet vel non monet eo motu qui competit anime et per consequens non est anima ¶Anime enim est mouere ad multa sicut et ipsa vegetatiua mouet sursum et eciā deorsū et aliter [Page] mouer motu processiuo aliter motu constrictionis et dilatationis. Tales autem motus non conueniunt armonie. Mixtio enim et cō positio non videntur. agere nisi ad vnum ¶Deinde sequitur Congruit autem· Vbi ponitur tercia ratio. Ad cuius euidentiam notandum est sm ꝯmentatorem ꝙ quedam sunt forme corporales attribute elementis et quedā sunt forme attribnte anime qna (rum) differentia manifesta est ex hoc ꝙ diuersitatem contingentem in actiouibus et passionibus prima (rum) forma (rum) possumus accipere ex diuersa cōpositione elemento (rum). possumꝰ em̄ dicere ꝙ actio carnis in manu est alia ab actione ossis ꝓpter molliciem et humiditatē carnis et ꝓpter duriciem & sic [...]itatem ossis. hec autē nō possumus dicere in secundis formis. nō em̄ possumus dicere ꝓpter quā ꝯpositionem differant actiones sensus ab actionibꝰ intellectus ex hoc dicto ꝯmentatoris potest formari sic ratio. Anima nō est illud ꝑ quod tantū redditur ratio passionū corporaliū et nō animaliū· Armonia que est cō positio elemeuto (rum) est hmōdi ergo &c̄. Hoc ergo est quod dicit lr̄a. ꝑ armoniam magis congruit dicere de sanitate et omnino de fermis corporalibus (quam) de anima Nō em̄ passiones anime cognoscūtur per armoniam vnde si aliquis tēptauerit pandere passiones & opera aīe quadā armonia deficit & nō poterit ad hoc uenire nisi difficulter Notandū est ꝙ virtutes dicū tur esse in triplici differencia. quedā em̄ sunt virtutes que omnino videntur sequi mixtū sicut sanitas que consistit in ꝓportione humo (rum) et de talibus potest reddi ratio per ꝯpositionē qne est armonia Quedam enim sunt virtutes que licet exerceant opera sua in organo corporeo tamen excedunt multū mixtionem sicut vegetabilis et sensibilis· & ideo de talibus nō potest ꝑfecte reddi ratio ꝑ armoniā Vnde ꝯmentator nō potest dici ꝑ quā ꝯplexionem differant actiones sensitiue ab actionibns motiue· Quedam antē est tercia utus que nec est corpus nec virtus in corpore sicut intellectus et de hac non est dubium ꝙ passiones eius non attribuūtur armonie ¶Deinde sequitur. Amplius autem. Vbi ponitur quarta ratio que sm ꝯmdntatorem differt a tercia: (qr) quia in tercia ꝓbatum est ꝙ opinantes animā esse armoniam deficiunt (qr) quia non possunt perficere actiones et passiones anime per compositionem que est armonia· in hac autem ratione ostenditur ꝙ isti deficiunt quia uon possunt perficere diuersitatem substancie anime ex cō positione et armonia. In hac autem ratione sic p [...]cedit philosophꝰ (qr) quia diuidit armoniā sm duos modos. secundo arguit ad ꝓpositū [Page] ibi. Neutro quidem igitur modo. Primo ergo diuidit armoniam. proprie enim et primo modo inuenitur armoma in habentibus magnitudinem et motum et ordinationem siue positiouem ordinatam et hoc cum compositio istorum sic congruit vt nullum congeneum id est vt nullum requisitum ad naturā illius generis deficiat eo modo quo dicimus armoniam esse in cithara quando nō deficit aliqua corda nec ficus cordarum vel aliquid huiusmodi. Alio modo dicimus armoniam esse rationem id est proportionem eorum que miscentur eo modo quo dicimus ꝙ caro consuegit ex debita mixtione elementorum. Primum genus armonie est in illis que sunt in ꝯposito saluis qualitatibus suis sicut lateres et lapides in domo Secundnm autem est in mixtioue que sm philosophum. primo de generatione est alteratorum vnio ¶Deinde sequit Neutro quidem igitur modo. Vbi premissa distinctione armonie arguitux ad ꝓpositum. et primo probatur ꝙ anima nō est armonia primo modo. secundo ꝙ non est armonia secundo modo ibi Similiter āt Ratio prima talis est Compositio priū corporis & diuersitas eiusdem multū est manifesta▪ diuersitas āt in ꝑtibus anime mnltū est occulta ex quo sequitur ꝙ hec diuersitas secūda nō est attributa prime hoc est ergo quod dicit lr̄a Neutro igitur modo rationabile est esse animam. compositio enim parciū corporis que dicit armoniam primo modo multum est inuestigabilis. Facile em̄ est scire ordinē carnis ad ossa vel vtrius (que) ad mauum. facile est em̄ scire ꝙ ꝯpositiones parcium corporis multe sunt et multipliciter de anima non est sic. cuius enim scꝪ compositionis et qnomodo scꝪ ꝑ quam compositionem congruit acciꝑe intellectū vel sensum vel appetitum non est manifestum q̄si diceret sicut per compositionem nō possunt bene reddi passiones et oꝑationes anime vt dictū est in p̄ cedenti ratione ita non p̄t bene reddi distinctio inter ꝑtes aīme sicut inter intellectū et sensum ¶Dein̄ sequitur. Similiter autem. Vbi probatur ꝙ anima non est armonia secūdo modo sm ꝙ armonia dicitur mixtio et est ratio talis. sm alietatem ꝑcium vel membro (rum) est alia ratio mixtionis. si ergo anima est ratio mixtionis sequitur ꝙ in eodem homine sint diuerse anime sm diuersas mixtiones et hoc est quod dicit lr̄a quia similiter inconueniens est animam esse rationem mixtionis que est armonia secundo modo· Non em̄ est eadem ratio mixtionis sm quā est caro et sm quam est os. accidet ergo multas animas habere omne corpus sm diuersas mixtiones membrorum. cuius ratio est: quia omnia sunt complexa ex elementis ¶Ratio [Page] autem commixtionis ponitur armonia & aīa. Cōmentator coguntur isti dicere ꝙ in eodē sunt multe anime et eciā in quolibet membro est anima et in to corpore est anima aut dicere que est dr̄a int armoniam que facit memb (rum) & armoniam que facit animam quia si omnino est eadem sequitur ꝙ sm diuersitatem mixtionū et armoniarum sequatur diuersitas aīma (rum) sicut ꝙ alia est aīa carnis et ossis ¶Deinde sequitur. Inuescigabit autem. Vbi specialiter philosophus descendit ad opinionē em pedoclis ostendens eam fuisse insufficientem quia non potuit satisfacere dubijs que seqnuntur ex ea ¶Ostendit autem hoc tribus modis secundus ibi. Amplius autem. ter [...]us ibi. Et hoc. Primo ergo ponitur prima ratio. ¶Ad cuius euidenciam notandum est ꝙ empedocles posuit ꝙ corpus animatū consistit in quadā ꝓportioue et mixtione. animā eciam dixit esse armoniam Qneretur ergo ab eo vt (rum) mixtio sit idem qd armonia quam dicit animam vel alia ꝙ si idem sequitur. ꝙ ex quo ibi sunt multe mixtiones erunt multe anime Si autem aliud cum ipsa proportio mixtionis fit armonia corporis sequitur ꝙ anima nō est armonia corporis cuius tamē contrarium dicit. et hoc est quod dicit littera ꝙ aliquis inuestigabit ab empedocle qui posuit vnū quod (que) [...]orpus animatum habere esse quadam ratione id est ꝑ quandam ꝓportionem et armoniam. Vtrum anima per qnā (hꝪ) habet eē corpus sit illa ratio id est proportio aut aliquid alte (rum). si enim est idē sequitur ꝙ sint diuerse anime in eodem cum huiusmodi ꝓportio sit alia diuersa in diuersis partibus suppleatur lr̄a· si autem est alterum sequitur ꝙ anima nō est armonia corporis. ¶Deinde sequitur Amplius autem. Vbi ponitur secunda ratio. Posset em̄ aliquis dicere ꝙ anima nō est mixtio vel ꝓportio elemento (rum) (sed) quid causatū ex ꝯcordi mixtione elemē to (rum). Contra hoc arguit phūs (qr) quia talis concordia causans animam aut est concordia cuiuslibet mixtionis et tunc vbicum (que) est mixtio ibi est anima quod est impossibile aut aliqua specialis mixtio est causa [...] tunc Empedocles insufficienter dixit quia eam non assignauit. et hoc est quod dicit littera. Amplius autem· Querendum est vtrum concordia cuiuslibet mixtionis sit causa scꝪ anime & hoc est impossibile quia tunc vbicun (que) esset mixtio esset anima ant mixtio eius que est sm rationem scꝪ specialem est suple causa aīm [...] et tunc debuit dicere que est illa. ¶Deinde sequitur Et hoc. Vbi ponitur tercia ratio. Si em̄ ponat ꝙ aīa est causata a mixtiōe aut est idem qd ipsa et hoc est impossibile [Page] quia idē nō est causa suiipsius aut altrum et tunc insufficienter dixit Empedocles quia non assignauit quid est istud altrum non eciā videtur ꝙ anima sit causata a ꝯplaxione et maxime quo ad intellectū quia non est corpus nec virtus in corpore et hoc est quod innuit lr̄a. Et querendum est vtrum hec sit ipsa ratio id est proportio a qua cansatur aut aliquid alterum preter rationem· quocum (que) enim modo dicatur seqquitur inconueniens vt dictum est ¶Deinde sequitur Hec quidem igitur Vbi post (quam) ꝓbauit animam non esse armoniam hic arguit pro illis qui ponebant eam armoniam & ponit duas rationes. secūda ibi. Ad hoc autē Dicit ergo ꝙ hec que dicta sunt habent huiusmodi dubitationes ꝙ si dicatur sicut dicit Empedocles sic potest dubitari sicut dubitatum est. Pro ꝑte vero opposita sunt argumenta· Si em̄ anima est altrum quid a ꝯmixtione qnid est ꝙ animal interimitur remota carne & alijs ꝑtibus animalis q̄s [...] diceret illud quo remoto remouetur anima videtur esse idem cū anima sed remota mixtione remouetur aīma ergo &c̄. Notandum est ꝙ argumentū non cogit non em̄ nisi quia subtracto corpore subtrahitur anima vegetabilis & sensibilis ideo hoc ē idem cum illo. hoc em̄ nō oritur ex idemptitate sed pocius quia subtracta materia et organo per quod exercentur oꝑationes subtrahit forma ad cuius existenciam requiritur talis materia vel tale organū. ratio autē non habet locum in anima intellectiua qui potest esse extra materiā ¶Deinde sequit Ad hoc autē. Vbi ponitur secūda racō & est talis. Deficiente anima deficit vnaque (que) ꝑcium corporis. hoc autem non potest esse nisi quia anima idem est ꝙ mixtio corporis et eciam quia vnaque (que) pars corporis habet animam et hoc est quod dicit littera. Ad hoc autem siquidem vnaque (que) parcium uon habet animam et si anima non est ratio compositionis quid est ꝙ deficiente anima corrumpitur vnaque (que) ꝑcium. Notaudum est ꝙ argumentū non cogit. talis em̄ corruptio non est ꝓpter idemptitatem sed (qr) quia anima ꝯtinet corpꝰ et mixturam eiusdem et ideo sublato continente soluitur corpus. Preterea corpꝰ nō corrumpitur immediate ad corruptionē anime sed magis sublata anima soluitur forma mixtionis & sic corrumpitur corpus. Vt (rum) āt forma mixtionis et anima dicant duas formas requirit aliam speculationem. Ad minus em̄ dicunt duas rationes & si dicant duas res sicut ponitur ꝓbabiliter tūc statim apparet ꝙ argumentum nō valet ¶Deinde sequitur· Qd quidem igit. Vbi ꝯcludit ꝑs p̄cedens. vn̄ dicit ꝙ manifestū est ex dictis ꝙ anima non est armonia et ꝙ non [Page] cir [...]ariter mouet. sm accn̄s autem moueri p̄t sicut dictū est contingit em̄ aīam mouere seip̄am et ꝑ ꝯsequens aīam moueri vt quid in quo .i. mouetur ad motū eius in quo est scꝪ corporis. hoc autem corpus mouet ab anima et sic anima mouet seipsam ꝑ accidens. aliter autē mipossibile est eā moueri sm locū. Notandum est ꝙ nobis motis mouentur ea qne sunt ī nobis et ideo moto corꝑe mouet anima. ex quo p̄t sic argui. anima mouet corpus sed moto corꝑe mouet anima ergo anima mouet seip̄am ꝑ accn̄s (qr) quia ꝑ motū corꝑis &c̄.
RAcionabilius aūt Post (quam) phūs ꝓbauit ꝙ anima non mouetur hic ponit quandam dubitationē sm quam ꝓbabiliter arguitur ꝙ anima mouetur et primo ponitur dubitatio cū motiuo eius. secundo soluit ibi. Hoc autem non est. Primo ergo arguitur sic. Anima tristatur et gaudet & sic de alijs passioni (bus). sed tales passiones videntur esse motus ergo anima mouet. et hoc est qd dicit lr̄a ꝙ de ipsa anima racōnabilius dubitabit aliquis q̄m dubita uerunt p̄cedentes tan (quam) de ipso ꝙ mouetur considerans et arguens in hmōdi scꝪ passioni (bus). Dicimns em̄ animā tristari & gaudere confidere et timere irasci sentire et intelligere. hec autem omnia videntur esse motus. vnde opinabit aliqnis istā animā ꝓpter hmōi passiones moueri ¶Deinde sequitur. Hoc āt nō est· Vbi on̄dit ꝙ argumentū nō cogit & ꝙ nō (dꝪ) debet concedi animā moueri ꝓpt istas passiones. & p̄mo ponit solutio. secundo ꝯfirmat ibi Dicere āt irasci Prima in dnas (qr) quia primo ponit solucō secūdo manifestat quoddā dubiū ibi· Intelligere autē. Dicit ergo primo ꝙ supposito ꝙ p̄dicta dicāt motū tn̄ nō est necesse animā moueri sed magis corpus. Si enim gaudere aut dolere et intelligere sint motus sm vnumquod (que) istorum mouetur animal tn̄ nō aīma ꝓprie quia tales motus nō sunt ab anima sicut irasci & timere in eo ꝙ cor vel aliquod aliud organū mouetur. Si enim intelligere sit motus vel irasci vel aliquod simile tamen talis motus magis respicit organū (quam) animam. Cū em̄ animal irascitur tunc accenditur sanguis et mouetur cor et per consequeus talis motus magis est in organo (quam) in anima ¶Deinde sequit. Intelligere autē. Vbi manifestat quod dictū est. dixit em̄. Si gaudere aut dolere et intelligere siut motus. Vbi posset aliquis credere ꝙ esset vniformis ratio de istis omni (bus). hoc aūt dt phūs non esse ve (rum). intelligere em̄ est alte (rum) aliquod ab omni (bus) istis (qr) quia intellectus nec est corpus nec virtns in corpore et ꝑ ꝯn̄s intelligere nullo [Page] modo dicit motū nec ꝑ se nec ꝑ organū nisi sm illos qui ponunt ꝙ intelligere sit ꝑ organum corporeum et sic est vna ratio de intelligere et alijs. Alia eciam omnia non habent vnam rationem quia de numero aliorum motorinu qnedā a [...] cidunt sm loci mutationem quedā sm alteracōnem alia autē sunt huiusmodi et quomodo accidūt est alterius rationis. Notandū est ꝙ eorum que fiūt cum motu corꝑis est dr̄a (qr) quia in quibusdā passionibus fit motis organis sm locū sicut (pꝪ) patet in ira que fit motis quibusdā ꝑtibns ipsius corꝑis scꝪ corde sanguis eciam extra mouetur ad ꝑtes interiores motus a furore cordis. Quedam vero sm alterationem· nam cor ad presen [...]iant terribilis ꝯtrahitur et infrigidatur et ꝑ ꝯn̄s alteratur homo et pallescit. In hijs ergo poteucijs imaginabimur gradus quia in passioni (bus) a potencia appetitiua ꝓprie ꝯcurrit motus n̄ ꝓpter poteuciam sed per organum [...]icut est motus corporis vel accensio sanguinis. In potencia autē sensitiua minus ꝯcurrūt quia sensus sunt susceptiui specie (rum) sine materia in intellectu autē nullo mō: (qr) quia nec ꝓpter se nec ꝓpter organū cū nō [...]it corpus nec virtus in corpore ¶Deinde sequit. Dicere antē īrasci animā. Vbi manifestat suā solutionē et primo in passioni (bus) appetitus. secundo in ip̄o intellcū ibi Intellectus aūt ¶Quātū ad primū notandū est ꝙ phūs dixit. (qr) quia motus nō ꝓprie est in anima (sed) in organo sicut in corde vel in aliquo alio In quibusdā autē actioni (bus) organa sunt manifesta sicut organū edificantis vel texentis. In passionibus autem appetitus organum quod mouetur non est manifestū: quia intrinsecum est. Ex hoc aliquis posset moueri ad credendum ꝙ motus passionum attribuuntur anime quod excludens phūs dixit ꝙ dūmodo organum moueatur siue sit intrinsecum siue extrinsecum nichil variatur in re· quia actiones et passiones anime que fiunt per organa sunt ꝯiuncti. siue illa organa sint extrinseca siuē intrinseca. ipsum eciam inteillgere est cōiuncti: quia licet intelligere non communicet organo tamen cō municat communicanti organo sicut fantasie· hoc viso patet littera que dicit ꝙ dicere animam irasci et non ipsum coniuuctum simile est ac si aliquis dicat animam texere vel edificare quasi diceret philosophus. texere et edificare sunt compositi et per consequens irasci nec est differencia nisi in hoc quia ibi motus sunt in organis apparentibus. textura enim et edificatio fiunt per membra apparencia motus autem istorum est in membris occultis. et ideo vtrum (que) est coniuncti. ¶Vnde mel [...]us fortassis est non dicere animam misereri aut addiscere aut eciā animā [Page] intelligere sed magis hominem p animā non quia motus sunt in aī ma sed quia alterius de nuo motuū sunt vs (que) ad illā .i. aīam & si motus sensuū. sensatio em̄ est motio facta a sensibili (bus) in sensum alteri autē motus sunt ab illa .i. aī ma vs (que) ad res· reminiscentia em̄ est motus ab illa .i. aīa qui motꝰ aut quietes sunt in sensibili (bus) organis et nō in anima .q.d. motus qui sunt ab anima et ad animā cō cernūt organū sensibile & per ꝯn̄s sunt ꝯposito (rum). Notandū est ꝙ cō mentator hoc dcm̄ de reminiscēcia sic exponit dicens ꝙ motus cuius principiū est extrinsecus & finis ī anima est motus sensus. Motus autē cuiꝰ principiū est in aīa et finis extra est motus rememorationis et iste motus rememoratiōis forte ꝑuenit ad sensum & forte nō Virtus em̄ rememoratiua quādo mouet ymaginatiuā tūc ymaginatiua mouebit sensus & forte nō mouebit ¶Et idem ꝯmentator in fineeiusdem ꝯmenti. iste motꝰ cꝰ principiū est ab anima scꝪ rememoratio forte remanebit in corꝑe quod est instrumentū illius virtutis et forte ꝑtransibit ad aliud quous (que) ꝑneniat ad sensum .i. ad instrumentū sensuū.
INtellectus aut Post (quam) soluta est q̄stio (quam)tū ad passiones appetitus hic soluitur (quam)tum ad ipsum intellectū ¶Ad cuius euidentiā notandū est ꝙ intellectuale et racionale dicitur duo (bus) modis sicut habetur ex primo ethico (rum) ¶Est em̄ intellectnale et rationale ꝑ essenciam et ꝑ quandā ꝑticipationē hoc em̄ modo dicimus ꝙ cōcupiscibilis et irascibilis sunt rationales (qr) quia ꝑticipant rationē. Si em̄ nō essent rationales aliqno modo nō essent in eis virtutes morales nec essent ordinate ad honestū et turpe in moribus. Primo ergo agit phūs de primo intellectuali scꝪ per eēnciā. secūdo de eo quod est ꝑ ꝑticipatiouem ibi ¶Intelligere autē vt amare. Prima in duas (qr) quia primo agitur de intellectu sm substā ciam. secundo de actu eiusdem ibi. Intelligere autē Prima in duas quia primo ponitur ꝯclusio intenta & dicitur ꝙ intellectus videtur esse quedam substācia in fieri quā uō cognoscit corrumpi. est ergo cō clusio ꝓbanda ꝙ intellectus non corrumpitur. Notandū est sm cō mentatorem hic ꝙ phūs hic ꝑ intellectū intendit intellectū materialem qui comprehendit intētiones omiuū encium et hoc voluit dicere phūs in lr̄a ꝙ intellcūs est substancia in fieri (qr) quia p̄t cōprehendere om̄es intentiones. Vnde in tercio huius dicetur ꝙ intellectus ē possibilis omnia fieri. ex hoc autē potest cōcludi ꝙ est incorruptibilis Virtus autē que potest omnia fieri nec est corpus nec utus ī corꝑe [Page] intellectus possibilis est hmōi ergo nō est corpus nec utus in corpore & ꝑ ꝯn̄s nō corrūpit ad corruptionē corꝑis. Bene ergo phūs p̄mo p̄mittit ꝙ intellectus ē fubā in fieri. secūdo subdit ꝙ est incorruptibilis ¶Deinde sequit. Maxime autē. Vbi ꝓbatur intentū & est ratio ꝓbans talis. Si intellectus corrumꝑetur maxime videretur corrunipi in senio qn̄ scꝪ organa corrumpūtur sed hoc modo nō corrumpitur (qr) quia nec potēcia seusitiua de qua magis videt corrumpit in senio sed magis organū in cuius signū est (qr) quia si senex acciperet oculū iuuenis videret sicut iuuenis. hoc est ergo qd dicit lr̄a. Si autē corrumꝑetur intellcūs maxime corrumꝑetur ab ea debilitate que est in senio quia tūc debilitantur organa potencia (rum) sic autē nō est. Sed forte sic accidit quemad modū in sensitiuis potencijs. Ibi non corrumpitur potencia sed organū. Si em̄ accipit senior oculū iuuenis videbit vtiqr sicut iuuenis ex quo sequitur ꝙ seniū nō est ex hoc ꝙ aīa sustineat aliquid corꝑis sed magis illud corpus in quo est anima sicut accidit in ebrietatibꝰ et infirmitati (bus)· tunc em̄ impediuntur organa sensuū et ꝑ ꝯn̄s impeditur intellectus nō ꝓpter se (sed) ꝓpter sensus impeditos ¶Quereret aliquis vt (rum) simile sit de sensu et intellectu (quam)tū ad corruptionē videtur ꝙ sic ꝑ phm̄ in lr̄a qui dicit ꝙ forte accidit in intellectu quēadmodū in sensitiuis. ¶Ad oppositū quia intellectus seꝑatur ab alijs potencijs sicut ꝑpetuum a corruptibili quod quidē nō potest dici de sensu· Dicendū est ꝙ non ē simile de vno et de alio (qr) quia substancia intellectus nullo modo corrumpitur nec ꝑ se nec ꝑ accn̄s. sensitiua autē ad minns in alijs ab hoīe licet nō corrumpatur ꝑ se tn̄ corrumpitur ad corruptionē cōpositi. In homine autē supposito ꝙ seusitiua & intellectiua sint vna substā cia tn̄ anima seꝑata nō habet actū senciendi ꝓpter defectū organi. habet tn̄ actū intelligendi ¶Ad argumentū potest dici ꝙ non est intentio philosophi dicere ꝙ omnino sit in intellectu sicut in sensu. sed magis vult dicere ꝙ si in sene uō corrumpatur sensus multo minꝰ intellectus. Alio modo p̄t responderi sm ꝯmentatorem. ꝙ intentio philosophi est dicere ꝙ si intellectus corrumꝑetur haberet instrumentū corꝑale et tūc accideret apud senectutē ꝙ debiliter intelligeret et cū hoc nō sit sequitur ꝙ nō habet instrumentū corporale. Alio modo respondent alij ꝙ quā do phūs dicit forte autē loquit de intellectu non sm opinionē ꝓpriā sed illo (rum) qui posuerunt intellectū virtutē organicam. hoc em̄ supposito accidit de intellectu sicut in sensu. imo videtur ꝙ intellectus sit sensus ¶Dein̄ sequit Intelligere [Page] autē. Vbi post (quam) dixit de subā intellectus hic intendit de actu intellectus. Ad cuius euidenciā uotandum est ꝙ licet intellectus nō corrumpatur tn̄ quia in sua actione ī diget intentione imaginata et fantasmate ideo potest impediri actio intellectus ad impedimentū fantasmatis et ideo dicitur corrumpi intelligere quodam intellectus corrupto. corrupto eciā fantasmate. licet anima seꝑata intelligat tn̄ non intelligit sm modū anime ꝯiuncte quia non mediante fantasmate hoc viso patet littera que dicit ꝙ intelligere & ꝯsiderare martescunt .i. corrumpuntur. littera ꝯmenti habet diuersantur ꝙ interius corrupto scilicet fantasmate ipsum autē scꝪ intellectū impossibile est corrū pi quo ad substanciam suam ꝯmē tator in expositione huius lr̄e dicit et accidit ꝙ intelligere qn̄ (que) sit in poteucia qn̄ (que) in actn nō quia intellectus sit generalis et corruptibilis sed quia intrat corpus aliquid corrumpitur et post declarabit ꝙ hec est intentio imaginata & intellecta et hoc est qd vocat Aristotiles in tercio tractatu intellectū possibilem ¶Deinde sequitur Intelligere autē. Vbi osteudit ꝙ intellectuale ꝑ ꝑticipationem corrumpit ad corruptionem compositi sicut et amare et odire que suut passiones concupiscibiles. et hoc est quod dicit littera. Intelligere autem scilicet sm actum aut amare et odire que scilicet sunt passiones concupiscibilis ꝑticipantis rationem non sunt passiones illius scꝪ anime tm̄ sed illius scꝪ ꝯiuncti habentis illū scꝪ intellectū sm ꝙ habet illū scꝪ intellectum & ideo hoc corrupto scꝪ ꝯiuncto enima ne (que) memorat ne (que) amat. quia memoria & amor nō erant passiones illius scꝪ anime (sed) ꝯmunis .i. ꝯiūcti qnod quidem destructū est. licet autē hec corrumpantur intellectus tn̄ sm substanciam suam fortassis est aliquid d [...] uinius et impossibile et ideo nō corrumpitur. ¶Quereret aliquis qnomō odire et amare sunt passiones illius sm ꝙ habet illum vt dicitur in lr̄a. Dicendū est sm ꝯmentatorem in expositione lr̄e ꝙ amor et odiū attribuuntur rationi que recipiunt actionē rationis In hac em̄ ꝑte anime scꝪ concupiscibili videtur ꝙ nō sit aliquid rationabile (qr) quia est obediens intellectui in omnibus bonis & ideo iste actiones nō sunt intellectus sed magis virtutū habencium .i. ꝑticipanciū hanc actionem intellectus & hoc est qd dicit lr̄a quia sunt actiones huius nō similiter sed sm ꝙ habet illum scꝪ intellectum .q.d. ꝯmētator hee actiones sunt rationabiles nō per essenciā sed ꝑ ꝑticipationē ¶Secundo quereret aliquis quō phūs ꝯiunxit cū odio et amore intelligere dicens. Intelligere antē & amare et odire. ac si intelligere corrumpatur sicut passioues appetitus. [Page] Dicendum est sm aliquos ꝙ philusophꝰ non loquitur hic de intellectu sm opinionem ꝓpriā sed illorum qui ponebant ꝙ intellcūs esset sensus sm hoc em̄ intellectus esset corruptibilis et ideo phūs volens corrigere hanc opiniouē statim subiunxit. Intellectus autem est diuiniꝰ. Alio mō p̄t dici ꝙ loquitur de actu intellectus qui corrūpitur ex qnodā interiꝰ corrupto vt iam dictū est. vel forte melius accipit intellectionē largo modo ꝓ actu alicuius potencie sensitiue sicut existimatiue vel memoratiue et ideo statim subiungit ꝙ hoc corrupto anima nō memoratur .s. memoria sensitiua nec amat passione scꝪ amoris que est in appetitu sensitiuo concupiscibili. Deinde philosophus epilogat p̄dicta dicens ꝙ manifestū est ex hijs ꝙ nō est possibile aīam moueri. si autem nullo modo moneatur multo magis nō mouetur a seipsa· Commentator Manifestū est eē impossibile ꝙ aī ma moueatur. In quibusdā autē partibus sicut in intellectu nō mouetur nec esseucialiter nec accidentaliter. In quibusdā vero accidentaliter & non eēncialiter &c̄.
MVltum aūt hus Post (quam) phūs improbauit opinionē illo (rum) qui venabātur aīam ex motu ostē dendo ꝙ aīa nou mouetur hic improbat opinionē illo (rum) qui dicebant animā esse numerū seipsum mouentem quasi venanteseā cognitione et motu vt dictū est supra & duo facit (qr) quia primo ponit ꝙ multa impossibilia accidūt huic opinioni. secuudo narrat ibi. Quomodo em̄ oꝑꝪ ¶Quantum ad primū dicit lr̄a ꝙ hijs que dicta sunt irrationabilius multum est dicere animam esse numerum seipsum mouentem quasi diceret hec opinio ē irrationabilior alijs. Vnde ꝯmentator. Sermo qui dicit animā eē numerum seipsum mouentem est magis remotus a ratione et minoris sufficiencie. contingunt enim multa impossibilia. Primo quidē illa que contingūt ex motu de quibus dictum est supra et hoc quia ista positio dicit aīmam se mouere et hoc est quod dicit lr̄a. Insunt enim hijs .s. sic opināti (bus) p̄mo impossibilia accidencia ex ipso moueri· secundo sunt impossibilia propria ex ratione numeri quia hec positio dicit animam esse numerū Vnde lr̄a. ꝓpria autem scꝪ impossibilia ex eo ꝙ dicunt eam esse numerū. ¶Deinde sequitur. Quomodo em̄ oportet intelligere. Vbi destruit positionem numerando impossibilia qne sequūtur et p̄mo adducit impossibilia. secūdo ostendit ꝙ ex diffinitioue data scꝪ ꝙ aīma est numerus seipsum mouens nō contingit reddere passionē aīe ibi. Cōplectēti (bus) igit. Prima ī duas (qr) quia p̄mo phs̄ ducit ad incōueniēcia [Page] que sunt ꝓpria huic opinioni. secundo ad inconueniencia que sunt ꝯmunia opinionibus quorūdā aliorum ibi. Accidit autē. Prima in sex sm sex incōueniencia. secundū ibi Amplius autē qm̄ dicunt. terciū ibi. Amplius autē a nuo. quarti [...] ibi. Videbitur autē. quintū ibi Coutingit quodammodo. sextū ibi Amplius autē. Prima ratio fundatur suꝑ tres ꝓposicōes Prima supponit & est ꝙ si aīa est nus est vnitates (qr) quia nus non est nisi collectio vnii [...]tū. secunda ꝓpositio ē ꝙ si est vnitas est vnitas mota a seipsa sicut erat nus mouens seip̄m quia eadem ratio est de numero et vnitatibus· tercia ꝓpositio est ꝙ ī possibile est ꝙ vnitas moueat seipsam quia in re impartibili sicut ē vnitas impossibile est dare differē ciam mouentis et moti. Hoc viso patet littera que dicit. Quomodo enim opo [...]tet intelligere ipsam animam esse vnitatē motam quasi diceret si anima est numerus se mouens est vnitas mota. hoc autē est impossibile quia non est ibi intelligere a quo moueatur talis vnitas et quomodo scilicet moueatur ipsa vnitate existente indifferente & impartibili quasi diceret in re impartibili non potest assignari differencia mouentis & moti nec possumus dicere vnitatē imꝑtibilem & īdiffereutem esse motam. est ergo ratio in breui Si anima est numerus se mouens est vnitas mota cōsequēs est impossibile ergo & an̄s ¶Deinde sequitur. Amplius autē Vbi ponitur secūda ratio qne fundatur suꝑ tres ꝓpositiōes. p̄ma est ꝙ oē motū (hꝪ) habet sitū et positionē ex qua sequit ꝙ si aīa est vnitas mota ē habens sitū & positionē. secūda ꝓpositio est ꝙ vnitas hn̄s positionē idem est ꝙ puuctus. (qr) quia sicut dr p̄mo posterio (rum) pūctus est substancia posita ex hoc sequitur ꝙ si aīa sit vnitas positionē habens sicut ꝓbatum est iu p̄ma posicōe ꝙ ip̄a ē pūctus tercia ꝓpositio accipit ex dicto mathematico (rum) scꝪ ꝙ motus et fluxus pūcti facit lineā. Ex quo sequit ꝙ si aīa est pūctus ꝙ effcūs eius est linea. Ex hijs ꝓpositiōi (bus) formet ratio in breui sic si aīa est vnitas mota est hn̄s sitū et ꝑ ꝯn̄s est pū ctus sed effectus pūcti est linea ergo erit eciā effectꝰ aīe. ꝯn̄s falsum est. quia aīa efficit viuere & non lineā. hoc viso patet lr̄a que dt Amplius autē. qm̄ dicūt scꝪ methaphifici lineā motam .i. lineā ex motu et fluxu suo facere planū .i. suꝑficiē punctū aūt ex fluxu suo dicūt causare lineā. ꝙ si hoc est verū sequit ꝙ motus vnitatū ex qui (bus) ꝯponit scꝪ anima erunt linee .i. sequit ꝙ talis vnitas causat lineā cuius ratio est (qr) quia vnitas hn̄s positionē est punctū. talis autē est vnitas alm̄e (qr) quia numerus anime est alicubi .i. ꝯcernit sitū et habet positionē Idē aūt iudiciū est de nuo & vnitate. Dein̄ sequit Ampliꝰ āt. vbi poīt [Page] tercia ratio et est ratio talis. de ratione nui est ꝙ subtracta vel addita vnitate mutatur species Si em̄ a nūmero auferat aliquis vnitatē aut numerū semꝑ relinquitur alius numerus. sicut subtracta vnitate a quaternacio fit ternarius addita autē fit quinarius. hec aūt nō soluātur in animalibꝰ. (qr) quia plante et eciā multa animaliū diuisa viuunt & dicūtur hr̄e eandē animā specie. Cōmentacor Actio aīe videt eē in ca. qualis et nō quāti et si actio aīe es (sed) in qnātitate ꝯtingeret vt aīa que remanet in plantis esset diuersa in specie a priori. sed tn̄ aduertendū ꝙ dictū ꝯmentatoris nō (hꝪ) habet veritatē de omni quāto. de q̄nto discreto sicut est nus. species em̄ nui est in determinata m̄ltitudine quā precipue determinat vltima vnitas et iō addita vel subtracta tali vnitate mutatur species et ideo voluit dicere ꝯmētator ꝙ si anima est uus est quantitas discreta ex quo sequitur ꝙ diuisa anima mutatur species qd tn̄ apparet falsum in plantis et in animalibus diuisis. In quātitate autē ꝯtinua nō habet veritatē dictū ꝯmentatoris cuius ratio est quia essencia talis quantitatis consistit in vnitate. nam continuū est quoddam vnum qne quidem vnitas ita saluatur in toto sicut in parte
Deinde sequitur. Videbit aūt Vbi ponitur quarta ratio que fundatur suꝑ duas ꝓpositiones. prima est ꝙ om̄e motū est corpus ex qua sequitur ꝙ si aīa ꝯponat ex vnitatibus motis ꝯponitur ex corporibus & ꝑ ꝯn̄s hec opinio nō differt ab opinione democrici qui posuit ꝙ aīa ꝯponitur ex corporibꝰ paruis. Secunda ꝓpositio est ꝙ omne corpus motum siue sit parnū siue magnum mouetur ab alio quia magnum et paruum non variant in hoc quia ratio quanti saluatur in vtro (que). Si ergo est dare corpora parua vel vnitates motas est dare mouens quod magis est aīata (quam) vnitas mota. est ergo ratio in breui ꝙ anima nō est mouens et mota sed est mouens solum· quod quidem necessario datur si datur vnitas mota sicut dabant isti. hoc est ergo quod dicit littera dicere vnitates et corpora parua nichil differt. cuius ratio est quia vnitates mote sunt corpora vt ostensum est nam (que) Democriti speris si fiāt puncta id est si spere democriti sint adeo parue ꝙ videantur esse puncta. tamen erit quid in ipso scilicet paruo ꝙ ipsa mouebit quia si est dare motum oportet ꝙ hoc sit mouens et hoc quod mouetur et ita in corporibus paruis habet veritatem sicut in omni continuo. cuius ratio est quia hoc quod dictum est scilicet ꝙ in omni quanto moto est dare mouens accidit quia motum ē continuum et non (qr) quia differat magnitudine aut paruitate· ex hijs [Page] sequitur ꝙ necesse est aliquid esse motiuū vnitatum que dicuntur cō ponere animam quare non mouēs et quod mouet est anima sicut ponebant isti. sed monens solum. si autē anima est quod est quid mouens in animali. sequit ꝙ id quod est mouens in numero est anima. ita ꝙ aīa non est numerus se moueus sicut ponebāt isti sed magis deberet poni ꝙ anima est mouens nnmerum ¶Deinde sequit. Contingit quodammodo. Vbi ponitur quinta ratio et est talis Si anima ꝯponitur ex vnitatibus. Om̄e corpus est animatū ꝯsequens est impossibile ergo & antecedens ¶Circa hanc ratiouē sic procedit phūs quia probat duas consequencias. prima est ꝙ si anima componitur ex vnitatibus componitur ex punctis quia talis vnitas componens non est nisi punctus. secundo probat ꝙ si ꝯponatur ex punctis om̄e corpus est animatū. secunda ꝓbatio ibi. Siquidem igitur sunt altere. Prima ꝯsequencia sic ꝓbatur Vnitas ꝯponens animam differt ab vnitate absoluta quia hec vnitas est mota quod non est in vnitate absoluta ex quo sequitur ꝙ differt penes situm quia omne motū ꝯternit situm. sed vnitas habens situm idem est quod punctus ergo vnitates componentes animā sunt puncta et hoc est quod dicit littera Cōtingit quodāmodo vnitatē hāc scꝪ qne componit animam contingit esse scꝪ motam. oportet autem illi vnitati que scꝪ componit inesse differenciam ad alias vnitates scilicet absolnte acceptas et hec differencia est penes positionem. quia puncti solitarij id est vnitates absolute que erit differencia ad alias vnitates materiales nisi positio ·i. ꝑ positionem et situm ¶Deinde sequitur. Siquidem ergo sunt altere Vbi ꝓbatur secūda ꝯsequencia sic Si anima ꝯponatur ex punctis vel pūcta anime sunt alia a pūctis corporis et tūc cū anima fubintret totum corpꝰ hec pūcta et illa sunt in eodem loco aut sunt eadem ita ꝙ numerus anime non est nisi numerus puncto (rum) corporis. cū ergo in omni corpore sint puncta sequitur ꝙ om̄e corpus sit animatū hoc viso patet lr̄a que dicit ꝙ si vnitates scꝪ ꝯponentes animam et puncta in corpore sunt altera .i. differunt sequitur ꝙ vnitates et puncta in eodem loco erunt. optinebit enim ipsa vnitas locum puncti. nichil autem prohibet si due vnitates possunt esse in eodem et infinite. quia non est maior ratio in dnabns (quam) in infinitis. vnde si duo indinisibilia possunt esse simul et infinita. quorum enim est locus indiuisibilis et ipsa sunt indiuisibilia quasi diceret plura indiuisibi (ser)m enim istam rationem sunt in eodem loco. quia enim indiuisibile additum indiuisibile non auget ¶Si autem numerus anime [Page] idem est quod puncta in corpore ita ꝙ numerus anime non est nisi numerus ipsorum punctorum que sunt in corpore. si in (quam) ita est quare non omnia corpora habent animam cum videantur infinita puncta essent in omnibus corporibus. ¶Quereret aliquis vtrum inconueniens sit duo puncta esse simul Videtur ꝙ non sexto phisicorum. Continua sunt quorum vltima sunt simul si ergo plures linee contiguarentur. vltima earum id est puncta essent simnl. ¶Ad oppositum est dictum philosophi. ¶Ad hanc questionem respondetur ab aliquibus ꝙ hoc non est inconueniens simpliciter sed sm positionem illorum qui ponebant aī mam componi ex vnitatibus motis. Vnitas mota est corpus vt ostensum est et ideo philophus pū ctum hic vocat corpus parunm. Vnde superius dixit (quam) nichil differt dicere vnitates aut corpora parua. puncta eciam corporis vocat corpora indiuisibilia ex quibus sm democritum omnia componuntur. si ergo impossibile est duo corpora esse in eodem (qr) quia qua ratione duo et infinita· Ita impossibile est duo puncta scilicet anime et corporis esse simul. Alij dicunt ꝙ impossibile est duo puncta esse simul quia si essent simul essent eadem cum puncta non distinguantur nisi penes situm et isti deducunt sic rationem philosophi. Si anima componatur ex punctis quia vnitas modo non est punctus sequitur ꝙ in eodem loco est punctus anime et punctus corporis quia corpus vbi (que) animatur. si autē in eodem loco sunt et ipsi sunt eadem et hoc est quod dicit philophus quorum locus est indiuisibilis et ipsa scilicet puncta sunt eadem ¶Alio modo respondetur ab alijs ꝙ quedā sunt puncta que sunt in extremitatibꝰ continui ꝙ hec possunt esse simul vt probat argumentum quedam sunt que sunt in corpore et hec nō possunt esse simul quia tunc corpus penetraret corpus et essent duo corpora simul. ¶Deinde sequitur. Amplius antem Vbi ponitur sexta ratio & est talis. si anima componatur ex pūctis num (quam) posset seꝑari a corpore nec anima separabitur ab eo et per conseq̄ns animalia non morientur & hoc est quod dicit littera. Amplius autē quomodo possibile est puncta seꝑari et absolui a corpore quasi diceret non est possibile nisi linea componeretur ex punctis quod tamen est falsum. Linea enim semper diuiditur in lineas et non in puncta si tamen diuideretur in puncta. puncta hērent ēe per se & sic eēnt seꝑabilia in corꝑe &c̄.
ACcidit autē Vbi post (quam) phūs posuit incōueniencia que sunt ꝓpria opīoni huic. [Page] ponit illa que sunt ibi ꝯmunia et alijs. et primo ponit intentū suum secūdo ꝓbat ibi. Siquidē em̄. Intentū suū ꝯsistit in duobus. p̄mū ē ꝙ idem incōueniens accidit dicentibus animā esse qnoddā corpꝰ subtile et huic opinioni que dicit aīam esse anitatem vel nume (rum) motum· Secundū est ꝙ impossibilitas accidens democrito ex hoc qd dt causa motus sunt spere mote accidit eciam huic opinioni· Hoc est ergo qd dicit lr̄a ꝙ poneutibus animam esse quoddam corpus subtilium ꝑcium accidit idem incōueniēs et huic opinioni de quo incōuenienti diximus et est sicut patebit ꝙ ī eodem loco sunt corpora. accidit eciam huic opinioni ꝓpriū incōueniens quod accidit democrito ꝙ dicit corpꝰ moueri ab anima scꝪ sm ꝙ spere mote mouent corpus ¶Deinde sequitur. Siquidem em̄ Vbī manifestat intentū et primo manifestat ꝙ huic opinioni accidit illud incōueniens quod accidit dicēti animam esse corpus subtile. secūdo on̄ dit ꝙ hec opinio assimilat opinioni democriti ibi. Accidit (que) ¶Circa primū phūs facit duas ꝯsequencias. Prima est ꝙ si aīma est corpus subtile duo corpora sunt in eodem. cuius ratio est (qr) quia anima vbi (que) in toto corpore sentit et hoc (qr) quia anima est vbi (que) in corpore. Si āt est vbi (que) in corpore et est corpus duo corpora sunt simul & q̄ntū ad istā ꝯn̄am dicit lr̄a ꝙ si anima est in eo corpore quod sentit necesse ē in eodem esse duo corpora & hoc est si anima est aliquod corpus. secunda ꝯsequencia est ꝙ si anima ē numerus sequitur idem incōueniens scꝪ ꝙ duo corpora sunt simul. quod patet ꝙ si anima est nnmerus mouens seipsum est vnitates mote. (sed) vnitates mote sunt corꝑa ergo idē quod prius. sequitur etiam ꝙ duo puncta sunt simul scꝪ punctus anime et punctus corporis (qr) quia si corpus quod est anima est simul cum alio corpore et punctus cum puncto. et hoc est quod dicit lr̄a ꝙ dicē tibus animā esse numerum accidit multa puncta esse in eodem puncto ·i· in loco indiuisibili et hoc si puncta anime sint altera a punctis corporis quod quidem oportet dicere (qr) quia nisi nus puncto (rum) anime sit differens a numero pūcto (rum) qui sunt in corpore contingit omne corpus habere animam. si enim anima nō est nisi numerus punctorum corporalium cum in omni corpore sit numerus punctorum in omni corpore esset anima ¶Quereret aliquis. Vtrum sequatur hec opinio de aīa ponit duo puncta ergo duo corpora. Videtur ꝙ sic. quia alias non accideret idem incōueniēs huic opinioni & opinioni dicenti animā esse corpus fubtile. Dicendum est sm ꝯmentatorem ꝙ opinioni dicē ti animam esse corpus subtile accidit duo corpora esse simul. huic autem opinioni accidit tantum simile [Page] inconueniens quia ponere multa puncta simul simile est sermoni dicēti ꝙ multa corpora sunt simul Possumus tamē dicere ꝙ idem in conueniens accidit huic & illi. vt si arguatur sicut se habet locus ꝑtis ad ꝑtem sic se habet locus tociꝰ ad totum et ideo sicut duo pūcta quorum vnum est anime et aliud corporis sunt in eodē loco ita tota anima ꝯstituta ex punctis situalibus erit in eodem loco cum toto corpore quod est ꝯpositū ex situali (bus) pū ctis et sic duo corpora simul. Alio modo potest declari idem sic. Punctus uon est cum puncto nisi quia corpus penetrat corpꝰ ergo si duo puncta sint simul et duo corpora. Vltimo potest declarari sic. Punctus motus est corpus quia omne quod mouetur est corpꝰ sexto phisico (rum) ergo si anima ꝯponat ex pū ctis motis ꝯponitur ex corporibus ex quo sequit ꝙ aīa exn̄te in corpore non solū est punctus cū puncto sed corpus cū corpore ¶Dein̄ seqnitur Accidit (que). Vbi dn̄ditur ꝙ hec opinio assimilatur opinioni democriti. sicut em̄ democritus ponebat ꝙ spere mote mouent animalia et hec opinio ponit ꝙ numerus motus mouet animal numerus autem motus est ex vnitatibus motis. vnitas autem mota est corpus motū et ꝑ ꝯn̄s est idem dicere numerum motū mouere et corꝑa mouere sicut dixit demoaritus. Hoc estergo quod dicit lr̄a. Accidit (que) animal moueri a numero et ꝑ ꝯn̄s a corpori (bus) sicut diximus idem democritū mouere ip̄m animal scꝪ ꝑ corꝑa indiuisibilia mota. quid est em̄ differre id est quid differt dicere speras ꝑuas vt dixit democritus aut dicere vnitates magnas siue vnitates omnino ferri .i. moueri sicut dicit hec opinio quasi dicat ad ꝓpositum nichil differt vtrobi (que) em̄ necesse est moueri aīmal ex hoc qd aliud mouentur scꝪ ipse spere sm democritū vel ille vnitates sm istam opinionem et maxime: quia sicut ꝓbatum est nichil differt corpora ꝑua & vnitates ¶Deinde sequit. Complectenti (bus) ergo Vbi post (quam) ostensum est ꝙ opinio dicens animā esse numerum seipsum mouentem est impossibilis hic ostendit ꝙ ex hac diffinicōe nō reddūtur accidentia & passiōes anime qd tamen debet fieri si esset ꝑfecta diffinitio et hoc est quod dicit littera ꝙ ꝯplectentibns in vna numerum & motū .i. diffinientibus animam ꝑ hec duo accidunt impossibilia dicta et multa alia. Non em̄ solum est impossibile diffinitionē aīe eē hmōi sed & accn̄s scꝪ aīe nō p̄t declarari ex ea. Manifestū est em̄ si quis arguendo voluerit ex hac ratione reddere passiones & oꝑa aīe sicut cogitationes sensus leticias tristicias & alia hmōi nō poterit (qr) quia sicut diximus nō solum hoc est possibile sed eciam nō est facile hoc di [...]inare et fingere &c̄.
[Page] TRibus aūt Post (quam) phūs improbauit opinionem dicentiū aīam moueri et dicē tiū aīam esse num seip̄m mouentē qui venebāt diffinitionē aīe ex cognitione et motu hic improbat opinionē illo (rum) qui venebantur aīam ex cognitione tm̄. Et primo ponit intentū suū. secūdo exequitur ibi. Necessariū aūt ¶Quātū ad primū dicit ꝙ tribus modis traditis sm quos antiqui diffiniūt animā Alij em̄ dixerūt animam eē quid motiuū corporis in mouēdo seip̄am Alij autē dixerūt aīam eē corpus subtilissimū et de nuo magis incorporeo (rum) De hijs dno (bus) iam fere ꝑ transiuimus ostendendo quas dubitationes et ꝯtrarietates habent hee opiniones· dicit autem fere. ꝙ plura potuissent ad duci (quam) fuerunt adducta. Et quia de hijs duobus dictū est relinquitur de tercio scꝪ quomō aliqui posuerūt animā cō positam ex elementis oīm vt senciat & cognoscat omnia quo (rum) sunt elementa. ¶Quereret aliquis vtrum hij tres modi diffiniēdi aī mā quos posuit phūs euacuāt omnes modos antiqno (rum) iam dictos. Videtur ꝙ non. quia quidā dixerūt aīam esse numerū seip̄m mouentem de quo non fit mentio hic (qr) quia nō fit mencio de numero. Quidam autē dixerūt eā esse armoniā et de istis nō fit mencio hic ¶Ad primū argumentū p̄t respōderi ꝙ opinio dicenciū aīam esse numer mouentē se p̄t reduci ad opinionē illorum qui dicunt eam esse corpus. quia om̄e qnod mouetur est corpus. Isti autem posuerunt animam esse vnitates motas. Vnde commentator et debet sciri ꝙ contradictio philosophi ditenti (bus) animam esse corpus collocatur sub cō tradictione ad dicentes eam esse mouens quia monetur. Omnibus enim istis ꝯtingit dicere eam esse corpus et hoc indifferenter siue posuerunt id quod mouetur ex se speras suas sicut Democritus aut vnitates. vt dicentes eam esse numerum seipsum mouentem. aut corpus celeste vt dictum est in thīmeo ¶Ad secundum argumentum potest dici ꝙ licet armonia non sit corpus directe tamen est forma corporea et ideo reducitur ad npinionem illorum qui posuerunt eam esse corpus ¶Deinde sequitur. Necessarium autem est. Vbi improbat predictam opinionem scilicet ꝙ anima non est ex elementis vt omnia cognoscat Et primo ostendit ꝙ non est ex elementis. secundo ꝙ non est ī elementis ibi. In toto autem. Prima in duas· quia primo destruit opinionem in se. secundo radices eius ibi. Inconneniens autem. Prima in duas sm duas ratiōes secunda ibi. Amplius autem Prima adhuc subdiuiditur in duas ꝑtes. quia primo ponit ꝯclusionem [Page] intentam scꝪ ꝙ multa impossibilia sequuntur ad istā opinionem secū do adducit. vnū illo (rum) ibi. Nō sunt autē. Dicit ergo ꝙ necesse est accidere multa impossibilia huic racōni .i. opinioni· ponūt enim sic opinantes coguoscere simile simili .i. ꝙ cognitio fit ꝑ assimilationem ponētes ipsam animā tan (quam) res .l. compositam ex rebus quas cognoscit. ¶Deinde sequitur· Nō sunt aūt Vbi adducit impossibile qd sequit ad hanc positiouem et primo p̄mittit quedam. secūdo ex illis ꝯcludit suū ꝓpositū ibi. Nichil ergo. Prima in duas sm duas p̄missas. secunda ibi. Ex qui (bus) quidem igit Primū qd p̄mittit est ꝙ in rebꝰ nō sunt solū elementa sed & multa alia· sicut composita ex elementis fortassis em̄ ꝯposita ex elementis infinita nuo sunt sm ꝙ elemēta varie miscentur in mixto ¶Deinde sequitur. Ex quibns quidem igit Vbi p̄mittit secundū & est ꝙ ꝯponi ex elementis non sufficit ad cognoscendū omnia. (qr) quia sicut dicit Cō mentator forma ꝯpositi est suꝑ elementa in ꝯposito. Vnde ad cognitionem ꝯpositi nō sufficit cognoscere elementa talis vel talis mixti q̄ quidem mixtio variatur sm diuersas rationes mixto (rum) quia elementa nō quolibet modo se habencia cō stituūt mixtū et hoc est qnod dicit lr̄a. quia ꝯtingit animam cognoscere et sentire vnumquod (que) eo (rum) scꝪ elemento (rum) ex quibus est ip̄m ꝯpositū. sed nō ꝓpter hoc cogno scꝪ vel senciet ipsum compositum sicut quid est deus ·i. celum quod sm aliquos componitur ex elemeentis aut homo aut caro aut os vel quod libet alio (rum) ꝯposito (rum). Et hec ratio est quia elementa non quoli (bus) mō se habencia sunt vnumquod (que) ho (rum) composito (rum). sed oportet ea esse sub quadā ratione et ꝯpositione quā cō positiouē oportet coguoscere ad cognitiouem compositi. hec autē ratio et ꝯpositio bene datur ab Empedocle qui dicit ꝙ os ꝯsistit in quadā ꝓportione et ꝯpositione. humꝰ em̄ .i. terra coaptata est in amplis diffusionibns .i. poris ossis. ita ꝙ terra sortita est duas ꝑtes in compositione ossis. Iterum milcano autē .i. igni dedit quatuor ꝑtes et iō ꝓpter abundanciā ignis in osse ossa sunt alta. Notandū est ꝙ Empedocles posuit os ꝯponi ex octo ꝑtibus. qna (rum) duas dedit terre. quatuor igni septimā aeri octauam aque ita ꝙ ꝓportio inter istas ꝑtes faciebat os ¶Deinde sequit. Nichil igit ꝓfectus est. Vbi ꝯcludit intentū & est ratio talis. Si āt ꝓpt cognitionē ꝯponit ex re (bus) cognoscibili (bus) ꝯponit nō solū ex elementis sed et ex mixtis. vbi (pꝪ) patet ꝑ premissa sed hoc ē impossibile (qr) quia sm hoc anima in cognoscendo lapis & homo & breuicer oīa mixta ꝙ aūt aīma sit oīa assimilatur falso sermoni. hoc ē ergo qd dt lr̄a ꝙ nullus ꝓfectns est elementa esse in anima nisi [Page] rationes et ꝯpositiones mixtorum sint ibi· cognoscit em̄ aīa vnūquod (que) ꝑ simile sicut isti dicūt et ideo os et hominē et qdlibet aliud mixtū nō cognoscit nisi hoc insit sibi. hoc autē quātū sit impossibile .s. ꝙ aīa sit omnia mixta uon oportꝪ dicere. Quis em̄ dubitabit si in anima erit lapis aut homo aut bonū aut non bonū. alia translatio habet vnum et non vnū & eodem modo de alijs quasi diceret fatuus est qui de hoc dubitat ymo debet esse certum cuilibet ꝙ anima non ē mixta. Nota ꝙ licet phūs ponat ꝙ cognitio sit ꝑ assimilationem tamen eū non sequitur hoc incōueniens. cuius ratio est (qr) quia licet intellectus sit omnia fieri tn̄ nō fit omnia sm rem sed sm intentionē et hoc non est impossibile. Isti autē ponebāt ꝙ aīa ad cognitionē requirebat assimilationē realē qd est impossibile (qr) quia cū aīa cognoscat viua et non viua realiter viueret & nō viuerꝪ et sic opposita eēnt in eodem & hoc est quod dicit lr̄a ꝙ esset viuū et nō viuū· Deinde sequit Ampliꝰ autē. Vbi ponitur secūda ratio. et primo p̄mittit diuisio p̄dicamētorū secūdo ex illo p̄misso arguit ibi Vtrum. Dicit ergo p̄mo ꝙ id qd est .i. ens dr multipliciter .i. de .x. p̄dicamentis. ens em̄ aut signat hoc aliquid .i. substanciā aut q̄ntitatē aut qualitatē aut qddā alio (rum) dimisso (rum) p̄dicamento (rum) ¶Dein̄ sequit. Aīa coguoscit oīa p̄dicam̄ ta aut ergo nō est ꝯposita ex aliquo elemēto p̄dicamēto (rum) aut ex elemētis substācie tm̄ aut oīm· sed om̄i mō est īpossibile (qr) quia p̄mo modo nullū p̄dicamentū cognoscit s istā positionē. secūdo mō non cognoscit nisi tm̄ subām. tercio mō fimul et semel erit subā et q̄ntitas & sic de alijs p̄dicamētis in lr̄a āt nō agit nisi de duo (bus) modis. Vn̄ dr. vtrū aīa in cognoscēdo p̄dicamenta erit ꝯposita ex oī (bus) elemētis p̄dicamento (rum) aut nō. quia non videntur eē ꝯmunia elementa oīm predicamē to (rum) sed tm̄ substancie Si ergo aī ma est ꝯposita solum ex hijs elem̄ tis quecū (que) subā (rum) quō ergo cognoscet vnūquod (que) alio (rum) .q.d. non cognoscet Si āt aliquis dicat vni uscuius (que) generis esse elementa & principia ex quibus ꝯponit aīa sequit ꝙ aīa simul sit q̄ntitas qualitas et subā. hoc āt est impossibile (qr) quia aīa subā est cū sit forma subā lis aīati. impossibile āt est ex elementis q̄ntitatis subām eē et non quātitatē .q.d. si aīa subā est impossibile est eam ꝯponi ex elementis q̄ntitatis. dicenti (bus) igit animā ꝯponi ex omni (bus). hec aūt & multa alia impossibilia accidūt. Notādū est sm ꝯmentatorem ꝙ p̄dicamē tū substancie inter omuia predicamenta maxime videbatur hr̄e p̄ncipia. et ideo phūs quesiuit vtrum anima componitur ex elementis substancie tantum. et hoc si est verum ꝙ uon sint elementa nisi [Page] substancie .q.d. phs̄ hoc est estimatū apud multos ꝙ sola substancia habet elementa. sed tn̄ idem phūs xij. methaphisice dicit ꝙ alio (rum) p̄ dicamento (rum) funt alia p̄ncipia. nā priucipia substancie sunt substācia & principia relationis relatio qd satis innuitur in lr̄a quādo dicitur ꝙ impossibile est quātitatis p̄ncipiū substanciā esse &c̄.
INcōueniēs autem est Vbi post (quam) phūs destruxitopinionē nūc destruit radices eius. Dicebāt autem isti duo. primo ꝙ om̄is cognitio est ꝑ assimilationē. secūdo dicebāt ꝙ hec assimilatio nō p̄t fieri nisi aīa sit ex oī bus elemētis ita ꝙ ꝓpter ipsam fiat cognitina. phūs aūt p̄mo destruit primū. secūdo secundū ibi. Dubitabit autē. Prima in qn (que) sm qn (que) rationes quas adducit. secunda ibi. Multas āt. tercia ibi. Amplius aūt. q̄rta ibi Accidūt āt. q̄nta ibi. Oīno āt. Prima ratio est ꝙ isti ꝯtradicebāt sibiip̄is. dicebant p̄mo ꝙ cognoscere & sentire est ꝑ assimilationē cū hoc autē dicebāt ꝙ sentire est quoddā moueri et pati. sed pati est a ꝯtrario et nō a simili. Hoc ē ergo qd dt lr̄a ꝙ incōueniens est dicere quod dicebant antiqui scꝪ ꝙ sentire est simile a simili et eodem modo cognoscere ponūt enim ꝙ sentire & cognoscere et intelligere est aliquid pati vel facere vel moueri. suppleatur lr̄a sed pati est a ꝯtrario quia nichil paticur a suo simili (sed) a suo ꝯtrario ¶Deinde sequit. Multas āt dubitacōes Vbi ponit secūda ratio & est talis si assimilatio realis est causa cognitionis puta ꝙ terra cognoscimus terram sequeret ꝙ ꝑtes aīaliū q̄nto magis terree tanto magis sentirent (qr) quia magis assimilantur qd tn̄ falsum est· (qr) quia ossa & pili ꝓpter terrestreitatē sui videntur carere sensu. Ita ꝙ assimilatio realis magis impedit cognitionem (quam) expediat· et hoc est quod dicit littera: quia multas dubitationes et difficultates habente ipso dicere sicut Empedocles id est ipso dicto Empedoclis. videlicet ꝙ corporeis elementis singula cognoscuntur et nunc quod dictum est testatur aliquid simile id per assimilationem testatur esse cognitionē quod tamen dubium est. quecum (que) enim sunt incorpori (bus) aninialiū similiter terre id est magis accedentes ad terrestreitatē sicut ossa nerui et pili nichil seutire videntur. quare ne (que) similia .i. similitudo realis est causa cognitionis. (qr) quia sm hoc hmōi causa dicta sunt scꝪ os pili eciā ꝯuenirēt ad cognitionem si omnia similia cognoscerent ¶Deinde sequit. Amplius aūt. Vbi ponit tercia ratio q̄ quidē format duobus modis Vno mō sm aliquos sic ꝙ sm istā positionē vnūqd (que) p̄ncipio (rum) ꝯponētiū aīam arguit magis ignorās sine cā [Page] ignorancie (quam) intelligencie. ex vno enim elemento in anima nescitur nisi vnum cui ipsum est simile. ad omnia autem alia magis est causa ignorancie (quam) intelligencie ꝓpt dissimilitudinem. Alio modo legitur de substancijs seꝑatis· Cum em̄ substancie sint seꝑate a materia et sint simplices nō assimilant reali assimilatione substancijs inferiori (bus) cuiꝰ signū est (qr) quia· nō compouūtur ex elementis inferioribꝰ et ꝑ ꝯsequens plura de istis ignorabit (quam) intelliget et hoc est quod dicit lr̄a sm vltimum modum (qr) quia primꝰ modus patet ꝙ vnūquod (que) principio (rum) existet in ignorancia pluriū (quam) in intelligencia. cognoscet em̄ sm istam positionē ipsum priucipiū seꝑatū vnūquodlibet .i. seip̄m omnia autem alia scꝪ materialia ignorabit .q.d. phūs vbi nō est assimilatio realis s istā positionem non est cognitio. sed taleprincipiū cū sit simplex nō assimilatur ꝯpositis licet ergo cognoscat seipsum tn̄ alia ꝯposita non cognoscit ¶Deinde sequit. Accidet autē Vbi ponitur quarta ratio. ¶Ad cuiꝰ euidenciā notandū est ꝙ empedocles posuit ꝙ deꝰ .i. celū est ꝯpositū ex quin (que) elemē tis tm̄ scꝪ igne aere aq̄ tra & ꝯcordia et discordidia. discordia āt q̄ est sextū elementū nō cadit in cō positioue celi cuius ratio est quia discordia est causa corruptiōis. celū aūt est incorruptibile· alia autē corruptibilia posuit composita ex hijs quin (que) et discordia. Ex hoc arguo sic. quod est plurium cognoscitiuum est sapiencius sed mortalia et corruptibilia plura cognoscunt (quam) deu (sed)quia compouuntur ex sex elemeutis. deus autem tantum ex quin (que) ergo sunt sapienciora deo. consequens est impossibile ergo illud ex quo sequitur .s. ꝙ cognitio fiat ꝑ assimilationem & hoc est quod dicit lr̄a. Accidet autem et empedocles dicere deū esse insipientissimū. solus em̄ deus non cognoscit vnū elementorum .s. discordiam. mortalia aūt cognoscūt omnia elementa. quia vnūquod (que) eorum est ex omni (bus) elementis et per ꝯn̄s omnia cognoscit quorum sunt elementa. ¶Deinde sequit Omnino autē. Vbi ponit quinta ratio et est talis. si elementū vel ꝯpositio ex elementis est causa cognitionis ꝓpter assimilationem sequitur ꝙ oīa hēant aīam (qr) quia om̄e qd est sm emp̄. vel est elementū vel ꝯpositū ex elementis· Isti em̄ antiqui ponebant ꝙ ens nō excedebat corpus quod est elementū vel ꝯpositū ex elementis. Hoc ē ergo qd dicit lr̄a (qr) quia p̄t queri ab emp̄. ꝓpter quā causam omnia que sunt nou habent aīam. videtur enim ꝙ ita debeat esse. qm̄ omne quod est aut est elementū aut compositum ex vno elemento vel pluribns vel omni (bus). necesse est aūt sm istā positionē ꝙ si fuerit ex vno elemēto [Page] ꝙ cognoscat illud vnū & si fuerit ex quibusdā cognoscet illa quedā et si fuerit ex omnibꝰ ꝙ cognoscat omnia &c̄.
DVbitabit autem Vbi post (quam) ostensum est ꝙ hec radix nō fuit vera scꝪ ꝙ cognitio fit ꝑ assimilatio nem realem ostenditur ꝙ hec opinio deficit ex hoc ꝙ ponit animam quid composicum ex elementis ꝓpter assimilationem. et primo ostē ditur ꝙ hec opinio dixit falsum. secundo ꝙ est insufficiens ibi· Omnes autem. tercio ꝙ dixit suꝑflua ibi. Si vero. Prima ratio talis ē. Anima comparatur forme et continenti ex qno sequitur ꝙ nou est ex elementis. quia elementa comparantur materie. Vnde magis ꝓprie est dictum ꝙ anima est contiuens elementa et vniens ea (quam) ꝙ sit ipsa elementa et hoc est quod dicit litte [...]. ꝙ dubitabit aliquis qd est quod facit elementa esse vnum elementa em̄ comꝑantur materie cuius uō est vnire sed magis ē ipsius forme que quidem continet et vnit. tale autem ꝯtinens maxime ꝓpriū est vt sit quid nobile et antiqnū. ipsa autem anima impossibile est vt sit aliquid nobilius & antiquius et adhuc impossibilius est esse aliquid nobilius incellectu. habet em̄ esse rationabilissimū nobilissimū & sm naturam diuinū. Elementa autē sm Emp̄. sunt prima oīm .q.d. phūs si intellcūs ꝯponat ex elementis elementa sunt priora eo sed hoc est impossibile (qr) quia sm hoc intellectus nō esset quid nobilissimū ¶Qnereret aliquis. vt (rum) anima habeat esse antiquius & melius sicut dicit phūs ¶Dicendum est ꝙ sic. dicitur enim habere esse antiquius non quia fuerit creata ante corpora sicut quidam posuerunt. sed ꝓpter suam prioritatem in natura. (qr) quia sm ordinem nature est post intelligenciam & ante corporeitatem et ꝯtrarietacem ꝓpter quod ꝯtingit ꝙ talis aīma que est post intelligenciam & ante corporeitatem fit natura media habens poteuciam aliquam liberam ab organo inquantum suo modo attingit ī telligēcias. et potencias alias affixas organo in (quam)tum hec eadem attingit corpora· habet eciam anima esse nobilissimum in (quam)tum ipsa est forma vltima sm ordinem nature ad quam est aspectus uature vltimo et ī qua quiescit appetitus nature. Vnde Commeutator loquēs de nobilitate illius. licet elementa precedant animam tempore tamē ipsa precedit nobilitate et causalitate ex hoc confurgit ꝙ habet esse diuinum est id ad quod maxime est appetitus nature· Vnde secundo huius dicitur ꝙ generatiua est data rebus vt habeat communicationem cum sempiterno et eciam cum diuino esse. Omnia enim appetunt diuinū est Anima aūt est [Page] vltima forma que ꝑficit materiā. dicit eciā anima habere ꝓpriū esse et rationabilissimū et hoc quo ad ī tellectū ꝓpriū quidē (qr) quia intellcūs est abstractus & immixtus nō cō municans corpori. Rationabilissimū autē ꝙ ꝯtinet rationes et conceptū oīm ex qui (bus) res cognoscū tur ¶Deinde sequit. Om̄es aūt Vbi ostendit ꝙ ista opinio dixit insufficienter (qr) quia tn̄ hoc est ꝯmune multis alijs opinioni (bus) ideo phūs hic determinat de insufficientia opiuionū circa aīam et quatuor facit sm quatuor insufficiencias q̄s ponit secūda ibi Similiter autē. tercia ibi Si autē. quarta ibi. Hoc autē ¶Quantū ad primū dicitur ꝙ om̄es qui dicūt aīam esse ex elementis ex eo ꝙ sentit et cognoscit et eciā qui dicūt ꝙ ipsa est ex elementis (qr) quia est maxime motiuū nō dicūt de omni anima et ꝑ ꝯn̄s insufficienter (qr) quia cū deberēt loqui de anima vniuersaliter loquūtur de anima ꝑticulariter (qr) quia nō oīs aīa ē est sensitiua nec om̄is aīa est motiua· Quedā em̄ sunt aīmaliū sunt manentia sm locum sicut spongia maris. cū tn̄ hoc solo motu scꝪ sm locū videtur anima mouere ipsum animal sm opinionē eo (rum). Notandū est ꝙ qn̄ phūs arguit ꝙ quedā animaliū sunt manencia sm locū et ꝑ ꝯn̄s motiuū nō circuit omnē animā posset aliquis dicere ꝙ talia animalia mouentur motu cō strictionis et dilatationis. hoc em̄ motu nnllū illo (rum) caret qne sensum tactus habent tactus autē est qui sufficit ad constitutionē aīmalis. Contra hauc responsionē dicit phūs ꝙ sic opinantes scꝪ ꝙ aīma diffinitur ꝑ motū intelligebāt de motu ꝓgressiuo Vnde ꝯmentator multa sensibilia animata nō mouē tur in loco vt spōgia maris (quam)uis iste motus apud eos est ꝓpriꝰ aī me ¶Deinde sequitur. Silr̄ aūt Vbi ponitur secūda insufficientia vnde dr ꝙ quicū (que) faciūt intellectiuū et seusitiuū ex elementis similiter dicūt insufficienter sicut alij cuius ratio est (qr) quia intellectiuū et sensitiuū nō circuiunt omnem aīam. plante em̄ videntur viuere et tn̄ nō ꝑticipāt loci mutationem ne (que) sensum. Multa em̄ aīalium manifestū est nō hr̄e intelligenciā quasi diceret phūs sm ꝯmentatorem si ita es (sed) sicut opinabātur antiqui om̄e viuū esset sensibile & oē sensibile esset intlligibile ¶Dein̄ sequitur· Si autē aliquis Vbi ponitur tercia insufficientia. ¶Ad cuius euidenciā notandū est ꝙ quidam antiquo (rum) posuerūt intellcm̄ esse sensum et tales loquentes de sensu nō loquebātur de om̄i aīma Alij autē posuerūt intellectū differre a sensu segregantes intellectū a sensu sicut ꝑtē a ꝑte & tales eciā loquētes de intellectu & sensu nō loquebātur de omni anima (qr) quia nō de vegetatiua nec de motiua et ꝑ ꝯn̄s insufficienter dicebāt & hoc [Page] est qd dt lr̄a Si āt aliquis hec segregauerit scꝪ intellectiuū et sensitiuū posuerit intellectiuū ꝑtem aliquā aīe. silr̄ āt et sensitm̄ posuerit aliā ꝑtē Iste sic ponēs ne (que) vti (que) dicet de oī aīa (qr) quia nō loquit de regetatiua ne (que) loquit sufficiēter de tota vel vna aīa. totalitas em̄ aīe est totalitas tocius potēcialis sensitiuū āt & intellectiuū nō dn̄t oēm ꝑtē huiꝰ tocius (qr) quia p̄ter hec duo ē appetitiuū et sm locū motiuū. ¶Dein̄ sequit Hoc aūt Vbi ponit quarta racō insufficiētie ¶Ad cuiꝰ euidēciā notandū est ꝙ orpheus poeta posuit ꝙ ꝑ ingressū aeris saluatur aīal. Iste āt ponebat ꝙ totus aer esset aīatus & ꝙ aīa corpo (rum) viuentiū nō eēt nisi id qd attrahit de aere aīato ꝑ respirationē sic āt ditēs iste insufficiēter dicebat (qr) quia nō dicebat de oī aīa sed tm̄ de illa que est aīaliū respirantiū & hoc est qd dt lr̄a ꝙ illa opīo que ē in carmini (bus) vocatis orphanis ·i. in versi (bus) Orphei suscipit hoc scꝪ defectū insufficiētie Dicit em̄ hec opinio aīam ingredi ex toto aere scꝪ aīato que quidē aīa fert ꝑ respiramentū a ventis Ventus em̄ sm sic opinātes deferēdo aerē respiratū in corpora aīaliū deferebat & aī mā. insufficiēter āt dicebat ꝙ hoc respiramentū nō est possibile accidere plātis nec quibusdā aīalibus que nō respirāt. hoc latuit sic opinātes. ¶Dein̄ sequit. Si vero. Vbi on̄dit ꝙ hec opīo ponebat suꝑflua. ponebat em̄ aīam ꝯponi ex oī (bus) elemētis vt oīa posset cognoscere hoc dt phūs est suꝑfluū (qr) quia altera ꝑs ꝯtrarietatis sufficit ad cognoscendū aliud ꝯtrariū ita ꝙ sufficit eā eē ꝯpositā ex altro p̄ncipiorū vel ex dua (bus) qualitati (bus) scꝪ calido & humido (qr) quia ꝑ calidū possumꝰ cognoscere frigidū et ꝑ humidū sic cū. vnū em̄ ꝯtrario (rum) est iudex sui oppositi. Hoc est em̄ qd dicit lr̄a ꝙ si oꝑꝪ aīam ꝯponere ex elem̄tis nō oꝑꝪ eā ꝯponi ex omī (bus) (qr) quia altra ꝑs ꝯtrarietatis sufficiens est vt ꝑ ip̄am iudicet de ip̄a & opposito eiꝰ recto em̄ ·i. ꝑ quiditatē recti cognoscimꝰ ip̄m rectū et obliquū (qr) quia est oppositū eiꝰ. rectū em̄ ē iudex vtro (que) scꝪ sui et obliqui cuiꝰ ratio est (qr) quia canon .i. regula ꝑ quā iudicatur inest ipsi recto. obliquū aūt nō est iudex nec regula nec respcū sui nec respcū recti ¶Quereret aliquis vt (rum) ꝑ vnū ꝯtrariū cognoscit aliud ita ꝙ vno cognito cognoscat aliud. videt ꝙ nō. (qr) quia intellectus nr̄ nō p̄t plura intelligere simul ergo nec duo ꝯtraria ¶Ad oppositū est dcm̄ phī. Dicēdū ē ꝙ qui bn̄ diffiniūt ꝯtraria significāt et ideo ex vno ꝯtrario p̄t intelligi aliud (qr) quia diffinitio vniꝰ ꝯtrarij licet significatiue et directe nō dicat nisi suū diffinitū tn̄ ex ꝯn̄te et ꝯsignificatiue dt alid ꝯtrariū ¶Ad argumentū dicēdū est ꝙ plura vt plura nō pn̄t simul intelligi tamē plura quo (rum) vnū est in habitudīe [Page] ad aliud ita ꝙ vnū significat & reliquū ꝯsignificat pn̄t simul intelligi talia āt sunt ꝯtraria ¶Secūdo q̄reret aliq̄s. vt (rum) habitꝰ sit iudex sui & p̄uacōis sic̄ dt phūs ꝙ rectū ē regula sui & obliqui. Dicēdū est ꝙ sic. cuiꝰ rō est (qr) quia p̄uacō nō (hꝪ) habet rationē intelligibilis nisi in hītudine ad hītū. qd em̄ (hꝪ) habet rōnē intellibilis ꝑ se & p̄mo ē ens & iō p̄uacōes enciū nō hn̄t rōnē intelligibilis nisi ī aspectu ad hītū qui priuatur &c̄.
ET ī toto autem Post (quam) ꝓbauit phūs ꝙ aīa nō ē ex elemētis hic ꝓbat ꝙ nō ē in elemētis sicut quidā dicebāt ꝙ elemēta sunt aīata & p̄mo ponit opīonē isto (rum). secū do ponit dubitacōes q̄ accidūt huic opīoni ibi. Hoc āt. tercio ponit motiuū istiꝰ opīonis ibi. Opinari aūt quarto on̄dit ꝙ motiuū nō fuit bonū ibi. Si aūt. Primo ergo ponit opīonē isto (rum) dicēs ꝙ quidā opīati funt oīa misceri in toto vniuso ponētes tā elemēta (quam) elemētata esse aīata. vnde quidē phūs noīe tales forte motus ista opīone opinatus est oīa esse plena dijs. volebat em̄ ꝙ totū vniusum esset aīatū & eius aīa esset deꝰ vt sic̄ aīa hoīs se (hꝪ) habet ad corpus suū ita deꝰ ad totū vniuersum. Notandū est ad istā opīonē ꝙ de aīa fuerūt due opīones quidā em̄ posuerūt elemēta an̄ ꝯpositionē in m [...]xto eē aīata ita ꝙ aīa ē de oī (bus) elemētis & ꝯtra istā disputat phūs in lr̄a secūda opīo fuit ꝙ elemēta ex̄ ꝯpositionē nō sunt aīata tn̄ ꝯmixtio & ꝯposicō elemēto (rum) in se (hꝪ) habet p̄mā aīe ꝑfectionē & eēnciā p̄mā ꝑfectionē anime inchoationē. Et hāc opīonē dt ꝯm̄. in exposicōe huiꝰ lr̄e fuisse Alexādri. vn̄ dicit Visum ē nobis ꝙ ponenti (bus) p̄mas ꝑfectiōes aīe eē factas a mixtiōe et ꝯplexiōe nō a cā extrinseca ꝯtingit qd elementa sint aīata ꝑ aīam eq̄ lem anime existenti in anima (bus) et alexander videt hoc opinari in primis ꝑfectioni (bus) aīme hec aūt opīo sicut dt ꝯmentator est ꝯtra phm̄ & ꝯtra veritatē p̄mo (qr) quia in nullo distant in hoc p̄me ꝑfectiōes & vltime quia inchoatio forme & ꝑfectio eiusdē dicūt vnū & idē vt in potencia & actu (qr) quia forma in potēcia fit ī actu & iō si aīa sm p̄mā ꝑfectionē eēt ex elemētis eēt eciā sm vltimā Secūdo dt ꝯm̄. ꝙ hec opīo similis est opīoni dicenciū casum eē & neganciū cām agentē ¶Dein̄ sequit Hoc aūt. Vbi ponūtur dubitationes circa hāc opinionē. et p̄mo ponit vna dubitatio. secūdo alia ibi. QuererꝪ vti (que) ¶Quātū ad p̄mā dnbitationē dr ꝙ hec opio (hꝪ) habet quasdā dubitationes. p̄t em̄ queri a sic opināte· ꝓpt quā causam in aere & igne est anima. & tn̄ nō facit aīmal cū tn̄ hoc sit in mixto (qr) quia mixta per animam fiūt animalia et hoc videtur debere esse in elementis si est in mixtis (qr) quia sm istam opinionem aīa que est in elemētis est melior [Page] et nobilior (quam) ista que est in mixtis. Notandū est ꝙ ista dubitatio est argumētū ad ꝓbādū ꝙ elem̄ta nō hn̄t aīam vt sit ratio talis Vbi est rō aīe informātis ē rō aīalis. si ergo elementa hn̄t aīam ip̄a sunt aīalia qd tn̄ non est ve (rum) sm illos sic opinātes ¶Dein̄ sequit Quereret em̄. Vbi ponit secūda dubitatio. vn̄ dr ꝙ aliquis q̄reret a sic opināti (bus) ꝓpter quā cām aīa que est in aere est melior & īmortalior (quam) illa que est ī mixtis Prima em̄ sentētia apꝑet eē ꝯtrariū (qr) quia aīa q̄ facit aīal melior est (quam) illa que nō facit. Aīa āt que est in mix [...]s fa [...]it aīal et nō illa que est in elemē tis. Ex hijs āt dua (bus) dubitationibus quecū (que) dicat accidit incōueniens & irrōnabile. incōueniēs em̄ est dr̄e ignē & aerē eē animalia & hoc si ꝯcedit ꝙ aīa que est in elemētis facit aīalia sicut illa que ē in mixtis ꝙ si nō ꝯcedat. incōueniens videt eē ꝙ aīa insit aliquibus scꝪ elemētis et nō faciat illa aīalia ¶Deinde sequit. Opinariautē Vbi ponit motinū huiꝰ opinionis vt sit ratio talis Idē indiciū est de hijs que sunt vniꝰ rōnis ergo idē iudiciū est de eis sed ꝑs aeris est aīata ergo & totus aer & sic aīa ē in elemētis hoc est ergo qd dt lr̄a ꝙ isti vident aīam opinari esse in hijs scꝪ elemētis qm̄ totū ē simul spēi cū ꝑtibꝰ sic̄ totus aer cū ꝑte aeris q̄re necessariū est dr̄e ammā eē simul spēi in ꝑti (bus) & in toto ita ꝙ si ꝑs est aīata & totū ꝑs āt videt aīata (qr) quia aīalia fiūt aīata ꝓpt intercipi aliquid ꝯtinētis in aīallbus .i. ꝓpter recepcōm alicuiꝰ ꝑtis aeris ꝑ respiracōm .q.d. aīalia non ꝯseruāt in sua aīalitate nisi ꝑ receptionē ꝑtis aeris ī respirādo. hoc āt nō eēt nisi illa ꝑs aeris eēt aī mata & cooꝑans adaīali. ¶Deinde sequitur. Si āt aer. Vbi imꝓbat p̄dcm̄ motiuū & est rō talis. Vel ꝑs aeris cū toto aere ē vniꝰ rōnis vel dua (rum). Quocū (que) mō dicat sequit incōueniēs ꝯtra istam opinionē. si em̄ sit vniꝰ rōnis qd tn̄ est f [...]m̄ sm eos. (qr) quia aīa ꝑtis est mortalis aīa āt tociꝰ est īmortalis. mortale āt & īmortale nō suut vniꝰ rōnis. Si aūt dicat ꝙ ꝑs & totū sunt dua (rum) rōnū tūc nō p̄t argui ex vno ad alid (qr) quia de hijs que sunt dua (rum) rōnū nō est idē iudiciū & iō nō sequit ꝙ si ꝑs est aīata ꝙ totū. Hoc viso (pꝪ) patet lr̄a que dt ꝙ si aer quidē disceptus .i. diuisus a toto ab aīali ꝑ respirationē ē similis spēi scꝪ cū toto. aīa āt scꝪ ꝑtis & tocius est diuisibilis (qr) quia hoc qui dē aliquid ipsiꝰ .i. tociꝰ existet .s. sicut īmortalis. Aliud āt scꝪ aīa ꝑtis nō existet sed corrūpet .q.d. hoc nō ē possibile scꝪ ꝙ ꝑs & totū sint simul spēi & aīa sit diuisibills necesse ē igit ip̄am aīam eē similis ꝑtis .i. spēi scꝪ in ꝑte & in toto ita ꝙ si vua ā īmortalis & aut si hoc nō ponat nō ē ncc̄e eē vuū .i. vnā aliquā animam in qualibet parte [Page] om̄is .i. tocius. ꝯm̄. ꝓbat vt aīa q̄ est in toto sit similis aīe que est ī ꝑte et hoc si posuerimus ꝙ totū & ꝑs hūt idē iudi [...]iū in recipiēdo aīam aut ponamꝰ ꝙ iudiciū tociꝰ & ꝑtis in recipiendo aīam nō est idē & hoc sequit positionē eo (rum) qui ponūt animā esse immortalē & ꝑtim mortalē quo posit [...] destruit argumentū eorū .i. ꝙ aīa existit in toto que existit in ꝑte (qr) quia cū natura forme scꝪ anime fuerit diusa· diusificabit natura recipientis. mortale aūt & immortale nō sunt eiusdē racōis & ꝑ ꝯn̄s nec recipiencia. ¶Quereret aliquis. Vn̄ potuerūt moueri isti ad ponendū ꝙ aīa in elemētis esset nobilior (quam) aīa in mixtis. Dicēdūē ꝙ tria dixerūt. vt (pꝪ) patet ex lr̄a phī. Primū est ꝙ aīa in elemētis ē nobilior (quam) aīa in mixtis. Ad hoc aūt potuerūt moui (qr) quia est cū minori cō trarietate nā (quam)uis vuū elem̄tū sit ꝯtrariū alteri tn̄ elemētū nō ē cō positū ex ꝯtrarijs sicut mixtū sm ꝙ dt hec opinio fingit ꝙ aīa tociꝰ est immortalis. Ad hoc aūt potucrūt iuduci (qr) quia licet ꝑs elementi sit corruptibilis tn̄ totū elemētū ē in corruptibile. Terciū qd ponebātē ꝙ hec aīa est in elemētis & tn̄ non facit ea aīmalia .i. sm ꝯm̄. nō facit ea sensibilia ꝯp̄hensiua & hoc forte (qr) quia ꝯp̄hendere ꝑ sensum est in hijs que hn̄t rationē organo (rum) que quidem organa sunt tm̄ in mixtis et nō in simplici (bus) ¶Et nota ꝙ licet hec opīo posuerit aīam ī oī (bus) elem̄ tis tn̄ p̄cipue in duo (bus) magis īcorporeis igne et aere eo ꝙ illa sint q̄ vident magis aīare corꝑa ꝑ calorē scꝪ (quam)tū ad ignē vel ꝑ spm̄ & respirationē (quam)tū ad aerē & iō forte nō posuerūt hec elemēta eē aīalia sed ꝙ ratio eo (rum) magis existebat in aī mādo corꝑa vel ꝑ calorē vel ꝑ respirationē ¶Dein̄ sequit. Manifestū est. Vbi epilogat tota ꝑs p̄tedēs. Vn̄ dr ꝙ manifestū ē ꝙ ne (que) cognoscere inē aīe ꝓpt hoc ꝙ ē cō posita ex elem̄tis manifestū ē ec̄ ꝙ nō ē bn̄ et ue dcm̄ ip̄am aīam moui
QVoniam aute Post (quam) phūs imꝓbauit opī niones alio (rum) circa totā animā hic imꝓbat opīones eo (rum) (quam)tū ad ꝑtes aīe et duo facit (qr) quia primo p̄ mittit oꝑatiōes aīe. secundo querit duas q̄stiones ibi. Vtrum totam Dicit ergo primo ꝙ cognoscere et & sentire & opīari adhuc āt ꝯcupiscere & deliberare & oīno appetitꝰ & motꝰ s locū & augm̄tū & status & decrem̄tū inē aīali (bus) ab aīa. Notādūē ꝙ s ꝯm̄. ī exposicōe hꝰ lr̄e aīa (hꝪ) habet qn (que) actōes aut passiōes diusas ī gn̄e q̄ (rum) vna ē stire & estīare & de hac dt phūs ī lr̄a. secūda deliberare opīari & sentire de q̄ dt phs̄ ī lr̄a. tercia ē desidare & relle quā phs̄ vōt ī lr̄a ꝯcupiscere & oīno appete. q̄rta ē moui ī loco. qnta augeri minui & nutriri. hee aꝑacōes arguūt .v. potēcias .s. vegetatīam ītellectiuā sensitiuā appetitiuā & motiuā [Page] ¶Deinde sequit Vt (rum) totū Vbi mouet duas q̄stiōes & p̄mo mouet eas. secūdo soluit eas ibi. Dicunt ita (que) Prima in duas s duas q̄stiones secūda ibi. Et viue. Est ergo p̄ma q̄stio Vt (rum) vnūqd (que) eo (rum) .i. ha (rum) oꝑationū insit aīe sm totū sui .i. vt (rum) intelligamꝰ senciamꝰ & alio (rum) vnūqd (que) faciamus om̄i .i. ꝑ totā aīam & quālibet ꝑtē eius. an altra .i. an alias oꝑacōes faciamꝰ alterius .i. ꝑ alias ꝑtes ita ꝙ alia et alia oꝑatio arguat aliā & aliā ꝑtē. Notandū est ꝙ lr̄a ꝯmēti vbi nos habemꝰ aut alteris altera. sic (hꝪ) habet aut uō agit aīa nisi ꝑ mēbra diuersa actiones & passiōes diuersas Vbi notat ꝯmētator ꝙ Aristotiles nō opinat diusas actiōes fieri ꝑ ututes diusas et vnica membra tm̄ (qr) quia diusitas actionū aliquo mō arguit diusitatē mēbro (rum). ne (que) opinat hoc fieri ꝑ vnicas ututes et diusa mēbra tm̄ (qr) quia vnica utus nō agit nisi vnū. ne (que) opinat hmōdi fieri ꝑ virtutes diusas & membra diusa tm̄ sicut oꝑinabat plato qui ponebat vnā ututē in corde & vnā in epate & vnā in cerebro sed opīatur phūs ꝙ aīma exn̄s vna in eēncia ꝑ diusas ututes facit istas oꝑationes & mēbra vnica (quam)tū ad p̄ncipalia mēbra (qr) quia oīa reducūtur ad cor & mēbra diusa (quam)tū ad mēbra īmediata et secūdaria ¶QuererꝪ aliquis vt (rum) amīa ꝑ se tota faciat at has oꝑatiōes Ditēdū est ꝙ aīa est totū potēciale. totū ēt potēciale est aliq̄ eēncia a q̄ fluūt multe potēcie qua (rum) q̄dā sunt affixe organo sic̄ sensitīa & silēs aliq̄ nō sic̄ intellectꝰ. in hoc āt toto potēciali eēncia subintrat quāli (bus) ꝑtē sic̄ sensitiuā & intellectiuam & sic de alijs qn̄ ergo q̄rit vt (rum) hec aīa ꝑse tota faciat has oꝑacōes. si rō p̄ncipiādi referat ad eēnciā. Dicēdū ē ꝙ sic. (qr) quia vt dcm̄ ē eēncia saluat in q̄libet potēcia. si āt referat rō p̄ncipiādi ad potētiā. dd. ē ꝙ nō (qr) quia aīa ita ꝑ intellcm̄ ītelligit ꝙ nō ꝑ sensū & ita de alijs potēcijs. Diuerse em̄ potēcie sunt diuse rōes p̄ncipiā di ¶Dein̄ sequit Et viue. Vbi ponit secūda q̄stio & ē suppoīto ꝙ aīa hēat m̄ltas potēcias & multas ꝑtes vt (rum) hoc qd ē viue ꝯueīat alicui ꝑtiū ita ꝙ sit in aliquo vno tm̄ aut in pluri (bus) aut in oi (bus) aut si nō est in hijs ꝑti (bus) vt (rum) sit in aliquo alio ¶Dein̄ sequit. Dicūt ita (que) Vbi soluit p̄dcās q̄stiōes. & p̄mo p̄mā. secūdo secūdā ibi. Videt aūt Prima ī duas (qr) quia p̄mo ponit opīonē quorūdā. secūdo eā imꝓbat ibi Qnid igit. p̄mo ergo ponit opīonē quorūdā qui dicebāt ꝙ oꝑationes n̄ ꝯueniebāt toti aīe (sed) magis ꝑti (bus) q̄s ꝑtes ponebant seꝑatas s subm̄· dicebāt em̄ aīam eē ꝑtibilē & sm aliā ꝑtē sui eē in corde. sm aliā in cerebro sm aliā in epate et iō dicebāt ꝙ aīa alio mō intelligit & alio ꝯcupiscit. ponebat aūt ista opīo sic̄ dt ꝯm̄. ꝙ ꝑs intelligēs ē in cerebro tm̄ nutriens aūt tm̄ in [Page] epate. Innuit āt phūs platonē cꝰ fuit hec opīo licz. eū n̄ noīet ¶Deinde sequit. Quid igit. Vbi imꝓbat hāc posicōm ꝑ tres rōes secūda ibi Dubitabit āt. t (er)cia ibi. Vident āt. p̄ma rō talis ē. si ꝑtes aīe sint diuise eēncialit ita ꝙ ip̄a subā aīe ē apta nata ꝑtiri q̄rendū ē qd ꝯtinet aīam sic ꝑtitā. nō em̄ p̄t dici ꝙ hoc ē corpꝰ (qr) quia aīa magis ꝯtinꝪ corpꝰ (quam) econuso cꝰ signū ē (qr) quia egrediente aīa marcescit & deficit corpus si āt aliqd ꝯtinet has ꝑtes faciens eas vnū illud vocamꝰ aīaz. q̄remꝰ em̄ de illo ꝯtinēte vel sit vnum vel plura. si em̄ ē plura eciā diuisū ad huc restat q̄stio a quo vno ꝯtine [...] ista multitudo (qr) quia oīs multitudo est reducta ad vnū. si āt ē vnū hētur ꝓpositū. Est ergo rō phī in breuitalis. qd ē vnū rōe ꝯtinētis & multa s ꝑtes ꝯtētas nō ē diuisū subā lit sic̄ ponebat plato (qr) quia vna ē subā ꝯtinētis aīa ē hmōdi (qr) quia ꝯtinēs est vnū (qr) quia si eēt multiplex vel reduceret ad vnū vel eēt abire ī infimtū ¶Quereret aliqs. vt (rum) aīa sit ꝑtibilis fubāliter Videt ꝙ sic. (qr) quia q̄ cū (que) inueniunt seꝑata loco & subō aliqn̄ sunt seꝑata s eēnciā & aliqn̄ in eodē inueniūt (sed) regetatm̄ ī qui busdā ē sine sensitiuo sic̄ in ꝑlātis & sensitm̄ sine motino sm locū sic̄ in spongia maris ergo &c̄. Preteaq̄ requir̄t diusas ꝯmixtiōes & ꝯplex ioues in corꝑi (bus) vidētur eē seꝑata loco & subō. (sed) aīalis videt eē in cerebro naturalis ī epate. vitalis āt corde ergo &c̄. ¶Ad oppositū est dcm̄ phī. Dicēdū ē ꝙ aīam eē ꝑtibilē p̄t intelligi m̄ltis modis Vno mō (qr) quia facit diusa diusis eēncijs et potēcijs & hoc mō posuit plato ꝙ altera & altera eēncia ꝑtibili & eciā potēcia fiūt diuse oꝑacōnes. secūdo mō (qr) quia diuse oꝑationes fiūt ab vua potēcia & vna eēncia. hoc āt ē īpossibile. (qr) quia vnū vt vnū n̄ facit nisi vnū & iō diuse oꝑacōes aīe nō pn̄t esse reducte ad id qd ē vnū eēncialiter & potēcialiter. tercō mō p̄t intelligi ꝙ aīa vna in potēcia ī diusis eēn cijs hoc facit & hoc ē impossibile primo (qr) quia vna potēcia nō facit nisi vnā oꝑacōz. secūdo (qr) quia diusas cēncias sequūt diuse potencie restat ergo ꝙ aīa vna eēncia & mnltis potēcijs facit diusas oꝑacōes (qr) quia nō ē impossibile ꝙ ab vna eēncia fluāt m̄lte potēcie. licet āt tot sint modi diuidē di aīam tn̄ phūs in lr̄a nō imꝓbat nisi p̄mū modū ¶Ad argum̄tū p̄ mū dicēdū ē ꝙ vegetatm̄ & sensitiuū pn̄t accipi duo (bus) mōis Vno mō vt sunt aīe. alio mō vt sūt ꝑtes aīe Est āt vegetatiua aīa qn̄ ꝑ se reꝑitur sine sensitiuo qn̄ āt reꝑit cū eotūc ē ꝑs aīe & eodē mō dicēdū ē desensitiuo respcū ꝯsequēciū. Primo mō seꝑant loco & subō sic̄ regetatiuū in planta & sensitm̄ in aīali Secūdo āt mō nō ¶Ad secūdū dicendū ē ꝙ licet mēbra sint diūsa (rum) cō plexionū cū referūt ad vnū mēb (rum) p̄ncipale qd ē cor vel aliq̄d loco cordis nō sunt seꝑata loco & subō & iō [Page] suo mō sicut cor ē vniēs oīa membra ita subā aīe vnit om̄es ptātes ꝑtibiles ¶Secūdo q̄reret aliquis Vt (rum) plato posuit aliquid vniens illas ꝑtea q̄s ponebat diusas subō & loco. Videt ꝙ sic. (qr) quia si nullū vniens posuit. posuit plures aīas ī eodē q̄ tn̄ rō sibi nō imponit. ¶Ad oppositū ē phūs qui ex defcū vnientis arguit ꝯtra platonē. Dicendū ē ꝙ duplex ē vnio. Est cm̄ primo vnio aliquo (rum) in aliquo subō eomō quo aliq̄ sunt vnū subāliter et plura formaliter & hoc mō videtur posuisse phūs vnionē & diuisionem in aīa Vn̄ ꝯmētator dt ꝙ cū posuerimꝰ aīam eē vnicā sm subām & plura sm virtutes q̄ (rum) ututū vna est subm̄ alteriꝰ sic̄ vegetatiuū sensitiui nō ꝯtinget dubitatio de aīma Secūda est vnio aliquo (rum) in natura ꝯī sic̄ in genere talis āt vnio ē (qr) quia ꝑ talem ꝑtes aīe ꝯueniūt ī aīando. p̄mā vnionē nō posuit plato sed sec [...]dā (qr) quia sic̄ suo mō ꝑs aīe q̄ ē incorde aīat ita aīa illa q̄ ē in epate vel in cerebro & iō nō ponebat plures aīmas. (qr) quia licet poneret diusas aīas s eē & sitū. tn̄ ponebat ꝙ oēs ꝯueniebāt in aīando & ꝙ nulla earū aīabat sm ꝑfectū modū aīacōis sed oēs simul ꝯueniebāt ad faciendū vnā ꝑfectā animacōnē ꝓpter qd nō dicebat nisi vuā aīam in eodem ¶Dein̄ sequit. Dubitabit āt Vbi ponit secūda rō & ē ꝙ aliquis dubitabit de ꝑti (bus) ip̄iꝰ aīe. Vt (rum) scꝪ vnaque (que) ꝑciū et potencia (rum) habeat sitū & determinationē in corꝑe q̄s [...] dicat illi qui ponebāt ꝙ aīa diuiditur sm sitū & locū dicebāt ꝙ quelibet ꝑs aīe (hꝪ) habet determinationē adcertū sitū et orgauūqd tn̄ ē multū dubitabile (qr) quia si tota aīa ꝯtinet totū corpꝰ ita ꝙ ꝯtīgit vnā quā (que) ꝑtē aīe ꝯtinere ꝑtē corꝑis assimilatur īpossibili ꝓpt intellcm̄ (qr) quia ḡue & difficile ē fingere qualē ꝑtē ꝯtineat intellcūs cū intellcūs non sit corpꝰ nec utus in corꝑe. Est ergo rō phī in breui talis. Si iō aīa cō tinet totū corpꝰ (qr) quia q̄li (bus) ꝑs eiꝰ cō tinet ꝑtē corꝑis tūc intellcūs esset utus organica ꝯn̄s ē īpossibile ergo & an̄s· Notādū ē ꝙ ꝯm̄. alit ītroducit istā lr̄am. ꝓbauit em̄ phs̄ ꝙ ponēti (bus) aīam eē diuisibilē oī mō sicut ponebat plō ꝯtingit ncc̄io dr̄e ꝙ aīa ē vna s ꝙ aīa & tn̄ ē diuisibilis s actiōes (qr) quia oīs diuisio reducit ad vnū. SꝪ hoc dicto adhuc restat dubitatio .i. vt (rum) aīa ita sit vna vel plures (qr) quia sic̄ aīa se (hꝪ) habet ad totū ita q̄libet ꝑs determinat sibi ꝑtē corporis vt sic̄ aīa copulat sibi corpꝰ & ē in eo sm oēm ꝑtē· ita q̄libet ꝑciū copulat vnā ꝑtē sic āt dr̄e ē impossibile (qr) quia intellcūs nō determīat sibi ꝑtē· hec āt dubitatio sm ꝯm̄. nō sequit nisi (qr) quia nō certificat qua vnitate est vna aīa in vno Si em̄ est vna tm̄ sm genꝰ et diuisa sm ꝑtes determinātes sibi organa tūc sequit dubitatio p̄dicta si tantū ē vna sm subām et plures s actōes et potēcias nō sequit dubitatio ista [Page] qr possibile est ꝙ ab vna eēncia fluant multe potēcie qua (rum) aliq̄ sunt affixe organo & alique nō ¶Dein̄ sequitur Videtur āt Vbi ponitur tercia rō & p̄mo ponitur secūdo rn̄ detur ad q̄ndā instantiā ibi Si āt nō ꝑmanēt. Primo ergo ponitur rō q̄ s ꝯm̄· ita introducitur. p̄mo em̄ phūs ꝯtradixit Si em̄ ī p̄ma rōne (ser)mōi dicēti ꝙ aīa diuiditur ꝑ diuisionē mēbro (rum) abs (que) eo ꝙ ī ea sit utus vniusalis copulās corpus. secūdo ꝯtradixit in secūda ratione (ser)moni dicēti ꝙ tota aīa ē in toto corꝑe & ꝑtes in ꝑti (bus) In hac āt rōne ꝯtradicit vtri (que) sermoni· fūdatur āt hec rō suꝑ tres ꝓpositiones· Prima ē ꝙ ꝑtes plāte diuise viuūt et etiā ꝑtes quorūdā aī maliū anuloso (rum) & hoc ē qd dt lr̄a ꝙ plāte diuise dn̄r viue & etiā q̄ dā aīaltū inciso (rum) viue dn̄r. secūda ꝓpositio ē ꝙ aīa ꝑtis et tociꝰ sunt vnū in spē & forma & nō sm num (qr) quia sic̄ dt ꝯm̄· si eēt vna sm num corrūꝑetur ad corruptionē tociꝰ & sic aīa in dua (bus) ꝑti (bus) et in toto est silīs spēi & (quam)tū ad istā ꝓposicōnē dt lr̄a tā (quam) ꝯn̄tia eandē aīam spē & si n̄ nuo. (quam)diu em̄ plāta fuit cō tinua et aīata tādiu aīa ē vna nuo in actu & plura in potēcia. facta āt diuisione ē vna spē nō in nuo. tercia ꝓpositio ē ꝙ in qualibet ꝑcium plāte vel aīmalis diuisi remanent plures potēcie sic̄ in ꝑte plāte ē nutritiuū & augm̄tatiuū & in ꝑte aīalis diuisi ē sensitiuū & motiuū: (qr) quia vnaq̄ (que) ꝑtiū sentit & mouetur sm locū. Est ergo rō in breui talis. Si potēcie aīe diuide rētur (ser)m substāciā plures potēcie nō eēnt in eo dē subō & in eadē ꝑte aīalis ꝯn̄s est flm̄ (qr) quia in quali (bus) ꝑte aīalis diuisi est sensitiuū & motiuū s locū Com̄tator necesse ē ꝙ aīa sit ī toto aīali vna in subā & plures sm ututes qua (rum) vna est subm̄ alterius sic̄ nutritiua tangibilis sensibilis. Tactus āt ē subm̄ alio (rum) sensuū sed sm positionē alio (rum) qui ponebāt aīam diuidi om̄i mō seq̄batur ꝙ q̄libet ꝑs ageret suū ꝓpriū ita ꝙ nutritiua eēt alia a sensibili et motiua ab vtro (que) & nutritīa ab augmētabili ¶Dein̄ sequitur Si āt nō ꝑmanēt Vbi remouet q̄ndā instanciā. posset em̄ aliquis dr̄e ꝙ licet ꝑtes viuāt tn̄ nō diu Ad hoc dt phūs ꝙ licꝪ nō viuāt diu ꝓpt defectū instrumēto (rum). tn̄ dū viuūt ꝑtes potēciales saluātur in eodem & hoc est quod dicit lr̄a ꝙ si talia aīalia nō ꝑmanēt diu nullū inconueniēs sequitur ꝯtra dicta. rō em̄ nō ꝑmanētie est (qr) quia nō hn̄t instrumēta qui (bus) saluātur sm naturam sed hoc nō obstāte oēs ꝑtes .i. potē cie sunt in vtra (que) ꝑciū aīalis diuisi que quidē ꝑtes siue potēcie sunt similes spocie ad inuitē & toti ad ī uitem quidē sicut ille qne seꝑabiles nō sunt toti aūt aīe sunt silēs in specie tan (quam) tota aīa indiuisibili exn̄te ¶Quereret aliquis vn̄ sequit ꝯn̄a potēcie ī ꝑti (bus) sūt simul [Page] speciei adinuitē (qr) quia nō seꝑabiles toti aūt (qr) quia aīa est indiuisibilis. Dicendū est ꝙ lr̄a ꝯmenti ha (bus) sic. & sunt ꝯsimiles ad inmtē specie tocius aūt (qr) quia diuisibilis qd exponens ꝯmētator dt ꝙ aīa qne est in re (bus) ꝯsimili (bus) in specie est (qr) quia est diusa īactu & vnaqne (que) creatura (rum) agit actionē alteriꝰ. Similitudo aūt inter aīam que ē in ꝑti (bus) & aīam que est in toto et in specie ꝑ potenciā et diuisibilitatē .q.d. aīa que est in ꝑti (bus) est vna in specie (qr) quia ꝑtes diuse actu sunt ꝯsimiles & eedem actiones specie que exercent in vna ꝑte exercent in alia toti āt nō sunt idē (qr) quia diuisum (qr) quia totū diuisum nō remanet totū sed (qr) quia diuisibile. potest em̄ diuidi in tales ꝑtes in qui (bus) exercent similes oꝑatiōes tociꝰ Alio mō p̄t dici rn̄deri sm lr̄am illā ꝙ aīa in ꝑti (bus) est eiusdem racōnis (qr) quia inseꝑabiles .q.d. ideo est vniꝰ rationis (qr) quia eedē potēcie specie que cō comitant se in vna ꝑte ꝯcomitant se in alia ꝑte. sicut si in vna parte motiuū ꝯcomitat sensitiuū & ī alia tūc aūt suut similes (qr) quia aīa est indiuisibilis .i. (qr) quia nō diuidit in duo que hn̄t diuersas rationes a toto. puta ꝙ in toto sint due potēcie scꝪ sensitiua & motiua et in altera ꝑcium sit sensitiua tm̄ & in altera motiua tm̄. ¶Notandū est ad euidē ciā dicto (rum) ꝙ viuenciū tres suut ḡ dus. quedā em̄ sunt viuencia que habent corpora valde similia ꝓpter quā similitudinē vuaque (que) ꝑciūp̄t eē subm̄ aīme et in tali gradu sunt plante. ꝓpter em̄ similitudinē ꝑciū quelibet ꝑs p̄t esse subm̄ vite et iō quelibet ꝑs plante p̄t viuere & cō ualescere (qr) quia quelibet ꝑs p̄t esse os et organū ad saluandū naturā aīalis. Quedā sunt in secūdo gradu q̄ nō habent tantā similitudinē in suis corꝑi (bus) sicut corꝑa planta (rum) sed multā habent & talia sunt corpora anuloso (rum). de tali (bus) aīali (bus) dt ꝯm̄. ꝙ ille modus aīalis nō (hꝪ) habet diuersa instrumenta appriata actioni (bus) diuersis aīe cū membro ꝯmuni officiali sicut est cor in quo existūt in potēcias om̄es aīe sed quodli (bus) mē b (rum) membro (rum) istius aīalis aptat omni (bus) actioni (bus) aīe ex quo sequit ꝙ quelibet ꝑs p̄t viuere et de hoc dictū est in lr̄a ꝙ aīa est similis in ꝑte et in toto ꝓpter similitudinem et indiuisibilitatē ꝑciū que pn̄t ad aptari ad istas actōes (qr) quia nō (hꝪ) habet plures potēcias totū (quam) queli (bus) ꝑs diuidens licet talia animalia diuisa nō dui viuerent (qr) quia deficit eis organū corporale vel ꝯtinuatio ad vuū organū. non em̄ in omni ꝑte diuisi est stomachus vel os. In tercio ḡ du sunt quedam animalia que quidem requirūt magis diuersitatē in organis et in qui (bus) nō est eadē ratio in toto et in ꝑte ita ꝙ quelibet ꝑs non potest coaptari omni (bus) oꝑationibus sicut totū & iō diuisis corporibus ho (rum) animaliū aīalia moriūtur cū amma nō inueniat in qu [...] libet ꝑcium tantam diuersitatem. [Page] (quam)tā requirit ad exercitiū vite. ¶Dein̄ sequit. Videt āt. Vbi soluit secūda q̄stio vbi notādū est ꝙ licet sentire & intelligere sit alicuiꝰ actus vitalis sed tn̄ (qr) quia regetatiua potētia talis ē ꝙ in ea ꝯūicant oīa inferiora q̄ viuūt nō āt in alijs (qr) quia nō oīa sentiūt vel mouent vel intelligūt iō viuere maxīe attribuit huic p̄ncipio scꝪ vegetatiuo (qr) quia ip̄m p̄t eē fine alijs & nō econuerso & hoc est qd dt lr̄a ꝙ in plā tis videt quoddā p̄ncipiū vite scꝪ vegetatiuū. hac āt sola scꝪ vegetatiua ꝯīcant oīa viuētia scꝪ tā plā te (quam) aīalia & ip̄a quidē seꝑatur a sensitiua & nō ecōuerso (qr) quia nullus est sensus sine ea .q.d. phūs in oī bus verbis istis. licet viuere reꝑiatur in qualibet potēcia vitali tn̄ maxīe (dꝪ) debet illi attribui qne circuit oēm gradū viuentiū. talis āt ē vegetatiua sicut etiā sentire maxime attribuitur tactui (qr) quia nullū aīal ē sine tactu licet quedā sint sine alijs sensi (bus) Notandū est ꝙ ꝯmentator aliter introducit istā ꝑtem. Dū em̄ ꝓbaret phūs ꝙ aīa nō dī uiditur substācialiter ꝑ diuisionē subiecti dedit exemplū de plantis. hoc āt exemplū nō cogeret si aliquis diceret ꝙ plante nō viuūt & ideo phūs hic ꝓbat plātas viuere (qr) quia in eis est p̄ncipiū vite. Vbi notat ꝯmētator ꝙ om̄es potēcie ꝯsequētes supponūt vegetatiuā et nutribile tn̄ necessitas supponēdi nutribile nō est sicut necessitas supponēdi calidū aut frigidū humidū aut siccū graue ant leue (qr) quia eē augmētabile & nutribile supponit (qr) quia sensus est corporis viui & talia in sunt corꝑi sm ꝙ viuit. calidū aūt aut frigidū & similia insunt corꝑi sm ꝙ naturale ex hoc sequitur ꝙ argumentū phī tenet. Vegetatiua est radix alio (rum) ꝯsequētiū scꝪ senet hmōi ergo est potentia vitalis. hec em̄ ratio sequerctur si solū esset radix sicut est corpꝰ mixtum ex quatuor qualitati (bus) (ser)mis &c̄.
¶Incipit expositio venerabilis Alexandri suꝑ secundū librum de anima.
QVe quidē a prioribus Post (quam) phūs dixit de aīa sm opinionē aliorum & hoc in p̄mo libro hic accedit ad dicendū de eadē sm opinionē ꝓpriā et duo facit. (qr) quia primo ponit intentū suū. secūdo exequit ibi Dicimꝰ vti (que). Primo ergo ponit intentū suū ꝯtinuando se ad p̄dicta dicēs ꝙ in p̄mo libro dicta sunt ea que tradita sunt a priori (bus) de aīa. nūc aūt quasi redeūdo a p̄ncipio oꝑꝪ tēptare determinare veritatē de ip̄a aīa. qd quidem fiet tali mō. Primo em̄ videbit quid est aīa .i. que ē diffinicō aīe declarans quiditatē eiꝰ & que est ratio ꝯclnsiua ipsiꝰ aīe ¶Notandū est ꝙ ordo doctrine (hꝪ) habet ꝙ p̄mo videant ꝯīa secūdo ꝙ videāt ꝓpria. et hoc (qr) quia ītellcūs nr̄ ꝓcedit de ꝯfuso ad distinctū. ꝯīa āt ꝯfusa sunt ꝓpria aūt sunt distincta & hūc ordinē doctrine seruat hic phūs & iō dicit in lr̄a & p̄mo vidēda est diffinitio ipsius aīe que est diffinitio ꝯīssima .q.d. Aīa est quoddā totū potenciale. potēcie aūt aīe sunt ꝑtes ipsius. totū aūt est quid ꝯfusum [...] quid ꝯē respcū ꝑtiū. & iō sic̄ doctrina ꝯmuniū p̄cedit doctrinā ꝓpriorū ita sciētia de aīa & diffinitio cō munissima p̄cedit scientiā & diffinitionē potēcia (rum) que potēcie sunt ꝑtes aīe ¶Deinde cū dt Dicimus vti (que)· exequit intentū suū et hoc sm ordinē doctrine iā dictū. primo em̄ on̄dit quid sit aīa. secūdo determinat de ꝑti (bus) eiꝰ siue potēcijs ibi Potēcia (rum) āt ¶Ad euidentiā primi notandū est ꝙ diffinitio est in duplici dr̄a. quedā em̄ est diffinitio que dt quid quedā est alia diffinitio que nō tm̄ dt quid (sed) eciam dt cām de p̄ma diffinitiōe dt phūs in p̄ncipio. secūda ibi. Qm̄ aūt excertis ¶Ad euidenciā p̄mi notandū est ꝙ phūs vult venari diffinitionē aīe dicētē quid ip̄ius. In venando aūt sequit modū doctrinalē ꝑ quē inueniūtur diffinitiōes Modus aūt iste est (qr) quia diffinitiōes inueniūtur ꝑ ꝯpositionē & diuisionē. Si em̄ velim inuenire diffinitionē hoīs ꝓcedā diuidendo & ꝯponendo supposito em̄ ꝙ homo sit subā diuidā p̄mo sic. substancia (rum) quedā est corporea quedā incorporea. homo nō est substācia incorporea restat ergo ꝙ sit substācia corporea & sic facta diuisione ꝯpono corporeū cū substancia ita ꝙ ꝯpositio sequitur diuisionē. Deinde diuido corporeū dicendo subā (rum) corporea (rum) quedā ē aīata quedā inaīata homo non est subā inaīata restat ergo ꝙ sit substantia aīata ita ꝙ aīatū ꝯponitur cū subā et ꝑ ꝯn̄s ꝯpositio sequit diuisionem. et sic semꝑ proceditur [Page] diuidendo & ꝯponendo vs (que) ad vltimā drn̄am hoīs qua habita habet diffinitio tota. hūc modū sequit hic phūs. Nā (que) volēs acciꝑe diffinitionē aīe p̄mo p̄mittit quasdā diuisiones. secūdo ex illis diuisioni (bus) inuestigat diffinitionē aīe ibi ¶Quare om̄e corpꝰ. Prima in sex sm sex diuisiones quas ponit. secūda ibi. Hmōdi aūt. tercia ibi. Hoc quidē sicut scientia. q̄rta ibi. Substā cie aūt. quinta ibi. Ho (rum) phisica. sexta ibi. Phisico (rum) aūt Ponit ergo p̄mo p̄mā diuisionē & est diuisio p̄ma ꝙ ens diuidit in decē p̄dicamēta quo (rum) p̄dicamēto (rum) sabā est vnū genus & hāc diuisionē innuit in lr̄a cū dicit ꝙ nos dicimꝰ subām esse vnū qddā genꝰ eo (rum) que sunt .i. enciū ¶QuererꝪ aliquis quare phūs p̄mittit hāc diuisionē. Dicendū est ꝙ sicut dcm̄ est. phūs volēs venari diffiuitionē aīe ꝓcedit diuidendo & ꝯponendo & ideo premittit hāc diuisionem. Enciū quoddā est substancia & qddam est accn̄s tan (quam) necessariam sibi ad ꝓpositū. hac em̄ diuisione p̄missa supponit tan (quam) ve (rum) & ab om̄i (bus) ꝯcessum ꝙ aīa nō est accn̄s. Cōcessum est em̄ ab omni (bus) ꝙ accn̄s nō est ꝑs substancie. Cōcessum est em̄ ab oī (bus) ꝙ aīa est ꝑs eēncialis subē aīate ex qui (bus) cō cessioni (bus) statim ꝯcludit ꝙ aīa est substācia. ex diuisione ergo p̄missa habet ꝙ aīa ē subā ¶Dein̄ cū dt Huiꝰ aūt. p̄mittit secūdā diuisionē et est hec secūda diuisio ꝙ subā diuidit in materiā & formā & ꝯpositū & est qd dicit lr̄a ꝙ huius scꝪ substācie aliud quidē est sicut materia que materia sm se nō est hoc aliquid sed est in potēcia vt sit hoc aliquid. aliud aūt ē sicut forma et spēs sm quā formā iā est hoc aliquid in actu. terciū est sicut ꝯpositū ex hijs scꝪ ex materia et forma q̄ materia ē ens in potēcia. forma aūt est endilechia .i. actus ¶Quereret aliquis ad quid deseruit hec diuisio. Dicēdū est ꝙ sicut ex p̄ma diuisione habet ꝙ aīa est subā ita ex hac secūda habet ꝙ aīa est subā q̄ est forma p̄mittit em̄ phūs hanc diuisionē vt sic arguat. subā vel ē materia vel forma vel ꝯpositū sed aīa ē subā vt habitū ē ex p̄ma diuisione sed nō ē subā que ē materia nec subā q̄ est ꝯpositū ergo ē subā q̄ ē forma ¶Secūdo q̄reret aliqs Vt (rum) sit ve (rum) qd dt phūs ꝙ materia nullā formā (hꝪ) habet in actu. (sed) solū ī potēcia. Dicēdū ē ꝙ sic. hoc aūt (pꝪ) patet si declaremꝰ tria fūdam̄ta Primū fundamētū ē ꝙ nulla res ē in potē cia ad oppositū illiꝰ qd ē de eēncia & actu eiꝰ puta si homo eēncialiter est aīal. homo nō est in potencia ad oppositū aīalis Si em̄ aīal ē de eēncia hoīs sicut homo nō ē in potencia ad oppositū sui ita nō ē in potencia ad oppositū aīalis Secūdū fūdam̄ tū ē ꝙ materia ē ī potēcia ad duas formas oppoītas (qr) quia matia ē subm̄ ꝯtrario (rum) ita ꝙ aliqn̄ subātur per vuū ꝯtrario (rum) aliqn̄ ꝑ aliud. Ex [Page] hoc āt fundam̄to p̄mo habet ꝙ nulla forma est de actu et eēncia materie· ꝑ p̄mū em̄ fundamētū habet ꝙ nulla res est in potencia ad oppositū illius qd est de essencia sua ex quo ꝯcludere possumꝰ ꝙ si aliqua forma eēt de eēncia & actu materie ꝙ materia nō eēt in potencia ad oppositū illins forme. Sed ex secūdo fūdamēto hēmꝰ ꝙ materia exn̄s sub vna forma ē in potencia ad oppositū illiꝰ ergo nulla forma est de essencia materie nec de actu eiꝰ ¶Terciū fūdamētū declarandū ē ꝙ aliquid ꝯuenire alicui p̄t eē duo (bus) modis. Aliqn̄ em̄ aliqd ꝯuenit alicui sm se et ꝑ naturam sui & qd sic ꝯueīt alicui vel ē eēncia eius vel est de eēncia eiꝰ. puta ꝙ albedo ꝑ naturā sui est color iō color est de eēncia albedmis. Aliqn̄ aūt aliqd ꝯuenit alicui ꝑ agēs & qd sic ꝯuenit alicui nō ē de eēncia eius (qr) quia ꝯuenit sibi mō extrinseco et quasi mō aduenticio. Exē pli gr̄a Albedo ꝑ naturā sui ē color et ideo color est de eēncia albedmis. Qd aūt color sit in effectu & in eēncia hoc (hꝪ) habet ꝑ agens & iō eē exn̄tie vel eē in effectu nō est de essentia albedinis. hoc fūdamēto viso (pꝪ) patet qd querit. ꝙ em̄ materia sit de aliqua forma (rum) hoc (hꝪ) habet ab agēte siue illud agens sit creans siue generans trahit materiā ad formā et (qr) quia eē forme ꝯuenit materie per agens sequit ex fundamento dato ꝙ nulla forma (rum) est de essentia materie ne (que) de actu eius. Ymaginabimur ergo ꝙ materia sm sesit ens in potēcia trahibile ad oēm formā et ideo esse in potēcia est de eēutia materie et hoc est qd dt cō mentator de subā orbis ꝙ materia substāciatur ꝑ posse. Materie etiā ꝯuenit ꝙ sit sub hac forma vel illa sed hoc sibi ꝯuenit sm diuersitatē agentiū a qui (bus) trahitur ad hāc formā vel ad illā et ꝑ ꝯn̄s hoc ꝯuenit sibi per aliud et nō sm se. Ex quo sequit ꝙ nulla forma (rum) ad quas trahitur materia ꝑ ꝯn̄s est de eēncia materie ne (que) de actu eius & hoc dt phūs in lr̄a ꝙ materia nulla forma (rum) est in actu .q.d. materia de materia sui & de actu suo eēnciali nullā forma (rum) (hꝪ) habet. (sed) ꝙ hēat hoc est ab agente ¶Notādū est ꝙ materia sm ꝙ trahit ad diuersas formas trahit ad diuersos actus (qr) quia oīs forma est quidā actꝰ & hoc ē qd voluit dr̄e phūs in lr̄a ꝙ forma est actus sm quem tam materia (quam) compositū est in actu. ¶Deinde cū dicit. Et hoc dupliciter. ponit terciā diuisionē ¶Ad cuiꝰ euidenciā notandū est ꝙ hec diuisio tercia subdiuidit vnū membrū p̄misse diuisionis. dictū est in p̄cedenti diuisione ꝙ substācia vel est materia vel ꝯpositū vel est forma que forma est actus. hūc autē actū subdiuidit hec tercia diuisio dicens ꝙ hic .i. actus dicitur dupliciter. Est em̄ actus sicut sciencia .i. qui assimilat scīe & est actꝰ [Page] sicut ꝯsidare ·i. qui assimilat actuali ꝯsiderationi· ꝑ alia vet posset dici & breuiꝰ ꝙ actꝰ dr dno (bus) modis Est em̄ actꝰ p̄mꝰ & actus secūdꝰ ¶Quereret aliquis. Vt (rum) sit dare actū primū & actū secūdū. Dicē dū est ꝙ sic. hoc aūt (pꝪ) patet si declaremus duo fundamēta· primū fundamentū est ꝙ om̄e qd terminat potenciā p̄t dici actus. hoc aūt fundamentū (pꝪ) patet sic sicut de ratiōe potēcie est terminari & iō om̄e qd p̄t terminari p̄t vocari potēcia. ita de racione actus est terminare & omne qd terminat p̄t dici actus. Secundū fundamētū est ꝙ forma terminat & eciā agere terminat & iō tā forma (quam) agere pn̄t dici actꝰ ita qd forma dicat actꝰ p̄mꝰ & agere dicetur actꝰ secundꝰ. Videmꝰ em̄ ꝙ iste potēcia ḡmaticus finit et terminat ꝑ habitū ḡmatice ꝑ p̄mū fū damētu p̄t dici actꝰ & ē actꝰ p̄mꝰ Videmꝰ secundo ꝙ hn̄s habitū ḡ matice ē in potēcia ad ꝯsidare q̄ potēcia terminat ꝑ actualē ꝯsidationē ex quo sequit ꝑ p̄mū fūdam̄tū ꝙ ꝯsidare ē actꝰ & ē actꝰ secūdus Notandū tn̄ ꝙ quidā ꝑ actū p̄mū intelligūt formā & eēnciā & ꝑ actū secūdū intelligūt eē. Ymaginātur em̄ sic & bn̄ ꝙ om̄is forma (hꝪ) habet actū secūdū eēncialē a quo nū (quam) destituitur nisi forma corrūpat & hic actꝰ ē eē ita ꝙ habitudo inter formā et talē actū secundū est similis hītudini que ē inter lucē & lucere. lux em̄ est forma lucētis & est actus p̄ m̄ꝰ. lucere āt ē actꝰ secūdꝰ (qr) quia semꝑ sequit lucē. vn̄ sicut lux nū (quam) destituit a lucere dū lux ē in effectu (qr) quia lucere ē actꝰ eēncialis lucis ita forma sine effcū nū (quam) destituit ab eē. ¶Secūdo q̄reret aliquis. q̄re phūs p̄mittit hāc diuisionē. Dicendū est ꝙ sicut phūs ex p̄ma diuisione (hꝪ) habet ꝙ aīa est fubā & sicut ex secūda (hꝪ) habet ꝙ aīa est subā que ē actꝰ ita ex tercia vnlt hr̄e ꝙ aīa ē actꝰ p̄mꝰ quasi phūs sic arguat Om̄is actꝰ vel est p̄mꝰ vel secūdꝰ (sed) aīa ē actꝰ & nō est actus secūdus sic̄ ꝓbabit infra ergo ē actus primus. ¶Deinde cū dt. Subē aūt. ponit aliā diuisionē. est āt hec diuisio ꝙ subā (rum) quedā sunt corꝑa & q̄dā nō sunt corꝑa inter q̄s subās maxīe manifeste sunt subē corꝑales nam subē incorꝑee eo ꝙ sunt a sensibꝰ remote sunt īmanifeste nobis. (qr) quia oīs scia nr̄a (hꝪ) habet ortū a sensu. Notā dum est ꝙ phūs ideo hanc diuisionē p̄misit subā (rum) quedā est corꝑea quedam incorporea (qr) quia anima est actus tamen nou est actus subiecti sed est actus corporis. Ymaginabimur em̄ ꝙ aīa est quoddam quo scꝪ viuens viuit. om̄e autē quo alterius est qd ꝑ ip̄m est. sicut albedo est quo ipsi subō quod ꝑ ipsam est album. eodem modo anima est actus illi quod ꝑ ipsam viuit. hoc autem est corpus. sicut ergo ex p̄ mis tri (bus) diuisionibꝰ phūs voluit habere ꝙ anima est actus ita ex q̄rta voluit habere ꝙ anima est actus [Page] corpis. ¶Deinde cū dt Et ho (rum) ponit quintā diuisionē. Ad cuius euidenciā notādū est ꝙ hec quinta diuisio subdiuidit vnū mēb (rum) q̄rte dcm̄ ē em̄ in q̄rta diuisiōe ꝙ subā rū quedā sunt corꝑa quedā nō hec āt diuisio dt ꝙ corꝑm quedā sunt corꝑa phisica .i. naturalia sic̄ homo lignū vel lapis q̄dā sunt corꝑa artificialia sicut securis vel domus. Corꝑa āt phisica sunt p̄ncipia corporū artificialiū. Notandū ē ꝙ sic̄ ex tri (bus) p̄mis diuisiōi (bus) voluit hr̄e phūs ꝙ aīa est act (bus) & sic̄ ex q̄rta voluit hr̄e ꝙ aīa ē actꝰ corꝑis ita ex hac qnta vult hr̄e ꝙ aīa ē actꝰ corꝑis n̄ cꝰ cū (que) sed phisici ac si dicat phūs. Aīa est actꝰ for̄lis quo aliquid est. hoc āt qd est ꝑ aīam ē corpꝰ nō qdcū (que) (sed) phisicū. Quereret aliquisquō est ve (rum) qd dicit phūs ꝙ corꝑa phisica sunt p̄ncipia corꝑm artificial [...]ū Dicēdū ē ꝙ hoc duo (bus) modis p̄t declarari. primus modꝰ declarandi ē ex ordine eēnciali qui est inter deū & naturā et inter naturā & artē. Inter deū et naturā talis ordo ē ꝙ natura ī sui actiōe supponit effcm̄ dei suꝑ quo fūdet actionē suā· nō em̄ agit natura ex nichilo (sed) ex potēcia materie quā materiā ꝓduxit deꝰ. ꝓpt ergo dependenciam eēncialē q̄ depē det natura a deo. bn̄ dcm̄ ē ꝙ effectꝰ dei ē p̄ncipiū oꝑacōis natalis Eodē mō hītudo eēncialis ē inter naturā & artē. ꝓpt quā hītudinē effcūs artis supponit effcm̄ nate. domꝰ em̄ supponit lignū qd ē effectus nate & securis supponit ferrū & breuiter sic̄ actio artis supponit actionē nature ita effcūs artis supponit effcm̄ nature. effcūs aūt artis ē corpꝰ artificiale. effcūs āt nature est corpꝰ phisicū ergo corpus artificiale supponit corpus phisicū ꝓpter quā supposicōnem dt phūs in lr̄a ꝙ corꝑa phisica sūt p̄ncipia corpo (rum) artificialiū. Alia via ad on̄dendū pos (sed) breuit eē talis corꝑa natalia sunt subē ꝑ materiā & formā suā sic̄ lignū ē subā quo ad materiā & quo ad formā. corꝑa āt artificialia tm̄ sunt subē quo ad materiā & nō (quam)tū ad formā. materia em̄ domꝰ sic̄ lignū vel lapis subā ē. (sed) forma domꝰ accn̄s ē. Ex hijs arguemꝰ sic. qd ē subā (quam)tū ad materiā & (quam)tū ad formā est magis subā illo qd ē subā (quam)tū ad materiā tm̄. (sed) corꝑa naturalia sūt subē (quam)tū ad materiā & formā artificialia āt sūt subē (quam)tū ad materiā tm̄ ergo corꝑa natalia ma [...] gis subē sūt (quam) artificialia Ex quo sequit ꝙ corꝑa phisica sunt sic̄ fū damēta & p̄ncipia corꝑm artificialiū (qr) quia corꝑa artificialia n̄ sūt subē nisi ꝓpt corꝑa phisica suꝑ q̄ fūdatars actionē suā. Dein̄ cū dt Phisico (rum) āt. ponit sextā diuisionē. diuidit āt hec dīo corpꝰ phīcū qd fuit vnū mēb (rum) qnte dīonis dicens ꝙ corꝑm phisico (rum) .i. nataliū q̄dā hn̄t vitā quedā nō. dr em̄ hr̄e vitā qd ꝑ seip̄m (hꝪ) habet alim̄tū augm̄tū [Page] et decremētū. Notādū est iō phūs hāc diuisionē p̄mittit vt ex ea habeat ꝙ aīa est actus corꝑis vitā habentis. Ymaginatur em̄ ꝙ forma dat esse & ꝙ forma spālis dat esse spāle. hoc aūt eē qd dat est viuere & ideo dicetur infra ꝙ viuere viuē ti (bus) est eē· sicut ergo ymaginamur ꝙ lucere est actus lucis ita ymaginabimur ꝙ viue est actus aīe .i· ē actus qui est ab aīa formaliter et sicut ymaginamur ꝙ lux est actus corpo (rum) que lucēt ita aīa est actus corpo (rum) que viuūt. Notandū est secūdo ꝙ phūs manifestauit ꝑ alim̄ tū augmentū et decrementū nō (qr) quia oīa que viuūt augeātur nutriant vel decrescāt. subē em̄ seꝑate viuūt & tn̄ nō nutriūtur. sed iō hoc ponit phūs vt manifestet vitā in generali (bus) & corruptibili (bus) ita ꝙ hec manifestatio magis est ꝑ modū exempli (quam) diffiuitiouis &c̄.
IVuare omne corpus Post (quam) p̄mi sit phūs quasdā diuisiones hic ex diuisioni (bus) dictis accipit diffiuitionē aīe & tria facit. (qr) quia p̄mo accipit hāc diffinitionē. secūdo ex illa diffinitione manifestat qddā dubiū ibi Vn̄ uō oꝑꝪ. tercio eandē diffinitionē manifestat ibi. Vniusaliter qui dē igit ¶Ad euideaciā p̄mi uotandū est ꝙ hec diffinitio aīe quā intē dit acciꝑe hic phūs ē ꝙ aīa ē actus nō oīs actus sed actus p̄mꝰ nec est actns cuiuscū (que) sed est actꝰ corꝑis phīci organici. q̄tuor ergo facit phē (qr) quia p̄mo ꝓbat ꝙ aīa est actꝰ formalis. secūdo ꝓbat ꝙ est actꝰ p̄mꝰ ibi Hoc āt dr duplicit. tercō ꝓbat ꝙ aīa ē actꝰ corꝑis phisici & organici ibi Tale aūt qdcū (que). q̄rto ex dcīs ꝯcludit diffinicōm dictā ibi. Si aūt aliqd ꝯē. Probat ergo p̄mo ꝙ aīa est actꝰ formalis. fundat aūt ꝓbatio sua suꝑ duo fundamēta Primū fundamentū est ꝙ aīa est subā et hoc (qr) quia vt dictū est suꝑius ꝯcessum est ab oī (bus) ip̄am aīam nō eē accn̄s Secūdū fundamentū est ꝙ si aīa est subā vel est subā materia vel ē subā ꝯpositū vel est subā forma q̄ forma ē actꝰ. Ex hoc aūt fundam̄ to arguit sic phūs. Aīa nō ē fubā ꝯpositū sicut corpꝰ hn̄s vitā q̄ cō ponit ex corꝑe & vita. (qr) quia aīma magis est p̄ncipiū quo aliquid viuit (quam) sit hn̄s vitā nec aīa est materia sicut corpꝰ. (qr) quia de rōne aīe ē ꝙ sit in subiecto sed corpꝰ nō est in subō sed magis ē subm̄ alicuiꝰ. Restat ergo ꝙ aīa sit forma & ꝑ ꝯn̄s est actus. Ex hoc secūdo fundamento (pꝪ) patet lr̄a que ita ꝯtinuet ita dcm̄ est ꝙ qddā est corpꝰ hn̄s vitā. omne aūt corpus phisicū ꝑticipās vitam subā est & uō oīs subā. sed est substancia ꝯposita talis aūt subā sup̄. non est anima quia nō est subā cō posita nec eciā ē subā materia. hoc em̄ corpus hn̄s vitam est corpꝰ et est hmōdi corpus scꝪ habens vitā et sic est ꝯpositū cuius vna ꝑs est [Page] corpꝰ. hec āt ꝑs q̄ est corpꝰ nō p̄t eē aīa. cuiꝰ rō est (qr) quia corpꝰ nō est de nuo eo (rum) q̄ sunt in subiecto sed magis est sicut subm̄ aīa āt est in subiecto & iō necesse est aīam esse subām et nō oēm sed subām sicut speciē .i. formā. formam quidē nō oīs corꝑis sed corꝑis phisiti hn̄tis vitā in potēcia et (qr) quia aīa est forma corꝑis phisici sequit ꝙ sit actus eiusdē corꝑis. ¶Quereret aliquis vt (rum) aīa sit actus. Videt ꝙ ꝙ nō. (qr) quia qd ē in potēcia nō ē actꝰ sed aīa ē in potēcia ergo nō ē actꝰ maior (pꝪ) patet (qr) quia actus & potēcia opponūtur ex quo sequit ꝙ ens in potēcia nō est actus. minor (ptꝪ) patet (qr) quia s phm̄ aīa intellectiua est in potēcia respcū intelligibiliū. Dicendū est ꝙ aīam eē actū possumꝰ declarare duo (bus) modis. primꝰ modus declarandi est ex habitudine que est inter eēnciam & dr̄am ¶Ad cuius euidenciā notandū est ꝙ vnūqd (que) ꝑ idē ꝑ qd est differt ab om̄i alio (qr) quia eadem sunt p̄ucipia eēndi et distinguēdi eo mō quo dicimꝰ ꝙ homo ꝑ humanitatē est homo & ꝑ eā dem humanitatē dr̄t ab omni alio qd nō est homo. et (qr) quia illud ꝑ qd ē res dr esseantia. illud autē per qd differt dr eius dr̄a sequit ꝙ idem sit in re essencia & dr̄a sicut humanitas in (quam)tū est p̄ncipiū eēndi est essencia. in (quam)tum aūt est printipiū dr̄ndi est dr̄a. Hoc viso (pꝪ) patet ꝓpositū. Animata em̄ corꝑa drn̄t ab ī animatis nō ꝑ corpꝰ sed ꝑ animā et dr̄nt subāliter ex quo sequitur ꝙ aīa ē p̄ncipiū dr̄ndi & eēndi substācialiter. Si āt est p̄ncipiū dr̄ndi & eēndi substācialiter sequit ꝙ sit p̄ncipiū eēndi substandi. principiū aūt eēndi subāliter idem ē qd forma subālis et sic aīa est forma substancialis· Secūda via est via Themistij et p̄t eē via talis· In vniuerso nō inuenit nisi triplex cō positio. Vna est qua ꝯponit totū integrale ex ꝑti (bus) suis. sicut domꝰ ꝯponit ex lignis et lapidi (bus). alia est ꝯpositio qua ꝯponit mixtū ex miscibili (bus) sicut mellicratū ex aq̄ et melle. et vniuersaliter om̄e mixtū ex miscibili (bus). tercia ꝯpositio ē qua ꝯponit ensis ex ferro & figura & vniuersaliter qua ꝯponit oē artificiale ex materia et forma artificiali. hoc viso (pꝪ) patet ꝓpositū. corpꝰ em̄ aīatū est corpus ꝯpositū et iō dicit in lr̄a ꝙ corpus hn̄s vitam est corpus ꝯpositū. hec aūt ꝯpositio nō est ad modū p̄me. cuiꝰ rō ē (qr) quia si hoc esset. corpus nō esset aīatū ꝑ totū ita ꝙ nō ꝑ totū sentiret nec ꝑ totū nutriret. In p̄ma em̄ ꝯpositione ꝑtes secus inuitē iacēt ita ꝙ vna ꝑs nō subintrat aliam. aīa aūt aīmat totū corpꝰ quasi totū subintrando. Preterea p̄ma cō positio est ad (quam)tū & nō ad q̄le. hec aūt ꝯposicō que est ex corꝑe & aīa est ad quale subāle & nō ad q̄ntū ꝓpter em̄ aīam aīmata drn̄t ab in aīacis qualitare subāli ita ꝙ ꝑ animam non fiunt maiora sed alia. [Page] Hec aūt ꝯpositio nō p̄t eē ad modū ꝯpositionis secūde. (qr) quia in secūda ꝯpositioue iniscibilia nō manēt in mixto sub ꝓpria forma sed vtrū (que) corrūpit et resultat forma mixti ī hac ꝯposicōe manet vtrū (que). restat ergo ꝙ sit tertia ꝯpositio que ē ex materia & forma ita ꝙ corpꝰ erit materia & aīa forma. Arguemus em̄ sic In hac ꝯposicōe vel vtrū (que) est materia et hoc est impossibile: ex duo (bus) enti (bus) ī potēcia nō fit vnū in actu vel vtrū (que) est forma et hoc eciā est impossibile (qr) quia ex duo (bus) enti (bus) in actu nō fit vnū. Restat ergo ꝙ alt (rum) isto (rum) sit sic̄ materia et alt (rum) ho (rum) sit sic̄ forma. Illnd aūt qd ē sic̄ forma nō p̄t eē corpꝰ· (qr) quia de rōne corꝑis ē ꝙ ꝑficiat ꝑ aīam ꝑfici āt ē ꝓprietas materie. restat ergo ꝙ illud qd ē forma est aīma ¶Ad argumentū (pꝪ) patet. Nō em̄ est impossibile ꝙ idē sit in actu & ī potēcia respcū diuso (rum). Aīa ergo est actus respcū corꝑis cuiꝰ est ꝑfectō & est potēcia respcū intelligibiliū & sensibiliū ¶Secūdo q̄reret aliqs Vt (rum) sit ve (rum) qd dt phūs ꝙ aīa ē actus corꝑis phisici hn̄tis vitā in potēcia Videt em̄ ꝙ nō sit ve (rum) Vita em̄ sequit aīam quicquid ergo (hꝪ) habet aīam in actu (hꝪ) habet vitā in actu. sed corpꝰ phisicū aīatū (hꝪ) habet aīam ī actu ergo (hꝪ) habet vitā in actu nō ergo in potēcia. Ad oppositū ē dcm̄ phī. Ad hāc q̄stionē dicēdū est ꝙ duplex ē potēcia. Est em̄ qnedā potēcia materialis que quidē potēcia de se nullū (hꝪ) habet actū. (qr) quia vt dcm̄ est .vij. methaphisice Materia nec ē quid nec (quam)tū nec ē q̄le & sic de alijs actibꝰ & si sic loquamur de potēcia. corꝑꝰ aīatū nō est in potēcia nec sic aīa ē actꝰ corꝑis hn̄tis vitā in potencia. Alio mō est quedā potēcia habitu alis eo mō quo dicimꝰ ꝙ habitus est in potēcia ad actū. Dicimꝰ em̄ ꝙ sciēs ē in potēcia ad ꝯsidare & s hūc modū. Aīa est actꝰ corꝑis hn̄ tis vitā in potēcia. iu potēcia quidē formali & hītuali (qr) quia aīa ē ꝑfectio corꝑis p̄ma. tn̄ est in potētia ad actus secūdos siue ē in potēcia vt ex erceat actiōes vite sicut sentire et intelligere ¶Ad argum̄tū (pꝪ) patet· ꝓcedit em̄ ac si phūs intelligeret de potēcia p̄ma qd flm̄ est Notādū tn̄ ꝙ aliqui exponūt sic istud verbum Aīa est actus corꝑis hn̄tis vitā in potēcia. Dicūt em̄ ꝙ in hac diffinitione ponit corpꝰ qd ē ꝑs & nō corpꝰ qd ē ꝯpositū (sed) ponit materia. corpꝰ āt qd ē materia se (hꝪ) habet ad animā & ad vitā q̄ sequit aīam sic̄ potēcia ad actū & tūc est s̄sus diffinitionis Aīa est actꝰ corꝑis qd quidē corpꝰ respicit aīam & vitā sicut potencia respicit actū et sic de se (hꝪ) habet aīam & vitā in potēcia nō quidē in potēcia que oīno excludit actū nisi (quam)tū ad naturā rei. (qr) quia corpꝰ de natura sui nō (hꝪ) habet aīam sed ꝙ eā habeat hoc est (qr) quia potēciale trahit ad actū & sm hoc potēcia hic accepta p̄t dici potēcia materialis. Intellcūs āt p̄mns magis ē intellcūs phī vt [Page] patebit īfra & sic (pꝪ) patet ꝙ potēcia vno mō accipitur ꝓ potēcia hītuali alio mō accipit ꝓ potēcia materiali. ¶Dein̄ cū dt Hic actꝰ āt dr duplicit on̄dit ꝙ aīa ē actꝰ primus & duo facit (qr) quia p̄mo hoc on̄dit. secūdo ꝯcludit intētū suū on̄sum ibi. Vn̄ aīa ¶Quātū ergo ad p̄mū vtitur phūs tali rōne si aīa eēt actꝰ secū dꝰ vel similis actui secūdo seq̄reret ꝙ aīa eēt semꝑ in actu secundo sed ꝯn̄s ē flm̄ (qr) quia aīa aliqn̄ ē in actu secūdo aliqn̄ nō ergo aīa nō ē actꝰ secūdꝰ sed magis ē actꝰ p̄mꝰ. Hoc viso (pꝪ) patet lr̄a q̄ ita ꝯtinuet. Ita dcm̄ ē ꝙ aīa ē actꝰ. hic aūt scꝪ actꝰ dr duo (bus) modis. est em̄ actꝰ qui ē sic̄ scīa .i. actꝰ p̄mꝰ qui assimilat sciē cie alins ē actꝰ qui ē sic̄ ꝯsidare .i. est actꝰ secūdꝰ qui assimilat ꝯsiderationi. Manifestū ē aūt ꝙ aīa est actus sicut sciēcia et nō sic̄ ꝯsidare .i. est actꝰ p̄mꝰ & nō actꝰ secūdus. cuiꝰ rō (ptꝪ) patet. Ex hoc em̄ ꝙ aīa existit in aīali ē in aīali vigilia & sompnꝰ. vigilia āt ē sic̄ ꝯsidare .i. assimilat actui secūdo. sompnꝰ āt ē sic̄ scīa & ē sic̄ hītus siue oꝑari .i. assimilat habitui sine oꝑacōe exteriori ho (rum) aūt duo (rum) actuū scīa ē p̄or generacōe in eodē (quam) ip̄m ꝯsidare cꝰ rō est (qr) quia scīa respcū ꝯsidare est in potēcia ꝓbatū ē āt in ix. methaphisite ꝙ in eodē potēcia p̄cedit actū. ¶Quereret aliquis. Vn̄ sequit ꝯn̄a existit in aīali in eo ē vigilia & sompnꝰ ergo aīa nō est actꝰ secūdus. Dicēdū est ꝙ ꝯn̄a fundat suꝑ duo fundamēta. Primū fundamētū est ꝙ si de rōne aīe eēt ꝙ sꝑ eēt in actu secūdo nō posset seꝑari ab eo. Rō fundamēti (ptꝪ) patet (qr) quia nulla res seꝑatur ab eo qd ē de rōue et de eēucia sua. Secūdū fundamētū est ꝙ sompnꝰ assimilat scienciā hn̄ ti & nō vtenci ea .i. assimilat hn̄ti habitū sciencie & nō oꝑanti. est em̄ sompnꝰ quies aīe ab exteriori oꝑe sensuū. hijs fundamētis visis (patꝪ) patet ꝯn̄a phī. ex secūdo em̄ fundamento habemꝰ ꝙ aīa in sompno seꝑat ab actu secūdo. ex p̄mo aūt fundamēto habemꝰ ꝙ si aīa p̄t seꝑari ab actu secūdo aīa nō est eēncialit actꝰ secundꝰ. Si em̄ aīa eēt eēncialiter actꝰ secundꝰ seq̄retur ꝙ aīal dormiens nō hēret aīam. Ymaginabimur ergo ꝙ sicut hn̄s hītū aliqn̄ oꝑatur aliqn̄ uō. ita aīa s̄sitiua q̄ ē sic̄ hītus aliqn̄ ē in actu secundo et tūc ē vigilia. Est em̄ vigilācia ex pansio quedā aīe in exteriora oꝑa sensuū. aliqn̄ aūt se [...]atur ab actu secundo in sompno ¶Dein̄ cū dt. Vn̄ aīa. ꝯcludit ꝯclusionē intētā dicēs ꝙ ꝓpter dicta (pꝪ) patet ꝙ aīa ē actus p̄mꝰ corꝑis phisici pō vitā hn̄ tis. Notādū ē ꝙ ex dcīs phī possumꝰ hr̄e duplicē drn̄am īt actū p̄mū & actū secūdū q̄ (rum) vua seqt ad aliā p̄ma ē ꝙ actꝰ p̄mꝰ ē act.ꝰ vt hītꝰ & iō dat esse ꝑ modū hītꝰ qescētis in suo subō. Vn̄ phūs assimilat hūc actū scīe q̄ se (hꝪ) habet ꝑ modū quiescētis ī sciēte. Actꝰ āt secūdꝰ ē sic̄ oꝑatio eēncialis ꝓcedēs ab actu q ē hītꝰ & [Page] ideo dat eē sicut fluens quoddā ab alio eo mō quo dicimꝰ ꝙ lux dat eē ꝑ modū quiescētis. lucere autē dat eē sicut fluens a luce et ꝯsiderare dat eē sicut fluens a scientia Alia dr̄a sequit ex ista. eo em̄ ipso ꝙ p̄mꝰ actus se (hꝪ) habet sic̄ hītus et ip̄e actus secūdꝰ est fluens ab ip̄o hī [...]u sequit ꝙ p̄mꝰ actus in eodē p̄cedit secūdū (qr) quia secūdꝰ fluit a p̄ mo. ¶Dein̄ cū dt Tale āt qd cū (que) organo. on̄dit ꝙ aīa ē actus primꝰ corꝑis organici et hoc ē qd dt ꝙ tale corpꝰ cuiꝰ est actꝰ aīa est corpus organicū. planta (rum) em̄ de qui (bus) minus videt sunt aliq̄ ꝑtes organice sed tn̄ sunt penitus simplices .i. plāte nō requirūt tantā diuersitatē organo (rum) (quam)tā requir̄t aīalia (qr) quia in eis nō est tanta diuertas oꝑationū ꝙ aūt plāte habeant aliquas ꝑtes organicas ad specialia officia depntatas (pꝪ) patet (qr) quia foliū est ad cooꝑimentū corticis vel fructiferi .i. illius ꝑtis in qua nascit fructus .q.d. foliū ordinat ad cooꝑiē dū corticē fructuū ne ledat a caumate vel frigore. fructiferū āt .i. illa ꝑs in qua nascitur fructꝰ ordinatur ad oꝑimētū fructꝰ. habet em̄ fructus corticē quo oꝑitur semen vt in debito vase maturetur Radices vero in plautis assimilantur ori in aīali (bus) (qr) quia vtra (que) trahūt alimētū stꝪ radices in plātis & os in aīali (bus) .q.d. sicut os ē ꝑs organica in aīali ꝑ qd accipit alimentū ita radix est ꝑs organica ī plātis ad recipiendū alimentum. ¶Quereret aliquis vn̄ hēri p̄t ꝙ aīa est actꝰ corꝑis organici. Dī cendū est ꝙ hoc hēri p̄t si declarentur due veritates. Prima est ꝙ forme sunt in duplici dr̄a. quedā em̄ sunt forme infime non eleuate sup̄ materiā que ꝓpter sui infimitatē et appropinquationē ad materiā tm̄ agūt vnū & hn̄t tantū vnicam oꝑationē qualis est forma elemēto (rum) & quorūdā mixto (rum). Et q̄ dā est alia forma ꝑfectissima q̄ magis est ꝓpinqua agenti p̄mo ꝓpt quā appropinquationē eleuata est sup̄ materiā et nō oīno īmersa ex qua eleuatiōe ꝯtingit ꝙ (hꝪ) habet m̄ltas oꝑacōes talis aūt forma est aīma Secūda veritas est ꝙ hee dinerse oꝑacōes quas (hꝪ) habet hec forma nō fiūt sine diuersis instrumentis ex quo sequit ꝙ corpꝰ viuens ꝑ talē formā sit organicū .i. (hꝪ) habet diuersitatem organo (rum) ¶Ymnginabimur em̄ ꝙ forma p̄ma que infima est sic̄ arguit vnicā oꝑationē ita arguit corpus homo geneū qd est vniꝰ rōis in toto & in ꝑti (bus) qualis forma est forma ignis vel lapidis. Secūda aūt forma sicuc̄ arguit diusas oꝑationes ita arguit corpus etrogeneū ꝯpositū ex diusis organis ita ꝙ nō est einsdē rationis in toto et in ꝑte et est exemplū aliquo (rum) in arte architectonica. Ars enim archi tectonica id est principalis propter sui principalitatem cum sit vna et simplex tn̄ agit multiplici [Page] oꝑatione. agit em̄ domū secando dolādo ꝑforando cōpanigādo quo multiplex oꝑatio arguit diuersa instrumenta. Arguit em̄ securim ad secandū dolabram ad dolādū et sic de alijs ¶Deinde cū dt. Si aliquod ꝯmune. Ex dictis ꝯcludit auctor diffinitionē anime dicens ꝙ si aliqd ꝯmune .i. aliqua ꝯmunis diffinitio debeat assignari que ꝯmunicat om̄i anime erit hec scꝪ ꝙ aīa ē actus p̄mus corꝑis phisici organici Notandū est ꝙ phūs in hac diffinitione videt omisisse vnā drn̄am scꝪ hanc potēcia vitam hn̄tis. sed tamē dicendū est ꝙ hanc drn̄am dat intelligere phūs cum dixit organici. cuius ratio est. dictū est em̄ sup̄ ꝙ corpus hn̄s aīam (hꝪ) habet quādā potēciā habitualem ꝑ quā p̄t exercere oꝑavite. hec aūt oꝑa exercet ꝑ diuersa organa et instrumenta ex quo sequit ꝙ hec potencia habitualis arguit corpus organicū & econuerso corpus organicū arguit potenciam habitualem corpus em̄ organicum nō p̄t esse ociosum-ordiuatur ergo ad aliquē sinē. ordinat em̄ ad hoc ꝙ hec potēcia habitualis posset exercere oꝑa vite. Notandū est secū do ꝙ hec diffinitio Anima est actꝰ [...]eciā est diffinitio ꝑ additionē. Est em̄ ymaginandū ꝙ quoddā est ens [...]ōpletū sicut subā ꝯposita ꝑ se subsistens in cuiꝰ diffinitione nō ponit aliquid quod sit extra subām dīffiti et idea diffinitio eius uō est ꝑ additionē. Aliud est ens de cuiꝰ ratione est ꝙ sit in alio sicut de racōe accn̄tis est ꝙ sit in subō & iō subiectū accipit in diffinitiōe accn̄tis. de ratione eciā forme est ꝙ sit in materia et ideo in diffinicōe eius accipit materia ita ꝙ eius diffinitio ē ꝑ additionē et hoc mō in diffinitiōe anime accipit corpꝰ phisicū ¶Deinde cū dt. Vn̄ nō oꝑtꝪ. Ex dictis rn̄det ad quādā dubitatiouē q̄ pos (sed) fieri. posset em̄ aliquis dubitare cū corpꝰ & aīma sint duo quō ex duo (bus) fit vere vnū Ad hoc rn̄det phūs ꝙ eoip̄o ꝙ corpus est in potēcia vt ꝑficiat ꝑ aīam & aīa est actus ꝑficiens illam potenciam eo ipso ꝙ ex duo (bus) illis p̄t fieri vnū sicut ex ꝑfectibili et ꝑfectio & hoc est qd dt lr̄a. ꝙ hijs dictis amplius nō oꝑtꝪ querere· quia solutio cuili (bus) potest patere Si est anima & corpꝰ scꝪ si vnū potest fieri ex aīa et corꝑe sicut nō oportet querere si vnū p̄t fieri ex ce [...]a et figura et vniusaliter si vnum potest fieri ex materia et eo cuius materia. Vuū em̄ et ens dicitur multipliciter. Dicit em̄ de ente in potēcia & hoc modo materia est ens. Dicit em̄ de ente in actu & hoc modo forma est ens. forma em̄ ē actus ꝓprie et vnum & ens. materia autē nō est ens nisi sm quid quia materia ē ens in analogia ad formam sicut ergo ex potencia et actu potest fieri vnum ita potest fieri vnum ex materia et forma. ¶Quereret aliquis quomodo ex precedenti (bus) statim p̄t haberi ꝙ ex [Page] aīa et corꝑe p̄t fieri vuū. Dicēdū ꝙ nō ex dno (bus) in actu (qr) quia actꝰ diuidit. Si ergo materia esset ens in actu et forma silr̄ vel eēnt ambo ī potencia dubiū eēt quō ex hijs posset fieri vnū. sed (qr) quia materia ē ens in potēcia forma aūt est actꝰ ideo nō restat. ex potēcia em̄ & actu p̄t fieri vnū cuiꝰ racio est (qr) quia materia ꝓprie est in potēcia vt trahatuad entimtē forme & (qr) quia ens & vn cō uertatur ideo est in potēcia ad vnitatē eiusdē vt sicut est in potencia ad esse ita est in potēcia ad vnū eē vnū ergo fieri ex materia & forma idē est qd ip̄am trahi ad eē et ad vnū eē qd accipit ꝑ formā. Argu emus ergo sic. Materia eo ip̄o ꝙ est in potēcia p̄t trahi ad esse & ad vnū esse qd datur a forma (sed) ip̄am sic trahi idē ē qd vuū fieri ex materia & forma ergo ex materia et forma p̄t fieri vnū & ꝑ ꝯn̄s ex corpore & anima et hec est ratio phī ī octano methaphisice vbi dt ꝙ motor siue generās facit vnū ex materia & forma .q.d. generās generando trahit ad actū trahendo autē dat sibi esse & vnū esse. hoc autē faciendo facit vnū ex materia et forma. hec est tercia racō phī in lr̄a vbi dicit ꝙ ens & vnū ꝓprie sunt in forma & actu .q.d. ens et vnum sunt in forma ꝓprie ergo materia accipiendo formā accipit eē & vnū est ita ꝙ illud idē esse & vnū eē qd est forme ꝯmunicat materie ex q̄ ꝯmunicatiōe sequit ꝙ materia et forma sunt vnū (qr) quia habēt vnū esse
VNiuersaliter quidē. Post (quam) phūs posuit diffinitionē aīe hic manifestat eam & duo facit. quia primo eam manifestat. secundo ex diffinitione data ꝯcludit aliā veritatē ibi Qd quidē igit ¶Quātū ad primū notandū est ꝙ duo claudūtur in diffinitione aīe Primū est ꝙ aīa est actus primus siue actus formalis et hoc dicit totam essenciam anime secundū est ꝙ ip̄a est actus corporis habentis vitā in potēcia et hoc secūdū est additū in diffinitiōe (qr) quia est hec diffinitio ꝑ additamentum Ymaginabimur ergo ꝙ cum dico actū p̄mū dico naturā aīe. cū dico p̄mū actū huiꝰ dico illud qd additū est duo ergo facit phūs. (qr) quia primo manifestat p̄niū secūdo manifestat secūdū ibi. Est autē nō abiciens aīam. Primo ergo manifestat ꝙ aīma est actus formalis et duo facit. quia primo phūs ꝓbat secundo manifestat qd dictū est in exemplis ibi. Sicut al qd organo (rum) ¶Circa primū vtitur tali ratione. Actus formalis & substā cialis est ille a quo accipit diffinitio & quiditas rei (sed) ab aīa accipit diffinicō & qditas corꝑis aīati: (qr) quia corpꝰ aīatū ē quid aīatū quiditatiue drn̄s a nō aīato p aīam ergo aīa ē actꝰ for̄lis & s [...]bālis hoc est ergo qd dt lr̄a dcm̄ est de aīa vlr̄ [Page] id est quadam diffinitione vniusali ex qua diffinitione p̄t h [...]beri ꝙ aīa est substācia que est sm rationē .i. p̄t haberi ꝙ anima sit forma subā lis a qua accipit ratio et diffinitio rei. Anima enim est ꝙ quid erat esse huius corporis .i. anima est illud a quo accipit quiditas huius corporis scꝪ animati. Notandū est ꝙ dr̄a est inter formā substancialē & accn̄talem. (qr) quia a forma accn̄tali nō accipitur quiditas rei (qr) quia accn̄s ē extra eēnciā rei. sed a forma sub stāciali. et iō phūs volens ꝓbare ꝙ anima est actus subālis ꝓbauit ꝑ hoc ꝙ ab e [...] accipit diffinitio & qui ditas rei ¶Deinde cū dicit Sicut si aliquod organo (rum). manifestat qd dixit in exemplis & duo facit s ꝙ ponit duo exempla. secūdū exēplū ibi. Considerare aūt in ꝑti (bus) Illd aūt qd intendit manifestare phūs est ꝙ ab anima accipitur diffinitio & quiditas corporis animati & hoc manifestat in quodam exēplo Includit autē suum exemplū talē rationem. Ab illo est quiditas & diffinitio rei quo remoto non remanet res nisi equiuoce. sed remota anima a corpore viuente non remanet corpus nisi equiuoce quia corpus viuum & non viuum equiuocantur ergo ab anima est diffinitio & quiditas rei. hanc rationē manifestat phūs in quodā exemplo sic dicens. Si aliquod organo (rum) .i. aliquod instrumento (rum) artificialiū vt dolabra esset corpus phisicū .i. esset corpus naturale tunc quid erat eē dolabre .i. forma a qua accipit esse et quiditas dolabre esset subā ip̄iꝰ ·i. esset subā corporis phisici .q.d. Si dolabra esset phisicum corpus sequeretur ꝙ tā materia ip̄ius (quam) forma ip̄ius esset subā & ita figura dolabre que dat esse specificū dolabre esset forma substācialis Vlterius si dolabra nō solum esset corpus phisicū sed eciā esset corpus aīatū sequeret ꝙ forma dolabre eēt aīa sequeretur eciam ꝙ hoc forma diuisa id est separata non remaneret amplius dolabra nisi eqniuoce quia vt iam dictum est remoto eo a quo accipitur ratio rei non remanet res nisi equiuoce Nunc autem dolabra non est corpus phisicū sed corpus artificiale ex quo sequitur ꝙ forma eius est accidens. remoto autem accidente remanet res adhuc & iō remota forma dolabre adhuc est dolabra id ē adhuc remanet substancia dolabre quod est corpꝰ phisicum puta ferrum. Et quia phūs posuit exemplū de corpore artificiali subdit ꝙ anima non est actus huiusmodi corporis scilicet artificialis nec ab ea accipitur ꝙ quid erat esse id est quiditas huiꝰ scilicet corporis artificialis. sed est quiditas corporis phisici huius .i. habeutis vitam. Vocatur autē corpus phisicum quod habet in seipso principium motus & status .i. qui etis vt dictū est secundo phisico (rum). Notādū ē ꝙ intētio phī videt fundari [Page] suꝑ duo fundamēta. Primū fundamentū est ꝙ hec dr̄a est inter formā substancialē et accn̄talē (qr) quia forma substātialis est essencia corꝑis phisici cuiꝰ ratio est (qr) quia tā materia (quam) forma corꝑis phisici ē subā. forma aūt accn̄talis licet sit de eēncia corꝑis artificialis eo mō quo dicimus ꝙ eēncia dolabre concernit ferrū & figurā que est forma accn̄talis tn̄ nō est de essencia corporis phisici. et hoc fundamētū respiciens phūs dixit ꝙ si dolabra esset corpus phisicū. figura dolabre que est forma eius (qr) quia instrumēta artis differūt ꝑ figuras eēt forma substancialis. Secundū fū damentū suꝑ quo innititur phūs est ꝙ illa funt vniuoca que sunt vnius rationis. illa sunt equiuoca que sunt diuersa (rum) rationū et hoc aspiciens phūs dixit ꝙ amota forma substanciali a re non remanet res nisi equiuoce (qr) quia non remauet sub eadem ratione sub qua prius. Ymaginatur eciā phūs ꝙ forma substancialis nō largitur esse nisi enti in potēcia. forma aūt artificialis largitur esse enti in actu. quia forma artificialis fiue accidentalis supponit ens in actu et hoc aspiciens phūs dixit ꝙ remota figura dolabre adhuc remanet corpus phisicū siue remāeat materia dolabre licet nō remaneat dolabra sm ꝙ est corpus artificiale. ¶Deinde cū dicit. Considerare autē. ponit secūdū exemplū ad manifestandū intentū suū. intendit em̄ vt dictū est manifestare ꝙ ab aīa accipit quiditas & rō eiꝰ cuiꝰ aīa ē actꝰ hoc manifestat sic. Ita se (hꝪ) habet aīma ad totū corpus sicut se (hꝪ) habet ꝑs potē cialisaīe ad ꝑtē corꝑis puta potencia visiua ad oculū. sed potēcia visiua ita se (hꝪ) habet ad oculū ꝙ ab ea accipit racio & subā oculi ergo ita se (hꝪ) habet aīa ad totū corpus ꝙ ab ea accipit subā & q̄ntitas corꝑis aīmati ꝙ ea remota nō remanet corpns nisi equiuoce. Hoc viso (ptꝪ) patet lr̄a q̄ dt ꝙ id qd dictū est tota aīa oꝑtꝪ ꝯsiderare in ꝑti (bus) aīe & id qd dcm̄ est de toto corꝑe oꝑꝪ ꝯsidare ī ꝑtibus corꝑis. Si em̄ oculꝰ eēt aīal oporteret ꝙ visus .i. potēcia visiua eēt aīa huiꝰ aīalis. cuiꝰ rō est (qr) quia potēcia visiua ē subā .i. forma substācialis loculi & oculus .i. corpus organicū est sic̄ materia visus .i. ē sicut materia potēcie visiue a qua potēcia visiua accipit rō .i. diffinicō oculi & iō deficiēte potēcia visiua n̄ remanet oculus nisi equiuote Qd aūt dictū est de ꝑte aīalis puta de oculo. dicendū est de toto aīali (qr) quia ꝓporcionabiliter sic̄ se (hꝪ) habet ꝑs aīme sensitiue puta potēcia visiua ad ꝑtē corꝑis puta ad oculū ita se ha (bus) totus sensus .i. tota aīa sensitiua ad totū corpꝰ sensitiuū s ꝙ hmōi ¶Quereret aliq̄s vt (rum) seꝑata aī ma maneat corpꝰ siue caro equiuoce videt ꝙ nō. (qr) quia corpꝰ ē corpꝰ a forma corꝑea & caro ē caro a for̄ carnis & nō ab aīa ergo seꝑata aīa [Page] adhuc remanet corpus et caro. ¶Ad oppositū est dictū phī. Ad hanc questionē dicendū est ꝙ si ponatur vna forma in aīali statim (pꝪ) patet qd dt phūs Si em̄ est sola vna forma duo sequūtur· Primū ē qd sequit ꝙ ab illa forma est totū esse aīalis. ex qno em̄ eē est a forma· videt ꝙ vbi ē tm̄ vna forma ꝙ totū eē sit ab illa ita ꝙ aīmal ab illa forma (hꝪ) habet et aīalis & eē corꝑis & eē carnis & sic de om̄i alio eē. Secundū sequit ex isto. ex quo eī ab ista forma est totū eē materie sequit ꝙ corrupta siue seꝑata ista materia amittit totū esse qd hūit. si em̄ totū eē est a forma nō p̄t corrūpi hec forma nisi corrūpatur totū eē Materia aūt nō p̄t amittere totū eē qd (hꝪ) habet nisi indnat aliud eē. Materia em̄ est ens in potēcia. ens āt in potēcia nō p̄t eē sine actu. Materia ergo amittēs vnū actū induit aliū. vbi āt ē alius & aliꝰ actus ibi est alia & alia rō: (qr) quia rō sumit ab actu vbi aūt ost alia & alia rō ibi ē equiuocatio. Ex hijs (pꝪ) patet ꝓpositum Facta em̄ hac posicōe eē carnis et eē corꝑis sunt ab aīa. ex quo sequitur ꝙ seꝑata aīa corrūpat eē corporis vel carnis & induat aliud eē et ꝑ ꝯn̄s remanꝪ caro vel corpꝰ equiuoce & ē exēplū si forma dolabri esset forma subālis corꝑis phisici ex quo ī vno corꝑe phīco nō ē nisi vna for̄ sequit ꝙ ab illa for̄ ē totū esse huiꝰ corꝑis phisici & ꝑ ꝯn̄s illa forma corrupta nō remanet corpꝰ phisicū nisi equiuoce Si aūt forma dolabre est forma accn̄talis ea seꝑata adhuc remanet corpꝰ phisicū puta ferrū licet nō remanet corpꝰ artificiale pnta dolabra ita ꝙ remanebit materia dolabre qd est corpus phīcū uō aūt remanebit ip̄a dolabra que dt quid ꝯpositū ex corꝑe phisico & for̄ artificiali. hoc ē forte qd dt ponētes vnā formā tm̄ ī aīali. Si aūt ponātur due forme non credo eē veriꝰ & maxīe in hoīe dubrū videtur qd dt phūs Si em̄ aliqua forma ē aīa & forma corporea vel forma carnis. videtur ꝙ seꝑata aīa adhuc remanet corpus vel caro vniuoce (qr) quia nō seꝑatur illa forma aqua est rō carnis vel corꝑis sed tn̄ poītis dua (bus) formis adhuc p̄t saluari dcm̄ phī ¶Ad cuiꝰ euidenciā notandū ē ꝙ caro vel corpus qd ē ꝑs aīalis p̄t accipi duo (bus) modis. Vno modo vt caro dicatur quoddam mixtum cuius forma propria & p̄ma ē forma quedā subālis mixta ex hijs formis elem̄to (rum) fractis & ad tā sublimatā medietatē reductis vt sit materia ꝓp̄a aīe s̄sitiue & ita ꝓporcōnata aīe s̄sitiue vt sit mediū ī tactu & s istū modū accipi ēdi carnē corrupta vel seꝑata aīma s̄sitiua n̄ reānꝪ caro n̄ equoce (qr) quia n̄ āpliꝰ reānꝪ ī illo ḡdu vel in illa ꝓporcōe ī q̄ possit eē mā ꝓp̄a aīe s̄sitiue vel mediū ī tactu & (qr) quia amittit iste ḡdꝰ vel hec armonia iō dr corpꝰ vel caro equoce. secūdo mō dr caro ꝯit & n̄ ita ꝓp̄e subā cꝰ for̄ ē [Page] mixta ꝯplexionalis vt dcm̄ est nō tn̄ sub determiuatiōe illius gradꝰ vel armonie in quo gradu ꝯgruat susceptioni aīe seusitiue. Et accipiendo sic carnē nō oꝑꝪ ꝙ remaneat caro equiuoce. sm em̄ p̄mū modū caro dicebat formā sub determinato gradu et ideo amisso illo gradu qd fit qn̄ corrūpitur vel seꝑat aī ma sensitiua vocatur caro vel corpus equiuoce. caro aūt secūdo mō accepta n̄ dt formā sub illo gradu sublimato sed indeterminate siue sub illo siue sub alio inferiori qui nō ꝯgruat aīe sensitiue. sicut distinctū est de carne distingui p̄t de oculo. et ideo ꝯsueuerūt aliqui distinguere sic ꝙ eadē est caro viui & mortui sm subām sm nō sed ꝙ est organū vel instrumentū senciē di. Eodē mō idē est sm substāciā oculus viui et mortui sed nō sm ꝙ est instrumentū videndi. (qr) quia ꝙ sit instrumentū videndi hoc nō (hꝪ) habet nisi sub determinata armonia et ḡ du quē gradū amittit corrupta potēcia visiua et iō dr manere oculꝰ equiuoce ¶Ad argumentū (pꝪ) patet ꝑ distinctionē iā dictā. Dein̄ cū dt. Est autē nō abiciēs aīam. manirestat id qd dictū est in diffinitiōe aīe .s. ꝙ corpns viuū dr eē hn̄s vitā in potēcia et duo facit. (qr) quia primo hoc manifestat. secūdo on̄dit quid vocatur actus secūdus aīe ibi. Sicut quidē incisio. ¶Quātū ergo ad primū dt ꝙ hec potēcia qua dr Aīa est actus corꝑis hn̄tis vitam in potēcia vel qua dr corpus organicū est ens ī potēcia vt viuat nō abiciēs aīam. sed magis est habēs aīam .q.d. hec potēcia nō excludit aīam sed magis eā includit. Hec em̄ potēcia includit p̄ncipium vite qd est aīa. semē autē et fructꝰ in quo fructn ꝯseruatur semen plā te est in potēcia ad corpus viuū et iō est in potēcia ad aīam nec eā includit ¶Deinde cū dt Sicut quidē incisio. manifestat quis ē actꝰ secūdus ¶Ad cuiꝰ euidenciā notaudū est ꝙ phūs dixit ꝙ corpus viuū ē ens in potēcia ita tn̄ ꝙ hec potēcia nō abicit actū p̄mū qui est aīa. sed tn̄ (qr) quia oīs potēcia est ad aliquē actū oꝑꝪ ꝙ hec potēcia ex quo nō est ad actū primū īmo cū ip̄m supponit oꝑꝪ ꝙ sit ad actū secūdū et iō phūs vult manifestare quis est actus secūdus & p̄mus dicens ꝙ sicut incisio est actus cultelli secūdus & visio est actꝰ secūdꝰ oculi ita vigilantia est actus secūdus animalis. & sicut visus .i. potencia visiua & quelibet alia potencia est actus p̄mus respcū organi ita aīa est actus p̄mus aīalis sed corpus qd est ꝑfectū ꝑ aīam est illud qd potēcia est et sicut oculus est aliquid ꝯpositū ex pupilla sicut materia & visu sicut forma ita aīal ē ꝯpositū ex aīma sicut forma et ex cooꝑe sicut materia. Notandū est ꝙ Auic̄. phūs triplicē similitudinē ponit inter ꝑtē aīalis puta oculum & totū animal ex qua triplici [Page] similitudīe manifestat nobis actū primū & secudū. prima similitudo est ꝙ sicut potēcia visiua est actꝰ p̄mꝰ respcū organi & instrumenti ita aīa est actns p̄mꝰ aīalis puta ꝙ sicut potēcia visiua qn̄ actu non videt est in potēcia ad actū secūdū ita aīa qn̄ nō exercet oꝑa vite est in potēcia ad actū secūdū Secūda similitudo est (qr) quia sicut visio ē actꝰ secūdus potēcie visiue ita vigilantia est actus secūdus tociꝰ aīe sensitiue. ex quo sequit ꝙ sicut visio est postrema ꝑfectio potēcie visiue ita vigilantia est postrema ꝑfectio tocius aīe sensitiue ex quo eciā sequit ꝙ ꝓportio aspectus ad oculū qn̄ aspicit est sicut ꝓportio actiōis sensus ad aīmalia vigilantia. vigilantia em̄ est vsus sensuū. Tercia similitudo est ꝙ sicut in oculo viuo est aliquid loco materie puta pupilla & aliquid loco forme puta potēcia visiua & ꝯpositū ex vtro (que) ita in toto aīali est forma sicut aī ma & materia sicut curpꝰ & cōpositū ex vtro (que). Notandū est secū do ꝙ sicut ī cultello ymaginamur actū p̄mū puta figurā & actū secū dū puta abstindere ita in aīali ītelligemꝰ actū p̄mū & secūdū et tūc dicetur ꝙ ꝓporcio abcisionis ad instrumentū qn̄ abscindit est sicut ꝓportio actionis sensuū ad aīal in vigilia ¶Quereret aliquis vtrū sit verū qd dt phūs ꝙ hec potēcia nō abicit actū qui est aīa. Videt em̄ ꝙ nō (qr) quia potēcia & actus opponūtur. vnū āt opposito (rum) abicit aliud. ¶Ad oppositū est phūs Solutio huiꝰ q̄stionis (pꝪ) patet si pōderemꝰ ea que iā dicta sunt in p̄cedentibꝰ Est em̄ duplex potēcia scꝪ potēcia materie & potēcia habitualis. Prima potēcia .s. potēcia materie de se nullū (hꝪ) habet actū (qr) quia vt scribit vij. methaphisice nec est quid nec ē quale nec est (quam)tum et sic de om̄i alio actu et (qr) quia de se nullū (hꝪ) habet actū iō de se nullū includit actū. sed ꝙ includat hoc est ꝑ generans in virtute cuiꝰ materia est sub actu. Corpꝰ ergo qd hoc mō est in potēcia ad vitā nō includit aīam sed magis abicit & in tali potēcia sunt corꝑa que pn̄t aīari vel trahi ad vitalitatē ꝑ ututē generantis. Secūda potēcia est potēcia habitualis & hec potencia idē est qd ip̄a forma signata ꝑ modū habitus & quiescētis. & (qr) quia talis potēcia est idē ꝙ ip̄a forma ideo de tali potēcia bn̄ dcm̄ est ꝙ n̄ abicit ip̄am formā sed magis includit eam. Ymaginabimur ergo sic ꝙ nō sciens est in potēcia vt addiscat & sciens est in potēcia vt cō sideret sed tn̄ dr̄uter (qr) quia nō sciens est in potēcia ad modū p̄me potēcie nō sciens em̄ non includit scientiā vel formā (qr) quia si includeret nō niteretur eā acquirere ꝑ studiū. sciēs aūt est in potēcia ad modū secūde potēcie. sciens em̄ est in potencia ꝑ scientiā. Scientia aūt est qnedam forma vel potēcia hītualis per quā sciens poterit exire in actū quando [Page] voluerit et ideo hec potencia sic̄ non abicit principiū actꝰ immo est idē ꝙ principiū actus ita nō abicit formā. Eodē modo dicēdū est ꝙ corpus viuū includit animā includendo autem animā includit potenciā habitualem ꝑ quam poterit excere actus secūdos puta videre et audire et sic de alijs actibus. Et sic patet ꝙ corpus viuū sic est ens in potencia ad exercicium actuū secūdo (rum) quod tamē nō abicit formā hoc est animam patet ergo intentio phī ¶Ad argumentū (pꝪ) patet. potēcia em̄ abicit actum cui opponit sed potencia habitualis nō opponit actui p̄ mo vel forme sed vel est idē quod ipsa forma vel eam supponit. potē cia em̄ habitualis ad ꝯsiderandum idem est quod habitus sciencie nec respectu huius dicitur potēcia (sed) raspectu ipsius ꝯsiderare Eodem modo corpus viuū nō dicit in potencia respectu anime sed respectu actuū secūdo (rum). ¶Deinde cū dicit. Qd quidem igitur nō anima seꝑabilis Ex diffinitione data ꝯcludit quandā veritatem et duo facit. (qr) quia hoc cō cludit. secūdo dicit quid manifestū est circa animā & quid dnbiū ibi. Amplius antem. ¶Quantū ad primū dicit ꝙ ex dictis nō est immanifestū immo est magis clarum ꝙ anima non est seꝑabilis vel tota vel quantū ad partes eius. Alique em̄ partes anime vtuntur organo corporali et ideo sunt actus ꝑcium corporis. sicut visus est actꝰ oculi et quantū ad illas ꝑtes manifestum est ꝙ non est seꝑabilis. sm autem quasdā ꝑtes nichil ꝓhibet animā seꝑari quia quedā partes anime nullius corporis sunt actus sicut infra in tercio ꝓbabitur de intellectu ¶Dein̄ cū dt· Amplius autē. on̄dit quid est manifestū & quid dubiū dicens ꝙ aīa est actus corporis. Vt (rum) autē sit actꝰ corporis sicut motor tm̄ eo modo quo dicimus ꝙ nauta est actus nauis nōdū est manifestū. Dein̄ epilogat omnia dicta dicens ꝙ sm p̄ dicta determinatū est de anima et posita est anime descriptio figuraliter quasi extrinsice & suꝑficialiter et incomplete. Complebitur autē determinatio de aīa qn̄ determinabit de nata vniuscuius (que) ꝑtis aīe.
QVoniam aute ex in certis Posita diffinitione anime qne dicit quid. hic ponitur secūda diffinitio que dicit ꝓpter quid et duo facit phūs. quia primo ponit intentū In secunda ꝑte exequitur dando diffinitionem p̄dictam ibī Dicamꝰ igit. ¶Ad euidenciā p̄mi notādū ē ꝙ intentio phī circa duo ꝯsistit. Primū ē ꝙ diffinitio danda est nocior quo ad nos (quam) diffinitio data et (qr) quia scīa nr̄a incipit a nobis & deueit ad notiora nate iō ex diffinicōe dā da ꝯcludenda ē diffinitio data. oīs em̄ demōstratio dat cā notificacōis [Page] et ideo demōstratio incipit a notiori (bus) nobis. Secūdū circa qd consistit intentū phī est ꝙ diffinicōnes sunt in duplici dr̄a (qr) quia quedā diffinitiones sunt que dicūt quid tātū quedā āt dicūt ꝓpter quid et causam talis autē diffinitio est danda ex qua ꝯcluditur diffinitio data. hijs visis (pꝪ) patet diuisio lr̄e. (qr) quia primo ponit primū intentū. secūdo secundū ibi. Non em̄ solū (qr) quia ¶Quantū ergo ad primū dicit ꝙ illud qd est certū sm naturam & qd ē sm rationēnocius fit & [...]erciꝰ quo ad nos ex hijs que sunt incerta s naturam certiora autē quo ad nos et ꝑ istū modū temptandū est aggredi ite (rum) de anima demoustrando .s. diffinitionē eius sup̄ positā. Notā dū est ꝙ anima nō est nota nobis nisi ex effecti (bus) et operi (bus) eius et hoc quia aīa elongata est a sensi (bus) nostris ex quo sequit ꝙ illa diffinitio que dicit animam esse principiū operū est nobis nocior (quam) illa que dicit animā esse actū corporis et quia noticia nostra incipit a nociori (bus) nobis sequit ꝙ ex illa diffinitione que dicit aīam esse principiū operū deueniamus in illā que dicit animā esse actū corporis. dicendo sic. Illud quod est principiū primū viuendi est actus & forma corporis sed anima est principium primū viuendi ergo. est forma et actus corporis. Ex hijs autem sequitur ꝙ diffinitio danda que est ꝙ anima est primū principiū viuē di concludit diffinitionem datam que est ꝙ anima est actus et forma corporis. ¶Deinde cū dicit. Non em̄ solū. ponit phūs secundū intentū et duo facit. (qr) quia primo hoc ponit. secundo manifestat intē tum suū in exēplo geometrico ibi. Nūc autē ¶Quantū ergo ad primū dicit ꝙ diffinitiuā rationē non solū oportet dicere (qr) quia est sicut plures termino (rum) .i. diffinitionū faciūt sed eciam oportet ꝙ diffinitio dicat causam et rationem .i. dicat ꝓpter quid et ꝓpter quā rationē possumus demonstrare diffinitionem dicentem quid. Notandum est ꝙ intentio philosophi fundatur super duo fundamenta· primū est ꝙ diffinitiones sunt in duplici differentia. quedam em̄ est diffinitio que dicit quid tantū eo modo quo dicimus ꝙ tonitruū est continuus sonus in nubibus. quedam est alia diffinitio que dicit ꝓpter quid. eo modo quo dicimꝰ ꝙ tonitruū ē extinctio ignis in nnbe. hec secunda diffinitio concludit primā. Secundum fundamentum suꝑ quo fundatur phūs est ꝙ si hec differentia diffinitionū p̄t eē in alijs rebꝰ potest eciam esse in anima ita ꝙ aī ma habeat diffinitionē dicētē quid et diffinitionē dicentē ꝓpter quid prima autem est diffinitio data. secunda autē est diffinitio danda ¶Deinde cū dicit Nūc autē Manifestat hāc differentiā diffinitionū [...]n exēplo geometrico Ad cuiꝰ [Page] euidenciā notandū est ꝙ tetragonismus sine quadratū cui accidit esse equale quadrangulo altera ꝑte longiori dua (bus) diffinitioni (bus) p̄t diffiniri. qua (rum) vna dicit quid alia aūt dicit ꝓpter quid. Si em̄ querat q̄d est tetragonismus responderi p̄t ꝙ tetragonismus est ortogonū equilaterale quatuor lineis ꝯtentum equale altera ꝑte longiori & hec diffinitio dicit quid. (qr) quia pure dicit ortogoniū sm ꝙ subsistit huic passioni que est esse equale altera ꝑte lō giori et sic hec diffinitio dicit tantū (qr) quia est Si autē querat quid est tetragonismus & dicat ꝙ est inuētio medie ꝓportionis q̄ntitatū ex qui (bus) fit altera ꝑte longius. Iste sic dicens dicit ꝓpter quid & causam· hijs visis (ptꝪ) patet lr̄a que dicit ꝙ sicut quedā rationes termino (rum) q̄ sunt ꝯclusiones .i. sunt quedā diffinitiones que ꝯcludi pn̄t vt si queratur quid est tetragonismus & respondeatur ꝙ tetragonismus est ortogoniū equilaterale equale altera ꝑte longiori. hec diffinitio qna sic▪ respondet est rō ꝯclusionis .i. est diffinitio que p̄t ꝯcludi & demonstrari. Si autē querat quid est tetragonismus et dicatur ꝙ est inuētio medie rei. sic dicens dicit causam. ¶Quereret aliquis quō quadratū est equale altera ꝑte lopgiori. Diceudū est ꝙ inter quadratū et altera ꝑte longius duplex est dr̄a (quam)tū spectat ad pūs. p̄ma dr̄a ē ꝙ quadratū ha (bus) omnia latera equalia. altera aūt ꝑte lougius nō ha (bus) omnia latera equaliased solum opposita. Ymaginabimur ergo ꝙ figura (rum) quadrilatera (rum) quedā hn̄t angulos rectos & vocant ortogonia ab ortos quod ē rectū et gonos qd est augulus et sic dicuntur superficies rectorum angulorum. quedam autem nō habent angulos rectos. ortogonorum autem id est superficierum rectorum angulorum quedam ꝯsistunt in omnibus lateri (bus) equalibus et hec suꝑficies vocatur ortogomū qnadratū siue tetragonismus. Quedā autē non hn̄t omnia latera eqnalia sed solū opposita et hec vocatur ortogoniū altera ꝑte longius. Secunda dr̄a intet quadratū et altera ꝑte longius est ꝙ quadratum fit ex ductu vniꝰ linee in seipsam. quia em̄ vt dictum est in quadrato ꝑ totum est equalitas soquitur ꝙ hec equalitas furgit ab vna quautitate ducta in seipsam· hoc autē patet in numeris. Si enim dicamus bis duo vel ter tria habemus numerum quadratū Altera autem ꝑte longius surgit a duabus quātitatibus inequalibꝰ qua (rum) vna eciā in aliā ducitur. hoc autem patet in numeris. binarius em̄ et ternarius sunt q̄ntitates in equales quarum vna si ducatur in aliā dicēdo bis tria surgit quadrā gulus aut altera ꝑte longius. Ex hac dr̄a (pꝪ) patet qd querit (qr) quia possibile ē ꝙ figura que furgit ex ductu vnius lmee in seipsam sit equalis [Page] figure que surgit ex ductu vniꝰ linee in aliam que sunt linee ineq̄ les. Exēplū accipiatur vna linea scꝪ sex pedū et ducat in seip̄am dicendo sic. sexies sex ex tali ductu fiet quadratū xxxvi. pedū nam sexies sex sunt xxxvi. Iterū actipiantur due linee inequales quarum vna est quatuor pedū et alia uouē Reducatur vna in aliam sic dicendo quater nouē tunc fiet altera ꝑte longius equale priori quadrato. nam quater nouē faciunt xxxvi. et sic (pꝪ) patet qnomō quadratū est equale altera ꝑte longiori ¶Secūdo quereret aliquis quomodo quadratū est inuentio medie linee. Dicendū est ꝙ hec questio patet ex p̄cedenti. Dictū est em̄ ꝙ quadratū surgit ex ductn vnius linee in seip̄am Quadrangulus autē siue altera ꝑte longius surgit ex ductu vniꝰ linee in aliam que linee sunt ineq̄ les. hoc supposito si potest inueniri aliqua linea ex cuius ductu in seipsam fit quadratū que fit in media ꝓporcione inter illas duas lineas inequales ex qui (bus) fit altera ꝑte longius illa linea sic inuenta. inuētū est quadratū equale altera ꝑte longiori & (qr) quia inuenta hac linea inuenta est illa equalitas iō bene dicit phūs ꝙ inuentio medie linee dicit causam. ita ꝙ inuentio medie linee siue ipsa media linea est causa. equalitas autē quadratiet altera ꝑte longioris est passio. exēplū in nuis. accipiat vna linea duodetim palma (rum) et altera trium hee linee sunt inequales quarum vna si ducatur in aliam. dicendo sic ter duodecim vel duodeties tria fit triangulꝰ. ter em̄ duodecim faciūt xxxvi. Si autē possit inueniri vna linea medie ꝓportionis inter has duas lineas ex quibus fit triangulū. ex ductu ipsius linee in se ipsam fiet qnadratū equale priori quadrangulo. hec autē linea est linea .vi. palma (rum) .vi. em̄ est in media ꝓportiōe inter tria & xij. sicut em̄ se hn̄t xij· ad sex ita se habent sex ad tria. duodenariꝰ em̄ duplex ad senariū et senarius est duplus ad ternariū & (qr) quia senariꝰ est ī media ꝓporcōe inter duodecim & tria ideo ex ductu ipsius in seip̄m fit q̄ dratū equale altera ꝑte longiori ꝙ fit ex eo ꝙ tria ducūtur in xij. Si em̄ senarius ducat in seipsum habebimꝰ xxxvi. sexies em̄ ser faciūt xxxvi. tria em̄ ducta in xij· faciunt .xxxvi. ex quibus patet ꝙ inuenire lineam que sit in media ꝓportione inter lineas que ꝯtinent quadrangulum siue altera ꝑte longius est inuenire causam quare q̄ dratum est equale altera ꝑte longiori. ¶Tercio quereret aliquis per quem modum ex hac causa inuenta potest demonstrari hec conclusio. Ad hoc dicendum est ꝙ hec demonstratio potest sic fieri. Omnis figura producta a media proportione continua in seipsam que tantum vincit. terciam quantum [Page] vincitur a prima equalis est ei qd fit ex ductu prime ꝓportionis ī terciā sed tetragonismꝰ est figura surgit a memoria ꝯtinua ꝓportione ī seip̄am qne tm̄ vincit terciā q̄ntū vincit a p̄ma ergo tetragonismus est equalis quadrangulo aut altera ꝑte longiori quod fit ex ductu p̄ me in terciā
Ocamus igitur Posita intentione hic ex equit phūs intentū suum Est aūt suū intentū ꝙ anima est principiū viuendi. sic aūt ꝓcedit. (qr) quia p̄mo distinguit modos viuenciū secūdo ostēdit ꝙ aīa est principiū viuendi (ser)m vnumquē (que) modū vite ibi. vnde & vegetabilia omnia. tercio manifestat quomō ꝑtes anime que sunt priucipia operum vitaliū se hn̄t adinuitē ibi. Vtrum autem vnūquod (que) eo (rum). quarto ostēdit ꝙ aīa est principiū viuendi sicut forma ibi· Qm̄ autē quo viuimus et sentimus· Primo ergo distinguit modos viuendi dicens ꝙ principiū intentionis nostre ad ꝓsequēdū sequencia est ꝙ animatū distinguitur ab inanimato per vitam quia animata viuunt et inanimata non viuunt. Modus autem viuēdi est multiplex ita ꝙ vnus istorum modo (rum) insit alicui illud dicimus viuere et si non insit nisi vnus modus Modi autem viuendi sunt quatuor quo (rum) vnus est ꝑ intellectū: (qr) quia intelligere est quoddam viue. Secūdus aūt est ꝑ sensum (qr) quia sentice est qddā viue· terciꝰ ꝑ motū & statū localē (qr) quia moui motu ꝓgressiuo a seipso est tm̄ viuenciū. quartus aūt est ꝑ motū alimenti & decremē ti et augmenti. nutriri em̄ viuenciū est ¶Quereret aliquis vt (rum) diuisio phī sit sufficiēs· videt ꝙ nō. (qr) quia appetere est quidā actus vitalis. sed in hac diuisione nulla facta est mentio de appetitu ergo diuisio est insufficiens ¶Ad oppositū est dictū phī. Ad solutionē huiꝰ questionis declarande sunt due veritates In p̄ma veritate declarabit habitudo que est inter actū formā· Ad cuius euidenciā notandū est ꝙ esse est a forma & eciā agere & ideo sm diuersitatē forma (rum) diuersificatur eē & agere. Quedā est em̄ oīm forma que tante infirmitatis ē ꝙ ab ea nō fluit esse vitale. Quedā est alia forma a qua fluit esse vitale. et hec forma dicitur anima. ab aīa nō fluit om̄e esse quod est viuere & ideo infra dicet. viuere est esse viuenciū· Ymaginabimur em̄ ꝙ sicut eē lucis nō est omne esse sed eē quod est lucere ita esse quod fluit ab anima non est omne esse sed eē quod est viuere. Secunda veritas declaranda est ꝙ licet ab aīma flu at esse quod est viuere tamen sm diuersitatem viuencium diuersimo de fluit istud esse. Quedam est em̄ anima a qua ꝓpter sui infirmitatē nō fluit nisi vegetatiua qualis est anima plantarum. & hec anima est [Page] in infimo gradu & facit primū gradū viuenciū. Quedā est aīa a qua fluit vegetari et sentire sed ab ea nō fluit moueri sm locū motu progressiuo et talis est animaliū imꝑfecto (rum) manenciū semꝑ in eodē loco sicut est ostrea. tercio modo est anima a qna fluit vegetari sentire et moueri sm locū motu ꝓgressiuo sed ab ea nō fluit intelligere et talis anima est eleuacior (quam) prima et secūda & facit terciū gradū viuē ciū qui gradus est animaliū perfecto (rum) que mouentur motu ꝓgressiuo. quarto est anima hoīs in summo gradu a qua fluit eciā intelligere et hec facit terciū gradū viuē ciū. Notandū tamen ꝓpter argumentū ꝙ appetitus nō facit quintū gradū viuenciū cuius ratio est quia appetitus licet nō sit sensus tn̄ vbicū (que) est sensus ibi est appetitus et ideo gradus sensus nō diuersificatur a gradu appetitus. iō em̄ vegetatiuū facit gradū ꝑ se contra sensum et moueri sm locū (qr) quia p̄t reꝑiri vegetatiuū sine istis. eodem modo sensus facit gradū contra moueri et intelligere quia p̄t reꝑiri sine illis. Quedā em̄ animalia senciūt sed nō mouentur nec intelligunt sicut animalia imꝑfecta Qsedam autē senciūt et mouētur nō tamen intelligūtur et hec aīmalia facit gradū contra intelligere. Cum ergo sensus nō reꝑiatur sine appetitu nō faciet gradū contra appetitum ¶Deinde cū dicit. Vnde et vegetabilia. Ostēso ꝙ viuēs dicitur multis modis ostendit ꝙ anima est p̄ncipiū vite sm hos ḡ dus vite et primo ostendit ꝙ anima est principiū vite in plantis. secūdo ꝙ anima est principiū vite in animali (bus) ibi. Animal antē propter sensum. prima in dnas (qr) quia primo ostendit ꝙ anima est principium vite in plantis. secūdo ostēdit ꝙ p̄dictū principiū viuendi potest ab alijs seꝑari ibi. Seꝑari autem ¶Quantū ergo ad primū dicit. ꝙ omnia vegetabilia videntur viuere. Si antē viuūt oportet ꝙ habeant in seipsis principiū huius vite ꝑ quod principiū suscipiūt augmentū et decrementū sm cōtrarios locos. nō em̄ augmētatur sursum tantū. deorsum autē nō. (sed) augmentatur in vtro (que) .i. in sursum et deorsum et nō solū que augmentantur & decrescunt hn̄t hoc principiū sed quecū (que) nutriuntur hoc principiū hn̄t. que em̄ nutriuntur nō solū viuūt dum augentur et decrescunt sed tamdiu viuunt (quam)diu possunt accipere nutrimentū. Notandū est ꝙ Aristotiles intendit facere talem ꝯsequenciā. Que mouentur ad ꝯtraria loca monētur a principio qd est aīa. sed oīa vegetabilia mouētur ad loca ꝯtraria (qr) quia augentur sursum & deorsum. ergo mouētur a principio qd est anima Vt aūt videat hec ꝯn̄a notandū ē ꝙ dr̄a est inter formā que ē natura & formā que est aīa. prima em̄ [Page] forma nō mouet nisi ad vnū. talis em̄ forma vel est forma corꝑis simplicis puta elementi & de tali certū est ꝙ uon mouet nisi ad vnū puta sm sursum tm̄ vel deorsum tm̄ vel em̄ forma corporis mixti maīa ti & talis forma eciā mouet ad vaū (qr) quia mouet sm motū elementi in ipso predn̄antis ¶Anima autē mouet sm ꝯtrarios motus cum ergo vegetabilia moueantur sm ꝯtrari os motus sequit ꝙ principiū huius motus nō sit forma prima sed secūda que est aīa ¶Deinde cum dicit. Seꝑari autē ab alijs. on̄dit ꝙ p̄dictū principiū viuēdi possibile est ab alijs seꝑari. (qr) quia p̄t reꝑiri aliquid qd ita viuit vita vegetatiua quod tn̄ nō sentit nec mouet uec ī telligit. Alia autē principia viuendi impossibile est seꝑari ab illo p̄ncipio in mortali (bus). Hoc aūt quod dictum est scꝪ ꝙ hoc principiū p̄t seꝑari ab alijs (pꝪ) patet in hijs que vegetantur .i· in plantis in qui (bus) nō in est aliqua alia potēcia aīe p̄ter illam. ex quo maniststū est ꝙ aīma vegetabilis est primū principiū viuendi ꝓpter qd principiū. viuere inest omni (bus) viuēti (bus). Notandū ē ꝙ phūs dicens ꝙ alie potēcie non possunt seꝑari a vegetabili addit in mortali (bus) et hoc additū est ad differenciā subā (rum) seꝑata (rum). Substancia em̄ seꝑata viuit vita intellectiua q̄ vita intellectiua nō supponit vegetabilem. In mortalibus tamē potencia vegetabilis videtur esse radix alia (rum) potenciarum et ideo dicit phūs ꝙ anima vegetatiua est p̄mū ptiucipiū vite. ¶Deinde cū dicit. Animal autē ꝓpter sensum p̄mū On̄dit ꝙ principiū vite est in animali (bus) & duo facit (qr) quia primo hoc dicit. secundo ꝯcludit quid fit dictū et quid fit dicendū ibi. Propter quā aūt cām. Prima in duas. (qr) quia primo dicit ꝙ aīal est aīal ꝑ tactū secūdo ponit habitudinē inter sensum tactus & alios sensus ibi. Sē sitiuū autē ¶Quātū ergo ad primū dicit ꝙ animal est animal per sensum primū (qr) quia primus sensus ē tactus· ad hoc em̄ ꝙ animal sit animal necessariū est ꝙ habeat sensū tactus. Non autem necessarium ē ꝙ moueat motu ꝓgressiuo· Multa em̄ sunt animalia que nō mouē tur sm locum. sed semꝑ manēt in eodem loco et tn̄ sunt animalia ꝓpter primū sensum. talia em̄ aīmalia nō solum viuūt vita plante. sed eciā viuūt vita sensitiua. cum enim sint manencia & nō mohilia habent solum sensum tactus ¶Quereret aliquis quomō ex dicto phi probari potest ꝙ principiū vite est in aī malibus. Dicendū est ꝙ hoc ꝓbari potest tali sillogismo· In illo in quo necessario est sensus tactꝰ est principiū vite. (qr) quia tactus est quidā sensus sentire autē est quoddā viuere Sed in animali necessario est sensus tactus ergo in eo ē p̄ncipiū vite· p̄ncipiū āt vite ē aīa & hoc (qr) quia aīa ē forma vitalis .i· forma dans [Page] vitam. ¶Secūdo q̄reret aliquis. quō aīal est aīal ꝑ sensum tactus. Dicendū est ꝙ sicut on̄det in tercio. tactꝰ nō tā est s̄sus (quam) ē forma eēncialiter ꝯstituēs aīal. nulla em̄ res p̄t reꝑiri sine forma ip̄am eēn cialiter ꝯstituente. eodē mō nullū aīal p̄t reꝑiri sine tactu· multa em̄ aīalia reꝑnintur sine alijs sensibus sicut animalia imꝑfecta sed nullū sine tactu ¶Deinde cū dicit. Sensitiuū autē. Ponit habitudinē sensus tactus ad alios sensus. cuius sentencia est ꝙ illam habitudinem quam habet vegetatiuum ad alias potencias anime eandem habet sensus tactus ad alios sensus. sic̄ em̄ vegetatiuū potest reꝑiri sine alijs: sed alia non possunt reꝑiri sine ipso ita sensus tactus potest reꝑiri sine alijs sensibus. sed alij sensus non possunt reꝑiri sine ipso et hoc ē qd dicit littera. Primo in est omnibꝰ animalibus. dicit autē primo ꝙ tactus est fundamentū omniū sensuū sicut enim vegetatiuū potest seꝑari a tactu et eciam ab omni sensu ita et tactus potest seꝑari ab omnibus alijs sensibus· Vegetatiuū autem dicimus illam partem anime quā participant vegetabilia Omnia autem animalia videntur habere sensum tangendi. ¶Deinde cū dicit Propter quam autē causam ostendit qd dictum est & quid restat dicendum et ꝯtinuetur ista lr̄a. Ita dictum est ꝙ vegetatiuū potest se ꝑari ab ꝑtibus anime. dictum ē eciam ꝙ tactus p̄t seꝑari ab alijs sensibus. ꝓpter quā āt cām vtrū (que) horū accidit. dicendū est posteriꝰ scꝪ in fine tercij tm̄ aūt dcm̄ sit ꝙ aīa est p̄ncipiū viuēdi sm p̄dictos modos et ꝙ distincta est istis q̄tuor scꝪ vegetatino qd est in plantis et in oī (bus) viuenti (bus). sensitiuo qd est ī omni (bus) animali (bus). motu ꝓgressiuo qui est in animali (bus) ꝑfectis· intellectiuo qui ē in homini (bus) ¶Quereret aliquis quomō ex dictis potest haberi diffinitio aīe quā intendit venari phūs. Dicendum est ꝙ inter hanc diffinitionem & priorem datam potest dari duplex dr̄a. prima dr̄a est ꝙ diffinitio prius data datur de anima in ꝯmuni. et ideo dixit phūs sup̄ ꝙ si est aliquod cō mune in omni anima oportet dicere ꝙ anima est actus primus corporis organici· hec autem diffinitio quam venatur phūs hic magis datur de parti (bus) anime ita ꝙ hec diffinitio descendit plus (quam) prima· descendit enim ad potencias & ad ꝑtes anime et ideo philosophus venatur istam diffinitionem in partibus anime et primo in vegetatiuo. secundo in sensitiuo et sic̄ venatur in sensitiuo et vegetatiuo ita eciam posset venari in alijs partibus puta in motiuo et eciam in intellectiuo. ex hac enim differencia data (pꝪ) patet quod queritur nam si esse principium vite couuenit cuilibet parti aīe vniusaliter potest ꝯcludi ꝙ anima est principium ac si arguat sic [Page] phūs. Vegetatiuū est principiū vi te in vegetabili (bus). sensitiuū est p̄ncipiū vite in aīali (bus) et sic de alijs potencijs aīe ergo vniusaliter aīa est principiū vite. Secunda dr̄a ē inter hanc diffinitionē & primā (qr) quia hec secūda diffinitio est nocior (quam) p̄ ma cuius ratio est (qr) quia ꝑ effectus & ꝑ oꝑa deueniemꝰ ad noticiā anime effectus autē et oꝑationes immediate ducunt in potēcias que sunt partes anime sicut vegetari īmediate ducit in potenciā vegetatiuā et sentire in potenciā sensitiuam et sic de alijs. Ex quo sequit ꝙ hec diffinitio nocior est nobis (quam) prima et hoc (qr) quia ꝑtes sunt nobis nociores (quam) ipsa anima sm se. ꝑ oꝑa em̄ deueniemꝰ in ꝑtes anime sine in potencias. ꝑ potencias autē deuenieemus in ip̄am animā
UTrū unū qd (que) aūt Post (quam) ostēsum est quot sunt gradus viuenciū. Post (quam) eciā on̄sum est ꝙ partes anime funt p̄ncipia viuendi. hic querit qualiter se habeant partes anime ad ip̄am animā qualiter eciā se habeant ꝑtes anime adinuicē. et duo facit. quia primo mouet has questiones. secundo eas soluit ibi. De quibusdā quidē autē ho (rum) ¶Quantū ad p̄ mū ita ꝯtinuetur lr̄a. sic dcm̄ est de principijs viuendi de qui (bus) p̄ncipijs primo queritur. Vt (rum) vnū qd (que) ho (rum) principiorum sit anima an sit ꝑs aīe. et supposito ꝙ vnū quod (que) p̄dicto (rum) sit ꝑs anime. secundo queritur vt (rum) vna ꝑs aīme sit seꝑabilis ab alia solum sm rationē an eciam sit seꝑabilis sm locum et subiectū ita ꝙ vna ꝑs anime sit in vna ꝑte corporis & alia sit in alia. Notandum est ꝙ anima est totum potenciale cuius totius ꝑtes sunt ipse potencie. Ymaginabimur em̄ ꝙ sentire nō est totum posse anime humane quia si sentire esset totum posse anime humane ipsa nō intelligeret. Eodem modo intelligere nō est totū posse anime humane quia si intelligere esset totum posse aīme humane ipsa nō sentiret ex quo sequitur ꝙ sentire est parciale posse. Si autē sentire est parciale posse sequitur ꝙ potencia sensitiua sit quedā res eodem modo si intelligere est parciale posse sequitur ꝙ potencia intellectiua sit quedam res. hoc autem sequitur ꝓpter habitudinem et ꝓportionem que est inter potenciam et actum. Gene ergo dcm̄ ē ꝙ potēcie sunt ꝑtes. De ꝑti (bus) aūt p̄t esse duplex ymaginatio. Posset em̄ aliquis ymaginari ꝙ hee ꝑtes distingnūtur ad inuicē sm locum (qr) quia in vua ꝑte corꝑis est vna potē cia et in alia est alia. Secūdo posset aliquis ymaginari ꝙ hee ꝑtes nō distinguuntur sm subiectū sed solū sm rationem Multa em̄ sunt vnū subiecto que tamē distinguū tur ratione sicut color et sapor in [Page] pomo. Propter hanc duplicē ymaginationem querit phūs. Vtrum ꝑtes anime sint seꝑabiles loco et ratione ¶Dein̄ cū dicit. De quibusdā aūt horum· soluit p̄dictas q̄ stiones. et duo facit (qr) quia primo soluit secūdā. secūdo soluit p̄mā ibi. Qd autē quibusdā aīaliū. Prima in duas (qr) quia primo on̄dit ꝙ qnedā ꝑtes nō sunt seꝑabiles loco. secūdo on̄dit ꝙ sunt seꝑabiles rōne ibi. Racōe autē. Prima in duas (qr) quia p̄ mo on̄dit in qui (bus) ꝑti (bus) aīe est manifestū ꝙ nō seꝑant abinuicē· secū do on̄dit in qua ꝑte aīe est dubium ibi. De intellcū aūt. On̄dit ergo p̄mo ꝙ quedam ꝑtes aīe nō seꝑantur abinuicem· Fundatur autem intentio sua ad hoc ostendendū suꝑ dno fundamenta. Primū fundam̄ tum est ꝙ ꝑtes siue potēcie anime que abinuicem seꝑabiles sunt loco reꝑiuntur in alia et alia ꝑte corpoporis sicut visus reperitur in oculo et auditus in aure & olfactus in naribus et gustns in palato. Secundum fundamentū est ꝙ qeudā sunt ꝑtes siue potēcie aīme que possunt reperiri in vna et eadem parte corporis sicut sensitiuū et motiuū ergo necesse non est ꝙ tales ꝑtes sint seꝑabiles loco. Ita ꝙ ex hijs fundamentis arguemꝰ sic. ꝑtes siue potēcie anime qne possunt esse vel sunt in vna & eadem parte uon sunt separabiles loco. sed sensitiuum motiuū et appetitiuū sunt in vna et eadem ꝑte ergo non sunt separabiles loco. ꝙ autē sensitiuū motiuum et appetitiuū sint in vna & eadem parte probat phūs· In animalibus que decisa viuunt vtra (que) enim parcium post decisionem viuit sentit mouetur & appetit· hijs enim visis patet littera que dicit ꝙ de quibnsdam partibus anime non est difficile videre ꝙ non sunt separabiles loco· Quedam autem habeut dubitationem id est de quibusdam est dubium. Quod autem de quibusdam uon sit difficile videre patet si attendamus similitudinem que est inter plātas & que dam animalia ¶In plantis enim videmns ꝙ quedam partes diuerse abinuicem id est separate ab alijs videntur viuere et per consequens habere animam et hoc manifestatur per hoc ꝙ ramusculi abcisi inseruntur plantantur et ꝯualescunt quod non esset nisi esset in eis vita et per consequens anima que est principium vite ex quo cō cludit ꝙ anima in planta est vna in actu et tamen est multipler in potencia quia post diuisionem parcium anima saluatur in vtra (que) ꝑcium. Sicut autem videmꝰ in plā tis ita videmꝰ in alijs differencijs anime que dr̄e sunt animalium. Videmus enim in entonijs decisis id est in animalibus que decisa viuūt ꝙ vtra (que) ꝑcium habet sensum sed si pūgatur trahit se qd nō eēt nisi sentiret. vtra (que) eciam parcium (bus) motū sm locū sic̄ (pꝪ) patet ad s̄sum & [Page] sic in eadem ꝑte est motinū & sensitiuū et sic nō sunt seꝑabiles loco Si autē vtra (que) ꝑciū (hꝪ) habet sensum (hꝪ) habet eciā fantasiam. cuiꝰ ratio est. quia fantasia vt infra dicetur nō est nisi motus factus a sensu. Si ergo in vtra (que) ꝑciū est sensus in vtra (que) partiū est fantasia. si etiā vtra (que) fantasiam habet & sensum ha (bus) etiā appetitū quod potest sic declarari. vbi est sensus necessario ibi ē leticia vel tristicia. vbi autē est leticia vel tristia ibi est desideriū siue appetitus ergo vbi est sensus ibi est appetitus. sensitiuū ergo & appetitiuū nō seꝑantur loco. Notandū est primo ad euidenciā dicto (rum) ꝙ similitudo est inter corꝑa naturalia que sunt omogenia sicut est aer aqua et planta. Corꝑa enim naturalia omogenia sunt eiusdem ratiōis in toto & in ꝑte. vnde ꝑtes sunt silēs in specie inter se & etiā sunt similes toti. non sic autē est in corpore etheromogenio. tale em̄ corpus requirit diuersitatē ꝑtium ꝓpter qnā diuersitatē forma specifica tocius nō saluat in qualibet ꝑtiū. In corꝑe ergo omogenio dicere possumꝰ ꝙ forma est vna ī actu et plura in potencia (qr) quia p̄t saluari ī quali (bus) ꝑtiū. sicut ꝑs acris est aer forma autem corporis etheromogenij sicut est forma manus ita ē vna in actu ꝙ non ast plura in potencia. non em̄ quelibet pars manus est manus. In plantis ergo per magnam similitudinem ꝑtiū ad inuicem & cū toto forma planta (rum) est vna in actu et plura in potencia. Est em̄ aduertendū ꝙ aīa planta (rum) est infima anima (rum) ꝓpt quā infimitatē nō requirit magnā diuersitatē in ꝑtibus sed supponit maguā omogenitatē ꝓpter quam omogenitatē ꝑtes ꝑticipant rationem tocius & sicut dcm̄ est de plā tis ita dicendū est de animalibus que decisa viuūt. corꝑa em̄ talium aīaliū suut valde similia et habēt organa ex diuersis in forma ꝯposita sed quasi omogenea. talia aūt animalia nō requirunt magnā diuersitatē in organis vel in ꝑtibus sed supponūt magnā omogeneitatē ꝓpter quā omogeneitatē quelibet ꝑtium viuit. Notandū est secuudo ꝙ vbi est sensus potest perpendi quid est cōueniens et quid dolorosum. vbi antem potest ꝑpendi conueniens et dolorosum potest esse leticia et tristicia. conueniens enim perceptum delectabile est. Dnlorosum autem perceptum tristabile est et ideo bene dixit philosophus ꝙ ad sensum sequitur delectatio & tristicia & per conseq̄ns appetitus. ¶Quereret aliquis vtrum sit verum quod dicit philosophus ꝙ in vtra (que) parte animalium decisorum est fantasia. videtur ꝙ non. quia fantasie attribuitur determinatum organū. non autem in vcra (que) parte animalium decisorum est determinatum organum ergo non est in eis fantasia. [Page] ¶Ad qnestionem dicendum est ꝙ est fantasia in duplici dr̄a. Est em̄ fantasia determinata & indeterminata. fantasia determinata est que accipit sensibile ī absentia sensibilis & que ymaginatur certū locum et hec fantasia habet determinatum organum ad maiorem ꝑfectionem et determinationem sui actus sine quo organo actus fantasie nullo modo eē potest sicut actus visus nonpotest esse sine oculo & talis fantasia solum est in animali (bus) ꝑfectis. Alia est fautasia indeterminata que non mouetur nisi in p̄ sencia sensibilis et talis fantasia ē in animalibus imperfectis et de tali loquitur hic philosophus. de hoc autem melius dicetur in tercio. ¶Deinde cum dicit. De intellectu autem &c̄. Ostenso in quibus partibus est manifestū ꝙ nō sunt seꝑabiles. hic ostendit in qua ꝑte potest esse dubnim dicens. ꝙ de intellectu et ꝑspectiua potencia id est de intellectu qui dicitur potēcia speculatiua nichil est adhuc manifestum. et hoc qnia natura intellcūs manifestabitur in tercio nōdū em̄ ꝑ ea que dicta sunt apparet. vtrū intellectus habeat aliquod organū in corpore distinctum loco vel non distmctum ab alijs organis. sed tamen q̄ntum in superficie apparet videtur ꝙ intellectus sit alte (rum) genus anime ab alijs ꝑtibus anime & ꝙ sit separatū ab organo corporali sicut ꝑpetuum a corruptibili. de quibusdā aūt ꝑti (bus) anime manifestū est ꝙ nō sunt seꝑabiles loco sicut on̄sum est a sensitino & appetitiuo. Notandū est ad euidenciam huius quod dicit phūs. ꝙ intellectus est seꝑatus ab organo corporeo ꝙ in aīa ꝯsideramꝰ eēnciā & potēciam. Anima quidē igitur sm eēnciam suam dat esse tali corpori sm potēcias vero oꝑationes ꝓprias efficit. Si ergo oꝑatio anime ꝑ organū corꝑale ꝯplet oꝑꝪ ꝙ potencia que illius oꝑacōnis est p̄ncipiū sit actꝰ illius ꝑtis corꝑis ꝑ quam oꝑatio ꝯpleatur sicut visus ē actꝰ oculi. Si autē oꝑatio huiꝰ nō ꝯpletur ꝑ organū corporale potēcia que est principiū illius oꝑationis non erit actus alicuius ꝑartis corꝑis. talis autē potēcia est potēcia intellectiua et ideo a phō vocatur potencia seꝑata. non quin eēncia intellectiuasit forma corporis sed ideo dicitur seꝑata quia nō exercetur per organū ¶Quereret aliquis occasione huiꝰ dicti quomō ab essencia que est forma corporis potest flue re potēcia que non est actus corporis. Ad hoc dicēdum est ꝙ hoc est ꝓpter eleuationē anime intellectiue est em̄ anima intellectiua omnino eleuata super formas immersas materie. er qua enim eleuatione accidit ꝙ excedit materia & (qr) quia excedit ideo ab ea potest fluere potencia que exercet actum suum nō ꝑ organū materiale nec p organū corporale. ¶Ymaginabimur [Page] em̄ sic ꝙ ab esseucia formali que ē omnino immersa materie et que n̄ excedīt materiam non potest fluere potencia seꝑata· cuius ratio est quia si hoc esset potencia esset digni or (quam) essencia qd est impossibile. ꝙ autē hoc sequatur (pꝪ) patet· (qr) quia potēcia seꝑata nobilior est (quam) essencia īmersa. Ab eēncia autē formali que n̄ est īmersa materie sed aliqno mō excedit materiam qualis est eēncia anime intellectiue p̄t flnere potencia seꝑata & eciam poteucia non seꝑata. anima enim humana tenet mediū inter summa et infima In (quam)tum autē attingit summa et est quodammodo ymago summo (rum) ab ea fluit potencia seꝑata. In (quam)tum em̄ attingit infima ab ea fluūt potencie separate que non exercent actus suos nisi ꝑ organū corporale ¶Deinde cū dicit· Ratione autē quid altere. Post (quam) ostensum est ꝙ quedam ꝑtes anime sicut est vegetatiuū sensitiuū & appetitiuū nō sunt seꝑabiles loco hic probat ꝙ sunt seꝑabiles ratione. fundat autē sua ꝓbatio suꝑ duo fundamēta primū est ꝙ potencie distinguunt ꝑ actus ita ꝙ si actus distinguantur ratione et potencie. distinctio em̄ in actibus arguit distinctionē in potencijs puta si opinari et sentire ratione distinguūtur sequitur ꝙ potēcia opinatiua & potēcia sensitiua rationi (bus) distinguātur. Secundū fundamētū suꝑ quo fundatur phūm est ꝙ actus p̄dicta (rum) potencia (rum) scꝪ vegetatiue sensitiue et appetitiue dr̄nt ratione. ex quo sequitur ꝑ primū fundamētū ꝙ etiam ip̄e potēcie ratione dr̄nt. hijs visis (pꝪ) patet lr̄a que ita continuet Ita dcm̄ est ꝙ p̄dicte potēcie nō seꝑantur loco. manifestū est ꝙ sunt al tere .i. diuerse seꝑabiles ratione. sensitiuo em̄ & opinatiuo est alte (rum) esse .i. potencia opinatiua & sensitiua diuersa sunt sm eē et rationē. hec aūt diuersitas ꝑpendit in acti bus. opinari em̄ et sentire sunt diuersa racōne & sicut dcm̄ est de potencia opinatiua et sensitiua ita dicendū est de alijs potencijs p̄dictis potencie em̄ p̄dicte drn̄t racōe qua rū diuersitas ex acti (bus) et oꝑationi bus cognostit ¶Deinde cū dicit. ꝙ a quibusdā animaliū. Soluta p̄dicta questione que q̄rebat quomodo p̄dicte ꝑtes scꝪ vegetatiuum sensitiuū appetitiuū et motiuū sint seꝑabiles vt (rum) loco vel rōe. hic soluit p̄mā questionē que querebat. Vt (rum) qdlibet p̄dicto (rum) sit tota aīa vel ꝑs aīe dicens ꝙ oīa p̄dicta p̄ncipia insunt quibusdā aīali (bus) Que dā em̄ aīalia vegetant. senciūt appetūt. mouentur· et intelligunt sicut sunt homīes. quibusdam vero animalibus tantum insunt quedā predicto (rum) p̄ncipio (rum). quibusdā vero aīatis inest tm̄ vnū solū p̄dicto rū et hoc facit magnā dr̄am in aīa libus. ꝓpter quā autē causam hec ꝯtingāt dicendū est posteriꝰ & sic̄ accidit circa potēcias aīe ita accidit [Page] circa sen sus. Quedam em̄ aīmalia habent om̄es sensus sicut aīala ꝑfecta. quedam em̄ hn̄t quosdā sed uon om̄es sicut talpa quedā autem hn̄t vnū sensum tm̄ maxime necessariū scꝪ tactnm sicut animalia imꝑfecta ¶Quereret aliquis quō ex dictis phī in lr̄a soluit questio prima. Diceudū est ꝙ questio prima fuit Vt (rum) vegetatinū sit tota aīma vel ꝑs aīe & vt (rum) sensitm̄ sit pars aīe vel tota et de alijs principijs p̄ dictis. hec autē questio soluit si at tendamꝰ duo fundamenta Primū fundamentū est ꝙ vegetatiuū ꝑ se repertum popost d dici tota anima eo modo quo dicimus ꝙ vegetatiuū est tota aīa plante. Vegetatiuū autē sumptū cum alio puta cū sensitiuo magis debet dici ꝑs (quam) tota aīa et hoc quia tunc vegetari nō est totū posse talis anime· eo modo quo dicimus ꝙ totū posse anime anima liū nō est vegetare: quia vltra hoc sentit Ymaginabimnr em̄ ꝙ om̄is denoīatio est ab vltimo et a digniori. Vbi ergo vegetatiuū est ita vltimū ꝙ non habet aliud vltra se ibi anima p̄t vocari vegetatiua Vbi āt vltra vegetatm̄ aliquid aliud sicut sensitiuū tunc anima magis debet dici ꝑs anime. Secundū fundamē tū est illud quod ponit in lr̄a .s. ꝙ quibusdā inest vnū solū p̄dicto (rum) p̄ncipio (rum) quibusdā vero plura qui busdā autē oīa. Si autē hoc fundamentū est ve (rum) sequit ꝑ p̄mū solutio p̄me questionis· Vbi em̄ ē vnū solū p̄dicto (rum) p̄ncipio (rum) illud principiū p̄t dici anima· Vbi aūt sunt plura p̄dicto (rum) principio (rum) qdlibet illo (rum) debet dici ꝑs anime. licet denoīatio aīme fiat a digniori· hoc em̄ modo dicimꝰ ꝙ vegetatiuū nō dicit totam animā animaliū sed ꝑtē et hoc (qr) quia vegetare nō dicit totū posse huiꝰ anime. eodem modo sensitiuū nō dicit totam animā animaliū (sed) ꝑtem anime ex hoc ꝙ sentire uō dicit totū posse in appetitiuo. quia tamen sensitiuū est nobilius (quam) vegetatinū ideo hec anima denoīat a sensitiuo et sic patet ꝙ ex verbis phī habet solutio p̄me q̄stionis ¶Deinde cū dicit. Qm̄ autē quo viuimus. Ostenso ꝙ aīa est p̄ncipiū vite. hic ostendit ꝙ est principiū vite sicut forma & p̄mo hoc on̄dit. secūdo ex veritate ostensa ꝯcludūt quedā ꝯclusiones ibi· Propt hoc bene opinātur. Veritas intēta scꝪ ꝙ aīa ē principiū vite sicut forma on̄ditur ex duo (bus) fundamētis Primū fundamentū est ꝙqn̄ duo concurrūt ad aliquā actionē p̄mo & secundo ꝙ p̄mū fit forma secundū āt fit materia. Secundū fundamētū ē ꝙ illud quo viuimꝰ ē corpꝰ & ē aīa ita ꝙ ad vitā ꝯcurrit & corpꝰ & aīma. sed tn̄ aīa est illud quo viuimꝰ & sic aīa primo concurrit ad causandū vitam ex quo sequitur ꝑ p̄mū fundamētū ꝙ aīma est illud quo viuimus sicut forma. corpus autē sicut materia. sm hec duo fundamenta hec ꝑs habet duas partes [Page] quia primo ponit primū fundam̄ tū. secūdo secūdū ibi. Anima autē ¶Quātū ergo ad primū fundamentū dt ꝙ illud quo viuimus quo & sentimus dr duobus modis quasi dicat viuimus aliquo et sen timꝰ quod quidem aliquid vel est forma vel est materia. ita em̄ est de viuere & sentire sicut de scire. Illud quo scimꝰ dr duo (bus) modis Scimꝰem̄ aīa & scientia. Vtrū (que) em̄ ꝯcurrit ad actionē sciendi Similiter eodē mō est de viue & sentire sicut est de sauari. Illud autē quo sanamur est duo (bus) modis. sanamur em̄ sanitate & sanamur corpore puta ꝑte corꝑis vel toto corpore. vnū tn̄ ho (rum) se (hꝪ) habet sicut forma sicut sanitas vel eciā sciencia. Reliquū aūt (hꝪ) habet se sicut potēcia. Racō aūt quare hec duo ꝯcurrūt est (qr) quia sanitas siue scientia sunt forme siue quedā spēs. forme āt sunt actꝰ susceptiuo (rum) et iō ꝓpria forma requirit ꝓpriū susceptiuū. sciencia em̄ est forma et actus scientifici .i. ꝑtis aīe in qua est scientia & ideo ad sciendū nō solū ꝯcurrit sciēcia sed eciā ꝑs aīe in qua est sciēcia ꝓpter quē ꝯcursum bn̄ dcm̄ est ꝙ nō solū scimus sciēcia sed eciā aīa sanitas autē est ꝓprij susceptiui forma corꝑis sanabilis. Ad sanitatē em̄ ꝯcurrit sanitas et ꝓpriū susceptiuū sanitatis ꝓpter quē cō cursum dicimur sanari nō solū sanitate sed eciā corꝑe & sicut dcm̄ ē de scientia & sanitate que requir̄t ꝓpriū susceptiuū ita dicēdū est de om̄i actu formali. Actus em̄ actiuo (rum) semꝑ est in paciēte et dispesito ¶Quereret aliquis quare forma vocat hic a phō actus actiuo (rum) Ditendū est ꝙ materia de se nullū (hꝪ) habet actū (qr) quia in fundamēto nature nichil est distinctū sed ꝑ vim agē tis & generatiui trahitur ad actū hic ergo actus ad quē trahit materia (hꝪ) habet duplicē aspectū. aspicit em̄ agens fiue actiuū a quo inducitur & (quam)tū ad hūc respectū dr actꝰ actiuo (rum) .i. actus qui inducit ab actiuis siue ab agentibus in passum. Aspicit eciā idē actus passum in quo recipit et (quam)tū ad hoc dr eē in paciente & disposito .i. in eo qd est aptū natū pati actionē talis agentis siue qd ē aptū natū moueri a tali agente et qd est dispositū cōse qui formā et finē motionis mediā te tali motu ¶Dein̄ cū dt. Aīa aūt. ponit secūdū fundamentū suꝑ quo fundat intētio sua & est ꝙ aī ma est primū quo vidimꝰ ex quo sequitur ꝙ sit forma hoc est ergo qd dt ꝙ aīa est primū quo vidimus sentimus mouemur & intelligimus & hoc dcm̄ est (quam)tū ad quatuor genera vite de qui (bus) sup̄ dictū est. viuere em̄ refert ad p̄ncipiū vegetatiuū & (qr) quia anima est illud qno primo viuimus sequit ꝙ anima sit quedā ratio & species et forma & nō ꝙ sit materia vel subiestū vt em̄ dcm̄ est sup̄. substācia dr tri (bus) modis. Est em̄ substācia [Page] materia forma et ꝯpositū. Materia aūt est ens in potēcia. Forma aūt est actus ꝑficiēs hāc potēciam ꝯpositū aūt ex vtris (que) est sic̄ aīatū qd ꝯponit ex corꝑe sic̄ ex materia et aīa sic̄ ex actu formali Non em̄ dicēdū est ꝙ ī tali ꝯposito corpus sit actꝰ aīe sed magis ecōuer so ꝙ aīa est actꝰ cuiusdā corꝑis. Notandū est ꝙ ex hijs dictis p̄t hēri ꝙ hec secūda diffinitio ꝯcludit p̄mā. vt dicat sic. duo (rum) quo (rum) vtro (que) dicimur eē aliquid aut operari illud qno p̄mo dicimur eē aliquid aut oꝑari est forma & actus sed aīa est p̄mū quo viuimꝰ ergo aīa est forma et actus & sic (ptꝪ) patet ꝙ secūda diffinitio que est ꝙ aīa est p̄ncipiū quo viuimꝰ ꝯcludit p̄mā que fuit ꝙ aīa est actus corꝑis &c̄ ¶Deinde cū dt. Et ꝓpter hoc. Cōcludit phūs ex dictis quasdā ꝯclusiōes & duo facit sm duas cō clusiones quas ꝯcludit secūda ibi Et ꝓpter hoc ī corꝑe. ꝯcludit ergo p̄mā ꝯclusionē & ꝯtinuetur sic lr̄a. ita dcm̄ est ꝙ aīa est actus cu iusdā corꝑis et ideo bn̄ opināt illi qui (bus) videt ꝙ aīa nō est corpꝰ. licet aūt nō sit corpꝰ tn̄ nō est sine corꝑe. Aīa em̄ corpꝰ nō est (qr) quia nō est materia sed magis esc actꝰ et tn̄ est aliquid corꝑis (qr) quia est actus corꝑis & (qr) quia oīs actꝰ est in eo cuiꝰ est actꝰ iō bn̄ dcm̄ est ꝙ aīa non ē sine corꝑe. ¶Dein̄ cū dt Et ꝓpter hoc. ꝯcludit secundā ꝯclusionē & ꝯtinuet sic lr̄a. ita dictū est ꝙ aīa est actꝰ corꝑis & ꝓpter hoc est in corꝑe. est aūt actns cuiusdā corꝑis. et iō est huiꝰ corꝑis .s. phisiti organici. Aīa em̄ nō ꝑficit qd cū (que) corpꝰ sed corpus tale & ideo nō est dicēdū sicut plures dicebāt qui aptabāt aīam ad corpꝰ nichil determinantes in quo vel in quali corꝑe eēt. sic em̄ dicētes peccabāt cū ve (rum) sit qd dcm̄ est ꝙ aīa nō videt acciꝑe qdlibet ꝯtingēs corpus .i. nō videt ꝑficere qdcū (que) corpꝰ indrn̄ter sed ꝓpriū & hoc racōnabi liter accidit. (qr) quia vnusquis (que) actꝰ ē natus fieri ī materia & ꝓpriꝰ actꝰ in ꝓpria materia cū ergo aīma sit ꝓprius actꝰ ꝯcernit ergo ꝓpriam materiā· Manifestū ergo ex hijs est ꝙ aīa est actns et ratio huius corꝑis scꝪ phisici organici in potencia vitam habentis
POtenciarū autem anime Post (quam) dcm̄ est de aīa in ꝯmuni hic dicendū est de ꝑti (bus) eius que ꝑtes sunt ip̄e potēcie & diuiditur hec ꝑs in duas ꝑtes (qr) quia p̄mo determinat de potēcijs aīe in ꝯmuni. secūdo in speciali ibi. Quare p̄mo de alimēto. p̄ma in duas (qr) quia p̄mo distinguit potēcias aīe abinuicē. secūdo on̄dit quid & quō & quo ordine determinandū sit de potēcijs aī me ibi. Quare & sm vnūqd (que). p̄ ma in tres (qr) quia p̄mo distinguit potēcias aīe. secūdo on̄dit quomō hee [Page] potēcie se ꝯsequātur adinuitē ibi. Inest autē plātis. tercō on̄dit quō se (hꝪ) habet rō ꝯīs aīe ad ip̄as ꝑtes aīe· ibi· Manifestū est ergo ¶Quātū ad p̄mū dtꝙ de potencie que supra noīate sūt quibusdā insunt oēs vt hoī (bus) quibusdā aūt insunt quedā sicut alijs aīali (bus). quibnsdā inē vna sola potēcia sicut plantis inest sola vegetatiua. Dico aūt hic potencias vegetatiuū sensitiuū appetitiuū motiuū sm locū et intellectm̄ ¶Quereret aliquis. quomō sunt tm̄ qn (que) poteucie quas hic noīat phūs .s. vegetatiuū sensitiuū appetitiuū motiuū & intellectiuū ¶Ad euidenciam huiꝰ q̄stionis declarande sunt due veritates. Prima veritas ē ꝙ forme descēdūt a p̄mv p̄ncipio sm gradus ita ꝙ quedā forme magis appropinquāt ad p̄mū p̄ncipiū et quedā magis elongātur. Maxim [...] aūt appropinquacōe apꝓpinquāt subē seꝑate et iō intellcūs ea (rum) tenet summū gradū in intellectibus creatis. post subās aūt seꝑatas magis appropinquat intellcūs humanus & iō ꝯsueuit dici ꝙ aīa rōnalis est vmbra intelligēcie eo ꝙ aīa in inferiori gradu est respcū subē seꝑate ꝓpter quā inferioritatē eiꝰ intelligencia dr obūbrata. Ymaginabimur em̄ ꝙ aīa intelligit cū cō tinuo & temꝑe & intelligit ꝑ inclinationē quā habet ad ꝯtinuū ymaginabile ita ꝙ aīa intellectiua est in orizonte eternitatis & tēꝑis (qr) quia immediate ē infra intellectiuāseꝑatam & sup̄ tēpꝰ. Post intellectiuū aūt immediate in inferiori gradu sequit sensitiuū ꝓpt quā inferi oritatē ꝯsueuit dici ꝙ sensitiua est vmbra intellectiui & hoc (qr) quia cognitio sensitiua respcū intellectiue obū brat (qr) quia intellcūs cognoscit puriori mō & abstractiori mō (quam) sensus et iō (qr) quia cognostere vniusalia est cognoscere puriori mō & abstractiori (quam) cognoscere ꝑcialia dr ꝙ ad intellectctū ꝑtinet cognoscere vniusalia formare eciā ꝯceptus de quiditati (bus) re (rum) ad intellectū et nō ad s̄sum ꝑtinet. Post seusitiuū aūt in inferiori gradu sequit vegetatiuū cuiꝰ nnllo modo cognoscere est (qr) quia nullo mō accipit formā seꝑatam a materia· Ex hac ergo veritate declarata habemꝰ intellectiuū sensitiuū et vegetatiuū. In intellcū em̄ hn̄t eē res sine materia et sine conditionibus materie. In sensu autem habent esse res modo minus abstracto quia habent eē sine materia nō tamen habent esse sine conditionibus materie que sunt hic et nunc Vegetatiuum autem non accipit rem sm esse intentionale et ideo nō est in potencia cognoscens. Secunda veritas declaranda declarat alias duas potencias scꝪ appetitiuū et motiuū. Est autē hec veritas ꝙ sicut ad formam naturalem sequitur inclinatio ita ad formā apprehensiuam. dictum est autem inprecedenti veritate ꝙ intellectiuum et sensitiuum apprehenduut res ergo [Page] ad formā app̄hensam ꝑ sensū et intellcm̄ sequit inclinatio. hāc āt inclinationē dicimꝰ appetitū. ad formā eciā app̄hensam siue ad appe (rum) tū sequit oꝑatio qne est motus localis· Appetitus em̄ imꝑat motū & virtus affixa mēbris exequitur et sic habemꝰ appetitiuū & motiuū ¶Deinde cū dicit Inest aūt plā tis On̄dit quō p̄dicte potēcie se cō sequūtur adinuicē & hoc est manifestare ꝑtē p̄cedentē. Diuidit aūt hec ꝑs in duas (qr) quia p̄mo hoc on̄dit. secūdo ꝓbat qd dcm̄ est ibi Cum alia sint oīa. ¶Quātū ergo ad p̄ mū dt ꝙ p̄dicte potēcie sic se ꝯsequūtur adinuicē. (qr) quia quibusdā viuenti (bus) scꝪ plantis inest vnū solū p̄dicto (rum) puta vegetatiuū quibusdā āt puta aīali (bus) inest vegetatiuū et sensitiuū. si āt eis inest sensitm̄ necessario eis inest appetitm̄. qd qui dē appetitiuū in tria diuidit scꝪ in desideratiuū qd ē sm vim ꝯcupiscibilē & irā q̄ est sm vim irascibilē & volūtatē que idē dt qd appetitꝰ intellectiuꝰ. Ac si dicat phūs. appetitus ꝯp̄heudit vim ꝯcupiscibilē et irascibilē & volūtatē· Notandū est ꝙ natura paulatim ꝓtedit de īꝑfecto ad ꝑfectū in quo ꝓtessu natura (hꝪ) habet gradū & ꝑmittit in quo eciā ꝓcessu posterior ḡdꝰ semꝑ ex cedit priorē & hoc ē qd dcm̄ est in lr̄a ꝙ q̄dā funt viuēcia in infimo ḡ du & hoc est qui (bus) solū inest vegetatiuū quedā āt sunt que viuūt in ꝑfectiori gradu & hec sunt quibꝰ inest vegetatiuū & sensitm̄ et sic sꝑ ascēdēdo tandē deueniet ad vltimū gradū vite Est em̄ ymaginādū ꝙ in eēncialiter ordinatis nō est abire ī infinitū (qr) quia eēncialis ordo (hꝪ) habet p̄ mū & vltimū. Primꝰ āt ḡdus est vegetatiuū. Vltimꝰ āt ḡdus est intellectiuū. medius āt est sensitiuū hee ergo potēcie se ꝯsequūt adinuicē sicut mediū sequit p̄mū & sic̄ vltimū sequit vtrū (que) ¶Dein̄ cū dt Aīalia āt oīa. ꝓbat qd dixit. Dixerat eī ꝙ cui inē sensitiuū inē & appetitiuū. hoc aūt ꝓbat duplici rōe secūda rō ibi. Adhuc alimēti. Primo ergo ponit talē rōnē Cui inest sensus inest tactꝰ. cui āt inē tactꝰ inest tristicia & leticia. cui āt inest tristicia & leticia inest appetitus. ergo cui inest sensus mē appetitus. hoc est ergo qd dt lr̄a· ꝙ oīa aīalia hn̄t vnū sensum .s. tactū ac si dicat aīali (bus) ad minꝰ inē sensus tactꝰ & illi inest tristicia & leticia & delectabile & triste. qd eī sentit s tactū vel ē ꝯuemēs & sic cāt leticiā vel ē nociuū & sic cāt tristiciā qui (bus) āt insunt hec īest ꝯcupiscētia que ē appetitus delectabilis Notandū ē ꝙ tota rō phī p̄t reduci ad duas ꝓposicōes. p̄ma ē ꝙ oīa aīalia hn̄t tactū. hec āt ꝓpoficō manifestata ē in p̄cedēti (bus). secūda ꝓpositio ē ꝙ tactꝰ ē s̄sus quo sentit & ꝑcipit ꝯueniēs & incōueniēs siue ꝯueniēs & nociuū Ex hijs duabꝰ ꝓposicōi (bus) hēt ꝓpositū nā ex p̄ma hēt ꝙ oīa aīalia p̄mo hn̄t tactū. ex [Page] secūda habet ꝙ que hn̄t tactū ꝑcipiūt ꝯueniens & nociuū. ad ꝑceptionē autē ꝯueniētis· & nociui sequitur appetitus & fuga & sic ad sensum sequitur appetitus ¶Deinde cū dicit Adhuc alimenti. ꝓbat idē ꝑ secundā rationē et duo facit quia p̄mo ponit hāc rationē. secūdo (qr) quia videbat fecisse digressionem a ꝓpofito reddit ad ꝓpositū fuū ibi. Quibnsdā autē. Prima in duas (qr) quia primo ponit rationē suā. secūdo excusat se a ꝓlixa determinacōne ꝓpositi ibi. Certificandū autē ¶Quātū ergo ad p̄mā ponit talē racōnē Cuicū (que) inest sensus tactus inest sitis et esuries. sed cui inest sitis et esuries inest ꝯcupiscencitia & appetitus (sed) om̄ia aīalia hn̄t sensum tactꝰ ergo hn̄t esuriem & sitim & ꝑ ꝯn̄s ꝯcupiscenciā & appetitū. Potest autē hec ratio reduci ad duas ꝓpositiōes Prima est ꝙ oīa aīalia hn̄t tactū et hāc ꝓbat phūs in p̄ncipio lr̄e· secūda est ꝙ ad sensum tactus sequitur esuries et sitis hāc ponit phūs ibi. Esuries autē et sitis. Primā ergū ꝓpositionē ꝓbet sic Oī (bus) aīa li (bus) necessariū ē vti alimēto. si autē vtant alimēto necesse ē ꝙ habeant sensum alimēti .i. sensū quo discernūt alimentū hic aūt seusus ē tactus ergo oī (bus) aīali (bus) necessarius ē tactns. hoc est qd dicit lr̄a ꝙ omīa aīalia hn̄t sensum alimenti & ideo suple habent tactū ꝙ autē tactꝰ sit seusus alimenti (pꝪ) patet· omnia em̄ aīalia uutriūtur frigidis & calidis humidis & siccis· sed tactus ē sensus quo ꝑcipitur frigidū calidū humidū & siccū ergo tactus est sensus alimenti. ꝙ autē aīalia nutriūt calido & frigido humido et sicco que sunt obiecta tactus & nō alijs sensibili (bus) (pꝪ) patet (qr) quia alia sensibilia nichil ꝯferunt alimēto nifi ꝑ accn̄s in (quam) tū scꝪ ꝯiungūtur tangibili (bus). sonꝰ em̄ color et odor in (quam)tū hmōi nō cō ferūt alimento nisi ꝑ accn̄s in (quam)tū scꝪ ꝯtingit hmōdi esse calida et frigida humida & sicca. humor aūt .i. sapor est aliqd tangibiliū & hoc (qr) quia gustus est quidā tactus nō tamen sapor vt sapor alit siue nutrit sed pocius calidū et frigidum humidū et siccum. Notandū est ꝙ ex eisdē sumus et nutrimur. sumus autem ex calido et frigido humido et sicco sequitur ꝙ nutriamur ex eisdem. Ymaginabimur em̄ ꝙ nichil alit nisi qd p̄t assimilari ei qd alit Assimilari autem non potest ei quod nutritur nisi quod compositum est ex calido et frigido humido et sicco ¶Deinde cum dicit. Efuries autē et sitis. ponit secundā ꝓpositionē et continuetur sic lr̄a. ita dictū est ꝙ omnia animalia habent sensum alimenti quibus autem inest sensus alimenti inest esuries et sitis· et ꝑ ꝯsequens concupiscencia & appetitus & hoc quia tam esuries (quam) sitis est ꝯcupiscētia alimenti Esuries autē est ꝯcupiscentia calidi & sicci qd (hꝪ) habet rationē tibi. Sitis autē ē ꝯcupiscētia frigidi & humidi qd [Page] habet rationē potus. sapor āt ē qd dā delectamentū ho (rum)· sapor em̄ delectabilis indicat ꝯuenientē ꝓportionē calidi et frigidi humidi & sicci in alimento. ex quo (pꝪ) patet ꝙ sapor magis ꝑtinet ad delectacōnē alimē ti (quam) ad necessitatē. Est em̄ sapor q̄si ꝓxima sequela alimēti ꝯplexi onati ex qualitati (bus) p̄mis. Notandū est ꝙ fames et sitis sunt due ꝑtes appetitus. cū ergo oīa aīmalia famescant et siciāt oīa aīalia hn̄t appetitū eo (rum) que nutriūt .s. calidi & frigidi humidi & sicci ¶Est em̄ aduertendū ꝙ alimentū nō fit nisi calido qd quidem calidū peuetrat & iuuat virtutē digestiuā et alteratiuā cibi fit eciā sicco qd quidem siccū addit loco deꝑditi et (qr) quia alimentū debet eē calidū & siccum ita ꝙ calidū iuuet virtutē alteratiuā cibi et siccū restauret deꝑditū. ideo dcm̄ est ꝙ fames est desideriū calidi et sicci. Indiget eciā alimentū humido cuius racō est (qr) quia siccū nō fluit ꝑ se ad mēbra et ideo indiget humido qd sit quasi vehiculū cibi & qd deferat ip̄m ad membra & faciat ip̄m bene figurabile in specie membri qd alit. Indiget eciā alimento frigido cuius racō est (qr) quia si hoc humidū qd est vehiculū cibi n̄ esset in iuuamentū alimenti in calido calidū ꝯsumeret ꝑtē humidi & diminueret et ꝓpter hanc duplicem indigenciam scꝪ frigidi et humidi dictnm est ꝙ sitis est desideriū hnmidi et frigidi. ¶Deinde cum dicit. Certificandū autē. excusat se a ꝓlixa determinatione eo (rum) dicens ꝙ de hijs suple singillatim certificandū erit posterius (qr) quia in cō sequenti (bus) erit fingillatim dicendū. Nūc autē in tantū dictum sit ꝙ animali (bus) habenti (bus) tactum in est et appetitus. quomodo autem fantasia se habeat ad appetitum & sensitiuū nūc autē est immanifestum posterius autē manifestabitur. ¶Deinde cū dicit. Quibusdā autē. redit ad ꝓpositū. Erat autē ꝓpositū suū ostendere quomō potencie anime gradatim ascēdūt et ꝯtinuetur ita lr̄a. ita dictū est ꝙ quibnsdā viuenti (bus) inest vegetatiuū solum. quibusdā autē inest vegetatiuū et sensitiuū et motiuum sm locū et hec sunt quo (rum) cibus a terra sufficienter nō p̄paratur quibusdā autē cū p̄dictis inest intellectiuū sicut homini (bus) et si aliqd aliud genus rerū simile est homibus aut etiā houorabilius est homibꝰ illi inest intellectus. Est em̄ intellectus in substācijs seꝑatis In viuenti (bus) tn̄ mortali (bus) nō est aliqd genus viueutiū habenciū intellectū nisi in specie humana. cū em̄ intellectus nō habeat organū corporale nō possunt diuersificari habencia intellectū sm diuersam ꝯplexionē organo (rum) sicut diuersificantur species sensitiuo (rum) sm diusas ꝯplexiones q (bus) diusimode se hn̄t s̄sus ad oꝑacōes. Dein̄ cū dt. Manifestū ē. nuatis ꝑti (bus) aīe on̄dit quomō se [Page] habeat diffinitio ꝯīs aīe ad partes nuatas ¶Ad cuiꝰ euidenciā notā dū est ꝙ sm phm̄ simile est de ratione figure respectu figura (rum) & de racōe aīe respcū aīa (rum)· Inter figurā aūt & aīam est triplex similitudo. Prima similitudo est ꝙ sicut ī figuris rectilineis nulla est figura rectilinea p̄ter triangulū & eas figuras qne ip̄m sequūt in ordīe figura (rum). similiter in aīa (bus) nulla est aīa p̄ter vegetatiuā & eas que post ip̄am sunt in ordine aīa (rum). Imaginabimur em̄ in figuris rectilineis ordinē eēncialē infra quē ardinē ē an̄ et post ꝙ vna figura est an̄ aliā sicut triangulus ante quadrangulū infra quē eciā ordinē est omnis figura rectilinea eodē mō in aīmali (bus) est ordo eēncialis sm an̄ & post infra quē ordinē capit om̄is aīa et nulla ēex̄ hūc ordinē. Secūda silī tudo int figurā & aīam est ꝙ sicut ī figuris est reꝑire rationē ꝯēm que ꝯuenit om̄i figure & rationē ꝓpriā que ꝯuenit huic figure vel illi· eodem mō in aīa est reꝑire rationem ꝯēm que ꝯuenit om̄i aīme puta ꝙ aīa est endelechia corꝑis siue actus corꝑis phisici organici potēcia vitā hn̄tis & rationē ꝓpriā que ꝯuenit huic ꝑti aīe vel illi puta vegetatiue tm̄ vel sensitiue tm̄· & (qr) quia sicut in figuris habita racōe ꝯī nō sufficit nisi habeat ꝓpria vniuscuius (que) figure habita eciā ꝓpria nō est p̄termit tenda ꝯīs ita in aīa (bus) ꝯis diffinitio nō sufficit sine ꝓpria nec habita ꝓpria p̄termittēda ē ꝯīs. Tercia similitudo ē inter figurā & aīam ꝙ sic̄ trigonū ē in tetragono & in oī (bus) figuris ꝯn̄ter se hn̄ti (bus) ita vegetatiuū ē in sensitiuo & in oī (bus) potēcijs ꝯn̄ter se hn̄ti (bus). Ymaginandū est em̄ ꝙ qn̄ sensitinū distribuit ī ptā tes suas p̄t in oꝑa vegetatiui & ā plius & hoc. (qr) quia quicquid p̄t utus inferior p̄t suꝑior (qr) quia utus inferior saluat in suꝑiori. sm hāc triplicē similitudinē igit lr̄a diuidit ī tres ꝑtes secūda ibi Fiet aūt vti (que)· tercia ibi. Silr̄ aūt se hn̄t ¶Quātū ergo ad p̄mā similitudinē dt ꝙ manifestū est ꝙ rō figure & rō aīe eodē mō ē vna. sicut em̄ in figuris n̄ est aliqua figura p̄ter triangulū & eas figuras que ꝯseq̄nter sunt ita ne (que) hic scꝪ in aīa (bus) ē aliq̄ aīa p̄t p̄dictas (qr) quia om̄is aīa ꝯtinet infra ordinē p̄dictū ¶Dein̄ cū dt· Fiet aūt vti (que) ponit secūdā similitudinē dicit ꝙ sic̄ in figuris est q̄dā rō ꝯīs que ꝯuenit quidē oī (bus) figuris ꝓpria aūt nulliꝰ figure ē eodē mō in aīa (bus) iā dictis ē quedā rō ꝯīs q̄ nullius ꝑtis anime est ꝓpria sicut eciam suple in figuris est quedam ratio ꝓpria que conuenit huic figure vel illi ita similiter in animabꝰ est ratio propria huic parti anime vel illi et quia est duplex diffinitio communis et propria ideo ridiculum est in hijs id est in figuris et in alteris id est animabus tm̄ que rere rationē ꝯēm que nulliꝰ sit ꝓpria & omittere ꝓpriā incōueniēs [Page] est eciā querere diffinitionē ꝓpriā sm vnāquā (que) spēz aīe & omittere ꝯmunē. oꝑꝪ em̄ querere tā ꝯmunē (quam) ꝓpriā ¶Dein̄ cū dicit. Similiter aūt se hn̄t. ponit terciā similitudinē dicēs ꝙ ea que sunt sm aī mā silr̄ se hn̄t figuris siue ei qd ē de figuris (quam)tū in aīatis id qd ē p̄ us est in eo qd est ꝯn̄ter. potencia em̄ ututis prioris saluat in posteriori potēcia potēcialiter & utualit Videmꝰ em̄ ꝙ trigonū saluat ī te tragono & vegetatiuū saluat ī sen fitino· Notandū est (quam)tū ad secundā similitudinē ꝙ figura (hꝪ) habet diffinitionē ꝯmunē eo mō quo dicimꝰ ꝙ figura est q̄ntitas linea vel lineis terminata vel eo mō quo dicimus figura est tminatio q̄nti. Est em̄ figura q̄ntitas terminata qualitate & sic p̄t dici ꝙ figura est determinata tali vel tali determinatiōe vel forte melius figura est q̄litas in q̄ntitate & sic hoc mō p̄t diffini ri ꝙ figura est terminatio q̄ntitatis. Secūdo mō figura p̄t hr̄e diffinitionē ꝓpriā eo mō quo dicimꝰ ꝙ trianguluꝰ est figura p̄ma elemē taris ad omnē figurā rectilineā in quā diuidit oīs figura rectilmea. Ad huiꝰ aūt diffinitiōis euidenciā aduertēdū est ꝙ linea recta ē simplicior linea (rum) eo ꝙ est vniꝰ forme tm̄. Circularis em̄ linea est quasi dua (rum) figura (rum) in ꝯcauo & cōuexo. linea āt recta est tm̄ vniꝰ forme. eo mō triāgulꝰ est simplicior figura (rum) (qr) quia triangulus nō diuidit ī figurā aliā (quam) in triangulū-alie aūt figure rectilinee vt tetragonꝰ diuidūtur in alias figuras diuidit em̄ in triangulos & (qr) quia sic triaugulus ē p̄ma figura (rum) iō bn̄ dcm̄ ē ꝙ triangulꝰ est figura p̄ma elemētaris ad oēm figurā (pꝪ) patet ergo illud quod dcm̄ est in textu ꝙ figura p̄t duo (bus) modis diffiniri et eodē mō aīa. ¶Quereret aliquis q̄re ridiculū est q̄rere diffinitionē ꝓpriā sine ꝯī & ecōuerso sic̄ dr in textu. Ditēdū est ꝙ hāc veritatē possumꝰ venari duplici via Prima via est ex habitudine q̄ est inter ꝯīa & ꝓp̄a hītudo āt talis est ꝙ scīa ꝓprio (rum) supponit scīam ꝯmuniū. nō em̄ p̄t sciri quid est hoc ens nisi cognasca tur ens. qui em̄ nouit ꝯceptū ꝓpriū alicuiꝰ oꝑꝪ ꝙ noscat ī quo cō uenit cū alio & in quo dr̄t. ꝯueniē cia āt nosci nō p̄t nisi nota sint cō munia et (qr) quia scīa ꝓprio (rum) supponit scīam ꝯmuniū iō riditulū ē q̄rere diffinitionē ꝓpriā nisi hīta ꝯī. scīa eciā ꝯmuniū ꝯfusa est & q̄si in potēcia nisi determinet ꝑ ꝓpria. scire em̄ hoīem in (quam)tū aīal & eodem mō scire quālibet rē in vniusali ē scire rem in potēcia ex quo ꝯtingit ꝙ scīa ꝯmuniū ē imꝑfecta nisi descēdat ad ꝓpria in qui (bus) ꝓprijs scientia quasi magis distinguitur et magis dearticualat & (qr) quia ita est ideo dixit phūs ꝙ diffinicō ꝯīs aīe vel figure nō sufficit nisi habeat ꝓpria et sic (pꝪ) patet p̄ma via. Secunda via magis descēdit ad ꝓpositū in [Page] figura vel in aīa. cū em̄ dr ꝙ triangulus ē p̄ma figura elemētaris ad om̄em figurā on̄dit posse trianguli qd posse (hꝪ) habet respcū oīs figure nō sufficit aūt cognoscere posse nisi cognoscat eē & ideo dāda est diffinitio ꝯīs & iūgenda cū ꝓpria ita ꝙ simul on̄dat eē et posse vt dicat sic triangulꝰ est terminatio q̄nti cuiꝰ posse est ad oēm figurā eodē mō sic̄ dcm̄ ē de figuris ita diceudū est de potēcijs aīe. Non em̄ sufficit scire diffinicōe ꝓpria quid pn̄t potencie aīe nisi sciat quid est aīa diffinitio ne ꝯī. (qr) quia posse supponit eēnciam et actū a quo fluat
QVare scdm unumquod (que) Ostēso quō se (hꝪ) habet diffinitio ꝯīs aīe ꝑtes ip̄ius hic on̄dit quid āmodo determinādū est & quō & diuidit hec ꝑs in duas ꝑtes. (qr) quia p̄mo on̄dit quid restat dicēdū de aīa. secūdo on̄ dit quo ordiue est dicendū ibi Necessariū aūt est. Prima in duas s duo que restat determinare. secū da ibi. Propt quā aūt cām. Primū aūt qd restat determinare est videre diffinitionē ꝓpriā vniuscuiꝰ (que) ꝑtis aīe· et ꝯtinuet sic lr̄a ita dictū est ꝙ nō sufficit diffinitio ꝯīs sine diffinitiōe ꝓpria quare querēdū est sm vnūqd (que) .i. sm vnā ꝑtē aīe que est aīa vniuscuius (que) puta que est anima plante. quā dicimꝰ vegetatiuū et que est aīa bestie que est ip̄m sensitiuū & que ē aīa hoīs que est ip̄m intellectiuū. ¶Deinde cū ditit Propter quā aūt cām. ponit secundū qd restat determinare est aūt hoc sm ꝙ ꝑtes aīe se hn̄t adinuicē· (hꝪ) habet aūt hec ꝑs quatuor ꝑtes s quatuor ꝯn̄as quas ponit secunda ibi. Ite (rum) aūt. tercia ibi. Et sensitiuo (rum) aūt. quarta ibi. Vltimū aūt Ponit ergo p̄mā ꝯn̄am. Est autē hec ꝯn̄a inter vegetatiuū & sensitiuū (qr) quia vegetatiuū p̄t eē sine sensitiuo sed nō ecōuerso. & hoc est qd dt lr̄a ꝙ ꝯsiderandū est ꝓpter quam cām hee ꝑtes aīe sic se hn̄t ꝯn̄ter adinuitē. sensitiuū em̄ uō est sine vegetatiuo. Vegetatiuū aūt seꝑatur a sensitiuo vt (pꝪ) patet in plātis. Notandū est ꝙ oꝑa vegetatiue ordinātur ad ꝯseruandū & adipiscendū eē naturale. Esse aūt naturale est fundamentū qd subiacet alijs & iō vegetatiuū qd ordinat ad adipiscēdū et seruandū tale eē est fundamētū alia (rum) ꝑciū aīe. ¶Dein̄ cū dt Iterū aūt. ponit secundā ꝯn̄am. Est āt hec ꝯn̄a tactū & aliquos sensus (qr) quia tactus p̄t eē sine alijs sensibus sed nō ecōuerso· & hoc est qd dt lr̄a ne (que) vnus alio (rum) sensuū p̄t eē sine eo qd p̄t tangere ·i· potest esse sine tactu. tactus autē potest esse sine alijs sensi (bus). Multa em̄ animalium ne (que) visum habent ne (que) auditū ne (que) sensum odoratus & tn̄ hn̄t tactū Notandū est ꝙ ille sensus qui est de necessitate aīalis debet esse fundamentū alio (rum) sensuū qui nō sunt [Page] de necessitate aīalis· talis aūt ē tactus. tactus em̄ est ꝑceptiuꝰ eorū ex qui (bus) aīal ꝯstat et nutrit. Alij aūt sensus ad hoc nō ꝯferūt nisi ꝑ accn̄s. Qd eciā tactus sit fundam̄ tū omniū sensuū signū est ꝙ frigiditas in sompno ligat sensus cū tn̄ frigiditas īmutet nuos sensibiles nisi in (quam)tū in eis est sensus tactus ita ꝙ in quolibet sensu oꝑꝪ p̄us disponi organū tactus (quam) possit agere oꝑationem sensus alterius qd contingit (qr) quia omnes alij sensus supponūt tactum sicut fundamentum· ¶Deinde cū dicit. Et senfitiuo (rum) autē. ponit terciā ꝯn̄am que est inter sensitiuū et motiuū. nā motiuū nō est sine seusitiuo. seusitiuū autē p̄t esse sine motiuo nam quedā hn̄ riū sensum hn̄t eciā motū sm locū Alia aūt hn̄t sensum que non hn̄t motū sm locū ¶Deinde cū dicit. Vltimū aūt· ponit quartā ꝯn̄am que est inter intellectū & alias ꝑtes aīe et est hec ꝯn̄a ꝙ quibuscū (que) de nuo corruptibiliū inest intellectus insunt eciā alie potēcie quibus nō inest intellcūs. et hoc ē qd dicit lr̄a ꝙ vltima ꝑs anime & minima est rō & intellcūs. dr autem hec ꝑs minima (qr) quia nō diuidit in di nersa sm speciē & illud est qd habet rationē et intellectū in corruptibili (bus) sed solus homo in corruptibili (bus) (hꝪ) habet rationē et intellectū quibus cū (que) antē de nuo corruptibiliū inē racō insunt eciam relique ꝑtes sed nō econuerso quia non quibuscū (que) inest aliq̄ ꝑs aīe inest intellcūs (sed) qd plꝰ est· multa aīalia sunt q̄ non solū carent intellcū sed eciā ymaginatione (qr) quia quibnsdā aīali (bus) nō inē ymuginatio. Alia vero sunt aīalia que carent intellcū tn̄ viuūt ymaginacōe (qr) quia sicut nos dirigimur in oꝑationi (bus) ur̄is ꝑ intellectum ita & talia aīalia dirigūtur in oꝑationi (bus) suis mediāte ymaginacōe. licet āt quibusdā aīali (bus) nō insit ymaginatio sicut nec intellcūs tn̄ altera rō est de ymaginacōe & intellcū. dr̄a tn̄ ho (rum) patebit infra. hoc tn̄ manifestū est mō ꝙ diffinitio illa vere & ꝓprissime est diffinitio aīe qua cognoscitur quid est vnūqd (que) ho (rum) que p̄dicta sunt ¶Notandū est ꝙ natura paulatim & gradatim ascē dit in aīali (bus). quibusdā em̄ aīali (bus) inest solus sensus de qui (bus) dt phs̄ in lr̄a ꝙ quedā animalia sensum sine ymaginatione. Est tn̄ ymagīatio siue fantasia duplex. Indeterminata & de hac dixit sup̄ phūs ꝙ si pars decisa habet sensum et appetitū habet eciā fantasiam. Est alia fantasia determinata et de hac dicit philosophus ꝙ non est in omnibus aīali (bus). quedā aūt sunt alia aī mulia que cū sensu hn̄t ymaginationē. quedā eciā cū hijs hn̄t motiuā & quedā cū oī (bus) hijs hn̄t exꝑimentū & artē sicut hoīes ¶Dein̄ cū dt. Necessariū āt est. Oēstdit quo ordine determinādū ē de ꝑti (bus) aīe ¶Ad cuiꝰ euidenciā notādū ē ꝙ triplicē ordinē possumꝰ ꝯsidare [Page] in ꝑti (bus) anime. Primꝰ ordo est inter ꝑtes siue potēcias et accn̄cia eo rūdē puta ꝙ potēcia sit seꝑabilis a torpe vel nō seꝑabilis & hmōi q̄ accidūt potēcijs. Secūdus ordo ē inter potēciā & actū eius sic̄ int potēciam sensitiuā & sentire & int potenciam intellectiuā & intelligere Terciꝰ ordo est inter actū potēcia rū & obm̄ sic̄ int sentire & sensibile vel inter intelligere & intelligibile· & sm istū triplicē ordinē hec ꝑs (hꝪ) habet tres ꝑtes secūda ibi Si aūt oꝑꝪ ditere tercia ibi. Si autē sic. ¶Quātū ergo ad p̄mū ordinē dt phūs in lr̄a ꝙ debentē facere ꝑscru tationē de hijs .i. de potēcijs aīe necesse est priꝰ acciꝑe ꝑ rationē diffinitiuā quid est vnūqd (que) eo (rum) & postea ꝑ illā rōnē oꝑꝪ determīare de hīti (bus) .i. de accn̄ti (bus) ꝯn̄ti (bus) ꝑ se potēcias aīe oꝑꝪ eciā ꝑ eandē diffinitionē inuestigare de alijs puta de organis et simili (bus). ac si dicat phs̄ hic (dꝪ) debet eē ordo in determinādo ꝙ ex quiditate potēcie deueniamꝰ in ea que ꝑ potenciā ꝯsequūtur. ¶De inde cū dt. Si āt oꝑꝪ. ponit secundū ordinē & est ille ordo ꝙ ex actibus debemꝰ deuenire in potēcias .i. in ꝑtes aīe & ex ꝑti (bus) aīe in totam aīam & hoc est (qr) quia actꝰ quo ad nos sunt priores potēcijs & hoc est qd dicit lr̄a ꝙ si oꝑtꝪ dicere ꝑ rationē diffinitiuā quid est vnūqd (que) ho (rum) puta quid est sensitiuū aut vegetatiuū priꝰ dicēdū est quid est sentire & vegetare et hoc (qr) quia actꝰ & oꝑa tiones sunt priores potēcijs sm rationē (qr) quia nos diffinimꝰ potencias ꝑ actus ¶Dein̄ cū dt. Si autē sic. ponit terciū ordinē qui ordo est (qr) quia p̄us dicendum est de obiectis (quam) de actibns (qr) quia obiecta sunt nociora (quam) actus iō ex noticia obiecto (rum) deuenimꝰ ī noticiā actuū hoc est ergo qd dt lr̄a. ꝙ si opposita .i. obiecta sint priora hijs .i. acti (bus) oꝑꝪ priꝰ determinare de obiectis (quam) de acti (bus) ꝓpter eandē cām ꝓpter quā priꝰ determinat de acti (bus) (quam) de potencijs Vn̄ prius determinādū est de alimento (quam) de actu potēcie vegetatiue et sic de sensibili (quam) de actu sensus & de intelligibili (quam) de actu intellectus ¶Ad euidenciā ho (rum) p̄mo q̄ reret aliquis. vt (rum) potēcia aīe sit idē cū subā aīe. videt ꝙ nō (qr) quia potēcia & actꝰ diuidūt oē genꝰ ita ꝙ in eodē genere ē actꝰ & potēcia sed actꝰ aīe ē in genere accn̄tis ergo & potēcia erit ī genere accn̄tis Preterea ista tria se hn̄t ꝑ ordinē ens ꝑ se stās accn̄s manēs & accidens fluēs tūc p̄t sic argui impossibile ē trāsire ab ente ꝑ se stāte ad accn̄s fluēs nisi mediāte accn̄te manente cū ergo actꝰ aīe sit accn̄s fluēs et eēncia aīe sit eēncia ꝑ se stās īpossibile est deuenire a subā in actum nisi mediāte accn̄te manente sed a fubā in actū deuenit mediāte potē cia ergo potēcia est accn̄s. Preterea ꝯm̄. suꝑ p̄mū de aia cir̄ finē dt ꝙ diuisio aīe ī suas potēcia ē sic̄ diuisio pomi in colorē odorē & saporē [Page] sed diuisio pomi in colorē odorem & saporē ē diuisio subī in accn̄cia ergo &c̄. ¶Ad oppositū sic̄ se (hꝪ) habet potēcia materie ad materiā sic se (hꝪ) habet potēcia aīe ad aīam (qr) quia sic̄ potencia materie ē illd mediāte quo materia īmediate suscipit formā ita potēcia aīe ē illud mediāte quo aīa ī mediate suscipit actū & oꝑationē. sed potēcia materie idē ē ꝙ matia ip̄a ergo potēcia aīe idē ē qd subā aīe. ¶Ad hāc q̄stionē dicēdū ē ꝙ potēcia aīe idē ē qd subā. hoc aūt venari possumꝰ triplici via. p̄ma via ē ex hitudine q̄ ē int actū & formā Videmꝰ em̄ ꝙ actꝰ & oꝑacōes proportionant formis ita ꝙ sm diusitatē forma (rum) ē diusitas actuū. Intelligere aūt & velle sunt actꝰ vitales ꝑ eēnciā ergo dn̄t ꝓcedere a p̄ncipio qd sit vitale ꝑ eēnciā. tale āt ē eēncia aīe ergo actꝰ īmediate est ab eēncia. Om̄e āt illud a quo immediate ē actus ē potēcia Ymagīa bimur ergo ꝙ eadē realitate ꝓcedit actꝰ qui ē agere & actꝰ qui ē eē Illa ergo realitas dr eēncia in (quam) tū ab ea ē eē dr āt potēcia inq̄ntū ab ea ē agere. siue dr eēncia in (quam)tū ab ea ē actꝰ p̄mꝰ. dr potēcia in (quam)tū ab ea ē actꝰ secūdꝰ. Secunda via (pꝪ) patet ex radice intellectualitatis. Ad cuiꝰ euidenciā notādū ē ꝙ suꝑ eadē radice fundat intellcūalitas actia & passiua. passiuā voco ꝙ aliq̄d possit intelligi. actiuā voco ꝙ aliquid possit intelligere. Radix aūt tā hꝰ (quam) illiꝰ ē īmaterialitas Ad hoc em̄ ꝙ aliquid intelligat oꝑꝪꝙ sit puratū a ꝯditioni (bus) materie. Eeodem mō radix potēcie intellectiue ē īmaterialitas. Qd ergo ꝑ eēnciā suā ē īmāle & nō ꝑ aliq̄d additū ītellctm̄ qd aūt ꝑ eēnciā suā ē intellectiuū & nō ꝑ aliquid additū nō ē intellectiuū ꝑ accn̄s nec sibi accidit potencia intellectiua· aīe ergo q̄ ꝑ se ē īmaterialis impossibile ē ꝙ accidat potēcia intellectiua sic̄ sibi nō accidit īmaterialitas Queremꝰ em̄ ab isto qui ponit opposita. Vt (rum) aīa ꝑ eēn ciā suā sit intellectiua vel ꝑ aliq̄d additū. si ꝑ eēnciā suā hētur ꝓpositū si ꝑ aliquid additū ergo p̄t ītelligi siue intellectiuo sic̄ p̄t intelligi sine addito▪ res em̄ p̄t intelligi sine eo qd sibi accidit ꝙ aūt aia intellectiua posset intelligi sine potēcia intellectīa hoc ē īpossibile sic ergo (pꝪ) patet secūda via· Sic̄ em̄ p̄ma via ꝓbanit de oī potēcia aīe ita hec ꝓbat de potēcia intellectiua. Tertia via p̄t esse ex differencia que videtur esse inter essenciam et potenciam. de ratione enim essencie est ꝙ facit ens. de ratione autem potencie est ꝙ faciat potens· essencia enim respicit subiectum sed potencia respicit ob. īectum. hijs enim visis (patꝪ) patet quod qneritur. nam non est impossibile ꝙ aliquid per eandem realitatem sit ens et eciam sit potens sicut calidum per eandem caliditatem est calidum et potest calefacere· Eadem eciam realitas respicit subiectum et eciam obiectum. sicut eciā [Page] eadem caliditas respicit subm̄ qd est calidūi et obm̄ qd est calefactibile. Eodem mō est in aīa. nā eadem eēncia aīe et eadē realitas respicit subiectū et obm̄. in (quam)tū autē respicit subm̄ est eēncia sed in (quam)tū respicit obm̄ est potēcia nec ē ymaginandū ꝙ subm̄ ꝑ vnā realitatē sit et ꝑ aliā possit sed ꝑ eandē est et ꝑ eādem potest. Sic aūt dicēdo ponitur maior ligatura in re (bus) (quam) si poneretur ꝙ potēcie eēnt accn̄cia sic em̄ ponendo eandē realitatē ligat inter subm̄ & obm̄· vt ꝑ eandē realitatē ꝑ quā sensitiuū est sensitiuū ꝑ eandē p̄t attingere sensibile ita ꝙ eēncia sensitiua & potencia nō drn̄t nisi sm rationē et habitudinē ad diusa et eodem mō ꝑ eādē realitatē intellectiuū est intellectiuū ꝑ quā p̄t attingere intelligibile. ¶Ad argumentū primū dicē dū est ꝙ qn̄ dr ꝙ potencia & actꝰ sunt in eodem genere hoc (hꝪ) habet veritatē de potencia que fit actus eodem mō quo dicimꝰ ꝙ in eodem genere est homo in potēcia & hō in actu. de potēcia aūt que nō fit actus nō oꝑꝪ potēcia aūt intellectiua vel sensitiua nō est vel nō fit ip̄m sentire vel intelligere. Si em̄ vniuersaliter ē verū vt ipsi dicūt ꝙ in eodē genere est potēcia et actus sequeretur ꝙ potencia est in genere actiouis. Intelligere em̄ & sentire est in genere actionis & ꝑ ꝯn̄s potencia intellectiua et sensitiua erūt in genere actiōis. ¶Ad secūdū argumē tū dicēdū est ꝙ flm̄ est ꝙ accidēs flnxibile nō possit īmediate fundari ī subā. Si em̄ repugnat accn̄ti fluxibili ꝙ possit īmediate fūdari ī subā aut sibi repugnat (qr) quia accn̄s aut (qr) quia fluxibile. nō (qr) quia accn̄s (qr) quia s hoc nnllū accn̄s pos (sed) īmediate fundari ī subā. (qr) quia si accn̄ti in (quam)tū accidens repugnet ꝙ fundet īmediate in subā repugnat oī accn̄ti. Si ergo potēcie aīe sint accn̄cia vt isti dicūt sequit ꝙ nō pn̄t fundari immediate in subā aīe. Nec sibi repugnat (qr) quia fluxibile (qr) quia nō est maior ratio ꝙ accn̄s fluens fundetur in accn̄te manente immediate (quam) ī subā manente ¶Ad tertiū dicendū est ꝙ ꝯmētator nō intendit dicere ꝙ oīno sit simile de diuisione pomi et diuisione aīe maxīe cū boe cius dicat in libro diuisionū ꝙ diuisio aīe in ꝑtes suas nō est sic̄ diuisio subiecti in accn̄tia sed magis sicut diuisio tocins in ꝑtes potēcia les. Pro tanto ergo est simile de diuisiōe pomi & aīe (qr) quia sic̄ pomū ē q̄si qddā totū ꝯp̄hendens multas q̄litates ita aīa es [...] q̄si qddā totū ꝯp̄hendēs multas potēcias ī quas p̄t diuidi ¶Secūdo q̄reret aliq̄s vt (rum) eadē eēncia possit eē idem cū multis potēcijs. Videt ꝙ nō (qr) quia ꝓporcio (dꝪ) debet eē inter eēuciā & potēciā ꝓportio āt nō est vt videt int vnā eēnciā plures potēcias (sed) int vnā eēnciā & vnā potenciā ergo ab vna eēncia n̄ ē nisi vna potēcia. Preterea ab vno ī (quam)tū vnū nō ē uisi vnū [Page] ergo ab vna eēncia nō est nisi vna potēcia cū qua est idē illa eēncia et nō cū pluri (bus) potēcijs ¶Ad oppopositū est dcm̄ phī in lr̄a vbi dt ꝙ potēcia p̄or saluat in posteriori. (qr) quia q̄cq̄d p̄t p̄or potēcia p̄t posterior et plꝰ (qr) quia quicq̄d p̄t vegetatm̄ p̄t sensitm̄ & plꝰ ex quo sequit vt videt ꝙ eadē essencia sensitiua (hꝪ) habet potēciā senciēdi & vegetādi ¶Ad hāc q̄stionē dicendū est ꝙ nō ē impossibile ꝙeadē eēncia hēat plures potēcias cū qui (bus) sit idē. hoc āt manifestari p̄t si manifestētur due veritates. p̄ ma veritas ē ꝙ q̄nto forma ē eleuacior tāto potēcia ē eleuacior & hoc (qr) quia potēcia sequitur formā (qr) quia ergo for̄ sensitiua eleuacior ē (quam) vegetati ua iō posse sentire ē eleuaciꝰ posse (quam) vegetare (qr) quia eciā for̄ intellectiua ē eleuatior for̄ (quam) s̄sitiua sequit ꝙ intelligere ē eleuaciꝰ posse (quam) sentire Secūda veritas declarāda ē ꝙ ea q̄ saluāt diuisim in inferiori (bus) vnitim saluāt in suꝑiori (bus) & ea q̄ saluātur in inferiori (bus) mō infimo saluātur in suꝑiori (bus) mō suꝑiori cuiꝰ rō ē (qr) quia om̄e qd ē in aliquo ē ibi ꝑ modū illiꝰ in quo est qd ergo in inferiori ē ꝑ modū inferiorē ē in suꝑiori ꝑ modū suꝑiorē. Ex hijs du a (bus) veritati (bus) (pꝪ) patet qd q̄ritur nā multe potēcie q̄ diuisim saluātur in modis inferiori (bus) pn̄t saluari vnitim in vna forma suꝑiori & hoc est qd dt phūs ꝙ vegetatiuū saluat in sensitiuo & vegetatinū & sensitiuū saluātur in intellectiuo. Ac si dīcat phūs. forma inferior propter sui infirmitatē nō p̄t nisi vnū. forma aūt suꝑior q̄nto eleuatior ē tanto plura p̄t & iō vna eēncia eleuata p̄t hr̄e plures potēcīas vbi forma minꝰ eleuata nō (hꝪ) habet nisi vnā. Ymagīatur em̄ p̄mo phūs ꝙ q̄nto forma ē vicimor p̄me cause tanto (hꝪ) habet plures bonitates & nobilitates ꝑ q̄s ī plura p̄t. & ꝑ ꝯn̄s (hꝪ) habet plures potēcias Secūdo ymaginat ꝙ in poteucijs aīe semꝑ potēcia posterior simplicior & immortalior ē (quam) p̄cedens & iō plura p̄t q̄m p̄cedens (qr) quia p̄t qd p̄t p̄ cedens & plus p̄t eciā ꝙ p̄t p̄cedēs sublimiori mō q̄m p̄cedens sicut videmꝰ ꝙ vegetatiuū sublimiori mō salnat vegetatiuū in sensitiuo q̄m in planta. in planta em̄ facit lignū. (sed) in sensitiuo facit carnē facere carnē est nobilior oꝑatio q̄m facere lignū vbi autē est nobilior oꝑatio ibi est forma eleuatior. ¶Ad primum argumentum dicendum est ꝙ licet non sit proportio inter quamcum (que) formam et plures potēcias tamen bene p̄t esse proportio inter formam eleuatam et plures potencias qnia vt dictum est vbi potēcia inferior nō p̄t nisi vnū potēcia superior plura p̄t ꝓpter sui eleuationē nec est intelligendū ꝙ ista pluralitas obuiet simplicitati forme eleuate sed ymaginandum ꝙ ipsa ꝑ vnicū esse simplex p̄t qd p̄t precedens et nobiliori modo. pluralitas rationū nō obuiat simplicitati rei· īmo forte q̄nto res sublimior tāto [Page] magis est in rōni (bus) multiplicior· Ad secūdū qn̄ dr ꝙ vnū in (quam)tum vnū nō p̄t nisi vnū. Dicēdū ē ꝙ verū ē. sed tn̄ vnū p̄t in plura in (quam)tū ī vno saluāt ututes pluriū. sic em̄ p̄t in plura nec in (quam)tū vnū sed in (quam)tū capiēs ututes pluriū. & iō cō sueuit dici ꝙ tale vnū ē totū potē ciale (qr) quia capit plēs potēcias & plnres ututes ita tn̄ ꝙ q̄libet virtus ꝯternit realitatē illiꝰ. ex quo seqtur ꝙ utus nō dr̄t a utute eēncia lit (qr) quia ex quo capiūt realitatē eiusdē forme eleuate eandē rem dn̄t. drn̄t tn̄ sm rōnē ꝓpter quā dr̄am rōnū ipsa aīa dr totū potētiale ad quālibet rōnē ꝑcialē siue ad qdlibet posse ꝑciale (qr) quia aīa capit m̄ltas potēcias & multas rōnes & ideo respcū eius tenet modū ꝑtis ¶Tercio quereret aliquis vt (rum) distinctō nes potēcia (rum) accipiātur ex distinctiōe obō (rum) sic̄ dt phūs. videt ꝙ n̄ (qr) quia distinctō rei accipit ex eo qd ē intrinsecū rei (sed) obā nō sunt ītrinseca potēcijs ergo &c̄. Preterea si distinctō obō (rum) argueret distinctio nē potēcia (rum) vua potēcia nō pos (sed) eē ꝯtrario (rum). ꝯn̄s ē flm̄ ergo & an̄s. ꝯn̄a (pꝪ) patet (qr) quia si potētia distinguit penes obā. vniꝰ potēcie nō eēnt plura obā. falsitas ꝯn̄tis (pꝪ) patet (qr) quia visus cū sit vna potēcia ē duo (rum) ꝯtrario rū ¶Ad oppositū ē dcm̄ phī ī lr̄a Ad hāc q̄stionē dicēdū ē ꝙ duplici via possumꝰ venari distinctionē obō (rum) arguere distinctōm potēcia (rum) & oꝑationū· p̄ma via sunnt ex habitudīe q̄ ē inter obm̄ & potēciā. hī tudo āt int obm̄ & potēciā talis est ꝙ potēcia passiua mouetur ab obiectis eo modo quo dicimꝰ ꝙ potēcia sensitiua mouet a sensibili & potē cia intellectiua mouetur ab intelligibili. potēcia āt actiua mouet suū obm̄ eo mō quo dicimꝰ ꝙ potencia calefactiua monet ip̄m calefcībile trahēdo ip̄m de potencia ad actū et potēcia generatiua mouet ip̄m generabile trahēdo ip̄m de potēcia ad actū· Ex hoc autē ꝙ potētie passiue mouētur ab obiectis seq̄tur ꝙ obā se hn̄t sic̄ mouētia. Diusa aūt mouētia arguūt diusitatē oꝑationū & eciā diusitatē potēcia (rum) recipiēciū motionē agenciū ex quo seqtur ꝙ diusitas obō (rum) mouēciū. arguit diusitatē potēcia (rum) passina (rum). Eodem mō si potēcie actiue moueāt obā eo mō quo potēcia calefactiua mouꝪ calefcībile seqt ꝙ obā potēcia (rum) actī ua (rum) sint fines oꝑationū & motionū q̄ egre diūtura potēcijs talibꝰ. Ad hoc em̄ finalit mouet potēcia calefactiua vt ip̄m calefactibile de ducat de potēcia ad actū silr̄ et hoc mouet potēcia generatiua vt deducat ip̄m generabile de potencia ad actū Si āt ita ē seqtur ꝙ diusitas obō (rum) arguit diusitatē potēcia (rum) actiua (rum). Diusitas em̄ finiū arguit diusitatē eo (rum) q̄ sunt ad finē (sed) vt p̄habitū est obā sunt fines tā oꝑa tiouū potēcia (rum) actiua (rum) (quam) eciā potēcia (rum) passiua (rum)· Ip̄e āt oꝑacōnes vel potēcie sūt ad finē & sic (pꝪ) patet p̄ma [Page] via ꝑ quā on̄sum ē ꝙ diusitas obō rum arguit diusitatē potēcia (rum) siue sint passiue siue actīe. Cū ergo oīs potēcia aīe vel sit passiua vel sit actiua sequit ꝙ diusitas obō (rum) arguat diusitatē potēcia (rum) aīe. Secūda via accipit ex hoc ꝙ potēcia includit aliquē respectū ad obm̄ siue ad oꝑationē ¶Ad cuiꝰ euidenciā notaodū est ꝙ relatio vnū respectū (hꝪ) habet ad subm̄ in quo est & (hꝪ) habet respectum hūc in (quam)tū accn̄s. aliū respectū (hꝪ) habet ad obm̄ & hūc respectū (hꝪ) habet in (quam)tū ta le accn̄s scꝪ relatio. Relacōis enim eē ē ad aliud se hr̄e. de materia āt relatiuo (rum) est ꝙ vnū relatiuo (rum) (hꝪ) habet coguosci ꝑ aliud et ideo bene ex distinctione obō (rum) possumꝰ deuenire in distinctionē potēcia (rum) & maxime obā sunt [...]obis nociora. nec dico ꝙ potēcia aīe dicat pu (rum) respectū: sed dico ꝙ dat intelligere aliquē respectū ¶Ad primū argumentū quā do dr ꝙ oīs distnictio est ꝑ intrinseca dicendū est ꝙ ve (rum) est tn̄ distinctio aliquo (rum) extrinseco (rum) bene p̄t arguere distinctionē intrinseco rū in hijs que mutuo dependent et hoc mō dcm̄ est ꝙ diusa mouencia arguūt diusitatē motionū et mobiliū & diusitas siniū arguit diusitatē eo (rum) que sunt ad finem. ¶Ad secundū qn̄ dr ꝙ sm hoc vna potē cia nō posset esse ꝯtrario (rum) qd tamē falsum est (qr) quia idem visus est albi & nigri. Dicendū est ꝙ qn̄ dr ꝙ diusitas obō (rum) arguit diusitatē potēciarū passiua (rum) intelligit de obiectis formali (bus) ita ꝙ obiectū in (quam)tū obiectū diuersificat. Illud aūt quod materialiter se (hꝪ) habet ad rationē obiectiuā nō diuersificat. Videmꝰ em̄ ꝙ eiusdē potēcie est videre hominē coloratū & lapidem coloratū quod tn̄ nō esset si lapis & homo eēnt obiecta formalia. Eodem mō eiusdē potēcie est videre albū & nigrum et hoc (qr) quia albū et nigrū nō sunt obiecta p̄mo sed color et lux Ymaginabimur ergo ꝙ quelibet potēcia respicit vnā rationē formalē in obiecto. sicut visus respicit rationē lucis vel coloris que quidē ratio obiectiua in multis reꝑiri p̄t. sicut ratio lucis vel coloris reꝑitur in om̄i lucido vel colorato Vnitas autē vel diuersitas potēcie accipitur penes vnitatē & diuersitatē rationū formalium nō autē penes vnitatem & diuersitatē suscipienciū illas rationes formales
QVare primo de alimēto Post (quam) dixit phūs de ordine potenciarum adinuicem. post (quam) eciam dixit quo ordine determiuandum est de ipsis potencijs. In parte ista incipit determinare de vnaqua (que) potenciarum & diuiditur hec pars in duas partes· quia primo determinat de singulis partibus vel potencijs aī me. secundo assignat causam ꝯueniencie & ordinis qui ē int potēcias aīe in finem tercij ibi. Vegetabilē [Page] igit aīam. p̄ma ꝑs in q̄tuor ꝑtes (qr) quia p̄mo determinat de vegetatiuo· secūdo de sensitiuo ibi. Determinatis aūt hijs. tercio de intellectiuo ibi de ꝑte aūt aīe. quarto de motiuo ibi. Qm̄ aūt aīma habet duas circa finē tercij determinādo aūt de motiuo determinat de appetiuo et hoc (qr) quia appetitus imꝑat motū. In p̄ma ergo ꝑte determinat de vegetatiuo et diuidit hec ꝑs in tres ꝑtes (qr) quia p̄mo ponit de quo est intencio. secūdo manifestat quedā que sunt necessaria ad cognitionē ꝑtis vegetatiue ibi naturalissimū enim oꝑꝪ. tercio intēdit determinare de potēcia vegetatiua ibi. Qm̄ aūt eadē potētia. p̄mo ponit intentū suū. Cōsistit aūt intentū suū circa duo p̄mū est ꝙ volenti determinare de potēcijs aīe p̄mo dicēdū est de prima potēcia. p̄ma aūt potēcia (rum) ē vegetatiua et iō p̄mo dicēdū est de vegetatiua volenti eciā dr̄e de vegetatiua p̄mo dicēdū est de alimēto et generacōe. (qr) quia p̄us dicēdū ē de actibꝰ et obiectis (quam) de potēcijs & hoc est qd dt lr̄a q̄ sic ꝯtinuet Ita dictū est ꝙ p̄us dicet de obō & actu (quam) de potēcijs. q̄re p̄us dicēdū ē de alimēto qd est obm̄ potēcie vegetatiue & generacōe que est actus (quam) de ip̄a potēcia vegetatiua de qua p̄ us dicēdū est (quam) de alijs potencijs Ipsa em̄ potēcia vegetatiua ē p̄ma inter alias et fundamentū aliarū qd dcm̄ est sup̄. Est eciā respectu alia (rum) maxīe ꝯīs (qr) quia inest oī (bus) viuēti (bus). Ipsa em̄ sepat ab alijs. [...]z alie nō seꝑantur ab ip̄a et (qr) quia ꝯīor alijs iō p̄or nō sm ordinē generationis. Ip̄a est em̄ sm ꝙ viuere inest oī (bus) cuiꝰ oꝑa sunt generare & alimēto vti· ¶Dein̄ cū dt Naturalissimū em̄ incipit manifestare quedā necessaria ad ꝓpositū et diuiditur in duas ꝑtes sm ꝙ duo manifestat. p̄mo em̄ manifestat (quam) generare est a ꝑte vegetatiua· secūdo on̄dit ꝙ oꝑa vegetatiue sunt ab aīa ibi. Est autē aīa ¶Circa primū ponit talē rationē. Omnis oꝑatio que naturaliter inuenit in oī (bus) viuēti (bus) est a ꝑte vegetatiua sed generare est oꝑatio que naturaliter inest oi (bus) viuēti (bus) ergo ꝑtinet ad ꝑtē siue ad potēciā vegetatiuā. ꝯn̄a huiꝰ rationis (pꝪ) patet (qr) quia potencia vegetatiua ē ꝯmunissima vt dictū est er illa oꝑatio que ꝯīter in est oī (bus) viuēti (bus) sicut ē generare (dꝪ) debet eē a potēcia vegetatiua ꝙ āt generare ꝯīter & naturalit insit oī (bus) viuenti (bus) hoc on̄dit phūs hic et duo facit. (qr) quia primo ponit ꝙ generare naturaliter inest oī (bus) viuentibus. secūdo reddit rationē huiꝰ ibi Quatenꝰ ipso semꝑ ¶Quātū ad primū dt ꝙ generare inter alia ē naturalissimū viuēti (bus) .i. generare naturaliter & ꝯmuniter ꝯueīt viuenti (bus) ab illa tn̄ generalitate viuenciū excipiūtur tria qui (bus) generatio uō ꝯuenit. excipiūt em̄ imꝑfecta. quecū (que) em̄ generant ꝑfecta sunt Imꝑsecta aūt sicut pueri [Page] nō generāt. secūdo excipiūt illa q̄ paciunt aliquē defectū alicuiꝰ p̄ncipij naturalis sic̄ sunt frigidi et spadones. quecū (que) em̄ generāt nō sunt orbata siue defectiua excipiūt tercio illa que siūt ex putrefactiōe quo (rum) generatio est spontanea. vocatur autē generatio eo (rum) spontanea (qr) quia ad generationē ho (rum) sufficit utus vniuersalis corpis celestis & materia dispofita ¶In oī (bus) alijs ē ꝓpria generatio (qr) quia ip̄is ꝯuenit facere alterū quale ip̄m est sic̄ aīali ꝯuenit facere aīal & plante facere plantā hoc autē est ꝑ generationē Notandū est ꝙ illud dicit sponte facere aliquid ad qd faciendū non inducit virtus ab agente extrinse to· Ad similitudinē huiꝰ illa vocatur generatio spontanea que autē geuerant ex terra siue semine nec indigent nisi utute reli. Notandū est secūdo ꝙ ꝯtinuatio speciei & cō (ser)uatio eiusdē in re (bus) generabili (bus) et corruptibili (bus) est ꝑ generationē et iō dt in lr̄a ꝙ facere alte (rum) qua le ip̄m est .i. sibi facere simile ī specie ꝯuenit viuenti (bus) et hoc vt species ꝑpetuet quecū (que) viuencia nō sunt imꝑfecta nec sunt orbata siue defectiua vt sunt hn̄cia generationē spontaneā ¶Dein̄ cū dt. Quatenus ip̄o semꝑ reddit cām quare generatio est data viuenti (bus) & primo quidē hoc facit. secundo explanat qddā dcm̄ ibi Id āt qd curus cā fit ¶Ad euidentiā p̄mi notandū est ꝙ oīs res appetit ꝑpetuari in suo eē. Perpetuari aūt in esse p̄t intelligi dno (bus) modis Vno mō ꝙ vna & eadē res nuo ꝑpetuet et hoc mō est ꝑpetuitas in re (bus) ingenerabili (bus) & incorruptibili (bus). secū do mō ꝯtingit aliquid ꝑpetuari nō (qr) quia ꝑpetuet vnū nuo. sed (qr) quia ꝑpetuatur vnū specie ita ꝙ nō ꝑpetuat res in se sed ī suo simili et hoc mō est ꝑpetuitas in re (bus) generabili (bus) & corruptibili (bus)· hec aūt ꝑpetuitas est ꝑ generationē· mediāte em̄ generatiōe res q̄ nō ꝑpetuat ī se ꝑpetuat ī suo silī. eē āt ꝑpetuū ē eē diuinū & īmortale & iō mediāte generatione generabilia & corruptibilia ꝑticipant eē diuinū. & hoc est qd dt lr̄a ita dcm̄ est ꝙ generatio data est viuenti (bus). ratio huiꝰ est q̄ tenus ip̄a viuentia corruptibilia ꝑticipent ip̄o semꝑ .i. ꝑticipent eē ꝑpetuū· ꝑticipāt eciā eē diuinū & immortale sm ꝙ pn̄t. (qr) quia ad minꝰ siuō possint ꝑpetuari nuo ꝑpetuātur spē. oīa em̄ entia appetūt illud scꝪ eē diuinū et oīa quecū (que) agūt sm naturā agūt cā illius scꝪ eē diuini ¶Deinde cū dt Id aūt qd cuiꝰ cā fit· manifestat qddā qd dixit. Dixit em̄ statim ꝙ esse diuinū et ꝑpetuū est finis eo (rum) que agunt & generāt iō hic manifestat ꝙ finis dr duo (bus) modis & hoc est qd dicit ꝙ illud cuiꝰ cā fit aliquid .i. cā finalis dr duo (bus) modis· vno mō illd dr finis cuiꝰ cā fit qd fit. secundo mō dr finis quo est qd fit et sic finis dr cuiꝰ & quo Esse aūt ꝑpetuū [Page] dicit finis cuius cā fit qd fit Qm̄ em̄ ip̄a corruptibilia nō pn̄t ꝯīcare ip̄o semꝑ .i. nō pn̄t ꝯīcare eē ꝑpetuū & diuinū ꝯtinuacōe .i. ꝑ modū ꝯtinuatiōis ita ꝯtinuetur semꝑ vnū & idem nuo (qr) quia nichil corrupti biliū ꝑmanet vnū et idē nuo. ideo vnūquod (que) corruptibiliū ꝯmunicat asse ꝑpetuo sm ꝙ p̄t ꝑticipare de numero em̄ animaliū corruptibiliū hoc quidē ꝑmanet magis .i. diuturnius. illud vero minꝰ ·i. minus diuturne. ꝑmanēt autē semꝑ nō in se sed in suo simili. (qr) quia nō ꝑmanent vt idem numero sed vt idē specie ¶Quereret aliquis. Vt (rum) finis dicat duo (bus) modis scꝪ cuiꝰ & quo. Dicendū est ꝙ sic. Ad cuiꝰ euidē ciam notandum est ꝙ forma est id quo res est id quod ē. a forma em̄ res habet esse. forma eciam est finis generatiōis (qr) quia p̄senti (bus) habitibus & formis cessat generatio Forma ergo ita est finis quo quia nō om̄e qd est finis est forma. Ymaginabimur ergo sic ꝙ esse ꝑpetuū est illud cuiꝰ cā fit ipsa generatio quod em̄ natura nō ꝯsequit ī vno et eodem in diuiduo scꝪ ꝑpetuitatē ꝯsequit in specie nō tamē est illud quo est ip̄m generatū & hoc est qd voluit dicere phūs in lr̄a qn̄ dixit ꝙ finis est duo (bus) modis scꝪ cuiꝰ et quo ac si dicat esse ꝑpetuū ita est finis cuiꝰ causa fit quod fit ꝙ nō id quo est id quod fit. ¶Secūdo q̄ reret aliquis. Vt (rum) sit ve (rum) qd dt phūs ꝙ omnia appetunt ꝑpetuum esse. Dicendū est ꝙ sic. Ad cuius euidenciā notandū est ꝙ ita suo mō debemꝰ ymaginari in diuersis entibus sicut in vno ente. In vno em̄ ente videmus ꝙ sunt diuersi gradns ꝑfectionis sm ꝙ vnū & idem ens exit de potēcia ad actū. dū em̄ ens est in potēcia est in gradu imꝑfectiori. qn̄ autē est in actu est in gradu ꝑfectiori. Eodem mō in diu sis enti (bus) sunt diuersi gradꝰ Quedā em̄ sunt in gradu inferiori que sunt admixta priuacōni & potēcialitati et hec sunt encia corruptibilia quedā autē sunt in gradu ꝑfectiori et hec sunt encia incorruptibilia q̄ ꝓpter suam appropinquationē ad p̄mū ens nō sunt mixta priuationi hijs visis (pꝪ) patet qd querit. sicut em̄ in vno & eodem ente. potencia appetit actū & qd ē ī gradu imꝑfectiori aptit gradū ꝑfectiorē. in diuersis enti (bus) id quod est in gradu inferiori appetit assimilari suꝑiori (bus)· Appetitus autē in natura nō est ociosus Ymaginabimur ergo sic ꝙ corruptibilia appetunt assimilari in corruptibili (bus) & (qr) quia appetitus nō ē ociosus hāc assimilationē ꝯsequūtur et (qr) quia non eam ꝯsequi in numero consequūtur eam (quam)tum possunt scꝪ in specie ¶Deinde cū dicit. Est autē anima ꝓbat secūdū scꝪ ꝙ vegetatiuū est anima et potest ratio sua eē talis ad ꝓbandū. Illud sm qd in est viuere alicui est anima sed sm vegetatiuū inest viuere viuentibus ergo vegetatiuū est anima. minorē [Page] huiꝰ rōnis pofuit sup̄ phūs qn̄ dixit ꝙ vegetatiuū est illud sm qd ī est viuere cuiꝰ oꝑa sunt generare & alimēto vti. maiorē aūt scꝪ ꝙ viuere est ab aīa declarat hic phūs declarādo (quam) aīa est cā ī triplici genere cause. & p̄mo quidē hoc facit. secūdo excludit quēdā errorē ibi. Empedocles aūt. Prima in duas (qr) quia p̄mo ꝓponit qd intendit scꝪ ꝙ aīa est cā in triplici genere cause. secūdo manifestat suū intentū ibi Qd quidē ergo sit sic̄ subē. Quā tū ergo ad p̄mū dt ꝙ aīa est p̄ncipiū & cā viuētis corpis & cū p̄ncipiū & cā dicat multis modis tam̄ aīa est p̄ucipiū & cā viuētis corporis sm tres modos determinatos scꝪ in secūdo phisico (rum). Est em̄ aīa p̄ncipiū & cā vn̄ est motus & sic se (hꝪ) habet ꝑ modū efficiētis respcū motus corꝑis. est eciā aīa cuiꝰ cā .i. fiualis ꝓpter quā est corpꝰ. tercō ip̄a aīa est cā sicut subā aīato (rum) .i. aīa est cā formalis & subālis dās esse aīato corꝑi. ¶Dein̄ cū dt Quod quidē igit sic sic̄ subā. manifestat suū intentū & tria facit sm ꝙ tria ꝓbat. p̄mo ꝙ aīa est cā formalis. secūdo ꝙ est cā finalis ibi. Manifestū est āt. tercio ꝙ est cā efficiēs ibi. At vero & vnū p̄mū. Prima in duas ꝑtes sm ꝙ adducunt due rationes ad hoc ꝓbandū. secūda ibi Amplius āt. Primo ergo ponit p̄mā rationē que p̄t eē talis. Illd a quo ē eē rei & qd ē cā eēndi est fornia. (sed) ab aīa ē eē viuēciū. (qr) quia ab aīa ē viue. viuere āt est eēm viuē ti (bus) ergo aīa est forma & subā viuētis corꝑis. hoc est ergo qd dicit lr̄a ꝙ manifestū est ꝙ aīa ē sicut subā. subā em̄ est forma subālis & cā ip̄ius eē in oī (bus) enti (bus). viue āt est eē in viuēti (bus). ho (rum) āt viuenciū aīa est cā & p̄ncipiū dās suple eis eē cū dat eis viue. cū em̄ viue sit qddā eē. Dein̄ cū dt. Ampliꝰ āt ponit secūdā rōnē que p̄t eē talis Illud qd ē ratio & actꝰ eiꝰ qd est in potēcia est forma. (sed) aīa est racō & actꝰ eiꝰ qd est in potēcia. (qr) quia vt dcm̄ est sup̄ aīa ē actꝰ corꝑis phisici organici in potēcia vitā hn̄cis ergo aīa ē forma & p̄ncipiū ¶Quereret aliquis vt (rum) sit ve (rum) qd dicit phūs ꝙ viue ē eē. videt ꝙ nō. (qr) quia si viue est eē tūc sequit ꝙ oē ens viuit. Preterea eē nō est nisi suppositi. viue āt ꝑse & p̄mo inest aīe ergo videt ꝙ viue nō sit eō ¶Ad oppositū est dcm̄ phī ¶Ad hāc q̄ stionē dicendū est ꝙ viue est eē et nō om̄e eē sed eē qd est in viuenti (bus) ¶Ad cuiꝰ euidenciā notandū ē ꝙ actus secūdus p̄supponit actū p̄ mū. Actus aūt primꝰ est duobus modis· actꝰ p̄mꝰ ꝑ modū hītus eo modo quo dicimus ꝙ esseacia & forma est actus ꝓrimus. Alio modo actus primus dicitur esse exn̄tie & hoc mō dicimꝰ ꝙ esse cuiuslibet rei est actus primus. Actus ergo secūdus qui est agere supponit actū p̄mū Agere em̄ supponit & eēnciā & exn̄ciā (qr) quia actio ē forma & actio [Page] nō est nisi exn̄tiū. cū ergo sentire ī telligere et velle dicant rem suā ꝑ modū actuū secūdo (rum) oꝑꝪ ꝙ supponant tam essenciā (quam) esse. certū est autē ꝙ nō supponūt om̄e eē. (qr) quia sentire intelligere & velle nō sunt om̄i enciū. supponūt ergo esse & exn̄tiā specialē .i. exn̄ciam viuenciū. exn̄cia aūt viuenciū nō p̄t esse nisi vitalis & (qr) quia vitalis est ideo esse viuencium vocat viuere Ymaginabimur ergo primo ꝙ sicut a forma est esse ita a speciali forma est speciale eē cū ergo aīa sit specialis forma ab ea est speciale eē. hoc aūt eē specificū ē viuere & iō dcm̄ est in lr̄a ꝙ viue est esse sed & nō om̄e eē sed eē specificū (qr) quia est eē viūenciū ita ꝙ viuere de racōe sui noīs includit eē. sicut determinatū includit confusum (qr) quia ip̄m viue est qddā determinatū eē Secūdo ymaginabimur ꝙ sentire & intelligere & velle dicūtur actus vitales duo (bus) modis siue per duas rōnes. p̄mo quidē (qr) quia supponūt esse qd est viue (qr) quia intelligere & velle nō sunt nisi rei exn̄tis exn̄cia vitali secūdo dicūtur actus vitales (qr) quia egrediūt a forma cuiꝰ est dare exn̄ ciā vitalem. ita ꝙ p̄mo ymaginabimur ꝙ a forma est eē qd est viue secūdario ab ea ē intelligere & velle. ¶Ad p̄mū argumētū qn̄ dr si viue est eē om̄e ens viuet. dicendū est ꝙ hoc sequeret si viue eēt om̄e eē. on̄sum est aūt ꝙ nō est om̄e eē sed est tm̄ viuenciū ¶Ad secūdū argumentū qn̄ dr ꝙ eē est suppositi· viue aūt est ip̄ius aīe. dicēdū ē ꝙ viue ꝓprie ē ip̄ius aīme sic̄ a cā (qr) quia ab aīa ē actꝰ vitalis qui ē viue sicut em̄ eē est suppositi tn̄ ē a forma ita viuere est suppositi tn̄ ē ab aīa ¶Secūdo q̄reret aliquis. vt (rum) vita dicat eēnciā vel exn̄ciā. habitū est em̄ ꝙ viue dt eē. hic ergo querit vt (rum) viue dicat eēnciā vel eē videt ꝙ dicat eēnciā (qr) quia vt videt viue nō ꝓcedit nisi a vita sed viue ꝓcedit ab eēncia aīme ergo idē est eēncia aīe qd vita cū ab eis ꝓcedat idē effcūs scꝪ ip̄m viue Preterea id ꝑ qd dr̄t eēncialiter aliqd ab aliquo ē eēncia & forma sed ꝑ vitā eēncialiter dr̄t viuēs a nō viuēte ergo vita ē eēncia & forma ¶Ad hāc q̄ stionē dicēdū ē ꝙ vita de rōne sui magis dt eē (quam) eēnciā. hoc aūt (pꝪ) patet si declarent duo fundamēta. Primū fundamētū est ꝙ eēncia rei create indrn̄ter se (hꝪ) habet ad eē & nō eē & ideo p̄t intelligi eēncia rei create sub n̄ eē & hoc (qr) quia intellcūs eēnciā rei create p̄t absoluere ab eē liꝪ eēncia vt est in exn̄cia nō absoluat ab eē· (qr) quia hoc implicat ꝯtradictionē scꝪ ꝙ existat & absoluat ab esse exn̄cie. Si aūt eēucia p̄t intelligi p̄ter eē & absolui ab eē in ꝯceptu cū viuere sit qddā esse vt declaratū est in p̄cedē ti questione sequit ꝙ eēncia possit intelligi p̄ter viuere et absolui ab eo in conceptu. licet enim forma et essencia a qua est esse quod est viuere non possit absolui ab ipso viuere in effectu: (qr) quia impossibile est [Page] ponere formā vitalē in effcūa qua nō fit eē qd est viue. Secūdū fundamētū est ꝙ licet eēntia possit absolui a vita nō p̄t alsoluere a viue sm em̄ ꝯmunē vsum loquēdi vita nulli attribuit nisi exn̄ti in effectu & nō in oī effectu sed in effectu qui est viue. Si autē vita eēt eēntia sequeret ꝑp̄cedens fundam̄tū ꝙ posset intelligi p̄ter viue et absolui ab eo sicut eēncia p̄t absolui ab exn̄tia. Dicēdū est ergo ꝙ idē eē in effectu dt vita & viue sm tn̄ diuersum modū signādi. sicut idē dt cursus & currere. ¶Ad p̄mū argumentū qn̄ dr ꝙ viue ē a vita dicendū ꝙ magis ꝓprie dcm̄ ē viuere & vita dicūt eē in effcū. Esse aūt in effectu est a forma et iō vita et viuere est ab aīa que tn̄ aīa nō (hꝪ) habet ꝑ eēnciam sui ꝙ de se & eēncia sua sit vita (qr) quia sm hoc esset qddā necesse eē. sed viuere formalit est ab aīa. efficienter aūt est a creante ¶Ad secūdū argumentum qn̄ dr ꝙ ꝑ vitā eēncialiter distinguitur viuens a nō viuente. ditendū est ꝙ magis ꝓprie dcm̄ est ꝙ viuens a nō viuente eēncialiter distinguit ꝑ aīam et eēnciam formalem. manifeste aūt ꝑ esse in effcū qd est viuere ¶Dein̄ cū dt. Manifestū aūt est. on̄dit ꝙ aīa est causa finalis & p̄mo hoc quidē fatit secūdo on̄dit ꝑ quē modū ē finis ibi Dnpliciter aūt ¶Quātū ergo ad p̄mū dicit ꝙ manifestū est ꝙ aīa ē cā finalis cuiꝰ gr̄a agit natura et ꝓpter quā fit qd fit. sicut em̄ intellectus practicus in mechanicis agit grā huiꝰ ·i. agit gr̄a alicuiꝰ finis ꝓpter quē finē mouet materiā vt possit illū finē inducere. eodem mō natura oꝑatur ꝓpter aliquē finē determinatū quē inteudit inducere in materiā hmōdi autē finis in animali (bus) et eciā in plantis est aīa sm naturā. Oīa em̄ corꝑa phisica aīata & organica sunt ꝓpt aīam. nō em̄ aīa ꝓpter corpus sed corpus gr̄a aīe existit et ideo diusi tas corpo (rum) est ꝓpter diuersitatē aīe tam in animali (bus) (quam) in plantis Notandū est ꝙ intentio phī fundatur suꝑ duo fundamēta Primū fundamentū est ꝙ natura agit ꝓpter finē sic̄ intellcūs agit ꝓpt finē. Ratio aūt huiꝰ fundam̄ti ē ꝙ natura agit .q. remem [...]rata ex intelligencijs. Opus em̄ nature est opus intelligeucie. ꝙ em̄ natura agat ꝑ debita media ad debitū finē hoc est (qr) quia hoc datū est nature ab ī telligencia p̄ma que determinat in natura aspectus certos ad determinatos fines. Secundū fundam̄tū est ꝙ si natura agit ꝓpter finem multo magis agit ꝓpter finē ī aī mali (bus) (qr) quia nō minꝰ sed magis ordinate & determinate agit natura ī aīali (bus) (quam) ī alijs īferiori (bus) ¶Deinde cū dt Duplicit āt on̄dit quō aīa ē finis dicēs ꝙ duplicit dr finis. Vuo em̄ mō dr finis cuiꝰ cā fit qd fit. secūdo mō dr finis cꝰ cā fit qd fit & quo est quod fit. Ac [Page] si dicat phūs. aīa non solū est finis cuiꝰ cā agit natura (sed) & aīma ē id cuiꝰ qno ē illud qd fit & sic aīa ē finis & forma. finis quidē (qr) quia gracia eiꝰ agit natura. forma aūt (qr) quia ē p̄ncipiū quo est ip̄m aīatū ¶Deinde cū dt At vero. on̄dit ꝙ aīa ē illud vn̄ est motus in aīali (bus) & sic (hꝪ) habet rō nē efficiētis. & p̄mo hoc facit. secūdo remouet q̄ndā obiectionē ibi. Non oī (bus) āt ¶Quātū ergo ad p̄mū dt ꝙ aīa ē cā efficiēs vn̄ & motus corporis aīati. nichil em̄ (hꝪ) habet qd s se moueat sm locū nisi ab aīa ¶Deinde cū dt. Nō oī (bus) aūt. remouet q̄ndā obiectōnē. dcm̄ est em̄ ꝙ aīa est cā motus localis. Pos (sed) aūt aliqs sic obicere motus localis nō ē in oībꝰ aīali (bus) vt dcm̄ ē sup̄ & ita videt ꝙ aīa nō sit vniusaliter cā motꝰ Ad hoc rn̄det phūs ꝙ licet in oī (bus) aīali (bus) vel viuēti (bus) nō insit iste motꝰ localis nec potēcia motiua tali motu tn̄ aīali (bus) inest motus qui ē alteratio cuiꝰ motus cā est aīa. Sentire em̄ est quedā alteracō q̄ quidē nō inest nisi hn̄ti (bus) aīam (qr) quia nichil sentit qd nō (hꝪ) habet aīam. aīa eciā ē motus augmenti & decremēti cuiꝰ rō est (qr) quia nichil patit decremētum vel augmētat phisice nisi alat. alit āt nichil qd nō ꝯīcat vita & aīa. aīma ergo est cā augmenti & decrementi Notandū est ꝙ phūs ꝑ hec verba vult hr̄e ꝙ aīa est cā triplicis motus scꝪ motus localis & motus alteracōis & motus qui est augm̄tū & decrementū &c̄.
AMpedocles autē Suꝑius on̄sum ē quō aīa est cā in triplici genere cause et ꝙ oꝑa que ꝓcedunt a potēcia vegetatiua sunt ab aīa quia ab ea est augmentū in ꝑte ista imꝓbat phūs dicta quo (rum)dā qui circa hoc errauerūt & duo facit sm duos errores quos imꝓbat· secūda ibi. Videt aūt quibusdā. Prima ꝑs ī duas ꝑtes. (qr) quia p̄mo ponit ip̄e error secūdo imꝓbat ibi. Ne (que) em̄ ē sursum ¶Ad euidenciā p̄mi notandū ꝙ duplex est forma. est em̄ quedā forma nō vitalis sicut ē forma elementi & ab hac forma ꝓcedit motus sursum & deorsū qui nō ē motus vitalis. ab hac em̄ forma s empedoclē est augmentū. Ideo augm̄ tū est in viuenti (bus) (qr) quia grauia mouētur deorsum sicut (pꝪ) patet in plātis q̄ mittūt radices deorsum & hic motus est a grauitate terre que est ī ꝯpositione plante· augētur eciā viuencia in sursum sicut (pꝪ) patet in ramis planta (rum) et hoc est ꝑ naturā ignis qui remanet virtualiter in mixto. Alia est forma vitalis & ab hac s phm̄ est augmentū et decrementū in viuentibus et non a forma elementi sicut posuit Empedocles cuius errorem recitat phūs in littera dicens ꝙ Empedocles non bene dixit dicēs ꝙ augmeutum accidit plantis ex forma elementi. Dixit enim ꝙ plante mittentes radices deorsum augentur in deorsum. [Page] et hoc cātur ex motu terre cuiꝰ ē sm naturā ferri deorsum. augent eciā in sursum & hoc ꝓpter ignem cuiꝰ est naturaliter ferri sursum. ¶Dein̄ cū dt. Ne (que) em̄ sursum Imꝓbat posicōm empedoclis et diuidit in duas ꝑtes sm ꝙ adducit duas racōes ad imꝓbationē huiꝰ erroris. secūda ibi. Ad hoc āt qd est ꝯtinēs ¶Ad euidenciā primi notandū est ꝙ sm emp̄. sic̄ in vniuerso motus sursū & motus deorsū est a forma elemēti sic in augm̄ to viuēciū motus sursū & deorsū ē a forma elemēti. hoc āt nō posset eē nisi sursū & deorsū eēnt in vniuerso & in viuēti (bus) sm vnā rōnē. Qd aūt nō sit sm vnā rōnē sursum et deorsum in vniuso & in viuēti (bus) ꝓbat phūs in lr̄a ita ꝙ rō sua ꝯtra Emp̄. p̄t eē talis. sursum & deorsum nō est vniꝰ rōnis in vniuso et in viuēti (bus). si aūt ita est nō oꝑꝪ ꝙ p̄ncipiū mouēs sursum & deorsum hic & ibi sit vniꝰ rōnis ita ꝙ n̄ sequit si forma elemēti moueat sursum & deorsum in vniuso ꝙ ꝓpter hoc moueat sursum & deorsum ī viuēti (bus)· hoc est ergo qd dt lr̄a. Qd Emp̄. nō bn̄ accipit sursum & deorsum. Accepit em̄ sursum & deorsum ac si eēnt eiusdē rōnis ī oī (bus) qd tn̄ nō est ve (rum). sursum em̄ & deorsum nō est idē .i. nō est eodem mō in oī (bus) scꝪ viuēti (bus) & in om̄i .i· in vniuso qd (pꝪ) patet (qr) quia sursum & deorsum in mūdo opponūt & drn̄t situ sed in corꝑi (bus) aīatis oppouūtur et drn̄t figura et officio. In om̄i em̄ animato dicimus ꝙ caput est sursum respcū corꝑis eius sicut autē est caput respcū animaliū ita sunt radices respcū planta (rum). si ergo in animali (bus) caput est sursum ita radices in plantis. Qd autē simile sit de capite in animali (bus) et de radice in plantis (pꝪ) patet quia sicut aīmalia capiūt cibum ore qd est in capite ita plante accipiunt cibū ꝑ radices instrumenta autē cognoscūtur diuersa esse vel eadem ex operibus cū ergo opus radicis assimilet oꝑi capitis et radix assimilat capiti. Notandū est ꝙ iste dr̄e positionū scꝪ sursum & deorsum an̄ & retro. dext (rum) et sinistrū in quibnsdā distinguūtur sm naturā In quibꝰ dā vero solū positione quo ad nos. cuiꝰ ratio est (qr) quia in quibusdā sunt determinate ꝑtes que sunt naturaliter p̄ncipia aliquo (rum) motuū et in hijs distinguūtur p̄dicte dr̄e positionū sm naturā. hoc em̄ mō dicimus ꝙ in mūdo est naturalit sursum & deorsum sm diuersos tminos motuū. vt sursum dicatur ad qd ferūtur leuia. hoc eciā mō dicimus ꝙ in aīali (bus) est naturaliter sursum et deorsum vt sursum dicatur illa ꝑs vn̄ viuēcia accipiūt alimentū deorsum aūt dicat ꝑs opposita vn̄ emittūt suꝑfluitates In q quibusdam tamē animalibꝰ sicut in homine sursum et deorsum eodē mō terminātur sicut in vniuso (qr) quia suꝑior ꝑs hoīs .i. caput est versus [Page] sursum vniusi. Inferior aūt usus deorsum· in plātis aūt est ecōuerso Ante vero & retro determināt in aīali (bus) sm sensum. dext (rum) vero & sinist (rum) sm motū localē. In re (bus) āt inaīatis sicut in colūpna solū reꝑit dext (rum) aut sinist (rum) ꝑ respectum ad nos (qr) quia colūpna dr dextra ꝑ respectū ad hominē in quo est naturalit dext (rum) & sinist (rum) ¶Dein̄ cū dicit. Adhuc antē. ponit secūdā rōnē et p̄t eē rō talis. Motus augmēti et decrementi in viueuti (bus) p̄ncipaliter debet esse ab illa forma que ꝯtinet elementa ue totaliter abinuitē separentur. talis aūt forma est aīa ī re (bus) viuenti (bus) ergo aīa est p̄ncipiū augmenti & decrementi. hoc est qd dicit lr̄a ꝙ p̄ter hec dicta aliq̄s p̄t querere ab Emp̄. quid ē illud qd est illud quod est ꝯtinens elementa puta ignē & terram que ferunt in ꝯtraria loca ne distrahantue .i. ue in fua loca ferant ferentur em̄ in ꝯtraria loca nisi fit aliquis prohibens. Si autē dicatur ꝙ ꝓhibēs motū elemento (rum) est aīa. sequit ꝙ aīa est causa augmeuti & decrementi ¶Quereret aliquis. Vt (rum) motus alimenti sursum & deorsum in viuenti (bus) sit a forma elementi. videtur ꝙ ficē (qr) quia motus nutrimēti ē naturalis. motus autus aūt naturalis qui est sursum & deorsum videtur ꝙ sit a forma elementi quia quālibet formā elementi sequitur aliquis motus. hic autē motꝰ qui sequit est sursum et deorsum ergo &c̄. Pretērea videmꝰ ꝙ elementa mauent in mixto sm aliquē suum actū. si aūt sic manent oꝑꝪ ꝙ maneant sm aliquē suum motū naturalē ¶Ad oppofitū ē dem̄ phī. Ad hāc questionē dicendū est ꝙ talis motus est ab aīa & nō a forma elementi. hoc autē venari possumꝰ duplici via. Prima via talis ē. Nulla forma in monendo excedit suam speciē & ideo oꝑꝪ ꝙ vbi oꝑatio eleuatur. ꝙ forma eleuetur. Videmus aūt ꝙ forma elementi mouet tātū ad vnū locū puta sursum tm̄ vel deorsum tm̄. Eleuatior aūi motus ē moueri sursum & deorsum (quam) moui sursum tm̄ vel deorsum tm̄ Iste ergo motus nō est a forma elementi est ergo a forma elenaciori & haue formā dicimꝰ esse aīam· Secunda via ad hoc idē on̄dendū p̄t eē talis. Elementa in viuenti (bus) efficiūt materialia respectu ututis assimilātis alimentū membris. Videmus em̄ ꝙ calor oꝑatur in alimento nō speciē ignis sed speciē viuētis corporis (qr) quia agit in virtute alterius agētis p̄ucipalis. motus aūt alimēti & nutrimenti debet attribui ututi p̄ncipali & formali nō materiali ¶Ad argumentū p̄mū dicēdū est ꝙ motus alimenti ad mēbra est naturalis non tn̄ sequit ꝙ si ē naturalis ꝙ ꝓpter hoc sit a forma elementi. (qr) quia p̄t esse a utute aīe. ¶Ad cuiꝰ euidenciā notandū est ꝙ alimentū trahitur ad mēbra. hic aūt tractꝰ nō est violentus sed naturalis. dr [Page] aūt tractus naturalis qn̄ trahens aliquid ututis sue generat in tracto que utus generata in tracto facit ip̄m moui ad trahens. sic̄ utus generata in ferro facit ip̄m moueri ad magnetē & hoc mō utus mēbri ꝑ actionē aīe generata in alimento facit ip̄m alimentū moueri ad mē bra quasi ad locū sue speciei et ad suū ꝯplementū ¶Ad secundū argumentū (pꝪ) patet ꝙ elemēta nō manēt in viuenti (bus) nisi sm eē materiale. virtus autē aīe est sicut p̄ncipalis utus & iō si elemēta agāt nō agūt nisi in virtute aīe ¶Deinde cū dt Videtur aūt quibusdā. ponit secū dū errorē et secundā positionē & diuidit in duas ꝑtes (qr) quia primo ponit positionē· secūdo eam imꝓbat ibi. Hoc āūt cū cā quidē Ponit ergo p̄mo positionē dicens quibusdā videt ꝙ solus ignis inter oīa elemē ta sit cā alimenti et angmēti. cuiꝰ ratio est (qr) quia solus ignis inter elem̄ ta nutrit et augmentatur & iō aliquis p̄t dicere rationabiliter ꝙ ignis oꝑatur alimentū et augmentū tam in plātis (quam) in aīali (bus) ¶Quereret aliquis. Vnde sequitur ꝯn̄a quā faciebāt isti solus ignis inter elementa nutrit & augmdntat ergo est tā causa nutricōis (quam) augmē ti in viuenti (bus) Dicendū est ꝙ om̄e p̄mū in aliquo genere ē cā oīm aliorū que sunt in illo geeere vt (qr) quia ignis p̄mo ē calidꝰ est cā oīm calidorū. hoc fundamento supposito poteraut isti sic arguere. Ignis inter oīa corꝑa p̄mo nutritur & p̄mo augmentat· videmꝰ em̄ ꝙ ignis ꝑ naturā suam educit humidū de calefactis ī quo quidē humido ꝯualescit & sustentat & q̄si nutritur. Videmus eciā ꝙ ignis accipit incrementū sue qnātitatis ꝑ oppositionē cremabiliū ergo ignis est cā nutritionis et augmeuti in alijs ¶Deinde cū dicit. hoc autē concausa. Improbat istā positionē ¶Ad euidenciā notandū est ꝙ utus ignis ꝯcurrit ad nutrimentū et augmentū sicut concausa. (qr) quia p̄ncipalis causa augm̄ ti est virtus anime. duo ergo facit (qr) quia p̄mo on̄dit ꝙ ignis ꝯcurrit sic̄ concausa. secūdo on̄dit ꝙ nō est p̄ncipaliter cā ibi. Nō tn̄ simpliciter Quātū ergo ad p̄mū dt ꝙ hoc scꝪ ignis quodāmō est ꝯcausa nutritionis & augmeuti· Notandū ē ꝙ nutrimentū nō fit nec est augmentū nisi ꝑ alterationē cibi. nutribile em̄ [...]ibū alterat. sicut aūt dt ꝯmētator nutribile nō alterat cibum nisi per partem igneam que est in eo oporter ergo ꝙ ignis concurrat in nutritione et augmento. et ideo dicit commentator ꝙ respectu aliōrum elementorum ignis dominatur in corporibus nutribilibus ¶Deinde cum dicit. Non tamen simpliciter ꝓbat ꝙ ignis non est principale agens sed virtus aīe & p̄t eē rō sua talis Illud est p̄ncipale in oī actione a quo imponit rō & terminꝰ rei facte vel oꝑate. sed ab aīa ē ratio et terminus in rebus viuenti (bus) & nō [Page] ab igne. ergo aīa est p̄ncipalis cā hoc est ergo qd dt lr̄a ꝙ ignis nō est simpliciter cā augmēti sed magis aīa· Augmentū em̄ ignis est in infinitū. auget em̄ ignis quous (que) fuerit cōbustibile Illnd aūt qd augetur in infinitū nō p̄t eē cā eorū que hn̄t terminatū augmentū sed oīm aīato (rum) terta q̄ntitas est. Omniū em̄ natura cōstanciū aliquis terminꝰ est et iō opꝪ ꝙ ī eis sit aliqua ratio determinate magnitudinis & determinati augmenti hoc aūt inest aīe .i. aīa est ratio de terminās & augmētū & magnitudinē in re (bus) aīatis et nō ignis imponere em̄ terminū augmēto magis est rōnis (quam) materie .i. magis est aīe (quam) ignis. Notandū est ꝙ sicut cuili (bus) speciei debent ꝓpria accidentia ita ꝓpria q̄ntitas q̄ (hꝪ) habet propriū statū in maximo et minimo. Est em̄ dare ita maguā q̄ntitatē vltra quā nō p̄t saluare species humana & ita ꝑuā īfra quā nō p̄t saluari eadē spēs Aduertendū tn̄ ꝙ ista q̄ntitas que spēi determinat latitudinē (hꝪ) habet sm diuersitatē indiuiduo (rum) & materie. nō em̄ oēs homines funt vnius q̄ntitatis. (qr) quia ergo q̄ncitas debita spēi (hꝪ) habet statū iō dixit phūs ꝙ scꝪ ꝯstanciū est terminꝰ. Notandū est secūdo ꝙ sm ꝯmentatorē sic suo mō ymaginandū est in augmento viuenciū sicut ymaginamur in mollificacōe ferri quā facit artifex ad faciendū aliqd instrumentū puta serrā vel aliqd huiusmodi· Artifex em̄ mollificat ferrū mediante igne. Mollificare ergo attribuit igni. (sed) ꝙ illa mollificatio termineturad determinatam formā vel figurā hoc est ab arte illius cuiꝰ est determinare actionē ignis vt agat ad determinatū effectū· Eodē modo actio augmēti quasi ꝯposita est ab actione ignis et alia intentione in igne. Alterare em̄ cibū ignis est sed ꝙ alteret ꝑ debitū effectū & certū terminū hoc est ab anima. Ignis em̄ de se augetur in infinitū & sic nō imponit terminū rei. anima autē imponit et ideo dictū est in lr̄a. ꝙ aīma est ratio magnitudinis et augm̄ti
QVoniam aute eadē potentia Post (quam) phūs determinauit quasi quedā p̄ambula ad potenciā vegetatiuā hic incipit determinare de ip̄a & duo facit. (qr) quia primo determinat de obiecto potencie vegetatiue. secūdo determīat de ip̄a potetēcia ibi. Qm̄ autē nichil alitur. Prima in duas. (qr) quia primo ponit intentū suū. secūdo incipit determinare de alimento ibi. Videt aūt eē alimentū. ¶Ad euidenciā primi notandū est ꝙ potēcia vegetatiua ordinatur ad ꝯseruationom indiuidui et hoc ꝑ alimentū. ꝯseruat em̄ indiuiduū ex eo ꝙ ꝑ alim̄ tū restaurat deꝑditū. Vegetatiua aūt que ordinatur ad ꝯseruationē [Page] indiuidui dr nutritiua. ordinat eciam vegetatiua ad ꝯseruationē spēi que vegetatiua est generatiua. conseruat aūt gendratiua spēm mediā te alimento (qr) quia semē est de suꝑfluo alimenti ex qui (bus) (pꝪ) patet ꝙ alimētum est obm̄ tā potēcie nutritiue (quam) eciā generatiue & iō volenti dicere de vegetatiua prius dicendū est de alim̄ to. hoc est qd dt lr̄a ꝙ eadā potencia est vegetatiua & geratiua ·i. sub eadē potēcia ꝯmuni est nutritiua & generatiua. vegetatiua em̄ & ꝯseruat indiuiduū ꝑ nutritiuā & ꝯseruat speciē ꝑ generatiuā. & (qr) quia ita ē ideo p̄us dicendū est de alimēto (quam) de hac potēcia scꝪ vegetatiua. Oꝑe em̄ hoc seꝑatur .i. nutritione seꝑatur hec potēcia ab alijs potēcijs scꝪ sensitiua & intellectiua ¶Dein̄ cū dicit· Videt aūt alimentū. incipit determinare de alimento & duo facit. (qr) quia p̄mo ponit quid est illud qd p̄mo nobis occurrit de alimente. secūdo mouet q̄ndā dubitationem ibi Dubitationē aūt (hꝪ) habet. Primo ergo ponit quid occurrit de alimento dicens ꝙ alimentū videt eē ꝯtrariū ei qd alit cuiꝰ rō est (qr) quia alimentū ꝯuertit in id qd alitur & sic videt quedā generacō. generacōes aūt fiunt ex ꝯtrarijs. licet aūt alimētū sit ꝯtrariū ei qd alitur nō tn̄ om̄e ꝯtrariū alit & nutrit. (sed) oꝑꝪ ꝙ hec ꝯtraria q̄ ꝯcurrūt ad alimētū non solū hēant generationē adinuicem sed augmentū ita ꝙ suscipiūt augmentū ex seinuicē. fiunt em̄ multa ꝯtraria ex seinuicē non tn̄ oīa augent. Dicimus em̄ ꝙ sanū fit ex infirmo. nō tn̄ sanum augetur ex infirmo vel nutritur ex eo. licet eciā alimentū sit ꝯtrariū ei qd alitur nō tn̄ hec ꝯtraria eodem mō se hn̄t adinuicē ita ꝙ vnū alat reliquum et ecouuerso. et hoc patet ex dicto antiquo (rum) qui posuerunt corꝑa simplicia uutriri sm em̄ eos aqua est nutrimentū ignis nō tn̄ ignis nutrit aquā quia in corpori (bus) simplici (bus) aliud est qd est alimentum sicut humidum puta aqua & aliud ē qd alitur sicut ignis ¶Quereret aliquis. Vtrum ignis nutriatur sicut dicebant isti ¶Ad euidenciam huius questionis duo sunt videnda. Primū est ꝙ ignis nō proprie nutritur. cuius ratio. (qr) quia illud ꝓprie nutriri dicitur qd recipit aliquid in seipso ad ꝯseruationē sui ipsius. hoc aūt in igne nō accidit illud em̄ quod ꝯuertitur in ignē nō ingreditur ipsum sed magis ignis defunditur ꝑ generationem forme in aliena materia. cum em̄ aliqua materia combustibilis accenditur in illa materia combustibili nouus ignis geueratur. et ideo ita est hic generatio ꝙ non est hic nutrimentum. Non enim hoc combustibile in quo accenditur nouus ignis cedit in conseruationem ignis p̄oris priꝰ accensi. In hijs aūt q̄ vere nutriūtur sicut sunt aīata illa eadem ꝑs q̄ priꝰ fuit ꝑ alimentū ꝯseruat ex hoc ꝙ alim̄tū ingredit illā ꝑtē. [Page] Secundū qd est videndū est ꝙ licet ignis n̄ ꝓprie nutriat. tn̄ similitudo quā dederūt antiqui de igne et aqua volētes manuducere a corporibus simplici (bus) ad corꝑa mixta satis fuit ad oppositū. cuiꝰ ratio ē (qr) quia de rōne eius qd alit est ꝙ imp̄ mat formā et spēm fuā in nutrim̄ to· de racōe aūt nutrimēti est ꝙ recipiat illā formā nichil aūt adeo ī pressiuū est sue forme sic̄ calidū et siccū et iō nutriri qd est ip̄a impressio forme eius qd alit ī id qd alit attribuebāt igni qui est calidus et siccꝰ nichil eciā est adeo receptiuū forme sicut humidū et (qr) quia nutrimentū recipit formā eius qd alit ideo dicebāt ꝙ humidū vt aq̄ esset nutrimentū illius qd imprimit spēz in ip̄a. sicut aūt est ī corpori (bus) simplici (bus) ita suo mō est in corpori (bus) mixtis viuenti (bus) Id em̄ qd alit est hn̄s virtutē ꝑ quā formā corꝑis qd alitur & membro (rum) eius figillat in eo ꝙ alit et iō indiget instrumēto qd est calor naturalis mediāte quo possit hauc formā et spēm imp̄mere. nutrimentū eciam qd alit actu humidū est. licet forte potēcia sit alterius qualitatis. ¶Dein̄ cū dt. Dubitationem aūt (hꝪ) habet. Mouet quandā q̄stionē. et p̄mo quidē mouet eā. secūdo eā soluit ibi. Vtrū aūt sit Mouet ergo dubitationē et arguit ad vtram (que) ꝑtē dicēs ꝙ ex dictis antiquorum drit qddam dubiū. hij quidem em̄ de nuo antiquo (rum) dicūt ꝙ alimētū est simile ei qd alitur. (qr) quia simile alitur & nutrit simili & eciā auget si em̄ ali quid diusum nō simile apponeret alicui nō ꝓprie nutriret nec augeret ip̄m. Alijs aūt antiquo (rum) visum ē ꝙ alim̄tū est ꝯtrariū ei qd alit. (qr) quia impossibile est ꝙ alimētū sit simile ei qd alit (sed) necessario est ꝯtrariū. Ratio āt eo (rum) erat duplex. Prima ratio talis ē. Om̄e alimentū decoquit & tecoctū mutat in id qd alit. sed om̄is mutatio est a ꝯtrario in ꝯtrarium aut mediū sicut nigrū mutat ī albū ficut in extremū aut in pallidū sicut in mediū qd quidē medium quodāmō est ꝯtrariū ergo alimentū est ꝯtrariū ei qd alit. Secūda ratio eo (rum) talis ē. Agēs & paciēs sunt ꝯtraria sed alimētū patit ab eo qd alit & nō ecōuerso (qr) quia illud qd alitur nō patitur ab alimento ergo alimentū est ꝯtrariū ei qd alitur. ꝙ aūt id qd alit non paciat ab alimento sed ecōuerso (pꝪ) patet. Artifex siue instructor nō patit a materia. sed ecōtra materia patit ab artifice. Illud em̄ dr pati qd mutat et accipit formā. tale āt ē materia & nō artifex. artifex em̄ n̄ mutat in agēdo nisi forte ex ocio in actū. Eodē mō quo altūīm̄ decoquitur et decoctū accipit formā alterius dr pati. Notandū est ꝙ mediū inter ꝯtraria est quodāmō alterū ꝯtrario (rum)· Pallidū em̄ ꝯꝑatū albo est nigrū. ꝯparatū aūt nigro ē albū. Et (qr) quia ita est iō phūs [Page] in lr̄a dixit quasi mutacō vel est in ꝯtrariū vel est in mediū dās intelligere ꝙ mediū est aliquo mō alt (rum) ꝯtrario (rum). Notandū est secūdo ꝙ duplex est actꝰ scꝪ actꝰvt habitus qui dr actus p̄mus & actusvt agere qui dr actꝰ secūdꝰ· & sic̄ est duplex actꝰ ita est duplex mutacō quedā em̄ est mutacō q̄ est ad actū p̄mū siue ad formā & de tali mutatione loquēs phūs dt in lr̄a ꝙ materia mutatur sed nō artifex. Materia em̄ accipit formā & hoc utute artificis eodē mō intēdit dr̄e phūs ꝙ loquēdo de tali mutatiōe alimentū mutat et nō id qd alit (qr) quia alim̄ tū accipit formā illius qd alit et nō ecōuerso. Alia est mutatio que est de actu p̄mo ad actū secundū et loquēdo de tali mutatione dt phūs in lr̄a ꝙ artifex mutat (qr) quia mutat de ocio in actū. Si aūt aliquis quereret. Vt (rum) virtus que alit et nutrit puta utus vegetatiua isto mō mutet scꝪ ab ocio in actū. forte possed dici ꝙ nō. cuiꝰ ratio est. (qr) quia virtus vegetatiua vt p̄t haberi ex verbis ꝯmentatoris potius assimilat vigilie (quam) sompno et hoc (qr) quia videtur semꝑ esse in actu secundo. semꝑ em̄ nutrit. (qr) quia semꝑ agit aliquid circa alimentū. aut dissoluendo. ant alterando. aut attrahendo· aut vniendo membris & fi nō semꝑ querat alimentū ab extrinseco ¶Deinde cū dicit. Vt (rum) aūt sit alimentū. soluit questionē. Solutiōis aūt sentencia est ꝙ alimentū p̄t ꝯsiderari duo (bus) mōis. Vno mō vt nō ē coctū & tūc est ꝯtrariū ei qd alit. Secūdo mō vt ē coctū & q̄si assimilatū mēbris & tūc alimentū nō est ꝯtrariū sed simile ei qd alit. hoc ē ergo qd dt lr̄a ꝙ multū dr̄t q̄ntū ad ꝓpositā questionē. vt (rum) alimentū dicat id qd vltimo aduenit scꝪ post coctionē & digestionē. an alimentū dicat id qd p̄mo aduenit scꝪ an̄ digestionē aut decoctionē. & licet vtrū (que) eo (rum) dicat alimentū tn̄ alimentū qd p̄ mo aduenit est nō coctū. qd aūt vltimo aduenit est coctū & sm hoc dici p̄t ad questionē ex quo em̄ alimē tū dr duo (bus) modis scꝪ non coctū et coctū. nō coctū autē est ꝯtrariū. coctū autē est assimilatū (pꝪ) patet ꝙ ꝯtingit ali et ꝯtrario & simili (qr) quia alimē tū sm vnū modū ē ꝯtrariū et sm aliū ē simile. Et sic vtri (que) ātiquorū opināciū de alimēto dicebāt sm aliquē modū recte & sm aliquē modū nō recte. Notādū ē ꝙ tres sūt digestiōes p̄ter illā quā aliqui ponūt in ore. Prima digestio est in stomacho vbi seꝑat grossum a subtili Secūda vero in epate ad quod succus de cibo eliquatus trahit et ibi rubeū sauguinis colorē accipit & dirigit ad venas & ī extremitati (bus) illa (rum) accipit terciā digestionē. que aūt digestio sm aliquos ē in singulis mēbris ad p̄mā similitudinem mēbro (rum) in qua oīno alimētū fit simile. Et fic cū alimentū indigeat multis digestioni (bus) et alterationibꝰ (pꝪ) patet ꝙ in principio fuit dissimile [Page] sicut dt phūs in lr̄a a dissimilitudine remouet ꝑ medias alterationes & digestiones. in fine autē fit simile. ¶Dein̄ cū dt Qm̄ āt nichil alit. determinat de potēcia vegetatia & tria facit· (qr) quia p̄mo on̄dit quid ē alimētū· secūdo on̄dit ꝙ alimētū diusimode respitit ꝑtes potē cie vegetatiue ibi Est āt alterum tercio ex hijs ꝯcludit diffinitionē potēcie vegetatiue ibi Quare autē huiꝰ potēcie. On̄dit ergo p̄mo qd alimētū ē. vbi notandū ē ꝙ alimē tū ē id qd ē in potēcia ad corpꝰ aī matū· hoc āt ꝓbat sic phūs. Alim̄ tū est in potēcia ad id qd alit. sed illd qd alit ē corpꝰ aīatū ergo alim̄tū ēm potēcia ad corpꝰ aīatū ꝑ se & nō ꝑ accn̄s. hoc est ergo qd dt lr̄a. ꝙ nichil alit nisi hn̄s vitā et iō corpꝰ qd nutrit est corpꝰ aīatū in (quam)tū aīatū & qm̄ ita est sequit ꝙ alimētū in (quam)tū est obm̄ nutricō nis ē in potēcia ad corpꝰ aīatū in (quam)tū aīatū ꝑ se et nō ꝑ accidens. ¶Dein̄ cū dt. Est āt alte (rum) ostē dit quō se (hꝪ) habet alimētū ad ꝑtes vegetatiue que sunt tres scꝪ nutritina. augmētiua. & generatiua. & diuidit hec ꝑs in duas ꝑtes (qr) quia p̄mo declarat quō se habet alimētū ad nutriuā & augmentatiuā. secundo on̄dit quō se (hꝪ) habet ad generatiuū ibi. Factiuū generacōis ¶Quātū ad p̄mū notandū ē ꝙ sm̄a phī ē ꝙ alimētū ē obm̄ nutritiue & augmētatiue. (sed) tn̄ drn̄ter. Corpꝰ em̄ qd nutritur ē subā et ē (quam)tū. Alimē tū igitur in (quam)tū p̄t saluare subām nutribilis in tm̄ est obm̄ notritiue In (quam)tū p̄t augere q̄ntitatē nutribilis in tm̄ ē obm̄ augm̄tatine. hoc ē ergo qd dt lr̄a· ꝙ eē alimento & augmētatiuo ē alte (rum) .i. licet idem limētū sit obm̄ nutritiue & augmē tatiue tn̄ sm aliud eē & aliā rōnē. Alimētū sm ꝙ ē ī potēcia ad corpꝰ aīatū (quam)tū sic est augmētatiuū .i. sic ē obm̄ augmētatiue. In (quam)tū āt alim̄tū ē hoc aliquid & subā sic ē obm̄ nutritiue (qr) quia sm hoc saluat subām nutribilis. tādiu em̄ durat subā nutribilis (quam)diu nutritur et ꝯ (ser)uatur ꝑ alimētū. Notādū ē ꝙ triplex dr̄a p̄t dari int potēciā nutritinā & augmētatiuā. p̄ma ex ꝑte obī & hētur in lr̄a. nutritiua em̄ n̄ accipit alimētū nisi in (quam)tū ē ī potē cia subā mēbro (rum) & nō curat de q̄ntitate. Angmētatiua aūt suscipit alimētū in (quam)tū addit q̄ntitati mē bro (rum) ita ꝙ mēbra ꝑ ip̄m extendā tur. Secūda dr̄a ē ex ꝑte instrum̄ ti tam em̄ nutritiua (quam) augmētatiua indigꝪ calore naturali. (sed) tn̄ augmētatiua indiget forciori calore. hoc aūt (pꝪ) patet sic Augmētū em̄ ꝓprie fit in lōgitudīe. lōgitudo em̄ nō fit maior nisi ossi (bus) extensis. ossa autē dura sunt & iō nisi forciore calore faciēte currere nutrimētū ꝑ ip̄a ossa p̄t fieri augmētū. Augmētū eciam nō fit nisi ꝑ humidū qd (dꝪ) debet augere et hoc si sit flexibile et iō non fit augmentum nisi in iuuentute ante (quam) adueniat nimia siccitas que [Page] ꝓhibet flexibilitatem et extensionē hoc autē nō p̄t fieri sine forti colore. tercia dr̄a est ex ꝑte finis quia augmentatiua habita debita quantitate in qua potest exercere suas oꝑationes nō amplius auget et sic animalia nō semꝑ augentur. finis autē nutritiue est saluare indiuidua ꝑ restaurationē deꝑditi. hoc autē necessariū est toto tēpore quo viuūt animalia & ideo aīmalia semꝑ nutriuntur et de hoc dicit phūs in lr̄a. ꝙ animal tamdiu est (quam)diu nutritur ¶Deinde cū dicit Et generationis aut factiuū est. On̄dit quomō se (hꝪ) habet alimentū ad potenciā generatiuā dicens ꝙ alimentū est instrumentū generationis tn̄ alimentū est principiū generatiōis respectu eius qd alit sed respcū alterius qd est tale sm speciē quale ē illud qd alit. ꝙ autē alimentū nō sit principiū generatioms respectu eius qd alit (pꝪ) patet (qr) quia illud qd alitur īam est illud qd generatur nō est nichil em̄ generat seip̄m. si em̄ aliquid generaret seip̄m idē esset et non esset. In (quam)tum em̄ generaret esset. in (quam)tū autē generaret nō eēt et sic nihil generat seip̄m p̄t tn̄ saluare seip̄m ¶QuererꝪ aliqs Vt (rum) alimētū sit obm̄ sit potēcie gn̄atiue Dicendū est ꝙ sic ¶Ad cuiꝰ euidenciā notandū est ꝙ generatio est de suꝑfluo alimenti. Suꝑfluū enim tercie digestionis est materia generationis (qr) quia illud idē quod est suꝑfluum in indiuiduo potest esse necessariū speciei Ymaginabimur em̄ ꝙ nutritiua saluat indiuiduū ꝑ distributionē nutrimenti ad membra qd autē de nutrimento suꝑfluit in membris hoc sequestrat ad mēbra genitalia & hoc sic sequestratū est materia generacōis. ꝙ aūt generatio sit de suꝑfluo alimenti p̄t ꝓbari ꝑsigna. p̄mū signū est (qr) quia videmus ꝙ multa & suꝑflua ꝯmestio augm̄ tat materiā sꝑmatis & extitat generatiuā. Aliud signū est (qr) quia vbi plꝰ inuenit de suꝑfluo alimenti ibi plꝰ inuenitur de semine. et ꝓpter hāc cām in pueris nō est semē (qr) quia suꝑfluū alimenti in augmentū ꝯuertitur. propter hāc etiā cām pingnes hoīes sunt pauci seminis et pauce generacōis (qr) quia suꝑfluū alimeuti cō uertitur in pinguedinē. ꝓpter hāc eciā cām animalia magne q̄ntitatis pa (rum) hn̄t de semine sm ꝓportionē corporis & sunt pauce generacō nis (qr) quia indigent multo nutrimento et ideo pa (rum) p̄t esse in eis de superfluo alimenti vt patet in elephāte terciū siguū est ꝙ semen cū delectatione emittit et in eiꝰ emissione natura alleuiatur. hoc autem totū declarat ꝙ est de superfluo alimeuti. quia natura in omissione superflui et delectatur et alleuiatur. ¶Ex hijs enim patet ꝙ semen non est aliquid dissolutum a membris sicut aliqui posuerunt. Nullum em̄ dissolutum a membris habet locum determinatum in corpore scꝪ vas semīale. Preterea id qd ē actu ꝑs [Page] determinatū in corꝑe scꝪ vas seminale ¶Preterea id qd ē actu ꝑs corꝑis aīati nō seꝑat vel decidit a corꝑe nisi cū dolore. Semē aūt cū delectatiōe emittit Preterea videmꝰ nr̄is oculis semina plantarum nec lignū eē nec radicē nec folia. videmꝰ eciā semina aīaliū nō esse os nec carnē sed humorē album. ¶Deinde cū dt Quare aūt huiꝰ aīe. ꝯcludit diffinitionē potēcie vegetatīe & duo facit (qr) quia p̄mo ex hijs ꝯcludit diffinitionē potēcie nutritiue. secūdo ꝯcludit diffinitionē potētie vegetatiue ibi Qm̄ aūt a fine Prima in duas (qr) quia p̄mo cōcludit diffinitionē potēcie nutritiue. secundo manifestat qddā dcm̄ ibi. Qm̄ aūt sunt tria ¶Ad euidenciā primi notandū est ꝙ ex dictis p̄t hr̄i ꝙ generatiua saluat spēm. nutritiua aūt saluat indiuiduū restaurando deꝑtitū et (qr) quia nutritiua saluat ī diuiduū ideo phūs ꝯcludēs diffinitionē potēcie nutritiue dt ꝙ hoc p̄ncipiū aīe qd scꝪ est p̄ncip̄iū nutritionis nichil aliud est (quam) potēcia potens saluare suū susceptiuū in (quam)tū hmōdi potēcia. Alimentū vero est qd p̄parat oꝑationē huiꝰ potēcie in (quam)tū talis potēcia mediāte alimēto saluat suū susceptiuū. ¶Dein̄ cū dt Qm̄ aūt sunt tria. Manifestat quiddā qd dixit. dixit em̄ ꝙ alim̄ tū p̄ꝑat oꝑationē potēcie nutritiue ex quo sequit ꝙ alimētū est quodāmō p̄ncipiū respcū nutritionis. dixit etiā ꝙ aīa est p̄ncipiū. volēs ergo on̄dere dr̄am inter hec duo p̄ncipia dt ꝙ talia sunt in nutritione scꝪ qd alit. quo alit. & alēs Alēs aūt est ip̄a aīa. qd vero alit ē corpus nutribile· quo aūt alit ē ip̄m alimentū .q.d. phūs cā p̄ncipalis & p̄ma nutricōis est aīa. quo vero aliquid nutritur materialiter est alimentū et sic aīa mediāte potencia nutritiua et alimentū drn̄ter aspiciūt actū nutricōis. ¶Dein̄ cū dt. Qm̄ aūt a fine. diffinit ipsam aīam vegetabilē & p̄mo quidē hoc facit secūdo on̄dit ꝙ aīa vegetatiua in nutriendo (hꝪ) habet duplex instrumentū ibi. Est aūt quo alit. ¶Ad euidenciā p̄mi notandū est ꝙ intentio phī fundat suꝑ duo fundamēta Primū fundamētū est ꝙ iustū ē oīa diffiniri & denoīari a fine. Ratio aūt huiꝰ fundamēti est ꝙ finis est cā cā (rum) et iō penes finē sinnit ꝑfectio rei. Secūdū fundamentū est ꝙ inter potēcias aīe vegetatiue potēcia generatiua est finalis et iō ab ea p̄t noīari et diffiniri aīa vegetatiua hijs fundamētis visis (pꝪ) patet lr̄a que dt ꝙ iustū est oīa appellari a fine. finis aūt aīe vegetatiue ē generare alterū tale quale ip̄m ē. ex quo sequit ꝙ p̄ma aīa scꝪ vegetabilis sic p̄t diffiniri. ꝙ aīa vegetabilis est generatiua alterius similis sm speciē faciēdo alte (rum) tale quale ip̄m generās est ¶Quereret aliquis vt (rum) sit ve (rum) ꝙ geratiua potēcia sit finalis potēcia inter potēcias vegetatiue sicut dt phūs· [Page] Dicendū est ꝙ sic. hoc aūt duplici via declarari p̄t. Prima via fumitur ex naturali ordine qui est int tres oꝑacōnes aīe vegetabilis Ad cuiꝰ euidenciā uotandū est ꝙ virtus nutritiua est deseruiēs augm̄ tatiue (qr) quia subministrat sibi alimentū ꝑ qd fit augmentū· est eciā deseruiēs generatiue. Nutritiua em̄ seꝑat a nutrimēto qd est suꝑfluū & expellit ip̄m ad mēbra geracōis vt ibi accipiat ututē formatiuam. Augmētatiua aūt de (ser)uit generatiue. Augmētatina em̄ ꝑfitit subiectū cuiꝰ est in q̄ntitate & figura vt sic ꝑfectū possit generare Cum ergo tā nutritiua (quam) augmētatiua de (ser)uiat generatiue apꝑet ꝙ generatiua est finalis potēcia cui instrum̄taliter sub (ser)uiūt alie due ututes Secūda via ad idē on̄dendū p̄t eē ex hoc ꝙ potēcia generatiua ordinatur ad ꝑticipandū eē diuinū qd ē eē ꝑpetuū. Ad cuiꝰ euidenciā notā dū est ꝙ eē diuinū qd est eē ꝑpetuū ē eē ꝑfectissimū & finalissimū. si aūt ita est oꝑꝪ ꝙ illa potēcia que ordinat ad ꝯsequēdū hoc eē sit potēcia finalis & ꝑfecta. talis aūt est potēcia generatiua et iō potēcia generatiua declarat ꝑfectionē illius cuiꝰ est Tūc vnūqd (que) ꝑfectū ē cū possit alterū tale q̄le ip̄m ē gn̄are ¶Secūdo quereret aliquis cum potēcia vegetabilis diuidat ꝑ tres ututes scꝪ nutritiuā. augmētatiuā & generatiuā. vt (rum) generatiua possit subdiuidi. Dicendū est ꝙ sic. Vua est em̄ generatiua que est in generante que quidē semē descindit. Alio mō est utus generatiua in semine que dr formatīa que dr oꝑari ꝑ calorē seminis. hic aūt calor triplici utute ē informatꝰ vnā ututē (hꝪ) habet ex hoc ꝙ est calor et ista est utus dissolutiua et subtiliatiua et alteratiua seminis. hec em̄ agere (hꝪ) habet calor. secūda utus inest calori a utute celi (qr) quia iste calor nō solū agit sed agit ad vitā. tercio iste calor agit in utute aīe cuiꝰ est instrumentū qua utute inducit formā corporis organici potēcia vitā habentis. ¶Tercio quereret aliquis. vtrū nutritiua aliquas ututes habeat ī quas diuidat· Dicendū est ꝙ sic. Ad cuiꝰ euidenciā notandū est ꝙ nutritiua ad ꝯplementū sue oꝑacō nis quadriplici utute indiget. Indiget em̄ digestiua que ex ꝓprio calore naturali digerit & seꝑat purū ab impuro & trāsmutat ipsum ad spēm eiꝰ qd nutrit. secūdo indiget attractiua. Iuuat aūt attractatio cibi tri (bus) scꝪ calore similitudine et vacuitate Iuuat quidē primo calore attrahen [...]e (qr) quia calor naturalis sugit cibū sicut ignis sugit oleū in lampade. secūdo iuuat a similitudine. ci (bus) em̄ accipit similitudinē mēbri & ꝑ illā mouet ad ip̄m sicut ferrū mouet ad magnetē. tercio iuuat vacuitate. est em̄ tractus a vacuo .i. ne sit vacuū qn̄ em̄ mēbra sunt vacua & pori membro (rum) ꝓpter multā factā in eis deꝑditionē [Page] & ꝯsumptionē trahit alimentū. tercio indiget retentiua Retentio em̄ cibi ad hoc oꝑat vt tādiustet ci (bus) in vno loco donec accipiat debitā alterationē. quarto indiget expulsiua. necesse est em̄ ꝙ impu (rum) expellat. & sic habemꝰ ututē digestiuā. attractiuā retentiuā & expulsiuā que oīa ꝯcurrūt ad bonitatem alimēti. ¶Dein̄ cū dicit. Est aūt quo alit. on̄dit ꝙ nutritiua in sua oꝑacōe indiget duplici instrumēto Indiget em̄ alimento & calore naturali. & p̄mo quidē hoc facit. secū do ꝯcludit totā ꝑtē p̄cēdentē ibi Figuraliter quidē igit ¶Quātū ergo ad p̄mū dt ꝙ illud quo aliquid alit dr duplicit sic̄ illd quo nauis gubernat. Gubernatur em̄ nauis manu & temone (sed) tn̄ manꝰ nō est instrumentū motū ab aliquo exteriori (sed) solū a p̄ncipio intrinseco scꝪ a potēcia hoīs mouētis seip̄m. Temon aūt ē mouēs motū. Eodē mō in nutricōe ꝯcurrit alimētū. ꝯcurrit eciā calor Necesse ē em̄ ꝙ alim̄ tū decoquat qd aūt oꝑat decoctionē calor est sicut gubernator manumouꝪ temonē. temone āt gubernat nauē sic aīa calido mouꝪ alim̄tū. vn̄ calor ē instrumētū ꝯiūctū & iō om̄e aīatū (hꝪ) habet calorē. ꝑ alimētū āt aīma nutrit ¶Dein̄ cū dt. Figuraliter quidē igit. Cōcludit totā ꝑtē p̄cedentē dicēs ꝙ figuraliter .i· suꝑfici aliter dcm̄ est quid sit alimētū. (sed) posteriꝰ terciꝰ tractandū est in proprijs rōni (bus). fecit em̄ vnū specialē lib (rum) de alimēto qui nondū ad nos ꝑuenit sm Egidiū
DEterminatis autē hiis Post (quam) phūs dixit de ꝑte vegetatiua hic incipit determinare de parte sensitiua & diuidit hec ꝑs in duas ꝑtes. (qr) quia p̄mo determinat de sensi (bus). secūdo on̄dit ꝙ sensus nō est intellcūs ibi. Qm̄ aūt dua (bus) drn̄cijs Prima in duas (qr) quia p̄mo detminat de q̄n (que) sensi (bus). secūdo inqrit Vt (rum) sit aliqua alia potēcia ꝯīs p̄ter qn (que) sensus ibi· Qm̄ aūt sentimꝰ qd videmꝰ. Prima in duas (qr) quia primo determinat de quin (que) sensi (bus) exteriori (bus). secūdo on̄dit ꝙ nō est alius sensus ꝓpriꝰ p̄ter quin (que) ibi. Qd āt nō sit aliꝰ sensus p̄ter quin (que) Prima in duas (qr) quia p̄mo determīat de eo qd ē ꝯē om̄i sensui. secūdo determinat de vnoquo (que) sensu in ꝑticulari ibi dicendū est· Prima ī duas (qr) quia p̄mo ponit intentū suū. secū do incipit determinare de sensu ibi Sensus aūt. Primo ergo ponit ī tētū suū dicēs ꝙ determīatis hijs scꝪ q̄ dicta sunt circa ꝑtē vegetatiuā ꝯn̄ter ē dicēdū de oī sensu & de om̄i sensibili ¶Dein̄ cū dt. Sēsus āt Ad huiꝰ euidenciā uotandū ē ꝙ intētio phī ē ꝓbare ꝙ s̄sus ē potēcia passiua Circa ꝓbationē āt huiꝰ sic ꝓcedit (qr) quia p̄mo on̄dit ꝙ s̄sus ē potēcia passiā. secūdo on̄dit ꝙ hec potē cia passiā qn̄ (que) sit ī actu ibi Qm̄ āt [Page] sentire dicimꝰ. tercio (qr) quia fecit mentionē de potēcia distinguit de duplici potēcia ibi. Diuidendū aūt Prīa in duas s ꝙ ꝓbat intentū suū dua (bus) rōni (bus). secūda ibi. Hzāt dubitationē. Prima rō p̄t eē talis Illa utus ē passiua in q̄ ꝯsistit moueri pati & alterari (qr) quia sentire ē qddā pati ergo potēcia sensitiua ē potēcia passiua. De hac rōe poīt phs̄ minorē in lr̄a dicēs. ꝙ s̄sus .i. sentire accidit in moui aliquid & pati .i. sentire ex hoc accidit ꝙ sensus mouet & patit sic̄ dcm̄ ē alibi- videt ergo eē quedā alteratio & ꝑ cō sequēs qddā paci qn̄ s̄sus recipit formā eius qd sentit in actu. licet ꝓprie loquendo nō sit alteratio vel passio in sensu sicut infra dicetur Circa passionē āt fuit duplex modus dicēdi antiquitus Alij āt antiquo (rum) dixer̄t simile pati a simili Alij āt dixer̄t ꝯtrariū a ꝯtrario SꝪ quō hoc possit fieri vel nō fieri dcm̄ ē in vuiusali (bus) rōni (bus) de agere et pati .i. dcm̄ ē in libro de generacōe in quo agit de actiōe & passione in ꝯī. ¶Quereret aliqs vn̄ sequit ꝯn̄a. s̄sus ꝯsistit in moueri ergo est potēcia passiua. Dicendū est ꝙ hāc ꝯn̄am eē verā primo p̄t ꝓbari sic Sic̄ se (hꝪ) habet moue ad potēciā actiuā sic se (hꝪ) habet moui ad potē ciā passiuā (sed) sic se (hꝪ) habet moue ad potenciā actiuā ꝙ bn̄ arguitur si hoc mouet ergo (hꝪ) habet potēciā actiuā ergo a simili moueri arguit potēciā passiuā. secundo hoc p̄t declarari sir· Eiusdē potēcie ē ꝑfici cuiꝰ ē moui ad ꝑfectionē & ecōuerso eiusdē potēcie est moui ad ꝑfectionē cuiꝰ ē ꝑfici. (sed) de rōne potēcie passiue ē ꝙ ꝑficiat ꝑ agēs ergo de rōe eiusdē ē ꝙ moueat ad ꝑfectionē. sic̄ ergo ꝑfici arguit potēciā passiuā ita & moueri Ymaginabimur ergo ꝙ de racione potēcie actiue ē ꝙ largiat ꝑfectionē alteri & de rōe potēcie passiue est ꝙ eā recipiat ¶Dein̄ cū dt. (HꝪ) Habet aūt dubitationē. Ponit secūdā rōnē ad ꝓbandū ꝙ s̄sus ē potēcia passiua & p̄mo hoc facit. secundo manifestat eā ꝑ qddā exemplū ibi. Sic̄ ꝯbustibile Rō p̄t eē talis Si ututes sensitiue eēnt actīe sensus possent sentire sine aliquo sensibili exteriori ꝯn̄s est flm̄. Exꝑimur em̄ nos nō sentire sine sensibili exteriori ergo ututes sensitiue n̄ sunt actīe & hoc est qd dt lr̄a que ita ꝯtinuet. Si virtutes sensitiue sint actiue (hꝪ) habet dubitationē ꝓpt qd sensuū nō sunt sensus .i· si sensus sint ututes actine merito dubitabit aliqs ꝓpt quid s̄sus nō seuciūt seip̄os & q̄re sentire non sit sine aliquo exteriori sensibili igne & alijs elemētis quo (rum) est s̄sus exn̄tibus em̄ organis sensuū aut sm se aut sm accn̄tia sua qm̄ āt impossibile ē ꝙ sensus fiat sine exteriori sensibili. manifestū ē ꝙ sensitiuum id est est virtus sentiua non est ī actu idest non est virtus actiua (sed) potencia tantū .i. est utus passiua. Vnde et sensus non senciunt sine [Page] sensibili (bus) a quibus fiunt in actn. ¶Dein̄ cū dt. Sicut ꝯbnstibile. manifestat qd dixit ꝑ exemplū dicens. ꝙ sicut ꝯbustibile nū (quam) ꝯburicur actu a seip̄o sine ꝯbustiuo generante spēm suple in ip̄o ꝯbustibili ita sensus nū (quam) sit in actu sine sensibili generante spēm in ip̄o sensu. si em̄ ꝯbustibile posset ꝯburere seip̄m uō indigeret igne actu ꝯburente. eo aūt ip̄o ꝙ indiget manifestū est ꝙ ꝯbustibile dt potēciā passiuā & nō actiuā. eodē mō eo ip̄o ꝙ seusus indiget senbili a quo fiat in actu (pꝪ) patet ꝙ sensus est utus passiua. ¶Quereret aliquis Vt (rum) sensus sit virtus passiua sicut dt phūs. videtur ꝙ nō. Vegetatiua em̄ potencia est ignobilior (quam) sensitiua (sed) vegetatiua est utus actiua ergo multo magis sensitiua est utus actiua ¶Ad oppositū est dcm̄ phī. Dicē dū est ꝙ sm sentēciā phī s̄sus est utus passiua. hoc aūt (pꝪ) patet si declaremus ꝯn̄am phī que talis est. Si sensus esset utus actiua sentiret se et fuū organū. ꝯn̄s est falsum. (qr) quia oculus nō videt se nec albedinē nec nigredinē ī seip̄o exn̄tem ergo sensus nō est utus actiua. ꝯn̄a (pꝪ) patet (qr) quia sicut scribit secūdo de generatione. q̄nto agens est ꝓpinquior passo tā to actio forcior est. (sed) sensibilia sūt in organis sensuū. attribuit em̄ cuilibet organo sensuū aliqd elemētū qd dn̄at in eo. si ergo utus sensitiua ē utus actiua poterit sentire elemēta exn̄cia in organis sensuū & iō dt phūs in lr̄a ꝙ si utus s̄sitiua sit utus actīa merito dubitabit aliqs q̄re sensus nō p̄t sentire seip̄m .i. organū suū sup̄. ꝯpoītū ex igne terra & alijs elemētis exn̄ti (bus) in organis sensuū. pos (sed) em̄ aliquis dicere phō. si sensus sit utus actiua tn̄ nō p̄t sentire sine exteriori sensibili et hoc (qr) quia nō fit actio agētis nisi pn̄tē passo. sicut ignis nō calefacit nisi p̄ sente calefactibili Eodē mō sensus & si sit utus actiua nō p̄t sentire nisi pn̄te sensibili. Cōtra sic dicentē dt phūs ꝙ si sensus eēt utus actiua ad minꝰ deberet sentire elemēta ꝯponēcia organū sensus (qr) quia ip̄e sensus pn̄s est. Elemēta eciā ꝯponē cia pn̄tia sunt p̄sente aūt agente et passo sequit actio agentis. Secunda via p̄t ꝓbari ꝙ sensus est utus passiua. hoc aūt fiet si demꝰ alium intellectū lr̄e phī ¶Ad cuiꝰ euidenciā notandū est ꝙ ad hoc ꝓbādū possumꝰ sic arguere. Illa potēcia que de se nō (hꝪ) habet actū īmo de se ē nuda ab actu ē potēcia passiua. (sed) s̄sus de se nō (hꝪ) habet actū sed reducit ad actū ꝑ sensibile ex̄. sensus em̄ de se nudus est a sensibilibus & a speciebꝰ eo (rum) ergo sensus est potēcia passiua ꝙ aūt sensus de se sit nudus a sensibili (bus) (pꝪ) patet. Si em̄ poneremꝰ sicut posuit Emp̄· ꝙ ignis terra & alia elementa ꝯponerent ip̄am animā sensitiuā (qr) quia sm enm terrā terra coguoscimꝰ & ignē igne necessario hē mꝰ ponere ꝙ aīa sensitiua de se nō esset in potēcia respectn sensibiliū (sed) [Page] in actu & ꝑ ꝯn̄s poneremꝰ ꝙ esset utus actiua que posset sentire seipsam sine exteriori sensibili & hoc ē ꝙ forte voluit phūs dr̄e in lr̄a. ꝙ si ignis terra & alia elemēta existūt in aīa sensitiua merito dubitabit aliquis q̄re s̄sus nō p̄t sentire seip̄m. ac si dicat phūs. si aīa sensitiua est in actu respcū senbiliū ex qui (bus) ꝯponit sequit ꝙ possit sine exteriori sensibili sentire elemēta que ip̄am ꝯponūt & ꝑ ꝯn̄s seip̄am sed (qr) quia aīa sensitiua de se nnda est a spē (bus) senbiliū de se est in potencia respectu illa (rum) & (qr) quia est in potē cia respectu illa (rum) nullū actū p̄t habere nisi reducat ad actū ꝑ ip̄a sensibilia. et iō sensus nō p̄t sentire se sentire nisi p̄mo reducat in actū ꝑ ip̄a seusibilia. Dico aūt sentire se sentire. suppoīto ꝙ s̄sus sit aliquo mō reflexiuꝰ. Vt (rum) aūt ita sit alienā declarationē requirit. Tercia via ad ꝓbandū ꝙ sensus est utus passiua (pꝪ) patet si sequamur ꝯmune dictū. Sensus em̄ fit intus suscipiē do et nō extramittendo Arguemꝰ em̄ sic. Virtus que recipit est virtus passiua. sed sentire fit ītus recipiendo. Sētire em̄ est motus ad aīam. ex hoc em̄ fit sentire ꝙ restrahit ad aīam sm eē intentionis & nō ex hoc ꝙ sensus agit in sensibilia ergo s̄sus est utus passiua & hoc est qd dt ꝯmentator ꝙ sentire sit ꝑ aliquā passionē & motū ī sensi (bus) a sensibili (bus) nō ꝓpter actionē sensuū in sensibilia ¶Ad argum̄ tū (pꝪ) patet. Nō em̄ sequit ꝙ si vegetatiua est potencia actiua ꝙ ꝓpter hoc sensitiua est potēcia actiua. nobilior em̄ est passio sensus potentie (quam) actio vegetatiue. cuiꝰ ratio est. (qr) quia hec passio vel est ip̄a sensatio & cognitio vel est p̄uia ad cognitionem ¶Dein̄ cū dt. Qm̄ aūt sentire. Post (quam) on̄dit ꝙ s̄sꝰ ē potēcia passina hic on̄dit ꝙ aliqn̄ fit in actu et duo facit (qr) quia p̄mo on̄dit ꝙ aliqn̄ ē ī actu. secūdo on̄dit a quo fit ī actu ibi. Om̄ia aūt paciūtur. Prima ī duas (qr) quia p̄mo facit qd dcm̄ est. secūdo manifestat quod dcm̄ est ibi. Primū quidē ¶Quātū ergo ad p̄mū dicit. Sentire dr duo (bus) modis in potēcia et in actu. Dicimus em̄ hūc videre vel audire in potencia puta qn̄ dormiēs est. dicimꝰ eciam videre et audire ī actu puta qn̄ vigilans est & iā oꝑans. Si autē sentire dr duo (bus) mōis scꝪ potēcia & actu & s̄sus eodē mō dr duo (bus) modis. Est em̄ s̄sus ī potēcia & s̄sus in actu ¶Dein̄ cū dt Primū quidē igit. Manifestat qd dcm̄ ē Dictū est em̄ ꝙ sentire ē in actu. hoc āt videt repugnare ei qd dcm̄ ē ꝙ sentire ē qddā pati. Agere eī & pati opponūt. Ad hoc em̄ rn̄dz phūs dicēs. ꝙ ita dicimꝰ sentire in actu ac si dicamꝰ ꝙ pati & moui fit qddā agere .i. qddā eē in actu. nā motus ē quidā actꝰ (sed) imꝑfectꝰ Est em̄ actꝰ mobilis vt dr .iij. phīco (rum) Sicut aūt motus est actꝰ ita moueri & sentire est qddā esse in actu [Page] Notandū ē ꝙ om̄e illud p̄t dici actus qd actuat aliqd & (qr) quia motio facta in s̄su ab ip̄o s̄sibili actuat ip̄m iō ip̄a mocō p̄t dici actꝰ ¶Deinde cū dt. Oīa aūt. Post (quam) dcm̄ ē ꝙ s̄sus ē in potēcia hic on̄dit a quo ē sic in actu. Ad cꝰ euidenciā notādū ē ꝙ potēcia passiua dr in hītudine ad actiuā potēcia. & potēcia passiua sꝑ suppoīt actiuā. n̄ em̄ potēcia passina trahit seip̄am ad actū sed trahit ab actiua & hoc ē qd dt lr̄a. (qr) quia oīa q̄ paciūt & mouēt. paciūt & mouēt ab actiuo qd ē in actu ens respectu passi. De rōne aūt actiui ē ꝙ trahat ip̄m passum ad actū trahēdo aūt ip̄m assimilat illud sibi et iō ꝯtingit ꝙ ip̄m pati ē a simili et a dissimili sic̄ iā dcm̄ est. Ip̄m em̄ passum dū ē in pati & in trāsmutari dissimile ē. qn̄ aūt iā passum ē simile ē & hoc (qr) quia iā tractū ē ad tminos agētis. Notandū ē ꝙ sm phm̄ s̄sus ē potēcia passina· sensibile aūt ē actiuū & iō s̄sus ab ip̄o sensibili reducit ad actū & hoc ē ꝙ voluit dicere phūs in lr̄a. ꝙ oīa possibilia ꝑ [...]ctiuū reducūt ad actū
DIuidendū autē Post (quam) phūs dixit ꝙ s̄sus ē in potēcia post (quam) eciā dixit ꝙ aliqn̄ fit in actu ꝑ actiuū In ꝑte ista distinguit de potēcia et actu dās intelligere duplicē potēciā. (qr) quia p̄mo distinguit duplicē potēciā in intellcū. secūdo ī sensu ibi. Sensitiui aūt p̄ma quidē mutatio. Prima in duas. (qr) quia p̄mo distinguit dnplicē potēciā· secūdo dat dr̄am int illas ibi. Vtrū (que) āt ho (rum) Primo distinguit duplicē potēciā dicēs ꝙ diuidendū ē .i. on̄dendū est quot mōis dr potēcia & actꝰ dr em̄ duo (bus) mōis & (pꝪ) patet cir̄ intellcm̄. Vno em̄ mō aliqd dr potēcia sciēs (qr) quia (hꝪ) habet naturalē potēciā ad sciendū. eo mō quo dicimꝰ ꝙ hō ē de nuo sciēciū et hn̄ciū scīam in (quam)tū aptus natus ē ad hn̄dū habitū scīe· Secūdo mō aliquid ē in potēcia nō (qr) quia sit in potē cia ad hītū scīe (sed) (qr) quia ē in potēcia ad ꝯsidare eo mō quo dicimꝰ ꝙ sciēs & hn̄s hītū ḡmatice ē in potēcia ad ꝯsiderandū. Notandū ē ꝙ intentio phī ē dr̄e ꝙ in intellcū ē duplex actꝰ. ē em̄ ibi actꝰ vt for̄. dicimꝰ em̄ formā eē actū & talis actꝰ scīa ē & ad hūc actū ē p̄ma potēcia. Secundꝰ actꝰ est qui ē agere & ad hūc actū ē secūda potēcia. eo mō quo dicimꝰ ꝙ sciēs iā hn̄s hitū scīe ē in potēcia ad ꝯsidare ¶QuererꝪ aliqs Vt (rum) eodē mō dicat p̄ma potēcia & secūda. Dicēdū ē ꝙ nō. Ad cꝰ euidenciā notādū ē ꝙ p̄ma potēcia assimilat potēcie materiali. secūda aūt magis assilāt potēcie hītuali. Primo dico ꝙ p̄ma pō magis assilātur potēcie māli (qr) quia sicut mā an̄ (quam) hēat formā ē ī pd vt fiat for̄ ī effcū ita ī tellcūs possibilis an̄ (quam) hēat ꝯceptū rei ē ī pō vt fiat for̄ in ꝯceptu & iō dt phūs in lr̄a loq̄ns de hac potēcia ꝙ hō ē de nuo scienciū ·i. de nuo possibilium acciꝑe ꝯceptū rei scibilis [Page] secūdo dico ꝙ secūda potēcia assimilat potēcie hī [...]uali. hītus em̄ tenet mediū int potētiā purā & actū purū. de rōe etiā hītus ē ꝙ hn̄s hītū p̄t exire in actū nisi impediat. ex quo sequit ꝙ hītus ē potēcia quā quis hn̄s p̄t exire in actū. Et de ista potēcia [...]oquit phūs in lr̄a ꝙ sciēs ē in potēcia ad ꝯsiderandū cꝰ rō est (qr) quia scīa ē sic̄ q̄dā potēcia hītu alis quā quis hn̄s p̄t exire ī actū suū nisi impediat ¶Dein̄ cū dicit Vt (rum) āt ho (rum)· ponit dr̄am int has duas potēcias & diuidit hec ꝑs in tres ꝑtes sm ꝙ ponit tres dr̄as. secūda ꝑs ibi. Ambo quidē. tercia ꝑs ibi. Speculatīa em̄ fit hn̄s scienciā. Ponit ergo p̄mā dr̄r̄m et ē ista ꝙ possibile p̄mo mō ē .q. possibile ad modū materie. possibile āt secūdo mō magis dt potēciā hītua lē quā qs hn̄s ꝯsidare poterit nisi aliqd ꝓhibeat exteriꝰ. hoc ē ergo qd dt lr̄a. ꝙ vter (que) ho (rum) modo (rum) n̄ ē eodē mō potēcialis. potēs eī p̄mo mō iō ē potēs qm̄ ē genꝰ hmōdi et materia & iō ē potēs (qr) quia (hꝪ) habet naturalē aptitudinē ad sciendū ꝑ quā collocat in tali genere. Potēs āt secūdo mō iō est potēs. (qr) quia volēs ·i. cū voluerit possibile ē ꝯsiderare nisi aliquid ꝓhibeat exteriꝰ qn̄ āt actu ꝯsiderat hāc lr̄am a rel aliqd alid scibile tūc ē actu ens & tūc ꝓprie dr sciēs. Notādū ē ꝙ (quam)to aliqd ē actualiꝰ vt sic tāto ē ꝑfectiꝰ. hītꝰ aūt distat ab actu. actꝰ aūt nō p̄t distare a seip̄o (qr) quia nulla res a scipsa distat. vt em̄ iā dcm̄ ē hītus tenet mediū int purā potēciā & actū secūdū (qr) quia ē in quodā recessu a potēcia pura & in quodā accessu ad actū secūdū. In (quam)tū āt hītus recedit a potēcia pura p̄t dici actꝰ sed in (quam)tū distat ab actu secūdo dr eē potēcia eo mō quo dicimꝰ ꝙ sciēs ē in potēcia ad ꝯsidare & (qr) quia hītus ē ad mixtꝰ potēcie. actꝰ āt nō iō dicit phūs in lr̄a ꝙ actu sciēs ē ꝓp̄e sciens & magis (quam) sciens in hītu· (qr) quia om̄e ens (quam)to verius ē tāto magis recedit a potēcia & accedit ad actū ¶Dein̄ cū dt. Ambo quidē igit ponit secūdā dr̄am inter p̄mā potē ciā & secūdā. et p̄mo qdē ponit hāc dr̄am. secūdo declarat qddā dictū ibi Nō ē āt simplr̄ ne (que) pati. poīt ergo secūdā dr̄am & p̄t esse rō sua ad hāc rōnē on̄dendā talis Ille potēcie q̄ alio & alio mō deducunt ad actū sunt diuse. (sed) p̄ma potēcia aliter deducit actū (quam) secūda. (qr) quia p̄ma deducit ꝑ alterationē. secūda aūt n̄ ergo p̄ma dr̄t a secūda. Visa hac rōe (pꝪ) patet lr̄a q̄ dt. ꝙ cū ambo primū sunt sciētes sm potēciā (sed) tn̄ p̄ma potēcia alit deducit ad actū (quam) secū da. nā qd ē in potēcia p̄mo mō reducit ad actū .q. alteratus ꝑ doctrinā & q̄si motū ab aliquo alio exn̄ te in actu sic̄ a mgr̄o & multociēs talis mutatio est ꝯtrario hītu. qd aūt ē in potēcia secūdo mō iā ē hn̄s hītū & iō solū transit ex nō agere in agere siue ex orio in actū. Iste em̄ iā (hꝪ) habet sensum vel sciēciam (sed) nō [Page] (hꝪ) habet ea in agere & iō transit de ocio ī actū ita ꝙ sm aliū modū est in potēcia & sm aliū modū est in agere. ¶Quereret aliquis. Vt (rum) sit verū qd dt phūs scꝪ ꝙ p̄ma potencia aliqn̄ transit in actū ex ꝯtrario habitu. Dicēdū ē ꝙ sic. hoc aūt declarari p̄t duo (bus) mōis. Primꝰ modꝰ declarādi talis ē. cū aliquis reducitur de potēcia p̄ma in actū de ignorante fit sciēs. Ignorās aūt dr duplicit. Vno mō sm simplicē negationē qn̄ scꝪ ignorās nec veritatem cognoscit nec ꝯtrario errore detinetur qui quidē error dr ꝯtrariꝰ habitus scīe & qui sic ignorās ē fit actu sciens. nō q̄si mutatus de ꝯtrario hītu (qr) quia vt suppositū est nō fuit sub ꝯtrario hītu (sed) reducit in actū solū sic̄ acquirēs scīam. secūdo mō dr aliqs ignorās sm p̄uā disposicō nē vtpote qui detinet errore ꝯtrario veritati & talis ignorās reducit in actū ex ꝯtrario hītu. Secūdus modꝰ declarādi hāc veritatē ē talis dispositio & hītus nō sunt ꝯtraria sm illd ꝙ sunt hn̄t tn̄ aliquā ꝯtr̄ rietatē (quam)tū ad modū (qr) quia dispositio ē q̄litas facile mobilis. hītus aūt ē q̄litas stās ꝯpleta & īmobilis. ex quo sequit ꝙ aliquid reduci ex disposicōe in hītū sit rednci ex quodā ꝯtrario ita ꝙ oꝑꝪ sic̄ dt phs̄ in lr̄a distentē multociēs mutari ꝙ nunc mutat ex ignorancia in dispositionē nūc aūt ex disposicōe in disposicōnē an̄te (quam) ꝯpleta sit ¶Secūdo q̄rerꝪ aliquis. Vt (rum) hec deductio potēcie ad actū sꝑ sit a mgr̄o sicut ab actu ente. Dicēdū est ꝙ om̄e qd scimꝰ vel discēdo vel inueniēdo scimꝰ Si aūt scīa nr̄a ꝑ doctrinā acquiratur sic dici p̄t ꝙ est a mgr̄o. tn̄ p̄ncipalius est a lumine nobis innato nisi em̄ hēremꝰ lumē innatū in cuius utute tmini coguoscibiles mouent intellectū possibilē possibilitas ītellectus nū (quam) rednceret ad actū. Si aūt ꝯtingat nos acquirere ꝑ innentioni scīam cū talis acquisicō nō sit ꝑ ututē mgr̄i oꝑꝪ nos dr̄e ꝙ hoc sit utute lumīs. Ymaginabimur em̄ ꝙ ī vno & eodē potēcia p̄cedit actū et ꝑ ꝯn̄s in intellcū possibili potencia actū p̄cedit (qr) quia p̄ꝰ p̄t actuari (quam) actuet. In diusis aūt actus p̄cedit potēciā (qr) quia potēcia passiua nō deducit seip̄am ad actū & iō oꝑꝪ dare aliquē actū p̄cedentē a qno deducatur Intellcūs ergo possibilis supponit intellectū agentē cuiꝰ utute causat sciencia ¶Dein̄ cū dicit. Nō ē āt simpliciter ne (que) pati. declarat qddā dcm̄. dixerat em̄ ꝙ p̄ma potēcia reducitur ad actū ꝑ alterationē. ex quo posset aliquis credere ꝙ in intellcū esset vera passio & vera alteratio. hoc aūt excludēs phūs distinguit de passione dicēs ꝙ pati nō dr simpliciter .i. vno mō (sed) multis modis. Vno em̄ mō dr passio sm q̄ndā corruptionē q̄ est a ꝯtraria ita ꝙ passio sm istū modū includit abiectionē forme ꝯtrarie a paciēte siue ista forma sit subālis siue accn̄ talis. Secūdo mō passio nō ē corruptio [Page] sed magis est salus & ꝑfectio eius qd ē in potēcia ab eo qd est in actu & a simili. sic em̄ se (hꝪ) habet potēcia ad actū ꝙ actꝰ ē quodāmō silīs potēcie (qr) quia eā ꝑficit. Notandū ē ꝙ potēcia nichil aliud est (quam) quid ā ordo ad actū. si aūt ita ē sequit ꝙ actꝰ quodāmō assimiletur potencie. nisi em̄ aliqua similitudo eēt int āctū & potēciā nō eēt necessariū ꝙ ꝓprius actꝰ eēt in ꝓpria potēcia. ex hoc em̄ ꝙ ꝓprius actꝰ requirit ꝓpriā potē ciā manifeste apparet ꝙ actꝰ est similis potēcie & nō ꝯtrariꝰ. & hoc est qd dt phūs in lr̄a ꝙ passio que est in intellcū magis ē salns & ꝑfectio (quam) corruptio. cuiꝰ rō ē (qr) quia actus saluat & ꝑficit potēciā sic̄ simile saluat suū simile ¶Quereret aliqs Vt (rum) actꝰ sit silīs potencie vel cō trariꝰ. videt ꝙ ꝯtrariꝰ. (qr) quia sm cō mentatorē in p̄mo libro phisico (rum) In aduētu forme destruit potēcia materie. hec aūt nō eēt uisi potēcia magis esset ꝯtraria forme & actui (quam) similis. sicut aūt est de potencia materie ita videt ꝙ sit de alijs potēcijs passiuis siue sint in intellcū siue in s̄su ¶Ad oppositū ē dictū phī in lr̄a ¶Ad hāc q̄stionē dicē dū est ꝙ potēcia q̄ ē ad actū p̄mū q̄ lis ē potēcia passiua p̄t accipi s duplicē intellcm̄. Primꝰ intellcūs ē ꝙ potēcia dicat ordinē ad actū & ꝙ dicat qddā ꝑfectibile ꝑ actū & (qr) quia similitudo ē int ꝑfectibile & ꝑfectionē iō sm hūc modū similitudo ē inter potēciā & actū sic̄ inter ꝑfectibile & ꝑfectiōnē & sm hūc intellectū dixit phūs in lr̄a ꝙ actus assimilatur potencie. Secūdus intellectus potēcia est sm ꝙ potēcia dicit quid ꝑfectibile ꝑ actū cū carēcia tn̄ actꝰ & sm hūc intellcm̄ tm̄ ꝯtrariat potencia actui q̄ntū sibi ꝯtrariat careucia actꝰ. Potencia em̄ sm hūc intellcm̄ includit p̄uacōnē actꝰ (qr) quia p̄uacio largo mō accipiēdo ꝯtrariū ꝯtrariat hītui. iō potēcia sm hunc modū ꝯtrariat actui & hoc ē qd dt ꝯm̄. p̄mo phīco (rum). ꝙ potētia destruitur in aduētu forme. Potētia em̄ sm qd dt quid ꝑfectibile ꝑ actū n̄ destruit in aduētu forme (sed) magis ꝑficit. In tm̄ aūt destruit inq̄ntū includit carentiam forme & actus ¶Dein̄ cū dt. Speculās em̄ Ponit terciā dr̄am int p̄mā potentiā & secūdā & ē hec tercia dr̄a ꝙ trā siens de p̄ma potētia ad actū p̄mū p̄t dici addiscēs. Addiscere em̄ ē qnoddā moueri ad scientiam. Scientia aūt est actus primꝰ ꝑficiens primā potentiā. Transiens aūt ex secūda potētia ad secūdū actū ē cō siderare nō p̄t dici addiscens (qr) quia ex hoc ꝙ sciens actu ꝯsidat nichil addiscit. Circa hāc dr̄am sic ꝓcedit phūs (qr) quia primo ponit ꝙ sciens nō est addiscens ex hoc ꝙ considerat. secūdo pomt ꝙ transitus de prima potencia ad primum actum qui est scientia est quoddam addiscere ibi Ex potentia autem ente ¶Circa primum duo includit. Primū est ꝙ transitus ab habitu ī actū sicut [Page] est ex scīa in ꝯsiderare n̄ p̄t dici alteratio. secūdo ꝯcludit ꝙ transiēs in hūc actū nō dr addiscere ibi Iu actu quidē igit. ¶Quātū ad primū dt lr̄a ꝙ hn̄s scīam .i. hītu aliter sciēs fit actu speculans .i. fit actu ꝯsidans. (sed) hoc nō ē vere & proprie alterari eo ꝙ speculatio & ꝯsideracō ē ꝑfectio hītus & iō qn̄ hītu alit sciēs fit actu ꝯsidans hītꝰ q̄si reducit in seip̄m .i. ni ꝑfectionē sui ip̄ius ita ꝙ hic nō est alteracō. vel si ibi ē. hoc ē alterū genꝰ alterationis (quam) sit alteracō ꝓprie dicta. hoc aūt p̄t manifestari in quodā exē plo. Nō em̄ dicimꝰ sapientē alterari ex eo ꝙ actu sapit sic̄ nō dicimꝰ edificatorem alterari ex eo ꝙ actu edificat. Notandū est ꝙ rō phī in breui p̄t eē talis. Reductio eiusdē in seip̄m vel similis ī simile uō ē alteratio (qr) quia alteratio ē ex alio in aliud. (sed) reductio habitus in actū vel est reductio eiusdē ī se vel similis in simile. nō ē ergo alteracō ¶Deinde cū dt In actu quidē. On̄dit ꝙ nullꝰ dr addiscere ex hoc ꝙ trā sit in actū secundū dicens. ꝙ iustū nō est dr̄e ꝙ aliqs accipiat doctrinā .i· ꝙ aliquis addiscat ex eo ꝙ ducit ex potēcia ad actū sm intelligere & saꝑe (sed) alterā p̄t hr̄e denominationē ac si dicat phūs doctrina nō supponit scīam sed ē motus ad scienciā. Ex hoc ergo ꝙ aliqs hn̄s hītū sciēcie actn ꝯsidat nō ē doctrina vel addiscere (qr) quia trāsitus ex habitu in actū supponit hītū. doctrīa aūt siue addiscere ē ad hītū ¶Deinde cū dt Ex potēcia āt ente On̄ dit ꝙ trāsiēs de p̄ma potēcia ad p̄ mū actū dr addiscens ita tn̄ ꝙ hic trāsitus nō ē alteracō ꝓꝑrie accepta et hoc ē qd dt lr̄a. ꝙ transiēs ex potēcia in actū p̄mū ē addiscēs Addiscēs em̄ ē qui ex potētia ente fit actu ens et hoc ab actu ente. (qr) quia addiscēs ē accipiēs scīam ab actu ēte et didasculo sine mgr̄o. hoc aūt addiscere aut nō est pati et alterari sic̄ iā dcm̄ ē aut dicēdū ē duos modos eē alteracōis quo (rum) vnꝰ ē sm mutationē in p̄uatiuas dispositiōes .i. sm mutationē in dispositiōes cō trarias quo (rum) ꝯtrario (rum) vnū est p̄ uatio alteriꝰ. Alins modus alteracōis est sm eā mutationē que ē in naturam habitus suple saluantis & ꝑficiētis potēciam abs (que) eo ꝙ abiciat ꝯtrariū et talis alteratio ē illa q̄ ē in intellcū ¶Quereret aliquis de dicto phī scꝪ ꝙ alteratio q̄ est in intellectu nō ē ex ꝯtraria disposicōe cū tn̄ sup̄ dixit ꝙ talis alteracio qn̄ (que) ē ex ꝯtrario hītu. Dicēdū est ꝙ in oī (bus) tali (bus) casi (bus) respiciendū ē sꝑ ad id qd ē eēncialit tale et nō ad id qd ē accm̄aliter tale (qr) quia accn̄taliter talia fugiūt aspectū sciētie. In alteratiōe ergo accepta ꝓprie eēnciale ē ꝙ sit a ꝯtrario & ꝙ sit in ꝯtrariū. Sic̄ em̄ de albatio nō est nisi ad albū ita nō ē nisi a nigro vel medio quod respectu albi est quodammō nig (rum). In acquisicōe aūt sciēcie accn̄tale ē ꝙ [Page] talis acquisitio sit ex ꝯtrario hītu Accidit em̄ ꝙ acquirēs scīam cō trario errore teneat Si em̄ hoc eēt eēntiale qli (bus) addiscēs p̄us fuisset errans qd tn̄ falsum ē. (pꝪ) patet ergo ꝙ alteratio que est ē in intellcū nō sꝑ est ex ꝯtrario habitu s ꝙ ꝯtrariū sumit ꝓ errore. Et si dicat ꝙ alteratio ē ex ꝯtrario sm ꝙ disposicō accipit ꝓ ꝯtrario. Dicēdū ē ꝙ disposicō nō ꝓprie (hꝪ) habet rōnē ꝯtrarij nisi (quam)tū ad motū sic̄ s̄ dcm̄ ē ¶Secūdo q̄reret aliqs. Vt (rum) addiscere sit transire de p̄ma potēcia ad p̄mū actū sic̄ dt phūs. Dicēdū est ꝙ sic. hoc āt p̄t apparere duplici via Prima via in breui p̄t eē talis· Addistere ē qddā moui ad formā & non ad om̄em formā nec sm oēm modū sed ad formā vt ē in conceptu siue ad formā q̄ est hītu scīalis. Trāsire aūt de p̄ma potēcia ad p̄mū actū ē transire ad trāsire ad actū qui actꝰ vel est for̄ in ꝯceptu vel hītus scīalis qd idē ē ꝙ tale moui ex dr̄a q̄ ē int potēciā eēncialē & accn̄talē Illud em̄ eēncialiter in potēcia est qd ē in potēcia ad aliquā eēnciā sine q̄ habita nō p̄t exire in actū secūdū ita ꝙ rōne talis potencie ē ꝙ p̄mo reducit in actū p̄mū qui ē forma siue eēncia & mediante actu p̄ mo p̄t exire in actū secūdū. Illud aūt accn̄taliter ē in potēcia ꝙ iā (hꝪ) habet p̄mū actū siue formā ꝑ quā p̄t exire in actu secūdū nisi aliquid impediat. Ideo em̄ hec potēcia dr accn̄ talis (qr) quia hn̄ti actū p̄mū & formam ꝑ quam p̄t oꝑari accidit ꝙ non oꝑet hijs visis (pꝪ) patet qd q̄ritur Addiscere em̄ est deductio de potēcia eēnciali & nō de potēcia accn̄tali. Talis em̄ deductio est de p̄ma potēcia ad primū actū. Est em̄ intelligendū ꝙ potē cia eēncialis dr duo (bus) mōis. vt em̄ dcm̄ est potēcia eēncialis est potencia ad aliquam eēnciam. potentiam aūt eē ad aliquam eēnciam est duobus modis vel ad eēnciam in effcū & sic ē potēcia matie vel ad eēnciā in ꝯceptu & sic est potēcia ītellcūs deductio aūt huiꝰ potēcie ad diusos ꝯceptus est addiscere
SEnsitiui autē prima mutacio Post (quam) distinxit de duplici potēcia in intellcū. hic distinguit de duplici potēcia ī s̄su approp̄ans ea q̄ sunt dicta de intellcū ad s̄sum & diuidit hec ꝑs in tres ꝑtes. (qr) quia p̄mo ponit ꝯuenienciam int s̄sum & intellcm̄ secūdo dr̄am ibi. Dr̄t aūt. t [...]io colligit. q. epilogando q̄ dicta sunt de s̄su ibi. Nūc aūt ite (rum) ꝯsiderandū Ad euidēciam p̄me ꝑtis ītelligēdū ē ꝙ sm̄a phī duo īcludit. p̄mū qd ī cludit ē ꝙ sic̄ in intellcū ē duplex potēcia vt dcm̄ ē ita ī s̄su. Secūdū qd īcludit phs̄ ē ꝙ hee due potēcie q̄ sunt ī s̄su ꝑ duos motores reducūt ad actū. p̄ma reducit ad actū ꝑ gn̄ans secūda ꝑ s̄sibile et q̄ntū ad hec duo dt lr̄a ꝙ p̄ma mūcō s̄sitiui [Page] est a generāte. noīat em̄ p̄mā mutationē que est de pura potēcia in actū p̄mū qui quidē actus ē forma hec em̄ generatio est a generante educēte aīam sensitiuā de potēcia ī actū & ꝑ talē edutionē generat animal cuiꝰ forma ē aīa sensitiua. cū aūt aīal iā ita generatū est tūc (hꝪ) habet sensu & ē in potēcia ad sentire & sic se (hꝪ) habet hn̄s sensum ad sentire sic̄ se (hꝪ) habet hn̄s scīam ad ꝯsiderare & hoc (qr) quia p̄ma ꝑfectio sensus assimilat ꝑfectioni sciētis qn̄ nō vtit scīa. (sed) qn̄ iā sensus actu sentit. tūc ita se (hꝪ) habet sic̄ ille qui actu ꝯsiderat. Notādū est ꝙ phūs hic loq̄ns d s̄su innuit ꝙ in s̄su ē duplex ꝑfectio. p̄ma ꝑfectio ē potēcia sensitiua. secūda ꝑfectio ē sentire. p̄ma āt ꝑfectio ī s̄su assimilat p̄me ꝑfectioni intellectꝰ hec āt p̄ma ꝑfectio intellcūs ē ꝑ hī tū sc īe. secūdo phūs īnuit ꝙ ī s̄su ē duplex mutacō. duplex eī ꝑfectio arguit duas mutacōes. tercō īuuit duplicē motorē. sic̄ em̄ due ꝑfectiones arguūt duas mutacōes ꝑ q̄s ī troducāt. ita due mutacōes arguūt duos motores (qr) quia nichil mouet a seip̄o. ¶Qnere ret aliqs Vt (rum) p̄ma ꝑfectio s̄sus assimilat p̄me ꝑfectiōi intellcūs. Videt ꝙ nō (qr) quia p̄ ma ꝑfectio intellcūs ē ꝑ hītū stīe. nullꝰ em̄ talis hītus ē in s̄su ergo [...]ō ē silē hinc inde ¶Ad oppositū ē dcm̄ phī. Ad hāc q̄stionē dicēdū ē ꝙ p̄ma ꝑfectio s̄sus quodāmō assimilat p̄me ꝑfectioni intellcūs et quodāmodo nō. Quātū em̄ ad hoc est simile (qr) quia sic̄ intellcūs hn̄s sciē ciā quā hic dicimꝰ p̄mā ꝑfectionē p̄t vti scīa & p̄t ꝯsiderare qn̄ volnerit nisi aliqd impediat ita sensitiuū hn̄s potenciā sensitiuā p̄t vti ea qn̄ voluerit nisi aliquid impediat voco āt impediens quo īpediri p̄t s̄sus ꝑ indispositionē medij vel per absenciā sensibilis et sic (pꝪ) patet ꝙ senciens iā hn̄s ꝯplete potēciā sensitiuā assimilat sciēti & sic quodāmodo ē simile. Dissimile āt ē (qr) quia p̄ma ꝑfectio s̄sus ꝯplet a natura. p̄ma āt ꝑfectio intellcūs hētur ꝑ exꝑim̄tū & studiū. Intelligimꝰ em̄ ꝙ potē cie app̄hensiue sunt in duplici dr̄a quedā em̄ ē potēcia app̄hensiua cꝰ p̄ma ꝑfectio ē a natura & talis potēcia ē s̄sus. ab ip̄a em̄ generatiōe generātis & dātis formā sensitiuā dat actꝰ p̄mꝰ s̄sus quo sensus p̄t sentire qn̄ voluerit hoc em̄ vocamꝰ ꝑfectionē p̄mā qnā quis hn̄s oꝑari p̄t ꝑ eā qn̄ voluerit. Alia ē potēcia app̄hensiua cuiꝰ p̄ma ꝑfectio acquirit ꝑ studiū & exꝑimentū et talis potēcia ē intellcūs ¶Ad argumeētū (pꝪ) patet ꝙ nō est oīno simile d intellcū & s̄su ¶Secundo q̄reret aliquis. Vt (rum) p̄ma ꝑfectio sensitiui sit a generāte. videt nō (qr) quia sensitiuū & intellectiuū in hoīe sūt vna subā (sed) intellectiuū est a creāte ergo & sensitiuū ¶Ad oppositū ē dictū phī ¶Ad hāc questionē dicē dū est ꝙ de intentione phī non est plus nisi ostendere ꝙ prima perfectio sensitiui est ab agente quod [Page] inducit formā in materiā. Vt (rum) āt illud agens sit generās vel creans hoc accidit q̄ntumad ꝓpositū phī. Ymaginat em̄ phūs ꝙ materia de se nō (hꝪ) habet formā sed eā (hꝪ) habet ꝑ vim agē tis ex quo sequit ꝙ sensitm̄ formā sensitiuā (hꝪ) habet ꝑ vim a gentis Vtrum aūt hoc agēs sit creās vel generās nichil ad ꝓpositū. Dixit aūt phūs in lr̄a ꝙ p̄ma ꝑfectio sensitiui est a generāte (qr) quia loquit de sensitiuo aīa liū alio (rum) ab hoīe ī qui (bus) forma sensitiua educitur de potēcia materie. ¶Ad argumentū (ptꝪ) patet. supposito em̄ ꝙ sensitiuū sit in intellectiuo sicut trigonū in tetragono vt dictū est sup̄ ita ꝙ ꝑ eandē formā homo intelligit & senciat oꝑꝪ dr̄e ꝙ sicut intellectiuū est a creāte ita et sensitiuū. Si aūt ita dicimꝰ consurgit qddā dubiū. Corruptibile em̄ & ī corruptibile nō suut vniꝰ substācie sed intellectiuū est incorruptibile. sensitiuū āt corruptibile ergo nō sūt vniꝰ subē. Ad hoc p̄t dici ꝙ corruptibile & incorruptibile sm fubām uō sunt vmꝰ subē (qr) quia eadē subā nō est corruptibilis & incorruptibilis ꝑ naturā. Corruptibile aūt & īcorruptibile s oꝑationē posuit eē vniꝰ subē. Supposito aūt ꝙ sensitiuū & intellectiuū sunt vniꝰ subē. sensitiuū aūt erit incorruptibile (quam)tū ad subām tn̄ eius oꝑatio corrūpit ad corruptionē organi ¶Secūdo quereret aliquis. Vt (rum) in potēcia vegetatiā sit dare duos motores sic̄ ē dare in s̄sitiua ī s̄sitiua em̄ mouēs ad p̄mā ꝑfectionē ē generās. mouens āt ad secūdā eē s̄sibile. Dicēdū est ꝙ nō. cꝰrō ē (qr) quia potēcia s̄sitiua ē potēcia passiua. potēcia āt passina n̄ reducit ad actū nisi ꝑ motorē. vt dcm̄ ē s̄. de rōne potēcie passiue ē ꝙ moueat ab obō. cū potencia s̄sitiua sit potēcia passiua mouetur a s̄sibili. Ymaginabimur ergo ꝙ generans dādo formā s̄sitiuā dat potēciā s̄sitiuā. dādo āt potēciā s̄sitiuā dat quā dā potēciā passiuā & (qr) quia potēcia passiua indigꝪ motore. iō gn̄ans dādo potēciā s̄sitiuā dat potēciā q̄ indigꝪ aliquo motore. potēcia āt vegetatīa ē potēcia actīa & iō n̄ īdigꝪ tali motore scdo liꝪ īdigeat p̄mo (qr) quia ēa generāte de rōne āc potēcie actīe ē ꝙ moueat obm̄ & iō nō indigꝪ obō sic̄ motore. Potēcia eī vegetatiua mouet alimētū & nō mouet ab eo. verū tn̄ ē ꝙ pō vegetatiua ī mouēdo alimētu indigꝪ calore sic̄ instrum̄to ¶Dein̄ cū dt Dr̄t aūt. poīt dr̄am int s̄sū & intellcm̄ & duo facit (qr) quia p̄ mo on̄dit dr̄am int s̄sū & intellcm̄ (quam)tū ad sentire & ītelligere. secūdo (quam)tū a scīam s̄sibiliū & ītelligibiliū ibi. Silr̄ āt & hec se hn̄t. Prīa in duas (qr) quia p̄mo ponit dr̄am int s̄sum & intellcm̄. secūdo ex hoc elicit qnā dā ꝯclusionē ibi. Vnde intelligere Ponit ergo p̄mo dr̄am ē aūt hec ꝙ s̄sibilia q̄ agūt ip̄am sensacōm in s̄su ex̄ sunt. Intelligibile aūt qd agit intellectōnē ī intellcū ē ī aīa et hoc ē qd dt lr̄a. que sic ꝯtinuetur ita dictum est. ꝙ sensus assimilatur [Page] intellcm̄ dr̄t aūt ab eo in aliquo: (qr) quia sensibilia q̄ suut actiua oꝑacōis in s̄su ex̄ sunt sic̄ visibile & audibile similiter et reliq̄ sensibiliū q̄ scꝪ agūt oꝑacōes sensuales sunt extra aīam. actiua aūt oꝑacōnis intellectualis sunt in aīa. causa aūt huiꝰ dr̄e est (qr) quia sensus sm actū sūt singulariū que sunt ex̄ animā. sed sciencia .i. oꝑatio scientifica & intellectualis ē vniusaliū que quodāmō sunt in aīa. ¶Quereret aliquis Vtrū actīa oꝑacōis sensualis sint ex̄ animā sicut dt phūs. Dicendū est ꝙ sic. cuiꝰ ratio est. (qr) quia sensus exterior nō abstrahit a p̄sentia materie & (qr) quia materie p̄sentia necessaria est iō sensibilia mouentia funt extra spēs em̄ recepta in sensu nō suffitit ad mouēdū sine p̄sencia rei exterioris. In app̄hensioni (bus) em̄ sunt q̄tuor ḡdus. Est em̄ q̄dā app̄hensio infima in qua abstrahitur forma a materia (sed) nō abstrahitur a p̄sentia materie & talis abstractio ē in sensu exteriori. sensus em̄ exterior recipit formā rei nō s esse qd (hꝪ) habet in re sed sm esse intentionis et sic est ibi abstractio. (sed) quia hec species nō sufficit ad mouendū sine pn̄tia rei ex̄ iō dt phūs ꝙ isti sensus nō abstrahūt a pn̄tia rei. Secūdus ḡdus est in app̄hensiōe imaginationis que quidē ymaginatio abstrahit a p̄sentia rei· retinet tam̄ formas a re (bus) nō pn̄ti (bus)· nō tamen abstrahit ab appendicijs materie (qr) quia nō app̄hendit quiditatē rei puram in se. Voco em̄ hic appendicia materie ꝓprietates que sequūtur formā & quiditatē vt est in tali et tali materia puta ꝙ homo sit talis speciei vel talis figure & sic de simili (bus). hec em̄ ita sequūtur formā in vno indiuidno ꝙ nō sequūtur eā ī alio. Tercio ḡgradus app̄hensiōis est in utute estimatina. hec em̄ app̄hendit intencōnes q̄ nō imp̄mūt sensi (bus) exteriorio (bus) sed tn̄ hee intē tiones sine hijs sensi (bus) nobis nō ī notescūt. apprehendit em̄ nociuū & vtile. amicabile et affabile. ꝑ hanc em̄ agnꝰ estimat lupū sibi nociuū et matrem sibi affabilē. Quartus gradus et sup̄mus est in app̄hensione intellectus qui apprehendit puras quiditates verū et quia hec apprehensio abstrahit a pn̄tia materie et ab exn̄tia in effactu ideo dt phūs in lr̄a ꝙ moueucia intellectū & cāntia oꝑationē intellectualē nō oportet ꝙ sint in re extra ¶Secūdo quereret aliquis quomodo ē verū ꝙ vniuersalia sunt quodāmō in anima sicut dt phūs in lr̄a. Ad hoc dicendū est ꝙ quiditas formalis (hꝪ) habet duplex eē. Vnū eē (hꝪ) habet ni effectu & sm hoc eē n̄ abstrahit ab hic & nūc cuiꝰ ratio est (qr) quia sm hoc esse est in singularibus. sicut ergo singularia ꝯcernūt hic et nunc ita et quiditas in effectu ꝯcernit hic et nūc. secūdū esse (hꝪ) habet quiditas in conceptu & sm hoc eē abstr̄hit ab hic & nūc cuiꝰ rō ē. (qr) quia intellcūs cōsiderat ip̄am purā for̄litatē n̄ ꝯsiderādo [Page] eam in hoc vel in illo & sm hoc esse quiditatis ē in intellcū sicut obm̄ in potēcia & sicut cognitū in cognoscente & (qr) quia vniusalitas sequit quiditatē sm eē qd (hꝪ) habet in ꝯceptu iō bn̄ dixit phūs ꝙ vniusalia sunt in aīa dixit aūt quodāmō cuiꝰ ratio p̄t eē (qr) quia ymaginatiōes & fantasmata sūt in aīa & ab ip̄a abstrahit vniusale qd mouet intellectū possibilē. ¶In fantasinate aūt vniusalia non sunt in actu sed in potēcia et sic suut ibi quodammodo. ꝑ abstractionē autē intellectus fiunt actu intelligibilia & vniuersalia ¶Deinde cū dt Vn̄ intelligere in ip̄a est. Ex p̄dictis ꝯcludit phūs quādā veritatē que sic ꝯcludit. Ita dcm̄ est ꝙ vniuersalia sunt ī aīa ex quo sequitur ꝙ aīa p̄t intelligere cū velit Seutire aūt nō in ip̄a .i. in potestate anime cuius ratio est (qr) quia sentire vt dictū est necessario exigit p̄senciā sensibilis sensibile aūt nō semꝑ est p̄seus ac si dicat phūs. Sentire dependet a p̄sencia sensibilis (sed) sensibile non est semꝑ p̄seus ergo aīa nō p̄t semꝑ sentire. ¶Dein̄ cū dicit. Sicut autē et hoc se (hꝪ) habet. On̄dit ꝙ eciā differt sensus ab intellectu (quam)tum ad scīam dicēs. ꝙ sicut est in oꝑatiōe sensuū ita est in sciēcijs sensibiliū scīa em̄ sensibiliū exigit p̄senciam materie. cā aūt ē (qr) quia ip̄a sensibilia que sensu ꝑcipiunt sunt de nuo singulariū que sunt in materia et hec sunt de nuo exterio (rum) .i. sunt de numero illo (rum) que sunt extra sensum ex quo sequit ꝙ homo nō p̄t ꝯsiderare sm scienciā oīa sensibilia que vult sed illa tm̄ que sensu ꝑcipit. Certificare aūt de hijs erit tēpus .i. certificacō eo (rum) requirit aliud tē pus. In tertio em̄ de aīa dicet de intellectu & de ꝯꝑacōe intellectus ad sensum ¶Dein̄ cū dt. Nūc āt tm̄. Recolligit qd dcm̄ ē de sensu & primo quidē (quam)tū ad duplicē acceptionē potēcie dicēs ꝙ nūc tm̄ sit diffinitū et determinatū ꝙ nō simpliciter dr id qd est in potēcia sed multipliciter. Vno em̄ mō dicimꝰ pue (rum) posse militare sm potēciā remotā. Alio mō dicimꝰ posse militare qn̄ iam est in etate ꝑfecta & hoc sm potēciā ꝓpinquā & similiter se (hꝪ) habetin sensitiuo. dnpliciter em̄ aliqs est in potēcia ad senciendū vt dcm̄ est Secūdo recolligit id qd dcm̄ ē de positione & alteracōe dicēs ꝙ licet dr̄a ha (rum) potēcia (rum) sit innoīata (qr) quia noīa nō sunt imposita cū determinatū ē ꝙ potēcie ille sunt altere abinuitē & quō sunt altere dcm̄ est eciā de alterari & pati (qr) quia licet alterari & pati nō sint ꝓprie ī sensu tn̄ (qr) quia nō hēmꝰ noīa imposita oportet nos vti alterari et pati tam (quam) proprijs uomini (bus) .i. ac si essent ꝓpria in sensu cum tamen nō sint ibi nisi extenso nomine. Tercio recolligit id quod dictum est de sensu quātū ad assimilationem et ꝯtrarietatem dicens ꝙ sensitiuum est tale in potencia quale est sensibile in actu sicut dictū ē & ꝓpt hoc seqt ꝙ illud [Page] qd patit in p̄ncipio nō sit simile. qn̄ aūt passum est iā assimilatū ē īta ꝙ sensus in p̄ncipio nō assimilatur sensibili. sed in fine sibi assimilat ¶Quereret aliquis. vt (rum) sensus sit tale in potēcia quale est sensibile in actu. Dicendū est ꝙ ē vt sic & est vt nō. Sēsus em̄ nō est ī potēcia vt fiat sensibile sm eē reale sed sm eē intencōis Forma em̄ sensibilis nō recipit in sensu ꝓut est in ip̄o sensibili sed magis recipit intencō eius. si em̄ forma reciperet in sensu sm eē qd (hꝪ) habet in materia tūc sensus hēret duo esse et oporteret dr̄e ꝙ oculus aliqn̄ es (sed) albꝰ & aliqn̄ niger. Preterea forma sm eē qd (hꝪ) habet in materia nō largit cognitionē. Forma aūt recepta in sensu largit cē cognitū. oꝑtꝪ ergo ꝙ mō recipiat hic & ibi. In materia em̄ recipit sm eē rei. In sensu aūt sm eē intencōis ¶Quereret aliquis Vt (rum) ꝓpter hoc esse intencōis sit dare sensum agētem Videt ꝙ sic- Quelibet em̄ motio specialis arguit spetialē motorem Dictū est aūt ꝙ spēs sensibilium mouēt sensus nō sm eē qd hn̄t in materia extra sed sm eē intencōis ergo oꝑꝪ dare aliquē motorē qui largit hoc eē intencōis. non em̄ p̄t dici ꝙ intencōes sensibiles hēant eē spūale ex hoc ꝙ recipiūt in subiecto spūali. diuersitas em̄ intencō nū nō est ex diuersitate subō (rum) sed magis ex diuersitate mouenciū (qr) quia subm̄ nō diuersificat mouencia sed magis ecōuerso. Preterea sicut ī telligibilia hn̄t motorē vnū scꝪ intellectū agentē que in oī (bus) causat formā intelligibilitatis ita videtur ꝙ oīa sensibilia hn̄t sensum agētē qui in oī (bus) intentiōm sensibilē cāt. ¶Ad hāc questionē videt ditere ꝯmētator ꝙ in sensi (bus) necesse ē dare motorē extrinsecū qui largiat eē intencōis. sed aristotiles hoc tacuit in sensu (qr) quia latet & apꝑet in ī tellectu. tn̄ dicendū est ꝙ nō ē dare sensum agentem (qr) quia sensibila vt sensibilia ꝑ se sunt motina. Eo āt ip̄o ꝙ ꝑ se motiua sunt. eo ip̄o mouere pn̄t sensum nec oꝑꝪ ꝙ hec virtus motiua sibi ꝯferat ab extrinseco. Om̄is em̄ virtus actiua ex se ip̄a (hꝪ) habet ꝙ agere possit. cū ergo sensibile respectu sensus sit ūtus actīa ex se (hꝪ) habet ꝙ agere possit. ꝙ aūt sensibile habeat ex se hoc ꝑꝪ phm̄ infra vbi dt ꝙ color ꝑ se visibilis est in secūdo mō dicēdi ꝑ se. eo ip̄o autē ꝙ visibilis est in secūdo mō dicēdi ꝑ se ex natura sua (hꝪ) habet ꝙ possit mouere visum nec oꝑꝪ ꝙ sibi ꝯferat ab aliquo extrinseco ¶Ad argumentū primū (pꝪ) patet qn̄ em̄ dr ꝙ eē ī tentionis est ab aliquo motore cō cedendū est tn̄ nō sequitur ꝙ iste motor sit seusus agens īmo forma sensati ꝑ seip̄am generat se in medio & ꝑ eēnciā fui eē intentionalis et ꝑ seip̄am mouere p̄t. Ad id qd dcm̄ est de intellcū dicendū est ꝙ nō est simile. intellcūs em̄ agēs sicut dicetur in tercio largitur fantasmati [Page] ꝙ sit motor in actu. (qr) quia fantasma de se nō est nisi motor in potencia. Color aūt & sensibile de se motiuū est Et si dr ꝙ lux requiritur ad hoc ꝙ color moueat visum Dicendū est ꝙ lux nō largit motori puta colori ꝙ moueat sed magis largitur medio ꝙ moueatur. Intellcūs aūt agēs largitur fantasmati ꝙ moueat & si eciā lux largiret colori ꝙ mouet nō tn̄ posset dici sensus agēs. (qr) quia lux ē ex̄ sensū Intellcūs aūt agēs est ꝑs anime Notandū est em̄ ꝙ fantasma ꝓpt maximā sui abstractionē (qr) quia trāsit ad eē intelligibile requirit intellectū agentē hoc aūt nō requirit in sensu (qr) quia nō est ibi tāta abstractio
DIcendū aūt Post (quam) dictū est de sensu in ꝯī hic incipit dr̄e phūs de vnoquo (que) sensu in ꝑticulari Diuidit aūt hec ꝑs in duas ꝑtes. (qr) quia p̄mo determinat de sensibili (bus) sm vnūquē (que) sensū secūdo on̄dit quid ꝯuenit sensui ī ꝯmuni respcū sensibiliū ibi. OꝑꝪ aūt vniuersaliter. Prima ī duas (qr) quia p̄mo distinguit sensibilia ꝯmunia a ꝓprijs. secūdo determinat de vnoquo (que) sensibili. sm vnūquē (que) sensum ibi. Qm̄ quidē est visus. Prima ī duas (qr) quia (ser)mo poīt intētū suū. secūdo exequit ibi. Dicit autē sensibile▪ ¶Quātū ergo ad p̄mū dt ꝙ dicēdū est de sensibili s vnū quē (que) sensum. tn̄ an̄ hoc p̄mo dicē dū ē de sensibili (bus) in ꝯī distinguē do scꝪ inter seusibilial ꝑ se & ꝑ accidens & inter sensibilia ꝯīa et ꝓp̄a ¶Dein̄ cū dt. Dicit aūt sensibile. exequit intentū suū & duo facit (qr) quia p̄mo facit diuisionē sensibiliū. secūdo explanat mēbra diuisionis ibi. Dico aūt ꝓpriū ¶Ad euidenciā p̄mi notandū est ꝙ sensibile dr tri (bus) modis duo (bus) quidē modis ꝑse. tercio aūt mō ꝑ accn̄s. Sausibile em̄ ꝑ se p̄t eē duo (bus) modis vel (qr) quia ꝯīter sentit a pluri (bus) sensibus vel (qr) quia tm̄ sentit ab vno sensu. hoc est ergo qd dt lr̄a. ꝙ sensibile dicitur tri (bus) modis. vno quidē ꝑ accidens duo (bus) āt ꝑ se. de nuo aūt sensibiliū quedā senciūtur ꝑ accn̄s. q̄ dā senciūtur ꝑ se. Que aūt senciū tur ꝑ se sunt duo (bus) modis. Sensibiliū em̄ ꝑ se aliud est sensible ꝓpriū qd tm̄ sentit ab vno sensu. Aliud est sensibile ꝯmune omniū sensuū vel pluriū ¶Dein̄ cū dicit Dico aūt ꝓpriū. explanat mēbra diuisionis & tria facit. (qr) quia p̄mo manifestat quid est sensibile ꝓpriū. secūdo quid est sensibile ꝯmūe ibi Cōmune aūt. tercio quid est sensibile ꝑ accn̄s ibi. Scdm accn̄s āt Prima in duas (qr) quia p̄mo manifestat sensibile ꝓpriū duo (bus) modis. secūdo explanat vnū illo (rum) duorū modo (rum) ibi. Sed vnusquis (que). Ad euidenciā p̄mi notandū est ꝙ sensibile ꝓpriū duo (bus) modis p̄t notificari. p̄ma quidem notificatio est ꝙ seusibile ꝓpriū tm̄ sentit vuo sensu & (quam)tū ad istā notificatiouē dicit [Page] phūs ꝙ sensibile ꝓpriū est qd non ꝯtingit altero s̄su sentiri .i. qd ita sentit vno sensu ꝑ se ꝙ nō sentitur alio. secūdo mō p̄t notificari s̄sibile ꝓpriū (qr) quia s̄sibile ꝓpriū ē circa qdn̄ ꝯtingit s̄sum errare. & quātū ad istā notificacōnē dt phūs ꝙ s̄sibile ꝓpriū est circa qd nō errat ꝓpriꝰ s̄sus Dicimꝰ em̄ ꝙ visus ē coloris sicut ꝓprij sensibilis circa qd nō errat & auditus soni & gustus humoris .i. saporis & olfactus odoris Tactus autē (hꝪ) habet plnres dr̄as sensibiles sibi approp̄atas. cognoscit em̄ calidū & frip̄idū humidū et siccum graue & alia similia ¶Dein̄ cū dt Sed vnusquis (que). posita notificacōe sensibilis ꝓprij. (qr) quia s̄siblle ꝓpriū ē circa qd nō ē error hic on̄dit phūs quomō circa sensibile ꝓpriū est error & quomō cōtingat ꝙ vnusquis (que) indicat de sensibilibus ꝓprijs & circa ea nō decipit. Indicat em̄ visus de colore et nō decipit et auditus de sono & nō errat. Si tn̄ sensus indicat de eo qd (hꝪ) habet colorem vel sonū frequēter decipit. Eodē mō si velit iudicare vbi est coloratum aut vbi est sonus & sic de alijs sensibus frequēter est deceptio ni sensu. hmōdi em̄ sensibilia dicūtur ꝓpria vniuscuius (que) sensus circa que nō errat sensus. sed circa illud cꝰ est sensibile ꝓpriū puta quid ē qd est coloratū aut quid est ꝙ est sonans frequēter deceptio ē ¶Quereret aliquis Vtrum contingat errare sensum propriū circa ꝓprium obiectū. Videtur ꝙ sic. (qr) quia gustus iudicat aliqn̄ dulce ama (rum) sic autē iudicando decipitur. Preterea visus videndo remū in aqua iudicat eū esse fractū cū tamen nō sit fractus ¶Ad oppositū est dictū phī· Circa hanc q̄stionē duo sunt videnda. Primo videndū est ꝙ sensusn̄ decipit circa ꝓpriū obm̄. secūdo videndū est ꝙ decipit circa sensibileꝑ accn̄s & circa sensibile ꝯē· Primū (pꝪ) patet (qr) quia qn̄cū (que) aliqua sic sunt subordinata ita ꝙ vnū est actiuū & reliquū passiuū. Ip̄m actiuū naturaliter inducit passionē in passiuo (sed) sensibile & s̄sus sic sunt naturalit ordinata ꝙ sensibile est actiuū & sensus est passiuꝰ. ergo s̄sibile s suā naturā agit in s̄sum & s̄sus s suā naturā recipit si aūt recipit sm naturā eo mō recipit quo debet reciꝑe et ꝑ ꝯn̄s nō decipitur (qr) quia debita rectitudo in cognicōe causat ex debita ꝓportione & dispositione cognoscentis ad cognitū. qn̄ em̄ cognoscens sic se (hꝪ) habet ad cognitū sic̄ debet se hr̄e tūc est rectitudo in cognitione. quā do aūt sensus deficit ab hac ꝓpor cō ne et dispositione tūc dicimꝰ ꝙ sensus fallitur sicut gnstus infectus dr decipi circa sapores. Secūdo mō p̄t on̄di ꝙ s̄sus ꝓprie nō fallit circa sentire sensum em̄ affici est ip̄m sentire. seusus autē sicut afficit ita renunciat. si autem renunciat sicut as [...]icitur facit quod suum est et ita circa sentire non videtur esse deceptio. sed ex eo ꝙ sensus aliter aliqn̄ [Page] renūciat (quam) sit in re videt eē deceptio circa rē tn̄ dicēdū est ꝙ hec decep [...]ō magis est circa potēciā que ꝯponit et diuidit. Si em̄ visus videat reniū in aqua sicut accipit ita renūciat tn̄ potēcia que putat remū nō fractū eē fractū illa ē que decipitur. Eodē mō si gustus īfirmi afficiatur sapore sicut afficitur ita renūciat si tn̄ ex tali affectioue aliqua potēcia indicat dulce esse ama (rum) vel ama (rum) eē dulce illa ꝓprie decipit & sic (pꝪ) patet p̄mū ostendendū secundū eciā (pꝪ) patet ꝙ tirca sensibilia cō munia p̄t esse deceptio· nā deceptio p̄t eē circa maguitudinē. Aliquā do em̄ videt aliquid minoris magnitudinis (quam) sit. sicut (pꝪ) patet de q̄ntitate solis. Videt eciā aliqn̄ aliquid moueri qd nō mouet Circa eciam sensibile ꝑ accn̄s decipit sensus et hoc innuit phūs in lr̄a qn̄ dicit ꝙ visus nō decipit circa colorē tn̄ circa id cuiꝰ est color vel circa vbi .i. locū coloris decipi p̄t ¶Ad argumentū primū (pꝪ) patet ꝙ gustꝰ talis deficit a disposicōe ꝓpria. vel dicēdū ē sic̄ dcm̄ est ꝙ gustꝰ ꝓprie nō decipit (qr) quia renūciat sic̄ accipit & eodē inō visus videndo remū in aqua ꝓprie nō decipit (qr) quia sicut accipit ita renūciat sed potēcia iudicatiua est illa que ꝓprie decipit ¶Dein̄ cū dicit. Cōmunia aūt. Post (quam) dixit de sensibili ꝓprio hic enūerat sensibilia ꝯīa dicēs ꝙ sensibilia ꝯmunia sunt illa quin (que) .s. motus. quies. nus figura magnitudo. hec em̄ q̄n (que) nullius vmꝰ sensus sunt ꝓpria (sed) multa eo (rum) sunt ꝯīa oībus Tactu em̄ cognoscit motus & eciā visu hec āt sansibilia ꝯīa sunt sensibilia ꝑ se ¶QuererꝪ aliqs vt (rum) hec sensibilla dicāt ꝯīa (qr) quia senciūt a s̄su ꝯī aut (qr) quia senciūt a plī (bus) s̄si (bus) ꝓprijs. Ad hāc q̄stionē dicēdū est ꝙ circa s̄sibilia ꝯīa pos (sed) eē duplex imaginacō. p̄ma posset eē ista (qr) quia s̄sus ꝓpriꝰ est circa s̄sibilia ꝓpria. Sēsus āt ꝯīs circa sensibilia ꝯīa vt iō dicāt eē ꝯmūia (qr) quia senciunt ex s̄su ꝯī. hec āt imaginacō flā ē. Qd em̄ ē obm̄ s̄sus ꝯīs ē obm̄ s̄sus ꝓprij Ve (rum) ē tn̄ ꝙ s̄sus ꝯīs vltra s̄sum ꝓpriū (hꝪ) habet ꝙ p̄t sentire īmutacōnes sensuū ꝓprio (rum). Senem̄ ꝯīs est q̄dā potēcia ad quā determinātur īmutacōes oīm sensuū & q̄ discernit inter sensibilia diusorū sensuū. Alia imaginacō p̄t esse & vera ꝙ sensibilia dicātur ꝯīa q̄ senciūtur a pluri (bus) sensibus ita ꝙ sensibile ꝓpriū respicit sensum vt hic est sic̄ color respicit visum vt visus ē & sonus respicit auditū vt auditꝰ ē et iō nō p̄t sentiri alio sensu. sensibile autem ꝯmune non respicit hunc sensum vt hic sensus ē Si enim respiceret hunc sensum vt hic sensus est non posset sentiri sensibile commune nisi vno sensu quod tamen falsum est. Om̄e em̄ sensibile ꝯmune ad minus potest sentiri pluribus sensibus. Vbi aduertendum est ꝙ hec sensibilia nō dicuntur ꝯmunia eo ꝙ quodlibet [Page] illo (rum) p̄t sentiri ab omni (bus) sensibꝰ (sed) ꝙ a pluri (bus) sentit. Vt em̄ dicit ꝯm̄. tria sunt s̄siblia ꝯīa. scꝪ motus quies & nus fuut ꝯīa omnibꝰ sensi (bus). (qr) quia om̄es s̄sus ꝑcipiūt motū num & quietē. Alia aūt duo .s. q̄ntitas & figura ꝑcipiūtur tactu & visu & nō ꝓprie ab alijs sensibus. Videmꝰ aūt ꝙ auditus audiēs sonū nō bene ꝑcipit figurā vel magnitudinē sonātis. Est aūt ꝙ aliqua ꝑue quātitatis habeāt maiorē sonū (quam) alia magne quātitatis. Itē olfactus adorando nō ꝑcipit fignrā adorabilis nec gustus bene ꝑcipit figurā gustabilis & sic patet ꝙ nō omnes sensus ꝑcipiūt om̄ia s̄sibilia cō munia ꝑcipit tn̄ quodlibet eo (rum) a pluri (bus) sensi (bus) & ꝑ ꝯn̄s nō aspicit hunc sensum vt hic sensus est. Si aūt ita est. aspectus huiꝰ s̄sibilis n̄ est ꝓprius (sed) ꝯīs. ꝓpter quē aspectū ꝯmunē vocat s̄sibile ꝯmune. sicut em̄ aspectus ꝓprins facit sensibile ꝓpriū ita aspectus ꝯmunis facit s̄sibile ꝯmune ¶Secūdo q̄rerꝪ aliquis quō hec sensibilia ꝯīa dicā tur sensibilia ꝑ se. Dicendū est ꝙ res iō cognoscuntur (qr) quia similitudo re (rum) est in sensu. Similitudinē āt rei esse in sensu est pluri (bus) modis Vno mō prima & ꝑ se sicut in visu est similitudo coloris & hec sensibilia dicūtur s̄sibilia ꝑ se & primo Alio modo ꝑ se sed nō p̄mo sicut ī visu est similitudo figure & magnitudinis ꝑ se & nō p̄mo & talia sunt s̄sibilia ꝯmunia. Est em̄ aduertē dū ꝙ illud est ꝑ se s̄sibile qd per se facit ad immutationē s̄sus. (sed) ista sensibilia ꝯīa faciūt ꝑ se ad immutationē s̄sus ergo sunt s̄sibilia per se. (qr) quia tn̄ nō fatiūt ad immutationē sensuū solitarie (sed) cū sensibili (bus) ꝓprijs iō dicūtur sensibilia ꝑ se & n̄ p̄mo. ex quo patet ꝙ sensibilia ꝯīa nō solum faciunt ad modū immutā di sicut aliqui ponunt dicentes ꝙ qualitates sensibiles mouent corporaliter et situaliter & ideo aliter mouent sm ꝙ sunt in maiori vel ī minori corpore. vel sm ꝙ sunt ab alio & alio situ puta propinquo vel remoto. ex quo sequitur ꝙ dicunt ꝙ alietas magnitudinis que ē sensibile ꝯmune. vel eciam situs facit ꝙ qualitas sensibilis aliter & aliter immutet. sed eciam ipsa faciunt immutationem. Si enim sensibilia ꝯmunia solnm facerent ad modum immntandi & nō ad ip̄am immutationē nō eēnt s̄sibilia ꝑ se. Illud em̄ dr sensibile ꝑ se qd ꝑ se imprimit speciem sensui. Notandum est ꝙ sicut dicit phūs. magnitudo est sensibile ꝯmune (qr) quia qualitates sensibiles immutant corporaliter & situaliter et ideo sunt in magnitudine. Ad magnitudinē autē sequitur figura quia figura nichil aliud est nisi terminatio q̄nti. Ad magnitudinē eciam sequit nus (qr) quia nus causat ex diuisione ꝯtinui et quia magnitudo non solum immeratur ꝑ eēnciam sed eciam ꝑ mocū iō motus sequitur magnitudinē. motus [Page] aūt & quies sunt eiusdē potēcie sic̄ opposita ¶Dein̄ cū dt. Scdm accidens aūt. Post (quam) dcm̄ est de sensibili ꝓprio et ꝑ se hic dr de sensibili ꝑ accn̄s. Illud aūt dr sensibile ꝑ accn̄s qd ꝑ accn̄s sentit eo modo quo dicimꝰ ꝙ darij filius sentit ꝑ accn̄s eo ꝙ accidit ip̄m darij filiū eē albū vel ingrū qd ꝑ se sentitur. dicit eciā sensibile per accn̄s a quo nichil patit s̄sus sm ꝙ hmōi sensibile aūt ꝑ se ꝓprie est sensibile (qr) quia ꝑ se ab eo patit sensus. Ad sensibilia eciā ꝓp̄a vnusquis (que) sensus (hꝪ) habet ꝓpriū aspectū Notandū est ꝙ ad hoc ꝙ aliquid dicat sensibile ꝑ accn̄s p̄mo requirit ꝙ nichil agat in illū s̄sum respcū cuiꝰ dicit ꝑ accn̄s licet possit agere respectu alterius. Dicimꝰ em̄ ꝙ dulce ē visibile ꝑ accn̄s (qr) quia nichil agit in visum licet agat in gustum ita ꝙ respectu gustus est sensibile ꝑ se respectu āt visus ꝑ accn̄s. Illud em̄ dr ꝑ accn̄s ꝯuenire alicui qd ꝯuenit sibi mediāte alio. Sensibile āt ꝑ accn̄s nō ꝯueīt aliquo mō ꝙ seuciat ab illo sensu respcū cuiꝰ est ꝑ accn̄s nisi mediāte spē sensibilis ꝑ se. Ex hac p̄ma ꝯdiciōe sequit secūda scꝪ ꝙ om̄e sensibile ꝑ accn̄s nō p̄t dici tale nisi in (quam)tū iūgit cū sensibili ꝑ se. Om̄e em̄ ꝑ accn̄s reducit ad ꝑ se. Tercia ꝯditio sensibilis ꝑ accn̄s p̄t eē ꝙ sensibile per accn̄s ab aliqna potēcia alia p̄t cognosci ꝑ se hec aūt potēcia aliqn̄ ē s̄sus eo mō quo dicimꝰ ꝙ dulce ē visibile ꝑ accn̄s & tn̄ dulce ab ip̄o gustu est sensibile per se. aliqn̄ hec potēcia cognoscēs ꝑ se est intellectus eo mō quo dicimꝰ ꝙ video hominē viuere ꝑ accn̄s (qr) quia statim cū video aliquē loquentē vel mouere seip̄m statim app̄hendo vitā eius ita ꝙ nō om̄e intellectū p̄t dici sensibile ꝑ accn̄s sed tm̄ illud qd statim ad occursum rei sensate intellectu app̄henditur
[...]Vius quidē est uisus Post (quam) philosophus distinxit inter sensibile ꝑ se & ꝑ accidens & inter sensibile ꝯē & ꝓpriū In ꝑte ista intēdit determinare d sensibili ꝓprio vniuscuius (que) s̄sus & diuidit hec ꝑs in qn̄ (que) ꝑ [...]es. (qr) quia p̄mo determinat de ꝓprio sensibili visus. secūdo de ꝓprio sensibili auditus ibi. Nūc aūt p̄mo de sōno. tercio de ꝓprio sensibili olfactꝰ ibi De odore āt. quarto de ꝓprio sensibili gustus ibi. Gustabile autē. quinto de ꝓprio sensibi tactus ibi. De tangibili aūt Prima in duas (qr) quia p̄mo determinat de visibili. secūdo on̄dit quō visibile videat ibi. Nūc aūt in tm̄. Manifestum est. Prīa in tres (qr) quia p̄mo on̄dit quid ē visibile. secūdo distinguit visibile ibi. Visibile aūt. tercō determinat de vtra (que) ꝑte visibilis ibi. Visibile em̄ color est Primo ergo on̄dit quid ē visibile dicēs ꝙ hoc ē visibile cꝰ ē visus ¶Ad cuiꝰ euidēciā [Page] notandū est sic̄ dcm̄ est ꝓpriū s̄sibile includit ꝓpriū et determinatū aspectū ad ꝓpriū & determīatū sensū ꝑ quē quidē aspectū diffiniri p̄t ꝓpriū s̄sibile cū ergo visibile sit ꝓpriū s̄sibile īcludit detminatū aspectū ad detminatū s̄sum scꝪ ad visū ꝑ quē determinatū aspcm̄ diffinit aristotiles hic visibile dicēs ꝙ visibile ē cꝰ visus ē. Infert em̄ visibile determinatū passionē & motionē vlsui ¶Dein̄ cū dt. Visibile āt ē. diuidit ip̄m visibile ī duo dicēs ꝙ sub visibili duo ꝯp̄hendūt. Nā visibile & ē color. & ē qddā aliud qd rō ne desiḡri p̄t. (sed) nō (hꝪ) habet ꝓpriū nomē sibi impositū. de visibili aūt magis manifestū erit qn̄ magis īgressi fuiniꝰ cognitionē visibilis. Notandū est ꝙ color visibilis dr sm vnū modū sm āt aliū modū dn̄r visibilia illa q̄ vident de nocte sic̄ sunt nocti l [...]ce et putredines quercuū. Ratio aūt distinguit int hos duo modos visibilis (qr) quia rō arguit ꝙ s aliū modū videt color qui nō videt nisi in medio illuminato & sm aliū modū vident illa que vident in nocte sic̄ sunt noctiluce. licet aūt rō distinguat inter hec duo visibilia. tn̄ nomen non est impositū scdo visibili ¶Dein̄ cū dt Visibile em̄ ē color Incipit determinare de vtro (que) mō visibilis. & duo facit. (qr) quia p̄mo determinat de p̄mo mō .s. de colore. secū do de secūdo mō scꝪ de inuoīato ibi. Nō aūt oīa visibilia. Prima ī duas (qr) quia on̄dit quō se (hꝪ) habet color ad visibilitatē. secūdo determīat de hijt q̄ requirūt ad hoc ꝙ color videat ibi Est igit aliqd diaphonū. Prīa in tres. (qr) quia p̄mo poīt ꝙ color visibilis ē ꝑ se. secūdo hoc ꝓbat ibi. Oīs eī color. tcio ex hoc ꝯcludit ꝯclnsionē q̄ndā ibi. Vn̄ quidē. Ad euidenciā p̄mi notandū ē ꝙ s sm̄am phī hec ꝓpositio color ē visibilis ē ꝑ se. ꝓpositionē aūt eē ꝑ se est duo (bus) modis. Vno mō qn̄ p̄dicatum ē in diffinitiōe subī. eo mō qno dicimꝰ ꝙ ista ē ꝑ se hō ē aīal (qr) quia aīal cadit ī diffinitiōe hoīs & in tali ꝓposicōe p̄dicatū ē cā subī eo ꝙ cadit in diffinicōe eiꝰ. Secūdo mō dr aliq̄ ꝓpositio ꝑ se eo ꝙ subm̄ cadit ī diffinicōe p̄dicati eo mō quo dicimꝰ ꝙ ista ē ꝑ se nus ē par & in tali ꝓposicōe subm̄ ē cā p̄dicati & nō p̄dicatū cā subī et s hūc modū ꝓpositionū ꝑ se hec ē ꝑ se. Color ē visibilis. nā color ē magis cā visibilis (quam) visibile cā coloris color em̄ cadit ī diffinicōe visibilis Vn̄ ꝯm̄. dr̄e colorē eē visibilē & hominē eē visibilē simile est. Vtra (que) em̄ ꝓpositio est de genere ꝓpositionis eēncialis in qua subm̄ ē cā p̄dicati & nō p̄dicatū cā subī. hoc viso (pꝪ) patet lr̄a que dt ꝙ color est sm se visibilis. sm se aūt voco nō in racōne .i. ita est sm se color est visibilis ꝙ visibile nō est in ratione coloris sed ideo est sm quoniam color habet in seipso causam vt sit visibile. sicut subm̄ habet in se causam proprie passionis ¶Dein̄ cū dt. Oīs em̄ color ¶Probat qd dixit scꝪ ꝙ [Page] color sm suā naturā est visibilis & p̄t eē racō sua talis Qd de natura sua p̄t mouere diaphonū actu lucidū est de se visibilis sed oīs color de natura sui est motiuꝰ diaphoni sm actū lucidi ergo color sm suā naturā est visibilis. Vocatur aūt corpus diaphonū corpus transparens sicut est aer vel aqua & similia que traducūt visum & nō ip̄m visum termināt ¶Dein̄ cū dicit. Vn̄ quidē. ꝯcludit q̄ndā ꝯdlusionē. dixit em̄ ꝙ color de natura sui mouet diaphonū in actu & (qr) quia diaphonū nō ē in actu sine lumine sequit ꝙ color non est visibilis sine lumine & hoc est qd dt lr̄a ꝙ color nō est quid visibile sine lumine (sed) oīs cuiuslibet color in lumine videtur & iō p̄mo de lumine est dicēdū ¶Quereret aliquis. Vt (rum) color ꝑ se sit visibilis. Videt ꝙ nō. quia qd est visibile ꝑ aliqd additū nō ē ꝑ se visibile. sed color est visibilis ꝑ aliquid additū scꝪ ꝑ lumen ergo color nō est ꝑ se visibilis ¶Ad oppositū est dcm̄ phī. Dicēdū ē ad hāc q̄stionē ꝙ lumē requiri ad visionē p̄t intelligi duo (bus) modis vno mō vt intelligat ꝙ lumē requiritur ꝓpter colores & hoc (qr) quia colores in absencia luminis nō mouēt nisi in potēcia. lumē aūt largit eis formā & hītū ꝑ quē pn̄t moue in actu Et si sic intelligat tūc color nō ē visibilis ꝑ se (qr) quia ē visibilis ꝑ aliqd additū qd trahit ip̄m de potencia ad actū. hic āt ītellcūs ē oīno ꝯtra intencionē phī qui ponit ꝙ color ē visibills ꝑ se & ꝙ ꝑ naturā sui mouet diaphonū in actu. si aūt ꝑ naturā sui mouet nō mouet ꝑ aliqd additū. Alio mō p̄t intelligi ꝙ lum̄ requirat nō ꝓpter colores (sed) ꝓpt mediū ita ꝙ lux non largit colori qd moneat. sed magis largit medio ꝙ moueat ¶Ad cuiꝰ euidenciā adutendū est p̄mo ꝙ hec ē dr̄a inter ututē ꝑfectā & imꝑfectā. (qr) quia utus ꝑfecta nō solū p̄t inducere similitudinē suā in passo sed eciā p̄t disponere ip̄m paciēs vt sit susceptiuū ꝓprie similitudinis et talis ꝑfectio ututis est in luce. lux em̄ nō solū (hꝪ) habet virtutē mouendi visum: (sed) eciā (hꝪ) habet virtutē disponēdi passum & mobile vt possit reciꝑe similitudinē suā. Virtus aūt imꝑfecta n̄ p̄t disponere susceptiuū suū talis autē est virtus coloris respcū lucis Color em̄ est quasi lux obūbrata & obscurata ex admixtione corporis opaci et ideo nō potest disponere mediū vt sit susceptiuū similitudinis sed magis disponitur a luce. Secundo est aduertendū ꝙ aliter se (hꝪ) habet lumen intellectus agētis ad fantasmata (quam) se ha (bus) lux exterior ad colores· Intellectus em̄ agēs largitur fantasmati (bus) vt moueant in actu et sic largit motori vt sit motor. lux autē exterior nō largitur motori vt fit motor. (sed) magis largitur moto vt moueatur. ¶Ad argumentū patet. supponebat em̄ ꝙ lux largiretur colori (bus) formam [Page] & habitū qd tn̄ falsum ē. ¶Dein̄ cū dt. Est ergo aliquid diaphonū. post (quam) detminauit de colore. hic de determinat de hijs sine qui (bus) color videri nō p̄t ¶Ad euidenciā huiꝰ notandū est ꝙ color videri nō p̄t sine lumine & ideo volenti dare scienciā de colori (bus) necesse est notificare naturā luminis. lumen autē est actus diaphoni et ꝑspicui nō terminati & ideo volenti scire naturā luminis necesse est scire naturam diaphom et sm hoc philosophss hic determinat de diaphono & lumine. diuidit aūt hec ꝑs in tres ꝑtes (qr) quia primo on̄dit quid est diaphonū. secūdo on̄dit quid est lumē ibi. lumē autē· tercio on̄ditur quō diaphonū se (hꝪ) habet ad colores ibi. Est autē coloris susceptiuū. Prima in duas (qr) quia p̄mo on̄dit quid est diaphonū. secū do on̄dit ꝙ natura diaphoni nō solū saluatur in corꝑe elementari (sed) in corꝑe celesti ibi. Huiꝰ aūt est. ¶Quantū ad primū dr ꝙ aliqd corpus est diaphonū & hoc corpus diaphonū visibile est. nō aūt est visibile sm se (qr) quia nō (hꝪ) habet ꝓpriū colorē sm quē possit videri sed susceptiuū est extranei coloris. Notandū ē ꝙ diaphonū siue ꝑniū est visibile qn̄ fuerit actu lncidū. Videmus em̄ lumen non s se sed ī aliquo subiecto scꝪ in corꝑe diaphono. hoc aūt corpus qn̄ fuerit actu illuminatū dispositū est vt possit reciꝑe om̄es colores cū de se nullū habeat & sic sicut dicit phūs est visibile ꝑ colorē extraneū ¶Deinde cū dt. Huiꝰ autē est aer. On̄dit ꝙ natura diaphoni non solū est in corꝑe elementari sed eciā in corꝑe celesti dicens ꝙ hoc corpus diaphonū est sic̄ aer aut aqua & multa solido (rum) sic̄ sunt multi lapides. licet aūt eē diaphonū ꝯueniat aeri nō tn̄ ꝯuenit aeri sm ꝙ aer ita ꝙ esse aeris sit p̄cisa causa diaphoneitatis· (qr) quia si aer esset p̄cisa causa diaphoneitatis aqua nō esset diaphona. eodem mō esse diaphonū nō ꝯuenit aque sm ꝙ aqua ita ꝙ aqna sit p̄cisa causa diaphoneitatis. nec eciā ꝯuenit p̄cise elementis puta aeri et aque ꝑ naturā elemēto (rum) sed ꝑ aliquā naturā cō munē aeri & aque & corpori (bus) celesti (bus). Si em̄ p̄cise diaphonū sequeretur naturā elementi non reꝑiretur in corpore celesti quod tn̄ falsum est. nisi enim inferiores spere plauetarum eēnt transparentes et diaphone non possemus videre stellas fixas que sunt in octaua spera Nntandū est ꝙ quocienscum (que) aliqua passio est ꝯīs pluri (bus) corporibus oꝑꝪ dare aliquā naturā ꝯmunē ꝑ quā insit illis. cū ergo diaphoneitas sit ꝯīs aeri aque & corpori celesti oꝑꝪ dare aliquā naturā cō munē ꝑ quā insit illis. Intelligendū est tn̄ ꝙ hec ꝯmunitas nō es [...] cō munitas vniuocacōis sed magis cuiusdā analogie. licet em̄ ꝑspicuitas sit inferiori (bus) & suꝑiori (bus) tn̄ ꝑ prius est suꝑiori (bus). ꝑspicuū em̄ qd est in inferiori (bus) est corruptibile. Mutatur [Page] em̄ ꝑspicuū aliqn̄ in opacum sicut qn̄ ex aere fit terra. ꝑspicuū aūt celeste est incorruptibile. dictū est aūt in q̄rto methaphisice ꝙ corruptibile & incorruptibile nō sunt ī eodē genere. Ymaginabimur ergo ꝙ ꝑspicuū ignis ē de natura ignis & ꝑspicuū aeris de natura aeris et ꝑspicuū aque de natura aque & ꝑspicuū celi de natura celi ¶Dein̄ cū dt. Lumē aūt. Post (quam) dixit de diaphono hic dt de lumīe & duo facit (qr) quia p̄mo on̄dit quid ē lumē qd ē actꝰ diaphoni. secūdo on̄dit quid n̄ ē (qr) quia nō est corpꝰ ibi. Quid quidē igit. Prima in duas (qr) quia p̄mo ponit ꝙ lumē est actꝰ diaphoni. secundo on̄dit a quo est iste actꝰ ibi Lumē aūt ¶Quātū ergo ad p̄mū dt ꝙ lumē est actꝰ diaphoni sm ꝙ diaphonū qd (pꝪ) patet sic (qr) quia diaphonū nō est actu transparēs nisi fuerit illumiuatū. Ip̄m em̄ diaphonū est potencia in qua recipit lumē tā (quam) quidā actus siue quidā habitus & in qua est eciā tenebra sicut p̄uatio huius habitus· Notandū est ꝙ rō phī in breui p̄t esse talis. de rōne actꝰ est ꝙ ꝑficiat potēciā. (sed) lumen ꝑficit potēciā diaphoni (qr) quia diaphonū nō est actu transparens nisi ꝑ lumen ergo lumen est actus· sicut em̄ materia ē in potēcia respcū forme & priuationis ita diaphonū ē in potēcia respectu luminis & tenebre ¶Dein̄ cū dt. Lumē autē. Ostēdit a qno cātur actus luminis & est intentio sua ꝙ actꝰ luminis in diaphono cā tur a corporibus actu lucentibus et hoc est qd dicit lr̄a. ꝙ lumen est sicut quidā color diaphoni sm ꝙ diaphonū est factū diaphonū & transparens ab aliquo corpore actu lucente illud corpus sit ignis vel aliquid hmōdi siue sit corpus celeste esse em̄ lucens actu & illuminatiuū alterius est ꝯmune igni & corpori celesti sicut esse corpus diaphonū ē ꝯmune aeri & aque & corꝑi celesti ¶Quereret aliquis. vt (rum) sit ve (rum) qd dt phūs ꝙ lumē est sicut color diaphoni· Videt nō (qr) quia lumē nō (hꝪ) habet ꝯtrariū colori autē ē aliquid ꝯtrariū ergo &c̄ ¶Ad oppositū ē phs̄ Dicendū est ꝙ sm aliquid est filē de lumine & colore & sm aliqd est dissimile. Vbi adutendū est ꝙ duplex ē ꝑspicuū scꝪ ꝑspicuū terminatū & nō termīatū. Quātū ergo ad hoc est simile de colore & lumine ꝙ sicut color est actus ꝑspicui terminati. est em̄ color sm phm̄ extremitas ꝑspicui in corpore terminato. ita lumen est actus ꝑspicui nō terminati. lumē em̄ diffūditur in suꝑficie & in pfundo diaphoni non terminati et ideo est actus lucidi ꝑuij quādo actu luminosum est. Dissimile autē est de lumine & colore (qr) quia color est qualitas hn̄s ꝯtrariū. lumen aūt nō (hꝪ) habet ꝯtrariū & sic (pꝪ) patet ad argumentū ¶Secūdo quererꝪ aliquis ꝑ quē modū lumē est actꝰ diaphoni a corpore actu lucente. Dicendū est ꝙ corꝑa sunt in triplici dr̄a. quia quedam sunt corꝑa actu [Page] lucida· quedā autē diaphona. quedā autē opaca· Illa em̄ corꝑa que sunt maxīe formalia & nobilia sūt actu lucida generatiua luminis in alio· lucēs em̄ corpꝰ nō est ex alio lucens nisi (qr) quia ꝯueniūt in eo multe ꝑtes formales corpora aūt hijs corpori (bus) formali (bus) ꝓpinqua sunt corꝑa diaphona que licet nō habeant lumen in sui natura tam̄ sunt luminis receptiua ita ꝙ ꝑticipant lumen a corpore actu lucente & de hoc corpore dicit phūs in lr̄a ꝙ diaphonū est actu diaphonū a corꝑe actu lucente. Corꝑa autē in tercio gradu sunt corꝑa opaca qne sunt ī maximo recessu a corpori (bus) primis sunt in maximo recessu a lumine. corꝑa em̄ opa [...]a ꝓpter sui materia litatē nec sunt lucentia ita ꝙ sunt emissiua luminis. nec sunt receptiua luminis in sui ꝓfundo sicut corpora diaphona.
QVid quidē igitur diaphonū· Post (quam) on̄sum est quid ē lnmē hic on̄ditur quid non est. (qr) quia nec est corpus nec defluxus corporis. Diuiditur autē hec pars in duas ꝑtes. (qr) quia p̄mo phūs ponit ī tentū suū. secūdo ꝓbat idem intentū ibi. Ne (que) em̄ possibile est. In p̄ma ergo parte ponit intentū suū dicens ꝙ cum dictū sit quid est diaphonū et quid est lumen. manifestū est ꝙ lumen ne (que) est ignis ne (que) est aliquod corpus ne (que) est aliquid defluens a corpore· si enim lumen esset defluens a corpore sequitur eciā ꝙ lumen esset aliquod corpus et sic lumen nichil aliud esset nisi p̄sencia ignis aut alicuiꝰ corporis in diaphono. Notandū est ꝙ seutencia quorundā antiquo (rum) fuit ꝙ lumen esset corpus. Alio (rum) autē sicut democriti fuit ꝙ lumen esset quid fluens a corpore luminoso· et quia fluens a corꝑe est corpus sequebatur sm istā opinionē ꝙ eciā lumen esset corpus et ideo dt phūs in lr̄a. ꝙ si lumen esset quid fluēs a corꝑe sequeretur ꝙ esset corpus esset em̄ vel ignis vel aliqd aliud corpus cuiꝰ p̄sentia mediū es (sed) luminosum. Ymaginabatur em̄ democritus ꝙ lumē nichil aliud es (sed) nisi minutissiā q̄ ꝯtinue defluunt a corpore luminoso in corpus transparens et ꝯiuncta vbi (que) ꝑti (bus) corporis trausparentis vbi (que) illuminant tale corpus. ¶Deinde cum dicit. Ne (que) enim possibile improbat istam positionem et diuiditur hec pars ī duas partes. primo em̄ probat ꝙ lumen non est corpꝰ. secundo probat ꝙ non est defluxus corporis ibi et non recte. ¶Circa primū ponit talem rationem si lumen esset corpus duo corpora essent in eodem ꝯsequens st impossibile scꝪ ꝙ duo corpora sint in eodem ergo lumen non est corpus. ¶Circa hanc rationem sic procedit. quia p̄mo ponit ꝙ impossibile [Page] est duo corꝑa esse in eodē. secundo on̄dit ꝙ si lumē esset corpꝰ ꝙ duo corꝑa eēnt in eodē ibi. Videt autē Quātū ad p̄mū dicit lr̄a. ne (que) em̄ possibile est duo corꝑa esse in eodē. ¶Deinde cū dicit. Videt autē lumen. Ostendit ꝙ si lumen eēt corpns duo corpora essent in eodem· & est ratio sua talis. lumen est simul cum corpore diaphono: (qr) quia tenebra et lumen ꝯtrariātur. sed tenebra simul est cum corpore diaphono et ꝯtraria insunt eidem subō successiue. ergo & lumen. cū ergo diaphonū sit corpus & lumen similit ergo duo corꝑa sunt in eodē. hoc ē ergo qd dicit lr̄a. ꝙ lumen videt esse ꝯtrariū teuebre tenebra em̄ ē priuatio hmōdi hītus scꝪ luminis ī diaphono quare manifestū ē ꝙ hmōi habitus in diaphono lumen est q̄si dicat phūs. ꝯtraria sunt in eodem lumen et tenebra sunt ꝯtraria largo inō accipiendo ꝯtrarietatē ꝓ priuatione & habitu ergo sunt in eodem· sed tenebra ē cū diaphono ergo et lumen. Notandum est ꝙ hec ratio posset formari sic. Contrariū priuationi que est tenebra non est corpꝰ sed habitus formalis ex cuius presencia medinm est luminosum. sed lumen est ꝯtrarium tenebre ergo non est corpus sed magis est habitus formalis ex cuius presencia medium est luminosum. ¶Quereret aliquis. Vt (rum) lumē sit corpus. videtur ꝙ sic. (qr) quia moueri nō est nisi corpo (rum) et eciam reflecti. sed lumina reflectūtur ergo lumen est corpꝰ ¶Ad oppositū est dictū phī. Dicendū est ꝙ lumē nō est corpus. Si em̄ lumen esset corpus vel oporteret ꝙ mediū vbi (que) cederet vel duo corpora essent in eodem loco. Si em̄ mediū uō cederet lumini cum lnmen sit corpꝰ sequitur ꝙ duo corpora sint in eodē Si autē mediū cederet cum mediū ꝑspicuū vbi (que) illuminet oportet ꝙ vbi (que) cedat. qn̄ ergo sol orit oꝑtet ꝙ in toto emisperio nihil remāeat de aere qnod est omnino absurdū. ¶Ad argumentū dicendū est ꝙ lumen reflecti et moueri vel introire vel exire est magis transumptiue dictum (quam) ꝓprie. lumeu hūc motum non habet et cum videtur moueri de loco ad locum hec non est nisi subita venouatio generacōnis eiꝰ illuminatio em̄ alteratio est et non motus localis. ad designandum tamen istam alterationem aliquando vtimnr nominibus ꝑtinentibus admotum localem non quia lumē moueatur localiter· ¶Deinde cum dicit. Et non recte. Ostendit em̄ ꝙ non est defluxus corporum & potest esse ratio sua talis Motus em̄ et fluxus corporis est in tempore. sed illuminatio autem est in instanti ergo illnminatio non est defluxus corporum· De hac enim probatioue nou ponit philosophus plus nisi ꝙ illuminatio est in instanti· dicens ꝙ Empedocles siue quicū (que) alius non recte dixit. dicens ꝙ [Page] illuminatio est in temꝑe. si em̄ es (sed) in temꝑe nō lateret nos illa successio· Si em̄ dicat Emp̄. ꝙ lum̄ ferat & quasi extendat successiue ī spacio qd est mediū inter terrā et ꝯtinēs scꝪ celū & tn̄ hec successio lateat nos sic dr̄e extr̄ veritatē & extra rationē est. Successio uo que ē ꝑuo spacio forte posset nos latere: sed ꝙ successio q̄ est in spacio ab oriente in occidens lateat nos hoc oī no est extra rationē. Notandū est ꝙ Emp̄. videbat ꝯcedere ꝙ illuminatio eēt successiua tn̄ hec successio ꝓpter sui velocitatē latet nos & sic illuminatio videt fieri subite et in instanti Cōtra hoc arguit phūs (qr) quia impossibile est ꝙ successio q̄ est ab oriente in occidente lateat nos ¶Quereret aliquis vt (rum) illuminatio sit fluxus corꝑm. videt ꝙ sic (qr) quia radij egredientes a corꝑe luminoso distincti vident et discernūt a sensu nichil aūt videt distinctū a natura nisi corpus Preterea corporis est fignrari (sed) lumē sꝑice figurat. vel ergo est corpus vel fluxus corꝑm ¶Ad oppositū est dcm̄ phī. Circa hāc questionē (pꝪ) patet positio democriti qui ponebat ꝙ corꝑa minutissima ꝯtinue defluūt a corpore luminoso. Hec aūt corꝑa luminosa sunt & (qr) quia luminosa sunt ideo ex casu eo (rum) suꝑ corꝑa ꝑuia fit illuminatio. hec autē positio democriti multis vijs apparet impossibilis Prima via est (qr) quia sm hoc sequeretur ꝙ duo corꝑa eēnt in eodē loco Corꝑa em̄ defluencia corꝑa sunt si ergo simul sunt cū diaphono simul sunt plura corꝑa et si dicat ꝙ corpus diaphonū cedit cū corpus diaphonū vbi (que) illuminetur sequitur ꝙ vbi (que) cedat. si em̄ diceretur ab aliquo ꝙ hec corꝑa defluēcia recipiūtur in poris aeris ꝯtra sic dicētē sequūtur duo incōuenieutia. p̄mū incōueniens est ꝙ aer vbi (que) nō illuminatur ex quo talia corꝑa non vbi (que) recipiūtur sed solū in poris. secundū incōueniēs est ꝙ ob tenebrato aere oꝑteret poros aeris vacuos remanere. Secunda via ad hoc on̄dendū est est ex natura motus· Om̄e em̄ corpus sic̄ (hꝪ) habet determinatā formā ita (hꝪ) habet motū naturalē sibi determinatū· Motus autē illuminaciōis est ad oēm ꝑtem nec inagis est sm circulū (quam) sm rectitudinē illuminatio ergo nō est motus alicuius corꝑis (sed) magis ē generatio alicuiꝰ qualitatis ī medio que quidē q̄litas generat ad dēm diametrū. Tercia via est ex natura ob tenebracōis in tenebra enim corrūpitur lumen. si ergo illuminatio est ex hoc ꝙ corꝑa defluūt a corꝑe luminoso oꝑtꝪ ꝙ in tenebra illa corꝑa corrūpantur. querimus enim ab illo quid sit illis corporibus in tenebris aut enim corrumpuntur et sic materia illorum accipit aliam formam ꝙ non sit bene consonum rationi nisi poneremns tenebram esse corpus aut alterantur amittendo lucem quam habent [Page] qd ꝓbabile nō est. (qr) quia alteratio non fit nisi ex p̄sentia alterantis. alterans em̄ nnllū videmus ¶Ad primū argumentū dicendū est ꝙ dr̄a est inter lumen radium & spleudorem. lumen em̄ dr effcūs lucis in medio ꝑspicuo. Radius aūt dr illumiuatio sm rectā lineā ad corpus lucidū & ideo vbicum (que) est radius est lumen et nō ecōuerso. Radij ergo distincti vidētur nō quia sunt distincta corꝑa sed ꝓpter distinctā generationē sm lineas rectas. Radius em̄ materialiter loquēdo ē rectitudo illuminata. hec autē rectitudo includit corpus qd est aer & nō aliquid aliud corpus (qr) quia s hoc eēnt simul duo corꝑa scꝪ aer et radius quod est impossibile. est ergo tantū vnū corpus scꝪ aer illuminatus Ad secundū qn̄ dicitur ꝙ lumē figuratur sperice. Dicēdū est ꝙ hoc nō arguit ip̄m esse corpus ideo em̄ figuratur sperice (qr) quia sequit figurā generantis. generatur em̄ a corpore sperico. hec autem figura sperica quam accipit lumen non arguit ꝙ lumen sit corpus in propria essencia: sed solum arguit ꝙ imitatur corpus in quo recipitur hec figura. ¶Secundo quereret aliquis. Vtrum illuminatio fit in īstanti sicut dicit phūs. videtur ꝙ nō. quelibet alteracio est in tempore. sed illuminatio est alteratio ergo illuminatio est in temꝑe Preterea vbi ē prius & posterius ibi esc tempus. sed lux priꝰ illuminat p̄mā ꝑtē medij (quam) secundā ergo ibi est tempus ¶Ad oppositū est phūs. Ad hāc q̄stionē dicendū est ꝙ illuminatio est in stanti sicut dt phūs qd (pꝪ) patet p̄ mo ex habitudine quā (hꝪ) habet diaphonū ad lumen. Diaphouū vero ad lumē ꝯꝑatur sicut ꝓxima potencia ad ꝓpriū actū. hec autē est dr̄a inter remotam potenciam & ꝓximam (qr) quia remota potētia et indisposita ꝑ tempus & successionē deducitur ad actū ꝓxima aūt potēcia statim in stanti deducit. Hec eadē via p̄t aliter deduci sic. quelibet potēcia actiua requirit ꝓpriū possibile utus illuminatiua in sole est potēcia actiua ergo repuirit ꝓpriū possibile illuminabile. hmōdi aūt est ip̄m ꝑspicuū diaphonū. ꝙ autē ꝑspicuū diaphonū respondeat virtuti illnminatine hoc p̄t intelligi duo (bus) modis. Vno mō (qr) quia primo sibi respōdet p̄ma ꝑs illuminabilis et mediante p̄ma respondet sibi secūda ita ꝙ prima ꝑs p̄us illuminatur. & ip̄a illuminata illuminat secūdā & sm istā corrn̄ denciam posset videri alicui ꝙ illuminatio esset successiua et in tempore nisi forte diceret ꝙ ī eodē īstāti in qno p̄ma ꝑs ē illumīata illūiat secūdā & secūda triā & sic vs (que) ad finē. Aliꝰ modꝰ corrn̄dencie p̄t eē ꝙ totū emisꝑiū rn̄det ututi illūiatiue solis ꝓ vno possibili ꝓximo & disposito & (qr) quia possibile ꝓximū & dispositum statim deducit ad actum ideo totū emisperiū statim et in instanti ad actum deducitur Secūda [Page] via ad ꝓbandū hoc idē est ex fine motus vt sic arguatur illuminacō est finis motus localis. finis autē motus localis est ī īstāti ergo illuminatio est in īstāti. Statim em̄ existente sole in pūcto orientis generatur lumen in aere. Est enim ymaginandū ꝙ lumen generatur a sole sm ꝙ sol est in aliquo situ vel aliquo aspectu. Sol aūt in vno situ vel aspectu non est nisi in īstā ti quia aspectus solis ad emisperiū ꝯtinue renouatur ergo lumen generatur in īstāti Tercia via p̄t eē via phī. Si em̄ lumen generaretur in tempore oporteret ꝙ tale tē pus esset ꝑceptibile. Si em̄ tempus in quo mouetur sol in vno gradu ꝑceptibile est multo magis motus luminis in toto emisperio debet esse ꝑceptibilis. ¶Ad primū argumentū patet. nā alteracō qua alteratur aer dū fit luminosus est finis motus localis. finis autē vt iam dictū est ē in īstanti Vel dicē dū est ꝙ alteracō qualitatū haben ciū ꝯtrariū est in temꝑe Alteracō aūt qualitatis nō habentis ꝯtrariū p̄t eē in īstāti. lumen autē ꝯtrarium non habet ¶Ad secundū argumentū dicendū est ꝙ in generatione luminis nō est prius & posterius sm tempus sed si est ibi prius et posterius solū est sm naturam Vel dicendū est sicut dictum est in questione ꝙ nō est ymaginā dū ꝙ virtuti illuminatiue p̄mo respōdeat prima pars illuminabilis et mediante illa secūda· Sed imaginandū est ꝙ illuminatiue virtuti respondet totū illu minabile pro vno possibili sine priori et posteriori ¶Tercō quereret aliquis vt (rum) lumen sit intencionaliter vel realiter in medio· videtur ꝙ realiter. (qr) quia intentio nō denominat subiectū in quo ē. sed lumē denominat subiectū in qno est ergo lumen nō est sola intentio· ¶Preterea intentio non facit transmutationem realem nec inducit formam realē: (qr) quia tūc ageret vltra suā speciē sed corꝑa celestia ꝑ lumē inducūt formas reales igitur lumen nō ē intencionaliter in medio. Cōtra forma realis inducitur in materiā ꝑ transmutationē realē sed lumē nō inducitur ꝑ transmutationē realē (qr) quia si sic induceretur generatio luminis es (sed) in temꝑe (qr) quia realis trāsmutatio tempus requirit. ꝓbatū ē autē in p̄cedenti questione ꝙ multiplicatio luminis est in instanti. Ad hāc questionē dicendū est ꝙ lumen est in medio intencionalit Hoc autē possumns venari triplici via. Prima talis ē lumē eodē mō ē in medio & in organo si ergo lumē eēt realit in medio eēt realit in organo qd tn̄ f [...]m̄ ē (qr) quia vniusale ē in oī sensu eo ꝙs̄sus ē susceptiuꝰ spē (rum) sine materia ex eo ꝙ non suscipit realit (sed) intēcionaliter Secūda via ad hoc ꝓbandū p̄t accipi ex ꝯnuatiōe dua (rum) q̄litatū nā due q̄litates reales eiusdē spēi nō pn̄t [Page] esse in eodē subō sed due intencōnales pn̄t· Nā duo alba ꝯtra se posita ꝓducūt similitudinē sua (rum) albedinū in eodē pūcto aeris. sed plura lumina eiusdē speciei pn̄t esse in eodem pūcto aeris ergo lumen (hꝪ) habet esse intentionale. Tercia via ad hoc idē ꝓbādū p̄t accipi ex dependēcia quā habet qualitas realis a sua causa. nam qualitates reales dependent a sua causa q̄ntū ad fieri sed nō (quam)tū ad factū esse. possunt em̄ manere in abseucia generantis. Nam calor in aqua calefacta manet post amotionē ignis. lumen autem generatum in medio a corpore lucido dependet a sua causa et quantum ad fieri et quātū ad factū esse. Subtracto em̄ corpore lucido statim em̄ subtrahit lumen. ex quo accipitur argumentū ꝙ lumen in medio nō (hꝪ) habet esse reale sed magis (hꝪ) habet esse debile & intē cionale. ¶Ad primū argumentū dicendū est ꝙ impressio intencionalis non denominat subiectnm si sit debilis. si autē sit fortis p̄t ip̄m denoīare et ideo aer magis dicit lucidus (quam) coloratus (qr) quia impressio lucis forcior est (quam) impressio coloris. ¶Ad secūdū argumentū dicēdū est ꝙ inteutio luminis nō transmutat realiter nec inducit formā realem in virtute ꝓpria sed in utute solis cuiꝰ est quasi instrumentū
ESt autē coloris susceptiuū Post (quam) on̄dit phūs quid est color & quid est diaphonū hic on̄dit quō se (hꝪ) habet diacthonū ad colorē & est intētio sua ꝙ diaphonū de se nullū (hꝪ) habet colorē. sed tm̄ est in potēcia vt recipiat omnē colorem & hoc est qd dicit phūs ꝙ diaphonū susceptiuū est coloris .i. est in potē cia ad omues colores & ldeo est sine colore. sicut em̄ quod est susceptiuū soni est absonnm ·i. sine sono ita quod est susceptiuū colo (rum) est fine colore sed diaphouū est susceptiuū colorum ergo diaphonū caret colore et quia carꝪ colore ideo de se est inuisibile. Corpora em̄ ꝑ fuos colores videntur. Esse autem inuisibile dicitur multis modis dicitur autem aliquid inuisibile aut quia vix videtur. eo modo quo dicimus ꝙ athomi discurrentes in radijs sunt inuisibiles quia vix videntur Aut dicitur aliquid inuisibile: (qr) quia nullo modo videtur ita ꝙ moueat visum sicut tenebra siue tenebrofum. Diaphonum autem tenebrosum est et hoc quando non est in actu diaphonum sed quādo est in potencia diaphonum· Diaphonum em̄ in actu est actu lucidum diaphonū in potencia est priuatum lumine. Est einm qued am natura que est in potencia ad tenebram et ad lumen. ¶Notandum autem est ꝙ tria sunt de ratione diaphoni. Primum quod de ratione eius est. est ꝙ diaphonum est in potencia passiua ad colores. Ex quo em̄ [Page] sequi (quam) de se nullū (hꝪ) habet colorē. de ratione em̄ potēcie passiue est ꝙ de se nō hēat actū quē p̄t reciꝑe (qr) quia nichil recipit id qd (hꝪ) habet. Om̄e em̄ recipiēs denudat a natura recepti cū ergo diaphonū sit in potēcia ad oēs colores de se nullū (hꝪ) habet colorē. Secūdū qd est de rōue diaphoni ē ꝙ ip̄m diaphonū nō solū est in potēcia respcū colo (rum) sed est in potēcia ꝓxima & (qr) quia est in potēcia ꝓxima cum potēcia ꝓxīa statim deducat ad actū in p̄sencia agentis sequit ꝙ ipsum diaphonū in pn̄tia ututis illuminatiue statim & in stāti illnminat· Terciū qd est de rōe diaphoni sequit ad hec duo eo em̄ ꝙ diaphonū est potēcia passiua sequit sicut dt phūs ꝙ sit in potēcia ad lumē & ad tenebrā. sicut em̄ dr nouo methaphisice. Oīs potēcia passiua est ad ꝯtradictoria cuiꝰ rō est (qr) quia potēcia passiua de se nō (hꝪ) habet actū & ideo est in potēcia ad actū et ad p̄uationē actꝰ. Ymaginabimur ergo ꝙ sicut materia eo ip̄o dr informis (qr) quia aliqn̄ est ꝯiūcta forme aliqn̄ aūt est ꝯiūcta p̄uationi ita aer de se dr tenebrosus (qr) quia ē in potēcia ad lumen et de se nō (hꝪ) habet illud et īo dt phūs in lr̄a ꝙ diaphonū qn̄ non est actu lucidū est inuisibile sic̄ tenebro [...]um ¶Dein̄ cū dt. Nō oīa inuisibilia. Post (quam) determinatū ē de p̄mo visibili scꝪ de colore qui videt in lumine hic determinat de secūdo visibili qd videt in tenebra. Est em̄ dr̄a inter p̄mū visibile et secundū (qr) quia p̄mū visibile videt ī diaphono illuminato et hoc (qr) quia color est motiuus diaphoni sm actū Secundū aūt visibile videt ī tenebra nō (qr) quia tenebra faciat aliquid ad visibilitatē illius cū sit pura p̄uatio sed (qr) quia lucencia hn̄cia lucē videntur ni ꝓpria lnce. Colores aūt nō videntur nisi in luce aliena. hoc ē ergo qd dt lr̄a ꝙ nō omnia visibilia sunt in lumine scꝪ alieno (sed) solū ꝓpriꝰ color vniuscnius (que) in lumi [...] videt. Quedā em̄ funt que in lumine uō vident (sed) in tenebris vt illa que dn̄r ignea & lucencia et hec multa sunt nō aūt noīata sunt vno noīe sicut putredines quercuū et cornu cuiusdā aīalis & capita quo rūdā pisciū et oculi quorūdā aīaliū. licet aūt ista videātur in tenebris nullus tn̄ ho (rum) ꝓpriꝰ color ī tenebris videt. Hec em̄ visibilia videntur in tenebris et in lumine sed in tenebris videntur vt lucēcia in lumine aūt vidētur vt colorata ꝓpter quā aūt cām hec accidūt nō est pn̄tis speculacōis ¶Quereret aliquis quare hec visibilia in tenebris videntur vt lucēcia in lumie aūt videntur vt colorata. Dicendū est ꝙ visibilia sunt in triplici dr̄a Quedā em̄ sunt visibilia que ꝑticipant lucē mō claro & quasi ꝑ q̄ndā eminenciā sicut sunt corꝑa suꝑ celestia. Quedā em̄ sunt visibilia que ꝑticipāt lncē mō opaco & vmbroso & hec sunt colorata· color em̄ videtur eē lux obumbrata Quedā [Page] autē sunt visibilia que ꝑticipāt lucē medio mō & hec sunt visibilia in noīata. Ymaginādū est em̄ ꝙ hec visibilia hn̄t aliquid lucis. sed uon hn̄t eā in suo plēo eē sed sub debili eē & (qr) quia hn̄t eā sub debili eē iō ꝓpter sui debilitatē hec lux nō p̄t diaphonū ꝑfecte reducere ad actū sm ꝙ diaphonū natū est moueri a colore. Vn̄ in tali luce nō videt nec color taliū visibiliū nec color alio rū sed tm̄ videt lux eo (rum) et ideo in tenebris videntur vt lucētia licet fub luce debili. hec em̄ lux debilis ad p̄senciā maioris luminis occultatur et iō nō pn̄t videri talia lucē cia in lumine maiori sub rōne [...]ucē ciū sed magis sub rōne colorato (rum) Notandū est ꝙ in ꝯpositiōe taliū visibiliū est lucidū ignis et diaphonū aeris & aque. hoc aūt lucidū ignis siue diaphonū aeris nō est totaliter app̄hensum ꝑ opacū terre. Vbi em̄ lucidū ignis ꝑ opacū terre est app̄hensum nō est natura lucē [...]is (sed) magis coloris· vbi aūt lucidū nō totaliter app̄hendit p̄t eē rō lucis. licet sub eē debili & sic est in istis visibili (bus) innoīatis. ¶Dein̄ cū dt. Nūc aūt in tm̄ manifestū ē Ostendit ꝑ quem modū visibile videat et duo facit (qr) quia p̄mo ostendit ꝙ visibile videt ꝑ mediū. secū do on̄dit ꝙ aliquo mō simile est de visu & alijs sensi (bus) ibi. Eadē autē ratio est de sono. Prima in duas. (qr) quia p̄mo on̄dit quō vident colorata secūdo remouet quēdā errorē ibi. Nō em̄ hoc dicit democritus· tercio on̄dit quō videātur lucida ibi· Ignis aūt. ¶Ad euidenciā p̄mi notandū est ꝙ de rōne p̄mi visibilis scꝪ coloris est ꝙ videatur in diaphono illumiuato. secūdo de racōe eiusdē est ꝙ p̄mo moueat mediū et ꝑ mediū moueat s̄sum & s hoc hec ꝑs diuidit in duas ꝑtes (qr) quia p̄ mo ponit p̄ma ꝓprietas. secūdo secūda ibi. Sed color ¶Quātū ergo ad primū dr ꝙ manifestū ē ꝙ color nō videt sine lumine qd (pꝪ) patet & ꝑ signū. Per rationē primo. (qr) quia deracōe coloris est ꝙ sit motiuus diaphoni in actu. Diaphonū aūt nō ē in actn sine lumine· ex quo sequit ꝙ color est motiuus diaphoni illuminati et ꝙ nō videt nisi in diaphono illuminato hoc idē (pꝪ) patet ꝑ signum Si quis em̄ ponat coloratū super organū visus nō videt qd nō ē ꝓpter aliud nisi (qr) quia ibi nō est diaphonū in actu qd moueat a colore. nā & si pupilla sit qddā diaphonū non tn̄ erit diaphonū in actu si supponatur sibi corpus coloratū. ¶Dein̄ cū dicit Sed color mouet· ponitur secūda ꝓprietas & ꝯtinuet sic lr̄a Ita dcm̄ est ꝙ color mouet diaphonū in actu & iō nō videt sine lumine. si em̄ color debet videri oꝑtꝪ ꝙ primo moueat diaphonū in actu puta aerē vel aliquid aliud hmōdi & ab hoc diaphono in actu mouetur sensitiuū .i. organū s̄sus sicut a corpore sibi ꝯtinuato Notandū est ꝙ duo (bus) modis p̄t ꝓbari ꝙ coloratū [Page] positū sup̄ visum nō videt Primꝰ modꝰ ꝓbandi est (qr) quia si coloratū ponit suꝑ visum ī pupilla nō erit diaphonū actu illuminatū. visus autē nō videt nisi ꝑupilla actu illuminetur. Secūdus modus ꝓbaudi hoc idem p̄t esse (qr) quia si coloratū ponatur suꝑ organū visus. aer vel aliquid hmōdi non cadet mediū inter visum & ip̄m visibile. Visibile āt nō videtur nisi primo moueat mediū et ꝑ medium moueat visum. Ad hoc em̄ ꝙ visibile videatur p̄us indiget corpore in quo efficiatur sm esse spūale an̄ (quam) generetur in oculo. Color em̄ sm suū esse materiale nō p̄t immediate agere in organū visus ꝓpter improportionē que est inter colorē vt est in materia & colorē vt (hꝪ) habet esse spirituale & iō oꝑꝪ ꝙ color ꝓportionetur. hec autē ꝓportio accipitur in medio et hoc ꝓpter esse spūale quod ha (bus) color in medio. In motiōe ergo visus ymaginabimur tria .s. mouēs tm̄ et hoc est color ī materia· motū tm̄ & hic est visus et mouēs & motū et hoc est mediū Et (qr) quia mouēs tm̄ nō immediate attingit motū tm̄. sed attingit illud mediante mouēte & moto et ideo si tollat mediū ita ꝙ coloratū ponatur suꝑ visum non fiet sensus ¶Deinde cū dicit. Nō em̄ bene hoc dicit. excludit errorem democriti & tria facit· tr primo ponit hūc errorem. secūdo illū excludit. tercio ꝯcludit totam ꝑtem p̄cedentē. secūda ibi. Hoc em̄ impossibile est· tercia ibi. Propter quā quidē igitur causam. Primo ergo recitat hūc errorē dicēs ꝙ democritus nō bene dixit. opinatus em̄ fuit ꝙ si mediū quod est inter rem visam & oculum esset vacuū ꝙ posset videri visibile q̄ntumcū (que) ꝑuū & ꝑ quācū (que) distanciam ita ꝙ si formica esset in celo adhuc posset videri ¶Quereret aliquis. Vnde poterat moueri democritus dicēs ꝙ in vacuo posset videri visibile (quam)tumcun (que) ꝑnū et ad quācun (que) distanciā. Dicēdū est ꝙ democritus imaginabatur. ꝙ mediū impediret visum· ꝙ em̄ fiebat visus ꝑ diaphonū hoc erat per multos poros vacuos qui sunt in ipso diaphono qui (bus) poris nō exn̄tibus in diaphono nū (quam) fieret visus vt patet in corpore pleno. quia hoc corpꝰ impedit viam visus & maxime si visus fiat extramittēdo sicut ponebat democritꝰ qui ponebat visum esse potēciam actiuā. Poterat ergo sic arguere democritꝰ. corpꝰ in medio īpedit actionē visus. si ergo corpꝰ remoueat de medio ita ꝙ remaneat vacuum cicius fiet visio. ¶Dein̄ cū dicit. Hoc em̄ impossibile est. imꝓbat positionē democriti ¶Ad cuiꝰ euidenciā notandū est ꝙ phūs in imꝓbando democritum fundatur suꝑ duo fundamēta Primū fundamentū est ꝙ visus nō videt nisi paciatur a visibili & aliqd recipiat. Ratio autē huiꝰ fundamē ti est quia sentire est quoddam pati. cū ergo videre sit sentire sequit [Page] ꝙ sit quoddā pati. Ratio ecia eiusdem est (qr) quia videmꝰ iutus suscipiendo & nō extramittēdo. Secundū fū damentū est ꝙ visus nō p̄t immediate pati a re visa matiali ex quo relinquit ꝙ paciat a medio et mediū a re visibili. Ex hijs fundamē tis arguat· posito vacuo tollit corpus mediū. si autē tollitur corpus medium tollitur passio. si autē tollitur passio tollitur visio (qr) quia visio ē qnedā passio ergo in vacuo nulla ē visio. hoc ergo qd dt lr̄a. ꝙ dcm̄ democriti est impossibile cuiꝰ rō ē (qr) quia videre sit ex hoc ꝙ sensus aliquid paciatur. Impossibile est aūt sensum visus īmediate pati ab ip̄o visibili. relinquit ergo ꝙ imediate patit ab ip̄o medio Necesse ē ergo eē aliqd mediū int visū & corpꝰ visibile qd mediū si oīno remoueat nichil videbit ¶Dein̄ cū dt. Propter quā quidē ergo cām. ꝯeludit totā ꝑtē p̄cedentē dicēs ꝙ iā dcm̄ ē ꝓpt quā cām necesse ē colorē videri in lumine ¶Dein̄ cū dt. Ignis autē. on̄dit quō videt ignis & corꝑa lucida dicēs ꝙ ignis & corꝑa lucida nō solū vident in lnmine sicut colorata (sed) eciā vident in tenebris & hoc ex necessitate accidit (qr) quia ignis (hꝪ) habet tm̄ de lumine ꝙ p̄t diaphonū oī no facere in actu ita vt ip̄m et alia videant in lumine nec est tā debile lumen eiꝰ ꝙ ad p̄senciā maioris luminis obūbret sicut accidit in hijs que dicta sunt ¶Quereret aliqs ad euidenciā p̄dicto (rum). Vt (rum) visus fiat ex hoc ꝙ aliqd imp̄mit oculo. Videt ꝙ nō (qr) quia s hoc nnllū visibile ꝙ sit maius q̄ntitate aciei oculi posset videri (qr) quia id qd imprimit oculo de visibili nō p̄t eē maiꝰ suo subō. ꝙ aūt nullū maiꝰ oculo videat aꝑce falsum ē (qr) quia videt q̄ntitas mōciū Preterea si visus sit ex hoc ꝙ aliquid imp̄mit oculo oīs res (dꝪ) debet videri dupla s duos oculos (qr) quia vna forma visibilis sigillat in vno oculo & alia in alio. due autē spēs visibiles faciūt apꝑere duo visibilia. ¶Ad oppositū ē dcm̄ phī qui loq̄ns ꝯtra Democritū dt ꝙ visio fit ex hoc ꝙ visus patit a medio & mediū a revisibili. Ad hāc q̄scionē dicēdū est cū phō ꝙ videre fit ex hoc ꝙ aliquid imp̄mit oculo Vt āt soluant due difficultates tacte in argum̄to duo sunt notāda. p̄mū qd ē notādū ē ꝙ oē corpꝰ visibile videt sub quodā triāgulo cꝰ triāguli basis ē ī revisa conus āt siue angulꝰ ē in oculo. Sit em̄ res visa. a.b. et oculus c. ducā ergo vnā lineā ab a in c et aliā a b in c fit ergo quidā triangulus qui vocatur a b c cuiꝰ triā guli basis ē a b que basis ponitur res visa· conus aūt siue angulꝰ est c in quo cono pono oculū. Ex hac disposicōe sic facta (pꝪ) patet solucō prime difficultatis. liꝪ em̄ res visa sit maior ī q̄ntitate (quam) pupilla tn̄ (qr) quia oculꝰ videt sub p̄dcā figura res visibilis siue īmutacō visibilis ꝓporcōna liter diminuēdo venit ad oculū ita ꝙ īmutacō oculi sit in pūcto ī quo [Page] ꝯcludūtur linee radiales sine latera trianguli nulla ergo quō (dꝪ) debet esse Vt (rum) maius oculo possit videri (qr) quia certū est ꝙ sic (qr) quia tota illa q̄ntitas p̄t videri que p̄t ꝯcludi infra latera huiꝰ trianguli & sic p̄ma difficultas (pꝪ) patet. Secūdū qd est notandū est vt solnat secūda difficultas & ostē dat ꝙ vna res nō (dꝪ) debet videri due vbi adutendū est ꝙ utus visiua ē ī neruo qui vocat obticus infra quē discurrit spūs visiuꝰ accipiēs formas in oculis depictas. Est āt iste neruus caucellatus in anteriore ꝑte cerebri & facit quasi triangulū et in pūcto illius fit iudiciū de re visa et (qr) quia ibi ꝯueniūt ideo vnū videt qd ē vnū & duo que sunt duo. Si em̄ iudiciū fieret de re visibili sm duas spēs que imp̄mūtur duobus oculis vna res deberet videri due sicut bn̄ arguebat argumentū. sed (qr) quia iudiciū fit in pūcto nerui obtici in quo ille due forme ꝯueniūtides vna res vna videtur (qr) quia iudiciū virtutis visiue nō sequit dualitatē forma (rum) depicta (rum) in duo (bus) oculis sed magis sequit vnionē dua (rum) forma (rum) ī neruo obtico. ¶Secūdo quereret aliquis. Ex quo visio sit sub angulo quō res ꝓpinqua videt eē maior remocior antē videt minor. Dicendū est ꝙ hoc ideo ꝯtingit (qr) quia iudiciū de quātitate rei fit sm quātitatē anguguli qui ꝯcludit in angulo Ille āt angulꝰ quāto ꝓpinquior est cui vise tanto maior est. quāto aūt remocior a re visa est tanto minor ē· (qr) quia qnāto latera triangnli vel piramidis sunt longiora dūmodo sit eadem basis tanto angulus est minor & iō eadem res ꝓpe visa videt maioris quātitatis longe autē visa videtur minoris. Exemplū in figura ad tale signū sit res visa a b ducā ergo lineam ab a in d & aliam lineam a b in d & ponam oculum d qui videt rem visibilem scilicꝪ a b sub angulo d. Iterum ducam lineam a c & lineam b c et ponam oculum c qui videt rem visibilem scilicꝪ a b sub angulo c & (qr) quia iste angulus est ꝓpinquior rei vise (quam) angulus d iō sub isto angulo scꝪ c videt res maior (quam) sub d ¶Tercio quereret aliquis. Ex quo res visibilis videtur sub angulo quare remota distantia īmpedit visionem. Dicendū est ꝙ aliter ad hanc questionē dixisset democritus (quam) diceret phūs Putauit em̄ democritus ꝙ distancia impedit visionē cuius causa est (qr) quia mediū resistit immutationi visibilis & ideo vbi est maior distancia est maior resistencia ꝓpter quā resistēciam nō sufficit virtus visibilis ad ī mutandū totū mediū qd est interrem visam & oculum & (qr) quia mediū impedit· ideo si tollatur mediū ita ꝙ ponatur vacuū res visa poterit videri in quacum (que) distancia. ita ꝙ eciam formica posset videri in celo. Dictum autem democriti apparet esse falsum mnltis modis. Primus quidem modus est quia medium diaphonum nullo mō resistit [Page] immutationi visibiliū. Mediū em̄ diaphonū est in vltima dispositione ad receptionē intentionū visibilium siue sit intēcio coloris siue lucis nec est in ꝯtraria dispositione & iō nullo mō resistit. secūdo deficit dictū democriti (qr) quia sicut on̄sum est ꝙ si eēt dare vacuū nullo modo fieret visio. sic ergo dixisset democritus Phūs autē diceret ꝙ distācia impedit ita ꝙ posset esse tanta distancia ꝙ res visa nō videretur. cuiꝰ ratio est: (qr) quia vt dictum est res visibilis venit ad oculū sub quibusdā lineis radialibus que quidē ꝯcludūtur in oculo hee aūt linee radiales q̄nto magis ꝓcedunt a re visa & magis distant ab eo tanto magis ꝯueniūt & ꝯcurrunt. Potest aūt esse ꝙ ꝓpter distanciā hee linee ꝯcurrant & ꝯcludantur faciendo angulū ante (quam) ꝑueniant ad oculū et qn̄ ita est res nullo modo videtur. Si em̄ res nō videat nisi sub angulo qui fit in oculo· si contingat angulum fieri et nō in oculo res nō videbit ¶Quarto q̄reret aliq̄s. Ex quo eadē res aliqn̄ videt maior aliqn̄ aūt minor s quantitatē anguli sub quo fit visio quare ꝯtingit ꝙ aliqui nō possunt videre rem visam nisi longe fuerit ab oculo. Dicendū est ꝙ ratio ho (rum) duo (rum) accipitur ex ꝓportiōe que debet esse inter visibile et oculū. quidā em̄ nō pn̄t videre rem visibilem nisi fuerit longe ab oculo. Ratio āt huiꝰ est (qr) quia tales hn̄t oculū debilē et ideo color qui est lux incorporata qn̄ nimis ꝓpe est vincit oculum et dispergit virtutem illius & ideo tunc oculus non videt talē rem nisi ꝯfuse (qr) quia ad certam visionem habendam de re requiritur virtus ad unata & dispersa. Si autem visibile lōge fuerit a tali oculo debili tūc propter distāciam proporcionatur virtuti oculi et nō dispergit ipsum et tunc videtur res distincte sicut est. Quidam autem econuerso nō possunt videre rem visibilē nisi multum fuerit prope oculum cuius ratio est quia tales habēt oculos fortes et meringas que sunt ante oculi speculum habent spissas et ideo visibile non potest penetrare vs (que) ad speculum oculi nisi multum fuerit prope. Si em̄ visibile longe fuerit a tali oculo species visibilis debiliter sigillatur in exteriori parte oculi et quia debiliter figillatur iō indistincte et confuse peruenit vs (que) ad interiora oculi et per consequens res sic distans indistincte & confuse videtur ¶Deinde cum dicit. Eadem autem ratio. Ostendit ꝙ eodem modo est in alijs sensibꝰ sicut in visu et primo quidem hoc facit. secundo ostendit quid est medium in alijs sensibus ibi. Mediū autem. ¶Quantum ergo ad primnm dicit ꝙ eadem ratio est de sono et de odore sicut de colore. sicut enim si color ponatur supra visum non videtur ita nullum horum sentitur si ponatur supra sensum. sed ab odore et sono mouentur media. [Page] a medio autē mouetur vtrū (que) organo (rum) scꝪ auditus & olfactus Si em̄ aliquis ponat corpꝰ odoris aut corpus sonans suꝑ organū sensus non sentitur & similiter est in gustu et tactu (quam)uis videat ꝯtrariū ꝓpt causam que dicetur inferius ¶Deinde cū dicit Mediū autē. on̄dit quid est mediū in hijs sensibus dicēs ꝙ illud quod mouet a sono est aer. Mediū autē quod mouetur ab odore est aliquid ꝯmune aeri & aque sed vtrum (que) istorum est mediū qd mouetur a colore Mouet aūt vtrū (que) ho (rum) sm ꝙ est diaphonū. Passio autē ꝯmnnis aeri et aque sm quā mouentur ab odore est innominata nō enim mouentur ab odore sm ꝙ sunt diaphona· ꝙ autē tam aqua (quam) aer moueatur ab odore (pꝪ) patet Et primo de aqua. Animalia em̄ aquatica hn̄t sensum odoris. ex quo manifestū est ꝙ aqua mouet ab odore. secūdo hoc (pꝪ) patet de odore· homo em̄ & alia animalia gressibilia respirancia nō odorant nisi respirando aerē. ex quo manifestū est ꝙ aer est mediū in odoratu. Causa autē huiꝰ posterius dicetur. Notandū est ꝙ qn̄ aliqua passio sequitur duo subiecta oꝑꝪ ꝙ sequatur ꝑ aliquā ꝓprietatē ꝯmunē illis dno (bus) subiectis cū ergo esse mediū in odore ꝯuenit aeri & aque oꝑꝪ ꝙ ꝯueniat eis ꝑ aliquā ꝓprietatem vel uaturam ꝯmunem que natura ꝯmunis ita se habet ad odorem sicut se habet lucidū ꝑspicuum ad colorem. Ve (rum) est autēꝙ lucidū ꝑspicuū inuenit ī lucidiori corpore scꝪ velo et in inferiori (bus) elemē tis scꝪ aqua & aere. hec autē natura quā phūs dt esse innommatā reꝑitur in duo (bus) elemētis tm̄ scꝪ aqua et aere.
NVnc autem primū Post (quam) phūs determinauit de visibili quod mouet visum hic determinat de sono qui mouet auditum Et diuidit hec ꝑs in duas ꝑtes (qr) quia phūs p̄mo determinat de sono. secū do determinat de quadā specie so ni ibi. Vox autē sonus. Prima in duas (qr) quia p̄mo determinat de sono· secū do de differencijs sonanciū ibi. Drn̄ cie autem sonanciū. Prima in tres (qr) quia p̄mo determinat de generatione soni. secūdo de immutatione auditꝰ a sono ibi· Vacuū aūt nō recte. tercio mouetur quedā dubitatio circa p̄determinata ibi. Vt (rum) autē sonat Primo autē determinat de generatione soni ¶Ad cuiꝰ euidenciā notandū est ꝙ om̄e qd generat est in potēcia generatio em̄ ē deductio potētie ad actū & iō phūs volēs determinare de generatiōe soni: p̄mo on̄ dit ꝙ sonꝰ qn̄ (que) est in potēcia qn̄ (que) fit in actu. secūdo on̄dit quō fit in actu ibi. Fit āt qui sm actū. primo ergo on̄dit ꝙ souꝰ qn̄ (que) ē ī potēcia qn̄ (que) in actu & ꝯtinuet sic lr̄a Ita dcm̄ est de visibili. nūc autē ante (quam) dicamus de tactu et gustu. primo determinemus de sono et olfactu. [Page] Souus aūt est duplex. dr em̄ sonus in actu & sonꝰ in potēcia· dicimꝰ em̄ aliquā rē hr̄e sonū & qn̄ actu sonat & qn̄ (hꝪ) habet potēciā souādi sic̄ dicim.ꝰ. hec campana bene sonat (quam) uis nō sonet in actu. dicimꝰ eciā ꝙ quedā nō hn̄t sonū (qr) quia nō hn̄t potē ciā sonādi sicut spongia lana & huiusmodi mollia. Queeā uo dicunt hr̄e sonū qn̄ pn̄t sonare sicut es et alia hmōdi plana & lenia & sic (ptꝪ) patet ꝙ sonus qn̄ (que) dr sm potēciā qn̄ (que) fit in actn· sonus oūt sm actū ē ipsius medij et ipsius auditus ac si dicatur ꝙ sonus in potēcia est ī corpori (bus) sonāti (bus) tn̄ sonus sm actū ē in ipso medio & in organo auditus ¶Ad euidenciā ho (rum) p̄mo q̄reret aliquis. q̄re quedā non sonat sicut mollia. Ad hāc dicēdū ē ꝙ ad rō nē soni requirit ꝙ aer expellatur pociꝰ (quam) retineat. Mollia aūt sicut spongia pociꝰ sunt retiuēcia aerem (quam) expellēcia. talia em̄ q̄si imbibendo aerē retinēt illū & nō expelluut similiter faciūt pili & lana· talia eī rara funt & discontinua et iō infra se recipiēcia aerē nō sinunt ip̄m expelli ex quo sequitur ꝙ īsonabilia sunt. (qr) quia sonus causat ex forti expulsione aeris. Mollia eciā & continua ꝓpter eandē cām nō multū sonāt magis em̄ cedūt ictui ꝑcucientis (quam) aerē expellāt ¶Secūdo q̄reret aliquis. q̄re solida plana & lenia bene sonāt sicut dt phūs. Dicē dū est ꝙ ad rōnē soni requirit ꝙ ex ictu ꝑcuciētis aer fortiter expellat & vndi (que) & ex om̄i ꝑte & simul expellat talia aūt corꝑa eo ipso ꝙ solida nō sunt ꝑcussa nō cedūt sed fortiter aerē expellūt. eo ipso autē ꝙ plana & lenia sunt suꝑficie (rum) eq̄ liū sunt & (qr) quia suꝑficie (rum) equalium sunt simul a se aerem expellunt. ¶Tercio q̄reret aliquis. Vtrum sit re (rum) qd dt phūs ꝙ sonꝰ in actu est ip̄ms medij & anditus. Videt ꝙ nō. (qr) quia cuiꝰ est potēcia eiꝰ ē actꝰ sed sonꝰ sm potēciā est in corpori (bus) causanti (bus) sonū ergo in eisdē est sonus in actu. Preterea ad diuersitatē corpo (rum) sonanciū sequit diusitas sono (rum) (qr) quia alius est sonꝰ cū ꝑcutit ferrū· alius aūt cū ꝑcutit argentū. sonus aūt sm actū videt eē in eo cuiꝰ diuersitatē sequit. Preterea sonꝰ videt eē in eo qd andit sed sonēcia corꝑa audiūtur eo modo quo dicimꝰ ꝙ campana auditur vel aliquid hmōdi ergo in talibꝰ ē sonus sicut in subō ¶Ad oppositū est dcm̄ phī. Ad hāc q̄stionē dicendū est ꝙ aliquid eē in aliquo p̄t eē duo (bus) modis· vno mō virtualiter. secūdo mō formaliter. Dicimꝰ em̄ ꝙ forme educte de materia aliqno mō p̄fuerūt in agenti (bus)· eedē eciā forme sunt in materia ꝑmotiones agenciū. sed tn̄ dr̄nter. p̄fuerūt em̄ in agenti (bus) virtualiter sed in materia sunt formaliter. Ad ꝓpositū dico ꝙ sonꝰ in corꝑi (bus) sonāti (bus) sic̄ in campana vel in ere est virtualiter et causaliter et sicut in potencia actiua. in medio autē ē formaliter [Page] et (qr) quia esse formaliter est esse in actu cū forma sit quidā actꝰ iō ī medio est sm actū. Ymaginabimur ergo ꝙ ꝑcuciens agit sonū in (quam)tum frā git aerem. ꝑcussum autem ꝯcurrit ad sonū in (quam)tū retinet illū aerem & nō ꝑmittit ip̄m faciliter frangi et ideo tam ꝑcuciens (quam) ꝑcussum concurrit ad sonum sicut actiuū soni. ex quo sequicur ꝙ sonus est in eis sicut in causa et sicut in agentibus et nō sicut in subiecto Aer autem concurrit ad sonū ficut corpus qd faciliter frangitur et ideo sicut fractio subiectiue est in aere et in medio ita et sonus. Intelligemus em̄ ꝙ sonus vel est ipsa fractio corꝑis rarefactibilis et ꝯdensabilis vel sequitur ip̄am fractionē. In quocū (que) ergo subiectiue est fractio ibidē est sonus & (qr) quia fract o est in medio ideo ibidē est sonus ¶Ad p̄mū argumentū qn̄ dicebat ꝙ cuiꝰ est potencia eius & actus. Dicēdū est ꝙ ve (rum) est de potēcia passiua que fit actus. cuiꝰ em̄ est fieri eius est forma & actus qui term nat ip̄m fieri Illius enim est sanitas formaliter cuiꝰ est sanū fieri. Nō autē hoc est ve (rum) de potēcia actiua que facit actū (qr) quia nō est necesse ꝙ in eodem sit potēcia actiua que educit actū & actꝰ qui edutitur immo sunt ī diuersis (qr) quia potēcia actiua est in agēte· actus autē qui educitur est in passo· dcm̄ est autē ꝙ sonus est in corporibus sonauti (bus) siue ꝑcuciēti (bus) causaliter et virtualiter et sicut in potēcia actiua et ideo nō oꝑꝪ ꝙ eorūdem corpo (rum) sit sonus formaliter et ni actu sed solū oꝑꝪ ꝙ sonus formaliter in actu sit in ꝓprio potenciali. ꝓp̄riū autē potēciale soni est corpus qd de facili frangitur tale est medium. ¶Ad secundū argumentū dicēdū est ꝙ diuersitas effectꝰ nō solū sequitur diuersitatē cause materialis sed eciā cause efficiētis & ideo diuersitas soni p̄t ꝓuenire ex diuersitate corpo (rum) ꝑcucienciū ¶Ad terciū argumentū dicendū est ꝙ campana vel aliquid hmōi dr audiri nō (qr) quia in ea est sonus sed (qr) quia causat fractionē & ꝑcussionē ad quā sequitur sonus. Sonus em̄ vel est ip̄a ꝑcussio vel est aliqua qualitas ꝯn̄s percussionē ¶Dein̄ cū dt. Fit autem qui sm actū. Post (quam) on̄sum est ꝙ sonꝰ est in aliquo sm potenciā hic on̄dit ꝑ quē modū generat fonꝰ in actu. diuidit autē hec ꝑs in duas: (qr) quia p̄mo determinat de generatione soni simplr̄ secundo determinat de generacōe soni qui fit ex reuberacō ne siue ex reflexione ibi. Echon autē fit. Prima in duas (qr) quia p̄mo on̄ dit quot ꝯcurrant ad hoc ꝙ fiat sonꝰ in actu. secūdo on̄dit qualia oꝑꝪ ea esse ibi. Sicut autē diximꝰ. primo ergo on̄dit quot ꝯcurrūt ad generacōnē soni ¶Ad cuiꝰ euidenciā notandū est ꝙ ad generationē soni ꝯcurrunt ꝑcuciens ꝑcussum et mediū. ꝙ aūt ꝑcuciens & ꝑcussum concurrunt (pꝪ) patet (qr) quia ꝑcussio est causa soni ꝑcussio aūt est alicuiꝰ ꝑcuciētis ad [Page] aliqd ꝑcussum ꝙ eciā requirat mediū (pꝪ) patet (qr) quia ictꝰ ꝑcuciēcis nō est sine mocu locali. motus aūt localis nō ē sine medio. hijs visis (pꝪ) patet lr̄a que dt ꝙ sonꝰ sm actū semꝑ ē alicuiꝰ ꝑcuciētis ad aliqd ꝑcussum & in aliquo medio. cuiꝰ rō ē. (qr) quia ꝑcussio est cā faciēs sonū. ꝑcussio autē requirit ꝑcuciēs & ꝑcussum. vn̄ impossibile ē cū fuerit vnū solū fieri sonū. In generacōe em̄ soni alte (rum) est verberās siue ꝑcuciēs & alte (rum) qd verberat siue ꝑcussnm Sonās em̄ ad aliqd ꝑcussum sonat & eciā in aliquo medio· cuiꝰ rō est. (qr) quia sonās tangē do aliquid facit sonū. cū āt tetigerit ictū facit ictꝰ aūt non fit sine motu lo [...]ali. motus aūt localis nō fit sine medio. ex quo sequit ꝙ ad sonū cō currit mediū ¶Quereret aliquis Vt (rum) sonꝰ sit idē qd motus medij Dicendū est sm opinionē aliquo (rum) ꝙ sonꝰ nichil aliud ē (quam) ip̄a ꝯnotio medij. hec aūt positio impossibilis ē Qne em̄ eadē sunt eodē s̄su ꝑcipiā tur. Sonus aūt sic̄ scnsatū ꝓpriū tm̄ vno s̄su ꝑcipit scꝪ auditu. ꝯmotio āt siue motus medij multis sensi (bus) ꝑcipit vt em̄ declaratū est sup̄ Motus est inter s̄sibilia ꝯīa s̄sibilia ꝯīa aūt multis sensi (bus) ꝑcipiunt Preterea que suut eadē sunt earū dē drn̄cia (rum). Motus aūt & sonꝰ nō hn̄t easdem drn̄cias drn̄cie aūt soni sunt acutū & ḡue. drn̄cie aūt & motus sunt velox & tardū. acutū autē nō est idē qd velox sed magis causat ex velocitate motus nec ḡue idē est qd tardū sed magis cāt ex tarditate motus ¶Secūdo q̄reret aliquis Vt (rum) sonꝰ sꝑ sit ānexꝰ motui locali. Dicēdū ē ꝙ sic. cuiꝰ rō ē. (qr) quia eē soni ē in ꝯtinuo fieri. qd quidē ꝯtinuū fieri oꝑꝪ ꝙ sit ānexū generanti. generās aūt ip̄m est motus violentus qui fit ex ictu ꝑcuciētis corpus solidū et planū. forme em̄ que magis sunt in fieri (quam) in facto eē semꝑ ꝯtinuātur geueranti ita ꝙ generans semꝑ in eis manet et in absencia generantis statim tendunt ad nō eē & de nuo taliū forma (rum) est sonus Sonꝰ em̄ magis (hꝪ) habet esse in fieri (quam) in fixo eē & iō semꝑ (hꝪ) habet secū aliquid generātis puta motū medij. forme aūt que hn̄t eē fixū et ꝑ manens pn̄t hr̄e eē cessante motu. ¶Dein̄ cū dt. Sicut aūt diximꝰ Post (quam) dixit quot requirūtur ad generationē soni. hic ostēdit qualia sunt que requirūtur ad soni generationē et duo facit (qr) quia primo on̄dit qnalia oꝑꝪ esse ꝑcuciens & ꝑcnssum secūdo on̄dit quale oportet esse mediū ibi Amplius autē in aere auditur ¶Quātū ad primū dt ꝙ sonns nō fit ex ꝑcnssione quorūcū (que) ꝯtingenciū corpo (rum) pili em̄ & spongia & similia corꝑa mollia nullū faciūt sonū eciā si ꝑcuciatit cuiꝰ ratio iā dicta est (qr) quia cedūt ꝑcucienti & nō resistūt Sonus autē causat ex ictu ꝑcucientis & resistēcia percussi. Es autē et quecū (que) corpora lenia & cō caua ex sua percussione faciunt sonum Es quidem facit sonum quia [Page] lene est. Cōcaua aūt sonū faciunt (qr) quia in eis aer includit & cū iste aer qui p̄mo motꝰ esc nō possit statim exire ꝑcutit aliū aerē ex tali eciā ꝑcussione fiūt multi ictus & multiplicat sonꝰ. Notandū est ꝙ corꝑa ex qno (rum) ꝑcussione generat sonus oꝑꝪ ꝙ sunt dura cuiꝰ ratio est quia ad generationē soni aer debet excludi. excluditur aūt a corꝑi (bus) duris & solidis. Corꝑa em̄ mollia magis ipsum retinēt (quam) excludāt. secūdo oꝑꝪ ꝙ corꝑa generancia sonū sint lenia cuiꝰ rō est (qr) quia sonus debet generari in aere vno excluso a corpore duro cū quadā violencia. In corꝑe autē leni ꝓpter vnitatē et equalitatē suꝑficiei est vnus aer. tercio corꝑa cō caua bene sonāt cuiꝰ ratio est. quia ꝯcaua corꝑa aerē expulsum continent & exire nō ꝑmittūt. Aer aūt tumultuans retentus multos ictꝰ facit. Cōcauū autē ꝓpter ꝯcauitatē ꝑcussum in vno latere tremit in alio latere & talis tremitus diu retinet sonū ¶Dein̄ cū dicit Amplius aūt in aere. on̄dit quale est mediū in auditu dicēs ꝙ mediū ī quo sonꝰ audit est aer et aqua licet minus audiat in aqua (quam) in aere: (qr) quia illud mediū minꝰ dispositū est. nec mediū in quo audit sonꝰ (hꝪ) habet ꝓpriū sonū et (qr) quia mediū in quolibet sensu qualitati (bus) sensibili (bus) caret sm illū sensum vt possit om̄es recipere necesse est ꝙ nec aer nec aqua habeat ꝓpriū sonū sed sonꝰ in eis generetur. Ad generationē aūt soni in eis necessariū est ꝙ corꝑa firma .i. solida & dura ꝑcuciāt seinuicē ꝑcuciāt et aerē. hoc aūt fit cū aer in sua integritate manet vt pos (sed) ꝑcuti & nō diuiditur nec soluitur ante ꝑcussionē. si em̄ ante ꝑcussionē soluatur nō fit sonus. Est enim aer valde diuisib [...]lis & si paulatim diuiditur & soluitur nō sonat. Si em̄ velociter & fortiter ꝑcuciatur ita ꝙ motus ꝑcucientis p̄ueniat fracturā aeris & diuisionē tūc in eo fit sonus· aer em̄ sic p̄uentus adunatur & colligitur. Aduuatue aūt & collectus ꝑcuti p̄t ex qua ꝑcussione sequitur sonus. ꝙ autē ita sit (pꝪ) patet (qr) quia si aliquis eciā male sonancia fortit ꝑcuciat sonabūt. Si quis em̄ ꝑcuciat aceruū lapidū velociter ante (quam) dissoluatur ꝯtingit fieri sonū qd nō ꝯtingit si tarde moueatur. Notandū est ꝙ sic ymaginādū est in aere sicut in aqua. Si quis em̄ baculū paulatim ducat in aqnā nō resistit ei aqua sed diuiditur fortiter autē et veloriter ducens baculum per a quam videbit eandem aquam resistere et moueri. sic autē est in aere Si em̄ aer tardo motu moueatur non facit sonum quia aer sic tarde motus prius recedit et dissoluitur (quam) fiat contactus solidorum. ita ꝙ diuisio aeris preuenit ictum percucientis. Si autem fortiter moueatur aer sic motus preuenitur ab īctu percucientis ex qua preuentione odunatus et collectus bene recipit sonū ex quo contingit ꝙ quādo [Page] aliquid velociter mouet in aere siue qn̄ aliquis fortiter ꝑcutit solum aerē ꝙ fit sonꝰ (qr) quia ip̄e aer adunatus nō solū se (hꝪ) habet in rōne medij sed eciā in rōne ꝑcussi Notaudū ē ꝙ in generacōe soni oꝑꝪ ymaginari p̄mo ꝑcussiouē ꝑcuciētis· secūdo reꝑcussionē corꝑis ꝑcussi solidi plani ex qua ꝑcussione ꝑcutitur aer. Aer em̄ ꝑcussus & ꝑcussus aliqn̄ ꝑcutit. dum aūt sic ꝑcutit uecesse est ꝙ aliqua ꝑs aeris inter ꝑcuciens & ꝑcussum ꝯstringat et sic ꝯstricta cū violencia expellat & tūc fit sonꝰ. ex quo ꝯtingit ꝙ si aliquis poneret vnum corpus solidū suꝑ aliud plane & lē te ꝙ nō fieret sonus· cuiꝰ ratio est (qr) quia aer abs (que) violēcia cederꝪ (sed) vt dictū est oꝑꝪ ictū aeris ita eē velocem ꝙ p̄ueniat fracturā aeris .i· ꝙ ꝑcuciat aer ante (quam) frangat & soluatur ¶Deinde cū dicit. Echon āt. post (quam) dcm̄ em̄ de p̄ma generacōe soni. hic dicendū est de secūda que fit ꝑ reflexionē. diuidit aūt hec ꝑs ī duas. (qr) quia p̄mo on̄ditur quō generatur sonꝰ qui vocat echon. secundo on̄dit ꝙ semꝑ generat licet nō semꝑ fiat certus et manifestus ibi. Videtur autē semꝑ ¶Ad euidenciā p̄mi p̄ mo notandū est ꝙ sm ꝯmētatorē sonus nō fit in aere ita ꝙ aer qui expellit a ꝑcuciēte moueat ꝑ se singulariter donec ꝑueniat ad auditū sed id qd fit in aere in ꝑcussiōe corpo (rum) causanciū sonū est em̄ simile ei qd fit in aqua qn̄ lapis ꝓicitur in aquam fiunt quedā regiracōes in circuitu aque ꝑcusse que quidē circa locū ꝑcussionis sunt ꝑue et motus est fortis. In remotis autē girationes sunt maiores et motꝰ est debilior tandē aūt giracōes euanescūt· eodē mō est in aere· Ex ꝑcussione em̄ corpo (rum) sonanciū fiūt que dā giracōes in aere que quidē ꝑue sunt iuxta cent (rum). In remotis aūt maiores & tam diu dnrāt (quam)diu durat impetus feriētis. Secūdo notā dū est sm eundē ꝯmentatorē ꝙ ex hoc ꝯtingit ꝙ in ꝑcussione aeris q̄ causat sonū fit figura sperica vel ꝓpe spericā cuius cent (rum) est locus ꝑcussionis siue corpus sonans fit āt sonus in circulū ꝓpter expulsionē aeris equaliter ab ilio loco qui est cent (rum). Signū aūt ꝙ generatio soni fiat in circulū est ꝙ possibibile ē audiri in quolibet pūcto aeris cuiꝰ remotio a ꝑcuciente est eadē ita ꝙ omnis percussio habet speram terminatam et ꝑ ꝯsequens remotionē et distanciam terminatam ¶Tercio notandum est ꝙ ita est in circulationibus aeris ex quibus causat motus sicut in regirationibꝰ aque Ex ꝑcussione em̄ aque vt dictum est generantur circuli in circuitu aque ꝑcussi. hij autem circuli si inueniant obstaculum reflectuntur. Eodem modo est ex percussione corporum souancium generantur circuli in aere qui quidem circuli si inueniant obstaculum reuertuntur et reflectuntur in contrarium. Ex hoc autem ꝙ sic reuertūtur et eciā [Page] reflectuntur auditur sonus ex adū so & quasi iterat que quidē iteracō soni vocatur echon. ita ꝙ ymaginabimur ꝙ generat sonus ex diffusione circulo (rum). secūdo autē ex reflexio ne eo (rum) & (qr) quia motus diffusionis similis est motui reflexionis ideo sonus qui vocatur echon similis est (ser)mo sono. Hijs visis (ptꝪ) patet lr̄a q̄ dt ꝙ echon fit cū ab aere vno & ꝯtinuo facto motu ite (rum) aer repellitur ꝓpter vas siue obstaculū determinans & ꝓhibens illum aerē diffūdi & vlterius ꝓcedere. (qr) quia em̄ iste aer nō p̄t diffundi reflectit & fitmotus in ꝯtrariū ita ꝙ accidit in tali motu sicut in pila. Cū em̄ aliquis ꝓ i [...]it pilam que hic dr spera si inueniat obstaculū reflectitur et resilit Notandū est ꝙ licet ex quoli (bus) obstaculo posset fieri echon tn̄ tūc p̄ cise fit qn̄ corpus obstans ad qd reꝑcutit aer motus est aliqd corpus ꝯcauū quasi quoddā vas detinēs et ꝯcludēs aerem in sua vnitate & nō ꝓhibēs ip̄m diuidi tūc em̄ ille aer sic ꝯmotus et vnitus (qr) quia nō p̄t vlteriꝰ ꝓcedere ꝑcutit ite (rum) aerē quo ꝑcuciebatur & (qr) quia ita est iō dt phūs in lr̄a ꝙ ethon fit ꝓpter vas determinās & ꝓhibens ite (rum) aerē diffū di ¶Dein̄ cū dt. Videt autē semper. on̄dit ꝙ echon semꝑ fit liꝪ non sit certus & manifestus· Ad huiꝰ autē euidenciā tria sunt notauda. Primū est qd est notādū ꝙ echon sonus vel sonus iteratus semꝑ fit qn̄ aer motus ꝓpter obstaculū reflectit in ꝯtrariū & (qr) quia ista reflexio semꝑ est licet nō sit nota et certa iō echon semꝑ fit. Secūdū qd ē notandū est ꝙ lumē semꝑ reflectitur & reꝑcucit. cuiꝰ signū est (qr) quia nisi lumen reꝑcuteret & reflecteret nihil videret extra illū locū vqi īcidit radius & nichil illuminaret nisi ille locus quē respicit sol. licet tn̄ semꝑ lumen reflectatur tn̄ reflexio est duplex. Est em̄ quedā reflexio fortis que fit a corꝑe terso polito & leni. nam si radij solares incidāt in aliqd corpꝰ lene tersum & politū reflectit lumē ex qua reflexione causat quidā splendor qui quasi ē adeo lucidus sicut locus ille quē aspicit sol. secūdo est quedā reflexio que ē debilis que quidē nō facit splendorē sed vmbrā & hec reflexio debilis nō fit a corꝑi (bus) politis & tersis siue fulgidis sed a corꝑi (bus) opatis. cum em̄ radij solares incidūt in arbores vel in aliqd corpꝰ simile ꝯtinget lumē reflecti que quidē reflexio facit vmbrā ex̄ directā emissionē radio (rum) nisi em̄ in vmbra eēt aliq̄ reflexio lucis nullꝰ posset legere in vmbra sic̄ nullꝰ p̄t legere in nocte. hec em̄ ē q̄dā dr̄a inter tenebrā et vmbrā (qr) quia oīno tenebra p̄uat lu [...]ē qd nō facit vmbra. Terciū qd ē notandū ē ꝙ simile ē de reflexione luminis & soui sicnt em̄ reflexio lnmis est duplex ita & reflexio soni. Est em̄ quedā reflexio soni fortis & manifeste ꝯp̄hensibilis et hec reflexio fit qn̄ sonꝰ reꝑcutitur ad aliquod [Page] concauū & ex tali reflexione generatur echon certus & manifestꝰ secū do est qnedā reflexio debilis qn̄ scꝪ aer motus reflectitur & reꝑcutitur a corꝑi (bus) qne nō sunt nata multiplicare sonū et ex tali reflexione generatur echon. incertus & inmanifestns. Intelligendū est eciam ꝙ sicut generatio lucis est duo (bus) modis vna que est directa emissione radiorum· alia autē que est ex reflexione radio (rum) ita et motus circulo (rum) ex qui (bus) geueratur sonus est duobus modis. est em̄ motus diffusionis & motus reflexionis aer em̄ ꝑcussus in gyro mouetur & vndi (que) diffunditur. si autē inueniat obstaculū reflectit hijs visis (pꝪ) patet lr̄a que dicit ꝙ echon videtur semꝑ fieri (sed) nō certus ne (que) manifestus. accidit em̄ in sono sicut in lumine· in lumine autē sic est ꝙ lumen semꝑ reꝑcutitur nisi em̄ fieret reꝑcussio luminis nō fieret penitus lumen sed tenebra extra solem .i. extra illum locum quem aspicit sol licet autem semꝑ fiat reꝑcussio luminis tn̄ hec reꝑcussio et reflexio nō est semper adeo fortis sicut ē illa reflexio que fit ab aqna vel ab aere vel ab ere siue a cupro vel ab alio corpore de numero corpo (rum) lemū et est quedam reflexio debilis qne facit tenebram .i. vmbram in qua vmbra terminatur lumen qd est ex directa emissione radio (rum) solariū. Notandū est ꝙ ex generatione circulo (rum) qui fiūt in aere ꝓpter ꝑcussionē corpo (rum) sonancium tria contingūt. primo em̄ ꝯtingit ex hoc ꝙ sonus auditur in gyrum vt em̄ dcm̄ est in tali generatione sperica corpus sonans ē centrum. circulus autē fit ꝑ expositio nē aeris equalit ab illo centro Secundo ex hoc ꝯtingit ꝙ sonus certius & minus certe ꝑcipitur iuxta locū em̄ ꝑcussionis regi rationes siue circuli sunt minores & motus est forcior & quia motus forcior est iō sonus cicius ꝑcipitur. In remotis antē a loco ꝑcussionis regi rationes sunt maiores et motus est debilior ꝓpter cuius debilitatē sonus minꝰ certe ꝑcipitur in remotis a loco ꝑcussionis. ¶Tercio ex hoc ꝯtingit fieri echon si sit em̄ paries solidus et ꝯcauus siue altus obuians illis circulationi (bus) reflectentur ille circulationes ad primū sonans & ꝑ ꝯn̄s sonus reflectitur & sic fiet echon (qr) quia echon nihil aliud ē nisi sonꝰ reflexꝰ
UAcuū autē Post (quam) determinauit phūs de generacōe soni hic detminat de imutatiōe s̄sus a sono & diuidit hec ꝑs ī duas. (qr) quia p̄mo determinat quō sonꝰ (hꝪ) habet īmutare mediū. secūdo quō (hꝪ) habet ī mutare organū auditus ibi· Auditus aūt· Prima ī duas (qr) quia p̄mo ponit ꝙ vacuū siue aer recte ponitur mediū ī auditu. secūdo on̄dit ꝑ quē modū in aere fit sonꝰ ibi. Hec āt Quātū ad p̄mū dt ꝙ vacuū rcē dr ab aliq (bus) ꝓp̄ū mediū audiēdi s em̄ eos vacuū ē aer Nō ꝙ n̄ ē bn̄ dcm̄ [Page] aerem eē vacuū sm tn̄ illū modū s quē ponitur ꝙ aer ē vacuū dici p̄t ꝙ vacuū mediū ē in auditu sicut & aer ¶Dein̄ cū dt· Hoc cūt. on̄ dit ꝑ quē modū sonus fit in aere & ꝑ quē modū sonꝰ ꝑ aerē mouet auditū ¶Ad cuiꝰ euidenciā notādū est ꝙ si aer siue sonꝰ (dꝪ) debet moue auditū. duo requirūtur. Primū ē ꝙ aer motꝰ qui mouꝪ auditū sit vnꝰ & ꝯtinuꝰ. secūdū qd requiritur sequ [...]tur ex isto. si em̄ aer (dꝪ) debet eē vnꝰ & ꝯtinuꝰ oꝑꝪ ꝙ corpꝰ qd ꝑcutitur sit lene & nō asꝑm In corꝑe em̄ leui ꝓpter vnitatē & equalitatē suꝑficiei aer ē vnꝰ & ꝯtinuꝰ. hoc viso (pꝪ) patet lr̄a q̄ dt ꝙ hoc scꝪ aer qui dr eē qd vacuū ē faciēs audire cū moueatur vnꝰ & ꝯtinuꝰ sed ꝓpter id ꝙ aer est fragibilis .i. cito frāgibilis nō sonat nisi sit lene qd ꝑcutitur. dū em̄ est lene qd ꝑcutitur fit sonus ꝓpter eiꝰ equalitatem plam & suꝑficiei ē vnꝰ aer ꝯtinuꝰ & fit vna expulsio. Suꝑficies em̄ plam vniform [...]s est ꝓpter quā vniformitatē faciens sonū mouet aerē vnū cō tinue vs (que) ad auditū ¶Quereret aliquis Vt (rum) in generacōe soni ꝓpter eandē rōnē requirātur corꝑadura et lenia. Dicendū ē ꝙ nō Ad cuiꝰ euidēciā notādū ē ꝙ in generacōe soni duo requirūtur scꝪ aer expulsus & modꝰ expellēdi· ꝓpter aerē expulsū oꝑꝪ ꝙ corꝑa sonantia sint dura vt possint bene expellere aerem. Corꝑa em̄ mollia vt iā dictū est aerē nō expellūt sed magis retinēt· Ratione aūt modi expellendi requiritur ꝙ corꝑa sonātia sint regularia & lenia. hec ē em̄ dr̄a int corpꝰ aspe (rum) & lene. In corꝑe em̄ aspero vna ꝑs fuꝑeminet alteri et ideo ꝑcussa vna ꝑte nō ꝑcutitur altera. & eciam inter asperitates eiꝰ ꝯtinetur aer nō expulsus. Corpꝰ em̄ lene ꝓpter planiciem suꝑficiei ꝑcussum bene sonat: quia simul et vniformiter aer expellitur a tali .i. suꝑficie simul fit expulsio aeris percussi. Dicunt eciam quidam ꝙ corpora regularia et lenia requirūtur cuiꝰ ratio est. (qr) quia aer non quocun (que) modo expulsus facit sonum· (sed) oportet aerem percussum resilire sicut resilit pila percussa a terra· Cum autem vnum corpus planum percutit aliud corpus planum corpus percussum non cedit. nō cedendo autem facit aerem illum saltare & resilire cum quadam violencia. sicut quia terra non cedit pile si percuriatur pila a terra oportet eam resilire & saltare· ¶Deinde cū dicit Auditus autē. on̄dit quomodo immutatur organū anditus. Vbi ad utendū est ꝙ auditus immutatur (qr) quia sonꝰ immutat ꝯnaturalē aerem & iō hec ꝑs diuiditur in tres ꝑtes quia primo ostendit ꝙ in nobis ē aer connaturalis quem immutat sonꝰ. secūdo declarat qualis ē aer exterior immutatus ibi. Per se qdem. tercio declarat qualis ē aer cō naturalis interior qui mouetur ab aere exteriori ibi Hoc āt ē ī auri (bus) [Page] Prima in duas. (qr) quia p̄mo ponit nitentū suū. secūdo ex hoc ꝯcludit q̄ndā ꝯclusionē ibi· Propter qd qui dē. Primo ergo ponit ꝙ in nobis ē aer ꝯnaturalis qui mouet si (dꝪ) debet fieri auditus & hoc ē qd dt lr̄a ꝙ an ditus ꝯnaturalis ē aeri ita ꝙ sicut humidū aqueū ꝯuenit instrumēto visus ita aer ꝯuenit instrum̄to auditus ex quo sequit ꝙ sicut sonus est in aere exteriori moto aer qui est infra .i. aer ꝯnaturalis mouet ab aere exteriori & ꝑ ꝯn̄s ꝑ hauc motionē ꝑcipit sonus· Notandū ē ꝙ quidā aer naturalis tenet in aure & ꝯnaturalis ē in tympauo auris. Tympanū auris voco neruum auditiuū qui expandit in interiori auris qui qn̄ pulsat ab aere fit auditus. hic aer sit ꝯnaturalis ꝯtinuus est aeri exteriori & iō moto aere exteriori mouet hic aer interiꝰ & iste motus mouet neruū auditꝰ ¶Dein̄ cū dicit. Propter qd. cō cludit ex dictis q̄ndā ꝯclusionem. Est aūt ꝯclusio ꝙ (qr) quia aer est ꝯnaturalis auditui iō aīal nō audit vbi (que) nec in tota ꝑte corꝑis. organum em̄ auditus nō est vbi (que) nec eciam vbi (que) hēmus ꝯnaturalē aerē qui possit moueri ab aere exteriori. sicut em̄ humidū aqueū nō est vbi (que) in toto corꝑe (sed) in determinata ꝑte corꝑis scꝪ in pupilla & iō visio aīalis nō vbi (que) erit. ita aer ꝯnatalis nō est vbi (que) in toto aīali sed in determinata ꝑte in qna quidē ꝑte aī mal audit. Notandū est ꝙ quedā ꝯnaturalitas debet eē inter sonū et potēciā auditiuā que mouet a sono siue inter sonū & instrumentū auditꝰ Sanꝰ em̄ se (hꝪ) habet in rōne actiui Auditus autē siue instrumentum auditus se ha (bus) in rōne passiui. ex quo sequitur ꝙ ꝯnaturalitas ē inter sonū & auditū siue inter sonū & aerē ꝯnaturalē auditui ꝓpter quā ꝯnaturalitatem vbi nō est iste aer ꝯnaturalis nō ē ꝑs que possit moueri a sono ¶Dein̄ cū dt. Per se quidē igit. on̄dit qualis est aer exterior dicens ꝙ aer exterior ꝑ se & de se est insonabilis (qr) quia de se nullū (hꝪ) habet sonū ꝓpter hoc ꝙ facile cessibilis. est em̄ facilis diuisionis Cū vero ꝓhibeat iste aer defluere & mouere hmōdi motus vel est sonꝰ vel ad ip̄m sequitur sonus. Notandū est ꝙ recipiēs debet esse denudatū a natura recepti· vt ergo aer possit reciꝑe om̄es sonos de se nullū (hꝪ) habet fonū & hoc est qd dt phūs ꝙ aer insonabilis est aer eciā de facili cedit quia ꝑ se non est natum resistere percucienti quia ergo generatio soni resistenciam quandam & resilitionem requirit. ideo dicit philosophus in lr̄a ꝙ aer per se est insonabilis cuiꝰ ratio est (qr) quia faciliter cedit· Cū autē ex ꝑcussione corporis solidi fit resistencia causat sonus· ¶Quereret ergo aliquis. cū phs̄ dicat in lr̄a ꝙ aer est ꝑ se insonabilis et hoc (qr) quia faciliter redit quomō potest esse ꝙ virga in acre abs (que) aliquo alio corpore faciat sonum. [Page] Dicendū est sicut ꝯīter ponit ꝙ ꝑtes aeris ꝑ virgā scisse ite (rum) congregātur & replēt illā scissurā ne sit dare vacuū. Virga em̄ mota ꝑ aerē scindit ip̄m ꝑtes āt aeris scisse ꝯgregant ite (rum)· Si autē virga lente moueat leute attrahit aer· et (qr) quia lente attrahit nulla fit resistencia. & (qr) quia nulla fit resistēcia nullus fit motus. Si aūt uga velocit mouet ꝑtes aeris quadā velocitate attrahūtur & ꝯgregātur ꝓpter quā fortē attractionē oꝑꝪ fieri q̄ndā densitatē ꝑciū que quidē densitas facit q̄ndā resistenciā ex q̄ resistencia causat motus. Aer ergo de se insonabilis est nisi ꝯtingit in aere ꝑ velocitatē motus fieri q̄ndā resistenciā que quidē resistēcia cāt sonū· (pꝪ) patet ergo quō aer ꝑ se sine alio corꝑe p̄t cāre sonū & quomodo nō. ¶Dein̄ cū dt. Hic aūt est in auribus. on̄dit qualis est aer interior et diuidit hec ꝑs in tres (qr) quia primo on̄dit qualis est aer interior· secūdo ꝓbat necessitas huiꝰ aeris ibi. Propter hoc. tertio on̄dit signū ꝙ hic aer distinctus est ab exteriori ibi. Sed signū. On̄dit ergo p̄mo qualis est hic aer (qr) quia īmobilis et iō dicit in lr̄a ꝙ hic aer cō naturalis auditui edificatus est .i. est firuuter dispositus in auri (bus) cū hoc .i· cū hac ꝓprietate ꝙ sic īmobilis. iō aūt est īmobilis vt possit sentire ꝑ certitudinē oēs dr̄as motus. ita ꝙ iste aer posicus in auri (bus) excedit aerē extrinsecū ī quiece Notandū est ꝙ sic̄ humidū aqueū ꝙ est in pupilla caret oī colore vt posset cognoscere om̄es dr̄as colorū ita oꝑꝪ ꝙ aer qui est infra timpanū auris careat oi (bus) moti (bus) exteriori (bus) vt posseticognoscere siue discernere om̄es dr̄as sono (rum) ¶Deinde cū dt. Propter qd. Ostēdit necessitatē huiꝰ aeris cōnaturalis & est racō sua talis Saluato hoc a ere ꝯnaturali saluat auditus· corrupto aūt hoc aere ꝯnaturali corrumpit auditus ergo hic aer ꝯnaturalis necessarius est auditui. et hoc est qd dt lr̄a ꝙ in aqua audimus ita dūtaxat ꝙ aqua nō ingrediatur ad ip̄m aerē ꝯnaturalē sed ne (que) ingrediat in aurē qd impossibile est ꝓpter reflexiōes q̄ ꝓhibēt introitū aque in aurē· si autē ꝯtingat ꝙ aqua ingrediatur in aurem nō audit aīal ꝓpter corruptionē aeris ꝯnaturalis sic̄ em̄ si corrūpatur humidū pupille ex in missione alicuiꝰ extranei impedit visio ita si corrūpatur aer ꝯnaturalis corrūpitur auditus Si eciā meringa .i. pellis circūdās aurē vel aliqua ꝑs ꝯiūcta laboret .i. infirmet impeditur auditus sicut si impediat pellis pnpille que ꝯtegit humorē aqueū impeditur visio ¶Notandū est hic ꝙ natura latera auris dura fecit vt ꝑcussa bene reꝑcuciāt exteriora eciā eiusdem auris latera fecit patula vt vbi (que) haureāt sonū. fecit eciā foramina auriū curtuosa vt ꝓhibeat aer exire & corrūpi [Page] et hoc est qd dicit lr̄a ꝙ possibile ē aquā nō ingredi ad illū aerē ꝯnaturalē ꝓpter reflexiones & ꝑ ꝯn̄s possibile est aerē ꝯnaturalem saluaridum sumus in aqua & quia possibile est ip̄m saluari possibile ē audire in aqua. Notādū est ꝙ ex verbis phī hic dictis haberi p̄t ꝙ aer ē magis ꝓpriū subm̄ soni (quam) aqua cuiꝰ ratio est (qr) quia saluato aere saluatur anditus et corrupto corrumpitur. nō sic aūt est de aqua (qr) quia si aq̄ subintret loco aeris ꝯnaturalis nō fiet auditus. (qr) quia nō erit aer interior qui possit moueri a sono ¶Deinde cū dicit. Sed signū. On̄dit ꝙ aer interior qui est in aure est distinctus ab aere exteriori & (hꝪ) habet motum distinctū a moti (bus) exteriori (bus). Ad cuiꝰ euidenciā notandū est ꝙ si ponatur manꝰ suꝑ aurē. aer qui est in aure hn̄s queudā motū ꝓprium ꝓpter manū oppositā facit multas reflexiones & multas reꝑcussiones ꝓpter quas videt auris sonare sicut cornu. Iste ergo sonitus debet esse nobis signū ꝙ in auri (bus) ē quidā aer distinctus ab aere exteriori hoc est ergo qd dicit lr̄a ꝙ signum audiendi scꝪ ꝑ aerē distinctū ab aere exteriori & signū nō audiendi .s. sine tali aere ē sonare aerem sicut cornu. Iste em̄ aer sic distinctꝰ ab aere exteriori semꝑ videtur moueri motu ꝓprio sed tn̄ iste motus non impedit motꝰ aeris exterioris nec impedit ꝑceptionē soni (qr) quia sonꝰ est motus extraneus illi aeri & nō ꝓprius et (qr) quia sic est ideo dixerūt aliqui nos audire vacuo .i. aere sonā te. audimꝰ em̄ organo vel tympano auris hn̄te aerē determinatum. Notandū est ꝙ motus ꝓprius aeris interioris nō impedit ꝑceptionē soni. p̄mo quidē (qr) quia nō est tantꝰ ꝙ possit impedire aliquos motus aeris exterioris· secūdo aūt (qr) quia sonus nō est ex ꝓprio motu huiꝰ aeris (sed) pocius ex motu alieno. Intelligeniꝰ em̄ ꝙ sicut organū tactus non est denudatū ab om̄i qualitate sensibili sed est denudatū a qualitatibus sensibili (bus) quas ꝑcipit sic aer ꝯnaturalis interior nō est denudatus ab om̄i motu sed a moti (bus) exteriori (bus) quos ꝑcipit auditus ¶Deinde cū dt Vt (rum) aūt sonant. Mouet phūs quandā q̄stionē circa generationē soni dicens ꝙ ad generationē soni ꝯcurrūt verberans & verberatū questio est vt (rum) verberans sit causa actiua soni an verberatum Soluit phūs questionē cuiꝰ sentē cia est ꝙ vtrū (que) scꝪ tam verberans (quam) verberatū est causa soni modo tn̄ altero. Aliter em̄ ꝯcurrit ad generationē soni verberās (quam) verberatū qd sic (pꝪ) patet. nā sonus sequitur motū sonus em̄ est motus corꝑis possibilis moueri. sicut ergo aliquid ē cā actiua motus ita est cā actiua soni Generatur aūt sonꝰ ex motu quo aliquid ꝑcuciens est & ꝓpter resistenciā ꝑcussi. Percussum aūt resistit isto modo quo saltancia .i. resilicienam ouentur a corpori (bus) lenibꝰ [Page] et duris. cū aliquis ea traxerit .i. fortiter ꝑcusserit vel impulerit In tali em̄ motu ꝑcuciēs mouet & percussum resistit & facit resilire eo ꝙ nō cedit & (qr) quia semꝑ in motu ex quo causat sonus est quedā resistencia & resilicō & ideo vt dcm̄ est nō om̄e corpꝰ verberans & qd verberat causat sonū. si em̄ obiciat acus acui nō causat sonꝰ. In generatione em̄ soni oꝑꝪ corpus qd ꝑcutitur esse regulare & sic dispositū vt aer subito resiliat ex qua resilitione causet sonus. Notandū est ꝙ sententia phī in breui est ꝙ licet ꝑcuciens & percussum siue verberans & verberatū ꝯcurrant ad generationē soni tam̄ drn̄ter. ꝑcuciens em̄ ꝯcurrit sicut aerē frangens. ꝑcussum aūt nō cedens ꝯcurrit sicut faciens ip̄m aerē resilire & quasi saltare vt sic̄ pila ꝑcussa ad terrā resilit ita aer ꝓpter regularitatē & nō cessionē corporis ꝑcussi resilit & quasi saltat. ¶Deinde cū dicit· Drn̄cia aūt sonanciū. Post (quam) dcm̄ est de sono hic dr de drn̄cijs corpo (rum) sonanciū & diuiditur hec ꝑs in tres. (qr) quia p̄mo phs̄ dicit de hijs drn̄cijs in respectu ad sonū. secūdo on̄dit ꝙ hee drn̄cie accipiūtur ab alijs sm quādā similitudinē ibi· Hec autē dicūtur. tercio comꝑat has drn̄cias ad drn̄cias motus ibi. Nec tn̄ velox. Primo ergo on̄dit phūs ꝙ drn̄cie sono (rum) non sunt sine sono. dicens drn̄cie aūt sonanciū on̄duntur .i· manifestant in sono sm actū .i. in sono actnalit facto. sicut em̄ colores nō vident sine lumine sic acutū & graue que sunt drn̄cie corporum sonanciū nō manifestantur sine souo. ¶Quereret aliquis quō est ve (rum) qd dicit phūs ꝙ acutū & graue nō manifestātur sine sono sm actū. Dicendū est ꝙ acutū & graue manifestari idem est ꝙ auditum et graue ꝑ auditum ꝑpendi. tunc em̄ acutū et graue manifestātur quādo auditu ꝑpendunt Acutū autē & graue ꝑpendūt auditu nisi fiat sonus in actu qui moueat auditum. Est enim aduertendum ꝙ ex hoc acutum et graue ꝑpenduntur quia acutum et graue mouent auditum et auditus monetur. Acutum autem nō potest mouere auditum nisi quia est quidam sonus factus in actu & codē mō graue. dum em̄ acutum & graue sunt causaliter & virtualiter in suis causis nō mouent auditū nec manifestantur sed quādo formaliter & sm actum fiūt in effectu tūc manifestā tur et ꝑpendūtur ¶Deinde cū dt Hec autē dicūtur· ostēdit quomō acutū & graue in sonis accipiūtur sm quādā mechaphorā a qualitatibus tangibili (bus) dicens. hec autē scꝪ acutū et graue in sonis sm mechaphorā et similitudinē accipiūtur ab illis que tangūtur. nam sm similitudinem drn̄cia (rum) tangibiliū sunt et drn̄cie sonanciū. nam sicut acutū in tactu est quod mouet sensum in pauco tempore multum. graue autem quod mouet s̄sum in multo [Page] temꝑe paucū sic suple & in auditu Acutū mouet s̄sum auditus ī pauco temꝑe multū. Graue uo mouet sensum auditus in multo tempore paucū. ¶Dein̄ cū dicit· Ne (que) tn̄ velox. comꝑat dr̄as sono (rum) ad dr̄as motuū on̄dēs ꝙ hee dr̄ncie nō sunt ille & p̄mo hoc quidē facit. secundo manifestat quoddā quod dixit ibi Et videtur. ¶Ad euidenciā p̄mi notandū est ꝙ drn̄cie motus sunt velox & tardū. drn̄cie autē soni sunt acutū & graue hee autē drn̄cie non sunt ille licet acutū causetur ex velocitate motus graue aūt ex tarditate et hoc est qd dicit lr̄a. ne (que) velox est acutū ne (que) graue est tardū sed hoc scꝪ acutū fit ꝓpter velocitatē motus illud autē scꝪ graue fit ꝓpter tarditatē ¶Deinde cum dicit Et videtur· manifestat quoddam qd dixit. dixit em̄ ꝙ acutū & graue in sonis fimilitudinē hn̄t cū qualitati (bus) tangibili (bus) & hoc manifestat dicens ꝙ ea que sunt circa tactū similitudinē hn̄t cū acuto & ebete in sonis. (qr) quia acutus souus quasi pungit auditum eo ꝙ in pauco temꝑe mouet ip̄m. ebes aūt quasi pellit (qr) quia multo tꝑe mouet. vnde vnū eo (rum) accidit cū velocitate motus aliud autē cū tardimte. Notā dū est ꝙ acutū in sonis quasi ꝯstricto aere fortiter mouet auditū et q̄ si penetrando ledit ip̄m & ideo assimilat acuto in tangibili (bus) qd mouet sensum multū penetrando pauco temꝑe. Graue autē quasi lente pu [...]jo aere in multo temꝑe parum mouet auditū et ideo q̄si pellit ipsum auditū vnde assimilatur graui in tangibili (bus) qd modicū mouet tactū multo temꝑe
UOx autē sonus quidam ē Post (quam) phūs determinauit de sono. hic determinat de voce que est quedam species soni et diuidit hec pars in duas partes (qr) quia p̄mo premittit quedam que sunt necessaria ad diffinitionē vocis. secūdo diffinit vocem ibi. Quare ꝑcussio· Prima in tres sm tria que p̄mittit· secunda ibi. Multa autē animaliū· tercia ibi. Vox autem sonus. premittit ergo p̄mū & est ꝙ vox est sonus sed nō om̄is sonus sed est sonꝰ animati corporis & hoc est quod dicit lr̄a ꝙ vox est quidam sonus· Est enim sonus animati corporis. licet enim sonus sit inanimatorum tam̄ nullum inanimatorum vocem habet nisi forte sm quandam similitudinem. Tibia enim et lira et huiusmodi instrumenta dicūtur habere vocem non vere sed sm quandā similitudinem. similitudo autē est in hoc quia hec instrumenta q̄ sunt in numero inammatorū habent extensionem et melodiam et locutionem et in hijs assimilātur voci· vox em̄ hec habet ¶Quereret aliquis quare hec ꝑticula prima premissa est ante diffinitionē vocis. Dicēdū [Page] est ꝙ in diffinitiōe vocis ponitur ꝙ vox est sonus factus ab aīa. hec ergo ꝑticula p̄mittit vt accipiat hec ꝑs ponēda in diffinitiōe vocis. Est em̄ adutendū ꝙ diuisiones deseruiuut diffinitioni (bus). Ex diuifionibus em̄ accipimꝰ diffinitiones· phūs ergo dat intelligere talē diuisionem. Sono (rum) quidā ē animato (rum) & quidā inanimato (rum). Vox autē nō ē sonus inanimato (rum). restat ergo ꝙ sit sonus aīati corꝑis. Est em̄ vox percussio respirati aeris ab aīa ¶Secūdo quereret aliquis quō tibia et lyra assimilātur voci in exn̄sione sicut dt phūs. Dicendū est ꝙ aliter est sonus in corꝑi (bus) inaīatis et aliter est vox in corꝑi (bus) aīatis. sonus em̄ in corꝑi (bus) inaīmatis causat ex simplici ꝑcussione & ideo sicut ꝑcussio cito transit & nō ꝯtinuat ita et sonus vox alicuiꝰ causat ex reꝑcussione aeris ad vocalē arteriā. et hoc sm appetitū aīe Appetitus aūt p̄t hāc vocem ꝯtinuare et extendere. ex quo sequitur ꝙ in voce est quedā ꝯtinuatio Illa ergo instrumenta q̄ in suo sono hn̄t quandā ꝯtinuationē vocem imitant ¶Tercio quereret aliquis. quō in voce est quedā melodia. Dicēdū est ꝙ melodia cā tur ex ꝓportione que est inter acutū et ḡue. Vox em̄ diuersificat sm acutū & ḡue eo ꝙ ꝑcussio que causat vocē diuersimode fit sm appetitū aīalis vocē imitantis· Ymaginabimur em̄ ꝙ melos qd est in voce ꝓporcionatū est in breui & longo & acute et graui. et (qr) quia ita est ideo instrumenta in qui (bus) est distinctio ḡ uis & acuti assimilat voci ¶Quarto quereret aliquis quō sonus instrumento (rum) assimilāt voci in locutione. Dicendū est ꝙ in voce humana lucutio et interruptio distinguū tur ꝑ dictiones & dictiones distinguūtur ꝑ sillabas. ex quo sequitur ꝙ in voce humana est quedā distretio et interruptio sono (rum). ex hoc aūt ꝙ est quedā interruptio & discretio (hꝪ) habet hec vox ꝙ sit lucutio & oratio ꝑtinēs ad quātitatē discretā ista ergo instrumenta in qui (bus) est discretio sono (rum) sm diuersas ꝑcussiones corda (rum) vel flatuū. vel aliquid hmōi assimilātur voci. In voce em̄ humana discretio sono (rum) est ex diusa percussione aeris ab aīa ¶Deinde cū dt. Multa aūt aīaliū. Premittit secūdū āte diffinitionē vocis Est āt hoc secūdū ꝙ multa de nuo aīmaliū vocem nō hn̄t sicut illa ani alia q̄ sunt sine sanguine pisces eciā qui sunt de nuniero habeuciū sanguinē vocem non habent. et hoc rationabiliter accidit. vox em̄ est quidā motus aeris. hmōi animalia non respirant aerem et ideo nō hn̄t sonū qui sit vox· ꝙ autem quidaam pisces dicuntur habere vocem vt illi qui sunt in altileo id est in tali loto vel flumine. hoc non est quia habent vocem sed quia faciunt quendam sonum brancijs quibus expellunt aquam et attrahunt aut aliquo hmōi instrumēto ¶Quereret [Page] aliquis ad quid deseruit hec ꝑticula p̄missa an̄ diffinitionē vocis Dicē dū est ꝙ in diffinitione vocis pouit ꝙ est ꝑcussio respirati aeris vt ergo phūs hēat ꝙ vox reqnirit aerē respiratū p̄mittit hoc secundū ac si dicat phūs vbicū (que) est vox ē ꝑcussio aeris respirati ergo vbi n̄ ē aer respiratus nō est vox sicut (pꝪ) patet in aī mali (bus) nō hn̄ti (bus) sanguinē sicut eciam (pꝪ) patet in pisci (bus). sanguiuē em̄ non hn̄tia & pisces nō respirāt & ꝑ ꝯn̄s vocē nō hn̄t. Notandū est ꝙ quedā aīalia vident hr̄e vocē cū tn̄ nō habeant (qr) quia nō sonāt in aere respirato sed pocius in aere exteriori offendē te ad alas eo (rum) & ad reliquas ꝑtes corꝑis & ad diaflagma siue succicto riū. hmōdi em̄ aīalia vident eē strepencia et cantancia sicut est in grillis cicadis et locustis sed qn̄ hoc faciūt tūc ille motus & sonns magis fit ī aere exteriori offēdente ad diaflagma si em̄ eēt ꝑ respirationē tūc emitteretur ꝑ caput et os. Quidā aūt dicūt se exꝑimento didicisse ꝙ grilli adhuc cantant capiti (bus) amputatis In pisci (bus) eciā qui sunt in altileo nō fit vox spū sed brancijs in suꝑficie fluminis ꝑcucienti (bus) aerem vt fit brancijs expellenti (bus) & attrahenti (bus) aerem ¶Dein̄ cū dt. Vox autē sonus. p̄mittit terciū an̄ diffinitionē vocis & duo facit (qr) quia p̄mo facit qd dcm̄ est· secūdo (qr) quia mencionē fecerat de aere respirato on̄dit quō natura vtitur hmōdi aere respirato ibi. Iam em̄· Premittit ergo primo tercium dicens ꝙ vox est sonus animalis sed tamen hic sonus uon est in qualibet ꝑte animalis. ad omnem enim generacōnem soni requiritur ꝙ sit ꝑcussio alicuiꝰ ad aliquid et in aliquo quod est aer & ideo rationabile est ꝙ illa sola animata vocem habeant que aerem respirant et ex ea ꝑte qua respirant ¶QuererꝪ aliquis. Ad quid hoc tertium premittitur ante diffinitionem vocis. Dicendum ꝙ vox est ꝑcussio aeris respirati· hic autē aer respiratus non reꝑcutitur ad omnem partem sed ad vocalem arteri am siue ad cannā pulmonis & ideo ad hoc designandū dicit phūs in lr̄a ꝙ illa vocem habent que respirant q̄ respiratio nō est in omni ꝑte corporis. Notandum est ꝙ ad vocem tria concurrūt videlicet anima verberans et vocalis arteria ad quam fit huiusmodi reuerberatio & eciam aer in quo fit huiusmodi reuerberatio ita tamen ꝙ aer fungitur vice duorum nā aer est illud quod verberatur et quod reꝑcutitur ad arteriam vocalem· Est eciam medium in quo fit huiusmodi reuerberatio et tunc eēt sensus lr̄e. ꝙ fit vox aī ma verberante. verberante dico aliquid id est aerem qui verberatur ad vocalē arteriam. verberante etiam in aliquo id est in aere· vel potest esse sensus lr̄e ꝙ fit vox ex tribus ꝯcurrentibus. concurrit enim anima tam (quam) verberans. concurrit eciam vocalis arteria tan (quam) aliquid [Page] ad qnod fit reuerberacō. fit eciā hec reuerberatio in aliquo .i. in aere. ¶Dein̄ cū dt. Iā em̄ respiratio. on̄dit quomō natura vtitur aere respirato et dno facit (qr) quia p̄mo quidem hoc on̄dit. secūdo (qr) quia dixit ꝙ aer respiratus nō ꝑcutit in qualibet ꝑte sed ad certā ꝑtē on̄dit que est ista ꝑs ibi· Organū aūt respirationis. Ad primi euidenciā notandū est ꝙ simile est de vsu lingue et vsu aeris respirati. nata em̄ vtit lingua ad gustū et hoc quidem necessariū ē Gustus em̄ est ad esse. Est em̄ distinctiuꝰ alimenti ꝯuenientis quo ꝯseruatur animal. vtitur eciā lingua ad interp̄tationē & hoc quidem est de bene esse. eo modo natura vtitur aere respirato in duo oꝑa. vtit em̄ eo ad mitigationē caloris et hoc quidem opus necessariū est et de eē Vtitur eciā aere respirato ad formationem vocis et hoc est ad bn̄ eē hoc visu patet lr̄a que dicit ꝙ natura iam vtitur aere respirato in duo oꝑa. sicut em̄ natura vtitur lingua in gustum et locutionē· quo (rum) quidem gustus necessarius est vnde in pluri (bus) animali (bus) est. Interp̄tatio est de bene esse ita et natura vtitur spiritu .i. aere respirato ad mitigationem caloris et hoc quidem necessariū est animali (bus) respiranti (bus) vtitur eciam aere respirato ad formationem vocis et hoc quidem est de bene esse. Causa autem quare aer respiratus necessarius est alibi dictū est ¶Quereret aliquis. Vt (rum) vti aere respirato ad mitigationem caloris sit necessarium. Dicendum est ꝙ sic. ¶Ad cuius euidenciam notandū est ꝙ locus primꝰ qui in diget respiratione est circa cor. necesse est em̄ vt aer recipiat in pulmonē ad refrigeriū caloris naturalis. Animalia em̄ pedibus gradiē cia multū habent ibi de calore et iō necessariū est ꝙ aer ingrediat ad locum illum vt ipse calor refrigeretur. necesse em̄ est talia aīmalia habere pulmonem qui aerem exsufflet sicut follis. necesse est eciā habere cannā duram que vocatur arteria vocalis ad quā verberet iste aer. sed eciam debet formari vox necesse est habere linguā que figuret et verberet aerem et (qr) quia hmōdi verberationes fiunt in aere ideo rationabile est ꝙ illa sola animalia vocem habeant que a erem attingunt respirando ꝑ huiusmodi membra· ¶Secūdo quereret aliquis. vt (rum) sit verum quod di cit phūs ꝙ locutio est de bene esse hominis. videtur ꝙ nō. Id qd datur alicui a natura est naturale. sed sicut dicit phūs p̄ mo politico (rum). natura dedit homini sermonem ergo sermo est a natura et nō tm̄ de bene esse ¶Ad oppositū est dcm̄ phī ¶Ad hāc qnestionem dicendū est ꝙ differt querere de sermōe siue interp̄tatione in vniuersali & de sermone siue interp̄tatiōe ꝑticulari· si em̄ querat vt (rum) loqui sermonē fit a natura. videt eē dd. ꝙ sic (qr) quia nata ad hoc inclinat ꝙ [Page] homo interp̄tet ꝯceptus suosꝑ sermonē. hō eciā naturaliter ē aīal sociale qd nō pos (sed) eē nisi pos (sed) interp̄ tari suos ꝯceptus illis qui (bus) (hꝪ) habet ꝑ societatē ꝯuiuere. Si aūt querat vt (rum) loqui hunc (ser)monē puta huius ideomatisvel istiꝰ sit a natura. videtur esse dicendum. ꝙ nō inimo magis est ꝑ artem vel ꝑ placitum Dein̄ cū dt. Organū aūt respirationis. on̄dit ad quā ꝑtē aer respiratus ꝑcutit. Reꝑcutit em̄ ad vocalē arteriā (qr) quia ip̄a est organū respiratiōis & hoc ē qd dt lr̄a. ꝙ organū respirationis est arteria vocalis cuiꝰ respiracōis cā ē hec ꝑs que dr pulmo. (qr) quia in hac ꝑte scꝪ circa pulmonē gradiēcia pedi (bus) plus hn̄t caloris alijs ꝓpter quē calorē pulmo indiget respiratione. Est em̄ circa cor locus p̄mus caloris. vn̄ necesse est ꝑ respirationem interiꝰ ingredi aerē refrigerantē illū calorē. Notandū est ꝙ ꝑ respirationē & esperationē immittitur aer frigidus & expellitur calidus & hoc necesse est pulmo em̄ est ꝓpinquus cordi. et (qr) quia circa cor est p̄mꝰ locus caloris nō solū cor sed eciā pulmo qui ē circa cor indiget aere respirato ad cō temꝑandū illū calorē ¶Dein̄ cum dt. Quare ꝑcussio. ꝯcludit diffinitionē vocis. & p̄mo quidē hāc diffinitionē ponit. secūdo eam manifestat ibi. Nō em̄ oīs aīalis. ꝯcludit ergo diffinitionē vocis dicēs ꝙ vox est ꝑcussio respirati aeris ad vocalē arteriā que quidē ꝑcussio fit ab aīma que quidē aīa p̄ncipaliter ē in hijs ꝑti (bus) scꝪ in corde. Notandū ē ꝙ cacē eē ꝑcussionem p̄t intelligi duo (bus) modis vel formaliter vel causaliter si intelligat p̄mo mō sic falsum est ꝙ vox est ꝑcussio. vt em̄ dcm̄ est supra· Sonus nō est ipsa ꝑcussio vel motus aeris· eodem mō vox n̄ est ꝑcussio respirati aeris ad vocalē arteriā. si autē intelligat causaliter sit verum est ꝙ vox est percussio. sicut enim sonus vniuersaliter causatur ex motu siue ex percussione aeris. sic et vox que est species soni causatur ex ꝑcussione aeris respirati ad vocalem arteriam. Notandum est ꝙ (quam)uis anima sit in toto corpore vt forma substancialis tamen virtus eius et motio principaliter est in corde et ideo dicit phūs in lr̄a ꝙ anima est in hijs ꝑtibus scꝪ in corde. ¶Quereret aliquis. q̄re phūs dedit hāc diffinitiouē ꝑ modū ꝯclusionis dicendo. Quare ꝑcussio respirati aeris &c̄. Dicēdū est ꝙ omnis ꝯclusio sequit ex p̄missis. (qr) quia ꝯclusio ē effcūs p̄missa (rum). p̄miserat em̄ quedā phūs ex qui (bus) hec diffinitio ꝯcludi poterit. p̄miserat em̄ ꝙ vox est sonus animati. corporis. ex quo p̄misso ꝯcludit in diffinitiōe ꝙ vox est ab anima. p̄miserat em̄ ꝙ vox est ex illa ꝑte qua aer respiratur & reꝑcutitur ex quo ꝯcludit in diffinitione ꝙ vox est ꝑcussio aeris respirati non ad omnem partem sed ad vocalem arteriam ¶Deinde cū dicit. Non enim omnis animal. [Page] manifestat diffitionē datā (quam)tū ad duplicē ꝑtē sui & sm hoc hec ꝑs (hꝪ) habet duas ꝑtes. p̄mo em̄ manifestat ꝙ vox est ꝑcussio facta ab aīa· secundo manifestat ꝙ vox est ꝑcussio respirati aeris ibi· Signū āt est ¶Ad euidenciā p̄mi notandū est ꝙ vox ē sonus sed nō oīs sonꝰ sed est sonꝰ significatiuꝰ & (qr) quia est sonꝰ significatiuꝰ iō oꝑꝪ ꝙ sit cū aliqua ymagīatione intēdente in aliquid signādū ex quo sequit ꝙ ille sonus qui est sine ymaginatiōe p̄cedēte nō sit vox vn̄ tussis nō est vox· ꝯtingit em̄ sonare lingua in tussiendo sine ymaginatione p̄cedente ita ꝙ istū sonū nō format ymaginatio & hoc est qd dt lr̄a ꝙ nō om̄is sonus aīalis est vox sicut diximus prius ꝯtingit em̄ linguā aliqn̄ sonare sono quem nō format ymaginatio sicut sonat tussiēs sed oꝑꝪ si debet esse vox ꝙ verberās sit aīatū & ꝙ sit cū aliqua ymaginatione· Vox em̄ est sonꝰ signatiuus et uō est simpliciter sonus respirati aeris sicut tussis. Aīal em̄ cū vult vociferare vtit isto aere respirato & mediante eo verberat illū aerem qui est in arteria ad ipsam arteriam. qd faciendo facit vocē Notandū est ꝙ vocē esse signatiuū soni p̄t intelligi duo (bus) [...]odis. vno modo (qr) quia vox est sonus signās & exp̄mēs rem quā imponit ad significandum et sm hūc intellectū nō videtur ꝙ om̄is vox fit signatiua (qr) quia buba vox est & tn̄ nichil siḡt. secūdo mō p̄t intelligi ꝙ vox sit significatiua quia vox ꝓlata signat seip̄am ymaginatā & sm hoc videt ꝙ om̄is vox sit significatiua. quicū (que) em̄ proferret hāc vocē buba oporteret ꝙ ymaginaret ip̄am nec aliter ymaginaret eā vnus homo (quam) alius ¶QuererꝪ aliquis· Vt (rum) in alijs animalibus ab hoīe sit ꝓprie vox. Dicendū est ꝙ in alijs aīali (bus) p̄t esse sonus. sed tn̄ ille sonus nō ita ꝓprie sortitur rationē vocis sicut in hoī (bus) cuiꝰ rō est· Vox em̄ vt dcm̄ est supponit ymaginacōnem. licet autē bruta habeant ymaginationē nō tn̄ mouent ꝓprie ab ipsis ymaginatis sm rationē ymaginato (rum). sed magis mouentur a natura· cuiꝰ signum est. (qr) quia vniformiter & similiter oꝑant vna em̄ hirmido facit nidū sicut et alia et ideo hec oꝑatio magis videt esse nature (quam) artis· Intelligemus ergo ꝙ in tali (bus) aīal (bus) anima imaginotiua nō a [...]cipit naturā nec mouet eam ad oꝑa sm diuersa ymaginata sicut facit homo. sed forte pocius regitur a natura & agitur ab ipsa ad oꝑa ¶Deinde cū dicit. Signū autē est. manifestat secūdū scꝪ ꝙ vox est percussio aeris respirati· vn̄ & dicit ꝙ huius scꝪ ꝙ vox est aeris respirati duplex signū est. vnū ꝙ animal nō p̄t formare vocē nec dū attrahit aerem respirando nec dnm expellit expirando sed dū retinet aerem quia dum retinet isto aere retento causat motum ad formationem vocum. Aliud signum est: quia pisces non habent vocem. non [Page] enim habēt guttur .i. vocalem arteriam. hanc autem partem non habent quia non recipiunt aerem nec respirant. Vnde qui dicunt ꝙ pisces respirant peccant. quare autē pisces non respirant alia ratio est que ad scienciā de natura animaliū ꝑtinet & ibi explicabitur &c̄.
DE odore autem et olfactibili Post (quam) dictū est de visibili et audibili. In parte ista dicendū est de odorabili et tria facit quia primo determinat de ip̄o odorabili quod est obiectum olfactus· secundo determinat de ip̄o medio per quod fit olfactus ibi. Est autem olfactns per medium. tercio determinat de ipso organo olfactus in fine capituli ibi. Est autē odor Prima in tres. (qr) quia primo on̄dit ꝙ difficile est est sumere spēs odorum secūdo docet sumere hmōdi spēs ibi Videtur autē. tercio declarat quomodo non odorabilia odoratu nō ꝑcipiūtur ibi· Adhuc autē Prima in duas (qr) quia primo declarat intentū suum· secūdo hoc manifestat ꝑ quoddam simile ibi. Racionabile autem est. Primo ergo on̄dit ꝙ difficile est accipere spēs odoris et p̄t eē ratio sua talis. Difficile est nobis accipere quid sit odor ergo difficile est nobis acciꝑe species odoris (qr) quia species nō cognostuutur sine quiditate odoris. ꝙ a nobis sit difficile acciꝑe quid sit odor patet. quia inter omnia animalia habemus pessimū olfactum. Ex quo sequitur ꝙ nō possumus peruenire perfecte ad notici am odoris. hoc est ergo qnod dicit littera ꝙ de odore et olfactibili non ita bene potest determinari a nobis sicut de andibili et visibili. quia uō ita manifestum est nobis quid sit odor sicut manifestum est nobis quid sit sonus aut visibile vtrum sit lumen vel aliquid huiusmodi. Causa autem horum est quia hunc sensum scꝪ olfactum peiorem habemus multis animalibus. Vnde homo praue odorat et nichil odorabilium odorat sine leticia et tristicia sicut non existente certo quo sentimus. ¶Deinde cum dicit. Rationabile autem est manifestat intentum suum per simile dicens ꝙ rationabile est ꝙ hominū genus sic se habeat ad percipiendos odores sicut se habent animalia habencia duros oculos ad percipiēdos colores quos propter debilitatem visus nisi quadam excellencia prout eis ingeritur interior aut contrariū ¶Quereret aliquis Vtrum sit ve (rum) quod dicit phūs. ꝙ homo inter cetera animalia habet peiorem olfactum. Dicendum est ꝙ sic ¶Ad cuius euidenciam notandnm est. ꝙ ad bene olfaciendum et ad bonitatem olfactus requiritur proportio et conueniencia inter obiectum et potenciam siue inter odorem et potenciam olfactiuā· odori autē ꝯnaturale ē calidū [Page] et siccum & ideo ad bonitatē instrumenti olfactus requiritur victoria calidi & sicci. hoc autē deficit in homine. ex quo sequit ꝙ in eo deficiat bonitas olfactus. ꝙ hoc deficiat ī homine (pꝪ) patet. homo em̄ sm ꝓportionē sui corꝑis (hꝪ) habet cereb (rum) maiꝰ ceteris animalibus. cereb (rum) autē est frigidum & humidū. ex quo sequitur ꝙ instrumentū qd positū est in vicinio iuxta cereb (rum) sit frigidū et humidū. & ꝑ ꝯn̄s nō bn̄ ꝓporcionatur suo obiecto et sic impedit bonitas olfactus et ideo aīalia hn̄tia sicca cerebra hn̄t melorē olfactū. ꝙ autem hoīes respcū alio (rum) aīaliū habeant cerebrum magis frigidū et humidū indicat longitudo dormitationis hominis. Diucius em̄ et sepius homo dormit ceteris animalibus ita ꝙ quasi medietas vite homis sompno deputatur ¶Secūdo quererꝪ aliquis. vt (rum) homo nichil odorat sine leticia et tristicia sicut dt phūs Dicendū est ꝙ sic ¶Ad cuiꝰ intelligenciam notandū est ꝙ leticia oritur ex ꝯiunctione ꝯueniētis cū ꝯueniēti. tristicia autē oritur ex cō iunctione disconuenientis cum disconuenienti. sentire ergo cum leticia et tristicia idem est qd sentire extrema sensibilia & nō media. Ex tremū autē sensibile si sit bene odorans et bene redoles sicut valde cō ueniens leticiam facit. si autem sit male odorans et fetens sicut valde disconueniens tristiciam facit. Intentio enim phī est dicere ꝙ homo propter debilitatem sui olfactꝰ nō percipit nisi fortes odores qui inferunt leticiam et fortes fetores qui inferunt tristiciam. non autem percipit medios odores quia olfactus propter sui debilitatem atalibus odoribus non mouetur Notandum est ꝙ simile est de animalibus habentibus duros oculos et homini (bus) sicut enim animalia habencia duros oculos non bene vident nec vident visibilia nisi excellencia et hoc quia propter duriciem oculo (rum) non potest bene imprimi species visibilis sic homo male odorat nec bene ꝑcipit dr̄as odorabilium et hoc quia propter debilitatem olfactus que oritur ex frigiditate cerebri nō potest bene percipi odor. ¶Deinde cum dicit. Videtur enim. Ostēdit quomodo innotescunt nobis differencie odorum et duo facit. quia p̄ mo ostendit ꝙ differencie odorum nobis innotescunt per differencias sapo (rum)· secūdo ostendit quomodo respondeant differencie odo (rum) drn̄cijs sapo (rum) ibi. Est autem sicut humor ¶Ad euidenciā p̄mi notandū est ꝙ minꝰ certa nobis innotescūt per magis certa dr̄e āt saporum nobis sunt certiores (quam) differēcie odoru [...] et ideo differēcie odo (rum) innotescunt per differēcias saporum· ꝙ autem sapores sint nobis [...]erciores (quam) odores. hoc oritur. (qr) quia homo habet cerciorem gustnm (quam) olfactū sm hec dicta hec ꝑs (hꝪ) habet duas ꝑtes. (qr) quia primo phūs ponit ꝙ odores hn̄t analogiā [Page] ad sapores. secūdo on̄dit ꝙ sapores sunt nobis certi ibi. Sed cercior. ¶Quātū ergo ad p̄mū dt ꝙ s̄sus olfactꝰ videt hr̄e quādā analogiam ad gustū. & silr̄ species humo (rum) .i. sapo (rum) vident hr̄e quādā analogiā ad spēs odoris ¶Deinde cū dt SꝪ cercior. on̄dit ꝙ sapores nobis sunt certi & est ratio sua talis. hō (hꝪ) habet gustum certiorē (quam) alia aīalia. sed per gustū cognoscimꝰ sapores ergo sapores suut nobis cerciores (quam) alijs animali (bus). maiorē huiꝰ rōnis ꝓbat scꝪ ꝙ gustus sit certior nobis (quam) alijs aīali (bus). sic phūs in lr̄a. tactus ē nobis certissimꝰ sed gustꝰ est quidā tactꝰ ergo gustꝰ est nobis certissimꝰ. ¶Circa hāc ꝓbationē ꝓcedit sic phūs· (qr) quia p̄mo ponit ꝙ tactꝰ est certissimꝰ in hoīe & ꝑ ꝯn̄s gustus. secūdo ex hoc ꝯcludit quandā ꝯclusionē ibi. Vn̄ & prudentissimū ¶Quātū ad primū dt lr̄a ꝙ nos habemꝰ cerciorē gustū certeris aīa li (bus). cuiꝰ rō est. (qr) quia gustꝰ est quidā tactꝰ. hūc aūt s̄sum scꝪ tactū (hꝪ) habet hō certissimū. In alijs vero sensi (bus) de ficit homo a multis alijs animali (bus) Multa em̄ animalia melius vident & melius olfaciūt (quam) homo. sed in tactu homo excellit alia animalia. cercius em̄ cognoscit & melius certificat tactns hominis (quam) tactus alio (rum) animaliū ¶Deinde cū dicit. Vnde & prudentissimū. Ex dictis ꝯcludit quādā ꝯclnsionē dicens ꝙ (qr) quia homo excellit alia aīalia in tactu ideo est prudentissimū ommū animaliū alio rum· (qr) quia bonitas tactus attestatur ingenio et prudencie. Qd autē bonitas tactns attestatur ingenio hoc ꝓbat ꝑ signū. sm em̄ hūc s̄sum et sm nullū aliū in generacōe hominū iudicant aliqui hoīes ingeniosi & a liqui nō ingeniosi. qui em̄ hn̄t duras carnes & ꝑ ꝯn̄s malū tactum sunt inepti sm mentē. qui āt sunt molles carne et ꝑ ꝯn̄s boni tactus sunt bene apti mente ¶Quereret aliquis. Vt (rum) tactus arguat bonitatē intellectus. Dicendū est ꝙ sic qd duplici via venari possumꝰ Prima via talis. bonitas tactus arguit bonitatem ꝯplexionis. bonitas em̄ ꝯplexionis arguit nobilitatem forme. semꝑ enim debet esse proporcio inter materiam et formam. (qr) quia materia nobilior arguit nobiliorē formam. Intellectus autem melius intelligit in corpore melius cō plexionato et proporcionato. Secū da via talis est. Tactus est fundamentum omninm sensuum. ex quo sequitur ꝙ qui habent meliorē tactum simpliciter habent meliorem sensitiuam. Ad bonitatem aūt sensitiue sequit bonitas intellcūs. (qr) quia bonitas s̄sus est dispositio ad bonitatem intellcūs ¶Secūdo quereret aliquis. Vt (rum) sit verum qd dictū ē in solutione precedentis questionis scꝪ ꝙ bonitas tactus arguat bonitatem complexionis. Dicendū est ꝙ sic ¶Ad cuius euidenciam notandum est ꝙ qualitates tangibiles sua mixtione complexionem [Page] faciunt que ꝯplexio nobilior est cū magis ab excellencijs recedit & ap ꝓpinquat medietati & equalitati· Tactus eciā tanto melior est q̄nto ꝯtraria sunt magis redacta ad mediū & magis recedentia ab excellē cijs. Argnemꝰ ergo sic. Bona cō plexio arguit recessum ab excellencijs et accessum ad mediū sed idem arguit bonitas tactus ergo bonitas tactus arguit bonitatē ꝯplexionis & ecōuerso. Ex hijs (pꝪ) patet ꝙ homo (hꝪ) habet meliorē tactū (quam) cetera aīalia (qr) quia in hoīe qualitates tangibiles magis sunt reducte ad mediū. ꝓpter quā reductionē corpus est melius ꝓporcionatū ¶Tercio q̄reret aliquis. Vt (rum) alij sensus a tactu arguāt bonitatē intellcūs sicut arguit tactus Dicēdū est ꝙ nō. cuiꝰ ratio est. (qr) quia instrumentū tactus nō est denudatū a qualitati (bus) tangibili (bus) licꝪ sit denudatū ab excellencijs ha (rum) qualitatū et (qr) quia solus hic s̄sus ꝯcernit qualitates sensibiles ideo solꝰ hic sensus ꝯcernit ꝓportionē ha (rum) qualitatū ex qua proportione bona vel minus bona ꝯtingit arguere bonitatē intellcūs. Alij em̄ s̄sus a tactu bene deseruiūt intellcūi Deficiente em̄ vno s̄su deficit vna sciencia. per s̄sus em̄ res intelligibiles offerūt intellectui· (sed) tn̄ nullus alio (rum) corꝑaliū sensuū arguit corpus bn̄ ꝓporcionatū sicut arguit tactꝰ vt iā declaratū est ¶Dein̄ cū dicit Est aūt sicut humor. on̄dit quō species odoris rn̄deāt spēbus saporis dicēs ꝙ sicut humor .i. sicut sapor quidā ē dulcis & quidā est amarus ita & odores distinguūt (qr) quia quidā sunt odores dulces & quidā amari· (sed) notandū ꝙ q̄dā hn̄t ꝓporcionalit odorē & saporē .s. dulcē saporē & dulcē odorē. q̄dā uo nō ꝓporcionāt in odore & sapore. hn̄t em̄ suauē saporē & nō suauē odorē sicut aūt ē de dulci & amaro scꝪ ꝙ trāsferūtur ad odores ita ē de ace [...]oso austero .s. stipico .s. ꝙ trāsferūt ad odores. ē em̄ odor quidā acer quidā austerus q̄ dā acutus quidā pinguis. nō tamē vt dcm̄ ē odores semꝑ rn̄dent sapori (bus). licꝪ aūt nō semꝑ rn̄deāt tn̄ (qr) quia odores nō sunt ita manifesti sicut sapores acceperūt noīa a saporibus (qr) quia vt in pluri (bus) odores rn̄dent sapori (bus) sm ꝯsuetudinē re (rum) q̄ noīant dulcis em̄ odor & sapor est a croco & melle. acer vero a chimo et simili (bus). Eodem aūt mō est in alijs sapori (bus) et odori (bus). Notādū est ꝙ sicut dicit phūs sapores & odores nō semꝑ ꝓporcionātur. cuius ratio est. (qr) quia sapor ꝯsistit in humido aqueo aliq̄ liter digesto. odor autē consistit in sicco aereo debite ꝯtemꝑato contingit aūt qn̄ (que) vtram (que) substanciā scilitet subtilem aeream et aquiā grossiorem cōmixtam esse sm debitam proportionem et sic est suanitas odoris et eciam saporis. Si vero sit debita proportio in vno et nō in alio erit suauitas in vno & non erit suauitas in alio ¶Deinde cū dicit. Adhuc autem &c̄. Ostendit [Page] quomodo se habent nō odorabilia ad odoratū & eciā odorabilia (qr) quia odorabilia & nō odorasiilia ꝑripiūtur odoratu & hoc est qd dt lr̄a ꝙ sicut auditus est audibilis & nō audibilis cū sit vna potēcia opposito (rum) ita odoratus est odorabilis et nō odorabilis. Nō odorabile autē dr aut quia nō potest facere odorem vel habere sicut corpora simplicia vel quia parum habet de odore aut (qr) quia prauum et malum siue fetidum habet odorē et sicut non odorabile dicitur multis modis ita & nō gustabile. Notandū ꝙ visus nichil videndo ꝑcipit esse tenebram et auditus nichil audiendo ꝑcipit. esse silenciū. Eodem modo eo ip̄o ꝙ nichil odoras ꝑcipis nō odorabile
ESt aūt omnis olfactus Post (quam) dcm̄ est de odore hic ditit de medio ꝑ quod odoramꝰ & diuiditur hec ꝑs in duas ꝑtes. (qr) quia primo dicit de medio. secūdo mouet quedā questio ibi. Vnde & dubiū videtur. Primo ergo dicitur de medio ꝑ quod odoramꝰ & ideo dicit in lr̄a ꝙ olfactus sit ꝑ mediū. olfactꝰ em̄ est ꝑ aerem aut ꝑ aquā et de aere manifestū est. Restat ꝓbare de aq̄ ꝙ autē aqua sit mediū in olfactu patet. nam animalia aquatica sencinnt odorem sicut et alia animalia sanguinem habencia & similiter sanguinem non habencia· In omnibus enim hijs animalibus vnum est signum ꝙ habeant olfactū eo ꝙ a lō ge currunt ad alimentū cum non moueantur nisi ab odore. Vnde cō mentator. Apes mouentur ad suū ribum & ad nutrimentum a loco remotissimo et sunt ex animali (bus) carē tibns sanguine et similiter in piscibus et in multis animalibus aqne Notandū est sm ꝯmentatorē ꝙ sicut est de visu scꝪ ꝙ natura medij que deseruit visui non est aer sm ꝙ aer aut aqua sm ꝙ aqua (sed) est natura ꝯmunis scilicet diaphonitas ita eciam est de natura medij olfactns scilicet ꝙ est natura ꝯmunis aeri & aque. Notandū est sm ꝯmentatorem ꝙ in ista natura q̄ est medium in olfactu sunt odores extranei quia ipsa caret odoribus sicut diaphonum coloribus sicut eciam color habet duplex esse vnum scilicet in corpore colorato et hoc ē esse corporale aliud autem in diaphono et hoc est esse spirituale ita et odor habet duplex esse. vnum scꝪ in corpore & aliud in medio· primū esse est corporale. secundū esse spūale· primū est esse naturale. secundū extraneū et cum quidam ex hoc ignorauerunt existimauerunt ꝙ odor non separatur a corpore odorabili et ꝙ non habet nisi vnum esse tantum et isti sunt qui posuerunt ꝙ odor est fumalis euaporatio. Ad euidenciam dictorum quereret aliquis· Vtrum odor sit fumalis euaporatio. Dicendū est s ꝯmētatorē [Page] quidā dixerūt ꝙ a corpore odorabili dissoluit corpꝰ odorosum hn̄s corpus subtile & odorē subtilē qd mouet in aere donec ꝑueniat ad s̄sum odoratus et sic s istā positionē odor nō ꝑuenit ad sensum nisi cum corpore odoroso & cū fumo euaporante sm eciā istā positionē a corꝑe odorabili semꝑ aliquid euaporat hoc aūt ꝓbat Auicēna ꝑ signū nā poma odorem emittēdo desiccantur & ꝯtra hūt rugas qd uō eēt nisi aliquid a pomo realiter deflueret Ex quo videtur arguere Auicēna ꝙ odor est quidā realis defluxus a corꝑe odorabili. hāc positionē imꝓbat ꝯmentator p̄mo quidē ꝑ talem rationem Odor magis diffūditur & ad maiorē distāciā ꝑuenit (quam) fumalis euaporatio vel (quam) possit ꝑuenire corpus odorosum qd dissoluit a corꝑe odorabili. si em̄ odor nō haberet eē qddā nec ꝑueniret ad odoratū nisi cū corpore odoroso dissoluto a corpore odorabili nō ꝑueniret ad tantā distanciā ad quantā ꝑueniret corpus odorosum. cum autē odor ad maiorem distanciā ꝑueniat (quam) corpꝰ odorosum dissolutum a corꝑe odorabili manifestum est ꝙ odor nō est semper in tali corpore ¶Secūdo q̄reret aliquis. quō est ve (rum) qd dictū est in p̄cedenti questione ꝙ odor ad maiorē distanciā se multiplicat (quam) possit se extendere fumalis euaporatio. Dicendū est ꝙ hoc ꝓbat cō mentator sic. Animalia magis distancia mouent ad nutrimentū suum et hoc (qr) quia mouent ab odore Ad bellū em̄ troianū ꝓpter occisa corpora venerunt vultures & tigres a quingentis miliari (bus) ab odore tracti. quod ita ꝯꝑtum est. Vultures em̄ in terra illa nū (quam) fuerunt visi· locus autē ꝓpior vbi ante visi fuerunt distabat a loco cedis & corꝑm occisorum spacio quingenta (rum) leucarum sic ergo odor p̄t diffnndi vs (que) ad quingenta miliaria hoc autē impossibile est de corpore odoroso si āt illud corpꝰ alterat totū in ignem nō posset tantū se diffundere· Vbi aduertendū est ꝙ odor diffundit se sperice et equaliter ex om̄i ꝑte nisi aliquid impediat si ergo istud corpus vaporosum diffunderet se vs (que) ad quingenta miliaria oporteret ꝙ diffunderet se sperice scꝪ in longum latum et ꝓfundum si antē ita esset semidiamiter huiꝰ spere esset qngento (rum) miliariū vnde venerunt animalia ad cibū· diamiter aūt huius spere esset mille miliarium. Impossibile ē autem ꝙ res fumosa rare fiat spacio mille leuca (rum) nō tantuin linealiter sed sperice in longū latum et profundum. Si enim hoc esset hec pars fumosa incomparabiliter esset rarior igne quod est impossibile quia maxima dimēsio quā materia recipit est dimensio ignis ꝙ autem hec pars fumosa esset rarior igne patet quia tanta materia quauta est in illa parte fumosa nō haberet tam magnam extensionem eciā si ip̄a eēt sub forma ignis (quam)tā [Page] ha (bus) hec ꝑs fumosa. supposito ꝙ rarefiat vs (que) ad mille leucas in circuitu. Notandū est ꝙ Auic̄. nitit soluere hāc rationē quā fecit ꝯmentator dicens ꝙ aues ille sunt alti volatus & acuti visus ꝓpter qd cō tingere potuit vt nō ꝑ odoratū (sed) ꝑ visum illuc ꝑuenissent. si em̄ ꝯceditur ꝙ odor p̄t se tm̄ diffinire multo magis visibile potuit eciā eē ꝙ tē pore illo flarent magni venti et deportarent aliquā ꝑtem aeris infectam vs (que) ad odoratum illa (rum) auiū Ex quo sequit ꝙ nō oportuit materiam illā fumosam rarefieri vltra raritatē ignis ¶Tercio quereret aliquis vt meliꝰ pateāt dicta. Vt (rum) om̄is s̄sus ꝑficiat tactu. Dicendū est ꝙ sm opinionē aliquo (rum) om̄is s̄sus tactu ꝑficit. Aliter tam̄ sm eos est in visu & in alijs s̄sibꝰ In visu em̄ sic est ꝙ ex visu egrediūtur linee visuales ꝓgredientes vs (que) ad rem visam & ex ea (rum) ꝯtactu senciūtur visibilia· et sic visus fit ꝑ quendā ꝯtactū· fit eciā olfactus ꝑ quendā ꝯtactū sm positiouē isto (rum) nā vt dicūt a corꝑe odorabili egreditur quedā ꝑs fumosa que ē subm̄ odoris ꝑueniētis vs (que) ad odoratū ip̄m. Mouet in auditu eciam quidā ꝯtactus. nā aer motus ꝑtingit vs (que) ad auditū. nā aer motus ē subm̄ soni. hec positio multipliciter impossibilis est & p̄mo quidē (quam)tū ad visum. nā vt ꝓbatū est sup̄ visus fit intus suscipiendo et nō extramittēdo sicut ponebat hec posicō que ponebat ꝙ linee egredientes a visu perueniunt vs (que) ad rem visibilem· Deficit eciā in odoratu & maxime si vera esset positio commentatoris quia odor non peruenit ad olfactum cum parte fumosa ꝙ autē ita sit potest patere ꝑ alium modū (quam) prius. Si enim odor esset fumalis euaporaretur. si eciam odor non pertingeret ad olfactū uisi in fumo ꝯtingeret ꝙ olfactus esset quidam tactus quod num (quam) coucessum est ab aliquo phō. bene em̄ ꝯcessit phs̄ ꝙ gustus est quidam tactus sed ꝙ olfactus sit quidam tactus num (quam) concessit. Alia via probat commē tator ꝙ hec positio non est possibilis sic dicens. si odor esset in aliquo corpore quod deflueret a corpore odorabili tunc necesse est cum hoc corpꝰ spericum penetraret aerem sm totum aut ꝙ aer recederet a loco suo aut ꝙ duo corpora essent simul. hoc est impossibile. hūit em̄ ꝯmentator ꝓ impossibili ꝙ duo corpora essent in eodem. cū ergo ille fumꝰ sit corpus vel aer expellitur de loco suo. vel duo corpora sunt in eqdem loco sic ergo (ptꝪ) patet ꝙ hec positio iam dicta peccat in olfactu & visu. peccat eciā in auditu. Auditus em̄ nō est quidam tactus. ¶Ille em̄ s̄sus qui fit ꝑ mediū extrinsecū & distans non est tactus. talis eciam est auditus vt declaratū est sup̄· De gustu ergo certū est ꝙ est quidam tactus vt declarabitur infra. sed alij tres sensus scꝪ visus auditꝰ & odoratus [Page] nō sunt quidā tactus cū sint ꝑ mediū extrinsecū. Notādū est ꝙ odor realiter est in pomo siue in corpore odorabili. Est eciā realiter in illis vapori (bus) qui exalant ex corꝑe odorabili. si aliqui vapores exalant vt ꝯmuniter ponitur odor non fit fine fumali euaporatiōe. nō tn̄ necesse ē ꝙ ista fumalis euaporatio ꝑtingat vs (que) ad olfactū siue vs (que) ad terminū vnde ꝑcipitur odor· licꝪ aūt odor in corꝑe odorabili siue in eo qd dissoluitur a corꝑe odorabili sit realiter tn̄ in aere est intencionalit ita ꝙ in illa ꝑte medij ad quā nō ꝑuenit fumalis euaporatio est tm̄ intē tionaliter. Vnde ꝯmentator· Impossibile est vt odor sit in aere sicut in corꝑe ꝯposito. simplicia em̄ non recipiūt odores. remanet igitur vt sit in eo sicut color in diaphono Ac si dicat ꝯmētator. Odor est in corpore ꝯposito realiter in aere āt nō p̄t eē realiter cuiꝰ ratio est (qr) quia aer est corpus simplex. Corpus autē simplex nō p̄t eē susceptiuū odoris. Restat ergo ꝙ sicut color est intē cionaliter in diaphono ita odor ē intencionaliter in medio. Notandū ē sm ꝯmentatorē ꝙ eē coloris ī medio est magis spūale (quam) esse odoris huiꝰ autē signū est (qr) quia venti vident odores adducere & hoc est qd fecit quosdā estimare ꝙ odor es (sed) corpus qd tn̄ falsum est. Ita em̄ est ī hac intentione de odore sicut de sono. sonus autē fit a passione in aere. impeditur em̄ a ventis nō tn̄ sequitur ex hoc ꝙ sit corpus ¶Dein̄ cū dt Vnde & dubiū videtur. mouet q̄ndā questionē et dubitationē circa p̄ dicta. et p̄mo quidē mouet questio secūdo soluitur ibi. Videtur autem Prima in duas (qr) quia p̄mo obicit ad vnā ꝑtem q̄stionis. secūdo ad aliam ibi. Sed impossibile est ¶Ad euidenciā p̄mi notandū est ꝙ questioē in hoc. Vt (rum) adoratus ꝑ quē ꝑcipitur odor sit sensus vniꝰ rationis in om̄i (bus) adoranti (bus) & videt ꝙ nō. (qr) quia quedā aīalia odorant respirando et quedā nō respirando. alrus aūt sensus videtur eē iste qui respirat ab isto qui nō respirat. hoc ē ergo qd dicit lr̄a ꝙ dubiū videtur si omnia aīalia similiter odorant .i. hn̄t sensum odoratus vnius rationis videt ꝙ nō (qr) quia hō sentit odorem respirādo uō em̄ odorat nisi attrahat aerem. Emittēdo em̄ aerē vel retinēdo nō odorat nec a longe nec ꝓpe. nec eciam odorat si odorabile ponatur intus in naso. hoc enim est ꝯmune om̄i (bus) sensi (bus) ꝙ sensibile positū supra sensum nō sentit. licet aūt homo nō odoret nisi respirando tn̄ si aliquis temptare voluerit reꝑiet ꝙ aīalia nō hn̄tia sanguinē nō respirant. Ex quo videtur ꝙ habeāt alterū sensum .i. alterius rationis (quam) olfactū et alios sensus qui sunt in homine. Notandū est ꝙ animalia que sanguinē nō hn̄t non respirant eo ꝙ habent frigida corda & nō indigent euentatione refrigerante·
Dein̄ cū ditit. Sed impossibile [Page] est· obicit ad ꝑtē ꝯtrariā & diuidit in duas ꝑtes sm ꝙ adducit duas rationes ibi. Amplius autē. Adducit ergo primā rationē que p̄t eē talis. Odor respicit olfactū fic̄ actiuū respicit passiuū (qr) quia olfactus mouetab odore. vbi autē actiuū vnius rationis est passiuū vuius rutionis sed odor est vnius rationis respectu om̄is olfactus ergo olfactus in omni (bus) est vnius rationis. vel p̄t sic de duci ista ratio. Olfactus est sensus odorabilis & ecōuerso. ergo vbicun (que) est sensus odorabilis ibi est olfactus & nō aliquis alius sensus sine hoc fiat respirando siue uō. hoc est ergo qd dicit lr̄a. ꝙ impossibile est esse aliū sensum in nō respiranti (bus) (quam) in respiranti (bus). cuius ratio est. (qr) quia olfactus odoramenti sentit odorē olfactus em̄ est sensus boni odorati et mali ¶Deinde cū dicit. Amplius autē. Ponit secūdā rationē que p̄t esse talis Ille sensus qui corrū pitur a forti (bus) odori (bus) est olfactus sed aīalia nō respirantia corrūpūt a forti (bus) odoribꝰ ergo hn̄t sensum olfactꝰ sicut & homo. Et p̄t sic formari ratio Eiusdē s̄sus sunt eadē corrumpentia nō em̄ visus patitur a sonis nec auditus a colori (bus): sed sensus aīaliū nō respirantiū a fortibus et excellenti (bus) odoribꝰ vt sulphure et hmōdi corrūpūtur ex quibus eciā homo corrumpitur. ergo necesse est ꝙ animalia nō respirantia habeant olfactum sicut et (hꝪ) habet homo ¶Deinde cū dicit videt aūt in homini (bus). Soluit questionē ¶Ad cuiꝰ euidenciā notandū est ꝙ diuersitas in modo respirandi nō arguit diuersitatē sensus sed bene arguit diuersitatē organi et ideo phūs volens soluere hāc questionē ostēdit ꝙ organū olfactus aliter est dispositū in respiranti (bus) (quam) in nō respirā ti (bus) et hoc manifestat ꝑ quoddā simile· Primo ergo ponit simile. secūdo adaptat ad ꝓpositū ibi. Sic igitur Primo ergo ponit simile dicens ꝙ hoc sensitiuū scꝪ sensus olfactus videtur differre in hominibus ad sensitiua que sunt alio (rum) animaliū ficut oculi hominū drn̄t ab oculis duris quorūdam animaliū· hic quidem scꝪ homo flagma (hꝪ) habet .i· pā nū et palpebras eo modo quo dura sunt quasi ficut velamen ad cooperiendū oculos quas palpebras aliquis nō mouēs ne (que) retrahens nō videt. forcia aūt oculis nichil hmōi hn̄t nec indigent sed mox vident q̄ funt in lucido ·i. in diaphono illumi nato. pisces em̄ qui hn̄t duros oculos nō hmōdi palpebras quas oꝑꝪ remouere vt videant ¶Deinde cū dicit· Sic igitur· hoc simile adaptat ad ꝓpositū dicens ꝙ eodem mō sensitinū odoratiuū alijs animali (bus) scꝪ nō respirāti (bus) inest sine oꝑculo sic̄ ꝯtingebat in oculis aīaliū recipienciū aerē. respiranti (bus) em̄ necesse hr̄e cooꝑimentū qd ipsis animali (bus) discooꝑitur ampliatis aūt venis & poris & ꝓpter hoc talia aīmalia respirancia nō odorant in aqua. [Page] cuius ratio. quia necesse est ea pati odorem .i· ea ꝑcipere odorem respirando. hoc autē scꝪ respirare facere non possunt in humido. Notandum est ꝙ quodāmodo simi [...]e est de odoratu hominis ad alia animalia que non respirant et de oculis habentibus cooperimentum ad oculos duros non habentes cooperimenta et quodammodo dissimile. Quantum enim ad hoc est simile. (qr) quia sicut animalia habencia duros oculo [...]. eo ꝙ non habeant palpebras non indigent remouere cooperimentum ꝓhibens ad hoc ꝙ videant. alia autē animalia habencia palpebras indigent sicut respirantia animalia in digeut remouere cooperimentum. alia autem animalia non respirancia non indigent. hoc autem habere cooperimentum vel non habere non arguit diuersum sensum sed diuersum modum sencieudi. ita eciā odorare per respirationem vel non. nō arguit diuersum sensum sed diuersum modum odorandi. Quantum autē ad hoc est dissimile. nam animalia nō habencia duros oculos melius vident (quam) animalia habencia duros oculos· homo autem qui assimilatur animalibus non habenti (bus) duros oculos non melius odorat (quam) alia animalia sed peius vt ostēsum est prius ¶Deinde cum dicit Est autem odor. determinat de organo odoratus dicens ꝙ odor fundatur ī sicco sicut sapor in humido. odoratiuum autem sensitiuum ·i. instrumē tum odoratus tale est in potencia quale est odor in actu. Notandum est ꝙ sicut organum visus est in potencia ad colorem & ad lucem ita organum odoratus est in potencia ad odorem et quia odor est passio sicci ē in potencia ad siccum. Ymaginabimur enim ꝙ organum odoratus p̄t ꝯsiderari duobus modis. Primo enim modo consideratur in se et absolute et sm ꝙ est possibilis transmutari ab odore & sic tale organum non est siccum sed est humidum et frigidum quia situatum est iuxta locum frigidissimum scꝪ cerebrum Secundo modo potest ꝯsiderari hoc organum sm ꝙ est in actu olfaciendi et sm ꝙ actu mouetur ab odore et sic effititur ficcum cuius ratio ē quia agens assimilat sibi passum & facit ip̄m tale quale ip̄m ē. Odor autem agit olfactus patitur et (qr) quia odor est passio sicci trahitur olfactꝰ ad siccum et sm istam rationem cō siderandi olfactum dicitur in libro de sensu et sensato ꝙ orgauum olfactus est ignee nature
GVstabile est autē Post (quam) phūs determinauit de visibili audibili & olfactibili hic qnarto determinat de gustabili. et diuiditur hec pars in duas partes. quia primo determiuat de gustabili in communi. secundo determinat de speciebus gustabilis ibi. Species autē horum [Page] Prima in duas. (qr) quia p̄mo ostēdit ꝙ gustabile nō ꝑcipitur ꝑ mediū. secūdo on̄dit quale ꝯtingit esse organū gustus ibi· Qm̄ aūt humidum. Prima ī tres (qr) quia p̄mo on̄dit ꝙ gustabile uō sentit ꝑ mediū. secundo on̄dit qd requirit ad gustū ex quo mediū nō requirit ibi. Nichil āt facit. tercio on̄dit quid ꝑcipiat per gustū ibi. Sicut āt visus· Prima in tres. (qr) quia p̄mo on̄dit ꝙ gustabile nō sentit ꝑ mediū. secūdo remouet quādā cauillationē ibi. Vn̄ et si in aqua. tercio māifestat qd dixit ibi Color aūt nō sic. Primo ergo manifestat ꝙ gustabile nō sentitur ꝑ mediū & p̄t ratio sua eē talis. gustabile est quoddā tangibile (sed) tangibile nō sentit ꝑ mediū ergo gustabile nō sentit ꝑ mediū ¶Circa hāc rationē sic ꝓcedit (qr) quia p̄mo poīt ꝙ gustabile est qddā taugibile. ex quo sequit ꝙ nō senciat ꝑ mediū. secūdo hoc ꝓbat ibi. Et corpus in quo et humor ¶Quātū ad primū dicit ꝙ gustabile est quid tangibile et (qr) quia ita est ideo nō seutit ꝑ mediū qd sit corpꝰ extraneū ne (que) em̄ tactū ꝑ mediū extraneū sentit (sed) ꝑ mediū ꝯiunctū. Caro em̄ est mediū in sensu tactus ¶Deinde cum dicit. Et corpus. on̄dit ꝙ gustabile est quodd ā tangibile dicens. ꝙ illud in quo est humor ·i. sapor qui est quid gustabile est in humido sicut in materia. hoc autē humidū ē quid tagibile .q.d. phūs pro tanto gustabile est quid tangibile quia fundatur in humido quod est quid tangibile. Notandū est ꝙ est duplex mediū. Est em̄ mediū extraneū. vocatur autē mediū extraneū quod non est pars animalis & ꝑ tale mediū senciūtur sensibilia prius dicta. senciūtur em̄ ꝑ aerē & aquā que nō sunt ꝑtes animalis & si loquamur de tali medio sic ꝓbat hic phūs ꝙ gustabile nō sentitur ꝑ mediū. secūdo est quoddā mediū ꝯiū ctum qnod est ꝑs animalis et de tali medio dcm̄ est ꝙ tactus sentit ꝑ mediū ¶Quereret aliquis. vt (rum) gustabile sit quoddam tangibile. Videt ꝙ nō (qr) quia si gustabile est qd dam tangibile ergo gustus est quidā tactꝰ. ꝯn̄s est falsum ergo an̄s ꝯn̄a (pꝪ) patet ꝑ hoc ꝙ potēcia distinguatur ꝑ actus et actus ꝑ obiecta. si ergo obiecta nō distinguūt nec potencie. si ergo gustabile nō distinguitur a tangibili sed est ꝑs eius nec gustus distinguit a tactu. falsitas consequētis (pꝪ) patet (qr) quia si gustus nō distinguit ꝯtra tactū nō erūt qn (que) s̄sus sed tm̄ quatuor ¶Ad oppositū est dcm̄ phī ¶Ad hāc q̄stionē dicendū est ꝙ gustabile eē qd dā tangibile p̄t intelligi duo (bus) modis. p̄mo mō formaliter ita ꝙ formalitas tangibilis sit for̄litas gustabilis vel ꝙ formalitas taugibilis sit de formalitate gustabilis et hic ītellcūs ē īpossibilis Cū em̄ potēcie distinguāt ꝑ for̄litates obō (rum) sequit ꝙ si for̄litas gustabilis et tangibilis est eadē vel si vnū est de [Page] formalitate alterius gustꝰ & tactꝰ nō sunt due potēcie & sic non erunt qn (que) potēcie s̄sitine sed tm̄ q̄tuor. Secūdo mō p̄t ītelligi gustabile eē tāgibile (qr) quia gustabile fundat ī quodā tangibili ita ꝙ materialit loq̄ndo & nō formalit gustabile ē qddā tangibile & hic intellcūs est verus Ad cuiꝰ euidēciā p̄mo ītelligemꝰ ꝙ in gustu est aliquid formale et aliquid materiale formale ī gustu ē sapor (qr) quia de formalitate gustꝰ ē ꝙ moueat a sapore Materiale āt ī gustu est hnmidū in quo fundat sapor & (qr) quia humidū ē qddā tangibile ideo dcm̄ est ꝙ gustabile est qddā tangibile. Secūdo intelligemꝰ ꝙ licet gustabile siue sapor fundet in humido nō tn̄ fundat in om̄i humido. non em̄ fundat in humido corpo (rum) simpliciū (qr) quia corꝑa simplicia nō sunt susceptiua saporis sed fundat in speciali humido ꝓpter quā specialitatē dixit phūs ꝙ gustabile est qddam tangibile. nō em̄ dixit gustabile eē om̄e tangibile sed est quoddā tangibile .i. fundat in quodā tangibili. ¶Ad argumētū (pꝪ) patet. ꝓcedebat em̄ ac si gustabile est quoddā tangibile formaliter vbi p̄mo notandū est ꝙ ficut gustabile est qnoddam tā gibile .i. fundatur in quodam tangibili ita gnstus est quidam tactus .i. fundac [...]r in quodam tactu. non em̄ in omni ꝑte corporis vbi est tactus est gustus sed in lingua tātū et ideo gustus fundatur tautum in taciu lingne. propter quam fundationem p̄t dici ꝙ gustus non est om̄is tactus sed quidā .i. nō fundatur in om̄i tactu sed in quodā. Secundo notandū est ꝙ gustū eē tactū p̄t intelligi duobus modis vel (quam)tū ad modū senciendi vel (quam)tū ad obm̄ qd sentitur. si intelligatur p̄mo iuō sic gustus est quidam tactus quia idem modꝰ videtur esse in tactu et gustu sicut em̄ tactus ꝑcipit suum obiectum tangendo & sine medio extraneo sic et gustus· Secundo modo p̄t intēlligi gustū esse tactū quo ad obiectū (qr) quia scꝪ obiectū gustꝰ est obiectū tactus & hic intellcūs ē impossibilis (qr) quia obiecta tactus sunt q̄ litates tangibiles scꝪ calidū frigidū humidū & siccū obm̄ autē gnstꝰ est sapor. sapor aūt nō est qualitas tangibilis licet fundet in qualitate tangibili sicut in humido ¶Deinde cum dicit. Vnde et si in aqua essemus. remouet quandam cauillationem seu obiectionē ¶Ad cuiꝰ euidenciam notandum est ꝙ de ratione gustus vt dictum est. est ꝙ senciat non ꝑ medium extraneum et distans id est quod facit distare gustum a gustabili. Contra hoc pos (sed) aliquis obicere sic. si nos essemus in aqua et aliqnod corpus saporosum dissolueret per aquam sentiremus saporem illius corporis saporosi et tamen essemus distantes ab illo corpore saporoso. Ex quo enim videtur sequi ꝙ senciamus saporem per medium distans. Sentimus enim corpus saporosum [Page] ꝑ aquā quod tn̄ corpus distat a nobis· hāc obiectiouē excludens phūs dicit ꝙ si essemꝰ in aqua sentiremꝰ vti (que) corpus dulce appositū ī aqua hic tamen sensus non est per aquā tam (quam) ꝑ medium· sed ideo esset (qr) quia ille sapor ꝑmisceret humido aqueo sicut si ꝑmisceret sapor aliquis inpotu vini vel aque & aqua sic immutata immutat gustum. Notandum ꝙ isti fic arguentes non bene ymaginabantur· Ymaginabantur enim ꝙ corpus saporosum immutaret aquam intencionaliter ita ꝙ aqua esset quoddam medium inter gustabile et gustum sicut aer est quoddam medium inter visum et visibile. hec autem ymaginatio falsa est. si enim ita esset gustus non esset quidam tactus sicut nec auditus nec visus qui senciunt per medium distans ¶Ymaginotio ergo philosophi vera est scꝪ ꝙ aqua immutatur immutatione naturali a corpore saporoso et ꝙ gustus nō ꝑ [...]ipit saporem vt in corpore saporo so distāte sed vt inest aque immutate a corꝑe saporoso. ꝙ āt ita fit (pꝪ) patet per signū Gustus enim non sic intense immutatur ab aqua sic saporosa facta sicut natus est immutari a sapore corporis distantis eo ꝙ iste sapor debilitatur per admixtionem aque ¶Deinde cum dicit. Color autem. Manifestat qd dixit. dixit enim ꝙ sapor immiscetur medio sicut aque. hoc autem manifestat dans differenciam & ꝯueniē ciam inter saporem et colorem· differencia autem est ꝙ color non ad miscetur medio nec aliquod defluens a corpore colorato vs (que) ad visum immntat sensum sed per spiritualem immutationem medij. sapor autem vt dictū est admiscet medio & (quam)tum ad istam dr̄am dicitur in lr̄a ꝙ color non sic videtur in eo ꝙ miscetur scꝪ medio nec eciam videtur defluxioni (bus) .i. ꝑ defluxiones a corpore colorato· vt quid ergo mediū nichil est .i· (quam)tum ad medium nulla ꝯueniencia est inter colorem et saporem. Quātū autē ad hoc est ꝯueniencia. (qr) quia sicut color ē visibile .i. obiectū visus. ita humor est gustabile .i. obiectū gustꝰ .q.d. phūs breuiter ex istis· (quam)tū ad obiectū est ꝯueniencia inter colorem et saporem q̄ntum autē ad mediū nulla est ꝯueniencia. Notandū est ꝙ color et sapor dr̄as hn̄t. p̄ma differencia est (qr) quia visus nō ꝑcipit colorem medij vt aeris vel aque (sed) corporis colorati distantis per aerem vel aquam & ideo sentit per mediū gsstus aūt aliqn̄ seutit saporem vt aque immutate per corpus saporo sum et ideo aqua non debet dici hic mediū inter corpus saporosum et gustum· Secunda dr̄a est ꝙ color immutat medium tantū intencionaliter uon ꝑ defluxnm ꝑcium corporis colorati sapor aūt īmutat mediū puta aquam per defluxum corporis saporosi Tercia dr̄a est ꝙ visus magis accipit corpus coloratū [Page] a medio (quam) in medio. In visu enim necessario requirit mediū qd īmutatū intencionaliter tm̄ īmutat visum. Gustus autē nō accipit saporē a medio vel ꝑ medium quia sic sentiret per medium distans sed si est aliquod medium inter corpus saporosum & gustum sicut aqua. Gustus autem magis accipit illud in medio id est per commixtionē cū medio (quam) accipiat illud a medio ¶Deinde cū dicit. Nichil autē facit. on̄dit quid requirat ad gustū ex quo mediū nō requirit & dt ꝙ nullum saporosum facit sensum sui humoris sine humiditate Nā sicut color requirit lumen sine quo non videtur ita sapor requirit humidū sine quo non sentitur et ideo oportet ꝙ gustabile vel sit actu humidum sicut vinū vel aliquid hmōdi vel ꝙ sit potencia humectabile sicut id qnod sumitur ꝑ mediū abi & sicut salsum siue sal. ipsum em̄ ē bn̄ liquefactibile et bene liquefactiuū lingue. ¶Deinde cū dicit. Sicut autē visus. Post (quam) on̄dit ꝙ gustabile nō sentitur ꝑ mediū hic on̄dit ꝙ gustus est respectu gustabilis & non gustabilis & est ostensio sua talis· Anditus et visus assimilātur gustui in obiecto licet non assimilentur in medio. sed visus est respectu visibili [...] et non visibilis et auditus est respectu audibilis & nō audibilis ergo gustus est respectu gustabilis et nō gustabilis ¶Circa hanc ostensionem sic procedit (qr) quia p̄mo on̄dit circa quid est visue & auditus. secundo ex hoc ꝯcludit circa quid est gustus ibi. Sic antē est et gnstus ¶Qnātū ad primū dicit lr̄a ꝙ visus est respectu visibilis & inuisibilis. ꝙ autē sit respectu visibilis (pꝪ) patet de se. ꝙ autē sit respectu inuisibilis p̄t sic ꝓbari. visus est respectu tenebre (qr) quia ipsam iudicat sed tenebra est inuisibilis ergo visus est respectu inuisibilis. Alio modo p̄t hoc ꝓbari sic. visus est respectu valde splendidi sed valde splendidū est inuisibile ergo est respectu inuisibilis· Sciendum est tamen ꝙ aliter est inuisibilis tenebra et aliter valde splendidum. Tenebra enim est inuisibilis quia caret lumine. Splendidum autem valde est inuisibile quia corrumpit sensum & (qr) quia non est proportiouatum visui. sicut autem est de visu ita est de auditu anditus enim est respectu soin. sonus autem est audibilis et per consequens est respectu audibilis Est enim respectu silencij et quia silencium est inaudibile est respectu inaudibilis. Est eciam auditus respectu magni soni sicut visus respectu valde splendidi et quia magnus sonus non est bene audibilis propter suam exce lenciam ideo auditus est respectu non bene audibilis. sicut enim paruus sonus nō est bene audibilis propter sui paruitatem ita enim magnus sonus non est bene audibils propter sui excellenciā. Et ideo ꝓpter hoc breuiter [Page] dicitur iuuisibile qd licet sit aptū natū videri cū praue & male videt sicut em̄ ingressibile dr duo (bus) modis. vel (qr) quia nnllo mō ḡdi p̄t vel qd debiliter gradit ita & inuisibile dr duo (bus) modis· Notandū est ꝙ om̄e agens debet eē ꝓporcionatū passo & mouens moto. visibile autē est mouens. visus aūt mouet. ꝙ ergo aliquid nō bene videat oritur ex imꝓportione visibilis ad visum· hec āt imꝓportio vel iō est (qr) quia mouēs visum pa (rum) (hꝪ) habet de visibilitate ita ꝙ n̄ p̄t bn̄ mouere ip̄m visum vel iō est (qr) quia mouēs visum multū ha (bus) de visibilitate ita ꝙ excedat ip̄m visum sicut sol. Intelligemus ergo ꝙ eē inuisibile dr tri (bus) modis. p̄mo mō dr aliquid inuisibile qd oīno caret visibilitate que ē cā motiua visus et isto mō dicimꝰ ꝙ vox est inuisibilis. secūdo modo dr inuisibile qd licet habeat visibilitatē tn̄ (hꝪ) habet eā in modico gradu ita ꝙ nō p̄t bene mouere visum. tercio mō dr aliquid ī uisibile qd licet hēat visibilitatē tn̄ (hꝪ) habet eā in tanta excellencia ꝙ excedit ꝓportionem visus. ¶Deinde cum dicit· Sic aūt & gustus. quod dcm̄ est de inuisibili et inaudibili adaptat ad gustū siue qd dcm̄ est de visu et auditu adaptat ad gnstnm et primo hoc facit. secūdo determinat de gustu in respectu ad actū ibi Videtur aūt eē principiū ¶Qnantū ad primū ꝯtinuetur sic lr̄a. Ita dictū est ꝙ visus est respectu visibilis & inuisibilis & auditus respectu audibilis et inaudibilis eo modo dr gustus respectu gustabilis & nō gustabilis. nō gustabile āt dr aut (qr) quia pa (rum) (hꝪ) habet de sapore. aut (qr) quia malū (hꝪ) habet saporem. aut (qr) quia habet saporem nimis violentū ita ꝙ corrumpit gustū. Notandū est sm Themisteū ꝙ nō gustabile dr tri (bus) modis. primꝰ modus nō gustabilis est illius qui valde deficit a sapore sicut lapis vel aliquid simile. secūdus modus ē illo (rum) que valde excellūt sensinu gustus ita ꝙ ip̄m corrumpūt sicut sunt valde acuta. tercius modus nō gustabilis est qd nullo mō natū est sustiꝑe saporem sicut vox. ¶Deinde cū dicit. Videtur autē esse principiū determinat de gustu in respectu ad tactū ¶Ad cuius euidentiam notandū est ꝙ gustus est respectu potabilis et nō potabilis gustus est quidam tactus ergo tactus est respectu potabilis & non gustabilis. phūs ergo dicens ꝙ p̄ncipiū immutationis gustus est potabile et nō potabile et ꝙ gustus ꝑcipit vtrum (que) on̄dit in quo ꝯueniūt gustus et tactus ꝯueniūt em̄ in potabili et hoc est qd dicit lr̄a ꝙ potabile et nō potabile vn̄r esse p̄ncipiū gustus. Gustus em̄ ꝑcipit vtrū (que) vnū scꝪ nō potabile ꝑcipit vt prauū et corruptiuū gustus. aliud aūt scꝪ potabile ꝑcipit vt ꝯueniēs sm naturam & vt saluatiuū gustus & sic potabile et nō potabile est ꝯmune respectu gustus et tactꝰ ¶Qnereret aliquis. vt (rum) sit verum qd dicit [Page] phūs· ꝙ potabile & nō potabile est principiū gustus. Dicendū ē ꝙ sic hāc em̄ veritatē possumꝰ venari duobus modis· Primꝰ est ex ꝓportiōe que est inter obm̄ & potēciā· Proportio aūt que est inter obm̄ & potēciā puta inter gustabile & gustū est sicut inter mouēs & motū. Ex hac aūt ꝓportione orit ꝙ id qd est p̄ncipiū respcū obi & sine quo obm̄ nō p̄t mouere potēciā est eciā principiū respcū potēcie. Ex quo em̄ obiectū est quodāmō p̄ncipiū respectu potēcie (qr) quia eā mouet & trahit ad actū. om̄e id qd ꝯcurrit ad rōnē mouendi ex ꝑte obī & sine quo obm̄ nō mouet eciā erit p̄ncipiū respcū potē cie sic āt ē in ꝓposito. nā gustabile siue sapor mouet gustū nō aūt mouet eū nisi vt est in potabili siue humido. potabile em̄ sine humidū est materia ꝓpria saporis. forma autē nō mouet nisi ꝓ vt est in ꝓpria et debita materia. ex quo sequit ꝙ potabile est principiū Secūda via ad hoc idem on̄dendū est ex mō immutandi gustū. vt em̄ dcm̄ est supra. Gustus fundat in tactu sed nō in omni tactu sed in tactu lingue & (qr) quia ita est iō p̄us immutat tactus a potabili vel nō potabili (quam) immutetur gustꝰ a gustabili vel nō gustabili siue neruus exn̄s in lingua priꝰ immutat vt est instrumentū tactꝰ (quam) vt est instrumentū gustꝰ propter quā prioritatē potabile & nō potabile dr principiū respectu gustabilis & nō gustabilis vt immutat gustū & ꝑ ꝯn̄s est principiū respectu gustus ¶Secūdo quereret aliquis. Vt (rum) sit ve (rum) qd dt phūs ꝙ potabile & nō potabile ē ꝯmune respectu gnstus & tactus· Videt ꝙ nō. quia potēcie distincte dn̄t hr̄e obiecta distincta & nō ꝯmunia sed tactus et gustus sunt potēcie distincte ergo habēt obiecta distincta nō ꝯmunia ¶Ad oppositū est dcm̄ phī· Ad hāc questionē dicendum est ꝙ tota difficultas questionis ex hoc oritur ꝙ impossibile v [...]detur ꝙ due potencie distincte habeāt idē obm̄ & ꝑ cō sequēs videt impossibile ꝙ potabile et nō potabile sunt ꝯīa tactui et gustui. Si aūt poterit on̄di ꝙ potabile & nō potabile aliter respiciunt tactū et aliter gustū soluta erit difficultas. ꝙ em̄ vnū & idem diuersimode respiciat duas potencias uō ē impossibile. sic autē est in ꝓposito· Nam potabile & nō potabile for̄liter respiciūt tactū. potabile em̄ & n̄ potabile idem est quod humidū & n̄ humidū. humidū autē et nō hnmidū for̄liter respiciūt tactū gustū autē respiciūt potabile & uon potabile siue humidū & non humidū magis materialiter· Ymaginabimur em̄ ꝙ gustabile & nō gustabile for̄liter respiciūt gustū sed (qr) quia gustabile et non gustabile fuudatur in humido potabili. ideo humidū potabile materialiter respicit gustū et sic diuersi mode potabile et nō potabile respiciunt tactū & gustū. Vel dicendū est ꝙ potabile siue humidū simpliciter [Page] aspicit tactū. potab [...]le autē ꝙ aspicit gustum est potabile quod ē subiectū sapo (rum) faciens os feruere ī gustum ¶Deinde cū dicit. Quoniā autē humidū. determinat de instrumento gustuson̄dens quale debeat esse instrumentū gustus & primo quidem on̄dit veritatē huiꝰ. secūdo hanc veritatē manifestat ꝑ signum ibi. Signū autē ¶Ad euidenciā p̄ mi notandū est ꝙ om̄e passum tale est in potencia quale est agens in actu ita ꝙ id qd est formaliter in agēte est potēcialiter ī passo. Agēs autē trahens ip̄m passum de potencia ad actū assimilat sibi illud. sic āt est in instrumento gustus respectu gustabilis. Instrumentum em̄ gustns patitur & gustabile agit et (qr) quia gustabile est humidum ideo oportꝪ ꝙ instrumentum gustꝰ sit tal [...] qd possit humectari id est possit assimilari agenti. Ymaginabile enim ꝙ mobile et passum de se non assimilantur agenti et tamen potest assimilari. quia mobile de se nō habet formam quam recipit ab agente. quia si de se eam haberet uon esset in potencia ad eam uec eam reciperet. quia recipiens debet esse denudatum a natura recepti. cum ergo instrumentum gustus paciatur ab humido gustabili oportet ꝙ sit denudatum a natura humidi ita ꝙ non sit actu humidum oportet eciā ꝙ possit fieri humidum. hoc est ergo quod dicit littera. ꝙ quia gustabile suple quod agit in gustum est humidum. Ideo necesse est instrumentum gustus non esse humidum actu sed esse humidum in potencia ita ꝙ non sit impossibile ipsum humectari. Sic enim gustus patitur a gustabili inquantum gustabil sicut quilibet seusus patitur a sensibili inquātum sensibile. cū ergo gustabile in (quam)tum gustabile sit humidum necesse est ꝙ organum gustꝰ in (quam)tum est iam passum & assimilatū sit humectatū. idem aūt organū vt est gustaciuū .i. possibile miniutari a gustabili oportet nō esse humidnm ita ꝙ saluatū ī sua natura possit ꝑcipere omnes sapores. Ac sidicat phūs. gustus debet percipere omnes sapores ideo oportet ꝙ sit denudatus ab omnibus saporibus ita ꝙ in sui natura nullum habeat saporem ¶Deinde cum dicit. Signum antē. manifestat ꝙ dixit per quoddam signnm. Dixit em̄ ꝙ oꝑꝪ instrumentum gustus esse humidū Hoc autē manifestat sic dicens. ꝙ signum predictorum scꝪ ꝙ organū gustus non debet esse humidum (qr) quia debet esse tale ꝙ possit humectari. est quia non contingit sentire lingua existente sicca vel eciam multum humida. et hoc est quia gustꝰ impeditur a precedente humiditate. Lingua enim existente multum humida est ibi tactus primi humidi. quia cum aliquis habuerit linguam infectam aliquo sapore quicquid enim postea tangit ꝑ linguā sibi sapit de primo humido et eciam [Page] primo sapore quo est infectus Exemplū. Si aliquis gustauerit fortem saporem & postea gustet alterū nō ꝑcipiet ip̄m (qr) quia adhuc manet seusus primi humoris in lingua. et similiter laboranti (bus) .i. febricitanti (bus) omnia videntur esse amara· (qr) quia hn̄t linguam infectam humiditate colerica et amara ¶Deinde cū dt Spēs aūt humo (rum). determinat de specie (bus) sapo (rum) dicens ꝙ ita est in specie (bus) sapo (rum) sicut est in speciebꝰ colo (rum). sicut em̄ colores quidā sunt simplices et extremi quidā autem sunt ꝯpositi et medij. extremi quidē vt albū & nig (rum)· medij aūt & tō positi vt pallidnm et fuscū. dn̄r āt compositi (qr) quia ꝑticipant vtro (que) extremo scꝪ alto et nigro. Sic eciā saporū quidā sunt simplices & quidam medij & quidā ꝯpositi. simplices se hn̄t ꝯtrarie sunt dulce & amarum hos aūt simplices quedā spēs saporū sequūtur immediate tan (quam) habite .i. ꝯsequēter se hn̄tes. dulce em̄ sequit pingue. ama (rum) aūt sequit salsum. Alij autem medij sapores sunt acre auste (rum) ponticū et acutū fere em̄ hee vitent eē humo (rum) .i. sapo (rum). Ad hos autē sapores gustatiuū est in potēcia .i. instrumentū gustus. Gustabile aūt hmōdi potēciā trahit ad actū. vt em̄ dcm̄ est agēs assimilat sibi passum & trahit ip̄m ad actū. Notandū est ꝙ spēs enuate sapo (rum) pn̄t reduci ad septē (qr) quia austerū e [...] acre quodāmodo idē nomināt. Erunt ita (que) hee septē species sapo (rum) videlicet dulce. ama (rum). pingue. salitū· acre· ponticū. & acutum Sufficientia ha (rum) septē p̄t sic accipi. (qr) quia omnis sapor vel est extremꝰ vel mediꝰ. fi extremꝰ sic sunt duo sapores scꝪ amaruset dulcis. Si āt sit medius vel hoc est ꝓpter equedistanciā & sic est acutus sapor qui equalitater videt distare ab amaro et dulci. Si autē nō sit ꝑ equedistanciā tunc sapor ille vel est inter acutū & dulce vel inter acutū & ama (rum). Si inter acutū & dulce vel magis appropinquat dulci & tunc est pinguis sapor vel magis appropinquat acuto et tunc est acer sapor. Si autē sit inter acutū & amarū vel magis ac [...]edit amaro & tūc est salitus sapor vel magis accedit acuto & tūc est ponticus.
DE eo autem Post (quam) phūs determinauit de sensibilibus quatuor sensuum hic determinat de quinto sensibili scilicet de tangibili et diuiditur hec ꝑs in duas partes. in quarum prima mouet qnasdam dubitationes circa sensum tactus. secundo manifestat veritatē circa hunc sensum ibi Omnino autem videtur. Prima pars diuiditur in tres partes. quia primo philosophus dicit ꝙ idem est ī quirere de tactn et de tangibili. secundo mouet duas dubitationes circa tactum ibi. Habet autem dubitationem. tercio ipsas dubitationes soluit ibi. Omnes qnidem enim [Page] sensus. ¶Quantū ad primū dicit ꝙ eadem ratio est de tactu et de eo qd p̄t tangi .i. tangibili· qd em̄ dicitur de vno necesse est dici de alio si em̄ tactus non esset vnus sensus sed plures necesse est ꝙ tangibilia non sunt vnum genus sensibilium sed plura ¶Notandum est ꝙ licet tactus sit fundamentū omniū aliorum sensuum tn̄ quia inter om̄es alios sensus est minus spiritualis ideo de ipso vltimo determinat Notandū ꝙ ꝓportio est inter agens & paciens· agens em̄ vnius rationis arguit possibile vnius rationis & agencia diuersarum rationū arguunt possibilla diuersa (rum) rationū. Tangibile aūt & tactus sic se hn̄t ꝙ tangibile est agens & tactus patit. ergo si est dare tactus diuersos oꝑtꝪ ꝙ tangibilia sunt plnra & nō vniꝰ generis et hoc est qd dicit phūs· ꝙ eadem ratio est de tangibili & tactu quia si vnum multiplicatur & reliquū. ¶Deinde cum dicit. Habet autem dubitationem. mouet duas dubitationes circa tactum quarum prima est. Vtrum sint plures sensus tactus aut vnus tantum. secū da dubitatio est quid sit sensitiuū id est organnm sensus sentiendi in tactu· vtrum scꝪ caro sit organum sensus tactus in animali (bus) habentibus carnē et in alijs animalibꝰ non habeutibus carnem instrumentum tactus est aliquid proportionabile carni aut non est ita. sed hoc quidē videlicet caro vel proportionabile carni est medium in sensu tactus. Primum autem sensitiuum id est organum senciēdi est aliquid quod est intus id est intra carnem. Notandum est ꝙ non omnia animalia habent sanguinem sed quedā habent quedā nō hn̄t tn̄ aliquē humorem loco sauguinis sic eodem modo non omnia animalia hn̄t carnē sed quedam hn̄t carnem & quedā ꝓporcionabile carni. ꝓpter qd dt phūs in lr̄a. ꝙ in habenti (bus) carnem questio est. Vtrum caro sit mediū in tactu vel instrumentū eodem mō in habenti (bus) aliquid ꝓporcōnabile carni questio est· Vt (rum) lllud ꝓportionabile sit mediū in tactu vel instrumentū tactus ¶Deinde cum dicit Om̄i quidē em̄ sensus. determinat has duas dubitationes & diuidit ī duas ꝑtes. (qr) quia p̄mo determinat primā. secūdo secūdā ibi. Vt (rum) aūt est sensitiuū· Prima in tres. (qr) quia p̄mo on̄dit ꝙ s̄sus tactꝰ nō ē vnꝰ ꝑ quā dā rōnē. secūdo ꝯtra illā rōnē poīt quādā sophisticā solutionē ibi· Habet aūt solutionē quādā. tercio hāc solutionē positā excludit ibi. SꝪ qd fit vnū. Primo ergo ꝓbat ꝑ rōnē ꝙ s̄sus tactus nō est vnꝰ s̄sus. eciam p̄t eē rō sua talis. vnꝰ s̄sus est vniꝰ ꝯtrarietatis sed in tactu nō ē vna ꝯtrarietas sed plures ergo tactus non est vnus sensus maior .s. vnus sensus est vnius ꝯtrarietacis patet quia visus est respectu albi et nigri et auditus est respectu grauis et acuti. gustus aūt respcū [Page] amari & dulcis. minor aūt scꝪ ꝙ respectu tactus sunt plures ꝯtrarietates (pꝪ) patet ideo in eo em̄ qd p̄t tangi ·i· in tangibili sunt iste ꝯtrarietates. calidū & frigidū humidū et sic cū du (rum) & molle & alia quedā hmōi vt graue & leue acutū et ebes et similia ¶Quereret aliquis. Vtrū molle et du (rum) pn̄t reduci ad aliquā ha (rum) dua (rum) ꝯtrarietatū qua (rum) p̄ma est calidū et frigidū. secūda humidū & siccū. Dicēdū est ꝙ sic. Vbi adutendū est ꝙ du (rum) & molle non sunt adeo p̄ma sensibilia sicut siccū et humidū. du (rum) em̄ est qd resistit tangēti hoc aūt habet (qr) quia siccū & sic du (rum) videtur reduci ad siccū. Molle autē est qd cedit tangenti qd āt redit tangenti aliquo modo humidū est & ita du (rum) & & molle pn̄t reduci ad humidū et siccū ¶Secūdo quereret aliquis. Vt (rum) graue et leue. aspe (rum) et lene pn̄t reduci ad aliquā ha (rum) dua (rum) ꝯtrarietatū .s. calidū et frigidū humidū et siccū Dicendū est ꝙ graue et leue vidētur magis reduci ad sensibilia ꝯīa (quam) ꝓpria· Nā graue ꝑcipitur a tactn mediante motu & eciā leue. Nam illud dicitur graue quod velociꝰ de orsum tendit et leue qd cardnis et mediante hac tendencia vel motu ꝑcipitur graue et leue a motu. Motus autē est sensibile ꝯmune. asperū vero et lene videntur reduti ad situm vel figuram nam alterius figure est asperū vbi vna ꝑs p̄eminet alteri et alterius lene vbi ꝑtes equaliter situantur· situs antē & fignra sunt sensibilia ꝯīa et sic asperum et lene videntur reduci ad sensibile ꝯmune. Dicūt aūt quidā ꝙ aspe (rum) et lene reducūtur ad siccum & humidū. nā cum asperum in pluri (bus) ꝑti (bus) sue ꝑficiei resistat tangē ti hoc habet per naturā sicci. lene āt cuiꝰ ꝑtes sunt ꝯfluentes in vnam superficiem est aliquid humidi. ¶Tercio quereret aliquis Vt (rum) sit aliqd aliud sensibile sensu tactꝰ quod nō reducitur ad aliqd prio (rum) Dicendū est ꝙ sic. Dissolutio ꝯtinuitatis in corpore que est ex vulnere vel aliquo alio sentitur et nō ꝑ aliquod prio (rum). dissolutio nō sentitur nec ex humido uec ex sicco nec ex ḡui nec ex leui nec ex calido nec ex frigido et sicut hic dcm̄ ē de dissolutione continui ita dicendū est de consolidatione opposita· hec em̄ consolidatio non sentitur per aliqnam qualitatum priorum ¶Deinde cū dicit. Habet autem solutionem q̄n dam ponit quandam solntionem apparentē ꝯtra rationē iam dictam qua probabatur ꝙ sensus tactꝰ nō est vnus ¶Ad cuius euidenciam notandum est ꝙ argumentum qd tenet ratione forme debet teneri in omni materia si ergo racōne forme hoc sit bonum argumentū in tactu plures contrarietates sunt in tactu ergo tactus uon est vnus sensus. Erit ergo bonum argumentum in visu et eciam in auditu ita ꝙ arguemus sic. In auditu sunt plures [Page] ꝯtrarietates scꝪ acutū & ḡue. Est em̄ vox acuta & grauis. & maguū & ꝑuū. Est em̄ vox magna et parua & aspe (rum) & lene Est em̄ vox aspera et lenis ergo auditus nō est vuus sensus. si ergo argumentū fuit bonū in tactu erit bonū in auditu & si non est bonū in auditu non fuit bonum in tactu. Cum ergo non tenuit in audetu (qr) quia auditus non est sensus plures ergo non tenuit in tactu. hoc est ergo quod dicit lr̄a. ꝙ ratio iam dicta habet quādam solutionē apparentē. In alijs em̄ sensibus a tactn videntur et esse plures ꝯtrarietates a sensu sicut patet in auditu nam circa vocem audibilem non solum attenditur ꝯtrarietas a cuti & grauis sed eciam magni et ꝑui. Est enim vox magna & parua lenis et aspera. et similiter circa colorem possunt inneniri alie due differencie p̄ter ꝯtrarietatem albi et nigri sicut ꝙ color aliquis est intē sus aliquis remissus aliquis turꝑis & aliquis pulcer tn̄ nō propter h [...]c tollltur quin visus vel aud tꝰ sit vnns sensus ¶Deinde cū dicit Sed quid sit vnū. destruit hauc apparentem solutionem ¶Ad cuius euidenciam notandū est ꝙ solō supponebat ꝙ simile esset de ꝯtrarietatibus que sunt in visu et auditu et de illis que sunt in tactu. philosophus autem ostendit ꝙ uon est simile quia ꝯtrarietates que sunt ī visu et auditu pn̄t reduci ad vnum genus. ꝯtrarietates em̄ qne sunt in visu reducuntur ad colorē. Ille autem que sunt in auditu reducuntur ad sonum. Contrarietates aūt in tactu non reducuntur ad vnum genus. et hoc est quod dicit lr̄a ꝙ non est dicere ꝙ sit vnum subiectum in tactu sicut in visu et auditu. auditui em̄ id est in contrarietatibus auditus sonus est sicut vnū subiectum. tactui autem id est in contrarietatibus tactꝰ non est vnū subiectum· Notandum est ꝙ ratio phī destruens hanc solntionem apparentem in breui posset esse talis vnus seusus est respectu vnius generis ad quod reducuntur ꝯtrarietates que sunt sed in visu & auditu est vnum genus in tactu autem non ergo visus p̄t esse vnus sensus et eciā auditus ꝓpter vnitatem generis. tactus autē nō est vnꝰ s̄sus ꝓpter defectum talis vnitatis. Notandū est ꝙ subiectū accipit duo (bus) modis. aliqn̄ em̄ accipitur subiectū ꝓ materia & sic hic nō accipit subiectū qn̄ dr in visu & auditu ē subiectū vnum aliqn̄ autē accipit subiectum ꝓ genere & sic hic accipitur subiectū vt sit s̄sus lr̄e ꝙ ꝯtrarietates que sunt in tactu nō reducuntur ad vnum genus et (qr) quia nō reducuntur ad vnū genus sensus tactꝰ non est vnus ¶Quereret aliquis Vtrum ea que senciuntur a sensu particulari sint vnius intencionis· Videtur autem ꝙ non· quia vnus sensus ꝑticularis est respcū dua (rum) specierum sicut visus respectu albi [Page] et nigri sed due spēs sunt due intē tiones ergo ea que sunt vmꝰ s̄sus uō sunt vniꝰ intētionis ¶Ad oppositū est dcm̄ ꝯmētatoris qui dt ꝙ s̄sus nō est vnius nisi ꝑ vnā intentionē ¶Ad hāc q̄stionē dicēdū est ꝙ aliqua eē vniꝰ intētionis. (qr) quia sunt vniꝰ spēi & sic ꝓprie accipitur eē vniꝰ intētionis. vna em̄ spēs ē vna forma & vna intētio Ideo dcm̄ est vij. phisico (rum) ꝙ vniuocatio ꝓp̄e ē in spē. ista em̄ sunt vniuoca quorū nomē & intētio est vna sic̄ ergo vua intētio ꝓprie ē in spē ita & vniuocatio et si sic accipiat eē intēcōis nō est necesse ꝙ ea q̄ sunt vniꝰ sensus siut vniꝰ intēcōis (qr) quia vt ꝓbatū est in arguēdo vnꝰ sensus p̄t eē respectu diuersa (rum) spē (rum). secūdo modo aliqua dn̄r eē vniꝰ intencōis quia sunt vniꝰ geueris ꝓpinqui & hoc mō videt dixisse phs̄ ī lr̄a ꝙ visus est vnꝰ (qr) quia ꝯtrarietates que funt ī visu reducūtur ad vnā inteutionē. Tactꝰ aūt uō est vnꝰ (qr) quia ꝯtrarietates que sunt in tactn nō reducū tur ad vnā intencōnē vbi p̄mo imaginat phūs ꝙ vnū genꝰ diuidit in duo ꝯtraria & (qr) quia vnꝰ s̄sus est tm̄ vniꝰ generis iō tm̄ est vniꝰ ꝯtrari etatis ita ꝙ intelligemꝰ ꝙ sensus p̄mario aspectu fert suꝑ intentionē generis. secūdo autē suꝑ ꝯtraria q̄ diuidūt illud genus. Si em̄ p̄mario aspectu ferret suꝑ ꝯtraria non pos (sed) ꝓhiberi quin duo ꝯtraria arguerent duos sensus. (qr) quia duo obiecta. p̄mo et ꝑ se arguūt duas potē cias. Secūdo ymaginat phūs ꝙ ex quo vna ꝯtrarietas arguit vnū geuꝰ plnres ꝯtrarietates arguūt plura genera & ꝑ ꝯn̄s argnūt plures sensus· Aliū em̄ sensum arguit contrarietas que est in sapore ab illa que est in odore et ab illa que est in sono & intelligendū est ꝙ id qd dcm̄ ē ꝙ vnꝰ s̄sus arguit vnū genꝰ intelligit de s̄su ꝓprio & ꝑticulari (qr) quia alia ratio est de s̄su ꝯmuni et intellectu vt statim dicet. tercio mō aliqua dn̄r eē vniꝰ intēcōis (qr) quia ꝯueniūt inaliqua intēcione formali & immutatiua potēcie licꝪ ista potēcia nō dicat vnū genus tm̄ vel vnā ꝯtr̄rietatē diuidētē vnū genꝰ Videmꝰ em̄ ꝙ oīa obiecta omnium sensuū ꝑticulariū īmutant sensum ꝯmunē sub aliqua ratione formali. Om̄ia aūt obiecta sensuū ꝑticulariū ꝯcernūt plures ꝯtrarietates et ꝑ ꝯn̄s plura genera. Nā vt dictū est vna ꝯtrarietas arguit vnū genus ex quo (pꝪ) patet ꝙ plures ꝯtrarietates et plura genera sunt respcū vnius sensus. huiꝰ autē rō est. (qr) quia licꝪ hee ꝯtrarietates habeāt diuersitatem formalem et intentionis respectu sensuum singularium propter quam diuersitatem arguunt diuersitatem sensuum particulariū tamen respectn seusus communis sorciuntur et acquirunt quandam vnionē. Ymaginabimur enim ꝙ quanto poteucia est eleuacior tauto obiectum potencie et ratio motiua est eleuacius et vniuersalius. s̄sus [Page] antē ꝯmunis est eleuatior sensus (quam) ꝑticularis & ideo obiectum motiuum huius sensus est vniuersale. obiectum em̄ motiuū sensus ꝑticularis est hoc sensibile vel illud. obiectū autē motiuū sensus ꝯīs est sensibile in ꝯmuni nō plus ꝯcernens obiectū huiꝰ s̄sus ꝑticularis (quam) illius ¶Ad argumentū (pꝪ) patet ꝙ arguit de vnitate intencōis que tm̄ est in specie ¶Secūdo quereret aliquis Vt (rum) ꝯtrarietates que sunt in tactu aliquo mō possint rednci ad vnū subm̄ Dicendū est ꝙ subm̄ ꝯtrarietatis duo (bus) modis dicit· Vno enim modo accipitur subm̄ ꝯtrarietatis ip̄m genus quod diuiditur & quasi specificatur ꝑ differēcias ꝯtrarias et ꝑ ipsas actuatur sicut potencia ꝑ actum quia genus tenet lacum potencie. differencia autē locum actꝰ et si hoc modo accipiat subm̄ videt dicere phūs in lr̄a ꝙ non est idem subm̄ qualitatū tangibiliū et ꝑ ꝯsequens nō est vnus tactus. Vn̄ cō mentator. Si tactus sit vna utus necesse est vt modo (rum) eciam ꝯtrariorum quos app̄hendit sit vnū genꝰ subm̄ eis quod dicatur de eis vni [...] [...]oce vt sonus qui dicitur vniuoce de modis sonorum & color de modis colorum sed ꝯtraria tactus nō vident habere genus quod dicatur de eis nisi equiuoce quale em̄ quod dicitur de calido et frigido graui et leui non dicitur nisi pure equiuoce Alio modo vocatur genꝰ substācia que est subiectū generis cuiꝰ sunt ꝯtrarietates. Exemplū. Dicimus em̄ ꝙ color diuiditur ꝑ alqū et nigrum sicut ꝑ d rn̄cias contrarias· Subm̄ autē coloris est corpus qd recipit colorem nec est subiectum sicut genus sed est subiectum ma [...]eriale recipiens genus qd per duas drn̄cias diuiditur et si isto modo accipiatur subiectum. sic modi qualitatum tangibilium hn̄t vnum subiectum scꝪ corpus pertinens ad consistenciam animalis. Vnde infra dicetur ꝙ tangibiles qualitates sunt corporis sm ꝙ corpꝰ quibus scꝪ elementa adinuicem distinguūtur. horum autem sensus tactꝰ est discretiuus que pertinent ad cō sistenciam animalis ¶Tercio quereret aliquis. Vt (rum) s̄sus tactꝰ sit vnus vel plures videtur ꝙ sit vnꝰ tm̄. (qr) quia si essnt plures tactus puta duo essent scꝪ sensus & nō tantum q̄n (que) sicut ꝯmuniter ponit ¶Ad oppositū est phūs ¶Ad hāc q̄stionē dicendū est ꝙ tactū eē vnū p̄t intelligi duo (bus) modis. formaliter vel subiectiue. multa em̄ que differunt formaliter que tn̄ habent vnū subiectum sicut color et sapor in pomo Color em̄ et sapor formaliter differunt et tn̄ habent vnū subiectum. Si ergo loquamur de formali vnitate sic dicendū est ꝙ non est vnus sensus tactus cuiꝰ ratio iā dicta est sup̄· nam due ꝯtrarietates quarū vna nō reducitur ad aliā nec ambe ad terciū genꝰ ꝓpinquū arguunt duos sensus ꝑticulares. ꝯtrarietas [Page] em̄ que est in sapore et ꝯtrarietas que est in colere arguūt duos sensus & hoc. (qr) quia vna nō reducitur ad aliā nec eciā ha (rum) dua (rum) ꝯtrarietatū est vnū genns sed duo scꝪ color et sapor· sic aūt est in tactu. Calidū em̄ & frigidū. humidū & siccum sunt due ꝯtrarietates qua (rum) vna n̄ reducitur ad aliam et ideo arguūt plures sensus tactus. Si aūt loq̄ mur de vnitate subiectiua sic s̄sus tactus nō est plures sensus. (sed) vnꝰ quia radicantur in vno subiecto ꝓpter quā vnitatem vnus tactꝰ nū (quam) seꝑatur ab alio puta tactus qui est respectu calidi et frigidi non seꝑatur ab isto qui est respectu humidi et sicci & quia nō seꝑantur ideo ꝓprie nō dicimꝰ ꝙ sunt sex sensus ꝓpter inseꝑabilitatē duo (rum) tactuū nō distinguimus inter tactū et tactū sicut (qr) quia appetitus sequitur sensum et nū (quam) seꝑatur ab ipso appetitiuū nō facit gradū viueuciū contra sensitiuū· ita eciā ex eo ꝙ vnus tactus nō seꝑatur ab alio· vnus nō fatit numerū ꝯtra aliū
UTrū aūt est Hic sequitur secūda questio & secūda dubitatio. Est autē dubitatio de instrumento tactus. Vt (rum) scꝪ instrumentū tactus sit caro vel aliqd intra carnē et diuidit hec ꝑs in duas ꝑtes· (qr) quia primo hoc querit. secū do (qr) quia fecerat mrntionē de medio in trinseco & ꝯnaturali mouet quādā dubitationē de medio extrinseco ibi Dubitabit aūt aliquis. Prima in tres (qr) quia primo querit qd dcm̄ est· secūdo ꝯcludit quandā ꝯclusionem ad manifestationē prime veritatis determinate in prima questione .s. ꝙ tactus sunt plures ibi Propter qd· tercio ponit quoddam aliud ad manifestationē eiusdē ibi. Demonstrat antē Primo ergo querit questionē de instrumento tactꝰ ¶Ad cuiꝰ euidenciā notandū est ꝙ quidā volentes ꝓbare carnē esse instrumentū tactus sic arguūt. Illud ē instrumentū tactus cuiꝰ tactu sentimus statim tangibilia & mox est sensus tactus. sed tactu carnis ad tangibilia mox sentimus illa tangibilia (qr) quia mox fit sensus tactus ergo caro est instrumentum in sensu tactus. hoc aūt argnmentū dt phs̄ nō valere (qr) quia si aliquis extenderet pellem subtilem circa carnē mox ad tactū illius sentiretur tangibile nō tamen ꝓpter hoc illa pellis esset organū tactus nō obstante ergo tali argumento caro est mediū ꝯnaturale in tactu & nō organū. hoc vis [...] patet lr̄a que dicit. ꝙ dubitatio est Vt (rum) sensitiuū .i· instrumentū sensus tactus est intus .i. intra carnē sicut neruus aut nō est intus. sed ipsa caro est tale organū. Ad probandū em̄ ꝙ caro sit instrumentū et organū tactus nō videtur sufficiens signū. (qr) quia nos videmꝰ fieri sensum scꝪ tactus simul cū tacto .i. cū carne que tangitur. ꝙ aūt hoc uon sit sufficiens signū (pꝪ) patet (qr) quia si aliquis [Page] circa carnem extenderet aliquid vt pellē aut telam subtilem statim ad tactū illius qd suꝑextēderetur carni sentiretur tangibile et tn̄ ꝯstat ꝙ in hoc .i· in tali pelle nō ē instrumentū quo sentimus. Verūtamen est ꝙ si illa pellis esset nobis ꝯnaturalis. tercius fieret ꝑ eam s̄sus. Vnde (qr) quia caro ē nobis ꝯnaturalis mox tactus est ꝑ eam· Notandum est ꝙ argumentū ho (rum) volenciū ꝓbare ꝑ signū ꝙ caro esset instrumē tū tactus et nō mediū occasionem sumpsit ex alijs sensi (bus). Videruut enim ꝙ in alijs sensibus ꝙ fit sensus sm actum qn̄ species sensibilis est in organo. mox em̄ ad exn̄ciam speciei sensibilis in organo fit s̄sus Ex hoc antē sic arguebant. Tactu carnis ad tangibilia mox est s̄sus tactus ergo caro est organū tactus sed sm veritatē argumentū eorum nullū est sed fallit ꝑ fallaciam ꝯsequētis nō em̄ sequit. Ad exn̄ciam speciei in organo fit s̄sus ergo om̄e illud cuius tactu mox fit s̄sus est organū. Arguebāt eciā isti sic vel poterant arguere. Species est prius in medio (quam) in organo (qr) quia organū accipit quod sibi a medio redditur et mediū accipit ab obiecto. si ergo caro esset mediū prius esset qualitas tangibilis in carne (quam) in organo tactus quod tn̄ falsum videtur. (qr) quia mox tactu carnis ad tangibilia senciūtur tangibilia. qnod nō esset possibile si prius esset spēs sensibilis in medio (quam) in organo. Isto em̄ priori qualitas sensibilis esset in carne et tn̄ uō esset sensus tactꝰ (qr) quia adhuc talis species nō es (sed) in organo tactus autē nū (quam) fit nisi specie sensibili exn̄te in organo. Argumē tū eciā hoc nullū est· nō em̄ est ne [...]esse in omni sensu ꝙ species sensibilis prius tempore sit in medio (quam) in organo. hoc autē dictū (pꝪ) patet in visu si em̄ visio sit in instanti sicut dicit phūs de sensu & sensato netesse est ꝙ in eodem īstanti in quo spēs est in medio immutetur potēcia visiua eodem modo nō est necesse ꝙ caro prius tempore immutetur (quam) organū tactus. si em̄ prius tempore mutaretur bene seqneretur ꝙ mox ad tactum carnis nō sentiremꝰ tangibilia ¶Deinde cum dicit. Propter quod talis ꝑs ꝯcludit quādam veritatem ex qua declaratur prima questio ¶Ad cuius euidenciā tria ponūtur in lr̄a phī primū est quod ponitur. ꝙ si aer ꝑ quem videmus audimus et olfacimus es (sed) nobis cō naturalis simile esset de carne & aere. nūc em̄ uō est simile (qr) quia caro est mediū intrinsecū et ꝯnaturale respectu tactꝰ aer autē mediū extriusecū respectu visus anditus et olfactus. si autē aer esset nobis ꝯnaturalis sicut caro est medium ꝯnaturale ita et aer esset mediū nobis cō naturale. ex quo sequ [...]retur ꝙ sicut tactus est ꝑ mediū intrinsecū et ꝯnaturale. Secundū qd ꝯcluditur in sentēcia phī est ꝙ nō sequit ꝙ tactus sit vnꝰ (qr) quia (hꝪ) habet vnū mediū [Page] ꝯnaturale & intrinsecū scꝪ carnem nec est ꝯn̄a bona. Tactus calidi et frigidi est mediante carne & eodem modo tactus est humidi & sicci ergo sunt vnus s̄sus. sicut nō sequit. visus auditus & olfactus sunt ꝑ vnū mediū scꝪ ꝑ aerem ergo sunt vnus sensus. si em̄ aer esset nobis ꝯnaturalis videret alicui ꝙ hij tres s̄sus eēnt vnus s̄sus (qr) quia tn̄ aer est a nobis distinctus hij tres sensus omni (bus) apparent esse distincti. (qr) quia caro ē mediū intrinsecū & nō distīctū a nobis multis videt ꝙ seusus tactus sit vnus. Terciū ꝙ ꝯcludit in sentencia phī est ꝙ licet mediū in tactu sit caro qd est corpus ꝯpositū ex qualitati (bus) tangibili (bus) & mixtū ex terra tn̄ impossibile est ꝙ medinm in tactu sit corpꝰ simplex sicut aer. (qr) quia impossibile est corꝑa nostra esse simplicia sm hec tria inclusa in sentēcia phī (pꝪ) patet lr̄a Et p̄mo quo ad p̄mū ibi p̄ncipia secūdo quo ad secū dū ibi videmnr eī tcō quo ad terciū ibi. Ex aere quidē & aqua ¶Quā tū ad p̄mū dr ꝙ si caro est mediū ꝯnaturale talis ꝑs corꝑis scꝪ caro videt sic hr̄e suple ad s̄sum tactus sicut si aer qui nos circulariter circumdat esset nobis aptus natus .i. esset nobis ꝯnaturalis suple se haberet ad tres s̄sus ¶Dein̄ cū dt. Videmur em̄. ponit secundū qd in cudit in sentēcia sua dicēs ꝙ si aer esset nobis ꝯnaturalis videremur sentire sonū odorē et colorē vno quodā scꝪ medio ꝯnaturali & ꝑ ꝯn̄s videretur ꝙ visus auditus et olfactꝰ essent vnus s̄sus. Nūc aut qm̄ mediū ꝑ qd fiūt motus sensuales est determinatū .i. distinctam a nobis manifestū est ꝙ illa qui (bus) sentimꝰ hijs tri (bus) s̄si (bus) sunt diusa· In tactu aūt (qr) quia mediū est ꝯnaturale est hoc immanifestū· immanifestū est em̄ vt (rum) s̄sus tactꝰ sit vnꝰ vel plures. videtur em̄ eē vnus ꝓpter vnitatē carnis & maxime (qr) quia multi suspicant eā esse organū. Notandum est ꝙ mediū eē ꝯiūctū nobis vel nō ꝯiūctū n̄ fcīt ad hoc ꝙ s̄sus sit vnꝰ vel plures sed hoc facit ꝓportio actiui et passiui et (qr) quia alia et alia ꝓportio est ad duas ꝯtrarietates q̄ sunt calidū et frigidū humidū et siccum ideo sensus tactus est alius et aliꝰ ¶Dein̄ cū dicit. Ex aere quidem ponit terciū quod includitur in sentencia sua dicit ꝙ impossibile est corpus animatū ꝯstare ex aere & aqua .i. impossibile ē corpꝰ aīatū eē corpꝰ simplex cuiꝰ rō est. (qr) quia corpus aīatū (dꝪ) debet eē corpꝰ firmū in se terminatū. hec autē elemēta humida sunt et fluxibilia nō bene firma nec bene terminabilia in seip̄is sed solū termino alieno. corpus āt aīatū si (dꝪ) debet esse instrumentū aīe oꝑtꝪ esse mixtū ex terra & hijs elemētis scꝪ aqua & aere hoc aūt corpꝰ aīatū videt eē caro vel aliquid ꝓporcionabile carni & sic (pꝪ) patet ex oī (bus) istis ꝙ illud corpus quod est medium in tactu est nobis adunatum et ꝙ per ipsum fiunt tactus cum tamē tactꝰ [Page] sunt plures sensus· Notandū ē ꝙ ex oī (bus) istis destruit quedā apparentia que poterat eē ꝯtra veritatē p̄me q̄stionis· veritas em̄ p̄me q̄stionis fuit ꝙ s̄sus tactus ē plures & nō vnus. Cōtra hoc erat quedā apparencia (qr) quia s̄sus tactus fit ꝑ vnum mediū nobis ꝯnaturale ex quo aliqs poterat arguere apꝑnter ꝙ sensus tactꝰ eēt vnꝰ. hāc apꝑnciā destruit phūs dicēs ꝙ mediū ī tactu bn̄ ē ꝯnaturale & corpꝰ mixtū. tn̄ vnitas huiꝰ corꝑis nō arguit vnitatē tactus sicut nec vnitas medij arguit vnitatē visus auditus & olfactus ¶Qnereret aliquis. Vtrum corpꝰ aīatū (dꝪ) debet eē simplex vel mixtū. Dicēdū ē ꝙ tri (bus) vijs on̄di p̄t tale corpꝰ debere eē mixtū Prima via sumitur ex diuersitate organorū aīa em̄ terrena diuersitatē orgauo (rum) reqrit ꝑ quē exerceat oꝑa sua ꝑ aliud em̄ organū est visus & ꝑ alind est auditus et sic de alijs oꝑationi (bus) aīe que requirūt determinata organa· Corpꝰ aūt siue elemētū simplex nō recipit talē organo (rum) diusitatē. Secunda via sumit ex hoc ꝙ aliter est de medio in tactu et in alijs sensi (bus). hoc em̄ est regulare et vniuersale in medio cuiuscū (que) sensus. (qr) quia de ratione medij ꝙ nullā q̄ litatē illiꝰ rei s̄sibilis cuiꝰ ē s̄sus (dꝪ) debet hr̄e in actu sed (dꝪ) debet eē in potencia ad om̄em talē qualitatē. ꝙ aūt mediū in s̄su nnllā qualitatē hēat in actu p̄t intelligi duo (bus) modis Vno mō (qr) quia oīno est p̄uatū tali qualitate & hoc verisicat ī medio visus auditus & olfactus. tale em̄ mediū nō est coloratū est eciā absonū eciā est modorabile. secūdo mō p̄t intelliginō (qr) quia mediū sit oīno p̄uatū qualitate quā recipit sed (qr) quia p̄nacū est q̄ litate in excellentia & tale mediū ē in tactu. Mediū em̄ in tactu est tē peratū reductū ad equalitatem ꝓpter quā equalitatē est in quodā recessu ab excellencijs qualitatū sensibiliū. Si aūt corpꝰ aīatū qd est mediū in tactu es (sed) elementū simplex sequeret ꝙ mediū in tactu haberet qualitates tangibiles ī excellencia Arguemꝰ em̄ sic qualitates tangibiles sunt in corꝑi (bus) simplici (bus) sm suas excellēcias si ergo corpus simplex eēt mediū in tactn seq̄ ret ꝙ mediū in tactu hēret qualitates tangibiles in excellēcia qd ē impossibile. hec autē impossibllitas (pꝪ) patet sic. Mediū in sensu (dꝪ) debet esse denudatū a natura recepti sed mediū ī tactu recipit qualitates in excellencia. (qr) quia ꝑ tale mediū tales qualitates senciūtur ergo debet eē denudatū a tali (bus) qualitati (bus). Tercia via est via phī quā ponit in lr̄a. Mediū em̄ in tactu nō p̄t eē tm̄ ex terra (qr) quia nō haberet tunc aptitudinem ad vitam. terra em̄ (hꝪ) habet frigiditatē et siccitatē. frigiditas autē & siccitas sunt qualitates mortificatiue. et ideo quod omnino terreū est non viuit. non potest eciam tale mediū esse tm̄ ex aqua vel aere cuiꝰ ratio īam dicta est (qr) quia tale mediū (dꝪ) debet esse [Page] corpus firmū nō fluxibile. alias in eo nō possent fieri oꝑationes spūs & vite. Notandū est ꝙ medium in tactu nō solū debet esse corpus mixtū sed eciā debet esse nobis corpꝰ adunatū et ꝯnaturale cuiꝰ ratio est (qr) quia mediante tali medio nūciantur nobis ꝯueniencia & nociua. vt ergo aī malia recedāt a nociuis & ꝯuenienti (bus) ꝯiūgantur oꝑꝪ ꝙ habeāt mediū sibi coaptatū ꝑ qd possunt tangere nociua corrumpencia & ꝯueniencia saluancia ¶Deinde cū dicit· Demonstret autē. ponit quoddā ꝑ quod adhuc manifestat veritatē p̄ me questionis. posset em̄ videri alicui ꝙ tactus calidi et frigidi & tactus humidi et ficci essent vnus tactus propterea et sm hoc quia hic tactus & ille semper ꝯiunguntur & sunt in omin parte corporis. hic autem apparencia nulla est. Gnstus em̄ et tactus ꝯiungunt in lingua et tamen non sunt vnus sensus quod apparet quia in aliqua parte corporis repitur tactus in qua nō reꝑitur gustus· si tamen tactus & gustus reꝑirentur in omni ꝑte corporis sicut nūc est difficile discernere inter duos tactus ita tunc esset difficile distinguere inter tactum & gustuni. hoc ergo est quod dicit lr̄a ꝙ tactus qui est in lingua scꝪ cum gustu demonstret ꝙ sunt plures tactus non obstante ꝯiunctione plurium tactuū in subiecto. sentimꝰ em̄ ꝑ linguā omnia tangibilia & sm eā dem ꝑtem scꝪ linguam sentimꝰ humorem .i. saporem. tactus autem et gustus videntur esse vnus sensus suple si essent in toto corpore. nunc autem quia non connertitur ꝙ vbicum (que) est tactus ꝙ ibi sit gustus apparet ꝙ tactus non est gustus. Notandū est ꝙ diuersitas sensuū debet accipi ex diuersitate obiecto (rum) & nō subiecto (rum). sic ergo dicimus ꝙ gustus non est tactus in lingua nō obstante vnitate subiecti et hoc (qr) quia gustus et tactus in lingua habent diuersa obiecta. uodem modo debemus arguere diuersitatem in tactu ex diuersitate obiectorum non obstante vnitate subiecti. Notandum est ꝙ non per omnem ꝑtem ꝑ quā fit tactus fit gustus cuius ratio est quia sapores nō sunt qualitates elementorum ex quibꝰ animal constet Vnde non ꝑtinent ad ꝯsistenciā animalis sicut qualitates tangibiles
DVbitabit autē aliquis In ꝑte ista philosophus mouet quandam dnbitationem. Vtrum scꝪ in tactu sit medium extrinsecum et tria facit (qr) quia primo probat ꝙ in tactu est mediū extrinsecū. secūdo querit. Vt (rum) silē sit (quam)tū ad mediū extrisecum de tactu & alijs sensi (bus) ibi. Vt (rum) igitur om̄i. tercio on̄dit ꝙ aliter ē mediū extrinsecū in tactu & alijs s̄si (bus) ibi SꝪ differt tāgibile. Ad euidēciā p̄ notādū ē ꝙ ītēcio phī ad ꝓbādū ꝙ [Page] in tactu requirit mediū extrinsecū fundat suꝑ tres ꝓposicōes. prima ꝓpositio est ꝙ aīalia hn̄tia virtutē tactiuā nō habitant nisi in aqua vel in aere· secūda ꝓpositio est ꝙ nihil tangit in aqua nisi sm suꝑficiē humidā vel humefactā ex quo sequit ꝙ llla humiditas est media int tā gens & tangibile qua mediante fit tactus nichil eciā tangit in aere nisi suꝑficiē humidā vel humefactā ab hnmiditate aeris ex qno eciā sequitur ꝙ illa humiditas est media inter tangēs et tangibile. tercia ꝓpositio est ꝙ ista humiditas siue sit a erea siue aquea est in corꝑe humido scꝪ aqua vel aere. Cū ergo illa humiditas sit media inter tagēs et tangibile sequit ꝙ aliqd corpꝰ extrinsecū sit mediū inter tactū & tā gibile et hoc est intentū qd debuit ꝓbari et sm hoc (pꝪ) patet lr̄a que diuidit in duas ꝑtes (qr) quia p̄mo phūs ostēdit ꝙ in hijs que tangūt se in aqua ē mediū extrinsecū scꝪ aqua. secundo on̄dit ꝙ ī hijsq̄ tangūt se in aere ē mediū extrinsecū scꝪ aer ibi. Eodē aūt modo est ¶Quātū ad p̄mū dt ꝙ aliquis p̄t dubitare circa tactū Vt (rum) scꝪ fiat mediante aliquo corꝑe extrinseco. videt em̄ ꝙ sic· (qr) quia om̄e corpꝪ (hꝪ) habet ꝓfundū. hoc aūt scꝪ ꝓfundū est terna magnitudo .i. tna dimensio. sunt em̄ tres dimensiōes scꝪ longū latū & ꝓfuudū. si aūt omne corpns est ꝓfundū inter quecū (que) corꝑa ꝯtingit eē aliqd corpus illa nō tangūt se immediate. cū ergo humidū vel humectatū sit corpꝰ sequit ꝙ ista corꝑa inter que intercipit humidū nō tangūt se immediate īmo necesse est ꝙ inter illa corpora intercipiat aqua & hoc si illud humidū fit aqueū. humidū em̄ aq̄ um nō est sine aqua. corꝑa ergo sic se tangencia in aqua non tangūt se immediate (qr) quia necesse est aquā esse mediā inter illa duo corꝑa qua aq̄ repleta sunt extrema illo (rum) corꝑm Si autē hoc est ve (rum) impossibile est vnū corpus tangere aliud in aqua sine medio. Notandū est ꝙ rō phī in breui p̄t esse talis. Corpus int ceptū inter duo corꝑa ꝓhibet īmediationē et hoc (qr) quia om̄e corpus ꝓfū dū est sed inter dno corꝑa tangenria se in aqua que est corpus ergo aqua ꝓhibet immediationē in hijs que tangūt se in aqua ¶Dein̄ cū dt. Eodē aūt mō. on̄dit ꝙ in hijs que tangūt se in aere tactns fit mediāte corꝑe extrinseco & p̄t eē racō sua in breui talis. sicut se (hꝪ) habet aqua ad ea que tangūt se in aqua ita se (hꝪ) habet aer ad ea que tangūt se in aere sed aqua ꝓhibet immediationē in hijs que tangūt se in qua ergo et aer ꝯformiter se (hꝪ) habet Ex quo sequit ꝙ tactus fit mediante aere. hoc est ergo quod dicit lr̄a ꝙ eodem modo est in aere sicut in aqua. Similiter em̄ se (hꝪ) habet aer ad ea que sunt in aere et aqua ad ea que sunt in aq̄. Sed magis enim latet nos de aere ꝙ sit medium (quam) de aqua. propter hoc ꝙ continue sumus in aere et [Page] sic imꝑceptibiliter inest & similiter aīalia que sunt in aqua latet si duo corꝑa humectata ꝑ aquā tangāt se (qr) quia em̄ ꝯtinue sunt in aqua non ꝑcipiūt aquam que est inter corꝑa se tangencia. Notandū est ꝙ alia ratio est qnare nos latet magis de aere (quam) de aqua (qr) quia aer subtilior est et ꝑ ꝯn̄s minus est ꝑceptibilis. aqua autē grossior & materialior est & iō magis a sensu ꝑcipit. ¶Quereret aliquis. Vt (rum) hoc mediū extrinsecū de quo facit mensionē phūs ꝓhibeat tactū. Videtur ꝙ sic. (qr) quia medium in quolibet sensu debet eē denudatū a q̄litati (bus) sensibili (bus) ꝑ s̄sum illum. sicut diaphonū est denudatū a colore· cū ergo hoc mediū qd ponit phūs habeat qualitates tangibiles (qr) quia aer & aqua nō denudātur a qualitati (bus) tangibili (bus) videt ꝙ ꝑ tale mediū uō possit fieri s̄sus tactus ¶Ad questionē dicēdū est ꝙ aer et aqua sunt facile mutabiles ab extrinsecis qualitatibus & p̄cipue qn̄ sunt modice quātitatis sicut accidit in aere & aqua qui includūtur infra duo corpora se tangencia et (qr) quia sunt facile mutabiles ideo nō ꝓhibent sensum tactus quin ꝑ ip̄a possit fieri· ꝓpter em̄ facilitatē ad mutationem de facili recipiūt extrinsecam qualitatem qua recepta transmutant mediū intrinsecum in tactu & ꝑ ꝯn̄s ipsum tactū. Adnertē dū tamen ꝙ aer minus impedit (quam) aqua. (qr) quia habet qualitates tangibiles minus sensibiles. vnde si qualitates tangibiles aeris & aque intē dantur magis impeditur tactus. ¶Secundo q̄reret aliquis. Vt (rum) elementa possint pati ab elementis in quibus uaturaliter habent esse. vt vtrum pisces possint pati ab aqua et alia animalia que viunt in aere ab ipso aere. Dicendum est ꝙ ad istam questionem aliter dixit commentator et aliter dicunt mnderni. Commentator dixit ꝙ nos non patimur ab aere et aqua· cuiꝰ ratio fundatur super duo fundamē ta. Primū fundamentū est ꝙ omne quod patitur patitur a suo contrario. hoc autem fundamentum patet nam passum in principio motꝰ et alterationis est dissimile et ꝯtrarium agenti in fine autem fit simile. Ad hocenim est omnis passio et omnis alteratio vt ip̄m passum trahatur ad terminos et similitudinē agentis. Secundum fundamētum eiusdem est ꝙ locatum non est contrarium loco sed magis simile· Ratio autem huius fundamenti patet Nam cōtrarium noui mouetur naturaliter ad contrarium nec contra [...]iū quiescit naturaliter in ꝯtrario sed in simili cum ergo locatum moueatur naturaliter ad locū naturaliter in ipso quiescat· sequitur ꝙ locatum non contrariatur loco & ꝑ ꝯn̄s ab ipso non patitur sicut (patꝪ) patet ex primo fundamento. Ex hijs autem arguebat sic commentator ꝙ locatum non patitur a loco. sed nos comparamus ad aerem et aquam [Page] sicut locatū ad locum ergo nos nō patimur ab aere & aqua sic ergo dixit ꝯm̄. Moderni aūt tenentes et sequētes aliā viā dicunt ꝙ corpora nostra pati pn̄t ab aere et aq̄. Ratio autē eo (rum) fundat suꝑ duo fundamenta· Primū fundamentū est ꝙ corꝑa nostra eodem modo comꝑantur ad corꝑa ipsa continencia sicut eo (rum) elementa locata ad sua loca et ad ipsa corpora que ipsa continent Ratio aūt huiꝰ similitudinis est. (qr) quia sicut elemēta naturaliter habēt suū locū ita & corꝑa nostra naturaliter sorciūtur locum & naturalem motū ex natura elementi p̄dn̄antis vt sicut se (hꝪ) habet elemeutū simplex ad suum locū ꝑ naturam suā simplicē ita se habet corpus mixtū ad locū suū naturalem ꝑ naturā elementi simplicis in eo p̄dn̄antis. Secūdū fundamentū est ꝙ elementa in suis extremitati (bus) alterāt se sicut (pꝪ) patet in p̄mo metheoro (rum) et ꝑ ꝯn̄s elem̄ tū locatū & patitur & alteratur ab elemento locante et sic locatum patitur a loco. Ex hijs p̄t sic argui. Ita suo mō se (hꝪ) habet elemētū simplex ad suum locum sicut corpus mixtū ad suum locum sed elementū simplex p̄t pati a suo loco vt a corpore ꝯtinente ergo & corpus mixtū p̄t pati a corpore se ꝯtinente. ¶Ad rationē ꝯmentatoris diuersi diuer simode rn̄dent. Quidā em̄ dicunt ꝙ elementa pn̄t ꝯsiderari duobus modis. vno modo sm formas substanciales. secūdo mō sm qualitates actinas & passiuas. si p̄mo modo ꝯsiderentur. sic in elementis est ratio loci. hoc autē patet (qr) quia quanto elementum est formalius tanto magis habet rationem locaudi & cō tinendi. quāto autem est minꝰ formale et magis materiale tanto minus habet rationē loci et magis rationē locati. Ymaginabimur em̄ ꝙ corpns celeste est corpus formalis simū et ideo maxime et in vltimo ḡ du saluatur in eo ratio locationis & ꝯtinencie. In alijs autē corporibꝰ que sunt infra speram actiuorum et passiuorum magis saluatur racō loci quanto magis saluatur in eis ratio forem. tanto autē magis saluatur ratio forme in talibus corporibus quāto magis appropinqnāt ad primum corpus id est corpꝰ celeste Si autem considerentur elemēta sm qualitates actiuas & passiuas sic in eis saluatur ratio passionis et alterationis. hijs visis patet ad rationē ꝯmentatoris. Nam sm hanc viam. ab alio oritur ratio locationis et ratio alterationis & per consequens non est impossibile ꝙ elementa sm ꝙ habent rationē locati sint similia suis locis et vt sic nō paciantur ab eis. sm autem ꝙ vnū elementum contrariatur alteri q̄ litatibus suis qualitate sic potest ab eo pati. Alij sunt qui alio modo respondent ad ratiouem ꝯmentatoris dicentes ꝙ non solū forme substau [...]iales elementorum sunt rationes locationis. sed eciā qualitates [Page] accn̄tales. sicut em̄ qualitas elemē ti est ratio mouendi ita est ratio locandi. Ymaginantur em̄ isti ꝙ elementum locans ꝑtim couuenit cū elemento locato et partim differt. In quo conuenit cum eo habet rationem loci nec vnum elementū patitur ab alio in (quam)tum autē elemēta differunt in qualitate contraria sic mutuo se alterant ¶Quereret aliquis ꝓpter dictū ꝯmētatoris. vt (rum) aqna possit calefieri. Dicendum est sm ꝯmentatorem aqua calefieri nō potest nisi per admixtionem corporum extraneo (rum). cuius ratio est. (qr) quia sicut se habet ignis ad suam ꝓpriā passionem ita se habet aqua ad suā sed ignis nō potest amittere suam ꝓpriam qualitatem. non em̄ potest infrigidari ergo nec aqua p̄t amittere suam ex quo sequitur ꝙ non possit calefieri vt est in sua puritate existens. sed ꝙ calefiat hoc est ꝑ admixtionem corpo (rum) extrinseco (rum) puta corporum calido (rum). Dicit em̄ ꝯmentator ꝙ animal nō sentit calorem vel frigus in aere aut aqua nisi quādo cū eis admiscentur corpora calida aut frigida .i. vapores calidi vel frigidi. Aer em̄ et aqua sine mixtione corpo (rum) talium modicū aut nichil alterant corpora nostra et hoc ꝓpter similitudinem & ꝯnaturalitatem quam habet locus cū locato. Aer enim et aqua habēt rationem loci. corpora autē nostra habent rationem locati et quia modicum alterant ideo hec alteratio est insensibilis. Alij sunt qui (bus) videt ꝙ dcm̄ ꝯmentatoris sit falsum scꝪ ꝙ aer et aqua alterari non possunt sine admixtione corporis extranei. hoc autē p̄t sic ꝓbari. Sic generatio et corruptio est possibilis & alteratio est possibilis. sed generatio et corruptio est possibilis in elemētis ergo et alteratio. maior (pꝪ) patet. nam se habet alteratio sicut via ad generationē. generatio autē se habet sicut terminꝰ respectu alterationis. si āt via sit possibilis ergo & terminꝰ et econuerso. Alia via esset ociosa (qr) quia via est ociosa quā nō potest ꝯsequi terminꝰ. Si terminꝰ vero sit possibilis et via est possibilis quia si terminus possibilis est introduci p̄t. si autem introduci p̄t modns introducendi nō est impossibilis. alias si esset impossibilis idem posset introduci et non introduci quod est impossibile. minor eciam patet. nam elementa sunt generabilia et corruptibilia sm ꝑtem nec est simile vt direbat commentator de igne et alijs elementis. Ignis em̄ formabilior est omnibus alijs elementis et per consequens maxime actiuus vnde omnia alia elementa sunt materialia respestu ignis· hec autem actiuitas facit ꝙ ignis non possit infrigidari sicut aqua calefieri sm eciā ꝙ dicit commentator ꝙ nos sentimus aerem et aquam sine mixtione corporis extranei non videtur esse verum· cuius ratio est si supponamus duo fundamenta. Primnm [Page] fundamētum est ꝙ omne quod est in potencia potest pati ab eo quod est in actu. Secundum fundamentū est ꝙ tangibiles qualitates que sunt in corporibus nostris comparantur ad qualitates elemētorum sicut potencia ad actnm· ex quo sequitur per primnm fundamentum ꝙ possunt ab eis pati. ꝙ autem qualitates que sunt in corporibus nostris comparantur ad qualitates elementorum sicut potencia ad actū patet. Nam qualitates in corporibus nostris sunt in quodam eē fracto et qnodam esse medio· In elementis autem sunt sm suas excellencias. medium autem est in potē cia respectu extremorum. ¶Deinde cum dicit. Vtrum ergo. querit phūs vtrum eodem modo fiat sensus tactus sicut alij sensus ¶Ad cuius euidenciam notandum est ꝙ hec questio (hꝪ) habet argumenta ad vtrā (que) partem que ponuntur hic in littera· Argumentum pro vna parte potest esse tale. Tactus enim & gustus fiunt tangendo. alij autē tres sensus non fiunt tangendo sed fiūt per medium quod longe facit distare obiectum ergo tactus et gustus differenter fiunt ab alijs. Argumeutum pro alia parte potest esse tale. Tactus & ꝑ consequēs gustꝰ fit per medium extrinsecum sicut et alij sensus licet in alijs sensibus obiectum senciatur a longe in tactu autem senciatur de prope ergo tactus similiter fit sicut alij sensus Argumentū primū ponit in p̄ncipio lr̄e. secūdū ibi. Hoc antē non. ¶Quātū ad p̄mū argumentū dr in lr̄a ꝙ ꝯsiderandū est vt (rum) omniū sensibiliū similiter fiat sensus an diuso (rum) diusimode. In ꝓmptu em̄ videtur ꝙ gustus & tactus differenter fiant ab alijs. nam gustus & tactus senciunt in eo ꝙ tangunt Alij autē tres sensus senciūt a longe. ¶Deinde cum dicit. Hoc autē nō ponit secundum argumentū ad aliam ꝑtem dicens ꝙ hoc nō est verū sed ꝙ gustns et tactus differūt ab alijs sensibus sicut dictum est sed magis videntur ꝯuenire cum eis. Dnrum em̄ & molle et alias qualitates taugibiles seutimus ꝑ altera .i. ꝑ media extrinseca sicut et obiecta aliorum sensuū scilicet sonabile visibile et odorabile. verum est tamen ꝙ hec tria sensibilia sunt longe a sensu. gustabilia autem et tangibilia senciuntur de prope propter quam propinquitatem medium est imperceptibile. propter enim paruitatem medij latet nos vtrum senciamus per mediuni licet autem lateat nos tamē omnia sensibilia sentimus per medium extrisecum. de sonabili em̄ visibili et odorabili non est dubium. Verum est eciam in gustabili et tangibili licet hoc non videatur in eis que de prope senciuntur sicut enim diximus prius si per pellē sentiremus ignorato quoniam pellis prohibet ignorato eciā quomā pellis est medium in tactu [Page] similiter tūc nos hēremus sic̄ non habemus nūc in aere & aqua ·q.d. phūs si ꝑ pellē nobis circūpositam sentiremꝰ & hoc iguoremꝰ nō obstā te tali ignorantia sentiremꝰ ꝑ mediū extrinsecū ergo nō obstante ꝙ ignoremꝰ nos sentire sensu tactꝰ ꝑ aerem vel ꝑ aquā nichilominꝰ sic sentimꝰ ¶Dein̄ cū dt. Sed dr̄t tangibile. on̄dit ꝙ licet tactns fiat ꝑ mediū extrinsecū tn̄ drn̄ter· In quo notatur solutio p̄cedentis q̄stionis. hoc est ergo qd dt lr̄a. ꝙ tangibile licet senciat ꝑ mediū extrinsecū tn̄ dr̄t .i. drn̄ter sentit a sonatiuis & visibili (bus). sonatiua aūt & visibilia sentimꝰ ex eo ꝙ mediū mouꝪ nos aliquid .i. s aliquid ita ꝙ mediū est causa senciēdi. tangibilia autē sentimꝰ nō quidē a medio .i. non ita ꝙ mediū sit causa sed cū medio (qr) quia simul mouemur cū medio a tangibili sicut (pꝪ) patet de eo qui ꝑcutit ꝑ clipeū. uō em̄ hoc accidit sic ꝙ clipeus ꝑcussus ꝑcuciat .i. sit causa percussionis immo magis prohibet percussionem. sed simul accidit vtrū (que) .i. clipeū & clipeatū ꝑcuti ¶QuererꝪ aliquis. que dr̄a est inter tactū et aliquos sensus. (qr) quia alij sensus fiūt a medio. tactus autē sit cū medio. Dicendū est ꝙ hec p̄posicō a importat causalitatē hec autē p̄posicō cū importat simultatē. Tres igit sensus scꝪ auditus visus odoratus fiūt a medio (qr) quia mediū est causa immutationis ho (rum) triū sensuū. sensibile em̄ immutat mediū et mediū immutatū causaliter immutat sensum. ꝙ autem tale mediū sit causa (pꝪ) patet (qr) quia nisi esset tale mediū nō fieret sensatio ho (rum) triū sensuū. tactus autē nō fit a medio extriseco (qr) quia tale mediū nō est causa ꝙ tangibile senciatur sed magis impedimentū. sine em̄ tali medio melius sentiret et (qr) quia nō est causa ideo tangibile nō sentitur ꝑ mediū extrinsecū vel a medio. (qr) quia ꝑ & a dn̄t habitudinē cā litatis. sed magis tactus sentit cū medio. vt em̄ dictū est hec p̄positio cū dicit habitudinē simultatis. simnltas autē priuat aliquod prius et quia in tactu priuatur prioritas causandi quia medium non est causa immutationis ideo tactus sentit cum medio et non a medio. Notandnm rst ꝙ in aliquo sensu ē simultas que priuat ordinem temporis tamen non est ibi simultas que priuat ordinem causalē et talis simultas est in visu visio em̄ fit in īstāti Si autē visio fit in instauti oportꝪ ꝙ simul tempore moueatur mediū ab obiecto et sensus a medio et sic hec simultas excludit ordinem tē poris licet autem excludat ordinē temporis tamen nō exclndit ordinē cause quia medium est causa ꝙ visus videat. In aliquo sensu simultas est que excludit ordinem cause non tamē excludit ordinem (ser)u [...] situm talis fimultas est in tactu licet enim in alijs sensibus medium sit causa immutationis tamen hoc non est in tactu vt dictum est. Si [Page] autē nō est causa. mediat tn̄ sm sitū (qr) quia tangiblle ꝓpinquiꝰ est aeri vel aque medianti (quam) tactui. Tercio suut aliqui sensus in qui (bus) est prioritas sm tempus & sm causam & sm situm et hoc (pꝪ) patet in ꝑceptiōe soni & odoris est cū successione temporis ex qno sequitur ꝙ ibi est priꝰ tempore. quia prius immutat medium ab obiecto (quam) sensus a medio secūdo est ibi prius causalitate (qr) quia mediū extrinsecum in auditu et olfactu nō solū est ꝑ accn̄s sicut in tactu sed eciā ꝑ se (qr) quia causaliter immutat tales sensus ita ꝙ tales sensus fiūt a medio et nō cū medio. tercio est ibi Prioritas sm sitū (qr) quia sonabile & odorabile ꝓpinquiora sunt situaliter medio (quam) sensui.
OMnino autem uidetur Post (quam) phūs mouit quasdam questiones circa sensum tactus. hic determinat de tactu sm veritatem et tria facit. (qr) quia primo determinat de tactu quātum ad medium· secundo quātum ad organum ibi. Tangibiles quidem· tercio quātum ad obm̄ ꝙ sensus tactus ꝑcipit ibi. Amplius autē Determinat ergo de tactu quo ad medium ꝓbans ꝙ caro est medium in tactu & p̄t esse racio sua ad ꝓbandū hoc ta is. Sensibile positū sup̄ organū siue instrumentū sensus nō sentitur sed tangibile positū supra carnē sentitur ergo caro non est organum in tactu nec concurrit ad tactum sicut instrumentum sed magis concurrit sicut medium ita ꝙ sicut se habet aer et aqua ad visum auditum & olfactum ita se habet caro et lingua ad tactum et gustum. hoc enim viso patet littera que dicit ꝙ sicut se habet aer et aqua ad visum auditum et olfactum ita videtur se habere caro & lingua ad gustum et tactum. In nullo autem istorum sensuum p̄t fieri sensus si tangatur sensitiuū .i. organū sensus & ideo sensitiuo .i. organo tactus tacto uon potest fieri sensus tactus. sic enim videtur se habere sensus tactus ad suum organum sicut alij sensus se habent ad organa Alij autem sensus non senciunt seusibilia posita super organum. si quis enim ponat corpus album super oculi vltimum .i. in superficiem oculi uon fiet visio. Si autem hec sint vera sequitur ꝙ sensitiuum tangibilis .i. instrumentum tangendi non sit ipsa caro. sed sit interius .i. intra carnem. Caro autem est medium in tactum. Vt em̄ dcm̄ est accidit in tactu sicut in alijs sensibus. In alijs autē sic est ꝙ sensibili posito super organū nullus fit sensus cum ergo tangibili posito super carnem fiat sensus tactus sequitur ꝙ caro non sit organum tactus. ¶Quereret autem aliquis. Vtrum ita se habeat caro ad tacium sicut se (hꝪ) habet aer & aq̄ ad [Page] visum olfactū et anditū sicut dicit phūs in lr̄a. Dicendū est ꝙ est vt sic et est vt nō. quodā em̄ modo est simile & quodāmō dissimile. Quantū em̄ ad hoc est simile ꝙ sic̄ aer & aqua est mediū et nō organū ita caro in tactu est mediū & nō organū ficut eciā aer et aqna est mediū ꝑ se in visu auditu & olfactu vt declaratū est supra ita caro est mediū ꝑ se in tactu. Intelligemꝰ em̄ ꝙ in tactu est mediū ꝑ se et mediū ꝑ accidens. Mediū ꝑ se est caro. Voco autē mediū ꝑ se qd eēncialiter & ꝑ se facit ad immutationē s̄sus. tale aūt mediū ē caro. sicut em̄ diaphonū necessario ꝯcurrit ad immutationē visus ita caro necessario ꝯcurrit ad immutationē tactꝰ. Mediū autē ꝑ accn̄s in tactu est aer vel aqua. tale enim mediū non requirit de necessitate nec iuuat ad sensum tactus sed ꝓ tanto dicit mediū in (quam)tum accidit corꝑa se tangencia eē humectata humiditate aquea vel aerea. ꝓpter hoc autē duplex mediū habere possumꝰ ꝙ tactus īmutatur a medio et cū medio. Si em̄ loquamur de primo medio tactus immutatur a medio ita ꝙ a prepositio denotet causalitatē medij respectu tactus. Quantū ad secundū mediū ꝑ accn̄s immutat cū medio ita ꝙ hec p̄positio cū denotet simultatē priuantē causalitatē medij ad sensum tactus. sic ergo (pꝪ) patet in quo assimilātur hec media. In hoc autē ē dissimilitudo quia caro est mediū intrinsecū et de ꝯposicōe aīalis. nō sic aūt aer & aqua ¶Dein̄ cū dt. Tangibiles quidē igit. determīat de organo tactus & tria facit (qr) quia p̄ mo on̄dit que sunt drn̄tie tangibiles. secūdo ex hoc ꝯcludit quid ē organū tactus ibi. Sensitiuū aūt tercio on̄dit ꝙ aliqualis similitudo est inter tactū et alios s̄sus ibi. Et oz esse ¶Quātū ad p̄mū dicit ꝙ dr̄e tangibiles sunt drn̄cie corꝑis sm ꝙ corpus. hee em̄ drn̄cie determināt .i. distinguūt elementa abniuicē. sunt aūt hee drn̄cie calidū et frigidū humidū et ficcū de qui (bus) dcm̄ est in hijs que de elementis .i. in libro de generacōe. Nntandū est ꝙ hee drn̄cie dicūtur drn̄cie corꝑis s ꝙ corpus. cuiꝰ racō est. (qr) quia illud respicit corpus sm ꝙ corpꝰ qd respicit om̄e corpus nullū autē reꝑitur corpus infra sperā actiuo (rum) & passiuo (rum) qd oīno fit denudatū a qualitati (bus) tangibili (bus). licet em̄ corpus q̄ntū sit denudatū a qualitati (bus) tā gibili (bus). nō tn̄ corꝑa generabilia et alterabilia ab hijs qualitatibꝰ denudata suut ¶Dein̄ cū dt. Sensitiuū autē. Ex dictis ꝯcludit quid est organū tactꝰ et p̄mo quidē hoc ꝯtludit. secundo on̄dit quale ē tangibile quod ꝑcipitur sensu tactus. ibi. Vnde similiter calidum ¶Ad euidenciā p̄mi notandū est ꝙ inten [...]io phī fundatur suꝑ duas veritates. Prima est ꝙ tangere sicut et omne sentire est quoddam pati Ex hoc enim fit sensus quia organum [Page] sensus immutatur & patitur ab obiecto. Secūda veritas est ꝙ omne passum est tale in potencia quale ē agens in actu. Ex hijs aūt veritati (bus) ꝯcludit phūs quid est organum tactus. organū em̄ tactus est tale in potēcia quales sunt drn̄cie tangibiles in actu. organū em̄ tactus patit drn̄cie autē tangibiles agūt. hoc viso (pꝪ) patet lr̄a que dt ꝙ sensitiuū ipsa (rum) .i. qualitatū tangibiliū est qd ē tactiuū .i. organū tactus. hoc autē orgnū est illud in quo est p̄mꝰ sensus qui vocat tactꝰ hmōi autē sensitinū est quedā ꝑs corꝑis que est in potē cia passiua ad hmōi qualitates tangibiles. ꝙ aūt ita sit (pꝪ) patet (qr) quia sentire est quoddā pati. Ip̄m aūt sensiblle agit et facit ip̄m sensum sine organū s̄sus tale quale ip̄m est in actu Ex quo sequit ꝙ hmōi .i. ip̄m tangibile est faciens ip̄m sensitiuū .i. organū tactus tale quale ip̄m est in actu cū hmōi organū priꝰ eēt in potēcia vt alteraret a tali tangibili. ¶Deinde cū dicit. Vnde similiter calidū. on̄dit quales sunt qualitates tangibiles que ꝑcipiūtur a sensu tactus. fundatur aūt intēcio phī suꝑ duas veritates. Prima veritas est ꝙ om̄e recipiens debet eē denudatū a natura recepti. cū ergo tactus recipiat qualitates tangibiles dū ꝑ eas actuat sequitur ꝙ tactus aliquo modo sit denudatus a qualitatibus taugibili (bus) et si aliquo mō eas habet oportet ꝙ eo mō eas nō recipiat qno eas habet Secūda veritas est ꝙ tactus habet qualitates tangibiles in quodam esse medio ꝓporcionato Denudatur autem ab eis vt suut in suo esse excellenti et extremo. ex quo enini sequitur ꝙ tactus non sentit qualitates vt sunt sibi similes et vt habet eas sed vt sunt sibi dissimiles et vt nō habet eas. Tales a [...]em qualitates sunt in quadā excellencia. hoc est ergo quod dicit littera ꝙ nos nō sentimus similiter calidum et frigidum ne (que) durum aut molle id est non sentimus aliquas qualitates sm illum modum sm quem insunt organo tactus sed sentimus excellenciam harum qualitatum. Tactus enim existit in quadam medietate harum coutrariarum qualitatum. et ideo potest ipsas discernere id est percipere vt sunt in suo extremo esse. Medium enim est discretiuum extremorum et hoc (qr) quia potest pati ab eis sicut contrarium a contrario. Ipsum enim medium comparatum ad vtrum (que) extremū est alterum vltimorum sicut tep [...] dum comparatum ad frigidum est calidum· Comparatum autem ad calidum est frigidum & per consequens contrariatur vtrobi (que) extremorum scilicet vltimorum. Notandū est ꝙ simile non patitur a simili sed magis ꝯtrariū a contrario cūm ergo organū tactus paciatur a qualitatibus tangibilibus oportet em̄ ꝙ aliqua contrarietas sit inter qualitates tangibiles et organum [Page] tactus. hec aūt ꝯtrarietas nō est sicut extremi ad extremū sed magis sicut medij ad extremū. hee aūt q̄ litates tangibiles vt sunt in organo sunt in quodā eē medio vt autē sunt in obō sunt in quodā eē extremo ¶Dein̄ cū dt & oꝑꝪ esse. on̄dit ꝙ quodāmō simile est de tactu et alijs sensi (bus) dicens ꝙ sicut organū debens sentire albū et nigrū oꝑꝪ ne (que) esse albū ne (que) nig (rum) sed neutrū ita ꝙ sit vtrum (que) in potēcia & neutrū in actu sic oꝑꝪ esse in alijs sensi (bus). sicut autē est in alijs sensi (bus) sic est et in tactu. organū em̄ tactꝰ nec calidū nec frigidū est sed est vtrū (que) in potēcia et neut (rum) in actu Notandū est ꝙ organū tactus uō p̄t totaliter denndari a toto genere calidi & frigidi humidi et sicci sicut denudatur & organū visus a toto genere albi & nigri. (sed) ip̄m organū tactus dr denudari a qualitati (bus) tangibili (bus) in (quam)tum est mediū inter ꝯtraria. qd quidem mediū est ī potencia ad ipsa extrema. vt em̄ dcm̄ est organū tactus ꝯsistit in quadā medietate qualitatū tangibiliū. ex quo sequit ꝙ q̄nto animal (hꝪ) habet complexionē magis reductā ad mediū tanto habet meliorē tactū et ꝓpter hoc homo inter omnia aīalia est melioris tactus vt supra dr. ¶Dein̄ cū dicit. Amplius aūt. determinat de tactu (quam)tū ad obm̄ dicens ꝙ sicut visus est. quodāmodo oppositorū scꝪ visibilis & inuisibilis et alij eciā s̄sus sunt opposito (rum) puta auditus soni et silencij et sic de alijs sensibus. ita et tactus quadammodo oppositorum est. Est enim tactus tangibilis et intangibilis. Intangibile autem dicitur duo (bus) modi. aut em̄ dicitur intangibile aliquid quod parum habet de differencia tangibilium id est de qnalitate tangibili eo mō quo dicimus ꝙ aer est intangibilis. aut dicitur aliqd intangibile quod multū habet de q̄ litate tangibili ita ꝙ excedit sensum et ipsum corrumpit & hoc modo dicimus ꝙ ignis est intangibilis quia qualitas ignis multū excedit sensum. Vltimo epilogat philosophus dicens ꝙ figuraliter id ē superficialiter et quasi in quadam summa dictum est de sensibus sm vnumquem (que) sensum. magis autē ꝑticulariter dicetur de eis in libro de sensu et sensato
Oportet autē uniuersaliter Post (quam) dictum est de seusibus sm vnumqnem (que) sensum hic videndū est quid conuenit sensui in communi respectu sensibilium et diuiditur hec pars in quatuor partes. quia primo ostenditur quid conue sensui in communi respectu sensibilium. secundo ostenditur quid sit organum sensus ibi. Sesitiuum autem primum· tercio declarat quasdam veritates circa predeterminata ibi. Manifestum igitur ex hijs [Page] quarto mouet quedā dubitatio circa p̄dicta ibi. Dubitabit aūt aliquis. p̄mo ergo poīt quid est ꝯmune omni sensui dicens ꝙ vniusalit hoc oꝑꝪ acciꝑe de om̄i sensu qm̄ sensus om̄is est susceptiuꝰ spē (rum) sensibiliū sine materia. sicut em̄ cera recipit fignrā anuli vel sigilli sine ferroet sine auro· accipit em̄ cera signū sigilli nō in (quam)tum est aureū vel eneū similiter sensus vniuscuius (que) recipit formā sine materia. patitur em̄ sensus ab hn̄te colorem aut humorem .i. saporem sed nō in (quam)tum vnūquod (que) illo (rum) dicitur sed in (quam)tū hmōi & sm rationē .i. nō patit recipiendo ab vnoquo (que) illo (rum) in (quam)tum tale visus em̄ non patitur a lapide colorato in (quam)tum lapis vt (pꝪ) patet suum em̄ pati est suū reciꝑe. visus autem nō recipit colorem sm illud esse qd habet in lapide sed sm rationem et formā (qr) quia recipit colorē sm eē formale & intencionale .q.d. phūs sensus patitur ab ōbiecto hec tn̄ passio nō largitur sensui ꝙ recipiat formam sm ꝙ vnūquod (que) obiectorum dr .i. sm modū obō (rum). sed sibi largitur ꝙ recipiat formā sm rationē et sm aliū modū (quam) habeat eē in obiecto ¶Quereret aliquis. Vt (rum) sit verum qd dicit phūs ꝙ sensus est receptiuꝰ specie (rum) sine materia Dicendū est ꝙ sic. hanc em̄ veritatem venari possumꝰ declarando duas veritates. prima veritas est ꝙ drn̄cia est inter generationē omnino vniuo cam et generationem omnino equiuocam & mediā. Generatio omnino vniuoca est qn̄ genitū assimilat generanti in forma et eciā in modo forme. hoc em̄ mō dicimꝰ ꝙ vniuocatio est inter iguē generantē et ignē genitū. vtrobi (que) em̄ est forma ignis & fub eodem mō eēndi. nam forma ignis est in generante materialiter realiter & eodē mō est ī genito. Generatio autē omnino equinoca est qn̄ genitū nullo mō assimilatur generanti in forma & diffinitione. hoc em̄ modo dicimꝰ ꝙ quādo motus generat calorēꝙ est generatio equiuoca (qr) quia motus et calor nullo modo assimilantur in formlaitate. Generatio autē media .i. ꝑtim vniuoca & equiuaca est qn̄ generās assimilat genito in forma sed nō in medio forme. Dicimꝰ em̄ ꝙ archa in mente & archa in materia assimilantur in forma sed nō in modo forme. nam forma arche ꝯsistit materialiter et in ipso effectu. in ip̄a autē aīa existit intencionaliter & in ꝯceptu ac veritate declarata (ptꝪ) patet ꝓpositū. nam a colore existente in ipso obiecto generatur color in oculo vtrobi (que) autē videtur esse color sed nō sub eodem modo essendi quia color qui est in ipso obiecto habet ibi esse reale et esse fixum. in oculo autem habet esse intencionale et diminutum· ex quo enim sequitur ꝙ oculus siue visus recipit colorem sine materia id est sine illo modo quem habet in materia et in obiecto· Ymaginabimur enim ꝙ omne [Page] receptū est in recipiente ꝑ modum recipientis. ex quo sequitur ꝙ color est in obiecto ꝑ modū obiecti et sensu ꝑ modū sensus. ex hoc voluit dicere phūs qn̄ dixit ꝙ sensus est susceptiuꝰ specie (rum) sine materia .i. sensus recipit species ꝑ modū sui & nō ꝑ modū obiecti siue materie. ad hoc em̄ facit exemplum phi. Cera em̄ recipit figuram ꝑ modū sui et non sm illū modū sm quē est in sigillo. In sigillo em̄ hec figura est aurea vel enea. non sic autē in cera Eodem modo color in obiecto ē realis non sic autē in sensu. Vnde sicut ꝓprie dcm̄ est ꝙ cera recipit sigillū nō in (quam)tum aureū vel eneum ita ꝓprie dcm̄ est ꝙ sensus recipit colorem nō in (quam)tum est talis vel talis materie· De hac duplici formarum dicit ꝯmentator sic ꝙ recepcō forma (rum) senfibilium ab vnoquo (que) sensu ē abstracta a materia. si em̄ reciꝑet eas cū materia & sic idē eē haberet in anima & extra animam quod ē impossibile quia hee forme sunt intentiones et ꝯprehensiones et extra animā nō sunt intentiones ne (que) ꝯp̄hensiones sed res materiales. Secunda via declaranda ē ꝙ aliquid est ꝯmune omni agenti et in aliquo drn̄t agentia· ꝯmune omni agenti est ꝙ agens largitur passo formā et nō materiā. patiēs em̄ hoc recipit ab agente sm qd agens est agens. agens autē est agens s formam et nō sm materiā et iō paciens ab agente recipit formam et nō materiam quia materia p̄supponitur actioni et quantū ad hoc qd cōmune omni agenti scꝪ ꝙ largit formam et non materiā potest dici ꝙ esse paciens recipit formam sine materia & ꝙ hoc nō solum verificatur in sensu patitur ab obiecto. licet autē agentia sic ꝯueniāt tn̄ inueniūtur differre in alio. Quedā em̄ sunt agencia que introducunt formam in passo assimilādo sibi materiam passi eo modo quo dicīmꝰ ꝙ ignis generaus introducit formam in passo assimilando sibi materiam passi. forma em̄ eiusdem racōnis requirit materiam eiusdem rationis si ergo forma ignis eiusdem rationis et euisdem modi est in generā te et in genito oportet ꝙ materia sit eiusdem modi et eiusdem rationis ta ꝙ materia eodem modo disponatur in generante et genito et in talibns a gentibus et pacientibꝰ dici potest ꝙ paciens nō recipit formam sine materia .i. nō recipit formam sine illa dispositione materie que est in agente. Alia sunt agencia que introducunt formam nō assimilando sibi materiam et talia agencia sunt obiecta sensuum. color em̄ introducit formam coloris in a erem et tamen nō est ibi assimilatio in materia. nam materia coloris in obiecto habet esse terminatū materia autē coloris in aere nō habet esse terminatū et in talibus p̄t dici ꝙ paciens recipit formam geuerātis sine materia id est sine illa [Page] dispositione materie que est in generante. Notandū est suꝑ illo verbo. Sensus patitur ab habente colorem aut saporem nō in (quam)tū vnū qd (que) illo (rum) sed in (quam)tum huiꝰ & sm rationē. (qr) quia sm quosdam ꝯpositum agit sed in sensibilibus sola forma agit et ideo dicit phūs ꝙ visus patitur a colore in (quam)tum hmōi & sm racionē· Notandū est ꝙ phūs in dictis suis fecit mencionē de duplici forma scꝪ reali et intencionali. Inter has autē duas formas videtur esse triplex drn̄cia. Prima dr̄a est (qr) quia p̄ma (hꝪ) habet esse fixnm et ideo potest habere eē in absencia generantis vel corrupto generante eo modo quo dicimus ꝙ ignis geuitus habet eē eciam corrupto generante. secūda forma habet esse debile et diminutum ꝓpter quā diminutionē tales forme ꝯtinuantur generanti (bus) ita ꝙ nō hn̄t esse in absencia ipsorum. hoc em̄ modo dicimus ꝙ lumen in aere nō (hꝪ) habet esse in absencia solis generantis. hoc eciam modo dicimꝰ ꝙ spēs coloris in aere nō (hꝪ) habet esse in absencia coloris generātis et ꝓpter istā ꝯtinuationē forma (rum) intencionaliū ad generancia dicūt quidam ꝙ forme intentionales hn̄t eē in fieri qd vtrum ita sit alibi poterit pa [...]ere. Secūda dr̄a ē inter has duas formas ꝙ numerus forma (rum) realium accipitur a subiecto. due em̄ albedines reales requirunt duo subiecta (qr) quia impossibile est duas albedines reales eē in eodem subiecto. numerus autē forma (rum) intencionaliū accipitur penes originē & nō penes subm̄. duo em̄ lumina eiusdē ratioins pn̄t esse in eodem puncto aeris quod es (sed) impossibile si duo lumina requirerent duo subiecta. relinquitur ergo ꝙ duo lumiua numerant penes originem .i. penes generancia. Tercia drn̄cia p̄t dari int has formas· In primis em̄ formis est ꝓprie ꝯtrarietas et ideo due tales forme ꝯtrarie nō pn̄t esse in eodem Idem em̄ subm̄ nō p̄t esse albū et ingrum albedine & nigredine reali In secūdis autē formis que sunt intencionales nō ē proprie ꝯtrarietas quod patet. si em̄ in tali (bus) formis posset esse ꝯtrarietas. due species duo (rum) ꝯtrario (rum) non possent eē in eodem quod tn̄ falsum est quia species albi et nigri pn̄t esse in eodem puncto aeris et hec est sentēcia ꝯmētatoris sexto methaphisice vbi vult ꝙ ens in anima est ens intencionale & diminutū ꝓpter quā diminutionē nō est in eo ꝯtrarietas. ¶Deinde cum dicit. Sensitiuū āt Ostendit quid est organū sensus dicens ꝙ sensitiuū primū .i. organū in quo primo sundat sensus est id in quo est potencia sensitiua que scꝪ potencia est susceptiua specie (rum) sine materia. hic autē sensus idem ē cū organo subiecto. esse autē alte (rum) est .i· ratione et esse diffinitiuo differt ab eo· ꝙ autē organū et sensus differant ratione (pꝪ) patet. pr organū ē quedam magnitudo que sensum patit [Page] .i. que recipit s̄sum sicut materia recipit formā nō tn̄ eē sensitiuo .i. rō et eē diffinitiuū s̄sus est eadē q̄ rō organi (qr) quia s̄sus & magnitudo siue organū in quo recipit s̄sus nō sunt idē sed s̄sus est quedā rō & quedā potēcia illiꝰ scꝪ organi & magnitudinis. Notandū est ꝙ sicut forma uō est materia sed magis est rō materie ita potēcia sensitiua nō est organum sed magis est ratio organi & hoc (qr) quia potencia est sicut forma respectu organi. vt em̄ dcm̄ est supra sicut se (hꝪ) habet tota aīa ad totū animal ita se htꝪ ꝑs potencialis aīe ad ꝑtē organicam ita ꝙ ꝑs potēcialis sit q̄ si forma ꝑtis organice sicut tota aī ma est forma tocius animalis. Notandū est ꝙ om̄is s̄sus primo & immediate fundat in organo tan (quam) in subiecto et ideo dixit phūs in lr̄a ꝙ s̄sus subiecto est idem cū organo. licet sit aliud ratione ac si dicat et si ꝑtes anime que determināt sibi organū radicentur in essencia aīme tū sunt in organo sicut in subiecto & ideo sunt idem subiecto cū organo ¶Deinde cū dicit. Manifestū est. determinat quasdā veritates circa p̄dicta et diuiditur in duas ꝑtes s duas veritates quas determinat. secunda ibi. & ꝓpter quid plante. p̄ mo ergo determinat primā veritatē et est hec veritas. ꝙ excellens sensibile corrumpit s̄sum & hoc est qd dicit. ꝙ ex hijs p̄t esse manifestum ꝓpter quid excellencie sensibilium corrumpunt sensus .i. organa sensuum In organis em̄ sensuum ad hoc ꝙ aliquid senciatur oportet esse q̄ndā rationē .i. ꝓportionē vt dcm̄ est si ergo motus sensibilis sic fortior (quam) organū natū sit pati soluitur ꝓportio et corrumpitur s̄sus qui consistit in quadā ꝓportioue. sicut cū aliquis fortiter ꝑcusserit cordas soluit simphoma et tenus que in quadā ꝓportione ꝯsistit. Notandū ē ꝙ s̄sum corrūpi ab excellenti sensibili p̄t intelligi tri (bus) modis. Primo qdem mō q̄ntū ad iudiciū. ꝓpter em̄ imꝓportionē excellentis s̄sibilis ad s̄sum s̄sus nr̄ nō p̄t bn̄ iudicare de ip̄o excellenti s̄sibili. Secūdo modo p̄t intelligi ꝙ īmutatio facta ab excellenti s̄sibili īpedit immutatiōes alio (rum) sensibi [...]iū Fortis em̄ imp̄ssio quā facit lux solis in oculis impedit ad minus ad tempus ne ꝑcipiamus alia visibilia a luce solis īmo si coutingat nō ꝯuertere oculum a luce solis ad alia visibilia quicquid tunc cernimus cernimus sub alio colore (quam) sit color propriꝰ puta sub viridi colore vel aliquo hmōi. Tercio modo potest hoc intelligi. (qr) quia excellens sensibile ominno corrumpit armomam et ꝓportionem que necessario requiritur ad sensum et tunc omnino dicitur corrumꝑe ipsum s̄sum ita ꝙ ꝑ ip̄m nichil oīno senciamꝰ ¶Dein̄ cū dicit. Et ꝓpter quid plante. determinat secūdā veritatem dicens ꝙ ex dictis eciam potest esse mauifestū. ꝙ licet plante habeant quandā ꝑtem anime scꝪ [Page] vegetatiuā tn̄ nō senciūt. licet enim plante paciantur aliquid a qualitati (bus) tangibili (bus)tn̄ ipsas qualitates nō senciūt. huius autē ratio est (qr) quia sensus ꝯsistit in quadam medietate quā mediatatem nō hn̄t plante nec eciam hn̄t principiū sensitiuū de cuiꝰ racōe est vt iā dictū est ꝙ recipiat species sine materia. sed om̄e pati planta (rum) est cū materia & mō materiali. Notandū est ꝙ duplex ratio p̄t reddi. quare plante nō senciūt. Prima ratio est (qr) quia licet plante cale [...]iant et frigefiant tn̄ calidū et frigidū nō agūt in eis actionem forme et speciei sed magis actionē materie. sensus aute requirit actionē forme et speciei ita ꝙ possumus sic argnere· sentire est quedā passio illata ab agente qd agit actionē forme et speciei. sed talis passio nō p̄t esse in planta ergo nō p̄t esse ibi sentire & ꝑ ꝯn̄s uec sensus (qr) quia frustra esset potencia que nō posset habere actū ¶Ad euidenciā huius rationis notādū est ꝙ licet om̄e agēs agat ꝑ formā tn̄ aliqn̄ dicit agere mō materiali· qn̄ sez inducit formā materialem que nō est intencio nec ꝯp̄hensio et ex tali actione nū (quam) infert passio que est sensus Aliq̄ndo autē agens dr agere mō speciei et forme qn̄ scꝪ nō introducit formam materialem. sed formā que intēcio et ꝯprehensio et talis actio infert passionem que est sensus tn̄ plante nō sunt apte nate susciꝑue ꝓpter sui terrestreitatem passionē que infertur tali actione· Secunda ratio ad ꝓbandū ꝙ plante nō possunt habere sensum potest esse talis. tactus est fundamentū omniū sensuū sed tactus nō p̄t esse in plātis ergo nec aliquis alius sensus p̄t ibi eē ꝯn̄a (pꝪ) patet nā nullus sensus p̄t esse sine sensu fundamentali. licet em̄ nō sequatur ꝙ vbi est tactꝰ ibi sint alij sensus quia multa animalia imꝑfecta habēt tactum & tn̄ nō habent alios sensus tn̄ bene sequitur si impossibiie est tactum esse in aliquo ꝙ impossibile est ibi esse aliquos sensus destructio ꝯn̄tis scꝪ ꝙ tactus uō p̄t esse in plantis (pꝪ) patet sic nā tactus cōsistit in quadā medietate et ꝓportione tangibiliū sed plante ꝓpter sui terrestreitatem n̄ sunt reducte vel sublimate ad hanc medietatem vel proportionem ergo non habent tactum ¶Deinde cum dicit. Dubitabit autem aliquis. mouet quādam dubitatione que habet ortum ex p̄ cedentibus. Dictum est enim in p̄ cedentibus ꝙ plante que nō habent sensum paciuntur a qualitati (bus) tā gibili (bus) et ideo phūs mouet quādā dubitationem· Vtrum illa que nō habent sensum ita possuit pati ab alijs qualitatibus sensibilibus puta a colore sono et odore sicut paciuntur a qualitatibus tangibilibus et primo quidem mouet questionem. secundo obicit ad vnam partem ibi Si autem olfactibile. tercio determinat veritatem illius questionis ibi. Igitur ne &c̄. quarto soluit [Page] qnoddā argumentū factū ꝯtra veritatē q̄stionis ibi. Quid igit est odorare. p̄mo ergo mouet dubitationē ditēs. Dubitabit aliqnis· Vt (rum) id qd īpossibile ē hr̄e olfactū possit pati ab odore & vt (rum) id qd impossibile est hr̄e visum possit pati a colore & similiter p̄t queri de alijs sensibus puta in auditu. Vt (rum) scꝪ ꝙ impossibile est hr̄e auditū possit pati a sono sicut suple qd impossibile ē hr̄e tactū possit pati a qualitati (bus) tangibili (bus) vt dictū est de planta ꝙ patitur a calido & frigido ¶Deinde cū dicit. Si autē olfactibile. obicit ad vnā ꝑtem questionis & p̄mo ꝑ racō nē. secūdo ꝑ exemplū ibi. Similit autē manifestū. tercio on̄dit ꝙ non est simile de qualitati (bus) tangibili (bus) & alijs qualitati (bus) ibi. Sed tangibilia. ¶Ad euidenciā p̄mi notandū est ꝙ phūs vult ꝓbare ꝙ omne quod patitur ab odore (hꝪ) habet olfactū et impossibile est nō hn̄s olfactū pati ab odore & eodē mō impossibile est pati a colore vel sono nō hn̄s visum vel auditū & p̄t esse ratio sua talis Actio odoris est moue olfactū ergo vbi nō est olfactus ibi non est actio odoris ꝯn̄a (pꝪ) patet. Nam si deficiat propriū possibile deficit ꝓpria actio. (qr) quia actus actiuorum sunt in paciente disposito. Preterea. Actio & possibile ꝓporcionātur ergo si possibile susceptiuū actionis sit impossibile et actio erit impossibile. Cū ergo olfactus sit ꝓpriū possibile respectu actionis que est ab odore sequit ꝙ idē possibile est quod recipiat actionem odoris· ꝑ idē argumētū posset ꝓbari ꝙ color & sonꝰ nō pn̄t agere ī ea que nō hn̄t visum & auditū. Alio mō p̄t deduci ratio sic. Odorare est propria passio illata ab odore ergo vbi nō est odor ibi nō est actio odoris. (qr) quia ꝓpria actio nō p̄t esse sine ꝓpria passione cū passio sit effcūs illatio (que) actionis. cū ergo in nō habē ti (bus) olfactū nō possit esse ista passio que est odorare sequit ꝙ circa ea n̄ potest esse actio odoris. hijs visis (pꝪ) patet lr̄a q̄ dt ꝙ odor est olfactibile .i. odor est aliquid cuiꝰ est moue olfactū. si em̄ aliquid olfactū .i. inferat passionē que est olfacere & odorare illud est odor qnare suple si de racō ne odoris ē ꝙ moueat olfactū & olfactus ꝙ moueat sequit ꝙ nichil īmpossibiliū hr̄e olfactū p̄t pati ab odore· Et sicut dcm̄ est de odore ita dcm̄ est de alijs sensibus visus et auditus. Non em̄ quorumcū (que) possibiliū contingenciū est pati ab hijs sensi (bus). sed patitur ab hijs sensibilibus vnumquod (que) sensitiuum id est ab hijs sensibilibus solum patitur id quod habet sensum. ¶Dein̄ cū dicit. Similiter autē manifestum manifestat ꝑ exemplū qd dixit & p̄ mo quidē ponit ip̄m exēplū. secūdo remouet qddā dubiū ibi. SꝪ in q̄ (bus) ¶Quātū ad p̄mū dr qd iā dcm̄ ē scꝪ ꝙ odor nō agit nisi in s̄sum. similiter manifestū est sic .i. ꝑ experimentū sequens. ne (que) em̄ lumē ne (que) tēbra ne (que) sonꝰ ne (que) odor nichil [Page] agūt in corꝑa nō habētia sensus .i. nnllum effectum faciūt nisi in sensum quē quidē effectū nō pn̄t facere ī corꝑa que nō hn̄t sensum ·q.d. phūs. Talia nō agūt nisi in s̄sum cū ergo corꝑa inaīata nō habeāt sensum videt ꝙ nichil agant in ea ¶Dein̄ cū dt. Sed in qui (bus). remouet quoddā dubiū. dcm̄ est em̄ ꝙ color & sonus & odor nō agūt in corꝑa nō hn̄tia s̄sus. Cōtra hoc videt eē ꝙ tonitruū scindit lignū. tonitruū aūt est quidā sonꝰ. Ad hoc respondet phūs dicēs. ꝙ nō agit ꝑ se sed racōe subiecti in quo est. qn̄ em̄ tonitruū scindit lignū non agit ad scissuram ligni simplex species soni sed pocius aer ꝑ motū ꝑ qnem mouetur. et hoc est qd dt lr̄a scꝪ ꝙ talia nō agūt sed pocius subiecta inquibus est sonus sicut aer ꝑ motū qn̄ est tonitruū scindit lignū. lignū em̄ nō patitur ꝑ se a sono sed magis ab aere moto. Et notandū est ꝙ ꝑ eandē cām multū sonancia scindūt turres et muros (qr) quia aer ꝯtinuus vs (que) ad auditū mouet qn̄ defert sonū. Motus autē cū est in muris ꝯmouet eos ¶Deinde cū dt. Sed tangibilia· on̄dit ꝙ nō est simile de qualitati (bus) tangibili (bus) et alijs qualitati (bus)· Dictū est em̄ ꝙ sonus color et odor nō agūt in corꝑa nō hn̄ tia sensum. nō sic autē est de tangibili (bus) (qr) quia tangibilia ·i. qualitates tā gibiles & humores .i· sapores fatiūt scꝪ effectū in insensibili (bus). si em̄ tales qualitates nō agūt in talia corpora nō erit dare a quo paciātur in animata et altarentur. Notandū ē ꝙ qualitates p̄me elemēto (rum) sunt actiue et passiue sm q̄s accidit vniuersaliter alteratio in re (bus) & ideo si corꝑa que alterant nō paciātur ab hijs qualitati (bus) nō erit dare a quibus paciantur (qr) quia deficiet actio illiꝰ a quo [...]detur eē vniusaliter alteratio. Notandū est eciā ꝙ qn̄ phūs dicit ꝙ sapores faciūt effectū ī corpora nō habencia sensum nō est intelligendū de sapori (bus) in (quam)tum sapores sed in (quam)tū gustabile est quiddam tangibile et gustus est quidā tactus ¶Deinde cū dicit. Igitur ne. Soluit questionē et primo eā repetit dicens ¶ Igit ne et illa scꝪ sonus odor et color faciūt .i. agūt in corpora inanimata que nō habent sicut agūt qualitates sensibiles secū do soluit eam dicens ꝙ nō om̄e corpus est passiuū ab odore et sono (qr) quia que sunt paciencia ab odore et sono sunt interminata et non manēt. vt aer. ꝙ autem aer paciatur patet fetet enim sicut paciens aliquid ab odore. Est ergo ratio philosophi in hoc ꝙ ꝓpriū actiuum requirit proprium passiuum. non omne autem passiuum est proporcionatum actioni odoris coloris vel soni Talia em̄ quia modicum habent de actinitate non sunt apta nata agere in qne cū (que) corpora sed solum in illa que sunt valde passiua sicut est aer vel aqua. ¶Deinde cum dicit. Quid igitur est. solnit argum̄tū. videbat [Page] em̄ sic argui. quicquid patit ab odore odorat & per ꝯn̄s (hꝪ) habet olfactū ergo ad destrutionē ꝯn̄tis qd nō (hꝪ) habet olfactū nō patit ab odore. Ad hoc argumentū rn̄det phūs dicēs ꝙ nō om̄e pati ab odore est odorare· sed odorare plus requirit (quam) pati ab odore. oꝑꝪ em̄ ꝙ odorans ita paciat ab odore ꝙ sit senciens odorem & non fit sensibilis ꝑ eū & hoc est qd dicit lr̄a quid igit est odorare p̄ter pati aliquid .q.d. est ne aliquid odorare p̄ ter passionem factā ab odore. Deinde rn̄det dicens aut odorare sentire est .i. odorare cū passione dicit sensum odoris et ideo licet aer paciat ab odore tamen nō odorat. quia aer paciens nō sic patitur vt sit senciēs sed magis vt sit sensibilis ·i. medium in sensu. ¶Quereret aliquis Vtrum aer paciatur ab odore & colore. videtur ꝙ sic. (qr) quia vbi est transmutatio formalis ibi est aliqua actio. sed ex hoc ꝙ aer recipit speciē odoris et coloris est transmutatio formalis quia ibi est alteratio ergo &c̄. ¶Ad opsitū sensibile inq̄ntū sensibile dr correctiue ad s̄sum ergo quod non habet s̄sum non potest pati a sensibili quod est color odor aut sonus aer est hmōdi ergo &c̄. ¶Ad solutionē huiꝰ questionis est opus duplici distinctione. Prima est ꝙ agere aliquid est duobus modis vel actione materie & subiecti & hocmodo concessit phūs ꝙ hec possunt agere. sonus em̄ non ex ratione sui sed ratione materie et subiecti in quo est scꝪ aeris scindit lignū Alio modo aliquid agit ratione forme· & hoc modo est questio· vtrum color odor & sonus possint agere in corpora que non habent sensum sicut est aer. vbi est ponenda secunda distinctio & est talis ꝙ pati ab odore sono et co ore est duobꝰ modis. primo mō vt fit ab eo quod largitur sensationē ita ꝙ ip̄a passio vel sit ip̄a sensatio vel ad passionem sequat sensatio & hoc mō nichil patitur ab istis nisi qd (hꝪ) habet sensum (qr) quia sensatio nō ē nisi in sensu. Alio mō aliquid p̄t pati ab istis sicut deferens intencionē sensibilē in cuius virtuto fit ipsa sensatio et hoc modo patiuntur corpora indeterminata sicut aer. In talibus em̄ corporibus sunt intentiones sensibiles non sicut forme ꝑmanentes sed sunt in eis quia per talia corpora deferuntur ad seusus. et ideo vbi vna lr̄a habet ꝙ ipse aer fetet alia lr̄a habet ꝙ ipse aer feret scꝪ intencionē sensibilem ad sensum. In littera dicitur ꝙ ipse sensus odorans patitur sicut senciens. aer autem patitur sicut seusibilis ·i. sicut medium ꝑ quod fit sensus. hoc viso patent argumenta vtrius (que) partis ¶Ad primum potest dici ꝙ ibi non est vera alteratio quia enim generatio intencionis in medio non facit veram alterationem cum non sit ipsa res percepta sed pocius rei percepte similitudo. similitudo autem non transmutat ad simpliciter. [Page] sed solū sm quid ¶Ad secundum p̄t dici ꝙ sensibile dr duo (bus) modis vel sensibile in (quam)tū sensibile & sic n̄ agit nisi s̄sum (qr) quia sm hoc dr correlactiue ad s̄sum. alio mō dr s̄sibile id qd est s̄sibile & sic s̄sibile potest agere in aliud (quam) in s̄sum Alio mō p̄t dici ad argumentū ꝙ sensibile agens in s̄sum agit ꝑ mediū et ideo quia mediū ꝯcurrit ad talem actionē nō est reputandū diuersa actio qua agit in mediū et in sensum (qr) quia agendo in mediū agit in sensum (qr) quia medium motum mouet sensum. ¶Secudo quereret aliquis· vt (rum) odorare sit pati ab odore videtur ꝙ sic· (qr) quia sicut se habet sentire ad sensibile ita se habet odorare ad odorē sed sentire est pati a sensibili cum sentire sit passio facta & nō nisi que facta est a sensibili ergo et odorare est passio facta ab odore. ¶Ad oppositum est. quia si odorare est pati ab odore sequitur ꝙ aer odorat cum paciatur ab odore & super hac ratione fundatur dictū philosophi. ¶Ad hanc questionem aliter respondent illi qui dicunt ꝙ sentire non est pura passio. aliter illi qui dicunt ꝙ sentire est purum pati. p̄ mi enim dicerent ꝙ odorare nō est simpliciter pati ab odore. sed pocius odorare est sentire et iudicare odorem et non tantum est pati sed eciam operari aliquid et pro hac opinione videtur esse philosophus in lr̄a quando dicit ꝙ odorare est aliquid preter pati alias odorari non esset sentire quasi diceret phūs sola passio non sufficit ad sensationem quia ibi aliquid est preter ipsam intencionis receptionem que est ipsa passio. Alij autem de alia opinione dicerent ꝙ odorare est passio facta ab odore in qnocum (que) passo sed in passo proprio quale est potencia odoratiua. si enim omnis passio facta ab odore in quocum (que) passo eēt odorare bene sequeretur ꝙ aer odoraret (qr) quia ibi est passio facta ab odore· sed quia odorare est passio facta ab odore in potencia odoratiua. ideo aer non odorat quia non habet potenciam odoratiuam. Et sm istam opinionem patet lr̄a philosophi (qr) quia non vult dicere ꝙ preter passionē sit ibi actio ita ꝙ sentire sit agere sed vult dicere ꝙ odorare non est passio simpliciter. sed est passio in poteucia sensitiua ex qua sit quis senciens hijs visis patet ad argumenta quia quando dicitur ꝙ sentire est pati a sensibili dicit prima opinio ꝙ non est tantum pati. alia em̄ opinio dicit ꝙ non omnis passio est sentire. sed sentire est passio facta a sensibili in proprio passo scilicet in potencia sensitiua ¶Ad alind argnmentum diceret prima opinio ꝙ ideo aer non sentit quia non habet actionem que concurrit ad sentire. alia opinio dicit ꝙ ideo aer non sentit quia non habet potenciam sensitiuam cuius est reciꝑe propriam passionem
[Page] QVod aūt nō sit sensus alius Post (quam) phūs determinauit de quin (que) sensi (bus) exteriori (bus). hic on̄dit ꝙ nō est dare sextū sensum ita ꝙ sufficiant quin (que) sensus et diuiditur hec ꝑs in duas (qr) quia p̄mo on̄dit ꝙ nō ēst dare aliquē sensum p̄ter quin (que) respectu sensibiliū ꝓprio (rum)· secūdo ne (que) respectu ꝯmunium ita ꝙ ratio p̄t esse talis. Non requiritur sextus sensus ꝓpter sensibile ꝓpriū nec ꝓpter sensibile ꝯmune ergo nullo modo. secunda ꝑs ibi· At vero ne (que) ꝯmunium Primo ergo probat ꝙ nō sit dare sextū sensum cuius obiectū sit sensibile ꝓpriū et hoc ꝑ tres rationes secūda ibi. Simpliciū autē. tercia ibi. Quare si uō alte (rum). Circa primū dno facit (qr) quia primo ponit intentū suū· secūdo rationē ꝓbantē intē tum ibi. Si em̄ om̄is ¶Qnātum ad primū dr in lr̄a· ꝙ autē non sit sensus alius p̄ter quin (que)· dico aūt hos. visunt auditū olfactū gustū et tactū. ex hijs scꝪ dicendis credet aliquis ¶Deinde cū dicit. Si em̄ omnis. ponit primā ꝓbationem sue cō clusionis et potest esse ꝓbatio talis Animal hn̄s organa disposita sufficienter ad senciendū ꝑ omne mediū tam ꝯiunctū (quam) distinctū (hꝪ) habet sufficienter omnē sensum sine defectu alicuius. sed animal hn̄s. quin (que) sensus (hꝪ) habet organa sufficienter disposita ad senciendū tam ꝑ mediū ꝯiunctū (quam) distinctū ergo tale aīal (hꝪ) habet om̄em sensum sine defectu alicuius & per ꝯn̄s nullus est alius s̄sus preter quin (que). In hac ratione maior videtur manifesta. (qr) quia sentire ꝑ mediū intrinsecū et extrinsecum euacuat omnem modum senciendi. Minor scꝪ ꝙ animal hn̄s quin (que) s̄sus sentit ꝑ mediū intrinsecum et extrinsecum ordinate ponitur in lr̄a & p̄ mo on̄ditur quomō tale animal sentit ꝑ mediū intrinsecū. secundo quō ꝑ medium extrinsecū ibi. Quecun (que) vero ¶Quātū ad priū notandū est ꝙ duo sunt sensus qui sencinnt ꝑ mediū intrinsecū scꝪ tactus & gustns. sed phūs nō facit mencionē nisi de tactu sub eo ꝯprehendens gustū (qr) quia gustus est quidam tactus. In ostendendo autē ꝙ aīal hn̄s q̄n (que) s̄sus habet tactū sic procedit (qr) quia primo dicit ꝙ omnis s̄sus suppoīt tactū & hoc est quod dicit lr̄a. si em̄ omnis cuius est sensus est tactus .i. in om̄i eo in quo est aliquis sensus est tactus. secundo ponit ꝙ homines qui sunt animalia ꝑfecta habent s̄sum tactus ꝑ quem possunt sentire omnia tangibilia· (qr) quia si talē sensum non haberent deficeret eis aliquod organū & hoc est quod dicit lr̄a & hūc s̄sum scꝪ tactū hēmꝰ scꝪ nos hoīes. & iō passiōes oīs tangibilis in (quam)tū tangibile tactu .i. ꝑ tactū nobis s̄sibiles sunt .i. a nobis pn̄t sentiri. necesse ē em̄ si quidē deficit aliquis s̄sus scꝪ tactꝰ & organū ali [Page] qd deficere (sed) organū nō deficit ergo &c̄. tercio ꝯcludit ꝯclusionē intētā scꝪ ꝙ hn̄tes tactū sub quo ꝯp̄henditur gustus sufficienter hēmꝰ s̄sum qui sentit ꝑ mediū intrinsecum ita ꝙ nobis nō deficit aliquis s̄sus tactus & hoc est qd dt lr̄a & quecū (que) quidē ipsi sentimꝰ tangētes .i. ꝑ mediū intrinsecū & sine distācia tactu s̄sibilia sunt quē existimꝰ hn̄tes. ꝯp̄hendit aūt vt dcm̄ est gustū sub tactu ¶Deinde cū dicit. Quecū (que) vero. on̄dit ꝙ aīalia ꝑfecta hn̄t organa senciencia ꝑ media extrinseca ita ꝙ talia animalia uō solū senciūt ꝑ mediū intrinsecū (sed) eciā extrinsecū et hoc est qd dt lr̄a. qnecū (que) vero sensibilia sentimꝰ ꝑ media scꝪ extrinseca sentimꝰ simplici (bus) .i. ꝑ corꝑa extranea simplicia & nō tangentes .i. ꝑ tactū et mediū intrinsecū. Dico autē corꝑa extranea & simplicia aerem & aquā. sic se (hꝪ) habet vt dicatur ꝙ siquidē ꝑ vnū mediū plura seusibilia extranea altera abinnicē genere seutire pn̄t necesse est habentē hmōdi sensitiuū .i. organum ꝯforme huic vni medio vtrorum (que) scꝪ sensibiliū ꝑ illud vnū medium esse sensitiuū vt sensitiuū .i. organū sen [...]iendi est ex aere .i. est ꝯforme aeri medio. sequitur si aer est medium soni et coloris ꝙ hn̄s illud organum potest sentire sonū et colorē Si vero ecōuerso plura media sint susceptiua eiusdem sensibilis sicut aer et aqua coloris. Vtra (que) enim sunt diaphoua et ideo media susceptiua coloris· sequitur ꝙ animal habens alterum istorum ·i. organum conforme alteri istorum sencient illud s̄sibile puta colorem quod sentitur ꝑ vtra (que) media aut quod ab am [...]bus instrumētis sentitur Est ergo sentencia rationis in hoc. ꝙ ꝑfectio sensuum et numerus eorum ꝯsistit in sentire ꝑ medium intrinsecū et extrinsecum. sed animal ꝑfectū sentit tam ꝑ mediū intrinsecū (quam) extrinsecum. ꝑ intriusecū dū tangit. ꝑ extrinsecū dum sentit ꝑ simplicia corꝑa vt aerem & aquam. ex quo sequitur ꝙ tale animal perfectnm nume (rum) habet sensuū qui consistit in quinario. (qr) quia duo seusus scꝪ tactus & gustus senciūt per mediū intrinsecum. Tres autē sensus scꝪ visus auditus et odoratus senciunt per media extrinseca et per organa conformia hijs medijs que conformitas ex hoc arguitur ꝙ si ꝑ vnū medium senciuntur duo sesibilia habens organa conformia illi medio senciet illa sensibilia et econuerso. si ꝑ duo media senciatur vuū sensibile habens organum conforme altri ipsorum sentiet illud Deinde cum dicit. Simplicium autē. ponitur secūda ratio ad eandem conclusionem et potest esse ratio talis. animal habens ꝑfectiones omniū organorum sufficienter habet om̄es sensus. sed animal ꝑfectū habens quin (que) s̄sus (hꝪ) habet ꝑfectōnes omī organo (rum) ergo sufficiēt (hꝪ) habet oēs s̄sus sine defectu alicꝰ. In hac rōe sic ꝓcedit. p. [Page] qr p̄mo on̄dit in quo est ꝑfectio organo (rum) senfus. secūdo on̄dit ꝙ hec ꝑfectio est in animali (bus) ꝑfectis ibi Hec autē. tercō ꝯcludit ꝯclusionē intentam ibi Om̄es igit s̄sus Primo ergo ponit in quo est ꝑfectio organo (rum) s̄sus. Est em̄ ex hoc ꝙ organa sunt ex aere vel ex aq̄ et hoc est quod dicit ꝙ sensitiua id est organa senciendi solum sunt ex hijs duobus de numero simplicium corporum scꝪ ex aere et aqua et hoc patet inducēdo pupilla quidem ꝑ quā est visus attribuitur aque auditꝰ vero aeri et hoc quia aer est ꝯnaturalis auri ꝑ quam fit auditus. olfactus autem alterius horum est id ē p̄t fieri ꝑ aquam & aerem qm̄ ī spirantibus fit ꝑ aerem. In aquatili (bus) fit per aquam addutentem odores. ꝙ autem aqua sit medium in olfactu patet. nam animalia aquatica senciūt odorem sicut et alia animalia spirantia. Ignis autem aut nullius est sensus quia maxime actiuus est aut sm ꝑticipationē sue qualitatis est omnibus sensibus cō munis. nichil em̄ est sensitiuū sine calore sicut nec viuens. Calor em̄ facit vigilanciam et expandit spiritus animalium ad organa sensuū. quasi ergo diceret phūs. Ignis ꝑ seipsum nullius sensus est organū quia est maxime actiuus et minime passiuus et quia est consumēs et immutans omne animatū. ꝑ ꝓprietatem autē caloris est in omni sensu (qr) quia calor soluit organa ad oꝑationem. cuius signum est quia frigiditas ad interiora propellens spiritus immobilitat et stupe facit omnia organa. Tercia autem aut nullius est sensus aut in tactu omnino miscetur· Terra enim pura cū sit frigida et sicca et determinatū corpus non est corpus receptibile sensibilium intencionum nec reddibile earumdem. Ex hoc ergo relinquitur nullum esse sensitiuum id ē organum senciendi extra aerem et aquam quia cum non sint nisi quatuor elementa et ignis et terra hoc non faciant sequitur ꝙ hoc faciant aer et aqua. ¶Deinde cum dicit. Hoc atem. ostendit ꝙ has perfectiones organorum habent animalia ꝑfecta & hoc est quod dicit Hec autem scꝪ organa conforma aeri et aque habent animalia quedam scꝪ ꝑfecta ¶Deinde cum dicit Om̄es igitur sensus ꝯcludit ꝯclusionem intentam dicens. ꝙ omnes sensus habentur ab animalibus non imꝑfectis sm suam naturam sicut in perfecta animalia sunt immobilia que habent solum tactum et ab animalibus non orbatis id est non carenti (bus) aliquo s̄su ex aliqua causa ī naturali sicut hoīes ceci. vn̄ et talpa que est de genere aīaliū imꝑfecto (rum) videtur hr̄e oculos fub pelle tm̄. Est em̄ notandū ꝙ natura nichil negat necessariū nec dat aliqd suꝑfluū et iō talpe dedit oculos cooꝑtos sub pelle vt ꝑ oculos assilēt suo generi (sed) (qr) quia illud aīal cibū sub [Page] terraveuatur non fuit ei necessarius visus. quia ꝓpter ꝯsuetā opacitatem terre & tenebram sustinere lumen nō posset. terra eciā offenderet oculos nisi essent cooperti pelle Notandum est ꝙ ꝯuementer has duas rationes dictas sic distinguit quia prima sumitur ex ꝑte mediorum et est talis. Cum media sint terminata numero necesse ē vt eciam virtutes sint terminate que accipiunt sensibilia per hec media sed media sunt terminata quia omne quod recipitur aut recipitur ꝑ carnem aut per aquam aut per aerem aut per vtrum (que). & quod reciꝑitur per carnem est tangibile aut gustabile. Qnod autē recipitur ꝑ aquā aut per aerē aut per vtrum (que) aut est souus aut odor aut color ergo omne sentire aut est tangere aut gustare aut audire aut videre aut olfacere et non est dare sextū s̄sum Secunda ratio sumitur ex parte instrumentorum. et est ratio talis sm ꝯmentatorem· Cum materie instrumentorum sensuum sint terminate numero necesse est vt s̄sus sint terminati· materie autē instrumentorum sunt terminate (qr) quia sunt ex aere vel ex aqna. Ignis em̄ nulli attribuitur. Terra autē vel nulli attribuitur vel tactui ergo s̄sus sunt terminati ita ꝙ si esset sextus s̄sus ꝯtingeret dare quintū elemē tum· Sensus em̄ qui sunt ex aere vel aqua sunt aut [...]isus aut auditus aut olfactus ¶Dein̄ cū dicit. Quare si nō alterum. ponit tercia ratio vbi uotandū est sm ꝯmētatorē ꝙ sicut p̄ma accipit a medijs et secūda ab instrumētis ita ista accipit a s̄sibili (bus) & est firmior alijs. (qr) quia causa in ea accepta ē causa finalis (qr) quia sensus sunt vt senciant sensibilia. Est autē racō talis sm ꝯm̄. Si sextus s̄sus sit necesse est esse aliud corpus seusibile ab om̄i (bus) corpori (bus) sensibus que seuciūt quin (que) s̄sus necesse est eciā esse aliā qualitatē & passionem a qualitati (bus) quin (que) sensuū ꝑ quā qualificēt illi sensus sed nnllū ē corpꝰ aliud ab istis corpori (bus) sensibili (bus) ne (que) passio extra istas passiones ergo nullus est alius s̄sus extra quin (que). & hoc est quod dicit lr̄a. quare si nō est alterum aliquod est corpus et passio q̄ nullius est eorum que sunt hmōdi corporum. ne (que) vnus vti (que) deficiet sensus. ¶Ad euidenciam horum que dicta sunt· Primo quereret aliquis. Vtrum terra dominetur in omni organo senciendi. videtur ꝙ sic. quia illud quod dominatur in omni mixto dominat in organo senciendi quia organum est mixtum et non corpus simplex sed terra dominatur in omni imxto cuius racō est quia omne corpus mixtum est in loco terre et mouetur admediū mundi ¶Ad oppositum est dictū phī in lr̄a ¶Ad hanc qnestionem dicendum est ꝙ terra non dominat in omni organo senciendi. Ad hoc potest esse ratio talis ¶Quod non [Page] est mediū in senciendo ꝑ vnūquē (que) sensum nō dn̄atur in omni organo senciendi (qr) quia mediū et orgauū ꝓporcionantur sed terra non est mediū respcū oīm sensuū ergo nō dn̄atur in oī organo senciēdi. Distinguēdū ē cū qdli (bus) organū p̄t ꝯsidari duo (bus) modis. Vno mō sm suā substā ciā in (quam)tū est corpns mixtū & sic dominat in eo terra sicut in quolibet mixto. hoc autē ꝓbat firmitas gros sicies & ꝯtinuitas organi et motus eius ad mediū. Alio modo p̄t considerari organū sm suā oꝑationē in (quam)tum scꝪ disponit ad receptionem sensibiliū & ꝙtū ad hoc nō semper dn̄atur terra in organo sed aliquā do aq̄ vt in visu aliqn̄ aer sicut ī auditu. ¶Secūdo quereret aliquis Vt (rum) organū tactus sit terrenū· videtur ꝙ nō. (qr) quia que sunt mnltū terrea nō senciūt sicut pili et ossa sed organū tactus est sensitiuū ymmo est fundamentū omniū sensuū ergo &c̄. ¶Ad oppositū videtur esse phūs in lr̄a vbi dt ꝙ terra vel nulli attribuitur vel tactui phūs eciā de sensu et sensato dicit sic. Tactiuū autem attribuitur terre ¶Ad hanc questionem dicendū est ꝙ organum tactus potest considerari duobus modis. Vno modo sm substā tiam et sic terreum est. Vnde Cō mentator exponens phm̄ in lr̄a dt ꝙ mediū in tactu indiget constrictione & ꝯfirmatione & ꝑ ꝯn̄s terra dominatur in eo· Alio modo potest ꝯsiderari organū tactus sm ꝙ ē dispositū ad receptionē sensibiliū et s hoc terra nō est racio huiꝰ receptionis et hoc ꝓbatur sic. Organū tactus ex hoc est ꝙ est media rō seusibiliū et ꝓpter hoc debet esse tale ꝙ posset transmutari a qualitati (bus) sensibilibus. hoc autē nō es (sed) nisi careret aliquo modo illis qualitatibꝰ sicut medium caret extremis sed terra non est media ratio sensibilium sed magis (hꝪ) habet qualitates in excellencia ergo nō est ratio huius dispotionis vt em̄ dictū est supra medium in tactu non est omnino p̄ uatum qualitate quam recipit sed est priuatum qualitate in excellencia et ideo tale medium est reductū ad quandam equalitatem que equalitas non est in terra quia terrea corpora omnino nō habent istā equalitatem et per consequens nō senciunt ¶Ad argumentum patet per predicta pro tanto em̄ dixit phūs ꝙ organum tactus est terreum quia compactum & complexionatū ¶Tercio quereret aliquis Vtrum aer dominetur ex olfactu. videtur ꝙ non (qr) quia organū olfactus est frigidum et humidū quia iuxta cereb (rum). Preterea phūs de sensu & sensato olfactū attribuitur igni. vn̄ dicit Ignis autem odoratus ¶Ad oppositū dcm̄ est in lr̄a (qr) quia visus attribuitur aque et auditus aeri et olfactus vtri (que) ¶Ad hanc questionem dicendum est ꝙ organum olfactus potest considerari duobꝰ modis. Vno em̄ modo vt est possibile [Page] transmutari ab odore & sm naturā suā & sic est frigidū et humidum. Alio mō p̄t ꝯsiderari sm ꝙ actu transmutatur et attribuit igni et calido. ratio ho (rum) est ꝙ dispositio hꝰ organi est in posse transniutari ab odore. om̄is em̄ odor est calidus et siccus & ideo dr ꝙ odor est cum fumali euaporatione ox hoc sequitur ꝙ organum olfactus est in se frigidum & humidū quia cum transmutatio fit a ꝯtrario in ꝯtrariū oꝑꝪ ꝙ sit frigidū vt opponat calido et ꝙ sit humidū vt opponatur calido In fine autē transmutationis est calidum quia contractum est ad terminos agentis. vnumquod (que) em̄ passum tale est in potencia quale est agens in actu et in fine transmntationis assimilatur agenti et sic olfactus sm se est frigidus et humidꝰ virtualiter tamen & in potencia calidus & siccus. ¶Ad argumenta patet. nam bn̄ phūs dicit in lr̄a ꝙ olfactus attribuitur aeri et aque n̄ est intelligendū ꝙ ip̄m organū habeat dominiū vtrius (que) elemento (rum). sed ꝙ odoratus in quibusdā animalibus sit per ꝯtactnm aeris In quibusdam autē ꝑ ꝯtactum aque sicut supradictum est ¶Ad secundū dicendū est ꝙ phūs vult dicere ꝙ olfactus ꝓ tanto habet simbolū cū igne ꝙ licet sit ꝯplexiouabiliter frigidus. tamē vt actuatus est tractꝰ est ad terminos calidi ¶Quarto quereret aliquis. Vt (rum) terreū siccum dominetur in gustu. Videtur ꝙ non quia id quod inuenitur tale propter humidum non est terreum sed organum gustus est tale buia humidum. Vnde et natura in generauit salmā in gustu vt sit ibi humiditas▪ ¶Ad oppositum est philosophus de sensu et sensato vbi dicit ꝙ gustus est quedam species tactus. tactus autem est terre. ¶Ad hanc questionem dicendum est ꝙ organū gustus est quod possibile est mutari a gustabili. Gustabile autem est humidum in actu. ex quo sequitur ꝙ cum transmutatio sit a ꝯtrario in ꝯtrariū ꝙ organum sit non humidnm. humidū tamen in potēcia ita ꝙ possibile est ipsum trahi ad terminos agentis et fieri humectatum. Ex quo patet ꝙ organum de se habet ratiouem non humidi sed sicci. non sicci ignei. quia tale est maxime actiuū ergo sicci terrei possibilis humectari. ¶Ad argumentum incontrarium dicendum est ꝙ argumentū non plus concludit nisi ꝙ gustus vt assimilatus agenti est humidus tamen vt possibile est transmutari & assimilari oportet enim ꝙ sit non humidus sed ficcus vt mutatio fiat de contrario in contrarium. ¶Quinto quereret aliquis Vt (rum) in organo auditus dominetur aer. Videtur ꝙ non (qr) quia einsdem nature videtur eē organū & obm̄. sed obā audibilia sicut cuprum argentum et metalla sunt nature aquee ergo & organū ¶Ad oppositū est lr̄a. [Page] vbi dr ꝙ auditus ex aere est Ad questiouē istā dicendū est ꝙ liꝪ organū anditus sm naturam suā sit mixtū tn̄ sub ista racōe qua est organū dispositū ad receptionē soni ē nature aeris. cuiꝰ ratio est (qr) quia aer talis nature est ꝙ faciliter suscipit tremoris ictū & iō dcm̄ est s̄ ꝙ aer naturaliter ꝯcludit aure ad quem quietū exen̄tē ꝑuemūt soni. pellis autē que vocat tympanū auris in qua est neruꝰ auditiuꝰ qui ꝯcauꝰ est sicca & aere pleu [...] sm naturam in qua ꝑcipit sonus ab exteriore aere ꝓpter simbolū .i. ꝯuenieuciam. ¶Ad argumentū dicendū est ꝙ litet metalla sm naturā suam siut aquea tn̄ vt sonancia sunt et audibilia dn̄atur in eis aer et ideo que minus habent de aere peius sonant vt plumbū (qr) quia minns aereū est (quam) argentū ideo minus sonat ¶Sexto quereret aliquis. Vt (rum) m oculo dn̄etur aqua. Dicendū est ꝙ sic. et siguū huius est (qr) quia si oculus pūgit nō egreditur nifi aqua ex ipso. Ratio eciā est ad hoc (qr) quia mediū visus debet eē ꝑspicuū ꝑspicuitas eciā est dispositio mediante qua disponitur visus ad susceptionem visibilium. hec autem non est perspicuitas celi quia natura celi non vemit ad cō positionem oculi nec potest esse perspicuitas ignis quia si ignis habū daret in oculo rarus esset nimis ad tenendum formas & confunderet situm earum ex naturali sibi lenitate et mobilitate· Organum eciam si esset igneum non flueret aquam et corrumperetur ex aqua nec potest esse terspicuitas aeris: quia fi in oculo habūndaret aer non retineret formas nec presentaret sed traduceret eas. Organum autem tenere debet et p̄sentare formas oportuit ergo ꝙ eēt ꝑspicuitas aquea Aqua enim sua puritate & perueitate recipit formas sua autem spissi tudine tenet et representat eas. ¶Septimo quererꝪ aliquis. vt (rum) sit dare tantum quin (que) sensus exteriorees· videtur ꝙ sint sex. quia vnus sensus est vnius contrarietatis sicut visus albi et nigri sed tactus est cognitiuus duarum contrarietatum scꝪ calidi et frigidi humidi et sicci et per consequens erunt duo tactus qui connumerati cum alijs quatuor sensibus faciūt sex sensus. Preterea videtur ꝙ sunt tantum quatuor sensus: quia gustus est quidam tactus et ꝑ ꝯsequēs nō distinguitur contra tactū sicut nec species distinguitur contra genus et ꝑ ꝯsequens non sunt nisi quatuor sensus. ¶Ad oppositū est dcm̄ phi in lr̄a ¶In hac questiōe sunt duo videnda. primum est ꝙ non est dare sextum sensum ad hoc est ra [...]io Themistei talls si es (sed) dare sextum seufum ille inueniretur in animali perfectissimo qnod est homo (sed) nō reꝑit in hoīe ergo &c̄. hāc rōnē sequēs Themisteꝰ dt sic ꝙ manifestū ē ꝙ in aīali (bus) ꝑfectis nullꝰ deficiet s̄sus nā nata vbi (que) īꝑfectiores [Page] res potencias integras ꝑmittit ꝑsectioribus. quare siquidem in homine est intellectus omnis vti (que) in ipso est s̄sus .q.d. Themisteus. vbi est potēcia ꝑfectissima sicut intellectus sunt omnes potēcie imꝑfecte q̄ p̄mittūtur intellectui sed in hoīe ē potencia ꝑfectissima ergo in est oīs potēcia imꝑfecta p̄missa intellectui et ita si esset dare sextū s̄sum esset in hoīe. Secūdo videndū est ꝙ ꝯuenienter ponūtur quin (que) sensus. hoc aūt (pꝪ) patet sic. (qr) quia oīs s̄sus est ꝑ mediū aut ergo est ꝯiunctū vel distās & si est ꝯiunctū aut est mediū ꝑ hoc qd est eqnalitas inter sua sensibilia & sic est medium in tactu. tale em̄ medium nō potuit priuari omnino tangibilibus eo ꝙ ex talibus consistit essencialis ꝯpositio corporis animati. Si autē est mediū ꝯiunctū priuatum tamen sensibili sic est medium in gustu. tale em̄ mediū est coniunctū (qr) quia gustus est quidam tactꝰ p̄uatū tn̄ sensibili eo ꝙ ex tali sensibili non componitur senciens. Si autē mediū distans oꝑꝪ ꝙ fit ꝑuiū (qr) quia ꝑ corpus terminatū nō p̄t esse transitus sensibiliū. hoc autē ꝑuiū vel est mediū ex hoc ꝙ ꝯmunicat cū superiori corpore & sic est mediū in visu. dictū est em̄ supra. ꝙ diaphoneitas est ꝓprietas in qua communicant inferiora cū superioribꝰ aut est mediū ꝑ naturā elementi et hoc duobꝰ modis quia vel est cū motu locali geuerante sensibile et sic est medium in auditu. aut est sm solam generationem factam a seusibili et sic est mediū in olfactu. Alio mō possunt sumi quiu (que) sensus sic. sensus em̄ immu [...]at a sensibili et ideo sm diuersas immutationes sensus a sensibili oꝑꝪ esse diusos sensus. Immutatur autē s̄sus a sensibili vno modo ꝑ ꝯtactū et sic est sensus tactus et sensus gustns hij aūt duo sensus differūt (qr) quia sensus tactus est discretiuꝰ eorum ex quibus constat animal. sensus autem gustꝰ est discretiuꝰ qualitatū que designant ꝯuenienciā alimenti quo ꝯseruatur corpus aīalis Alio modo immutat s̄sus ꝑ mediū extra neū et hec quidem immutatio aut est cum alteratione s̄sibilis et sic odor immutat s̄sum quia est cum quadam resolutione odorabilis aut cum motu locali et sic immutat sonus aut abs (que) immutatione sensibilis sed ꝑ solam immutationem spiritualem medij et organi et sic immutat color ¶Ad primū argumē tū dicendū est ꝙ sicut dictū est sup̄ & si sint duo tactus respectu dua (rum) ꝯtrarietatum. tamen quia isti tactus concomitantur se in subiecto et organo et diffunduntur per totū corpns ideo apparet distinctio eo (rum) ¶Ad secundū argumentū dicendum est ꝙ gustus non ꝯmunicat in actum per totum corpus. sed solum in lingua et ideo faciliter apparet distinctio inter tactum et gustum.
[Page] AT uero ne (que) cōmunium Post (quam) ꝓbauit phūs ꝙ nō est dare sextū sensum respectu sensibilis ꝓprij hic ꝓbat ꝙ uō est dare sextū sensum respectu sensibiliū ꝯmuniū et diuiditur hec ꝑs in duas ꝑtes· (qr) quia primo ostenditur ꝯclusio intēta secūdo phūs querit qnādā qustionem et soluit eandē ibi. Inquiret autē aliquis. Prima in duas (qr) quia p̄ mo ponitur ꝯclusio intenta. secūdo ꝓbatur ibi. Hec aūt oīa ¶Quantū ad primū dicitur· Ita dcm̄ est ꝙ nō est dare sextū sensum respcū sensibilis ꝓprij. At vero ne (que) potest esse aliqd sensitiuū ꝓpriū respectu sensibiliū ꝯmuniū que sentimꝰ vnoquo (que) sensu nō sm accn̄s sed ꝑ se puta ꝙ sit sensitiuū ꝓpriū respectu motus et status. figure magnitudinis & numeri. hec em̄ quin (que) sunt sensibilia ꝯmunia que senciūt pluri (bus) sensi (bus) & si qua alia sint reducta sunt ad ista quin (que) ficut situs qui est dimensio et magnitudo quedā et sicut ꝓpinquitas et remotio que eciā suut reducte ad magnitudinem et sicut asperitas et lenitas et curuū et rectū que vident et tangūtur & sunt reducte ad figuram et quecum (que) similia inueniri pn̄t ¶Deinde cū dicit. Hec enim omnia. ꝓbat ꝓpositū suū et diuiditur in duas ꝑtes. quia primo ponit rationē ꝓbantē ꝓpositū· secūdo illā declarat ibi. Sic em̄ erit ¶Quantū ad primū p̄t esse rō talis. Quic quid cognoscitur ab vno sensu vt ꝓpriū sensibilis. illiꝰ nō cognoscit ab alijs sensibus ꝑ se sed ꝑ accn̄s. sed sensibilia ꝯmunia senciūtur per se & nō ꝑ accn̄s a pluri (bus) sensi (bus) ergo nō suut ꝓpria sensibilia alicuiꝰ vnius sensus. hec ratio fundat suꝑ duas ꝓpositiones. vna est ꝙ sensibilia ꝯmunia sentiūtur a pluribus sensibus ꝑ se et nō ꝑ accn̄s· secūda est ꝙ illud qd cogniscit ab aliquo sensu vt ꝓpriū sensibile cognoscit ab alijs sensibꝰ ꝑ accn̄s et hoc hec ꝑs (hꝪ) habet tres ꝑtes· (qr) quia primo ponitur prima ꝓpositio. secūdo secunda ibi. Vnusquis (que) em̄. tercio ꝯcludit cō clusionē intentā ibi. Quare manifestū est. Primo ergo ponit p̄ma ꝓpositio et est ꝙ sensibilia ꝯmunia senciūtur ꝑ se. (qr) quia cū immutatione sensus senciūtur et hoc est qd dicit lr̄a· hec em̄ omnia scꝪ sensibilia cō mnnia sentimus motu .i. ꝑ immutationē que fit a sensibili in sensum p quē modū efficitur in s̄su vt passio qnedam. tali em̄ motu .i. ꝑ talē immutationē sensus sentimus magnitudinem. manifestū est em̄ ꝙ magnitudo immutat sensum cū sit subiectū qualitatis sensibilis puta coloris aut saporis et qualitates non agūt sine suis subiectis. si autē magnitudo motu sentitur et fignra (qr) quia sigura est quedā magnitudo. Est em̄ figura magnitudo sic vel sic terminata et (qr) quia opposito (rum) idē ē s̄sus [Page] essencialiter ideo quiescēs sentimus eo ꝙ nō mouetur siue priuatū est motu. nume (rum) autē sentimꝰ priuatione ꝯtiuui qd est magnitudo Numerus em̄ re (rum) sensibiliū causat ex diuisione ꝯtinui. vnde & ꝓprietates numeri arguimus ex ꝓprietatibus ꝯtinui. eo modo quo dicimus ꝙ numerꝰ crescit in infinitū (qr) quia ꝯtinuū diuiditur in infinitū ¶Deinde cū dicit· Vnusquis (que) em̄. ponit secunda ꝓpositio que erat ꝙ illud qd cognoscitur ab vno sensu vt est ꝓprium seusibile cognoscit ab alijs sensibus ꝑ acrn̄s· huius autē ratio est (qr) quia illud qd est ꝓpriū respcū vnius sensus uō p̄t esse ꝑ se respcū alterius. (qr) quia si esset ꝑ se respectu alterius īam esset ꝯmune et nō ꝓpriū cuiꝰ ꝯtrarium supponit scꝪ ꝙ sit ꝓpriū et ꝑ se respectu vnins & hoc est qd dicit lr̄a ꝙ vnusquis (que) sensus sentit ꝓpriū vnū sensibile qd suple ab alijs sentitur ꝑ accn̄s ¶Deinde cū dicit. Quare manifestū. ꝯcludit cō clusionē intentā dicens ꝙ manifestū est ex dictis qm̄ impossibile est ꝓpriū sensum esse cuius (que) ho (rum) scꝪ motus vel magnitudinis status figure vel numeri ¶Deinde cū dicit Sic em̄ erit· manifestat rationē suam. Erat autē virtus sue rationis ꝙ si sensibilia ꝯmunia essent ꝓpria alicui sensui sentirent ꝑ accn̄s ab alijs. hoc autē manifestat inducēdo duos modos accn̄talitatis. Et p̄mo inducit hos modos. secundo on̄dit ꝙ sensibilia ꝯmunia neutro ho (rum) modo (rum) senciūcur ꝑ accn̄s. secunda ibi Cōmuniū autē. Quātū ad primū notandū est ꝙ aliqd sensibile sentiri ꝑ accn̄s ab aliquo p̄t intelligi duob (bus) modis. Vno mō (qr) quia illud sensibile sentit ab aliquo sensu per se hoc em̄ modo dicimus ꝙ dulce videtur ꝑ accn̄s (qr) quia sentitur ꝑ se a gustu. Alio modo p̄t dici aliquid sentire ꝑ accn̄s (qr) quia illud a nullo sensu sentitur ꝑ se eo modo quo dicimꝰ ꝙ cleonis filiꝰ ꝑ accn̄s videtur (qr) quia albus Cleouis em̄ filius uō est obm̄ alicuiꝰ sensus. Differencia aūt inter hos duos modos (pꝪ) patet (qr) quia id quod est ꝑ accn̄s. p̄mo mō nō accidit sensui in (quam)tū sensus cū seuciatur aliquo s̄su ꝑ se. Dulce em̄ sentitur ꝑ se agustu sed accidit huic sensui in (quam)tū hic s̄sus. sicut visui accidit ꝙ videat dulce. qd aūt est ꝑ accn̄s. secūdo modo accidit sensui in (quam)tū sensus sicut cleouis filius a nullo sensu ꝑ se sentitur. In primo eciā mō accidit aliqnid ex coincidencia duorum sensuū in idem numero In secūdo modo nō (qr) quia alte (rum) illo (rum) scꝪ cleouis filius nō sentit ab aliquo sensu. hoc viso (pꝪ) patet lr̄a que ꝯtinuet sic. Ita dcm̄ est ꝙ sensibilia ꝯmunia nō sentiūtur ꝑ accn̄s. (qr) quia si senciat ꝑ accn̄s s̄sibile ꝯmune aut sic erit ista accn̄talitas sicut nūc sentimꝰ dulce visu scꝪ ꝑ accn̄s. hoc autē accidēs est. qm̄ ambo (rum) scꝪ tam albi (quam) dulcis existimꝰ hn̄tes sension et iō cū coincidūt scꝪ albū et dulce in eodem subō cognoscimꝰ alte (rum) illo (rum) [Page] ꝑ accn̄s scꝪ dulce (qr) quia coloratū vel coloratū (qr) quia dulce. si vero nō cōtingat duo sensibilia currere in eodē subō neqna (quam) vti (que) erit accn̄s hoc mō sed sentimus sm accn̄s secundo modo eo modo quo sentimus cleouis filium non quia cleouis filius secūdū (qr) quia albus cui albo accidit esse filium cleouis. eē eī filiꝰ cleouis oīno accidit sensui (qr) quia nō sentitur ab aliqno s̄su ꝑ se ¶Dein̄ sequit. Cōmnniū aūt. vbi on̄dit ꝙ ꝯīa sensibilia non senciūtur ꝑ accn̄s aliquo dcō (rum) modo (rum)· Ponit autē phūs duas ꝯclusiones. p̄ma est ꝙ s̄sibilia ꝯīa non senciūtur ꝑ accn̄s. cuiꝰ rō est quia senciūtur ꝑ se a pluri (bus) sensi (bus). secūda ꝯclusio est ꝙ ex quo s̄sibilia ꝯīa sentiūtur ꝑ se a pluri (bus) s̄sibus nō est vnꝰ ꝓprius s̄sus respcū eorū. (qr) quia si hoc esset hec s̄sibilia sentirē tur ꝑ accn̄s ab alijs s̄si (bus). hoc viso (pꝪ) patet lr̄a. Vn̄ dr Cōmuniū autē sensibiliū iā s̄sum ꝯmunē hēmꝰ n̄ sm accn̄s .q.d. s̄sibilia ꝯīa senciunt cō muniter pluri (bus) s̄si (bus). ex quo sequitur ꝙ nō est aliquis ꝓpriꝰ sensus respcū eo (rum) (qr) quia si ita eēt neq̄ (quam) sentiremꝰ ea ꝑ se hijs s̄fi (bus). sed vel sentiremꝰ ea ꝑ accn̄s p̄mo mō aut ad miuꝰ secūdo sicut dcm̄ est nos videre cleouis filiū ꝑ accn̄s & ꝙ hoc sequatur scꝪ ꝙ s̄sibilia ꝯīa senciūtur ꝑ accn̄s si est s̄sus ꝓprius eo (rum) (pꝪ) patet (qr) quia s̄sus seuciūt ad inuicē ꝓpria obiecta sm accn̄s & nō sm ꝙ ip̄i sunt .i. nō ꝑ se sed sm ꝙ vnꝰ s̄sus qui ꝑ se fertur in vnū sensibile ꝑ accn̄s fertur in sensibile alterius et hoc accidit cū simul fiat vnus s̄sus .i. vna sensatio et sic loqnar in eodem sensibili sicut est de colera qne est amara et rubicunda et sic visibile et gustabile coincidunt in idem subiectum ex quo sequitur ꝙ amarum videtur per accidens et econuerso· simul enim percipitur per gustum ꝙ colera sit amara et per visum ꝙ sit rubicunda et ideo ad speciem rubicundi iudicamus aliquid eē amarum et tunc id quod est per se vnius sensus per accidens fit alterius non enim est vniꝰ sensus per se di [...]ere ꝙ vtra (que) sciliꝪ rubicundum & amarum sunt vnum id est in vno subiecto· cuius ratio est quia hec ē vnitas sensatorum diuersorum genere. Iudicare autem de tali (bus) sensatis non est alicuius sensus ꝓprij videlicet gustus vel visus qm̄ que cum (que) virtus comꝑat inter sensata plura genera oportet ꝙ accipiat ista sensata plura et ꝙ cadant sub obiecto illius et hoc non potest facere aliquis s̄sus particularis· quia hoc non est proprium eius et ideo frequenter fit deceꝑtio circa hoc. Multociens enim decipitur sensus particularis circa sensata per accidens. Iudicat enim aliquando ꝙ si aliquid sit rubicuudum ꝙ eciam sit coleratū. & aliquando cū accipit [...]itrinū hoc ipsum putat esse amarum. ¶Aliter potest legi ista lr̄a dicendo ꝙ vnū per se potest esse obiectū alicuius sensus ꝑticularis sic̄ [Page] color visus. sonus auditus & sic de alijs. vnū autē ꝑ accn̄s nō est obm̄ alicuiꝰ. sensus ꝑticularis sicut ꝙ coloratū sit dulce vel aliquid hmōi et quia sensus p̄t decipi cir̄ nō ꝑ se obiecta ideo circa talia sepe accidit deteptio ¶Deinde cū dicit. Inquiret aūt aliquis. phūs querit q̄ndā questionē. & p̄mo quidē eā querit secūdo eā soluit ibi Aut quatenus tercio manifestat solutionē suā ibi Si em̄ esset visus solꝰ. p̄mo ergo querit questionē suā dicens. Inqret aūt aliquis cuiꝰ cā .i. ꝓpt quā cām hēmꝰ plures s̄sus & nō vnum solū puta visum tm̄ vel aliquid huiusmodi ¶Dein̄ sequit. Aut quatenus. vbi phūs ponit solucōnē suā dicēs ꝙ iō natura dedit plures sensus quatenꝰ minꝰ lateāt sensibilia ꝯīa que ꝯsequūtur ad s̄sibilia propria. Sensibilia autē ꝯīa sunt motus magnitudo & nus .q.d. phūs. tūc vuūquod (que) minꝰ latet qn̄ cognoscitur drn̄cia eius ad alia. quia vnūquod (que) ꝑ id differt ab alio per quod est. sed ex hoc ꝙ hēmꝰ plures s̄sus patet (qr) quia sensibile ꝯmune nō est sensibile ꝓpriū ergo pluralitas sensuū ꝯfert ad cognitionē sensibiliū ꝯmuniū. ¶Deinde sequit Si em̄ esset. vbi manifestat solutionē fuā in quodā sensu ꝑticulari scꝪ in visu et est sentēcia phī ꝙ albedo nō seꝑatur a magnitudine & ideo qui videt album videt magnum· vnde si haberenius solum visum et non alium sensum nō possemus bene distniguere inter album quod est sensibile ꝓpriū et magnitudinē quod est sensibile ꝯmune. nūc autē qm̄ album non sentitur nisi a visu. magnitudo autē sentit ab alio (quam) a visu apparet manifeste ꝙ albedo non est magnitudo. hoc ē ergo quod dt lr̄a. ꝙ fi esset solus visus & nō aliꝰ s̄sus et ipse visus esset albi laterēt vti (que) magis scꝪ sensibilia ꝯīa & ꝓpria & viderentur vti (que) idem eē omnia scꝪ color quātitas et figura· hoc autē accideret ꝓ eo ꝙ magnitudo & color simul se adinuicem ꝯsequuntur. color em̄ nō inuenit nisi in suꝑficie. suꝑficies autē in corꝑe. Nunc autē qm̄ s̄sibilia ꝯīa reꝑiunt in altero sensibili (quam) in albo. nā eciā tangibile est magnū. manifestū est ꝙ vnūqd (que) sensibiliū ꝯmuniū differt a sensibili ꝓprio· Notandū est ꝙ ꝯmeutator aliter indntit istā dubitationem. nō em̄ vult querere phs̄ quare habemus plures s̄sus et non vnū sicut suꝑficie tenus videtur p̄ tendere lr̄a. causa em̄ formalis huius est manifesca scꝪ multitudo sensibiliū et iam hoc dictū est. Causa autē finalis huius ꝑscrutanda est in fine huius. sed vult querere philosophus quare sensibilia cōmunia nou comprehenduntur ab v no sensū tantum sed pluribus et tunc legatur sic lr̄a. Inquiret autem aliquis cuius causa habemus plures sensus scꝪ respectu sensibilium commaniū et non vnum tantum. Deinde philosophꝰ dat causam & est vt [Page] sciamus distinguere inter sensibile ꝯē & ꝓpriū. (qr) quia s̄sibile ꝯē sentitur pluri (bus) sensi (bus). ꝓpriū aūt vno solo lr̄a legatur sicut prius &c̄.
QVoniam au teletimus qd uidēus Post (quam) phs̄ detminauit de q̄n (que) s̄si (bus) ꝑticulari (bus). post (quam) eciā determinauit sextū s̄sum nō eē hic intendit on̄dere ꝙ isti quin (que) sensus hn̄t vnā veritatē ꝯēm ad quā reducūtur sicut ad radicē & cent (rum) oīa sensata diuerso (rum) sensuū ꝑticulariū hanc autem virtutem nos vocamꝰ sensum ꝯmuuē. hūc eciā s̄sum inuestigat phūs duo (bus) mōis siue ex dua (bus) actioni (bus) que nō vident ꝯpetere alicui sensui ꝑticulari. Et sm hoc hec ꝑs diuiditur in duas sm ꝙ duo (bus) mōdis vel per duas actiones possnmꝰ venari s̄sum ꝯmunē. p̄ma est ex hoc ꝙ sensus sentit se sentire puta ꝙ sentimus nos videre. secunda est ex hoc ꝙ discernimus intersensata duorum sensuū sicut inter dulce et album. Primo ergo agit de prima actione. secundo de secūda ibi. Vnusqms (que) quidem igit. Primo ergo querit phūs cum sensus senciat se sentire sicut visus videre Vtrum hoc sit eodem sensu vel altero. hoc est querere. Vt (rum) idem visus qui videt colorem videat se videre colorem et primo quidem hoc querit. secundo arguit ad vtram (que) ꝑtem qnestionis ibi· Si autē altero Primo ergo ponit q̄scionē dicēs Qm̄ aūt sentimꝰ ꝙ videmꝰ .i. sentimꝰ nos videre· & sentiniꝰ ꝙ audimꝰ .i. sentimꝰ nos audire necesse ē aut eodem visu quo videmꝰ colorē sentimus nos videre. aut altero sensu sentimꝰ colorē et altero nos sentimus videre colorem .q.d. phūs alte (rum) duo (rum) ē necessariū vel (qr) quia vnus et idem sensus est respectu coloris et vis [...]onis eiusdem vel ꝙ vnus sensus est respectu coloris et alter est respectu visionis ¶Deinde cū dt Si autem altero. arguit ad vtram (que) ꝑtem questionis et primo probat ꝙ respectu coloris et visionis non potest esse sensus diuersus. secūdo ꝓbat ꝙ nō potest esse idem ibi Habet autē dubitatiouem. Prima in duas sm ꝙ adducit duas rationes· secūda ibi. Amplius aūt. ponit ergo p̄mo p̄mā rōnē. & p̄t eē rō talis. Si altero s̄su sentimꝰ colorē et altero visionē eiusdē. sequitur ꝙ duo s̄sus sint respectu eiusdem obiecti scꝪ coloris. ꝯn̄a patet. nam p̄ mus s̄sus ꝑ suppositionē est respcū coloris. secūdus autē s̄sus est respectu visionis. sed ille s̄sus quo quis sentit se videre colorē eciam sentit colorem. quia si non cognosceret colorem nō posset cognoscere quid esset videre. cum videre non sit nisi sentire colorem. non enim videmus nos videre nisi enim quia experimur nos immutari a visibili et sic enim ille sensus quo experimur [Page] nos videre eciā est respectu visibilis. falsitas ꝯn̄tis scꝪ ꝙ duo sensus sint respectu eiusdē obiecti (pꝪ) patet. quia sensus se (hꝪ) habet sicut paciēs. s̄sibile āt sicut agens. nō multiplicatur autē paciens ꝓpriū nisi ex sensibili agē te quod est eiusdē speciei. hoc viso patet lr̄a. vnde dt phūs. si autē altero .i. diuerso sensu sentimus colorem et visionem hoc est duo (bus) modis. (qr) quia aut omnino altero sentimꝰ visionem et colorem. dititur autem omniuo alter. (qr) quia ille qui est respectu visionis nō est respectu coloris et hoc est inconueniens vt iam dictum est. aut ipso et eodem sensu quo quis sentit visionem sentit eciam colorem. Et si idem est tūc sequitur ꝙ idem erit sensus respectu visus .i. visionis et coloris subiecti visioni et sic duo sensus sunt respectu vnius obiecti scꝪ coloris. Et si dicatur ꝙ primus sensus qui vidꝪ colorem videt eciam se videre tunc sequitur ꝙ vnū et idem erit agens et paciens quia visus erit suiipsiꝰ sicut obiecti. Notandū est ꝙ alteritatem inter hos duos sensus posset quis ymaginari duobus modis. Vno modo quia vnus sensus tantū ē coloris. secūdus autem est tā tum visionis & hoc est inconueniēs quia visio coloris nō separat a colore et hanc alteritatē notauit phs̄ quādo dixit. aut altero. Alio modo posset quis ymaginari alteritatem inter hos duos sensus. quia primꝰ est respectu coloris tantum. secundus autem est respepu visionis et coloris quia nō seꝑatur visio a colore et hoc notauit phūs qn̄ dixit. Aut ipso ꝙ videt .i. eodem quo videt se videre videt eciam colorem & tunc sequitur alterum duorum vel ꝙ duo sensus diuersi sint vnius obiecti. vel si ponitur ꝓpter hoc inconueniens fugiendū ꝙ vnus sensus qui videt colorem videt se videre ꝙ idem erit actiuū et passiuū. Et hoc est quod dicit lr̄a. Quare autem duo sensus erunt eiusdē scꝪ obiecti aut idem scꝪ sensus erit eiusdē .i. respectu suiipsius ¶Dēinde sequit. Amplius autem. vbi ponitur secū da ratio & p̄t eē talis. Si est alter sensus quo sentimus nos videre ab illo quo sentimus colorē. queremꝰ de illo sensu. Vt (rum) senciat se sentire· an alter sensus senciat eū sentire et si alter sensus sentit eū sentire erit abire in infinitum. quia ad huc quereretur de isto s̄su. Si autem p̄dictus s̄sus senserit se sentire nō est impossibile ꝙ secūdꝰ sensus datus senciat suā sensationē ergo nō suit impossibile in primo scꝪ ꝙ visus videat se videre hoc viso (pꝪ) patet lr̄a que sic dicit. Amplius autem si alter sit sensus visus .i. quo sentimus visionem ab illo quo sentimꝰ colorem. aut in infinitum procedit scꝪ si sensatio secundi sensus iudicatur a tercio. aut ip̄e alius s̄sus erit iudex suiipsius et hoc si secūdus sensus sentit suam sensationem quare tunc si in secundo sensu non fuit in [Page] ꝯueniens ꝙ sentiret se sentire & in primo nō est incōueniens & ideo statim in p̄mo hoc faciendū est. natura em̄ nō abūdat suꝑfluis & ideo si in primo hoc p̄t fieri scꝪ ꝙ ꝯp̄hendat se ꝯp̄hendere frustra ponitur secū dus s̄sus ¶Dein̄ cū dicit. Habet autē dubitationem. arguit phūs ad aliam ꝑtem & hoc ꝑ vnā rationē et primo quidē ponit hāc rationē. secūdo eā soluit ibi. Manifestū igit ponit ergo p̄mo rationē suā & p̄t eē ratio sua talis. si idem visus videt colorem & visionē suā sequit ꝙ visio sit colorata ꝯs [...]s est falsum ergo & an̄s ꝯn̄a (pꝪ) patet. (qr) quia om̄e qd videt vel est color vel ꝑticipans colorē cū color sit obiectum visus. falsitas cō seq̄ntis patet. quia visio ē passio videntis. talis autē passio nec ē color nec ꝑticipans colorem. hoc viso patet lr̄a que sic ꝯtinuetur. nā dictū est ꝙ nō potest esse alter s̄sus. habet autē dubitationem .i. dubiū est vt (rum) possit esse idem & videt ꝙ non quia si visu sentimus uos videre. sentire autē visu nichil aliud est (quam) videre ergo videmꝰ nos videre. sed nichil videtur nisi color aut hn̄s colorē si ergo aliq̄s videt de se ꝙ sit videnssequit ꝙ p̄mū videns quo videmus nos videre sit habens colorē et sic visus est coloratus cuius cō trarinm dictum est supra scꝪ ꝙ visus est susceptiuus coloris abs (que) colore. quasi ergo dicat phūs ī breui. sentire visu viosionem est videre visionem. sed quod videtur participat colorem. ergo visio est colorata consequens est falsum ergo &c̄. ¶Deinde sequitur. Manifestum igit. vbi soluit istam dubitatiouem et diuiditur in duas partes sm duas solutiones. secunda ibi. Amplius et videns. ¶Ad euideuciam p̄ me solutionis notandum est ꝙ ratio supponebat vnum scilicet ꝙ omne quod videtur est color. phūs autem soluens hāc rationem dicit hoc esse falsum quoniam lumen et tenebra videntur et tamen nentrum illorum est color. Vnde ꝯmentator exponens hunc passum sic dicit. Signū huius quod nos indicamus ꝑ visum non videndo colorem est (qr) quia indicamus obscuritatem esse obscuritatem et lucem esse lucem· (sed) neutrum habet colorem. Sed non eodem modo indicamus per visum obscuritatem et lncem ¶Indicamus enim lucem ꝑ se obscuritatem autē quia est priuatio lucis· hoc viso patet lr̄a que dicit sic. Manifestū igitur. quoniā non est vnum visu sentire id est non quicquid sentitur visu est eiusdem intentionis. ita ꝙ cō sequatur ex eovt omne comprehensibile a visu sit coloratum & nam (que) cum non videmus scilicet aliquod coloratum visu discernimus tenebras et lumen. sed non similiter id est sm eandem rationem. quia lumen per se. tenebram autem quia est lucis. Notandum est ꝙ ꝯmentator in exponēdo philosophnm supponit ꝙ alibuid videtur quod non [Page] est coloratum sicut lucidum. Corpora em̄ celestia sunt lncida et non colorata et ideo non tota ratio obiecti visus est color sicut ponebat argumeutū Aliter tn̄ potest solui argumentum vt dicatur qd videri ꝑ visum nō est vno modo. Aliquid em̄ videtur quia imprimit aliquid visui sicut color. aliquid videt non quia imprimit sed quia est ip̄a passio visus et hoc modo visus videt se videre quia experitur se pati a visibili. quod primo modo videtur est coloratum. sed ꝙ secundo modo videtur non oportet et sic visus est aliter obiecti et aliter sue passionis vel operationis sicut aliter est tenebre et aliter luminis. luminis est quia immutatur ab eo. tenebre autem est ex hoc ꝙ non immutatur hoc viso patet littera aliter (quam) prius que dicit sic. Manifestum igitur quoniam non est vnum visu videre id est non vniformiter percipitur visu quicquid percipitur. Aliter em̄ percipitur obiectum visus et aliter immutatio eiusdem que dicitur visus. et ꝙ sentire per visum non sit vno modo patet in exemplo quia aliquando dicimus sentire visu cum visus immutatur a visibili sicut a lumine vel colore et aliter cum percipit se non immutari sicut in filencio vel in tenebra. Et nam (que) cum uon videmus id est cum nō immutamur a re exteriori visu discernimus lumen. sed non similiter id est eodem modo indicamus lumen et tenebram quasi diceret philosophus sicut priuatio immutationis siguata in tenebra aliter videt videri dicitur (quam) obiectum quod immutat. Dicimus enim nos videre tenebras quia non immutamur a luce ita aliter videtur ipsa immutatio facta ab obiecto & ipsum obiectū Ipsum em̄ obiectum videtur ꝑ se et directe quia per se imprimit sensui. Ipsa autem immutatio indirecte videtur quia vt sic loquar sensus experitur se immutari ¶Deinde sequitur. Amplius autem. vbi ponit secundam solutionem et duo facit quia primo ipsam ponit. secū do ex ipsa data soluit quasdam questiones de quibus fuic dubitatum ab antiquo ibi. Qm̄ autē vnius. ¶Ad euidenciam primi notandū est ꝙ phūs primo dedit vnam solutiouem in qua ostendit ꝙ nō omne visibile est coloratum sicut supponebat aduersarius. In parte ista dat secundam in qua probat ꝙ visus est aliquo mō coloratus cuiꝰ cō trariū supponebat. ꝓbat āt hoc duo (bus) modis. secūdꝰ modꝰ ꝓbandi ē ibi. Sensibile aūt. Quātū ad p̄mū modū ꝓbādi ponit talis rō qd ha (bus) similitudinē coloris ē aliquo mō coloratū (sed) vidēs colorē est h [...]ōi ergo &c̄. hoc viso (pꝪ) patet lr̄a scꝪ Amplius autem. et videns est tam (quam) coloratū (qr) quia licet nō habeat colorē sm eē materiale tn̄ habet similitudinē coloris etcolorem sm esse intencionale. Vnumqnod (que) em̄ sensiciuū est [Page] susceptiuū s̄sibilis nō quidē sm eē reale vt est in materia sed sm esse intencionale & sine materia. ꝓpter qd esse intēcionale receptū ꝯtingit ꝙ ab eūti (bus) sensi (bus) .i. ī absentia sensibiliū insunt s̄sus & fantasie .i. sensationes & apparitiones sm quas aliquo modo senciūt animalia. Notandū est ꝙ phūs duo (bus) modis ꝓbat ꝙ in vidente est similitudo coloris. primꝰ modus ꝓbandi est quia hoc est ꝯē om̄i sensitiuo ꝙ recipiat s̄sibile nō sm rē (sed) sm similitudinē Secūdꝰ modꝰ ꝓbandi est ꝙ fantasia et sensatio nō p̄t eē de aliqua re in aliquo aīali nisi illa res aliquo mō sit pn̄s. (sed) ista pn̄cia nō est sm rē. (qr) quia in absencia s̄sibilis adhuc p̄t eē fantasia & sensatio de aliquo sensibili restat ergo ꝙ sit sm similitudinē ¶Dein̄ sequit Sēsitiuū autē vbi ponit secūda ratio qua ꝓbat ꝙ visus aliquo mō est coloratus & p̄t esse ratio talis. Idē est ꝙ color agit & qd visus patit. (sed) color agit colorationē ergo visus eā recipit· Ex quo sequit ꝙ visus est coloratus (qr) quia om̄e qd (hꝪ) habet colorationē ē coloratū. Alio mō p̄t formari rō sic Eadē est actio agētis & passio pacientis (qr) quia actio & passio sunt vnꝰ motus. (sed) actio coloris ē coloratio passio visus est visio ergo visio est coloratio. & ꝑ ꝯn̄s visus cuiꝰ ē visio est coloratus. In hac racōe sic ꝓceditur. (qr) quia p̄mo ponit utus rōnis. secūdo manifestat rō ꝑ ea que dcā sunt in tercio phisico (rum) ibi. Si igit est motus ¶Quātū ad primū dr s̄sibilis aūt actꝰ & s̄sus idē quidē est & vnꝰ. eē aūt ip̄o (rum) nō idē. hoc est dr̄e ꝙ id qd agit s̄sibile in sensum & qd patit s̄sus ab eo ē vnū & idē. tn̄ eē .i. rō nō est eadē. sicut qd facit color & qd recipit visus ē vnū & idē tn̄ rō est diuersa. (qr) quia hoc vt ē a colore dr coloratio vt est in visu dr visio. loquitur autē hic phūs nō de seusu in potencia nec de potencia s̄sibili agente. sed de s̄su qui actu patitur a s̄sibili et hoc est qd sequitur. dico autē vt est sonꝰ sm actū scꝪ agens & auditus sm actū .s. paciens. est em̄ .i. ꝯtingit habencia auditū .i. potenciam auditiuā non audire id est non immutari a sono. habens sonum id est potenciam sonan di immutandi auditum nō semper sonat id est non semper immutat cum autem possibile audire id ē potencia auditiua oꝑetur id est actu ī mutatur et possibile sonare id ē potens causare sonū sonet id est actu immutet auditum tunc auditus s actum et sonus sm actum .i. actio s̄sibilis & passio s̄sibilis simul sit. quo (rum) vnū scꝪ passionē s̄sus dicimꝰ auditionē. aliud autē scꝪ actionē s̄sibilis vocamns sonationē ¶Deinde cū dt. Si igit est motus. manifestat qnod dixit ꝑ ea que dicta sunt in tercio phisico (rum). secundo on̄dit ꝙ hoc ꝯmune verificat in auditu. tercio on̄dit ꝙ verificat in alijs seusi (bus) secūda ibi. Necesse ē. tercia ibi Eadē āt rō Qn̄tū ad p̄mū dt si ergo ē [Page] motus & actio & passio in eo qd agitur ·i. in passo vt dcm̄ est .iij. phisico (rum). Quātū ad secūdū ꝯcludit necesse est sonū .i. actionē sonātis & auditū qui est sm actū .i. ip̄am audiditionē quē est passio audientis eē in eo ꝙ est sm potēciā .i. in potēcia auditiua. actiui em̄ actus & motiui .i. actio agentis et motio eiusdē nō est in agente sed in ꝑasso et ideo nō omne agens mouetur si aūt motꝰ esset in agente et mouente omne mouens moueretur. et quia actionibuentis est in passo ideo sequitur ꝙ actus sonatiui sit in potencia auditiua et sit idem cum passione auditus Actio autem sonatiui siue soni est sonatio. passio autem auditus est auditio. vt enim dictum est. dupliciter dicitur auditus & eciam sonus scꝪ sm potenciam et actum et quādo sunt sm actū tunc sensibile actu sonat & auditus actu andit et est vnus actus vtrius (que) ¶Deinde sequit Eadem autē ratio. Vbi on̄ dit ꝙ eadem rō est in omni (bus) sensi (bus) scꝪ ꝙ actio & passio sunt in paciē te. In hoc tn̄ est dr̄a (qr) quia in quibusdā s̄si (bus) actio s̄sibilis & passio s̄sus hn̄t noīa ꝓpria qui (bus) distinguūtur In quibusdā autē nō. hoc est ergo qd dicit lr̄a. Eadē āt ratio in alijs s̄si (bus) et in s̄sibili (bus) Sicut em̄ actio et passio nō sunt subiectiue in agente sed in paciente. sic actio s̄sibilis et passio sensitiui sunt in sensitiuo· sed in quibusdā sensi (bus) est nominatum vtrum (que). sicut in auditu. nā sonatio est actio sonautis auditio āt est passio audientis. In quibusdā autē nō est nominatū nisi alte (rum) sicut in visu. nam actus visus est visio. actio autē coloris non est nominata tamen posset dici coloratio et actus gustus est gustatio. actus aūt humoris .i. saporis nō est uominatus ¶Ad euidenciam horum p̄mo quereret aliquis. Vtrum sit dare sensum ꝯmunē distinctum contra ꝑticulares. videtur ꝙ non. (qr) quia ad illud ad quod sufficit sensus exterior non de (bus) poni sensus interior (sed) sensus exterior suffiicienter indicat de sensibili ꝓprio & de drn̄cijs eiꝰ sufficienter eciā indicat de immutatione facta a sensibili sicut visus de visione. uam visio est ꝓpinquior visui (quam) color si ergo visus potest indicare de colore multo magis de visione sibi propinquiori. ¶Preterea ꝯmune nō distinguit ꝯtra ꝓpriū. ergo s̄sus ꝯmunis distinguit contra ꝑticulares. ¶Ad oꝑpositū est dcm̄ ꝯmentatoris & Auic̄. in vi. de naturali (bus). Ad hoc dicendū est ꝙ est dare s̄sum ꝯmunem ad quē terminātur om̄es immutationes sensuum ꝑticularium. Ad hoc est prima ratio Auic̄. talis & eciā Aristotelis sicut patebit infra. Aliqua virbus debet esse in animali que disternat inter sensata diuersorum sensuum et que dicat ꝙ hoc non est illud sicut ꝙ coloratum non est tangibile sed hec utus non est aliquis s̄sus ꝑticularis (qr) quia vnꝰ s̄sus n̄ fert [Page] nisi suꝑ vnū sensibile & ꝑ ꝯn̄s non discernit inter duo sensata diuersorum sensuū. nec illa virtus est intellcūs. (qr) quia nos loquimur de discrecione sensato (rum) vt sensata sunt & nō intellecta. In animali (bus) aūt in quibus nō est intellcūs oꝑꝪ ꝙ sit talis virtus in qua ꝯiungātur forē diuso (rum) seusato (rum). alias tali (bus) aīalibus eēt vita difficilis ergo ē aliqua virtus interior ꝯmunis. Secūda probatio Auic̄. accipitur ex sompnijs Ymagines em̄ que vident in sompnijs vel oriūtur ex thesauro mēoriali tm̄ & hoc est impossibile. quia sm hoc oportent ꝙ quicquid ē p̄us in thesauro eēt in acie sompniantis et nō ꝑs tm̄ ita ꝙ magis sompniet vnū (quam) aliud scꝪ bibere & ꝯmedere aut oriūtur ex s̄su exteriori & hoc nō p̄t esse (qr) quia sensus exterior nō ꝓdest in sompnijs· (qr) quia aliqn̄ qui ymaginatur colores est p̄uatus oculis Restat ergo ꝙ causa huius sit causa interior qnā dicimus s̄sum ꝯēm qui est principiū sensuū exterio (rum) in quo cū fuerint ꝓpalata et stabilita sensata que erant in thesauro erūt qnasi p̄sentata. et ideo sompni anti (bus) apparet aliqn̄ ꝙ comedant licet non comedāt et sic de alijs apparitionibus· Tercia ratio p̄t accipi· ad hoc vt sit talis in omni natura que est in pluribus oportet esse vnū fontē ex quo oritur illa natura ꝯmunis in illis pluribus. cognitio autē sensibilis est ꝯicata qn (que) sensibus et ideo oportet eē vnū fontē ex quo om̄es sensus oriant & ad qnā immutationes omniū sensuum reducantur et hūc fontē dicimꝰ sensum ꝯēm de quo Auic̄ .vi. de naturalibus ꝑte quarta sic dt. Sensus ꝯmunis est centrum omniū sensuū a quo determinātur rami .i. sensus ꝑticulares et cui reddūtur sensus .i. sensationes sensuū ꝑticularium. et idem Auic̄. ꝑte prima eiusdē libri sic dicit. Virium autē apprehendenciū occultarum vitaliū prima ē fantasia que est sensus ꝯīs que est vis ordinata in prima ꝯcauitate cerebri recipiendi ꝑ seipsum oēs formas que imprimūtur quin (que) sensibus et reddūtur eis ¶Ad primū argumentū dicendū est ꝙ nō solū requiritur sensus ꝯīs ꝓpter sensata vnius generis sed diuerso (rum) gene (rum) inter que nō p̄t iudicare vnus sensus ꝑticularis (qr) quia nō cadunt sub obiecto eius nec eciā sensus ꝑticularis ꝑfecte iudicat de immutatione sua sicut patebit sed solū de obiecto a quo immutatur. nec obstat ꝙ immutatio sit ꝓpinquior· quia sensus ꝑticularis nou est virtus reflexiua que posset reflecti suꝑ se et super ea que sunt in ip̄o ¶Ad secundū argumentū dicendum est ꝙ s̄sus ꝯīs nō dr ꝯīs ꝑ p̄dicationē (sed) (qr) quia radix ē & p̄ncipiū oīm alio (rum) sensuū Secundo q̄reret aliqs. vt (rum) ꝓpter actionē dictā scꝪ s̄sus sentit se sentire (dꝪ) debet poni sensus cōis. videt ꝙ n̄. (qr) quia sequūt oīa īcōueniēcia q̄ posuit phs̄. Nā s̄sus cōmunis sentit [Page] immutatione facta a colore sentit & colorē & sic duo s̄sus erūt vniꝰ sensibilis scꝪ coloris visus scꝪ et s̄sus ꝯīs. Preterea si sensus ꝯīs sentit sensatioue s̄suū ꝑticulariū qneret de isto s̄su vt (rum) in eo sit status an senciat se sentire ꝑ aliū s̄sum. si in eo est status ergo & in p̄mo si aūt ꝑ aliū s̄sum erit in infinitū. Preterea sm hoc idē erit agēs et paciens ¶Ad opsitū est ꝯmētator qui dt ꝙ phūs hic intēdit declarare ꝙ qn (que) s̄sus hn̄t vnā virtutē ꝯēm. Dicendū est ꝙ qn̄ aliqua plura reducūtur ad aliquid vnū sicut ad fontē et radicē ꝑfectū iudiciū debet esse in illo vno· Dictū est aūt ꝙ sensus ꝯīs est cent (rum) omniū s̄suūet ideo iudiciū ꝑfectū de immutationi (bus) s̄suū sit in hoc vno ita ꝙ intelligemꝰ ꝙ sensus ꝑticularis uō iudicat de immutatione ꝓpria nisi multū indirecte. directe tn̄ iudicat s̄sus ꝯmunis ad quem termiuātur immutatiōes sensuū ꝑticulariū ¶Ad argumētū primū dicendū est ꝙ nō est incouueniens ꝙ idem cadat sub aspectu poteucie inferioris & superioris. cū em̄ potencia inferior ordinet ad superiorē. id quod est sub ordine inferioris non fugit aspectū suꝑioris & sic color erit sub s̄su ꝑticulari & cō muni. Intelligemus em̄ ꝙ sicut se habet potencia ad potenciā sic se (hꝪ) habet obiectum ad obiectum. sed potencia ꝑticularis est sub vniuersali ergo obiectum sub obiecto. cū ergo s̄sus ꝑticularis sit sub s̄su ꝯmuni & obiectum sub obiecto. obiectū visus ē color obm̄ autē s̄sus ꝯīs non solū ē color sed quicquid ꝑcipit per s̄sum ꝑticularem & cū hoc cognoscit sensationes factas a sensatis & drn̄ciā sensato (rum) ¶Ad secūdū argumētū dicendū est ꝙ nō sequitur si est status in radice s̄suum et centro eorū dē et ꝓpter hoc fit status in ramis cuius rō est (qr) quia multitudo est reducibilis ad vnū. Vnū nō est reducibile et ideo s̄sus ꝯmunis assimilatur centro in circulo ad qd reducuntur om̄es linee & ip̄m est irreducibile ¶Ad terciū dicendū est ꝙ s̄sus ꝯīs est quodammodo diuersus vt patebit in sequenti questione. nam est quodammodo visus in (quam)tū recipit ab eo et quodāmodo auditus in (quam)tum ab eo recipit & sic de alijs. quodāmodo eciā est vnus in (quam)tum est vnus terminus formalis omnium s̄suum ꝑticularium et propter istam diuersitatē quā concernit sensua ꝯīs p̄t esse agens & paciens· ¶Tercio quereret aliquis. Vt (rum) sensus ꝯīs sit vnus. videtur ꝙ non (qr) quia vnius s̄sus debet esse vnū obiectum sed nō est vnum obm̄ sensus ꝯīs cū indicet de immutacōni (bus) omniū s̄suum ꝑticularium ergo nō est vnus s̄sus. ¶Ad oppositū est id qd dictum est ꝑ Auic̄. scꝪ s̄sus cō munis est vna virtus et vnū cent (rum) s̄suū ꝑticulariū. Ad hoc dicēdū est ꝙ s̄sus ꝯīs est vna utus (qr) quia alias redctio multitudīs nō staret ad vnum nec sensus ꝯmunis eēt utus [Page] irreducta nisi iudiciū omniū sensuū staret in vno. licet autē s̄sus ꝯmunis sit vnꝰ. tn̄ ꝯcernit aliquā diusitatē inq̄utū terminat diusas sensaciones· Dicemꝰ em̄ ꝙ s̄sus ꝯmunis est quasi quidā p̄ncipalis tactꝰ in (quam)tū recipit aut terminat immutationes & quasi quidā principalis visus in (quam)tū in eo stat indiciū de visibili (bus) immutationi (bus) factis a visibili & quasi quidā auditus & sic de alijs ita ꝙ s̄sus ꝯmunis est qddā formale vnū q̄si ꝯcernēs diuersitatem ramo (rum) siue sensuū ꝑticulariū sicut centrum in circulo esc vnū et tn̄ ꝯcernit dinersitatē linea (rum) terminata (rum) ad ip̄m ¶Ad argumentū dicendū est ꝙ obm̄ s̄sus ꝯīs est vnū. cuiꝰ ratio est. (qr) quia multa diuidū tur respectn potēcie inferioris que vniūtur in potēcia suꝑiori. licet ergo sonus & color dicantur duo obā respcū visus & auditus tn̄ sub vno cadūt respectu s̄sus ꝯīs & hoc quia obm̄ s̄sus ꝯīs est amplioris ambitus (quam) obm̄ s̄sus ꝑticularis & ꝑ cō sequēs plura sunt sub obō s̄sus cō munis (quam) ꝑticularis ¶Qnarto q̄ reret aliquis. quare phūs soluit racionē factā ꝓ vna ꝑte questionis et nō soluit rationes factas ꝓ alia ꝑte Ad hoc dicendū est ꝙ phūs ideo hoc fecit (qr) quia reputauit illā ꝑtē quodāmodo veram scꝪ ꝙ s̄sus puta visus senciat se sentire (qr) quia vt dcm̄ est s̄sus ꝯmunis (qr) quia est cent (rum) omniū sensuū quodāmodo est omnis s̄sus terminando om̄em s̄sum & sic intelligemus ꝙ inq̄ntū est quidā principalis visus indicat de immutatione visus et in (quam)tū est p̄ncipalis auditus indicat de immutatione auditus et sic de omni (bus) alijs & sm hoc est determinatio istius tocius questionis ꝙ videmꝰ nos videre & sentimus nos audire & sm quemlibet s̄sum immntari s̄su ꝯmuni qui aliquo modo est idem cū ꝑticulari & aliquo modo diuersus (qr) quia om̄es sensus ꝑticulares sunt vnū in forma virtutis sentiue que fons est virtutū sensualiū ꝑticulariū ¶Quinto quereret aliquis. vt (rum) id qd facit color in visu sit idem qd visio. videtur ꝙ nō. (qr) quia id qd facit color in visu est spēs coloris (sed) visio est actꝰ sequens illā speciem ¶Ad oppositū est phūs in lr̄a Ad hanc qnestiouē es (sed) diuersimode dicendū sm dinersas opiniones. sm em̄ illos qui dicūt ꝙ s̄sus est pure passiuus (pꝪ) patet qd querit (qr) quia visio vel idem est qd ipsa species vel idem est qd recepto speciei ita qd intelligemꝰ ꝙ ip̄a species dr species in (quam)tū est similitudo coloris. dr eciā coloratio in (quam)tū est acta a colore. dr autē passio inq̄ntū est recepta ni visu ita ꝙ idem realiter est species actio passio hn̄s tn̄ diuersas rationes et ꝓ hac opinione scꝪ ꝙ visio sit passio est verbum ꝯmentatoris in expositione hꝰ lr̄e vbi dicit sic. passio visus (hꝪ) habet nomē & est videre. licet hoc nomen sit figura nominis agentis. actio autē sui sensibilis qd est color caret nomīe [Page] in lingua greca. Alij sunt qui dicunt ꝙ in s̄su est passio quā sequitur aliqualis actio & sm istos protanto visio est idem cū illo qnod facit color in visu. (qr) quia sequit illud. facit em̄ color speciē in visu ad quā sequitur visio & sm hoc hic est vnitas ꝓportionis inter colorē in materia & similitudinē coloris factam Vnde ꝯmentator in expositiōe huius lr̄e. Sonns qui est extra aīmā ita mouet instrumentū auditus. sicut auditus qui est in actu mouet virtutē auditus & similiter dispositio coloris in mouēdo ututē est sic̄ dispositio qualitatis que prouenit a colore in videntē mouendo virtutē visibilem et idem ꝯmentator. sensibilia sunt virtutis agentis. sensus autē agentes & pacientes· Primū autē senciens est paciens tm̄ & sic videtur sentire ꝙ s̄sus aliquo modo agit· ita ꝙ species recepta mouꝪ virtutē visibilē. Pro p̄mo modo dicendi multū sonat deductio phī vbi dicit ꝙ idem est auditio & actio soni & idē est visio & actio coloris &c̄
QVoniam aute unus Hic ex predictis soluit phūs quasdā dubitationes antiq̄s & diuiditur in duas ꝑtes sm dnas dūbitatiōes qnas soluit. secūda ibi Si autē simphonia. Prima in duas (qr) quia primo ex dictis ꝯcludit vnā ꝯclusionē· secūdo ex eodem excludit e [...]rorem phō (rum) quorūdā ibi· SꝪ p̄ores ¶Quātū ad primū notandū ē ꝙ dubitatū fuit ab autiquo. Vtrū sensibile & s̄sus simul corrumpant & simul saluētur· Ad hoc respondet phūs dicens ꝙ si s̄sibilis & sensitiui est vnus actus necesse est ꝙ sensibile in actu & sensitiuū in actu simnl saluētur & simnl corrumpantur. Nō autē est hoc necesse de sensibili et sensitiuo in potēcia & hoc ē quod dicit lr̄a· Qm̄ autē actns sensibilis & sensitiui est vnus· esse aūt alte (rum) est .i· est vnus in subiecto (sed) differt ratione vt dcm̄ est. necesse est ꝙ auditus dictus sm actū & sonns sm actū simul saluētur et corrumpant simul et similiter est de sapore et gustu & alijs sensibilibus et sensi (bus). sed si s̄sibile et s̄sus dicant sm potēciam nō est necesse ꝙ simul corrumpant et generentur ¶Quereret aliquis. Vnde sequitur ista ꝯn̄a. ꝙ si sensibile & s̄sus est vnus actus simul corrumpūtur et saluātur Dicendū est ꝙ hec ꝯn̄a fundatur suꝑ duo fundamēta. Primū fundamentū est ꝙ tūc sensus est in actu. qn̄ actu immutat a sensibili et tūc sensibile est in actu qn̄ actu immutat s̄sum. Secundū fundamentū est ex hoc ꝙ sensibile immutat et sensus immutatur ē vnꝰ actus sensibilis & sensitiui quē quidem actū efficit sensibile et recipit s̄sus (qr) quia eundem actū quem efficit agens recipit paciens. Ex hijs sequitur qd dicit phūs. Nā tūc sensibile corrumpitur actn qn̄ actu nō [Page] immutat. sed qn̄ s̄sibile in actu nō immutat nec s̄sus īmutat. ex qno sequit ꝙ simul corrūpit s̄sus in actu & s̄sibile nec ē iutelligenda ista corruptiō (qr) quia s̄sibile desinat eē (sed) (qr) quia desinit immntare & s̄sus desinit immutari & iō vt dcm̄ est nō ē necesse ꝙ s̄sibile & s̄sus ī potēcia simul corrūpātur (qr) quia nō est necesse ꝙ si desinat eē s̄sus ꝙ statim desinat eē sensibile nec ecōuerso· (qr) quia s̄sibile s suū eē absolutū p̄t eē & si nō immutet s̄sum nec est necesse ꝙ posito s̄sibili possit immutare statim ponat sensus qui īmutet a tali s̄sibili ¶Secūdo q̄reret aliquis. Vt (rum) sit dare s̄sibile in potēcia. videt ꝙ nō (qr) quia ex hoc ꝙ dat intelligibile ī potēcia d [...] tur intellcūs agēs qui extrahit intelligibile in potēcia vt fiat intellectū in actu. ergo fi dat s̄sibile in potēcia dabit s̄sus agēs qui extrahet s̄sibile in potēcia ad actū vt sic fiat sensatū in actu. sed hoc est ꝯtra ꝯē dcm̄ ergo & p̄mū ¶Ad oppositū ē dcm̄ phī ¶Ad hāc q̄stionē dicēdū est ꝙ s̄sibile eē in potēcia p̄t intelligi duo (bus) modis. p̄mo mō (qr) quia ē in potēcia eēntiali vt illud dicat s̄sibile in potēcia qd indiget eēncia & forma ꝑ quā p̄t facere sensationē ī s̄su & de sic s̄sibili in potēcia nō loquit hic phūs. tale em̄ s̄sibile in potēcia nō fit in actu nisi ꝑ agens & generans. Illud em̄ idem generans qd dedit colorato formā coloris dedit sibi ꝙ possit immutare visum. & huius ratio est (qr) quia color est forma immutatiua visus et causatatiua sensationis in visu· Alio modo potest dici sensibile in potencia. non quia indigeat forma ꝑ quam possit immutare sensum ita ꝙ sit in potēcia eēn [...]iali sed (qr) quia sibi deficit actus immutandi ita ꝙ est in potēcia accn̄tali & hoc mō accipit hic s̄sibile in potēcie scꝪ ꝙ actu non immutat sed potest immutare dum scilicet potest transire de ocio in actum et talis potencia sensibilis non indiget agente ex trahente ip̄m de potencia ad actum quasi dans sibi actum primū et formā· imo ip̄m s̄sibile ꝑ formā suam fit actu. dum scꝪ actu immutat sensum vt sicut in prima acceptiōe sensibilis s̄sibile fiebat in actu. (qr) quia accipiebat formā immutatiuā· ita in secūda acceptione s̄sibilis s̄sibile fit in actu· (qr) quia in actu immutat. ꝑ ista (pꝪ) patet ad argumentū ¶Dein̄ sequit. SꝪ p̄ores phisiologi. vbi phūs ex dictis excludit errorē antiquo (rum). et p̄mo quidē ponit ip̄m errorē antiquo (rum). secūdo on̄dit ꝑ quē modū dictū antiquo (rum) potuit hr̄e veritatem ibi. Sic quidē em̄ ¶Quātū ad p̄ mū notandū ē quosdā antiquos dix isse s̄sibile nō hr̄e eēnciā s̄sibilis nisi qn̄ actu sentit. ex quo seqnebatur ꝙ nigrum non erat nigrum nisi qn̄ actu videt nec sapor erat sapor nisi qn̄ actu gustat. Ponebant em̄ antiqui ꝙ s̄sibile & s̄sus erant de genere relatiuo (rum). Iu relatiuis aūt sic est ꝙ vno destructo destruit aliud. & ideo si nō est visus nō erit [Page] visibile· et hoc ē qd dt lr̄a. sed plures phisiologi .i· p̄ores naturales hoc nō bene dicebāt dū opinabātur nichil esse albū vel nigrū fine visu nec esse humorem sine gustu ¶Deinde sequit. Si quidē em̄. vbi ostē dit phūs ꝙ hec opīo potuit habere ve (rum) intellectū. Si em̄ intellexerit ꝙ nō est dare p̄mū s̄sibile actu immutans nisi sit dare s̄sum qui īmutetur re (rum) dt. Si autē intellerit ꝙ s̄sibile nō (hꝪ) habet formā vn̄ possit īmutare s̄sum nisi actu senciat falsum dixit. (qr) quia tūc nigrū nō hēret formā nigredinis nisi actu videretur. hoc est qd dt lr̄a ꝙ antiqui sic quidem .i. vno modo ditebāt recte. sic quidem .i. alio modo dicebant nō recte Dupliciter em̄ dicto s̄su s̄sibili scꝪ sm potenciā et s actū de s̄su & sensibili sm actū accidit ꝙ dicebāt scꝪ ꝙ nō est sensibile sine sensu. cuius ratio ē (qr) quia s̄sibile nō immutat actu nisi sensus actu immutet & hoc (qr) quia sensibilis & s̄sus est vnus tactus sicut agentis & passi. de sensibili aūt et sensu sm potenciā nō accidit qd dicunt (qr) quia sensibile bene p̄t hr̄e potenciā immutatiuā eciam si sensus actu nō immutetur. Notandū ē ꝙ dcm̄ antiquo (rum) tri (bus) modis p̄t imꝓbari primo modo (qr) quia sensibile (hꝪ) habet ꝙ sit s̄sibile .i. ꝙ possit immutari sensum nō ex hoc ꝙ sentit sed magis a generante· Illud em̄ idem generans qd dedit s̄sibili formā talem pnta colorem dedit sibi ꝙ possit opecari in talem seusum sicut illud qd dedit graui grauitatē dedit sibi ꝙ possit moueri deorsum. Secūdo potest imꝓbari ista opinio (qr) quia sm hoc ꝯtradictoria erāt simul vera. si em̄ veritas rei est in apparere cū vnū appareat vni & ꝯtradictoriū illius appareat altri sequit ꝯtraria esse simnl vera & maxime cū tales phī nō ponerent aliam virtutē cognoscitiuā nisi sensum. & ꝑ ꝯn̄s uō ponēbant alia encia nisi sensibilia ita ꝙ sm eos totū esse rei est in apparere sensui. Tercio improbat eos phūs ꝙ nō distinguebant inter sensibile in potencia & sensibile in actu siue inter sentibile quod p̄t immutare & quod actu immutat Primū em̄ (hꝪ) habet totam rationem suā sine sensu. Secundū autē (hꝪ) habet suā rationem ex hoc ꝙ immntat s̄sum ¶Deinde sequitur. Si autē simphonia. vbi soluit secundā dubitationē. querebant em̄ antiqui quare quedā sensibilia corrumpant s̄sum & quedā delectant. Est autē ratio phī. Ad hoc ꝙ sensus sic est ꝓportio quedā et ideo ꝓporcionota s̄sibilia delectāt seusum sicut ꝓporcionata vox delectat auditū. Excellencia autem et improporcionata corrumpunt sensum. In hac solutione procedit sic phūs. (qr) quia primo actipit ex datis sensum esse quandam proportionem. secundo ex hoc soluit questionem dictam ibi. Et propter id ¶Quā tum ad primum dicit philosophus ꝙ si vox audibilis est quedam simphonia id est consonantia & ꝓportio [Page] vox aūt audibilis & auditus est sicut vnū & sicut nō vnū ·i. sensus et s [...]usibile sunt qnodāmodo vnum et quodāmodo nō vnū. (qr) quia vt dcm̄ est vnus est actus s̄sus & s̄sibilis sm subm̄· drn̄s tn̄ sm eē & ꝑ ꝯn̄s vnꝰ est actꝰ auditus & andibilis Sim quā ita est ꝙ ip̄m audibile est que dam ꝓportio & simphonia necesse ē & ip̄m auditū esse quandā ꝓportionem quasi ergo dicat phūs in breui. Sensus & sensibile sunt quodā modo vnū. Sicut ergo bonitas sensibilis est in quadā armonia et ꝓportione ita et bonitas s̄sus. nō em̄ om̄is ꝯpositio facit organū s̄sus pnta v sus vel auditus. sed specialis armonia & specialis ꝯpositio requiritur ad qdlibet organū cuiuslibet sensus. vn̄ armonia & ꝓportio que requiritur ad organū visus nō est in qualibet ꝑte corꝑis. ideo anima nō videt vbi (que) sed potēcia visiua est in speciali organo ¶Deinde sequitur. Et ꝓpter id. vbi soluit phūs questionē dictā. & duo facit (qr) quia p̄mo on̄dit quō s̄sibile corrūpit sensum secūdo quō delectat ibi. Vn̄ et delectabilia. On̄dit ergo p̄mo quō corrūpit dicens. et ꝓpter id (qr) quia scꝪ sensus ꝯsistit in ꝓportione iō vnūqd (que) excellēs s̄sibile corrūpit s̄sum. vocat aūt excellēs s̄sibile qd plus mouet (quam) s̄sus possit moueri. qn̄ em̄ sic est tūc organū s̄sibile trahit extra armomā suā et corrūpit. sicut excellenter acutū aut graue corrū pit auditū & in humori (bus) .i. saporibus excellens saporosum corrūpit gustum et in coloribus fortiter fulgidum corrumpit visum. quē eciam corrumpit opacum .i. tenebrosum huiꝰ autē signū est ꝙ in carceribꝰ tenebrosis diu conclusi respicere bene nō· pn̄t qn̄ egrediūtur ad lumē causa autem huius corruptionis est quia spūs visinus qui in neruo obtico fluit ab oculis auertitur & repellitur ꝑ tenebras. & quia spūs calidus est ideo cū auertit tūc frigiditas obturat porum oculi et exrecatur oculo. Eodem modo fortis odortam dulcis (quam) amarus corrumpit olfactum tam (quam) sensus olfactus sit quedam proportio que corrumpitur ab excellenti sensibili ¶Deinde sequitur· Vnde et delectabilia. vbi ostendit quomō ꝓportionatum seusibile delectat s̄sum .q.d. phūs. s̄sus est quedā ꝓportio & ideo ꝓportionatu s̄sibile delectat s̄sum. vn̄ et s̄sibilia pura ·i. sincera & extrema efficiuntur delectabilia mixta encia .i. si misceantur et ducantur ad rationem .i. ꝓportionem et armoniam sicut in saporibus. ꝓportionate acutū. aut dulce. aut salitum delectabilia sunt quia scilicet mixta et redacta ad medium et vniuersaliter verum est ꝙ maior est delectatio in medijs sensibilibus (quam) in extremis excellentibus. Quod enim mixtum est magis delectabile. manifestum est enim sicut patet in vocibus. mixta enim vox est magis simphonica (quam) dicere vox tantum acuta [Page] vel tm̄ grauis. et in tactu magis ē delectabile calefactibile et frigefactibile .i. mediū ꝯpositū ex calefactibili et frigefactibili. s̄sus em̄ ꝓporcio est & ideo delectat in simili (bus) .i. ꝓporcionatis. Excellencia autem sicut dissimilia corrumpunt et contristant.
UNusquis (que) quidē igitur Post (quam) phūs incepit ꝑscrutari de virtute qna sentimus nos sentire. hic ꝑscrutatur de eadem virtute volens ostendere ꝙ sicut sentimꝰ nos sentire puta (qr) quia videmus nos videre arguit virtutem ꝯmunē quā dicimus sensum ꝯmunem ita iudicare inter diuersa sensata diuerso (rum) sensuū ꝑticulariū puta inter dulce et albū arguit eandem virtutē vt sensus ꝯmunis est terminns oīm immutationū sensualiū ita iudicat inter duas immutationes & inter sensata immutancia· Sic autē ꝓcedit phūs. (qr) quia primo ex isto iudicio quo iudicamus inter duo sensata diuersa genere venatur s̄sum ꝯmunē. secundo obicit ꝯtra dicta ibi. At vero. Prima in duas· (qr) quia primo ostē dit ad quid extendit se ꝓprius sensus. secūdo venat s̄sum ꝯmunē ibi Qm̄ autē. Ponit ergo primo ad quid se extendit ꝓprius s̄sus. extē dit em̄ s̄sus ꝓprius ad cognoscendū s̄sibile ꝓpriū et dr̄as illiꝰ sicut albū et nig (rum). et hoc est qd dicit lr̄a ꝙ vnusquis (que) ꝓprius s̄sus qui est in sensitiuo organo senciendi inquā tū est susceptiuū .i. in (quam)tum sentit (qr) quia nullus s̄sus ꝑticularis sentit sine orgauo est cognoscitiuꝰ subiecti .i. ꝓprij obiecti s̄s [...]bilis. discernit em̄ dr̄as illius ꝓprij obiecti sic̄ visus discernit inter albū et nigrum & gnstꝰ inter ama (rum) & dulce et similiter in alijs s̄si (bus) se habet scꝪ ꝙ vnusquis (que) s̄sus cognoscit dr̄as ꝓprias sui s̄sibilis ¶Quereret aliquis ꝓpter quid phūs nūc ostēdit ad quid se extendit ꝓpriꝰ s̄sus In solutione huiꝰ questionis sunt due ꝯclusiones. p̄ma est ꝙ nulla utus p̄t vltra suū vltimū de potencia hoc (pꝪ) patet statim. (qr) quia si posset vltra illd iā nō esset vltimū. Si em̄ a virtus p̄t in b tan (quam) in vltimū effectum nō p̄t in vlteriorē effectū (qr) quia si posset b nō esset vltimus effectus sicut supponitur. Ex hac ꝯclusione sequitur secūda scꝪ ꝙ necessario est dare sensum ꝯmunē vltra s̄sus ꝑticulares cum em̄ s̄sus ꝑticularis (hꝪ) habet suū vltimū in quod p̄t nō poterit vltra illud. suū autē vltimū est iudicare de s̄sibili ꝓprio et de drn̄cijs eius. cū ergo magis sit iudicare de diuersis s̄sibili (bus) genere (quam) de drn̄cijs eiusdem s̄sibilis. sequit ꝙ sicut iudiciū excedit iudiciū sic sensus s̄sum In secūdū em̄ iudiciū nō p̄t s̄sus ꝑticularis (qr) quia nichil p̄t vltra suū vltimū Restat ergo ꝙ sit dare aliū s̄sum qui ī hoc possit & hūc vocamꝰ s̄sum ꝯēm· Ad on̄dendā ergo necessitatē [Page] ponēdi s̄sum ꝯēm phūs fecit mentionē de vltimo in quod p̄t s̄sus ꝑticularis. ¶Deinde sequit. Qm̄ āt vbi post (quam) phūs ostēdit ad quid se extendit s̄sus ꝑticularis hic on̄dit ꝙ necessario debet poni s̄sus ꝯīs et est ratio sua talis sumpta ab experimento. nos experimur quod nos sentimus diuersa sensata genere et ꝙ nos discernimus inter ea· (sed) hoc nō p̄t esse nisi ꝑ s̄sum ꝯmunē ergo necessario talis s̄sus ponendus est. ¶Circa hanc rationem sic ꝓcedit phūs. (qr) quia primo on̄dit ꝙ inter duo sensata duo (rum) gene (rum) discernit sensus. secūdo on̄dit ꝙ hic s̄sus discernens inter ea nō est vnus s̄sus ꝑticularis ibi· Quare· tercio on̄dit ꝙ inter ista duo nō discenūt duo sensus ꝑticulares ibi. Ne (que) vti (que). q̄rto ex hijs ꝯcludit ꝙ virtus discernens inter ista duo est virtus ꝯīs ibi. Sed oportet. p̄mo ergo on̄dit ꝙ duo sensata diuerso (rum) geue (rum) discernūtur ab aliquo s̄su & p̄t ratio sua esse talis Licet intellecta discernantur ab intellectu. tamen sensata inquātum talia nō discernūtur nisi a sensu sed sensata duo (rum) generū sensibilia sunt ergo &c̄. Et hoc est quod dicit lr̄a. Quoniā aūt album et dulce et lumen et vnumquod (que) sensibilium discernimꝰ ab vuoquo (que) et sentimus (qr) quia differunt quodā .i. quadā virtute. necesse est ꝙ hec discretio fiat sensu .i. virtute sensitiua· cuius ratio est quia illa que discernūtur sensibilia sunt. et ideo uon discernūtur in (quam)tum talia nisi ꝑ immutationē s̄sus .q.d. phūs hec s̄sibilia aliqua virtute discernūtur sed hec virtus nō p̄t esse nisi s̄sus. ¶Nota ꝙ seusus ꝯīs est quodā modo terminꝰ omniū ꝑticulariū· (qr) quia immutationes facte in sensibus ꝑticulari (bus) terminantur ad ip̄m et (qr) quia terminus (hꝪ) habet rationē vltimi p̄t sensus ꝯmunis quodāmodo dici vltimū sensitiuū. ¶Deinde sequitur. Quare manifescū. vbi on̄dit ꝙ hec virtus discernens inter talia sensata nō est s̄sus ꝑticularis & p̄t eē ratio sua talis Si aliquis s̄sus ꝑticularis discerneret inter seusata diū sa genere. il e eēt s̄sus tactus cum sit fundamentū oīm s̄suū & ꝑ ꝯn̄s magis de ꝓpinquo respicit oēs sensus quo (rum) fundamentū est (quam) aliqs alius s̄sus ꝑticularis. sed s̄sus tactus nō discernit inter sensata diusa genere. (qr) quia si sic esset tūc oporteret ꝙ qn̄ discernens discerneret inter album & dulce ꝙ tangeret albū etdulce. (qr) quia vt dictū est sup̄. Tactꝰ non discernit nisi tangendo. hoc aūt est falsum. (qr) quia discernimus multociens inter duo talia sensata nō tangentes ipsa ergo multo magis nullus alius s̄sus ꝑticularis discernit inter talia sensata. hoc est ergo qd dt lr̄a· q̄re manifestū ē (qr) quia caro .i. tactus cuiꝰ organū est caro nō est vltimū s̄sitiuū discernēs inter duo sensata diuso (rum) generū· Si em̄ ita eēt necesse est ip̄m discernens discernere tangens .i. tangendo. hoc aūt ē [Page] falsum ergo & primū. Notandū est ꝙ qn̄cū (que) aliqua virtus discernit inter duo necesse est ꝙ habeat aliquē aspectū virtualē respectu illo (rum) duo (rum). (qr) quia si nō aspiceret ista duo aspectu virtuali ista nō discerneret (qr) quia ergo solus tactus inter sensus ꝑticulares videtur habere quendam aspectū vniuersalem & virtualē respectu diuerso (rum) sensato (rum) ex eo ꝙ est fundamentū et radix oīm s̄suū ideo ex hoc p̄t aliquis moueri ad dicendū ꝙ tactus discernat inter diusa sensata quod tn̄ est falsum & sm hoc est argumentū phī in breui Si tactus nō discernit inter duo sensata qui tn̄ quendā ꝯmunē aspectum respectu diuerso (rum) sensuū (hꝪ) habet ergo nec aliquis alius s̄sus ¶Deinde sequitur. Ne (que) em̄ in seꝑatis. vbi on̄ditur ꝙ discernere inter duo sensata diuerso (rum) gene (rum) non ꝑtinet ad duas virtutes ꝑticulares & hoc est qd dicit lr̄a. ne (que) vti (que) seꝑatis id ē ꝑ seꝑatas virtutes ꝯtingit discernere ꝙ alterum sit dulce ab albo. ¶Deinde sequitur. Sed oportet vno. vbi ꝯcludit phūs ꝯclusiouem intentā scꝪ ꝙ vna virtus ꝯmunis iudicat inter duo sensata duo (rum) generum & primo ꝙ vna virtus iudicat inter talia. secundo on̄dit ꝙ simul vtrum (que) cognoscit ita ꝙ iudicat instanti & in tempore non seꝑato. secūda ibi. Quod autē ne (que) seꝑato. Primo ergo ponit ꝯclusionē intentam. vbi notandū est ꝙ ꝯclusio intenta potest ꝯclndi ex p̄cedenti (bus). cū em̄ hoc iudiciū nō possit fieri ab vna utute ꝑticulari nec a pluribus. restat ꝙ fiat a virtute ꝯmuni. potest eciā eadem ꝯclnsio aliter declarari sic ¶Hoc iudiciū vel fit a dua (bus) virtuti (bus) vel ab vna· nō a dua (bus). (qr) quia si sint due veritates quarum vna apprehendit album et reliqua apprehendit dulce. tantum est ac si dicatur· ꝙ petrus aꝑprehendit album et martinus dulce. sed ex talibus sensibili (bus) que fiunt a duobus homini (bus) nō potest fieri iudiciū int album et dulce ergo nec ex illis q̄ fiunt a dua (bus) virtuti (bus). restat ergo ꝙ hoc iudicium fiat ab vna virtute ꝯmuni· Hijs visis (pꝪ) patet lr̄a phī que ꝯcluditur ex p̄cedenti (bus) addit eciā rationē uouā. Concluditur ergo ex p̄cedenti (bus). Vnde dr sed oꝑꝪ vtra (que) sensata manifesta eē. vno quodam .i. vna quadā utute ꝯī .q.d. ex quo hec manifestatio nō sit a utute ꝑticulari vna vel pluri (bus) restat ꝙ fiat ab vna utute ꝯī. Addit eciā rō noua vnde dr. Sic em̄ erit scꝪ si hoc fiat ꝑ duas ututes. ac si ego senciam vnum scꝪ album· tu autē sentis aliud scꝪ dulce. hoc em̄ posito manifestū erit ꝙ altera erunt ad inuicem dulce et album quia aliter pacior ego ab albo & tu a dulci sed ista diuersitas nō erit manifesta sed oꝑꝪ esse vnum qui dicat ꝙ alte (rum) ē dulce ab albo hoc est em̄ vnū verum scꝪ ꝙ dulce non est album sicut antem dicit sic et eodem modo intelligit at (que) sentit (qr) quia illd dr̄e ꝓcedit ex aliq̄ [Page] apprehensione interiori. Sicut ergo vnꝰ & idem homo dicit ꝙ dulce nō est albū ita iste idem homo app̄ hendit & per ꝯn̄s nō est dr̄e ꝙ hec dno apprehensa a duo (bus) iudicēt eē diusa ¶Quereret aliquis. Vtrū sit simile de dna (bus) virtuti (bus) et duo (bus) hoī (bus). videt ꝙ nō. (qr) quia due virtutes radicant in vna eēncia aīe et ꝑ ꝯn̄s reducuntur ad qddā terciū a quo p̄t fieri iudiciū. duo autē hoīes nō reducūtur ad vnū terciū hominē ¶Ad oppositū est dcm̄ phī. In hac qnestione duo sunt videnda primū est ꝙ ꝯclusio phī scꝪ ꝙ ē dare vnā ututē ꝯēm in rudicādo duo sensata & nō duas ututes fundat suꝑ duo fundamenta Primū fundamē tū est ꝙ iudiciū sequit app̄hensionē. nullus em̄ iudicat de ignorato. Secundū fundamentū est ꝙ om̄is utus que app̄hendit duo ꝑ se est cō munis respectu illo (rum). hoc supposito (pꝪ) patet dcm̄ phī. Dent em̄ due ututes iudicantes inter duo sensata puta inter albū et dulce ita ꝙ p̄ma app̄ hendat album. secūda dulce. vel em̄ p̄ma iudicādo apprehēdit dulce vel nō. Si nō ergo nō iudicat vt probat primū fundameutū. vel apprehendit & sic sequit ꝙ sit virtus cō munis vt ꝓbat secundū fundamē tū. supponebat aūt ꝙ eēt utus ꝑticularis ¶Preterea si hec utus app̄hendit vtrum (que)· vel secunda app̄ hendit vtrum (que) vel alterū tm̄· Si vtrum (que) sequit ꝙ sint due ututes ꝯēs qd est impossibile. (qr) quia sicut oēs linee in circulo terminātur ad vnū cent (rum) ꝯē sic oēs ututes tiant ad vnā virtutē ꝯēm tm̄. Si aūt secū da virtus app̄hendit alte (rum) tm̄ tūc nō distinguit ꝯtra p̄mā sicut ꝑticularis ꝯtra ꝑticularem (sed) se (hꝪ) habet ad eā sicut ꝑticulare ad ꝯmunē et sic habemꝰ intentū scꝪ ꝙ est dare vnā virtutē ꝯmunē ¶Secūdū qd ē cō siderandū ē ꝙ eēncia nō iudicat nisi qnatenus induit rationē virtutis. cuiꝰ rō est (qr) quia eēncia vt eēncia dat eē. (sed) vt induit rationē ututis agit Iudicare aūt dicit magis ꝯēm (quam) essencia & iō nō sequitur eēnciā sed virtutē Ex quo (pꝪ) patet ꝙ rednctio duarū virtutū ad vnā eēnciam aīe non sufficit ad faciēdū iudiciū inter duo sensata. prima (rum) virtutū. (qr) quia idem terciū scꝪ eēncia nō iudicaret. (sed) oꝑꝪ ꝙ sit reductio ad vnā virtutē ꝯmunem iudicatiuā et sic (pꝪ) patet questio ꝙ sicut duo homīes nō pn̄t facere hoc iudiciū. sed vnus homo qni app̄hendit vtrum (que) ita due virtutes nō faciūt hoc iudiciū sed vna virtus ꝯīs ¶Ad argumentū (pꝪ) patet ꝙ reductio ad essenciam nō sufficit. Egidius a subā anime nō ꝓgredit immediate aliqua actio nec aliquis motus nec aliqua cognitio nisi mediāte aliqua virtute. vn̄ aīa nō est immediate senciens. sed est primū senciēs Sentit enim anima mediante aliqua potencia sensitiua ita ꝙ sentire egreditur ab anima principaliter sed a potencia ista egreditur proximo et immediate. Si ergo anima [Page] ꝑ gustū cognosceret dulce & per visum album et non esset tercius sensus ꝯmūis ꝑ quē cognosceret vtrū (que) ignota eēt dr̄a vtrius (que) ¶Deinde sequitur. Qd autē ne (que) seꝑato. vbi ostendit ꝙ sicut vna virtus iudicat inter duo sensata ita iudicat in vno instanti. Fundat autē ostē sio phī suꝑ duo fundamenta. Primū fundamentū accipitur ex ꝓportione que est inter virtutem & tempus. Est autē ꝓportio ꝙ sicut virtus vna ꝑ se & nō ꝑ accn̄s discernit inter duo sensata p̄dicta. ita vua utus in temꝑe vno ꝑ se et nō ꝑ accidens discernit inter hec Ratio autē huiꝰ fundamenti est (qr) quia si virtꝰ in vna ꝑte temꝑis apprehendat vnū et in alia aliud & nō apprehēdat ea simul num (quam) indicaret inter illa dicendo ꝙ hoc nō est illud. (qr) quia num (quam) sit iudicium inter aliqua nisi simul apprehendant iudicata. Secundū fundamentū est ꝙ sicut est in esse sic est in discerni. In esse autē sic est ꝙ qn̄ album est alte (rum) a dnlci & dulce est alte (rum) ab albo (qr) quia alte (rum) ē relatiuū vnū autē relatino (rum) nō est sine alio. et ideo om̄e alte (rum) ab aliquo est alterum. ita erit in app̄hensione. quia in illo momento in quo virtus apprehendit album esse alterum a dulci in eodem apprehēdit dnlce esse alterum ab albo et sic apprehendit ea simul et sic hec lr̄a (hꝪ) habet duas ꝑtes sm duo fundamenta. secunda ibi. Dico autē ¶Quātū ad primū dicit lr̄a. ꝙ autem hec virtꝰ vna non apprehendat hec sensata in tempore separato et diuiso hinc .i. ex dicendis manifestum est· sicut enim idem id est eadem virtus dicit ꝙ alterum est bonum et malum sic et quando id est in momento in quo dicit quoniam alterum est non alterum puta ꝙ album non est dulce tunc id est in eodem momēto dirit et alterum scilicet dulce accipio antē idem qn̄ et tempus ꝑ se et nō ꝑ accn̄s ¶Deinde sequit. Dico āt vbi ponit secundū fundamentū et ē ꝙ virtus nō dicit ip̄m nūc esse alterum sed dicit ꝙ dulce est alte (rum) ab illo scꝪ albo in tali nūc et sicut dicit ita app̄hendit vt sicut alteritas in esse est in vno nūc ita & apprehenditur in nūc. et hoc est quod dicit lr̄a Dico autem .i. expono meip̄m puta qm̄ dico ꝙ hoc est in nūc tali alte (rum) ab isto non tamen dico qm̄ nūc est alte (rum) .q.d. nō loquor de alteritate ipsins nūc sed verum dicendo ꝙ diuersitas est in tali nūc et sicut dico scꝪ ꝙ nunc est aliud et aliter vnum sitū ab alio ita et nūc apprehendo & hoc est quod dicit lr̄a. et sic dicit et nūc et quoniam nūc id est sicut nūc est ita nunc apprehendit & per ꝯn̄s simul quare inseꝑabile est .i. inseꝑabilis virtus ea discernit et ī īseꝑabili tꝑe ¶Quereret aliqs quid vocat phs̄ tēpꝰ vnū ꝑ accn̄s. ad hoc rn̄detur duo (bus) modis. vno modo sic ꝙ aliter accipit vnitas temporis et aliter vnitas instantis (qr) quia vnitas tē poris est ex hoc ꝙ tempus adiacet [Page] vni niotui. et sic vnitas eius qnasi ꝑ accn̄s est. vnitas eciam temporis nō excludit ꝑtes et sic nō ē vnitas simpliciter. sed ꝯcernens ꝑtes copulatas ad vnū terminū. vnitas āt stantis est vnitas indiuisibilitatis et ꝑ ꝯn̄s magis ꝑ se est vnitas (quam) prima· et tūc sm istam expositionem dr̄et phūs ꝙ hec app̄hensio nō fit nisi quādo vno ꝑ accidens ꝯcernente ꝑtes quasi in prima ꝑte fiat apprehensio albi. et in secunda ꝑtestatim ꝯn̄te fiat appreheusio dulcis sed vult dicere ꝙ in vuo intelligibili momento ponitur alteritas inter ista duo. Est em̄ alteritas relatio que simul est in vno momento & sicut simul est ita apprehendit. Aliter accipitur ab alijs alteritas illa Dicūt em̄ ꝙ rei accidit dici. ponit ergo illud tēpus referri ad dicentē et hoc accidit (qr) quia accidit rei ꝙ dicat et accidit alteritati ꝙ quisnon loq̄ tur de ea. Alio modo p̄t referri tē pus ad rem vt sit sensus ꝙ in isto nunc in quo est alteritas in re apprehenditur a s̄su ꝯmuni vt sicut s̄sus ꝯmunis nūc dicit ꝙ vnū sensatum est alterum ab alio ita dicit ꝙ uūc fit alterum· hoc autē nō pos (sed) esse nisi simul ea apprehenderet .i. in isto istāti ꝓ quo iudicat ea eē altera ¶Deinde sequitur. At vero impossibile est. vbi phūs mouet q̄ndā dubitationē ꝯtra p̄dicta. Et primo quidē eā mouet. secundo ponit vnā solutionē apparentē ibi. Ergo simul. tercō eā imꝓbat ibi Aut pero possibile est. quarto dat solutionē veram ibi. Sed sicut primo ergo mouet dubitationē & p̄t sic formari dubitatio Impossibile est vnū & idem indiuisibile indiuisibili tē pore moueri ꝯtrarijs moti (bus). sed si simul s̄sus ꝯmunis et eciā vnꝰ intellectus in indiuisibili tempore iudicat inter sensata ꝯtraria ꝯtingit ꝙ vnū et idem mouet moti (bus) ꝯtrarijs. cū em̄ sensatū moueat sensum et intelligibile intellectum ꝯtraria sensata vel intellecta faciūt ꝯtrarias motiones. dubitatione sic formata (pꝪ) patet lr̄a que sic dicit. At vero impossibile est idem .i. eandem virtutē & indiuisibilem moueri simul tē pore indiuisibli sm ꝯtrarios motꝰ hoc autē accidit si simul s̄sus sentit ꝯtraria sensata (qr) quia dulce mouet sensum aut intellectū sic .i. ꝑ talē modū. [...]ma (rum) mouet ꝯtraria in mō cō trario Albū vero mouet i p̄m alit (quam) dulce vel ama (rum) ¶QuererꝪ aliquis q̄re phūs plus hic fecit mētionē de intellectu. cū tn̄ hic nō determinet nisi de sensu. Ad hoc p̄t dici sicut dr ꝯīter ꝙ nōdū plene innotuerat dr̄a inter s̄sum & intellectū vel p̄t dici & melius ꝙ ideo hoc fecit (qr) quia sicut s̄sus ꝯīs discernit int sensata ꝯtraria ita et intellectꝰ discernit inter intelligibilia ꝯtraria & sic eadem difficultas que fit circa sensum p̄t fieri circa intellectū ¶Deinde sequit. Ergo simul. vbi phūs dat quādam solutionē apparentē. pos (sed) eī aliqis dr̄e ad p̄d cām obiectōm [Page] ꝙ licet hec virtus scꝪs̄sus ꝯmn [...]is sit vna subiecto et loco tn̄ est diusa sm esse .i. sm formas & sic quodā modo est vna & quodāmodo ꝑlures et ꝑ ꝯn̄s quia pluris moueri p̄t cō trarijs motibus. hoc viso (pꝪ) patet r̄a. vn̄ dr ꝙ id quod indicat drn̄am inter ꝯtraria diuersa est simul et numero indiuisibile et inseparabile .i. est vnum subō. sm autē esse .i. sm rationē et formā est diuisibile et seꝑatum. sic ergo quodāmodo diuisibile sentit diuisa .i. diuersa. Alio autē modo indiuisibile sentit diuersa (qr) quia diuisibile est sm diuersa Alio aūt modo indiuisibile sentit diuersa (qr) quia diuisibile est sm esse .i· forma & ratione sed loco et numero est indiuisibile. Notabiliter autē dt loco vt ex hoc innuat ꝙ hec virtus (hꝪ) habet speciale instrumentū. diuerse em̄ potē cie inueniuntur. habere diuersa organa in diuersis ꝑtibus corporibus Notandū est ꝙ sm ꝯmentorem intencio sic soluenciū erat ꝙ hec utus indicans ꝯtraria simul erat eadem subiecto et indiuisibilis. diuisibilis tamen erat sm intentiones quas recipiat. eo modo quo dicimus ꝙ pomum ost indiuisibile subiecto. diuisibile tamen sm colorem odorem & saporem que sunt forme recepte in pomo et ideo hec virtus inquātum est diuisibilis comprehendit res in numeratas diuisibiles· inquantum autem est vnum indicat ea vno iudicio ¶Deinde sequitur. Aut nō possibile est. vbi objcit ꝯtra p̄dictā solutionem ¶Ad cuiꝰ euidenciā notandū est ꝙ hec obiectio fundat suꝑ duo fundamenta p̄mū est ꝙ impossibile est vnū & idem subiectum suscipere duas formas contrarias nisi in potencia puta ꝙ habet vnam in actu & est in potēcia ad aliā. (sed) ꝙ idem subm̄ h [...]beat duo ꝯtraria simul in actu est impossibile. Secundū fundamentū esc ꝙ si vnū & idē subm̄ īdiuisibile nō p̄t reciꝑe duas formas ꝯtrarias. nō poterit eciā reciꝑe duas species siue similitudīes duo (rum) ꝯtrario (rum)· (qr) quia ꝯtrarietas que est in formis videt esse in speciebꝰ earundem. sed sm istam solutionem eadem utus loco & subō recipit duas species ꝯtrarias & eciā duas motiones ꝯtrarias. et hoc est quod dt lr̄a. Aut nō possibile scꝪ sic soluere idem em̄ et indiuisibile subm̄ p̄t reciꝑe ꝯtraria potencia vt dnm ē sub vno ꝯtrariorum sit in potentia ad aliud sm esse auiem .i. sm actum non est possibile idem subiectū indiuisibile simul ꝯtraria quia om̄e subiectum qnod recipit contraria in operari id est in actu diuisibile ē vel diuisum vt patet in scuto ꝙ sm vnam partem est nigrum & sm alam partem album. & licet ita sit in subiecto diuisibili tameu impossibile est vnū et idē indiuisibile esse simul album et nigrum. qnare ne (que) possibile est vnū et indiuisibile simul pati species ipso (rum) scꝪ ꝯtrariorū et ita ne (que) intelligere et sentire ꝯtingit duo ꝯtraria simnl. (sed) s̄sus & [Page] intellcūs est hmōdi scꝪ passiuꝰ ab intelligibili et s̄sibili (qr) quia simul patitur et recipit actu species eorum. ¶Deinde sequitur. Sed sic̄ quidā vocant. vbi ponit veram solutionem. Ad cuius euidenciā notandū est ꝙ sumit solutionē suā ab exemplo quodam ponens similitudinem inter s̄sum ꝯmunē et punctū. Pū ctus em̄ exn̄s in centro vnus ē in (quam)tum terminat om̄es lineas. aliquo autē modo diuersus est inq̄ntū est terminus huiꝰ linee vel illius sm hoc em̄ vtimur eodē puncto bis dicentes hoc est huiꝰ linee et illiꝰ Eodem modo s̄sus ꝯmunis vnus ē sm se· vtimur autē ipso bis in (quam)tū dicimꝰ ꝙ s̄sus ꝯmunis est terminus visus & auditus Iste ergo sensus in (quam)tū quodāmodo diuersus est et inq̄ntū eo vtimur bis p̄t plnra s̄sibilia cognoscere Inq̄ntū em̄ terimuat visum cognoscit visibilia et inq̄ntū terminat auditū cognoscit audibilia et sic de alijs. Inq̄ntū [...]t iste s̄sus est vnus in se sic rudicat de differencia vniꝰ s̄sibilis ad alid et hoc est quod dicit lr̄a. Qd sicut punctū est vnū aut duo sic et p̄ncicipiū sensitiuū et ꝯmuue diuisibile est et eciam indiuisibile .q.d. istam vnitatem & pluralitatem quas ponimꝰ in pūcto ponemꝰ & in hoc sensitiuo ꝯmuni. hoc em̄ principiū sensitiuū sm ꝙ est in diuisibile & vnū est discernens .i. iudicans simul inter duo sensata diuersa sm vero ꝙ est diuisibile vtitur simul aliquis eodem signo .i. eodem principio sensitiuo bis quasi replicando eū inq̄ntū est terminus diuerso (rum) sensuū et ideo sequitur ꝙ inq̄ntū aliquis vtitur eo bis siue ꝓ duo (bus) sensibus iudicat duo et seꝑata sunt que iudicat et seꝑato tēꝑe iudicat. sm vero ꝙ illud principiū est vnū in se iudicat vno modo & simul .q.d. philosophus in omnibus istis verbis. sensus ꝯmunis (qr) quia est centrum omniū sensuū ꝑticulariū est vnū et plura. et ideo in (quam)tū vnum p̄t iudicare vnico uidicio. plura autē est inquā tū vt sic loquar quasi omnis s̄sus ꝑticularis. Est em̄ vt sic loquar visus principalis auditꝰ principalis et sic de alijs et ideo sicut sensus ꝑticulares pn̄t cognoscere [...]lā & diusa ita et sensus ꝯmunis ¶Nota ꝙ s̄sus ꝯmnnis est vnus sm se et plura sm instrumenta et organa. Themistens dicit ꝙ primus visus nō est in pupilla nec primus auditus in anre et sic de alijs. Sed omnes hij s̄sus q̄ntum ad principale iudiciū in primo sensitiuo .i. s̄su cō muni· Om̄es em̄ qnin (que) s̄sus q̄ntū ad spūs sensitiuos deriuant ex vno fonte Nam spūs s̄sibiles ꝓcedunt a s̄su ꝯmi in tam (quam) a fonte et deriuantur vs (que) ad sensus ꝑticulares tan (quam) ad quedam organa ita ꝙ hij quin (que) sensus tenent locū nuncio (rum) et sensus ꝯmunis tan (quam) rex et princeps iudicat de ip̄is nunciatis et immutationibus factis &c̄. Ad euidenciā huius solutionis ponenda [Page] sunt verba ꝯmētatoris suꝑ illa lr̄a sic dicenus. Melius est vt utus p̄ mi sencientis dicatur esse vna forma et multa instrumentis copulatis cū ea ꝑ que transeūt motus sensibiliū quous (que) copulētur huic virtuti (quam) dr̄e eam esse vnā subiecto et multā sm formas. Illud em̄ eē dignius est ei sm qd est iudicans (quam) idem sm qd est retipiens & cū non posuerimus illic eandem intencionē ꝓpter formā nō possemus inuenire aliquid ꝑ qd possimus iudicare diusa esse diuersa. Iudiciū em̄ digniꝰ est attribui isti potencie sm ꝙ est actus (quam) sm ꝙ est potencia quēadmodū mocio eius passiua a sensibilibus dignius ei attribuitur sm ꝙ est subm̄ recipiens. Est igitur hec virtus vt videtur recipiēs sm sensus et agens sm iudiciū. Reciꝑe āt aliquid aliud est a iudicare et hec dno nō inueniūtur in aliquo nisi in modis diuersis. hec ꝯmentator In qui (bus) verbis innuit multa digna ī quisitione. Primū est ꝙ secūda solutio que ponit ꝙ hec virtus ē vna in forma est melior (quam) p̄ma que ponebat ꝙ hec virtus est vna subiecto. et ratio huiꝰ est (qr) quia iudicare qd attribuitur huic virtuti magis attribuitur forme (quam) subiecto. econū so antē indueri magis attribuitur subiecto (quam) forme sm ꝙ ponit ꝯmē tator est ꝙ reciꝑe non est iudicare et si pura passio a sensibili vt videt nō ꝯplet rationē s̄sus (qr) quia ꝯpleta ratio s̄sus est in iudicio. Terciū qd ponit ꝯmentator est ꝙ hec virtus ꝯīs est paciens et agens. paciens quidem sm ꝙ recipit a sensibilibꝰ agens autē sm ꝙ iudicat· hec em̄ virtus sicut ip̄e dicit est iudicatiua intēcionū mixta (rum) cū materia. sicut intellectus iudicat inter intenciōes nō mixtas cū materia ¶Quereret aliquis. Vt (rum) sensus ꝯmunis possit simul sentire plura. videt ꝙ non (qr) quia intellectus est pocior (quam) sensus sed intellectꝰ nō p̄t intelligere plura simul. plura em̄ scimus sed tm̄ vnū intelligimus ¶Ad oppositū ē dcm̄ phī ¶Ad hanc questionē dicendū est ꝙ necesse ē dicere ꝙ sensus ꝯmunis sentit simul plura. huius autē ratio sumit ex dictis phī vt em̄ dcm̄ est s̄sus ꝯmunis ī vno īstāti iudicat inter plura. sed nō p̄t iudicare inter plura nisi illa apprehēdat ergo necesse est ꝙ simul plura apprehendat. sed tn̄ ꝓpter argumētū distinguēdū est eo ꝙ app̄hendere plura simul est duo (bus) modis. vel plura vt plura et sic uō app̄hendit sensus ꝯīs plura simul sed seꝑatim et ꝙ sic app̄hendit plura hoc (hꝪ) habet (qr) quia vtimnr eo bis vt dcm̄ est et quia est terminus diuersa (rum) immutationū. Alio modo ꝯtingit app̄hendere plura simul vt ꝯueniūt in vno et hoc mō s̄sus ꝯīs app̄hendit plura simul. sicut simul iudicat. Iudicat em̄ inter duo diusa que aliquo modo sunt vnū sub ratione ipsiꝰ differēcie vel diusitatis. diuersum em̄ & alte (rum) includit relationē (qr) quia om̄e [Page] alterum ab aliquo est alte (rum) & ideo qui intelligit hoc diuersum vt diusum ꝙ oꝑꝪ intelligat a quo est diusum. De hac materia dicet magis in tercio ¶Ad argumentū (pꝪ) patet (qr) quia nō senciūtur plura vt plura ¶Secūdo q̄reret aliquis. Vt (rum) p̄ter sensum ꝯēm sit dare imaginatiuā diuisam ꝯtra s̄sum ꝯēm· Videt ꝙ nō (qr) quia videmꝰ ꝙ intellectus recipit species & retinet eas. ergo ꝑ idem s̄sus ꝯīs poterit reciꝑe species & eas retinere· suꝑflue ergo ponit imaginatiua ¶Ad hanc questionē p̄t dici ꝙ post s̄sum ꝯēm sequit imaginatiua. ad hoc ē auctoritas Auic̄ .vi. naturaliū ꝑte p̄ma vbi sic dt. post s̄sum ꝯēm est imaginatiua vel formalis que est vis ordinata ī extremo anterioris ꝯcanitatis cerebri retinens quod recipit seusus ꝯmunis a quin (que) seusibꝰ et remanet in ea post remotionem illorum sensibiliū Ad hoc est eciam ratio. (qr) quia in corporalibus recipere et retinere reducta sunt ad diuersa principia· Nam humida bene recip [...]unt et male retinent. econuerso est de siccis. Vnde Auicenna vbi supra. Debes autē scire ꝙ recipere est ex vna vi que est alia ab ea qua est retinere & hoc considera in aqua que habet potenciam recipiendim sculptiones et depictiones et omnino figuras et non habet potenciam retineudi. cum ergo potencia sensitiua sit actus organi corporei necesse est esse aliam potenciam que recipiat species sensibilium et aliam que conseruet. ¶Ad argumentum patet ꝙ non est simile de intellectu et sensu. sensus enim est virtus corporea. intellectus autem non est virtus corporea Non autem sequitur ꝙ si ī corporalibus recipere et retinere reducuntur ad duo principia ꝙ propter hoc sic reducautur in intellectu. ¶Tercio quereret. Vt (rum) p̄ter ututē imaginatiuā sit dare virtutem existimatiuā. Videtur ꝙ non (qr) quia exstimatiua nō requirit nisi propter intentiones. sed intentiones apprehenduntur ab intellectu et non sensu. Ad hoc dicendū est ꝙ est dare virtutē existimaciuā. de qua Auic̄ .vi· naturaliū vbi supra sic dt. Deinde est vis existimatiua que ē vis ordinata in medio ꝯcauitatis cerebri apprehendens inteotiones non sensatas que sunt in singulis sensibilibus sicut vis que est in oue di iudicans ꝙ ab hoc lupo est fugiendum et huius agni est misereudū. potest ergo ex verbis Auic̄. formari sic ratio. Ille potencie sunt ponende in animalibus quibus positis redditur vita facilis et sine quibus esset in animali (bus) vita difficilis sed sine apprehensione intentionum non sensatarum sicut est amicicia & inimicicia non esset vita facilis in aī malibus. relinquitur ergo quod sit dare virtutem existimatiuam que est respectu harum intencionū. Ad argumētū dicendū est ꝙ intellcūs ē cir̄ intēcōes & q̄ditates vniusales [Page] Estimatiua autē est circa intentiones ꝑticulares que licꝪ nō sint sensate .i· aprehense ꝑ sensum exteriorem tamen sunt iuncte formis sensatis. Et si dicat aliquis ꝙ nichil est in intellectu ꝙ prius non fuit sub sensu ergo multo magis nichil est in existimatiua quod prius non fuit in sensu. si ergo hee intenciōes sint in estimatiua prius fuerūt sensate. Ad hoc dicendum est ꝙ licet intellectualis operatio oriatur ex sensu tamen in re apprehensa ꝑ sensum multa potest cognoscere intellectus que nō potest cognoscere sensus. Eodem modo inferiori et magis semiplene. licet existimatiua n̄ possit eē sine primo sensu ꝑticulari vel ꝯmuni. tn̄ aliqua existimat q̄ nō potest ꝑcipere s̄sus. ¶Qnarto quereret aliquis. Vt (rum) cogitatiua sit alia ab existimatiua videt ꝙ sic quia actus cogitatiue est ꝯponere et diuidere. sed plus differt iste actꝰ ab actu existimatiue (quam) actꝰ existimatiue ab actu ymaginatiue· vel ergo oportet dicere ꝙ ymaginatiua nō differt ab existimatiua vel ꝙ existimatiua differt a cogitatiua Ad hoc potest dici ꝙ id quod est existimatiua in alijs animalibus est cogitatina in homine. alia enim animalia ex quodam instinctu naturali percipiunt intenciones non sensatas sicut inimiciciam & huiusmodi homines autem per quandam collationem semiplenam tamē· (qr) quia conferre est proprie rationis. hūc autē actum habet existimatiua in homine ex quadam affinitate ad intellectum et hoc quia est quedam refulgencia rationis vnde et a quibusdā vocatur ratio ꝑticularis ꝓpter affinitatē quā (hꝪ) habet ad rationē ¶Ad argumentū dicendū est ꝙ litet ꝯferre multū videatur elongari ab existimatiua in ꝯī. tn̄ nō sic ab existimatiua hominis que ꝓpter sui sublimitatem hāc potest hr̄e ¶Quinto quereret aliquis. Vt (rum) sit dare memoriam preter sensum. videtur ꝙ nō (qr) quia sm phm̄ fantasticū & memoratiuū sunt passiones prinn sensitiui. sed passio uō diuiditur cōtra subiectū ergo nec memoratiuū contra sensum. Ad hoc dicendū est ꝙ est dare memoratiuā p̄ter estimatiuā. vn̄ Auic̄ .vi. naturaliū vbi sup̄ dicit ꝙ post existimatinā est virtꝰ memorialis que est vis ordinata ī posteriori ꝯcauitate cerebri retinēs quod apprehendit vis existimationis de intencionibus nō sensatis ita ꝙ talis est comparatio virtutis memorialis ad virtutem existimationis qualis est comparatio virtutis que vocatur ymaginatio ad sensum et talis est comparatio virtutis memorialis ad intentiones qualis est comparatio ymaginationis siue formalis ad formas sensibiles. et sic sm Auic̄. Memoria est retentiua intencionum quas apprehendit existimatiua. Philosophus tamen in libro de memoria et reminiscentia alium actum attribuit memorie. [Page] et sm eū memoria app̄hendit p̄teritū vt p̄teritū. (qr) quia sicut s̄sus est presentis & spes futuri ita memoria p̄ teriti. ex hoc e n̄ dr anima memorari. (qr) quia dt ꝙ hoc prius audiuit vel vidit et sic de alijs ¶Ad argumētū dicendū est ꝙ ideo memoria dr eē passio p̄mi sensitiui (qr) quia nō mest aīe nisi p̄uio p̄mo sensitiuo actꝰ em̄ memorie supponit s̄sum ¶Sexto q̄reret aliquis. Vt (rum) reminiscitiua sit alia potēcia a memoratiua. videt ꝙ sic. (qr) quia sicut dr in libro de memoria & reminiscentia. Reminiscitiue est quodāmō vti sillogismo. sed hoc non (hꝪ) habet memoria &c̄. Dicendū est ꝙ reminiscitiua nō ē idem qd memoria in ꝯmuni. alias om̄e animal qd (hꝪ) habet memoriam haberet reminiscitiuam qd est falsum. sed tn̄ p̄t dici ꝙ reminiscitiua idem est qd memoria in homine. Memoria em̄ in hoīe ꝓpter sui sublimitatē p̄t habere actꝰ reminiscencie qui est inquirere memoriā p̄teritorum sm intentiones ꝑticulares ¶Ad argumentū patet ꝙ nō plus ꝯcludit nisi ꝙ reminiscitiua nō est om̄is memoria. hec dicta de virtutibus interiori (bus) sufficiant. patet enim ꝙ sunt quatuor scꝪ sensus ꝯmunis formalis· existimatiua et memoratiua. Auicenna ponit quintā que est post formalē et ante existimatiuā. vnde post (quam) dixit de imaginatiua formali .i. que retinet formas s̄sibiles sicut dicit post hanc est vis que dicitur imaginatiua ꝯꝑatione anime humane que est ordinata in media co [...] tate cerebri et solet componere aliquid de eo quod est in imaginatione cū alio et diuidere aliud ab alio sm ꝙ vult &c̄.
QVoniam aute duabus differenciis Post (quam) philosophus determinauit de sensu hic ostendit ꝙ sensus nō est intellectus. & hoc ostē so statim sequitur tractatus de intellectu de quo dicturus est in tercō vnde & aliqui incipiūt hic terciū. aliqui autē ibi. De ꝑte autē anime Vbicū (que) incipiat tercius certū est ꝙ tractatus iste de drn̄cia niter intellectū et s̄sum est preuiꝰ ad tractatū de intellectu. quia primo oꝑꝪ vide quid nō ē intellcūs (qr) quia nō ē sensus· secūdo oꝑꝪ vide q̄d ē intellcūs diuidit āt hec ꝑs in duas· (qr) quia p̄mo distinguit intellectū a s̄su. secundo distinguit intellctm̄ a fantasia ibi. Fantasia aūt. Prima in duas. (qr) quia p̄mo on̄dit quō aliqui opinati sunt intellectū eē idem cū sensu. secundo on̄dit hāc opīonē eē falsam ibi Qd quidē igit. Prima in q̄tuor sm ꝙ q̄tuor modis on̄dit ꝙ intellcūs est s̄sus· secūda ibi Et ātiqui. tria ibi Idē hijs. q̄rta ibi. Oēs eī hij Primo ponit p̄mū motiuū & ē ꝙ sic̄ ītellcūs indicat ita & s̄sus. Arguebāt em̄ isti ex dua (bus) affir̄tiuis ī secūda figura dicētes ꝙ intellcūs iudicat [Page] et discernit et hoc idem facit s̄sus ex quo videbatur sequi ꝙ sentire esset intelligere. Cū em̄ anima diffimatur sm duas dr̄as scꝪ sm motū qui est sm locū et sm cognitionē et potencia sensitiua non fit motiua sequitur ꝙ sit cognitiua et ꝑ ꝯn̄s videbat sequi ꝙ sit intellectus qui cognoscit· hoc est ergo qd dicit lr̄a Qm̄ autem antiqui diffiniūt animam maxime duabus differencijs scꝪ motu sm locū & cognitione que quidem cognitio est in eo qd est intelligere et discernere & sentire. videtur autē intelligere et sapere esse quoddam sentire cuius racō est. (qr) quia in hijs vtris (que) scꝪ ī intellectu & sensu anima iudicat et cognoscit aliqd eorum que sunt .i. aliquod encium. ¶Notandum est ꝙ hij antiqui iō peccabant. quia cognitio habet magnam latitudinem et ideo nō sequitur ꝙ si sensus cognoscit ꝙ ꝓpter hoc sit intellectus. quia cognoscere est in plus (quam) sentire et ideo argumentū eorum peccabat quia ꝓcedebat a superiori ad inferius affirmā do ¶Nota tamen sm aliquos quā do antiqui dicebant ꝙ intellcūs est sensus intelligebant de sensu interiori dicebant em̄ ꝙ intelligere ē sm fantasiam re non presente operari. ¶Deinde sequitur. Et antiqui. Vbi ꝓbatur secūdo eadem ꝯclusio. Accipitur autem probatio a dicto empedoclis. posset autem ꝓbatio sic formari. Quod alteratur ad p̄senciam et dispositionem hore et temporis est virtus corporalis quia solū talis virtus recipit talem alterationem quod em̄ nō est corpꝰ nec virtus corꝑis nōsubijcitur alterationi sed intellectus alteratur sm tales dispositiones ergo est virtus corporis. non potest autē esse virtus corporea nisi sit sensus. De hac ratione nō ponit phūs nisi minorem scꝪ ꝙ intellectus alteratur et accipit eam ab empedocle. hoc viso patet littera. vnde et antiqui esse idem sapere et intelligere id est intellectū et sensum. et hoc (patꝪ) patet ex verbis empedocli. Dixit em̄ empedocles ꝙ tā in hominibus (quam) in alijs animalibꝰ voluntas id est appetitus augetur ad presens id est incitatur ad augē dum sm dispositionem presentis hore que quidē dispositio dependet ex corporibus celestibus. vnde p̄sens hora vel tempus eius id est hominibus et alijs animalibus semꝑ prestat sapere alteram diuersis em̄ horis et temporibus diuersis diuersi mode inueniuntur homo et animalia iudicare de rebus. ¶Notandū est ꝙ ratio empedoclis fundabatur super duo fundamenta. Primū est ꝙ appetitus sequit cognitionē. est em̄ appetitus inclinatio quedā q̄ sequit formā app̄hensam. Secundū fuudamentū est seq̄ns ex illo (qr) quia si appetitus sequat potēciā cognitiuā sic̄ appetitus variat ex dispocōe corpo (rum) celestiū ita & cognitiua potēcia Decipiebat autē Emp̄. (qr) quia duplex appetitus .s. sensitiuꝰ & intellectiuꝰ [Page] Primꝰ p̄t variari ex disposicōe corpo (rum) celestiū ꝑ accn̄s tn̄ (qr) quia virtus aīe nō mouet nisi moto corꝑe et iō ꝯtingit ꝙ ex impressione corpo (rum) celestiū variat fantasia et appetitus sensitiuꝰ. Vnde et animalia irrationabilia que nō regūtur intellcū vt plurimū sequūtur motus corꝑm celestiū Appetitus autē intellectiuꝰ qui est voluntas nō est virtus organica sicut nec ipse intellectus· et ꝑ ꝯn̄s nō subijcitur actioni corpo (rum) celestiū ¶Deinde sequitur. Idem autē. vbi ponitur tercia ꝓbatio que accipitur ex verbis homeri· Dicebat em̄ homerus ꝙ sol est pater deo (rum) .i. planeta (rum) (qr) quia om̄es planete illuminātur a sole. est eciā pater viro (rum). (qr) quia homo generat hominē & sol Dicitur autē sol planeta diurnꝰ (qr) quia sua virtus est in die. Ex presencia em̄ solis suꝑ terram fit dies. Virtus autē huiꝰ solis ꝯꝑat ad actionē intellcūs ꝙ sm diuersitatē motus situs & aspectus solaris hoīes diuersimode se hn̄t in intelligendo. potuit ergo ratio homeri esse talis. Illa virtus ad cuiꝰ actionē cooꝑatur sol est corꝑea virtus intellectiua est hmōdi ergo est corꝑea hoc āt nō p̄t esse nisi sit seusus. hoc est ergo qd dicit lr̄a ꝙ idem hijs vult id qd est homeri .q.d. homerus videt sentire idem cū Emp̄. sm em̄ eū talis est intellcūs in terrenis hoī (bus) q̄ lem sol pater viro (rum) & deo (rum) inducit in die .i. de die qn̄ maxime apparet effectus solis ¶Quereret aliquis. vt (rum) sol agat in intellectū Dicendū est ꝙ aliquid agere in aliud p̄t eē duo (bus) modis vno mō (quam)tū ad subām suā et hoc modo sol nō agit ī intellectū (qr) quia intellectus ē ab extrinseco nec inducitur ꝑ virtutē solis. Aliomodo p̄t aliquid agere in alid (quam)tum ad oꝑationem et hoc duobus modis. vno modo p̄t aliquid agere in alid directe & sm hoc utus solis nō ꝑtingit ad intellectū. (qr) quia intellectus nō est virtus orgnnica que directe subiciat actioni corꝑm celestium. Alio mō indirecte et hoc modo ꝑtingit virtus corpo (rum) celestiū ad intellectū. Ieso em̄ sensu impedit oꝑacio intellectus. lesio aūt sensuū p̄t causari ex varia impressione corpo (rum) celestiū ¶Secūdo quereret aliquis. vt (rum) corpus celeste agat in voluntatē. Dicendū est ꝙ non. Ad hoc est vna ratio talis. Potēcia libera nō necessario trahitur ab aliquo agente. (qr) quia si necessario traheretur nō esset libera. liber em̄ est qui est cā sui. nec necessario trah [...]t ad terminos alterius. Ex hoc sequit ꝙ nō subijcit imp̄ssioni corpo (rum) celestiū. Qd em̄ sic subijcitur corꝑi celesti se (hꝪ) habet sicut possibile & paciēs respectu illius pacieus aūt necessario trahitur ad terminos agentis. Tale autem paciens non est liberum. ¶Deinde sequitur. Omnes em̄. Vbi ponitur quartus modus probandi eandem conclusionem. et primo ponitur iste modus. secūdo ostē ditur insufficiencia in dicto antiquorum̄ [Page] ibi. Et tn̄ oportuit ¶Quā tū ad primū notandū est ꝙ positio antiquo (rum) fundabat suꝑ duo fundamēta. Primū est ꝙ oīs cognicio ē ꝑ assimilationē cū ergo intellcūs cognoscat oꝑꝪ ꝙ assimilet re (bus) cognitis vt si cognoscat terrā assimilet terre & sic de alijs cognitis. Secū dū fundamentū est ꝙ id qd assimilatur corꝑi vel est corpus vel utus in corꝑe cū ergo intellcūs assimiletur corpori (bus) oꝑꝪ ꝙ sit virtus corporea hoc aūt nō potest esse nisi sit sensus. (qr) quia tā intellectus (quam) sensus assequūtur idem esse scꝪ esse corporū que cognoscūtur. hoc viso (pꝪ) patet lr̄a que sic dicit. ꝙ hij om̄es scꝪ antiqui opinātur intelligere corporeū sicut et sentire. et ratio huius est· qm̄ dicunt. ꝙ ꝯtingit saꝑe .i. intelligere simile simili. Ex hoc em̄ oīa intelligit aīa (qr) quia assimilatur omni (bus) & est ꝯposita ex omni (bus) sicut determinauimꝰ in sermoni (bus) sm principiū .i. in primo libro ita em̄ dcm̄ est quō hij ponebant ainmā componi ex omnibus vt omnia coguosceret ¶Deinde sequitur· Et tn̄ oportuit. vbi ostenditur quomō isti insufficiēter dixerunt ¶Ad cuius euidenciā notaudū est ꝙ isti dicentes animā cō poni ex omnibꝰ ita ꝙ cognoscat simile simili ita dederunt cansam sciē cie ꝙ nō ignorancie & ex hoc insufficienter dixerunt· (qr) quia pluri tempore est aīa ignorana (quam) scieus. vnum ergo de tribꝰ oportuit dicere vel ꝙ aīma nō cognoscat simile simili. vel ꝙ num (quam) ignorat quia omnia qne vnum videntur sunt vera vel ꝙ similitudo est causa sciencie. (qr) quia quando anima tangit simile tunc scit et dissimilitudo est causa ignorancie. quia qn̄ aīma tangit dissimilile tūc ignorat et si ita est tunc primo sesequitur inconueniens coutra eos ꝙ anima nō est composita ex omnibus sed ex quibusdam. cuius contrarium ponebant. ꝙ autem hoc sequatur patet. quia quando anima tangit ea ex quibus componitur sicut similia. tunc nouit· quando autem tangit ea ex quibus non componitur sicut dissimilia tunc ignorat. Secundo sequitur contra eos quia eadem est sciencia et deceptio contrariorum quia qui cognoscit vnum contrariorum cognoscit et reliquum. et qui errat in vno errauit in reliquo· sed simile et dissimile sunt contraria. ergo qui nouit vnum contrariorum nouit et eciam aliud· et qui decipitur in vno. decipitur et eciam in alio. sm hanc autem positionem sciencia est circa simile et deceptio circa dissimile. hoc viso tunc potest lr̄a sicpatere que dicit. Et tamen oportuit simul ipsos dicere de deceptione hoc est oportuit eos ita bene dicere de causa erroris et ignorācie sicut ipsi dixerūt de causa sciencie. Decipi em̄ et errare magis est ꝓpriū animalibus (quam) scire. et hoc quia anima ex seipsa decipitur. Ad hoc autem ꝙ ipsa eam peritatem cognoscat oportet em̄ ꝙ [Page] ab alijs doceatur & iterum plurimū tempore ꝑsistit anima in ignorancia (quam) in sciencia quia ad cognitionē veritatis vix ꝑuenit homo post magnum tempꝰ. vel ergo necesse est dicere ꝙ omnia que videut sunt vera sicut quidam dicunt. Si em̄ ita dicatur oportet dare causam ignorancie. quia anima num (quam) est ignorās vel oportet ad dandam causam ignorancie dicere ꝙ tactus dissimilis causat deceptionē sicut tactus similis causat scienciam. tangere enim dissimile videtur esse ꝯtrarium ad cognoscere sibi simile. sed hoc nō potest dici. quia sciēcia ꝯtrario (rum) eēt in eodem et eciā deceptio .q.d. phūs nō potest dici· ꝙ omnia que vident sunt vera quia hoc improbatum est iiij. methaphisice vel oportet dicere ꝙ si anima aliquid ignoret ꝙ isti ī sufficienter dixerunt qui nullā mencionem fecerunt de causa ignorancie ¶Quereret aliquis vtrum cognitio fit ꝑ assimilationem. dicendū est ꝙ sic. cuiꝰ ratio est. quia anima ex hoc potest omnia cognoscere (qr) quia potest omnia fieri. sed nō potest omīa fieri sm rem ergo oportet ꝙ omīa fiat sm similitudinem· Sed tn̄ notādū est ꝙ aliqua assimilari potest intelligi duobns modis. Vno modo quia sunt similia in forma reali eo modo quo dicimus ꝙ albū assimilatur albo. et hoc modo anima nō assimilatur rebus. sm em̄ hoc in cognoscendo album fieret alba et in cognoscēdo lapidem fieret lapis et sic de alijs. Alio modo potest intelligi ꝙ aliqua sunt similia nō ꝓpter formam realem sed ꝓpter formā intē cionalem et hoc modo dicimꝰ ꝙ anima assimilatur rebus (qr) quia in cognoscendo accipit intentionem verum. ¶Secundo quereret aliquis. vt (rum) sit magis proprium anime nesciencia siue ignorantia (quam) scientia. videtur ꝙ non quia id est magis proprium rei ad quod res magis ordinatur. sed anima magis ordinatur ad scire. vnde et om̄es homines natura scire desiderāt ergo &c̄ ¶Ad oppositū est dictū phī in lr̄a. ¶In hac questione dicendū est ꝙ id conuenit magis rei qd ꝯuenit sibi ex se (quam) id qd ꝯuenit sibi ꝑ agens (qr) quia agens est causa extrinseca· qd autē ꝯuenit ꝑ extrinsecū rei magis extrinsecum est (quam) id qd ꝯuenit sibi ex se. Ex hoc primo patet secundū scꝪ solutio questionis nā anima creata est sicut tabula rasa in qua nichil depingit et ideo est relata subnescieucia. p̄uenta autē ab agēte puta a lnmine intellectus agentis fit sciens. Ex quo sequit ꝙ intellcūs possibilis de se magis ē nesciens (quam) sciēs ¶Ad argumentū dicendū ē ꝙ licet anima ordinet ad scire. tn̄ hoc nō (hꝪ) habet vt possibilis. (qr) quia nullū possibile inquātū possibile dat sibi actū et ideo de se nō est sciens nisi p̄uenta ab agente. Vtrum aūt hoc agēs sit obiectū tm̄ vel intellectꝰ agens tm̄ vel vtrū (que) dicet ī tercio ¶Deinde seqnit· Qd gdē igit vbi phs̄ ī [Page] ꝓbat p̄dictā opinionē & hoc ꝑ duas rationes. secūda ibi· Sed ne (que) intelligere. Prima ratio talis ē. Sē tire inest omni (bus) animali (bus). sed intelligere inest paucis animaliū ergo intelligere nō est seutire. hoc est ergo qd dt lr̄a. ꝙ quidem ergo nō sit idem saꝑe intelligere & sentire manifestū est. hoc quidē em̄ scꝪ sentire est in omni (bus) animali (bus) Illud aūt scꝪ intelligere est in paucis animaliū. Et notandū est ꝙ nō dicit in pacis quasi intellīgere sit in altero animali ab homine sed quia quedam animalia videntur ꝑticipare aliquid prudēcie & intellcūs ex hoc ꝙ recte iudicāt sm naturalem existimationem ¶Deinde sequit. Sed ne (que) intelligere. vbi ponit secunda ratio & est ratio talis Cōtingit intelligere recte et nō recte. sed sentire nō ꝯtingit nisi recte. (qr) quia s̄sus circa ꝓpriū obm̄ semꝑ est verus ergo intelligere nō est sentire. & hoc est qnod dicit lr̄a. Sed ne (que) ipsum et intelligere in quo intelligere ē recte & nō recte. Recte quidē vt prudēcia & scīa & opīo vera. uō rcē aūt sm ꝯtraria ho (rum) ē idē cū ip̄o sentire. s̄sus qmdē ꝓprio (rum) .i. cir̄ ꝓpriū obm̄ sꝑ ē verus et inest oī (bus) aīali (bus) Intelligere autē ꝯtingit factio Intelligere aūt nō est in oī (bus) aīalibꝰ sed tm̄ i li aīali cui inest ratio .i. homini. Notandū est ꝙ prudencia est recta ratio agibiliū. scīa aūt ē recta ratio speculabiliū & ideo dixit phūs et sm prudenciā & scienciā apparet rectitudo intellectus & eciā sm opionē verā. (qr) quia poīo vera videtur acciꝑe ve (rum) licet cū formidine oppositi. sm autē ꝯtraria ho (rum) puta sm inscīam & imprudenciā apꝑet falsitas intellectui ¶Quereret aliquis qnō est ve (rum) ꝙ s̄sus nū (quam) errat circa ꝓpriū obm̄. videt em̄ ꝙ aliqn̄ erret puta si obm̄ est distans vel si occurrat aliqd aliud impedimētū. Dicendū ē ꝙ illud dr ꝯuenire rei quod conuenit sibi ex natura sua remoto impedimento· sic autē ꝯuenit sensui non errare circa ꝓpriū obm̄. cuiꝰ ratio est. (qr) quia de uatura s̄sus est ꝙ paciatur ab obiecto et ideo nō errat (qr) quia sicut patitur ita renūciat. Si autē adueniat impedimentū tunc nō est mirum si errat. quia deficit aliquid de hijs que debent ꝯcurrere ad debitam actionē et passionem. Ad debitam autē actionē ꝯcurrit debitū organū et ideo si organū est indispositū tunc potest esse error in sensu sicut gnstus infectꝰ iudicat dulce esse amarum. secundo ꝯcurrit debitū mediū et ideo ex medio aliqn̄ causatur error puta quando mediū nō est in sua natura purum sed est mixtū· Requiritur eciā debita distancia. agens enim nō agit in passum in quacun (que) distancia. Sensibile autē est sicut agens et ideo requirit debitam distanciā vt agar in seusum qna nō existente p̄t accideerror in sensu. Hijs autem impedimentis remotis non accidit error in sensu &c̄.
[Page] FAntasia aūt Post (quam) phūs on̄dit ꝙ intellcūs nō est seusus hic vult on̄dere ꝙ fantasia nec est intellectus nec sensus et duo facit. quia primo ostēdit quid non est fantasia. secundo ostendit quid est ibi. Sed quomā est. Prima in duas· quia primo phūs ponit intētū suū· secūdo ꝓbat ibi Qd autē· primo ergo ponit intentū suū scꝪ ꝙ fantasia nec est intellcūs nec sensus & ideo dr. fantasia autē alterum est ab sensu & ab intellectu et hec scꝪ fantasia nō fit sine sensu & sine hac fantasia nō est opinio quasi diceret phūs. licet fantasia non sit sine sensu (qr) quia fantasia nō est nisi in habente sensum tamen fantasia non est sensus et licet opinio non sit siue fantasia quia opinans accipit rē cū formidine oppositi quod buidem accidit propter per mixtionem fantasmatum tamen fantasia non est opinio ¶Deinde sequitur. Quod autem· vbi probat propositū & duo facit. quia primo probat ꝙ fantasia non est opinio qne se tenet ex parte intellectus. secundo probat ꝙ fā tasia non est sensus nec intellectus et hoc est principale propotum. secunda ibi. Si igitur· Prima ī duas. quia primo probat intentū suū secūdo epilogat iā dicta et ꝯtinuat se ad dicenda secūda ibi. De eo autē-Prima in tres sm tres rationes qnas adducit secunda ibi Amplius autē· tercia ibi. Sunt autem adducit ergo primam rationem et potest esse talis in potestate nostra est fantasiari cum voluerimus sed non est potestate nostra opinari cū volumuꝰ ergo fantasia non est opīo hoc est ergo quod dicit· ꝙ autē non est eadem fantasia & opinio manifestum est· quia passio fantasie est in nobis cum volimus (qr) quia in potestate nostra est formare aliquid q̄si apparens an̄ oculos nostros nūc mō tes aureos nunc aliquid simile sicut patet de illis qui aliquid recordantur et formant sibi ydola ad rotum. Tales em̄ qui funt positi in opere recordationis accipiūt id qd repositum est apud animam sicut ydolum mōtis et ydolum auri & ad votum possunt formare ydolum mō tis aurei. opinari autem nou est inpotrstate nostra et huius ratio est quia necesse est opinari verum aut falsum et hoc ꝑ rationes ꝓbabiles sed habere racōnes ꝓbabiles nō est in potestate nostra ergo nec opinari. Notandū est ꝙ in dno (bus) differt opinio & fantasia· Primo sm priꝰ et posterius de qua d [...]fferencia commentator et ymaginari nō fit abs (que) sentire hoc est quod dicit phūs. ꝙ fantasia nō est abs (que) sensu vbi em̄ lr̄a nostra habet fantasia lr̄a ꝯmentatoris habet ymaginari nō sit consiliari et hoc est qd dt phūs ꝙ opinio quā vocat ꝯm̄. ꝯsiliū nō est abs (que) fātasia & sic̄ dt ꝯm̄. hic phs̄ īnuit alietatē triū ututū s prius & postcriꝰ in natura. si em̄ s̄sus suerit [Page] nō sequit vt sit imaginatio. sed si imaginatio erit s̄sus erit & similit s [...] intellcūs erit imaginatio erit & n̄ econuso. Est ergo p̄ma dr̄a peues p̄us & posteriꝰ & de hac dixit supra phūs qn̄ dixit ꝙ opīo nō ē sine fantasia. secūda dr̄a ē ꝙ opīo ē qnedā assertio rei ꝑ rōnes ꝓbabiles. Fantasia autē nichil asserit eē & hāc differenciā dat intelligere phūs qn̄ dicit ꝙ fantasiari est in ptāte nr̄a sed nō opinari. (qr) quia nō semꝑ hēmꝰ rōnes ꝓbabiles ꝑ quas ꝯcludamꝰ sic ꝓbabiliter debere eē vel fieri vel aliquid hmōi ¶Deinde sequit. Amplius autē. Vbi ponit secūda ratio et p̄t sic formari. Ad opīonē difficiliū vel terribiliū sequit passio ī appetitu puta timor tristicia vel spes sed hoc nō sequitur ad fansiam ergo fantasia nō est opinio. hoc est qd dicit lr̄a ꝙ cū opinamur ad diffitile statim compatimur .i. sequitur tristicia in appeticu puta tristicia vel timor. timet enim homo de euentu terribiliū· si opinetur ea debere venire et tristatur. si opinatur ea iā esse & similiter si opinatur ꝙ de aliquo fit confidendū sequitur spes in appetitu. Ad fantasiā aūt nō sequitur hec passio. cuiꝰ ratio est. (qr) quia fantasiantes difficibilia & terribilia ita se hn̄t sicut se hn̄t ꝯsiderantes difficilia et confidencia in pictnra. sed sic considerantes uon timēt nec sperāt ergo eodem modo ad fantasiam non sequitur timor vel spes vel aliqua alia passio appetitus. Notandū est ꝙ dcm̄ phī fundatur suꝑ duas ꝓpositiones. prima est ꝙ nullns timet terribile nisi credat illud esse terribile in effectu ita ꝙ timor in appetitu sequitur fidem que est in cognitiua Ex hoc em̄ aliqs timet (qr) quia ꝓbabiliter credit sic debere euenire. et [...]uod dico de timore hoc idem dico de alijs passionibus. Secunda ꝓpositio est ꝙ fantasia non est annexa fidei. Ex hoc autem ꝙ aliquis fantasiatur montem aureum non ꝓpt hoc credit sic esse vel possibile esse. sicut eciā ꝯsiderans terribile in pictura non credit sic esse. Ex hoc sequitur ꝙ passio que sequit ad ipsam potēciam creditiuā nō sequatur fantasiā ¶Deinde sequitur. Sūt aūt Vbi ponit tercia ratio ad eandē cō clusionem & p̄t esse racio talis. opīo est differencia accepcōis .i. virtutis acceptiue et creditiue. sicut sciencia & prudencia & intellcūs de quilius habet dici vi. ethico (rum) sed fantasia uō est differencia virtutis creditiue cū multociens fantasiemnr qd non credimus esse sicut impossibilia fieri ergo opinio nou est fantasia. & hoc est quod dicit lr̄a. Sunt autē sciencia opinio & prudencia differencie illius acceptionis .i· virtutis acceptiue vel creditiue et eciam ꝯtraria ho (rum) de quo (rum) dr̄a· nō est hic agē dū sed alibi scꝪ vi· ethico (rum) suppleatur lr̄a sed fantasia nō est hmōi ergo &c̄. Notandum est ꝙ intellcūs est de principijs et ideo ad intellectū sequit fides p̄ncipio (rum). qui em̄ [Page] intelligit principia credit ea eē vera. sicut autē intellectus arguit fidem principio (rum) ita sciencia arguit fidem ꝯclusionū. nec accipitur hic fides ꝓ vt diuidit ꝯtra visionem. eo modo quo dicimus ꝙ fides est de nō apparenti (bus) sed fides hic accipitur ꝓ vt intelligens et sciens adheret rei intellecte vel scite. ītellecte quidem ꝓpter euidenciā termino (rum) (qr) quia principia cognoscimꝰ per terminos scite autē ꝑ euidenciā p̄missa (rum). bn̄ ergo dcm̄ est ꝙ intellcūs et sciēcia sunt dr̄e virtutis creditiue & hoc idē dico de prudencia que est recta ratio agibiliū· Prudens em̄ credit et existimat sic debere agi puta iuste fortiter vel temꝑanter ¶Deinde sequitur. De eo autē. vbi phūs epilogat dicta & ꝯtinuat se ad dicē da dicens ꝙ dcm̄ est ꝙ intelligere est aliud a sentire. Ad vnū antē horum scꝪ sensum ꝑtinet fantasia. ad alte (rum) autē scꝪ ad intellectū ꝑtinet opinio. determinātes autē de fantasia. sic .i. hoc modo dicendū est et de altro scꝪ intellcū. In hoc autē cōtinuat se ad dicenda. primo em̄ dicturus est de fantasia. secūdo de intellectu et hoc in tercio libro
SI igitur fantasia Post (quam) phūs ostēdit ꝙ fantasia nō est opīo que tenet se cū intellectu hic on̄dit ꝙ nec est intellectus nec sensus et duo facit. quia primo ostēdit quid videtur esse fantasia. secūdo ostēdit quid nō est ibi· Qd quidem igitur ¶Quantū ad primū notandū est ꝙ fantasia est potēcia sm quā apparet nobis aliqua apparitio & aliqd fantasma. Ex hoc autē posset videri prima facie ꝙ fantasia esset aliqua illa (rum) potencia (rum) vel habit [...]ū quibꝰ apparet nobis verum vel falsum· Talia autem sunt sciencia. sensus. opinio intellectus. et hoc est qd dt lr̄a Si ergo fantasia est potēcia sm quā in nobis fieri dicimꝰ aliqd fantasma .i. aliqnod idolum et si fantasia est aliquid dictū nō sm methaphorā sed ꝓprie. Si in (quam) ita est videtur ꝙ fantasia sit potencia quedā aut habitus de numero ha (rum) potencia (rum) sm quas dicimus ve (rum) aut falsum. hmōdi autē sunt sciencia· sensus. opinio. et intellectus ¶Quereret aliquis quare phūs nō facit mentionē de sapiencia. Diceudū est ꝙ hoc potuit esse ꝓpter duas rationes. prinia est ꝙ faciendo mentionem de sciēcia quodāmodo fecit mē tionem de sapiencia que sapiencia ē certa cognitio et scientia de altissimis causis et primis principij· Secunda ratio ad hoc p̄t esse: (qr) quia licet sm sapienciam ꝯtingat dicere ve (rum) tn̄ ipsa sapiencia nichil similitudinis habet cū fantasia. sapiencia em̄ est de altissimis principijs & causis que nō cadunt sub ymaginatione· ¶Secūdo quererꝪ aliquis cū sm prudenciam ꝯtingat ditere verū de agibili (bus) & sm artē ꝯtingat dicere verum de factibili (bus) quare phūs nō [Page] enumerauit prudenciā et artē inter habitus dicentes ve (rum) Dicendū est ꝙ licet prudencia & ars dicant ve (rum) tamen satis potuerunt intelligi per scienciam. Nam vt sic loquar. prudencia est quedam sciencia agibiliū et ars est sciencia factibiliū. licet em̄ scieucia diuidatur ꝯtra prudenciam. (qr) quia scientia est de speculatibilibus et prudencia est de agibili (bus) et quātū ad hoc habitus prudencie nō sit habitus sciencie tn̄ sciencia in cō muni diuiditur ꝑ practicam et speculatiuā et sic ratio sciencie saluat in habitu practico qui est prudencia vel ars ¶Tercio quereret aliquis. Vtrum bene diuidatur intellectus ꝯtra scienciam et videtur ꝙ nō (qr) quia sciencia est in intellectu sicut accn̄s in subiecto. sed accn̄s nō diuidit ꝯtra subm̄ ergo &c̄. ¶Ad oppositum est dcm̄ phī qui dicit in lr̄a ꝙ sciencia et intellectus dicunt verum. Dicendū est ꝙ intellectus accipitur duobus modis. Vno mō ꝓ potencia intellectiua et hoc modo nō accipitur in lr̄a. (qr) quia hoc modo est subm̄ sciēcie nec diuiditur ꝯtra eā Alio modo accipitur intellectus ꝓ habitu principio (rum) et hoc modo accipitur in lr̄a vt dicatur ꝙ quidā est habitus dicens verum de principijs et hic est intellectus. quidā est habitus dicens verum de ꝯclusionibꝰ et hic est habitus sciēcia ¶Ad argumentū (pꝪ) patet ꝙ nō accipit intellcm̄ eo mō quo accipit in lr̄a ¶Quarto quereret aliquis. Vtrum bene diuidatur opinio ꝯtra scienciam videtur ꝙ nō (qr) quia scire aliquod verum ꝑ ꝓbabilia est aliquod scire. (sed) opinari est scire aliquod verum ꝑ ꝓbabilia ergo est allquod scire· Si ergo inferius nō diuidatur ꝯtra superius ita opinio nō diuiditur contra scienciam ¶Ad oppositū ē dictū phī in lr̄a. Dicendū est ꝙ bene diuiditur opinio ꝯtra scienciā cuiꝰ ratio est. quia sciencia est certa cognitio de aliqua re sine formidine oppositi. & hoc (qr) quia sciencia est ꝑ causas necessarias & ꝓprias· Opinio autē uō (hꝪ) habet certū iudiciū de re. Est enim cū formidine. videtur enim hec esse dr̄a inter dubitationē ambiguitatē et opinionem. (qr) quia dubitatio est indetermīatus motus rationis ad vtrā (que) ꝑtem ꝯtradictionis. ambiguitas autē ambit vtram (que) ꝑtem contradictionis ꝑ rationes qne vident equaliter fortes. Opinio autē magis stat in vna ꝑte ꝯtradictōnis (quam) in alia (qr) quia ꝓbabiliora habet ad vnā ꝑtē (quam) ad aliam. formidat tn̄ semꝑ altrā ꝑtē. ¶Ad argumentū (patꝪ) patet quia aliter accipit argumentū scire (quam) phūs accipit. phūs em̄ acnpit scienciam certam cognitionē ꝑ causas necessarias· talis sciencia diuiditur contra opinionem ¶Deinde sequitur Quod quidem igitur. vbi phūs enumerat quatuor scꝪ s̄sum scienciam intellectum & opinionem hic ostēdit ꝙ fantasia nō est aliqd isto (rum) et primo ostendit ꝙ non est s̄sus. secūdo on̄dit ꝙ nō ē intellcūs [Page] vel stiencia ibi. At vero. tercio ostē dit ꝙ nō est opinio ibi· Relinquit igitur Primo ergo on̄ditur ꝙ fantasia nō est sensus & hoc on̄dit qn (que) modis scꝪ ꝑ quin (que) rōnes· secū da ibi. Postea sm potenciā. tercia ibi. Si uo. quaria ibi· Postea hij quidē. quinta ibi. Amplius autem Prima ratio est talis. Om̄is sensus vel est in potēcia vel in actu· voco autē s̄sum in potencia sicut potē ciam visinā. s̄sum in actu ipsam visionem. Sed fantasia nec est s̄sus in potentia nec in actu· hoc (pꝪ) patet quia ꝑ fantasiam fiunt in nobis apparitiones. has autē apparitiones nō potest dici ꝙ fiant per sensum in potē cia. quia ꝑ sensum in potencia nihil apparet. Ens em̄ in potencia vt sic nichil rep̄sentat. nec fiūt ꝑ sensum in actu. quia ligato sensu exteriori sicut in sompnis fiūt fantasie in nobis. et hoc est quod dicit lr̄a. Quod quidem igitur fantasia uon sit sensus manifestum est ex dicendis. Sensus quidem enim aut est in potencia sicut visus .i. potencia visiua aut est in actu sicut visio. fantasia autem est aliquid quod nō est sensus in potencia vel in actu. cuius ratio est. quia fantasia potest esse nullo horum existente sicut (pꝪ) patet in sompnis. Notandum est ꝙ imaginatio que est in sompno siue in sompnio in (quam)tum est in actu non est sensus in potencia. in (quam)tū est autē uō p̄sente sensibili nou est seusus in actu et ita ista imaginatio nō est s̄sus actu nec sensus in potencia ¶Deinde sequitur. Postea. vbi ponit secundā rationē & specialiter ꝓbat ꝙ fantasia nō est s̄sus in potencia & est talis rō. Sensus in potēcia adest semꝑ oī (bus) viuenti (bus) non orbacis .i. non priuatis illo sensu. nam (quam)diu nō p̄ uatur homo visu tamdiu habet potē ciam visiuam· sed fantasia non semper inest omnibus viuentibus ergo &c̄. videtur autē hec ratio ꝓbare ꝙ fantasia in actu non est idem qd sensus in potencia. quia non est aliqd animal quod non habeat aliquā potenciam sensitiuam cum non sit animal sine sensu. sed animali nō semper apparet aliquid in actu et ꝑ cō sequens ei non inest fantasia in actu ¶Deinde sequit. Si vero ei. vbi ponitur tercia ratio & est notandū ꝙ sicut p̄cedēs rō ꝓbauit ꝙ fantasia in actu nō est idem quod sensus in potencia. ita ista ꝓbat ꝙ fantasia nō est idem quod s̄sus in actu et potest esse ratio talis. Si fantasia esset id quod s̄sus inactu omnibus bestijs inesset fantasia. quia omni (bus) bestijs ꝯtingit aliqn̄ s̄sum inesse actu. sed uon omnibꝰ bestijs inest fantasia sicut formice aut api aut vermi ergo fantasia non est sensus in actu et hoc est quod dicit littera. Si vero fantasia est idem ei sensui qui est in actu contingeret fantasiam inesse omnibus bestijs. videtur autem non inesse fantasiam omnibus bestijs vt formice aut api aut vermi ¶Quereret aliquis de [Page] dicto phī. videtur em̄ habere duplex dubiū. Primū est ꝙ alique bestie nō hn̄t fantasiā· hoc em̄ videtur falsum. (qr) quia fantasia est motus factꝰ a sensu sed in omni animali est s̄sus ergo videt ꝙ in omī a [...]ali sit vel eē possit motus qui est a seusu. Secū dū dubiū est de hoc ꝙ apes & formice nō hn̄t fantasiam· hoc em̄ videt falsum cum talia animalia operent artificiose casas & ꝓuideant sibi in futurum. ¶Ad primū ꝯmuniter respondetur ꝙ omnia animalia hn̄t fantasiam. sed tn̄ animalia imꝑfecta hn̄t fantasiam imꝑfectā & indeterminatam. (qr) quia fantasia eorum non mouetur nisi ad p̄sencia sensibilis. Non ergo negare intendit phūs ꝙ in tali (bus) aīali (bus) sit fantasia sed intē dit dicere ꝙ in eis non est fantasia ꝑfecta que fantasiat in absencia sensibilis. Est em̄ intelligēdū ꝙ ymaginationem inesse animali (bus) ē duobus modis. vno modo diffinite & hec est imaginatio que imaginatur in absencia sensibilis sm quā animalia mouētur ad loca determinata vt ꝯsequātur imaginatū et hoc est in animali (bus) pfectis. Alio mō ē imaginatio in animalibus indefinite et hoc est solum dum sensibile est p̄ sens et est ꝯiuncta cū sensu et hec imaginatio inest eciam animali imꝑfecto ¶Ad secuudū dubiū respō det ꝯmētator dicens ꝙ apes & formice uecessarie imaginantur. apes quidem ꝓpter artificiū. formice autē ꝓpter dispositionem sui thesauri sed nō est curandū de exem̄plo: (qr) quia exempla nō ponūtur vt ita sit. vult ergo ꝯmentator ꝙ in api (bus) et formicis est fantasia nec est curandū de exemplo phī. Alij dicunt ꝙ hoc exemplū nō est positū ex vicio phī. sed ex vicio translatoris. Translator em̄ nō intellexit noīa animaliū que dixit aristotiles fantasiam non habere et loco illo (rum) transtulit formicas et apes & sic corrumpit veritatem ex mala translatione ¶Deinde sequitur. Postea hij quidem. Vbi ponitur quarta ratio & est talis. Sensus semꝑ sunt veri circa ꝓpriū obiectū. sed fantasie vt plurimū false ergo fantasia uō est s̄sus. Ex hac ratione est duplex dubiū. Primum est quomodo sensus est verus circa ꝓpria obiecta. Ad hoc potest rn̄deri ꝙ si accipiat dcm̄ cō mentatoris ponētis dr̄am inter sensum & intellectū. (qr) quia sensus semꝑ dicit verum in ꝓprijs falsum autē in vniuersali (bus) .i. in ꝯmuni (bus) sensibili (bus). Sensus em̄ sentit sensebilia coram mediantibꝰ ꝓprijs. & iō circa ꝓpria nō errat. (qr) quia sensibile ꝓpriū est actiuū ꝑ se in sensum et ꝑ actiuū nō imprimit in passum uisi tantū formā ꝓpriam & cū illam recte recipit sensus nō errat (qr) quia ex tali receptione renūciat sicut recipit. In sensibili autē ꝯmuni errat aliquando. Iudicat em̄ aliqn̄ magnitudinē esse decem pedū que nō est nisi octo In intellectu vero est econuerso. (qr) quia intellcūs nō errat in vniusalibꝰ [Page] [...]o [...]at au [...]ē ꝯm̄entator vniuersalia ꝓpositiones ꝑ se notas circa quas n̄ accidit error. In ꝓprijs autē .i. cō cepti (bus) ꝑticularibus aliqn̄ errat intellectus ex hoc ꝙ principia circa q̄ non est error non bene applicantur Secundum dubium in dicto phī est de hoc ꝙ dicit ꝙ fantasie vt plurimum sunt false. hoc em̄ nō videtur verum. quia fantasia non affirmat nec negat et ꝑ ꝯn̄s nō dicit verum nec falfum. Ad hoc dubm̄ est ꝯmuniter ꝙ fantasie dicūtur false non quidem falsum dicentes vel verum qm̄ vt habitum est fantasia non discernit affirmando vel negando. sed falsum dicitur in fantasia eo modo quo ens fictum dicitur falsum cum nō sit sicut fingitur ¶Deinde sequitur. Amplius autem. vbi ponitur quinta ratio et potest esse talis sm sensum dicimus sic esse et non solum sic apparere ¶Cum autem imaginamur dicimus sic apparere magis (quam) sic esse ergo sensus non est immaginatio sine fantasia. primo ergo ponitur hec ratio. secundo manifestatur ibi. Sed ꝙ quidem. ¶Quantū ae primū dicitur Amplius autē cum oꝑemur certe circa sensibile .i. cū certitudinaliter senciamus nō dicimus qm̄ videtur nobis hoc vel aliquid aliud. sed pocius dicimus ꝙ hoc est homo sed magis hoc dicimus cū a remotis et in tenebris nō sentimus manifeste et tunc aut est sensus verus ant falsus suppleatur lr̄a sed sm fantasiam nō dicimus sic eē sed sic apparere ¶Notandū est ꝙ notabiliter dixit phūs & est sensus aut verus aut falsus. primo vt ostendat conueniēciam inter fantasiam et sensum non manifestum· vt sicut fantasia potest esse falsa ita & sensus non manifestus sicut sensus qui est in tenebris et non habet debitum lumen. Tunc em̄ dicimꝰ nō sic esse. vel sic dicimꝰ aliquādo erramus. Secūdo hoc fecit phūs vt ostēdat ꝙ s̄sus p̄t errare circa seusibile ꝑ accn̄s. cꝰmōi ē homo et capra & aliquid hmōdi. et iō dicitur in lr̄a ꝙ circa hominē illum est sensus aliquando falsus ¶Deinde sequitur. Qd quidē igit. vbi notandū est ꝙ hoc p̄t esse explanatio precedentis rationis Dictū ē em̄ in precedenti ratione ꝙ sm fantasiā dicimus sic apparere et nō sic esse. hoc autē patet. (qr) quia fautasie sunt in sompnis et tunc certū est ꝙ fantasiamur sed nō est certū sic esse sed magis sic apparere. et hoc est quod dicit lr̄a. sed ꝙ quidem dixerimus scꝪ prius esc hoc autē dictu (qr) quia apparent visiones in sompnis hoc quidē dictum declarat rationem precedentem ¶Alio modo potest introduci sm aliquos hec lr̄a vt sit noua ratio & sic arguatur nos possumꝰ imaginari oculis clausis formas visibiles cuius ratio est quia visiones fā tastice apparent dormientibus. sed tunc apparet sensus in actn. ¶Tercio emm modo potest introduci hec littera. vt sit secundum [Page] fundamentū ad ꝓbandū ꝯclusionē p̄dictā. Quinta em̄ ratio fundabat suꝑ duo fundamenta Primū est ꝙ sm sensum manifeste sentientē magis dicimꝰ sic esse (quam) sic apparere & hoc fundamētū dat intelligere phs̄ ibi. Amplius aūt nō dicimꝰ. Secūdū fundamentū est ꝙ sm fantasiam magis dicimꝰ sic apparere (quam) sic esse. hoc autē fundamentū dat intelligere phūs qn̄ dicit· sed ꝙ quidē diximus &c̄. q.d. sicut diximns prius in sompnis apparent visiōes tūc autē ite (rum) est sic apparere & nō sic esse▪ ¶Deinde sequit. At vero Vbi post (quam) phūs ostendit ꝙ fantasia nō est sensus hic ostendit ꝙ ip̄a nō est intellectus vel sciencia. Est em̄ intellectns habitus vero (rum) principio (rum) Sciencia aūt est habitus vera (rum) ꝯclusionū & sic intellcūs & sciencia sunt habitus vera dicentes. fantasia aūt aliqn̄ est falsa. ex qno sequitur ꝙ ipsa nō est intellectus vel sciencia. hoc est ergo qd dt lr̄a. At vero ne (que) fantasia erit vna de numero habituū semꝑ vera dicencium vt scientia que semꝑ dicit verū circa ꝯclusiōes & intellcūs qui semꝑ dicit verū circa principia Est em̄ aliqua fantasia falsa
RElinquitur ergo Post (quam) ostensum est ꝙ fantasia nō est sensus nec intellectus nec sciencia hic ostendit ꝙ fantasia nō est opinio et diuiditur hec ꝑs in duas. (qr) quia primo ostenditur ꝙ fantasia nō est opinio secūdo ostenditur ꝙ fantasia nō rst quid ꝯpositū ex opiniōe & sensu ibi Manifestū. Prima in duas (qr) quia primo phūs ponit intentū suū. secūdo ip̄m ꝓsequitur ibi. Sed opinionē. ¶Ad euidenciā p̄mi notaudū est. ꝙ opinio aliqn̄ est vera aliqn̄ falsa sicut & fantasia. & ideo ꝓpter hanc apparēciā forte crederet aliquis ꝙ fantasia esset opinio nō intellectus vel scientia (qr) quia semꝑ dicūt verum & hoc est qd dicit lr̄a que ita ꝯtinuet ex quo fantasia nō ē de numero habituū semꝑ vera dicenciū relinquit vt videamus si fantasia sit opinio. Est em̄ opinio vera vel falsa sicut & fantasia ¶Deinde sequitur Sed opinioni. Vbi ꝓsequitur intentum suū et diuiditur in duas ꝑtes sm qd ꝓbatur duabus rationi (bus) ꝙ fantasia nō est opinio. secunda ibi Amplius. Prima ratio p̄t sic formari. Opinio est cū fide quia opinās credit sic esse vel nō esse. sed fantasia n̄ est cum fide· Multis em̄ animali (bus) inest fautasia qui (bus) nō inest fides. Alio modo potest sic formari ratio Fantasia multis inest qui (bus) nō inest fides. Opinio autē nulli inest cui nō insit fides ergo fantasia non est opinio· hoc viso (pꝪ) patet lr̄a. vnde dicitur· Sed opinioni quidem inheret fides. nō em̄ ꝯtingit opinantem nō credere de quibus videtur .i. de quibus habet probabiles ratiōes. Nulli autē bestia (rum) inest fides & tamen multis de eis inest fantasia. [Page] ¶Dein̄ sequit. Amplius si oēm vbl ponit secūda racō & p̄t eē talis Qui (hꝪ) habet opinionē (hꝪ) habet rōnem· (qr) quia qui opinātur ꝑ ꝓbabiles rōnes opinantur. opinanti autē nō ꝑsuadet nisi ꝑ rationem. ex quo sequitur ꝙ opīo rationem includit. sed fantasia quibusdā animaliū inest qui (bus) non inest ratio. ex quo sequit ꝙ fantasia nō est opinio et hoc est qd dicit lr̄a Amplius si om̄cm opinionē sequitur fides vt dcm̄ est in p̄cedenti ratione. fidem autē sequit suasum eē (qr) quia credenti (bus) ꝑ suasum est sic debere esse. Snasionē autē sequit ratio tn̄ (qr) quia rationis est ꝑsuadere tn̄ eciā (qr) quia ratio intellectiua ꝑsuadet ꝑ racō nes ꝓbabiles ex quo sequit ꝙ opinio est cū ratione. quibusdā autē bestia (rum) inest fantasia qui (bus) nō inest ratio ¶Deinde sequitur. Manifestū ergo· vbi phūs ꝓbat ꝙ fantasia nō est quid ꝯpositū ex sensu & opinione. et primo ponit phūs intentū suū. secūdo ꝓbat ibi. Propter hoc. Primo ergo phūs ponit intentum suū vbi notandum est ꝙ de fantasia pn̄t esse tres modi dicēdi. Primus est ꝙ fantasia est opinio ꝯiūcta sensui in actu ita ꝙ fantasia sit opinio essencialiter & habeat s̄sum annexū et hic modus potest imꝓbari ex p̄ cedentibus· (qr) quia si fantasia est opinio ꝯiūcta sensui in actu nō esset fantasia nisi existente sensu in actu quod falsum est. Secūdus modus diceudi est ꝙ fantasia est opinio causata ꝑ s̄sum in actu sine opinio que fit ꝑ s̄sum̄ ꝯiūctū sibi. Et hic in̄odꝰ eodē modo p̄t imꝓbari sicut & p̄cedēs (qr) quia sm hoc nō esset fantasia nisi existente actuali sensatione causante. Tercio mō p̄t intelligi ꝙ fantasia sit quid ꝯpositū essencialiter ex opī one et sensu & hūc modū intēdit destruere phūs. hoc viso (pꝪ) patet lr̄a vbi dicitur ꝙ manifestū est ꝙ fantasia ū erit opinio cū sensu (quam)tū ad primū modū ne (que) ꝑ sensum (quam)tū ad secundū modū ne (que) erit ꝯplexio opinionis & s̄sus (quam)tū ad terciū. Alio mō distinguūt aliqui istos modos. primꝰ modns est ꝙ fantasia sit essencialiter opinio & habeat annexū sensum. secundus modus ecōuerso scꝪ ꝙ sit s̄sus essencialiter & habeat annexam opinionem· tercius modꝰ est ꝙ fantasia sit essencialiter vtrū (que). ¶Deinde sequit. Propter quid. vbi phūs ꝓbat intentū suū. et duo facit quia primo ponit duas suppositiones. secundo ex illis arguit in [...]entū suū ibi. Accidit igitur. Prima in duas sm duas suppositiones secunda ibi. Apparent autē. Primo ergo ponitur p̄ma suppositio et est ꝙ si fantasia componatur ex sensu et opinione ꝓbabile est ꝙ opinio est respectu illius cuius est sensus Non enim probabile est ꝙ fantasia componatur ex opinione albi et sensu boni. quia cū fantasia est vna debet esse ex vno et eodem hoc autē non potest esse nisi seusus et eciam opinio sint eiusdem. puta enim ꝙ fantasia sit composita ex opinione [Page] et sensu albi· et hoc est quod dicit lr̄a· ꝙ manifestum est ꝙ opinio cō ponens fautasiam non est alia quedam id est non est respectu alteriꝰ ab isto respectu cuius est sensus. sed illa opinio que componit fantasiam est ille que quidem est de eodem cuins est sensus. Dico autem id est compono meipsum ꝙ fautasia est quedam complexio facta ex opinione albi et sensu eiusdem Nō em̄ fantasia est composita ex sensu boni et opinione albi· qnia sm hoc apparere aliquid sm fantasiam nichil aliud est (quam) opinari id qd sentitur non sm accidens sed ꝑ se quasi diceret phūs· si fantasia est composita ex opinione & sensu tunc fantasiari est opinari de eo quod est sensatum per se ita ꝙ opinio & sensus siut vnius obiecti respectu ꝑ se. hoc autem non esset si fantasia esset ex opinione albi & sensu boni. vbi cō mēta [...]or Impossibile vt imaginacō siue fantasia sit compositio ex existimatione eius quod est idem esse album & bonū quia sm hoc existimacio et sensus non erunt eiusdem nisi accidentaliter cum tameu apud eos sic ponētes imaginatio sit existimatio et sensus eiusdem essencialiter. ¶Deinde sequitur Apparent autem. Vbi pointur secunda suppositio et est ꝙ de vno et eodem de quo habetur vera oninio habetur. s̄sus falsus sicut de sole· Sensus em̄ iuditat solem esse vnius pedis in q̄ntitate diametri et hic sensus est falsus. Ratio autem opinatur et vere ipsum solem esse maiorem tota terra et hoc est quod dicit lr̄a Apparent autē & falsa suple sm sensum de quibus habemꝰ veram acceptionem id est opinionem sicut sol sm sensum videtur esse vnius pedis et tam en sm opinionem creditur esse maior habitatiane id est tota terra in qua habitamus ¶Deinde sequitur. Accidit igitur. Vbi phūs ex p̄dictis ꝓbat intentum suum. Vbi notaudū est ꝙ ex prima suppositione ꝓbatū est ꝙ fantasia non potest componi nisi ex opinione & s̄su eiusdem. ex secuuda suppositione ꝓbatū est ꝙ si fantasia componatur ex sensu et opinione eiusdem potest contingere ꝙ componatur ex sensu falso et opinione vera respectu eiusdē Ex hoc ꝓbato arguit sic phūs. Si fantasia componatur ex sensu falso et opinione vera vei oꝑꝪ opinionem veram abijcere nulla mutatione facta in re nec in opinante. vel oportꝪ ꝙ vnum et idem sit falsum et verū sed utrum (que) est impossibile ergo et antecedens ex quo sequitur· hoc viso patet lr̄a que dicit. Accidit ergo scꝪ supposito casu ꝙ fantasia cō ponatur ex sensu falso et opinione vera. ant abijcere suiipsius veram opinionem quam habebat salua re id est nulla mutatione facta in re. nec oblitum vel decredentem id est nulla mutatione facta in opinante puta ꝙ sit oblitus rationum propter quas opinabatur. vel quia decredit [Page] quod prius credebat imm̄utatus ꝓpter aliquam rationem aut si ad huc habet eandem opinionē nec eam abiecit necesse est eandem apparitionem fantasie esse veram & falsam cū sit ꝯposita ex vero et falso. ꝙ si dicatur ꝙ opinio est falsa & nō vera ita ꝙ sit facta falsa cum prius esset vera necesse est ꝙ res sit transcēdens .i. transmutata ab eo quod prius erat et tamen hoc latet opinā tem. quia si non lateret simul cum mutatione rei mutaret opinionem. Cum ergo sit impossibile ꝙ idem sit verū et falsum vel ꝙ opinio mutetur nulla mntatione facta in opinante vel in re opinata restat impossibile est ꝙ aliquod vnū sit quid compositum ex sensu falso et opinione vera. ¶Notandum est ꝙ aliquis nō habet opinionem verā quā prius habebat hoc potest contingere tribus modis. vno modo facta immutatione in re. puta si aliquis opinatur vere de .s. sedente quando sedet sequitur ꝙ eo surgente opinio sit falsa. et aliquando talis mntatio facta in re latet opinantem. quia si lateret mntaret opinionem. Secū do modo potest hoc contingere quādo opinaus obliuiscitur pristine opinionis· Tercio modo potest hoc contingere ꝙ licet opinans nō sit oblitus pristine opinionis tn̄ incipit d [...] scernere quod credebat ꝓpter aliquā rationem que videturfortior ad oppositā ꝑtem. Nullo autem istorum contingente impossibile est ꝙ aliquis mutet opinionem quod tn̄ contingeret in ꝓposito vt declaratū est ¶Quereret aliquis de hoc qd dicit philosophꝰ scꝪ ꝙ si fantasia sit ex opinione et sensu potest contingere ꝙ sit ex sensu falso et opīone vera· posset em̄ aliquis dicere ꝙ fantasia nou est quid compositum ex sciencia et intellectu▪ ¶Secundo posset aliquis dicere ꝙ fantasia est quid compositum ex sensu vero & ex opinione vera Tercio posset aliquis dicere ꝙ fantasia est compositum ex sensu falso et opinione falsa. Quarto pos (sed) aliquis dicere ꝙ sensus trahitur ad opinionē et conformatur eidem et non econuerso. sicut dicit phūs in lr̄a scꝪ ꝙ ꝓpter sensum falsum oportet abicere opinionem veram· Quinto posset aliquis dicere ꝙ fantasia est quid compositum ex sensu vero et opinione falsa. Cum ergo phūs fecit mencionem de aliquo iscorum videtur insufficienter dixisse. Diceudū est ꝙ de primo nō est mencio facta quia statim patet ꝙ fantasia non potest esse quid compositum ex sciencia et intellectu· cuius ratio est quia sciencia et intellectus sunt habitus semꝑ vera dicentes. fantasia autem quādo (que) est falsa. Nec de secūdo facta est mencio. cuius ratio est. quoniam sontasia aliquando est falsa. falsam autem fantasiam nou possunt compouere sensus verus et opinio vera. Alia ratio [Page] est in exemplo phī quia circa q̄ntitatem solis seusum num (quam) potest esse verus quia non potest esse ꝙ sol iudicetur tautus a visu quantus ē De tercio eciam non est facta mencio quia patens est ꝙ sensus falsus et opinio falsa non possunt componere fantasiam que aliquando est vera. Ad quartum dicendum est ꝙ fantasia sicut dicetur infra est motus factus a sensu et est similis motui qui fit in sensu et ideo fantasia cum sit causata a sensu trahitur ad conformitatem sensus et per consequēs si fantasia componatur ex sensu falso et opinione vera magis debet trahi opinio ad sensum (quam) econuerso. Et si dicat aliquis sicut direbatur quinto ꝙ fantasia componitur ex sensu vero et opinione falsa. contra hoc dicetur quia sensus non est verus vt predictum est in predicto exemplo scꝪ de sole. secundo cō tra hoc dicetur vel ꝙ oportebit idē esse simnl verum et falsum vel abijcere opinionem falsam. sicut prius dicebatur in opinione vera
SEd quoniā est Post (quam) phiiosophus ostendit quid non est fantasia in parte ista ostendit quid est. et duo facit. quia primo venatur quiditatem fantasie. secundo ostendit er p̄ dictis que conneniunt fantasie ibi▪ Et multa est. Prima in duas. (qr) quia primo quedam premittit. secundo ex premissis cōcludit diffinitionem fantasie ibi. Erit ita (que)· Prima in t [...]es sm tria que premittit. secunda ibi. Fantasia autem. tercia ibi· Est autem. Primo ergo premittit primum. ¶Ad cuius euidenciam notandum· ꝙ in monentibus ordinatis est dare mouens tantum et mouēs & motū et motū tm̄. ita ꝙ primum mouet medium et medium motum mouet extremum. Ex hoc enim accipit philosophus vnam propositionem ꝙ aliquo moto potest moueri aliquid aliud. hoc autem accipit philosophus quia intencio sua est ꝙ sensibile mouet sensum· sensus autem motus mouet fantasiam. et hoc est illud quod dicit philosophꝰ in littera. Sed quoniam est id est concingit hoc modo moueri alterum ab hoc quod mouetur ita ꝙ idem erit mouens et motum scꝪ motum respectu primi et mouens respectu tercij ¶Deinde sequitur. Fantasia autem. vbi premittur secundum et est ꝙ fantasia videtur eē quidam motus sicut em̄ anima senciens mouetur a sensibilibus ita in fantasiando mouetur ab ydolis que dicuntur fantasmata hic autem motus fantasmatis et eciam ipsa fantasia non est sine sensu. (qr) quia fantasia non est nisi in hijs que senciunt non est eciam nisi illo (rum) sensibilium quo (rum) est sensus. quia pura [Page] intelligibilia nō cadunt sub fantasia. Premittit autem phūs hanc ꝓpositionem quia supposito ꝙ fantasia sit motus vnlt osteudere a quo est iste motus et hoc ostendit propositio sequens ita ꝙ hec secunda ostendit ꝙ fantasia est motus. sequens autem ostendit ꝙ est motus factus a seusu. ¶Deinde sequitur. Est autem motum. Vbi ponitur tercia ꝓpositio ¶Ad cuiꝰ euidenciam notandum est. ex id qd dictum est in ꝯmuni in prima propositione specialiter dicitur de sensu et sensibili in tercia A sensibili em̄ mouetur sensus a sensu autem in actu contingit fieri motum aliquem qui assimilatur sensationi sicut effectns assimilatur cause. et hoc est qd dicit lr̄a. Et est id est contingit ab actu sensus id est a sensu sm actū fieri motum et hunc motum esse similem sensui id est actuali sensationi a qua causatur ¶Deinde sequitur Erit ita (que). Vbi ꝯcluditur diffinitio fantasie et potest sic ꝯcludi ex precedente ꝓpositione. Ex sensu in actn fit quidam motus similis qui non est sine sensu uec est nisi in sencientibus. sed esse talē motum sic simile non ꝯueniencius aptatur alteri motui (quam) motui fantastico ergo videt ꝙ fantasia sit motus factus a sensu que fantasia non est sine sensu. non est nisi in senciē tibus. hoc est ergo quod dicit lr̄a. Erit ita (que) hec scꝪ fantasia motus scꝪ factus a sensu dico nō contiugēs sine sensu nō contingens eciam in non sencientibus sicut in plantis. ¶Deinde sequitur. Et multa est Vbi ex dictis reddit causam quorū dam que attribuuntur fantasie et duo facit quia primo enumerat illa que attribuūtur fantasie. secundo reddit causam illorum ibi. Hoc autem accidit. Enumerat ergo illa q̄ attribuuntur fantasie & sunt duo. Primū est ꝙ sm fantasiam multa contingit facere et pati siue ꝙ habens fantasiam multa agit et patitur sm eam. Secundum quod attribuitur fantasie est ꝙ contingit fantasiam esse veram et falsam. ¶Deinde sequitur. Hoc autem accidit. Vbi reddit causam dicto (rum) et duo facit quia primo reddit causam secundi. secundo reddit causam primi ibi. Et quoniam. Prima in duas (qr) quia p̄mo reddit cām secūdi dicti. secundo ex dictis concludit principale ꝓpositum ibi. Siquidem igitur. Est autem principale ꝓpositū reddere diffinitionem fantasie· Reddit ergo primo causam dicti secūdi ostendens ꝙ fantasia est vera & falsa et facit talem consequenciam. Sensus est falsus et verus ergo et fantasia est vera et falsa. ¶Circa hanc consequenciam sic procedit. quia primo ostendit ꝙ sensus potest falsificari ita ꝙ non semper est verus. secundo ex ex hoc concludit ꝙ fantasia potest esse falsa ibi. Motus autem. Primo ergo ostendit ꝙ sensus potest eē falsus in s̄sibili [Page] proprio et per se. secundo in sensibli ꝑ accidens ibi. Secūdo autē. tercio in sensibili ꝯmuni ibi ¶Tercio autē. Primo ergo ostēditur in sensibili ꝓprio vbi est notandū ꝙ sensus circa sensibile ꝓprium nō errat sed semꝑ est verus aut modicū habet de falsitate que accidit ꝓpter in dispositione organi vel medij vel distanciam sensibilis vt supra dictū ē hoc viso (pꝪ) patet lr̄a. vnde dicit hoc āt scꝪ ꝙ in fantasia sit falsitas accidit ꝓpter hoc ꝙ s̄sus respectu ꝓprio (rum) obiecto (rum) est verus aut si est hn̄s falsum ꝙ ꝑuissimū (hꝪ) habet .i. modicū errat .q.d. phūs. Si p̄t accidere falsitas in sensu respectu ꝓpr [...]j obiecti multo magis in fantasia sicut patebit ī fra. ¶Deinde sequitur. Secundo autē. vbi ostēdit phūs quō s̄sus p̄t errare circa sensibile ꝑ accidens. vn̄ dicit. secūdo autē de accidere hec id ē secundo ꝯtingit sentire sensibile per accn̄s. vnde alia lr̄a (hꝪ) habet. Secūdo aūt est vt hec accidatur & p̄t esse alius sensus secūdo autē est falsitas ī fantasia ꝓpter sensum. (qr) quia errat circa sensibile ꝑ accn̄s. ꝙ autē errat dicit lr̄a. vnde sequitur. Et huic .i. ī sensibili ꝑ accidens iam contingit mentiri. qd quidem enim album sit non mentitur .i. visus non mentitur circa albedinem quia ipsa videtur ꝑ se Si autem visus dicat ꝙ hoc est album puta nix vel farma aliquando mentitur quia circa sensibile ꝑ accidens potest mentiri sensus. quando scꝪ sensibile per se quasi vt sic loquar reflectitur ad aliud puta albedo ad subiectum quod non sentitur per se sed per accidens. ¶Deinde sequitur. Tercio autem· Vbi ostē ditur ꝙ contingit mentiri circa sensibilia commnnia. Vnde dicitur· Tercio autem suple contingit mentiri ex parte communium sensibilium que conseqnuntur substanciā ī quibus suut accidencia propria. Dico autem sensibilia commnnia sicut magnitudinem et motum qne accidunt sensibilibus corporibus. circa talia enim maxime accidit deceptio Iudicium enim de talibus variatur sm varietatem distancie Nam quod a remociori videtur minus videtur quia videtur sub minori angulo. ¶Deinde sequitur. Motꝰ au [...]em. Vbi post (quam) ostensum est ꝙ sensus errat circa sensibilia. et hoc tribus modis. hic concludit philosophus ꝙ multo magis errat fantasia. et primo philosophus dat vnā causam in communi. secundo descendit ad speciales modos senciendi ibi Et primus quidem ¶Qnantum ad primum potest sic formari ratio plus distat fantasia extra a sensibili extra (quam) sensuset per consequens ipsa fantasia modo debiliori recipit eam similitudinem ipsius sensibilis quam sensus eam recipiat fi ergo sensus errat circa ipsum sensibile errabit multo magis et ipsa fantasiaicirca sensibile. et hoc est illnd qd dicit philosophus in lr̄a. ꝙ motus fantasticus factus est a sensu [Page] in actu differt ab ipso sensu qui fit ab hijs tribus sensibilibus .i. differt a sensū qui sentit tribus modis scꝪ sensibile ꝑ se sensibile ꝑ accidens & s̄sibile ꝯmune. Differt inquam sicut effectꝰ a cansa & ꝑ ꝯsequēs hic effectꝰ remocior est a sensibili (quam) sua causa .s. s̄sus. Alio mō p̄t formari hec rō sic. Fantasia accipit rē nō p̄sentē. (sed) s̄sus accipit rē p̄sentē. sed quod accipit rem nō p̄ sentē accipit in maiori distancia et ꝑ ꝯn̄s magis errat. fantasia ergo plus errat (quam) sensus. (qr) quia nō semꝑ dirigit formā sensibilis quā habet ad rem sicut sensus qui mouet a sensibili p̄sente. tūc legetur lr̄a sic. Motus autē factus ab actu .i. fantasia differt .i. distat ab hijs tri (bus) sensibilibus .i. sensibili (bus) que respiciunt sensum tri (bus) modis. vn̄ & alia lr̄a habet. sensus ab actu factus distabit a sensibili (bus) ¶Deinde sequit. Et primus. Vbi descendit ad speciales errores dicēs. ꝙ primus sensus scꝪ qui est respcū sensibiliū ꝓprio (rum) in p̄sencia sensibilis ꝓprij sꝑ est verus vel ad minus in pluribus Alij autē sensus qui sunt respectu sensibilis ꝑ accn̄s eruut aliqn̄ falsitam respectu sensibilis presentis (quam) absentis· et maxime cum seusibile est ꝓcul suppleatur lr̄a ergo multo magis fantasia erit falsa. hoc mō legūt quidam. Alij legunt aliter melius vt totum referatur ad fantasiam que accipit rem in absencia qd nō facit sensus sicut supponebat modus p̄cedens legendi. Dicat ergo sic. Et primus sensus .i. sensatio et primus motus fantasie continuatur cum motu qui fit ab actu sensibiliū ꝓprio (rum) semꝑ est verus et hoc qn̄ sensibile est presens. tūc em̄ motus fantasie ꝯtinuatur cum motu qui fit a seusibili in sensum ꝓpriū. et ideo fantasia nō errat sicut nec errat sensus. In absencia autē sensus errat sicut qn̄ imaginatur in absencia esse nigra que tamē sunt alba. Alij aūt duo modi fantasie scꝪ ꝙ sunt respectu sensibiliū ꝑ accn̄s & ꝯm̄ erunt aliquādo falsi siue fit p̄sens sensibile siue absens. et hūc modum legendi sequit Adā in suis notulis suꝑ librum de aīma ¶Deinde sequitur. Si quidē igitur. vbi phūs redit ad principale ꝓpositū scꝪ ad diffinitionem fantasie et primo ponit ipsam diffinitionem. secundo ostendit vnde dicitur fantasia. secunda ibi· Qm̄ autem. ¶Quantū ad primū dicitur ꝙ si nihil aliud habet ea que dicta sunt puta ꝙ sit motus factus a sensu s actū .q.d. phūs. diffinitio debet soli ꝯuenire et debet ꝯuerti cū diffinito esse autē motū factū a sensu sm actum nō ꝯnenit nisi fantasie. & iō signū est ꝙ est diffinitio eius ¶Deinde sequitur. Quomā autē visus vbi ostenditur vnde dicitur fantasia. vbi aduertendum est ꝙ fanos in greco idem est ꝙ aparicio vel lumen et nichil apparet nisi in lumine et ideo fantasia sumit nomen a [Page] lumine & a visu cuius obiectnm est lumen et eciam quando (que) sine lnmine nichil videtur. & hoc est quod dicit lr̄a. Quoniam autem visus est maxime seusus inter alios eo ꝙ est spiritualis magis et plurima cognoscitiuus. ideo fantasia que causatur a sensu sm actum accipit nomen a lumine quia sine lumine nō coutingit videre ¶Notandum est ꝙ phūs vnum supponit et aliud cō cludit. primum quod supponit est ꝙ fantasia est causata a sensu. & hoc supponitur ex diffinitione qua dicitur ꝙ fantasia est motus factus a sensu et hoc supposito potest concludi ꝙ fantasia sumit nomen ab aliquo sensu sicut effectus a causa. sed dignius est ꝙ sumat nomen a visu vnde et fantasia dicitur visio siue apparitio ¶Ratio autem huius conueniencie est quia visus est precipuus sensus· et hanc rationem ponit phūs in lr̄a ¶Aliam rationem assignant aliqui quando sensibilia. visus maxime permanent et figuntur in fautasia. Alia atem sensibilia minus et minime sensibilia olfactus. huius autem signum est quia [...]arissime sompniant homines de odoribus et huins causa est quia debiliter habemns hunc sensum. Tactū autem licet maxime habemus tamē seruant magis qualitates in corpore (quam) intenciones qualitatum in anima et ideo raro sompniat aliquis frigus vel calorem nisi corpus interim frutescat vel calescat. sed colores figuras et eciam sonus frequē tissime sompniat eo ꝙ ista sunt magis habencia de intencione proprietatum spiritualium et ideo de facili transeunt ad fantasiam. ¶Deinde sequitur. Et quoniam immanent. Vbi post (quam) ostensum est quoniam fantasia aliquando est vera et aliquādo est falsa datur causa quare sm fantasiā animalia multa agunt et paciuntur. Causa autem et ratio est. quia in absencia rerum sensibilium manent fantasie et apparitiones animalia multa agūt et patiuntur. Alia autem quia nō habent intellectum sicut bruta animalia ¶Alia autem ex hoc ꝙ habent intellectum velatum quod quidem contigit tripliciter. quando (que) autem hoc accidit ex aliqua passione timoris vel concupiscencie vel aliquo huiusmodi que aliquando est ita fortis ꝙ obumbrat intellectum Aliquando eciam hoc accidit propter aliquam egritudinem siue infirmitatem corporis sicut accidit infuriosis freneticis letargicis et sic eciam de mnltis alijs. Et aliquando hoc eciam accidit a sompno quia in sompno ligatur racio et viget fantasia quasi dicat philosophus quando intellectꝰ est in vigore suo proprio tunc homo operatur sm ipsum inteellectum et sequitur eum et non sequitur tunc ipsam fantasiam. ¶Quando autem intellectꝰ obūbrat [Page] et obnubilatur tūc hom̄o sequitur fantasiā. hec āt obnubilatio aliqn̄ ē a fortitudine passionis sicut patet in multū rimenti (bus) vel in multum iratis vel in multū ꝯcupiscentibns aliqn̄ est ab egritudine aliqn̄ est a sompno ¶Deinde sequit. Fantasia quidē. Vbi phūs epilogat iam dicta. vn̄ dt De fantasia quidē igit quid sit & ꝓpter quid sit .i. que cā eius est in tm̄ sit dictū. ¶Quereret aliquisvt (rum) fantasia sit motus videtur ꝙ nō (qr) quia fantasia est potēcia sed potēcia nō est motus ¶Ad oppositū est dcm̄ phī. Diceudū est ad hanc questionē ꝙ fantasia hic describit ꝑ suū ꝓpriū actū q quidē actus est moueri a sensu. vnde eo modo describit quo describūtur potēcie passine qua (rum) ratio est vt moueātur ab agēti (bus) ¶Alio modo potest diri ꝙ fadtasia accipit duobus modis. vno modo ꝓ ip̄a potēcia interiori in qua fiunt appariciones fantastice. secundo mō ꝓ ip̄a apparicōe que quidem est mocio facta a sensu & hoc mō accipitur hic. Siue aūt p̄mo mō siue secūdo dicat (pꝪ) patet ad argumeutū. Nā sm primū modū licet potēcia nō sit motus tn̄ hec potēcia fantastica est potēcia passiua cuiꝰ est moui a s̄su et sic potēcia diffinit ꝑ actū quē recipit a sensu. Si aūt dicatur secūdo mō tūc magis diffinitur ip̄a motio fantastica quā dicimꝰ apparitionē (quam) diffiniat ip̄a potencia. (qr) quia cū ipsa potēcia sit in actu ꝑ mocionem hāc· posset dici ꝙ diffinit fantasia vt est in actu siue actuata ¶Secūdo que veret aliquis. Vt (rum) fantasia sit motus factus a sensu in actu. videtur ꝙ nō. (qr) quia fautasia p̄t eē in absencia sensibilis. sed qd in absencia sensibilis p̄t esse nō est a sensu in actu ergo exn̄te fantasia nō est sensus in actu ¶Ad oppositū est dcm̄ phī. ¶Ad hanc questionē dicendū est ꝙ hec diffinitio (dꝪ) debet sic intelligi ꝙ fā tasia est motus factus a sensu qui est sm actū vel qui fuit in actu. Ratio aūt huiꝰ intellcūs est (qr) quia an̄ (quam) in aīali fiat sensus in actn nō mouetur aīal motu imaginacōnis. sed cū iam fuerit s̄sus factus in actu derelinquūtur species apud virtutē imaginatiuā sm quas fiūt apparipones & fantasie ¶Ad argumētū (pꝪ) patet (qr) quia accipit s̄sus vel qui est in actu vel qui fuit in actu. Intelligemꝰ em̄ ꝙ est duplex fantasia. determinata & hec est in absencia sensibilis. nec oꝑꝪ ꝙ ꝯiūgatur sensui in actu. tn̄ oꝑꝪ ꝙ alio s̄sus fuerit in actu. Alia est fantasia indeterminata que quidē nō est in abseucia sensibilis. et de hac nō est dubiū ꝙ cō iūgitur sensui in actu ¶Ad argumentū patet
¶Incipit expositio venerabilis Alexandri suꝑ terciū librū de aīa.
DE parte aūt anime Post (quam) phūs determinauit de ꝑte anime sensitiue post (quam) eciam ostendit ꝙ sentire nō est intelligere incipit determinare de ꝑte anime intellectiue. et duo facit (qr) quia primo ponit intentū. secundo exequitur tractatū de intellectu ibi. Si igitur intelligere· Primo ergo ponit intentū suū et est sentencia sua talis ꝙ sine potēcia intellectiua dr̄at ab alijs potencijs magnitudine & subiecto sicut ponebat plato. siue tm̄ dr̄at ab alijs potēcijs sm intentionē. de hoc nō querimꝰ hic sed p̄termittimus et querimꝰ de ipso intellectu. volentes ꝯsiderare quā dr̄am (hꝪ) habet intellectus ad alias potēcias. volentes eciam ꝯsiderare ꝑ quē modū est ip̄m intelligere· et hoc est qd dicit lr̄a. ꝙ ꝯsiderandū est de ꝑte anime per quā ꝑtem aīa cognoscit et sapit. cognoscit quidem quātū ad actū simplicis intelligencie. sapit autē quā tū ad actū ꝯpositū et diuisum. Cō siderandū est inquā quā dr̄am (hꝪ) habet hec potēcia aīe que cognoscit et sapit ad alias potēcias anime. Considerandū est eciā quō .i. ꝑ quē modū [...] que principia fiat ip̄m intelligere et hec ꝯsideranda sunt de intellectu siue sit exn̄s seꝑabilis ab alijs potēcijs sm magnitudinē siue solū sm rationē .i. intentionem et nō sm magnitudinē ¶Notandū est ꝙ aī ma (hꝪ) habet ꝑtes potēciales ꝯp̄hendentes quasi ꝑtialiter & quasi modo artato qd ip̄a anima que est totū ꝯp̄hendit vniuersaliter & quasi modo illimitato· Anima em̄ est quoddā totū (qr) quia suus aspectns est ad intelligere et ad sentire et ad om̄em actū vitalem ita ꝙ ꝑ modū tocius ꝯp̄hendit in se omnē potenciā que p̄t elicere aliquē actū vitalem. quelibet aūt potēcia in se (hꝪ) habet aspectū ꝑcialem ad hūc actū vitalē vel illū. sicut potēcia sensitiua tm̄ aspcm̄ (hꝪ) habet ad sensitire & intellectiua ad intelligere ꝓpter quē aspectū ꝑcialē quelibet potē cia aīe vocatur ꝑs et ideo phūs volens loqui de intellectn dixit se velle loqui de ꝑte anime· Notandum est secūdo ꝙ quedā sunt que seꝑantur sm intentiōnē & certitudinē (qr) quia intencio et certitudo vnius nō est intencio & certitudo alcerius nō tn̄ seꝑantur subiecto & magnitudine sicut odor & sapor in pomo· hec em̄ seꝑantur certitudine et ratione quia certitudo odoris nō est certitudo saporis. nō tn̄ seꝑantur subō. Quedā tn̄ sunt q̄ seꝑant in supposito & subiecto q̄ tn̄ ꝯuemūt in intēciōe & certitudine eo mō quo dicimꝰ ꝙ .s. & plato seꝑātur in supposito tamē cō ueniūt intēcōe & certitudīe hūanitatis Quedā sunt q̄ seꝑantur vtro (que) [Page] mō scꝪ sm suppositū et sm certitudinē siue sm intencionē. & hoc modo seꝑant duo ꝯtraria. certitudo em̄ & intēcio vniꝰ ꝯtrarij n̄ ē ītēcio & certitudo alteriꝰ (qr) quia vt on̄sum ē in .x. methaphisice. ꝯtrarietas ē q̄dā dr̄a sm formā & intēcionē. ꝯtraria eciā drn̄t subō (qr) quia ēē nō pn̄t in eodē supposito· has seꝑacōes .s· sm subm̄ et intēcionē tetigit phūs in lr̄a qn̄ dixit. Seꝑabile exn̄te sm magnitudinē siue s rōnē Vbi adutendū est ꝙ plato posuit ꝑtē intellectiuā eē seꝑatā ab alijs potēcijs aīe s magnitudinē & locū. dedit em̄ potēcie intellectiue locū & organū q̄ est media ꝑs cerebri & iō ibi posuit sedē rōnis appellās illā cellulā mediā sillogisticā. Aristotiles aūt nullū organū attribuit ꝑti intellectiue (sed) solū eā seꝑat ab alijs s intēcionē (qr) quia certitudo & intēcō potēcie intellectiue nō ē certitudo vel intēcio alia (rum) potēciarum. ¶Dein̄ cū dt Si igit intelligere ē. Post (quam) posuit intētū suū incipit tractatū de intellcū. & duo facit. (qr) quia p̄mo determinat de ꝑte intellectiua secūdo ex dictis tā de intellcū (quam) de sensu ꝯcludit quid sit s̄siēdū de aīa ibi. Nūc aūt de aīa ¶Ad euidēciā p̄me ꝑtis notādū est ꝙ Aristotiles dixit se velle dr̄e in hoc tractatu de dr̄a potēcie intellectiue ad alias potēcias q̄ dr̄a ē s intēcionē & quō fit ip̄m intelligere. Dr̄a aūt huiꝰ potē cie ad alias nō p̄t videri nisi videat q̄ sit natura & quiditas huiꝰ potēcie (qr) quia vuūqd (que) ꝑ id qd ē ab oī alio dr̄t imo statim visa qditate huiꝰ potencie statī videbit ꝑ q̄d dr̄at ab alijs nō eciā p̄t videri quō .i. ꝑ q̄ p̄ncipia fiat intelligere nisi videat natura & q̄ditas huiꝰ potēcie intellectiue. Visa em̄ natura & qditate hꝰ potēcie ī tellectiue videbit ꝙ hec potēcia īcludit ꝓpriū possibile & ꝓpriū actiuū ex ꝯcursu fit ip̄m intelligere & sic (pꝪ) patet ꝙ oīa dicēda radicē hn̄t in natura huiꝰ potencie. et iō (qr) quia ita ē phūs duo facit. p̄mo ergo on̄dit q̄lis ē natura huiꝰ potēcie intellectiue. secū do ꝯꝑat potēciā intellectiuā ad potē ciā s̄sitiuā ibi Videt āt s̄sibile Prima in duas. (qr) quia p̄mo on̄dit q̄lis est natura huiꝰ potēcie. secūdo on̄dit q̄ lis ē oꝑacio eiusdē ibi Indiuisibiliū quidē intelligēcia. Prima in duas (qr) quia p̄mo on̄dit ꝙ natura hꝰ potencie ē natura possibilis. secūdo ꝙ qdli (bus) possibile arguit agēs on̄dit ꝙ hec potēcia ꝯcludit ītellcm̄ agētē ibi Qm̄ aūt sic̄ in oī. Pria in duas (qr) quia p̄mo on̄dit q̄lis ē natura hꝰ intellcūs. secūdo mouet q̄sdā dubitacōes cir̄ hūc intellcm̄ ibi. Dubitabit āt. Prima ī qn (que) (qr) quia p̄mo on̄dit ꝙ natura hꝰ intellcūs ē possibilis. secundo ex hoc ꝯcludit ꝙ ē natura īmixta ibi. Necesse ē āt. tercō ꝯcludit ꝙ ē natura indetminata ibi Quare ne (que) ip̄iꝰ ē q̄rto ꝯcludit ꝙ de natura ip̄iꝰ ē ꝙ ip̄a sola sit locus specie (rum) ibi Et benē iam. quinto on̄dit ꝙ de ratione et natura ipsius est vt ipsa discernat inter obiectū ꝓpriū & obiectum alia (rum) potenciarum inferiorum ibi. [Page] Qm̄ aūt aliud est magnitudo Primo ergo on̄dit ꝙ natura huiꝰ intellcūs ē natura possibilis & p̄t rō sua eē talis. Oīs natura q̄ patit & (hꝪ) habet aliqd simile passiōi ē natura possibilis ad recipiendū illā passionē (sed) intellcūs intelligēdo patit vel (hꝪ) habet aliqd simile passioni ergo intellcūs ē utus possibilis. de hac rōne phūs nō ponit nisi ututē minoris q̄ ē ꝙ intellectus vel patit vel (hꝪ) habet aliqd simile passioni & hoc (qr) quia intelligere ē sicut sentire. Sētire aūt vel ē pati vel aliquid simile passioni & hoc est qd dt lr̄a. ꝙ si intelligere est sic̄ sentire sequitur ꝙ ip̄m intelligere vel erit pati ab ip̄o intelligibili. ita ꝙ intelligibile cenebilt locū agētis & intellectꝰ locū paciētis. vel ip̄m intelligere erit aliquid aliud ab ip̄a passione ꝓprie accepta· hēbit aūt aliqd simile passioni & hoc ē veriꝰ. oꝑꝪ em̄ intellectū eē impossibilē passione ꝓprie dicta (hꝪ) habet tn̄ aliquid simile passioni (qr) quia ip̄e ē susceptiuꝰ spē (rum). Est em̄ in potēcia ad spēs & actu de se nullā ea (rum) (hꝪ) habet. & sic oꝑꝪ ꝙ sic̄ intellectꝰ se (hꝪ) habet ad s̄sibilia ꝙ recipit spēs s̄sibiliū & ē natura possibilis respectu ea (rum) ita intellcūs se (hꝪ) habet ad intelligibilia ꝙ est natura possibilis respcū ea (rum). (qr) quia ē natura possibilis respectu spē (rum) intelligibiliū· Notādū ē ꝙ aristotiles fundat se super duo fundamēta. Primū fundamētū est ꝙ sic̄ s̄sibile mouet s̄sum ita ꝙ sensibile hēat rōnē mouētis et s̄sus (hꝪ) habet rōnē moti ita intelligibile mouet intellectū in qua mdcōe intelligibile (hꝪ) habet rōnē mouētis & intellcūs (hꝪ) habet rō nē moti. Setūdū fundamētū est ꝙ ista mocō q̄ est in intellectu nō ē ꝓprie passio (qr) quia nō (hꝪ) habet de rōne passiōis nisi receptionē. passio em̄ ꝓprie accepta includit abiectionē a ꝯtrario & trāsmutatiouē ꝑ disposicōes medias vs (que) ad receptionē ꝓprie ꝑfectionis mocio aūt q̄ ē in intellcū solū acceptionē & ꝑfectionē includit. Terciū fundameutū ē ꝙ intellcūs de se nō (hꝪ) habet illā motionē ab intelligibili tn̄ p̄t hr̄e ex qno seqtur ꝙ natura eiꝰ sit natura possibilis de rōe em̄ possibilis ē ꝙ de se uō (hꝪ) habet hoc ad qd ē in potēcia sed pos (sed) illud hr̄e ꝑ vim extrinseci agētis ¶Quereret aliquis. vtrū sit verū qd dt phūs ꝙ natura intellcūs nr̄i est natura possibilis. & videtur ꝙ nō (qr) quia uatura possibilis est ens in potēcia ergo si intellcūs nr̄ ē natura possibilis ē ens in potēcia (sed) ens in potēcia est idē ꝙ materia. (qr) quia vt dt ꝯm̄. in de subā orbis. materia subātur ꝑ posse ergo intellcūs idē ē ꝙ matia. ꝯn̄s ē impossibile ergo & an̄s ¶Ad oppositū fit dcm̄ phī ¶Ad hāc q̄stionē ꝯīter dr ꝙ intellcūs nr̄ ē possibilis sicut dicit phūs in lr̄a. Et hec via ꝯmunis ponit ꝙ intellectꝰ est p [...]ssiuꝰ qd potest venari duplici via Prima via sumetur ex habitudine quā habet intellectus noster ad intelligibilia. Secunda via sumetur ex ꝯueniēcia que est inter ens in effectu et ens in conceptu· [Page] ¶Ad euidenciā p̄me materie ē notandū ꝙ quidā antiquo (rum) dixer̄t ꝙ habitudo intellcūs nr̄i ad intelligibilia ē talis ꝙ ip̄e intellcūs nr̄ ꝯponit ex oī (bus) intelligibili (bus) (qr) quia ꝯpoīt er p̄ncipijs oīm enciū. Aliter em̄ n̄ pos (sed) cognoscere oīa nisi ꝯponeretur ex oī (bus) Si hec opīo eēt ua seq̄ret ꝙ ītellectꝰ nr̄ nō eēt possibilis respcū ītelligibiliū (qr) quia nulla res ē possibilis respcū eiꝰ qd ē. s hāc āt potēciā intellcūs nr̄ ē oē ītelligibile. hec āt opīo falsa ē (qr) quia intellcūs nr̄ nō ꝯponit ex intelligibili (bus). Alia via ē ꝙ intellcūs de se nudꝰ ē ab oī intelligibili extrinseco (qr) quia creat sic̄ tabula rasa Sic̄ ergo tabnla rasa de se non (hꝪ) habet scripturā tn̄ p̄t eā reciꝑe ꝑ actōm scribētis ita ītellcūs nr̄ de se nudꝰ ē ab ītelligibili extrinseco tn̄ p̄t fieri sub quolibet intelligibiliū ꝑ actōm ip̄iꝰ intelligibilis & eēt simile magis de scriptura & intelligibili. Si scriptura pos (sed) seip̄am scribere ī tabula rasa sic̄ intelligibile p̄t q̄i seipsum scribere in ītellcū ip̄m mouēdo & (qr) quia intellcūs ē nudꝰ oī intelligibili extrinseco seqtur ꝙ rō eiꝰ sit rō possibilis & (qr) quia de rōe possibilis ē ꝙ ip̄m sit nudū ab oī actu p̄t tn̄ fieri sub actu sic ergo (pꝪ) patet p̄ma via. Secū da via sumit ex habitudīe & ꝯueniencia q̄ ē inter ens in effcū & ens ī ꝯceptu ¶Ad cꝰ euidenciā notandū ē ꝙ ens ī effcū & ens ī ꝯceptu drn̄t sic̄ (pꝪ) patet in vi. methaphisice. (qr) quia ens in effcū ē ens ve (rum) & fixū· Ens aūt in ꝯceptu ē eus diminutū· licet āt sic drānt tn̄ ī alio ꝯueniūt (qr) quia sic̄ ens ī effcū dīdit ꝑ potēciā & actū ita ens ī ꝯceptu· Ens em̄ ī effcū p̄mo ē in potēcia postea ꝑ vim agētis tr̄hitur de potēcia ad actū. & ideo dcm̄ ē ·ix. metha· ꝙ ī eodē nuo potēcia p̄cedit actū cꝰ rō ē (qr) quia ens p̄mo ē ī potencia postea ī actu. nō em̄ dicēdū ē ꝙ ens ī materia ē ī actu sic̄ dixit Anax̄. (sed) ē ī potēcia de q̄ potēcia trāsit ad actū sic̄ dcm̄ ē de ente ī effcū ita dicē dū ē de ente ī ꝯceptu scꝪ ꝙ ens ī cō ceptu p̄mo ē ī potēcia postea fit in actu. & hoc (qr) quia intellcūs nr̄ p̄mo p̄t moui ad intellectiōm secūdo actu mouet. ex quo seqtur ꝙ ītellcūs nr̄ p̄ mo ē possibilis qd debuit ꝓbari secū do fit actu ens Ita ꝙ imagīabimnr ꝙ sic̄ ens ī effcū diuidit ꝑ materiā formā & ꝯpositū ex hijs vt (pꝪ) patet vij. metha. ita ens ī ꝯceptu p̄t dīdi ī aliq̄ ꝯsilīa hijs (hꝪ) habet em̄ aliq̄d silē materie & hic ītellcūs ē possibilis (qr) quia sic̄ matia ē ī potēcia ad ens ī effcū. ita ītellcūs possibilis ē ī potēcia ad ens ī ꝯceptu (hꝪ) habet eciā aliqd silē forme et hoc ē ip̄a ītellectio siue speculacō (qr) quia sic̄ ip̄a for̄ actuat materiā ētitate reali quā vōt phs̄ vij. metha. ens ex̄ aīam ita ip̄a speculacō siue ītellectō actuat ip̄m ītellcm̄ possibilē entitate intēcionali (hꝪ) habet eciā ens ī ꝯceptu silē cōposito qd quidē ē ītellcūs speculatiuꝰ qui quidē cōpoītur ex ītellectu possibili & ip̄a speculacōe vt sic̄ ens ī effcū cōpoītur ex materia & for̄ reali ita ens cōpositū ī cōceptu cōpoitur ex ītell cū possibili & sor̄ ītēciōali [Page] ¶Ad argumentū p̄t patere ꝑ iā dicta nō em̄ sequit ꝙ intellcūs sit materia. (sed) bn̄ sequit ꝙ intellectus bn̄ tenet locū materie in enti (bus) ītelligibili (bus). Vbi adutendū ē ꝙ tplex dr̄a ē inter materiā & intellcm̄ possibilē. Prima dr̄a ꝙ litet vtrū (que) sit ens ī potēcia tn̄ hoc nō ē nisi in potē cia ad ens in effectu idē aūt ē in potēcia ad ens intēcōis. Ex quo seqt secūda dr̄a. Ens em̄ in effectu est ens ꝑticulatū & diuisū & iō materia eo ip̄o ꝙ ē in potēcia ad ens ī effcū ē in potēcia ad ens ꝑticulatū & diuisum Ens aūt intēcōis abstrahit ab ente in effcū & ꝑ ꝯn̄s ab ente ꝑticulato & diuiso & (qr) quia ꝑticulatio & diuisio vel ē ꝑ materiā vel ē ꝑ aliqd simile materie sequit ꝙ abstrahit a materia. Intellcūs ergo possibilis eo ip̄o ꝙ ē in potēcia ad eē in ꝯceptu & intēcōis sequitur ꝙ abstrahit ab eē in effcū & ꝑ ꝯn̄s ab eē ꝑticulato & diuiso & hoc qd ꝯsueuit dici ꝙ quiditas q̄ abstrahit ab hoc vel illo ē obm̄ intellcūs. Tercia dr̄a ē (qr) quia intellcūs possibilis cognoscit et sapit materia āt nō. hec dr̄a p̄t patere ex p̄dictis vt em̄ dcm̄ ē. Intellectꝰ possibilis recipit ens intēcionale. Ens āt intēcionale ē eus suꝑ lumine & ꝑ ꝯn̄s sub cognicōe et māifestacōe (qr) quia oē qd manifestat ī lūie manifestat. Ens āt in effcū abstrahit a lūine intellectiuo & ꝑ ꝯn̄s a cognicōe & hāc dr̄am attēdentes phī antiqui dicebāt ꝙ materie natura nō illustrat suꝑ for̄s q̄ sunt in ip̄a. natura āt ītellcūs illustrat suꝑ formas q̄ sunt in ipso & iō discernit. ¶Quereret aliq̄s. vt (rum) intellcūs pos (sed) hr̄e aliquē actū quē eliciat videt ꝙ n̄ (qr) quia possibile vt possibile nullū actū elicit (qr) quia oē qd elicit actū ē ī actu intellcūs vt declaratū ē ī q̄stione p̄cedenti ē ī potēcia ergo n̄ elicit actū ¶Ad oppoītū ē. p. ix. metha. vbi dt ꝙ ītelligere ē actio m [...]nēs ī agēte Si āt ītelligere ē act [...] videt ꝙ intellcūs ē actiuꝰ sequit ꝙ elitiat actū ¶Circa hāc q̄stionē ē imaginacō. quidā em̄ imagināt ꝙ ītellectꝰ ē pure possibilis & iō nullū actū elicit Ymagināt āt hij sic ꝙ intelligibile mouet intellcm̄ in quo q̄ dē moui ē mocō actiua ex ꝑte intelligibilis q̄ quidē mocō actiua nō p̄t vocari intelligibile alias oē intelligibile ītelligeret. mocō āt passiua est ex ꝑte intellcūs q̄ quidē mocō passiua idē ē qd ītellectio. ita ꝙ ip̄m ī telligere ex hoc ē (qr) quia intellcūs recipit hāc mocionē factā ab intelligibili. hec āt imaginacō nō videt bn̄ possibilis Intellcūs āt nr̄ ꝯponit & diuidit & iudicat. Cercū ē āt ꝙ ꝯponere & diuidere & eciā iudicare ē qd dā agere. nō āt ē bn̄ intelligibile ꝙ ꝯponere diuidere & iudicare sic̄ prima mocō passiua intellcūs īmo magis videt eē actū elicitū ab ītellectu Et iō ē alia imaginacō q̄ ponit ꝙ ī tellcūs p̄mo mouet ab intelligibili q̄ quidē mocō aliquo mō actuat intellcm̄ possibilē vt sic actuatꝰ. p̄mo quidē posset eli [...]re actū simplicem [Page] formādo ꝯceptū sine diffinicōe de obiecto intelligibili. secūdo pos (sed) elicere actū ꝯpositū & diuisū formādo ꝓpositionē. tercio pos (sed) discernere a p̄ missis ad ꝯclusionē formādo sillogismū Seq̄ndo hāc imaginacionē (pꝪ) patet solutio ad argnmētū qd est ꝯtra hoc nā ab intellcū possibili actꝰ nisi p̄us actuet ꝑ obm̄ nō egredit
NEcesse ē ita (que) Post (quam) phūs on̄dit ꝙ intellectꝰ nr̄ ē possibilis hic ex hoc ꝯcludit ꝙ intellcūs nr̄ est īmixtus & p̄t eē rō sua talis· Intellcūs qui p̄t oīa intelligere vel qui oīa intelligit ē īmixtus (sed) intellcūs nr̄ ē hmōi ergō ē īmixtꝰ. Visa hac rōe (pꝪ) patet lr̄a q̄ dt ꝙ necesse ē intellcm̄ nr̄m eē ī mixtū. cꝰ rō ē. qm̄ oīa intelligit. et (qr) quia intellcūs nr̄ ē īmixtꝰ iō bn̄ dixit Anax̄. qn̄ dixit ꝙ intellcūs p̄mꝰ ē īmmixtus. ve (rum) ē ꝙ alia rō mouet anax̄· ad ponendū intellcm̄ p̄mū immixtū et alia rō mouit nos ad ponē dū intellcm̄ nr̄m eē īmixtū. Anax̄. em̄ iō posuit intellcm̄ p̄mū eē īmixtū vt oī (bus) imꝑet. nos āt iō ponimꝰ intellcm̄ nr̄m eē īmixtū vt oīa cognoscat. Si em̄ intellcūs nō eēt mixtus alicui forme corꝑali ista forma intus apparēs ꝓhiberet ex̄neū .i. ī pediret ip̄m intellcm̄ a cognicōe natura (rum) & quodāmodo obscurabit .i. claudit & velabit intellectū ne alia cognoscat. Sicut si visus hrēt aliliquē colorē ille color ꝓhiberꝪ alios colores ne viderent ¶QuererꝪ aliquis vn̄ sequat ꝯn̄a ītellcūs nr̄ oīa cognoscit ergo ē immixtus ¶Ad hāc q̄stionē dicēdū ē ꝙ intellcm̄ nost (rum) rē īmixtū p̄t declarari duobus modis. Primꝰ modꝰ est ex possibilitatis latitudine q̄ ē in intellcū. ex qua declaracōe patebit veritas ꝯn̄e iā facte. Secūdꝰ modꝰ erit ex actu nostri intellcūs ¶Ad cꝰ euidenciā notandū ē ꝙ potēciā eē mixtā p̄t intelligi duo (bus) modisvel (qr) quia ē īmersa materie ita ꝙ ip̄a īmersio sit mixtio vel (qr) quia est artata & q̄si ligata ad certū organū & instrumentū eo mō quo sunt mixte ututes organice. et vtro (que) mō hēmꝰ ꝓpositū nostrum. Oīs em̄ for̄ q̄ ē īmersa materie vel q̄ est ligata ad certū organū ē artate possibilitatis. sicut videmꝰ ꝙ potēcia visiua est artata ad cognoscendū tm̄ lucida & potēcia auditiua ē artata ad cognoscendū tm̄ sonora ita ꝙ sicut hee potēcie artant ad certas drās entis. Intellcūs āt noster nō ē artate possibilitatis. (qr) quia sua possibilitas se extēdit ad totū ens intelligibile. ergo sua possibilitas nō ē immersa materie vel alligata organo. & ꝑ ꝯn̄s nō est īmixta. hijs em̄ du (bus) modis dicebat mixtio. ex quo (pꝪ) patet veritas ꝯn̄e iā dcē q̄ fuit. potēcia intellectiua oīa ītelligit. ergo n̄ ē mixta .q.d. potēcia q̄ aspitit oīa ītelligibilia nō ē potēcia artata. (sed) quodam modo infinita. q̄ infinitas dat sibi ꝙ sit potēcia īmixta. talis aūt potēcia nō est alligata materie nec organo (qr) quia materia & organū potēciā artat [Page] Ymaginabimur ergo p̄mo ꝙ oē recipiēs (dꝪ) debet eē denudatū a natura recepti & (qr) quia intellcūs nr̄ p̄t intelligere oēs for̄s materiales sequit ꝙ sit de nudatꝰ a for̄ materiali. Si em̄ ītellectꝰ nr̄ esset artatꝰ ad ītelligibile tm̄ vel illud. hoc intelligibile ꝓhiberet ip̄m ne eēt in potēcia ad alia intelligibilia sic̄ si potēcia materie eēt artata ad hoc ens in effcū nō esset ī potēcia ad multa eucia ī effcū. ita ꝙ ītelligemꝰ ꝙ sic̄ matia p̄t fieri sub multis enti (bus) ī effcū. iō nō ē artata ad hoc ens vel illd. ita ꝙ ītellectus possibilis p̄t oīa fieri ī ꝯceꝑtu nō ē artatū ad hoc ens ī ꝯceptu vel illd (qr) quia talis artatio vt dr ī lr̄a prohibet ip̄m videre alia. Secūdo imaginabimnr ꝙ ītellcūs nr̄ p̄t duo (bus) modis ꝯsiderari· p̄mo mō in (quam)tū ē q̄dā for̄ secūdo in (quam)tū ē q̄dā potēcia. In (quam)tū āt ē q̄dā for̄ sic ꝑficit materiā ita tn̄ ꝙ excedit materiā (qr) quia nō ē for̄ īmersa materie & (qr) quia (hꝪ) habet oꝑationē ꝓpriā ī q̄ nō ꝯīcat corꝑi Inueniūt em̄ q̄dā forme īfime q̄ nō excedūt cōditionē materie & tales sunt forme artate. Alie aūt forme inuemūt q̄ vniunt materie. & tn̄ (quam)tū ad oēm ꝑtē sin n̄ alligātur materie. & talis for̄ ē aīa hoīs hec em̄ aīa q̄si creata ē ī ꝯfinio forma (rum) īfime (rum) & forma (rum) sup̄marū. & iō ip̄a aīa ni (quam)tū attingit for̄s īfimas (hꝪ) habet potēcias mixtas & alligatas organo. In (quam)tū āt attingit formas sup̄mas h [...] potēciā liberā q̄ nō sequit ꝯdicōes organi q̄lis potēcia ē potēcia intellectiua. & iō ītellectꝰ si ꝯsideretur. secūdo mō scꝪ sm ꝙ ē potēcia nō ē potēcia artata. potencia em̄ seqtur modū forme & (qr) quia hec forma ītellectiua vt dcm̄ ē excedit cō dicōes materie. iō eciā potēcia eius nō artabitur a matia. Sic ergo (pꝪ) patet p̄ma via q̄ accepta fuit ex latitudīe possibilitatis ītellectiue. secūda via accipitur ex actu eiusdē potēcie Ad cꝰ euidēciā notādū ē ꝙ potēcia q̄ ē ī mersa materie vel q̄ ē alligata īstrumēto nō (hꝪ) habet ꝓprie actū reflexiuū (qr) quia materia īpedit reflexiōz. cū ergo potēcia ītellectiua hēat actū reflexiuū oꝑꝪ ꝙ sit potēcia libera non alligata matie. & ꝑ ꝯn̄s uō ē potēcia [...]xta. ¶Secūdo q̄reret aliqs ad euidenciā lr̄e. vt (rum) fit silē de posicōe anax̄. & posicōe phī. ad qd dicēdū ē ꝙ sic. Ad cꝰ euidenciā adutēdū ē ꝙ anax agoras (qr) quia posuit ītellcm̄ p̄mū & cognitiuū & factiuū (qr) quia ad imꝑiū eiꝰ fiebāt res uaturales. phūs āt posuit ītellectū nr̄m cognitiuū re (rum) naturaliū & nō factiuū (qr) quia nr̄ magis mouetur a r̄ (bus) naturali (bus) (quam) moueat res naturales & (qr) quia ītellcūs primꝰ sm anax̄. ē factiuꝰ oīm re (rum) naturaliū. iō nō ē artatꝰ īfra ordinē re (rum) naturaliū sed ē eleuatus sup̄ totū ordinē & est exēplū ī spē hoīs vel aliqua alia specie Qd em̄ generat vel educit ad esse vnū indiuiduū infra speciem hoīs bene p̄t esse infra speciem illam in qua est ipsum eductū si tamen esset aliquod agens quod haberet aspectum in educendo super totam speciem hoīs impossibile [Page] est ꝙ tale agēs eēt infra spēm hoīs alias pos (sed) seip̄am educere ad eē sed necessario tale agēs eēt eleuatū sup̄ totā spēm hoīs nō artatū ad ordinē hꝰ spēi. Eodē mō (qr) quia intellcūs primꝰ ē factiuꝰ oīm euciū possibiliū sed magis eleuatꝰ sup̄ oīa possibilia vt possit oi (bus) imꝑare vt dt anax̄. A simili (qr) quia intellcūs nr̄ p̄t oīa intelligere nō ē artatus ad hāc formā materialē intelligibilē vel illā (sed) ē magis eleuatꝰ suꝑ ordinē forma (rum) materialiū īmersa (rum) vel alligata (rum) organo vel instrumēto ¶Dein̄ cū dt Quare ne (que) ip̄iꝰ. on̄dit. p. ꝙ natura ip̄iꝰ intellcūs nō ē possibilitas determinata. dicēs ꝙ ita ē ꝙ ītellcūs oīa cognoscit. iō nō ꝯtingit naturā ip̄iꝰ intellcūs eē vnā ·i. eē determinatā ad hoc cognoscibile vel illud (sed) ꝯtingīt hāc solā eē naturā ītellcūs (qr) quia ē possibilis respcū oīm cognoscibiliū. Voco em̄ hic ītellcm̄ quo aīa intelligit & opinat qui quidē intellectus nichil ē actu eo (rum) q̄ intelligit an̄ (quam) ea intelligat (sed) tn̄ ē in potēcia respcū oīm eo (rum) et (qr) quia ita ē ꝙ possibilitas intellcūs ē respcū oīm cognoscibiliū. iō nō ꝯtingit ip̄m misteri corꝑi .i· alligari organo corꝑali: (qr) quia si erit aliqd organū corꝑale ītellcūi sic̄ ē ꝑti s̄sitiue seq̄t ꝙ hr̄et aliquā naturā ꝯformē naturis s̄sibiliū. nō āt nullū ē ·i. ip̄e intellcūs ad nullū s̄sibiliū artatꝰ ē. & hoc ē qd dt lr̄a ꝙ si intellcūs alligat organo seqt ꝙ sit alicꝰ q̄lis .i. alicꝰ ꝯformis q̄ litati organi vel q̄litati obī artati. si [...]t em̄ tale alligatum̄ organo calidū aut frigidū .i. ꝯforme calido aut frī gido ip̄iꝰ organi. Notādū ē ꝙ sm̄a phī fūdat suꝑ duo fūdamēta· Primū fundamētū ē ꝙ sunt aliq̄ potencie q̄ sunt vne .i. determīate respcū vniꝰ generis cognoscibiliū sic̄ visꝰ respcū lucido (rum). & auditus respcū sono (rum) & s̄sus ꝯīs respcū s̄sibiliū cō muniū vel ꝓprio (rum). Secūdū fundamētū ē ꝙ hec vnitas siue determīatio ī tali (bus) potēcijs ex hoc orit ꝙ tales potēcie hn̄t for̄litates suo mō ꝓporcionatas & ꝯformes ꝓporcōi (bus) & q̄litati (bus) organo (rum) eo mō quo dicimꝰ ꝙ potēcia visiua ē q̄si q̄dā for̄litas q̄ ꝯformat organo oculi & iō potēcia visiua tm̄ videt in oculo & nō ī pede. Terciū fundamētū ē ꝙ potencia intellectiua talis for̄litatis ē ꝙ nō ꝯformat ꝓporcōi alicꝰ orgāi ex quo sequit ꝑ p̄mū fundamētū et secūdū ꝙ ip̄a nō ē artata ad aliquam formā s̄sibilē (sed) ē eleuata suꝑ totā naturā s̄sibilē & in potēcia ad oē cognoscibile. & iō phūs in lr̄a post (quam) dixit ꝙ intellcūs nō ē vna natura .i. artatus ad vnū genꝰ statim ꝯcludebat ꝙ intellcūs nō admiscet corpori dans intelligere ꝙ vnū seq̄ret ad aliud ¶Quereret aliquis vt (rum) intellcūs sit natura vna videt ꝙ sic (qr) quia ens & vnū ꝯutūt (sed) intellcūs ē ens ergo ē vnū ens. Preterea .iiij. metha. nō dr̄t dr̄e hō & ens hō et vnꝰ hō ergo a silī uō dr̄t intellcūs & ens intellcūs & vnꝰ intellcūs ergo intellcūs ē vnꝰ & ꝑ ꝯn̄s vniꝰ nature [Page] ¶Ad oppositū ē sentēcia phī ¶Ad hāc q̄stionē dicēdū ē ꝙ duo (bus) modis p̄t intelligi intellcm̄ esse vnā naturā. p̄mo mō vc̄ q̄rat vt (rum) ī tellcūs possibilis sit vna natura infra ordinē enciū distincta ab alijs naturis & sic dicēdū ē ꝙ ē vna natura. dcm̄ ē em̄ ī p̄cedc̄ti (bus) ꝙ aīa hūaua (hꝪ) habet vnū q̄dū infra ordinē enciū. & hoc (qr) quia ē creata in ꝯfinio sup̄marum subā (rum) & infima (rum) forma (rum). dcm̄ ē etiā sup̄ ꝙ ītellcūs possibilis ē īfra ordinē intellcūaliū & assimilat materie. Vbi adutēdū ē ꝙ ordo in enti (bus) (hꝪ) habet ꝙ sup̄mū infimo (rum) attingat ī fimū sup̄mo (rum) ex qno oꝑꝪ ꝙ sup̄mū corpo (rum) atringat infimū ītellectiuū Sup̄mū aūt in corꝑi (bus) ē corpꝰ optime ꝓportionatū scꝪ corpꝰ hoīs. qd quidē corpꝰ attingit infimū intellectū scꝪ materialē intellcm̄ & possibilē ꝙ aūt sit infimꝰ ītellectuū (pꝪ) patet (qr) quia intellcūs seꝑati qui nō attingūt corpora vt forme nec ꝯīcant corꝑi nec ꝯīcant ꝯīcanti corꝑi. hic āt intellectꝰ liꝪ nō ꝯīcet corꝑi (qr) quia nō ē alligatus organo tn̄ aliquo modo ꝯīcat ꝯīcanti corꝑi ꝯīcat em̄ fantasie q̄ ꝯī cat corꝑi. Ex hijs seqtur ꝙ intellectus nō ē vna natura q̄ attingat sup̄mū infimo (rum) & infimū sup̄mo (rum). Alio mō p̄t q̄ri vt (rum) intellectus sit vna natura .i. vmꝰ aspcūs tminati ad vnū ordinē cognoscibiliū tm̄ sic̄ visus (hꝪ) habet aspectū terminatū tm̄ ad lucida & auditus tm̄ ad sonos. Et si hoc q̄reret quō dicendū ē ꝙ intellectꝰ nō ē vna natura. cuiꝰ rō ē (qr) quia q̄nto potēcia est suꝑior tanto (hꝪ) habet latiorē aspectū & minꝰ artatū sic̄ sensus ꝯīs (hꝪ) habet laciorē aspectū (quam) aliquis sensus ꝑticularis. Quili (bus) em̄ s̄suuū ꝑticulariū tantū aspicit sensibile vnius ordnns. sensus autē ꝯmunis quasi eleuatus suꝑ sensus ꝑticulares aspicit totum ordinem sensibilium omniū sensuum ꝑticularium. Cum ergo intellectus sit potencia eleuatissima inter potencias cognitiuas· necessario sequit ꝙ suꝰ aspectus sit latissimus et ꝑ ꝯn̄s q̄ntum ad hoc non est vna natura. et ideo philosophus in littera post (quam) dixit ꝙ intellectus omnia intelligit. et quia immixtus statim ex hoc concludebat ipsum non esse vnam naturam quasi diceret ex hoc ꝙ omnia intelligit intellectus habet latissimum aspectum ex quo sequitur ꝙ non est vna uatura .i. vmus aspectus ¶Ad argumentū primū & secundum (pꝪ) patet quia currūt sm primā viam ꝓbant em̄ ꝙ intellcūs habet gradum terminatū et vnum infra encia sed tamen hoc nō ꝓbat ꝙ aspectus eius sit tantum vnus .i. tantū vnius ordims. ¶Quereret aliquis vtrum verum sit quod dictum est in littera ꝙ intellectus nichil ē eorum que sunt ante intelligere videtur ꝙ non. quia sm hoc intellcūs nichil esset intelligibiliū nisi actu intelligeret qd quidē falsum est. scī ens enim et actu non considerans aliquid est intelligibilium et tamē c̄iens sonat in habitum. [Page] ¶Ad oppositū ē dcm̄ phī. ¶Ad hāc questionē dicēdū ē ꝙ ītelligere p̄t sonare in hītū vel ī actū. Ymaginabimur em̄ ꝙ ens ī ꝯceptu (hꝪ) habet duplex eē vnū eē (hꝪ) habet in sinu meōrie qd quidē eē vocatur a quibusdā eē abditū siue abscōditū. & hoc eē ē ꝑ modū habitus ita ꝙ hoc ītelligere ē intelligere habituale. Secūdū esse (hꝪ) habet ens ī ꝯceptu in acie intelligēcie et hoc est qn̄ actu ꝯsiderat. De hoc duplici eē entis in ꝯceptu dixit phūs ij. topico (rum). qn̄ dixit multa scimus sed tm̄ vnū intelligimꝰ .q.d. multa hēmꝰ in habitu memorabili sed tn̄ tm̄ vnū speculamnr in acie intelligēcie. Qn̄ ergo q̄ritur vt (rum) ītellectꝰ sit aliqd eo (rum) q̄ sunt an̄ ītelligere Si ꝑ intelligere intelligatur eē vei intellecte tā in habitu (quam) ī actu Sic dicendū est ꝙ intellcūs nichil est eo (rum) qne sunt ante intelligere vel ꝑ modū habitꝰ vel ꝑ modū actꝰ & nisi ꝯtingat isto mō vel illo nichil est eo (rum) que sunt· Si āt ꝑ intelligere tm̄ ītelligatur ꝯsideracō actualis diuisa ꝯtra habitualem sic verificatur verbū phī et sm hec (pꝪ) patet ad argumentū. Accipiebat em̄ intelligere ꝓ actu tm̄ ꝯsideracōis. Notandū ꝙ sm aliquos bremus solui p̄t ista q̄stio. Dicūt em̄ ꝙ intelligere hic acceptū vel idem est ꝙ species ī pressa intellectui vel idē est ꝙ mocio passiua facta intellectu ab ip̄o intelligibili et tūc (pꝪ) patet lr̄a phī que dt ꝙ intellectus de se tm̄ est possibilis & (qr) quia possibile de se nō ē illud ad qd est possibile· sed hoc est ꝑ extrinsecum agens· ideo intellcūs nichil est eo (rum) que sunt quantum ad esse in conceptu ante intelligere .i. ante (quam) inoueatur ab intelligibili ita ꝙ hoc habeat ꝑ aliud & nō de se et sic imaginabimur ꝙ sicut materia nichil ē eo (rum) que sunt in effcū formali ante (quam) deducatur ad esse in conceptu ante (que) moueatur ab intelligibilibus &c̄.
ET bene iam dictis Post (que) ostensum est ꝙ intellcūs hic quem qnerimꝰ est possibilis qd fuit primū declaraudum. & ꝙ est immixtus quod fuit secundū & ꝙ eiꝰ non fuit vna natura quod fuit tercium· Concludit phūs ex dictis ꝙ beue dixerunt illi qui dixerunt intellectum locum esse specicrum Et duo facit phūs· (qr) quia primo ostēdit qd dictum est. secundo manifestat quedam dicta ibi. Qui autē nō similis ¶Quantum ad primum continuetur sic lr̄a· Ita dictum est ꝙ intellectus est immixtus et nō alligatꝰ organo. et quia ita est ideo bene fuerunt dicentes illi qui dixerunt aī mam locum esse specierum. Verū est ꝙ anima non tota est locus specierum sed tantum ꝑs intellectiua quia non habet organum. que tamē non est ita locus specierum ꝙ habeat species in actu sed tantum in potēcia ¶Quereret aliquis· vnde sequitur hec ꝯn̄a intellectus nō alligatur [Page] organo ergo tm̄ ip̄m ē locu [...] specie (rum). Ad qd dicēdū ē ꝙ potēcis ītellectiua ꝑtim ꝯuenit cū alijs potēcijs q̄ ꝯcernūt organū speciale & ꝑtim ab eis differt. ꝯueniūt quidē (quam)tū ad radicē. eēncia em̄ aīe videt radix oīm potēcia (rum) Drn̄t aūt tn̄ (quam) tū ad subm̄: (qr) quia ututes materiales ita radicē hn̄t eēnciā aīe ꝙ cū sint in subō fundāt in organis potencia aūt intellectiua ita radicē (hꝪ) habet eēnciā aīe ꝙ solū ē in ea sic̄ in subō & nō in aliquo organo· (qr) quia uullū organū concernit. Ex hac dr̄a (pꝪ) patet ꝯn̄a iā dicta (qr) quia em̄ potēcie inferiores ꝯcernūt organū speciale. ideo ip̄e species nō tm̄ recipiūtur in eis (sed) eciā in ꝯmēto & ꝑ ꝯn̄s non sunt locua specierum. potēcia aūt intellectiua (qr) quia solū fundatur ineē aīe iō tm̄ ē locus specie (rum). (qr) quia nō ꝯcernit organū qd cū ip̄a posset eē locus specie (rum)· Est em̄ diligē ter adutendūꝙ utus intellectiua n̄ est utus corporea .i· alligata corꝑi qd (pꝪ) patet cū ip̄a pos (sed) eē locus speciei. Oīs em̄ utus corꝑea vel est q̄litas simplex q̄lis ē color & frigꝰ vel est utus q̄ sequit ex mixtioue ista (rum) q̄ litatū vel est utus addita ꝯplexiōi ficut aliq̄ organica. nulla aūt ista (rum) est potēcia intellectiua (sed) est eleuata suꝑ totū ambitū ha (rum) virtutum ¶Deinde cū dt. Qm̄ aūt nō similis. manifestat quedā que sup̄ dixit et dno facit sm ꝙ· duo manifestat secūda ꝑs ibi. Cū aūt sic singula fiat. manifestat ergo p̄mū Dixit em̄ supra ꝙ simile est de intelligere et sensitire quia tam ītelligere (quam) sensitire non est proprie pati sed habet aliquid simile passioni ne ergo aliquis crederet ꝙ omnino esset simile de intelligere et sensitire siue de sensu et intellectu manifestat ꝙ n̄ est similis impossibilitas sensitiui et intellectiui. Sensus enim licet non paciatur per se a sensibili passione proprie accepta patitur tamē per accidens inquantum tamen ꝓportio organi corrumpitur ex excellenti sensibili quod quidem non accidit in intellectu: quia organo non alligatur et propter illam dissimilem passibilitatem accidit ꝙ sensus non potest sentire post (quam) fuerit motus a forti sensibili· sicut enim auditus non potest seutire sonū post (quam) fuerit motus a magnis sonis. ne (que) visus potest videre. ne (que) olfactus potest odorare post (quam) hij sensus fuerint moti ex fortibus coloribus odoribus corrumpentibus proportionem organi. Intellectus autem quia enim non habet organū corporeum post magnnm intelligibile non minus intelligit minus intelligibile ¶Sed magis causa autem huius diuersitatis est quia sensitiuum non est sine corpore. id est sine organo corporali. Intellectus autem sepa [...]atus est. Notandū est propter litterā ꝙ forma sensibilis fortis reddita organo tenet ab ipso ali (quam)diu et tunc sub forma illius prius sensati sensatur. secunda em̄ & minus sensatur in natura [Page] sua īmo q̄si sentit sub natura p̄mi. et iō ꝯtingit ꝙ aliquis vidēs ali (quam) diu intēsam & clarā albedinē et fortē si statī ꝯutat se ad virorē vel ad aliū colorē videt ip̄m viride sicut tectū tenui pāno albo. & ꝓpt eandem cām illis qui diu habitauerūt ī molēdmis multa (rum) videt nō posse recedere sonꝰ molēdīo (rum) auribꝰ ab et iō nō faciliter audiūt suauiter loq̄ntes (qr) quia fortis īmutatio p̄ma īpedit secū dā. nō sic āt ē in incellcū. īmutatio em̄ maioris intelligibilis nō īpedit īmutationem minoris intelligibilis īmo magis coadiuuat. videmꝰ em̄ ꝙ intellcūs īmutatus ab ītelligibilitate p̄ncipio (rum) coadiunat ad intelligeudū ꝯclusiōes ¶Notao [...]ū ē secūdo ꝙ antiqui ad intelligēciā hniꝰ passus distinguebāt triplex genus passionis. Est em̄ vuū genꝰ illius passionis ꝙ ē receptio tm̄ sine trāsmutacōe. & hoc attribuit ututi ītellectiue in ꝯp̄hendēdo. Secūdū autē genꝰ ē recepcio cū trāsmutacōe simplititer faciēte abiectionē in ꝑtibus subē paciētis & talis passio ē in re (bus) materiali (bus) ex̄ alterabili (bus). Terciū genꝰ passiōis ē q̄si mediū inter ista duo qd ē recepcō cū qualicū (que) trāsmntacōe nō ua q̄lis passio ē in sensu. hāc em̄ nō ꝯicat abiectio ꝑciū (sed) debilitacō ꝯp̄hensiōis ¶QuererꝪ aliqs vt (rum) sit ve (rum) qd dcm̄ ē in lr̄a ꝙ intellcūs ē seꝑatus· Dicēdū ē ꝙ intellcūs seꝑati sine seꝑato (rum) ē multiplex. vno em̄ mō dicimꝰ seꝑatum ip̄m vniusale denudatū a specificāti (bus) & ip̄m īdiuiduāti (bus) ita ꝙ ip̄a de nudatio ē ip̄a seꝑatio & sm istū intellem̄ seꝑati. intellcūs possibilis n̄ ē seꝑatus (qr) quia ē artatus ad certā speciē & ad certū indiuiduū cū multiplicatio incellectuū sit sm multiplicationē corꝑm: nisi forte intelligat ꝙ potēcia intellectiua respcū sui obiecti ē hoc mō seꝑata (qr) quia nō ē artata & q̄si specificata ab hoc ordīe cognoscibiliū vel illo puta ab hoc ordine colo (rum) vel ab hoc ordīe sono (rum) (sed) ens denudatū ab hijs ordmi (bus). potencie aūt s̄sitiue sunt infra hos ordines et iō ꝯiūcte· Secūdus intellcūs seꝑati est vt illud vocet seꝑtū ab hoc qd ē potēcia illud & de se nō (hꝪ) habet illd eo ꝙ sui natura nō dat sibi ꝙ sit homo et isto mō seꝑacōis intellectus p̄t dici seꝑatus (qr) quia vt dcm̄ ē sup̄ est in potēcia oīa intelligibilia & nō in actu (sed) qd fiat actu hoc est ab intellibili in utute tn̄ intellcūs agentis fic dicet infra. Terciꝰ intellcūs seꝑati est vt id vocet seꝑatū qd ē eleuatū suꝑ formas corꝑales q̄ vel sūt corꝑa vel ututes sunt in corꝑe ·i. alligati corꝑi & sm istū intellcm̄ seꝑacōis intellcūs ē seꝑatus vt declaratū ē sup̄ & de hoc mō seꝑacōisītel lexit phūs in lr̄a. Quartus intellectus seꝑati ē sm ꝙ aliq̄ dn̄r seꝑata loco & subō & sm hūc intellcm̄ plō. seꝑauit aīam intellectiuā a s̄sitiua & vegetatiua. ꝑ ypatetici āt n̄ tr̄ctauerūt de hoc mō seꝑacōnis (qr) quia certū fuit apd eos aīam s subām eē vnā diusificatā tn̄ s uires et intēciones [Page] potēcia (rum) ¶Dein̄ cū dt. Cū aūt sic singula fiat Manifestat secūdū qd dcm̄ fuit suꝑius. Dcm̄ em̄ fuit sup̄ ꝙ intellcūs aliqn̄ ē in potēcia fit āt in actu ꝑ ip̄m intelligere ita ꝙ ante intelligere nichil ē eo (rum) q̄ sunt. In ip̄o aūt intelligere ē in actu respcū eo (rum) q̄ sunt. iō vult hic on̄dere ꝙ intellcūs vere dicatur eē in actu & est sentēcia sua talis ꝙ intellcūs tunc ue ē in actu respcū intelligibiliū qn̄ p̄t circa ītelligibilia ꝑ seip̄m oꝑari vel formādo cōceptus de ītelligibili (bus) vel formādo enūciacōes vel formā do fillogismos. hoc viso (ptꝪ) patet lr̄a q̄ dt ꝙ cū intellcūs fiat singula .i· fiat ī actu respcū singulo (rum) ītelligibilium tūc dr sciens .i· hn̄s habitū sciencie qui quidē hītus ē s actū .i. ex hoc ē ꝙ intellcūs ē actuatus respcū ītelligibiliū hoc āt accidit stutim cū aliquis p̄t ꝑ seip̄m oꝑari oꝑacōm ītellectꝰ. SꝪ licet tūc intellcūs qn̄ (hꝪ) habet hītū sit in actu quodāmō tn̄ aliqua liter ē in potēcia nō tn̄ ē in eadē potēcia in qua erat an̄ addiscere et inuenire .i. an̄ acquisicōm hitus ꝑ doctrinā vel ꝑ inuēcionē tūc em̄ an̄ ad discere intellcūs nō ꝑ seip̄m oꝑari. post acquisitionē aūt hītus p̄t ꝑ seip̄m oꝑari intelligēdo alia p̄t intelligere seip̄m Notandū ē ꝙ tota sentēcia phī ī passu isto fūdatur suꝑ veritatē q̄tuor ꝓpositionū. Prima ꝓpositio est ꝙ hītus tenꝪ ḡdū mediū īter purā potēciā & purū actū ita ꝙ q̄ntūcū (que) recedit a p̄mo scꝪ a pura potēcia tm̄ accedit ad secūdū .i. ad actū pu (rum) q̄ ē actꝰ agere & (qr) quia ita ē hītus ꝑ accessum ad actū & recessū a potēcia aliqn̄ dr actꝰ et iō dt phūs in lr̄a ꝙ sciēs dr sm actū. Sciēs āt sonat in habitū ve (rum) ē ꝙ solet distī gui duplex actꝰ Est em̄ actꝰ qui ē forma sm hūc modū actꝰ sciēcia dr actus. et ē actꝰ qui ē agere & s hūc modū actꝰ actualis cōsidatio ē actus Secunda ꝓpositio ꝙ hītus sciencialis duo (bus) modis acquiritur vel ꝑ doctrinā vel ꝑ īuēcionē ꝓpriā (qr) quia om̄e qd quis scit aut addiscens aut inueniens nouit. Et ꝓpter veritatē huiꝰ ꝓpositionis. Dicit phūs in lr̄a ꝙ intellectus ante addiscere vel inuenire nō (hꝪ) habet habitū respectu intelligibiliū .q.d. ꝙ intellectns de pura potēcia ad eē habituale trunsit per addiscere vel inuenire ¶Si autem debeat transire de habitu ad actum qui sonat in agere nō oportꝪ ꝙ sit vel mediante doctrina vel mediaute inuencione. alias quilibet actu considerans vel addisceret vel inueniret qd nō est verum. Tercia propositio est ꝙ habitus facilitat potenciam ad operandum sicut queli (bus) forma naturalis tribuit composito vt mediante ipsa possit explere operacionem debitam ipsi forme ¶Et propter veritatem huius propositionis dixit philosophns in littera (qr) quia tunc intellectus dicitur habere habitum quando potest ꝑ seipsum operari· Quarta propositio est ꝙ intellectus noster alia intelligendo. ꝙ actuatur respectu eorum. et sic [Page] actuatus ꝑpendit se eē subm̄ intelligibiliū. hec aūt ꝑpendēdo ītelligit seip̄m ita ꝙ sic intelligere non est aliud nisi q̄dā ausio intellcūs in seip̄m ꝓut est subm̄ intelligibiliū et ꝓpt veritatē huiꝰ ꝓposicōis dt phs̄ in lr̄a ꝙ intellcūs intelligens alia p̄t intelligere seip̄m ¶Quereret aliquis. vt (rum) ex hijs q̄ dicta sunt in p̄cedenti (bus) posset haberi ꝙ intellcūs possibilis sit vnꝰ in oī (bus). Ad qd dicendū est ꝙ ex hijs que dicta sunt ab aristotile in p̄cedenti (bus) voluit habere Auerroys ꝙ intellcūs possibilis ē vnꝰ in oī (bus) & ꝙ nō multipliciter ad multiplicationē corꝑm. Dictū ē em̄ in p̄cedenti (bus) ꝙ intellcūs possibilis ē īmixtꝰ corꝑi & simplex & impossibilis q̄ nō posset de intellectu possibili si eēt forma corꝑis Secundū dictū ē in p̄cedenti (bus) ꝙ intellectus possibilis nec ē corpꝰ nec utus in corꝑe. ex quo dicto p̄t sic argui oīs forma corꝑis vel est corpꝰ vel ē utus in corꝑe. (sed) intellcūs possibilis nec ē corpꝰ nec utus ī corꝑe ergo nō ē forma corꝑis. si aūt uō ē forma corꝑis nō indiuiduatur ad ī diuiduationē corꝑis & ꝑ ꝯn̄s n̄ multiplicatur (sed) remanet vnꝰ. Tarciū habitū est ex p̄cedenti (bus) ꝙ intellectus possibilis nō est vna natura ex quo dicto p̄t sic argui. Om̄is forma corꝑis ē vna natura sed intellectus nō est vna natura ergo nō est forma corꝑis. si aūt nō ē forma corporis nō multiplicatur ad multiplicationem corꝑis. & ꝑ ꝯn̄s remanet vnus ita ꝙ nō ē nisi vnū iudiciū sub illa spē que ē intellcūs possibilis. Quartū habitū ē ex p̄cedenti (bus) ꝙ ī tellcūs possibilis ꝯp̄hendit oīa ītelligibilia ex quo p̄t hr̄i ꝙ ē q̄i ponere īfinite ex qno p̄t sic argui. Oīs forma corꝑis ē finita & artata· Si potēcia intellectiua suo mō ē īfinita ergo nō ē forma corꝑis & sic n̄ mnl [...]iplicatur ad multiplicionē corꝑm Ex hijs dictis voluit hr̄e Auroys ꝙ ītellcūs possibilis nō ē multiplicatus (sed) vnꝰ in oī (bus). Et (qr) quia aliqs pos (sed) dr̄e ip̄i Auroy ꝙ si intellcūs nō ē for̄ corꝑis (qr) quia nichil ad nos ꝑtinet. volēs on̄dere ꝙ ad nos ꝑtinꝪ dedit quēdā modū sm quē iste intellectꝰ vnitꝰ ꝯtinuatur nobis ex qua ꝯtinuacōe p̄t dici nr̄. hāc aūt ꝯtinuationē possumꝰ sic manifestare. for̄ intellecta in actu & ip̄e intellectus possibilis sunt vuū (qr) quia ex ītelligibili et intellectu sit vnū. si aūt ita est seqtur ꝙ cuicū (que) ꝯtinuabitur forma intellectiua ꝯtinuabitur & iste intellectꝰ (sed) for̄ ītellectiua in actu ꝯtinuatur nobis mediāte fantasma te qd est subm̄ intēcionis intellecte ergo & ip̄e ītellcūs nobis ꝯtinuat. Ymagīatur em̄ p̄mo ꝯm̄. (qr) quia sicut ꝯprehendere ꝑ s̄sum ꝑficitur ꝑ duo subā quo (rum) vnū ē subm̄ ꝑ qd s̄sus est verus et illud est sensibile extra in materia. Aliud autē est per quod sensus est quid existens in actu senciendi et illud est ꝑfectio sensus deriuata a sensibili ita intellectus ꝑ duo ꝑficitur subā quo (rum) vnū [Page] ꝑ qd ip̄a intellcā sūt vera & hoc est ip̄a for̄ imaginata Intellcā em̄ suā veritatē hn̄t in formis imaginatis. Aliud āt ē ꝑ qd ip̄a intellcā sūt denuo enciū & hoc ē intellcūs materialis siue possibilis. Dicimꝰ em̄ ꝙ qddā ē ens reale et qddā ē ens intēcō nis Ip̄a aūt ītellcā abstracta a formis imaginatis hn̄t eē intencionis hoc aūt nō hn̄t nisi dū sunt in intellectu materiali. Ex hijs (hꝪ) habet ꝯm̄. ꝙ intēcio intellcā ꝯtinuat cū for̄ imaginata. īmo s aliquos intencio fuit ꝯm̄. ꝙ eadē forma ē in imaginacōe & in intellectn Si aūt hec intēcio intellecta ꝯtinuat formis imaginatis ꝯtinuat etiā nobis & ꝑ ꝯn̄s ip̄e intellcūs in quo est intēcio imaginata eciā nobis ꝯtinuat. Secūdo imagīatur ꝯm̄. ꝙ aliter eēt in intellcū et aliter ē in alijs potēcijs inferiori (bus) In alijs potēcijs īferiori (bus) ab intellcū p̄mo ꝯtinuat nobis ꝑfectio p̄ma & mediāte ꝑfectiōe p̄ma nobis ꝯtiūatur ꝑfectio secūda sic̄ nobis p̄mo cō tinuat ꝑfectio p̄ma s̄sitiua cuiꝰ ꝯtinuatio ē in nobis a generāte. De q̄ ꝯtinuacōe dcm̄ est in secundo de aīa ꝙ s̄sitiua p̄ma mutacōe est a generante. Mediāte aūt potēcia s̄sitiua ꝯtinuat nobis ꝑfectio secūda s̄sus Est aūt ꝑfectio secūda ip̄a intēcio sensata facta in s̄su ab ip̄o in s̄sibili In intellcū aūt p̄mo nobis ꝯtinuatur ꝑfectio secūda & mediāte secunda ꝑfectiōe nobis ꝯtinuatur ꝑfectio prima ¶Vocatur autem perfectio secūda intellcūs speculatiuꝰ siue intēcio speculata. ꝑfectio aūt p̄ma vocat intellcūs ꝑticularis materialis Dictū ē aūt s̄ ꝙ intēcō speculata cō tinuat formis imaginatis et (qr) quia forme imaginate suut in nobis ꝯtinuatur eciā nobis & (qr) quia intēcio intellcā ē vnū cum ītellcū materiali iō mediāte ip̄a ꝯtinuat nobis intellectꝰ materialis· hec aūt fuit imaginacio ꝯm̄. que est tn̄ impossibilis. ꝙ (pꝪ) patet p̄ mo quidē sic Certū est em̄ ꝙ intellectꝰ sit illud quo hō intelligit. Illud aūt quo fit aliquid p̄t esse duobus niodis vel quo fit aliquid sicut p̄ncipio oꝑatiuo eo mō quo dicimus ꝙ balliuꝰ oꝑatur ꝑ regē vel quo fit aliquid sic̄ p̄ncipio formali eo modo quo dicimꝰ ꝙ calidū ꝯburit ꝑ caliditatē. licet āt id qno fit aliquid tā (quam) p̄ncipio oꝑatiuo posset esse seꝑatū ab eo qui oꝑat sic̄ rex seꝑatus a balliuo. tn̄ id quo fit aliqd sic̄ p̄ncipio formali nō p̄t esse seꝑatū ab eo qui oꝑat Intellcūs aūt n̄ p̄t eē quo fit aliquid sic̄ principiū oꝑatinū. oꝑtet ergo ꝙ sit quo fit sicut principium formale separatus ergo nō est nec valꝪ qd dicūt de ꝯtinuatiōe Cōtinuatio em̄ q̄ ē ip̄iꝰ intellcūs ad intēcōꝪ imaginatā dat ipsi intēcioni imaginate ꝙ fit intellcā & n̄ ꝙ sit intelligēs. Cū ergo mediāte ipsa intēcōe imaginata copulet intellcūs materialis nobis talis copulatio neq̄q̄m dabit nobis ꝙ nos sumꝰ intelligē tes (sed) ꝙ nos sumꝰ ītellecti passiue et n̄ actiue Vn̄ nos dēmꝰ imagīari ꝙ sic̄ se hn̄t s̄sibilia ad sensum ita [Page] se hn̄t fantasmata ad intellectū. ex hoc aūt ꝙ s̄sus copulatur s̄sibili (bus) habet ꝙ s̄sus senciat & ꝙ sensibile senciat. Nun (quam) em̄ ex hoc habet ꝙ ip̄m s̄sibile vel aliqd in quo sit ip̄m s̄sibile fiat senciēs ergo a simili ex hoc ꝙ intellcūs copulat fantastice habet ꝙ intellcūs intelligat & fantasma intelligat. nū (quam) āt ex hoc habet ꝙ fantasma ītelligat. vel ꝙ nos in qui (bus) sunt fantasmata sumꝰ intelligētes. Secundo imaginacionis eiusdē possibilitas (pꝪ) patet sic oꝑari sequitur eē ergo priꝰ nobis copulat ītellectꝰ sm eē (quam) sm oꝑari. eē aūt dt ꝑfectionē primā. oꝑari aūt dt ꝑfectionē secūdā ergo intellectꝰ vt est ꝑfectio p̄ma priꝰ nobis copulat (quam) copulet nobis ꝑfectio secūda ita ꝙ dicemꝰ ꝙ priꝰ nobis copulat intellectus materialis & eo mediāte copulat nobis intēcō speculata siue intellectꝰ speculatiuꝰ cuiꝰ ꝯtrariū dixit Auerroys Intelligemꝰ ergo triplicē ꝯtinnacionē. Est em̄ vna ꝯtinuatio qua ꝯtinuāt nobis potēcie generabiles & corruptibiles qualis ē potētia vegetatiua & s̄sitiua & hec ꝯtinuatio est a generāte. Secūda ꝯtinuatio est qua ꝯtinuat nobis intellectus materialis. & hec ꝯtinuatio ē a creante. ꝑ creationē intellcūs materialis fit forma nobis Est tercia ꝯtinuatio qua ꝯtinuat nobis ꝑfectō secūda intellcūs materialis q̄ ꝑfectio secūda est ip̄a speculatio siue intellectio & hec ꝑfectio supponit ꝯtinuationē intellcūs materialis et cō tinnationē fantasmatis. Ad hoc em̄ ꝙ fiat intellectio requirit ꝙ fantasma in utute luminis moueat et intellcūs materialis moueat ita ꝙ suo mō intelligere fit ab intelligibili et intellcū. Ad argumēta q̄ ꝓ se adduxit Anerroys p̄t pate ꝑ ea q̄ dicta sunt in textu qd em̄ dixit ꝙ intellcūs est īmixtus & ex hoc arguit ꝙ nō est forma corꝑis nnllum argnmentū est nō em̄ iō dr īmixtꝰ corꝑi (qr) quia sit seꝑatus a corꝑe· sed (qr) quia nō alligat organo corꝑali sicut dictū est in exposicōe lr̄e & sic (pꝪ) patet solutio ad primū argumentū. ¶Ad secundū argumentū qn̄ dr intellcūs nō est corꝑꝰ nec utus in corꝑe ergo nō est forma. dicendū ꝙ ꝯn̄a nō sequit. nā nō eē virtutē corꝑis p̄t intelligi duo (bus) modis. Primo mō (qr) quia nō est forma corꝑis et sic nō intelligit qn̄ dr ꝙ intellcūs possibilis nō est utus in corꝑe. Alio mō intelligitur ꝙ nō sit virtus in corpore (quam)uis sit forma corꝑis (qr) quia non sequit leges forma (rum) corꝑaliū que vtūt organo corꝑali & sm illū intellctū dr ꝙ intellcūs possibilis nō est virtus in corꝑe ¶Ad tercium argumentū qn̄ dr intellcūs nō est vna natura ergo nō est forma corporis dico ꝙ ꝯn̄a est nulla iō em̄ intellectus nō est vna natura (qr) quia non est artati et limitati aspectus vt dictū est in lr̄a. Ex hoc aūt ꝙ nō est limitati aspectus nō sequit ꝙ non sit forma corꝑis sed bene sequit ꝙ nō sit forma tali mō. Forma (rum) em̄ [Page] qnedā sunt que nō suꝑgradm̄t facultate in nature corꝑalis & talibꝰ formis vel actioni taliū formarum ꝯmunicat materia corꝑalis de modo quo dicimꝰ ꝙ actioni potēcie sensitiue ꝯīcat organū corꝑale. Quedā aūt forma est qualis est forma intellectiua que ꝓpter sui nobilitatē excedit limites corꝑis & organorum eius et hoc (qr) quia nō totaliter includitur a materia & talis forma ꝓpter sui excessum (hꝪ) habet latissimū aspectū ex qua latitudine dr nō vna natura .i· nō artata ad vnū gradū vel ordinem cognoscibiliū sicut est potencia visiua vel auditiua ¶Ad q̄r tū argumentū qn̄ dr p̄t intelligere infinita ergo subā seꝑata. Dicēdū est ꝙ ꝯn̄a est nulla· licet em̄ pos (sed) intelligere infinita tn̄ modo limitato nō em̄ intelligit ea simul sed successiue. est eciam intellcūs possibilis de se nudus ab istis intellectionibus (qr) quia vt dictū est in p̄cedentibꝰ intellectus possibilis de se nichil est eo (rum) que est ante intelligere. hec āt infinitas cū modo limitato nō arguit ꝙ intellectus possibilis sit substā cia seꝑata vel est in ꝯfinio vel orizō te forma (rum) oīno corꝑaliū et substancia (rum) seꝑata (rum) sicut on̄sum est sup̄.
QVoniam aute aliud ē magnitudo Hic signat quintū qd debet declarari circa intellectū possibilem. Ostensum est em̄ p̄mo ꝙ intellectus noster est possibilis. secundo ostensum est ꝙ est īmixtus. tercio ꝙ nō est vna natura. quarto ꝙ est locus specie (rum). quinto hic (dꝪ) debet on̄ di ꝙ intellectus est potencia discernens inter obm̄ ꝓpriū et obiectum alia (rum) potencia (rum) inferio (rum). ¶Ad euidenciam huiꝰ sentēcie phī notandū est ꝙ tota sentētia phī fūdatur suꝑ veritatē quatuor ꝓpositionum. ¶Prima veritas (qr) quia ī omni re habente materiā differt eē et ꝑticipās ipsum esse ·i. differt quiditas et in diuiduū ꝑticipans ipsam quiditatē vocatur em̄ hic esse quiditatiuū ꝑticipans autē eē vocatur ip̄m indiut duū Ratio autē quare in rebus materiali (bus) differt quiditas & cuius ē quiditas siue quiditas et ꝑticipans quiditatē est (qr) quia in habenti (bus) materiā mnlta indiuidua pn̄t eē ꝑticipā cia quiditatē. In oī em̄ re hn̄te materiā ē quiditas & aliquid additū quiditati qd quidē additū facit ꝙ possit multiplicari ipsa quiditas. eo mō quo dicimus ꝙ albedo de se vna est formalitas. alba aūt sunt multa sed ip̄m albū dicit quid ꝯpositū ex quiditate albedīs & aliquo addito quiditati ad cuius additi multiplicationem multiplicatur albedo. Diximus em̄ ꝙ humanitas est vna formalitas que potest reꝑiri in multis suppositis que supposita ꝑticipancia quiditatē multiplicantur sm diuisionem in materie ad quo (rum) multiplicationē multiplicatur quiditas & [Page] qr infra talē quiditatē pn̄t reperiri multa ꝑticipancia ideo illa quiditas dr̄t a quolibet ꝑticipanciū. Si em̄ quiditas .i. ipsa humanitas nō drēt ab hoc ꝑticipante pnta a sorte nō posset ꝑticipari nisi a sorte cuius contrarium supposuimns. Supposuimns enim ꝙ potest ꝑticipari a multis differt ergo &c̄. Et eadem ratione qua ꝓbatum est ꝙ quiditas differt ab hoc ꝑticipante potest probari ꝙ differt a quolibet alio participante. Alia ratione potest probari ꝙ differt quiditas et cuius ē quiditas in habentibus materiam Fit autem ad hoc ratio talis. quiditas dicit ipsam formalitatem habens siue participans ipsam quiditatem dicit eciam aliquid additum ipsi qditati. ꝑticipans autem ipsam quiditatem dicit totum. quiditas autem dicit ꝑtē. sicut ergo differt ꝑs et totū ita differt quiditas & hn̄s quiditatē ¶Et hec est ratio quare phūs posuit ꝙ in substancijs seꝑatis non differt quiditas et cuius est quiditas (qr) quia sm eum substancie separate sunt pure forme. pura autē forma est pura quiditas pura autē quiditas nō est nisi ipsa quiditas & ipsa forma nō est nisi dare aliquid additū quiditati & forme. Si em̄ ibi aliquid esset additū quiditati & forme nō es (sed) sola forma & quiditas (sed) eēt quiditas & aliquid aliud additum cuiꝰ ꝯtrariū supposuimꝰ Vt (rum) aūt subē seꝑate sunt pure forme vel hn̄t aliquid additum pure forme penes qd additū pn̄t multiplicari ita (quam) infra vnā speciem subā (rum) seꝑatarum possent esse multa supposita satis diximus in declaracionibus super vij. methaphisice· Secunda ꝓpositio et secūda veritas est ꝙ cū in re (bus) materiali (bus) qne ꝯcernūt materiā dr̄at quiditas & cuiꝰ est quiditas siue ꝑticipans quiditatē oꝑꝪ ꝙ hoc verifiretur tā in re (bus) naturali (bus) (quam) in re (bus) mathematicis & hoc (qr) quia vtrum (que) eo (rum) ꝯcernūt materiā. Res em̄ naturales ꝯcernūt materiā sensibilē. ꝓpter quā ꝯcernenciā vt iam dcm̄ est differt quiditas in eis & cuiꝰ ē quiditas Res autē mathematice cō cernūt materiā intelligibilē ꝓpter qnā ꝯcernēciā dr̄t qditas & cuiꝰ ē q̄ditas. hoc āt (pꝪ) patet sic ꝓpt ꝯcernēciā materie intelligibilis qditas mathematica p̄t ꝑticipari a multis eo ipso aūt ꝙ p̄t ꝑticipari a multis dr̄t a quoli (bus) ꝑticipāciū vt declaratū ē in p̄ma ꝓposicōe Exēplū rectitudo ē q̄ dā qditas mathematica q̄ q̄ditas cō cernit materiā ītelligibilē .i. ꝯtinuū q̄ rectitudo (qr) quia ꝯcernit ꝯtinuū iō p̄t multiplicari s dīonē ꝯtinui & ꝑticulari a multis ꝑti (bus) ꝯtinui. Ex quo sequit ꝙ dr̄t a quoli (bus) ꝑticipātiū. quia ip̄a rectitudo est ꝑticipabilis a multis· nullum enim ꝑticipan [...]um vt sicut est ꝑticipale· ipsa eciā rectitudo est ipsa pura quiditas mathematica. ꝑticipabilitas āt ip̄a rectitudine dicit ipsam quiditatē vel aliqd additū quiditati ꝓpter qd additū differt ab ipsa quiditate. De dr̄a [Page] que est inter ꝑticipans quiditatē & ip̄am quiditatem in rebus uaturalibus dicit phūs in lr̄a quādo dicit ꝙ aliud est aqua et aque esse accipiens per aque esse quiditatē aque per ipsam aquam intelligit participans quiditatem. ¶De differencia autem que est inter quiditatem et participans quiditatem in mathematicis dicit philosophus in lr̄a quando dicit ꝙ aliud est magnitudo id ē participās quiditatem magnitudmis et esse magintudmis id ē ipsa quiditas. ¶Tercia ꝓpositio et tercia veritas est ꝙ licet sit differencia inter quiditatē & hn̄tē quiditatē in quibusdā re (bus) tn̄ hoc nō est in omni (bus). In formis em̄ seꝑatis a materia nō est dare differenciā istā cuius ratio est iam dicta quia pura forma nō est nisi forma et ꝑ consequens nō ibi differt forma et hn̄s formam. (qr) quia si ibi differret habens formam diceret aliquid additū forme et sic nō esset pura forma. cuiꝰ ꝯtrariū est iam suppositū. hec eciā dr̄a que est inter quiditatē & habentē quiditatē licet sit in re (bus) materiali (bus) tn̄ nō vadit in infinitū· licet em̄ quiditas differat ab habēte quiditatē. tn̄ uō est quiditas quiditatis vs (que) in infinitū. Intelligemus em̄ ꝙ ipsa quiditas differt ab ipso ꝑticulari a quo abstrahitur. non tn̄ oportet ꝙ ꝓpter hoc ꝯmunis sit cō mune et ꝑticularis sit ꝑticulare vs (que) in infinitū. sed oꝑꝪ ꝙ hec dualitas que est inter quiditatē & habentem quiditatē alicubi tminetur. veritatē huius ꝓpositionis dedit intelligere phūs quādo dixit ꝙ idem est caro et carnis eē quasi diceret licet differat quiditas & habens quiditatē tn̄ hec differencia nō vadit in infinitū (qr) quia quiditas carnis nō oportet ꝙ habeat aliā quiditatē nisi forte gracia materie ꝑ se tn̄ nō oꝑtꝪ ꝙ quiditatis sit quiditas. & ideo in quiditate carnis non differt caro et esse carnis. (quam)uis differat ī ꝑticipā te quiditatem carnis. Alio mō p̄t dici ꝙ ꝑ carnem intelligitur vitalitas que est in substancijs seꝑatis a vita In quibus non quiditas differt et cuius est quiditas. vt iam dictum est· et ideo dicit phūs in lr̄a ꝙ in quibusdam scꝪ seꝑatis a materia idem est caro id est vniū & carnis esse id ē quiditas viui ¶Quarta veritas et quarta propositio est ꝙ ex hoc ꝙ in rebus materialibus differt quiditas et habens quiditatē oꝑꝪ ꝙ hec duo capiātur et apprehendantur ꝑ duas potencias. Indiuiduū autē apprehenditur ꝑ potēciam sensitiuā. Quiditas autē apprehenditur ꝑ potēciam intellectiuam que potēcia intellectiua app̄hendēdo quiditatē quasi girat in seip̄am & ꝑ ꝯn̄s assimilat linee giratiue. In linea em̄ giratiua finis redit ad p̄ncipiū ita similiter in intellcū. Intellectus em̄ debens acciꝑe quiditatem a fantasmate quasi egreditur a se ad fantasmata et extrahēs quasi quiditatem a fantasmate quasi [Page] regirat ad seip̄ n et ꝑ hoc patet sm istum modum diceudi ꝙ falsus est intellectus al [...]uo (rum) .i. qui dicūt ꝙ intellectōne quiditatis intellcūs nō sequit motū linee giratiue ¶Alio mō p̄t apprehendi quiditas vel habens quiditatē (qr) quia apprehendit differencia inter ista duo & tūc oꝑꝪ ꝙ app̄hendātur ab vna potencia. Impossibile est em̄ ꝙ aliqua potēcia apprehēdat dr̄am inter dno extrema nisi apprehendat illa duo extrema. ista ergo potencia que appreheudit differenciam inter quiditatem & in diuiduum ꝑticipās quiditatem oꝑꝪ ꝙ apprehendat vtrum (que) et hec est potencia intellectiua. et sic potencia intellectiua apprehendit ꝙ sibi propriū est scꝪ quiditatem et illud qd est aliarum potenciarum inferiorū scꝪ indiuiduū et hoc fuit quod debebat declarari ī litta ista scꝪ ꝙ potē cia intellectiua discernebat inter obiectum sibi ꝓprium et obiectū aliarum potencia (rum) ·i. inter quiditatem et indiuiduū. accipit tamē & cognoscit indiuiduum sm aliquā reflexionem ad sensum. Ymaginabimur em̄ ꝙ obiectū intellectus est ens ꝓ vt est sub lumine intellectuali. ens autem sub lumine intellectuali est ens intentionis et in conceptu. ens autem intencionis & in conceptu abstrahit ab esse in effectu et ꝑ ꝯn̄s n̄ ab esse indi [...]duali et sic ꝑ ꝯsequēs nō cognoscit in diuiduum materiale. vel esse in effectu eius nisi ꝑ quā dam extensionem ad sensum. ¶In qua exitensione est similitudo ad lineam giratiuam. In primo em̄ mō imaginabamur ꝙ intellectus habebat locum principij et finis qui regirabat ad seipsum. hoc antem imaginabimur ꝙ hec regiratio et hec reflexio est ad fantasma. ¶Fantasma enim mouet in virtute luminis intellectum in qua mocione quiditas intelligitur sm esse intentionis abstrahens ab hoc vel illo. Intellectꝰ autem sic motus regirat ipsam quiditatem ad ipsum fantasma vel ad ipsum indiuiduum cuius est intelligens ipsam quiditatem non preter hoc vel preter illud sicut primo modo. sed in hoc vel in illo· Hijs veritatibus visis (ptꝪ) patet littera in qua philosophus sm veritates dictas quatuor facit. quia primo supponit tam in rebus materialibus (quam) ī rebus mathematicis differt quiditas et participans quiditatem sicut fuit dictum in prima ꝓposicione q̄ntum ad res naturales. & in secunda (quam)tum ad res mathematicas. secundo dicit ꝙ ista dr̄a inter quiditatē et habentē quiditatem non est in omnibus rebus nec est in infinitū sicut on̄sum fuit in tercia ꝓposiciōe ibi. Non autem in omnibus. tercio ꝙ in rebus naturalibus ꝑ aliam potenciam cognoscitur indiuiduum habens quiditatem. quia per potenciam sensitiuam & ꝙ per eandem potenciam scꝪ per intellectiuam cognoscitur dr̄a inter vtrum (que) sicut on̄sum fuit in quarta propositione [Page] ibi. Aut ergo alio. Quarto diīdit hoc idem qd dcm̄ est de re (bus) naturali (bus) p̄t dici de re (bus) mathematicis .s. ꝙ vel ꝑ aliā potēciā cognoscit quiditas & ꝑ aliā hn̄s quiditatē· vel ꝑ eā dem potenciam cognoscitur vtrū (que) ꝙ eciam innuebatur in quarta ꝓpositione ibi. Ite (rum) in hijs ¶Quā tū ergo ad primū dicit ꝙ aliud est magnitudo .i. indiuiduum ꝑticipās quiditatem magnitudinis et aliud est esse magnitudinis id est quiditas ꝑticipata et hoc quātum ad res mathematicas et aliud est aqua id est indiuiduum ꝑticipans quiditatem aque. et aliud est esse aque id est ipsa quiditas aque ꝑticipata et hoc quautum ad res naturales. ¶Notandum est ꝙ id quod hic dixit philosophus alij consueuerūt dicere ꝑ verba planiora. dicentes ꝙ in rebus materialibus siue sint naturales siue sint mathematice differt quod est et quo est id est differt ip̄a formalitas quo est aliquid ipsa enim formalitas quo est aliquid. ipsa enim formalitas est quo est aliquid ip̄m indiuiduum qd est ꝑ ipsam formalitatē eo modo quo dicimus in rebus mathematicis ꝙ differt rectitudo tan (quam) quo & rectū tā (quam) quod est ꝑ ipsam rectitudinē. eciam in naturalibus dicimusꝙ differt humanitas quod est quo & hic homo quod est ꝑ ipsam humanitatem. Alij per alia verba dicunt ꝙ in rebus differt essencia et eus. appellantes essenciam ipsam quiditatem. E [...]s autem suppo [...]tum habens quiditatem. Cōmentator aūt exponens lr̄am p̄dictā dicit ꝙ in rebus materialibus dr̄t eēncia & quiditas appellans quiditatē ip̄am puram formalitatē eēnciam aūt appellans ꝯpositum ex quiditate et habente quiditatē. Accipit em̄ ꝯmentator abstractū ꝓ ꝯcreto (qr) quia accipit essenciam pro ente. quasi diceret in rebus materialibus differt essencia et quiditas id est differt ens & quiditas ¶Deinde cum dicit. Nō autem in omnibus ostendit ꝙ hec differencia predicta nō saluatur in omni ente. vel eciam non vadit in infinitū dicens sic. ergo differencia aliquādo est inter quiditatem & habē tem quiditatem. hec autē differencia nō est in omni (bus). (qr) quia nō est in rebus seꝑatis a materia· vel uō est in omnibus id est nō ꝓcedit in infinitum in omni (bus). licet indiuiduū habet quiditatem tn̄ nō est necesse ꝙ quiditas habet quiditatē. & bene dico ꝙ hoc non est in ominbus. quia in quibusdam puta in seꝑatis a materia idem est caro cuius est quiditas et esse carnis id est ipsa quiditas. Accipit enim hic carnem provitalitate substanciarum separatarum manifestans simplicia ꝑ composita quasi diceret idem est vitalitas in rebus separatis a materia et id cuius est vitalitas· Vel sic legatur littera et credo ꝙ magis ad ꝓpositum. quia satis extraneum est per carnem intelligere substancias [Page] seꝑatas. ita dcm̄ est ꝙ dr̄a est inter quiditatē & hn̄tem quiditatē. (sed) hec nō est in omni (bus). (qr) quia hec dr̄a nō vadit in infinitū (qr) quia in quibusdā puta in quiditati (bus) idem est caro et hn̄s quiditatē & carnis esse .i. ipsa quiditas .q.d. nō est necesse ꝙ semꝑ quiditas sit quiditas. ita ꝙ semꝑ dr̄at hn̄s quiditatē et quidita [...] ¶Deinde cum dicit. Aut igitur alio. on̄ dit ꝙ ex quo in rebus naturalibus differencia est inter indiuiduum et quiditatem· sed ꝙ ꝑ aliam potenciā cognoscitur indiuiduum et ꝑ aliam quiditas· vel ꝙ ꝑ eandem cognoscatur vtrum (que) aliter tamen se habente et primo hoc dicit· secuudo manifestat quod dicit in exemplo ibi Caro autem. ¶Quantum ad primum dicit quoniam ita est ꝙ differencia est inter quiditatem & indiuiduum in rebus materialibus. ideo aut per aliam potenciam discernit ipsa anima et cognoscit quiditatem et indiuiduum cuius est quiditas. aut eadem potencia cognoscit vtrum (que). ipsa potencia aliter se habente dū cognoscit quiditatem et aliter dū cognoscit indiuiduum. ¶Deinde cum dicit· Caro autem. ponit exemplū de eo quod dictum est dicens ꝙ caro non est sine materia. quia sicut simum est hoc in hoc .i. forma in materia. ita caro dicit formam in materia. ex quo sequitur ꝙ in ea differt quiditas et indiuiduum habēs quiditatem. et quia ita est. igitur anima sensitiua .i. per potenciam sensitiuam iudicat id est cōgnoscit calidum et frigidum quorum scilicet calidi et frigidi caro est quedā ratio id est quedam proportio. quia forma carnis requirit determinatā proportionem calidi et frigidi qnasi diceret caro indiuidua que confistit in quadam proportione calidi et frigidi cognoscitur per potenciā sensitiuam. alio autē id est alia potencia a sensitiua discernitur eē carnis id est quiditas carnis Aut em̄ separato id est per diuersam et separatam potenciam cognoscitur indiuiduum carnis et quiditas eius Aut eadem potencia discernitur eē carnis id est quiditas carnis et indiuiduum eiusdem. qne potēcia vt intelligens quiditatem se habet ad seipsam vt intelligens indiuiduum sicut se habet linea cum sit extensa ad seipsam cum fuerit circumflexa Notandum est ꝙ sm ꝯmentatorem in passu isto anima per vnam virtutem scilicet per virtutem intellectiuam apprehendit alietatem inter formam et indiuiduū que virtus est vna sm substanciam tamen est diuersa sm dispositionem que diuersitas est. quia ipsa virtus app̄ hendit formam ꝑ se. Indiuiduum autem apprehendit mediante sensu Et hoc est forte quod voluit dicere philosophus in littera. quia sicut se habet linea extensa ad circumflexam. ita se habet potencia cognoscens quiditatem ad seipsam. vt scꝪ cognoscens est indiuiduum [Page] qr sicut eadem linea p̄t esse extensa et incuruata· differens tn̄ sm dispositionem. ita eadem potēcia est qne apprehendit quiditatē et indiuiduū variatā tn̄ sm dispositionem· Vnde themistius sicut eandem lineam extensam et incuruatam eandem esse dicemus aliter autem se habere et aliter· ita et intellectus quando corpus vt compositum apprehendit et quādo speciem ipsam solā et formā coassimilatur em̄ rebus quas speculatur re qn̄ (que) quidem assimilatur linee recte. qn̄ (que) autē incuruate. fit em̄ ꝓ vno qnasi duplex qn̄ materiam simul speculatur cū forma. Notandum est secundo ꝙ linea predicta aliter potest legi vt sit sensus lr̄e ꝙ indiuiduum carnis cognoscit ꝑ potēciam sensitiuam quiditas aūt carnis cognoscit alio et seꝑato .i. ꝑ aliam potenciam diuersam scꝪ intellectiuam que potencia cum sit extensa scꝪ fantasma est circumflexa ad seipsam id est regirat ad seipsam abstrahendo quiditatem a fantasmate ad seipsam ꝯsideraudo eam vel preter hoc vel preter illud. Et sic sm duos modos legendi habemꝰ duobus modis lineam giratinam. sm enim primum modum abstracta quiditas mouet intellectum et in hoc est linea recta. Intellectus autem motus regirat ad sensum vt posset cognoscere indiuiduum. et in hoc est linea giratiua. sm autem secundum modum legendi potencia intellectiua quasi extendit se ad fā tasma. extendendo autem se abstrahit quiditatem ab indiuiduo & quasi circumflectit eam ad seipsam in qua est linea giratiua. ¶Deinde cum dicit. Iterum in hijs. ostendit illud idem quod dictū est de rebus naturalibus conceruenti (bus) materiam sensibilem potest dici de rebus mathematicis concerneutibus materiam intelligibilem ¶Ad cuius euidenciam notandum est ꝙ triplex conuenieucia est inter res naturales et res mathematicas. Prima conueniencia est ꝙ sicut res naturales concernūt materiam sensibilem ita res mathematice concernunt materiam intelligibilē. et hāc ꝯuenienciam ponit in lr̄a dicens ꝙ in hijs que abstractione sunt .i. rebus mathematicis que abstrahūt a materia sensibili. rectū est sicut simū .i. sicut simū ꝯcernit materiam sensibilem in naturalibus ita rectū ꝯcernit materiā intelligibilem in mathematicis. rectū em̄ est cū ꝯtinuo .i. rectū ꝯcernit centiuū qd est materia intelligibilis. Secūda conueniencia est inter res naturales & res mathematicas scꝪ (qr) quia sic̄ in re (bus) naturali (bus) ꝓpter ꝯcernenciā materie s̄sibilis dr̄t quiditas & hn̄s quiditatē. & hāc ꝯuenienciā dat intelligere phūs in lr̄a dicēs ꝙ si ꝙ quid erat esse .i. quiditas est alte (rum) scꝪ in re (bus) naturali (bus) ab eo cuiꝰ ē. est aūt alte (rum) in mathematicis ita ꝙ alte (rum) ē recto eē .i. quiditas recti & rectū .i. ꝑticipans ipsam quiditatem [Page] sit em̄ dualitas quiditas recti tunc oꝑꝪ ꝙ dualitas dr̄at a ꝑticipāte dualitatē. loquitur phūs more platonico. plato enim ponebat ꝙ nui eēnt substācie rerum mathematica (rum) ita ꝙ vnitas erat substācia puncti sm eum et dualitas erat substaucia linee recte ꝙ si ita esset differret dualitas que est quiditas & continuum cuius est quiditas sicut dicit phūs in lr̄a. q Tercia conueniencia inter res naturales et mathematicas est ꝙ sicut in rebns naturali (bus) ꝓpter dr̄am que est inter quiditatem et ī diuiduum ꝑ aliam potenciā cognoscitur quiditas et ꝑ aliam indiuiduū vel ꝑ eandem cognoscitur vtrū (que) que tamen variatur sm dispositionē. ita eadem ratione ꝓpter differenciam que est in rebus mathematicis ꝑ aliam potenciam cognoscitur indiuiduum & quiditas· vel ꝑ eandem aliter se hn̄tem. et hanc ꝯuenienciam dat intelligere phūs in lr̄a dicens ꝙ altero .i. altera potencia ī dicat aliter quiditatem & indiuiduum habens quiditatem in re (bus) mathematicis. vel per eandem potenciam indicat vtrum (que) aliter tamē se habentem ita ꝙ sit diuerse disposicō nis & omnino sicut res separabiles a materia sic se habent ad intellectū res enim que separate sunt a materia sm esse solo intellectu percipi possunt. qne autem separate sunt s rationem sicut sunt mathematica s rationē intelligūtur abs (que) materia sensibili nō autem abs (que) materia ī telligibili ¶Quereret aliqs vt (rum) sit verum quod dcm̄ est a phō scꝪ ꝙ intellectus app̄hendit dr̄am inter quiditatem & habentem quiditatē. videtur ꝙ nō. (qr) quia comp̄hensio diuersitatis inter obiecta dua (rum) potenciarum semꝑ attribuitur virtuti superiori. verbi gracia. ꝯprehensio diuersitatis inter duo sensibilia sensuum ꝑticularium non attribuitur sensui ꝑticulari sed sensui ꝯmuni. Similiter ꝯprehensio diuersitatis inter intentionem seusibilem et sensibile extra non attribuitur sensui ꝑticulari sed ꝯmuni· Eodem modo ꝯprehensio inter formā imaginatam & ī tencionem eiusdem nō attribuitur virtuci imaginatiue sed virtuti superiori scꝪ cogitatiue. ergo eodē mō comp̄hensio alietatis iuter intencionem et indiuiduū eius nō attribuitur intellectui materiali sed virtuti suꝑiori ¶Ad oppositū est dictū phī ¶Ad hanc questionē dicendū est ꝙ aristotiles multis de causis & multis rationi (bus) introducit caplm̄ p̄cedens. quibus causis visis patebit qd queritur. Prima causa est sm ꝯm̄. vt on̄dat dr̄am inter virtutē imaginatiuam & virtutē intellectiuam. Estimatū est em̄ apud multos ꝙ imaginatio sit ipsius intellectus· Estimabant em̄ vt dicit commentator ꝙ mouens et motum sunt eiusdem spetici imaginatio mouet intellectum. quia sicut se habet sensibile ad sensum ita se habet imaginatio ad intellectum. hanc autem [Page] opinionē excludit phūs. vbi dicit ꝙ intellectus apprehendit intēcionem vniuersalem hanc em̄ nō app̄hendit imaginatio sed intēcionem ꝑticularem. Vnde ꝯmentator necesse est si intēciones sunt diuerse virtutes apprehendentes sunt diuerse· intellectus igitur nō est virtꝰ imaginatiua (qr) quia apprehensio virtutis imaginatiue est ꝯpresio sensibilis. Secū da ratio & secunda causa quare ītroductū est hoc caplm̄ potest eē ad on̄ dendum ꝯuenienciam inter sensum ꝯmunem et intellectum· sicut enim sensus ꝯmunis est vna potēcia que ipsam diuersitatē sentit in ꝯp̄hendendo diuersa. ita & intellcūs. vnde et ꝯmentator iutellcūs ꝯp̄hendit alietatē inter duo. Qd aūt ꝯp̄hendit alietatē inter duo necesse est ꝙ sit vnū vno mō et multa alio modo et ista est dispositio intellectns in cō p̄hendendo alietatē que est inter formam et indiuiduū ꝯprehendit em̄ formam ꝑ se. Indiuiduū autē mediante sensu et sic ꝯprehendit alietatē inter ea ꝑ dispositionem que diuersatur quemadmodum sensus cō mnnis apprehēdit alietatem inter sensibilia ꝑ dispositionem diuersam sensus ꝑticularis. Tercia racō quare introductū est illud capitulū est vt ostendatur qd est ꝓprium obiectum intellectus (qr) quia ipsa intēcio non sensata sed abstrahens ab hoc sensu vel ab illo siue ab hoc indiuiduo vel illo. et ideo intellectus regirans ad sensum intelligit indiuiduū. Quarta ratio quare scilicet introductum est hoc caplm̄. est ad ostendendum ꝙ quedam forme debent intellectū suum alteri. et sunt ille forme que sunt in materia sensibili vel intelligibili. ideo autem tales forme debent intellectum suum alteri. (qr) quia in eis differt ꝙ quid est & indiuiduum. Om̄is enim quiditas debet se ipsam. ymmo quasi dat seipsam illi cuius est. et ideo qn̄ illud cuius est est alterum ab ea. dat intellectum suum quasi alteri & (qr) quia in tali (bus) formis intellectus debetur alteri. ideo sm aliquos in intellectione talium formarum est egressio et reflexio. q̄ aristotiles vocauit lineam extēsam et reflexam. forme enim naturales intellectum suum debent sensibilibus. & ideo intellectus in intellectione earum quasi egreditur ad sensibilia. Regirat antem ad seipsum dum quiditates tales trahit a sensibilibus. forme autem siue quiditates mathematice intellectum suū debent imaginantibus et ideo intellectus in intellectiōe ea (rum) que egreditur ad imaginabilia regirat autē ad seipsum quasi per lineā flexam quādo quiditatem mathematicam trahit ab ipsis imaginanti (bus). Quinta ratio quare introductum est hoc caplm̄ est vt ostendatur ꝙ intellectus possibilis est virtus suprema inter virtutes apprehensiuas & ꝙ non est abire in infinitum in virtutibus apprehensiuis. Hoc autem ostenditur ex eo. ꝙ scilicet hec [Page] virtus app̄hendit dr̄am inter intē cionem vniusalem & ꝑticularem. hec enim dr̄a nō p̄t cognosci a virtute sensitiua· (qr) quia virtus sensitiua nō apprehendit intēcionem vniuersalem. cuius ratio est. (qr) quia motus inferior nō attingit ad id quod ꝓprium est virtutis superioris. app̄hendere autē intencionem vniuersalem est ꝓprium intellectus. hec eciā dr̄a non potst apprehendi ab aliqua virtute que fit supra intellectū. quia si hoc esset. esset abire in infinitū in virtu ti (bus) apprehensiuis. Si enim sensus cognoscit intēcionem sensuatam. intellectus cognoscit intēcionem vniuersalem ideo necessario requiritur alia potēcia superior que cognoscat dr̄am inter inteucionem sensatam et vniuersalem ꝙ ista dr̄a nō p̄t cognosci ab aliqua harum potēciarum sequitur ꝙ sit abire in infinitum in virtuti (bus). Illa em̄ potencia superior habet intencionem sibi propriam ꝓpter quam apprehendit. (qr) quia semꝑ ꝓportio est inter apprehendēs & apprehensum. quero ergo que est illa potencia que apprehendit dr̄am inter intencionem app̄hensam ad hāc virtutē & intencionem app̄hensam ab intellectu. Si em̄ necessario requiritur virtus superior oꝑtꝪ dare aliam virtutē superiorem & sic erit abire in infinitum· vt ergo hec insinitas abscidatur ponitur status in intellectu possibili et quia ita est iō oꝑꝪ ꝙ intellectus possibilis cognoscat dr̄am inter id qd sibi ꝓprium est et id quod est ꝓprium aliarum potenciarum. Nec p̄t aliquis dicere ꝙ hec dr̄a cognoscitur ab intellectu agente intellectui agenti nō attribuitur opus ꝯprehensionis· qd opns reductum est ad genus passionis. sed sibi attribuitur opꝰ abstractionis quod reductum est ad genꝰ actionis sicut ostēdetur infra. et sic patet quod querebatur· necesse est em̄ ꝙ [...]ec dr̄a cognoscatur ab intellectu. ¶Ad argumentū patet (qr) quia non est simile de iutellectu et alijs potencijs quia alie potencie possunt habere aliam potenciam apprehensiuam fuperiorem Intellectus aūt est sup̄ma potencia app̄hensiua &c̄.
OVbitabit u ti (que) aliquis▪ Post (quam) phūs ostendit proprietates intellectus possibilis. In parte ista mouet quasdam dubitatiōes circa prius determinata et duo facit quia primo mouet duas dubitationes. secundo eas soluit ibi. Aut pati quidem. Prima in duas sm duas dubitationes quas mouet. secunda ibi. Amplius autem. Prima dubitatio oritur ex hoc quod dictum est ex precedentibus ꝙ intellectus intelligit. Arguit enim cō tra philosophus sic▪ ¶Intelligere est pati· sed intellectus non patitur quia pati requirit materiam in paciente que non est in intellectu qui est simplex. ergo intellcūs [Page] non iutellit. Viso hoc argnmēto qd potest elici ex littera. patet littera que dicit sic. ꝙ si intellectus ē simplex et impassibilis et nulli nichil habet ratione id est cum nullo communicat ī principio materiali sicut dicit Anaxagoras qui posuit intellectum immixtū dubitabit aliqnis quomodo intellectus intelligit. Si intelligere est quoddam pati ¶Si enim intelligere est pati non potest esse in intellectu. quia passio arguit materiam communem agenti & pacienti inquantum enim est aliquid commune vtris (que) scilicet agenti et pacienti in tantum videtur illud agere· Illud autem pati. Materia autem non est in intellectu ¶Deinde cum dicit. Aniplius autem. mouet secundam questionē qne oritur ex precedentibus. ꝙ intellectus factus in actu intelligit seipsum. et ideo querit philosophus quomodo intelligit seipsum ¶Ad euidenciā autem littere notaudum est ꝙ hec dubitatio potest duobus modis formari. Primus modꝰ formandi dubitationem est talis si intellectus ī telligit se. inteligit se sicut alia materialia aut intelligit alia sicut se: sed vtrum (que) est impossibile. ergo non intelligit se· ꝙ autem vtrum (que) sit impossibile patet· Si enim intellectus intelligit se sicut alia. alia autem intelligit vt abstracta vt declaratum est in precedenti capitulo ergo seipsum intelligit vt abstractum a materia. omnis autem forma abstracta a materia est forma mixta ergo intellectus est mixtus. cuius contrarium ostensum est supra. Si autem intelligit alia sicut se cum ipse sit separatus a materia ergo et alia separata sunt. Forme autem separate que per se sunt intelligibiles intelligunt. ergo forme materiales intelligunt. vel em̄ oꝑꝪ dicere ꝙ forme materiales intelligunt. si enim intelliguntur sicut intellectus· vel ꝙ intellectus intelligat· si intelligatur sicut forma materialis abstracta a materia. Secū dꝰ modus formādi dubitationē quē sequitur phūs in lr̄a· orit autē iste modus ex p̄cedeuti caplō. Ibi enim dcm̄ est ꝙ ī rebus materiali (bus) siue enim sint res naturales siue sint res mathematice aliud ē quiditas et indiuiduū & ideo aliud est qd accipitur ab intellectu scꝪ quiditas & aliud est quod relinquitur scilicet indiuiduum. Ex quo sequitur ꝙ ille res materiales intelligantur s quoddam aliud quod quasi trahitur et abstrahitur ab ipso indiuiduo materiali a quo differt. et sm hoc formatur sic dubitatio. Si intellectus est intelligibilis aut est ītelligibilis sm se et nō sm aliud .i. nō sm aliam ītentionem abstractam ab ipso. Aut enim est ītelligibilis sm aliud .i. sm īt [...]ncionē abstractā ab ipso. sicut est ī rebus naturalibus. sed primus modus & secūdus est impossibilis ergo non est ītelligibilis. ꝙ āt p̄mꝰsit īpossisibilis (pꝪ) patet [Page] quia si intellectus sit intelligibilis sm se et non sm aliud. sequitur ꝙ aliq̄ intelligibilia sint eciam intelligibilia sm se & nō sm aliud. (qr) quia intelligibile vt tale est vnius ratiōis sed intelligibile sm se est intellcūs ergo alijs intelligibili (bus) inest intellectꝰ qd est impossibile. nō igit ē intelligibile sm se· Impossibilitas secūdi modi (pꝪ) patet. Si em̄ ē intelligibilis sm aliud abstractū a materia sicut est in formis materiali (bus) sequitur ꝙ sit forma mixta qd est īpossibile. viso hoc modo formandi (pꝪ) patet lr̄a que dicit. ꝙ amplius dubitatio est si ipse intellectus est intelligibilis videtur enim ꝙ non Si em̄ hoc est aut sequetur ꝙ alijs rebus ab intellectu inerit intellectus. ita ꝙ intelligent. hoc autem sequitur si intellectus est intelligibilis nō sm aliud sed sm se. qd autē sequat (ptꝪ) patet quia intelligibile est vnū specie id est vnius rationis in intellectu & in alijs. Aut sequetur ꝙ intellectus habebit aliquod admixtum ꝙ facit ipsum intelligibile id ē habebit formam mixtam materie que abstracta ab ipso fa [...]iet ipsum intelligibilem. hoc autē sequitur si intellcūs est intelligibilis sicut alia. ¶Notandum est ꝙ sicut omne visibile idem videtur cum alio in racōne ex ea ꝑte qua visibile. ita omne intelligibile ex ea parte qua intelligibile videtur esse vnius rationis. et iō phūs de hac vna ratione arguit in lr̄a sic. Intelligibile in intellectu & in alijs est vnius rationis sed intellectus est ita intelligibilis ꝙ intelligit ergo alia intelligibilia ita sūt intelligibilia ꝙ intelligūt ¶Dein̄ cū dt. Aut pati quidem. Soluit p̄ missas dubitationes & primo soluit ad primā. secundo ad secundā ibi. Et ipse autē intellectus. Est autē solutio prima in breui talis. ꝙ pati ꝓprie acceptū arguit materiā. pati autē imꝓprie acceptū nō arguit materiā & (qr) quia intelligere ē pati isto modo ideo materiam non arguit. et hoc est qd dt lr̄a. ꝙ pati dititur s aliquod ꝯmune .i. est ꝯmune ad pati ꝓprie acceptum et ad pati improprie acceptum vt dcm̄ est priꝰ Intelectns aūt imꝓprie patitur in tā tum em̄ dr pati inquātum est quo dāmodo in potentia ad intelligibilia et nichil est eorum in actu antē (quam) ī telligat. hoc autē est imꝓprie pati quia tale pati nō est nisi recipere et intellectum ꝑficere· Ita em̄ est in intellectn possibili sicut est in tabula in qua nichil depingitur. Tabula em̄ ī qua nichil est depictnm est ī potencia ad [...]a que pingi possunt: et nichil est ī actu eorum ante (quam) pī gatur Eodem modo intellectns possibilis est in potencia ad om̄e intelligibile a quo potest moueri et nullum est ī actu ante (quam) moueatur. Notandnm est ꝙ duplex est potencia. quedam enim est potencia que ex sui potencialitate est cā receptio niu & trāsmutacōis et hec ē potēcia materie. Quedā est alia potencia [Page] que est cāusa receptionis & ꝑfectionis tm̄. & ista est potēcia passiua intellcūs possibilis De hac duplici potēcia dt ꝯm̄. suꝑ lr̄a p̄dicta potēcia & receptio dn̄r mō equiuoce cū eis .i. intelligibili (bus) & in re (bus) materiali (bus). Diuersitas em̄ istiꝰ intēcōnis scꝪ receptionis que est in intellectu a receptione que est in re (bus) materiali (bus) est res ad quā ducit dubitatio Vnde nō est opinādū ꝙ materia p̄ ma nō est causa receptionis sed causa transmutabilis receptionis & est receptio huius singularis. causa aūt receptionis similiter est hec natura scꝪ intellcūs possibilis. & ideo phūs videns hāc duplicē naturā dixit ꝙ passio dicitur duo (bus) modis Est em̄ passio ꝓprie accepta & hec passio sequit materiā & passio imꝓprie accepta & hec sequit intellectū possibilē ¶Dein̄ cū dt. Et ip̄e aūt intellectus. soluit questionē secundā p̄dictā et duo facit. (qr) quia primo soluit dubitationē. secūdo soluit ad obiectionē iam factam ibi. Non autē semꝑ ¶Ad euidenciā primi notandū est ꝙ hec dubitatio p̄t solui duo (bus) modis. et sm hos duos modos dnobus modis potest legi littera. Primus modus soluendi est aliquorum modernorum qui in sui solutione tria suppouunt. Supponunt enim primo ꝙ ab ente in potencia vt in potencia est nullus egreditur actus. quia agere est actus secundus qui necessario supponit actum primum qui est forma. Secundo supponunt ꝙ intellectus possibilis est ens in potencia. quia tenet vltimum gradum in intelligibilibus. & eciam sicut dictum est in p̄cedenti (bus). Intellectns possibilis inter intelligibilia tenet locum materie. Si autem ita est ꝙ intellectus possibilis est ens in potencia sequitur ꝑ primū fundamentū ꝙ non intelligat nisi ꝑ aliquem actum. (qr) quia omne intelligibile est intelligibile ꝑ formā. Tercium fundamentū quod suppounnt ipsi est ꝙ intelligibile siue vt melius dicatur ratio intelligendi separata a materia idem est cum ipso intellectu sicut perfectio cum suo ꝑfectibili. licet enim lapis nō sit idē cum intellectu tamen conceptus lapidis quia videtur separatus est a materia videtur esse idem cum intellectu ipso quem perficit. et hoc ē quod consueuit dici ꝙ iu separatis a materia idem est intelligibile et intellectus. Ex hoc antem ꝙ huiusmodi conceptus separatus a materia est idem cum ipso intellectu sequitur ꝙ ipsum aliquo modo actuat. quia intellectus actuatus est in actu respectu intelligibiliū & sic p̄t intelligere alia. et ꝑ ꝯsequens potest intelligere seipsum. quia intelligendo alia aliquo modo aduertit se esse subiectum intelligibilinm. Ex hoc autem fundamento sequit ꝙ intellectus intelligitse sicut alia ītelligibilia. Sicut emm alia intelligibilia intelligit per conceptum si [...] intentionem a qua reducitur [Page] ad actū. ita ꝑ eandem intēciouem intelligit seip̄m. ꝑpendeudo scꝪ ipsum esse subiectum intelligibiliū et per ꝯsequens ꝑpendendo se intelligere et sm hunc modum dicendi (pꝪ) patet lr̄a oue dicit ꝙ ipse intellectus est intelligibilis sicut alia intelligibilia ꝑ speciem intelligibilium que species sunt separate a materia. et ideo sunt idem cum ipso intellectu. In seꝑatis em̄ a materia idem est intellectus et quod intelligitur id ē ratio intelligendi & (qr) quia ista racō eadē est cū ipso intellcū sicut ꝑfectio cū ꝑfectibili. ideo p̄t ducere ipsum intellectū in cognitionē illo (rum) quo (rum) est ratio. secūdo in cognitionē suiipsius. vt declaratū est in fundamentis p̄dictis. In seꝑatis eciam a materia idem est scientia speculatiua .i. ratio speculandi & ip̄m speculatiuū .i. intellectus speculās ꝓpt quā [...]demptitatem ipsa sciencia speculatiua primo ducit ip̄m intellectū in cognicionem speculabiliū. secūdo in cognitionem suiipsius. hic est ergo vnus modus exponendi. Secūdus modus supponit quedā fundamēta ex qui (bus) fundamētis exponit lr̄am Primū fundamentū est ꝙ intellectus (hꝪ) habet suā intēcionem intelligibilē que diuersa est ab intēcione alio (rum) enciū que intēcio intelligibilis vt ī couceptu est differt a suo esse in effectu. (qr) quia in omni quod est citra primū differt intēcio ꝯmunis et intencio ꝑticulata. In solo primo nō ē natura ꝑticularis & vniuersalis. In alijs autē omni (bus) est intēcio ꝯmunis que p̄t ꝯsiderari p̄ter suū ꝑticulare et fuū eē in effcū. et (qr) quia ita est in alijs ideo ita est in intellectu (qr) quia p̄t concipi sua intencio ꝯmunis sic̄ possunt concipi intenciones aliorum intelligibilium et sic intelligitur ꝑ inteucionem ꝓpriam· Secundum fundamentū est ꝙ aliter est de intencioni (bus) quiditatiuis forma (rum) materialiū et aliter est de intencione quiditatiua ipsius intellectus Intenciones quiditatiue forma (rum) materialiū largiūtur formis materia libus ꝙ possunt intelligi nō autē ꝙ possunt intelligere cuius ratio est· quia hee intenciones comꝑate ad ī tellectum a quo concipiūtur apprehendūtur seꝑate a materia. Comꝑate tamen ad subiectū quo (rum) sunt cui largiūtur esse in effectu sunt ī merse in materia a qua materia q̄ si obumbrantur ꝓpter quā obumbrationem carent lumine intellectu ali et ꝑ ꝯn̄s non intelligunt. Intē cio autē quiditatiua intellectus cō ꝑata ad intellectū quē mouet. q̄ndo intellectus concipit intēcionem suā sibi largitur ꝙ sit in actu respectu sui (quam)tum ad esse in conceptu a quo conceptu intellectus nudus est ante (quam) p̄sentetur sibiipsi ꝑ modū cognoscibilis. & sic largit intellectui ratiouē intelligibilis· hec autē eadē intēcio ꝯꝑata ad intellectū vt ē vnū enciū ī effectu sibi largit ꝙ sit ens in effcū sicut om̄ s quiditas largit supposito ꝑ modū forme et non per [Page] m̄odū efficientis ꝙ sit ens in effectu hec autē intencio formalis et quiditatiua intellectus comꝑata ad ip̄m cuius est quiditas sibi largitur ꝙ sit intelligens. quia de racōne talis quiditatis est ꝙ sit eleuata suꝑ ordinem formarum materialiū et ꝙ sit in confinio substancia (rum) seꝑata (rum) et forma (rum) materialiū. Om̄is autē substancia est sic eleuata est intelligens ex qui (bus) (pꝪ) patet ꝙ intēcio quiditatiua intellectus sibi largit ꝙ posset intelligi et qd posset intellige [...]e ita ꝙ imaginabimur ꝙ ratio intelligibilis & ratio intelligentis suꝑ eadē radice fundantur scꝪ super seꝑatione a materia ita ꝙ seꝑatio rei vt ē in conceptu largitur rei rationem intelligibilis sepatio autē rei vt est in effectu sibi largitur rationē intelligentis ve (rum) est ꝙ quidā dicunt ꝙ res que est seꝑata a materia in effectu nō indiget intellectu abstrahente (qr) quia intellectus agens abstrahens solū requiritur ꝑ formas materiales que nō sunt seꝑate in effcū Vtrum autē hoc sit verum alibi poterit patere. hoc tamen verum videtur ꝙ forme eleuate a materia in effectu hn̄t rationem intelligen [...]s. talis autem est intellectus [...] habet duplicem oꝑationē scꝪ intelligibilis & intelligētis et hoc est quod dicit in lr̄a ꝙ in seꝑatis a materia idem est intellectus et qd intelligitur .i. idem habet rationem intelligentis & intelligibilis scꝪ qd ē eleuatū a materia tam in effectu (quam) in conceptu. Tercium fundamentum est ꝙ intellectus potest cognoscer [...] seipsum duobus modis scꝪ cognitione si est et cognitione quid est que est cognitio quiditatiua. In cognitionem primam deuenit per actum perpendendo enim se intelligere arguit se esse ¶Cognitionem autem secundam habet intellectus cognoscendo intencionem propriam nō potest deuenire nisi cognoscat priꝰ intenciones aliorum et quantum ad hoc verum dicebat primus modus dicendi. Ratio autem quare non potest deuenire ad intencioneni ꝓpriā nisi pri [...] deueniat ad inteuciones aliorum est. quia intellectus vt est coniunctus corpori nichil potest intelligere vel cognoscere nisi excitet a fantasmatibus. Cum autem anima non habeat fantasma oportet ꝙ ipsa excitata ꝑ quodcu [...] (que) fantasma. primo ducatur in coguitionem alterius & secundo ducatur in cognitionem sue ꝓprie intentionis & ideo vt dictum est supraꝙ cum intellectus sit actu sm aliquid cognitum p̄t seip̄m intelligere Verum est ꝙ phūs in secūdo de aīa deuenit in intencionē ꝓpriam anime que est ꝙ anima est actus corporis organici ī potencia vitam habentis. Hijs fundamentis visis patet littera que dicit ꝙ intellectus est intelligibilis sicut intelligibilia .i. est intelligibilis per intencionem propriam sicut et alia intelligibilia. dr̄nter tamen (qr) quia alia intelligibilia ꝑ intencionem [Page] ꝓpriam hn̄t rationē intelligibilis & nō intelligibilitatis. Intellectus aūt (hꝪ) habet rationē vtrius (que) (qr) quia in hijs q̄ suut sine materia idem est intellectus in qd intelligit .i. idem (hꝪ) habet racō nē intelligibilis & intelligentis In hijs e [...]ā que sunt sine materia sciē cia speculatiua .i. ratio speculabilis et qd sic speculatiuū est .i· intellcūs speculans idem sunt. vel sic in hijs que sunt sine materia idem est sciē cia speculatiua .i. intellcūs speculati [...]ns & ꝙ sic speculatiuū est .i. intellectus materialis qui speculat idē est intellectus qui de possibili est actuatus fit speculatiuus ¶Dein̄ cū dicit. Non autē semꝑ. respondet ad quoddā argnmentū qd factū fuit sup̄. Dicebatur em̄ sup̄ sic. Si ī tellcūs est intelligibilis sicut alia. sequitur ꝙ sicut alia nō intelligūt ꝙ n̄ intelligit. vel sequit ꝙ si intellectus intelligit. ꝙ eciā alia intelligūt. Ad hoc argumentū respondet phūs sic ꝙ nō est simile (qr) quia intencio intellecta forma (rum) materialiū ꝯꝑata ad illud cuius est in effectn. est īmmersa ifra potenciā materie a q̄ obumbratur. deficit autē a lumine ī tellectus et sic nō est ratio intelligē di. Intentio autē quiditatiua intellectus comꝑata ad id cuius est eleuata sup̄ potenciā materie et iō largitur illi rationē intelligētis. & hoc est qd dicit lr̄a ꝙ ꝯsideranda est cā nō semꝑ intelligendi .i. ꝯsideranda est causa ꝓpter quā nō om̄e intellect [...]uū est intelligens sed solū in seꝑatis a materia. ratio aūt est quia vnūqd (que) intelligibiliū in hn̄tibus materiā est potēcia .i. est immersū infra potēciam materie & illis .s. rebus materiali (bus) nō inerit intellectus ita ꝙ intelligūtur ꝙ nō intelligūt. Intellectus em̄ et potēcia taliū que sunt sine materia .i· q̄ sunt eleuata suꝑ ambitū forma (rum) q̄ sunt infra potēciam materie. Illi āt scꝪ intellectui ita inerit intelligere ꝙ eciā suple sibi inerit ratio intelligibilis ¶Notandū est ꝙ hec lr̄a Nō semꝑ autē. p̄t aliter introduci (quam) introdncta sit. p̄t em̄ introduci vt sit ratio cuiusdā dicti. dcm̄ est em̄ statim ꝙ in hijs que sunt sine materia idem est intellectus & qd intelligitur & rationē huiꝰ reddit phūs in lr̄a ista. & tūc est sensus lr̄e ita dcm̄ est ꝙ in seꝑatis a materia id qd intelligitur est intellectꝰ. cuiꝰ ratio est (qr) quia intellectus est de mim [...] ro taliū que suut seꝑata a materia et nō de numero illo (rum) que sunt in materia vnūquod (que) em̄ illo (rum) quod est in materia habet potēciā immersam et obumbratam & ꝑ ꝯn̄s caret lumine intellectuali
QVoniam aute in omni natura Post (quam) phūs determinauit de intellectu possibili ostendendo ꝙ ip̄e rere est possibilis midus ab intelligibili (bus). et ꝙ ipse est immixtus & ꝙ ipse non est [Page] vna natura. et ꝙ ipse est locus specierum & ꝙ ipse est discernens inter obiectū ꝓpriū et obiectū aliarū potencia (rum) inferio (rum)· Post (quam) autem posuerit quasdam dubitationes circa ip̄m intellectū possibilem. In ꝑte ista determinat de intellectn agē te on̄dens ꝙ intellectꝰ possibilis arguit agentē. ita ꝙ si est dare possibilē est dare agentē. et tria facit (qr) quia p̄mo determinat de intellectu agēte secundo ostendit quomō se (hꝪ) habet intellectus agens ad intellectū speculatiuū ibi. Idem antē. tercio ponit cō ditiones tocius ꝑtis intellectiue sm ꝙ differt ab alijs ꝑti (bus) ibi· Seꝑatus autē sonus Prima in duas (qr) quia primo on̄dit ꝙ intellectꝰ possibilis arguit agentē. secundo on̄dit naturam huius intellectus ibi. Et hic ī tellectus. Primo ergo ꝓbat phūs ꝙ intellectus possibilis arguit agē tem ¶Ad cuius euidenciā notandum est ꝙ ratio phī fundatur suꝑ veritatē triū ꝓpositionū. Prima ꝓpositio est ꝙ ens in potencia in (quam)tū tale nō deducit seipsum ad actū. (qr) quia tūc idem sm ꝙ idem esset actiuū et passiuū. Cū ergo intellectus possibilis sit ens in potēcia. nō p̄t seipsum deducere ad actū. oꝑꝪ ergo ꝙ reducatur ab alio. Secūda ꝓpositio suꝑ qua fundatur phūs est ꝙ ens in potencia nō p̄t reduci ad actū ꝑ aliqd existens in potencia. cuius ratio est (qr) quia qd est in potēcia in (quam)tū tale est tm̄ natū ad paciendū et nō ad agendū. et ad reduci & nō reducere quia om̄nis potencia vt sic m̄agis reducitur (quam) reducat. Intellectus autem possibilis est ens in potencia. oꝑꝪ ergo ꝙ reducatur ꝑ alid ꝙ nō sit ens in potencia. sed magis eus in actu Tercia ꝓpositio est suꝑ qua fundatur phūs ꝙ dnplex est genus encium siue duplex esse scꝪ corporale & spirituale et ꝙ sicut in genere prima materia arguit agens (qr) quia materia est ens in potencia que nō p̄t de ducere seipsam ad actum sed oꝑtet ꝙ educatur ꝑ agens. ita ꝙ in secundo genere intellectus possibilis est ens in potencia ꝙ uō p̄t seip̄m deducere ad actū. et ideo indiget intellectu agente ip̄m deducente ita ꝙ in esse spirituali dabimus ꝑtē intellectiuā similem materie et hec ꝑs est intellectus possibilis. et ꝑtem similem agenti et hec est intelligencia agens. dabimus eciā aliquid simile forme recepte in materia. et hec est ipsa ꝑfectio secunda intellcūs possibilis. dabimus eciā aliquid simile ꝯposito. et hec est ipse intellcūs speculatiuꝰ· siue sit speculatio habitualis siue actualis. Hijs visis (pꝪ) patet lr̄a que dirit ꝙ ī vnoquo (que) genere vbi est materia est aliquid aliud (quam) materia qd scꝪ reducit ipsam materiā ad actum. materia em̄ in vnoquo (que) geuere est in omnia que sunt illius generis. et ideo oꝑꝪ dare quoddam aliud in illo genere qd reducat ipsam materiā ad actū qd quidē alid est sicut causa et efficiens. ita ꝙ oīa sui generis facit in actn que fuerūt [Page] in potēcia qd eciā in faciēdo se (hꝪ) habet ad factibile sic̄ se (hꝪ) habet ars ad materiā (qr) quia sic̄ ars ꝓducit diusas formas de materia ita & hec agēs. & qm̄ ita est ī vnoquo (que) genere scꝪ ꝙ vbi est potē cia ibi ē agēs. iō necesse ē has dr̄as scꝪ potēcie & agētis esse in aīa ita ꝙ vna dr̄a aīe est intellcūs in quo oīa fiūt. et est intellcūs qui p̄t oīa fieri scꝪ in ꝯceptu sicut materia p̄t fieri oīa in effcū. Alia aūt dr̄a est iste ī tellectus quo est oīa facere .i. intellcūs agēs qui p̄t facere oīa in actu que fuerūt in potēcia. hic aūt intellectus scꝪ agens est sicut quidē habitus. Accipit aūt hic habitus nō ꝓ habitu acquisito sed eo modo quo phūs frequēter om̄em formā & omnē actū noīat habitū. quasi ergo dicat intellectus possibilis ꝓpter sui possibilitatē nō est habitus. Intellectus autē agens ꝓpter sui actiuitatē est habitus. et nō solū est habitus. sed est lumen. sicut em̄ lumen extra facit quodāmō colores in potēcia colorem in actu ita intellectus agens facit ipsa intelligibilia actu que prius fuerāt potēcia intelligibilia. Notandū ē ꝙ ratio phī in br [...] [...]i posset esse talis. In omni genere materia vel simile materie arguit agens ergo cū in intellcū fit aliqd simile materie scꝪ intellcūs possibilis. ergo arguit agens. Notandū ē secūdo ꝙ potēcia passiua & actiua sic se aspiciūt ꝙ quicquid est infra potenciā passiuā in fieri totū est infra potēciā actiuā in facere. et hoc (qr) quia potēcia actiua & passiua aspiciūt se sm (ser)us & posteriꝰ. (qr) quia potencia passiua nō ē talis nisi in relacōne ad actiuā vt declaratū est in .v. methaphisice & (qr) quia oē qd ē infra ambitū posterioris (dꝪ) debet eē sub aliquo mō eēndi īfra ambitū p̄oris. iō quicquid est īfra potēciā passiuā vt in fieri (dꝪ) debet eē īfra actiuā vt in facere. & iō phūs hoc cō siderans dixit in lr̄a ꝙ si ē dare intellectū qui ē oīa fieri. est dare ītellectū in quo est oīa facere. ¶Dein̄ cū dt ¶Et hic intellcūs. Post (quam) ꝓbauit ꝙ est dare intellcm̄ agentē ponit q̄tuor ꝯdicōes eiusdē intellectus. Est aūt p̄ma ꝯditio ꝙ ē seꝑabilis. secūda ꝙ sit impassibilis. tercia ꝙ sit imixtus .i. nō ꝯpositus ex naturis corꝑali (bus) ne (que) alligatꝰ organo corꝑali. & in hijs tri (bus) ꝯditioni (bus) ꝯuenit intellcūs agēs cū intellectu possibili. quarta autem ꝯdicio eiusdē intellectus est ꝙ sit in actu sm suā subām in quo dr̄t a possibili q̄ sm suā subām est in potēcia. fit aūt in actu ꝑ intēciones intellectas ꝙ autē hee ꝯditiones sint in intellectu agente partet talem rationem· Agens est honorabilius paciente. et principium actiuum est honorabilius materia. sed intellectꝰ agēs comparatur ad possibilem sicut agens ad materiam. sicut declaratum est ergo intellectus agens est nobilior possibili. Si autem ita est tunc oportet ꝙ conditiones nobiles que sunt in intellectu possibili. multo enim magis sunt in [Page] agente et plurez alias nobiliores. Sed intellcūs possibilis est seꝑatꝰ impossibilis passione ꝓprie accepta & immixtus ergo multo magis intellectus agens (hꝪ) habet has ꝯdicōnes & vltra hoc (hꝪ) habet ꝙ sm suā subām sit in actu. (qr) quia in hoc dr̄t agens a materia (qr) quia agens est in actu materia āt est in potēcia. Nobilitas em̄ agētis respectu materie cognoscit penes actū ¶Ad euidentiā dcō (rum) q̄reret aliquis. vt (rum) intellcūs possibilis necessario arguat agentē· videt ꝙ nō. (qr) quia sm aris [...]otilē que est ꝓporcio s̄sibilis ad s̄sum eo ꝙ s̄sibilia mouēt. ea est ꝓporcō forma (rum) imaginata (rum) ad intellectionē in eo ꝙ forme imagīate mouēt et intellcūs possibilis monet cū ergo vnaque (que) oꝑatio posset ꝯpleri posito motore & moto. videt ꝙ oꝑacio intellectiua ꝯpleri pos (sed) ꝑ formā imaginatā & intellectū possibilē suꝑfluit ergo intellcūs agens ¶Ad oppositū sunt ista que dcā sunt in lr̄a ¶Ad hāc q̄stionē dicē dū est ꝙ seq̄ndo dcm̄ phī necesse est ponere intellectū agentē. Restat āt nobis solue difficultatē iā factā contra hoc in arguendo in qua ꝓbabat ꝙ ad ītellectionē sufficit forma imaginata & intellcūs possibilis ¶Ad euidenciā huiꝰ solucōis notandū est ꝙ ve (rum) est ꝙ ꝓporcio intellcūs materialis ad intēciones imaginatas ē sicut ꝓporcio mobilis ad motorem. Intēciones tn̄ imaginate nō sufficiūt ad extrahendū intellectū materialē de potēcia ad actū. et hoc (qr) quia forme imaginate nō suut mouētes nisi in potēcia. Si igit forme imagīate sufficerēt ad mouēdū intellectum possibilē. Vn̄ ergo erat argutū scꝪ ꝙ suꝑflueret intellcūs agēs. sed (qr) quia nō sufficiūt ad mouendū requirit intellcūs agens qui largiat formis imaginatis ꝙ pn̄t moue intellectū in actu materialē. hoc aūt largiri nichil aliud est nisi facere eas intellectas in actu post (quam) erāt in potencia Ymaginabimur em̄ p̄mo ꝙ ens in potēcia vt in potēcia est nō mouet. sed si (dꝪ) debet moue oꝑꝪ ꝙ reducat ad actū. ex quo sequit ꝙ intellectū ī potēcia nō moueat intellectū possibilē sed si debeat moue oꝑꝪ ꝙ fiat intellectū in actū. cū ergo forma imagīata sit intellecta in potēcia nō mouebit intellectū nisi fiat intellecta in actu. hoc aūt fit ꝑ intellectū agentē Secūdo imaginabimur ꝙ diuersificato recipiente diuersificabit receptū· & diuersificato moto. diuersificatur et motus. natura aūt receptiua que est in intellectu possibili diuersa est a naturis receptiuis que sunt in potēcijs inferiori (bus). Intellectus autē possibilis in mocōe quā recipit ab obiecto diuersificatur a potēcijs inferioribus et ideo oportet ꝙ receptum ab intellectu possibili et mouens ipsum sit diuersum a recepto in alijs potencijs et a mouente ipsas· Mouens autem alias potencias intencio est indiuiduata sensata siue immaginata. Si ergo hec intē cio debet mouere intellectū possibilē [Page] oꝑꝪ ꝙ tra [...]siat in intēcionē abstrahentē ab hoc & nūc siue intēncōm vniuersalē hūc aūt transitū (hꝪ) habet ab intellectu agēte. Tercio imaginabimur ꝙ licet diuerfificato recipien [...]e dissificetur receptū sine forma. diuersificato moto diuersicetur mouens tn̄ hec diuersitas que est in recepto nō est effectiue a recipiente. (qr) quia forma est causa magis materie (quam) ecō uerso· p̄t ergo esse ꝙ diuersitas recepti est finaliter ꝓpter naturā recipientis. sed ꝙ diuersitas recepti sit effectiue a diuersitate recipiētis hoc nō est verum. et eodem modo diuersitas mauētis p̄t ordinari ad dinersitatē mobilis. sed ꝙ sit effectiue diuersitas mouentis a diuersitate mobilis· hoc nō est ve (rum)· Cū ergo intēcio intellecta recepta in intellectu et mouens ip̄m sit diuersum mouens a formis imaginatis mouē tibus fantasiam vel imaginationem hanc diuersam rationē moueudi nō pn̄t habere ab ītellectu possibili quē mouēt. (qr) quia vt iam dictū est mouens nō habet hanc diuersitatem a mobili. oꝑtet ergo ꝙ habeat diuersitatē ab intelligencia agente que largit forme imaginate ꝙ moueat in actu intellectū possibilē & sic (pꝪ) patet questio. Patet ergo argumentū (qr) quia solutū est in corꝑe questionis ¶Secundo quereret aliquis. vtrum posito intellectu possibili & intellectu agente suꝑfluat forma imaginata. videtur em̄ ꝙ sic. ꝓporcio em̄ intellectꝰ agē tis ad intellectum speculatiuū est sicut ꝓportio artis ad artificium̄ sed ars ponit formas in materia abs (que) eo ꝙ in materia sit aliquid existēs de intencione forme. ergo a simili. Intelligibilia agens ponit formas in intellectu possibili abs (que) eo ꝙ intellectus possibilis indigeat aspicere formas imaginatas ¶Ad oppositū est phūs (qr) quia intelligere nr̄m habet ortū a sensu et eciā phūs dt· ꝙ sicut sensibilia mouēt sensum ita forme imaginate monēt scꝪ in potē cia intellcm̄ ¶Ad hanc qnestionē dicendū est ꝙ si oīno eēt eadem ꝓportio artis ad edificiū et intellcūs agentis ad intellectū generatū suꝑ flueret forma imaginata. sed nō est omnino eadem ꝓportio & ideo nō suꝑfluit. ꝙ autē nō sit eadem ꝓporcio (pꝪ) patet ꝑ ꝯmeutatorē .iij. de anima ī expositione huiꝰ lr̄e iam dicte dicente sic. Non em̄ possumꝰ dicere ꝙ proportio intellectus agentis in anima ad ītellectum generatum est sicut ꝓporcio artis ad artificiatū omni (bus) modis. ars enim ponit formam in totam materiam abs (que) eo ꝙ in materia sit aliquid existens de intencione forme ante (quam) ars fecerit eam et non est ita in intellectu. tunc homo non indigeret in comprehendendo intelligibilia sensu ne (que) imaginatione. ymmo intellecta peruenireut ad intellectum materialem ab intellectu agente abs (que) eo ꝙ intellectus materialis indigeret aspicere formas sensibiles ne (que) eciam possumus dr̄e ꝙ intenciones imagīate [Page] sint sole mouentes intellectū materialē & extrahentes eū de potēcia ad actū. qm̄ si ita esset tūc nulla differencia esset inter vniuersale & indiuiduuū et tūc intellectus eēt de genere virtutis imaginatiue. vnde necesse est cū hoc ꝙ positū est ꝙ ꝓporcio intencionū imaginata (rum) ad intellectū est sicut ꝓporcio s̄sibilium ad sensus eciā ponere aliū motorē qui facit eas moue in actu intellectū materialē. hec ꝯmētator Ex qui (bus) verbis ꝯm̄. p̄mo habes ꝙ intellectꝰ nō oīno assilātur arti· secūdo habes ꝙ ī tellcūs agēs nō sufficit sine intēciōe īmaginata. tercio habes ꝙ intellectus agens largit intencioni imaginate vt sit motor in actu. Ymagīatur em̄ forte ꝯm̄. ꝙ intellcūs agēs (hꝪ) habet intellectualitatē in actu sed non (hꝪ) habet determinationē intellectualitatis et ideo vt intellectualitas determinetur indiget intēcione imaginata que determiuat ip̄ani· intencio autē īmaginata (hꝪ) habet determinationē ī actu sed nō (hꝪ) habet intellectualitatē in actu et ideo indiget in intellectu agente a quo fiat intēcio determinata intellecta in actu vt sic determinatū intellectū moueat ip̄m intellectum possibilem et hoc est quod consueuit dici ꝙ intelligibile vnitur intellectui sicut determinans determinato imaginatur eciā ꝯm̄. ꝙ intēcio imagīata et intellectus agens nō oīno hn̄t rationē duo (rum) mouenciū respectu intellectus materialis sed ꝙ intencio imaginata (hꝪ) habet ab intellectu agēte ꝙ ꝑfecte m̄oueat intellcm̄ materialē: (qr) quia ab eo recipit ꝙ sit motor. Intē cio em̄ mouēs intellecm̄ mouet eum ad intellectualitatē determinatā et hoc (qr) quia intellcūs possibilis ē indeterminatus & .q. (hꝪ) habet intellcūalitatē cō fusam & indeterminatā. distinguit aūt & determinat ab intēcōne intellecta q̄ quidē intēcio q̄si ꝯposita est ex intellcūalitate & intēcione determināte eandē intellectualitatē vt iā dcm̄ est ꝑ hec dcā (pꝪ) patet ad q̄stionē & ad argumētū nō em̄ oīno ē silē de ī telectu agēte et arte ¶Tercio q̄reret aliquis vt (rum) intellcūs agēs sit habitus. Ad hoc dicendū est ꝙ circa hoc posset esse triplex imaginatio Prima ē ꝙ intellcūs agēs iō dr habitus (qr) quia idē ē cū intellcū qui ē habitus p̄ncipio (rum) hec aūt imaginatio est impossibilis. cuiꝰ rō ē (qr) quia intellectus qui est habitus p̄ncipio (rum) supponit iā aliqua intellecta in actn .s. terminos p̄ncipio (rum) ꝑ quo (rum) intelligenciā cognoscimꝰ p̄ncipia. si ergo intellcūs agēs ē idē ꝙ intellcūs q est habitus p̄ncipio (rum) supponit aliq̄ intellecta in actu. Si aūt supponit aliq̄ intellecta in actu nō facit oīa intelligibilia in actu cuiꝰ ꝯtrariū dictum est in littera. vbi dictum est ꝙ intellectus agens omnia facit intelligibilia in actu. ¶Notandum est ꝙ illud quod supponitur agenti non fit ab agente. quia id quod supponitur est. quod autem fit vt sic non est. Si ergo intellectio terminorum supponitur intellectum [Page] ageuti. talis intellectio nō fit virtū te intellectus agentis & sic nō facit omnia intelligere. Secunda ymaginatio est ꝯmentatoris qui dicit .iij. de anima. ꝙ de ratione habitus est ꝙ hn̄s habitū oꝑetur ꝑ ip̄m ex se & qn̄ voluerit & (qr) quia intellectus agens dat intellectui possibili vt posset hr̄e actū intelligendi siue ip̄am intellectionē ideo dr habitus. Tercia ymaginatio p̄t esse talis ꝙ intellectus agens dr habitus & dr lumen. tam̄ diuersis rationi (bus) ¶Ad cuiꝰ euidenciam notandū est ꝙ intellectus agens ꝯꝑationē (hꝪ) habet ad fantasmata & ad intellectū possibilē Ad fantasmata quidē oꝑationē (hꝪ) habet (qr) quia facit illa eē intellecta in actu. Secundo (qr) quia dat eis vim mouendi sm actū intellectū possibilē in (quam)tum scꝪ sunt quasi imbnta & ꝯmixta lumini agentis. & de ista oꝑatione intellectꝰ ad fantasmata dt ꝯmētator .iij. de anima sic ꝙ quēadmodū lux facit colores ī potēcia esse in actu ita ꝙ possint mouere dyaphonū· ita intellectus agēs facit intēciones in potēcia intellectas esse in actu ita ꝙ recipit eas intellectus possibilis. Ex quo habes ꝙ sic̄ se (hꝪ) habet lux ad colores ita se (hꝪ) habet intellectus agēs ad fantasmata. et eēt magis simile si esset ita lux ꝯnaturalis oculo qui pos (sed) facere ꝙ colores ī potēcia fierent colores in actu & ꝙ daret eis vim mouendi oculū. tūc em̄ sicut lux ista ꝯnaturalis oculo daret colori (bus) actum et vim mouendi oculū· Ita lux intellectnalis cōnaturalis largitur fantasmatibꝰ actū et vim mouendi intellectū materialē. Vt (rum) autē sit oīno simile de luce respectu colo (rum). & intellcū respectu fantasmatū patebit in sequenti questione· Secundā oꝑationē (hꝪ) habet intellectus agens ad intellectū materialē. Illuminat em̄ intellcm̄ materialem quēadmodū lux illuminat dyaphonū. De hac oꝑatione loquit cō mētator iij. de aīa sic. respectꝰ intellectus agentis ad intellectū materialē est respectus lucis ad dyaphonū et intellcūs respectus forma (rum) materialiū ad ipsum est respectꝰ colorū ad dyaphonū. quēadmodū enim lux est ꝑfectio dyaphoni sic intellectus agens est ꝑfectio materialis ī tellectus. Et quēadmodū dyaphonū mouetur a colore nec recipit eū msi qn̄ lucet ita iste intellectns non recipit intellcā q̄ sunt hic nisi sm ꝙ ꝑficit ꝑ illū intellcm̄ & illuminat ꝑ ip̄m· Ex qui (bus) ubis ꝯm̄. p̄mo hēs ꝙ ꝯꝑatio lncis ad dyaphonū ē sicut ꝯꝑatio intellcūs agētis ad intellcm̄ materialē. fuis (sed) aūt clarior intellectus fi dixisset sic. ꝙ intellcūs agēs se (hꝪ) habet ad possibilē. sicut lux corꝑalis est ꝯnaturalis ꝑfectio oculi sic ītellectus est ꝑfectio intellcūs materialis & ꝙ respcūs for̄ (rum) matialiū ad ip̄m ītellcm̄ ē sic̄ respcūs colo (rum) ad oculū vt quēadmodū colores monēt oculū ita forme materiales mouēt intellcm̄. Secūdo hēs ex ubis ꝯm̄. ꝙ quēadmodū dyaphonū (hꝪ) habet a luce ꝙ pos (sed) moueri a colore ita ītellcūs [Page] possibilis (hꝪ) habet ab agēte ꝙ pos (sed) ꝑfici ꝑ intēcōes intellcās. Fuis (sed) aūt clarior sm̄a si dixisset sic. ꝙ quēadmodū lux ꝯnaturalis oculo sic̄ in oculo cati vel in aliquo alio ē ꝑfectio oculi & dat sibi ꝙ possit moui a colori (bus) ita intellcūs agēs ē ꝑfectio intellectus possibilis & dat sibi ꝙ pos (sed) ꝑfici ꝑ intēcōes inteellcās. & s hoc intellcūs agēs ē q̄dā lnx interior de q̄ dt auḡ. xij. de trinitate. ꝙ intellcūs nr̄ īteltelligit intelligibilia in quadā lnce sui generis. hēmꝰ ergo duas ꝯꝑacō nes intellcūs agētis vnā ad fantasmata & s hāc ꝯꝑacōm p̄t dici lumē. (qr) quia sic̄ lumē ex̄ se (hꝪ) habet colores sic ītellcūs agēs ad fantasmata Secundā ꝯꝑationē (hꝪ) habet ad intellcm̄ possibilē. et s hāc p̄t dici habitus. (qr) quia sic̄ habitꝰ ꝑficit potēciā sic hic intellcūs ꝑficit possibilē. p̄t eciā s hāc ꝯꝑationē dici lux magis (quam) lumē· sic̄ em̄ lux magis ē ꝑfectio corꝑis lucidi cuiꝰ actꝰ ē lucere. qui ē actꝰ nō trāsiēs. licet illūinare sit trāsiēs ita intellectus agēs ē ꝑfectō possibilis tā (quam) lux eiꝰ ita ꝙ iste ītellcūs respcū fantasmatū dr illūinare & eē lumē. respectu aūt intellcūs possibilis dr lucere et eē lux ¶Quarto q̄ceret aliqs vt (rum) intellcūs agēs oīno assilētur lumini ita ꝙ sic̄ se (hꝪ) habet lumē ad colores. ita se (hꝪ) habet intellcūs agēs ad fantasmata videt ꝙ nō. (qr) quia colores sunt ꝑ se visibiles. Si autē sunt ꝑ se visibiles videtur ꝙ sunt ꝑ se mouētes & sm hoc lux nō largit cis vim mouendi fantasmata aut nō sunt ꝑ se intellecta sed indigēt intelligibilia agente ergo nō est simile de vno et de alio. ¶Ad oppositū est lr̄a phī ¶Ad q̄stionē dicēdū ꝙ aliquo mō silē est de luce respcū colo (rum) & de intellectu agēte respcū fantasmatū (sed) nō ē simile ꝑ oēm modū ꝓ tanto quidē simile est (qr) quia sic̄ ꝯp̄hensio visibilis indiget luce ita ꝙ colores nō vidētur sine luce ita ꝙ comhensio intelligibilis indiget intellectu agente sine quo intenciones intellecte nō intelligūtur. ꝓ tanto aūt dissimile est (qr) quia colores de se sunt visibiles nec requiritur lumen ꝓpter colores sed ꝓpter medium. fantasmata autem de seipso nō sunt intellecta. et ideo ꝓpter ista requiritur intellectus agens. Intellige tamen ꝙ ꝯmentator aliquādo videtur sentire ꝙ lumē requiratur ꝓpter colores sicut patet in lr̄a preallegata in precedenti questione in qua dicit ꝙ lumē facit colores in potencia in actu hoc autem uon dicit ꝯmentator hoc senciens sed vt faciat maiorem assimilationem inter lumen extra & intellectum agentem. Vbi aduertendum est ꝙ duplex ꝑfectio est vua que largitur motori ꝙ sit motor & ꝙ posset mouere. et alia que largitur moto vel mobili ꝙ posset moueri et perfici· et sm vnam perfectionem respicit intellectus agens fantasmata et sm aliam respicit intellectum possibilem. largitur enim intellectus agēs fantasmati ꝙ sit motor et ꝙ posset mouere. largitur āt [Page] intellectui possibili ꝙ posset ꝑfici Si ergo lumen largiret colori ꝙ pos (sed) monere et medio siue oculo ꝙ possit moueri eēt oīmoda similitudo inter lumē & intellectū agentē quā quidē oīmodā similitudinē aliqn̄ sequitur ꝯm̄. vt magis posset manifestare ī tellectū agentē sed (qr) quia lumē nō largitur colori ꝙ moueat sed magis medio ꝙ moue at ideo nō est oīno simile de intellectu agēte & lumine & ꝑ hoc (pꝪ) patet ad questionē & ad argumētū ¶Quinto q̄reret aliquis· vt (rum) intellectus agēs sit immixtꝰ sicut dr in lr̄a Dicēdū est ꝙ sic ¶Ad cuiꝰ euidenciā notandū est ꝙ easdē intē tiones intellcās quas aspicit intellectꝰ possibilis aspicit intellcūs agēs Drn̄ter tn̄ (qr) quia intellcūs possibilis a spicit eas vt in fieri. Intellcūs aūt aspicit eas vt in facere· quāta ē ergo latitudo intellcūs possibilis in recipiendo tanta est latitudo intellcūs agentis in agendo. Dictū est aūt supra ꝙ intellcūs possibilis ꝓpter latitudinē possibilitatis est immixtus ergo eadem rōne intellcūs agēs ꝓpter latitudinē actiuitatis erit immixtus. Intelligemꝰ em̄ ꝙ forme materiales sunt artate possibilitatis et artate actiuitatis & ideo sunt mixte. Intellcūs aūt possibilis (qr) quia p̄t oīa fieri et intellcūs agēs (qr) quia p̄t oīa facere hn̄t possibilitatē et actiuitatē in maxima latitudine et iō non sunt mixti .i. immersi in materia sicut forme materiales vel alligate organo sicut potēcie sensitiue (sed) sunt eleuate sup̄ totū ordinē forma (rum) materialiū & potenciarum sensitiua (rum) ¶Sexto q̄reret aliquis. vt (rum) ītellectus agēs sit impassibilis sicut dictū est sup̄ in lr̄a. Ad hoc dicēdū ē ꝙ intellectus agens (dꝪ) debet dici impassibilis et magis (quam) intellcūs possibilis cuiꝰ ratio est (qr) quia vt dcm̄ est sup̄ te intētione passionis ꝓprie accepte est transmutatio et receptio Intellectus autē possibilis licet nō habeat de intētione passionis transmutationem tn̄ (hꝪ) habet de intētione eiusdē receptionē et ꝑfectionē. Intellcūs āt agēs nec (hꝪ) habet transmutationē nec habet receptionē et sic magis elongat ab intētione passionis (quam) intellectus possibilis & ꝑ ꝯn̄s magis est impassibilis. ꝙ autē intellectus agēs non habeat de intentione passionis receptiouē (pꝪ) patet (qr) quia nō est in potēcia ad ip̄am intellectionē ita ꝙ ip̄a recipiat tā (quam) ꝑfectionē suā. Si em̄ hoc eēt intellectus agens eēt in potēcia & sic indigeret alio intellcū agente qd est impossibile & (qr) quia intellcūs agēs nō ē in potēcia ad intellectionē ita ꝙ per ip̄am ꝑficiatur ficut potēcia ꝑ actū. ideo nō intelligit sed magis est causa intellectionis. Intelligemus em̄ p̄mo ꝙ cuiꝰ est potēcia eius ē actus cū ergo potencia ad intelligendū sit ipsius intellcūs possibilis eis erit actus qui est intelligere & cū potēcia nō sit ipsiꝰ intellcūs agentis eiꝰ nō erit intelligere nisi vocemꝰ intelligere facere intellecta in actu. Intelligemus secūdo ꝙ istiꝰ potēcie est intelligere [Page] in qua est ipsa intellectio formaliter. Intellectio autē est in intellectu agente tā (quam) in causa & sic est ibi virtualiter tm̄. in intellectu aūt possibili est formaliter & sic solus intectus possibilis intelligit. Tercio intelligemꝰ ꝙ opus intellectus agentis reductū est ad genus abstractionis qd est genꝰ actionis. Intelligere aūt est reductū ad genus passionis & ꝑ ꝯn̄s est ipsiꝰ potēcie que patitur & nō est intellcūs agentis. ¶Septimo quereret aliquis de hoc qd dictū est in lr̄a ꝙ intellectns agens est seꝑatus. & est p̄ ma questio vt (rum) intellectus agens sit seꝑatus ab anima siue ab intellectu possibili sicut subā a subā· An ī intellectus agens sit aliquid anime Et videt p̄mo ꝙ sit seꝑatus sic̄ substācia a subā. & ꝙ nō sit aliquid aīe ꝑ talem rationē· qd est subā ens in actu nō est aliquid aīe. (sed) intellcūs agens est hmōi (qr) quia sicut dr in lr̄a. Intellectus ageus est subā ens in actu ergo nō est aliquid aīe ¶Ad oppositū est illud qd dictū est ī lr̄a vbi dictū est ꝙ sicut in om̄i natura vbi est possibile ibi est agens. ita in anima si est dare intellectū possibilem est dare agentē (qr) quia ꝙ intellcūs agēs & possibilis sint due dr̄e in aīa ¶Ad hanc questionem dicendum est ꝙ intellctus agens dicitur scdm dnas intentiones sm intēciouem dicitur intellectꝰ agens qui est principium cuius (que) producti & sm hanc intēcionem oīs intellcūs aliquid ꝓducens sic̄ est intellcūs artificīs ꝓducēs artificiatū p̄t dici intellectus agēs et sm hūc modū Anaxaḡ. vocat intellectū canse p̄me intellectū agentem (qr) quia iste intellcūs segregat om̄es res ex illo chaos qd ipse posuit. vocauit eciā eūdem intellectum intellectū imꝑantē (qr) quia imꝑat oībus re (bus) vt ꝓducant ad esse. vocauit eciam eūdem intellectū intellectū immixtū. ideo em̄ est inimixtus vt posset oī (bus) imꝑare. et sm hanc intēcionem accipiendi intellectū agentē. intellectus agens p̄t esse subā ens in actu ꝑ se subsistens nec oꝑꝪ ꝙ sit aliquid anime nostre. sm aliā intentionē dr intellectus agens in cuius virtute fit actio intellectualis ī nobis. et sm hunc modū accipiendi intellectū agentē. dixerunt aliqui ꝙ intellectus agens seꝑatur ab aīma nostra sicut substācia a subā· voluerunt em̄ ꝙ intellectus agens ē quidam intel [...]ectus inferior intellectu diuino. suꝑior autē intellectu nr̄o & ei immediate sup̄ positus cuiꝰ virtute fit in nobis intellectualis operatio & hoc vel sm quandā vmonem ipsius ad nos sicut videtur posuisse Alexander & Auroys. vel ꝑ influxum forma (rum) intelligibiliū ab ip̄o in nos sicut posuit Auic̄. sed hec positio repugnat positioni Aristotelis qui expresse dicit in lr̄a. has duas differencias scilicet intellectum agentem et intellectum possibilem esse in anima ex qno dicto philosophus dat ītelligere ꝙ sint ꝑtes vel [Page] potēcie anime & nō subē seꝑate. obuiat autē hec positio rationi nā sicut ꝑcipere intelligibilia que est oꝑacio intellcūs possibilis attribuit homī ita & oꝑatio intellcūs agentis que ē abstrahere intelligibilia eidē attribuit. hoc aūt nō p̄t eē nisi p̄ncipium formale huiꝰ actionis sit in nobis Ymaginabimur em̄ ꝙ sic̄ ꝑciꝑe intelligibilia est reductū ad voluntatē nostram ita et abstrahere ea Si āt intellectus agens esset substācia separata a nobis operatio intellectus agentis que est abstrahere intelligibilia vel irradiare super fantasmata non esset reducta ad potestatem nostram et sic non intelligimus si volumus. sicut enim quia lum̄ solis ē [...] nobis seꝑatum non est in potestate nostra videre· quia non est in potestate nostra semper habere lumē per quod videmus ita si lumen intellectuale esset a nobis seꝑatū non esset in potestate nostra intelligere Dicendum est ergo ꝙ intellectus agens est aliquid anime nostre cuius ratio est quia anima nostra est annexa imperfectioni et potencie eo enim ipso ꝙ tenet vltimū gradū in intelligibili (bus) oꝑꝪ ꝙ sit annexa potēcie. & hoc est qd dcm̄ est supra ꝙ ipsa est potētia species et nō actu et ꝙ ipsa nichil est actu eorum q̄ sunt ante intelligere. ex hoc autē ꝙ est annexa potencie habet intellectū possibilem. cum hoc autē ꝙ est annexa potēcie est eciam annexa sufficiencie in genere suo. ex qua sufficiencia sequitur ꝙ habet intellectum agentē vt sicut ꝓpter intellectum possibilē creata est imperfecta quia uuda ab omni intelligibili ita propter intellectum ageutem creata est sufficiēs in se. quia licet quātum ad intellectum possibilem sic nuda ab intelligibilibus et aa intentionibus speculatis tamen in virtute luminis potest fieri sub quolibet intelligibili sicut enim anima ante intelligere nichil est eorum que sunt vt dictū est supra ita ꝑ intelligere fit quod libet eorum que sunt. cum ergo ipsa intelligat in virtute luminis agentis oꝑꝪ ꝙ in virtute eiusdem luminis fiat quodlibet eorum q̄ sunt ¶Ad argumentum in contrariū dicendum est ꝙ intellectus agens non dicitur substancia ens in actu quia fit substancia separata a nobis. sed quia est alia virtus anime que propter sui actiuitatem potest dici substancia ens in actu· Notandum est enim ꝙ substancia dicitur multis modis. Vno enim modo dicitur substancia ens ꝑ se subsistēs et sm hunc modum intellcūs agēs nō dicitur substācia. Alio modo dicitur substancia quelibet essencia & q̄ libet ꝑfectio sicut p̄t hr̄i ex .v. methaphisice. et sm hunc modum intellectus agens dicitur substāncia· et eciam dicitur substancia in actu ꝓpter suam operationem que est actuare fantasmata vt possint mouere intellectum possibilem. Supposito enim ꝙ intellectus agens non [Page] seꝑatue ab intellectu possibili sicut subā ad substanciā vt declaratū est in precedeoti questione ¶Quereret aliquis vtrum intellectus agēs seꝑatur a possibili sicut potencia ad potenciam ita ꝙ intellectus possibilis et intellectus agens sint due potencie. ¶Ad hanc questionem dixit Inhannes gramaticus suꝑ tercio de anima ꝙ intellectus possibilis reducitur ad potenciam passiuam. Intellectus autem agens reducitur ad potenciam actiuam et quia potencia actiua et passiua sint due potencie vt ostensum est supra [...]nto methaphisice ideo reducuntur ad duas potencias ita tamē ꝙ hee due potencie non sunt in anima numero sed intellectus agens dicatur intellectus doctoris. intellectus autē possibilis dicitur intellectus discipuli dictum est enim supra ꝙ intellcūs possibilis deducitur de potencia ad actum per vim agentis. Cum ergo intellectns discipuli ducatur de pocencia ad actum et intellectus doctoris sit deducens oportet ꝙ intellectus discipnli sit possibilis. et intellectus doctoris sit agēs hic ē modus quem sequitur Iohannes gramaticus qd (quam)tum ad hoc dicit ꝙ intellectus discipuli est in potencia & intellectus docentis est in actu dicit verum In hoc tamen deficit quia ponit ꝙ intellectus doctoris est intellectus agens in virtute cuiꝰ sit p̄ncipio sciencia quod quidem non est perum sic em̄ habet se doctor ad causandū scienciam in anima discipuli sicut se habet medicus ad causandū sanitatem. Medicus autem sanat non principaliter sed aminiculando Virtus autem nature in eo qui sanatur est agens principalit ad sanitatem. Similiter doctor non agit principaliter ad acquisitionem sciencie. sed magis principaliter agit lumen quod est in nobis. quod lumen ego voco intellectum agentem Sic ergo dixit Iohannes gramaticus. Aliter dicunt quidam moderni quorum opinionem sumus secuti in omnibus questionibus precedentibus Dicunt enim ꝙ intellcūs possibilis & intellectus agens reducū tur ad duas potencias que due potēcie sunt in eadem anima numero. Vt autē clarius pateat positio ho (rum) ponēde sunt tres ꝓpositiones ꝑ ordinē. Prima ꝓpositio est ꝙ opus intellectus possibilis est reductū ad receptionem. opus autē intellectus agētis est reductū ad abstractionē et quia recipere arguit potenciā passiuam et abstrahere arguit potenciā actiuam. sequitur ꝙ intellcūs possibilis & agens drn̄t sicut potēcia passiua et actiua et ꝑ ꝯsequens drn̄t sicut due poteucie. Secūda ꝓpositio est ꝙ opus abstractionis qd attribuit intellcūi agenti nō est nisi extrahere intentiouem imaginatā de potencia ad actum vt posset monere intellectum possibilem· et intelligere ꝙ attribuit potēciam nichil aliud est (quam) recipere has inteutiones [Page] factas in actu ꝑ intellectū agētē vn̄ ꝯmeutator .iij. de anima Abstrahere nichil aliud est (quam) facere intēciones imaginatas intellectas in actu post (quam) erant in potēcia. Intelligere autem nichil aliud est (quam) recipere has intenciones. Tercia propositio est ꝙ hec abstractio (quam) facit intellectus agens non est per aliquam dispositionem positiuam factam ab intellectu agente in ipsis fantasmatibus. sed ideo est quod ex quadam spirituali vel virtuali vnionem ipsius intellectus agentis ad fantasmata que vero illustracō dici potest ipsa funtasmata seꝑantur a condicō nibus materialibus non quidē sm rem ita ꝙ realiter fuit sine illis cō ditionibus sed seꝑantur sm immutandi rationem in (quam)tum scꝪ immutant intellectū possibilē (quam)tū ad eēnciam rei et nō (quam)tum ad condiciōes materiales. & hoc declaratur ab ali quibus tali exēplo ¶ Ponat em̄ ꝙ lac qd est dulce & albū ꝑ seip̄m abs (que) presencia lnminis nō posset facere in med io speciem albi (quam)uis faceret sm seipsum speciem dulcis. (sed) lumine presente posset se facere in medio sm speciem albi abs (que) specie dnlcis tunc diceretur fieri abstractio albi a dulci. non sm esse quia idem realiter ē album et dulce. sed sm rationem immutandi. quia ex virtute luminis ita immutat album ꝙ non immutat dulce. Similiter dicendum est de abstractione quam facit intellectus agens ab ipsis fantasmatibus. hec enim abstractio nō est sm rationem essendi sed sm rationem immutandi et hoc (qr) quia licet quiditas rei sit cum condicionibus materialibus tamen in virtute luminis agentis ita immutat quiditas ꝙ non immutant ipse conditiones materiales ¶Nono que reret nliquis. vtrum possit aliquo modo saluari ꝙ intellectus possibilis & agens fuit vna potencia. Ad hoc dicendum est ꝙ aliqui moderni qui mtuntur verbis Augustini et Boecij videntur velle saluare ꝙ intellectus possibilis et ageus sit vna potencia. Ad hoc autem saluandum ponnnt per ordinem tres propositiones ¶Prima ꝓpositio est ꝙ intelligere est actio manens in agē te. hanc autem ꝓpositionem accipiunt a phō .ix. methaphisice qui dicit ꝙ actiones sunt in duplici dr̄a. Quedam em̄ sunt actiones que trā siunt in exteriorem materiam qualis est edificatio et tales actiones sunt subiectiue in passo et sunt perfectiores magis passi q̄m agentis eo modo quo dicimus ꝙ edificatio magis est perfectio edificabilis q̄m est edificientis. Alie enim sunt actiones que manēt in agente qualis actio est intelligere et quia manent in agente ideo sunt perfectiones agentis ideo ipsum agensest possibilis respectu talis actionis. ex quo sequitur ꝙ intellectus habet rationem possibilis respectu intellectionis quam recipit & ideo dr ītellcūs [Page] possibilis. Secūda ꝓpositio est ꝙ ꝓportio est inter oꝑationē et p̄ncipiū oꝑacionis (qr) quia nō a quocun (que) oꝑante fit quecū (que) oꝑatio sed a determinato oꝑante fit determinata oꝑatio. Si autē ita est ꝙ semꝑ ē ꝓportio ī ter oꝑationē & oꝑantē impossibile ē ꝙ oꝑacō vitalis sit a nō viuente (qr) quia inter oꝑationē vitalē & principiū n̄ viuens nulla est determinata habitudo cum ergo intelligere sit oꝑatio vitalis impossibile est ꝙ sit a p̄ncipio nō viuente. Iutelligibile aūt siue fantasma est principiū nō viuēs ab ip̄a ergo nō est ip̄a intellectio sicut ponit positio que ponit ꝙ intellectus est pure passibilis dicens ꝙ intelligibile causat ip̄am intellectionē et intellectus eā recipit magis ergo dicendū est ꝙ potēcia intellectiua causat in seipsa ipsam intellectionē. Est em̄ potēcia intellectiua potētia viuens & iō (dꝪ) debet causare oꝑationē vitalē & in (quam)tū sic cāt talis potēcia dr potēcia agens & sic eadē potēcia que p̄t ꝑficere seip̄am est possibilis & agēs. ¶Tercia ꝓpositio et terciū fundamentū ē ꝙ sic̄ se habēt s̄sibilia ad s̄sum ita se hn̄t fantasmata ad intellectū. s̄sibilia em̄ mouēt s̄sum ꝑ modū excitacōis & inclinationis s̄sibilia em̄ īmutant organa sensuū qui (bus) īmutatis ip̄e s̄sus mouet seip̄m ad actū sensationis. Ymaginātur em̄ isti ꝙ quedā aptitudo est in potēcia s̄sitiua que magnam affinitatē habet cum organo et cū immutatioue facta cū organo ab ip̄o s̄sibili· ꝓpter quā affinitatē et similitudinē statim facta immutacō ue ī organo ipse s̄sus excitatur et ī clīatur vt se moueat ad cognitionē actualē & (qr) quia ita ē ꝙ s̄sibilia sic mouēt s̄sum ideo oꝑꝪ ꝙ ita sit de fantasmatibus respcū intellcūs. fantasmata em̄ mouēt intellectū ꝑ modū excitationis & inclinationis. Cū em̄ fantasmata sunt in actu cū eciā ip̄a fantasia habeat naturalē ꝯiunctionem cum intellectu et immediate ordinem ad ipsum oꝑꝪ ꝙ intellcūs excitatus ab ip̄a fantasia moueat se ad cognicōnem intellectualem sicut exemplificatū ē de sensibili respcū sensus. In hoc tamen dr̄a est inter sensibile fantasmata (qr) quia ipsa sensibilia nō excitant potenciā sensitiuā nisi mediante immutacōe organi. fantasmata autē excitant ip̄m intellectum non mediante mutatione alicuius organi et ideo sm hanc posicō nem esset melius dcm̄ si diceret sic Sicut se hn̄t immutationes organorum ad sensum ita se hn̄t fantasmata ad intellectum (quam) dicere sic se habent sensibilia ad sensum ita se habent fantasmata ad intellectum et intelligere ꝙ qn̄ ibi dicūt ꝙ fantasma excitat intellectum ꝑ fantasma non intelligitur ymago vel ydolum que imprimitur in organo fantasie sed ipsa scilicet operatio virtutis fantastice. ab hac enim operatione virtutis fantastice immediate excitatur ipse intellectus vt seipsum moueat ad actionē ītellcūalē [Page] ¶Quarta ꝓpositio & quartū fundamentū qd isti supponūt est ꝙ in intellectu est quedā aptitudo & ydoneitas naturalis ad ꝯpletū actū ex qua aptitudine & ydoneitate statim facta excitatione in fantasmate p̄t ī tellcūs se mouere ad actū ꝯpletū. ¶Ad hāc autē excitationē intellectus a fantasia nō oꝑꝪ ꝙ intellectꝰ aliam virtutē tribuat fantasmati (bus) (quam)uis fantasmata sint nobiliora intellectu (qr) quia nō requiritur ꝙ illd qd mouet ꝑ modum excitationis sit nobilius eo quod mouetur sed solum sufficit ꝙ fantasia habeat naturalē ꝯiunctionem et ordinem ad aptitudinem qne est in intellectu ꝓpter quā ꝯiunctionem vel ordinem intellectus iam existens in aptitudine potest se mouere ad actum ꝯpletū hec dicta sunt de ipsa passione· vt (rum) autē hec positio sit ꝯsoua dictis aristotelis in lr̄a relinquo diligēcie lectoris. Credo tn̄ ꝙ positio p̄cedens magis est consona dictis aristotelis & ꝯmentatoris & ideo volens expla [...]are phm̄ eam sum secutus
IDem autē scdm actū In ꝑte p̄cedenti ꝯꝑauit phūs intellectū agentē ad intellectum possibilem. In ꝑte ista comꝑat eundem intellectum ad intellectum speculatiuū .i. ad intellectum qui actu speculatur vt autem videatur lr̄a. Aduertendum est ꝙ intellectus speculatiuus habitudinem habet ad ipsum speculabile s rationem ydemptitatis. et hoc quia intellectus speculatiuꝰ idem est cū ipso speculabili. secundo idem intellectus speculatiuus habet habitudinem ad intellectum agētem sm rationem prioris et posterioris· quia intellectus agens est prior. intellectus autem speculatiuus est posterior. tercio idem intellectus habet habitudinem ad iutellectum in habitu quia intellectus speculatiuus actuacior est (quam) intellectus in habitu· Intellectus em̄ in habitu non semꝑ est in actu considerationis Intellectus autem speculatiuus dicit ille qui actus speculatur has tres habitudīes vt dat intelligere phūs in lr̄a. volens em̄ ꝯꝑare intellectū agentem ad speculatiuū sm rationem prioris et posterioris fecit eciā mencionem de duplici alia habitudine vt ꝯplecior es (sed) sciencia de intellectu speculatiud. Exemplū ad primā habitudinem dicit phūs in lr̄a. ꝙ idem est sm actū sciencia rei id est intellectus habens scienciā sm actum quia scꝪ actu considerat est idem rei scꝪ considerate et speculate. Quantū ad secundam habitudinem dicit phūs in lr̄a. que vero sm potenciam tempore prior ī vno est. omniuo autem ne (que) in tempore hoc est dicere ꝙ intellectus possibilis potencialis in vno indiuiduo prior est tempore (quam) intellectus in actu et speculntiuꝰ. Omnino autē id est vniuersaliter iutellectus in [Page] potēcia nō p̄cedit intellectū in actu sed suple intellectus actualis qui ē intellectus agens p̄cedit intellectū in potēcia et eciā precedit speculatiuū siue factiuū ¶Quātū ad terciū habitudinē dt phūs in lr̄a sed ne (que) aliqn̄ qd intelligit aliqn̄ vero non intelligit .q.d. intellcūs in habitu qn̄ scꝪ est in actu ꝯsiderationis Aliqn̄ vero nō intelligit qn̄ seꝑatur ab illo actn hic autē intellcūs qui speculat actu semꝑ intelligit (qr) quia est ī actu ꝯsiderationis ¶Quereret aliquis de p̄ma habitudine intellectꝰ speculatiui ad scibile vt (rum) sit verum ꝙ intellectus speculās sit idem cū scibili. videtur ꝙ uō (qr) quia ip̄m scibile est intencio speculata suple monēs Ipse autē intellectus est motusvt declaratum est supra ab intencione speculata. Mouens autem non est motum nec idem cum eo & sic intellectus speculatiuus [...]ō est idem ꝙ intencio speculata ¶Ad oppositū est dcm̄ phī ¶Ad hanc qnestionē dicendū est ꝙ duplici via p̄t ostēdi ꝙ intellectus speculatiuꝰ est idem cū ipso speculabili. Prima via sumetur ex natura speculationis siue cognitionis nam ipsa speculatio siue cognitio fit ꝑ assimilationē & hoc siue intellectus noster sit potencia actiua siue intellectus ur̄ fit potēcia passiua. Intelligibile mouendo ipsum intellectū assimilat sibi ipsum ita ꝙ intelligibile meuēdo est assimilans. Intellectus aūt motus ē assimilatus īmo ipsa assimilatio im [...]ssa intellectui ex vi intelligibilis assimilātis vel ē intellectio vel ad minus p̄ supponit intellectioni sm illos qui ponūt ꝙ intellcūs p̄us assimilat intelligibili ꝑ spēm et secūdo intelligit. Et notandū ꝙ intelligibile nō ē assimilās sibi intellcm̄ possibilē nisi in virtute luminis agētis cuiꝰ rō ē (qr) quia nō assilāt sibi nisi mouēdo. Mouere autē nō p̄tnisi in virtute intellectus agentis vt declaratū est in precedentibus. Si autē intellectus est potēcia actiua sicut ponūt aliqui qui ponūt ꝙ intellectus causat in seipso intellectionē vt declaratum est in precedenti lectione tunc intellectus assimilat seip̄m intelligibili & quasi mouet se ad assimilationem siue ergo sic siue sic intellectus speculatiuus est intellcūs assimilatus speculabili oīs aūt assimilatio sicut et oīs similitudo fundatur suꝑ vnitate (qr) quia om̄e filē ē vnū ex hoc ergo intellcūs speculatiuꝰ ē assimilatꝰ intēcioni speculate quia est aliquo modo vnū cum ea & hāc autem vnitatē vocauit phūs in lr̄a ydemptitatem et sic (patꝪ) patet prima via Secunda via ad idem ꝓbandum (qr) quia si pertractetur illud verbum quod dictum est supra ꝙ intellectus nichil est eorum que sunt ante intelligere in quo verbo intelligit phūs ꝙ intellectus fit ea que sunt ꝑ ītelligere & ꝑ ꝯn̄s fit ꝑ speculari quia speculari ē intelligere. Intellectus ergo speculatiuꝰ ē ītellcūs factiuꝰ ea [...] sunt. ima [...]īabimur em̄ ītellcm̄ [Page] facientē et ille est intellectus agens et intellectū qui fit et hic est intellectus possibilis de quo dictū est ꝙ est ea que sunt. ꝙ autē est ea que sunt hoc p̄t intelligi duo (bus) modis. Vel in effectu et hoc est impossibile Anima enim nō est ea que sunt in effectu. alias esset vera opinio eo (rum) qui ponebant ꝙ aīa ꝯponitur ex oī bus vel p̄t intelligi ꝙ est oīa q̄ sunt in ꝯceptu mediāte ip̄o intelligere & sic est verū nō autē p̄t intellectꝰ eē aliquid nisi sit aliquo mō vnū cum illo eo ergo ipso ꝙ intellectus speculatiuꝰ mediāte ipso intelligere ē ea que sunt mediante eodem intelligere est vnū vel idem cū hijs q̄ sunt ea autē que sunt. sunt speculatina ergo est idem cū speculabilibus qd debuit ꝓbari ¶Ad primū argumē tū in ꝯtrariū dicendū est ꝙ mouēs et motū nō sunt vnū nuo pn̄t tamē esse vnū aliquo modo vnionis. quia necessarie om̄e mobile aliquo modo vnitur mouēti. Si em̄ nullo modo vniretur mobile mouens & mobile vniūtur ꝑ mocionem mediā. Eandem em̄ motionem quā causat motus recipit mobile ita ꝙ ipsa mocio est quasi ligans et suo modo vniens mouēs & motū ex quo sequit ꝙ ipsa speculatio est vniens intellectum speculantē & intentionem speculatā ¶Secūdo quereret aliquis. vtrū sit verū qd dcm̄ est in lr̄a ꝙ intellectus agens p̄cedit intellectū speculatiuū. Dicendū est ꝙ sic. ꝙ (pꝪ) patet si reuocentur ad memoriā ea que dicta sunt ix. methaphisice. Ibi em̄ dictū est ꝙ in vno et eodem numero potēcia p̄cedit actū sicut homo in potēcia p̄cedit hominem in actu In diuersis autē actus p̄cedit potenciā Si em̄ homo debet transire de potē cia ad actum oꝑꝪ ꝙ transeat ꝑ hominem p̄existentē in actu qui quidem p̄existens p̄cedit hominē in potencia sicut deducens precedit deductum eodem modo dicendū est de intellectu. ymaginabimur ꝙ intellectus possibilis est vna potēcia numero et (qr) quia in vno numero vt dcm̄ est potēcia p̄cedit actū (qr) quia hic intellcūs prius p̄t speculari (quam) speculet. Intellrctus autē possibilis et intellectus agens sunt diuerse potēcie. et (qr) quia in diuersis vt dictum est actus precedit potenciam ideo oꝑꝪ ꝙ intellectus agens p̄cedat inēellectū possibilem sicut deducens precedit dednctum. Intellectus em̄ possibilis nudꝰ est ab in ipsa speculacōe nec ad eam deducitur nisi ꝑ intellectū agē tem. Si autē intellectus agēs p̄cedit intellectū possibilē p̄cedit eciam intellectū speculatiuū (qr) quia vt dictum est intellectus speculatiuꝰ est intellectus siue generatus ex possibili. Quicquid autē precedit aliqd possibile multo magis precedit factū siue generatum ex illo possibili. ¶Tertio quereret aliquis. vtrū sit verum qd dcm̄ est in lr̄a ꝙ ītellectus in habitū aliqn̄ intelligit e ī qn̄ nō. Intellectus autē speculatiuns semꝑ intelligit ¶Dicendū est [Page] ꝙ vt dictū est sup [...]a. Intelligibile duo (bus) modis p̄t eē in intellectu scꝪ vel in habitu vel in actu sed primū esse est in esse memoriali qd est esse quasi absconditū· secundū esse ē esse in acie intelligentis qn̄ scꝪ res habitu scita ponit in ꝓspectu intelligencie. Primū esse facit intellectū ī habitu. secundū esse facit intellcm̄ speculatiuū licet aliqn̄ ab vtro (que) eē dicatur intellectus speculatiuꝰ (qr) quia est speculatio in habitu et in actu· Primū esse quod facit intellectū in habitu includit aliam potenciam. Includit em̄ potenciam ad secundū eē qnod est in acie intelligeucie et ideo intellectus in habitu aliqn̄ nō intelligit qn̄ scꝪ est in potencia sm esse et aliqn̄ intelligit qn̄ primū esse est est deductum ad secundū. Aliud āt esse quod est in acie intelligēcie excludit potēciam ad interiorem actū et ideo intellectus speculatiuus qui accipitur sm hoc esse semꝑ intelligit. (qr) quia dnm speculatur est semꝑ in actu ¶Quarto quereret aliquis vtrum hee ꝓprietates iam dicte possunt adaptari intellectui agenti. Dicendum est ꝙ sic de prima ꝓprietate (pꝪ) patet que est ꝙ sciencia sm actū est idem rei ¶Ad cuius euidenciā notandum est ꝙ sciencia (hꝪ) habet duplex esse virtualiter in intellrctu agente habet em̄ formaliter esse in intellectu possibili (qr) quia ex actiuitate agentis causatur sciencia ī possibili propter autē esse secundū sciencia existens in intellectu agenti vocatur sciencia sm actū .i. sciencia existens in actiuitate & virtute intellectus agētis ymo ipsa sciencia sic accepta nichil aliud est nisi ipsa actiuitas Si aūt ita est qualē vnionem (hꝪ) habet intellectꝰ agens et actiuitas eius cū re speculata eandem habet sciencia sm actū cū eadem re speculata ꝙ autē intellectns agens et actiuitas eius aliquā vnionem habeat cū intēcione siue re speculata (pꝪ) patet ꝙ si intēcio speculata nullā vnionem haberet cū actiuitate intellectus agentis in virtute eius nō moueret intellectū possibilē cuiꝰ ꝯtrariū on̄sum est supra. ꝙ eciam secunda ꝓprietas adeptet intellectui agenti (pꝪ) patet per iam dicta vbi ꝓbatum est ꝙ intellectꝰ agens vniuersaliter p̄cedit possibilitatem et p ꝯn̄s precedit speculatiuū. Tercia aūt ꝓprietas est ꝙ hic intellectus aliqn̄ intelligit aliquando nō optime p̄t adaptari in tellectui agē ti ¶Ad cuius euidenciā notandū ē ꝙ intellcūs qui aliqn̄ intelligit aliqn̄ nō est in potēcia ad intellectionem qd em̄ aliqn̄ (hꝪ) habet aliquid et aliqn̄ caret illo nō (hꝪ) habet illud necessario sed possibiliter cū ergo intellectns agens non sit intellectus possibilis nō est dicēdū ꝙ aliqn̄ intelligit aliqn̄ nō (qr) quia hoc solnm ꝯuenit intellectui potēciali. qui aliqn̄ est in actu ꝯsiderationis & aliqn̄ nō sed magis est dicendū ꝙ intellectus agēs virtualiter (hꝪ) habet ip̄am ītellectionē & formaliter causat eam in possibili. ¶Deinde cū dicit. Seꝑatus autē [Page] Post (quam) posuit ꝯditiones intellcūs agētis & eciā possibilis poīt ꝯdicōes tociꝰ ꝑtis intellectiue que includit tā agētē quā possibilē. & p̄mo ponit veritatē. secūdo excludit quādā obiectionē ibi. Nō remi [...]iscimur. Dicit ergo p̄mo ꝙ intellcūs solꝰ qui ē hoc ꝙ vere est est seꝑa [...]us qd quidē nō p̄t intelligi de intellcū possibili tm̄. nec de agente sed de vtro (que) vter (que) em̄ scꝪ tā possibilis (quam) agēs ē īmortalis & ꝑpetuꝰ & hoc est qd dt lr̄a. ꝙ hoc solū est immortale & ꝑpetuū .i. sola ꝑs intellectiua est immortalis & ꝑpetua inter potēcias aīe & iō seꝑatur ab alijs potēcijs sicut ꝑpetuū a corruptibili ¶Quereret aliquis vt (rum) intellcūs sit hoc ꝙ vere ē sicut dicit phūs. Dicendū est ꝙ sic ¶Ad cuiꝰ euidenciā uotandū ē ꝙ illud vere est qd aspicit tm̄ esse ita ꝙ nō aspicit nō esse In (quam)tū em̄ aliquid aspicit nō esse in tm̄ subītrat ambitū uō entis & in tantum nō est Corruptibilia aūt aspiciūt esse & nō esse & in tm̄ vere nō sunt. Incorruptibilia aūt aspiciūt esse et in tm̄ vere sunt. Si em̄ aspicerent nō eē possent nō esse. Si autem possent non esse. hoc possibili posito in esse scꝪ ꝙ corruptibilia nō sint nullū sequitur impossibile. Sequit aūt hoc posito ꝙ incorruptibilia sint corruptibilia nō ergo hoc fuit possibile. Pars antē intellectiua est incorruptibilis ergo est hoc qd vere est Occasione huiꝰ quod dcm̄ est in precedenti q̄ stione ¶Quereret aliquis vt (rum) in [...]orruptibilia aliquo mō aspiciant eē et nō esse. videtur ꝙ sic. (qr) quia om̄e qd incipit aspicit non esse & eciam esse om̄e em̄ quod incipit de se nō est ab alio accipit esse Om̄e autē tale aspicit non esse qd (hꝪ) habet de se et eciā aspicit eē qd accipit ab alio Natura āt anime accipit eē (qr) quia īcipit ergo aspicit esse et nō esse et ꝑ ꝯsequens aliquod incorruptibile aspicit eē et nō esse ¶Ad oppositū sunt ea que dicta sunt ¶Ad hanc questionem dicendum est ꝙ aliquā rem aspicece esse et non esse duobus modis subiectiue et obiectiue. Subiectiue quidem illud aspicit esse et non esse qd potest esse quia potest trahi de potē cia subiecti et materie per generationem et potest nō esse quia potest redire ad potenciam subiecti et materie ꝑ corruptionem & tali modo solum possunt esse generabilia et corruptibilia ¶Illud autē potest nō eē et esse obiectiue qd de se non est et tamen ab alio accipit esse licet non accipiat illud esse de potencia materie sed per simplicem influxum creationis et hoc modo potest esse et nō esse siue aspicit esse et uon esse. omne quod est citra primum. ¶Omne enim quod est citra primū est ens possibile. Ens autem possibile aspicit esse et non esse quia vt probatum est .ix. methaphisice. oīs potēcia est ad ꝯtradictoria solū āt p̄ mum ens ꝙ est necesse esse & nō est ens possibile non aspicit esse et non esse scdm hunc modum ¶Natura [Page] em̄ incorruptibilis que est aīa aspicit esse & nō esse secūdo mō sed nō p̄ mo modo (qr) quia si aspiceret primo modo esset educibilis de potēcia materie & ꝑ ꝯn̄s esset generabilis. & (qr) quia omne generabile est corruptibile esset torruptibilis & sic incorruptibile ē corruptibile▪ ¶Ad argumentū inꝯtrariū dicendum est. ꝓbabat em̄ ꝙ materia īcorruptibilis aspicit eē et nō esse obiectiue et hoc quidē verum est (qr) quia ab hoc aspectu solū priuatur ens primū. & ideo ens p̄mū est ꝓprie hoc ꝙ vere est (qr) quia ip̄e est suum esse ¶Deinde cum dicit. Nō remi [...]iscimur. excludit quādā obiectionē ¶Ad cuiꝰ euidenciā notandū est ꝙ aliquis posset sic arguere Amma est incorruptibilis & remanet post mortē ergo sciencia verum manet post mortē eodem modo quo nūc est ¶Ad oppositū diceret aliquis cū phō excludens hanc obiectionem sic modus scientificus quem nūc habemus & nostrū intelligere dependet a potēcijs inferioribꝰ que sunt corruptibiles. Illis ergo corruptis si sciencia vel intelligere maneat tn̄ modus sciendi vel intelligē di nō manebit· ꝙ autē potēcie inferiores sunt corruptibiles ꝓbat phs̄ in lr̄a dicēs· Non reimmscimur āt reminiscencia siue potencia remiinscens est potēcia inferior que ꝑtinet ad potēciam sensitiuam· ꝙ eciam ꝑtes inferiores corrumpātur ad hec ꝓbat phūs dicens. (qr) quia hoc quidē impossibile. passiuꝰ vero intellectus est corruptibilis .i. sola ꝑs intellectiua ē impassibilis & incorruptibilis potēcia uo inferior q̄ p̄t vocari passiuꝰ intellcūs p̄t corrūpi. ꝙ aūt nr̄m intelligere vel modus intelligendi depende at a potēcijs inferiori (bus) vt dicebat ꝓbat phūs dicēs Et sine hoc nichil intelligit .i. nr̄ intellectus nichil intelligit nisi ꝯtinuet passiuo ī tellectui & potēcijs inferiori (bus) & sic tali (bus) potēcijs inferiori (bus) destructis nō erit intelligere sm modū illū s quē nūc est· Notandū est ꝙ intēcio phī fundat suꝑ duo fundam̄ta Primū fundamentū est ꝙ nr̄ [...] intelligere sine modꝰ intelligēdi ē ex aliq̄ ꝯtinuatione intellcūs ad potēcias inferiores & hoc fundamentū accipit phūs qn̄ dicit ꝙ sine passiuo intellectu nichil intelligimꝰ. Secūdū fundamentū phī est ꝙ potēcie inferiores corrumpūtur hoc āt fundam̄tū accipit ꝙ qn̄ dt ꝙ reminiscēcia corrūpitur accipit em̄ reminiscēciā tūc ꝓ ꝑte s̄sitiua reminiscēte (qr) quia si potē cia aliqua intellectiua ē memoratiua illa nō corrūpit. accipit eciā phs̄ hoc fundamentū qn̄ dt ꝙ passiuꝰ intellectus corrūpit accipiēs passiuū intellectum pro potencia inferiori. Notandum est ꝙ ista littera. quia hoc quidem impassibile potest ordinari cum litcera p̄cedenti. posset em̄ aliquis dicere ꝙ reminiscencia est in parte intellectiua post mortem hoc excludit philosophus dicens. ꝙ hoc est impassibile .i. pars intellectiua nō patitur reminiscentia autē [Page] est quedā passio ꝑtis sensitiue & hoc videtur verior ordinatio vel p̄t ordinari cū lr̄a sequēti & tūc est sensus ꝙ intellcūs est impassibilis & incorruptibilis. passiuꝰ antē intellectus corrūpitur ¶Quereret aliq̄s vt (rum) aliqua potēcia inferior pos (sed) dici passiuus intellcūs sic̄ videtur velle dr̄e phūs. Dicendū est ꝙ sic ¶Ad cuius euidenciā notandū est ꝙ esse potentiā intellectualē p̄t intelligi duobus modis vel ꝑ essenciā & sic nulla potencia inferior p̄t dici intellectualis (qr) quia sm hūc modū sola potēcia intellectiua est intellectualis. vel per ꝑticipationē et sic aliqua potēcia inferior p̄t dici intellectualis quia scꝪ obedit intellectui & rationi. Intelligemus em̄ ꝙ aliqua potencia est intellectualis ꝑ eēnciam et hec est potencia intellectiua· Aliqua est que est ītellectualis ꝑ ꝑticipationē & nō ꝑ eēnciam. et hec est potēcia inferior qn̄ nō est eēncialiter intellectus sed obedit intellectui. ex quo sequit ꝙ ꝑticipat actū eius et hec p̄t dici intellectus passiuꝰ: aut quia subijcit passionibus puta odio vel amore· vel (qr) quia nō p̄t corrūpi Tercia est potēcia que nec est intellectus essencialiter nec ꝑticipatiue & hec est potēcia iuferior que nō obedit intellectui
INtelligibiliū quidē intelligencia Post (quam) phūs determinauit de intellectu possibili· In ꝑte ista determinat de operatione eiusdem et duo facit. quia primo distinguit duplicem operationem intellcūs possibilis. secundo manifestat vtram (que) ibi. Indiuisibile autē ¶Ad euidē ciam primi notandū ꝙ sm ꝯmentorē dicere ꝑ quas diuidit actio intellectus sunt due qua (rum) vna dicitur informatio. alia dicitur fides. Informatio antem idem est ꝙ comprehendere incomplexa. vocatur autem hic actus informatio. eo ꝙ intelligere talia incomplexa idem est ꝙ intellectum potencialem informari naturis formalibus eorum. Intellectus autem complexo (rum) que est enū ciationis vel conclusionis vocatur fides propter ad talia. hanc duplicē operationem que dicitur informatio et fides. distinguit hic philosophus sm triplicem differeociam. Prima differencia est in principio secunda datur intelligi ibi· Quem admodū empedocles dixit. tercia ibi Sed factorum· Ponitur ergo prima differencia Est autē prima differencia ꝙ prima operatio que est ī formatio siue intelligēcia indiuisibiliū nō est. secūda que dicitur fides siue intelligēcia ꝯplexa (rum). cuiꝰ racō est. (qr) quia circa primā operationem non est falsum. Circa autē secundā sic enim informatio nō dicitur falsa Fides autem sic. et hoc est qund dicit philosophus in littera ꝙ intelligibilia indiuisibiliū .i. incōplexo (rum) siue quiditatū que nō diuidūt est ī hijs [Page] circa que nou est falsum ¶In illis autē intelligibilibus in quibꝰ iam est verum et falsum est quedam cō positio intellectuum id est conceptuum siue verum intellectarum hec autem compositio ideo est· quia est eorum que sunt vnum id est que faciunt vnam enunciationem vel vnam conclusionem. Notandum est ꝙ ratio phī ad probandum hanc diuersitatem operationum in breui est talis. que sunt diuersarum passionum sunt diuersa sed prima operatio et secunda sunt hmōdi. (qr) quia secūda dicitur vera & prima nō ergo sunt diuse. ¶Deinde cum dicit· Quemadmodum empedocles dixit Ponit secundam dr̄am inter primā oꝑationem & secundam. Est autē hec dr̄a quia oꝑatio que est intelligencia cō plexorum siue fides presupponit illam que est informacio siue intelligibilia indiuisibilium. ita ꝙ ratio philosophi ad probandum hanc differeaciam in breui posset esse talis. Operatio que presupponit non est illa que presupponitur. alias idem presupponeret seipsum. Sed operatio que est fides presupponit illam que est informatio ergo hec non est illa maior huius rationis manifesta est de se. Manifestum est enim ꝙ presupponens non est presuppositum. Minorem scilicet ꝙ operatio circa complexa presupponit illā que est circa īcomplexa manifestat philosophus in quodam exemplo empedoclis. dicens ꝙ sicut sm empedoclem partes animalis prius fuerunt diuise. composite sunt autem per concordiam et ex eis factum est vnum animal· ita partes enunciacō nis prius apprehenduntur diuisim per primam operationem. secundo componuntur adinuicem per secundam operationem et fit vna enunciatio prius enim app̄henditur quiditas hominis et quiditas animalis diuisim. Secundo componitur vnum cum alio. et fit hec enunciatio homo est animal. et hoc est illud quod dicit philosophus in littera· ꝙ empedocles dixit. ꝙ a principio germinauerunt id est germinata sunt multa capita sine ceruice idest sine collo ita ꝙ capita erant separata a collo postea autem concordia id est per concordiam et amiciciam hec separata composita sunt cū collo et quemadmodnm dictum est in animalibus. ita dicendum est in enunciationibus. quia sicut ista separata composita sunt ita et intellectus prius separata componit. ī quibus compositis aliquando est veritas aliquando est falsitas. componit enim assimetros et dyametros dicens ꝙ dyameter est assimeter id est incommensurabilis coste. & tūc verum dicit ꝙ ita componit sicut ē in re. Componit enim simetrum et dyametros diceus ꝙ dyameter est simeter id est commensurabilis coste et sic dicens. falsum dicit. quia aliter dicit (quam) fit in re. ¶Deinde cum dicit. Si autem factorum vel [Page] futurorum. ponit terciā dr̄am inter primā oꝑationem et secundam que dr̄a ꝓbat has oꝑationes esse diuersas. probat autē hāc dr̄am tali ratione. prima oꝑatio que est intelligencia incomplexo (rum) nō ꝯcernit tē pus. secunda oꝑatio que est ꝯplexorum intelligencia tempꝰ concernit concernens autem tempus et nō cō ceruens non sunt idem ergo prima oꝑatio non est secunda. ¶Circa hanc sic ꝓcedit quia primo ponit ꝙ est quedam oꝑatio intellectus que coucernit tempus. secuudo ostendit ꝙ hec est secunda et nō prima ibi. Falsum em̄ ¶Quātū ergo ad primū dicit ꝙ si si intellectus facit ꝯpositionē facto (rum) .i. p̄terito (rum) & futurorum· oꝑtet ꝙ sit cointelligens & cō ponens tempus .i. ꝙ cointelligat tē pꝰ sue compositionis ¶Deinde cū dicit. Falsum enim· ostendit ꝙ hec operatio que concernit tempus est secunda et non prima. et est rō suatalis. falsum & verum sunt circa secundā oꝑationem et nō circa primā vt dcm̄ est in prima dr̄a. sed oꝑatio que ꝯcernit tempus aliquādo dicit verum aliquādo dicit falsum ergo ē oꝑatio secunda que dicitur īꝯplexorum compositio. De hac ratione primo ponit maiorem dicens ꝙ falsum est in compositione semꝑ. nam (que) si non albnm componas ei quod est albumvt si dicamus. Cignus nō est albus. Aut fi album componatur ei quod non est album vt si dicatur ꝙ coruus est albus falsum dicitur ꝙ eciam falsum sic est in composicō ne ita est in diuisione. quia contingit diuidentem dr̄e omnia .i. om̄ia que contingit affirmare. contingit diuidere & negare. secundo eiusdem rationis ponit minorem dicēs ꝙ falsum potest contingere sm om̄em differenciam temporis cointellecta cō posicione. et sic in oꝑatione concernē te tempus est falsum sicut dicebat in minore et hoc est quod dicit lr̄a ꝙ nō solū est verum vel falsum dicere ꝙ cleon est album. sed ꝙ erat vel erit .i. non solum est verum aut falsum in concernencia presentis tē poris sed eciam preteriti et futuri· et si ita est ꝙ in concerneucia temporis est verum vel falsum oportet concludere ꝙ hoc sit per intellectum componentem quia intellectus est faciens vnumquod (que) .i. intellectus compositionis .i. vnumquam (que) enū ciationem ex plnribus intelligibilibus facit ipsam vnam. Notandum est ꝙ suꝑ isto verbo et diuidentem contingit dicere omnia ꝙ compositionem precedit diuisio quia intellectus noster prius apprehendit terminos diuisim et postea componit et diuisionem precedit compositio. Nam quecum (que) ꝯtingit ꝯponere contiugit diuidere & negare. In diuisione enim vocatur diuidi compositio qn̄ vnū scꝪ negatur ab altero. vt sicut intellectus ꝯpouēs asserit vnū ꝯpositionis· ita intellectꝰ diuidens negat compositionē. Notandū est super isto verbo· vnum autem [Page] faciens intellcūs est vnūqd (que)· ꝙ ex illo verbo habet ꝙ enūciacio siue cō positio ꝓpositionis nō est opus nature sed intellectus (qr) quia compositio ē in aīma ꝯponēte ita ꝙ veritas ꝓpositionis sicut ꝯsueuit dici est in resicut in causa. quia ab eo ꝙ res est vel uō est dicatur oratio vera vel falsa. & est in anima sicut in subō et ē in voce sicut in signo ¶Causa autē quare enūcia [...]io est opus intellectus est (qr) quia in ꝓpositione cst subm̄ et p̄dicatum et compositio media. subiectū autē et predicatum tantum sunt in re sine medio· vnnm enim inest altri sine compositione media que cō positio media est in anima componē te In re enim animal inest homini sed ꝙ insit sibi mediante compositione verbali vt dicatur homo est animal. hoc est per opus intellectꝰ Ipse enim intellectus concipit hominē et concipit ainmal· Contingit eciā ꝙ licet animal sit in homine tamende suo modo signandi non dicit se de altero· alias hec est bona enunciacio homo ammal· et ideo quia non dicit se de altero inuenit copnlam verbalem mediante qua predicatum dicat se de altero. De ratione enim solius verbi est ꝙ de suo mō signādi dicit rem suam vt de altero. & quia ita est ideo nulla est enunciatio sine verbo. In omni enūciacione vel p̄dicatū dicit se de altero. ficut in enunciacione affirmatiua. vel se diuidi ab altero sicut in negatiua. et hoc non potest esse nisi vel quiditas predicati immediate verbetur cū dicitur homo currit. nichil est enim dictu homo cursus quia cursus non dicit rē suam vt de altero. et tamen bene dicitur homo currit quia currit dicit cursum vt de alio· vel ipsa quiditas predicati mediante copula verbali predicetur sine mediante alio verbetur· vt cum dicitur homo est animal. animal enim mediante significato illius est qd est verbatum dicitur de homine. ¶Ad euidenciam tocius lectionis quereret aliquis. primo de prima differencia que datur inter primam operationem & secundam vtrum scilicet in solo intellectn componente & diuidente sit verum vel falsum ¶Dicendum est ꝙ si debet lncide videri hec differencia. verificande sunt tres ꝓpositiones ꝑ ordinem et tria fundamenta. Prima propositio est ꝙ quelibet entitas sine quelibet quiditas est aliqua veritas eo modo quo dicimꝰ ꝙ quiditas hominis esc erus entitas & [...]ius veritas. Ymaginabimur enim ꝙ omnis entitas vel est entitas primi principij vel entitas derinata a primo principio. Si autem est entitas primi principij. eo ipso ꝙ est prima entitas eo ipso est prima veritas. Si autem entitas deriuata a primo principio eo ipso est vera entitas quia est conformis prime entitati ita ꝙ veritas super entitatem addit cōformitatem ad primum exemplar siue ad primam entitatem et ex hoc omne ens aliud a primo [Page] dicatur verum ens quia in suo gradu et in suo genere assequitur primū ens et sm ꝙ sunt diuersi gradus in entibns sunt ibi diuerse asse cutiones & mutationes & sm diuersas imitationes sunt ibi diuerse veritates. Declaratū est ergo ꝙ quelibet entitas est aliqua veritas. Si autem ita est oportet ꝙ omnis operatio intellectns qne apprehendit aliquam entitatem vel quiditatē apprehendat aliquam veritatem. Cū ergo oꝑatio prima que est indiuisibiliū intelligēcia app̄hendit aliquā entitatem apprehendit eciam aliqd ens et aliquam veritatem. vel enim nichil apprehendit vel apprehendit aliquod eus. Si enim apprehendit aliquod ens apprehendit aliquod verum per operationem ergo indiuisibilium quiditatum apprehendendo aliqna veritas est in apprehensione quia per talem operationem apprehenditur qd est verum· Secūda ꝓpositio est ꝙ differt apprehendere id quod est veritas et apprehendere veritatem de eo cuius est veritas sicut differt apprehendere entitatem et apprehendere entitatem de eo cuius est entitas siue veritas. primū enim potest fieri per primam operationem intellectus quia per talem apprehendūtur quiditas et entitas secundū autē tantum fit per intellectū componentem qui reflectit entitatem vel veritatem ad id cuius est veritas et ideo si reflectat ad illud cuius est verum dicit. Si autēreflectat ad illud cuius uō est falsum dicit et ideo tale verum et tale solū sunt in intellectu componente et diuidente sicut ipsa reflexio. Intellectus autē reflectendo veritatem vel entitatem apprehensam ꝑ primam operationem vel adeqnatur ei extra & sic dicit verum immo ipsa adequatio est veritas vel non adequatur et sic mentit et dicit falsum. Ex hijs patet ꝙ id quod est ve (rum) potest esse in intellectu apprehendente sed dicere verum semꝑ est in intellectu cō ponente. quia dicere verum idem est ꝙ reflectere veritatem vel entitatem ad id cuiꝰ est. Dicere autē falsum idem est ꝙ reflectere entitatem ad id cuius nō est. patet eciam ꝙ illud verum potest esse in seusu apprehendente quia visus apprehens colores apprehendit illud quod est. cū p̄t videre ꝙ hoc sit ve (rum) puta ꝙ color sit verum ens vel apprehendere veritatem de eo cuiꝰ est videtur esse solius intellectus qui apprehendit habitudinem inter veritatem siue entitatem et illud cuius ē veritas siue entitas· patet eciam (qr) quia falsum non est in prima operatione que est intelligencia indiuisibilium quiditatum per illam enim operationem vel apprehenditur aliq̄ quiditas et tunc est ibi veritas et non falsitas. Veritas quidem dico quia veritas apprehenditur. non quia veritas dicitur. quia hoc est intellectus [Page] componentis· vel nichil apprehenditur et tunc est ibi simpliciter ignorancia et non falsitas. Tercia propositio & tercium fundamentum est ꝙ falsum dicitur duobus modis Est enim falsum rei ꝙ quidem falsum ex hoc est quia res pretendit se esse aliquid aliud (quam) sit. et scdm istum modum dicimus ꝙ vmbra est vera vmbra et falsum corpus: quia pretendit se esse corpus cum non sit. et falsum isto modo acceptum est in re. ymmo fundatur in vero. vmbra enim non esset falsum corpus nisi esset vera vmbra. et de hoc modo false non loquitur philosophus in littera. Alio enim modo consurgit falsum ex hoc ꝙ intellectus aliter dicit de re (quam) sit. et hoc est falsum de quo loquitur philosophus in littera. ꝙ quidem falsum non est in re nec eciam est in prima operatione intellectus que dicitur informatio. quia enim intellectus apprehendens quiditatem simplicem vel informatus formalitate simplici nichil dicit vel asserit de re Falsum autē vt dictum est ex hoc consurgit ꝙ aliter asseritur vel dicitur de re quā fit. et ideo oportet ꝙ falsum isto modo sit in secunda operatione que est fides. quia enim vbi est fides ibi est assertio ¶Secundo quereret aliquis de secunda differencia inter primam operationem intellectus et secundam vtrum scilicet sit omnino simile de positione Empedoclis et de positione philosophi. Dicendum est enim ꝙ positio Empedoclis et philosophi in duobus conueniunt. in tercio autē differunt. Conueniunt quidem primo quia sicut sm Empedoclem partes animalis prius separate coniunguntur per amicitiam ita scdm pilosophum partes enunciationis prius separate coniunguntur ꝑ intellectum componentem. Secundo enim conueuiunt: quia sicut scdm Empedoclem amicicia ꝯiungit resgermanas ita ꝙ capita multorum sm naturam germanorum priꝰ fuerunt sine ceruicibus. postea coniū gebāt sibi germanis et congruentibus ceruitibus· ita intellectus si debet vere enunciare germana et congruencia predicta couiungit germanis et congruentibus subiectis & ꝓpter istam germanitatem quam posuit Empedocles inter partes animalis vbi vna littera habet ꝙ capita germinauerunt· alia littera habet capita germanorum. In tercio autem differt positio Empedocliset positio philosophi quia scdm Empedoclē partes animalis erant separate sm rem· sm autem philosophum partes enunciationis que coniunguntur non funt separate sm rem quia tunc alias si essent separate scdm rem enunciatio esset falsa sed solū sunt seꝑate sm app̄ hensionem intellectus qui diuisim apprehendit ꝯceptū subī et p̄dicati [Page] et postea eos ꝯiungit ¶Tercio q̄ reret aliquis de tercia differencia ī ter primam operationem et secūdā intellcūs vt (rum) scꝪ sit vera differēcia Dicendū est ꝙ sic qd duplici via venari possumꝰ. Prima via est ex indifferenti concernēcia vtrius (que) operationis· secūda em̄ operatio que est compositio et diuisio est mediāte copula verbali sine qua nō est enūciacio. Intellectus enim in secūda oꝑatione concipit significatum verbi nō solum vt nommaliter dictū: sed vt dictum verbaliter. significatum autem verbi vt verbaliter dictum cō cernit tempus: quia verbo accidit tempus et ideo secunda operatio intellectns concernit quod nō facit p̄ ma. Intelligemus enim ꝙ concipere figuatum verbi vt nominaliter dictum est concipere simplicem qui ditatem et quia concipere simplicē quiditatem et indiuisibilem operationem spectat ad primam operationem intellectus ideo sic concipere significatum verbi spectat ad primā operationem intellectus conciꝑe autem verbum vt verbaliter dictum et vt dictum de alio siue vt vnitum alteri spectat ad secundam. Notandum tamen ꝙ licet enunciaciones ꝓpter significatum verbi verbaliter dictum concernat tempus tamen aliter est in enunciationibus contingentibus (quam) in enunciacionibus necessarij. Enunciationes enim de cō tingenti ita concernunt vnam differenciam temporis ꝙ non oportet ꝙ concernāt omnem differenciam tē poris quia predicamēta ita possunt contingere subiecti in presenti ꝙ nō contiugnnt in preterito vel futuro· Et econuerso enunciationes autem de necessario nō plus discernūt vnā differenciam temporis (quam) aliam (qr) quia possunt verificari in omni differēcia cum enim dico homo est animal q̄ntum est vi propositionis animal dicit se inesse homini tantum in p̄senti et non in preteritorito vel futuro et ita tantum concernit pres [...]ns et non preteritum vel futurum quod tamen non est de vi tēpo (rum) vnito (rum) (qr) quia idem tēpꝰ possunt concernere p̄ teritum et futurum quia vnio temporio (rum) talium potest modificari et quōdammudo verbari per verbum sub quacun (que) differencia temporis Secunda via ad idem probandum potest accipi ex hoc ꝙ tempus est mensura nō cuiuscum (que) rei nec rei sub omni modo. vbi aduertendum est ꝙ est mensura essencie. et quia solum concernit essenciam rei et nō solum existenciam et de hoc genere mensure dictum est in decimo methaphisice ꝙ albedo est omnium colorum mensura. que quidem ratio mensurandi accipitur solum penes gradꝰ quiditatiuos essenciales & nō sm existenciam. non enim sequitur ꝙ si albedo mensurat omnes alios colores ꝙ omnes alij colores existant. sed solummodo tūc sequitur ꝙ colores mensurati sub diuersis gradibꝰ essencialibus aspiciunt albedinem. [Page] Quedā est mensura que respicit existeuciam rei qualis est mensura duratura sicut tempus· tē pus autem mensurat durationē existencie. Cum ergo in prima oꝑatione ītelligatur quiditas que abstrahit ab esse in effectu quod esse in effectu respicit tempus talis operatio nō concernit tempus. In secuuda autem oꝑatione aliquādo reflectitur quiditas ad existere vt affirmetur vel negetur existere et iō talis operatio concernit tempus affirmando vel negando existere sab certa differencia temporis
INndiuisibile autē Post (quam) aristotiles distinxit duplicem oꝑationem intellectus. Inꝑte ista vtram (que) manifestat et duo facit quia primo manifestat vtram (que) ꝓpositionem secundo resumit qddam dictum superius ibi. Idem autem sm actum. Prima in duas (qr) quia primo manifestat primam operationem. secundo secundā ibi. Est autē diuisio ¶Circa primū adnertendū est ꝙ dictum est in precedenti lectione ꝙ prima oꝑatio intellectus est intelligencia indiuisibilium quiditatū. Indiuisibilitas autem est multis modis. Aliter enim vnum indiuisibile ꝯtiuuum. Et aliter est indiuisibilis forma rei naturalis vel artificialis. Et aliter est indiuisibilis punctus. Et ideo philosophꝰ volens manifestare hanc operationem que est intelligencia indiuisibilium subdiuidit indiuisibile ostendit primo ꝙ per operationem que est intelligencia indiuisibilium contingit intelligere continuum ¶Secuudo ostendens ꝙ per eandem operationem contingit intelligere indiuisibile in formis· Tercio ostendens ꝙ per eandem operationem contingit intelligere indiuisibilitatem puncti. secunda ibi. ꝙ autem non scdm quantitatem. tercia ibi. Punctum Primo ergo ostendit quomodo intelligitur continuum. ostendendo ꝙ intelligendo continuum intelligitur indiuisibile. Fuudatur autem sentencia sua super quatuor propositiones. Prima proposicio est ꝙ licet continuum sit quid diuisibile in potencia tamen est quid indiuisum in actu. et quia ita est ꝙ ipsum continuum est indiuisum in actu ideo potest iutelligi vt quid indiuisum. Secuuda autem propositio est ꝙ omne ens qnantum participat de ratione indiuisi tantum participat de ratione vnius cum esse vnum sit esse indiuisum ¶Continuum ergo quantum participat de ratione indiuisi tantum participat de ratione vnius· ex quo sequitur ꝙ sicut continuum potest intelligi vt indiuisum in actu ita eciam potest intelligi vt vuum ita enim ꝙ nichil prohibet intelligere vnum si ip̄m vnū iutelligatur vt coutinuum. ymo si ab aliquo intellcū ītelligit ꝯtinuū intelligit vnū cū ꝯtinuitas sit q̄dā [Page] vnitas. Tercia ꝓpositio est ꝙ continuū qd intelligitur & mensura in qua intelligitur ꝓporcionātur vt sicut ꝯtinuum intelligitur vt vnum et vt indiuisum ita intelligatur in vna mensura et in vno indiuisibili temporis Quarta ꝓpositio est ꝙ cō tinuum potest intelligi duobus modis. vno modo vt intelligātur ꝑtes ꝯtinui sm ꝙ ꝑticipant vnitatem tocius et sic intelligitur ꝯtinuū ī vno indiuisibili temporis. Secundo mō potest intelligi vt intelligatur vna ꝑs ꝯtinui post aliā et sic intelligit in tempore· ¶Qnaātū ergo ad p̄ mā ꝓpositionē & secundā dicit phūs in lr̄a ꝙ cū aliquis intelligat longitudinem .i· ꝯtinuū vt ponat speciem ꝓ genere nichil ꝓhibet intelligere indiuisibile & ꝑ ꝯn̄s vnū. cuiꝰ ratio est. qm̄ indiuisibile dicit dupliciter potēcia et actu et licet longitudo sit diuisibilis in potēcia tn̄ est indiuisibilis in actu et sub ratione huius ī diuisi suple intelligitur· Quātū autē ad terciā ꝓpositionem sequit lr̄a phī dicens ꝙ hoc ꝯtinuū sicut ē indiuisibile ita intelligitur in temꝑe indiuisibili .i. in instanti quod est ī diuisibile temporis. Similiter em̄ .i. ꝓporcionabiliter tēpus est diuisibile et indiuisibili longitudini suple intellecte vt scꝪ si longitudo intelligitur vt vna intelligatur in indiuisibili tēporis· Quātu ergo ad quartani ꝓposicōnē sequitur textus phī dicens ꝙ nō ꝯtingit dicere ꝙ intelligere vtrum (que) .i. intelligere vtrā (que) partem suple sub forma bocius sit aliquid intelligere in medio tē poris ita ꝙ vna parte temporis intelligatur vna pars continui et in alia aliam. hoc enim non contingit nisi diuidatur suple continuum actu Aut ergo dicendum est ꝙ longitudo siue continuum erit potencia seorsum id est erit tantum diuisum. et sic intelligitur vt vnum et indiuisibile. Aut dicendum est ꝙ intellectus intelligens diuidit vtrum (que) dimidiorum id est diuisim intelligit vtram (que) dimidietatem continui. ita ꝙ intelligat partem separatim a parte· et quando sic est tūc intellectus simul diuidit tempus vt et longitudinem. cuius ratio est quia si est id est si contingit intelligere continuum sicut ex vtris (que) id est sicut aliquod vnum constitutum ex vtris (que) partibus contingit ipsum intelligere et in tempore qd est in vtris (que) id est contingit ipsum intelligere non in tempore diuiso sed ī instanti qnod est in vtris (que) partibus temporis ¶Si autem suple intelligatur continuum vt diuisum intelligitur in tempore. ¶Notandum est ꝙ intelligere continuum posset esse duo (bus) modis. vno modo vt intelligatur essencia continui abstrahendo ab hoc continuo: vel illo et sic intelligere continuum est per indiuisibilem speciem et in ī diuisibili temporis eo enim modo intelligitur essencia et quiditas continui quo intelligitur eēncia et quiditas [Page] aliarum rerum vt sicut intellectus intelligens esseuciam cuiuscum (que) rei abstrahit ab hoc et ab illo et intelligit aliquid cōmune omnibus participantibus illam essenciam ita intellectus intelligens eēnciam continui abstrahit ab hoc & ab illo et intelligit aliquod commune omnibus participantibus essenciam continui ymmo quodammodo reducit omnia participancia ad essenciam indiuisibilem et sm hunc modum intelligen di continunm patet ꝙ intelligere ē diuisibile quia sic intelligere continīuum est intelligere intenciouem quiditatiuam que participatur a qnocum (que) indiuiduato continuo. Secundo modo contingit intelligere continuum vt illud indiuiduatur et quia indiuiduum relinquitur potencie inferiori et quiditas reseruatur intellcūi vt dictum est supra ideo sic intelligere continuum est ꝑ quandam reflexionem ad potencias inferiores. Intelligere autem sicut continunm potest eē duobus modis. vel accipiendo omnes partes simul sub forma tocius et intelligitur vt vnum. vel accipiendo partem post partem et sic ī telligitur vt plura. et primo modo intelligitur in instanti. secundo modo in tempore. Exemplum de visu Visus em̄ suꝑ obiectum sibi continuum potest fieri duobus modis· primo modo vt feratur suꝑ om̄es ꝑtes simul et sic visio est in instanti secundo modo vt fecatur prius suꝑ vnam ꝑtem et postea super aliam & sm hunc modum totum videtur in tempore ¶Deinde cum dicit· ꝙ autem uon sm quantitatem. Post (quam) ostendit quomodo intelligitur indiuisibile vt vnum quod est in continuo hic ostendit quomodo intelligitur indiuisibile sm formam et duo facit quia primo hoc ostendit secundo comꝑat hoc indiuisibile ad p̄mū ibi. Inest autem ¶Quantum ad primū notandum est ꝙ intentio phī fundatur suꝑ duo fundamenta Primum fundamentū est quādo aliqua duo differunt sm intēcionem & certitudinem nō obstante ꝙ ista duo sunt ꝯtraria in re. Intēcio vniꝰ potest accipi ab intellectu preter intē tionem alterius. nisi em̄ hoc es (sed). hec non esset bona diffinitio linea est lō gitudo siue latitudine. nisi enim intellectus posset accipere intentionē latitudinis non esset bene dictum ꝙ linea esset longitudo sine latitudine sed quia hoc potest ideo non obstante ꝙ longum realiter sit latum dicit intellectus ꝙ intencio est intencio longitudinis siue intencione latitudinis ita ꝙ illud verbū sine notat separationem in intencione et non in existencia. Secundum fundamentum est ꝙ forma recepta in quanto de sua intencione est indiuisibilis· tamen mediante quanto in quo recipitur recipit diuisibilitatē et sic hec forma sm aliam intencionē est indiuisibilis & sm aliā est diuisibilis ex quo seqt p̄mū fūdam̄tū [Page] ꝙ intellcūs p̄t ꝯciꝑe primā intēcionē siue secundā & hoc est qd dt lr̄a phī. ꝙ intellcūs p̄t ꝯciꝑe indiuisibilitatē forme non concipiendo aliqd de diuisibilitate forme Dicens ꝙ si intellectus intelligit indiuisibile s speciem & non sm quantitatē .i. sm formam et nō sm ꝯtinuū sicut erat primū indiuisibile intelligit illud ī indiuisibili temꝑe .i. in indiuisibili temꝑis & indiuisibili anime .i. ꝑ in diuisibilem actionē anime. licet em̄ ꝙ sic est indiuisibile specie sit diuisibile sm accn̄s (qr) quia aliqua diuisione (hꝪ) habet in ꝑtibns que recipiūt illā speciē cū intellectus nō intelligit illa in (quam) tum diuisa. nec intelligit illa in tē pore in quo intelligūtur vt diuisa. sed intelligit ea suple in indiuisibili temꝑis. Notandū est ꝙ anima ē in se indiuisibilis. tn̄ sorticur quandā diuisionē ꝑ actus eo ꝙ p̄t elicere diuersos actus. ita ꝙ anima eliciēs vnum actum est in diuisa in se & in diuisa sm actionem Eliciēs autem dnos actus est indiuisa in se tamen quodāmodo diuisa sm actiones. hoc viso (pꝪ) patet qd dicit phūs in lr̄a. Dixit em̄ ꝙ intellectus ītelligit īdiuisibilem formam ī īdiuisibili temporis et ꝑ indiuisibilem animam. appellans indiuisibilem animam indiuisibilitatem anime sm actionem ¶Qnereret aliquis vt (rum) sit dr̄a ī ter indiuisibile sm speciem et indiuisibile sm continuitatem. Dicendum est ꝙ sic. hec autē dr̄a potest manifestari duplici via Prima via est ex differencia indiuisibilitatis quam compatitur s [...]cum primum ī diuisibile et secundum. Primū em̄ indiuibile est indiuisum ī actu tamen diuisibile īdiuisibile ī potencia. ita ꝙ primum vnum compaciatur secum diuifibilem potencialem & hoc est quia vnum primum ē continuum. de ratione autem continui est ꝙ habeat partem extra parcem Secundnm autem vnum est indiuisibile tamen diuisibile per accidens scꝪ ratione parcium quia illud suscipiunt in ratione illorum que ꝑticipant formam diuisibilitatis. et sic hoc vnum compatitur secum diuisilitatem solum per accidens et ratione alterius quod non erat primo vno quia de ratione primi vnius erat per se et non per accidens. quia concerneret partem et diuisibilitatem poteacialem. Secunda via ad ostendendum ꝙ primū vnū non est secundum est via cōmunis et est hec via quia primum vnum concernit ꝯmunitatem· non autem necessario ꝙ secundum vnum concernat continuationem. immo potest esse in non continuis. Videamus enim ꝙ vnitas sm formam potest esse dupliciter. vel sm se et eo mō quo dicimus ꝙ animal est vnū vel ī ordine ad aliud eo modo quo dicimus ꝙ exercitus est vnus in ordine ad vnum ducem. Primum autem vnum nō est necesse ꝙ sit vnū sm continuitatem. Nam de ratione vnius sm continuitatem est ꝙ si [Page] vna pars moueatur et alia vt declaratum est in decimo methaphisice· ¶In animali autem ita potest moueri vna pars ꝙ non moueatur alia et ita non habet omnimodam rationem continuitatis ¶De ista autem vnitate forme que est in ordine ad vnum· sicut enim est exercitus non autem est dubium ꝙ ibi non est continuitas. ¶Quereret enim aliquis. vtrum vnum in forma qd fit sm vnum sit tantum vniꝰ rationis et vnius modi. Dicendum est ꝙ non. Aliquando enim est vnitas in forma q̄ non concernit diuisibilitatem nec ꝑ se nec per accidens quia nullo modo concernit qnātum. et hoc modo est vnitas in formis separatis. et de talibus formis non est dubium ꝙ eas intelligere est vnum intelligere. ¶Aliquando autem vnitas est in forma quia forma de se non diuiditur tamen non ideominns potest cō cernere diuisionem per accidens ꝓpter partes integrantes ipsam formam. eo modo qno dicimus ꝙ homo de se dicit vnam formam qne tamen forma in petro vel martino seu cicerone concernit diuisionē carnis ossis cutis neruo (rum) & aliarum ꝑcium. ¶Tercio enim modo dicitur vnitas in forma· quia enim forma de se est vna potest tamen concernere diuisionem in partibus subiectiuis de qua forma non est dubinm ꝙ potest intelligi vt vna eo ꝙ potest intelligi vt abstrahens a partibus subiectiuis ¶Vt sicut forma secundo modo accepta potest intelligi vt ipsa tst abstrahens a diuisione actuali parcium integrancium. vel quia omnes partes possunt intelligi sub forma tocius ita ꝙ non intelligatur vna pars post aliam ¶Sic forma tercio enim modo accepta potest intelligi vt vna quia ipsa potest intelligi vt abstrahens a suis partibus subiectiuis. ¶Quarto modo est vnitas in forma ex ordine ad vnum. eo quidem modo quo dicimus ꝙ aliquis exercitus est vnus in ordine ad vnum ducem quem habet exercitus vel ad vnum finem quem ipse itendit finaliter. ¶Quereret aliquis. vtrum vnitas continui que fuit vnitas primo modo dicta fit ex hoc ꝙ abstrahit a suis partibꝰ subiectiuis siue a diuisione suarum ꝑcium subiectiuarum. An sit ex hoc ꝙ abstrahit a diuisione actuali parcinm integrancium ipsam· Dicendum est ad hoc ꝙ vnitas cōtinui potest accipi vtro (que) modo. Dicimus enim ꝙ continuitas est quedam formalitas que potest reperiri ī linea superficie et corpore de genere quā titatis sicut in speciebns vel quasi sit in speciebns et in partibus subiectiuis que quidem formalitassi ipsa debet intelligi vna oportet ꝙ ipsa intelli gatur vt inquam ipsa est abstrahens a suis partibꝰ subiectiuis. Dicimus eciam ꝙ lineatio est quedā specifica ratio q̄ reꝑit in hac [Page] ꝑte linee et illa vel in hac ꝑciali linea vel illa quasi sicut in ꝑtibꝰ subiectis que sunt indiuisibilia q̄ quidem ratio specifica si debet intelligi vt vna oꝑꝪ vt intelligatur vt abstrahens ab hac ꝑte vel ab illa & sic (pꝪ) patet ꝙ vnitas ꝯtinui ex hoc aliqn̄ accipitur ꝙ abstrahit a ꝑtibus subiectiuis Aliqn̄ aūt accipit ex hoc ꝙ abstrahit a dīone actuali vel a successiua intellectione ꝑciū integranciū. Dicimus em̄ ꝙ ꝯtinuū compositū ex multis ꝑtibus possumꝰ intelligere in indiuiduali mensura & vnica actione et quia ꝑtes talis ꝯtinui nō accipiūtur nisi in potēcia & sic abstrahunt a diuisione actuali. Intelligūtur eciam simul [...]t nō vna post aliam et sic abstrahunt a successiua intellectione vt intelligere et iste modus secūdus intelligendi ꝯtinuum videtur esse ille de quo mencionem fecit phūs in primo mō vnius ¶Deinde cū dicit. Inest autē. cō ꝑat primū indiuisibile ad secundū diceus ꝙ sicut de hijs de secūdo mō est aliqd īdiuisibile scꝪ species que facit om̄es ꝑtes tocius esse vnū eo modo quo dicimus ꝙ caro et ossa et om̄es ꝑtes animalis ꝯueniūt ī vna formalitate. ita forme in ꝯtinuis et in primo modo est aliquod inseꝑabile .i. indiuisibile quod facit tempus esse vnū et longitudinem vniuersa liter om̄e ꝯtinuū. (qr) quia tale indiuisibile sicut est in vno ꝯtinuo ita est in omni puta in tempore in longitudine et sic de omni alio continuo. Notandum est ꝙ istud vnum indiuisibile ꝙ facit vnū ꝯtinuū p̄t intelligi duobus modis. vno mō vt hoc vnū intelligat ipsa species et forma tocius que facit om̄es ꝑtes esse vnum (qr) quia ad ipsam ꝯcurrunt om̄es ꝑtes. Secuudo modo illud vnum p̄t intelligi aliquod indiuisibile ad qd copulantur ꝑtes ꝯtinui sicut ꝑtes linee ad punctum et ꝑtes temporis ad instans ꝑtes enim que nō copulantur ad vnum dicūtur discontinuate et nō ꝯtinue. et ideo hoc vnū dicitur de suo modo ferre vnitatem ꝯtinui Et de hoc vno dicit phūs in lr̄a ꝙ similiter .i. ꝓporcioualiter ē ī omni continuo quia sicut ꝑtes liuee habent ad suum vnum ita se habēt ꝑtes temporis ad suum vnum & sic de alijs ꝯtinuis ¶Deinde cum dicit. Punctū autē. post (quam) ostendit ꝙ ꝑ oꝑationem intellectus intelligit primum indiuisibile et secundū hic ostendit ꝙ ꝑ eandem rationem intelligitur terciū indiuisibile ꝙ nullo modo potest diuidi et duo facit. quia primo ostendit ꝙ tale indisibile intelligitur ꝑ priuationem diuisibilis. secundo ostendit ꝙ intellectus omnis qui cognoscit ꝑ priuacō nem et ꝑ ꝯtrarium est in potencia ibi oportet autem potencia ¶Quā tū ad primū dicit ꝙ punctū et omnis diuisio .i. omne quod est ratio diuidendi tamen nō diuiditur et om̄e indiuisibile sic scilicꝪ sicut punctus monstratur .i. intelligitur sicut priuatio .i. ꝑ priuationem continui et [Page] diuisibilis (qr) quia pūctus nichil aliud ē nisi priuatio diuisibilitatis in continuo· ꝙ autē punctus intelligatur ꝑ priuationē. hoc nō solum est in eo (sed) similis ratio est in alijs. Nā si queratur quomō intellectus noster cognoscit malum aut nigrum dicemꝰ ꝙ cognoscit vtrum (que)· alio modo cō trario .i. ꝑ priuationem ꝯtrarij vt malnm ꝑ priuationē boni & nigrum ꝑ priuationē albi ¶Quereret aliquis vtrum punctus cognoscat per priuationem. Dicendum est ꝙ sic. ¶Ad cuius euidenciā supponēda sunt duo fundamenta· Primū em̄ fuudamentū est ꝙ diuisibilia et cō posita sunt magis nota nobis (quam) indiuisibilia et simplicia. Secundum fundamentū est ꝙ que clarius cognoscimus clarius diffinimꝰ et clarius nominamꝰ et ideo diuisibilia et composita diffinimꝰ diffinicōe positiua. Indiuisibilia autē et simplicia que minus nouimꝰ diffinimꝰ diffinitione dicente ꝑ priuationē. Notā dum est ꝙ phūs dicit in lr̄a ꝙ punctus nō diuiditur· est autē ipsa diuisio· cuius causa est (qr) quia suꝑ punctū cadit diuisio linee quasi dicat phūs pūctus nō diuiditur· tamē est ratio diuisionis .i· est illud suꝑ quo cadit diuisio ¶Deinde cū dicit· ꝙ autem potēcia. ostendit ꝙ intellectus qui cognoscit ꝑ priuationē et ꝑ ꝯtrariā formā est in potēcia dicens. Oportet autē potēcia cognoscens .i. oꝑꝪ ꝙ intellectus qui cognoscit ꝑ priuationem et ꝑ ꝯtrariū esse in potēcia. et eciā oꝑꝪ esse in ipso .i. oꝑꝪ ꝙ in tali ī tellectu sunt species vnius oppositi ꝑ quas cognoscit aliud oppositum. Si antem est aliquis intellectꝰ cui nō inest ꝯtrariū qd nō cognoscit ꝑ ꝯtrarium ille intellectus cognoscit seip̄m· et nō est quid in potencia· (sed) est quid actn seꝑabile ¶Quereret aliquis vt (rum) intellectus qui cognoscit p̄uationē sit in potēcia. Dicēdū est ꝙ sic. hoc autē patet si verificemus duo fundamēta siue principia Primū principiū est ꝙ natura que est ad ꝯtradictoria est natura potē cialis. hoc autē principiū (ptꝪ) patet eo em̄ ip̄o ꝙ aliqn̄ est sub vno ꝯtradictorio (rum) aliquādo sub alio est respectu vtrius (que). Si em̄ esset tm̄ sub vno ꝯtradictorio (rum) & nū (quam) posset esse sub alio esset necesse esse respectu illius sub quo est et esset impossibilis respectu illius sub quo nō est. Cū ergo posset esse sub vtro (que) nec est necesse esse nec est impossibilis respectu alicuius eo (rum) restat ergo ꝙ sit natura possibilis· Si autē hoc principiū verum est sequit ꝙ potēcie cognitiue nostre sint nature possibiles visus em̄ aliqn̄ est sub visione. aliquādo [...]ub priuacōe visionis. Anditus eciam aliquādo est sub auditione aliquādo sub silēcio ex quo sequitur ꝙ visus et auditus sint nature possibiles. eodem mō intellectus nr̄ aliquādo est sub sciencia aliqn̄ sub ignorācia ex quo sequitur ꝙ sit natura possibilis ex quo eciā patet qd querit ꝙ intellectus qui cognoscit [Page] priuationem est in potēcia vt ꝙ sit sensus. ꝙ intellectns qui aliqn̄ cognoscit se esse sub priuatione est ī potēcia· et hoc est quod dicit ꝯmentator ꝙ quēadmodū visus cognoscit obscuritatem ꝑ comꝑrehensionem defectus lucis ita intellectꝰ cognoscit priuationem ꝑ ꝯprehensionem defectus forme et oꝑꝪ vt eadem virtus scilicet intellectus sit cognoscens habitū et priuationē sicut eadē virtus scꝪ visus ē cognoscens obscuritatem et lucē et eciā oꝑꝪ ꝙ hec virtus cognoscat ꝯprehendat priuationem ꝯprehendendo se esse in potencia .q.d. ꝯmentator in verbis istis potencia nō habens habitum cognoscit se esse priuatam habitu et hn̄s habitum cognoscit se habere habitū ex quo sequitur ꝙ sit natura possibilis Si autem sicut dicit phūs est aliquis intellectns qui semꝑ cognoscit seipsum oꝑꝪ ꝙ sit natura actualis quia non est in potēcia ad uō cognoscere. Secundū principiū quod debet verificari est ꝙ intellectꝰ ille qui de se nullā habet notionē sed p̄t fieri sub ꝯtrarijs nocioni (bus) ita ꝙ potest ꝑ nocionē vnius ꝯtrarij esse natura possibilis ex quo em̄ ꝑ vnū contrarium cognoscitur aliud ꝑ nocionem vnius ꝯtrarij est ad notionē alterius in potencia. ita ꝙ quasi trā sit ab vno in aliud pnta a notione habitus ad notionem priuationis. transire autem a nocione ad notionem est uatura possibilis et ideo dicit phūs in lr̄a ꝙ iste intellcūs qui cognoscit priuationē ꝑ habitū est inpotēcia· iste autē intellectꝰ qui semꝑ cognoscit seip̄m et cognoscendo se ip̄m cognoscit alia est intellectꝰ actualis quia semꝑ est suꝑ cognitione suiipsius nec ꝑ notionē vnius deuenit in notionē alterius. Ex hijs ergo duobus principijs verificatis· patet quod qneritur ita ꝙ primū principiū ostendit ꝙ intellectus noster est in potencia (qr) quia aliquando est sub prinatione. Secuudū ostēdit ꝙ intellcūs nr̄ est in potēcia (qr) quia ꝑ cognitionē vniꝰ ꝯtrarij deuenit in cognitionē alteriꝰ vel ꝑ noticiā habitus deuenit in noticiā priuationis ¶Deinde cū dicit. Est aūt diuisio. Post (quam) manifestauit primā oꝑationē intellcūs manifestat secundā que manifestatio fundat suꝑ duo fundamē ta. Primū fundamētū est ꝙ visus respicit vnū obm̄ ꝑ se circa qd nū (quam) errat. sicut visus nun (quam) errat circa colorem. vocat aūt obm̄ ꝑ se cuiꝰ natura est mouere visum ita ꝙ de natura ipsiꝰ est facere visionē. sicut derōne cuiuslibet sensibilis ꝑ se facere sensationē. respicit eciā idē visus obiectū ꝑ accn̄s. vocat aūt obm̄ ꝑ accidens qd ē adiūctū obō ꝑ se. nec est de ratione sui facere sensationem vel visionem· et circa tale obiectum errat visus· licet enim non errat circa colorem· tamen errat circa id cuius est color puta si velit dicere ꝙ id quod videtur est homo. vel aliquid tale· Secuudum enim fundamentum est ꝙ sicut visus respicit [Page] duo obiecta vnum per se et vnum ꝑ accidens ita et intellectus. Respicit enim intellectus ꝑ se ipsam quiditatem quia sicut visibile facit visionem· ita quiditas mouendo facit intellectionem. circa quam quiditatē num (quam) errat intellectꝰ nec dicit falsum. Idem eciam intellectus quasi secundario et accidentalit respicit illud cuius est quiditas. et ideo circa tale potest errare et dicere falsum· et quia hoc est per secundariā operationem que aliquādo reflectit quiditatem ad id cuius non est ideo in secunda operatione aliquādo est falsum et non in prima. Hijs visis patet lr̄a ꝙ omnis dictio scꝪ intellectus qui dicit aliquid id est aliquam quiditatem de aliquo id est qui reflectit quiditatē alrud est affirmatio vera vel falsa id est in tali reflexione potest esse verum vel falsum non omnis tamen intellectꝰ suple semper errat vel dicit falsum: quia iste intellectus qui est respcū illius quid .i. ipsius quiditatis sm aliquā aliquid errat esse .i. habebat essenciā nō errat nec dicit falsum (sed) semꝑ est verus (qr) quia nō dicit aliquid de aliquo .i. nō reflectit quiditatem ad aliquid aliud sed simpliciter ꝯp̄ hendit ip̄am quiditatē sicut em̄ videre respectu ꝓprij obiecti est verū puta respectu albi. respectu antē illius cuius est albedo nō semꝑ est verus. vt puta si indicet ꝙ albū est homo vel nō est. nō semꝑ indicat verū Sicut autē est in visu sic se habent quecun (que) sine materia sunt-i. sicut se habent ꝓpria obiecta respectu visus ita se habent quiditates que abstrahūtur a materia et ab eo cuius sunt circa intellectum. vt sicut circa ꝓpria obiecta nō errat visus ita circa quiditates nō errat intellectus. ¶Deinde cū dicit. Idem autē est Repetit quoddam dictū superiꝰ dī cens ꝙ sciencia sm actū .i. intellectus actu sciens et considerans esc̄ idem rei scite. sciencia vero que est sm potēciam in vno et eodem precedit scienciam sm actū. omnino autē .i. simpliciter ne (que) tempore sciēcia in potēcia precedit scienciam in actu quia omnia que fiūt .i. que deducū tur de potencia ad actum fiūt ex ente in actu nisi ergo precederet sciencia sm actum nullus fieret actu sciens qui prius fuisset potencia sciēs ¶Quereret aliquis vt (rum) in secunda oꝑatione intellectus que est ꝯpositio siue fides intelligatur vnū sicut intelligebatur in prima operatioue videtur ꝙ nō (qr) quia in secunda oꝑatiōe intelligitur predicatū et subiectū p̄ dicatū autē et subiectū sunt plura. ergo in secūda o [...]atione intelligunt plura et nō vnū ¶Ad oppositū est quia intellectꝰ noster nō intelligit plura vt plura (qr) quia omne quod intelligitur· intelligitur vt vnū (qr) quia possumus scire plura. Intelligere autē nō possumus nisi vnum. Dicendum est ꝙ predicatum et subiectum in enunciatione non apprehenduntur vt plura sed vt concurrunt ad vnitatē [Page] enūciationis ita ꝙ intellectꝰ cō ponens eciā intelligit vnū. hoc autē p̄t patere primo sic. Certū em̄ est ꝙ dr̄t intelligere hoīem ꝑ se et aīal ꝑ se & intelligere hominē esse aīmal homo quidē ꝑ se & eciā animal intelligitur ꝑ actū intuitiuū hominē aūt esse animal intelligemꝰ ꝑ vnū actū indicatiuū vnꝰ autē actꝰ indicatiuꝰ arguit vnitatē in intellecto ergo q̄ndo intelligimus hominē esse animal iutelligimus vnū .i. intelligimꝰ vnitatē ꝯpositionis Intelligendo enim hominē esse animal intelligimꝰ esse p̄dicati vt est verbaliter significatū vt em̄ dictum est prius esse predicati vt est nominaliter siguificatū app̄henditur ꝑ actū intuitiuū Idem autē esse vt est verbaliter significatū apprehenditur ꝑ actū indicatiuū Secūdo idem patet sic cū apprehendo hominē esse animal vel apprehendo extrema tantū vel apprehendo aliquid aliud (quam) extrema ad m [...]nꝰ sm rationē. Si apprehendo extrema tā tum sequitur ꝙ idem sit apprehendere hominē ꝑ se et animal ꝑ se ꝙ ī dicare hominē esse animal cū ergo hoc sit impossibile restat ꝙ iudicare hominem esse animal sit aliquod aliud (quam) apprehendere extrema tantum quia iudicare cadit super vnitatem compositionis imaginabimur ergo actum intuitiuum qui cadit super quod libet extremorum iu se et actum indicatiuum qui cadit super vnitatem complexioms in qno actu indicatiuo virtualiter continentur actus intuitiui quia num (quam) actꝰ indicatiuus cadit super veritatem propositionis nisi presuppositis actibus intuitiuis termino (rum) et sic (ptꝪ) patet ꝙ in secūda oꝑatione intelligitur aliquo modo vnum ¶Ad argumentū patet quia subioctum et predicatū nō intelligūtur vt plura quia sic intelligūtur ꝑ actus intuitiuos sed qn̄ intelligūtur partes vnius suꝑ quo vno cadit indiuiduum. Et sic ex oī bus istis habemus primo vnū quod opponitur ꝯpositioni ꝓpositionis. et hoc est vnum in complexū quia intelligitur ꝑ actum intuitiuum· Secū do habemus vnū enūciationis quod apprehenditur per actum indicatiuū Tercio habemus vuū quod componitur multitudinem diuidencium in actu et hoc est vnum quod est cō tinuum. Quarto habemus vnū qd est in forma et specie. Quinto habemus vnū qd nullo mō potest diuidi sicut punctus. hoc autem vnū et tercium et quartū possunt apprehendi per vnicum actum simplicem intuitiuum
UIdetur autem sensibile Post (quam) philosophus determinauit de intellectu scdm se hic determinat de intellectu in comparatiōe ad sensum et duo facit quia primo cō parat intellectum ad sensum. secundo redit ad dicendum de intellectu sm se ibi. Et omnino in actione [Page] ¶Ad euidenciā primi notandū esc ꝙ inter intellectum & sensum ē triplex ꝯueniencia. Prima ꝯueniēcia est ꝙ sicut sensus in sentiendo non mouetur ita nec intellectus intelligendo. Secūda ꝯueniencia est ꝙ sicut ad simplicē apprehensionē sensus nō sequitur fuga vel prosecutio appetitus. Ex hoc enim ꝙ animalia apprehendūt simpliciter aliquid nō statim fugiunt vel ꝓsequuntur. (qr) quia motus appetitiue ꝑtis nō sequitur enim apprehensionē ita ad simplicem apprehensionem intellectus nō sequit motus appetitiuus. Tercia ꝯueniencia est (qr) quia sicut in sensu ad apprehensionem siue ad iudiciū ꝯuenientis et nociui sequitur fuga vel ꝓsecutio appetitus sensitiui. ita in intellectu ad app̄hencionem boni vel mali sequitur fuga vel prosecutio appetitus intellectiui. sm has tres ꝯueniencias hec ꝑs habet tres ꝑtes. prima ꝯueniencia ponitur in principio. secunda ibi. Sentire quidem igitur. tercia ibi. Cū autē delectabile ¶Quantū ad primā ꝯuenienciā dicit ꝙ sensibile actu agens videtur facere ex potencia sensitiuo. suple actu sensitiuū .i. videtur reducere sensum de potencia ad actū in qua rednctione sensus non alteratur nec patitur. vnde oportet ꝙ hec reductio siue sensatio sit alia species motus a motu phisico. Motus em̄ phisicus est alicuius imperfecti Sensatio autē facta a sensibili est actus simpliciter et est actus perfecti. Actus autem alter ꝑfecti & imperfecti· Si autem sensus suple nō patitur ꝓprie nec moueretur multo minus nec intellectus ¶Quereret aliquis in quo differt sentire a motu phisico. Dicendū est ꝙ triplicem differenciam possumus dare in [...]er sentire et motū phisicū. In sensu em̄ videmus ꝙ sensibile agit reducendo sensum de potencia ad actū sic aūt sensibile agit in sensum ꝙ nichil patitur a sensu. ex quo patet prima differencia inter sentire & motum phisicum. quia in moneri phisico agens repatitur. In sentire autem sensibile agens non repatitur a sensu. Et hec differencia potest haberi ex textu sm vnum modum legendi. Post (quam) enim dixit ꝙ sensibile actu agens facit de potencia sensitiuo actu sensitiuum. statim subdit. Non enim patitur nec alteratur. Vnde est alia species motus quasi dicat. sensibile ita agit ꝙ nō patitur ideo non assimilatur motui phisico. Secunda differencia est ꝙ in moueri phisico aliquid abijcitur quia tale moueri est a contrario in contrarium. Contrarium autē non recipitur sine corruptione alterius contrarij. In sentire autem siue intelligere nichil abicitur sed solum vt perficitur. et ideo intelligere siue sentire magis debet vocari perfectio (quam) motus. et hanc differenciam attendens philosophus dixit in littera· ꝙ sensus non alteratur. et ideo sensitire non est moueri. sed est alia [Page] species a motu quasi dicat. vbi est motus phisicus ibi est alteratio a contrario in contrarinm. quia sentire vel intelligere non est alteratio a contrario in contrariū. ergo non est motus phisicus. Tercia differencia est quia motus phisicus est flnxus forme in quo quidem fluxu actus diminutus p̄cedit actū ꝯpletū et quia ita est ideo motus phisicus est actus imꝑfecti .i. actꝰ entis diminuti tendentis ad ꝑfectionem & ꝯplementū· Iu sentire autē actus diminutus nou precedit actū completū. sed sentire vel intelligere est actus simplex statim perficiens ipsam potenciam et ideo magis debet dici actus perfecti (quam) imperfecti ipsum sentire vel intelligere non sunt actus tendentis de actione diminuta ad actionem completam. sed sunt actns entis stantis perfecti. et hanc differenciam expresse dicit phūs in lr̄a. ¶Deinde cum dicit. Sentire quidem· ponit secundā ꝯueniēciam inter sensum et intellectum dicens ꝙ sentire .i. similiter apprehendere rem ꝑ sensum et nō sub racione nociui vel ꝯueniētis est simile ip̄i dr̄e solū & intelligere ·i. assimilatur simplici diuisioni et intellectioni intellectus (qr) quia scꝪ sicut ad talem apprehensionem sensus nō sequitur fuga vel ꝓsecutio appetitus sensitiui ita nec ad talem apprehensionem intellectus sequitur fuga vel prosecutio appetitus intellectiui. ¶Notandum est ꝙ in littera predicta scntire quidem ergo est duobus modis potest introduci primo modo vt introducatur ad probandum ꝙ sentire et intelligere non sunt motus et tunc est sensus littere ꝙ sentire et intelligere est simile actioni que est solum dicere id est enunciare verbis quia sicut in actione que est dicere statim est actio completa abs (que) eo ꝙ precedat actio diminuta. ita in seutire et in intelligere· et intelligere non precedit actio diminuta. et quia uon precedit talis actio. ideo enim sentire et intelligere non funt actus imperfecti et diminuti. et per consequens non sunt motus. Secundo enim modo potest introduci predicta littera ad manifestandum conuenienciam inter sensum et intellectum vt enim dictum est in legendo· ¶Ad cuius euidenciam notandum est ꝙ sicut incl [...]natio sequitur formam puta inclinatio deorsum formam grauis. et inclinatio fursum formam leuis. ita appetitus sequitur apprehensiouem: sed non sequitur omnem apprehensionem nociui et conuenientis. siue boni et mali. Ex hoc enim ꝙ apprehenditur vt aliquid conuemens mouetur apppeticus ad prosequendum· Ex hoc enim ꝙ apprehenditur aliquid vt nociuum mouetur ad fugam· Hoc est ergo quod dixit philosophus in littera ꝙ scilicet simplex apprehensio sensus assimilatur simplici apprehensioni intellectus. ¶Vocatur autem simple [Page] app̄hensio huiꝰ vellilliꝰ potencie. qn̄ aliquid app̄hendit. nō tn̄ iudicat cō ueniēs vel nociuū delectabile vel triste ¶Deinde cū dicit. Cū autē delectabile. ponit terciā ꝯuenienciā inter s̄sum & intellectū & p̄mo hoc facit secūdo manifestat q̄ dixit ibi Sicut em̄ ayer. Est aūt hec tercia cō ueniēcia (qr) quia sicut in s̄su ad iudicium nociui vel ꝯueniētis sequit fuga vel desideriū ita in intellcū. & ideo phūs duo facit (qr) quia p̄mo on̄dit ꝙ hoc qd dictū est ē in s̄su. secūdo on̄dit ꝙ hoc qd dcm̄ est ē in intellcū. et iō intellectus ꝯuenit cū s̄su ibi. Intellectiue aūt anime ¶Circa primū phūs quatuor implicat. Primū qd implicat ē ꝙ cū s̄sus affirmauerit vel negauerit hoc esse ꝯueniens vel nociuū statim sequit ꝓsecutio vel fuga & hoc est qd dicit lr̄a. que dicit ꝙ cū s̄sus fuerit affirmans vel negans ꝙ hoc est delectabile .i. ꝯueniens qd p̄t causare delectionē aut triste .i. nociuū que p̄t causare tristici am ꝓsequitur aut fugit. appetitus monetur ad ꝓsequendū vel fugiendū. Secundū qd implicat phūs est ostendere quid est delectari et tristari hoc autem implicat (qr) quia fecerat mentionem de delectabili et tristi· dicit ergo implicando hoc ꝙ delectari aut tristari est agere mediāte sensitiua ad bonum & malum in (quam)tum talia .i. delectari et tristari est quedam actio ad bonum et malū inquā tum talia. quia bonū ꝯueniens causat delectationem malum autē nociuū causat tristiciam et hec actio est mediāte sensitiua .i. mediante sensu quia primo oꝑꝪ ꝙ apprehendatur ꝑ s̄sum ꝯueniens vel nociuū vt consequatur delectatio vel tristicia. Terciū qd implicat phūs est ꝙ fuga et appetitus sequit secundū actū .i. sequitur apprehensionem actualem & hoc est qd dicit lr̄a. ꝙ eciam fuga & appetitus sequūtur hec scꝪ nociuum & ꝯueniēs qn̄ apprehendūtur actu aliter· Quartū quod implicat phs̄ est idem est in re fugitiuū et appetitiuū cum sensitiuo. sed asse vtrius (que) est aliud et hoc est qd dicit lr̄a· Et nō alterum appetitiuū et fugitiuum abinuicem a senfitiuo· sed esse aliud est .i. fugitinum non differt ab appetitiuo et fugititiuo sm locum vt ponebat plato· sed sm eē id est sm rationem ¶Quereret aliquis vt (rum) dilectari et tristari sit agere mediante sensitiua. Dicendum est ꝙ potest esse ibi duplex littera vno modo vt dicatur ꝙ hoc est mediante sensitiua. secuudo modo vt dicatur ꝙ hoc est mediante sensitiua ¶Ad cuius euidenciam notandum est ꝙ ex coniunctione conuenientis cum conueniente causatur delectatio. Ymaginabimur enim sic ꝙ animalia habent quandam naturalitatem vel inclinationem ad sibi conueniencia. propter quam connaturalitatem vel inclinationem ad sibi conueniencia. propter quam connaturalitatem appetunt hec conueniencia sibi v [...]niri. Dum autem fuerit [Page] vnita delectātur ita ꝙ appetitꝰ est iu absencia ꝯuenientis. Delectatio aūt in p̄sentia· hoc autem ꝯueniens nō causat appetitū vel delectationē nisi primo fuerit apprehensum per s̄sum et sic fit mediante sensu Ali am autem habent quādam innaturalitatē ad nociuū ꝓpter quā innaturalitatem fugiūt nocinū in absencia sui et tristantur in presencia. ita ꝙ sicut appetitus est in absencia cō uenientis ita fuga in absencia nociui. et sicut delectatio est in presencia ꝯuenientis ita tristicia est in p̄sencia nociui. et sicut ibi oꝑꝪ sit ꝙ app̄ hensum nociuum mediāte sensu sic. tristicia fit mediante sensu et sic habemus ꝙ mediante sensitiua fit delectatio. fit eciam mediante sensitiua .i. ꝑ seusatiuam que est quedam medietas et hec est sensitiua ꝯmunis. sensus em̄ꝯmnnis est quedam medietas omniū sensuū ꝑticulariū· In sensu autē ꝯmuni ꝑfectū fit iudicium de re apprehensa ꝑ sensum. Ad ꝑfectum antē iudiciū de conuementi et nociuo sequitur fuga & appetitus delectari vel tristari. ¶Quereret aliquis vtrum sit idē fugitiuū et appetitiuū. Dicendū est ꝙ sic. Appetitiuum enim et fugitiuū sunt idem et eadem potencia· (qr) quia per eaudem potenciam per quam appetimns ꝯueniencia fugimus nocina hec tamen potencia sm philosophnm dicitur differre sm rationem quia licet per eandem potēciam hoc faciamus tamen hec potencia aliter se habet vt appetit et aliter se ha (bus) vt fugit quia vt appetit aspicit conueniencia vt autem fugit aspicit nociua. et hanc differenciam sm ratiouem appellat philosophus differenciam scdm commuue ¶Quereret aliquis vtrum appetitiuum et sensitiuum differat a sensitiuo. Dicendū est ꝙ differre et distare ab aliquo potest esse duobus modis vel sm locum et magnitudinem et sic non distat fugitiuum et appetitiuū a sensitiuo. licet plato dixerit contrarium quia in eodem organo fundat sensus appetitiuus et sm hoc dixit philosophus in lr̄a ꝙ appetitiuū nō distat a sensitiuo. Alio modo potest distare aliquid ab aliquo sm intentionem potencie et sic distat appetitiuū siue fugitiuū a sensitiuo (qr) quia aliq̄ potencia est potencia appetitiua fiue fugitiua et alia est sensitina. ¶Deinde cum dicit. Intellectiue autem Past (quam) posint ꝙ sensus si fuerit iudicans hoc esse conueniens vel nociuum prosequitur et fugit. hic dicit ꝙ hoc idem est in ītellectu. et ex hoc est couueniencia inter sensum et intellectum et hoc est illnd quod dicit philosophus in littera ꝙ fantasmata respectu intellectiue aīe funt vt sensibilia respectu sensus id est sicut sensibilia mouent sensum. ita fantasmata intellectum ex quo sequitur ꝙ sicut fuga et appetitus sequitur ad apprehensionem sensualem de conueniente et nociuo. ita cū intellectus fuerit affirmans aut negans [Page] hoc esse bonum vel malum prosequitur aut fugit scilicet appetitus intellectiuꝰ. & quia sicut se habent sensibilia ad sensum ita se habent fantasmata ad intellectum· ideo sequitur ꝙ sicut scnsus non potest sentire sine sensibili ita intellectus non potest intelligere sine fantasma te ¶Notandum est ꝙ ex verbis philosophi triplicem conuenieuciam possumus acciꝑe inter sensum et intellectum. Prima conueniencia (qr) quia sicut sensibilia mouent sensum· ita fantasmata mouent intellectum. licet vt dictum est supra. lumen intellectuale largitur fantasmat [...] ꝙ sit motor in actu. Secunda conueniencia sequitur ex ista. Nam sm istam sentire est moueri a sensibili et intelligere est moueri a fantasmate. sicut ergo mouere nō est sine motore ita sentire uon est sine sensibili et intelligere non est sine fantasmate et hec est secunda cobueniencia quam ponit philosophus in littera. Tercia conueniencia est inter sensum et intellectum quia ficut ad sensum sequitur appetitus ita ad intellectum. Ratio autem huius conueniencie est. quia appetitus sequitur formam apprehensam licet non omni modo. vt dictnm est supra sed vt apprehensa est sub ratione nociui vel conuenientis boni vel mali. sicut ergo est duplex apprehensio sensitiua et intellectiua. sic est duplex appetitus vnus qui sequitur sensum De quo dicit philosophus ꝙ cū fuerit sensus affirmans aut negans appetitus prosequitur aut fugit. et alius qui sequitur intellectum. de quo idem dicit philosophus in littera·
SIcut enim aer Post (quam) philosophus posuit triplicem conuenienciā inter sensum & intellectum. hic manifestat quedam que dixit. et duo facit sm ꝙ duo manifestat. Dixit enim primo ꝙ sicut se habent sensibilia ad sensum ita se habent fantasmata ad intellectum et hoc manifestat in principio. secundo dixit ꝙ quando intellectꝰ determinat in fā tasmatibus bonum vel malum fugit vel prosequitur. et hoc manifestat in secunda parte ibi. Species quidem igitur· Primo ergo manifestat. ꝙ sicut se habent sensibilia ad sensum ita se habent fantasmata ad intellectum. et ideo duo facit. (qr) quia primo manifestat quomodo se habent sensibilia ad sensum. secundo ex hoc conclndit ꝙ eodem modo se habent fantasmata ad intellectum ibi. Sic autem et terminus. Manifestari autem potest quomodo se habent sensibilia ad sensum. Si verificentur tres propositiones quas philosophus aperte dat intelligere in littera. ¶Prima enim propositio est ꝙ sensibilia semper possunt immutare sensus. Hec autem [Page] ꝓpositio (pꝪ) patet ꝑ dicta in lectione precedenti. vbi dictum fuit ꝙ sensibile ē agens traheus ipsum de potencia ad actum hanc ꝓpositionem dat intelligere philosophus quādo dicit in lr̄a ꝙ aer suple immutatus a sensibili facit pupillam eius id est immutat pupillam faciendo ipsam aliqualem Ipsa autem pupilla facta altra .i. immutata ab ipso sensibili facit altrum ipsum. sensum ipsum scꝪ immutando .q.d. phūs. Visus mouet a visibili mediante aere et pupilla. et auditus similiter mouetur mediante andibili. Secūda ꝓpositio est ꝙsensus ꝯmunis est quoddam vltimū et quoddam medium ad quod terminātur omnes immutationes sensuum ꝑticularium ita ꝙ hoc vltimum est vnum in re. tamē est plura rōnem sm eēncialiter ¶Ad euidenciam huiꝰ ꝓpositionis notandum est ꝙ sensus ꝯmunis p̄t dici principiū et primū. quia ipse est fons et origo sensibilis virtutis. potest eciā dici medium inter s̄sus ꝑticulares (qr) quia simili mō ymaginabimur de sensu ꝯmuni respectu ꝑticulariū. sicut de centro respectu linea (rum) ductarum a circumferencia vs (que) ad centrum. quia sicut omnes linee terminātur ad centrum ita omnes sensationes sensuum ꝑticularium terminantur ad sensum ꝯmunem. et ideo sensus ꝯmnnis dicitur medium quia assimilatur centro medio. ideo sicut cē trum est vnum in re tamen est diuersum sm aspectus ad lineas diuersas ita sensus ꝯm̄unis est vnus in re. diuersus tn̄ sm diuersos respectus ad diuersas sensationes diuersorum sensuum ꝑticulariū· Dicitur eciā s̄sus ꝯmunis vltimū. quia ad ipsum vltimo resoluūtur omnes sensationes sensuū ꝑticulariū. hanc ꝓpositionē dat intelligere phūs qn̄ dicit in lr̄a. Sed vltimum vnum & vna medietas esse autem ipsi plnra quasi diceret. licet immutationes ꝑticularium sint plures tn̄ vltimum ad quod resoluūtur iste mutatiōes est vnum. et est vna medietas id ē assimilatur vni mediati in centro. licet autem sit vnum. tamen esse ipsi est plura id est plurificatur sm esse rationis et sm aspectus ad diū sos sensus. Tercia ꝓpositio est ꝙ diuerse sensationes diuersorum sensuū ꝑticularium terminātur ad sensum ꝯmnnem ita ꝙ s̄sus ꝯmunis iudicat de dr̄a inter s̄sibilia diuersorum sensuum ꝑticularium. puta iudicat dulce non esse calidum. Ratio autem huins ꝓpositionis est ꝙ quā do aliqna potencia iudicat de differencia inter duo debet apprehendere illa duo. vnꝰ āt s̄sus ꝑticularis nō app̄hendit qd app̄hendit alius sensus particularis nisi forte per accidens· nec eciam sensatio vnius sensus particularis terminatur ad alium sensum particularem. oportꝪ ergo dare vnum sensum ꝯmunem ad quem terminantur omnes sensaciones particulares ita ꝙ de ipsis iudicatur. et sm hanc propositionem [Page] sic verificatur id quod dicit lr̄a philosophi. quō autem ipsa ꝙ discernit dulce et calidum dictum est prius in secundo· et dicendum est autē et nunc. est enim aliquod vnum quasi diceret dictum est prins in secundo et dicendum est nūc eciā ꝙ est vnū et aliqua vna potencia ꝯmunis quo id est per quam potencia ipsa aīma discernit quo differt dulce & calidū id est videt differenciam diuersorum sensuum· ¶Deinde cum dicit. Sic autem et terminꝰ. ꝙ dixit de sensibilibus respectu sensus. dicit de fantasmatibus respectu intellcūs et duo facit. quia primo adaptat ad intellectum quod dixit de sensu. secundo manifestat hoc in exemplo ibi. Sic igitur. ¶Quantum ad primū notandum est ꝙ philoppꝰ dixit de sensu ꝯmuni quod est terminus omniū immutationum factarum a sensibilibus. idem ditit de intellectu qui est terminns omniū immutationum factorum a fantasmatibus et hoc est quod dicit lr̄a. Sic autem et terminus et intellectꝰ est vltimus terminus ad quem terminantur omnes terminationes fantasmatum. Secundū qnod dixit de sensu ꝙ s̄sus ꝯmunis iudicat inter diuersa sensibilia diuerso (rum) sensuum ꝑticularium· Simile dicit hic de intellectu scꝪ ꝙ idem intellectus discernit inter diuersa fantasmata et hoc est quod dicit lr̄a que talis est & hoc in proporcionali aut numero ens vnum se habet ad vtrum (que) sicut illa adinuicem. quo em̄ differt non homogenea iudicare aut ꝯtraria vt album aut nigrum &c̄ .i. hoc scꝪ intellectus est in ꝓporcionali .i. ꝓporcionatur sensui diiudicanti inter duo sensibilia. Aut eciā scꝪ hic intellectus ens vnum numero id ē exn̄s vnum vltimū ad quod resoluū tur omnia fantasmata se (hꝪ) habet ad vtrū (que) scꝪ fantasmatū sicut ista adinuitem id est sicut se habebat s̄sus cō munis ad diuersa s̄sibilia siue ista sensibilia sint non homogenea siue siut ꝯtraria sicut est album et nigrum. In hoc enim nulla est differencia et hoc est quod dicit lr̄a que sequitur quo enim differt id est in nullo differt iudicare scꝪ ꝑ sensum ꝯmunem non homogenea sensibilia aut ꝯtraria. Notandum est ꝙ non homogenea sensibilia vocantur ille que sunt diuersorum sensuū sicut dulce et album. Contraria autem sensibilia vocantur que sunt eiusdē sensus quia idem s̄sus cadit super ꝯtraria sicut visus super album et nigrum· et sicut gustus super dulce et amarum et in hoc non est differē cia vt dicit philosophus in littera. quia sicut ad eandem virtutem vltimam terminantur mutationes albi et nigri que sunt eiusdem sensus ita ad eandem virtutem vltimam termiuantur mutationes diuersorum sensuum que cadunt sub diuersis sensibus. ¶Deinde cum dicit Sic ergo. Post (quam) posuit philosophus proportionē inter intellcm̄ et [Page] sensum hic manifestat eandem proporcionem in temporis generalibus Fundatur antem intencio sua suꝑ duabus propositionibus et vna conclusione Prima propositio est ꝙ eadem proportio est sensibilis ad sensibile que est fantasmatis ad fantasma. puta eadem proporcio est albi ad nigrum que est fantasmatis albi ad fantasma nigri. et quia hec proporcio non solum est in vuo sensibili et vuo fantasmate sed in omni· iō phūs hanc proporcionem ponit in tē poris generalibus dicens ꝙ eadem proporcio est a sensibilis ad b sensibile que est ipsius c quod est fantasma illius a ad ipsum d quod est fantasma ipsius b. et (quam)tum ad hoc dicit lr̄a ꝙ igitur. Sicut se habet a album ad b nigrum .i. sensibile ad sensibile sic se habet c ad d .i· fantasma albi ad fantasma nigri. quia hec se habent adinuicem sicut ista. Secunda propositio est ꝙ si sensibile primum se habet ad sensibile secundum sicut se habet fantasma primi s̄sibilis ad fantasma secundi sequitur a permutata proporcione ꝙ sic se habet s̄sibile primum ad suū fantasma ꝓprium sicut se habet s̄sibile secundum ad suum fantasma proprium puta si ita se habet albū ad nigrum sicut se habet fantasma albi ad fautasma nigri sequitur a ꝑmutata ꝓporcione quia ita se habet album ad fantasma albi sicut se ha (bus) nigrum ad fantasma nigri. et quantum ad hanc ꝓporcionem secundam ꝑmutatam dicit phūs in lr̄a quare et ꝑmutatim .i. si p̄ma ꝓporcio fuit bona sequitur ꝙ secūda scꝪ ꝑmutata sit bona. Terciū in quo consistit sm̄a phī est vna ꝯclusio qne elicitur ex p̄ma ꝓposicōe siue ex p̄ma ꝓportione. Dicebat em̄ pma ꝓporcio ꝙ sicut se hn̄t duo s̄sibilia adinuicem ita se hn̄t duo suntasmata eorūdem s̄sibiliū. ex quo sequit ꝙ si duo sensibilia disceruūtur ab vna potencia ꝯmuni s̄sibili ꝙ duo fantasmata discernūtur ab vno intellectu et hoc ē qd dt lr̄a ꝙ c et d que sunt duo fantasmata cū sint exn̄cia vni .i. cū iudicētur ab vna potēcia intellectiua sic se hn̄t sicut a & b .i. sic respiciēt potēciā intellectiuā. Sicut a & b que sunt duo s̄sibilia respiciūt s̄sum cō munē. et sicut s̄sus ꝯīs inter duo s̄sitiua diusa est idem quidē scꝪ subiecto est. nō aūt idem .i· dr̄t sm rationē ita et idē similiter .i· intellcūs similiter se habebit scꝪ ꝙ intellcūs iudicans inter duo fantasmata est idē sm rē tn̄ dr̄t sm rōnē. In hoc aūt iudicio qd est inter duo s̄sibilia nichil dr̄t vt (rum) illa s̄sibilia vel fantasmata sint nō homogenea vel contraria & hoc est qd dicit lr̄a ꝙ eadē rō est & si a quid dulce sit b uo albū &c̄. q.d. Si ponatur a loco albi et b loco nigri tūc s̄sibilia sunt ꝯtraria. Si aūt ponatur a loco dulcis et b loco albi. tunc sensibilia nō sunt homogenea id est non sunt vnius sensus. siue ancem sic siue sic nichil differt. ¶Notandum est ꝙ [Page] qn̄ est ꝓporcio inter quatuor terminos. ita ꝙ sicut se (hꝪ) habet primū ad secū dū. ita se (hꝪ) habet terciū ad quartū oꝑtet ꝙ sequat permutatim scꝪ ꝙ sicut se (hꝪ) habet primū ad terciū ita se (hꝪ) habet secundū ad quartū. Exemplū sicut se (hꝪ) habet binarius qd est primū ad quaternariū qd est secundū ita se senariꝰ qd est terciū ad duodenariū qd est q̄rtū· Si autem ita est sequit ꝑmutatim. ꝙ sicut se (hꝪ) habet binarius (qr) quia est s mū ad senariū qd est tercium ita se (hꝪ) habet quaternarius qd est secundū ad aliud duodenariū qd est quartū Sicut em̄ binarius ꝯtinetur ter in senario ita quaternariꝰ ꝯtinetur ter in duodenario. et hoc attendens phs̄ in lr̄a dixit ꝙ ita se (hꝪ) habet sensibile primū puta a ad sensibile secundū puta b sicut fantasma primū ad fantasma secundū sequitur ꝙ sicut se (hꝪ) habet sensibile primū ad fantasma ꝓpriū qnod fuit terciū· ita se habet sensibile secundū ad fantasma ꝓpriū quod fuit quartū. ¶Quereret aliquis quare phūs fecit mencionem de permutata ꝓportione cū prima ꝓporcio sufficeret ad ꝓpositū ꝓbandū. Dicē dum est ꝙ forte hoc ideo fecit vt on̄ deret ꝙ quelibet fantasia est motꝰ factus a sensu vt dicamus qm̄ si p̄ ma ꝓpositio est vera scꝪ ꝙ sicut se habent duo sensibilia adinuicē ita se habent duo fantasmata adinuicem. sequitur ꝙ sicut duo sensibilia respiciunt vnum sensum ita respiciūt duo fantasmata vnum intellectum. Si autē secunda ꝓpositio est [...]era scilicet ꝙ sicut se habet fantasia albi ad albnm ita se habet fantasia nigri ad nigrum sequitur ꝙ sicut fantasia albi est motus factus a sensu qui sentit albnm ita enim fantasia nigri est motus factus a sensu qui sentit nigrum. ¶Deinde cum dicit. Species quidem igitur. manifestat secundum quod dixit superius Dixit enim ꝙ quando intellectus determinat siue iudicat nociuum vel conueniens appetitus prosequitur vel fugit. et hoc manifestat hic et est senteucia sua talis. ꝙ sicut aliquando in presencia sensibilium mouetur ammal ad imitandum vel fugiendum. ita eciam aliquando in absencia sensibilium et hoc quia fantasmata in absencia sensibilium mouent ac si essent sensibilia presencia duo ergo facit. quia primo facit hoc quod dictum est. secundo hoc manifestat per exemplum ibi. Et senciens. ¶Quantum ergo ad primum dicit ꝙ intellectiuum intelligit in fantasmatibus species et sicut in illis id est in sensibilibus cū scilicet sensibilia fuerint presencia determinatum est ipsi scilicet animali immitabilis fugiendum id est mouetur ad imitandum vel fugiendum. ita et extra sensum id est in absencia sensibilium cū fuerit in fantasmatibns id est cum fantasmata fueriut presencia ita ꝙ fuerit cognita in eis ratio nocim vel conuenientis. Mouetur scilicet ammal ad mutandum et ad fugiendum· [Page] ¶Deinde cū dicit. Et senciēs. manifestat qd dixit in exemplo & dno facit s ꝙ duo manifestat. p̄ mo em̄ manifestat quomō aliquid mouet ad mutandū vel fugiendū in p̄seucia s̄sibiliū. secūdo on̄dit ꝙ hoc idē motus aliquādo sequit in absencia sensibiliū ibi. Aliqn̄ autē ¶Quātum ergo ad primū ꝯtinuetur ista lr̄a. ita dictū est ꝙ aliqn̄ sequitur motus ī p̄sencia sensibiliū vt homo senciens fugibile .i. aliqd fugieudū puta ignis incendit edificia. Cōmuni .i. a ꝯīter recedenti (bus) iudicat hoc eē fugiendū sicut nociuū. ꝯīter em̄ accidit ꝙ ignis nociuus est videns & ex hoc ꝙ mouet sup̄ vel aut qm̄ est aliquod impugnās iudicat esse fugien dum et ideo mouetur ¶Deinde cū dicit. Aliquādo autē manifestat ꝙ aliqn̄ sequit motus in absencia sensibiliū et in p̄sencia fantasmatū. et hoc est qd dicit ꝙ aliqn̄ nō p̄senti (bus) sensibili (bus) sed solum in fantasmati (bus) aut intellectibilibus que sunt in anima .i. in p̄sencia fantasmatū & cō ceptuū quo (rum) p̄sencia in anima racō cinatur intellectus tan (quam) videns .i. ac si sensibilia essencia p̄sencia ita ꝙ ea videret et liberat futura ad p̄sencia. & cū dixerit & iudicauerit ꝙ ibi est letū vel triste fugit .i. iudicat aliqd fugibile ac imitatur aliqd imitabile. ¶Quereret oliquis q̄ sunt ille species quas intelligit intellectus in fantasmati (bus) sicut dicit phs̄ in lr̄aꝙ intell [...]ctiuū intelligit species in fantasmatibus. Dicendū est ꝙ species hec idem̄ est intencio. Intentio autem est duplex. Est enim intencio sensata. et appello hic intencionem seusatam que accipitur a sensibilibus sicut est intencio albi & nigri que accipitur per visum. & intencio amari et dulcis que accipitur per gustum et sic de alijs intencionibus que accipiuntur per alios sensus et de hijs intencionibus non est dubium ꝙ intellectus intuetur cas in fantasmatibus tamen ad eas nō sequitur prosecucio vel fuga. Secundo est alia intēcio que accipitur cum intencionibus sensatis qualis est intencio conuenientis et notiuī que non proprie dicuntur intenciones sensate id est accepte a sensibilibus sed adiunte sunt intencionibus sensatis et de hijs proprie loquitur philosophus in littera quando dicit ꝙ intellectus intelligit species in fantasmatibus. Vult enim probare philosophus ꝙ ex hac intellectione specierum vel intencionum in fantasmatibus sequitur appetitus et fuga. Intenciones autem ad quas sequitur prosecutio vel fuga sunt intenciones conuenientis et nociui vt dictum est supra ergo de hijs hic lnquitur proprie philosophus
ET omnino in actione Post (quam) phūs de [Page] termiuauit de intellectu in [...]omparatione ad sensum. hic redit ad dicendum de intellectu sm se. et tria facit. quia primo comparat intellectum speculatiuū ad practicum. secundo ostendit ꝙ intellectus noster intelligit mathematica ibi. Abstractione. tercio excusat se a questione que querit de intellectione seꝑato (rum) vtrum scꝪ intellectus intelligat seꝑata. Primo ergo comꝑat intellectum speculatiuū ad intellectū practicum ¶Ad cuius euidenciam notandum est ꝙ intēcio phī fundatur super tria fundāmenta. ¶Primum fundamentum est ꝙ cognitio practica et speculatiua conueninnt. quia quasi diuiduntur per easdem differencias sicut enim in practicis eadem est cognitio vera et falsa ita et in speculatiuis et econuerso. sic in speculatiuis est quedam cognitio vera et qnedam falsa ita et in practicis. ex quo sequitur ꝙ vter (que) intellectus considerat verum. Secundū fundamentum est ꝙ licet vter (que) intellectus consideret verum tamē differenter. quia intellectns speculatiuus considerat verum non propter operari. nec propter agere & ideo tale verum vocatur verum sine actione scilicet ad actionem non extēsum Intellectus autem practicus considerat verum propter operari et propter agere. et ideo tale verum vocatur verum in actione id est ad actionem vel operationem extensum. Tercium fundamentum est ꝙ sicut verum in cognitione speculatiu [...] est quoddam bonum intellectꝰ speculatiui quia est quedam perfectio eius et falsum in eadem cognitione est quedam imꝑfectio eiusdem intellectus. ita verum in cognitione practica est quoddam verum intellectꝰ practici. quia est quedam perfectio eiusdem. et falsum est quoddā malum in eodem intellectu. Hijs visis patet littera. dicit enim ꝙ omne verum et falsum in actione id ē intellectu practico et verum et falsum sine actione. verum & falsum in intellectu speculatiuo sunt in eodem genere bono et malo id est habēt rationem boni et mali. quia sicut verum in vtro (que) intellectu est bonum ita falsum in vtro (que) intellectu est malum. licet sic ꝯmunicant verum vtrius (que) intellectus quia scilicꝪ est bouum vtris (que)· tamen differt in eo ꝙ simpliciter et in quodam id est in hoc differt primum verum et secundum· quia primum ve (rum) est verum consideratum in vniuersali et simpliciter non extensum ad opns. verum autē secundū in quodā .i. est verum applicatū ad quoddā ꝑticulare oꝑabile vt em̄ dictū est in secundo fundamēto verum intellcūs practici est verum extensum ad operationem. et sicut dictum est ꝙ dr̄t p̄ mū verum & secuudū ita dictum est ꝙ dr̄t primū falsum et secundum. ¶Quereret aliquis vt (rum) sit ve (rum) qd dcm̄ est ꝙ ve (rum) ē bonū intellcūs fiue sit spelatiuus siue sit practicus [Page] falsum eius est malum· Dicendum est ꝙ sic ¶Ad cuius euidenciā primo videndū est quid sit bonū. secundo ex hoc ꝯcludendū est ꝓpositum· Est autē bonū indiuisio entis a suo fine siue a sua ꝑfectione. Ymagina bimur em̄ duplicem indiuisionē rei vnam indiuisionem rei a sua forma exemplari. et hec indiuisio idem est ꝙ veritas in qnalibet re increata. Quelibet res creata ex hoc est vera in suo genere que assequit exemplar primū siue mutatur sm gradū suū siue nō que assecutio vel imitatio est quedā indiuisio. Est alia indiuisio entis a suo fine siue a sua ꝑfectione et hoc facit bonū. Ex hoc enim vnūquod (que) ens bonū est quia assequitur ꝑfectionē suā in suo gradu. & ideo sm diuersas assecutiones siue indiuisiones sint diuerse bonitates in re (bus) Si autē hoc est ve (rum) qd dictū est ꝯcludi p̄t ꝓpositū. Nā intellectus siue sit speculatiuꝰ siue p̄ cticus aptus est attingere ve (rum) siue ꝑfici ꝑ cognitionem veri licet speculatiuꝰ ꝑficiatur ꝑ cognitionem veri in se. practicus autē ꝑ cognitionem veri in relatione ad opus. Si autē ita est sequitur ꝑ p̄dicta ꝙ bonitas in vtro (que) intellectu est ex hoc ꝙ intellectus est indiuisus a cognitione veri. et iden dico ꝙ bene dictū fuit ꝙ ve (rum) est bonū intellectus. manifestū autē est in eodem intellectu ex hoc ꝙ est diuisus a cognitione veri et quia falsum est ex hac diuisione vel est ipsa diuisio bene dictū fuit ꝙ falsum est malū intellectus ¶Secūdo quereret aliquis vt (rum) lr̄a iam dicta pos (sed) aliter manifestari (quam) manifestata est. Dicendum est ꝙ sic. ¶Ad cuius euidenciā supponende sunt due suppositiones. Prima suppofitio est ꝙ intentiones intellecte sunt in duplici dr̄a Quedā em̄ sunt intenciones que nō ordinātur ad ꝓsecutionem & fugam siue ad opus. secundo autē sunt quedā intēciones que ordinātur ad ꝓsecutionē et fugam siue ad opus qualis est intencio noriui et vtilis siue boni et mali prime intēciones dicūtur speculatiue. due dicūtur practice .i. ad praxim hoc est ad oꝑationem ordinate. Secunda suppositio est ꝙ hee intenciones ꝯueniūt & drn̄t. ꝯuemūt qui dem (qr) quia tam prime intenciones (quam) secunde accipiūtur ab intellectu ī fantasmati (bus). quia intellectus nichil intelligit sine fantasmate et propter istam ꝯuenienciam dicūtur prime intentiones esse eiusdem generis cū secundis intēcioni (bus) que dicūtur boni vel mali. Differūt autē (qr) quia prime intenciones similiter accipiūtur et vniusaliter secūde autē ordinant ad oꝑabile ꝑticulare. visis hijs suppositionibus (pꝪ) patet lr̄a & ordo eius ad p̄ cedentē lr̄am. Dictū est em̄ in precedenti lr̄a ꝙ vbi determinatū fuerit letū vel triste fugit aut imitat sequitur autē. Et oīno in actione .i. ficut intencio leti et tristis ordinātur ad opus suum ad fugam & ꝓ sequncōnem ita est vniuersaliter in [Page] omni actione ꝙ sunt ibi quedam ī tencioues ordinate ad actū accepto a fantasmaci (bus). verum autē et falsū sine actione .i. intētiones vere vel false que nō sunt actuales. (qr) quia nō ordinātur ad opus sunt in eodem genere cū bono vel malo .i. cū intēcioni (bus) boni vel mali que sunt intenciones actuales & practice. (qr) quia sicut p̄me intentiones intelligūtur in fantasma ti (bus)ita et secūde. tn̄ licet hee intēciones sic ꝯneniāt et sic sunt eiusdem generis· tn̄ drn̄t in eo ꝙ simpliciter et a quodā .i. drn̄t (qr) quia prime intēciones sunt simplices et nō actuales. secūde aūt intēciones sunt exn̄se ad actū ¶Deinde cū dicit. Abstractō ue autē. on̄dit ꝙ intellectus non intelligit mathematica. vbi aduertendū est ꝙ hec lr̄a p̄t habere ortū a p̄ cedenti (bus). Dictū est em̄ i [...]p̄cedentibus ꝙ intellectus noster intelligit species in fantasmati (bus) & ꝙ non intelligit sine fantasmate et ideo sciē cia nostra oritur ex sensi (bus) Ex hijs autē posset aliquis acciꝑe occasionē et dr̄e cū mathematica sint abscracta a materia sensibili vel nō intelligūtur. vel si intelligūtur nō in fantasmati (bus) intelligūtur hoc excludēs phūs dicit ꝙ intellectus intelligit mathematica dicta ꝑ abstractionem ficut simū ·i. sicut intellectus simi qd est quid naturale actipit a fantasmati (bus) ita intellectus rei mathematice. tn̄ drn̄ter intelligit intellectus noster rem naturalē & mathematicā. (qr) quia intelligendo rem naturalem nō abstrahit a materia sensibili. & hoc est qd dicit lr̄a ꝙ intellectus intelligit simū sm ꝙ simū est nō seꝑabile scꝪ a materia sensibili. (qr) quia intelligēdo simū. ꝯcernit nasum in diffinitione eius· Intelligēdo autē rem mathematicam abstrahit a materia sensibili et hoc est qd dicit lr̄a ꝙ si intellectꝰ noster intelligit aliquid in actu in (quam)tum curuū. hoc est si intelligit aliquid actuale subrōne curui. intelligit illud sine carne in qua carne est curuū .i. intelligit curuū qd est quid mathematicū sine materia sensibili in qua existit ex quo sequitur ꝙ intellcūs noster cū intelligit illd curuū & silīa intelligat mathematica que nō sunt seꝑata sm rem ac si essent seꝑata. sequitur eciā ꝙ vniusaliter intellectꝰ qui est sm actū .i. qui actualiter intelllgit res· est sicut res intellecte (qr) quia sicut res intellecte ꝯcernunt vel nō ꝯcernūt materiā sensibilē in sui diffinitione sic ab intellectu ꝑcipiūt Notandū est ꝙ simū est quoddam curuū in naso ita ꝙ simū suꝑ curuū addit habitudinē ad materiā sensibilem. simū ergo p̄t app̄hendi. vno modo in (quam)tum curuiū et sic de essencia huiꝰ nō est ꝙ ap p̄hendat nasus vel caro. (qr) quia si simū in (quam)tum curuū ꝯcerneret carnē om̄e curuū esset in carne qd falsum est. Similiter si simū in (quam)tū curuū ꝯcerneret nasum om̄e curuū esset in naso ꝙ falsum ē non obstante ergo ꝙ curuū sit ī carne tn̄ intēcio curui p̄t ꝯcipi preter [Page] intencionē cārnis et hoc est quod di [...]it phūs in lr̄a ꝙ si aliquis intelligit curuū quod est in carne intelligit illud sine carne .i. intelligit intē cionem curui non intelligendo intencionem carnis. Alio modo potest cō cipi simum in (quam)tum accidit suꝑ curunm circa habitudinem ad materiā s̄sibilem (qr) quia ꝯcernit ī sui diffinitiōe quia simum est curuū in naso et sic simum nō intelligitur sine materia sensibili. et qd dcm̄ est de simo intelligendū est de qualibet re mathematica. ¶Quereret aliquis vt (rum) res mathematice pn̄t abstrahi a materia s̄sibili videtur ꝙ nō (qr) quia res mathematica in effectu (hꝪ) habet esse in materia sensibili abstrahere ergo rē mathematicā a materia s̄sibili ē eā abstrahere et denudare ab esse in esse ctn· om̄e aūt qd denudat ab esse in effectu corrūpitur. (qr) quia sicut generatio nō est nisi induere esse in effectu ita corruptio nō est nisi denudare ab esse in effectu ¶Preterea si res ē in effectu et intelligitur p̄ter effectū videt ꝙ intellcūs mēciat ¶Ad oppositū est dcm̄ phī in lr̄a. ¶Ad hanc questionem dicendū est ꝙ differt abstractio et seꝑatio abstrahere em̄ hoc ab hoc nil aliud est nisi intelligere hoc nō intelligendo illud· ideo abstractio mehil aliud est nisi distinctio certi [...]udinum sine intencio num eatenus qua distincte sunt exempli gracia intentio animalis distincta est ab intentione hominis et ideo abstrahere aīmal ab homine nichil aliud est nisi ꝑcipere intencionē animalis nō ꝑcipiendo intencionem hominis et hec abstractio nō est nisi distinctio harum intencionū ex quo sequitur ꝙ abstrahere rem mathematicam nichil aliud est (quam) ꝑripere rem mathematicā p̄ [...]er materiā sensibilē et p̄ter esse in effectu. Seꝑatio autē idem est ꝙ diuisio vnius ab alio et sicut abstrahere nichil aliud ē (quam) intelligere hoc nō ītelligēdo illd ita seꝑare ē ītelligere hoc nō eē illd Vnde abstrahere rem ab esse in effectu est intelligere rem non intelligendo esse in effectu· Seꝑare autē rem ab esse in effectu idem est ꝙ intelligere rem non esse in effectu ideo seꝑatio opponitur compositioni quia sicut intellectus componens dicit rē esse ita intellectus seꝑans dicit rem non esse. ¶Abstractio autem non componitur compositioni quia abstrahens vt sic non dicit rem eē nec rem non esse. ¶Ex hijs visis patet qnomodo res mathematica potest abstrahi a materia sensibili cum enim intencio rei mathematice sit alia ab intencioue sensibilis materie sic autem ꝑcipere est idem ꝙ abstrahere vt dictum est supra licet em̄ res mathematica ꝑ intellectū pos (sed) sic abstrahi a materia s̄sibili siue ab esse in effcū tn̄ nō p̄t seꝑari. Intellcūs em̄ sic seꝑans est falsus. licet intellcūs posset vere intelligere q̄ditatē rei mathematice abs (que) eē ī effcū tn̄ si seꝑet dicēdo hec res nō est ī effcū flm̄ dt ¶Ad p̄mū argumētum (pꝪ) patet [Page] abstractio nō tollit rei esse in effcū sic̄ corruptio tollit· Intelligere em̄ quiditatem p̄ter esse in effectn nō ē sibi tollere esse in effectu (qr) quia non est impossibile ꝙ duo sunt ꝯiuncta ī re et tn̄ vnum intelligatur p̄ter aliud ¶Ad secundū argumentū (pꝪ) patet ꝙ litet intellcūs seꝑatus p̄t esse mēdaciū tn̄ intellectus abstrahens uō mē [...]itur. licet em̄ intellectus dicens ꝙ res mathematica nō est in effcū mē ciatur tn̄ intellectus abstrahens rē mathematicā a materia sensibili siue ab esse in effectu nō mentit. Dictū est em̄ supra ꝙ circa intelligenciam indiuisibiliū nō est falsum Intellectns autē abstrahens est intellectus intelligens simplicia & indiuisibilia ¶Deinde cū dicit. Vtrū autē. Excusat se phūs a solutiōe cuiusdam questionis dicens ꝙ vtrum ꝯtingat ip̄m intellectū nr̄m nō seꝑatū a magnitudine .i. a corpore. Intelligere aliquod seꝑato (rum) ·i. aliquā substanciā seꝑatam vel nō. nō est cō siderandū .i. mō sed ꝯsiderandū ē posterins. Notandū est ꝙ res que cadūt sub intellectu sunt sub triplici differencia. Quedā em̄ sunt que cō cernūt materiā seusibilem & (quam)tum ad esse et (quam)tum ad diffinitionem et iste sunt res naturales. secūdo sunt alie res que ꝯceruūt materiā quā tū ad esse sed nō quantū ad diffinitionē et iste sunt res mathematice. tercō sunt alie res q̄ n̄ ꝯcernūt materiam nec q̄ntū ad esse nec quātū ad diffinitionem et iste sunt methaphisice res siue subē seꝑate. De primis re (bus) et secūdis nō videbat dubiū qm̄ intellectus posset eas intelligere sed de tercio re (rum) genere sic cuius rationem reddit phūs in lr̄a dicens ꝙ intellectus noster non est seꝑatus a magnitudine. hoc em̄ verbum potest exponi duobus modis. vno modo sic intellectus noster non est seꝑatus a magnitudine ·i. a corpore et de hac expositione iam dictū est. Alio modo sic intellectꝰ noster nō est seꝑatus a magnitudine quia nō intelligit nisi formas abstractas a magnitudine sensibiliū et sm hāc expositionem (pꝪ) patet qd dictum est tam em̄ res naturales (quam) res mathematice sunt ꝯiuncte magnitudini sensibiliū et ideo ab eis posset abstrahi & de eis pos (sed) hr̄i sciencia Res autē methaphisice nō sunt ꝯiuncte magnitudmi sensibiliū et ꝑ ꝯsequens nō subiacent sensibilibus et ideo vt videtur intelligi nō possunt tn̄ vt dictum est. Intellcūs uoster nō intelligat nisi formas abstractas a magnitudine. Notandū est ꝙ hec questio de substancijs seꝑatis nō debuit hic declarari. (qr) quia hoc spectat ad methaphisicū· hec tn̄ q̄stio non inuemt ab aristotile soluta (qr) quia forte ꝯplemē tū huius libri nō dū ad nos ꝑuenit vel quia morte preoccupatus non compleuit nec hanc questionem terminauit. ¶Quereret aliquis ad euidenciam eorum que dicit ꝯmentator in passu isto circa hāc q̄stionē coucernunt materiam sensibilem et [Page] vtrum positio Anapenthe in solutio ne huius questionis suerit rationalis ¶Ad hanc questionem dicendum est ꝙ Anapenthe posuit ꝙ intellectus ex hijs que intelligit hic potest deuenire ad intelligendum substancias seꝑatas Fundatur aūt Anapenthe positio suꝑ duo fundam̄ ta· Primū fundamentū ꝙ intellectus nr̄ denudat et abstrahit quidi tatē ab habente quiditatē. Ratio āt huiꝰ fundamenti est ꝙ obm̄ intellectus nostri est ꝙ quid est abstractū ab eo cuiꝰ est. Secundū fundamentū est ꝙ hec abstractio et hec denudatio nō vadit in infinitū sed necessario est deuenire ad quiditatem uō habentē quiditatē .i. ad quiditē puram. Ex hijs ergo duo (bus) fundamē tis arguebat sic Anapenthe. Si id qd primo occurrit ad intellectū est aliquid hn̄s quiditatē possumꝰ ꝑ intellectū nost (rum) abstrahere quiditatē illius primi intellecti ꝙ si illa quiditas habeat quiditatē possibile erit ite (rum) abstrahere quiditatē illiꝰ quiditatis & hoc totū p̄t hr̄i ꝑ p̄mū fundamentū & cū nō sit abire in infinitū sic abstrahendo vt on̄sum est ī secundo fundamēto ergo est deuenire ad quiditatem nō habentē quiditatē quiditas antē nō hn̄s quiditatē est quitas pura. quiditas pura est seꝑ [...]ta a materia ergo est deuenire in cognitionē subē seꝑate. Alio modo posset formari rō Anapenthe et sic speculatū ab intellcū aut est ꝯpositū ex quiditate & quodā alio aut ē quiditas pura aut priuatio. Si est ꝯpositū ex quiditate et quodā alio ex primo fundamento hec quiditas p̄t abstrahi ab illo et ab alio et cum nō sit abire in infinitū ꝑ secundum fuudamentum necessario deueniemus ad quiditatem puram nō hn̄tē quiditatē & hanc dicimꝰ substanciā seꝑatam. Si autē speculatū est quiditas pura habemus propositum. ꝙ autem speculatum sit priuatio pura est impossibile quia puriacō pura nichil est. Licet autem hec sit positio Anapenthe tamen irrationalis est quia quiditas coniuncta cum materia et quiditas omnino sepata non sunt quiditates vnius rationis. et per consequens ad cognitionem huius resoluendo non deueniemus per cognitionem illius sicut enim ponebat Anapenthe· ¶Ymaginabimur enim· ꝙ maior differencia est inter quiditatem que abstrahitur a materia et quiditatem omnino separatam (quam) inter duas quiditates que abstrahuntur a materia sicut est quiditas coloris et soni sed videmus ꝙ quiditas vna separata a materia nō sufficienter ducit in cognitionem alterius abstracte a materia sicut enim quiditas soni non sufficienter ducit ad cognoscēdum quiditatem coloris ergo multo minus cognitio quiditatis abstracte a materia non sufficienter ducet in cognitionem omnino separatarum & sic patet ꝙ irrationabilis fuit positio Anapenthe ergo &c̄. [Page] ¶Quereret aliquis vtrū positio Alexandri in solutione huiꝰ questionis fuit rationabilis. Dicendū est ꝙ nō ¶Ad cuiꝰ euidenciā notandū est ꝙ positio Alexandri fundabat suꝑ tria fundamenta. Primū fundamentū est ꝙ intellcūs in habitu est intellectus geueratus siue factꝰ Ymaginabat alexāder ꝙ ex actiōe agentis & receptione possibilis generatur intellcūs ī habitu. posuit em̄ ꝙ intellectus possibilis nō assimilat tabule sed magis assimilat aptitudini. in tabula (qr) quia intellectus ē que dam aptitudo que sequitur ad intelligibilia que sequitur ꝯplexionem elemento (rum) & ideo intellcūs est generabilis & corruptibilis In hac autē aptitudine que est intellectus intelligencia agens que sm eū est substancia seꝑata facit formas intellectas in actu ex hoc em̄ fieri generat intellcūs in actu. Secundū fundamentū esc ꝙ hec generatio aliqū habebit suū ꝯplementū & hoc (qr) quia generatio nō vadit in infinitū tūc habebit suū ꝯplementū qn̄ oīa intellcā in potēcia fuerint intellecta in actu & tūc intellectus poterit intelligere tam seꝑata (quam) nō seꝑata. Intellcūs em̄ ex hoc ꝙ intellecta ꝯtiuue fiunt in actu ꝯtiuue magis vigoratur (qr) quia ꝯtinue magis ꝯiūgitur lnmen agē ti in virtute cuius fiūt intelligibilia in actu et generatur intellectus in habitu & tn̄ hec vigoratio nō cadit in infinitū (qr) quia tandem erit deuenire ad finem huiꝰ vigorationis in quo fine intellectus in actu perfecte copulabit intellem̄ agenti & ꝑ eum sic fibi ꝑfecte vnitū intelligit subās seꝑatas. Terciū fundameutū est ꝙ intellectns agens dno (bus) modis copulatur intellectui in habitu vt efficiens et vt forma. Dū em̄ intellcūs in habicu est in sieri & in generari et tirca ꝯplementū sui copulat sibi intellectus agens vt efficiens. qn̄ autē fuerit ꝑfecte generatus et factus copulabitur sibi forma ꝑ quā poterit intelligere alia seꝑata. Intellectus em̄ agens est subā seꝑata sm eū intelligens alias substācias seꝑatas et ideo ꝑ eū nobis vnitū poterimus intelligere substācias seꝑatas poterat eciā Alexander ex hijs fundamentis arguere oīs generacō (hꝪ) habet suū ꝯplementū ergo intellectus in habitu qui est generatus aliquā do suū habebit ꝯplementū hoc autem erit quando erit perfecte luminis agētis uon solum vt efficiētis. sed eciam vt forme per quam formam poterat intelligere substancias separatas. Complementum ergo intellectus nostri arguit ꝙ intelligamus substancias separatas. vel forte sic arguebat Alexāder Intellectus possibilis per intenciones speculatas quas acquirit continue magis disponitur vt vniatur intellectui agenti cum ergo hec dispositio non vadat ad infinitum tandem intellectus possibilis vnietur intellectui agenti per quantum sic sibi vnitūintelliget substācias seꝑatas [Page] hec est ergo positio Alexandri que tamen irratioualis est ponit em̄ ꝙ ꝑ intellectum agentem vnitum intellectui possibili intelligemus substancias sepatas ꝙ quidem est impossibile ¶Primo quidem quia si ꝑ intellectum agentem intelligimꝰ sicut ꝑ formam. ant intellectꝰ agēs est forma actualis aut forma substaucialis ꝙ autem intellectꝰ agēs sit forma actualis nobis vnita est impossibile quia sm hoc intellectus agens esset accidens et uon substancia cum tamen ipse Alexander posuerit intellectum agentem esse substanciam seꝑatam. Si autem intellectus agens vnitur nobis vt forma substancialis et sm esse substanciale sequitur ꝙ sit vnum sm esse cum homine hoc autem nou potest esse nisi sit anima vel pars eius cū tamen Alexander posuerit ꝙ intellectus agens sit substancia separata ab homine ¶Secundo errauit Alexander quia sm eum intelligē cia agens est substancia separata incorruptibilis enim actu. Intellectꝰ enim possibilis siue intellectus ī habitu est corruptibilis et generabilis substancia antem eterna incorruptibilis non potest esse forma intellectus in habitu qui est corruptibilis ¶Tercio errauit Alexander quando enim dicit ꝙ omnis dispositio et omnis generatio habebit suū complementum. et hoc modo non ītur in infinitū. ꝯcedendū est & dicē dū ꝙ omnis generatio et omnis dispositio habebit ꝯplementū sm modū sui generis Intellcūs ergo possibilis vel intellcūs in habitu in acquirendo intellecta habebit suū complementū s modū sui generi. nō est aūt ꝯplementū sui generis vt vniatur subiecto seꝑate ꝑ quā intelligat ymmo hoc excedit suum genus ¶Tercio quereret aliquis vtrum positio Auerroys in hac materia suerit rationalis ¶Ad cuius euidenciā notandū est ꝙ positio Auerroys fundabatur suꝑ tria fundamenta Primū fundamentū est ꝙ p̄ma intellecta siue p̄me dignitates nō fiūt in nobis ex studio vel inquisitiōe sed ꝑ lumen intellectus agentis & ideo hec prima intellecta aliqn̄ dicūtur in nobis esse a natura post (quam) autem hec intellecta prima facta ī nobis ꝑ ipsam et ꝑ intellectū agentē fiunt ī nobis duo intellecta que acquiruntur a nobis per studium sicut sunt conclusiones et sic tam intellectus agens (quam) intellectus in habitu qui habet iam apud se prima intellecta concurrunt ad eandem actiouem. Secundum fundamentum est ꝙ vna actio non est duorum nisi vnū comparetur ad aliud vel sicut forma ad materiam vel eciam sicut agens ad instrumentum. cum ergo vna actio sit intellectus agentis et primorum principiorum siue eciam intellectus in habitu per prima p̄ncipia tunc oportet ꝙ intellectus egens comparetur ad intellectum in habitu per prima principia. [Page] vel sicut agens ad instrumeutū vel sicut forma ad materiam ꝙ questio sit possibile on̄dit sic Auerroys Intellectꝰ possibilis est subā seꝑata q̄ intelligit p̄ma speculata et eciā ītelligit intellectū agentē sequit ergo ꝙ sit subm̄ vtrins (que) scꝪ & p̄mo (rum) speculato (rum) & intellcūs agētis & sic tā principia speculata (quam) ītellcūs agēs ꝯueniūt in vno subō. que autē ꝯueniūt in vno subō si hn̄t ordinē oz ꝙ vnū se habeat ad aliud sicut forma ad materiā ex eo ꝙ vnū est materialius et reliquū formalius. vel ergo p̄ma speculata se habebūt sic̄ forma ad intellectū agentē ꝙ nō est dicere vel ꝙ intellectꝰ agens se habeat ad intellecta speculata sicut forma ad materiā Terciū fundamentū est ꝙ cū intellcūs agens se hubeat ad speculata siue ad intellectū in habitu sicut forma ad materiā oꝑꝪ ꝙ sic̄ speculata intellecta copulātur nobis ꝑ fantasma que sunt quasi quoddam subm̄ ipsorum ꝙ eciā intellectus agens copuletur nobis ꝑ ip̄a speculata quo (rum) speculato (rum) ip̄e intellcūs agens est qnasi forma ex quo sequitur ꝙ qn̄ intellcā speculatiua sunt uobis in potēcia ꝙ intellcūs agens ꝯtinuet eciā nobis in potēcia & qn̄ ī tellecta speculatiua ꝑtim sunt in potēcia ꝑtim sunt in actn puta ꝙ aliq̄ intellecta iā facta sunt ī actu & alia sunt in fieri et in acquiri tūc monetur ad ꝯtinuationē qn̄ aūt oīa speculata iā facta sunt in actu tūc intellectus agens est ꝑfecte nobis cō tinnatus ꝑ quē nobis ꝑfecte ꝯtinua tū poterimus intelligere substācias seꝑatas. dū em̄ mouemur ad ꝯtinuationē vnitur nobis intellectꝰ agēs .i. efficiens in fine autē motiōis vnitur nobis vt forma hec posicō Auerroys irrationabilis est· Primo quidem (qr) quia ponit intellectū possibilē et agentē substācias seꝑatas cū dictū sit superius ꝙ intellectns possibilis et agens sunt ꝑtes aīe. Secūdo aūt (qr) quia ꝑ hāc ꝯtinuationē quā posuit nō datur nobis ꝙ intelligamur. Dixit em̄ ꝙ intelleciꝰ agens se (hꝪ) habet ad ī tellcā speculata sicut forma ad materiā· Intellecta aūt speculata copulantur nobis ꝑ fantasmata. certū em̄ est ex supra dictis ꝙ fantasmata se hn̄t ad intellectū possibilem sicut colores ad visum ex hoc ꝙ visus mediante colore ꝯtinuatur illi cuiꝰ est color puta lapidi nō datur sibi ꝙ videat ergo a simili ex hoc ꝙ intellectus possibilis copulatur nobis per fantasmata non datur nobis ꝙ intelligamus ¶Certum est eciam ꝙ ipsa fantasmata se habent ad intellectum agentem sic̄ colores ad lucem ex hoc autem ꝙ lux continuatur colori non datur lapidi cuius est color quod illumiuet sicut lux ergo a simili ex hoc ꝙ intellectus agens copulatur nobis ꝑ fantasmata non datur nobis ꝙ intelligamus substancias separatas· sic enim pomt Auerroys
[Page] NVnc autem de anima Postq̄m phūs determinauit de sensu et intellcū. hic ex dictis tam de sensu (quam) de intellectu ꝯcludit q̄uid sit de anima senciē dū & duo facit. quia primo on̄dit eē senciendū de anima ꝙ ipsa est quodāmodo omnia. secuado senciendū eē ostendit de anima ꝙ vna ꝑs anime dependet ab alia sicut ꝑs intellectiua a ꝑte sensitiua ibi. Qm̄ autē res nulla est. Primo ergo ꝓbat ꝙ anima est quodāmodo omnia. secundo osteudit ꝑ qnem modum est omnia ibi. Necesse est autē. Prima in duas ꝑtes sm ꝙ ꝓbat inteutū suum per duas rationes. secunda ꝑs ibi. Secantur autē. Ponit ergo primā rationē ad ꝓbandū ꝙ anima sit omnia. Fundatur autē hec ratio super duo fundamenta. Primū fundamē tū est ꝙ omne ens vel est sensibile vel intelligibile ita ꝙ intelligibile & sensibile euacuant totū ambitū entis. Secundū fundamentū est ꝙ aī ma ꝑ sensum p̄t ficri omnia sensibilia. ꝑ intellectū autē p̄t fieri omnia intelligibilia. Ex quo sequitur per primū fundamentū ꝙ p̄t fieri omnia. quia vt dictū est in primo fundamento. om̄e ens vel est sensibile vel intelligibile. et hoc est quod dicit lr̄a ꝙ uūc recapitulātes ea que dicta sunt de anima dicamus ꝙ anima quodammodo est omnia· omnia em̄ que sunt aut sunt sensibilia vel intelligibilia. Anima autē ꝑ s̄sunt est ipsa intelligibilia et hoc (qr) quia sciencia .i. intellectus sciens fit ipsa scibilia intelligibilia sensus autem fit ipsa sensibilia. qualiter antē intellectus fit ipsa intelligibilia. dicendū est post ¶Deinde cum dicit. Secā tur autē. ponit secundā rationem et potest ratio sua esse talis. Que habent easdem diuisiones qnodammodo sunt idem. res autem et aīa sunt eiusdem diuisionis ergo quodāmodo sunt idem. maiorē supponit phūs tan (quam) verum. minorē ponit in lr̄a dicens ꝙ sciencie et sensus .i. intellectus scieus et sensus secant in hijs .i. diuidūtur quemadmodū res diuidūtur vt sicut res p̄t diuidi ꝑ potenciam et actum ita intellcūs & sensus & hoc est qd subdit ꝙ sciencia & sensus que sunt in potēcia ordinantur ad scibilia et s̄sibilia que sunt ī potēcia. Intellcūs autē et s̄sus qui sunt in actu ordinātur in intelligibilia & s̄sibilia que sunt in actu. ex quo sequit ꝙ anime s̄sitiui .i. aīa q̄ p̄t sentire & qd scire p̄t .i. potēcia q̄ p̄t intelligere sunt in potēcia hec scꝪ senfibile et intelligibile ita ꝙ s̄sus est in potēcia s̄sibile et intellectus ē in potēcia intelligibile & scibile. ¶Quereret aliquis. vt (rum) sit ve (rum) qd dicit phūs ꝙ anima secatur vt res. Dicendū est ꝙ sic ¶Ad cuiꝰ euidenciam notandū est ꝙ anima se cari sicut et res p̄t verificari multis modis. Primo modo quia sicut res diuiditur per materiā formā et cō positū [Page] ita et anima: vt em̄ dictū est priue ¶In anima est aliquid vt materia vel simile materie et hoc ē intellectus possibilis. et aliquid simile forme. hoc ē ipsa speculatio vel intellectio siue intencio speculata. et est aliquid simile ꝯposito. vt est intellectus geueratus siue factꝰ quē dicimus intellectū speculatiuū. Secundo modo p̄t verificari verbū istud sic. dr̄e em̄ diuidentes res sunt sensibile et intelligibile omnis em̄ res vel est sensibilis vel intelligibilis sicut aūt res diuiditur ꝑ sensibile et ītelligibile ita suo mō corrn̄dēti anima diuiditur ꝑ s̄sum et ꝑ intellcm̄ vt ꝑ s̄sum posset fieri oīa s̄sibilia et ꝑ intellectū posset fieri omnia intelligibilia. Nam ymaginabimur ꝙ aī ma est vuū ens q̄si corrn̄dens omnibus enti (bus) (qr) quia p̄t fieri om̄e ens. imaginabimur eciā ꝙ licet anima corrn̄deat omni (bus) euti (bus) tn̄ eis corrn̄ det sm diuersas rationes (qr) quia sm rationē sensus corrn̄det sensibili (bus) et sm rationem intellectus corrn̄det ī telligibili (bus). Tertio modo p̄t verificari p̄dictum verbū quia sicut res diuiditur ꝑ potēciam et actum ita et anima diuiditur ꝑ potētiam et actum. Vbi notandū est ꝙ sicut sensibile diuiditur ꝑ potēciam et actū ita et s̄sus. sicut em̄ sensibile aliqn̄ est in potencia ad mouendum s̄sum et aliqn̄ actu mouet. ita s̄sus p̄t aliqn̄ moueri aliqn̄ actu mouetur & sic potēcia et actus in s̄sibili arguūt potēciam et actum in sensu et quod dictū est de s̄sibili respcū s̄sus idē dicendū est de intelligibili respcū intellectus (qr) quia sicut intēcio intellectiua aliqn̄ est in potēcia intellecta alī qn̄ actu intelligitur. ita intellectus aliqn̄ p̄t intelligere aliqn̄ actu ītelligit ¶Secūdo quereret aliquis. vt (rum) ex hoc ꝙ aīa et res sunt eiusdē sectionis sequatur ꝙ aīa posset fieri omnia ita ꝙ sit vnū cū omni (bus). Dicendū est ꝙ sic. et hoc (pꝪ) patet primo. (qr) quia si attendamus primū modū verificandi p̄dictam ꝓpositione. Primus aūt modus est ꝙ sicut res diuidit in materiam formam et ꝯpositū ita in anima est aliquid simile materie aliquid simile forme & aliquid simile ꝯposito. Ex hoc autē ꝙ in re (bus) ē materia sequitur ꝙ est ibi aliquid ꝙ p̄t fieri omnis forma materialis in effectu ergo a simili. Ex hoc ꝙ ī anima est aliquid simile materie sequitur (qr) quia ibi est aliquid quod potest fieri omnia et si nō in effectu & sm eē rei tn̄ in ꝯceptu et sm eē intencionis et sicut prima diuisio argnebat (qr) quia om̄is forma materialis potest fieri vnū cū materia dando sibi esse reale et esse in effectu. ita diuisio secunda arguit (qr) quia omnis forma materialis potest fieri vnū cū ipsa anima quantum ad esse intencionis siue quantum ad esse intencionale non autem dando sibi scꝪ ipsi amme esse in effectu sed abstrahē do ipsam animam ad secundam ꝑfectionem que est sentire et intelligere. ¶Secundo idem patet scdm [Page] secundū modū verificandi p̄dictā ꝓpositionē. secūdus aūt modꝰ fuit ꝙ sicut ens diuidit et secat ꝑ intelligibile & sensibile ita aīa diuididit & secat ꝑ intellectū & s̄sum. Ex hoc aūt simili mō sectiōis & dīonis ꝓpositū (pꝪ) patet iō em̄ aīa secat ꝑ s̄sum & intellcm̄ vt pos (sed) fieri vnū cū toto ēte s quālibet dr̄am sui ita ꝙ ꝑ s̄sum fiat vnū cū s̄sibili et ꝑ intellcm̄ fiat vnū cū intelligibili. Tercio hoc idē (pꝪ) patet sm terciū modū verificandi p̄dictā ꝓpositionē. suit aūt p̄dictus modus ꝙ sicut res diuidit ꝑ potēciā & actū ita & aīa & sm hūc modū (patꝪ) patet qd querit ¶Ad cuiꝰ euidenciā notandū est ꝙ impossibile est ꝙ aliq̄ diuidātur ꝑ easdē dr̄as nisi aliquo mō sūt vnū cuiꝰ rō est (qr) quia eedē dr̄e diuidētes sunt eiusdē diuisi. sic̄ em̄ alie et alie dr̄e arguūt aliud & alid diuisum ita em̄ dr̄e arguūt idem diuisum cū ergo aīa et res diuidātur ꝑ easdē dr̄as scꝪ ꝑ potēciā et actū oz ꝙ aliquo mō sint vnū. hec autē vnitas sic est ꝙ ex intēcione intellecta et intellectu fit vnū ꝓpter quā vnitatē dū intēcio est intellecta in potē cia et intellcūs intelligit in potēcia et dū intēcio est intellecta in actu & intellectus intelligit in actu ex quo (pꝪ) patet ꝙ potēcia et actus que diuidunt intēcionem diuidunt intellectum et eodem modo ex intēcione sensata et sensu fit vnum. et ideo intēcionem esse sensatam in potēcia idem est ꝙ sensum esse in potencia et inteucionem sensatam in actu idem est ꝙ sensum esse in actu et est exem̄plū ex materia et forma fit vnū et ideo dum materia est in potencia ad ꝑfici .i. per formam et forma est in potencia ad ꝑficiendum ita ꝙ dicere ꝙ materia est in potencia est dicere ꝙ forma est infra potenciam materie. Eodem mō dicere ꝙ intellectꝰ vel sensus est in potencia vt ꝑficiatur ꝑ intēciones intellectas vel sensatas idem est ꝙ dicere ꝙ intenciones intellecte vel sensate sunt in potencia ad perficiendum· et dicere (qr) quia hec sunt in actu ē dicere (qr) quia ista sint in actu ¶Tercio qnereret aliquis vtrum anima sit omnia intelligibilia sm intellectum possibilem an s intellectum agentem ¶Circa hāc questionem duo funt declaranda· Primū est (qr) quia aīa est oīa tam sm ī tellectū possibilem (quam) sm intellectū agentē Secundū est (qr) quia licet sit omnia sm hūc intellectum et illum tamen differenter ¶Quantū ad primū notandum est (qr) quia nichil est infra potenciam actiuam quod nō sit aliquo modo infra passiuā cuius ratio est· quia potencia passiua nō est potencia nisi in habitudine ad actinam. ideo enim potencia passiua potest fieri hoc quia potencia actiua potest hoc facere. Si enim potencia passiua pos (sed) fieri & nō eēt dare potēciā actiuā q̄ pos (sed) facere illa potēcia passiua eēt ociosa (qr) quia nū (quam) pos (sed) deduci ad actum cum passinum non deducitur ad actum: nisi per actiuum Cum ergo intellectus possibilis [Page] respiciat intellectū agentē sicut potēcia passiua respiciat actiuā Impossibile est ꝙ aliquid sit infra intellectū possibilē ꝙ nō sit aliquo modo infra intellectū agentē. Si ergo aī ma est oīa sm intellcm̄ possibilē oz ꝙ sit oīa sm intellcm̄ agentē et sic (pꝪ) patet p̄mū declarādū. ex quo eciā (pꝪ) patet secūdū scꝪ ꝙ drn̄ter est oīa hoc mō & illo. sm em̄ intellcm̄ possibilē ē oīa in fieri (qr) quia p̄t omni (bus) assimilari. sm autē intellcm̄ agentē est oīa in face re (qr) quia p̄t sibi oīa assimilare faciendo de potēcia intellecta actu intellectū. ¶Deinde cū dicit. Necesse aūt est on̄dit ꝑ quē modū aīa est oīa. et primo hoc on̄dit. secūdo ex hoc ꝯcludit quandā ꝯclusionē ibi. Quare aīma ¶Quātū ad primū fundatur racō siue sentēcia phī suꝑ duo fundamē ta. Primū em̄ fundamentū est ꝙ ideo aīa est oīa (qr) quia oīa sm aliquem modū eēndi sunt in aīa· Secūdum fundamentū est ꝙ eē in aīa vel est sm esse reale vel sm esse intēcionale nō aūt pn̄t esse in anima sm eē reale oꝑꝪ ergo esse in anima sm eē intē cionale qd a multis vocatur eē diminutiuū. Concludit ergo ꝙ anima ē oīa vel sit vna cū omni (bus) nō sm eē vei sed sm esse intēcionis et (quam)tū ad hoc fundamētū dicit phūs in lr̄a ꝙ necesse est ꝙ ipsa hoc est ꝙ ip̄e res sunt vnū cū aīma vel sint in anima aut necesse est ꝙ speties .i. intēciōes ve (rum) siut in anima ita ꝙ aīa fiat oīa sm intēciones. Primū autē impossibile (qr) quia realiter ipse res non sint in aīa. sed intēciones re (rum) nō em̄ lapis est in aīa sed species lapidis ¶De inde cū dicit. Quare oīa. ꝯcludit ex dictis quandā ꝯclusionē dcm̄ ē em̄ ꝙ aīa est oīa· ex hoc autem ꝯcludit phūs ꝙ in hoc ꝙ est oīa assimilatur manui. (qr) quia sicut manus est oīa organa ita anima est oīa encia. & hoc est qd dicit lr̄a quare scꝪ quia anima ē dīa est sicut manus .i. assimilat manui. manꝰ em̄ ē organū organorum manus em̄ data est homim quasi loco omniū organo (rum). & intellcūs est species specie (rum) .i. intellcūs est forma data homini loco omniū specie (rum) et forma (rum) intelligibiliū. et sensus datus est homini loco omniū sensibiliū. ¶Notandū est ad euidenciam eius ꝙ dictū est ꝙ anima assimilat manui quia manus est vnū organū qd suo mō rn̄det om̄i (bus) orgains. (qr) quia homo ꝑ manū p̄t sibi fabricare om̄ia organa & instrumenta ideo em̄ dicit manus oīa organa. (qr) quia (hꝪ) habet aspectum virtualem ad omne organū eo modo aīa est ve (rum) ens ꝙ suo mō rn̄det omni (bus) enti (bus) et ideo dixit phūs ꝙ aīa ꝑ intellectū est species specierum intelligibiliū .i. est quedā forma suo mō corn̄dens omni (bus) intelliglbili (bus) sicut manꝰ corn̄det oī (bus) organis et eodē mō aīa ꝑ s̄sum est species specie (rum) s̄sibiliū. species .i. est vna que dam forma corespondens omnibus sensibilibus ¶Et notandum est ꝙ si anima esset tota actiua. ita enim ꝙ ipsa per actiuitatem suam posset fabricare in seipsa intenciones [Page] omniū enciū esset optima similitudo inter aīam & manū (qr) quia sicut manus ꝑ virtutē suā p̄t fabricare intenciones et sic posset se facere oīa sm esse intencōis. ¶Quereret aliquis su ꝑ isto verbo. Nō em̄ lapis est in aīa &c̄. vt (rum) species formatiue in aīa vel tm̄ expressiue. Ad hāc questionem posset eē triplex modus dicēdi Qui dā em̄ dicūt ꝙ p̄ter actū intelligendi sunt species intellectu possibili. ita ꝙ intellcūs possibilis p̄mo īformatur speciebus postea sic informatus elicit actū intelligendi. et de tali (bus) sm eos dictū est in lr̄a ꝙ lapis nō est in aīma sed species lapidis. hanc antē positionē suā ꝯfirmāt tribus rationi (bus). Prima ratio fundatur suꝑ duo fundamenta. Primū fundamentū est ꝙ fantasma siue intelligibile (hꝪ) habet rationē mouentis. Intellectus autē possibilis (hꝪ) habet rationē moti. et hoc fundamentū motū est ex p̄cedenti (bus) vbi dictū fuit ꝙ sicut se hn̄t fantasmata ad intellectum ī mouendo scꝪ ipsum· Secūdū fundamentū est ꝙ mouēs et motū debēt esse simul & hoc fundamentū p̄t haberi ex multis locis phīe maxīe tn̄ ex .vij. phisico (rum)· cū ergo ꝑ p̄mū fū damētū obiectū intelligibile sit mouens et intellectus possibilis sit motus. oꝑꝪ ꝙ obiectū intelligibile et ī tellectus possibilis sint simul. nō āt p̄t est obiectū intelligibile pn̄s per essenciam suā erit ergo ꝑ speciē que species quasi suplet eius vicē ī mouendo intellectū possibilem et ī oꝑando causationē intellectualē. Secūda racō ad idem ꝓbandū eciā fundatur suꝑ duo fundamenta. Primū fundamentū est ꝙ ens in potēcia vt sic nec agit nec cooꝑatue agenti ꝙ aūt nō agat (pꝪ) patet ꝙ om̄is actio est ab ente in actu ꝙ eciā uō cooꝑatur agēti (pꝪ) patet (qr) quia cooꝑari est quoddam agere. Secundū fundamentū est intellectus possibilis vt sic est ens in potē cia vt on̄sum est supra ergo nec agit nec cooꝑatur agenti nisi fiat in actu. In actu āt nō p̄t fieri nisi ꝑ speciē. videmꝰ em̄ ꝙ intellectꝰ possibilis format ꝯceptū rei ꝙ quidem formare est qddā agere ergo oꝑꝪ ꝙ si intellectus possibilis (dꝪ) debet sic agere ꝙ iam sit actuatus ꝑ speciē & nō sit tantum ens in potencia. Tercia ratio eciam fundatur super duo fundamenta. Primū fundamentū est ꝙ intellectus est maioris virtutis (quam) sensus hoc patet de se. Secundum fundamentum est ꝙ in aliquibus viribus sensitiuis conseruatur species eciam cum actu non sentitur ergo multo magis in intellectu sunt species rerum et cum actu non intelligit hic ergo est vnus modus dicendi et satis vsitatus sm quem modum species sunt in anima informatiue vel quasi sm quem modum patet textus philosophi: quia lapis uon est presens intellectui sed species lapidis. Secundus modus est aliorum ¶Ad cuiusmodi enim declarationem sunt ponende due suppositiones. Prima enim suppositio [Page] est ꝙ fautasma in virtute intellectus agentis mouet intellectū possibilem. mouet autē eum ꝙ in virtute intellectus agētis p̄sentatur ītellectui possibili sub intētione quiditatis & nō sub alia intētione. sic āt mouendo causat in eo intellectionē. Secunda suppositio est ꝙ ista intencio sic mouens intellectum potest vocari similitudo et species rei imaginantur em̄ isti ꝙ res (hꝪ) habet duplex eē vnū esse habet in effectn et ī materia sensibili et sm hoc esse uon est in aīma et hoc est quod dicit phūs in lr̄a. ꝙ lapis nō est in anima. secundū esse habet res ꝓnt est sub lumine intellectus agentis et hoc vocatur esse intencionis siue similitudinis et s hoc esse res sunt in anima non quidem informatiue sicut dicebat prima opinio sed magis expressiue (qr) quia res invirtute luminis se exprimit apud intellectū possibilem non sm ꝙ est in effcū sed s quid .s. s esse intēcionale vel dicitur esse in intellectu sicut mouēs in moto et de hoc esse dictū est in lr̄a ꝙ species lapidis est ī anima. Appellatur em̄ hec species lapidis vel ipsa intēcio mouens intellectum possibilem ꝓut est sub lumine intellectns agentis vel ip̄a motio facta in intellectu ab ipsa intēcione mouente. ¶Si quis vult sequi hunc modum dicendi patet ꝙ verificari p̄t verbū phī scꝪ ꝙ lapis n̄ est in anima sed species lapidis. patet eciam ꝙ mouens & mota sunt simul nō em̄ omms simultas est ꝑ informationē sed ad hanc simultatē sufficit ꝙ intēcio vt ē simul cū lūie sufficienter moueat et intellectus possibilis sufficienter moneat. PatꝪ eciam ꝙ sm istam positionē intellcūs p̄t formare ꝯceptū (qr) quia iā actuat permotionē receptam a fantasmate p̄t formare ꝯceptū sm eciā hūc modū ponendi (pꝪ) patet ꝙ intellectus fit omnia sed in virtute luminis agentis assimilatur omni (bus) intencioni (bus) intellectiuis ita ꝙ fit omnia nō sm esse in effectu sed sm esse intēcioms ita ꝙ ex intēcione intellectiua quā vocauit phūs in lr̄a speciem et intellectu possibili sit vnū sic̄ ex mouēte & moto vel sicut ex determināte et determinato. Tercius modꝰ dicendi est aliquo (rum) de quo mō facta est mē cio in capitulo de intellectu agente. Dicūt em̄ aliqui ꝙ intellcūs in p̄ sencia fantasmatū facit in seipso intellectionē nec oꝑꝪ ꝙ fiat a fantasmate (qr) quia actio vitalis nō ē nisi a p̄ncipio viuēte Intelligere aūt ē actio vitalis et ideo non est a fantasmate sed ab intellectu tan (quam) a p̄ncipio viuente. Intellectuss autem faciendo in seipso intellectionem assimilat se omnibus intelligibilibus & sic sm hūc modū dicendi saluatur verbū phī. ꝙ lapis uō est in anima sed species lapidis. species enim & similitudo aliqn̄ vocatur ipsa actio sic et visus est species visibilis. ¶quia enim visus per visionem assimilatur rei visibili sic eciam intellectio [...]est species rei intelligibilis [Page] qr intellcūs ꝑ actū intelligendi assimilat re (bus)· Intellcūs ergo faciēdo in se intellectionē facit in similitudines intelligibiliū sm q̄s similitudines res dn̄r eē in aīa. licet hec positio rōnalis videat tn̄ nō sequit motū phī qui posuit intellectum virtutē passiuā ¶Dein̄ cū dt. Qm̄ āt ne (que) res vlla est. on̄so ꝙ aīa est oīa on̄dit ꝙ intellectiua dependet a s̄su et fantasia et duo facit. (qr) quia p̄mo ostē dit ꝙ nostrum intelligere dependet a sensu & a fantasia. secūdo ostendit ꝙ nō obstante hac dependencia intellectus est alter a fantasia ibi. Est autē fantasia. Primo ergo ostendit ꝙ nost (rum) intelligere dependet a fantasia et a sensibili (bus). Fundat sentē cia phī suꝑ vno fundamēto. ex quo fundamento elicit vnā ꝯclusionem Fundamentū est ꝙ nulla res intellecta a nobis est seꝑata a magnitudine s̄sibili ymmo oīs res intellecta a nobis est in magnitudine s̄sibili sm eē. licet intellcūs posset eam abstrahere a magnitudine s̄sibili· Ex hot autē ꝙ oīs res intellecta ē ī magnitudine s̄sibili. cū magnitudo sensibilis sit obm̄ sensus. oꝑꝪ ꝙ oīs noticia nostra oriatur a s̄su hoc est ergo vnū fundamentū. Ex hoc fundamēto elicit phūs vnā ꝯclusionē que est ꝙ nichil senciēs nichil intelligit nichil aliud addiscit. Ex quo enim sciencia oriat a s̄su vt dictū est in fundamento iā posito necesse est ꝙ iā deficiente s̄su deficiat sciencia et hoc est qd dictū est p̄mo posterio (rum) ꝙ deficiente vno s̄su deficit vna sciencia. Fundamentū ergo ponit in principio ꝯclusio ponitur ibi Et ob hoc ne (que) senciens ¶Quantū ergo ad primū dicit ꝙ nulla res intellecta est p̄ter magnitudines scꝪ sensibiles nec seꝑata ab eis sicut sensibilia videntur seꝑata scꝪ abinuicē. et (qr) quia ita est ideo oīa intelligibilia .i. oīa que intelligūt a nobis siue sint intelligibilia mathematica que abstrahūt a materia sensibili siue sint habitus & passiones s̄sibiliū .i. siue sint intelligibilia materialia que cō cernūt materiā s̄sibilem sunt in specie (bus) s̄sibili (bus) .i. hn̄t esse in magnitudine et forma sensibili ¶Deinde cum dicit. Et ob hoc ne (que) senciens Ex dato fundamento ꝯcludit ꝯclusionem suam dicens qm̄ ita est scꝪ nulla res intellecta est p̄ter magnitudinem sensibilem sequitur ꝙ nichil senciens. nichil vti (que) addiscet vel intelliget. sed tn̄ aliquid speculatur intellectus ī actn ꝙ simul formetur aliqd fantasma qd fantasma sit in loco sensibilium. Fantasmata enim sicut sensibilia sunt sed in hoc differunt ab eis quia sensibilia sunt in materia. fantasmata autem sunt sine materia. Notandum est enim ꝙ intellecta sunt in duplici differencia. Quedam enim sunt intellecta que concernunt materiam sensibilem et hec vocantur a philosopho in littera habitus et passiones sensibilium. Quedam funt intellecta que in sui diffinitione non [Page] hec vocantur a phō in lr̄a abstractio ne dicta tam autem prima intellecta (quam) secuuda sm exn̄cia [...] sunt in re (bus) s̄sibilibus et hoc est qd dt philosophus in lr̄a ꝙ oīa intelligiibilia sunt in specie (bus) s̄bilibus. Notandū est secūdo ꝙ s̄sibilia extra & fantasmata ꝯuemūt et differunt· ꝯueniūt quidem quia sicut sine sensibili nichil sentitur eo ꝙ s̄sibile mouet sensum ita sine fantasmate nichil intelligit. Drn̄t autē (qr) quia sensibilia exigunt materiā p̄sentē fantasmata āt abstrahūt a p̄sencia materie. Notā dū est tercio ꝙ fantasma appellat duo (bus) modis. vno mō appellat fantasma ydolū vel ymago quod imprimitur in organo fantasie. secūdo mō appellatur ip̄m fantasma ip̄a operatio ututis fautasmate et de ista operatione videtur hic ꝓprie loqui philosophus qn̄ dicit ꝙ necesse est formare ad fantasma ¶Deinde cū dicit. Est autē fantasia. ponit differē ciam inter intllectū et fantasiā siue operationē intellectus et oꝑationem fantasie. Operatio autē intellectus dicitur duo (bus) modis. vuo modo dicitur operatio compositio et diuisio. et ideo primo ostendit ꝙ hec operatio non est operatio fantasie. secundo modo dicitur operatio intellectꝰ apprehensio indiuisibilium et ideo secundo ostendit ꝙ hec oꝑatio non est oꝑatio fantasie ibi. Primi antē intellectus ¶Quātū ad primū dicit ꝙ fantasia est alte (rum) a diuisiōe & negatione .i. oꝑatio fantasie est altera ab intellcū diuidente siue ꝯponente et negante. cuius ratio est (qr) quia circa intellectū negantem vel ꝯpouētem est verum vel falsum. Cōpositio em̄ ꝯceptuū & eciam diuisio est vera vel falsa. fantasia autē nec est vera nec est falsa. Notandum est ꝙ ydolum in fantasia nec dicit rem esse nec nō esse ex quo sequitur ꝙ quando fantasiamur non dicimus rem esse vel nou esse et per consequens non dicimus verum et falsum. Iutellectus autem componeus et diuidens dicit rem esse vel non esse et sic dicit ve (rum) vel falsum· ¶Deinde cum dicit. Primi autem intellectus. ponit ꝙ oꝑatio intellectus que est apprehensio indiuisibilium non est fantasia siue oꝑatio fantasie. Et primo ponit questionem vnam dicēs ꝙ aliquis quereret quid .i. in quo drn̄t a fantasmatibus ¶Deinde soluit questionem diceus ꝙ ne (que) illi scꝪ p̄mi intellectus sunt fantasmata sed tamen uon sunt sine fantasmatibus.
QVoniam autem anime Post (quam) philosophus dixit de parte anime que est vegetatiua. post (quam) eciam dixit de parte sensitiua et intellectiua. In parte ista vult dicere de parte anime que est motiua et duo facit. (qr) quia primo ponit intentum suum. secundo idem intentum sunm prosequitur ibi. Habet enim dubitationem [Page] Fundat aūt intēcio phī suꝑ duo fū damenta. Primū em̄ fundamentū est ꝙ res nō p̄t ꝑfecte cognosci nisi cognoscātur ꝑtes eius. Secundum fundamētū est ꝙ aīa (hꝪ) habet duas ꝑtes potēciales sm quas ꝑtes distinguū tur aīata ab inaīatis. Prima ꝑs ē potēcia discretiua siue cognitiua que est intellectꝰ vel s̄sus· Secūda ꝑs est potēcia motiua & (qr) quia ita est ꝙ aīa (hꝪ) habet duas ꝑtes has necesse est ꝑ p̄mū fundamentū ꝙ si ꝑfecte (dꝪ) debet cognosci aīa ꝙ cognoscant hee due ꝑtes De prima autē ꝑte iam data est noticia in precedenti (bus). Restat ergo ad cō plementū ꝙ hic detur noticia de secunda ꝑte que est potēcia motiua & hoc est qd dicit lr̄a. ꝙ (qr) quia aīa aīaliū diffinita est ab antiquis s duas potēcias & sm potēciā ad duo oꝑa quo rū ope (rum) vna est discretio siue cognitio que discretio est opus intellectiue et sensitiue ꝑtis. Aliud antē opus est mouere sm locū ꝙ scꝪ est a potēcia motiua qm̄ inquā ita est & de sensu & de intellectu tanta dicta suut in priori (bus) ad ꝯplementū sciē cie. Speculandū est de mouente ·i. de ꝑte motiua quid sit vt (rum) scꝪ sit alia ꝑs aīe seꝑabilis ab alijs magnitudine .i. loco an sit quedā ꝑs aīe solū seꝑabilis ab alijs ratione & intēcione. Speculandū est eciā vtrum potēcia motiua sit tota anima an sit ꝑs aīe. et si est ꝑs anime ꝯsiderandū est vtrum sit quedam alia ꝑs p̄ ter istas que ꝯsueuerunt dict ab alijs et p̄ter eas que dicte sunt a nobis. aut est vna earum ¶Dein̄ cū dicit. Habet em̄ dubitationē. hic ꝓ sequitur intētū suū et duo facit. (qr) quia primo improbat diuisionem quādā potēcia (rum) quā quidā dabant· secūdo ostendit que potēcia est potēcia motiua ibi. Sed de motu s locū. Prima in duas (qr) quia primo ponit diuisiones potēcia (rum) quas quidā dabant. secundo imꝓbat positionē isto (rum) ī diuidendo potēcias anime ibi. sm em̄ dr̄as. ¶Quātū ergo ad primū dt ꝙ volenti loqui de potēcijs anime & de ꝑti (bus) potēciali (bus) anime statim occurrit dubiū quomō oꝑꝪ distinguere ꝑtes anime & quot sint. Modo em̄ quedā ꝑtes anime vidētur esse infinite .i. nō posse ꝯp̄hendi sub aliquo certo nuo. immo nus ea (rum) excedit num quē dederunt aliqui in diuidendo potētias anime. Quidā em̄ determiuātes de materia ·i. diuidentes animā ꝑ ꝑtes potēciales diuidūt eam in ꝑtem rationalē et irrationelem & appetitiuū. Vocatur aūt ꝑs irracionalis ꝑs irascibilis. ꝑs aūt appetitiua est ꝯcupiscibilis ita ꝙ ipsi diuidentes animā ꝑ racionalem et irracionalem et appetitiuā diuidūt eam ꝑ rationalem ꝯcupiscibilem et irascibilem· Quidam em̄ diuidentes animā ꝑ ꝑtes suas potē ciales diuidūt eam ꝑ ꝑtem irracionalem et ꝑtem habentē rationē dicē tis ꝙ om̄is potēcia anime vel est racionalis vel irracionalis. Notandū ꝙ ꝑs dr multis modis sicut & totū Est em̄ ꝑs integralis que corn̄det [Page] to to integrali. et est ꝑs subiectiu corrn̄dēs toto vniuersali. et ē ꝑs potēcialis corrn̄dēs toto potēciali et ꝓpter hos diuersos modos ꝑciū dixit phūs in lr̄a ꝙ si aliquis vellet bene diuidere ꝑtes aīe nō solū eēt vidēdū quot sint ꝑtes sed eciā quō sint ꝑtes vt (rum) scꝪ sint subiectiue vel integrales vel potēciales. ¶Quereret aliquis quō aliquis p̄t ponere ꝙ potēcie aīe eēnt infinite. Dicendū est ꝙ potencie distinguūtur ꝑ actꝰ & actus distinguuntur ꝑ obā. obā autē sunt in duplici dr̄a Sūt em̄ obā materialia & formalia. Si quis ergo vellet distinguere potēcias penes obiecta materialia sequitur ꝙ potēcie eēut infinite. qnot em̄ eēnt appetibilia materialiter tot eēnt appetitus et quot eēnt visibilia tot eēnt potē tie visiue. & quot eēnt intelligibilia tot eēnt potēcie intellectiue. Ymaginabātur forte isti ꝙ sm multiplicationē materialē obō (rum) multiplicabātur potēcie que imaginatio falsa ē (qr) quia si hoc eēt potēcie eēnt infinite. cuius ratio ē (qr) quia licet formalitates obiecto (rum) qne mouēt potēcias sint finite tn̄ materialia que pn̄t ꝑticipare istas formalitates infinite sunt. Exemplū lux est vna formalitas q̄ mouet visum tn̄ materialia q̄ pn̄t ꝑticipare lucē q̄si infinite sunt Si ergo potēcie multiplicarentur (ser)m formalitates obō (rum) nō seq̄reret ꝙ eēnt infinite. Si aūt multiplicātur sm multiplicationē ꝑticipāciū istas formalitates sequit ꝙ sunt infinite ¶Deinde cū dt. Scdm em̄ dr̄as. imꝓbat diuisiones potēcia (rum) iā dictas & diuidit in quatuor ꝑtes sm quatuor racōes quas adducit ꝯtra p̄dictas racōes. secūda ibi· Adhuc aūt appetitiua. tercia ibi. Adhuc āt appetitiua· quarta ibi. Et eciam de quo nūc sermo. Ponit ergo primā rōnē que rōfundat suꝑ duos sillogismos. Primus sillogismꝰ talis ē Illa diuisio potēcia (rum) que facit mencionē de minori diuisione ꝑciū aīe obmittēs maiorē est insufficiēs (sed) ista diuisio que diuidit animā ꝑ rationalē ꝯcupiscibilē & irascibilē ē hmōdi omittit em̄ diuisionē aīe que est ꝑ vegetatiuū et sensitiuū q̄ maior est ista ergo est insufficiens. Secūdus sillogismus est talis. Illa diuisio q̄ nō euacuat totū diuisum est insufficiens sed ista diuisio aīe ꝑ rationalē et irrationalē nō euacuat totū diuisum (qr) quia est dare animā sensitiuā in brutis que nec est rationalis nec irrationalis ergo est insufficiens & sic primꝰ sillogismus falsificat primā diuisionē secūdꝰ aūt secūdā ¶Quā tū ad primū sillogismū dicit phūs ī lr̄a ꝙ si sm has dr̄as scꝪ racionale et irrationale et appetitiuū sufficienter diuidit aīa sm quas hij seꝑant eā. Videntur & alie ꝑtes aīe hn̄tes maiorē dr̄am inter se hijs scꝪ ꝑti (bus) de qui (bus) nūc dcm̄ est. de qui (bus) scꝪ ꝑti (bus) magis drn̄ti (bus) (quam) p̄dicte nullā fecerant isti mencionē. Vegetatiua em̄ que est in omni (bus) plantis & sensitiua que est in oī (bus) aīali (bus) magis [Page] suple drn̄t (quam) p̄dicte· & tn̄ de hijs nō est mēcio facta· Quātū ad secundū sillogismū dt phūs in lr̄a sic de sensitiua nō est mēcio facta. In secūda diuisione quā scꝪ s̄sitiuā ne (que) quis .i. uullus facile vti (que) ponet ne (que) sicut irracionalē ne (que) sicut rōnē hn̄tē et sic nō ꝯp̄hendit sub secūda diuisione & ꝑ ꝯn̄s secūda diuisio est insufficiēs. ¶Quereret ergo aliquis (quam)tū ad primū sillogismū quō p̄ma diuisio peccabat omittēdo maiorē diuisionē. Dicendū est ꝙ p̄ma diuisio peccabat duo (bus) modis· Primo qui dem (qr) quia nō euacuabat totū diuisum Diuisum em̄ qd hic de (bus) diuidi est anima simpliciter hec aūt diuisio tri mēbris ꝑ rōnale irracionale vel irascibile & appecitiun̄ siue ꝯcupiscibi le nō euacuat aīam simpliciter Est em̄ dare animā vegetatiuā in plātis que nec est rōnalis nec irracionalis siue irascibilis vel ꝯcupiscibilis hec em̄ diuisio nō euacuat om̄es poteucias anime. potēcia em̄ sensitiua nec est potēcia racionalis uec potēcia cō cupiscibilis seu irascibilis. cuiꝰ rō est (qr) quia potēcia sensitiua ꝯputat inter potēcias ꝯp̄hensiuas. Cōcupiscibilis autē et irascibilis ꝯputantur inter potencias appetitinas· Secundo peccabat hec diuisio data que nō fecit mencionē de maiori diuisione faciendo de minori. plus em̄ dr̄t vegetatiua a s̄sitiua (quam) dr̄at ꝯcupiscibilis et irascibilis cū ergo plus differant et maior dr̄a facit maiorē oppositionē magis fuit facienda mēcio de opposicione qne est inter vegetatiuū et sensitiuū (quam) de ista que est ī ter concupiscibile et irascibile. ¶Secūdo quereret aliquis de secūdo sillogismo vt (rum) scꝪ secunda diuisio que est ꝑ racionale et irracionale est sufficiens videtur ꝙ sic. (qr) quia phūs ī fine primi ethico (rum) vbi agit de virtutibus diuidit potencias anime per racionale et irracionale. ¶Ad oppositum est dictum philosophi in lr̄a. Dicendū est ꝙ duabus vijs potest ostendi hanc diuisionem esse insufficientem. Prima via est si attendainus duos modos dicendi animā. vno mō diuiditur aīma per subiecta eo mō quo dicimꝰ ꝙ anima vegetabilis nō est sensibilis (qr) quia vegetatiua est in plantis. sensibilis autem est in animalibus. et hec diuisio arguit diuersitatē substancie in anima diuisa. quia alia substancia anime in plantis et alia in animalibus est. Alio modo potest diuidi aī ma sm species obiecto (rum) et actuum et hoc modo diuiditur anima per potencias ita ꝙ hec diuisio non arguit diuersitatem in substancia et essencia sed solnm arguit diuersitatem in viribus et potencijs. quia hec diuisio ponit vnam substanciam diuidi per partes potenciales substanciales eo modo quo dicimus ꝙ aīma est vna cum habeat diuersas potencias. ¶Ad ꝓpositū ergo hec diuisio qne est per racionale et irracionale scdm istos erat diuisio per potencias. ex quo em̄ sequitur ꝙ erat [Page] insufficiēs. p̄mo quidē (qr) quia omittebat primā diuisionē q̄ maior ē. secundo (qr) quia tm̄ erat diuisio aīe hoīs & nō aīe simpliciter· vt em̄ dcm̄ est diuisio q̄ est ꝑ potēcias arguit vnā eēnciā et diuersas vires siue diuersas potencias. hec ergo diuisio q̄ est ꝑ rōnale et irrationale cū sit ꝑ potētias arguit vnā eēnciam. nulla autē ē vna essencia que ꝯtineat potēciam rationalē et irrationalē nisi aīa humana ex quo bene sequit ꝙ hec diuisio est nature humane tm̄ & nō aīe simpliciter et ꝑ ꝯn̄s est insufficiens (qr) quia nō attingit animā simpliciter & hoc est qd dicit phūs in lr̄a. ꝙ seusitiua in animalibus et vegetatina in plantis nec est rationalis nec irrationalis q̄ si dicat sensitiua in animali (bus) et vegetatiua in plantis uō attingūt animā humanā & ꝑ ꝯn̄s nec attingūt rationale nec irrationale que diuidūt hanc animā et sic (pꝪ) patet prima via Secūda via videt esse via ꝯm̄. que dicit hāc diuisionē eē insufficiētē. (qr) quia vt ait s̄sus nō est irracionalis quia est aliquid ꝯp̄hendens nec de habenti (bus) rationē (qr) quia ratio nō est in omnibus animali (bus) in qui (bus) est s̄sus q̄ si diceret ꝯmētator potencia sensitiua nō ꝯcernitur infra istā diuisionē ergo diuisio est insufficiens. videtur em̄ ymaginari ꝯmētator ꝙ ꝑ rationale intelligitur potēcia ītellectiua ꝑ irrationale aūt intelligit potencia que nullo modo ꝯprehendit (qr) quia ꝑticipare comprehensiouē est aliquo modo ꝑticipare rationem. Inter potenciam autem que est intellectus & potenciam que nullo modo comprehendit est dare potenciam mediam scilicet potenciam sensitiuam que aliquo modo comprehendet. licet non comprehendat sicut intellectus. et ideo hec talis potencia non comprehenditur infra istam. Vnde ꝯmentator ¶Qui diuidit animam in hec duo difficile poterit ponere in vtra (que) istarum virtutes multas. verbi gracia sensus materiales et ymaginationem. Est eē aduertēdū ꝙ q̄n do dictum est ꝙ per irrationale intelligitur virtus non comprehendens hoc ideo dictum est quia forte hec diuisio secunda eadem est cum prima· quia hij secuudi intēdebant reducere diuisionem primam trimembrem ad bimembrem ¶Erat autem prima diuisio in rationalem irascibilem et concupiscibilem· secunda autem diuisio erat per racionale et irracionale comprehendens sub irracionali coucupiscibile et irascibile. et quia concupiscibile & irascibile sunt virtutes non comprehendentes sequitur eciam ꝙ in racionali sit virtus non comprehendens ¶Ad argumentum dicendum est ꝙ Aristotiles in ethicis solum intendebat diuidere animam hominis non curans de anima simpliciter ¶Quereret aliquis. vtrum racionale et irracionale sufficienter diuididat potencias anime humane ¶Dicendum est ꝙ sic cuius ratio est· quia omnis potencie anime [Page] humane vel est irracionale simpliciter vocatur autem irracionale simpliciter (qr) quia ne (que) est rōnale ꝑ ꝑticipationē (qr) quia nō est apta nata obedire racioni ergo qualis est nutritiua vel est rationalis ꝑ essenciā qualis est ī tellcūs vel ratio. vel est racionalis ꝑ quandā ꝑticipationem qualis ē omnis potēcia que nō est essencialiter racio vel intellectus tn̄ apta nata ē obedire racioni & intellectui. racionale ergo & irracionale ꝯprehendunt omnes potencias anime et hoc si racionale sit ꝯmune ad racionale per essenciā et ad racionale ꝑ ꝑticipationē Si tn̄ racionale solū ꝯprehendat racionale ꝑ essenciā sic inter racionale & irraciouale est dare mediū scꝪ ꝑ quandā ꝑticipationē ¶Deinde cū dicit. Adhuc et fantastica. Ponit secundā rationē que directe videtur ire ꝯtra p [...]imā diuisionem et est racio talis potencia fantastica est potē cia diuersa ab omni (bus) alijs sed hec nō continetur sub racionali vel sub ꝯcupiscibili nec sub ira scbili ergo ista diuisio fuit insufficiens. & hoc ē qd dt lr̄a ꝙ adhuc & fantastica que sm rōnē est altera ab oi (bus) alijs habet magnam dubitationē cui harum potēcia (rum) sit eadem vel altera. & maxime si aliquis consenciens platoni ponat ꝑtes anime subās seꝑatas .s. loco et magnitudine. Notandū est ꝙ si racionalis ꝯcupiscilis et irascibilis solum suut seꝑate sm intencionem abinuicem et ab omnibus alijs Tunc diuisio erit valde insufficiens quia non continebit potēciam fantasie a qua potēcia seꝑatur vnaque (que) ꝑcium diuidencinm sm racionem et intencionem ex quo em̄ fantasia est seꝑata intencio naturaliter a racionali concupiscibili et irascibili intē cionaliter (pꝪ) patet ꝙ sub nulla ista (rum) continetur & ꝑ consequens fuit diuisio insufficiens· Si aūt irascibilis racō nalis et ꝯcupiscibilis abinuicem & ab omnibus alijs diuidūtur loco et intentione adhuc diuisio apparebit magis insufficiens quia sm hoc irascibilis rationalis et concupiscibilis erunt altere a fantastica & intentione et loco siue magnitudine & sic nullo modo eam continebunt et hoc est quod dicit philosophus in lr̄a. ꝙ si quis posuerit ꝑtes anime separatas ꝙ diuisio habebit maiorem dubitationem ¶Deinde cum dicit. Adhuc autem & appetitiua. Ponit terciam rationem que specialiter vadit contra primā diuisionē ¶Ad cuiꝰ euidenciā notandū est ꝙ prima diuisio diuidebat appetitiuā contra irascibilem & ꝯtra ratiocinatiuā ac si appetitiua nullo mō ꝯtineat īfra irascibilē et infra rationalē qd totū falsum est (qr) quia appetitus eciā est in ratione. In racionali est volūtas voluntas autem est appetitus intellectus. Irascibilis est quidam appetitus. peccabat ergo iste modus diuidendi. quia solam concupiscibilem appellabat appetitiuum. ac si appetitus solum saluaretur in concupiscibili· et non solum appetitus [Page] saluaretur in irascibili & rōnali hoc viso (pꝪ) patet lr̄a que dicit ꝙ sm istam diuisionem appetitiua videtur esse altra et potencia et ratio ab omnibus alijs scilicet rationali et irascibili. īta ꝙ ratio appetitus solum saluet in ꝯcupiscibili et nō solum saluetur in rationali & irascibili qd tamē sal sum est quia incōueniens est seque strare .i· seꝑare hanc scꝪ rationē appetitus a rationali et irascibili· et hoc quia in rationatiua .i. potēcia racionali est voluntas. voluntas autē est quidam appetitus et sic appetitus saluatur in potencia rationali· saluatur eciam in irascibili. quia in potencia irracionali est concupiscencia .i. concupiscibilis et ira .i. irascibilis. tam autem irascibilis (quam) eciā concupiscibilis est quidam appetitus ex quo sequitur ꝙ si sm diuer sitatem dctiam in anima sunt tria scꝪ rationale concupiscibile et irascibile. ꝙ ī anima eciam est triplex appetitus scꝪ appetitus rationalis et appetitus irascibilis et appetitꝰ cō cupiscibilis. Notandū est ꝙ phūs videtur imaginare duplicem appetitū scꝪ appetitū racionalem quē vocat voluntatē et de hoc dicitur ī lr̄a ꝙ in potencia racionali est voluntas et appetitū sensitiuū siue irracionalem. et de hoc appetitu dicitur in lr̄a ꝙ in potencia irraci [...]uali est concupiscencia et ira quasi diceret quidā em̄ appetitus est sensitiuus qui vocatur irracionalis et hic subdiuidit ꝑ appetitū concupiscibilem et irascibilem. tam em̄ concupiscibilis (quam) irascibilis p̄t dici appetitus. Cōcupiscibilis enim appetit delectabile sm sensum. Irascibilis autem appetit arduum ¶Deinde cum dicit Et eciam de quo nūc. Ponit quartam raciouem contra predictas diuisiones et est ratio sua talis. potencia motiua de qua nūc instat sermo sub nulla ista [...]m diuisionū continetur ergo diuisiones sunt insufficientes et hoc est quod dicit lr̄a. ꝙ eciā illud de quo nūc instat sermo· nunc em̄ queritur quid est mouens animal sm locum suple facit dubitatio uem contra p̄dictas diuisiones. (qr) quia de principio talis motus non est ad huc manifestū. cū tn̄ sit manifestū de principio motus augmenti et decrementi. Manifestum est enim ꝙ motus augmenti et decrementi habet principium quod est commune omnibus viuentibus scilicet vegetatiuum & generatiuum. Quedam autem sunt mutaciones animalium sicut respiratio et aspiratio sompnus et vigilia de quarum principijs dicendum est posterius habent enim magnam dubitacionem et ideo exigunt specialem tractactum. ¶Notandum est ꝙ potencia motiua appellatur duobus modis. Appellatur rnim potencia motiua. vno modo potencia imperans motum & sm hūc modum potencia appetitiua est potencia motiua quia imperat motum et si hoc modo appelletur potencia motiua in predictis diuisionibus [Page] facta est mencio de potencia motiua quia in eis facta fuit mencio de appetitiua licet nō sufficienter vt dictū est. Alio modo appellatur potencia motiua potencia exequens motū (qr) quia potencia est affixa organis et instrumentis motuū et de tali potēcia nulla facta est mencio in p̄dictis diuisio ni (bus) et ideo insufficientes sunt vt dicebat quarta racio ¶Ad euidenciā et pleniorem intelligenciam horum que dicta sunt de diuisione potencia rum ¶Primo q̄reret aliquis vt (rum) infra vnā animā possint esse plures potencie videtur ꝙ nō quia vna anima est vna essencia. Ab vno autem vt vno non fluit nisi vnum. ergo ab vna essencia non fluit nisi vna potencia. ¶Ad oppositū est id qd dictū est supra vbi dictum est ꝙ aīa hominis secatur ꝑ intellectū et s̄sum vt possit apprehendere intelligibilia et sensibilia et ꝑ ꝯn̄s posset fieri omma encia & sic videtur ꝙ vna anima habet potēciā intellectiuā & sensitiuam. ¶Ad hanc questionē dicendum est ꝙ infra eandē animam hominis sunt plures potencie & primo quidem hoc ꝓbandū est· secundo videndū est que sunt hee potencie. ¶Aa euidenciam primi notādum est ꝙ anima creata in ꝯfinio intellectualiū et sensualiū et ideo oꝑꝪ ꝙ in ea concurrant potēcie et potestates ꝑ quas attingat tam s̄sibilia (quam) intelligibilia ita intelligemꝰ ꝙ anima vt pluries dictum est tenet vltimum gradum in intellectibus quia est vltimus intellcūs et quia intellectus est ideo oportet ꝙ habeat potēciam intellectiuā ex se fluentē SꝪ quia vltimus est oꝑtet ꝙ ꝓpter sui vltimitatē ꝙ habeat quasdā potencias per quas attingit corpora & sic in anima ꝯcurrūt potestates in duplici differencia scꝪ potestas que nō est affixa organo nec est virtus in corpore et hec potestas intellectiua de qua dictum est superiꝰ ꝙ est immixta et potestas que est virtus in corpore id est que alligata est organo corporali & fic patet ꝙ in anima sunt plnces potencie patet eciam ꝙ ipsa non est tota mixta patet eciam ꝙ ipsa habet potestates ex se fluentes que non sunt virtutes in corpore et potestates que sunt virtutes in corpore et sic patet primum. ¶Quantum autem ad secundum notandum est ꝙ distinctio potencia rum et numerus earum potest accipi penes actus & obiecta quia scdm ꝙ obiecta sunt alciora et maioris gradus et potencie sunt alciores et maioris gradus ¶Accipitur autem sic numerus earum. Quedam enim potencie sunt que habent primo exercicium sui actus circa corpus sibi vmtum. et hec est potencia vegetatiua. Quedam autem potēcie sunt quarum exerciciū est circa ens distans et hee sunt potencie apprehensiue que apprehendūt non solum ens coniunctum sed ens distans et hee potencie sunt in duplici differencia. Quedam em̄ est potēcia que [Page] app̄hendit solū ens s̄sibile et hec est potēcia sensitiua et appreheusiua de qua dictum est supra ꝙ om̄ia ꝑ sensum fit omnia sensibilia. Quedam autem est apprehensiua que apprehendit quiditates intelligibiles et hec vocatur pars ītellectiua de qua dictum est supra ꝙ anima per intellectum fit omnia intelligibilia. Ad potenciam autem apprehensiuam sequitur potencia appetitiua quia dū apprehenditur forma sub ratiōe no ciui vel conuenientis statim sequitur fuga vel desiderium. Fugere autem vel desiderare sunt ꝑtes appetitiue. Ad appetitiuā autē ꝑtē sequitur potēcia motiua sm locum cuius racio est (qr) quia appecitiua imꝑat motū motiua autē exequitur. Habemus aūt in vniuersali quin (que) genera potēciarum scꝪ vegetatiuū apprehensiuū sensitiuū intellectiuū appetitiuū motiuū sm locum et sic plures potē cie sunt in vna anima ¶Ad argumentū incōtrariū dicendū est ꝙ licet essencia anime sit vna tn̄ eo ipso ꝙ est in ꝯfinio sensibiliū et intelligibiliū habet duos aspectus vnum aspectum habet ad s̄sibilia sm quē aspectū habec potēcias que sunt virtutes in corꝑe aliqn̄ respectū habet ad intelligibilia sm quē aspectū habet intellectū. Viso ꝙ sunt quin (que) genera potēciarum ¶Secūdo quereret aliquis vt (rum) primū genus scꝪ vegetatiuū sm vnā potenciā sui ordinatur ad conseruationem indiuidm. et hec ꝑs dicitur nutritiua. sm aliam potenciam sui ordmatur ad ꝑ ficiendum quātitatem indiuidui et hec potencia dicitur augmentatiua. Sed tercia potēcia ordinatur ad cō seruationem speciei que potencia dicitur generatiua & sic vegetatiuum subdiuiditur in nutritiuū augmentatiuū & generatiuū de quibus satis dictū est in secundo ¶Tercio quereret aliquis. vtrum secundū genꝰ potētie quod est apprehensitiuū sensitiuū posset subdinidi. Dicendū est ꝙ sic. Diuiditur autē potencia app̄ hensiua sensitiua in apprehensiuam deforis et apprehensiuam deintus. cuius racio quia natura nec abundat in superfluis nec deficit in necessarijs. Non solum autem est necessarium animali apprehendere rē cum est presens quod fit ꝑ sensum exteriorem sed eciam apprehendere rem absentem quod fit per sensum interiorem. Si enim animalia non possunt apprehendere nisi rem presentem vita animalis esset difficilis Animalia enim non semper habēt conueniencia sibi coniuncta vel presencia. et ideo oportet ꝙ moueantur ad rem distantem et absentem. hoc autem non est nisi apprehendant rem absentem quia appetitus & motus in animalibus sequuntur apprehēsionem necessaria est ergo sensitiua interior et exterior. De subdiuisione sensuum exteriorum satis dictum est in secundo quia sensus exteriores funt quin (que). Dicendū est ergo de subdiuisione s̄sus interioris [Page] ¶Ad cuius euidenciam aduertendū est ꝙ sensus interior aut versat circa formas que accipiūtur a sensu exteriori quas aliqui vocant intēciones sensatas qualis est intencio albi et dulcis et sic de alijs intencionibus que mouent sensus ꝑticulares aut versatur circa intētiones que ab aliqui (bus) vocantur intētiones nō sensate tamen adinuicem sunt cū intē tionibꝰ sensatis qualis est intentio amicicie vel inimicicie vtilis vel nociui Si sensus interior versatur circa intentiones sensatas aut hoc est in apprehendendo & sic est s̄sus ꝯmunis qui apprehendit om̄es intenciones seusatas aut hoc est in retinēdo sensatas omniū sensuū ꝑticularium Ant est in retinendo & sic est ymaginatio que retinet ydolum rei & hoc in absencia rei. et hee due potencie sunt in anteriori ꝑte cerebri. Si autem sensus interior versatur circa ī tenciones adiūctas intencioni (bus) sensatis Aut hoc est in apprehendendo tales intenciones et sic est estimatiua· Videmus em̄ ꝙ ouis fugit lupum nō ꝓpter indecenciam coloris vel figure sed (qr) quia existimat sibi inimicū. Aut est in retinendo tales intenciones et sic est memoratiua. et hee due scꝪ existimatiua & memoratiua sunt in posteriore ꝑte cerebri. Quidam autem ponūt in media ꝑte cerebri versus existimatiuā potē ciam vnam quam vocant fantasiam siue cogitatiuam que habet componere formam cum forma vel intentionem cūm intencione. vel formam cū intencione. sicut componendo formam ymaginati auri cū forma ymaginati montis fantasiamur montem aureum et sm hoc sunt quin (que) potē cie interiores. sensus ꝯmnnis. imaginatio fantasia. existimatiua et memoratiua ¶Quarto quereret aliquis vtrum terciū genus potēcie q̄ est apprehensinū intellectiuum sub diuidatur. Dicendum est ꝙ sic. ¶Ad cuius euidenciam natandū est ꝙ intellectus primaria diuisione diuiditur in ītellectū qui est omnia fieri et hic est intellectus possibilis et in intellectū qui est omnia facere et hic est intellectus agēs. Intellectus autē possibilis aliqn̄ dicit intellectus possibilis ex eo ꝙ potest omnia fieri quia est ens in potencia vt dictum est supra. Cū autē intellectus possibilis fuerit factus ip̄a intelligibilia dicitur intellcūs in actu vel habitu. In habitu qn̄ p̄t ꝯsiderare licet actu nō ꝯsideret. Intellectus autē in actu quādo actu considerat. Ex quo patet ꝙ eadem potēcia que vocatur possibilis vt est nuda ab intelligibilibus vocatur intellectus in habitu. vel in actu fuerit facta ipsa intelligencia et ideo intellectus in habitu vel in actu vocatur intellectus generatus. Nota eciam ꝙ hic idem intellectus possibilis qui fit ipsa intelligibilia vocatur aliquā do intellectus aliquando vocatur ratio. Inquātum enim ipse intellcūs fit quedam intelligibilia sine discursu [Page] et studio qualia intelligibilia sunt prima principia vocatur intellectus inquātum ex virtute horum intelligibilium querit fieri per discursum intelligibilia que sunt conclusiones vocatur ratio. ¶Quinto quereret aliquis vtrum quartū genus potencie quod est appetitꝰ posset diuidi vlterius. ¶Ad hāc questionem patet per ea que dicta sunt in lr̄a vbi dictum est ꝙ est duplex appetitus scꝪ intellectiuns qui sequitur formam apprehensam per ī tellectum et sic appetitus vocat voluntas que voluntas sm theologos eadem poteutia est cum libero arbitrio. Et appetitus sensitiuꝰ qui sequitur formam apprehensam ꝑ sensum quē appetitum sensitiuū phūs subdiuidit in irascibilem et concupiscibilem. hanc antē subdiuisionē concupiscibilis & irascibilis quidā sic accipiunt ꝙ concupiscibilis ordinatur ad prosecutionem boni. Irascibilis autē ad fugam mali· sed sic accipientes nō bene accipiunt sicut idem visus est respectu albi & nigri ita eadem ꝯcupiscibilis est respectu bom et mali quia de racione erusdem est prosequi conueniens et fugere nociuum. Dicendum est ergo ꝙ cō cupiscibilis est respectu boni delectabilis. Irascibilis autē respectu boni ardui et ideo irascibilis est ꝓpugnatrix ꝯcupiscibilis possibile est enim ꝙ in delectabili ad quod tendit concupiscibilis est quedam arduitas· propter quam arduitatem recederet concupiscibilis a delectabili nisi esset irascibilis quia surgit in arduum & sic irascibilis necessaria est (pꝪ) patet ergo quot sunt potencie anime· ¶De motiuo autem quod fuit qntum genus poteuciarum non moueo questionem quia remanet indiuisum &c̄.
SEd de motu scdm locū Procedit ad querendum et ostendendum quid est principiummotiuum in animalibus et duo facit. (qr) quia primo ostendit qui non est tale p̄ncipium. secundo ostendit quid ē ibi Videntur autem hec duo mouencia Prima in quatuor. quia primo on̄ dit ꝙ tale principium non est vegetatiua potencia. secundo ostendit ꝙ non sit potencia sensitiua ibi. Similiter autem ne (que) sensitiuum. tercio ostendit ꝙ non est potēcia intellectiua ibi. At vero. quarto ostendit ꝙ non est appetitiua ibi. At vero ne (que) appetitus. Prima in duas scdm ꝙ adducit duas raciones ad hoc probandum. secunda ibi. Amplius et plante. Ponit ergo primam rationem et potest esse ratio talis vbi est potencia motiua potest eē motus alias potencia motiua esset ociosa. sed vbi est sola vegetatiua sine sensu et appetitu non potest esse motus sm locū ergo sola potēcia vegetatiua nō sufficit ad mouendū. maiorē suppoīt phūs tau (quam) notam. minorem autem [Page] que est ꝙ vbi est sola vegetatiua n̄ est motus sm locū ꝓbat phūs supponendo duo fundamenta. Primū fundamentum est ꝙ omnis motus processiuus semper animalium est ꝓpter aliquid quod est extra aīal motū et distans ab ipso. et ideo oꝑꝪ ꝙ in aīali moto sit fantasia vel sensus que app̄heudat tale absens qd est extra animal. sit eciā appetitus qui appetit vniri tali absenti. Secuudum fundamentū est ꝙ vbi est sola vegetatiua non est sensus ne (que) fantasia ne (que) appetitus. et ideo ipsa sola non mouet. hoc viso (pꝪ) patet lr̄a que dicit ꝙ considerandum est quid est mouens animal sm motum processiuum. Manifestum est enim ꝙ tale mouens nō est potencia vegetatiua cuius racio est. quia hic motus processiuus semper est propter aliquid et ideo hic motus arguit fantasiam que apprehendit id aliquid ꝓpter quod est motus. arguit eciā appetitiuum qui appeteret illud aliquid nichil enim non appetens aut fugiens mouetur scꝪ motu ꝓcessiuo nisi forte violencia hic deest alia portio exposicionis ¶Deinde cū dicit. Similiter autē ne (que) sensitiuū. probato ꝙ vegetatiua nō est potēcia motiua. hic idem probat de potēcia sensitiua· et duo facit. quia p̄mo pomt racionem suam· secūdo respondet cui dam obuiacioni ibi. Si igitur. Ponit ergo p̄mo racionem suam. & p̄t esse racio sua talis. Si potēcia sensitiua inquantum talis est p̄nciprum mobis processiui omnis potēcia sensitiua est principium talis motus. quia quod conuenit alicui inquātū tale conuenit omni. ꝙ antē om̄is potencia sensitiua sit principium motus falsum est quia multa animalia senciunt et tamen sunt immobilia et manencia in loco suo vs (que) in finem vite sue. ¶Deinde cum dicit. Si ergo natura· Rn̄det cuidam obuiacioni que posset fieri contra p̄ dictam ratiouem. dictum est enim in predicta racione ꝙ multa animalia senciunt & tamen non mouentur Ex quo sequitur ꝙ potencia sensitiua non est potencia motiua. Contra hoc posset aliquis obuiare et dicere ꝙ priuaciom otus processiui nō est propter defectum potencie motiue sed propter defectum organorum Ad hoc respondet phūs cuiꝰ rō est ꝙ si natura dederit potenciā motiuā tali (bus) animali (bus) dederit eciā instrumēta motus. alias defecis (sed) in necessarijs & fecis (sed) frustra potēciā motiuam qd est impossibile. hoc est ergo qd dt lr̄a. ꝙ natura nichil facit frustra nec deficit ī necessarijs. nisi forte in aīali (bus) orbatis & imꝑfectis sic̄ sunt monstra aīaliū Si aūt natura nichil facit frustra nec deficit in necessarijs. sequitur ꝙ non posuit frustra potenciam motiuam in hmōdi animalibus· posuisset autem frustra nisi huius nodi animalia haberent instrumenta motus. Si ergo hec aīalia īmobilia haberent potēciā motiuā haberēt eciā organa ꝓcessionis. [Page] huiusmodi enim animalia non sunt animalia orbata et imperfecta quasi monstra cuius signum est. (qr) quia generant sibi simile et habent debitum augmentum et decrementum quod nō est in aīalibus orbatis Notandum est ꝙ animalia orbata & imperfecta hic vocantur monstra ī natura que accidunt p̄ter intēcionē nature que monstra nō generant sibi simile. talia em̄ monstra aut peccāt in principali (bus) mēbris. et tunc cito moriūtur aut peccant in membris nō principali (bus). sicut in manibus et pedibus & qn̄ sic est nō generāt sibi simile monstro vt frequēter sed magis simile speciei ¶Deinde cum dicit. At vero. ꝓbat ꝙ intellectus nō est potēcia motiua et duo facit (qr) quia primo pomt ꝙ intellectus speculatiuus nō sufficienter mouet. secundo hoc idem ostendit de inteilectu practico ibi. Amplius & p̄cipiēte· Prima in duas (qr) quia primo on̄dit ꝙ intellectus speculatiuꝰ nō mouet. secundo remouet quoddā dubiū ibi. Sed ne (que). Primo ergo ponit rationē ad ꝓbandū ꝙ intellcūs speculatiuus nō mouet et p̄t esse ratio talis. Si aliquis intellcūs mouet tali motu iste solus moūet qui speculat (ur) agibilia. sed intellcūs speculatiuus nō speculatur agibilia ergo intellectus speculatiuus nō mouet. Ratio ꝯn̄e patet quia motus ꝓcessiuus semꝑ est ꝓpter aliquod agibile ꝓsequēdum vel fugiendum et ideo iste intellcūs [...]ui speculatur agibilia debet mouere si aliquis intellectus mouet & hoc est quod dicit lr̄a. ꝙ ne (que) potencia raciocinatiua que vocatur intellcūs est mouens cuius ratio est (qr) quia speculatiuus intellectꝰ non speculatur aliquid actnale· nec aliquid dicit de ꝓsequibili et fugibili. motus autē semꝑ est animalis aliquid ꝓsequē ris vel fugientis ¶Deinde cum dicit. Sed ne (que). remouet quoddā dubium dixit enim ꝙ intellectus speculatiuꝰ nō speculatur agibilia. posset ergo aliquis credere hoc esse vniuersaliter ve (rum) scꝪ ꝙ nullo mō speculatur agibilia· et si specularetur posset mouere tali motu· Vtrum (que) horum remouet philosophus dans intelligere ꝙ intellectus speculatiuus aliquo modo potest speculari agibilia· nō tamen ꝓpter hoc hec speculatio mouet et hoc est quod dicit lr̄a. ꝙ ne (que) cum intellectus speculatiuus fuerit aliquid hmōdi scꝪ agibile in quo dat intelligere ꝙ p̄t speculari nō statim in tali speculatione precipit intellectus ꝓsequi aut fugere et sic talis speculatio non ordinatur ad motum. mnltociens enim intellcūs intelligit aliqd terribile nō t [...] ̄ iubet timere aut desiderare (sed) aliquando mouetur cor ad timendū abs (que) imꝑio intellectus. et si contingat ꝙ letum vel delectabile moueat appecitum aliqua alia pars mouetur a corde. ¶Quereret aliquis quomodo intellectus speculatiuꝰ potest speculari agibilia & quomō non precipit mouere. Dicendum enim [Page] est ꝙ practica et agibilia possunt cosiderari duobꝰ modis· vno modo vt in eis saluatur ratio scibilis. secūdo modo vt in eis saluatur ratio agibilis· exempli gr̄a· Timendū potest considerari duobus modis. vno modo vt habet rationem scibilis quia timor habet dr̄as & passiones que possunt probari de eo. et sicut de timido ita dico de delectabili et le [...]. delectabilis em̄ sunt ꝓprie passiōes que de eo ꝓbari pn̄t et sic ꝯsiderari potest in ratione scibilis et intellectꝰ qui sic ea considerat nō mouet (qr) quia talis consideratio ordinatur ad sciendū & nō ad mouendū. p̄t tn̄ eē ꝙ ad talem ꝯsiderationē sequitur motus ꝑ accn̄s. vt si aliquis vellet sciēcialiter ostēdere verum doctrinale ꝙ est in venereis aliqn̄ sequitur motus ꝯcupiscencie vel mocus genitalium qui tn̄ nō sequitur ꝓpter ꝯsideratio nem intellectus: sed quia pronitas ad talem motū annexa est rei considerate et hoc est quod dicit lr̄a phī· ꝙ aliqn̄ intellectus nō iu (bus) mouere siue prosequi vel timere. et tamen cor vel alia ꝑs mouetur scꝪ ꝑ accn̄s Secūdo modo p̄t ꝯsiderari ista ī ratione agibilium et non solum scibilium et hoc modo considerantur practice et ab intellectu practico et hoc eciam modo considerātur vt ordinata ad motum quia intellectus tunc iubet moueri puta si considerat delectabile iubet prosequi. Si autē considerat nociuum iubet fugere et sic patet ꝙ phūs verum dixit qn̄ dixit ꝙ intellectus speculatiuus nō considerat agibilia et eciā quādo dixit ꝙ considerat agibilia. Considerat em̄ agibilia speculatiue et non practice ¶Secundo quereret aliquis· quare philosophus dixit in lr̄a ꝙ si delectabile mouet appetitum aliqua alia pars a corde mouetur. Dicendum est ꝙ hoc dixit sm opinionem platonis posuit enim plato ꝙ partes anime sunt distincte subiecto et magnitudine ita ꝙ posuit irascibilem in corde et ꝓpter hoc dixit philosophus in littera ꝙ aliquando ad intellectnm terminorum sequitur motus cordis. Concupiscibilem autem posuit in aliqua alia parte corporis puta in epate. et ideo philosophus sequens hanc opinionem dixit in littera ꝙ quando delectabile mouet appetitum scilicet concupiscencie mouetur aliqua alia pars a corde ¶Deinde cum dicit. Amplius et precipiente. probat ꝙ intellectus practicus non sufficienter mouet ¶Fundatur enim probatio sua super duas veritates. Prima veritas est ꝙ posita sufficienti causa ponitur effectus Ex qua veritate sequitur ꝙ intellectus practicus non est sufficiens causa motus. quia posito intellectu practico sequitur motus Secunda veritas super qua fundatur philosophus est ꝙ aliquando ī tellectus practicus precipit hoc esse faciendum vel non faciendum et tamen non sequitur motus. quia homo non sequitur iudiciū intellectus [Page] practici. sed magis sequitur ꝯcupiscenciam que ꝯtrariat iudicio huius intellcūs. ex quo sequit ꝙ ītellectus practicus nō est sufficiēs cā hoc est ergo qd dicit lr̄a. ꝙ aliqn̄ ī telligitur .s. p̄ctico dn̄te vel p̄cipiēte aliquid fugere vel ꝓsequi nō mouetur scꝪ homo ad iudiciū intellectus sed magis agit sm ꝯcupiscencias que quidem ꝯtrariātur iudicio intellectus. Exēplū in inꝯtinente Incōtinens (hꝪ) habet racionē et iudiciū rectū sibi enim dictat ratio vel iudicium ꝙ non sunt ꝓsequenda delectabilia vltra regulam rōnis sed tamen hoc iudiciū nō sequitur sed magis concupiscenciam que ꝯtrariatur rōni recte Exemplū eciā est in infirmis medicis qui hn̄tes medicinā et sciē ciam sanandi et nō sanātur aliquando (qr) quia non agunt in scipsis que p̄cipit ars. sed magis sequunt desideri um. ex quo sequitur ꝙ agere scdm scienciam practicam magis sit propriū alterius et nō sciencie practice ¶Quereret aliquis quō agere s scienciā practicam est ꝓpriū alterius et nō sciencie practice ¶Ad hoc dicendum est ꝙ de ratione sciencie practice est ꝙ sit regula alterius et nō ꝙ sit regula suiipsius et ideo illius cuius est regula est agere scdm illam regulam. de ratione em̄ sciencie practice est ꝙ sit regula appetibus vel operatiouis extra et ideo vel appetitus vel potencie oꝑatiue ē agere sm scienciam practicam. Ymaginabimur em̄ ꝙ sicut se habet medicina ad regimen corporis ita se (hꝪ) habet philosophia vel sciencia moralis ad oꝑa mo (rum). sicut ergo omnis operacō que introducit sanitatem debet regulari sm regulam artis medicine ita omnis appetitus et omnis operatio moralis debet regulari sm scienciam moralem siue sm scienciam practicam quam di cimꝰ rectam rationem siue prudenciam ¶Deinde cum dicit. At vero ne (que) appetitus Probat ꝙ appetitus non est causa sufficiens motus et est ideo sua ratio in breui talis. Si appetitus dominaretur in motu posito appetitu poneretur et motus quod tamē falsum est. quia multi in motu suo nō sequuntur rationem rectam. Videmus enim ꝙ continentes appetunt et concupiscunt uon tamen sequuntur appetitum. sed iudicium rationis. et hoc est quod dicit lr̄a. ꝙ ne (que) appetitus est dn̄s huius motus qd (patꝪ) patet ex hoc (qr) quia abstinentes sunt appetentes et concupiscentes nō tamen operantur ea quorum habeut appetitum sed sequuntur intellcm̄ ¶Notandum est ꝙ philosophꝰ in ratione precedenti non negat quin intellectus practicus sit aliquo modo causa motus. sed negat ꝙ est sufficiens causa. quia ad sufficientem causam vt ostendetur infra concurrit intellectus practicus et appetitus &c̄.
[Page] UIdētur aūt hec duo mouē cia Post (quam) on̄sum est quid nō est potēcia motiua. In ꝑte ista on̄dit quid ē. et p̄mo on̄dit qd est principiū mouēs. secūdo on̄ditur ꝙ hoc principiū mouēs diusimode ī uenitur in diusis ibi. Oīuo quidem Prima ī duas (qr) quia p̄mo on̄dit quid ē principiū mouēs. secūdo docet ordinē quo ꝯplet motus qno ad motores et mobilia ibi. Spē quidē igit ¶Ad euidenciā primi notaudū est ꝙ intēcio phī est ꝙ principiū motus nō est intellcūs practicus tm̄. nec est appetitus tm̄. (sed) ꝙ ambo cō currūt ita tn̄ ꝙ hec duo mouēcia reducūtur ad vnū & iō phūs tria facit (qr) quia ponit primo ꝙ intellcūs practicus & appetitus sunt principia mouencia. secūdo hoc ꝓbat ibi. Intellectus aūt. tercio reducit hec duo principia ad vnū ibi. Appetibile. Quā tū ergo ad primū dicit ꝙ duo videntur esse mouēcia appetitus & intellectus. et hoc dico si quis posuerit fantasiā sicut quādā intelligenciā .i. fiquis app̄henderit sub intellectu fantasiam. et hoc est necesse quia multi homines p̄termissa sciencia intellectus sequūtur fantasiā in suis motibus. sicut qui nō agnt sm rectā racinnē. In alijs eciā animali (bus) ab homine nō est rō vel intellcūs qui posset on̄dere finē motus sed est ibi fantasia. et ideo fantasia est mouēs que tamen fantasia aliquo modo comp̄ henditur sub intellectu et sic tantū sunt duo mouencia intellectus & appetitus ¶Quereret aliquis. quare philosophus dixit ꝙ fantasia debet comprehendi sub intellectu. Dicendnm est ꝙ sicut dictum est supra. Motus processiuus animaliū ordinatur ad assequendum aliquod appetibile quod est extra animal et distans ab eo. Ad hoc autem ꝙ animalia moueantur ad assequendum hoc appetibile oportet ꝙ ipsum appetibile preostendatur in eis. preostenditur autem aliquando per intellectum practicum aliquando per fantasiam et ideo aliquando ad motum concurrit intellectus preostendens appetibile. Aliquando autem concurrit fantasia. non solum autē oportet ad causandum motum per quem motum animalia sequuntur sua appetibilia ꝙ preostendatur appetibile. sed eciam oportet ꝙ animalia inclinentur in appetibile· que inclinatio est per appetitum sensitiuum. vel per appetitum intellectiuum et sic ad motum concurrit appetitus. Si quis ergo numeret fā tasiam contra intellectū erunt tria mouencia scilicet fantasia intellcūs et appetitus ¶Si quis autem sub intellectu comprehendat fantasiam erunt tantum duo mouencia scilicet intellectus et appetitus ¶Deinde cum dicit ¶Intellectus autem. probat quod dixit ¶Dixit enim ꝙ ad motū ꝯcurrit intellectus p̄cticꝰ [Page] et appetitus et ideo hoc ꝓbat & tria facit· quia primo hoc probat de intellectu. secundo de appeticu ibi. Et appetitus &c̄. tercio concludit conclusionem intentam ibi. Quare racionabiliter ¶Probat ergo primo de intellectu & potest esse probacio sua talis. Iste intellectus coucurrit ad causandū motus vel operationes hominis qui raciocinatur de moti (bus) et operationi (bus) vt (rum) scꝪ homines debeant moueri vel operari vel nō. sed intellectus practicus est huiusmodi quia in hoc differt practicus a speculatino quia raciocinatur de oꝑationibus quod nō facit speculatiuus. ergo intellectus practicus ꝯcurrit ad causandum motū. hoc vi so (pꝪ) patet lr̄a que sic ꝯtinuetur ita dcm̄ est ꝙ intellectus practicus concurrit ad causandum motū cuius racio est. quia hic intellectus qui et practicus est raciocinatur non ꝓpter raciocinari tantum .i. ꝓpter scire· sed ꝓpter aliquid scilicet operabile et hoc quia practicus differt a speculatiuo fine. Speculatiuus enim speculatur veritatem ꝓpter scire practicus autem speculatur veritatem ꝓpter operationem ¶Quereret aliquis quomodo intellectꝰ practicus raciocinatur de moti (bus) et operationibus. Dicendū est ꝙ intellcūs practicus p̄ostendit et p̄cipit operabile siue operari et moueri non ad oculū sed ex sillogismo. accipiens in sillogismo suo aliquam maiorem per se notam. sub qua maiori assumens minorē ꝯcludens esse oꝑandū. Exempli gracia dicit intellcūs practicus om̄e turpe est fugiendū. hec est maior. deinde assumit minorem dicens sed hoc est turpe scꝪ violatio alienithori. deinde ꝯcludit ergo hoc est fugiendū et sic intellcūs practicus ex sillogismo suo p̄cipit fugam aliqn̄. eciā p̄cipit oꝑari puta si dicat sic in maiori parentes sunt honorandi. deinde assumit minorē dicens sed hic est parēs ergo est honorandꝰ Sed nota ꝙ minor que assumit sub maiori aliquādo male assumitur. quia appeticus corruptus vel vis concupiscencie non sunt bene assumpte (qr) quia obnubilat rationem et tūc sequitur prauus modus et licet nō sit error in maiori. tamen est error in minori propter quem enim errorem omnis malus dicicur ignorans a philosopho in ethicis. Exemplum incontinens beuene accipit hanc maiorem omne turpe est fugiendum sed violationem alieni thori uon accipit vt turpe sicut debuit facere in minori sillogismi huius. sed accipit vt delectabile et vt cōsonū appetitui corrupto et ideo concludit esse faciendum et non fugiendum. ¶Quereret aliquis quomodo differt intellectꝰ speculatiuus et intellectus practicus. Dicendum est enim ꝙ triplex differencia potest dari inter intellectum speculatiuum et intellectnm practicum. ¶Prima enim differencia est ꝙ finis intellectus practici est extra ipsum ¶Finis autem [Page] speculatiui est in ip̄o. ¶Ad cuius euidenciā intelligendū est ꝙ intellectus practicus dr duo (bus) modis. vno em̄ mō dr intellcūs practicus factiuus qui ordinatur ad faciendū aliquid extra & huiꝰ finis ē vel opus oꝑatū vel ip̄m opꝰ in se opꝰ oꝑatū sicut in arti (bus) factiuis q̄ relinquūt aliqd oꝑatū extra qualis est ars fabricandi. Faber em̄ nō intēdit fabricare ꝓpter fabricare sed ꝓpter gladiū vel ꝓpter pecūias. Opus āt et agere est finis in illis arti (bus) q̄ nou relinquūt aliquid oꝑatū sicut (pꝪ) patet in arte musicali in qua cantus et melos est vltimus finis qd exercetur in agere. Alio mō dr intellcūs practicus intellcūs actiuꝰ. cuius finis est regulatio appetitus siue cuiꝰ finis est oꝑatio ꝑfecta sm hāc virtutē vel illā & sic (pꝪ) patet ꝙ finis intellcūs practici est extra ip̄m (que) om̄is ītellectus practicus vel est ꝓpter opus oꝑatū vel est ꝓpter opꝰ in se vel est ꝓpter ꝑfectionē appetitus siue ꝓpter oꝑationē factā sm hāc virtutem vel illā. Finis aūt intellcūs speculatiui est in ip̄o & nō ex̄ ip̄m. Querit em̄ intellcūs speculatiuꝰ speculari ꝓpter ꝑfectionē sui vt scꝪ ꝑficiat sciencijs· Intellcūs aūt practicus ꝓtēsus est ad aliquid extra (qr) quia q̄rit speculationē nō ꝓpter ꝑfectionē sui. sed ꝓpter ꝑfectionē alterius Secūda dr̄a est (qr) quia intellcūs nr̄ speculatiuꝰ causat a re (bus) q̄ ei subiciūt et ideo iste intellcūs dr mensurari a re (bus). Intellcūs aūt practicus dr causa rei que subijcitur & iō dr mē sura rei· Tercia dr̄a ab aliquibꝰ datur ꝙ forma que est in iutellcū speculatiuo vocatur forma abstractiōis (qr) quia intellcūs speculatiuus vt sic abstrahit ab esse in effectu nec eā ꝯparat intellcūs ad oꝑationē effectualē forma aūt que est in intellcū practico vocat forma ꝯposicōis eo ꝙ ītellectus practicus formā q̄ est in ꝯceptu querit ponere ī effcū & suo mō intēdit eā ꝯponere cū oꝑe vel oꝑato ¶Deinde cū dt. Appetitus. ꝓbat ꝙ intellcūs practicus concurrit ad causandū motū. hoc idē ꝓbat de appetitu & p̄t ēe ꝓbatio sua talis ī breui· Illa potēcia que est ꝓpter finē oꝑationis & appetit finē motus vel oꝑationis vniri mobili vel oꝑanti cō currit ad causandū motū talis autē est appetitus· Om̄is em̄ appetitus est ꝓpter aliquid ·i. ꝓpter aliquē finē vel appetibile ꝯn̄dū vel viuēdū et hoc appetibile cuiꝰ est appetitus siue finis est p̄ncipiū intellcūs practici sillogismi practici. Vltimū aūt in sillogismo practico est principiū actionis .i. est id a quo incipit oꝑacō practica ¶Dein̄ cū dt. Quare rō nabiliter. Cōcludit rationē intellectiuā dicēs ꝙ ex quo intellcūs practicus & appetitus ꝯcurrūt ad causandū motū rōnabiliter accidit ꝙ ī telligencia practica & appetitus sūt duo mouēcia. Notandū est ꝙ appetitus nō appetit ꝓpter appetere (sed) ꝓpter appetibile cui desiderat vniri & (qr) quia vniri nō potest appetibili nisi [Page] mediante motu vel oꝑatiōe eo ꝙ appetibile est distans ab eo iō appetitus appetēdo appetibile ꝑ se & p̄mo ꝑ accn̄s appetit motū & oꝑationē ꝑ quā vniat appetibili. appetēdo autē motū et oꝑationē imꝑat organis et instrumētis vt moueātur & oꝑētur et ꝑ ꝯn̄s ꝯcurrit ad motū. et iō bn̄ dixit phs̄ ꝙ oīs appetitus ē ꝓpter aliquid. & iō est causa motus .q.d. ꝙ appetitus inclinat in aliqd & appetit id vniri & (qr) quia appetit vniri imꝑat motum mediāte quo fiat vnio. ¶Quereret aliquis quō est ve (rum) qd dicit phūs scꝪ ꝙ appetibile et finis cuiꝰ est appetitus est principiū sillogismi practici. Dicendū est ꝙ ī tellcūs practicus duo (bus) modis concurrit ad causandū motū. primo mō on̄dendo appetibile qd est finis motus & ꝓpter qd ip̄m aīal mouet ipsi appetibili. secūdo mō ꝯcurrit ītellectus practicus ad causandū motū (qr) quia post (quam) appetitꝰ appetit vniri appetibili p̄on̄so. intellcūs practicꝰ sillogisando et deliberando querit vias & modos ꝑ quas posset appetitꝰ vniri appetibili. Inuētis aūt modis et vijs imꝑat oꝑari vel moueri. Ex qbus (pꝪ) patet ꝙ intellcūs practicus in ratiociuādo & sillogisando supponit appetibile suꝑ cuiꝰ supposicōe fundat totū sillogismū suū & sic appetibile est p̄ncipiū sillogisim practici ita ꝙ eodē mō se hn̄t fines & appetibilia ī practicis. sicut p̄ncipia p̄ma in speculatiuis. sic̄ in speculatiuis ex supposicione p̄ncipio (rum) querimꝰ ꝯclusiones ita in practicis ex supposicōe finiū querimꝰ ea q̄ sunt ad finē. & eciam ex fiue ꝯcludimꝰ ea q̄ sunt ad finē dicēdo finis est talis ergo ea q̄ sunt ad finē debent eē talia ¶Secūdo q̄reret aliquis quō est ve (rum) qd dicit phūs in lr̄a ꝙ vltimūintellcūs practici est principiū actioniis. Ad hoc dicendū est ꝙ sicut dcm̄ est in p̄ cedenti q̄stione intellcūs practicꝰ p̄ mo intelligit finē oꝑacōis vel motꝰ postea q̄ sunt ad finē ip̄e finis qui fuit in ꝯceptu posset fieri in effectu et a tali (bus) q̄ sunt ad finē īcipit oꝑari vt ꝑ eā oꝑationē introducatur finis intētus ex qui (bus) (pꝪ) patet ꝙ finis est id qd p̄mo intēditur sed vltimo introducitur et sic finis est primo intēcionis & vltimo oꝑacionis Ea aūt que sunt ad finē vltimo nitēdūtur (qr) quia nō intēdūtur nisi ꝓpter finē introducendū. Sed tamen (qr) quia ab eis incipit oꝑatio ꝑ quā intēdimꝰ asseq finē iō sequit ꝙ illud qd est ad finē ita est vltimū intēcionis qd ē p̄ncipiū oꝑacōis & hoc est qd dixit phs̄ in lr̄a ꝙ vltimū scꝪ qd intēditur ab intellcū practico est principiū oꝑationis vel actiōis .i. illud a quo incipit esse actio. Ymaginabimur ergo ꝙ sillogismꝰ practicus volēs introducere finē oꝑacōis ꝓcedit mō resolutorio in qua resolucōe deuenit vs (que) ad vltimum a quo vltimo incipit oꝑari. exempli gr̄a. Artifex intēdit domū tā (quam) fmē tūc incipit resoluere nō p̄t fieri domus nisi habeantur lateres. lateres hr̄e nō possunt nisi [Page] coquātur vel aliquid hmōdi & sic resoluit ad aliquid a quo īcipit oꝑari
APpetibile enim Post (quam) on̄dit ꝙ sūt duo principia scꝪ ītellectus et appetitus hic hec duo p̄ncipia reducit ad vnum & quatuor facit. (qr) quia primo facit qd dictū est. secū do ex eo qd on̄sum est assignat cām cuiusdā accn̄tis circa sillogismū practicū ibi· Intellectus quidē igitur tercio imꝓbat diuisionē potēciarum quā antiqui ponebant ibi· Diuiden ti (bus) autē· quarto soluit quandā obiectionē suꝑius factā ibi. Qui autē appetitus. Circa p̄mū duo facit. (qr) quia primo ponit intentū suū. secūdo pro bat ibi. Si em̄ duo. Primo ergo ponit intentū suū ꝙ licet intellcūs et appetitus sunt duo mouencia tn̄ reducūtur in vnū Reducūtur enim in appetibile. Appetibile em̄ mouet appetitū. Appetitus autē motus p̄ cipit intellectui practico vt racione tur de moti (bus) et oꝑationi (bus) ꝑ quas appetitus ꝯsequatur appetibile. et sic (pꝪ) patet ꝙ appetibile ē primū mouens in quod mouens reducūtur dno monencia scꝪ tam intellectus (quam) appetitus. et hoc est quod dicit lr̄a. ꝙ appetibile mouet. et ꝓpter hoc scꝪ appetibile mouet intelligencia Ipsum em̄ appetibile est principiū sup̄. mouens appetitū. appetitus autē motus mouet intellectū et sic appetitꝰ et intellcūs reducūtur in appetibile In idē eciā reducitur fantasia & appetitus. et hoc est quod subditur. ꝙ fantasia nō mouet siue appetitu Appetitus autem suple nō mouet siue appetibili. et sic est tantum vnū mouens scꝪ appetibile ¶Deinde cum dicit. Si em̄ duo intellectus & appetitus. ꝓbat ꝙ dixit. Dixit enim ꝙ intellectus et appetitus reducūtur in appetibile. Fundatur em̄ ꝓbatio sua suꝑ duo fundamenta. Primum est ꝙ duo mouencia nō ꝯcurrūt ad vnū motū nisi in (quam)tū hn̄t rationem vmus ita ꝙ vnū mouens reducatur ad aliud. Ratio huius fundamenti (pꝪ) patet quia vnius effectus & vnius motus est vna causa propria vel si sint due cause oꝑꝪ ꝙ sorciātur rationem vniꝰ alias nō esset ꝓporcio inter effectū et causam. et ex hoc fundamento sequitur ꝙ si intellcūs sunt duo mouēcia oꝑꝪ ꝙ sorciātur racionē vnius. hoc autē est vel (qr) quia intellcūs reducitur in appetitū vel ecōuerso scꝪ appetitus reducitur in intellectum. Secundū fundamentū est ꝙ magis intellcūs reducitur in appetitū (quam) ecōuerso. intellcūs em̄ nō mouet nisi determinetur ꝑ appetitū. appetitus em̄ inclinatur in appetibile et appetit sibi vmri· Appetens autem sic vniri imꝑat intellectum vt querat media per que possit vniri. ¶Quantum ad primum fundamē tum dicit philosophus ꝙ si appetitus et intellectus mouebāt .i. erant duo mouēcia necesse est ꝙ mouerēt sm aliquam spetiem ꝯēm· ita ꝙ vel intellectus mouet sub spē appetitꝰ [Page] vel ecōuerso. appetitus subspecie intellcūs. Quātū ad secūdū fundam̄ tū dt ꝙ intellcūs nō mouet sine appetitu. ꝙ (pꝪ) patet (qr) quia intellcūs determinatur a voluntate. volūtas aūt est appetitus rationalis. Cū em̄ quis mouetur sm rationē mouet sm voluntatē. Appetitꝰ tn̄ s̄sitiuꝰ aliqn̄ monet p̄ter racionē· Cōcupiscēcia em̄ est quidā appetitus quē scꝪ sequit incōtinēs sequēdo aūt deuiat a rōne ¶Quereret aliquis vt (rum) intellectns iste ducatur in appetitū sic̄ dixit phūs ita ꝙ moueat sub spē eiꝰ Dicendū est ꝙ sic. racionē autē huius assignat phūs .vij. methaphisice vbi dicit ꝙ intellcūs siue sciencia p̄ ctica se (hꝪ) habet ad opposita. Si aūt se (hꝪ) habet ad opposita nō p̄t magis mouere ad vnū opposito (rum) (quam) ad aliud nisi determinet hec aūt determinatio fit ꝑ appetitū. Ymaginabimur ergo ꝙ intellectus practicus in oꝑacōe sua q̄ rit introducere debitū finē ꝑ debita media. ꝙ aūt plus querit introducere hūc finē (quam) aliū. hoc est (qr) quia plꝰ appetit vniri huic fini (quam) alteri ꝓpter quē finem plus inclinat intellectus practicus ad querendū hec media (quam) alia. et sic (pꝪ) patet ꝙ oꝑatio intellectus practici supponit appetitū. appetitꝰ autem supponit appetibile a quo mouet et sic totū reducit in appetibile. Intelligendū est tn̄ ꝙ sm vnū modū appetitus supponit intellectū quia appetitus inclinat in appetibile p̄ostensum ab intellectn. et sm aliū motū intellectus supponit appetitū. Intellcūs em̄ practicus querens ea que sunt ad finē ꝑ que possit introduci finis in effectu supponit appetitū finis. ideo em̄ magis querit hec (quam) illa. quia magis appetit finem (quam) illum. ¶Deinde cum dicit. Intellectus autē. Ex premissis ostendit rationem cuiusdā accidentis qd accidit in oꝑacioni (bus) nr̄is quia aliqn̄ erramꝰ in oꝑando vel eligendo. causa antē huiꝰ erroris nō ē intellectus principio (rum) qui semꝑ est rectꝰ sed fantasia vel appetitus qui aliqn̄ est rectus & aliqn̄ nō. & hoc ē qd dt lr̄a ꝙ intellcūs om̄is principio (rum) scꝪ semꝑ est rectus. uō sic aūt de fantasia. (qr) quia aliqn̄ fantasia est recta et aliqn̄ nō. et eodem mō appetitus aliqn̄ est rectus & aliqn̄ nō. Racio aūt huiꝰ est ꝙ appetibile mouet appetitum hoc autem appetibile ꝙ mouet appetitum aliquando est vere bonum quando scilicet appetitus sequitur iudicium rectum. et tunc appetitus est rectus. Aliquādo autem est apparens bonum et non verum quando scilicet appetitus appetit aliq̄d qd obuiet rationi recte. et tunc appetitus non est rectus Ymaginabimur enim ꝙ illud bonum qd mouet appetitū vt prosequatur vel fugiat non est omne bonū sed est bonum accidentale id est agibile ꝑ nos tale autem bonum est bonum contingens quod contingit aliter se habere et ideo aliquando illud qd appetitur est rectum & aliquando non Concludit autē phūs ꝙ huiusmodi [Page] potencia que mouet est appetitus. ¶Quereret aliquis vt (rum) intellectus practicus semq est rectus. Dicendū est ꝙ sic. ¶Ad cuiꝰ euidenciā ponenda sunt duo fundamenta. Primū fundamentū est ꝙ oīs intellectus nracticus versat circa que dā principia ex qui (bus) suppositis et ī tellectis rōcinatur de ꝯclusioni (bus). et querit ꝯclusiones practicas & hoc (pꝪ) patet tā in intellcū actiuo (quam) in ītellcū factiuo. Intellcūs actiuꝰ autē qui ex regula actionū moraliū (hꝪ) habet q̄dā p̄ncipia sic̄ venerādū eē verēdū ꝑntes eē honorandos iustū est ꝓsequēdū Ex hijs principijs elicit ꝯclusiones dicendo sic. Iustū est ꝓsequēdū et hoc est iustū ergo est ꝓsequendū. Intellectus eciā practicus qui dr factiuus (hꝪ) habet sua principia eo mō quo dicimus ꝙ vnū principiū est ꝙ in edificijs grauia ponātur infra & leuia supra & similia. Ex qui (bus) p̄ncipijs intellectus factiuꝰ elicit ꝯclusiones Secundū fundamentū est ꝙ principia sunt manifestissima in se & ideo circa ea nō erratur. Sunt em̄ principia sicut ianua in domo vt sicut ianua in domo statim se offert volenti intrare domū ita sciencia in p̄ncipijs siue sint speculatiue siue sint practice statim ꝓpter sui manifestationē offerunt se volenti acquirere scienciā et ideo ꝓpter maximā manifestationē talm̄ principio (rum) intellcūs nec factiuꝰ nec actiuꝰ errat circa talia principia & hoc est qd dt phūs ī lr̄a. ꝙ intellectus semꝑ est rectus ī telligens ꝑ intellectū potenciā practicā habituatā habitu primo (rum) p̄ncipio (rum) siue illa principia sint principia intellectus actiui siue sint principia intellcūs passim. ¶Secundo quereret aliquis vt (rum) ꝓpter intellectū nō rectū vel fantasiā non rectā aliquādo nō sit rectitudo in sillogizā do vel in operatione practica. Dicendū ē ꝙ sic. cuius rō est. (qr) quia licet ītellectus practicus nō erret circa prima principia. tn̄ errat aliqn̄ in raciocinādo (qr) quia nō bene assumit minor sub primis principijs. Si em̄ intellectus practicus dicat sic in maiori omne bonū est ꝓsequendū hic nullꝰ error est (qr) quia veritas huiꝰ ꝓpositiōis manifesta est de se. Si autē sic assumat in minori hoc est bonū. hic potest esse error quia aliquādo bonum ꝑticulare videtur nobis bonū quod non est bonū et sic in minori aliquā do est error. hanc autem maiorem aliquando subministrat appetitus corruptus. qui facit videri bonum quod non est bonum vel rectum. qd non est rectum quia appetitus corruptus corumpit estimationem. ¶Subministrando autem talem minocem facit non rectitudinem in sillogismo vel eciam in operatione. & si aiiquis habens appetitum corruptum sillogizet sic Omne bouum est prosequendum hoc est bonum ergo est prosequendum. Appetitus corruptus corumpens existimationem facit videri bonum quod non est bonum. et ideo assumeus philosophus [Page] in minori & dicens hoc est bonū assumitur existimatū bonū ꝑ vero bono Et sicut appetitus corruptus facit videri bonū qd nō est bonū ita similiter fantasia. et ideo bene dixit phūs in lr̄a ꝙ appetitus est rectus et nō rectus et fantasia est rectaet non recta· quia ex appetitu et fantasia ali quando sequitur nō rectitudo in oꝑatione ¶Deinde cum dicit. Diuiden tibus autē. Excludit diuisionē illorum qui diuidebant animā vel potē cias anime ꝑ racionabile ꝯcupiscibile et irascibile et est sentēcia sua ꝙ diuisio eo (rum) est insufficiens (qr) quia infra diuisionem istam nō ꝯprehendūtur om̄es ꝑtes anime. Insufficiens est eciā quia facit mencionem de ꝑtibus que minus differuut omittens partes anime que magis differunt ergo est &c̄. ꝙ dicit lr̄a· ꝙ diuidenti (bus) ꝑtes anime in rationalē ꝯcupiscibi lem et irascibilem. Dicendū est ꝙ si intendat diuidere et seꝑare ꝑtes anime sm potēcias multe alie sunt ꝑtes anime que magis differunt (quam) predicte. Vegetabile em̄ s̄sibile et intellectiuū et ꝯsiliatiuū et appetitī uū sunt ꝑtes anime que abinuicem drn̄t plus (quam) ꝯcupiscibile et irascibile ¶Notandū est ꝙ phūs diuidit ꝯsiliatiuū ꝯtra intellectū non sicut potenciam ꝯtra potenciam. Eadem enim potencia que est intellectiua ē ꝯsiliariua. sed racō huiꝰ diuisionis est. quia potencia intellectiua est respectu necessario (rum) et sic nō dicit ꝯsiliatiua nullus em̄ de necessarijs ꝯsiliatur· Est eciā respectu ꝯtingenciū futuro (rum) et sic hec potēcia dicitur cō siliatiua et qui ꝯsiliatur de ꝯtingen tibus ꝯsiliatur. Et sic ymaginabimur ꝙ eadem potencia intellectiua respectu necessario (rum) dicitur scientifica respectu autē ꝯtingenciū dicitur ꝯsiliatiua. ¶Deinde cū dicit. Qm̄ autē et appetitus. soluit quandam obiectionem superins factam probatur enim supra ꝙ appetitus nō mouebat quia contingētes non sequebantur appetitum sed iudicium rationit ¶Et quia philosophus iam determinauit ꝙ appetitus mouet. ideo hoc argumentum soluit et est solucio sua talis ꝙ licet contingētes non sequantur appetitum sensitiuū tamen sequuntur appetitum intellectiuum qui sequitur iudicium rationis et fic eos mouet appetitus intellectiuus· hoc viso patet lr̄a que dicit ꝙ appetitus fuerit contrarij adinuicem quia appetitus sensitiuus contrariatur intellectiuo. Hoc autem id est hec contrarietas accidit cum ratio id est iudicium racionis contrariatur concupiscencie id est appetitui sensitiuo. hec antem cō trarietas accidit non in omnibꝰ animalibus. sed in hominibus habentibus sensum temporis id est qui cognoscunt differencias temporis. ita ꝙ non solum respiciunt presens sed eciam futurum. In hominibus em̄ intellectus aliquando rubet retrahere ab aliquo delectabili propter futurum id est ꝓpter considerationem [Page] futuri. sicut febricitanti videtur esse abstniendū a vino ne febris incalescat. Concupiscencia antē concitat ad accipiendū aliquid delectabile ꝓpter ip̄m iam .i. ꝓpter ipsum p̄sens nō ꝯsiderans futu (rum)· videtur em̄ sibi scꝪ ꝯcupiscēti ꝙ illud quod est ra p̄senti sit delectabile simpliciter sit delectabile & simpliciter bouū et hoc (qr) quia nō ꝯsiderat futu (rum) Notandū est ꝙ sentēcia phī de ꝯtrarietate appetituū fūdatur suꝑ duas veritates Prima veritas est ꝙ de racione intellcūs est ꝙ habeat s̄sum temporis .i. ꝙ cognoscat om̄es dr̄as temꝑis ita ꝙ possit ꝯferre vnā dr̄am ad aliam ex qua collacōne sequitur ꝙ aliqn̄ iubet ꝓsequi ꝓpter futu (rum) & aliqn̄ iubet fugere. Secūda veritas ē ꝙ appetitus sensitiuꝰ solū inclinat in delectabile p̄sens Ex hijs autem dua (bus) veritati (bus) sequitur ꝙ sit contrarietas in appetibili (bus). Appetitꝰ em̄ intellectualis qui sequitur iudiciū racōnis aliqn̄ iubet retrahere ab aliquo ꝓpter futu (rum)· Illud aūt idē iubet ꝯcupiscencia ꝓsequi ꝓpter p̄ sens Notandū est ꝙ in lr̄a videtur facere dr̄am inter bonū vt nūc & bonū simpliciter. Racio autē huiꝰ dr̄e p̄t esse talis (qr) quia bonū simpliciter est qd est semꝑ bonū .i· sm om̄em dr̄am temꝑis ita ꝙ simpliciter eē sit semper esse. bonū autē vt nūc est ꝙ p̄ncipaliter aspicit sensum ita ꝙ nō est bonū nisi in p̄senti et nō sm omnem differenciā temporis. Alio modo p̄t vocari simpliciter bonū quod est vbi (que) bouū ita ꝙ simpliciter est vbi (que) esse et sic bonum vt nunc vocatur ꝙ non est vbi (que) bonum sed in casu est bonum· sicut non reddere depositum puta gladium in casu est bonum. quendo scilicet ille cui debet reddi factus est furiosus et sic ex hijs pacet ꝙ simpliciter bonum denotat vninersalitatem temporis aliquando autem denotat vniuersalitatem loci et ꝙ sm vtrum (que) modum bonum vt nunc componitur simpliciter
SPecie quidem igitur bonum Post (quam) philosophus determinauit de principio motus processiui. ¶In parte ista agit de ordine huius motus. et tria facit. et primo ostendit quomodo mouencia scdm hunc modum possunt dici vnum et plura. secundo on̄ dit quomodo hec tria ordinantur ad inuitem ibi. Quoniam autem tria sunt. tercio summarie determinat de instrumento vel organo quod requiritur ad motum processiuum ibi Nunc autem vt in summa. P [...]mo ergo ostendit ꝙ mouencia possunt dici vnum et plura et est sentencia sua talis ꝙ mouencia scdm ꝙ reducuntur in appetibile sunt vnum ita ꝙ quodammodo sunt vnum inquantum induunt sormalitatem vniꝰ scꝪ appetibile materialiter āt sūt plura [Page] et hoc ē qd dicit lr̄a scꝪ ꝙ si mouēcia ꝯsiderentur formaliter & sm speciē in (quam)tū induūt formalitatē et speciē vnius. mouens erit vnū scꝪ appetibile vel appetitiuū ita ꝙ primū mouens est ip̄m appetibile mouet em̄ appetibile vt imaginatū est in ītellectu et ita mouet ꝙ nō mouet Mouencia aūt vt ꝯsiderantur materialiter sunt nuo plura ¶Quereret aliquis vt (rum) mouencia in motu processiuo sm speciē ꝯsiderata sunt vnū Dicendū est ꝙ sic ¶Ad cuiꝰ euidenciā notandū est ꝙ in causis ē duplex ordo accn̄talis et cēncialis. Ordo accn̄talis vocat s quē accidit scdo ꝙ ip̄m p̄cesserit p̄mū sic̄ accidit petro ꝙ eū p̄cesserit martinus. & in tali (bus) causis secundū nō mouet virtute p̄ mi. nec induit in mouēdo speciem et formalitatē eius. et ꝑ ꝯn̄s mouēcia sic ordinata scꝪ ꝑ accn̄s nō pn̄t dici vnū sm formā et speciem quia secū dū vt dictū est nō induit formā et speciē prioris. Alius est ardo ī causis essencialibus. vocat aūt ordo eēncialis. (qr) quia secūda essenciater dependꝪ a primis nec mouet nisi in virtute ea (rum) ideo nō mouent nisi in (quam)tum induūt speciē et formalitatē ipsa (rum) et (qr) quia in eēucialiter ordinatis oīa secū daria reducūtur ad vnū p̄mū sequitur ꝙ in mouēdo induūt speciē vnius primi et ꝑ ꝯn̄s in (quam)tum mouent sunt vnū sm speciem sicut est in ꝓposito. animal em̄ qd mouetur & appetibile sunt essencialiter subordinata anima em̄ mouetur ab appetitu appetitus aūt ordine eēnciali mouetur ab appetibili ex quo sequit ꝙ appetitus et appetibile sunt eēncialiter subordinata. Aīal em̄ mouet ab appetitu. Appetitus aūt ordine eēnciali mouet ab appetibili ex quo sequit ꝙ appetitus & appetibile sūt duo mouēcia materialiter loquendo Sūt aūt vnū mouēs in (quam)tū appetitus induit speciē appetibilis ¶Secūdo q̄reret aliqs vt (rum) hic ordo eēncialis qui est in causis sit vniꝰ racō ms tm̄ an sit dua (rum) rationū. Dicendū est ꝙ hic ordo eēucialis reꝑit in vno genere causa (rum) pnta in efficiēte tm̄ et in finali tm̄ vel in formali tm̄ vel in materiali tm̄. In efficiēte tm̄ eo mō quo dicimꝰ ꝙ ordo eēncialis ē in causis efficiēti (bus) & mouēti (bus). (qr) quia secūdaria nō efficiūt ne (que) mouēt nisi ī virtute p̄mo (rum)· et de hoc ordine eēnciali dcm̄ est in .ij. methaphice. vbi ꝓbatū est ꝙ in causis efficiētibꝰ est dare vnū primū· ordo aūt eēncialis est in fine. Isto em̄ mō dicimus ꝙ ea q̄ sunt ad finē nō mouent nisi in virtute finis. sicut pocio non monet nisi in virtute fundamēti sanitatis ad quam ordinatur. et virtus que ordinatur ad felicitatem non mouet nisi in virtute felicitatis. et in tali ordine essenciali manifestum est ꝙ plura sunt vnum scdm speciem: (qr) quia ea que sunt ad finem. licet enim sint plura in re tamen sunt vnnm inquantum inducunt speciem finis ¶Ordo eciam essencialis est in forma tantum. eo modo quo dicimus [Page] ꝙ essenciali ordine viuere supponit esse et de hoc essenciali ordine loquitur ꝯm̄tator suꝑ prima ꝓpositione de causis exemplificans de esse viuo & homine. Esse em̄ sm eū supponitur ab homine· et ideo eē est vehemē [...]ius causa (quam) viuū & homo & viuū nō hn̄t ratiōem causandi nisi induāt rationem ipsius esse & in tali (bus) manifestū est ꝙ omnia secundaria sunt vnū sm speciem in (quam)tum scꝪ induūt speciem vnius hic eciā ordo essencialis est in materia. Materia em̄ est ens in potēcia secundaria autē que vecipiūt oꝑꝪ ꝙ induāt virtutē p̄mi receptiui scꝪ entis ī potēcia vt sicut om̄es forme reducūtur ad primam formalitatē cuiꝰ speciē induūt & sic (pꝪ) patet ꝙ iste ordo eēncialis p̄t reꝑiri in vno genere cause siue illud genꝰ sit efficiens siue sit finis siue sit forma siue sit materia. p̄t reꝑiri in vno genere cause in respectu ad aliud genus. Isto em̄ modo dicimꝰ ꝙ geuera causa (rum) sunt essencialiter subordinata. Materia em̄ esseuciali ordine dependet a sorma sicut ens in potencia dependet ab actu. Forma autem essenciali ordine dependet ab efficiente (qr) quia ꝙ materia sit sub forma & sub esse hoc est ꝑ virtutē efficientis. Efficiens autē essenciali ordine supponit finem quia efficiens motū a fine introducit formā in materiā. Finis autē nullā aliam causam supponit (qr) quia ip̄e est causa causa (rum) & de hoc ordine esseuciali dixit phūs in littera qn̄ dixit ꝙ om̄ia mouencia motu ꝓcessiuo reducuntur ad appetibile. Appetibile em̄ mouet sicut desideratū et auratū et ꝑ ꝯn̄s mouet sub ratione finis et sic appetibile in tali ordine motus est causa causarum. et hoc est qd dicit phūs in lr̄a ꝙ appetibile mouet et nō mouetur. Ad q̄ stionem ergo qn̄ queritur vt (rum) ordo essencialis sit vniꝰ racionis vel duarum. Dicendū est ergo ꝙ ordo essencialis in (quam)tum diuiditur ꝯtra ordinem accidentalē dicit vnā rationem que ratio tn̄ subdiuiditur vt dictū est (qr) quia hec ratio p̄t reꝑiri in vno genere cause nō cooꝑando ad aliud genus. p̄t eciam reꝑiri in vno genere cause in ꝯꝑatione ad aliud ¶Deinde cum dicit Qm̄ autē tria assignat ordinem motus. Est autē hic ordo ꝙ mouens mediante organo motꝰ mouet animal quod mouetur ita ꝙ tria sunt in motu· Mouens & mobile et instrumentū mediaute quo fit motus sicut est pes et ala. hoc ē ergo quod dicit lr̄a que primo ponit hec tria dicens ꝙ tria sunt in motu vnū quidem et primū est mouens· secundum autē est organū mediāte quo mouens mouet· terciū autē est animal quod mouetur duo subdiuiditprimū scꝪ mouens dicens ꝙ mouens dicitur duo (bus) modis. In motu enim ꝓcessiuo est vnum mouens immobile et hoc mouens est ipsum appetibile fiue bonum agibile ꝙ ita mouet appetitum ꝙ nō mouetur ꝑ ipsum· Aliud autem mouens ē mouens quod mouetur et hoc mouens [Page] est ipse appetitus. appetitus autem mouetur ab appetibili (qr) quia om̄e quod appetit inquantum appetit mouencia et ideo appetitus est quidam motus vel quidam actus vt sicut sentire est actus sensus factus a sensibili ita appetere est actus appetitus sm quem mouetur ab appetibili. Sic ergo patet ꝙ appetitus mouetur· mouet eciam quia imperat motū animalis. Illud autē quod mouetur tantū est animal. Organum autē mediante quo appetitus mouet est corporeū & ideo de eo esset considerandū in oꝑationi (bus) ꝯmunibꝰ anime et corporis. (sed) terminatur in libro de causa motus animalium In hoc enim libro solū intēditur de anima sm se tamen ꝓpter bonitatē sciencie in summa dicet de organo motus ¶Quereret aliquis vtrū ea que sunt in motu sint tria sicut dicit phūs. videtur ꝙ nō. nam ibi est appetibile et appetitus et organum motus et animal quod mouetur ergo sunt ibi quatuor et non tria tantum. ¶Ad oppositum est dictum phī. Dicendum est ꝙ mouens potest accipi duobus modis. vnō modo accipitur mouens quod causat motionē in alio siue ipsum causans moueatur ab alio siue nō et sm istū modū accipiendi mouens tria sunt in motu ꝓcessiuo scꝪ mouens & organū mediante quo mouens mouet et animal qd mouetur. sm em̄ istū modū appetitus nō diuiditur contra appetibile quia ꝯueniūt in ratione mouē di. Alio modo accipitur mouēs qd ita (hꝪ) habet rationē mouēdi ꝙ nullo modo (hꝪ) habet rationē mobilis. & tale mouens ē mouēs immobile & sm istū modum accipiendi mouēs. Appecitꝰ diuiditur ꝯtra appetibile (qr) quia appetibile ē monēs tm̄· appetitꝰ autem mouet & mouetur. mouet quidē ab ip̄o appetibili vt est intellectū vel ymaginatū. Mouet em̄ ipsum animal et sm istū modū in motu animaliū sunt q̄ tuor scꝪ mouens tantū quod est appetibile et mouens quod mouet qd est appetitus et organum motus et animal quod mouetur ¶Ad argumenta (pꝪ) patet ꝑ ista iā dicta ¶Deinde cū dicit. Nūc autē vt in summa. determinat summarie de organo motus ¶Ad cuius euidenciā notandū est ꝙ phūs in lr̄a ista tria implicat primū ꝙ implicat est ꝙ in organo motus est idem principiū et finis. secundū qd implicat est ꝙ in motu ꝓcessiuo animaliū aliud est qd quiescit & aliud qd mouetur. & om̄e qd mouetur mouetur in quodā immobili. hoc autē implicat ibi. vn̄ aliud quidem. terciū qd implicat ē ꝙ ita oꝑꝪ imaginari de motu aīaliū sicut de motu circulationis. & hoc terciū ī plicat ibi· Propter qd oꝑꝪ· Implicat ergo primū ꝙ ī orgāo motꝰ idē est p̄ncipiū et finis & hoc est qd dt. ꝙ summarie dicendū est in organo motus. Motus em̄ organice .i. mouet ꝑ organū ex tali loco vbi principium et finis motus est idem. Est enim in tali motu sicut in linea [Page] obliquata in qua idem est gibbosum et concauū. ita in hoc motu idem est principium et finis. quia in tali motu est principium et finis. principium a quo incipit motus et finis ad quem terminatur que sunt idem. Notaudum est ꝙ motus processiuus componitur ex motu pulsus et tractus sicut patet ꝙ primo expellitur aer secūdo trahit et ex illo loco a quo expellitur ad illum trahit Inquantū autē est ibi pulsus ē ibi principium motus Inquantū autē est ibi tractns est ibi finis motus. quia principium et finis sunt idem quia ad illum locum trahitur organum motus a quo pellitur ideo dixit phūs ꝙ mouens organice mouet ex illo loco vbi principium et finis sunt idem. Nntandum est secūdo ꝙ sicut ī linea obliquata idem est gibbosum et concauū sm rem quia eadem linea est gibbosa & concaua que tamen gibbosum et concauum differunt sm racianē quia gibbosum dititur respectu exteriorum concauum autē dicitur respectu interio (rum)· ita ī motu ꝓcessiuo animaliū idem est in re principium et finis differens tamen sm rationem que dr̄a racionis est in hoc ꝙ est ibi principium in (quam) tum est ibi expulsio membri Finis autē est ibi inquantū est ibi tractꝰ pellens enim a seipso pellit. trahēs autē ad seip̄m trahit. ¶Deinde cū dicit. Vbi quidem aliud quiescit· ponit secundū phūs et est secundū ꝙ in motu processiuo aliud quidē mouetur et aliud quiescit in quo motu eciam principium et finis sunt idem in re et altera in racione. hoc ē ergo quod dicit littera ꝙ in tali motu alterum quidem quiescit alterū autem mouetur quia suple omnis motus fundatur in quodam immobili in tali eciam motu principium et finis sunt encia altera ratione. Magnitudine vero et subiecto sunt inseparabilia id est sunt eadem Ratio autem huius inseparationis et huius ydemptatis est ꝙ omnia talia mobilia mouentur pulsu et tractu pulsus autem & tractus sunt ex eodem in idem et sic ibi est principium et finis. ¶Quereret aliquis vtrum sit verum qd dixit philosophus. ꝙ in motu animalium sit illud quod mouetur et aliud qd quiescit. Dicendum est ꝙ sic quia patet primo in parte animalis mota. Si enim mouetur brachium expellitur et retrahitur a cubitu īmotum ad cubitum immotu. ita ꝙ motus brachij componitur ex pulsu et retractatu et inquantum est ibi pulsus est ibi principium motus inquā tum autem est ibi tractus est ibi finis. principium autem et finis sunt idem quia brachium ad idem trahitur a quo expellitur et hoc eciā patet in motu tocius animalis▪ ¶In motu enim animalis parte dextera expulsa quiescit pars sinistra. et iterum retrahitur pars dextera. & hoc est in omnibus ambulantibus. sed [...]in natantibus et volantibus nō sic ē [Page] quia simul mouētur dextra et sinistra et simul vtūtur vtro (que) latere. ita tam̄ ꝙ expnlsio et tractio est ad vnum immobile. In reptibili (bus) autem non nullis perficitur motus ꝙ mota anteriori ꝑte posterior quiescit et vtra (que) pars vicissimi causat vnū motū qui motus ꝑficitur ex eo ꝙ anterior expellitur & posterior retrahitur. Notaudū est ꝙ phūs in lr̄a volens ꝓbare ꝙ in motu ambubulanciū idem est principiū et finis ꝓbauit ꝑ hoc ꝙ omnia talia mouentur pulsu et tractu .q.d. phūs vbi ē pulsus et tractꝰ idem est principiū a quo fit expulsio et finis ad quem fit retractio sed ī motu animalium est pulsus & tractus ergo ibi est p̄ncipium et finis idem ¶Deinde cū dicit. Propter quod oportet. ponit terciū phūs ī quo tercio dicit ꝙ ita oꝑꝪ ymaginari de motu animalium sicut de motu circulari ¶Ad euidenciam autē huius ymaginationis ponamus motorem in motu circulari in centro. tunc em̄ ex hoc centro ī cipiet motus circuli qui motus cō ponetur ex tractu et pulsu quia expellitur vnus circulus et trahetur alius. In motu em̄ circuli ꝑtes inferiores quodammodo videntur expellere superiores et partes inferiores vidētur trahi. et sic in motu circuli sm ymaginationem est aliquid immobile a quo incipit motus quia sm hoc incipit a centro ¶In motu eciam circuli est pnlsus et tractus. quia alique partes pelluntur et alique trahuntur. ita eodem modo in motu animalis. Motus enim animalis incipit ab aliquo immobili. Motus eciam animalis non est sm lineam rectam: sed magis est sicut motus giratiuus compositus ex pulsu et tractu ¶Cum enim mouetur pars dextra sustentati sumus per sinistram. Expulsio eciam partis dextre et attractio sinistre nō est scdm lineas rectas. hijs enim visis patet illud quod dictum est per philosophum. ꝙ sicut in circulo oportet manere aliquid et hoc huic est ab illo quod manet oportet incipere motum. ita in motu animalis oportet esse aliquid immobile ad principia motus. ¶Quereret enim aliquis quid est illud immobile a quo incipit motus animalis. Dicendum est scdm aliquos primū principium huius motus vel a quo incipit motꝰ est cor. ex quo quidē tria sequuntur per ordinem que manifestant litteram ¶Primum quod sequitur est ꝙ in corde idem est p̄ncipium et finis· Cor enim continue mouetur scdm dilatationem et constrictionem. inquantum autem dilatat se cor est ibi pulsus inquantum autem est ibi pulsus est ibi principium motus quia pellens elongat a se id quod pellit. Inquantum autem cor constringitur est ibi tractus. Inquantum autem est tractus est ibi finis motus. quia enim trahens ad se trahit illud qd pellitur. sic enim potest patere ꝙ [Page] in [...]orde est principiū et finis scdm pulsum et tractū et de hoc dicit phs̄ in p̄ma ꝑte lr̄e sm ꝙ sequitur ꝙ sicut in circulo est. ita est in motu cordis. sicut em̄ circulus quiescit s se totū & tn̄ mouet sm dispositionē Corpus em̄ circulare primū semꝑ est in eodē loco tn̄ mouet sm dispositionē ita & cor semꝑ mouet in eodē loco animalis tn̄ mouet sm dispositionē (qr) quia mouet sm ꝯstrictionē & dilatationē siue sm pulsum & tractū et sic cor quodāmō ē mobile & quodāmō quiestēs ita ꝙ mobile et quiescens idē est in re et tn̄ alt (rum) in racioue et de hoc dicit ī secūda ꝑte lr̄e Terciū est ꝙ sequitur ꝙ sicut videmꝰ in toto vniuso ita de [...]nꝰ imaginari in animali. In vniuso aūt videmꝰ ꝙ celū qd semꝑ mouet est p̄ncipiū et causa motus alio (rum) corpo (rum) que aliqn̄ mouentur & aliqn̄ non & qnodāmodo motus ho (rum) corpo (rum) est a celo. Sic cor in animali qd quodāmodo semꝑ mouetur est causa et principiū cuiuslibet alterius motus facti in animali· et de hoc dicit phūs in tercia ꝑte lr̄e· ꝙ sicut in circulo oꝑꝪ aliquid manere a quo incipiat motus et hoc est celum qd est immobile sm se totū. tn̄ mouetur sm dispositionem. ita in animali in corde incipit motus. qd quidē cor non mouet s se totū tn̄ mouetur sm dispositionem & sic sm istos illud immobile a quo incipit motus in animali est cor. Alijs autē nō videtur sic. Illud em̄ immobile a quo incipit m̄otus est illud a quo fit expulsio et ad quod fit attractio. tale aūt debet esse ꝯiūctū organo motus qd pellitur et trahitur. Certū est aūt ꝙ cor nō est ꝯiunctū hmōdi organis ergo nō est tale immobile. Dicunt ergo isti ꝙ hoc vnū immobile a quo est motus et ad quē terminatur motus non est aliquod vnū signatū sm subiectum in membris animaliū sed solū sm rationē et ē multiplicatū sm nume (rum) membro (rum) q̄ mouentur quia omne membrum qd mouetur supponit aliquod fixum a qno possit pelli et ad quod possit retrahi &c̄.
OMnino quidem igitur Post (quam) philosophus determinauit de principio motiuo sm motum localem in ꝯmuni et sm se. In ꝑte ista determinat de ipso in respectu ad diuersa genera animaliū et tria facit. quia p̄mo ostendit quid sit ꝯmune omni (bus) aī malibus ꝑticipauti (bus) motū. secundo ostendit quomō principiū motiuū in ueniatur in animalibꝰ ꝑfectis ibi. Considerandū autē. tercio ostendit quō hoc principiū motus sit in animali ꝑfectissimo qd ē homo ibi. Sē sibilis quidē fantasia ¶Quātū ergo ad p̄mū dt ꝙ vniusaliter hoc senciēdū est de aīali qd ꝑticipat motū ꝙ om̄e animal in tantū est motiuū sui ipsius in (quam)tum est appetitiuū .i. in (quam)tum habet virtutē appetitiuam [Page] verum eciā ꝙ appetitiuū non mouet siue fantasia & sic ad motū ꝯcurrit cū appetitu fantasia. Fantasia autē est duplex· Fantasia em̄ vel est racionalis .i. vel ꝑticipat ratione. q̄ fantasia solū est in homini (bus). vel ē sensibilis non ꝑticipans scꝪ racōne & hac fantasia ꝑticipant alia animalia ab homine. ¶Quereret aliquis vt (rum) sit verum quod dicit phūs ꝙ appetitus et fantasia mouēt animal ita ꝙ animal sufficienter mouet seipsum sm ꝙ (hꝪ) habet appetitū cū fantasia Videtur ꝙ nō quia intellcūs est eciā de mouentibus vt supra (pꝪ) patet. de hoc autē nullā mencōnem facit phūs ¶Preterea appetibile & mouz. de quo mē cionem nō fecit phūs ¶Ad oppositū est dcm̄ phī. ¶Ad hanc questionem dicendū est ꝙ mouēs in animali p̄t vocari duobus modis. Primo modo vt id vocetur tm̄ monens ꝙ primo mouet et sic mouēs est tā tum vnū scꝪ ipsum appetibile quod primo mouet et nō mouetur vt declaratū est supra· Alio modo potest vocari mouens in motu illud quod quocun (que) modo mouet. et sic mouencia in motu animalium sunt duo in genere et tria in specie. duo quidem in genere (qr) quia ad motum animalium concurrit potencia discernens motum. et potencia impetum faciens que sunt diuerse in genere. Mouencia autem in specie sunt tria. (qr) quia potencia discernens diuiditur ꝑ fantasiam et eciā intellectum. Intellectus enim discernit per rationem rectam. Fantasia autem discernit motum per estimationem et apparenciam boni et sic habemus duplicem potenciam scilicet potenciam discernendi et potenciam impetum facientem quia per fantasiam dedit nobis intelligere omnem potenciam discernentem motum. et per consequens dedit nobis intelligere intellectum qui motum discernit & per hoc (pꝪ) patet ad primū argumentū· Ad secundū eciā (pꝪ) patet ꝙ phūs ꝑ appetitum dedit nobis intelligere appetibile. quia vt dictum est appetitus mouetur ab appetibili ¶Deinde cum dicit. Considerandum autem· On̄dit phūs quid sit principium mouens in animalibus imperfectis. vt autem videatur hec pars notandum est quod phiiosophus iam dixit in precedentibus. ꝙ fantasia et concupiscencia siue appetitus sunt principia mouencia in animalibus. & ideo philosophns querit hic vtrum fantasia et concupiscencia sunt in animalibus imperfectis et tria facit. (qr) quia primo querit hanc ꝯclusionē. secūdo obicit ad vnā ꝑtem ibi. Videt em̄. tercio determinat ꝯclusionē ibi. Aut sicut. ¶Quantū ergo ad primū ditit ꝙ ꝯsiderandū est quid sit mouens in animalibus imperfectis quibus solum inest sensus tactus. Et querendum est vtrum hijs animalibus contingat inesse fantasiam et eciam concupiscenciam· ¶Notandum est enim ꝙ animalia eē imꝑfecta potest intellgi duo (bus) modis [Page] vno mō vt dicant eē imꝑfecta (qr) quia deficit eis aliquid d necessarijs ad speciē suā sicut deficit aīali (bus) mōstruosis. et sm hūc modū imꝑfectionis n̄ loquitur hic phūs de aīali (bus) imꝑfectis. alio mō dicūtur animalia imꝑfecta nō sm speciē suā sed in genere aīaliū. (qr) quia scꝪ hn̄t s̄sum tactus et nō hn̄t alios sensus quos habent alia aīalia ꝑfecta ¶Deinde cū dicit. Videtur em̄. arguit ad vnā ꝑtem questionis ꝓbando scꝪ ꝙ in tali (bus) animalibus est appetitus et p̄t esse racio sua talis. Leticia & tristicia sunt passiones appetitiue potēcie. sed ī talibus animali (bus) est leticia et tristicia ergo in eis est appetitiua potēcia siue desideratiua. et hoc est ergo qd dicit lr̄a ꝙ in tali (bus) animalibꝰ videtur in esse tristicia et leticia. si autē hec insunt scꝪ tali (bus) animali (bus). necesse est et concupiscenciā .i. desiderium inesse in eisdem· quomō aūt fantasia insit talibus animalibꝰ dubiū est. Notandum est ꝙ hec animalia imperfecta licet non moueātur motu progressiuo mouentur tamen motu dilatationis et constrictionis. ex hoc autem ꝙ dilatantur et constringuntur probatur ꝙ in eis est delectacio et tristicia sicut dicit phūs in lr̄a. Dilatacio enim videtur esse motus imitationis in delectabilia. Cō strictio autē videtur esse motus fuge respectu tristabilis ¶Quereret aliquis quō ꝯsurgit tale dubium. vt (rum) facitasia insit talibus aīali (bus). Diceudum est ꝙ dubium consurgit ꝓpter argnmēta que sunt ad vtrā (que) partem. primo enim videtur ꝙ fantasia sit in talibus animalibus. Dictum est enim supra ꝙ sine fantasia nō ꝑficitur motus in animalibus. cum ergo hec animalia imꝑfecta habent aliquem motum ad minus coustrictionis et dilatationis videtur ꝙ in eis sit fantasia. Oppositum autem scilicet ꝙ in eis non sit fantasia habet apparenciam per ea que dicta sunt in precedentibus Dictū est enim in precedentibus ꝙ fantasia accipit rem non presente ea in seusu exteriori. et hoc quia fantasia abstrahit a presencia materie. talia autem animalia imperfecta non mouentur nisi ad presenciam rei sensibilis. et sic videtur ꝙ in eis non est fantasia. ¶Deinde cum dicit· Aut sicut mouentur· soluit qnestiouem philosophus et est sua solucio talis ꝙ ficut in talibus animalibꝰ inest motus indetermiuatꝰ. ita inest eis fantasia et coucupiscencia indeterminata et hoc est quod dicit littera. ꝙ sicut hec animalia mouentur indeterminate· ita hec scilicet concupiscencia et fantasia insunt eis indeterminate. ¶Qnereret aliquis quomodo talibus animalibus inest concupiscencia et fantasia indeterminate. Dicendum est ꝙ hoc potest ostendi duplici via. Prima em̄ via erit ex natura motus determinati vel indeterminati. qnam viam sequitur philosophus in littera. Est autem via talis· Videmus enim ꝙ [Page] quedā animalia scꝪ illa que mouentur motu ꝓgressiuo determīate mouētur ad aliqd delectabile distans vt illnd adipiscātur ¶Ex hoc ꝙ sic determinate mouētur habent determinatū motū qui motus determinatus arguit in eis determinatā ymaginacionē et fantasiā et determinatū appetitū. Ex hoc enim ꝙ talia animalia determinate mouētur ad determinatū distans delectabile (qr) quia determiuate ymaginantur tale distās et quia determinate illud appetunt Animalia autē imꝑfecta nō habent hunc motum determinatum ad aliquod distans. quia nichil distans ymaginātur vel appetunt sed solū in presencia sensibilis ymaginātur nociuum vel delectabile· nō em̄ ymaginantur nociuum vel delectabile determinate hoc vel illud siue determinate hic vel ibi. Sed cū ledūtur in presencia sensibilis ꝯstringūtur cū autē delectantur effundūt se super sensibile et mouentur motu dilatationis· Secunda via p̄t esse ex maiori distinctione sensuū in animali (bus) ꝑfectis (quam) imꝑfectis animali (bus). In animali (bus) vero ꝑfectis sensus ꝯmunis formalior est (quam) sensus ꝑticulares et sm locū distinctus est ab eis et semꝑ in animalibus ꝑfectis que libet vis superior formalior est inferiori. et in animali (bus) perfectis vires distincte sunt sm organa sua. & hoc ꝓpter ꝑfectam figuram capitis que est in talibus animali (bus)· In aī malibns autē imꝑfectis ꝓpter figuram imꝑfectam capitis organa sensuū nō sunt bene distincta sed sunt ꝑmixta adinuicem. Ex quo sequit ꝙ in tali (bus) aīali (bus) vis suꝑior nō est ꝑfecte distincta a vi inferiori & maxime in animali (bus) imꝑfectis que n̄ habent nisi sensum tactꝰ qui ē s̄sus materialis In tali (bus) em̄ nō ē caput ne (que) cereb (rum)· (sed) aliquid hn̄t loco capitis & cerebri et iō talia aīalia hn̄t organa confusa et ꝑmixta· et ꝑ ꝯn̄s hn̄t fantasiam ꝯfusam cū sensu cō mnni et s̄sum ꝯmuuē ꝯfusum cum sensu ꝓprio ꝓpter quā ꝯfusionē habent motū indeterminatū et ymaginationē indeterminatā ¶Deinde cū dicit. Sensibilis quidē igit. on̄ dit quō principiū motiuū drn̄ter ē in homini (bus) ab alijs aīalibꝰ & tria facit. (qr) quia primo on̄dit ꝙ rō deliberatiua est mouens in homini (bus) et non in alijs animali (bus). secūdo on̄dit ꝙ ī homini (bus) aliqn̄ appetitus sensitiuus dicit deliberationē ibi ¶Vnicit autē tercio on̄dit ꝑ modū racio deliberatiua ibi ¶Scientificum autem. ¶Quantum ergo ad primum dicit ꝙ in animalibus alijs ab homine est fantasia sensibilis que nō mouet. In homine autem est racio deliberatiua que deliberando mouet. ꝙ autem hec racio deliberatiua sit mouens in hominibus· potest patere tali via ¶Homo enim mouetur deliberando vtrum hoc sit agendum vel illud. Deliberare autem est rationis deliberatiue. Et hoc est illud qnod dicit philosophus in littera. [Page] Deliberatiua aūt ē in rōnali (bus) vt (rum) em̄ aget hoc aut hoc iā rōnis ē opus .i. potēcia q̄ deliberat de agēdo ē rō. secūdo hoc idē (pꝪ) patet tali via. potencia q̄ mouet mensurā vnā accipiēdo est rō deliberatiua (sed) hō ī agēdo accipit mē surā vnā ergo hō in agēdo mouet a rōne deliberatiua· et hoc est qd dicit lr̄a. ꝙ necesse est vno mēsurare magis em̄ mutat q̄re p̄t vnā ex plnri (bus) fantasmati (bus) facere .q.d. phūs homo in agēdo mēsurat actiones suas ad vnā mēsurā mēsurādo em̄ imitatur maiꝰ .i. accipit illud qd magis eciā imitāt illā mēsurā & qd magis sibi appropinquat. In mēsurādo āt p̄t ex pluri (bus) fantasmatibus facere vnū .i. p̄t de duo (bus) fantasmati (bus) sibi oblatis. p̄eligere vnū illud scꝪ quod magis mēsurā imitat puta si hō ꝓ mēsura supponat ꝙ magis iustū ē ꝓsequēdū magis si offerāt duo iusta p̄elegit illud qd magis appropinquat ad rōnē iusti & ad mēsurā dictā. Tercia via ad hoc idē on̄dendū est. (qr) quia hō p̄t hr̄e opinionē vniusalē ꝑ quā p̄t sillogizare. sic eciā sillogizare est rōnis deliberatiue Alia aūt aīalia ab hoīe licet hēaut fantasiā tn̄ n̄ hn̄t rōnē deliberatiuā ꝑ quā pn̄t sillogizare. & hoc est qd dt lr̄a. ꝙ causa hec eiꝰ qui opinionē nō putari hr̄e. qm̄ ea q̄ ex sillogismo n̄ (hꝪ) habet hec aūt illā. ꝓpter qd deliberatiuū nō (hꝪ) habet appetitus .q.d. phūs cā q̄re aīalia nō hn̄t opinionē vniusalē per quā posuit sillogizare est qm̄ n̄ hn̄t eā rōnē q̄ est ex sillogismo .i. nō hn̄t rōnē sillogisticā licet hēant fantasiā hō āt qui (hꝪ) habet rōnē & opinionē (hꝪ) habet eciā fantasiā. Aīal āt qd nō ē hō ita (hꝪ) habet appetitū ꝙ nō (hꝪ) habet deliberatiuū Notā dū ē ꝙ phūs ꝑ tria media ꝓbat ꝙ hō delireratiue p̄t p̄eligere vnū fantasma altri. Primū mediū est. (qr) quia ꝓpriū est homīs deliberare īter duo vt (rum) scꝪ hoc sit agendū vel illud hoc mediū tangit in p̄ma ꝑte lr̄e Secū dū mediū est ꝙ ꝓpriū est hoīs mensurare duo fantasmata ad vnā mensurā sm quā mensurā vnū fantasma p̄eligit alteri et hoc mediū tangit in secūda ꝑte lr̄e. Terciū mediū est (qr) quia ꝓpriū hoīs est hr̄e opīonē & fantasiā et iō ꝑ opinionē vniusalē p̄t deliberare inter duo fantasmata alia aūt aīalia ab hoīe ita hn̄t fantasiā ꝙ nō hn̄t opinionē vniusalē ꝑ quā possint discernere inter duo fantasmata ¶Quereret aliqs quō rō deliberatiua mēsurat duo fantasmata ꝑ vnā mensurā. Dicendū ē ꝙ sicut (pꝪ) patet ex ·x. methaphisice mēsura (dꝪ) debet eē certa & minima ex quo accipio ex verbis phī ꝙ illud est mēsura in sciencijs ꝙ (hꝪ) habet rōnē minimi et certissime. talia aūt sunt principia. principia aūt sunt minima in quātitate et maxima in virtute. principia aūt virtualiter ꝯtinēt mnltas ꝯclusiones ita ꝙ in ꝯclusioni (bus) suo mō est multitudo. In principijs aūt est vnitas et sic principiū (hꝪ) habet rōnē minimi. (hꝪ) habet eciā rōnē certissimi (qr) quia principia in sciencijs sunt sicut ianua in domo vt sic̄ ianua ꝓpter sui certitudinē [Page] statim offert se rolenti intrare domū. ita principia ī sciēcijs statim offerūt se volēti addiscere. Ex hijs autē sequit ꝙ principia hn̄t racōnē mensure et hoc tam in speculatiuis (quam) in practicis et iō hec p̄ncipia in p̄ ctitis tan (quam) mēsuras accipit rō practica ad p̄eligendū vuū fantasma alteri. Exempli gr̄a. principiū est in practicis ꝙ magis iustū est magis eligendū et iō si volenti agere occurrant duo scꝪ fantasmata duo (rum) de q bus sit dubiū quod illo (rum) sit magis eligendū dicūt ista duo mensurari sm rationē iusti. et vbi inueniet ratio magis illud est magis agendum sic ergo (pꝪ) patet ꝙ principiū est mensura de quo loquit phūs in lr̄a & ē finis oꝑationis practice (qr) quia finis in agibi li (bus) est mensura eo (rum) que suntad finē. ꝙ aūt finis sit mensura mensurans ea que sunt ad finē (pꝪ) patet (qr) quia operantes et agentes statuūt sibi aliquē finē quē intendūt ꝯsequi. Deinde querūt media ꝑ que possent cō sequi hūc finē et istd mediū eligūt qd cicius et facilius ducit in finē ita ꝙ finis est racio p̄eligendi vnū mediū altri ¶Quereret aliquis quid vocat opinionē vniuersalem qn̄ dicit ꝙ homo habeat opinionē fantasiam Animalia antē hn̄t tm̄ fantasiā Dicendū est ꝙ intēcio phī est dicere ꝙ homo ꝑ sillogismū discernit de oꝑationi (bus) cuius (que) sillogisim. Maior ē opinio vniuersalis minor aūt est ꝑticularis ex maiori aūt & minori cō cluditur de oꝑabili. & (qr) quia homo ha (bus) racionē ꝑ quā possit acciꝑe opinionē vniuersalē ex qua fit maior sillogismi. habet eciā fantasiā a qua p̄t accipere ꝑticulare iō homo ex tali maiori et minori posset sillogistice procedere Animalia autē alia ab homine solū hn̄t fantasiā et nō hn̄t rationem ꝑ quā possint acciꝑe opīonē vniuersalē. et ideo uō pn̄t sillogizare et hoc est qd dicit phūs in lr̄a ꝙ animalia nō hn̄t eā rationē que ex sillogismo quia nō sequitur ꝙ illud qd (hꝪ) habet fantasiam habeat opinionē licet sequaecōtrario ¶Deinde cū dicit Vincit autē. ostēdit phūs quomō appetitꝰ sensitiuꝰ aliqn̄ mouet deliberationē et hoc est qd dicit ꝙ aliqn̄ apperitꝰ inferior qui est sine deliberatiōe mouet deliberationē .i· remouet hominē ab eo qd deliberauit· aliqn̄ autē ecō uerso appetitus superior mouet deliberariꝰ appetitū inferiorē et sensibilem sicut patet in continentibus. Coutinentes em̄ sequūtur appetitū intellectiuū & nō sensitiuū. & tūc sicut in celesti (bus) spera superior mouet speram inferiorem· ita hic appetitus superior mouet appetitū inferiorem. & sic eciā est naturalis ordo in anima quia naturalis ordo requirit ꝙ virtus que superior est sit p̄ncipalior in motu. et ꝙ moueat· & ꝙ ipsa minꝰ principalis que est appetitus sensitiuꝰ moueatur ¶Si aūt appetitus sensitiuꝰ moueatur ab appetitu superiori mouebit tribus lacioni (bus) siue motioni (bus) ¶Quereret aliqs quō p̄t perificari ꝙ appetitꝰ [Page] sensitinus mouetur tri (bus) motioni (bus) siue lationibus. Dicendū est ꝙ duo (bus) modis p̄t verificari istud. Primꝰ modꝰ verificādi est ex hoc ꝙ appetitus sensitiuꝰ mouetur alio a iudicio racōnis. racio autē in mouendo quasi mouet vna mocōne dū ꝓponit maiorē vniuersalē. ꝙ autē mouet secunda mocōe dū sub maiori vniuersali assumit minorē ꝑticularē. ꝙ autē mouet tercia mocōe dū ex maiori et minore ꝯcludit esse agendū et inclinat appetitū sensitiuū. Secundꝰ modus verificandi est ꝙ appetitus sensitiuus p̄t moueri a racōe dū racio mouet suadet hoc est faciendū p̄t secūdo moueri ab appetitu intellectiuo dū appetitꝰ intellectiuꝰ inclinat appetitū sensitiuū. aliqn̄ aūt appetitus sensitiuꝰ exit iudiciū racionis et mouetur motu ꝓprio sicut (pꝪ) patet in incōtinenti (bus) & hec ē tercia mocio eius ¶Deinde cū dicit. Scientificū autē. Post (quam) phūs dixit ꝙ ratio mouet hic on̄dit quomō mouet fundat autē intencio sua suꝑ duo fundamē ta. Primū fundamentū est ꝙ racio moueat mediante sillogismo practico tn̄ minor huiꝰ sillogismi magis de ꝓpinquo aspicit motū (quam) maior. ita ꝙ maior respectu minoris est q̄ si fixa & quiescens minor autem immediate fluit in motum. Visis fundamentis (pꝪ) patet lr̄a que dicit ꝙ scientificū .i. ꝓpositio vniuersalis .i. maior que facit studio nō mouet .i. nō immediate fluit in motū sed de se manet et est fixa fluit autē in motū mediante minori. In sillogismo enim practico sunt due ꝓpositiones quarum vna est vniuersalis existimacō et maior. alia est ꝑticularis existimatio et minor. prima dicit ꝙ oꝑtet talem tale facere puta honorare parentes. secunda dicit ꝙ ego vel ille sum talis scꝪ filius. Ex quo ꝯcluditur ꝙ debeo honorare parentē. Prima opmio siue existimatio non mouet vel magis dicendū est ꝙ vtra (que) opinio scꝪ maior & minor mouet· (sed) hec .s. maior magis mouet sicut causa prima & q̄si quiescens. secunda autem mouet nō sic: sed sicut causa ꝑticularis applicata motui ¶Quereret aliquis quomodo causa vniuersalis non mouetur sicut dicit philosophus sed quasi fixa est. Dicendū est ꝙ hanc veritatem possumus venari duobus modis. primo modo ex cōmunitate propositionis vniuersalis. suo enim modo imaginabimur de propositione vniuersali sicut de cansa vniuersali. Causa autem vninersalis sicut sol trahitur ad hanc actiouem vel illam mediante causa ꝑticulari. eo enim modo quo dicimꝰ ꝙ homo generat homin [...]m et sol. quia virtus solis aspectum habet ad generationem hominis mediante homine generante· eo enim modo propositio vniuersalis ꝓpter sui cō munitatem non magis precipit hūc agere (quam) illum nisi contrahatur per minorem particularem· Exempli gracia. si dicatur sic. filium oportet honorare patrem. hec em̄ propositio [Page] vniuersalis nō magis p̄cipit michi honorem (quam) tibi nisi ꝯtrahat ꝑ minorem. vt si dicat sic. Filiū oꝑꝪ honorare patrē sed ego sum filius ergo oꝑꝪ me honorare pr̄em sic em̄ dicendo maior mediante minore fluit magis in hāc ꝯclusionē (quam) in aliam Ymaginabimur em̄ p̄mo ꝙ suo mō ita est in sillogismis practicis sicut ī speculatiuis p̄ter hoc ꝙ sillogismꝰ practicus ordinat ad oꝑari siue moueri sillogismꝰ aūt speculatiuꝰ ordinatur ad scire· sic autē videmꝰ ꝙ in sillogismis speculatiuis ꝙ magis vniusalis magis fluit in scienciam vniꝰ ꝯclusionis (quam) alteriꝰ ꝓpter minorē a qua ꝯtrahit et mediāte qua fluit vt si dicat sic om̄is triangulꝰ (hꝪ) habet tres. ysochiles est triāgulꝰ ergo (hꝪ) habet tres sciēcia maioris magis fluit in scienciam ysochilis (quam) quadrati ꝓpter minorē que assumit sub ergo eodē mō ī sillogismo practico virtus maioris magis fluit in hoc agē dū (quam) illud vel in hunc motū (quam) illū propter minorē que assumit sub (qr) quia si nō assumeret maior es (sed) quasi quiescens (qr) quia nō flueret in motū Secū do imaginabimur ꝙ maior in practicis ꝓpter vniusalitatē sui est cō munis bono et malo et circa hāc nullus mentitur. Dicit em̄ bonus princeps leges esse ꝯdendas hoc idem dicit tyrānus. sed in minori et in assu meudo sub est dr̄a quia bonus princeps bene assumit dicendo est lex de vera lege. tyrannus autē false assumit de eo em̄ quod est statutū ī no cumentum populi dicit hec est lex & ideo falsum ꝯcludit dicendo hoc ē custodiendum cum ergo hec ꝓposicio sit ꝯmnnis bono et malo manifestū est ꝙ non fluit in motum specificū vel in operationē specificam nisi mediante minore que quidē minor aliqn̄ false assumitur et ideo fluxus est ī ꝯclusionē ī debitā & sic (pꝪ) patet p̄ma via Secunda via ad hoc idem ostendendū est ꝙ operationes & motus sunt circa ꝑticularia et ideo ꝓpositiones ī practicis quanto magis ꝑticulares tanto propinquius aspiciunt motū et operationem. In sillogismo autē practico maior est vniuersalis & minor ꝑticularis et ideo minor magis aspicit motum et hec est cansa quare philosophus in lr̄a vocat maiorē scieutificam & minus ordinatam ad motum
UEgetabilē quidem aīam Post (quam) phūs determinauit de potē cijs anime in se hic determinat de ordine et habitudine earum adinuicem et tria facit. quia primo ostendit quam habitudinem habet vegetatiua potencia ad viuencia. secundo ostendit quam habitudinem habet sensitiua ad viuencia ibi. Sensum autem habent. tercio ostendit quā habitudinem habet sensitiua potencia ad animalia ibi. Animal autem Primo ergo ostendit quam habitudinem habet vegetatiua potencia [Page] ad viuencia et est intēcio sua ꝙ omnia viuencia generabilia et coruptibilia habent potēciam vegetatiuam fundatur autē intencio sua suꝑ duo fundamenta. Primū fundamentū est ꝙ omnia viuencia generabilia & coruptibilia habent augmentū stabum et decrementū. Secundū fundamentum est ꝙ hec nō possunt habere sine alim̄to· tempore enim augmenti oportet ꝙ plus ꝯuertatur de alim̄to (quam) sufficiat ad p̄existētis magnitudinis ꝯseruationē· quia viuēs tunc nō solum indiget conseruari in eo quod habet· sed ecim indiget produci ad debitam quātitatem qne viuencia generabilia temꝑe sue generationis quantitatem habent imꝑfectam. tempore autē status tm̄ ꝯuertitur de alimento quātum necessarium est ad conseruationem animalis vel viuentis. tempore autē decremē ti minus ꝯuertitur (quam) necessariū sit ad conseruationem viuenciū. et ideo viuencia incipiūt deficere et sic (patꝪ) patet ꝙ alimentū necessariū est in viuentibus. Ex hijs fundamentis arguit phūs sic. Quod vtitur alim̄to ha (bus) animā vegetatiuā sed viuencia generabilia vtūtur alim̄to et ꝓpter conseruationē et ꝓpter augmentū ergo habent animā vegetabilē et hoc est quod dicit lr̄a. ꝙ om̄e quodcū (que) viuū necesse est habere animā vegetabilem et hec necessitas est a generatione ad corruptionē .i. hec necessitas est semꝑ dū viuūt. Ratio autē huiꝰ necessitatis est ꝙ om̄e viuū quod generatur habet augmentum et statum & decrementum. hoc autem impossibile est fieri sine alim̄to. et ideo necesse est ꝙ talia viuencia habeant potenciam vegetatiuam que vtitur huinsmodi alimento ¶Notandum est ꝙ philosophus notabiliter dixit ꝙ vegetabilia viuencia indigent potencia vegetatiua preseruans se a viuentibus in generabilibus ¶Talia enim in generabilia viuencia non indigent potencia vegetatiua quia solum viuunt vita intellectuali. talia enim viuencia sunt substancie separate que nō indigent alimento nec propter conseruationem indiuidui. nec propter augmentū nec propter conseruationem speciei. hec enim omnia arguunt generationem et corruptionem in eis que sic indigent· et per consequens non indigent potencia vegetatiua. ¶Deinde cum dicit philosophus in littera. Sensum autem. ostendit illam habitudinem quam habet sensus ad viuencia et quia non est necesse omne viuens habere sensum quia plante viuunt et tamen non habent sensum. Probat autem philosophus hoc scilicet ꝙ plante non habent sensum et hoc fundatur super duo fundamenta. Primum enim fundamentum est ꝙ omnes sensus supponunt sensum tactus. quia ipse sensus tactns est fundamentum omnium sensuum. Secūdū fūdam̄tū suꝑ quo fūdat ē [Page] ꝙsensus tactus nō est in omni (bus) viuenti (bus) nō em̄ inest plantis que ꝓpter sui terrestreitatē multū appropinquāt ad corꝑa simplicia. vude ficut corꝑa simplicia non habent tactū ita nec plante. Ex hijs duo (bus) fundamentis arguit sic phūs. Cui non inestitactus nec illi insunt alij sensus. sed in quibusdā viuentibus nō inest tactus ergo nec alij sensus in sunt quibusdā viuenti (bus). hoc est ergo qd dicit lr̄a. ꝙ nō est necesse sensum inesse omni (bus) viuenti (bus). cuius ratio est. quia corpns simplex nō (hꝪ) habet tactū nec etiē corꝑa viuencia que nō suut susceptiua specie (rum) sine materia sicut sunt plante habent eciam tactum. sine tactu autem impossibile est aliquod esse animal .i. impossibile est sensum animalis esse sine tactu &c̄. Notandum est ꝙ sensus tactus ꝯsistit in quadā medietate tangibiliū ꝯtrario (rum) non enim sensus tactus omnino priuatur a ꝯtrarijs sed ab excellencia ꝯtrario (rum) et quia organum sensus tactus consistit in quadā medietate si autē consistit in quadā medietate quicquid caret illa medietate caret sensu tactꝰ. hac autē medietate carent corꝑa simplicia carent eciā corꝑa mixta que multū accedūt ad terrestreitatē. carent eciā plante et ideo carent sensu Signū autē huiꝰ carencie est sm phm̄. (qr) quia nō recipiūt species sine materia sicut facit sensus tactus ¶Deinde cum dicit. Animal autem. osteudit habitudinem quam sensus habet ad animalia et maxime ad animalia q̄ mouentur motu progressiuo. Est autem hec habitudo ꝙ omne animal quod mouetur motu progressiuo habet sensum duo enim facit philosophus quia primo probat quod dixit. secundo remouet qnandam obuiationem que posset dari contra ꝓposicionem suam ibi· Non potest autē. Prima in duas sm ꝙ ad probationem suam determinat siue declarat duo fundamenta. secundum fuudamentum est ibi. Si igitur om̄e ꝓcessiuū. Ponit ergo primū fundam̄ tū et est ꝙ natura nichil facit frustra. Omue enim quod est in natura vel est ꝓpter finem vel est accn̄s ꝯn̄s illud quod est propter finem· natura enim facit membra animalis propter finem puta propter operationem sed ex hoc ꝙ membra sunt talis dispositionis sequitur ꝙ habeaut aliqua accn̄a puta pilos vel aliqua similia que nō sunt ꝓprie propter finem. Quantū ergo ad hoc fundamentū dicit lr̄a ꝙ necesse est ꝙ omne animal quod monetur motu progressiuo habere sensum· et hoc si natura nichil facit frustra. ꝙ autē natura nichil facit frustra patet. (qr) quia omnia que sunt in natura vel sunt propter aliquid vel sequuntur ea que sunt propter aliquid ¶Deinde cum dicit. Si igitur omne. ponit secundum fundamentum quod sequitur ex primo. Ex hoc autē secū do fundamēto ꝯcludit ꝓpositū. Est āt secūdū fundamētū tale Dcm̄ est [Page] in primo fundamento ꝙ natūra nichil facit frustra. Si autē ita est sequitur ꝙ natura nihil facit frustra in corpore processiuo .i. in corꝑe qd potest moueri motu progressiuo Si autem tale corpus non haberet sensum fieret frustra (qr) quia nō posset ꝯsequi finem suum ergo corpus animalis quod mouetur motu progressiuo habet sensum. et hoc est propositum quod debebat probari. hoc est ergo quod dicit lr̄a. ꝙ si corpus processiuū .i. corpus animalis quod mouetur motu progressiuo non habet sensum erit frustra et hoc quia corum petur et non veniet ad finem suum qui finis est opus nature▪ ꝙ autem tale corpus sit frustra patet. quia si non habet seusum quō aletur ·i· consequetur alimentum quasi diceret nullo modo. In animali (bus) enim que semꝑ mouent & uon mouentur existit adiunctū id vnde nata sunt nutriri. Animalia autem progressiua ꝑ motum querunt alimentum. hoc autem non possunt facere nisi habeant sensum ¶Quereret aliquis vnde sequitur hec consequencia corpus processiuum non habet sensum ergo est frustra quia nō p̄t ꝯsequi finem suum. Dicendum est ꝙ motus p [...]ssiuus ideo est datus animalibus vt per illum motum ꝯiungatur ꝯuenientibus et remoueatur a nocentibus. Si autem sensum nō haberent nō ꝑticiparent ꝯuenientiā & nociuam ¶Ymaginabimur ergo sic ꝙ natura dedit talibus animalibus organa apta ad motū ideo autem dedit vt ꝑ motū possint attingere finē puta alimentū ꝑ quod alimentū cō seruantur in esse. Si autē talia animalia ꝑ motum attingūt finem oꝑꝪ ꝙ ꝑ sensum cognoscant illud ꝯueniens. oꝑꝪ eciam ꝙ cognoscant impedimenta que impediunt a fine intē to ¶Deinde cum dicit. Non potest autem corpus. Respondet cuidā abuiationi que posset fieri contra predicta. Dictum est enim ꝙ corpꝰ ꝓcessiuum habet sensum vt posset ꝑcipere conueniencia et fugere nociua. Ad hoc posset dicere aliquis ꝙ tale corpus processiuum habet intellectū ꝑ quem discernit conueniencia & nō habet sensum. Ad hoc respondet philosophus dicens ꝙ nullum corpus siue sit generabile siue sit ingenerabile potest habere intellectum sine sensu et hoc est quod dicit philosophns in littera ꝙ corpus nō potest habere animam et intellectū discretiuum sine sensu & hoc est sine illud corpus fuerit non manifestum ·i. ꝓcessiuum et generabile siue fuerit in generabile. Queritur enim ab illo qui ponit corpus tale habere intellectū sine sensu quare hec ponit vtrū propter melius corporis vel propter melius anime. quia sine sensu anima nullo modo potest intelligere. cum enim intelligere nostrum oriatur [...] sensu. hoc enim nec potest dici propter melius corporis. quia enim hoc corpus nichil magis erit siue sensu id est non magis non [Page] magis ꝯseruabitur sine sensu. ymominus. nnllū ergo corpꝰ nō manifestū (hꝪ) habet animā intelligibilē sine sensu Notandū est ꝙ ratio phī pos (sed) eē in breui talis. Si in corꝑe ꝓcessiuo et nō mansiuo es (sed) intellcūs sine sensu vel hoc esset ꝓpter melius corporis vel ꝓpter melius intellcūs. sed nec sic nec sic. ergo in nullo tali corpore p̄t esse intellcūs sine sensu ¶Quereret aliquis quid vocat phūs corpus ingenerabile qn̄ dicit ꝙ nullū corpus (hꝪ) habet intellectū sine sensu siue sit generabile siue sit ingenerabile Dicendū est ꝙ de corꝑe generabili nulla difficultas est. Corpus enim generabile qd (hꝪ) habet animā intellectiuā est corpus humanū. Intellcūs aūt humanꝰ indiget sensu ergo tale corpus necessario (hꝪ) habet sensum. Arguemus em̄ sic. Intellcūs humanꝰ dependet a sensu ergo impossibile ē ꝙ talis intellcūs sit in corꝑe sine sensu. sed de corꝑe in generabili est difficulta [...] ¶Ad cuiꝰ euidenciā notandū est ꝙ tale corpus ingenerabile nō p̄t vocari corpus celeste sm istos qui ponūt corꝑa celestia aīmata ita hn̄t intellectū ꝙ nō hn̄t s̄sum. Corpori (bus) em̄ celesti (bus) supposito ꝙ sint animata non est necessarius sensus nec ꝓpter corpus quia corꝑa celestia sunt incorruptibilia et ingenerabilia nec indiget ꝯseruari inesse per sensu in nec ꝑropter intellectū (qr) quia intellcūs talis nō depeudet a s̄su cū intelligat ad modū subā (rum) seꝑata (rum) p̄t ergo dici ꝙ forte phūs ꝑ corpus ingenerabile intelligit corpora quorūdam animaliū aereo (rum) (qr) quia platonici posuerunt et nomināt ea demones sicut diffinit Apuleus demones sunt aīmalia corporea aerea mēte racionabilia animo pessima tē pore eterna. De hijs forte phūs intelligit ꝙ nō habent intellectū sine sensu.
UT uerū si sensū habent Post (quam) dixit phūs de habitudine sensus ad animal progressiuū. quia omue animal progressiuū (hꝪ) habet sensum hic dicit de habitudine sensus & animalis ad corpus et est talis habitudo ꝙ om̄is sensus est in corpore mixto et nō in corꝑe simplici hoc autem probat phūs ꝑ talem ꝯsequenciam sic. sensus et animal arguūt sensum tactus. quia nō est reꝑire animal sine tactu. sed tactus uon est in corpore simplici sed in corpore mixto ergo corpus cuiuslibet animalis ē corpus mixtū. In hac consequencia sic procedit quia primo ip̄am ꝯsequē ciam ponit. Secundo probat vtram (que) ꝑtem eiusdem ibi ¶Hoc autem manifestum est· Ponit ergo primo ipsam consequenciam diceus ꝙ si aī mal habet sensum necesse est corpꝰ eiusdem animalis esse simplex vel mixtum. Impossibile autem est eē simplex. cuius racio est. quia necesse est quodlibet animal habere tactum. corpꝰ autem simplex tactum [Page] nō habet ¶Deinde cum dicit. Hoc autem ex hijs manifestū ¶Probat vtram (que) ꝑtem ꝯn̄e. Prima ꝑs consequencie est ꝙ animal non est sine tactu et hanc ꝓbat in principio. secū da ꝑs est ꝙ tactus nō est in corpore simplici ibi. ꝙ autem sit impossibile Prima ꝑs in tres ꝑtes. (qr) quia p̄mo ꝓbat ꝙ tactus est necessarius animali. secundo hoc idem concludit de gustu ibi. Quare et gnstum. tercio [...] dit ꝙ alij sensus nō insunt omni (bus) animali (bus) ibi. Alij aūt ꝓpter bonū Primo ergo ꝓbat ꝙ tactus est necessarius omni animali. et duo facit (qr) quia primo hoc ꝓbat. secundo on̄dit ꝙ nō est simile de tactu & alijs sensi (bus) ibi. Alij em̄ sensus ¶Primo ergo ꝓbat ꝙ tactus est necessarius omni aīmali. et est ratio sua in breui ista necesse est animalia saluari alias essent frustra. Saluari autē non pn̄t nisi habeant tactum. Si em̄ nō haberent tactū nō sentirent immutationes factas a tangibili (bus) & sic uō sentirēt dū corrūꝑent necesse est ergo animal habere sensum tactus. hoc ē ergo qd dicit lr̄a. ꝙ maximū est ex hijs dicendis ꝙ om̄e animal (hꝪ) habet tactum cuiꝰ [...] est. quomā om̄e ani est corpus animatū. omne autē corpus animatū est corpus tangibile. corpus autem tangibile est corpus quod potest sentiri per tactū. et ideo oꝑꝪ ꝙ corpus animalis habeat tactū ꝑ quem tactum posset discernere inter tangibilia corrumpencia et nō corrumpencia. Notandum est ꝙ duplici via videtur probare phs̄ ꝙ animalia hn̄t tactū. Prima est ex ꝓportione que est inter potēciā actiuā & passinā & ꝓpter hanc viā dicit phūs. ꝙ si om̄e corpus est tangibile oꝑꝪ ꝙ animal habeat tactū .q.d. Si est dare tangibile est dare tactū alias tangibile esset ociosum. de racōne autem tangibilis est ꝙ pos (sed) immutare ergo oportet dare tactum in aī mali qui posset immutari. Intelligendum tamen ꝙ qn̄ phūs dicit. ꝙ omne corpus est tangibile intelligit de corpore generabili et corruptibili. Secunda via qua ꝓbat phūs dictum sunm est ꝙ animalia nō possunt saluari sine tactu. et ē ratio sua talis. Tangibilia in tangendo habent mutare corpus eciam vs (que) ad corruptionem ergo oportet ꝙ in corpore animalis sit tactus ꝑ quem discernātur ꝯueniencia a nociuis. ¶Deinde cum dicit. Alij autē sensus. ostendit ꝙ nō est simile de tactu et alijs sensibus .d. [...] s̄sus sicut olfactus visus et auditus non sunt sicut tactus. hij enim sensus senciunt per media altra .i. per media que faciūt distanciam inter sensibilia & sensum ꝓpter quā istanciā sensibilia talia non possunt alterare corpus animalis. tactus autem sentit in tangendo. et ideo tangibile potest corrumpere corpus animalis. necesse est ergo ꝙ aīmal habeat sensum tactus alias non poterit salnari a corruptiuis· quia sine tactu nō potest accipere conueniencia et fugere [Page] nociua ¶Deinde cum dicit. Propter quod et gustus· Post (quam) dictum est de tactu concludit de gustu dicens. ꝙ eciam gustus est necessarius animali et hoc quia gustꝰ est quidam tactus ¶Est enim gustus tactus alimenti id est tactus actus quo discernitur alimentum. Alimentum antem est corpus tangibile. quia sicut sumus ex calido et humido frigido & sicco· ita ex eisdē nutrimur. quia ex eisdem sumꝰ et nutrimur. et sic hee qualitates tangibiles faciunt ad alimentum. Sonus autem et color et odor que sunt obiecta trium sensuum senciencium per altra media nihil faciunt ad alimeutum. quia non alunt nec faciūt augmentum nec decrementum nichil enim facit ad alimentum sonꝰ vel color. et ideo visus et auditus et olfactus non sunt sensus alimenti. nam sua sensibilia nichil faciunt ad hoc. Gustus autem sentit in tangē do. et ideo necesse est ipsum esse quē dam tactum quia est respectu alicuīus tangibilis eciam alimenti. et eciam necesse est ꝙ sit sensus vegetabilis .i. alimenti per quod animal vegetatur. Patet ergo ꝙ hij duo sensus sunt necessarij animali. patet eciam ꝙ animal non potest esse sine tactu. ¶Deinde cum dicit philosophns in littera. Alij autem. Post (quam) on̄sum est ꝙ hij duo sensus sunt necessarij animali. Hic ostenditur ꝙ alij tres sensus nō insunt omnibus animalibus. sed solum quibusdam que mouentur motu progressiuo. & tria facit. quia primo ostendit quod dictum est. secūdo manifestat qd dixit per exemplum ibi. Sicut enim mouens. tercio ex dictis remouet qnendam errorem ibi. Vnde et de ꝑcussione▪ ¶Quantum ergo ad primum dicit ꝙ alij tres sensus insunt animali propter bonum & vtile. non enim insunt cuicun (que) aīmali: sed quibusdam que mounet motu processiuo. ꝙ autem tales s̄sus insunt talibus animalibus patet· necesse est enim si talia animalia que mouentur motu process [...]o debeant saluari ꝙ non solum senciant in tangendo sensibile quod fit per tactum sed eciam oportet ꝙ apprehendant ipsum sensibile a lōgo. que quidem apprehensio fit per sensus qui senciunt per medium extrinsecum. fit autem tali modo· quia medium mouetur et patitur▪ a sensibili. mediū autem motum mouꝪ ipsum sensum Notandum est ꝙ intencio philosophi in hac parte fundatur suꝑ duo fundamenta. Quorum primū fundamentū est istud ꝙ animalia que mouentur ad distanciam ideo monē tur ad distanciam vt assequantur delectabile et conueniens et vt fugiant nociuum et disconuenins sue nature. ideo euim natura dedit eis motum ad distans vt mediante illo motu possent ipsa coniungi delectabilibus et conuenientibus ab eisdem scdm locum distantibus et eciā vt possint ꝯiungi nutmētis a qui (bus) [Page] saluātur nō em̄ habent talia aīalia nutrimentū adiunctū sicut hn̄t talia immobilia sed distans et ideo indigent motu mediante quo assequā tur alimentū quod distat. Secūdū fundamentū est super quo fundatur phūs ꝙ si animalia debent moueri ad ꝯueniens quod distat oꝑtet ꝙ apprehendant illud conueniens a distancia et hoc quia motus animalium sequitur apprehensionem Apprehendere autem distancia nō pn̄t nisi ꝑ sensus qui apprehendūt a distancia et per media que faciūt distanciam inter sensibilia et sensus. tales ergo sensus sunt necessarij talibus animali (bus) ¶Deinde cum dicit. Sicut enim mouēs. manifestat quoddam quod dixit de motu locali Dixit enim ꝙ sensibile mouet medium. medium autem motum mouet sensum ita ꝙ sensibile mouet tā tum medium. medium autem mouet et mouetur ¶Vltimū enim est sensus tantum mouetur hoc manifestat ꝑ simile· In motu locali dicens ꝙ in motu locali mouens sm locum facit ꝑmutationem vs (que) alicubi ·i· vs (que) ad aliquem locū determinatum. hoc autem facit ꝙ primo mouens depellit altrum .i. secuudū et secundum depulsum iterum depellit tercium et sic iste motus est per medium ita ꝙ primum depellit tantum sicut est corda vel manus Vltimum autem est sicut lapis vel sagitta que depellitur tantū· mediū autem est sicut aer vel aqua habet vtrum (que) isto (rum) depellit em̄ et depellitur et sic media depulsio et depellencia qnodāmodo sunt multa quod potest intelligi duobus modis. (ser)mo quidem vt media dicātur multa ꝓpter multas raciones quas hn̄t que raciones sunt que hn̄t racionē mobilis & mouentis vel media dicuntur multa (qr) quia inter primū mouens et vltimū mobile sunt multa media. Sicut autē est in motu locali ita est in motu alterationis q̄ alteratione sensus mouetur a seusibili quia in alteracione tali s̄sibile alterat medium mediū aūt alteratū alterat sensum In hoc tn̄ est dr̄a inter talem alterationem et motum localem (qr) quia in alteratione manente s̄sibili in eodē loco fit ipsa alteratio quod non est in hijs que feruntur in quibus id quod depellitur mutat locum. Assimilatur autem hec alteratio motui figure sigilli in ceram. sicut enim superius diximus. Motus enim figure tantum ingreditur in ceram quantum imprimens tangit ceram et sic cera mota est vs (que) ad hoc vs (que) quo tangit id est vs (que) ad illum terminum vs (que)quo peruenit motus tā gentis. ita est in alteratione sensus medium enim tantum tangit quantum durat motus sensibilis quod est primum mouens. In lap [...]e antem nichil fit de tali motu. quia nō est medium conueniens. sed aqua vs (que)quo procul potest alterari Aer antem ad plurimum mouetur quia aer propter sui raritatem de facili [Page] pulsus mouetur et de facili recipit species sensibiliū et tunc agit in sensum et patitur a sensibili. Si tamē maneat et vnus et continuus nō intercepto aliquo spisso terminato qd faciat nō esse ꝯtinuum inter primū sensibile et organum sensus. Notā dū est ꝙ phūs posuit similitudinem inter motum que facit figura sigilli et motum quem facit sensibile. Aduertendū est ꝙ duplex similitudo ē inter hoc et illud Prima similitudo est ꝙ sicut cera accipit similitudinē forme existentis in sigillo ferreo vel aureo ita tamē ꝙ nec est ferrū nec anrum quia materia nō disponitur similiter hic et ibi sic quilibet s̄sus puta visus solum suscipit similitudinem forme rei sensibilis et sic dicitur suscipere formam sine materia et de ista similitudine que est interceram respectu fignre sigilli et sensum respectu rei sensibilis dictum ē in secundo. Alia autem est similitudo de qua dicit hic philosophus ꝙ sicut figura sigilli imprimit in cerā & alterat eam vs (que) ad certum terminū ita sensibile alterat medium & ꝑ medium alterat sensum et ibi finit sua alteratio ¶Deinde cum dicit Vnde et de ꝑcussione. Ex dictis remouet dictum quorundam errorem qui posuerunt ꝙ visus videt extramittendo qd quidem ex dictis patet esse falsum. dictum est enim ꝙ visibile agit in medium· medium autē agit in visum & sic visus aliquid recipit videt inbus suscipiendo et non extramittendo et hoc est illud quod dicit philosophus· ꝙ ex quo sensus paciuntur a sensibili melius est dicere circa repercussiones visus ꝙ aer patitur a figura (quam)diu maneat aer vnus et continuus non intercepto aliquo corpore terminato quod contingit quando aer est leuis (quam) dicere ꝙ radij egredientes a visu reꝑcuciūtur a sensibili sicut aliqui posuerunt. scdm enim primum modum aer immitatus a colore et figura mouebit iterum visum et visus motus videt intus suscipiendo et esse simile de cera et sigillo si figura sigilli imprimeretur in cera vs (que) ad vltimum terminum eius. sic enim visibile imprimit speciem suam vs (que) ad visum ¶Notandum est enim ꝙ aer leuis et humidꝰ est vnus et continuns. cuius racio est quia vna pars aeris fluit in aliam et continuatur ei ex qua continuatione accidit ꝙ sit continua alteratio a sensibili vs (que) ad sensum. Si enim ita esset ꝙ medium interciperetur aliquo corpore terminata impediretur continuatio & eciam alteratio et per sensus impediretur sensus &c̄.
[Page] QVod autem impossibile sit simplex esse animalis supra fuit dictū in quadam ꝯn̄a facta in principio lectionis p̄cedentis ꝙ phūs intē debat duo probare. primum erat ꝙ omne animal habet tactū. secundum erat ꝙ tactus nō erat in corꝑe simplici. Ex quo sequitur ꝙ corpꝰ animalis nō est simplex sed mixtum. primū iam est probatum in lectiōe p̄cedenti. secundū autē debet probari hic. Sic autē ꝓcedit phūs. quia p̄ mo probat quod dixit. secundo ꝯcludit ex dictis quasdā ꝯclusiones ibi Manifestum ergo. Prima in duas (qr) quia primo phūs ponit ꝯclusionē intentam. secū [...] [...]bat illud ex quo sequitur ꝯclusio intenta ibi. Omniū em̄ tangibiliū. Ponit ergo primo ꝯn̄am intentam & est illa de qua dictū est in lectione p̄cedenti que talis est. corpus animalis nō est sine tactu et hoc probatū est. sed tactus nō est in corꝑe simplici sed mixto ergo oꝑtet ꝙ corpus animalis nō sit corpus simplex. hoc est ergo qd dicit lr̄a. ꝙ manifestū est esse impossibile ꝙ corpus animalis sit simplex puta igneum aut aereum cuius racio est quia sine tactu non concingit esse aliquē sensum animaliū. et hoc (qr) quia animal om̄e tactiuū est .i. (hꝪ) habet sensum tactus qui quidem s̄sus tactus dr̄t ab alijs s̄si (bus) (qr) quia alij s̄sus faciūt s̄sum sentire ꝑ alt (rum). tactꝰ āt sentit intagēdo licet autē alij s̄sus quodā mō senciāt in tangēdo tn̄ iste tactus nō est immediate sed est ꝑ altra .i. est ꝑ media Solus autē tactus sentit ꝑ seip̄m in tangendo et ideo nullum hmōdi elemento (rum) ·i. corporum simpliciū nec corpus oīno terreū .i. quod multū appropinquat ad terrestreitatem poterit esse corpus animalis quia tactus nō est in tali corpore. Notandū est ꝙ duas dr̄as videtur innuere phūs inter tactum et alios s̄sus. Prima dr̄a est ꝙ aīal nō est sine tactu. Animal aūt p̄t eē sine alijs sensi (bus) et hāc dr̄am ꝯsiderans phūs dixit in lr̄a ꝙ om̄e aīal est tactiuū. Secunda dr̄a est ꝙ tactus et gustus quia est quidam tactus sentit in tangendo et ideo recte vocatur tactus mediū autē ipsiꝰ tactus est caro. quia est medium adunatū et est corpus mixtū. Alij autem s̄sus senciunt per altera media que sunt corpora simplicia puta aer et aqua. et ideo non senciunt in tangendo nisi mediate ed modo quo dicimus ꝙ visibile tangit medium et medium tactū tangit visum et hanc differenciam dedit philosophus intelligere in lr̄a qn [...]o dicitur ꝙ tactus dicitur a tangendo. Alij autē seusus qui senciunt per altera nō dicuntur esse tactus ¶Deinde cum philosophus dicit in lr̄a. Quoniam tangibilium &c̄. ibi ip̄e probat propositionem istam super qua fundabatur consequencia sua. Est autē ista propositio ꝙ tactus non est in [Page] in corpore simplici. Arguebat enim sic philosophus tactus non est ī corpore simplici ergo corpus animalis non est simplex. hanc autem ꝓpositionem probat sic philosophus. Tactus est medietas tangibiliū (sed) medietas tangibiliū non est in corpore simplici et hoc est quod dicit littera ꝙ tactus est sicut quedam medietas omniū tangibilium est enim tactus quidem sensus susceptiuus omnium differencia (rum) tangibilium non solum differencia (rum) terre sed eciam aliorum elementorum puta calidi & frigidi. talis autem medietas que est in tactu non est in corpore simplici nec in aliquo corpore qd multum appropinquat ad corpus simplex puta ad terrestreitatem & ideo ossibus et capillis non sentimus. (qr) quia tales partes multum terree sunt. plante eciam nullum sensum habēt quia propter appropinquationē ad terrestreitatem non habent tactum si autem nō habent tactū nō habent aliquem alium sensum cum nullus sensus posset esse sine tactu. Notandum est ꝙ organum tactus se ha (bus) ad tangibilia sicut medium ad extrema. In tangibili (bus) em̄ sunt qualitates tangibiles sm extremitates suas et sm suas excellencias In organo autem tactus sunt reducte ad quoddam medium et ad quandam equalitatem. et quia tale medium et talis proportio media non est in corporibus simplicibus nec in hijs que multum appropinquant ad ea ideo bene concludit philosophus ꝙ tactus non est in talibus corporibꝰ ¶Deinde cum dicit philosophus in littera. Manifestum igitur est Ex dictis ꝯcludit philosophꝰ quasdam conclusiones ex quibus couclusionibus ostenditur differencia īter tactum et alios sensus. Sunt autē hee conclusiones tres. secunda ibi. Et propter hoc hec. tercia ibi· Alios autem sensus ¶Ad euidenciam autē prime conclusionis notandum est ꝙ differencia est inter tactum & alios sensus est ꝙ tactus nō est tm̄ sensus sed est quasi forma ꝯstituens animal essencialiter. Alij autē sensus nō sic cum animal posset esse sine alijs sensi (bus)· Ex hac differencia sequitur ꝙ ꝑempto tactu ꝑimit animal· ꝑemptis autem alijs sensibus non perimitur animal. & hanc differenciam considerās philosophꝰ in littera concludit sic dicens. Manifestum est ꝙ necesse est animalia mori que sunt priuata hoc solo sensu scilicet tactu non enim est possibile ꝙ id quod non est animal habeat tactum· nec enim est necesse ꝙ animalia habeant aliquem sensum alium preter tactum· ita ꝙ tactus conuertitur cum animali. quia si est animal habet tactum. et si habet tactum est animal. ¶Notandum est enim ꝙ philosophus in littera dicit ꝙ solus tactus est necessarius animali. ex quo concludit ꝙ tactus conuertitur cum animali. Superius eciam dictū est ꝑ philosophū ꝙ [Page] gustns est necessarius animali & sic videtur ꝯtradicere scibipsi. Ad hꝰ autē ꝯtradictionis remotionē declarande sunt due veritates Prima veritas est ꝙ tactus est fundamentū gustus. Ymaginabimur em̄ ꝙ suo mō ꝓporcio est inter eo (rum) obā. obm̄ autē ip̄ius tactus qd obm̄ est qnalitas tangibilis puta humidū est obiecti fundamentū gustus qd est sapor (qr) quia sapor fundatur in humido Sicut autē obiectū tactꝰ est obiecti. fū damentū gustns. ita tactus est fundamentū gustus. licet autē tactus sit fundamentū gustus tn̄ hoc nō ē in omni ꝑte corꝑis sed solū in illa q̄ sumit cibū et sic gustus nō fundat ī toto tactu sed quasi in quodā & ideo vocatur quidā tactus. Secūda veritas est ꝙ gustus sm ꝙ tactus ē necessarius omni animali. (qr) quia om̄e animal delectatur in cibo alias saluari nō posset. Gustus autē inquātū est distinctus a tactu & inquātū habet delectaciones ꝓprias nō est necessarius in omni animali. Est em̄ adū tendū ꝙ sunt quedā delectationes q̄ sunt in gustu inquātū est tactus et hee sunt necessarie omni animali. Alie sunt que sunt gustus sm se & has nō (hꝪ) habet om̄e animal ¶Deinde cū dicit. Et ꝓpter hoc quidem Ponit secundā ꝯclusionē que ostendit secundā dr̄am inter tactum et alios sensus. ¶Ad cuiꝰ euidenciā notandū est ꝙ hec est dr̄a inter alios sensus & tactū (qr) quia excellencia alio (rum) sensibiliū corrumpūt sensus sicut excellens fulgidū corrumpit visum. licet autē hec s̄sibilia corrumpāt sensum nō tn̄ corrumpūt animal. cuiꝰ ratio manifesta est (qr) quia excellens tangibile corrumpit tactū sed animal [...] p̄t esse sine tactu ergo excellens tangibile corrumpit animal. Hāc differenciā videns phūs ponit hanc secundā ꝯclusionē in qua ꝯclusiōe p̄ mo ponit quid est ꝓpriū excellēcijs alio (rum) s̄sibiliū a s̄sibili tactus. secū do ponit quid est ꝓpriū excellencijs tangibiliū ibi. Tangibiliū autem ¶Quantū ad primū dt in lr̄a. ꝙ ꝓpter dicta sequit ꝙ alia sensibilia sicut color odor et sonus in suis excellencijs nō corrumpūt animal sed solū corrumpūt sensum. et bene dico ꝙ nō corrumpūt nisi forte sm accidens sicut sonꝰ accn̄taliter dr corrumꝑe aīal qn̄ cū sono fit expulsio et ictus aeris ex quo ictu ꝑcussa aīalia aliqn̄ moriūtur. sicut (pꝪ) patet in boni truo. A visu eciā ꝑ accn̄s moriūtur aīalia inquātū ea que videntur interficiūt aera sicut (ptꝪ) patet in quibusdā aīali (bus) venenosis. Et qd dcm̄ ē de sono & visibili dicendū est de odore et sapore. Odores em̄ inficiētes aerem & ꝯuertētes ad veneni naturā corrūpūt nō in eo ꝙ odores. sed in eo ꝙ aer venenosus ad interiora tā gendo ingredit ꝑ poros occultos et sic (pꝪ) patet ꝙ aīalia mouēt ab odore & moriūtur & sic odores corrūpūt in agē do & sapores sic interficiūt non in eo ꝙ sapori (bus) adiūgitur qualitas que cōsequitur calorem excedentem vel [Page] frigiditatē. & sic humor corūpit tangēdo sicut caliditas excedēs vel fraternitas cū qua iūgit accidit em̄ sapori eē tactiuū ¶Dein̄ cū dt. Tangibiliū aūt. on̄dit ꝙ excellēcia tangibiliū nō solū corūpit s̄sum sed eciā aīal dicēs ꝙ excellēcia tāgibiliū puta calido (rum) & frigido (rum) duro (rum) corrū pit aīal. cuiꝰ rō est (qr) quia vt dictū ē excellencia oīs s̄sibilis corrūpit s̄sum ergo excellencia tangibilis corūpit tactū ꝑ hoc scꝪ tactū determinatum est aīal viuere .i. determinata ē vita aīalis· monstratū est em̄ ꝙ īpossibile est eē aīal sine tactu. Ex quo sequit ꝙ si excellēcia tangibiliū corūpit s̄sum tactꝰ ꝙ eciā corumpat aīal (qr) quia aīal & tactꝰ ꝯuertūtur cuiꝰ ꝯuersionis cā est. (qr) quia necesse ip̄m aī mal solū hūc s̄sum habere ita ꝙ posito animali ponit hic s̄sus & econuso ¶Dein̄ cū dt. Alios autē s̄sus ponit terciā ꝯdlusionē que on̄dit terciā dr̄am inter tactū & alios sensus Est aūt hec dr̄a (qr) quia tactus est de uecessitate aīalis. Alij aūt s̄sus sunt ꝓpter bene esse & hāc dr̄am videns phūs dt in lr̄a. ꝙ sicut dcm̄ est aīal (hꝪ) habet alios s̄sus a tactu nō ꝓpter eē (sed) ꝓpter bene eē (hꝪ) habet em̄ visum vt videat in aere & in aqua & in omni diaphono ea q̄ sunt ꝓcul vt ꝑ hoc eminēcius app̄hendat ꝑ potenciā visiuā ꝯdemēs in nociuū. (hꝪ) habet em̄ gustū vt ꝑ gustū discernat triste & delectabile in alimento vt sic discernēs ꝯcupiscat et moueatur ·q.d. phūs aīal (hꝪ) habet gustū sm quē gustū distinguit a factu ꝑ quem gustū discernit dulce et ama (rum) in aliquo vt sic discernēs magis ꝯcupiscat alimentū. Et ꝙ dictū est de gustu intelligēdū est de odoratu (qr) quia ꝑ odorē trahitur aīmal a remotis ꝑti (bus) ad alimentū. (hꝪ) habet eciā animal auditū vt ꝑ ip̄m anditū aliquid significetur sibi. necessariū est em̄ vt ꝯceptiones vniꝰ aīalis significētur altri vt vnū aīal inuetur ex alio. (hꝪ) habet eciā aīal linguā ꝓpter bene eē ꝑ quā linguā significet aliqd altri et hoc mō aīalia multas hn̄t operationes et virtutes ad bene esse de terminatas